Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina itihAsa prakAzana saMsthAna - dvitIya puSpa jaina samAja kA vRhad itihAsa prathama khaNDa (20 vIM zatAbdI meM hone vAle jainAcAyoM, muniyoM, vidvAnoM, zreSThiyoM, akhila bhAratIya saMsthAoM evaM anya sAmAjika gatividhiyoM ke itihAsa ke sAtha-sAtha pUrvAJcala pradeza, rAjasthAna, bihAra, mAlavA, uttara pradeza evaM dakSiNa bhArata ke sAmAjika itihAsa evaM 800 se adhika yazasvI samAja seviyoM kA sacitra paricaya) . lekhaka evaM sampAdaka itihAsaratna DaoN. kastUracanda kAsalIvAla . prakAzaka . jaina itihAsa prakAzana saMsthAna kisAna mArga, barakata nagara ToMka ror3a, jayapura
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzaka kI ora se "jaina samAja kA vRhad itihAsa" ko pAThakoM ke hAthoM meM dete haye hameM atyadhika prasannatA hai / jaina itihAsa prakAzana saMsthAna kA yaha dvitIya puSpa hai| isake tIna varSa pUrva "khaNDelavAla jaina samAja kA vRhad itihAsa" saMsthAna kA prathama prakAzana thaa| saMsthAna kI sthApanA kA pramukha uddezya samAja ke sAmAjika, sAMskRtika evaM purAtAtvika itihAsa ko prakAzita karane evaM jaina dharma ke prAcInatama evaM pAka aitihAsika 29.5 ko deza ke hajArasajJoM ke sAmane prastuta karane ke uddezya se apraila san 1985 meM jaina itihAsa prakAzana saMsthAna kI sthApanA karane kA mana meM eka saMkalpa jagA / prAraMbhika taiyArI ke pazcAta sAmAjika itihAsa lekhana kA kArya prAraMbha kiyA gayA tathA 3-4 varSa ke satata parizrama ke pazcAt san 1989 meM khaNDelavAla jaina samAja kA vRhad itihAsa prakAzita kiyA gayA / itihAsa lekhana ke kArya ko Age bar3hAyA gayA aura tIna varSa taka rAtri-dina isI kArya meM lagakara sampUrNa jaina samAja ke idhara-udhara bikhare itihAsa ke pRSThoM ko ekIkRta karake samAja ke sAmane prastuta kiyA jA rahA hai| samAja ke itihAsa kA isa prakAra kA kArya prathama bAra huA hai isaliye isameM kucha kamI rahanA svAbhAvika hai| AzA hai itihAsa vettA ise udAra dRSTi se dekheNge| prakAzana ke kArya meM samAja ke sabhI choTe bar3e samAjaseviyoM meM se Arthika sahayoga kI apekSA kI gaI aura mujhe likhate huye prasannatA hotI hai ki adhikAMza samAja seviyoM ne itihAsa lekhana ke kArya kI prazaMsA kI aura apanA Arthika sahayoga bhI diyA aura usI ke AdhAra para itihAsa ke do puSpa prakAzita karane kA sAhasa kiyA jA skaa| itihAsa prakAzana kA kArya eka-Der3ha varSa pUrva hI ho jAnA cAhiye thA lekina anya kAryoM meM vyasta rahane ke kAraNa tathA samAjaseviyo ke paricaya ko phAinala karane meM tathA unase phoTo prApta karane meM bahuta samaya nikala gayA jisakA mujhe duHkha hai| bhaviSya meM prati do varSa meM itihAsa ke Age ke khaMDa nikala jAveM aisA prayAsa kiyA jaavegaa| / AbhAra : itihAsa kI sAmagrI juTAne evaM Arthika sahayoga prApta karane meM sarvaprathama gayA/DAlaTanagaMja nivAsI zrI rAmacandra jI rArA kA maiM atyadhika AbhArI hUM jinhoMne mujhe apane sAtha lekara bihAra ke
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 adhikAMza nagaroM meM ghumAyA aura samAja ke paricaya ke sAtha-sAtha vahAM se Arthika sahayoga bhI dilaayaa| unake binA bihAra meM akele jAnA bahuta kaThina thaa| mahAsabhA ke mahAmaMtrI zrI trilokacaMda jI koThArI, koTA ne itihAsa lekhana ke kArya meM vyaktigata sahayoga diyaa| jaina gajaTa kI pUrI phAileM dekhane ke liye upalabdha kraaii| unakA saha evaM sahayoga hamAre liye sambala siddha hotA hai| isake atirikta zrI nirmala kumAra jI seThI, adhyakSa di. jaina mahAsabhA jinake kAraNa maiM AsAma meM itihAsa kI khoja meM bhramaNa kara skaa| seThI jI kI sadaiva preraNA milatI rahatI hai| unake choTe bhAI kailAzacanda jI seThI ne tinasukiyA meM, DImApura meM zrI DUMgaramala jI gaMgavAla, cainarUpajI bAkalIvAla evaM sAgaramala jI sabalAvata kA pUrA sahayoga milaa| zrI DUMgaramala jI ke ghara para to karIba 15 dina taka Thahara kara unakA sneha pUrNa Atithya prApta kiyaa| isI taraha imphAla meM zrI mannAlAla jI bAkalIvAla ke ghara para Thaharakara paricaya prApta karane kA kArya kiyA / DibrUgar3ha meM hamAre samadhI zrI cAMdamala jI sAhaba gaMgavAla kA Atithya evaM sahayoga prApta huaa| haidarAbAda meM zrI mAMgIlAla jI pahADe, ujjaina meM paM. satyandhara kumAra jI seThI, iMdaura meM zrI prakAzacaMda jI ToMgyA, AgarA meM zrI vimalacaMda jI bainAr3A, Adi pacAsoM mahAnubhAvoM kA jo sahayoga milA usake liye maiM unakA pUrNa AbhArI hUM / hameM isa bAta kA bar3A kheda hai ki jina mahAnubhAvoM ko prastuta itihAsa ko dekhane kI bar3I abhilASA thI unakA svargavAsa ho jAne ke kAraNa ise prakAzita nahIM dekha ske| aise mahAnubhAvoM meM sarvazrI zreyAnsa kumAra jI jaina bambaI, zrI indaracanda jI pATanI DImApura, zrI sohanasiMha jI kAnUgo nAgaura, rAmacandra jI bhauMsA jayapura, Adi ke nAma vizeSataH ullekhanIya haiN| maiM sabhI ke prati hArdika zraddhA sumana arpita karatA hUM / pustaka kI sAja-sajjA evaM presa ke sAre kArya ko zrI mahezacandra jI jaina cAMdavAr3a ne pUrNa tatparatA ke sAtha saMpanna kiyA usake liye maiM ApakA pUrNa AbhArI hU~ / Apake kAraNa hI pustaka kA nayanAbhirAma prakAzana ho sakA hai| - DaoN. kastUracanda kAsalIvAla
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ lekhaka kI ora se jaina samAja kI vRhad itihAsa prastuta karate huye mujhe atyadhika prasannatA hai| kucha varSoM pUrva maiMne samAja kA itihAsa likhane kA jo svapna saMjoyA thA vaha Aja sAkAra ho rahA hai| tIna varSa pUrva khaNDelavAla jaina samAja kA itihAsa likhakara samAja ko samarpita kiyA thaa| usa itihAsa kA sarvatra svAgata huA tathA jAtIya itihAsa likhane kI aura samAja kA dhyAna gyaa| kucha itihAsa likhe bhI gaye aura kucha likhe jA rahe haiN| isase itihAsa likhane kI prakriyA ko bala milA hai / itihAsa lekhana kI dRSTi se yaha zubha saMketa hai| prastuta itihAsa usa jaina samAja kA hai jo deza ke pratyeka bhAga meM phailA huA haiN| uttara se dakSiNa aura pUrva se pazcima taka jisakA apanA mahatva hai| jo deza kA mUla samAja hai| sAre deza meM phaile huye aise samAja ke hajAroM varSoM kA sAmAjika itihAsa likhanA bar3A kaThina hai| na jAne kitane mahAna samAja sevI pratyeka zatAbdI meM hote rahe jinhoMne samAja ke liye apanA sarvara lidAna kara diyA aura zo kSata vikSata hone me tacAyA tathA dharma kI avamAnanA nahIM hone dii| nagaroM meM hI nahIM gA~voM taka meM aise prabhAvazAlI vyakti hune jinhoMne jainatva kA nAma gauravAnvita kiyaa| una sabako itihAsa ke pRSToM meM sameTanA bar3A kaThina hai isaliye 20 vIM zatAbdI ke kAla ko hI itihAsa lekhana ke liye cayana kiyA gyaa| isa zatAbdI kA itihAsa hamAre sAmane se gujarA hai use hamane dekhA hai nahIM dekhA hai to hamAre pUrvajoM se sunA hai| " jaina" nAma se to jaina samAja eka ho hai lekina isameM digambara kSetAmbara ke mukhya vibhAjana ke atirikta digambara samAja bhI jAtiyoM evaM upajAtiyoM meM, teraha paMtha, bosa paMtha, Agae paMtha ke sAtha hI sonagaDha paMtha meM baTA huA hai| yahI nahIM samAja meM mahAsabhA, pariSad, mahAsamiti, vidvata pariSada, zAstrI pariSada, yuvA pariSada kI vicAradhArAyeM vidyamAna haiN| AcArya saMghoM evaM AryikA saMghoM meM bhI vibhinna vicAradhArAeM haiN| isaliye samAja kA itihAsa cAhe vaha sau pacAsa varSa kA hI kyoM na ho kramabaddha likhanA bar3A kaThina haiN| phira bhI hamane sabhI dhArAoM ko samAhita karate huye itihAsa ke pRSTha saMjone kA prayAsa kiyA hai| samAja ke itihAsa lekhana kA mukhya strota jaina patra-patrikAeM haiN| jaina gajaTa, jaina mitra, jaina saMdeza, vIra jaise patra-patrikAoM meM samAja kA itihAsa bikharA par3A hai lekina ina patra-patrikAoM kI vyavasthita phAileM nahIM milatI haiN| aisA koI eka senTara nahIM hai jahA~ ina phAiloM ko dekhA jA sakatA ho| hA~ jaina gajaTa kI phAileM to mujhe mahAsabhA kAryAlaya koTA meM upalabdha ho sakI haiM jo itihAsa lekhana ke liye mahatvapUrNa strota siddha huI haiN| isake atirikta jayapura, indaura, lazkara, baMgalaura, kAnapura, kalakattA Adi nagaroM kI DAirekTriyA~ bhI itihAsa lekhana meM sahAyaka siddha huI haiN| khaNDelavAla, pallIvAla, kharau A jaisavAla Adi jAtiyoM ke itihAsa bhI samAja ke itihAsa lekhana kA Avazyaka aMga banI hai| jaina samAja ke prAcIna itihAsa lekhakoM meM zrI nAthUrAma jI premI bambaI ne sAhityika itihAsa ke sAtha-sAtha samAja ke itihAsa para bhI bahuta dhyAna diyA aura svayaM dvArA saMpAdita kathAnaka kI prastAvanA meM sAmAjika itihAsa ke kitane hI tathyoM ko ujAgara kiyA / itihAsavettA evaM akhila vizva jaina mizana ke saMcAlaka DaoN. kAmatAprasAda jI bhI sAmAjika itihAsa ke kitane hI pRSThoM ko kholane meM sahAyaka siddha huye| DaoN. jyotiprasAda jaina to itihAsavettA ke nAma se hI prasiddha haiN| unhoMne bhAratIya itihAsa eka dRSTi, pramukha aitihAsika jaina puruSa aura mahilAeM jaisI pustakeM likhakara itihAsa ke kSetra meM apanA apUrva yogadAna diyA | DaoN. vilAsa e. saMgave kolhApura ne dakSiNa bhArata ke jaina samAja para acchA prakAza DAlA hai| ukta vidvAnoM ke atirikta aura bhI kucha vidvAnoM ne jaina samAja ke sAmAjika itihAsa para samaya-samaya para prakAza DAlA hai|
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ (11) prastuta itihAsa mukhyataH do khaMDoM meM vibhAjita hai| itihAsa khaMDa meM itihAsa ke srotoM para prakAza DAlA gayA hai| mahAvIra kAla meM jaina samAja, jAtiyoM kI saMracanA, muslima kAla meM jaina samAja, bihAra evaM ur3IsA, baMgAla evaM AsAma, gujarAta, dakSiNa bhArata, hariyANA, paMjAba evaM kazmIra meM jaina samAja kI sthiti para prakAza DAlA gayA hai| vartamAna zatAbdI ke itihAsa ke aMtargata zatAbdI ke prAraMbha meM samAja kI sthiti, sAmAjika saMgaThanoM ke udaya ke sAtha akhila bhAratIya stara kI sAmAjika saMsthAeM jaise mahAsabhA pariSada,mahAsamiti zAstrI pariSad, vidvata pariSada.tIrtha kSetra kameTI ke paricayAtmaka itihAsa ke atirikta unake kAryoM ko samIkSA kI gaI hai isake atirikta 20 vIM zatAbdI ke prAraMbhika varSoM meM hone vAle samAna seviyoM ke jIvana evaM unakI sAmAjika sevAoM ke sAtha sAmAjika ghaTanAoM para prakAza DAlA gayA hai / isake Age san 1930 se 1950 taka. san 1951 se 1970 taka, san 1971 se 1980 taka evaM 1981 se 1100 taka hone vAlI sAmAjika ghaTanAoM. AyojanoM evaM pramukha samAja seviyoM ke vyaktitva evaM kRtitva ko kAlakramAnusAra ujAgara kiyA gayA hai / isI ke sAtha vigata pacAsa varSoM meM dibaMgata hone vAlI sAmAjika vibhUtiyoM kA smaraNa kiyA gayA hai tathA unake dvArA kI gaI sevAoM para prakAza DAlA gayA hai| jo itihAsa kA mahattvapUrNa aMga hai| isI khaMDa meM vartamAna samaya ke pramukha bIsa AcArya evaM sAdhugaNa, rASTrIya stara ke pramukha bIsa vidvajjana evaM isI taraha samAja kA netRtva karane vAle aSThijanoM ke jIvana para prakAza itihAsa kA pramakha aMga bana gayA hai| isI ke sAtha sAmAjika kSetra meM kArya karane vAle jina sAdhuo vidrajanoM eka zreSThIjanoM ko vigata pacAsa varSoM meM abhinaMdana paMtha bheMTa kiye gaye athavA jinakI smRti meM smRti paMtha nikAle gaye una sabhI kA paricaya prastuta kiyA gayA hai| ina mahAna AtmAoM dvArA kI gaI sAmAjika sevAoM ke kAraNa hI ye saba hamAre liye abhinaMdanIya mAne jAte haiN| sara seTha hukamacaMda jI se lekara aba taka 3) paMtha prakAzita huye haiN| pUrvAJcala pradeza kA itihAsa isake pazcAt zeSa itihAsa ko pUrvAJcala pradeza, rAjasthAna, vihAra, mAlavA, uttara pradeza, mahArASTra meM vibhakta karake eka-eka pradeza kA sAmAjika itihAsa diyA gayA hai jisakA prAraMbha pUrvAJcala pradeza ke sAmAjika itihAsa se kiyA gayA hai| isa pradeza meM vartamAna meM 41 nagaroM evaM gA~voM meM jaina samAja ke parivAra rahate haiM jinako saMkhyA evaM vahA~ para sthita jaina maMdiroM kA ullekha kiyA gayA hai sAtha hI meM gohATI, vijayanagara, DibrugaDha,nalabAr3o,tinasukiyA, silcA,DIyApura.manIpura jaise bar3e nagaroM kI samAja kA vistRta paricaya diyA gayA hai| yazasvI samAja seviyoM kA itihAsa ukta aitihAsika paricaya ke sAtha pUrvAJcala pradeza ke 13 divaMgata samAjaseviyoM 30 samAja ke sajaga prahariyoM evaM 71 yazasvI samAja seviyoM kA sacitra paricaya diyA gayA hai| paricaya meM samAja seviyoM ke rAjanetika evaM dhArmika yogadAna ko vizeSa carcA kI gaI hai tathA aba taka prakAzita hone vAle paricayoM se thor3A alaga haTakara itihAsa kI dRSTi se unake vyaktitva para prakAza DAlA gayA hai / divaMgata samAja seviyoM kA unake parivAra vAloM se tathA zeSa samAja seviyoM se unase svayaM se :nottara ke rUpa meM jAnakArI prApta kara paricaya likhA gayA hai| rAjasthAna meM jaina samAja evaM usake yazasvI samAja sevI rAjasthAna : isake pazcAt rAjasthAna khaMDa prAraMbha hotA hai / isameM sarvaprathama rajasthAna pradeza ke jaina samAja kA eka saMkSipta sarvekSaNa prastuta kiyA gayA hai sAtha hI meM rAjasthAna meM pAyI jAne vAlI 9 pramukha jAtiyoM kA saMkSipta paricaya ke sAtha sabhI jiloM meM pramukha jaina nagaroM kA nAmollekha evaM rAjasthAna ke chaina tIrthoM evaM dasa hajAra se adhika jaina samAja kI janasaMkhyA vAle jiloM kA ullekha kiyA gayA hai| rAjasthAna ke sarvekSaNa ke bAda DhUMDhADa pradeza kA aitihAsika paricaya prastuta kiyA gayA hai / jayapura rAjya kA nAma pahile DhUMDhADa pradeza thA aura yaha pradeza usI nAma se prasiddha thA / jayapura nagara kA vartamAna sAmAjika svarUpa evaM nagara meM sApAjika
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ (12) saMsthAoM ke paricaya ke sAtha yahAM ke upanagaroM kI janasaMkhyA para bhI prakAza DAlA hai| jayapura nagara jaina samAja kA pramukha kendra rahA hai| isaliye una sabhI 23 divaMgata samAjaseviyoM kA saMkSipta paricaya diyA hai jinhoMne vigata 50 varSoM meM samAja sevA ke kSetra meM apanA kIrtimAna sthApita kiyaa| isake pazcAt vartamAna samAjaseviyoM ke jIvana evaM unakI sevAoM para prakAza DAlA gayA haiN| jayapura nagara meM jaina samAja vizAla saMkhyA meM haiM unameM se hamane isa adhyAya ke antargata 195 yazasvI samAjaseviyoM kA paricaya upasthita kiyA haiN| jayapura nagara ke pazcAt rAjasthAna ke anya jiloM kA sAmAjika itihAsa evaM vahA~ ke yazasvI samAjaseviyoM kA saMkSipta sacitra paricaya diyA gayA hai| sAmAjika itihAsa meM parivAroM ko saMkhyA evaM pramukha gAMvoM kI sAmAjika sthiti kA varNana kiyA gayA haiM / prastuta itihAsa meM jile ko aitihAsika nAmoM se jor3A haiM aura unhIM ke nAma se sAmAjika paricaya diyA hai| paricaya meM una sabhI jaina jAtiyoM kA bhI ullekha kiyA hai jo una pradezoM meM pramukhatA se rahatI A rahI haiM 1 pradezoM ke nimna prakAra zIrSaka rakhe gaye haiM: jayapura evaM dausA jilA savAI mAdhopura, ToMka evaM alavara jilA hADautI pradeza (koTA bUMdI evaM jhAlAvAr3a jilA) mAravAr3a pradeza (jodhapura, bIkAnera, jaisalamera, sIkara jile) bAgar3a evaM mevAr3a pradeza (DuMgarapura, bAMsavAr3A, pratApagar3ha, udayapura, bhIlavAr3A jilA) 6. ajamera jilA isa prakAra rAjasthAna kA sAmAjika itihAsa evaM yazasvI samAjaseviyoM kA paricaya 3200 pRSThoM meM samApta hotA hai / 1. 2. 3. 4. 5. bihAra pradeza rAjasthAna ke pazcAt bihAra pradeza ke jaina samAja kA aitihAsika paricaya diyA gayA hai tathA DAlTanagaMja, auraMgAbAda, raphIgaMja, gayA, paTanA, koDaramA, jhUmarI talaiyA, giraDIha, sariyA, hajArI bAga, rAMcI evaM rAmagaDha kenTa jaise jaina samAja kI dRSTi se pramukha nagaroM meM samAja kI sthiti parivAroM kI saMkhyA, jAtiyoM kI saMkhyA, maMdiroM kI sthiti Adi para prakAza DAlA gayA haiM tathA isa pradeza ke 95 yazastrI evaM samarpita samAjaseviyoM ke vyaktitva kA varNana itihAsa kA aMga bana gayA hai| bihAra kA pUrA itihAsa 78 pRSThoM meM AMkata kiyA gayA hai| bihAra pradeza ke eka bhAga meM nahIM jA sakane ke kAraNa usakA yahAM paricaya nahIM diyA jA sakA jisakI pUrti agale khaMDa meM kI jAvegI / mAlavA - madhyapradeza deza kA bahuta bar3A pradeza hai aura usameM jaina samAja bhI acchI saMkhyA meM milatA hai| isaliye isa pradeza ke eka choTe se bhAga mAlavA pradeza aura usameM bhI indaura, ujjaina, lazkara, baDabAnI jaise nagaroM taka hI sAmAjika itihAsa ko sImita rakhA haiN| lekina mAlavA ke ukta tIna nagara sAmAjika itihAsa kI dRSTi se mahatvapUrNa haiM, prastuta itihAsa khaNDa ke sAtha vahAM ke kucha samAjasetriyoM kA paricaya prastuta kiyA gayA hai| hama nahIM kaha sakate ki hamArA yaha itihAsa pUrNa hai bara to kevala usakA aMzamAtra hai|
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttara pradeza uttara pradeza to deza kA sabase bar3A pradeza hai / yahAM jaina samAja bhI 20-25 jiloM meM milatA hai / prastuta itihAsa meM hamane namUne ke taura para yahAM ke samAja kA aitihAsika dRSTi se paricaya diyA hai jisameM pramukha rUpa se AgarA, lakhanaU jaise kucha nagaroM ke nAma ullekhanIya haiN| uttara-pradeza ke jaina bandhuoM ne samAja kI gatividhiyoM meM sabase adhika yogadAna diyA hai aura na 2019 kareM to yahAM agena pAnadhAta dArA deza kA netRtva kiyA hai| vartamAna meM sAhu parivAra evaM seThI parivAra isakA pratyakSa udAharaNa haiN| dakSiNa bhArata prastuta itihAsa meM hamane dakSiNa bhArata ke haidarAbAda, selama, madrAsa, baMgalaura, pAMDIcerI evaM bambaI jAkara samAja kA paricaya lenA cAhA | lekina bambaI meM hameM kucha saphalatA nahIM milI aura vahA~ kI samAja kA vistRta paricaya nahIM prApta kara sake / phira bhI hameM jo kucha sAmagrI milI usI ke AdhAra para yahAM paricaya upasthita kiyA gayA hai / isI taraha baMgalaura meM bhI vahA~ ke pramukha samAjaseviyoM kA sahayoga prApta nahIM ho skaa| ho haidarAbAda, selama, pAMDIcerI evaM madrAsa meM vahA~ kI samAja kA sahayoga milaa| aMtima adhyAya meM hamane svataMtratA senAniyoM kA bhI ati saMkSapta paricaya evaM nAmollekha kiyA hai / jainoM ne svataMtratA AMdolana meM jo mahAna yogadAna diyA hai usake liye to eka alaga se pustaka lekhana kI AvazyakatA hai| hama itihAsa ke pratyeka khaMDa meM pradezAnasAra svataMtratA senAniyoM kA paricaya dete rheNge| anta meM itihAsa ko una samAja seviyoM ke paricaya ke sAtha samApta kiyA hai jinakA paricaya isake pUrva nahIM diyA jA skaa| prastuta itihAsa ko hamane niSpakSa dRSTi meM likhane kA prayAsa kiyA hai aura samAja meM jitanA jisakA yogadAna rahA usako binA hicaka ke svIkAra kiyA hai| ghaTanAoM kA vAstavikatA ke AdhAra para varNana kiyA gayA hai / samagra samAja kA itihAsa likhane kA aura vaha bhI vartamAna zatAbdI kA jisako hamane dekhA hai, yaha prathama prayAsa hai isaliye usakA mUlyAMkana karate samaya ima dRSTi ko bhI dhyAna meM rakhA jAnA caahiye| itihAsa khaMDa ke prAraMbhika pRSThoM ko paramapUjya AcArya vidyA sAgara jI mahArAja, paramapUjya AcArya vidyAnaMda jI mahArAja, paramapUjya AcArya sanmati sAgara jI mahArAja, paramapUjya gaNadharAcArya kuMthusAgara jI mahArAja, paramapUjya upAdhyAya zrI jJAnasAgara jI mahArAja, gaNinI AryikAratna jJAnamatI jI mAtAjI ko avalokana karAyA hai aura sabhI ne apanA zubhAzIrvAda dene ko mahato kRpA kI hai / paramapUjya AcArya zrI vidyAnanda jI mahArAja ne to vistRta bhUmikA likhane kI mahatI kRpA kI hai| AcArya zrI to svayaM itihAsa puruSa haiM tathA vidvAnoM evaM samAjaseviyoM ke liye preraNA srota haiN| AcArya zrI manmati sAgara jI mahArAja evaM AcArya kuMthusAgara jI mahArAja ne to apanA likhita zubhAzIrvAda diyA hai, jo hamAre liye sambala kA kArya kregaa| itihAsa kI khoja meM nagaroM evaM grAmoM kA bhramaNa itihAsa lekhana ke liye mujhe rAjasthAna, pUrvAJcala,vihAra, uttara-pradeza,mAlavA,mahArASTra evaM dakSiNa bhArata ke 100 se bhI adhika grAmoM evaM nagaroM meM jAnA par3A aura vahA~ ke samAja kA sahayoga prApta kara bikharI huI sAmagrI kA saMkalana kiyaa| aise grAmoM evaM nagaroM meM jayapura, pojamAbAda, ajamera kekar3I, nasIrAbAda, byAvara, mAlapurA, ToMka, ToDArAyasiMha, nivAI, sAMbhara, kucAmana, paMcavA, lADanUM, sujAnagar3ha, sIkara, rANolI, nAgaura, mer3atAsiTI, alavara, bhIlavAr3A, mAMDalagaDha, zAhapurA, savAI mAdhopura, renavAla, koTA, baMTI, jhAlAvAr3a bijoliyA, bArAM, jobanera dausA, rAmagaMjamaMDI jhAlarApATana, pUrvAJcala meM gohATI, DImApura, tinasukiyA, DibrUgaDha, manIpura, nalya.r3I, vijayanagara, bihAra meM DAlTanagaMja, gayA, auraMgAbAda, raphIgaMja, hajArIbAga. maroniyA ra magar3a mArathA,mAlatrA meM ujjana lAkara rakha indaura uttarapradeza meM lakhanaU, aparA, sItApura. gorakhapura, baDauta.
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ mujaphpharanagara, sahAranapura, rAmapuramaNihArAna evaM dakSiNa bhArata ke haidarAbAda, selama, madrAsa, baMgalaura Adi meM ghUmakara vahA~ ke samAja ke bAre meM jAnakArI ekatrita kI hai| pramukha evaM yazasvI samAjaseviyoM kA paricaya unase jAnakArI prApta karane ke pazcAt likhA hai / hamArI isa yAtrA se itihAsa ke kitane hI baMda pRSTha khule haiN| itihAsa ke nAmakaraNa meM parivartana yahAM yaha bhI likhanA ucita hogA ki pahile hamArA dhyAna khaNDelavAla jaina samAja kA dvitIya khaMDa ke nAma se prastuta itihAsa kA lekhana kArya karanA thA lekina phira jaba dekhA ki samAja ke kAryoM meM evaM samAja sevA meM kisI jAti vizeSa ko alaga karake nahIM dekhA jA sakatA / jo samAja jahA~ adhika saMkhyA meM hai vaha saba jaina samAja kA hI to eka aMga hai aura usI ke nAma se sArA kArya hotA rahatA hai jo samUce jaina samAja kA kArya kahalAtA hai| isaliye prastuta itihAsa meM bhI samUce jaina samAja ke sAmAjika itihAsa ko sammilita karake likhA gayA hai usameM kisI jAti vizeSa kA vyAmoha nahIM rakhA gayA hai| bhAvI yojanA : jaina samAja kA vRhada itihAsa abhI tona khaMDoM meM aura prakAzita karane kI yojanA hai| dUsare khaMDa meM madhyapradeza, gujarAta evaM mahArASTra dehalI, hariyANA ke jaina samAja kA itihAsa evaM yazasvI samAjaseviyoM kA paricaya rahegA / tIsare khaMDa meM baMgAla, bihAra, ur3IsA evaM uttara pradeza ke jaina samAja kA itihAsa prastuta kiyA jAvegA tathA caturtha khaMDa meM dakSiNa bhArata ke mUla nivAsI jaina samAja kA itihAsa evaM paricaya diyA jAlegA / izA pagAra sapo ra mA kA bInatama itihAsa prastuta karane kI hamArI yojanA hai tathA sAhitya evaM itihAsa lekhana kI utkRSTa abhilASA mana meM saMjoye huye haiN| yadi samAja kA pUrNa sahayoga rahA tathA hamArA jIvana rahA to itihAsa ke cAroM khaNDoM ko likhane meM pUrNa saphalatA milegI aisA hamArA dRDha vizvAsa hai / yaha saba kArya pAMca varSoM meM kara liyA jAvegA aisI hamArI hArdika abhilASA hai| AbhAra : prastuta itihAsa kI sAmagrI juTAne,paricaya ke sAtha Arthika sahayoga dene meM samAja ke una sabhI mahAnubhAvoM kA AbhArI hU~ jinakA kisI na kisI rUpa meM sahayoga prApta huA hai / vyakti vizeSa ke sahayoga ke rUpa meM sabase adhika sahayoga . gayA ke zrI rAmacandra jI rArA kA nApa ullekhanIya hai jinhoMne mujhe apane sAtha lekara bihAra ke pramukha nagaroM meM ghumAyA tathA vyakti paricaya ke sAtha Arthika sahayoga bhI dilaayaa| inake atirikta trilokacanda jI koThArI,zrI nirmala kumAra jI seThI, DImApura ke zrI cainarUpa jI bAkalIvAla, zrI DUMgaramala jI gaMgavAla,sAgaramala jI sabalAvata, maNIpura meM zrI matrAlAla jI bAkAlIvAla evaM padma zrI dharmacanda jI, DibUgar3ha meM zrI cAMdamala jI gaMgavAla,nAgaura meM zrI sohanasiMha jI kAnUgo, rAMcoM meM zrI rAyabahAdura harakacanda jo pAMDyA, rikhaba canda jI bAkalIvAla, ratnezakumAra jI jaina. jhUmarItilaiyA meM zrI mahAvIra prasAda jI jhAMjharI lakhanaU meM zrI saubhAgyamala jI kAlA,tryAvara meM zrI dharmacanda jI modI, ujjaina meM zrI satyandhara kumAra jI seThI jI ne jo sahayoga diyA usake liye hama sabake prati AbhArI haiN| pantha prakAzana meM zrI mahezacanda jo jaina cAMdavAr3a ne presa kA sArA kArya nipaTAyA tathA ci. narendra kAsalIvAla ne anukramaNikA taiyAra kI usake liye hara unake prati AbhArI haiN| jaya mahAvIra DA. kastUracanda kAsalIvAla
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya-sUcI prakAzakIya - AzIrvAda 11) AcArya zrI sanmati sAgara jI mahArAja (27 gaNadharAcArya zrI kundhusAgara jI mahArAja - zubhAzIrvAda AcArya zrI vidyAnaMda jI mahArAja lakhaka gvaM sampAdaka kA nivedana khaNDa 1 samAja kA itihAsa 1-9 1. samAja kA itihAsa itihAsa lakhana kI AvazyaktA / 11, itihAsa ke gona (1-4 bhArata kA muladharma 141 mahAvIra kAla meM jaina samAja / 4-5) jAniyoM kI saMracanA :58 muslima kAla meM jaina dharma aura samAja ( 5-67 bihAra evaM ur3IsA (6) gaMgAla aura AsAma ( 7 ) dakSiNa bhArata meM jaina samAja ( 7-8) gujagata pradeza (8) hariyANA, pajAba evaM kAzmIra pradeza:91 2. vartamAna zatAbdI kA itihAsa 10-34 akhila bhAratIya gagthAoM kI sthApanA. mahAsabhA 1 111 paripad 112) mahAsamiti ( 121 siddhAnta saraMkSiNI sabhA 113) zAstrI paripada (13) vidvata paripada (13-14) khaNDelavAla mahAsabhA kI sthApanA (14-18) tIrtha kSetra kameTo ( 187 jaina samAja kI janasakhyA ( 187 20vIM zatAbdI meM hone vAle samAjasevI / 19-20: zAstrArtha ( 21 ) rASTrIya AMdolana (21) bhagavAna mahAvIra 2500vAM parinirvANa mahotsava (23-24) mahAna AtmAoM kA svAgataNa, zatAbdI kA AMtama dazaka (24) AcAryA kA samAdhimagaNa 124) paMcakalyANaka evaM anya kiyAnoM kA Ayojana (25-28) saryakIrti prakaraNa (28) jambradIpa jJAna jyoti 1281 AcArya kandakanda dvisahastrAbdi samAroha (29 : paMtrama paTTAcArya pratiSThA 1 30 1 sAmAjika gthiti ( 300 divaMgata vibhUtiyAM ( 31 ) 4. cainasukhadAsa jo ( 32 ) nAgama premI (32) jugalakizora jI mukhtAra (321 bAbU choTalAla jI (33) sAda jaina evaM ramA jaina 133) kAnajI svAmI ( 33-347 navaM dazaka kI pramukha ghaTanAeM 1 343 . 3. pramukha AvArya evaM sAdhugaNa 35-39 sarva zrI AcArya vidyAnaMda jI (363 vidyAsAgara jI (361 vimalasAgara jI : 36 ) vardhamAnasAgara jI ( 37 ) sanmatimAgara jI : 37 ) kuthugAgara jI ! 37 ) gutisAgara jI 1 37 : AcArya puSpadaMta jI ( 377 kalyANasAgara jo 137) zreyAnsasAgara jI ( 371 upAdhyAya bhagtamAgara jI 138; jJAnasAgara jI ( 381 kanakanaMdi jI : 38 )
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ AryikAratna jJAnamatI jI (38) AryikA vizuddhamatI jI (39) AryikA supArzvamatI jI (39) bhaTTAraka cArukIrti jI mUDabidrI (39) zravaNabelagolA (39) brahmacAriNI kauzala jI ( 39 ) 4. rASTrIya stara ke vidvajjana 40-44 paM. jaganmohana lAla jI ( 41 ) paM. phUlacaMda jI siddhAnta zAstrI (41) paM. baMzIdhara jI vyAkaraNAcArya (41) paM. nAthUlAla jI zAstrI ( 42 ) paM. sumaracaMda jI (42) DaoN. darabArIlAla jI koThiyA ( 43 ) DaoN. hukamacaMdajI bhArilla (43) DaoN. kAlabATagI (44) DaoN. ramezacaMda ( 44 ) DaoN. bhAgacaMda jaina (44) DA. jagadIza caMdra jaina (43) zrImatI sumati bAI ( 43 ) DaoN. kasturacaMda kAsalIvAla (43) 5. zreSThijana 45-50 sAhU, zreyAnya prasAda jI (46) nirmala kumAra jI seThI (46) sAhU azoka kumAra jI (46) DAlacaMda jI jaina (46) ratanalAla jI gaMgavAla (47) DI. vIrendra hegaDe ( 47 ) trilokacaMda koThArI 47 ) harakacaMda pAMDyA ( 47 ) amaracaMda jI pahAr3iyA (47) harakacaMda jI sarAvagI ( 48 ) devakumAra siMha kAsalIvAla ( 48 ) lAlacaMda dozI (48) pUnamacaMda gaMgavAla (48) premacaMda jainAvAca ( 48 ) cainarUpa bAkalIvAla (50) ummedamala pAMDyA (50) rAjakumAra seThI (50) 6. abhinaMdana graMthoM kA prakAzana 51-62 premI abhinaMdana graMtha (51) saraseTha hukamacada abhinaMdana graMtha (52) kha. caMdAbAI abhinaMdana graMtha (52) AcArya zAMti sAgara zraddhAnjali vizeSAMka ( 53 ) tanasukharAya smRti graMtha (53) kAnajI svAmI abhinaMdana graMtha ( 53 ) bAbU koTe lAla smRti graMtha (54) bhaMvaralAla bAkalIvAla smArikA (54) AcArya ziksAgara smRti graMtha (54) tejakaraNa iMDiyA abhinaMdana graMtha (55) paM. cainasukhadAsa smRti graMtha (55) paM. sumerucaMda divAkara abhinaMdana graMtha (55) vita abhinaMdana graMtha (56) AcArya mahAvIra kIrti smRti graMtha (56) AcArya dharmajAgara abhinaMdana graMtha ( 56 ) mUlacaMda kizanadAsa kApADeyA abhinaMdana graMtha ( 57 ) DaoN. darabArIlAla koThiyA abhinaMdana graMtha (57) ArthikA ratnamatI (abhinaMdana graMtha ( 57 ) sunaharIlAla jaina abhinaMdana graMtha ( 58 ) AryikA indumatI abhinaMdana graMtha (58) paMDita satyadhara kumAra seThI abhinaMdana graMtha (58) yazapAla jaina abhinaMdana graMtha ( 59 ) paM. phUlacaMda zAstrI abhinaMdana graMtha (59) DaoN. lAla bahAdura zAstrI abhinaMdana graMtha ( 59 ) paM. baMzIdhara vyAkaraNAcArya abhinaMdana graMtha (60) paM. ratanacanda jaina mukhtAra abhinaMdana graMtha (60) DaoN. pannAlAla jaina abhinaMdana graMtha (60) paM. jaganmohana lAla zAstrI sAdhuvAda graMtha (61) AcArya vIrasAgara smRti graMtha (61) jaina patra-patrikAeM (62) khaNDa 2 pUrvAncala pradeza kA jaina samAja 1. itihAsa kI pRSThabhUmi 63-74 pUrvAncala pradeza, gohATI (84) vijayanagara (64) DibrUgar3ha (65) nalabAr3I (65) tinasukiyA (67) khArUpadiyA (67) silcara (68) golAghATa 68 mariyAnI (68) DeragAMva (69) bokAkhAta (69) zilAMga [ 69 ) jorahATa (69) zivasAgara (70) DImApura (70) imphAla kA jaina samAja (71) pUrvAncala pradeza kA jaina samAja eka jhalaka (72-74 (ID)
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. pUrvAncala ke divaMgata samAjasevI 75-86 indracanda pATanI 176-77) kizanalAla seThI (77-78 } cAMdamala sarAvagI (78-79) jeThamala seThI (79) iMgaramala sarAvagI (80) nemIcaMda pADayA 180} phalacaMda seThI (81-82) bhavarIlAla bAkalIvAla 182} lakSmInArAyaNa baja {83) saMjayakumAra seThI (84) hIrAlAla seThI (841 kanhaiyAlAla jI seThI 184 ) harakavaMda seThI (85) 3. samAja ke sajaga praharI 4-127 zrI amaracada pATanI (881 indaracaMda pATanI (88-89) kalyANamala bAkalIvAla (901 kapUracaMda seThI DImApura (91) gajendrakumAra sabalAvata imphAla (92) caMdanamala pahAr3iyA imphAla (92-931 cAMdamala gaMgavAla DibrUgaDha ( 93 7 cainaspa bAkalIvAla DImApura (94-95 1 jayacanda pATanI gohATI (96) jayacaMda lAla pATanI tinasukiyA (96-97 ) tanasukharAya seThI (98) trilokacaMda pATanI 199) dAnamala saugANI (100) dhanarAja mADA (101 1 dharmacaMda pATanI (101) pannAlAla seThI ( 102-103 ) cAMdamala seThI ( 103 1 sohanalAla seThI (103) bhAgacaDha seThI (104) vimalakumAra seThI (1043 DaoN. vijaya kumAra (104) prasanmakumAra bAkalIvAla silcara / 105 pUnamacaMda seThI gauhATI (106) bAlacanda seThI (1077 madanalAla bAkalIvAla (107-1081 mannAlAla bAkalIvAla (108-1091 mAMgIlAla kAvaDA (110) phUlacaMdra chAbar3A / 110-111) zAMtilAla chAbar3A .1111 abhakaraNa kAbahA (1121 mAnikacaMTa gaMgavAla (1121 mahAvIra prasAda rAga nannabAr3I (113) mahAvIra prasATa pATanI (114) ratanalAla dulIcanda vinAyakyA (115) rAmakumAra meThI 1116 } lADAdevI seThI : 117) rAmacandra meThI (118) pavanakumAra seThI 1119) vinodakumAra seThI (119) zaileza kumAra seThI (119) rAjendra prasAda rArA (120) sAgaramala sabamAkta (121) sohanalAla bagar3A 1121) sohanalAla bAkalIvAla / 122) sohanalAla pATanI (123-124) zAMtilAla pADyA ( 1240 hakamacaMda sarAvagI (125-126) hIrAlAla pATodI 11261. hulAzacaMda seThI (127) 4. yazasvI samAja sevI 128-183 akhayacaMda seThI (130) azoka kumAra kAsalIvAla : 130 3 kapUracaMda pATanI gohATI ( 131-32 1 kizanalAla seThI (132) kailAzacaTa jhAMjharI (132) gaNapatarAya caDIvAla (133) kezarImala chAbar3A 1134 1 campAlAla pATodI (135) jakkumAra kAlA ( 136) jayacaDhalAla manamaujI (136) jAlamavaMda bagahA (137) jJAnacaMda pATanI - 138) jJAna prakAza ToMgyA (139) jhumaramala kAsalIvAla (140TIkamacaMda pATanI (141) iMgaramala gagavAla 11411 dharmacaMda jhAMjharI (142) nathamala bAkalIvAla 1143) naMdalAla gaMgavAla (143) nirmalakumAra jhAMjharI / 144) nemIcaMda chAbar3A 11451 padamakumAra seThI (145) pannAlAla gaMgavAla 11461 paratalAla chAbar3A [1461 prakAzacaTa maMgavAla (147) premasukha seThI (148) phUlacaMda bagar3A (149) bhavaralAla kAlA (150) bhaMvaralAla seThI (151) bhaMvarIlAla pAMDyA (151) bhAgacaMda pATanI (152) madanalAla pATanI (153) madanalAla bar3ajAtyA (153) madanalAla pATanI [ 154) madanalAla seThI (155) mannAlAla chAbaDA (156) mahAcaMda seThI (157) mahAvIra prasAda godhA (158) mahAvIra prasAda pAMDyA (158) mahIpAla pATanI 1159) mAnamala chAbaDA (160) mAnikacada pATanI [161) mizrIlAla bagaDA (161) mizrIlAla bAkalIvAla (163) mUlacada gaMgavAla (183) mUlacaMda chAbar3A {164 1 megharAja pATanI (165) mohanalAla bAkalIvAla (166) mohanalAla rArA (166 ) mohanalAla seThI (167) rakhIlAla pATanI (178) rAmagopAla pATanI (169) rAmadeva pATanI (1707 paM. spacandra zAstrI 1170-71) lakSmInArAyaNa bar3ajAtyA (172) lakSmInArAyaNa rArA (172) DaoN. lAlacandra pATanI (173) lUNakaraNa pAMDyA ( 173) zikharIlAla baDajAtyA 174 ) saMtoSakumAra pATanI (174) vijaya kumAra pAiyA ( 175 } sampata kumAra pATanI (176) sampatarAma pahADiyA (176) sAgaramala sarAvagI (1771 saubhAgamala jhAMjharI (1781
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ I (251) nadhamala gaMgavAla, nanda kizora pahADiyA NamokAra dIvAna : 253) narendra mohana kAsalIvAla (254) narendra mohana iMDiyA (255) nareza kumAra seThI, navaratna manna kAsalIvAla (256) nAthulAmma jena eDavokeTa, nAnUlAla sATha (257) nirmala kumAra pANDyA, nihAlacandra kAsalIvAla (258) nemIcanda kAlA (259) nemIcandaM gaMgavAla, mandAyA (260) nemIcanda pATanI, nemIcanda jaina bhosA, padamadhanda tAlukA (261) padamacanda bhausA (262) prakAzayanda kAsalIvAla, prakAzacanda jaina, prakAza ajamerA, prakAzacandra koThArI, prakAza bakhzI, prakAzacanda dIvAna, prakAzacanda jaina boharA, prakAzacanda saMdhI prakAzacanda seThI. prakAzacanda sAMgAnI (263-268) vaidya prabhudayAla, prabhulAla kAlI, prabhudayAla gaMgavAla (269-270 pravINacanda jaina, pravINacanda chAbar3A, pravINacanda pATanI [(271-272) DaoN premacanda kAlA, premacanda kAThyAcI premacanda khindukA, premacanda chAvA DaoN. premacanda jaina dIvAna premacanda, premacanda bar3ajAtyA, DaoN. premacanda rokkA 273-276 pAnAcanda jaina 277 punamacanda kAlIvAla, ba. pUraNadhanda hADiyA (278) phulacanda godhA, phulavanya bilAnA 279-280) basantIlAla pATanI (280) bAbUlAla seThI, DaoN. bAlAsa seThI, bAbUlAla jaina gAMdhA (281283) bhavaralAla jaina chAvar3A, bhaMvaralAla baida, bhaMvaralAla sagavagI, bhaMvaralAla sAha (283285 bhAgayanda yAkalIvAla bhAgacanda sAta, bhAgacanda gAna antAra, bhAgacanda seThI 286-87) madanalAla jaina, mahAvIra kumAra seThI, mahAvIra prasAda nRpatyA, mahAvIra kumAra garA mahAvIra prasAda pahADiyA marendra kumAra ajamerA, mahendra kumAra pATanI, mahendra kumAra bagaDA mahendra kumAra seThI. mANikacandra pATanI, mANakacanda musarapha 5 mizrIlAla nA mApa jaina, milApayanda bagAvata, milApacanda zAstrI, mahezacanda jaina, mANakacandra sAha, munnAlAla bhA~vasA (288-299 motIlAla zAstrI (300) munnItI kAlA 300 mohanapAla gaMgavAla, jananAyakAlA (310 pratanalAla gaMgavAla tanalAla zabbA etanalAla nRtya, DaoN. rameza ajamerA, ramezacanda gaMgavAla, rAjakumAra bhalA gajamala vegAnI, rAjamala sonI, rAjendra kumAra bAkalIvAla, rAmacandra ThekedAra rAjamana kAsalIvAla, ratanamAla kAsalIvAna, gADavA, rAjendra kumAra luhADika, spacanda saugAnI eDavokeTa, spayanda luhAriyA, nallusAna godhA, DaoN. lAla jaina lUNakaraNa godhA, lekhacanda bAkalIvAla (302-312) vijayakumAra pATanI, vipina kumAra totUkA vinayacanda pApaDIvAla, vinodIlAla pATanI, biradhIcanda seThI, (313-316) DaoN. samantabhadra pApaDIvAla, saradAramanna pATanI (317) sAgaramanna sarAvagI, sumeracanda pANDyA, sumaracanTa sonI, surendramohana iMDiyA, subhASacanda caudharI, surendra kumAra jaina, sUrajamala vaida, saubhAgamala rAvakA, sohanalAla seThI svampacanda pANDyA (317-324 zAMti kumAra gaMgakala zAtila gaMgavAla, Ati kumAra seThI 324-326) vAsa kumAra gaMdhA, zikharacanda hAvar3A 327 hajArIlAla nigoniyA (328 harakacanda caudharI, harakacanda pATanI, tarakacandra pANDayA harakacaMndra sAna (329-330) harizcandra ajamerA 331 hIrAlAla kaTAriyA hIrAlAla seThI 332 hemanta kumAra sonI ( 333 ) ' 4. jayapura evaM dausA jile kA jaina samAja evaM yazasvI samAja sevI 334-353 samAja sevI kapUracandra kAsalIvAla, kapUracanda baDajAtyA (337) kailAzacanda kAnnA (338) kalyANamala pATanI kalyANamala boharA TahaTar3A (331) gaMbhIramala bar3ajAtyA mojamA (340) gulAbacanda rAgavAna renavAla 341 ciraMjIlAla kAsalIvAla saivala (342) ciraMjIlAla sogAnI bandAnI, jamanAlAla paTanI jobanera, tArAcanda dozI phAgI (343) dulIcanda pATodI, (344) dharmavanda lur3iyA nagagaNA 345 nemIcanda bAkasatAla kamI padamacanda baDajAtyA mojamAvAda, pAMyUlAsa pANDyA, caudharI (346 prakAzacanda kAlA eDavokeTa 347 premacanda ajamerA barasI, prakAzacanda pANDyA dausA (346) pUrNacanda jaina eDavokeTa TImA prabhAtIlAla kAsalIvAla 349 milApabanda kAlA caMdalAI mUlabanda baDajAtyA jobanara (350) boharA (351) suganacanda pATana jAyanara (352) saubhAgamala caudharI (353) (v)
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ sohanalAla sAMgA pATanI (179) svarUpacaMda pahADiyA (179 1 zrI canda seThI (180) hanumAna prasAda baDajAtyA (1801 haMsarAja pAMDyA (182) hukamacaMda TogyA'(183) khaNDa 3 rAjasthAna pradeza kA jaina samAja 1. rAjasthAna pradeza-eka sarvekSaNa 184-192 sarvekSaNa ( 184-85 ) jaina samAja ( 186-87 ) jaina jAtiyA~ (187) samAja ke pramukha nagara evaM grAma (189) bIsa hajAra se Upara vAle jile (1901 jaina tIrtha 1191-92) 2. dUMDhAr3a pradeza 193-208 sImA (193) jayapura jaina samAja atIta evaM vartamAna (1953 maMdira evaM caityAlaya (1967 zAstra bhaNDAra (196) jayapura kI janasaMkhyA, caukaTTI evaM upanagaroM kI janasaMkhyA (197) zikSA ( 199) AMdha saMsthAna ( 1991 sAmAjika saMsthAeM, kAryakartAgaNa uccatama evaM ucca nyAyAlaya ( 200 ) matrIgaNa, vidvAnoM kA nagara, divaMgata AtmAeM ( 201 ) dhannAlAla kAsalIvAla, bholelAla seThI, arjunalAla seThI (202) muMzI pyArelAla kAsalIvAla, motIlAla dArogA, mAsTara motIlAla saMghI, rAmacandra vindukA ( 203) paM. indralAla zAstrI, gulAbacanda kAsalIvAla, mohanalAla kAlA (205) sohanalAla saugAnI, surajJAnI canda luhADiyA, rAmacandra koThyArI (206) gaidIlAla sAha, vIrendra kumAra khaja (207 1 bhaurIlAla caudharI, mANakacanda jaina ( 208) 3. jayapura ke yazasvI samAja sevI 209-333 ajIta kumAra nRpatyA anUpacanda godhA (213) anUpacanda TholiyA (214) anUpacanda nyAyatIrtha, anupacanda bAkalIvAla (215) alabelpacanda, DaoN. azoka kAsalIvAla (216) azoka kumAra bAkalIvAla, uttamacanda pAMDyA 12171 umarAvamala sAha (218) kanakaprabhA jhADA, kapuracanda godhA (219) kanhaiyAlAla seThI 12201 kapuracanda kAlA 1220) kapUracanda pATanI, kapUracanda pApar3IvAla (221) kamala kumAra kAsalIvAla, DaoN. kamaleza kAsalIvAla (222) kAlacanda kAsalIvAla (223) kaMvarIlAla. kAlA (224) DaoN. zrImatI kusuma zAha, komalacanda pATanI (225) kailAzacanda caudharI, kailAzacanda pATanI (226) paM. kailAzacanda zAstrI (227) kailAzacanda seThI (228) gaNapata rAya sarAvagI (2299 gulAbacanda kAsalIvAla, paM. gulAbabanda chAbar3A (229) gulAbacanda pANDyA (2301 gopIcanda ajamarA, gopIcanda pATanI (231) DaoN. gopIcanda pATanI (232) gopIcanda polyAkA, gopIcanda luhADiyA, ghAdamala kAlA, candAlAla TaoNgyA. DaoN. cAndamala jaina, ciraMjIlAla baja, jayakumAra chAbaDA, jIvanalAla bAgar3A, jinendra kumAra seThI, jJAnacanda caudharI, jJAnacanda jhA~jharI, TIkamacanda jaina (233-2401 tArAcanda ajamerA (241) DaoN. tArAcanda gaMgavAla, tArAcanda balAvAlA. tArAcanda chAbahA(242) DaoN. tArAcanda pATanI (243) DaoN. tArAcanda bazI (2441 tArAcanda baDajAtyA cImavAlA, tArAcanda baDajAtyA lAlahavemI, tArAcandra bAkalIvAla (246-246) tArAcanda seThI, tArAcanda sogAnI (247) trilokacanda TogyA (248) dIpacanda bakhzI 1 249 1 devInArAyaNa TakasAlI, devendra kumAra godhA (250) vaidya dhana kumAra, dhUpacanda pANDyA (iv)
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5. savAI mAdhopura, dauka evaM alavara jile kA jaina samAja evaM yazasvI samAja sevI 354-380 savAI mAdhopura jilA 13540 ToMka jillA {355) matsya pradeza (357) bharatapura evaM dhaulapura (359) yazasvI samAja sevI - indaramala sonI, indaramana pATanI { 361) indaramala baja, kanhaiyAlAla chAbar3A (362) kapUracanda saMghI nuhAr3iyA "bhayaMkara", kapuracanda eDavokeTa (363) kuntIlAla kaTAriyA. cAMdamala saugAnI (364) tArAcanda chAbar3A, manAlAla bar3A 25 narakAnanijanakala sAyar3A ( 366 ) padamabanda bhauca, premacanda kAsalIvAla, premacanda bar3ajAtyA (367) pArasadAsa sonI, phUlacanda bhausA (368) basanta kumAra bhAstrI ( 3693 bhaMvaralAla dozI, paM. bhairavalAla seThI (370) bhAgacanda jaina eDavokeTa, bhAgacanda TogyA ( 3711 mahAvIra prasAda jaina pallIvAla, mANakacanda chAbar3A (372) mANakacanda saugAnI, ratanalAla pApar3IvAla (373) ratanalAla bar3ajAtyA, ratanannAla sogAnI (374) ramezakumAra, rAjendra kumAra pATanI (375) 4. lAilI prasAda pApar3IvAla (376) sUrajamanna kAsalIvAla, surajJAnIlAla bAkalIvAla (377) surendra mohana kAsalIvAla, sohanalAla pATanI 13783 saubhAgamala bar3ajAtyA, svarUpacanTa gaMgavAla ( 379 ) harakacanda saMghI ( 380) 6. hADautI pradeza kA jaina samAja evaM yazasvI samAja sevI 381-411 hADautI pradeza kA itihAsa ( 381) koTA jilA ( 3821 rAmagaMja maMDI ( 3831 bArAM, bUMdI jilA ( 384 ) jhAlAvAr3a jilA 1386) samAja sevI - trilokacanda koThArI (389) mANakayanTa pAlIvAla (390) madanalAla cAMdavAr3a ( 392) uttamacanda nimbI. utsavalAla jaina (393 ) kastUradhanda gaMgavAla, kuladIpa koThArI ( 394 ) kezarIlAla gaMgavAna, kailAzacanda seThI, candraprakAza koThArI (395 ) cAMdamala pATanI, jayakumAra jaina (396) TIkamacanda seThI, da pAMDayA 13971 dayAnanda jinazacanda pATodI, dharmaprakAza koThArI 1398) namIcanda cAMdavADa, nemIcanda rAvakA 13997 pannAlAla seThI : 400) paTamacanda pATanI, padamakamAra dAMgyA, prakAzacanda pAiyA (401) prAtApacanda rAvakA (402) bAbUlAla dozI. phUlacanda saugAnI, madanamohana kAsalIvAla 1 403) mahAvIra kumAra kAlA. mahAvIra prasAda ajamega (404) mANakacanTa pATanI, mANakacanda seThI (405 } mAtIlAla ToMgyA, mukezakumAra rAyakA, yazabhAnu kumAra pATAdI ( 406 ) ratanakumAra baja, rAjamala luhAr3iyA ( 407 1 lADAdevI koThArI ( 405 ) vIrendrakumAra pATanI, zAntikumAra bar3ajAtyA ( 410 ) sunIla koThArI, hukamacanda ToMgyA ( 411 } 7. mAravAr3a pradeza kA jaina samAja evaM yazasvI samAja sevI 412-446 sIkara jilA { 412) nAgaura jilA (413) jhuMjhunU jillA, cUra jillA (415) yazasvI samAjasevI - kajalAla pahADiyA, kanhaiyAlAla seThI : 418 ) kanhaiyAlAla seThI lIcANA vAle (419) kaMvarIlAla boharA, kizanalAla pahADiyA 14207 khIvarAja pAMDyA. gaNapatarAya sabalAvata (421 ) gulAbacanda ajamerA, gulAbacanda chAbar3A / 422) caturbhuja ajamaMga ( 423 } bAMdakapura gaMThI ( 4247 ciraMjIlAla kAlA, ciraMjIlAla gaMgavAla ( 4251 cauthamala pATanI. jayakumAra godhA (426; jIvanamala chAbar3A, jIvarAja pahAr3iyA ( 427 ) jIvarAja bar3ajAtyA / 4281 jeTamAla seTI, jAgavaramanna bAkalIvAla ( 4291 trilokacanda baijAtyA, dIpacanTa gagavAla 1430 dharmacanda gagavAna nemAcanda jhADArI : 4311 pannAlAla ghAdavADa, pUraNamala kAnA. phalabanda yaajhg| 4323 bhavaralAla seTI, bhavaralAla pahADiyA (433) bhAmarAja cUr3AdAna, madanalAla kAlA 1434 ) madanalAla gaMgavAla, / mannAlAla kAsalIvAla ! 435) mahAvIraprasAda lAlAsavAlA, ratanalAla chAbar3A (436) ratanalAla pahAr3iyA, ratanaganna bahajAtyA (437) rAmakRSNa jaina, rAjakumAra pAMiyA ( 438 ) rAjakumAra pATanI. rAjakumAra pATanI.. khicanda pahADiyA ( 439 ) lAlacanda pAMDyA, vimalacanda chAbar3A (440) sAgaramala pAMDyA, sUrajamala chAbar3A 1441) surezacanda baDajAtyA, sohanalAla pahADiyA (442} sohanasiha kAnanA (443) sohanalAla sogAnI svarUpacanda pAiyA (444 zrIpAla pahADiyA, zrIpAla setthii| 445) hanamAnabaksa gaMgavAla, hIrAlAla kAlA ( 4467 (vi)
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8. bAgar3a evaM mevAr3a pradeza 447-466 bhIlavAr3A jilA 1452 ) yazasvI samAjasevI kAlUlAla ajamerA, kuntIlAla ajamerA (455) ke. ela. godhA, kezarImala sogAnI (456) ghanazyAma luhAr3iyA, ghIsAlAla seThI (457) cAMdamala gadiyA, jJAnamala pATodI (458) tArAcanda pATodI, dulIcanda pATanI (459) dharmacanda kAsalIvAla, nAthUlAla seThI (460) nihAlacanda ajamerA, basantIlAla caudharI (461) baMzIlAla gAMdhA, madanalAla gadiyA, mahAvIraprasAda maMdiyA (462) mAMgIlAla luhAr3iyA, mANakacanda godhA, mUlakanda sonI (463) ratanalAla kAlA, roslAla gar3hiyA, suganacanda jaina (464) sohanalAla godhA ( 465 ) hIrAlAla ajamerA (466) - 9. ajamera kSetra kA jaina samAja 467-501 , vartamAna samAja (467 nasIrAbAda, byAvara 468 kaMkar3I, meharakalA, madanagaMja- kizanagar3ha 468 bagherA, sAvara, saravAr3a ( 470 ) grAmoM ke parivAroM kI saMkhyA (471) yazasvI samAjasevI seTha bhAgacanda jI sonI (4740 kapUracanda meThI, kastUramala bila (475) ke luI seTa (175) gulAbacanda godhA, zAntikumAra gAMdhA, bampAlAla pATanI (477) cAdagala baja, chItaramala dozI (478) jatanalAla gar3hiyA, TIkamacanda pATanI, trilokacandra saugAnI 479 dIpacanda caudharI, paM. dIpacanda hAvar3A (480) dharmacanda modI, nihAlacanda ajameza (481) nemIcanda rAyakA, padamacanda gaMgavAla pannAlAla pahADiyA 482 prakAzacanda kaTAriyA, pyArelAla ajamerA (483) bhaMvaralAla sonI, bAbUlAla chAbar3A, bAMdUlAla gaMgavAsa (484) bhaMvaralAla saugAnI, bhAgacanda pATanI (485) madanalAla garAvAla (486) mahendrakumAra kAsalIvAla 487) mAdholAla gadiyA, mANakacanda gaMgavAla, mANakacandra TholiyA (488) mANakacansa saugAnI, mANakacanda sonI (489) mUlacanda luhAr3iyA, mUlacandra saugAnI (491) mohanalAla kaTAriyA, paM. ratanalAla kaTAriyA (492) stanalAla kaTAriyA (493) ratanalAla gagavAla, ratanalAla bAkalIvAla 494 rAjakumAra dozI, vinayacandra saugAnI (495) zAntilAla kAsalIvAla zAntilAla bar3ajAtyA (496) zikharacanda gAMnI zrIpAla kaTAriyA (497) sujAnamala godhA, svampacanda kAsalIvAla (498) hajArIlAla yAMnI 499 ) harakacanda saugAnI, hamarAja bar3ajAtyA (500) bihAra pradeza kA jaina samAja - 1. bihAra pradeza kA jaina samAja 502-511 DAlTanagaMja, auraMgAbAda, raphIgaMja (504) gayA (505) paTanA, campArana, iTakhorI, catarA, koDaramA, jhumarItilaiyA (507) giraDIha sariyA, hajArIbAga (508 rAdhI 509 rAmagar3ha (5101 2. yazasvI samAjasevI 512-570 azokakumAra pADyA, azokakumAra vinAkamyA 512 azokakumAra seThI, AnandIlAla cUr3IvAla (513) AnandIlAla narezakumAra seThI (514) indravanda ajamerA kanhaiyAlAla bar3ajAtyA [515) kanhaiyAlAla seThI, kanhaiyAlAla goThI (516) kamalakumAra rAga (517) kastUracanda ajamerA (518) kizanalAla vinazyakyA, kizanalAla sAhU 519 kundanalAla sAha, kezarImala kAlA (520) gaNapatalAla baDajAtyA, gaMgAbaksa gaMgavAla 521) gulAbacanda amaMga, gopIcanda seThI (522) gorIlAla seThI, caMdanamala pADyA (523) cunnIlAla chAbar3A, chItaramala pATanI 524 jayakumAra gaMgavAna, jayadeva hAvar3A jItamala hAvar3A (525 jJAnavanda ajitakumAra (vii)
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnacanda harakacanda (525) jJAnacanda seThI, jhUmaramala kAsalIvAla (527) jhUmaramala saTI ( 528 ) tArAcanda godhA, dInadayAla kAlA (529 ) dharamavanda chAbar3A, nandalAla seThI ( 530 ) narezakumAra, nemIcanda ( 531) padamacanda ajamerA (532) prabhulAla chAbar3A, pratApa chAbar3A (533 ) prakAzacanda seThI, pUnamacanda garavAla (534) phUlabanda ajaya (535) phUlacanda kAlA, phUlacanda caudharI (536) banArasIlAla seThI, baMzIdhara sAha ( 537 ) bAlacanda chAbar3A (538) bAbUlAla pATanI, bhaMvaralAla kAsalIvAla (539) bhAgacanda vinAyakyA, madanalAla pahAr3iyA (540) manoharalAla zAstrI ( 541 ) mahAvIra prasAda pATanI, mahendrakumAra gaMgavAla ( 542 ) mahendrakumAra pATanI, mahendrakumAra bAkalIvAla (543) mahAvIraprasAda bAkalIvAla, mahAvIrapramAda rAga (544) mahAvIraprasAda seThI, mahAvIraprasAda, mahAvIraprasAda saugAnI (545) mahAsukha ghaDajAtyA, mAnikacanda gagavAna (546) mANikabanda ajamaga, mAnamala jhAzarI (547) mahAvIraprasAda jhAMjharI (548 ] mUlacanda chAbar3A 1549) mUlacanda kAlA, motIlAla bainAr3A (550) mulacanda godhA 1551) stanalAla ajamerA, ratanalAla kAlA (552) ratanalAla chAbar3A, ratanalAla pATanI 1553) ratnezakumAra kAsalIvAla, rAjamala seThI (555) rAmacandra bar3ajAtyA (556 rAmacandra rArA ( 557 } rAdhAkizana prakAzacanda rArA, rikhabacanda bAkalIvAla (558) spacanda seThI 15597 lAlacanda seThI, lakSmInArAyaNa rArA {5601 vidyAprakAza (561) vimalakumAra seThI (562) vimalakumAra seThI, vIrendrakumAra kAlA (563 2 zAtilAla bar3ajAtyA (564 ) zAntilAla bAkalIvAla, surendrakumAra pAMDyA (565) surezakumAra pAMDyA [ 566 1 surezakumAra pAMDyA (5671 surezakumAra pAMDyA, harakacanda chAbar3A (568) harakacanda pAMDyA ( 5697 hIrAlAla ajamerA, hakamacanda seThI 15701 mAlavA kA jaina samAja 571-574 1. samAja kA itihAsa evaM yazasvI samAjasevI ujjaina. indIra ( 571 1 lazkara gvAliyara. bar3avAnI ( 573 1 khuraI, bhilAI ( 5741 575-577 2. samAja ke divaMgata netA saraseTha hukamacanda jI (5751 minnIlAla jI pATanI (576) 3. yazasvI samAjasevI 577-601 azokakumAra bar3ajAtyA (577) indaracanda pATanI, ujAsacanda kAlA (579 15. uSA jaina, kamalAdevI pADyA, DaoN kailAzacanda jaina ( 580 ghamaNDIlAla boharA, devakumAra siMha ( 581 ) dhanarAja kAsalIvAla {583 1 narendrakumAra godhA, paM. nAthUlAla jaina zAstrI (584) nemIcanda pAMDyA, prakAzacanda ToMgyA 1586 premasAgara jaina (587) phUlacanda jaina (568) phUlacanda jhAMjharI (589 1 bAbUlAla pATodI, madanalAla monI (590) mahAvIra prakAza nigoniyA, mANakacanda gaMgavAla (591 } mANakacanda gaMgavAla eDavokaTa (592) mAnikacanda pATanI ( 593) mulacanda pAMDyA, rAjA bahAdurasiMha kAsalIvAla ( 594) lalitakumAra pAMDyA (596) vimalacanda bAkalIvAla, paM. zrI rAma jaina bAkalIvAla ( 59714. satyadharakumAra seThI (5981 sUrajamala godhA (601) (viii)
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttara pradeza kA jaina samAja 1. uttara pradeza kA jaina samAja 602-608 jaina parivAra evaM jAtiyoM, jaina tIrtha (602) AgarA (603) mathurA, kAnapura, rAmapura (604) lakhanaU (605) sahAranapura ( 606) saradhanA, rAmapura maNihArAna, zAmalI, kairAnA (607) khataulI, kAMTAlA, budAnA, bilArI (608) 2. yazasvI samAja sevI 609-633 azoka kumAra zAbar3A, bAbU Ananda kumAra eDavokeTa (610) uttama canda chAbar3A, ummedamala pAMDyA (611) kapUra canda kAsalIvAla (612) kailAza canda bar3ajAtyA (613) kailAza canda bhUca, caMdAbAbU bAkalIvAla {614} ciraMjIlAlajI chAyaDA (615) jinazvara dAsa bar3ajAtyA (616) TIkama canda gaMgavAla, dhannAmala jaina (617) nirmala kumAra seThI (6181 niraMjana lAla bainAr3A (619) padamacanda jaina, padamacanda bAkalIvAla prakAzacanda jaina 16201 prakAzacanda chAbar3A, pArasadAsa jaina kSetrapAla, pukharAja pAMDyA (621 ) pravIppacanda chAbar3A, premacanda chAbar3A, bAbUgama jaina mainapurI (622) bhAgacanda pATanI (623) jaya nArAyaNa jaina (624) kastUra cada cAMdavAr3a, ratana lAla pahADiyA (6251 ratana lAla rAva: rAmacandra rArA messara jai ga jI-mAjamananI jana mApana (6271 rikhabacanda jaina godhA, vimallakumAra pATanI (628) vimalacanda bamba, vimalacanda bainAr3A (629) zivacaraNa lAla jaina, zikharacanda jaina (630 ) sumeracanda pATanI ( 631 1 sumeracanda bamba, sumeramala pAMDyA. saubhAgyamala kAlA (632) vaidya hukama canda moThyA ( 633 ) mahArASTra evaM dakSiNa bhArata kA jaina samAja 634-636 1. mahArASTra evaM dakSiNa bhArata kA jaina samAja bambaI (634) baMgalaura, selama, madrAsa (635) pADIcerI, haidarAbAda (636) 2. yazasvI samAja sevI 636-654 amRtarAya ajaya jaina ( 637) campAlAla kAsalIvAla 1 638 ) ciraMjIlAla bar3ajAte, jayacanda lugAr3e (639 ) paM. tanasukharAya kAlA (640) tejapAla kAlA, tArAcanda bamaDA (641) tArAcanda bar3ajAtyA (642) nirmalakumAra bAkalIvAla ( 643) nemIcanda kAsalIvAla, parameSThidAsa (644) puSpendra kumAra kaundeya, baccharAja seThI (645) bodUlAla seThI, bhAratakumAra kAlA (645) maMgala canda pAMDyA, mAMgIlAla pahAr3e (647) bAbUlAla pahAr3e, mANikacanda baja (648) mahAvIraprasAda pATanI, mUlacanda pATanI (649) mUlacanda bar3ajAte, rAjakumAra bar3ajAtyA 1650) vinoda lAlacanda dozI, zrInivAsa jaina bar3ajAtyA 1651) zrIpAla kAlA, zrImatI sarayu vI. dozI (652) svaspanda baja (653) sohanalAla koThArI, sohanalAla gaMgavAla(654) (ix)
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ yazasvI samAja sevI ( jinakA paricaya pUrva meM nahIM A sakA ) 1. yazasvI samAja sevI 655-681 amaracanda pahAr3iyA (656) DaoN. kastUracanda kAsalIvAla 658) kailAzacanda bAkIvAlA, ghIsIlAla caudharI, gaNezI lAla rAnIvAlA (660) viraMjI lAla luThADiyA, jayakumAra jaina siMghavI, jayacanda pATanI (662) jJAnacanda khindUkA, DUMgara mala sabalAkta, tArAcanda polyAkA (663) navInakumAra baja, nAnagarAma jaina (664) nemacanda bAkalIvAla (665) ba nemIcanda bar3ajAtyA (666) prasanna kumAra seThI, prophesara pravINacanda jaina, suzrI puSpA jaina (667) premacanda haidarI (668) jayapura kA seTha banajI TholiyA parivAra gopIcanda TholiyA (669) sundaralAla TholiyA RSabhadAsa TholiyA (670) rAjendra kumAra ToliyA, pradIpa TholiyA (671) baMzIlAla luhAr3iyA, bannabhadra kumAra jaina (672) jayapura nagara kA bilAlA parivAra (673) paM. bhaMvaralAla nyAyatIrya (674) rAjamala jaina begasyA, rAmacandra kAsalIvAla, rAjeza jaina kAsalIvAla, bilArI 675) biradhIlAla seThI, rupacanda jaina agravAla, vinoda kumAra sAha (676) vrajamohana jaina, zAMtilAla cUr3IvAla, saradAramala khaNDAkA (677) sItArAma pATanI (678) zrImatI sudarzana devI chAbar3A hIrAlAla rAnIvAlA, DaoN. hukamacandaseThI, harakacanda sarAvagI, (679) rUpacanda kaTAriyA, zrImatI saroja chAbar3A, jagajIta siMha jaina (681) nAthUlAla caudharI (682) 1 * svataMtratA saMgrAma meM yogadAna (x) - 682-684
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ aWN itihAsa kI pRSThabhUmi itihAsa lekhana kI AvazyakatA kisI bhI deza evaM samAja ke jIvanta hone kA pramANa usake itihAsa se milatA hai| yadi usakA itihAsa surakSita hai, usameM usakI jAgRti evaM gatividhiyoM kA ullekha milatA hai, usake mahApuruSoM kI jIvana kahAnI saMgrahita hai, usake dvArA sampanna lokahita ke kAryoM kA lekhA-jokhA rakhA gayA hai, rASTra ke vikAsa meM usake yogadAna kA samucita mUlyAMkana lipibaddha hai to phira samajhiye vaha rASTra jAgrata rASTra hai, samAja bhI jApata samAja hai aura usakA itihAsa bhI svarNima paSThoM meM aMkita hai| kyoMki itihAsa vAstava meM satya kA prakAza aura jIvana kA zikSaka hai| lekina hamane hamAre itihAsa ko kabhI bhI kramabaddha likhane kA prayAsa nahIM kiyaa| prathama to jaina samAja meM itihAsa ke mahattva ko samajhane vAle bahuta kama huye aura kahIM kisI ne itihAsa likhane kA prayAsa bhI kiyA to hamane usa vyakti ke mahattva ko nahIM svIkArA isalie jaina samAja deza kA prAcInatama samAja hone para bhI usakA koI kramabaddha itihAsa nahIM miltaa| Aja isa bAta kI mahatI AvazyakatA hai| sabhI upalabdha aitihAsika sAmagrI ko saMgrahita karane ke pazcAt kAla vizeSa ke itihAsa lekhana ke hamAre prayatna jitane adhika niSpakSa, sajIva evaM nyAyapUrNa hoMge, vaha itihAsa utanA hI rocaka, jJAnavardhaka evaM satya ke nikaTa hogA / itihAsa lekhana ke srota : itihAsa lekhana ke srotoM kA surakSita milanA bar3A kaThina hai| prathama to hamane svayaM ne aise srotoM ko surakSita rakhane kA prayAsa nahIM kiyaa| dUsarA hamane apane Apako yaza, khyAti, prasiddhi se dUra rakhA aura aitihAsika kArya sampAdana ke pazcAt bhI usakA kahIM ullekha karanA ucita nahIM smjhaa| hamArI isa bhAvanA ne bhI itihAsa ke srotoM ko anupalabdha rkhaa| tIsarA itihAsa srotoM kI upalabdhi isaliye bhI kaThina rahI ki navamI zatAbdI se lekara 18vIM zatAbdI ke uttarAdhda taka deza para videziyoM ke AkramaNa hote rahe jinase prAcIna itihAsa jAnane ke mAdhyama hI naSTa ho gye| adhikAMza sAdhanoM ko AkrAntAoM ne naSTa kara diyA aura itihAsa ke kucha sAdhana kAla gati ke prabhAva se svata: naSTa ho gye| lekina itihAsa ke stroto kA itanA vinAza hone para bhI jo kucha sAmagrI bacI suI hai yadi usako bhI hama saMkalita karake usakA viziSTa adhyayana kara sake to bhagavAna mahAvIra ke bAda kA itihAsa to phira bhI likhA jA sakatA 1 itihAsa ke srotoM ko hama nimna prakAra vibhAjita kara sakate haiM :
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 / jaina samAja kA vRhad itihAsa zilAlekha 1. zilAlekha 2. mUrtilekha 3. yaMtra lekha itihAsa ke srota purAtattva sAmagrI 1. smAraka 2. bhitti citra 3. zilpa kalA sAhityika sAmagrI 1. purANa evaM kathA sAhitya 2. paTTAvaliyA~ zy 3. graMtha prazastiyA~ 4. yAtrA sAhitya itihAsa ke ukta vibhinna srotoM meM samAja ke itihAsa kI vipula sAmagrI mila sakatI hai| udAharaNa ke liye yahAM kucha srotoM ke nAma prastuta kiye jA rahe haiM : zilAlekha : 1. bijoliyA (rAja.) meM upalabdha saMvat 1226 kA zilAlekha, vahIM para saMvat 1565 evaM niSedhikA lekha saMvat 1483 meM bahuta se aitihAsika tathya nibaddha hai| saMvat 1226 ke zilAlekha meM bijoliyA meM bhagavAna pArzvanAtha para kamaTha kA upasarga hone kA ullekha milatA hai| 2. hAthI gumphA kA zilAlekha : yaha zilAlekha jaina samrAT khAravela ke itihAsa para prakAza DAlatA hai| isa taraha ke zilAlekha mANikacandra digambara jaina graMtha mAlA ke pAMca bhAgoM meM prakAzita ho cuke hai| mUrtilekha : jaina mUrtilekhoM, yaMtra lekhoM meM itihAsa kI vipula sAmagrI upalabdha hotI hai| mathurA kI khudAI se prakAza meM AI mUrtiyoM se pramANita huA hai ki Aja se lagabhaga do hajAra varSa pUrva jaina pratimAyeM nagna hI hotI thii| ina mUrtiyoM para utkIrNa lekhoM meM itihAsa kI prAcInatama sAmagrI saMkalita kI jA sakatI hai| yaMtra lekha : mUrti lekhoM ke samAna yaMtra lekhoM meM bhI jaina samAja ke itihAsa kI vipula sAmagrI utkIrNa hai| jayapura evaM savAImAdhopura ke jaina mandiroM meM saikar3oM kI saMkhyA meM yaMtra milate hai jinameM prAcIna lekha aMkita hai / purAtattva sAmagrI meM hamane smAraka bhitti citra evaM zilpa kalA se sambandhita sAmagrI ko itihAsa ke strota mAne haiN| lekina abhI taka ina para bahuta kama kAma huA hai| jayapura, bUMdI, savAImAdhopura ke mandiroM se acche bhitti citra milate haiN| smArakoM meM cittaur3a ke kile para nirmita kIrti stambha, Amera (jayapura) sthita digambara jaina naziyA kA kIrti stambha, Amera ke sarakArI myUjiyama ke kIrti stambhoM meM itihAsa kI ullekhanIya sAmagrI upalabdha hotI hai|
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAja kA itihAsa/3 sAhityika sAmagrI : purANa evaM kathA sAhitya : jaina purANoM - mahApurANa, harivaMza purANa, pAMDava purANa jaise purANa evaM puNyAsava kathAkoza, vratakathAkoza itihAsa ke srota haiM aura inameM sAmAjika itihAsa kI pracura sAmagrI upalabdha hotI hai| *AdipurANa meM pratipAdita bhArata," "harivaMza purANa kA sAMskRtika adhyayana" jaisI kRtiyA~ isa sambandha meM paThanIya hai| padAvaliyA~ : jaina zAstra bhaMDAroM meM paTTAvaliyA~ acchI saMkhyA meM milatI hai inameM AcAryoM ke nAma, AcArya pada para baiThane kI tithi, muni avasthA meM rahane kI avadhi, unakI jAti kA nAma, bhaTTArakoM kA kAryakAla, paTTa para baiThane kI tithi, jAti kA nAma Adi ke sambandha meM pracura sAmagrI upalabdha hotI hai| bhaTTAraka sampradAya, khaNDelavAla jaina samAja kA vRhad itihAsa, rAjasthAna ke jaina zAstra bhaNDAroM kI graMtha sUciyA~ pAMca bhAga jaisI pustakoM se paTTAvaliyoM ke sambandha meM jAnakArI prApta kI jA sakatI hai| graMtha prazastiyA~ : graMtha prazastiyA~ itihAsa kI sabase mahattvapUrNa evaM prAmANika srota hai / graMtha prazastiyoM evaM lekhaka prazastiyoM meM jo kucha varNita hai vaha pUrNataH prAmANika hotA hai| lekhaka ke sambandha meM, zAsana ke sambandha meM, grAma evaM nagara ke sambandha meM, samAja, vyApAra vyavasAya ke sambandha meM ina prazastiyoM meM mahattvapUrNa sAmagrI hotI hai| ina prazastiyoM ke AdhAra para itihAsa kI acchI sAmagrI ekatrita kI jA sakatI hai tathA itihAsa kI kitanI hI samasyAyeM sulajhAyI jA sakatI hai| prazasti saMgraha jaina graMtha prazasti saMgraha bhAga eka evaM do meM prazastiyoM kI mahattvapUrNa sAmagrI dekhI jA sakatI hai| yAtrA sAhitya : yAtrA sAhitya meM bhI itihAsa ke mahattvapUrNa srota chipe rahate hai| zvetAmbara sAdhuoM ne yAtrAoM kA acchA varNana kiyA hai| rAjasthAna ke zAstra bhaNDAroM, yAtrA samuccayaH, yAtrAvalI', zikhara vilAsa, jaina yAtrA Adi kI pANDulipiyoM meM jaina tIrthoM kI yAtrAoM kA varNana milatA hai| isake atirikta banArasI dAsa kavi ke arddha kathAnaka meM bhI itihAsa kI sAmagrI bharI par3I hai| lekhaka : DaoN. nemicandra jaina jyotissaacaary| 2. lekhaka : DaoN. premacandra jaina, jbpur| 8. lekhaka : haoN. vidyAdhara johraapurkr| 4. lekhaka : DaoN. kastUracanda kaasliivaal| 5. lekhaka : ho, kastUracanda kaasliivaal| sampAdaka : DaoN. kastUrayanda kAsalIvAla, jypur| 7. sampAdaka : paM. paramAnanda jI zAstrI 8. rAja. ke jaina zAstra bhaNDAroM kI rAya sUvI - paMcama bhAga -pR.655 9. rAja ke jaina zAstra bhaNDAroM kI va sUcI - paMcama bhAga- pR.655 10. zAstra bhaNDAra di. jaina mandira (cAkasU), jypur| 11. jaina itihAsa prakAzana saMsthAna, jayapura meM pANDalipi kA saMgraha hai|
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4/jaina samAja kA vRhad itihAsa prakAzita sAhitya : jaina samAja ke itihAsa ke srota vigata 30-40 varSoM meM prakAzita sAhitya meM bhI upalabdha hote hai tathA kucha pustake to itihAsa para hI AdhArita hai| yadyapi unameM dharma, darzana, saMskRti kA itihAsa adhika mAtrA meM upalabdha hotA hai lekina sAmAjika itihAsa ke pRSTha bhI unake AdhAra para likhe jA sakate hai| isa sambandha meM khaNDelavAla jaina samAja kA vRhad itihAsa, pallIvAla jaina itihAsa, jaisavAla jaina samAja tathA jayapura, dehalI, indaura, kAnapura, AgarA, kalakattA jaise nagaroM kI jaina DAirekTriyoM, bakhtarAma kA buddhi vilAsa, jaina patra-patrikAeM, e hisTrI oNpha jainAja (A History of Jainas) zrI mahAvIra graMtha akAdamI jayapura dvArA prakAzita jaina kAvya kRtiyoM para AdhArita 10 bhAga, vyaktiparaka smRti graMtha evaM abhinandana graMtha, digambara jaina sAdhu paricaya, vidvata abhinandana gretha samAja ke itihAsa kI sAmagrI ko prastuta karane vAle srota hai, jinakA adhyayana isa sambandha meM Avazyaka hai| bhArata kA mUla dharma : jaina dharma aura jaina samAja donoM hI aitihAsika kAla se bhArata ke mUla dharma evaM samAja rahe hai| AyoM ke Agamana ke pUrva jo jAtiyoM yahA~ rahatI thI ve saba zramaNa dharma kI upAsaka thI, ahiMsA priya thI tathA zAnta svabhAva kI thii| jabaki Arya lar3AkU the isaliye unhoMne yahA~ ke mUla nivAsiyoM ko apane vaza meM kara liyaa| vartamAna avasarpiNI kAla ke caubIsa tIrthaMkaroM meM RSabhadeva prathama tIrthakara hai| unake jyeSTha putra bharata ke nAma se isa deza kA nAma bhArata pdd'aa| RSabhadeva ke pazcAt 23 tIrthakara aura ho cuke hai jinameM pArzvanAtha 23 ve aura mahAvIra 24 veM tIrthaMkara the| RSabhadeva, neminAtha evaM pArzvanAtha kA ullekha vedoM meM yatra-tatra milatA hai| bhAgavata parANa meM RSabhadeva ko AThavA~ avatAra svIkAra kiyA hai| isa prakAra vaidika sAhitya se hI jaina dharma kI prAcInatA siddha hotI hai| isaliye jaina dharma jo pahale Aheta dharma, zramaNa dharma ke nAma se deza meM jAnA jAtA thA, bhArata kA mUla dharma hai| mahAvIra svAmI 24ve evaM isa yuga ke antima tIrthakara the| unhoMne 30 varSa taka deza ke vibhinna bhAgoM meM vihAra karake ahiMsA, anekAnta evaM aparigrahavAda ke siddhAnta ko jana-jana taka phuNcaayaa| Aja hamAre deza meM hI nahIM kintu pUre vizva meM sarva-jIva-samabhAva, sarva-dharma-samabhAva evaM apariyahavAda (AvazyakatA se adhika saMgraha nahIM rakhanA) kI jo barAbara vakAlata kara rahe hai ve hI siddhAnta jaina samAja meM hI sarvAdhika pramukhatA ko liye huye haiN| mahAvIra kAla meM jaina samAja : mahAvIra ke zAsana kAla meM jaina samAja kitanA vistAra liye huye thA, isa sambandha meM to kahIM spaSTa ullekha nahIM milatA lekina itanA avazya hai unake saMgha meM eka lAkha zrAvaka, tIna lAkha bhAvikAye thii| 1. lekhaka : DaoN. e.ke. rAya
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAja kA itihAsa / 5 yaha saMkhyA to unake saMgha kI thii| unake anuyAyiyoM kI saMkhyA to karor3oM meM honI caahiye| unake yuga meM pUrA deza cAra varNoM meM vibhakta thA tathA vyavasAya ke AdhAra para samAja kI pahacAna hotI thii| varga bheda to thA lekina samAja bheda nahIM thaa| mahAvIra ke pazcAt antima zruta kevalI bhadrabAhu svAmI ne jaba apanA saMgha lekara samrAT candragupta ke sAtha dakSiNa bhArata kI ora vihAra kiyA to unake sAtha 12 hajAra sAdhu the / jaba itanI bar3I saMkhyA meM sAdhuoM kA bihAra ho sakatA hai to samAja kI kitanI vizAla saMkhyA hogii| unake yuga meM pUrA kA pUrA gA~va hI jaina dharmAnuyAyI hotA thA / yaha sthiti to mahArASTra meM Aja bhI kahIM-kahIM dekhI jA sakatI hai| jAtiyoM kI saMracanA : mahAvIra nirvANa ke pazcAt jainAcAryoM dvArA sAmUhika rUpa meM nagara evaM grAma vAsiyoM ko jaina dharma meM dIkSita kiyA jAne lgaa| jitanI bhI vAla saMjJakaM jAtiyAM haiM unake pUrvaja sAmUhika rUpa meM jaina dharma meM dIkSita huye the| yaha "vAla" kisI nagara vizeSa ke nAma se prasiddhi ko prApta huaa| agrohA se agravAla, khaMDelA se khaNDelavAla, bagherA se bagheravAla, osiyA se osavAla, jaisalamera se jaisavAla, meDatA se mer3atavAla, jAtiyoM ke nAma isI taraha se par3e huye hai / jAtiyoM kI surakSA kI dRSTi se jAti bandhana ko kar3A kara diyA gayA aura vivAha zAdI apanI hI jAti meM karane ko dharma kI saMjJA dI gii| apanI jAti vAloM ko bhojana karAne meM puNya mAnA jAne lgaa| dhIre-dhIre jAtiyoM kA sambandha aitihAsika kAla se jor3A jAne lagA aura apanI jAti ko utkRSTa evaM anya jAti vAloM ko hIna dRSTi se dekhA jAne lagA aura isa prakAra jAti bandhana ko dhIre-dhIre dharma kA bAnA pahanA diyA gyaa| eka dharma, eka saMskRti evaM eka vicAradhArA vAle siddhAnta ko uttama mAnA gyaa| jAtiyoM kI saMkhyA ghaTatI-bar3hatI rahI / yadyapi 84 jAtiyoM kI saMkhyA rur3ha mAnI jAne lagI lekina deza meM digambara jaina samAja meM hI 250 se adhika jAtiyA~ paidA ho gii| 237 jAtiyoM ke nAma to hamane khaNDelavAla jaina samAja ke vRhad itihAsa meM ginAye haiN| ye jAtiyA~ to 300-400 varSa pahale hI 1. astitva meM thiiN| muslima kAla meM jaina dharma aura samAja : muslima kAla meM prAyaH yuddha huA karate the aura ina yuddhoM meM hAra-jIta ke pazcAt vijetA muslima zAsakoM dvArA mandiroM evaM mUrtiyoM ko lUTA evaM tor3A jAtA thaa| yahI nahIM mUrti bhajana ke pazcAt nagaravAsiyoM ko bhI dharma parivartana karane para jora denA tathA sampatti ko lUTanA-khasoTanA Ama bAta thii| atizaya kSetra kezorAyapATana, gvAliyara kile meM virAjamAna mUrtiyA~, isake sAcAt pramANa hai| ajamera kA dAI dina kA jhopar3A, vahA~ kI prasiddha khvAjA sAhaba kI daragAha pahale jaina mandira the aisI itihAsakAroM kI bhI mAnyatA hai| muslima kAla meM kucha apavAdoM ko chor3akara zeSa kAla meM muslima zAsana jaina saMskRti ke liye bhI bhakSaka sAbita huaa| jo kucha bacA rahA athavA nirmita huA vaha yA to yahA~ ke rAjapUta 1. khaNDelavAla jaina samAja kA vRhad itihAsa pRSTha saMkhyA 44
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6/jaina samAja kA vRtad itihAsa zAsakoM ke riyAsatoM meM athavA yuddhoM meM phaMse rahane se udhara dhyAna nahIM jAne ke kAraNa bhI bahuta se mandira bace rhe| jaina samAja kabhI pUre deza meM karor3oM meM thaa| choTe-choTe gA~voM taka meM unakI bahusaMkhyA thI / kahate hai akabara ke zAsana kAla meM hI jaina samAja kI saMkhyA tIna karor3a se adhika thI lekina usake pazcAt vaha ghaTane lagI aura jaba deza meM san 1901 meM janagaNanA huI to usakI saMkhyA kevala 18,34,148 raha gii| ye to sarakArI AMkar3e hai| hindU jaina kA vizeSa antara nahIM jAnane ke kAraNa yaha saMkhyA sahI na bhI AI ho to bhI usa samaya bhI 40,00,000 se adhika saMkhyA nahIM honI caahiye| bihAra evaM ur3IsA : bhagavAna mahAvIra ke yuga meM aura usake saikar3oM varSoM bAda bhI bihAra jaina dharmAnuyAyiyoM kA pramukha kendra banA rhaa| bihAra kA mAnabhUma jilA jaina purAtattva kI dRSTi se sabase samRddha jilA thaa| bihAra meM hI sammeda zikhara, rAjagRhI, pAvApura, kuNDalapura jaise tIrtha Aja bhI prativarSa hajAroM lAkhoM yAtriyoM ko apanI ora AkRSTa karate haiN| itihAsajJoM ke anusAra 12vIM zatAbdI taka bihAra jaina samAja kA kendra banA rahA lekina usake pazcAt usakA vahA~ patana prArambha ho gyaa| jo 18vIM zatAbdI taka barAbara calatA rhaa| yahA~ ke mUla nivAsI jaina zikSA evaM sAdhu samparka ke abhAva meM zrAvaka se sarAga bana gaye aura ve yaha bhI bhUla gaye ki kabhI unake pUrvaja jaina the| lekina pichale 150 varSoM se bihAra meM puna: jaina dharmAnuyAyI jAkara basane lage hai / yaha krama aba bhI barAbara cAlU hai| bihAra kI taraha ur3IsA meM khaNDagirI, udayagirI kI guphAyeM, isa tathya kA sabase bar3A pramANa hai ki yahAM bhI jaina dharma evaM jaina samAja prathama zatAbdI se hI jIvita samAja rahA / vartamAna meM bhI ye guphAye jaina tIrtha kA sthAna prApta kiye huye hai| baMgAla evaM AsAma : bhagavAna mahAvIra ke nirvANa ke pazcAt jaina dharma deza ke sabhI bhAgoM meM phaila gyaa| baMgAla kA bardamAna jilA vardhamAna ke nAma se jAnA jAne lagA kyoMki mahAvIra ne kaivalya prApti ke pahale baMgAla ke lAr3a deza meM vihAra kiyA thA aura ghora upasargoM kA sAmanA karanA par3A thaa| baMgAla ke rAjAzAhI jile ke pahArapura meM tAmrapatra milA hai usase patA calatA hai ki gupta kAla meM yahA jaina dharma evaM samAja kA paryApta vistAra thaa| isake atirikta dinAjapura, midanApura, bAMku, caubIsa paraganA, jiloM meM kAyotsarga pratimAoM kI upalabdhi, baMgAla meM jaina dharmAvalambiyoM kA honA siddha karatA hai| bhagavAna mahAvIra ke 1000 varSa taka yahA~ jaina samAja phalA-phulA lekina muslima kAla meM usakA nirantara hAsa hotA gyaa| samATa akabara ke zAsana kAla meM jaba Amera ke rAjA mAnasiMha vahA~ ke gavarnara the taba nAnU godhA unake mukhyamantrI the| nAnU godhA ne usa samaya baMgAla meM 84 mandiroM kA nirmANa karAyA, isase yaha spaSTa hai ki usa samaya bhI vahA~ jaina samAja kAphI acchI saMkhyA meM rahatA thaa| baMgAla ke murzidAbAda jile meM 200 varSa pUrva hI rAjasthAna
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAja kA itihAsa/7 kA mAravAr3I samAja yahAM vyApAra vyavasAya ke liye gayA aura phira vahA~ kA nivAsI bana gyaa| isI taraha kalakattA meM bhI pichale 100 varSoM se mAravAr3I samAja vyavasAya ke liye vahA~ jAtA rahA aura phira vahIM kA hokara raha gayA / baMgAla meM evaM. vizeSataH kalakattA meM hajAroM kI saMkhyA meM mAravAr3I jaina samAja rahatA hai| mAravAr3I samAja meM digambara-zvetAmbara dono hI samAja AtA hai| kalakattA meM vartamAna meM 9 digambara jaina mandira evaM 6 jina caityAlaya hai| isa mahAnagara meM jaina samAja ke kitane parivAra rahate haiM unakA koI lekhA-jokhA nahIM hai lekina zrI digambara jaina yuvaka samiti kalakattA dvArA prakAzita pArzva DAyarI 1989 meM eka hajAra aise vyaktiyoM ke pate diye hai jo vyavasAyI hai, samAja meM jAte-Ate hai tathA jinake pAsa TelIphona kI suvidhA hai| san 1913 meM prakAzita yAtrA darpaNa meM yahA~ 855 jaina parivAra evaM 1386 janasaMkhyA likhI hai| dakSiNa bhArata meM jaina samAja : __ mahAvIra svAmI ke nirvANa ke pazcAt deza ke anya pradezoM kI taraha dakSiNa bhArata meM jaina samAja kI sthiti majabUta ho gii| jai samAjajanagarI evaM gAyoM taka meM phaila gayA / antima kevalI AcArya bhadrabAhu ke samaya meM jaba uttarI bhArata meM 12 varSa ke bhISaNa akAla ke kAraNa jaba unhoMne apane vizAla saMgha evaM samrAT candragupta ke sAtha dakSiNa kI ora vihAra kiyA thA to usase patA calatA hai ki dakSiNa bhArata meM jaina samAja bhI bar3I saMkhyA meM thaa| bhadrabAhu caturdaza pUrvadhara aura aSTAMga mahAnimitta ke pAragAmI zrutakevalI the| unhoMne apane 12 hajAra sAdhuoM ke vizAla saMgha ke sAtha dakSiNa kI ora vihAra kiyA aura unheM dRr3ha vizvAsa thA ki vahA~ jaina sAdhuoM ke AcAra kA pUrNa nirvAha ho jaavegaa| tamila pradeza ke prAcInatama zilAlekha madurA aura rAmanADa jile se prApta huye haiM jo azoka cakra stambhoM meM utkIrNa lipi meM hai| unakA kAla IsA pUrva tIsarI zatAbdI kA anta aura dUsarI zatAbdI kA prArambha mAnA gayA hai| azoka ke uttarAdhikArI samprati ne bhI dakSiNa bhArata meM jaina dharma ke pracAra-prasAra kA bahuta bar3A kArya kiyA thaa| dakSiNI karnATaka meM bhagavAna bAhubali kI vizAla khar3agAsana pratimA isa bAta kA spaSTa pramANa hai ki dakSiNa bhArata meM jaina samAja kabhI bahusaMkhyaka samAja thaa| pAMcavI zatAbdI meM belagA~va jilA jaina samAja kA pramukha kendra thA, yahA~ kadamba rAjAoM ne aneka jaina mandira banavAye the| rASTrakuTa rAjAoM ke zAsana meM jaina dharma vahA~ janatA kA dharma bana gayA thA aura jaina samAja rAjya kI bahusaMkhyaka samAja thii| vartamAna meM bhI sampUrNa jaina samAja kI janasaMkhyA kA tIsa pratizata bhAga mahArASTra evaM kanATaka pradeza meM rahatA hai| jaina samAja kI kula 32,06,038 meM se mahArASTra meM san 1981 kI janagaNanA ke anusAra jaina janasaMkhyA 9,39,392 hai jo akele bambaI mahAnagara meM jainoM kI saMkhyA 3,41,980 hai| isI taraha pradeza ke anya jiloM meM rahane vAle jaino kI saMkhyA nimna prakAra hai: kolhApura 1,21,722 1. yAtrA darpaNa, pRSTha-9001 2. sTaDIja ina sAutha iNDiyA, pRSTha-32
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8/jaina samAja kA vRhad itihAsa sAMgalI ThANe ahamada nagara nAsika jalagAMva solApura auraMgAbAda 67,314 65,907 45,509 33,565 28.792 24,589 24,141 23,328 yaha janasaMkhyA sarakArI AMkar3oM ke anusAra hai jo vAstavikatA se bahuta dUra hai| dakSiNa bhArata kI jaina samAja meM aneka AcAryoM ne janma liyA aura jaina dharma eva jaina sAhitya kA nirmANa evaM pracAra kiyaa| AcArya kundakunda, umAsvAmI, samantabhadra, vidyAnanda, jinasenAcArya, raviSeNAcArya, mahAkavi svayambhU, puSpadanta dakSiNa bhArata ke hI sapUta the| vartamAna zatAbdI meM AcArya zAnti sAgara jI dakSiNa bhAratIya the| AcArya deza bhUSaNa jI, vidyAmanda jI evaM AcArya kuMdhusAgara jI jaise AcAryoM ko dene kA saubhAgya bhI dakSiNa bhArata ko hI milA hai| gujarAta pradeza : jaina samAja kI dRSTi se gujarAta ko bhI usakA mahattvapUrNa kendra rahane kA saubhAgya prApta hai| jainoM kA prasiddha siddha kSetra giranAra 22veM tIrthakara neminAtha kA nirvANa sthala hai| neminAtha mahAbhArata yuga ke tIrthakara the tathA nave nArAyaNa zrI kRSNa unake cacere bhAI the| jaina purANoM ke AdhAra para dvArikA nagarI ke adhisaMkhya nara-nArI unakA dharmazramaNa karane jAte the| mahAvIra ke pazcAt AcArya dharasena giranAra kI guphA meM rahate the aura unhoMne dakSiNa bhArata se bhUtabali evaM puSpadanta muni yugala ko Agama sAhitya kA avaziSTa zAna lAbha dene ke liye bulAyA thaa| 12vIM zatAbdI meM hone vAle samrAT kumAra pAla hemacandrAcArya ke pramukha ziSya the aura unake kAraNa gujarAta meM jaina dharma kA khUba pracAra ho sakA thaa| muslima kAla meM bhaTTAraka paramparA kA sabase adhika vikAsa sUrata, bhaDauca, navasArI, porabandara, mahasAnA jaise nagaroM meM huA thaa| vartamAna meM kAnjI svAmI ne sonagar3ha ko apanA kArya kSetra banAyA aura gujarAta meM bahuta se mandiroM kA navanirmANa karavAyA / janasaMkhyA kI dRSTi se gujarAta kA deza meM tIsarA sthAna hai jahA~ pAMca lAkha kI saMkhyA meM jaina samAja rahatA hai| 1. rAjasthAna ke jaina samsa- vyaktitva evaM kRtitsya, lekhaka : DaoN. kAsalIvAla
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAja kA itihAsa/9 hariyANA, paMjAba evaM kazmIra pradeza : hariyANA, paMjAba evaM kazmIra tInoM hI pradezoM meM kabhI jaina samAja acchI saMkhyA meM rahatA thaa| san 1922-23 meM larakAnA sthita mohanajodar3o sthita Tole kI khudAI meM prApta miTTI kI sIloM (mudrAo) para eka tarapha khar3e AkAra meM bhagavAna RSabhadeva kI kAyotsarga mudrA meM mUrti banI huI hai dUsarI tarapha baila kA cinha banA huA hai| haDappA ko khudAI meM kucha khaNDita mUrtiyA~ bhI prApta huI hai| ina donoM dhar3oM se isa bAta para prakAza par3atA hai ki haDappA kAlIna jaina tIrthakara kI mUrtiyoM jaina dharma meM varNita kAyotsarga mudrA kI hI pratIka hai| paMjAba pradeza meM pahale hariyANA pradeza bhI sammilita thaa| gAMdhAra, jamma, pUMcha, syAlakoTa, jAlandhara, kAMgaDA, sahAranapura se ambAlA, pAnIpata, sonIpata, karanAla, hisAra evaM kazmIra kA bhAga sabhI paMjAba pradeza meM gine jAte the| paMjAba meM jainoM ke prathama tIrthaMkara RSabhadeva ne apane dvitIya putra bAhubali ko bahalI gadhAra kA rAjya diyA thaa| unakI rAjadhAnI takSazilA thii| pUre paMjAba pradeza meM 11vIM zatAbdI taka jaina samAja paryApta saMkhyA meM thaa| sikandara bAdazAha ne jaba bhArata ke paMjAba pradeza para AkramaNa kiyA to use deza se lauTate samaya bahuta se nagna muni mile the evaM jaina muni pihitAzrava se to usakA sAkSAtkAra bhI huA thaa| lekina 11vIM zatAbdI se lekara 15vIM zatAbdI taka mahamUda gajanavI se lekara sikandara lodI taka aneka musalamAna bAdazAhoM ne bhArata para aneka bAra AkramaNa kiye aura mugala bAdazAha auraMgajeba ke samaya taka yahA~ ke hindU jaina evaM bauddha sampradAyoM ke mandiroM ko dhvasta kiyA jAtA rahA evaM zAstra bhaNDAroM ko jalA diyA gayA / yahI kAraNa hai ki 11vIM zatAbdI ke bAda se hI paMjAba meM kramazaH jaina dharma kA hAsa hone lgaa| san 1947 meM pAkistAna banane se pUrva rAvalapiNDI chAdanI, syAlakoTa chAvanI, lAhaura chAvanI, lAhaura nagara, phirojapura, phirojapura chAvanI, ambAlA, ambAlA chAvanI, mulatAna DerA gAjIkhAna Adi nagaroM meM jaino ke acchI saMkhyA meM ghara the tathA mandira the| ina jainI meM osavAla, khaNDelavAla evaM amavAla jAtiyoM pramukha thii| paMjAba pradeza meM bhaTTAraka jinacandra, prabhAcandra evaM zubhacandra ne vihAra kiyA thA aura ahiMsA dharma kA pracAra kiyA thaa| saMvat 1723 meM lAhaura meM khaDgasena kavi ne triloka darpaNa kathA kI racanA kI thii| lAbhapura (lAhaura ) meM jina mandira thaa| vahIM baiThakara dhArmika carcA kiyA karate the| san 1981 kI janagaNanA ke anusAra ina pradezoM meM jainoM kI saMkhyA nimna prakAra thI : paMjAba 27,049 hariyANA 35,482 caMDIgar3ha 1,889 jammU-kazmIra 1,576 isa prakAra deza ke uttara se dakSiNa taka tathA pUrva se pazcima taka jaina samAja prAgaaitihAsika kAla se yahA~ kA pramukha samAja rahA hai| vaha sadaiva ahiMsaka samAja rahA isaliye zAntipriya bhI banA rhaa| samrATa candragupta, saghATa samprati, vAravela, rASTrakuTa, amoghavarSa, kumArapAla jaise zaktizAlI zAsaka jaina dharmAnuyAyI the| ahiMsApriya the lekina rASTra kI rakSA ke liye unhoMne yuddhoM se kabhI mukha nahIM mor3A aura deza kI rakSA meM juTe rhe| 1. mulatAna digambara jaina samAja - itihAsa ke Aloka meM, sampAdaka : DaoN. kaasliivaal|
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ vartamAna zatAbdI kA itihAsa vartamAna zatAbdI ke jaina samAja kA itihAsa aneka rocaka ghaTanAoM evaM saMgharSoM kA itihAsa hai sAmAjika, dhArmika evaM sAhityika kSetra meM kisI dRSTi se vaha Age bar3hA hai to kisI dRSTi se vaha pIche bhI gayA hai| unnati evaM avanati utthAna evaM patana, sAmaMjasya evaM matabheda, zikSA evaM azikSA, virodha evaM bhAvAtmaka ekatA sabhI kI kahAnI usameM sammilita hai| vartamAna zatAbdI kA 60 varSa kA kAla (1888 se 1947 taka) parAdhInatA kA kAla hone para bhI svataMtratA ke saMgharSa kI kahAniyoM se ota-prota hai| samAja kA rASTrIya evaM rAjanaitika pakSa svataMtratA ke dIvAnoM kI kahAniyoM ko ujAgara karane vAlA hai| rASTrIya Andolana usane apanI kSamatA se adhika yogadAna diyA aura svataMtratA senAniyoM meM usane apane astittva ko kabhI nagaNya nahIM hone diyaa| yadyapi rAjanaitika dRSTi se usakA koI svataMtra itihAsa nahIM likhA gayA kintu saikar3oM rASTrabhaktoM ke tyAga evaM balidAna kA deza ke rASTrIya Andolana ke itihAsa me avazya ullekhanIya sthAna banA huA hai| sAmAjika, dhArmika evaM sAhityika dRSTi se eka zatAbdI pUrva kI sthiti kA nimna prakAra vizleSaNa kiyA jA sakatA hai : 1. samAja meM koI bhI kendrIya saMgaThana nahIM thaa| prAntIya saMgaThanoM kA bhI koI ullekha nahIM milatA / 19vIM zatAbdI taka bhaTTAraka gaNa samAja ke saMcAlaka the / dhArmika evaM sAmAjika samasyAoM kA ve samAdhAna kiyA karate the, sAmAjika kSetra meM unakI pramukha bhUmikA rahatI thii| lekina 20vIM zatAbdI meM bhaTTArakoM kA prabhAva ekadama nagaNya ho gyaa| nAgaura, ajamera evaM zrImahAvIrajI zatAbdI ke prArambha meM bhaTTAraka gAdiyAM avazya thI lekina bhaTTArakoM kA prabhAva prAyaH vilupta hone lagA thA aura bhaTTArako kA sthAna sthAnIya paMcAyatoM ne le liyA thaa| 2. deza meM jayapura ke atirikta kahIM bhI koI svataMtra jaina mahAvidyAlaya nahIM thA isaliye jaina dharma kI zikSA prApta karanA bhI sambhava nahIM thaa| sAgara, maurenA, vArANasI ke vidyAlaya sabhI 20vIM zatAbdI kI dena haiN| jayapura meM san 1942 (saMvat 1885) meM yahA~ ke samAja dvArA eka saMskRta mahApAThazAlA kI sthApanA kI gaI thI jisakA pramukha uddezya vidyArthiyoM ko saMskRta evaM jaina dharma kI zikSA se zikSita karanA rakhA gayA thaa| 3. jaina patra-patrikAoM ke prakAzana kA yuga prArambha ho cukA thA aura san 1888 ke pUrva 10 patra-patrikAoM kA prakAzana hone lagA thA inameM san 1875 meM jaina divAkara (gujarAtI), san 1880 meM jaina patrikA (hindI) ilAhAbAda se, san 1884 meM jaina bodhaka (marAThI) solApura se, jIyAlAla prakAza (hindI) pharrukhanagara se, sana 1885 meM jaina samAcAra (hindI) lakhanaU se prakAzita hone lage the jo jaina samAja kI jAgarUkatA ke pratIka mAne jA sakate haiN|
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAja kA itihAsa / 11 akhila bhAratIya stara kI saMsthAoM kI sthApanA : vartamAna zatAbdI meM sarvaprathama zrI bhAratavarSIya digambara jaina mahAsabhA kI sthApanA kI gii| saMvat 1949 meM jambUsvAmI caurAsI mathurA ke vArSika mele para akhila bhAratIya digambara jaina saMsthA kA udghATana kiyA gayA jisakA nAma bhAratIya digambara jaina mahAsabhA rakhA gyaa| usake prathama adhyakSa rAjA lakSmaNadAsa jI. sI. AI. I. mathurA nirvAcita huye / upasabhApati lAlA ugrasena jI raIsa, sahAranapura aura mahAmaMtrI paM. chedIlAla jI alIgar3ha nirvAcita huye| mahAsabhA kI sthApanA kA uddezya mUrcchita jaina samAja meM navacetanA kA saMcAra karanA thaa| mahAsabhA kI sthApanA ne jaina samAja ke saMgaThana ke liye prakAza stambha kA kArya kiyA / saMvat 1952 meM mahAsabhA kI ora se bhI "jaina gajaTa" nAmaka sAptAhika patra prakAzita kiyA gayA aura usake prathama sampAdaka sUrajabhAna jI vakIla sahAranapura niyata kiye gye| I vi.saM. 1953 meM mahAsabhA ke adhivezana meM bhAratIya digambara jaina mahAvidyAlaya kA udghATana huA / mahAvidyAlaya ke maMtrI nyAya divAkara paM. pannAlAla jo tathA upa maMtrI nyAya vAcaspati syAdvAdavAridhi paM. gopAladAsa jI baraiyyA niyukta huye| isI ke sAtha hI digambara jaina mahAsabhA parIkSAlaya sthApita huA / zrI 105 kSullaka gaNeza prasAda jI varNI, paM. mANikacanda jI nyAyAcArya paM. lAlArAma jI zAstrI, paM. manoharalAla jI zAstrI, paM. rAmaprasAda jI zAstrI Adi vidvAna mahAsabhA vidyAlaya ke hI snAtaka bane / karIba 10 varSa taka mahAsabhA kA samAja para ekAdhikAra rahA aura vahI samAja kA pratinidhitva karatI rhii| lekina 19vIM zatAbdI ke antima caraNa meM jaba jaina graMthoM ke prakAzana kA prazna sAmane upasthita huA to mahAsabhA ne graMthoM ke prakAzana kA ghora virodha kiyaa| mahAsabhA kI isa nIti se samAja ke kucha pramukha vyakti mahAsabhA se alaga ho gaye lekina mahAsabhA sAmAjika kSetra meM barAbara DaTI rhii| akTUbara san 1902 meM mahAsabhA ne digambara jaina tIrthoM kI rakSA ke liye digambara jaina tIrtha kSetra kI sthApanA kI tathA 35 sadasyoM kI eka kameTI kA gaThana kiyaa| mahAsabhA barAbara tIrthaM kSetroM kA rakSA kA kArya karatI rhii| sammeda zikhara jI para aMgrejoM dvArA baMgalA nirmANa kI yojanA kA mahAsabhA ke virodha ke kAraNa hI kriyAnvayana nahIM ho skaa| AcArya zAntisAgara jI mahArAja athavA anya muniyoM ke svatantra vihAra meM jahA~ bhI virodha huA mahAsabhA ne usakA DaTakara virodha kiyA | mahAsabhA ko samAja kI sevA karate huye zIghra hI eka zatAbdI pUrI hone vAlI hai| apane 100 varSoM ke jIvana meM vaha barAbara sAmAjika kSetra meM DaTI huI hai tathA bAdhAoM kI binA paravAha kiye nirgrantha paramparA kI rakSA meM tathA Agama paramparA kA nirvAha karane meM lagI huI hai| usakI adhyakSatA samAja ke variSThatama samAja seviyoM ne kI hai| vartamAna meM usake adhyakSa yuvA samAjasevI zrI nirmalakumAra seThI evaM pradhAnamantrI zrI trilokacanda koThArI hai| usakA mA~gI tuMgI meM 95vA adhivezana sampanna ho cukA hai| 1. hukumacanda abhinandana graMtha pRSTha saMkhyA-418-419
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 / jaina samAja kA vRhad itihAsa samAja kI dUsarI saMsthA akhila bhAratavarSIya digambara jaina pariSad hai jisakA saMkSipta paricaya nimna prakAra hai : akhila bhAratavarSIya digambara jaina pariSad : isa akhila bhAratIya stara kI saMsthA kA janma 26 janavarI, 1923 ko dillI meM huA thaa| isakI sthApanA meM sva. bra. zItala prasAdajI, bairisTara campatarAya jI, sva. sAhU jugamandaradAsa jI, bairisTara jamanAprasAda jI evaM zrI akSayakumAra jI jaina ke nAma ullekhanIya haiN| pariSad ne sAmAjika kurItiyoM evaM rUr3hiyoM ko samUla naSTa / dUra karane kA bIr3A uThAyA tathA maraNabhIja, dassA pUjA niSedha jaisI ghAtaka prathAoM ko baMda karAne meM saphalatA prApta kii| jaina graMthoM ko presa dvArA chapavAne ke kArya meM pariSada ko samAja kA pUrNa samarthana milA / antarjAtIya vivAha ko pariSad ne apane Andolana kA aMga banAyA aura vartamAna meM bhI vaha isakA purajora samarthana karatI hai| samAja meM sudhAra cAhane vAle vyaktiyoM ko eka maMca para lAne meM pariSad ko pUrNa saphalatA milI hai| pariSad ne apanA saMdeza prasArita karane ke liye "vIra" patra kA prakAzana prArambha kiyaa| pariSad ko bA. sUrajabhAna jI vakIla, nAthUrAma jI premI, bAbU jugalakizora jI mukhtAra, DaoN. jyotiprasAda jI jaina, bAbU ratanalAla jI bijanaura, rAyabahAdura sultAnasiMhajI jaina dehalI, sva. sAhU zAntiprasAda jI jaina, paM. cainasukhadAsa jI nyAyatIrthaM jayapura jaise samAja ke netAoM kA pUrNa samarthana milaa| mahAvIra jayantI kI sArvajanika chuTTI karavAne, janagaNanA meM apane Apako jaina likhavAne jaise kAryoM meM pariSad kA apanA pUrNa yogadAna rahA hai| pariSad akTUbara, 1982 meM 60 varSa kI samApti para kAnapura meM hIraka jayantI samAroha Ayojita kara cukI hai| pariSad dvArA saMcAlita parIkSA borDa se prativarSa hajAro vidyArthI jaina dharma kI vibhinna parIkSAoM meM baiThate haiM yaha pariSad kI bahuta bar3I upalabdhi hai / pariSad kA vArSika adhivezana isI varSa bambaI meM Ayojita ho cukA hai| vartamAna meM zrI DAlacanda jI jaina sAgara isake adhyakSa hai tathA zrI sukumAlacanda jI jaina meraTha isake mahAmaMtrI hai| zrI digambara jaina mahAsamiti san 1975 meM digambara jaina mahAsamiti kI sthApanA kI parikalpanA eka prakAra kI "jaina saMsada" ke rUpa meM kI gaI thii| isakI sthApanA kA pramukha zreya sva. sAhU zAntiprasAda jI ko jAtA hai| ve hI isake prathama adhyakSa bne| isakA pramukha uddezya digambara jaina samAja meM ekatA, samanvaya va pArasparika prema kI bhAvanA utpanna karanA hai| mahAsamiti kisI bhI prakAra ke vivAdAspada pakSapAta kI bhAvanAoM ko protsAhana nahIM degI va isameM pratyeka vicAradhArA kA samAveza rahegA aura isakA prayAsa samanvayAtmaka rhegaa| mahAsamiti saMgaThana va saMvarddhana ke kArya ko sadA bala detI rahegI aura samAja ke sAmAnya jIvana
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAja kA itihAsa/13 stara ke unnayana va saMvarddhana ke prayAsa ke sAtha digambaratva kI rakSA va pArasparika ekatA ko sudRr3ha kareMgI aisA usakA vidhAna hai| bhagavAna mahAvIra ke 2500 ve nirvANotsava ke bAda bhagavAna bAhubalI kI mUrti kI pratiSThApanA kI sahastrAbdi samAroha tathA isa avasara para hone vAlA mahAmastakAbhiSeka eka rASTrIya parva ke rUpa meM manAyA gyaa| isa punIta kArya ko saphalatApUrvaka saMpanna karane meM mahAsamiti ko siddhAntacakravartI AcArya muni zrI vidyAnanda jI kI preraNA evaM svasti zrI karmayogI bhaTAraka zravaNabelagolA zrI cAskIrti jI mArgadarzana prApta huaa| mahAsamiti digambara jaina samAja kA sabase bar3A aura usakA sabase adhika sazakta pratinidhitva karane vAlA saMgaThana hai| yaha sAre digambara jaina samAja kI ekatA kA pratIka hai| Aja mahAsamiti aura digambara jaina samAja eka dUsare ke samAnArthI bana gaye hai| mahAsamiti kI sabhI prAntoM meM zAkhAyeM hai tathA samAja ke saikar3oM hajAroM kAryakatA isase jur3e huye hai| vartamAna meM zrI ratanalAla jI gaMgavAla isake adhyakSa evaM zrI bAbUlAla jI pATodI isake pradhAnamantrI hai| isakA pradhAna kAryAlaya naI dillI meM haiN| zrI bhA.di. jaina zAntivIra siddhAnta saMrakSiNI sabhA : yaha bhI eka akhila bhAratavarSIya saMsthA hai jisakI sthApanA 40 varSa pUrva jainAgama evaM siddhAntoM kI rakSA ke liye kI gaI thii| yaha sabhA AcAryoM evaM santoM ke sAnidhya meM dhArmika ziviroM kA Ayojana karatI rahI hai| jisameM dhArmika kriyA-kalApoM evaM gatividhiyoM ko paryApta protsAhana milatA rahatA hai| zAnti vIra siddhAnta saMrakSiNI sabhA dvArA 10 janavarI 1981 ko sukhADiyA vizvavidyAlaya udayapura meM eka lAkha rupaye kA anudAna dekara apabhraMza bhASA meM anusaMdhAna yojanA kA zrI gaNeza kiyaa| sabhA dvArA jaina darzana patra prakAzita kiyA jAtA hai| bhAratavarSIya digambara jaina zAstrI pariSada : jaina vidvAnoM kI yaha prAcInatama akhila bhAratIya saMsthA hai jisakA pramukha uddezya jaina vidvAnoM ko eka maMca para lAnA tathA unameM dharma, saMskRti evaM sAhitya kI sevA karane kI bhAvanA bharanA hai| zAstrI pariSad vigata 70-80 varSa se samAja kI vibhinna prakAra se sevA kara rahI hai| isake vidvAna dazalakSaNa parva meM zAstra pravacana ke liye samAja kI mAMga ke anusAra jAte rahate haiN| vartamAna meM paM. sAgaramala vidizA adhyakSa evaM DaoN. zreyAnsa kumAra jaina zAstrI mahAmaMtrI hai| bhAratavarSIya digambara jaina vidvata pariSad : bhAratavarSIya di. jaina vidvat pariSad kI sthApanA kalakattA meM Ayojita vIra zAsana jayantI ke avasara para dinAMka 02-11-38 ko huI thii| vidvat pariSad kA uddezya bhI vidvAnoM ko eka sUtra meM bAMdhanA, unameM sAhityika abhiruci paidA karanA tathA samAja meM jAgRti paidA karanA hai|
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14/ jaina samAja kA vRhad itihAsa pariSad kA prathama adhivezana kaTanI meM san 1945 meM sva.pa. baMzIdhara jI nyAyAlaMkAra indaura kI adhyakSatA meM sampanna huaa| isake pazcAt paM. jagamohanalAla jI zAstrI kaTanI, 4, kailAzacandajI zAstrI vArANasI, pU. gaNezaprasAda jI varNI, paM dayAcanda jI zAstrI sAgara, 4. phUlacanda jI zAstrI vArANasI, paM. jIvandharajI nyAyatIrtha indaura, paM. baMzIdhara jI vyAkaraNAcArya bInA, DaoN. nemicanda jI zAstrI, DaoN. darabArIlAla jI koTinyA. DaoN pannAlAla jI pAhinyAcArya sAgara. paM. bhaMvaralAla jI nyAyatIrtha jayapura kI adhyakSatA meM vArSika adhivezana sampanna huye| pariSad ke guru gopAladAsa baraiyyA smRti graMtha, tIrthakara mahAvIra aura unakI AcArya paramparA (bAra bhAga) bahuta hI carcita graMtha rahe haiN| puraskAra yojanA ke antargata aba taka 10 se bhI adhika vidvAnoM ko puraskRta evaM sammAnita kiyA jA cukA hai| prastuta itihAsa ke lekhaka ko bhI unakI pustaka ' rAjasthAna ke jaina santa : vyaktittva evaM kRtittva' para puraskRta kiyA jA cukA hai| pariSad ke 600 se bhI adhika sadasya hai| vartamAna meM zrI mANakacanda jI cavare kAraMjA adhyakSa evaM zrI paM. dhanyakumAra bhaure kAraMjA pradhAnamaMtrI hai| jAtIya mahAsabhAoM kI sthApanA : akhila bhAratavarSIya saMsthAoM ke atirikta 20vIM zatAbdI ke prArambha meM kitanI hI jAtIya mahAsabhAoM kI sthApanA huii| ina jAtIya sabhAoM kI sthApanA kA uddezya apanI apanI jAtiyoM kA utthAna karanA thaa| aisI jAtIya sabhAoM meM jaina khaNDelavAla mahAsabhA, bagheravAla jaina mahAsabhA, jaisalavAla jaina mahAsabhA, paravAra jaina mahAsabhA, jaina padamAvatI poravAla mahAsabhA Adi ke nAma ullekhanIya hai| ina jAtIya sabhAoM ne apanI jAti kA saMgaThana, jAti sudhAra, zikSA kA pracAra-prasAra, jAtIya saMgaThanoM ke nAma se vidyAlayoM kI sthApanA Adi kArya to avazya kiye lekina jAtIya sabhAyeM ApasI kalaha, ISyA, samaya ke anusAra apanI vicAradhArA ko nahIM badalane ke kAraNa adhika varSoM taka nahIM cala skii| jaina khaNDelavAla mahAsabhA kI sthApanA : jAtihitaiSI zrImAna lunakaraNa jI pANDyA jhAlarApATana nivAsI bambaI pravAsI aura seTha padmacanda jI bainAr3A AgarA nivAsI bambaI pravAsI inhIM donoM ke vizeSa prayAsa se mAha sudI 3 somavAra vIra saMvat 2445 tA. 28 pharavarI, 1919 ko bambaI meM digambara jaina khaNDelavAla pacATeta kI baiThaka huii| usameM apanI jAtIya dazA sudhArane aura unnati ke liye bhAratavarSIya digambara jaina khaNDelavAla mahAsabhA sthApita karane kA vicAra kiyA gayA aura sarvasammati se seTha mizrIlAla jI bAkalIvAla, seTha jauharIlAla jI pATanI, seTha phUlabanda jI bainADA, seTha paM. dhannAlAla jI kAsalIvAla, bAbU mANikacanda jI bainADA, muMzI movindarAma jI bar3ajAtyA, bhAI seTha tanasukha jI kAlA ina sAta mahAnubhAvoM kI eka saMsthApaka kameTI niyata kI gii| kameTI ke maMtrI dhannAlAla jI kAsalIvAla aura sahAyaka maMtrI mANikacanda jI bainAr3A niyukta kiye gye| /
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAja kA itihAsa /15 alIgar3ha mele ke avasara para mathurA, AgarA, hAtharasa, alavara, dillI, palavala, candausI, murAdAbAda, sAsanI, bhivAnI ityAdi sthAnoM ke khaNDelavAla paMcoM ne mahAsabhA kI sthApanA kA anumodana kiyaa| isake atirikta mahAsAga kI sthApanA ke liye jaina samAja ke pramukha zreSThIgaNa byAvara, seTha phUlacanda jI ajamera, muMzI mUlacanda jI lakSmIcanda, mUlacanda ujjaina, rAjamala jI bAkalIvAla cataralAla jI vaida - pArasolI, rAyabahAdura seTha TIkamacanda jI sonI vakIla- mathurA. paM. gaNezIlAla jI alavara seTha lakSmIcanda jI luhADiyA - dehalI, seTha gaMbhIramala jI pANDyA - kalakattA, seTha cainasukha jI chAbar3A sivanI, seTha kezarImala seThI - gayA, seTha lAlacanda jI pATanI chindavADA, lAlA mizrIlAla jI saugAnI hAtharasa, bAbU gopIlAla jI godhA lazakara, mAsTara pAMcUlAla jI kAlA- jayapura, paM. indralAla jI zAstrI jayapura, paM. udayalAla jI kAsalIvAla bambaI, seTha bAbUlAla jI kAlA pa. pannAlAla jI sonI, seTha mizrIlAla jI bAkalIvAla, seTha cAMdamala jI ajamerA, seTha mohanalAla jI macchI, seTha kalyANa mala jI indaura, seTha bAlacanda jI seThI jhAlarApATana, seTha rAjamala jI seThI nasIrAbAda, seTha banajIlAla jI TholyAM jayapura, seTha kundanamala nAMdamala jI ajamerA ajamera, paMDita pannAlAla bAkalIvAla Adi aneka mahAnubhAvoM ne bhI mahAsabhA sthApanA para jora diyaa| - - - - 01. 02. - jaina khaNDelavAla mahAsabhA kA prathama adhivezana dinAMka 27/11/1920 se 1 disambara 1920 taka pAMca dinoM kA yaha adhivezana seTha lAlacanda jI seThI jhAlarApATana vAloM ke sabhApatittva meM kalakattA meM sampanna huA | isameM bambaI, khAnadeza, madhyapradeza, bihAra, rAjasthAna, paMjAba, dillI, uttarapradeza, baMgAla, bihAra, AsAma, maNipura Adi sudUra prAntoM ke kAryakarttAoM ne bhAga liyaa| - isI adhivezana meM mahAsabhA ke pAkSika patra " khaNDelavAla jaina hitecchu" nikAlane kA nirNaya kiyA gyaa| prAntIya sabhAoM ke liye 15 prAntoM ko niyata kiyA gyaa| unameM bihAra, ur3IsA prAnta ke bhAiyo ne usI samaya kalakatte meM hI seTha ratanalAla jI pANDyA rAvIvAloM ke sabhApatittva meM prAntIya sabhA kI sthApanA ghoSita krdii| isI taraha paMjAba prAnta ke pratinidhiyoM ne bhI usI avasara para seTha kAjUrAma jI bar3ajAtyA bhivAnIvAloM ke sabhApatitva meM paMjAba prAntIya sabhA kI sthApanA karalI | baMgAla evaM AsAma prAnta bihAra evaM ur3IsA jAti sudhAra ke aneka prastAva isa adhivezana meM pAsa kiye gaye aura isa taraha ke adhivezana saphalatApUrvaka sampanna hue| isI adhivezana meM deza ko 15 bhAgoM meM bAMTA gyaa| una pradezoM kI nAmAvalI isa prakAra hai : krama saM. prAntoM kA nAma saMyojaka kA nAma seTha tanasukhalAla jI pANDyA kalakattA / zrI rAmacandra jI seThI - girIDIha /
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16/jaina samAja kA vRhad itihAsa 03. nAgapura prAnta 04. mahArASTra 05. mAlavA prAnta 06. gvAliyara evaM AgarA prAnta 07. paMjAba prAnta 08. jayapura prAnta 09. DhUMDhAra evaM zekhAvATI prAnta 10. nAgaura evaM lADanUM seTha baiMgasukha jI chAbar3A - sivnii| seTha gaMgArAma baMzIlAla jI kAsalIvAla - nAda gaaNv| seTha hIrAlAla jI pATanI - indaur| muMzI mUlacanda jI vakIla - mathurA tathA bAbU gopIlAla jI godhA - lazkara / seTha chAjUrAma jI bar3ajAtyA - bhiivaanii| seTha rAmacandra jI bindUkA - jypur| dIvAna paratulAla jI chAbar3A - sIkara tathA seTha premasukha kajoDImala jI - sIkara / seTha caMpAlAla jI sabalAvata - Deha tathA mahAdevalAla jI pATanI - laaddnuu| muMzI govindarAma jI bar3ajAtyA - kucAmana aura seTha caMdanamala jI pANDyA - kucAmana / bAbU nAMdamala jI tathA moharIlAla jI bohraaajmer| biradhIcanda jI seThI - sujaangddh'| kasturacanda jI ajamerA - bhIlavAr3A tathA bhairolAla bAbUlAla jI - udayapura (mevaadd')| zrI sundaralAla jI bainAr3A - jhAlarApATana / 11. kucAmana evaM gorAvATI 12. ajamera 13. bIkAnera evaM sujAnagar3ha 14. mevAr3a prAnta 15. hAr3autI prAnta prathama adhivezana ke pazcAt jaina khaNDelavAla mahAsabhA ke eka ke pazcAt dUsare adhivezana hote rhe| kucha adhivezana sthala evaM unake sabhApatiyoM ke nAma nimna prakAra haiM : 1. dvitIya evaM tRtIya adhivezana - dehalI : muMzI pyArelAla jI kAsalIvAla, jypur| 2. cauthA evaM pAMcavA adhivezana - byAvara (rAja.): rAyabahAdura seTha kalyANamala jI kAsalIvAla, indaura 3. chaThA adhivezana - nAvauM : rAyabahAdura seTha TIkamacanda jI sonI, ajamera / 4. sAtavauM adhivezana - lAvA (Tauka) (rAja.): seTha prabhulAla jI pANDyA, klkttaa| 5. AThavA evaM navam adhivezana - ___ mojamAbAda (rAja.): seTha chAjUrAma bar3ajAtyA, bhivAnI / 6. dazama adhivezana - lADanU (rAja.): muMzI jamanAlAla jI sAha, jayapura / 7. gyArahavA~ adhivezana - durga (ma.pra.) : seTha gajarAja jI gaMgavAla /
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAja kA itihAsa / 17 8. bArahavA~ adhivezana renavAla (rAja.) : seTha biradhIcanda jI seThI, sujAnagar3ha / seTha mUlacanda jI bar3ajAtyA, lADanUM / 9. terahavA~ adhivezana sammeda zikhara : yaha adhivezana AcArya zrI zAnti sAgara jI mahArAja ke sAnidhya meM sampanna huA thA / 10. caudahavA~ adhivezana nAvA~ seTha hIrAlAla jI pATanI / isake pazcAt san 1952 taka khaNDelavAla mahAsabhA ke 22 adhivezana aura sampanna huye / khaNDelavAla jaina hitecchu patra kA prakAzana vIra nirvANa se. 2447 meM zurU huaa| isake sampAdaka tathA prakAzaka paMDita pannAlAla jI sonI the tathA sUrata se prakAzita hotA thaa| caturtha varSa se patra ke sampAdaka paMDita pannAlAla jI bAkalIvAla unake bAda moharIlAla jI boharA, unake bAda gulAbacanda jI pATanI rhe| vIra nirvANa saM. 2455 se patra ke sampAdaka paM. indralAla jI zAstrI, jayapura huye / - mahAsabhA ke do bhAgoM meM vibhakta ho jAne ke bAda yaha patra bhI do bhAgoM meM vibhakta ho gayA tathA donoM eka hI nAma se do jagaha se prakAzita hone lge| madanagaMja se nikalane vAle hitecchu ke sampAdaka - nemicanda jI bAkalIvAla aura indaura se nikalane vAle hitecchu ke sampAdaka paM. nAthUlAla jI zAstrI rhe| bAda meM prakAzana donoM jagahoM se banda ho gayA / jaina khaNDelavAla mahAsabhA ke adhivezanoM meM yadyapi samAja sudhArakoM meM evaM sthiti pAlakoM meM kabhI-kabhI noka-jhoMka hotI rahatI thI lekina usase mahAsabhA ke astittva para koI A~ca nahIM aayii| lekina jaba se muni zrI candrasAgara jI mahArAja ne lohaDa sAjanoM ke viruddha apane vaktavya diye tathA unase roTI-beTI vyavahAra banda karane kA Andolana calAyA taba samAja ekadama do bhAgoM meM vibhakta ho gyaa| lohaDa sAjanoM kA pakSa lene vAloM meM sara seTha hukamacanda jI indaura, seTha tolArAma jI gajarAja jI gaMgavAla, paM. cainasukhadAsa jI nyAyatIrtha jayapura, seTha bAlacanda jI seThI jhAlarApATana ke nAma ullekhanIya the, dUsarI ora seTha gaMbhIramala jI pANDyA kalakattA, seTha hIrAlAla jI pATanI, paM. indralAla jI zAstrI ne muni zrI candrasAgara jI mahArAja kA pakSa liyaa| lUNiyAvAsa mahAsabhA ke adhivezana meM samAja meM jamakara lar3AI huI aura yaha jhagar3A itanA bar3hA ki usane anta meM mahAsabhA ko hI samApta kara diyaa| lohaDa sAjana Andolana bhI apanI mauta mara gayA aura phira lohaDa sAjana nAma kA koI samAja hI nahIM rhaa| mahAsabhA bhI samApta ho gii| lekina isase jAtIya sabhAoM ke mAdhyama se lAgoM meM sAmAjika sevA karane kI bhAvanA ko bar3I Thesa lagI /
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18/jaina samAja kA vRhad itihAsa bhAratavarSIya digambara jaina tIrtha kSetra kameTI : bhA. di. jaina tIrtha kSetra kameTI kI sthApanA vikrama saMvat 1959 ko bhA, di. jaina mahAsabhA ke adhivezana para prastAva ne. 1 ke anusAra mahAsabhA kI eka saba kameTI ke rUpa meM huii| isake pazcAt tIrthakSetra kameTI ne svatantra saMsthA ke rUpa meM 24 navambara san 1930 meM apanA vidhAna rajisTara karA liyaa| kameTI ne apanA digambara jaina kSetrI, atizaya kSetrI, jina mandiroM, pratimAoM, jaina kalAkRtiyoM evaM dharmAyatanoM kI rakSA evaM vyavasthA kA mukhya uddezya rkhaa| kameTI ne bhAratavarSa ke samasta tIrthakSetroM ko 6 pradezoM meM vibhAjita kiyaa| inameM pUrva pradeza (baMgAla, bihAra, ur3IsA prAnta), pazvima pradeza (gujarAta evaM mahArASTra), uttara pradeza, dakSiNa pradeza, madhya pradeza evaM rAjasthAna meM chaha prAdezika samitiyoM banAI gii| vigata 60 varSoM se tIrthakSetra kameTI tIyoM ke pukhtA saMrakSaNa evaM jIrNoddhAra ke kArya kara rahI hai| digambara jaina tIrthoM para Aye dina vibhinna prakAra ke saMkaToM meM kameTI satat prayatnazIla rahatI hai| isake adhyakSa samAja ke sarvamAnya pratiSThita vyakti rahate rahe haiN| sara seTha hukamavandajI kAsalIvAla - indaura, seTha bhAgacanda jI sonI, seTha lAlacanda dozI, sAhU zAnti prasAda jI jaina evaM sAhU zreyAnsa prasAda jI jaise sarvamAnya vyakti isake adhyakSa raha cuke hai| vartamAna meM zrI sAhU azokakumAra jI jaina isake adhyakSa evaM zrI jayacanda luhADe usake mahAmaMtrI hai isakA kAryAlaya hIrAbAga, bambaI meM hai| jaina samAja kI janasaMkhyA : san 1891 se lekara aba taka 10 bAra janagaNanA ho cukI hai| san 1991 kI janagaNanA bhI ho cukI hai lekina usake AMkaDe prApta nahIM ho sake hai| aba taka kI janagaNanA ke anusAra 10 dazakoM meM jaina janasaMkhyA nimna prakAra rahI : san 1891 14,16,635 1911 13,34,148 1961 20,27,246 1971 25,04,646 1981 32,06,038 1991 - 40,00,000 (anumAnita) janasaMkhyA ke ukta akiDo se patA calatA hai ki jaina samAja vigata 100 varSoM meM 14 lAkha se 32 lAkha taka pahuMca sakI jabaki bhArata kI AbAdI tigunI se adhika ho gii| janasaMkhyA vRddhi ke anupAta meM jaina samAja kI janasaMkhyA 45 lAkha honI cAhiye thii| isa taraha samAja kI jana-zakti nirantara hAsa para hai aura yaha to taba hai jaba logoM meM janagaNanA meM dharma ke kaoNlama meM jaina likhAne kI bhAvanA meM vRddhi huI hai aura jaina patroM ne bAra-bAra logoM se Agraha kiyA hai ki ve dharma ke kaoNlama meM kevala jaina hI likhvaaye| jAti evaM sampradAya ke cakkara meM nahIM phaMse /
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAja kA itihAsa/19 / sAmAjika jaina netAoM, vidvAnoM, kAryakartAoM evaM Ama jaina kI yahI dhAraNA hai ki deza meM jainoM kI saMkhyA 1 karor3a se kama nahIM honI caahiye| kucha vaSo pahale opa. bAbUlAla jamIdAra baDota ne samasta digambara jaina samAja kI janagaNanA kI thii| unake anusAra yaha saMkhyA 50 lAkha taka pahuMca gaI thii| yadi itanI hI saMkhyA zvetAmbara jaina samAja kI bhI mAna lI jAve to phira eka karor3a janasaMkhyA svataH siddha ho jAtI hai| vaise eka lAkha se adhika jainoM kI janasaMkhyA vAle nagaroM kI saMkhyA hI paryApta hai| ahamadAbAda, jayapura, bambaI, dehalI, madrAsa jaise nagaroM ke nAma isa dRSTi se ullekhanIya hai| 20vIM zatAbdI meM hone vAle samAjasevI : ___ 19vIM zatAbdI ke antima dazaka meM jina vidvAnoM evaM zreSThiyoM kA samAja para pUrA prabhAva vyApta rahA tathA jinhoMne samAja ko pratyeka dizA meM Age bar3hAne meM evaM saMkaTa ke samaya tana-mana-dhana se samAja kA sAtha diyA unameM guru gopAladAsa baraiyyA, seTha mANakacanda jI je.pI. bambaI, rAjA lakSmaNadAsa jI sI.AI.I., seTha mathurAdAsa TaMDaiyyA, pa. pannAlAla jI bAkalIvAla, bAbU jJAnacanda jI jainI - lAhaura, phaujadAra muMzI dhannAlAla jI kAsalIvAla jayapura evaM muzI bhole lAla jI seThI jayapura ke nAma vizeSataH ullekhanIya hai / ye sabhI samAja ke ziromaNi the aura apanI sevAoM se samAja kA mana jIta liyA thaa| isI taraha san 1910 taka kitane hI pratiSThita evaM sevAbhAvI vyaktiyoM ke nidhana se samAja ko gaharI kSati pahuMcI unameM se kucha vyaktiyoM ke nAma nimna prakAra hai : 1. zrImada rAjacanda bhAI zatAvadhAnI the| AdhyAtmika santa ye| inake jIvana eMva satyapriyatA se svayaM gA~dhI jI bhI prabhAvita the| 2.. rAyabahAdura mUlacanda jI sonI, ajamera kA nidhana dinAMka 18jUna san 1901 ko ho gyaa| sonI jI ne jIvana paryanta samAja sevA evaM dhArmika lagana kA eka sundara citra upasthita kiyaa| 3. sahAranapura nivAsI zrI jugamandaradAsa jI ema.e. sampAdaka jaina gajaTa kA navambara san 1904 meM svargavAsa ho gyaa| lAlAjI sudhAraka vicAroM ke yuga puruSa the| 4. bAbU devakumAra jI raIsa ArA kA 5 agasta, san 1908 meM mAtra 32 varSa kI Ayu meM mAmUlI bImArI ke pazcAt svargavAsa ho gyaa| ApakA janma caitra sudI aSTamI saMvat 1933 (san 1876) ko huA thaa| ArA meM unhIM ke nAma para di. 14 maI san 1910 ko "devakumAra sarasvatI bhavana" kI sthApanA kI gii| 5. rAyabahAdura seTha amolakacanda jI kA svargavAsa saMvat 1965 jyeSTha budI ! (san 1908) ko ho gyaa|
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20/jaina samAja kA vRhad itihAsa 6. 6 maI san 1910 ko vidvatvara sajjana ziromaNi sadivadyAvardhaka, saumyamUrti, dharma dhurandhara, sariztedAra dIvAnI zrI bholelAla jI seThI jayapura kA nidhana ho gyaa| ye jayapuraM jaina samAja ke sarvAdhika lokapriya vyakti the| 7. digambara jaina mahAsabhA ke ye adhyakSa evaM jaina samAja ke mUrdhanya netA the| samAja kI hara taraha se sevA karate the| dinAMka 15 navambara, san 1911 ko Akasmika nidhana ho jAne ke kAraNa samAja kI gaharI kSati ho gii| ukta mahAnubhAvoM ke nidhana ke pazcAt san 1930 taka samAja kA netRtva seTha mANakavanda hIrAnanda je.pI. bambaI, bA. jugamandira dAsa jI raIsa najIbAbAda, bA. sthacanda jI raIsa jamIMdAra - sahAranapura, lAlA sultAnasiMha jI baiMkara myUnisipala kamiznara - dehalI, rAyabahAdura seTha nemIcanda jI sonI - ajamera, arjunalAla jI seThI - jayapura, paM. gopAladAsa jI baraiyyA, seTha campAlAla jI - byAvara, seTha hukamacanda jI - indaura, seTha baMzIlAla jI TholiyA - jayapura, rAyabahAdura seTha kalyANamala jI - indaura, rAyabahAdura lAlA ghamaNDIlAla jI - mujaphphara nagara, rAyasAhiba Izvara prasAda jI khajAMcI - dehalI, lAlA jambUprasAda jI raIsa - sahAranapura, rAyabahAdura seTha lakSmIcanda jI DerAgojI khA~, rAyasAhiba motI sAgara jI vakIla - dehalI, paM. zrIlAla jI zAstrI - alIgar3ha, khUbacanda jI zAstrI - murainA, pe, pannAlAla jI nyAyadivAkara - sahAranapura, paM. lakSmIcanda jI sAgara, paM. gaNeza prasAda jI nyAyAcArya - sAgara, 4. mANikacanda jI nyAyAcArya - murainA, paM. javAharalAla jI zAstrI - jayapura, pa. dhannAlAla jI kAsalIvAla - bambaI, paM. sUrajabhAna jI vakIla - sahAranapura, dra. zItalaprasAda jI, paM. cimanalAla jI godhA - jayapura, 4. pannAlAla jI bAkalIvAla - jayapura ke hAthoM meM AyA aura unhoMne samAja kI sabhI taraha se sevA kii| san 1930 se 1950 taka: san 1930 ke pazvAt samAja meM ekadama parivartana aayaa| yaha AcArya zAntisAgara jI mahArAja (dakSiNa) tathA AcArya zAntisAgara jI mahArAja (chANI) vAloM kA yuga thaa| samAja kI bAgaDora meM ina donoM AcAryoM evaM unake saMgha ke muniyoM kA hastakSepa hone lagA thA tathA samAja kI gatividhiyoM ke pramukha kendra sAdhugaNa banane lage the| ye 20 varSa jAtIya mahAsamAoM kI sthApanA evaM unake svarNa yuga ke bhI rahe lekina ina mahAsabhAoM ke kAraNa samAja meM manamuTAva bar3hane lagA tathA sAmAjika kAryakartA jAtIya sabhAoM meM simaTa kara raha gye| khaNDelavAla mahAsabhA, paravAra mahAsabhA, jaisavAla mahAsabhA, padmAvatI puravAra mahAsabhA jaisI jAtIya sabhAoM meM kArya karane vAle apanI-apanI jAtiyoM meM apane Apako zIrSastha samajhane lge| lekina yaha avazya hai ye vyakti kisI na kisI sabhA se jur3e rahe aura eka prakAra se samAja sevA meM raci rakhate rhe|
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAja kA itihAsa/21 " Arya samAja ke vidvAnoM se zAstrArtha : 20vIM zatAbdI ke prArambha meM deza meM Arya samAja kA bahuta jora ho gyaa| svAmI dayAnanda jI ne satyArtha prakAza meM jaina dharma ke bAre meM jo anargala bAteM likhI thI, usI ke AdhAra para Arya samAjI jahA~-tahA~ zAstrArtha karane ko taiyAra ho jaate| ajamera nagara meM Arya samAjiyoM se sRSTi kartRtva, mUrti pUjA jaise viSayoM para dinAMka 30 jUna san 1912 se 2 julAI taka likhita evaM maukhika zAstrArtha huaa| jainoM kI ora se kuMvara digvijayasiMha, paM. gopAladAsa baraiyyA tathA Arya samAjiyoM kI ora se svAmI darzanAnanda jI ne evaM anya dUsare vidvAnoM ne bhAga liyaa| inake atirikta aura bhI vidvAnoM ne samaya-samaya para yoga diyaa| isameM jaina vidvAnoM dvArA diye gaye tarka akATya mAne gaye aura binA kisI nirNaya ke zAstrArtha samApti kI ghoSaNA kara dI gii| jaina gajaTa ke varSa 17 ke kitane hI aMkoM meM samAja kI jAnakArI ke liye Arya samAjiyoM ke prazna evaM unake uttara prakAzita huye hai| zAstrArtha kI yaha paramparA dhIre-dhIre vikasita hone lgii| isase jaina samAja meM bhI jAgati AI aura jaina vijJAna zAstrArtha ke liye taiyAra hone lge| isake bAda to Arya samAjiyo se zAstrArthoM kI eka lambI paramparA prArambha huii| jaina samAja meM zAstrArtha saMgha ke nAma se eka alaga saMgaThana kI sthApanA huii| paM. rAjendra kumAra jI nyAyatIrtha isake pradhAnama bii| unhoMne evaM unake sAtha vijJAna ne Arya samAjiyoM se vibhinna sthAnoM meM zAstrArtha kiye| ina zAstrArthoM ke kAraNa eka samaya to aisA AyA jaba pe. rAjendra kumAra jI nyAyatIrtha ko jaina samAja ke atyadhika lokapriya netA ke rUpa meM jAnA jAne lgaa| yaha zAstrAryoM kI paramparA pa. karmAnanda dvArA jaina dharma svIkAra karane ke bAda kama hotI gii| zAstrArtha saMgha kA astitva hI samApta ho gayA aura usake sthAna para saMsthA kA nAma digambara jaina saMgha rakhA gyaa| yaha saMgha vartamAna meM bhI cala rahA hai| isakA mukhya kAryAlaya caurAsI mathurA meM hai tathA vartamAna meM zrI ratanalAla jI gaMgavAla adhyakSa evaM zrI tArAcanda jI premI pradhAnamaMtrI haiN| digambara jaina saMgha kA mukha patra jaina saMdeza sAptAhika hai jo samAja kA lokapriya sAmAjika rASTrIya Andolana : san 1930 se 50 taka kI avadhi meM deza meM svataMtratA Andolana kA jora rahA aura anta meM san 1947 meM svataMtratA prApta karake bhArata svatantra rASTra bana gyaa| samAja ne bhI svataMtratA Andolana meM khUba bhAga liyaa| aneko jela gye| hamAre pAsa aise saikaDoM vyaktiyoM ke nAma hai jinhoMne jela kI yAtanAye bhogI tathA deza-bhakti meM sabase Age rhe| rAjasthAna, madhya bhArata, dehalI, gujarAta evaM uttara pradeza kI jaina samAja kA svataMtratA AndolanakartAoM ko bharapUra sahayoga rhaa| san 1947 ke pazcAt uttara pradeza ke zrI ajita prasAda jaina ko kendrIya khAdya mantrI banAyA gyaa| madhya bhArata meM takhtamala jaina, mizrIlAlajI gaMgavAla, prakAzacanda seThI jaise netA zAsana ke sarvocca padoM para abhiSikta huye| arjuna lAla seThI kI sevA evaM tyAga ko dekhate huye jayapura meM AgarA roDa para arjunalAla seThI ke nAma se eka upa nagara (seThI kaoNlonI) basAyA gyaa|
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22/jaina samAja kA vRtada itihAsa san 1950 taka samAja para jina vyaktiyoM kA netRtva chAyA rahA unameM indaura ke sara seTha humakacanda jI kAsalIvAla, ajamera ke rAyabahAdura TIkamacanda jI sonI, jayapura ke zrI gopIcanda jI TholiyA, paM. cainasukhadAsa jI nyAyatIrtha, seTha baijanAtha jI sarAvagI - kalakattA, bA. choTelAla jI - kalakattA, paM. rAjendra kumAra jI nyAyatIrtha - mathurA, gaNezaprasAda jI varNI va bra. zItalaprasAda jI, paM. makkhanalAla jI zAstrI, muMzI pyArelAla jI kAsalIvAla - jayapura, dhannAlAla jI kAsalIvAla - bambaI, bairisTara camyatarAya jI ke nAma ullekhanIya hai| 20vIM zatAbdI madhyakAlottara samAja (sana 1951 se 1970 taka): bhAratIya jJAnapITha kI sthApanA : jaina samAna ina sapAko meM sa-sTigoM se nirantara Age bar3hatA rhaa| zikSA, sAhitya, sAmAjikatA evaM saMgaThana kI dRSTi se kabhI Age bar3hatA rahA to kabhI pIche bhI calA gyaa| isa dazaka kI sabase ullekhanIya upalabdhi sAha parivAra dvArA dehalI meM bhAratIya jJAnapITha kI sthApanA rhii| aba taka sAhitya prakAzana kI koI uccastarIya saMsthA nahIM thii| samAja kI bhI bahuta varSoM se mAMga thii| pharavarI san 1944 meM sAhU zAntiprasAda jI evaM unakI patnI ramArAnI dvArA sthApita bhAratIya jJAnapITha sAhitya prakAzana ke kSetra meM nirantara pragati patha para agrasara hai| prArambha meM jJAnapITha ne purANa sAhitya kA prakAzana kiyA jo bahuta rUcikara rhaa| isa dazaka meM digambara jaina saMgha - mathurA kI ora se kaSAya pAhuDa jayadhavalA TIkA kA prakAzana bhI ullekhanIya kArya rhaa| vaise isa dazaka ke prArambha meM hI san 1951 meM sara seTha hukamacanda jI kA sArvajanika abhinandana evaM unako abhinandana graMtha kA samarpaNa kiyA gyaa| kisI zreSThI kA isa prakAra kA abhinandana kiye jAne kA prathama avasara thA / samAja seTha sAhaba ko anabhiSikta samrATa kahA karatI thii| sana 1957 meM AcArya vIra sAgara jI mahArAja kA tathA san 1968 meM AcArya zivasAgara jI mahArAja kA samAdhimaraNa ina do dazakoM meM huaa| donoM hI AcAyoM ke prati samAja meM gaharI AsthA thii| san 1959 meM dehalI meM Ayojita sAhU zAnti prasAda jI kI adhyakSatA meM eka jaina kanvenzana kA . Ayojana huaa| jisameM mahAsabhA ko samAja kI pratinidhi saMsthA mAnate Duye kitane hI prastAva pAsa kiye gye| jisase samAja meM ekatA kI AzA bNdhii| jayapura meM AcArya zivasAgara jI ke sAnidhya meM akTUbara 1963 meM eka bAra vAda-vivAda ke rUpa meM carcA huii| khAniyoM meM carcA sampanna hone ke kAraNa ise khAniyA~ tatvacarcA kahA gyaa| vAda-vivAda ke donoM pakSoM meM eka pakSa sonagar3ha ke vidvAnoM kA tathA dUsarA ArSamArgAnuyAyI vidvAnoM kA thaa| ATha dina taka calane vAle isa tatva carcA para samAja kA dhyAna to avazya AkRSTa kiyA lekina koI pratiphala nahIM nikala skaa|
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAja kA itihAsa/23 dUsare dazaka meM arthAt 1961 se 70 taka zramaNa paramparA meM eka naye santa kA prAdurbhAva huA aura vaha hai muni zrI vidyAnanda jI mahArAja / muni zrI ne rAjasthAna kI rAjadhAnI jayapura se apanI tejasvitA kA jisa DhaMga se paricaya diyA usakI gUja sAre deza meM phaila gaI jisase bhagavAna mahAvIra ke zramaNoM kI AdhyAtmika zakti kA sabako paricaya prApta huaa| ina bIsa varSoM meM jina santoM, vidvAnoM evaM netAoM ke nidhana se gaharI kSati huI unameM AcArya kuMthusAgara jI (san 1945) AcArya zAnti sAgara jI chANI (1944), AcArya zAnti sAgara jI (san 1955) AcArya sUryasAgara jI, AcArya pAyasAgara jI (1956), AcArya nemisAgara jI (san 1957) evaM gaNezaprasAda jI varNI (san 1961) ke nAma vizeSataH ullekhanIya hai| vidvAnoM evaM zreSThiyoM meM sara seThaM hukamacanda jI (1959), DaoN. kAmatA prasAda jI - alIgaMja (sana 1964), bAbU choTelAla jI jaina - kalakattA (1966), bhaMvarIlAla jI bAkalIvAla (1967), bAbU jugala kizora jI mukhtAra, 5. cainasukhadAsa jI nyAyatIrtha (1969) ke nAma vizeSataH ullekhanIya hai| sana 1971 se 1980 taka kA samAja : bhagavAna mahAvIra 2500vAM parinirvANa mahotsava : san 1971 se 1980 taka kA kAla jaina samAja ke liye gauravapUrNa rhaa| san 1971 se hI bhagavAna mahAvIra ke 2500vA~ parinirvANa mahotsava kA kAryakrama banane lagA thaa| yojanAye banatI aura bigar3atI aura phira bntii| jaise-jaise parinirvANa varSa Ane lagA samAja meM nayA utsAha bar3hane lagA aura anta meM 2500voM parinirvANa mahotsava pUre eka varSa (san 1974-75) taka manAne hetu antarrASTrIya, rASTrIya, rAjakIya, sambhAgIya evaM sthAnIya staroM para aneka saMgaThana bane, nAnA yojanAye bnii| ina saba gatividhiyoM meM samAja kA sabase adhika sahayoga rhaa| kendra stara para evaM rAjya stara para zrI mahAvIra nirvANa samitiyoM kA gaThana/isake pazcAt jilA stara, tahasIla stara evaM grAma stara para bhI nirvANa samitiyoM kA gaThana huaa| mahAmahima rASTrapati jI kendrIya samiti ke saMrakSaka khaM pradhAnamaMtrI adhyakSa banI aura isI taraha prAntoM meM bhI rAjyapAla saMrakSaka evaM mukhyamaMtrI kI adhyakSatA meM rAjya starIya bhagavAna mahAvIra kA 2500vau~ parinirvANa mahotsava samitiyoM banAI gii| jilA kameTiyA~ bhI banI aura usameM jilAdhyakSa usake adhyakSa banAye gaye / samAja ne apane stara para bhI cAro samAjoM ke saMyukta tattvAvadhAna meM aura phira pratyeka samAja kI aura se bhI nirvANotsava samitiyA~, kendrIya, prAntIya evaM jilA stara kI samitiyoM banAI gaI / nirvANa mahotsava se jaina samAja meM ekAtmaka bhAvanA meM vRddhi huI aura jaina kahalAne meM ve garva kA anubhava karane lge| nirvANotsava varSa meM seminAroM, sammelanoM, saMgoSThiyoM kA tAMtA laga gyaa| ajamera, najIbAbAda, sAgara, nAgapura, gayA (bihAra) meM Ayojita seminAre vizeSa ullekhanIya rhiiN| patra-patrikAoM ke vizeSAMka nikAle gye| kitanI hI pustakoM kA prakAzana huaa| AkAzavANI para vArtAye prasArita kI gii| pustaka prakAzana meM bhAratIya jJAnapITha ne vizeSa yogadAna diyaa| rAjasthAna sarakAra kI ora se "rAjasthAna meM jaina sAhitya" pustaka prakAzita huii| nagaroM meM mahAvIra udyAna sthApati kiye gaye tathA sar3akoM kA nAma mahAvIra
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24/jaina samAja kA vRhad itihAsa mArga rakhA gyaa| sAre deza meM bhagavAna mahAvIra kI smati svarUpa dharmayaka ratha ghumAbA gayA jisase kendra evaM pradezoM kI nirvANa samitiyoM ko acchI rAzi prApta huI tathA . jaina dharma kI prabhAvanA huii| mahAvIra parinirvANa mahotsava ke saphala banAne meM pUjya muni vidyAnanda jI mahArAja evaM sAhU zAnti prasAda jaina kA yogadAna vizeSataH ullekhanIya hai| usa samaya unhoMne sAre samAja ko eka sUtra meM saMgaThita hone meM pUrNa / saphalatA prApta kii| mahAna AtmAoM kA svargArohaNa : vaise to ina 10 varSoM meM aneka santo, vidvAnoM evaM zreSThiyoM kA varada hasta samAja se uTha gayA jinake svargadAsa se samAja kI gaharI kSati huii| AcArya mahAvIrakIrti jaise yogIrAja ke samAdhimaraNa se eka mahAna santa kA abhAva ho gyaa| nirvANa mahotsava kI pUrva saMdhyA para DaoN. nemicanda jI zAstrI jaisA vidvAna uTha gyaa| DaoN. hIrAlAla jI jaise udbhaTa vidvAna cala base / yahIM nahIM jinake nirdezana meM bhagavAna mahAvIra kA 2500 vau~ parinirvANa mahotsava manAyA gayA, aise sAhU zAnti prasAda jI jaina kA nidhana san 1977 meM ho gyaa| yahI nahIM zikSA jagata kI mahAna hastI bandAbAI jI jaina ArA bhI cala bsii| isake pUrva akTUbara 1975 ko prAkRta bhASA ke udbhaTa vidvAna DaoN. e. ena. upAdhye bhI cala base jisase sAhityika jagata kI mahAna kSati huii| vardhA ke zrI ciraMjIlAla jI bar3ajAtyA jo rASTrIya evaM sAmAjika kSetra kI mahAna hastI thI vaha bhI cala bsii| vIra sevA mandira ke vidvAna evaM apabhraMza ke khojI vidvAna paM. paramAnanda jI bhI isI dazaka meM svargavAsI ho gye| zatAbdI kA antima dazaka (sana 1981 se 1990 taka): 20vIM zatAbdI ke antima dazaka ke eka dazaka pUrva kA itihAsa bhagavAna bAhubalI pratiSThApanA sahasrAbdi evaM mahAmastakAbhiSeka mahotsava se prArambha huaa| karnATaka prAnta meM zravaNabelagolA tIrtha para 21 pharavarI san 1981 ko lAkho nara-nAriyoM ke madhya bhArata kI pradhAnamaMtrI zrImatI iMdirA gA~dhI ne mahAmastakAbhiSeka samAroha kA udghATana kiyA tathA dinAMka 22 pharavarI ko deza-videza se Aye lAkhoM yAtriyoM ke samakSa bhagavAna bAhubali kA harSa dhvani evaM jayaghoSoM ke madhya 1008 jala kalazoM se abhiSeka kiyaa| isa avasara para 151 sAdhu-sAdhviyoM ne mahAmastakAbhiSeka samAroha meM padhAra kara mahotsava kI garimA meM cAra cAMda lagA diye / AcArya dezabhUSaNa jI mahArAja, AcArya vimala sAgara jI mahArAja evaM muni zrI vidyAnanda jI mahArAja sahita evaM anya saMghoM ke sAdhu-sAdhviyoM padhArI thii| isa avasara para akhila bhAratIya stara kI saMsthAoM, digambara jaina mahAsabhA, digambara jaina mahAsamiti ke vizeSa adhivezana huye| samAroha meM aneka vidvAnoM evaM zrImanto ne bhAga liyaa| isa avasara para digambara jaina muni pariSada kI sthApanA kA nirNaya liyA gyaa| kucha prastAva bhI pAsa kiye gye| lekina isake pazcAt isa dizA meM koI kArya nahIM ho skaa| bhagavAna bAhubali sahasrAbdi mahAmastakAbhiSeka samAroha ke pazcAt samAja meM samanvaya, sauhArda evaM ekatA kA vAtAvaraNa banane lgaa| zravaNabelagolA kI puNya dharatI para AcAryoM evaM muniyoM ne eka maMca para baiThakara kucha niyama banAye tathA ekala vihAra evaM zithilAcAra virodha kI bhAvanA
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAja kA itihAsa/25 evaM soca se samAja meM prasannatA kA vAtAvaraNa pedA huaa| lekina ina dasa varSoM meM samAja meM kitanI hI kar3avI evaM mIThI ghaTanAyeM ghaTita huI jisase samAja kitane hI vargoM meM vibhakta ho gyaa| AcAryoM kA samAdhimaraNa ina dasa varSoM meM thor3e-thor3e antarAla se pAMca AcAryoM kA samAdhimaraNa ho gyaa| eka ke pazcAt eka AcAyoM kI chatra chAyA uThatI gii| AcArya dharmasAgara jI mahArAja kA dinAMka 22-4-1987 ko sIkara meM samAdhimaraNa huaa| sAre rASTra ne unake samAdhimaraNa para dukhaH prakaTa kiyA aura eka mahAna tapasvI evaM nirgranthAcArya ko khokara samAja meM gaharI riktatA chA gii| isake kucha hI samaya pazcAt AvArya dezabhUSaNa jI mahArAja ne kothalI (mahArASTra) meM samAdhimaraNa le liyaa| AcArya dezabhUSaNa jI samAja meM vayovRddha AcArya the aura unhoMne jayapura meM cUlagirI evaM dakSiNa meM kothalI jaise tIthoM kI sthApanA kI thii| kuMbhoja bAhubalI tIrtha praNetA AcArya samantabhadra jI mahArAja kA bhI inhIM dasa varSoM meM nidhana ho gyaa| isake pUrva AcArya kalpa zrutasAgara jI mahArAja kA lUNabA meM 5 maI san 1988 ko samAdhimaraNa huA thA jinake darzanArtha lAkhoM kI bhIr3a umar3a par3I thI aura isa dazAbdi ke anta meM dinAMka maI 1990 meM sAbalA grAma meM AcArya ajitasAgara jI kA samAdhimaraNa ho gyaa| AcArya ajitasAgara jI ko AcArya pada para pratiSThita huye eka varSa se kucha adhika samaya hI huA thaa| paMcakalyANakoM evaM anya vidhAnoM kA Ayojana san 1981 se 90 taka deza meM paMcakalyANakoM kI dhUma rhii| deza meM cAroM ora paMcakalyANako, inda dhvaja vidhAnoM, kalpadruma vidhAnoM evaM causaTha Rddhi vidhAnoM kA Ayojana hotA rhaa| ina dasa varSoM meM deza ke vibhinna bhAgoM meM 100 se bhI adhika paMcakalyANaka samAroha evaM gajaratha samAroha Ayojita huye hoNge| jinameM rAjasthAna, madhya pradeza, uttarapradeza evaM dehalI meM sabase adhika paMcakalyANaka samAroha Ayojita huye| akelI dehalI rAjadhAnI meM eka hI varSa meM eka se adhika paMcakalyANaka pratiSThA samAroha Ayojita honA hamArI dhArmika jAgRti ke zubha lakSaNa hai| pUrvAncala pradeza nalabAr3I evaM DImApura meM bhI paMcakalyANaka pratiSThA samAroha saMpanna huye| bar3e-bar3e nagaroM ke upanagaroM meM naye-naye jinAlayoM kA nirmANa huaa| isa dizA meM dehalI evaM jayapura kA nAma vizeSataH ullekhanIya hai| paMcakalyANaka mahotsava AyojanoM ke pazcAt indradhvaja vidhAna, kalpaduma vidhAnoM kI ora samAja kA vizeSa AkarSaNa rhaa| kabhI-kabhI ye vidhAna paMcakalyANaka pratiSThA mahotsavoM se bhI adhika AkarSaka banate dekhe gaye haiN| indradhvaja vidhAna evaM kalpadma vidhAnoM kI racanA karane kA zreya gaNinI AryikA jJAnamatI mAtAjI ko hai| unake dvArA nibaddha ye vidhAna samAja meM bahuta AkarSaka bana gaye hai / ina vidhAnoM ke AyojanoM meM sAdhuoM kI preraNA vizeSa phalavatI hotI hai| sva. kSullaka siddhasAgara jI mahArAja (lADane vAle) jahAM kahIM bhI vihAra karate ina vidhAnoM ke Ayojana kI preraNA dete rahate the| unhoMne sIkara evaM bhAgalapura meM vizAla stara para indradhvaja vidhAna saMpanna karAye the| kalpaduma vidhAna kA vizAla Ayojana bhiNDara meM zrI nirmalakumAra jI seThI dvArA dinAMka 8-4-1988 se 19-4-88 taka vizAla
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26/jaina samAja kA vRhad itihAsa stara para karAyA gayA jisameM lAkhoM dharmapremiyoM ne bhAga liyA thaa| AcArya ajitasAgara jI mahArAja kA pUrA saMgha vahA virAjamAna rahA thaa| AcArya vimalasAgara jI mahArAja ke sAnidhya meM bhI isa prakAra ke Ayojana khUba hote rhe| saMsthAoM kA vArSikotsava akhila bhAratavarSIya digambara jaina pariSad kA hIraka jayantI mahotsava kAnapura meM dinAMka 23-24 asTrAra. 1992 ko bhI hAlAda jI na sAgara kI adhyakSatA meM saMpanna huaa| jisameM samAja ko naI dizA pradAna kI gii| a.bhA.di. jaina mahAsabhA kA 93 vA vArSikotsava gauhATI (AsAma) meM, 94 vA~ adhivezana sonAgira meM tathA 95 vAM vArSika adhivezana sidbhakSetra mAMgItuMgI tIrtha para di. 27-28 janavarI, 90 ko zrI nirmala kumAra jI seThI kI adhyakSatA meM dhUmadhAma se saMpanna huaa| mahAsabhA kI ora se samAja ko ArSa mArga para calane tathA nirgrantha muni kI bhakti meM apane Apako samarpita karane ke liye AhvAna kiyA gyaa| a.bhA. di. jaina vidvat pariSad kA vArSikotsava dinAMka 27-28 maI 85 ko phirojAbAda paMcakalyANaka mahotsava ke avasara para pa. bhaMvaralAla jI nyAyatIrtha kI adhyakSatA meM saMpanna huA tathA san 1990 meM satanA meM vArSikotsava Ayojina huaa| isI taraha a.bhA. di. jaina zAstrI pariSad ke vArSikotsava bhI sujAnagar3ha evaM khAndUkaoNlonI meM Ayojita huye| ina adhivezanoM se samAja ke pacAsoM vidvAnoM ko eka maMca para Ane kA avasara milaa| vidvAnoM evaM zreSThiyoM kA nidhana ina varSoM meM samAja ke mUrdhanya vidvAnoM evaM samAja netAoM ke nidhana se bhI riktatA AI tathA unake mArgadarzana se samAja ko vaMcita rahanA pdd'aa| samAja ke mUrdhanya netA evaM mArgadarzaka sara seTha bhAgacanda jI sonI kA dinAMka 3 agasta, 1983 ko nidhana ho gyaa| unake viyoga se sampUrNa samAja evaM deza ne gaharA dukha prakaTa kiyA aura bhaviSya meM vaisA samAja sevaka honA asaMbhava mAnA gyaa| sara seTha sAhaba kI cAra pIr3hiyoM se samAja ko saMrakSaNa prApta hotA rahA hai| indaura ke sara seTha hukamacaMda jI ke suputra zrI rAjakumArasiMha kAsalIvAla kA 30 apraila, 1987 ko nidhana se eka rASTrIya stara kA netA uTha gayA / madhyapradeza meM evaM vizeSataH mAlavA ke liye zrI rAjakumArasiMha jI kAsalIvAla kI sevAyeM ullekhanIya mAnI jAtI hai| di. jaina mahAsabhA ke pUrva adhyakSa zrI bhaMvarIlAla jI bAkalIvAla evaM rAyasAhaba zrI cAMdamala jI pANDyA kA nidhana bhI inhIM varSoM meM huaa| donoM hI zreSThiyoM se samAja ko paryApta samaya taka mArgadarzana prApta huaa|
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAja kA itihAsa / 27 vidvAnoM meM paM. kailAzacaMda jI zAstrI vArANasI, itihAsa ratna DaoN. jyotiprasAda jI jaina (11 jUna, 1988), jaina mitra ke sampAdaka mUlacaMda kizanadAsa kApar3iyA evaM DAhyAbhAI kApaDiyA, zrI kalyANakumAra jI zazi (9-9-1988 ) prasiddha upanyAsa lekhaka zrI jainendrakumAra jI jaina (24-12-89) DaoN. harIndra bhUSaNa jaina ujjaina (1989) ke nidhana se samAja unakI sevAoM se sadA ke liye vaMcita ho gyaa| bhArata sarakAra kI ora se viziSTa sammAna bhArata sarakAra ne jaina samAja ke kucha netAoM ko unakI viziSTa sevAoM ke kAraNa padmavibhUSaNa evaM padmazrI upAdhiyoM se alaMkRta kiyaa| isa alaMkaraNa se jaina samAja bhI gauravAnvita huA hai| aise mahAnubhAvoM meM nimna nAma ullekhanIya hai : 1. zrI sAhU bheyAnsa prasAda jI jaina, padmavibhUSaNa janavarI, 1988 2. zrI dharmacanda jI pATanI imphAla, padmazrI - 3. zrI bAbUlAla jI pATodI indaura, padmazrI 4. zrI vimala prasAda jI jaina- dehalI, padmazrI 5. zrI pradyumna kumAra jaina (eyara mArzala ) dehalI, padmazrI - 6. zrI yazapAla jaina- dehalI, padmazrI 7. bra. paM. sumati bAI jI zAha, padmazrI isI taraha bhAratIya DAka vibhAga kI ora se dinAMka 9 apraila, 1988 ko mahArASTra ke jaina karmavIra bhAurAva pATila kI smRti meM DAka TikaTa jArI karake samasta samAja kA sammAna kiyA gyaa| loka sabhA cunAva ina dasa varSoM meM loka sabhA ke san 1984 tathA 1989 meM do bAra cunAva huye| san 1984 ke cunAvoM meM jaina samAja ke nimna mahAnubhAva loka sabhA ke liye cune gaye : 1. zrI prakAzacaMda seThI, indaura 2. zrI DAlacaMda jI jaina, sAgara 3. zrI nihAlacaMda jI jaina, AgarA 4. zrI viradhIcaMda jI jaina, bADamera 5. zrI mUlacaMda DAgA, pAlI 6. zrI zAMtilAla dhArIvAla, koTA san 1989 ke cunAvoM me pUrva kI apekSA bahuta kama jaina baMdhu loka sabhA meM pahuMca pAye /
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 / jaina samAja kA vRSThad itihAsa sUryakIrti prakaraNa zrI kAnajI svAmI kA nidhana san 1981 kI pramukha ghaTanA rhii| unakA vyaktitva samAja meM sadaiva carcA kA viSaya banA rhaa| bambaI ke jasaloka aspatAla meM unakI mRtyu ko samAja ke sabhI vargoM ne acchA nahIM maanaa| unakI mRtyu ke pazcAt unake bhaktoM ne unake vyaktitva ko aura bhI ubhAranA cAhA aura san 1984-85 meM unako ghAtakI khaNDa meM hone vAle bhAvI tIrthaMkara sUryakIrti ke rUpa meM ghoSita kara diyaa| isa apratyAzita kArya meM campA bahina evaM unake samarthakoM kA pramukha hAtha rhaa| bhAvI tIrthaMkara ghoSita karate hI sonagar3ha meM bhAvI tIrthaMkara ke rUpa meM sUryakIrti nAma se kAnajI svAmI kI mUrti bhI pratiSThApita kara dI gii| samAja ko jaba isa Agama virodhI kadama kI jAnakArI milI to cAroM ora se virodha ke svara ubhara utthe| samAja kI sabhI akhila bhAratIya saMsthAoM, prAdezika evaM nagara stara kI saMsthAoM, sabhI jaina patra-patrikAoM, vidvAnoM evaM zreSThiyoM ne sonagaDha ke karNadhAroM ke isa kadama kA virodha kiyaa| samAja ke. ati variSTha evaM pratiSThita janoM kA eka pratinidhimaMDala sonagaDha gyaa| nyAyAlaya ke daravAje khaTakhaTAye gye| samAja meM ghora virodha dekhA gayA tathA bacce-bacce taka kI jabAna para sUryakIrti kA nAma Ane lgaa| lekina kAnajI svAmI ko sUryakIrti tIrthaMkara ke rUpa meM pratiSThApita karane kA kArya nahIM rukaa| sUryakIrti prakaraNa ko lekara sonagar3hI bhI do dhar3oM meM baMTa gye| eka dhar3A jisameM gujarAtI evaM kAnajI svAmI dvArA digambara dharma meM dIkSita samAja eka tarapha ho gayA aura sUryakIrti mUrti pratiSThApanA kA pakSa evaM pracAra karane lgaa| dUsarA dhaDA ToDaramala smAraka bhavana jayapura kA ho gayA aura smAraka bhavana ke paMDinagaNa evaM TrasTI sUryakIrti mUrti pratiSThApanA kA samAja ke ghora virodha ko dekhate hue unase alaga ho ge| ve bhI mUrti pratiSThApanA kA virodha karane lge| lekina kAnajI svAmI donoM ghar3I ke liye Adarza bane hue hai| samAja ke ghora virodha ke pazcAt mUrti pratiSThApanA kA joza kucha ThaMDA par3a gayA hai| jambUdvIpa jJAna jyoti pravartana digambara jaina triloka zodha saMsthAna hastinApura kI ora se 4 jUna 1982 ko lAla kilA maidAna dehalI se jambUdvIpa jJAna jyoti kA pravartana prArambha huaa| isa jJAna jyoti pravartana kA mukhya uddezya sAre 1. deza meM jambUdvIpa se saMbaMdhita jJAna kA pracAra prasAra tathA hastinApura meM jambUdvIpa nirmANa ke kArya ko Age bar3hAnA rhaa| yaha jJAna jyoti deza ke sabhI bhAgoM meM gaI aura samAja ne usakA utsAha se svAgata kiyA tathA Arthika sahayoga diyaa| san 1983 meM jambUdvIpa jJAna jyoti kA mahArASTra ke sAMgalI, kolhApura jiloM meM pravartana huaa| tathA samApana hastinApura meM 28 aprela 1985 ko huaa| bhA. di. jaina tIrtha kSetra kameTI ke tatvAvadhAna meM tIrtha kSetroM kI surakSA evaM unake sarvAMgINa vikAsa ke liye tIrtha kSetra sarvekSaNa yojanA kA zubhArambha 15 sitambara san 1984 ko sAhU zreyAnsa prasAda jI kI adhyakSatA meM sampanna huaa| jisake aMtargata eka-eka tIrtha kA pUrA adhyayana evaM vikAsa kI sambhAvanAoM ko kriyAnvita karanA, tIrtha ke itihAsa ko DhUMDhakara use prakAzita karanA hai| di. jaina mahAsabhA ne bhI tIrthoM ke vikAsa ke liye eka-eka tIrtha ko goda lekara usake pUrNa vikAsa kI yojanA para kArya calA rakhA hai|
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAja kA itihAsa/29 tIrtha baMdanA ratha pravartana ___ bhAratavarSIya di. jaina tIrtha kSetra kameTI kI ora se san 1987 ke prAraMmbha meM tIrtha vaMdanA ratha kA pravartana kiyA gyaa| isa ratha kA pravartana indaura meM tatkAlIna rASTrapati jJAnI jailasiMha ne kiyaa| tIrtha ratha pravartana kA uddezya tIrtha kSetra kameTI ko Arthika sahAyanA juTAne ke atirikta deza meM ahiMsA kI bhAvanA ko bar3hAvA denA rhaa| sarvaprathama tIrtha radha pravartana madhyapradeza meM usake pazcAt dillI, hariyANA evaM rAjasthAna meM huaa| tIrtha vaMdanA ratha ko di. jaina mahAsamiti, . di. aura pariSada jaisI saMsthAoM kA pUrNa samarthana prApta thA / usa yojanA se digambara tIrtha kameTI ko acchI Aya huii| jisakA upayoga tIrtha kSetroM ke vikAsa meM hone lagA hai| AcArya kundakunda dvi-sahasrAbdi samAroha __ AcArya kundakunda zramaNa saMskRti ke jagamagAte nakSatra hai| jainAcArya paramparA meM AcArya kundakunda ko prathama sthAna diyA gayA hai| sana 1988 meM unake samAdhimaraNa ko do hajAra varSa pUre ho gaye isaliye unakA dvi-sahasrAbdi samAroha manAne ke liye vyApaka taiyArI kI gii| bhAratavarSIya stara kI sabhI saMsthAoM dvArA AcArya kundakunda sahasrAbdi manAne ke liye samAja se apIla kI gii| AvArya vidyAnanda jI ne dvi-sahasrAbdi samAroha ko do varSa taka manAne kA sujhAva diyaa| samAroha varSa meM deza meM aneka saMgoSThiyAM Ayojita kI gii| bhavya jhAkiyoM nikAlI gaI tathA kundakunda sAhitya kA prakAzana karAyA gyaa| AcArya kundakunda para kArya karane vAle vidvAnoM ko sammAnita kiyA gayA / mukhya samAroha varSa 1988 evaM 1989 meM Ayojita kiye gye| sabase adhika samAroha AcArya vidyAnanda jI, AcArya vidyAsAgara jI evaM upAdhyAya jJAnasAgara jI mahArAja ke sAnidhya meM saMpanna huye| upAdhyAya jJAnasAgara jI mahArAja dvArA khekaDA, mujaphpharanagara, binaulI evaM saradhanA meM vizAla spa se AcArya kundakunda para saMgoSThiyoM Ayojita kI gii| 31 janavarI, 1990 ko deza meM kundakunda divasa manAyA gayA ! AkAzavANI evaM dUradarzana para A. kundakunda ke jIvana para vArtAyeM prasArita kI gii| anya viziSTa ghaTanAyeM __bhAratIya jJAnapITha, dehalI evaM AcArya zAntisAgara jaina smAraka TrasTa, bambaI ke saMyukta tatvAvadhAna meM tathA AcArya vimalasAgara jI mahArAja ke sAnidhya me di. 7-8 sitambara, 82 ko eka saMgoSThI kA Ayojana huA jisameM deza ke karIba 40 pramukha vidvAnoM ne bhAga liyaa| apane zodha patra par3he tathA una para vistRta carcA huii| lesTara (laMdana) meM sthApita jaina senTara meM digambara-zvetAmbara sthAnakavAsI evaM zrImad rAmacandrasUri ke eka hI vizAla bhavana meM maMdira upAzraya evaM sthAnakoM kA nirmANa huaa| maMdira kI digambara vidhi se paMcakalyANaka pratiSThA dinAMka 14 julAI. 88 se prArambha huii| isa pratiSThA ke pratiSThAcArya
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30/jaina samAja kA vRhada itihAsa paM. phatahasAgara jI mArtaNDa rhe| bhaTTAraka cAskIni mRividrI sahita saikar3o dharma premiyoM ne bhArata se jAkara bhAga liyaa| yUropa meM yaha apane daMga kA prathama paMcakalyANaka thA / paMcama paTTAcArya pratiSThA AcArya ajitasAgara jI ke Akasmika samAdhimaraNa ke pazcAta unake paTTa AcArya ke rUpa meM muniyoM / vardhamAnasAgara jI evaM munizrI zreyAnsa sAgara jI ne apane Apako AcArya ghoSita kara diyaa| pArasolA meM vardhamAnasAgara jI ko vizAla jana samUha ke samakSa tathA mahAsabhA, mahAsamiti, di. jaina pariSada, vidvat pariSada, zAstrI pariSada evaM dUsarI anya saMsthAoM ke padAdhikAriyoM kI upasthiti evaM sahamati se paMcama paTTAcArya pada para pratiSThita kiyA gyaa| isake pUrva sAdhu saMgha ke dvArA AcArya zreyAnsa sAgara jI mahArAja ko bhI luhAriyA (rAja.) meM vizAla janasamUha ke samakSa paMcama paTTAcArya pada para pratiSThApita kiyA jA cukA thaa| isa taraha eka hI AcArya ke do paTTAcArya banane kI naI paramparA kA janma honA isa dazAbdi kI eka naI ghaTanA hai| isa ghaTanA se samAja meM paryApta pratikriyA dekhI gii| dakSiNa bhArata ke prasiddha tIrtha sthAna dharmasthala meM vahAM ke dharmAdhikArI zrI vIrenda hegar3e dvArA AcArya vidyAnanda jI ke sAnidhya meM 4 pharavarI, 82 ko bhagavAna bAhubalI kI pratimA kI pratiSThApanA saMpanna huii| sAmAjika sthiti isa prakAra san 1981 se 1990 taka ke dasa varSa jaina samAja ke liye bahuta mahattvapUrNa rhe| lekina pUrA jaina samAja cAhe vaha kisI jAti adhavA pradeza kA ho, daheja kI bImArI se grasita hI rhaa| bar3I-bar3I kanyAyeM isa bImArI kA zikAra bana rahI hai| daheja ke atirikta vivAha ke pazcAt vadhuoM kA parityAga kiyA jAne lagA hai aura parityAga ke pazcAt donoM kA vivAha bhI samAja ko mAnya ho rahA hai| isa kAraNa pArivArika jIvana asthira bana rahA hai| yahI nahIM ahiMsaka jaina samAja meM bahuye satAI jAtI hai aura kabhI-kabhI jalA dI jAtI hai| sAmAjika saMgaThana ekadama paMgu ho gayA hai aura vyakti samAja kI paravAha kiye binA apanI icchAnusAra kArya karane kA Adi ho rahA hai| artha kI dRSTi se jaina samAja pahale hI acchI sthiti meM hai| zikSA ke kSetra meM bhI vaha Age bar3ha rahA hai| jaina yuvaka prazAsanika sevAoM ke atirikta pulisa evaM phauja meM bhI ucca padoM para pahuMcane lage hai yaha saba usake vikAsa ke cinha hai| jaina dharma ko pahale se adhika loga jAnane lage hai| bhagavAna mahAvIra kA 2500 vau~ parinirvANa mahotsava, dharmacakra pravartana, bhagavAna bAhubali sahasrAbdi mahAmastakAbhiSeka samAroha, maMgala kalaza pravartana, AcArya kundakunda dvi-sahasrAbdi samAroha ke avasara para jaina dharma kA paricaya sAre deza meM hI nahIM, kintu videzoM meM bhI pahuMca rahA hai|
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ divaMgata vibhUtiyA~ vigata arddha - zatAbdI meM jaina samAja meM jitanI vibhUtiyA~ huI utanI vibhutiyoM isase pUrva eka sAtha zAyada hI huI ho| sAmAjika parivartana, rAjanaitika parivartana, Arthika sudRr3hatA, presa, samAcAra-patra Adi sabhI ne samAja meM naI-naI vibhUtiyoM ko janma diyA aura unhoMne bhI apane Apako samAja ke liye samarpita karake rkhaa| samAja hita kA ina mahAn AtmAoM ne sadaiva dhyAna rakhate huye apane jIvana ko saccaritra evaM niSkalaMka banAye rkhaa| samAja ne bhI unhIM netAoM ko sira AMkhoM para rakhA jinhoMne samAja ke hita kI sadaiva rakSA kii| san 1941 se 47 taka kA yuga svataMtratA kA yuga thaa| deza meM evaM samAja meM svataMtratA senAniyoM kA jora thaa| rAjasthAna meM zrI arjunalAla seThI ne 23 disambara san 1941 kI apanI aMtima sAMsa lii| zrI seThI aise svataMtratA senAnI rahe the jinhoMne kaSTa ke sivAya kucha nahIM pAyA lekina svataMtratA ke liye duHkhoM kI kabhI paravAha nahIM kii| isI yuga meM bairisTara campatarAya jI jaina huye| apane yuga ke ve mahAna the| unake hRdaya meM jaina dharma ke pracAra kI kUTa-kUTa kara bhAvanAyeM bharI huI thii| inake dvArA likhI huI " kI oNpha naoNleja" (Key of knowledge) apane DhaMga kI akelI pustaka hai| bairisTara sAhaba ne jaina laoN likhakara abhUtapUrva kArya kiyaa| unakA nidhana 67-68 varSa kI Ayu meM di. 02/06/42 ko ho gayA / san 1940 ke pazcAt san 55 taka AcArya zAMtisAgara jI mahArAja kA samAja para varcasva rahA aura unake nirdezoM kI samAja bhI pAlanA karatI rhii| unake vilakSaNa vyaktitva se pUrA samAja apane Apako saubhAgyazAlI mAnane lgaa| unake samAdhi maraNa se vizva kI A~khe una para jA TikI aura jaina bhramaNa kisa prakAra mRtyu kA saharSa AliMgana karate haiM isako vizva ne prathama bAra dekhA / inhIM ke samakAlona AcArya zAMti sAgara jI chANI bhI huye| ve bhI apane tyAga evaM tapasyA ke kAraNa samAja meM bahu carcita rahe / san 1944 meM unakA samAdhimaraNa ho gyaa| isake atirikta san 58-59 taka sara seTha hukamacaMda jI sAre samAja ke anabhiSikta samrAT rhe| di. jaina mahAsabhA evaM di. jaina khaNDelavAla mahAsabhA ke ve mukuTa rahe / muniyoM ke kaTTara bhakta the| muniyoM para jahAM kahIM bhI upasarga AyA to sara seTha sAhaba ne apane prabhAva kA upayoga kiyaa| unako saMbhAja kI ora se indaura sTeTa kI ora se tathA aMgrejI sarakAra kI ora se barAbara sammAna prApta hotA thA aura upAdhiyoM kI eka lambI sUcI bana gaI thii| sara seTha sAhaba ne saikar3oM jaina yuvakoM ko rojagAra diyA tathA apane vidyAlaya meM par3hAkara unako aMgrejI evaM saMskRta kI pUrNa yogyatA kraaii| seTha hukamacanda jI vidvAnoM ko apane pAsa rakhate unase zAstra zravaNa karane tathA kabhI-kabhI svayaM bhI zAstra pravacana karate the| san 1940 se 1959 taka kA samaya sara seTha hukamacanda jI kA samaya mAnA jAnA cAhiye / san 1940 se 64 taka DaoN. kAmatA prasAda jI jaina saMsthApaka evaM saMcAlaka a. di. jaina mizana ne sAre deza meM ahiMsA ke pracAra pracAra ke liye atyadhika prazaMsanIya kArya kiyaa| unhoMne deza meM hI nahIM videzoM meM bhI jaina sAhitya bhejakara videziyoM ko jaina bnaayaa| mizanarI spriMTa DaoN. sAhaba ne jitanA kArya kiyA usakA mUlyAMkana karanA kaThina hai| DaoN. jaina svayaM aMgrejI evaM hindI ke acche vidvAna the| purAtatva evaM itihAsa se unheM bahuta prema thaa| unhoMne yuvakoM meM mizana se kArya karane kI bhAvanA bharI / ahiMsA vANI evaM
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32/jaina samAja kA vRhad itihAsa Voice of Ahimsa jaise patroM kA saMpAdana kiyaa| DaoN. sAhaba kA nidhana 17 maI 1964 ko mAtra 63 varSa kI Ayu meM ho gyaa| kSullaka zrI gaNeza prasAda jI vI bar3e prabhAvazAlI saMta the| unheM buMdelakhaMDa ke saMta ke nAma se pukArA jA sakatA hai| buMdelakhaMDa meM varNI jI ne nagara evaM gA~voM meM saMskRta vidyAlaya khulavAye aura jaina dharma evaM siddhAnta par3hAkara pacAsoM vidyArthiyoM ko paMDita bnaayaa| unake nAma se kitane hI vidyAlaya cala rahe hai| vaNI jI kA nidhana dinAMka 5 disambara 1961 ko haA thaa| Apake nidhana se baMdelakhaMDa apane Apako asahAya anubhava karatA hai| __isI kAla meM brahmacArI zItalaprasAda jI huye jinake jIvana kA mizana hI samAja sevA bana gayA thaa| apane yuga ke ve mahAna saMta, krAMtikArI sudhAraka evaM mahAna sAhitya sevI the| jaina samAja aise santa ke vicAroM ko nahIM pacA skaa| unhoMne apane jIvana meM 77 pustake likhI yA unakA saMpAdana kiyaa| mahAvidyAlaya vArANasI, aSabhabrahmacaryAzrama hastinApura, jaina zrAvikAzrama babaI evaM jaina bAlA Azrama, ArA jaisI saMsthAoM ko janma diyaa| jaina mitra kA varSoM taka saMpAdana kiyaa| di. 10 pharavarI, 42 ko unakA zAMtipUrvaka svargavAsa ho gyaa| sAhU zAMtiprasAda jI ne unheM isa yuga kA samantabhada batalAyA thaa| di. jaina mahAsabhA ke adhyakSa bhoTa bhaMvarIla jI bAkalIvAla kA san 1967 meM nidhana ho gayA / bAkalIvAla jo samAja ke pramukha the| unake sammAna meM bhaMvarIlAla jI bAkalIvAla smRti graMtha prakAzana huaa| ve kaTTara ArSa paramparA ke zrAvaka the| AsAma kSetra meM unakA pUrNa prabhAva thaa| paM. cainasukhadAsa jI nyAyatIrtha : bIsavIM zatAbdI ke krAMtikArI vidvAna the| sAmAjika AdolanoM ke janaka rhe| ve apane vicAroM para dRr3ha rahate the| jayapura meM AcArya zAMtisAgara jI mahArAja ke zuddhajala tyAga, yajJopavIta jaise vicAroM kA unhoMne unhIM ke sAmane virodha kiyaa| jayapura jaina samAja ke ve eka chAtra netA the tathA jaina samAja ko jAgrata rakhane meM unhoMne ahaM bhUmikA nibhaayii| saMskRta ke ve mahAna prakANDa vidvAna the| zAstrArtha meM ve kabhI nahIM ghabarAte the| aise mahAna vidvAna kA dinAMka 26 janavarI 1969 ko svargavAsa ho gyaa| bambaI ke zrI nAthUrAma jI premI : hindI graMtha slAkara ke saMsthApaka zrI nAthUrAma jI premI ucca sAhitya sedI the| unhoMne prAcIna evaM aprakAzita jaina graMthoM ke prakAzana kA abhUtapUrva kArya kiyaa| unhoMne jaina hitaiSI patra kA sampAdana kiyaa| 30 janavarI san 1960 ko unakA dehAnta ho gyaa| premI abhinandana graMtha, abhinandana graMthoM kI paramparA meM prathama graMtha mAnA jAtA hai| bAbU jugalakizora jI mukhtAra : apane yuga ke acche zodhaka paMDita the tathA sAhitya sevI the| vIra sevA mandira dehalI ke saMsthApakoM meM se the tathA anekAnta ke sampAdaka the| AcArya samantabhadra para unakA vizeSa kArya thaa| unakA nidhana 22 disambara, san 1968 ko ho gyaa|
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAja kA itihAsa/33 bAbU hoTelAla jI kalakattA apane jamAne ke prasiddha sAmAjika kAryakartA ye| ve svayaM bhI acche vidvAna the| bibliyogrAphI taiyAra karane meM unhoMne vizeSa kArya kiyaa| unakI smRti meM bAbU choTelAla smRti graMtha prakAzita ho cukA hai| jo unake yazasvI jIvana para acchA prakAza DAlatA hai| AThavA~ dazaka bhagavAna mahAvIra 2500vA~ parinirvANa mahotsava Ayojita hone ke kAraNa jaina itihAsa meM vizeSa mahatva rakhatA hai| bhagavAna mahAvIra ke siddhAntoM kA jitanA pracAra-prasAra hasa dazaka meM huA utanA isake evaM kabhI nahIM haa| samasta jaina samAja meM bhI pUrNa ekatA dekhI gii| sAhitya prakAzana meM bhI abhataparvakArya haa| lekina samAja kI mahAna istiyoM kA nidhana bhI isI dazaka meM haa| aisI hastiyoM meM DaoN. hIrAlAla jaina, DaoN. nemicanda jaina ArA, zrImatI ramA jaina, DaoN. e.ena. upAdhye, sAhU zAntiprasAda jI jaina ke nAma vizeSataH ullekhanIya hai| san 1973 se 77 taka cAra varSa kI avadhi meM hI jaina samAja aise ratnoM ko khokara khAlI ho gyaa| DaoN. nemicanda, DaoN, hIrAlAla jaina evaM DaoN. upAdhye sAhitya jagata kI rIr3ha the| jo kucha Aja hameM sAhitya prakAzana kA mahala dikhatA hai usake nirmANa meM ina sabakA mahAn yogadAna hai| SakhaDAgama kI TIkAo ke sampAdana evaM prakAzana meM DaoN, hIrAlAla jaina evaM DaoN. upAdhye kA sabase adhika yogadAna hai| ye donoM hI vidvAna prAkRta, saMskRta evaM aMgrejI ke mahAn vidvAna the| bhAratIya jJAnapITha ke mAdhyama se inhoMne bIsauM graMthoM kA sampAdana kiyaa| isI taraha DaoN. nemicanda jaina ArA kA bhI 10 janavarI 1974 ko kevala 52 varSa kI Ayu meM hI nidhana ho gyaa| unake dvArA likhita bhagavAna mahAvIra aura unakI AcArya paramparA kAlajayI pustaka hai| prAkRta, hindI evaM saMskRta meM unakI samAna gati thii| unhoMne bihAra pradeza meM pacAsoM chAtroM ko jaina sAhitya kI ora modd'aa| isa dazaka kI sabase bar3I ghaTanA zrImatI ramA jaina evaM sAhU zAnti prasAda jI ke nidhana ko mAnA jA sakatA hai| sAhU jI sara seTha hukumacanda jI ke pazcAt samAja ke eka mAtra netA the| unhoMne samAja kA netRtva itane acche DhaMga se kiyA ki jaina samAja ke ve pratIka bana gye| purAtattva, saMskRta, sAhitya prakAzana, vidvat abhinandana parva samAja surakSA evaM samAja unnati unake viziSTa guNa the| ve aura ramA jI donoM ne hI apane Apako aise kAryoM ke liye samarpita kara diyA thaa| ve sAhitya seviyoM ko protsAhana dete rahate the| deza ke ucca koTi ke udyogapati hone para bhI samAja meM ve itane ghule-mile rahate ki choTe-bar3e kA kabhI prazna hI vicAra meM nahIM aataa| pahale 22 julAI 1975 ko zrImatI ramA jI aura phira di. 27 akTUbara 1977 ko sAhU jI cala bse| isa dazaka ke anta meM zrI kAnajI svAmI kA nidhana sAhU jI ke bAda sabase bar3I ghaTanA thii| kAnajI svAmI 40 varSa taka samAja para chAye rahe aura AdhyAtmika kSetra kI abhUtapUrva sevA karate rhe| samAja meM unakA vyaktitva sadaiva carcA kA viSaya banA rhaa| ve virodha evaM samarthana ke bIca apanI bAta kahate rhte| hajAroM ko digambara jaina anuyAyI banAkara bIsoM mandiroM kA nirmANa karavAkara sonagar3ha ko AdhyAtmika kendra banAyA lekina jahA~ eka aura aisA abhUtapUrva kArya kiyA vahIM dUsarI aura unakI nizcaya dharma-mUlaka
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34/jaina samAja kA vRhad itihAsa pravRttiyoM ke kAraNa tathA nirgrantha sAdhuoM kI upekSA karane ke kAraNa samAja kA eka bar3A varga unakA sadA hI virodhI banA rhaa| samAja meM sAmaMjasya sthApita na hokara virodha kA vAtAvaraNa banA rhaa| unakA nidhana dinAMka 28/11/80 ko bambaI meM ho gyaa| nave dazaka meM hamAre paramapUjya AcAryoM kA eka ke bAda eka samAdhimaraNa honA isa dazaka kI sabase bar3I dukhada ghaTanA hai| parama pUjya AcArya dharmasAgara jI mahArAja kA samAdhimaraNa di. 22/04/87 ko sIkara (rAjasthAna) meM ho gyaa| AcArya zrI jaina samAja meM AcArya zAnti sAgara jI kI paramparA ke tRtIya paTTAdhIza AcArya the| unakI mahAna tapasyA, akkhar3a svabhAva, vizAla muni saMgha, anuzAsana sabhI ullekhanIya thii| unake samAdhimaraNa se samAja ne eka mahAna santa kho diyaa| AcArya dharmasAgara jI ke mahAprayANa ke pazcAt AvArya dezabhUSaNa jI kA dinAMka 28 maI, 1987 ko koyalI meM samAdhimaraNa ho gyaa| AcArya dezabhUSaNa jI bhI alaukika santa the tathA samAja para unakA jAdU jaisA asara thaa| jayapura kA cUlagirI atizaya kSetra eMva kothalI kA digambara jaina atizaya kSetra unhIM kI preraNAoM kA suphala hai| donoM AcAryoM ke samAdhimaraNa se utpanna gaharI khAI abhI parI bhI nahIM bharI thI ki 6 maI 1988 ko AcArya kalpa 108 zrI zrutasAgara jI mahArAja kA laNavA (rAjasthAna) meM samAdhimaraNa ho gyaa| unakI samAdhi ko dekhane ke liye lAkhoM janasamUha umar3a gyaa| isake pazcAt 18 agasta, 1988 ko kubhoja meM AcArya samantabhadra jI mahArAja kA samAdhimaraNa ho gyaa| unakI Ayu 97 varSa kI thii| mahArASTra meM guskuloM kA saMcAlana evaM tIrtha kSetra kameTI ko Arthika sahayoga pradAna karane meM unakA mahAn yoga mAnA jA sakatA hai| isake pazcAt AcArya ajita sAgara jI mahArAja kA samAdhimaraNa ho gayA jisase samAja ko aura bhI dhakkA lgaa| nave dazaka meM 3 agasta 1983 ko sara seTha bhAgacanda sonI kA nidhana sAhU zAnti prasAda jI ke bAda samAja kI sabase bar3I gaharI kSati mAnI jAtI hai| sara seTha sAhaba kI pIr3hI dara pIr3hI samAja sevA kA itihAsa svarNa pRSThoM meM aMkita rhegaa| isake pazcAt 30/04/87 ko rAyabahAdura rAjakumAra siMha jI kAsalIvAla kA indaura meM nidhana ho gyaa| isase madhya bhArata kI hI nahIM kintu samasta jaina samAja kI apUraNIya kSati huii| sara seTha hukamacanda jI indaura ke kAryoM ko unhoMne Age bar3hAyA aura sAmAjika kAryoM meM sabako sahayoga diyaa| naveM dazaka meM hI dinAMka 17 navambara 1987 ko paM. kailAzacanda jI zAstrI kA nidhana ho gyaa| zAstrI jI jaina siddhAnta ke prakANDa vidvAna the| spaSTa vaktA the tathA mahAn sAhitya sevI the| unake dvArA likhita jaina dharma pustaka kAlajayI kRti mAnI jAtI hai| isa dazaka meM DaoN. kanchedIlAla jI kI hatyA bhI samAja kI ullekhanIya ghaTanA mAnI jAtI hai|
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramukha AcArya evaM sAdhugaNa bIsavIM zatAbdI kI pramukha sAmAjika ghaTanAoM meM digambara muni paramparA kA punarjIvita honA hai| sarvaprathama AcArya zrI AdisAgara jI mahArAja ( aMkalIkara) ne digambara muni mArga ko prazasta kiyaa| inhoMne san1913 meM kuMthalagiri meM svayaM ne nigrantha dIkSA dhAraNa kI / san 1943 meM inhoMne nazvara zarIra kA tyAga kiyaa| uttara bhArata meM AcArya zAntisAgara "(chANI)" ne san 1923 meM muni dIkSA grahaNa kii| dakSiNa meM AcArya zAntisAgara jI ne san 1927 meM muni vrata dhAraNa kiye| donoM hI AcAryoM ne uttara bhArata meM vyApaka vihAra vicyA nAvaH sAja meM nAmani vihAra ke prati jo AzaMkAyeM thI unheM dUra kiyaa| AcArya zAntisAgara (dakSiNa) apane vizAla saMgha ke sAtha rAjasthAna, uttara pradeza, dehalI, bihAra, madhya pradeza evaM mahArASTra pradeza ke vibhinna nagaroM meM vihAra karate huye vItarAga dharma kA pracAra karate rhe| AcArya zrI ne bambaI nagarI meM vihAra kiyA aura nagnatA virodhI kAnUna kA ullaMghana kiyA / anta meM jaba unhoMne samAdhimaraNa pUrvaka mRtyu kA AliMgana kiyA to hamAre deza ke sAtha-sAtha vizva ne bhI jAnA ki jaina sAdhu mRtyu kA kisa prakAra varaNa karate haiN| AcArya zrI ke samAdhimaraNa ko lagabhaga 35 varSa ho gye| ina varSoM meM zrAvakoM meM muni banane kI lalaka bar3hI hai aura ve muni mArga ko apanAne lage hai| ina varSoM meM AcArya kuMthusAgara jI, AcArya dIra sAgara jI, AcArya zivasAgara jI, AcArya sUryasAgara jI, AcArya mahAvIrakIrti jI, AcArya dharmasAgara jI, AcArya dezabhUSaNa jI, AcArya ajitasAgara jI, muni samantabhadra jaise prabhAvaka AcArya huye jinhoMne apane tyAga evaM tapasyA se jaina evaM jainetara samAja kA mana jIta liyaa| vartamAna meM 32 AcArya, 11 upAdhyAya, 130 munijana, 154 AryikAyeM, 22 ailaka, 80 kSullaka evaM 45 kSullikAyeM vidyamAna hai| brahmacArI, brahamacAriNiyA~, bhaTTArakagaNa isa saMkhyA meM sammilita nahIM hai| isa taraha vartamAna meM 500 se bhI adhika sAdhujana vidyamAna hai| deza ke sabhI pradezo meM muniyoM kA vihAra hone lagA hai tathA paMjAba se mRdrAsa taka aura mahArASTra se nAgAlaiNDa taka sAdhujana vihAra karate hai aura jana-jana ko ahiMsA evaM sadAcaraNa kA sadupadeza dete rahate haiN| vartamAna samaya (san 1990) meM jitane AcArya evaM anya sAdhu parameSThI hai unameM nimna sAdhugaNa pramukha hai jinakA rASTrIya vyaktitva hai tathA pUre samAja ke itihAsa nirmANa meM yogadAna rahatA hai : 01. paramapUjya AcArya zrI vidyAnanda jI mahArAja 02. paramapUjya AcArya zrI vidyA sAgara jI mahArAja 03. paramapUjya AcArya zrI vimala sAgara jI mahArAja . 04. paramapUjya AcArya zrI vardhamAna sAgara jI mahArAja 05. paramapUjya AcArya zrI sanmati sAgara jI mahArAja 06. paramapUjya AcArya zrI kuMdhusAgara jI mahArAja 07. paramapUjya AcArya zrI samati sAgara jI mahArAja 08. paramapUjya AcArya zrI puSpadanta jI mahArAja
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36/jaina samAja kA vRhad itihAsa 09. paramapUjya AcArya zrI kalyANasAgara jI mahArAja 10. paramapUjya AcArya zrI zreyAnsasAgara jI mahArAja 11. paramapUjya upAdhyAya zrI bharatasAgara jI 12. paramapUjya upAdhyAya zrI jJAnasAgara jI 13. paramapUjya upAdhyAya zrI kanakanandi jI 14. paramapUjya AryikA zrI jJAnamati jI 15. paramapUjya AryikA zrI vizuddhamatI jI 16. paramapUjya AryikA zrI supArzvamatI jI 17. paramapUjya AryikA zrI vijayamatI jI 18. svAsta zrI bhaTTAraka vAskItijo zravaNabelagolA * 19. svasti zrI bhaTTAraka cAskIrtijI mUDavidrI 20. brahmacAriNI kumArI kauzala bahina jI AcArya vidyAnanda jI vartamAna yuga ke samantabhadra haiN| apanI AkarSaka vaktRtva zailI se lAkhoM kI janasabhA ko sambodhita karate rahate haiN| Apa jahA~ bhI jAte hai jana medinI umar3a par3atI hai| bhagavAna mahAvIra ke 2500vA~ nirvANa mahotsava, bhagavAna bAhubalI ke sahasrAbdi mahAmastakAbhiSeka samAroha, bAvanagajA mahAmastakAbhiSeka samAroha jaise vizAla samArohoM kA saphala Ayojana ApakI hI preraNA kA suphala hai| samAja ke ekIkaraNa meM ApakA pUrA yogadAna rahatA hai| 12 apraila, 1925 ko janme zrI vidyAnanda jI ne san 1963 meM muni dIkSA lI, san 1974 meM upAdhyAya pada diyA gayA / san 1978 meM elAcArya para evaM san 1981 meM siddhAnta cakravarti pada para pratiSThita kiyA gyaa| yuvAcArya zrI vidyAsAgara jI kaThora tapasvI, ucca sAdhaka, siddhAnta marmajJa, mahAkavi evaM madhura vaktRtva zailI ke dhanI hai| Apa jahA~ bhI virAjate hai zrAvakagaNa khice cale Ate hai| prAkRta, saMskRta evaM hindI bhASA ke pAraMgata vidvAna hai| san 1946 meM janme AcArya zrI ne 22 varSa kI avasthA meM muni dIkSA grahaNa kii| 32 varSa kI choTI Ayu meM Apa AcArya pada para pratiSThita huye| Apa vizAla saMgha ke svAmI hai| brAhmI vidyAlaya kI parikalpanA ApakI hI dena hai| mUka mATI ApakA navInatama hindI mahAkAvya hai| vartamAna meM jitane AcArya hai unameM AcArya zrI vimalaM sAgara jI mahArAja sabase prabhAvaka AcArya hai| Apa zrI mahAvIrakIrti jI mahArAja ke ziSya hai tathA san 1961 meM AcArya pada para pratiSThita huye the| vigata 30 varSoM se Apa sAdhanArata rahate huye janakalyANa kI bhAvanA se otaprota rahate hai 1 76 varSa kI Ayu hone para bhI pratidina saikar3oM zrAvaka-zrAvikAoM se ghire rahate hai| maMtra zAstra ke apUrva jJAtA hai tathA nimitta jJAnI hai| Apa jahA~ bhI bihAra karate hai samAja dvArA ghira jAte haiN| vizAla saMgha ke svAmI hai| upAdhyAya bharata sAgara jI evaM AryikA syAdrAdamatI jI jaisI viduSI AryikA Apake saMgha meM hai|
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAja kA itihAsa/37 AcArya vardhamAna sAgara jI AcArya zAntisAgara jI (dakSiNa) ke pada para pratiSThita pecama paTTAdhIza AvArya hai| yuvAcArya hai| sAdhanA evaM tapa meM lIna rahate huye samAja ko Avazyaka dizA pradAna karate rahate hai| samAja ko Apase bahuta AzAye hai| AcArya sanmati sAgara jI ke dIkSAguru AcArya vimala sAgara jI hai| san 1960 meM Apane muni dIkSA grahaNa kI tathA san 1976 meM AcArya mahAvIra kIrti jI ne Apako AcArya pada pradAna kiyaa| Apa acche vaktA evaM kaThora tapasvI sAdhu hai| upavAsa bahuta karate hai| 125 dinoM meM 24 dina AhAra lenA hI kaThora sAdhanA hai| AhAra meM anAja, ghI, tela, namaka, dahI, jIrA, dhaniyA, methI, tillI kA AjIvana tyAga hai| ApakA jIvana atizayo sahita hai| upAdhyAya zrI yogIndrasAgara jI mahArAja Apake ziSya hai jo acche vaktA evaM prabhAvaka sAdhu haiN| gaNadharAcArya zrI kuMthusAgara jI mahArAja vizAla saMgha ke adhipati hai| maMtra sAdhanA kI aura ApakA vizeSa dhyAna hai| laghuvidyAnuvAda kA Apa sampAdana kara cuke haiN| sAhitya prakAzana kI ora ApakI vizeSa raci rahatI hai| zAnta svabhAvI kintu kaThora sAdhanA yukta ApakA jIvana sahaja hI AkarSaNa kA kendra banA huA hai| AcArya mahAvIra kIrti se Apane san 1967 meM muni dIkSA prApta kI tathA san 1980 meM Apa AcArya pada para pratiSThita kiye gye| AcArya sumati sAgara jI kaThora jIvana sAdhaka evaM upasagoM meM bAra-bAra vijaya pAne vAle AcArya sumati sAgara jI 108 vimala sAgara jI mahArAja (bhiNDavAle) se dIkSita sAdhu hai| Apa sanmArga divAkara, cAritra cakravatI, dharma ratnAkara, mAsopavAsI jaise upAdhiyoM se alaMkRta haiN| aba taka Apa vibhinna nagaroM meM 23 caturmAsa sampanna kara cuke hai| AcArya kalpa zrI sanmati sAgara jI, upAdhyAya zrI jJAnasAgara jI mahArAja jaise sAdhu Apake ziSya haiN| AcArya puSpadanta jI mahArAja yuvAcArya hai| lekhana kalA evaM vaktRtva kalA ke dhanI AcArya haiN| Apa AcArya vimala sAgara jI dvArA dIkSita aura unhIM ke dvArA mArca 1986 meM gommaTa giri indaura meM AcArya pada para pratiSThita AcArya hai| hajAroM lAkhoM kI bhIr3a ko maMtravata vaza meM karanA ApakA sahaja kArya hai| ApakI likhI huI kitanI hI pustake prakAzita ho cukI hai| ___ AcArya kalyANasAgara jI yadyapi nava dIkSita muni evaM AcArya hai| sAta-ATha varSa kA sAdhu jIvana koI adhika nahIM hotA lekina Apane alpakAla meM hI mokAra mahAmaMtra ke nAma smaraNa kA jo camatkAra jaina evaM jainetara samAja ke hRdaya meM baiThAyA hai vaha atIva kalpanAtIta hai| AcArya zreyAnsa sAgara jI mahArAja vayovRddha AvArya haiN| Apa bhI. dinAMka 10/06/1990 ko AcArya zAMtisAgara jI (dakSiNa) mahArAja ke pada para paMcama paTTAcArya pada para pratiSThita AcArya hai| eka hI paTa para do AcAryoM kI pratiSThApanA vartamAna yuga kI vizeSatA banane lagI hai|
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 / jaina samAja kA vRhad itihAsa ukta AcAyoM ke atirikta AcArya subAhusAgara jI, AcArya nirmala sAgara jI, AcArya zAnti sAgara jI alavAr3A vAle, AcArya sumatisAgara jI jaise aura bhI digambarAvArya haiM jinakI sAdhanA evaM upadezoM se samAja ko satata lAbha mila rahA hai| upAdhyAya parameSThI AcAryoM ke pazcAt upAdhyAya bharata sAgara jI, upAdhyAya jJAna sAgara jI evaM upAdhyAya kanakanandi jI mahArAja sAdhu jagata meM vizeSa pratiSThita hai| upAdhyAya bharatasAgara jI mahArAja, AcArya vimalasAgara jI ke saMgha meM upAdhyAya hai| siddhAntoM ke apUrva jJAtA evaM ojasvI vaktRtva kalA ke dhanI hai| saMgha ko AcArya zrI ke pazcAt ApakA hI nirdezana prApta hotA hai| saMgha ko evaM samAja ko Apase vizeSa AzAyeM haiM / upAdhyAya jJAnasAgara jI mahArAja jJAna-dhyAna- tapo rakta lakSaNa vAle sAdhu hai| Apa svatantra saMgha ke svAmI hai| muni zrI vairAgyasAgara jI Apake saMgha meM hai| jJAnasAgara jI agAdha jJAna ke bhaNDAra, madhura vaktRtva kalA ke dhanI evaM parama tapasvI sAdhu hai| ve jahA~ kahIM bhI vihAra karate haiM apanI adbhuta dvApa chor3a dete haiN| goSThiyoM kA Ayojana ApakI hI preraNA kA suphala hai| vidvAnoM ko ApakA sahaja AzIrvAda milatA rahatA hai| Apa yuvA sAdhu haiN| AcArya zAntisAgara jI (chANI) kI paramparA ke prati adhika jhukAva hai| elAcArya upAdhyAya kanakanandi jI mahArAja, AcArya kuMthusAgara jI ke saMgha meM virAjate hai| dina-rAta lekhanI hAtha meM rahatI hai aura kucha na kucha likhA hI karate haiN| ApakI lekhanI sazakta hai| ApakI pramukha kRtiyoM meM dharma jJAna evaM vijJAna, puNya-pApa mImAMsA, vizvatatva vijJAna, nimitta upAdAna mImAMsA ke nAma pramukha haiN| isake atirikta 20 se bhI adhika kRtiyA~ likhI huI taiyAra haiM tathA prakAzana ke krama meM hai| AryikA mAtAjI : vartamAna yuga isa dRSTi se saubhAgyazAlI hai ki samAja meM viduSI AryikAoM kI saMkhyA meM AzAtIta vRddhi ho rahI hai| gaNinI AryikAratna jJAnamati mAtAjI, AryikAratna vizuddhamatI mAtAjI, AryikA supArzvamatI jI, AryikA vijayamatI jI, ArthikA syAdvAdamatI jI, ArthikA vizuddhamatI jI (dvitIya), jaisI ArthikAoM ne sAdhanA ke kSetra meM evaM jJAna ke kSetra meM jo upalabdhiyA~ prApta kI hai vaha kalpanAtIta hai| bhagavAna mahAvIra ke pazcAt evaM 50 varSa pUrva taka AryikAoM ke bahuta kama nAma milate haiN| AryikAratna jJAnamatI mAtAjI ne aSTasahastrI jaise nyAyazAstra ke kaThina graMtha kA hindI anuvAda karake usakA sampAdana kiyA hai, indradhvaja vidhAna, kalpadruma vidhAna evaM anya pUjA-pATha likhakara samAja meM dhArmika vidhi-vidhAnoM ko lokapriya banAne meM apanI ahaM bhUmikA nibhAI hai / hastinApura meM jambUdvIpa kI saMracanA ApakI sUjha-bUjha evaM AzIrvAda kA hI mUla hai| abhI Apane merI jIvana gAthA"
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAja kA itihAsa / 39 likhakara jIvana gAthA sAhitya ko eka mahattvapUrNa kRti bheMTa kI hai| AryikA vizuddhamatI mAtAjI vartamAna mahAn evaM vizAla vyaktitva kI dhanI AryikA hai| dinAMka 14/08/1964 ko digambarAcArya zrI zivasAgara jI se dIkSita AryikA hai| karaNAnuyoga sAhitya kI utkRSTa viduSI hai| zrI nemicandrAcArya ke trilokasAra, yativRSabhAcArya kI tiloyapaSNatti evaM bhaTTAraka sakalakIrti ke siddhAntasAra dIpaka jaisI karaNAnuyoga kI mahattvapUrNa kRtiyoM kA Apane hindI anuvAda karake sampAdana kiyA hai| sAhityika kSetra meM ApakI yaha mahAna sevA svarNAkSaroM meM likhI rhegii| AryikA supArzvamatI mAtAjI ne deza ke pUrvAncala bhAga meM eka abhUtapUrva dhArmika krAnti paidA kI hai| mAtAjI parama viduSI evaM prabhAvaka vaktA hai| Apa sva. AryikA indumatI mAtAjI kI ziSyA hai| AryikA vijayamatI mAtAjI bhI lekhanI kI dhanI AryikA hai| Apane dakSiNa bhArata ko apanA kArya kSetra banAyA hai aura vahA~ ke jaina samAja meM dhArmika bhAvanA utpanna karane meM mahAn yoga diyA hai| bhaTTAraka saMsthA : yadyapi uttara bhArata meM bhaTTAraka saMsthA kI samApti ho gaI hai lekina dakSiNa bhArata meM vartamAna meM jo bhaTTAraka gAdiyAM haiM unheM vahA~ jaina maTha kahA jAtA hai| vartamAna meM dakSiNa bhArata meM zravaNabelagolA, mUDavidrI, kArakala, kolhApura, humaccA meM bhaTTAraka gAdiyAM haiN| jaina maTha zravaNabelagolA ke bhaTTAraka svasti zrI cArukIrti jI hai| acche vidvAna evaM vaktA hai| bhagavAna gommaTezvara kA tIrtha Apa hI ke maTha ke antargata hai / cArukIrti yuvA bhaTTAraka hai tathA deza-videza meM jAkara dharma kA pracAra karane meM pUrNa ruci rakhate I mUDavidrI ke jaina maTha ke bhaTTAraka jI kA nAma bhI svasti zrI cArukIrti jI hai| Apa bhI yuvA bhaTTAraka hai tathA ucca zikSita santa haiN| saMskRta, hindI, aMgrejI evaM kannar3a ke acche jJAtA hai evaM vaktA hai 1 Apa bhI deza ke vibhinna bhAgoM meM evaM videzoM meM jAkara dharma pracAra karate rahate haiN| sAdhu-santoM meM brahmacArI brahmacAriNiyoM kI sevAyeM bhI mahattvapUrNa hotI hai| vartamAna meM isa dRSTi se brahRmacAriNI kumArI kauzala bahina jI kA nAma sarvopari AtA hai| ve parama viduSI evaM prabhAvaka vaktA hai| kitanI hI pustakoM kI lekhikA evaM sampAdaka haiN| inameM arhata sUtra, maMtrAnuzAsana jaise graMthoM ke nAma pramukha rUpa se liye jA sakate haiN| bra. kamalAbAI jI parama viduSI hai| strI zikSA pracAra-prasAra liye zrI mahAvIra jI meM Adarza mahilA vidyAlaya kA saMcAlana karatI haiN| Adarza mahilA vidyAlaya kA rAjasthAna meM vanasthalI vidyApITha ke bAda nAma liyA jA sakatA hai|
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ rASTrIya stara ke vartamAna vidvajjana 20vIM zatAbdI kA uttarArddha bhAga (san 1941 se 1990 taka) vidvajjanoM ke liye adhika anukUla nahIM rhaa| isa bIca hamane aneka vidvAnoM ko khoyA / isa zatAbdI ke prArambha meM jitane vidvAna taiyAra huye unhoMne dharma, samAja evaM sAhitya ke liye samarpita bhAvanA se kArya kiyA / dhArmika vidyAlayoM, sAmAjika saMgaThanoM evaM patra - sampAdakoM ke rUpa meM kArya karate huye unhoMne apanI sevAoM se samAja ke vikAsa meM yogadAna diyaa| graMthoM kA sampAdana kiyaa| nava sAhitya kA nirmANa kiyaa| seminAroM evaM saMgoSThiyoM ke mAdhyama se sAhitya ke vibhinna pakSoM para prakAza DAlA tathA itihAsa evaM sAhityika kSetra meM jaina dharma evaM saMskRti ke ujjavala pakSa ko sabake sAmane rkhaa| aise vidvAnoM meM paM. ajita kumAra jI zAstrI, paM. rAjendra kumAra jI nyAyatIrtha, paM. khUbacanda jI zAstrI, paM. caina sukhadAsa jI nyAyatIrtha, paM. parameSThIdAsa jI nyAyatIrtha pa indralAlajI zAstrI, paM. baMzIdhara jI nyAyAlaMkAra, paM. jIvaMdhara jI nyAyatIrtha, paM. javAharalAla jI zAstrI, paM. ratanacandra jI mukhtAra, vardhamAna pArzvanAtha zAstrI, paM. bAbUlAla jI jamAdAra, paM. jugalakizora jI mukhtAra, paM. paramAnanda jI zAstrI, DaoN. nemicandra jI zAstrI, paM. baMzIdhara jI zAstrI, DaoN. hIrAlAla jI jaina, DaoN. e. ena. upAdhye, pa. hIrAlAla jI siddhAntazAstrI, DaoN. jyoti prasAda jI jaina, DaoN. harIndra bhUSaNa jo jaina evaM paM. kailAzacanda jI zAstrI ke nAma vizeSataH ullekhanIya haiN| ina sabhI vidvAnoM ne sAhityika evaM sAmAjika kSetra meM khUba kArya kiyA aura samAja ke rASTrIya stara ko UMcA banAye rkhaa| ina vidvAnoM kI sevAoM ko prastuta itihAsa meM yatra-tatra varNana kiyA gayA hai| 1. 2. vartamAna yuga ke rASTrIya stara ke 20 vidvAnoM meM nimna vidvAnoM ke nAma liye jA sakate haiM : paM. zrI jaganmohana lAla jI zAstrI, kaTanI / paM. phUlacanda jI siddhAnta zAstrI, vArANasI / paM. baMzIdhara jI vyAkaraNAcArya, bInA / 3. 4. paM. nAthUlAla jI zAstrI, indaura / 5. paM. sumeracanda jI divAkara, sivnii| 6. DaoN. darabArIlAla jI nyAyAcArya, bInA / 7. DaoN. pannAlAla jI sAhityAcArya sAgara / 9. 8. DaoN. lAlabahAdura jI zAstrI, dehalI / paM. bhavaralAla jI nyAyatIrtha, jypur| 10. prAcArya narendra prakAza jI jaina, phirojAbAda / 11. DaoN. devendra kumAra jI jaina, niimc| 12. DaoN. premasumana jaina, udayapura / 13. DaoN. rAjArAma jaina, aaraa| 14. DaoN. hukamacanda bhArilla, jypur| 15. DaoN. kalaghATagI, baMgalaura / 16. DaoN. ramezacanda jaina, bijanaura / 17. DaoN. jagadIzacandra jaina, bambaI /
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18. bra. sumati bAI jI zAha, solApura 1 19. DaoN. bhAgacanda bhAskara, naagpur| 20. DaoN. kastUracanda kAsalIvAla, jayapura / samAja kA itihAsa / 41 ukta vidvAnoM ke atirikta pacAsoM vidvAnoM ke nAma aura liye jA sakate haiN| jinakI sevAyeM atyadhika prazaMsanIya hai tathA jo sAhitya evaM samAja ke vikAsa meM ullekhanIya yogadAna de rahe haiN| aise vidvAnoM meM paM. balabhadra jI jaina (AgarA), paM. nIraja jaina satanA, DaoN. zreyAnsa kumAra jI jaina (baDauta ), DaoN. DaoN. bhAgacandra bhAgendu (damoha), paM. mANakacanda jI ( caMvare ), DaoN. kapUracanda jaina (khataulI ), jayakumAra jaina (mujaphpharanagara), paM. sAgaramala jI ( vidizA) paM. anUpacanda nyAyatIrtha (jayapura), DaoN. premacanda rAMvakA (jayapura), DaoN. premacanda jaina (jayapura), paM. satyaMdhara kumAra jI seThI (ujjaina), DaoN. lAlacanda (vaizAlI), DaoN. ratanacanda jaina (bhopAla ) DaoN. cetana prakAza pATanI (jodhapura), DaoN. phUlacanda jaina premI (vArANasI) pro. udayacanda jaina (vArANasI), DaoN. kamaleza jaina (vArANasI), DaoN. zrImatI puSpalatA jaina (nAgapura), DaoN. zItalacanda jaina (jayapura), paM. dayAcanda jI sAhityAcArya DaoN. zekharacandra jaina (ahamadAbAda ), paM. vimalakumAra jaina saurayA (TIkamagar3ha), DaoN. lAlacanda jaina (vaizAlI), DaoN. zrImatI kusuma zAha (zrImahAvIra jI), DaoN. udayacanda jaina (udayapura) paM. padmacanda zAstrI ( dehalI) Adi ke nAma aura ullekhanIya hai / 1. 20vIM zatAbdI ke pramukha evaM rASTrIya stara ke vidvAnoM meM ghaM. jaganmohana lAla jI zAstrI kA nAma prathama paMkti meM liyA jA sakatA hai| paNDita jI jaina dharma evaM sAhitya ke niSNAta vidvAna hai| tattvacarcA meM ApakI ruci rahatI hai| samavasAra ke ve adhikRta vidvAna hai| "adhyAtma amRta kalaza" ApakI vidvattApUrNa kRti hai| Apa vidvata pariSad ke adhyakSa raha cuke haiN| Apake sammAna meM san 1989 meM eka abhinandana graMtha prakAzita ho cukA hai| 2. paM. phUlacanda jI siddhAntazAstrI kA janma saMvat 1958 meM huaa| 90 varSIya zAstrI jI ne apanI kRtiyoM ke mAdhyama se pUre jaina samAja ko dhArmika krAnti ke liye khar3A kara diyaa| " SaT khaNDAgama" ke Apa saha sampAdaka rhe| dhavannA TIkA ke 16 bhAgoM ke tathA jaya ghavalA ke 11 bhAgoM ke sampAdana meM | samAja ne isa graMtha ApakA pUrA sahayoga rhaa| jaina tattva mImAMsA ApakI mahattvapUrNa kRti mAnI jAtI kA samarthana evaM virodha donoM kiyA / khAniyA tattvacarcA kA Apane sampAdana kiyaa| varNa, jAti aura dharma ApakI maulika kRti hai / 3. paM. baMzIdhara jI vyAkaraNAcArya siddhAnta graMthoM ke mahAna jJAtA hai| khAniyAM tattvacarcA meM Apane vizeSa yoga diyaa| paM. phUlacanda jI dvArA likhita "jaina tattva mImAMsA evaM khAniyAM tattvacarcA" para apanI vidvattA pUrNa samIkSA likhakara use prakAzita kraaii| Apa svatantratA senAnI rahe haiM tathA rASTrIya AndolanoM meM sakriya bhAga le cuke haiN| vidvat pariSad ke Apa bhI adhyakSa raha cuke hai| Apake sammAna
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 / jaina samAja kA vRhad itihAsa meM abhI san 1990 meM abhinandana graMtha prakAzita ho cukA hai| 4. indaura nivAsI paM. nAthUlAla jI zAstrI jaina jagata ke prasiddha vidvAna evaM zikSA zAstrI hai| Apane pacAsoM paMcakalyANaka pratiSThAyeM sampanna karAI hai| ina pratiSThAoM ko eka rUpa dene ke liye Apane abhI eka pustaka paMcakalyANaka vidhi kA sampAdana kiyA hai| vIra nirvANa bhAratI dvArA Apa bhI sammAnita ho cuke haiM / indaura se prakAzita hone vAle tIrthaMkara patra kA paM. nAthUlAla zAstrI vizeSAMka prakAzita huA hai| madhya pradeza samAja meM Apake prati vizeSa zraddhA hai / 5. paM. sumeracanda jI divAkara samAja ke kyovRddha vidvAna hai| siddhAnta ke marmajJa, dharmazAstroM ke pAragAmI, hindI aura aMgrejI bhASAoM meM aneka pustakoM ke racayitA, prabhAvaka vaktA, ArSa paramparA ke prabala samarthaka, dharma pracAra ke liye samarpita vidvAna hai| jaina zAsana, cAritra cakravartI, tIrthakara ApakI prasiddha kRtiyA~ haiM / ApakI aba taka hindI meM 27 tathA aMgrejI meM 11 pustakeM prakAzita ho cukI haiN| san 1905 meM ApakA janma huaa| san 1964 meM Apake sammAna meM abhinandana samAroha meM eka abhinandana graMtha bheMTa kiyA gayA thaa| paM. divAkara para samAja ko gaurava haiN| i 6. DaoN. darabArIlAla jI koThiyA samAja meM prathama nyAyAcArya vidvAna hai| Apa hindU vizvavidyAlaya, vArANasI meM jaina darzana vibhAga meM pahale prAdhyApaka evaM phira rIDara pada para rhe| nyAyazAstra ke Apa pramukha jaina vidvAna hai| "jaina tarkazAstra meM anumAna pramANa, " jaina darzana aura pramANa zAstra parizIlana, pramANa parIkSA, pramANa prameya kalikA jaise nyAyazAstra ke mahattvapUrNa kRtiyoM Apa lekhaka evaM sampAdaka haiM / vartamAna jagata ke Apa mUrdhanya vidvAna hai| Apa vidvata pariSad ke yazasvI adhyakSa raha cuke hai tathA vIra nirvANa bhAratI evaM anya kitanI hI saMsthAoM se sammAnita ho cuke haiN| Apake sammAna meM 1982 meM DaoN. darabArIlAla koThiyA nyAyAcArya abhinandana graMtha prakAzita ho cukA hai| 7. purANa graMthoM ke sampAdaka evaM hindI anuvAdaka DaoN. pannAlAla jI sAhityAcArya kI vartamAna manISI jagata ke mUrdhanya vidvAnoM meM gaNanA kI jAtI hai| jaina purANoM ke hindI anuvAda evaM sampAdana unakA sabase bar3A yazasvI kArya hai| unakI saMskRta kRti " samyakatva cintAmaNi' mahattvapUrNa kRti hai / 8. DaoN. lAla bahAdura zAstrI purAnI pIr3hI ke manISI hai| Arambha meM inhoMne jaina saMdeza kA saphala sampAdana kiyaa| bhAratIya digambara jaina zAstrI pariSad ke varSoM taka adhyakSa rhe| DaoN. lAla bahAdura zAstrI kendrIya vidyApITha meM jaina darzana vibhAga ke adhyakSa rahe / AcArya kundakunda ke samayasAra para zodha prabandha likhane se Apa pIeca. DI. kI upAdhi se sammAnita huye / zAstrI jI acche vyAkhyAtA, zAstrIya carcA meM nipuNa. evaM saMskRtajJa kAvya racanA meM pravINa vidvAna haiN| ApakI sAmAjika evaM sAhityika sevAoM ko dekhate huye san 1986 meM AcArya dharmasAgara jI mahArAja ke sAnidhya meM sampUrNa samAja kI ora se Apako abhinaMdana graMtha bheMTa kiyA gayA thaa|
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAja kA itihAsa/43 5. paM. bhaMvaralAla nyAya rAjamArga milana hai| jayapura nagara ApakA kArya-kSetra rahA hai evaM paM. cainasukhadAsa jI nyAyatIrtha ke Apa pramukha evaM priya ziSya rahe haiN| jayapura kI zikSaNa evaM sAmAjika saMsthAoM se ApakA gaharA sambandha hai| vidyArthI avasthA meM hI Apa sAmAjika sevA, lekhana kArya evaM patrakAritA kSetra meM utara gaye / jayapura ke jaina dIvAnoM para ApakI aitihAsika zodha likhI mAnI jAtI hai| vIravANI patrikA ke Apa prArambha se hI sampAdaka hai| vIra nirvANa bhAratI se Apako samAjaratna kI upAdhi se sammAnita kiyA gayA thaa| bhAratIya digambara jaina vidvata pariSad ke Apa adhyakSa raha cuke hai| 2 disambara ko janme vartamAna meM Apa 76veM varSa meM cala rahe hai| abhI ApakA jayapura jaina samAja kI ora se sammAna kiyA gayA thaa| atizaya kSetra padmapurA ke 40 se bhI adhika varSoM taka maMtrI rahakara Apane kSetra kI ullekhanIya sevA kI hai| 10. prAcArya narendra prakAza jaina, phirojAbAda : abhI taka hamane samAja ke vayovRddha vidvAnoM kA hI paricaya diyA hai lekina narendra prakAza jI yuvA manISI hai| vaktRtva kalA ke dhanI hai jaba bolane lagate hai to dhArA pravAha bolate rahate hai| jaina gajaTa ke sampAdaka hai| acche lekhaka hai| digambara jaina inTara kaoNleja, phirojAbAda ke prAcArya hai| kitane hI abhinandana graMthoM ke sampAdaka maMDala ke sadasya haiN| 11, DaoN. prema sumana jaina, DaoN. jaina vartamAna jaina vidvat samAja meM vizeSa lokapriyatA prApta yuvA vidvAna hai| prAkRta evaM apabhraMza ke uccakoTi ke vidvAna hai| acche vaktA hai| vidvata saMgoSThiyoM kA Ayojana bhI karate rahate hai| videzoM meM jAkara zodha-patroM kA vAcana kara cuke haiN| sukhAr3iyA vizvavidyAlaya, udayapura meM prAkRta evaM jaina vidyA vibhAga ke nidezaka hai / prAkRta vidyA ke yazasvI sampAdaka hai| 12. raoN. devendra kumAra zAstrI : zarIra se dubale-patale tathA choTe kada ke DaoN. zAstrI jI ko pahacAnane meM dera nahIM lgtii| zAstrI jI prAkRta evaM apabhraza ke adhikArI vidvAna hai| apabhraza evaM prAkRta ke kitane hI graMtho kA sampAdana kara cuke hai| madhya pradeza rAjya sevA meM AcArya ke pada para kAryarata hai| jaina saMdeza ke sampAdaka raha cuke hai| ApakI pramukha racanAoM meM "bhavisayattakahA tathA apabhraMza kAvya," apabhraMza bhASA aura sAhitya kI zodha pravRttiyA~, rayaNasAra, vaDDhamANa cariu (narasena kRta) ke nAma ullekhanIya hai| unake atirikta 150-200 zodha nibandha prakAzita ho cuke hai| 13. DaoN. rAjArAma jaina : mahAkavi raidhu ke apabhraMza bhASA meM racita graMthoM ke sampAdana evaM prakAzana meM lage DaoN. rAjArAma jaina samAja ke yuvA vidvAnoM meM gine jAte hai| raidhu graMthAvalI ke aba taka do bhAga prakAzita ho cuke hai| acche vaktA evaM vicAraka hai| jaina kaoNleja, ArA meM prAkRta evaM saMskRta vibhAga ke adhyakSa prophesara hai| jaina sAhitya ke adhikArI vidvAna mAne jAte hai| abhI kucha hI samaya se jaina darzana ke sampAdaka kA kAryabhAra sambhAlA hai| 14. DaoN. hukamacanda bhArilla : DaoN. hukamacanda bhArilla sonagar3ha vicAradhArA ke kaTTara samarthaka vidvAna
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina sampaja kA dvArA hai| DaoN. bhArilla AkarSaka vaktRtva zailI ke dhanI haiM tathA tatvoM ko samajhAne kI anUThI prakriyA apanAte hai| Apa lekhanI ke bhI dhanI hai| bIsoM pustako ke lekhaka evaM sampAdaka hai| adhyAtma ke vizeSa pravaktA mAne jAte haiN| 15. DaoN. e.ema. kAlaghATagI : dakSiNa bhArata meM jaina vidvAnoM meM amRta mAdhava kAlaghATagI kA sthAna sarvopari hai| Apa prAkRnta, saMskRta, kannaDa evaM aMgrejI ke bar3e bhArI vayovRddha vidvAna hai| kitanI hI pusnako ke lekhaka hai| vIra nirvANa bhAratI dvArA ApakA bhI sammAna ho cukA hai| Apake hI anyatama sAthI DaoN. ghATage vartamAna meM prAkRta zabda koSa yojanA para kArya kara rahe hai| 16. DaoN. ramezacanda jaina, bijanaura : DaoN. ramezacanda jaina, bijanaura meM vardhamAna jaina pI.jI. kaoNlaja meM saMskRta vibhAga meM prophesara haiN| jaina dharma evaM siddhAnta ke acche jJAtA hai| lekhanI evaM vaktRtva kalA donoM ke dhanI hai| ApakI digambara jaina tIrtha kSetra ahicchetra, zrAvaka dharma Adi pustake prakAzita ho cukI hai| 17. DaoN. bhAgacanda jaina bhAskara, nAgapura : DaoN. bhAskara pAlI-prAkRta ke zIrSa vidvAna hai| ema.e. karane ke pazcAt Apane laMkA jAkara bauddha sAhitya meM jaina dharma para risarca karake pIeca. DI. kI upAdhi prApta kii| Apa acche vaktA, lekhaka evaM zodhaka hai| videzoM meM jAkara zodha-patra par3ha cuke hai| Apane jaina itihAsa aura saMskRti para DI. liTa. prApta kI hai| ApakI patnI puSpalatA jaina bhI hindI jaina sAhitya kI viduSI hai| 18.DaoN.jagadIzacanda jaina, bambaI : vigata AdhI zatAbdI se DaoN. jaina prAkRta evaM hindI sAhitya para kAma kara rahe hai| Apa krAntikArI vicAradhArA ke vidvAna hai| prAkata bhASA kA vahada itihAsa likhakara Apane eka prazaMsanIya kArya kiyA hai| Apane aba taka 65 se bhI adhika pustakeM likhakara eka kIrtimAna sthApita kiyA hai| vasudeva hiNDI evaM jainAgamoM meM bhAratIya jIvana jaisI pustakoM ke Apa lekhaka sampAdaka hai| 19. zrImatI sumati bAI zAha : eka mAtra viduSI mahilA hai jinakI sevAoM se prasanna hokara bhArata sarakAra ne inheM padmazrI kI upAdhi se alaMkRta kiyA hai| zrAvikAzrama zolApura kI saMcAlikA zrImatI sumati bAI jI zAha viduSI mahilAoM meM pramukha sthAna prApta hai| dakSiNa bhArata meM ApakA gauravapUrNa sthAna hai| Apa kA abhinandana graMtha prakAzita ho cukA hai| Apane pUrvAda kA sampAdana evaM lekhana kiyA hai| ApakA adhikAMza sAhitya marAThI bhASA meM prakAzita huA hai| 20.DaoN.kastUracanda kAsalIvAla, jayapura : vigata 45 varSoM se sAhityika kSetra meM saMlagna DaoN. kAsalIvAla dvArA likhita evaM sampAdita pustakoM kI saMkhyA 70 taka pahuMca gaI hai| rAjasthAna ke jaina zAstra bhaNDArI ke sUcIkaraNa kA ApakA vizeSa kArya hai| zrI mahAvIra graMtha akAdamI kI sthApanA karake usake mAdhyama se dasa bhAga prakAzita kiye jA cuke hai| ina bhAgoM meM 50 se bhI adhika hindI jaina kaviyoM kA paricaya prastuta kiyA gayA hai| Apake dvArA likhita "khaNDelavAla jaina samAja kA vRhada itihAsa" abhI do varSa pUrva prakAzita huA hai| vidvat pariSad, zAstrI pariSada, vIra nirvANa bhAratI jaisI saMsthAoM se sammAnita ho cuke haiN|
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAja kA netRtva karane vAle zreSThijana rASTrIya stara kA netRtva karane vAle zreSThijanoM meM kucha nAma to aise hai jo nirvivAda haiM jinake nAma lene meM kisI ko zaMkA athavA Apatti nahIM ho sktii| yahI nahIM jo akhila bhAratIya stara kI sAmAjika saMsthAoM se jur3e huye haiM tathA jo kahIM bhI samAja para saMkaTa Ane para usake nivAraNa ko tatpara rahate hai apanI sevAyeM dete hai| jinakA samasta jIvana hI samAja ke liye samarpita rahatA hai| 20vIM zatAbdI meM aise kucha samAja seviyoM ke sambandha meM hama prahale prakAza DAla cuke hai| vartamAna zreSThijanoM meM nimna zreSThiyoM ke nAma aura liye jA sakate hai : 01. zrI sAhU zreyAnsa prasAda jI jaina, bmbii| 02. zrI nirmala kumAra jI seThI, lkhnuu| 03. zrI sAhU azoka kumAra jI jaina, dehlii| 04. zrI DAlacanda jI jaina, sAgara / 05. zrI ratanalAla jI gaMgavAla, dehlii| 26. zrI vIrendra hegaDe, dharmasthala (krnaattk)| 07. zrI trilokacanda jI koThArI, kottaa| 08. zrI rAyabahAdura harakacanda jI pANDyA , raaNcii| 09, zrI amaracanda jI pahAr3iyA, klkttaa| 10. zrI harakacanda jI sarAvagI, klkttaa| 11. zrI devakumAra siMha jI kAsalIvAla, indaur| 12. zrI lAlacanda dozI, bmbii|| 13. zrI pUnamacandajI gaMgavAla, jhariyA / 14. zrI premavanda jI jaina, jainaavaac-dehlii| 15. zrI sukumAra canda jI jaina, mertth| 16. zrI bAbUlAla jI pATodI, indaura / 17. zrI satyandhara kumAra seThI, ujjaina / 18. zrI jayacanda luhAr3e, haidraabaad| 19. zrI cainaspa jI bAkalIvAla, ddiimaapur| 20. zrI ummedamala jI pANDyA , dehlii| ukta samAja sevI zreSThiyo ke atirikta, zrI rAjakumAra seThI (DImApura), nirajanalAla jI bainAr3A (AgarA), bhagatarAma jI jaina (dehalI), ramezacandajI jaina (pI. esa. moTarsa-dehalI), zrI subodha kumAra jI jaina (ArA), zrI rupacandajI kaTAriyA (dehalI), dharmacandajI sarAvagI (kalakattA), pArasakumAra jI
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46/jaina samAja kA vRhad itihAsa gaMgavAla (gvAliyara), zrI bhagatarAma jI jaina (dehalI), zrImanta seTha maSabhadAsa jI (khuraI), amolakacanda jI eDavokeTa (khaMDavA), bhUpendra kumAra jI (ujjaina), tArAcanda jI premI (phirojapura), je.ke. jaina (ema. pI. - dehalI), zrImatI sarayU daphtarI (bambaI), padmazrI dharmacanda jI pATanI imphAla, jJAnacanda jI bindUkA, kapUracanda jI pATanI, rAjendra kumAra jI TholiyA (jayapura), mANakacanda jI pAlIvAla (koTA), mANakacanda jI seThiyA (koTA), pI. yU. jaina (bambaI), jayanArAyaNa jaina (meraTha), kailAzacanda jI caudharI (indaura) Adi mahAnubhAvoM ke nAma liye jA sakate hai| dakSiNa bhArata ke jaina samAja meM jo aneka mahAnubhAva samAjasevA meM juTe huye hai kucha uttara bhArata se gaye huye hai tathA kucha nahIM ke nivAsI hai| aise nahAnubhAvoM meM zrI bhAgAlAla au pahA. haidarAbAda), zrI zrInivAsa jI jaina (madAsa), campAlAla jI TholiyA (pANDicerI), tArAcanda jI pahADiyA (madrAsa), tArAcanda jI bagar3A (selama ) Adi ke nAma aura jor3e jA sakate hai| ukta sabhI zreSThIjana akhila bhAratIya stara kI, prAdezika stara kI athavA apane hI nagara kI prasiddha saMsthAoM se, tIrtha kSetra kameTiyoM se athavA anya rIti se sAmAjika kAryoM meM apanA yogadAna dete rahate hai| yadyapi prAdezika stara ke aura bhI netAgaNa ho sakate haiM lekina hama unakA paricaya prAdezika adhyAyoM meM dene kA prayAsa kreNge| 1. sAhU zreyAnsa prasAda jI jaina samAja ke nirvivAda netA hai / sampUrNa jaina samAja se jur3e huye hai| ve bhAratavarSIya digambara jaina tIrtha kSetra kameTI evaM bhA. di. jaina mahAsamiti ke varSoM taka adhyakSa raha cuke hai| samAja ke vikAsa meM ve jo yogadAna de rahe haiM vaha kabhI bhulAyA nahIM jA sakegA isaliye samAja bhI unakI bAtoM ko dhyAna se sunatA hai| samAja kI ora se ve zrAvaka ziromaNi hai tathA sarakAra kI ora se ve padmabhUSaNa hai| bar3e udyogapati hai| 2. zrI nirmala kumAra jI seThI bhA.di. mahAsabhA ke gata 10 varSoM se yuvA adhyakSa hai| jujhAra svabhAva ke hone ke kAraNa unhoMne ina varSoM meM pUre deza kA bhramaNa kiyA hai| samAja se bAtacIta kI hai tathA ArSa paramparA ko banAye rakhane kA jI-jAna se prayAsa kiyA hai| ve ake vAlA hai| pUrNataH dhArmika jIvana yApana karate haiN| kaTTara munibhakta hai aura apanI kaTTaratA ke kAraNa samAja ke lokapriya netA bana sake hai| udAra hRdaya vAle hai| lAkho rUpayA saMsthAoM ko dAna dete hai / vinsanoM ke prati pUrNa zraddhA ke bhAva rakhate hai| samAja sevA kI unake mana meM TIsa hai| 3. sADU azoka kumAra jI jaina ko samAja kI bAgaDora apane pUjya pitAzrI sva. zAnti prasAda jI jaina se prApta huI hai aura Apane jaba se samAja kA netRtva sambhAlA hai usameM uttarottara vRddhi huI hai| bhA. di. jaina tIrtha kSetra kameTI ke adhyakSa hone ke kAraNa tIrthoM kI surakSA kA pUrA uttaradAyitva Apake kandhoM para hai aura Apa bhI usa uttaradAyitva se kabhI pIche nahIM rahe hai| samAja ke adhikRta pravaktA hai| sarakAra bhI ApakI bAta ko dhyAna se sunatI hai / Apake adhyakSa banane ke pazcAta tIrtha kSetra kameTI bhI apane hI pairoM
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAja kA itihAsa / 47 para khar3I hai| jJAnapITha ke mAdhyama se jaina sAhitya kI mahAn sevA kara rahe haiN| 4. zrI DAlacanda jI jaina sAgara ke udyogapati haiN| saMsada sadasya raha cuke haiN| bhA. di. jaina pariSad ke vartamAna adhyakSa haiN| sudhAraka vicAroM ke haiN| sAgara evaM madhyapradeza meM atyadhika lokapriya netA hai / samAja ApakI AvAja ko dhyAna pUrvaka sunatA hai| netRtva karane kI ApameM pUrNa kSamatA hai| 5. zrI ratanalAla jI gaMgavAla lAina evaM kalakattA ke prasiddha gaMgavAla parivAra ke sadasya haiN| gaMgavAla sAhaba ne mahAsamiti ke adhyakSa kA pada bhAra sAhU zreyAnsa prasAda jI se grahaNa kiyA hai jisako ve prazaMsanIya DhaMga se Age bar3hA rahe haiN| mahAsamiti ko samAja kI saMsada mAnA jAve to usa saMsada ke Apa adhyakSa hai| udAra svabhAva ke hai| jahA~ taka sambhava ho Apa milakara calane vAle hai| samAja kA Apake netRtva meM pUrNa vizvAsa hai / 6. zrI DI. vIrendra hegaDe prasiddha vaiSNava tIrtha "dharma-sthala" ke dharmAdhikArI hai| Apake prati bhagavAna maMjulanAtha ke bhaktoM kI apUrva addhA hai| ve unheM devatulya mAnate haiN| ve samAja ke nyAyAdhipati haiM isaliye jo kucha ve nyAya karate haiM use sabhI zirodhArya kara lete haiN| hegaDe sAhaba jaina dharmAvalambI hai| dakSiNa bhArata kI jaina samAja ke nirvivAda netA | abhI Apane dharma sthala meM bhagavAna bAhubalI kI vizAla khaDgAsana pratimA sthApita kI hai| samAja ko Apa sabhI taraha kA sahayoga karate haiN| 7. zrI trilokacanda koThArI a. bhA. di. jaina mahAsabhA ke mahAmantrI hai aura jaisA kisI bar3I saMsthA ke eka mahAmantrI kA AcaraNa honA cAhiye vahI karmaThatA, kArya ke prati samarpita bhAvanA se Apa ota-prota haiN| apanI pratijJA ke anusAra jaba taka Apane mahAsabhA kI deza bhara meM zAkhAyeM sthApita nahIM karalI Apane mIThA nahIM liyA aura zAga ko anna grahaNa nahIM kiyaa| koThArI jI meM svAbhAvika netRtva guNa hai| ve acche vaktA hai apanI bAta ko zrotAoM ke gale utArane meM pUrNa nipuNa haiN| ApakA pUrNa dhArmika jIvana hai| paMcakalyANakoM meM bhagavAna ke mAtA-pitA banate rahe haiN| bahuta bar3e kArobAra ke mAlika haiN| mahAsabhA ke pratIka bane huye haiN| 8. zrI rAyabahAdura harakacanda pANDyA rAMcI ke nivAsI haiN| apanI sAmAjika sevAoM ke kAraNa bihAra ke ekachatra netA hai| mahAsabhA ke upAdhyakSa hai lekina sabhI sAmAjika saMsthA vAle Apako apanA samajhate haiM aura Apa apanA sahayoga bhI sabako dete rahate haiN| bihAra prAntIya tIrtha kSetra kameTI ke adhyakSa hai| udAra svabhAva ke hai| 9. zrI amaracanda jI pahADiyA kA pahale phlAsabADI meM vyavasAya thA isaliye unheM palAsabAr3I ke nAma se jAnate haiN| amaracanda jI mahAsabhA ke kaTTara samarthaka haiN| jabarajasta munibhakta haiN| muniyoM para ana vAle upasarga ko dekhakara Apa vicalita ho jAte haiM aura tatkAla usake nivAraNa meM juTa jAte haiN| eka
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48/ jaina samAja kA vRhad itihAsa bAra kalakattA meM Apane rAtri ko 3 baje jAkara rava. mAhU zAnti prasAda jI ko jagAyA aura muni mahAgaja para Ane vAle upasarga ko apane prabhAva se dUra karane ko khaa| pahADiyA sAhaba atyadhika dAnazIla svabhAva ke hai| binA dive to kahIM se Ate nhiiN| zuddha zrAvaka ke kalavyoM kA pAlana karate hai| samAja meM ApakI acchI pratiSThA hai| 10. zrI harakacanda sarAvagI kalakattA jaina ratna kI upAdhi se sammAnita hai| di. jaina mahAsabhA ke bariSTha upAdhyakSa hai| AcAra, vicAra evaM vyavahAra se pUrNa zrAvaka hai| sujAnagar3ha meM Apa AcArya dharmasAgara jI mahArAja kA cAturmAsa karA cuke haiN| tIrtha bhakta hai / dAnazIla hai| sarala evaM vinayazIla hai| sAmAjika kAryoM meM pUrNa ruci lete haiN| 11, zrI devakumArasiMha kAsalIvAla indaura sara seTha hukamacanda jI kAsalIvAla ke parivAra meM janme zrI devakamArasiha jo meM netRtva karane kI svAbhAvika kSamatA hai| bhagavAna mahAvIra ke 2500veM parinirvANa mahotsava. bhagavAna bAhubalI sahasAbdi mahAmastakAbhiSeka samAroha, tIrtha kSetra ratha pravartana samAroha kI yojanA ko saphala banAne meM ApakA pUrNa sahayoga rahA hai| svabhAva se sarala tathA kartavya ke prati pUrNa sajaga haiN| mahAsamiti, tIrtha kSetra kameTI evaM mahAsabhA sabhI se Apa jur3e huye hai| abhI indaura meM Apane zodha saMsthAna sthApita kiyA hai| 12. zrI lAlabanda doSI, bambaI a.bhA.di, jaina tIrtha kSetra kameTI ke pUrva adhyakSa zrI lAlacanda doSI mahArASTra kI jaina samAja meM sarvopari netA haiN| Apa bahuta bar3e udyogapati hai lekina apanA jIvana samAja sevA meM samarpita kara rakhA hai| rAjyasabhA evaM mahArASTra vidhAna pariSada ke sadasya raha cuke haiN| zolApura meM ApakI ora se kitanI hI zikSaNa saMsthAyeM saMcAlita hai| dakSiNa bhArata jaina samAja meM ApakI bAta dhyAna pUrvaka sunI jAtI hai| bambaI jaisI vizAla nagarI meM ApakA viziSTa sthAna hai| 13. zrI pUnamacanda gaMgavAla rAjasthAna ke pacAra grAma meM janme zrI pUnamacanda jI vartamAna meM rASTrIya stara ke samAjasevI hai| Apa di, jaina mahAsabhA ke upAdhyakSa evaM rAjasthAna prAntIya mahAsabhA ke adhyakSa hai| lUNavA atizaya kSetra ke adhyakSa hai| parama dhArmika hai| munibhakta hai| deza ke vibhinna tIrthoM para Apane kitane hI nirmANa kArya karAye hai| tijArA tIrtha para ApakA ni:zulka bhojanAlaya calatA hai| Arthika sahayoga dene kI unkaTa bhAvanA rahatI haiN| kitane hI paMcakalyANako evaM indadhvaja vidhAnoM meM saudharma indra bana cuke haiN| sabako sahayoga dene kI kAmanA karate hai| bhagavAna bAhubalI ke san 81 ke mahAmastakAbhiSeka ke avasara para Apane eka bahuta bar3e yAtrA saMgha kA saMcAlana kiyA thA jo itihAsa bana cukA hai| 14. zrI premacanda jaina jainAvAca, dehalI ke zrI premacanda jI jaina jainAvAca ke nAma se prasiddha hai| Apa meM prArambha se hI samAja sevA ke prati khUba ruci rahI hai| dehalI jaina samAja kI pratyeka gatividhi meM ApakA hAtha rahatA hai| di. jaina mahAsamiti evaM tIrtha kSetra kameTI se Apa pUrNa rUpa se jur3e huye hai / muni bhakta hai|
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAja kA itihAsa /49 AhAra Adi se sevA karate rahate haiN| zAstroM ke acche jJAtA hai| lAla mandira meM zAstra pravacana karate haiN| dehalI meM maharolI meM kutuba mInAra ke pAsa eka TekarI para bhagavAna mahAvIra kI padmAsana mUrti kI virAjamAna karane kA Apane camatkArika kArya kiyA hai| zrI premacanda jI kA jIvana vratI jIvana hai| dehalI samAja ke sAtha samasta jaina samAja meM ApakI lokapriyatA vyApta hai| 15. zrI sukumAra canda jI jaina meraTha nivAsI zrI sukumAra canda jI rASTrIya stara ke vyaktitva ke dhanI haiN| a. bhA. di. jaina pariSad ke varSoM se mahAmaMtrI hai| mahAsamiti ke bhI mahAmaMtrI haiN| uttara pradeza ke lokapriya sAmAjika netA hai tathA vigata 50 varSoM se usakA netRtva kara rahe hai| ApakA jIvana atyadhika sAdA evaM sarala hai / hastinApura tIrtha kSetra kameTI ke adhyakSa hai| abhI Apane deza ke sabhI jaina mandiroM kA sarve karAyA thA jisakA prakAzana mahAsamiti kI ora se karAyA gayA hai| 1 16. zrI bAbUlAla jI pATodI, indaura rAjanaitika jIvana hote huye bhI pATodI jI sAmAjika jIvana ko vizeSa mahattva dete haiN| zAsana meM evaM samAja meM ApakI gaharI pahuMca hai| Apa bahuta catura samAjasevI hai 1 jisa kAma ko hAtha meM lete haiM usakA itanI sundaratA se sampAdana karate haiM ki darzaka gaNa Apake gIta gAne lagate haiM / indaura meM gommaTagirI kA nirmANa evaM bAvanagajA kI mUrti kA punaroddhAra evaM vahA~ para vizAla maile kA Ayojana Apake karmaTha vyaktitva ke navInatama udAharaNa hai| indaura kI samAja para ApakA eka chatra rAjya hai / mahAsamiti ke Apa maMtrI hai| ApakI sevAoM ke kAraNa bhArata sarakAra ne Apako isI varSa padmazrI se alaMkRta kiyA haiN| 17. zrI satyandhara kumAra jI seThI rAjasthAna nivAsI evaM ujjaina pravAsI zrI satyandhara kumAra seThI prArambha se hI jujhArU svabhAva ke samAjasevI rahe haiN| cAhe sAmAjika burAI ho yA dhArmika zithilAcAra ve usake pUrNataH virodha meM rahate haiM aura kabhI samajhautA nahIM krte| ujjaina meM sAmAjika krAnti ke ve sUtradhAra rahe haiM aura samAja netRtva dene meM ve pUrNa sakSama haiN| 75 varSa kI Ayu ko pAra karane para bhI abhI yuvakoM jaisI umaMga hai| seThI jI pariSada ke kaTTara samarthaka haiN| muniyoM ke prati pUrNa bhakti hote huye bhI zithilAcAra ke ve pakSapAtI nahIM hai| jaba unakA ujjaina meM sArvajanika abhinandana huA thA tathA abhinandana graMtha bheMTa kiyA gayA thA to deza ke sampUrNa samAja kI ora se unakA zAnadAra svAgata kiyA gayA thaa| seThI jI acche vaktA evaM lekhaka haiN| ve paNDita zreSThI hai| 18. zrI jayacanda luhADe, haidarAbAda a. bhA. di. jaina tIrtha kSetra kameTI ke mahAmaMtrI zrI jayacanda luhADe vizAla vyaktitva ke dhanI hai| jaba se Apane tIrtha kSetra kameTI ke mahAmaMtritva kA kAryabhAra saMbhAlA hai di. jaina tIrtho kA paryApta vikAsa huA hai| tIrthoM kI surakSA kA kArya ho rahA hai| aba Apane pratyeka pradeza ke tIrthoM ke pUrNa sarve kI yojanA hAtha meM lI hai usase bhI tIrthoM ke kArya-kalApa meM paryApta antara AyegA / luhADe jI kA jIvana pUrNataH dhArmika jIvana hai| haidarAbAda samAja meM ApakI acchI lokapriyatA hai| dakSiNa bhArata meM ApakA vizeSa sthAna hai|
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50/jaina samAja kA vRhada itihAsa 19. zrI cainaspa bAkalIvAla bAkalIvAla jI mA.di.jaina mahAsabhA ke kAryAdhyakSa hai| Apake sva. pitAzrI bhaMvarIlAla jI bAkalIvAla bhI mahAsabhA ke adhyakSa rahe the isaliye Apa meM bhI sAmAjika sevA kI bhAvanA usI taraha dekhI jA sakatI hai| zrI cainaspa jI kuzala vyavasthApaka hai netRtva karane kI kSamatA hai| jo kucha kArya hAtha meM lete haiM unye pUrA karake hI vizrAma karate haiN| yahA samAja sevI haiN| ApakA jIvana bhI pUrNata: dhArmika hai| muni bhakta hai| ArSa mArga ke prabala samarthaka hai| 20. zrI ummedamana pANDyA zrI pANDyA jI akhila bhA.di. jaina mahAsabhA ke variSTha upAdhyakSa hai| sAmAjika kAryoM ke prati sahaja rUpa se samarpita rahate haiN| deza kI aneka saMsthAoM se jur3e rahate hai| jahA~ bhI jAte hai vahIM para apanI upasthiti se samasta vAtAvaraNa ko prasanna banA dete haiN| paMcakalyANako evaM vidhi-vidhAnoM ke Ayojana meM sabase Age rahate haiN| mahAsabhA evaM mahAsamiti ko jor3ane kA kArya karate 21. zrI rAjakumAra seThI zrI seThI jI yuvA samAjasevI haiN| bhA. di. jaina mahAsabhA ke prakAzana maMtrI hai| sAmAjika evaM sAhitya prakAzana ke kAryoM meM apanA yogadAna dete rahate haiN| kArya karane kI bahuta ruci hai| pUrvAncala pradeza ke lokapriya sAmAjika kAryakatA hai| deza kI aneka saMsthAo se jur3e huye hai| isa prakAra deza meM aise saikar3oM sAmAjika kAryakartA hai jinakI sevAoM ke kAraNa hamArA samAja unnati kI ora agrasara hai| yahA~ unakA nAmollekha na hone kA artha yaha nahIM hai ki unakI sAmAjika sevAyeM kisI se kama hai| ve to sAmAjika dharAtala kI nIMva ke pAye hai jina para samAja rUpI mahala khar3A huA hai|
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhinandana graMthoM ke prakAzana kA udabhava evaM vikAsa jaina samAja meM sAmAjika kAryoM meM samarpita samAja seviyoM evaM sAhitya lekhana meM samarpita vidvAnoM kA abhinandana samAroha Ayojita karake abhinandana graMtha samarpaNa kI vigata pacAsa varSoM ke sAmAjika itihAsa kI eka ullekhanIya ghaTanA hai| san 1940 ke pUrva samAja ke kisI bhI samAja sevI evaM viddhAna ko abhinandana graMtha bheMTa nahIM kiyA gyaa| lekina jaba anya samAjoM meM evaM sAhitya seviyoM meM abhinandana graMdha samarpaNa kI paramparA kA vikAsa hone lagA to jaina samAja ne bhI isa paramparA ko apanA liyA aura vigata 50 varSoM meM isa paramparA kA acchA vikAsa huaa| isase itanA lAbha avazya huA ki abhinandanIya vyakti ke jIvana para, usakI sevAoM para, sAtha meM sAhitya, darzana, itihAsa evaM purAtatva para acchI sAmagrI sAmane AI tathA abhinandanIya vyakti kI sevAoM ko sAmAjika evaM sArvajanika stara para mAnyatA dI gii| smRti graMtha kA prakAzana bhI abhinandana karane kI paramparA kA hI dUsarA spa hai| sAmAjika dRSTi se mahAn vyaktiyoM ke nidhana ke pazcAt usakA smRti graMtha prakAzita honA svargavAsI vyakti ke vyaktitva kI vizAlatA kA dyotaka hai evaM usakI sAhityika athavA sAmAjika sevAoM kI svIkRti hai| jainAcAryoM, AryikAoM kA abhinandana graMtha athavA smRti graMtha prakAzana bhI isI paramparA kA eka vikasita rUpa hai| premI abhinandana graMtha : abhinandana graMtha prakAzana paramparA kA "premI abhinandana graMtha" se udghATana huaa| zrI nAthUrAma premI ne hindI graMtha ratnAkara kAryAlaya ke mAdhyama se hindI sAhitya kI jitanI sevA kI tathA jaina sAhitya ke zodha pUrNa lekhoM ke likhane evaM graMthoM ke prakAzana meM jo yoga diyA vaha sadA svarNAkSaroM meM aMkita rhegaa| akTUbara san 1946 meM premI abhinandana graMtha kA prakAzana evaM samarpaNa huaa| unake abhinandana grantha ke prakAzana meM deza ke samasta hindI jagata kA yogadAna rahA jinameM rASTra kavi maithilIzaraNa gupta, paM, sundaralAlajI, paM. mAkhanalAla caturvedI, siyArAma zaraNa gupta, jainendra kumAra jI, DaoN. rAmakumAra varmA jaise hindI jagata ke prakANDa vidvAnoM kA nAma ullekhanIya hai| premI abhinandana graMtha samiti kA DaoN. vAsudeva zaraNa agravAla ko adhyakSa banAyA gayA aura yazapAla jI jaina ko maMtrI / abhinandana graMtha meM 18 vibhAga rakhe gaye aura eka eka vibhAga ke sampAdana kA bhAra do-do, tIna-tIna, cAra-cAra, ucca starIya vidvAnoM ko diyA gyaa| jaina darzana vibhAga kA saMyojaka pro, dalasukha mAlavaNiyA, saMskRta, prAkRta vibhAga kA saMyojaka DaoN. hIrAlAla jaina, DaoN. vAsudeva zaraNa agravAla ko purAtatva kA, AcArya jugala kizora mukhtAra ko jaina darzana, samAja sevA kA zrI ajita prasAda jaina evaM nArI jagata kA zrImatI satyavatI malika ko saMyojaka banAyA gyaa| vAstava meM zrI nAthUrAma premI se sArA hindI jagata kisI na kisI rUpa meM upakRta rhaa| unake abhinandana graMtha meM ina manISiyoM ne apanI hArdika prasannatA vyakta kI tathA premI jI ke vizAla vyaktitva para prakAza DAlA vaha apane Apa meM anUThA hai| ATha khaNDoM evaM 750 pRSThoM meM prakAzita yaha abhinandana graMtha eka Adarza abhinandana graMtha hai tathA bhaviSya meM prakAzita hone vAle abhinandana graMthoM kA vaha mArgadarzaka rahA
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52/ jaina samAja kA vRhad itihAsa hai| pUrI sAmagrI khojapUrNa tathA ucca starIya hai| sara seTha hakamacanda abhinandana graMtha : jaina samAja ke varSoM taka eka chA anabhiSikta samrAT rahane vAle sara seTha hukamacanda jI kA sArvajanika abhinandana yadyapi kitanI hI bAra Ayojita ho cukA thaa| jaba ve apane vyavasAya meM zikhara para the| yauvana unake sAtha thaa| rAjasI ThATa-bATa ke ve abhyasta the| jahA~ bhI ve jAte loga unheM dekhane mAtra ko hI umar3a pdd'te| ve hAbalyA kAbalyA ke nAma se prsithe| leA sAla meM irarI pUrI kizI mI vATI ko itanI prasiddhi nahIM milI thii| 13 maI san 1951 ko eka abhinandana graMtha nikAla kara unakA sArvajanika abhinandana kiyA gyaa| unakA janma 1874 kI 14 julAI maMgalavAra ko huA aura yaha samAroha san 1951 kI 13 maI ravivAra ko. arthAta usa samaya seTha sAhaba kI Aya 77 varSa kI thii| abhinandana samAroha kyA thA eka prakAra se vizAla melA thaa| jaina samAja meM abhinandana graMthoM kA prArambha honA thaa| isake pUrva samAja ne kisI bhI zreSThI athavA vidvAna ko abhinandana graMtha meMTa nahIM kiyA thaa| prakAzaka ke vaktRtva ke anusAra pUrA abhinandana kevala eka do mAha kI taiyArI ke bAda nikalA thaa| abhinandana graMtha meM koI khaNDa nahIM hai| prArambha se seTha sAhaba ke jIvana, vibhinna netAoM, samAja seviyoM, vyApAriyoM evaM saMsthA adhikAriyoM kI zubhakAmanAyeM. saMsmaraNa evaM unake vizAla vyaktitva kA guNagAna hai| isake Age jaina dharma se sambandhita viziSTa lekhoM kA saMgraha hai| phira bahata lambI citrAvalI hai| abhinandana graMtha ko sampAdana karane kA zreya zrI satyadeva vidyAlakAra, paM. khUbacanda jI zAstrI, pa, sumescanda divAkara, paM. kailAzacanda jI zAstrI, paM. indra lAla jI zAstrI, paM. nAthUlAlajI zAstrI, paM. makkhanalAla jI zAstrI, paM. ajita kumAra jI zAstrI ko jAtA hai| graMtha ke prakAzaka mahAmaMtrI a.bhA. di.jaina mahAsabhA hai| bra.paM. candAbAI abhinaMdana graMtha bra.paM. candA bAI jI kA jIvana AdarzoM kA jIvana rahA hai| apane vivAha ke kevala eka varSa pazcAt vaidhavya jIvana se AkrAnta candA bAI ne svayaM apane jIvana kA nirmANa kiyaa| vaha kulavadhU se mauM zrI bana gii| sabakI zraddhA kI pAtra bana gii| mAM zrI ne samasta vizva ko sukhI banAne kA saMkalpa liyaa| jaba ve 60 ko pAra kara gaI to unake abhinandanIya jIvana ko abhindana graMtha samarpita karake unake jIvana kI surabhi ko deza-videzoM meM phailAne kA vicAra kiyA gyaa| abhinaMdana graMtha prakAzita kiyA gayA aura san 1954 meM eka bhavya samAroha meM use bheTa kiyA gayA / isa abhinaMdana graMtha ke sampAdana meM DaoN. hajArI prasAda dvivedI, zrI jinendra kumAra jaina, zrI banArasIdAsa caturvedI, zrI nemicandra zAstrI ArA evaM DaoN. zrI zUviMga ne pUrNa sahayoga diyaa| graMtha ke pradhAna saMpAdaka zrI akSayakumAra jaina evaM zrI jainendra kumAra jaina ne abhinaMdana graMtha ko ATha bhAgoM meM vibhakta kiyA / graMtha kI saMpAdikA zrI suzIlA sulatAna siMha jaina dehalI, evaM
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAja kA itihAsa/53 zrImatI jayamAlA jainendra kizora jaina dehalI rhii| isakA prakAzana kraayaa| graMtha vizAlakAya hai tathA upayogI sAmagrI se paripUrNa hai| AcArya zrI zAMtisAgara jI zraddhAMjali vizeSAMka AcArya zrI zAMtisAgara jI vartamAna zatAbdI ke aise mahAna AcArya the jinake prati samasta jaina samAja natamastaka hai tathA jinhoMne mRtyu kA saharSa varaNa kiyA thaa| 84 varSa kI avasthA meM di, 18 sitambara,1955 jaba unakA samAdhimaraNa ho gayA taba vizva ke sabhI dharma premiyoM ko hArdika vedanA huI aura unhoMne bhAvabhInI zraddhAMjali samarpita kI thii| mahAsabhA ko AcArya zrI ne aMtima saMdeza diyA thaa| mahAsabhA ne apane jaina gajaTa patra kA zraddhAMjali aMka prakAzita kraayaa| yahI AcArya zrI kA smRtigraMtha hai| prastuta zraddhAMjali vizeSAMka meM AcArya zrI ke pUre jIvana ke bAre meM koI lekha nahIM hai kevala zraddhAMjaliyoM, saMsmaraNa Adi hai| isameM sAhityika lekha bhI hai| saMsmaraNa kucha bar3e rAjanItika netAoM ke bhI hai| vizeSAMka kA aMgrejI adhyAya bhI hai| zraddhAMjali aMka ke pazcAt AcArya zrI kA koI alaga se smRti graMtha prakAzita nahIM huaa| zrI tanasukharAya smRti graMtha dehalI nivAsI lAlA nanasukharAya jI jaina samAja sevI evaM samAja sudhAraka donoM the| samAja krAMti evaM samAja utthAna kI ve sadaiva socA karate the| unakA janma 21 navambara sana 1899 evaM nidhana 14 julAI 1960 ko huA 1 unake nidhana ke pazcAt unakI sAmAjika, rAjanaitika evaM sArvajanika sevAoM kI smRti banAye rakhane ke liye smRti graMtha kA prakAzana kiyA gyaa| smRti grantha ke sampAdaka zrI jinendra kumAra jaina, yazapAla jaina, abhaya kumAra jaina evaM sumeracanda jaina hai| smRti grantha meM lAlAjI kI sevAoM para vizada prakAza DAlA gayA hai| smRti graMtha do adhyAyoM meM vibhakta hai| eka samAjasebI kI smRti ko nAjA rakhane ke liye graMtha meM acchI sAmagrI kA saMkalana huA hai| zrI kAnajI svAmI abhinaMdana graMtha 20 vIM zAnAbdI ke uttarArddha meM kAnajI svAmI jitane carcita rahe vaha unake vizAla vyaktitva kA dyotaka hai| eka ora ve bhakto se ghire rahate the to dUsarI ora unheM virodhiyoM ke virodha ko bhI sahana karanA par3atA thaa| sadA AtmA kI bAta karane vAle svAmI jI kA aMtima jIvana unakI kathanI ke anusAra nahIM raha skaa| unake liye abhinaMdana meM koI AkarSaNa nahIM thA kyoMki unakA jIvana hI hajAroM ke liye abhinaMdanIya dhaa| phira bhI vIra nirvANa saMvata 2490 tadanusAra 13 maI 1964 ko svAmI jI kI hIraka jayantI ke avasara para abhinaMdana graMtha bheMTa kiyA gyaa| isa abhinaMdana graMtha ke saMpAdana samiti meM pa. phUlacanda jI siddhAnta zAstrI, himmatalAla koTA vAle zAha, bhImacanda, jaiThAlAla seTha evaM bra. harIlAla
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 / jaina samAja kA vRhad itihAsa the| isameM prArambha meM gujarAtI bhASA meM sAmagrI hai aura phira hindI meM zraddhAjaliyA~ evaM nibandhoM kA saMgraha hai / bAbU choTelAla jaina smRti graMtha prasiddha samAjasevI bAba choTelAla jI jaina kA pahile abhinandana graMtha prakAzana kA nizcaya kiyA gayA thaa| paryApta sAmagrI kA saMkalana bhI ho gayA thA lekina 26 janavarI 1966 ko unakA abbAnaka nidhana ho gayA / isaliye abhinandana graMtha ko smRti graMtha ke rUpa meM prakAzita kiyA gyaa| isake sampAdaka maMDala meM paM. cainasukhadAsa jI nyAyatIrtha, jayapura, DaoN. e. ena. upAdhye kolhApura, paM. kailAzacanda zAstrI vArANasI, zrI agaracanda nAhaTA bIkAnera, DaoN. kastUracanda kAsalIvAla jayapura, DaoN. satyaraMjana banarjI kalakattA evaM paM. bhavaralAla polyAkA jayapura the| prakAzaka bA. choTelAla jaina abhindana samiti kalakattA hai| smRti graMtha san 1967 meM prakAzita kiyA gayA thaa| kalakattA meM smRti graMtha ke samarpaNa samAroha meM lekhaka ko bhI sammilita hone kA avasara prApta huA thA / smRti graMtha ke prathama khaNDa meM vyaktitva, kRtitva, saMsmaraNa evaM zraddhAMjaliyA~ hai / dUsarA khaNDa itihAsa, purAtatva evaM zodha viSayaka hai tathA tIsarA khaNDa sAhitya, dharma evaM darzana se sambandhita hai| caturtha khaNDa aMgrejI ke lekhoM kA hai jisameM 43 lekhoM kA saMkalana hai / zrI bhaMvarIlAla bAkalIvAla smArikA bhAratavarSIya zAMtivIra digambara jaina siddhAnta saMrakSiNI sabhA dvArA prakAzita zrI bhavarIlAla bAkalIvAla smArikA svargIya bAkalIvAla jI kI sAmAjika, dhArmika evaM sAMskRtika dizAoM meM kI gaI sevAoM kA mUrta rUpa hai| bhavarIlAla jI bAkalIvAla udyogapati the athAha dhana ke svAmI the lekina samAja sevA ke bhAva unakI raga raga meM bhare huye the / ve kaTTara muni bhakta the / ArSa mArgI the tathA muni dharma kI kiMcita bhI avamAnanA sahana nahIM karane vAle the| bhAdavA kRSNA 7 vi. saM. 1955 meM paidA hokara ve kevala 69 varSa kI Ayu meM Azvina zuklA 13 se. 2024 meM cala bse| jitane varSa jiye utane varSa hI yazasvI jIvana jIte rhe| unake nidhana ke eka varSa pazcAt hI smRti graMtha kA prakAzana honA samAja meM unake prati sahaja zraddhA kA dyotaka hai| smRti graMtha kA sampAdana paM. indralAla zAstrI, paM. vardhamAna pArzvanAtha zAstrI evaM DaoN. lAlabahAdura zAstrI ne kiyaa| prArambha meM unake vyaktitva evaM kRtitva para acchA prakAza DAlA gayA hai| AcArya zrI zivasAgara smRti graMtha AcArya zivasAgara jI mahArAja AcArya zAMtisAgara jI ke praziSya evaM AcArya vIrasAgara jI ke ziSya the| unakA janma saMvat 1958 evaM samAdhimaraNa saMvat 2025 meM huaa| isake cAra varSa pazcAt DA. pannAlAla jI sAhityAcArya ke saMpAdakatva meM prastuta smRti graMtha zrImatI sau. bhaMvarIdevI pAMDyA dvArA prakAzita karAyA gyaa| graMtha kA vimocana TIka (rAja.) meM dinAMka 24 mArca 1974 ko kiyA gayA /
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAja kA itihAsa/55 digambara jaina mahAsabhA ke adhyakSa rAya sAhaba zrI cAMdamala jo pAiyA samAroha meM upasthita the| prathama khaMDa meM AcArya zrI ke prati sAdhuoM kI zraddhAMjaliyA~ evaM stavana Adi hai zeSa cAra khaMDoM meM zAstrIya carcA pradhAna lekha hai| smRti graMtha ne isa dRSTi se saiddhAntika graMtha kA rUpa le liyA hai| zrI tejakaraNa iMDiyA abhinaMdana graMtha zikSaka aura samAja zIrSaka se jayapura nagara ke prasiddha zikSAvida zrI tejakaraNa iMDiyA kA san 1975 meM abhinaMdana graMtha prakAzita karake sammAnita kiyA gyaa| zrI iMDiyA jI zikSA jagata ke jaise jAne mAne hastI hai vaise hI sAmAjika kSetra meM bhI apanA viziSTa sthAna rakhate hai| jayapura ke mahAvIra uccatara mAdhyamika vidyAlaya ke ve saMsthApako meM se haiM aura vigata kitane hI varSoM se usake adhyakSa bhI haiN| prastuta graMtha kA sampAdana zrI mANikya candra jaina evaM zrI nemicanda kAlA ne kiyA hai| abhinaMdana graMtha meM DaMDiyA jI ke vyaktitva, jIvana, saMsmaraNoM ke atirikta rAjasthAna kI zikSaNa saMsthAoM para bhI prakAza DAlA gayA hai| paMDita cainasukhadAsa nyAyatIrtha smRti graMtha paM. cainasukhadAsa jI nyAyatIrtha samAja ke bahuta lokapriya vidvAna the| unake ziSyavarga ne unakA abhinandana graMtha nikAlane kA jaba kabhI prayAsa kiyA paMDita jI ke virodha ke kAraNa use sthagita karanA pdd'aa| anta meM unakA abhinandana graMtha samarpaNa kA nirNaya bhI ho gayA tathA lekha vagairaha bhI maMgA liye gaye lekina 26 janavarI 1969 ko unakA akasmAta nidhana ho jAne ke kAraNa abhinandana graMtha kI smRti graMtha meM badalanA par3A aura unake svargavAsa ke 7 varSa pazcAta use zrI mahAvIra jI kSetra kI ora se prakAzita kiyA gyaa| smRti gaMdha ke saMpAdaka maMDala meM paM. milApacanda jI zAstrI, DaoN. kamalacanda saugAnI evaM DaoN. kastUracanda kAsalIvAla hai| zrI jJAnacanda khindUkA smRti graMtha ke prabandha sampAdaka hai| smRti graMtha ko ghAra khaNr3oM meM vibhAjita kiyA gayA hai| prathama khaNDa meM zraddhAnjaliyA~, jIvana, vyaktitva, kRtitva evaM saMsmaraNa, dUsare khaNDa meM dharma evaM darzana viSayaka 14 lekha, tIsare khaNDa meM sAhitya evaM saMskRti evaM caturthaM khaNDa meM itihAsa evaM purAtatva se saMbaMdhita lekha hai| paM. samescanda divAkara abhinandana graMtha 4. sumescanda divAkara kI sevAoM ko dekhate huye unake abhinandana graMtha kA prakAzana san 1976 meM huA aura jabalapura meM Ayojita eka samAroha meM zrI divAkara jI ko yaha graMtha bheTa kiyA gyaa| lekhaka ko bhI usa samAroha meM jAne kA suavasara prApta huA thaa| abhinandana graMtha ke pradhAna sampAdaka DaoN. nandalAla jaina hai tathA saMpAdaka maMDala ke anya sadasyoM meM zrI lAlacanda jaina, DaoN. vidyAdhara joharApurakara, DaoN. sukumAla jaina evaM mahendra siMghaI ne prabandha sampAdaka ke rUpa meM yoga diyA / abhinandana
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56/jaina samAja kA vRhad itihAsa graMtha kA prakAzana vigataratna paM. sumescanda divAkara abhinandana samAroha samiti jabalapura ne kiyaa| abhinandana grantha ke prathama khaNDa meM abhivAdana evaM saMsmaraNa hai tathA zeSa pA~ca khaNDa vibhinna viSayoM meM baTe hue hai| vidvata abhinaMdana graMtha yaha abhinaMdana graMtha kisI eka vidvAna kA abhinaMdana graMtha nahIM hai kintu sampUrNa jaina samAja ke 201 sAdhu sAdhviyoM, kSullaka, ailaka, AryikA, bhullikA, brahmacArI evaM brahmacAriNiyoM kA sAmAnya paricaya sahita hai| sAtha meM 467 vidvAnoM evaM viduSiyoM kA sAmAnya kintu pUrI jAnakArI ke sAtha paricaya diyA gayA hai| yaha gretha pUre vidvata samAja evaM sAdhu samAja kA pratinidhitva karatA hai| paricaya prastuta karane meM saMpAdaka maMDala ke sabhI sadasyoM ne jinameM paM. ratna DaoN. lAla bahAdura zAstrI, paM. bAbUlAla jamAdAra, paM. vimalakumAra sorayA zAmila hai prazaMsanIya kArya kiyA hai| itane sAdhuoM evaM vidvAnoM kA paricaya juTAnA, likhanA bahuta hI zrama sAdhya kArya hai| graMtha kA prakAzana san 1976 meM huA thaa| paricaya ke atirikta isameM kucha vidvAnoM ke lekha bhI hai| AcArya mahAvIra kIrti smRti graMtha ___ AcArya mahAvIra kIrti jI apane yuga ke viziSTa AcArya the| AcArya vimalasAgara jI mahArAja unhIM ke ziSya hai| kSullaka zItalasAgara jI bhI unhIM ke eka suyogya ziSya hai| ve hI isa smRti graMtha ke sUtradhAra evaM preraNA srota rahe hai| unhIM kI preraNA se AcArya mahAvIra kIrti di. jaina dharma pracAriNI saMsthA AvAgar3ha (eTA) uttara pradeza ne prastuta smRti graMtha kA prakAzana karAyA hai| isake saMpAdaka maMDala meM DaoN. lAla bahAdura zAstrI, 4. vardhamAna pArzvanAtha zAstrI, paM. mahendra kumAra maheza, prAcArya narendra prakAza jaina evaM 4. dharmacanda zAstrI kA nAma hai| isakI prakAzana tithi mahAvIra jayantI san 1978 hai| smRti graMtha pA~ca khaMDoM meM vibhAjita hai| prathama khaMDa meM zraddhAnjaliyoM evaM saMsmaraNa hai| dvitIya khaMDa meM AcArya zrI ke vyaktitva evaM kRtitva para prakAza DAlA gayA hai| tRtIya khaMDa meM jaina dharma aura darzana para, caturtha khaMDa meM itihAsa para tathA pAMcave khaMDa meM avaziSTa lekha hai| AcArya zrI dharmasAgara jI mahArAja abhivandana graMtha ___ AcArya zrI dharmasAgara jI mahArAja AcArya zrI zAMtisAgara jI ke tIsare paTTAdhIza ziSya the| ve svabhAva se akkhar3a kintu muni caryA meM ekadama khare sAdhu the| zrI digambara jaina navayuvaka maMDala kalakattA ne unako sArvajanika rUpa se abhivandana karane ke liye eka vizAlakAya abhivaMdana graMtha kA prakAzana kraayaa| graMtha kA sampAdana paM. dharmacanda jI zAstrI jyotiSAcArya ne kiyaa| graMtha samarpaNa samAroha meM AcArya dharmasAgara jI mahArAja nahIM padhAre aura unhoMne graMtha ko svIkAra bhI nahIM kiyaa| lekina yaha vizAlakAya abhivandana graMtha prathama khaMDa vinayAMjali, saMsmaraNa evaM zubhakAmanAoM se yukta hai| dUsare khaMDa meM unake vizAla vyaktitva para lekhoM kA saMgraha hai| tRtIya khaMDa citramAlA kA hai| caturtha khaMDa meM kAvyAMjali prastuta kI
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAja kA itihAsa/57 gaI hai| paMcama, SaSTha evaM saptama khaMDa meM vibhinna viSayoM para AdhArita lekhoM kA saMgraha hai| pUrA abhivaMdana graMtha 850 pRSThoM se bhI adhika hai| abhivandana graMtha kA prakAzana san 1981 meM kiyA gayA thaa| isakA mUlya 150/- rupayA rakhA gayA hai| zrI mUlacanda kizanadAsa kApaDiyA abhinaMdana graMtha kApar3iyA jI digambara jaina samAja ke prAcInatama patra jaina mitra ke varSoM taka sampAdaka rhe| unakA janma 12 pharavarI, 1883 ko huaa| 98 varSa kI Ayu meM akTUbara 81 meM unheM abhinaMdana graMtha bheTa kiyA gyaa| isa abhinandana graMtha ke pradhAna saMpAdaka DaoN. zekharacanda jaina hai| sampAdaka maMDala meM paM. parameSThidAsa jI zAstrI, paM. parameSThIdAsa jI nyAyatIrtha evaM pa. jJAnacandra svataMtra rhe| saMkalanakartA zrI zaileza DI. kApaDiyA hai| lekina yaha graMtha abhinaMdana graMtha nahIM bana par3A hai| ise hama jaina mitra kA vizeSAMka kaha sakate haiN| abhinaMdana graMtha kA prakAzana bambaI di. jaina prAntIya sabhA dvArA kiyA gayA thaa| nyAyAcArya DaoN. darabArIlAla koThiyA abhinaMdana graMtha DaoN. darabArIlAla jI koThiyA kA vartamAna vidvata samAja meM sarvocca sthAna hai| samAja kA unake prati sahaja AkarSaNa hai| ve aneka saMsthAoM ke janaka hai tathA pacAsoM vidyArthiyoM ke jIvana nirmAtA haiN| san 1982 meM bInA barAhA meM bhA. di. jaina vidvata pariSad ke vRhada adhivezana meM saikar3oM vidvAnoM ke madhya unheM nyAyAcArya DaoN. darabArIlAla koThiyA abhinaMdana graMtha samiti kI ora se abhinaMdana graMtha bheMTa kiyA gayA thaa| abhinaMdana graMtha kA saMpAdana DaoN. jyoti prasAda jaina, DaoN pannAlAla sAhityAcArya, DaoN. kastUracanda kAsalIvAla, paM. balabhadra jaina nyAyatIrtha zAstrI, DaoN. bhAgacanda bhAgendu evaM DaoN. zItalacanda jaina jaise vidvAnoM ne kiyA hai| abhinaMdana graMtha meM pA~ca khaMDa hai| prathama evaM dvitIya khaMDa meM koThiyA jI ke jIvana, saMsmaraNa, vyaktitva evaM kRtitva para prakAza DAlA gayA hai| unake graMtho..kI samIkSA bhI isI khaMDa meM kI gaI hai| zeSa tIna khaMDoM meM unhIM ke dvArA likhe gaye nibaMdhoM kA saMgraha hai| pUjya AryikA ratlamatI abhinaMdana graMtha pUjya AryikA ratnamatI mAtAjI kI mahAna dena gaNinI AryikA jJAnamatI jI evaM AryikA abhayamatI jaisI AryikAoM kI jananI bananA hai aura phira jananI banane ke pazcAt gRhastha avasthA kI apanI putrI AryikA jJAnamatI se hI AryikA dIkSA lekara unhIM ke saMgha meM rahanA hai| prastuta abhinaMdana graMtha kA bhAratavarSIya di, jaina mahAsabhA dvArA prakAzana karAyA gayA hai| abhinaMdana graMtha ke sampAdakoM meM DaoN. pannAlAla jI sAhityAcArya, paM. kunjIlAla zAstrI, DA. kastUracanda kAsalIvAla, 4. bAbUlAla jamAdAra, bra. sumatibena jI zAha, bra. vidyullatA zAha, bra.ku. mAdhurI zAstrI evaM zrI anupama jaina ke nAma diye gaye hai| abhinaMdana graMtha pA~ca khaMDoM meM vibhakta hai| prathama khaMDa meM zubhAzIrvAda, zubhakAmanA, vinayAMjali, saMsmaraNa Adi
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 / jaina samAja kA vRhad itihAsa hai| dUsare khaMDa meM jIvana darzana evaM gRhasthAzrama ke parivAra kA paricaya hai| tIsare khaMDa meM dIkSA guru kA paricaya, sagha kA paricaya Adi hai| caturtha khaMDa meM prAcIna evaM arvAcIna AryikAoM kA paricaya diyA gayA hai| paMcama khaMDa jaina darzana evaM siddhAnta para AdhArita hai| graMtha kA prakAzana varSa 1983 hai| zrI sunaharIlAla jaina abhinandana graMtha zrI sunaharIlAla jaina abhinandana graMtha eka samAjasevI kI sevAoM kA abhinaMdana hai| sunaharIlAla jaina AgarA nagara ke sarvamAnya jaina ratna the| jinako mahAsabhA, mahAsamiti, tIrthakSetra kameTI Adi sabhI meM ucita sthAna milA huA thaa| ve samAja sevI, zikSA sevI, udAra dAnavIra, pratiSThita vyavasAyI, deva zAstra guru ke sacce upAsaka, jinavANI ke parama bhakta, dharmavIra, dharma divAkara jAti bhUSaNa Adi upAdhiyoM se vibhUSita the| unakI lagabhaga 50 varSoM taka vibhinna kSetroM meM kI gaI nisvArtha tathA samarpita sevAoM ke kRtajJatA svarUpa 30 mArca san 1983 ko yaha abhinandana siddhakSetra sonAgira meM bhaTTAraka cArukIrti jI mUDabidrI dvArA bheMTa kiyA gayA thaa| graMtha kA saMpAdana DaoN. lAlabahAdura jaina, AcArya narendra prakAza jaina, paM. balabhadra jaina, madhanora ke rAyajAdA DaoN. zreyAMsa kumAra jaina ne kiyA hai| prakAzana maMtrI zrI sunaharIlAla jaina abhinaMdana samAroha samiti hai| AryikA zrI indumatI abhinandana graMtha AryikA indumatI mAtAjI ne AsAma evaM baMgAla pradeza meM paryApta samaya taka vihAra kiyA aura samAja ko dhArmika saMskAroM se yukta banAne meM bahuta yoga diyaa| san 1983 meM jaba ve sammeda zikhara jI thIM taba abhinandana graMtha kA prakAzana karavAyA gayA aura unheM bheMTa kiyA gyaa| isa abhinandana graMtha ke sampAdaka DaoN. cetana prakAza pATanI, jodhapura tathA prabandha sampAdaka zrI DUMgaramala sabalAvata, Deha hai| zrI sabalAvata ne graMtha ko sundara evaM upayogI banAne ke liye bahuta parizrama kiyA hai| prathama khaNDa meM AzIrvacana, abhivAdana, saMsmaraNa evaM kAvyAMjali dI gaI hai| dUsare khaNDa meM citramAlA hai| tRtIya meM jIvanavRtta evaM caturtha khaNDa meM lekhoM kA saMgraha hai| pAMcaveM khaNDa meM mile-jule lekha hai| AryikA indumatI mAtAjI kI sabase bar3I dena AryikA supArzvamatI mAtAjI jaisI viduSI AryikA taiyAra karanA hai| abhinandana graMtha kA prakAzana di. jaina mahAsabhA, AryikA indumatI abhinandana samiti kalakattA evaM zAMti vIra jaina siddhAnta saMrakSiNI sabhA zrI mahAvIra jI ne milakara kiyA hai| abhinandana graMtha kA mUlya 50/- rupaye rakhA gayA hai| kisI ArthikA ke abhinandana meM prakAzita hone vAlA yaha prathama graMtha haiN| paM. satyandhara kumAra seThI abhinandana graMtha samarpita jIvana zIrSaka se prakAzita pe satyandhara kumAra jI seThI kA abhinandana graMtha unakI sevAoM kI svIkRti ke rUpa meM eka khulA dastAveja hai| isa abhinandana graMtha ko seThI jI ke nivAsa sthAna ujjaina
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ samagraja kA itihAsa/59 meM disambara 83 meM eka vizAla samAroha meM bheMTa kiyA gayA thaa| abhinandana graMya ke saMpAdaka zrI nemIcanda kAlA jayapura evaM prabanA saMpAdaka zrI suzIla kumAra jI seThI ujjaina haiN| prakAzana zrI paM. satyandhara kumAra seThI abhinandana samiti jayapura ne kiyA hai| abhinandana graMtha ke prathama khaNDa meM paMDita jI ke prati vidvAno, samAjaseviyoM, vyApAriyoM evaM svajanoM ke saMsmaraNa evaM AzIvardhana hai| zeSa chaha khaNDoM meM vividha viSayoM para lekha hai| samAjaseviyoM kA isa prakAra kA abhinandana svAgata yogya hai| zrI yazapAla jaina abhinaMdana graMtha niSkAma sAdhaka ke nAma se prakAzita zrI yazapAla jaina abhinaMdana graMtha abhinaMdana graMthoM kI paramparA meM eka nayA adhyAya hai| zrI yazapAla jaina kA vyaktitva jitanA vizAlakAya hai utanA hI abhinaMdana graMtha bhI vizAlakAya hai| prastuta abhinaMdana graMtha mAnavIya mUlyoM ke upAsaka zrI yazapAla jaina ko unakI 72 vIM varSagAMTha para 9 sitambara 1984 ko samarpita kiyA gayA thaa| zrI yazapAla jaina abhinaMdana graMtha samAroha samiti ke adhyakSa DA. lakSmImala siMghadI hai| zrI banArasIdAsa caturvedI isake pradhAna sampAdaka hai| zrI khemacandra sumana inake sampAdaka hai tathA zrI vIrendra prabhAkara isake saMyojaka hai| pUrA graMtha vibhinna parivezoM meM vibhakta hai| jaina saMskRti para eka adhyAya hai jisameM sAta vidvAnoM ke lekha haiN| eka adhyAya hindI kA vaibhava hai tathA eka adhyAya bhAratIya saMskRti para bhI hai| siddhAntAcArya paM. phUlacanda zAstrI abhinaMdana graMtha paM. phUlacanda jI zAstrI vidvattA evaM siddhAnta paraka jJAna meM advitIya hone para bhI ve samAja ke eka varga kA pratinidhitva karate hai| unake sammAna meM san 1985 meM eka abhinaMdana graMtha kA prakAzana kiyA gayA jisake sampAdana meM DaoN. jyotiprasAda jI jaina, paM. kailAzacanda jI zAstrI, paM. jagamohana lAla jI zAstrI, pa. nAthUlAla jI zAstrI, paM. mANakacanda cavare kAraMjA, prophesara khuzAlacanda jI gorevAlA evaM DaoN. devendra kumAra jI nImaca jaise manISI hai| paM. bAbUlAla jaina phAgulla jisake prabandha saMpAdaka hai / graMdha kA prakAzana siddhAntAcArya paM. phUlabanda zAstrI abhinaMdana graMtha prakAzana samiti vArANasI ne kiyA hai| abhinaMdana graMtha meM poca khaMDa hai jinameM tIna adhyAya unake vyaktitva para AdhArita hai| zeSa adhyAya unake dvArA likhe gaye nibandhoM se AplAvita hai| DaoN. lAlabahAdura zAstrI abhinaMdana graMtha ___a. bhAratavarSIya digambara jaina zAstrI pariSad ke adhyakSa DA. lAlabahAdura jI zAstrI vidvattA evaM zAstrIya jJAna ke niSNAta manISI hai| ApakA abhinaMdana graMtha nikAlane kI yojanA ahamadAbAda meM zAstrI pariSad ke adhivezana meM paM. bAbUlAla jI jamAdAra ne taiyAra kI lekina ve abhinaMdana graMtha samarpaNa ke pUrva hI cala bse| zAstrI pariSada kI ora se abhinaMdana graMtha kA prakAzana karAyA gyaa| abhinaMdana grantha ke pradhAna saMpAdaka paM. vimala kumAra jI sorayA ko banAyA gyaa| sampAdaka maMDala meM sarva zrI DaoN. kastUracanda kAsalIvAla jayapura, paM. sAgaramala jaina vidizA, DaoN. zreyAnsakumAra jaina baDauta,
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60/jaina samAja kA vRhada itihAsa prAcArya narendra prakAza jaina phirojAbAda, DaoN. supArzvakumAra jaina baDauta, DaoN. dAmodara zAstrI dillI ko rakhA gyaa| paM. bAbUlAla jI phAgulla isake prabandha sampAdaka banAye gye| abhinaMdana graMtha kA samarpaNa san 1986 meM sujAnagar3ha meM paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava para Ayojita zAstrI pariSad ke adhivezana meM vizAla janasamUha ke madhya kiyA gyaa| abhinedana graMtha cAra khaMDoM meM vibhAjita hai jisameM prathama do khaMDa svayaM zAstrI jI para evaM do khaMDoM meM vibhinna viSayoM para lekhoM kA saMkalana hai| sarasvatI varada putra paM. baMzIdhara vyAkaraNAcArya abhinaMdana graMtha purAnI pIr3hI ke yazasvI vidvAnoM meM pa. baMzIdhara jI vyAkaraNAcArya kA nAma liyA jA sakatA hai| vyAkaraNAvArya unake nAma se ruda ho gayA hai| paMDita jI ArSa mArga ke pakke paMDita hai| khAniyA tatvacarcA meM Apane eka varga ke vidvAnoM kA pratinidhitva kiyA thaa| svataMtratA senAnI rahe huye hai| kahA jAtA hai kucha samaya taka korTa kacahariyo meM ApakA nAma lenA hI paryApta samajhA jAtA thaa| sana 1989 meM sAgara meM Ayojita eka vizAla samAroha meM Apako samAja kI ora se eka abhinadana graMtha bheMTa kiyA gyaa| abhinaMdana graMtha ke pradhAna sampAdaka DaoN. darabArIlAla jI koThiyA nyAyAcArya tathA sampAdaka maMDala meM paM. pannAlAla jaina sAhityAcArya, DaoN. kastUracanda kAsalIvAla, DaoN. rAjArAma jaina, DaoN. bhAgacanda bhAgendu, DaoN. phUlacanda premI, paM. balabhadra jaina nyAyatIrtha, zrI nIraja jaina, DaoN. sudarzanalAla jaina evaM DaoN. zItalacandra jaina jaise vidvAna hai| prabandha sampAdaka bAbUlAla jaina phAgulla hai| prakAzaka sarasvatI putra paMDita baMzIdhara vyAkaraNAcArya abhinaMdana graMtha prakAzana samiti vArANasI hai| paM. ratanacanda jaina mukhtAra vyaktitva evaM kRtitva paM. ratanacandra jaina mukhtAra bahuta bar3e paMDita the| unakI smRti meM smRti graMtha kA prakAzana unake prati sahaja zradrA kA dyotaka hai| yaha smRti graMtha sabase bhinna paramparA DAlane vAlA hai aura vaha hai paMDita jI dvArA zaMkAoM kA uttr| smRti graMtha meM zaMkAyeM aura phira unakA samAdhAna diyA gayA hai| yaha zaMkA samAdhAna jaina gajada Adi patroM meM pahile prakAzita huA thaa| unhIM zaMkA samAdhAnoM kA vidvattA pUrvaka saMpAdana DaoN. cetana prakAza jI pATanI ne evaM paM. javAharalAla jI bhiNDara ne kiyA hai| yaha smRti graMtha do khaNDoM meM prakAzita huA hai| isa yaMdha ke prakAzaka AcArya zrI zivasAgara di. jaina graMthamAlA zAMtivIranagara zrI mahAvIra jI hai| donoM bhAgoM kA mUlya 150/- rupaye hai| prakAzana varSa san 1989 haiN| sAhityAcArya DaoN. paM. pannAlAla jaina abhinandana dIpikA __DaoN. pannAlAla jI sAhityAcArya jaina samAja ke vayovRddha manISI hai| pichale 50 varSoM se ve jinavANI kI sevA meM samarpita bhAva se kArya kara rahe haiN| aise manISI para abhinandana graMtha prakAzana bahuta varSoM pUrva hI ho jAnA cAhiye thaa| lekina vaha samaya AyA 2 mArca 90 ko jaba eka bhavya samAroha meM unheM sAgara meM graMtha samarpita kiyA gyaa| abhinandana graMtha ke saMyojaka saMpAdaka DaoN. bhAgacanda bhAgendu ne sampAdana kA sampUrNa
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAja kA itihAsa/61 uttaradAyitva nibhaayaa| sampAdaka maMDala meM DaoN. jyoti prasAda jI lakhanaU, DaoN.darabArIlAla jI koThiyA vArANasI, zrI lakSmIcanda jaina naI dillI, DaoN. kastUracanda kAsalIvAla, jayapura, DaoN. nemicanda jaina indaura, DaoN. harIndra bhUSaNa bAhubalI, prAcArya narendra prakAza jaina phirojAbAda evaM paM. kamalakumAra jI zAstrI chatarapura ke nAma ullekhanIya hai| abhinandana graMtha kA bahu AyAmI svarupa hai| prathama khaMDa meM AzISa, zubhakAmanAyeM dI gaI hai| dvitIya meM DaoN.sAhaba kA jIvana svayaM ke zabdoM meM dUsare vidvAnoM ne lipibaddha kiyA hai| isI ke sAtha unake vyaktitva ' para vibhinna vidvAnoM ke Alekha hai| kaviyoM ne unake vyaktitva ko chandobaddha kiyA hai tathA Age unakI kRtiyoM para vibhinna vidvAnoM ne samIkSAtmaka lekha likhe hai| zeSa tIna se chaH khaMDa taka svayaM DaoN. pannAlAla jI dvArA line garI lendroM kA saMgraha hai| paMDita jI se sambaddha citroM kA bhI acchA saMgraha ho gayA hai| abhinandana graMtha ke prakAzaka sAhityAcArya DaoN.pannAlAla jaina abhinandana samAroha samiti sAgara hai| abhinandana graMtha kA mUlya 201/- rupaye hai| paMDita jagamohanalAla zAstrI sAdhuvAda graMtha paMDita jagamohana lAla jI vartamAna vidvata samAja ke guruNAM guru hai| unakA vizAla pAMDitya sabhI vidvAnoM ke liye preraNA dAyaka hai| zAstrI jI ko abhinandana grantha 12 apraila, 1990 ko paM. jagamohana lAla zAstrI sAdhuvAda samiti kuMDalapura, jabalapura rIvA dvArA jabalapura meM eka samAroha meM bheMTa kiyA gayA thaa| sAdhuvAda graMtha ke sampAdaka maMDala meM DaoN.vilAsa saMgave kolhApura, DaoN. (sau. ) mIlAMjanA zAha ahamadAbAda, DaoN. vidyAdhara joharApurakara nAgapura, DaoN. harIndrabhUSaNa ujjaina, paM. jamanAprasAda zAstrI kaTanI, DaoN. nandalAla jaina rIvA ke nAma hai tathA DaoN. sudarzanalAla jaina kAzI usake prabandha saMpAdaka hai| sAdhuvAda graMtha cha. khaMDoM meM vibhAjita hai jisameM prathama khaMDa paMDita jI ke vyaktitva evaM kRtitva se saMbaMdhita hai zeSa pAMca khaMDa vibhinna viSayoM meM vibhAjita hai| pUre graMtha meM 458 pRSTha hai| AcArya zrI vIrasAgara smRti graMtha AcArya zrI vIrasAgara jI mahArAja AcArya zAMtisAgara jI ke prathama paTTAcArya ziSya the| ApakA AcAryakAla adhika nahIM rahA aura san 1956 meM hI ApakI samAdhi ho gii| unakI samAdhi ke 33 varSa pazcAt smRti gretha kA prakAzana bhI eka mahattvapUrNa zraddhAMjali hai| smRti graMtha prakAzana kA sarAhanIya kArya digambara jaina triloka zodha saMsthAna hastinApura evaM akhila bhAratavarSIya digambara jaina yuvA pariSad ne kiyaa| isakA prakAzana vaizAkha zuklA tRtIyA vIra ni.sa.2516 di.27-4-1990 ko huaa| smRti graMtha prakAzana kI prareNAsrota pUjya gaNinI AryikA jJAnamatI mAtAjI, samAyojana AryikA candanAmatI jI, nirdezana svasti zrI pIThAdhIza motIsAgara jI evaM saMpAdaka bra. ravIndrakumAra jI jaina hai| smRti gretha pAMca khaDo meM vibhAjita hai|
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62/ jaina samAja kA vRhad itihAsa jaina patra-patrikAeM jaina patra-patrikAoM kA samAja ke itihAsa nirmANa meM mahatvapUrNa yogadAna rahA hai| janamata banAne meM unakA vizeSa hAtha rahatA hai| vastutaH ina patra-patrikAoM meM sAmAjika itihAsa ke pRSTha bikhare par3e haiN| kyoMki aba taka jitane bhI sAmAjika AMdolana huye, ina patroM ne unameM mahatvapUrNa bhUmikA adA kI hai| ina AMdolanoM meM cAhe vaha dassA pUjAdhikAra ho athavA antarjAtIya vivAha kA prazna, siddhAnta graMthoM ko chupAne kA ho athavA zrAvakoM dvArA par3hane kA, lohaDasAjana baDasAjana AMdolana ho, athavA ArSamArga kA samarthana, sonagar3ha kA virodha ho athavA samarthana ho athavA inake atirikta aura koI bhI AMdolana ho, sabhI meM ina patra-patrikAoM kI ahaM bhUmikA rahI hai| 20vIM zatAbdI meM aneka patroM kA prakAzana prAraMbha huA aura kucha varSoM ke prakAzana ke pazcAt ve baMda hI gye| tIrthaMkara indaura ke (san 1977 ke jaina patra-patrikAeM ) vizeSAMka meM 386 patroM kI saMkhyA dI gaI hai| jinameM Adhe se adhika patra to baMda ho cuke haiN| lekina prativarSa naye-naye patroM kA prakAzana bhI ho rahA hai| yadyapi jaina samAja to eka choTA samAja hai lekina usameM bauddhika varga adhika hone ke kAraNa jaina patra-patrikAoM kI saMkhyA kAphI adhika hai| vartamAna meM 150 se bhI adhika patra prakAzita hote haiN| kucha patra to saMsthAoM ke patra haiM aura kucha nijI patra bhI haiN| isaliye saMsthAoM kI ora se prakAzita hone vAle patroM kI rIti-nIti to saMsthAoM ke anusAra hotI hai aura jo nijI patra hai unakI nIti sampAdaka ke Upara nirbhara karatI hai| jaina gajaTa a. bhA. di. jaina mahAsabhA kA patra hai tathA mahAsabhA kI rIti-nIti kA digdarzaka hai| vigata eka zatAbdI se kucha kama samaya meM samAja ke pramukha vidvAnoM ne isakA sampAdana kiyA hai| isake aba taka kaI vizeSAMka prakAzita ho cuke haiN| jaina mitra kI vikAsa yAtrA san 1950 se prAraMbha ho gaI thii| ise hama madhyamamArgI patra kaha sakate haiN| a.bhA. di. jaina pariSad kA mukhya patra vIra hai jo sudhAravAdI vicArAdhArA kA hai| isI taraha jaina saMdeza prAraMbha meM nijI patra rahA aura phira a. di. jaina saMgha se jur3a gyaa| paM. kailAzacanda jI zAstrI vArANasI ne isakA varSoM taka sampAdana kiyaa| isI taraha jayapura se prakAzita hone vAlI vIravANI kA sampAdana paM. cainasukhadAsa jI nyAyatIrtha jaise vidvAna ne kiyA aura sAmAjika AMdolanoM meM khUba bhAga liyA / ukta patroM ke atirikta ahiMsAvANI (1950) tIrthaMkara mAsika indaura (1955) samyagjJAna hastinApura, jaina bodhaka (marAThI) digambara jaina, ahiMsA jayapura, jaina jagata (bambaI) Adi pacAsI patra haiM jo sAmAjika samAcAroM ko prakAzita karake samAja ko navInatama sUcanAyeM karAte rahate haiN| isI taraha anekAnta, jaina siddhAnta bhAskara, prAkRta vidhA jaise sAhityika patra haiM jinameM pramukhataH sAhityika athavA zodha pUrNa lekha prakAzita hote haiN| aba jayapura se jaina samAja nAma se eka dainika patra abhI gata kucha varSoM se prakAzita hone lagA hai| |-------
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ itihAsa kI pRSThabhUmiH deza ke pUrvAJcala pradeza meM AsAma, nAgAlaiNDa, maNimura, aruNAcala pradeza, meghAlaya, tripurA evaM mijorama jaise choTe-bar3e pradeza Ate haiM / pahale ina meM se adhikAMza pradeza AsAma prAnta ke hI bhAga the, maNipura sTeTa thI lekina bhASA aura saMskRti ke nAma para ye saba svatantra pradeza banA diye gaye / vartamAna meM sabhI meM vidhAnasabhAyeM, sacivAlaya evaM rAjyapAla Adi haiM / kUcabihAra baMgAla-bihAra kA aMtima relve sTezana hai aura gaurIpura AsAma kA praveza dvAra hai| pUrvAJcala prAnta meM rAjasthAna se mukhyata: mAravAr3a evaM zekhAvATI se vyApAra evaM rojagAra ke liye koI 150 varSa pUrva meM jAnA prAraMbha huaa| san 1891 kI janagaNanA ke anusAra pUre AsAma pradeza kI janasaMkhyA 5476833 thI inameM jainoM kI janasaMkhyA 1368 thI / isase patA calatA hai ki 100 varSa pUrva vahAM eka hajAra se adhika vyApArI evaM unake kAryakartA pahuMca cuke the| lekina isakA artha yaha nahIM hotA ki pUrvAcala meM 150 varSa pUrva hI jaina dharma kA praveza huA thA / gauhATI se 125 ki.mI. dUra sUrya pahAr3a meM jaina purAtatva ke avazeSa mile haiM / guphA meM jaina tIrthaMkaroM kI pratimAyeM ukerI huI milI haiN| isase pUrvAJcala pradeza meM jaina dharma ke prAcIna astitva kA nayA srota milA hai / pUrvAJcala meM bhagavAna mahAvIra ke pUrva evaM unake nirvANa ke pazcAt jaina dharma kI kyA sthiti rahI isakI khoja kI mahatI AvazyakatA hai| ___ pichale 100 varSoM meM samUce pUrvAJcala pradeza meM jaina dharma kI sthiti sudRr3ha huI hai| kevala janasaMkhyA meM hI vRddhi nahIM huI hai kintu naye-naye mandiroM kA nirmANa huA hai / svAdhyAyazAlAyeM, pravacana haoNla, mAnastaMbha, samavasaraNa kI racanA huI hai / sAdhviyoM kA vihAra hone lagA hai / varSa 1974 se 75 meM samUce pUrvAJcala pradeza meM bhagavAna mahAvIra kA 2500vAM parinirvANa varSa bar3e joza ke sAtha manAyA gyaa| dharmacakra kA pravartana huA, jJAna jyoti ratha kA pravartana huA / gauhATI, vijaya nagara, DImApura, nalabAr3I jaise nagaroM meM paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava Ayojita ho cuke haiM / isa prakAra pUrvAJcala pradeza jaina dharma evaM jaina saMskRti kI dRSTi se aneka pradezoM ke barAbara Ane laga gayA hai| aba jaba pUrvAJcala pradeza ke pramukha nagaroM evaM unameM vartamAna meM jaina samAja kI sthiti, dharma evaM saMskRti ke prati jAgarUkatA, divaMgata mahAn AtmAyeM evaM samAja ke pramukha kAryakartAgaNa Adi kA paricaya prApta karane ke liye pUre pradeza meM mujhe karIba 50 dina taka ghUmanA par3A tathA kucha sAmagrI zrI rAjakumAra jI seThI prakAzana maMtrI di. jaina mahAsabhA dvArA prApta huI / usI ke AdhAra para pUrvAJcala pradeza ke nagaroM kA paricaya prastuta kiyA jA rahA hai /
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 / jaina samAja kA vRhad itihAsa gauhATI athavA guvAhATI : gauhATI nAma se prasiddha nagara ArAma pradeza kI rAjI hai| nadI ke kisa para basA huA hone ke kAraNa isa nagara kA prArambha se hI vyApArika mahatva rahA hai| san 1891 kI janagaNanA ke samaya gauhATI kI janasaMkhyA 10817 thI aura usameM 23 jaina the| san 1991 kI janagaNanA meM gauhATI kI janasaMkhyA do lAkha se Upara pahuMca jAyegI / prAcIna kAla meM gauhATI kA nAma prAgajyotiSapura thA / I vartamAna meM digambara jaina dharma evaM samAja kI dRSTi se gauhATI pUrvAJcala pradeza kA sabase ghanI bastI vAlA nagara hai| vahAM jaina samAja ke karIba 456 parivAra rahate haiM jinameM adhikAMza udyogapati, vyavasAyI evaM vyApArI haiN| nagara meM eka digambara jaina mandira evaM 6 caityAlaya haiN| paMcAyatI mandira phainsI bAjAra meM sthita hai tathA caityAlaya pAna bAjAra, kedAra ror3a, ATha gAMva, mAlIyAna pAMDU evaM mahAvIra bhavana meM haiN| samAja meM sAmAjika, dhArmika evaM sAMskRtika vyavasthA banAye rakhane ke liye digambara jaina paMcAyata nAma kI saMsthA vigata 30-35 varSoM se kAryarata hai| paMcAyata ke adhyakSa ke rUpa meM rA. sA. cAMdamala jI pAMNDyA, harakacanda jI pANDyA, lakhamIcanda jI chAbar3A, manAlAla jI chAbar3A jaise mahAnubhAva kArya kara cuke haiN| paMcAyata meM padAdhikAriyoM sahita 30 sadasya haiN| paMcAyata ke atirikta yahAM zrI mahAvIra mahilA pariSad, zrI mahAvIra chAtra pariSad, zrI digambara jaina vidyAlaya, zrI mahAvIra silAI zikSA kendra, zrI mahAvIra saMgIta vidyAlaya evaM zrI mahAvIra bhavana jaisI saMsthAeM kAryarata haiN| mahAvIra bhavana sAdhu-sAdhviyoM evaM yAtriyoM ke liye Thaharane kA sundara sthAna hai| yahAM kA adhikAMza samAja khaNDelavAla di. jaina samAja hai| munibhakta hai| jaba se AryikA indumatI jI evaM AryikA supArzvamatI mAtAjI ne gauhATI meM cAturmAsa kiye haiM, samAja ko dhArmika kAryoM kI ora mor3ane meM paryApta saphalatA milI hai| mAtAjI ke cAturmAsa se navayuvakoM meM dhArmika saMskAra jage haiN| gauhATI ke vartamAna pramukha samAja seviyoM meM sarva zrI lakSamI canda jI chAbar3A, madana lAla jI bAkalIvAla, sohanalAla jI pATanI, gaNapatarAya jI sarAvagI, jayacanda lAla jI pATanI, dAnamala jI saugAnI, madanalAla jI pATanI, hukamacanda jI sarAvagI, mAnikacanda jI gaMgavAla, pUnamacanda jI seThI, kapUracanda jI pATanI Adi ke nAma vizeSata: ullekhanIya hai| nagara meM khaNDelavAla jaina samAja ke atirikta agravAla jaina, paravAra evaM padmAvatI puravAra ke bhI 2-2 ghara haiM / vijaya nagara : vijaya nagara kA nirmANa palAsabAr3I ke vinAza se prAraMbha hotA hai| jaba san 1955-56 meM brahmaputra nadI ke bahAva kI capeTa meM pUrA palAsabADI nagara A gayA to vahAM ke Adhe nivAsI gauhATI Akara basa gaye aura Adhe vijayanagara cale gaye / unhoMne vijayanagara nAmaka nayA zahara bsaayaa| pahale yahAM kA jaina mandira vaiSNava mandira ke sAtha milA huA thA lekina isase kucha logoM ko santoSa nahIM huaa| unhoMne naye mandira ke liye apanA prayatna
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvAcala pradeza kA jaina samAja /65 jArI rakhA / dhIre-dhIre nayA mandira banane lagA aura san 1975 meM vahAM paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava kA Ayojana kiyA gyaa| isake do varSa pazcAt san 1977 meM hI vijaya nagara meM dUsarI paMcakalyANaka pratiSThA sampanna huii| navanirmita mandira kA nAma zrI di. jaina pArzvanAtha mandira rakhA gyaa| vaise vartamAna mandira kI racanA saMvat 2014 meM huI thii| mandira meM 241 mUrtiyAM virAjamAna haiM / inameM mukhya vedI meM 11 mUrtiyAM virAjamAna haiM / 226 mUrtiyAM samavasaraNa meM haiM tathA 4 mUrtiyAM gumbaja meM haiN| mandira ke pIche hI eka dharmazAlA hai jisameM tyAgI, vatI, vidvAna evaM yAtriyoM ke liye Thaharane kI samucita vyavasthA hai / lekhaka ko san 1988 meM vahAM jAne kA suavasara prApta huA thA / homiyo nagara meM homyopaithI davAkhAnA bhI samAja kI ora se calatA hai / vijaya nagara meM bhI AryikA indumatI jI evaM supArzvamatI jI mAtAjI kA bhI do bAra vihAra ho cukA hai aura inhIM kI preraNA se yahAM paMcakalyANaka pratiSThA samAroha Ayojita ho sake the| vijaya nagara se kucha hI ki.mI. pazcima kI ora sUrya pahAr3a hai jisameM digambara jaina saMskRti ke bhagnAvazeSa haiM / eka zilA para do mUrtiyAM aMkita haiM tathA dUsarI para jaina muni para upasarga kA dRzya aMkita hai / vijayanagara meM 125 jaina parivAra rahate haiN| DibrUgar3ha : AsAma kA DibrUgar3ha nagara prAcIna evaM prasiddha nagara hai / brahmaputra mahAnadI ke taTa para basA huA yaha nagara AsAma pradeza meM di. jaina samAja kI dRSTi se bhI yaha dUsarA nagara hai 1 san 1891 kI janagaNanA ke samaya DibrUgar3ha aura chAvanI meM 8976 kI janasaMkhyA thI jisameM jainoM kI saMkhyA 47 thI / vartamAna meM yahAM khaNDelavAla jaina samAja ke 110 dhara tathA 4 parivAra agravAla jaina samAja ke haiN| khaNDelavAla jainoM ke gotroM meM pATanI, seThI, pahAr3iyA, kAsalIvAla, pANDyA, godhA, pATodI, gaMgavAla, kAlA, bar3ajAtyA, cUr3IvAla, bAkalIvAla, saugAnI, cAMdavAr3a ajamerA, chAbar3A, rArA, luhAr3iyA parivAra haiN| yahAM do digambara jaina mandira haiM jinameM eka grAhama bAjAra meM dUsarA nagara ke madhya meM sthita hai / grAhama bAjAra sthita mandira meM abhI pakkI vedI kA nirmANa kArya bAkI hai| mujhe svayaM ko 13 sitambara, 88 ko vahAM jAne kA avasara milA / nagara meM tIna dina taka Thahara kara samAja kI gatividhiyAM dekhI / vahAM kA jaina samAja vyApArika samAja hai / adhikAMza parivAroM meM apanA svayaM kA vyavasAya hai / yahAM ke pratiSThita vyaktiyoM meM sarva zrI amaracanda jI pATanI, cAMdamalajI gaMgavAla, hIrAlAla pATodI, niraMjana pANDyA kA nAma vizeSata: ullekhanIya hai| yahAM kI pramukha bhASA asamiyA evaM baMgalA hai / jyAdAtara inhIM meM kAma hotA hai / yahAM ke rahane vAle inhIM bhASAoM kA prayoga karate haiN| aba to baccoM kI mAtRbhASA asamiyA banane vAlI hai| logoM meM dhArmika kAryoM meM khUba utsAha dikhAI
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66. jaina samAja kA vRhada itihAsa detA hai / darzana, pUjA pATha Adi meM khUba ruci lete haiN| yahAM ke nivAsiyoM para bhI donoM hI AryikA mAtAjI kA acchA prabhAva hai| yahAM para bhI unakA vihAra ho cukA hai| DibrUgar3ha meM sabase adhika sahayoga hamAre samadhI zrI cAMdagala jI sAhaba gaMgavAla se milA, isake liye maiM unakA AbhArI hUM / isI pravAsa meM mujhe amaracanda jo pATanI ke nivAsa para ThaharanA par3A / unake suputra bA. nirmalakumAra jI se jo Atithya milA vaha bhI smaraNIya rhegaa| nalabAr3I: ___maiM gauhATI se dinAMka 29 sitambara, 80 ko nalabAr3I gayA / pUrvAJcala pradeza kA yaha kSetra antima sTezana thA / vahAM maiM do dina rahA tathA mahAvIra prasAda jI rArA kA Atithya svIkAra kiyaa| nalabAr3I ena.TI.roDa para sthita AsAma pradeza kA acchA vyApArika nagara hai| ahiMsA yuvA pariSad dvArA saMkalita sUcanA ke anusAra yahAM di. jaina parivAroM kI saMkhyA 19 hai jinameM puruSa 194, mahilA 260, lar3ake 29ti, lar3akiyAM 223, karmacArI ne isa prakAra 441 kI saMkhyA hai / yahAM saMvakA, seThI, chAbar3A, pATanI, bar3ajAtyA, rArA, gaMgavAla, pahADiyA, jhAMjharI, godhA, kAlA, bagar3A, pANDyA, TholiyA gotroM ke parivAra haiN| nalabAr3I kA jaina mandira karIba 50-55 varSa purAnA hai| jisa samaya yahAM mandira nirmANa kI yojanA banI usa samaya vahAM kevala 8-9 ghara hI the aura ve bhI sampatra nahIM the| naukarI karate the isaliye Ate-jAte rahate the| lekina kucha zrAvakoM ke binA darzana kiye bhojana nahIM karane kA niyama thA isaliye mandira nirmANa karAnA Avazyaka ho gayA / mandira nirmANa meM sarva zrI phatehalAla jI chAbar3A, campAlAla jI chAbar3A, zivacanda rAma sarA, motIlAla jI rArA, haribaksa jI kAlA ke nAma ullekhanIya haiM / prAraMbha meM jamIna kharIdI gaI / zAstroM ko rakhakara tathA bhagavAna kI phoTo ke hI darzana kiye jAne lge| jaba samAja kI saMkhyA bar3hane lagI aura dhArmika pravRtti jAgRta huI to nava mandira nirmANa kI yojanA banI aura usI yojanA ke phalasvarUpa yahAM vizAla mandira kA nirmANa ho sakA hai| vartamAna me mandira vizAla evaM uttuMga zikhara vAlA hai| jinAlaya tIna talle vAlA hai| tInoM hI talloM meM vediyAM haiN| zikhara kI jamIna se 108 phITa UMcAI hai jo apane Apa meM eka rikaoNrDa hai / pUrA mandira makarAnA kA banAyA gayA hai / mandira ke atirikta yahAM eka jaina prAimarI skUla calatA hai / dhArmika adhyayana kI vyavasthA hai / eka jaina bhavana nirmANa kI bhI yojanA hai| yahAM ke ullekhanIya zrAvakoM meM zrI cAMdamala jI chAbar3A ke suputra zrI pro. ciraMjIlAla jI chAbar3A, gavarnamenTa kaoNleja TihUM meM prophesara ke pada para haiN| zrI rUpacanda jI chAbaDA vArANasI ke zAstrI haiM / paM.cainasukhadAsa jI nyAyatIrtha ke ziSya rahe huye hai| zrI dharmacanda jI kAlA, hindI ke prophesara haiM, samAja sevI haiM / janatA pArTI ke sekreTrI haiM / nathamala jI rArA yahAM ke pratiSThita vakIla haiN| mandira meM pratidina zAstra pravacana karate haiN| zrI mahAvIra prasAda jI rArA Atithya premI haiM, sarrApha haiM / ApakI patnI zrImatI manabhara devI ne khUkhAra DAkuoM ko bhagA diyA thaa| yahAM rArA gotra vAle parivAroM kI adhika saMkhyA hai| rArA gotra vAle sesa gAMva se nikale huye batAye jAte haiN|
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvAMcala pradeza kA jaina samAja /67 tinasukiyAH _ tinasukiyA AsAma pradeza kA vyApArika nagara hai| choTI lAIna kA jaMkzana hai / DImApura se calakara maiM di. 08:00187 ko tinasukiyA prAta: 5 baje Trena dvArA phuNcaa| vahAM jAkara zrI hulAzacanda jI seThI kA Atithya svIkAra kiyaa| tinasukiyA pravAsa meM seThI jI kA evaM unake parivAra kA jo sneha milA usake liye maiM unakA pUrNa AbhArI huuN| sTezana ke pAsa hI meM sAiDiMga bAjAra hai| yahAM kA yaha pramukha bAjAra hai / rela lAIna ke donoM ora bAjAra evaM bIca meM rela lAIna bichI huI hai| sTezana ke pAsa hI meM digambara jaina mandira hai tathA usI ke sAmane sAiDiMga bAjAra hai jisameM gallA, kirAnA, ghI, tela, AlU, pyAja, ATA, maidA, pApaDa Adi kI bar3I-bar3I gAdiyAM haiM / gAdiyoM ko vahAM golA kahate haiM ye bahuta lambI hotI haiM aura eka hI gole meM hajAroM mana jinsa rakhI jA sakatI hai| isI bAjAra meM eka golA zrI nirmala kumAra hulAzacanda seThI kA hai| seThI bradarsa ke pitAjI zrI harakacanda jI seThI jaba jIvita the to rAisa kiMga kahalAte the| sArA bAjAra unakI muTThI meM rahatA thaa| tinasukiyA meM jaina samAja ke adhika ghara nahIM haiM saba milAkara koI 40 ghara hoNge| lekina sabhI vyavasAyI haiM tathA sampanna hai| pUre samAja meM sAmaMjasya hai / mandira meM cahala-pahala rahatI hai| zAma ko pratidina zAstra pravacana hotA hai| yahAM ke pratiSThita parivAroM meM sarva zrI hulAzacanda jI seThI, jayacanda lAla jI pATanI, madanalAla jI pATanI, lAlacanda jI seThI, rAjendra prasAda jI rArA, sohanalAla jI pATanI, sAMgA pATanI, sumeramala jI pahAr3iyA Adi ke nAma ullekhanIya haiN| zrI lakSamInArAyaNa jI baja kA kucha hI samaya pUrva svargavAsa ho gyaa| ve bhI pratiSThita samAjasevI the| yahAM agravAla vaizya samAja kA bAhulya hai| unameM se kucha pramukha mahAnubhAvoM se milane kA avasara milA / inameM zrI pyArelAlajIrAsIvAsiyA, rAmagopAla jI lohiyA, durgAdatta jI lohiyA, sAbaramalajI surekhA, dInadayAla jI khemakA, chiganalAla jI zarmA Adi ke nAma ullekhanIya haiN| ina sabakA jaina parivAroM ke sAtha ghaniSTha sambandha tinasukiyA pravAsa meM zrI hulAzacanda jI seThI evaM zrI dulIcanda jI pANDyA kA jo sahayoga milA vaha atyadhika prazaMsanIya hai| khArUpeTiyA : yaha bhI AsAma pradeza kA hI eka choTA nagara hai / vyApArika kendra hai| yahAM digambara jaina samAja ke karIba 35 parivAra haiM tathA kula janasaMkhyA 350 hogii| nagara meM eka zikhara banda mandira evaM do caityAlaya haiM / caityAlayoM
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68/ jaina samAja kA vRhada itihAsa meM padmAvatIdevI kI mukhya pratimAyeM haiM / san 1970 meM yahAM paMcakalyANaka pratiSThA ho cukI haiM / yuvAoM kA acchA saMgaThana hai / zrI trilokacanda bAkalIvAla adhyakSa evaM zrI DUMgaramala bAkalIvAla maMtrI haiN| silcara: silcara AsAma pradeza kA jilA mukhyAlaya hai| san 1891 kI janagaNanA ke anusAra yahAM kI AbAdI 7523 thI jinameM jainoM kI saMkhyA kevala 5 thii| vartamAna meM yahAM para 10 ghara haiM, saba milAkara janasaMkhyA 100 ke karIba hogI / choTA samAja hone ke nAte yahAM samAja kA koI saMgaThana nahIM hai| eka digambara jaina caityAlaya yUniyana phlora mila meharapura silvara meM sthita hai| isa mandira kI sthApanA bhAdavA sudI 2 saMvat 2028 dinAMka 22/08/71 ko huI thI / mandira meM bhagavAna pArzvanAtha, mahAvIra evaM zAntinAtha kI pratimAyeM evaM pA~ca yaMtra haiN| eka caityAlaya raMjapura silcara meM hai jipsameM cakrezvarI mAtA evaM padmAvatI mAtA kI pratimAyeM haiM jinakI pratiSThA saMvat 2506 vi. saM. 2026 meM huI thii| yahAM ke pratiSThita evaM ullekhanIya mahAnubhAvoM meM zrI prasanna kumAra jI bAkalIvAla, rAjakumAra jI jaina, pArasamala pATanI, sUrajamala jI jaina, surendrakumAra jI seThI, prakAzacanda jI evaM mahAvIra prasAda jI seThI ke nAma ullekhanIya haiN| golAghATa: golAghATa meM eka gRha caityAlaya hai jo pusarAja jI ke ghara meM sthita hai| mUlanAyaka pratimA bhagavAna zAntinAtha kI hai| bhagavAna pArzvanAtha kI pratimA padmAvatI zIrSastha hai| san 1960 se hI isa caityAlaya meM barAbara pUjana hotI rahatI hai| yahAM jaina parivAroM kI adhika bastI nahIM hai| mariyAnI: mariyAnI meM eka gRha caityAlaya hai jise san 1970 meM zrI baMzIlAla jI jhAMjharI kI mAtAjI kI preraNA se sthApita kiyA thA / ve hI pratidina pUjA karate haiN| yahAM di. jaina samAja ke kevala 7 parivAra hai / janasaMkhyA bhI bahuta kama hai| yahAM AryikA indumatI jI evaM supArzvamatI jI ke atirikta kSu zItala sAgara jI evaM kSu. pArasa kIrti jI kA bhI vihAra ho cukA hai|
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvAMcala pradeza kA jaina samAja /69 Dera gAMva : Dera gAMva meM jaina samAja ke kevala 5 parivAra haiN| isameM zrI dulIcanda jI bAkalIvAla, cAMdamala jI pATanI, kezarImala jI pATanI evaM zrI sohanalAla jI chAbar3A kA ghara hai| yahAM eka mAtra di. jaina pArzvanAtha caityAlaya hai jisakI sthApanA phAlguna sudI 5 zanivAra saMvat 2032 di. 06/02/76 ko huI thii| jaba AryikA indumatI jI mAtAjI kA yahAM saMgha AyA taba unakA joradAra svAgata kiyA gayA tathA saMghapati zrI megharAja jI pATanI DImApura evaM zrI nemIcanda seThI ke tatvAvadhAna meM caityAlaya kI sthApanA kI gii| mandira meM vIra nirvANa saM. 24000 pratiSThita pArzvanAtha svAmI kI pratimA virAjamAna hai / bokAkhAta : yahAM para 6 jaina parivAra rahate haiM jinameM tIna bar3ajAtyA evaM tIna parivAra jhAMjharI gotra ke haiN| zrI gaMbhIramala jI, nathamala jI, suganacanda jI, likhamIcanda jI, mahendrakumAra jI, vinodakumAra jI, sumeramala jI evaM lAdUlAla jI ke parivAra hai, janasaMkhyA 50 hai| eka dina cAla hai jisameM bhagavAna mahAvIra kI pratimA virAjamAna hai / mandira kI sthApanA vIra nirvANa saMvat 2501 meM huI thI / zilAMga : vartamAna meM zilAMga meghAlaya kI rAjadhAnI hai| pahale yaha AsAma kA bhAga thA / san 1891 meM jaba janagaNanA huI usa samaya vahAM eka bhI jaina parivAra nahIM rahatA thaa| vartamAna meM yahAM 30 di. jaina parivAra rahate haiM jinakI janasaMkhyA karIba 200 hogii| yahAM eka di. jaina caityAlaya pichale 20 varSoM se AsAma oNTo ejensIja ke pArTanara zrI haMsarAja jI pANDyA ke ghara meM sthita hai / caityAlaya meM bhagavAna AdinAtha, candraprabhu, zAntinAtha, pArzvanAtha, mahAvIra svAmI evaM padmAvatI sarvadhAtu kI pratimAyeM hai / tAmra-patra para 5 yaMtra haiM / bhagavAna mahAvIra ke 2500 veM nirvANa mahotsava ke upalakSya meM kanTonamenTa eriyA meM unakI smRti meM bhagavAna mahAvIra pArka banAyA gayA jisakI dekha-rekha evaM prabandha kanTonamenTa vAloM dvArA kiyA jAtA hai| jorahATa : jorahATa AsAma pradeza ke antargata AtA hai| vyavasAya kI dRSTi se jorahATa kA nAma ullekhanIya hai / yahAM di. jaina samAja ke 15-20 ghara haiN| eka mandira hai| yahAM ke pratiSThita vyaktiyoM meM sarva zrI kanhaiyAlAla jI bAkalIvAla, sAgaramala jI jaina, mizrIlAla jI, pusarAja ke nAma ullekhanIya haiN|
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70/ jaina samAja kA vRhad itihAsa zivasAgara: zivasAgara AsAma prAnta kA jilA mukhyAlaya hai / san 1891 kI janagaNanA meM pUre jile meM 37 jaina the| zivasAgara aMgrejI zAsana ke pahile aharA vaMza ke rAjA kA zAsana thaa| vartamAna nepAla meM kevala cAra parivAra hI rahate haiN| bAkI ke jaina AsAma ke dUsare nagaroM meM jAkara basa gaye aisA lagatA hai| DImApuraH DImApura nAgAlaiNDa pradeza kI rAjadhAnI hai / jaina samAja kI dRSTi se samUce pUrvAJcala meM DImApura kA pramukha sthAna hai| yahAM kA digambara jaina samAja 245 parivAroM kA samAja hai| yahAM para adhikAMza parivAra khaNDelavAla samAja ke hI haiM jo sabhI rAjasthAnavAsI haiM / jo vigata 10 varSoM se dhIre-dhIre Akara basa gaye haiM / Deha, berI, chaparA, kirADa, nAgaura, lADanUM, sujAnagar3ha, sIkara, rANaulI, dAMtA jaise grAmoM se Akara yahAM vyavasAya karane lage haiN| aba to eka do parivAra jayapura (rAjasthAna) ke bhI rahane lage haiM / DImApura meM sabase adhika seThI gotra vAle parivAra haiN| isake atirikta chAbar3A, gaMgavAla, kAsalIvAla, bAkalIvAla, vinAyakyA, ajamerA, TauMgyA, pATanI, pANDyA Adi gotroM ke parivAra bhI acchI saMkhyA meM hai| yahAM eka mandira evaM do gRha caityAlaya haiM / san 1947 meM DImApura meM jaina mandira kI nIMva lagI thI / san 1960 meM paMDita pannAlAla jI dharmAlaMkAra vaizAlI ke hAthoM yahAM vedI pratiSThA sampanna huI / mandira vizAla evaM do tale kA hai jisameM nirmANa kArya barAbara calatA hI rahatA hai / jaba lekhaka vahAM gayA thA to paMcakalyANaka kI taiyAriyAM cala rahI thI vaha paMcakalyANaka dhUmadhAma ke sAtha sampanna bhI ho cakA hai| . sArA samAja dhArmika saMskAroM se sampanna hai / prati devadarzana, pUjAbhiSeka Adi kriyAoM ke abhyasta haiN| usa samaya zrI zubhakaraNa jI seThI di. jaina samAja ke adhyakSa the / anya pramukha sajjanoM meM sarvazrI mAMgIlAla jI zAntilAla jI chAbar3A, ratanalAla jI vinAyakyA, DUMgaramala jI gaMgavAla, cainarUpa jI bAkalIvAla, kapUracanda jI seThI, rAjakumAra jI seThI, sohanalAla jI bAkalIvAla, pannAlAla jI seThI Adi ke nAma ullekhanIya haiN| cainarUpa jI bAkalIvAla di. jaina mahAsabhA ke kAryAdhyakSa haiM tathA zrI mAMgIlAla jI chAbar3A dhuva phaNDa TrasTa artha saMgraha kameTI ke adhyakSa haiN| yahAM para kizanalAla jI seThI bahuta hI lokapriya samAjasevI the jinakA 3-4 varSa pUrva hI svargavAsa huA hai| isI taraha zrI nemIcanda jI seThI atyadhika dhArmika svabhAva ke vyakti the jinakI bhI abhI mRtyu ho jAne se samAja kI gaharI kSati huI hai| zrI rAjakumAra jI seThI ke pitAjI zrI phUlacanda jI seThI bhI yahAM ke samAja ke ziromaNi the jinakA bhI 10-11 varSa pUrva svargavAsa ho cukA hai / Deha nivAsI zrI sAgaramala jI sabalAvata sakriya yuvaka haiM aura berojagAra yuvakoM ko vyApAra Adi meM lagAte rahate haiM / mahAsabhA evaM sthAnIya saMsthAoM meM ve sakriya yogadAna dete rahate haiM / zrI DUMgaramala jI gaMgavAla (jaina TAyarsa) Atithya meM atyadhika kuzala haiM / lekhaka ko unake nivAsa para 10-12 dina rahane kA avasara milaa| unake pUre parivAra kA jo sneha milA usake liye vaha sadaiva smaraNa rahegA / ApakA pUrA parivAra hI dhArmika saMskAroM se suzobhita rahatA hai|
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvAcala pradeza kA jaina samAja /71 DImApura meM mandira evaM caityAlaya ke atirikta mahAvIra bhavana, di. jaina hAIskUla, haoNspiTala Adi haiM jinameM samAja ke sabhI vyakti apanI sevAyeM dete haiN| haoNspiTala me sabhI davAIyAM ni:zulka milatI haiM / hAyara saikaNDarI skUla meM dharma par3hanA anivArya hai / paM. uttamacanda jI zAstrI dharmAdhyApaka haiM jo vigata 20 varSoM se yahAM kAryarata haiN| Apa pratidina zAstra svAdhyAya bhI karate haiM / bhagavAna mahAvIra kI 2500 vAM nirvANa mahotsava para di. jaina auSadhAlaya bhavana evaM kIrtistaMbha kA nirmANa sampanna huA thA / jaina bhavana kA nirmANa sva. phUlacanda jI vinAyakyA kI smRti meM unake donoM putroM zrI ratanalAla jI evaM dulIcanda jI ne krvaayaa| ___ DImApura nagara kI janasaMkhyA karIba 1 lAkha hai / yahAM AsAmI evaM baMgalA bhASA milI-julI bhASA bolI jAtI hai / jise nagAmI bhASA kahate haiN| yahAM kA vyApArI varga nagAmI bhASA acchI bola letA hai tathA samajha letA hai| zahara meM nAgA jAti ke atirikta AsAmI, baMgAlI bhI haiN| DImApura rela, sar3aka evaM havAI jahAja tInoM se jur3A huA hai| imphAla kA jaina samAja: deza ke pUrvAJcala pradeza/ bhAga meM maNipura eka choTA sA pradeza hai / jisakI vartamAna rAjadhAnI imphAla maNipura ke nAma se prasiddha hai| ise maNipura ke nAma se bhI kahA jAtA hai| maNipura yadyapi eka choTA pradeza hai lekina usakI apanI bhASA hai tathA apanI saMskRti hai| maNipurI bhASA svatantra bhASA hai jisake bolane vAloM kI saMkhyA lAkha se kama nahIM hogii| yahAM kA mAravADI samAja vyApArika samAja hai| 70 pratizata mAravAr3I samAja digambara jaina khaNDelavAla samAja hai jo rAjasthAna se yahAM 125-130 varSa pUrva rojI-roTI kamAne ke liye AyA thaa| san 1938 taka unakI saMkhyA bar3hatI gaI aura yahAM 30-40 digambara jaina samAja ke parivAra ho gaye / lekina isake bAda dvitIya mahAyuddha prArambha huA aura jApAna ke sAtha yuddha hone ke kAraNa zahara para kitanI hI bAra bama varSA huI, makAna naSTa ho gaye aura yahAM ke adhikAMza parivAra maNipura ko chor3akara anyatra cale gye| mAravAr3I bandhu bhI apane-apane deza cale gye| lekina yuddha banda hone ke pazcAt jaba punaH zAnti ho gaI to vyApArI lauTane lage aura eka-eka karake yahAM phira AbAda ho gaye / vartamAna meM di. jaina mAravAr3I (khaNDelavAla) samAja ke gharoM kI saMkhyA 225 hai / isake atirikta agravAla jaina, padmAvatI puravAla evaM golApura ke bhI eka-eka ghara haiN| yahAM eka mandira, eka caityAlaya hai / eka di. jaina mahAvIra hAIskUla hai| dharmazAlA imphAla vyApArika nagara hai| yahAM para di. jaina samAja adhikAMza vyApArI samAja hai lekina adhikAMza vyavasAyiyoM ne sarvaprathama apanA jIvana yahAM ke kucha pharmoM meM naukarI karane ke sAtha prArambha kiyA aura phira ve svatantra vyavasAya karane lge| Aja ve nagara ke pratiSThita vyApArI kahalAte haiM / yahAM para bAkalIvAla parivAra haiM jinakA peTrola kA vyavasAya 100 varSa se bhI adhika purAnA hai| sva. bhaMvarIlAla jI bAkalIvAla mahAsabhA ke adhyakSa the| dhArmika jIvana evaM munibhakti meM unakA anukaraNIya jIvana rahA / samAja ke pratyeka kArya meM
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72/ jaina samAja kA vRhad itihAsa unakA yogadAna rahatA thaa| yahAM para adhikAMza parivAra kucAmana, lADanUM, sujAnagar3ha, berI, chApar3A, banagoThar3I, sIkara, mukandagar3ha, rANolI se Aye huye haiM / 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 2. 3. vartamAna meM bhagavAnalAla jI kA rAjakIya haoNspiTala banA rahe haiN| kra.sa. nagara kA nAma 1. gauhATI 4. jagamala ajIta kumAra jI seTI dvArA umarAva bAI ceriTebala TrasTa ke 20 lAkha kA mAtR-zizu sadana kA nirmANa karavA rahe haiN| hAIskUla kI bilDiMga bana rahI hai| yahAM kI kaMvarIlAla jI chAbar3A kI mAtAjI sabase vayovRddha mahilA haiM / zrI megharAja jI pATanI sabase vayovRddha haiM jo DImApura bhI rahate haiM / yahAM kA vIra vikAsa maMDala acchA kArya kara rahA hai| yahAM ke zrI dharmacanda jI pATanI padmazrI kI mAnada rASTrIya upAdhi se sammAnita haiM / yahAM ke jaina vidyAlaya meM paM. dharmacanda jI pATanI dharmAdhyApaka haiM jo vigata 22 varSoM se yahAM kAryarata haiN| zrI mahAcanda jI seThI acche lekhaka haiM jo sIkara ke jaina mandiroM kA itihAsa likha rahe haiN| khaNDelavAla jaina samAja meM pATanI, seThI, chAbar3A, kAsalIvAla, bar3ajAtyA, pahAr3iyA, bAkalIvAla, jhAMjharI, gaMgavAla, TholiyA Adi gotroM ke parivAra haiM / kI smRti meM unake putra vijaya kumAra jI pATanI 20 lAkha kI lAgata DImApura imphAla tinasukiyA pUrvAJcala pradeza meM jaina samAja eka jhalaka jaina parivAroM kI saMkhyA 650 ghara (agravAla, paravAra, padmAvatI puravAra) janasaMkhyA 5000 250 ghara janasaMkhyA 2300 2300 ghara (khaNDelavAla - 225, golApurava-2, padmAvatI puravAra- 3 agravAla -1) 65 parivAra janasaMkhyA -400 - - mandiroM/caityAlayoM kI saMkhyA mandira - 1. caityAlaya - 7 mandira - 1 caityAlaya-2 mandira - 1, caityAlaya - 2 mandira - - 1
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvAMcala pradeza kA jaina samAja/73 5. DibrUgar3ha mandira-2 jorahATa dhUbar3I 110 parivAra (khaNDelavAla104 agravAla-6) 20 parivAra a parivAra 4 parivAra 12 parivAra 2ghara 109 ghara janasaMkhyA -889 125 ghara 30 ghara 10. . N 13. 14 ca 5ghara zivasAgara silcara karImagaMja nalabADI vijayanagara barapeTA golAghATa gorIpura TihU zilAMga ThakuA khAnA tejapura DeragAMva tAgalapura 15. 16. 17. mandira-1 mandira-1 caityAlaya-1 mandira-1 caityAlaya bana rahA hai| mandira-1 mandira-1 evaM caityAlaya-1 mandira-1 caityAlaya-2 caityAlaya-1 caityAlaya-1 evaM jaina pAThazAlA hai| caityAlaya-1 mandira-1 mandira-1 caityAlaya-1 caityAlaya-1 nirmANAdhIna mandira-1 nirmANAdhIna mandira-1 caityAlaya-1 mandira-1 mandira-1 (pratimA nahIM hai) mandira-1 nirmANAdhIna caityAlaya-1 caityAlaya-1 caityAlaya-1 caityAlaya-1 mandira-1 raMgiyA 22. 23. 24. 25, 26. 8ghara 14ghara ghara janasaMkhyA -200 15 ghara 15ghara 5 ghara 6ghara 25ghara 10 ghara 5ghara 13 ghara 5ghara 15 ghara janasaMkhyA -40 7ghara 3ghara ghara 10 ghara 15 ghara 2ghara 10 ghara 35 ghara 4ghara gaurezvara vizvanAtha cAralI DIphU kohimA more 30. 28. mariyAnI 29. jAgIroDa nogAMva 31. pANDu disapura gvAlapADA bokAkhAta 35. khArUpeTiyA 3. nAhara kariyA 32. 33, caityAlaya-1 mandira -1 mandira-1
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74/ jaina samAja kA bRhad itihAsa mandira -1 37. bagAI gAMva 15 ghara caityAlaya - 1 38. DigaboI ghara mandira - 1 nirmANAdhIna 39. cabuA 1 ghara 40. mAraghareTA 6ghara caityAlaya-1 41. lakhImapura 10 ghara pUrvAJcala kI kucha anya pramukha ghaTanAyeM: 1. sarya pahADa kI gaphA meM upalabdha caina parAtatva ko sAmagrI / aba taka Ayojita paMcakalyANaka; vijaya nagara san 1976 evaM 1977 gauhATI 1964 nalabAr3I 1986 DImApura 1990 khArUpeTiyA- 1970 vedI pratiSThA evaM indra dhvaja vidhAna imphAla, DImApura , tinasukiyA, jorahATa, DIphU, gauhATI, dhUbaDI / AsAma kA sabase purAnA mandira ThakuAkhAnA padmazrI kI upAdhi se sammAnita - zrI dharmacanda jI pATanI / brahmaputra nadI kI capeTa meM Ane vAle mandira - palAsabADI evaM DibrUgar3ha nAgAlaiNDa ke rAjyapAla dvArA sammAnita - sva. zrI phUlacanda jI seThI AryikA indumatI evaM supArzvamatI jI mAtAjI ke cAturmAsa 1. gauhATI san 1975 AryikA indumatI jI 2. DImApura 1976 AryikA indumatI jI 3, vijaya nagara 1977 AryikA indumatI jI 4. gauhATI 1987 AryikA supArzvamatI jI 5. tinasukiyA 1988 ArthikA supArzvamatI jI 6.DImApura 1989 AryikA supArzvamatI jI 7. gauhATI AryikA sapArzvamatI jI 1990 IIDEI.
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ divaMgata samAjasevI pUrvAcala pradeza ke jaina bandhu apanI dhArmika AsthA, samAja sevA evaM dAnazIlatA ke kAraNa sAre deza meM samAdRta haiN| adhika saMkhyA meM nahIM hote huye bhI unhoMne samAja kI pratyeka gatividhi meM apanA yogadAna diyA hai aura vartamAna meM bhI diyA jA rahA hai| apanI vyApArika dakSatA ke kAraNa ve samAja ke vikAsa me apanI caMcalA lakSamI kA upayoga karate haiN| ve muniyoM ke kaTTara bhakta haiM isaliye unake vihAra evaM cAturmAsa karAne meM pUrNa ruci lete haiN| AhAra dete haiM tathA tIrtho ke jIrNoddhAra meM, vikAsa meM apanA sabase prathama nAma likhAte haiN| isaliye pUrvAJcala pradeza kA jaina samAja sAre deza ke samAja ke liye upayogI samAja hai| ghara se Dora, loTA evaM sattu bAMdhakara jAne vAle ina logoM ne apanI lagana, kaThina parizrama evaM vyApArika sUjha-bUjha se Arthika dRSTi se sampannatA prApta kI hai jisa para pUre samAja ko garva hai / pUrvAJcala pradeza kI jaina samAja ne di. jaina mahAsabhA ko do adhyakSa diye aura usake vartamAna adhyakSa zrI nirmalakumAra seThI jI bhI pUrvAcala kI hI dena haiN| isaliye vartamAna samAja seviyoM kI vyaktizaH sAmAjika sevAoM ke sAtha unakA saMkSipta paricaya prastuta karane ke pUrva hama una sabhI divaMgata samAjaseviyoM ke prati apanI sAdara zraddhAMjali arpita karate haiM jinhoMne tanamanadhana se samAja ke vikAsa meM yogadAna diyA / sva. indraracanda jI pATanI se to jaba maiM DImApura gayA thA taba bheMTa huI thI aura unhoMne samAja ke itihAsa lekhana kI yojanA ko bahuta pasanda kiyA thA tathA jaina itihAsa prakAzana saMsthAna ke parama saMrakSaka sadasya banane kI bhI kRpA kI thii| isaliye sva. pATanI jI ke prati hamArI zraddhAMjali prastuta karate huye sarvaprathama divaMgata samAjaseviyoM kA paricaya upasthita kara rahe haiN| 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. sva. zrI indracanda pATanI sva. zrI kizanalAla seThI sva. zrI cAMdamala pANDyA sarAvagI sva. zrI jeThamala seThI sva. zrI DUMgaramala sarAvagI pANDyA sva. zrI nemIcanda sarAvagI pANDyA sva. zrI phUlacanda seThI sva. zrI bhaMvarIlAla bAkalIvAla 5. 10. 11, 12. 13. sampAdaka sva. zrI lakSmInArAyaNa baja sva. zrI hIrAlAla seThI sva. zrI kanhaiyAlAla seThI sva. zrI harakacanda seThI sva. zrI saMjaya seThI
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 76 / jaina samAja kA vRhad itihAsa zrI indracanda pATanI pATanI jI sva. zrI giradhArIlAla jI pATanI ke suputra the| unakI mAtA kA nAma kezarIbAI thA jinakA karIba 22 varSa pUrva 65 varSa kI Ayu meM svargavAsa ho gayA thA / indracanda jI kA janma saMvat 1981 ke phAlguna mAsa meM huA tathA sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAt pustaka vyavasAya meM laga gye| saMvat 2000 meM ApakA vivAha phUlakumArI ke sAtha sampanna huA aura bhAdavA sudI 14 ke pAvana dina saMvat 2042 meM zrImatI jI kA svargavAsa ho gayA / pATanI ke pitAjI zrI giradhArIlAla jI kI bahina AryikA indumatI mAtAjI thIM / donoM eka hI svabhAva ke the| apane grAma Deha ke ve lokapriya vyakti the isaliye varSoM taka binA cunAva ke ve Deha mAma ke sarapaMca cune jAte rhe| Deha ke di. jaina mandira ke liye Apake pitAjI ne hI jamIna dI thI tathA phira mandira nirmANa meM pUrA sahayoga diyA thA aura zikhara meM pratimA visajamAna karane kA yazasvI kArya kiyA / pATanI jI udAra manovRtti ke vyakti the| DImApura ke jaina mandira evaM hastinApura ke jambUdvIpa meM pratimA virAjamAna kI thI isI taraha sammeda zikhara ke terahapaMthI mandira ke nandIzvara dvIpa caityAlaya meM eka-eka pratimA virAjamAna karavAI / isI taraha rAyagaMja (baMgAla) evaM bArasoI (bihAra) ke mandiroM meM bhI apanI ora se pratimAyeM virAjamAna kara cuke haiN| Apane DImApura ke jaina bhavana meM eka kamare kA nirmANa krvaayaa| vizeSa : pATanI jI kA dAnI svabhAva thaa| jahAM bhI jAte kucha na kucha sevA kara hI Ate the| mahAvIra vikalAMga samiti jayapura ke sthAyI sadasya, pAramArthika sevA saMgha nAgaura ke dhruva phaNDa ke sadasya the| Apake udAra svabhAva ke kAraNa bArasoI vedI pratiSThA evaM indradhvaja vidhAna ke avasara para ApakA sArvajanika sammAna kiyA gyaa| Apa mahAsabhA kI TrasTa phaNDa kameTI ke TrasTI the / prastuta itihAsa ke lekhaka ko unhoMne apanA paricaya saharSa likhavAyA thaa| lekina hameM duHkha hai ki ve prastuta pustaka ke prakAzana ko nahIM dekha ske| hama unakI svargIya AtmA ke prati hArdika zraddhA sumana arpita karate haiN| zrI pATanI jI ko cAra putra evaM tIna putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| inameM sarojakumAra jyeSTha putra haiM / 40 varSIya yuvA haiM / bI.kaoNma. haiM tathA videza yAtrA meM bhI Apane apane niyama nahIM chor3e haiN| ApakI patnI sarojadevI bhI bI.kaoNma. hai tathA tIna putroM kI mAM hai| dUsare putra sunIlakumAra ne bI.e. taka adhyayana kiyA hai| Apako patnI zobhAdevI ne san 1942 meM gauhATI vizvavidyAlaya se bI. e. prathama zreNI meM prathama sthAna meM pAsa kiyaa| vartamAna meM Apa eka putra evaM eka putrI kI mAM hai| tIsare putra manojakumAra bhI bI kaoNma haiN| ApakA vivAha zrImatI candAdevI ke sAtha sampanna huaa| caturtha putra zrI pramodakumAra bI.kaoNma. I zrI pATanI apane pitA ke eka mAtra putra nahIM the kintu Apake pAMca bhAI aura haiM jinameM kaMvarIlAla jI pATanI evaM madanalAla jI pATanI kA svargavAsa ho cukA hai tathA mizrIlAla jI pATanI (58 varSa) pannAlAla jI (47 varSa) evaM pArasamala jI pATanI (43 varSa) apane-apane vyavasAya meM Age bar3he huye haiN| sva. kaMvarIlAla jI pATanI kI dharmapatnI TIkI bAI pratimA pArI mahilA haiM /
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78/ jaina samAja kA vRhada itihAsa suprasiddha samAjasevI, udyogapati evaM DImApura jaina samAja ke agraNI mAnya netA zrImAn kizanalAla seThI kA budhavAra dinAMka 5 pharavarI 1986 ko prAtaH 1 bajakara 55 minaTa para unake DImApura nivAsa sthAna para nidhana ho gyaa| ve 61 varSa ke the| ve karmaTha kAryakartA, milanasAra evaM sabhI ke duHkha-sukha meM sacce sAthI the| ve svabhAva se hI dharmaparAyaNa evaM dAnapriya vyakti the / apane DImApura nivAsa sthAna meM zrI jina caityAlaya kI sthApanA ApakI dhArmika zraddhA kA paricAyaka hai| dharmAnurAgI zrI kizanalAla jI seThI bhagavAna mahAvIra 25000 vA~ nirvANa mahotsava samiti nAgAlaiNDa zAkhA ke maMtrI pUjya AryikA indumatI mAtAjI saMgha ke sthAnIya 1976 ko saMcAlana samiti ke adhyakSa evaM vIra vikAsa maMDala samiti DImApura ke saMrakSaka rahe haiN| akhila bhAratavarSIya zrI digambara jaina mahAsabhA ke Apa san 1968 se kAryakAriNI sadasya the / ApakA sthAnIya jaina saMsthAoM evaM anya kaI saMsthAoM se pUrA saMbaMdha thaa| Apa kohimA ke zrI di. jaina maMdira ke maMtrI, DImApura ke zrI di. jaina hAI skUla ke maMtrI tathA bha. mahAvIra cerITebala dAtatrya auSadhAlaya ke saMsthApaka evaM TrasTI the / Apa DImApura cembara oNpha kaoNmarsa ke saMsthApaka evaM maraNa paryanta mahAmaMtrI rahe / Apa DImApura kaoNleja evaM DImApura klaba ke saMsthApaka rhe| Apa DImApura TAUna kameTI meM do kAryakAla ke liye nirvAcita sadasya rahe / sthAnIya zrI durgA maMdira ke Apa TrasTI evaM hindu zmazAna ghATa ke saMsthApaka evaM maMtrI rahe the| Apake nidhana para pacAsoM saMsthAoM ne zraddhAMjali arpita kI thii| DImApura pravAsa meM lekhaka ko bhI unake nivAsa para jAne kA avasara milA thA / yogadAna : sthAnIya zrI digambara jaina hAI skUla meM pustakAlaya kakSa, kuMA evaM eka kamare kA nirmANa, zrI digambara jaina bhavana meM eka kamare kA nirmANa tathA zrI giranAra jI nirvANa kSetra para pUjya zrI nirmala sAgara jI mahArAja kI preraNA se ahiMsA kendra maiM eka kakSa kA nirmANa ApakI dAnapriyatA ke jvalanta udAharaNa haiN| isake alAvA hAla hI meM sthAnIya zrI digambara jaina hAIskUla kI dvitIya maMjila kA nirmANa kArya bhI Apake saujanya se ho rahA hai| vibhinna dhArmika kSetroM evaM saMsthAoM ko bhI samaya-samaya para Apane sahAyatA pradAna kI hai| Apane sAmAjika, dhArmika, zaikSaNika evaM mAnava kalyANa ke liye racanAtmaka kArya kiye haiN| Apake choTe bhAI prakAzacanda seThI haiN| Ayu 45 varSa hai| dharmapatnI manoramA devI hai| Apake pAMca lar3akiyAM evaM eka lar3akA hai / patA: cunnIlAla kizanalAla seThI amara rolara phlora mila, DImApura dAnavIra seTha cAMdamala sarAvagI marupradeza (rAjasthAna) ke lAlagar3ha kasbe meM zrI mUlacaMda jI pANDyA ke ghara mAtuzrI jaMvarIbAI kI kukSI se 3 janavarI, 1912 ko seTa cAMdamala jI kA janma huA thaa| zrI sarAvagIjI kA bacapana tathA chAtra kAla kalakattA meM bItA, jahA~ ke vizvavidyAlaya se unhoMne 1930 meM "meTrikyUlezana" kiyaa| skUla jIvana meM hI chAtra AndolanoM meM bhAga lene lage aura briTiza jhaNDe yUniyana jaika kA apamAna karane para giraphtAra kiye gye| maiTrika taka zikSA prApta karane ke bAda zrI sarAvagI jI ne tatkAlIna vikhyAta pharma sAligarAma rAya cunIlAla bahAdura eNDa kampanI meM vyAvasAyika jIvana Arambha kiyA aura alpakAla meM hI usake mainejiMga pArTanara tathA gauhATI DivIjana ke prabaMdhaka bana gye| zrI sarAvagI jI ne dharma tathA samAja ke kAryoM meM AsthA aura ruci rakhate huye apane udyama se khUba dhanopArjana kiyA aura unakI gaNanA asama ke pramukha udyogapatiyoM me hone lagI /
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvAcala pradeza kA jaina samAja/79 gauhATI vizvavidyAlaya ke nirmANa meM unhoMne sakriya rUpa se bhAga liyA / sva.lokapriya gopInAtha bAradoloI ke adhyakSa kAla meM ve gauhATI vizvavidyAlaya ke saMyukta koSAdhyakSa rahe / unhoMne gauhATI,silacara, zilAMga tathA asama ke anya mahatvapUrNa kasboM meM kAMgresa bhavana banAne meM dila kholakara Arthika sahAyatA pradAna kii| unhoMne apanI patnI zrImatI bhaMvarI devI ke nAma para gauhATI meM mUka-badhiroM kA skUla sthApita kiyA jo sAre asama prAnta meM apane daMga kI eka mAtra saMsthA hai| DaoN.bI.baruA kainsara insTITyUTa, gauhATI kuSTha roga cikitsAlaya,yakSamA cikitsAlaya zilAMga,vanasthalI vidyApITha, vanasthalI,gurukula kumbhoja bAhubalI (mahArASTra) mirjA kaoNleja,boko kaoNleja,maMgadaI kaoNleja,kAmAkhyA skUla, malaIgAMva sevA Azrama tathA vibhinna sthAnoM para cala rahe mAravAr3I vidyAlaya Adi kucha saMsthAyeM haiM jinakI sthApanA tathA bAda meM saMcAlana meM zrI sarAvagI jI kA ullekhanIya yogadAna rhaa| Apane sujAnagar3ha meM eka sArvajanika skUla kI sthApanA kI thI tathA gauhATI meM eka monTesarI skUla bhA sthApita kiyA / samAja ke zrAvaka tathA vidvatavarga ne unheM samaya-samaya para janarala,dharmavIra,dAnavIra,zrAvaka ziromaNi tathA munisaMgha bhakta divAkara Adi upAdhiyoM se sammAnita kiyA hai| ApakI guru bhakti zlAghanIya aura anukaraNIya thii| zrI sarAvagI jI maMdiroM ke nirmANa,mAnastambhoM kI sthApanA tathA anya dhArmika anuSThAnoM meM zraddhApUrvaka bhAga lete the| gauhArTI,marasalagaMja tathA zAMtivIra nagara,zrI mahAvIra jI meM sampanna paMcakalyANaka pratiSThA mahotsavoM meM Apane muktahasta se sahayoga kiyA thaa| sujAnagar3ha meM mAnastambha kA nirmANa karAyA tathA zAntivIra nagara (zrI mahAvIra jI) meM 61 phITa UMce saMgamaramara ke mAnastambha kA nirmANa kraayaa| zrI sarAvagIjI a.bhA di.jaina mahAsabhA kI sahAyatA varSoM taka karate rahe tathA apanI sevAoM ke kAraNa eka kIrtimAna sthApita kiyaa| Apake tIna putra sarva zrI gaNatarAya jI,ratanalAla jI va bhAgacanda jI hai tathA pAMca putriyAM hai / sabhI putra suyogya, susaMskRta tathA vyApAra kI dekhabhAla karate haiN| sva. zrI jeThamala seThI DImApura ke sva. jeThamalaseThI kA janma san 1900 meM evaM nidhana di. 10 jUna, 1982 ko huaa| Apake pitA zrI haradeva jI seThI va mAtAjI jaDAvadevI donoM hI dhArmika svabhAva ke the| jeThamala jI seThI kA vivAha gulAbabAI ke sAtha huA thaa| bAIjI berI ke netarAma jI kAlA kI bahina thI / unakA svargavAsa san 1950 meM hI ho gayA thaa| Apake tIna putriyAM huii| sonI devI kA vivAha bhiNDa nivAsI zrI baMzIlAla jI gaMgavAla ke sAtha saMpanna huaa| dUsarI putrI rAmapyArI gohATI ke sva. gaMbhIramala jI ke sAtha vivAhita huii| tIsarI putrI guNamAlA kA vivAha vijayanagara ke zrIpAla jI ajamerA ke sAtha saMpanna huaa| vizeSa - seThI jI sAmAjika vyakti the / ve DImApura jaina samAja ke sabhApati rahe.caimbara oNpha kaoNmarsa DImApura ke TrasTI rhe| eka bAra kohimA mAravAr3I sammelana ke adhyakSa rahe / maMdira paMcAyata ke sabhApati, sAmAjika kAryakartA evaM sabhI saMsthAoM se saMbaMdhita rahe / dAna dene meM ve bahuta udAra the|
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80/ jaina samAja kA vRhad itihAsa DImApura jaina maMdira meM pharza, skUla meM kamarA apane grAma chApar3A meM pyAU evaM kabUtara khAnA, mRtyu ke pUrva Apane apanI saMpatti kA TrasTa banAyA jisake dvArA chApar3A meM pyAU evaM kabUtara khAne kA saMcAlana hotA hai / zrImahAvIra dharmazAlA meM pAvApurI dharmazAlA meM tathA chApar3A ke skUla meM kamare kA nirmANa karavAne kA yazasvI kArya kiyaa| yAtrA para jAte rahate the / Apane zrI trilokacanda seThI ko goda liyA, jo alaga rahate haiM / sva. zrI DUMgaramala sarAvagI pAMDyA I gauhATI kI prasiddha pharma chaganamala sarAvagI eMDa sansa ke mainejiMga pArTanara zrI DUMgaramala sarAvagI sujAnagar3ha se san 1956 meM gohATI Akara rahane lage / unakA janma 17 disambara 1920 ko sva. chaganamala jI ke yahAM huA / sAmAnya zikSA prApta karake ve vyavasAya meM laga gye| zrImatI umarAvadevI ke sAtha ApakA vivAha huaa| Apake cAra putra evaM eka putrI huI sabase bar3e putra zrI surezakumAra 47 varSIya yuvA vyavasAyI haiN| Apako dharmapatnI zrImatI kiraNadevI haiM / unako eka putra evaM do putriyoM kI mAM banane kA saubhAgya prApta huaa| dUsare putra zrI pannAlAla bI. kaoNma haiM / sarojadevI ApakI dharmapatnI hai unake do putriyAM haiN| tIsare putra zrI padmacanda haiN| Apa bhI bI kaoNma, haiM : zrImatI manoramA Apako dharmapatnI hai| jo do baccoM kI mAM hai| caturtha putra zrI makkhana lAla haiM jo 35 varSIya haiM tathA bI.kaoNma. haiN| ApakI dharmapatnI rekhA hai jinako tIna putriyAM prApta haiN| ApakI eka mAtra putrI zrImatI suzIlA kA vivAha baMgalaura ho cakA ' sAmAjika sevAyeM / sva. zrI DUMgaramala jI pAMDyA sujAnagar3ha di. jaina paMcAyata ke varSoM taka adhyakSa rahe / sujAnagar3ha kI sabhI zikSaNa saMsthAoM ke saMrakSaka evaM cUrU jilA skAuTsa esosiyezana ke adhyakSa rhe| AcArya vimalasAgara jI mahArAja ke Apa ananya bhakta the tathA 27-28 varSa pUrva AcArya zrI kA cAturmAsa bhI Apane hI karavAyA thaa| khArUpeTiyA paMcakalyANaka pratiSThA kI sampUrNa vyavasthA Apa hI ke pAsa thI / sammedazikhara jI evaM zrI mahAvIra jI meM vedI nirmANa krvaayaa| pAMDyAjI kaTTara munibhakta the| svabhAva se udAra, paropakArI tathA sabhI jAti evaM dharma ke logoM kI sahAyatA karate the| 66 varSa kI avasthA meM di. 29.12.86 ko gauhATI meM nidhana ho gayA / unake nidhana se samAja ne apanA hitaiSI kho diyaa| unake cAroM hI putra yogya hai tathA apane pitAzrI ke pada cinhoM para calane vAle haiN| sva. zrI nemIcanda jI sarAvagI pAMDyA AsAma ke suprasiddha samAjasevI zrI seTha nemIcanda jI sarAvagI pAMDyA eka sAdhana sampanna dharmaparAyaNa vyakti the / Apa lADanUM (rAja) ke mUla nivAsI the lekina varSoM se Apa gauhATI meM eyara AsAma ke pramukha saMcAlaka ke rUpa meM peTroliyama, cAya evaM jUTa kA vyApAra karate rhe| ApakA janma 1926 meM lADanUM (rAjasthAna) meM huA thaa| skUlI adhyayana kI samApti ke uparAnta AjIvikA ke silasile meM Apa gohATI A base / samAja sevA kI ora prArambha se hI lakSya rhaa| digambara jaina paMcAyata gauhATI ke sekreTrI kI haisiyata
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvAMcala pradeza kA jaina samAja /81 se Apane 15 varSoM taka lagAtAra kArya kiyA hai / 1965 meM gohATI meM Ayojita "paMca kalyANaka pratiSThA mahotsava" kI saphalatA kA bahuta bar3A zreya Apake atyanta vinamra sarvajana sulabha,milanasAra ha~samukha vyaktitva ko rahA / zrI nemIcanda jI jaina samAja ke eka karmaTha medhAvI kAryakartA the / Apake Akasmika nidhana se samAja kI bhArI kSati jaina gajaTa-26 akTU, 92 sva. zrI phUlacanda seThI phulacanda jI kA janma chaparA gAMva meM mAtuzrI jaDAva bAI kI kokha se kArtika kRSNA / 13 saMvat 1967 ko huaa| usa dina navambara 1911 thI / dhanaterasa thI / isaliye ghara meM putra ratna kI prApti atyadhika zubha mAnI gaI isaliye putra ke janma lete hI sAre parivAra meM prasannatA chaH gaI / mAtA-pitA kI khuzI kA kyA ThikAnA thA / janma lete hI cAroM ora phUla barasane lage isaliye zizu kA nAma phUlacanda rakhA gyaa| vyApAra meM phUlacaMda jI prArambha se hI dakSa rahe / jidhara bhI Apa hAtha DAlate,lAbha hI lAbha milatA / isaliye vivAha ke pUrva hI Apane vyApArika kSetra meM nAma hI nahIM kamAyA khUba dhanopArjana bhI kiyA / vivAha : cauddhIsavarSa kI avasthA meM 11 mArca,1935 phAlguNa zuklA saptamI ko ApakA vivAha palAsabADI meM jauharImala jI kI putrI lADA devI se ho gayA / DImApura Agamana san 1944 meM Apane kohimA chor3a diyA aura DImApura Akara basa gaye / yahIM para vyApAra vyavasAya karane lage aura sarvaprathama Apane sUta kA vyavasAya kiyA aura phira pavanakumAra rAjakumAra pharma ke nAma se galle kA thoka kArya karane lage / san 1951 se san 1974 taka Apane cInI evaM gur3a kI lAkhoM boriyoM kA kArya kiyA aura yahAM bhI sAmAjika evaM rASTrIya sevA meM apane Apako samarpita rkhaa| DImApura Ane ke pazcAt Apane apane hAthoM se yahAM zrI digambara jaina maMdira kI nIMva lagAI aura dhIre-dhIre maMdira ko vizAla rUpa pradAna kiyaa| digambara jaina maMdira ke sekreTrI ApakI sAmAjika sevA bhAvanA ko dekhate huye Apako nirmANAdhIna maMdira kA sekreTrI banAyA gayA 1 ApakI sevA evaM lagana ke kAraNa DImApura samAja ne Apako sadaiva mastaka para rakhA aura mRtyu paryanta 48 varSa taka Apako hI saikreTI pada para bAra-bAra nirvAcita karake prajAtaMtra praNAlI meM eka nayA adhyAya jodd'aa| kisI eka saMsthA ke itane lambe samaya taka saikreTrI ke pada para bane rahane vAle saMbhavataH Apa jaise virale hI vyakti hoNge|
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 82/ jaina samAja kA bRhad itihAsa kohimA se mUrtiyoM kA sthAnAntaraNa dvitIya vizvayuddha meM kohimA para jApAniyoM kA AkramaNa ho gyaa| sabhI jaina parivAra vahAM se DImApura A gye| aMgrejoM ne digambara jaina maMdira ko cAvala kI boriyoM se bhara diyaa| unheM kauna rokane vAlA thaa| bhagavAna kI mUrti bhI boriyoM kI oTa meM A gii| phUlacaMda jI ko caina khaaN| ve rAta dina pratimAoM ko lAne kI yojanA banAne lage aura eka dina apane jIvana ko jokhima meM DAla karake ve kohimA gye| maMdira meM ghusakara mUrtiyoM ko nikAlA aura sabhI pratimAoM ko surakSita rUpa se DImApura Aye / pratimAoM ko zikhara jI ke maMdira meM virAjamAna karane ke pazcAt hI unheM zAMti milii| phUlacaMda jI ke sAhasa evaM dhArmika bhAvanA kI cAroM ora prazaMsA hone lagI aura paryApta samaya taka ve carcA ke triSaya bane rahe / 2500 vAM mahAvIra parinirvANa mahotsava seTha phUlacaMda jI seThI ne bhagavAna mahAvIra 25000 vAM parinirvANa mahotsava varSa meM sAre pUrvAJcala pradeza meM ahiMsA dharma kA jo dhuAMdhAra pracAra kiyA tathA pUre jaina samAja ko eka jhaNDe ke nIce lAkara usameM bhAvAnAtmaka ekatA paidA ko usakI sarvatra prazaMsA kI gaI / seThI jI ke satat prayAsa se hI pUrvottara bhArata meM nAgAlaiNDa prAntIya sarakAra ne eka lAkha kI dhanarAzi bhagavAna mahAvIra kA nirvANa mahotsava manAne ke liye dii| nAgAlaiNDa zAsakIya samiti ke seThI jI mahAmaMtrI bhI the| nAgAlaiNDa meM nirvANa mahotsava kI yAdagAra ko cirasthAyI banAne ke liye jo kaoNlama banAyA gayA usakA zilAnyAsa bhI 11 disambara, 1974 ko hajAroM jaina, ajaina janatA kI upasthiti meM Apa hI ke kara kamaloM dvArA huA thA / isa taraha ApakI preraNA ke phalasvarUpa DImApura meM Ama janatA kI bhalAI ke liye bhagavAna mahAvIra dAtavya auSadyAlaya kI sthApanA kI gaI thI / ApakI prazaMsanIya samAja sevA ke kAraNa nAgAlaiNDa sarakAra dvArA 15 agasta, 1975 ko bhArata ke 29 veM svataMtratA divasa ke bhavya samAroha meM mahAmahima rAjyapAla nAgAlaiNDa ne prazaMsA patra dekara Apako sammAnita kiyA / mahAprayANa : seThIjI kA jIvana jitanA saumya evaM saMvedanazIla rahA utanA hI unakA mahAprayANa divasa bhI rahA / unakA jaisA mahAprayANa to sAdhuoM ko bhI durlabha hotA hai| 2 akTUbara, 76 ko unhoMne AryikA indumatI jI ke samakSa maMdira meM NamokAra maMtra kA uccAraNa karate huye jIvana lIlA samApta kara dii| sva. zrI bhaMvarIlAla jI bAkalIvAla abhinandana graMtha evaM smRti graMthoM ke zIrSaka ke antargata zrI bhaMvarIlAla jI bAkalIvAla kA paricaya diyA jA cukA hai| bAkalIvAla jI pUrvAcala pradeza ke prabhAvI samAja sevI the| sAmAjika gatividhiyAM, sAdhuoM kI sevA evaM vidvAnoM ke svAgata satkAra meM ve pUrNa ruci lete the| ve varSoM taka mahAsabhA ke adhyakSa rahe aura usake mAdhyama se sAmAjika AyojanoM meM khUba bhAga liyA / kahate haiM unako apanA nikaTa samaya jJAta ho gayA thA isaliye usake pUrva ve udayapura IDara jAkara munirAjoM ke darzana karake unakA AzIrvAda prApta karake apane grAma lAlagar3ha A gaye aura akTUbara san 1967 ko apane pUre kuTumbI janoM ke samakSa Atma ciMtana meM lavalIna .hokara sadA ke liye cale gye| bAkalIvAla jI vyakti nahIM saMsthA the| unake cale jAne se samAja kI gaharI kSati huI /
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvAcala pradeza kA jaina samAja /83 zrI lakSmInArAyaNa baja zrI lakSmInArAyaNa jI baja kA nidhana di.30 apraila 83 ko huaa| usa samaya ApakI Ayu 72 varSa kI thI / Apa sva. ghanAlAla jI evaM zrImatI candarIdevI ke putra the| Apake do vivAha huye / prathama patnI zrImatI mulIdevI se do putra huye| 31 varSa kI Ayu meM ApakA dUsarA vivAha nAgaura ke zrI vAghamalajI chAbar3A kI putrI zAMtidevI ke sAtha huaa| jinase tIna putra evaM eka putrI huI / Apa mUla nivAsI palAr3A grAma ke the jahA~ Apane apanI mAtRzrI candarIbAI kI smRti meM auSadhAlaya bhavana kA nirmANa karavAkara rAjasthAna sarakAra ko saMcAlana ke liye sauMpa diyaa| kizanagaMja (bihAra) haoNspiTala meM eka kamare kA nirmANa karavAyA / isI taraha nAgaura ke bIsa paMthI jaina maMdira meM eka gumbaja kA nirmANa karavAyA / Apa dhArmika evaM sAmAjika kAryoM meM bahuta ruci lete the| nAgaura evaM palAr3A (kucAmana) meM paMcakalyANaka pratiSThA ke avasara para indra indrANI ke pada ko suzobhita kiyA / apane grAma palAr3A meM maMdira kA nirmANa karavAkara usameM mUrti virAjamAna kii| Apane sabhI tIrthoM kI vaMdanA kI thii| tinasukiyA jaina samAja ke Apa san 1981 se 83 taka adhyakSa rhe| Apako pAMca putroM evaM eka putrI kA pitA hone kA saubhAgya prApta huaa| sabase bar3e putra zrI madanalAla jI 54 varSIya haiN| unakI palI zrImatI mohanIdevI haiM jinake cAra putra do putriyAM haiN| cAya ke bar3e yAkavyApArI hai jayaputra zrI mohanalAla jI 46 varSIya haiM / ApakI patnI guNamAlA devI tIna putra evaM do putriyoM kI mAtA hai| tIsarA putra zrI vinodakumAra kA janma kArtika budI amAvasyA san 1957 ko huaa| ApakI patnI kA nAma zrImatI rAjula hai / Apake eka putra eve eka putrI hai / caturtha putra zrI ciraMjIlAla kA san 1960 meM mAgha zuklA paMcamI ko janma huaa| Apa bI kaoNma. haiM / vivAhita haiM / patnI zarmilA devI haiM / eka putra hai / pAMcave putra zrI nirmalakumAra 27 varSa ke haiM ApakA janma bhAdavA sudI 10 san 1962 ko huA thaa| Apa abhI taka avivAhita haiM 1 zrImatI sarojabAI ApakI eka mAtra putrI hai jisakA janma Asoja sudI 10 saM. 2011 ko huA thA / ApakA vivAha ho cukA hai / zrImatI zAntidevI dharmaparAyaNa mahilA haiM / udAra svabhAva kI haiN| patA : lakSmInArAyaNa jaina eNDa kampanI, caimbara ror3a,tinasukiyA (AsAma) sva. saMjayakumAra seThI (suputra zrImAn patrAlAla jI seThI) janma: 13.10.1968 svargadAsa : 02.08.1989 DImApura ke suprasiddha vyavasAyI,dharmAnurAgI zrImAna patrAlAla jI seThI ke jyeSTha putra zrI saMjayakumAra seThI kA janma 13 akTUbara, 1968 ko DImApura meM huaa| apane pitAzrI ke samAna bAlyakAla se hI inheM dharma meM vizeSa ruci thI / AcArya saMgha,AryikA saMgha evaM muniyoM kI sevA suzruSA meM Apa sadaiva tatpara rahate the|
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84/ jaina samAja kA vRhada itihAsa DImApura se dasavIM taka kI zikSA prApta kara phira kalakattA se hAyara saikeNDarI pAsa kI, tatpazcAt bIkaoNma, dvitIya zreNI se pAsa kI / punaH DImApura jAkara apane pitAzrI ke vyavasAya meM bhI nipuNatA pradarzita kara sahayoga karane lge| do varSa ke antarAla meM hI Apane vyavasAya ke kSetra meM AzAtIta saphalatA arji kii| 1 agasta,80 ko vaha bhayAnaka rAta,seThI jI kA pUrA parivAra supta avasthA meM thaa| rAtri ke 3 baje ke karIba eka Dakaita ne unake makAna meM praveza kara DakaitI karane ko kuceSTA kI / golI kI AvAja sunakara saMjaya kumAra apane zayana kakSa se bAhara Aye tathA apane mAtA-pitA tathA anya parivAra janoM ko usa Dakaita se bhayabhIta pAyA / Apane apane prANoM kI paravAha na karate huye usa khUkhAra Dakaita para nihatye hI AkramaNa kara diyA tathA usake hAtha kI pistaula chInane kI ceSTA kI aura pistaula chInakara phaikane meM saphala bhI huye parantu isa muThabheDa meM Dakaita ne saMjayakumAra ke bAMyI ora pasalI meM golI dAga dI, jisase ve ghAyala ho gaye lekina usake isa prayAsa se parivAra para saMbhAvita sabhI vipadA Tala gayI kyoM ki usa Dakaita kI pistaula meM kaI goliyA~ thI, isake uparAnta bhI usane churA nikAlane kI ceSTA kI parantu parivAra ke anya sadasyoM ne usa Dakaita ko daboca liyaa| saMjayakumAra ko aceta avasthA meM hI sthAnIya aspatAla meM le jAyA gayA parantu rAste meM hI rAtri ke 4.15 para saMjayakumAra ne isa saMsAra se sadaiva ke liye nAtA tor3a liyaa| isa sAhasI bAlaka ko aMtima zavayAtrA di.2.8.89 ko dopahara 4.30 baje ravAnA huI jisameM aMtima zraddhAMjali arpita karane hetu nAgAlaiNDa ke minisTarsa vI.AI.pI. esa.pI.,DImApura caimbara oNpha kaoNmarsa ke aneka sadasya, sthAnIya vyApArI varga evaM samAja ke aneka vyakti zAmila the / isa dina DImApura vyApArI varga ne prativAda svarUpa apane pratiSThAnoM ko baMda rakhA evaM prazAsana se isa taraha kI ghaTanAoM ko rokane kI kar3I mAMga kii| svargIya saMjayakumAra apane pIche mAtA-pitA, pAMca kAkA-kAkI,do anuja bhrAtA kramazaH rAjeza seThI evaM ravi seThI tathA eka vivAhita bahina babItA kA bharA pUrA parivAra chor3a gaye / isa dardanAka durghaTanA se sArA parivAra zokAkula ho gyaa| zrI hIrAlAla jI seThI sva.zrI hIrAlAla jI seThI kA janma jhaMjhunUM (rAjasthAna) jile meM sthita chApar3A prAma meM huA thA / san 1885 meM sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAta prAma meM rojagAra ke abhAva meM Apa AsAma prAMta ke nAgAhilsa jile meM sthita kohimA nagara meM vyavasAya hetu A gaye aura vahAM gallA,sUta aura bIr3I kA vyavasAya karane lage / kohimAnagara AsAma prAnta ke nAgAhilsa jileM meM samudra tala se pAMca hajAra phuTa kI UMcAI para sthita hai| sana 1920 meM Apake parivAra ne kohimA meM zrI diga. jaina maMdira kI sthApanA kii| Apane apane vyavasAya meM zIghra hI khyAti prApta kii| zrI kanhaiyAlAla jI seThI sva.zrI kanhaiyAlAla jI seThI kA janma AsAma prAnta ke nAgAhilsa jile meM sthita kohimA zahara meM san 1916 meM huA thA | Apa bacapana se hI samAja kI paropakAritA meM saMlagna rahe / dvitIya vizvayuddha ke samaya ApakA parivAra san 1942 meM kohimA se DImApura Akara basa gyaa| apane dhArmika svabhAva ke kAraNa DImApura meM jaina evaM jainetara samAja meM cAroM ora prasiddha evaM lokapriya ho gaye / sarakAra kI ora se unheM gAMva bUDhA (grAma sarapaMca) kI upAdhi dI gii| ApakA zuddha khAnapAna kA niyama thA tathA Apa muniyoM ke parama bhakta the / vrata upavAsa karate rahate the / ApakA vivAha zrImatI rAkhI devI se huaa| Apako chaH putra aura do putriyoM ke pitA
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvAMcala pradeza kA jaina samAja /85 banane kA saubhAgya prApta huaa| ApakI dharmapatnI zrImatI rAkhIdevI ne apane jIvana meM pAMca bAra dazalakSaNa vrata tathA dasa bAra ASTAdinakA vata karake eka kIrtimAna sthApita kiyA / Apake sabhI putra ApakI taraha dhArmika, udAra evaM samAja ke vikAsa meM pUrNa ruci lete haiN| jyeSTha putra patrAlAla seThI rASTrIya stara ke jaina samAja meM khyAti prApta yuvaka haiM / san 1973 meM sampUrNa bhAratavarSa ke tIrtha kSetroM kI yAtrA karate huye bhAgalapura zrI diga. jaina maMdira meM paramapUjya zrI 108 AryanandI jI mahArAja ke sAnidhya meM zAMtipUrvaka deha tyAga kiyaa| sva. zrI harakacaMda jI seThI stra. seThI jI kA janma saMvat 1970 Asoja budI 13 ko rAjasthAna ke Deha nagara meM huA / nAgaura ke samIpa hone ke kAraNa Deha digambara jaina samAja kA acchA kendra hai / seThI jI kA sAdhAraNa parivAra thA / unake pitAjI bhaMvaralAla jI AsAma meM naukarI karate the / AsAma kA jalavAyu unaheM mAphika nahIM AyA isaliye choTI umra meM hI unakA dehAnta ho gyaa| usasamaya harakacanda jo kevala sAr3he ATha varSa ke bAlaka the| unase choTe do bhAI bahina aura the| lAlana-pAlana evaM bharaNa-poSaNa kA pUrA uttaradAyitva mAtAjI para A gyaa| ghara meM ghora Arthika saMkaTa upasthita ho gayA / isaliye jo kucha mAM ke pAsa thA use ke sahAre ghara kA kAma calane lgaa| lekina binA kamAye kaba taka kAma calatA isaliye 13 varSa kI avasthA meM unaheM khAne ke liye AsAma jAnA pdd'aa| ve tinasukiyA gaye / unakI prAraMbhika zikSA Deha meM hI huI thii| apanI sokhI huI mahAjanI meM dakSatA hone ke kAraNa ve jaldI hI kAma sIkha gaye aura mAlika ke vizvAsapAtra bana gaye / apanI sIkhI huI mahAjanI ke bala para hI ye kAryakSetra meM utara paDe / AsAma Ane ke 4 varSa pazcAta hI unheM apanI bahina kA vivAha karAnA paDA / jo kucha kamAyA thA baha saba vivAha meM lagA diyA / jaba ve 19varSa ke the tabhI unakA bhI vivAha heha meM hI zrImatI mohanI devI se ho gyaa| vivAha hone ke uparAnta unheM phira AsAma jAnA pdd'aa| saMvat 1994 meM unhoMne naukarI chor3akara apanA svataMtra vyApAra karanA Arambha kara diyaa| isI vAI Apako putraratna kI prApti huI jisakA nAma nirmala rakhA gyaa| bhAgya ne sAtha diyA / vyApAra meM saphalatA para saphalatA milane lagI / gallA,cAvala Adi kA thoka vyApAra karane lge| isase ApakI Arthika sthiti ekadama badala gaI aura seThI jI kI ginatI bar3e vyApAriyoM meM hone lgii| apanI milanasAritA evaM vyApArika kuzalatA ke kAraNa ve tinasukiyA, gauhATI evaM Dibrugar3ha meM lokapriya bana gaye / ___vyApAra ke pazcAt unakA dhyAna naye-naye udyogoM kI ora gayA / eka ke bAda dUsare udyogoM kI sthApanA kI jAne lgii| silcara meM yUniyana phlora mila,sItApura meM harakacanda phlora mila,gorakhapura meM seThI phlora mila jaise udyogoM kI sthApanA karake vyApArika kSetra meM apanA pramukha sthAna banA liyaa| dhArmika jIvana stra. seThI jI prAraMbha se hI dhArmika pravRtti ke zrAvaka the / muniyoM kA sAnidhya unheM choTI avasthA meM hI prApta hone lagA thA / vivAha ke 4 varSa pazcAt hI apanI patnI ko zuddha AhAra grahaNa karane ke niyama pAlana kI svIkRti pradAna kara dI / ve jIvana paryanta deva darzana, abhiSeka,pUjA,svAdhyAya Adi kA pAlana karate rahe / unhoMne AlU ,pyAja,gobhI jaisI sabjiyoM kA kabhI sevana nahIM kiyaa| calatI Trena meM unhoMne kabhI khAna-pAna nahIM kiyA / tIrthoM kI yAtrA karane meM unheM vizeSa ruci thii| rAjagRho to ve prativarSa jAte the| isI taraha tIrtharAja sammedazikhara jI kI bhI ve yAtrA karate rhe| tIrthoM para jAkara yA to jIrNoddhAra meM sahayoga
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86/ jaina samAja kA vRhada itihAsa dete yA phira kamare ke nirmANa meM ruci lete| zikhara jI kI terahapaMthI koThI ma,rAjagRhI meM,nAtha nagara (campApura meM eka-eka kamare kA nirmANa karavAyA / jaina dharmazAlA tinasukiyA meM do kamare banavAye tathA eka kamarA banavAkara tinasukiyA kaoNleja ko pradAna kiyaa| isI taraha vahAM ke di.jaina mandira meM eka bar3e hAla kA nirmANa karavAyA / apane grAma Deha kI gauzAlA meM gAyoM ko bAMdhane ke liye eka kamarA tathA vahIM ke sarakArI prAthapika vidyAlaya meM eka kamare kA nirmANa karavAkara vidyA ke pracAra-prasAra meM yoga diyaa| ve svabhAva se udAra the / saMsthAoM ke jo bhI kAryakartA athavA pratinidhi Ate unheM ve muktahasta se Arthika sahayoga dete| dene vAle nAmoM meM apanA sarvaprathama likhate tathA oroM ko likhane kI preraNA dete / Atithya meM ve sabase Age rahate / dUsaroM ko khilAkara khAne meM unheM atIva Ananda AtA / unakA sabhI ke sAtha acchA vyavahAra rahatA thaa| isalie unake pAsa Ane evaM milane meM kisI ko bhI hicaka nahIM hotI thii| 27 janavarI, 80 ko eka lambI bImArI ke pazcAt ApakA dehalI meM hI svargavAsa ho gayA / Apa apane pIche cAra putra sarvazrI nirmalakumAra jI, zrI hulAzacanda jI,mahAvIra prasAra jI evaM dineza kumAra jI jaina,pAMca putriyAM,pautra evaM pautriyAM kA eka bharA pUrA parivAra chor3a gaye haiN| Apake sabhI putra dhArmika pravRtti ke haiM tathA samAjika evaM dhArmika kAryoM meM bhAga lete rahate haiN| Apake jyeSTha putra zrI nirmala kumAra jI seThI vartamAna meM bhA di.jaina mahAsabhA ke adhyakSa haiN|
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvAMcala pradeza kA jaina samAja /87 samAja ke sajaga praharI samAja ke sajaga praharI bananA kAMToM kA tAja pahanane ke samAna hai / kyoMki jaba kabhI samAja meM koI aisI ghaTanA ghaTatI hai jisase samAja kI chavi dhUmila hotI hai,samAja meM anuzAsana na rahakara ucchRGkhalatA bar3hatI hai,sAmAjika baMdhana, paramparAoM evaM sImAoM kA jahAM ullaMghana hotA hai, usa samaya samAja sevI yadi vaha sajaga hai, usameM virodha karane kA sAhasa hai,samAja ke apayaza ko dekhakara jisake hRdaya meM vumana hotI hai,vahI samAja kA sajaga praharI hai aise samaya meM vaha samAja kI rakSA karatA hai / usake hote huye sahasA kisI koM apara kArya karane meM nAisI ke sapA saNa saMsthAle viruddha Aja jo kucha kArya ho rahe haiM jinako dekhakara hameM samAja kI cintA hone lagatI hai tathA unake nivAraNa ke liye hama kRta saMkalpa banate haiM / isaliye jo vyakti samAja sevA meM samarpita haiM tathA dhArmika kAryoM ko sampAdita karane meM jo sadaiva tatpara rahatA hai vahI samAja kA sajaga praharI hai| prastuta zIrSaka ke antargata hama kucha aise hI samAjaseviyoM kA jIvana paricaya upasthita kara rahe haiM jo sAmAjika kAryoM meM satat lage rahate haiM tathA jinakI sevAyeM samAja ke liye varadAna svarUpa haiN| -sampAdaka 1. zrI amaracanda pATanI, DibUgar3ha 2. zrI indaracanda pATanI,nalabAr3I 3. zrI kalyANamala bAkalIvAla, imphAla 4. zrI kapUracanda seThI,DImApura 5. zrI gajendrakumAra sabalAvata, imphAla 6. zrI candanala pahAr3iyA, imphAla 7. zrI cAMdamala gaMgavAla,DibUgar3ha 8. zrI cainarUpa bAkalIvAla,DImApura 9. zrI jayacanda lAla pATanI,gauhATI 10. zrI jayacanda lAla pATanI,tinasukiyA 11. zrI tanasukharAya seThI, imphAla 12. zrI trilokacanda pATanI,imphAla 13. zrI dAnamala sogAnI, gauhATI 14. zrI dhanarAja bagar3A,vijaya nagara 15. zrI dharmacanda pATanI, imphAla 16. zrI pannAlAla seThI,DImApura 17. zrI prasatra kumAra bAkalIvAla,silcara 18. zrI pUnamacanda seThI, gauhATI 19. zrI bAlacanda seThI,tinasukiyA 20. zrI madanalAla bAkalIvAla,gauhATI 21. zrI mannAlAla bAkalIvAla,imphAla 22. zrI mAMgIlAla chAbar3A,DImApura 23. zrI mAnikacanda gaMgavAla,gauhATI 24. zrI mahAvIra prasAda jaina rArA, nalabAr3I 25. zrI mahAvIra prasAda pATanI,DImApura 26. zrI ratanalAla dulIcanda vinAyakyA,DImApura 27. zrI rAjakumAra seThI,DImApura 28. zrImatI lADA devI seThIDImApura 29. zrI rAjendraprasAda rArA,tinasukiyA 30. zrI sAgaramala sabalAvata gaNadhara,DImApura 31. zrI sohanalAla bagar3A,vijayanagara 32. zrI sohanalAla bAkalIvAla.vijayanagara 33. zrI sohanalAla pATanI,gauhATI 34. zrI zAntilAla pANDyA,DidUgar3ha 35, zrI hukamacanda sarAvagI, gauhATI 36. zrI hIrAlAla pATaudI, DibrUgar3ha 37. zrI hulAsacanda seThI,tinasukiyA
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88/ jaina samAja kA vRhada itihAsa zrI aparacanda pATanI vartamAna meM AekI Ayu 65 varSa kI hai / Apane jIvana meM yadyapi sAmAnya zikSA hI prApta kI hai lekina ApakI sUjhabUjha,vyApArika dakSatA, netRtva karane kI zakti sabhI prazaMsanIya hai / Apake pitAjI zrI riddhakaraNa jI kA 35 varSa kI Ayu meM hI svargavAsa ho gayA aura mAtAjI zrImatI jaMvarIdevI kA abhI 10 varSa pUrva hI svargavAsa huA hai| vivAha : ApakA vivAha 15 varSa kI Ayu meM zrImatI mainA devI ke sAtha sampatra huaa| khyavasAya : gallA evaM kirANA,DibrUgar3ha evaM DImApura donoM hI nagaroM meM vyavasAya hai| santAra : cAra putra haiN| jyeSTha putra zrI padamakumAra 43 varSIya hai| patnI kA nAma zakuntalAdevI hai / Apake do putra evaM do putriyAM haiM / DImApura kA vyavasAya Apa hI dekhate haiN| dUsare putra zrI prasanna kumAra, Ayu-40 varSa,dharmapatnI saMtoSadevI,Apake tIna putriyAM evaM do putra haiN| tIsare putra zrI nirmalakumAra haiM / 35 varSIya haiM / dharmapalI lalitA devI haiM / pAMca putriyoM ke pitA haiM | caturtha putra zrI sureza kumAra haiN| 40 varSIya yuvA haiM / zrImatI trizalA dharmapatnI haiN| mainA devI dharmapatnI amaracandarjI pATanI vizeSa : zrI pATanI bI kA DibrUgaDha jaina samAja meM sammAnanIya sthAna hai / Atithya premI haiM / dazalakSaNa vatta ke upavAsa Apa eka bAra evaM ApakI dharmapatnI zrImatI mainA devI tIna bAra kara cukI haiM / DibUgar3ha meM lekhaka ko Apake ghara para Thaharane kA avasara mila cukA hai / Apane DivUgar3ha mandira ko nIMva lagAI thI tathA vahAM Ayojita siddhacakra vidhAna meM indra ke.pada se suzobhita huye the / dharmapatnI ke zuddha khAna-pAna kA niyama hai / muniyoM ko AhAra dene meM ruci rakhatI haiN| Apane saparivAra sabhI tIrthoM kI vandanA karatI hai| ApakI putravadhuyeM,zrImatI zakuntalAdevI zrImatI santoSa devI evaM lalitA devI ne evaM tIsare putra nirmalakumAra ne dazalakSaNa vrata ke upavAsa karane kA yazasvI kArya kiyA patA : riddhakaraNa amaracanda pATanI,mAhama bAjAra,DibrUgar3ha (aasaam)| zrI indaracanda pATanI janma tithi : saMvat 1964 zikSA : sAmAnya : kucAmana meM paM.cainasukhadAsa jI nyAyatIrtha ke chAtra rahe haiN| vyavasAya : gallA kA vyavasAya / ___ mAtA-pitA; sva. zrI nemIcanda jI kA saMvat 2008 meM svargavAsa huaa| mAtA sva. zrImatI candarI bAI - ApakA san 1982 meM svargavAsa ho cukA hai|
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvAMcala pradezakA jaina samAja / 89 vivAha : saMvat 1984 meM ApakA zrImatI basantIdevI jI ke sAtha vivAha huaa| lekina 22 varSa pUrva ApakA bhI svargavAsa ho cukA hai| parivAra putra-5 1. zrI mahAvIra prasAda jI Ayu 52 varSa patnI zrImatI manabharadevI / putra pAMca, putriyA~ cAra / - 2. zrI ratanalAla Ayu 50 varSa, patnI zrImatI bhAgavatI devI / putra 2, putriyAM pAMca hai| 3. zrI mohanalAla Ayu 48 varSa, patnI zrImatI AzA devI putra, putrayIna hai| 4. . zrI svarUpacanda - Ayu 46 varSa, patnI zrImatI suzIlAdevI / putra-2, putriyAM do haiN| 5. zrI dharmacanda - Ayu 44 varSa, patnI zrImatI ratanIdevI / putra 3, putriyAM do hai| 1 svarUpa canda pATanI mohanalAla pATanI dharmacandra pATanI jAgamatI dharmapatnI rakhanalAla pATanI patA: ratanalAla pATanI zrI ratanalAla ciraMjIlAla pATanI, kaoNleja ror3a, nalabAr3I (AsAma)
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90/ jaina samAja kA vRhad itihAsa zrI ratanalAla jI mahAsabhA ke sthAyI sadasya haiN| ApakI dharmapatnI zrImatI bhAgamatI devI atyadhita dharmaparAyaNA hai| bata upavAsa karatI rahatI haiN| pratidina eka bAra hI bhojana karatI haiN| Apake pitAjI zrI nandalAla jI evaM mAtAjI zrImatI vidyAvatI devI donoM hI paMcama pratimAghArI the| bhAgamatI jI dazalakSaNa vrata ASTAhikA Adi ke kitanoM hI bAra upavAsa kara cukI haiN| zrI indracanda jI indauravA (kucAmana, rAja) ke mUla nivAsI haiN| vahAM para vedo pratiSThA karavAkara melA bharavAyA thA jisakA pUrA kharcA Apake parivAra ne dahana kiyA thaa| nalabADI paMcakalyANaka meM AdinAtha ajitanAtha bhagavAna kI mUrtiyAM virAjamAna kI thI 1 Apake zuddha khAna-pAna kA niyama hai| AhAra dene meM pUrNa ruci rakhate haiN| pratidina pUjA-pATha karate haiN| Apane sabhI tIrthoM kI vandanA kara lI hai| Apake sabhI pAMcoM putra dhArmika svabhAva ke haiM tathA AjJAkI haiM! zrI kalyANamala bAkalIvAla janmatithi - ASAr3ha budI 9 saMvat 1979 zivA : prAimarI taka pitAjI : zrI chiganalAla jI - ApakA svargavAsa 40 varSa kI Ayu meM hI ho gayA thaa| svAvAsa ko karIba 60 varSa : .. ho gye| mAtAjI : zrImatI ghevarI devI * 85 varSa kI Ayu meM 15 varSa pUrva svargavAsa ho gayA / kalyANapala evaM mohanI devI bAkalIvAla vivAha : saM. 2004 meM zrImatI mohanI devI ke sAtha ApakA vivAha sampanna huaa| santAna : Apake tIna putra evaM pAMca putriyAM haiN| sabase bar3e putra zrI dharmabanda kA vivAha ho cukA hai| unakI patnI kA nAma sunItA hai| zeSa donoM putra kamala kumAra evaM ajita kumAra par3ha rahe haiN| pAMca putriyoM meM puSpA evaM saroja kA vivAha ho cukA hai| vInA, sumana evaM anitA tInoM par3ha rahI haiN| vizeSa : zrI bAkalIvAla jI mUla nivAsI karaDa tahasIla (dAtArAmagar3ha rAja) ke haiN| 45 varSa pUrva imphAla meM Akara vyavasAya karane lage aura phira yahIM ke ho gye| ApakI dharmapalI dhArmika prakRti kI haiN| ASTAhikA meM ATha upavAsa kara cukI haiN| zuddha khAna-pAna kA niyama hai| muniyoM ko AhAra detI rahatI haiN| tIrtha yAtrA meM donoM kI hI ruci hai| bAkalIvAla jI di jaina mandira imphAla kI kAryakAriNI ke sadasya haiM tathA caimbara oNpha kaoNmarsa ke TrasTI haiN| svabhAva se sarala evaM udAra manovRtti vAle haiN| patA : kalyANamala mohanalAla, pAvanA bAjAra,mandira ke pAsa,imphAla (maNipura)
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvAcala pradeza kA jaina samAja /91 zrI kapUracanda seThI 25 agasta, 1952 ko janmeM zrI kapUracanda seThI sva. zrI nemIcanda jI seThI ke tIsare putra hai jo chapaDA (rAja.) ke mUla nivAsI the| zrI nemIcanda jI seThI DImApura nagara ke prasiddha evaM lokapriya vyaktitva ke dhanI the| ve udAra evaM dhArmika pravRtti vAle sadagRstha the / unakA abhI cAra varSa pUrva hI 16.05.87 svargavAsa ho gyaa| unakI Ayu usa samaya 87 varSa kI thI unakI dharmapatnI phulIdevI Atithya premI haiN| lekhaka ko bhI unako ghara jAne kA avasara milA aura unakA Atithya evaM sneha pAkara atyadhika prasannatA huii| DImApura paMcakalyANaka meM Apa donoM indra indrANI pada se suzobhita huye the| sAtha hI meM mandira meM pratimA pratiSThita karavAkara virAjamAna kI thii| san 1976 meM jaba indumati mAtAjI kA saMgha DImApura AyA to ve saMgha ke saMghapati the / unhoMne sabhI tIrthayAtrAyeM bhI sampanna kI thii| Apa donoM ke zuddha khAna-pAna kA niyama thA tathA sAdhuoM kI sevA karane meM Ananda kA anubhava karate the / zrI kapUracanda ne nehU vizvavidyAlaya se bI.e. kiyA thA tathA nagAmI, asamiyA bhASAoM kA bhI adhyayana kiyaa| zrImatI jJAnAdevI ke sAtha di. 11 disambara 1976 ko ApakA vivAha sampanna huaa| Apa donoM ko do putra evaM do putriyoM ke mAtA-pitA banane kA saubhAgya prApta hai| AkAza evaM sAketa 5 varSa evaM 3 varSa kA hai tathA abhilASA ) varSa evaM priyA 7 varSa kI hai| sabhI cAroM par3ha rahe haiN| Apa bhI apane pitAjI kI taraha udAramanA evaM sabako sahayoga dene vAle haiN| liyo klaba ke san 1974-75 meM sekreTarI evaM 1975-76 meM adhyakSa rahe 1 DImApura lAyansa klaba ke san 1987-88 evaM 1988-89 meM Apa adhyakSa rahe the / mahAsabhA ke prati ApakI pUrI niSThA hai tathA usake dhruva phaNDa TrasTa ke TrasTI haiN| Apane mandira ke nava-nirmANa ke samaya mArabala lagAne meM pUrNa Arthika sahayoga diyA thaa| mujaphpharanagara, lUNavA evaM vaMrodiyA ke mandira ke jIrNoddhAra meM sahayoga diyA tathA sammedazikhara jI meM pharza evaM eka kamare kA nirmANa karAne kA prazaMsanIya kArya kiyaa| mAravAr3I sammelana (pUrvotara zAkhA) ke saMyukta maMtrI, DImApura jaina samAja ke kAryakArI sadasya, di. jaina auSadhAlaya ke maMtrI, caimbara oNpha kaoNmarsa ke sadasya evaM vIra vikAsa maMDala DImApura ke koSAdhyakSa haiM / zrI kapUracanda jI ke cAra bhAIyoM meM mahAvIra prasAda jyeSTha bhrAtA hai| Ayu 45 varSa kI evaM dharmapatnI kA nAma guNamAlA devI hai / Apa cAra putra evaM eka putrI ke pitA hai| ApakI patnI ne dazalakSaNa vrata kA eka bAra upavAsa kiyA thaa| Apake dUsare bhAI sva. zrI pavana kumAra the jinakA asamaya meM hI svargavAsa ho gyaa| ApakI patnI zrImatI sarojabAI ne eka bAra dazalakSaNa vrata ke upavAsa kiye the| Apake do putriyAM evaM eka dattaka putra hai / sureza kumAra Apake pitA zrI ke cauthe nambara ke 28 varSIya putra haiN| Apa bI kaoNma haiN| zrImatI kiraNadevI ApakI dharmapatnI haiM jo do putroM kI mAM bana cukI haiN| pAMcaveM putra zrI ajitakumAra haiM jo 25 varSIya yuvA haiN| ApakI patnI zrImatI saMgItA hai| sabhI bhAIyoM meM pUrA sAmaMjasya haiM tathA sabhI eka dUsare kA Adara evaM vinaya karate haiN| gRha saMcAlana evaM vyavasAya dekhane meM zrI kapUracanda jI kA vizeSa hAtha hai| ApakI mAtAjI bhI kriyAzIla mahilA haiN| Apake eka bahina bhI hai jisakA nAma saMtoSadevI hai tathA sva. nemIcanda ke choTe bhAI sva. campAlAla the jinake pavana kumAra dattaka putra the 1 patA : zrI mahAvIra saisa phlora eNDa oNyala mila, jaina Tempala ror3a, DImApura /
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 92 / jaina samAja kA vRhada itihAsa zrI gajendrakumAra salAvata ( gajarAja ) janmatithi: 27 sitambara, 1939, bhAdavA sudI 14 saMvat 1996 zikSA : prAimarI zikSA pitAzrI : megharAja jI sabalAghata kA san 1966 meM 62 varSa kI Ayu meM svargavAsa 1 mAtRzrI : zrImatI mohanIdevI svargavAsa 6 varSa pUrva ho cukA hai| vyavasAya : moTara pArTsa vivAha: san 1957 meM mer3atA nivAsI zrI nemIcanda jI seThI kI suputrI kamalA ke sAtha vivAha huaa| eka putrI mamatA hai jo par3ha rahI hai| putra -3 pavana kumAra (saroja kumAra) Ayu 25 / vivAhita dharmapatnI zrImatI kalpanA, manISa kumAra-17 varSa evaM mahendra kumAra-13 varSa donoM adhyayanarata haiN| . vizeSa : ApakI dharmapatnI tIna bAra tIrtha vandanA kara cukI haiN| Apa terahapaMtha vicAradhArA ke kaTTara samarthaka haiM / dRr3ha zraddhAnI evaM spaSTa vaktA hai| Apane apanA jIvana imphAla meM sarvisa ke sAtha prAraMbha kiyaa| 13 maI, san 1965 se apanA moTara pArTsa kA svatantra vyavasAya prAraMbha kiyA aura usameM paryApta saphalatA prApta kii| mAtA-pitA ke prati ApakI saccI bhakti thii| Apake pitAjI ko apane tIna bhavoM kI bAta yAda thI tathA Apake putra manISa ko pUrva janma kI bAteM yAda thii| pahale vaha jo kucha kahatA thA vahI hotA thaa| aba bhI prazna pUchane para vaha sahI bAta batalAtA hai| zrI sAgaramala jI savalAvata Apake choTe bhAI hai| kohimA meM digambara jaina mandira nirmANa meM Apane pUrA sahayoga diyaa| eka bAra kohimA meM Apane rAjamohanadAsa gAMdhI ko apane ghara para bulAkara unakA hArdika svAgata kiyA thaa| zrI sabalAkta jI sarala svabhAvI, milanasAra evaM vyavasAya meM ImAnadArI ko adhika sthAna dete haiM, Atithya premI haiN| Apa zrI mahAvIra grantha akAdamI jayapura ke upAdhyakSa haiN| patA : manoja oNTo mobAilsa, mahAtmA gAMdhI evenyU, imphAla (maNipura) / zrI candanamala pahAr3iyA zrI pahAr3iyA jI kA janma saMvat 1987 sAvana sudI paMcamI ko huA thA! Apane sAmAnya zikSA prApta kii| Apake pitAjI zrI campAlAla jI pahAr3iyA kA 80 varSa kI Ayu meM san 1956 meM svargavAsa huaa| usa samaya Apa kevala 26 varSa ke the| usake cAra varSa pazcAt ApakI mAtAjI zrImatI bhUrIbAI kA 1960 meM 60 varSa kI Ayu me svargavAsa ho gyaa| isake pUrva ApakA vivAha 16 varSa kI Ayu meM saMvat 2003 meM zrImatI umarAva devI ke sAtha sampanna ho gyaa| Apa gallA ke thoka vyApArI haiN| Apake cAra putra evaM tIna putriyAM haiN| jyeSTha putra zrIcanda bI.kaoNma. haiN| san 1974 meM indrA ke sAtha unakA vivAha huA thA / dUsare putra mahendra kumAra bhI bI.kaoNma. hai| Apa 1981 meM zobhA devI ke sAtha vivAhita huye haiN| tRtIya putra rAkeza kumAra bhI bI. kaoNma. haiN| vivAhita haiN| patnI kA nAma sunItA hai|
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvAMcala pradeza kA jaina samAja /93 putriyAM 3 haiN| prathama putrI puSpA kA nidhana ho cukA hai| saroja bI. e. hai tathA unakA vivAha bhI ho cukA hai| tRtIya putrI sumana kumArI abhI avivAhita hai| vizeSa : zrI pahAr3iyA jI imphAla ke pratiSThita sajjana haiN| dhArmika ruci rakhate haiN| kizanagar3ha paMcakalyANaka meM Apa donoM pati-patnI saudharma indra-indrANI ke pada se suzobhita hokara mandira meM munisuvratanAtha kI pratimA virAjamAna karane kA saubhAgya prApta kiyA / nalabADI paMcakalyANaka ke avasara para bhagavAna para puSpa varSA kii| sabhI tIrthoM kI vandanA kara cuke haiN| dharmapatnI zuddha khAna-pAna kA niyama hai| Apa donoM hI muniyoM ko AhAra dene meM ruci rakhate haiN| mahAsabhA ke tIrtha kSetra surakSA phaNDa ke TrasTI haiN| esosiyeTeDa caimbara oNpha kaoNmarsa TrasTa imphAla ke TrasTI membara haiN| jayapura jilA kAMgresa kameTI ke sadasya raha cuke haiN| Apake bar3e bhAI zrI mohana lAla jI haiN| Ayu 65 vrss| patnI manabhara devI haiN| unake eka putra evaM pAMca putriyAM haiN| putra suzIla kumAra bI.kaoNma. haiN| vivAhita haiN| patnI kA nAma saritA hai| eka putra evaM eka putrI hai| putriyAM vimalA, sulocanA, jayakumArI, rUpAdevI evaM kiraNa sabhI vivAhita haiN| pati-patnI ke zuddha khAna-pAna kA niyama hai| donoM hI brahmacarya vrata dhArI haiN| eka bAra donoM ne dazalakSaNa vrata ke upavAsa bhI kiye the| sabhI tIrthoM kI vandanA kara lI hai| patA : mohanalAla candanamala jaina, campA nivAsa, imphAla (maNipura) 1 zrI cAMdamala gaMgavAla janmatithi : 60 varSa kI Ayu zikSA aSTama kakSA taka / mAtA-pitA sva. zrI chogAlAla jI ApakA svargavAsa 70 varSa kI Ayu meM karIba 42 varSa pahale huA / : mAtRzrI zrImatI gulAba devI kA svargavAsa 000 varSa kI Ayu meM huaa| vyavasAya: hoTala, bAradAnA / vivAha : 45 varSa pUrva zrImatI patAsI devI ke sAtha sampanna huaa| santAna : Apake do putriyAM evaM eka dattaka putra haiM / putriyAM suzIlA evaM zakuntalA donoM vivAhita haiN| putra (dattaka) zrI azoka kumAra 31 varSIya haiN| unakI dharmapatnI zrImatI puSpA ke do putriyAM hai| vizeSa : hasteDA (rAja.) meM di. jaina mandira Apake pUrvajoM dvArA nirmita hai| apane dhAma hasteDA meM chogAlAla gulAba devI kI smRti meM eka haoNspiTala banavAkara rAjya sarakAra ko saMcAlana ke liye diyA huA hai| ApakI dharmapatnI zrImatI patAsI devI dazalakSaNa vrata ke upavAsa kara cukI haiN| gaMgavAla sAhaba jaina mandira grAhama bAjAra DibrUgar3ha ke pichale 13 varSa se adhyakSa haiN| Atithya premI haiM tathA sAmAjika kAryoM meM bahuta ruci lete haiN| zrI cAMdamala jI lekhaka ke samadhI haiN| patA : gaMgavAla bhavana, pI. ena. roDa, zAnti pADA, DibrUgar3ha (AsAma)
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94/ jaina samAja kA vRhad itihAsa zrI cainarUpa bAkalIvAla janma tithi:9 agasta,san 1936 S zikSA : gauhATI vizvavidyAlaya se san 1957 meM bI.kaoNma. / zrI cainarUpa bAkalIvAla stra, zrI bhaMvarIlAla jI bAkalIvAla ke caturtha putra haiN| sva, bAkalIvAla jI di. jaina mahAsabhA ke adhyakSa the aura apane jamAne ke samAja ke rASTrIya netA mAne jAte the| bAkalIvAla jI kI mAtA zrImatI malakha devI dharma parAyaNA mahilA ratna thIM jinakA svargavAsa huye 20 se bhI adhika varSa ho gaye / bI.kaoNma.karane ke eka varSa pazcAt vAkalIvAla jI kA san 1958 meM rAya sAhaba cAMdamala jI pANDyA kI suputrI zrImatI suzIlA devI ke sAtha vivAha huaa| rAya sAhaba bhI mahAsabhA ke bahucarcita adhyakSa rahe / isa taraha bhAgya se cainarUpa jI ko samAja ke bahucarcita netA ke rUpa meM sasura evaM pitAzrI donoM kA hI zubhAzIvAda milatA rhaa| bAkalIvAla jI ne vivAha ke pUrva hI moTara vyavasAya prArambha kara diyA thA jisameM unheM acchI saphalatA prApta huI / vaise to Apake tIna bar3e bhAI sarva zrI nathamala jI, prasatra kumAra jI evaM mannAlAla jI haiM jinakA sabhI kA paricaya bhI prastuta itihAsa meM diyA hai evaM tIna bahinoM kA bhAgyazAlI parivAra hai / Apa svayaM ko bhI do putra evaM eka putrI kA pitA banane kA saubhAgya milA hai| Apake donoM putra saMjaya bAkalIvAla evaM aruNa bAkalIvAla ucca zikSita yuvaka | haiN| saMjaya kumAra kA janma 3 pharavarI 1962 ko huaa| usane bhI apane pitAjI ke padacinhoM para calate huye bI.kaoNma. taka adhyayana kiyA tathA madhyapradeza ke prasiddha vyavasAyI evaM samAja netA zrI pArasa kumArajI gaMgavAla kI putrI prIti ke sAtha vivAha huA / apane pitA evaM pitAmaha ke samAna saMjaya bhI sevAbhAdI yuvaka haiM tathA eka bAlikA kI jAna bacAne ke kAraNa Apako suzIlA devI dharmapatnI cainarUpa vIratA kA rASTrIya padaka pradAna kiyA jA cukA hai| dUsare putra arUNa kumAra ne bIkaoNma.evaM emabIe kiyA aura bhAgya se ise bhI mahAsabhA ke vartamAna adhyakSa zrI nirmalakumAra seThI kI supatrI vadhU ke rUpa meM prApta huI hai| ApakI eka putrI saMgItA abhI adhyayana kara rahI hai| vizeSa : zrI cainarUpa jI kA pUrA jIvana hI sAmAjika jIvana hai / mahAsabhA ke ve kAryAdhyakSa haiN| isaliye deza kI sampUrNa samAja se milane kA unako avasara milatA rahatA hai| unakI kAryazailI bhI sabako Azcarya meM DAlane vAlI hai / karo yA maro meM vizvAsa rakhane vAle haiM tathA kisI bhI samasyA para zIghra hI nirNaya lete haiN| samasyA ko laTakAnA unakI Adata meM sammilita nahIM dhArmika parivAroM se jur3e hone ke kAraNa ApakA jIvana bhI dhArmika jIvana banatA jA rahA hai / sonAgiri siddha kSetra para Apane naMga anaMga kumAra kI pratimA virAjamAna kI hai / isake atirakta Apane zikharajI ke samavazaraNa meM,zAnti vIra nagara zrI mahAvIra jI meM,hummaca padmAvatI tIrtha meM evaM DImApura ke mandira meM apanI ora se eka-eka pratimA virAjamAna karane kA pavitra kArya kiyA hai|
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvAMcala pradeza kA jaina samAja /95 sAmAjika saMsthAoM kI bahuta lambI sUcI hai jinameM Apane kisI na kisI rUpa meM apanI sevAyeM dI haiM inameM kucha saMsthAoM ke nAma nimna prakAra haiM : 1. . vartamAna meM bhA. di. jaina mahAsabhA ke kAryAdhyakSa haiM isake pUrva Apa upAdhyakSa the / 2. pUrvAJcala mahAsabhA ke prArambha se hI adhyakSa haiN| 3. zAntivIra siddhAnta saMrakSaNI sabhA ke upAdhyakSa evaM zAntivIra saMsthA ke upAdhyakSa haiN| 4. lUNavA (rAja) tIrtha kSetra kameTI ke upAdhyakSa haiN| 5. hastinApura sthita jambUdvIpa kI kAryakAriNI sadasya, svAdvAda zikSaNa pariSad ke pahale mahAmantrI evaM vartamAna meM upAdhyakSa hai / 6. bhagavAna bAhubalI sahasrAbdI mahAmastakAbhiSeka kameTI ke sadasya rahe tathA pAMca svarNakalaza lekara bhagavAna bAhubali kA abhiSeka karane kA saubhAgya prApta kiyA / 7. bhagavAna mahAvIra 25()() vAM parinirvANa samAroha samiti, dharmacakra, jambUdvIpa jJAna jyoti ke pUrvAJcala ke adhyakSa rhe| 8. pichale 20 varSoM meM Ayojita hone vAle paMcakalyANakoM meM kisI na kisI rUpa se sakriya yogadAna diyA hai aura de rahe haiM / I 9. sonAgira paMcakalyANaka ke avasara para jaina yuvA ratna kI upAdhi se alaMkRta huye the / 10. videza yAtrA meM ruci/ aba taka san 1970 meM jApAna kI tathA san 1985 meM yUropa kI yAtrA kara cuke haiN| 11. lAyansa klaba DImApura ke san 1968 meM sadasya banane ke pazcAt Apako uttama niHsvArtha sevAoM ke AdhAra para aneka upAdhiyoM se alaMkRta kiyA jAtA rahA hai| 12. maNipura caimbara oNpha kaoNmarsa ke 100 varSa taka mahAmantrI bhI rhe| DImApura kAMgresa (AI) ke sakriya sadasya haiN| pI. eNDa TI. salAhakAra samiti meM nAgAlaiNDa zAsana kI ora se sadasya haiN| 13. bAkalIvAla jI zrI mahAvIra grantha akAdamI jayapura ke saMrakSaka evaM jaina itihAsa prakAzana saMsthAna ke parama saMrakSaka vizeSatAyeM : kaTTara muni bhakta haiN| ArSa mArgI haiN| ojasvI vaktA, kuzala maMca saMcAlaka, madhura bhASI evaM samAja sevA meM samarpita yuvA udyogapati haiN| patA: bAkalIvAla moTarsa, DImApura (nAgAlaiNDa) /
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 96 / jaina samAja kA bRhad itihAsa zrI jayacanda lAla pATanI janmatithi :- Asoja sudI 10 saMvat 1981 | ApakA janma vijayAdazamI ke zubha dina huA / zikSA :- ajamera borDa se Apane maiTrika kiyA / * TI.vI. DisTrIbyUTarsa evaM saplAyarsa / vyavasAya : mAtA-pitA- pitA zrI lAlacanda jI pATanI, 84 varSa kI Ayu meM 14 varSa pUrva ApakA svargavAsa huA thaa| mAtAjI zrImatI malakhU devI kA svargavAsa bhI usI varSa huaa| ApakI Ayu 82 varSa kI thii| vivAha: san 1947 meM ApakA vivAha zrImatI patAsIdevI ke sAtha saMpanna huA / santAna :- Apake cAra putra haiN| sabhI ucca zikSita haiM tathA vivAhita haiN| sabase bar3e putra mahIpAla pATanI sI. e. haiN| 38 varSIya haiN| patnI kusumadevI do putra evaM do putriyoM kI mAtA hai| dUsare putra sureza kumAra bI.kaoNma hai| saroja devI dharmapatnI hai| tIna putriyAM evaM eka putra ke mAtA-pitA haiN| tIsarA putra subhASa 33 varSIya hai| bo.kaoNma. haiN| lakSmIdevI patnI hai, do putra evaM eka putra kI jananI hai| caturtha putra pavanakumAra bhI bI.kaoNma. hai / 32 varSa ke yuvA haiN| patnI kA nAma zobhanA hai| do para evaM eka patrI hai| : vizeSa : pATanI jI sAmAjika evaM dhArmika svabhAva ke milanasAra, Atithya premI evaM sarala svabhAvI haiN| samaya-samaya para dhArmika kAryoM meM utsAha se bhAga lete haiN| nalabAr3I evaM bhAvanagara (saurASTra) ke paMcakalyANaka pratiSThA meM indra ke pada se suzobhita ho cuke haiN| 13 varSa pUrva tejapura meM siddhacakra maMDala vidhAna karavAkara apAra puNya arjana kara cuke haiN| Apake mAtA-pitA muniyoM ko AhAra evaM unakI sevA meM lage rahate the| vartamAna meM Apa di. jaina samAja gauhATI ke upAdhyakSa, mahAvIra bhavana TrasTa gauhATI ke upAdhyakSa evaM di. jaina vidyAlaya ke saMyukta maMtrI haiN| lAyansa klaba gauhATI ke saMsthApaka sadasya haiN| svayaM pUre yUropa kA 1991 meM bhramaNa kara cuke haiN| Apake suputra sureza evaM subhASa dakSiNa pUrva eziyA kA bhramaNa kara cuke haiN| sabhI jaina tIrthoM kI do bAra vaMdanA kara cuke haiN| patA - maiM. IsTarna ilekTronika evaM ikvipamenTa, mahAvIra bhavana, eTI. ror3a, gauhATI (AsAma) zrI jayacanda lAla pATanI jaina pitA :- sva. sUrajamala jI pATanI, 80 varSa kI Ayu meM 26 varSa pUrva svargavAsa / . mAtA :- sva. ghevarI bAI, 15 varSa pUrva 68 varSa kI Ayu meM svargavAsa / janmatithi :- phAlguNa sudI 14 saMvat 1981 DibrUgar3ha (AsAma meM) zikSA : sAmAnya, AsAmI, hindI donoM hI bolacAla kI bhASA haiN|
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvAMcala pradeza kA jaina samAja /97 vivAha saMvat 1987 mAgha sudI 7 Deha meM palI :zrImatI ratanI devI Deha (rAja) dhArmika pravRtti / vrata upavAsa karane meM pUrNa ruci,do bAra dazalakSaNa vrata ke upavAsa evaM eka bAra aSTAlikA meM ATha dina ke upavAsa kara cukI haiN| 20 varSa se zuddha khAna-pAna ke niyama kA pAlana kara rahI haiM / muniyoM ko AhAra dene meM bahuta ruci hai| parivAra : puva pAMca 1. prakAzacanda :bI.kaoNma,46 varSa kI Ayu,vivAhita patnI zrImatI kiraNadevI,eka putra evaM cAra putriyAM,zrI nirmala kumAra jI seThI ke sADhU haiM / do putriyoM kI zAdI ho cukI hai| 2. zAntikumAra :bI.kaoNma.,39 varSa kI Ayu,palI suzIlA devI, suputrI nemIcanda jI U bar3ajAtyA (nAgaura), kalakattA,do putra eka putrI / donoM bhAI nAhara kaTiyA meM vyavasAyarata haiN| ratanI devI dharmapatnI vayacanda lAla pATanI 3. mahAvIra prasAda : bI.kaoNma., 33 varSa, patnI saMtoSa devI, do putr| saMtoSadevI ne dazalakSaNa vrata kiye the| 4. azoka kumAra : vI.kaoNma., 30 varSa patnI-premadevI,do putra donoM bhAI gauhATI meM vyavasAyarata haiN| 5. bimalakumAra : bI.kaoNma., 28 varSa patnI saMgItA-vimala kumAra dazalakSaNa vrata ke upavAsa kara cuke haiN| dhArmika : donoM pati-patnI ne brahmacarya vrata le rakhA hai| donoM kA hI pUrNata: dhArmika jIvana hai / pATanI jI prabhAvazIla vyakti haiM, lokapriya haiM tathA tyAgI evaM satyazIla haiM / sAmAjika tinasukiyA di. jaina paMcAyata ke 37 varSa se mantrI haiN| yahAM sampatra vedI pratiSThA samAroha ke mahAmaMtrI raha cuke haiM / nezanala caimbara oNpha kaoNmarsa ke pUrva adhyakSa,hindI,iMgaliza hAIskUla sosAyaTI ke upasabhApati raha cuke haiM / mAravAr3I paMcAyatI dharmazAlA ke vartamAna meM pradhAnamaMtrI,tinasukiyA ejayUkezana TrasTa ke TrasTI hai / hindI esa hAIskUla ke upasabhApati,nyU hAI skUla evaM nyU prAimarI skUla kI mainejiMga kameTI ke upasabhApati, bhAratavarSIya mAravAr3I sammelana, tinasukiyA zAkhA ke upasabhApati, bhA. di.jaina mahAsabhA pUrvAncala zAkhA ke upasabhApati evaM kendrIya samiti kI kAryakAriNI ke sadasya,tinasukiyA zmazAna bhUmi samiti ke koSAdhyakSa, bhairUbaksa mUlacanda chAbar3A cerITebila mur3hakuvAkhAnA (AsAma) ke TrasTI haiN| zrI anAtha gorakSA samiti, Deha (rAja) kI kAryakAriNI ke sadasya haiM / pUjya AryikA supArzvamatI jI ke saMgha kA tinasukiyA meM cAturmAsa ke samaya mahAmaMtrI ke rUpa meM kArya kiyA tathA inake atirikta tinasukiyA kI anya sabhI saMsthAoM se jur3e huye haiM / tinasukiyA samAja ke pramukha samAjasevI,AsAma pradeza ke atyadhika sammAnita vyakti haiM / sevAbhAvI jIvana jIne vAle haiN| patA : jayacanda lAla jaina eNDa kampanI,eTI ror3a,tinasukiyA (AsAma)
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98/ jaina samAja kA vRhad itihAsa zrI tanasukharAya seThI janmatithi: bhAdavA sudI 6 saMvat 1980 zikSA : sAmAnya zikSA pitAjI : zrI haradevalAla jI seThI, san 1928 meM Apako pAMca varSa kA chor3akara svargaloka sidhAra gaye / mAtAjI zrImatI candrAvatI devI kA nidhana san 1980, Ayu 72 varSa vivAha : 19 veM varSa meM zrI bodUlAla jI pATodI kI putrI zrImatI umarAvadevI ke sAtha saMpanna huA / vyavasAya : gallA evaM kapar3A zrI trilokacanda pATanI saMtAna putra eka zrI vijayakumAra seThI, zikSA bI.e. taka tathA Ayu 32 varSa - vivAhita / patnI zrImatI saritA devii| Apake sAta putriyAM haiM- tArAmaNi kiraNabAlA, saMtoSa, rAjakumArI, sumitrA, saroja evaM miinaa| sabhI vivAhita haiN| zrImatI kiraNabAlA mahilA jAgRti saMgha jayapura kI variSTha sadasya raha cukI haiN| tArAmaNi ke pati zrI vevaracanda jI vijayanagara pUrvAJcala ke mahAsabhA ke mantrI haiN| devI tanasukhaya seThI vizeSa : zrI seThI jI bahuta hI sarala, saumya evaM madhura svabhAva ke haiN| vigata 25 varSoM se di. jaina samAja imphAla ke mantrI haiN| pUrvAJcala pradeza mahAsabhA ke upAdhyakSa haiN| muniyoM ko AhAra meM ruci lete haiN| apane gAMva berI meM jaba vedI pratiSThA huI thI taba donoM ko sodharma indra-indrANI banane kA saubhAgya prApta huA thaa| patA : maisarsa motIlAla ghIsAlAla, pAvanA bAjAra, imphAla (maNipura) janmatithi: bhAdavA sudI 7, saMvat 1985 zikSA : prAimarI kakSA taka adhyayana mAtA-pitA : pitAjI zrI phUlacanda jI pATanI the jinakA san 1958 meM hI mAtra 51 varSa kI Ayu meM svargavAsa ho gayA / mAtAjI zrImatI nArAyaNI devI kA 75 varSa kI Ayu meM san 1980 meM svargavAsa huA thA / vivAha : saMvat 2009 meM zrImatI icaraja devI se pAMcavA (rAjasthAna) meM huaa| saMtAna : eka mAtra putra prakAzacanda pATanI, kalakattA vizvavidyAlaya se bI. kaoNma. kiyA hai| Ayu 40 varSa / dharmapatnI zrImatI zazi jaina, Apake do putra evaM eka putrI hai| putrI - 2 trimalA evaM saroja donoM kA vivAha ho cukA hai|
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvAMcala pradeza kA jaina samAja /99 vizeSa : ApakA mUla pAma rAmapurA berI hai jahAM se Apake pitAjI 1928 meM imphAla Aye aura yahIM ke ho gye| pATanIjI kA vyaktitva bar3A vizAla hai tathA vividha gatividhiyoM se sampanna hai| unameM se Apake jIvana meM kucha mahatvapUrNa ghaTanAyeM nimna prakAra hai : dhArmika : ApakI dharmapatnI ke pitAjI arthAt Apake zvasura ne pAMcavA meM paMcakalyANaka mahotsava sampatra kraayaa| sAmAjika sevA : I. esosiyeTa maNipura caimbara oNpha kaoNmarsa ke 9 varSa taka mantrI rahe aura phira vAisa presIDenTa rahe / 2. zrI di.jaina mahAvIra hAIskUla ke do varSa taka presIDenTa rahe / Apane hI use miDila kakSA se hAIskUla banAkara use sarakAra se mAnyatA dilaaii| 3. Apane lar3akiyoM ko kaoNleja zikSA kI ora pravRtta kiyA / isake pUrva lar3akiyoM ko UMcI kakSAoM meM nahIM par3hAyA karate the| tatamAna meM Apa5 varSoM se jaina samAja paMcAyata imphAla ke vAisa presIDenTa haiN| 5. sAmAjika kurItiyoM ne saraka kurIti koja kI yaHmale meM apanA ga yogadAna diyaa| 6. Apane aneka samAja sudhAroM ko lAgU kraayaa| vyartha ke kharca evaM pradarzana ko samAja meM baMda karAyA gyaa| 7. Apane ena jI kaoNleja kI sthApanA karane meM pUrA sahayoga diyA tathA Apa do varSa taka rAjya kI ora se kaoNleja saMcAlana kameTI ke sadasya manonIta kiye gye| 8. oNla iNDiyA DAka kameTI maNipura ke vAisa presIDenTa rahe / 5. gata pAMca varSoM se Apa saMgIta kalAmaMdira kaoNleja ke vAisa presIDenTa haiN| 10. phemelI plAniMga kameTI ke sadasya haiN| II. mAnava samAja vikAsa sosAyaTI ke presIDenTa hai| 12. janahita ke liye nirmANAdhIna mAravAr3I Arogya bhavana ke presIDenTa haiN| 13. Apa iNDiyA nazAbandI samiti maNipura ke vAisa presIDenTa vigata 4 varSa se haiM / 14. nArI samAja sudhAra samiti maNipura ke saMsthApaka evaM nArI ke liye vAliTiyara kora ke saMsthApaka banakara use protsAhita kiyaa| 15. eka varSa taka himAcala melA saMgha maNipura ke vAisa presIDenTa rahe | 16. northa vesTa DIlara esosiyezana-imphAla ke pAMca varSa se presIDenTa rhe| 17. sImenTa DIlarsa esosiyezana ke presIDenTa rhe| 18, pUrvottara pradezIya mAravAr3I mahilA kalyANa samiti ke TrasTI haiN| 19, apanI A~kheM haoNspiTala ko pradAna kara cuke haiN| 20. bhagavAna mahAvIra nirvANa mahotsava meM pracAra mantrI, jaina ceyara skanA ke liye prayatnazIla,zAkAhAra ke prabala pracAraka hai| 21. maNipura kRSi kaoNleja ke vAisa presIDenTa rahe jise bAda meM rAjya sarakAra ne anyatra sthAnAntarita kara diyaa|
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100/ jaina samAja kA vRhada itihAsa isa prakAra zrI pATanI kA jIvana sAmAjika sevAoM se ota-prota hai| isase ApakI kAryazailI kA patA calatA hai| maNipura sTeTa meM aisA koI kArya nahIM hotA jisameM ApakA kisI na kisI rUpa meM sahayoga nahIM milatA hai| zrI dAnamala saugAnI janma : saMvat 1981, sthaan-sujaangddh'| zikSA : sAmAnya - miDila kakSA taka / mAtA-pitA : sva.zrI nArAyaNa mala jI saugAnI ApakA 18 varSa pUrva svargavAsa huaa| mAtAjI zrImatI harakIdevI kA karIba 45 varSa pUrva hI svargavAsa ho gayA thaa| usa samaya Apa kevala 22 varSa ke the| vyavasAya : peTroliyama, proDakzana (paiTrola, DIjala, mobila oNyala) Adi ke thoka vikretaa| vicAra : saMvat 1080 aka vipakamarA devI ke sAtha sampatra huaa| Apa donoM ko pAMca putra evaM cAra putriyoM ke mAtA-pitA hone kA saubhAgya prApta hai| lekina prathama putrI zrImatI tArAdevI kA svargavAsa ho cukA hai| zeSa tInoM hIrAdevI, mainAdevI, maMjUdevI kA vivAha ho cukA hai| 1. sabase bar3e putra sampatalAla 44 varSIya haiM / unakI mainAdevI dharmapatnI hai / eka putra evaM eka putrI ke pitA haiM / 2. dvitIya putra zrIpAla sogAnI 8 varSIya haiM / zrImatI maMjUdevI unakI dharmapalI haiM Apake eka putra evaM do putriyAM haiN| 3. tRtIya putra zrI lakSmInArAyaNa 36 varSIya yuvA hai / zrImatI USAdevI unakI dharmapatnI haiM | unako do putra evaM eka putrI prApta hai / Apake caturtha putra prasatrakumAra 23 varSIya yuvA hai,zrImatI alakAdevI dharmapatnI haiN| Apake eka putra hai / paMcama putra manojakumAra 20 varSa ke haiM tathA bI kaoNma.meM par3ha rahe haiN| vizeSa : saugAnI jI san 1943 meM gauhATI Aye / yahAM Ane ke pazcAt unhoMne 30 varSa taka sarvisa kI usake pazcAt apanA kArobAra kiyA jo 18 varSa se cala rahA hai | zrI saugAnI jI dhArmika evaM sAmAjika vyakti haiN| Apa sujAnagar3ha paMcakalyANaka pratiSThA meM indra ke pada ko suzobhita kara cuke haiN| naziyAM sujAnagar3ha meM samavazaraNa vedI Apake dvArA banavAI huI hai tathA candraprabhu svAmI kI cAroM pratimAyeM evaM caubIsI meM AdinAtha svAmI kI pratimA bhI Apake dvArA virAjamAna kI huI hai| Apane deza kI do bAra tIrtha vaMdanA saparivAra kI hai| AcArya dharmasAgara jI mahArAja se Apane zuddha khAna-pAna kA niyama liyA thA / kaTTara munibhakta haiM tathA AhAra Adi dete rahate haiM / sAta bAra dazalakSaNa khata ke upavAsa kara cuke haiM | ApakI patnI dharmaparAyaNA tathA munibhakta haiM unako bhI zuddha khAna-pAna kA niyama hai,sabhI dhArmika kAryoM meM sAtha rahatI haiN| di.jaina mahAsabhA ke AjIvana sadasya haiM / mahAsabhA ke dhruva phaMNDa TrasTa ke TrasTI haiM / samyakajJAna evaM vItarAga vANI ke AjIvana sadasya hai| ApakA paiTrola pampa gauhATI se 30 ki.mI. bAIrUTa cAralI enaeca-37 para hai | patA : dAnamala saugAnI eNDa sansa,phainsI bAjAra,gauhATI (AsAma)
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dhanarAja bagar3A ( kAsalIvAla) zrI dhanarAja bagar3A, vijayanagara (AsAma) ke pratiSThita zreSThI haiN| ApakA janma saMvat 1964 meM huA thaa| Apake pitA kA nAma zrI jaitarUpajI evaM mAtA suganIbAI thI / prArambhika zikSA prApta karane ke pazcAt Apa vyavasAya meM laga gye| vaise Apa mUlataH kasumlI grAma ke nivAsI the jo nAgaura jile meM sthita hai| vahAM se lADanUM Aye aura lADanUM se phira palAsabADI cale gye| san 1958 meM jaba palAmavADI brahmaputra nadI kI bAr3ha meM baha gayA to vijayanagara basAkara vahIM rahate rahane lge| vijayanagara ko basAne ke liye jo samiti banI thI usa kameTI ke Apa adhyakSa the | isa prakAra kahA jA sakatA hai ki vijayanagara ko basAne vAloM meM ApakA pramukha yogadAna rhaa| sva. nArAyaNI devI dharmapatnI dhanarAja bagar3A zrI dharmacanda pATanI pUrvAMcala pradeza kA jaina samAja /101 ApakA vivAha zrImatI nArAyaNI devI ke sAtha huaa| jinakA kucha samaya pahale svargavAsa ho cukA hai| Apako 6 putra evaM putrI ke pitA banane kA saubhAgya prApta hai| putroM ke nAma sarva zrI trilokacaMda bagar3A, zrIpAla, zAntilAla, ghevaracaMda, prakAzacanda evaM uttamacanda bagar3A haiN| ApakI eka mAtra putrI kA nAma kaMcana hai / Apa varSo se vijayanagara jaina samAja ke pramukha haiM tathA samAja kI pratyeka gatividhi meM Age rahate haiN| san 1976 evaM 1978 meM vijayanagara meM hone vAle paMcakalyANaka samiti ke Apa adhyakSa the| ApakI ora se vijayanagara ke maMdira meM do pratimAyeM virAjamAna kI giiN| patA : vijayanagara (AsAma) janmatithi: 1 apraila, 1936 zikSA: san 1957 meM maNipura kaoNleja se bI.kaoNma. pAsa kiyA / pitA : sva. zrI jauharImala jI pATanI, ApakA mAtra 55 varSa kI Ayu meM 1967 svargavAsa ho gayA / mAtA : zrImatI bhaMvarI devI pATanI, Ayu 75 varSa / vivAha : varSa 1953 meM zrImatI zarbatI devI ke sAtha sampanna huA / santAna putra 3 1. prabhAta kumAra - Ayu 30 varSa, vivAhita, patnI maMjU devI, putra-1, putrI - 1 2. sunIla kumAra Ayu 28 varSa, vivAhita, patnI nItA /
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1021 jaina samAja kA bRhad itihAsa 3. Aloka kumAra - Ayu 20 varSa adhyayanarata / putrI -1, citrA-zrIharakacaMda jI pANDyA ke suputra vimalakumAra jI se vivAhita / vizeSa : rASTrapati dvArA 24 mArca 1984 ko "padma zrI" kI mAnada upAdhi se sammAnita / Apa jaina samAja ke sambhavataH prathama vyakti haiM jinako bhArata sarakAra ne padmazrI kI upAdhi se vibhaSita kiyA hai| ApakI sAmAjika sevAoM ke upalakSa meM "samAja rala" kI upAdhi se vibhUpita kiyA gyaa| maNipura ke vyAvasAyika samudAya kI ora se, janavarI 1991 meM bhAratIya janatA pArTI ke adhyakSa aura saMsada meM virodhI dala ke netA zrI lAlakRSNa ADavANo jI ne svarNa padaka sva. kastUrI canda gaTanI pradAna kara sammAnita kiyaa| caimbara oNpha kaoNmarsa meDikala senTara Apake hI prayAsoM kA pariNAma hai / aisA meDikala senTara pUre uttara-pUrvI bhArata meM nahIM hai| isa aspatAla meM Adhunika yantra lagAye gaye haiN| dhArmika : verI ke mandira meM mUrti virAjamAna karane kA yazasvI kArya kiyA / ApakI mAtA jI ke zuddha bhojana karane kA niyama hai / ve muniyoM ko AhAra Adi detI rahatI haiM / bhAratavarSIya digambara jaina mahAsabhA ke upAdhyakSa,sTa phaNDa ke sadasya haiM / sApAjika : aisosiyeTa maNipura caimbara oNpha kaoNmarsa ke pichale 15 varSoM se Apa sarvasammati se adhyakSa haiN| aisosiyeTeSTha maNipura caimbara oNpha kaoNmarsa meDikala keyara eNDa risarca senTara ke bhI Apa isakI sthApanA se hI adhyakSa haiM. pUrvottara pradezIya mAravADI sammelana ke bhI adhyakSa haiM / DibUgar3ha sammelana meM Apako sammAnita kiyA gayA thaa| lAyansa klaba 322, DI jaina ke DipTI DisTrikTa gavarnara / pATanI jI pUrvAncala pradeza ke yuvA samAja sevI evaM atyadhika sammAnita vyakti haiM / paNipura pradeza kI aneka saMsthAoM ke Apa sakriya kAryakartA evaM netA haiM 1 bhArata sarakAra ne Apako Direct Taxes Advistry Committee for North East Region Public Gricvance Cell of Customs and Central Excise for Nyrth East Region kA sadasya manonIta kiyA hai| maNipura ke sabase adhika lokapriya evaM prasiddha vyakti evaM kastUrI canda jI pATanI ke pautra haiM jinheM imphAla (maNipura) meM Aye 10 varSa se bhI adhika samaya ho gyaa| sabase pahale zrI kAlUrAma jI pATanI pitAzrI kastUrIcanda jI ne berI,pilAnI se yahAM Akara apanA vyavasAya prArambha kiyA thA / ___ patA : kastUrIcanda jauharImala,thAMgala bAjAra, imphAla (maNipura) zrI pannAlAla seThI ApakA janma 3 akTUbara, 1948 meM jhuMjhunU (rAjasthAna)jile meM sthita chApar3A grAma meM huA thA / Apa sva.zrI kanhaiyAlAla jI seThI ke jyeSTha putra hai / zizukAla meM hI Apake dhArmika saMskAra pravala bana gaye the ! jaba kabhI mAtA-pitA ke sAtha muniyoM ke darzana karane jAte to unake caraNoM meM lipaTa jAte / jaba Apa kevala 17 varSa ke the tabhI ApakA vivAha zrImatI saritA ke sAtha ho gyaa| saritA bhI dharmasaritA ke rUpa meM prApta huI / Apa donoM ko tIna putra saMjaya, rAjeza evaM ravi aura eka putrI lalitA ke
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvAMcala pradeza kA jaina samAja /103 mAtA-pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| pitAjI kI mRtyu ke pazcAt Apane sAdhuoM kI bhakti meM apane Apako samarpita kara diyaa| Apa zrI diga. jaina mahAsabhA ke baiyyAvRtta vibhAga ke mantrI haiM / eka bAra supArzva sAgara jI mahArAja, cAra nAra AryikA spArzvamanI jI mAtAjI tIna bAra AryikA jJAnamatI mAtAjI aura AcArya zrI vimala sAgara jI mahArAja ke san 1978 se aba taka ke janma divasa ke upalakSya meM gata 13 varSoM se Apa sAdharmI bhAI-bahinoM ko prIti bhoja dete A rahe haiN| AcArya zrI kA Apako pUrNa ArzIvAda hai| Apane DImApura meM gRha caityAlaya kA nirmANa karAyA aura usameM candraprabhu tIrthaMkara kI pratimA virAjamAna kI DImApura meM hI jaina bhavana, jaina skUla evaM jaina haoNspiTala meM eka-eka kakSa bnvaayaa| rAjagRha meM sarasvatI bhavana ke nIce kA hAla banavAyA / zikhara jI ke samavazaraNa meM vedI kA nirmANa kraayaa| sonAgirI meM anaMga kumAra munirAja kI mUrti virAjamAna kI / durgA maMdira DImApura meM haoNla kA nirmANa karAyA / padmapurA kSetra (jayapura) para eka phlaiTa, lUNavA kI donoM vediyoM meM kAMca ke kivAr3a, kothalI meM eka kamarA, bhAgalapura meM mandira meM eka hAla, pAvApurI meM eka kamarA, Tikaita nagara ke jaina skUla meM eka kamarA, chapar3A gAMva ke eka skUla meM eka kamarA, sAgara vidyAlaya meM eka kamarA tathA mahAmastakAbhiSeka ke samaya prathama bolI lekara puSpavRSTi karane kA saubhAgya prApta kiyaa| Apane apane sabhI bhAIyoM ko ucca zikSA prApta karAkara aneka mahatvapUrNa padoM para pratiSThita kiyaa| inameM do adhivaktA, eka sarjana, eka sAmAjika kAryakartA tathA eka vyavasAyI hai| zrI cAMdamala seThI sva. kanhaiyAlAla seThI ke dvitIya putra cAMdamala jI seThI kA janma DImApura (nAgAlaiNDa) meM di. 20.11.1950 meM huaa| Apane san 1971 meM snAtaka kI upAdhi prApta kI aura di. 25.02.1972 meM zaziprabhA ke sAtha vivAha sUtra meM baMdha gaye / Apako do putra kamaleza, paMkaja tathA do putriyAM candraprabhA aura namitA ke pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| Apa bhI samAja sevA meM gaharI ruci rakhate haiN| Apa cunAva jItakara tIna varSa taka DImApura TAUna kameTI ke ceyaramaina rahe haiN| Apa caimbara oNpha kaoNmarsa DImApura ke kAryakArI sadasya haiM tathA vartamAna meM jaina hAIskUla ke mantrI haiN| zrI sohanalAla seThI ApakA janma maMgasira sudI 5, saM. 2009 meM DImApura (nAgAlaiNDa) meM huaa| Apa A. zrI vimalasAgara jI mahArAja evaM zrI 108 A. vidyAsAgara jI mahArAja ke ananya bhakta haiN| san 1974 meM bI. kaoNma. ( Anarsa), 1976 meM ema. kaoNma. 1977 meM ela.ela.bI. aura prAkRtika cikitsA kI zikSA prApta kara Apane samAja sevA meM utarane kA saMkalpa kiyaa| Apane jyeSTha bhrAtA zrI pannAlAla jI se milatA-julatA svabhAva, milanasAra evaM Atithya priyatA prApta kI / sohanalAla jI kA vivAha 20 pharavarI 1977 meM lAlagolA nivAsI zrI ciraMjIlAla chAbar3A kI putrI premalatA devI ke sAtha huaa| tIna putra hemanta jayanta evaM vikAsa aura putrI anAmikA ke mAtA-pitA banane kA saubhAgya prApta huA / vyavasAya meM Ayakara aura bikrI kara ke adhivaktA haiN| seThI prinTarsa ko bhI saMbhAlate haiN| ApakI dhArmika evaM sAmAjika kAryoM ke karane kI tIvra utkaNThA rahA karatI haiN| a.bhA. syAdvAda zikSaNa pariSad pArzvamaMDala DImApura ke mantrI, a.bhA. dayAnaMda vidyA niketana ke bhAratIya vanavAsI kalyANa Azrama DImApura ke mantrI, sonAgira ke mantrI, kAryakArI sadasya, nAgAlaiNDa kAMgresa yUtha (AI) ke koSAdhyakSa haiN| DImApura diga.
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104/ jaina samAja kA vRhad itihAsa jaina maMdira se jo bhagavAna pArzvanAtha kI pratimA corI calI gaI thI use DhAkA se vApasa lAne meM prazaMsanIya kArya kiyA / pratidina pUjA evaM abhiSeka karate haiN| Apane rAtri bhojana kA tyAga kiyA huA hai| acchA svAdhyAya karate haiN| eka bAra dazalakSaNa vrata kara cuke haiM 1 zrI bhAgacanda seThI ApakA janma 11 maI, 1955 meM huA thaa| ucca zikSita yuvaka haiN| san 1979 meM ema.kaoNma. san 1981 meM ela.ela.bI., gauhATI vizvavidyAlaya se kara cuke haiN| janavarI 16, san 1979 ko ApakA vivAha hemalatA se sampanna huA tathA donoM pati-patnI ko rozana, saurabha evaM nitina tInoM putroM ke mAtA-pitA banane kA saubhAgya prApta huA / sivila evaM krimInala kesoM ke adhivaktA hai| rAtri meM bhojana kA pUrNa tyAga haiN| AcArya zrI vimalasAgara jI mahArAja ke ananya bhakta haiM / lekhana ke prati ruci rakhate haiN| tIrthoM kI bandanA karate rahate haiN| eka bAra dazalakSaNa vrata ke upavAsa kara cuke haiN| zrI vimalakumAra seThI Apa sva. seThI jI ke pAMcaveM putra haiN| bhAdrapada sudI 7, saMvat 2013 meM ApakA janma huA thaa| Apane bI.kaoNma. evaM kampanI sekreTrI kI zikSA prApta kii| san 1939 meM ApakA vivAha zrImatI reNu devI ke sAtha sampanna huaa| do putra aura do putriyoM ke pitA haiN| Apa sTona kraziMga iNDasTrI kA kArya dekhate haiN| mAravAr3I yuvA maMca ke adhyakSa haiN| NamokAra maMtra para ApakI dRr3ha zraddhA hai| Apa isa maMtra ke camatkAra kI kitanI hI ghaTanAyeM sunAte rahate haiN| isa maMtra ke prabhAva se eka bAra Apane sarpa ko pakar3akara bhI pheMka diyA thaa| rAtri meM bhojana kA pUrNa tyAga hai| Apa eka bAra dazalakSaNa vrata ke upavAsa kara cuke haiN| DaoN. vijaya kumAra seThI ApakA janma san 1959 meM DImApura (nAgAlaiNDa) meM huA thaa| Apa baMgalaura sthita senTa jonsa meDIkala kaoNleja se ema.bI.bI.esa. tathA asama meDikala kaoNleja DibrUgar3ha se ema.esa. (sarjarI) parIkSA uttIrNa karane ke pazcAt nAgAlaiNDa sarakAra kI sevA meM A gye| vartamAna meM zrI vizuddhAnanda haoNspiTala eNDa risarca senTara kalakattA meM kAryarata haiN| Apa bhI pratidina abhiSeka evaM jinendra pUjana karate haiN| Apa bhI AcArya zrI vimalasAgara jI mahArAja ke ananya ziSya haiN| ApakA vivAha gajakumAra jI khajAncI jayapura/ kalakattA kI suputrI saritA ke sAtha san 1983 meM sampanna huA / Apake eka putra aura eka putrI haiN| dampatti ke zuddha khAna-pAna kA niyama hai / isa prakAra pUrA seThI parivAra dhArmika, samAja sevA meM samarpita evaM vyavasAya kuzala hai 1 pUrA parivAra jyeSTha bhrAtA pannAlAla jI ke nirdezana meM calatA hai| abhI eka varSa pUrva patrAlAla jI ke bar3e putra saMjaya kI DAkuoM dvArA hatyA kara dI gaI jisake liye DImApura nagara evaM samAja meM hArdika zoka prakaTa kiyA gayA / patA : ke.ela.seThI eNDa sansa, jI.esa. ror3a, DImApura (nAgAlaiNDa)
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvAMcala pradeza kA jaina samAja /105 zrI prasanna kumAra bAkalIvAla janmatithi : 26 disambara,19340 zikSA : 1949 meM pilAnI se maiTrika pAsa kiyaa| mAtA-pitA : 1. zrImAna sva. bhavarIlAla jI bAkalIvAla 2. mAtA sva.malakU devI bAkalIvAla vyavasAya : peTroliyama evaM TrAsaporTa vivAha : 3 julAI, 1949 patnI kA nAma : zrImatI indramaNi jI vAkalIvAla santAna : putra-2 jyeSTha putra zrI pradyumna kumAra bI kaoNma haiM / zrImatI saritA ApakI dharmapalI hai| eka putra evaM tIna putriyoM se suzobhita hai / dUsare putra zrI javAhara lAla haiM / bI kaoNma haiM / zrImatI kavitA ApakI dharmapatnI haiN| Apake eka putra hai tathA eka putrI haiN| vizeSa : zrI bAkalIvAla jI ko samAja sevA paitRka rUpa se milI hai| Apake pitAjI sva.bhaMvarIlAla jI bAkalIvAla apane yuga ke samAja pramukha the / mahAsabhA ke adhyakSa rahe the / zrI cainarUpa jI bAkalIvAla Apake choTe bhAI evaM zrI mannAlAla jI bAkalIvAla Apake choTe bhAI haiN| Apake ghara meM caityAlaya hai aura usI meM Apane padmAvatI evaM cakrezvarI devI kI mUrtiyAM virAjamAna kara rakhI haiM / sakala di.jaina samAja imphAla ke sakriya evaM jAgarUka samAjasevI rahe haiM / jaina vikAsa maNDala imphAla ke saMsthApaka haiM / ApakA sAmgajika sudhAroM meM pUrNa vizvAsa hai ! sAdA rahana-sahana evaM ucca vicAra ke Adarza para calane vAle haiN| di.jaina mahAsabhA ke sakriya kAryakartA haiN| ApakI dharmapatnI ke zuddha khAna-pAna kA niyama hai / muniyoM ko AhAra detI rahatI haiN| pUrvottara pradezIya mAravAr3I sammelana ke Apa upAdhyakSa rahe haiN| acche lekhaka evaM vicAraka haiN| Apake lekha jaina patroM meM prakAzita hote rahe haiN| vyavahAra kuzala, milanasAra evaM Atithya premI haiN| pattA !: 1. bhaMvarIlAla bAkalIvAla eNDa sansa, silcara, imphAla (maNipura) 2. 2.sI 157, janapatha, zyAmanagara jayapura (rAja).
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106/ jaina samAja kA vRhad itihAsa zrI pUnamacanda seThI janmatithi : 1 navambara, 1929 zikSA : san 1950 meM jodhapura vizvavidyAlaya se bI.kaoNma. kiyaa| vyavasAya : irIgezana vATara saplAI projekTasa, saplAyarsa / mAtA-pitA : sva.zrI kezarIcanda jI seThI / sana.1971 meM 80 varSa kI Ayu meM ApakA svargavAsa huaa| mAtA zrImatI dhApI devI jI,85 varSa kI Ayu / vivAha:sana 1947 meM zrImatI mainAdevI ke sAtha ApakA vivAha huA thaa| parivAra : putra. 3 1. anilakumAra - Ayu 33 varSa, palI mInA devI,Apake eka putra evaM tIna putriyAM haiM / san 1983 meM Apa dakSiNa eziyAI dezoM,thAIlaiNDa (baiMkAka) evaM hAMgakAMga kI yAtrA kara cuke haiN| 2. subhASa canda - Ayu 30 varSa,bI.kaoNma. .palI - sumana devI, eka putra hai| 3. suzIlakumAra - Ayu 28 varSa,bI.kaoNma.panI - saMdhyA rAnI eka putra evaM eka putrI se alaMkRta haiN| putrI -1 : g2ajula devI - vivAhita vizeSa: seThI jI parama dhArmika vyakti haiM / sAmAjika kAryoM meM Age rahate haiM / rAjagRhI paMcakalyANaka meM Apa pallo ke sAzya indra-indrANI ke pada se suzobhita hue the| sabhI tIrthoM kI vandanA kara cuke haiM / bhagadAna bAhubalI sahasrAbdI mahAmastakAbhiSeka 1981 meM Apane ArakSI ke pAsa vAlA sthAna grahaNa kiyA thaa| sAdhu bhakti meM ApakA pUrNa vizvAsa hai / AryikA supArzvamatI mAtAjI ApakI dharmapatnI ke parivAra meM se hai| vaha bhI mainsara hI haiN| hAla hI meM Apako digambara jaina mahAsamiti kA saMyukta mahAmantrI manonIta kiyA gayA hai| patA : 1. subhASa projekTsa eNDa mArkeTiMga li., jela ror3a, phainsI bAjAra,gauhATI (AsAma) 2. epha * 27/2, okhalA iNDasTriyala eriyA,pheja-II, nyU dehalI 3. ema - 231, greTara kailAza pArTa-1, nyU dehlii|
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvAMcala pradeza kA jaina samAja:107 zrI bAlacandra seThI zrI seThI jI kA janma saMvat 1967 maMgasira budI 2 ke dina huaa| Apake pitA zrI bAlacanda jI ko chatrachAyA saMvat 1982 meM tathA mAtA zrImatI jeThIbAI kA saMvat 1092 meM jaba ve (4 varSa kI thIM tabhI svargavAsa ho gyaa| ApakI zikSA paM.pannAlAla jI kAvyatIrtha ke pAsa huI / san 1987 meM Deha (rAja) kI nivAsI zrI dhAna jI pANDyA kI putrI zrImatI nemAdevI ke sAtha huaa| Apake tIna putra huye / lekina jyeSTha putra nihAlacanda 18 varSa kI Ayu meM iMdirA gAMdhI ke jalasa meM kavala kara mara gye| dusare putra padamacanda 40 varSa ke haiN| unakA vivAha DibrUgar3ha meM zrImatI premalatA devI se sampatra / huaa| jinake do putra saMjaya evaM abhiSeka evaM eka putrI vandanA hai| tInoM hI bacce par3ha rahe haiN| zrI seThI jI ke sAta putriyAM haiM jinake nAma maNi Tevo.caMcalaTevI pAnAdevI,giniyA devI,sarojadevI,saMtoSa devI evaM premabAI haiN| sabhI putriyAM vivAhita haiN| dhArmika jIvana : zrI seThI kA jIvana pUrNataH dhArmika rahA hai| pti| palI donoM ke zuddha jala-pAna kA niyama thA / ApakI patnI A kA karIba 17 varSa pUrva svargavAsa ho cukA hai / tinasukriyA . vedI pratiSThA meM Apa indra ke pada ko suzobhita huye the / san 1981 meM tIrthoM kI vandanA se apane Apako pavitra kiyA nemA TevA dharmapatnI zrI bAlabanda jI hai| Apa pratidina pUjA-pATha karate haiM tathA donoM samaya sAmA padaga candajI meThI maitI yika bhI karate haiM / pahale Apa mandira meM zAstra pravacana karate the| zAstroM ke acche jAtA hai / seThI parivAra ke vartamAna meM savase vayovRddha mammAnina vyakti haiN| AryikA vidyAmatI mAtAjI Apake parivAra kI bahU thI / vartamAna meM AryikA supArzvamatI mAtAjI ke saMgha meM haiN| seThI jI zAnta evaM bhadra pariNAmI haiN| patA : padama jaina eNDa kampanI,sAiDiMga bAjAra,tinasukiyA (AsAma) zrI madanalAla bAkalIvAla ___78 varSIya zrI bAkalIvAla jI kA gauhATI jaina samAja meM uccasthAna hai / Apake pitAjI zrI choTUlAla jI bAkalIvAla kA svargavAsa yuvAvasthA meM ho gayA / usa samaya Apa kevala eka varSa ke zizu the / ApakI mAtAjI sva.zrImatI paratI bAI jI bahuta hI dharmaparAyaNa mahilA thIM / sAmAnya zikSA prApti ke pazcAt Apa vyavasAya meM cale gaye aura gallA evaM manihArI kA vyavasAya karane lge| jaya Apa kevala 15 varSa ke the tabhI zrImatI campAdevI ke sAtha vivAha sUtra meM baMdha gaye / Apake do putra huye / jyeSTha putra ciraMjIlAla 58 varSa ke haiM | Apako dharmapatnI sarabatI bAI haiM jinake do putra haiN| ye paramparAgata vyavasAyarata haiN| huye the / san MAN patA
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108/ jaina samAja kA vRhad itihAsa choTe putra zrI bhAgacanda 53 varSIya yuvA haiM / ApakI dharmapatnI rajanI hai| inhoMne do putroM ko janma diyA pitAjI DibUgar3ha ke uttara meM jAlabhArI (jilA DhakohakhAnA) meM Aye aura phira vahAM se gauhATI Akara vyavasAya karane lge| ApakA jIvana pUrNata : sAmAjika evaM dhArmika rahA hai| saMvat 2043 dinAMka 18 mArca,1986 ko sampatra nalabADI paMcakalyANaka pratiSThA meM Apa donoM ne mAtA-pitA banakara puNya lAbha liyA thA / Apane hI (pharma ciraMjIlAla cainasukha) saMvat 2093 meM gauhATI ke jaina mandira ke Upara zikhara nirmANa karavAyA / di.jaina samAja gauhATI ke gata varSoM se adhyakSa pada ko suzobhita kara rahe haiN| paTAvIra bhavana godarI ke gAjIvaTI hai / Apa, dATa kohI ke upAdhyakSa bhI haiN| Apake zuddha khAna-pAna kA niyama hai / ina niyamoM ko Apane AryikA indumatI mAtAjI se liye the| puniyoM ko AhAra Adi se khUba sevA karate haiM / parama munibhakta tathA ArSamArgI haiM / Apane lagAtAra dasa varSa taka (varSa 1978-79 se 1988-89 taka) dazalakSaNa vrata karake eka kIrtimAna sthApita kiyA / Apa sarala svabhAvI haiM tathA sAmAjika evaM dhArmika kAryoM meM pUrA Arthika sahayoga dete rahate haiN| Apa jaina itihAsa prakAzana saMsthAna,jayapura ke parama saMrakSaka haiM / patA : maisarsa madanalAla bhAgacanda, esa.Ara.sI.vI.ror3a,gauhATI (AsAma) zrI mannAlAla bAkalIvAla janmatithi: 23 paI, 1933, zikSA : bI.kaoNma. (1952) diDalA insTITayUTa, pilAnI pitA : sva.zrI bhaMvarIlAla jI bAkalIvAla ke tRtIya patra / mAtRzrI : sva.malakUdevI bAkalIvAla vyavasAya : peTroliyama evaM TrAnsaporTa / vivAha : aSAr3ha sudI 2 saMvat, 1952 patnI kA nAma: zrImatI cintAmaNi jI,sapatrI zrI zikharIlAla jI gaMgavAla,lADanU / santAna purI -1 mamatA, vivAhita / putra-5 : mahendra, rAjendra,debendra, jinendra evaM narendra / inameM mahendrarAjendra evaM devendra kumAra vivAhita haiM / vizeSatA: zrI matrAlAla jI kA jIvana atyadhika sAdA evaM dhArmika hai / saumyatA evaM saralatA unake jIvana ke vizeSa guNa haiM / ve madhurabhASI haiM tathA Atithya premI haiN| cAra kArya vijayanagara paMcakalyANaka ke avasara para saudharma indra ke pada ko suzobhita kara cuke haiN| eka bAra AcArya visara jI mahArAja ke sAnidhya meM vRhada zAnti vidhAna sampatra karAne kA zreya prApta kiyA thaa| sujAnagar3ha meM Apake pitAzrI se eka caityAlaya kA nirmANa karavAyA tathA usameM tIna mUrtiyAM virAjamAna kii| Apane bAhubalI sahastrAbdI -
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvAMcala pradeza kA jaina samAja /109 mahAmastakAbhiSeka ke avasara para kalaza lekara abhiSeka kiyA / lagAtAra 16 varSoM taka dazalakSaNa vrata ke upavAsa kara cuke haiN| AcArya zivasAgara jI mahArAja se zuddha khAna-pAna kA niyama liyA / svabhAva se munibhakta,AhArAdi dene meM parama zraddhA, apane Apako ArSamArgI kahate haiM / pratidina pUjA-pATha karate haiM / vigata 15 varSoM se rAtri meM jala nahIM grahaNa karate haiN| sAmAjika mahAsabhA ke TrasTa phaNDa ke sadasya, siddhAnta saMrakSiNI sabhA kI kAryakAriNI sadasya, A. vimala sAgara mahArAja ke sujAnagar3ha meM Ayojita jayantI mahotsava parasabhI ko apanI orase paMktibaddha bhojana karAyA / kuMthalagirI siddhakSetra para Aryanandi mahArAja ke sAnidhya meM paMktibaddha bhojana evaM eka kamare kA nirmANa karavAyA / baMgAla, bihAra uDIsA tIrtha kSetra kameTI ke sadasya, akhila bhAratIya mAravAr3I sammelana ke sadasya maNipura meM caimbara oNpha kaoNmarsa kI ora se nirmita haoNspiTala meM paryApta Arthika shyog| videza yAtrA : san 1972 meM pati-patnI ne madhya eziyA, yUropa evaM AsTreliyA kI Der3ha pAsa kI yAtrA kii| patA : bAkalIvAla enTaraprAijeja,imphAla maNipura) DImApura kA chAbar3A parivAra : chAbaDA gAMva ThAkura zrI sAheba siMha jI ke nagara khaNDelA meM zrI jinasenAcArya dvArA saMvat 101 meM zrAvaka vrata grahaNa kiye| unakI santati ne chAbaDA gAMva se saMvat 782 meM revAsA nivAsa sthAna kiyaa| revAsA se kAsalI-kAsalI se mUMDavADA-muMDavADA se pAMcavA-pAMcavA se bAMduDA Aye / bAnduDA se saMvat 1749 meM sIkara-sIkara se saMvat 1870 meM kirADA nivAsa sthAna kiyaa| kirADA meM navalarAyajI se vaMza paramparA prArambha huii| abhI vartamAna meM karIba 40 parivAra haiM jo ki kirADA (jilA-zrIgaMgAnagara) DImApura (nAgAlaiNDa) imphAla (maNipura) tathA anya sthAna meM raha rahe haiN| nAgAlaiNDa tathA maNipura meM ApakA parivAra karIba 100 varSa se raha rahA hai / Apako pharma pahale zrI ToDaramala sadArAma ke nAma se prasiddha thI / Apake ho parivAra ke zrI zivanArAyaNa jI chAbar3A akhila bhAratavarSIya khaNDelavAla jaina mahAsabhA ke padAdhikArI tathA kalakattA zrI digambara jaina samAja ke maMtrI raha cuke * haiM / sva.zrI udayarAma jI chAbar3A,DImApura jaina samAja ke adhyakSa raha cuke haiM evaM zrI motIlAla jo chAbar3A karIba 30 varSoM se zrI di. jaina samAja DImApura ke upamaMtrI tathA abhI vartamAna meM maMtrI haiM / Apake dAdAjI haraSAmala jI ATha gAMva paMcAyata ke pramukha the / Apake pitAjI sva.zrI nandalAla jo chAbar3A bahuta zAnta-svabhAvI tathA dhArmika pravRtti ke the / atizaya kSetra evaM siddha kSetroM meM Apane bahuta jagaha dAna diyA tathA haoNla tathA kamaroM kA nirmANa karavAyA / ApakI bahana sva.sUrajI bAI kI bhANajI kamalA ne AryikA vrata prahaNa kiyA jo ki abhI sanmati mAtAjI ke nAma se prasiddha haiM / AcArya zrI vardhamAna sAgara jI mahArAja ke saMgha meM AryikA pramukha haiN| Apake pAMca bahana evaM eka bhAI bIMjarAja the jinakA ki svargavAsa ho cukA hai Apake pIche ApakI lar3akiyA patAsI devI evaM jIvaNI devI vartamAna meM sujAnagar3ha meM raha rahI haiN|
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110/ jaina samAja kA vRhad itihAsa zrI mAMgIlAla chAbar3A zrI chAbar3A jI nAgAlaiNDa ke pramukha udyogapati haiN| ApakA janma kirADA (gaMgAnagara rAja) meM di. 4 akTUbara, 1934 ko huaa| sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAt Apane vyAvasAyika jIvana meM praveza kiyaa| sana 1951 meM ApakA mainAdevI ke sAtha vivAha sampana huA | Apake pitAjI sva. nandalAla jI chAbar3A bahuta zAnta svabhAvI tathA dhArmika pravRtti ke the| Apa udAra pravRtti ke the tathA tIrtha kSetroM meM Arthika sahayoga denA ApakA svabhAva bana gayA thaa| zrI chAvar3A ke tIna putra evaM do putriyAM haiN| sabase bar3e putra vinoda kumAra bI. kaoNma. haiN| ApakA vivAha ho cukA hai| ApakI dharmapatnI zrImatI maMjulA ko eka putra evaM eka putrI kI mAMtA banane kA saubhAgya prApta hai| dvitIya putra sunIla kumAra bI. kaoNma., sI.esa. evaM ela. ela. bI. haiN| ApakI patnI kA nAma sImA hai| tRtIya putra rAjendra kumAra 23 varSIya yuvA haiM tathA abhI adhyayanarata haiN| zrI chAbar3A jI kI donoM putriyAM saroja evaM maMjU kA vivAha ho cukA haiN| vizeSa : dhArmika san 1976 meM DImApura meM Ayojita tIna loka maNDala vidhAna meM indra pada se suzobhita huye| DImapura mandira kI caubIsI evaM jambUdIpa meM eka-eka mUrti virAjamAna karane kA yazasvI kArya kara cuke haiN| sAmAjika : DImApura AryikA saMgha kameTI ke upAdhyakSa raha cuke haiN| syAdvAda zikSaNa pariSada sonAgira ke mahAmaMtrI evaM bhAdi. jaina mahAsabhAvI karaNI ke upalakSa mahArANAko da phaNDa rUha kameTI ke ceyaramena haiN| sabhI kamaroM kA nirmANa karA cuke haiM tathA zeSa meM nirmANa kArya cala rahA hai| DImApura ke pramukha samAjasevI evaM ati sammAnanIya zreSThI haiN| sArvajanika chAbar3A jI sArvajanika jIvana meM vizvAsa karate haiN| DImApura TAUna kameTI ke vAyasa caiyaramaina raha cuke haiM tathA vartamAna meM DImApura caimbara oNpha kaoNmarsa ke adhyakSa haiN| nArtha rIjana relve kI salAhakAra samiti ke sadasya haiN| pUrvottara mAravAr3I sammelana DImApura zAkhA ke adhyakSa raha cuke haiN| pI. eNDa TI. salAhakAra borDa nArtha-IsTa rIjana ke sadasya rahe haiN| videza yAtrA landana, perisa, jinevA, milAna, phlorensa, roma, viyanA, selsabarga, myUnikha phreMkaphurta, selsa evaM emsTarDama Ada dezoM evaM nagaroM kA bhramaNa kara cuke haiM / zrI phUlacanda chAbar3A vartamAna meM Apako Ayu 65 varSa kI hai| sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAt Apane vyavasAya meM praveza kiyaa| vaise Apa hindI ke atirikta abhiyA, baMgalA bhASA " jAnate haiM / ApakA saMvat 2000 meM umarAva devI ke sAtha vivAha sampanna huaa| Apa do putra evaM pAMca putriyoM ke pitA haiM / jyeSTha putra sureza kumAra bI.kaoNma. haiN| Ayu 28 varSa kI haiM vivAhita hai| dharmapatnI kA nAma raMjU hai tathA donoM ko do putroM ke mAtA-pitA banane kA saubhAgya prApta ho cukA hai| 26 varSIya choTA putra ajita kumAra vivAhita hai| usakI patnI aMjU ko eka putrI prApta ho cukI haiN| chAbaDA jI ke pAMca putriyAM haiM jinameM kaMvarI devI, suzIlA evaM saMgItA kA vivAha ho cukA hai| santoSa bAI evaM zAradA abhI avivAhita haiN|
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvAMcala pradeza kA jaina samAja/111 vizeSaHlADanUM paMcakalyANaka meM Apako 15 veM indra banane kA saubhAya prApta ho cukA hai / DImApura ke mandira meM jambUdvIpa meM pratimA virAjamAna kI thI / ApakI buAjI kI putrI kamalA bAI AryikA dIkSA lekara sanmati mAtAjI khlaaii| ve AcArya ajita sAgara jI ke saMgha meM pramukha AryikA haiM / donoM pati-patnI ke zuddha khAna-pAna kA niyama hai / donoM hI muniyoM ko AhAra dene meM khUba ruci lete haiM / DIphU ke mandira ke nIce ke bhAga meM eka kamare kA nirmANa karA cuke haiM / syAvAda zikSaNa pariSad sonAgira ko vidvAna taiyAra karAne hetu Arthika sahayoga dete rahe haiN| Apa acche samAja sevI evaM dhArmika svabhAva ke zrAvaka haiN| vartamAna meM sureza mila, eke iNDasTrIja evaM ahiMsA sTora. krezara ke saMcAlaka haiM / Apa mUlataH kirADA nivAsI haiM / patA : mai. phUlacanda surezakumAra, pDImApura (nAgAlaiNDa) zrI zAntilAla jaina chAbar3A sva.zrI nandalAla jI ke tIsare putra haiM / ApakI janmatithi 18 navambara,san 1938 hai| imphAla ke rAjakIya mahAvidyAlaya se Apane inTaramIDiyeTa kiyA tathA phira vizArada parIkSA pAsa kii| dinAMka 9 pharavarI, 1958 ko ApakA vivAha zrImatI sulocanA devI ke sAtha sampanna huA / Apako do putra evaM tIna putriyoM ke pitA banane kA gaurava prApta hai / Apake jyeSTha putra rAjakumAra bI kaoNma.(nisa) evaM ela.ela.bI. haiM / vivAha ho cukA hai,patnI kA nAma rekhA hai| dvitIya putra rAkezakumAra abhI 18 varSIya yuvA hai tathA adhyayanarata haiM / Apako do putriyAM saritA evaM saMgItA kA vivAha ho cukA hai| tIsarI putrI zarmilA abhI avivAhita hai| ApakI patnI ke zuddha khAna-pAna kA niyama hai / vizeSa : vaise to Apake bar3e bhAI zrI mAMgIlAla jI chAbar3A ke samAna sabhI kA sAmAjika,dhArmika evaM sArvajanika kAyoM meM yogadAna rahatA hai tathA unake sAtha ApakA bhI sahayoga rahanA hai phira nimnalikhita kAyoM meM ApakA vizeSa yogadAna hai| Apa nAgAlaiNDa lArja skela iNDasTrIja esosiyezana DImApura ke sekreTarI haiM / pheDarezana oNpha aisosiyezana oNpha lArja skela iNDasTrIja oNpha iNDiyA,nyU dehalI ke kAryakArI sadasya uttara-pUrvIya posTa eNDa TelIgrApha eDavAijarI borDa nAgAlaiNDa ke san 1974.75 meM sadasya raha cuke haiM / yotha sekTaraema.AI.ema.AI.gavarnamenTa oNpha iNDiyA nAgAlaiNDa kI kAryakAriNI sadasya, sTeTa baiMka oNpha iNDiyA vakiMga gupa ke kAryakAriNI sadasya kendrIya salAhakAra borDa lArja skela iNDasTrIja -bhArata sarakAra,nyU dehalI ke kAryakAriNI sadasya(1974-75) raha cuke haiM / vIra vikAsa maNDala DImApura ke san 1962-76 taka mahAmantrI raha cuke haiN| sAmAjika : zrI chAbar3A jI kA sAmAjika jIvana hai / samAja ke pratyeka kArya meM pUrNa sahayoga rahatA hai| digambara jaina paMcAyata DImApura ke gata 25 varSoM se kAryakAriNI sadasya haiM / a.bhA.syAhAda zikSaNa pariSad sonAgira ke saMyukta mahAmantrI evaM pUrvAncala ke mahAmantrI haiM / digambara jaina hAIskUla DImApura ke saMyukta maMtrI raha cuke haiN| tIrtha-yAtrA premI haiM tathA sabhI tIrthoM kI yAtrA kara cuke haiN| patA : mai. nandalAla mAgIlAla jaina,DImApura (nAgAlaiNDa)
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 / jaina samAja kA vRhad itihAsa zrI zubhakaraNa chAbar3A Apa stra. nandalAla jI ke sabase choTe putra haiN| ApakA janma 2 akTUbara san 1940 huA thaa| DibrUgar3ha se maiTrika kiyA tathA asamiyA, baMgAlI, nepAlI, dezavAlI, mainapurI evaM aMgrejI kA sAmAnya jJAna prApta kiyaa| 26 aprela, san 1962 ko ApakA vivAha pArU devI ke sAtha sampanna huaa| ApakI patnI zrImatI pArUdevI ke zuddha khAna-pAna kA niyama hai| vartamAna meM Apa do putroM ke yazasvI pitA haiN| bar3e putra saMjaya kumAra bI. kaoNma., ela. ela. bI. hai| vivAha ho cukA hai| patnI kA nAma sandIpA hai / dvitIya putra manoja kumAra 22 varSa ke haiM tathA adhyayanarata haiN| ApakI patnI zrImatI pArUdevI ke zuddha khAna-pAna kA niyama haiM / vizeSa : samAjasevI yuvA haiN| aura vikAsa maNDala DImApura ke vartamAna adhyakSa hai| munibhakta haiN| Apa Arthika indumatI mAtAjI ke pUre saMgha ko DImApura se gauhATI taka le jAne kA yazasvI kArya kara cuke haiN| DImApura lAyansa klaba ke vartamAna meM adhyakSa haiN| patA : zrI mAMgIlAla jI zAntilAla jI jaina chAbar3A, DImApura (nAgAlaiNDa) zrI mAnikacanda gaMgavAla janmatithi: sAvana budI 3 saMvat 1991 | janmasthAna bArasoI (baMgAla) zikSA : sAmAnya vyavasAya: Ayakara salAhakAra, vastra vyavasAya (thoka) / yAtA-pitA pitA zrI hanumAna baksa jI gaMgavAla kulI (rAja.), mAtA jI sva. zrImatI dAkhA devI jI 52 varSa kI Ayu meM saMvat 2021 meM svargavAsa : A zrImatI devI dharmapatnI mAnikacanda gaMgavAla vivAha : saM. 2004 phAlguNa mAsa meM zrImatI devI ke sAtha sampanna huaa| santAna putra tIna - 1. niraMjana kumAra : 31 varSIya yuvA haiN| vivAhita haiN| ratnamAlA patnI hai| do putroM ke pitA haiN| 2. devendra kumAra : 28 varSa ke haiN| bI. kaoNma. haiN| zrImatI kiraNa dharmapatnI hai| eka putra hai / 3. tRtIya putra vinaya kumAra abhI paDha rahe haiN|
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvAMcala pradeza kA jaina samAja / 113 vizeSa : zrI gaMgavAla svAdhyAya premI haiN| niyamita zAstra paThana evaM carcA karate haiN| bahuta hI zAnta evaM sarala svabhAvI haiN| saMvat 2030 meM apane grAma kulI khAcariyAvAsa se gauhATI kamAne-khAne Aye aura yahIM Akara basa gye| Apane grAma kulI meM AdinAtha svAmI kI pratimA virAjamAna karane kA uttama kArya kiyA hai munibhakta haiN| AcArya vidyAsAgara jI mahArAja ke saMgha cAturmAsa meM DeDha mahIne rahakara AhAra Adi se sevA karane kA puNyArjana kiyaa| munizrI vijaya sAgara jI mahArAja kI Apane bahuta sevA kI thii| dakSiNa ko loDakA sabhI tIrthoM kI vandanA kara cuke haiN| patA : 305, zrImantA mArkeTa, e.TI. roDa, gauhATI (AsAma) zrI mahAvIra prasAda jaina rArA janya: kArtika budI 13 saMvat 1993 zikSA : hAIskUla mAtA-pitA : sva. zrI kesarI mala jI rArA, mAtA zrImatI lADA devI jI santAna zrI narendra kumAra putrI suzrI kiraNabAlA / ApakA vivAha DImApura ke zrI rAmacandra jI seThI ke suputra zrI vijaya kumAra jI seThI se sampanna huaa| vizeSa: Apake pitAzrI kesarImala jI ne nalabADI meM di. jaina mandira kA zilAnyAsa kiyA thaa| Apane apane prANa bAya mahAvIra prasAda evaM manabhara devI rArA (rAja.) meM pazu cikitsAlaya banavAyA thaa| AsAma kI vibhinna sAmAjika saMsthAoM ko bhArI Arthika sahayoga diyA thaa| Apa bar3e dharmaparAyaNa rahe tathA nalabAr3I paMca kalyANaka meM svayaM saudharma indra ke pada se suzobhita huye| ArthikA supArzvamatI mAtAjI ke nalabAr3I meM Agamana para Ayojita tIna loka maNDala vidhAna meM indra bane the tathA AryikA saMgha ke sAtha padayAtrA bhI kii| ApakA svargavAsa samAdhimaraNa pUrvaka huaa| zrI mahAvIra prasAda jI ne nalabADI mandira meM mUrti virAjamAna karane kA saubhAgya prApta kiyA / sthAnIya vIra Adarza maNDala ke mantrI haiM tathA sampUrNa dhArmika kAryoM meM sadaiva Age rahate haiN| zrI rArA jI mUlataH bApa grAma (rAja) ke nivAsI haiN| karIba 30 varSa pUrva nalabADI Akara rahane lage aura galle kA vyavasAya prArambha kiyA phira sarrAphA kA dhaMdhA karane lage jo Ajakala bhI kara rahe haiN| ApakI dharmapatnI zrImatI manabhara devI bahuta dharmaparAyaNa haiM tathA kulI khAcariyAvAsa ke zrI hanumAna bakza jI kI sabase choTI putrI haiN| eka bAra nalabADI meM Apake ghara meM DAkU ghusa Aye the| Apa jaba bhI nahIM DarI aura bar3I vIratA ke sAtha tejAba phaikakara saba DAkuoM ko bhagA diyaa| Apake sAhasa evaM vIratA kI labADI samAja meM bhArI prazaMsA huii| sarakAra kI ora se bhI Apako pAritoSika dene kI ghoSaNA huI tathA AkAzavANI dvArA bhI Apake sAhasa kI prazaMsA kI gii| Apane lagAtAra 11 varSa taka dazalakSaNa vrata ke upavAsa kiye haiN| rArA jI sAmAjika vyakti haiN| Atithya premI bhI haiN| patA : rArA bradarsa, nalabADI (AsAma)
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114/ jaina samAja kA vRhad itihAsa zrI mahAvIra prasAda pATanI, DImApura (nAgAlaiNDa) janmatithi: apADha budI 14 saMvat 1996, san 1930 janmasthAna : mUlataH bhoraDo kA bAsa (sIkara) hai| Apake mAtA-pitA san 1956 meM kizanagar3ha renavAla (jayapura) Akara rahane lage / zikSA : ajamera borDa se san 1957 meM maiTrika pAsa kiyA / pitAjI zrI kistUramala jI ApakA 88 varSa kI Ayu san 1977 meM DImApura meM svargavAsa huaa| sAgara jI mahArAja 45 mAtAjI : zrImatI mainAdevI - ApakA 8() varSa kI Ayu meM 1982 meM DImApura meM svargavAsa huaa| vivAha : mAMDotA nivAsI zrI gulAbacanda jI chAbar3A kI suputrI indramaNI jI ke sAtha san 1960 meM saMpanna huaa| ' santAna : eka mAtra putra saMjaya kumAra jo abhI 9vIM kakSA meM adhyayana kara rahA hai| Apake pAMca putriyAM haiM jinameM kramazaH anitA kA vivAha zrI kamala kumAra jI kAlA imphAla nivAsI tathA sunItA kA vivAha zrI bhAgacandajI cUDIbAla sujAnagaDha nivAsI ke sAtha huA hai| zeSa tIna putriyAM babItA bI.kaoNma. mamatA bI.e. phAinala, evaM manISA prAImarI meM paDha rahI haiN| gahAvIra prasAda eva i-dramaNI devI pATanI vyavasAya : vastra evaM ruI kA thoka vyavasAya / Apa san 1964 meM DImApura Akara vastra vyavasAya karane lge| taba se Apa DImApura meM hI vyavasAyarata haiN| Apako apane vyavasAya meM acchI saphalatA milI hai| bhAI-bahina : Apake bhAI aura haiM, sarvazrI pannAlAla jI, zrI baMzIdhara jI, cauthamala jI. pAMcUlAlajI, kundanamala jI evaM bhAgacandajI sabhI Apase bar3e haiM tathA gauhATI evaM DomApura meM apanA-apanA vastra vyavasAya karate haiN| Apake eka mAtra bahina 'zAntIdevI hai jisakA vivAha zrI cauthamala jI kAlA sujAnagaDha nivAsI se huA hai| Apa apane sabhI bhAI-bahinoM se choTe haiN| vizeSa: DImApura meM san 1976 va 1989 meM Ayojita siddhacakra vidhAna meM evaM 1908) meM Ayojita indradhvaja mahAmaMDala vidhAna meM tathA 7 maI, 1990 ko huye paMcakalyANaka pratiSThA meM Apa pati-patnI indra-indrANI pada se suzobhita huye haiM tathA DImApura kehI mandira kI caubIsI meM eka mUrti ko virAjamAna karane kA saubhAgya bhI prApta kara cuke haiN| Apa sAmAjika vyakti haiM / san 1982 se DImApura di. jaina paMcAyata kI kAryakAriNI ke sadasya, di. jaina hAIskUla ke saMyukta mantrI pada para kAma kara rahe haiN| caimbara oNpha kaoNmarsa ke sadasya, dhArmika pravRtti se sampanna, milanasAra evaM Atithya premI haiM / tIrtha vaMdanA ke bhI premI haiN| Apako nitya prati devadarzana, pUjana, prakSAla karane kA niyama hai| Apa prArambha se hI dhArmika pravRtti ke rahe haiN| Apane apanI caMcalA lakSmI kA sadupayoga karake apane pitAjI kI puNya smRti meM janmasthAna bhoraDI kA bAsa meM san 1985 meM mahAvIra jala yojanA ke tahata sArvajanika kuMe meM boriMga karavAkara moTara
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvAcala pradeza kA jaina samAja/115 baiThAkara tathA pAnI kI TaMkI kA nirmANa karavAkara pUre gAMva ko pAnI saplAI kA kAma zurU kara rakhA hai / jisase pUre gAMva ko ghara-ghara meM pAnI kI saplAI hotI hai jisake kharce kA pUrA bhAra Apa vahana kara rahe haiN| patA : maheza klaoNtha sTora sTezana roDa,DImApura (nAgAlaiNDa) zrI ratanalAla vinAyakyA vinAyakyA parivAra DImApura kA pratiSThita parivAra hai| isa parivAra ke jyeSTha sadasya zrI ratanalAla jI vinAyakyA kA janma saMvat 1992, san 1935 meM Asoja sudI 2 ko huaa| Apane ajamera borDa se san 1951 meM maiTrika parIkSA pAsa kii| Apake pitAjI zrI sva.phUlacanda jI vinAyakyA se merA khUba paricaya thaa|ve bhI dhArmika prakRti ke the / jyAdAtara jayapura rahate the| unakA Akasmika nidhana di.25 akTUbara, 1980 ko huA | ApakI mAtAjI tIjA devI to Apako ATha varSa kA hI chor3akara svarga calI gii| usa samaya Apake lAlana-pAlana kI samasyA ho gii| maiTika karane ke pazcAta phAlANa sadI 10 zrImatI sohana devI ke sAtha ApakA vivAha ho gyaa| Apa donoM ko do putra evaM cAra putriyoM ke mAtA-pitA banane kA saubhAgya prApta ho cukA hai / jyeSTha putra zrI narendra kumAra bI.kaoNma. haiM,31 varSIya yuvA vyavasAyI haiN| eka patra ke pitA haiM / dusare putra vijaya kumAra abhI 21 varSa ke haiM / ucca adhyayana kara rahe haiN| cAra putriyoM meM rAjakumArI, saMtoSa,saroja evaM rekhA sabhI kA vivAha ho cukA hai| vizeSa : Apa evaM ApakI dharmapatnI zrImatI mohana devI san 1976 meM dazalakSaNa vrata ke upavAsa karake puNya ke bhAgI bana cuke haiM / pati-patnI donoM ke hI zuddha khAna-pAna kA niyama hai / donoM hI muniyoM ko AhAra dene meM ruci rakhate haiN| pratidina pUjA-pATha karate haiM | DImApura ke sammAnanIya vyakti haiM / sAmAjika saMsthAoM ko Arthika sahayoga dene meM abhiruci hai / hastinApura sthita jambUdvIpa meM vedI nirmANa karavAkara usameM pratimA virAjamAna kara cuke haiM tathA siddha-kSetra sonAgira meM sthAdvAda zikSaNa parisara meM eka kamare kA nirmANa karavAne kA uttama kArya kara cuke haiN| di. jaina pArzvanAtha maMdira jayapura evaM di. jaina AcArya saMskRta mahAvidyAlaya jayapura ke AjIvana sadasya haiM / zrI dulIcanda vinAyakyA Apake choTe bhAI haiM / saMvat 1995 meM ApakA janma huaa| 16veM varSa meM hI zrImatI suganI devI se ApakA vivAha ho gayA / zrImatI suganIdevI bhI eka zara pAMca varSa pUrva dazalakSaNa vrata kara cukI haiN| Apake tIna putra evaM do putriyAM haiM / jyeSTha putra saMjaya kumAra bI kaoNma haiM,25 varSIya haiM / zrI sohana lAla jI bAkalIvAla kI suputrI mamatA ke sAtha unakA vivAha ho cukA hai| dUsare evaM tIsare putra sunIla kumAra evaM anila kupAra abhI paDha rahe haiN| donoM putriyAM zobhA evaM maMjU kA vivAha ho cukA hai / zobhA ke pati zrI jayakumAra kAsalIvAla jayapura nivAsI haiM / ve sI.e. haiM / maMjU kA vivAha zrI nathamala jI gaMgavAla ke putra vijaya kumAra ke sAtha huA hai| vizeSa : Apa donoM bhAI di. jaina mahAsabhA ke dhruva phaNDa ke TrasTI evaM AjIvana sadasya haiM / donoM ne apane pitAjI kI puNya-smRti meM DImApura meM jaina bhavana kA nirmANa karavAne kA zreyaskara kArya kiyA hai tathA janatA kaoNlonI jayapura ke maMdira nirmANa ke liye pUrNa Arthika sahayoga diyA hai / zrI dulIcanda jI nAgAlaiNDa caimbara oNpha kaoNmarsa evaM zrI di. jaina haoNspiTala DIpApura ke sekreTrarI haiM : di.jaina samAja DImApura ke upamaMtrI haiM tathA gallA kirAnA kameTI DImApura ke adhyakSa haiM / patA : vinAyakyA TreDiMga kampanI,DImApura (nAgAlaiNDa)
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116/ jaina samAja kA vRhad itihAsa zrI rAjakumAra seThI deza AjAda hone ke tIna saptAha pazcAt dinAMka 07.09,1947)ko janme zrI rAjakumAra seThI ne apanI sAmAjika sevAoM evaM yuvakocita kAryoM se apane parivAra kA nAma hI rozana nahIM kiyA hai balki svayaM ke vyaktitvako bhogapatIyastA sAbasA liyA hai| sAre pitA sTa phUlacanda jI seThI evaM mAtA zrImatI lADA devI ke ve tIsare putra haiM / sana 1967 meM unhoMne gohArI vizvavidyAlaya se bii.koNm.kiyaa| 23veM varSa meM unakA vivAha zrImatI jJAnAdevI ke sAtha sampatra ho gyaa| pati-patnI ko do putra evaM eka putrI ke mAtA-pitA banane kA saubhAgya prApta ho cukA samAja sevA: samAjasevA kI dhuna unako prArambha se hI laga gaI thii| di.jaina mahAsabhA ke ve sakriya sadasya haiM tathA mahAsabhA ke prakAzana vibhAga ke maMtrI haiM tathA Apake maMtritvakAla meM prakAzana vibhAga ne acchA kArya kiyA hai| aba taka 25 pustakoM kA prakAzana kiyA jA cukA hai / mahAvIra maMtha akAdamI jayapura ke ve saha saMrakSaka haiM tathA dvitIya vizva jaina kaoNnphrensa landana meM ve pUrvAncala pradeza kA pratinidhitva bhI kara cuke haiN| isake pazcAt tRtIya vizva jaina kaoNkrensa dehalI meM Ayojita pUrvAncala pradeza ke saMgaThana saMyojaka rahe the| vibhinna saMsthAoM meM yogadAna : khaNDelA vikAsa samiti ke Apa upAdhyakSa haiM tathA bhAratIya diga.jaina tIrtha-kSetra kameTI ke sadasya haiM / jambUdvIpa jJAnajyoti pUrvAncala samiti ke mahAmaMtrI rahe haiM / isI taraha bhagavAna bAhubali sahastrAbdi mahAmastakAbhiSeka samiti ke sadasya di.jaina triloka zodha saMsthAna kI kAryakAriNI ke sadasya haiM / isI taraha di.jaina sisAnta saMrakSiNI kameTI,syAdvAda zikSaNa pariSad,baMgAla, bihAra, ur3IsA tIrtha-kSetra kameTI,mAravADI rilIpha sosAyaTI ke mAnanIya sadasya haiM / di.jaina samAja DImApura ke saMyukta saciva,DImApura TaiksaTAila esosiyezana ke saMyukta saciva haiN| sammAna-patra: apanI sevAoM ke kAraNa DIphu evaM bolAkhAta jaina samAja dvArA sammAnita bhI ho cuke haiN| isake atirikta samaya-samaya para aura bhI saMsthAeM Apako sammAnita karatI rahatI haiN| Apa AdivAsI kalyANa saMgaThana DImApura ke koSAdhyakSa,banavAsI kalyANa kendra ke pramukha sadasya haiM / ye saMsthAyeM mAnava mAtra kI sevA ke prati samarpita rahatI haiN| dhArSika kArya: haridvAra ke nava nirmita mandira meM eka kamarA banavAkara eka bar3I bhArI kamI kI pUrti kI / nalabAr3I ke paMcakalyANaka samAroha meM mandira ke zikhara kA dhvajArohaNa kara cuke haiN|
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvAMcala pradeza kA jaina samAja /117 seThI jI milanasAra, pratyeka kArya meM sahayoga ko bhAvanA rakhane vAle, ArSamArgI, munibhaka, apanI mAM ke ananya bhakta, yutakocita vicAroM se yukta haiN| Apa bhagavAna AdinAtha ke nirmANasthalI badarInAtha meM sthApita hone vAle AdinAtha AdhyAtmika phAUNDezana ke AjIvana TrasTI haiN| ahArajI siddha kSetra ke saMrakSaka manonIta kiye gaye haiN| zrImatI lADA devI seThI zrImatI seThI sva. zrI phUlacanda jI seThI kI dharmapatnI haiN| jinakA nidhana 2 akTUbara, 1976 ko NamokAra maMtra japate huye AryikA zrI indumati jI ke sAnidhya meM DImApura ke mandira meM huA thA / sva. zrI phUlacanda jI apane yuga ke vikhyAta zreSThI the jinake vyaktitva evaM kRtitva para lekhaka ne 'dharatI se AkAza taka' eka pustaka likhI hai| vaise aparigraha patra kA phUlacanda seThI smRti aMka mArca 1972 meM prakAzita ho cukA hai jisakA vimocana tatkAlIna uparASTrapati zrI bI.DI. jattI ne kiyA thA tathA adhyakSatA tatkAlIna maMtrI bAbU jagajIvanarAma ne kI thii| zrImatI lADA devI kA vivAha sva. zrI phUlacanda jI ke sAtha phAlguNa zuklA san 1911 meM sampanna huaa| ApakI dAna kI pravRtti prArambha se hI rhii| pahale apane pati ke sahayoga se dhArmika kAryoM meM bhAga letI thI evaM saMsthAoM ko Arthika sahAyatA detI rahatI thii| apanI isa pravRtti ko zrImatI lADA devI ne pati kI mRtyu ke pazcAt bhI kama nahIM hone diyA aura apane AjJAkArI putroM ke sahayoga se janopayogI kAryoM meM aura bhI utsAha se bhAga liyaa| yahAM hama unake dvArA kiye gaye kucha kAryoM kA ullekha karanA cAheMge : dhArmika kSetra : 1. vijaya nagara mandira ke mAna staMbha ke cAroM ora pratimAyeM virAjamAna kI gii| 2. droNagirI siddha kSetra para 7 phuTa UMcI khaDgAsana pratimA virAjamAna kI / 3. hastinApura sthita jambUdvIpa meM vijayArtha parvata kI racanA karavAkara usameM mUrtiyAM virAjamAna karane meM yoga diyaa| 4. sammeda zikhara, khajurAho, gajapaMthA, Una, rAjagRhI, pAvApurI, hastinApura, padamapurA, zrImahAvIra jI sabhI siddha kSetroM meM evaM atizaya kSetroM para yA to kamaroM kA nirmANa karavAyA athavA phleToM ko banavAkara kSetroM ko samarpita kiyaa| 5. papaurA meM mandira jIrNoddhAra, nainAgirI meM do mandiroM kA jIrNoddhAra, AhAra kSetra para pharza kA nimArNa karavAne kA uttama kArya kiyA / mUDabadrI meM eka mandira kA jIrNoddhAra krvaayaa| . jitane bhI tIrthoM para pUjana vidhAna ke sadasyatA kI praNAlI hai vahAM kI sadasyA bana kara yogadAna diyA / 7. DiphU jaina mandira ke nirmANa meM vizeSa yogadAna dekara prazaMsanIya kArya kiyA /
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118/ jaina samAja kA vRhad itihAsa sAmAjika kSetra: zrImatI lADA devI kA sAmAjika kSetra meM bhI bahuta yogadAna rahatA hai / DImApura ke jaina bhavana evaM jaina haoNspiTala meM kamare kA nirmANa,DIpApura maMdira meM saMgamaramara pharza kA nirmANa,khaNDelA mandira meM pharza kA kArya,DImApura meM kIrti-stambha kI nIMva rakhanA, DImApura ke relve skUla,rAmakizana skUla evaM gavarnamenTa kaoNleja meM eka-eka kamare kA nirmANa karavAkara apanI janopayogI pravRtti kA paricaya diyaa| Apa mUDabidrI di. jaina maTha, jaina gajaTa sAptAhika,mahAsabhA prakAzana vibhAga sabhI kI saMrakSikA haiM,jaina tIrtha jIrNoddhAra samiti kI sadasyA, mahAvIra paMtha akAdamI kI sadasyA evaM jaina itihAsa prakAzana saMsthAna kI saMrakSikA haiN| sammAna: zrImatI lADA devI ko kitanI hI saMsthAoM se sammAnita kiyA jA cukA hai| gauhATI meM mahAsabhA ke 93veM vArSika adhivezana para prakAzana vibhAga kI ora se vizeSa sammAna padaka dekara sammAnita kiyA gayA / santAna: lADA devI pAMca putra evaM 6 putriyoM kI jananI haiN| sabhI putra eI putriyAM mAM ke prati gaharI zraddhA rakhatI haiM / mAM ke saMketoM para pUrA parivAra calatA hai tathA pUrA parivAra una kI sevA meM tatpara rahatA hai / kalakattA meM jaina saMskRti saMsad evaM jaina sAhitya prakAzana samiti evaM dillI meM ahiMsA inTaranezanala dvArA ApakA abhinandana kiyA jA cukA hai| abhI Apane cAroM dAna ke liye lADA devI prathamAlA, phUlacanda seThI smRti zikSA vikAsa koSa, phUlacanda seThI smRti jIrNoddhAra koSa,nirmatha sevA samiti evaM jIva dayA samiti kI sthApanA kI hai| 1. zrI rAmacandra seThI: sabase bar3e putra haiM / unakA janma san 1938 meM huaa| maiTrika taka adhyayana karane ke pazcAt san 1959 meM zrImatI kiraNa devI ke sAtha vivAha bandhana meM baMdha gaye / cAra putra evaM do putriyoM ke mAtA-pitA banane kA saubhAgya prApta kiyaa| sabase bar3e putra AzISa ne bI kaoNma.kara liyA hai| aruNa, azoka evaM ajaya vyApAra kara rahe haiM / do putriyoM meM anitA kA vivAha ho cukA hai| rAmacandra seThI caimbara oNpha kaoNmarsa DImApura ke TrasTI evaM kAryakAriNI sadasya haiN| pI eNDa TI. eDavAijarI borDa nAgAlaiNDa ke sadasya rahe haiN| saMsthAoM ko Arthika sahayoga dene meM udAra, sarala svabhAva vAle evaM seThI parivAra ke pramukha haiM / chApaDA vikAsa samiti ke sadasya
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ padAcala pradeza kA jaina samAja/119 2. zrI pavana kamAra ye seThI jI ke dUsare putra haiM / san 1945 meM janma huA tathA san 1965 meM pAnAdevI ke sAtha vivAha sampanna huaa| bI.e. taka zikSA prApta kI / cAra putra evaM do putriyoM ke mAtA-pitA banane kA saubhAgya prApta hai / cAra putroM meM vinama ne bIkaoNma, kara liyA hai| vikAsa, viveka evaM vizAla par3ha rahe haiN| babitA evaM vaMdanA do putriyAM hai / lAyansa klaba ke Trejarara raha cuke haiM / pI.eNDa TI.eDavAijarI borDa ke sadasya haiM / rAjanIti meM ApakA vizeSa prabhAva hai / babitA kA vivAha ho cukA hai| sarakArI kSetra meM ApakA mahattvapUrNa sthAna hai / 3. zrI rAja kumAra seTI : tIsare putra haiM jinakA alaga se paricaya diyA gayA hai| 4. zrI vinoda kumAra seThI : caturtha putra haiN| san 1957 meM janme vinoda kumAra seThI ne gauhATI vizvavidyAlaya se bI.kaoNma. kiyA / san 1980 meM zrImatI sonA devI se ApakA vivAha sampatra huaa| do putra divasa kumAra evaM Ananda aura eka putrI cAMdanI ke pitA hone kA saubhAgya prApta hai / pUrvottara bhArata ke sabase bar3e plAIvuDa phaikTrI DImApura ke saMcAlaka haiN| 5. zrI zaileza kumAra seThI : ApakA janma san 1962 meM huA / zilAMga vizvavidyAlaya DImApura se Apane bI.kaoNma.kiyA / ApakA vivAha 15 disambara 1986 meM rAyabahAdura harakacanda pANDyA kI pautrI zAlinI ke sAtha sampana huA||Apako 2 putrI riddhI evaM siddhI ke pitA hone kA saubhAgya prApta hai / jesIja klaba ke prathama adhyakSa haiM / vyApAra meM praveza kiyA hai| mAtAjI kI sevA meM vizeSa tatpara rahate haiN| putriyAM : chaH haiM - indramaNi,candrakalA, premalatA,kusuma,uSA evaM santoSa sabhI vivAhita haiM tathA sAdhana sampatra haiN| indramaNi DimApura jaina mahilA samAja kI saikreTI jIvana jyotI DImApura zAkhA kI adhyakSa mahilA samiti DimApura kI sadasyA haiN| patA : phUlacanda rAmacandra seThI, DImApura (nAgAlaiMNDa)
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120/ jaina samAja kA vRhada itihAsa zrI rAjendra prasAda rArA janmatithi : kArtika budI 4 saMvat 20403 / zikSA : 1962 meM hAIskUla parIkSA pAsa ko| pitara : zrI mhorIlAla jI 78 varSa kI Ayu meM 1985 meM svargavAsa / mAtA : zrImatI bhaMvarI devI, 9 varSa pUrva svargavAsa | vyavasAya : gallA kirAnA vivAha varSa : san 1961 / patnI kA nAma : zrImatI mainA devI / parivAra : putra-3: pavana kumAra (20 varSa), kailAza kumAra (18 varSa), Aditya kumAra (16 varSa) putrI-2:1. tArA - hajArIbAga ke rAjendra kumAra jI se vivAhita / 2. nIlama - avivAhita / vizeSa : 1.di.jaina mandira tinasukiyA meM Apake pitAjI dvArA zAntinAtha kI pratimA virAjamAna kI gii| 2. tinasukiyA jaina mandira kI nIMva bhI Apake pitAjI dvArA rakhI gaI / 3. Apane apane bAya mAma meM skUla kI bilDiMga banavAkara rAjya sarakAra ko vidyAlaya saMcAlana ke lie pradAna kii| 4. Apa apanI dharmapatnI ke sAtha dazalakSaNa vrata ke 10 dina ke upavAsa kara cuke haiM / 5. sAmAjika kAryoM meM bhAga lete rahate haiN| bhAdi. jaina mahAsabhA ke sthAyI sadasya evaM sthAyI phaNDa TrasTa ke TrasTI haiN| 6. tIrthayAtrA ke premI haiM isaliye tIrthoM kI prAyaH yAtrA karate rahate haiN| 7, sabhI dhArmika evaM sAmAjika kAryoM meM pUrNa sahayoga rahatA hai| patA : cirajIlAla rAjendra prasAda,sAiDiMga bAjAra,tinasukiyA (AsAma)
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvAcala pradeza kA jaina samAja/121 zrI sAgaramala sabalAvata "gaNadhara" janmatithi : phAlguna sudI 15 saMvat 1994 / zikSA : rAjasthAna yunivarsiTI se san 1955 meM maiTrika pAsa kiyaa| mAtA-pitA : pitA zrI megharAja jI sabalAvata evaM mAtA zrImatI sohanI bAI donoM kA svargavAsa ho cukA hai| vivAha :ApakA vivAha san 1955 meM mainasara nivAsI zrI sohanalAla jI pApaDyA ko ... suputrI zrImatI lakSmI devI ke sAtha sampanna huaa| santAna : Apake do putra evaM pAMca putriyAM hai| donoM putra azoka evaM pradIpa par3ha rahe haiN| maMjulatA evaM saritA kA vivAha ho cukA hai tathA sumana,rekhA evaM sugandhA par3ha rahI haiN| vyavasAya : oNTo TreDarsa, phuTabAla pAuNDa ke pAsa,DImApura (nAgAlaiNDa) vizeSa :zrI sabalAvata jI pratibhAzAlI samAjasevI haiN| hastinApura jambUdvIpa pravartana-cakra ke pUrvAncala bhramaNa ke pracAra mantrI rahe haiN| bhAratIya stara, prAdezika stara evaM nagara stara ko sabhI sAmAjika saMsthAoM se jur3e huye haiM / bhAratavarSIya di. jaina rvAncala zAkhA ke mantrI evaM kendrIya samiti ke sadasya mahAsabhA ke prakAzana vibhAga ke pramakha kAryakartA svAdhyAya zikSaNa pariSad sonAgira pUrvAncala zAkhA ke pracAra mantrI haiM / DiphU (AsAma) zrI jaina mandira smArikA ke mukhya sampAdaka raha cuke haiM / DiphU meM jaina mandira sthApanA ke sahayogI haiM jo jile kA prathama mandira hai| sabalAvata jI bahuta hI utsAhI kAryakartA haiM / vidvAnoM ke parama bhakta haiN| sabhI vidvAnoM kA sammAna sevA karate rahate haiM isaliye bhAratIya stara ke sabhI vidvAnoM se ApakA patra vyavahAra rahatA hai / DImApura Ane vAle sabhI ko sahayoga dete rahate haiN| lekhaka ko DImApura Ane para Apase bahuta sahayoga milA thaa| Apa kavi,lekhaka evaM sampAdaka tInoM hI haiN| yuvakoM ko rojagAra athavA vyavasAya khulAne meM pUrI rucilete haiM / svAdhyAyI haiM isaliye carcAoM meM rasa lete haiM / AcArya kalpa zrIvIrasAgara jI mahArAja evaM unake ziSya zrI kSullaka siddhasAgara jI mahArAja maujamAbAda vAle Apake vizeSa preraNAsrota haiM / lekhaka ko gaMgApura meM Apase bahuta sahayoga milA thaa| Apake tIna bhAI gaNapatarAya,gajendra kumAra evaM amaracanda haiN| Apa gaNadhara ke nAma se prasiddha haiN| sarvaprathama AcArya kalpa zrI vIrasAgara jI mahArAja ke sasaMgha paTTAcArya zrI zAnti sAgara jI ke darzana se unake ziSya zrI kSullaka siddhasAgara jI ke viziSTha sAnidhya se svAdhyAya pradhAna asIma cintana kiyaa| patA : oNTo TreDarsa, phuTabAla grAuNDa ke pAsa,DImApura (nAgAlaiNDa)
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122/ jaina samAja kA vRhad itihAsa zrI sohanalAla bagar3A zrI bagar3A jI vartamAna meM 70 varSa ke haiM / Apane sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAt vyAvasAyika kSetra meM padArpaNa kiyaa| Apake pitA zrI javarIlAla jI bagaDA evaM mAtA zrI kezara devI donoM kA svargavAsa ho cukA hai| ApakA vivAha zrImatI rAjula devI ke sAtha phAlguna sudI ? saMvat 1992 ko sampanna huaa| Apake eka mAtra putra mahAvIra prasAda kA janma san 1962 meM huA / unakA vivAha ho cukA hai,patnI kA nAma anitA devI hai do putriyAM haiM / ApakI putrI saritA kA vivAha bhI bhUrI gAMva (AsAma) meM zrI subhASa candra jI seThI ke sAtha ho cukA hai| vizeSa : zrI bagar3A jI ne tIna bAra tIrtha yAtrA saMgha calAyA aura svayaM usake do bAra saMghapati bne| yaha yAtrA saMgha do bAra basa dvArA bihAra ke tIrthoM ke liye tathA eka bAra rela dvArA zravaNabelagolA ke liye nikAlI gyii| ,Apake zuddha khAna-pAna kA niyama hai / kaTTara munibhakta evaM ArSa paramparA ke anuyAyo haiM / aNuvratadhArI haiM / parigraha parimANa vrata liyA huA hai| rAjula devI dharmapatnI sohanalAlajI : bagar3A patA :sohanalAla mahAvIra prasAda bagaDA,vijaya nagara (kAmarUpa) AsAma / zrI sohanalAla bAkalIvAla ApakA janma jUna 1939 meM huA / sAmAnya zikSA prApti ke pazcAt Apane bir3alA kaoNleja pilAnI se ema.kaoNma.karake vyAvasAyika kSetra meM padArpaNa kiyA / hImApura Ane ke pahale lAlagaDha se DibUgaDha phira jorahATa aura vahAM se DImApura Akara basa gaye / Apake pitA zrI kaMvarIlAla jI kA svargavAsa 2 apraila,1974 ko 57 varSa kI Ayu meM DibUgar3ha meM huA / san 1979 meM mAtAjI zrImatI aMgUrI devI kA svargavAsa ho gayA / ApakA vivAha padmazrI dharmacanda jI pATanI kI bahana kaMcana devI ke sAtha san 1956 meM baDe ThATa-bATa ke sAtha huaa| zrImatI kaMcana devI ne maiTrika taka zikSA prApta kI hai / Apako tIna putriyoM kA pitA banane kA saubhAgya prApta hai| tInoM hI putriyoM kA vivAha ho cukA hai / prathama putrI mInA kA vivAha gaNezamala mohanalAla ke zrI dilIpa kumAra ke mAtha, dvitIya putrI madhu kA vivAha sarAvagI menzana jayapura ke vinoda kumAra ke sAtha evaM tosarI putrI kA DImApura ke hI zrI saMjaya kumAra suputra zrI dulIcanda jo vinAyakyA ke sAtha huaa| vizeSa : bAkalIvAla dampatti ko DImApura meM san 1976 meM Ayojita siddha-cakra vidhAna meM indra-indrANI banane kA suavasara prApta huaa| ApakI mAtAjI aMgUrI devI evaM pitAjI kaMvarIlAla jI ne zAntivIra nagara zrI mahAvIra jI meM vizAla
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvAMcala pradeza kA jaina samAja/123 khaDgAsana pratimA kI pratiSThA karavAkara virAjamAna karane kA yazasvI kArya kiyaa| unhoMne zAntivIra nagara meM hI eka svarNa kI pratimA virAjamAna kI thI / ApakI dharmapatnI zrImatI kaMcana devI vrata upavAsa karatI rahatI haiM / ne eka bAra labdhi vidhAna kA telA bhI kara cukI hai| videza yAtrA evaM sAmAjika sevA : san 1970 meM Apa jApAna kI yAtrA kara cuke haiN| di.jaina paMcAyata DImApura ke do varSa taka upAdhyakSa rahe / caimbara oNpha kAmarsa ke phAunDara sekreTarI rahe haiM / caimbara bilDiMga TrasTa ke adhyakSa haiN| Apa mAravAr3I sammelana DImApura zAkhA ke adhyakSa,bhAratavarSIya di.jaina mahAsabhA kI TrasTa kameTI ke TrasTI tathA pUrvAncala mahAsabhA ke kriyAzIla sadasya haiM / jayapura kailagirI AI haoNspiTala meM Apane Arthika sahayoga liyA hai / ApakI dharma mgalIgagama rAya cutrIlAla bahAdura eNDa kampanI AsAma ko pratiSThita evaM purAnI pharma hai| AsAma ke adhikAMza pramukha vyavasAyI pahale Apako pharma meM kArya kara cuke haiM aura usake bAda unhoMne apanA svatantra vyavasAya prArambha kiyA hai| Apake tIna bhAI aura hai| sabase bar3e basanta kumAra jI haiN| Ayu 47 varSa hai evaM dharmapatnI kA nAma hIrAmaNi devI hai| Apa do putra evaM eka putrI ke pitA haiM / dUsare bhAI rAja kumAra jI 42 varSIya haiN| patnI kA nAma raMjanA devI hai| do putra evaM eka putrI ke pittA haiN| tIsare bhAI ajaya kumAra hai / 35 varSIya yuvaka hai| dharmapatnI santoSa devI haiN| tIna putroM ke pitA haiM / patA : kaMvarIlAla sohanalAla eNDa kampanI,sarakulara roDa,DImApura (nAgAlaiNDa) zrI sohanalAla pATanI zrI pATanI jI gauhATI jaina samAja ke aise udAramana sajjana haiM jinake nAma se sabhI paricita hai / unakA janma 18 Agasta,1925 ko huA / prArambhika zikSA prApta karane ke pazcAt unhoMne baMgalA, asamiyA bhASA kA jJAna prApta kiyaa| pahale unhoMne pazcima baMgAla evaM dillI | meM kapaDA vyavasAya prArambha kiyA lekina phira gauhATI Akara hAryasa vikretA ke rUpa meM apanA vyavasAya karane lge| isa kArya meM unheM paryApta saphalatA milI / Apa jaba 16 varSa ke the tabhI zrImatI bhaMvarI devI ke sAtha 10 jUna,1941 ko vivAha sUtra meM baMdha gye| Apako evaM zrImatI bhaMvarI devI ko tIna putra evaM pAMca putriyoM ke mAtA-pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| jyeSTha putra uttama canda kA janma 11 agasta,1955 ko huA / unakI patnI zobhA devI do putra evaM eka putrI kI mAM haiN| dUsare putra udaya kumAra kA janma 19 janavarI,1959 ko huaa| unakI dharmapatnI rItA devI ko 2 patrI kI jananI banane kA saubhAgya prApta hai| tIsare patra DaoN.rAjendra kumAra ema.esa.janarala sarjarI haiM / inakA janma 26 agasta,1960 ko,vivAha 17 janavarI,1987 ko sampanna huA / patnI kA nAma kavitA hai / vartamAna meM Apa TATA meDikala insTITyUTa baMmbaI meM kAryarata haiN| Apake eka mAtra putrI cArU hai| bhaMvarIdevI dharmapalI mohanalAla ApakI pAMca putriyoM meM bimalA,kauzalyA, zarmIlA,zazi evaM zobhA sabhI kA vivAha ho cukA hai| pAranoM
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 / jaina samAja kA vRhad itihAsa ApakA jIvana dhArmika sAdhanA kA jIvana hai| pUjA-pATha kA jIvana hai isaliye ghara meM hI caityAlaya ke rUpa meM eka baMdI banavAkara usameM pAMca mUrtiyAM virAjamAna kara do haiN| isake atirikta nainAgira siddha kSetra meM samavasaraNa meM evaM bAhubalI ke pAsa mUlamandira (karnATaka) meM mUrtiyAM virAjamAna karane kA saubhAgya prApta kiyA / Apake zuddha khAnapAna kA niyama hai jise unhoMne saMvat 1998 meM sUryasAgara jI mahArAja ke pAsa liyA thaa| munibhakta haiM AcArya vIra sAgara jI, zivasAgara jI evaM nirmalasAgara jI sabhI kI bhakti kara cuke haiN| AhAra dene meM ruci rakhate haiN| Apa dAnI svabhAva ke haiM lUNavA dharmazAlA evaM sAddhUmala vidyAlaya meM eka eka kamarA banavAyA hai| sAgara kI vidyAlaya meM bhI kamarA banavAyA hai| sIkara ke vidyAlaya meM kamarA banavAyA, lUNavA meM bhI mandira se phATaka taka pharza banAI haiN| phatepura meM vidyAlaya meM bhI kAma karavAyA hai| jayapura kI vijairAma jI pAMDyA kI naziyAM meM jIrNoddhAra kA kArya karA cuke haiN| kalyANa niketana sammedazikhara ke saMrakSaka haiN| mahAsabhA kI TrasTa kameTI ke TrasTI haiN| do bAra pUre tIrthoM kI vaMdanA kara cuke haiN| Apake pitAjI sAhaba giradhArI lAla jI kA pAlana poSaNa muni zrI vijayasAgara jI mahArAja kI mAtA dvArA huA thA / isaliye ye bhI dhArmika prakRti ke the| unakA svargavAsa 17 disambara, 1941 ko jaba ve 60 varSa ke the tabhI ho gyaa| ApakI mAtAjI mekhA devI kA svargavAsa 19 agasta, 1962 meM ho gyaa| pATanI jI sarala evaM sIdhe sAde dhArmika svabhAva evaM Atithya premI mahAnubhAva haiN| Apake samAdhimaraNa pUrvaka mRtyu kA aliMgana kI pUrI lagana hai| Apako apane bIca meM pAkara hama gauravAnvita haiN| patA: 1. hindustAna TAyara kAraporezana. e.TI. roDa, gauhATI (Apa) 2. sohanalAla uttamacaMda pATanI, DI-21-e, sivADa eriyA, bApU nagara, jayapura / zrI zAntilAla pApaDyA patA: bhaMvaralAla zAntilAla pharma: sarAvagI eNDa kampanI, nyU mArkeTa, DibrUgaDha (AsAma) janmatithi : saMvat 1994 zikSA : dasavIM taka mAtA-pitA : sva. bhaMvarIlAla jI pANDyA, jinakA di. 01/07/1981 ko 67 varSa kI Ayu meM silApadhAra (lakhImapura) meM svargavAsa ho gayA / mAtAjI zrImatI candrAvatI devI haiM, jinakI Ayu 67 varSa kI hai| vyavasAya : DibrUgaDha gallA kirANA, silApathAra hArDaveyara eNDa bilDiMga meTeriyalsa tathA gauhATI meM tirapAla tathA regajIna baiga ityAdI / vivAha akTUbara, 1956 meM zrImatI manoharI devI ke rUya sampanna huA / !
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvAMcala pradeza kA jaina samAja /125 parivAra : Apake tIna putra nareza kumAra, anila kumAra evaM arUNa kumAra haiM / do putriyAM saritA evaM pUnama haiM, jinameM sirpha kumArI saritA kA vivAha ho cukA hai / vizeSa : ApakA parivAra, kara pAInoM kA gaMgala pabipA hai / Apa dakSiNa, uttarapUrva,madhya bhArata evaM pUrva bhArata ke kaI tIrthoM kI vandanA kara cuke haiM / AryikA indumatI mAtAjI Apake parivAra se sambandha rakhatI thii| Apa silApadhAra caimbara oNpha kaoNmarsa ke vAisa presIDenTa, pUrvottara pradezIya mAravADI sammelana ke adhyakSa, DibrUgar3ha gallA kirANA esosiyezana ke pramukha kAryakartA raha cuke haiM tathA vartamAna meM zrI digambara jaina mandira,grAhama bAjAra kI kAryakAriNI ke sadasya haiM / sAmAjika kAryoM meM ApakI ruci hamezA rahI hai| ApakI mAtAjI evaM ApakI dharmapatnI donoM dazalakSaNa ke upavAsa kara cukI haiN| ApakA DibUgaDha meM sarAvagI eNDa kaM. silApathAra meM zrI mahAvIra sTorsa tathA gauhATI meM mahAvIra tirapAla enTaraprAijeja ke nAma se kArobAra hai. Apake pAMca bhAIyoM kA paricaya isa prakAra hai / 1, zrI rAjakumAra jaina : zikSA - bI.kaoNma., Ayu - 48 varSa,unakI patnI zrImatI sohanI devI haiN| unake tIna putra ajita kumAra manoja kumAra,vinoda kumAra tathA putrI sAdhanA evaM sumana haiM / inameM putra ajita kumAra tathA putrI sAdhanA evaM sumana kA vivAha ho cukA hai| 2. zrI pannA lAla jaina :zikSA - dasavIM pAsa, Ayu -43 varSa,inakI dharmapatnI zrImatI kiraNa devI jaina haiM / ye dazalakSaNa vrata ke upavAsa kara cukI hai / inake do putra Ananda jaina evaM anila jaina haiM tathA eka putrI arcanA jaina hai / 3. zrI azoka kumAra jaina : zikSA - bI.kaoNma., Ayu - 37 varSa, inakI dharmapatnI zrImatI kusuma devI jaina hai| donoM pati-patnI eka sAtha dazalakSaNa dharma ke vrata kara cuke haiM / inakI do putriyAM mUna evaM mudrA jaina haiN| azoka jI ko bhI sAmAjika kAryoM meM kAphI abhiruci rahI hai| 4. zrI pavana jaina : zikSA - bIkaoNma, Ayu * 33 varSa, inakI dharmapatnI zrImatI saritA jaina haiM,ye bhI aSTAnhikA vrata ke upavAsa kara cukI haiN| inake eka putrI ruci evaM eka putra raunaka haiN| 5. zrI pradIpa kumAra : inhoMne dasavIM kI parIkSA pAsa karane ke pazcAt vyApAra meM abhiruci le rakhI hai,ye abhI taka avivAhita haiM,inakI umra 25 varSa hai| zrI hukamIcanda sarAvagI pANDyA janma :san 1935 zikSA : san 1956 meM DibrUgar3ha,gauhATI vizvavidyAlaya se bI.kaoNma kiyaa| vyavasAya : vyApAra mAtA-pitA :pitAzrI mizrIlAla jI sarAvagI - ApakA 55 varSa kI Ayu meM san 1958 meM svargavAsa ho gayA usa samaya Apa kevala 22 varSa ke the|
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126/ jaina samAja kA vRhad itihAsa mAtAjI : zrImatI ghevarI devI - Ayu :82 varSa / vivAha : ApakA vivAha san 1951 meM zrImatI ratana devI ke sAtha sampanna huA usa samaya Apa 17 varSa ke hI the| santAna : Apake tIna putra evaM eka putrI hai| sabase bar3A putra 33 varSIya zrI narendra kumAra,ema.kaoNma.,ela-elabI.,ema.bI.e. hai / dUsarA putra pradIpakumAra 30 varSIya yuvA hai / bI.kaoNma. haiM / tRtIya putra zrI arUNa kumAra 29 varSIya yuvaka hai / tInoM bhAIyoM kA vivAha ho cukA hai| vizeSa : zrI pANDyA jI gauhATI samAja meM navayuvakoM ke netA haiM / sAmAjika evaM dhArmika kAryoM meM bahuta ruci lete haiN| digambara jaina paMcAyata gauhATI ke cAra varSa taka maMtrI raha cuke haiM / di.jaina paMcAyata mahAvIra bhavana TrasTa ke TrasTI evaM prArambha se hI janarala sekeTrI haiM / kAmarUpa caimbara oNpha kaoNmarsa gauhATI kI kAryakAriNI sadasya raha cuke haiM / gauhATI gauzAlA kI kAryakAriNI ke maimbara haiN| pUjya supArzvamatIjo AryikA saMgha ke tIna cAturmAsoM meM Apa cAturmAsa samiti ke mahAmantrI raha cuke haiN| zrI bhAratavarSIya digambara jaina mahAsabhA kI pUrvAncala samiti ke kAryAdhyakSa haiN| sabako sAtha lekara calane meM Apa kuzala haiN| tIrthoM ko vaMdanA kara lI hai| ApakI mAtAjI evaM dharma-patnI donoM hI bahuta dhArmika haiM / zudhda khAna-pAna kA niyama pAlatI haiM / muniyoM evaM AryikA mAtAjI ko AhAra Adi se sevA karatI rahatI hai| patA- chaganamala sarAvagI enDa saMsa phainsI bAjAra,gauhATI (AsAma) zrI hIrAlAla pATodI janmatithi : 60 varSa pUrva / kucAmana (rAja) meM janma huA thaa| zikSA : sAmAnya vyavasAya : gallA kiranA (thoka evaM khudarA) mAtA-pitA : sva. zrI kizanalAla jI / 65 varSa kI Ayu meM karIba 22 varSa pUrva svAviAsa huaa| mAtA sva. zrImatI gulAba baaii| ApakA svargavAsa pahale ho cukA thaa| vivAha : 42 varSa pUrva zrImatI mohinI devI se ApakA vivAha sampanna huaa| parivAra : Apake eka putra evaM eka putrI hai / putra zrI tArAcanTa 42 varSIya haiM / vivAhita haiM / palI kA nAma maMjU hai / unake cAra putriyAM haiN| ApakI ekamAtra purvI maMjulA kA vivAha ho cukA hai| vizeSa : zrI pATodI jI kA jIvana bar3A vyasta rahatA hai / svabhAva se Atithya premI haiM / Apane nayA bAjAra jaina mandira meM tathA grAhama bAjAra jaina mandira meM zAntinAtha kI pASANa pratimA virAjamAna kI thI / Apa adhikAMza tIrthoM kI vandanA kara cuke haiM / ApakI dharmapatnI bhI dharmaparAyaNA haiM . dazalakSaNa vRta ke eka bAra upavAsa kara cuko hai / jambUdvIpa hastinApura meM Apa eka
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvAcala pradeza kA jaina samAja /127 kamare kA nirmANa karAne kA yazasvI kArya kara cuke haiN| nalabADI paMcakalyANaka ke avasara para mandira ke dvAra kholane kA kArya Apane hI sampatra kiyA thaa| udAra hRdaya haiN| patA : surava bhaMDAra,nayA bAjAra, DibUgar3ha (AsAma) zrI hulAzacanda seThI pitAzrI : zrI harakacanda jI seThI,di.27/01/1980 ko dehalI meM svargavAsa huaa| mAtAjI : zrImatI sohanI devii| janmatithi :mAha sudI 14 saMvat 1997 zikSA : bI kaoNma (oNnarsa),gauhATI vizvavidyAlaya se| vivAha : 3 pharavarI 1961 patnI kA nAma: zrImatI tArAmaNI jo suputrI zrI prakAza canda jI paannddyaa,kottaa| parivAra : putrI - 3 sumana, saMgItA evaM sArikA | sumana evaM saMgItA donoM vivAhita haiM / sArikA vanasthalI vidyApITha meM adhyayana kara rahI haiN| putra * eka,sukumAla seThI,vivAhita, bI kaoNma - bilArI sUgara mila ke ddaayrekttr| vyavasAya : udyogapati,mahAvIra iNDasTrIja,tinasukiyA ke saMsthApaka / vizeSa : zrI seThI jI kA jIvana pUrNataH dhArmika hai / pratidina pUjA-pATha karate haiN| sammedazikhara jI, hastinApura, tinasakiyA sItApura gorakhapara nalabADI Adi meM indradhvaja vidhAna kA Ayojana karane kA evaM usameM donoM pati-patnI indra-indrANI ke pada ko suzobhita kara cuke haiN| bundelakhaNDa ko chor3akara sabhI to thoM kI vandanA kara cuke haiM / muniyoM evaM sAdhuoM ko AhAra dete rahate haiM / aSTamI caturdazI ko eka bAra bhojana karane kA niyama liyA huA hai / zAnta evaM sarala svabhAvI haiN| sAmAjika : zrI seThI jI mahAsabhA ke sthAyI sadasya haiM / nezanala caimbara oNpha kaoNmarsa ke tIna bAra sekreTrI raha cuke haiN| sTezana kansalaTezana,tinasukiyA ke sadasya haiM / vesTarna relve yUjarsa kansalaTezana kameTI ke sadasya raha cuke haiN| / __ Apake bar3e bhAI zrI nirmala kumAra jI seThI adhyakSa bhA di.jaina mahAsabhA hai| choTe bhAI zrI mahAvIra kumAra jI evaM dineza kumAra jI haiM / tinasukiyA jaina samAja ke pratiSThita evaM sammAnita samAjasevI haiN| patA : nirmala kumAra hulAza canda,sAiDiMga bAjAra,tinasukiyA (AsAma) 000
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128/ jaina samAja kA vRhad itihAsa __ yazasvI samAja sevI vaise to samAja ke sabhI vayaska samAjasevI haiM / samAja ke vikAsa meM unakA kahIM na kahIM yogadAna rahatA hI hai / lekina ve mahAnubhAva yazasvI samAja sevI haiM jinhoMne samAja sevA meM apanA yazasvI yogadAna diyA hai / mandira nirmANa karAyA hai, pratimAyeM virAjamAna kI haiM, jaina vidyAlayoM ke saMcAlana meM Arthika yogadAna diyA hai / jinavANI ke pracAra-prasAra meM Arthika sahayoga diyA hai / muniyoM kI bhakti kI hai unheM AhAra dekara apane jIvana ko ujjavala kiyA hai| tIrthoM kI vandanA kI hai tathA unake jIrNoddhAra evaM saMrakSaNa meM yoga diyA hai| jo saMsthAoM ke padAdhikArI evaM sadasya haiM / samAja para athavA sAdharmI bandhuoM para vipatti Ane para usake nirAkaraNa ko tatpara rahate haiM / jinakA jIvana pUrNataH jaina paddhati ke anusAra calatA hai / inake atirikta aisI aura bhI unako vizeSatAeM haiM jisameM unako bhagavAna mahAvIra kA anuyAyI kahalAne meM gaurava hotA hai / ukta zIrSaka ke antargata hamane aise hI yazasvI samAja seviyoM kA paricaya diyA hai| -sampAdaka DImApura DImApura imphAla gauhATI DImApura DImApura DImApura 1. zrI ajaya canda seThI ti nimaH 2. zrI azoka kumAra kAsalIvAla gauhATI 3. zrI kapUracanda jI pATanI gauhATI 4. zrI kizana lAla seThI nalabAr3I 5. zrI kailAzacanda jhAMjharI nalabAr3I 6, zrI gaNapatarAya cUDIvAla DibUgaDha 7. zrI kezarImala chAbar3A imphAla 8. zrI campAlAla pATodI DibrUgaDha 9. zrI jaya kumAra kAlA gauhATI 10. zrI jayacanda lAla pANDyA manamaujI DImApura 11. zrI jAlamacanda bagaDA gauhATI 12. zrI jJAnacanda pATanI imphAla 13. zrI jJAnaprakAza ToMgyA 14. zrI jhUmaramala kAsalIvAla prabhAta 15. zrI TIkamacanda pATanI imphAla bhI garamala gaganAla 17. zrI dharmacanda jhAMjharI 18. zrI rathamala bAkalIvAla 19. zrI nandalAla gaMgavAla 20. zrI nirmala kumAra jhAMjharI 21. zrI nemIcanda chAbar3A 22. zrI padama kumAra seThI 23. zrI patrAlAla gaMgavAla 24. zrI paratulAla chAbar3A 25. zrI prakAza canda gaMgavAla 26. zrI premasukha seTho 27: zrI phUlacanda bagaDA 28. zrI bhaMvaralAla kAlA 29. zrI bhaMvaralAla seThI 30. zrI bhaMvarIlAla pANDyA sarAvagI DomApura DImApura DibrUgar3ha gauhATI imphAla DImApura gauhATI gauhATI DImApura
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvAcala pradeza kA jaina samAja/129 DImApura tinasukiyA tinasukiyA gauhATI nalabAr3I karImagaMja bAjAra zivasAgara DImApura tinasukiyA dhUbar3I' 31, zrI bhAgacanda pATanI 32. zrI madanalAla pATanI gauhATI 33, zrI madanalAla bar3ajAtyA imphAla 34. zrI madanalAla pATanI tinasukiyA 35. zrI madanalAla seThI tinasukiyA 36. zrI mannAlAla chAbar3A gauhATI 37. zrI mahAcanda seThI siMghaI imphAla 38. zrI mahAvIra prasAda godhA DigaDha 39. zrI mahIpAla pATanI gauhATI 40. zrI mahAvIra prasAda jaina pANDyA gauhATI 41. zrI mAnamala chAbar3A imphAla 42. zrI mAnikacanda pATanI imphAla 43. zrI mizrIlAla bagaDA (kAsalIvAla) DibUgaddha 44. zrI mizrIlAla bAkalIvAraH 45. zrI mUlacanda gaMgavAla DibUgar3ha 46. pUlacanda chAbar3A nalabAr3I 47. zrI megharAja pATanI gauhATI 48. zrI mohanalAla bAkalIvAla tinasukiyA 49. zrI mohanalAla rAsa nalabAr3I 50. zrI mohanalAla seThI imphAla 51. zrI rakhIlAla pATanI 52. zrI rAmagopAla pATanI 53. zrI rAmadeva pATanI 54. zrI rUpacanda chAbar3A zAstrI 55. zrI lakSmInArAyaNa bar3abAtyA 56. zrI lakSmInArAyaNa rAga 57. DaoN.lAlacanda pATanI 58. zrI lUNakaraNa pANDyA 59. zrI zikharIlAla bar3ajAtyA 60. zrI santoSa kumAra pATanI 61. zrI vijaya kumAra pANDyA 62. zrI sampata kumAra pATanI 63. zrI sampatarAma pahAr3iyA OM mAgaNala garI cUDIvAla gadiyA 65. zrI saubhAgamala jhAMjharI 66. zrI mohanalAla sAMgA pATanI 67. zrI svarUpacanda pahAr3iyA 68. zrI zrIcanda seThI 59. zrI hanumAna prasAda bar3ajAtyA 74), zrI haMsarAja pANDyA 71. zrI hukamacanda ToMgyA gauhATI gauhATI imphAla imphAla varapeTA roDa tinasukiyA tinasukiyA DibrUgaDha gauhATI karImagaMja bAjAra zilAMga DImApura
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130/ jaina samAja kA vRhad itihAsa zrI akhayacanda seThI janmatithi : vaizAkha sudI 3 saMvat 1943 | zikSA : sAmAnya - Deha (rAja) meM zikSA prApta kI hai| pAtA-pitA : zrI fatehacanda jI seThI,74 varSa kI Ayu meM ApakA san 1971 meM svargavAsa huA ! 89 varSIya zrImatI gahUdevI jI kA ArzIvAda Apako prApta hai| vivAha : saMvat 2001 phalguna sudI 2 ko Apa zrImatI rukmaNI devI ke sAtha vivAha sUtra meM bandhe / santAna : Apake eka mAtra putrI sumitrA hai jisakA vivAha DImApura ke zrI DUMgaramala jI ke suputra zrI navaralamala jI ke sAtha ho cukA hai| vyavasAya : gallA vizeSa : san 1981 taka Apa sabhI tIrthoM kI vandanA kara cuke haiN| tinasukiyA meM vedI pratiSThA mahotsava para pati-patnI ne indra-indrANI ke pada ko suzobhita kiyA / seThI jI tinasukiyA jaina samAja ke pichale 5 varSoM se upamantrI haiN| samAjasevI haiM, svAdhyAyazIla hai tathA zAnta evaM sarala prakRti ke haiN| ApakI dharmapatnI ke zuddha khAna-pAna kA niyama hai / san 1977 meM dazalakSaNa vrata ke upavAsa evaM san 1981 meM aSTAnhikA vata upavAsa kara cukI haiM / mahilA samAja kI pramukha kAryakartA haiN| muni bhakti meM ruci rakhatI haiM / pratidina pUjA-pATha karatI haiN| AryikA indumatI mAtAjI se ApakA pArivArika sambandha rahA thA / patA : seThI badarsa eNDa kampanI, mahajidapaTTI roDa,tinasukiyA (AsAma) zrI azoka kumAra kAsalIvAla janmatithi :21 pharavarI san 1951 zikSA : bI kaoNma. pAtA-pitA : pitA zrI dIpacanda jI kAsalIvAla mAtA zrImatI mUlI devI vivAha : 30 apraila 1975 patnI : zrImatI zAnti devI santAna : putra-2 - TinkU cinkU
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ putrI - L rUbI vizeSa : yuvA kAryakarttA haiN| sAmAjika kAryoM meM ruci rakhate haiN| digambara jaina paMcAyata gauhATI ke saMyukta maMtrI, lAyansa klaba ke sakriya sadasya mahAsabhA ke sadasya, rAjanaitika evaM dhArmika kAryoM meM ruci rakhate haiN| khela-kUda meM vizeSa ruci hai| tIrtha-yAtrA premI haiM / zrI dIpacanda kapUracanda kAsalIvAla, gauhATI (AsAma) patA: zrI kapUracanda pATanI janmatithi : 10 navambara 1942 zikSA : ema.e. (1963) ela ela. bI. (1965) kalakattA vizvavidyAlaya se / vyavasAya : eDavokeTa, sImenTa evaM hArDaveyara ke vyavasAyo / pUrvAMcala pradeza kA jaina samAja / 131 : mAtA-pitA zrI campAlAla jI pATanI ApakA svargavAsa 72 varSa kI Ayu meM san 1985 meM huaa| mAtAjI zrImatI bhaMvarI devI kI chatrachAyA abhI prApta hai| L vivAha ApakA vivAha di. 28/11/1901 ko zrImatI maNimAlA ke sAtha sampana huaa| maNimAlA bhI maiTrika pAsa haiN| santAna : Apake eka putra evaM tIna putriyAM haiN| eka putra rAjeza kumAra kaoNleja ke vidyArthI haiN| sabase bar3I putrI sunitA kA vivAha ho cukA hai| kumArI belA evaM anurAdhA donoM par3ha rahI haiN| vizeSa : dhArmika pravRtti san 1965 meM hone vAle gauhATI paMcakalyANaka pratiSThA meM Apane indra ke pada ko suzobhita kiyaa| Apake ghara meM hI jina caityAlaya kA nirmANa karavAkara varSa 1963 meM usameM pratimA virAjamAna kI thI ApakI mAtAjI ke zuddha khAna-pAna kA niyama hai| ve muniyoM ko AhAra detI rahatI haiN| sAmAjika sevA : zrI di. jaina vidyAlaya gauhATI ke maMtrI haiN| sAmAjika sevA meM gaharI ruci hai| gauhATI ke pramukha samAja sevI mAne jAte haiM / kAmarUpa caimbara oNpha kaoNmarsa ke 7 varSa taka maMtrI raha cuke haiN| nArtha IsTa phranTiyara relve eDavAijarI borDa, TelIphona eDavAijarI borDa gauhATI, prAdhikaraNa nyAsa ke sammAnanIya sadasya haiN| sAhitya sevA : Apake samAlocanAtmaka evaM jainadharma sambandhI lekha patra-patrikAoM meM prakAzita hote rahate haiN| AsAma TribyUnala (dainika) jAgRta (sAptAhika) parva jyoi 132/ jaina samAja kA vRhad itihAsa acche vaktA evaM lekhaka haiN| Apa vidyArthI avasthA meM adhikAMza kakSAoM meM prathama sthAna prApta karate rhe| asamiyA na bhASA meM likha "bhASA meM likha 16 A
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132/ jaina samAja kA vRhad itihAsa acche vaktA evaM lekhaka hai| Apa vidyArthI avasthA meM adhikAMza kakSAoM meM prathama sthAna prApta karate rahe / asamiyA bhASA meM likhane meM vizeSa ruci hai| hAla hI meM "dravya saMgraha" para eka praznottarI TIkA prakAzita huI hai / patA : kapUracanda jaina eNDa sansa, kAmarsa hAUsa, e.TI.roDa,gauhATI-1 zrI kizanalAla seThI zikSA : sAmAnya mAtA-pitAH pitA zrI zivadAnamala jI seThI - ApakA 55 varSa kI Ayu meM rAjasthAna ke gAMva berI po.pilAnI meM dehAnta ho gayA thaa| svargavAsa huye 43 varSa ho cuke haiM / bhAtA zrIpatI mizrI bAI jI - ApakI mRtyu 32 varSa kI Ayu meM hI ho gaI thii| vyavasAya : vastra vyavasAya brokara vivAha : saMvat 2011 meM Apako suzrI indirA devI ke sAtha vizaha bhAgalapura meM sampanna huA thA / santAna : Apake putra evaM 1 putrI hai| I. zrI zAntikumAra - Ayu 27 varSa - dharmapatnI zrImatI lalitA devI,putra . 2 evaM eka putrI hai / 2. zrI nareza kumAra kI Ayu 24 varSa,patnI zrImatI soniyA devI,eka putrI evaM eka putra se suzobhita hai| 3. ramezacanda dIpaka evaM rAjakumAra evaM jitendra sabhI par3ha rahe haiN| putrI - eka mAtra saMgItA kI zAdI gauhATI meM zrI hajArImala jI jhAMjharI ke suputra rAjakumAra jI ke sAdhya huI hai| saMgItA dazalakSaNa vrata ke upavAsa kara cukI haiN| vizeSa: Apake cAcAjI zrI nandalAla jo seThI tRtIya pratimAdhArI the| ApakA svargavAsa saM.1973 meM sapAdhimaraNa pUrvaka imphAla (maNipura) meM huA thaa| Apane aba taka sAre bhAratavarSa kI do bAra tIrtha bandanA kI hai / nalabADI meM paMcakalyANaka pratiSThA meM Apa yAtAyAta vibhAga ke maMtrI the| vartamAna meM vIra Adarza maNDala ke pracAra mantrI haiM / sAmAjika kAryoM meM sabase Age rahate haiN| Apake choTe bhAI zrI madana lAla jo seThI parama munibhakta haiN| zuddha jala-pAna kA niyama hai jise saM.2012 sAla se paramapUjya muni 108 zrI mahAvIra kIrti jI mahArAja se liyA thaa| dazalakSaNa khata aSTAnhikA va Apane kiye haiN| ApakI Ayu 53 varSa kI hai| Apake eka putrI manIkAntA hai jisakA vivAha ho cukA hai| patA : mai, kizanalAla zAntikumAra jaina seThI, kaoNleja roDa, nalavADI (AsAma) zrI kailAza canda jhAMjharI janmatithi : ASADha suTI saMvat 1988 zikSA-sAmAnya
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvAMcala pradeza kA jaina samAja / 133 - mAtA-pitA : zrI jIvaNalAla jo jhAMjharI Ayu 95 varSa, zrImatI ijaraja bAI Ayu 90 abhI Apako donoM kA hI ArzIvAda prApta hai| vyavasAya: kapar3A evaM ThekedArI vivAha: saMvat 2003 meM huaa| patnI kA nAma zrImatI paramezvarI devI hai| - santAna : putra - 1. zrI padamacanda - Ayu 39 varSa patnI zrImatI zakuntalA, do putra evaM tIna putriyAM haiM / - 1 2. zrI kamala kumAra Ayu 36 varSa / patnI zrImatI suzIlA / Apake do putra evaM do putriyAM haiN| Apa eka bAra dazalakSaNa vrata ke upavAsa kara cuke haiN| gaNapatarAva cUDIvAla (gadiyA) 3. narendra kumAra Ayu 35 varSa Apake do putra evaM eka putrI hai| 4. mahendra kumAra Ayu 33 varSa eka putra evaM do putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta hai / . 5. sureza kumAra Ayu 27 varSa eka putrI hai| 6. suzIla 22 varSa avivAhita haiN| - - putriyAM : tIna rAja, maMjU evaM mutrii| tInoM kA hI vivAha ho cukA hai| vizeSa : nalabAr3I ke mandira ke bhaNDAra vyavasthApaka raha cuke haiN| bImArI ke pUrva pratidina pUjA-pATha karate the / ApakI patnI ne zuddha khAna-pAna kA niyama le rakhA hai| sAdhuoM ko AhAra dene meM pUrNa ruci hai / eka bAra dazalakSaNa vrata ke upavAsa kara cukI haiN| Apake do choTe bhAI haiM jinake nAma ratana lAla, sumera mala hai jo apanA svatantra vyavasAya karate haiM / patA : sumeramala padamakumAra, ena.TI. roDa, nalabADI (AsAma) janmatithi : mAgha budI 19 saM. 1988 zikSA : sAmAnya mAtA-pitA : zrI cAMdamala jo gdiyaa| ApakA 72 varSa kI Ayu meM 8 varSa pUrva svargavAsa huaa| 77 varSIya mAtA zrImatI mohinI devI jI kA ArzIvAda Apako prApta hai| vyavasAya : janarala marcenTsa
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134/ jaina samAja kA vRhada itihAsa vivAha saM. 2003 meM umarAdevI ke sAtha sampanna huaa| gAnagoSa wwws AnTM 65
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvAMcala pradeza kA jaina samAja / 135 vizeSa : sultAnagaMja ke mandira meM ApakI mAtAjI dvArA dhAtu kI neminAtha svAmI kI mUrti virAjamAna kI gayI thii| Apane sabhI tIrthoM kI vandanA karalI hai| di. jaina mandira kameTI imphAla ke saMyukta maMtrI, mahAbIra di. jaina hAI skUla kI kAryakAriNI sadasya, caimbara oNpha kaoNmarsa ke TrasTI haiN| Apane nalabADI pratiSThA mahotsava ke paMcakalyANaka meM svarNakalaza liyA thaa| imphAla meM Apake pitAjI mukandagaDha (jayapura) se vyavasAya ke liye Aye the / Apake 4 bhAI aura haiM jinameM jagannAtha kA svargavAsa ho cukA hai| 1. dhanakumAra jI Ayu 53 varSa, patnI mainAdevI, do putra cAra putriyAM / 2. dharmacanda : Ayu 48 varSa, dharmapatnI pArvatI devI, eka putra, do putroM, Apa ema. kaoNma., ela.ela.bI. hai jApAna Adi dezoM meM bhramaNa kara cuke haiN| 3. santoSa kumAra ema. kaoNma. evaM sI.e. haiN| patnI kA nAma kusuma hai| tIna putra haiN| zrI dharmacanda jI ke bar3e putra saMjaya kumAra ne mAlaviyA injIniyariMga kaoNleja, jayapura se 1980 meM maikenikala brAMca meM injIniyariMga parIkSA pAsa kii| Apa golDa meDilisTa haiN| zrI kezarImala jI chAbar3A ke kamala hArDaveyara imphAla evaM nezanala hArDaveyara sTora, thAMgala bAjAra, imphAla hai| ye do vyApArika pratiSThAna aura hai| patA : zivakaraNa kezarImala chAbar3A, thAMgala bAjAra, imphAla (maNipura) zrI campAlAla pATodI Ayu : 72 varSa zikSA : sAmAnya - mAtA-pitA : sva. kistUracanda jI paattodii| jaba Apa kevala eka varSa ke the tabhI pitAjI fat mRtyu ho gii| ApakI mAtAjI bhI 40-45 varSa pUrva Apako chor3akara cala basI / manabhAvatI devI dharmapatnI cappAlAla pATodI vyavasAya : ejensI, maNihArI dukAna, sTezanarI evaM hoTala vyavasAya, DibrUgaDha | vivAha : saMvat 1958 meM ApakA vivAha manabhAvatI devI ke sAtha sampanna huA / santAna : cAra putra evaM eka putrI 1. mahAvIra : bI.kaoNma. haiM 38 varSa ke haiN| dharmapatnI kA nAma bhgvtii| tIna putra evaM do putriyoM se alaMkRta | jaina mandira ke upamantrI raha cuke haiN| 2. pavana kumAra Ayu 34 varSa patnI kA nAma knkltaa| do putra evaM eka putrI I
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 / jaina samAja kA bRhad itihAsa 3. vinoda kumAra : Ayu 30 varSa / patnI saritA do putra evaM eka putrI hai| 4. azoka - 28 varSa / patnI aMjanA tIna putroM se alaMkRta haiN| vizeSa : pATodI jI karmaTha samAja sevI haiN| nayA bAjAra ke jaina pandira ke sekreTrI raha cuke haiN| DibrUgar3ha ke phUDa grena riTela esosiyezana ke bhI sekreTrI rahe haiN| Apane hastinApura jambUdvIpa meM eka kamare kA tathA DibrUgaDha ke jaina mandira meM bhI eka kamare kA nirmANa karavAyA hai| ApakI dharmapatnI ne 4 varSa pUrva dazalakSaNa vrata ke upavAsa kiye the / Apa mUlata: hirANI grAma ke nivAsI haiN| vahAM se Apake pUrvaja kucAmana Aye aura kucAmana se yahAM DibrUgaDha meM Akara vyavasAya karane lage / DibrUgar3ha meM hI kistUramala campAlAla, azoka hoTala, ke.sI. ejensIja evaM saMjaya sTora ke nAma se cAra pratiSThAna aura haiN| patA : azoka hoTala, nyU mArkeTa, DibrUgaDha (AsAma) zrI jayakumAra kAlA janmatithi: 25 mArca 1938 zikSA : maiTrika vyavasAya: gauhATI evaM vijayanagara meM kirANA kA vyavasAya mAtA-pitA : zrI bhaMvaralAla jI kAlA 45 varSa kI Ayu meM svargavAsa / zrImatI tIjA devI 65 vrss| vivAha : 7 julAI san 1953 ko kAnakhI (paM. baMgAla) meM zrImatI tArAdevI se vivAha huaa| santAna putra 5 1. ajIta kumAra, Ayu 35 varSa / 2. kapUracanda, Ayu 33 varSa, 3. pradIpa kumAra, Ayu 31 varSa, zikSA - bI.kaoNma. / 4. dhanakumAra, Ayu 29 varSa, zikSA - bI. kaoNma. / 5. manojakumAra, Ayu 26 varSa, zikSA - bI. kaoNma. / sabhI apane-apane svatantra vyavasAya rata haiM / putrI mIrA evaM rekhA donoM vivAhita haiN| V I
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvAMcala pradeza kA jaina samAja / 137 zrI kAlA jIM rAjanaitika evaM sAmAjika donoM kSetroM meM prabhAvazAlI netA haiN| acche vaktA haiN| vijaya nagara jaina samAja ke prabhAvazIla vyakti haiM / mahAsabhA ke kaTTara samarthaka haiN| ApakI dharmapatnI munibhakta hai / sAdhuoM ko AhAra detI rahatI haiN| bhA di. 'jaina yuvA pariSad ke saMsthApaka adhyakSa haiN| vijaya nagara paMcakalyANaka meM yuvAratna evaM karmavIra kI upAdhi se sammAnita haiN| vijaya nagara paMcakalyANaka pratiSThA samAroha ke mahAmantrI haiN| di. jaina samAja vijayanagara ke jaina mahAsabhA maMtrI haiN| kI kendrIya samiti ke upAdhyakSa haiN| di. jaina garlsa hAIskUla vijaya nagara ke saMsthApaka adhyakSa haiN| rAjanIti: zrI kAlA jI kAMgresa (AI) ke kaTTara samarthaka, gauhATI nagara evaM jilA kA~gresa ke upAdhyakSa evaM koSAdhyakSa (1978-8.3 taka) gauhATI nagara pariSad (1983-85) ke upa mukhya prazAsaka gauhATI thoka vikretA saMgha ke ceyaramaina rahe haiM / patA : ema.esa. roDa, phainsI bAjAra, gauhATI (AsAma) zrI jayacanda lAla pANDyA "manamaujI" zrI manamaujI kA janma pauSa sudI 4 saMvat 1984 ko huA / sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAt ApakA saMvat 2001 meM zrImatI sarasvatI devI ke sAtha vivAha sampanna huaa| pitAjI . sva. zrI harakacanda jI pANDyA evaM mAtAjI zrImatI montI devI donoM kA svargavAsa ho cukA hai| santAna : Apake do putra haiM - zrI vijaya kumAra evaM nirmala kumAra haiN| vijaya kumAra kA vivAha zrImatI zAntA ke sAtha sampanna ho cukA hai| Apako eka putra evaM tIna putriyoM ke pitA banane kA gaurava prApta hai| do putriyAM haiM - suzIlA evaM zakuntalA donoM kA vivAha ho cukA hai| vizeSa : [ kahA jAtA hai ki karIba 150-175 varSa pUrva Apake pUrvajoM ke samaya zrImatI TomA devI apane pati ke sAtha satI huI thii| Apake parivAra meM abhI bhI unakI mAnyatA hai| isake atirikta mensara ke mandira meM Apake bAbAjI ne mUrti virAjamAna kI thii| vizeSatA: manamaujI jI acche rAjasthAnI kavi haiN| ApakI aba taka tIna pustakeM (1) mevo mAravADa ro, (2) marUdhara mAdhurI evaM (3) savaiyA saMgraha prakAzita ho cukI haiN| Apa jaba sasvara kavitA pATha karate haiM to sabako apanI ora sahaja hI AkRSTa kara lete haiM 1 mujhe bhI unakI kavitA pATha sunane kA avasara mila cukA hai| ApakI dharmapatnI mainsara grAma kI haiM aura vahI AryikA supArzvamatI mAtAjI kA bhI gAMva hai| Apake zuddha jala-pAna kA niyama hai| sAdhuoM kI sevAvRtti, AhAra Adi dene meM ruci rakhatI haiN| patA : vijaya mila, kAlI bADI roDa, DImApura (nAgAlaiNDa) zrI jAlamacanda bagar3A (kAsalIvAla) Ayu : 82 varSa zikSA : sAmAnya
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138/ jaina samAja kA vRhad itihAsa / vyavasAya : cAvala ke thoka vyApArI mAtA-pitA : sva. juhAramala jI sarAvagI, 65 varSa kI Ayu meM svargavAsa, sva. zrImatI kezarabAI, 58 varSa kI Ayu meM svrgvaas| vivAha : saMvat 1982 meM zrImatI mAMgIdevI jI ke sAtha vivAha huaa| ApakA svargavAsa maI 1987 meM ho cukA hai| santAna : do putra 1. zrI dharmacanda,Ayu - 41 varSa,palI zrImatI suzIlA - putra do evaM putrI ek| 2. zrI azoka kumAra, Ayu - 39 varSa, bii.koNm.| vizeSa : gauhATI paMcakalyANaka meM indra ke pada se suzobhita huye the / donoM ne sabhI tIrthoM kI vandanA kI hai : mahAsabhA ke dhruva phaNDa TrasTa ke sadasya haiN| ApakI dharmapatnI bar3I dharmaparAyaNa thii| muni mahArAjoM ko AhAra dene meM ruci thI / gauhATI samAja meM ApakA acchA sammAna hai| patA :kedAra roDa,gauhATI (aasaam)| phona naM.26062 | zrI jJAnacanda pATanI Ayu : 48 varSa, janmasthAna : imphAla Ayu : vartamAna meM pATanI jI kI Ayu 45 varSa hai / zikSA : Apane inTara kI parIkSA san 1941 meM maNipura kaoNleja se pAsa kI thii| pitAjI : zrI sva. premasukha jI pATanI, 52 varSa kI Ayu meM san 1949 meM svargavAsa huA / mAtAjI : zrImatI guNamAlA devI jI, vartamAna meM ApakI Ayu 60 varSa haiN| vivAha : varSa 1962 meM zrImatI uSA ke sAtha ApakA vivAha sampanna huA / zrImatI uSA kapUracanda jI kAsalIvAla kI suputrI haiM tathA inTara taka adhyayana kiyA hai / parivAra : eka putra evaM tIna putriyAM / zrI saMjaya kumAra inTara taka par3he haiN| vivAhita haiM / saMgItA patnI kA nAma hai / eka putrI haiM / tIna putriyoM meM zarmilA kA vivAha gulAbacanda jI saugAnI ke suputra zrI rAkeza ke sAtha ho cukA hai| zeSa donoM putriyAM ruci evaM pUjA par3ha rahI haiN| vizeSa : ApakI mAnAjI zrImatI guNamAlA pATanI mahilA samAja kI maMtrI haiM tathA samAjika kAryoM meM vizeSa ruci letI haiM / Apake pitAjI bhI samAja ko vibhUti the tathA sabhI gatividhiyoM meM Age rahate the / sva.pATanI jI ne maNipura pablika lAibrarI
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvAMcala pradeza kA jaina samAja/139 kA nirmANa karavAkara use nagara ko samarpita karane meM yazasvI kArya kiyA thaa| yahAM ke jaina mandira ke nirmANa meM bhI unakA pUrA yoga rhaa| ___ Apake pUrvaja zrI jayasukha lAla jI berI se karIba 100 varSa pUrva yahAM Akara vyavasAya karane lage the| pahale AdhA imphAla pATanI parivAra kA kahalAtA thA / nagara meM unakA pUrA sammAna thA / pahale ApakI pharma kA nAma gaNezalAla premasukha thaa| premasukha jI kA janma berI meM huA thA / vartamAna meM Apake vahAM makAna haiN| premasukha jI ne tIna vivAha kiye the| tIsarA vivAha karIba 40 varSa pUrva kiyA / pahalI palI zrImatI mohanadevI se sva. gulAbacanda 'jho pATanI,sva.lAlacanda jI pATanI evaM jhUparamala jI pATanI huye| dUsarI patnI se sva.dIpacanda jI pATanI huye| patA : premasukha jJAnacanda pATanI,pAvanA bAjAra, imphAla (maNipura) zrI jJAnaprakAza ToMgyA jaina janmatithi: 15 jUna san 1949 zikSA : 1. bI kaoNma.(Anarsa) rAja.vizvavidyAlaya se / san 1968 meM prathama sthAna prApta kiyaa| 2. kampanI sekre gI hanTara bhIjiyeTa) san 1976 / 3. cArTarDa ekAunTenTa - 1971 meriTa lisTa meM sthAna prApta kiyA thaa| pitA : zrI sUrajamala jI ToMgyA.mAtA - zrImatI nAraMgI devii| parivAra : bhAI . zrI candraprakAza dogyA.patnI - zrImatI premltaa| vivAha : zrI prakAzacanda jI jaina, AI.e.esa. jayapura kI suputrI zrImatI prabhA ke sAtha sampanna huaa| santAna : putrI - svAti evaM zilpA,putra - saurabha, bhatIjI - rInA / vizeSa : zrI ToMgyA jI san 1971 se kAryarata haiN| sarvaprathama rAjasthAna spIniMga eNDa vIviMga mila li. dehalI meM vitta adhikArI evaM kAnUna parAmarzaka rahe / 1. san 1974 meM mohana sTIlsa li.kAnapura meM kAma kiyaa| 2. phira 1974-76 taka je.ke. plAsTika proDakTsa li., kAnapura meM kampanI sekreTrI rahe / 3. san 1976-84 taka vuDa krAphTsa proDakTsa li.meM mainejara ke rUpa meM kArya kiyaa| 4. san 1984-87 taka kur3A krAphTa proDakTsa li. meM prabandha saMcAlaka ke pada para kArya kiyaa| 5. san 1987 se rilAibila proDakTsa prAiveTa li.meM DAirekTara ke pada para evaM vartamAna meM svayaM svatantra rUpa se oNDaTa varka karate haiN|
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140/ jaina samAja kA bRhad itihAsa videza bhramaNa: san 1983 meM sabhI yUropIya dezoM kA bhramaNa kiyaa| sabhI plAIvuDa phaikTrIja ke salAhakAra haiN| ToMgyA jI jayapura nivAsI haiN| Apake pitAjI bagaDI se san 1910 meM goda Aye the| unake dAdAjI kA nAma zrI gorIlAla jI thA / jayapura ke ghI vAloM ke rAste meM ApakA purAnA makAna hai / patA : jI. pI. ToMgyA eNDa kampanI, carca roDa, DImApura (nAgAlaiNDa) zrI jhUmaramala kAsalIvAla "prabhAta " janmatithi: 8 disambara 1925 zikSA : ema.kaoNma., sAhitya bhUSaNa / pitA : sva. zrI lakSmIcanda jI kAsalIvAla, ApakA 52 varSa kI Ayu meM 1942 meM svargavAsa ho cukA hai| mAtA : sva. zrImatI jaDAna devI jI 87 varSa kI Ayu meM 13 varSa pUrva svargavAsa / vivAha : jeTha budI 4 saM. 1999 zrImatI mohinI devI ke sAtha | santAna putra 2, putriyAM - 3 jyeSTha putra zrI yogeza vivAhita haiM, zikSA - bI.kaoNma. dvitIya putra zrI manoja 22 varSa ke haiM tathA par3ha rahe haiN| putriyAM 1- 3: hemalatA kA vivAha zrI patrAlAla jI seThI ke bhAI bhAgacanda jI seThI, mohinI devI dharmapatnI jhUmaramala ema.kaoNma., ela. ela. bI. ke sAtha ho cukA hai| premalatA kA vivAha zrI dilIpa pATanI se huA hai| pATanI jI sI.e. haiN| tIsarI putrI kalpanA kA vivAha dinAMka 8 julAI 1989 ko zrI kizora kumAra pATanI, bI kaoNma ke sAtha DImApura meM ho gayA hai| kAsalIvAla vyavasAya: rUI vyavasAya / vizeSa : Apa mUla nivAsI vana gouDI ke haiM san 1917 meM Apake pitAjI yahAM vyavasAya ke liye Aye the aura yahIM ke ho gaye / sAmAjika : pUrva maMtrI evaM saMyukta maMtrI zrI di. jaina mahAvIra hAIskUla, zrI di. jaina samAja imphAla, dI esosiyeTa maNipura caimbara oNpha kaoNmarsa evaM mAravADI dharmazAlA maNipura / tIrthayAtrA ke premI haiM tathA sabhI tIrtho ko vandanA kara cuke haiN| Apane campApura siddhakSetra para pharza kA nirmANa karavAyA thA / patA : mai. jhUmaralAla kAsalIvAla eNDa kaM., thAMgala bAjAra, imphAla -75800) 1 (maNipura) phona naM: 23521
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvAMcala pradeza kA baina samAja/141 zrI TIkamacanda pATanI janmatithi : pauSa sudI 11 saM. 1985 zikSA : sAmAnya vyavasAya: bastra,gallA,sUta vyavasAya mAtA-pitA : sva. ghevara canda jI pATanI - 55 varSa kI Ayu meM 33 varSa pUrva svargavAsa sva. zrImatI lAdI devI - Ayu 30 varSa vivAha :17 varSa kI Ayu meM saMvat 2002 meM zrImatI phUlA devI ke sAtha saMpanna huaa| patnI kA nAma : zrImatI phUlAdevI jI santAna : putra / zrI jJAnacanda pATanI 35 varSa / dharmapatnI jambU devI-maiTrika pAsa 1 putra - eka vikAsa / putrI * 2 monikA, khuzabU vizeSa : zrI pATanI jI kA jIvana dhArmika evaM sAmAjika kAryoM meM otaprota rahatA hai / apanI mAtAjI ke SoDaza kAraNa vrata samApti ke upalakSa meM Apane Anandapura kAlu (rAjasthAna) ke naye maMdira meM kamarA evaM vedI banavAkara,usakI pratiSThA karavA kara usameM AdinAtha svAmI kI pratimA virAjamAna kA thii| ApakI bhuvAjI kA putra zrI ratanalAla pahADiyA nAgaura vAle muni the ThanakA madanagaMja kizanagar3ha meM samAdhi maraNa huaa| lUNavA kI mUlavedI meM svarNa kA kArya karavAyA tathA vahAM eka auSadhAlaya bhavana banavAkara gAMva vAloM ko bheMTa kiyaa| ApakI mAtAjI kaTTara munibhakta evaM dhArmika svabhAva kI mahilA thIM / zuddha khAna-pAna kA niyama liye huye do pratimAdhArI hai / Apa caimbara oNpha kaoNmarsa TrasTa ke TrasTI haiN| Apake pitAjI sva.ghevaracanda jI evaM cAcAjI motIlAla jI san 1927 meM imphAla meM Aye the / Apake laghu bhAtA zAntilAla jI pATanI icalakaraNa jI meM vyavasAyarata hai / Apake do bahina- mainAdevI evaM suzIlA devI hai| patA : TIkamacanda jJAnacanda pATanI mAnasarovara,pAvanA bAjAra, imphAla (manIpura) zrI DUMgaramala gaMgavAla janmatithi : saMvat 1996 kA caitra mAsa zikSA : sAmAnya, lekina Apa aMgrejI, nagAmI,mainapurI,asamiyA bola lete haiN| apanA vyApArika kArya kuzalatA ke sAtha karate haiN|
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142/ jaina samAja kA vRhada itihAsa mAtA-pitA : zrI madanalAla jI gaMgavAla 77 varSa-dharma dhyAna meM jIvana vyatIta kara rahe haiN| bhAtAjI zrImatI ghevarI devI Ayu - 70 vrss| vivAha : jUna 1957 meM giniyAdevI ke sAtha vivAha saMpanna huaa| donoM hI Deha nivAsI haiN| vyavasAya : TAyara TyUba ke vikretA saMtAna : Apake cAra putra evaM eka putrI haiN| jyeSTha putra vijayakumAra 30 varSa ke haiN| dharmapatnI kA nAma saMtoSa devI hai jo zrI nirmala kumAra jI seThI adhyakSa mahAsabhA kI bahina haiM / dvitIya putra navarala jaina haiM jinakI Ayu 26 varSa kI hai / palI kA nAma sumitrA hai / tIsare evaM caturtha putra zrI sunIla kumAra evaM navIna kumAra par3ha rahe haiN| ApakI ekamAtra putrI anitA abhI par3ha rahI hai| vizeSa : gaMgavAla sAhaba bahuta hI sarala evaM Atidhya premI haiM / lekhaka ko unake yahAM karIba 15 dina taka rahane kA saubhAgya milA thA / pUre parivAra se hI atyadhika sneha milA / jo sadaiva smaraNIya rhgaa| nAgaura ke paMcakalyANaka meM Apake pitAjI evaM mAtAjI ko inkaindrANI pada prApta karane kA saubhAgya milA thaa| Apane svayaM ne mUDabidrI meM pratimA sthApita karane meM pUrA Arthika sahayoga diyaa| yAtrA premI haiM / digambara jaina samAja DImApura ke pramukha evaM gaNamAnya vyakti haiN| pUre parivAra meM eka dUsare ke prati atyadhika prema evaM Adara ke bhAva hai| ApakI patnI zrImatI giniyA devI pUre parivAra ko apane sneha evaM pyAra se anuzAsana meM rakhatI haiN| patA : jaina TAyarsa,DImApura (nAgAlaiNDa) zrI dharmacanda jhAMjharI janmatithi : saMvat 1999 kA vaizAkha mAsa zikSA : miDila kakSA taka tathA manIpurI,nagAmI,nepAlI, aMgrejI kA sAmAnya jJAna pitAjI : zrI chiganalAla jI jhAMjharI 63 varSa kI Ayu meM 10 varSa pUrva svargavAsI huye / mAtAjI : zrImatI basantI devI jaina kI Ayu 73 varSa hai| vivAha : saMvat 2016 meM zrImatI santarA devI se ApakA vivAha huaa| saMtAna : do putra - saMjaya kumAra (23 varSa,saMdIpa kumAra 14 varSa-donoM par3a rahe hai|) tathA cAra putriyAM haiN| vyavasAya : basa vyavasAya
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvAMcala pradeza kA jaina samAja/143 vizeSa; rANolI meM Apake parivAra dvArA naziyAM bI meM mAna stampa kA nirmANa karavAyA thA / rANolI meM hI jaina bhavana meM eka kamare kA nirmANa karavAyA hai| nalabADI evaM sIkara ke paMcakalyANakoM meM Apake pitAjI ne indra ke pada ko suzobhikta kiyA thaa| ApakI dharma-patnI ne sabhI tIrthoM kI vandanA kara lI hai| Apake dvArA DImApura maMdira ke samavasaraNa meM eka mUrti virAjamAna kI gayI hai / Apa muni zrI vijaya sAgara jI mahArAja ke kaTTara bhakta rahe haiN| DImApura klaoNtha esosiyezana ke sadasya haiM tathA bhAratavarSIya di.jaina mahAsabhA ke sadasya haiM / ati utsAhI kAryakartA haiN| patA : DImApura phainsI sTora,DImApura zrI nathamala bAkaralIvAla janmatithi : 30/06/1927 pitAzrI sva.zrI bhaMvarIlAla jI bAkalIvAla mAtAzrI sva.zrImatI bhaMvarI devI vivAha : varSa 1945 patlI - zrImatI campA devI zrI bAkalIvAla samAja ke pratiSThita vyakti haiM / Apa dArzanika svabhAva ke hai tathA samAja sudhAra kI pAvanA rakhate haiN| san 1972 meM Apa yUropa bhramaNa kara cuke haiN| rAjya sarakAra kI ora se Apa imphAla meM myUnisipala ke caiyaramainarahe / esosiyeTeDa maNipura cembara oNpha kaoNmarsa imphAla ke saMsthApaka sekreTarI,mAravAr3I sammelana imphAla zAkhA ke adhyakSa, manIpura horTIkalcarala sosAyaTI imphAsa ke koSAdhyakSa, lAyansa klaba imphAla ke presIDenTa,mAravADI dharmazAlA ke TrasTI,khAdI mAmodyoga esosiyezana evaM Adima jAti sevaka saMgha ke saikreTrI raha cuke haiM / bAgavAnI, phoTogrAphI evaM yoga vidyA ke Apa premI haiN| parivAra : Apake cAra putra anila,sunIla,rAkeza evaM sanatakumAra tathA do putriyAM sumana evaM anitA hai / do putra evaM putrI kA vivAha ho cukA hai| zrI nandalAla gaMgavAla janpatithi: kArtika sudI 3 saMvat 1892 zikSA : maiTrika vyavasAya: TrAMsaporTa/ Trevala ejensI mAtA-pitA : sva. zrI sadAsukha jI gaMgavAla / san 1965 meM 66 varSa kI Ayu meM svargavAsI huye the|
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144/ jaina samAja kA vRhad itihAsa mAtAjI sva. keshrdevii| varSa 1976 meM 70 varSa kI Ayu meM svargavAsa / vivAha : saMvata 1994 meM zrImatI bhaMvara devI ke sAtha vivAha sUtra meM baMdhe the| santAna : putra-2 prakAza canda Ayu 42 varSa, patnI zrImatI gItA / putra eka putriyAM cAra / putra sureza kumAra Ayu 32 varSa, patnI aruNA / putriyAM tIna,putra eka / vizeSa : sIkara paMcakalyANaka meM Apake pitAjI indra ke pada se suzobhita huye the| Apake pitAjI ne mugala hATa (baMgalAdeza) meM eka caityAlaya sthApita kiyA jise pAkistAna banane ke pazcAt dInahaTTA (baMgAla) meM lAkara sthApita kiyaa| ApakI dharmapatnI ke zuddha khAna-pAna kA niyama hai / munirAjoM evaM ArthikA mAtAjI ko AhAraAdi se sevA karatI rahatI hai / Apa bar3I dhArmika haiM / aba taka dazalakSaNa vrata ke pAMca bAra tathA aSTAnhikA vrata kA eka bAra upavAsa kara cukI haiN| zrI gaMgavAla jaina samAja gohATI ke upAdhyakSa mahAvIra bhavana gauhATI ke TrasTI,munisaMgha cAturmAsa samiti ke sadasya haiM mahAsabhA ke kAryakAriNI sadasya,sAmAjika kAryakartA,milanasAra evaM sarala svabhAvI haiN| Apa mUla nivAsI sIkara (rAja) ke haiN| Apake pUrvaja baMgAla Aye the| san 1966 meM Apane gauhATI Akara apanA vyavasAya prArambha kiyaa| patA : esa. kumAra eNDa bradarsa adhikRta ejenTas inDiyana eyara lAinsa, pUrvottara sImA relave ATha gAMva roDa, gauhATI (AsAma) zrI nirmala kumAra jhAMjharI janmatithi : , janavarI,1957 Apake pitA dAMtA (rAja) meM rahate haiN| pitAjI zrI bAlacaMda jI jhAMjharI kI Ayu (62 varSa kI evaM mAtAjI zrImatI choTI devI jinakA svargavAsa 58 varSa kI Ayu meM dAtA meM ho gyaa| vivAha : ApakA vivAha zrImatI kiraNa devI ke sAtha san 1979 meM sampanna huaa| Apa donoM tIna putriyoM me suzobhita jhAMjharI jI maiTrikyUleTa haiM tathA aMgrejI evaM hindI ke atirikta baMgalA, asamiyA, nagAmI bhASA ke bhI acche jAnakAra vyavasAya : Apa sailsaTeksa ke salAhakAra haiM tathA paiMTrola pampa va DipArTamenTala sTora tathA anya kaI vyavasAya meM saMlagna haiN| ApakI patnI zrImatI kiraNa devI ela.AI.sI.(bImA) kA vyavasAya karatI haiN|
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ parvAcala pradeza kA jaina samAja/145 vizeSa : Apane samayasAra kA sAra saMkalana karake usakA saMpAdana evaM prakAzana kiyA hai| Apa nATaka bhI likhate haiM aura aba taka tIna nATakoM ko maMcita kara cuke haiM / Apake atirikta cAra bhAI aura haiM / jinameM mahendrakumAra rAMcI meM pradIpakumAra DImApura evaM dilIpakumAra va azokakumAra Apake sAtha rahate haiN| Apa aba taka sabhI yAtrAyeM kara cuke haiN| patA : bAlacanda nimala kumA(jhAMjharI, esa.ke.bilDiga kAlIbAr3o roDa,DImApura (nAgAlaiNDa) zrI nemIcanda chAbar3A ApakI Ayu 50 varSa kI hai| zikSA ke kSetra meM Apane sAmAnya zikSA prApta karake hI gRhasthI meM praveza kara liyaa| Apake pitAjI zrI gaMgAbaksa jI kA 75 varSa kI Ayu meM 17-18 varSa pUrva svargavAsa huA thaa| mAtAjI zrImatI-gulAbI devI kI chatrachAyA bhI uTha cukI hai| vivAha : 17 varSa kI Ayu meM zrImatI vimalA devI ke sAtha ApakA vivAha sampatra huA / thaa| santAna: vartamAna meM Apa donoM sAta putra evaM tIna putriyoM se suzobhita haiM / putroM meM jyeSTha putra zrI tejapAla jaina 32 varSIya yuvA haiM / vivAhita haiN| dharmapatnI kA nAma saralA hai| do putra evaM eka putrI se gauravAnvita haiM / dvitIya putra rAjakumAra 30 varSa ke haiN| dharmapatnI kA nAma suzIlA devI hai| tIsare putra madanalAla 26 varSIya haiM / palI kA nAma saMgItA hai / caturtha putra zrI ratanalAla abhI 24 varSIya hai unakA bhI zrImatI kalpanA ke sAtha vivAha ho cukA hai / paMcama putra pArasakumAra SaSTha putra saMjayakumAra evaM sabase choTe putra paMkaja abhI avivAhita haiN| tIsarI biTiyA cainA abhI avivAhita hai| tejapAla chAbar3A vizeSachAbar3A jI sIdhe sAde evaM sarala svabhAva vAle mahAnubhAva hai / dhArmika pravRtti ke haiM isaliye sabhI tIrthoM kI vaMdanA kara cuke haiM / sIkara ke devIpurA maMdira ke sadasya haiN| patA : sarAvagI bradarsa,sTezana roDa,DaumApura (nAgAlaiNDa) zrI padama kumAra seThI zrI seThI jI chApar3A se rANolI Aye phira rANolI se kohimA aura kohimA se karIba 20-22 varSa pUrva DImApura Akara rahane lge| Apake mAtA-pitA kA nAma mahAdI devI evaM zrI suvAlAla hai / san 1965 meM Apane hAyara saikaNDarI kI parIkSA pAsa kI / ApakA vivAha zrImatI zAMti devI ke sAtha sampanna huaa|shriimtii zAMti devI dazalakSaNa vata ke upavAsa kara cukI haiN| Apake tIna putra pavana kumAra,manIza kumAra evaM AzISa kumAra hai / vaMdanA eka mAtra putrI hai /
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146/ jaina samAja kA vRhada itihAsa dhArmika evaM sAmAjika pravRttiH seThI yo kamizaH prakRti ke ninn:| hai / DAgapura ke jaina maMdira kI caubIsI meM eka pratimA Apane bhI virAjamAna kI hai / DImApura ke jaina bhavana meM,rANolI ke jaina bhavana meM tathA hAyara saikaNDarI skUla meM eka-eka kamare kA nirmANa karA cuke haiN| bhAratavarSIya di.jaina mahAsabhA ke dhruva phaNDa TrasTa yojanA ke TrasTI haiM / ApakI mAtAjI ke zuddha khAna-pAna kA niyama hai / pUrA parivAra sAdhuoM ko AhAra dene meM ruci rakhatA hai| patA : vaMdanA,mena roDa,DImApura (nAgAlaiNDa) zrI pannAlAla gaMgavAla Ayu: 46 varSa zikSA :paiTrika taka mAtA-pitA: Apa zrI mohanalAla jI ke dattaka putra haiN| vartamAna meM mohanalAla jI kI Ayu 67 varSa kI hai| vivAha : ApakA vivAha 7 mArca sana 1962 ko zrImatI zAMtidevI ke sAtha huA thA / Apa donoM ko do putra evaM do putriyoM ke mAtA-pitA banane kA saubhAgya prApta hai / manoja kumAra jyeSTha putra haiM / bI.kaoNma. kara liyA hai| dUsarA putra kizora kumAra par3ha rahA hai| putrI-2 indrA evaM manISA / indrA kA vivAha ho cukA hai| manISA par3ha rahI hai| vizeSa : ApakI dharmapatnI zAMtidevI bhI do bAra dazalakSaNa vata ke upavAsa kara cukI haiM / san 1987 meM putrI manISA ne bhI dazalakSaNa ke upavAsa kiye haiN| manISA ne jisa prasannatA evaM ha~sate-ha~sate isa vrata kA pAlana kiyA hai vaha dekhane yogya thA / usa varSa lekhaka unake ghara para thA / dasa dina ke upavAsa meM bhI jarA bhI cehare para ghabarAhaTa nahIM / pUrA parivAra hI Atithya priya hai| patA : jaina TAyarsa, DImApura (nAgAlaiNDa) manISA suputrI pannAlAla gagavAla zrI paratU lAla chAbar3A janmatithi: 2 janavarI san 1931 zikSA :prAimarI zikSA prApta kI
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvAMcala pradeza kA jaina samAja/147 pitAjI : zrI cokhacanda jI kA 72 varSa kI Ayu meM san 1957 meM svargavAsa huA | pAtAjI : zrImatI manabharI devI kA san 1986 meM DImApura meM 72 varSa kI Ayu meM svargavAsa huaa| vivAha : ApakA vivAha san 1948 meM zrImatI vimalA devI ke sAtha sampatra huA thaa| saMtAna : putra-1, kAMtiprasAda - janma san 1961, vivAhita,dharmapalI prabhA suputrI zrI madanalAla jI cAMdavADa rAmagaMja maMDI (rAjasthAna) putrI-1 rekhA,20 varSa-DImApura meM mahAvIra prasAda jI seThI ke suputra saMjayakumAra se vivAhita / vyavasAya : amara rolara milsa,DImApura,rAisa mila DImApura, amara enTaraprAijeja kA saMcAlana Adi / vizeSa : Apake dvArA hastinApura ke jambUdvIpa jinAlaya meM pramukha yogadAna,sonAgira meM syAdvAda nagara meM eka kamare kA nirmANa, DImApura ke jaina hAspiTala kI tIsarI maMjila ke nirmANa meM yogadAna,DImApura ke maMdira kI caubIsI meM eka pratimA birAjamAna kI / sammedazikhara evaM kizanagaMja AI hAspiTala meM yogadAna / bainADa (jayapura) atizaya kSetra para mAM ke nAma se eka kamare kA nirmANa evaM deza kI sabhI saMsthAoM ke Arthika sahayoga dene meM pdi| zuddha khAna-pAna ke niyama kA pAlana karate haiN| Apa donoM hI muniyoM ko AhAra dene meM ruci rakhate haiN| videza yAtrA : san 1985 meM nyUyArka - bAziMgaTana (amerikA),laMdana (yUropa) bhramaNa kara cuke haiM / yAtrA premI haiM tIrthoM kI vaMdanA bhI karate haiN| pattA : paratUlAla chAbar3A.ke.pI. hAusa, jaina Tempala roDa, DIbhApura (nAgAlaiNDa) zrI prakAzacanda jaina gaMgavAla janmatithi : 35 varSa zikSA: maiTrika taka mAtA-pitA : sva.zrI nepIcanda jI jaina - ApakA 30 varSa pUrva nidhana ho cukA hai / zrImatI nAraMgI devI - ApakI chatrachAyA prApta hai| vyavasAya : gallA vivAha : 7 pharavarI 1973 ko manaphUla devI ke sAtha vivAha sampanna huA / Apa bhI maiTrika pAsa haiN| saMtAna : putra-3 - manojakumAra, vikAsa evaM vinIta - tInoM par3ha rahe haiN|
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 / jaina samAja kA vRhad itihAsa vizeSa : DibrUgar3ha ke jaina maMdira kI vedI pratiSThA evaM siddhacakra vidhAna meM indra indrANI ke pada ko suzobhita kara cuke haiN| nayA bAjAra jaina maMdira DibrUgar3ha meM pArzvanAtha svAmI kI pUrti virAjamAna kI thii| sabhI tIrthoM kI eka bAra vaMdanA kara cuke haiN| ApakI mAtAjI ke zuddha khAna-pAna kA niyama hai| 'gaMgavAla sAhaba sAmAjika kAryoM meM pUrNa ruci lete haiN| nayA bAjAra jaina maMdira ke saMyukta sekreTarI rahe haiN| mAravAr3I dAtavya auSadhAlaya ke sadasya haiN| mahAsabhA ke sthAyI sadasya haiN| pramukha tIrthoM kI vaMdanA kara cuke haiN| ApakI mAtA ke zuddha khAna-pAna kA niyama hai| Apake bar3e bhAI zAMtilAla jI 37 varSIya haiN| unakI dharmapatnI kA nAma mainA devI hai| Apake do putra manISa evaM suzIla, do putriyAM madhumitA evaM vinItA sabhI par3ha rahI haiN| patA : zAMtilAla prakAzacanda, nayA bAjAra, DibrUgar3ha (AsAma) zrI premasukha seThI janmatithi: saMvat 1969-77 varSa / zikSA : sAmAnya pitAjI : zrI sUrajamala jI 85 varSa kI Ayu meM kohimA meM saMvat 20016 meM svargavAsa huaa| vivAha Apake tIna vivAha huye / saMvat 1983, 1994 evaM saMvat 2000 meN| vartamAna patnI kA nAma vilAyanI devI hai| vyavasAya: vastra vyavasAya / parivAra : pAMca putra evaM tIna putriyAM | sabase bar3e putra zrI madanalAla jI seThI ka1 3 varSa pUrva hI svargavAsa ho gyaa| dUsarA putra zrI sohanalAla St) varSIya haiM bI. kaoNma. hai / patnI kA nAma vanamAlA devii| do putra evaM eka putrI hai| gauhATI meM vyavasAtha karate haiN| tIsare putra zrI nirmalakumAra jI 32 varSIya haiN| patnI kA nAma jyoti hai| do putra evaM eka putrI hai| caturtha putra zrI dilIpa kumAra bI kaoNma haiN| 28 varSIya haiN| patnI kA nAma nIlama AI hai| eka putra evaM eka putrI hai| vinaya kumAra pAMcave putra haiM jo 25 varSIya haiN| tInoM bhAI kalakattA meM vastra vyavasAya kA kArya karate haiN| tIna putriyA haiN| zakuna, saroja evaM kuruma tInoM vivAhita haiN| vizeSa: samperdA zakhara paMcakalyANaka evaM gauhATI paMcakalyANaka meM indra indrANI ke pada se suzobhita ho cuke haiN| merI (rAja.) grAma meM tathA kohimA meM maMdira nirmANa meM Apake pitAjI dvArA Arthika sahayoga diyA gayA thaa| baMgAla, bihAra tathA ur3IsA tIrtha kSetra kameTI ke koSAdhyakSa haiM ! belagacchriyA kalakattA maMdira ke bhI koSAdhyakSa haiN| seThI jI adhikAMza samaya kalakattA meM rahate haiM / etA: / bhaisarsa chogamala madanalAla, gohATI (AsAma) 2. vinaya TaiksaTAIlsa, pAvanA bAjAra, imphAla (maNipura) 3. nirmalakumAra sarAvagI eNDa kaMpanI, 65, kaoNTana sTrITa, kalakatA - 7
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI phUlacanda bagar3A (kAsalIvAla) janmatithi: vaizAkha sudI 8 saMvat 1981 zikSA: maiTrika taka adhyayana | pitAzrI : sva. caMdanamala jI, ApakA 85 varSa kI Ayu meM 9 varSa pUrva svargavAsa ho gyaa| mAtAzrI : zrImatI munnIdevI jI, jaba Apa 7 varSa ke zizu the tabhI svargavAsa ho gayA thA / vyavasAya : buksa eNDa nyUja pepara ejensI / vivAha : saMvat 1996 meM zrImatI vimalA devI ke sAtha sampanna huaa| AryikA vidyAmatI mAtAjI ApakI choTI bahina haiM / parivAra : cAra putra vyApArika dakSatA: dharmayuga kI ejensI lekara Apa usa kSetra meM utre| sana 1952 se nyUjapepara bikrI kA kArya, TAimsa oNpha iMDiyA ko ejensI 15 pepara lekara prArambha kii| lekina apane satat adhyavasAya se 15 hajAra dainika peparoM 14 hajAra hindI aMgrejI evaM hajAra urdU ke vikretA tathA pUre maNipura sTeTa meM Apa mukhya ejenTa haiM / pUrvAMcala pradeza kA jaina samAja / 149 phUlacanda bagar3A evaM vimalA devI bagar3A 1. kailAzacanda - patnI bInA, putra- 1, putrA-2 2. rAjendra kumAra - bI. kaoNma, patnI lIlA, putrI -1 putra- 1 3. kamala kumAra bI. kaoNma, patnI rAjula, putriyAM-2 4. pradIpa kumAra - bI. kaoNma, patnI saMgItA, putrI -1 cAra putriyAM suzIlA, saroja, sunItA, sabhI vivAhita saMgItA avivAhita haiN| - dhArmika jIvana : donoM pati-patnI ke zuddha bhojana lene kA niyama hai| munibhakta hai| AhAra Adi se muniyoM kI bhakti karate rahate haiM / AcArya dharmasAgara jI, AcArya ajitasAgarajI, mAtA supArzvamatI ko AhAra Adi dene kA zreya prApta kiyA hai /
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150/ jaina samAja kA vRhad itihAsa campApurI siddha-kSetra para eka kamare kA nirmANa karavAyA,mAravAr3I Arogya bhavana paNipura meM bhI eka kamare kA nirmANa karavAyA / sujAnagaDha kI jaina naziyAM meM zAntinAtha svAmI kI dhAtu kI pratimA,sammedazikhara samavazaraNa meM tathA vijaya nagara meM jaina maMdira meM mUrtiyAM virAjapAna krvaaii| maNipura rAjya ke skUloM meM calane vAlI pustakoM para noTsa buksa ke lekhaka evaM prakAzaka / Apa mUlataH sujAnagaDha ke haiM lekina 70 varSa se Apake pitAjI yahAM vyavasAyasta haiN| Apako bhI yahAM Ae 60 varSa se bhI adhika samaya ho gayA hai| Apake tIna bhAI aura haiM ajitakumAra jI,prakAzacanda jI evaM zAMtilAla jI,tInoM hI svataMtra rUpa se imphAla (maNipura) meM vyavasAyarata haiM / do bahina campA devI evaM ratnamAlA kA vivAha ho cukA hai| patA : pI.sI jaina eNDa kampanI, thAMgala bAjAra imphAla (manIpura) zrI bhaMvaralAla kAlA Ayu :65 varSa zikSA :sAmAnya Apake pitAzrI bAlAbakza jI kA 33 varSa pUrva svargavAsa huA thA / mAtAjI zrImatI ejana devI kI Apako chatrachAyA prApta hai| vivAha : jaba Apa 15 varSa ke the tabhI zrImatI umarAvadevI ke sAtha vivAha ho gyaa| Apake do putra evaM pAMca putriyAM - vimalA, suzIlA,hIrAmaNi, saroja evaM kiraNa haiM / sabhI kA vivAha ho cukA hai / donoM putroM meM mahAvIra prasAda jyeSTha putra hai / inTaramijiyeTa haiM / Ayu 43 varSa tathA patnI kA nAma zrImatI lAlamaNi devI hai / Apake do putra evaM tIna putriyAM haiN| dUsarA choTA putra bhAgacanda bI.e. hai| unakA zrImatI devI se vivAha ho cukA hai| do putra evaM eka putrI ke pitA haiN| vizeSa: mahAvIra prasAda kAlA zrI kAlA jI kA sAmAjika kAryoM meM pUrNa sahayoga rahatA hai / aDakasara ke maMdira nirmANa meM Apane pUrNa sahayoga diyA thaa| Apake zuddha khAna-pAna kA niyama hai / munibhakta haiM tathA muniyoM ko AhAra dene meM ruci rakhate haiN| sabhI tIrthoM kI vandanA kara cuke haiN| patA : (1) sarAvagI bradarsa,sTezana roDa,DImApura (nAgAlaiNDa) (2) bhaMvaralAla chAbar3A, mu.po.- aDakasara,nAgaura (rAja) vAyA kUkanavAlI - 340 519
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvAcala pradeza kA jaina samAja/151 zrI bhaMvaralAla seThI zikSA : maiTrika, ajamera borDa se,jobanera par3hate huye vyavasAya : vastra vikretA mAtA-pitA : sva.IzvaralAla jI seThI. 70 varSa kI Ayu meM 7 varSa pUrva svargavAsa | Apa saptama pratimA dhArI the| zrImatI badAmI-34 Ayu vivAha : saM. 26908 meM kaMcana devI ke sAtha vivAhita / putra : 3 kamala kumAra (26 varSa), anila kumAra (21 varSa) suzIla kumAra(19 varSa) putrI : 1 kiraNa bAI - vivAhita vizeSa: zrI seThI jI gohATI meM sakriya sAmAjika kAryakartA hai| Apake pitAjI ne pArzvanAtha bhavana jayapura meM pArzvanAtha svAmI kI mUrti virAjamAna kI thI / vijayanagara ke jaina mandira ke samavasaraNa meM pratimA virAjamAna kI thI / mahAvIra bhavana gauhATI ke TrasTa kameTI ke sadasya / mahAsabhA pUrvAncala samiti ke upamaMtrI / cAturmAsa samiti ke upAdhyakSa raha cuke haiN| bhagavAna bAhubalI mahAmastakAbhiSeka (1981) meM yAtrA saMgha ke saMcAlaka rahe the| Apa kaTTara munibhakta,zuddha khAna-pAna kA niyama lie hue sAdhuoM kI sevA karane meM pUrNa dakSa evaM sakriya kAryakartA haiM / patA : bhaMvaralAla kamala kumAra, bajaraMgabalI mArkeTa,phainsI bAjAra, gohATI (aasaam)| zrI bhaMvarIlAla pANDyA sarAvagI janmatithi : bhAdavA budI 13 saMvat 1995 zikSA : maiTrika - gohATI se vyavasAya : eyara sarvisa vyavasAya mAtA-pitA : sva.zrI sohanalAla jI sarAvagI - 57 varSa kI Ayu meM 16 varSa pUrva svargavAsa zrImatI dhApI devI mAtA vivAha : 27 varSa kI Ayu meM zrImatI icaraja devI ke sAtha sampanna huaa| santAna : putra-1 kamalakAnta (17 varSa) putrI-1 vijaya lakSmI - vivAhita
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 / jaina samAja kA vRhad itihAsa vizeSa : Apake pitAjI sva. sohanalAla jI sarAvagI samAja ke bahuta hI pratiSThita vyakti the / ve eyara AsAma vAle kahalAte haiN| ve udAra svabhAva ke the tathA apane hAthoM se khUba Arthika sahayoga diyA karate the| Apane gauhATI ke maMdira meM mUrti pratiSThA karavAkara virAjamAna kI thii| zrI bhaMvarIlAla jI pAMDyA bhI gauhATI kI sabhI saMsthAoM se sambaddha haiN| Apane prAyaH tIrthoM kI bandanA karalI hai| Apa bhI apane pitAjI ke pada cinhoM para cala rahe haiN| pattA : bI.esa.ela. Trevalsa sarvisa, phainsI bAjAra, gauhATI (AsAma) zrI bhAgacanda pATanI janmatithi: 5 maI san 1950 janmasthAna : Deha (rAja) zikSA: san 1967 meM gauhATI kaoNleja se inTaramiDiyeTa pAsa kiyA / pitAjI zrI mAMgIlAla kI varSa mAtAjI : zrImatI kamalA devI pATanI - Ayu (1) varSa / vivAha : ApakA 4 janavarI san 1971 ko zrImatI kusumalatA jaina ke sAtha vivAha sampanna huaa| zrImatI pATanI maiTrika pAsa haiN| vyavasAya: presa saMcAlana vizeSa : zrI pATanI jI yuvA samAjasevI haiN| Deha ke digambara jaina mandira ke nirmANa meM Apake pUrvajoM kA bahuta yogadAna rahA thaa| Apane DImApura ke jaina mandira ke samavasaraNa meM bhagavAna zAntinAtha kI pratimA sthApita kI hai| AryikA indumatI jI ApakI buA lagatI thI / Apake mAtA-pitA ke zuddha khAna-pAna kA niyama hai / muniyoM ke parama bhakta haiM tathA AhAra dete rahate haiN| sAmAjika mahAsabhA kI dhruva phaNDa TrasTa yojanA kameTI ke sadasya haiN| AryikA indumatI mAtAjI ke saMgha kI bArasoI cAturmAsa kI pUrNa vyavasthA evaM Arthika sahayoga dene meM Apa sabase Age rhe| Apane kizanagaMja AI haoNspiTala meM eka kamare kA nirmANa tathA jambUdvIpa hastinApura meM ApakI dharmapatnI ne eka kamare kA nirmANa karavAyA hai| Apako baMgalA, asamiyA evaM nagAmI bhASAoM kA acchA jJAna hai| DImApura meM Apane mahAvIra priMTiMga presa kI san 1975 meM sthApanA kI thii| nagara ke Apa pratiSThita samAja sevI mAne jAte haiN| : mahAvIra priMTiMga presa, DImApura (nAgAlaiNDa) patA:
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvAMcala pradeza kA jaina samAja/153 zrI madanalAla pATanI janmatithi : bhAdrapada zuklA 10 saM. 1983 zikSA : maiTrika (rAja. ajamera borDa se) vyavasAya : vyApAra mAtA-pitA : sva.malUkacanda jI pATanI mAtAzrI sva, tatrIdevI pATanI vizeSa : Apake do bhAI takhatamala jI evaM rAjamala jI pATanI tathA tIna putra vinoda kumAra, basaMta kumAra evaM makkhanalAla pATanI haiN| sabhI bhAI evaM putra munibhakta,ArSamArgI haiM / ekamAtra putrI sumana kA vivAha ho cukA hai / usake eka putra evaM eka putrI hai| 1. vinoda kumAra : Ayu 35 varSa, bI.kaoNma. haiM / patnI zobhAdevI haiM / eka putra evaM eka putrI ke mAtA-pitA haiN| Apa ilAhAbAda meM yUnAiTeDa iNDiyA inso.kaM.ke DI.ema.ke pada para kAryarata haiN| 2. vasanta kumAra : bI.kaoNma. hai / vivAhita hai / zrImatI upAdevI ApakI dharmapatnI hai / gauhATI vyApAra ke incArja haiM,bar3e milanasAra haiN| 3. makkhana lAla : bI kaoNma hai| 27 varSIya haiM / dharmapatnI sImA ko do putra prApta haiM / Apa mijorama meM vyavasAya karate haiN| karmaTha haiN| ApakI prArambha meM ekadama sAdhAraNa sthiti thI / sAdhAraNa naukarI kI, lekina sAhasa evaM purUSArtha se apanA kArobAra prArambha kiyA aura dhanopArjana kiyA / gajapaMthA meM saMvat 2044 meM AcAryakalpa zrI zreyAnsa sAgara jI ke saMgha kA lagAtAra cAra cAturmAsa karAkara puNya saMcaya kara rahe haiM tathA sujAnagaDha paMcakalyANaka evaM munisaMgha vyavasthA meM pramukha yogadAna rahA hai| Apa vidyA premI haiN| vidyAlayoM meM yogadAna karate rahate haiN| sthAnIya skUloM meM chAtroM ko barAbara puraskAra vitarita karate rahate haiN| sujAnagar3ha nAgaura mandira meM mUrti virAjamAna kA yazasvI kArya kara cuke haiN| aba taka sabhI tIrthoM kI vandanA kara cuke haiM / savAI mAdhopura meM AcAryakalpa zrI candrasAgara jI mahArAja kA sTecyU tathA kauzambI prayAsagirI atizaya kSetra meM padamaprabhu bhAgavAna kI vedI nirmANa karAkara dhana kA sadupayoga kiyA hai / pratyeka dharma kAryoM meM tana-mana-dhana se pUrNa sahayoga dete rahate haiM / patA :uSA moTarsa,mana:24, mahAvIra bhavana,eTI.roDa,gauhATI (AsAma) zrI madanalAla bar3ajAtyA janmatithi : ASADha sudI 2 saMvat,1984, zikSA : sAmAnya (homiyopaitha)
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154/ jaina samAja kA vRhad itihAsa pitAjI : zrI gaMgArAma jI - san 1976 meM 77 varSa kI Ayu meM svargavAsa huA thaa| mAtAjI kI chatrachAyA to jaba ve tIna varSa ke the tabhI uTha gii| vyavasAya : homiyopaithika DAkTara haiN| vivAha : san 1944, patnI zrImatI sohanI devI jinakA bhI san 14165 meM hI svargavAsa ho gyaa| santAna : putra do, jyeSTha putra zrI padama kumAra,Ayu 35 varSa / patnI kA nAma : zrImatI kiraNa devI do putra evaM do putriyoM kI mAnA haiM / dusare putra DaoN. pradIpa kumAra haiM jo epha.e.AI.ema.esa. haiM / caimbara oNpha kaoNmarsa meM vijiTiMga DAkTara haiM / patnI kA nAma babitA hai Apake eka putra hai| putriyAM cAra haiM jinameM lalitA evaM kamalA kA vivAha ho cukA hai| tIsarI putrI kaMcana kA svargavAsa ho cukA hai / caturtha putrI kusuma par3ha rahI hai / Apake choTe bhAI zrI ratanalAla jI bar3ajAtyA haiM jo 55 varSa ke haiM / janmatithi - 15/06:105 hai / patnI kA nAma tArAmaNi hai eka putra evaM do putriyAM haiM / putra lalitakumAra par3ha rahA hai tathA putrI maMjU aura USA kA vivAha ho cukA hai| bar3ajAtyA jI mUlata. phuvAmana ke nizAtA hai| yahAM se 100 bhivAnI Akara basa gaye / phira vahAM se bhI 65 varSa pUrva imphAla Akara basa gye| dhArSika kArya : bhivAnI meM eka maI san 1987 ko nayA bAjAra sthita di.jaina mandira meM pedI pratiSThA ke avasara para indra indrANI ke pada se suzobhita huye the| patA : maiM. motIlAla ratanalAla,thAMgala bAjAra imphAla (maNipura) zrI madanalAla pATanI pitAzrI : sva. zrI campAlAla jo pATanI,jinakA 52 varSa kI alpa Ayu meM saM.1985 meM svargavAsa ho cukA hai| mAtAzrI : aNacIvAI kI chatrachAyA bhI saMvat 2000 meM uTha gaI jaba ve ) varSa kI thii| janmatithi : saMvat 1976 ASADha budI 12 zikSA : sAmAnya vyavasAya : gallA vyavasAya vivAha tithi : saMvat 19432, patnI kA nAma: zrImatI patAsI devI hai / vaha pArmika manovRtti kI mahilA haiN| zuddha khAna-pAna vrata kA pAlana karatI haiN| eka bAra aSTAnhikA aura eka bAra dazalakSaNa drata ke upavAsa kara cukI hai|
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvAMcala pradeza kA jaina samAja /155 parivAra ; Apake do putra haiM - zrI svarUpacanda evaM zrI hIrAcanda / donoM hI kaoNmarsa grejyUyeTa hai| vivAhita haiM / svarUpacanda kI palI kA nAma suzIlA devI hai| Apako eka putra evaM eka putrI prApta hai| zrI hIrAcanda kI patnI zrImatI rAjamatI hai / inake do putra evaM eka putrI hai / donoM bhAI apane pitAjI ke sAtha hI vyavasAyarata haiN| vizeSa: zrI pATanI jI saMvat 2039 meM tinasukiyA ke di.jaina mandira meM bhagavAna mahAvIra kI pASANa kI mUrti virAjamAna karane kA saubhAgya prApta kara cuke haiM / tIrtha bandanA kara cuke haiN| bAhubalI tIrthayAtrA saMgha dvArA dina kI tIrthayAtrA Apake sabhApatitva meM sampanna huI thii| ApakI putrI ke zvasura zrI ratanalAla jI pahADiyA ne muni dIkSA aMgIkAra karake muni zrI jinendra sAgara jI kahalAye tathA kizanacanda madanagaMja meM unakA samAdhimaraNa AcArya kI dharmasAgara jI ke sAnidhya meM huA thaa| sAmAjika : zrI pATanI jI di.jaina mahAsabhA ke niSThAvAna sadasya haiM 1 mAravADI dharmazAlA tinasukiyA kI kAryakAriNI ke sadasya haiM / svAdhyAyazIla rahate haiM tathA zAstra sabhA ke niyamita zrotA hai| patA : campAlAla jhUmaramala,sAIDiMga bAjAra,tinasukiyA (AsAma) zrI madanalAla seThI janmatithi : bhAdrapada mAsa saMvat 1984 zikSA : sAmAnya mAtA-pitA : zrI jauharIlAla jI seThI,65 varSa kI Ayu meM - 15 varSa pUrva svargavAsa / mAtAjI zrImatI barakhA devI - ApakI chatrachAyA prApta hai| vyavasAya : gallA vyavasAya vivAha : saMvat 2002 meM ApakA zrImatI gaiMdIdevI ke sAtha vivAha sampatra huaa| santAna: putra-2 1. zrI vijaya kumAra - Ayu 29 varSa,patnI - zrImatI mNjuudevii| 2. zrI rAjakumAra seThI - Ayu 25 varSa, patnI zrImatI saMgItA devI putriyAM : seThI jI ko sAta putriyoM ke pitA hone kA bhI saubhAgya prApta hai / 6 putriyAM : bhaMvarabAI,lAlIbAI,pAnAbAI, santoSa bAI,candA bAI, AzA bAI, vivAhita hai kevala sAtavIM putrI suzrI rAdhA abhI avivAhita haiN|
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156/ jaina samAja kA vRhad itihAsa vizeSa : zrI madanalAla jI seThI mUlataH khuDa (rAja) nivAsI haiM / san 1:081 meM Apane sabhI tIrthoM ko vandanA kI thI ApakI mAtAjI ke zuddha khAna-pAna kA niyama hai ve muniyoM ko AhAra detI rahatI haiM / khUDa meM Ajakala ) jaina parivAra rahate hai patA : madAlAta sanda kumAra jaina, pai.rera diyA (ApA zrI mannAlAla chAbar3A Ayu : 43 varSa zikSA:sAmAnya vyavasAya : sUta,pepara evaM supArI ke thoka vyaapaarii| mAtA-pitA : sva.zrI lakSmInArAyaNa jI chAbar3A mAtRzrI - sva. zrImatI mahAdevI jI patnI kA nAma : zrImatI manaphUla devI - 7() varSa santAna : ? putra evaM tIna putriyAM 1. nirmala kumAra vo kaoNma... / varSa, patnI zrImatI umarAva devo do putriyAM evaM eka putra haiN| 2. parendra jugAra - Ayu 42 varSa dharmapatnI puSpAdevI eka putra evaM tIna putriyAM hai / 3. vimala kumAra - 4) varSa ema kaoNma., patnI AzA devI tIna putriyAM evaM eka putra ke mAtA-pitA 4. kamala kumAra - 38 varSa ema.kaoNma., ela-ela.vI. / patnI zrImatI maMjU devI - 3 putriyAM haiM / 5. niraMjana kumAra - 35 varSa palI zrImatI sulocanA do putriyAM evaM eka putra haiN| 6. santoSa kumAra - 30 varSa - patnI - zrImatI anItA eka putrI hai| 7. santoSa kumAra - bI.kaoNma., Ayu - 24 varSa - avivAhita / zrI mannAlAla jI ke jyeSTha bhrAtA sva. gulAbacanda jI the / tanake pAMca putra evaM do putriyA~ haiM / putroM ke nAma zrI mahAvI prasAda,prakAzacanda, azoka kumAra, sureza kumAra evaM anila kumAra haiN| vizeSa : zrI mantrAlAla jI chAbaDA kA parivAra gauhATI kA prasiddha parivAra hai / va samAja ke agraNI rahe haiM / udAra hadara evaM sammAnita samAjasevI haiM / ApakI pharma bhI gauhArTI kI atyadhika prAcIna pharma hai / Apane vijaya nagara paMcakalyAka pratiSTha ke avasara para eka mUrti pratiSThApita karavAkara vahAM ke mandira meM virAjamAna qI thI / gauhATI me di. jaina vidyAlaya kI sthApana ApakI hI adhyakSatA meM huI hai| phira 10 varSa taka Apa usake adhyakSa rahe / gauhATI ke zrI di.jaina mandira meM apanI mAtA jI ke smRti meM eka bar3A hAla banavAyA jahAM vartamAna meM kakSA 10 taka vidyAlaya hai / pAlIgAMva pANddha meM eka skUla kA nirmANa bhI kiya
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvAMcala pradeza kA jaina samAja/157 hai / gauhATI meM pANDu bAjAra meM gulAba canda mannAlAla mAdhyamika vidyAlaya ke nAma se vidyAlaya calatA hai| Apake dvArA kizanagaMja meM lAinsa sevA kendra meM hAspiTala meM eka 40 baiDa kA janarala vArDa banavAyA huA hai| zrI bhannAlAla jI ne yaha banA kara diyA hai / patA : gulAbacanda mannAlAla,phainsI bAjAra,gauhATI (AsAma) zrI mahAcanda seThI saMghaI janmatithi : 30 disambara,1930 zikSA : maiTrika, vizArada evaM dhArmika zikSA prApta kI hai| pitAjI : sva.zrI rughanAtha jI,18 varSa pUrva 88 varSa kI Ayu meM svargavAsI bane / mAtAjI : zrImatI mainA devI jI,ApakA bhI 80 varSa kI Ayu meM 15 varSa pUrva svargavAsa huA thaa| vivAha : saMvat 2004 meM zrImatI candrakalA jI ke sAtha vivAha huA / santAna : putra-3 1. zrI prakAzacanda jyeSTha putra haiN| Ayu - 35 varSa,patnI kA nAma - uSA hai / do putra evaM do putriyAM haiN| 2. dvitIya putra zrI rAkezacandra haiN| Ayu - 30 varSa,patnI kA nAma : zobhA hai / eka putrI hai / 3. tRtIya putra jJAnacandra abhI avivAhita hai / putriyAM-3 nirmalA evaM zazi, donoM vivAhita haiN| tIsarI putrI-jyotsanA par3ha rahI hai| vizeSa: Apa acche lekhaka evaM kavi haiM tathA vibhinna jaina patra-patrikAoM meM lekha prakAzita hote rahate haiN| Apake aba taka karIba 100 lekha prakAzita ho cuke haiM / dhArpika : Apake pitAjI dvArA sIkara ke naye mandira meM vedI kA nirmANa karavAkara mUrti virAjamAna kI thii| vartamAna meM uso mandira meM eka aura vedI evaM usameM mUrti virAjamAna karane kA kArya Apake sabhI bhAIyoM dvArA ho rahA hai| sAmAjika : mAravAr3I auSadhAlaya imphAla ke mantrI haiM / more meM navanirmita mandira meM pUrNa sahayoga de rahe haiN| parivAra : Apake atirikta bhAI aura hai (1) bhaMvaralAla jI - ApakA 6 varSa pUrva svargavAsa ho cukA hai / (2) rAdhAkizana jI (78 varSa) / (3) phUlacanda jI (68 vrss)| (4) bhagavAna. dAsa jI 63 varSa) sabhI apanA-apanA svatantra vyavasAya karate haiM tathA sabhI dRSTi se sampanna haiM / mUla nivAsI sIkara ke haiM / vahAM se karIba 25 varSa pUrva yahAM Akara vyavasAya karane lge| patA : prakAza TreDiMga kampanI, thAMgala bAjAra, imphAla ramaNipura)
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158/ jaina samAja kA vRhada itihAsa zrI mahAvIra prasAda godhA Ayu : 45 varSa mAtA-pitA : Apake pitAjI zrI jugalakizora jI kA 25-5-83 ko 64 varSa kI Ayu meM svargavAsa huaa| ApakI mAtAjI zrImatI gahU devI jI kI chatrachAyA Apako prApta hai| ve 78 varSa kI haiN| zikSA : bI. kaoNma. ela. ela. bI / san 1967 meM bI. kaoNma. evaM 1972 meM ela ela.bI. kI parIkSA meM uttIrNa huye| vyavasAya: gallA kirANA vivAha : san 1965 meM ApakA vivAha guNamAlA jI ke sAtha saMpanna huA / santAna : putra-2- aruNakumAra-22 varSa san 1946 meM bI.kaoNma. (prIviyasa) meM DibrUgaDha yUnivarsiTI meM prathama sthAna prApta karane kA gaurava prApta kara cuke haiN| mukeza kumAra 13 varSa putriyAM 3 rajanI, vaMdanA, anurAdhA tInoM par3ha rahI haiN| vizeSa: Apake pitAjI ne tIna bAra evaM Apane eka bAra sabhI tIrthoM kI vandanA kI hai| ApakI mAtAjI ne aSTAnhikA vrata ke upavAsa karane kA yazasvI kArya kiyA thaa| Apake bar3e bhAI zrI megharAja jI ne bar3e bAjAra ke mandira meM mUrti virAjamAna kI thI / Apane apane gAMva hiMgayA meM skUla ke liye eka kamarA banavAkara rAjya sarakAra ko pradAna kiyA hai| zrI godhA jI samAja sevI haiM jaina navayuvaka saMgha DibrUgaDha ke saMsthApaka adhyakSa raha cuke haiN| vartamAna meM nayA bAjAra di. jaina mandira ke saMyukta maMtrI haiN| Apake atirikta do choTe bhAI rAjakumAra (Ayu a) varSa) evaM azoka kumAra (Ayu 27 varSa) haiN| donoM bhAI bI. kaoNma. haiM tathA vivAhita haiN| patA : maisarsa mahAvIra prasAda godhA, dvArA jasakaraNa jugalakizora nayA bAjAra, DibrUgaDha (AsAma) zrI mahAvIra prasAda jaina pANDyA janmatithi: 11 apraila san 1942 zikSA : ema.kaoNma. (1964) ela ela. bI. (1967) vyavasAya vakAlata mAtA-pitA sva. mAMgIlAla jI pANDyA (svargavAsa 3-1-1980) mAtAjI zrImatI sohanI devI pAMDyA vivAha tithi: 30 jUna, 1967
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvAcala pradeza kA jaina samAja /159 palI kA nAma : zrImatI iMdirA devI saMtAna : putra-2 rAkeza evaM vikAsa putrI-2 premalatA,rInA vizeSa: Apake bar3e bhAI zrI prabhulAla pANDyA vasa vyavasAyI hai| choTe pAI DA. AnandIlAla sarAvagI haiN| Apake mAtAjI evaM pitAjI ne khArupeTiyA paMcakalyANaka meM bhagavAna ke mAtA-pitA banane kA saubhAgya prApta kiyaa| ApakI patnI tIna bAra dazalakSaNa vrata ke upavAsa evaM eka bAra aSTAnhikA vrata kara cukI haiM | zrI pANDyA jI sarala svabhAvI evaM svAdhyAyazIla haiN| pratidina carcA karate haiN| patA : ema.pI.jaina eDavokeTa,phainsI bAjAra,gauhATI-780 001 (AsAma) zrI mahIpArana pATanI janma : san 1949 zikSA : cArTarDa ekAunTenTa/ ema.ke.pATanI eNDa kampanI ke propAiTara / mAtA-pitA : Apake pitAjI zrI jayacanda lAla jI pATanI gauhATI ke pramukha samAjasevI haiM / mAtAjI kA nAma zrImatI patAsI devI hai| ____ vivAha : ApakA vivAha 17 apraila 1968 ko zrImatI kusuma ke sAtha huA zrImatI kusuma DImApura ke prasiddha seThI parivAra zrI rAjakumAra jI seThI ko bahina haiN| santAna: Apake do putriyAM guDDI evaM riMkU tathA do putra saveza evaM saurama haiM / sabhI par3ha rahe haiN| vizeSa : pATanI jI sakriya samAjasevI haiN| mahAsabhA ke pUrvAncala samiti ke lekhA nirIkSaka hai| sana 1987 meM Apane dazalakSaNa satta ke upavAsa karake apanI dhArmika manobhAvanA kA paricaya diyA thA / gauhATI jesIja klaba ke adhyakSa raha cuke haiN| isI taraha pAyaniyara klaba ke saMrakSaka raha cuke haiM / patA : ema.ke. pATanI eNDa kaMpanI - cArTarDa ekAunTenTa, gauhATI (AsAma)
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160/ jaina samAja kA dRhad itihAsa zrI mAnamala chAbar3A janmasthAna : kirADA bar3A,jilA-zrI gaMgAnagara (rAjasthAna) janmatithi : saMvat 1960 ke ASADha mAsa meM janma mAtA-pitA : zrI zeramala jI chAbar3A,85 varSa kI Ayu meM saM. 1993 meM svrgvaas| . zrImatI rUpAdevI 80 varSa kI Ayu meM saM.1972 meM svargavAsa / zikSA prArambhika zikSA prApta kii| vyavasAya : gallA, kirANA,kADA,TrAMsapoTeMzana Adi / vivAha : saMvat 1978 meM zrImatI pAMcI devI ke sAtha sampana huaa| dharmapatnI kA 15 varSa pUrva svargavAsa ho cukA hai| santAna : eka putra evaM pAMca putriyAM / putra zrI bhIkhamacanda kA vivAha zrImatI gulAba devI se huA jo ki aba 8 putra evaM 4 putriyoM ke pitA haiN| saMtoSa kumAra :42 varSa patnI - munIyA tI : etra eka hI azoka kumAra : 36 varSa - patnI maMjU devI - 2 putra bAbUlAla :34 varSa - patnI saroja devI - 1 putra,2 putrI pramodakumAra : 30 varSa - palI snehalatA devI * 2 putrI manoja kumAra : 28 varSa - patnI sumana devI - 1 putrI mahendra kumAra,saMjayakumAra,hemantakumAra, avivAhita haiN| ye sabhI par3ha rahe haiM / putriyAM : sulocanA devI,premalatA devI,saroja devI,rAnIdevI sabhI vivAhita haiM / tInoM bar3I putriyoM evaM do putroM bAbUlAla sva.pramodakumAra dazalakSaNavrata ke 10 upavAsa kara cuke haiN| vizeSa : imphAla meM Apake pitAjI zeramala jI ke bhAI sadArAma jI 108 varSa pUrva Akara yahAM vyavasAya karane lge| unake pazcAt zeramala jI bhI yahAM Akara rahane lge| imphAla manIpura kA di.jaina maMdira Apake pitAjI zrIzeramala jI dvArA sthApita kiyA gayA thA / Apake putra zrI bhIkhamacanda jI ne bArasoI ke maMdira meM candraprabhu kI pratimA sthApita karane kA saubhAgya prApta kiyA / kirADA meM di.jaina maMdira kA nirmANa Apake pitAjI evaM unake parivAra dvArA karAyA gayA thA / zrImatI gulAba devIjI ke zuddha jalapAna lene kA niyama hai / yAtrA premI haiM / patA :zeramala mAnamala jaina, dharmazAlA roDa,zAMgala bAjAra, imphAla (maNipura)
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvAMcala pradeza kA jaina samAja/161 zrI mAnika canda pATanI janmatithi: bhAdavA budI 8 saMvat 1984 zikSA : maiTrika - ajamera borDa se vyavasAya : moTara pArTasa eNDa gavarmenTa saplAyarsa mAtA-pitA : zrI bAlacanda jI pATanI - 83 varSa kI Ayu meM 18 varSa pahale svargavAsa ho cukA hai| mAtAjI zrImatI malakUda .. jI - 78 varSa kI Ayu meM svargavAsa vivAha : mAha sudI 5 saM. 2008 meM zrImatI zAMtidevI ke sAtha vivAhita santAnaHo guTa pradIpa damA kA IlaoNga parUle salA saMdIpa kumAra - par3ha rahA hai| vizeSa : Apake kAkAjI zrI sUrajamala jI pATanI ne ujjaina meM paMcakalyANaka pratiSThA karavAI evaM indra indrANI banane kA saubhAgya prApta kiyaa| Apane tejapura(AsAma) ke maMdira meM mUrti virAjamAna kI thii| yAtrA premI haiN| aba taka tIna bAra tIrtha vaMdanA kara cuke haiN| dhArmika svabhAva hai / sAmAjika kAryoM meM bhI ruci rakhate haiM / munibhakta haiM / gauhATI samAja ke sammAnita vyakti patA : spersa kaoNraporezana,32 mahAvIra bhavana, e.TI.roDa,gauhATI-781 001 (AsAma) zrI mizrIlAla bagar3A(kAsalIvAla) janmatithi :21 apraila 1939 Piram 4. zikSA : bI.kaoNma. gauhATI vizvavidyAlaya se sana 1960 meM kiyaa| vyavasAya: vyApAra mAtA-pitA : sva. rUpacaMda jI bagaDA, svargavAsa 810-86 meM 86 vIM varSa kI Ayu meN| mAtA zrImatI sonIdevI Ayu 60 varSa / vivAha : zrImatI sulocanA devI, suputrI zrI megharAja jI pANDyA, gauhATI (AsAma) parivAra : putra eka sunIla kumAra jaina sulocanA devI dharmapatnI mizrIlAlabAgar3A
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162! jaina samAja kA vRhad itihAsa putrI-tIna saMgItA evaM anItA vivAhita,mamatA par3ha rahI hai / saMgItA kA vivAha DImApuravAsI sUrajamala jI pahADiyA ke suputra kailAzacanda jI ke sAtha evaM anItA kA imphAlavAsI rAmacandrajI seThI ke suputra rAjakumAra jI seThI ke sAtha huA hai| Apake choTe bhAI zrI cainasukha bAgar3A vI kaoNma haiN| inhoMne bI kaoNma. 1961 meM Ala AsAma se dvitIya sthAna meM prApta kiyA / zrImatI zakuntalA devI jaina suputrI zrI cAMdamala jI gaMgavAla, DibUgar3ha ke sAtha unakA vivAda sampatra huA hai| unake eka putrI sunItA evaM tIna putra saMjaya anila evaM paMkaja haiN| zrI saMjaya ne ma.u.ela.sI. parIkSA meM pUre AsAma pradeza meM prathama sthAna prApta kiyA aura phira eca esa parIkSA meM san1988 meM bhI vijJAna meM pUre AsAma meM dvitIya sthAna prApta karane kA gaurava prApta kiyaa| AsAma sarakAra ke koTe meM vAraMgala iMjIniyariMga kAleja.AMdhrapradeza meM ilekTroniksa meM iMjIni cainasukha bagar3A MA Y yariMga kara rahe haiN| Apake mAtA-pitA dvArA kie gae kArya : zakuntalA devI jai 1.vijaya nagara paMcakalyANaka meM bhagavAna ke mAtA ___iuni bne| eka bAra sujAnagaDha tathA do bAra DibrUgar3ha meM siddhacakra vidhAna karavAyA evaM saudharma indra indrANI bne| 2. DibrUgar3ha ke jaina maMdira meM caMvarI nirmANa karavAkara bhagavAna ko mUrti virAjamAna ko evaM gujAnagaDha ke bagar3A maMdira tathA nasiyAM meM yogadAna evaM caMvarI sahita mUrti virAjita kii| hastinApura meM kamarA tathA zivAjI meM kamarA banavAyA hai| 3. Apa nagara evaM prAdezika stara ke sAmAjika,dhArmika,vyApArika tathA sarakArI stara kI saMsthAoM ke sadasya evaM padAdhikArI raha cuke haiN| sajaya kumAra jaina Apake mAtA-pitA, anuja tathA unakI dharmapatnI ne sampUrNa bhArata kA tIrtha bhramaNa kramaza do bAra tathA eka bAra kiyA se parivAra ke anya sadasya prAya: uttarI bhArata ke tIrtha kSetroM kI kaI bAra vaMdanA kara cuke haiM / mAtA-pitA ne kaI bAra dazalakSaNa aSTAnhikA vrata tathA anya vrata akele evaM joDe se kiye haiN| anuja cainasukha evaM unakI dharmapI ne bhI joDe se dazalakSa kiyA hai / Apake parivAra ke sadasya zikSaNa saMsthAoM meM kAryarata evaM jur3e rahe haiM tathA atyadhika parizrama se apanA vartamAna banAyA hai / Apane bI.kaoNma. (1951) meM AsAga se tRtIya sthAna tathA ema.kaoNma. (1158) meM dvitIya sthAna prApta kiyaa| Apake parivAra ke sadasyoM ne sarvadA kampITIzana skolarazipa prApta kI ve sabhI medhAvI chAtra haiM tathA snAtako paMkaja kumAra jaina ne u.mA. vANi. vibhaa| parIkSA 1904) meM asama meM dvitIya sthAna prApta kiyaa| Apa tathA Apake pA sadasya asamiyA, hindI, aMgrejI tathA baMgAlI acchI taraha bola lete haiN| Apake parivAra vAle muni evaM AryikA mA AhAra pradAna karane meM vizeSa ruci rakhate haiN| Apa jaina mahAsabhA ke AjIvana sadasya haiM / Apa zrI di.jaina paMcAyata mAsA DibUgar3ha ke saMyukta maMtrI bhI haiN| patA : jaina enTaraprAijeja mAravADI paTTI, DibrUgaDha (AsAma)
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI mizrIlAla bAkalIvAla vartamAna meM ApakI Ayu 65 varSa kI hai| Apane zikSA ke kSetra meM gauhATI se maiTrika pAsa kiyA thaa| isake sAtha hI asamiyA, baMgalA evaM aMgrejI bhASA ke bhI Apa acche jAnakAra haiN| mAtA-pitA Apake pitAjI zrI jeThamala bAkalIvAla the jinakA 82 varSa kI Ayu meM karIba 26 varSa pUrva svargavAsa huA thA | mAtA zrImatI malakU bAI to jaba Apa do varSa ke the tabhI chor3akara svarga sidhAra gaI / mAtR sneha evaM pyAra se Apa sadA ke liye vaMcita ho gaye / umarAva devI dharmapatnI mizrIlAla bAkalIvAla pUrvAMcala pradeza kA jaina samAja / 163 zrI mUlacanda gaMgavAla vivAha: saMvat 2000 meM akSaya tRtIyA ke dina Apa umarAvadevI ke sAtha vivAha sUtra meM baMdha gaye / T: saMtA: Apake do putra evaM do putriyAM haiN| jyeSTha putra nirmalakumAra 400 varSa pAra kara cuke haiN| unakI dharmapatnI suzIlA ko eka putra evaM do putriyoM ko janma dene kA saubhAgya mila cukA hai| dUsare putra sureza kumAra 33 varSIya yuvA haiN| dharmapatnI lalitA devI haiM jinake eka putra evaM eka putrI hai| vyavasAya : gallA vyavasAya hai| vizeSa : bAkalIvAla jI evaM unakI dharmapatnI zrImatI umarAva devI donoM gauhATI, khArUpeTiyA, vijayanagara evaM lADanUM paMcakalyANaka meM indra-indrANI ke pada se suzobhita ho cuke haiN| isake atirikta Apa gauhATI ke maMdira meM bhagavAna pArzvanAtha kI zyAma pASANa kI evaM raMgiyA meM sarva dhAtu kI mahAvIra svAmI kI pratimA virAjamAna kara cuke haiN| Apa gauhATI ke pramukha sAmAjika kAryakartA haiN| mahAvIra bhavana TrasTa ke TrasTI haiN| di. jaina maMdira gauhATI kI kAryakAriNI ke sadasya haiN| donoM pati-patnI ke zuddha jala-pAna kA niyama hai| munibhakta haiN| AhAra Adi dete rahate haiN| AryikA indumatI mAtAjI ke saMgha ko kizanagaMja se gauhATI taka lAkara gauhATI meM unakA cAturmAsa kraayaa| isI taraha supArzvapatI mAtAjI ko saMvat 2013 meM gauhATI meM cAturmAsa kI vyavasthA kI thii| Apa gauhATI ke sammAnita sAmAjika kAryakartA haiM / patA : mizrIlAla nirmalakumAra, phainsI bAjAra, gauhATI (AsAma) janmatithi: zikSA : sAmAnya mAtA-pitA : sva. zrI nemIcanda jI gaMgavAla mAtA : zrImatI kezarIdevI jI Ayu 77 varSa ra jI : sAvana sudI 2 saMvat 1990
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164/ jaina samAja kA vRhad itihAsa vyavasAya:kirANA vivAha :16 pharavarI san 1960 patnI kA nAma : zrImatI cintAmaNi jI prathama/dvitIya zrImatI sumitrA parivAra : do putra * Ananda kumAra evaM pArasa mala 4 varSa,14 varSa putrI-4, AzA,ranjanA,manISA evaM lakSapI / prathama putrI kA vivAha ho cukA hai| zeSa tInoM adhyayana kara rahI haiM / vizeSa: Apake pUrvoM ne hasteDA meM maMdira nirmANa karavAyA thA / Apa jaina skUla DibrUgar3ha ke sekreTarI bhI raha cuke haiN| samAja sevA meM vizeSa ruci rakhate haiN| ApakI dharmapalI vrata upavAsa khUna karatI rahatI haiN| aba taka dazalakSaNa vrata ke upavAsa 4 varSa taka lagAtAra kara cukI haiM / Apake choTe bhAI zrI lAlacanda kI dharmapatnI giniyA devI bhI dazalakSaNa ke upavAsa kara cukI patA : taruNa samiti lena,zAMti pAr3A,DibUgaDha (AsAma) zrI mUlacanda chAbar3A janmatizci : saMvat 1981 kA kArtika mAsa zikSA: sAmAnya vyavasAya : ahiMsA kemikala phaikTarI mAtA-pitA : zrI rAmapratApa jI jinakA 57 varSa pUrva kevala 25 varSa kI Ayu meM svargavAsa ho gayA thaa| zrImatI lakSmIdevI jI - Ayu 80 varSa,nalabAr3I meM Apake sAtha rahatI haiN| vivAha : saMvat 2002 meM suzrI kaMcana devI ke sAtha pANimahaNa saMskAra huaa| parivAra : Apake 9 putra evaM 4 putriyAM haiN| sabase bar3e putra kA nAma 1. nemIcanda hai / Ayu 33 varSa,patnI - sumitrAdevI,do putra evaM eka putrI hai| 2. sammata kumAra bI.e.31 varSa / patnI - zrImatI sunitA eka putrI hai| 3. pradIpa kumAra - bI.e. 29 varSa / patnI * zrImatI kalpanA / eka putra kI mAM haiN| vivAha ke pUrva hI Apane dazalakSaNa vrata ke upavAsa kara liye the| 4. prakAzacanda - sI.e. kara rahe haiN| Ayu 27 varSa 5.vimala kumAra
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvAcala pradeza kA jaina samAja/165 6. anila kumAra,7. rAjeza, 8. dIpaka kumAra 9. ajita kumAra sabhI par3ha rahe haiN| putriyAM * muzrI sulocanA, suzIlA, saritA,pavitA - sabhI vivAhita / vizeSa : 1. nalabAr3I paMcakalyANaka meM mUrti pratiSThita karavAI thii| 2. donoM ke zuddha khAna-pAna kA niyama hai / muniyoM evaM AryikAoM ko AhAra dene meM pUrNa ruci rakhate haiN| 3. nalabAr3I di. jaina samAja ke pichale 27 varSoM se maMtrI haiN| 4. nalabAr3I caimbara Apha kaoNmarsa ke adhyakSa / nalabAr3I paMcakalyANaka pratiSThA meM pradhAnamaMtrI pada para kArya kiyaa| mahAsabhA ke TrasTa phaNDa ke TrasTI haiN| 5. mUlataH muMDavADA grAma (rAja) ke haiM yahAM saMvat 2000 meM vyavasAya ke liye Aye the| patA :rAmapratApa mUlacanda,ena.TI.roDa,nalabAr3I (AsAma) zrI megharAja pATanI Ayu :83 varSa zikSA: sAmAnya Apake pitAjI zrI maMgalacanda jI pATanI kA 35 varSa kI Ayu meM svargavAsa huA thA / / mAtAjI zrImatI suganI bAI kA to jaba Apa 12 varSa ke the tabhI svargavAsa ho gyaa| vivAha : 16 varSa kI Ayu meM zrImatI mohanI devI ke sAtha sampanna huaa| ___ saMtAna : putra-do 1. zrI ciraMjIlAla jI - 60 varSa - dharmapatnI zrImatI zAMti devI - do putra evaM tIna putriyoM kI mAM haiN| 2. zrI ratanalAla pATanI, 58 varSa, dharmapatnI - zAMti devI * putra eka kamala kumAra, vivAhita * eka putra ke pitA putra-1, putriyA-pAMca - sabhI kA vivAha ho cukA hai / do avivAhita haiN| putriyAM-pAMca - bhaMvarIbAI,zrImatI bAI,sulocanA,zakuntalA evaM santoSa bAI, sabhI kA vivAha ho cukA hai| vizeSa : Apa mUlataH berI nivAsI haiM / donoM pati-patnI dhArmika svabhAva ke haiM / Adarza mahilA vidyAlaya zrI mahAvIra jI ke paMca-kalyANaka meM mAtA-pitA ke pada se gauravAnvita ho cuke haiN| DImApura ke maMdira meM banane vAlI caubIsI meM eka pratimA Apane bhI virAjamAna kI hai / donoM ke zuddha khAna-pAna kA niyama hai / jise vIra sAgara jI mahArAja se liyA thaa| muniyoM ko AhAra dete rahate haiM / mahAsapA ke dhuva phaNDa TrasTa ke TrasTI haiM / ApakI dharmapatnI zrImatI mohanI devI tIna bAra dazalakSaNa vrata ke upavAsa kara
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166/ jaina samAja kA vRhada itihAsa cukI haiN| yahIM nahIM Apa donoM pati patnI evaM putra zrI ratanalAla ke rAtri ko bhojana evaM jala genoM kA pichale 10 varSa se tyAga hai| pATanI jI DImApura meM sammAnanIya vyakti haiM / Apa Atithya premI haiM / patA : 1. maMgala canda megharAja pATanI, thAMgala bAjAra, imphAla (maNipura) 2. maMgalacanda megharAja pATanI, kAlIbAr3I roDa,DImApura (nAgAlaiNDa) zrI mohanalAla bAkalIvAla bAkalIvAla jI kA janma sva.bherUlAla jI ke yahAM saMvat 1987 ke maMgasira mAsa meM zrImatI lADadevI ke kokha se huaa| sAmAnya zikSA prApti ke pazcAta Apa brokarazipa kA kArya karane lage / jeSTha sudI 110 saM.2404 ko mAlI devI ke sAtha ApakA vivAha huaa| Apako 4 putra evaM eka putrI ke pitA banane kA saubhAgya prApta huA hai / cAra putroM meM zrI kamala kumAra evaM umeza kA vivAha ho cukA hai tathA pradIpa evaM rAjeza abhI avivAhita haiN| vizeSa : zrI mohanalAla jI zAnta svabhAvI, dhArmika evaM sAmAjika vyakti haiM / tinasukiyA samAja meM ApakA sammAnanIya sthAna hai| patA : varddhamAna,supara mArkeTa tinasukiyA (AsAma) zrI mohanalAla rArA janmatithi : saMvat 1971 kA vaizAkha mAsa zikSA : maiTrika pAsa mAtA-pitA : zrI motIlAla jI kA 12 varSa pUrva 80 varSa kI Ayu meM svargavAsa huaa| zrImatI rukmiNI devI 98 varSa kI Ayu pAra kara cukI haiM / vyavasAya : hArDaveyara kA vyavasAya vivAha : saMvat 1988 meM zrImatI rAjAdevI ke sAtha vivAha huaa| parivAra : putra cAra 1. zrI padamacanda Ayu 46 varSa patnI puSpAdevI tIna putra evaM tIna putriyAM prApta haiN| 2. zrI dharmacanda Ayu 44 varSa/patnI zrImatI kaMcana devI putra eka,putrI caar|| 3. zrI bhAgacanda Ayu41 varSa patnI uSA devI / do putra putriyoM ke mAtA-pitA haiN| 4. pradIpa kumAra - Aya 30 varSa patnI candA devI do etriyAM evaM eka patra / bhAgacanda rAya
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvAMcala pradeza kA jaina samAja/167 4. pradIpa kumAra- Ayu 30 varSa patnI zrImatI candA devI do putriyAM evaM eka putr| putriyAM- tIna- pAnA devI,hIrAmaNi devI evaM iMdirA devI- tInoM vivAhita / dhArmika pravRtti : 1. TIhU paMcakalyANaka pratiSThA meM indra banane kA saubhAgya prApta kiyaa| 2. nalabAr3I di.jaina samAja ke vigata 15 varSoM se adhyakSa haiN| 3. zuddha khAna-pAna kA niyama / muniyoM ko AhAra dene meM pUrNa ruci / uSA devI dharmapallI bhAgacanda rArA 4. vrata upavAsa karane meM sadaiva tatpara rahate haiN| 5. Apake pitAjI sva.motIlAla jI 100 varSa pUrva jijoTha (rAja) se yahAM nalabAr3I Aye the| mohanalAla jI kA janma nalavAr3I (AsAma) meM hI huA ! 6. yahAM ke di. jaina maMdira kA nirmANa 50 varSa pUrva huA thaa| jisakA purnanirmANa abhI 4-5 varSa pahile huA / paMca-kalyANaka ho cukA hai| 7. Apa di.jaina mahAsabhA ke sthAyI sadasya haiN| zrI mohanalAla seThI janmatithi : san 1921 zikSA : miDila kakSA taka adhyayana / pitAzrI : sva. cainasukha jI seThI 80 varSa kI Ayu meM karIba 35 varSa pUrva svargavAsa ho| gayA thaa| mAtAjI sva. chAnIdevI kA bhI 40 varSa pUrva svargavAsa ho cukA hai| vyavasAya : moTara pArTas vivAha : san 1939 meM zrImatI kaMvarIdevI ke sAtha huaa| santAna : do putra evaM do putriyAM jyeSTha putra zrI pavanakumAra kI Ayu 41 varSa hai tathA bI.kaoNma. taka zikSita haiM / zrImatI giniyA ke sAtha 7 julAI,1965 meM vivAha huaa| Apake do putra evaM eka putrI hai| kaniSTha putra zrI prasanna kumAra 39 varSa ke haiN| patnI kA nAma sumitrA devI hai / tIna putra pavana kumAra seThI
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168/ jaina samAja kA vahada itihAsa sAgara jI mahArAja donoM putriyAM indirA evaM saralA kA vivAha ho cukA hai| vizeSa : prArambha meM lADanUM se jorahATa evaM jorahATa se san 1944 meM imphAla Aye / prArambha meM sarvisa kI aura phira 1965 se vyavasAya karane lge| dhArmika pravRttiyAM : ApakA pUrA parivAra dhArmika pravRtti kA hai| ApakI dharmapatnI ne eka bAra lADanUM meM tathA do bAra imphAla meM dazalakSaNa vrata ke upavAsa kiye / ApakI putra vadhU zrImatI giniyA devI ne imphAla meM tIna bAra dazalakSaNa vrata kiye / Apake supauva pavana kumAra ke kaniSTha putra zrI samIra kumAra ne 16 varSa kI alpAyu meM imphAla meM prathama bAra dazalakSaNa vrata karake eka yazasvI kArya kiyA hai | sAmAjika : mahAsabhA ke sthAyI sadasya, esosiyeTeDa caimbara oNpha kaoNmarsa,maNipura ke sadasya haiM / svabhAva se madhura evaM Atithya premI haiN| patA : mohana moTarsa, thAMgala bAjAra, imphAla (maNipura) pramatra kumAra seThI : zrI rakhIlAla pATanI janmatithi : sAvara sudI paMcamI saMvat 1995 zikSA : sAmAnya mAtA-pitA: zrI rAmajIvana jI / ApakA svargavAsa bahuta choTI avasthA meM jaba kevala 44 varSa ke the Aja se 55 varSa pUrva ho gayA thaa| mAtAjI zrImatI jAtI devI kI chatrachAyA abhI 10 varSa pUrva hI uThI hai| vyavasAya : dukAna evaM dalAlI vivAha: saMvata 2000 meM mainA devI ke sAtha sampanna huaa| mainA devI dharmapatnI rakhIlAla pATanI parivAra : Apake 4 putra evaM 3 mutriyAM haiN| sabase bar3e putra zrI AnandIlAla haiM jo 40 varSIya haiN| unakI patnI kA nAma lakSmI devI haiN| do putra evaM eka putrI se alaMkRta haiM / dUsarA putra gajendra jaina hai / Ayu 28 varSa , patnI kA nAma urmilA hai| do putra evaM eka putrI se alaMkRta hai / tRtIya putra zrI pavana kumAra 30 varSIya hai vivAhita haiM tathA do putriyoM ke pitA hai| patnI kA nAma zazi hai / caturtha putra zrIpAla jaina 27 varSIya hai / bivAha ho cukA hai / patnI kA nAma maMjU devI hai / eka putra se alaMkRta haiM / zrI pATanI pana painA devI dharmapatnI rakhIlAla pATanI
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrNa samAja 100 giniyA, puSpA evaM jaya kumArI tIna putriyAM haiN| inameM se prathama do kA vivAha ho cukA hai| tIsarI putrI avivAhita haiN| dhArmika vizeSatAyeM: DeDa (rAja.) ke teraha paMthI mandira meM eka dhAtu ko caubIsI ko virAjamAna karane kA jI ne dazalakSaNa vrata ke upavAsa eka bAra evaM unakI dharmapatnI ne do bAra upavAsa kiye haiN| Apako pAvana banA liyA hai| tinasukiyA mandira meM hone vAle zAstra sabhA ke pATanI jI niyamita zrotA haiM isaliye Apako zAstra jJAna bhI acchA hai| patA : sarAvagI peparsa, Ara-3, bAbUlAla bAjAra, tinasukiyA (AsAma) zrI rAmagopAla pATanI bhAgya prApta kara cuke haiN| zrI pATanI sabhI tIrthoM kI bandanA karake apane janmatithi: bhAdavA sudI 10 saM. 1984 zikSA : sAmAnya vyavasAya : kirAnA gallA ke vyApArI pitAzrI : zrI phatehacanda jI pATanI, do pratimAdhArI the| ApakA abhI tIna varSa pUrva hI svargavAsa huA hai| mAtAzrI : zrImatI hulAzI devI "pdmaavtii"| Apa pAMca pratimA kI dhArI thii| AcArya vimala sAgara jI nAma ApakA rakhA gayA thaa| vivAha: saMvat 1996 patnI kA nAma: zrImatI kaMcana devI parivAra putra-3 zrI zAntilAla, padamacanda evaM zrI vinoda kumAra tInoM hI putra bI.kaoNma. pAsa haiM tathA vivAhita haiM / zAnti lAla jI kI patnI kA nAma zrImatI kaMcana devI hai| Apake eka putra evaM do putriyAM haiN| zrI padamacanda jI kI Ayu 35 varSa kI hai| ApakI dharmapatnI kA nAma zrImatI maMjU devI hai| vinoda kumAra 28 varSa ke haiN| ApakI dharmapatnI zrImatI raMjUdevI haiN| jinake do putra evaM eka putrI hai| vizeSa : ApakI mAtAjI ko pratiSThAoM meM mUrtiyAM pratiSThApita karavAne meM pUrNa ruci rahatI thI tathA Atithya satkAra meM unheM khUba Ananda AtA thA / ApakI patnI evaM putravadhU (zrImatI kaMcana devI) ke zuddha jala-pAna ke niyama hai| muniyoM ko barAbara AhAra detI rahatI haiN| Apake ghara meM caityAlaya hai jisameM padmAvatI kI mUrti virAjamAna hai| Apa pratidina vahIM pUjA pATha karate haiN| AcArya sanmati
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170/ jaina samAja kA bRhad itihAsa sAgara jI mahArAja evaM AcArya vimalasAgara jI mahArAja kI preraNA milatI rahatI hai / mahAsabhA ke Apa sthAI sadasya haiM / Apake do choTe bhAI haiN| zrI dulIcanda jI pATanI nimbAheDA meM vyavasAya karate haiM tathA dUsare mAI pUnamacanda jI nImaca meM vyavasAyarata patA : jIvaMdhara TreDiMga kampanI, sAiDiMga bAjAra,tinasukiyA (AsAma) zrI rAmadeva pATanI Ayu :56 varSa zikSA: sAmAnya pAtA-pitA : zrI pUnamacanda jI pATanI / ApakA svargavAsa abhI 7-8 varSa pUrva hI huA hai lekina mAtAjI suganI devo kA viyoga 40 varSa pUrva hI ho gayA thaa| vivAha : saM. 2015 meM ApakA vivAha suzrI umarAvadevI se sampanna huA | santAna : putra-3 santoSa kumAra, dharmapatnI zrImatI knkltaa| do putriyoM evaM eka putra haiN| dUsare putra sureza kumAra kA vivAha maMjU devI ke sAtha sampanna huaa| tRtIya putra zrI anila kumAra avivAhita hai| vizeSa : gauhATI paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava meM indra ke pada se suzobhita ho cuke haiM / mahAvIra bhavana gauhATI ke TrasTa kameTI ke sadasya haiM / di. jaina mahAsabhA ke dhruva phaNDa TrasTa ke TrasTI haiN| . ApakI patnI ne zuddha khAna-pAna kA niyama liyA huA hai / munibhakta haiM / muniyoM ko AhAra Adi se sevA karatI rahatI patA : rAmadeva santoSa kumAra pATanI,TI.Ara. phUkana roDa,gauhATI (AsAma) paM. rUpacanda chAbar3A zAstrI janmatithi san 1930 zikSA : sAhitya zAstrI san 1953 meM vArANasI se kiyaa| pAtA-pitA : zrI lakSmIcanda jI chAbar3A - ApakA 12 varSa pUrva 60 varSa kI Ayu meM svargavAsa ho cukA hai / unake eka varSa bAda mAtAjI zrImatI chaganIdevI jI kI chatrachAyA uTha gaI / usa samaya mAtAjI kI Ayu kevala 55 varSa kI thii| vyavasAya : sAIkila hATa
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ * pUrvAMcala pradeza kA baina samAja/171 vivAha : san 1955 meM zrImatI kamalA devI ke sAtha ApakA vivAha huaa| pariyAra : putra-2 (1) azoka kumAra - Ayu 26 varSa patnI zrImatI campAdevI, putra 3 hai| (2) zrI santoSa kumAra * Ayu 15 varSa - avivAhita / putrI-4 sumana kA vivAha ho cukA hai / uSA,urmilA evaM durgA par3ha rahI haiN| vizeSa : apane vidyArthI jIvana meM saMskRta bhASaNa pratiyogitA meM syAdvAda mahAvidyAlaya vArANasI se svarNa padaka prApta kiyaa| kamalA devI dharmapalI rUpacanda Apake pitAjI bhI saMskRta ke jJAtA the / unako paM. cainasukha dAsa jI nyAyatIrtha kA chAtra rahane kA saubhAgya prApta thaa| Apake mAtAjI evaM pitAzrI donoM ke hI zura khAna-pAna kA niyama thaa| unhoMne kabhI bhI elopaithika davA kA upayoga nahIM kiyA / ApakA mUla prAma jijoTha (rAja) hai vahAM se Apake pitAjI 70 varSa pUrva nalabADI rojagAra ke liye Aye the / zAstrI jI kA nalabAr3I meM khUba sammAna hai / svabhAva se ekadama sarala evaM madhura bhApI haiM / Apa eka bAra sabhI tIrthoM kI vandanA kara cuke chAbar3A patA : lakSmIcanda rUpacanda chAbar3A, ena-8 roDa, nalabAI (AsAma, zrI lakSmInArAyaNa bar3ajAtyA janmatithi : saMvat 1988 zikSA : maiTrika pAsa hai vyavasAya : gallA kirAnA mAtA-pitA : zrI hajArIlAla jI bar3ajAtyA evaM zrImatI dAkhA devI / mAtA-pitA donoM kI hI chatrachAyA prApta nahIM hai| vivAha : 16 varSa kI Ayu meM zrImatI manabharadevI ke sAtha ApakA vivAha huA thaa| parivAra : Apake do putra evaM cAra putriyAM haiM / putra zrI ajita kumAra bI.kaoNma, ela.ela.bI. haiM 1 ajaya kumAra abhI choTe haiM tathA prAthamika kakSAoM ke chAtra haiN| Apake cAra putriyAM haiN| sabase bar3I putrI AzA kA gauhATI ke vimala kumAra chAbar3A ke sAtha vivAha ho cukA hai| dUsarI putrI sugandhA bhI vivAhita hai jinake pati zrI dhanapata jI pANDyA zilAMga nivAsI haiM / candA evaM kirana donoM hI par3ha rahI haiN|
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1721 jaina samAja kA vRhad itihAsa vizeSa : Apa donoM vijarAnagara paMcakalyANaka pratiSThA meM indra ke pada se suzothita haye the| apane nAma ghobalAI meM jina mandira kA nirmANa karavAyA hai / mahAsabhA ke sthAyI sadasya evaM surakSA TrasTa phaNDa ke TrasTI hai | bar3ajAtyA jI milanasAra evaM sevAbhAvI svabhAva ke haiN| patA : maisarsa lakSmInArAyaNa ajita kumAra,karImagaMja bAjAra (AsAma) zrI lakSmInArAyaNa jI sarA Apa banArasa hindU vizvavidyAlaya se maiTrika karane ke pazcAt apane vyavasAya meM laga gye| Apa 53 varSa ke haiN| Apake dAdA jI kA nAma raMgalAla jI thA / Apake pitAjI zrI kezarImala jI sarA Apako pAMca varSa kA choDakara hI svarga sidhAra gaye the| mAtAjI zrImatI bhaMvarI devI 17 varSa parva 61 varSa kI avasthA meM svargavAsI huI haiM / saMvat 2011 meM ApakA vivAha zrImatI gulAba devI ke sAtha sampanna huaa| zrImatI gulAba devI lADanUM ke sva. bhavaralAla jI pANDayA kI suputrI haiM / santAna : Apake tIna putra haiM / jyeSTha putra zrI lalita kumAra 30 varSa ke haiM, lI.kaoNma haiM, vivAhita haiM / pUnamadevI patnI haiN| Apake eka putra hai tathA eka putrI hai / dvitIya putra basanta kumAra bhI bI.kaoNma. hai / ApakI patnI kA nAma zobhAdevI hai / Apake eka lar3akA va eka lar3akI hai| tRtIya putra rAjeza kumAra bhI bI.kaoNma. hai / ApakI patnI kA nAma anItA devI hai| bar3I putrI puSpAdevI kA vivAha DibrUgaDha ke rAjakumAra jI godhA ke sAtha sampanna ho cukA hai| Apake do putriyAM va eka putra hai / dvitIya putrI bInA devI kA vivAha gauhATI ke ajIja kumAra pATanI ke gulAba devI dharmapatnI lakSmInArAyaNa sAtha sampanna ho cukA hai| tRtIya putrI sImA abhI avivAhita hai| rAsa Apake bar3e bhAI sAgaramala jI rArA sujAnagaDha meM hI vyavasAya karate haiM / Apake tIna putra va do putriyAM haiN| jyeSTha putra kamala kumAra kA vivAha kavitA devI ke sAtha lADanUM meM huA hai / dvitIya putra hitendra bI kaoNma. hai tathA abhI avivAhita hai / tRtIya putra manoja bhI bI kaoNma hai tathA avivAhita hai / Apake bar3I putrI sumitrA devI kA vivAha lADanUM ke pavana kumAra jI seThI ke sAmya ho cukA hai tathA dvitIya putrI rAjalakSmI kA vivAha Deha ke pArasamala jI sabalAvata ke sAtha huA hai| ApakI bahina pAnAdevI gauhATI ke mohanalAla jI seThI se vivAhita hai / vizeSa : Apane hastinApura jambUdvIpa meM eka kamare kA nirmANa karavAyA / sonAgirI meM nirmANa kArya cala rahA hai| sujAnagaDha ke mandira meM caubIsI meM bhagavAna pArzvanAtha kI pratimA virAjamAna kI hai| dhArmika donoM pati-palI ne tIna bAra aSTAnhikA tathA eka bAra dazalakSaNa vrata kA upavAsa kiyA hai / san 1985, 85, 88,89 va 90 meM Apane akele hI dazalakSaNa ke upavAsa kiye the| patA : sarAvagI hArDaveyara sTorsa,eTI.roDa,zivasAgara (AsAma)
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvAcala pradeza kA jaina samAja /173 DaoN. lAlacanda pATanI. DaoN.pATanI kA janma rAjasthAna ke sIkara jile meM sthita rANolI pAma meM 6 jUna,1950 ke zubha dina huaa| Apake pitAjI mohanalAla jI (60 varSa) evaM mAtA zrImatI gulAbI devI (56 varSa) rANolI meM hI rahate haiN| ApakI zikSA rAjasthAna meM hI huii| san 1975 meM meDikala kAleja bIkAnera se ema.bI.bI.esa.parIkSA pAsa karane ke pazcAt ApaDImApura cale Aye aura yahAM bhagavAna mahAvIra cerITebala DispensarI meM kArya karane lage / lagAtAra 10 varSa taka DispensarI meM kArya karane ke pazcAt Apane svayaM kA aspatAla khola liyA / vartamAna meM DImApura meM Apa atyadhika lokapriya DaoNkTara mAne jAte haiN| ApakA vivAha san 1974 meM zrImatI santoSadevI ke sAtha huaa| vartamAna meM Apake eka putra AzISa evaM tIna putriyAM guDU, munamuna evaM zilpA hai| DaoN.pATanI pUre parivAra ke sAtha videza yAtrA kara cuke haiM / DImApura ke digambara jaina mandira meM nirmANAdhIna jambUdvIpa meM Apa 12 veM tIrthakara vAsupUjya svAmI kI pratimA virAjamAna kareMge / pATanI jI sAmAjika sevA meM ruci lete haiN| Apa pAratavarSIya digambara jaina mahAsabhA ke vava phaNDa TasTa ke sadasya evaM usake AjIvana sadasya haiN| rANolI meM jaina bhavana meM eka meM eka kamare kA nirmANa karA cuke haiM / Apa lAinsa klaba DImApura ke meDikala ceyaramaina haiM tathA rogiyoM kA niHzulka caikaapa karate haiM / patA : jaina klInika, dhobI nalA,DImApura (nAgAlaiNDa) zrI lUNakaraNa pANDyA janmatithi : Asoja sudo / saM. 1988 pitAzrI zrI cAMdamala jI pANDyA / ApakA svargavAsa 45 varSa pUrva meM ho gayA thaa| usa samaya ApakI Ayu kevala 14 varSa kI thii| mAtAzrI : zrImatI sohanI devI / ApakA abhI san 1981 meM svargavAsa huaa| zikSA : sAmAnya vyavasAya : jIroksa phoTokaoNpI vivAha : ASADha sudI 9 saM. 2010 patnI kA nAma : zrImatI sulocanA devI / ApakA san 1985 meM svargavAsa ho gyaa| parivAra : tIna putra - zrI sukumAla,ratanalAla evaM zailendra putrI- tArAbAI evaM kavitA
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174/ jaina samAja kA vRhad itihAsa y vizeSa : ApakI mAtAjI saptam pratimAdhArI thI / ApakI putrI tArAbAI ne san 1987 meM dazalakSaNa ke upavAsa kiye the| pANDyA jI zAnta pariNAmI tathA samAjika kAryoM meM ruci lene vAle haiN| patA : kopIko senTara, e.TI. roDa, tinasukiyA (AsAma) zrI zikharI lAla jaina bar3ajAtyA (nAgaura pAle) jampanizci : Asoja sudI 15 saM.1978 zikSA : sAmAnya vyavasAya : jUTa ke vyApArI mAtA-pitA : sva.jJAnIlAla jI bar3ajAtyA saM.2009 meM 61 varSa kI Ayu meM svargavAsa / ___mAtA - sva.hulAzI devI saM.2011 meM svargavAsa / vivAha : saM. 1994 meM zrImatI zAnti devI ke sAtha vivAha sampana huaa| santAna : putra-2 TIkamacanda,Ayu - 41 varSa,patnI zrImatI zAntAbAI / do putra evaM do putriyAM haiM / suzIla kumAra,Ayu * 35 varSa, patnI zrImatI suzIlA devI / 3 putra evaM 3 putrii| putrI - eka aMjanA devo pATanI vizeSa : Apake bar3e pitAjI jI dIpacanda jI brahmacArI the / Apako dhUbar3I indradhvaja vidhAna meM indra indrANI tathA siddha cakra vidhAna kalakattA meM bhI indra indrANI pada se suzobhita kiyaa| isI taraha dinahaTA meM Ayojita siddha cakra vidhAna meM indra indrANI bane the| nAgaura meM zrIpadamaprabhU evaM pArzvanAtha jI meM evaM pAvApara jI meM zrI mahAvIra svAmI kI pratimA virAjamAna kI thii| zrI zAntinAtha jo evaM padamaprabhu svAmI kI mUrti bhI vedI kA nirmANa nAgaura meM karavAkara virAjamAna kI thii| donoM pati-patnI ke zuddha khAna-pAna kA 32 varSa se niyama hai, munibhakta haiM,sAdhuoM ko AhAra dene meM ruci lete haiN| AryikA zrI supArzvamatI mAtAjI gRhastha jIvana meM Apake parivAra kI sadasyA thI / dinahaTA meM bhI zrI mandira meM zrI zAnti nAtha jI kI mUrti virAjamAna kI thii| patA : nUniyA paTTI dhUbar3I (AsAma) zrI santoSa kumAra pATanI Ayu : 35 varSa zikSA : hAyara sekeNDarI pitA :zrI rAmadeva jI pATanI santoSa kumAra evaM kanakalatA pATanI
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAtA : zrImatI umarAva devI jI vyavasAya: gallA vyavasAya zivAra: varSa 1970 meM ApakA vihAra zrImatI kananalatA ke sAtha huA / santAna : eka putra dineza pATanI (15 varSa) evaM do putriyAM belara (12 varSa) evaM vinitA (10 varSa) vizeSa : pATanI jI likhane kI ora ruci rakhate haiN| Apake kabhI-kabhI jaina patroM meM lekha prakAzita hote rahate haiN| Apane NamokAra mantra vrata ke 35 upavAsa kiye haiN| vrata, upavAsa, svAdhyAya jaise kAryoM meM Apa Age rahate haiN| ApakI dharmapatnI zrImatI kanakalatA bhI dharmaparAyaNA haiN| Apane AryikA supArzvamatI jI mAtAjI se zuddha khAna-pAna kA niyama liyA huA hai| eka bAra dazalakSaNa vrata ke upavAsa kara cukI haiN| pUjA pATha meM vizeSa ruci hai| patA : rAmadeva santoSa kumAra pATanI, phainsI bAjAra, gauhATI (AsAma) zrI vijaya kumAra pANDyA pUrvAMcala pradeza kA jaina samAja / 175 janmatithi: 1 janavarI 1948 zikSA: gauhATI vizvavidyAlaya se varSa 1973-74 meM ema.kaoNma. parIkSA pAsa kii| vyavasAya: sADI vyavasAya saroja dharmapatnI vijaya kumAra pANDyA mAtA-pitA ra zrI jayacanda jI pANDyA, mAtAsva. zrImatI umarAva devI jI / vivAha : san 1967 meM zrImatI saroja ke sAtha vivAhita santAna : putra do vikAsa evaM vizAla putrI eka bonA vizeSa : Apake pitAmaha zrI jItamala jI pANDyA lADanUM ke prasiddha samAja sevI the 1 zrI pANDyA jI di. jaina samAja gauhATI ke saMyukta mantrI hai| yuvA samAja sevI, munibhakta evaM sabako sahayoga dene vAle yuvaka haiN| ApakI mAtAjI ke zuddha khAna-pAna kA niyama hai| zrI sampata kumAra pATanI zrI pATanI jI kA janma dinAMka 31 mArca san 1940 ko huaa| janma ke tIna varSa pazcAt hI Apako mAtA zrImatI mohanI devI kA svargavAsa ho gayA aura jaba Apa 20 varSa ke the tabhI pitAjI zrI prabhulAla jI pATanI kA san 1960 meM 75 varSa kI Ayu
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176/ jaina samAja kA vRhad itihAsa meM nidhana ho gayA / DI.ena.kaoNleja maNipura se 1960 meM bI.kaoNma. karane ke pazcAt Apa bilDiMga ThekedArI evaM hArDaveyara kA kArya karane lge| ApakA vivAha di.14/07/1958 ko zrImatI suzIlA devI ke sAtha huA / vartamAna meM Apake eka putra evaM pAMca putriyAM haiM 1 putra zrI sunIla kumAra kaoNmarsa mejueTa haiN| putriyAM savitA, babitA, kavitA,sImA evaM madhu haiN| sabase bar3I putrI savitA kA vivAha zrI rAjakumAra sogAnI hajArIbAga se ho cukA hai / babitA grejuezana kara cukI hai,kavitA,sImA evaM madhu par3ha rahI hai / pATanI jI imphAla meM esosiyeTeDa maNipura caimbara oNpha kaoNmarsa ke vigata 5 varSa se mahAsaciva hai| zrI digambara jaina mahAvIra hAIskUla maNipura ke desI evaM gAlAhI sammelana kAla ke upAdhakSa haiM / lAyansa klaba ke jilA upa gavarnara raha cuke haiN| ___ ApakA pUrA parivAra dhArmika svabhAva kA hai / ApakI putrI suzrI babitA evaM putra sunIla kumAra eka bAra dazalakSaNa vrata ke 10 dinoM kA upavAsa kara cuke haiM / san 1970 meM pATanI jI jApAna, hAMgakAMga, thAIlaiNDa,maleziyA Adi kA eka bAra bhramaNa bhI kara cuke haiN| patA : sI.ela. jaina eNDa kampanI, thAMgala bAjAra,imphAla (maNipura) zrI sampatarAya pahAr3iyA Ayu : 50 varSa zikSA : sAmAnya pitAjI :zrI jhUmaramala jI pahADiyA,ApakA pUrNa tyAga ke sAtha san 1960 meM svargavAsa mAtAjI : zrImatI cAMdUdevI jI kA bhI dinAMka 01.05.90 ko pUrNa tyAga ke sAtha svargavAsa ho cukA hai| vivAha : 16 varSa kI Ayu meM ApakA zrImatI anopa devI ke sAtha vivAha sampatra huA / santAna : putra-4, putriyA~-2 / jyeSTha putra azoka (31 varSa) kA vivAha ho cukA hai| patnI kA nAma saritA hai / dvitIya putra DaoN. arUNa kumAra ema bI bI.esa. ke bAda emar3I. kara rahe haiM / Aloka kumAra (12 varSa),azvina kumAra 17 varSa ke haiM tathA par3ha rahe haiN| putriyA~ - chAyA evaM sumana kA vivAha ho cukA hai| sumana ne maiTrika pAsa kara liyA hai| vyavasAya : moTara oNTo pArTasa / vizeSa : Deha (rAja) se karIba 100 varSa pUrva lAlacanda jI mUlacanda jI, sadAsukha jI evaM manasukha jI cAroM yahAM Aye aura vyavasAya karane lge| zrI sadAsukha jI pahADiyA Apake bAvAjI ke bar3e bhAI the / jaba unakA svargavAsa huA to rAjya bhara meM chaha mahine kA zoka rakhA gyaa| ve maNipura mahArAjA zrI cUDA cAdasiMha ke dharma bhAI the / mahArAjA ne unakI smRti meM haoNspiTala meM chatarI kA nirmANa karavAyA thaa| sadAsukha jI DImApura se yahAM ghor3e para Aye the / maNipura meM Ane vAle mAravAr3I samAja meM
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvAcala pradeza kA jaina samAja /177 pramukha the / unhoMne apane jIvana kI ghaTanA sunAI thI - jaba ve yahAM Aye to khAne-pIne kA koI sAdhana nahIM thA / unhoMne cAvaloM kI poTalI bnaaii| miTTI khodo aura usa para agni jalAI / jaba cAvala paka gaye to khAkara apanI bhUkha miTAI / jaba ve yahAM Aye to mahArAjA ne unakA khUba sammAna kiyA thA / jaba ve maNipura se apane deza jAyA karate to sabhI parivAra unako vidAyagI ke 2 rUpaye prati parivAra dete aura bar3e sneha se unako vidA karate the| sampatarAya sahita pAMca bhAI hai. mahAvIra prasAda jI (40 varSa) padamacanda jI (35 varSa) mahIpAla - bI.kaoNma. dattaka gaye. yazapAla bI.e., ela.ela.bo. (.) vrss)| sabhI moTara pArTasa kA vyavasAya karate haiN| parivAra ke sadasya amara mala jI pitA zrI rAmpata rAya ja: pahAr3iyA cAMda devI mAtAzrI sampata rAya jI pahAr3iyA anopadevI dharmapatnI zrI sampata rAya pahADigA patA * pahADiyA AMTo DisTrIbyUTarsa, ghAMgala bAjAra,imphAla (maNipura) zrI sAgarapala sarAvagI cUDIvAla gadiyA janmatithi : kAlguna sudI : saMvata 1987 zikSA : sAmAnya dhyavasAya : jUTa kA vyApAra mAtA-pitA : pitA zrI harakacanda jI sarAvagI - ApakA 69 varSa kI Ayu meM san 1978 meM svargavAsa huA thA / mAtAjI zrImatI ANacI bAI kA svargavAsa saM. 1999 meM ho gayA usa samaya Ayu kevala 12 varSa mAtra thiiN| vivAha : saMvata 2005 meM zrImatI banArasI devI ke sAtha vivAha huaa|
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 / jaina samAja kA vRhad itihAsa vizeSa : zrI cUr3IvAla dhArmika svabhAva ke mahAnubhAva haiN| parama munibhakta haiN| AryikA supArzvamatI jI mAtAjI ApakI gRhasthAvasthA kI bahana hai| unakA pUrva nAma bhaMvarIbAI thaa| saMvat 1997 meM mainsara meM nAgaura ke zrI indaracanda jI ke sAtha bhaMvarI bAI kA vivAha huaa| lekina vivAha ke cAra mahine pazcAt hI unakA svargavAsa ho gyaa| saMvat 2014 meM Apako AcArya vIrasAgara jI mahArAja ne apanI samAdhi ke 25 dina pUrva hI AryikA dIkSA dI aura sAgaramala jI samAja sevI evaM dhArmika pravRttivAle sajjana haiM / patA : zrI sAgaramala cUDIvAla, barapeTA roDa (AsAma) zrI saubhAgamala jhAMjharI janmatithi : saMvat 20000 IsvI zikSA : sAmAnya mAtA-pitA zrI goradhanalAla jI jhAMjharI ApakA san 1971 meM svargavAsa huaa| mAtAzrI sAMjhAdevI jI 865 varSa kI Ayu, ApakI chatrachAyA prApta hai| vyavasAya : 196/1 se 1989 taka tinasukiyA meM hI maisarsa rAmadeva bhagavatI prasAda ke yahAM gallA ke vyavasAya meM kAryarata rahe / 1989 meM sevAnivRtta hokara vartamAna meM ukta phlAvara mila ke mahAprabandhaka ke rUpa meM kAryarata / vivAha evaM gRhastha jIvana : I san 1959 meM zrImatI guNamAlA devI suputrI sva. zrI buddhamala jI pATanI mu. indokhA jilA nAgaura ke sAtha sampanna, Apake tIna putra ci. ummeda kumAra (20 varSa) manoja kumAra (22 varSa) sunIla kumAra (19 varSa) evaM do putriyAM A puSpA evaM ku. prIti hai ci. ummeda kumAra sI.e. pAsa karake apanI prekTisa kara rahe haiN| ci. manoja evaM sunIla zikSA prApta kara rahe haiN| A. puSpA kA vivAha gauhATI nivAsI zrI kamala kizora jI chAbar3A ke sAtha sampanna huA hai aura ku. prIti abhI avivAhita hai| ci. ummeda kumAra kA vivAha A. kiraNa suputrI zrI bhadana lAla jI chAbar3A gauhATI ke sAtha 1990 meM sampanna huA hai| vizeSa : Apake pitAzrI ne apane janmasthala grAma khAraMDIyAM jilA nAgaura meM mUrti pratiSThA evaM vedI zuddhi karAI / zrI sobhAgamala jI 1972 se 1989 taka tinasukiyA gallA kirAnA kameTI ke mantrI rahe haiM evaM sabhI dhArmika evaM sAmAjika kAryakramoM meM sakriya rUpa se bhAga lete haiN| patA : zivazakti phlAvara milsa prAli, mAkuma roDa, tinasukiyA (AsAma)
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sohanalAla sAMgA pATanI janmatithi: 10 agasta, 1934 zikSA : ajamera borDa san 1952 meM maiTrika kiyaa| mAtA-pitA zrI gaiMdIlAla jI paattnii| ApakA karIba 22 varSa pUrva 65 varSa kI Ayu meM svargavAsa huaa| mAtAjI zrImatI mhorIdevI Apako chatrachAyA prApta hai / . - zrI svarUpa canda pahADiyA pUrvAcala pradezakA 179 vyavasAya : hArDaveyara evaM mazInarI pArTsa vivAha disambara 1955 meM ApakA zrImatI mausamI devI jI ke sAtha vivAha huA / : parivAra Apake tIna putra haiN| jyeSTha putra zrI nirmala kumAra 22 varSIya haiN| 18 varSIya zrI jayakumAra evaM vijaya kumAra 16 varSIya donoM hI par3ha rahe haiN| vizeSa: ApakI dharmapatnI ne san 1979 meM 31 dina ke upavAsa karake eka kIrtimAna sthApita kiyA thaa| Apa AcArya jJAna sAgarajI mahArAja kI preraNA se dazalakSaNa vrata ke tIna bAra upavAsa kara cuke haiN| Apa mUlataH renavAla kizanagaDha mausamI devI evaM mahorI devIM (rAja.) ke haiM tathA tinasukiyA meM san 1951 meM Akara vyApAra karanA prArambha kiyA thaa| pATanI jI sarala evaM madhura svabhAva ke haiN| tinasukiyA meM ApakI samAja meM bahuta acchI pratiSThA hai| patA : sAMgA pATanI TreDiMga kampanI, mAkUma roDa, tinasukiyA (AsAma) janmatithi: 31 disambara, 1931 zikSA : sAmAnya pitAjI : zrI takhatamala jo pahAr3iyA 75 varSa kI Ayu meM 27 julAI 89 ko svargavAsa huA thaa| mAtAjI zrImatI sadI devI ApakA nidhana 30 varSa kI Ayu meM ho gayA thA jisako 48 varSa se adhika samaya ho gyaa| * vivAha : san 1948 meM maNidevI ke sAtha ApakA vivAha sampanna huA / santAna : eka putra - zrI vinoda kumAra Ayu 28 varSa, vivAhita, patnI uSA devI, donoM ke eka putra evaM eka putrI hai| -
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140: jaina samAja kA vRhada itihAsa putrI-do,manaphUla bAI .maMjU bAI,donoM kA vivAha ho cukA hai| vyavasAya : cAya pattI evaM rUI kA vyavasAya / vizeSa : zrImatI bhaNidevI eka bAra dazalakSaNa vrata evaM eka dAra azAntikA vrata ke upavAsa kara cukI haiM / Apake zuddha khAna-pAna kA niyama hai / muniyoM ko AhAra Adi detI haiN| Apako bar3I mAtA zrImatI gad devI bahmacAriNI haiM / sahaslAbdi mahAmastakAbhiSeka mahAroha ke avasara para bhagavAna bAhubalI para abhiSeka karane kA svarNa avasara prApta kiyaa| patA : svarUpacanda vinoda kumAra jaina,grAhama bAjAra, DibrUgaDha (AsAma) zrI zrIcanda seThI Ayu :(5.3 varSa zikSA : sAmAnya vyavasAya : janarala marcenTsa mAtA-pitA : zrI bAlacanda jI seThI - 75 varSa kI Ayu meM karIba 11 varSa pUrva svargavAsa ho cukA hai| vivAha : zrImatI kezarI devI ke gaza 18 varSa kI Ayu dina kA thaa| santAna : putra- pukharAja seThI jyeSTha putra hai,Ayu - 42 varSa / ApakI patnI kA nAma sumitrA jaina do putra evaM eka putrI ke bhAtA-pitA haiN| rAjakumAra jaina, Ayu - 38 varSa,patnI zrImatI saroja jaina, do putra evaM eka putrI ke mAtA-pitA haiN| abhaya kumAra jaina, Ayu . 31 varSa patnI zrImato indrA jaina / Apake eka putra evaM eka putrI hai / putrI - eka hai lalitA,jisakA zrI sureza kumAra sabalAvata ke sAtha vivAha ho cukA hai| Apake do putra haiM / vizeSa: Apake jyeSTha putra pukharAja seThI sAmAjika kAryakartA haiN| tIrthayAtrA meM ruci rakhate haiM / sAdhuoM ke prati pUrNa bhakti hai| patA : seThI niketana, satI jayamatI roDa, ATha gA~va,gauhATI (AsAma) zrI hanumAna prasAda bar3ajAtyA (dhobalAI vAle) janmatithi : ASADha sudI 9 saMvat 1981 zikSA: maiTrika evaM vizArada mAtA-pitA : zrI hajArIlAla jI evaM zrImatI dAkhAdevI jI * Apake sira se donoM ko hI chatrachAyA uTha cukI hai|
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavasAya : gallA kirAnA thoka vivAha : 15 varSa kI Ayu meM ApakA vivAha zrImatI gulAba devI ke sAtha sampanna huA / gulAba devI dharmapatnI zrI hanumAna 2. putriyA~ : ATha haiN| vimalA devI kA vivAha gauhATI meM zAnti kumAra jI bAkalIvAla ke sAtha sampanna huaa| dUsarI putrI pAnA devI kA vivAha DaoN. esa. ke. jaina kalakattA ke sAtha huaa| tIsarI putrI jJAnA devI ke pati prasiddha samAja sevI zrI rAjakumAra jI seThI DImAra haiN| caturtha putrI rAjakumArI kA jayapura meM Ara.ke. ajamerA ke sAtha vivAha huA / pAMcavI putrI kusumalatA kA vivAha zrI sureza kumAra jI chAbar3A (pharma gulAba canda matrAlAla gauhATI) ke sAtha sampanna huaa| chaThI putrI aMjanA ke pati zrI rameza canda esa. DI. o. haiN| saptama putrI sunitA bI.e. kA vivAha azoka chAbaDA ahamadAbAda se sampanna huA evaM AThavIM putrI mamatA bhI bI.e. hai tathA usakA vivAha azoka pANDyA (AsAma oNTo ejensIja) zilAMga ke sAtha sampanna huaa| mamatA jaina zarmA narsiMga homa lAlakoThI jayapura kI DAirekTara haiN| prasAda pUrvAMcala pradeza kA jaina samAja / 181 parivAra 1 zrI santoSa kumAra eka mAtra putra haiN| Ayu 33 varSa hai| bI.kaoNma., ela.ela.bI. meM gauhATI vizvavidyAlaya meM prathama Aye the / Apa relave kansalaTenTa kameTI ke sadasya haiN| patnI kusumalatA suputrI zrI lakhamI canda jI chAbar3A gauhATI (pUrva adhyakSa di. jaina mahAsabhA) | putra- eka (sandIpa) evaM eka putrI (bhAvanA) se alaMkRta haiN| santoSa kumAra jaina suputra hanumAna prasAda vizeSa: vijayanagara paMcakalyANaka meM indra pada ko suzobhita kara cuke haiN| Apane prAma dhobalAI (rAja.) meM mandira kA nirmANa karavAkara usameM mUrti virAjamAna kI hai| mahAsabhA ke sthAI sadasya evaM mahAsabhA kI surakSA phaNDa TrasTa ke TrasTI haiN| karImagaMja ke vyApAra maNDala ke upasabhApati haiN| Apane sabhI tIrtho ko vandanA kara lI hai| gauhATI meM hanumAna prasAda santoSa kumAra ke nAma se tathA karImagaMja meM hanumAna prasAda santoSa kumAra jaina ke nAma se vyApArika pratiSThAna hai| parivAra ke sadasya patA: hanumAna prasAda santoSa kumAra jaina, karImagaMja bAjAra (AsAma) kusumalatA dharmapatnI santoSa 1 kumAra
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1821 jaina samAja kA vRhad itihAsa TAE 4 zrI haMsarAja pANDyA janmatithi :17 sitambara, 1928 zikSA : biDalA kAleja pilAnI se 1947 meM bI.kaoNma. kiyA tathA hindI meM vizArada DiprI bhI prApta kii| mAtA-pitA: campAlAla jI paannddyaa| ApakA svargavAsa:50 varSa pahaAjaba Apa sAgaja jo ja 32 varSa ke the lekina pAtAjI kI mRtyU jaba pitAjI 30 varSa ke the.tabhI ho gaI thii| Apake pitAjI zrI campAlAla jI, sadAsukhajI,rAyasAhaba tanamukharAya jI evaM bAlacanda jI cAra bhAI the| parivAra : Apa cAra bhAIyoM - zrI nemIcanda,mANakacanda, haMsarAja,baccharAja meM se prathama do kA svargavAsa ho cukA hai| __ vyavasAya : peTroliyama evaM oNTomobAIlsa vivAha : 16 varSa kI Ayu meM san 1944 meM ApakA vivAha guNamAlA devI se sampanna huaa| santAna: Apa donoM ko eka putra evaM do putriyoM ke mAtA-pitA banane kA saubhAgya prApta hai | ApakA ekamAtra putra nihAla jaina bI kaoNma hai / vivAhita hai tathA unake do putra Aditya evaM atizaya jaina haiM / donoM putriyA~ rAjakumArI evaM santoSa kA vivAha ho cukA hai| guNapAlA dharmapalI zrI haMsarAja vizeSa : haMsarAja jI pANDayA kA jIvana parNataH dhArmika evaM sAmAjika hai / varapeTA pANTyA roDa, hastinApura lAina paMcakalyANaka pratiSThAoM meM Apa indra ke pada se suzobhita ho cuke haiN| Apake ghara meM hI caityAlaya hai / caityAlaya meM sabhI pratimAyeM Apane pratiSThita karavAkara virAjamAna ko hai / Apa donoM samasta tIrthoM ko do bAra vandanA kara cuke haiN| sujAnagar3ha kI di. jaina naziyAM meM caubIsa vediyoM meM se eka vedI kA Apane nirmANa karavAyA tathA usameM mUrti virAjamAna karane kA yazasvI kArya kiyA / cUlagiri jayapura meM bhI Apane eka padmAsana pUrti virAjamAna kI hai| pichalI bar3I yAtrA ke daurAna mAMgItuMgI siddhakSetra meM munivara zrI zreyAMsasAgara jI kI preraNA se talahaTI meM sthita prAcInatama mandira kA "atizaya zrI 108 vizvahitaMkara bhagavAna pArzvanAtha mandira" nAmakaraNa udghATana samAroha Apake dvArA kiyA gyaa| sAmAjika meghAlaya prAntIya mahAsabhA ke upAdhyakSa haiN| ApakI dharmapatnI dhArmika svabhAva kI mahilA haiM / munibhakta haiN| munirAjoM ko AhAra dekara unako khUba sevA karatI haiN| AsAma meM Apake pUrvaja san 1860 meM Akara rahe isa prakAra ApakA parivAra yahAM 130 varSa pUrva kA nivAsI hai| patA : AsAma oNTo ejensIja javAI roDa, zilAMga (meghAlaya)
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrvAMcala pradeza kA jaina samAja /183 zrI hukuma canda ToMgyA Ayu : 68 varSa zikSA : sAmAnya pitAjI : zrI biradhIcanda jI ToMgyA - svargavAsa san 1939 meM / mAtAjI zrImatI gulAba devI TopyA kA svargavAsa san 1961 meM huA / vivAha : zrImatI mohanI devI ke sAtha ApakA vivAha sampanna huaa| santAna : pAMca putra - zrI prabhAtacanda, prakAzacanda, pradIpakumAra, anilakumAra aura rAjakumAra jain| pudhiyAM do - premalatA esojdev| vyavasAya : vastra, gallA,Timbara, pharnIcara evaM Adata / vizeSa : zrI TogyA jI dhArmika svabhAva ke haiM / tIrtha vandanA meM ruci hai| Apake jyeSTha putra zrI prabhAtacanda bI.kaoNma. haiM / unakI janmatithi 10/07/1940 hai| san 1959 meM ApakA vivAha zrImatI kaMcana devI ke sAtha sampanna huA thA / Apa tona putra evaM do putriyoM ke pitA haiN| sAmAjika kAryakartA haiM / vikAsa smArikA ke sampAdaka haiM / DImApura jaina paMcAyata kAryakAriNI ke sadasya,lAyansa klaba ke upAdhyakSa tathA mahAsabhA kI prabandhakAriNI kameTI ke sadasya haiN| dvitIya putra : prakAzacanda,Ayu - 48 varSa,patnI kA nAma nirmalA devI / tIna putriyoM ke pitA hai| tRtIya putra : pradIpa kumAra, bI.kaoNma. / Ayu - 33 varSa,zrImatI raMjanA devI patnI / do putroM ke pitA haiM / caturtha putra : anila kumAra,bI.kaoNma. hai| Ayu - 32 varSa / patnI kA nAma saritA, do putroM ke pitA haiN| paMcama putra : rAjakumAra,bI.kaoNma., Ayu * 28 varSa, dharmapatnI kA nAma sunitA hai| padA : / . pradIpa kumAra saMjaya kumAra jaina,jaina mandira roDa,DImApura (nAgAlaiNDa) 2. hukumacanda prakAzacanda jaina,jhAlAvAr3a (rAja) pradhAna canda TopyA 100
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184/ jaina samAja kA vRhada itihAsa khaNDa 3 rAjasthAna pradeza kA jaina samAja rAjasthAna pradeza kA jaina samAja-eka sarvekSaNa rAjasthAna kA vartamAna meM jo svarUpa hai vaha san 1947 ke pUrva choTI bar3I aneka riyAsatoM evaM ThikAnoM meM vibhAjita thaa| zAsana rAjAoM kI marjI ke anusAra calatA thaa| lekina svataMtratA ke pazcAt riyAsatoM kA vilInIkaraNa huA to rAjasthAna kA eka rUpa sAmane aayaa| usakA kSetraphala 3,42,440 varga kilomITara ho gayA / san-1981 kI janagaNanA ke anusAra janasaMkhyA 342,61,862 ho gaI / sImA kI dRSTi se rAjasthAna ke pazcima, uttara pazcima meM pAkistAna, uttara tathA uttara pUrva meM paMjAba aura hariyANA, pUrva meM uttara pradeza, dakSiNa pUrva me madhya pradeza evaM dakSiNa meM gujarAta ke rAjya haiN| samRcA rAjasthAna 30 jiloM meM vibhakta hai| vartamAna meM rAjya meM 192 tahasIla, grAma stara para 7353 grAma paMcAyateM, khaMDa stara para 237 paMcAyata samitiyA~ evaM jilA stara para 27 jilA pariSadeM haiN| rAjya meM 37124 gA~va haiM jinakI janasaMkhyA 27051354 hai zeSa 72,10508 janasaMkhyA bhagaroM kI hai jinameM jayapura, jodhapura, ajamera, koTA, udayapura, bhIlavADA, alavara, bIkAnera jaise nagara Ate haiM / san 1981 meM rAjasthAna ko kula janasaMkhyA 3,42,61,862 thI jo san 91-92 me 4 karor3a (anumAnita) ho gaI / san 1981 kI janagaNanA ke anusAra vibhinna dharmAvalambiyoM kI saMkhyA nimna prakAra hai - 30603970 89.32 pratizata 624327 1.82 pratizata sikha 492818 1.44 pratizata bauddha 4427 0.1 pratizata musalamAna 2492145 7.28 pratizata IsAI 39568 (0.12 pratizata anya 4617 ukta A~kar3oM ke anusAra hindU aura musalamAnoM ke pazcAt jainoM kI saMkhyA tIsare sthAna para AtI hai / hindU
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja/185 rAjasthAna meM jainadharma sarvAdhika prAcIna dharma hai athavA yaha yahA~ kA mUladharma hai / bhagavAna AdinAtha se lekara mahAvIra svAmI taka sabhI tIrthakaroM ne kisI na kisI rUpa meM rAjasthAna kI bhami ko pAvana kiyA hai yahI kAraNa hai jaina dharmAvalambI yahAM ke sa nagaroM evaM hajArogAMvoM meM base huye haiM aura vahA~ ke mUla nivAsI haiM / jaina dharma yahA~ kA kitanA purAnA dharma hai isa saMbaMdha meM upalabdha purAtatva sAkSya hI paryApta nahIM hai / lekina rAjasthAna meM jaina samAja prAraMbha se hI prabhAvI rahA hai / yadyapi usa samaya isa pradeza kA vartamAna svarUpa to nahIM thA lekina dUMDhAr3a, matsya, kurujAMgala, kherADa, bAgaDa, mevAr3a, mAravAr3a Adi nAmoM se jAnA jAtA thA / ina pradezoM meM mahAvIra ke pUrva jaina dharma kI kyA sthiti thI isake saMbaMdha meM nizcita pariNAma para pahuMcanA to kaThina hai lekina itanA avazya hai ki inake pUrva hone vAle bhapArzvanAtha ne rAjasthAna ko apane vihAra se pavitra kiyA thA aura bhIlavAr3A prAnta risthata bijoliyA ke bhIma vana ko apanI tapobhUmi banAyA thA aura kamaTha asura dvArA kiye gaye upasarga meM vijaya prApta kI thI / isa ghaTanA kA vistRta varNana vahIM para eka caTTAna para aMkita saMvat 1226 ke zilAlekha se jAnA jA sakatA hai| zilAlekha pUrNata: aitihAsika hai aura isameM varNita sabhI ullekha sahI pAye gaye haiN| bhagavAna pArzvanAtha ke saMbaMdha meM nimna paMktiyA~ ullekhanIya haiM "yahIM para bhIma nAma kA vUna hai jahA~ jinarAja kA vAsa hai| yahIM ve zilAyeM vidyamAna haiM jinheM kamaTha zaTha ne AkAza meM pheMkA thA / sarvadA vidyamAna yahI vaha udyAna kuNDa saritA hai tathA yaha vaha sthAna hai jahA~ paramasiddhi ko prApta huye|" bijoliyA ke atirikta caMbalezvara, darrA kI guphA para aMkita lekha, jhAlarApATana kI pahAr3I para banI 11 vIM zatAbdI kI niSedhikAyeM bhagavAna pArzvanAtha ke vihAra hone kI kahAnI kahatI hai| pArzvanAtha ke pazcAt mahAvIra ne rAjasthAna ke kisa bhAga ko apanI caraNa raja se pavitra kiyA isa saMbaMdha meM to kitanI hI janazrutiyAM carcita haiM kintu AThavIM zatAbdI meM hone vAle AcArya jinasena ne apane mahApurANa meM mahAvIra ke jIvana kI eka ghaTanA kA ullekha kiyA hai aura vaha hai ujjayinI ke atimuktaka zamasAna meM dhyAnastha hone kaa| isaliye yaha adhika saMbhava hai ki ujjayinI jAne athavA vahAM se Ane ke pazcAt unhoMne rAjasthAna ke kisI bhAga meM vihAra kiyA ho / kavivara bulAkhIcanda ne apanI racanA bacanakoSa (racanA kAla san 1680) meM bhagavAna mahAvIra ke samavazaraNa kA jaisalamera meM Ane kA ullekha kiyA hai / mahAvIra ke zAsana kAla meM hI jainadharma ne rAjasthAna meM dRDhatA se Apane pAMva jamA liye the aura use lokapriyatA prApta hone lagI thii| digambara . sAdhuoM kA vihAra hone lagA thA / yahI kAraNa hai ki unake nirvANa ke kucha hI varSoM pazcAt aMtima kevalI jambUsvAmI ne caurAsI mathurA meM Akara nirvANa prApta kiyA thA / mathurA kA kSetra to rAjasthAna se saTA huA hai / yahAM ke kaMkAlI TIle kI khudAI meM dUsarI zatAbdI meM bane ati prAcIna stUpa aura jaina maMdiroM ke dhvaMsAvazeSa mile haiM jinase jJAta hotA hai ki rAjasthAna meM usa samaya jaina samAja atyadhika samRddha evaM prabhAvazAlI thA / __ mathurA ke pazcAt rAjasthAna meM jaina dharma evaM samAja ke prasAra kA sarvAdhika Thosa pramANa IsA se pUrva 5 vIM zatAbdI meM baDalI kA zilAlekha mAnA jAtA hai jisameM vIra nirvANa saMvat 89 veM varSa kA tathA cittauDa ke samIpa sthita mAjhamikA kA ullekha hai / mAjhamikA jainadharma kA prAcIna kendra rahI hai / maurya yuga meM candragupta ne jainadharma ke pracAra-prasAra ke liye kitane hI prayatna kiye the / bharatapura saMgrahAlaya meM pradarzita evaM japhInA se prApta sarvato
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186/ jaina samAja kA vRhada itihAsa bhadra AdinAtha aura neminAtha kI mUrtiyoM kA vizeSa mahatva hai| ina para guptakAlIna kalA paramparA kI spaSTa chApa hai / mevAr3a pradeza kA cittauDa pahAr3a jainAcAryoM kA kitanI hI zatAbdiyoM taka kendra rahA / Agama graMthoM kI racanA kA vaha mukhya sthAna banA rahA / 11vIM va 12vIM zatAbdI taka rAjasthAna meM jaina muniyoM kA vihAra hotA rhaa| cittaur3a ke pazcAt ajamera, campAvatI, takSakagaDha jaise nagara jaina dharma ke pramukha kendra mAne jAne lage / muslima kAla meM bhaTTArakoM kA udaya huA aura bhaTTAraka saMsthA kA itanA adhika prabhAva rahA ki digambara muni bhI unhIM ke dekharekha meM rahate rahe / rAjasthAna meM hone vAle pramukha bhaTTArakoM meM se bha. padmanaMdi, zubhacandra, jinacandra, prabhAcandra, sakalakIrti, zubhacandra, jagatkIrti jaise nAma svarNAkSaroM meM likhane yogya haiN| ina bhaTTArakoM kA muslima bAdazAho se gaharA saMbaMdha thA isaliye paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava, yAtrA saMghoM kA saMcAlana, sAdhuoM kA vihAra khUba hotA rahatA thA / ina bhaTTArakoM ke prabhAva se jaina pavoM ke avasara para zikAra khelane kI sakhA manAhI rahatI thii| . uttara bhArata kI pramukha jaina jAtiyoM kA rAjasthAna ke kisI na kisI bhAga se nikAsa honA bhI kama mahatvapUrNa nahIM hai| osiyA meM osavAla, khaNDelA se khaNDelavAla, bagherA se bagheravAla, cittauDa se cittoDA jAtiyoM kA udbhava mAnA jAtA hai| rAjasthAna meM yadyapi kisI siddha kSetra kI upalabdhi to nahIM milatI lekina yahAM atizaya kSetroM kI to 20 se bhI adhika saMkhyA hai / inameM bijauliyA, caMvalezvara, zrImahAvIra jI, kezorAyapATana, cAMdakheDI, Adi ke nAma liye jA sakate haiN| rAjasthAna kA jaina samAja san 1981 kI janagaNanA meM rAjasthAna meM jaina samAja kI janasaMkhyA 624327 thI isameM digambara zvetAmbara, sthAnakavAsI evaM terahapaMthI ye cAroM hI sampradAya sammilita haiM / digambara jaina samAja meM yadyapi bIsa paMtha, teraha paMtha vicAradhArA vidyamAna hai tathA pUjA paddhati meM kucha maulika matabheda bhI haiM / lekina samAja kI dRSTi se donoM hI paMtha digambara jaina samAja ke hI aMga haiM / bhaTTAraka yuga meM digambara jaina samAja mUlasaMgha, kASThA saMgha, drAviDa saMgha, mAthura saMgha Adi zAkhA upazAkhAoM meM vibhakta ho gayA thA lekina unake mUla svarUpa meM koI antara nahIM AyA thaa| isake pazcAt digambaroM meM terahapaMtha vicAradhArA kI upaja 17vIM zatAbdI kI dena rhii| bhaTTAraka sampradAya vAle bIsa paMthI aura adhyAtma zailI vAle terahapaMthI kahalAne lge| terahapaMtha pUjA paddhati meM bIsa paMtha se kucha alaga mAnyatAyeM rakhane lagA lekina sAmAjika rIti-rivAjoM, paramparAoM meM koI antara nahIM AyA / unakA brAhya svarUpa eka sA banA rhaa| zvetAmbara samAja kaI bhAgoM meM baMTa gayA / mUrtipUjaka samAja 84 gacchoM meM vibhAjita ho gayA unameM kharatara gaccha, tapAgaccha jaise gaccha pramukha ho gaye / sthAnakavAsI bAIsa paMtha yA bAIsa TolA nAma se prasiddha ho gye| sabhI sthAnakavAsI jaina bandhu sAdhuoM kI upAsanA karate haiM tathA muMhapaTTI lagAte haiN| inhI sthAnakavAsiyoM meM se aSADha zuklA pUrNimA zanivAra (28 jUna 1760 I.) ko sthAnakavAsI samAja se alaga hokara saMta bhikSu (bhIkhaNa jI) ne
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja / 187 eka alaga zAkhA / sampradAya sthApita kI jo terahapaMthI zAkhA kahalAyI / vartamAna meM AcArya tulasI isI paMtha ke navama AcArya haiN| isa prakAra rAjasthAna kA jaina samAja digambara zvetAmbara, sthAnakavAsI evaM terahapaMthI ina cAra sampradAyoM meM vibhakta hai| lekina sabhI sampradAya AdinAtha se mahAvIra paryanta 24 tIrthaMkara honA mAnate haiM / jaina jAtiyA~ digambara jaina samAja vibhinna jAtiyoM meM vibhakta hai| yadyapi ina jAtiyoM ko 84 saMkhyA mAnI jAtI hai| lekina gata 2 hajAra varSoM meM jAtiyA~ banatI rahI aura bigar3atI rahI haiN| khaNDelavAla jaina samAja kA vRhada itihAsa pustaka meM 237 jAtiyoM ke nAma ginAye gaye haiM / isI bIsavIM zatAbdI meM bhI nemA jAti ko khaNDelavAla jAti meM milAkara usako bAkalIvAla gotra pradAna kiyA gyaa| rAjasthAna meM vartamAna meM nimna jAtiyoM kI pradhAnatA hai } 1. khaNDelavAla jaina samAja - khaNDelavAla jaina samAja vaise to rAjasthAna ke sabhI bhAgoM meM basA huA hai| lekina DhUMDhADa pradeza isakA pramukha pradeza hai isake atirikta ajamera, koTA, bUMdI, jhAlAvADa, nAgaura, pAlI, sIkara, bhIlavAr3A evaM udayapura jiloM meM bhI isa samAja kA bAhulya hai / khaNDelavAla jaina samAja kI sarvAdhika janasaMkhyA rAjasthAna kI rAjadhAnI jayapura meM milatI hai| 2. agravAla jaina samAja :- khaNDelavAla jaina samAja ke pazcAt rAjasthAna meM agravAla jaina samAja kI saMkhyA AtI hai| dhArmika mAnyatA rIti-rivAja, utsava vidhAna, pUjA pATha Adi kI dRSTi se sArA agravAla jaina samAja digambara jaina samAja kA pramukha aMga hai| agravAla jaina samAja ke jayapura, ToMka, alavara, koTA, bUMdI jaise jiloM meM paryApta saMkhyA meM ghara milate haiN| agravAla jaina samAja vyApArI samAja haiN| 3. bagheravAla jaina samAja :- rAjasthAna meM bagheravAla samAja bhI acchI saMkhyA meM milatA hai| bagheravAla jAti kI utpatti ToMka jile meM sthita bagherA grAma se mAnI jAtI haiN| lekina vartamAna meM vahAM bagheravAloM kA eka bhI parivAra nahIM rahatA / rAjasthAna ke koTA, bUMdI, ToMka, jhAlAvAr3a jile isa samAja ke pramukha jile mAne jAte haiM / bagheravAla samAja nagaroM kI apekSA gA~voM meM adhika rahatA hai / dhArmika dRSTi se isa samAja meM acchI kaTTaratA hai / bagherA kA zAMtinAtha svAmI kA maMdira, cAMdakher3I kA AdinAtha jaina maMdira, cittaur3agar3ha kile kA jainakIrti staMbha, isI samAja ke zreSThiyoM dvArA nirmita hai| bagheravAla jAti 52 gotroM meM vibhakta hai| mahApaMDita AzAdhara bagheravAla jAti meM utpanna huye the / 4. hUMbaDa jaina samAja :- * hUMbaDa jaina samAja rAjasthAna ke bAgaDa pradeza meM pramukha rUpa se milatA hai / DUMgarapura, pratApagar3ha, udayapura, bAMsavADA jiloM meM hUMbaDa samAja acchI saMkhyA meM pAyA jAtA hai| yaha samAja dassA evaM bIsA do bhAgoM meM vibhAjita hai| rAjasthAna ke jhAlarApATana meM sthita zAMtinAtha svAmI maMdira isa jAti dvArA nirmita maMdiroM meM se hai /
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188/ jaina samAja kA vRhad itihAsa 5. narasiMhapurA samAja :- narasiMhapurA jaina samAja bhI dassA bIsA samAja meM baMTA huA hai / isa samAja kA pramukha kendra udayapura, DUMgarapura, pratApagar3ha, sAgavAr3A arthAt bAgar3a pradeza evaM mevAr3a pradeza hai| zrI riSabhadeva kI bhaTTAraka gAdI narasiMhapurA samAja kI gAdI kahalAtI hai| narasiMhapurA jAti meM 27 gotra hote haiN| kisI kisI meM isa jAti ke 40 gotra bhI milate haiN| narasiMhapurA vara nyAta, thApiyA narasaMghapura nayara / dayA dAna dAtAra havA. bAhara vrata dhaarii| zrI rAmasena bhaTTAraka pratibodhyA zrAvaka sahasarasa bhaTTAraka surendrakIrti kahe sugamata mAMhI ati hI sujamsa / rAjasthAna ke atirikta narasiMhapurA samAja mahArASTra evaM gujarAta meM bhI acchI saMkhyA meM basA huA hai| 6. nAgadA : gagaTA jaina kA bhI mukhya kendra rAjasthAna meM brAgaDa evaM mevAr3a pradeza hai / yaha samAja bhI-dassA bIsA meM baMTA huA hai / udayapura meM nAgadA samAja ke 200 parivAra evaM salumbara meM 150 se bhI adhika ghara haiM / nAgadA, narasiMhapurA, hUMbaDa, cittaur3A ye tIna jAtiyAM hI vAgar3a evaM mevAr3a kI pramukha jAtiyAM haiN| tInoM hI jAtiyAM dhArmika paramparAoM se baMdhI huI hai / muni bhakti meM vizeSa ruci rakhatI haiM / 7. pallIvAla :- rAjasthAna meM pallIvAla jaina samAja kI acchI AbAdI hai / pallIvAla jAti prAraMbha se hI digambara dharmAnuyAyI rahI hai| karaulI, hiNDauna, gaMgApura evaM alavara jile meM pallIvAla samAja ke ghara milate haiM, jo pramukhata: digambara dharma ke anuyAyI haiN| 8. osavAla :- osavAla jAti ke nAma se zvetAmbara osavAla jAti ko samajha liyA jAtA hai lekina osavAla jAti meM digambara dharmAnuyAyI bhI hai| pAkistAnI pradeza paMjAba se Aye huye digambara jainoM kI bhI osavAla jAti hai / mulatAnI osavAla vartamAna meM jayapura evaM dehalI meM base huye haiM / digambara jaina osavAla jAti meM vardhamAna navalakhA, amolakA bAI, luhindAmala, daulatArAma osavAla jaise aneka zreSThIgaNa huye / mulatAna meM di, jaina samAja bahuta saMgaThita samAja thaa| digambara jaina zAstrArtha saMgha kA vahI utpatti sthAna thaa| jayapura meM mulatAnI osavAla samAja ke adhika ghara haiM / 9. jaisavAla jaina.samAja:- rAjasthAna meM jaisavAla jaina samAja ke mukhya kendra ajamera jilA evaM dhaulapura jilA hai / eka hI sthAna para sabase ghanI bastI ajamera hai jahA~ samAja ke 250-300 ghara haiN| jaisavAla jAti kI utpatti jaisalamera nagara se mAnI jAtI hai / ukta pramukha jAtiyoM ke atirikta aura bhI jAtiyoM ke ghara milate haiM lekina unakI saMkhyA atyadhika sImita hai / ve yA to vyApAra athavA naukarI ke kAraNa rAjasthAna meM Akara basa gaye haiM aura sAmAjika kAryoM meM sammilita hote rahate haiM / aisI jAtiyoM meM zrImAla, paravAra, padmAvatI puravAra, lamecU Adi ke nAma ginAye jA sakate haiN|
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja / 189 rAjasthAna meM jaina samAja ke pramukha grAma evaM nagara 1. jayapura evaM dausA jilA :- jayapura zahara, tathA upanagara- bApU nagara, javAhara nagara, seThI kaoNlonI, azoka nagara kaoNlonI, janatA kAlonI, Adarza nagara, zAstrI nagara, barakata nagara, jyoti nagara, mAlavIya nagara, mahAvIra nagara, * sAMgAnera, bAMdIkuI, sikandarA, dausA, caumU, kAlADerA, bassI, renavAla, jobanera, phulerA, narAyaNA, sAMbhara, mojamAbAda, lAlasoTa, cAkasU, mAdhorAjapurA, renavAla mAMjI, phAgI, cauru, bagaru, dRdU, caMdalAI, chAraDA / 2. ToMka jilA :- TauMka, nivAI, ToDArAyasiMha, mAlapurA, pacevara, pADalI, DiggI, devalI, lAvA, jharAnA, pIpalU, sohalA, baneThA, uniyArA, alIgar3ha, AvAM, canAnI, dUnI, nAsiradA, nagara, rAjamahala / 3. koTA evaM bArAM :- koTA, dIgoda, khAtolI, iTAvA, mAMgarola, bArAM, kizanagaMja, aTarU, chabar3A, chIpAbaDoda, akalerA, sArolA, rAmagaMja maMDI, maMDAnA, kanavAsa, sAMgoda, kaithUna, bhavAnImaMDI, antA, lADapura pIpaladA, indragar3ha | 4. bUMdI:- bUMdI, naiNavA, hiNDolI, nayAgAMva, AsIMda, tAleDA, kAparena / 5. jhAlAvAr3a :- jhAlAvAr3a, jhAlarApATana, khAnapura, pir3AvA, akalerA, manohara thAnA, bakAnI / 6. sIkara :- sIkara, rANolI, dAMtA, phatehapura, dujoda, dhoda 7. jhunjhunUM :- berI, chApar3A, vana goThaDI, 8. curU :- cura, kirADA 9. pAlI :- pAlI, Anandapura kAlU, nImAja, balUMdA 10. udayapura udayapura, pArasolA, bhINDara 11. nAgaura :- nAgaura, meDatA, Deha, lADanUM, nAvAM, mAroTha, kucAmana siTI, pAMcavA, kUkanavAlI, 12. cittoDagar3ha :- citaur3a, baigU, nimbAheDA 13. bhIlavAr3A :- bhIlavAr3A, mAMDalagaDha, zAhapurA 14. alavara :- alavara, bairATha tijArA, maMDAvara, rAmagar3ha, thAnAgAjI, rAjagar3ha 15. bharatapuraH- bharatapura, kAmAM, nagara, DIga, nadabaI, baira, bayAnA
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1901 jaina samAja kA vRhad itihAsa 16. dhaulapuraH- dhaulapura. rAjAkher3A 17. sirohI:- sirohI 18. savAI mAdhopura- savAI mAdhopura. gaMgApura, hiNDauna, karaulI, bauMlI, khaMDAra 19. jodhapura-jodhapura, sujAnagar3ha 20. jAlaura- jAlaura 21. jaisalamera- jaisalamera 22. gaMgAnagara- gaMgAnagara 23. bAMsavAr3A bAMsavAr3A, bAgIdaurA, ghATola, dhariyAvAda, sAvalA, pratApagar3ha 24. DUMgarapura- dUMgarapura, sAgavADA 25. bADamera- bADamera 26. bIkAnera- bIkAnera 27. ajamera- ajamera, byAvara, kekar3I, nasIrAbAda, saravADa, sAvara, vijayanagara, kizanagaDha madanagaMja, rUpanagara rAjasthAna meM 20 hajAra se Upara jaina janasaMkhyA vAle jile 1. udayapura - 92093 2. pAlI - 50116 3. jayapura - 47416 4. ajamera - 44263 5. jAlaura - 41873 6. bADamera -32627 7. bhIlavADA -32483 8. curu -31645 9. jodhapura -29558 10. cittaur3agaDha- 29984 11. nAgaura - 23013 12. sirohI - 23927 ukta janagaNanA digambara, vetAmbara, sthAnakavAsI evaM terahapaMthI samAja kI sammilita janasaMkhyA hai /
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ jilA ajamera 1. zrI AdinAtha digambara jaina atizaya kSetra saravADa po. saravADa 2. zrI di. jaina atizaya kSetra sAvara jilA alavara 3. zrI 1008 candraprabha di. jaina a. kSetra deharA- tijArA po tijArA jilA udayapura rAjasthAna ke jaina tIrtha 4. zrI digambara jaina atizaya kSetra RSabhadeva jI po. RSabhadeva 5. zrI digambara jaina a. kSetra aNandA pArzvanAtha jilA jayapura 6. zrI digambara jaina atizaya kSetra padmapurA 7. zrI digambara jaina atizaya kSetra pArzvanAtha cUlagiri, AgarA roDa 8. 1008 AdinAtha dijaina a. kSetra mojamAbAda po. mojamAbAda 9. zrI digambara jaina a. kSetra bainADa jilA jhAlAvAr3a I0. zrI AdinAtha digambara jaina a kSetra cAMdakher3I po. khAnapura jilA DUMgarapura 11. zrI 1008 devAdhideva zrI nAgaphaNI pArzvanAtha di. jaina mandira rAjasthAna pradeza kA jaina samAja / 191
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192/ jaina samAja kA vahada itihAsa jilA bAMsavAr3A 12. zrI digambara jaina atizaya kSetra naziyAjI po. arathunA jilA bUndI 13. zrI 1008 devAdhideva munisuvratanAtha digambara jaina atizaya kSetra kezorAyapATana jilA bhIlavAr3A 14. zrI caMvalezvara pArzvanAtha di. jaina a. kSetra bAgUdAra 15. zrI di. jaina a. kSetra pArzvanAtha sijauliyA 16. zrI digambara jaina mandira jilA cittaur3agar3ha jilA savAImAdhopura 17.zrI digambara jaina atizaya kSetra zrImahAvIrajI po. zrImahAvIrajI 18.zrI digambara jaina atizaya kSetra camatkAra jI po. Alanapura 19. zrI digambara jaina atizaya kSetra khaMDArajI po. khaMDAra jilA sirohI 20 zrI digambara jaina mandira prabandha samiti delavADA po. AbU parvata
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja /193 DhUMDhAr3a pradeza DhUMDhAr3a pradeza rAjasthAna kA atIva prAcIna pradeza hai| svayaM DhUMDhADa zabda hI ujar3I huI bastI kA dyotaka hai / isaliye yaha pradeza kabhI suramya evaM jana saMkula rahA hogA lekina kAlAntara meM kucha ajJAta kAraNoM se vaha ujar3a ho gayA aura "DhUMDhADa" isa nAma se jAnA jAne lgaa| DhUMDhAr3a aura DhUMDhAiDa eka hI zabda hai| adhikAMza kaviyoM ne apanI kRtiyoM evaM graMtha prazastiyoM meM DhUMDhADa zabda kA hI prayoga kiyA hai| DhUMDhAr3a pradeza kI sImA DhUMDhAr3a pradeza kI sImAoM ke bAre meM nizcita rUpa se kucha nahIM kahA jA sktaa| isa pradeza kI sImAoM meM sadA hI parivartana hotA rahA hai / isIliye gata eka hajAra varSoM se DhUMDhAr3a pradeza kA rAjasthAna ke mAnacitra meM kabhI eka svarUpa nahIM rhaa| isa pradeza kI sImAoM ke saMbaMdha meM bhAToM kI bahiyoM meM nimna dohA milatA hai : uttara ToMka Tor3A se, saiMthala se AthUNI dharA / isar3A minakha baseM DhUMDhADa meM, parabatasara se urA urA / arthAt TA~ka aura ToDArAyasiMha se uttara dizA kI ora dausA jile ke saithala grAma se pazcima kI ora tathA mAravAr3a ke parabatasara grAma se isa ora kA pradeza DhUMDhADa pradeza kahalAtA hai jisameM bahuta se manuSya rahate haiM / isI taraha sImAoM saMbaMdhI eka aura dohA milatA hai : sotA sAbI kATalI caMbala aura banAsa / ina saba nadiyana kai bIca meM, baseM deza DhUMDhAr3a 1 isa dohe meM nadiyoM ko AdhAra mAnakara DhUMDhADa pradeza kI sImAoM kA varNana kiyA gayA hai / dRDhar3a pradeza kI sImA nirdhArita karane vAlI nadiyoM meM sota, sAbI, kATalI, caMbala aura banAsa ke nAma pramukha haiN| DhUMDhAra pradeza kI sImAyeM eka vidvAna ke anusAra nimna prakAra aMkita kI jA sakatI haiM /
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194/ jaina samAja kA vRhad itihAsa +r-artmen - - jayapura jile kI bassI, cAkasU, govindagaDha, dausA, Amera, sAMgAnera tathA jamavArAmagaDha kI tahasIleM, alavara jile kI thAnAgAjI tahasIla, TauMka jile kI mAlapurA evaM uniyArA tahasIleM, sIkara jile kI zrImAdhopura tahasIla evaM jayapura kI phulerA, phAgI, bairATha aura koTapUtalI tahasIloM ke bhAga sammilita haiM / saMvat 1781 meM jaina kavi khuzAlacaMda ne hiNDauna tahasIla meM sthita atizaya kSetra zrImahAvIrajI ko bhI DhUMDhAr3a pradeza meM sammilita kiyA thaa| deza DhUMDhAhaDa suhAvanoM mahAvIra saMsthAna / jahAM baiTha lekhana kiyo, dharmadhyAna cita ThAna / isI taraha saMvat 1871 meM sakalakIrti ke rAmapurANa kI pANDulipi dIrdhapura (DIgAmeM saMpanna huI thii| lipikAra ne use "DhUMDhAhara deza dIrghapura lipikRtaM" DhUMDhAhaDa pradeza kA hI eka bhAga mAnA hai| ___ bhASA kI dRSTi se DhUMDhADI bhASA ko rAjasthAnI bhASA ke rUpa meM svIkAra kiyA gayA hai / isI DhUMDhArI bhASA kI upabhASAyeM athavA upa boliyoM meM torAvATI,rAjAvATI, kATheDI, caurAsI,zAhapurI, jayapurI, ajamerI, kizanagaDhI tathA hADautI ko ginAyA hai / lekina ajamerI, kizanagaDhI, hADautI ko DhUMDhAr3I bhASA kA aMganahIM mAnA jA sktaa| isalie torAvATI, rAjAvATI, kATheDI. caurAsI, zAhapurI evaM jayapura boliyoM ke bhAga ko hI hama DhUMDhArI bhASA kA pradeza athavA DhUMDhAr3a pradeza kaha sakate haiN| yadyapi DhUMDhADa pradeza kI sImAye kabhI kabhI rAjasthAna ke eka bar3e bhU-bhAga ko sparza karane lagI thI aura DhUMDhAra meM DIga, ToDArAyasiMha, raNathambhaura, TauMka naiNavA, sIkara, koTapUtalI, bairATa, nIlakaMTha mahAdeva jaise grAma evaM nagara usakI sImA meM Ane lage the lekina DhUMDhADa pradeza kI vAstavika sImAye pahile Amera evaM phira jayapura rAjya kI sImAoM ke sAtha-sAtha calatI rahI / aura DhUMDhArI bolI kA bhI usI taraha pracAra prasAra hotA rahA / Amera evaM jayapura yadyapi DhUMDhArI kA kendra sthAna rahe aura bAhara se Ane vAle bhASA - bhASI bhI dhIre-dhIre DhUMDhArI bhASA ke hI bhASI bana gaye / DhUMDhADa pradeza kI jayapura jile kI jayapura, bassI, cAkasU, Amera, dausA, sAMgAnera tahasIleM, alavara jile kI bairATha evaM thAnAgAjI tahasIla, TauMka jile kI mAlapurA, nivAI evaM uniyArA kI tahasIleM, sIkara jile kI zrI mAdhopura tahasIla pUrNa rUpa se DhUMDhADa pradeza meM ginI jAnI cAhiye / ina tahasIloM ke atirikta savAI mAdhopura jile kI savAI mAdhopura, bauMlI, khaMDAra evaM hiNDauna tahasIla, jayapura kI phulerA tahasIla, ajamera kI kizanagaDha kA kucha aMza bhI DhUMDhAi pradeza kA hI eka aMga mAnA jAne caahiye| prastuta itihAsa meM hamane ukta AdhAra para DhUMDhADa pradeza ke jaina samAja kA paricaya diyA hai /
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jaina samAja / 195 jayapura jaina samAja kA atIta evaM vartamAna jayapura nagara ko vigata 40 varSoM se rAjasthAna kI rAjadhAnI rahane kA saubhAgya prApta hai / lekina isase pUrva bhI vaha apane hI nAma kI riyAsata kI rAjadhAnI ke rUpa meM prasiddha thaa| dekhA jAve to jabase isa nagara kI vidhivata sthApanA huI isake nakSatra sadA hI prabala rahe aura mugala zAsana evaM aMgrejI zAsana donoM meM hI jayapura nagara kA mahatva banA rhaa| yahAM kA havAmahala vizvavikhyAta nidhi hai| dezI videzI paryaTaka isI ko dekhane ke liye yahA~ Ate rahe haiM / jaina kavi bakhtarAma sAha ne bhI apanI kAvya kRti buddhivilAsa meM jayapura ko indrapurI batAkara usakI prazaMsA kI hai| isa nagara ke saMsthApaka mahArAjA jayasiMha apane samaya ke prasiddha zAsaka, yoddhA evaM dUradarzI the| unhoMne nagara kI sthApanA ke samaya jainoM kA vizeSa dhyAna rkhaa| Amera evaM sAMgAnera nagara ke atirikta anya pradezoM ke jaina vyApAriyoM evaM yogya vyaktiyoM ko yahAM lAkara basAyA gyaa| caukar3I modIkhAnA evaM caukar3I ghATa daravAjA unako rahane evaM maMdiroM ke nirmANa ke liye vizeSa suvidhAyeM dI gaI isaliye usameM cAroM ora se jaina parivAra Akara basane lge| maMdira banane lage aura apanI sthApanA kAla ke 10-15 varSoM meM hI jayapura jainapurI kahalAne lgaa| zAsana meM jainoM kA pramukha hAtha, zAMti, surakSA evaM ahiMsaka vAtAvaraNa ne bhI jaina samAja kA hRdaya jIta liyA aura jayapura jayapura na rahakara jainapura bana gyaa| jo Aja bhI usI nAma se jAnA jAtA hai I jayapura nagara rAjasthAna kI rAjadhAnI hai| janasaMkhyA kI dRSTi se bhI jayapura rAjasthAna kA sabase bar3A nagara hai jahA~ 15 se 20 lAkha taka nAgarika rahate haiN| pichale 20-30 varSoM meM jayapura kA khUba vikAsa huA hai| saikar3oM upa-nagara basa gaye haiN| aise nagaroM meM zAstrI nagara, javAhara nagara, bApU nagara, mAlavIyA nagara, mAnasarovara, govindanagara jaise bar3e upanagaroM ke atirikta 100 se bhI adhika choTe-choTe upanagara hoNge| lAkhoM kI saMkhyA meM rAjasthAna ke gAMvoM ke kasboM ke evaM nagaroM ke nivAsI rojagAra ke liye, naukarI ke liye evaM vyApAra ke liye yahA~ Akara basa gaye haiM / isaliye jayapura kI janasaMkhyA meM rAjasthAna ke dUsare nagaroM kI dRSTi se abhUtapUrva vRddhi ho rahI hai / jaina samAja kI dRSTi se bhI jayapura nagara kA prathama sthAna haiN| yahAM digambara, zvetAmbara, sthAnakavAsI evaM terahapaMthI sabhI samAjoM ke acchI saMkhyA meM parivAra haiM lekina digambara jaina samAja kI sabase ghanI bastI hai| jisakI saMkhyA 80 hajAra se Upara hogI / pahile yahAM prAyaH digambara samAja meM khaNDelavAla jaina evaM agravAla jainoM ke hI parivAra the lekina vartamAna meM pallIvAla, jaisavAla, zrImAla, bagheravAla evaM hUMbaDa samAja ke bhI kucha parivAra A gaye haiM / mulatAnI jaina samAja ke 200 parivAra yahAM san 1947 meM pAkistAna se Aye the / unakA Adarza nagara pramukha kendra hai lekina dhIre-dhIre mulatAna jaina samAja bhI digambara jayapura jaina samAja meM ghulamila
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196/ jaina samAja kA vRhad itihAsa gayA hai / jAtiyoM kI dRSTi se yahAM khaNDelavAla jaina samAja ke satvase adhika parivAra haiM / isa samAja ke itane adhika parivAra deza ke kisI bhAga meM nahIM milate haiN| mandira evaM caityAlaya jaina maMdiroM kI dRSTi se bhI jayapura kA prathama sthAna hai / di.jaina maMdira mahAsaMgha kI ora se prakAzita smArikA meM jaina maMdiroM kI saMkhyA dI huI hai / deza ke kisI bhI nagara meM itanI adhika saMkhyA meM maMdiroM ke darzana nahIM hote / yahAM ke sabhI maMdira vizAla evaM kalApUrNa haiM / vigata 40 varSoM meM nirmita maMdiroM ke bApU nagara, zAstrI nagara, seThI kAlonI, javAhara nagara, Adarza nagara, tilaka nagara, janatA kAlonI, mAlavIya nagara, madhuvana kAlonI, barakatanagara, kIrtinagara, jyotinagara, mahAvIra nagara, Adi ke nAma vizeSata: ullekhanIya haiN| ina varSoM meM cUlagirI tIrtha kI sthApanA huI evaM vahAM maMdira nirmANa kA mahatvapUrNa kArya huA hai / kavivara svarUpa canda ne saMvat 1891 meM mandiroM kI vaMdanA tazyA saMvat 1940 meM caityAlayoM kI vaMdanA kI thI to usa samaya usane jayapura kI paridhi meM Ane vAle maMdiroM kI saMkhyA 84 evaM itane hI caityAlaya arthAt donoM kI saMkhyA 168 batalAI thI evaM unakA nAmollekha kiyA thA / lekina abhI zrI digambara jaina maMdira mahAsaMgha dvArA prakAzita smArikA meM 116 maMdiroM kA paricaya diyA hai arthAt vigata 156 varSoM meM 32 naye jaina maMdiroM kA nirmANa huA hai| sabase adhika maMdira vigata 20 varSoM meM naye-naye upanagaroM meM bane haiN| maMdira caityAlayoM kI saMkhyA kI dRSTi se sAre deza meM jayapura nagara kA sthAna sarvopari hai / zAstra bhaMDAra (graMthasaMgrahAlaya) jayapura kI eka vizeSatA yahAM ke zAstra bhaMDAra haiN| yahAM ke sabhI bar3e-bar3e maMdiroM meM hastalikhita graMthoM kA acchA saMgrahAlaya hai / jinameM jainAcAryoM dvArA prAkRta, saMskRta, apabhraMza evaM hindI bhASA meM nibaddha graMthoM kI prAcInatama pANDulipiyAM saMgrahita haiM / ina zAstra bhaMDAroM kA DA. kAsalIvAla evaM paM. anUpacanda nyAyatIrtha dvArA sUcIkaraNa ho cukA hai| ina sUciyoM ke pAna bhAga zrImahAvIra kSetra ke sAhitya zodha vibhAga kI ora se prakAzita bhI ho cuke haiN| prAcIna graMthoM kA itanA bar3A saMgraha anyatra milanA kaThina hai| pAMca bhAgoM ke prakAzana ke pazcAt pratApagar3ha, kucAmana, DiggI evaM jayapura ke badhIcanda jI baja ke mandiroM ke zAstra bhaNDAroM kA sUcIkaraNa bhI ho cukA hai| sarakArI AMkar3oM ke anusAra jayapura meM jaina samAja kI janasaMkhyA janagaNanA ke AdhAra para nimna prakAra mAnI jAtI hai: janasaMkhyA 1901 8726
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ varSa janasaMkhyA 1911 7503 1921 6267 1931 7242 1941 8760 1951 12376 1961 15831 1981 32474 1991 40,000 (anumAnita) ukta AMkaDoM ke anusAra san 1921 se 1931 taka yahAM kI nAkA hogA jo san 1941 meM jAkara kucha sthira huA usake pazcAt usakI saMkhyA meM nirantara vRddhi ho rahI hai| san 1913 meM prakAzita yAtrA darpaNa meM jayapura kI janasaMkhyA ke bAre meM nimna ullekha milatA hai| "yahAM kI manuSya saMkhyA Der3ha lAkha ke karIba haiN| isameM digambara jaina khaNDelavAla, agravAla aura zrImAla Adi jAti ke 1893 gharoM kI manuSya saMkhyA 6524 haiN| isa sAla (1913) meM plega ke kAraNa jainiyoM kI saMkhyA kaI hajAra kama huI hai| kahate haiM ki 15-20 sAla pahile karIba 10 hajAra digambara jaina the|" jayapura nagara kA jaina samAja (197 lekina pichale 11 varSoM meM jisa tejI se gAMvoM ke jaina parivAra jayapura Akara basa gaye haiM tathA upanagaroM meM rahane lage haiM usako dekhate huye yahAM kI janasaMkhyA meM AzAtIta vRddhi honI caahiye| jayapura nagara ke eka sarve ke anusAra digambara jaina parivAroM kI moTe rUpa meM saMkhyA nimna prakAra mAnI jAtI hai : krama saMkhyA nAma caukar3I / upanagara parivAra saMkhyA 1 2 3 4 caukar3I modIkhAnA topakhAnA deza kizanapola bAjAra purAnI bastI ghATa daravAjA caukaDI 4000 500 200 3000
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198/ jaina samAja kA vRhada itihAsa 5. vizvezvara jI rAmacandra jI 100 70 150 80 1000 50 200 240 topakhAnA hajUrI sUrajapola bAhara brahmapurI lakSmInArAyaNapurI mohanabADI govinda nagara 11. seThI kAlonI 12- janatA kAlonI 13- Adarza nagara ema.AI.ror3a 15- azoka nagara 16- bApUnagara, bajAja nagara, gAMdhInagara 17. tilaka nagara 18- barakatanagara, ToMka phATaka, jyotinagara 19- mahAvIra nagara, kIrti nagara, durgApurA 20- javAhara nagara 21- anAjamaMDI cAMdapola 22- nyUkAlonI, saMsAracandraroDa 23- banIpArka 24- relave sTezana/pAvara hAUsa 25- gopAlabADI 26- soDAlA isanapurA, 30 200 100 270 50 50
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27. vidyAdhara nagara 28- zAstrI nagara, neharUnagara, subhASa nagara 29- bastI sItArAmapurA 30- ambAbADI 31- mAlavIya nagara 32- sAMgAnera evaM anya upanagara 33- anya naye upanagara jayapura nagara kA jaina samAja /199 50 150 10 50 100 150 300 kula 10670 yadi eka parivAra kI janasaMkhyA 8 bhI mAna lI jAve to pUre jaina samAja kI saMkhyA 85600 hogii| yadi isameM zvetAmbara jaina samAja kI janasaMkhyA jor3a dI jAve to jayapura meM samUce jaina samAja kI janasaMkhyA eka lAkha se Upara jA sakatI hai / jayapura nagara kI jaina samAja meM 85 pratizata khaNDelavAla, 10 pratizata agravAla evaM 5 pratizata zrImAla, pallIvAla evaM anya jAtiyAM AtI haiN| zikSA zikSA ke kSetra meM ina varSoM meM kisI naye vidyAlaya athavA kAleja kI sthApanA nahIM ho skii| vigata zatAbdI se cala rahe digambara jaina AcArya saMskRta mahAvidyAlaya, mahAvIra digambara jaina sIniyara hAyara saikaNDarI skUla, mahAvIra kanyA vidyAlaya, padmAvatI jaina kanyA vidyAlaya ye cAra vidyAlaya hI samAja dvArA saMcAlita hai / zodha saMsthAna mahAvIra kSetra kI ora se saMcAlita zodha saMsthAna vigata 40 varSoM se cala rahA hai| pahile isakA nAma Amera zAstra bhaMDAra thA phira anusaMdhAna vibhAga, sAhitya zodha vibhAga jaise nAma parivartita hote gaye aura aba isakA nayA nAma jaina vidyA saMsthAna hai| isakA pradhAna kAryAlaya bhaTTAraka jI kI naziyAM jayapura meM sthita hai tathA zAkhA kAryAlaya zrI mahAvIra jI meM hai| nagara ke dUsare zodha kendroM meM zrI mahAvIra graMtha akAdamI evaM jaina itihAsa prakAzana saMsthAna, barakata nagara meM saMsthApita haiM jinameM sAhitya evaM itihAsa paraka graMthoM kA prakAzana hotA hai| ina donoM saMsthAoM se aba taka 13 pustakoM kA prakAzana ho cukA hai| ToDaramala smAraka bhavana se bhI pustaka prakAzana
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200/ jaina samAja kA vRhad itihAsa kA kArya hotA rahatA hai / di. jaina kunthu vijaya graMtha mAlA kI ora se pustaka prakAzana kA kArya ho rahA hai| rAjasthAna jaina sabhA kI ora se prativarSa mahAvIra jayantI para smArikA prakAzana kA kArya gata 29 varSoM se cala rahA hai| rAjasthAna jaina sAhitya pariSad kI ora se bhI sAhitya prakAzana kA kArya hotA hai| sAmAjika saMsthAyeM jayapura meM zrI di.jaina a.kSetra zrI mahAvIra jI evaM zrI di. jaina a.kSetra padmapurA ke maMtrI kAryAlaya haiM jahAM se ina donoM kSetro kI vyavasthA hotI hai / rAjasthAna jaina sabhA nagara kI sabase pramukha sAmAjika saMsthA hai jisake dvArA vibhinna sAmAjika Ayojana kiye jAte haiN| mahilA jAgRti saMgha mahilAoM kA pramukha saMgaThana hai jisakA uddezya mahilAoM meM sAmAjika, sAhityika, sAMskRtika jAgRti paidA karanA hai 1 vIra mahilA saMgha bhI mahilAoM kA purAnA saMgaThana hai / vIra sevaka maMDala svayaMsevakoM kI saMsthA hai jisake svayaMsevaka prativarSa mahAvIra jI ke mele para jAte haiM aura vyavasthA meM yogadAna dete haiN| nagara kI anya sAmAjika saMsthAoM meM vIra saMgIta maMDala, bAla sahelI zukravAra, pUjA pracAraka samiti, zItalanAtha saMgIta maMDala, pArzvanAtha yuvA maMDala bApUnagara Adi ke nAma ullekhanIya haiN| sAmAjika kAryakartAgaNa vaise to samAja kA pratyeka sadasya hI sAmAjika kAryakartA hai phira cAhe vaha kisI sabhA sosAyaTI me, maMdira kI prabandha samiti meM, zikSaNa saMsthAnoM meM, nAgarika samiti meM, rAjanaitika saMgaThanoM meM athavA kisI anya saMgaThana kA sadasya ho isaliye kisI vyakti vizeSa ko hI sAmAjika kAryakartA kahanA bar3A kaThina hai / prastuta itihAsa meM hamane nagara ke kucha vizaSTa samAja-seviyoM, vyavasAyiyoM, udyogapatiyoM evaM zikSAvidoM kA paricaya diyA hai / inameM kucha mahAnubhAva samAjasevA meM itane dhulamila gaye haiM ki unako dekhanA hI samAja ko dekhanA hai / uccatama evaM ucca nyAyAlaya vigata 40 vaSoM meM jaina yuvA vakIla nyAyAlayoM meM sthAna prApta karake samAja kA gaurava bar3hAyA hai / jayapura samAja ke hI eka sadasya zrI narendramohana jI kAsalIvAla uccatama nyAyAlaya dehalI meM nyAyAdhipati bane haiM / isI taraha sAMbhara ke zrI milApacanda jaina dehalI hAIkorTa ke mukhya nyAyAdhIza pada taka pahuMca cuke haiM / gajasthAna hAIkorTa meM zrI milApacaMda jaina evaM zrI nagendra jaina nyAyAdhipati ke pada para kArya kara rahe hai| isakA pUrva zrI pAnAcanda jaina evaM zrI saubhAgyamala jaina nyAyAdhipati raha cuke haiN|
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jaina samAja / 201 maMtrIgaNa rAjasthAna meM prathama bAra jisa jaina mahilA ko maMtrI maMDala meM sthAna mila pAyA hai vaha hai suzrI puSpA jaina, jo rAjasthAna maMtrImaMDala meM paryaTana maMtrI haiN| suzrI puSpAjI kA sAmAjika evaM dhArmika kSetra meM bahuta acchA yogadAna rahA hai| dhArmika bhajanoM ko bahuta hI AkarSaka DhaMga se prastuta karatI haiN| vidvAnoM kA nagara jayapura nagara ko vidvAnoM kA nagara hone kA saubhAgya bhI milatA rahA hai| isa nagara ko paM. daulatarAma kAsalIvAla, mahApaMDita ToDaramala, paM. bakhtarAmasAha, paM. jayacanda chAbaDA, paM. jodharAja godIkA, paM. nemicanda, paM. sadAsukha kAsalIvAla, paM. budhajana, paM. bhAI rAyamalla, paM. gumAnIrAma, RSabhadAsa nigotyA, pArzvadAsa nigotyA ke atirikta paM. javAhara lAla zAstrI paM. cainasukhadAsa nyAyatIrtha, paM. indralAla zAstrI, jaise vidvAnoM kI sAdhanA bhUmi rahane kA saubhAgya mila cukA hai| vartamAna meM yahAM paM. milApacanda zAstrI, paM. bhaMvaralAla nyAyatIrtha, DA. kastUracandra kAsalIvAla, DA. narendra bhAnAvata, paM. anUpacandra nyAyatIrtha, DA. premacanda rAMvakA, DA. hukamacanda bhArilla, DA. premacanda jaina, paM. jJAnacanda bilTIvAlA, vaidya prabhUdayAla kAsalIvAla, DA. (zrImatI) kokilA seThI, paM. ratanacanda bhArilla, DaoN. bAbUlAla seTI jaise ucca koTi ke vidvAna evaM viduSiyAM virAjate haiM jo sadaiva prAcIna graMthoM ke saMpAdana, prakAzana evaM zodha kAryoM meM lage huye haiM / nagara kI mahAn divaMgata AtmAyeM vaise to jayapura prArambha se hI vidvAnoM, dIvAnoM evaM samAja seviyoM kA nagara rahA haiM jinhoMne apane vizAla kAryoM se sAre deza ko prabhAvita kiyA aura samaya-samaya para samasta samAja kA mArgadarzana bhI kiyaa| vigata eka zatAbdI meM hone vAlI aisI mahAna AtmAoM meM sarva zrI dhannAlAla jI phaujadAra, bholelAla jI seThI, arjunalAla jI seThI, jamanAlAla jI sAha, mAsTara motIlAla jI saMghI, banjIlAla jI TholiyA, rAmacandra jI khindUkA, muMzI pyArelAla jI kAsalIvAla, badhIcanda jI gaMgavAla, kezaralAla jI bakhzI, gopIcanda jI ToliyA, zrI sundaralAla TholiyA, DA. rAjamala jI kAsalIvAla jaise samAjasevI vyakti huye jinhoMne apane prabhAvaka vyaktitva se samAja kA saMcAlana kiyaa| prastuta itihAsa ke lekhaka ne vigata 50 varSoM kA samAja dekhA hai jaba samAja saMgaThita thA tathA eka hI vyakti ke Adeza athavA parAmarza se samAja kI gatividhiyoM kA saMcAlana hotA thaa| lekina Aja kA samAja usa sthiti meM nahIM hai / yahA~ hama kucha aise samAja seviyoM kA saMkSipta paricaya upasthati kara rahe haiM jo vigata eka zatAbdI meM jIvana paryanta samAja sevA meM samarpita rahe /
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2021 jaina samAja kA vRhada itihAsa zrI dhannAlAla jI kAsalIvAla ___ muMzI patrAlAla jI kAsalIvAla kA janma saMvat 1900 kArtika sudI 13 ko huaa| unhoMne arabI, phArasI,urdU, hindI kI prAraMbhika zikSA prApta kI tathA aMgrejI kI zikSA eka sarakArI hAI skUla dehalI meM prApta kii| jayapura mahArAjA rAmasiMha jI ke ve vizvasta vyakti the isaliye ve jayapura nagara ke phojadAra banAye gaye / phojadAra banane ke pazcAt bhI ve samAja meM khUba Ate-jAte the / jayapura ke di. jaina saMskRta mahAvidyAlaya kI sthApanA meM unhoMne bahuta yoga diyA / ve jaba taka jIvita rahe jaina samAja kI bhalAI,bikAsa evaM zikSA nivAraNa meM lage raheM : saMvat 1944 baizAkha kRSNA 13 ko mAtra 44 varSa kI Ayu meM unakA svargavAsa ho gyaa| zrI bholelAla jI seThI jayapura jaina samAja ke karmaTha kAryakartA the| unhoMne di.jaina saMskRta mahAvidyAlaya ke saMcAlana meM sabase adhika yogadAna diyA tathA aMtima samaya taka usake mahAmaMtrI rhe| unakI mRtyu 6 maI 1910 ko huii| jaina gajaTa meM unako vidvadavara, sajjana ziromaNi,sad vidyAvardhaka,saumyamUrti, dharmadhurandhara evaM jaina mahApAThazAlA ke prANamUrti jaisI upAdhiyoM se alaMkRta kiyA thaa| ve apane samaya ke jayapura jaina samAja ke sarvAdhika lokapriya vyakti the| zrI arjunalAla jI seThI svataMtratA senAniyoM meM jayapura nagara ke zrI arjunalAla seThI kA nAma sarvopari AtA hai| arjunalAla seThI rAjasthAna meM svAtaMtrya AMdolana ke jahAM pitAmaha the, vahAM baina jAgaraNa ke agradUta the / san 1907 meM jayapura meM unhoMne baina vardhamAna vidyApITha ko sthApanA kI jo deza meM apane DhaMga kI prathama rASTrIya vidyApITha thii| san 1914 meM rAjadroha ke abhiyoga meM baMdI karake madrAsa ke bailUra jela meM rakhA gayA jahAM unhoMne jinendra bhagavAna ke darzana karake hI AhAra karane ke apane praNa ko pUrA karane ke liye 70 dina kA anazana kiyA / jaina dharma ke nitya karma ke prati aisI niSThA ne unheM bhArata kA maikesvinI banA diyaa| san 1920 meM jela se mukta hone para ve baMbaI jA rahe the, usa samaya mArga meM pAMcavA sTezana para svayaM lokamAnya tilaka ne unake svAgata kA abhUtapUrva Ayojana kiyaa| apane gale kA rezamI dupaTTA seThI jI ke gale meM DAlate huye kahA ki Aja seThI jI jaise mahAna dezabhakta va kaThora tapasvI kA svAgata karate huye mahArASTra apane ko dhanya samajhatA hai 15 julAI 1934 ko mahAtmA gAMdhI svayaM unase bheMTa karane unake ajamera sthita nivAsa sthAna para gye| eka sitambara,1934 ko ve rAjapUtAnA evaM madhya bhArata prAntIya kAMgresa ke prAntapati cune gaye / mahAtmA gAMdhI ne 1925 ke kAnapura adhivezana meM seThIjI ke liye kahA thA Apa dharmazAstra ke jJAna meM mere guru tulya haiN| 1937 meM seThIjI ne apane eka patra meM likhA thA kyA acchA ho jo maiM kevala sarvanapAlaka anekAntI nAma se pukArA jaauuN| tilaka mahArAja kI preraNA se mahArASTra ke jo pAMca vidyArthI seThIjI kI vidyApITha ke snAtaka bane unameM motIcanda ko phAMsI ho gaI tathA devAcanda jaina muni hokara AcArya samantabhadra huye jinhoMne dakSiNa bhArata meM aneka gurukuloM kI sthApanA kI / AcArya samantabhadra kA kahanA thA-seThIjI jaise vyakti jisa dharatI,samAja,deza va kula meM paidA hote haiM,ve dhanya ho jAte haiM / sitambara 1880 meM jayapura meM javAhara jI seThI ke ghara janmeM seThI jI ne bI.e. pAsa kiyA / kucha mAha comU ThikAne meM bhI rahe unakA nidhana 22 disambara,1941 ko ajamera meM ho gayA / seThI jI aMgrejI, phArasI, saMskRta, arabI,hindI aura pAlI ke acche vidvAna the / jaina darzana ke adhikArI vidvAna the tathA gItA ke vyAkhyAtA the|
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jaina samAja/203 muMzI pyArelAla jI kAsalIvAla Apa jayapura rAjya ke antima jaina minisTara (1910-22) the| Apa ke jyeSTha putra sva.zrI nemIcanda jI kAsalIvAla lokasapA ke sadasya rahe / dUsare putra sva.zrI rAmaratanajI kAsalIvAla udayapura vizvavidyAlaya meM rAjanIti ke prophesara rahe tathA unake eka putra DA.rAjamalajI kAsalIvAla ne cikitsA jagata meM mahatI khyAti prApta kI / ve bhI apane pitA ke samAna zrI mahAvIra kSetra kameTI ke kitane hI vaSoM taka adhyakSa rhe| DA. kAsalIvAla AjAda hinda phauja meM subhASacanda bosa ke sAtha karnala bhI rahe motIlAla jI dArogA larogA motIlAla jI isa sadI ke digambara jaina samAja ke khyAti prApta samAja sevI the| samAja meM unako pratiSThA evaM mAnyatA atyadhika thI / ve jayapura rAjya kI mardAnI DyoDhI ke dArogA the / darabAra meM unheM pUrNa sammAna prApta thA ! jaba bhI mahArAjA kI savArI lagatI,kisI bhI tyauhAra yA anya samaya para koI rAjakIya zobhA yAtrA nikalatI usameM ve hAtha meM char3I lekara sabase Age calate the| ve kisI bhI jagaha apanI lambAI se pahicAna liye jAte the| haldiyoM ke rAste meM UMcA kuA ke pAsa unakI vizAla haveliyoM tathA maMdira hai / unheM jAgIra pradAna kI huI thii| mAsTara motIlAla jI saMghI isI zatAbdI meM mAsTara motIlAla jI saMdhI huye jo sevA kI sAkSAta mUrti the / inhoMne apanA jIvana skUla mAsTara gaNita adhyApaka ke rUpa meM Arambha kiyA aura aMtima samaya taka mAsTara sAhaba ke nAma se prasiddha rahe / mAsTara sAhaba ne kitane hI yuvakoM ke jIvana kA nirmANa kiyA / ve naitikatA ke saphala pracAraka va tyAgI jIvana ke pratIka the |ve vidyArthiyoM ko pAThya pustakeM upalabdha karAte / ve ghara ghara jAkara adhyayana ke liye pustake bAMTate the / pustakAlaya kSetra meM unakA nAma amara rhegaa| bhArata ke sAiberI sAinsa ke praNetA DA. esa. raMganAthana ne mAsTara sAhaba kI bhUri-bhUri prazaMsA karake yaha batAyA ki ve pustakAlaya ke AMdolana ke praNetA rahe / ApakA janma 25 apraila san 1876 I.jayapura jile ke caumUM kasbe meM huA thaa| zrI kapUracanda jI pATanI stha.pAranI jI kA rAjanaitika evaM sAmAjika jIvana aneka vizeSatAoM se bharA par3A hai / unakI sUjhabUjha DrAphTiga prasiddha yo / jaba sara mirjA jayapura ke pradhAnamaMtrI bana kara Aye to ve pATanI jI ke parAmarza ko bahuta mahatva dete the| jayapura rAjya prajA maMDala ke saMsthApaka evaM prathama maMtrI the| 26 sitambara,1946 ko 45 varSa kI alpAyu meM ApakA svargavAsa ho gyaa| zrI rAmacandra jI khindUkA sAmAjika kSetra meM zrI rAmacandra jI khinTrakA kA nAma varSoM taka samAja para chAyA rhaa| ve prArambha meM di.jaina khaNDelavAla mahAsabhA ke jayapura ke pratinidhi saMyojaka the / zrI mahAvIra kSetra kameTI ke ve varSoM taka maMtrI rahe aura kSetra ke vikAsa meM apanA mahatvapUrNa yogadAna diyaa| zrI mahAvIra kSetra ke antargata sAhitya zodha vibhAga kI sthApanA meM ApakA pramukha yogadAna rhaa|
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204/ jaina samAja kA vRhad itihAsa zrI badhIcanda jI gaMgavAla zrI khindUkA jI ke sahayogI zrI bacIcanda jI gaMgavAla udAratA evaM karuNA kI pratimUrti the| zrI gaMgavAla jI ne bhI mahAvIra kSetra kI karIba 8 varSa taka maMtrI rahate huye cirasmaraNIya sevA kI / zrI mAlIlAla jI kAsalIvAla dIvAna sAhaba ke nAma se vikhyAta zrI mAlIlAla jI kAsalIvAla kA janma 1 mArca,1881 I.ko huA thaa| 1995 meM bI.e. kI parIkSA pAsa kI aura rAjakIya prazAsanika sevA meM A gye| sarvaprathama tahasIladAra niyukta huye,bAda meM mAlapurA,dausA, jhujhunU hiNDona Adi sthAnoM para nAjima rahe tathA aMta meM revenyU sIge ke dIvAna pada se sevA nivRtta huye / spezala saplAI AphIsara tathA cIpha paTTA AphIsara ke pada para bhI kArya kiyA / dIvAna sAhaba dhArmika pravRtti ke adhyayana premI the / jayapura ke terahapaMthI bar3e maMdira meM inakA mArmika pravacana hotA thaa| ve dhArmika sAmAjika evaM zaikSaNika aneka saMsthAoM se juDe haye the| ve terahapaMthI baDA maMdira,gumAnI kA maMdira, mahAvIra hAI skUla,padmAvatI kanyA vidyAlaya ke adhyakSa rahe tathA di.jaina atizaya kSetra zrI mahAvIra jI kI prabaMdhakAriNI kameTI ke varSoM taka adhyakSa rhe| inakA nidhan di.19-9-1962 ko huA / inake eka putra zrI narendra mohana kAsalIvAla vartamAna meM suprIma korTa ke jaja haiM jinheM digambara jaina samAja ke sarvaprathama jaja hone kA gaurava prApta hai / isase pUrva ve rAja. ucca nyAyAlaya meM nyAyAdhipati evaM himAcala pradeza ucca nyAyAlaya ke mukhya nyAyAdhIza raha cuke haiN| zrI kezaralAla jI bazI zrI bakhzI jI apanI ImAnadArI evaM kartavya niSThA ke liye sarvatra samAdRta the / vitta viSaya ke ve vizeSajJa the| samAja meM inakA vizeSa sammAna thaa| digambara jaina saMskRta kAleja evaM digambara jaina auSadhAlaya ke varSoM taka adhyakSa rahe / zrI mahAvIra kSetra ke ye yazasvI maMtrI rahe / di.19 jUna,75 ko jaba ve mahAvIra jI se darzana karake lauTa rahe the to mArga meM gAr3I se luDhaka jAne ke kAraNa unakI mRtyu ho gaI / usa samaya veta) varSa ke the| zrI kezaralAla jI ajamerA zrI ajamerA jI kA sAmAjika, sAhityika evaM rAjanaitika tInoM hI vidhAoM kA jIvana rhaa| Apane san 1935 meM prakAzita jayapura elabama jo eka anUThA saMdarbha graMtha hai, saMpAdana kiyA / isI taraha unhoMne rAjasthAna vArSikI kA sampAdana kiyA sathA aMgrejI meM nezanala herAlDa patra prakAzita kiyA / rAjasthAna jaina sabhA ke ve adhyakSa rahe / zrI mahAvIra kSetra se prakAzita mahAvIra saMdeza" ke bhI ve sampAdaka rhe| paM. cainasukhadAsa jI nyAyatIrtha paMDita jI sAhaba kA janma 22 janavarI san 187) ko bhAdavA grAma meM huA thA / unhoMne vArANAsI se nyAyatIrtha parIkSA pAsa kii| kucha varSoM taka ve kucAmana vidyAlaya ke pradhAnAdhyApaka rahe aura phira san 1933 meM jayapura ke di.baina saMskRta kaoNleja ke prAcArya banakara aaye| paMDita jI ne apane prakhara pAMDitya, ojasvI vaktRtva kalA,lekhanakalA,nikitA evaM netRtva karane kI svAbhAvika kSamatA se sAre jayapara jaina samAja ko apane vaza meM kara liyA thA tathA ve jaba taka jiye samAja ke eka mAtra netA mAne jAte rahe / unhoMne paghAsauM vyaktiyoM ke jIvana kA nirmANa kiyA / lekhaka ko bhI unakA ziSya hone kA gaurava prApta hai / samAja meM
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jaina samAja :205 aise AkarSaka vyaktitva kA dhanI vidvAna saikar3oM vaSoM meM hotA hai / paMDita jI ko jaina darzanasAra, bhAvanA viveka jaisI pustakeM ullekhanIya haiN| ve "jaina bandhu" "jaina darzana" evaM "vIravANI ke pradhAna sampAdaka the / jaina darzana ke prakANDa vidvAna hone ke sAtha-sAtha ve pratibhAzAlI kavi bhI the| unakI kavitAoM kA saMgraha'dArzanika ke gIta' ke nAma se prakAzita hai / paMDita jI sA. kA nidhana 26 janavarI sana 1949 ko huA ! paM, indralAla jI zAstrI zAstrI jI prAcIna vicAradhArA ke kaTTara saparthaka vidvAna the| jaina vidvAnoM ke atirikta saMskRta paMDitoM meM bhI unakA acchA sthAna thaa| ve saMskRta evaM hindI ke acche kavi the tathA saMskRta meM dhArA pravAha bolate the / bhA.di.jaina mahAsabhA,khaNDelavAla mahAsabhA evaM zAstrI pariSad ke ve pramukha kAryakartA the| aMhisA patra ke ve saMsthApaka evaM saMpAdaka the / zAstrI jo rAjanIti meM bhI bhAga lete the tathA rAmarAjya pariSada ke pramukha kAryakartA the| zrI gulAbacanda jI kAsalIvAla eDavokeTa sva.zrI gulAbacanda kAsalIvAla pratibhAzAlI vyaktitva ke dhanI tathA ucca koTi ke vakIla the / san 1956 se 1972 taka ve rAjasthAna sarakAra ke eDavokeTa janarala rahe / ve suprImakorTa Apha iMDiyA ke san 1957 se anta taka mIniyara eDavokeTa rahe / ve rAyala iMDiyana sosAyaTI landana ke phelo the aura antarrASTrIya kamIzana Apha jUrisTsa ke sadasya the / ve bAra esosiyezana unDara maimbara the| jayapara bAra esosiyezana ke phAunDara maimbara evaM AjIvana sadasya the| hAIkorTa bAra aisosiyezana ke AjIvana sadasya the| zrI kAsalIvAla jI jayapura myunisipala kauMsila ke prathama cune huye adhyakSa the aura nirantara pAMca kSoM taka sarvasammati se adhyakSa cune rahe / ve nagara vikAsa nyAsa ke prathama caiyaramaina huye / ve digambara jaina atizaya kSetra zrI mahAvIra jI ke 40 varSe taka sadasya rahe tathA rAjanIti meM bhI unakA varcasva rahA / ve jayapura rAjya prajAmaMDala ke adhyakSa rahe / unhoMne san 1929 meM satyAyaha AMdolana calAyA aura 6 mAha taka kArAgAra meM rahe | unake dvArA calAye gaye satyAgaha AMdolana ko mahAtmA gAMdhI ne bhI sarAhA thaa| ve rAjasthAna vidhAnasabhA ke 1952 ke cunAvoM meM bar3e bhArI bahumata se cune gaye / zrI mohanalAla kAlA zrI kAlA jI kartavya niSThA evaM karmaThatA kI pratimUrti the| unhoMne jayapura lekhA kAryAlaya meM lekhaka ke rUpa meM praveza kiyA lekina anta meM akAunTenTa janarala ke pada se riTAyaramenTa liyA / jaba sAmAjika mevA meM juTane lage to apane svayaM ke balabUte para bhA. tIrtha kSetra kameTI ko lAkhoM kI sahAyatA rAzi bhijavAkara eka kIrtimAna sthApita kiyA / kAlAjI kA jayapura kI sabhI sAmAjika saMsthAoM se ghaniSTha saMbaMdha thaa| di.jaina mahAvIra kSetra kameTI, di.jaina saMskRta mahAvidyAlaya ke adhyakSa evaM maMtrI rhe| zrI mohanalAla jI kAlA sevA evaM tyAga kI pratimUrti the| Apake do putra haiM / DA. premacanda kAlA evaM narendra kumAra donoM hI apane pitAjI ke kadamoM para calane vAle yuvaka haiM / zrI mohanalAla jI kA akasmAta hI eka durghaTanA meM nidhana ho gyaa| unake nidhana se samAja kI jo kSati huI hai usakI pUrti honA sahaja saMbhava nahIM hai|
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206/ jaina samAja kA vRhada itihAma zrI sohanalAla sogAnI zrI sA~gAnI apane samaya ke pratiSThita samAjasevI the / zrI di. jaina a.kSetra zrI mahAvIra jI ke yazasvI maMtrI rahe tathA kSetra kI ullekhanIya sevA kI bhii| nagapura kI vibhinna saMgAoMgoloM taka jase rhe| janakA janma 5 julAI san 1911 ko tathA nidhana 20 julAI, 1979 ko huA / SHRom zrI surajJAnIcaMda luhAr3iyA nyAyatIrtha kI upAdhi se alaMkRta evaM paM.cainasukhadAsa jI nyAyatIrtha ke pramukha ziSya .. ke rUpa meM prasiddha zrI surajJAnIcaMda jI luhAr3iyA kA sAmAjika evaM vidvata jAta donoM meM samAna / Adara rhaa||4 jUna 1924 ko janme Apane jayapura kI aneka saMsthAoM ke saMcAlana meM yoga diyaa| isameM di. jaina A. saMskRta kAleja, di. jaina auSadhAlaya, di. jaina a. kSetra padamapurA, rAjasthAna jaina sabhA,rAjasthAna jaina sAhitya pariSada ke nAma vizeSata: ullekhanIya haiN| bhagavAna mahAvIra kA 2500 vAM parinirvANa mahotsava meM Apane apane Apako samarpita rakhA tathA yazasvI kArya kiyA / di.jaina mahAsamiti ke bhI ve sakriya kAryakartA rahe / luhADiyA jI samAja meM sevA kI pratibharti bana gaye / prastata itihAsa ke lekhaka ko inake sAtha varSoM taka rahane kA saubhAgya milA tathA ve paramapina the| svabhAva se vinIta, saumya evaM sarala pariNAmI the / jUna, 1- 10 meM eka sAmAnya bImArI se ApakA nidhana ho gyaa| zrI rAmacandra koThyArI bhauMsA zrI koThyArI jI jayapura jaina samAja ke stambha the| unakA samasta jIvana muni bhakti, pUjA pATha evaM vrata upanyAsoM meM vyatIta huA / jayapura kI prAya: sabhI saMsthAoM se ve jur3e rahe / AcArya vIrasAgara jI zivasAgara jI, dharmasAgara jI,mahAvIra kIrti jI, deza bhUSaNajI Adi sabhI AcAryoM ko Apane khUba sevA kI thii| ve paMDita the| jayapura ke choTe dIvAna jI ke maMdira meM unhoMne varSoM taka zAstra pravacana kiyA / do pratimA ke dhArI the / pratidina pUjA praznAla karane kA niyama unhoMne yuvAvasthA meM hI le liyA thaa| zAMtivIra nAgara zrI mahAvIra jI meM Ayojita paMcakalyANaka meM ve bhagavAna ke mAtA-pitA bane the| AcArya vIra sAgara jI ke saMgha ko unhoMne sammedazikhara taka kI yAtrA karavAyI thii| koThyArI jI ne tIna vivAha kiye / san 1939 meM tIsarA vivAha kiyA / zrImatI ratanadevI dhArmika saMskAroM kI mahilA haiN| Apake 6 putra evaM cAra putriyA~ haiM / Apake jyeSTha putra zrI prakAza candra koThyArI bhI sAmAjika vyakti haiM / zrI rAmacandra koThyArI ke nidhana se samAja kI eka apUraNIya kSati huI hai|
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jaina samAja /207 zrI gaiMdIlAla sAha khaNDelavAla jaina samAja ke prathama zAhI gotra meM utpanna zrI gaidIlAla jI sAha karIba / 40-50 varSoM taka sAmAjika evaM rAjanaitika kSitija para chAye rahe / yadyapi unakA jhukAva sadaiva .. purAnI vicAradhArA kI ora rahA lekina unhoMne pragativAda kA kabhI khulakara virodha nahIM kiyaa| unakA janma 2 navambara 1902 ko rA! hindI meM pravezikA evaM gaI thI kI parIkSA pAsa kI / vivAha huA aura cAra putra evaM tIna putriyoM ke pitA banane kA saupAgya prApta kiyA / cAroM hI putra sarva zrI tArAcanda sAha, kailAzacanda sAha, sureza canda sAha evaM ramezacanda sAha sabhI samAjasevI evaM utsAhI kAryakartA haiM / sabase bar3e putra tArAcanda sAha to jayapura nagara pariSada ke kitane hI varSoM taka nirvAcata sadasya raha cuke haiN| rAjasthAna baina sabhA ke varSoM se upAdhyakSa haiM / isI taraha kailAzacanda sAha evaM sureza sAha bhI sAmAjika saMsthAoM se jur3e hue haiN| svayaM zrI gaiMdIlAla jI sAha zrI mahAvIra jI kSetra kameTI ke tIna varSa taka maMtrI rahe the / jayapura nagara pariSada ke nirvAcita sadasya rahe / di.jaina maMdira lazkara ke aMtima kAla taka adhyakSa rahe tathA Apane 65 varSoM taka bakAlAta ko / san 1948 se Apa hAIkorTa ke vakIla rhe| ApakA jIvana dhArSika niyamita evaM sAmAjika rahA / ApakA nidhana janavarI zrI vIrendra kumAra chaja jayapura ke prasiddha baja parivAra meM janme zrI vIrendra baja pratibhAzAlI, parizramI evaM sUjhabUjha vAle iMjIniyara the / Apake pitAjI ciraMjIlAla jI baja"kalajI" ke nAma se prasiddha the| zrI vIrendra jI san 1962 meM bII.mekenikala parIkSA pAsa karake rAjasthAna rAjya bijalI borDa meM kArya karane lage tathA antra meM e esa I prokyomeMTa ke pada para kArya kara rahe the / 7 maI 1960 meM ApakA vivAha zrImatI premadevI ke sAtha huaa| Apake tIna putra evaM do putriyAM haiN| Apake jyeSTha putra vinayakumAra jo bhI bII.ho cuke haiN| rAjeza evaM mahAvIra bhI par3ha rahe haiN| mInA evaM bInA do putriyA~ haiM donoM hI ema.e haiN| baja sA. tIrtha yAtrA premI the| bhagavAna rAhubalI sahastrAbdi mahAmastakAbhiSeka ke avasara para svarNa kalaza liyA thaa| bina darzana kiye bhojana nahIM karate the| sAdA jIvana ucca vicAra vAle vyakti the / jayapura ke badhIcandajI maMdira (bajoM kA) Apake pUrvajoM dvArA banavAyA huA hai|
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208/ jaina samAja kA vRhad itihAsa zrI bhauMrIlAla caudharI pATano gotrIya zrI bhaurIlAla caudharI sarrAphA vyavasAya meM rajyAti prApta vyavasAyI the| ApakA janma disambara 1917 ko huA / Apane sAmAnya zikSA prApta kI aura phira paitRka vyavasAya meM cale gye| Apake dAdA zrI bhUrAmala caudharI kA dehAnta Apake bAlyakAla meM ho gayA yA evaM Apake pitAjI zrI chiganalAla jI kA san 1950 meM evaM mAtAjI sundaradevI kA 25 pharavarI san 1962 ko nidhana ho gayA / san 1917 meM ApakA vivAha zrImatI umarAvadevI ke sAtha huA, jinakA nidhana 7 sitambara 1959 ko ho cukA hai| donoM pati patnI ko do putroM ke mAtA-pitA banane kA saubhAgya prApta huA lekina bar3e putra zrI premacanda jI caudharI kA 4 mArca sana 1957 ko acAnaka svargavAsa ho gayA / zrI premacanda jo Apake dvArA zrI zAMtinAtha jI kI khoha meM Ayojita indradhvaja vidhAna meM indra ke pada se suzobhita huye the| zrI caudharI jI muni bhakta the / AcArya zAMtisAgara jI, AcArya zrI vIra sAgara jI mahArAja ke jayapura caturmAsa meM AhAra Adi se pUrNa senA kI / isI taraha AcArya dezabhUSaNa jI mahArAja ke cAturmAsa meM bhI Apane pUrNa sahayoga diyA / AhAra Adi ko vyavasthA meM bhAga liyA / zrI di. jaina maMdira zrI zAMtinAtha jI khoha jayapura kI dekharekha pichale 15 varSoM se ApakA parivAra hI karatA A rahA hai / zrI caudharI jI kA 7 jUna 1991 ko svargavAsa ho gayA / zrI mAnakacanda jaina bar3ajAtyA caudharI ghIsIlAla jI ke dvitIya putra zrI mAnakacanda jaina kA janma maujamAbAda meM 16 avaTUbara 1933 ko huA ! inhoMne san 1954 meM bI.esa-sI. kiyaa| rAjya sarakAra meM vibhinna arAjapatrita padoM para rahate huye san 149) meM ela.ela.bI.parIkSA uttIrNa kI / sana 1962 meM Apa , tahasIladAra pada para padotrata huye / san 1976 meM Apa Ara.e.esa. kaiDara meM padonnata huye aura ! sokara Agera byAvara gaMgApuramiTI va nimbAher3A meM upakhaNDa adhikArI evaM upakhaNDa majisTreTa ke pada para rahakara pUrNa parizrapa valAna ke sAtha kArya kiyaa| sana 198) meM Apa Ara.e.esa. / kI variSTha vetana zrRMkhalA meM padonata hokara atirikta kalekTara enaM ati. jilA majisTreTa, dausA ke pada para padAsIna huye| ApakA vivAha 11 mArca, 1955 ko zrI geMdIlAla jI sAha kI suputrI zrImatI campA jaina ke sAtha sampatra huaa| Apa dona ko do putriyAM reNu va raMjanA evaM tIna putroM rAkeza rAjIva va ravi ke mAtA-pitA karane kA saubhAgya prApta huaa| Apa vinamra svabhAva ke milagamAra evaM sabako mAtha lekara calane vAle the| jayapara se zrI mahAvIra jI kI padayAtrA meM Apa prAyaH prativarpa mammilita hote the| Apa sAmAjika kAryoM meM bhI kAphI ruci rakhate the| Apa jahA jahAM bhI prasthApita rahe samAja ke samparka meM rahe tathA janatA ne lokapriya adhikArI rhe| ApakA Akasmika naM dukhada nidhana dinAMka 29.11.91 ko ho gayA /
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA baina samAja /209 jayapura ke yazasvI samAja sevI prastuta khaNDa meM hamane jayapura nagara ke samAjaseviyoM kA jIvana paricaya, unake dvArA kI jAne vAlI dhArmika evaM sAmAjika sevAoM kA vistRta varNana karane kA prayAsa kiyA hai / vaise jayapura eka vizAla nagara hai / jaina samAja kI dRSTi se ise jainapurI kahA jAtA hai / isa nagara ko samAja seviyoM kA pramukha kendra rahane kA saubhAgya milA huA hai| yahAM zikSA saMsthAnoM ke vyavasthApaka gaNa,sAmAjika sabhAoM, pariSadoM evaM maNDaloM ke padAdhikArI gaNa,saikar3oM mandiroM ke prabandhaka gaNa, zodha saMsthAnoM,pustakAlayoM ke nidezaka evaM vyavasthApaka gaNa,atizaya kSetroM ke padAdhikArI gaNa Adi sabhI kI samAja seviyoM meM gaNanA kI jA sakatI hai| kucha samAja sevI akhila bhAratIya stara kI,kucha rAjasthAna stara kI tathA kucha kucha sthAnIya saMsthAoM meM jur3e huye hai / isaliye kisI bhI samAjasevI kI sevAoM kA mUlyAMkana karanA sahaja kArya nahIM hai / kucha samAja sevI nIva ke patthara haiM to kucha mahala ke rUpa meM khar3e haiM / isa khaNDa meM hamane jina 195 samAja seviyoM kA paricaya diyA hai unako hamane yazasvI samAja sevI nAma se alaMkRta kiyA hai / ve yazasvI samAja sevI isaliye haiM unake vyaktitva ko samAja se alaga karake nahIM dekhA jA sakatA / ve rAta dina kisI na kisI rUpa meM apane Apako samAja sevA meM samarpita rakhanA cAhate haiM / unakA jIvana sAmAjika itihAsa ke liye amUlya hai tathA eka gharohara ke rUpa meM hai / hama yaha to nahIM kaha sakate ki jina samAjaseviyoM kA isa khaNDa meM paricaya diyA hai unake atirikta yahA~ aura samAja sevI nahIM ho sakate haiN| phira bhI hamane yathAzakti adhika se adhika pahAnubhAvoM ko sAmAjika sevAoM kA ullekha kiyA hai| sAmAjika itihAsa meM ina sabakA mahatvapUrNa sthAna hai| ina sabhI samAjaseviyoM kA hArdika svAgata hai| - sampAdaka P jayapura nagara ke yazasvI samAja sevI 1. zrI ajIta kumAra nRpatyA 2. zrI anUpacanda godhA 3. zrI anUpacanda TholiyA 4. paM. anUpacanda nyAyatIrtha 5. zrI anUpacanda bAkalIvAla 6. zrI alabelacanda 7. DA. azoka kAsalIvAla 4. zrI azoka kumAra bAkalIvAla 9. zrI uttamacanda pAMDyA 10. zrI umarAvamala sAha 11. zrImatI kanaka prabhA hAr3A 12, zrI kapUracanda godhA
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210/ jaina samAja kA bRhad itihAsa 13. zrI kanhaiyAlAla seThI 14. zrI kapUracanda kAlA 15. zrI kapUracandra pATanI zrI kapUracanda pApar3IvAla 16. 17. zrI kamala kumAra kAsalIvAla 18. DA. kamaleza kAsalIvAla evaM DA. puSpA jaina 19. zrI kamalacanda kAsalIvAla 211. zrI kaMvarIlAla kAlA 21. zrImatI DA. kusuma zAha 22. zrI komalacanda pATanI 23. zrI kailAzacanda caudharI 24. zrI kailAzacanda pATanI 25. paM. kailAzacanda rAMvakA 26. zrI kailAzacanda seThI 27. zrI gaNapata rAya sarAvagI pAMDyA 28. zrI gulAbacanda kAsalIvAla (gullojI) DA. paM. gulAbacanda jI jaina darzanAcArya 30. zrI gulAbacandra pAMDyA 29. 31. zrI gopIcandra ajamerA eDavokeTa 32. zrI gopIcanda pATanI 33. DA. gopIcanda pATanI 34. zrI gopIcanda polyAkA 35. zrI gopIcandra luhADiyA 36. zrI cAMdamala kAlA 37. zrI candAlAla ToMgyA 38. DA. cAMdamala jaina 39. zrI ciraMjIlAla baja 4(). zrI jayakumAra chAbaDA 41. zrI javAhiralAla jaina 42. zrI jIvanalAla bagaDA 43. zrI jinendra kumAra seThI 44. zrI jJAnacanda caudharI 45. zrI jJAnacanda jhAMjharI 46. 47. zrI tArAcandra ajamerA 48. DA. tArAcanda gaMgavAla 49. zrI tArAcanda belAvAle 50. 51. zrI TIkamacanda jaina pahADiyA zrI tArAcanda chAbaDA jauharI zrI tArAcanda pATanI homiyopaitha 52. DA. tArAcanda bakhzI 53. 54. zrI tArAcanda baDajAtyA caumUvAle zrI tArAcanda baDajAtyA lAla havelI 25. 56. zrI tArAcanda seThI zrI tArAcanda evaM zrImatI suzIlA bAkalIvAla 57. zrI tArAcanda saugAnI 58. zrI trilokacanda jaina TauMgyA 72. 73. 59. zrI dIpacanda bakhzI 60. zrI devInArAyaNa TakasAlo 61. zrI devendra kumAra godhA 62. zrI devendra kumAra pATanI 63. vaidya dhanakumAra godhA (14. zrI dhUpacanda pAMDyA 65. zrI nathamala gaMgavAla 66. zrI nandakizora jaina pahAr3iyA 67. DA. NamokAra jaina dIvAna 68. zrI narendramohana kAsalIvAla 69. zrI narendra mohana iMDiyA 700. 71. zrI nareza kumAra seTI zrI navaratanamala kAsalIvAla zrI nAthUlAla jaina eDavokeTa zrI nAnUlAla sAha 74. zrI nirmalakumAra pAMDyA 75. zrI nihAlacandra kAsalIvAla
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jena samAja /211 76. zrI remIcanda kAlA 77. zrI nemIcanda gaMgavAla 78. zrI nemIcanda chAbaDA 79. zrI nemIcanda pATanI 80. zrI nemIcanda jaina bhauMsA 81. zrI padamacanda totUkA 82. zrI padamacanda bhausA 83. zrI prakAzacanda kAsalIvAla 84. zrI prakAzacanda jaina 85. zrI prakAzacanda jaina ajamerA 86. zrI prakAzacanda koThyArI 87. zrI prakAza bakhzI 88. zrI prakAzacanda dIvAna 89. zrI prakAzacanda jaina boharA 90. zrI prakAzacanda saMghI luhADiyA 91, zrI prakAzacanda seThI 92. zrI prakAzacanda saugAnI 93. vaidya prabhudayAla kAsalIvAla 94. zrI prabhulAla kAlA 95. zrI prabhudayAla gaMgavAla 96. zrI pravINacanda jaina kAsalIvAla 97. zrI pravINacanda chAbaDA 98. zrI pravINacanda khindakA pATanI 99. DA. premacanda kAlA 100. zrI premacanda koThArI 101. zrI premacanda khindUkA 102. zrI premacanda chAbaDA 103. DA premacanda jaina 104. dIvAna premacanda bhauMca 105. zrI premacanda bar3ajAtyA 106. DA. premacanda rAMvakA 107. zrI pAnAcanda jaina pahADiyA 108. zrI pUnamavanda kAsalIvAla 109. 5. pUraNacanda luhADiyA 110 zrI paragacanda jaina godhA 111. zrI phUlacanda bilAlA 112. zrI basantIlAla pATI 113. zrI bAbUlAla seThI 114. DA. bAbUlAla seThI 115. zrI bAbUlAla jaina godhA 116, zrI bhaMvaralAla jaina chAbaDA 117. zrI bhaMvaralAla vaida 118. zrI bhaMvaralAla sarAvagI pAMDyA 119. zrI bhaMvaralAla sAha 120. zrI bhAgacanda bAkalIvAla 12.!. zrI bhAgacanda sAha 122. zrI bhAgacanda attAra 123. zrI bhAgacanda jaina seThI 124. zrI madanalAla jaina 125. zrI mahAvIra kumAra seThI 126. zrI mahAvIra kumAra nRpatyA 127. zrI mahAvIra kumAra rArA 128. zrI mahAvIra prasAda pahADiyA 129. zrI mahendra kumAra ajamerA 130. zrI mahendra kumAra pATanI 131, zrI mahendra kumAra bagaDA 132. zrI mahenda kumAra seThI 133. zrI mANakacanda pATanI 134. zrI mANakacanda muzarapha 135, paM. mizrIlAla sAha zAstrI 136. zrI mANakacanda baja 137. zrI mANikacanda jaina 138. zrI milApacanda jaina bAgAyata vAlA 139. paM. milApacanda zAstrI
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212/ jaina samAja kA vRhad itihAsa 140 zrI mahezacandra jaina cAMdavAr3a 168. vinodIlAla pATanI 141 zrI mANakacanda sAha 142. zrI munnAlAla jaina bhAMvasA 143. paM. motIlAla zAstrI 144 zrImatI munnIdevI kAlA 145. zrI mohanalAla gaMgavAla 146. zrI ratanalAla kAlA 147. zrI ratanalAla gaMgavAla 169. zrI viradhIcanda seThI 170, DA. samantabhadra pApaDIvAla 171. zrI saradAramala pATanI 172. zrI sAgaramala sarAvagI pAMDyA (eyara AsApa kalakatA yAteH 173. zrI sumera kumAra pAMDyA 174. zrI sumeracanda sonI 175. zrI surendramohana DaMDiyA 176. zrI subhASacandra caudharI 177. zrI surendrakumAra jaina 17 zrI sUrajamala vaida H 148 zrI ratanalAla chAbaDA 149 zrI ratanalAla jaina nRpatyA 150 zrI ramezacanda ajamerA 151. zrI ramezacanda gaMgavAla 152. zrI rAjakumAra kAlA 153. zrI rAjavala sIdhAnI 154. zrI rAjamala sonI 155. zrI rAjendra kumAra bAkalIvAla 156. zrI rAmacandra ThekedAra 157. zrI rAjamala ratanalAla kAsalIvAla 179 180. 131. zrI zrI saubhAgyamala rAMvakA zrI sohanalAla seThI canda pAMDyA zrI zAntikumAra gaMgavAla 182. 183 zrI zAntilAla gaMgavAla 184. zrI zAntikumAra seThI 158. zrI rAjendra kumAra luhADiyA 159. zrI rUpacanda saugAnI eDavokeTa 160. zrI rUpacanda luhADiyA 161. zrI lallUlAla jaina godhA 162. DA. lallUlAla jaina baDajAtyA 163. zrI lUNakaraNa godhA bAkalIvAla 185. zrI zreyAMsa kumAra gozrA 186. zrI zikharacanda chAbar3A 187 zrI hajArIlAla nigotyA 188, zrI harakacanda caudharI 189. zrI harakacanda pATanI 100. zrI harakacanda pAMDyA 191 zrI harakacanda sAha 192. zrI harizcandra ajamerA 193. zrI hIrAlAla kaTAriyA 194. zrI hIrAlAla seTI 195. zrI hemanta sonI 164 zrI lekhacanda bAkalIvAla 165. zrI vijaya kumAra pATanI 166. zrI vipina kumAra totUkA 167. zrI vinayacanda pApaDIvAla
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jaina samAja /213 zrI ajIta kumAra nRpatyA javAharAta udyoga ke pratibhAzAlI zrI ajIta kumAranapatyA mulAdhyapasA yoga hai| dhisAgara jI 31 disambara 1952 ko alavara meM janme zrI nRpatyAjI ne jayapura meM apanI zikSA prApta kii| ApakA vivAha vardhA nivAsI zrI baMsIlAla jI pATanI kI suputrI jyA devI (snAtaka) ke sAtha sampanna huaa| zrI baMsIlAla jI vardhA (mahArASTra) ke rAjanItika jIvana meM mukhya sthAna rakhate haiN| zrI ajIta kumAra jI vyAvasAyika kAryoM ke sAthasAtha dhArmika evaM sAmAjika kSetroM meM bhI ruci rakhate haiN| varSa 1981 meM bhagavAna bAhubalI sahasrAbdi mahAmastakAbhiSeka samAroha meM eka svarNa kalaza lekara dharma lAma/ puNya arjita kiyA thA / zravaNabelagolA meM "vidyAnanda nilaya" meM napatyA parivAra kI ora se eka phleTa kA nirmANa karAyA gayA thA, isa prakAra aneka tIrtha kSetroM,mandiroM evaM dharmazAlAoM meM ApakA va parivAra kA saniya yogadAna rahatA hai| Apake pitA zrI mahAvIra prasAda napatyA bhI sAmAjika evaM dhArmika kSetra meM apanI gatividhiyoM se sardabhijJa haiN| zrIpato uThA devI dharmapalI zrI ajIta kumAra jI apane vyAvasAyika kAryoM se videzoM kI yAtrA para jAte rahate hai| Apase samAja ko evaM vyavasAya jagata donoM ko bahuta AzAeM hai / patA : DI-41, jyoti mArga, bApU nagara janmapura zrI anUpacanda godhA dIvAna parivAra meM 1 mArca 1923 ko janmeM zrI anUpacaMda godhA jayapura ke jAne mAne samAjasevI haiN| nagara ke prasiddha pArzvanAtha maMdira soniyAna ke varSoM se maMtrI haiM tathA maMdira ke vikAsa meM apanA bhArI yogadAna dete rahate haiN| Apane san 1942 meM maiTrika evaM san 1952 meM sAhityaratna kiyaa| isake pazcAt rAjya sevA meM cale gaye / san 1942 meM ApakA vivAha huA / ApakI dharmapatnI zrImatI phUladevI ko eka putra azoka evaM eka putrI aMju ko janma dene kA saubhAgya mila cukA hai| donoM kA hI vivAha karake Apane gRhastha jIvana se mukti pA lI hai | Apake pUrvaja dIvAna naMdalAla jI ne jhAlarevAlI naziyAM banavAI,maMdira kA nirmANa karadAyA aura phira use pArzvanAtha maMdira ko bheMTa kara dI / dIvAna naMdalAla godhA ne saMvat 15265 meM savAI mAdhopura meM vizAla paMcakalyANaka pratiSThA karAI thii| godhA jI jJAnabAlaniketana ke maMtrI haiM / pArzvanAtha maMdira ke zAstra bhaMDAra ko bhI Apa hI dekhate haiM / lekhaka ko godhA jI se bahuta sahayoga milatA rahatA hai| patA -1435 cANakya mArga,subhASa cauk,jypur|
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214/ jaina samAja kA bRhad itihAsa . . zrI anUpacanda TholiyA TholiyA parivAra meM 19 janavarI 1915 meM janmeM zrI anUpacaMda TholiyA jayapura ke khyAti prApta samAjasevI hai| Apake pitA zrI gulAbacanda jI TholiyA kA svargavAsa 3 julAI, 1947 ko huaa| isake pUrva ApakI mAtAjI zrImatI saradAravAI vaizAkha su6 saM. 1982 ko Apako kevala 10 varSa kA chor3akara svarga sidhAra gaI / san 1938 meM ApakA vivAha zrImatI sulocanA devI ke sAtha huA jo IzvaralAla jI dIvAna kI putrI haiN| isake pUrva san 1936 meM Apane AgarA vividyAlaya se bI.e. kiyA aura phira san 1939 meM rAjya sevA meM cale gye| apanI sevA meM dhIre dhIre unnati karate-karate aMta meM Apa rAjasthAna rAjya ke upa sarita (vitta) ena bajaTa adhikArI ke sammAnanIya pada se zrI anUpa canda TholiyA dharmapatnI sulocanA dezI ke sAtha sevA nivRtta huye| rAjya sevAkAla meM Apako rAjya sarakAra se aneka prazaMsA cha milate rahe haiM / dinAMka 15 agasta 1970 ko svataMtratA divasa samAroha meM rAjya sarakAra dvArA Apako ucca koTi kI kartavya parAyaNatA ke upalakSa meM pramANa-patra dekara sammAnita kiyA gyaa| sAmAjika sevA : sevAnivRtti ke pazcAt ApakA adhikAMza samaya sAmAjika kAryoM meM vyatIta hotA hai tathA jayapura kI aneka saMsthAoM se jur3e huye haiN| digambara jaina maMdira choliyAna ke Apa abhyakSa raha cuke haiN| isI taraha di.jaina maMdira mahAsaMgha meM maMtrI rahane ke pazcAt vartamAna meM kAryasamiti ke sadasya haiM / sanmati pustakAlaya evaM rAja. penzanara esosiyezana kI gatividhiyoM meM bhI ApakA mahattvapUrNa yogadAna rahA hai| Apa udAra hRdaya haiM / sArvajanika saMsthAoM ko apanA mArgadarzana dete hue unheM muktahasta se Arthika sahayoga bhI dete rahate haiN| AcArya dezabhUSaNa jI mahArAja san 1982 meM jayapura padhAre taba Apake nivAsa sthAna para AcArya zrI ke karakamaloM dvArA eka digambara jaina caityAlaya kI sthApanA kI gaI jisase isa kSetra meM vahAM kI jaina samAja ko darzana pUjana kI pUrNa suvidhA milI huI hai tathA sabhI dharma lAbha uThAte haiN| parivAra -Apake do putra zrI tArAcanda TholiyA evaM azoka kumAra TholiyA evaM cAra putriyAM haiM / sabhI kA vivAha ho cukA hai / Apake donoM putra AdinAtha meDikala sTora evaM AdinAtha enTaraprAijeja ke nAma se vyavasAyarata haiN| Apake bar3e bhAI zrI gopIcaMda TholiyA kA svargavAsa ho cukA hai tathA choTe bhAI zrI kevalacanda TholiyA bhI sAmAjika kAryakartA hai tathA savAI mAnasiMha invesTamenTa kAraporezana ke saciva pada para kAryarata haiM / zrI anUpacaMda TholiyA pratidina pUjA prakSAla karate haiM / sabhI tIrthoM kI vaMdanA kara cuke haiN| patA: I-15, citaraMjana mArga, azoka nagara, jypur|
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jaina samAja/215 3 T paM. anUpacanda nyAyatIrtha rAjasthAna ke jaina sAhitya seviyoM evaM kaviyoM meM paM. anUpacanda jI nyAyatIrtha kA viziSTa sthAna hai| asa 5. cainasukhadAsajI ke yi ziSya rahe haiN| Apane DA. kastUracaMda kAsalIvAla ke sAtha varSoM taka kArya kiyA tathA rAjasthAna ke jaina zAstra bhaMDAroM kI graMtha sUciyoM ke bhAga tIna, cAra,evaM pAMca ke saha sampAdaka rahe haiN| Apa acche lekhaka tathA Azu kavi haiM evaM bAhubalI khaMDakAvya ke racayitA haiM, jisakA prakAzana zrI mahAvIra kSetra ke sAhitya zodha vibhAga kI ora se huA hai| Apane gItAMjali ke katipaya gautoM kA padyAnuvAda kiyA hai tathA aba taka 500 se bhI adhika kavitAoM kI racanA karake unheM vibhinna jaina patra patrikAoM, abhinandana evaM smRti graMthoM meM prakAzita karAyA hai| ApakI laghu racanAyeM AcArya sUrya sAgara pUjA, padamaprabhu cAlIsA, rohiNI vata pUjA,kAMjIbArasa pUjA, candana SaSTi vrata pUjA ullekhanIya haiM / abhI Apane digambara jaina maMdira jayapura paribaya smArikA kA sampAdana kiyA hai jisakI sarvatra prazaMsA huI hai| jaina purAtatva evaM prAcIna jaina sAhitya kI zodha tathA khoja meM ApakI vizeSa ruci hai| Apa sAmAjika kAryakartA bhI haiM / di.jaina auSadhAlaya jayapura ke 20 varSa taka maMtrI raha cuke haiM / di.jaina saMskRta kaoNleja ko prabandhakAriNI samiti ke sadasya haiM tathA mahAvIra nirvANa zatAbdi samAroha meM svarNa padaka se sammAnita hue haiN| vartamAna meM Apa yaMtroM para kArya kara rahe haiN| koTA kavi sammelana meM prazasti-patra se sammAnita bhI ho cuke haiM / AekA janma 10 sitambara san 1922 ko jayapura meM huaa| Apake pitA zrI gomatIlAlajI bhAvamA jayapura ke sammAnanIya paMDita evaM prasiddha vastra vyavasAyI the| san 1958 meM pitAjI kA tathA sana 1978 meM mAtAjI kA svargavAsa ho gayA / Apane maiTrika, nyAyatIrtha evaM sAhityaratna kI parIkSAyeM pAsa kI haiM tathA kendrIya sarakAra kI sevA meM 37 varSa se bhI adhika samaya taka rahane ke pazcAt Apa san 80 meM sevAnivRtta hue haiN| Apake do putra evaM tIna putriyA~ haiM / ApakI dharmapatnI zrImatI kaMcana devI dharmaparAyaNa mahilA haiM / Apake jyeSTha putra nemIcanda cArTarDa akAunTenTa hai jisakA vivAha suprIma korTa ke jasTisa zrI narendra mohana kAsalIvAla kI putrI reNu ke sAtha huA hai / dUsarA putra surendra bI kaoNma hai / tInoM putriyAM urmilA maMjU evaM pramilA ema.e. haiM jinakA vivAha ho cukA hai| paMDita jI kI sAhityika sevAyeM amUlya haiM / vigana 4() varSoM se Apane apane Apako sAhitya devatA ke samarpita kara rakhA hai / prastuta itihAsa ke lekhaka DA.kAsalIvAla ke Apa abhinna mitra haiN| patA : 769, goTIkoM kA rAstA kizanapola bAjAra,jayapura- 302603 zrI anUpacaMda bAkalIvAla TauMka (rAjasthAna) ke mUla nivAsI zrI anUpacanda bAkalIvAla jayapura meM kAMca ke vyavasAyI haiN| Apake pitAjI zrI bhaMvaralAla jI nAyaba tahasIladAra ke pada se sevAnivRtta hone ke pazcAt jayapura meM Akara rahane lage / san 1980 meM 67 varSa kI Ayu meM unakA svargavAsa ho gayA / zrI bAkalIvAla kA janma san 1947 ko caitra zuklA terasa ko huaa| san 1963 meM
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 / jaina samAja kA vRhad itihAsa zrImatI suzIlA devI dharmapAlI zrI anUpacanda bAkalIvAla Apane hAyara saikaNDarI parIzcA pAsa kii| ApakA vivAha san 1972 meM zrImatI suzIlA devI ke sAtha saMpanna huA | Apako do putra ambikeza evaM amara tathA eka putrI aMjU ke mAtA pitA banane kA saubhAgya prApta ho cukA hai| DA. azoka kAsalIvAla zrI bAkalIvAla jI ne apanI janma nagarI TauMka ke zyAma bAbA ke maMdira meM gumbaja kA nirmANa karavAkara samAroha ke sAtha usa para dhvajAyeM phhraaii| Apa madhuvana ToMka phATaka sthita, di. jaina pArzvanAtha maMdira kI kAryakAriNI sadasya raha cuke haiN| zrImatI suzIlA devI bAkalIvAla samAja sevA meM bhAga letI haiN| patA:- 868, amaradIpa, barakatanagara, kisAna bhArga, jayapura / zrI alabelacanda prasiddha saMgItajJa sva. zrI ciraMjIlAla jI vaida ke suputra zrI alabelacanda kA janma 24 pharavarI san 1924 ko huA / san 1952 meM maiTrika kiyA aura phira baiMka sevA meM cale gye| san 1960 se 1981 taka mainejara ke pada para kArya karane ke pazcAt sevAnivRtta huye| san 1948 meM ApakA vivAha zrImatI ratanadevI ke sAtha saMpanna huaa| Apako 4 putra evaM eka putrI ke pitA banane kA saubhAgya prApta haiN| inameM prathama do putra zrI padamacanda evaM surezakumAra baiMka sevA meM haiN| azoka kumAra bastra vyavasAyI haiM tathA caturtha putra dilIpa par3ha rahA haiN| ApakI ekamAtra putrI trizalA kA vivAha ho cukA hai| vartamAna meM Apa zAnta jIvana vyatIta kara rahe haiN| darzana, abhiSeka karane meM ruci lete haiN| milanasAra haiN| patA:- 2427, ghI vAloM kA rAstA, jypur| ApakA janma 20 maI, 1945 jauharI parivAra meM zrI gulAba canda jI kAsalIvAla ke yahAM jayapura meM huaa| ApakI mAM kA nAma zrImatI gaMgAdevI hai| ApakI prAraMbhika zikSA se lekara ema.bI.bI.esa. taka kI zikSA Apane dillI vizvavidyAlaya se prApta kI / san 1969 se 74 taka dillI ke vibhinna aspatAloM va kendrIya sarakAra svAsthya sevA (sIjIecaesa) meM vibhinna padoM para kArya kiyaa| san 1974 se 78 taka Apane jayapura zahara meM janarala prekTisa kii| mana 1978-85 kula 7 varSa taka yAnA (vesTa aphrIkA) ke prAntIya aspatAla meM sIniyara meDikala Aphasara (piDiyATiksa) ke pada para kArya kiyaa| Apane sudUra dezoM kI yAtrA kI hai| vartamAna meM Apa nijI vAtsalya cilDrena aspatAla klinika meM navajAta zizu va bAla roga vizeSajJa haiM tathA navajAta zizu gahana ikAI kA kAryabhAra dekha rahe haiN|
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jaina samAja /217 ApakA vivAha jyoti ToMgyA se 7 janavarI 1969 meM indaura meM sampanna huaa| zrImatI jyoti kampyUTara zikSaNa va progrAmiMga pohA se jur3I huI hai| pAnI kA hI patiyAra meDikala kAleja kI chAtrA hai / putra AyuSa rASTrIya DijAyana saMsthAna (enaAIDI) ahamadAbAda kA chAtra hai| patA- vAtsalya ,bI 61 e,pRthvIrAja roDa,bar3e aspatAla ke paas,sii-skiim,jypur| zrI azoka kumAra bAkalIvAla sAmAjika julUsoM meM zeravAnI evaM sAphA pahinakara ghor3e para dhvaja lekara calane vAle zrI azoka kumAra bAkalIvAla jayapura ke priya samAjasevI hai| Apake pitAjI sva. zrI gulAbacanda jI pUrI rAmagaDha tahasIla meM prasiddha tathA lokapriya vyakti the / azoka kumAra jI kA janma 7 julAI 1933 meM huA tathA ema.e.bIesasI.(gaNita) evaM bI.eDa. kI parIkSA pAsa kI tathA adhyApaka banakara rAjya sevA meM praveza kiyaa| tathA mAdhyamika vidyAlaya rAmagar3ha ke pradhAnAdhyApaka ke pada se sevA nivRtta huye| . azoka kumAra jI sAmAjika sevA meM khUba ruci lete hai / jayapura ke saMghI jI ke maMdira ke pramukha kAryakartA haiM / vIra sevaka maMDala,rAjasthAna jaina samA,a.bhA.di.jaina pariSada jayapura zAkhA ke sadasya haiM / ena.sI.sI.ke kamIzana adhikArI rahe hai| ApakI dharmapatnI zrImatI vimalA devI bAkalIvAla mahilA jAgRti saMgha kI karmaTha sadasyA zrImatI vimalA devI dharmapatnI zrI azoka kumAra bAkalIvAla' ___ bAkalIvAla jI ke do putra evaM do putriyA~ hai| sabhI kA vivAha ho cukA hai / Apake sabhI bhAI zrI motIlAla jI, zrI rAjendrakumAra jI ema esa.sI, bI.eDa. zrI bhAgacanda jaina abhiyaMtA,zrI bAbUlAla jaina evaM zrI surendra kumAra haiM / zrI rAjendra jI kendrIya vidyAlaya saMgaThana meM sahAyaka kamiznara haiN| patA: 2173, bAkalIvAla bhavana,paMDita zivadIna jI kA raastaa,jypur| zrI uttamacaMda pAMDyA khorA ghAma ke nivAsI zrI uttamacanda pAMDyA apane pitAzrI phojUlAla jI pAMDyA ke sAtha jayapura Aye aura yahIM ke hokara raha gaye / vartamAna meM Apa davAIyoM ke thoka vikretA hai jisameM Apako acchI saphalatA milI hai| Apa svayaM bhI vaidyAcArya evaM phArmAsisTa haiM / Apa cArabhAI haiM tathA sabase choTe Apa hI haiM / Apase bar3e ghAsIlAla jI,bhAgacanda jI evaM mohanalAla jI haiN|
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218/ jaina samAja kA vRhad itihAsa zrI uttamacaMda jI kA janma di. 15-10-1950 ko huaa| san 1967 meM Apane hAyara saikeNDarI kI parIkSA pAsa kI tathA eka varSa kaoNleja meM par3hane ke pazcAt zikSA jagat ko chor3akara vyavasAya meM laga gye| ApakA vivAha zrImatI sarojadevI ke sAda di. 19-2.72 ko saMpanna huaa| Apake 2 putra lokeza evaM tapeza haiN| pAMDyA jI dAnazIla evaM dhArmika prakRti ke yuvA samAjasevI haiN| di.jaina a.kSetra bainAr3a ke maMdira para / julAI,1986 ko dhvajArohaNa evaM kalazArohaNa meM saudharma indra ke pada se alaMkRta huye / vahAM ke maMdira ke jIrNoddhAra meM Apane khUba sahayoga diyA tathA apane grAma khorA meM auSadhAlaya kI sthApanA kI / usI grAma meM saikaNDarI skUla meM eka kamare kA nirmANa krvaayaa| rAja.jaina sAhitya pariSad kI ora se Ayojita zrutapaMcamI samAroha meM ratha ke sArathI banane kA yazasvI kArya kiyaa| vartamAna meM ApazrI di.jaina candraprabhu atizaya kSetra bainAr3a,zrI di.jaina sevA samiti mAlavIya nagara jayapura evaM zrI bAhubalI TrasTa mAlavIya nagara ke adhyakSa hai / isake atirikta zrI di.jaina auSadhAlaya jayapura evaM zrI di.jaina saMskRta AcArya mahAvidyAlaya ke sthAyI AjIvana sadasya haiM / inake atirikta aura bhI aneka saMsthAoM se Apa jur3e hue haiM | samAja se Apako bahuta AzAyeM patA : nyU meDikala caimbara ,dUnI hAUsa, philma kAlonI,jayapura | zrI umarAvamala sAha javAharAta vyavasAya meM kuzala mAne jAne vAle zrI umarAvamala sAha kA janma 17-91924 ko jayapura meM zrI gulAbacanda jI sAha ke yahAM huA / ApakI mAtAjI zrImatI lADadevI kA svargavAsa abhI maI 1984 meM huA thaa| maiTrika evaM saMskRta meM upAdhyAya pAsa karane ke pazcAt javAharAta vyavasAya meM praveza kiyA aura vigata 45 varSoM se isI kSetra meM kArya kara rahe haiN| ApakA vivAha san 1944 meM zrImatI padamAdevI kA sAtha saMpanna huA / Apako pAMca putroM ke pitA banane kA saubhAgya prApta hai / Apake cAra putra sunIla,pradIpa,azoka evaM aruNa pejyueTa haiN| pradIpa evaM azoka galIcA kA kArya karate haiN| bAkI donoM putra javAharAta meM vyavasAyarata haiN| apane vyavasAya ke prasaMga meM zrI umarAvamalajI do bAra vizva bhramaNa jinameM keniyA yagAMDA dakSiNI aphrIkA Adi bhI sammilita haiM kara cuke haiN| Apake jyeSTha patra anila kA abhI dukhada nidhana ho gayA jisase Apako evaM pUre parivAra ko hI gaharA dhakkA lagA hai| tIrthayAtrA premI haiN| sabhI sAmAjika saMsthAoM ko Arthika sahayoga dete rahate haiN| bhagavAna mahAvIra 25 sauM vAM nirvANa zatAbdI samiti kI ora se ApakA svarNapadaka se sammAna kiyA gayA thA / di. jaina auSadhAlaya jayapura ke svarNajayantI avasara para Apa hI usake adhyakSa rahe the| Apake putra sunIla kumAra javAharAta ke acche pArakhI haiM / videzoM meM jAte hI rahate haiM / sAha sAhaba jayapura ke pratiSThita evaM sevAbhAvI nAgarika haiM / Apase jayapura ko bahuta AzAyeM haiM / patA : 782 cUrUkoM kA rAstA, cauDA rAstA jayapura / -
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImatI kanakaprabhA hADA AdhyAtmika bhakti saMgIta ke kSetra meM ApakA viziSTa sthAna hai. ApakA janma jayapura meM 22 akTUbara san 1940 ko zrImAna jinendra kumAra jI seThI ke yahAM huaa| bacapana se hI ApakI bhakti saMgIta meM ruci rahI hai Apane "sAhityaratna" "saMgIta ratna" Adi parIkSAeM uttIrNa kI haiN| saMgIta ke gurU zrImAna gopIcaMda jI godhA rhe| Apake bhajana zrotAoM ko bhakti saritA meM pravAhita kara dete haiM tathA kAryakrama jina maMdira, gurU sAnnidhya aura dhArmika samArohoM ke atirikta anya kahIM nahIM hote / loka prazaMsA se dUra nisvArtha sevA hI inakA lakSya hai 1 jayapura nagara kA jaina samAja /219 samaya samaya para Apako gurUoM ke AzIrvAda svarUpa aneka upAdhiyA~ bhI prApta huI haiN| gaNadharAcArya pU. 108 kuMthusAgara mahArAja dvArA "AdhyAtmika saMgIta viduSI" muni bhallisAgara mahArAja dvArA "jaina saMgIta kokilA rAnI" akhila bhAratIya digaMbara jaina mahAsabhA ke dvArA "jina bhakti saMgIta vizArada" tathA mahilA jAgRti saMgha jayapura dvArA " jaina saMgIta ratna" Adi se alaMkRta kiyA gayA hai| zrI digaMbara jaina kuMthuvijaya graMtha mAlA samiti kI Apa sakriya sadasyA haiN| dasa darSa taka Apane zrI zAMtinAtha saMgIta nRtya niketana kA nizulka evaM nisvArtha bhAva se saMcAlana kiyA hai tathA aneka bAlikAoM ko saMgIta evaM nRtya kI zikSA pradAna kI hai| ApakA vivAha dharmasnehI zrI motIlAla jI hAr3A se huA hai / hAr3A sAhaba kapar3e ke vyavasAyI haiM tathA bhakti mArga meM sadA hI ApakA sahayoga rahA hai| Apake eka putra tathA do putriyAM haiM tathA tInoM hI vivAhita haiN| patA : 1896, haldiyoM kA rAstA, jauharI bAjAra, jayapura zrI kapUracanda jaina godhA kAleja zikSA ke prAcArya pada se nivartamAna zrI kapUracanda jI jaina khyAti prApta zikSA biMdU rahe haiN| ApakA janma 12 navambara 1927 ko huaa| ema. kAma kiyA aura kAleja zikSaka ke pada para kArya karanA prAraMbha kiyaa| Apa sva. zrI motIlAla jI godhA vakIla ke suputra haiN| godhA jI eka putra evaM eka putrI se suzobhita haiN| putra zrI subhASa jaina baiMka sarvisa meM haiM tathA putrI zrImatI vijayA jaina DAkTara haiM tathA amerikA meM raha rahI haiN| gadhA jI skAuTsa evaM gAiDsa koTA ke avaitanika sacitra rahe haiM tathA rAjasthAna jaina sabhA ke saMsthApaka sadasya tathA sarvaprathama maMtrI rahe huye haiN| godhoM ke cauka meM jo zrI Izvara lAla godhA kA maMdira hai vaha Apake pUrvajoM dvArA hI banAyA huA hai| godhA jI zAnta svabhAvI haiM tathA ApakI prAraMbha se hI sAmAjika gatividhiyoM meM vizeSa ruci rahI hai| patA : 580 rAstA* haldiyAna, jauharI bAjAra, jayapura /
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220/ jaina samAja kA vRhad itihAsa zrI kanhaiyAlAla seThI seThI gotrIya zrI kanhaiyAlAla jI kA janma 21 sitambara 1923 ko pacAra prAma meM huA / Apake pitAjI zrI gulAbacaMda jI seThI gAMva ke vyakti 2340 meM sApa maiTrika parIkSA pAsa kI aura zikSaka ke rUpa meM apanA jIvana prAraMbha kiyaa| isake pazcAt 12 varSa taka eka presa meM mainejara rahe aura phira san 1950 meM apanA reDImeTa vastroM kA svataMtra vyavasAya prAraMbha kiyA jisameM Apako AzAtIta saphalatA milii| vartamAna meM Apake 6 vyApArika saMsthAna evaM tIna phaikTriyAM haiN| mahArAja ApakA san 1947 meM zrImatI indraprabhA devI ke sAtha vivAha huA | jinase Apako tIna putra anilakumAra, kamala kumAra evaM mahendra kumAra ke pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| anilakumAra ne bI.kaoNma. kiyA hai| usakI patnI kA nAma sumana hai tathA do baccoM ke pitA haiN| kapalakumAra 32 varSIya yuvA haiN| patnI kA nAma sunItA hai tathA do putroM kI jananI haiN| Apake tIna choTe bhAI haiM jinake nAma ciraMjI lAla, bhAgacaMda evaM rAjendra kumAra hai| sabhI bhAI reDImeTa vastroM kA vyavasAya karate haiN| seThI jI sAmAjika kSetra meM bhI khyAti prApta zreSThI haiN| janatA kAlonI jaina samAja ke adhyakSa haiN| zrI mahAvIra maMtha akAdamI ke upAdhyakSa tathA atizaya kSetra padamapurA, di. jaina AcArya saMskRta mahAvidyAlaya, jaisI saMsthAoM ke variSTha sadasya haiN| ApakI ora se tijArA kSetra kI dharmazAlA meM eka kamare kA nirmANa karAyA gayA hai| Apa apane grAma pacAra kI grAma paMcAyata ke varSoM taka sarapaMca raha cuke haiN| patA - bI- 176, janatA kAlonI, AgarA roDa, jayapura / zrI kapUracanda kAlA kapUra ArTa prinTarsa ke saMsthApaka zrI kapUracanda kAlA presa jagat meM khyAti prApta vyakti haiN| ApakA janma 19 sitambara 39 ko huaa| Apake pitAzrI motIlAla jI evaM mAtAjI kAntAdevI donoM hI kA Apako AzIrvAda prApta hai 1 san 1961 maiM Apane rAja vizvavidyAlaya se bI kAma kiyA lekina isake pUrva hI Apane presa saMcAlana kA kArya prAraMbha kara diyA thaa| phAlguNa zuklA dvitIyA saMvat 2018 ko ApakA vivAha zrImatI kamalA devI jI ke sAtha saMpana huaa| Apako do putra evaM do putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta hai| bar3e putra rAjakumAra ne san 1985 meM bIkAma kara liyA hai| choTA putra arUNa kumAra par3ha rahA hai | Apake bar3e bhAI phUlacanda jI ne lAmiyA (sIkara) meM paMcakalyANaka pratiSThA kA Ayojana karavAyA thaa| kAlA jI presa jagat meM vizeSa sthAna rakhate haiN| rAjasthAna presa Anarsa esosiyezana jayapura kI kAryakAriNI sadasya haiN| mahAvIra zikSA samiti ke AjIvana sadasya haiN| kitanI hI jaina patra patrikAoM ke bhI AjIvana sadasya haiN| tIrtha yAtrA premI haiN| patA:- karpUra ArTa prinTarsa, maNihAroM kA rAstA, jypur|
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jaina samAja /221 zrI kapUracaMda pATanI jayapura kI bIsa se bhI adhika saMsthAoM se jur3e huye zrI kapUracaMda pATanI nagara ke khyAti prApta samAjasevI haiN| ApakA janma 8 janavarI,1927 ko sAMbharaleka meM huaa| Apake pitAjI sva, nAthUlAla jI apane kSetra ke prabhAvazAlI vyakti the| Apane jayapura meM paMDita cainasukhadAsajI nyAyatI ke saMrakSaNa meM rahakara ena.kAparala.ela.bI.evaM sAhiyarala kiyA tathA phira Taiksa eDavokeTa banakara kArya karane lge| ApakA kAryAlaya pATanI jaina eMDa kampanI ke nAma se pratiddha hai| jo vartamAna meM 210 vardhamAna,jauharI bAjAra meM sthita hai / ApakA vivAha san 1944 meM zrImatI manaphUladevI ke sAtha huaa| pATanI jI san 1955-57 taka jayapura nagara pariSada ke sadasya rahe / san 1975 meM mahAmaMtrI jayapura zahara jilA kAMgresa evaM san 1977 meM usake adhyakSa rahe / san 1984-85 meM kAMgresa zatAbdI samAroha ke saMyojaka rahe / isake atirikta kAMpresa (AI) ke aura bhI vibhinna padoM para rhe| sAmAjika kSetra meM bhI pATanI jI kI sevAyeM mahatvapUrNa rahIM / rAja. jaina sabhA ke 7 varSa taka maMtrI evaM tIna varSa taka usake adhyakSa rahe / di.jaina AcArya saMskRta mahAvidyAlaya ke san 1973 se hI Apa maMtrI pada para kArya kara rahe haiM / deza ke pramukha tIrtha di.jaina a.kSetra zrI mahAvIra jI ke pahile san 1979 se 8 taka maMtrI rahe tathA phira 1990 meM Apako punaH nirvAcita kiyA gayA / di. jaina mahAsamiti ke vartamAna meM Apa mahAmaMtrI haiN| jayapura Teksa salAhakAra saMgha ke mahAmaMtrI evaM adhyakSa rahakara apanI ullekhanIya sevAoM se bahucarcita rahe / Apa kitanI hI sarakArI kameTiyoM ke sadasya rahe jisameM bikrI kara saralIkaraNa samiti, rAja. bhUdAna evaM pAmadAna borDa,devasthAna salAhakAra borDa ke nAma ullekhanIya haiN| pATanI jI vinodapriya hai| jahAM bhI jAte haiM apanA sthAna banA lete haiM / sAmAjika sevA hI Apake jIvana kA aMga banA huA hai / Apase samAja ko bahuta AzAyeM haiN| patA:-17 jobanera bAga sTezana roDa, jayapura / zrI kapUracanda pApar3IvAla pAvana siddhakSetra sammedazikhara jI kI 31 bAra baMdanA karane vAle zrI kapUracanda pApar3IvAla kA janma saMvat 1964 ke phAlguna mAsa meM huaa| ApakI pAtA dhUrI bAI evaM pitA zrI gaNezIlAla jI the| ApakA vivAha san 1930 meM huA lekina Apako patnI sukha adhika samaya taka nahIM mila sakA aura san 1958 meM patnI kA svargavAsa ho gyaa| san 1925 meM Apane maiTrika kI parIkSA pAsa kI / ApakA hastalekha bahuta sundara hone ke kAraNa skUla meM Apako rAjya sarakAra kI ora se chAtravRtti prApta huI / Apane kyUriyoja kA saphalatA ke sAtha vyavasAya kiyA aura usameM saphalatA prApta kI / isake atirikta 25 varSoM taka Apa jayapura mahArAjA kI sevA meM rahe tathA vibhinna padoM para kArya kiyA /
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2221 jaina samAja kA vRhad itihAsa Apa di. jaina bar3A teraha paMdhI maMdira ke pramukha kAryakartA tathA kitane hI varSoM taka usake maMtrI rahe / Apake bar3e bhAI zrI kezara lAla jI pApaDIvAla ne isI maMdira meM AliyA banavAyA tathA terahapaMthI koThI sammedazikhara jI meM pharza kA nirmANa krvaayaa| zrI pApaDIvAla jI apane jamAne ke bahu carcita samAjasevI rahe haiM / vartamAna meM Apa nivRtti paraka jIvana yApana kara rahe Tue patA :- 4867 pApaDIvAla bhavana,kuMdIgaroM ke bhairU kA rAstA,jayapura zrI kamalakumAra kAsalIvAla jayapura ke zrI milApacanda jI kAsalIvAla ke suputra zrI kamalakumAra kAsalIvAla kA janma 30 aprela san1942 ko huA / inTara kAmarsa taka zikSA prApta karane ke pazcAt Apa javAharAta udyoga meM cale gye| mArca san 1965 ko ApakA vivAha suzrI premalatA se sampanna huA / zrImatI premalatA zrI munnIlAla jI baina cArTarDa akAunTenTa ko putrI hai| Apako eka putra lokeza kumAra tathA eka putrI priyA ke mAtA-pitA banane kA saubhAgya prApta hai| zrI kAsalIvAla tIrthayAtrA meM raci rakhate haiN| aba taka Apane sabhI tIrthoM kI baMdanA kara lI hai| patA : 362, mehamiyoM kI galI, gopAla jI kA rAstA, jypur| DA. kamaleza kumAra kAsalIvAla vaidya prabhudayAla jI kAsalIvAla bhiSagAcArya ke suputra DA. kamaleza kumAra netra roga ke variSTha cikitsaka haiM / ApakA janma 21 aprela 1946 ko huA / san 1963 meM bI. esasI. kiyaa| isake pAMca varSa pazcAt ema. bI. bI. esa. kiyA aura san 1972 meM ema. esa. karake cikitsA kSetra meM praveza kiyA / jayapura,savAI mAdhopura ke aspatAloM meM rahane ke pazcAt saiTelAiTa aspatAla ke adhIkSaka rahe / vartamAna meM bharatapura rAjakIya aspatAla meM variSTha netra roga vizeSajJa haiN| ApakA vivAha zrImatI DA. puSpA jaina se huaa| Apako do putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta hai| ApakI dharmapatnI DA. zrImatI puSpA jaina bhI ema.bI.bI.esa., ema.esa, hai tathA variSTha strI roga vizeSajJa haiM / Apane san 1965 meM ema.bI.bI.esa.evaM sana 1973 meM ema.esa.kiyA / vartamAna meM Apa rAjakIya aspatAla bharatapura kI adhIkSikA haiM / svabhAva se vinayazIla tathA parivAra kI sevA suzruSA karane meM Age rahatI haiM / jayapura ke prasiddha zrI rUpacaMda jI luhADiyA kI putrI haiN| DaoN. yudhA jaina dharmapatnI __ Apa donoM hI sevAbhAvI jIvana vyatIta karate haiM tathA rogiyoM kI sevA suzruSA meM vizeSa DaoN. kamaleza kAsalIvAla dhyAna dete haiN| patA- 1- 165 , govinda nagara pUrva, jayapura 2-e-28 janatA kAlonI ,jayapura / 3.1003
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jaina samAja /223 zrI kamalacaMda jI kAsalIvAla kamala eMDa kampanI ke saMsthApaka zrI kamalacaMda kAsalIvAla jI kI gaNanA jayapura ke viziSTa nAgarikoM meM kI jAtI hai / rAjya sevA evaM vakAlAta ke paitRka evaM pArivArika dhandhe ko chor3akara Apane ATomobAilsa evaM moTara udyoga kI ora kAryakSetra banAyA aura usameM abhUtapUrva saphalatA bhI prApta kii| ApakA janma 9 agasta san 1914 ko jayapura meM huaa| jaba ve 18 varSa ke huye to ApakA vivAha zrImatI ratanadevI ke sAtha saMpanna huaa| Apake pAMca putra evaM do putriyAM haiN| sabhI putra evaM putriyAM ucca zikSita haiM tathA ATomobAilsa meM apane pitA ke sAtha kAryarata haiN| ___ Apane apane jIvana meM kitane hI choTe bar3e udyogoM ko sthApanA hI nahIM ke balki unako susaMcAlita bhI kiyaa| aise udyogoM meM 1-kamala eNDa kampanI ema.AI.roDa,jayapura,2. kamala epaDa kampanI koca varksa,3. kamala poTara kampanI,4. kamala TreDiMga kampanI 5- kamala ATo inDasTrIja koTA,6- kamala ATo inDasTrIja koca varksa koTA,7- kamala surakharasaha-nidhi kamala kampanI prAiveTa li.ke nAma pramukha rUpa se liye jA sakate haiM / jayapura nagara meM san 1939 se 1972 taka siTI TrAMsaporTa sarvisa calAkara Apane isa kSetra meM eka kIrtimAna sthApita kiyaa| siTI TrAMsaporTa sarvisa ke liye Apako jayapura ke nAgarika Aja bhI yAda karate haiN| Apa rAjasthAna ATomobAilsa DIlarsa esosiyezana,rAjasthAna peTroliyama DIlarsa esosiyezana evaM jayapura klaba li. ke varSoM taka adhyakSa raha cuke haiM / vartamAna meM jayapura moTara phrencAila DIlarsa eso.,rAja.ATomobAilsa boDI bilDarsa eso.ke adhyakSa haiM tathA kitanI hI ATomobAilsa saMsthAoM evaM jayapura caimbara Apha kAmarsa eNDa inDasTrI ke sadasya haiN| ukta vyApArika saMsthAoM ke atirikta kAsalIvAla jI sanmati pustakAlaya jayapura ke adhyakSa ke sAtha usake vikAsa meM sarvAdhika yogadAna ApakA hI rahatA hai / mAsTara motIlAla jI saMghI ke Apa ananya bhakta haiM aura unakI smRti ko cirasthAyI banAne ke liye Apane sanmati pustakAlaya ko eka nayA jIvana pradAna kiyA hai| zrI kamalacaMda jI kAsalIvAla kI sAmAjika sevAyeM bhI prazaMsanIya hai| Apake udyogoM meM samAja ke kitane hI yuvaka / kAryarata haiN| Apa apane madhura vyavahAra ke liye prasiddha hai| jayapura kI sAhityika saMsthA zrI mahAvIra paMtha akAdamI ke Apa saMrakSaka haiM / ApakI dharmapatnI zrImatI ratanadevI jI bahuta zAMta evaM sarala prakRti vAlI mahilA haiM / dhArmika evaM sAmAjika kAryoM meM jitanA bhI sahayoga apekSita hotA hai use dene meM Apa ko prasatrahA hotI hai| zrI kaMvarIlAla kAlA sujAnagaDha (rAjasthAna) meM di.13 mArca san 1942 ko janme zrI kaMvarIlAla kAlA yuvA samAjasevI haiM / Apa zrI mohanalAla jI kAlA ke supautra evaM zrI sohanalAla jI kAlA ke suputra haiN| Apake pitA jI zrI sohana lAla jI kA mAtra 40 varSa kI Ayu meM hI svargavAsa ho gyaa| V
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224/ jaina samAja kA vRhad itihAsa lekina mAtAjI zrImatI rainAdevI kA ArzIvAda abhI prApta hai / Apa paMcama pratipAdhArI haiM tathA munirAjoM ko AhAra detI hai| Apake zuddha khAnapAna kA niyama hai| zrI kAlA jI ne kalakattA se san 1958 meM maiTrika pAsa kiyA aura 10 maI san 1959 ko zrImatI sumitrA devI suputrI zrI harakacaMda jI pAMDayA sajAnagaDha ke sAtha ApakA vivAha haa| jinase Apako tIna patra evaM eka patrI ke pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| Apake jyeSTha putra zrI jitendra bIkaoNma. haiM / 38 varSa ke yuvA haiN| unakI patnI kA nAma zazi jaina hai jo eka puDI nehA kI jananI hai| Apa kalakattA meM vyavasAya karate haiM / dUsarA putra manojakumAra ema.bI.e. meM ahamadAbAda meM adhyanarata hai tIsarA putra manojakumAra bI.kaoNma haiM tathA dehalI meM jaina roDaveja kA kArya dekhate haiN| Apako eka mAtra putrI belA ne bI.e. kiyA hai / usakA vivAha zrI sureza kumAra jI gaMgavAla suputra zrI jhUmaramala jI gaMgavAla gohATI se ho cukA hai| zrImatI belA eka putrI kI mAM hai| zrI kAlA jI kA dhArmika jIvana yApana kI ora vizeSa dhyAna rahatA hai / bhagavAna bAhubalI sahastrAbdI mahAmastakAbhiSeka ke avasara para rajata kalaza se bhagavAna bAhubalI kA abhiSeka karane kA saubhAgya prApta kiyaa| Apa sAmAjika sevA meM vizeSa agrasara rahate haiN| jayapura sTezana para sthita di. jaina maMdira bagarUvAlA ke TrasTI haiN| sujAnagaDha pariSada ke upAdhyakSa evaM jayapura greTara lAinsa klaba ke sadasya haiM / san 1974 meM sujAnagaDha se jayapura vyavasAya ke liye Aye aura yahIM ke ho gaye / Apake parivAra dvArA sujAnagar3ha meM eka Ayurvedika jaina auSadhAlaya kA saMcAlana kiyA jAtA hai jisakA mohanalAla mohana lAla mizrI lAla kAlA giTibela TrasTa ke nAma se TrasTa banAyA jA cukA hai| Apake pitAmaha zrI mohanalAla jI apane jamAne ke samAja ke pramukha vyaktiyoM meM apanA viziSTa sthAna rakhate the| ApakI acchI dhAka thii| ve sujAnagaDha nagarapAlikA ke sadasya tathA bIkAnera sTeTa asembalI ke sadasya rahe the| kAlAjI ke cAra choTe bhAI aura haiM jinake nAma motIlAla jI,javAharalAla jI,mANika lAla jI evaM ajIta lAla jo hai / pahale evaM cauthe mAI kalakattA meM vyavasAya karate haiN| dUsare bhAI jayapura evaM tIsare dehalI meM vyApAra karate haiN| parivAra jana zrI mizrIlAla jI kAlA sro mohanalAla bI zrI sohanalAla jI patA- vimala AzISa,DI 216/3 bhAskara mArga, banIpArka,jayapura
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jaina samAja /225 DA. (zrImatI) kusupa zAha digambara jaina mahAsabhA kI mahilA mAsika patrikA kI pradhAna saMpAdikA DA.(zrImatI) kusuma zAha ucca adhyayana prApta mahilA haiM / san 1961 meM bI.e.karane ke pazcAt ema.e(1972) bI.eDa.(1964) evaM pI.ecaDI.(1975) kI upAdhiyoM prApta karane 8 abhUtapUrva saphalatA prApta kI / Apa acchI lekhikA,vaktA evaM saMgItajJa haiM |jb bhaktAmara stotra evaM bAraha bhAvanAoM para saMgIta ke mAdhyama se nRtyAMjali prastuta karatI haiM to habAroM darzakoM ko vAhavAhI lUTa letI haiN| DA. (zrImatI) zAha ne jaba se jaina mahilAdarza kA saMpAdana prAraMbha kiyA hai usakI kAyA hI palaTa dI hai / sAmAjika gatividhiyoM meM khUba sakriya rahatI haiM aba taka madhura bhakti gIta, kusumAMjalI, nauda kahAM gaI gadya bhAga) darda kI sI parI (gIta saMkalana) prakAzita ho cukI haiN| Apake pati zrI jainendra kumAra zAha bhI ucca zikSita yuvaka hai tathA baiMka adhikArI haiN| Apa bhI udAra hRdaya evaM sarala svabhAvI haiN| eka putra evaM do putriyoM ke pitA hai / patA :- DI-51], jyoti mArga,bApU ngr,jypur| zrI komalacanda pATanI zrI digambara jaina bar3A mandira terahapaMthiyAna ke adhyakSa, zrI komalacanda pATanI kA janma 15 sitambara 1927 ko huaa| Apake pitA zrI mUlacanda jI pATanI (mAroTha vAlA) jayapura ke vyavasAyika samAja va jaina samAja ke pratiSThita vyakti the / Apane bI.kaoNma. taka zikSA prApta kI aura kAphI samaya taka kamala eNDa kampanI jayapura ke mukhya vyavasthApaka ke pada para kArya kiyaa| aba vartapAna meM Apa svatantra vyavasAya karate haiN| Apake tIna putra va do putriyA~ haiN| putra rAjeza, rAkeza aura pareza apane svatantra vyavasAya meM kAryarata haiM / do putriyA~ AbhA va zobhA bambaI va amerikA meM rahatI hai / dAmAda zrIabhinandana ajamerA'va azoka luhAr3iyA apane svatantra vyavasAya meM kAryarata zrI komalacanda pATanI kaI sAmAjika vyApArika zikSaNa saMsthAoM se jur3e hue haiN| rAjasthAna caimbara oNpha kAmarsa,jayapura caimbara oNpha kAmarsa, empalAyarsa esosiyezana oNpha rAjasthAna, mahAvIra inTaranezanala, roTarI klaba, padamAvatI jaina bAlikA vidyAlaya,mahAvIra hAI skUla Adi se jur3e hue haiN| Apa sAmAjika va vyavasAyika kAryoM meM pUrNa ruci rakhate haiM / pustakeM par3hane meM bhI Apa ruci rakhate haiN| patA :- komalacanda pATanI, 13, uniyArA bAga, motI DUMgarI rodd',jypur| phona :- nivAsa :46.554,47529 kAryAlaya : 70310, 626,14
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 / jaina samAja kA bRhad itihAsa zrI kailAzacanda caudharI ApakA janma 4 julAI san 1944 ko huA / inTaramIjiyaTa parIkSA pAsa karane ke pazcAt Apa sarrAphA vyavasAya meM cale gye| san 1963 ko ApakA vivAha zrImatI kusuma ke sAtha sampanna huaa| Apa donoM ko eka putra evaM eka putrI kI prApti huii| zrI kailAzacanda jI lAinsa klaba jayapura ke presIDenTa, mahAvIra klaba ke upAdhyakSa jaina saMskRta mahAvidyAlaya ke zatAbdI samAroha samiti ke sadasya raha cuke haiM evaM vartamAna meM mahAvIra iMTaranezanala evaM jayapura caimbara oNpha kAmarsa, bAla zikSA maMdira kI kAryakAriNI ke sadasya haiM eja keyara iMDiyA ke AjIvana sadasya mahAvIra di. jaina zikSA pariSad ke viziSTa sadasya evaM lAInsa DisTrika 323-I-1 ke upa prAMtapAla haiN| zrI caudharI sAmAjika kAryoM meM rUci rakhate haiM tathA sabhI Ara sakriya rahate haiM / patA : nivAsa : 796, caudharI bhavana, manihAroM kA rAstA, jayapura patA : pharma : mai. bhauMrIlAla kailAzacanda jvailarsa, 174, kizanapola bAjAra, jayapura / zrI kailAzacanda pATanI mArbala udyoga meM pratiSThA prApta zrI kailAzacanda jI pATanI jayapura jaina samAja ke sammAnanIya sadasya haiN| Apa rAja. mArbalsa eNDa minaralsa ke pArTanara evaM pATanI mArbalsa ke saMcAlaka haiN| svabhAva se atyadhika sarala evaM vinaya saMpanna hai| ApakA janma di32 akTUbara 1936 ko huaa| Apane rAja. vi. vidyAlaya se bI.esa-sI. kiyA aura phira apane vyavasAya meM laga gye| 24 varSa kI Ayu meM dinAMka 28-11-60 ko ApakA vivAha zrImatI premalatA jI ke sAtha huaa| Apa donoM do putra atula evaM anurAga evaM eka putrI mamatA se alaMkRta haiN| jyeSTha putra atulakumAra ema.kAma evaM kampanI sekreTarI korsa ke vidhArthI haiN| Apake pitAjI sva. zrI mUlacanda jI mAroTha vAle samAja meM prasiddhi prApta vyakti the / ApakI mAtAjI zrImatI campA devI kA svargavAsa agasta 84 meM huA thA / pATanI jI kI samAja sevA meM ruci rahatI hai tathA sAmAjika saMsthAoM ko Arthika sahayoga dete rahate haiN| jayapura caimbara oNpha kaoNmarsa kI kAryakAriNI sadasya haiN| rAjasthAna khanija udyoga evaM vyApAra ke koSAdhyakSa haiM torthayAtrAoM meM rUci rahatI hai| kitane hI tIrthoM kI yAtrA kara cuke haiN| patA:- esa. bI. 4 mahAvIra udyAna, javAharalAla neharU mArga, jayapura
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jaina samAja/227 paM. kailAzacanda zAstrI rAvakA rAMvakA gotrIya zrI paM. kailAzacanda jI zAstrI pUjya paM.caina sukhadAsa jI nyAyatIrtha ke choTe bhAI haiN| 30 agasta,1914 meM ApakA bhAdavA grAma meM janma huaa| Apake pUrvaja saMvat 1112 meM sAMgAnera aaye| vahAM se nareNA maMDhA-bhaiMsalAnA aura phira anta meM saMvat 1821 meM bhAdavA Akara basa gye| Apake pitAbI zrI lAla kI bhAvanA mitrAne meM kApase / Apane jayapura meM Akara jaina darzana zAstrI evaM maiTika kiyaa| kucha samaya taka relave Aphisa meM kAma kiyA aura san 1950 se rAjazrI pikcarsa jayapura meM mainejara evaM saikreTarI pada para kAryarata san 1933 meM 17 pharavarI ko ApakA zrImatI saroja ke sAtha vivAha huA / Apako sAta putra evaM eka putrI ke pitA hone kA gaurava prApta hai / sabase bar3e putra mahendra ne rAMcI vizvavidyAlaya se bI.I.kiyA tathA iMjIniyara pratiSThAnoM meM jayapura,pUnA,baMgalora meM kArya karane ke pazcAt vartamAna meM nyUyArka meM iMjIniyara hai / zrI mahendra kA bar3A putra saMjaya bhI ema.I. (USA) meM kAryarata hai| choTA putra ajaya bhI USA meM javAhArAta kA vyApAra kara rahA hai| DA.rAjendra dUsarA putra hai / udayapura vi. vidyAlaya se san 66 meM ema.esa-sI.karane ke pazcAt kRSi vijJAna meM san 1977 meM lovana vizvavidyAlaya belajiyama meM pI-eca r3I.kiyA / urmilA ke sAtha vivAha huaa| vaha bhI ema.e. hai / saja. sarakA meM kRSi anusaMdhAna adhikArI ke pada para kAryarata hai / Apake rAjIva evaM amita putra hai / rAjIva ne bI.I.kiyA hai| DA. nirmala daMta cikitsaka hai| vartamAna meM TaoNpa (nyUyArka sTeTa) meM apanA DenTala klInika calA rahe haiM / san 1978 meM zIlA ke sAtha vivAha huaa| patnI bhI bI.esa-sI.,bI.eDa. hai / zenila evaM nIrava do putroM se alaMkRta haiN| surendra USA meM javAharAta vyApAra meM kAryarata haiM / iMdirA patnI hai / eka putrI tathA eka putra hai| ___ ravi jaina - ema.kAma, ela.ela.bI, karane ke pazcAta san 1985 se nyUyArka meM eka phaikTarI meM kAryarata hai / san 1988 meM AzimA ke sAtha vivAha huaa| pramoda jaina- janma 30-7.59 kA hai / rAja. vi. vi.se ema. kAma. karane ke pazcAt saMyukta rAjya amerikA meM vUla vartha sTora ke vyavasyApaka haiM / sana 1985 meM saMgotA ke sAtha vivAha huA / manoja janma 25-7-65 kA hai / hAyara saikanDarI evaM kamyUTara meM DiplomA pAsa karane ke pazcAta san 1985 meM amerikA cale gaye tathA alabanI meM kampyUTara saMsthAna meM kAryarata hai| putrI latA- janma 25-19-52 haiM,bI.e. hai / san 1972 meM amerikA raha rahI haiM / usake pati anila jI kanADA meM iMjIniyariMga parIkSA pAsa haiM tathA nyUjarsI meM iMjIniyara pada para haiM / eka putra jaya evaM eka putrI sImA hai / isa prakAra zAstrI jI kA parApUrA parivAra samAja sevA meM bhI Apa ruci rakhate haiM / jayapura caimbarsa Apha kAmarsa eNDa inDasTrIja ke sadasya haiM / di. jaina saMskRta kAleja kI mahAsamiti ke sadasya haiN|
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228/ jaina samAja kA bRhad itihAsa zrImatI saroja zrI mahendra rAMyakA patA- DI- 58 jyoti mArga, bApU nagara, jayapura- 4 zrI kailAzacandra seThI pitA zrI pyArelAla jI seThI, janma tithi- 12 akTUbara, 1945, zikSA - bI.kAma, ela.ela.bI. parivAra jana mArgadarzaka vyavasAya- sahAyaka rajisTAra suprImakorTa, dehlii| vivAha- 10 maI 1966 patnI kA nAma zrImatI urmIlA devI suputrI vaidya prabhudayAla jI kAsalIvAla, jypur| I parivAra putrI -1 reNu vI.e., ela. ela. bI. inakA vivAha ho cukA hai| zrI rAjendra gara jI mahArAja zrI nirmala yaMtrakA zrI kailAzacandra seThI va zrImatI urmIlA devI putra-1 nIvana, iMjIniyara phAinala meM adhyayanarata / vartamAna meM amerikA meM ucca adhyayana ke liye gayA huA hai| ruci - jaruratamaMda logoM kI kAnUnI sahAyatA evaM samAja sudhAra ke kAryoM meM ruci / Apake pitAjI zrI pyArelAla jI jayapura jaina samAja ke sAmAjika kAryoM meM pUrNa ruci lete the / patA : sI- 3/24 yamunA vihAra, dehalI-110053
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jaina samAja /229 zrI gaNapatarAya sarAvagI (pAMDyA) zrI gaNapatarAya jI sarAvagI rAya sAhaba zrI cAMdamala jI pAMDyA ke jyeSTha putra hai / ApakA janma 31 julAI,san 1939 ko huA thA / maiTrika parIkSA pAsa karake Apane vyApAra jagata meM praveza kiyaa| ApakA vivAha lADanUM nivAsI zrImAna dIpacaMnda jI pahAr3iyA kI suputrI navaraladevI ke sAtha saMpanna huA | zrI gaNapatarAya jI apane pitA ke samAna guNavAna evaM kuzala sAmAjika kAryakatAoM meM gine jAte haiM / muniyoM ke paramabhakta haiM tathA sabhI dhArmika evaM sAmAjika kAryoM meM utsAha se bhAga lete haiM / Apa videza yAtrA kara cuke haiN| Apake eka putra evaM do putriyAM haiM / putra zrI narendrakumAra hai jo bI kAma. hai| unakI patnI kA nAma zazikAntA hai| unake do putra hai| putriyoM ke nAma belA aura anitA hai| sabhI kA vivAha ho cukA hai| zrI ratanalAla jI Apake choTe pAI haiN| inakA vivAha lADanUM nivAsI zrI nathamala jI seThI kI suputrI zrImatI saritA ke sAtha saMpanna huaa| Apane jayapura iMjIniyariMga kaoNleja se posTa grejyuezana prathama zreNI meM uttIrNa kiyA hai |shrii bhAgacanda jI Apake dUsare laghu bhrAtA hai / gaNyapatarAya jI ke pAMca bahine haiM jina sabakA samAja ke pratiSThita gharAnoM meM vivAha ho cukA hai| patA: sI-106 sAvitrI patha, bApU nagara,jayapura zrI gulAbacanda kAsalIvAla (gullojI) ApakA janma 16 pharavarI,1917 ko jauharI parivAra meM sva.zrI maNirAma jI kAsalIvAla Agare vAle ke yahAM jayapura meM huaa| ApakI mAM kA nAma sva.zrImatI umasvadevI hai / Apane hArAja jayapura ke mahArAjA skUla se maiTrika taka kI zikSA prApta karane ke pazcAt pharma jaima pailesa jabAharAta va purAtatva tasvIroM va kAlIna kA saMkalana niryAta va vikraya kA kArya kiyaa| Apako madhyakAlIna kalAtmaka vastuoM kA vizeSa jJAna hai sAtha-sAtha pustakoM kA saMgraha bhI hai / ApakA vivAha gaMgAbAI pATanI se 7 maI,1937 meM kizanagar3ha (madanagaMja) meM huaa| Apake pAMca putra RSabha, azoka,ajita.anila va alaya tathA tIna putriyAM nirmalA, brajabAlA va giribAlA hai| sabhI vivAhita haiN| janavarI 1981 meM kAra durghaTanA meM sira meM coTa Ane ke kAraNa vigata 10 varSa se asvastha vala rahe haiN| patA: maNi mahala,TholiyA sarkila pAMca bttii,jypur| DA. paM. gulAbacanda chAbar3A jainadarzanAcArya zrI digambara jaina AcArya saMskRta mahAvidyAlaya ke san 1969 se 1981 taka prAcArya pada para rahe DA. gulAbacanda jI jaina darzanAcArya kA jayapura ke vidvata samAja meM viziSTa sthAna hai / apane AcAryatva kAla meM Apa rAjasthAna vizvavidyAlaya ke darzana vibhAga ke pAMca varSa taka kanvInara rahe / rAjasthAna jaina sAhitya pariSada parIkSAlaya borDa ke varSoM taka maMtrI rhe| DA. gulAbacanda jI ne saMskRta evaM hindI donoM bhASAoM meM racanAyeM nibaddha kI haiN| bAhubali niSkramaNama, pohA dukhasya kAraNam satyameva jayate nAnRtama, kIcakra varNana, Adi
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230/ jaina samAja kA vRhad itihAsa racanAoM ke atirikta sugandha dazamI maMDala vidhAna,labdhi vidhAna,karmanirbharamaMDala vidhAna Adi kI bhI racanA kara cuke haiN| vidhi vidhAna karAne meM Apa vizeSa dakSa haiM / vedI pratiSThA. siddha cakra vidhAna, nandIzvara vidhAna, aDhAI dvIpa vidhAna,tIna loka vidhAna jaise vidhAna karA cuke haiN| apH| ) navamka: 1:"2: meM huA bhavanakArya parIya pAsa kI aura san 1939 meM raviSeNAcArya kA padmapurANa eka adhyayana para pI-eca.DI. prApta kii| san 1947 meM ApakA vivAha zrImatI munnIdevI ke sAtha saMpanna huaa| mutrIdevI jI bhiSagAcArya hai aura vartamAna meM ajamera rAjakIya Ayurvedika aspatAla meM vaidyA haiM / Apako eka putra evaM do putriyoM ke mAtA pitA banane kA saubhAgya prApta ho cukA hai / donoM putriyAM AyurvedAcArya hai tathA ve bhI rAjakIya Ayurvedika aspatAloM meM kAryarata haiN| patA- 580 godhA bhavana, godhoM kA cauka, haldiyoM kA rAstA,jayapura zrI gulAbacanda pAMDyA sAmAjika sevA meM saMlagna zrI gulAbacanda jo pAMDyA 60 ko pAra karane vAle haiM / Apa ke pitAjI zrI phUlacanda jI pAMDyA khorA vAle kA svargavAsa sana 1969 meM ho gyaa| Apa kI mAtA jI parama mani bhakta thI / muniyoM ko AhAra diyA karatI thii| unakA svargavAsa karIba 80 varSa kI Ayu meM huaa| __pAMDyA jI ne prArambhika zikSA samApti ke sAtha hI jayapura meM sarvaprathama 1952 meM Una kI dukAna caur3e rAstA meM prArambha kI jo Aja bhI maisarsa vardhamAna ke nAma se kana hojarI kA pratiSThAna calA rahe haiN| san 1953 meM Apa zrImatI premadevI ke sAtha vivAha sUtra meM baMdha gaye / isake pazcAt Apa donoM ko tIna putra va cAra putriyoM ke mAtA-pitA banane kA saubhAgya milA hai| Ae ke donoM putra zrI vijaya kumAra va rAjendra kumAra grejueTa haiM tathA donoM kA vivAha ho cukA hai / jo kaTalA purohita jI meM sUta kA vyavasAya kara rahe haiN| tIsarA putra zrI rAkeza bI.kAma.kara Una ke vyavasAya meM saMlagna hai tInoM putriyAM anitA, sunitA evaM lalitA kA vivAha ho cukA hai / lalitA devI saMgIta evaM nRtya meM nipuNa hai / mahilA jAmati saMgha kI sAMskRtika maMtrI raha cukI haiN| ___ pAMDyA jI sAmAjika sevA meM ruci ke kAraNa hI vibhinna saMsthAoM meM sevA kara rahe haiN| khAsa taura se di. jaina. atizaya kSetra bainAr3a ke caumukhI vikAsa meM sana 1968 se pUrNa yogadAna de rahe haiM / vartamAna meM isa kSetra ke mahAmaMtrI haiM aura pAzrvanAtha sevA samiti cAdapola zamazAna ke maMtrI haiM tathA zrI di.jaina muni saMghaprabandha samini pAzrvanAtha zvana ke saMyukta maMtrI haiN| ApakI dharmapatnI zrImatI premadevI bhI dhArmika kAryoM meM ruci rakhatI haiM inakA zuddha khAnapAna kA niyama hai / muniyoM ko AhAra dene meM tatpara rahatI haiM vigata 10 varSoM se rAtri meM jala kA bhI tyAga kiyA huA hai| patA- 761 pAMDyA bhavana,maNihAroM kA rAstA,jayapura phona.66334
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jaina samAja /231 zrI gopIcaMda ajamerA eDavokeTa gae ke jo 4: 10. janme zrI gopIcaMda ajamerA vigata pAMca dazakoM se sAmAjika kSetra meM khyAti prApta vyakti haiM | Apake pitAjI muMzI lAdUrAma jI ajamerA muMzI phAjila the / unakA janma sthAna rAmagar3ha tahasIla kA sAIparAyA ma thaa| unhoM grAma meM skala bilDiMga banavAkara usakA saMcAlana kiyaa| zrI gopI canda jI ne usameM tIna kamare aura banavAkara use miDila skUla meM parivartita karake rAjya sarakAra ko sauMpa diyaa| __ ajamerA jI ne san 1926 meM mahArAjA kAleja se inTara kiyA aura vakAlata prArambha ko / ApakA san 1928 meM zrImatI maganA devI ke sAtha vivAha huA / vartamAna meM zrImatI mAganA devI kI Ayu 78 varSa kI hai| Apa donoM pAMca putroM evaM do putriyoM se alaMkRta haiM / eka putra kailAzacanda kA san 1966 meM eka durghaTanA meM dehAnta ho gayA / DA.rameza ema.esa.sI,emaI,pI-eca r3I. hai tathA san 1963 se amerikA meM raha rahe haiN| zrI harizcandra selsa Teksa enDa inkama Teksa ke vakIla haiN| tIsare putra zrI padamacaMda bI.esa-sI.kRSi ela.ela.bI. haiM tathA sTeTa baiMka Apha bIkAnera eMDa jayapura meM kAryarata haiN| zrI zivaratana vartamAna meM amerikA meM kampyUTara meM bI.esa.sI. nArthakarolinA vivi.se kiyA / usakA vivAha 30 jUna 1991 meM jaina paddhati se rAjarAnI ke sAtha huA hai jo svayaM bI.esa.sI. haiM |aapkii do putriyA~ haiM zrImatI zAMti bAI evaM zrImatI kamalAbAI / donoM kA vivAha ho gayA hai| ajamerA jI san 1945 se 50 taka jayapura rAjya vidhAna sabhA ke sadasya rahe / usa samaya Apane apanA makAna DiseMsarI ke liye dAna svarUpa diyA jo vartamAna meM acchI DispeMsarI mAnI jAtI hai / Apa sAmAjika saMsthAoM kI gatividhiyoM meM barAbara bhAga lete rahate haiN| mahAvIra kanyA vidyAlaya ke pahale sekreTrI evaM vartamAna meM sadasya haiM / di. jaina saMskRta mahAvidyAlaya evaM di. jaina auSadhAlaya ko kAryakAriNI ke sadasya raha cuke haiN| buMdelakhaMDa ko chor3akara sabhI tIyoM kI vaMdanA kara cuke haiN| ajamerA jI jayapura ke jAne mAne samAja sevI evaM eDavokeTa haiN| patA : caukar3I ghATa daravAjA, motIsiMha bhomiyoM kA rAstA, jayapura-3 zrI gopIcanda pATanI kirANA vyavasAya meM saMlagna zrI gopIcanda pATanI kA janma saMvat 1977 pauSa sudI 10 ko huA / miDila kakSA taka zikSA prApta kI aura saMvat 1991 meM hI phira vivAha sUtra meM zrImatI sUrajadevI ke sAtha baMdha gaye / Apa donoM ko tIna putra siddhAnta kumAra, suzIla kumAra evaM pradIpakumAra tathA cAra putriyA~ kamaleza, vArA, guNamAlA evaM anitA ke mAtA pitA banane kA saubhAgya prApta hai| zrI suzIla kumAra evaM pradIpa kumAre donoM hI bI.e., ela. ela. bI. haiM tathA sabhI jayapura meM vyavasAya karate haiM / ApakI eka putrI tArA ema.e.pIecar3I. sAhityaratla haiN| zrI pATanI jI rAmagaMja maMDI paMcakalyANaka pratiSThA meM IzAna indra tathA jayapura paMcakalyANaka pratiSThA (mahAvIra hAIskUla) meM santakumAra indra ke pada se suzobhita huye| rAmagaMja maMDI ke zAMtinAtha svAmI ke maMdira meM candraprabhu caityAlaya banavAkara AdinAtha evaM zAMtinAtha kI pratimAyeM virAjapAna kI / tIna bAra tIrtha vaMdanA kara cuke haiM / muniyoM ko AhAra dene meM Age rahate haiN| zuddha khAnapAna kA niyama hai| patA : ekAna naM.2543 vo vAloM kA rAstA, jypur|
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232/ jaina samAja kA vRhad itihAsa DA. gopIcanda pATanI DA. gopIcanda pATanI zikSA evaM sAmAjika kSetra donoM meM samAna khyAti prApta vidvAna hai| ApakA janma 4 agasta 1919 ko huaa| Apake pitAzrI maganalAla jI evaM mAtazrI pAnAdevI donoM kA hI svargavAsa ho cukA hai| ApakA vivAha 26 janavarI 1936 ko zrImatI suzIlA devI ke sAtha saMpanna huaa| Apa donoM ko pAMca putra evaM eka putrI ke mAtA-pitA banane kA saubhAgya prApta hai / ApakA jyeSTha putra zrI vijayakumAra siMcAI vibhAga meM abhiyaMtA hai,dUsare putra surendra kumAra variSTha bhUgarbha vaijJAnika hai,narendrakumAra rArA vidyuta maMDala meM sahAyaka iMjIniyara hai / devendrakumAra evaM rAjendra kumAra vyavasAya kSetra meM kAryarata haiN| ApakI eka mAtra putrI uSA kA vivAha ho cukA hai| pATanI sAhaba kI sAmAjika evaM dhArmika kSetra meM samAna ruci hai| munibhakta haiM / sAdhuoM ko AhAra Adi dene meM ruci lete haiN| pratidina dAna karane kA nibhA ra gati ko pojana nahI zrImatI suzIlA devI dharmapalI DA.pATanI prasiddha gaNitajJa zikSAvid mAne jAte haiM / vidyArthI jIvana meM sabhI parIkSAyeM DaoN. gopIcanda pATanI prathama zreNI meM uttIrNa kI tathA bI.esa.sI.evaM ema.esa.sI.meM prathama sthAna prApta kara rajata padaka evaM svarNa padaka prApta kiyaa| Apa bailesTiksa (zAstra vijJAna) meM bhArata varSa meM DAkTareTa prApta karane vAle prathama gaNita zAstrI hai / san 1942-43 meM Apane navalagar3ha kAleja meM adhyApana kA kArya prAraMbha kiyA aura anta meM prophesara evaM adhyakSa gaNita vibhAga rAja.vi.vidyAlaya ke pada se sevAnivRtta huye| apane sevAkAla meM kitane hI ucca padoM para kArya kiyA / vizvavidyAlaya meM cayana samiti,parIkSA samiti evaM sIneTa Adi ke sadasya rahe / aba taka ApakI gaNita se saMbaMdhita 8 pustakeM prakAzita ho cukI haiM tathA 100 se adhika zodha-patra prakAzita ho cuke haiM / san 1971 meM Apako adhyayana evaM bhASaNa dene ke liye rUsa jAne kA avasara milaa| aba taka gaNita zAstra ke 15 zivira Ayojita kiye| ApakA gaNita zAstra kI kitanI hI saMsthAoM se gaharA saMbaMdha rahA / ApakA sAmAjika jIvana bhI utanA hI svarNima hai jitanA vizvavidyAlaya kA jIvana rahA hai| zrI mahAvIra di.jaina zikSA pariSad ke pUrva maMtrI evaM adhyakSa rahe tathA vartamAna meM kArya samiti ke sadasya haiM / sanmati pustakAlaya kI kAryakAriNI sadasya, jaina samAja bApU nagara ke pUrva adhyakSa evaM vartamAna meM kArya samiti ke sadasya di.jaina a. kSetra zrI mahAvIrajI ke pUrva upAdhyakSa evaM vartamAna meM kArya samiti ke sadasya haiM 1 hiMsA inTaranezanala mahAsamiti ke pUrva saMyojaka jaina vidyA saMsthAna,jaina vidyA ke saMpAdaka,saMrakSaka di. jaina maMdira jI bIsa paMthI koThI zikhara jI Adi 30 se bhI adhika saMsthAoM se Apa jur3e huye haiN| ApakA jIvana pUrNa gatizIla rahA hai aura apanI sevAyeM Aja bhI usI prakAra de rahe haiN| samAja ko Apase bahuta AzAyeM vie patA : esa.bI.10, javAharalAla neharU mArga,bApU nagara,jayapura /
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jaina samAja /233 zrI gopIcanda polyAkA pAMDyA polyAkA baiMka se prasiddha zrI gopIcanda polyAkA kA janma 20 sitambara 1929 ko huaa| Apake pitAzrI nAthUlAla jI polyAkAsvAdhyAyazIla vyakti haiM / Apane ema.e.sAhityaratna kiyA / Apane mahAlekhAkAra (lekhA parIkSA)rAjasthAna ke kAryAlaya meM ADiTara, anubhAga adhikArI evaM sahAyaka lekhAparIkSA adhikArI ke pada para kArya kiyaa| ApakA san 1947 meM svargIya IsaralAlajI dIvAna kI suputrI kamalAdevI ke sAtha vivAha huA / Apake do putra haiM jinameM jyeSTha putra DA.subhASa pAMDyA ne pazucikitsA meM ema.bI.esa.sI.va pI-ecar3I.(sarjIkala)kiyA va nezanala inzorensa kampanI meM sahAyaka kSetrIya prabandhaka hai| choTe putra zrI sureza canda baiMka sarvisa meM adhikArI haiN| do putriyAM sulekhA evaM sunitA donoM kA vivAha ho cukA hai| zrI polyAkA jo bahuta hI sarala pariNApI evaM milanasAra hai / kendrIya sevA se nivartamAna hone ke pazcAt ve sAmAjika evaM dhArmika jIvana bitA rahe haiM / sabhI tIrthoM kI vaMdanA kara cuke haiN| patA : bI-18 seThI kAlonI,AgarA rodd,jypur| zrI gopIcaMda luhADiyA zrI gopIcanda luhADiyA jayapura nagara ke prasiddha luhADiyA parivAra ke sadasya haiM jo apanI sUjhabUjha ,samAja sevA evaM vyApArika dakSatA ke liye prasiddha hai / unakA janma 11 akTUbara 1930 ko huaa| unake pitAjI zrI bodIlAla jI kA san 1949 meM ho svargavAsa ho gayA |aapko 85 varSIya mAtAjI kA AzIrvAda abhI taka prApta hai| 24 navambara 1944 ko Apa zrImatI lalitA devI ke sAtha vivAha sUtra meM baMdha gaye / Apako 4 putra-nirmala kumAra,rameza kumAra arUNa kumAra evaM vipina kumAra evaM tIna putriyAM madhu, maMju evaM mInAlI ke mAtA-pitA banane kA saubhAgya prApta ho cukA hai| zrI luhADiyA jI jayapura caimbara Apha kAmarsa eMDa inDasTrIja ke lagAtAra 15 varSa taka kAryakAriNI sadasya rahe tathA jayapura klAtha marera esosiyezana ke 10 varSa taka adhyakSa rahe / rAjasthAna jaina sabhA jayapura ke koSAdhyakSa evaM zrI di.jaina auSadhAlaya tathA di.jaina mahAvIra bAlikA vidyAlaya kI kAryakAriNI ke sadasya haiN| Apa dvArA jobanera ke di.jaina maMdira jayapura kI navanirmita vedI meM mUrti virAjamAna kI gayI hai / luhADiyA jI prasiddha samAjasevI sva. zrI surajJAnI caMda jI nyAyatIrtha ke choTe bhAI haiM / cupacApa kAma karane meM vizvAsa rakhate hai tathA sabhI sAmAjika kAryoM meM pUrNa sahayoga dete rahate haiN| . patA: 2172 khejaDe kA rAstA,cAMdapola bAjAra,jayapura /
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 / jaina samAja kA vRhad itihAsa zrI cAMdamala kAlA jyotiSa zAstra vizeSataH aMka zAstra ke pramukha paMDita zrI cAMdamala kAlA kI aba taka kitanI hI bhaviSyavANiyAM sahI nikalI haiM tathA pichale 25-30 varSoM se ve isI kArya meM lage huye haiN| unakA janma 4 disambara san 1908 ko pacAra grAma meM huaa| baMbaI jaina parIkSAlaya se prathamA, madhyamA pAsa kI aura prAraMbha meM khAdI ke vikretA ke rUpa meM apanA jIvana prAraMbha kiyA / unakA zrImatI kezaradevI se vivAha huA lekina eka putra evaM do putriyoM ko janma dene ke pazcAt unakA vAnaM sukhavIrtha ke ziSya haiM tathA apanI yuvAvasthA meM khaNDelavAla jaina mahAsabhA ke sakriya kAryakartA rahe haiN| unakA jIvana saMgharSa pUrNa rahA hai| kAlA jI 82 varSa kI Ayu pAra karane ke pazcAt bhI pUrNa sakriya haiM tathA Aja bhI unakI jyotiSa vidyA se kAphI vyakti prabhAvita haiN| patA:- paM. zivadIna jI kA rAstA, jaina mandira ke pAsa, jayapura / zrI caMdAlAla ToMgyA ToMgyA parivAra meM 2 akTUbara 1915 ko janmeM zrI caMdAlAlajI ToMgyA nagara ke sAmAjika evaM dhArmika kSetra meM viziSTa pahicAna rakhate haiN| Apake pitAjI zrI ciraMjIlAla ToMgyA to Apako bAlya avasthA meM hI chor3akara svargavAsI bana gaye the| ApakI mAtA hIrAdevI bhI karIba 50 varSa pahile svargavAsI bana gaI thii| ApakA vivAha zrI jJAnacaMda sonI kI suputrI kamalA devI ke sAtha saMpanna huA / Apa donoM pati patnI ko cAra putra evaM tIna putriyoM ke mAtA-pitA banane kA saubhAgya mila cukA hai| cAra putroM meM zrI vijayakumAra pichale 10 varSoM se nyUyArka meM kvinsa AilaiNDa meM rahate haiN| zrI jaina ke anusAra nyUyArka sTeTa meM karIba aDhAI hajAra parivAra ke 5 hajAra jaina rahate haiN| vahAM mahAvIra jayantI Adi sabhI parva manAye jAte haiN| jayapura ke hI karIba 400 vyakti vahAM rahate haiN| dUsare putra zrI rAjakumAra (38 varSa) anilakumAra (34 varSa) sunIla kumAra (31 varSa) sabhI javAharAta vyavasAya meM lage huye haiN| ApakI tInoM putriyAM ratanadevI, kumuda evaM rAjakumArI sabhI kA vivAha jayapura ke saMpanna parivAroM meM ho cukA hai| zrI vijaya kumAra gyA jayapura meM caubIsa mahArAja kA maMdira Apake pUrvaja lAlA amIcaMda ToMgyA dvArA banavAyA gayA thaa| zrI candAlAla jI ToMgyA sarala evaM zAMta svabhAvI haiN| pUjApATha meM ruci lete haiN| saMgIta meM rasa lete haiN| saMgIta pArTiyoM meM jAte haiN| Apane binA kisI kI madada ke svayaM ne hI javAharAta jaise viSaya meM adbhuta parIzvaNa jJAna prApta kiyA tathA pArasa patthara ko chor3akara aba taka vibhinna prakAra ke nabbe pattharoM kA nirIkSaNa kara cuke haiN| jayapura ke jauhariyoM ko jisa kisI patthara
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jaina samAja / 235 ke bAre meM samajha meM nahIM AtA usakI jAnakArI prApta karane ke liye Apake pAsa Ate haiN| isake atirikta jo bhI baccA baccI Apake pAsa javAharAta kA kArya sIkhane Ate haiM unako Apa dhyAna se sikhAte haiN| svayaM Apake sikhAye huye ziSya khyAti prApta jauharI bana gaye haiN| Apa javAharAta jJAna ke sAtha unheM saccA dhArmika evaM karmaTha jJAna bhI dete haiN| patA : TagyA bhavana, haldiyoM kA rAstA, jauharI bAjAra, jayapura DA. cAMdamala jaina 1932 meM jayapura meM janmeM DaoN. cAndamala jaina vartamAna meM koTA khulA vizvavidyAlaya meM bariSTha nidezaka ke pada ko suzobhita kara rahe haiM / ApakA jIvana pUrNa saMgharSamaya rhaa| san 1953 maiM rAjanIti zAstra ke prAdhyApaka ke rUpa meM ucca zikSA ke kSetra meM praveza kiyaa| san 1957-58 meM ApakA Araeesa meM bhI cayana huA kintu Apane zikSA jagat meM hI rahane kA nizcaya kiyA / isake pazcAt udayapura vizvavidyAlaya meM rAjanIti vibhAga meM prAdhyApaka, sahaAcArya rahe / san 1980 meM ApakA vizvavidyAlaya ke patrAcAra mahAvidyAlaya ke adhiSThAtA pada para cayana huA / kucha varSa pazcAt indirA gAMdhI rASTrIya mukta vizva vidyAlaya meM kSetrIya nidezaka pada para cale gye| DaoN. jaina ne dUrastha zikSA ke kSetra meM vizeSa rUpa se yogadAna diyA hai| isa zikSA ke sambaMdha meM Apane bhArata aura vizva ke aneka ucca zikSA kI saMsthAoM ke seminAra, sammelanA meM bhAga bhI liyA tathA bhASaNa bhI diye| bhArata meM AkAzavANI va dUradarzana para Apa aneka kAryakramoM meM bhI bhAga lete rahe haiN| ucca zikSA ke dUrastha zikSA ke kSetra meM Apa agraNI haiN| ApakI dasa pustakeM tathA aneka zodha-patra prakAzita ho cuke haiN| DaoN. cAMdamala jaina ke tIna putra haiN| unameM variSTha putra golDa maiDala prApta DA. rAjIva jaina udayapura meM vANijya ke prAdhyApaka haiN| madhyama zrI saMjIva jaina ema.esa.sI., ema.bI.e. jaima DavailapameNTa kAraporezana meM ucca adhikArI pada para kAryarata haiM tathA kaniSTha putra rajanIza jaina bhArata sarakAra ke eka upakrama meM kArya kara rahe haiN| donoM putriyoM kA saMbhrAta parivAroM meM vivAha ho cukA hai| DaoN. jaina soviyata rUsa, AsTreliyA, nyUjIlaiNDa, siMgApura va yUropIya dezoM kI videza yAtrA kara cuke haiN| sthAyI patA : 394 luhADiyA bhavana, maNihAroM kA rAstA, jayapura tathA 168 azoka nagara, udayapura hai / zrI ciraMjIlAla baja zrI ciraMjIlAla jI baja jayapura jaina samAja ke pratiSThita samAjasevI mAne jAte haiN| ApakA janma zrAvaNa zuklA 6 saMvat 1971 ko huA / inTara taka zikSA prApta karake kendrIya sevA meM cale gaye aura vahAM se san 1974 meM riTAyaramenTa hone ke pazcAt dhArmika kAryoM meM, tIrtho kI yAtrAoM meM muniyoM ko sevA meM tathA sAmAjika samArohoM meM bhAga lene meM apane Apako samarpita kara rakhA hai|
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236/ jaina samAja kA vRhada itihAsa san 1937 meM ApakA vivAha zrImatI nanhI devI se huA thA | vivAha ke 13-14 varSa pazcAt hI unakA nidhana ho gyaa| ve apane pIche do putra evaM tIna putriyoM ko chor3a gaI / dhArmika pravRtti ke kAraNa Apane cUlagirI kSetra ke nirmANa kArya,sar3aka,pharza, Adi meM pUrNa sahayoga diyA hai| Apa usake upAdhyakSa haiN| Apake bar3e putra zrI kamalacanda kA janma 16 sitambara san 1942 ko huA | Apane bI kaoNma. taka zikSA prApta kI / san 1961 meM ApakA vivAha zrImatI zakuntalA se ho gyaa| Apa do putra evaM eka putrI se suzobhita haiM / Apa jayapura meM hI jabAharAta kA vyavasAya karate haiM / svabhAva se vinamra tathA apane pitAjI kI taraha muniyoM ke parama bhakta haiM / dvitIya putra kA nApa cintAmaNi hai jo vAstava meM cintAmaNi ratna hI haiN| san 1971 meM ApakA vivAha zrImatI AzA devI ke sAtha huaa| Apako eka putra evaM eka putrI ke pitA banane kA saubhAgya prApta hai| cintAmaNi jI ratna vyavasAya meM bahuta UMcAiyoM ko roM ko pAra kara cake hai / bambaI meM vyavasAya karate haiM tacyA vyavasAya nimitta videza yAtrA karate rahate haiN| vicAroM se atyadhika dhArmika pravRtti ke haiN| sabhI sAmAjika saMsthAoM ko sahayoga dete rahate hai / jaina itihAsa prakAzana saMsthAna jayapura ke parama saMrakSaka haiM / muni bhakta haiM / jayapura meM AcArya bimalasAgara jI mahArAja kA cAturmAsa karAne meM Apane sabase adhika sahayoga diyA / Apa AcArya zrI ke parama bhakta hai / ApakA pUrA parivAra munisaMghoM ke prativarSa darzana karatA hai / 'sone kA pIMjarA' pustaka kA prakAzana karA cuke haiN| parivAra jana TR zrI ciMtAmaNI maja prImatI AzA devI dharmapatnI zrI ciMtAmaNI aja zrI kamala kumAra baja zrImatI zakunsalA dharmapatnI zrI kamala kumAra baja patA: una 42 javAhara ngr,jypur|
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jaina samAja / 237 zrI jayakumAra jaina chAbar3A jayapura nagara ke sAmAjika jIvana meM zrI jayakumAra jI chAbar3A kA nAma vizeSataH ullekhanIya hai / ApakA janma 21 julAI, 1921 ko huaa| Apake pitAjI zrI lachamanalAla jo apane jamAne ke jAne mAne vyakti the| jAgIradAra the| ApakI mAtAjI kA nAma zrImatI geMdIbAI thaa| bI.e. pAsa karane ke pazcAt san 1942 meM Apane rAjakIya sevA meM praveza kiyA tathA tahasIladAra, vikAsa adhikArI, upakhaMDa jilAdhikArI, vibhAgIya jAMca adhikArI, upavikAsa Ayukta, upanidezaka khAdI grAmo kamIzana rAja, jayapura jaise ucca padoM para rahane ke pazcAta san 1976 meM sasammAna sevAnivRtta huye / upakhaMDa jilAdhikArI hiNDona rahate huye Apane di. jaina a. kSetra zrI mahAvIra jI ke vArSika mele meM do bAra bhagavAna mahAvIra kI rathayAtrA meM nAjima (esaDIema) hone ke kAraNa sArathI banane kA saubhAgya prApta kiyA thaa| sevA kAla meM hI Apane ela. ela. bI. kiyA hai| sAmAjika kSetra meM Apa 21 se bhI adhika saMsthAoM se jur3e huye haiM aura unake vikAsa meM anavarata kArya karate rahate haiN| rAjasthAna mAmodaya saMsthAna sAMgAnera evaM bAla zikSA maMdira jayapura ke saciva raha cuke haiN| mahAvIra klaba jayapura ke saMsthApaka sadasyoM meM se haiN| rAja. pablika TrasTa borDa jayapura meM di. jaina samAja kA pratinidhitva kiyaa| mahAvIra inTaranezanala, zrI di. jaina a. kSetra zrI mahAvIra jI, padmapurA, hastinApura, di. jaina naziyAM, dIvAna udayalAla jI, diga jaina maMdira mahAsaMgha, diga, jaina maMdira Dhala jI evaM saMghI jI kI varSoM se kAryakAriNI sadasya haiN| a. bhA. di. jaina mahAsabhA tIrtha kSetra kameTI rAja ke saciva, di.jaina a. kSetra cUlagirI jayapura ke maMtrI rahane ke pazcAt usakI kAryakAriNI ke sadasya hai| a. vizva jaina mizana jayapura kendra ke sadasya haiN| inake atirikta Apa aura bhI saMsthAoM se jur3e huye haiN| yaha bhI ullekhanIya hai ki Apa homiyopaithika raji. DAkTara haiN| zrIpatI mANaka devI dharmapatnI zrI jayakumAra chAbar3A chAbar3A jI muni bhakta haiM / AcArya dezabhUSaNa zrI vidyAnaMda jI, bimala sAgara jI mahArAja kA Apako pUrNa AzIrvAda prApta thaa| ApakI dharmapatnI zrImatI mANakadevI vidyA vinodanI haiM jo sAmAjika kAryakartA jayapura nagara meM prazikSaNa zivira Ayojita karane meM agraNI rahI haiN| Apa do putra zrI jitendra kumAra evaM jinendra kumAra evaM do putriyoM zrImatI kusuma devI evaM zazikalA jaina kramazaH bI.e. va ema.esa.sI. se suzobhita haiN| ApakI eka putraradhU zrImatI rekhA jaina tathA dUsarI kumuda jaina bI.e. haiN| donoM putra bhI ucca zikSita haiN| eka baiMka adhakArI haiM tathA dUsare bomA ejenTa hai| patA : paM. zivadIna jI kA rAstA, kizanapola bAjAra, jayapura-3
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238/ jaina samAja kA vRhad itihAsa rAyaputra evaY zrI javAhira lAla jaina deza sevA evaM khAdI pracAra meM samarpita zrI javAhara lAla jI jaina jayapura ke svataMtratA senAniyoM meM pramukha sthAna rakhate haiM 19 disambara 1909 ko ApakA jayapura meM janma huA ! Apake pitAjI zrI jIvanalAla jI bar3ajAtyA kA nidhana san 1936 meM huA tathA mAtAjI kA sAyA san 1944 meM uTha gyaa| Apane san 1932 meM ema.e(itihAsa) meM kiyA,vizArada kI parIkSA pAsa kI aura phira san 1943 meM Apane puna: rAjanItizAstra meM ema.e. kiyA / ApakA prathama vivAha 1926 meM tathA dUsarA vivAha 1931 meM zrImatI kastUrabAI ke sAtha huaa| Apako pAMca putra evaM eka putrI ke pitA banane kA saubhAgya prApta hai / Apake sabhI putra ucca zikSita haiN| sabase bar3e putra zAMti vijaya jaina ema.esa.sI. haiM tathA kRSi vibhAga meM saMyukta nidezaka haiN| dUsare putra kAMtikumAra auSadha nirmAtA evaM vikretA haiN| zrI suzIla kumAra byAvara mAinsa meM iMjIniyara haiM / cauthA putra sureza kumAra jayapura meTalsa meM kAryarata hai tathA pAMcaveM putra zrI surendra kumAra maikenikala iMjIniyara hai / sabhI ke vivAha ho cuke haiM / jaina sAhaba ne sarvaprathama jayapura elabama kA zrI kezaralAla jI ajamerA ke sAtha saMpAdana kiyaa| jayapura sTeTa ke saMbaMdha meM yaha eka aitihAsika dastAveja hai jisakA sabhI ora se hArdika svAgata huA / Apake dvArA aba taka 200 se bhI adhika pustakeM likhI jA cukI haiN| inameM sarvodaya arthavyavasthA,khAdI vicAra,kumArappA sundara mAnava sundara samAja Adi ke nAma ullekhanIya haiM / jayapura kI prasiddha dainika rAja patrikA meM sthAyI staMbha ke lekhaka haiN| Apa sarvodayI haiM | jayaprakAzanArAyaNa ke sAtha rAjasthAna evaM bihAra meM saMpUrNa krAMti kA kArya kiyA / rASTra saMta vinobA jI ke sAtha bhUdAna evaM grAmadAna AMdolanoM meM samarpita rahe / javAhiralAlajI ne prAraMbha meM adhyApaka ke rUpa meM jIvana prAraMbha kiyaa| bAda meM poddAra koleja meM prAdhyApaka evaM upAcArya rahe / Apa lokavANI dainika patra ke san 19440 se 52 taka saMpAdaka rahe / san 1954-59 taka khAdI grAmodyoga vidyAlaya syodAsapurA meM prAcArya rahe / rAja.harijana sevaka saMgha meM upAdhyakSa rahane ke pazcAt vartamAna meM kumArappA zodha saMsthAna ke 68 se DAirekTara ke rUpa meM kAryarata haiN| ApakA rAjanaitika jIvana bhI rhaa| jayapura rAjya prajA maMDala evaM rAja pradeza kAMgresa kameTI ke sakriya sadasya rahe / imarjensI ke samaya meM satyAgraha karake cha: mahIne kI jela gaye / zarAba baMdI AMdolana meM bhI jela jAkara aaye| Apa aba taka 2 bAra videza yAtrA kara cuke haiN| pahalI videza yAtrA 1978 meM pazcimI yUropa meM DenamArka tathA dUsarI 1680 meM yUropa, amerikA, jApAna, thAilaiNDa, hAMgakAMga gaye the| Apako yoga, dhyAna dhAraNA kI ora vizeSa ruci hai| Apa sabhI tIrthoM kI yAtrA kara cuke haiN| Apake hRdaya meM samAja sevA evaM rASTra sevA donoM ke liye samAna sthAna hai| patA: e 21 jIvana jyoti, bajAja nagara, jayapura / zrI jIvanalAla bagaDA nagara ke prasiddha bagaDA parivAra meM di.2 navambara 1916 ko janme zrI jIvanalAla jI kI gaNanA jayapura ke prasiddha evaM lokapriya samAjaseviyoM meM kI jAtI hai| unake pitAjI zrIgaMgAlAla jo bagaDA bhI samAjama prasiddha the jinakA svargavAsa 12 meM hI ho gayA thaa| zrI gaMgAlAla jI arjunalAla jI seThI ke pramukha zipyoM meM the tathA unako paryApta sahayoga dete the| Apa svayaM bhI apane pitAjI ke sAtha unake saMparka meM Aye the tathA Apako unako spaSTavAditA evaM samAja sevA kA vrata unase prApta huaa|
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jaina samAja /239 ApakI mAtAjI kA dehAnta 1976 meM huaa| bagar3A jI kA vivAha 1934 meM gaiMdIlAla jI chAbaDA kI putrI kecanadevI ke sAtha huA jinase Apako pAMca putra evaM eka putrI kI sukhada prApti huii| sabhI cAroM putra raleza, anilakumAra, ravikumAra evaM Ananda kumAra jvailarI evaM vastra vyavasAya meM saMlagna haiM sathA sabase choTA putra sundara adhyayana kara rahA hai / ApakI putrI bInA ne bI.e. kiyA hai tathA zrI tArAcanda jI pATanI ke putra ravIndra kumAra se vivAha ho cukA hai / zrI bagaSThA jI ne bI.e. taka adhyayana kiyA aura phira miliTrI DipArTamenTa ArmI mukhyAlaya meM 8 varSa taka kArya kiyaa| usake pazcAt vastra vyavasAya karane lge| phira phAineMsa kA kArya kiyA lekina vartamAna meM sAmAjika kAryoM meM hI samarpita haiN| caur3A rAstA meM sthita di. jaina maMdira yazodAnanda jI Apake pUrvajoM dvArA nirmita hai| isa maMdira ke Apa 20 varSa taka adhyakSa evaM maMtrI raha cuke haiN| maMdira ke jIrNoddhAra kA sabhI kArya ApakI dekharekha meM sampatra huA hai / bhagavAna bAhubalI sahasrAbdi mahAmastakAbhiSeka samAroha san 1981 meM Apane pUre parivAra ke sAtha bhAga liyA thA / yati yazodAnanda jI ke maMdira meM Ayojita vedI pratiSThA evaM kalazArohaNa meM ApakA sakriya yogadAna rhaa| patA : 1808 bagaDA bhavana,cauDA raastaa,jypur| zrI jinendra kumAra seThI zrI seThI yuvA cArTarDa akAuMTenTa hai| 15 janavarI,62 ko janme zrI jinendra kumAra ne 24 varSa kI Ayu meM hI sI.e., AI.sI DablyU, sI.esa.ema.kI kaThina parIkSAyeM pAsa kara lI / svabhAva se atyadhika sarala evaM vinayI hai| apane pitA zrI bAbUlAla jI seThI ke pUre guNa inameM dekhe jA sakate haiN| ApakA vivAha ho cukA hai / patnI zrImatI AbhA DAkTara ema.bI.bI.esa. hai / amara jaina aspatAla jayapura meM kAryarata hai| zrI jinendra lekhaka DaoN.kAsalIvAla ke nAtI haiN| samAja ko Apa donoM pati-patnI se vizeSa AzAyeM haiN| patA :- 937 seThI bhavana caurUkoM kA raastaa,jypur| zrI jJAnacanda caudharI R LOS jaina saMskRti ke pramukha kendra mojamAbAda (jayapura) / mAma meM 2 mArca san 1931 ko janme zrI jJAnacanda caudharI ne jayapura Akara ema.kaoNma.kiyA tathA kendrIya sevA meM ADITara banakara kArya karane lge| vahAM se Apa paryavekSaka ke pada se 31-3-889 ko riTAyara ho gye| Apake pitAjI zrI kastUracanda jI,mAtAjI zrImatI motI bAI donoM kA hI svargavAsa ho , cukA hai| ApakA vivAha ajanA jI ke sAtha disambara 1952 meM saMpanna huaa| Apa donoM ko eka mAtra putrI ke mAtA-pitA banane kA saubhAgya prApta huA hai| putrI maMjU kA vivAha ho cukA hai| zrImatI aMjanA dharmapatnI zrI jJAnacanda caudharI
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240/ jaina samAja kA vRhad itihAsa zrI jJAnacanda jI zAMtipriya jIvana vyatIta karane meM vizvAsa karate haiM / tIrtha yAtrA premI haiN| patA: 2124, khebaDe kA rAstA,cAMdapola bAjAra,jayapura / zrI jJAnacanda jhAMjharI san 1941 meM janmeM zrI jJAnacanda jhAjharI jayapura jaina samAja ke udIyamAna samAjasevI haiN| samAja sevA kI lagana unako apane pitA zrI mAlacanda jI jhAMjharI se virAsata meM milii| lekina usameM Apa vRddhi kara rahe haiN| sva. zrI mAlacanda jI jhAMjharI jayapura kI prAyaH sabhI sAmAjika saMsthAoM se jur3e hue the tathA ve apane samaya ke khyAti prApta samAjasevI the| zrI jJAnacanda jhAMjharI hAyara saikaNDarI ke pazcAt loha vyavasAya meM pitA zrI kA sAtha dene lge| 30 jUna 19461 ko ApakA vivAha zrImatI kamalAdevI ke sAtha saMpanna huaa| Apako tIna putriyAM evaM eka putra ke pitA banane kA saubhAgya prApta hai| zrI jhAMjharI jayapura kI adhikAMza saMsthAoM se jur3e huye haiN| pArzvanAtha yuvA maMDala bApU nagara ke 7.8 varSa taka adhyakSa raha cuke haiM / rAjasthAna jaina sabhA, mahAvIra hAyara saikaNDarI skUla,padamapurA kSetra kameTo,bApU nagara jaina samAja, jayapura caimbara Apha kAmarsa jaisI saMsthAoM kI kAryakAriNI sadasya haiM tathA kriyAzIla rahakara sabhI saMsthAoM meM kAma karate haiN| abhI Apa amerikA meM Ayojita paMca kalyANaka pratiSThA meM sammilita huye haiN| Apane bhAgalapura, campApura nAtha nagara meM kamare kA nirmANa, rANolI meM jaina bhavana meM eka kamare kA nirmANa, padamapurA meM kamare kA nirmANa,bApU nagara caityAlaya meM navIna vedI kA nirmANa karavAkara apanI dhArmika pravRtti kA paricaya diyA hai / patA : bI 101, vardhamAna yUnivarsiTI mArga baapuungr,jypur| zrI TIkamacanda jaina pahAr3iyA koTA nagara meM ] aprela 1923 ko janmeM zrI TIkamacanda jaina kA vidyArthI jIvana svataMtratA AMdolana priya rahA hai / san 1942 meM par3hAI likhAI chor3akara svataMtratA kI lar3AI meM kUda par3e aura jela kI havA khaaii| isake pazcAta ema.e.(arthazAstra) evaM rAjanItizAstra) evaM ela ela bI.karane ke pazcAt rAjakIya sevA meM praveza kiyA aura anta meM rAjakIya adhikArI ke pada se nivRtta hokara vartamAna meM zrama salAhakAra ke pada para kAryarata hai| zrI jaina ke zrama samasyAoM para aneka lekha prakAzita huye haiM tathA kitanI hI bAra antarrASTrIya laMdana evaM yUropa,thAilaiNDa, jApAna, dakSiNa koriyA, hAMgakAMga, saMyukta rAjya amerikA meM varSa 1959, 1983, 1984, 1985 evaM 1987 meM rAjakIya upakramoM evaM seminAroM meM bhAga lene ke liye jA cuke haiM / lebara kAnUna ke Apa vizepajJa mAne jAte haiN| svataMtratA senAnI ke rUpa meM Apako rAjasthAna sarakAra dvArA 13 apraila ko tAmra patra bheMTa kara sammAnita kiyA jA cukA patA : 1237, ajabaghara kA raastaa,kishnpol,jypur|
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tArAcaMda ajamerA jayapura meM dharmapremI zrI lAlajImala jI ajamerA ke yahAM dinAMka 2 akTUbara 1928 ko janmeM zrI tArAcaMda jI ajamerA samAja ke pratiSThita vyakti haiN| 15 varSa kI alpAyu meM san 1943 meM Apane maiTrika parIkSA uttIrNa kii| Apake pitA rAjya karmacArI the jinakA san 1947 meM svargavAsa ho gyaa| ApakI mAtAjI kastUradevI jI dhArmika vicAroM kI mahilA thii| zrI tArAcaMda jI pAMca bhAIyoM meM cauthI saMtAna haiN| ApakI pAMca bahineM bhI haiN| ApakA vivAha pitAjI ke dehAvasAna ke eka varSa pacamI campAdevI ke sAtha huA. mejara dhArmika pravRtti kI gRha kArya meM dakSa mahilA hai| Apake do putra va do putriyAM haiN| Apake donoM putra zrI subhASa candra va zrI azokakumAra snAtaka stara taka zikSA grahaNa kara apane paitRka vyavasAya meM rata haiM / ajamerA jI kA vyaktitva rASTrIya vicAroM se otaprota hai| ApakA prAraMbha se ho svataMtratA senAniyoM se paricaya rahA / Apane svataMtratA saMgrAma meM bhI sakriya bhAga liyaa| san 1943 meM jaba neharU jI evaM iMdirA jI jayapura Aye aura yahAM lakSmInArAyaNa jI ke bAga meM Thahare taba ApakA unake Atithya satkAra meM pramukha yogadAna rhaa| rAjasthAna ke agraja rASTrIya netA zrI jamanAlAla bajAja, zrI hIrAlAla zAstrI evaM zrImatI ratanazAstrI ke bhI Apa saMparka meM rhe| Apa jayapura cembara Apha kaoNmarsa eMDa inDasTrIja, sarrAphA TreDarsa kameTI jayapura, rAja sarrAphA saMgha, jauharI bAjAra ke saciva haiM, vyApAra maMDala, devasthAna kirAyAdAra saMgha kI kAryakAriNI ke sadasya evaM jayapura sTAka eksaceMja li. ke sammAnanIya sadasya hai / zrI ajamerA jI kalA premI haiN| Apa prAcIna kalAkRtiyoM kI parakha meM dakSa haiN| Apa vartamAna meM cAMdI sonA va javAharAta ke vyavasAya meM rata haiN| ApakA vyAvasAyika pratiSThAna ajamerA jaina jvailarsa ke nAma se jauharI bAjAra meM pratiSThita saMsthAna hai| Apane samasta dezoM ke liye koriyara sevA bhI prAraMbha kara rakhI hai| Apa dhArmika pravRtti ke saddmahastha aura zrAvaka hai| Apane san 1981 meM phAlguna kI aSTAhikA meM zrI caubIsa mahArAja ke maMdira meM siddhacakra vidhAna kA saphalatA pUrvaka Ayojana karavAyA / Apa pratidina pUjA pATha karate hai tathA muniyoM ke parama bhakta haiN| jarUratamaMda kI tanamana dhana se sevA karate haiN| patA - ajamerA bhavana na. 1 motIsiMha bhomiyA kA rAstA, cauthA caurAhA, jauharI bAjAra, jayapura 302003 pratiSThAna ajamerA jaina jvailarsa, 210 jauharI bAjAra, jayapura nagara kA jaina samAja / 241 - jayapura DaoN. tArAcanda gaMgavAla cikitsA jagat meM jayapura meM DA. tArAcanda gaMgavAla kA nAma sarvopari hai| agasta 3 san 1903 ko nIma kA thAnA meM janmeM DA. gaMgavAla vartamAna meM sabase vayovRddha DAkTara haiM jinakI meDikala upAdhiyoM evaM sevAoM kI eka lambI tAlikA hai| san 1928 meM Apane meDikala jIvana prAraMbha kiyA aura isa dizA meM sabhI UMcAIyoM ko pAra karate huye abhUtapUrva khyAti evaM prasiddhi prApta DaoN. tArAcanda jI gaMgavAla dharmapatnI ke mAna
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242/ jaina samAja kA vRhada itihAsa kii| Apako preraNA se esa.ema.esa.ke sAmane eka vizAla dharmazAlA kA nirmANa huA jisameM rogiyoM ke sage saMbaMdhI raha sakate haiM / isI ke pAsa eka saMtokabA durlabha jI nidAna kendra kI sthApanA kI jisameM Apane 8 varSa taka nizulka sevAyeM pradAna kii| DA.gaMgavAla ke pitAzrI hajArIlAla kI mRtyu san 1950 meM, mAtA gulAba bAI kA nidhana san 1952 meM huaa| ApakA vivAha nihAlakaraNa seThI kI sabase bar3I putrI sulocanA ke sAtha san 1930 meM sampanna huA / zrImatI sulocanA devI jayapura rAjya vidhAna sabhA kI sadasya raha cukI haiM / DA.pI.ke.seThI Apake bhAI haiM / Apako eka putra eka putrI ke pitA banane kA saubhAgya prApta huA / putra DA.ke.sI.gaMgavAla bhI cikitsA jagata meM khyAti prApta cikitsaka haiM / ApakI eka mAtra putrI zAradA darzana zAstra meM pIecar3I.haiM tathA vyAkhyAtA rahane ke pazcAt vartamAna meM insTITyUTa Apha ivalapamenTa sTeDIja meM prophesara haiN| DA. gaMgavAla dayAlu evaM dhArmika pravRtti vAle cikitsaka haiM / nIma kA thAnA meM Apake pitAmaha udayalAla jI ne maMdira kA nirmANa karavAyA tathA usameM thoI se mUrti lAkara virAjamAna kI / Apa sabhI tIrthoM kI vaMdanA kara cuke haiN| Apa Ajakala lekhana kArya meM lage huye haiM tathA bhAratIya zAkAhAra, anitya bhAvanA, DAyabITIja roga nidAna,zrImada bhAgavad gItA jaisI dasa se bhI adhika pustakeM likha cuke haiN| patA : DA. gaMgavAla,esa. ema. esa.ke sAmane jayapura / zrI tArAcanda godhA (belA vAle) jayapura ke belAvAle upanAma se prasiddha parivAra meM zrI tArAcanda godhAkA janma 5 pharavarI 1926 ko huA / san 1948 meM Apane bI.e.kiyA aura phira mazInarI kA vyavasAya karane lge| Apake pitAjI zrI vRddhicanda jI kA samAja meM sammAnanIya sthAna thA / ve khAdI Andolana ke : pUrNa samarthaka the tathA carkhA kAtane kA khUba kAma karate the| jayapura meM badhIcanda jI kA pandira Apake pUrvaja zrI mannAlAla jI ne nirmANa karavAyA thaa| zrI tArAcanda jI ke tIna putra narendra kumAra,surendrakumAra evaM rAjendra kumAra haiN| tInoM hI alaga alaga vyavasAya meM lage huye haiN| ApakI eka mAtra putrI UyA ema.e. haiM / Apa san 1987 meM baiMkAka thAIlaiNDa, hAMgakAMga, siMgApura Adi dezoM kI yAtrA kara cuke haiM / tArAcanda jI zAntipriya evaM sarala svabhAva vAle haiN| sAmAjika evaM dhArmika kAryoM meM ruci rakhate haiM tathA muni bhAta haiM / badhIcanda jI maMdira ke pramukha kAryakartA haiM / vartamAna meM rAja. meM bI.I. pampa ke adhikRta vikretA hai / ilaikTrika moTarsa ke vapama seTas ke sTAkisTa haiM tathA manI laiMDiga kA bhI kArya karate haiN| patA : 2532,ghI vAloM kA rAstA,badhIcanda jI ke mandira ke pAsa,jauharI bAjAra,jayapura 302003 phona - 5615965 zrI tArAcanda chAbar3A jauharI chAbar3A parivAra meM di.22 navambara san 1922 ko janme zrI tArAcanda chAbar3A jayapura ke vartamAna jaina samAja meM prasiddha jauharI mAne jAte haiN| Apake pitA jI zrI seTha gaiMdIlAla jI chAbar3A kA svargavAsa 17 jUna 1972 ko huA / isake pazcAt mAtAjI sUrajadevI 10 agasta 81
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jaina samAja /243 ko cala basI / Apane vI kaoNma. pAsa kiyA aura baiMka sevA meM cale gye| sarvisa ke madhya esosiyeTeDa iMDiyana insTITyUzana baiMkarsa kI baiMka parIkSA pAsa kI jisakI parIkSA impIriyala baiMka Apha iMDiyA ke mAdhyama se hotI thI tathA laMdana meM usakA hai| ApiyA 12 maI 1940 ko akA divAnAdeSoM ke bAda patra huaa| ApakI eka mAtra putrI haMsA rAnI kA vivAha zrI pI.sI.bAkalIvAla ema.esa.sI. jiyolojisTa ke sAtha ho cukA hai| zrI chAbar3A jI jayapura meM mahAvIra hAI skUla meM Ayojita paMcakalyANaka pratiSThA meM indra pada se suzobhita huye / Apake pitAjI sAhaba ne caubIsa mahArAja ke maMdira kA jIrNoddhAra karavAkara tIna vediyoM kA bhI jINoddhAra karavAyA / zrI tArAcanda jI dIvAna udayalAla jI kI naziyAM ke TrasTI haiM / di.jaina baDA maMdira terahapaMthiyAna kA eka bAra cunAva jIta kara maMtrI bana cuke haiN| jvailarsa esosiyezana jayapura kI kAryakAriNI sadasya rhe| - Apa san 1937 se 42 taka jayapura rAjya prajAmaMDala ke sakriya sadasya rahe tathA isa avasara para jamanAlAla jI bajAja jaise netAoM ke saMparka meM aaye| Apa rAjasthAna baiMka empalAyaja yUniyana ke san 1945 se 52 taka phAunDara maimbara evaM ekjIkyUTiva janarala sekreTarI rahe / chAbar3AjI san 1961 se javAharAta kA kArya karane lge| isake pUrva varSa 1952 se 60 taka TrAMsaporTa kA kArya kiyaa| Ala rAja.basa ovarasIja esosiyezana ke sekreTarI rahe / san 1958 meM Apa iMDiyA roDa TrAMsaporTa kAMphreMsa baMgalaura meM rAjasthAna TrAMsaporTa ke pratinidhi ke rUpa meM bhAga liyA / vahAM para ekjIkyUTiva boDI ke sadasya cune gaye / vartamAna meM Apa mANaka,nIlA,patrA ke pramukha vyavasAyI haiN| patA :jayapura inTaranezanala jvailarsa kAraporezana,ghI vAloM kA rAstA jayapura -3 phona- kAryAlaya 563887 kebala sTAra nivAsa 78381 nivAsa : vikrama mensana DI 143 e sAvitrI patha,bApU nagara, jayapura 302015 DaoN. tArAcaMda pATanI pATanI jI homiyopaitha DAkTara haiM aura apanI davAoM se marIjoM kI niHzulka sevA karate rahate haiM / ApakA janma 8 disambara san 1940 ko huaa| ema.e. evaM homyovizArada karane ke pazcAt kendrIya sevA meM kArya karane lge| vartamAna meM Apa debulezana AphIsara ke pada para jana gaNanA nidezAlaya rAja. jayapura meM kArya kara rahe haiN| ApakA vivAha 16 pharavarI san 1963 ko zrImatI zAMtidevI ke sAtha huaa| jinase Apako do putra tarUNa pATanI evaM aruNa pATanI ke pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| ApakA jyeSTha putra ema.bI.bI.esa.kara rahA hai tathA dvitIya putra sI.e. meM adhyayanarata hai / ApakI sevAoM ko dekhate huye san 1971 meM Apako tAmra maiDala sensasa maiDala evaM san 1981 meM rajata meDala sensasa meDala bhArata sarakAra kI ora se diyA gayA / pATanI jo sIdhe sAde evaM sarala pariNAmI vyakti haiM / Aphne giranAra evaM buMdelakhaMDa sahita sabhI dakSiNa bhArata ke tIrthoM kI vaMdanA kara lI hai| munibhakta haiN| ApakI palI zAMtidevI bhI dhArmika kAryoM meM ruci rakhatI haiN| patA : e-1 zAMti niketana,vardhamAna janarala sTora ke sAmane, kisAna mArga,jayapura /
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 / jaina samAja kA vRhad itihAsa DA. tArAcanda jaina bakhzI jayapura ke prasiddha bakhzI khAnadAna meM di. 10 navambara 1920 ko janme zrI tArAcanda zI samAja ke pramukha samAja seviyoM meM gine jAte haiN| Apake pitA zrI kezaralAla jI bakhzI zrI samAja ke mAne huye netA the| prAraMbha se hI ApakI sAmAjika kAryoM meM ruci rahI jaina navayuvaka maMDala evaM zrI mahAvIra klaba ke saMsthApaka sadasya evaM san 1935 se 1942 taka maMtrI rahe / san 1943 meM prathama zreNI meM ela.ela.bI. pAsa kiyA aura bAra kausiMla ke saMyukta maMtrI bane phira jayapura nagara pAlikA ke do bAra kauMsilara cune gaye taba ApakI Ayu kevala mAtra 23 varSa thI aura Apa sabase kama umra ke kauMsilara the| san 1945 meM Araje. esa. parIkSA meM sarvotkRSTa sthAna prApta hone se Apa muMsipha majisTreTa niyukta huye aura esa.DI.o., DipTI kalekTara va jilAdhIza ke padoM para kArya kiyaa| ApakI sAmAjika, sAhityika, sAMskRtika evaM svAsthya saMbaMdhI pravRttiyoM meM barAbara ruci banI rahI / zrImatI putrI devI patnI DA. tArAcanda jaina bakhzI san 1940 meM ApakA zrImatI mutrI devI jI ke sAtha vivAha huaa| Apako do putroM ke pitA banane kA saubhAgya prApta hai| Apake eka putra narendra kumAra jI amerikA meM rahate haiM dUsare putra zrI surendra kumAra DAkTara haiN| Apa sAmAjika kSetra meM vIra saMgha ke adhyakSa rhe| Apane aneka patroM meM sAmAjika evaM svAsthya saMbaMdhI lekha likhe haiN| Apa "dIvANI" pAkSika patrikA ke sampAdaka rahe haiN| Apa mahAvIra samAcAra samiti ke mAdhyama se sabhI jaina patroM meM sAmAjika samAcAra va lekha bhejate rahate haiN| Apa rA. di. jaina pariSad, bhArata jaina mahAmaMDala (rAja) zrI mahAvIra ke 250 veM nirvANotsava samiti, rAja jaina vidvata pariSad rAja jaina gaNanA samiti, mahAvIra vyAyAma zAlA ke padAdhikArI rahe haiN| bhAMkharoTA di. jaina maMdira kArya samiti ke adhyakSa haiN| zrI kezaralAla bakhzI sahAyatA kroSa ke maMtrI haiM evaM jaina saMskRta kaoNleja ke saMyukta maMtrI rahe haiN| paM. cainasukhadAsa jI smAraka samiti evaM zrI jaina auSadhAlaya kI kArya samiti tathA rAja. jaina sabhA, variSTha nAgarika pariSad vIra sevaka maMDala, rASTrabhASA pracAra samiti Adi aneka saMsthAoM ke sakriya sadasya haiN| a. vizva jaina mizana ke pra. maMtrI tra buleTina ke pra. sampAdaka, sevA bhAratI ke adhyakSa, azoka vATikA ke maMtrI, rAja jaina milana ke mahAmaMtrI haiM / pArzvanAtha sevA samiti ke adhyakSa evaM variSTha nAgarika pariSad ke sa. maMtrI haiN| aneka patroM ke sampAdaka haiN| gajaratha paMcakalyANaka pratiSThA samApana samAroha meM ApakI dhArmika, sAmAjika, sAhityika sevAoM ke upalakSya meM Apako "samAja ratna" padavI se alaMkRta kiyA gyaa| patA :- bakhzI bhavana, nyU kAlonI, jypur| phona 73758
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jaina samAja /245 zrI tArAcaMda bar3ajAtyA caumUvAle rAmasukha cunIlAla pharma ke mAlika zrI tArAcaMda bar3ajAtyA zrI gulAbabanda jI ke putra haiM jinakA 82 varSa kI Ayu meM 3 janavarI 84 ko nidhana huA thA / sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAta zrI tArAcanda jI apane pitAjI ke sAtha vyavasAya meM laga gye|16veN varSa meM ApakA zrImatI imaratI devI ke sAtha vivAha ho gayA | Apako eka putra evaM do putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| aruNakumAra maiTrika pAsa hai evaM Apake sAtha vyavasAya rata hai / donoM putriyoM kA vivAha ho cukA hai| Apake pitAjI zrI gulAbacaMda jI bahuta hI udAra hRdaya evaM dharmAtmA the| zikhara jI meM nadImA dIpa meM pratimA nimAjagAna nI / jayapura meM cUlagirI meM pratimA virAjamAna karane kA yazasvI kArya kiyaa| esa.ema.esa. ke sAmane naziyAM ke mAnastaMbha meM cAroM ora pratimAyeM virAjamAna kI thI / gulAbacaMda jI muniyoM ko AhAra dekara puNya lAbha liyA karate the / zrI tArAcaMda jI ne jayapura ke pArzvanAtha pavana ke nirmANa meM Arthika sahayoga diyA tathA vartamAna meM usakI kAryakAriNI ke sadasya haiN| patA - rAmasukha cunIlAla, anAja maMDI,cAMdapola baajaar,jypur| zrI tArAcanda bar3ajAtyA zrI tArAcanda bar3ajAtyA jayapura meM lAla havelI vAle ke nAma se prasiddha haiM / sAmAjika,dhArmika evaM sAhityika gatividhiyoM meM sakriya rahate haiN| ApakA janma 18 maI 1926 ko huA thaa| Apake pitAjI zrI zaMkaralAla jI kA nidhana san 1951 meM ho gayA thA / mAtAjI zrImatI jhamako bAI kA AzIrvAda abhI taka prApta haiM / san 1945 meM ApakA vivAha zrImatI mainAdevI ke sAtha huaa| Apake do putra zrI vinoda kumAra evaM vIrendra kumAra hai / donoM bI.esa.sI. tathA vivAhita haiM / vinodakumAra jI kI patnI rekhA ema. e. hai tathA eka putra evaM do putriyoM kI jananI haiM / vIrendra kumAra kI patnI zrImato kAminI bhI ema.e. haiM tathA 2 putriyoM se alaMkRta haiM / tArAcanda jI ke do putriyA~ AzA aura anitA haiM donoM kA vivAha ho cukA hai| Apa muni bhakta hai / bApU nagara meM Ane vAle sabhI muniyoM ko AhAra dekara puNyalAbha lete haiM / dhArmika evaM bhara pariNAmI haiM / san 1981 meM bhagavAna bAhubalI sahastrAbdi mahAmastakAbhiSeka samAroha para svarNa kalaza se abhiSeka kiyA thaa| abhI kucha hI samaya pUrva ApakI dharmapatnI kA acAnaka svargavAsa ho jAne se Apake jIvana meM eka riktatA A gii| lekina Apa pUrNa sakriya rahate haiM / AcArya zrI vidyAnanda jI se vizeSa prabhAvita haiN| zrI tArAcanda jI kI dharmapalI bar3I dhArmika pravRti kI thI tathA unakI prabala icchA thI ki unako mRtyu ke pazcAt unake nAma kI jamA pUMjI dhArmika va jana hitaiSI kAryoM meM lagAveM / unako antima icchA ko dhyAna meM rakhate huye unake nAma se zrImatI mainA devI jaina bar3ajAtyA smRni TrasTa" kI sthApanA kI gaI jisake adhyakSa va TrasTI nimna prakAra se haiM 1. tArAcanda jaina adhyakSa 2. vinoda kumAra jaina TrasTI
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246/ jaina samAja kA vRhad itihAsa 3. jinendra kumAra jaina 4. AzA jaina 5. anilA jaina yaha TrasTa dhArmika va jana hitaiSI kAryoM ke liye va nirdhana chAtroM kI zikSA ke liye yathAzakti sahAyatA pradAna karane kA prayala karatA hai| patA :- maisarsa yUnAITeDa ATo sTorsa,mirjA ismAIla roDa,jayapura phona 72149 2. sI 125 lAla bilDiMga,motI mArga,bApU nagara,jayapura phona 635060 zrI tArAcanda bAkalIvAla ___ 'gaTala' upanAma se prasiddha zrI tArAcanda bAkalIvAla kA jaina samAja meM pratiSThita sthAna hai| Apake pitAjI madhurIlAla jI evaM mAtAjI zrImatI bhaMvarabAI donoM kA hI svargavAsa ho cukA hai| kArtika sudI 4 saM. 1987 ko ApakA janma huA tathA rAjasthAna vizvavidyAlaya se Apane san 1953 meM bii.koNm.kiyaa| isake pUrva hI ApakA vivAha zrImatI suzIlA devI bAkalIvAla se ho gayA thaa| jo emae. sAhityaratna haiN| bAkalIvAla jI ke tIna purAga eka putrI hai ! pase bar3e paratImA pAra kI kaoNma ela.ela.bI. haiM / baiMka sarvisa meM haiM / vivAhita haiN| do baccoM ke pitA haiM / patnI madhu hai vaha bhI bI.e. hai / dUsare putra sudhIra cArTarDa akAunTenTa haiM / namadA banAne kI phaikTaroM ke mAlika haiM / san 1980 meM vivAha huaa| palI raMjanA bI.e. hai| eka putra evaM eka putrI ke pitA haiM 1 tIsare putra sunIla ema.esa.sI.haiM tathA zeyarsa kA kArya karate haiM / san 1984 meM ApakA vivAha zrImatI reNu ke sAtha huA thaa| bAkalIvAla jI kI eka mAtra putrI nIlU kA vivAha ho cukA hai| vaha bhI bI.e. hai| tArAcanda jI udAra evaM zAMta svabhAvI haiN| 8 jUna 81 ko ApakI ora se kIrti nagara, gopAlapurA ke maMdira meM mUrti virAjamAna kI gaI thii| jayapura paMcakalyANaka meM Apa kubera pada se alaMkRta huye the| ApakI dharmapatnI zrImatI suzIlA devI bAkalIvAla kA jayapura jaina mahilA samAja meM pratiSThita sthAna hai / sAmAjika kAryoM meM bahuta ruci letI haiM / nibhIka mahilA haiM / mahilA jAgRti saMgha jayapura kI 15 varSoM taka maMtrI raha cukI haiN| bhagavAna mahAvIra 2500 vAM parinirvANa zatAbdI mahotsava meM Apako svarNapadaka se sammAnita kiyA gayA thA 1 saMgoSThiyoM meM evaM mahilA sammelanoM meM bhAga letI rahatI haiN| a.bhA.di.jaina pariSada mahAsabhA,mahAsamiti sabhI saMsthAoM se jur3I huI ra haiN| sAMskRtika kAryakramoM meM bhI bhAga letI rahI haiN| patA - 103 e, svAstika, yUnivarsiTI mArga,bApU ngr,jypur| zrImatI suzIlA bAkalIvAla dharmapatnI zrI tArAcanda mAkalIvAla 14. 84
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jaina samAja /247 zrI tArAcanda seThI pitA - sva.muMzI sUryanArAyaNa jI seThI bakaula,svargavAsa san 1975 mAtA - sva.zrImatI gulAbadevI / janmatithi- 13 julAI san 1929 zikSA- bI.e. (1948) ela.ela.bI.(1952) vivAha - 4 julAI 1953 patnI- zrImatI guNamAlA devI suputrI gulAbacanda jI godhA gAjiyAbAda parivAra- putra ! hemantakumAra (22-8-57) bIkaoNma.rajanI ke sAtha san 1984 meM vivAhita / 2. samrATa adhyayanarata janma 1-12-1970 bI.kaoNma. kI parIkSA dI hai| putrI pathu bI.e. vivAhita vizeSa - seThI jI ko nagara ke acche vakIloM meM ginatI kI jAtI hai| Apa zAnta svabhAvI haiN| svAdhyAyazIla haiM / digambara jaina maMdira kAlADerA kI kAryakAriNI ke sadasya haiM / aba taka Apane sabhI tIrthoM kI baMdanA karalI hai / pradarzana evaM pracAra prasAra se dUra rahate haiM / mUka samAja sevI haiN| patA - seThI bhavana,hanumAna kA rAstA,tripoliyA bAjAra,jayapura-3 zrI tArAcaMda saugAnI zrI saugAnI yuvA samAjasevI haiN| jayapura kI vibhinna saMsthAoM rAjasthAna jaina sabhA, mahAvIra zikSA samiti,bApUnagara jaina samAja,lAyansa klaba uccatara adhyayana anusaMdhAna kendra se jur3e huye haiN| lAla koThI jaina maMdira ke sekreTarI haiN| vigata 15 varSoM se baiMka Apha baDodA meM variSTha prabandhaka haiM / pArzvanAtha yuvA maMDala,bApU nagara kI ora se varSa 1984 meM vizeSa sammAna prApta kara cuke haiN| ApakA jIvana pUrNataH dhArmika hai / pratidina pUjA abhiSeka karate haiM / svAdhyAya karate ? haiN| jaina patra patrikAoM ko par3hane kI ruci rahatI hai| sabako sahayoga dene meM vizvAsa karate haiN| ApakA janma dinAMka 2 akTUbara,1937 ko canANI mAma meM huaa| Apake pitAjI zrI phUlacaMda jI evaM mAtAjI gulAbadevI apane gAMva canANI meM rahate the| emakaoNma. karane ke pazcAt baiMka sarvisa meM gaye aura phira sI.e. AI.bI.meM saphalatA prApta kI tathA 1984 meM sIniyara mainejara preDa meM pramozana prApta kiyaa| 12 disambara 57 ko vipalA devI ke sAtha vivAha saMpatra huaa| Apako 2 putra evaM eka putrI prApta karane kA saubhAgya prApta huA hai / putrI AzA ema.e. hai jisakA vivAha saradAramala jI
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248/ jaina samAja kA vRhad itihAsa : godhA ke suputra akSaya jaina se 1987 meM huA hai| azoka bo kaoNma, ela.ela.bI. hai tathA baiMka sarvisa meM hai| dvitIya putra bhUpendra AraI.sI.tricanApallI kampaTara sAinsa meM iMjIniyariMga kara rahe haiN| Apake pitAjI ne padamapurA paMcakalyANaka meM indra ke pada se vibhUSita hone kA saubhAgya prApta kiyaa| Apake parivAra kI ora se lAlakoThI maMdira meM eka mUrti bhI virAjamAna kI thii| tIrtha yAtrA premI haiM / sabhI tIrthoM ko vaMdanA kara cuke haiN| patA :- 19, evaresTa koNlonii,laalkotthii,jypur| zrI trilokacanda jaina ToMgyA jahAjapura(bhIlavAr3A)nivAsI zrI trilokacanda jo jaina rAjasthAna ke yazasvI sarvodayI kAryakartA,kuzala evaM prabhAvI vaktA mAne jAte haiM / rAjasthAna kI janatA sarakAra meM Apa 1977 se 1980 taka udyoga, sahakAritA,svAsthya evaM AbakArI maMtrI rahe aura apanI kAryazailI tathA ImAnadArI se sabako prabhAvita kiyA | imarajensI meM Apako 20 mahine jela meM rahanA par3A / jana lekhaka ne Apase vyavasAya ke liye pUchA to Apane batalAyA ki samAja sevA evaM ahiMsaka samAja racanA ke liye samarpita rahanA hI unake jIvana kA lakSya hai| ApakA janma 1 julAI san 1927 ko huaa| san 1950 meM Apane rAjanItizAstra meM ema.e. kiyA / sAhityaratna kI parIkSA bhI Apane pAsa kii| zrImatI bAdApa bAI ke sAtha ApakA vivAha saMpanna huA taza Apa donoM ko do putra vimalacanda evaM dinezacanda tathA do putriyAM svayaM prabhA evaM pUrNimA ke mAtA-pitA banane kA saubhAgya prApta hai / Apane apane jIvana kA prAraMbha zikSaka ke rUpa meM kiyaa| gAMdhI vicAra pracAra ke liye san 1954 meM jayapura insTITyUTa Apha gAMdhiyana sTaDIja meM kArya karane lge| 1958 ke pazcAt Apa jayaprakAza nArAyaNa ke sekreTarI ke rUpa meM cAra varSa taka kArya kiyA / phira sarvodaya yuga meM rAjasthAnI khAdI grAmodyoga vidyAlaya meM san 1962 se 1968 taka priMsipala ke pada para kArya karate rahe / san 1961 se 77 taka Apa sarvodaya AMdolana meM lage rahe / san 1977 meM rAja.vidhAna sabhA kA cunAva lar3A aura nirvAcita hone para maMtrImaMDala meM liye gye| aba Apane phira sarvodaya AMdolana kI bAgaDora saMbhAla lI / san 1965 meM prauDha zikSA yojanA ke antargata DenamArka meM rAja. vizvavidyAlaya kI ora se pratinidhi ke rUpa meM bhAga liyA / Ajakala Apa pradeza meM zarAba baMdI AMdolana ko saMgaThita karane meM lage hue haiM tathA vicAra pracAra kI dRSTi se 'satyAgraha mAsika patrikA kA prakAzana kara rahe haiN| etA :- gokula,durgApurA,jayapura /
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dIpacanda bakhzI jAgIradAroM ke parivAra meM dinAMka 24 agasta, 1920 ko janme zrI dIpacanda jI bakhzI ko sarakAra kA baphAdAra honA cAhiye thA lekina bakhzI jI ne svataMtratA kI lar3AI meM kUdane ko adhika zreyaskara samajhA aura ATha varSa kI Ayu se hI rAjanIti meM sakriya kArya karane lage aura mitra maMDala, premamaMDala jaisI jayapura nagara kA jaina samAja /249 saMsthAoM ke sadasya bana gye| jayapura meM prajA kA suvidhisAgara jI mahArA AMdolana meM apane sakriya yogadAna ke atirikta AMdolanakAriyoM kI Arthika sahAyatA bhI karane lge| tatkAlIna rAjanIti ke pramukha jamanAlAla bajAja hIrAlAla zAstrI, kapUracanda pATanI, bAbA haricandra evaM harIbhAU upAdhyAya ke vizvasta sahayogI bana gye| san 1937, 38, 40 evaM 42 meM jela yAtrAyeM karake svataMtratA senAniyoM meM apanA pramukha sthAna banA liyaa| Apane videzI vastroM kI holI jalAne ke AMdolana meM bhI bhAga liyaa| zrI dIpacanda baqhzI dharmapatnI snehalatA ke sAtha sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAt san 1940 meM ApakA vivAha zrI lAlacanda kAsalIvAla bUMdI kI putrI zrImatI snehalatA se huA | Apako 4 putroM evaM cAra putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| Apake pitAjI zrI ciraMjIlAla ke pUrvaja mahArAjA pratApasiMha jI ke zAsana kAla meM mojamAbAda (jayapura) meM Aye / Apake pUrvajoM kI paramparA meM lAlacanda nemicanda - suvAlAla- udayalAla - ciraMjIlAla nAma ullekhanIya haiN| vartamAna meM ApakA kemikalsa evaM raMgoM kA vyavasAya hai| bakhzI jI bahuta zAMta evaM sarala pariNAmI vyakti haiN| saMdhyA pUrva hI apanI dukAna se ghara cale jAte haiN| pratidina abhiSeka evaM pUjA karane kA niyama hai| Apake ghara meM hI caityAlaya hai jo zrI nemicanda jI bakhzI ne banavAyA thaa| patA :- bakhzI bhavana, AMkar3oM kA rAstA, kizanapola bAjAra, jayapura / zrI devInArAyaNa TakasAlI goyala gotrIya zrI devInArAyaNa TakasAlI atyadhika dhArmika pravRtti ke zrAvaka haiN| ApakA janma sAvana budI 6 saM. 1978 ko huaa| Apake pitAzrI rAdhAkizana jI kA svargavAsa 2 navambara 1955 ko huaa| ApakI mAtAjI 88 varSIya haiM jinakA AzIrvAda Apako prApta hai| Apa kI mAtAjI pratimAdhArI haiN| Apane AcArya zAMtisAgara jI mahArAja ko AhAra diyA thA tabhI se ApakA pUrA parivAra dhArmika saMskAroM se otaprota haiM / devInArAyaNa jI kA san 1936 meM zrImatI sajjanadevI ke sAtha vivAha huA | Apake zuddha khAnapAna kA niyama hai tathA muniyoM ko AhAra dene meM ruci rakhatI haiM / Apake tIna putra omaprakAza (48 varSa) IzvaralAla (44 varSa) evaM kuMjabihArI (35 varSa) haiM sabhI putroM kA vivAha ho cukA haiN| pAMca putriyAM haiM lallI bAI, padamAbAI, savitA, bInA evaM rekhA bAI bhI vivAhita haiM tathA dhArmika saMskAroM se yukta haiN| padamAbAI amerikA meM rahatI haiN|
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250/ jaina samAja kA vRhad itihAsa Apake ghara meM hI caityAlaya hai jisako sthApita huye 40 varSa ho gye| Apa dAnazIla prakRti vAle haiM tathA maMdiroM ke jINIMdvAra meM ruci lete haiM / bAI jI ke maMdira meM Apake pitAjI ne zveta pASANa kA pArzvanAtha svAmI kI padamAsana mUrti virAjamAna kI thI / pATodI ke maMdira meM candraprabha evaM mahAvIra svAmI kI pratimAoM kA vahIM para paMcakalyANaka karavAkara virAjamAna karane kA yazasvI kArya kiyA / cUlagirI para zyAma pASANa ko khaDagAsanamA virAjamAna kii| dina atizaya kSetra padamapurA ke padamaprabhu ke dAhine ora vedI nirmANa krvaaii| mahAvIra kSetra para zAMti vIra nagara meM bAhara cauka meM AdinAtha svAmI kI pratimA virAjamAna karane kA puNyazAlI kArya kiyA / isI taraha sammedazikhara jI meM dharmazAlA meM eka kamare kA nirmANa krvaayaa| Apake choTe bhAI zrI haricandra jI TakasAlI nainavAM paMcakalyANaka meM saudharma indra bana cuke haiN| ApakI dharmapatnI kA nAma kaMcanadevI hai / donoM hI kaharamuni bhakta evaM ArSamArgI haiN| patA 1. 1061 bhaTToM kI galI,amara jaina ke pAsa,caur3A rAstA, jayapura 2. 3bI khandA bAI jI,bar3I caupar3a, jayapura zrI devendra kumAra godhA godhA parivAra meM di.26 akTUbara,1926 ko janme zrI devendra kumAra godhA atyadhika bhadra pariNAmI evaM binayI svabhAva ke vyakti haiN| sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAt Apa insyorensa kA kArya karane lge| san 1948 meM ApakA vivAha phatehalAla jI caudharI kI suputrI zrImatI suzIlA devI ke sAtha huA / Apa donoM pati-palI ko do putra evaM tIna putriyoM ke mAtA-pitA banane kA saubhAgya prApta hai / Apako eka putrI uSA ema.e.bI.eDa.hai tathA seMTa eMjilA skUla meM adhyApana karatI haiM / Apake putra mukeza ke bImA ejensI hai tathA dineza sarvisa karatA hai| bAsa godhAna kA maMdira Apake pUrvajoM dvArA banAyA huA hai / vartamAna meM Apa usake vigata varSoM se adhyakSa hai| Apa sva.nAyava sarajamalajI godhA ke dvitIya patra hai / nAyana sarajamala jI apane samaya ke prabhAvazAlI vyakti the / rAjAzAhI ke yuga meM janAnI DyoDhI ke nAyava adhikArI the / darabAra meM unako kursI milI huI thii| unake pitA bAjUlAla godhA bhI nAyaba the / nAyaba sUrajamala jI mahAvIra tIrtha kSetra kameTI ke AjIvana sadasya rahe tathA antra meM usake upAdhyakSa rahe / nAyaba sAhaba kA aura bhI kitanI hI saMsthAoM se saMbaMdha rahA thA / jayapura ke cUlagirI kSetra kA praveza dvAra Apa hI ke dvArA banavAyA gayA hai| patA : nAyaba hAUsa,godhoM kA cauka,haldiyoM kA rAstA,jayapura phona naM : 563226
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jaina samAja /251 zrI devendra kumAra pATanI pATanI jI kA janma 25 sitambara 1943 ko huA thaa| zrI gulAbacanda jI pATanI Apake pitAjI the jinakA 1981 meM svargavAsa ho gayA / ApakI mAtAjI kA nAma sUrajadevI thaa| Apane TI.DI.sI. prathama varSa taka zikSA prApta kI hai| vartamAna meM ApakI dukAna 365 indrA mArkeTa meM sthita hai tathA vizeSataH agnizamana yaMtra evaM upakaraNoM kA nirmANa evaM bikrI kA kArobAra hai / san 1966 meM ApakA vivAha zrImatI iMdirA devI ke sAtha huaa| Apako do putra rAjIva evaM saMjIva tathA eka putrI dIpAlI ko janma dene kA saubhAgya prApta huA / Apa jaina saMsthAoM meM niyamita sahAyatA dete rahate haiN| patA:- 277 mehandI vAloM kA cauka, rAmagaMja bAjAra, jayapura 302003 dUrabhASa dUkAna 523120 nivAsa 563294 kumAra go Ayurveda cikitsaka, lekhaka, sampAdaka evaM samAlocaka zrI vaidya dhanakumAra kA janma 28 pharavarI san 1935 ko huaa| Apane AyurvedAcArya, Ayurveda riSi, Ayurveda cakravartI, vidhisAga jI mahArAja sAhitya vAcaspati, phArmAsisTa kI parIkSAyeM pAsa kI tathA cikitsA, auSadhi nirmANa evaM vikraya kA kArya karane lge| isI ke sAtha 'Ayurveda dUta' patra kA bhI saMpAdana karane lge| AkAzavANI jayapura se samaya-samaya para nirantara svAsthya sambandhI reDiyo vArtA kA bhI prasAraNa hotA rahA hai| sabhI meM Apako vizeSa ruci haiN| san 1953 meM ApakA vivAha zrImatI premalatA ke sAtha saMpanna huaa| Apako tIna putra evaM tIna putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya mila cukA hai| jyeSTha putra zrI kamalacanda Ayurvedika lAina meM hai| mahezakumAra selsa ekjikyUTiva AphIsara hai tathA gujarAta eriyA saMbhAlate haiN| dhamendra kumAra grAma bhAratI meM projekTa AphIsara haiN| tIna putriyoM AzA, sneha evaM kusumalatA kA vivAha ho cukA hai| snehalatA evaM kusumalatA donoM Dabala ema.e. haiN| vaidya jI muni bhakta haiM / AcArya sanmati sAgara jI ke sAtha jayapura se kucAmana taka sAtha rhe| muniyoM ko AhAra dene meM pUrNa ruci lete haiN| Ayurveda evaM svAsthya saMbaMdhI lekha likhate rahate haiN| Ayurveda dUta mAsika patra ke sampAdaka evaM yogAyoga buleTina ke bhI sampAdaka haiN| patA :- 4 dhAmANI mArkeTa- rAjasthAna Ayurvedika risarca leboreTarIja jayapura 302003 | phona 62560 zrI dhUpacanda pAMDyA 15 agasta 1936 meM janme dhUpacaMda jI pAMDyA samAja ke jAne pahacAne zreSThI haiN| svabhAva se zAMta evaM dhArmika prakRti ke pAMDyA jI baiMkiMga kA kArya karate haiN| san 1956 meM rAjasthAna vizvavidyAlaya se inTara karane ke pazcAt Apa paitRka vyavasAya meM laga gye| zrI mUlacaMda jI pAMDyA ke Apa dattaka putra haiN| ApakI mAtA kA nAma zrImatI motA devI hai| maI 1954 meM
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2521 jaina samAja kA vRhad itihAsa hI ApakA vivAha zrImatI campAdevI se ho gayA / campAdevI zrI kezaralAla kaTAriyA kI putrI haiM / zrImatI campAdevI ko do putroM ko janma dene kA gaurava prApta hai / rAjIva evaM saMjIva donoM hI putra laoN grejyUeTa haiM tathA donoM kA vivAha ho cukA hai| pAMDyA jI evaM zrImatI campAdevI donoM hI khAniyAM paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava meM evaM Amera kI bAharalI naziyAM meM Ayojita paMcakalyANaka mahotsava meM bhI indra-indrANI kA pada grahaNa kara cuke haiM / jayapura ke caubIsa mahArAja ke maMdira ke tala-ghara meM tathA cUlagirI parvata para caubIsa ToMkar3oM meM se eka meM mUrti virAjamAna karane kA saubhAgya prApta kara cuke haiN| san 1964 meM teraha paMthI bar3A maMdira meM eka vedI kA nirmANa karavAyA thaa| ApakI mAtAjI ne zrImatI campA devI dharmapatnI zrI dhUpacanda pAMDyA __ borivalI baMbaI ke mandira meM mUrti virAjamAna kI thI / khorA grAma ke rAjakIya vidyAlaya meM eka kamare kA nirmANa krvaayaa| phirojAbAda paMcakalyANaka meM Apake putra rAjIva saMjIva tIsare cauthe indra ke pada se suzobhita huye the| pAMDyA jI dhanvaMtarI auSadhAlaya enaM di. jaina saMskRta mahAvidyAlaya ke sadasya haiN| patA : mohanavAr3I sUrajapola geTa,jayapura / phona- 564487 ghara 4144017 zrI nathamala gaMgavAla janma:- 64 varSa kI Ayu, zikSA sAmAnya vyavasAya-hoTala saMcAlana mAtA-pitA :- sva.zrI chogAlAla jI / ApakA svargavAsa ?) varSa kI Ayu meM karIba 42 varSa pahile huA / mAtRzrI zrImatI gulAbadevI kA svargavAsa 90 varSa kI Ayu meM huaa| vivAha :- 48 varSa pUrva zrImatI suuThI devI se saMpanna huaa| santAna :- 4putra evaM 3 putriyAM Apane apane eka putra azoka kumAra ko apane choTe bhAI cAMdamala jI gaMgavAla ko dattaka de diyaa| zeSa tIna putroM meM zrI motIkumAra 35 varSIya haiM / janmatithi 9-12-54 hai| dharmapatnI zrImatI sarojadevI hai / eka bAra donoM pati patnI ne aSTAnhikA vrata kiye the| dUsarA putra zrI nirmalakumAra cArTarDa ekAunTenTa hai / 33 varSIya hai / mIrA dharmapatnI haiM / Apake eka putra evaM putriyA haiN| tIsare putra zrI vimalakumAra 3 / varSIya haiM / palI kA nAma maMju hai / tInoM putriyoM kA vivAha ho cukA hai / vizeSa :- donoM bhAIyoM ne apane prAma hasteDA meM apane mAtA-pitA kI smRti meM kanyA pAThazAlA ke liye bhavana banavAkara rAjya sarakAra ko diyA / kucAmana evaM nalavADI ke paMcakalyANaka meM vizeSa Arthika sahayoga diyA / jayapura ke pArzvanAtha maMdira (soniyAna) meM kAMca kA bahuta sundara kArya karAyA / jambUddopa hastinApura meM eka kamare kA nirmANa karAyA / ApakI dharmapatnI suuThI devI lagAtAra daza varSa taka dazalakSaNa vatta ke upavAsa karake eka kIrtimAna sthApita kara cukI haiM / patA : AsAma hoTala.sTezana roDa, jayapura
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jaina samAja/253 zrI naMdakizora jaina pahAr3iyA zrI naMdakizora pahAr3iyA una vyaktiyoM meM se haiM jinhoMne apanI saMpatti,yaza evaM vyaktitva svayaM kI sUjhabUjha,niSThA evaM satata adhyavasAya se banAyA hai / Apake pitAjI zrI kapUracaMda jI . amejI ke adhyApaka the evaM pustaka ke lekhaka ko bhI unase eka varSa par3hane kA avasara milA thaa| svabhAva se atyadhika sarala evaM ha~samukha the unakA nidhana san 1951 julAI meM ho gayA / usa samaya ApakI Ayu kevala 12 varSa kI thii| ApakI mAtAjI zrImatI bhavarI devI kA AzIrvAda abhI taka mila rahA hai / kalakacA vizvavidyAlaya se Apane inTaramIjiyaTa kiyA aura phira bijalI kI moTara evaM DIjala iMjIniyariMga kA vyavasAya karane lage / vyavasAya meM Apako AzAtIta saphalatA milii| ApakA vivAha zrImatI zAMtidevI se huA jisakA ghara meM Agamana samRddhi evaM saMpatti ke sAtha haa| zrImatI pahASTiyA sAmAjika evaM dhArmika kAryoM meM atyadhika ruci letI haiN| kitane hI samArohoM meM mukhya atithi athavA adhyakSatA karatI huI dekhI jA sakatI haiN| Apa udAra hRdayA hai| Apako do putra evaM eka putrI kI jananI banane kA saubhAgya prApta huA hai| jyeSTha putra pramoda dehalI meM kAryarata haiM tathA choTA sunIla jayapura meM hI pitAjI ke sAtha vyavasAya meM lagA huA hai / Apa donoM pati-patnI kI tIrtha yAtrA meM vizeSa ruci rahatI hai / pahADiyA jI mUlataHcaumUM ke haiM aura apane gAMva ke maMdira meM Apane eka kamare kA nirmANa karAyA hai / jayapura meM pArzvanAtha bhavana ke kraya meM Apane Arthika sahayoga diyA thaa| zrImatrI zAMti devI dharmapatnI zrI nara kizora jaina patA : e 27/4/2 kAMti canda rodd,bniipaark,jypur| DA. NamokAra jaina dIvAna dIvAna parivAra meM dinAMka 12 pharavarI 1946 ko janme zrI NamokAra jaina ne san 1968 meM udayapara vizvavidyAlaya se ema.esa.sI.(kaSi) prathama zreNI meM pAsa kara svarNa padaka prApta kiyaa| san 1971 meM jarmana bhASA meM rAja vivi, se DiplomA kiyA tathA san 1971 se 74 taka pazcimI jarmanI meM rahate huye kRSi vijJAna meM DAkTareTa upAdhi prApta kI / san 1968 meM hI rAjasthAna meM sahAyaka kRSi anusaMdhAna adhikArI pada para niyukta huye| san 1975 meM ApakA loka sevA Ayoga dvArA sahAyaka kRSi rasAyanajJa ke pada para cayana kiyA gayA / Apako miTTI evaM jala sarvekSaNa, saMrakSaNa evaM vizleSaNa kA pUrNa anubhava hai aura kITanAzaka vizleSaNa meM bhI acchA jAna rakhate haiM / san 1990 meM Apane jarmana bhASA meM posTa DiplomA bhI arjita kara liyA hai aura jarmana bhASA likhane par3hane evaM bolane meM pUrNa sakSama haiN| DA.jaina ko sAmAjika kAryoM meM vizeSa ruci rahatI hai| vartamAna meM Apa mahAvIra di.jaina ucca mAdhyamika vidyAlaya kI sAdhAraNa kAryakAriNI ke sadasya haiM tathA di.jaina auSadhAlaya kI kAryakAriNI ke sadasya evaM vardhamAna rasAyana zAlA ke upAdhyakSa
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254/ jaina samAja kA vRhad itihAsa raha cuke haiM / san 1971-74 ke barmana pravAsa meM Apane apanI dharmapatnI zrImatI puSpA jaina evaM putra sahita yUropa ke anya dezoM kA mI bhramaNa kiyaa| ___hA.jaina kI lekhana kArya meM bhI ruci hai| Apake vyavasAya se saMbaMdhita vibhinna viSayoM para aba taka 20-25 anusaMdhAna pUraka lekha vibhinna patra patrikAoM meM prakAzita ho cuke haiM / Apa viSaya saMbadhita samitiyoM ke sadasya haiN| ApakA san 1969 meM zrI phUlacaMda jI halavAI kI suputrI zrImatI puSpA ke sAtha vivAha huaa| puSpA jI bI.e. pAsa haiN| 2 putroM se alaMkta haiM / ApakA bar3A putra apane nAnA ke yahAM dattaka hai| Apake pitAjI kA nAma sva. aMbaracaMda jI evaM mAtAjI zrImatI ratanadevI haiM / Apake pitAmaha dIvAna kapUracaMda jI samAja ke pratiSThita vyakti hai| patA: 1. 1763 phatehapuriyoM kA daravAjA, caur3A rAstA, jayapura 2. 627 goghA bhavana, boraDI kA rAstA,jayapura / zrI narendra mohana kAsalIvAla jayapura sTeTa ke dIvAna mAlIlAla jI kAsalIvAla ke suputra zrI narendra mohana jI kAsalIvAla samasta jaina samAja meM prathama vyakti hai jo uccatama nyAyAlaya ke nyAyAdhipati ke sammAnanIya evaM viziSTa pada para pahuMca sake haiN| isake pUrva Apa himAcala pradeza ke ucca nyAyAlaya ke mukhya nyAyAdhIza raheM tathA rAjasthAna hAIkorTa ke nyAyAdhipati rahe the| ApakA janma 4 apraila, 1928 ko huA Apane bI.esa.sI.ela.ela.bI. kiyaa| 11 maI 1948 ko ApakA vimalA devI ke sAtha vivAha huaa| Apa donoM ko do putra evaM tIna putriyoM ke mAtA-pitA banane kA saubhAgya prApta ho cukA hai / jyeSTha putra iMjIniyara (emaI ile) hai tathA rAhula II.T.(Mech.) meM adhyayana kara rahA hai| do putriyoM kA vivAha ho cukA hai aura choTI putrI razmi bhI DAkTara hai ! laoN karane ke pazcAt san 1950 se 58 taka Apa jayapura meM vakAlAta karate rahe aura san 1958 se 1977 taka jodhapura hAIkorTa meM prekTisa karate rahe 1 15 jUna san 1978 se rAjasthAna ucca nyAyAlaya meM nyAyAdhipati banAye gye| Apa isa avadhi meM rAjasthAna nezanala sikyUriTI ekTa (salAhakAra borDa) ke adhyakSa rahe / phaisaloM kA eka prayoga Apake mahatvapUrNa IsA nelasiMha banAma pro. rAmasiMha donoM nAbAliga lar3akiyoM ko mAM ke supurda karanA hai| mAnanIya jasTisa mahodaya ke mAtAjI ne san 1983 meM vedI nirmANa karavAkara usakI pratiSThA krvaaii| ApakI mAtAjI kI mRtyu abhI 2 varSa pUrva hI huI hai / usa samaya unakI Ayu83 varSa kI thI / Apase tIna bhAI devendra mohana jI,rAjendra mohanajI, surendra mohana bhI bar3e tathA vIrendra mohana jI choTe haiN| patA : uccatama nyAyAlaya, tilaka mArga,nyU dehalI /
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA baina samAja /255 zrI narendra mohana iMDiyA lAlAjI ke nAma se prasiddha zrI narendra mohana iMDiyA samAja ke jAne mAne vyakti hai| ApakA janma Apoja sudI 13 saMvat 1973 ko huaa| Apake pitAjI zrI cAMdUlAla jI DaMDiyA evaM mAtAjI phUlAnAI kA dehAnta varSa saMvat 2012 meM huA / sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAt saMvat 1989 meM ApakA vivAha zrImatI caturamatI se sAtha saMpatra huaa| jisase Apako do putra evaM tIna putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| Apake bar3e putra zrI padamacanda jI DaMDiyA rAjakIya sevA meM pradhAnAdhyApaka ke pada para kAryarata hai tathA choTe putra aravinda kumAra javAharAta kA vyavasAya karate haiN| ApakI tInoM putriyAM grejyUeTa hai tathA sabhI vivAhita haiN| zrI narendra mohana jI kA sAmAjika jIvana bhI ullekhanIya rahA hai| saMvat 2004 meM Apane sarva prathama di.jaina maMdira TholiyAna kI prabandha samiti kA gaThana kiyA aura usake 20 varSa taka sekreTarI rhe| vartamAna meM upa sabhApati haiN| yahAM ke zAstra maMDAra ke to Apa prAraMbha se hI vyavasthApaka haiM / zAkha maMDAra ke graMthoM kA zodhArthiyoM dvArA upayoga hotA rahe isakA Apa pUrA dhyAna rakhate haiN| prastata itihAsa ke lekhaka ko Apase pUrNa sahayoga milatA rahA hai| lAlAjI di.jaina maMdira mahAsaMgha ke tIna varSa taka saMyukta maMtrI rhe| Apa usake AjIvana sadasya haiN| Apa phraiNDasa esosiyezana ke sadasya the jisane sarvaprathama mRtyu bhoja kA bahiSkAra kiyA thA / mahAvIra jayantI ko prArambha karane meM ApakA bar3A sahayoga rhaa| sabhI saMsthAoM ko ApakA sahayoga milatA rahatA hai| patA - iMDiyA bhavana, ghI vAloM kA rAstA, ayapuraH zrI nareza kumAra seThI sva. muMzI sUrya nArAyaNa jI seThI ke suputra zrI nareza kumAra jI seThI vartamAna meM una samAjaseviyoM meM se haiM jinako sAmAjika saMsthAoM meM zIrSa pada prApta haiM / ve AI.e.esa. AphIsara haiM aura rAjasthAna sarakAra ke prathama zreNI ke adhikAriyoM meM unakI gaNanA hai| svabhAva se vinamra evaM madhura bhASI zrI seThI jI kA janma 8 pharavarI 1937 ko huA / san 1959 meM ema.e rAjanItizAstra) meM prathama zreNI meM prathama pojIzana lAne ke bAda ve kAleja meM prAdhyApaka bane aura phira 1960 meM Arae.esa.meM cale gaye / san 1960 se unhoMne rAjasthAna sarakAra ke vibhinna padoM para kazalatA evaM lagana se kArya kiyaa| isake pazcAta ve AI.e.esa.meM cana liye gye| zrI seThI jI ne rAjasthAna sTeTa roDa TrAMsaporTa kAraporezana ke janarala mainejara,rAjasthAna vizvavidyAlaya ke rajisTrAra, rAja, paryaTana vibhAga ke atirikta nidezaka tathA devasthAna Ayukta rAjasthAna jaise ucca padoM para kArya kiyaa| yU.AI.TI.jayapura ke 2 varSa taka Apa saikreTarI raha cuke haiN| ApakA vivAha 1960 meM zrImatI kalA ke sAtha huaa| ApakA eka mAtra putra dIpaka seThI javAharAta ke vyavasAya meM kAryazIla hai / sAmAjika kSetra meM bhI Apa lokapriya vyakti haiN| zrI digambara jaina atizaya kSetra zrI mahAvIra jI ke vartamAna meM
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 / jaina samAja kA vRhad itihAsa adhyakSa haiM / isake pUrva isa kSetra ke maMtrI raha cuke haiN| zrI mahAvIra di. jaina ucca mAdhyamika vidyAlaya kI pichale 18 varSoM meM Apane saMyukta maMtrI evaM maMtrI ke rUpa meM sevA kI hai| jayapura ke prasiddha digambara jaina maMdira, kAlADerA (mahAvIra svAmI) ke bhI Apa adhyakSa haiN| isake atirikta Apa zrI mahAvIra digambara jaina bAlikA vidyAlaya tathA bAla zikSA mandira kI kAryakAriNI samiti ke sadasya I san 1971 meM rAjya sarakAra kI ora se Apa iMgalaiMDa, amerikA, hAMgakAMga, jApAna Adi dezoM kI yAtrA kara cuke haiN| patA : 4/83, sUrya patha, javAhara nagara, jayapura / zrI navaratanamala kAsalIvAla jayapura ke prasiddha dIvAna zrI kesarIsiMha kAsalIvAla kI AThavIM pIr3hI meM janmeM zrI navaratanamala kAsalIvAla kA janma 21 julAI 1925 ko huaa| Apake pitAjI zrI phUlacaMda jI san 1938 meM svargavAsI bana gaye tathA mAtAjI zrImatI lakSmIdevI kA nidhana 1952 meM ho gyaa| san 1945 meM ApakA vivAha zrImatI munnA devI jI suputrI cAndUlAla jI rArA ke sAtha saMpanna huA | usI varSa Apane hAIskUla kI parIkSA pAsa kI thii| Apane apanA jIvana baDodA baiMka se prAraMbha kiyA aura vahIM se sevA nivRtta huye / zrI kAsalIvAla cupacApa sevA karane meM vizvAsa rakhate haiN| jayapura kI vibhinna saMsthAoM meM Apake dvArA Arthika sahayoga diyA jAtA rahatA hai| rogiyoM ko nizulka davA vitaraNa meM Apako vizeSa ruci rahatI hai| jayapura kA prasiddha kalApUrNa maMdira siramoriyoM kA nirmANa Apake pUrvaja zrI kezarIsiMha kAsalIvAla dvArA karAyA gayA thaa| unakI pIr3hI nimna prakAra hai devIsiMha jaitarAma jI motIrAma jI nirabhayadAsa jI kRpArAma jI harasukhajI kAsalIvAla ciraMjIlAla jI AnaMdIlAla jI phUlacaMda jI IzvaralAla jI, kezaralAla jI navaratanamala jI patA :- 723, kAsalIvAla hAUsa, harasukha jI kAsalIvAla kA rAstA, jayapura /
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jaina samAja /257 zrI nAthUlAla jaina eDavokeTa koTA (rAjasthAna) meM dinAMka 29-12-1919 ko janme zrI nAthUlAla jaina ko rASTrIya, sAhityika, sAmAjika sabhI kSetroM meM mahatvapUrNa sthAna prApta hai / Apake pitAzrI mUlacanda jI koTA ke pratiSThita sajjana the| Apake eka bhAI zrI pAnAcanda jaina rAjasthAna ucca nyAyAlaya ke nyAyAdhipati raha cuke haiM tathA sabase choTe bhAI zrI TIkamacanda jaina bhI rAjasthAna meM ucca padAdhikArI rahe haiN| zrI jaina ne sana 42 meM elaelabI. kiyA tathA eDavokeTa bana kara varSoM taka koTA bAra esosiyezana ke adhyakSa rhe| sana 1952 meM sarvocca nyAyAlaya ke eDavokeTa ke rUpa meM Apane apanA nAma aMkita karA liyA / san 1962 meM Apa koTA meM pablika prosIkyUTara banAye gaye aura phira vibhinna jAMca kameTiyoM ke sadasya rahate huye san 82 meM rAjasthAna ke eDavokeTa janarala niyukta kiye gaye / isI ke madhya meM san 1967-68 taka bhArata sarakAra ke bhASA kamIzana ke sadasya rahe / san 1970-72 taka koTA vikAsa nyAsa ke ceyaramena, san 1974-79 taka rAjasthAna pablika kamIzana ke sadasya banAye gaye / zrI jaina patrakAra bhI rahe tathA kisAna saMdeza loka sevaka,dIna baMdhu evaM jayahinda ke sampAdaka rahe / san 1969 se 74 taka uccatama nyAyAlaya nirNaya patrikA ke sadasya rahe / zrI jaina atyadhika vyasta hote huye bhI bIsa se bhI adhika saMsthAoM se jur3e rahe jinameM hindI sAhitya sammelana ilAhabAda, rAjasthAna sAhitya akAdamI udayapura, rAjasthAna vidyApITha udayapura ke pramukha nAma haiN| zrI jaina acche lekhaka evaM vaktA donoM haiN| patA : 34, uNiyArA gaarddn,jypur| zrI nAnUlAla sAha jayapura ke zrI nAnUlAla jI sAha sarrApha evaM baiMkiMga kA vyavasAya karate haiM | 11 varSa kI avasthA meM ApakA vivAha zrImatI kapUrIdevI ke sAtha kara diyA gyaa| jinakA 1976 meM svargavAsa ho cukA hai| zrI nAnUlAla jI ne mohanabADI maMdira meM vedI banavAkara usameM bAhubalI evaM pArzvanAtha kI mUrti virAjamAna kI hai| isI taraha baidoM ko caityAlaya meM jo manIrAma jI kI koThI ke rAste meM sthita hai pArzvanAtha bhagavAna kI mUrti virAjamAna kI thI / badhIcanda jI ke maMdira ko apane pitAjI kI smRti meM eka dukAna bheMTa kI thI / badhIcanda jI maMdira ke vartamAna meM adhyakSa haiM tathA mohanabADI maMdira samiti ke 4 varSa taka Apa adhyakSa rahe the / Apane nAnUlAla kapUradevI ceriTebala TrasTa kI sthApanA kI hai| isI TrasTa ke antargata mohanabADI meM homiyopaithI davAkhAnA calatA hai| ApakA janma ASAr3ha sudI 9 saMvat 1968 ko huA / sAmAnya zikSA prApta kI tathA apanA paitRka vyavasAya prAraMbha kara diyaa| Apa sIdhe sAde zreSThI haiN| patA : mohana bADI, galatA gett,jypur|
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258/ jaina samAja kA vRhad itihAsa zrI nirmala kumAra pAMDyA - zrI pADyAjI mUlataHsujAnagaDha (rAjasthAna )ke haiM / vahAM se Apake pitAjI zrI kundanamala jI vyavasAya ke liye kalakattA cale gaye aura vahIM san 1968 meM maI mAsa meM ApakA nidhana ho gyaa| ApakI dharmapatnI zrImatI umarAva bAI dhArmika svapAva kI mahilA hai / zrI nirmalakumAra jI kA vivAha 2 julAI 1971 ko zrImatI kanakalatA se sAtha huaa| kanakalatA jI bI.e.prathama varSa taka par3hI haiN| zrI sUrajamala jI jaina sabjI vAle Apake pitA hai / pAMDyA jI ko do putriyoM nItU evaM priyA ke pitA banane kA gaurava prApta hai / Apa dhArmika pravRtti vAle yuvaka haiM / pratidina darzana evaM abhiSeka karate haiM / madhuvana sthita pArzvanAtha di.jaina maMdira meM vedI nirmANa ApakI ora se Apake do bar3e bhAI zrI dhanarAja jI evaM satIzakumAra jI pAMDyA haiM donoM hI apanA-apanA vyavasAya karate haiN| patA : bI-15 madhuvana kAlonI, barakata nagara,jayapura - 15 zrI nihAlacanda kAsalIvAla javAharAta vyavasAya meM zrI gulAbacanda jI kAsalIvAla kA acchA nAma thaa| unakA janma sana 1911 meM tathA nithana sana 1972 meM huA thA / apane 61 varSa ke choTe se jIvana meM samAja kI cupacApa sevA karane meM vizvAsa rakhate the tathA sAmAjika jAgRti evaM utthAna kI pUrNa utkaMThA banI rahatI thii| unakI patnI zrImatI saubhAgadevI dhArmika svabhAva kI mahilA thI tathA aSTAnhikA evaM dazalakSaNa vrata ke upavAsa lagAtAra ATha varSa taka karatI rahI / unake zrI nemIcanda, nihAlacanda, kamalacanda evaM narezacanda, cAra putra huye| inameM nareza jI jyAdAtara hAMgakAMga rahate haiM lekina vahAM rahate huye bhI unakA pUrNataH dhArmika jIvana hai / ve hAMgakAMga meM hI do bAra dazalakSaNa vrata ke upavAsa kara cuke haiN| zrI nihAlacanda jI Apake dUsare putra haiM jinakI janmatithi 24 maI 1940 hai / unakA janma jayapura meM hI huA thaa| lekina adhyayana baMbaI meM kiyA aura vahIM se inTaramIjiyara (sAinsa) kiyA / ApakA vivAha zrI gopIcanda jI gaMgavAla kI suputrI mainA devI se dinAMka 23 maI 62 ko saMpanna huaa| Apako tIna putroM- yogeza,harIza evaM cArU ke pitA hone kA saubhAgya milA / Apa vigata 30 varSoM se baMbaI meM hI vyavasAya karate haiM / sAmAjika evaM dhArmika dRSTi se zrI nihAlacanda jI kA jIvana svaccha evaM sarala hai / udAra svabhAva ke haiN| akhila bhAratIya tIrthakSetra kameTI ke sthAyI sadasya haiM / yAtrA premI haiM isaliye apane parivAra evaM saMbaMdhiyoM ko cAra bAra yAtrA karA cuke haiM / bAhubalI sahastrAbdi mahAmastakAbhiSeka ke avasara para 15 rajata kalaza lekara sabhI ko abhiSeka kA avasara diyA thaa| di.jaina AcArya saMskRta mahAvidyAlaya jayapura ke saMrakSaka sadasya,zrI mahAvIra maMtha akAdamI evaM jaina itihAsa prakAzana saMsthAna jayapura ke sadasya haiM / di.jaina auSadhAlaya ke vikAsa meM Apa Arthika sahayoga dete rahate haiM / san 1967 meM Apa eka bAra dazalakSaNa vrata ke upavAsa kara cuke haiN| jayapura jaina samAja ko Apase sahayoga kI pUrNa AzA hai| patA- 1. 35 sAgara mahala,65 bAlakezvara roDa,baMbaI-6 2-je 47, kRSNA maarg,sii-skiim,jypur|
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jaina samAja /259 zrI nemIcaMda kAlA kAlA jI kA janma 21 janavarI, 1942 ko jayapura zahara meM huaa| Apake pitA kA nAma zrI kesaralAla jI thaa| Apane bI.e. vizArada taka kI zikSA prApta kI hai| zikSA prApta karane ke pazcAt zikSA jagat meM kArya karane lge| lekhana, sampAdana ke kArya ke atirikta abhinaMdana paMthoM evaM smArikAoM ke saMpAdana evaM lekhana kA kArya bhI kiyaa| aba taka tIna akhila bhAratavarSIya abhinaMdana graMthoM ke pradhAna sampAdaka, 27 smArikAoMkA sampAdana, tIna pustakoM ke lekhaka, aneka bAlopayogI racanAoM ke lekhana kA prazaMsanIya kArya kara cuke haiM I eloM para eka dazaka taka kArya kiyA hai| aneka ziva saMgha ke pratIya vA semInAroM, vicAra goSThiyoM, sammelanoM meM bhAga liyA hai| zrI kAlA jI nagara kI aneka saMsthAoM se juDe hue haiN| padamAvatI jaina bAlikA sIniyara ucca mAdhyamika vidyAlaya, jayapura tathA zrI bAla zikSA maMdira mahAvIra pArka jayapura ke saMyukta maMtrI haiN| zrI di. jaina maMdira pahADiyAna ke maMtrI tathA zrI di. jaina maMdira bar3A dIvAna jI jayapura ke saMyukta maMtrI haiN| bhAratavarSa ke karIba karIba sabhI tIrtha kSetroM kI vaMdanA eka se adhika bAra karane kA saubhAgya bhI prApta ho cukA hai| ApakA vivAha zrImatI zAMtidevI ke sAtha 4 pharavarI, san 1961 ko huaa| jinase Apako do putra evaM do putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta huA ! Apake jyeSTha putra kA vivAha ho cukA hai| patnI kA nAma sAdhanA hai jo do putriyoM kI jananI hai| donoM putriyoM kA vivAha ho cukA hai| ApakI dharmapatnI zrImatI zAMtidevI sAmAjika kAryoM meM ruci letI haiN| mahilA jAgRti saMgha tathA pArzvanAtha bhavana kI kAryakAriNI kI sadasyA haiN| patA - 566, manihAroM kA rAstA, jayapura / zrI nemIcanda gaMgavAla janmatithi zrAvaNa sudI aSTamI saMvat 1995 zikSA- san 1957 meM ajamera borDa se inTaramIjiyaTa kiyA / zrI gaMgavAla jI ke pitAzrI bhAgIratha mala kA 21 disambara 1986 ko 79 varSa kI Ayu meM nidhana huaa| ApakI mAtRzrI dhApUdevI kI chatrachAyA abhI mila rahI haiN| ApakA vivAha zrImatI bulabula ke sAtha di. 26 janavarI 1958 ko saMpanna huA / zrImatI bulabula balUMdA nivAsI sva. gUjaramala jI kAsalIvAla kI putrI haiN| Apa donoM pati patnI ko do putra evaM eka putrI ke mAtA-pitA hone kA saubhAgya prApta ho cukA hai| jyeSTha putra rAjeza kumAra 23 varSa ke yuvA haiM vivAhita haiN| svayaM bI. kaoNma. evaM patnI jainA devI inTara haiN| choTA putra rAkeza abhI adhyayanarata hai| ApakI eka mAtra putrI mInA kA vivAha ajamera ke zrI anilakumAra diyA se ho cukA haiN| TrAMsaporTa kA vyavasAya karate haiN| kalakattA meM bhI TrAMsaporTa vyavasAya hai| I
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260/ jaina samAja kA vRhad itihAsa vizeSa :- gaMgavAla jI pratidina jayapura ke mahAvIra svAmI ke maMdira meM pUjA prakSAla karate haiN| ApakA sAmAjika jIvana hai / di. jaina pArzvanAtha bhavana jayapura ke sekreTarI haiN| sAmAjika evaM dhArmika saMsthAoM ko Arthika sahayoga karate rahate haiN| zuddha khAnapAna meM ruci rakhate haiN| tIrtha yAtrA premI haiN| milanasAra evaM sarala svabhAvI haiN| Apake tIna choTe bhAI zrI mANakacanda jI, padamacanda jI, narendrakumAra jI gaMgavAla kizanagaDha madanagaMja meM vyavasAyarata haiN| ApakA mUla nivAsa ajamera jile kA kaDela yAma hai| pattA : 696, darIbA pAna, jayapura zrI nemIcanda chAbar3A jayapura ke zukravAra sahelI ke pramukha saMgItajJa sva. zrI dAsUlAla jI chAbar3A ke suputra zrI nemIcanda chAbar3A bhI saMgIta meM ruci rakhate haiM tathA javAharAta pirone kA vyavasAya karate haiN| bhAdrapada mAsa meM san 1952 meM ApakA janma huA / saikaNDarI pAsa karane ke pazcAt Apane apanA paitRka vyavasAya pakar3a liyaa| san 1958 meM ApakA zrImatI maMjU ke sAtha vivAha huaa| Apa donoM ko do putra viveka evaM vizAla evaM eka putrI varSA ke mAtA-pitA banane kA saubhAgya prApta huA ! zrImatI maMjU devI dharmapatnI nemIcanda chAbar3A chAbar3A jI pratidina abhiSeka evaM pUjA karate haiN| da jaina maMdira bar3A dIvAna jI kI kAryakAriNI samiti ke sadasya haiN| patA : 78, dInAnAtha jI kI galI, cAMdapola bAjAra, jypur| zrI nemIcanda pATanI AgarA nivAsI zrI nemIcanda pATanI ToDaramala smAraka TrasTa jayapura ke 300 varSa se mahAmaMtrI haiN| Apa seTha paMDita kahalAte haiN| sonagaDha vicAradhArA ke kaTTara samarthaka haiN| Apa lekhaka, vyAkhyAtA evaM prazAsaka sabhI haiN| saMvat 19700 aSADha zuklA 14 ko ApakA janma huA | hAI skUla taka kI zikSA prApta karane ke pazcAt Apa vyavasAya karane lge| lekina kAnajI svAmI ke saMparka meM Ane ke pazcAt Apa unhIM ke sAhitya ke prakAzana evaM pracAra prasAra meM laga gaye / Apake pitAjI zrI maganamala jI pATanI evaM mAtAjI zrImatI kalAvatI bAIjI donoM kA hI svargavAsa ho cukA hai| Apake do putra zrI surendra kumAra evaM nagendrakumAra hai tathA pAMca pautra haiN| Apake jyeSTha putra zrI surendra kumAra kA nidhana ho gayA hai| I patA : ToDaramala smAraka bhavana, e-4 bApU nagara, jayapura /
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jaina samAja/261 zrI nemIcanda jaina bhauMsA lekhaka evaM kavi paM.anUpacanda jI nyAyatIrtha ke suputra zrI nemIcanda honahAra yuvaka hai | 1 agasta, 1951 ke dina janme zrI jaina ne san 170 meM bI.esa.sI. kI parIkSA pAsa karake cArTarDa akAunTenTa kI parIkSA meM saphala huye / san 1979 meM ApakA vivAha zrImatI reNu jaina se huaa| zrImatI reNu jaina bhI bI.esa.sI. haiM tathA nyAyamUrti zrI narendra mohana jI kAsalIvAla jasTisa uccatama nyAyAlaya kI suputrI haiN| zrI jaina cArTarDa akAunTesI meM meriTa holDara rahe haiN| vartamAna meM enasI jaina eNDa esosiyeTsa nAma se ADiTa kA kArya karate haiM / jaina sarala svabhAvI,vinayI evaM sAmAjika kAryoM meM ruci rakhane vAle yuvaka haiN| Apa 2 putra evaM eka putrI se suzobhita haiN| patA : 769 godIkoM kA rAstA, kizanapola bAjAra,jayapura / zrI padamacanda totUkA jayapura jaina samAja meM zrI padamacanda jI totUkA kA viziSTa sthAna hai / Apake pitAjI zrI harizcandra totUkA bhI samAja meM jAne pahicAne samAja sevI the / TaiksaTAila kamiznara,senzasa kamiznara jaise padoM para rahe the / uccAdhikArI the / 83 varSa kI Ayu meM 1977 meM ApakI mRtyu baDI zAMtipUrvaka huI / padamacanda jI ko mAtA kA vizeSa pyAra nahIM milA | zrI harizcandra jI pratidina 4 maMdiroM ke darzana karate the| inakI mAtAjI inheM 11 varSa kA chor3akara svarga sidhAra gaI thii| totUkA jI kA janma 28 jUna 1928 ko huaa| 15 varSa kI Ayu meM paiTrika pAsa kiyA aura 16 varSa kI Ayu meM pahile jayapura aura phira bebaMI meM javAharAta kA vyavasAya karane lge| apanI sUjhabUjha lagana evaM niSThA pUrNa kArya karane ke kAraNa vyavasAya meM AzAtIta saphalatA milatI gaI aura kucha hI varSoM meM jauhariyoM meM apanA pramukha sthAna banA liyaa| ApakA vivAha 12 disambara 1945 ko ajamera ke zrI chItaramala jI jaina kI sapatrI donoM ko do putra evaM do putriyoM ke mAtA-pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| ApakA jyeSTha putra zrI anila totUkA kA janma 15 akTUbara 50 ko huA / bI.e. taka zikSA prApta kI tathA murAdAbAda ke motIlAla jaina eDavokeTa ko putrI nIrU se ApakA vivAha huaa| zrImatI nIrU svayaM bhI bI.e. hai tathA do putra evaM eka putrI kI mAM hai / sAta navambara 52 ko janme inake putra sunIla totUkA kA vivAha saraseTha bhAgacanda jI sonI kI pautrI evaM nirmalakumAra sonI kI putrI jayazrI se huA / jayazrI bhI bI.e. hai tathA tIna putriyoM kI jananI hai| zrI totUkA jI kA sAmAjika yogadAna bhI ullekhanIya hai / bhaTTAraka jI kI naziyAM meM apane pitAjI kI smRti meM totUkA bhavana banAkara usameM vizAla hAla kA nirmANa karavAyA / zrI anila totukA suputra mahAvIra kSetra ke maMdira meM san 75 meM saMgamaramara kI sIdiyAM bnaaii| pahAvIra hAyara saikeNDarI zrI padamacanda totukA vidyAlaya meM sAinsa leboreTarI tathA savAI mAnasiMha aspatAla meM jvailarsa esosiyezana kI ora se jo kapare bane haiM unake nirmANa meM Arthika sahayoga diyA / di.jaina AcArya saMskRta kAleja ke
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262/ jaina samAja kA vRhad itihAsa saMrakSaka sadasya evaM zrI mahAvIra graMtha akAdamI ke upAdhyazva haiN| zrI mahAvIra tIrtha kSetra kameTI ke membara haiN| bhA. di. jaina tIrtha kSetra kameTI baMbaI ke sadasya haiN| baMbaI meM hone vAle paMcakalyANaka pratiSThA meM Arthika sahayoga dekara use saphala banAyA hai| ApakI do putriyAM sudhA evaM rAnI haiM 1 zrImatI sudhA ke pati manamohana modI kI eka kAra durghaTanA meM mRtyu ho gii| dUsarI putrI rAnI kA vivAha sudhIra kumAra pApar3IvAla ke sAtha huA hai| san 1978 meM Apa donoM pati-patnI ne vizva bhramaNa kiyA hai| totUkA parivAra jayapura kA bahuta bar3A parivAra hai| patA- nivAsa 1. anupama DI-32, mAlavIya mArga, sI-skrIma, jayapura TelIphona naM. 67154-78223 2. rAhula bilDiMga bAlakezvara roDa, pAMcavI phlora, baMbaI TelIphona naM. 3628852- 3613514 kAryAlaya 3.1077 navaratna epArTamenTa, cauDA rAstA, jayapura phona. 66308 4. rAhula bilDiMga, bAlakezvara roDa, bambaI phona 3628094, 3629389 zrI padamacanda sA phAinaiMsa brokarazipa vyavasAya meM pratiSThA prApta zrI padamacanda bhaiMsA kA samAja meM bhI sammAnanIya sthAna hai| Apake pitAjI kapUracanda jI bhauMsA ne apanI ImAnadArI evaM niSThA se isa vyavasAya meM apanA acchA sthAna banAyA thA jI zrI kI pratA meM aura bhI cAra cAMda lagAye haiN| jauharI bAjAra meM dukAna naM. 172 kapUracaMda bhauMsA ke nAma se kAryAlaya haiN| ApakA janma san 1945 meM huaa| san 1964 meM rAjasthAna vizvavidyAlaya se bI. kaoNma. kiyaa| san 1967 meM ApakA vivAha zrImatI mohanA devI se sampanna huA / zrImatI mohanA jaina pArzvanAtha mahilA maMDala kI upAdhyakSa hai / samAja sevA meM Apa bahuta ruci lete haiN| zrI pArzvanAtha navayuvaka maMDala ke adhyakSa haiN| zrI pArzvanAtha navayuvaka maMDala dvArA nizulka homyopaithika cikitsAlaya, bIjA pAMDyA kI naziyAM Amera roDa meM cAlU hai| maMDala dvArA pichale 4 varSa se pArzvanAtha jayantI para sAmUhika rakta dAna zivira evaM sugandha dazamI evaM mahAvIra jayantI para sAMskRtika jhAMkiyAM prastuta kI jAtI haiN| mAvakAza meM dhArmika prazikSaNa zivira lagAyA jAtA hai Adi Adi / lAyansa klaba jayapura kepiTala ke saMcAlaka maMDala ke sadasya evaM klaba kI tarapha se yUropa va amerikA kA san 1989 3 mAha bhramaNa kiyaa| meM zrI pArzvanAtha jaina meDikala rilipha sosAyaTI ke saMsthApaka sadasya haiN| sva. kapUracaMda jI bhauMsA kI preraNA se isa sosAyaTI kA nirmANa huA / di. jaina maMdira pArzvanAtha ke upAdhyakSa haiN| rAjasthAna jaina sabhA evaM mahAvIra zikSA samiti se Apa bahuta jur3e huye haiN| svabhAva se atyadhika sarala evaM sahayoga kI bhAvanA se otaprota haiN|
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jaina samAja/263 parivAra jana zrImatI mohanA devA dharmapallI zrI padamacandra pausA zrI kailAza ca bhImA zrI kapurabanda jI bhausA Apake cAra choTe bhAI aura haiM jinameM kailAzacanda jI Apa jaise hI svabhAva ke haiM tathA apane pitAzrI ke padacinhoM para calane vAle haiN| Apa tIna bhAI zrI tArAcaMda jI,zrI mukeza jI evaM zrI rAkeza jI sabhI apane bar3e bhAIyoM ke sAtha kAryarata haiN| patA : 748, jaina bhavana,darIbA paan,jypur| zrI prakAzacanda kAsalIvAla pitA- sva. zrI prabhulAla jI svargavAsa san / / 137, 55 varSa kI Ayu meM mAtA- pitAjI kI mRtyu ke 10 dina ke pazcAta mAtAjI ko mRtyu ho gii| janmatithi - 8 janavarI 14] / zikSA - sAmAnya vyavasAya - jvailarI vivAha - 1924 meM / patnI kA nAma- zrImatI nAMdakaMvara suputrI sva. zrI saTha baMjIlAna jI TholiyA jypur| parivAra - putra - / zrI rAjendra kumAra, janma 1347. vivAha 1970 patnI zrImatI nizi suputrI zrI motIlAla jI murAdAbAda / javAharAta ke kuzala vyavamAyI haiN| zrI rAjendra kumAra jI kAmalovAla
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264/ jaina samAja kA vRhad itihAsa - putriyAM - 6, nanhIM bAI,lakSmIbAI, hIrAbAI,mumrIbAI,kamalAbAI, citrA bAI sabhI kA vivAha ho cukA hai| lizela zaka : tapana bhI PasiniPA on.. thArpika :- jayapura ke siramhoriyoM ke maMdira ke talaghara kA jIrNoddhAra karavAkara vedI nirmANa meM sahayogI bane / gonerAjayapura) ke jaina maMdira kA jIrNoddhArakaravAkara vahA~ eka dharmazAlA kA nirmANa krvaayaa| : sAmAjika :- zrI kAsalIvAla jI pUre sAmAjika vyakti hai / pada evaM adhikAroM se dUra zrImatI nizI dharmapatnI rahakara samAja kI vividha gatividhiyoM meM Arthika sahayoga dete rahate haiM / vaise Apa kitane hI zrI rAjendra kumAra jI kAsalIvAsa sAmAjika saMgaThanoM ke adhyakSa evaM saMrakSaka raha cuke haiM / vartamAna meM di.jaina atizaya kSetra padmapurA ke saMrakSaka haiM / aneka saMsthAoM se jur3e huye haiN| videza yAtrA :- apane vyAvasAyika kAryoM se videzoM meM jAte rahate haiN| aba taka cAra bAra vizva bhramaNa kara cuke haiN| Apake pUrvaja AgarA ke the tathA Apake pitA zrI prabhulAla jI jayapura Akara rahane lage the| patA : bI-6, sI pRthvIrAja mArga,azoka nagara, jayapura / zrI prakAzacanda jaina zrI jaina mojamAbAda ke caudharI parivAra ke yazasvI sadasya haiN| Apake pitAzrI zrI ghIsIlAla jI caudharI tahasIladAra ke nAma se prasiddha haiN| ApakA janma mojamAbAda jilA jayapura meM 1 mArca, 1931 ko huaa| bI.kaoNma. ela.ela.bI. karane ke pazcAt Apane rAjakIya sevA meM praveza kiyA / Apa prabandha saMcAlaka rAja. bhaMDAra vyavasthA nigama,upasaciva,jilAdhIza bharatapura,nAgora, alavara va udayapura kolonAIjezana kamiznara indrAgAMdhI nahara pariyojanA, viziSTha zAsana saciva,maMtrImaMDala sAmAnya prazAsana vibhAga va zikSA vibhAga AdimahatvapUrNa pardo para kAryarata rahe evaM saMbhAgIya Ayukta bIkAnera ke pada se di.31.3.89 ko sevAnivRtta huye| isake pazcAt di. 13.4.89 se Apa ko punaH niyukti sadasya rAja rAjya sevA apIla adhikaraNa ke sadasya rUpa meM huI jahAM abhI bhI kAryarata haiN| patA :- rAjendra mArga,bApUnagara,jayapura
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jaina samAja /265 4. . zrI prakAza ajamerA pitA- sva. zrI caugAnamala jI jaina mAtA- zrImatI icaraja devI jI banmatithi - 17 janavarI,1954 zikSA - bIkaoNma. vyavasAya - rAjya sevA 498 Ke HAMASE WARDand patnI kA nAma- zrImatI kusuma jaina parivAra - putriyAM 2 putra 1 1-ku. preraNA 2. ku.ruci 3. arpita vizeSa zrI jaina kI chAtra jIvana se hI samAja sevA meM ruci rahI hai| kAleja meM chAtrasaMgha ke saciva pada para kArya kiyA thaa| bhAratIya yuvaka pariSada kI rAjya zAkhA ke prAntIya mahAmaMtrI, zrImatI kusuma jaina dharmapallI bhAratIya digambara jaina pariSada kI rAjasthAna zAkhA ke prAntIya upapaMtrI, pArzvanAtha di. jaina zrI prakAza canda jaina maMdiraTarTIka phATaka ke maMtrI raha cake haiN| patra-patrikAoM meM Apake lekha chapate rahate haiN| vaise pAMca varSe taka Apa dainika navajyoti ke patrakAra bhI raha cuke haiN| vAda vivAda pratiyogitA, nibandha pratiyogitA meM kaI bAra bhAga lekara puraskAra bhI prApta kara cuke haiM : pragatizIla vicAroM ke navayuvaka haiM / patA - e-8, TelIphona kAlonI,TauMka phATaka,jayapura - 302015 zrI prakAzacanda koThyArI koThyArI parivAra meM 10 agasta, 1930 ko janme zrI prakAzacanda koThyArI jayapura ke prasiddha samAjasevI zrI rAmacandra koThyArI ke jyeSTha putra haiM / sana 1951 meM Apane hAIskUla kiyA lekina usake tIna varSa pUrva hI ApakA vivAha sIkara ke sAgaramala jI chAbar3A kI suputrI zrImatI ratanadevI se ho gayA / Apako mAtA jI zrImatI gulAbadevI Apako 2 varSa kA chor3akara svarga sidhAra. gii| zrI prakAzacanda jI zAnta jIvana yApana karate haiM : dhArmika saMskAne meM pale huye haiM / vartamAna meM Apa pArzvanAtha bhavana muni saMgha kameTI ke adhyakSa haiM tathA ApameM sabhI ko apanA sahayoga dete rahane kI bhAvanA nihita haiM / patA : koThyArI bhavana,caur3A rAstA,jayapura
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 / jaina samAja kA bRhad itihAsa zrI prakAza bakhzI jayapura ke prasiddha bakhzI parivAra meM di. 9-6-1947 ko janme zrI prakAza bakhzI yuvA samAja sevI haiN| sAinsa pejyUeTa haiN| zAMta evaM dhArmika jIvana meM vizvAsa rakhate haiN| apane pitA zrI dIpacanda jI bakhzI mAtA zrImatI snehalatA bakhzI kI taraha sabhI sAmAjika saMsthAoM meM Arthika sahayoga dete rahate haiN| ApakA vivAha hemalatA ke sAtha 17 maI 1970 ko saMpatra huA / hemalatA jI iMTaramIjiyaTa haiM tathA eka putra himAMzu evaM putrI arpitA kI jananI hai| zrI bakhzI jI ke kaimikalsa kA vyavasAya hai / patA - 305 bakhzI bhavana, AMkar3oM kA rAstA, kizanapola bAjAra, jayapura / zrI prakAzacanda dIvAna jayapura rAjya ke dIvAnoM meM dIvAna syojIrAma jI evaM dIvAna amaracaMda jI kA nAma vizeSataH ullekhanIya hai| dIvAna zyojIrAma saMvat 1834 se 1867 taka jayapura rAjya ke dIvAna rhe| isake sAmane hI inake putra amaracaMda jI dIvAna niyukta huye jo saMvat 1860 se 1892 taka dIvAna rhe| inake putra jJAnacaMda jI huye jo briTiza sarakAra ke prakopa se idhara udhara hI rahate rhe| unake putra udayalAla jI do viSayoM meM ema.e. the tathA posTa mAsTara janarala ke pada para rhe| unake putra dIvAna phatehalAla jI bhI posTa mAsTara ke pada para rhe| unake pazcAt unake putra IzvaralAla jI huye| IzvaralAla jI ke do putra huye| bhaMvaralAla jI evaM prakAzacaMda 'jii| dIvAna bhaMvaralAla jI kA abhI kucha varSa pUrva hI svargavAsa huA hai| vartamAna meM zrI prakAzacaMda jI dIvAna saMsthAoM, maMdiroM, dharmazAlAoM kA kArya dekha rahe haiN| jayapura meM bar3A dIvAna jI kA maMdira, choTe dIvAna jI kA mandira, dIvAna jI kI dharmazAlA, naziyAM Adi sabhI Apake pUrvajoM dvArA banavAI huI haiM jinakA rakharakhAva, surakSA Adi sabhI kArya Apako dekhanA par3a rahA hai| tara sAhaba ke mAtA-pitA donoM kA hI svargavAsa ho cukA hai| ApakI mAtAjI gulAba bAI dharmaparAyaNa mahilA thI / Apane tathA Apake donoM putroM bhavaralAla jI prakAzacaMda jI ne dIvAna jI kI naziyAM kA pUrNataH jIrNoddhAra kraayaa| sArvajanika TrasTa banAkara usakI Aya ke srota bnaaye| ApakI mAtAjI ne naziyA meM pAna-staMbha banavAkara usakI pratiSThA karavAI / dharmazAlA evaM choTe dIvAna jI ke maMdira kA jIrNoddhAra krvaayaa| ApakI mAtAjI muniyoM ke cAturmAsa karavAne meM bahuta ruci letI thI / zrI prakAzacaMda jI bhI bahuta utsAhI yuvaka haiN| samAja sevA meM bahuta abhiruci hai| apane maMdiroM ke jIrNoddhAra meM bahuta ruci lete haiM / ApakI patnI ne abhI mahilA jAgRti saMgha dvArA Ayojita netra cikitsA zivira kA udghATana kiyA thA / patA dIvAna jI kI naziyAM, esa.ema.esa. ke sAmane, jayapura /
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jaina samAja /267 zrI prakAzacandra jaina boharA praur3ha zikSA jayapura ke sahAyaka nidezaka zrI prakAzacanda jaina svabhAva se atyadhika dhArmika saMskAroM se otaprota haiM / ApakA janma8 aprela 37 ko huaa| Apake mAtAjI zrImatI rAja sajanA 70 varSa evaM pitAzrI motIzaMkara jI boharA 76 varSa donoM hI kezorAyapATana rahate haiN| Apane ema.esa.sI.ema.eDa. jaisI ucca parIkSAyeM pAsa kii| maI san 1956 meM ApakA vivAha mainA jaina se huaa| Apa donoM tIna putra evaM do putriyoM se gauravAnvita haiN| ApakA jyeSTha putra manojakumAra (27 varSa)meTelarjikala variSTha iMjI. niyara proseja ke pada para hindustAna jiMka li.meM kAryarata hai / dUsarA putra ravi jaina dehalI meM sivila iMjIniyara haiN| tIsarA putra mukeza rA.u.mA.vi.saravADa meM kAryarata hai| donoM putriyAM razmi evaM surabhi ucca zikSita haiM / sabhI putra putriyAM abhI avivAhita haiM / Apake pAMca choTe bhAI evaM eka bahina haiM / sabhI vyavasAyarata haiM / vartamAna meM jaina sA. jilA zikSAdhikArI dhaulapura ke pada para kAryarata haiN| zrImatI mainA devI dharmapalI zrI prakAza canda jaina boharA patA : 1.3e-3 talavaMDI keTA 2-10 kisAna mArga barakara nagara jayapura / zrI prakAzacanda saMghI luhAr3iyA zrI ratanalAla jI saMghI ke suputra zrI prakAzacanda saMdhI kA janma 27 julAI sana 1940 ko huA / san 1962 meM rAjasthAna vizvavidyAlaya se bijanesa menejamenTa meM posTa grejyUeTa DiplomA prApta kiyaa| san 1972 meM becalara Apha iMjIniyariMga(khanija brAMca) kI parIkSA pAsa kii| khanija iMjIniyara banate hI Apa rAjasthAna ke khanija vibhAga meM cale gye| jisameM san 15 se suparinTeDiMga iMjIniyara ke pada para kAryarata haiN| ApakA vivAha zrImatI AzA ke sAtha sana 1967 meM saMpanna huaa| zrImatI AzA saMdhI ne bhI san 1998 meM iMdaura vizvavidyAlaya se poliTikala sAinsa meM ema.e. kiyA : Apa tIna putriyoM ke pitA haiM / kumArI dIpikA,racanA evaM kumArI zikSA tInoM hI ucca adhyayana kara rahI haiN| saMghI jI ko viziSTa sevAoM ke liye san 1971 meM rAjya sarakAra dvArA puraskRta kiyA gyaa| Apa apane pitAzrI ratanalAla saMghI ke jyeSTha putra haiM / zrI ratanalAla jo parama zAnta pariNAmI evaM svAdhyAya karane meM pUrNa ruci lete haiN| patA :- 6/5 hIrAbAga phlaiTsa rAmasiMha rodd',jypur|
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 / jaina samAja kA vRhad itihAsa zrI prakAzacaMda seThI svataMtratA senAniyoM ke siramora zrI arjunalAla seThI ke nAma se sabhI paricita hoNge| zrI prakAzacaMdajI seThI ko unhIM kA jyeSTha putra hone kA gaurava prApta hai| ApakA janma 9 apraila, 1926 ko taba huA jaba arjunalAla jI seThI svataMtratA ke liye saMgharSa kara rahe the| Apa san 1946 meM bI.esa.sI. karane ke uparAnta hI jayapura rAjya meM adhyApaka niyukta huye evaM upa jilA zikSA adhikArI pada se sevAnivRtta huye / san 1945 meM ApakA vivAha zrImatI lalitA devI ke sAtha saMpanna huaa| Apako do putra evaM eka putrI ke pitA banane kA sukhada avasara milaa| jyeSTha putra Aloka haiN| unakI dharmapatnI zrImatI kokilA hai jo pIeca.DI. upAdhi se alaMkRta haiN| bhagavAna AdinAtha para Apane zodhakArya kiyA hai| DA. zrImatI kokilA acchI viduSI haiM, lekhikA haiM tathA vora bAlikA mahAvidyAlaya meM kAryarata haiN| mahilA jAgRti saMgha kI saMyukta maMtrI raha cukI hai| choTe putra aruNa seThI ema.bI.bI.esa. DAkTara haiM tathA kuSTa roga evaM mAnasika roga ke vizeSajJa haiN| DA. aruNa seThI vartamAna meM uttarapradeza sarakAra meM upa mukhya cikitsAdhikArI haiM evaM AgarA meM kAryarata haiN| ApakI putrI AbhA bhI DAkTara haiM tathA strI roga vizeSajJa haiM prakAzacaMda jI seThI ke choTe bhAI DA. jagataprakAza seThI haiM jo meDikala kSetra meM viziSTa sthAna prApta haiM / AbhAseTha suputrI zrI prakAza candra seThI DaeN kokilA seTI seThI jI saphala adhyApaka evaM prazAsaka rahe haiN| spaSTavAditA Apa meM kUTa-kUTa kara bharI huI hai| muniyoM kI sevA karane meM ruci rakhate haiN| seTo kolonI ke maMdira nirmANa meM Apane bhI Arthika sahayoga diyA hai| zrI prakAzacaMdra seThI sevA niyamoM meM pAraMgata haiM evaM sevA nivRtti ke uparAnta rAjya sevakoM ko sevA saMbaMdhI prakaraNoM meM yathA saMbhava sahAyatA karate rahate haiN| patA :- e-50 seThI kAlonI, jayapura / zrI prakAzacanda saugAnI yUnivarsala saplAI kAraporezana ke mAlika zrI prakAzacandra jI saugAnI kA janma 27 disambara 1924 ko huaa| Apake pitAjI zrI gulAbacaMda jI saugAnI rAthala sTora vAle kahalAte the tathA svAdiSTa bhojana khAne evaM khilAne ke liye prasiddha the| jaba ve 70 varSa ke the tabhI unakA nidhana ho gyaa| prakAzacaMda jI unake ikalaute putra haiM jo pI.sI. saugAnI ke nAma se adhika jAne jAte haiM /
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jaina samAja /269 zrI saugAnI jI ne san 38 meM maiTrika kiyA aura apanI pitAjI ko AjJAnusAra vyAvasAyika kSetra meM praveza kiyaa| Apako iMjIniyariMga lAina adhika pasanda thI isaliye 1941 meM hI rephrIjireTara bikrI kA kArya prAraMbha kara diyaa| isake pazcAt dhIre dhIre apane vyavasAya meM unnati karate gaye aura san 1948 meM yUnivarsala saplAI kAraporezana kI sthApanA kI aura kucha hI varSoM meM Apane apane vyavasAya meM ullekhanIya saphalatA prApta kI / rAjasthAna ke sabhI pramukha nagaroM meM isa kAraporezana kI zAkhAyeM eskorTa TrekTarsa ke acche vikretA hAna ke kAraNa 1973 me eskoDa limiTeDa ne Apa donoM pArA-palI ko laMdana,perisa, ropa evaM dhArasA kI yAtrA karAI / isI kampanI dvArA 1984 meM phira Apa donoM ko jApAna, hAMgakAMga, baikAka evaM siMgApura kA bhramaNa karAyA tathA 1984 meM maisarsa lArasana eMDa Tubro li. tathA eTalasa kopIko li. ne hanovara vesTa jarmanI meM Ayojita mele kI tathA amerikA kI yAtrA karavAI / isa dRSTi se Apa bahuta bhAgyazAlI siddha huye / zrI saugAnI jo rAja.ilekTriksa mazInarI esosiyezana ke adhyakSa rahe tathA sanmati pustakAlaya kI kAryakAriNI ke sadasya haiN| san 1994 meM Apane nizulka zikSA ke liye eka elaphA bITA skUla kI bhI sthApanA kI thii| zrI digambara jaina saMskRta AcArya mahAvidyAlaya meM apane pitA kI smRti meM eka vizAla hAla kA bhI nirmANa karavAyA hai| ApakI patnI zrImatI vimalA devI dhArmika svabhAva ko mahilA haiM / ve iMdaura ke jauharI zrI mAnakacaMda ajamerA kI putrI haiN| zrImatI vimalAjI bar3I bhAgyazAlI mahilA haiM / saugAnI jI ko eka putra evaM cAra putriyoM ke pitA hone kA garva hai / sabhI putriyAM iMdirA aruNA.kAminI zrIpatI vimalA devI dharmapalI evaM manISA kA vivAha ho cukA hai / ApakA butra aruNa sogAnI bhI vivAhita hai| bIkaoNma hai| zrI prakAza canda saugAnI hArvarDa vizvavidyAlaya se ema.bI.e. kiyA hai / Apane 1981 meM kampyUTara DivIjana alaga kholA hai jisameM Apako paryApta saphalatA milI hai / Apa eka putra evaM eka putrI se muzabhita haiN| patA : sI - 410, lAjapata mArga,sI skIma,jayapura / vaidya prabhudayAla kAsalIvAla ___ jayapura nagara meM jaina Ayurvedika cikitsakoM meM vaidya prabhudayAla kAsalIvAla kA nAma prathama sthAna para AtA hai / unakA janma Asoja sudI pUrNimA saMvat 117799 ko huaa| apane gAMva saiMthala se jayapura Akara kAsalIvAla jI ne jaina darzana, upAdhyAya evaM bhiSaNAcArya kI parIkSA pAsa kI tathA rAjakIya sevA meM cale gye| isake parva Apane di. jaina / auSadhAlaya meM pramukha cikitsaka ke pada para kArya kiyA / san 1944 meM ApakA vivAha dIvAna zivajIlAla jI ke vaMzaja dIvAna jayakumAra jI zrImatI sarasvatI devI dharmapalI kI putrI sarasvatI devI se huaa| Apako pAMca putra evaM tIna putriyoM ke mAtA pitA banane kA vaina prabhudayAla kAsalIvAla saubhAgya prApta huaa| Apake putroM meM jyeSTha putra kamaleza kumAra ema bI lI.esa., ema.esa. variSTa "
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270/ jaina samAja kA bRhad itihAsa netra cikitsaka hai| unakI patnI DA. puSpA jaina bhI variSTha mahilA cikitsaka hai / dUsare putra rAjezakumAra baiMka sevA meM adhikArI haiN| tIsare putra azoka kumAra bhI baiMka sevA meM adhikArI haiM / caturtha putra subhASa kAsalIvAla jayapura zeyara kAraporezana ke adhyakSa raha cuke haiM tathA pAMcave putra zrI rAjIva javAharAta kA kArya karate haiM / tIna putriyoM meM sabhI kA vivAha ho cukA hai| vaidya prabhudayAla lekhaka ke choTe bhAI haiM / cikitsA ke atirikta Apa acche lekhaka evaM cintaka hai| aba taka Atma vinizcaya, samayasAra prakAza,pravacana sAra prakAza,paMcAstikAya prakAza,AtmAnuzIlana evaM zrAvaka dharma chaha pustakeM prakAzita ho cukI haiM / sabhI pustakoM kA samAja meM acchA svAgata huA hai / Apa acche vyAkhyAtA hai tathA dhArmika sabhAoM meM pravacana karate rahate haiM / hastarekhA vizArada haiN| jyotiSa zAstra meM ApakI acchI gati hai / samAja sevA meM bhI ApakI gaharI ruci hai| di.jaina auSadhAlaya ke upAdhyakSa evaM rasAyana zAlA ke maMtrI raha cuke haiM / di. jaina saMskRta mahAvidyAlaya,jJAna vidyAlaya,rAja. jaina sAhitya pariSad kI kAryakAriNI sadasya haiM / Apa kavitAyeM khUba likhA karate haiM / vIravANI Adi patroM meM Apake lekha evaM kavitAyeM prakAzita hotI rahatI haiN| seminAroM meM bhAga lete rahate haiN| paM.cainasukhadAsa jI nyAyatIrtha ke pramukha ziSyoM meM se eka haiN| vartamAna meM Apa cintana evaM lekhana meM hI lage rahate haiN| patA : e-28, janatA kaalonii,jypur| zrI prabhulAla kAlA nAgaura jile ke kucAmana siTI meM di.14-1-1927 ko janme zrI prabhulAla kAlA kA nAma sinemA vyavasAya meM acchA rahA / Apake pitAjI zrI kizanalAla jI kAlA ko san 1978 meM aura mAtAjI zrImatI candanI devI kA nidhana san 1979 meM ho gayA / ApakI patnI zrImatI snehaprabhA ema.e. haiM jo acchI viduSI evaM lekhikA haiM / ApakA eka mAtra putra DA.subhASa kAlA ema DI. hai tathA saMtokabA durlabha jI aspatAla meM kAryarata hai / DA.subhASa kI patnI zrImatI prema kAlA bhI ema.bI.bI.esa. DAkTara hai tathA nijI prekTisa karatI hai / DA. zrImatI prema kAlA indaura ke hIrAlAla gaMgavAla kI suputrI haiN| kAlA jI svabhAva se sIdhe - sAde evaM vyavahArakuzala the / ye cupacApa kArya karane meM vizvAsa karate the| jayapura caimbara Apha kAmarsa kI kAryakAriNI ke sadasya the| prAraMbha se hI sinemA vyavasAya meM rahe tathA anta taka rAjazrI pikcarsa jayapura ke nidezaka ke pada para kAryarata rahe / patA : bI 161 e Adarza nagara,phateha TIbA,jayapura / zrI prabhudayAla gaMgavAla janma tithi - maMgasira sudI 10 saMvat 1988 zikSA-sAmAnya Apake pitAzrI kanhaiyAlAla jI kA 22 janavarI san 1986 ko svargavAsa huA thaa| usake kucha dinoM paJcAta hI mAtazrI kizanAdevI kA 25 pharavarI 86 ko svargavAsa ho gayA / ApakA vivAha saMvat 2006 meM maMgasira sudI 10 ko zrImatI tArAdevI ke sAtha saMpanna huaa| jo zrI mUlacaMda jI luhADiyA phirojapura (paMjAba) ko suputrI haiM / Apake tIna putra evaM eka putrI AM
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jaina samAja /271 hai| sabase bar3A putra satIzacanda javAharAta kA kArya karate haiM / zeSa donoM putra jJAnacaMda evaM mahAvIra kumAra phoTAgrAphI ke vyavasAya meM lage huye haiM / sabhI kA vivAha ho cukA hai| ApakI eka mAtra putrI suzIlA devI kA vivAha ho cukA hai| vartamAna meM Apa jhAlAnA DUMgarI jayapura meM mAinsa kA tathA subodha uccatara mAdhyamika vidyAlaya meM kenTIna kA saMcAlana karate haiN| vizeSa :- zrI gaMgavAla jI dhArmika prakRti ke sarala pariNAmI evaM madhura bhASI zreSThI haiM / pratidina abhiSeka evaM pUjA karate haiN| apake pitAjI bahuta dAnI svabhAva ke the / ve di.jaina saMskRta mahAvidyAlaya ke sthAyI sadasya the| gaMgavAla jI tIrtha yAtrA premI haiM tathA sabhI tIrthoM kI yAtrA kara cuke haiN| ApakI dharmapatnI bhI pratidina pUjA karatI hai tathA vrata upavAsa karatI rahatI haiN| zrI prabhudayAla jo vartamAna meM di.jaina pArzvanAtha maMdira madhuvana kAlonI kI kAryakAriNI ke sadasya haiM / mUDavidrI evaM hastinApura, jambUdvIpa meM bhI zAstroM kI sarakSA evaM AhAra dAna ke liye Arthika sahAyatA dI hai / patA: prabhudayAla gaMgavAla,22, kisAna mArga,TauMka roDa,jayapura | zrI pravINacanda jaina kAsalIvAla rAjasthAna rAjya ke ucca padoM para kArya karane ke pazcAt sevA nivRtta zrI pravINacanda jI jaina samAja meM pI.sI.jaina ke nAma se prasiddha hai / zrI jaina kA janma 4 julAI 1931 ko ToDArAyasiMha kasve meM huA thA / Apake pitAzrI candAlAla jI 40 varSa kI Ayu meM hI svargavAsI bana gye| ApakI mAtAjI saptama pratimAdhArI zrAvikA hai| bI.kaoNma.ela.ela.bo. evaM vizArada karane ke pazcAt Apane apanA jIvana zikSaka ke rUpa meM prAraMbha kiyaa| kintu 1956 meM Ara.e.esa. karane ke pazcAt rAjakIya sevA meM cale gaye / san 1981 meM Apa AI.e.esa. meM cuna liye gaye / isake pazcAt jilAdhIza jhAlAvAr3a, atirikta Ayukta kAmarziyala Taiksezana Apha rAjasthAna jaise ucca padoM para raha kara khyAti prApta kii| ApakA san 1953 meM zrImato phUlavatI devI ke sAtha vivAha huA / Apa donoM pati-patnI ko cAra putra evaM cAra putriyoM ke mAtA-pitA banane kA saubhAgya prApta hai| sabase bar3A putra ananta jaina bI kaoNma.ela.ela.bI. hai tathA plAsTika kI phaikTrI dekhate haiM / cAroM patriyAM sunItA, saMgItA, alakA aura sImA sabho par3ha rahI hai| zrI jaina ne khAniyAM cUlagirI ke maMdira meM mUrti virAjamAna kI thii| Apa jayapura kI vibhinna saMsthAoM se jur3e huye haiN| padamapurA a.kSetra kameTI ke upAdhyakSa,zAMti vIra nagara mahAvIra jI ke TrasTI,bAla zikSAmaMdira kI kAryakAriNI ke sadasya,mahAvIra hAIskUla kI mahAsamiti ke sadasya haiN| pArzvanAtha navayuvaka maMDala,bApU nagara dvArA sammAnita haiN| evaresTa kAlonI meM navIna mandira nirmANa kA Apane yazasvI kArya kiyA hai| patA : 45, evaresTa kaoNlonI,lAla koThI,ToMka roDa, jayapura -15
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2728 jaina samAja kA bRhada itihAsa zrI pravINacandra chAbar3A patrakAritA ke kSetra meM suparicita zrI pravINacandra chAbar3A ko samAja meM upa vicAroM kA vaktA mAnA jAtA hai / sabhAoM meM ve spaSTavAditA ke liye prasiddha haiN| ApakA janma 25 julAI 1931 ko huA / Apake pitAjI sva. gulAbacanda jI chAbar3A bho apane samaya ke lapa vicAroM ke vaktA va samAja sudhAraka the / paM. cainasukha dAsa jo nyAyatIrtha kI ziSya paramparA meM zrI chAbar3A acche vaktA hone ke sAtha svataMtra vicAraka va kalama ke dhanI haiM / unakA sabase pahalA lekha 'vIra vAppI meM prakAzita huA,jaba ve satraha varSa ke the / unhoMne 1943 meM patrakAritA ke kSetra meM dainika ' janmabhUmi se praveza kiyA / Apa kalakattA ke vizvamitra, lokamAnya tathA jayapura ke dainika lokavANI meM saha saMpAdaka rahe / bhASAyI saMvAda samiti ' samAnAnI ke liye rAjAzAra paM.nAgala hariyANA ra paMjAba ke byUro pramukha ke pada para kAma kara cuke haiN| Apa akhila bhAratIya zrapa jIvI patrakAra pariSad ko rASTrIya kAryakAriNI ke sadasya,rAjasthAna zramajIvI patrakAra saMgha ke mahAmaMtrI rAjasthAna meM kendrIya karmacArI saMghoM kI samanvaya samiti ke saMyojaka raha cuke haiN| Apane tRtIya vizva patrakAra sammelana meM bhArata kA pratinidhitva kiyaa| isa daurAna Apane kaI dezoM kI yAtrA kI / sAmAjika saMsthAoM meM zrI di. jaina atizaya kSetra zrI pArzvanAtha cUlagirI ke saMrakSaka, rAjasthAna jaina sabhA ke saMsthApana sadasya haiN| anya saMsthAoM meM mahAvIra hAyara saikeNDarI skUla, Arogya bhAratI 'ke nAma ullekhanIya haiM / sarvodara sAhitya samAja ke saMsthApaka sadasya evam arjunalAla seThI nagara kI parikalpanA ko sAkAra karane meM pramukha yogadAna rahA hai| mahArAjA savAI jayasiMha smRti divasa ke pramukha Ayojaka,jayapura meM tAsa maNDala evam antarrASTrIya sabhA bhavana kI sthApanA ApakI preraNA kA suphala hai| aba taka ApakI cAMdana ke bAbA" dhammam-zaraNam ' tathA ' siddha kSetra kI pagaDaNDI para ' racanAeM prakAzita ho cukI haiN| Apako rAjasthAna divasa para 1989 meM rAjasthAna sarakAra dvArA patrakAritA ke liye sammAnita kiyA gayA | Apako tIna putra va do putriyoM ke pitA hone kA saubhAgya prApta hai / patA : 2, nyuu-kaalonii,jypur| zrI pravINacanda pATanI (khindUkA) jovana meM sadA kriyAzIla rahane vAle zrI pravINacanda pATanI kA janma 1 agasta sana 1920 ko huA thaa|aapke pitAjI zrI gulAbacandajI to Apake janma ke eka mAsa pazcAt hI svarga sidhAra gye| raha gaI akelI mAM tIjAbAI / Apane pravezikA, maiTrika evaM inTara taka adhyayana kiyA aura sarakArI kAryAlaya meM kAma karane lge| dhIre-dhIre apane pada para vRddhi pAte anta meM anubhAgAdhikArI rAjasthAna sacivAlaya ke pada se sevA-nivRtta huye| san 1948 meM ApakA vivAha zrI hajArIlAla jI muMzI kI putrI zrImatI munnIdevI ke sAtha saMpanna huA / munnI devI AdhyAtmika mahilA haiM / mahilA jAgRti saMgha kI sadasya raha cukI haiN| Apako tIna putroM gajendra kumAra, kailAzacanda evaM lokendra kumAra evaM do putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta hai|
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jaina samAja /273 kitsA se . . mahArAja pATanI jI bahuta hI sarala evaM milanasAra haiM / dukhadarda meM kAma Ane vAle haiN| samAja meM cupacApa kAma karane meM vizvAsa rakhate haiM / Apake pUrvajoM dvArA banavAyA huA, Apake ghara meM jina caityAlaya ' hai jo UMcI paiDI vAle khindUkA ke caityAlaya ke nAma se jAnA jAtA hai| Apa zrI di. jaina mandira khindUkAna ke maMtrI raha cuke hai| sevA nivRtti ke pazcAt Apane navajyoti meM kAryAlaya adhIkSaka evaM rAjasthAna patrikA meM sampAdakIya vibhAga meM 14 varSa taka kArya kiyA san 1953 meM Apa lekhaka (DaoN. kAsalIvAla) ke sAtha kalakattA meM belagachiyA meM grantha pradarzanI Ayojita karane gaye the| patA- pATanI dhavana, makAna naM.1193, rAstA curukAna,jayapura DA. premacanda kAlA jayapura ke savAI mAnasiMha hAspiTala meM DA. premacanda kAlA sarjarI ke prophesara hai tathA | apanI cikitsA ke liye lokapriya variSTha DAkTara hai| aba taka Apane zalya cikitsA se / saMbaMdhita 35 peparsa prAntIya evaM rASTrIya stara ke kAnphreMsoM meM par3he haiM tathA 30 se adhika khojapUrNa patra rASTrIya evaM antarrASTrIya patroM meM prakAzita ho cuke haiN| DA.kAlA zrI mohanalAla jI kAlarAtra haiN| apane pitA bhI ATiTigarTamena ke sarvocca padoM para rahe the| apane pitAjI ke samAna adhyayana evaM sevA kI vahI pravRtti Apa meM bhI dekhI jA sakatI hai / 18 jUna, 1934 ko janmeM DA.kAlA jI ne ema.bI.bI.esa.eNDa ema.esa. (sarjarI) meM kiyaa| Apa cAra putriyoM- prIti,razmi,nInA evaM nUpura jaina ke pitA haiM / Apake choTe bhAI zrI narendra kumAra bI.e.,bI.I. hai tathA vartamAna meM ema ema TI sI meM janarala mainejara haiN| DA. kAlA jI jayapura ke lokapriya cikitsaka haiM / dhArmika vicAroM ke haiN| pArzvanAtha maMdira meM ailopaithika aspatAla ApahI kI dekharekha meM cala rahA hai / ApakA sevAbhAvI jIvana hai / pratidina maMdira jAne kA niyama hai| patA - sI-45, premapatha, rAjendra mArga,bApU nagara,jayapura / zrI premacanda koThArI jayapura se zrImahAvIra jI taka pada yAtrA saMgha ke saMyojaka ke rUpa meM prasiddha zrI premacanda jI koThArI vizAla vyaktitva ke dhanI haiM / ApakA janma renavAla mAma meM dinAMka 2-7-40 ko huaa| apane renavAla gAMva se hI Apane san 1958 meM hAyara saikaNDarI pAsa kI aura phira rAjya sevA meM A gye| sAmAjika kSetra meM kArya karane meM Apa sadaiva Age rahate haiN| sAdhuoM kI bhakti karane meM ApavizeSa ruci lete haiM / madhuvana kAlonI meM sthita di.jaina pArzvanAthaM maMdira ke Apa adhyakSa haiM aura maMdira ke nirmANa meM ApakA bahuta sahayoga rahatA hai / mohanapurA ke di. jaina maMdira meM jIrNoddhAra karavAkara Apane prazaMsanIya kArya kiyA hai| Apa di. jaina mahAsamiti ke sadasya bhI
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 jaina samAja kA vRhad itihAsa Apake pitAjI zrI gaidIlAla jI renavAla ke pratiSThita vyakti haiM tathA ApakI mAtA zrImatI gulAbadevI dharmaparAyaNa mahilA haiN| zrI koThArI jI kA vivAha di.14-2-59 ko zrImatI ratanadevI ke sAtha saMpanna huaa| Apa donoM ko do putra evaM eka putrI kA mAtA-pitA banane kA saubhAgya prApta hai / putrI uSA kA vivAha ho cukA hai| ___ koThArI jI sakriya kAryakartA haiM tathA milanasAra, Atithya premI evaM udAramanA haiM / Apako dharmapatnI zrImatI ratanadevI koThArI bhI pUjA pATha karane vAlI mahilA haiM / barakata nagara kI mahilA maMDala kI sakriya sadasyA hai / prativarSa jayapura se mahAvIrajI pada yAtrA saMgha kA netRtva karate haiN| patA - sI-2 madhuvana,auMka phATaka, jayapura / zrI premacanda khindUkA khindUkA parivAra meM 9 maI 1928 ko janme zrI premacanda khindUkA yaza evaM khyAti se dUra rahate huye apane pitAzrI kI smRti meM sana 1984 meM bhApita zrI rAmacandra premacanda khindUkA ceriTebala TrasTa ke mAdhyama se mAnava sevA evam samAja sevA meM apanA yogadAna dete rahate haiN| apane yuga ke prasiddha samAja sevI zrI rAmacandrajI khindUkA ke dvitIya yuvA putra hone ke kAraNa samAja sevA meM ApakI ruci bacapana se hI rahI hai / ApakI dharmapatnI zrImatI ralapramA bhI udAra hRdaya evam svAdhyAyazIla sva.zrI tArAcandajI gaMgavAla kI suputrI hai| zrI khinTUkA jI ko eka putra evam tIna putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta hai| Apake putra DA.suzIla jaina emar3I haiM tathA kainsara va khUna kI bImAriyoM meM amerikA meM vizeSa yogyatA prApta kI hai va avArDa bhI prApta kara cuke haiM / cikitsA ke kSetra meM DA. suzIla ne amerikA meM acchA nAma kamAyA hai tathA lokapriyatA prApta kI hai| amarIkA ke patroM meM ApakI kitanI hI bAra prazaMsA prakAzita huI hai / isa samaya Apa amarIkA meM ohAyo (klIvalaiNDa) zahara meM prekTisa kara rahe haiM / isI taraha ApakI tInoM putriyoM sau.kusuma va aMjanA amarIkA meM rahatI haiM va sau.saroja aba kanADA se pilAnI A gaI haiN| Apake bar3e bhAI zrI jJAnacandra khindukA bhAratavarSIya stara ke samAjasevI zrI rAmacandra jI khindUkA haiM tathA choTe bhAI zAMtikumAra amarIkA meM rahate haiM, zAMtikumAra jI kI amarIkA ke acche zikSAvidoM meM gaNanA kI jAtI haiN| patA : ddhindUkA pavana - nyU kAlonI, pAMca battI,jayapura / phona - 74155
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jaina samAja /275 zrI premacaMda chAbar3A mAlapurA nivAsI zrI premacaMda chAbar3A kA janma 25 apraila,san 1934 ko huaa| Apake pitAjI kA nAma amIcaMda jaina thA tathA mAtA dhApU bAI Apake pAsa rahatI haiN| san 1975 meM bI.kaoNma.pAsa kiyA lekina isake pUrva hI Apa rAjya kI sevA meM cale gaye the| jahAM se Apane 1 apraila,1988 ko lekhAkAra ke pada se sevA nivRtti prApta kii| ApakA vivAha san 1958 meM zrImatI zAMtidevI ke sAtha huaa| jinase Apako cAra putroM kI prApti huii| ApakA jyeSTha putra mahendrakumAra ema.kaoNma. hai tathA usakI patnI zrImatI mInAkSI biikoNm.hai| dvitIya putra zrI surendra kumAra kI patnI zrImatI arUNA bI.e.hai / tRtIya patra zrI devendrakamAra kI patnI kA nAma indrabAlA hai| caturtha putra dharmendra kumAra bI koNm.hai| Apake tAU jI zrI abhayakumAra jI zullaka dIkSA lekara Ananda sAgara jI khlaaye| mAlapurA ke zrI candraprabhujI (caudhariyAna) mandira meM mahAvIra svAmI ko aSTa dhAtu kI pratimA virAjamAna karane kA saubhAgya prApta kiyA / Apake mAtA-pitA ToDArAyasiMha meM muni zrI sanmati sAgara jI kI kSullaka dIkSA para unake mAtA-pitA bane the| ApakI patnI ke zuddha khAnapAna kA niyama hai| zrI chAbar3A jI san 1967 se jayapura meM raha rahe haiN| Apa bahuta zAMta svabhAvI evaM sarala pariNAmI haiM / pratidina maMdira meM pUjA evaM abhiSeka karate haiN| patA : bI-24 madhuvana kAlonI,jaina maMdira ke sAmane,kisAna mArga,auka rodd,jypur| DA. premacanda jaina __ jaina anuzIlana kendra rAjasthAna vizvavidyAlaya ke vyAkhyAtApada para kAryarata DA.premacaMda jaina yuvA manISI haiN| harivaMzapurANa kA sAMskRtika adhyayana viSaya para Apako rAjasthAna vizvavidyAlaya dvArA pI.ecar3I. upAdhi se alaMkRta kiyA jA cukA hai| ApakA zodha prabaMdha prakAzita ho cukA hai / isake atirikta Apane nAgaura (rAja) ke prasiddha bhaTTArakIya zAstra bhaMDAra kA sUcIkaraNa kiyA hai jo vizvavidyAlaya se prakAzita kiyA gayA hai / DA. jaina kA janma 22 agasta,1951 meM huaa| ApakA vivAha vaidya prabhudayAla jI kAsalIvAla kI suputrI candrakalA jaina ke sAtha saMpanna huaa| zrImatI candrakalA bhI bI.e., ela.ela.bI. hai / Apa eka putra evaM tIna putriyoM se suzobhita haiM / Apake tIna choTe bhAI hai| mahAvIra prasAda ema.esa.sI.,tArAcaMda jaina bI kaoNma.evaM omaprakAza jaina ema.e. Apake pitAzrI phUlacandajI evaM mAtA nAraMgIdevI apane grAma cainapurA rahate haiN| pahA : bI 417, sukha vilAsa,mAlavIya nagara,jayapura /
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 / jaina samAja kA vRhad itihAsa dIvAna premacanda jaina bhauMca pUrva dIvAna bhAgacandajaina ke vaMza meM di. 21-11-1943 ko zrI premacanda jaina kA janma huaa| unake pitAjI dIvAna kapUracaMda jI 50 varSa kI Ayu pAra kara cuke haiN| unakI mAtAjI viradhIbAI kA san 87 meM 70 varSa kI Ayu meM nidhana ho gyaa| dIvAna premacanda jI ne ema.esa.sI. (kRSi) enaTomAlojI kI parIkSA udayapura vizvavidyAlaya se san 1968 meM pAsa ko / usake pazcAt bhaMDAra nigama meM kArya karane lge| vartamAna meM Apa bhaMDAra nigama meM variSTha adhikArI ke pada para kArya kara rahe haiN| san 1968 kI 7 mArca ko Apa zrImatI vimaleza jaina hindI vizArada ke sAtha vivAha sUtra meM bNdhe| isake pazcAt do putra evaM eka putrI ke mAtA-pitA banane kA saubhAgya prApta kiyaa| Apake putra pravINa kumAra 20 varSa ke yuvA hai| ema.kaoNma. kara liyA hai aura aba sI.e. kara rahe haiN| putrI prIti jaina kA vivAha ho cukA hai / premacanda jI bahuta hI niSThAvAna evaM svaccha vicAroM ke yuvaka haiN| milanasAra haiM tathA samAja sevA karane ke icchuka haiN| unakI patnI vimaleza jaina bhI madhurabhASI evaM sevAbhAvI yuvatI hai| patA : 45 sekTara 4 mAlavIya nagara, jayapura / zrI premacanda bar3ajAtyA rAjasthAna bImA vibhAga meM paryavekSaka ke pada para kAryarata zrI premacanda caudharI yuvA kAryakartA haiN| ApakA janma 26 jUna 1938 ko huaa| inTara taka zikSA prApta karane ke pazcAt rAjya sevA meM cale gye| 19 varSa kI avasthA meM dinAMka 13-12-1957 ko ApakA vivAha zrImatI mohanA devI ke sAtha huaa| Apako eka putra manoja evaM do putriyAM amitA aura rIvA ke pitA banane kA saubhAgya prApta ho cukA hai| manoja kA sImA se vivAha ho cukA hai| Apa mojamAbAda maMdira ke jIrNoddhAra meM Arthika sahayoga dete rahate haiN| Apake pitAjI zrI mAnamala jI evaM mAtAjI kA svargavAsa ho cukA hai| patA :- 91, karatArapurA, bhagavatI nagara, jayapura - 6 DaoN. premacandra rAvakA DaoN. rAvakA kI gaNanA rAjasthAna ke yuvA vidvAnoM meM kI jAtI hai| ye apane zodha kAryoM, lekhana evaM bhASaNa se samAja ko apanI ora AkarSita karane lage haiN| DA. rAMkA kA janma 201 akTUbara 1943 ko jayapura (rAja.) meM huA / inake pitA zrI bhaMvaralAla jI saMvakA atyadhika sarala, santoSI vRtti, dayAlu svabhAva evaM dhArmika pravRti vAle zrAvaka the / lekhaka ko unake samparka meM Ane kA aneka bAra avasara milA hai| vratopavAsI unakA san 1972 meM nidhana huaa| san 1984 meM DaoN. rAMvakA kI mAtuzrI chiganI devI cala bsii| DaoN. rAMkA ke do agraja bhrAtA zrI kapUracanda jI, jayapura rAjagharAne meM kAmadAra (bhajana gAyaka) evaM zrI pUnamacanda jI zikSaka raha cuke haiN|
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jaina samAja 277 DaoN. rAvakA ne rAjasthAna vizvavidyAlaya se ema.e., pI.eca.DI. evaM jaina darzanAcArya parIkSA pAsa kI hai| darabhaMgA saM. vivi. se zikSA zAstrI uttIrNa kii| san 1962 se aba taka zrI rAvakA ne vibhinna padoM para zikSaNa kArya kiyA hai aura vartamAna meM DaoN. vikA rAjakIya saMskRta mahAvidyAlaya ke prAcArya haiN| prasiddha dArzanika vidvAna paM. cainasukhadAsa nyAyatortha ke ye priya ziSya rahe haiN| inake jIvana nirmANa meM pUjyapAda paM. sA. kA pUrNa AzIrvAda rahA hai| prastuta pustaka ke lekhaka ke mArga nirdezana meM DaoN. rAvakA grantha bhaNDAroM ke anveSaNa, sUcIkaraNa, zodha- sAhitya lekhana meM suruci pUrvaka kArya sampAdita kiyA hai| ye mere uttaradAyI ziSya-sama hai / ApakA vivAha san 1964 meM 3 julAI ko zrImatI snehalatA ke sAtha huaa| donoM ko do suyogya putroM ke mAtA-pitA banane kA saubhAgya milA / jyeSTha putra zrI pramodakumAra ema.esa.sI. bI.eDa. haiM tathA meyo kaoNleja meM kampyUTara vibhAgAdhyakSa hai| inakA vivAha rAjeza ema.kaoNma. ke sAtha huA hai| dvitIya putra pradIpa kumAra ema.esa.sI. (gaNita) meM adhyayana kara rahA hai / DaoN. rAvakA ne 15vIM sadI ke hindI saMskRta ke prasiddha mahAkavi brahmajinadAsa ke vyaktitva evaM kRtitva para 1977 meM rAja. vi.vi. se pI.eca.DI. upAdhi prApta kI hai| prastuta zodha-graMtha zrI mahAvIra graMtha akAdamI dvArA san 1980 meM prakAzita ho cukA hai| aba taka Apake vibhinna patra patrikAoM, graMthoM meM aneka sAhityika zodha-lekha prakAzita ho cuke haiN| vIravANI evaM jinavANI meM kramaza: amRta vANI evaM jJAnAmRta sthAyI stambha lekhaka haiN| vizvavidyAlaya starIya saMgoSThiyoM meM zodhapatra vAcana karate haiN| AkAzavANI jayapura se inakI vArtAyeM svataMtra rUpa se prasArita hotI rahatI haiN| prativarSa prakAzya mahAvIra smArikA ke sampAdana meM DA. vakA kI mukhya bhUmikA rahatI hai| kaI pustakoM ke samIkSaka haiN| DaoN. premacanda rAMSakA sAmAjika gatividhiyoM meM bhI paryApta ruci lete haiN| zrI di. jaina saMskRta kaoNleja, zrI di. jaina auSadhAlaya, kI prabandha samiti ke sadasya, rAjasthAna jaina sabhA, rAjasthAna jaina sAhitya pariSada, rAjasthAna saMskRta sAhitya sammelana, rAja. saMskRta pariSad, a.bhA. jaina vidvat pariSada, a.bhA di. jaina vidvatpariSad, di. jaina mandira jobanera jayapura ke sakriya sadasya haiN| DaoN.rAMvakA se sAhitya jagat evaM samAja ko bahuta AzAyeM haiM / / patA :- 1910, khejar3e kA rAstA, jayapura 302001 (rAja.) zrI pAnAcanda jaina pahAr3iyA rAjasthAna hAIkorTa ke nyAyAdhipati ke pada se riTAyara hone vAle zrI pAnAcanda jaina kitanI hI sAmAjika, sAhityika saMsthAoM se jur3e huye haiN| zrI jaina kA janma 19 mArca, 27 ko koTA meM huaa| ema.e.bI.esa.sI. ela. ela. bI. sAhityaratna kI parIkSAyeM pAsa karane ke pazcAt vakAlAta prAraMbha kI tathA usameM atyadhika prasiddhi prApta kii| san 1985 meM rAjasthAna hAIkorTa meM jaja niyukta huye| isI varSa lAinsa inTaranezanala ke DisTrikTa 323 I 2 kA DisTrikTa gavarnara cune gye| zrI jaina rAjasthAna rAjya ke mahAdhivaktA nAthUlAla jaina ke choTe bhAI haiN| svabhAva se vinamra haiM tathA pratyeka ko sahayoga dene kI bhAvanA rakhate haiN|
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278/ jaina samAja kA vRhad itihAsa zrI pUnamacanda kAsalIvAla pUnama bhavana vAle zrI pUnamacanda kAsalIvAla samAja ke pratiSThita mahAnubhAva hai / ApakA janma 4 pharavarI 1920 ko huaa| Apake pitAjI muMzI jagannAtha jI jayapura nagara ke prathama bI.e. the| mahArAjA rAmasiMha ke nijI saciva the tathA anta meM nAjima ke pada se sevA nivRtta huye / muMzI jagannAtha jI ke bar3e bhAI kanhaiyAlAla jI bhI jayapura kI bar3I mahArAnI ke kAmadAra the| mahArAnI jI unake kAma se bar3I prabhAvita thI isaliye sevA nivRtti ke pazcAt bhI unheM utanA hI vetana milatA rahA jitanA sevA kAla meM milatA thaa| pUnamacanda jI kA san 1937 meM zrImatI suzIlAdevI suputrI caudharI suganacanda jI nAvAM vAle ke sAtha vivAha huaa| unako cAra putra evaM eka putrI kI mAM banane kA saubhAgya prApta huaa| cAroM putroM meM zazi kAnta ravikAnta, atula,evaM praphulla meM prathama tIna putra bI.esa.sI. hai| prathama do ThekedArI tathA zeSa donoM phaikTarI kA kArya dekhate haiM / putrI iMdirA kA vivAha ho cukA hai| san 1981 meM ApakI patnI zrIpatI suzIlA devI kA svargavAsa ho gayA / Apake do bhAI aura hai / choTe pAI zrI premacanda kA janma 17 julAI 1924 ko huaa| unakI patnI zakuntalA devI tIna putriyoM,maMjU,maNi evaM rekhA kI jananI hai| tInoM kA vivAha ho cukA hai / Apa san 1975 evaM 1932 meM videza yAtrA kara cuke haiN| dUsare bhAI padamacanda jI kA janma 13 julAI 1934 ko huaa| ApakI patnI premadevI jI ko himAMzu, sudhAMzu, vikAsa evaM vizAla kI mAtA banane kA saubhAgya prApta hai / himAMzu kA vivAha ho gayA hai / jhAlIvAla parilA kArabAhirigInA hai| patA : pUnama bhavana,motIsiMha momiyoM kA rAstA, jypur| sa. pUraNacaMda luhADiyA narAyaNA ke zAha parivAra meM janma lene vAle va.pUraNacanda luhADiyA ko rAjasthAna meM kauna nahIM jAnatA / ve brahamacArI hai, svataMtratA senAnI haiM,jela yAtrA kI huI hai,paMcakalyANaka mahotsava meM mAtA-pitA bane huye haiN| isa prakAra luhADiyA jI bahu vyaktitva ke dhanI haiN| ApakA janma bhAdavA sudI pUrNimA saMvana 1903 tadnusAra 2 sitambara 1906 ko huaa| Apane ucca zikSA prApta kI aura bI.e.ela.ela.bI.karake vakAlAta meM bhI prasiddhi prApta kii| lekina zikSA prApta karane meM kitanI hI kaThinAiyoM kA sAmanA karanA pdd'aa| ApakI jIvana kahAnI aneka vicitratAoM ko liye huye hai| luhADiyA jI kA vivAha 12 jUna 1924 ko guDhA (sAMbhara) nivAsI sva. dAnamala jI zrImatI pilI rAMvaka kI suputrI riddhilatA ke sAtha huaa| Apako eka putrI kI mAtA banane kA saubhAgya milaa| ca. pUraNacanda luhAr3iyA
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jaina samAja /279 jisakA vivAha jayapura ke prasiddha vakIla muMzI sUryanArAyaNa jI ke suputra zrI mahAvIra kumAra kI seThA ke sAtha huaa| prAraMbha se hI deza sevA kA vrata hone ke kAraNa kAleja se Apako niSkASita kara diyA gayA tathA 22-2-1932 ko ajamera meM satyAgraha karane ke kAraNa cAra mAha kI sakhta kaida kI sajA sunA dI gaI / jaba Apa jela se chUTakara vApisa apane gA~va lauTe to Apake svAgata meM sArA gAMva umar3a pdd'aa| Apake jIvana kI kucha pramukha ghaTanAyeM nimna prakAra haiM : 1. narAyaNA nagarapAlikA ke pAMca varSa taka nirvAcita sadasya rahe / 2. zrI digambara jaina paMcAyata sAMbhara ke sAta varSa taka adhyakSa rahe | 3. san 1945 meM phulerA tahasIla meM Ayojita rAjanaitika sammelana ke mahAmaMtrI pada para kArya kiyaa| 4. jayapura rAjya ke sarvaprathama lejisleTiva asembalI ke sadasya kA phulerA tahasIla se cunAva kA avasara prApta huA thaa| 5. kolhApura meM Ayojita paMca kalyANaka pratiSThA samAroha meM mAtA-pitA ke pada se alaMkRta kiye gye| usI paMcakalyANaka meM A.dezabhUSaNa mahArAja ne Apako eka varSa kA brahmacarya vata diyA / isake pazcAt AcArya zrI zivasAgara jI mahA. se yAvajjIvana brahmacarya vrata aMgIkAra kiyaa| phira inhIM AcArya zrI se dUsarI pratimA dhAraNa kI tathA AcAryakalpa zrutasAgara jI mahArAja se sAtavIM brAhmacarya pratimA kA vrata lekara apane jIvana kI dizA hI mor3a dii| luhADiyA sA.ne 25 varSa taka vakAlAta kI tathA usameM khyAti bhI arjita kI / lekina jaba usase virakti huI to 16-8-72 ko usase sadA ke liye vizrAma le liyA aura sAdhuoM kI sevA, svAdhyAya, zAstra pravacana Adi meM apane Apako samarpita kara diyA / Apane dazalakSaNaparva meM zAstra pravacana Adi meM apane Apako samarpita kara diyaa| Apako dazalakSaNaparva meM zAstra pravacana karane, pUjA vidhAna karAne ke upalakSa meM pAMcavA, phAgI,sIkara Adi se abhinaMdana patra diye gye| vartamAna meM ApakA jIvana vairAgya pUrNa hai| sImita parigraha, bhojana, svAdhyAya, sAmAjika pUjA pATha Adi hI Apake jIvana kA krama bana gayA hai| ApakI patnI zrImatI rikhilatA devI sevAbhAtrI mahilA thI / pratidina svayaM hI ghara para Ane vAle marIjoM kI mAlisa karake haDDI, peTadarda,hasalI, Adi ko ThIka kara detI thI / davA bhI apanI svaMya kI hI detI thii| Ayu 75 varSa evaM tIsarI pratimAdhArI thii| pati-patnI kA aisA jIvana yApana anyatra milanA kaThina hai / patA :- zAMti nilaya,luhADiyA bhavana,azoka mArga,sI-skIma, jayapura zrI phUlacaMda jaina godhA pichalI cAra pIDhiyoM se miSThAnna vikretA parivAra meM dinAMka 20 pharavarI 1919 ko shrii| phUlacaMda jI godhA kA janma huaa| Apake pitAzrI gaNezIlAla jI jaina evaM mAtAjI zrImatI gairU bAI kA donoM kA hI svargavAsa ho cukA hai / aSTama kakSA taka adhyayana ke pazcAt hI san 1936 meM ApakA zrImatI anUpadevI ke sAtha vivAha huaa| Apako do putriyAM puSpA evaM suzIlA
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280/ jaina samAja kA vRhad itihAsa ke pitA kA saubhAgya prApta hubhA nayA gAna na hone ke kAraNa Apane apane bar3e dohitA nitina jaina ko dattaka putra bnaayaa| ApakI patnI kA 16 mArca 1978 ko svargavAsa ho gyaa| zrI godhA jI kI dhArmika pravRtti rahI hai| apanI dharmapatnI ke sAtha Apane sabhI tIrthoMkI vaMdanA karalI thii| tIrtha kSetroM ke vikAsa meM tathA sAmAjika saMsthAoM meM yogadAna karate rahate haiM / zrI di.jaina auSadhAlaya ke AjIvana sadasya haiM tathA use bhavana nirmANa ke liye eka bhUmi khaMDa bhI diyA hai| di.jaina maMdira pATodiyAna meM vedI banavAkara usameM bhagavAna bAhubalI kI mUrti virAjamAna kara cuke hai / san 1981 meM Ayojita di.jaina zAMtinAtha paMcakalyANa mahotsava ke saMrakSaka bhI raha cuke haiN| isI taraha khAniyAM paMcakalyANaka mahotsava meM bhI Apane pANDukazilA para bhagavAna kA abhiSeka karane kA zreya prApta kiyA thA / patA : godhA bhavana,boraDI kA rAstA,jayapura-3 zrI phUlacanda bilAlA jayapura ke bilAlA parivAra meM di.28 maI,1928 ko ApakA janma huA / yuvA samAjasevI haiM / sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAt apane paitRka vyavasAya meM paryApta saphalatA prApta kI / san 1952 meM ApakA vivAha zrImatI kAMtAdevI se saMpanna huaa| Apa dattaka putra zrI narendrakumAra (40 varSa) evaM eka pautra tathA eka pautrI se alaMkRta haiM / zrI phUlacaMda jI ke pitA zrI kapUracaMda jI kA samAja meM acchA sammAna thaa| Apa zAMtipriya jIvana jIne vAle zreSThI haiN| patA :- DI8 e, bApU nagara,gaNeza maarg,jypur| zrI basantIlAla pATanI 11 pharavarI 1932 ko janme zrI vasantIlAla mATanI pavAlyA (ToDArAyasiMha) ke nivAsI haiN| bIkaoNma.ela.ela.bI. karane ke pazcAt Apa kendra sevA meM cale gye| 18 varSa kI Ayu meM ApakA zrImatI kamalA devI ke sAtha vivAha huaa| Apane manojakumAra ko goda liyA jisakA vivAha ho cukA hai| Apake pUrvajoM ne paMcAlyA meM maMdira kA nirmANa karavAkara use samAja ko bheMTa kara diyaa| pATanI jI sAmAjika sevA meM ruci lete haiM / pahile be di.jaina maMdira javAhara nagara ke koSAdhyakSa evaM vartamAna meM kAryakAriNI sadasya haiM / sabhI tIrthoM kI yAtrA kara cuke haiN| jaba bhI muni saMgha paMvAlyA hokara vihAra karatA hai Apake mAtA-pitA unako AhAra Adi se sevA karate haiM / paMvAlyA gAMva meM vartamAna meM di.jaina samAja ke 12-13 parivAra haiM / pATano jI ADiTa adhikArI ke pada para mahAlekhAkAra (AGiTa) kAryAlaya meM kArya karate hue 58 varSa kI umra meM pharavarI 1990 meM sevA nivRtta hue / svabhAva se vinamra evaM vyavahAra meM madhura pATanI jI apane sarkila meM sabake mitra haiN| pattA - 1 2 7 javAhara nagara,jayapura / TA
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jaina samAja /281 mahArAja zrI bAbUlAla seThI janmatithi - 15 agasta 1137 vidhisa zikSA - ema kaoNma.esa.e.esa.,Ai.sI.DablyU,kampanI sekreTarI sI.esa. pitA kA nAma - zrI kastUracaMda jI seThI,svargavAsa eka disambara 1974 pAtA - zrImatI gaiMdAbAI san 1954 maI meM svargavAsa vivAha - 31 maI 1955 patlI - zrImatI vimalA devI, suputrI zrI ciraMjIlAla jI kAsalIvAla saiMthala parivAra - putra / zrI jinendra kumAra,cArTarDa akAunTenTa, sI. esa. svayaM kA vyavasAya, patnI zrImatI DA. AbhA jaina suputrI sva.zrI omaprakAza jI koTA ema.bI.bI.esa. (1987) ema.esa. kara rahI haiM / jayapura ke janAnA hAspiTala meM kArya kara rahI hai| vizeSa :- zrI seThI jI sAmAjika evaM zaikSaNika saMsthAoM se jur3e huye hai| rAjasthAna jaina sabhA jayapura ke maMtrI evaM upAdhyakSa raha cuke haiN| vartamAna meM di.jaina saMskRta kAleja, di. jaina auSadhAlaya kI kAryakAriNI ke sadasya haiN| Arogya bhAratI evaM di. jaina mandira bAI jI kuzalamati jI ke adhyakSa evaM di.jaina maMdira mahAsaMgha jayapura ke maMtrI haiM / jayapura cepTara Apha kAsTa akAunTenTsa ke adhyakSa raha cuke haiN| ApakA jIvana pUrNataH dhArmika hai / pratidina pUjA prakSAla karate haiM / sabhI tIrthoM kI vaMdanA kara cuke haiM / Apake pitAjI ne digambara jaina maMdira bAIjI kuzalamati jI meM vedI kA nirmANa karAyA hai tathA jayapura ke kAlADerA pahAvIra jI ke maMdira meM mUrti sthApita karAyI hai / muniyoM ke bhakta haiM / pR. AcArya vidyAsAgara jI mahArAja meM pUrNa zraddhA hai evaM AhAra diyA hai unake saMgha ko jayapura se kizanagar3ha taka pahuMcAyA / patA: 23?, seThI bhavana, rAstA cuurukaan,jypur| DA. bAbUlAla seThI ___ jayapura rAjya ke cIcavADI gAMva meM 5 maI 1951 ko janme DA. bAbUlAla seThI ko apanA jIvana nirmANa ke liye bahuta saMgharSa karanA pdd'aa| unhoMne zAstrI parIkSA pAsa karane ke pazcAta san 1972 meM zikSA zAstrI ko upAdhi prApta kI phira san 1975 meM jaina darzanAcArya hue / san 1977 meM itihAsa se ema.e. pAsa karane ke pazAta 1978 meM emaphila(itihAsa) meriTa meM dvitIya sthAna rAjasthAna meM prApta kiyA tatha san 1982 meM mahAkavi puSpadaMta viracita AdipuraNa eka sAMskRtika adhyayana para pIeca.DI.kI upAdhi itihAsa vibhAga rAjasthAna vizvavidyAlaya se prApta kii|
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282/ jaina samAja kA vRhad itihAsa Apane rAjakIya mahAvidyAlaya zrI gaMgAnagara meM itihAsa ke vyAkhyAtA ke pada para kArya prAraMbha kiyA tathA rAjakIya mahAvidyAlaya DUMgarapura meM prAdhyApaka itihAsa rahe / vartamAna meM seThI jI prophesara evaM adhyakSa itihAsa vibhAga rAjakIya seTha motIlAla kAleja jhuMjhuMnU (rAja.) meM kArya kara rahe haiM tathA sAta vyaktiyoM ko zodhakArya pI. eca. DI. karavAne ke lie rAja. vizvavidyAlaya adhikRta haiM / seThajI kA vivAha 27 pharavarI 1975 ko zrImatI vidyA jaina ke sAtha saMpanna huaa| zrImatI vidyA itihAsa, rAjanItizAstra evaM arthazAstra meM ema.e. haiN| bI.eDa. haiM tathA vartamAna meM nathamala jaina rAjakIya bAlikA saMskRta vidyAlaya bagaDA sirohI meM pradhAnAdhyApikA haiN| seThI jI eka putra evaM do putriyoM se gauravAnvita haiN| DA. seThI itihAsa evaM saMskRta ke acche vidvAna haiN| aba taka Apane raghuvaMza mahAkAvya bhAga eka, pratijJA yogandharAyaNa evaM zukanAsopadeza kA saMpAdana kiyA hai| seThI jI se sAhityajagata ko bahuta AzAyeM haiN| patA : 12, gaNivAroM kA enA, poliyA AdhAra, jayapura / zrI bAbUlAla jaina godhA janmatithi 3 julAI san 1942, zikSA- bI. kaoNma. (1961) rAja. vizvavidyAlaya pitA zrI phUlacanda jI phainsI, 1946 meM jaba Apa mAtra 4 varSa ke the tabhI ApakA svargavAsa ho gayA / - mAtA zrImatI umarAva devI - vyavasAya san 1972 se baiMka adhikArI haiN| vivAha 4 pharavarI 1965 patnI - zrImatI saroja jaina suputrI zrI kaMvarIlAla jI pATanI ajamera parivAra putra -2 - 1- manoja sUrata meM vyavasAyarata 2- nitina - tRtIya varSa meDikala meM adhyayana kara rahe haiN| Apake tIna bhAI haiM - zrI saradAramala jI, dhanakumArajI evaM kailAzacanda godhA vizeSa : : dhArmika nagara ke terahapaMthI bar3A maMdira meM mukhya vedI ke pIche ke Aliye meM bhagavAna AdinAtha kI zveta pASANa kI mUrti virAjamAna karake dharmalAbha le cuke haiN| yAtrA premI haiN| adhikAMza tIrthoM kI yAtrA kara cuke haiN| TM ka
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jaina samAja /283 sAmAjika : sAmAjika kArya karane meM ruci rakhate haiM / di. jaina mahAsamiti ke sadasya haiN| patA - makAna naM. 435, phainsI hAusa, haldiyoM kA rAstA,jayapura zrI bhaMvaralAla jaina chAbar3A zrI bhaMvaralAla jI chAbar3A meMhadIvAle ke nAma se jAne jAte haiN| Apake pitAzrI muMzI govindalAla jI chAbar3A apane jamAne ke prasiddha vakIla the| maiTrika taka zikSA prApta karane ke pazcAt Apa pablika TAipisTa kA kArya karane lge| san 1947 meM ApakA vivAha zrImatI yazodA devI jI ke sAtha huA lekina san 1979 meM yazodA devI kA svargavAsa ho gayA / Apa ko do putra tejakumAra evaM harizcanda tathA eka putrI saMtoSa devI ke pitA banane kA saubhAgya prApta hai| tejakumAra kI patnI kA nAma zrImatI kiraNa devI tathA harizcanda kI patnI kA nAma maMjU hai| saMtoSadevI kA vivAha zrI nirmalakumAra kAsalIvAla se huA hai / zrI chAbar3A jI zAMtipriya jIvana bitAne vAle haiN| patA-39, gaMgavAla pArka, motI DUMgarI rodd',jypur| zrI bhaMvaralAla vaida apane madhura vyavahAra evaM sarala svabhAva ke liye prasiddha zrI bhaMvaralAla vaida kA janma agasta, 1912 ko huaa| bI.e. taka zikSA prApta karane ke pazcAt Apa rAjya sevA meM cale gaye aura san 1967 meM sahAyaka saciva rAja.sarakAra ke pada se sevA nivRtta huye / ApakA san 1925 meM zrImatI bAdAma bAI ke sAtha vivAha huA jinakA san 1980 meM 65 varSa kI Ayu meM svargavAsa ho gayA / Apake cAra putra evaM eka putrI hai / sabase bar3e putra tArAcanda baiMka sarvisa meM haiN| dUsare putra gaNapatalAla rAjasthAna rAjya ke indirA gAMdhI nahara borDa meM haiM / tIsare putra rAjendra kumAra bhI baiMka sarvisa meM haiN| caturtha putra zrI satyendra kumAra bhI rAjya sevA meM haiN| sabhI putra grejyUeTa haiN| zrI tArAcanda pada yAtrA saMgha jayapura ke saMyojaka hai tathA prativarSa zrI mahAvIra jI va padamaprabhu bAr3A,pada yAtrA saMgha le jAte haiM tathA lokapriya yuvA samAjasevI haiN| zrI maMdaralAla jI jayapura ke paMcAyato maMdira di.jaina pATodI maMdira ke adhyakSa raha cuke haiN| ApakA jIvana pUrNataH dhArmika jIvana hai / pATodI ke mandira ke uttaravartI caityAlaya kI vedI meM kAMca Adi lagavAne kA puNyakArI kArya kiyA hai / lekhaka ko bhI Apase eka varSa taka par3hane kA saubhAgya mila cukA hai / Apake pitAjI zrI chiganalAla jI Apako 20 varSa kA hI chor3akara svarga sidhAra gaye tathA mAtAjI zrImatI kasturI bAI bhI san 1980 meM svargavAsI bana gaI / daida jo vartamAna meM zAMta evaM svAdhyAyarata jIvana vyatIta kara rahe haiN|
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284/ jaina samAja kA vRhada itihAsa zrI bhaMvaralAla sarAvagI pAMDyA janma tithi-17 disambara san 1928 janma sthAna- sujAnagaDha zikSA- bI.kaoNma. biDalA kaoNleja pilAnI se sana 1948 meM sapA padaka bAtAyA emApa. plaela.bI. 1958 gohATI vizvavidyAlaya se| donoM parIkSAoM meM prathama zreNI evaM sarvocca sthAna prApta kiyaa| vyavasAya- gohATI (AsAma) ko sAligarAma cunnIlAla pharma ke pArTanara, isake pazcAt harakacanda sarAvagI eMDa saMsa ke nAma se alaga vyavasAya- gohATI, ghabar3I,tUrA,mAnakecora Adi meM peTrola pampa haiM / gohATI meM bAbU bAjAra nAma kA vANijyika bhavana hai| jayapura meM vartamAna meM sarAvagI menzana ke nAma se vANijyika bhavana hai| Igala kemikala mudarzanapurA evaM sarAvagI kemikala vizvakarmA audyogika kSetra jayapura meM vyApArika pratiSThAna hai| mAtA-pitA:- zrI harakacanda sarAvagI janma 4-1-1909 mRtyu 11-6-87 mAtAjI zrImatI lADezvarI bAI-varSa 1943 meM svargavAsa vivAha- san 1944 meM sujAnagar3ha nivAsI zrI bhaMvaralAla jI saugANI kI suputrI cintAmaNi devoM ke sAtha sampanna huA / saMtAna- putra-2 azoka kumAra-Ayu 40 varSa patnI-zrImatI zobhA devI 2. kizora kumAra,Ayu-27 varSa bI I. patnI zrImatI sapanA devI putriyA~-4 nirmalA, anyA, kusuma,saritA-sabhI vivAhita vizeSa- marasalagaMja paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava meM indra pada se suzobhita huye / bAyana gajA paMca kalyANaka mahotsava meM saudharma indra ke pada se alaMkRta hue / bhAgavAna mahAvIra parinirvANa mahotsava AsAma samiti ke adhyakSa rahe / digambara bha.mahAvIra 2500 vA mahotsava samiti ke bhI adhyakSa rahe / isI samiti dvArA nirmApita bhagavAna mahAvIra udyAna bhavana ke bhI adhyakSa rhe| sabhI tIrthoM kI vaMdanA kara cuke haiN| sAmAjika evaM rAjanaitika 1. vidyAthoM avasthA meM san 1942-43 meM bIkAnera rAjya prajA pariSad sujAnagaDha nagara zAkhA kI prathama kameTI ke sadasya 2. rAjasthAna se gohATI jAne ke pazcAt nagara pAlikA gohATI evaM DavalapamenTa AyoriTIja ke lagAtAra 1953.63 taka sadasya rhe| 3. kAmarUpa caimbara Apha kAmarsa gohATI ke varSoM taka adhyakSa rahe / isI ke sAtha AsAma phaiDarala caimbara Apha kAmarsa gohATI ke bhI adhyakSa rhe| 4. AsAma rAisa mila esosiyezana ke DAirekTara rahe /
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jaina samAja/285 5. nArtha IsTa iMDiyA paiTroliyama DIlarsa esosiyezana ke maMtrI evaM adhyakSa rahe / 6. AsAma sarakAra kI aneka parAmarzadAtrI kameTiyA~ relave,pI.eMDa TI. DAirekTara Teksesa- kameTiyoM ke pramukha sadasya rhe| 7. baMgalAdeza ivekyUrilIpha kameTI ke maMtrI rahe / 8. san 1968 meM pablika dvArA sthApita upadrava pIDita saMgha ke saciva rahate huye Apane bahuta sevA kI / 9. akhila AsAma mAravAr3I sammelana ke zilAMga evaM gohATI adhivezana kI Apane adhyakSatA kI thI 1 pUrvottara pradezIya mAravAr3I saMgha ke adhyakSa rahe tathA Ala iMDiyA mAravAr3I sammelana ke upAdhyakSa rahe / 10. roTarI klaba gohATI ke prathama mAravAr3I presIDenTa rahe / 11. vartamAna meM rAja.pramoTarsa eMDa bilDarsa esosiyezana jayapura ke adhyakSa haiN| isa prakAra zrI sarAvagI jI kA sampUrNa jIvana rASTrIya evaM sAmAjika sevA meM samarpita rahA hai| jisa saMsthA ke Apa padAdhikArI rahe use hI vikasita evaM unnatazIla banAyA / pUre AsAma meM Apa atyadhika priya rahe aura vartamAna meM jayapura meM rahate huye apane vyApArika saMsthAnoM kI dekhabhAla kara rahe haiN| patA: azoka nagara,jayapura zrI bhaMvaralAla sAha jaina ' prabhAkara' janmatithi- maMgasira sudI 13 vRhaspativAra saM. 1968 (4-12-1911) zikSA- maiTrika, hindI, urdU, phArasI evaM saMskRta kI bhUSaNa, prabhAkara parIkSAyeM bhI pAsa kI haiN| ___ vyavasAya- rAjasthAna sacivAlaya se san 1975 meM sevA nivRtta huye haiN| vartamAna meM javAharAta kA kArya bhI chor3a diyA hai| pitA- zrI jamanAlAla jI sAha mAtamIvAle ke putra zrI kanhaiyAlAla jI sAha, palI- zrImatI umarAvadevI jI sAha / parivAra- putra-2 1-DaoN.rameza kumAra jaina koTA khulA vizvavidyAlaya meM patrAcAra vibhAga ke prophesara haiM aura apane vibhAga ke adhyakSa haiN| 2. sureza kumAra sAha -bAhubalI TenTa hAUsa kA vyavasAya karate haiN|
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286/ jaina samAja kA bRhada itihAsa putriyAM do haiN| vizeSa- zrI bhaMvaralAla jI sAha bhAI jI ke narama se prasiddha haiM / dhArmika pravRtti hai aura Apa svAdhyAyazAla haiM tathA mumuTu kA jIvana vyatIta karate haiN| zAnta svabhAvI haiM / patA - zAnti nidAsa,I.51, citaraMjana maarg,sii-skiim,jypur| zrI bhAgacandra bAkalIvAla sUrajapola anAja maMDI meM chItaramala bhUrAmala vyAvasAyika pratiSThAna ke propAiTara zrI bhAgacaMda bAkalIvAla jIrA dhaniyA evaM sauMpha ke thoka vyApAroM haiN| Apake pitAjI zrI chaganalAla jI samAja meM evaM vyavasAya kSetra donoM meM pratiSThita vyakti the| pahile Apa bassI (jayapura) meM rahate the aura vahIM se saMvat 1998 meM jayapura Akara vyavasAya karane lge| ApakA nidhana ho gayA hai| zrI bhAgacaMnda jI sAmAjika kSetra meM paryApta ruci lete haiM / di.jaina a.kSetra padamapurA kI prabaMdha kAryakAriNI samiti ke sadasya haiM / vyApAra maMDala sUrajapola maMDI ke pramukha sadasya evaM kAryakartA hai| bhAdavA sudI 13 saMvat 1995 ko ApakA janma huaa| bIe. taka zikSA prApta karane ke pazcAt Apane vyApArika kSetra meM praveza kiyaa| saMvat 2011 meM nAvA~ meM di. :-2.55 meM pAMcUlAla jI jhAMjharI ko suputrI kamalAdevI ke sAtha Apa vivAha sUtra meM baMdhe / zrImatI kapalA suzikSita mahilA haiM tathA sAmAjika kSetra meM kArya karane kI pUrNa ruci rakhatI haiM / Atithya meM Age rahatI haiN| Apake tIna putra evaM eka putrI hai / jyeSTha putra jambU kumAra kA vivAha ho cukA hai tathA apane pitA ke sAtha vyavasAya meM lage huye haiN| dUsare putra darzana kumAra phaikTrI calAte haiM tathA tIsarA putra navIna kumAra phaizana pailesa ke proprAiTara haiN| patA- 2676 kamala bhavana, cUDIbAloM kA mohallA, phAgI maMdira ke paas,jypur| zrI bhAgacanda sAha sAha parivAra ke bhAgacanda sAha kA janma 17 navambara 1943 ko jayapura meM huaa| Apake pitAjI zrI sUrajamala jI mAha prasiddha DIDa lekhaka the| ApakI mAtA zrImatI umarAva devI pAMcIbAI ke nAma se jAnI jAtI hai / sAhitya tI umarAva devI pAMcI bAI ke nAma se jAnI jAtI hai| sAhitya sudhAkara pAsa karane ke pazcAt Apa baiMka sarvisa meM A gaye aura vartamAna meM sTeTa baiMka Apha bIkAnera eNDa janmapura ToDArAyasiMha zAkhA ke prabaMdhaka haiN| san 1970 meM ApakA zrImatI urmilA jaina se vivAha huA / Apa tIna putra dIpaka,pIyUSa evaM manISa ke pitA haiM / bhAgacanda jI sAmAjika vyakti haiM pahale pArzvanAtha svAmI ke maMdira ke TrasTI raha cuke haiM / tIrtha yAtrA para jAte rahate haiM / Apake bar3e bhAI zrI pUnamacanda jI sAha jayapura ke nAmI eDavokeTa haiM tathA rAjanItika kAryakartA haiM / patA- 251, manIrAma jI kI koThI kA rAstA,jayapura
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jaina samAja/287 zrI bhAgacanda sAha attAra zrI bhAgacaMda sAha atAra aise vyakti haiM jinhoMne prArambha meM bahuta choTe rUpa meM apanA vyavasAya prArambha kiyA lekina satata parizrama evaM adhyavasAya ke bala para Aja ve mahAvIra yAtrA kampanI ke yazasvI proprAiTara haiM / vaise unakA paitRka vyavasAya attArapane kA rahA hai / isaliye unhoMne maiTrika pAsa karake tabdIva phAjila ko parIkSA pAsa kI thI / unake pitAjI zrI kapUracaMnda jI attAra kA nidhana sammedazikhara jI ke pahAr3a para 27veM ToMka para darzana karate huA thaa| ApakA vivAha san 1960 meM zrImatI mainA devI ke sAtha huaa| jo maiTrika pAsa haiM / Apako do putra evaM eka putrI kI jananI banane kA saubhAgya prApta hai / Apake putra mahAvIra kumAra kA vivAha ho cukA hai| Apa apanI basoM dvArA samAja ko tIrtha yAtrAyeM karAte rahate haiM / san 1981 meM zrI pUnamacaMdajI gaMgavAla ke netRtva meM bAhavalI yAtrA saMgha ko 30 baseM lekara saphalatA parcaka yAtrA kraaii| jo eka itihAsa bana gayA hai| jayapa jo eka itihAsa bana gayA hai / jayapura meM jitane bhI bar3e vidhAna Adi ke Ayojana hote rahate haiM unameM Apa lAgata mAtra para basa sevA pradAna karate haiN| patA-1.661 borar3I kA rAstA, jayapura 2 mahAvIra yAtrA kampanI.kizanapola bAjAra jayapUra zrI bhAgacanda seThI DiggI (TauMka) gAMva meM janme zrI bhAgacanda seThI apane madhura vyavahAra evaM sAmAjika sevA meM ruci rakhane ke kAraNa TauMka phATaka samAja meM lokapriya vyakti haiM / ApakA janma 12 disambara 1734 ko huara / pitAjI zrI nAthUlAla jo san 1945 meM evaM pAtAjI suganadebI kA svargavAsa 1983 meM huA thA / san 1957 meM rAjasthAna vizvavidyAlaya se bI.kaoNma.pAsa kiyaa| / pahile TrAMsaporTa kA kArya kiyA aura phira miSThAna bhaMDAra sthApita kiyaa| 20 varSa kI Ayu meM revAr3I meM zrImatI aMgUrIdevI se ApakA vivAha huaa| Apake pAMca bhAI haiM- zrI ciraMjIlAla jI ratanalAla jI, sUrajamala jI bar3e bhAI evaM tArAcanda jI choTe bhAI haiM / Apako tIna putra evaM cAra putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta hai / zrI bhAgacanda jI tIrthayAtrA premI haiM / pratyeka mAha meM tIrtha yAtrA para jAne kA kAryakrama rahatA hai / madhuvana kaoNlonI meM sthita pArzvanAtha maMdira evaM halavAI samiti kI kAryakAriNI ke sadasya haiM / patA- Ara 12, TelIphona kaoNlonI,TauMka phATaka, jypur| .
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288/ jaina samAja kA vRhada itihAsa zrI madanalAla jaina TauMka (rAjasthAna) ke mUla nivAsI zrI madanalAla jI jaina di. jaina maMdira javAhara nagara ke pahile maMtrI evaM vartamAna meM upAdhyakSa haiM / jayapura ke sAmAjika kAryakartAoM meM ApakI gaNanA vizeSa rUpa se kI jAtI hai| ApakA janma 16 jUna 1940 ko huA thaa| emakaoNma karane ke pazcAta Apa zikSA jagata meM cale gaye / vartamAna meM Apa vibhAgAdhyakSa lekhAkarma evaM vyAvasAyika sAMkhyikI vibhAga,subodha kaoNleja meM kAryarata haiN| Apa ke pitAzrI zrI rAmarAya jaina haiM tathA mAtAjI kastUrI devI kA di.13-12-84 ko nidhana ho gyaa| ApakA vivAha zrImatI manamohanI ke sAtha dinAMka 7 pharavarI ko saMpanna huaa| Apako tIna putra evaM eka putrI kI jananI banane kA saubhAgya prApta hai / zrI mahendra jaina sI.e. kara rahe haiM tathA surendra jaina evaM saMjIva jaina par3ha rahe haiM / putrI prIti kA vivAha ho cukA hai| Apake pitAjI ne TauMka meM bAhara kI naziyAM meM jahAM se 26 mUrtiyAM nikalI thI eka chatarI banavAkara usa ghaTanA ko aitihAsika banA diyA / rAjasthAna jaina sabhA dvArA tathA tIrtha vaMdanA ratha pravartana samiti dvArA sammAnita ho cuke haiN| pattA- 1 4 18 javAhara nagara, jayapura phona.44413 zrI mahAvIra kumAra seThI, ___ jayapura ke prasiddha seThI parivAra meM 5 mArca san 1927 ko janme zrI mahAvIra kumAra seThI samAja ke jAne mAne vyakti the / Apake pitAjI muMzI sUryanArAyaNa jI seThI apane jamAne ke prasiddha vakIla evaM samAjasevI the / ApakA vivAha san 1947 ko zrImatI kuMjabAlA seThI suputrI vra. pUraNacanda jI luhADiyA tarAyaNA ke sAtha saMpanna huA / Apake eka putra evaM eka putrI hai / putra zrI zAMti kumAra phaikTrI saMbhAlate haiM unakI patnI zrImatI uSA devI Ara.sI. kAsalIvAla kI putrI haiM / mahAvIra seThI kI putrI jayazrI kA vivAha zrI tArAcanda jI ke sAtha ho cukA hai| seThI vyavasAya meM evaM samAja meM donoM meM pratiSThA prApta the / mahAbIra zikSA samiti ke AjIvana sadasya the| vyApAra udyoga maMDala jayapura evaM caimbara oNpha kAmarsa kI kAryakAriNI ke sadasya the / vizvakarmA inDa. esosiyezana ke saMsthApaka sadasya the / seThI jI vaise bhI saMsthAoM ko Arthika sahayoga dete rahate the / ApakI tIrthayAtrAoM meM sadaiva ruci rahatI thii| etA- jayazrI inDasTrIyala kAraporezana, tivADI bilddig,em.aaii.rodd,jypur|
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jaina samAja /289 zrI mahAvIra prasAda nRpatyA ... zrI mahAvIra prasAda nRpatyA kA janma 24 navambara,1930 ko alavara (rAja) meM huaa| Apake pitAzrI kA nAma lAlA gajaramala jI napatyA evaM mAtuzrI zrImatI gaMgAdevI haiM / sva.zrI gRjaramala jI alavara rAjya kI sevA meM the jo vRtta rAjasthAna ke nirmANa ke avasara para san 1949 meM rAjasthAna sarakAra kI sevA meM jayapura Akara bse| zrI mahAvIra prasAda jI nRpatyA sAmAnya zikSA prApta kara vibhitra vyavasAyoM meM kAryarata rahate hue jayapura Akara javAharAta kA vyavasAya karane lge| ApakI painI dRSTi, parizrama,lagana evaM niSThA tathA sadvyavahArI hone ke kAraNa javAharAta ke vyavasAya meM Apako abhUtapUrva saphalatA pilI / phalasvarUpa vartamAna meM jAtiSThita samaya meM Apa acchA raTAna / SDAY nRpatyA jI kA vivAha 17 varSa kI avasthA meM Doga (jilA-bharatapura meM huaa| ApakI dharmapatnI zrImatI zAMti devI jI bhI Apa kI hI taraha dhArmika svabhAva kI gRhaNI haiM / Apa donoM hI tIrthoM ke darzana karane meM vizeSa raci rakhate haiN| aba taka sabhI tIthoM kI kitanI hI bAra vandanA kara cake haiN| tIthoM ke vikAsa meM bhI Apa barAbara sahayoga dete rahate haiN| sana 1981 meM gomaTezvara sahastrAbdI mahAmastakAbhiSeka meM Apane saparivAra prathama 10 zatAbdi kalazoM meM tRtIya kalaza kara, puNya arjita kiyA tathA zravaNabelagolA meM vidyAnanda nilaya meM nRpatyA parivAra kI ora se eka kakSa kA nirmANa karAyA thaa| sAmAjika evaM sAhityika kAryoM meM nRpatyA jI barAvara bhAga lete rahate haiM lekina zrImatI zAnti devI dharmapatnI khyAti yaza va pradarzanoM se hamezA dara rahate haiN| zrI mahAvIra prantha akAdamo.jabapura ke Apa zrI mahAvIra prasAda nRpatyA upAdhyakSa hai tathA jaina itihAsa prakAzana saMsthAna va zrI digambara jaina zikSA pariSad-mahAvIra skUla ke viziSTha sadasya haiM tathA kaI saMsthAoM ke AjIvana sadasya haiM / dainika pUjA pATha prakriyA meM rata rahakara AtmakalyANa meM unmukta rahate haiM va muniyoM ko AhAra dene meM ruci lete haiN| Apake tIna putra haiM zrI ajIta kumAra,zrI jaya kumAra evaM zrI manoja kumaar| tInoM hI putra Apake vyavasAya kI vRddhi karane meM lage hue haiN| zrI ajIta kumAra kA janma san 1952 meM huA,unakA vivAha zrImAna baMzIlAla jI pATanI nivAsI vardhA kI suputrI USA ke sAtha haa| zrImatI USA snAtaka hai| zrI ajIta kamAra pAne ke vizeSa pArakhI haiM vyavasAya ke lie videza yAtrA karate rahate haiM,zrI jaya kumAra hIre ke vyavasAyI haiN| isa kArya hetu ve bhI videza yAtrA para sAmAnyataH jAte rahate haiM / ve apanA vyavasAya bambaI meM karate haiM / zrI jaya kumAra kA vivAha zrI pUnama canda jI luhAr3e,nivAsI pUnA kI suputrI saMdhyA se huA hai,jo ki bI.esa.sI. (homa sAiMsa) haiN| zrI manoja kumAra bhI pane ke kArya meM lIna haiM / ve bhI vyavasAya hetu deza-videza meM yAtrA karate rahate haiN| 1, zrI mahAvIra prasAda jI nRpatyA, DI-41, jyoti mArga,bApUnagara,jayapura-302015 phona naM,jayapura 64484 evaM 67337 2. zrI jayakumAra jI nRpatyA, mekara TAvara je-54, kapha parer3a,kolAvA, bambaI phona naM.218.3513 evaM 218.2716
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2901 jaina samAja kA vRhad itihAsa zrI mahAvIra kumAra rArA kirAnA vyavasAya meM lokapriyatA prApta zrI mahAdIra kumAra rArA yuvA samAjasevI haiN| ApakA janma 30 julAI 1944 ko huA / varSa 1961 meM Apane bI.kaoNma kiyA sAtha meM hindI vizArada bhI pAsa kI / isI varSa Apa zrImatI suzIlA devI ke sAtha vivAha sUtra meM baMdha gaye / zrImatI suzIlA jI saradAramala jI pATanI rAmagaMjamaMDI vAloM kI suputrI hai / Apa donoM ko rAjeza, rAkeza evaM mukeza ke mAtA-pitA banane kA saubhAgya prApta ho cukA hai| zrI rAjeza ne bhI bI. kaoNma.kara liyA hai tathA apane pitA ke sAtha vyavasAya meM kAryarata hai| ApakA vivAha ho cakA hai / palI kAnAma pUrNimA hai| bI.kaoNma.hai | rAkeza bhI ema.e.hai tathA patnI kA nAma kumakuma A zrI rArA jI sAmAjika saMsthAoM ke sakriya sadasya haiN| kirANA vyApAra saMgha jayapura ke adhyakSa, kirANA marcenTsa esosiyezana ke upAdhyakSa,tripoliyA vyApAra maMDala ke koSAdhyakSa haiM / jayapura kI vaiyyAvRtta samiti ke sekreTrI haiN| rogiyoM kI sevA karane evaM sevA bhAva se auSadhiyoM kA Arogya bhAratI meM jAkara nirmANa karate rahate haiN| "vyApAra bhAratI meM kabhI-kabhI Apake vyAvasAyika saMbaMdhI lekha prakAzita hote rahate haiM / rArA jI tIrtha yAtrA ke premI haiM / Apane sabhI tIrthoM kI vaMdanA karalI hai / bainAla (jayapura) atizaya kSetra meM ApakA bhUkhaNDa hai tathA mahAvIra tIrtha kSetra para cAra nambara dharmazAlA meM apane pitAjI kI smRti meM eka kamare kA nirmANa karavA cuke haiN| ___ Apake pitAzrI kokalacanda jI rArA bhI samAja ke pratiSThita vyakti the| unakA svargavAsa dinAMka 30-12-89 ko ho gyaa| patA- rArA bhavana godhoM kA rAstA,kizanapola, jayapura zrI mahAvIra prasAda pahADiyA ApazrI nandakizora jI pahADiyA ke choTe bhAI haiN| ApakI janma tithi 14-10-1941 hai / san 1963 meM Apane ema.pI.se inTara kI parIkSA pAsa kI aura phira apane bhAI ke sAtha hI bijalI kI moTaroM evaM DIjala iMjina kA vyavasAya karane lge| ApakA pahilA vivAha san 1967 meM zrImatI maMjU jaina ke sAtha huA 1 jisakI smRti meM pahADiyA parivAra kI ora se vedo kA nirmANa karAyA tathA apraila 84 meM muni zrI Ananda sAgara jI ke sAnidhya meM pratiSThA saMpanna karAI / dUsarA vivAha ApakA san 1983 meM zrImatI zazi prabhA ke sAtha huaa| zazi prabhA arthazAstra meM ema.e. hai| unake pitAjI zrI zrIpatI zazI pragA
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jaina samAja /291 dulIcanda jI jaina the| vivAha ke pUrva zazi prabhA ne roDaveja evaM baiMka meM ATha varSa taka kArya kiyA / Apa myUjika meM inTara pAsa zrI mahAvIra prasAda jI saMsthAoM ko Arthika sahAyatA dene meM ruci lete haiN| jayapura khAniyAM paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava meM Apane rathayAtrA Adi meM vizeSa yoga diyA thaa| ApakI mAtAjI ke zuddha khAnapAna kA niyama hai / eka bAra unhoMne dazalakSaNa bata ke upavAsa bhI kiye the / patA- e 27/4/2 kAMti candra roDa, banIpArka, jayapura zrI mahendra kumAra ajamerA janma tithi 9 julAI 1941 pAma bagama (jayapura meM janme zrI mahendra kumAra ajamerA ne sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAt ho ThekedArI kA kArya prArambha kara diyA | jaba ve 15 varSa ke the tabhI san 1956 meM unake pitAjI zrI caugAnamala ajamerA kA nidhana ho gyaa| mAgha zuklA paMcamI san 1964 ko unakA vivAha zrImatI vimalA devI se ho gayA / unako 3 putra evaM mahArAja. eka putrI kA saubhAgya prApta hai| zrI ajamerA jI sIdhe-sAdhe evaM sarala svabhAvI haiM / sAmAjika kSetra meM kArya karane kI ruci hai| barakata nagara sthita di.jaina pArzvanAtha maMdira ke koSAdhyakSa evaM kAryakAriNI sadasya raha cuke haiN| usake nirmANa meM unhoMne Arthika sahayoga diyA hai| tIrtha yAtrA premI haiM isaliye tIrtha vaMdanA ke liye jAte rahate haiN| unakI mAtAjI zrImatI icaraja devI dhArmika svabhAva vAlI mahilA haiM / dhArmika kAryoM meM khUba ruci letI haiM / unake do choTe bhAI haiM jinameM zrI prakAzacanda bijalI borDa meM tathA bhAgacanda zrImatI vimalA devI dharmapalI / rAja.vizvavidyAlaya meM kAryarata haiN| zrI mahendra kugara ajamerA patA- e.4 TelIphona kAlonI,TauMka phATaka, jayapura zrI mahendra kumAra pATanI jayapura jaina samAja evaM vizeSataH bApUnagara sambhAga ke zrI mahendra kumAra pATanI vigata 15 varSoM se sAmAjika kSetra meM khyAti prApta samAjasevI haiM / pATanI jI kA kitanI hI sAmAjika saMsthAoM se sakriya saMbaMdha hai / ve digambara jaina samAja bApU nagara sambhAga ke vigata 7 varSoM se maMtrI haiN| bApUnagara vikAsa samiti ke maMtrI, rAja. jaina sabhA ke saMyukta maMtrI, di.jaina AcArya saMskRta mahAvidyAlaya kI kAryakAriNI sadasya, dIvAna udayalAla jI nauzayAM kI samiti ke TrasTI, AcArya kundakunda pAThazAlA samiti ke sTi, di. jaina mahAsamiti rAjasthAna kI kAryakAriNI sadasya,di.jaina mahAsamiti bApUnagara ikAI ke maMtrI,bApUnagara jaina saMgIta maMDala
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ 292/ jaina samAja kA vRhad itihAsa NEW kI kAryakAriNI ke sadasya haiM tathA udyoga vibhAga rAjapatrita adhikArI esosiyezana ke koSAdhyakSa haiM / abhI AdinAtha di.jaina paMca kalyANaka pratiSThA mahotsava samiti jayapura ke maMtrI raha cuke haiN| zrI di. jaina a. kSetra zrI mahAvIra jI kI kAryakAriNI ke manonIta sadasya haiM isa prakAra jayapura ke sAmAjika jIvana meM barAbara Age A rahe haiN| pATanI jI kA dinAMka 28 disa. 1933 ko jayapura jile ke kAlADerA grAma meM janma huaa| Apake pitAjI zrI bhaMvaralAla jI paTanI bhI sAmAjika va dhArmika vyakti haiM / mAtAjI patAsI bAI kI bhI chatrachAyA prApta hai / Apane rAja.vizvavidyAlaya se 1956 meM ema.kaoNma kiyA tathA sAhitya vizArada evaM sAhitya bhUSaNa kI parIkSAyeM pAsa kI / 19 varSa kI avasthA meM di. / 16 janavarI,1952 ko ApakA suzIlA devI ke sAtha vivAha huaa| Apa bhI sAhitya sudhAraka haiN| Apako cAra putroM kI mAM banane kA saubhAgya prApta hai / Apake jyeSTha putra narendra ke svayaM kA vastra udyoga hai / bI kaoNma hai / ApakI patnI saroja bhI reDImeDa vastra udyoga kI saMcAlikA haiN| eka putra evaM eka putrI ko janma dene kA saubhAgya prApta hai / pautrI zvetA kA TI.vI.para bhI nRtya va zrImatI suzIlA devI dharmapalI bhajanoM kA kAryakrama AtA rahatA hai / dUsare putra jinendra bI.esa. sI. tathA jhunjhunU meM baiMka sarvisa zrI mahendra kumAra ,gaTanI meM haiN| do putroM ke pitA haiM / inakI patnI vijaya lakSmI ema. e. hai tathA garlsa kAleja jhunjhunU meM prAdhyApikA haiN| tIsarA putra subhASa bhI bI. kaoNma. hai tathA sirohI meM baiMka sarvisa meM hai / patnI zIlA hai jo bI.e. hai / eka putra hai| caturtha putra azoka hai / patnI kA nAma arcanA hai jo ema.e. hai tathA saMgIta meM ruci hai, inakA TI.vI.para kAryakrama AtA rahatA hai / svayaM jayapura golDana TrAsporTa kampanI li.meM brAMca mainejara haiN| inake bhI eka putra hai| pATanI jI ke saba milAkara 5 potra evaM eka pautrI hai / vartamAna meM Apa udyoga nidezAlaya rAjasthAna meM rajisTrAra oNpha pharmma rAja. evaM rajisTrAra naoNna TreDiMga kampanI ke pada para kAryarata haiN| ApakA pUrNataH dhArmika jIvana hai / pratidina pUjA pravAla karate haiM / yAtrA premI haiN| sabhI tIthoM kI vaMdanA kara cuke haiN| zikharajI kI 13 bAra vaMdanA kara cuke haiN| badrI nAtha yAtrA bhI kara cuke haiN| prativarSa kahIM na kahIM kI yAtrA saMgha sahita karate rahate haiM / Apa milanasAra haiM / svabhAva se vinamra evaM sarala haiN| patA: DI - 127, pATanI bhavana, sAvitrI patha,rAjendra mArga,jayapura / zrI mahendra kumAra bagar3A zrI mahendrakumAra jayapura ke prasiddha bagar3A parivAra ke sadasya haiM / jayapura meM bagar3A baiMka vAle baDajAtyA gotra ke haiM / bagar3A jI kA 12 akTUbara 1919 ko janma huA tathA lakhanaU se sivila iMjIniyariMga meM DiplomA pAsa karane ke pazcAt ve rAjya sevA meM cale gaye / san 1938 se san 1973 taka iMjIniyara pada para rahate huye sarvisa se riTAyara huye / san 1974 se di.jaina atizaya kSetra zrI mahAvIra jI meM iMjIniyara evaM mainejara pada para niSThA pUrvaka kArya kara rahe haiN|
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jaina samAja/293 bagar3A jI svabhAva se milanasAra evaM spaSTavAdI haiM / apane vyavahAra se sabako prasanna rakhate haiM / zrI mahAvIra jI meM 17-18 varSoM se lagAtAra kArya karate rahane kA eka mAtra kAraNa ApakI vyavahAra kuzalatA hai / Apa do putriyoM evaM cAra putroM ke pitA haiN| choTI putrI zobhA kA vivAha zrI dineza kumAra jaina pApaDIvAla jayapura ke sAtha huA hai / zrI dineza pulisa vibhAga meM adhikArI hai| bar3I putrI lalitA kA vivAha jayapura ke DA.jI.sI.jaina ke sAtha huA hai| Apake cAra putroM meM jyeSTha putra zrI bhAgacanda evaM kaniSTha putra zrI sudIpa kumAra vyavasAya karate haiM tathA zeSa do putra kiraNa kumAra evaM rAkeza rAjya sevA meM iMjIniyara hai / sabhI putroM kA vivAha ho cukA hai| pasa, - zrImahAvIrajI rAvasthA zrI mahendrakumAra seThI jayapura nagara ke pratiSThita seThI parivAra meM 17 akTUbara 1915 ko janme zrI mahendra kumAra seThI kA jaina samAja meM sammAnanIya sthAna hai| Apake pitAjI zrI mIThAlAla jI bhI pratiSThita vyakti the jinakA 14 varSa pahile 38 varSa kI Ayu meM svargavAsa huA thA / ApakI mAtAjI lahalA bAI kA bhI nidhana ho cukA hai| seThI jI kA vivAha 55 varSa pUrva zrImatI camelI devI ke sAtha huA / Apako eka putra evaM pAMca putriyoM ke pitA banane kA gaurava prApta hai| prakhyAta svataMtratA senAnI zrI arjunalAla jI seThI ne Apako bacapana meM khUba khilAyA thaa| Apake eka mAtra putra rAjakumAra seThI ratnoM ke kuzala vyavasAyI haiM tathA videzoM meM vyavasAya ke liye jAte rahate haiN| unakI patnI zrImatI lakSmIdevI bI.e. taka par3hI huI haiN| Apa eka putra Ananda evaM do putriyoM kAjala evaM pUnama se alaMkRta haiN| zrI mahendrakumAra jI ke pAMca putriyAM haiM jinake nAma sudhA,vijayalakSmI saugAnI,AzA zrI rAjakumAra seTI suputra zrI mahendra kamAra seThI kAlA,saroja bAMkIvAlA evaM USA luhADiyA hai / vijayalakSmI evaM saroja bI.e. haiM / seThI bI adhyAtma premI haiN| zrI kAnajI svAmI se Apa khUba prabhAvita rahe haiM / vidvAnoM ke zivira lagAne meM ApakI gahana ruci rahatI hai / ToDaramala smAraka bhavana nirmANa meM godIkA jI ko ApakA pUrA sahayoga rhaa| donoM hI bacapana ke sAthI rahe haiN| mumukSu maMDaloM kI sthApanA meM bhI ApakA pUrA sahayoga rahA hai| azoka nagara jaina samAja ke upAdhyakSa,digambara jaina mumukSu maMDala ke adhyakSa,ToDaramala smAraka bhavana ke TrasTI haiM / sonagar3ha meM AekA banAyA huA eka baMgalA hai / jayapura meM abhI Apane tripoliyA bAjAra meM seThI kaoNmpalaiksa kA nirmANa karAyA hai| Apake tIna bhAI aura haiM jinake nAma prasannakumAra,nirmalakumAra,evaM subodhakumAra haiN| tInoM bhAI baMbaI meM javAharAta kA vyavasAya karate haiN| sabhI bhAiyoM meM atyadhika sneha hai| sabhI bhAI Apako pitA tulya mAnate haiM bhAiyoM meM yadi prema dekhanA ho to seThI jI ke ghara meM dekhA jA sakatA hai| aisA kahA jAtA hai /
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ 294/ jaina samAja kA vRhad itihAsa seThI jI ke ghara meM hI caityAlaya hai jisameM bhagavAna mahAvIra kI pratimA virAjamAna hai| seThI jI atyadhika sarala svabhAvI tathA Atithya premI haiN| svAdhyAya premI haiN| abhI ToDaramala smAraka TrasTa dvArA Ayojita paMca kalyANaka mahotsava samiti ke Apa adhyakSa the / ApakI ora se eka seThI grantha mAlA sthApita kI huI hai| prantha-mAlA kI ora se aba taka 15 se bhI adhika pustakoM kA prakAzana ho cukA hai| ye sabhI pustakeM jainAcAryoM dvArA racita haiM tathA svAdhyAya ke lie bahuta upayogI haiN| patA : seThI bhavana, hAspiTala roDa, azoka nagara, jayapura / zrI mANakacaMda pATanI kekar3I nivAsI pratiSThAcArya paM. dhannAlAla jI pATanI ke supautra evaM seTha lakhamIcaMda pATanI ke dattaka putra zrI mANakacaMda jI pATanI kA prAraMbhika jIvana saMgharSapUrNa rhaa| san 1935-36 meM Apane kekar3I meM hI basa monopAlI tor3ane ke AMdolana meM bhAga lekara apane jujhArU svabhAva kA paricaya diyaa| Apane iMdora se vizArada parIkSA pAsa kI aura jayapura meM zuddha ghI kA vyavasAya karane lage / ApakA vivAha zrImatI lalitA devI ke sAtha saMpana huA jo atyadhika sarala svabhAvI, dhArmika manovRtti evaM parivAra ko sAtha lekara calane vAlI mahilA haiN| Apako tIna putra evaM pAMca putriyoM kI mAtA banane kA saubhAgya prApta haiN| sabase bar3A putra rAjendrakumAra laoN kAleja meM vyAkhyAtA hai tathA choTe putra mahendra lohe kA vyavasAya karate haiN| tIsare putra jinendra ne bI.e. kara liyA hai| pAMcoM putriyoM meM zrImatI vidyA ema. e., bI. eDa. haiM tathA sirohI meM eka mahilA vidyAlaya meM pradhAnAdhyApikA haiN| ApakA vivAha DA. bAbUlAla jI seThI ke sAtha ho cukA hai| ApakI dUsarI putrI jJAnavatI ema. e., ema. phila. hai / pATanI jI prAraMbha se hI dhArmika jIvana yApana karate haiN| jahAM taka ho sakatA hai dhArmika evaM sAmAjika kAryoM meM Arthika sahayoga dete rahate haiN| Apane tIna bAra sabhI tIrthoM kI yAtrA saMpana karalI hai| patA :- 566 manihAroM kA rAstA, jypur| zrI mANakacanda muzarapha jI apanI zAlInatA evaM madhura vyavahAra se sabako prabhAvita karane vAle zrI mANakacanda muzarapha vartamAna meM seThI nagara jaina samAja ke adhyakSa haiN| vigata 10-15 varSoM se unakA vyaktitva samAja meM ubhara kara AyA hai tathA unake kRtitva prazaMsA hone lagI hai| Ae di. jaina AcArya saMskRta mahAvidyAlaya kI mahAsamiti ke sadasya haiN| seThI kAlonI kI pahile vedI pratiSThA meM aura phira paMcakalyANaka pratiSThA meM ApakA sarAhanIya yogadAna rhaa| isake pUrva ve vahAM ke sekreTarI bhI raha cuke haiN| eka bAra rAja jaina sAhitya pariSad dvArA zrutapaMcamI ke avasara para Ayojita rathayAtrA meM sArathI kA pada prApta kara cuke haiN| ApakA janma 11 mArca 1933 ko huaa| Apake pitAzrI gapUcaMda jI muzarapha kA nidhana ho cukA hai tathA mAtAjI kI chAyA abhI prApta haiN| ApakA vivAha 1951 meM zrI nandalAla jI
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jaina samAja/295 bar3ajAtyA caumUM vAle kI suputrI kamalA devI ke sAtha huaa| Apako eka putra rAkeza evaM cAra putriyAM vijayalakSmI, rAjalakSmI, jayazrI evaM reNu ke mAtA-pitA banane kA saubhAgya prApta huA hai| sabhI kA vivAha ho cukA hai| zrI rAkeza kumAra ema kaoNma haiN| unakI patnI kA nAma reNu hai jo bI.kaoNma haiM tathA azoka kAsalIvAla kI putrI haiN| Apako patnI zrImatI kamalA devI bhI sAmAjika kAryoM meM bhAga letI hai tathA mahilA jAgRti saMgha kI sakriya sadasyA haiN| eka bAra Apake dvArA netra cikitsA zivira kA udghATana kiyA gayA thA 1 Apa donoM se hI samAja ko bar3I AzAyeM haiN| patA : bI 125, seThI kAlonI, Aga; rodd,jypur| paM. mizrIlAla sAha zAstrI vayovRddha vidvAna paM.mizrIlAla jI sAha kA janma mAdha budI 13 saM.1969 ko huA | Apake pitAjI zrI chItaramala jI kekar3I nivAsI the tathA munIma kahalAte the| ApakI mAtA kA nAma motI bAI thA / solApura parIkSAlaya kI zAstrI parIkSA pAsa karane ke pazcAt Apa dhArmika zikSaNa evaM vidhi vidhAna karAne lage aura naiNavAM,nAgaura, sujAnagaDha,kucAmana siTI, padamapurA, lADanU Adi meM rahakara baccoM ko dhArmika zikSA dene tathA paMDitAI karane kA kArya saMpanna kiyaa| saMvat 1984 meM ApakA vivAha zrImatI gulAbabAI se ho gyaa| Apako cAra putroM sarva zrI sumatticanda, sUrajamala,mANakacaMda evaM mahendrakumAra kI prApti huii| sabhI putra ucca zikSita haiM tathA acche padoM para kAryarata haiN| zAstrI jI munibhakta haiN| ArSamArgAnuyAyI haiM tathA zAstra pravacana meM dakSa haiN| Apane vIra nirvANa saMvat 2505 vai.zu.7 ko jayapura ke lazkara ke maMdira meM bhagavAna mahAvIra kI 5 aMgula sarvadhAtu kI pratimA pUre putra pautroM kI upasthiti meM virAjamAna ko thii| zrI mANakacaMda baja TaoNka (rAjasthAna) meM caitra zuklA 3 saMvat 1989 tadnusAra 9 apraila,1932 ko janme evaM vahIM para sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAt zrI mANakacanda jI baja ne TauMka meM vastra vyavasAya prAraMbha kiyaa| lekina vahAM vyApAra kA koI vizeSa skopa nahIM dekha kara 1964 meM jayapura Akara di.16-2-1964 ko muhurta karake kapar3e kA hI vyavasAya kiyA aura usameM apUrva saphalatA prApta kii| Apa ke pitAjI zrI rAjUlAla jI baja kA disambara 1963 meM hI svargavAsa ho gayA thaa| ApakI mAtAjI motiyA bAI TauMka meM hI rahatI haiN|
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ 296/ jaina samAja kA bRhad itihAsa ApakA vivAha phAlguNa zuklA 3 saMvat 2013 meM zrImatI zAMti devI ke sAtha ToMka meM hI huaa| Apako do putra evaM do putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta hai| donoM putra narendra evaM surendra kA vivAha ho cukA hai| narendra kI dharmapatnI zrImatI vidyA sAmAjika kAryoM meM ruci letI hai| Apake pUrvaja 125 varSa pUrva mAlapurA se gaiMka Aye the| Apake pUrvajoM meM kAlUrAma jI sUrajamala jI javAharalAla jI evaM rAjUlAla jI the | mAlapurA meM bhagavAna mahAvIra svAmI kA (maMDI kA maMdira) Apake pUrvajoM dvArA banavAyA gayA thaa| zrI baja zro akhila vizva jaina mizana jayapura ke koSAdhyakSa haiM zrI di.jaina maMdira bar3A dIvAna jI ke koSAdhyakSa raha cuke haiM / di.jaina bar3A terahapaMthI maMdira ke bhI Apa sadasya haiM / pratidina abhiSeka evaM pUjA kA niyama hai / saMsthAoM ko Arthika sahayoga dete rahate haiM / ApakI mAtAjI muniyoM ko AhAra detI haiN| patA : 677, bicUna hAusa, kizanapola bAjAra,jayapura zrI mANikyacanda jaina zikSA evaM samAja sevA ke liye vigata 61 varSoM se vikhyAta zrI mANikyacanda jI jayapura hI nahIM apitu rAjasthAna meM vikhyAta haiM / zikSA evaM zikSArthiyoM ke liye samarpita mAsTara sAhaba sadaiva kAryarata rahate haiN| 10 disambara 1914 ko jayapura jilA ke sevAgrAma meM janme mANikyacanda jI jaina ke pitA kA nAma zrI gorIlAla jI evaM mAtA kA nAma zrImatI nAnakI devI thaa| Apake eka laghu prAtA zrI kundanalAla jI eDavokeTa haiN| Apake pAMca putra sarva zrI dineza, rajanIkAnta,mahAvIra kumAra,rAkeza,zazikAMta haiM / tIna putriyAM suzrI indu bAlA,zrImatI munnI,zrImatI sumaMgalA hai / sabhI putra-putriyAM suyogya evaM ucca zikSA prApta haiN| ApakI zAdI 1939 meM zrImatI bhaMvara devI hAr3A parivAra meM huI hai| Apane jaina kumAra sabhA,vIra saMgha,bIra sevaka maNDala,rAjasthAna jaina sabhA,zrI di.jaina mandira gumAnI rAmajI,zrI di.jaina mandira Adi, seThI kAlonI meM sthApanA saMrakSaNa tathA anya padoM para rahakara sakriya bhUmikA nibhAI haiM / mAsTara jI jayapura ko sabhI zikSaNa saMsthAoM se kisI na kisI rUpa se jur3e hue haiN| inake saikar3oM hajAroM ziSya haiM jo ucca padoM para kAryarata haiN| ApakI utkRSTa sevAoM ke liye dinAMka 9 mArca 1991 ko ApakA sArvajanika abhinandana bhI Ayojita ho cukA hai tathA Apake bAre meM abhinandana paMtha bhI prakAzita kiyA gayA hai| Apako rAjasthAna zikSaka saMgha, bhArata sevaka samAja, jayapura lAyansa klaba, lAyansa klaba bApUnagara,kaipiTala lAinsa kalba jayapura bhArata jaina mahAsaMgha maNDala zikSaNa prakoSTha kAMgresa jayapura, jaina samAja pADavA bAMsavADA) rAjasthAna samAja sevI saMsthA,zrI zivajI godhA kI naziyAM prabandha samiti jayapura,vizva jaina mizana, zrI mahAvIra di. jaina zikSA pariSada jayapura,zrI padmAvatI jaina bAlikA sI.u.mA. vidyAlaya parivAra jayapura kI ora se sammAnita aura puraskRta kiyA jA cukA hai / mAsTara mANikyacanda jI jaina sahI mAyane meM sAdagI aura sajagatA se yukta sacce samAjasevI haiN|
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jaina samAja / 297 jaina samAja ke prabuddha samAjasevI va vidvAna paM. cainasukhadAsa jI ke mukhya anuyAyiyoM meM se bhI Apa eka haiM / zrI milApacanda jaina bAgAyata vAlA " bAgAyata vAloM ke baiMka se prasiddha zrI milApacanda jI godhA samAja kI eka vibhUti haiN| jinavANI ke prakAzana, saMrakSaNa evaM vyavasthitakaraNa meM Apa vigata 50 varSoM se lage huye haiN| Apane aba taka dharmaratnAkara, jIvarAja kI ciTThI dhyAnopadeza koza, rAmacandra cAlIsA, AdinAtha pArzvanAtha pUjA, pArzvanAtha stotra, RSi maMDala stotra, samavasaraNa stotra NamokArape tosI vimAna, dhavala jagadhvala pUjA, jainavidrI mUDavidrI kI ciTThI, hitakara kahAniyAM, lakSmI aura sarasvatI, digambarAcArya paTTAvali, ravivata pUjA va tIna loka bar3I pUjA pArzvanAtha padmAvatI nAlIsA jaisI ra pustakeM praka ke haiN| A Apa san 1933 se hI jinavANI kI sevA meM lage huye haiN| pAMDe lUNakaraNa jI ke maMdira ke zAstra bhaMDAra ko vyavasthita karane tathA usakA sUcIkaraNa karane meM DA. kAsalIvAla ko bahuta sahayoga diyA thaa| Apa zAstra bhaMDAra ke maMtrI haiM aura rAta dina usakI vyavasthA meM lage rahate haiN| Ajakala Apa vedI pratiSThA, pUjA vizvAna Adi karAte haiN| aba taka 181 vidhAna karA cuke haiN| pArzvanAtha bhavana meM sthita AryikA dharmamatI kSu rAjamatI pustakAlaya meM pratidina baiThate haiN| pANDe luNakaraNa jI evaM pArzvanAtha bhavana kI donoM pustakAlayoM meM 4 hajAra se adhika pustakeM haiN| isake atirikta sAdhuoM kI sevA meM bhI Apa barAbara lage rahate haiN| sAdhugaNa Apako jinavANI bhakta evaM sarasvatI putra kahakara saMbodhita karate rahate haiN| ApakA janma 12 disambara san 1912 ko huA / meTrikuleTa kiyA aura rAjakIya sevA meM cale gye| 16 pharavarI 1934 ko ApakA vivAha huaa| ApakI patnI zrImatI padmAvatI devI hindI pravezikA haiN| Apake pitA zrI hajArIlAla jI san 1930 meM hI svargavAsI ho gaye the tathA mAtAjI kA svargavAsa abhI san 1977 meM huaa| milApacanda jI dhArmika svabhAva ke haiM tathA zodhArthiyoM ko barAbara sahayoga dete rahate haiN| lekhaka ko to Apase vibhinna graMthoM kI pANDulipiyAM prApta karane meM bahuta sahayoga milatA rahA hai / patA :- makAna naM. 1981 bAgAyata bhavana, baMjI TholiyA kI dharmazAlA ke pAsa, jayapura 3 paM. milApacanda zAstrI jayapura kI purAnI pIr3hI ke vidvAnoM meM paM. milApacanda jI kA sarvocca sthAna hai| paM. cainasukhadAsa jI nyAyatIrtha ke priya ziSya hone ke sAtha unake pazcAt samAja Apake pravacanoM ke prati vizeSa AkarSita rahA hai| isaliye bhAdrapada mAsa ke atirikta anya sabhI samArohoM meM Apa vizeSa vaktA ke rUpa meM yAda kiye jAte haiN| pAvana pravAha evaM jaina darzana sAra kA Apane hindI anuvAda kiyA hai| bhAvanA viveka ko apane pitAjI maganalAla jI kI samRti meM prakAzita karavAkara use Apa nizulka vitarita kara cuke haiN| Apake svadezI vastra bhaNDAra ke nAma se svataMtra
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ 298/ jaina samAja kA vRhad itihAsa vyavasAya hai / ApakI sabhI cAroM putriyoM kA vivAha ho cukA hai / Apake eka mAtra putra zrI bhAgacanda jI javAharAta kA vyavasAya karate haiN| ___ dhArmika evaM sAmAjika kAryoM meM ApakA vizeraze rahatA hai / valA. usasura jaigana kI sapa saMzAoM kI ora se sara seTha mAgacanda jI sonI kI adhyakSatA meM sammAnita ho cuke haiM / usa samaya Apako jo rAzi bheMTa kI gaI thI use Apane tatkAla sabhI saMsthAoM meM vitarita kara dI thii| bhagavAna mahAvIra ke 2500 bA nirmANa mahotsava evaM bAhubali sahastrAbdi mahAmastakAbhiSeka samArohoM para Apa svarNa padaka se sammAnita ho cuke haiN| jaina darzana vidyAlaya kA 25 varSoM taka saMcAlana karake saikar3oM chAtra-chAtrAoM ko dhArmika zikSA pradAna kI hai| mahAvIra kanyA vidyAlaya jayapura ke varSoM taka maMtrI raha cuke haiN| zrI di. jaina AcArya saMskRta mahAvidyAlaya ko sakriya rUpa se yogadAna dete rahate haiM tathA varSoM se usakI kAryakAriNI ke sadasya haiN| zrI mahAvIra graMtha akAdamI ke saMpAdaka maMDala ke sadasya haiM / Apa jayapura kI sabhI saMsthAoM se jur3e huye haiN| rAjasthAna jaina sAhitya pariSad parIkSA borDa ke adhyakSa haiM tathA zrI sanmati pustakAlaya jayapura TrasTa maMDala ke Apa adhyakSa haiM / paMDita milApacanda kA artha sevA kI pratimUrti ,nirabhimAnI evaM sarala svabhAvI hai| patA :- svadezI bastra maMDAra, kundIgaroM ke bhairUM kA rAstA,zivajIrAma bhavana ke saamne,jypur| zrI mahezacandra jaina cAMdavAr3a janma : 26 pharavarI,1948 pitAjI : sva. zrI rAjamala jI jaina cAMdavAr3a mAtAjI : zrImatI umarAva devI dharmapatnI : zrImatI nirmalA devI (suputrI DA kastUracaMda kAsalIvAla) santAna: 1. monU jaina * suputrI -vivAhita 2. manoja kumAra jaina - suputra - sI.e. adhyayanarata 3. mamatA jaina * suputrI - bI.esa.sI. 4. manISa kumAra jaina - suputra. sIniyara hAyara sekenDrI adhyayanarata zrI mahezacandra jaina prArambha se hI zramajIvo rahe haiN| snAtaka stara ke adhyayanoparAMta mudraNa vyavasAya meM praviSTa hue / alpAyu meM hI pitAzrI ke svargavAsa ho jAne ke kAraNa sampUrNa pArivArika jimmedAriyoM kA vahana karate hue nirantara gatizIla rahe haiN| prArambha se hI adhyayanazIla hone aura mudraNa vyavasAya meM dakSatA ke kAraNa aba taka Apake nirdezana meM saikar3oM pustakoM kA zrI pahezacandra jaina cAMdavAr3a dharmapatnI zrImatI nirmalA devI ke sAtha kalAtmaka mudraNa sampanna ho cukA hai| vartamAna meM rAjasthAna hindI grantha
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jaina samAja /299 akAdamI,jayapura meM Apa prakAzana adhIkSaka ke pada para kAryarata rahate hue mudraNa ke kSetra meM rucizIla janoM ko apane parAmarza se lAbhAnvita karate rahate haiN| jayapura jaina samAja kI vibhitra sAmAjika saMsthAoM ke sakriya sadasya haiM / di. jaina samAja madhuvana,ToMka phATaka,jayapura ke maMtrI evaM rAjasthAna jaina sAhitya pariSada,jayapura ke artha maMtrI raha cuke haiM / acche sAmAjika kAryakartA evaM pratibhAzAlI yuvaka hai| patA.- plATa naM. 1335 kisAna mArga varakata nAgara,jayapura 302035 phona :514815 zrI mANakacaMda sAha jaina dharma vizArada etra boe. kI upAdhi prApta zrI mANakacaMda mAha paM. mizrIlAla jI zAstrI ke suputra haiN| ApakA janma 14 agasta, 1946 ko huA tathA zrImatI saralA ke sAtha vivAha sUtra meM di.11 maI 1967 ko baMdha gye| Apa donoM ko eka putra saMjIvakumAra evaM eka putrI nUtana jaina ke mAtA pitA banane kA saubhAgya prApta ho cukA hai / TelIphona vibhAga meM sekzana AphIsara ke pada para kAryarata zrI sAha atyanta vinamna evaM sevA bhAvI yuvaka haiN| Apake pitAjI dvArA jayapura ke lazkara ke maMdira meM eka mUrti virAjamAna karane kA puNya lAbha le cuke haiN| patA : plATa naM. 533 barakata ngr,jypur| BA zrI munnAlAla bhAvasA jayapura ko zukravAra sahelI ke maMtrI zrI mutrAlAla bhAvasA ne TelIphona kAryAlaya meM | ariSTha suparavAijara pada se nivRtta hone ke pazcAt apanA samaya svAdhyAya evaM Atma ciMtana meM | lagA diyA tathA 8-10 varSoM meM kitane hI graMthoM kI svAdhyAya hI nahIM kI hai kintu gAthAoM evaM zlokoM ko kaMThasya bhI kara liyA hai| ApakA janma 8 navambara san 1922 ko huaa| maiTrika evaM nyAyatIrtha taka adhyayana karane ke pazcAt ve kendrIya sevA meM cale gye| ApakI dharmapatnI zrImatI manoramA devI kA 17 pharavarI 1965 ko svargavAsa ho gayA / Apako eka putra evaM cAra putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta hai| ApakA eka mAtra patra marendra kumAra bI.e. hai tathA ratnoM kA vyavasAya karatA hai| usakI patnI zrImatI AsA devI baiMka sarvisa meM hai / cAroM putriyoM sulocanA,reNu, puSpA evaM vinItA kA vivAha ho cukA hai| Apake do pautra haiM / Apake pitA zrI gaiMdIlAla jI bhAMvasA jayapura ke prasiddha saMgItajJa the tathA zukravAra sahelI kI saMvat 1966 meM sthApanA kI thI / unakA san 1956 meM svargavAsa huA thaa| mAtAjI sUrakSabAI bhI dhArmika svabhAva vAlI mahilA thI / vartamAna meM munnAlAla jo ne apane Apako svAdhyAyI evaM Atma cintanazIla banA diyA hai / patA:813, sevA patha,lAla jI sAMDa kA rAstA, jayapura /
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ 300/ jaina samAja kA vRhada itihAsa paM. motIlAla zAstrI zAstra pravacana, vivAha vidhi, gRha- praveza Adi ko saMpanna karAne meM dakSa paM.motIlAla / jI zAstrI rAjakIya kAryAlaya meM kArya karate haiM / maiTrika evaM zAstrI parIkSA pAsa karane ke pazcAt Apane sAmAjika saMsthAoM meM kArya karane kI apekSA rAjakIya saMvA meM jAnA acna smjhaa| rAjakIya sarvisa bhI Apako prabhubhakti ke kAraNa milI / ApakA janma bhuraTiyA gAMva meM huaa| Apake pitAjI kA nAma rikhabacaMda evaM mAtA kA nAma cApadevI hai| Apake pitAjI bhI bahata dharmAtmA the / rAtri ko bhajanoM ko gAkaraprabhu kI bhakti kiyA karate the / Apake jIvana para unakA pUrA prabhAva par3A / ApakI dharmapatnI kA nAma manaphUla devI hai / Apa donoM pati-patnI ko do putra. dhanakumAra evaM dhanarAja ke pitA banane kA saubhAgya prApta hai / zrI dhanakumAra bI.kaoNma, ela.ela.bI.sI.e.esa. hai / zAstrI jI ne jyoti nagara maMdira meM bhagavAna pArzvanAtha kI mUrti virAjamAna karane kA yazasvI kArya kiyA hai / bhAdrapada pAsa meM Apa pravacana karate rahate haiN| dhArmika kAryoM meM bhAga lene meM Apa sadaiva Age rahate haiM tathA sabako sahayoga dene kI bhAvanA rakhate haiN| Apa acche vaktA haiM / pratidina pUjA abhiSeka kA niyama hai / jinendra bhakti meM ApakI bar3I AsthA hai / kabhI-kabhI AkAzavANI evaM TI.vI.para Apake kAryakrama Ate rahate haiM / sAmAjika kAryoM meM vizeSa ruci rakhate haiM / patA : plATa naM.52 e.zivA kAlonI, TauMka phaattk,jypur| zrImatI munnIdevI kAlA __ mahilA jAgRti saMgha kI maMtrI zrImatI mutrI devI kAlA sAmAjika kSetra meM kArya karane vAlI mahilA haiN| saMgIta meM vizeSa ruci hai tathA mahilA jAgRti saMgha kI sadasyAoM ke sAtha saMgIta evaM nRtya kA acchA kAryakrama detI haiN| Apake pitA zrI hajArIlAla sonI ajamera rahate haiM / ApakA janma 20 akTUbara san 1951 ko huaa| hAyara saikaNDarI parIkSA pAsa karane ke pazcAt zrI rajanIza kAlA ke sAtha ApakA vivAha ho gyaa| zrI kAlA jI rAjakIya sevA meM ucca pada para kAryarata haiN| Apa donoM ko do putriyAM evaM eka putra ke mAtA-pitA banane kA saubhAgya prApta hai / ApakI putrI racanA evaM rImA kAlA donoM hI nRtya evaM saMgIta meM nipuNa haiM / putra zrI raviza kAlA abhI adhyayana kara rahA hai / zrImatI munnI devI kAlA nATakoM meM bhAga letI hai / do bAra paMcakalyANakoM meM 56 kumAriyoM kA netRtva kiyA tathA mAtA ke saMvAda bole / bhaktAmara zikSaNa zivira meM upasaMyojikA kA kArya saMpanna kiyaa| patA: gAMdhI nagara,jayapura
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jaina samAja /301 zrI mohanalAla gaMgavAla bUMdI (rAjasthAna) ke nivAsI zrI mohanalAla gaMgavAla jayapura meM Ajakala rAja paMcAyata prakAzana vAloM ke nAma se jAne jAte haiN| sAmAjika kSetra meM evaM prakAzana ke kSetra donoM meM hI gaMgavAla sAhaba kI acchI khyAti hai / ApakA janma 28 disambara, 1925 ko huA / rAjasthAna vizvavidyAlaya se san 1950 meM ema.kaoNma. kiyA / sarvaprathama zikSaka ke rUpa meM apanA jIvana prAraMbha kiyA isaliye Aja bhI Apako mAsTara jI ke nAma se pukArA jAtA hai / san 1945 meM ApakA vivAha zrImatI puSpAdevI ke sAtha saMpanna huaa| Apa donoM do putra evaM tIna putriyoM se alaMkRta haiN| donoM putra rAjendra evaM mahendra Apake hI vyavasAya meM sahayoga dete haiN| donoM ucca zikSita haiM tathA vivAhita haiN| tInoM putriyoM prema,caMdA evaM sudhA kA vivAha ho cukA hai| gaMgavAla sAhaba ne rAjasthAna niyama upaniyama se saMbaMdhita 25-3) pustakoM kA hindI anuvAda kiyA hai / san 1962 meM Apane presa kI sthApanA kI jo vartamAna meM jayapura ke acche presoM meM ginA jAtA hai / sAmAjika sevA ke kSetra meM ApakA yogadAna ullekhanIya hai / Apa di. jana auSadhAlaya kI kAryakAriyoM ke sadasya raha cuke haiM evaM pArzvanAtha bhavana kI kAryakAriNI sadasya haiN| munibhakta haiM / samAja kI pratyeka gatividhiyoM meM sahayoga dete haiM / ApakI dharmapatnI zrImatI puSpAdevI jo roTedA yAma nivAsI bhaMvaralAla jo pATodI kI putrI haiM dhArmika prakRti vAlI mahilA haiM / muniyoM ko AhAra Adi detI rahatI haiN| mahilA jAgRti saMgha kI sakriya sadasya raha cukI haiN| patA : rAja paMcAyata prakAzana, caur3A rAstA, jayapura / zrI ratanalAla kAlA zrI ratanalAla kAlA kA janma karAMcI meM usa samaya huA jaba karAMcI bhArata kA hI aMga thaa| Apake pitAjI zrI indaralAla jI kAlA kA rUI evaM anAja kA thoka vyApAra thaa| pAkistAna banane ke pUrva unhoMne karAMcI meM di. jaina maMdira kA nirmANa karavAyA lekina pAkistAna . banane ke pazcAta unhoMne candraprabha evaM mahAvIra svAmI kI mUrtiyAM jayapara meM lAkara TholiyoM ke maMdira meM virAjamAna kI thI / Apa varSoM taka karAMcI meM rahe isaliye Aja bhI ratanalAla jI kAlA ko karAMcI ke nAma se jAnA jAtA hai| inTarapIjiyeTa taka zikSA prApta karane ke pazcAta san 1951 meM 19 varSa ko Ayu meM ApakA vivAha rANolI ke jamanAlAla jI rArA kI putrI indramaNI ke sAtha saMpatra huaa| Apake do putra evaM do putriyAM haiM / jyeSTha putra saroja kAlA bI.kaoNma.ela.ela bI.(1979) hai tathA san 1981 meM tInA ke sAtha unakA vivAha ho cukA hai / dUsarA putra navIna kAlA par3ha rahA hai| ApakI donoM putriyAM candrA evaM candA kA vivAha ho cukA hai| ApakI dharmapatnI zrImatI indramaNI jI kA nidhana dinAka 4 sitambara 91 ko ho gyaa|
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302/ jaina samAja kA vRhad itihAsa kAlAjI apane pitAjI ke 6 bhAI haiM jinake nAma zrI vimalacaMda, ratanalAla, prakAzacanda, tArAcaMda, mANakacanda evaM kamalacanda haiM / aMtima donoM bhAI Apake sAtha hI rahate haiN| Apa apane vyavasAya meM dakSa haiM tathA vartamAna meM Apane jo kucha utkarSa kiyA hai baha ApakI satat adhyavasAya evaM niSThA kA supariNAma hai / Apa eka bAra bhaTTArakajI kI naziyAM meM zAMti vidhAna kI pUjA karA cuke haiM / ApakI dAnazIla prakRti hai tathA saMsthAoM kA kisI na kisI rUpa meM sahayoga karate rahate haiN| patA : 52 e,devI patha,takhte zAhI roDa,rAmabAga ke sAmane,jayapura zrI ratanalAla gaMgavAla zrI ratanalAla gaMgavAla yuvA samAjasevI haiM / renavAla jilA (jayapura) ke rahane vAle haiM lekina vyavasAya ke liye Apa jayapura Akara rahane lage haiM / sAmAjika kAryoM meM pUrNa ruci lete haiN| vartamAna meM Apa zrI digambara jaina samAjazAstrI nagara ke kA hai| rAja karosina DIlarsa esosiyezana ke maMtrI hai,subhASa nagara nAgarika samiti ke saMyukta maMtrI rAjazrI vidyAlaya zAstrI nagara kI prabandhakAriNI samiti ke adhyakSa digaMbara jaina paramArthika TrasTa kizanagar3ha rainavAla ke maMtrI evaM zrI bagarUvAlA di. jaina maMdira sTezana roDa jayapura ke TrasTI haiM / Apake pitAjI zrI gulAbacaMda jI gaMgavAla samAja ke pratiSThita mahAnubhAva haiM / ApakI mAtAjI vimalAdevI kA / svargavAsa ho cukA hai| ___ ApakA janma :) maI 1940 ko huaa| bI.kaoNma. karane ke pazcAt Apane vyAvasAyika kSetra meM pAMva rakhA / zrImatI kiraNalatA suputrI zrI tanasukharAja jI seThI iMphAla (manipura ke sAtha ApakA vivAha huaa| donoM hI pati-patnI sarala svabhAva evaM Atithya premI haiM / Apako eka putra evaM dA putriyoM ke piTA hone kA saubhAgya prApta hai / ApakA jyeSTha putra zrI arUNakumAra gaMgavAla cArTarDa akAunTenTa hai / vivAha ho cukA hai / patnI kA nAma amitA gaMgavAla hai / ApakI donoM putriyAM sudhA evaM madhu kA vivAha ho cukA hai| ApakI patnI zrImatI kiraNalatA jI mAdhyamika parIkSA pAsa haiN| acchI vaktA evaM sAmAjika kAryakartI haiN| mahilAoM meM kArya karane kI pUrNa ruci hai| mahilA jAgRti saMgha kI zrI ratanalAta gaMgavAla karmaTha sadasyA rahI haiN| zAstrI nagara jaina samAja mahilA maMDala jayapura ko upAdhyakSa evaM snehila vanitA saMgha,jayapura kI saMyukta maMtrI haiM : madhura svabhAva evaM kArya karane meM dakSa haiM / donoM se hI samAja ko vizeSa AzA hai| patA : bI. 34, pArzvanAtha mArga,subhASa tAra,jayapura
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jaina samAja /303 zrI ratanalAla chAbar3A rAjasthAna jaina sabhA jayapura ke pUrva maMtrI zrI ratanalAla chAbar3A jayapura ke lokapriya samAjasevI haiN| samAja kI vibhinna gatividhiyoM meM ApakA pUrNa yogadAna rahatA hai / sabhAoM samArohoM kA saMcAlana karane meM Apako kuzala mAnA jAtA hai| ApakI janma tithi 25 sitambara 1725 hai| Apake pitAjI zrI ciraMjIlAla jI evaM 7 mAtAjI zrImatI bhaMvaradevI kA svargavAsa ho cukA hai| Apake parivAra meM do bhAI evaM tIna choTI bahineM hai,sabhI vivAhita haiN| bhAiyoM meM eka bhAI rAjakIya lekhA sevA se sevA nivRtta ho cuke / haiM dUsare abhI sevArata haiN| Apake do putra evaM tIna putriyAM haiN| tInoM putriyA evaM eka putra kA vivAha ho cukA hai / eka putra nijI vyavasAya meM evaM dUsarA baiMka sarvisa meM hai| chAbaDA jI rAjakIya sevA se nivRtta ho cuke haiM tathA vartamAna meM samAja sevA meM apane Apako samarpita kiyA huA hai| patA - 2636, SI bAloM kA rAstA,jauharI bAjAra- jayapura / zrI ratanalAla jaina nRpatyA yuvA samAja seviyoM meM zrI ratanalAla nRpatyA kA viziSTa sthAna hai / ApakA janma alavara meM dinAMka 22.7.37 kA hai,san 1954 meM hAI skUla uttIrNa ke pazcAt tatkAla rAjakIya sevA meM A gye| jayapura meM prathama bAra AcArya zrI 108 dezabhUSaNa jI mahArAja ke padArpaNa ke samaya se hI unakI preraNAH AzIrvAda se Apa dharma prabhAvanA evaM samAja sevA meM laga gaye / rAjakIya sevA ke sAtha-sAtha adhyayanarata rahakara Apane zaikSaNika yogyatA prApta kI,jisameM hindI sAhitya meM sAhitya rala, Adi viziSTha upalabdhi lI / mAsTara gopIcanda jI kA sAnidhya pAkara saMgIta vAdya yaMtra meM bhI adhyayanarata rahe / bApU nagara samAja saMbhAga ke saMgaThana kI sRjana avasthA se sakriya rahate hue,jaina maMdira ke vibhinna padoM para,mahAvIra hAyara saikaNDarI skUla meM viziSTha sadasya, akhila bhAratIya tIrtha kSetra kameTI va rAjasthAna mahAsamiti,pArzvanAtha jaina meDikala rilIpha sosAyaTI ke AjIvana sadasya, Arogya bhAratI meM sakriya kAryakartA ke rUpa meM kAryarata haiM / digambara jaina atizaya kSetra padamapurA ke mAnada maMtrI varSa 88 meM banane ke pazcAt Apane karmaThatA ke sAtha evaM samarpita bhAva se kSetra kI sevA karate hue vikAsa kI ora agrasara kiyA hai| ApakA vivAha zrImatI guNamAlA devI (jodhapura nivAsI) ke sAtha varSa 1963 meM sampanna huA / eka putrI nIlU tathA do putra rAjeza va rAkeza ke pitA banane kA saubhAgya prApta huA hai / nRpatyA jI ke bar3e bhAI zrI mahAvIra prasAda jo haiM jinakA vistRta paricaya pathaka se diyA gayA hai / napatyA parivAra ne vibhinna maMdiroM ke jINoddhAra vizeSakara Amera ke bAharalI nasiyAM parAnI DIga. jaina maMdiroM meM va naye nirmANa kAryoM meM zravaNabelagolA,maMsUrI ke jaina bhavana, alavara kI dharmazAlA,bApU nagara jaina maMdira Adi meM kamare va jalakUpa banavAye haiM / vartamAna meM Apa upanidezaka khAdI yAmodyoga (jilA udyoga kendra, udyoga bhavana) jayapura ke pada para kAryarata haiN| patA - DI -73, sivADa eriyA, maMgala mArga,bApUnagara, jayapura dUrabhASa : 6658]
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304) jaina samAja kA vRhad itihAsa DA. ramezacandra ajamerA DA. ramezacandra ajamerA zrI gopIcanda jI ajamerA eDavokeTa ke dvitIya putra haiM / ApakA anma 30 sitambara san 194) ko huA / ema.esa.sI.pAsa karane ke pazcAt san 1963 meM Apa amerikA cale gaye / vahAM jAkara ema.I.pI.eca.DI.jaisI parIkSAyeM abhUtapUrva saphalatA ke sAtha pAsa kI tathA kelIphorniyA meM amerikA sarakAra ke rakSA vibhAga meM bahuta UMcI jagaha kAma karane lge| isake pUrva ve nArtha kArolInA meM prophesara phijiksa ke pada para kAryarata the / usake pazcAt hI unakI DipheMsa meM ucca pada para niyukti ho gii| zrI ajamerA jI kA san 1461 meM gayA jI ke zrI gajAnanda jI kI suputrI suzrI rUpalatA se vivAha huaa| Apako eka puna evaM eka putrI ke pitA banane kA saubhAgya prApta ho cukA hai / ApakA pUrA parivAra zuddha zAkAhArI jIvanayApana karatA hai tathA Adarza bhAratIya ke rUpa meM vahAM jAne jAte haiM / amerikA meM Apa jaise ucca pada para kArya karane vAle bahuta kama bhAratIya mileNge| zrI ramezacanda gaMgavAla rAjasthAna jaina sabhA ke adhyakSa zrI ramezacanda gaMgavAla sAmAjika kSetra meM apanA pramukha sthAna rakhate haiM / vyApArika dRSTi se Apa rAjasthAna sAr3I evaM kapar3A vyavasAya saMgha ke maMtrI haiM tathA rAjasthAna vyApAra udyoga maMDala kI kAryakAriNI sadasya haiN| mahAvIra sevA samiti ke mahAmaMtrI evaM nyU mArkeTa esosiyezana ke adhyakSa haiN| kisI bhI sevA kArya se pIche nahIM haTane : vAle tathA svecchA se kArya karane kI pravRtti vAle gaMgavAla sAhaba madhura bhASI hai / ApakA janma 25 sitambara 1939 ko zrI phUlacanda jI gaMgavAla ke yahAM huA jinakA dehAnta 9 jana ko haA thA ! phUlacanda jI AdhyAtmika vyakti the tathA Apane kitane hI padoM kI svayaM ne racanA kI thI / unhoMne pUrNataH dhArmika jIvana vyatIta kiyA aura anta meM zrI arihanta siddha kA nAma lete huye cira nidrA meM lIna ho gaye / zrI gaMgavAla ne rAjasthAna vizvavidyAlaya se san 1961 meM zrI kaoNma kiyA aura phira sAr3I udyoga meM laga gye| 30 navambara 14 ko ApakA vivAha zrImatI indrA devI se huA / Apako tIna putriyoM evaM eka putra kA pitA hone kA gaurava prApta hai / pinAI grAma ke maMdira nirmANa meM Apake pUrvajoM kA pUrA yogadAna rahA thaa| patA : 2974 gaMgavAla bhavana.nyU mArkeTa, ghI vAloM kA rAstA jayapura 66 AANTHE ma. zrIpatI indrA devI dharmapatnI zrI ramezacandra bhagavAna
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jaina samAja /305 zrI rAjakumAra kAlA zrI kAlA jI aise yuvA samAjasevI haiM jinako janmajAta netRtva gaNa milaa| Apake sAgara jI mahA pitAjI zrI gaidIlAla jI kAlA apane samaya ke kAMgresI netA the tathA nagara pariSada ke sadasya bhI rahe the| unhoM ke putra zrI kAlA jI kA janma 22 agasta,1940 ko huaa| Apako prAraMbha se hI vakAlAta karane kI dhuna thI isaliye ema.e.elaela.bI. kiyA aura phira lebara korTasa meM vakAlAta prAraMbha kara dI jisameM Apako acchI saphalatA milii| ApakA vivAha di.12 maI,67 ko zrImatI rAja kAlA ke sAtha saMpanna huA / zrImatI kAlA svayaM hindI evaM nRtya meM ema.e. hai tathA nagara kI pragatizIla pahilAoM meM ginatI hotI hai| Apake eka putra evaM eka putrI hai| zrI kAlA jI sAmAjika evaM rAjanaitika jIvana vAle yuvA netA haiN| jayapura kI prasiddha sAmAjika saMsthA rAja. jaina sabhA ke lagabhaga 15 varSoM taka adhyakSa rahe haiM / di. jaina AcArya saMskRta mahAvidyAlaya, di. jaina auSadhAlaya,di. jaina atizaya kSetra zrI mahAvIra jI kI kAryakAriNI sadasya haiN| mahAvIra di.jaina uccatara mAdhyamika vidyAlaya ke maMtrI haiM isI taraha aura bhI aneka sAmAjika saMsthAoM se jur3e huye haiN| aneka rASTrIya saMsthAoM se Apa khUba jur3e huye haiN| nagara kAMpesa (AI) ke Apa vartamAna meM adhyakSa haiM / ApakA samasta jIvana samAja evaM deza ke liye samarpita rahatA hai / Apake ATha bhAI evaM cAra bahineM haiN| zrI padamacanda kAlA nyUyArka meM jvelarI kA kArya karate haiM tathA eka bhAI vinoda kAlA baMbaI meM javAharAta kA kArya karate haiM / Apake jyeSTha bhrAtA sva.jJAnaprakAza jI kAlA svataMtratA senAniyoM meM gine jAte haiN| patA :- 458, kAlA bhavana, nATaNiyoM kA rAstA tripoliyA baajaar,jypur| zrI rAjamala saugAnI janma tithi :- phAlguNa sudI 14 saMvat 1975 zikSA:- sAmAnya pitA :- zrI likhamIcaMda jI saugANI ) varSa pUrva 77 varSa kI Ayu meM svargavAsa mAtA :- zrImatI Ana baI - 25 varSa pUrva (0.5 varSa kI Ayu meM svargavAsa vyavasAya: vastra vyavasAya vivAha :- saMvat 1990 meM patnI :- zrImatI mutrAbAI suputrI zrI kanhaiyAlAla jI caaNdvaadd,jypur| parivAra :- 'putra-3 prakAzacaMda 50 varSa patnI - guNamAlA putra -2 putrI - ]
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ 306 / jaina samAja kA vRhad itihAsa sureza canda 4() varSa patnI sumanadevI, putra - 2 rameza canda 300 varSa patnI jI sI.e. putra putrI 1 putriyAM-9, kamalA bAI, kAntA bAI zAntA bAI, puSpA bAI, padama bAI, zakuntalA, hemalatA, rekhA bAI, mInA bAI, sabhI kA vivAha ho cukA hai| vizeSa :- dhArmika 1. maMdira nirmANArtha vizeSa Arthika sahayoga dete rahate haiN| 2. bassI sItArAmapurA jayapura ke maMdira meM AdinAtha svAmI kI pratimA virAjamAna kI hai| 3- sabhI tIrthoM kI vaMdanA karane kA saubhAgya prApta kara liyA hai| sAmAjika 1- di. jaina bar3A terahapaMthI maMdira meM pramukha kAryakartA 2- di. jaina saMskRta AcArya mahAvidyAlaya, di. jaina mahAvIra hAyara saikaNDarI skUla, di. jaina auSadhAlaya Adi ke AjIvana sadasya | 3- bhajanoM ke premI, zAnta svabhAva, udAra hRdaya, muniyoM ke parama bhakta vizeSa :- jayapura se 12 mIla dUrI para TauMka roDa vATikA moDa ke pAsa sthita ApakI phaikTrI saugAnI udyoga ke nAma se prasiddha haiM / vahAM AcArya zrI vimalasAgara jI mahArAja kA saMgha padamapurA se jayapura AyA taba ThaharA thA tathA AcAryakalpa zrutasAgara mahArAja kA saMgha bhI sAMgAnera se padamapurA jAte vakta ThaharA thaa| pharma : 1- lakhamIcaMda rAjamala 2- rAjamala surezacaMda 3- saugAnI udyoga patA :- saugAnI bhavana, haldiyoM kA rAstA, jauharI bAjAra, jayapura zrI rAjamala sonI sonI parivAra meM dinAMka 200-1-24 ko janme zrI rAjamala sonI bI.kaoNma. pAsa karake san 1946 meM jayapura rAjya sevA meM cale gaye aura 1951 meM ela.ela.bI. parIkSA pAsa kii| san 1979 meM lekhAdhikArI ke pada se sevAnivRtta hue haiN| Apa zrI phUlacanda jI sonI ke sAta putroM meM cauthe putra rhe| zrI phUlacanda jI ke bar3e bhAI zrI hajArIlAla jI sonI kA san 1937 meM svargavAsa hone para unakI dharmapatnI mahatAba devI ke ye goda cale gye| zrI hajArIlAla jI jayapura rAjya ke kitane hI varSoM taka nAjima rhe| unake samaya meM unakA rAjya va samAja meM acchA prabhAva thaa| ApakI mAtA kA san 1949 meM svargavAsa huaa| san 1941 meM ApakA vivAha www
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jaina samAja /307 zrImatI bhAgyavatI se huA / inhoMne vidyA vinodanI parIkSA pAsa kii| Apako do putra evaM eka putrI ke pitA banane kA saubhAgya prApta huA lekina Apake jyeSTha putra nirmala kumAra sonI cIpha injIniyara proDakzana ke pada para guDagAvAM meM kAryarata hote di. 27-2-91 ko 46 varSa ke Ayu meM Akasmika nidhana ho gayA / Apake choTe purva DaoN.vinaya kAma...apane nijIkisAlaya meM kAryarata haiM aura alpa samaya meM hI cAra varSa videza kA anubhava prApta kara samAja meM acchI prasiddhi para hai / ApakI ekamAtra putrI pramilA kA vivAha DA.ravi jaina ema.esa.ke sAtha huA hai / ' zrI sonI zrI vIra sevaka maNDala ke varSoM se sakriya sadasya haiN| paryApta samaya taka Apa isake saikreTerI evaM dalapati rahe evaM maNDala kI svarNa jayantI kA Ayojana Apake hI maMtritvakAla meM saphalatA pUrvaka Ayojita huaa| Apane dharma-patnI ke sAtha sabhI tIrthoM kI yAtrA sampanna kara lI hai / AcArya sUryasAgara jI mahArAja ke Apa kAphI nikaTa rahe / vartamAna meM AcArya vidyAnanda se kAphI samparka haiM tathA zravaNa belagolA meM mahAmastakAbhiSeka ke avasara para unake satra se vIra sevaka maMDala ke svayaM sevakoM ko le jAkara mele meM yAtriyoM evaM sAdha samAja kI vyavasthA kA kArya dalapati pada ke rUpa meM sampAdana kiyaa| pattA : 449. nATAniyoM kA rAstA,jayapura / zrI rAjendra kumAra bAkalIvAla bhUtapUrva jayapura sTeTa kI jamavArAmagar3ha tahasIla ke choTe se gAMva lAMgaDIvAsa meM di. 27-12-1937 ko janmeM zrI rAjendra jI vartamAna meM kendrIya vidyAlaya saMgaThana bambaI saMbhAga meM sahAyaka Ayukta pada para AsIna haiM / apanI tahasIla ke jAne mAne udAramanA vyaktitva sva.seTha zrI gulAba caMda jI bAkalIvAla ke suputra zrI bAkalIvAla ko kartavyaniSThA,sahRdayatA,AtmIyatA tathA dharmAnurAga virAsata meM milA hai| Apane gaNita jaise jaTila viSaya meM snAtakottara yogyatA prApta karake adhyApana kArya ko cunA jabaki unako jaisI yogyatA vAle vyakti ko laukika pragati aura samRddhi ke dUsare daravAje bhI khule the / bhArata sarakAra ne unheM sephIlDa (iMgalaiNDa) meM skUla mainejamenTa kI TreniMga ke liye san 1976 meM bhejA / apanI lagana aura yogyatA ke bala para ve nirantara unnati karate gaye aura apekSAkRta kama Ayu meM hI prAcArya zikSAdhikArI jaise padoM para rahate huye Aja zikSA jagat meM eka ucca adhikArI hI nahIM balki eka jAne mAne vyaktitva haiM / Apake adhIna mahArASTra ,govA evaM karnATaka prAntoM ke karIba 50 kendrIya vidyAlaya haiM aura yaha Apake vyaktitva kA prabhAva hai ki deza ke 15 saMbhAgoM meM baMbaI saMbhAga zikSA evaM anya itara gatividhiyoM meM sarvazreSTha mAnA jAtA hai| zrI rAjendra jI ke bharepUre parivAra meM unakI patnI suzIlA devI ke 2 putra evaM 3 putriyAM haiM / jyeSTa putra narendra ema.e. aura kaniSTha putra navIna bI.esa.sI. DiplomA holDara tathA jayapura meM kAryarata rekhA jaina bI.e. bI. eDa. majhalI reNu ema.esa.sI.,bI. eDa. tathA choTI razmi bI.e. bI.eDa. hai| donoM putroM tathA do putriyoM kA vivAha saMpatra ho cukA hai| zrI rAjendra jI bAkalIvAla zikSA ke prati samarpita vyaktitva hai / sarala,mRdubhASI,ADambara hIna sahaja, saumya evaM karmaTha vyaktitva ke dhanI zrI jaina se saikar3oM karmacArI prabhAvita huye haiM / zikSA jagata ko unase bar3I AzAyeM haiM tathA sampUrNa jaina samAja ko una para garva hai| patA : paMDita zivadIna jI kA rAstA,kizanapola bAjAra, jayapura /
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ 308/ jaina samAja kA vRhad itihAsa zrI rAmacandra ThekedAra 76 varSIya zrI rAmacandra ThekedAra ne jayapura nagara ke dhArmika jIvana meM apanI udAratA, sAmAjikatA tathA jinendra bhakti kI kitanI hI bAra chApa chor3ane meM saphalatA prApta kI / di.jaina maMdira khindUkAna meM Ayojita tIna loka pUjA samAroha ke Apa pramukha Ayojaka the / usI maMdira meM navavedI kA nirmANa karavAkara navadevatA evaM mahAvIra svAmI kI dhAtu kI pratimA virAjamAna kii| tIrtha yAtrAyeM karane, dhArmika samArohoM meM bhAga lene meM Apako prasatratA hotI hai / di. jaina maMdira khindUkAna ke Apa varSoM taka adhyakSa rahe tathA a. kSetra cUlagirI evaM bhAMkaroTA maMdira kI kAryakAriNI ke sadasya rahe / Apake do vivAha huye / prathama vivAha 18 varSa kI Ayu meM tathA dUsarA vivAha 26 veM varSa kI Ayu meM sarasvatI devI ke sAtha huaa| Apake eka mAtra putra zrI bAbUlAla chAbaDA bI.e. evaM AyurvedAcArya hai| ApakI dharmapatnI kA nAma nirmalA devI hai| zrI bAbUlAla jI bhI sAmAjika kSetra meM kArya karane vAle yuvA netA haiM / Apa acche cikitsaka haiM / kavi haiM / kavi sammelanoM meM bhAga lete rahate haiN| ThekedAra jI dvArA cUlagirI pahAr3a para pyAU kA nirmANa karavA kara saMcAlana vyaya vahana kiyA jAtA hai / vahIM para dharmazAlA meM ApakI ora se tIna kamaroM kA nirmANa karavAyA gayA hai| qhAniyAM paMca kalyANaka pratiSThA samAroha meM indra-indrAnI bana cuke haiN| zrImatI sarasvatI devI dharmapatnI zrI rAmacandra ThekedAra patA : 9/1 TelIphona kAlonI, TauMka phATaka,jayapura / PAICC zrI rAjamala kAsalIvAla (sAivAivAle) jamavArAgaDha tahasIla ke sAivAr3a grAma meM saMvat 1981 meM janmeM zrI rAjamala jI kAsalIvAla kA dhArmika samAja meM acchA sthAna hai| Apake pitAjI zrI zyAmalAla jI bhI apane kSetra ke prasiddha vyakti the tathA gAMva meM hI lenadena kA kArya karate the / ApakI mAtAjI zrImatI dAkhAdevI kA abhI 9 varSa pUrva hI svargavAsa huA hai / Apane gAMva meM hI sAmAnya zikSA prApta hI aura 17 varSa kI Ayu meM manabharadevI ke sAtha vivAha sUtra meM baMdha gaye / Apako pAMca putra sarva zrI harizacandra,hukamacaMda, amita kumAra,subhASa evaM ramezakumAra tathA 4 putriyA~ vimalA, guNamAlA,maMjU evaM saroja ke pitA banane kA saubhAgya prApta ho cukA hai| / eka putrI ko chor3akara sabhI kA vivAha ho cukA hai| zrI kAsalIvAla jI kA brata niyama se pUrNa jIvana hai / donoM pati patnI ke zuddha khAnapAna kA niyama hai / muniyoM ko bhakti meM Age rahate haiM / sAmAjika jIvana jIne vAle haiN| jayapura ke mahAbora hAyara saikaNDarI vidyAlaya meM Ayojita paMcakalyANaka meM
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jaina samAja /309 indra bana cuke haiN| apane hI gAMva ke mandira meM vedI banavAkara usakI pratiSThA karA cuke haiN| tIrtha yAtrA ke bahuta premI haiM isaliye tIrthayAtrA para jAyA hI karate haiN| lekhaka ke sAtha san 1981 meM bAhubalI svAmI kI yAtrA kI thI / Apa atyadhika sarala evaM zAMta svabhAva ke haiM tathA dAnI prakRti ke haiN| saMsthAoM ko sahAyatA dete rahate haiM / zrI di.jaina mahAsabhA ke sthAyI sadasya haiN| I zrI ratanalAla kAsalIvAla Apake choTe bhAI hai jinakA jinakA janma saMvat 1988 meM huA thaa| saMvat 2004 meM ApakA vivAha anopadevI ke sAtha huaa| jinase Apako cAra putra zikharacaMda, azoka kumAra, prakAzacaMda evaM dharmacanda tathA eka putrI ke pitA banane kA saubhAgya mila cukA hai| Apa dono bhAIyoM ke sabhI putra vyavasAya karate haiN| Apa jayapura kI siramoriyoM ke maMdira samiti ke adhyakSa raha cuke haiN| Apa bhI apane bar3e bhAI ke pada cinhoM para calate haiN| patA :- 1- mu.po. sAivADa (jamavArAmagaDha) jayapura 2- 167 jaina bradarsa, Atiza mArkeTa, tripoliyA bAjAra, jypur| zrI rAjendrakumAra luhAr3iyA nayanA (jayapura) ke zAhajI khAnadAna meM 4 navambara, 1899 meM janme zrI rAjendrakumAra luhAr3iyA rAjasthAna ke vayovRddha samAjasevI haiN| nabbe varSa kI Ayu pAra karane ke pazcAt bhI Apa zarIra evaM mastiSka donoM se svastha haiM tathA Aja bhI Apa meM kucha likhane, par3hane evaM samAja sevA karane ke bhAva jAgRta haiN| apane lambe jIvana meM Apake dvArA sampAdita kitane hI kArya itihAsa ke pRSThoM para aMkita kiye jAne yogya haiN| Apa sarvaprathama bhA. di. jaina parivAra DAirekTarI kI saMpAdana prakAzana yojanA meM janarala sekreTarI rahe / san 1962 meM nAvAM bimba pratiSThA mahotsava ke avasara para kATher3A prAntIya di. jaina khaNDelavAla sabhA kI sthApanA karake usake 25-30 varSa zrI ratanalAla kAsalIvAla taka maMtrI rahe tathA sAmAjika kurItiyoM ko miTAne meM bahuta yogadAna diyaa| mathurA ke rAjA lakSamaNadAsa ke uttarAdhikArI seTha bhagavAnadAsa kI esTeTa ke 4-5 varSa janarala mainejara rhe| jayapura jaina DAirekTarI 1974 evaM bhAratIya di. jaina tIrtha kSetroM ke cAra bhAga kI sAmagrI saMkalana meM Apane pUrA yoga diyaa| apane grAma narAyanA meM candrazekhara AjAda cikitsAlaya ke bhavana nirmANa hetu pUrA Arthika sahayoga diyaa| zrI luhAr3iyA jI vinamra, sarala, zAMtipriya evaM atyanta parizramI vyakti haiN| Apake cAra putra, tIna putriyAM, 5 patra 1 pautriyAM, cAra putra vadhuyeM evaM To pautra vadhU meM sabhI ucca zikSA prApta haiN| Apane jIvana meM kapar3A, kirAnA, lenadena, sAhUkArI ke atirikta ko vAdhIzoM ke yahAM janarala mainejara padoM para kArya kiyA hai| san 1961 meM 30 varSa pahale koTA meM bhArI vAhana 30 Tana taka ke kA Traka kAMTA bahuta hI parizrama va lagana se sthApita kiyA hai jo vartamAna meM bhI sucArU rUpa se saMcAlita ho rahA hai tathA
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310/ jaina samAja kA vRhad itihAsa apane vyavahAra evaM kAryakuzalatA se sabako prabhAvita kiyA hai, prastuta itihAsa lekhana meM bhI ApakA pUrA sahayoga milA haiM / isa avasara para hama Apake dIrgha jIvana kI kAmanA karate haiN| patA :- 6 malasIsara hAusa, sTezana roDa, jayapura dUrabhASa : 78246 zrI rUpacanda saugAnI, eDavokeTa san 1939 ke jayapura satyAmaha Andolana ke prathama DikTeTara zrI rUpacanda saugAnI haiN| jayapura nagara ke lokapriya samAja sevI haiN| ApakA janma 14-6-1907 ko jayapura meM huA / Apake pitAjI zrI jauharIlAla jI kA 85 varSa kI Ayu meM svargavAsa ho gayA isake pUrva mAtAjI zrImatI jamanA bAI kA svargavAsa bhI ho cukA thaa| Apa rAjasthAna ucca nyAyAlaya ke eDavokeTa haiN| hindI, aMgrejI, urdU, phArasI aura arabI kA Apane khUba adhyayana kiyA hai| vakAlata ke kArya meM ApakI viziSTa tarka zakti evaM sUjhabUjha hai aura Apane khUba prasiddhi prApta kI hai| rAjasva mAmalAta meM Apane bahuta adhika khyAti prApta kI hai| san 1931 meM ApakA vivAha zrImatI vimalA devI ke sAtha huaa| Apako do putra aura pAMca putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta hai / Apake bar3e putra zrI zazIbhUSaNa saugAnI, bI.e. haiM, vivAhita haiM tathA do putroM ke pitA haiM jinameM dIpaka saugAnI eDavokeTa haiM aura choTA dIpeza bI. kaoNma. hai- dUsare putra zrI hemanta saugAnI, eDavokeTa haiM aura acche vakIloM meM unakI ginatI hai / unakI dharmapatnI kA nAma puSpA hai aura vaha bhI ema. e., ela.ela.bI. haiN| unake eka putra hai / ApakA rAjanItika evaM sAmAjika jIvana donoM hI zAnadAra rahe haiN| san 1940 meM kizanagar3ha meM Ayojita khaMDelavAla mahAsabhA ke adhivezana meM Apane sakriya bhAga liyaa| digambara jaina atizaya kSetra zrI mahAvIra jI kameTI ke Apa san 1940 se saphalatA prApta huI hai| hI kriyAzIla sadasya rahe haiN| nijI sampatti ke mAmale meM bhI Apa hI ke kAraNa zrI mahAvIrajI kSetra jayapura nagara kI anya sAmAjika saMsthAoM se bhI Apa jur3e hue haiM aura aneka prakhyAta dhArmika saMsthAoM ke Apa salAhakAra rahe haiN| rAjanIti meM ApakI dilacaspI san 1932 se hI zurU ho gaI thI aura sana 1939 ke satyAgraha Andolana meM Apa prathama jatthe ke DikTeTara the aura zrI hIrAlAla zAstrI Adi ke sAtha viziSTa vyaktiyoM meM ApakI ginatI thI / Apako 6 mAha kI kArAvAsa huI - san 1948 meM jayapura kAMgresa adhivezana meM Apa julUsa samiti ke saMyojaka rahe / san 1945 se 50 taka jayapura pratinidhi sabhA ke sadasya rahe san 1957 meM hAI korTa Andolana meM bhI ApakA sakriya bhAga rahA aura Apa jela gaye / san 1967 se 76 taka jayapura nagara pariSad ke nirvAcita sadasya rahe tathA san 1968 meM svataMtra pArTI ke bhuvanezvara adhivezana meM Apane bhAga lekara vizeSa gaNanA rahI hai| patA :- saugArI bhavana, mArujI kA cauka, jayapura /
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jaina samAja /311 zrI rUpacanda luhAr3iyA zrI rUpacanda luhAr3iyA kA janma 11 navambara san 1919 ko huA thA / Apake pitAjI zrI maNikacanda jI luhADiyA evaM mAtAjI ratanavAI kA svargavAsa ho cukA hai| zrI luhAr3iyA jI ne bI.kaoNma.,ela.ela.bI.kI parIkSA pAsa kI aura rAjya sevA meM cale gaye / vahAM se san 1974 meM jvAinTa rajisTrAra sahakArI samitiyAM rAjasthAna ke sammAnanIya pada se sevAnivRtta huye| Apake do vivAha huye / prathama vivAha san 1940 meM tathA dUsarA vivAha san 1952 meM zrImatI zAMtidevI ke sAtha saMpatra huA / Apako 4 putra evaM 6 putriyoM ke mAtA-pitA banane kA saubhAgya prApta hai| sabase bar3A putra zrI vinoda kumAra bII,ema.bI.e.hai tathA khetar3I tAMbA projekTa meM ucca adhikArI hai| ki nitIya patra zrI nirmalakamAra ATo mobAilsa TeDa meM kAryarata hai| tatIya patra zrI kamalakamAra skaTara pArTasa vikI enTaraprAijeja ke proprAiTara haiM / caturtha putra zrI rAjeza kumAra bIi.sivila hai tathA pI.ecar3I. meM kaniSTa abhiyantA haiM / vAroM putroM kI paliyAM bhI ucca zikSita haiM aura pUrA parivAra sAtha rahatA hai| ApakI sabhI chahoM putriyAM ucca zikSita haiN| sabase bar3I putrI DA. puSpA jaina ema. esa hai tathA vartamAna meM bharatapura meM rAjakIya aspatAla kI iMcArja haiN| zeSa putriyAM suzIla devI, prema seThI,nIrA baja,rajatI bAlA evaM rekhA saugAnI ucca zikSita haiN| luhAr3iyA jI zAnta svabhAva evaM sarala prakRti ke haiN| jaina samAja meM unakA sammAna hai| patA- 161 zAMti bhavana, govinda nagara,Amera ror3a ,jayapura / nivAsa TelIphona 46245 zrI lallUlAla jaina (godhA) jayapura nagara ke yazastrI samAjasevI evaM jayapura jaina DAyarekTarI ke prakAzaka evaM sampAdaka zrI lallUlAla jaina (godhA) kA apanA viziSTha sthAna hai| ApakA janma 7 navambara 1935 ko huA thaa| Apake pitAjI zrI kapUracanda jI godhA kA abhI eka varSa pahile hI svargavAsa huA hai / inTaramIjiyeTa karane ke pazcAt Apane rAjya sevA meM praveza kiyA tathA vartamAna meM rAjasthAna hAUsiMga borDa meM kAryarata haiM / __ zrI goghAjI ne bhAgavAna mahAvIra 2500 vAM nirvANa mahotsava varSa meM jayapura jaina DAirekTarI kA sampAdana evaM prakAzana kA mahatvapUrNa kArya kiyA / dhArmika evaM sAmAjika kAryoM meM Apako vizeSa ruci rahatI hai| di.jaina maMdira godhAna jayasiMhapurA khora ke jIrNoddhAra vikAsa evaM use sundaratama banAne meM ApakA sarAhanIya yogadAna rahA hai / abhI Apa roTarI klaba jayapura IsTa ke sakriya sadasya hone ke nAte cAra meDikala kaimpa (zibira) di.jaina maMdira jayasiMhapurA khora para saMyojaka zivira ke rUpa meM kArya kara cuke haiN| isI prakAra Apane jaina maMdira jayasiMhapurA khora para eka homyomaithika evaM Ayurvedika auSadhAlaya kA zubhArambha karA kara prAmavAsiyoM ko niHzulka ilAja kI suvidhA upalabdha karAyI hai / maMdira jI ke bAhara eka vAcanAlaya-pustakAlaya evaM zuddha jala kI pyAU bhI cAla karAyI hai| Apane jayapura jaina darzana nAma se eka vIDiyo kalara mUvI philma taiyAra kI hai, jisameM jayapura va rAjasthAna ke pramukha pramukha paMdiroM kI pUrNa jAnakArI hai tathA dUsarI philma jayapura darzana taiyAra kI haiM, jisameM jayapura va isake AsapAsa ke sabhI paryaTana sthala
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3125 sainAja kA patatiAra' evaM anya darzanIya sthaloM kI jAnakArI dI hai / Apa javAhara nagara jaina maMdira ke saMsthApaka sadasya haiM tathA pa.bijailAlajI pAMDyA, Amera ror3a ke saMyojaka,pATodI jaina maMdira kI kAryakAriNI ke sakriya sadasya haiM / Apa laghuvidyAnuvAda grantha prathama saMskaraNa ke pradhAna sampAdaka haiM tathA di.jaina tIrtha sthaloM ke rela evaM sar3aka mArga ke nakzoM ke prakAzaka hai| godhAjI kI palI kA nAma munnI devI hai jo bhI sarala svabhAvI evaM dhArmika pravRtti kI hai, Apake tIna putra evaM eka putrI patA: 3--14, javAhara nagara,jayapura / DaoN. lallUlAla jaina baDajAtyA (homiyopaitha) homiyopaithI ke DAkTara zrI lallUlAla jI bar3ajAtyA kA ullekhanIya sAmAjika jIvana rahA hai| Apane aba taka kitanI hI sAmAjika saMsthAoM ke cunAva lar3akara unameM saphalatA prApta kI hai| rAjasthAna jaina sabhA ko kAryakAriNI sadasya gata 20 varSoM se haiN| isI taraha di.jaina auSadyAlaya ko kAryakAriNI sadasya haiN| mahAvIra di. jaina uccatara mAdhyamika vidyAlaya kI mahAsamiti ke nirvAcita sadasya raha cuke haiN| zrI vIra sevaka maMDala kI kAryakAriNI ke sadasya raha cuke haiM evaM di.jaina maMdira bar3A dIvAna jI kI kAryakAriNI sadasya haiM / isI taraha gata 30 varSoM se homiyopaithI dharmArtha auSadhAlaya ke sahAyaka saciva evaM avaitanika cikitsaka haiM / padamapurA evaM jayapura ke paMcakalyANakoM meM rAjA evaM indra pada se sammAnita ho cuke haiN| padapapurA kSetra ke maMdira meM apane hAtha se mUrti virAjamAna kara cuke haiN| saMgIta meM ruci rakhate haiM tathA zukravAra sehelI ke pramukha sadasya haiN| __ApakA janma di. 28-10-1931 ko huA thaa| ApakA vivAha san 1949 meM zrI cimanalAla jI ko putrI zrImatI vimalAdevI ke sAtha saMpanna huaa| Apa donoM hI dhArmika pravRtti vAle haiN| Apake pitAjI zrI geMdaulAla jI saMgIta vidhA meM pAraMgata the / samAjaratna paM.bhaMvaralAla jI nyAyatIrtha Apake bar3e bhAI haiN| hAIskUla,eca.ema.bI.esabihAra) kI parIkSA meM saphalatA prApta kI hai tathA aura ema.pI. rAjasthAna se haiM / sAdhuoM kI, samAja sevA evaM rogiyoM kI sevA karanA hI ApakA jIvana bana gayA hai| munibhakta haiM / sAdhuoM ko AhAra dene meM ruci rakhate haiN| patA:- 813 lAlajI sA~Da kA rAstA,caukar3I modIkhAnA, jypur| zrI lUnakaraNa godhA bAkIvAlA bhArata ke 15-8-47 ko svataMtra hone ke do sAla bAda 39-3-49 ko banI rAjasthAna kI ... rAjadhAnI jayapura ke jaina samAja jayapura meM prakhyAta bAkIvAlA parivAra meM 3-11-1871 ko janmeM .. sva. mu. mhaurIlAla jI ke eka mAtra putra lUnakaraNa kA janma 13.9-1013 ko huaa| ApakI .. mAtAjI Apako DeDha varSa kA chor3akara 1915 me svArga sidhAra gaI thii| san 1934 meM Apane .. maiTrika kiyA aura mahakamA hisAba meM sarvisa karane lage / lagAtAra 33 varSa taka vibhinna vibhAgoM meM kAma karate huye san 1968 meM vahAM se sevA nivRtta huye /
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jaina samAja :313 ApakA vivAha san 1932 meM zrImatI umarAvadevI ke sAtha huA | Apako tIna putra evaM tIna putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta hai / Apake sabase bar3e putra zrI mahAvIra prasAda acche patrakAra haiN| zrI jJAnacaMda evaM zrI rAjendrakumAra donoM baiMka sarvisa meM haiN| saMgIta meM ApakI gaharI ruci hai| mAsTara nAnUlAla jI bhausA evaM anya jaina kaviyoM ke Apako bahuta se bhajana pATha yAda haiN| svayaM bAjA bajAte haiM / mitragaNa Apako saMgIta samAT kahate haiN| abhI Apane apane pitAjI kI 117 vI jayantI para smArikA 9.9-89 ko prakAzita kI thI / Apa apanI dhuna ke pakke haiM / apane pratidina kI dinacaryA likhate haiN| pattA- bI 106, yUnivarsiTI mArga,bApU nagara,jayapura / phona 70595 zrI lekhacanda nAmalIla janmatithi - 12 navambara, 1928 pitA- sva.zrI gappUlAla jI bAkalIvAla di.11.9.77 ko svargavAsa suputra zrI mhorIlAla jI bAkalIvAla ghI vAle mAtA- zrImatI bhaMvaradevI bAkalIvAla suputrI zrI jayakumAra jI dIvAna, jayapura zikSA- bI kaoNma., ela.ela.bI.vyavasAya- philma vitaraNa evaM pradarzana vivAha - 19 pharavarI,1948 patnI kA nAma- zrImatI lalitA suputrI zrI lAlacaMda jI koThArI, jayapura parivAra do putra (1) zrI lekha prakAza,Ayu-38 varSa (billU) patnI- rAginI suputrI zrI hIrAlAla jI seThI lADanU (2) zrI ajayakumAra (babbala) patnI,zrImatI aMjU devI Ayu-26 varSa bI.kaoNma. (3) do putriyAM zazi evaM puSpA- donoM vivAhita vizeSa - zrI bAkalIvAla philma vyavasAya meM acchI pratiSThA rakhate haiM / Apa sarvisa chor3akara vyavasAya kI ora mur3e aura usameM paryApta unnati kI / Apa DisTrIbyUTara saiksana isTarna iMDiyA morAna pikcarsa esosiyezana kalakattA ke varSa 1985-86 ke pazcAt Apa isake tIna varSa taka upAdhyakSa haiN| philma vyavasAya meM ApakI kArya-kuzalatA ke kAraNa kalakattA ke dainika poM meM carcita rahate haiN| apane vyavasAya ke prasaMga meM barmA evaM pUrvI pAkistAna (bAMgalAdeza) kI yAtrA kI / uttarI kalakattA lAyansa klaba ke sekreTarI, vAisa presIDenTa rahe tathA zata-pratizata adhyakSa puraskAra prApta kiyaa|
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ 314 jaina samAja kA vRhad itihAsa sAmAjika sevA - Apa zAnta svabhAtrI tathA cupacApa sevA kArya karane meM vizvAsa rakhate haiN| san 1982 meM jayapura meM Ayojita paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava meM indra ke pada ko suzobhita kiyaa| Apa vartamAna meM sarasvatI graMthamAlA ke adhyakSa evaM zrI mahAvIra graMtha akAdamI ke upAdhyakSa haiN| patA- 300 harIza mukharjI ror3a, tIsarA tallA, kalakattA-25 phona 485334484029 zrI vijayakumAra pATanI dhArmika saMskAroM se otaprota zrI vijayakumAra pATanI javAharAta ke vyavasAyI haiN| samAja sevA kI lagana unheM apane sva. pitAzrI sUrajamala jI pATanI se prApta huI thii| zrI sUrajamala apane jamAne ke prasiddha samAja sevI the tathA paM. cainasukhadAsa jI nyAyatIrtha ke vizvAsapAtra sahAyaka the / unakA di. 27 maI 84 ko nidhana ho gyaa| zrI sUrajadhana pAnI zrI vijayakumAra jI kA janma 7 julAI 1951 ko huaa| Apane san 1976 meM rAja. vizvavidyAlaya se bI.kaoNma. diyA aura phira jATa ke vyaya meM praveza kisa / pAi Apake liye yaha vyavasAya ekadama nayA thA lekina apanI lagana evaM sUjhabUjha se Apako isameM acchI saphalatA milii| 13 mArca san 1974 ko ApakA vivAha zrI sUrajamala jI jozI (bAkalIvAla) kI suputrI urmilA devI ke sAtha saMpanna huaa| zrImatI lAjI hAyara saikaNDarI parIkSA pAsa hai| Apa donoM ko eka putra nIleza evaM do putriyAM vartikA evaM nItikA ke mAtA pitA banane kA saubhAgya prApta hai ! maMdiroM ke jIrNoddhAra karAne meM ApakI gaharI ruci hai| aba taka Apane bagarAnA (jayapura) evaM jobanera ke maMdira kA jIrNoddhAra karAne meM Arthika sahayoga diyA haiN| Apake do bar3e bhAI zrI padamacanda pATanI roDaveja meM evaM zrI kailAzacanda jI pATanI baiMka sevA meM hai| pATanI jI se samAja ko bahuta AzAyeM haiN| patA:- 4/ 28 ratnadIpa, kisAna mArga, barakatanagara, jayapura- 15 zrImatI upalA devI zrI vijaya kumAra pATanI
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jaina samAja /315 zrI vipinakumAra totUkA totUkA parivAra meM akTUbara san 1947 ko janme zrI vipinakumAra totUkA sva. zrI saradAramala jI totUkA ke suputra haiN| ApakI mAtAjI zrImatI kapUrIdevI atyadhika dhArmika mahilA thI / pratidina ghaNToM pUjApATha karatI rahatI thI / ve aura maMdira kucha varSoM ke liye eka paryAya bana gaye the / vipina jI ne sivila iMjIniyariMga meM DiplomA kiyA / vartamAna me rAjakIya sevA meM rAjasthAna vana vibhAga meM sampadAdhikArI pada para kArya kara rahe haiN| Apake bar3e I. kailAzacanda gopUnA kA jana sAgara jI rAta disambara san 1942 ko huaa| san 1971 meM Apane bI.kaoNma. kiyA tathA rAjakIya sevA meM kArya karane lage | 9 maI san 1965 ko munnAdevI ke sAtha ApakA vivAha huaa| Apake dAdAjI zrI cimanalAla jo totUkA rAjakIya sevA ke sAtha do gAMvoM ke jAgIradAra the / unako mRtyu ke pazcAt Apake pitAjI jAgIradArI kA kArya dekhate rahe / san 1957 meM jAgIradArI prathA samApta ho gii| DaoN.kailAzacanda jI homiyopaitha DAkTara haiM / san 19461 meM Apane homyopaithika paddhati meM eka nizulka cikitsAlaya kI sthApanA kI / isake pazcAt jaina DA. kelAzacanda tAMtUkA homiyo cikitsA sevA samiti kI san 1986 meM sthApanA kI jisakA uddezya Arthika dRSTi se sampanna vyaktiyoM se artha saMgraha karake dIna evaM garIba rogiyoM ko homyopaitha cikitsA suvidhA upalabdha karAnA hai / ASa donoM bhAIyoM ke prayAsa se barakata nagara ke rAmalIlA maidAna meM sarvadharma devAlaya prAMgaNa meM candraprabhu di. jaina maMdira ko sthApanA huI tathA usameM bhagavAna mahAvIra kI pratimA virAjamAna kI gii| DaoN. kailAzacanda jI kI bacapana se hI pUjA arcanA karane meM ruci rahI haiM / jo aba taka calo A rahI hai| Apa donoM bhAI zaMtipriya,sarala svabhAvI evaM dhArmika kAryoM meM bhAga lete rahate haiN| patA- 1. DI 175 kRSNA nagara (prathama) gAMdhI nagara moDa,TauMka roDa, jayapura __2.771 barakata nagara,kisAna mArga,TauMka ror3a,jayapura zrI vinayacanda pApar3IvAla zrI vinayacanda pApar3IvAla terahapaMtha mahAsabhA ke saMsthApakoM meM se eka haiM / samanvayavANI patrikA ke saMpAdana meM sahayoga dete rahate haiN| svayaM bhI vibhinna jaina patra-patrikAoM meM lekha likhate rahate haiN| jayapura kI vibhinna saMsthAoM se jur3e huye haiN| rAjasthAna jaina sabhA terahapaMthI bar3A maMdira ke sakriya kAryakartA haiN| mahAvIra jayantI smArikA ke saMpAdaka maMDala meM rahate haiM / yuvA pariSada ko rAjasthAna zAkhA ke adhyakSa bhI raha cuke haiN|
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ 316/ jaina samAja kA vRhad itihAsa ApakA janma 8 pharavarI 1941 ko huaa| maTrika parIkSA pAsa karane ke pazcAta Apa rAjya sevA meM cale gye| 11 julAI 62 ko ApakA vivAha zrImatI padamAdevI ke sAtha huaa| Apako tIna putroM zaileza, rAkeza, yogeza ke pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| pApar3IvAla jI utsAhI kAryakartA hai tathA svayaM hI apanA mArga banAne vAle haiN| patA:- 4866, pApar3IvAla bhavana,maTha kA kuA, kuMdIgaroM ke bhairU kA rAstA, jauharI baajaar,jypur| zrI vinodIlAla pATanI pATanI jI kA janma bhAdabA sudI aSTamI saMvat 1962 ko jayapura meM huaa| Apake pitA zrI cAMdamala jI evaM mAtAjI gulAbabAI donoM kA hI nidhana ho cukA hai / miDila kakSA taka zikSA prApta karane ke pazcAt eka ora javAharAta vyavasAya meM laga gaye to dUsarI ora prajAmaMDala AMdolana evaM svataMtratA AMdolana meM sakriya hokara bhAga lene lge| prAraMbha se hI khairadhArI rahe tathA rASTrIya netAoM jaise hIrAlAla zAstrI,jamanAlAla bajAja ke saMparka meM rhe| kastUrabA gAMdhI jaba jayapura AI to usake svAgata samiti ke sakriya sadasya rahe / ApakI eka pAtra putrI kaMcanabAI kA vivAha ho cukA hai / pATanI jI kI sAmAjika burAiyoM ke unmUlana meM vizeSa ruci rahI hai| Apa sadaina sAdA jIvana ucca vicAra ke pakSapAtI rahe haiN| patA: 1791, AbUjI vAloM kA makAna, haldiyoM kA rAstA jayapura / zrI viradhIcanda seThI jayapura ke sAmAjika kSetra meM kAryarata zrI viradhIcanda jI seThI vibhinna saMsthAoM se jur3e huye haiN| zrI di.jaina atizaya kSetra padamapurA ke evaM di. jaina saMskRta kaoNleja ke Apa varSoM se koSAdhyAkSa haiM / jayapura ke di.jaina muni saMgha koTI pArzvanAtha bhavana ke Apa maMtrI raha cuke haiN| zrI digambara jaina maMdira begasyAna ke adhyakSa haiM / jayapura khAdya vyApAra saMgha ke sekreTarI raha cuke 7 seThI jI kA janma san 1931 meM huaa| grejyUezana karane se pUrva hI Apa vyApArika lAina meM cale gaye / san 1952 meM zrImatI bhaMvarIdevI ke sAtha ApakA vivAha huaa| Apake tIna putra vIrendra, rAjenda va do putriyAM saralA evaM zAradA haiN| ApakI dharmapatnI kA abhI kucha samaya pUrva hI nidhana ho cukA hai| seThI jI kA sarala evaM zAnna jIvana hai / dhArmikatA se otaprota haiN| apane grAma mukundapurA meM maMdira kA jIrNoddhAra evaM navIna vedI pratiSThA Apa karA cuke haiM / jayapura evaM padamapurA meM Ayojita paMcakalyANakoM meM Apake bar3e bhAI ne indra kI boliyAM lI thii|
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jaina samAja /317 zrI ciraMjIlAla jI seTho Apake choTe bhAI haiM jinakA janma 1934 meM huA thA / dharmapatnI kA nAma nAraMgIdevI hai| Apake pAMca putra evaM tIna putriyAM haiM / mahezakumAra Traka kA vyavasAya karate haiM / sureza evaM nirmala kI Aila mitabhAlate haiN| zrI viradhIcanda jI munibhakta haiM / aba taka kitane hI AcAryoM ko AhAra de cuke haiN| patA: sI-14, anAja maMDI cAMdapola dAjAra ,jayapura zro ciraMjIlAla seThI DaoN. samantabhadra pApar3IvAla jayapura ke prasiddha hakIma zrI mohanalAla jI pApar3IvAla ke suputra zrI samantabhadra jI pApar3IvAla kA rAjakIya cikitsA sevA meM ucca sthAna hai / sva.hakIma mohanalAla jI kA lekhaka ko bhI AzIrvAda prApta thA / Apane samAja meM kitane hI vidyArthiyoM ko cikitsA kSetra meM jAne ko preraNA dI / jaina saMskRta kaoNleja meM Ayurveda adhyayana prArambha karavAne meM vizeSa yoga thaa| DaoN.pApar3IvAla kA janma 20 navambara 36 ko huA / san 1961 me Apane emabIbI esa. kiyA aura san 71 meM ArathopaiDiksa meM ema.esa.kiyA / ArthopaiDiksa meM variSTha vizeSajJa pada para kArya kara rahe haiM evaM poliyo cikitsA meM vizeSa ruci haiM / ApakA vivAha san 1958 meM zrImatI vimalAdevI se huA / Apake tIna putra haiN| tInoM hI putra maNibhadra,zrIbhadra evaM supradra Ayuvaidika auSadhi nirmANa ke kArya meM saMlagna haiM / ApakI palI vimalA devI sAmAjika kAryoM meM ruci letI hai| maNibhadra mahAvIra zikSA pariSada ke sadasya haiM tathA subhadra saMgIta meM vizeSa ruci lete haiN| patA- zrI sadana, haldiyoM kA raastaa,jypur| zrI saradAramala pATanI dillI vAle sva. zrI gaiMdIlAla jI pATanI ke suputra zrI saradAramala jI pATanI udAra hRdaya evaM dAnazIla svabhAva ke haiN| ApakA janma 25 agasta,san 1925 ko huaa| AgarA vizvavidyAlaya se san 1944 meM bI.kaoNma. kiyA tathA phira vyavasAya meM praveza kiyA jisameM Apane AzAtIta saphalatA prApta kI / sana 1942 meM zrImatI saradAra bAI ke sAtha ApakA vivAha huaa| Apa donoM ko 2 putra nirmalakumAra va lalita kumAra evaM tIna putriyoM ke mAtA-pitA banane kA saubhAgya prApta ho cukA hai| veza kiyA jisameM Apa HAS ko huaa| AgarA vizvavidyAlapATanI udAra hRdaya evaM dAnazIla
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ 318/ jaina samAja kA vRhad itihAsa pATanI jI dhArmika ruci vAle zrAvaka haiN| rAmagaMja paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava evaM jayapura ke mahAvIra hAyara saikaNDarI vidyAlaya meM Ayojita paMcakalyANaka pratiSThA meM Apa IzAna indra pada se alaMkRta huye| donoM pati-patnI ke zuddha khAna-pAna kA niyama hai jise unhoMne vIra sAgara jI mahArAja se liyA thaa| deza kI sabhI tIrtha yAtrAyeM saMpanna kara lI haiN| Apake pratidina devadarzana evaM pUjA karake bhojana karane kA niyama bhI hai| munibhakta haiN| muniyoM ke liye caukA banAte haiN| mAtA jI siddhamatI jI ApakI dharmapatnI kI mAmIjI haiM / patA:- e- 51, janatA kaoNlonI, jypur| zrI sAgaramala sarAvagI pAMDyA (eyara AsAma, kalakattA vAle) lADanUM (rAja.) nagara meM san 1934 meM janme zrI sAgaramala jI sarAvagI pAMDyA azoka nagara jaina samAja evaM gopAlabAr3I jaina samAja ke viziSTa samAjasevI haiN| sana 1950 meM maiTrika karane ke pazcAt ApakA san 1951 meM zrImatI sulocanA devI ke sAtha vivAha ho gyaa| usake pazcAt Apane 1967 meM jayapura Akara mazInarI utpAdana evaM ejensIja kA kArya prArambha kiyA jisameM Apako paryApta saphalatA milii| Apake tIna putra sarva zrI nirmala kumAra, kamala kumAra evaM navIna kumAra haiM jo sabhI Apake sAtha kAryarata haiN| Apake do putriyoM tArAmaNI evaM kalpanA hai donoM hI kA vivAha ho cukA hai| sarAvagI sAhaba vizAla vyaktitva ke dhanI haiM tathA sUjhabUjha evaM kuzala vyavahArI haiM. tathA samAja meM atyadhika pratiSThA prApta samAjasevI haiN| dhArmika lagana vAle haiM tathA sonAgira paMcakalyANaka pratiSThA samAroha meM indra ke pada ko suzobhita kara cuke haiN| hastinApura, nivAI jayapura Adi nagaroM meM hone vAle paMcakalyANakoM meM mUrti virAjamAna kara cuke haiN| ApakI dharmapatnI munibhakta evaM dhArmika svabhAva vAlI hai tathA muniyoM ko AhAra Adi se sevA karatI rahatI haiN| eka bAra Apa kalakattA meM rahate huye dazalakSaNa vrata ke upavAsa kara cukI haiN| zrImatI sulocanA devI dharmapI zrI sAgara pala sarAvagI jayapura meM azoka mArga sI skIma meM ahiMsA sarkila kA nirmANa evaM usa para dharmacakra lagAne kA zreya Apako hI haiM tathA Aja yaha ahiMsA sarkila ke nAma se prasiddha ho gayA hai tathA zrI digambara jaina maMdira naziyA~ terApaMtha gopAlavAr3I kA jIrNoddhAra aura sudhAra bhI Apake sahayoga aura lagana se huA hai| abhI bhI isI naziyAM kI vyavasthA dekharekha Apa hI karate haiM / darzanArthI bhI roja kAphI tAdAda meM darzanArtha Ane lage haiN| sarAvagI sAhaba samAja meM vividha kAryakramoM kA saMcAlana karate rahate haiN| samAja ko Apase bahuta AzAyeM haiN| pattA : prema bhavana, 38 gopAlabAr3I, jayapura /
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sumerakumAra pAMDyA kucAmana (mAravAr3a) meM di. 20 jUna san 1936 ko janme zrI sumerakumAra ne san 1959 meM rAjasthAna vizvavidyAlaya se bI.e. kiyA aura apane paitRka vyavasAya TrAMsaporTa meM kArya karane lge| isake pUrva ApakA san 1951 meM hI zrImatI devI se vivAha ho gyaa| Apake pitA zrI harakacanda jI pAMDyA atyadhika dhArmika, munibhakta evaM ArSa mAgI haiN| Apa meM bhI ve hI saMskAra utare haiN| Apake bar3e pitAjI candana mala jI kSullaka udayasAgara jI bana gaye the aura anta meM avasthA meM samAdhimaraNa prApta kiyA / isI taraha ApakI bar3I mAtAjI AryikA vimalamatI mAtAjI kahalAI / ve AcArya dharmasAgara jI ke saMgha meM rahatI thii| zrI sumerakumAra jI ko do putra evaM tIna putriyoM kA pitA banane kA saubhAgya prApta hai| donoM putra subhASacanda evaM ujAsacanda Apake hI sAtha kArya karate haiM / tInoM putriyoM saroja, saMtoSa evaM reNu kA vivAha ho cukA hai| jayapura nagara kA jaina samAja /319 zrI pAMDyA jI pUrNataH dhArmika evaM sAmatI karate haiM: roTI ke san 1979-800 meM adhyakSa raha cuke haiN| rAjasthAna jaina sabhA ke upAdhyakSa raha cuke haiN| Ala rAjasthAna TrAMsaporTa esosiyezana ke sekreTarI, jayapura TrAMsaporTa esosiyezana ke varSoM taka sekreTrI, jayapura caimbara Apha kAmarsa eNDa inDasTrI ke sekreTarI, pheDarala Apha rAjasthAna TreDa eNDa inDasTrI ke sekreTarI raha cuke haiN| pAMDyA jI jayapura kI aura bhI sAmAjika saMsthAoM se jur3e huye haiN| padamapurA tIrtha kSetra kameTI ko kAryakAriNI ke sadasya haiN| munibhakta haiN| sabako sahayoga dene vAle haiN| patA : saMtoSa roDaveja, motI DUMgarI roDa, jayapura - 4 zrI sumeracanda sonI zrI sumeracanda sonI kA sonI parivAra meM di. 20 akTUbara san 1934 ko janma huA / Apake pitAjI sva. zrI phUlacanda jI sonI pratiSThita samAjasevI the| ApakA nidhana 8 disa 1976 ko huaa| zrI sumera jI ne san 1957 meM rAjasthAna vizvavidyAlaya se ema.e. kiyA aura vyavasAya meM laga gaye / ApakI dharmapatnI zrImatI vimalA devI dhArmika svabhAva kI mahilA haiN| Apa donoM tIna putroM se gauravAnvita haiM / prathama putra sudhIra sonI bI.kaoNma. hai tathA javAharAta ke kArya meM saMlagna hai| sudhAMzu evaM sudIpa donoM hI adhyayana kara rahe haiN| sonI jI zAnta jIvanayApana karate haiN| sAmAjika kArya karane meM ruci rakhate haiN| cUlagirI kSetra ke san 1982 se maMtrI haiM / Apane calagirI kA paryApta vikAsa kiyA hai| kSetra ke cAroM ora bAunDrI vAla kA nirmANa ho cukA hai| saur3hiyA bana cukI haiN| aura usa para 27 pola lagAkara lAiTeM lagA dI gaI haiN| pazcima dizA meM vizAla cauka kA nirmANa ho cukA hai|
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ 320/ jaina samAja kA vRhad itihAsa jaisA ki Upara kahA gayA hai Apake pitAjI sva. phUlacanda jI sonI jaina saMskRta kAleja, di. jaina auSadhAlaya, mahAvIra kanyA vidyAlaya ke varSoM taka sekreTarI rhe| mahAvIra tIrtha kSetra kameTI ke varSoM taka sadasya rahe / pahADiyoM ke maMdira ke adhyakSa the tathA paM. cainasukhadAsa jI nyAyatIrtha ke vizvasta vyakti the / sumeracanda sonI jI ko AcArya dezabhUSaNa jI mahArAja ne jayapura se vihAra karate huye cUlagirI kSetra kA sekreTarI banAyA thaa| mahAvIra jayantI ke avasara para prativarSa sAmUhika bhojana, pUjA, abhiSeka Adi vibhinna kAryakrama kiye jAte haiN| patA : I- 78, bhagatasiMha mArga, sI-skIma, jayapura / zrI surendra mohana DaMDiyA (ekyUprezara, cumbaka, kriyAyoga, dhyAna, cikitsA paddhati vizeSajJa) DaMDiyA parivAra meM zrI geMdIlAla jI iMDiyA tatkAlIna zikSA adhikArI, jayapura sTeTa ke suputra zrI surendra mohana iMDiyA kA janma 4 apraila, 1918 ko jayapura nagara meM huA / varnAkyUlara phAilana (urdU) kI parIkSA pAsa karane ke pazcAt ho Apane 1936 meM adhyApaka jIvana apanA liyA aura dhIre-dhIre abhyApana kA kArya karate huye ema.e. bI.eDa. kI zikSA prApta kii| Apake do putra zrI nihAlacaMdra iMDiyA sIniyara incArja mainejara baiMka Apha bar3audA ajamera, zaradacandra iMDiyA udyoga adhikArI rAjasthAna sarakAra haiN| iMDiyA jI zAnta svabhAva, parizramI, samAja sudhAraka tathA sAmAjika gatividhiyoM meM vizeSa ruci lete haiM tathA jayapura nagara kI zaikSika tathA sAmAjika saMsthAoM ke viziSTa sadasya haiM tathA unameM ApakA vizeSa yogadAna hai| zrImatI uparAva devI dharmapatnI zrI surendra mohana DaMDiyA prazaikSaNika vidhiyAM:- pI.TI.sI., bI.TI.sI., bI.eDa., ena.TI.I. sI. TreniMga, nyU dillI / - prazAsanika kArya jilA samAja zikSA adhikArI, udayapura, sIkara, jhuMjhunU, jayapura, jilA zikSA adhikArI TauMka, mAdhyamika zikSA borDa ajamera ke saMyojaka, nirIkSaka va incArja phlAiMga skaveDa | pradhAnAdhyApaka va prAcArya:- rAjasthAna va jayapura nagara ke khyAti prApta vidyAlaya meM rahe / prazikSaNa kArya mA.zi. borDa ajamera dvArA Ayojita nAgarikazAstra kAryazAlA, saMyojaka va bI. eDa. patrAcAra korsa rAjasthAna vizvavidyAlaya meM prazikSaNa | : samAja sevA : saciva zrI vIra saMgha jayapura (aba rAjasthAna jaina sabhA) adhyakSa, akhila vizva jaina mizana jayapura / abhinandana:- 15 maI, 1973 ko jayapura nagara meM sArvajanika abhinandana va 15 sitambara, 1973 ko rAjya starIya puraskAra patA - surendra nikuMja, jyotimArga, bApUnagara, jayapura
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jaina samAja /321 zrI subhASacanda caudharI jayapura nagara ke sAmAjika kAryoM meM niSThApUrvaka lage huye yuvakoM meM zrI subhASavanda caudharI kA nAma pramukhatA se liyA jA sakatA hai| ve rAjasthAna jaina sAhitya pariSada ke maMtrI, vIra sevaka maMDala, rAjasthAna jaina sabhA, bhA. digambara jaina pariSad rAjasthAna zAkhA kI kAryakAriNI ke sadasya haiN| rAja. jaina sAhitya pariSada evaM haippI cammasa esosiyezana kI smArikA ke saMpAdaka raha cuke haiM / mahAsabhA ke ajamera adhivezana meM bhAga liyA thaa| zrI caugale jI. pI.epha rgatarI bImAkSa vaMzadhyakSa raha cuke haiN| vartamAna meM ve pravartana adhikArI ke pada para kArya kara rahe haiN| ApakA janma 20 sitambara 1939 ko huA tathA bI.e.bI.kaoNma.evaM DiplomA ina rUsI bhASA meM kiyA aura kendrIya sevA pI.epha. vibhAga meM kArya karane lage | 30 navambara 64 ko ApakA vivAha zrImatI rAjadevI caudharI ke sAtha huaa| Apako eka putra evaM eka putrI ke pitA banane kA saubhAgya prApta hai / ApakI yAtrAoM para jAne meM ruci rahatI hai| zrImatI rAja caudharI subhASa canda caudharI kI dharmapatnI zrImatI rAjadevI caudharI ne rAja.vividyAlaya se bI.e. kiyA hai / kucha samaya taka jJAna vidyAlaya meM pradhAnAdhyApikA ke sthAna para kArya kiyA / mahilA jAgRti saMgha jayapura kI kAryakAriNI ko karmaTha sadasyA raha cukI haiM / sAMskRtika kAryakramoM jaise nATaka, saMgIta, saMvAda Adi meM bhAga letI rahI haiN| a.bhA. di. jaina pariSada ke vArSika bhiNDa adhivezana meM bhAga le cukI hai / lekhikA evaM vaktA hai / jayapura ke zrI pyArelAla jI baja kI putrI haiN| abhI mahilA jAgRti saMgha dvArA Ayojita caturtha netra cikitsA zivira kI saMyojikA thI / utsAhI,vinayI evaM kartavyaniSTha haiN| zrImatI rAja caudharI dharmapatnI patA:- 744, godIkoM kA raastaa,jypur| zrI subhASacanda caudharI zrI surendra kumAra jaina savAriyA (mAlapurA) ke nivAsI zrI surendrakumAra jaina yuvA samAjasevI haiM / ApakA janma 1 sitambara 1952 ko huA thA |aapke pitAjI zrI cAMdamala jI kA savAriyA gAMva meM viziSTa sthAna hai tathA mAtAjI dhApU devI dharmaparAyaNa mahilA haiN| Apane san 1972 meM bI.kaoNma. evaM san 1975 meM ela.ela.bI.kiyA aura phira baiMka sevA meM cale gye| vartamAna meM Apa baiMka adhikArI ke pada para kArya kara rahe haiM ApakA vivAha 2 julAI,1975 ko zrImatI zazikalA ke sAtha saMpatra huA hai|
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ 322/ jaina samAja kA vRhada itihAsa zrImatI zazikalA dharmavalI zrI surendra kumAra jaina zrImatI zazi jaina ema.e. haiM tathA prastuta itihAsa lekhaka kI dvitIya putrI haiN| zrI jaina ko cAra putroM- amita jaina, aMkura jaina, saurabha jaina evaM gaurava jaina ke pitA banane kA saubhAgya prApta ho cukA hai| ApakA samAja sevA evaM dhArmika jIvana vyatIta karane kI ora vizeSa jhukAva hai| prativarSa jayapura se mahAvIra jI, jayapura se padamapurA kI padayAtrA karate haiN| pratyeka mahine meM mAlapurA ke AdinAtha svAmI ke darzanArtha jAne kA niyama banA rakhA hai| zrImatI zazi jaina mahilA jAgRti saMgha kI variSTha sadasyA haiM tathA saMgIta samArohoM meM vizeSa ruci rakhatI haiN| patroM khabara se hI samAja ko vizeSa AzAyeM haiM / haiM patA : 525, mahAbIra nagara, TA~ka roDa, jayapura zrI sUrajamala vaida vIra sevaka maMDala ke vigata 30 varSoM se nirvirodha sekreTarI evaM adhyakSa rahane vAle zrI sUrajamala jI vaida jayapura jaina samAja ke pratiSThita sadasya haiN| svabhAva se sarala, dayAzIla, yaza evaM khyAti se dUra rahane vAle, jina bhakta, samAja sevI vaidajI vizAla vyaktitva ke dhanI haiN| zrI mahAvIra di.jaina a.kSetra kameTI ke vartamAna meM sadasya haiN| cUlagirI atizaya kSetra ke 8 varSa taka maMtrI kA kArya kara cuke haiN| bAla zikSA maMdira ke saMsthApaka sadasyoM meM se eka haiN| zrI di. jaina saMskRta mahAvidyAlaya kI zikSAsamiti ke maMtrI raha cuke haiN| di. jaina auSadhAlaya kI kAryakAriNI ke sadasya rahe haiN| di. jaina maMdira khindUkAna ke pAMca varSa taka adhyakSa rahe / khAniyA~ kI saMdhI jI kI naziyoM ke koSAdhyakSa, maMtrI evaM vartamAna meM adhyakSa haiN| pahile jaina saMgha ke zAkhA saMcAlaka rahe haiN| zrI surendra kumAra baida a 1 ApakA janma 2 akTUbara, 1914 ko huaa| Apake pitAjI zrI chiganalAla jI kA san 1932 meM evaM mAtAjI kastUradevI kA san 1947 meM svargavAsa huaa| ApakA mUla nivAsa tUMgA grAma hai jo jayapura se 38 ki.mI. hai / Apane bI.esa.sI. evaM ela.ela.bI. kI parIkSA pAsa kI tathA rAjya sevA meM cale gaye / Apa anta meM sahAyaka saciva ke pada se nivartamAna huye| Apane rAjasthAna ke rAjyapAla gurumukha nihAlasiMha, saMpUrNAnanda jI evaM saradAra hukamasiMha ke pAsa kArya kiyA DaoN. sampUrNAnanda jI kI Apa para vizeSa kRpA rahI / ' Apake do vivAha huye| pahalI patnI akTUbara 42 meM tIna putra evaM eka putrI ko janma dekara cala basI / dUsarA vivAha zrImatI ratanadevI ke sAtha san 1943 meM huA jise tIna putra evaM 2 putriyoM kI mA~ banane kA saubhAgya prApta huaa| Apake sabhI putroM kA vivAha ho cukA hai tathA apane apane vyavasAya meM lage huye haiN| Apake eka putra zrI surendra kumAra vaida vIra sevaka maMDala ke varSo se maMtrI haiM / patA :- 58, vasuMdharA kaoNlonI, ToMka roDa, jayapura
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI saubhAgamala rAMvakA rAjasthAna ke variSTha patrakAra zrI saubhAgamala jI rAMvakA rAjasthAna patrikA meM sahayogI saMpAdaka hai| isake pUrva Apa rASTradUta evaM navayuga meM bhI saMpAdana vibhAga meM kArya kara cuke haiN| ApakA janma 4 janavarI san 1933 ko huaa| rAMvakA jI saradAramala jI rAMvakA ke putra hai tathA paM. cainasukhadAsa jI Apake bar3e pe paMDita jI se hI saMga meM ApakA lAlanapAlana huA / jayapura nagara kA jaina samAja /323 Apane bI. e. evaM sAhityarala kiyaa| san 1949 meM Apa zrImatI kamalAdevI ke sAtha vivAha sUtra meM baMdha gaye / vartamAna meM Apa tIna putra evaM eka putrI se gauravAnvita haiM / Apa acche lekhaka evaM vicAraka hai / kalyANa kA sAgara, kalyANa mArga, bhaktAmara mahAtmya evaM SaT pAhuDa kA Apa saMpAdana kara cuke haiN| rAvakA tIrthayAtrA premI haiN| ApakI patnI zrImatI kamalA devI jI bhI sarala evaM Atithya svabhAva kI mahilA haiN| - 669, boraDI kA rAstA, jayapura / patA: zrI sohanalAla seThI jodhapura riyAsata ke pramukha nagara lADanUM meM di. 10-5-1931 ko janme zrI sohanalAla jI seThI kI jayapura ke pratiSThita samAja seviyoM meM gaNanA kI jAtI haiN| apane grAma meM hI san 1950 meM maiTrika pAsa karake vyavasAya kI ora mur3a gye| usake pUrva 13 varSa kI avasthA meM hI ApakA vivAha lADanU ke hI zrI mAMgIlAla jI pAMDyA kI putrI umarAvadevI ke sAtha ho gyaa| vartamAna meM Apake eka putra evaM 2 putriyAM noratana evaM puSpA haiN| abhI karIba 2 varSa pUrva dinAMka 28-6-89 ko Apake zrImatI umA devI dharmapatnI zrI sohanalAla jI seThI anuja dvitIya putra surendra kumAra bI.kaoNma. evaM sI. esa. kA kAra durghaTanA meM duHkhada nidhana ho gyaa| zrI surendra kumAra apane pIche patnI (saMgItA) evaM cAra varSIya putra ko chor3a gaye haiN| zrI surendra kumAra jI bahuta hI honahAra yuvaka the tathA choTI sI Ayu meM hI vyAvasAyika pratiSThA prApta kara lI thii| Apake jyeSTha putra zrI narendra kumAra kI patnI kA nAma nirmalA hai| vaha eka putra jinendrakumAra evaM eka putrI manISA se alaMkRta haiN| donoM putriyoM navaratana devI evaM puSpAdevI kA vivAha ho cukA hai| navaratana devI kA vivAha zrI saMtoSa kumAra jI sabalAvata suputra zrI kaMvarI lAla jI sabalAvata Deha se evaM puSpA kA vivAha anila kumAra jI pATanI (pharma cAMdamala dhannAlAla kalakattA) suputra zrI prakAza caMda jI pATanI se huA hai| puSpAdevI bI.e. hai /
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ 324/ jaina samAja kA bRhada itihAsa zrI seThI jI san 1967 meM vyavasAya ke liye jayapura A gaye lekina isake pUrva san 1964 meM Apa gaMbhIra rUpa se bImAra ho gaye the / eka taraha se Apako nayA jIvana prApta huA thaa| jayapura Ane ke pazcAt Apane vyavasAya meM acchI pragati kI tathA vartamAna meM Apa proparTI bijanesa evaM makAna nirmANa vyavasAya meM prathama zreNI ke vyavasAyI gine jAte haiN| seThI jI di.jaina mahAsapA se adhika jur3e huye haiM / san 1982 se hI Apa usake upAdhyakSa haiM / seThI jI ne san 1982 meM jayapura meM cUlagirI paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava meM saudharma indra kA pada grahaNa kiyA tathA cUlagirI maMdira meM zikhara para svarNa kalaza caDhAyA thaa| lesTara ke paMcakalyANaka meM jaba gaye the to yUropa ke dezoM kA bhramaNa kiyA thA / dhArmika jIvanayApana karate haiN| prAtaH 4 baje se 9 baje taka dhArmika kriyAoM meM vyasta rahate haiN| ApakI patnI san 1954 meM dazalakSaNa vrata ke upavAsa kara cukI haiN| patA :- eca-8, sukhI jIvana kampleksa jekaba roDa,ajamera puliyA ke paas,jypur| .zrI svarUpacanda pAMDyA khorA (jayapura) ke pAMDyA parivAra ke zrI svarUpacanda jI pAMDyA kA sevat 1986 meM janma huA thA / sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAt Apa relve bilTiyoM ke klIyariMga vyavasAya meM cale gye| Apake pitAjI zrI suvAlAla jI san 1972 meM 80 varSa kI Ayu meM cala base / ApakI mAtAjI rAmAdevI kA svargavAsa san 1984 meM 90 varSa kI Ayu meM huA thaa| zrI pAMDyA jI kA vivAha saMvat 2006 meM zrImatI tArAdevI ke sAtha saMpanna huA / vartamAna meM Apako do putra bhAgacanda (39varSa) evaM hariza zura(27 sitaH / pu| ::, muzItA rajape pannatA ke pitA banane kA saubhAgya prApta hai / donoM putroM evaM tInoM putriyoM sabhI kA vivAha ho cukA hai 1 zrI bhAgacanda kI patnI kA nAma zrImatI premalatA evaM harizakumAra kI patnI kA nAma sunItA hai| Apa di.jaina a. kSetra bainAr3a ke maMtrI evaM adhyakSa donoM raha cuke haiN| zrI vijerAma pAMDyA naziyAM kI kAryakAriNI ke sakriya sadasya haiM / Apake pratidina pUjA abhiSeka karane kA niyama hai / vijairAma pAMDyA kI naziyoM meM jAkara hI pUjA pATha karate haiM / mUla nivAsI khorA ke haiM / jayapura meM vigata 40-45 varSoM se raha rahe haiN| patA : - plATa na.10 sItArAmapurI,golImAra sadana ke sAmane,Amera ror3a,jayapura / zrI zAnti kumAra gaMgavAla bI.kaoNma. suputra sva.zrI geMdIlAla gaMgavAla (vakIla) Apa baiMka oNpha rAjasthAna ke kSetrIya kAryAlaya jayapura meM kArya kara rahe haiM / Apa zrI mahAvIra jaina saMgIta maNDala va zrI digambara jaina muni saMgha va yoga samiti ke maMtrI tathA muni saMgha samiti jayapura ke prathama mantrI raha cuke haiM / pUjA pracAraka samiti ke sakriya kAryakartA va mantrI raha cuke haiM / Apa dhArmika bhajanoM ke acche gAyaka haiN| zrI NamokAra mahAmaMtra kA saMgIta ke sAtha vibhitra rAga rAganiyoM meM Apa jApya kiyA karate haiN| bhAdavA mAsa meM varSa 1961 se
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jaina samAja/325 vibhinna maMdiroM meM zrI NamokAra mahAmaMtra kA jApya pratidina rAtri meM eka mAlA saMgIta se kara rahe haiN| Apake dvArA gAye gaye NamokAra maMtra ko sunakara pa.pU.zrI 108 gaNadharAcArya kuMthusAgarajI mahArAja ne Apako saMgItAcArya kA pada pradAna kiyA hai / Apa sabhI sAdhuoM kI sevA meM sadaiva tallIna rahate haiM, isIliye varSa 1988 meM ArA (bihAra) meM Ayojita paMcakalyANaka ke zubhAvasara para Apako akhila bhAratIya di.jaina mahAsabhA ke dvArA gurU upAsaka ke pada se vibhUSita kiyA thaa| Apake nivAsa sthAna para parama pUjya zrI 108 vimala sAgarajI mahArAja vizAla saMgha sahita (47) picchI padhArakara devAdhideva zrI INOS dharmanAtha bhagavAna kI mUrti sthApanA ko jisase Apa pratidina prakSAla,pUjana Adi kA lAbha uThA rahe haiN| Apa apanI dhuna ke pakke haiM tathA sAhitya prakAzana meM ullekhanIya kArya kiyA hai| varSa 1972 meM Apane samAdhi samrATa AcArya mahAvIra kIrti jI mahArAja kA pAvana jIvana caritra padya rUpa meM pa.pUjyA zrI 105 minI AryikA vijayamatI mAtAjI dvArA likhita prakAzita krvaayaa| bhagavAna mahAvIra ke 2500 veM nirvANa mahotsava varSa meM Apane 24 tIrthaMkaroM ko vibhinna dhArmika kAryakramoM ke sAtha vibhinna sthAnoM para janma jayanti manAI aura paricayAtmaka unakI alaga-alaga laghu pustikAyeM bhI prakAzita krvaaii| varSa 1981 meM Ayojita bAhubali mahAmastakAbhiSeka mahotsava ke zubhAvasara para Apane parama pUjya zrI 108 gaNadharAcArya kuMthu sAgara jI mahArAja va pa. pUjyA zrI 105 gaNinI AryikA vijayAmAtI mAtAjI ke maMgalamaya zubhAzIrvAda se zrI di.jaina kuMbhu vijaya paMthamAlA samiti ko sthApanA kI aura maMthamAlA samiti ke prakAzana saMyojaka bane / sarva prathama laghuvidyAnuvAda graMtha kA prakAzana krvaayaa| jisakA prakAzana Aja taka nahIM huA thaa| isake pazcAt paMthamAlA ke mAdhyama se aba taka 17 graMthoM kA prakAzana karA cuke haiM aura Age bhI mahatvapUrNa graMthoM ke prakAzana ke kArya meM juTe huye haiN| Apako dharmapatnI memadevI jo haiM jo atyadhika sarala evaM madhura svabhAva kI hone ke sAtha sadaiva hI zrI gaMgavAla jI ke mAya dhArmika kAryoM ko sampanna karAne meM sahayoga detI rahatI haiM / Apa donoM do putra va do putriyoM ke mAtA-pitA haiM / jyeSTha putra zrI pradIpa kumAra hai jo pUrNa dhArmika saMskAroM se paripUrNa hai| patA : jauharI bAjAra,dhI vAloM kA rAstA,kaseroM kI galI,jayapura rAja. dUrabhASa- 562404 zrI zAMtilAla gaMgavAla bApU nagara jayapura saMbhAga ke pramukha yuvA sAmAjika kAryakartA zrI zAMtilAla gaMgavAla kA janma 5 sitambara,1947 ko kulI pAma jilA sIkara meM huaa| Apake pitA zrI hanumAnabakSa jo gaMgavAla abhI gAMva meM hI rahate haiN| Apane gauhATI yUnivarsiTI se bI.kaoNma.(Anarsa) prathama zreNI se uttIrNa kiyA evaM yUnivarsiTI kI yogyatA sUcI meM navAM sthAna prApta kiyaa| isake pazcAt cArTarDa akAunTeMTa kI parIkSA pAsa kii| 9 mArca, 1970 ko ApakA vivAha zrImatI suzIlA devI ke sAtha saMpana huaa| Apa donoM pati patnI ko eka putra evaM do putriyoM ke mAtA-pitA banane kA saubhAgya prApta ho cukA hai| bar3I putrI vaMdanA kA vivAha ho cukA hai| vipina evaM vINA par3ha rahe haiN| .
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jaina samAja /327 zrI zreyAMsakumAra godhA rAyasAhiba ghevaracanda jI godhA ke supautra zrI zreyAnsakumAra godhA ne apanI udAratA evaM dAnazIlatA ke kAraNa jayapura ke sAmAjika kSetra meM acchA sthAna banA liyA hai / godhA jI kA janma 12 janavarI san 1935 meM bharatapura meM huaa| Apake pitAjI zrI zikharacanda jI bharatapura meM hI rahate haiN| bI.e. pAsa karane ke pazcAt sarvaprathama kendrIya sevA meM kArya kiyA lekina vahAM kI se tyAgapatra dekara javAharAta udyoga meM praveza kiyA aura usameM abhUtapUrva saphalatA prApta kii| san 1953 meM ApakA vivAha AgarA ke nemIcanda jI bar3ajAtyA kI putrI kuMtIdevI ke sAtha saMpanna huaa| Apako do putra evaM tIna putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta huA hai| Apake donoM putra abhaya kumAra evaM vinayakumAra kI javAharAta vyavasAya meM acchI pakar3a hai / vyApAra ke liye donoM ko hI jaba kabhI videza yAtrA karanI par3atI hai| abhI taka Apa bAjIla, amerikA hAMgakAMga, jarmanI, iMgalaiNDa Adi dezoM kI yAtrA kara cuke haiM / zreyAMsakumAra jI gothA kI bahina kA vivAha di. jaina mahAsamiti ke adhyakSa ratanalAla jI gaMgavAla ke sAtha huA hai / abhayakumAra kA vivAha indaura ke zrI abhaya kumAra paudhA sva.zAMtilAla jI pATanI kI suputrI sunItA ke sAtha huA hai tathA vinayakumAra kA vivAha jayapura ke zrI ratanalAla jI zrI vinaya kumAra godhA kAlA kI suputrI campAbAI ke sAtha huA hai / zreyAMsakumAra jI puNyazAlI vyakti haiM / pUjA pATha karane meM ruci rakhate haiM / bahuta hI zAnta prakRti ke haiN| patA - 16 lAla nivAsa.nArAyaNa siMha cauraahaa,jypur| zrI zikharacanda chAbar3A zrI chAbar3A kA janma 14 akTUbara 1938 ko huaa| ema.e.bI.kAma, parIkSA pAsa karane ke pazcAt Apa rAja.vizvavidyAlaya sevA meM cale gaye tathA vahAM vibhinna padoM para kArya karate huye ! vartamAna meM sahAyaka rajisTrAra ke pada para kArya kara rahe haiM / vizvavidyAlaya prazAsana meM ApakI acchI khyAti hai tathA apane madhura vyavahAra se sabhI ko prasanna rakhate haiN| samAja sevA meM bhI ApakI ruci rahatI hai / TauMka roDa madhuvana sthita zrI pArzvanAtha jaina maMdira ke kAryakAriNI sadasya evaM vahA~ ke koSAdhyakSa bhI hai| di.jaina saMskRta kAleja ke AjIvana sadasya evaM jJAna vidyAlaya samiti ke sadasya haiN| Apake pratidina pUjA prakSAla kA niyama hai| ....
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ 326/ jaina samAja kA vRhada iMtahAsa zrI gaMgavAla jI vartamAna meM esa.ela.gaMgavAla eNDa kampanI, cArTarDa ekAunTenTsa, tripoliyA bAjAra,jayapura ke sIniyara pArTanara haiN| Apa jayapura kara salAhakAra saMgha ke koSAdhyakSa va saciva raha cuke haiM aura vartamAna meM upAdhyakSa pada para kArya kara rahe haiN| rAjasthAna kara salAhakAra saMgha ke kSetrIya saciva raha cuke haiN| Apa jayapura brAMca oNpha cArTarDa ekAunTenTsa ke lagAtAra do sAla taka upAdhyakSa raha cuke haiM aura vartamAna meM adhyakSa pada para haiN| Apa roTarI klaba jayapura kI kAryakAriNI ke sadasya va lagAtAra do sAla saciva raha cuke haiM aura vartamAna meM upAdhyakSa pada para haiM / sAmAjika kSetra meM bApUnagara saMbhAga ke kAryakAriNI sadasya,pArzvanAtha yuvA maNDala dvArA prakAzita hone vAlI smArikA ke saMpAdaka maMDala ke sadasya raha cuke haiM aura vartamAna meM bApUnagara, vikAsa samiti kI kAryakAriNI ke sadasya haiN| Apa acche lekhaka evaM vaktA bhI haiN| Apa kaI sAmAjika evaM dhArmika saMsthAoM ke mAnada ADiTara raha cuke haiM aura vartamAna meM dhArmika saMsthAoM meM pramukha zrI di.jaina atizaya kSetra zrI mahAvIrajI evaM zrI di.jaina atizaya kSetra padamapurA ke ADiTara haiN| Apa prati varSa tIrtha kSetroM kI vaMdanA ke liye jAte rahate haiM aura adhikAMza tIrtha kSetroM ko Apane abhI se vandanA kara lI 2OM Apa AcArya 108 zrI vidyA sAgara jI mahArAja ke parama bhakta hai| Apake pitAjI ne kulI ke di.jaina maMdira meM zAMtinAtha svAmI kI mUrti virAjamAna kI thii| patA- arihaMta,maMgala mArga:bApUnagara,jayapura / zrI zAMtikumAra seThI jayapura ke prasiddha samAjasevI evaM vakIla sva.muMzI sUryanArAyaNa jI seThI ke Apa sabase choTe putra haiN| ApakA janma 13 mArca, 1948 ko huA | bI.e. taka zikSA prApta karane ke pazcAt Apa javAharAta udyoga meM cale gye| 25 apraila 1970 ko ApakA vivAha indaura ke rAyabahAdura hIrAlAla jI kAsalIvAla kI supautrI evaM sva.zrI narendrakumArasiMha jI kI suputrI kAminI ke sAtha saMpanna huaa| kAminI ne indaura vizvavidyAlaya se bI.e.kiyA hai| Apako tIna putroM rohita, amita evaM sumita ke pitA banane kA saubhAgya prApta hai / Apako saMgIta meM ruci rahatI hai| seThI jI zAnta evaM sarala svabhAvI haiM / Apane javAharAta vyavasAya meM jo kucha unnati kI hai vaha svayaM ne kI hai / vartamAna meM Apa khyAti prApta jauharI mAne jAte haiN| tathA sAmAjika evaM dhArmika kAryoM ke saMpAdana karane meM tatpara rahate haiN| Apa aba taka do bAra videza yAtrA kara cuke haiN| patA- seThI bhavana, hanumAna kA rAstA,tripoliyA bAjAra,jayapura
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ 328/ jaina samAja kA vRhada itihAsa ApakA san 1958 meM zrImatI manoramA devI ke sAtha vivAha huaa| zrImatI manoramA devI bhI niyamita pUjA karane vAlI mahilA haiM / Apa do putra evaM eka putrI se suzobhita haiN| bar3e putra sunIla kA vivAha ho cukA hai tathA vaha baiMka sevA meM kAryarata hai| chAbar3A jI nirabhimAnI evaM atyadhika sarala svabhAvI haiN| patA - pI 0, madhuvana vesTa, kisAna mArga,auMka rodd',jypur| zrI hajArIlAla nigotyA jayapura ke prasiddha nigotyA parivAra meM caitra zuklA ekama saMvat 1965 meM janmeM zrI hajArIlAla nigotyA atyadhika dhArmika evaM sevAbhAvI zreSThI haiN| ApakI mAtA zrImatI lAThayA bAI evaM pitA zrI mhorIlAla jI donoM kA hI bahuta pahale svargavAsa ho gayA thA / sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAt jyeSTha zuklA paMcamI saMvat 1988 ko ApakA vivAha zrImatI mahatAba bAI joM ke sAtha saMpanna huaa| Apa donoM ko putra evaM do putriyoM ke mAtA-pitA banane kA saubhAgya prApta hai / prArambha meM Apane apanA hI vyavasAya kiyA tathA phira phUlacanda jo nigotyA evaM bambaI vAloM ke kArya kiyA / vartamAna meM Apa javAharAta kA vyavasAya karate haiN| Apake jyeSTha putra zrI navaratnamala kA janma saMvat 1990 meM huA tathA 19 varSa kI Ayu meM zrImatI munnAdevI jI ke sAtha vivAha huaa| san 1972 meM bambaI meM Ayojita paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava meM indra indrANI pada ko suzobhita kiyA / borivalI ke maMdira meM ApakA vizeSa sahayoga rahatA hai / dezabhUSaNa jI mahArAja meM Apako aTUTa zraddhA thI / Apake dUsare putra sarva zrI sumeramala,kamalakumAra,rAjakumAra pArzvakumAra evaM mahAvIra sabhI javAharAta ke vyavasAya meM lage huye hai tathA vyavasAya ke liye jaba kabhI amerikA Ate jAte rahate haiN| Apane yaropa, amerikA evaM sAutha eziyA kI kitanI bAra yAtrAyeM kI haiN| ApakI donoM putriyoM dhaneza evaM manoramA jaina kA / / vivAha ho cukA hai / jaina ne zikAgo meM kamyUTarAija kA korsa kiyA hai / vahIM Apa par3hAtI bhI haiM / ApakA vivAha zrI mahendra - jI sAha se ho cukA hai| zrImatI mahatAba bAI dharmapatnI zrI nigotyA jI samAja ke sabhI kAryoM meM Arthika zrI hajArIlAla nigotyA zrI navarala pala nigotyA sahayoga dete rahate haiN| jayapura cUlagirI pahAr3a para candraprabhu svAmI kI pratimA virAjamAna kara cuke haiM / Apa donoM ne sabhI tIrthoM kI vaMdanA kara lI hai| patA- nigotyA bhavana,motIsiMha bhomiyoM kA raastaa,jypur| " saEiN
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jaina samAja /329 zrI harakacanda caudharI bar3ajAtyA mojamAbAda (jayapura) ke caudharI parivAra meM 5 sitambara 1923 ko janmeM zrI harakacanda . jI caudharI jana sAdhAraNa kI sevA meM vizvAsa rakhate haiM / Apake pitAjI zrI kastUracanda jI kA san 1972 meM nibana ho gayA tathA mAlA ko manomA devI kA 3 meM hI svargavAsa ho / gyaa| maiTrika evaM sudhAkara sAhitya karake Apa rAjya sevA meM cale gaye tathA vibhinna rAjapatrita padoM para kArya karate huye anta meM jilA parivIkSA evaM samAja kalyANa adhikArI ke pada se san 1978 meM sevA nivRtta huye| caudharI jI kA vivAha di.17 pharavarI 1944 ko zrImatI kamalA devI ke sAtha saMpanna huA / Apa donoM ko do putra evaM do putriyoM ke mAtA-pitA banane kA saubhAgya prApta hai| ApakA jyeSTha putra rAjendra kumAra rAjya 'sevA meM hai / Apa ko patnI kA nAma maMjUlatA hai / Apake do putra haiN| choTA putra dhIrendra kumAra hai / patnI aruNA hai / eka putrI ko mAtA bana cukI hai| donoM putriyAM rAjakumArI evaM kanakalatA bI.e. evaM ema.e. haiM / donoM kA vivAha ho cukA hai| zrI harakacanda jI barakata nagara jaina samAja ke lokapriya aMga haiN| maMdira ke jIrNoddhAra meM ApakA vizeSa sahayoga rahatA hai / mojamAbAda ke AdinAtha svAmI ke mandira ke jIrNoddhAra meM Apako vizeSa ruci rahatI hai| Apa apane peTenTa nuksoM se rogiyoM ko roga mukta kara dete haiN| patA-9 vardhamAna janarala sTorsa, kisAna mArga,TauMka brij,jypur| zrI harakacanda pATanI baiMka oNpha rAjasthAna meM adhikArI pada para kAryarata zrI harakacanda pATanI kA janma 28 mArca 1938 ko huaa| Apa 1955 meM apane mAmAjI zrI nAthUlAla jI pATanI khArI kuI bAloM ke dattaka putra bane / baiMka meM sarvisa karate huye Apane bI.e.pAsa kiyA / san 1958 meM ApakA vivAha munnA devI ke sAtha saMpanna huA 1 Apake tIna putra rAkeza, rAjeza evam rAjIva va eka putrI reNu hai| rAkeza bI.esa.sI.karane ke pazcAt kampyUTara prophezana meM cale gaye / rAjeza ne bI kaoNma.(Anarsa) karane ke pazcAt sI.e. pAsa kiyA / rAjIva ema.kaoNma. phAInala kara rahA hai / ApakI putrI reNu ema.e. haiM evam bivAhita hai| pATanI jI sAmAjika kAryoM meM ruci evam lagana rakhane vAle haiN| Apa bhAratavarSIya di.jaina pariSad kI rAjasmyAna zAkhA ke mantrI raha cuke haiN| zrI di.jaina mandira jI khindukAna,jayapura ke 8 varSoM taka maMtrI rahakara Apane samAja evam mandira ke liye bahuta acchA kArya kiyaa| sAMskRtika kAryakramoM meM Apa pUrI ruci rakhate haiM tathA sAmAjika sevA karane meM Apa sadaiva Age rahane vAle yuvA sAthI haiN| patA - cUrUkoM kA raastaa,jypur|
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ 330/ jaina samAja kA vRhada itihAsa zrI harakacanda pAMDyA kucAmana nivAsI zrI harakacanda pAMDyA pUrNata: dhArmika svabhAva ke zreSThI haiM / munirAjoM kI bhakti AhAra se puNya upArjana karane vAle pAMDyA jI ke vigata 17 varSoM se zuddha khAnapAna kA niyama hai / AbbArya zivasAgara jI,dharmasAgara jI, vijayasAgara jI, viveka sAgara jI sabhI kI Apane sevA kI hai| pratidina pUjA prakSAla kA niyama hai / kucAmana paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava meM Apane indra indrANI pada kA suzobhita kiyA / vahIM ke ajamerI maMdira meM evaM mAnastaMbha me mUrti virAjamAna kI / jayapura ke khajAMcI raziyAM meM aSTAhikA upavAsa ke sAtha siddhacakra maMDala vidhAna saMpanna krvaayaa| pAMDyA jI kA janma phAlguNa sudI saMvat 1966 ko huA ! Apane paM.cainasukhadAsa jI nyAyatIrtha ke pAsa kucAmana meM zikSA kI aura kisorelA mAya cale gaye / saMvata 1984 meM ApakA vivAha zrImatI ratanIdevI ke sAtha saMpanna huaa| Apake tIna putra zrI sumerakumAra,sampatalAla evaM ummedamala haiM / zrI sumera kumAra saMtoSa ror3aveja ke proprAiTara haiN| zrI sampatalAla zrI jaina roDaveja kA kArya dekhate haiM tathA ummedamala pAMDyA sI.e. haiM tathA ummeda mala jaina eNDa kampanI ke nAma se vyavasAyarata haiN| zrI sampatalAla 45 varSa ke haiM / patnI kA nAma jIvatI devI tathA do putra evaM do putriyoM ke pitA hai| zrI ummedamala kI patnI kA nAma AzA hai / eka putra evaM eka putrI se suzobhita haiN| Apake bar3e bhAI zrI candanamala jI ne kSullaka dIkSA dhAraNa kI / udayasAgara jI kahalAye tathA anta meM muni avasthA meM sIkara samAdhibharaNa prApta kiyaa| inhoM kI patnI phUlIdevI vimalamatI mAtAjI hai / AcArya vardhamAna sAgara jI ke saMgha meM haiN| patA - esa-7, janatA koNlonii,jypur| zrI harakacandra sAha jayapura ke prasiddha samAja netA svargIya zrI jamanAlAla jI sAha ke suputra zrI harakacandra sAha kA janma disambara sana 1922 meM huaa| bI.kaoNma. pAsa karane ke pazcAt agasta 1942 meM jayapura rAjya kI sevA meM praveza kiyA / 13 pharavarI san 1945 meM Apane baiMka sevA meM praveza kiyA tathA 37 varSa taka sarvisa karane ke pazcAt 1 disambara san 1982 meM Apa rIjanala mainejara ke pada se sevA nivRtta huye / en 1939 meM ApakA manaphUla devI ke sAtha vivAha huaa| Apa donoM ko tIna putra evaM do putriyoM ke mAtA-pitA banane kA saubhAgya prApta hai / Apake tInoM putra zrI rAjakumAra, DaoN vinoda evaM DA.suzIla tInoM hI ucca zikSita haiM tathA saMpanna jIvana bitA rahe haiN| donoM putriyoM vimalA evaM AzA kA vivAha ho cukA hai / AzA bar3ajAtyA ema. e. svarNapadaka se alaMkRta tathA ema.bI.e. hai| DaoN.suzIla bhI svarNapadaka se alaMkRta hai / Apake tInoM putroM ne videza bhramaNa bhI kiyA zrI sAha sAmAjika sevA meM gahana ruci lete haiM / javAhara nagara ke navanirmita maMdira meM Apane bhagavAna pArzvanAtha kI pASANa kI mUrti virAjamAna karane kA yazasvI kArya kiyA / Apane jaina bhavana janAhara nagara meM pUjya pitAjI kI smRti meM eka kamare kA nirmANa bhI karAyA evaM jaina darzana puSpAMjalI pustikA bhI prakAzita kI hai / jayapura kI aneka sAmAjika saMsthAoM ke padAdhikArI
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jaina samAja 1331 1BAR evaM sadasya raha cuke haiM / di.jaina maMdira javAhara nagara ke tIna varSa taka adhyakSa raha cuke haiN| isI taraha di.jaina maMdira caMpArAma jI pAMDyA ke pAMca varSa taka evaM di.jaina maMdira naziyAM saMgahI jI ke 20 varSa taka adhyakSa raha cuke haiN| Apa abhI di. jaina maMdira caMpArAmajI pAMDyA ke cha: varSa se adhyakSa haiM evaM dI baiMka Aphisarsa riTAyarDa esoziyezana ke tIna varSa se adhyakSa hai| Apa acche lekhaka bhI haiM / vibhinna jaina va ajaina patra patrikAoM meM Apake lekha aba taka 95 se bhI adhika prakAzita ho cuke haiM / Apa kavitAyeM bhI likhata hai evaM AkAzavANI va dUradarzana para ApakI vArtAyeM prasArita hotI haiN| patA- 5 2 5 javAhara nagara,jayapura TelIphona- 562387 zrImatI panaphUla devI dharmapatnI zrI harakacandra zAha zrI hascindra ajamerA jayapura ke prasiddha ajamerA parivAra meM zrI harizcandra ajamerA kA di. 28 akTUbara san 1941 ko janma huA ! Apa zrI gopIcanda jI ajamerA ke tIsare putra haiN| bI.e.ela.ela.bI. evaM DiplomA ina lebara laoN pAsa karake Apa Teksezana ke eDavokeTa bana gye| sana 1962 meM ApakA vivAha zrI rAmacandra koThayArI kI sapatrI svarNalatA ke sAtha huaa| Apako eka patra evaM tIna putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta hai| prathama putrI gAyatrI kA vivAha ho gayA hai| dvitIya putrI mInU ne bI.e.(Anarsa) kara liyA hai jisakA isI varSa vivAha ho gayA,pInAlI abhI bI.e. (antima varSa) meM adhyayanarata haiM / putra kA nAma Ananda hai| zrI ajamerA jI sAmAjika gatividhiyoM meM bhAga lete rahate haiN| zrI di. jaina saMskRta kaoNleja ko mahAsamiti evaM sanmati pustakAlaya meM kameTI ke sadasya haiM / baiMka Taiksa kansalaTenTa esosiyezana jayapura ke pahale saMyukta maMtrI raha cuke haiN| saMsthAoM ko Arthika sahayoga dete rahate haiM / di. jaina saMskRta kaoNleja meM cauka kI pharza Apake dvArA banavAI gaI hai| isI taraha apane grAma sAhipurA meM rAjakIya skUla ke liye kamare kA nirmANa karavAyA hai| zrI padamacanda ajamerA Apake choTe bhAI haiM / jo sTeTa baiMka Apa bIkAnera eNDa jayapura meM bar3e adhikArI haiM / san 1970 meM ApakA vivAha lADanUM ke seTha tolArAma jo gaMgavAla kI pautrI puSpA ke sAtha huaa| Apake do putra amita evaM rohita patA: 379] motIsiMha bhomiyoM kA rAstA, jauharI bAjAra ,jayapura
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ 332) jaina samAja kA vRhad itihAsa zrI hIrAlArana kaTAriyA kaTAriyA parivAra meM 27 janavarI san 1930 ko jinmeM zrI hIrAlAla kaTAriyA ne bo. I. (ilekTrika) parIkSA pA karo TrAMsaporTa sAina meM praveNa mA Apake bar3e bhAI zrI krAMticanda jI kAnapura meM zrI rUpacanda jI dillI meM evaM sobhAgamala jI ahamadAbAda meM kaTAriyA TrAMsaporTa vyavasAya saMbhAlate haiN| Apake pitAjI zrI chItaramala jI kaTAriyA kA svargavAsa ho gayA hai tathA mAtA zrImatI lADa bAI kI chatrachAyA prApta hai| ApakA di. 5 maI, 1955 ko zrImatI premadevI kaTAriyA ke sAtha vivAha huA / Apa donoM ko cAra putriyoM evaM eka putra ke mAtA-pitA banane kA saubhAgya prApta hai / zrI kaTAriyA jI apane vyavasAya meM atyadhika nipuNa haiM bhArI mazInarI vAhana kA TAMsaporTezana karate haiN| dhArmika pravatti vAle haiN| sAmAjika kAryoM meM Arthika yoga dete rahate haiN| ApakI patnI zrImatI mainA devI kaTAriyA bhI sAmAjika samArohoM meM jAtI rahatI haiM tathA AyojakoM ko protsAhana detI rahatI haiN| patA- bI 91, bApU nagara,gaNeza maarg,jypur| zrImatI prema devI kaTAriyA dharmapalI zrI hosalAla kaTAriyA zrI hIrAlAla seThI dhArmika saMskAroM evaM vrata upavAsoM meM jIvana ko samarpita karane vAle zrI hIrAlAla jI seThI kA janma 24 akTUbara,1921 ko huaa| prabhAkara Anarsa evaM inTaramIjiyeTa karane ke pazcAt bhAratIya senA ke bhartI karane vAle Aphisa meM kArya karane lge| Apane videza (iMDoneziyA) meM san 1961 se 64 taka iMDiyana emvesI jakArtA meM kArya kiyaa| san 1971 meM Apa jayapura Akara rahane lage aura jaina sAdhuoM kI sevA,bata vidhAna, pUjApATha Adi Apake jIvana kA aMga bana gayA / bhavAnIkheDA (nasIrAbAda) meM Apake pUrvajoM dvArA nirmita maMdira hai| Apake pitAjI sva. suganacanda jI seThI samAja ke pratiSThAvAna uttama dhArSika saMskAroM ke dhanI the| ___ Apa cAra putra evaM eka putrI se suzobhita hai| sabhI putra evaM putrI ucca zikSita haiM tathA acche padoM para kArya kara rahe haiN| sabhI dhArmika kAryoM meM lage rahate haiN| karnala azokakumAra seThI- ApakA janma 17 maI 1944 ko huaa| belagAMva miliTrI skUla meM zikSA prApta kI / ena DI.e. rASTrIya surakSA akA.meM tIna varSa taka tathA eka varSa deharAdUna meM iMDiyana miliTrI akAdamI meM prazikSaNa prApta karane ke pazcAt sekinDa lai.ke pada para niyukta huye / isake pazcAt lai. kepTina le.ka.mejara vartamAna meM niyukta haiM / jahAM Apane prazaMsanIya kArya kiyaa| san 1973 meM prabhA kumArI ke sAtha ApakA vivAha huaa| zrImatI prabhA bhI bii.e.haiN|
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayapura nagara kA jaina samAja /333 vijayakumAra seThI. bI.I. (mekonakala) bhilAI sTIla suparinTaDendra ke pada para kAryarata hai| 27 jUna 1947 ko janmeM vijayakumAra ne pitAjI ke sAtha iMDoneziyA meM rahate huye sIniyara kaimbija kiyA aura phira gorakhapura iMjIniyariMga kaoNleja se bI. I.kiyA / ApakA vivAha san 1974 meM zrImatI DA. aMjU ke sAtha huA / zrImatI aMjU ema.bI.bI.esa. hai tathA bhilAI meM hI svayaM kI klInika hai / Apa baDavAnI di.jaina tIrtha kSetra ke mahAmaMtrI DaoN.jJAnacandra jI luhADiyA kI putrI haiM / suzIlakumAra seThI- tIsare putra haiN| ema.esa.sI.evaM ema.bI.e. vArANAsI se karane ke pazcAt pahale gulAbapurA rAjasthAna meM rAjasthAna spIniMga eMDa vIviMga mila meM aura vartamAna meM gautama sUTiMgsa,gautama prosesa iMDiyA li. bhIlavAr3A meM janarala mainejara phebariksa ke pada para kAryarata haiM / inakA janma 17-3-56 ko huA / ApakA san 1983 meM zrImatI saMjU ke sAtha vivAha huA ! saMjU seThI bI.e. hai / jayapura ke samAja sevI zrI prakAzacaMda jI kAsalIvAla kI pautrI haiN| zrI navInakumAra seThI - inakA janma 12 maI 1960 ko huaa| pahile dubaI meM kArya kiyA hai| Apa bI.kaoNma. haiM / Apako eka mAtra putrI sunitA bI kaoNma. hai / vivAha ho cukA haiN| bacapana meM bhakti saMgIta meM khUba ruci letI thIM / mahilA jAgRti saMgha kI sadasya rahI haiM / Apake pati zrI sukumAra jI jauharI haiN| Apane bacapana meM apane pitA jI ke sAtha iMDoneziyA meM rahakara vahIM prAraMbhika zikSA prApta kii| patA- sarA bhavana, godhoM kA rAstA, tripoliyA bAjAra,jayapura zrI hemantakumAra sonI yuvA vaijJAnika zrI hemantakumAra sonI sainTrala ilekTroniksa risarca insaTITyUTa pilAnI rAjasthAna meM kAryarata haiN| ApakA janma 10 maI 1934 ko huaa| bI.esa.sI.evaM ilekTroniksa meM DiplomA karane ke pazcAt pilAnI meM kArya karane lge| Apake pitAmaha zrI mohanalAla jI sonI jayapura ke viziSTa samAjasevI the / ApakA vivAha zrImatI lalitA devI se huA jinako tIna putriyoM pramilA,vINA evaM citrA kI jananI banane kA saubhAgya prApta hai / pramilA jaina ema.esa. sI. haiM tathA unakA vivAha ho cukA hai| Apake pitAjI kA nAma zrI kapUracaMda jI evaM mAtA kA nAma zrImatI geMdI devI sonI hai| DaoN. hemantakumAra jI atyadhika sIdhe,sAde evaM dhArmika svabhAva ke vyakti hai / sAmAjika kAryoM meM vizeSa ruci rakhate haiN| patA- pilAnI
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ 334/ jaina samAja kA vRhad itihAsa jayapura evaM dausA jile kA jaina samAja evaM yazasvI samAja sevI " DhUMDhAr3a pradeza ke jayapura jilA evaM dausA jilA donoM hI pramukha bhAga haiM / pahile dausA jilA jayapura kA eka upakhaMDa thA lekina prazAsanika sudhAra kI dRSTi se aba yaha eka svataMtra jilA bana gayA hai / jayapura jile kA mukhyAlaya jayapura nagara evaM dausA jile kA mukhyAlaya dausA kasbA hai / donoM jiloM meM Amera, dausA, sAMbharaleka, jayapura evaM koTapUtalI upakhaMDa haiM tathA Amera, caumU, jamavArAmagar3ha, dausA, basavA, lAlasoTa, sikarAya, phulerA. dUdU (mukhyAlaya mojamAbAda) phAgI, jayapura, sAMgAnera, bassI, cAkasU, koTapUtalI, virATanagara evaM zAhapurA tahasIloM meM vibhakta hai / jaina samAja kI dRSTi se san 1981 kI janagaNanA ke anusAra ina tahasIloM meM pUre jaina samAja kI saMkhyA 12176 thI jisameM 62151 puruSa gAvaM 5975 mahilAeM thI ! isa gaNanA meM zvetAmbara jaina sapAja kI gaNanA bhI sammilita hai| tahasIloM ke anusAra pUre jile kI jaina janasaMkhyA nimna prakAra thI : svI 12176 puruSa (6201 325 620 1114 577 1- jayapura jilA 2- virATanagara 3- Amera 4- phulerA 5- jamavArAmagar3ha 6. basavA 7- dUdU 8- sAMgAnera 9. bassI 10- dausA 11- sikarAya 12- phAgI 2593 1911 288 1467 1346 859 150 758 356 306 - 625 5975 295 537 1247 1052 138 709 746 390 306 612 1173 230 1654 127 548 103 528 878
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja /335 13- cAkasU 14- lAlasoTa 15- koTapUtalI 1292 1155 678 621 614 534 ukta sthiti san 1981 ko hai lekina usake pazcAt gAMvoM kI sthiti aura bhI bigar3a gaI aura adhikAMza jaina parivAra gAMvoM ko chor3akara tahasIla mukhyAlaya, jilA mukhyAlaya athavA rAjadhAnI meM Akara basa gaye haiN| virATanagara tahasIla meM sabase adhika 40 jaina parivAra bairATha meM rahate haiM jo sabhI agravAla jaina haiM / bairATha aitihAsika nagara hai| paM. rAjamalla jI bairATha ke hI the jinhoMne samayasAra kI rabvA TIkA likhI thii| ameira tahasIla meM bhI jainoM kI acchI saMkhyA hai| phulerA tahasIla meM 28-30 gAMvoM meM jaina parivAra milate haiM / ina meM sAMbhara meM 50 ghara, jobanera meM jA ghara, renavAla kizanagar3ha meM 50 ghara, narAyaNA meM 30 parivAra, hiMgaNyA meM 15 parivAra rahate hai| pUrI tahasIla meM khaMDelavAla di. jaina samAja milatA hai / isake atirikta sAMbhara meM cAra, jobanera meM tIna jaina maMdira haiM / narAyaNA ke maMdira bahuta prAcIna hai jinameM durlabha evaM prAcIna pratimA virAjamAna hai / narAyaNA meM AcArya dharasenAcArya ke 12 vIM zatAbdI ke caraNa cinha haiM / vahAM sarasvatI kI pratimA bhI bahuta prAcIna evaM kalApUrNa hai| basavA tahasIla meM sabase adhika 38 parivAra bAMdIkuI meM milate haiM jabaki basavA bahuta purAnA kasbA hai jahA~ kevala 175 parivAra rahate haiN| zrI di. jaina mahAvIra kSetra ke prathama maMdira nirmAtA amaracaMda bilAlA basavA ke hI the| 18 vIM zatAbdI ke aneka graMthoM ke nirmAtA paM. daulatarAma kAsalIvAla bhI basavA ke hI the / yahA~ kA kAlA bAbA kA maMdira atizayapUrNa hai lekina samAja dhIre dhIre kama ho rahA hai| dRdu tahasIla kA mukhyAlaya mojamAbAda hai jahAM jaina khaNDelavAla samAja ke 4) parivAra haiM / mojamAbAda kA tIna zikharoM kA maMdira 17 vIM zatAbdI kA maMdira hai jo kalA kI dRSTi se bhI mahattvapUrNa hai / sAMgAnera tahasIla meM sAMgAnera evaM durgApurA evaM bagarU ke atirikta anya gAMvoM meM bahuta kama parivAra milate haiM / sAMgAnera TAuna to jayapura basane ke pUrva hI bahuta bar3A nagara thA jisako bIsoM vidvAnoM ko paidA karane kA saubhAgya prApta hai / yahAM kA saMghIjI kA mandira jaina kalA evaM purAtattva kA bejor3a namUnA hai / vartamAna meM yahA~ jainoM ke 100-125 parivAra rahate haiM / sAMgAnera tahasIla ke bagarU kasbe meM jainoM ke acchI saMkhyA meM parivAra rahate haiM / dausA tahasIla meM sthita saithala grAma prastuta pustaka ke lekhaka ko janma bhUmi hai / lekina pUre tahasIla meM dausA aura chAraDA grAma ke atirikta anya gAMvoM meM to nAma mAtra ke parivAra raha gaye haiM / sikarAya tahasIla meM to jaina parivAroM kI aura bhI dayanIya sthiti hai / kevala sikandarA kasbe ke jaina samAja kI dRSTi acchI sthiti meM hai jahA~ 25 gharoM kA thoka hai / gIjagar3ha meM bhI 4 khaNDelavAla jaina parivAra evaM tIna agravAla jaina parivAra rahate haiN| phAgI tahasIla meM 22-23 gAMvoM meM jaina parivAra milate haiM inameM phAgI meM 87 ghara, coru meM 37, renavAla meM 25. mAdhorAjapurA meM 30. acchI saMkhyA meM jainoM ke ghara milate haiM / isa tahasIla meM khaMDelavAla parivAroM se adhika di. jaina agravAla parivAroM kI saMkhyA milatI hai / phAgI, renavAla, mAdhorAjapurA meM to unakI sabase adhika saMkhyA
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ 336/ jaina samAja kA bRhad itihAsa hai / cAkasU tahasIla meM cAkasU, zivadAsapurA, caMdalAI, koTakhAvadA, rUpADI meM phira bhI jaina gharoM kI acchI bastI hai zeSa gAMvoM meM jaina samAja kI sthiti vizeSa acchI nahIM hai| di. jaina atizaya kSetra padamapurA cAkasU tahasIla meM hI hai| lAlasoTa tahasIla meM lAlasoTa meM 40 evaM bagar3I meM 15 jaina parivAra rahate haiN| bagar3I meM sabhI parivAra agravAla jaina haiM / isa prakAra jayapura jilA evaM dausA jile meM jaina samAja sAMgAnera evaM jayapura ke atirikta anyatra eka hI grAma meM 1000 parivAroM se adhika nahIM milate phira bhI donoM jiloM meM jaina samAja kA vyApaka prabhAva hai tathA zikSA evaM vyApAra kI dRSTi se vaha sabase Age hai| prAcIna evaM kalApUrNa mandiroM kI dRSTi se bhI donoM jile mahatvapUrNa haiM / vigata 50 varSoM se di. jaina mandira padamapurA eka nayA di jaina atizaya kSetra ke rUpa meM ubhara kara AyA hai / yahAM kA mandira nirmANa jaba pUrA ho jAvegA taba phira yaha rAjasthAna meM hI nahIM kintu pUre uttarI bhArata meM apane DhaMga kA akelA mandira hogaa| bhagavAna padamaprabhu kI atizaya mUrti ke darzanArtha jaina hI nahIM kintu jainetara samAja bhI acchI saMkhyA meM jAtA hai| I jayapura jile meM sAMbhara jaina samAja ke eka sadasya mAnanIya zrI milApacanda jI jaina dehalI hAI korTa ke mukhya nyAyAdhipati pada se sevA nivRtta hue haiN| 1 yazasvI samAja sevI 1. 2. zrI kapUracanda kAsalIvAla zrI kapUracanda, ciraMjIlAla, kailAzacanda bar3ajAtyA zrI kailAzacanda kAlA zrI kalyANamala pATanI 3. 4. 5. zrI kalyANamala boharA 6. zrI gambhIramala bar3ajAtyA 7. zrI gulAbacanda gaMgavAla 8. zrI ciraMjIlAla kAsalIvAla 9. zrI ciraMjIlAla saugAnI 10. zrI jamanAlAla pATanI 11. zrI tArAcanda doSI jaina 12. zrI dulIcanda pATodI 13. zrI dharmacanda luhAr3iyA 14. 15. 16. 17. 18. zrI nemIcanda bAkalIvAla zrI padamacanda caudharI zrI pAMcUlAla jaina pAMDyA zrI prakAzacanda kAlA zrI prakAzacanda jaina pAMDyA zrI pUrNacanda jaina bar3ajAtyA zrI prabhAtIlAla kAsalIvAla 19. 20. 21. zrI milApacanda kAlA 22. zrI mUlacanda bar3ajAtyA 23. zrI ratanalAla boharA 24. zrI suganacanda pATanI 25. zrI saubhAgamala caudharI
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja /337 zrI kapUracanda kAsalIvAla sAibAr3a pAma ke nivAsI zrI kapUracanda kAsalIvAla viziSTa vyaktitva ke dhanI haiN| ApakA janma jyeSTha cudI 8 saMvat 1980 ko huaa| Apake pitAjI zrI sUrajamala jI mAtAjI galakU devo donoM kA svargavAsa ho cukA hai| saMvat 10492-93 meM ApakA kezaradevI se vivAha huA / santAna nahIM hone se zrI surendrakumAra ko dattaka kiyA / Apake tIna pautra sacina, saurabha evaM abhiSeka haiN| zrI kAsalIvAla jI dhArmika pravRtti ke vyakti haiM / pratidina bhagavAna kA abhiSeka karate haiM / munibhakta haiM / tIrtha yAtrA karate. rahate haiM / cUlagirI (jayapura) paMcakalyANaka mahotsava meM indra ke pada se suzobhita ho cuke haiM / sAivAr3a ke maMdira meM pArzvanAtha, mahAvIra evaM caubIso (dhAtu) kI pratimA virAjamAna karane kA yazasvI kArya kara cuke haiN| grAma ke pratiSThita kAryakartA haiM / naTATA grAma paMcAyata ke 20 varSa taka sarapaMca rahe jinameM tIna bAra nirvirodha nirvAcita hone kA gaurava prApta kiyaa| patA : mu.po.sAivAr3a tahasIla jamavArAmagar3ha (rAja) zrI kapUracanda bar3ajAtyA pitA - zrI suganacanda jI san 1971 meM 84 varSa kI Ayu meM svargavAsa mAtA - zrImatI tIjA bAI 98 varSa kI Ayu meM 2 maI 1989 ko svargavAsI janma - 1910 meM zikSA - sAmAnya vyavasAya - vastra vyavasAya vivAha - janavarI 1934, patnI - dhIsU devI parivAra - tIna putra * jJAna canda,sumeracanda evaM pUnamacanda putrI - 2 patA - rAja bAjAra,phulerA (rAja) zrI ciraMjIlAla bar3ajAtyA vivAha : janavarI 1939, palI zrImatI sohanI devI 3 putra zAnti kumAra,santoSa kumAra evaM basanta kumAra zrI kailAzacanda bar3ajAtyA Ayu : 54 varSa ,patnI kusuma,do putra - vIrendra evaM pramoda vizeSa : Apake pitAjI sva.suganacandajI san 1951 meM phulerA meM Ayojita paMcakalyANa pratiSThA meM mukhya adhiSThAtA the / isa pratiSThA meM kapUracanda jI ke pAsa jala vyavasthA kA uttaradAyitva thA / zrI kapUracanda jI vigata 8 varSa se samAja ke adhyakSa haiN| Apake putra zrI jJAnacaMda phulerA nagara kAMgresa ke sekreTarI hai / donoM hI bhAI munibhakta haiM tathA AhAra Adi dene meM ruci rakhate
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ 338/ jaina samAja kA vahada itihAsa haiN| zrI kapUracanda jI evaM unakI dharmapatnI ke zuddha jala prahaNa karane kA niyama hai / vIrasAgara jI mahArAja ke cAturmAsa meM Apa donoM kA bahuta sahayoga rahA thA / zrI kapUracanda jI ko bhAratIya di.jaina tIrthakSetra kameTI kI ora se tIrtha ratha vaMdanA meM sakriya sahayoga dene ke liye 20-9-87 ko prazasti patra diyA gayA thaa| patA - kusuma nivAsa,zaTa bAjAra, buharAnapura (mapradeza) zrI kailAzacanda kAlA pitA - zrI mANakacanda jI kAlA pitAmaha - zrI gulAbacanda jI kAlA dohate - sIkara ke dIvAna zrI bhaMvaralAla jI mAtA - zrImatI chaganakaMvara - 70 varSa janmatithi - maMgasara sudI 10 samvat 1993 zikSA - inTara miDiyara san 1955 meM ajamera borDa gAjapathAna se uttIrNa / vyavasAya - namaka utpAdana - AyoDInayukta namaka ke nirmAtA / vivAha tithi - 5 maI,1955 patnI kA nAma - zrImatI tArAdevI parivAra - putra tIna 1- vardhamAna ema.kaoNma.palI zrImatI kusuma bI.e. 2. suzIla bI kaoNma. patnI zrImatI prema saikeNDarI 3- nirmala ema.kaoNma. patnI - zrImatI uSA bI.e. tInoM hI namaka utpAdana ke kArya meM saMlagna putrI eka nirmalA - hAyara saikeNDarI pautra cAra - navanIta, sanmati, sukumAla,mahAvIra pautrI eka kiraNa vizeSa : Apake bAbA sva.zrI gulAbacanda jI kAlA samAja ke atyadhika pratiSThita sadasya the| ve jAgIradAra the| san 1922 meM unhoMne sAMbhara pustakAlaya ko sthApanA kI aura usakI Arthika dRSTi se nIMva sudRr3ha kI / ve dAnazIla svabhAva ke the| bambaI meM bhUlezvara kAlabAdevI roDa sthita digambara jaina mandira meM vidyamAna cAMdI kI caMvarI kA nirmANa san 1935 meM karavAyA thaa| sAMbhara ke sabhI maMdiroM evaM sAmAjika saMsthAoM meM Apa kA pUrNa Arthika sahayoga rahatA thA ya sAmAjika kAryoM meM Age rahate the|
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja /339 nAgapura meM Ayojita bhAratIya digambara jaina mahAsabhA adhivezana ke adhyakSa the / unake nAma se sAMbhara meM seTha gulAbacanda kAlA mArga prasiddha haiN| 1 zrI kailAzacanda jI kAlA ke jIvana para unhIM ke saMskAroM kA pUrNa prabhAva hai isaliye ApakA jIvana bhI pUrNataH sAmAjika evaM dhArmika banA huA hai| san 1985 meM AcArya dharma sAgarajI mahArAja ne lUNavAM meM cAturmAsa kiyA taba Apa cAturmAsa kameTI ke saMyojaka rahe aura chaH mahInA vahIM rahakara muni saMgha kI pUrI pyAvRtti karane kA saubhAgya mApA kiyaa| lUgavAM aMtarAya kSetra ke Apa TuraTI bhI haiN| ApakA pUrA parivAra muni saMyoM kI sevA meM tatpara rahatA hai| sAMbhara meM vihAra karane vAle sabhI muniyoM ko AhAra dekara apUrva puNya lAbha lete haiN| pakke munibhakta haiM, AcArya dharmasAgara jI mahArAja ke saMgha ko nAMvA se lUNavAM taka lAne meM ApakA pramukha yogadAna rhaa| Apa dhArmika, sAmAjika evaM sArvajanika kAryoM meM vizeSa ruci lete haiM evaM apane pitAmaha ke nAma para sAMbhara nagara meM sar3aka kA svayaM ke kharce se nirmANa karAyA / svabhAva se udAra evaM dAnazIla haiN| vartamAna meM sAMbhara ke gaNamAnya nAgarika haiM patA : gulAbakuMja, seTha gulAbacaMda kAlA mArga, sAMbhara leka (rAja.) phona naM. AphIsa 171 nivAsa 25 kRSikArma 15 zrI kalyANamala pATanI bassI tahasIla ke kAzIpurA gAMva ke nivAsI zrI kalyANamala jI pATanI mAne huye samAja sevI haiN| gAMva tahasIla evaM sTeTa kI vibhinna sAmAjika evaM rAjakIya saMsthAoM meM ApakA sakriya yogadAna rahatA hai| Apa grAma paMcAyata ke sadasya haiN| sahakArI samiti ke adhyakSa haiN| pAma kI zikSA samiti evaM kAzIpurA jaina samAja ke adhyakSa haiN| padamapurA kSetra kameTI ke gatizIla sadasya hai / ApakA janma caitra sudI pUrNimA saMvat 1974 ko huaa| sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAt apane gAMva meM hI lena dena evaM khetI kA kArya prAraMbha kara diyaa| Apake pitAjI zrI geMdIlAla jI evaM mAtA jI phUlA devI kA svargavAsa ho cukA hai| Apake do vivAha huye| dUsarA vivAha saMvat 2012 meM zAMtidevI ke sAtha saMpanna huaa| Apa do putra premacanda evaM anila kumAra tathA cAra putriyAM rAjA, guDhI, vimalA evaM zazi ke pitA banane kA saubhAgya prApta ho cuke haiN| pATanI jI apane gAMva meM samAja meM kisI bhI prakAra ke sevA kArya meM pIche nahIM rhte| patA : mu.po. kAzIpurA (bassI) jayapura / zrI kalyANamala boharA bassI tahasIla meM TahaTar3A grAma ke nivAsI zrI kalyANamala jI boharA apane kSetra meM prabhAvazAlI vyaktitva ke dhanI haiN| ApakA janma phAlguNa sudI 6 saMvat 1970 ko huA / Apake pitAzrI mannAlAla jI ThikAne meM paTavArI the| unakA svargavAsa saMvat 2004 meM ho gyaa| mAtA zrImatI motAdevI kA svargavAsa saMvat 1885 meM huaa| ApakA vivAha vaizAkha sudI 3 saMvat
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ 340 / jaina samAja kA vRhad itihAsa 1993 meM zrImatI thApA devI ke sAtha huaa| Apako pAMca putroM kI prApti huii| jyeSTha putra zrI harakacanda rAjya sevA meM haiN| dvitIya putra bAbUlAla gAMva meM hI vyavasAya karate haiN| tRttIya putra tArAcaMda rAjya sevA meM haiN| ve zikSaka haiN| caturtha putra zrI kamaleza kumAra bI. kaoNma., ela.ela.bI. DiplomA ina lebara lA hai tathA rAjya sevA meM hai| ApakI patnI zrImatI gAyatrI devI bhI ema.e., bI.eDa. hai tathA rAjya sevA meM haiM choTe putra patra meM hai| zrI kalyANamala jI zuddha khAna-pAna vAle haiN| munibhakta haiN| muniyoM ko AhAra dene meM ruci rakhate haiN| sabhI tIrthoM kI vaMdanA kara cuke haiN| pratidina pUjA abhiSeka karate haiN| prastuta pustaka lekhaka ke mAmAjI haiN| zrI kamaleza kumAra zrImatI gAyatrI devI dharmapatnI zrI kamaleza kumAra patA : zrI kalyANamala boharA bhu. TahaTaDA po. jaTavAr3A, tahasIla vassI (jayapura) zrI gaMbhIramala jaina bar3ajAtyA mojamAbAda ke caudharI parivAra meM phAlguNa sudI 10 saMvat 1989 meM janmeM zrI gaMbhIramala caudharI vizAla vyaktitva ke dhanI haiN| Apane apane sAmAjika jIvana meM jo prasiddhi evaM lokapriyatA prApta kI hai vaha ullekhanIya evaM prazaMsanIya hai| Apake pitAjI zrI bhaMvaralAla jI evaM mAtAjI zrImatI rAjabAI donoM kA hI svargavAsa ho cukA hai| ApakA vivAha mAlapurA ke zrI premacaMda jI kAsalIvAla kI bahina gaTanI bAI ke sAtha saMpanna huA | Apako cAra putroM saMjayakumAra, suzIlakumAra, sunIlakumAra evaM cunnIlAla ke pitA banane kA saubhAgya prApta hai| gaMbhIramala jI sabako sAtha lekara calane vAle haiN| eka bAra mojamAbAda se zrI mahAvIra jI taka paidala yAtrA saMgha ko le jA cuke haiN| isI taraha mojamAbAda se sonAgirI taka basa dvArA eka saptAha kI sabako yAtrA karA cuke haiN| Apa mojamAbAda mAma paMcAyata ke upasarapaMca raha cuke haiN| aprakAzita jaina sAhitya ko prakAza meM lAne meM ApakI pUrNa rUci hai| mojamAbAda ke prasiddha AdinAtha svAmI ke maMdira kI jIrNoddhAra samiti ke Apa maMtrI haiM tathA samAja se Arthika sahAyatA juTAkara jIrNoddhAra kA bahuta hI prazaMsanIya kArya saMpanna karAyA hai| patA : mu. po. mojamAbAda (jayapura)
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja /341 zrI gulAbacanda gaMgavAla apane jIvana ko deza evaM samAja sevA se alaMkRta karane vAle zrI gulAbacanda jI gaMgavAla samUce renavAla kSetra ke jAne pahicAne vyakti haiN| jo vigata 500 varSoM meM sArvajanika kSetra meM kArya kara rahe haiN| ApakA janma kArtika sudI 12 saMvat 1978 ko huaa| Apane jaina darzana zAstroM (prathama varSa) tathA nyAya madhyamA taka adhyayana kiyA Apake pitAjI zrI mahAcandajI bhI prabhAvazAlI vyakti the jinakA svargavAsa san 1964 meM huA tathA usI varSa ApakI mAtAjI gaiMdIbAI kA svargavAsa ho gyaa| usa samaya unakI Ayu 80 varSa kI thii| Apake do vivAha | prathama vivAha 16 varSa kI Ayu vilAyatI devI (rAnolI) se huA jinakA svargavAsa saMvat 2006 meM hI ho gyaa| usI varSa ApakA dUsarA vivAha vimalA devI (kucAmana) ke sAtha saMpanna huaa| lekina ve bhI adhika jIvita nahIM raha sakI aura caitra budI 14 saMvat 2028 meM sabako chor3akara svarga sidhAra gayI / donoM paliyoM se Apako cAra putra evaM eka putrI kI prApti huii| unameM zrI ratanalAla jI jayapura meM vyavasAya karate haiN| zrI jinendra kumAra kA abhI kucha hI samaya pUrva dukhada nidhana ho gyaa| tIsare putra DA. azoka amerikA meM raha rahe haiM tathA caturtha putra nirmala kumAra bI. kaoNma. hai va jayapura meM hI vyavasAya karate haiN| Apake pitAmaha mohanalAla jI zAstrAbhyAsI the tathA rAtri ko renavAla meM niyamita zAstra pravacana kiyA karate the| unakA saMvat 1984 meM svargavAsa ho gyaa| zrI gulAbacanda jI prArambha se hI rASTrIya vicAradhArA ke vyakti rahe / svatantratA Andolana meM rASTrIya kAryakartAoM ke prati ApakA pUrNa sahayoga rahatA thaa| Apa grAma paMcAyata renavAla ke bhI pramukha sadasya raha cuke haiN| pArivArika jIvana meM Apake jIvana nirmANa meM ApakI bhojAI zrImatI ghevarI devI kA yogadAna rhaa| Apake bar3e bhAI zrI kanhaiyAlAlajI kA vivAha ke 6 mAha bAda hI svargavAsa ho gayA thaa| unake nidhana ke 3 varSa pazcAt ApakA janma huA / ghevarI devI bar3I dharmAtmA thii| unakA svargavAsa saMvat 2027 meM huaa| unake nAma se ghevarI devI gaMgavAla TrasTa banA huA hai jisake mAdhyama se sAhityika kArya hotA hai| zrI gaMgavAla sAhaba kA bahuAyAmI vyaktitva hai / samAja sevA ke ve pratIka haiN| apane kSetra kI sabhI saMsthAoM se jur3e huye haiN| Apa mahAbIra di. jaina vidyAlaya kizanagar3ha ke upamaMtrI, di. jaina dAtavya auSadhAlaya kizanagar3ha ke maMtrI, di. jaina mahAsamiti renavAla ke adhyakSa, zrIlAla gaMgavAla pAramArthika TrasTa ke saMyojaka TrasTI, lUNavA atizaya kSetra kI kAryakAriNI ke sadasya, zrI mahAvIra graMtha akAdamI ke upAdhyakSa, jaina itihAsa prakAzana saMsthAna ke saMrakSaka, di. jaina AcArya saMskRta mahAvidyAlaya jayapura kI zatAbdI samAroha samiti ke sadasya rahe haiN| Apane zrIlAla pAramArthika TrasTa kI ora se zAkaMbharI pradeza ke vikAsa meM jaina dharma kA yogadAna (lekhaka DA. kAsalIvAla ) Atma prasUna (AryikA vizuddhamati mAtAjI evaM pUjApATha saMgraha ) jaisI upayogI pustakoM kA prakAzana karAyA hai| zrI gaMgavAla jI sAmAjika AMdolanoM ke sadA hI agrima paMkti meM rahe haiN| yahI nahIM unake pakSa meM kabhI-kabhI lekha bhI likhate rahe haiM / prastuta itihAsa lekhaka se ApakA vigata 25 varSoM se madhura saMbaMdha hai / patA mohanalAla mahAcanda mu. po. renavAla (jayapura) :
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ 342/ jaina samAja kA vRhad itihAsa zrI ciraMjIlAla kAsalIvAla dausA jile meM prasiddha samAja evaM dezabhakta zrI ciraMjIlAla jI kAsalIvAla prastuta itihAsa lekhaka ke jyeSTha bhAtA hai| ApakA janma Asoja sudI 14 saMvat 1970 ko huA thaa| pitAjI zrI gaiMdIlAla jI bhI dayAlu prakRti ke evaM dhArmika guNoM se saMpanna the / ApakA nidhana 5 disambara sana 1968 ko huA / mAtAjI gekhA bAI kA svargavAsa to bahuta pahile ho gayA thA / sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAta Apa pitAjI ke sAtha vastra vyavasAya evaM lenadena kA kArya karane lge| ApakA vivAha chArar3A nivAsI zrI dhUrAmala jo pATanI kI suputrI nAraMgIdevo ke sAtha saMpanna huA / anokha, suzIlA, vimalA evaM kAlalA cAra putriyA evaM mahAvIra kumAra prakAzacaMda evaM devendra tIna putroM ke pitA banane kA saubhAgya prApta hai / sabhI putra evaM putriyoM kA vivAha ho cukA hai| sarva zrI mahAvIra kumAra saithala meM kapar3e kA vyavasAya karate haiN| zrI prakAzacaMda khetI ke atirikta khAnoM kA vyavasAya karate haiM / Apa rAjanaitika kAryakartA haiM tathA koApareTiva sosAyaTI ke adhyakSa haiM / devendra kumAra jayapura meM baiMka sevA meM hai / zrI mahAvIra kumAra zrI devendra kumAra zrI kAsalIvAla jI apane kSetra ke prabhAvazIla vyakti hai / svAdhyAya premI haiM / jaina pustakoM ko par3hane kI bacapana se hI ruci rahI hai / saiMthala jaina samAja ke adhyakSa haiN| grAma paMcAyata saiMthala ke upasarapaMca evaM sadasya raha cuke haiN| patA : ciraMjIlAla mahAvIra kumAra jaina saiMthala (jayapura)
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI ciraMjIlAla saugAnI candANI (nivAI ) grAma ke zrI ciraMjIlAla jI saugAnI apane kSetra ke prasiddha vyakti haiM Apa sAmAjika evaM dhArmika kAryoM meM barAbara bhAga lete rahate haiN| Apake pitA zrI lAdUlAla jI gAMva meM bahuta hI lokapriya the isaliye ve grAma paMcAyata candrANI ke varSoM taka binA kisI cunAva ke sarapaMca rhe| unakA svargavAsa 75 varSa kI Ayu meM huA thaa| ApakI mAtAjI gulAba bAI kA bhI svargavAsa ho cukA hai| rAjasthAna pradeza kA jaina samAja ApakI dharmapatnI kA nAma lAr3a bAI hai| jo dhArmika svabhAva kI mahilA haiN| Apako vidhAnoM meM boliyAM lene kI bahuta ruci rahatI hai| Apake choTe bhAI zrI narendra kumAra jI, zrI harakacaMda jI zrI zravaNa kumAra jI evaM mahAvIra jI haiN| sabhI bhAI svataMtra vyavasAyI haiN| harakacaMda jI evaM mahAvIra jI jayapura meM phoTogrAphI kA acchA vyavasAya karate haiN| patA : mu.po. candANI vAyA nivAI (ToMka) zrI jamanAlAla pATanI jobanera ke zrI jamanAlAla jI pATanI kA jaina samAja meM acchA sthAna hai| ApakA janma saMvat 1978 meM huaa| sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAt Apa manI leMDa kA kArya karane lge| Apake pitA zrI kezarIlAla jI evaM mAtA bAlAM bAI donoM kA hI svargavAsa ho cukA hai| pATanI jI kA saMvat 1991 meM noratIdevI se vivAha huaa| Apako eka putra evaM tIna putriyoM kI jananI banane kA saubhAgya prApta huaa| ApakA putra zrI bhAgacanda ema.esa.sI. hai tathA saradArazahara meM baDodA baiMka meM mainejara ke pada para kArya kara rahe haiN| 15 varSa pUrva ApakA vivAha mainAdevI ke sAtha saMpanna huaa| pATanI jI zAMti vIra jaina gurukula ke vartamAna meM adhyakSa haiN| hastinApura paMcakalyANaka meM indra bana cuke haiN| ApakI patnI ke zuddha khAna-pAna kA niyama thA tathA vaha munirAjoM ko AhAra detI rahatI thii| Apa yAtrA premI haiM tathA sabhI yAtrAyeM kara cuke haiN| samAja vikAsa ke liye kucha na kucha kArya karate hI rahate haiN| patA : mu.po. jobanera (jayapura) zrI tArAcaMda dozI (jaina) paMcAyata samiti phAgI ke sarapaMca zrI tArAcaMda dozI bahuta hI acche kAryakartA evaM netA haiN| san 1981 se Apa sarapaMca ke pada ko suzobhita kara rahe haiM tathA janahita ke kAryoM meM bane rahate haiN| ApakA janma san 1938 meM huaa| inTaramIjiyeTa taka zikSA prApta kI tathA phira vIrendra meDikala sTora pratiSThAna calAne lge| Apake pitAjI zrI nAthUlAla jI evaM mAtAjI zrImatI nAraMgIdevI donoM kA hI abhI AzIrvAda prApta hai| 21 varSa kI Ayu meM zAMti devI ke sAtha
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ 344/ jaina samAja kA vRhada itihAsa vivAha huaa| eka putra evaM eka putrI se suzobhita haiM / vIrendra jaina bI kaoNma. hai / tathA meDikala kI dukAna saMbhAlate haiM / putrI maMjU kA vivAha ho cukA hai / grAma meM inheM garIboM ke nAMsaha ke nAma se jAnA jAtA hai| dozI jI ne phAgI ke maMdira meM bedI nirmANa karavAkara usameM padmAvatI mAtA kI mUrti virAjamAna karane kA mazasvI kArya kiyaa| phAgI ke bar3e maMdira ke pramukha kAryakartA haiM / dozI jI se phAgI kasbe ko evaM samAja ko bahuta AzAyeM haiN| patA - mu.po. phAgI (jayapura) rAja. zrI dulIcanda pATodI pitA : zrI phUlacanda jI pATodI 87 varSa kI Ayu meM kArtika budI 3 saM. 24338 meM svargavAsa / mAtA - zrImatI bhaMvarI devI - 57 varSa kI Ayu meM svargavAsa janmatithi - caitra budI 14 saM. 1983 - zikSA - sAmAnya vyavasAya - san 195] se namaka ke utpAdaka isake pUrva 25 varSa taka jayapura meM rAmasukha cunnIlAla ke pArTanarazipa meM gulAbacanda caumUvAloM ke mAjhe meM tArAcanda eNDa kampanI ke nAma se kArya kiyaa| vivAha - vaizAkha sudI pUrNimA saM. 2001 patnI kA nAma zrImatI zAMtidevI pagviAra - putra 2, 1- vinodakumAra 2- kamalakumAra vizeSa :- zrI pATodI jI ne apanA jIvana kalakattA evaM rAMcI meM sarvisa se Arambha kiyA / di.jaina atizaya kSetra lUNavA ke sekreTarI haiN| Apake maMtritva kAla meM AcArya dharpasAgara jI mahArAja ne sasaMgha cAturmAsa kiyA aura Apane cAturmAsa kI pUrNa vyavasthA ko thI / chaha mAsa taka hajAroM lAkhoM yAtriyoM ne dharma lAbha liyaa| cAturmAsa vyavasthA ko.dekhane ke liye Apa chaha mAsa taka vahIM lUNavAM meM rahe / pATodI lagavA kSetra ke TrasTI bhI haiN| 2. sAMbhara di.jaina samAja ke 10 varSa se sekreTarI haiM / rAmalIlA kameTI ke 8 varSoM taka koSAdhyakSa rahe haiM / sAMbhara nagara pAlikA ke pArSada rahe va aba bhI haiN| zrI gopAla gozAlA sAMbhara ke upAdhyakSa haiM / nAgarika vikAsa samiti ke sAMskRtika saciva raheM haiN| 3. kaTTara munibhakta / zuddha jala grahaNa kA niyama / sabhI munisaMghoM ko AhAra dete rahate haiM / dhArmika svabhAva evaM sAmAjika kAryoM meM ruci lete haiN| 4- tIrthoM kI vaMdanA karane meM pUrNa ruci /
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja /345 5. caimbara Apha jyanupana sAlTa DisTrIbyUTara limi ke borDa Apha menejamenTa ke sadasya raha cuke haiM abhI bhI haiN| patA : sAMbharaleka (rAja) jilA- jayapura / zrI dharmacanda luhAr3iyA janmatithi - 44 varSa kI Ayu / pitA kA nAma sva. zrI mUlacanda jI luhADiyA, 4 mArca 1987 ko 84 varSa kI Ayu meM svargavAsa | mAtA zrImatI gaurA devI jI 78 varSa narAyaNA meM rahate haiN| zikSA - bI. kaoNma. san 1960 meM kalakattA vizvavidyAlaya se vyavasAya - 18 varSa kI Ayu meM patnI zrImatI manoramA devI, suputrI zrI bhaMvaralAla jI jhAMjharI nAvAM vizeSa :- dhArmika 1- kizanagar3ha evaM vijayanagara paMcakalyANaka pratiSThAoM meM indra evaM rAjA banane kA saubhAgya prApta kiyaa| sabhI tIrtho kI vaMdanA 1 - 2. Apake bar3e bhAI zrI pUrNacanda jI luhADiyA ne brahmacArI avasthA dhAraNa kara rakhI hai| 3- 12 varSa pUrva 1978 meM Apane narAyaNA meM vedI pratiSThA karAI thii| sAmAjika zrI mUlacacca luhAr3iyA pitA zrI dharmacanda luhAr3iyA 1. pArzvanAtha digambara jaina maMdira sosAyaTI jayapura ke TrasTI 2- narAyaNA digambara jaina samAja ke adhyakSa, narAyaNA nagara pAlikA ke pAMca varSa taka ceyaramaina rhe| 3. kAMgresa (AI) ke sakriya sadasya 4- milanasAra, dAnazIla evaM 5- san 1971] se DomApura meM kAryarata patA- sAha jI bhavana, narAyaNA, phona 2805 DImApura 62551 jayapura, 15 narAyaNA
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ 346/ jaina samAja kA vRhad itihAsa zrI nemIcaMda bAkalIvAla digambara jaina maMdira bassI (jayapura) ke adhyakSa zrI nemIcanda jI bAkalIvAla purAne bhajanoM ke jJAtA evaM gAyaka donoM hI haiN| samArohoM meM ve saMgIta ke sAtha pUjA karAte haiM tathA caiA bana kA sara para pAI bhI karate haiM . kAkA jana saMpat / / meM huA / sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAt Apane vyApArika kSetra meM praveza kiyaa| san 1985 meM ApakA vivAha tolAbAI ke sAtha huA / unase Apako pAMca putra sarva zrI padamacaMda,mahAvIra kumAra, jayakumAra,kamalakumAra evaM nirmalakumAra tathA eka putrI vimalA bAI ke pitA banane kA saubhAgya prApta huA / sabhI putra apanA-apanA vyavasAya karate haiM / zrI bAkalIvAla jI ne bassI ke maMdira kA jIrNoddhAra karavAyA,naI vedI banavAI tathA kAMca kA kAma krvaayaa| tIrtho para jAte rahate haiN| aba taka 8 bAra sammeda zikhara jI kI vaMdanA kara cuke haiN| pattA : chItaramala bhUrAmala mu.po.bassI (jayapura) zrI padamacaMda baDajAtyA caudharI zrI di.baina a.kSetra mojamAbAda ke pracAra maMtrI zrI padamacaMda caudharI yuvA samAja sevI haiM tathA apanI niSThApUrvaka samAja sevA se unhoMne acchI prasiddhi prApta kara lI hai| di.2 julAI 1940 meM janmeM san 1957 meM Apane maiTrika pAsa kiyA aura rAjya sevA meM cale gaye / vartamAna meM Apa tahasIla akAunTenTa ke pada para kArya kara rahe haiN| ApakA vivAha bhI san 1957 meM hI vasantI devI ke sAtha saMpanna huaa| Apako do putroM ke pitA banane kA saubhAgya mila cukA hai / Apa kI dhArmika pravRtti sarAhanIya hai| pratidina pUjA abhiSeka karate haiM tathA maMdira kI dekhabhAla karate haiM / utsAhI kAryakartA haiM / tIrtha yAtrA premI hai| patA : mu.po. mojamAbAda (jayapura) zrI pAMcUlAla pAMDyA caudharI bagarU jayapura ke nivAsI zrI pAMcUlAla jI pAMDyA caudharI kahalAte haiM tathA apane kSetra ke prasiddha sAmAjika vyakti haiM / ApakA janma saMvat 1980 meM huaa| Apake pitAjI zrI mhorIlAla jI kA svargavAsa 60 varSa kI Ayu meM hI saMvat 1993 meM ho gayA / usa samaya bhAtra 13 varSa ke the / mAtAjI zrImatI sonIdevI jI saMvat 2014 meM svarga sidhAra gaI / bAlyakAla meM hI rojI roTI kI samasyA ke kAraNa Apa aSTama kakSA ke Age nahIM par3ha sake | saMvat 1994 meM ApakA vivAha bhaMvaralAla jI caudharI mojamAbAda kI putrI ratanadevI ke sAtha ho gayA / Apako cAra putroM ke pitA banane kA saubhAgya prApta huA / jyeSTha putra zrI padamacanda 30 varSa ke haiN| vivAhita haiN| patnI kA nAma mInA kamArI hai / 29 varSIya zrI narendra kamAra kI patnI kA nAma kumAra bI.kaoNma.hai / AzA devI patnI kA nAma hai / TrAMsaporTa jayapura kA kArya dekhate haiM / sabase choTe putra pavanakumAra bhI bI.kaoNma. hai vivAha ho cukA hai tathA aMjU patnI kA nAma hai|
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja /347 zrI pAMcUlAla jI vastra vyavasAyI haiN| zAMta svabhAva ke haiN| dhArmika jIvanayApana karate haiM / bagarU jaina samAja ke pramukha samAja sevI haiM / muni bhakta haiN| patA : padamakumAra narendra kumAra.kapar3e ke vyavasAyI,bagarU (jayapura) zrI prakAzacanda kAlA eDavokeTa pitA : zrI motIlAla jI kAlA (svargavAsa dinAMka 10.4.1976) pAtA : cAMdadevI (svargavAsa - 1967) janma tithi : aSAr3ha bdii| sambat 1979 dinAMka 10.6.1922 zikSA : bI.e., ela.ela.bI. vyavasAya :vakAlata vivAha :11.7.1940 zrI kAlA kI sAMbhara ke pramukha vakIloM meM gaNanA kI jAtI haiN| unakA sAmAjika evaM rAjanaitika donoM hI jIvana ucca koTi kA rahA hai / Apa sAMbhara nagarapAlikA ke san 1949-77 taka sadasya evaM do bAra adhyakSa raha cuke haiN| sAMbharabAra aisosiyezana ke evaM kaI sthAnIya saMsthAoM ke maMtrI bhI rahe haiN| Apa kAMgresa ke pramukha kAryakartA evaM pAMca varSa taka maMDala kAMgresa kameTI ke maMtrI bhI raha cuke haiN| pAlikA kArya kAla meM nagara meM kaI vikAsa kAryoM meM ApakA sahayoga rahA hai aura kaI saba kameTiyoM ke adhyakSa rahakara kArya kiyA hai| Apa vigana kaI varSoM se sAMbhara pustakAlaya ke maMtrI haiM evaM nAgarika vikAsa samiti ke pramukha sadasyoM meM se haiN| sAmAjika jIvana ke antargata jaina paMcAyata sAMbhara ke varSoM taka maMtrI rahe aura vigata sAta sAla se Apane adhyakSa pada saMbhAla rakhA hai / atizaya kSetra lUNavA ke TrasTI sadasya haiM aura vahAM ke kAnUnI salAhakAra haiM Apane sabhI tIrthoM kI baMdanA kara lI hai / Apake pAMca putriyAM evaM do putra hai| dhArmika jIvana jIte haiM / pratidina pUjA abhiSeka karate haiM / sarala va madhura svabhAva ke haiN| Atithya premI haiM evaM prastuta itihAsa pustaka ke lekhaka :DA.kAsalIvAla ke sAtha varSoM par3he hue haiN| Apake jyeSTha putra zrI mahendrakumAra kAlA haiM jo bI.kaoNma., ela.ela.bI.(pI) DiplomA lebara lA taka adhyayana kiyA hai aura sTeTa baiMka Apha iMDiyA sAMbhara meM phIlDa AphIsara ke pada para kAryarata haiM / dvitIya putra surendrakumAra kAlA DAkTara haiM aura unhoMne I.ena.TI. meM ema.esa.kara rakhA hai va vartamAna meM saudI araba meM kAryarata haiN| Apa se samAja ko bahuta AzAeM haiN|
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ 348/ jaina samAja kA vRhad itihAsa zrI premacanda ajamerA bassI (jayapura) nivAsI zrI premacanda jI ajamerA kasbe ke pratiSThita samAjasevI hai| bassI mAma paMcAyata ke sarapaMca raha cuke haiM tathA / varSa taka nAI maimbara rahe huye haiN| vahAM kI bhI jaina samAja ke bhI matrI raha cuke haiM tathA vartamAna paMcAyata ke sadasya haiM / dausAmaMDala kI jaina samiti ke kAryakAriNI sadasya haiN| ajamerA jI dhArmika kAryoM meM vizvAsa rakhate haiN| pratidina pUjA abhiSeka karane kA niyama hai / bassI gAMva meM san 1983 meM siddhacakra maMDala vidhAna kA Ayojana karavAyA thaa| ajamerA jI kA janma kArtika budI 13 saMvat 1983 ko huaa| Apake mAtA-pitA donoM kA hI svargavAsa ho cukA hai| prAraMbhika zikSA prApta karane ke pazcAt Apa vyavasAya meM laga gaye / saMvat 2001 meM vaizAkha sudI 13 ko ApakA zrImatI anokhIdevI se vivAha huaa| ajamerA jI ke bar3e bhAI zrI motIlAla jI hai| choTe bhAI kapUracaMda jI mAsTara haiM / zrI phUlacanda,ciraMjIlAla,lAlacara Apake bhatIje haiM / vaha koTakhAyadA rahate haiM / inakI sasurAla sikandrA meM bAlacaMda vinodIlAla ke hai| usa parivAra meM 55 sadasya haiM jinakA kArobAra khAnA vagairaha saba eka jagaha hai, bar3e bAlacaMdajI haiM jo kasbe meM pratiSThita samAja sevI hai / pratidina pUja abhiSeka karane kA niyama hai| patA : grAma bassI,tahasIla * bassI,jilA- jayapura zrI prakAzacanda jaina pAMDyA yuvA samAjasevI zrI prakAzacaMda jI pAMDyA ne apane madhura vyavahAra evaM udAra svabhAva ke kAraNa jo lokapriyatA prApta kI hai vaha nisaMdeha prazaMsanIya hai / netAlAdAle gAMva meM di.1.7-47 ko janmeM zrI pAMDyA jI bI.e. pAsa karake khanija evaM khanana udyoga meM cale gaye tathA apanI saccAI evaM ImAnadArI se saphalatAoM kI sIr3hI para caDhate cale gaye aura Aja unakA khanija udyoga meM acchA nAma hai| ApakA vivAha zrImatI zakuntalA devI ke sAtha saMpanna huA jinase Apako do putra evaM pAMca patriyoM ke pitA banane kA saubhAgya milA hai| Apake parivAra dvArA apane grAma netAlA meM eka caityAlaya kA nirmANa karavAkara karIba 12-13 varSa pUrva mUrti kI sthApanA karane kA prazaMsanIya kArya saMpanna huaa| Apake pitAjI zrI viradhIcanda jI kI samAja meM acchI khyAti hai| ApakI mAtAjI zrImatI cAMdadevI dhArmika svabhAva kI pahilA thI jinakI preraNA aura sAmAjika bhAvanA ne vikAsa meM eka sambala kA kAma kiyA jinakI yAda meM dausA mukhya rela lAina ke pAsa cAMda dharma kAMTA va pyAU saMcAlita hai| zrI pAMDyA jI se samAja ko bahuta AzAyeM haiN| patA :: pAMDyA bhavana, AgarA rodd',dausaa|
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja /349 zrI pUrNacandana daGgavAyA eDayAvara ___ DhUMDhAra pradeza ke prAcIna nagara basavA meM dinAMka 24 akTUbara 1923 ko janmeM mRdula evaM snehila vyavahAra ke dhanI zrI pUrNacanda jaina kI vartamAna meM rAjasthAna ke prasiddha vakIloM meM gaNanA hone lagI hai| Apake pitA jI zrI AnandIlAla jI kA san 1952 meM nidhana ho gayA, inake cAra varSa pazcAt ApakI mAtAjI zrImatI dAkhA devI cala basI / zrI AnandIlAla jI ke tIna putra sarva zrI hajArIlAla jI, phUlacanda jI evam zrI pUrNacanda hue| sabase choTe putra Apa haiM / zrI jaina ne san 1945 meM bI.kaoNma, aura san 1947 meM AgarA vizvavidyAlaya se ela.ela.bI. kI parIkSA pAsa kI aura isake pazcAt Apa vakAlata karane lge| Apane apanI sUjha-bUjha kAnUnI zAna evam gauravazAlI vyaktitva ke kAraNa isa kSetra meM sahaja hI prasiddhi prApta karalI / san 1949 meM Apa basavA se dausA A gaye vaise Apa prArambha se hI rAjanIti evam sAmAjika kAryoM meM Age bar3hate gaye / san 1948 meM sarvaprathama basavA myUnisipelaTI ke sadasya cune gaye tathA san 1948-49 meM gavarnameMTa saplAI kameTI ke adhyakSa banAye gaye / dausA bAra esosiyezana ke tIna bAra adhyakSa rahe / vartamAna meM Apa rAjasthAna ke lIDiMga phaujadArI vakIloM meM mAne jAte haiN| hAI-korTa bAra esosiyezana ke sadasya haiM tathA Araesa.esa. dausA ke saMgha cAlaka haiM / vigata sAta varSoM se Apa apanI dhArmika vRtti ke kAraNa di. jaina a. kSetra padamapurA kameTI ke adhyakSa haiM tathA dausA kI aura bhI saMsthAoM se jur3e hue haiM / muniyoM kI sevA karane meM gaharI ruci lete haiN| san 1944 meM ApakA vivAha jayapura ke prasiddha vakIla kapUracanda jI saMghI kI putrI zrImatI sunandA ke sAtha huA jinase Apako eka putra evam cAra putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| ApakA suputra sudhIra kumAra bhI bI.kaoNma, ela.ela.bI. hai / unakI zAdI zrImatI indirA jaina ema.e. se huI hai / zrI sudhIra kumAra vakAlata karate haiM / cAroM putriyoM sumana,UyA, mRdulA evam pUrNimA sabhI ucca zikSata hai tathA vivAha ho cukA hai | Apake do pautra kumAra abhiSeka, abhinava tathA eka pautrI suzrI sonala hai / ApakI dharmapalI kA abhI kucha hI samaya pUrva duHkhada nidhana ho gayA / zrI pUrNacanda jI apane Apa meM eka atyanta prabhAvazAlI vyakti haiM tathA samAja sevA kI ora vizeSa dhyAna dete haiN| patA : jaina mauhallA dausA (rAja) zrI prabhAtIlAla kAsalIvAla zrI prabhAtIlAla jI kAsalIvAla bassI tahasIla meM prabhAvazAlI vyakti haiN| tahasIla rAjanIti meM unakI acchI pahuMca hai / apane mApa daNAu kalA kI grAma paMcAyata ke ve 21-22 varSa taka sarapaMca rahe tathA bassI paMcAyata samiti ke san 1968 se 1981 taka pradhAna rahe / isake pUrva ve san 1965 se 68 taka tahasIla paMcAyata samiti ke upa-pradhAna rhe| kAMgresa (AI) ke tahasIla kameTI ke adhyakSa evaM jilA kameTI ke sadasya raha cuke haiN| rAjanIti ke atirikta sAmAjika kAryoM meM bhI unakI gaharI pahuMca hai| ve di. jaina a. kSetra padamapurA kI kAryakAriNI samiti ke sadasya haiM / padamapurA paMcakalyANaka mahotsava ke avasara para rAja darabAra meM ve rAjA ke pada ko suzobhita kara cuke haiN|
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ 350/ jaina samAja kA vRhad itihAsa AX ApakA janma saMvat 1984 meM huaa| Apake pitAjI zrI kastUracaMda jI kAsalIvAla kA 28 varSa kI Ayu meM hI dehAnta ho gayA thaa| ApakI mAtAjI 80 varSa kI hai| miDila kakSA taka zikSA prApta karane ke pazcAt Apa khetI lenadena evaM anya vyavasAya karane lge| ApakA dUsarA vivAha 1.5 pharavarI 64 ko puSpAdevI ke sAtha saMpanna huaa| jinase Apako do putra rAjendra kumAra evaM mahendra kumAra evaM eka putrI iMdirA kI prApti huii| tInoM hI par3ha rahe haiN| zrI kAsalIvAla jI sAmAjika evaM rAjanaitika donoM kSetroM meM basavara gatizIla rahate haiN| patA :- mu.po. daNAUkalA (tahasIla bassI) jayapura zrI milApacaMda kAlA caMdalAI mAna ke nivAsI zrI milApacaMda ko kAlA kA janma bhAdapI budo saMvat 1982 ko huA / Apake pitAjI zrI pAMcUlAla jI evaM mAtAjI zrImatI bhaMvaradevI donoM kA hI svargavAsa ho cukA hai / mRtyu ke samaya pitAjI 80 varSa ke evaM mAtAjI 75 varSa kI thI / Apane miDila taka zikSA prApta kI aura saMvat 1996 meM zrImatI bhaMvaradevI ke sAtha vivAha sUtra meM baMdha / gye| Apake do putra zrI rAkeza evaM sukhAnanda haiM / rAkeza jI vATara varksa meM kArya karate haiN| kAlA jI ke tIna putriyA~ , jhAna devI,chavvAdevI evaM rUpA devI haiM tathA tInoM kA hI vivAha ho cukA hai / Apa pI.DablyU. DI.kI ThekedArI kA kArya karate haiM / Apane thalI cAkasU ke maMdira ke jIrNoddhAra meM Arthika sahayoga diyA hai| kAlA jI caMdalAI prAma paMcAyata ke upasarapaMca evaM sadasya raha cuke haiN| kA~gresa ke niSThAvAna sadasya haiM tathA gAMva ke hAyara saikaNDarI skUla evaM prAma samiti ke adhyakSa haiM / caMdalAI jaina maMdira kameTI ke sadasya haiN| Apake evaM ApakI dharmapatnI ke zuddha khAnapAna kA niyama hai / vata upavAsa bahuta karate haiN| dazalakSaNa, aSTAnhikA, poDazakAraNa ke upadAsa kara cuke haiM / muni bhakta haiM tathA muniyoM ko AhAra dene meM ruci rakhate haiN| patA:- mu.po.caMdalAI (cAkasU ) jypur| zrI mUlacaMda bar3ajAtyA kAmadAra kAmadAra ke upanAma se prasiddha zrI mUlacaMda jI bar3ajAtyA kI jobanera grAma meM evaM samAja meM acchI prasiddhi hai| inake pUrvaja evaM pitAjI jobanera ke jAgIradAra pAnAsoyama ke kAmadAra the| jaba taka jAgIreM rahI taba taka isa ThikAne kI riyAsata meM hone vAle vivAha avasaroM evaM mRtyu samaya pagar3I ke dastUra ke bAda, ThAkura sAhaba ke samAna hI saba inake ghara para rAma rAma karane Ate the / yaha adhikAra ThikAne kI tarapha se pIr3hI dara pIDhI ke liye diyA gayA thaa| bhAdavA sudI 4 saMvat 1978 ko ApakA janma huaa| Apake pitAjI zrI javAhara mala jI kA evaM mAtAjI zrImatI maganI bAI kA bahuta pahile svargavAsa ho cukA hai / Apane sAmAnya zikSA prApta ko aura phira vastra vyavasAya evaM baiMkarsa kA kArya Arambha kara diyA jisameM unheM acchI saphalatA milii|
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja 1351 ApakA vivAha mAroTha nivAsI zrI lAlacaMda jI godhA kI suputrI zrImatI suvAdevI ke sAtha phAlguNa sudI 8 saM.1993 ko saMpanna huA | Apako tIna putra evaM eka putrI ke pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| ApakA sabase bar3A putra svarUpacaMda ema.e. haiN| usakI patnI kA nAma maMjU hai jo bhI bI.e. hai / indaura meM zAMti roDaveja kA kArya saMbhAlate haiN| eka putra evaM eka putrI se suzobhita hai| dUsare putra azoka kumAra bI.esasI. haiN| unakI patnI saMtoSa devI tIna patriyoM kI mA~ hai| tIsarA patra dharmacaMda ema.esasI. hai| patnI kA nAma maMjU hai / eka putra evaM eka putrI se alaMkRta hai / paMjAba nezanala baiMka meM kAryarata hai| zrI kAmadAra jI kucAmana,zrI mahAvIra jI evaM jayapura ke paMcakalyANakoM meM indra ke pada se alaMkRta ho cuke haiM / zAMti vIra jaina gurukula kI sthApanA evaM usake vikAsa meM pramukha yogadAna rahA hai / san 1981 meM bhagavAna bAhubalI kI vizAla yAtrA saMgha kA saMcAlana kara cuke haiM / yaha yAtrA saMgha itihAsa kI kahAnI bana cukA hai| patA: mu.po.jobanera,jayapura zrI ratanalAla boharA mojamAbAda ke prasiddha boharA parivAra meM zrAvaNa zuklA 13 saMvat-1977 ko janme zrI ratanalAla jI boharA viziSTa vyaktitva ke dhanI haiM / Apake eka bar3I bahana va cAra anuja prAtA hai jo sabhI dharmapremI va sampanna haiM va sabhI kA alaga-alaga vyavasAya hai / Apake pitA zrI phUlacaMda jI boharA kA nidhana 8 varSa pUrva hI huA thA usa samaya unakI Ayu 92 varSa kI thI ApakI mAtAjI zrImatI dAkhA devI kA inake pUrva svargavAsa ho gayA thaa| Apane san 1936 meM varnAkyalara phAinala 8vIM kakSA pAsa kI va isI varSa paTavAra pAsa karake karIba DeDha varSa taka paTavArI pada para kArya kiyA / bAda meM grena prokyoramenTa skIma meM eka varSa nAyaba tahasIladAra ke pada para kAma kiyA thA bAda meM vyavasAya karate huye eka bAra pAma paMcAyata mojamAbAda meM upasarapaMca va tahasIla paMcAyata meM paMca evaM nyAyapaMcAyata ke adhyakSa pada para rahakara kArya kiyA thaa| ApakA vivAha sa.1989 san 1933 meM sundaradevo pAma labAnA ke sAtha saMpanna huaa| Apake 3 putriyA~ - suzIlA, zakuntalA,vijayalakSmI huii| tInoM kA vivAha ho cukA hai isake pazcAt Apane azoka kumAra ko dattaka putra banAyA jisake 2 patra sarendra-pakeza va hIrAmaNi putrI hai| zro ratanalAla jI dhArmika va sAmAjika donoM kAryoM meM vizeSa bhAga lekara jIvana vyatIta kara rahe haiM / apane mojamAbAda ke laghu paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava meM prathama saudharma indra ke pada ko suzobhita kiyA thA / mojamAbAda ke maMdiroM ke jINoMddhAra meM Arthika sahayoga bhI dete rahate haiN| sthAnIya mojamAbAda ke bar3e maMdira meM zrI mahAvIra bhagavAna va zAMtinAtha bhagavAna kI dhAtu kI do mUrtiyA~ bhI virAjamAna kara cuke haiM / pakke muni bhakta haiM unake prati varSa darzanArtha jAte rahate haiM / pati-patnI donoM ke hI zuddha khAnapAna kA varSoM se hI niyama hai| pratidina pUjApATha svAdhyAya karate haiN| yAtrA premI haiM inhoMne jIvana meM aba taka 5 bAra zrI sammedazikhara jI Adi pUrva dizAoM kI va zrI bAhubalI giranAra Adi dakSiNa ke tIrthoM ko do bAra yAtrAyeM kI haiN| patA: mu.po.mojamAbAda jilA- jayapura
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3521 jaina samAja kA vRhad itihAsa zrI suganacaMda pATanI jobanera nivAsI zrI suganacaMda pATanI mAnava sevA evaM samAja sevA kI pratimUrti haiN| vigata 50 varSoM se Apa grAma sevA evaM samAja sevA meM itane samarpita haiM ki Apake prati jana / sAmAnya meM gahana zraddhA ke bhAva umar3a par3ate haiN| ApakA janma 29 apraila,1916 ko huaa| sva. nemIcaMda jI pATanI Apake pitAjI the tathA zrImatI lAdI bAI Apako mAtAjI thI jo prasiddha dArzanika vidvAna sva.paM.cainasukhadAsa jI nyAyatIrtha kI bahina thI / mAtA kA viyoga 2 varSa kI Ayu meM hI ho gayA,pitAjI hamezA bImAra rahate the isaliye 9 vIM kakSA se Age adhyayana cAlU nahIM rakha sake aura roTI rojI ke liye dukAna para baiThanA pdd'aa| ApakA vivAha manaphUla devI 5 suputrI bhUramala jI chAbar3A bagarU bAloM ke sAtha sapana shu| ApakI dharmapatnI Atithya tathA . gharelU kAryoM meM nipuNa thI lekina unakA bhI alpAyu meM hI svargavAsa ho gyaa| pATanI jI kA adhyayana kI ora vizeSa jhukAva rahA isaliye svAdhyAya ke vakta para Apane acchA jJAna prApta kara liyA / chAtra-chAtrAoM meM dhArmika evaM lokika pracAra prasAra ke liye vIra nirvANa saM.2489 meM jobanera meM pravezikA saMskRta vidyAlaya zAMtivIra jaina gurUkula kI sthApanA meM pUrA yogadAna diyA aura usake adhyakSa 23 varSa taka rahe / gurukula ke liye janasahayoga lekara vizAla bhavana kA nirmANa krvaayaa| apanI patnI kI smRti meM Apane bhI usameM eka kamarA banavAyA / pATanI jI di. baina a. kSetra padamapurA ke varSoM taka sadasya rahe / zrIpatI maraphUla devI bhagavAna mahAvIra 2500vA~ nirvANa mahotsava samiti tahasIla phulerA ke adhyakSa rahe tathA jobanera nagara pariSada ke sadasya rahe / jayapura rAjya prajA maMDala evaM kAMgresa ke sakriya kAryakartA rahe / di. jaina saMskRta AcArya mahAvidyAlaya jayapura kI zAtAbdI samAroha samiti ke sadasya rahe / rAja. jaina sAhitya pariSada parIkSAlaya samiti evaM rAja.vidvata pariSada ke sadasya rahe / Apa jahAM bhI rahe tana mana dhana se saMsthAoM ke vikAsa meM pUrA yoga diyaa| Apa muni bhakta haiM,jobanera munisaMgha cAturmAsa samiti ke adhyakSa raha cuke haiM apane hI gAMva meM di.jaina candraprabhu maMdira kI vedI pratiSThA evaM rathayAtrA mahotsava va samiti ke bhI adhyakSa rahakara prazaMsanIya kArya kiyaa| zrI pATanI jI pUre jobanera kA pratinidhitva karate haiM / vedI pratiSThA evaM rathayAtrA mahotsava ke avasara para vizAla Ama sabhA meM ApakI abhUtapUrva sevAoM ko dekhate huye Apako abhinaMdana patra meMTakara sammAnita kiyA gayA / pATanI jI ne apane bhatIje zrI premacaMda pATanI ke putra zrI pramoda kumAra ko danaka putra banAyA hai| zrI pramoda kumAra sevAbhAvI yuvaka haiM tathA rAja. sarakAra kI sevA meM haiN| patnI kA nAma zrImatI kAntA devI hai tathA vaha eka putra evaM eka putrI se alaMkRta hai| vartamAna meM zrI pATanI jI zarIra se asvastha rahate huye zrI svAdhyAya evaM zAstroM ke adhyayana meM lage rahate haiM tathA samAja evaM pUre gAMva ko mArgadarzana dete rahate haiM tathA Apake dIrgha jIvana kI kAmanA karate haiN| patA:- suganacaMda pATanI,jobanera (jayapura)
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja /353 zrI saubhAgamala caudharI jIvana bhara zikSaka rahakara samAja sevA meM samarpita zrI saubhAgamala bar3ajAtyA mojamAbAda nagara ke pratiSThita vyakti haiN| ApakA janma Asoja sudI 14 saMvat 1976 ko huA / Apake pitA zrI indaralAla jI evaM mAtAjI motIdevI kA svargavAsa ho cukA hai| san 1955 maiM bambaI vidyApITha kI sAhitya sudhAkara parIkSA pAsa karane ke pazcAt Apane zikSaka kA jIvana pasanda kiyA aura usI pada se sevAnivRtta huye| san 1934 meM kevala 15 varSa kI Ayu meM ApakA vivAha lAdIbAI se huA lekina ApakI dharmapatnI adhika varSoM taka jIvita nahIM raha sakI aura eka putrI zAMti ko janma dekara svarga sidhAra gaI / zrI saubhAga mala jI dhArmika pravRtti ke vyakti haiN| mojamAbAda paMcakalyANaka mahotsava meM rathayAtrA ke samaya Apane sArathI kA pada prApta kiyaa| mojamAbAda maMdira ke jIrNoddhAra meM Apane khUba Arthika sahayoga diyA hai| mojamAbAda ke vidyAlaya ke bhavana nirmANa meM Apane khUba sahayoga diyA hai| yahAM ke auSadhAlaya ke 10 varSa taka maMtrI rahakara usake vikAsa meM yogadAna diyA hai| zrI samIramala jI bar3ajAtyA Apake choTe bhAI haiM jinakA janma vaizAkha mAsa meM saMvat 1979 meM huA 1 miDila taka zikSA prApta karane ke pazcAt Apa rAjya sevA meM cale gaye aura anta meM tahasIla meM revenyU akAunTenTa ke pada se riTAyara huye / ApakA vivAha 20 akTUbara san 1940 meM huA ApakI patnI kA nAma zrImatI ratanadevI hai jo mAlapurA kI hai| Apako 2. putra evaM cAra putriyoM kI mAtA banane kA saubhAgya prApta ho cukA hai| donoM putra azoka evaM pArasa kumAra tathA putriyAM puSpA, AzA, USa evaM vinoda sabhI kA vivAha ho cukA hai| vartamAna meM Apa riTAyara jIvana bitA rahe haiN| Apake jyeSTha putra azoka kumAra grAma paMcAyata mojamAbAda ke eka bAra sarapaMca raha cuke haiN| patA:- mu.po. mojamAbAda, jilA jayapura
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ 354/ jaina samAja kA bRhad itihAsa savAI mAdhopura, TauMka evaM alavara jile kA jaina samAja evaM yazasvI samAjasevI itihAsa ke prastuta upakhaMDa meM savAI mAdhopura, TauMka evaM alavara pradeza ke jaina samAja para prakAza DAlA jA rahA hai / savAI mAdhopura evaM TauMka jilA DhUMDhADa pradeza meM hI ginA jAtA hai tathA alavara jilA yadyapi matsya pradeza kA pramukha bhAga hai lekina sAmAjika saMgaThana, rItirivAja, pUjA paddhati, rahana-sahana, khAnapAna prAya: vahI hai jo jayapura nagara evaM jayapura jile kI samAja kA hai| sarakArI AMkar3oM ke anusAra san 1981 meM ina tInoM jiloM meM jainoM kI saMkhyA nimna prakAra thI: 1- savAI mAdhopura 15219 2. Tauka 19041 3- alavara 10321 yadi vartamAna janasaMkhyA vRddhi ke anupAta meM aura dharma ke kAlama meM jaina likhAne kI bhAvanA se san 1991 meM savAI mAdhopura 18000, TauMka 23000 evaM alavara 12000 kI janasaMkhyA honI cAhiye / savAI mAdhopura jilA: savAI mAdhopura jile ke pramukha nagaroM meM savAI mAdhopura, hiNDauna, gaMgApura, karaulI, bhagavatagar3ha, cautha kA baravAr3A, bauMlI, sivAr3a, khaMDAra Adi ke nAma liye jA sakate haiM / jile kI pramukha di. jaina jAtiyoM meM khaNDelavAla, agravAla, poravAla, zrImAla, pallIvAla jAtiyA~ haiM / sabhI gA~voM meM digambara jaina maMdira haiN| kahIM-kahI dharmazAlA evaM jaina pAThazAlAyeM bhI hai / san 1913 meM prakAzita jaina yAtrA darpaNa meM savAI mAdhopura ke saMbaMdha meM likhA hai ki yahAM jainiyoM ke ghara 158 manuSya saMkhyA 439 khaMDelavAla, poravAla, zrImAla Adi jAtiyoM kI haiN| 7 zikharabanda maMdira haiM aura eka caityAlaya hai / paMcAyatI bar3e maMdira meM pAThazAlA bhI hai / vartamAna meM bhI yahAM itane hI maMdira hai| eka maMndira raNathambhaura kilA para tathA eka maMdira zerapura meM hai / savAI-mAdhopura meM khaNDelavAla jaina samAja ke 50 ghara haiN| zahara ke pAsa hI meM zrI di. jaina a. kSetra camatkAra jI Alamapura meM hai / pahile isa kSetra kI bahuta prasiddhi thI lekina camatkAra jI kI mUla pratimA ke khaMDita hone ke pazcAt yahAM kI lokapriyatA kama ho gaI / lekina phira
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja/355 bhI kSetra to usI taraha banA huA hai / sAhU zrI zAMtiprasAda jI jaina ne isa kSetra ke vikAsa meM paryApta yogadAna diyA hai / savAI mAdhopura evaM sivAr3a meM di. jaina vIra bAla saMgha (zAlA) bhI hai| ___ isI savAI mAdhopura jile meM di. jaina atizaya kSetra zrI mahAvIra jI kA prasiddha kSetra haiM / jahAM prativarSa lAkhoM yAtrI bhagavAna mahAvIra ke darzanArtha Ate haiN| pichale 50 varSoM meM kSetra kA bahuta vikAsa huA hai tathA kSetra kI kAyA hI palaTa gaI hai / bar3I-bar3I dharmazAlAoM kA nirmANa huA hai / kaTale ko nayA svarUpa diyA gayA hai| pustakAlaya, vAcanAlaya, zodha saMsthAna, prAkRtika yoga saMsthAna kA nirmANa huA hai / zrI mahAvIra jI meM 9 janavarI 1953 ko zrI di. jaina Adarza mahilA vidyAlaya kI sthApanA huI hai jisakI saMsthApikA bra. kamalA bAI jI haiN| sAre savAI mAdhopura jile meM isakA pahilA vidyAlaya bhanyA kahIM nahIM hai : alo vidyAlaya kI vizAla bilDiMga bana gaI hai / vidyAlaya kI saMsthApikA ba. kamalA bAI jI ne vidyAlaya bhavana ke bAhara hI kAMca kA bhagavAna pArzvanAtha ke vizAla maMdira kA nirmANa karavAyA hai jisakI paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava san 1987 meM saMpanna ho cukA hai / vidyAlaya ke adhyakSa zrI seTha amaracanda jI pahAr3iyA hai| isake atirikta nadI ke usa pAra zAMti vIra jaina gurukula kA nayA nirmANa huA hai / AcArya zAMtisAgara jI evaM AcArya vIra sAgara jI mahArAja ke nAma se saMsthApita isa gurukula kI apanI vizAla bilDiMga hai / vizAla maMdira hai / maMdira ke vizAla prAMgaNa ke donoM ora caubIsa tIrthaMkaroM kI vediyA~ haiM / bIca meM vizAla khaDagAsana pratimA hai| isI taraha zrI mahAvIra jI meM di. jaina mumukSu mahilA vidyAlaya kA bhI vizAla bhavana hai| vizAla maMdira hai| dharmazAlA hai / isa vidyAlaya kI saMsthApanA bra. kRSNAbAI ne kI thI / savAI mAdhopura jile meM hiNDauna evaM gaMgApura jaise nagara haiM lekina unameM di. jaina samAja kI ghanI bastI nahIM TauMka jilA: jaina samAja kI dRSTi se Tauka jilA eka mahatvapUrNa jilA hai / jahAM jaina samAja kI saghana bastI hai| isa jile meM mAlapurA, nivAI, ToDArAyasiMha, devalI evaM uNiyArA evaM TauMka tahasIleM haiM jinameM sabhI meM di. jaina samAja kI acchI bastI hai / adhikAMza samAja vyApArika samAja hai tathA digambara jaina samAja meM khaNDelavAla evaM agravAla samAja kI hI pramukhatA hai| isa jile kA mukhyAlaya TauMka hai jisameM san 1911 kI janagaNanA meM 296 gharoM kI bastI tathA janasaMkhyA 815 thI / 80 varSa pazcAt bhI TauMka ke jaina parivAroM kI janasaMkhyA meM koI vizeSa baDhottarI nahIM huI hai / vartamAna meM yahAM 350 gharoM kI bastI mAnI jAtI hai / jinameM agravAla samAja ke 200 evaM sarAvagI samAja ke 150 parivAra haiN|
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ 356/ jaina samAja kA vRhada izihAsa pUre jile meM 100 gA~voM evaM nagaroM meM jaina parivAra rahate haiM / yahAM san 1974 me eka vizAla paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava kA Ayojana ho cukA hai / TauMka tahasIla meM AvAM kasbA hai jahA~ sabhI parivAra bagheravAla samAja ke haiN| yahA~ ke maMdira meM saMvat 1593 meM pratiSThita zAMtinAtha svAmI kI atizayayukta pratimA hai tathA TekarI para bhaTTAraka jinacandra, zubhacandra evaM prabhAcandra kI tIna niSedhikAyeM jaina samAja ke itihAsa ko garimAmaya banA detI hai| nivAI Tauka jile kA vyApArika nagara hai jahA~ digambara jaina samAja kI bhI acchI bastI hai| yahA~ ke khaNDelavAla evaM agravAla di. jaina parivAroM kI saMkhyA 250 hogii| yahA~ AcAryoM evaM sAdhuoM kA vihAra hotA hI rahatA hai / yahA~ ke nivAsiyoM meM sAdhuoM ke prati apAra bhakti rahatI haiM / yahA~ cAra maMdira evaM do caityAlaya haiM / zahara ke bAhara ke maMdira meM vizAla mAnastaMbha hai jisakA nirmANa inhIM pacAsa varSoM meM huA hai / nivAI tahasIla meM canANI, rAhulI, jhilAya, parANA, pahAr3I gA~voM meM jaina parivAra acchI saMkhyA meM base huye haiN| devalI tahasIla meM sabase adhika di. jaina samAja devalI kasbe meM hI rahatA hai / agravAla evaM khaNDelavAla di. jainoM ke karIba 200 ghara hai| do maMdira haiN| sarAvagI samAja meM yahA~ eka bAra sAmUhika vivAhoM kA Ayojana ho cukA hai / devalI ke atirikta dUnI, rAjamahala, nAsiradA, nagara, jaise gA~voM meM jainoM ke acchI saMkhyA hai| mAlapurA tahasIla me bhI jainoM kI saghana bastI hai / svayaM mAlapurA meM donoM samAjoM ke karIba 200 parivAra hai / nagara meM 6 maMdira haiM, pAMca caityAlaya, eka naziyAM, 'tIna dharmazAlAyeM evaM eka pAMDukazilA hai / kucha maMdira to atyadhika vizAla haiM / eka maMdira AdinAtha svAmI kA hai jisakI atizaya kSetroM me ginatI hai / bhagavAna AdinAdha svAmI kI prAcIna evaM manojJa pratimA hai jisake darzanArtha pratidina bAhara se bhI saiMkar3o vyakti Ate hai / mAlapurA ke atirikta DiggI, lAmbA harisiMha, cAMdasena, lAvA, pacevara. pAralI meM bhI jaina samAja kI acchI sthiti haiM / pacevara kA jaina samAja atyadhika dhArmika samAja hai tathA vahAM ke yuvakoM meM sAmAjika kAryoM ke prati paryApta ruci hai| uNiyArA (ToMka) meM jAgIradArI gAMva hai| vartamAna meM yahA~ tahasIla hai| yahAM kA mahAvIra svAmI kA maMdira sarAvagiyoM dvArA nirmita hai / yahA~ khaNDelavAla jaina samAja kA bAhulya hai / yahA~ para vIra nirvANa saMvat 2487 (san 1950 meM) eka vizAla paMcakalyANaka pratiSThA kA Ayojana ho cukA hai / ToDArAyasiMha rauka jile kA prAcIna nagara hai jo pahile takSaka gar3ha ke nAma se jAnA jAtA thaa| yahAM kA AdinAtha evaM neminAtha kA maMdira vizAla evaM kalApUrNa hai / neminAtha svAmI ke maMdira ko reNa kA maMdira kahA jAtA hai jahA~ choTe-choTe zAstra bhaDAra bhI haiM / yahA~ bhI bhaTTAraka prabhAcandra kI nidhikA hai / jisa para saMvat 1589 kA lekha aMkita hai| yahA~ pAMca maMdira haiM zahara meM tathA eka maMdira maMDI meM hai isa taraha kula 6 jina maMdira haiN| jinameM cAra khaNDelavAla paMcAyata va do agravAla paMcAyata kI vyavasthA hai / isake atirikta yahAM ke pahAr3a para eka naziyA~ hai
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja 1357 jo Aja bhI jaina maMdira ke nAma se jAnI jAtI hai vahA~ eka chatarI kI dIvAra para zAtinAtha svAmI kI mUrti lagI ToDArAyasiMha meM jaina samAja ke 130 parivAra haiM jinameM 65 parivAra khaMDelavAla samAja ke va65 agravAla jaina samAja ke parivAra haiN| 7 ghara zvetAmbara samAja ke bhI haiM inakA eka maMdira bhI hai| pUre samAja meM dharma ke mAmale meM mataikya hai tathA vAtsalya bhAva hai / digambara samAja kI yahA~ 3 bar3I dharmazAlAyeM haiM jinameM sAdhu saMgha ke Thaharane kI pUrI vyavasthA hai / sabhI kI devazAstra guru ke prati pUrI bhakti hai isI taraha yahAM kitane hI AcArya saMghoM ke evaM kitanI hI AryikA saMgha ke cAturmAsa ho cuke haiN| yahAM ke samAja meM se 2 munirAja, eka Arthika evaM : zullaka huye haiM / pahile yahAM zrAvaka vrata pAlane vAle 20-21 mahAnubhAva the lekina vartamAna meM 10 vratI haiN| khaNDelavAla samAja ke bAkalIvAla (16) pATanI (11) chAbaDA (4) sonI (5) godhA (1) cAMdavADa (1) ajamerA (8) kaTAriyA (3) kAsalIvAla (10) sAha (1) vaida(3) isa prakAra kula 65 parivAra haiM / tahasIla meM 23 gA~voM meM jaina parivAra rahate haiM jinakI saMkhyA 78 hai tathA 14 gA~voM meM maMdira haiN| mAlapurA nagara meM khaNDelA se Ane vAlA sarAvagI samAja cittaur3a se yahA~ Akara basa gayA thA / kAsalIvAla gotrIya sarAvagI parivAra rAjasthAna ke dUsare pradezoM meM yahA~ se hI Age gaye huye haiN| isa prakAra pUrA dauMka jilA digambara jaina samAja kA gar3ha hai jahAM ke adhikAMza gA~voM meM jaina parivAra mila jAte haiN| sarAvagI samAja meM, evaM agravAla jaina samAja meM isI pradeza meM sAmUhika vivAhoM kA Ayojana prAraMbha ho cukA haiN| pUrA kSetra sAdhuoM kI bhakti meM ruci rakhatA hai isaliye nivAI, mAlapurA , TauMka, DiggI, pacevara Adi meM sAdhuoM ke saMghoM kA vihAra huA karatA hai / purAtatva kI dRSTi se mAlapurA ToDArAyasiMha kA kSetra mahatvapUrNa hai| matsya pradeza:. matsya pradeza meM alavara, bharatapura, dhaulapura evaM karaulI kI prAcIna riyAsateM ginI jAtI hai| tahasIla koTapUtalI meM sthita jodhapurA, bharatapura jile meM sthita noha tathA alavara jile ke samIpa sthita bairATha aba taka kI purAtatvIya khoja ke AdhAra para mASTha itihAsa kAlIna tathA IsA ke 900 varSa se 500 varSa taka ke nagara siddha hote haiN| alavara pradeza meM rAjauragar3ha, bhAvagaDha,prAcIna kasbe haiM jahA~ kabhI jaina dharma kA vyApaka prabhAva rahA thA / rAjauragar3ha AThavI zatAbdi meM zrIsampatra nagara thaa| cAroM ora UMce parvatoM se ghirA huA yaha nagara kabhI jaina saMskRti kA pradhAna kendra rahA thaa| yahAM Aja bhI 15 phITa UMcI digambara pratimA hai jise vahAM to nogajA kahate haiN| rAjoragar3ha ke vikrama saMvat 1798 ke eka anya lekha ke anusAra prasiddha zilpakAra sarvadeva dvArA zAMtinAtha ke maMdira kA nirmANa huA thaa| sarvadeva ne isa maMdira kA nirmANa pulInda rAjA ke Agraha se kiyA thA isameM rAjA sAvara kA bhI ullekha haiM isameM sarvadeva ke putra badAMga tathA guru AcArya sUrasena kA bhI nAma aMkita hai / isI pradeza
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ 358/ jaina samAja kA vRhad itihAsa kA ajabagaDha bhI saiMkar3o varSoM taka jaina sAhitya evaM saMskRti kA kendra rhaa| rAjasthAna ke vibhinna nagaro meM yahA~ se paryApta saMkhyA meM jaina dharmAvalambI jAte rahe / isI grAma meM somasAgara ke pAsa eka dIvAla para jo lekha aMkita hai usameM tAlAba meM machalI mArane kA niSedha kiyA gayA hai| . alavara ke samAna bharatapura, karaulI, dhaulapura ke pradeza bhI kisI na kisI rUpa meM jaina saMskRti ke kendra rahe haiN| inameM kAmaoN, kumhera, bayAnA evaM tijArA meM jaina sAhitya kA nirmANa evaM lekhana hotA rhaa| kaoNmA nagara ke zAstra bhaMDAra meM 14 vIM zAtAbdi taka kI pANDulipiyA~ saMgrahita haiM / bayAnA kA jaina maMdira 10 vIM zatAbdi meM nirmita huA mAnA jAtA hai / isI taraha kumhera evaM tijArA ke maMdira haiM jinameM 16 vIM evaM 17 vI zatAbdi meM kitane hI graMthoM kI pratilipiyA~ huI thii| alavara kA bhUbhAga pahile jayapura kA hI eka bhAga thA / yaha jilA matsya pradeza meM ginA jAtA hai lekina jaba se rAjasthAna pradeza banA hai ina choTe-choTe pradezoM kA nAma hI vismRta hotA jA rahA hai| alavara jile meM jaina samAja kI janasaMkhyA nimna prakAra thI varSa 1951 varSa 1961 varSa 1981 9320 5608 10321 alavara jile kI tijArA evaM lachamanagaDha tahasIla ko chor3akara zeSa tahasIloM meM jaina samAja kI saghana bastI nahIM hai| jile kI pramukha jaina jAtiyoM meM agravAla, khaNDelavAla, pallIvAla, sailavAla evaM jaisavAla ke nAma ullekhanIya hai / pallIvAla, sailavAla evaM jaisavAla jAtiyoM kI janasaMkhyA meM kamI ke kAraNa tInoM jAtiyoM meM paramparA meM vivAha saMbaMdha honA prAraMbha ho gayA hai / isake atirikta pallIvAla, digambara jaina evaM zvetAmbara jainoM meM bhI paraspara vivAha saMbaMdha hote haiM / di. jaina pallIvAloM ke eka do gharoM meM khaNDelavAla jAti se bhI vaivAhika saMbaMdha huye haiN| alavara meM khaNDelavAloM ke 60 ghara, agravAla jainoM ke 350 ghara, pallIvAla, jaisavAla evaM sailavAloM ke 300 ghara haiM / yahA~ 11 digambara jaina maMdira haiM / osavAloM ke 2 maMdira haiM / yahA~ mahAvIra jayantI kA utsava agravAla, khaNDelavAla, pallIvAla samAja bArI bArI se manAte haiM / alavara meM ATha maMdira.do caityAlaya evaM eka naziyA~ hai, jinameM eka di. jaina khaNDelavAla maMdira halavAI pAr3A, di. jaina agravAla paMcAyatI maMdira, balajI rAThor3a kI galI, zrI candraprabhu di. jaina paMcAyatI maMdira pallIvAla hai| 1- rAjasthAna ke itihAsa ke strota - pR.sa.57 2- vahI pR.saM.255 3. vistRta vivaraNa ke liye .....
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja /359 alavara riyAsata meM bhI jaina dIvAna eka ke bAda dUsare rhe| dIvAna rAmasevaka jI prathama dIvAna the mahArAjA pratApasiMha jI ke sAtha mAceDI se Aye the| inake pazcAt dIvAna bakhtAvarasiMha, dIvAna sAhaba bagarAma jI evaM dIvAna bAlamukunda jI dIvAna huye| ye sabhI digambara jaina pallIvAla the| dIvAna rAmacandra sailavAla the| bahuta hI yogya zAsaka the / inako anta meM phA~sI kI sajA dI gii| inameM di. jaina khaNDelavAla maMdira kA vizAla gumbaja hai| andara svarNa kA kArya hai| aisA lagatA hai mAnoM Aja hI kArya kiyA gayA ho| dIvAroM para bhitticitra bhI kalApUrNa hai / di jaina agravAla maMdira bhI vizAla maMdira hai| pUrva kI ora jo vedI hai usame saMvat 1144 poSa qhudI 2 kI eka pratimA jo ki pratiSThita hai jise jayasenAcArya ke upadeza se pratiSThita kI gaI thii| jayasenAcArya samayasAra ke tAtparyavRtti TIkA ke TIkAkAra the| ye khaNDelavAla jaina jAti meM utpanna huye the / alavara jile meM tijArA meM zrI di. jaina candraprabhu svAmI kA atizaya kSetra hai jisakA udbhava san 1956 meM huaa| jisane apane 35 varSoM ke jIvana meM hI bhAratIya stara kI khyAti prApta karalI haiN| yahAM vizAla maMdira hai| dharmazAlAyeM haiM tathA yAtriyoM kI sukha-suvidhAoM kA pUrA dhyAna rakhA gayA hai / tijArA grAma meM sabhI agravAla jainoM ke hI parivAra haiN| isa jile meM lachamanagaDha tahasIla meM di. jainoM ke acchI saMkhyA meM parivAra haiN| lakSmaNagar3ha, govindagaDha, hAmANA, bar3audAmeva, kaTUmAra, kheralIgaMja meM khaNDelavAla jainoM ke acchI saMkhyA meM ghara milate haiN| baDodA meva meM khaNDelavAloM ke 45 ghara haiM, kaThUmara meM 10 ghara haiN| prAyaH sabhI gA~voM meM maMdira hai| isa jile meM pahile sabhI pallIvAla di. jaina the lekina zvetAmbara sAdhuoM ke prabhAva se kucha parivAra zvetAmbara dharma ko mAnane lage / isa taraha rAjagar3ha meM bhI khaNDelavAla jainoM ke hI 6 parivAra rahate haiM / bharatapura evaM dhaulapura pahile dhaulapura bharatapura jile kA hI eka bhAga thA lekina san 1990 meM ise bAr3I, baser3I, rAjAkher3I evaM dhaulapura ko milAkara eka nayA jilA banA liyA gyaa| san 1981 kI janagaNanA meM bharatapura jile ke jainoM kI saMkhyA 5700 thI jo kAmoM, nagara, DIga, nadabaI, bharatapura, kumhera, bera, bayAnA, rUpavAsa, baseDI, bAr3I, dhaulapura evaM rAjAkheDA nagaroM evaM gA~voM meM rahatI thii| dhaulapura evaM rAjAkher3A meM khaNDelavAla, agravAla jainoM ke atirikta jaisavAla jaina bhI milate haiN| lekina donoM hI jiloM meM agravAla evaM khaNDelavAla jainoM kI hI pramukhatA hai /
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ 360/ jaina samAja kA vRhada itihAsa yazasvI samAja sevI zrI indaramala sonI caudharI zrI indaramala pATanI 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. zrI dhannAlAla chAbar3A 11. zrI nAthUlAla baja 12. zrI niraMjanalAla chAbar3A 13. zrI padamacanda jaina bhauMca 14. zrI premacanda kAsalIvAla 15. zrI premacanda bar3ajAtyA 16. zrI pArasadAsa sonI zrI indaramala baja zrI kanhaiyAlAla chAbar3A zrI kapUracanda saMghI bhayaMkara zrI kapUracanda eDavokeTa zrI kuntIlAla kaTAriyA zrI cAMdamala saugAnI zrI tArAcanda chAbar3A 17. zrI phUlacanda bhausA 18. paM. basanta kumAra zAstrI 19. zrI bhaMvaralAla seThI 20. zrI bhairavalAla seThI 21. zrI bhAgacanda eDavokeTa 22. zrI bhAgacanda ToMgyA 23. zrI mahAvIra kumAra pallIvAla 24. zrI mANakacanda chAbar3A 25. zrI mANakacanda saugAnI 26. 27. 28. 29 30. zrI ratanalAla jaina pApar3IvAla zrI ratanalAla bar3ajAtyA zrI ratanalAla saugAnI zrI rAjendrakumAra pATanI paM. lADalI prasAda pApar3IvAla 31. zrI sUrajamala kAsalIvAla 32. zrI surajJAnIlAla bAkalIvAla 33. zrI surendramohana jaina kAsalIvAla 35. zrI mohanalAla jaina pATanI 36. zrI saubhAgamala bar3ajAtyA 37. zrI svarUpacanda gaMgavAla 38. zrI harakacanda saMghI
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja 361 zrI indaramala sonI caudharI caudharo upanAma se prasiddha zrI indaramala jI sonI yuvA samAjasevI haiN| ApakA janya phAlguNa budI amAvasa saMvat 1993 ko huA | Apake mAtApitA donoM kA hI svargavAsa ho cukA hai / san 1953 meM Apane maiTrika kiyA aura usI varSa ApakA suzrI premadevI ke sAtha vivAha huaa| Apako eka putra anila kumAra evaM cAra putriyAM saMtarA, maMjU, anitA evaM sunitA ke pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| cAroM lar3akiyoM kA vivAha ho cukA hai| TauMka meM Apake pUrvajoM ne karIba 200 varSa pUrva caudhariyoM kA di. jaina maMdira tathA gRha daityAlaya kA nirmANa karavAyA / muni yogIndra sAgara jI mahArAja se rAtri bhojana tyAga evaM pratidina deva darzana karane kA niyama liyA thA jisakA acchI taraha pAlana kara rahe haiN| patA : kanhaiyAlAla nAthUlAla jaina kapar3e ke vyApArI,pAMcabattI Tauka / zrI indramala jaina pATanI ToDArAyasiMha nivAsI zrI indramala jaina svayaM to ucca zikSita haiM sAtha meM unakA pUrA parivAra zikSA ke kSetra meM Age hai| tIna aprela san 1930 meM janmeM zrI indramala jI ne ema.e(rAjanItizAstra evaM hindI),bI.eDa. kiyA hai, tathA vartamAna meM rAjakIya ucca mAdhyamika vidyAlaya datoba (TauMka jilA) meM pradhAnAdhyApaka ke pada se sevA nivRtta ho cuke haiN| ApakI patnI kA nAma dilabhara devI hai 1 Apake do putra haiM / prathama putra zrI azokakumAra emabI bI.esa. haiM tathA phatehagar3ha (ajamera) meM meDikala AphIsara haiN| dUsarA putra zrI sunIla kumAra bI I.e.jI) hai tathA DI.Arar3I.e. ajamera meM kaniSTha abhiyaMtA hai| zrI pATanI jI sAdagI ke sAtha jIvanayApana karate haiM / saMvat 2011 meM Apane aNuvrata grahaNa kiye tathA devadarzana evaM rAtri bhojana evaM jamIkanda tyAga kA niSThA ke sAtha pAlana karate haiM / jUna,85 meM neminAtha svAmI ke maMdira meM zAMtinAtha svAmI kI pratimA virAjamAna karane kA yazasvI kArya kiyaa| ApakI eka mAtra putrI kAntA kA vivAha ho cukA hai| ApakI bar3I putravadhU snehalatA ema.esasI. (julojI) hai / choTI putravadhU anitA ema.e.(aMgrejI) haiN| Apako mAtA zrImatI gulAbabAI vartamAna meM AryikA zAMtimatI mAtAjI hai| inakA samAdhimaraNa aDindA pArzvanAtha (udayapura) meM 25-12-88 ko huA / AcArya vardhamAna sAgara jI mahArAja ke antima samaya meM Apa AcArya ajita sAgara mahArAja ke saMgha meM thIM / ApakA janma hamIrapura gAMva meM ambAlAla jI bar3ajAtyA kI putrI ke rUpa meM huaa| prAraMbha se hI ApakI ruci dhArmika kAryoM meM rahI / Apako AryikA dIkSA ToDArAyasiMha meM saMvat 2028 meM maMgasira budI 6 zrI sanmati sAgara jI mahArAja dvArA huI thii| patA : koThyArI cauka, ToDArAyasiMha (TauMka)
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ 362/ jaina samAja kA vRhad itihAsa zrI indramala baja ka jaina samAja ke pramukha samAjasevI zrI indramala jI baja kA janma saMvat 1991 meM huaa| Apake pitAjI kA nAma zrI rAjUlAla jI thaa| lekina Apa unake agraja divaMgata ghAsIlAla jI ke dattaka ho gye| ve lagabhaga 400 varSa kI Ayu meM divaMgata huye the| Apane san 1961 meM ema.e. tathA san 1962 meM bI. eDa. kiyaa| Apane apanA jIvana adhyApaka ke rUpa meM prAraMbha kiyA / jayapura meM di. jaina mahAvIra hAyara saikaNDarI skUla, agravAla kAleja, vIra bAlikA vidyAlaya tathA bagarU, vicUna, jobanera, nivAI, datoba evaM ToMka ke rAjakIya vidyAlayoM meM Apane kArya kiyA kintu use apane anukUla nahIM samajha kara chor3a diyA tathA Apa TauMka meM vastra vyavasAya karane lge| yaha ApakA ToMka meM navAbI zAsana kI sthApanA se hI paitRka vyavasAya thA / Apa jayapura meM apane amaja ke isI vyavasAya meM nirantara sahayoga karate rahe the| isa vyavasAya meM Apako acchI saphalatA milii| san 1957 meM ApakA vivAha zrI gulAbacaMda kAsalIvAla baoNsI vAle kI putrI suzrI ratanadevI ke sAtha huA jinase Apako do putra aura eka putrI ke pitA banane kA saubhAgya prApta huA / jyeSThaM putra candra prakAza ne ema.kaoNma. taka zikSA prApta kI / ApakA suzrI saroja ke sAtha vivAha ho cukA hai jinase sana 89 meM eka putra aura 91 meM eka putrI ne janma liyA hai| putrI kA nAma candrakalA hai tathA usane ema.e. kara liyA hai tathA unakA vivAha mahAvIra nagara jayapura meM zrI mAdholAla ajamerA ke kaniSThatama putra jitendra kumAra ke sAtha huA hai| dUsare putra lalita kumAra baja ne ema. kaoNpa kiyA hai| donoM putra bhI vastra vyavasAya meM lage huye haiN| baja sAhaba samAja kI pratyeka gatividhi meM niSThA ke sAtha bhAga late haiN| Apa acche vaktA haiM / di. jaina terApaMthI candra prabhu TrasTa, ToMka ke Apa lagabhaga 15 varSa taka adhyakSa raha cuke haiN| rAmAyaNa, gItA, mahAbhArata bauddha preraka udAharaNoM ke sAtha Apake jainetara samAja meM bhI vyAkhyAna hote rahate haiN| ApakI choTI bahina mainA ne TauMka ke jaina mahilA samAja meM sabase pahale ema.e. kiyA hai| aba ve indaura meM eka utsAhI udyogapati zrI rAjendrakumAra jaina kI bhAryA haiN| baja sAhaba ke bar3e bhAI zrI mANakacaMda jI baja kA jayapura samAja meM pratiSThita sthAna haiN| patA : jaina kaTapIsa sTora, subhASa bAjAra, ToMka (rAja) zrI kanhaiyAlAla chAbar3A ToDArAyasiMha ke vayovRddha samAjasevI zrI kanhaiyAlAla jI chAbar3A vartamAna meM apanA zAMtipUrvaka jIvanayApana kara rahe haiN| 7 mArca 1922 ko ApakA janma huaa| maiTrika kI parIkSA pAsa kii| rAjya sevA meM cale gaye tathA 55 varSa kI Ayu me sevAnivRtta ho gaye / Apake pitAjI kA nAma motIlAla jI evaM mAM kA nAma ejanabAI thA / I ApakA vivAha san 1942 meM suzrI kaMcanadevI ke sAtha saMpana huaa| jinase Apako do putroM kI prApti huii| bar3A putra nirmalakumAra bI.esasI. hai| vivAhita hai| dharmapatnI kA nAma maMjudevI hai| do putra evaM eka putrI ke pitA haiN| tahasIla meM kaniSTha lekhAkAra hai| dUsarA putra azoka kumAra ema. kAma. hai / ApakI patnI kA nAma bInA hai jo vartamAna meM tIna putroM kI mAM hai tathA sainTrala ko ApareTiva baiMka meM kArya kara rahI hai|
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAba/363 Apake bar3e bhAI mohanalAla jI ne vIra sAgara jI mahArAja se saMvat 2014 meM munidIkSA grahaNa kI / ApakA nAma sanmati mAgara rakhA gayA / ApakA samAdhimaraNa saMvat 2038 maMgasira budI 14 ko udayapura meM ho gayA / Apane azoka nagara kI naziyAM meM kamare kA nirmANa munizrI sanmati sAgara bI kI smRti meM karavAyA thaa| chAbar3A jI svAdhyAyazIla haiM / pratidina maMdira meM zAstra pravacana karate haiM | zrI di.jaina neminAtha svAmI (reNakA) ke pramukha sadasya haiM / tIrtha yAtrA premI haiM / sabhI tIrthoM kI vaMdanA kara lI hai| patA : zrI kanhaiyAlAla chAbar3A,ToDArAyasiMha / zrI kapUracaMda saMghI luhAr3iyA bhayaMkara' dikhane meM sAdhu svabhAva ke zrI kapUracaMda jI saMghA bhayaMkara upanAma se prasiddha hai 1 navAI samAja ke Apa bahuta hI niSThAvAna kAryakartA haiM / vartamAna meM Apa 58 varSa ko pAra karane vAle haiM / san 1950 meM Apane maiTrika pAsa kiyA tathA vyApAra kI ora muDa gaye / Apake pitAzrI kastUracaMda jI saMdhI vayovRddha sajjana haiM / zrI ciraMjIlAla jI Apake bar3e bhAI evaM tAsacaMda jI Apase choTe zrI luhADiyA jo utsAhI samAjasevI haiN| dhArmika vicAroM se otaprota haiM / munibhakta hai| 25 varSoM se blAka kAMgresa kameTI ke mahAmaMtrI hai| patA : zrI kapUracaMda saMghI mayaMkara",mu.po.nivAI (ToMka) zrI kapUracaMda jaina eDavokeTa (chAbar3A) zrI kapUracaMda jI kA janma di.3-6-1936 meM huA / inake pitA kA nAma zrI gaiMdIlAla / jI evaM mAtAjI kA nAma zrImatI mohanI bAI thaa| donoM kA svargavAsa ho cukA hai| ye bI.e. ela.ela.lI. haiM jo jodhapura vizvavidyAlaya se prathama zreNI meM uttIrNa kI hai| inake pitA ke khAsa bar3e bhAI yAni kI inake dAdA zrI mohanalAla jI jaina ne bhAdrapada zuklA 3 saM. 2014 meM muni dIkSA jayapura meM qhAniyA meM zrI 108 vIra sAgara jI mahArAja se mahaNa kI / ApakA nAmakaraNa zrI 108 sanmati sAgara jI mahArAja ke nAma se huA thaa| isake pUrva ApakI kSullaka dIkSA ToDArAyasiMha meM san 1954 meM zrI 108 vIra sAgara jI mahArAja dvArA hI huI thii| mahArAja zrI prAkRta,urdU, arabI,saMskRta, hindI, aMgrejI bhASAoM ke prakANDa vidvAna rahe haiN| 12 varSa taka Apane madhyapradeza meM vihAra kiyA / aneka gAMvoM meM vihAra karake Apane pUre gAMva vAloM ko zarAva, rAtri bhojana, mAMsa bhakSaNa na karane ke saMkalpa karavAye / ApakA dhyAna sadaiva baccoM ko dhArmika zikSA kI ora vizeSa thA | ataH Apane ToDArAyasiMha,mAlapurA va anya aneka sthAnoM para jahAM para bhI Apane cAturmAsa kiyA dhArmika skUla,AvAsa khulavAye / Apa prakhara vaktA,tattvajJAnI va mRdubhASI rahe haiM / ApakA samAdhimaraNa udayapura zahara meM di.25-11-1981 ko pUre dhArmika kriyA ke sAtha huA / ApakA janma pauSa zuklApaMcamI vikrama saM.1964 ko ToDArAyasiMha meM huA thaa|
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ 364 jaina samAja kA vRhada itihAga upalabdhiyAM : zrI kapUracaMda jaina eDavokeTa kA sArA jIvana kar3I mehanata, pakkI niSThA va sAdagIpUrNa rahA hai| pitAmaha kI jaldI mRtyu ho jAne ke kAraNa jIvana ke uttaradAyitva ko pUrI taraha saMbhAlanA par3A ! ata: Apane maiTrika kI parIkSA ke bAda inTara yU.po.borDa saM va bI.e. kI parIkSA bhAgalapura vizvavidyAlaya se sarvisa karate huye prAiveTa parIkSArthoM ke rUpa meM dii| Apane ela.ela.bo. kI parIkSA bhI nagara pariSada jodhapura meM sarvisa karate huye jodhapura vizvavidyAlaya meM gatri kAlona zikSA adhyayana kara prathama zreNI meN| urorNa ko / isake bAda 1917 me Apa mAlapurA meM sAla vakrola ke rUpa meM vakAlata kara rahe hai / AzkA sArA parivAra dhArmika paramparAoM se paripUrNa haiN| bacapana se ho Apako dAdA sva. zrI 108 sanmAra mAgara jI mahArAja ke sAnidhya meM rahane kA mauka "mannaH / ataH prAraMbha se hI Apake jIvana meM bhI dhArmika saMskAra utkIrNa ho gye| Apa va ApakA parivAra ToDArAyamiha kA nivAsI hai| Apane ToDArAyasiMha ke adhyakSa pada para rahakara bhI sarAhanIya kArya kiyA hai| Apa bAra esosiyezana mAlapurA ke 1971-77 meM adhyakSa rahe haiN| sainTrala koApareTiva baiMka TauMka ke aneka varSoM taka saMcAlaka maMDala ke sadasya rahe haiM / ToDArAyasiMha khAdI samiti ke Apa phAuNDara satya hai| gata : no se Apa galA lAgasa kalana ke adhyakSa pada rahate huye mAnavIya mevAoM meM sarAhanIya kArya kiyA hai| Apa isa klaba ke sana 1987-45 meM bhI adhyakSa pada para sarvasammati se cune gye| boDArAyasiMha kI jaina pAThazAlA ko ThIka taraha saMcAlita karane meM ApakA pUga yogadAna rahatA hai : Apane apane pitAmaha va sva. mAna jI kI ramRti meM dhArmika pustaka zrAvaka sumana saMcaya kA prakAzana karavAyA hai jisakA sampAdana ArthikA 105 vizuddha nAgAjI ne kiyA hai| Apa apana kSetra kI hara sAmAjika, rASTrIya gatividhiyo se pUrI taraha jur3e huye haiM ! pana' * kamAnAyaga, posTa Aphisa ke sAmane nAlapurA (ka) zrI kuntIlAla kaTAriyA rAja ke prasiddha kaTAriyA parivAra meM janmeM zrI kuntIlAla kaTAriyA ko nivAI jaina samAja meM viziSTa sthAna prApta hai / Apa nivAI jaina samAja ke adhyakSa raha cuke haiN| Apake pilAjI zrI gulnAyabaMda jI evaM mAnAjI bhUrIbAI donoM kA svargavAsa ho cukA hai / 65 varSIya zrI kunnIlAla jI ko do putra azoka evaM suzIla tathA do putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta A hai / Apa svAstika Aila inDasTrIja nivAI ke proprAiTara haiM / nivAI ke pramukha vyavasAyI mAne jAte hai / dhArSika pravRtti hai| patA - svAgdiraka, Aina inDasTrIja (nirAI) ToMka zrI cAMdamala saugAnI sva.zrI ghAsIlAla jI saugAnI ke suputra zrI cAMdamala maugAnI kA janma saMvat 1977 meM huA / giDila kakSA taka zikSA prApta karane ke pazcAt Apa apane pitAjI ke sAtha cAMdI sone kA vyavasAya karane lge| san 1942 meM ApakA vivAha zrImatI anokhI bAI ke sAtha saMpatra ho gyaa| Apako cAra putroM ke pitA hone kA saubhAgya prApta ho cukA hai| jyeSTha putra zrI dhanarAja
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja /365 koTA meM lekhAdhikArI haiM / nAbhirAma baiMka sarvisa meM haiM / zrI ramezacanda iMjIniyara hai tathA zrI surezakumAra patrakAra hai / sabhI putroM kA vivAha ho cukA hai| Apane nivAI paMcakalyANaka meM pratiSThA karavAkara zAMtinAtha bhagavAna kI mUrti savAI mAdhopura ke terahapaMthI maMdira meM virAjamAna kI / san 1974 meM do basa lekara sammedazikhara yAtrA saMgha kA netRtva kiyaa| a. kSetra camatkAra jI ke san 1968 se hI maMtrI haiN| khaNDelavAla jaina samAja ke maMtrI,di.jaina pAuzAlA ke pahile maMtrI evaM vartamAna meM adhyakSa haiM / sarrAphA esosiyezana ke maMtrI evaM adhyakSa donoM raha cuke haiM / di. jaina candrasAgara TrasTa kI kAryakAriNI ke sadasya haiM / donoM pati palI ke zuddha khAna pAna kA niyama hai / munibhakta haiM / savAI mAdhopura meM Ane vAle sabhI muniyoM ko AhAra Adi dene meM Age rahate haiM / saugAnI jI zAMtipriya evaM sevAbhAvI vyakti haiN| patA : cAMdamala saugAnI sarrApha, savAI mAdhopura / zrI tArAcaMda chAbar3A chAbar3A gotrIya zrI tArAcaMda jI kA janma 4 jUna,1948 ko huaa| Apane san 1965 meM hAyara saikaNDarI parIkSA pAsa kI aura phira vastra vyavasAya meM cale gaye / usI varSa ApakA vivAha ho gayA / patnI kA nAma zrImatI zAMtidevI hai jinase Apako eka putra manIza kumAra evaM tIna putriyAM rAjakumArI,baunA evaM sImA ke pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| sabhI bacce par3ha rahe haiN| Apake pitAjI zrI dhUlacaMda jI kA svargavAsa ho cukA hai tathA mAtA jI cAMdabAI kA abhI AzIrvAda mila rahA hai / zrI chAbar3A jI yuvA samAjasevI haiM tathA vartamAna meM terahapaMtha di. jaina TrasTa ke upAdhyakSa haiM / patA : mahAvIra cauka, purAnI ttauNk| zrI dhannAlAla chAbar3A jayapuriyA upanAma se prasiddha zrI dhannAlAla jI chAbar3A kA janma kArtika budI 13 saMvat 1987 ko huaa| Apake pitAjI zrI dhUlacaMda jI kA 14 varSa pUrva svargabAsa ho cukA hai usa samaya unakI Ayu 65 varSa kI thii| mAtAjI zrImatI cAMdabAI jI kA abhI AzIrvAda prApta hai / saMvat 2001 meM ApakA nAnagIdevI se vivAha huaa| Apa tIna putra evaM do putriyoM se alaMkRta haiN| sarva zrI suganacaMda,subhASacaMda evaM surendra kumAra tInoM kA vivAha ho cukA hai tathA vastra vyavasAya meM lage huye haiM 1 donoM putriyoM vimalA evaM mutrI bhI vivAhita ho cukI haiN| __ chAbar3A jI TauMka ke terahapaMthI maMdira ke sadasya hai tathA terahapaMthI caityAlaya meM pratidina pUjA evaM abhiSeka karate haiM / tIrtha yAtrA premI haiM tathA eka bAra sabhI tIrthoM kI vaMdanA kara cuke haiN| pattA : mahAvIra cauka, purAnI TauMka, TauMka /
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ 366/ jaina samAja kA vRhada itihAsa zrI nAthUlAla baja sarrAphA ke vyavasAya meM prasiddhi prApta zrI nAthUlAla jI baja savAI mAdhopura baina samAja ke pramukha kAryakartA haiN| ApakA janma sAvana sudo 3 saMvat 1985 ko huA / miDila kakSA taka zikSA prApta karane ke pazcAt saMvat 2001 meM ApakA prathama vivAha ho gyaa| lekina Apa kI pahalI patnI adhika jIvita nahIM rahI aura saMvat 2013 meM ApakA dUsarA vivAha suzrI kaMcanadevI ke sAtha ho gyaa| Apako unase pAMca patroM evaM tIna patriyoM kI prApti hii| sabhI cAra patroM mohanalAla, sohanalAla, nareza evaM maheza tathA kAntA,zAMti,prabhA evaM pramilA bAI kA vivAha ho cukA hai / pAMcatra putra dineza par3ha rahA hai| Apake pitAjI zrI gulAbacanda ke svargavAsa (sana 19646) ke pUrva mAtAjI gulAba bAI kA san 1945 meM hI nidhana ho gayA thaa| baja sAhaba pUrNataH dhArmika jIvanayApana karate haiN| zuddha khAnapAna kA niyama hai / munibhakta haiN| mahAvIra jI meM Ayojita paMcakalyANaka pratiSThA meM indra indrANI ke pada se suzobhita ho cuke haiM / sAMvalA bAbA ke maMdira meM Apa vedI nirmANa karA cuke haiN| AryikA jinamatI mAtAjI ke samAdhi sthAna kA nirmANa karavAyA thaa| sAmAjika kSetra kI dRSTi se Apa zyAmabAbA maMdira ke adhyakSa haiN| camatkAra jI atizaya kSetra kI kAryakAriNI kameTI ke sadasya haiN| Apake suputra zrI mohanalAla jI sarrAphA saMgha ke adhyakSa raha cuke haiN| baja sAhaba sAmAjika kSetra meM acche vyakti mAne jAte haiN| patA : nAthUlAla mohanalAla jaina sarrApha, savAI mAdhopura / zrI niraMjanalAla chAbar3A digambara jaina paMcAyata savAI mAdhopura ke vigata 20 varSoM se adhyakSa pada para rahane vAle zrI niraMjanalAla chAbar3A kA janma pauSa budI 2 maMgalavAra saMvat 1980 meM huaa| Apake pitAjI zrI kastUracanda jI kA svargavAsa 30 varSa kI Ayu meM san 1926 meM hI ho gayA tathA mAtAjI zrImatI kastUrabAI kA nidhana 80 varSa kI avasthA meM san 1984 meM huaa| mAtAjI ke do pratimAyeM thii| sAmAnya zikSA prApti ke pazcAt saMvat 2003 meM ApakA vivAha zrImatI ratanadevI se huaa| jisase Apako do putra mahAvIra kumAra evaM dIpacanda evaM 6 putriyoM kI prApti huI / putriyoM meM sulocanA, maMjU, zazi, trizalA kA vigaha ho cukA hai / munibhakta haiM / AcArya vIrasAgara jI mahArAja se zuddha khAna-pAna kA niyama liyA thaa| pratidina pUjA abhiSeka kA niyama hai / ___ Apake bar3e bhAI zrI ciraMjIlAla jo 70 varSa ke haiM / tIna putroM zrI kamalakumAra cArTarDa akAunTenTa, pavanakumAra ema.e. evaM padamakumAra bI.e. se suzobhita haiN| patA : ciraMjIlAla niraMjanalAla jaina chAbar3A sarrApha,savAI mAdhopura
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI padamacaMda jaina bhauMca khaNDelavAla jaina jAti ke bhauMca gotrIya zrI padamacaMda jI kA alavara jaina samAja meM viziSTa sthAna hai| vartamAna meM Apa 60 varSa pAra kara cuke haiN| Apake pitAjI zrI gulAbacaMda jI kA svargavAsa 16 maI 1968 huA thA kintu ApakI mAtAjI sundarabAI kA AzIrvAda abhI prApta hai| ApakA vivAha zrImatI kastUrI devI se huA, jinase Apako 5 putra 3 putriyoM kI prApti huii| zrI padamacaMda jI dhArmika svabhAva ke vyakti haiN| kizanagar3ha paMcakalyANaka meM indra indrANI ke pada se suzobhita huye the / muniyoM ke paramabhakta haiN| zuddha khAna-pAna kA niyama vimalasAgara jI mahArAja se liyA evaM A. zivasAgara jI mahArAja ko AhAra dekara puNya prApta kiyA | Apake pAMca putroM meM nirmalakumAra bI.e. haiN| zrImatI puSpAdevI unakI patnI haiN| dUsare putra zrI pavanakumAra ema.e. haiM unakI dharmapatnI zrImatI kiraNa bhI ema.e. haiN| satIza ne bhI ema.e. kara liyA hai| zeSa donoM rAkeza evaM navIna par3ha rahe haiM / patA : 1 sAhajI kA cauka, alavara 2- gulAba caMda padamacaMda jaina, kRSi maMDI, alavara rAjasthAna pradeza kA jaina samAja /367 zrI premacanda kAsalIvAla zrI premacaMda jaina kAsalIvAla mAlapurA kSetra ke prasiddha vakIla haiN| Apake pitAjI zrI mAMgIlAla jI bhI apane samaya ke khyAti prApta vakIla evaM samAjasevI the| ApakI mAtA zrImatI bhaMvarIbAI kA nidhana ho gayA / ApakA janma 15 jUna 1936 ko huaa| bI.kaoNma., ela.ela.bI. karane ke pazcAt Apane vakAlAta karanA prAraMbha kara diyA / ApakA vivAha zrImatI ke sAtha huaa| Apako eka putrI evaM tIna putroM ke pitA banane kA saubhAgya prApta hai| ApakI putrI zrImatI kusuma jaina bI.e., ela.ela.bI. hai| jyeSTha putra zrI ravikumAra mAlapurA meM eDavokeTa hai| zrI rAkeza kumAra ema.bI.bI.esa. DAkTara hai tathA zrI jinendra kumAra bI.esasI., ela. ela. bI. hai| zrI kAsalIvAla jI janatA pArTI meM haiN| san 1977 meM 86 taka mAlapurA nagara janatA pArTI ke adhyakSa rahe haiM tathA TauMka jilA kAryakAriNI ke sadasya haiN| mAlapurA nagarapAlikA meM san 1973 se 77 taka ceyaramaina rahe Apa gatizIla kAryakartA evaM samAjasevI haiN| Apake bar3e bhAI zrI bhAnukumAra jI jaina DisTrikTa jaja raha cuke haiN| patA mAlapurA, jilA TauMka " zrI premacaMda bar3ajAtyA bilAsapuriyA Apake pUrvaja bilAsapura gAMva se Ane ke kAraNa bilAsapuriyA upanAma se prasiddha zrI premacaMda jI bar3ajAtyA kA janma 10 agasta, 1933 ko huA ! Apake pitA zrI cimanalAla jI kA 50 varSa kI Ayu meM saMvat 2001 meM svargavAsa huA thA | mAtAjI zrImatI cauthI bAI kA nidhana 82 varSa kI Ayu meM huA /
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ 368/ jaina samAja kA vRhad itihAsa san 1953 meM ApakA vivAha zrImatI tArAdevI ke sAtha saMpana huA / jinase Apako tIna putra pavana, pravINa evaM mahAvIra tathA eka putrI vaMdanA kI prApti huii| kumArI vaMdanA kA vivAha ho cukA haiN| tInoM putra par3ha rahe haiN| bar3ajAtyA jI vartamAna meM di. jaina terApaMthI candraprabhu maMdira ke adhyakSa haiM 1 yuvA kAryakartA haiN| rAjya sevA meM haiM tathA tahasIla ToMka meM bhU-abhilekha nirIkSaka haiN| patA mahAvIra janarala sTora, purAnI TauMka, TauMka N zrI pArasadAsa sonI Tauka sthita soniyoM ke maMdira ke pramukha kAryakartA zrI pArasadAsa sonI kA janma bhAdavA sudI 14 saMvat 1975 meM huA / Apake pitAjI zrI mAMgIlAla jI the jinakA 45 varSa kI Ayu meM svargavAsa ho gyaa| mAtA jI to Apako 1 mahine kA ho chor3a kara svarga calI gaI 115 varSa kI Ayu meM ApakA vivAha bhaMvarabAI se ho gyaa| Apako cAra putra evaM cAra putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| sabhI putra sarva zrI kailAzacaMda jI, dhanarAja jI, ramezacaMda jI evaM padamacaMda tathA putriyAM zAMti bAI, suzIlA bAI, kamalA bAI evaM mainA bAI sabhI kA vivAha ho cukA hai| mainA bAI ne ema.e. kiyA hai| TauMka sthita soniyoM kA maMdira Apake pUrvajoM banAyA huA hai| zuddha gAna kA niyama le rakhA hai| muniyoM ke liye AhAra kI vyavasthA karane meM nipuNa haiN| tIrtha yAtrA premI haiM sabhI tIrthoM ko vaMdanA kara cuke haiN| patA - mANaka cauka, purAnI TauMka 1 zrI phUlacaMda bhauMsA digambara jaina samAja meM vayo vRddha zrI phUlacaMda bhaiMsA kA janma sAvaNa trudI aSTabhI saMvat 1971 meM huaa| Apake pitAzrI motIlAla jI kA svargavAsa 85 varSa kI avasthA meM saMvat 2017 meM huA tathA mAtAjI kapUrI bAI unake pUrva hI saMvat 20000 meM cala basI / bambaI parIkSAlaya ko vizArada pAsa karane ke pazcAt Apa cAMdI sone kA vyavasAya karane lage jisameM Apako acchI saphalatA milii| Apake tIna vivAha huye| aMtima vivAha saMvat 2002 meM zAMti bAI ke sAtha huA / zrI pArasa suputra zrI phUlacaMda bhImA Apako cAra putra arjita kumAra, pArasa kumAra, nirmala kumAra evaM pravINa kumAra evaM mainA, manoramA, guNamAlA evaM sulocanA ke pitA hone kA saubhAgya prApta huA / zrI phUlacaMda jI sAmAjika vyakti haiN| terahapaMthI maMdira ke adhyakSa haiN| zuddha khAnapAna kA niyama hai| muniyoM kI bhakti meM tathA unakI AhAra Adi se sevA suzrUSA karane meM Age rahate / uttara bhArata ke sabhI tIrthoM kI yAtrA kara cuke haiN| patA : phUlacaMda ajitakumAra jaina sarrApha, savAI mAdhopura
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja /369 zrI basantakumAra jaina zAstrI (boharA) mAtA-pitA kA nAma - pitA sva.zrI kastUracaMda jaina, mAtA sva. gulAba devI jaina (vatI rahI,vRttI avasthA meM svargavAsa) janma dinAMka - 21-2-35 I. zikSA- rAjakIya inTara kAmarsa,dhArmika zAstrI,eje pI.eca. vyavasAya - sarvisa parivAra ke anya sadasyoM kA nAma va unakA sAmAnya paricayaH patnI zrImatI vimalA jaina (cAkasU ke suprasiddha bar3ajAtyA parivAra kI putrI) pAMca putra eka putra vivAhita, putravadhU baneThA ke prasiddha pAMDyA parivAra kI putrI,cAra adhyayanarata / eka bhAI,bhAI kI patnI evaM inake tIna putra,sabhI dhArmika vicAra ke / sAtvika khAnapAna evaM sAdA rhn-shn| jIvana kI upalabdhiyAM : 1- san 1967 meM jApAna evaM siMgApura kI yAtrA / bauddha bhikSuoM se Tokiyo meM bha. mahAvIra evaM bauddha kAlIna crcaayeN| zrImatI vimalA bainadhae zrI. basanta kumAra boharA 2- samparka meM Aye sajjanoM evaM mAtA bahinoM ke hRdaya meM dhArmika vicAroM kA saMcAra karanA tathA yuvA varga ko sanmArga para lAnA / muni varga meM vizeSatayA AcAryavara vIrasAgara jI, AcAryavara zivasAgara jI evaM AcAryavara dharmasAgara jI tathA AcArya kalpa zrutasAgara jI mahArAja ke sAnidhya kA vizeSa suyoga praapt| 3. uttara pradeza jilA zAhajahAMpura ke khudAgaMja kasbe ke 20 vaiSNava agravAla parivAroM ko digambara jaina banAkara jaina maMdira kI sthApanA karAI gaI / 16 julAI, 1983 IsvI / 4- sabhI tIrtha kSetroM kI yAtrAyeM kI / pUrNa bhArata bhramaNa kiyaa| 5. cAra dhArmika upanyAsa likhe,tIna sAmAjika nATaka likhe, pUjana,bhajana kavitAoM kI racanA kI tathA akhabAroM meM lekha Adi prakAzita hune / 6- rAjanaitika gatividhiyoM meM bhAga liyaa| zrI basantakumAra jI atyadhika vinayI evaM madhurabhASI hai / dhArmika pravRttiyoM meM bhAga lete rahate haiM / patA - basanta nivAsa zivAr3a jilA-savAI mAdhopura, rAja)
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ 370/ jaina samAja kA vRhad itihAsa zrI bhaMvaralAla dozI TauMka nivAsI zrI bhaMvaralAla dozI kA saMvat 1968 meM janma huA / sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAt vastra vyavasAya karane lge| Apake pitA zrI kaMvarIlAla jI evaM mAtA pAnA bAI kA bahuta pahile svargavAsa huA thaa| saMvat 1987 meM ApakA vivAha motiyA vAI se huA thA jinakA 7 varSa pUrva nidhana ho gayA / Apa cAra putra evaM do putriyoM ke pitA haiM / Apake prathama tIna putra zrI TIkamacaMda, zrI ratanalAla evaM zrI rAjamala bI.e. bI.eDa, haiM tathA adhyApaka haiM / caturtha putra zrI basantIlAla ema.esasI., pIecar3I. haiM tathA bhUsaMrakSaNa adhikArI haiM / zrI dozI jI soniyoM ke maMdira ke paMca the| Apa DAhahA turkI mAma ke maMdira ke mukhiyA rahe the tathA eka kuI banavAkara maMdira ke liye evaM gAMva ke liye pAnI kI vyavasthA kI thii| tIrtha yAtrA premI hai| eka bAra sabhI tIrthoM kI vaMdanA kara cuke haiM / Apake bar3e pitAjI zrI gaurIlAla jI brahmacArI tyAgI the| patA: bhaMvaralAla TIkamacaMda jaina dozI,mANaka cauka, TauMka (rAja) paM.bhairavalAla seThI vIra pustaka bhaMDAra zrI mahAvIra jI ke proprAiTara paM. bhairavalAla seThI kA janma 29 disambara san 1914 ko huaa| san 1935 meM Apane kalakattA se nyAyatIrtha kI parIkSA pAsa kii| paM. cainasukhadAsa jI nyAyatIrtha ke Apa ziSya rahe haiN| isI varSa ApakA vivAha zrImatI rAjakumArI se ho gayA lekina 1953 meM 40 varSa kI Ayu meM hI unakA dehAnta ho gayA / Apako eka putra evaM eka putrI ke pitA hone kA saubhAgya prApta huaa| lekina durbhAgya se 4 julAI san 1984 ko eka mAtra putra kA pI dehAnta ho gyaa| Apake 2 pautra haiM donoM hI par3ha rahe haiN| seThIjI utsAhI samAjasevI haiM / san 1955 se 1976 taka grAma paMcAyata zrI mahAvIra jI ke upasarapaMca raha cuke haiN| munibhakta hai| AcArya sUryasAgara jI evaM AcArya vidyAnanda jI mahArAja ke adhika nikaTa rahe haiM / di.jaina paMcAyata zrI mahAvIra jI ke saMsthApaka adhyakSa,Adarza mahilA vidyAlaya zrI mahAvIrajI kI kAryakAriNI ke sadasya haiN| Apane apanA jIvana adhyApaka kI lAina se prAraMbha kiyA aura phira pustaka vikraya karane lge| Apane navIna mahAvIra kIrtana kA saMpAdana kiyA hai jisakA 12 vAM saMskaraNa chapa gayA hai| seThI jI sIdhe-sAde evaM sarala svabhAvI haiM / jhagaDoM se dUra rahate haiN| zrI mahAvIra kSetra ke viziSTa mahAnubhAva haiN| patA : vIra pustaka bhaMDAra,zrI mahAvIrajI
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja /371 zrI bhAgacanda jaina, eDavokeTa vikSisAgara jI mahA bilAlA gotrIya zrI bhAgacanda jI jaina rAjasthAna ke prasiddha samAja sevI eDavokeTa haiM / ve jujhArU prakRti evam pragatizIla vicAroM ke haiN| Apa rAjasthAna evam TauMka jile kI / aneka saMsthAoM se jur3e hue haiN| ApakA janma poSa budI 1 budhavAra samvat 1992 ko nivAI kasbe meM huaa| Apake pitAjI kA nAma zrI kaparacanda jI evama mAtAjI zrImatI kaMcana devI haiM / pAtA jI kA svargavAsa inake vAlyakAla meM hI ho cukA hai / san 1952 meM ApakA vivAha suzrI lADa devI ke sAtha grAma rajavAsa meM sampanna huaa| Apane ema.e, ela.ela.bI. kI zikSA prApti ke pazcAt vakAlata prArambha kI aura usameM paryApta saphalatA prApta kii| zrI bhAgacanda jI sapatnIka sabhI tIrthoM ko vandanA do bAra kara cuke haiM tathA pakke dhArmika vicAroM ke haiN| rAjanaitika evaM sAmAjika kAryoM meM agraNI Apa utsAhI evama karmaTha vyaktitva ke dhanI haiN| Apa rAjasthAna vizvavidyAlaya ke san 1983 se san 1988 taka sIneTara rahe haiM / mahAvIra inTaranezanala ToMka ke kAryAdhyakSa evam mantrI raha cuke haiN| mahAvIra mAta zizu kalyANa kendra ToMka evam aspatAla dharmazAlA ToMka evam mahAvIra pArka ToMka kA nirmANa Apake saMyojakatva meM huA hai| bhagavAna mahAvIra 2500 vAM nirvANa mahotsava samiti evam tIrtha vandanA ratha pravartana samiti ke ToMka jile ke maMtrI rahe tathA svarNa padaka se sammAnita huye haiM / digambara jaina pariSad ,bhArata varSIya digambara jaina mahAsamiti enama rAjasthAna samiti kI kAryakAriNI ke sadasya haiM / Taigora bAla zikSaNa samiti ToMka jilA ke saciva haiM / lAyansa klaba TauMka ke adhyakSa rahe haiN| rAjasthAna digambara jaina sAmUhika vivAha samiti ke Apa adhyakSa haiM / prArambha se hI Apa kAMpesa kI vicAradhArA ke hai aura gata 240 varSa se jile ke mahAmantrI haiM / apanI sarvatomukhI pratibhA evam parizrama se Apa pratyeka sAmAjika evam dhArmika kArya meM pUrA yogadAna dete va netRtva karate rahe haiN| zrI bhAgacaMda ToMgyA nivAI ke prasiddha ToMgyA parivAra meM janmeM zrImAgacaMda jI ToMgyAko samAja meM viziSTa myAna prApta hai| Apake pitAjI zrI jIvaNalAla jI ToMgyA bhI apane samaya ke samAja pramukha the tathA apanI sevA, udAratA evaM sahayoga kI bhAvanA ke liye khyAti prApta the / prastuta pustaka ke .. lekhaka para unakA mahaja sneha rahA / inakA svargavAsa di. 12 maI,78 ko huA thaa| ApakI mAtAjI nAthI bAI kA bhI svargavAsa ho cukA hai| apane pitA ke padacinhoM para cala rahe zrI bhAgacaMda jI apane pitA kI gati meM vRddhi kara rahe haiN| ApakA janma bhAdavA sudI 13 saMvat 1990 ko huA / maiTika pAsa karane ke pazcAta Apa vyApAra kI ora cale gaye / saMvat 2006 jyeSTha sudI ! ko ApakA vivAha kizanagar3ha madanagaMja kI suzrI patAsI devI ke sAtha saMpanna huaa| jinase Apako eka putra tathA cAra putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| Apake putra devendra kumAra bI.e. haiM tathA koTA meM TrAMsaporTa kA kArya karate haiM / vaha koTA Traka ApareTarsa yUniyana ke adhyakSa raha cuke haiM inake eka suputra ci. amana evama eka sapatrI sau.rAzI ToyA hai| zrI devendra kamAra kI zAdI jayapara nivAsI maprasiddha samAjasevI sva.bhAgacaMda jI ajamerA kI suputro sau.urmilA se huA hai / sabhI putriyoM vimalA,zimalA,urmilA evaM mInA kA vivAha ho cukA hai|
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ 372/ jaina samAja kA vahada itihAsa ToMgyA jI ke cAra bhAI sarva zrI gUjaramala jI,umarAvamala jI, tArAcaMda jI evaM mahendrakumAra jI haiN| sabhI bhAI svataMtra vyavasAya meM lage huye haiM / ApakI eka mAtra bahina zAMtidevI hai jinakA vivAha prasiddha samAjasevI zrI rUpacaMda jI kaTAriyA dehalI ke sAtha huA hai| Apake pitAzrI paMcakalyANaka pratiSThAoM meM pramukha boliyAM lete rahate the / ToMgyA jI padamapurA tIrthakSetra kameTI ke sadasya hai tathA isake pUrva upAdhyakSa bhI raha cuke haiM / nivAI kI sabhI jaina saMsthAoM se Apa jur3e huye haiN| patA : jIvaNalAla devendra kumAra jaina bI-12, naI dhAnamaMDI, nivAI zrI mahAvIra prasAda jaina pallIvAla alavara nivAsI zrI mahAvIra prasAda jaina karmaTha kAryakartA evaM samAjasevI haiM tathA pallIvAla di. jaina samAja ke pramukha mAne jAte haiM / ApakA janma 10 julAI 1921 ko huaa| paiTrika evaM sAhitya sudhAkara pAsa karane ke pazcAt Apa pulisa sevA meM cale gaye aura anta meM san 1982 meM pulisa upanirIkSaka ke pada se sevA nivRtta huye| apane sevAkAla meM Apane eka bAra 319 kigrA. aphIma pakar3I jo vizva kA eka rikArDa hai| san 1945 meM ApakA vivAha zrImatI girajAdevI ke sAtha huA jinakA sana 1986 meM nidhana ho gyaa| Apako eka putra pramodakumAra jaina evaM eka putrI mithaleza jaina ke pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| jaina sAhaba svataMtratA senAnI rahe haiM tathyA san 1942 meM evaM mat 1945 meM do bAra jela yAtrA kara cuke haiM / isa upalakSa meM / bhArata sarakAra dvArA san 1984-85 meM lakhanaU meM zAla oDhA kara evaM baija dekara sammAnita kiyA thaa| eka bAra Apane buMdelakhaMDa kI padayAtrA kI thii| Aphne pulisa sevA se saMbaMdhita pustakeM likhI haiM aura unakA prakAzana karAyA hai / Apane pallIvAla jaina jAti ke itihAsa ko DA. anila kumAra se likhavA kara prakAzita kiyaa| patA : 332 skIma nN.]| alavara (rAja) zrI mANakacanda chAbar3A savAImAdhopura ke zrI mANakacanda chAbar3A sarrAphA kA vyavasAya karate haiN| ApakA janma phAlguNa sudo 2 saMvat 1981 meM huaa| sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAt Apa cAMdI / sone ke vyavasAya meM cale gaye / Apake pitAjI zrI lakSmIcanda jI kA svargavAsa san 1970 meM ho gayA tathA isake 4 varSa pUrva pAtAjI zrImatI AnandI bAI kI chatrachAyA uTha gii| 10 varSa kI avasthA meM hI ApakA vivAha zrImatoM dAkhA bAI ke sAzya kara diyA gayA / Apa do putra evaM eka putrI ke pitA haiM / jyeSTha putra zrI candraprakAza eksare mazIna tathA choTA putra zrI ramezacanda vI kaoNma. hai tathA meDikala sTora calAte haiM / putrI manoramA kA vivAha ho cukA hai|
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja /373 zrI chAbar3A jI dhArmika pravRtti vAle haiN| zuddha khAna-pAna kA niyama hai / muni bhakta haiM / sAdhuoM ko AhAra dene meM ruci rakhate haiM / zrI candrasAgara smRti TrasTa ke maMtrI haiM / sarrAphA esosiyezana ke adhyakSa raha cuke haiN| candrasAgara smAraka TrasTa meM navIna vedI kA nirmANa karavAkara candraprabhu svAmI kI pratimA virAjamAna kI thii| agravAla jaina naziyAM meM bhI bedI nirmANa karavAkara mahAvIra svAmI kI mUrti virAjamAna karane kA yazasvI kArya kiyA / zAMti vIra nagara meM dharmanAtha svAmI kI vedI banavAkara usameM dharmanAtha svAmI ko pratimA virAjamAna krvaaii| nagarapAlikA (san 1955) meM sadasya rahe / di.jaina vAcanAlaya ke adhyakSa raha cuke haiN| nagara kAMgresa ke sakriya sadasya haiN| Apake putra zrI candraprakAza jI yuvA kAMgresa ke adhyakSa yuke haiM : a.3.ka.la vArasA nI haiN| saphA saMgha ke upAdhyakSa evaM kAryakAriNI sadasya raha cuke haiN| sAmAjika sevA meM Age rahate haiM / camatkAra kSetra meM maMtrI raha cuke haiN| patA : lakSmIcanda mANakacanda sarrApha, savAI mAdhopura (rAja) zrI mANakacaMda saugAnI saugAnI parivAra meM di.4 janavarI 1922 ko janmeM zrI mANakacaMda jI saugAnI TauMka ke pratiSThita samAjasevI haiM / Apake pitAjI zrI mAdholAla jI kA 82 varSa kI Ayu meM svargavAsa huA jabaki mAtAjI 25 varSa kI Ayu meM hI cala basI / Apane sAmAnya zikSA prApta kI aura sarrAphI kA dhandhA kara liyaa| vartamAna meM Apa saugAnI Aila mila ke mAlika haiM / san 1938 meM ApakA suzrI najara bAI se vivAha huA jinase Apako tIna putra evaM cAra putriyoM kI prApti huI / sabase bar3e putra zrI ratanalAla 44 varSa ke hoNge| unake do putra evaM tIna putriyAM haiM tathA apanA alaga vyavasAya kara rahe haiM / dvitIya putra zrI prakAzacanda bI kaoNma, hai 42 varSa kI Ayu hai tathA . ... do putra evaM do putriyoM ke pitA haiM / tRtIya putra zrI hukamacaMda vI kaoNma hai 3 baccoM ke pitA haiM / donoM bhAI mila kA kArya dekhate haiN| zrI saugAnI jI kI sabhI pAMca putriyoM,munnA, zakuntalA,uSA,maMju,reNu kA vivAha ho cukA hai / maMju evaM reNu ne bI.e. kara liyA hai| ApakI patnI dharmaparAyaNa hai| eka bAra aSTAnhikA kA upavAsa kara cukI haiN| dauMka ke prasiddha zyAma bAbA maMdira ke vyavasthApaka hai tathA usI maMdira meM pratidina pUjA abhiSeka karate haiN| tIrtha yAtrA premI haiM / dakSiNa bhArata ko chor3a sabhI tIrthoM kI vaMdanA kara cuke haiM / rauMka nagarapAlikA ke san 1950 se 62 taka sadasya raha cuke haiN| patA : sogAnI Aila mila, subhASa bAjAra,Toka zrI ratanalAla jaina pApar3IvAla eka janavarI san 1942 ko janmeM zrI ratanalAla jaina kA TaikaM jile ke samAjaseviyoM meM viziSTa sthAna hai / Apake pitA zrI bAlacaMda jI evaM mAtA zrImatI jAnakIdevI donoM hI apane gAMva nAsiradA virAjate haiN| Apane ema.e. (aMgrejI) bI eDa kiyA tathA rAjya sevA meM adhyApaka pada para kArya karane lage / vartamAna meM ApakA pradhAnAdhyApaka ke pada para rAjasthAna lokasevA Ayoga dvArA cayana ho cukA hai| Pribe E
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ 374/ jaina samAja kA vRhad itihAsa ApakI patnI kA nAma zrImatI sUrajadevI hai| jinase Apako do putra subhASa evaM rAkeza tathA eka putrI mamatA kI prApti ho cukI hai| Apake tIna bhAI zrI motIlAla, cetanakumAra evaM prakAzacaMda aura haiN| pApar3IvAla jI samAja se kurItiyoM ke unmUlana kA vizeSa prayAsa karate rahate haiN| sabako sahayoga dene vAle sutraka haiM / patA : grAma nAsiradA tahasIla devalI (Taka) zrI ratanalAla bar3ajAtyA bilAsapuriyA bilAsapuriyA upanAma se prasiddha zrI ratanalAla jI bar3ajAtyA kA janma bhAdavA sudI 8 saMvat 1982 ko huaa| Apake pitAjI zrI bhaMvaralAla jI kA 47 varSa kI Ayu meM svargavAsa ho gayA thA tathA mAtAjI zrImatI cAhUbAI kA san 1981 meM nidhana ho gyaa| Apa adhika zikSA prApta nahIM kara sake aura choTI Ayu meM hI lena-dena tathA tela mila kA kArya dekhane lage 19 varSa kI Ayu meM hI ApakA vivAha ho gyaa| ApakI patnI dAkhA bAI ne tIna putra evaM tIna putriyoM ko janma diyA / putroM meM zrI rAjendra kumAra 465 varSa ke haiN| tela mila kA kArya saMbhAlate haiN| dUsare putra ravIndra kumAra bI.e. ela.ela.bo. haiM | inkama Taiksa ke vakola haiN| donoM bhAIyoM kA vivAha ho cukA hai| tIsare putra zrI maheza kumAra ne ema.kaoNma. kara liyA hai tathA moTara pArTsa kA kArya dekhate haiN| ApakI tIna putriyoM meM se suzrI candrA evaM iMdirA kA vivAha ho cukA hai| maMjU bI.e. meM par3ha rahI haiN| san 1980 meM ApakI patnI zrImatI dAkhA bAI kA kaiMsara se duHkhada nidhana ho gyaa| zrI ratanalAla jI zrI candraprabhu di. jaina TrasTa terApaMtha samAja ke pAMca varSa taka adhyakSa raha cuke hai| samAja ke sabhI kAryoM meM Age rahate haiM tathA samarpaNa kI bhAvanA se kArya karate haiN| pramukha tIrthoM kI yAtrA kara cuke haiN| patA - zabIla sAha kI caukI ke sAmane bar3A kuA, TaoNka zrI ratanalAla sogAnI pacevara ke saugAnI parivAra meM pauSa zuklA 11 saM. 1982 ko janme zrI ratanalAla jI kA jaina samAja meM viziSTa sthAna hai| Apake pitAjI zrI suvAlAla jI saptama pratimA ke dhArI the| unhoMne yaha vrata AcArya jJAna sAgarajI mahArAja se liyA thaa| ApakA dehAvasAna mAgha zuklA 5 saMvat 2036 ko rAtri ke samaya paMca parameSThI kA smaraNa karate huye samAdhimaraNa pUrvaka huA thaa| Apake pAMca putra haiN| ratanalAla jI sabase bar3e haiN| mohanalAla jI, zAMtikumAra jI, cetanakumAra jI evaM TIkamacaMda jI vyApAra evaM rAjakIya sevA meM hai| zrImatI aijana devI mAtA jI ratanalAla jI sogAnI 01 zrI ratanalAla jI ne prAthamika zikSA prApta kii| ApakA vivAha suvAbAI ke sAtha saMpana huaa| Apako cAra putra sarva zrI hemantakumAra, rAjakumAra, rAjeza kumAra evaM anila kumAra tathA 4 putriyA~ premabAI, snehalatA, maMjUlatA evaM mainAbAI ke pitA hone kA gaurava prApta hai| hemanta kumAra
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja/375 jo baiMka sarvisa meM haiM zeSa tInoM putra apanA apanA vyavasAya karate haiM / saugAnI jI kI putrA manAbAI prastuta itihAsa lekhaka kI putravadhU hai| __ apane apane jIvana meM 2 bAra zikhara jI evaM anya tIrthoM kI vaMdanA kI hai| do bAra siddha cakra maMDala vidhAna,saMpatra karA cuke haiN| duTu meM Ayojita indra dhvajamaMDala vidhAna meM indraindrANI ke pada ko suzobhita kiyA thaa| pratidi karane kA niyama hai / abhI do varSa pUrva hI pati patnI ne Ajanma brahmacarya vrata dhAraNa kiyA hai| apane pUjya pitAjI kI smRti meM maMdira jI meM vedI kA nirmANa karavA kara usakI pratiSThA karavAne kA yazasvI kArya kiyA hai| saugAnI jI sarala evaM sAdA jIvanayApana karate haiN| dhArmika bhAvanAoM se otaprota haiN| patA- pu.po. pacevara raTauMka) rAja. zrI rameza kumAra jaina janma 21-6-1960 pitA - zrI suvAlAla jI jaina borakhaNDiyA mAtA - zrImatI puSpA / devI janma sthAna - grAma AbAM jilA ToMka / AvAM rASTrIya rAjamArga saM.12 para ToMka se davalI ke bIca sarolI mor3a se 12 ki.mI. dUra hai| yahAM para zrI zAntinAtha di.jaina atizaya kSetra hai| garbha gRha meM bhagavAna zAMtinAtha kI tIna hAtha aMcI padmAsana pratimA bar3I manojJa va atizayayukta dharmapatnI zrImatI rAjakumArI jaina suputrI zrI lAlacanda jI jaina bAvariyA (sarrApha) haiN| bar3e bhrAtA zrI dharmacanda jI,zrI prakAza canda (C.A.), sureza canda evaM mAnoja kumAra jaina haiM / suputra - rIteza jaina evaM suputrI rItikA baina haiN| zikSA - ema.e.(rAjanIti zAstra) 1983, evaM jaina zikSA cha: DhAlA taka / acche sAmAjika kAryakartA - zrI zAntinAtha jayantI smArikA varSa 1988 kA sampAdana, zrI zAntinAtha digambara jaina bAla maNDala AvAM ke adhyakSa (1981) saMrakSaka (1988) sampUrNa parijana atyanta sevAbhAvI va dharmaniSTha hai| Atithya premI haiN| zrI jaina bahuta hI dharmaniSTha evaM sevAbhAvI haiN| vartamAna meM dUrasaMcAra vibhAga,jayapura meM kAryarata haiM,pratidina bhagavAna kI sevA pUjA kA niyama hai / zrI rAjendra kumAra pATanI a.hIrAlAla jI pATanI ke parivAra meM janme zrI rAjendra kumAra jI pATanI ko samAja sevA kA vrata virAsata meM prApta huaa| Apake pitAjI zrI bAlacaMda pATanI kA san 1981 meM 72 varSa kI Ayu meM svargavAsa huA thaa| abhI Apako mAtAjI zrImatI manaphUla devI kA AzIrvAda prApta hai / 1 julAI, 1964 meM ApakA vivAha zAMti devI se huaa| Apako eka putra evaM do putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta ho cukA hai / putra kamaleza kumAra maiTrika pAsa karane ke pazcAt vyavasAya meM Apako sahayoga de Apake cAcAjI bra. hIrAlAla jI kA svargavAsa san 1979 meM huA thA / zrI rAjendrakumAra jI kAMgresa AI ke sadasya haiM tathA nivAI nagara pAlikA meM san 1974 se 79 taka tathA 1982 se 8 taka sadasya rahe / nagarapAlikA ke prazAsana samiti ke bhI
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ 376/ jaina samAja kA vRhada itihAsa rAja Apa sadasya rahe / kRSi upaja maMDI meM vyApAriyoM kI ora se pratinidhi haiM / nivAI ke di.jaina bar3A maMdira ke san 1981 se adhyakSa haiM / ApakI mAtAjI ke zuddha khAnapAna kA niyama hai / muniyoM kI sevA karane meM ApakA parivAra nivAI kA pramukha parivAra pAnA jAtA hai | nivAI lAyansa klaba ke saMsthApaka evaM adhyakSa raha cuke haiM / khaNDelavAla sAmUhika vivAha samiti ke Apa pramukha kAryakartA haiN| Apake pitAjI ne Anandapura kAlU meM nava maMdira banavAkara usakI paMcakalyANaka pratiSThA karavAI thii| patA: bAlacaMda rAjendra kumAra pATanI, nivAI (ToMka) paM. lAr3alIprasAda jaina pApar3IvAla vedI pratiSThA, vidhAna,vivAha saMskAra Adi kriyAoM meM dakSa paM. lAiloprasAda jI paMcakalyANaka pratiSThAoM meM bhI sahayogI pratiSThAcArya kA kArya karane lage haiN| muni zrI candrasAgara jI mahArAja Apake saMskAra guru evaM ba.pratiSThAcArya sUrajamala jI bAbAjI Apake dharmaguru hai / lekina Apane svAdhyAya ke bala para jJAnArjana kiyA hai aura usI kA phala hai ki vartamAna meM Apa vidhAna karAne vAle paMDitoM kI prathama paMkti meM A gaye haiN| ApakA janma maMgasira kRSNA 11 saM. 1977 ko maMDAvarA koTA meM huaa| maiTrika taka zikSA prApta karane ke pazcAt Apako vyavasAya meM jAnA pdd'aa| 10 varSa kI avasthA meM Apa apane cAcA ke goda A gye| ApakA vivAha zrImatI nirmalA devI ke sAtha ho gyaa| Apako tIna putroM ke pitA banane kA saubhAgya prApta hai / jyeSTha putra vimalaprakAza jI evaM tIsare putra rAjendrakumAra donoM baiMka sarvisa meM haiM / dvitIya putra vIrendra vastra vyavasAyI hai| Apa samAjasevI haiM / a.vizva jaina mizana, siddhAnta saMrakSiNI sabhA 'zAstrI pariSada' vidvata pariSada, di. jaina mahAsabhA candrasAgara smRti TrasTa sabhI se jur3e huye haiN| deza ke vibhinna nagaroM evaM gAMvoM meM vedI pratiSThA evaM vidhAna Adi karA cuke haiN| pahile Apa jayapura rAjya prajAmaMDala ke sakriya sadasya rahe haiM / rASTrIya svayaM sevaka saMgha evaM janasaMgha ke bhI sakriya sadasya rahe haiN| rASTrIya svayaM sevaka saMgha evaM janasaMgha ke bhI sakriya kAryakartA raha cuke haiM / kitane hI sthAnoM se Apa sammAnita ho cuke haiM tathA dharma prabhAvaka, samAjaratna, vANI bhUSaNa, pratiSThA bhUSaNa, pratiSThAcArya Adi upAdhiyoM se sammAnita ho cuke haiN| jaina patroM meM lekha prakAzita hote rahate haiM / savAI mAdhopura ke di.jaina maMdira dIvANa jI meM AdinAtha bhagavAna kI mUrti pratiSThita karavAkara virAjamAna kara cuke haiN| paM.lAr3alIprasAda jI madhura pASI evaM zAnta prakRti ke paMDita haiN| patA: paM.lAr3asIprasAda jaina pApar3IvAla navIna" savAI mAdhopura pApar3IdAla pavana,savAI mAdhopura (rAjasthAna) pina 322029
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja/377 zrI sUrajamala kAsalIvAla (bhasAvar3I) digambara jaina samAja savAI mAdhopura ke adhyakSa zrI sUrajamala kAsalIvAla cAMdI sone ke vyApArI haiN| Apa kaTTara muni thakta haiN| zuddha khAna-pAna kA niyama liyA huA hai| sAdhuoM ko AhAra dene meM Age rahate haiN| Apane savAI mAdhopura meM hI zrI candrasAgara digambara jaina vidyAlaya bhavana nirmANa kA yazasvI kArya kiyA hai| kAsalIvAla jI kA janma mAha sudI 7 saMvat 1980 ko huaa| Apake pitAjI kA . svargavAsa san 1931 meM 42 varSa kI Ayu meM ho gayA thA / ApakI mAtAjI vartamAna meM 90 varSa kI haiN| jo samAja meM sabase bar3I haiN| ApakA vivAha suzrI lakSmIdevI ke sAtha saMvat 2013meM maMgasira mahine meM huA / Apa 6 putroM evaM eka putrI se suzobhita haiM / putroM meM zrI mohanalAla, nemicanda,ramezacanda evaM omaprakAza sabhI grejyUeTa hai| zeSa putra bhAgacanda,rAjendra evaM suzrI mInA kumArI par3ha rahI hai| Apa isa vakta karIbana 10 sAla se di.jaina samAja ke adhyakSa pada para haiM va zrI di.jaina candra sAgara vidyAlaya ke bhI adhyakSa haiN| zrI kAsalIvAla jI sAmAjika vyakti hai isaliye sAmAjika kAryoM meM pUrA yogadAna dete haiN| patA : sUrajamala, mohanalAla jaina sarrApha, savAI mAdhopura zrI surajJAnIlAla bAkalIvAla bAkalIvAla parivAra meM di. 1 julAI san 1950 ko janmeM zrI surazAnIlAla jI ToDArAyasiMha ke pramukha yuvA samAjasevI haiN| Apa ke pitAjI zrI mohanalAlajI sarrAphI kA vyavasAya karate the / ApakI mAtA kA nAma zrImatI manaphUladevI hai / Apa TI DI.sI.dvitIya varSa taka par3hane ke bAda vastra vyavasAya meM cale gaye / jisameM Apako acchI saphalatA mila rahI hai| ApakA vivAha suzrI kamalA devI ke sAtha di.20 navambara 71 ko saMpanna huA jinase Apako do putra avinAza evaM sumita tathA eka putrI menakA kA pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| / ApakI mAtAjI ne dharmazAlA ke caityAlaya meM do pratimAyeM virAjamAna kI haiN| Apake pitAjI . nagara pariSada ToDArAyasiMha meM upAdhyakSa pada pararahe / Apa svayaM pArzvanAtha di.jaina maMdira ke maMtrI ___ Apa sahita 5 bhAI hai / sabase bar3e mahendra kumAra jI 48 varSa ke haiN| tIna putra evaM tIna putriyoM ke pitA haiM / patnI kA nAma camelI devI haiM / sAmAjika kAryoM meM Age rahate haiN| dUsare bar3e bhAI padamacaMda jI sarrAphI kA kArya karate haiM / tIna putra evaM eka putrI ke pitA haiM / palI kA nApa kaMcanadevI hai / Apake choTe bhAI vIrakumAra rAjyasevA meM haiN| sabase choTA anilakumAra paMcAyata sarvisa meM hai| Apake pitAjI tIna bhAI haiN| ratanalAla jI, mohanalAla jI evaM gUjaramala jI / zrI ratanalAla jI ne bagherA ke maMdira meM pharza evaM navIna vedI kA nirmANa karavAkara jIrNoddhAra karavAyA / Apake cAcAjI gUjaramala jI ne muni cAritra sAgara jI kI smRti meM ToDArAyasiMha meM sana 6 meM sattarI kA nirmANa karavAkara unake caraNa sthApita kiye / Apake cAcA suganacaMda jI bAkalIvAla
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ 378 jaina samAja kA bRhad itihAsa AcArya nirmalasAgara jI se dIkSA lekara tIna varSa taka muni rahe / muni cAritra sAgara khlaaye| unakA samAdhimaraNa san 1975 meM huA thaa| patA - mu.po. ToDArAyasiMha (TauMka) rAja. zrI surendramohana jaina kAsalIvAla nagarapAlikA pAlapurA ke sana 1982 se nirantara sadasya rahane vAle zrI surendramohana jI kAmalIvAla kI ToMka jile ke pramukha vakIloM meM gaNanA kI jAtI hai / samAja ke ve bahuta hI gatizIla kAryakartA haiM / Apa jilA mahAmaMtrI janatA dala (di) saMyojaka bhagavAna mahAvIra hailtha sosAyaTI,saMrakSaka zrI jaina navayuvaka maNDala mAlapurA,saMrakSaka khudarA vikretA saMgha adhyakSa laghu udyoga saMgha mAlapurA, mahAmaMtrI di.jaina mahAsamiti evaM zAMti samiti mAlapurA Adi vibhinna saMsthAoM se Apa jur3e huye haiN| ApakA janma 30-6-47 ko dauMka jile ke pAlapurA meM huaa| Apake pitAjI zrI mohanalAla jo kAsalIvAla kAryAlaya adhIkSaka,jilAdhIza pAlI se san 1975 meM sevAnivRtta hokara zAMta evaM dhArmika jIvana jI rahe haiM / ApakI mAtAjI cAMdabAI purAne vicAroM kI mahilA hai| san 1967 meM ApakA vivAha suzrI vidyA jaina se huA Apake choTe cAra bhAI aura haiM, jinameM sarva zrI DA. narendra mohana jI ema.DI. hai tathA esa.ema.esa. meDikala kaoNleja meM asisTeMTa prophesara haiM, Apane sana 1972 meM ema.bI.bI.esa. tathA 1985 meM eDa DI.kiyA hai,zrI rAjendra mohana jaina cArTarDa akAunTeNTa haiM,vartamAna meM vAIsa presIDeMTa mArDana aiDa royala ke pada para kAryarata haiM / zrI devendra mohana jI jaina emaI(pI.eca) haiM tathA pI.ecaI DaoN.jayapura meM sahAyaka abhiyantA haiM tathA zrI jitendra mohana jI jaina rAjasthAna hAIkorTa meM eDavokeTa haiN| zrI surendra mohana jaina mAlapurA kSetra meM sarvatra prasiddha haiM, sakriya netA haiM tathA yuvA vakIla haiM / patA: kAsalIvAla sadana, jaina mohallA,mAlapurA (rAja) - 304502 zrI sohanalAla jaina pATanI sAmAjika kAryoM meM Age rahane vAle zrI sohanalAla jI pATanI nivAI jaina samAja ke pramukha samAjasevI haiM / nivAI nagarapAlikA ke 4 varSa taka sadasya rahe tathA usameM svAsthya saphAI samiti evaM bhavana nirmANa samiti ke saMyojaka the| bhAratIya janatA pArTI ke kriyAzIla sadasya haiN| nagara kI sabhI sAmAjika saMsthAoM se jur3e huye haiM tathA unameM sakriya hokara bhAga lete haiN| bhagavAna mahAvIra ke. 250(3 vAM nirvANa mahotsava meM prazaMsanIya kArya kiyA / zuddha khAnapAna kA niyama liyA huA hai / munirAjoM ko AhAra dene meM Age rahate haiM / samAja sudhAraka haiM / abhI Apane apane putra rAjendra kumAra kI sagAI evaM vivAha kevala 15 ghaMToM meM karake yazasvI kArya kiyA / ApakA janya kArmika zuklA 4 saMvat 1990 ko huA / hAIskUla, sAhitya vizArada evaM dharma vizArada pAsa karane ke pazcAt ApakA vivAha phAlguNa zuklA aSTamI saMvat 2005 meM umarAvadevI ke sAtha ho gayA / jinase Apako 6 putra evaM 6 putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta ho cukA hai / Apake cha: putroM meM zrI sureza,mahendra evaM rAjendra kA tathA do putriyAM bhaMvarabAI evaM zAMtibAI kA vivAha ho cukA hai / sabhI putra Apako vyApAra meM sahayoga dete haiN|
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja /379 ___ Apake pitAjI zrI loDUlAla jI evaM mAtA ejanadevI donoM kA svargavAsa ho cukA hai| Apake DIjala iMjana. mATara mazInarI pArTsa kA vyavasAya hai| pattA : vArDa naM.11 makAna naM.197 nivAI (TauMka) zrI saubhAgamala bar3ajAtyA bilAsapuriyA bilAsaramA upanAna meM prasi zrI sopAnamata jI bar3ajAtyA ke putra zrI pArasamala bar3ajAtyA 54 varSa ke hai tathA kapar3e kI dukAna karate haiN| saubhAmala jI terahapaMthI naziyAMjI maMdira meM pUjA abhiSeka karate haiM usI maMdira (naziyA) meM pArasamala jI bhI jAte saubhAgamala jI ke tIna putriyAM zrImatI suzIlA,zakuntalA evaM tArAdevI haiN| tInoM hI vivAhita | " T haiN| __ Apake eka mAtra putra pArasamala jI ne inTaramIjiyeTa taka zikSA prApta kii| Apake / 7 putra kamalacaMda,vimalakumAra,khemacaMda,indaramala, saMjayakumAra, gajendrakumAra evaM prakAzacaMdra haiN| inameM vimalakumAra rAja.baiMka sevA meM haiN| ApakI eka mAtra putrI suzIlAdevI kA vivAha ho cukA hai| Apane terahapaMthI naziyAM meM AdinAtha svAmI kI pratimA virAjamAna kI thI / yAtrAoM meM vizeSa ruci lete haiM / 2-3 bAra sabhI yAtrAyeM kara lI hai| munipakta hai / munirAjoM ko AhAra dene meM gaharI ruci rakhate haiN| patA :- phUlacaMda saubhAgamala vastra vyavasAyI,subhASa bAjAra,auMka / zrI svarUpacaMda gaMgavAla sarrApha mAlapurA ke vayovRddha evaM pratiSThita samAja netA zrI svarUpacaMda gaMgavAla vizAla vyaktitva ke dhanI hai| Apake pitA zrI sUrajamala jI pahile sirANA (ajamera) rahate the vahAM se kizanagaDha Aye aura Apa kizanagaDha se mAlapurA Akara rahane lge| ApakI mAtAjI zrImatI cAyadevI kA 15 varSa pUrva hI nidhana ho gyaa| ApakA janma 4 jUna, 1919 ko huA / sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAt Apa sarrAphI kA vyavasAya karane lage 1 saMvat 2004 meM ApakA bAdAma bAI ke sAtha vivAha huA / Apake eka mAtra putra padamacanda kA janma 26 navambara ko huaa| usakI palI kA nAma kaMcanadevI hai| kecanadevI cAra putroM,pradIpakumAra, amendra kumAra, jitendra kumAra evaM manojakumAra kI mAM hai / Apake do bhAI madanalAla jI,evaM narezacaMda jI kizanagar3ha madanagaMja meM rahate haiM tathA cAMdI sone ke vyApArI haiN| zrI svarUpacaMda jI mAlapurA nagarapAlikA ke 7 varSa taka sadasya rahe / kucha samaya taka Apa ceyaramaina bhI rahe / mAlapurA ke prasiddha AdinAtha svAmI ke maMdira kI kAryakAriNI sadasya haiN| sabhI pramukha tIrtho padamapurA, cA~dakher3I jambUsvAmI, sonAgira, campApura bhAgalapura,pAvApura, nayanAgirI, guNAvA, pArasapura,chatarapura evaM devagar3ha meM sthAyI pUjana ke sadasya,mahAsabhA ke sakriya sadasya haiN| pahile khaMDelavAla jaina mahAsabhA ke sadasya rahe / purAnI evaM naI pIDhI ke paMDitoM ke khUba saMparka meM rhe| AcArya
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ 380/ jaina samAja kA vRhada itihAsa zAMtisAgara jI mahArAja evaM candrasAgara jI mahArAja ke saMgha kI khUba sevA kI thI / pahile karmaTha kAMgresI sadasya the lekina aba janatApArTI meM haiM / san 1952 meM kizanagaDha se sva. jayanArAyaNa vyAsa ke viruddha nirdalIya ke rUpa meM cunAva lar3A / kaTTara munibhakta haiM / A. sUryasAgara jI,AcArya zAMtisAgara jI (chAMNI) A. jJAnasAgara jI,vidyAsAgara jI kI khUba sevA kii| Apake pitAjI khaNDelavAla mahAsabhA ke sakriya sadasya the| Apane maMgalakalaza pravartana, dharmacakra, jJAnajyoti Adi ko khUba sahayoga diyaa| patA : svarUpacaMda sarrApha,mAlapurA (TauMka) zrI harakacanda saMghI dozI saMghIjI ke upanAma se prasiddha zrI harakacanda jI digambara jaina khaNDelavAla hai tathA dozI ApakA gotra hai| ApakA janma kArtika badI 6 saMvata 1994 ko haa| Apake mAtA-pitA donoM kA hI kAphI samaya pUrva svargavAsa ho gayA / sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAt 16 varSa kI avasthA meM hI ApakA vivAha suzrI kamalA devI ke sAtha saMpanna huaa| lekina do putra mahendra kumAra evaM rAjendra kumAra tathA cAra putriyoM suzrI mainA, sajjana,trizalA evaM zakuntalA ko janma dene evaM vivAha sUtra meM bAMdhane ke pazcAt dinAMka 7 mArca 19841 ko ApakA svargavAsa ho gyaa| zrI mahendrakumAra khAdI bhaMDAra meM kArya karate haiM tathA rAjendra kumAra sarrAphI kA hI vyavasAya karate / jI kI dura khAna kA hinA mAta lAgne : mubhara haiM ramA paMjIkRta di.jaina samAja savAI mAdhopura ke adhyakSa haiM / camatkArajI kSetra para bhagavAna zAMtinAtha kI dhAtu kI pratimA virAjamAna kara cuke haiN| apane pUrvajoM ke samAna Apa bhI tIrthayAtrA premI haiM / camatkAra jI kSetra ke upamaMtrI haiM tathA jaina candrasAgara TrasTa ke sadasya haiN| patA - mAdholAla harakacanda jaina sarrApha, savAI mAdhopura /
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja 381 hADautI pradeza kA jaina samAja evaM yazasvI samAja sevI hADautI pradeza kA itihAsa pUrva itihAsa :- hADautI pradeza rAjasthAna kA eka pramukha pradeza hai / rAjasthAna kA koTA,bUMdI evaM jhAlAvAr3a kA sammilita pradeza hAtI deza kahalAtA hai| pradeza kI DI AlavA kI sImAoM se milane ke kAraNa yahAM kI pratyeka sAMskRtika evaM sAhiriyaka gatividhiyoM para eka dUsare kA bar3A prabhAva par3atA hai| isa pradeza ke bArAM, naiNatrA, baMdI, kezorAyapATana,koSavardhana (zerapura), zrI nagara, aTarU,bilApa,khAnapura, jaise prAcIna sAMskRtika kendra rahe haiM tathA jinhoMne sAre deza ko prabhAvita kiyA hai| bArAM nagara meM AcArya padmanaMdi ne AThavIM zatAbdi meM jambUdvIpa paNNati kI racanA kI thii| uma sabhaya bArA jaina dharmAnuyAyiyoM evaM maMdiroM se paripUrNa thA / zaktikumAra vahA~ kA zAsaka thA / bArAM nagara usa samaya mUlasaMgha ke bhaTTArakoM kA pramurata kendra thA / zeragar3ha meM 11 vIM zatAbdI meM kisI kSatriya dvArA pratiSThita tIna vizAla pratimAyeM haiM / rAyagar3ha ke samIpa hI pahAr3iyoM meM utkIrNa jaina gaphAyeM haiN| ina gaphAoM meM jaina sAdha nivAsa karate the / inhIM gaphAoM ke AsapAsa tIrthakaroM kI mUrtiyAM bhI ukerI huI haiN| isI nagara meM malasaMgha kI bhaDAraka gAdI kI sthApanA sana 1083 meM mASacandra dvitIya ne sthApita kI thii| aTarU bhI hADautI pradeza kA pramukha sAMskRtika nagara thaa| yahA~ ke relve sTezana ke pAsa hI Aja bhI jaina mUrtiyoM ke avazeSa milate haiN| kahate haiM eka mUrti to Aja bhI vahAM upalabdha hotI hai| yahAM do jaina maMdira haiM jinakA nirmANa 12 vIM, 15vIM zatAbdi meM huA thaa| isI taraha aTarU se 12 mIla Age kRSNA bilAsa nagara meM jaina saMskRti ke prAcIna avazeSa upalabdha hote haiN| jinheM vidvAnoM ne AThavIM se 12 vIM zatAbdI taka kA svIkAra kiyA hai| isI taraha koTA se 25 mIla kI dUrI para sthita zAha bAda ke nikaTa jaina maMdira ke avazeSa bikhare par3e haiN| khAnapura ke nikaTa cAMdakher3I kA prAcIna atizaya kSetra hai| yahAM ke maMdira ko pratiSThA saMvat 1745 meM huI thI aura vahAM kA pratiSThA mahotsava svayaM koTA nivAsiyoM kI aguvAI meM huA thaa| cAMdakher3I meM vizAla jaina maMdira hai aura usameM vizAla mUrti virAjamAna hai, yaha pratiSThA mahotsava kRSNadAsa bagharevAla ne karAI thii| pratiSThA mahotsava Amera gAdI ke tatkAlIna bhajagatkIrti dvArA karAI gaI thii| koTA nagara ke vibhinna jaina maMdiroM meM 12 vIM zatAbdI taka kI prAcIna mUrtiyAM birAjamAna haiN| jinake AdhAra para yaha kahA jA sakatA hai ki hADautI kA yaha bhAga jaina dharma kI dRSTi se paryApta rUpa se prAcIna hai| bUMdI hADautI kA hI eka bhAga hai aura jaina dharma kI dRSTi se yaha pradeza saiMkar3o varSoM taka hADautI pradeza kA pramukha kendra banA rahA / yahAM ke pAsa meM hI sthita kezorAyapATana isa pradeza kA prAcInatama sthAna hai jisameM jainAcArya nemicanda ne varSoM taka
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ 384/ jaina samAja kA vRhad itihAsa ghara,kharovAda meM 3 ghara evaM sAMgoda meM 5 ghara haiM jabaki sAMgoda meM bagheravAla jaina samAja ke 40 ghara haiM / sabhI gAMvoM meM eka-eka madira bArAM : jaisAki prAraMbha meM kahA gayA hai bArAM nagara jainAcAryoM kA pramukha kendra rahA thA / zahara ke bAhara naziyAM meM AcArya padyanaMdi ke caraNa cinha haiM / inhoMne jambUdvIpa prazasti kI yahIM para Thahara kara racanA kI thii| bArAM nagara meM vartamAna meM digambara jainoM ke 100 ghara haiM jinameM khaNDelavAla jainoM ke hAtha agravAla jainoM ke 3th ghara zeSa bagheravAla.zrImAla.paravAra jAti ke ghara hai| yahAM 2 maMdira evaM 2 naziyAM haiN| bUMdI jilA: bUMdI :- bUMdI hADautI pradeza kA prAcInatama nagara hai tathA usakA mukhyAlaya hai / bUMdI pahile riyAsata thI lekina aba yaha rAjasthAna kA eka jilA mAtra hai / isa jile meM cAra tahasIleM haiM jinake nAma bUMdI,naiNavAM,hiNDolI evaM kaizorAyapATana haiN| ina cAroM tahasIloM meM 735 prAma evaM nagara haiM / san 1971 kI janagaNanA meM jahA~ bUMdI jile kI janasaMkhyA karIba cAra lAkha thI vahIM san 1981 kI janagaNanA meM vahAM kI saMkhyA 586982 ho gaI hai jisase patA calatA hai ki isa jile kI upajAU jamIna hone ke kAraNa vahAM ke nivAsI vikAsazIla haiM / bUMdI jile meM khaNDelavAla,bagheravAla,apavAloM ke atirikta zrImAla jAti ke bhI parivAra milate haiN| isa jile meM 90 se bhI adhika grAma evaM nagaroM meM jaina parivAra milate haiM inameM 35 aise grAma haiM jinameM jaina ghara haiM lekina maMdira nahIM haiN| kucha gAMvoM meM pAMca se bhI adhika parivAra hone para bhI maMdira nahIM hone ke kAraNa vahAM ke jaina bandhuoM ko darzana lAbha nahIM hotA hai| naiNavAM tahasIla jaina dharma, saMskRti etaM sAhitya kI dRSTi se naiNavAM tahasIla sabase mahatvapUrNa tahasIla hai jisake 23 gAMvoM evaM kasboM meM digambara jaina parivAra evaM maMdira milate haiM / inameM naiNavAM ke atirikta bAsI.dugArI,deI,dAhuna karavara sUsA, AjaradA jaise kasboM ke nAma ullekhanIya haiM / naiNavA nagara meM 1.30 se adhika digambara jaina parivAra haiM / jinameM khaNDelavAla ke 2-2 ghara agravAla 81 ghara,bagheravAla 23 ghara,zrImAloM ke 4 ghara haiM / ATha maMdira tathA caityAlaya haiM / naiNavAM ke vibhinna nAma milate haiM jinameM naiNavAhapattana, nayanapura,locanapura evaM cakSupura ke nAma ullekhanIya haiM / naiNavAM ke maMdiroM meM purAtattva kI vizAla evaM mahatvapUrNa sAmagrI upalabdha hotI hai / jisakA saMkSipta varNana nimna prakAra hai - zrI digambara jaina maMdira bagheravAla (TholA) isa maMdira meM 12 vIM-13 vIM zatAbdI kI pratimAyeM virAjamAna haiM / neminAtha svAmI kI saMvat 1202, zAMtinAtha svAmI kI saMvat 1219 evaM pArzvanAtha svAmI kI mUrti para saMvat 1217 ke lekha aMkita haiN|
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja /385 digambara jaina maMdira saMdhiyoM meM bhI 12 vIM-13vIM zatAbdI kI pratimAoM ke darzana kiye jA sakate haiN| bhagavAna anantanAtha svAmI kI eka padmAsana pratimA para saMvata 1147......amRtanAtha" kA lekha aMkita hai| isI taraha eka dUsarI vedI meM saMvat 12072 meM pratiSThApita zyAma pAANa kI padmAsana mUrti ke darzana kiye jA sakate haiN| saMghiyoM kA maMdira naiNavAM nagara kA prAcInatam maMdira hai / nija maMdira ke praveza dvAra para bahuta se sundara evaM kalApUrNa bhAva aMkita haiN| maMdira ke andara saMvat 1109 kA lekha aMkita hai jisase yaha pratIta hotA hai ki isa maMdira kA nirmANa isI saMvat meM huA thaa| naiNavAM ke zmazAna ke pAsa jo niSedhikAyeM milatI haiM unameM purAtatva evaM itihAsa kI mahattvapUrNa sAmagrI upalabdha hotI hai| ina niSedhikAoM kA nirmANa 11 vIM zatAbdI se 16 vIM zatAbdI taka hotA rahA hai| khule AkAza meM varSA, dhUpa se pIr3ita evaM asAmAjika tatvoM dvArA khaMDita ye niSedhikAyeM apane purAne vaibhava evaM naiNavAM ke sAMskRtika jAgRti kI pratIka hai| nagara ke zeSa digambara jaina maMdiroM ke nAma nimna prakAra haiM: 1- zrI digambara jaina maMdira bagheravAloM kA 2- zrI digambara jaina maMdira savAI rAmajI kA 3- zrI digambara jaina maMdira agravAloM kA 4. zrI digambara jaina maMdira pArzvanAtha caityAlaya 5-zrI digambara jaina maMdira mallAsAhajI (terahapaMthiyoM kA) 6- zrI digambara jaina maMdira candraprabhu svAmI (naziyAM) ina maMdiroM meM bagheravAloM ke maMdira meM saMvat 1145 taka kI pratimAoM ke darzana hote haiN| mukhya vedI meM bhagavAna zAMtinAzca kI saMvat 1202 meM pratiSThita mUrti hai jo AcArya zrI sagarasena se dharkaTa jAti ke vANika mahiMda suta jAnhA dvArA virAjamAna karAI thii| isI maMdira ke tibAre meM va naucokI vedI meM eka pratimA saMvat 12009 meM pratiSThita huI thii| bhagavAna mahAvIra kI saMvat 1228 meM pratiSThita pratimA bhI manohArI hai| naiNavAM nagara prAraMbha se hI dharmaprANa nagara rahA hai / vartamAna meM AcArya sUryasAgara jI mahArAja ke ziSya sva. muni jayasAgara jI mahArAja bhI isI nagara meM paidA huye the| tahasIla bUMdI bUMdI tahasIla meM 26 gAMvoM meM jaina parivAra milate haiM tathA vahAM maMdira bhI bane huye haiN| tahasIla meM tAler3A,notAr3A,DAbI, sIlora evaM devapurA meM 10 se adhika jaina ghara haiM / sIlora evaM tAler3A meM do-do maMdira hai zeSa sabhI gAMvoM meM eka-eka maMdira hai | khaTakar3a meM prAcIna maMdira haiM / eka vedI meM 3 pratimAyeM virAjamAna haiM / bhagavAna pArzvanAtha kI mUlanAyaka pratimA hai jisa para saMvat
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ 386 / jaina samAja kA vRhad itihAsa 1548 kA jIvarAja pApar3IvAla kA lekha aMkita hai| vartamAna ke gAMvoM, unake maMdiroM kI saMkhyA tathA vahAM rahane vAle jaina parivAroM kI saMkhyA nimna prakAra hai lekina ina gAMvoM ke adhikAMza parivAra zaharoM meM Akara rahane lage haiM gAMva ujar3a rahe haiM aura vahAM mandiroM kI bhI zocanIya sthiti ho gaI hai| bUMdI tahasIla meM di. jaina bagheravAla samAja acchI saMkhyA meM milatA hai| lekina bUMdI zahara meM khaNDelavAloM ke 100 ghara, bagheravAloM ke 60 ghara, zrIbhAloM ke 20 ghara evaM amavAloM ke 10 ghara haiN| yahA~ maMdira evaM caityAlayoM kI saMkhyA 13 hai| bUMdI tahasIla ke 26 gAMvoM meM 28 maMdira haiN| | tahasIla hiNDolI tahasIla hiNDolI meM 16 gAMvoM meM digambara jaina ghara milate haiM unameM aloda, bar3A nayA gAMva, hiNDolI evaM goThaDA meM jainoM kI saMkhyA acchI hai tathA zeSa gAMvoM meM nAmamAtra ke ghara haiM lekina sabhI gAMvoM meM digambara jaina maMdira haiN| 16 gAMvoM meM kula 18 maMdira ha~ t dabalAnA grAma ke maMdira meM sthita zAstra bhaMDAra atyadhika mahatvapUrNa zAstra bhaMDAra hai jisameM 400 se adhika pANDulipiyAM saMpati haiN| yahAM ke zAstra bhaMDAra ko lekhaka ne paM. anUpacanda jI ke sAtha dekhA thA tathA graMthoM kI sUcI bhI taiyAra kI thI jo rAjasthAna ke jaina zAstra bhaMDAroM kI graMtha sUcI paMcama bhAga meM prakAzita ho cukI hai| yahAM ke zAstra bhaMDAra meM kAvya, caritra, kathA, rAsa, vyAkaraNa, Ayurveda evaM jyotiSa viSayaka graMthoM kA acchA saMgraha milatA hai| yahAM ke zAstra bhaMDAra meM naiNavAM, indaragar3ha, goThaDA, jayapura, jodhapura evaM sAgavAr3A meM lipi kiye huye graMthoM ke darzana hote haiM jo isa gAMva ke jaina samAja ke sAhityika prema kA dyotaka hai| bUMdI meM racita sAha lohaTa ke yazodhara carita kI pANDulipi bhI yahA~ milatI hai| sabase prAcIna pANDulipi SaDAvazyaka bAlAvabodha kI hai jisakI pratilipi saMvata 1521 meM ujjayinI meM huI thii| siMhAsana battIsI saMvat 1611 evaM mAdhavAnala kAma kaMdalA caupAI (saMvat 1714) kI pANDulipiyAM bhI ullekhanIya haiN| kezorAyapATana tahasIla bUMdI jile kI kezorAyapATana bhI eka tahasIla hai| tahasIla ke antargata 15 gA~voM evaM kasboM meM jaina bastI hai jinameM lAkherI evaM kAparena meM acchI bastI hai| lAkherI vaise sImenTa udyoga ke liye prasiddha hai| purAtatva evaM prAcInatA kI dRSTi se kezorAyapATana ke pazcAt gaiMDolI kA mallAhasAha kA digambara jaina maMdira prAcIna maMdira hai jo apane purAne vaibhava kI yAda dilAtA hai / maMdira meM pASANa para tIna caubIsI kI mUrtiyAM darzana karane yogya haiM jinako mallAhasAha ne kitanI zraddhA ke sAtha pratiSThApita kiyA thaa| maMdira kI chata para cAra konoM para cAra chatariyAM hai| maMdira ke pIche harA bharA pahAr3a hai jo prAkRtika suramyatA ko prastuta karatA hai / yahA~ eka maMdira aura hai jo aba khaMDahara banA huA hai| yahA~ ke nivAsiyoM ke anusAra yaha maMdira do hajAra varSa purAnA hai / isa tahasIla ke 15 gA~voM evaM kasboM meM kula 19 maMdira haiM / jhAlAvAr3a jilA jhAlAvADa : saMvat 1853 meM mahArAjA jhAlAsiMha dvArA basAyA gayA jhAlAvADa jhAlarApATana kA hI eka bhAga hai jisameM adhikAMza parivAra jhAlarApATana se hI zanai-zanai jAkara basa gye| jhAlAvAr3a vartamAna meM jilA mukhyAlaya haiM tathA una sabhI suvidhAoM se yukta hai jo sTeTa kI rAjadhAnI evaM vartamAna meM jilA mukhyAlaya ko milatI hai| yahA~ jaina samAja ke nimna prakAra
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja /387 parivAra haiM: khaNDelavAla agravAla jaisavAla bagheravAla hUMbaDa poravAla 15 12 5 yahAM 2 maMdira evaM eka caityAlaya hai / jhAlAvAr3a tahasIla meM 13 gA~voM meM jainoM kI bastI hai / khAnapura tahasIla meM khAnapura, sarolA,harIgar3ha citAvA,dhAnoTA,patAvara sabhI meM yaberavAla jaina samAja ke hI pramukha rUpa se parivAra haiN| sabase adhika saMkhyA khAnapura meM hai vahA~ usake 30 parivAra haiN| khAnapura meM di.jaina atizaya kSetra cAMdakheDI hai jahAM ke vizAla maMdira meM bhagavAna AdinAtha ko advitIya padmAsana pratimA hai / pratimA gehuye varNa kI hai jo saMvat 512 kI pratiSThita hai / cAMdakheDI ke maMdira kA nirmANa saMvat 1746 meM pUrNa huA jaba yahAM kizanadAsa kSeravAla dvArA vizAla paMcakalyANaka pratiSThA samAroha Ayojita huA thA / yaha pratiSThA samAroha rAjasthAna kI pramukha pratiSThA samArohoM meM ginI jAtI hai / jhAlAvAr3a jile meM piDAvA nagara meM bhI di.jainoM kI acchI bastI hai jisameM jaisavAla jainoM ke sabase adhika parivAra haiN| maMdira hai tathA yahAM ke jainoM meM dhArmika bhAvanA adhika rUpa meM dekhI jA sakatI hai| isa jile meM akalerA,babAnI,manoharathAnA,Daga,gaMgadhAra,paMcapahADa kI aura tahasIleM haiM / san 1981 kI janagaNanA ke anusAra jaina parivAroM kI nimna prakAra sthiti thIkhAnapura 1001 jhAlarApATana tahasIla 1743 jhAlAvAr3a 412 jhAlarApATana 1037 akalerA tahasIla - 441 paMcapahAr3a tahasIla 1849 akalerA zahara 136 bhavAnI maMDI 6103 piDAvA tahasIla - 2194 sunela . 62 piDAvA zahara 1276 gaMgadhAra tahasIla 1764 bhavAnI maMDI vyApArika senTara hai| yahA~ 85 jaina parivAra rahate haiM jinakI jAtiyoM ke anusAra saMkha nimna prakAra hai : khaNDelavAla agravAla bagheravAla hUMbaDa jaisavAla zrImAla paravAra 25 25 2 25 1 4 madhyapradeza ke samIpa hone ke kAraNa yahAM paravAra jAti ke bhI parivAra hai|
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ 388 / jaina samAja kA vRhad itihAsa samAja sevI 1. zrI uttamacanda nirakhI zrIlAla salAmatA 3. zrI kastUracanda gaMgavAla 4. zrI kuladIpa koThArI 5. zrI kezarImala gaMgavAla 6. DA. kailAzacandra seThI 7. zrI candraprakAza koThArI 8. zrI cAMdamala pATanI 7. zrI 10. zrI TIkamacanda seThI jayakumAra jaina eDavokeTa 11. DA. tArAcanda pAMDyA 12. zrI trilokacanda pATodI 13. zrI dharmaprakAza koThArI 14. zrI nemIcanda cAMdavAr3a 15. zrI nemIcanda rAMkA 16. zrI patrAlAla seThI 17. zrI padamacanda jaina rATanI 18. zrI padamakumAra TAMgyA 19. zrI prakAzacanda pAMDyA 20. zrI pratApacanda rAMvakA 21. zrI bAbUlAla 22. zrI phUlacanda sogAnI 23. zrI madanamohana bAkalIvAla 24. zrI mahAvIra kumAra 25. zrI mahAvIra prasAda jaina ajamerA 26. zrI mANakacanda pATanI 27. zrI mANakacanda seThI 28. zrI motIlAla ToMgyA 29. zrI mukeza kumAra vikA 30. zrI pavana kumAra pATodI 31. zrI ratanakumAra baja 32. zrI bra. rAjamala kAsalIvAla 33. zrI rAjamala luhAr3iyA 34. zrImatI lADadevI koThArI 35. zrI vIrendra kumAra pATanI 36. zrI zAMtikumAra bar3ajAtyA 37. zrI sunIla koThArI 38. zrI hukamacandra
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja /389 zrI trilokacanda koThArI; jaina samAja ke variSThatama netAoM evaM samAjaseviyoM meM zrI trilokacanda jI koThArI ko vizeSa sthAna prApta haiN| jaba se koThArI jI ne di. jaina mahAsabhA ke mahAmaMtrI kA pada svIkAra kiyA hai tathA lagAtAra 10-12 varSoM taka uttara se dakSiNa evaM pUrva se pazcima taka vibhinna pradezoM meM jAkara samAja ko jor3A hai tathA svayaM usase jur3e haiM unake vyaktitva kA akhila bhAratIya svarUpa ho gayA hai| aba koTA athavA rAjasthAna taka hI sImita nahIM rahe pUre deza ke priya netA ho gaye haiM 1 zrI koThArI jI kA janma 11 jUna san 1927 ko dUna mAma meM huaa| Apake pitA zrI sohanalAla jI gAMva meM dukAna karate the koThArI jo kI pAtA kA nAma jar3AvadevI thA / apane mAtA pitA ke ikalautI saMtAna hone ke kAraNa zizu koThArI kA lAlana-pAlana bhI bar3e lAr3a pyAra se huaa| Apane 1.4 kI Ayu meM miDila pAsa kiyA aura ghara kA kAmakAja karane lage / 28 pharavarI san 1946 ko ApakA vivAha hiNDolI grAma meM lAlAbaksa jI sonI kI putrI suzrI lAr3adevI ke sAtha saMpana huA | unase Apako pAMca putra evaM tIna putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| Apake eka putra zrI oma prakAza koThArI kA san 1973 meM akasmAta duHkhada nidhana ho gyaa| Apake cAroM putra sarva zrI candraprakAza koThArI, dharmaprakAza koThArI, zrI kuladIpa koTA evaM zrI sunIla koThArI ucca zikSita Teknikala jJAna se otaprota kuzala prabaMdhaka evaM pitA ke AjJAkArI haiN| cAroM ho putroM kA vivAha ho cukA hai| ApakI tInoM putriyA~ candrakAntA, madhu evaM ritu iMdirA kA vivAha ho cukA hai| zrI koThArI jI ne apanA jIvana khAdI pracAra evaM bhUdAna AMdolana ke kAryakartA ke rUpa meM prAraMbha kiyA / isase yaha lAbha huA ki Apako vinobA bhAve, jayaprakAza nArAyaNa, hIrAlAla zAstrI, gokula bhAI bhaTTa jaise zIrSastha netAoM se saMparka meM Ane kA suavasara prApta huaa| san 1959 se ve udyoga kI ora mudd'e| nagara nirmANa meM ThekedArI kA kAma hAtha meM liyaa| phira naharoM ke geTsa lagAne kA ThekA lene lage aura phira bar3e-bar3e bAMdhoM ke geTsa lagAne kA kAma liyA aura san 1979 taka pichale 20 varSoM ke lagAtAra parizrama ke bAda ve kuzAgra udyogapati bana gaye / san 1981 meM insTITyUTa Apha selpha Diphensa eNDa nezanala karekTara kizanagaMja dehalI kI ora se Apako svarNa padaka se sammAnita kiyA gyaa| isake pazcAt san 1983 meM bhArata ke uparASTrapati hidAyatullA ne svayaM ke prayAsoM se udyogapati banane ke upalakSa meM udyoga patra dekara sammAnita kiyaa| koThArI jI barAbara apane udyogoM meM Age bar3ha rahe haiM aura vartamAna meM deza ke pramukha udyogapatiyoM meM ApakA sthAna banane lagA hai| sAmAjika kSetra meM ve san 1979 meM cAMdakheDI a. kSetra ke adhyakSa banakara Age aaye| ve kSetra ke dasa varSa taka adhyakSa rahe aura usake vikAsa meM vizeSa yogadAna diyaa| janavarI san 1981 meM Apa a.bhA. di. jaina mahAsabhA ke mahAmaMtrI banAye gaye aura usake bAda to apane Apako samAja sevA meM hI samarpita kara diyaa| isI varSa bhagavAna bAhubalI sahastrAbdi mahAmastakAbhiSeka meM sammilita huye aura vahIM para mahAsabhA kA adhivezana bulAyA gyaa| pichale 10 varSoM meM ve sAre samAja se jur3a gye| bIsoM saMsthAoM ke mahAmaMtrI, adhyakSa evaM saMrakSaka haiN| zrI mahAvIra grantha akAdamI evaM jaina itihAsa prakAzana saMsthAna ke ve saMrakSaka haiN| koThArI jI kaTTara muni bhakta haiN| prativarSa cAturmAsa meM athavA anya samaya meM munirAjoM ke darzanArtha jAte rahate haiN| unheM AhAra dekara evaM vyavasthA meM Arthika yogadAna dete rahate haiN| munisaMghoM ke vihAra meM bhI apanA sakriya sahayoga dete haiN| aba taka AcArya zivasAgara jI ko koTA se mahAvIra jI taka, , AcArya vidyAnaMda jI maMdasora se mahAvIra jI takaM, AcArya vidyAsAgara jI
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ 390/ jaina samAja kA vRhad itihAsa ko saravADa se cAMdakheDI taka AcArya dezabhUSaNa jI ko cAMdakheDI se jayapura taka evaM AcArya vimala sAgara jI mahArAja ke saMgha ko bihAra meM sahayoga dekara apanI muni bhakti kA parinaya diyA hai ! ApakI dharmapatnI zrImatI lAidedI kolArI Apase bhI adhika munirAjoM kI sevA meM rahatI haiM, AhAra detI haiN| koThArI jI ne aba taka kitane hI vidhAna karAye haiM / AcArya vimala sAgara jI ke sAnidhya meM tIna mUrti baMbaI meM indradhvaja vidhAna karAyA,tathA jayapurakhAniyA meM causaTha Rddhi vidhAna kraayaa| yahI nahIM aba taka koTA,mahAvIra jI, zikhara jI,cAMdakheDI, rAjagRhI Adi kitane hI tIrthoM meM indradhvaja vidhAna evaM siddha cakra vidhAna karA cuke haiN| apane prAma dUnI meM siddhacakra vidhAna ke pazcAt rathayAtrA nikalavAI tathA pAMca dukAneM, dharmazAlA evaM noharA banavAkara maMdira ko bheMTa kara diyA / koTA kI naziyoM kA pUrA jIrNoddhAra krvaayaa| zrI koThArI jI pUre jaina samAja ke lokapriya netA haiM / samAja ko abhI unase bahuta AzA hai / AzA hai ve pUrI hoNgii| patA: koThArI nivAsa, dhAna maMDI,koTA zrI pANakacaMda pAlIvAla rAjanaitika evaM sAmAjika kSetroM meM samAna rUpa se lokapriya evaM vizAla vyaktitva ke dhanI zrI mANakacaMda jI pAlIvAla samasta rAjasthAna meM apanA viziSTa sthAna rakhate haiM / pAlIvAla jI khaNDelavAla di.jaina samAja ke sadasya haiM / TholiyA unakA gotra hai / lekina pAlI se Ane ke kAraNa Apako pAlIvAla kahate haiM aura isI upanAma se ve sarvatra prasiddha haiN| pAlIvAla jI kA janma 11 sitambara 1920 meM nImAja meM huaa| Apake pitA zrI phUlacaMda jI TholiyA nImAja meM bahuta pratiSThita evaM acche vyavasAyI the jinakA svargavAsa san 1981 meM 85 varSa kI Ayu meM huA thA / pAlIvAla jI kI mAtA kA nAma japunI bAI thA / vaha sIdhI sAdI evaM dhArmika pravRtti vAlI mahilA thI / unakA svargavAsa bhI 82 varSa kI Ayu meM san 1974 meM huA / Apake mAtA-pitA donoM AcArya zAMti sAgara jI mahArAja ke pakke bhakta the| __ pAlIvAla jI ne nImAja ke skUla se maiTrika taka zikSA prApta kI tathA rAjanaitika kSetra meM kArya karane lage 13 varSa kI * Ayu meM hI ApakA zrImatI cAMdadevI ke sAtha vivAha ho gyaa| isake pazcAt Apa sarvisa ke liye madrAsa cale gaye tathA vahAM satyamUrti jaise netA ke saMparka meM Ane kA avasara milA / san 1941 meM Apa sadAsukha manasukharAya kI jUrI ke pArTanara bana gaye aura iMDo varmA sImA pAra AjAda hinda phauja ko sAmAna saplAI karane kA kArya karane lge| lekina san 1942 meM imphAla kA patana hone ke pazcAt Apako phira vahAM se deza meM AnA pdd'aa| pAlI meM Ane ke pazcAt pAlIvAla jI loka pariSada jodhapura ke kriyAzIla sadasya bana gaye / isase Apako jayanArAyaNa vyAsa,raNachoDa lAla,mathurAdAsa mAthura jaise netAoM ke saMparka meM Ane kA avasara milA / san 1947 ke pUrva Apa mahAtmA gAMdhI evaM vinobA bhAve ke saMparka meM Aye / rAjanaitika kSetra meM gatizIla rahane ke pazcAt ApakA dhyAna vyavasAya kI ora gayA aura san 1952 meM Apane esa.ena.pAlIvAla grupa ke nAma se vyavasAya prAraMbha kiyA / san 1956 meM koTA chAvanI meM subhASa inDa.kAraporezana
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja / 391 ke nAma se vyAvasAyika pratiSThAna sthApita kiyA / isake pazcAt san 1965 meM rAjasthAna inDa eNDa kemikala kAraporezana ke nAma se eka aura pratiSThAna kI sthApanA kI aura isake bAda to Apako vyAvasAyika kSetra meM saphalatA para saphalatA milatI gii| pAlIvAla jI kA rAjanaitika jIvana se bhI sAmAjika evaM dhArmika jIvana aura bhI ujjavala pakSa hai| Apa kaTTara munibhakta haiM aura A. zAMtisAgara jI mahArAja se lekara vartamAna AcAryoM evaM munirAjoM ke Apa bhakta haiN| prativarSa unake darzanArtha jAte rahate haiN| AhAra dekara puNya lAbha kamAte haiN| unake cAturmAsa meM sahayoga dete haiN| AcArya vimala sAgara jI mahArAja ke saMgha ke do munirAjoM kA kezaloMca koTA meM Apane apane kampAuNDa meM karAyA thaa| vidhAna karAne kI bhI Apa meM khUba ruci hai| indaura meM, koTA meM apane nivAsa sthAna para indradhvaja vidhAna karA cuke haiN| adhikAMza paMca kalyANaka pratiSTA masAne meM bhAga lete rahate haiM abambaI vIra jI, gommaTagirI, indaura, sarabADa, kezorAyapATana meM Ayojita paMcakalyANaka mahotsava meM indra bana cuke haiN| Apane bambaI thAnA meM naye maMdira kI sthApanA kraaii| cAMdakheDI a. kSetra para samosaraNa meM pratimA virAjamAna kI / hADautI ke kitane hI maMdiroM kA jIrNoddhAra karAyA hai| yAtrA premI haiM aura tIrthoM kI vaMdanA karate hI rahate haiN| videza yAtrA bhI kitanI hI bAra kara cuke haiN| banADA lesTara meM Ayojita paMca kalyAnaka meM Apa sammilita ho cuke haiN| pAlIvAla jI a.bhA. di. jaina mahAsabhA kI kAryakAriNI ke sadasya haiN| koTA evaM deza kI aneka saMsthAnoM se Apa jur3e haiN| antarrASTrIya zAMti parisara ke sadasya haiN| jaina itihAsa prakAzana saMsthAna parama saMrakSaka haiN| pArasolA paMcakalyANaka samAroha meM Apako samAja bhUSaNa kI upAdhi se alaMkRta kiyA gayA thaa| gaMgarANA meM Apane dharmazAlA banavAkara gAMva vAloM ko bheMTa kara dii| parivAra - ApakI dharmapatnI zrImatI candAdevI ne san 1975 meM dazalakSaNa vrata ke upavAsa kiye the| Apa donoM pati patnI zuddha khAnapAna kA niyama haiN| Apake tIna putra evaM cAra putriyA~ haiM / ke I- jyeSTha putra zrI subhASacaMda kA janma 8 janavarI 54 ko huA thaa| bI.e. hai| dharmapatnI kA nAma umA hai vaha bhI bI. e. hai / eka putra evaM tIna putriyoM ke pitA haiN| 2. dvitIya putra aruNa kumAra hai| 28 pharavarI 1958 ko janma huaa| Apane bI. kaoNma. kiyA hai| ApakI dharmapatnI anupamA do putriyoM kI jananI hai| 3- sabase choTA putra vijayasiMha kA janma 19 disambara 60 ko huaa| ema.esasI. hai| AI. AI. TI. nAgapura se kiyA hai| vivAha ho cukA hai| patnI kA nAma mInA hai| vaha bhI bI.esasI. hai| eka putra kI mAM hai| pAlIvAla jI ke cAra putriyA~ hai zAntA, puSpA, urmilA va nirmalA haiN| sabakA vivAha ho cukA hai| isake alAvA nimAja ke mandira kA jirNoddhAra krvaayaa| pAlI ke mandiroM kA bhI jirNoddhAra karavAyA va digambara jaina dharmazAlA meM eka kamarA bnvaayaa| akalaMka vidyAlaya meM eka barAmadA bnvaayaa| zrI mahAvIra jI zAntIvIra nagara gurukula meM eka kamarA banavAyA / susanera jilA zAhajApura (madhyapradeza) meM vedI banavAI va skUla ke nirmANa meM va gurukula ke nirmANa meM kAphI yogadAna diyA va cAMdakher3I ati kSetra meM eka atithigRha kA nirmANa karavAyA isake alAvA mahArASTra, karnATaka va tamilanADu va madhyapradeza ke kaI atizaya kSetroM meM jIrNoddhAra meM kAphI yogadAna diyA /
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ 392/ jaina samAja kA vRhad itihAsa ve kaI jagahoM para paMcakalyANaka va indadhvaja evaM kalpadruma vidhAna, bAvanagajA indaura meM indra bane evam cakravatI bane / koTA ke naye banane vAle mandiroM meM dhvaja kalaza evam nirmANa meM yogadAna diyaa| koTA jile ke zrI cA~dakheDI evam kezorAyapATana meM mandiroM atizaya kSetroM ke saraMkSaka haiN| koTA meM indradhvaja vidhAna, tIna loka vidhAna kI naI racanAaiM muni zrI 108 kI zrutasAgara se likhvaaii| chAvanI meM cAturmAsa karavAkara chAvanI meM vidhAna karavAyA va indradhvaja vidhAna kI pustaka prakAzita karavAI / chAvanI ke digambara jaina mandira kA nirmANa karavAyA va vedI bnvaaii| pAlIvAla kampAunDa ke sAmane navanirmita mandira meM bhI pArzvanAtha kI mUlanAyaka pratimA virAjamAna kI aura talavaNDI ke mandira para kalaza car3hAyA va vidhAna nagara ke mandira kA phAunDezana rkhaa| muni mahArAjoM ke karIba-karIba sAre saMghoM kA koTA chAvanI meM pAlIvAla kampAunDa meM zubhAgamana huA aura jitane sAdhu Aye unakA caukA rakhA aura cauke kI vyavasthA kI va dillI hastinApura AgarA menapurI ayodhyA zrI mahAvIra jI ke bar3e-bar3e kAryakrama meM pahuMcate rahe aura udayapura jile meM muni mahArAjoM ke sAdhuoM ke caturamAsa para barAbara jAte rahe va AdhyAtmika ziviroM meM jAte rahe / 1985 se dhArmika kArya samarpita bhAvanAoM se karate rhe| zrI madanalAla cAMdavAr3a cAMdavAr3a gotrIya zreSThi zrI madanalAla jI rAjasthAna meM eka sAmAjika hastI haiM jinhoMne samAja kI vibhinna gatividhiyoM meM apanA yogadAna diyA hai| ve aneka varSoM se di. jaina mahAsabhA kI rAja. ikAI ke adhyakSa haiN| isI taraha 15-20 varSoM se zAMti vIra nagara zrI mahAvIra jI ke maMtrI kA kArya kara rahe haiN| cAMdakher3I kSetra kI kAryakAriNI sadasya haiM tathA rAmagaMja maMDI vyApAra saMgha ke gata 20 varSoM se adhyakSa haiM | cAMdavADa jI kA janma sAvaNa sudI 6 saMvat 1983 ko huaa| Apake pitA zrI dhanasukhalAla jI kA 65 varSa kI avasthA meM svargavAsa huA thaa| ApakI mAtAjI zrImatI gopIbAI kA 85 varSa kI Ayu meM abhI 9 varSa pahile hI nidhana huA hai| Apa maiTrika meM prathama zreNI meM uttIrNa huye phira sAhityaratna kiyA aura vyApAra kI ora mur3a gye| saMvat 2001 meM ApakA phUlabAI ke zrI sAtha vivAha huA jinase Apako tIna putra evaM tIna putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| Apake jyeSTha putra : kamalakumAra jI bI kAma haiN| eka putra ke pitA haiN| dvitIya putra prabhAcaMda jI ema. esa.sI., ela.ela.bI. haiN| ApakI patnI kA nAma madhu hai jo zrI trilokacaMda jI koThArI kI putrI hai| bI.e. haiN| 2 putriyoM evaM eka putra kI jananI hai| tRttIya putra zrI nareza kumAra bI.kAma. ela. ela. bI. hai| patnI kA nAma rajanI hai / ApakI tInoM putriyAM urmilA, prabhA, saritA bI.e. hai tathA sabhI kA vivAha ho cukA hai| ApakI dhArmika manovRtti rahatI hai / hastinApura evaM rAmagaMja maMDI ke paMcakalyANaka meM indra ke pada se suzobhita ho cuke haiN| zAMti vIra nagara meM vedI banavAkara pratimA virAjamAna kii| vaise pratimAyeM to Apa virAjamAna karAte ho rahate haiN| AryikA jJAnamatI mAtAjI ke indradhvaja vidhAna ko Apa prakAzita karA cuke haiN| pakke munibhakta haiN| munirAjoM ko Ahara dene meM pUrI ruci hai / patA:- bAjAra na. 1, rAmagaMja maMDI, koTA
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja /393 zrI uttamacaMda jaina nirkhI koTA jaina samAja va vyApArI varga ke jAne pahacAne nirkhI parivAra meM zrI uttamacaMda nikha kA janma 26 jUna, 1946 ko huaa| Apa kyoMki nirkhI parivAra ke pahale putra huye / isaliye ApakA lAlana pAlana bar3e hI pyAra se huaa| nirkhI jI ke pitA zrI suganacaMda jI evaM tAU zrI nemicaMda jI kI dekharekha meM jaina dharmazAlA evaM chAtrAvAsa kA nirmANa huaa| Apa yuvAvasthA se hI samAja ke sAmAjika dhArmika evaM pratyeka prakAra ke kAryoM meM ruci lete rahe haiN| vartamAna meM Apa di. jaina atizaya kSetra cAMdakher3I va kezorAyapATana kI kAryakAriNI ke sadasya, akalaMka mAdhyamika vidyAlaya ke koSAdhyakSa, vardhamAna navayuvaka maMDala ke adhyakSa va diga. jaina samAja koTA ke maMtrI haiN| Apa rAmapurA digambara jaina samAja ke yuvAvarga ke to saMrakSaka hI haiM tathA akhila bhAratavarSIya diga. jaina yuvA pariSada koTA zAkhA ke Apa prAraMbha se hI adhyakSa hai / sva. zrI saradAramala jI pAMDyA kI vRddhAvasthA ke pazcAt zrImatI sUrajavAI di. jaina chAtrAvAsa ke vyavasthApaka ke rUpa meM gata 8-9 varSoM kA kArya bar3A dI hai / atA kI vyavasthA bar3I hI sucAru va binA kisI vighna bAdhA ke cala rahI hai| mahArAja zrI ko koTA meM cAturmAsa hetu lAne kA bahuta kucha zreya Apako va yuvA pariSada ke sadasyoM ko hai jinhoMne ki nivAI cAturmAsa se hI mahArAja jI se koTA cAturmAsa karane hetu pratyeka sthAna para jaise nivAI, TaoNka, zivAr3a, bauMlI jAkara nivedana kiyaa| Apa cAturmAsa samiti ke maMtrI haiN| nirkhIjI nAgarika sahakArI baiMka koTA meM gata 15 varSoM se sainTrala ekAunTenTa ke pada para kAryarata haiM / di. jaina sarAvagI khaNDelavAla samAja meM kurutiyoM ko dUra karane hetu hADauto va TauMka kSetra meM cAlU kiye gaye sAmUhika vivAha sammelana meM bhI ApakA bahuta bar3A yogadAna rahA hai I zrI utsavalAla jaina rajalAvatAvAlA zrI utsavalAla jI jaina apane DhaMga ke anUThe samAjasevI haiN| dhuna ke pakke evaM samAja sevA meM samarpita rahane vAle zrI jaina kA janma 11 maI, 1939 ko huaa| maiTrika pAsa karane ke pazcAt Apa rAjya sevA meM cale gaye aura adhyApaka ke pada para kArya karane lage / ApakA jIvana vividhatAoM se bharA huA hai| san 1958-59 meM Apane vinobA bhAve ke sAtha rAjasthAna meM padayAtrA kii| isake pUrva san 1956 se 61-62 taka khAdI grAmodyoga sevA sadana bhIlavAr3A meM kArya kiyaa| san 1964 meM e.sI.sI Aphisarsa kI TreniMga prApta kI / san 1964 meM skAuTa mAsTara kI TreniMga prApta kii| san 1970 meM di. jaina navayuvaka maMDala ke mAdhyama se nainavAM meM nau divasIya zikSaNa zivira kA Ayojana kiyaa| san 1980 ke jUna mAsa meM zrI candrasAgara di. jaina bAla maMdira kI sthApanA kI jisake Apa sthApanA kAla se hI adhyakSa haiN| isa vidyAlaya meM vartamAna meM 3000 se adhika chAtra adhyayana kara rahe haiN|
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ 394/ jaina samAja kA vRhada itihAsa di, jaina khaNDelavAla sarAvagI samAja sAmUhika vivAha evaM rIti rivAja samiti ke Apa sakriya kAryakartA evaM saMyojaka pada para haiM / devalI, nainavAM koTA meM Ayojita sAmUhika vivAha samAroha meM Apa pramukha kAryakartA rahe tathA Apa jaise kAryakartAoM ke kAraNa hI sAmUhika vivAha kI yojanA saphala ho skii| Apa di, jaina navayuvaka maNDala ke 1965 se 1980 taka adhyakSa rahe | zrI mahAvIra jI,zAMti vIra nagara, ToMka,nivAI, deI, arasI Adi jagahoM para huye paMca kalyAekA, do acicchA kAryakramoM meM apanI TIma kA sAya pahu~ca kara sakriya sevAyeM dii| patA- mu.po. nainavAM (bUndI) zrI kastUracanda gaMgavAla gaMgavAla gotrIya zrI kastUracanda jI gaMgavAla kA sAmAjika jIvana ullekhanIya hai / Apa di. jaina a. kSetra cAMdakher3I kI kAryakAriNI ke sadasya haiM / bArAM jaina samAja ke 7-8 varSa taka adhyakSa raha cuke haiN| yahAM para Ayojita paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava meM saudharma indra ke pada se sazobhita ho cake haiN| 15-16 varSa pahile joDalA jaina mandira meM vedI banavAkara karavA cuke haiN| kucha hI samaya pUrva tIna loka maMDala evaM siddha cakra vidhAna karA cuke haiN| rAjanIti meM bhI sakriya rahate haiM / kAMgresa AI ke karmaTha kAryakartA hai / san 1972-78 taka bArAM nagara pariSada ke sadasya raha cuke hai| Apake choTe bhAI zrI suganacanda jI sTeTa baiMka oNpha bIkAnera eNDa jayapura meM kArya karate haiM / ApakA janma savat 1982 meM huaa| Apake pitAjI zrI bhairulAla jI gaMgavAla evaM mAtAjI ejana bAI kA svargabAsa ho cukA hai| sana 1947 meM ApakA vivAha sUrajabAI se huA / sana 1957 meM maiTrika kiyA aura phira cAMdI sone kA vyavasAya karane lge| Apane zrI azoka kumAra ko apanA dattaka putra banAyA / patnI kA nAma kanakalatA hai / aTarU meM sarrApha kI dukAna karate haiN| do putra evaM eka putrI ke pitA haiN| patA- kastUracanda, azoka kumAra sarrApha, sarrAphA bAjAra,bArAM zrI kuladIpa koThArI 10 julAI 1958 ko dUnI prAma meM janme zrI kuladIpa koThArI apane pitA zrI trilokacaMda jI koThArI ke tRtIya putra haiN| bI.kaoNma. karane ke pazcAt Apako koThArI udyoga samUha meM kAmarziyala DAirekTara kA uttaradAyitva diyA gyaa| jisako ve kuzalatA ke sAtha nirvAha kara rahe haiM / kuladIpa jI kA vivAha gvAliyara ke zrI mANakacaMda jI gaMgavAla kI suputrI anitA ke sAtha saMpanna huaa| zrImatI anitA jI ema.e. haiN| Apako do putra bharata bAhUbali,evaM eka putrI ke pitA banane kA gaurava prApta hai / ucca zikSita hone para bhI anitA jI ne apane Apako ghara gRhasthI taka hI sImita rakhA hai| zrI kuladIpa koThArI vinIta evaM sarala svabhAva ke yuvA haiM / apane pitA jI evaM bar3e-bhAIyoM ke mArgadarzana meM koThArI udyoga samUha kA kArya dekhate haiN| patA: 30-31 koThAro bhavana naI dhAnamaMDI, koTA /
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja /395 zrI kezarIlAla gaMgavAla bUMTI ke vayovRddha samAjasevI zrI kezarIlAla jI gaMgavAla ko kauna nahIM jaantaa| unakI sAmAjika sevAoM kI sUcI bahuta lambI hai| ve di.jaina mahAsamiti evaM digambara jaina pariSada baMdI aMcala ke saMyojaka rahe / kezorAyapATana ke vikAsa meM unakA ullekhanIya yogadAna rahA tathA vahAM ke itihAsa, rAjasthAna kA prAdhIna tIrtha kezorAyapATana, pustaka ke prakAzana saMyojaka rahe / vigata 50 varSoM se samAna lI nAmaharata kapa he meda kara rahe : ApakA janma caitra budI 10 saMvat 150 ko huaa| sAmAnya zikSA prApta kI lekina nirantara svAdhyAya ke bala para acchA dhArmika jJAna prApta kiyaa| saMvat 1979 meM ApakA vivAha zrImatI kaMcanadevI ke sAtha huA jinakA abhI 4 varSa pUrva svargavAsa huA hai / Apako tIna putroM ke pitA banane kA saubhAgya prApta hai / jyeSTha putra zrI mahAvIra kumAra hai / dvitIya putra zrI pArasakumAra evaM tRtIya putra zrI jitendra kumAra haiN| Apane bUMdI ke mahAvIra svAmI ke maMdira meM vedI kA nirmANa karavA kara mUrti virAjamAna kI thii| eka bAra zarAbabaMdI ke AMdolana meM Apa jela yAtrA bhI kara cuke haiN| patA : - e-ti. indrA mArkeTa bUMdI DaoN. kailAzacanda seThI bArAM nivAsI DaoN. kailAzacanda seThI zrI bhaMvaralAla jI seThI ke supatra haiM jo vartamAna meM 39 varSa ke hoNge| seThI jI kA janma 3 Agasta san 1945 ko huA / san 1983 meM Apane ajamera meDikala kaoNleja se ema.bI.bI.esa. evaM emar3I. kiyA / vartamAna meM Apa rAjya sevA meM manoharathAnA hAspiTala meM meDikala Aphisara haiM / san 1972 meM ApakA vivAha zrImatI mANaka bAI se huaa| vartamAna meM Apa do putra siddhArtha evaM rUpala tathA putrI cetanA se suzobhita haiN| zrImatI mAyakameTI seThI jI samAja sevA meM ruci rakhate haiM,zAnta svabhAvo haiM / ApakI palo zrImatI mANaka seThI bhI atithya premI tathA samAja kA kArya karane meM ruci rakhatI haiN| patA : - tAlAba pAr3A, bArA koTA zrI candraprakAza koThArI oma koThArI udyoga samUha ke mainejiMga DAirekTara zrI candraprakAza koThArI yuvA udyogapati tathA zrI trilokacanda jI koThArI ke jyeSTha putra haiN| 31 akTUbara san 1948 ko ApakA dUnI grAma meM janma huaa| san 1965 meM Apane rAjasthAna vizvavidyAlaya se bI.kAma.kiyA usake pazcAta ve koThArI jI ko udyogoM ke saMcAlana meM sahayoga dene lge| bI kAma karane ke eka ... MAHAR MLUIPM
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ 396/ jaina samAja kA vRhada utarA varSa pazcAt ApakA vivAha indaura nivAsI sva. zrI suganacaMda jI sogAnI kI putrI zrImatI sI. maMjulA ke sAtha di. 17 maI 70 ko saMpanna huaa| jinase Apako do putra evaM tIna putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya milaa| donoM putra viveka evaM vaibhava tathA tInoM putriyoM, monikA, nIlU evaM pUjA par3ha rahI hai| zrImatI sI. maMjulA koThArI bI.e. haiN| zrI candraprakAza koThArI sI.pI. koThArI ke nAma se jAne jAte haiN| ve sUjhabUjha ke dhanI evaM adamya utsAhI yuvaka haiN| choTI Ayu meM ve jisa kuzalatA ke sAtha sAre deza meM phaile huye apane udyoga samUha kA saMcAlana kara rahe haiM vaha unako svAbhAvika pratibhA kA paricAyaka hai| unakI namratA, vyavahAra kuzalatA evaM milana- sAritA sAre udyoga samUha evaM pUre parivAra meM prasiddha hai| unakI patnI zrImatI maMjulA bhI vinamra svabhAva kI mahilA hai| Atithya prema se otaprota haiN| sI.pI. koThArI jI meM dhArmika bhAvanA hai| munirAjoM ke darzanArtha jAte rahate haiN| tIrthayAtrA bhI karate rahate haiN| apane udyoga samUha meM kAryarata karmacAriyoM ke kalyANa kI hamezA cintA rahatI hai| - 30)-31, koThArI bhavana, naI dhAnamaMDI, koTA / patA : zrI cAMdamala pATanI kAparena vAle koTA ke sAmAjika jIvana meM Age rahane vAle zrI cAMdamala pATanI apanI sAmAjika sevAoM ke liye ullekhanIya vyakti haiN| Apake pitAjI zrI haMsarAja jI pATanI evaM mAtezvarI zrImatI kesarabAI donoM kA svargavAsa ho cukA hai / inTaramIDiyeTa pAsa karane ke pazcAt Apa khetIbADI evaM presa paMcAyata kA kArya karane lge| 24 pharavarI san 1952 ko ApakA vivAha zrImatI zakuntalA ke sAtha huaa| jinase Apako cAra putra vIrendra, devendra, azoka kumAra, sanmati kumAra evaM cAra putriyoM AzA rAnI, aMjUrAnI, maunArAnI, maMjUdevI ke pitA banane kA saubhAgya prApta huA / pATanI jI di. jaina a. kSetra cAMdakheDI evaM kezorAyapATana ke pracAra maMtrI haiM tathA dUsare kSetroM se bhI jur3e huye haiN| Apa kaTTara muni bhakta haiM tathA munisaMghoM meM jAkara AhAra Adi se khUba sevA karate rahate haiN| Apa ToMka meM rahate the| vahAM Apa apane vyavasAya ke atirikta AcArya dharmasAgara jI mahArAja evaM AcAryakalpa zrutasAgara jI mahArAja ke cArtumAsoM ko saphala bnaayaa| san 1962 meM Ayojita vahAM ke paMcakalyANaka samAroha meM bhI Apane acchA kArya kiyaa| koTA meM bhI sabhI sAmAjika AyojanoM meM ApakA pUrNa sahayoga rahatA hai tathA jo bhI uttaradAyitva Apako diyA jAtA hai Apa usako pUrNa saphala banAne meM laga jAte haiN| patA:- pATanI prinTarsa, rAmapurA koTA / zrI jayakumAra jaina eDavokeTa nainavA ke mUla nivAsI zrI jayakumAra jI jaina vartamAna meM bUMdI rahate haiM tathA vahIM vakAlata karate haiN| sitambara 1928 meM ApakA janma huaa| Apake pitAjI zrI bhaMvaralAla jI kAsalIvAla evaM mAtAjI zrImatI gulAbadevI donoM kA svargavAsa ho cukA hai| Apa bI kAma., ela.ela.bI., sAhityaratna karake pahale kendrIya sevA meM cale gaye lekina kucha samaya ke pazcAt Apa vakAlata karane lage / ApakI patnI kA nAma zrImatI ratanadevI hai jinase Apako do putra evaM eka putrI ke pitA banane kA saubhAgya milA / Apake sabase bar3e putra azoka kumAra jI zrI I. haiM tathA jaladAya vibhAga bUMdI meM sahAyaka abhiyaMtA haiN| azoka jI kI patnI pratibhA ema.e. haiN| dUsare putra rAjendra
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja /397 kumAra bI.kAma. ela.ela.bI hai aura vakAlata karate haiM unakI patnI sunItA hai / putrI nirmalA jaina ema.e. hai / ___ zrI jayakumAra jI kA rAjanIti evaM samAja nIti donoM meM yogadAna hai| Apa san 1961 se 64 taka nagarapAlikA nainavA ke adhyakSa rahe / san 1966 se 78 taka tathA 1981 se 83 taka bUra pakSa rhe| sana 1966 se 78 taka tathA 1981 se 83 taka baMdI jilA loka abhiyojaka evaM rAjakIya abhiyojaka raha cake haiN| san 1974-75 meM bUMdI jilA-bhagavAna mahAvIra 2500 vAM nirvANa mahotsava samiti ke saMyojaka the| dinAMka 9-11-75 ko nirvANa mahotsava mahAsamiti dvArA ApakA sammAna karake samAja sebaka kI padavI dI gaI tathA bhagavAna mahAvIra nirvANa mahotsava samiti dvArA svarNapadaka se alaMkRta kiyA gyaa| isI taraha jambUdvIpa jJAna jyoti kA bUMdI jile kA mahAmaMtrI tathA tIrtha vaMdanA ratha pravartana ke bUMdI jilA samiti ke adhyakSa tathA dinAMka 2-9.87 ko mahAvIra jo meM prazaMsA patra diyA gyaa| zrI jaina samAja sevA ke liye sadaiva samarpita rahate haiM / svabhAva se sarala evaM madhura bhASI haiN| patA :- zrI jayakumAra jaina eDavokeTa (68 nyU kAlonI,bUMdI phona :2521 zrI TIkamacanda seThI seThI gotrIya zrI TIkamacanda seThI jo kI bArAM ke samAjaseviyoM meM gaNanA kI jAtI hai / ApakA janma caitra sudI 10 saMvat 1978 ko huA thaa| Apake pitAjI zrI nandalAla jI kA 56 varSa kI Ayu meM tathA mAtAjI zrImatI motyAbAI kA bahuta pahile ho svargavAsa ho gyaa| sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAt Apa vyApArika lAina meM cale gaye aura acchA nAma kamAyA / san 1944 meM ApakA vivAha zrImatI zAnti bAI se huaa| Apako pAMca putra sarvazrI dineza kumAra rAjendra kumAra mahezacandra,sohanalAla, dharmacanda evaM tIna putriyoM premabAI,lakSmIbAI evaM campAbAI ke pitA banane kA saubhAgya mila cukA hai| zrI dharmacanda ke atirikta sabhI kA vivAha ho cukA hai| zrI mahezacandra baiMka sarvisa evaM zrI dharmacanda saMskRta meM AcArya kara cuke patA :- rAjendra kumAra, mahezacandra jaina,dInadayAla pArka,bArAM (koTA) DaoN. tArAcanda pAMDyA koTA nagara ke DaoN. tArAcanda pAMr3ayA kA janma 15 aprela san 1928 ko huA thaa| Apake pitAjI zrI jamanAlAla jI kA 15 varSa kI Ayu meM tathA mAtAjI zrImatI thApUbAI kA 75 varSa kI Ayu meM svargavAsa ho cukA hai| Apane san 1956 meM bambaI meDikala kaoNleja se ema.bI.bI.esa.kiyA isake pUrva sana 1952 meM bambaI se hI bI esa.sI.kiyA / ApakA san 1946 meM candAdevI ke sAtha vivAha huA / jinase Apako tIna putra RSabha kumAra,jambU kumAra evaM lavaleza kumAra tathA 6 putriyAM vimalA. suzIlA, candrakasA,zobhA,AbhA evaM vibhA ke pitA banane kA saubhAgya mila cukA hai| donoM putra evaM pAMcoM putriyoM kA vivAha ho cukA hai|
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ 398 / jaina samAja kA vRhad itihAsa DaoN. pAMDayA meDikala DAkTara ke sAtha hI jyotiSa vidyA ke zIrSa vidvAna haiN| svAsthya evaM jyotiSa viSaya para dharmayuga Arogya evaM jyotiSamatI Adi meM lekha prakAzita hote rahate haiN| akhila bhAratIya jyotiSa anusaMdhAna samiti ke sadasya haiN| jisake dvArA Apako jyotiSa mArtaNDa kI upAdhi se sammAnita kiyA jA cukA hai| Apa rAmagaMja maMDI nagara pariSada ke tIna varSa taka (3955-58) sadasya rahe the tathA svatantratA Andolana meM san 1944, 1947 meM jela bhI jA cuke haiM / svatantratA senAnI rahane kA gaurava prApta hai| dAdAbAr3I jaina samAja ke sarapaMca haiN| vartamAna meM Apa jyotiSa sambandhI kArya sampAdana karate haiN| patA :- 5811 vistAra yojanA, dAdAbAr3I, koTA / zrI dayAcandra jinezacandra pATodI kizanagaMja ke pramukha samAjasevI zrI dayAvandra pATodI eDavokeTa haiN| AgarA vizvavidyAlaya se bI.e. ela. ela. bI. kiyA / rAjasthAna ke jilA jaja raha cuke haiN| Apake pitAjI zrI bAlamukudA ho cukA hai| ApakA janma jyeSTha kRSNA 15 vi.sa. 1971 meM huA thaa| Apa acche lekhaka haiN| ahiMsA vANI patrikA meM lekha prakAzita hote rahate haiN| hindI meM RSabhASTaka stotra kI zikharaNI chanda meM racanA kI hai| vartamAna meM Apa adhyayana, lekhana evaM samAja sevA meM lage rahate haiM / Apake choTe bhAI jinezacandra jI haiM jinakA janma kArtika kRSNA 1.3 saMvat 1978 meM huA thaa| Apa gAMva meM kRSi karate haiN| ApakI patnI kA nAma candra dulArI bAI hai| Apako pAMca putra, yazabhAnukumAra, hemantakumAra, dhanarathakumAra, yugabaMdhakumAra, dRzdazakumAra evaM putriyA~ niraMjanalatA, tAruNyalatA, vidyullatA, vINAkumArI, maNimAlA, saritA kumArI ke pitA banane kA sobhAgya prApta haiN| Apa paryApta samaya taka kizanagaMja grAma paMcAyata ke upasarapaMca raha cuke haiN| patA:- kizanagaMja (koTA) rAja. zrI dharmaprakAza koThArI, koThArI udyoga samUha ke TeknIkala DAirekTara zrI dharmaprakAza koThArI DI.pI. koThArI ke nAma se jAne jAte haiN| zrI DI.pI. koThArI apane pitA zrI trilokacanda jI koThArI ke dvitIya putra hai| ApakA janma 231 agasta 1951 ko huA / zikSA meM mekenikala DiplomA kiyaa| ApakA vivAha 6 disambara 1974 ko indaura ke zrI cAMdamala jI gaMgavAla kI putrI maMjulA ke sAtha saMpanna huaa| zrImatI maMjulA ema.e. haiN| bhASaNa dene, nibaMdha likhane evaM mahilA sammelanoM meM bhAga lene meM pUrI ruci letI haiN| vaha do putra vikAsa evaM vizAla evaM eka putrI sonAlI kI mAM haiM I zrI DI.pI. koThArI parizramI yuvaka haiN| mekenikala iMjIniyariMga ke saMbaMdha meM unakA viziSTa jJAna hai isaliye udyoga samUha ke bar3e-bar3e iMjIniyara TeknIkala viSayoM para carcA karate
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja / 399 haiM to DI.pI. koThArI apane injIniyariMga saMbaMdhI jJAna se sabako prabhAvita kara lete haiN| vyavahAra meM ekadama svaccha evaM niyata meM sApha, unakI pahicAna bana gaI hai| zrI DI.pI. koThArI meM sAmAjika gatividhiyoM meM bhAga lene kI ruci avazya hai lekina vaha abhI taka vikasita nahIM ho pAI hai lekina isa kamI ko ApakI patnI maMjulA kara detI hai| vaise zrImatI maMjulA jI gRha saMcAlana meM dakSa haiN| Atithya premI haiM / patA : 30-31 koThArI bhavana, naI dhAnamaMDI, kottaa|' zrI nemIcaMda cAMdavAr3a jhAlarApATana ke prasiddha samAjasevI zrI nemIcaMda cAMdavAr3a suputra zrI premasukha jI cAMdavAr3a kA janma kArtika budI 13 saMvat 1979 ko huaa| zrI premasukha jI kA nidhana 52 varSa kI Ayu meM ho gyaa| ApakI mAtAjI kI Ayu 98 varSa kI hai| miDila kakSA taka adhyayana karane ke pazcAt Apa vastra evaM kirANA vyavasAya meM cale gye| 20 varSa kI avasthA meM ApakA vivAha zrImatI sundara bAI ke sAtha ho gayA / jinase Apako cAra putra evaM putrI kI prApti huI / zrI cAMdavAr3a kA bahuta hI dhArmika jIvana hai / pratidina pUjA prakSAla kA niyama hai| vigata 35 varSoM se zuddha khAnapAna kA niyama liye huye haiN| kaTTara munibhakta evaM samAjasevI haiN| rAmagaMjamaMDI ke zAMtinAtha svAmI ke maMdira ke paMcakalyANaka mahotsava para indra banane kA saubhAgya prApta kara cuke haiN| zAMtivIra nagara zrI mahAvIra jI meM vedI nirmANa karavAkara supArzvanAtha svAmI kI zyAma pASANa kI mUrti virAjamAna kara cuke haiN| jhAlarApATana kI naI naziyA~ meM, jayapura ke sTezana ke maMdira meM mUrti virAjamAna kI hai| prasiddha zAMtinAtha svAmI ke maMdira meM cAMdI kI mUrti virAjamAna karane kA zreya prApta kiyaa| pATana ke nagarapAlikA ke cAra varSa taka (1951-52) caiyaramaina raha cuke haiN| kapar3A esosiyezana jhAlarApATana ke upAdhyakSa raha cuke haiN| zAMtinAtha svAmI ke maMdira ke varSoM se maMtrI haiN| mahAsabhA ke sadasya haiN| Apake jyeSTha putra zrI gajendra kumAra jI 44 varSa ke haiN| patnI kA nAma suzIlAdevI hai| tIna putra evaM eka putrI ke pitA haiN| kAlavA devI bambaI meM vyavasAya karate haiN| dvitIya putra zrI padama kumAra jI 41 varSIya haiN| eka putra evaM eka putrI ke pitA hai| jayapura cAMdapola maMDI meM dukAna hai| tIsare 40 varSIya haiM inakA nAma rAjakumAra jI hai jo ki kAnapura meM vyavasAyarata haiM / caturtha putraM zrI vimalakumAra jI haiM eka putra evaM do putriyoM ke pitA hai| patA :- bajAja khAnA, jhAlarApATana / zrI nemIcanda rAMvakA vikA jI rAmajamaNDI ke vayovRddha sajjana haiN| ApakA janma mAha budI 11 saMvat 1965 di. 18 janavarI 1909 ko huaa| Apake mAtA-pitA kA nAma zrI kesarImalajI va zrImatI bhaMvarabAI hai| pharma kA nAma seTha nAthUrAma bAgajI haiN| Apane aSTam taka zikSA prApta kI aura phira vyavasAya karane lage / ApakA vivAha saMvat 1980 meM huaa| ApakI dharmapatnI zrImatI
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ 400/ jaina samAja kA vRhad itihAsa kaMcanabAI kA 40 varSa pUrva hI svargavAsa ho gayA / zrI nemIcandajI rAvakA ko tIna putra evaM eka putrI ke pitA banane kA saubhAgya prApta ho cukA hai| tInoM hI putra lAlacanda,pratApacanda enaM kevalacanda tathA zrImatI suzIlA bAI kA vivAha ho cukA hai| Apane AcArya dharmasAgara jI mahArAja se pratApagar3ha meM zuddha khAna-pAna kA niyama liyA thA / kaTTara munibhakta haiN| sAdhuoM ko AhAra dene meM pUrNa ruci hai| rAmagaMjamaMDI nagara pAlikA ke sadasya raha cuke haiM / yAtrA premI hai| zrI 1008 zAntinAtha digambara jaina mandira ke TrasTI hai tathA samagaMjamaNDI digambara jaina samAja dvArA Ayojita samasta dhArmika kAryakramoM meM agraNI rahate haiM / patA:-zrI nemIcanda jI rAvakA bAjArana.1. raamgNjmnnddii| zrI pannAlAla seThI lADanUM mAravAr3a ke mUla nivAsI zrI patrAlAla jI seThI vartamAna meM rAmagaMjamaMDI meM nivAsa karate haiM lekina unakA AsAma meM silcara evaM gohATI jaina sadara pradeza meM bhI vyavasAya hai / ApakA janma saMvat 15 meM huaa| Apake pitAjI zrI jhUmaramala jI seThI kA 15 varSa pUrva 75 varSa kI Ayu meM svargavAsa huaa| lekina mAtAjI patAsI devI kA karIba 45 varSa pUrva hI nidhana ho gayA thA jaba ApakI umra 25-26 varSa kI hogii| jaba Apa 13 varSa ke the tabhI ApakA vivAha suzrI patAsI devI ke sAtha ho gayA | Apane inTaramIDiyeTa parIkSA pAsa kI aura gavarnamenTa saplAI evaM hArDa veyara kA kArya karane lge| Apako tIna putriyoM evaM pAMca putroM ke pitA hone kA saubhAgya prApta huaa| tInoM putriyoM nirmalA,kusuma evaM puSpA kA vivAha ho cukA hai| Apake putroM meM jyeSTha putra narendrakumAra 50 varSa ke haiN| dharmapatnI kA nAma zrImatI padamAdevI hai / eka putra evaM do putrI ke pitA haiM / silvara meM nezanala kAraporezana ke saMcAlaka haiM / dvitIya putra zrI ajItakumAra 45 varSa ke haiM / san 1966 meM sumitrA devI ke sAtha vivAha huA | Apane san 1971 meM kalakattA vizvavidyAlaya se bI.kAma. kiyaa| do putra evaM eka putrI ke pitA haiN| rAmagaMjamaMDI meM vyavasAyarata hai| tIsare putra - mahendrakumAra 40 varSa ke haiM / bI kAma haiM eka putra evaM do putriyoM ke pitA haiM / unakI patnI zazi maiTrika hai| silcara meM vyavasAya karate haiN| caturtha putra - azoka kumAra 38 varSa ke haiM bI.kAma haiM / patnI kA nAma maMjU devI hai jo bI.e. hai / silacara meM vyavasAya karate paMcama patra - zrI RSabha kumAra 34 varSa ke haiM / bI.kAma.haiM unakI patnI kavitA bI.e. hai| silacara meM nezanala kAraporezana meM kAryarata haiN|
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja /401 ApakA eka vyApArika pratiSThAna nezanala TreDarsa ke nAma se gohATI meM bhI hai / seThI sAhaba evaM unakI patnI ke zuddha khAnapAna kA niyama hai / kaTTara munibhakta haiM / muniyoM ko AhAra dene meM pUrNa ruci rakhate haiN| Apane rAmagaMja maMDI paMcakalyANaka ke avasara para indra banakara AkAza se puSpa varSA kI thI 1 maMdira meM pratidina pUjA prakSAla kA niyama hai| patA : - seThI eNDa saMsa, bAjAra na.6 rAmagaMjamaMDI (koTA) zrI padamacanda jaina pATanI rAjasthAna bijalI borDa koTA meM abhiyantA pada para kAryarata zrI padamacanda jaina kA janma 28 pharavarI 1946 ko huaa| Apake pitAjI kA nAma zrI mUlacanda jI pATanI evaM mAtA jI kA zrImatI cAMdabAI hai| Apane ilekTrIkalsa iMjIniyariMga meM koTA se DiplomA kiyA aura phira rAjasthAna bijalI borDa meM kArya karane lge| ApakA vivAha di. 20 jUna 1967 ko zrImatI yazodharA jaina se saMpanna haa| Apako tIna patriyAM sazrI vinItA.lakSmI evaM ruci tathA do patra vinaya evaM vaibhava ke pitA hone kA saubhAgya prApta hai / pATanI jI ke do bhAI zrI surezacanda jaina evaM mahezacandra jaina evaM bahina zrImatI saroja jaina hai| pATanI jI sAmAjika jIvana vyatIta karane meM pUrNa ruci lete haiM / sabhI ko sahayoga dene kI pAvanA se yukta haiM / patA :- 132 kevI miDa saba sTezana inDasTriyala eriyA,DI-sI.ema. caurAhA,koTA (rAja) zrI padamakumAra ToMgyA sva.zrI mANakacaMda jI jaina ke suputra zrI padamakumAra ToMgyA kA janma dinAMka 2 apraila,1933 ko huaa| Apane ema.e. (arthazAstra) evaM bIkAma.kiyA aura rAjakIya mahAvidyAlaya koTA meM adhyApana kArya karane lge| ApakA zrImatI kAntA jaina se vivAha huA jinase Apako tIna putra sunIla kumAra,sudhIra kumAra vaM subodhakumAra evaM eka putrI sunItA ke pitA banane kA saubhAgya prApta ho cukA hai / jyeSTha putra ke atirikta abhI sabhI avivAhita haiM / zrI ToMgyA jI koTA nagara digambara jaina khaNDelavAla samAja ke mahAmaMtrI evaM naziyAM digambara jaina samAja dAdAbADI koTA ke kAryakAriNI sadasya haiN| patA :- makAna na.1 ka8, dAdAbADI (koTA) zrI prakAzacanda pAMDyA lAlagaDha se sujAnagaDha Aye huye sva. zrI bAlacanda jI pAnDyA ke putra zrI prakAzacanda | pAnDyA jo ki AsAma kI prasiddha pharma sAligarAma rAya cutrIlAla bahAdura eNDa kampanI kI vibhAjita ikAI AsAma oTo aijensIja meghAlaya evaM AsAma ke pArTanara haiM aba apane parivAra va donoM choTe bhAIyoM sva.vijaya kumAra va zrI rAjakumAra ke sAtha apane apane nijI bhavanoM meM
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ 402 / jaina samAja kA vRhad itihAsa koTA meM basa gaye haiN| zrI prakAza candra pAnDyA apanI sAmAjika sevAoM ke liye khyAti prApta zreSThI haiM ApakA janma 20 aprela . 1924 ko baMgAla meM huA hai Apane inTara taka gohATI meM baMgalA bhASA ke mAdhyama se zikSA prApta kI 1 92 varSIya Apako mAtAjI zrImatI bAlI devI kA abhI bhI AzIrvAda prApta hai| ApakI dharmapatnI zrImatI indramaNI devI kA abhI janavarI 1991 meM svargavAsa ho gayA Apake eka putra zrI devendrakumAra pAnDyA hai jinakA vivAha zrImatI zakuntalA devI se huA hai tathA inake do putra zrI vIrendra va zrI jitendra tathA eka putrI kumArI pUjA hai tathA cAra putriyAM zrImatI tArAmaNI devI seThI tinasukiyA, zrImatI saralA devI cAMdavAr3a jhAlarApATana, zrImatI saritAdevI chAbar3A gohATI tathA zrImatI babitA devI kAsalIvAla madrAsa hai| sujAnagar3ha meM rahate huye zrI prakAza jI vahAM kI samAja ke tathA saMsthAoM ke adhyakSa the| Apa vartamAna meM zrI AdinAtha digambara jaina atizaya kSetra cAdakher3I ke adhyakSa haiM digambara jaina samAja zaoNpiMga seTara koTA ke bhI adhyakSa haiN| bhAratavarSIya digambara jaina mahAsabhA se bhI jur3e huye haiM evaM koTA kI bahuta sI saMsthAoM se bhI jur3e huye haiN| Apa dhArmika pravRtti ke sarala madhurabhASI evaM Atithya sevI haiN| koTA meM paiTrola pampa hai I patA:- prakAzadIpa 410, zaoNpiMga seMTara, koTA (rAja.) zrI pratApacaMda rAvakA koTA nagara kI aneka sAmAjika saMsthAoM se jur3e huye zrI pratApacaMda jI rAMvakA kA janma 13 disambara san 1930 ko huaa| Apake pitAjI kA nAma zrI nemIcaMda rAvakA hai| samAjasevI haiM / mAtAjI zrImatI kaMcanabAI kA svargavAsa ho cukA hai| Apa AgarA vizvavidyAlaya se san 1954 meM ema.e. arthazAstra karane ke pazcAt phira meTiriyala kI ThekedArI kA kArya karane lge| 4 mArca san 1952 meM ApakA vivAha suzrI vinodakumArI ke sAtha saMpanna huaa| Apako tIna putroM ke pitA banane kA saubhAgya prApta hai| tInoM putroM kA vivAha ho cukA hai| jyeSTha putra vipina bI.e. evaM pramoda bI.esa.sI. haiN| tInoM hI putra vyApAra meM lage huye haiN| zrI rAvakA jI ne san 1974 meM koTA meM Ayojita paMcakalyANaka pratiSThA samAroha meM tathA man 1980 meM rAmagaMjamaMDI paMcakalyANaka ke mahAmaMtrI rahakara acchA kArya kiyaa| Apa san 1981 meM yAtrA saMgha kA netRtva kara cuke haiN| koTA meM Ayojita hone vAle sabhI sAmAjika samArohoM kA saMyojana karate rahate haiN| 26 janavarI 86 ko koTA meM Ayojita di. jaina yuvA pariSada kI ora se Apako abhinaMdana patra dekara sammAnita kiyA thA tathA zrAvaka zreSThI kI upAdhi se alaMkRta kiyA / upAdhyAya yogIndra sAgara jI mahArAja ke cAturmAsa samiti ke pradhAnamaMtrI rhe| bhagavAna mahAvIra 2500 vAM nirvANa mahotsava samiti dvArA Apako svarNapadaka se sammAnita kiyA thaa| utsAhI kAryakartA haiN| sabhA samAroha Ayojita karane meM dakSa haiN| naTarAja kalA kendra ke adhyakSa haiM tathA vidyArthI jIvana meM bAlIbAla ke acche khilAr3I rahe haiN| 1952 meM Apako baisTa phoTogrAphI kA bhI avArDa mila cukA hai| patA :- 579 cimana hoTala ke pIche, nayApurA, koTA
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja /403 zrI bAbUlAla dozI . AgarA ke prasiddha samAjasevI evaM zrI gaNeza prasAda jI varNI ke sAnidhya meM rahakara jAna kA pracAra prasAra karane vAle zrI gulAbacaMda jI dozI ke suputra zrI bAbUlAla jI dozI bhI sAmAjika kAryoM meM apane pitAzrI ke AdarzoM meM cala rahe haiN| ApakA janma AgarA meM bhAdavA sudI 3 saMvat 1971 ko huA sAmAnya zikSA prApta karane yA pazcAt Apa vyavasAya meM laga gaye / karIba 25 varSa pUrva Apa loga AgarA chor3akara koTA Akara rahane lage aura phira vahIM ke ho gaye / Apake jyeSTha putra zrI lalita kumAra baiMka meM adhikArI haiM tathA dvitIya putra zrI mahendra dozI selsa Aphisara haiN| dozI jI bar3e dhArmika haiM / jaba Apake pitAjI zrI gulAbacaMda jI dozI ko AgarA jaina samAja ne di. 11 janavarI san 1959 ko abhinaMdana patra bheMTa kiyA thA to usameM Apako bhI dharmAtmA, sadAcArI,dAnI zabda se ullekha kiyA thaa| patA :- ripablika TreDiMga kampanI,186 zApiMga senTara, koTA zrI phUlacanda sogAnI bhavAnImaMDI jaina samAja ke prasiddha samAjasevI zrI phUlacanda saugAnI kA janma kArtika budI aSTamI saMvat 1970 ko huA | Apake pitAjI zrI moharolAla jI evaM mAtAjI zrImatI gulAbabAI kA bahuta pahile svargavAsa ho cukA hai / saMvat 2000 meM ApakA vivAha puSpAbAI se huA 1 jinase Apako eka putrI indra bAI kI prApti huii| zrI saugAnI jI di.jaina a.kSetra cAMdakheDI ke upAdhyakSa raha cuke haiM tathA vartamAna meM kAryakAriNI sadasya haiN| bhavAnImaMDI nagarapAlikA ke sTeTa TAima meM tIna varSa taka sadasya rahe the| yahAM ke jaina samAja ke arthamaMtrI haiN| Apake dvArA cAMdakheDI atizaya kSetra para eka kamare kA nirmANa karavAyA tathA pir3AvA dharmazAlA ke nirmANa meM Arthika sahayoga diyaa| muni bhakta haiM ApakI patnI dazalakSaNa kta ke upatrAsa, aSTAhnikA vrata ke upavAsa evaM anya upavAsa kara cukI hai| patA :- zivanArAyaNa dvArakAdAsa, bhavAnImaMDI (jhAlAvAr3a) sva. zrI madanamohana kAsalIvAla bUMdI ke nagara seTha sva.zrI madanamohana jI kAsalIvAla apane yuga ke hADautI pradeza ke / sarvAdhika pratiSThita seTha the / unakA sAmAjika jIvana samAja ke liye mArgadarzaka rahA / unake pUrvajoM kI paramparA meM sarvaprathama zrI daulatarAma jI bUMdI kamAne khAne gye| unake koI saMtAna nahIM hone se gagarANA se kundanamala jI ke goda Aye / inhoMne do vivAha kiye / prathama patnI se saubhAgamala jI rAjamalajI evaM gADhamala jI huye tathA dUsarI patnI se nemIcanda jIevaM madana mohana / jI hue| unakA janma jeTha suTI / / zukravAra saMvat 1:462 meM huaa|
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ 404 / jaina samAja kA vRhad itihAsa seTha madanamohana jI ne bhI do vivAha kiye| prathama patnI seTha bhAgacaMda jI sonI ajamera vAloM kI buA thii| dUsarI patnI zrImatI ratnaprabhA jayapura ke zrI vRddhicaMda jI belevAle kI putrI thii| zrImatI ratnaprabhA kA janma jeTha sudI 2 saMvat 1981 ko huA thA tathA vidyA vinodanI taka zikSA prApta kI thii| ratnaprabhA kA vivAha madanamohana jI ke sAtha san 1938 meM huA / madanamohana jI ke bhI koI saMtAna nahIM huI isaliye apane bhAI gAr3hamala ke pautra evaM phUlacaMda jI ke putra rAjendra kumAra jI ko goda liyaa| zrI rAjendra kumAra kI dharmapatnI kA nAma zrImatI puSpAdevI hai jo do putra evaM do putriyoM kI jananI hai| sva. seTha madanamohana jI vizAla vyaktitva ke dhanI the| unhoMne bUMdI paMcakalyANaka meM saudharma indra pada svIkAra kiyA / Apane caugAna ke maMdira meM bAhubalI, zAMti nAtha kI mUrtiyA~ virAjamAna kI thii| unakI 18 aprela, 1979 ko mRtyu ho gaI / prastuta pustaka ke lekhaka ko unake saMparka meM Ane kA usa samaya avasara milA jaba unakI kIrti evaM yaza parAkASThA para the / seTha sAhaba kI dharmapatnI zrImatI ratnaprabhA jI dharmaparAyaNa mahilA haiN| patA :- kundanamala, daulatarAma, sUrajapola, bUMdI zrI mahAvIra kumAra kAlA bUMdI ke utsAhI yuvA samAjasevI zrI mahAvIra kumAra jI kAlA kA janma 31 maI san 1939 ko huaa| Apake pitAjI kA nAma zrI lAlacaMda evaM mAtA zrImatI hIrAbAI hai| prI yUni. taka adhyayana karane ke pazcAt Apa vyApArika lAina meM cale gaye aura kapar3e kA vyavasAya karane lge| 2 pharavarI sana 1961 ko ApakA zrImatI manoramA devI se vivAha huaa| jinase Apako do putra evaM eka putrI ke pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| ApakA jyeSTha putra anila kumAra ema.kaoNma. ela.ela.bI. hai| dUsarA putra sunIla kumAra maiTrika haiN| ApakA eka bhAI surendrakumAra ela. ela. bI. tathA dUsarA amita kumAra bI. e. hai / kAlA jI kA~gresa (AI) ke sakriya kAryakartA haiN| bUMdI mumukSU maMDala ke sekreTarI tathA bUMdI kirANA esosiyezana ke adhyakSa raha cuke haiN| bhagavAna mahAvIra parinirvANa mahotsava varSa meM Apane khUba kArya kiyA thaa| patA:- sunitA sADI senTara, sadara bAjAra, bUMdI zrI mahAvIra prasAda jaina ajamerA 2 pharavarI san 1949 ko janme zrI mahAvIra prasAda jaina khaNDelavAla di. jaina haiM tathA ajamerA unakA gotra hai | unake pitAjI kA nAma zrI chaganalAla jI evaM mAtA zrImatI kAntA devI hai| unhoMne do viSayoM meM ema.e. kiyaa| ela. ela. bI. haiM sAtha meM bI.eDa. bhI haiN| adhyApana kA kArya karate haiN| sAmAjika kAryoM meM vizeSa ruci lete haiN| ajamerA jI vartamAna meM di. jaina samAja hADotI aMcala ke maMtrI haiN| jaina klaba ke DAirekTara tathA di. jaina akalaMka mAdhyamika vidyAlaya koTA ke saMyukta maMtrI haiN| ajamerA jI aura bhI saMsthAoM se jur3e huye haiM tathA sabhI sAmAjika
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja /405 samArohoM meM apanI mukhya bhUmikA nibhAte haiN| san 1973 meM koTA meM jaba di. jaina pariSada kA svarNa jayantI adhivezana huA thA to Apa svayaM sevaka samiti ke saMyojaka the| umezakumAra ApakA choTA bhAI hai tathA eka putrI vaMdanA evaM do putra vikAsa evaM varuNa se alaMkRta haiN| patA:- 3 ka 34 vijJAna nagara, koTA (rAja.) zrI mANakacaMda pATanI TrAMsaporTa ke vyavasAya meM lage huye zrI mANakacaMda pATanI koTA kI jaina samAja meM khyAti prApta samAjasevI haiN| nagara kI chAvanI sarkila meM Apa vizeSa rUpa se lokapriya haiN| Apake pitAjI zrI ghIsAlAla jI evaM mAtAjI zrImatI suganIbAI donoM kA svargavAsa ho cukA hai| saMvat 1988 meM sAvana sudI 5 ApakA janma huA aura 16 varSa kI Ayu meM saMvat 2004 meM ApakA vivAha zrImatI kaMcanadevI ke sAtha saMpanna huaa| Apako tIna putra subhASa caMda, navIna canda evaM rAjakumAra evaM do putriyA~ cAMdavAI evaM uSA bAI ke pitA banane kA saubhAgya prApta hai| tInoM hI putra TrAMsaporTa ke vyavasAya meM lage huye haiM tathA donoM putriyoM kA vivAha ho cukA hai| pATanI jI samarpita kAryakartA haiM evaM apane uttaradAyitva kA nirvAha karane vAle samAjasevI haiN| zrI digambara jaina maMdira chAvanI ke Apa sadasya haiN| patA:- jaina guDsa TrAMsaporTa, 21, naI dhAna maMDI, koTA / zrI mANakacaMda seThI bArAM ke sAmAjika kSetra meM zrI mANakacaMda seThI kA nAma pramukhatA se liyA jA sakatA hai| Apa di. jaina samAja bArAM ke adhyakSa haiN| ApakA janma zrAvaNa sudI 10 saM. 1982 ko huaa| Apake pitA zrI naMdalAla jI va mAtAjI zrImatI motiyA bAI donoM kA hI svargavAsa ho cukA hai| Apane AThavIM kakSA taka sAmAnya zikSA prApta kI aura ADhata evaM kamIzana kA kArya karane lge| saMvat 2008 meM ApakA vivAha zrImatI caMdA bAI se huA jinase Apako tIna putra, azoka, pravINa evaM rAkeza kI prApti huii| tIna putra hai jo bI kaoNma hai| prathama do putroM kA vivAha ho cukA hai| zrI azoka ke tIna patra evaM pravINa kumAra ke do putriyA~ haiM / seThI jI pUrNataH sAmAjika evaM dhArmika jIvana vyatIta karate haiN| bAroM meM evaM anya sthAnoM meM Ayojita hone vAle paMcakalyANakoM meM Apa indra banane kA saubhAgya prApta karate rahate haiN| tIrtha yAtrA premI haiN| aba taka sabhI tIrthoM kI vaMdanA kara cuke haiN| bArAM kI sArvajanika saMsthA dharmAdA ke adhyakSa raha cuke haiM aura vartamAna meM usake koSAdhyakSa haiN| mahAvIra jaina auSadhAlaya 'bArAM ke vartamAna meM adhyakSa haiN| seThI jI munibhakta haiM / muniyoM ko AhAra Adi dete rahate haiN| pratidina pUjA evaM abhiSeka karate haiN| patA:- mANakacaMda eNDa saMsa, dInadayAla pArka, bArAM (koTA)
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ 406/ jaina samAja kA bRhad itihAsa zrI motIlAla ToMgyA bhavAnImaMDI ke vayovRddha samAjasevI zrI bhAtIlAla jo To-yA aba taka Atazaya kSetra cAMdakheDI, maksI pArzvanAtha, samavazaraNa mandira cAMdakheDI nirmANa meM ullekhanIya Arthika sahayoga kara cuke haiM / AhAra auSadhAlaya saMcAlana evaM pUjA jaise kAryoM meM ApakI vizeSa ruci rahatI hai| Apa rAmagaMjamaMDI evaM jhAlarApATana paMcakalyANaka pratiSThA meM indra ke pada se suzobhita hue the / Apa pahile baiMka sarvisa meM the aura vahAM se sevA nivRtta hokara sAdagI se jovanayApana kara rahe haiN| vartamAna meM ApakI Ayu karIba 80 kI ho gayI hai| ApakI dharmapatnI kA nAma kaMcana bAI hai| patA: jaina mandira ke pAsa, bhavAnImaMDI (kottaa)| zrI mukeza kumAra rAMvakA ___ zrI mukezakumAra kA janma rAmagaMjamaMDI evaM jhAlAvAr3a ke prasiddha gharAne meM dinAMka 14 janavarI san 1952 ko huA / usI varSa Apake pitAjI zrI dIpacaMda jI rAvakA kA mAtra 24 varSa kI Ayu meM bijalI kA karenTa lagane se nidhana ho gayA / ApakI mAtAjI zrImatI candrakalA devI jI rAvakA bahuta hI sahanazIla mahilA haiM jinhoMne ApakA pAlana poSaNa kiyaa| san 1971 meM Apane vikrama vizvavidyAlaya ujjaina se bI.e.kiyA / par3hAI jArI rakhane ke liye Apako bahuta kaSTa uThAne par3e aura cane khAkara rahanA par3A / par3hAI karane ke bAda vyApArika kSetra meM rAmagaMjamaMDI kI prasiddha pharma nAthUrAma kA kArya dekhane lge| dinAMka 30 navambara, [976 ko ApakA vivAha byAvara kI suzrI saMtoSa ke sAtha saMpanna huaa.| Apako do putriyA~ sonala evaM cetAlI evaM eka putra namana ke pitA hone kA gaurava prApta hai| Apake pUrvajoM ne jhAlarApATana evaM rAmagaMjamaMDI meM Ayojita paMcakalyANakoM ko saMpanna karAyA thaa| usake pazcAt seTha kalyANamala jI rAvakA kI dharmapatnI zrImatI seThAnI dhArakaMvara bAI jI ne use samAja ko saMbhalA diyA / zrI mukeza jI bahuta hI utsAhI yuvaka haiM / vyApArika dakSatA ke sAtha-sAtha samAjasevA meM pUrNa ruci rakhate haiN| svabhAva se atyadhika vinIta evaM Atithya premI haiN| ApakI mAtAjI zrImatI candrakalA jI rAvakA bI.e. vizArada hai| samAja sevA meM agraNI haiN| rAmagaMjamaMDI mahilA samAja kI saMyojikA haiM / sevAbhAvI mahilA haiM / pati ke marane ke pazcAt Apako kAphI kaSTa uThAnA pdd'aa| maiTrika kiyA aura phira bI.e.kiyA / jayapura meM zrI mahAvIra di.jaina hAyara saikeNDarI skUla meM sarvisa karanI par3I / lekina Apane hAra kabhI nahIM mAnI aura apane eka mAtra putra mukeza ke jIvana nirmANa meM lagI rhii| zrImatI candrakalA devI rAbakA pahA- nAthUrAma jorajI, rAmagaMja maMDI,koTA zrI yazabhAnukumAra pATodI rAjasthAna kI kizanagaMja meM 19 agasta 1954 ko janmeM zrI yazabhAnukumAra san1972-73 meM maikenikala injIniyariMga meM DiplomA karake gaisa ejensI kA kArya karane lage / Apake pitAjI zrI dineza canda jI kizanagaMja meM hI khetI kA kArya karate
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja /407 haiN| ApakI mAtAjI zrImatI candradulArI hai / ApakA vivAha zrImatI manjUlatA ke sAtha di.9 mArca san 1974 ko saMpanna huaa| jinase Apako tIna putriyAM vinItA,mamatA, TInA evaM eka putra guNavanta ke pitA banane kA saubhAgya prApta ho cukA hai| sabhI bacce adhyayana kara rahe haiN| pATodI bahuta hI utsAhI yuvaka haiM / apane grAma kizanagaMja ke mandira kA jIrNoddhAra karAyA hai tathA usakI dekhabhAla karate haiN| vidyArthI jIvana meM Apa kaoNleja yUniyana ke adhyakSa rahe tathA usa samaya meM Apako lekha vagairaha likhane meM bahuta ruci rahatI thI / vartamAna meM AgAeM nAgarika sahakArIko alame akSa haiN| aura yuvA maMDala bArAM ke parAmarzadAtA bhI raha cuke haiN| patA- zrI jI kA cauka,bArAM (bArA) rAja. zrI ratanakumAra baja bArAM ke prasiddha samAjasevI zrI hajArIlAla jI baja ke suputra zrI ratanalAla jI baja kA janma 13 disambara san 1933 ko huA / maiTrika evaM vyApAra vizArada karane ke pazcAt Apa janarala marcenTa kA vyavasAya karane lge| sana 1952 meM ApakA vivAha zrImatI santoSa devI ke sAtha sampanna huaa| Apako tIna putra nUtana kumAra ,manoja kumAra evaM jambUkumAra tathA pAMca putriyAM rajIna, prabhA,nagendrabAlA,amitA evaM sumana ke pitA banane kA saubhAgya prApta hai| sabhI -putra ucca zikSita haiM isI taraha putriyAM ema.e. haiM tathA sabhI kA | vivAha ho cukA hai| Apake pitAjI se lekhaka kA bahuta patra vyavahAra rahatA thA / ve bArAM paMcakalyANaka kI vyavasthA samiti ke saMyojaka the / be 15-20 varSa taka nagara pariSad ke sadasya rahe / zrI ratanalAla jI baja apane pitAjI ke pada cinhoM para cala rahe haiN| vartamAna meM Apa mahAvIra jaina auSadhAlaya ke sekreTarI,khudarA kirAnA vikretA saMgha ke adhyakSa evaM khaNDelavAla jaina samAja ke upAdhyakSa haiM / ApakI dharmapatnI zrImatI santoSa devI bhI mahilA maMDala bArAM kI adhyakSa tathA sAMskRtika kAryakramoM meM ruci letI haiN| zrImatI saMtoSa devI patA:- hajArIlAla hIrAlAla jaina,janarala marcenTsa,bArAM zrI rAjamala luhADiyA rAmagaMjamaMDI nagara basane ke sAtha-sAtha jhAlarApATana se Akarabasane vAle zrI nandalAla mANakacanda samAja ke pratiSThita vyakti the| unhIM ke ghara meM kArtika zuklA 2 saMvat 1984 (sana 1927) ko janmeM zrI rAjamala jI luhADiyA ne sana 1970 meM maiTrika kiyA aura phira pitAjI ke sAtha ADhata bAradAnA kA kArya karane lage / saMvat 2000 meM ApakA vivAha sundarabAI jI ke sAtha ho gyaa| jinase Apako 4 putra evaM tIna putriyoM kI prApti huI / Apake pitAmaha cAra pratimA ke dhArI the tathA unhoMne 40 varSa taka niyamita jIvana vyatIta kiyaa| ApakA svargavAsa 4 sitambara san 1967 ko ho gyaa| usake pazcAt dinAMka 13.11.1974 ko
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ 408/ jaina samAja kA vRhada itihAsa Apake pitAjI cala base / ApakI mAtA zrImatI gaTTabAI kA abhI AzIrvAda prApta hai / Apa, ApakI dharmapatnI evaM mAtAjI sabhI ke zuddha khAnapAna kA niyama hai / vartamAna meM Apa di.jaina mandira zAntinAtha svAmI rAmagaMjamaMDI ke TrasTI haiN| Apake bAbAjI zrI nandalAla jI kI dhArmika kAryoM meM pUrNa ruci rahatI thii| rAmagaMjamaMDI ke zAntinAtha svAmI ke mandira nirmANa karavAne meM Apane pUrNa sahayoga diyA thA tathA pAsa hI meM sthita rAtAdevI kI pahAr3I meM sthita arahanAtha,zAntinAtha,kuMthanAtha kI pratimAyeM evaM sahaskUTa caityAlaya ko lAkara yahAM sthApita kiyaa| 1. Apake jyeSTha putra zrI pavanakumAra 46 varSa ke haiM / bI.kaoNma haiM / patnI kA nAma sulocanA hai / eka putra evaM cAra putriyoM ke pitA haiN| 2.dvitIya putra zrI jambUkumAra sI.e. haiM / eca.ema.TI. ajamera meM lekhAdhikArI haiM / unakI patnI zrImatI madhU bhI ema.e. haiN| eka putra evaM eka putrI kI mAtA haiM / 3.tIsare putra zrI kamala kumAra 33 varSa ke haiN| vI.kaoNma,ela.ela.bI. haiM / patnI kA nAma saMgItA hai jo ema. e. hai / eka putra ke pitA haiN| 4. caturtha putra zrI pradIpa kumAra 30 varSIya haiM,yuvA haiN,bii.es.sii.haiN| san 1980 meM rAjasthAna vizvavidyAlaya se prathama zreNI meM pAsa kara cuke haiN| patA- rAjamala, padamakumAra,bAjAra naM.9, rAmagaMjamaMDI,(koTA) zrImatI lAdevI koThArI zrImatI lAr3adevI koThArI koTA (rAjasthAna) mahilA samAja meM bahucarcita evaM lokapriya mahilA haiM apane udAra evaM mAnava sevA bhAvI svabhAva ke kAraNa ve saba kI prazaMsA kI pAtra bana gaI haiM / vinamratA evaM dayAzIlatA unake jIvana ke viziSTa guNa mAne jAte haiM sabako sAtha lekara calane meM unheM asIma prasatratA hotI hai tathA janakalyANa ke kAryoM ko sampAdita karane meM ve saba se Age rahatI hai| rAjasthAna meM bUndI jile ke hinDolI grAma meM janmI lAidevI sAmAjika sevA kI pratimUrti zrI trilokacaMda jI koThArI ko dharmapalI haiM jinheM ghara meM Ane vAle atithiyoM kA svAgata karane meM bar3A Ananda AtA hai| pratidina pUjA pATha karanA tathA sAdhu saMtoM kI sevA suzruSA meM lage rahanA unheM acchA lagatA hai ve pacAsoM mahilAoM se jur3I rahanA cAhatI hai isaliye padayAtrA meM unako vizeSa ruci rahatI hai / abhI taka ve saikar3oM mahilAoM ko sAtha lekara koTA se digambara jaina atizaya kSetra kezorAyapATana taka 5 bAra padayAtrA kara cukI haiM / tathA do bAra koTA se 110 ki.mI.dUrI para sthita cAMdakheDI kSetra kI bhI padayAtrA kara cukI haiM / yAtrA meM unhoMne sabhI mahAnubhAvoM kI dila kholakara apanI tarapha se sarva prakAra ke sAdhana juTAte huye jo sevA suzruSA kI hai vaha sarAhanIya hai| zrImatI lAidevI koThArI munirAjoM evaM AryikA mAtAoM kI sevA karane meM sadaiva tatpara rahatI haiN| prativarSa muni saMghoM ke darzanArtha jAnA vathA saMgha ko Arthika sahayoga denA apanA kartavya samajhatI haiM munisaMghoM ke vihAra meM barAbara sahayoga detI rahatI
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja /409 haiN| parama pUjya yogIrAja AcArya vimala sAgara jI mahArAja evaM unake saMgha ko eka bAra cAMdakheDI se mahAvIra jI tathA dUsarI bAra unhIM ke saMgha ko nivAI se mahAvIra jI taka sakuzala pahuMcAne meM smaraNIya sahayoga diyA tathA saMgha ke sAtha rahakara sAdhu saMtoM kI apUrva sevA kI, isI taraha AcAryapravara vidyAsAgara jI mahArAja ke saMgha meM jAkara unakI yathocita sevA suzruSA karake apane janma ko dhanya banA liyA hai| vipatra evaM sAdhanahIna mahilAoM ko sabhI taraha se Arthika sahayoga dene meM Apa vizeSa ruci letI haiN| oma koThArI phAunDezana ke mAdhyama se Apa prasUti ke samaya saiMkar3oM bahinoM kI sevA suzruSA karake unheM yathovita Arthika sahayoga bhI detI rahatI haiN| isa kArya ke liye Apake ghara ke dvAra sadaiva khule rahate haiM / mahilAoM meM zikSA kA pracAra ho sake usake liye bhI Apa yatheSTa sakriya rahatI haiM / bAlikAoM kI phIsa jamA karAnA tathA unheM pustakeM Adi dilavAne meM Age rahatI haiN| samAja meM hone vAle sAmahika vivAhoM ke Ayojana meM koThArI parivAra kI ora se pUrNa Arthika sahayoga diyA jAtA hai| rAjasthAna ke devalI nainavA hiNDolI Adi sthAnoM para hone vAle sAmahika vivAhoM ke avasara para nava vivAni ko gRhasthI ko Avazyaka vastueM upahAra meM dekara sAmUhika vivAha prathA ke pracAra prasAra meM bhI yoga dekara apane kartavya kA pAlana kiyA hai| tIrthoM para Ane vAle yAtriyoM kI suvidhA ke liye Apane gommaTagirI indaura tathA cAMdakheDI rAjasthAna atizaya kSetroM para atithi bhavanoM (gesTa hAUsa) kA nirmANa karavAkara eka acchI paramparA ko janma diyA hai / isa taraha rAjasthAna ke hI caMvalezvara pArzvanAtha atizaya kSetra ke cahuMmukhI vikAsa meM Apane mahatvapUrNa yogadAna diyA hai| koTA kI prAcIna naziyoM kA jIrNoddhAra karavAkara usalI ghAra ranoM ke mana mAryoM ke caraNa cinha sthApita kiye haiN| AcArya vimala sAgara jI mahArAja ke AdezAnusAra Apane vibhinna sAta sthAnoM para AcArya samanta bhadra,mAnatuMga,nemIcandra jaise AcAryoM ke caraNa sthApita karake itihAsa ko surakSita rakhane meM ullekhanIya yogadAna diyA hai / Apane koThArI jI ke sAtha 42 jaina bandhuoM ko lekara lesTara meM Ayojita paMcakalyANaka meM bhAga lekara puNya saMpAdita kiyA hai| amerikA meM sthita siddhAcalama mandira meM Apa evaM Apake parivAra dvArA bhagavAna bAhubali kI eka manopya pratimA ko virAjamAna karavAkara videza meM bhI jaina saMskRti ke pracAra kA eka sthAyI kArya kiyA hai| zrImatI lADadevI evaM zrI trilokacaMda jI koThArI ko gaNinI AryikA jJAnamatI mAtAjI ke sAnidhya meM Ayojita paMca kalyANaka mahotsava meM tIrthaMkara bhagavAna ke mAtA-pitA banane kA saubhAgya prApta ho cukA hai| vaisA hI dubArA saubhAgya Apa donoM ko 16 janavarI 1991 meM paramapUjya AcArya vidyAnanda jI mahArAja ke sAnidhya meM bhagavAna AdinAtha ke bAvanagajA mahAmastakAbhiSeka ke avasara para hone vAle paMcakalyANaka mahotsava meM mAtA-pitA banane kA puna: saubhAgya prApta huA hai / sAmAjika evaM dhArmika itihAsa meM isa prakAra ke bahuta kama vyakti mileMge jinako jIvana meM eka bAra se adhika mAtA-pitA banane kA parama saubhAgya milA ho| ___ koTA se ApakI vizeSa preraNA se padayAtrA zrI atizaya kSetra kezorAyapATana jo 17 kilomITara kI dUrI para sthita hai samAja ke sAtha karate huye samAja kA dhArmika utsAha bar3hAyA hai|
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ 410/ jaina samAja kA vRhad itihAsa A.ne dUnI mAna meM jaina dharmAlA, gomaTAgarI evaM bhAkhaDA Adi kSetroM para gesTa hAusa kA nirmANa karake kAphI hada taka kSetroM kI isa kamI ko ThIka karane meM yogadAna diyA hai| maMDala vidhAna ke kAryakramoM meM bhI Apa Age rahate haiN| jayapura,bambaI,zikharajI,rAjagirI,cAMdakheDI,sonAgira jI Adi nagaroM meM ApakI tarapha se vRhat siddhacakra va indradhvaja maMDala vidhAna evaM anya vidvAnoM meM vizeSa ruci rakhate huye samAja meM dharma ke prati utsAha bar3hAte haiN| Apake sadguNoM se prabhAvita hokara gatavarSa koTA kI sthAnIya samAja dvArA zrI di. jaina mahAsabhA ke upAdhyakSa zrI mANakacaMda jI pAlIvAla kI adhyakSatA meM Apako mahilA bhUSaNa kI upAdhi se sammAnita kiyA gayA thaa| hama Apa donoM ke svastha,sukhada evaM yazasvI jIvana kI zrI bIra prabhU se maMgala kAmanA karate haiN| zrI vIrendrakumAra pATanI jhAlAvAr3a nivAsI zrI vIrendrakumAra pATanI zrI mahendrakumAra pATanI ke suputra haiN| zrI mahendrakumAra jI kujeDa grAma paMcAyata ke sarapaMca haiM / pATanaujI kA janma 15 maI san 1948 ko huaa| san 1971 meM Apane. korA kAleja se bI.e., ela.ela.bI kiyaa| san 1975 meM ApakA vivAha zrImatI raMjanA ke sAtha saMpanna huA / zrImatI raMjanA bI.e. haiM tathA koTA ke zrI rikhabavanda jI eDavokeTa kI suputrI haiN| Apako do putroM ko janma dene kA saubhAgya prApta ho cukA hai| Apake pUrvajoM ne apane grAma kuMjeDa meM diga.baina mandira kA nirmANa karavAyA thaa| pATanI jI lAyansa klaba ke adhyakSa evaM reDakrAsa sosAiTI ke sadasya haiN| zrImatI raMjanA bhI mahilA samAja ko jAgRta karane meM vizeSa ruci rakhatI haiN| patA: mAmA bhANajA caurAhA, jhAlAvAr3a zrI zAMtikumAra bar3ajAtyA zrI bar3ajAtyA jI bArAM nagara ke pramukha samAjasevI haiN| Apa di.jaina samAja ke saMyojaka,maMtrI evaM adhyakSa sabhI padoM para kArya kara cuke haiN| vartamAna meM yahAM kI prAcIna evaM vizAla naziyAM ke saMyojaka hai| ApakA janma saMvat 1983 meM huaa| Apake pitAjI zrI chItaramala jI evaM mAtA zrImatI dAkhAdevI donoM kA svargavAsa ho cukA hai| san 1947 meM ApakA vivAha mohinI bAI se huaa| Apako 6 putra azokakumAra, nirmalakumAra,rAjendrakumAra, cetanakumAra,mijayendra evaM narendra tathA tIna putriyA~ candA,rAnI evaM rojI ke pitA banane kA saubhAgya prApta ho cukA hai| zrI nirmala kumAra evaM rAjendrakumAra ema.e. haiM / cetanakumAra boI. haiM / donoM choTe bacce par3ha rahe haiM / zrImatI caMdA bI.e. hai tathA rAnI ema.e., ela.ela.bI. hai| ApakA dhArmika jIvana vizeSa ullekhanIya hai / bArAM meM Apa siddhacakra maMDala vidhAna karA cuke haiN| Apane apane parivAra ke sAtha sabhI tIrthoM kI vaMdanA karalI hai| muniyoM ke kaTTara bhakta haiN| unakI vaiyAvRtti karane meM pUrNa ruci rakhate haiM / pratidina pUjA evaM abhiSeka kA niyama hai| patA: zAha nemajI chItaramala jIbar3ajAtyA bhImagaMja vArDa,pratApacaurAhA, bArAM,koTA
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sunIla koThArI 1 koTA ke zrI trilokacaMda jI koThArI ke sabase choTe putra zrI sunIla koThArI kA janma usa samaya huA jaba unake pitA zrI udyoga saMcAlana kI dizA meM kadama rakhane lage the 3 pharavarI 1904 ko janme zrI sudIla koThArI ne bI.kaoNma. evaM ema.bI.e. kI parIkSA pAsa kI tathA 13 mArca san 1985 ko kAnapura nivAsI zrI riSabhacanda jI godhA kI suputrI sImA se vivAha sUtra meM baMdha gye| jinase Apako eka putra evaM eka putrI ke pitA banane kA gaurava prApta ho cukA hai| rAjasthAna pradeza kA jaina samAja /411 zrI sunIla koThArI oma koThArI udyoga samUha ke selsa DAyarekTara evaM ela.pI.jI. TrAMsaporTa DivIjana ke incArja hai| Ayu meM bahuta choTe hone para bhI Apa apane uttaradAyitva ko acchI taraha nibhA rahe haiN| patA:- 16/121-122, koThArI bhavana, phaija roDa, naI dillii| zrI hukamacaMda ToMgyA jhAlAvAr3a ke sAmAjika kAryakartA zrI hukamacaMda ToMgyA kA janma san 1922 meM huaa| Apake mAtA-pitA zrI viradhIcaMda jI mAtAjI zrI gulAbabAI donoM kA hI kAphI pahale svargavAsa ho cukA hai| san 1942 meM ApakA vivAha zrImatI mohanI devI ke sAtha huaa| jinase Apako pAMca putra zrI prabhAtacanda, prakAzacanda, pradIpakumAra, anila kumAra, rAjakumAra evaM do putriyoM premavAI evaM saroja ke pitA banane kA gaurava prApta ho cukA hai| sabhI putra evaM putriyoM kA vivAha ho cukA hai| prakAzacaMda ke atirikta sabhI bacce DImApura meM vyavasAyarata haiN| Apake ghara meM pUrvajoM dvArA banAyA gayA caityAlaya hai| jhAlAvADa sTeTa meM Apake pUrvajoM kA paryApta sammAna thA / rAjamala jI caMdanamala jI jhAlAvADa sTeTa ke pradhAna maMtrI evaM tahasIladAra rahe the tathA koTA se jaba jhAlAvADa sTeTa alaga huI to unake sAtha hI Aye the / Apane sabhI tIrtha yAtrAyeM saMpanna kara lI haiN| munibhakta haiN| 1 patA hukamacaMda prabhAtacaMda maMgalapura bAjAra, jhAlAvAr3a
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ 412/ jaina samAja kA bRhad itihAsa mAravAr3a pradeza kA jaina samAja evaM yazasvI samAja sevI pUrva itihAsa:- mAravAr3a pradeza meM mukhya jodhapura, bIkAnera, jaisalamera evaM zekhAvATI ke bhAga Ate haiN| rAjasthAna banane ke parva zerAvATI jayapara rAjya kA aMga thA tathA zeSa tInoM svataMtra sTeTsa thI aura unakI alaga-alaga sImAyeM thI / ye sabhI pradeza registAnI pradeza haiM / AvAgamana ke bahuta hI sImita sAdhana haiM / pAnI kI bar3I kamI hai aura kahIM-kahIM to kosoM taka pAnI nahIM miltaa| lekina jaina dharma ke pracAra-prasAra kI dRSTi se yaha pradeza sadaiva urvaraka mAnA jAtA rahA / isa pradeza meM sAdhu saMtoM kA khUba vihAra hotA rhaa| yahAM ke zAsakoM dvArA jaina maMdiroM kI vyavasthA ke liye diye jAne vAle saMvat 1167 se 1322 taka ke dAnapatroM ke saikar3oM udAharaNa milate haiM / sAhitya nirmANa kA kArya bhI abAdha gati se calatA rahA yahI nahIM mAravAr3a ke kitane hI jaina maMdira sthApatya kalA kI dRSTi se vizva meM apanA viziSTa sthAna rakhate haiN| nAgaura isa pradeza kA pramukha sthAna hai / yaha nagara prAraMbha se hI digambara jaina samAja kA pramukha kendra rahA / bhaTTAraka jinacandra ke ziSya ralakIrti ne yahA~ svataMtra rUpa se bhaTTAraka gAdI kI sthApanA kI / isa paTTa para eka ke pazcAt dUsare bhaTTAraka hote rahe / nAgaura kA graMtha saMgrahAlaya sAre rAjasthAna meM vizAla evaM samRddha hai / 15-16 vIM zatAbdi me yahA~ saMskRta kavi medhAvI huA jisane saMvat 1541 meM isI nagara meM dharmasaMgrahazrAvakAcAra kI racanA kI thii| vartamAna itihAsa: mAravAr3a meM nAgaura jilA, sIkara jilA, jhaMjhunU jilA, lADanUM, sujAnagaDha, meDatAsiTI, jaise nagaroM ko liyA gayA hai / ina saba jiloM evaM nagaroM tathA gA~voM meM khaNDelavAla jainoM ke hI ghara haiM / agravAla jaina samAja kI janasaMkhyA bahuta sImita hai| sIkara jilA: sIkara jile meM phatahapura, lakSmaNagar3ha, dAMtArAmagar3ha, nIma kA thAnA, sIkara, zrI mAdhopura kI tahasIleM haiN| khaNDelavAla jainoM kA udabhava sthAna khaMDelA bhI sIkara jile meM hI hai / lekina vahAM koI jaina parivAra nahIM rhtaa| aba khaMDelA vikAsa samiti dvArA maMdira kA jIrNoddhAra evaM dharmazAlA kA nirmANa huA hai / san 1981 kI janagaNanA meM sIkara jile kI janasaMkhyA 7050 thI / tahasIla evaM nagara ke anusAra nimna prakAra janasaMkhyA ke AMkar3e the :phatahapura nagara 559 rAmagar3ha nagara - 56 lakSmaNagaDha nagara 46 lakSmaNagaDha tahasIla . 158 sIkara tahasIla 3231 nIma kA thAnA tahasIla) sIkara nagara 2150 * nIma kA thAnA zrI mAdhopura (tahasIla) - 646 rIMgasa dAMtArAmagar3ha (tahasIla) - 209n isa jile meM 28-30 gAMvoM meM jainoM ke ghara milate haiN| lekina phatehapura ke atirikta anya sabhI gAMvoM meM khaNDelavAla jainoM ke hI ghara haiN| sIkara zahara meM sabase adhika jaina gharoM kI bastI hai jinakI saMkhyA 300 hogI / 208
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja / 413 sIkara meM sabhI parivAra khaNDelavAla jaina jAti ke haiM tathA sabase adhika chAbaDA gotrIya parivAra hai| dhAkaDA upanAma bhI chAbar3A gotrIya zrAvakoM kA hai| sIkara zahara meM muniyoM kA vihAra evaM cAturmAsa hotA rahA haiN| paMca kalyANaka pratiSThAyeM evaM indradhvaja vidhAna bhI Ayojita hote rahate haiN| yahAM aMtima paMcakalyANaka pratiSThA abhI devIpurA meM huI thii| AcArya dharmasAgara jI mahArAja kA cAturmAsa sokara meM huA thA tathA unakA samAdhimaraNa bhI sIkara meM hI huA thaa| sIkara jaina paMcAyata kA zekhAvATI evaM mAravAr3a meM pUrA prabhAva hai| sIkara meM paM. mahAcanda prasiddha vidvAna evaM kavi ho cuke haiN| yahAM kA dIvAna khAnadAna sIkara kA pratiSThita khAnadAna hai jisameM yahAM ke ThikAne ke dIvAna hote rhe| antima dIvAna bhaMvaralAla jI the / sIkara jile ke kochora meM 15 parivAra, dAMtA meM 40 parivAra, phatehapura meM 55 parivAra, dujoda meM 20 parivAra evaM rANolI meM 55 parivAra rahate haiN| phatehapura meM agravAla jaina samAja ke 25 parivAra haiN| ye sabhI khaNDelavAla jaina haiM jinheM sarAvagI kahA jAtA hai| rANolI meM chAbar3A, pATanI, bar3ajAtyA, kAsalIvAla, gaMgavAla, jhAMjharI, kAlA evaM rArA gotrIya sarAvagiyoM ke ghara haiN| eka maMdira evaM eka naziyAM haiN| AcArya vidyAsAgara jI mahArAja ke gurU AcArya jJAnasAgara jI mahArAja rANolI hI ke the| rANolI ke pAsa hI revAsA hai jahAM kA maMdira kalApUrNa, vizAla evaM darzanIya haiM / nAgaura jilA : digambara jaina samAja kI dRSTi se nAgaura jilA atyadhika mahatvapUrNa evaM samRddha jilA hai| san 1981 kI janagaNanA meM yahAM ke jaina samAja kI saMkhyA 23013 thI jisakA tahasIla ke anusAra vibhAjana nimna prakAra hai:lADanUM jilA 4607 DIDavAnA 1173 4229 411 6236 3670 4151 kucAmana zahara 972 parabatasara 2268 makarAnA 197 3045 mer3atA zahara 1081 mer3atA (tahasIla) ukta AMkar3oM ke atirikta isa jile meM nAgaura, kucAmana siTI, Deha, nAvAM, pAMcavA, mer3atA siTI jaise nagaroM meM digambara jaina samAja kI acchI saMkhyA hai| lADanUM zahara nAgaura tahasIla nAgaura zahara jAyala nAvAM nAgaura meM digambara jaina janasaMkhyA san 1911 meM 114 tathA ghara tathA 326 strI-puruSa the| isake pUrva jaba mahAsabhA ke upadezaka hakIma kalyANamala yahAM Aye to unhoMne 1500 ghara evaM do maMdiroM kA ullekha kiyA hai| lekina vartamAna meM yahAM 2000 gharoM kI bastI hai jinameM 135 ghara bIsa paMtha paMcAyata meM, 35 ghara terahapaMthI maMdira paMcAyata meM tathA 30 ghara sADhe solaha paMtha paMcAyata meM haiN| bIsapaMthI maMdira ke adhyakSa zrI jIvarAja pahAr3iyA haiM tathA jIvarAja jI pATanI maMtrI haiN| terahapaMthI paMcAyata ke zrI nandalAla macchI (cAMdavADa) adhyakSa haiM tathA sAr3he solaha paMtha paMcAyata ke zrI dIpacanda jI sabalAvata adhyakSa haiN| nAgaura hI aisA nagara hai jahAM sAr3he solahapaMtha bhI haiN|
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ 414/ jaina samAja kA vRhada itihAsa yahAM kI bhaTTAraka gAdI candraprabhu svAmI ke maMdira meM hai / jo bIsa paMtha AmnAya kA hai / aMtima bhaTTAraka zrI devendrakIrti jI the jinakI samAdhi haidarAbAda meM banI huI hai / bhaTTArakIya gAdI vAle maMdira meM eka vizAla zAstra bhaMDAra hai jisameM hajAroM hastalikhita graMthoM kA alabhya evaM durlabha saMkaha hai| yahAM vi.saM. 2043 meM bIsapaMthI maMdira meM tathA san 1972 meM sAr3he solahapaMdhI gati meM pratApagama prazitA ko duka meM yahAM ke zrI ratanalAla jI pahAr3iyA ne muni dIkSA lI thI tathA AcArya dharmasAgara jI ke saMgha meM rahe the| ApakA svargavAsa ho cukA hai| zrI sohanasiMha jI kAnUnagoM yahAM ke sabase pratiSThita sajjana the| kucAmana siTI : kucAmana siTI nAgaura jile kA eka pramukha nagara hai jisakI sthApanA saMvat 1701 meM huI thii| pahile yaha jodhapura rAjya meM jAgIradArI nagara thA lekina vartamAna meM yaha nAgaura jile kA pramukha nagara hai / vartamAna meM yahAM 150 di.jaina parivAra rahate haiM yahAM tIna maMdira, do naziyAM evaM do caityAlaya haiM / yahAM nAgaura evaM ajamera donoM hI bhaTTArakoM kA kendra thA isaliye yahAM ke maMdira nAgaurI maMdira evaM ajamerI maMdira ke nAma se prasiddha haiM / donoM hI maMdira kile ke nIce mukhya bAjAra meM Amane sAmane haiN| eka ora ajamerI maMdira kA zikhara atyadhika kalApUrNa hai| vahAM nAgaurI maMdira ke zikhara ke andara ke bhAga meM sone kA kArya darzanIya hai| donoM hI maMdira vizAla evaM darzanIya haiN| donoM hI maMdiroM ke nIce eka eka naziyAM hai / kucAmana meM sva. gaMbhIramala jI pAMDyA bahuta bar3e samAjasevI huye haiM jinhoMne lohaDa sAjana baDasAjana AMdolana meM pramukha bhUmikA nibhAI thii| rAjazrI pikcarsa ke mAlika sva. mohanalAla jI bar3ajAtyA kucAmana ke hI the / vartamAna meM unake putra tArAcanda jI bar3ajAtyA evaM unakA parivAra bambaI rahatA hai tathA philma jagata meM bhArata meM vikhyAta hai| kucAmana meM sabase vayovRddha zrI jamanAlAla jI pATodI se jaba lekhaka ne bheMTa kI to ve 106 varSa pAra kara cake the| unhoMne apanI parI acala saMpatti jinezvara rAya di jaina vidyAlaya ko bheMTa kara dI thii| ve pratidina apane hAthoM se 500 mana anAja tola dete the| unhoMne 13/-rupayA mana kA ghI khAyA thA tathA eka rupayA kA 54 sera bAjarA dekhA thA jo ghaTate-ghaTate 3 rupayA sera ho gayA thA / ve garIbI ke kAraNa janma bhara kuMvAre hI rahe / unakI bahina nArANI kA bhI paise ke abhAva meM eka vRddha ke sAtha vivAha karanA pdd'aa| kucAmana vidyAlaya meM sva. paM. cainasukhadAsa jI nyAyatIrtha ne kitane hI varSoM taka par3hAyA thA tathA torAvATI gauDAvATI sabhA bhI sthApita kI thii| nAvAM zahara meM 60 ghara haiM jo sabhI khaNDelavAla jaina jAti ke haiN| yahAM bhI nAgaurI, ajamerI evaM sAhoM kA maMdira hai| yahAM zrI kizanalAla jI rAvakA bahuta hI sevAbhAvI vyakti ho cuke haiM / kUkanavAlI meM 50 parivAra haiN| pAMcavA grAma meM 30 parivAra haiM / yahAM caturbhaja jI ajamerA pratiSThita vyakti haiM jinhoMne yahAM vizAla paMcakalyANaka pratiSThA kA Ayojana kiyA thaa|
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja/415 mer3atA tahasIla: mer3atA tahasIla meM mer3atA siTI meM 35 ghara evaM 2 maMdira meDatA ToDa meM 10 ghara evaM 1 maMdira reNa meM 8 ghara evaM eka maMdira tathA tahasIla ke zeSa gAMvoM meM chuTapuTa parivAra rahate haiN| NalI jilA: pAlI jile ke jaitAraNa tahasIla meM AnandapurakAla meM khaNDelavAloM ke 30 ghara haiM tathA tIna maMdira haiM / vahAM zrI kaMvarIlAla jI boharA atyadhika pratiSThita zreSThI hai / isake atirikta pAlI meM 40 ghara, nImAja meM 15 ghara tathA valaMdA meM 15 ghara haiN| sabhI meM eka-eka maMdira haiN| jhaMjhunUM jilA : jhujhunUM jile meM vartamAna meM verI meM 40 ghara, vanagoThaDI meM 20 ghara tathA chApaDA meM bhI 20 ghara haiM tathA sabhI ghara khaNDelavAla jaina samAja ke haiM / ina tInoM ke adhikAMza parivAra DImApura (nAgAlaiNDa) evaM gohATI (AsAma) cale gaye haiN| cUrU jilA : cUrU jile meM kirADA grAma meM 25 parivAra rahate haiN| sabhI khaNDelavAla jAti ke hai / sujAnagaDa : sujAnagaDha nagara meM janoM ko acchau bastA hai / yadyapi yahAM ke AMdhakAMza parivAra AsAma, nAgAlaiNDa evaM kalakattA jaise nagaroM meM sthAnAntarita ho gaye haiM phira bhI vartamAna meM yahA~ 225 parivAra khaNDelavAla samAja ke evaM 7 parivAra agravAla jaina samAja ke haiN| yahAM ke nivAsI dhArmika jIvana vyatIta karate haiN| sAdhuoM kI sevA meM samarpita rahate haiM / AcArya dharmasAgara jI ne yahAM cAturmAsa kiyA thA / sujAnagar3ha meM bhaMvarIlAla jI bAkalIvAla huye the jo mahAsabhA ke adhyakSa the| jaina ratna zrI harakacanda jI pAMDyA sarAvagI yahIM ke nivAsI haiM jo vartamAna meM kalakattA rahate haiN| yahAM ke samAjasevI zrI mAMgIlAla jI seThI kA abhI kucha hI samaya pUrva svargavAsa huA hai| sujAnagar3ha meM 5-6 varSa pUrva hI eka vizAla paMcakalyANaka pratiSThA samAroha kA Ayojana huA thaa| usa samaya bhAratavarSIya di. jaina mahAsabhA evaM zAstrI pariSad ke adhivezana sampatra huye the / zrI nemIcanda bAkalIvAla yahAM ke vayovRddha samAja sevI haiN| lADanU : nAgaura jile meM lADanUM zahara digambara jaina samAja kA pramukha kendra hai| yaha nagara AcArya tulasI jI ke anuyAyiyoM terahapaMthI samAja kA bhI pramukha kendra hai| jaina vizvabhAratI jaisI saMsthA yahIM para sthita hai jisako vizvavidyAlaya stara kI mAnyatA prApta haiM / san 1974-75 meM sthApita jaina vizva bhAratI eka vizAla saMsthAna hai jahAM zikSaNa kArya ke atirikta AcArya zrI tulasIgaNi jI ke anya kAryakrama calate rahate haiN| digambara samAja meM yadyapi khaNDelavAla jaina samAja kA bAhulya hai phira bhI agravAla jaina samAja bhI acchI saMkhyA meM hai| sva kSullaka siddhasAgara jI mahArAja lADanUM ke hI the| yahAM kA gaMgavAla parivAra apanI sAmAjika sevAoM ke liye prasiddha rahA hai| sva. tolArAma jI gaMgavAla, baccharAja jI gaMgavAla evaM gajarAja jI maMgavAla
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ 416 / jaina samAja kA vRhad itihAsa apanI sAmAjika sevAoM ke kAraNa sAre bhArata kI jaina samAja meM prasiddha the a.bhA. di. jaina mahAsabhA evaM bhAratavarSIya digambara jaina khaNDelavAla mahAsabhA ke ve varSoM taka karNadhAra rhe| vartamAna meM di. jaina mahAsamiti ke adhyakSa zrI ratanalAla jI gaMgavAla unhIM ke vaMza meM se haiN| yahAM ke zrI kanhaiyAlAla jI seThI varSoM taka yahAM kI nagara pAlikA ke ceyaramaina rahe aura lADanUM ke vikAsa meM bahuta yogadAna diyA / yahAM kA di. jaina bar3AmaMdira apanI prAcInatA evaM bhavyatA ke kAraNa rAjasthAna bhara meM prasiddha hai| usameM 11 vIM 12 vIM zatAbdI taka kalApUrNa prAcIna jina pratimAyeM, sarasvatI, ArAdhikA evaM 16 vidyAdeviyoM kI mUrtiyAM, toraNa, stambha lekha tathA saikar3oM pANDulipiyoM se yukta zAstra bhaMDAra vidyamAna hai| maMdira ke khaMbhoM para lekha saMvat 1103 kA hai| bhagavAna zAMtinAtha kI mUrti para saMvat 1136 ASADha sudI 8 aMkita haiM / jaina sarasvatI kI zveta saMgamaramara se nirmita saMvat 1219 vaizAkha sudI 3 kA hai| lADanUM meM jaba aba bhI khudAI huI hai vahAM kucha na kucha purAtatva kI prAcIna sAmagrI nikalI haiN| zrI di. jaina bar3A maMdira ke atirikta zrI sukhadeva Azrama darzanIya hai| san 1958 meM isakI pratiSThA huI thI 1 yaha maMdira sukhadeva jI gaMgavAla ke suputroM dvArA nirmita hai| zrI digambara jaina naziyA maMdira relve sTezana ke pAsa hai yaha kesarIcaMda, nihAlacaMda agravAla dvArA nirmita hai| zrI di. jaina bagaDA maMdira- dIpacanda jI bagar3A dvArA banavAyA huA hai / zrI candrasAgara smAraka maMdira bhI darzanIya haiN| lADanUM meM cAra zikSaNa saMsthAyeM, pAMca samAjasevI saMsthAyeM evaM sArvajanika saMsthAyeM haiM / I lADanUM meM saMvat 549 se saMvat 2041 taka 32 paMcakalyANaka pratiSThAyeM sampanna ho cukI haiN| eka hI nagara meM itanI saMkhyA meM pratiSThA honA itihAsa kI prathama ghaTanA hai| Deha : nAgaura se 30 ki.mI. dUrI para Deha prAcIna nagara hai jisameM sarAvagI samAja kI acchI bastI hai| isa gAMva ne samAja netA paidA kiye haiN| bar3e-bar3e dhanADhyoM ko paidA kiyA hai tathA dhArmika jIvana bitAne vAloM ko paidA kiyA hai| yahAM ke seThI parivAra meM zrI nirmalakumAra jI seTI adhyakSa di. jaina mahAsabhA, DUMgaramala jI gaMgavAla DImApura, jaise samAjaseviyoM ke nAma vizeSataH ullekhanIya haiN| yahAM kA sabalAvata parivAra sabhI ora bikharA huA hai| zrI DUMgaramala jI sabalAvata, sAgaramala jI sabalAvata prasiddha samAjasevI haiN| Deha meM kitane hI sAdhu-saMtoM ne vihAra kiyA hai| AcArya mahAvIra kIrti jI mahArAja AcAryakalpa candrasAgara jI mahArAja ke nAma ullekhanIya haiN| yahAM kA candraprabhu svAmI kA maMdira vizAla evaM manabhAvana hai / 1 2 vizeSa adhyayana ke liye dekhiye lADanUM ke jaina maMdira kA kalAvaibhava lekhaka DA. phUlacanda jaina premI / khaNDelavAla jaina samAja kA vRhad itihAsa lekhaka DA. kastUracaMda kAsalIvAla pU.sa. 189-90
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja 417 mAravAi pradeza ke yazasvI samAja sevI 1. zrI kajUlAla pahADiyA pAMcavA 2. zrI kanhaiyAlAla seThI,lAinUM 3.zrI kanhaiyAlAla seThI,kucAmana siTI 4. zrI kaMbarIlAla boharA,AnandapurakAlU (pAlI) 5. zrI kizanalAla pahAr3iyA, kucAmana siTI 6. zrI khIMvarAja pADyA,lADanUM 7.zrI gaNapatarAya sabalAvata,Deha 8. zrI gulAbacanda ajamerA, pAMcavA 1.zrI gulAbacanda chAbar3A, rANolI 10.zrI caturbhaja ajamerA, pAMcavA 11. zrI cAMdakaMvara seThI,lADanUM 12. zrI ciraMjIlAla kAlA,kucAmana 25. zrI pannAlAla cAMdavAr3a,nAgaura 26.zrI nemIcanda bAkalIvAla, sujAnagar3ha 27. zrI pUraNamala kAlA,kucAmana 28. zrI phUlacanda jhAMjharI,kucAmana 29. zrI bhaMvaralAla seThI,sIkara 30, zrI bhaMvaralAla pahADiyA, kucAmana 31. zrI bhomarAja cUr3IvAla, lADanUM 32. zrI madanalAla kAlA, rANolI 33. zrI madanalAla gaMgavAla,Deha 34. zrI matrAlAla kAsalIvAla, nAgaura 35. zrI mahAvIra prasAda jaina lAlAsavAlA, sIkara 36. zrI ratanalAla chAbaDA, kucAmana 37. zrI ratanalAla pahADiyA,kucAmanasiTI 38. zrI ratanalAla bar3ajAtyA, sIkara 39. zrI rAmakRSNa jaina eDavokeTa mer3atA 40. zrI rAjakumAra pAMDyA,lADanUM 41. zrI rAjakumAra pATanI, rANolI 42. zrI rAjakumAra pATanI, lADanUM 43. zrI rikhabacanda pahADiyA,kucAmana 44, zrI lAlacanda pAMDyA kucAmana 45. zrIndimalavanda chAbar3A,rANolo 46. zrI sAgaramala pAMDyA,lADanUM 47. zrI sUrajamala chAbar3A, kucAmana 48. zrI surezacanda bar3ajAtyA,nAgaura 13. zrI ciraMjIlAla gaMgavAla, kucAmana 14. zrI cauthamala pATanI,nAgaura 15. zrI jayakumAra godhA, phatehapura 16. zrI jIvanamala chAbar3A,pAMcavA 17.zrI jIvarAja pahADiyA sarrApha,nAgaura 18.zrI jotrarAja bar3ajAtyA,nAgaura 19.zrI jeThamala seThI.lADanUM 20. zrI jorAvaramala bAkalIvAla,mer3atAsiTI 21. zrI trilokacanda bar3ajAtyA,lADanUM 22.zrI dIpacanda gaMgavAla,kucAmana 23. zrI dharmacanda gaMgavAla,pAMcavA 24.zrI nemIcanda jhAMjharI, kucAmana
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ 418/ jaina samAja kA nahara itihAsa 49. 'zrI sohanalAla pahAr3iyA,kucAmana 50. zrI mohanasiMha kAnUnago,nAgaura 51. zrI mohanalAla saugAnI, sujAnagaDha 52. zrI svarUpacanda pAMDyA, kucAmana 53. zrI zrIpAla pahAr3iyA,kucAmana 54. zrI zrIpAla seThI,lADanUM 55. zrI hanumAna baksa gaMgavAla,kulI S6. zrI hIrAlAla kAlA zrI kajjUlAla pahAr3iyA pAMcavA ke vayovRddha samAjasevI zrI kajyUlAla pahAr3iyA kA janma zrAvaNa budI 13 saMvat 1976 ko huaa| paM.cainasukhadAsa jI nyAyatIrtha ke pAsa dhArmika zikSA prApta karane ke pazcAt Apa apane gAMva meM nijI kArya karane lge| 12 varSa kI Ayu meM hI ApakA vivAha zrImatI manohara devI se ho gyaa| jinase Apako 2 putra tArAcaMda evaM zikharacaMda va do putriyoM zAMtibAI evaM mainAbAI ke pitA banane kA saubhAgya prApta huara | zrI tArAcaMda jI bebaI evaM zikharacaMda jI jayapura meM vyavasAyarata haiN| pahAr3iyA jI ko paMcakalyANaka pratiSThAoM meM bahuta ruci rahatI hai| jaba ve ATha varSa ke the tabhI se ve ina pratiSThAoM meM apane mAtA-pitA ke sAtha jAne lge| saMvata 2043 taka Ayojita 88 paMcakalyANaka pratiSThAoM meM bhAga le cuke haiN| Apa vartamAna meM sanmati aupadhAlaya ke adhyAkSa haiM / maMdira kI dekharekha karate rahate haiN| pAMcavA kI sabhI saMsthAoM se Apa jur3e huye haiN| zrI pahADiyA jI ne apane gotra kA itihAsa taiyAra kara rakhA hai jo nimna prakAra hai : gotra - pahADiyA - kSetrIya kula cauhAna * kuladevI * cakrezvarI mAtA mUla mAma * pahAr3I,ThAkura jetasiMha ne munirAja zrI jinasenAcArya dvArA zrAvaka vrata pahaNa kiyaa| ve loga savaMt 101 se 401 taka pahADI gAMva meM rahe / 402 meM pahAr3I grAma se khoA Aye tathA vahAM saMvat 193 taka rahe / maMvat 174 meM phira khoA se ravAsA Aye aura vahAM 1375 taka rahate rahe / phira saMvat 1376 meM revAsA se harSa Aye vahAM 1581 taka rahe / saMvat 1582 se harSa se TheTha gAMva aaye| aura vahAM 1733 taka rahate rahe | phira aMta meM TheTha se pAMcavA saMvata 1734 meM A gaye aura taba se vahIM raha rahe haiN| patA : suvAlAla kajjUlAla pahADiyA,pAMcavA (nAgaura) zrI kanhaiyAlAla seThI rAjanIti evaM samAjanIti donoM meM samAna AdhakAra rakhane vAle lADanUM ke zrI kanhaiyAlAla jI seThI vizAla vyaktitva ke dhanI haiM / sIdhe sAde bhepa meM rahane vAle seThI jI lADanUM nagarapAlikA ke san 1964 se 67 taka tathA 1982 se 86 taka adhyakSa rahane kA gaurava prApta kara cuke haiM / isake atirikta lADanUM nagara kAMgresa ke bhI tIna varSa taka adhyakSa rahakara rAjanIti ko bhI jIvana kA aMga banA cuke haiN| jilA vikAsa samiti ke sadasya rahe tathA mahAvIra hAyara saikaNDarI skUla ke bhI pAMca varSa taka adhyakSa rahane kA gaurava prApta kara cuke haiN|
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja /419 seThI jI ne 67 basanta dekha liye haiN| Apake pitAjI zrI indaracaMda jI evaM mAtAjI zrImatI ballUbAI donoM kA hI svargavAsa ho cukA hai / Apane maiTrika pAsa kii| san 1942 meM ApakA vivAha zrImatI gulAbadevI se saMpanna huA lekina vivAha ke 4 varSa pahAt hI ve sabako choDakara cala basI / taba se Apane sArvajanika sevAkArya apanA liyA hai aura mAnava mAtra ko sevA meM juTe huye haiN| Apake pitAjI bhI dhArmika svabhAva ke the / Apase choTe tIna bhAI aura haiM unameM zrI sohanalAla evaM zAMtilAla jI jayapura rahate haiM tathA mohanalAla jI kA svargavAsa ho cukA hai / seThI jI lADanUM kI sabhI saMsthAoM se jur3e huye haiN| ApakA jIvana gatizIla rahatA hai / svabhAva se Atithya premI haiM / patA : indaracaMda kanhaiyAlAla seThI lADanUM (rAja) TO zrI kanhaiyAlAla seThI lIcANAvAle lIcANAvAle zrI kahaiyAlAla jI seThI apane jamAne ke yazasvI samAjasevI, udAra haTama parsa pArmika prakRti ke shrejo| ma jAlIcANa prAma meM huA aura apanA adhikAMza jIbana dInahaTTA (paM. baMgAla) meM jUTa evaM tambAkU ke pramukha vyavasAyI ke rUpa meM bitAyA lekina jIvana ke antima 20 varSa unhoMne kucAmana meM vyatIta kiye jinameM adhika se adhika samAja sevA meM lage rhe| apanI paitRka bhUmi lIcANA meM pAMca lAkha kI lAgata kI dharmazAlA,auSadhAlaya evaM skUla bhavana kA nirmANa karavAyA aura phira auSadhAlaya evaM vidyAlaya bhavana ko rAjya sarakAra ko de diyaa| jinameM donoM hI saMsthAyeM vartamAna meM acchI taraha se cala rahI haiN| kucAmana meM ve nAgaurI mandira ke varSoM taka adhyakSa rahe | kucAmana meM Ayojita paMcakalyANaka mahotsava meM sakriya bhAga lekara use saphala banAyA / seThI jI apane parivAra meM ekarUpatA rakhanA cAhate the| isI dRSTi se unhoMne apane choTe bhAI gulAba canda jI ke putra mahAvIra prasAda evaM rAjakumAra jI ko apane kArobAra meM sammilita kara liyaa| vartamAna meM mahAvIra prasAda jI Amragur3I (AsAma) meM vyavasAyarata haiM / seThI jI ne apane sabhI bhAiyoM kI laDakiyoM ke vivAha kiye aura bAndhava prema kA stutya udAharaNa prastuta kiyaa| kanhaiyAlAlajI seThI kA nidhana 2 jUna 1985 ko 83 varSa kI Ayu meM kucAmana meM huA / unake svayaM ke koI santAna nahIM thI isalie unhoMne zrI kastUracanda jI ko apanA dattaka putra banAyA / unhoMne apane pitA kI bahuta sevA kI aura sevA karate karate hI akasmAt hRdaya gati banda ho jAne ke kAraNa dinAMka 15.6.84 ko 60 varSa kI Ayu meM unakA nidhana ho gayA / ve bhI sevAbhAvI evaM milana sAra svabhAva ke the| ___vartamAna meM dInahaTA meM kastUracanda jI seThI ke putra padamacanda jI kArobAra dekhate haiM / ve 42 varSa ke yuvA hai| tIna putriyoM evaM do putroM se alaMkRta haiM / kucAmana meM rAjakumAra jI kArya dekhate haiM / ve 45 varSa ke yuvA hai| san 1967 meM unakA vivAha zrImatI zakuntalA devI ke sAtha saMpanna huA thA / ve pAMca putriyoM evaM eka putra se suzobhita haiN| ve bhI svabhAva se vinamra,udAra evaM dhArmika pravRtti ke yuvA haiN| patA : kanhaiyAlAla jhUmaramala,kucAmana sittii|
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ 420/ jaina samAja kA vRhad itihAsa zrI kaMvarIlAla boharA Anandapura kAlU ke nivAsI zrI kaMvarIlAla boharA kA janma Asoja sudI 12 saMvat 1.982 ko huaa| Apake pitA zrI suvAlAla jI kA san 1976 meM tathA mAtAjI kA bhI usI varSa svargavAsa huA thaa| sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAt Apa vyApArika lAina meM cale gye| jisameM Apako vizeSa saphalatA milI hai| saMvat 1998 meM phAlguNa sudI 2 ko zrImatI kaMvalA devI ke sAtha vivAha huaa| jinase Apako do putra tejarAja evaM mahAvIra prasAda tathA do putrI nainA evaM indra kI prApti huii| donoM hI putra bI.kaoNma. haiM / jyeSTha putra icchalakaraNa jI meM vyavasAya karate haiN| zrI boharA jI ne badherA paMcakalyANaka meM IzAna indra banane kA zreya prApta kiyA / jambUdvIpa jJAna jyoti meM saudharma indra kI bolI lI thii| Apane mahAsabhA ke gohATI adhivezana meM bhAga liyA tathA mahAsabhA ke 11111/- ke sadasya bane / Apa apane grAma Anandapura kAla ke naye maMdira ke varSoM taka vyavasthApaka rahe haiN| Apake zuddha khAnapAna kA niyama hai jise unhoMne stra AcArya dharmasAgara jI se liyA thaa| AcArya kalpa zrutasAgara jI mahArAja ke cAturmAsa samiti ke maMtrI rahe / apane hI gAMva meM hAspiTala bilDiMgavananA kara rAjya sarakAra ko diyA jo suvAlAla kaMvarIlAla boharA rAjakIya cikitsAlaya ke nAma se cala rahA hai / Apake jyeSTha putra dvArA naye maMdira meM bhagavAna pahAvIra kI dhAtu kI pratimA virAjamAna kI thii| ApakI samAja sevA meM vizeSa ruci rahatI hai| patA : Anandapura kAlU (pAlI) zrI kizanalAla pahAr3iyA kucAmana nagara ke vayovRddha samAjasevI zrI kizanalAla pahAr3iyA apanI dhArmika pravRttiyoM,AcAra-vicAra evaM udAra svabhAva ke liye prasiddha hai / ApakA janma phAlguna sudI saMvat 1960 meM huaa| sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAt Apa vasta vyavasAya meM cale gye| Apake pitAjI zrI suganacanda jI evaM mAtAjI zrImatI saradAra bAI kA bahuta pahile svargavAsa ho gayA thA / 15-16 varSa kI Ayu meM ApakA vivAha zrImatI guNamAlA devI ke sAtha ho gayA / zrImatI guNamAlA devI kA svargavAsa abhI 80 varSa kI Ayu meM ho gayA hai / pahAr3iyA jI ko eka putra zrI nemIcaMda evaM pAca putriyAM tArAbAI, cUkIbAI,cAMdabAI,kaMcanavAI evaM pAMcI bAI ke pitA banane kA saubhAgya prApta hai| Apane kucAmana paMcakalyANaka meM indra kI bolI lI thI tathA nAgaurI naziyoM meM ApakI mAM ne pUrti virAjamAna karane kA saMkalpa liyA hai / vigata 50 varSoM se Apa zuddha khAnapAna kA niyama pAlana kara rahe haiN| Apake dvArA kucAmana meM san 1857 meM jaina bhavana kA nirmANa karavAkara kizana lAla pahAr3iyA ceriTebila TrasTa ke adhIna kara diyaa|
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja /421 Apake eka mAtra putra nemicaMda kA janma 1997 meM huA / bI.e. taka zikSA prApta kI / saMvat 2017 meM zrImatI vinoda devI se vivAha huA / jinase Apako do putra evaM tIna putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta huA / saMgItA evaM rAjezvarI bI.e haiM tathA donoM kA vigaha ho cukA hai / rAjeza ke baMbaI meM kapar3e kA vyavasAya hai| patA - suganacaMda kizanalAla pahAr3iyA kapar3A bAjAra,kucAmana siTI (nAgaura rAja) zrI khIMvarAja pAMDyA lADanUM ke zrI khIMvarAja pAMcyA vayovRddha samAjasevI haiM / ve lADanUM nagarapAlikA ke 25 varSa taka sadasya rahe the / candrasAgara smAraka TrasTa ke TusTI haiM / satyanArAyaNa maMdira ke TrasTI haiN| AU saMvat la gane pitAjI zrI mAMgIlAla jI pATanI kA san 1973 meM svargavAsa huaa| mAnAjo chaganA devI kA abhI taka AzIrvAda prApta hai / saMvat 1997 meM ApakA jIvana devI ke sAtha vivAha huaa| Apako eka patra nIrendra evaM 5 putriyoM ke pitA banane kA maubhAgya prApta ho cukA hai| Apa Apane lAina sajAnagar3ha evaM anya sthAnoM para Ayojita paMcakalyANakoM meM ruciparvaka bhAga liyaa| aneka pratimAyeM ina pratiSThAoM meM pratiSThita haiM / pahAvIra hIroja ke 7 varSa taka adhyakSa rahe / lADana vyApAra maMDala evaM lADanaM maceMnTasa ke sekreTarI raha cuke haiN| mAMgIlAla jI atyadhika prabhAvazAlI vyakti rahe / ve kuzala vyavasAyI tathA seTha ke nAma se prasiddha haiN| Apane vIrAgara jI,zivasAgara jI mahArAja ke cAturmAsa karAye / muni candrasAgara jI mahArAja ke ananya bhakta the tathA candrasAgara smAraka TusTa meM pUrNa sahayoga diyaa| zrI gaNapatarAya sabalAvata Deha nivAsI zrI megharAja jI sabalAvata ke suputra zrI gaNapatarAya sabalAvata kA janma poSa budI 5 saMvat 1989 ko huaa| sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAt Apa DIbhApura evaM dillI meM poTA pArTasa kA kArya karane lage / sana 111260 meM ApakA vivAha umarAva devoM ke sAtha huA jinase Apako tIna putra dharmacaMda,vinoda kumAra evaM pArasamala tathA do putriyAM puSpA evaM uSA ke pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| donoM putriyoM kA vivAha ho cukA hai| Apane sabhI tIrtha yAtrAyeM kara lI haiN| ApakI patnI ke 2A) varSoM se zuddha khAnapAna kA niyama hai| ApakI prAraMbha meM sAdhAraNa Arthika sthiti rhii| kintu bAda meM svataMtra vyApAra kiyA / moTara pArTasa kA kArya karane lage aura apanI Arthika sthiti ko majabUta banAyA / aba Apake nIna putra vyApAra saMbhAlate haiN| . Apa vigata 15-110 varSoM se Deha meM raha rahe haiM / ApakA pUrNata: dhArmika jIvana hai / pratidina pUjA abhiSeka karate haiN| Apa donoM pati-patnI ne dazalakSaNa drata ke upavAsa kara liye haiM / kaTara munibhakta haiM ! jo bhI muni saMgha Deha meM Ate haiM unakI AhAra Adi se khUba sevA karate haiN| Apako AcArya dharmasAgara jI,A.vimalasAgara jI,AcArya zreyAnsa sAgara jI meM bhI vizeSa bhakti rahI hai| deha meM Apa bhagavAna zAMtinAtha kI vedI meM hI pUjA pATha karate haiN| unameM ApakI ananya bhakti hai|
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4224 jaina samAja kA vRhad itihAsa nAgaura ke paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava meM aMgadeza ke rAjA banakara sammAna prApta kiyaa| ApakI dharmapatnI ne zikhara bI meM,nivAI meM mUrti evaM yaMtra banavAkara virAjamAna kiye haiM / patA : gaNapatarAya sabalAvata, mu.po. Deha,(nAgaura) zrI gulAbacaMda ajamerA pAMcavA grAma ke pratiSThita samAjasevI zrI gulAbacaMda ajamerA kA janma 1 akTUbara, 1949 ko huaa| Apake pitAjI zrI hIrAlAla jI ajamerA kA karIba 14 varSa parva hI svarganAsa huA hai / ApakI mAtAjI kI chatrachAyA abhI prApta hai / unakI Ayu 80 ke karIba hai| san 1950 meM ajamera borDa se maiTrika parIkSA pAsa karake Apa namaka utpAdana evaM vikraya kA kArya karane lge| unakA san 1957 meM prathama evaM san 1968 meM dUsarA vivAha huaa| dUsarI patnI kA nAma nirmalAdevI hai| jinase Apako tIna putra sarva zrI rAjeza, lalita evaM dineza tathA eka putrI kiraNa ke pitA banane kA saubhAgya prApta ho cukA hai| putrI kA vivAha ho gayA hai tathA tIno hI putra ucca adhyayana kara rahe ra haiN| Apake eka choTA bhAI vimala kumAra hai jo Apa ho ke sAtha kAma karate haiM tathA tIna putrI evaM ko do putroM ke pitA haiN| Apake pitAjI zrI hIrAlAla jI ne pAMcavA meM sanmati di.jaina auSadhAlaya kI nIMva lagAI aura usake nirmANa meM yoga diyaa| zrI pArzvanAtha di.jaina vidyAlaya pAMcavA ke pAMca varSa taka saMcAlana meM pUrA vyaya vahana kiyA aura vartamAna meM usameM Apa sahayoga de rahe haiN| pAMcavA grAma kI sabhI vikAsa yojanAoM meM barAbara yogadAna karate rahate haiN| paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava meM pUrNa sahayoga diyA thaa| usameM indra vanane kA saubhAgya prApta kiyA / punibhakta haiM tathA AhAra Adi se sevA karate rahate haiN| ApakI mAtAjI ke zuddha khAna-pAna kA niyama hai| patA : 1- gulAbacaMda ajamerA,mu.po. pAMcavA (nAgaura) 2- pATaDI (surendranAra) gujarAta zrI gulAbacaMda chAbar3A rANolI ke vayovRddha samAjasevI zrI gulAbacaMda chAbar3A kA janma zrAvaNa sudI pUrNimA saMvata 1977 ko huaa| Apake pitAjI kA svargavAsa saMvat 164) meM hI ho gayA thA / ApakI mAtAjI zrImatI dhApA bAI kA abhI AzIrvAda prApta hai / sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAt Apa vastra vyavasAya karane laga gye| Apa pAMca putroM se alaMkRta haiN| jinameM jyeSTha putra zrI jJAnacaMda ko svayaM kI bhivAr3I meM phaikTrI hai tathA dIpacaMda,zAMtilAla, amaracaMda evaM mahendra kumAra sabhI baMbaI meM kArobAra karate haiM / chAbar3A jI dhArmika prakRti ke evaM udAramanA samAjasevI hai| kaTTara munibhakta haiM / Apane eka bAra AcArya dharmasAgara jI ke saMgha ko sIkara se alavara taka vihAra karavAyA thaa| isI taraha Apa muni zrI vijayasAgara jI kA rANolI meM do bAra cAturmAsa
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja /423 . karAne kA yazasvI kArya kara cuke haiM / Apane sapI tIrthoM kI do bAra vaMdanA kI hai / vartamAna meM ApakA pUrA jIvana pUjA pATha evaM sAdhu sevA meM vyatIta hotA hai| patA : gulAbacaMda jJAnacaMda chAbar3A,rANolI (sIkara) (rAja) zrI caturbhuja ajamerA variSTha samAjasevI zrI caturbhuja jI ajamerA kA apane vizAla vyaktitva evaM kRtitva ke kAraNa nAgaura prAnta meM pramukha sthAna mAnA jAtA hai| Ayu meM bhI 85 varSa pAra kara cuke haiN| unake pitAjI suvAlAla jI evaM mAtAjI zrImatI gulAvadevI kA kAphI varSa pUrva svargavAsa ho / gayA thaa| 20 varSa kI Ayu meM unakA vivAha zrImatI dhApUdevI ke sAtha saMpatra huAjinase unako .. do putra sarvazrI bhaMvaralAla,ciraMjIlAla evaM 5 putriyAM ilAyacI devI,mainAdevI,tArAdevI,pAnAdevI B A evaM bInAdevI ke pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| ajamerA jI kA spRhaNIya jIvana hai / Apa evaM ApakI patnI donoM hI saptama pratimA - kA pAlana karate haiM / Apa donoM ne 40 se bhI adhika bAra sammedazikhara jI evaM usake Asa-pAsa ke tIrthoM kI vandanA kI hai / unhoMne saMvat 2506 meM pAMcavA meM eka vRhada paMcakalyANaka pratiSThA saMpanna karAyI,mandira meM tIna pratimAeM virAjamAna karane kA yazasvI kArya kiyaa| kAMca kA caityAlaya banavAkara usameM pratimAeM virAjamAna kI / san 1981 meM Ayojita bhagavAna bAhubalI mahAmastakAbhiSeka samAroha meM apane pUre parivAra ke sAtha yAtrA saMpanna ko / vaise Apa dakSiNa bhArata kI evaM giranArajI kI cAra bAra yAtrAeM kara cuke haiM / mudizA meM ke AvAkta haiN| nA meM nunivilamsa. rIganmatisAgara jI, ajitasAgara jI evaM virAgasAgara jI kA cAturmAsa saMpanna karAyA / jo eka rikArDa hai| ___ Apa di.jaina a.kSetra lUNavAM ke saMrakSaka haiM / Apane pAMcavA meM hI elopaithika DispainsarI ke lie bhavana kA nirmANa karavA kara use rAjya sarakAra ko saMcAlana ke lie de diyA hai| bhAiyoM kA parivAra Apake cAra bhAI aura hai| jinameM gaurIlAla jI kA janma saMvat 1983 meM huaa| 17 varSa kI Ayu meM zrImatI kamalA devI ' ke sAtha unakA vivAha huA / vartamAna meM do putriyAM mUlI bAI evaM mIrA bAI tathA 5 putra sarvazrI narendrakumAra,narezakumAra,nirmalakumAra, navInakumAra evaM nIleza ke pitA hai / zrI gaurIlAla jI bhI samAjasevA meM ruci rakhate haiM / di.jaina auSadhAlaya pAMcavA ke upAdhyakSa evaM a.kSetra lUNavAM ke mahAmaMtrI raha cuke haiN| zikSaka abhibhAvaka saMgha pAMcavA ke adhyakSa haiM / apane pitAjI suvAlAla jI kI smRtti meM unake sabhI putroM ne jalAzaya banavAkara vigata 20 varSoM se pare gAMva ke lie niHzulka jala ko vyavasthA kara rakhI hai| caturbhuja jI ke dUsare mAI gyArasIlAla jI ke tIna putra saMjaya, vijaya evaM ajaya tathA cAra putriyAM saritA, anitA,mAyA evaM pUMjI haiN| tIsare bhAI sohanalAla jI ke do putra pavana evaM rAjakumAra tathA do putriyA~ indrANI evaM mantrI devI hai| sabase choTe bhAI zAntilAla jI tIna putroM azoka, anila evaM rAkeza ke pitA haiN|
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ 424/ jena samgaja kA vRhada itihAsa svayaM kA parivAra Apake jyeSTha putra zrI bhaMvaralAla jo kA janma saMvat 1969 meM huaa| 18 varSa kI Ayu meM mInA devI ke sAtha vivAha huaa| Apake eka mAtra putrI anjubAI hai| bhaMvaralAla jI bhI jAmanagara meM namaka kA vyavasAya karate haiM / samAjasevA kI ruci Apako apane pitAzrI se prApta huI hai / sanmati di. jaina auSadhAlaya smArikA ke prabandha saMpAdaka raha cuke haiN| gujarAta namaka vikretA saMgha ke upAdhyakSa, jAmanagara sAlTa esosiyezana ke adhyakSa, kaccha saurASTra sAlTa marcenTasa esosiyesana ke koSAdhyakSa, rAjasthAna samAja jAmanagara ke upAdhyakSa haiM / dhArmika kAryoM meM pUrNa ruci lete haiN| pAkistAna ko vyApArika yAtrA kara cuke haiN| kaTTara muni bhakta haiN| Apake choTe putra zrI ciraMjIlAla jo zAnta svabhAvI haiN| Apa cAra putra dineza, dharmendra mantoSa evaM manoja tathA eka putrA maMjU bAI ke pitA haiN| patA: / - suvAlAla, caturbhuja ajamerA, pAMcavA,nAgaura 2- ajamerA jaina eNDa kampanI vivala nighAma,digvijaya hATa, jAmanagara parivArajana dharmapalI zrI caturbhuja ajamerA aMbaralAna ajame gonA ajamega mApA Sid zrI cAMdakapUra seThI lADanUM ke seTI parivAra meM jana zrI cAMdakapUra meTI yuvA samAja sevI hai / san 1975 meM rAja. vividyAlaya se mAMga karane ke pazcAta bhI Apane apanA hI vyavasAya prAraMbha kara diyaa| san 1977 meM ApakA vivAha zrImatI saralA devI se saMpanna dukA / jinase Apako do putriyAM garimA evaM cikI kI prApti huii| Apake pitAjI zrI sukumAla seThI kA svargavAsa sana 1978 meM hu nA jaba ve kevala 50 varSa ke hI the / mAtAjI manaphUladevI kA AzIrvAda prApta hai|
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja /425 ApakI dhArmika pravRtti rahI hai / san 1985 meM Ayojita paMcakalyANaka pratiSThA samAroha meM Apane aSTadhAtu kI do mUrtiyoM pratiSThita karavAkara maMdira meM virAjamAna kii| Apa mahAvIra hIroja ke pichale 10 varSa se upamaMtrI haiN| mahAvIra hAyara saikaNDarI skUla ke kAryavAhaka maMtrI raha cuke haiN| nagara ke sabhI dhArmika evaM sAmAjika kAryoM meM pUrI ruci se bhAga lete haiM / sAMskRtika kAryakramoM meM vigata 10 varSa, .. Adi kA gahate haiN| paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava meM sAMskRtika kAryakramoM ke Apa hI iMcArja the / patA : dIpacaMda sukumAla seThI, sarAvagI mohallA, lADanUM / zrI ciraMjIlAla kAlA zrI kizanalAla jo kAlA ke suputra zrI ciraMjIlAla kucAmana ke bahuta khyAti prApta vyakti the / Apa san 1955 se 73 taka nagarapAlikA ke sadasya rahe tathA 1961se 73 taka usake ceyaramaina rahe / grAma jala yojanA. neharU bAla udyAna, sar3akoM kA nirmANa jaisarI yojanAoM ko kriyAnvita karake eka acchA udAharaNa prastuta kiyA / Apane paMcAyata rAja ke dvitIya samAroha meM tatkAlIna pradhAnamaMtrI zrImatI indirA gAMdhI jilA mukhyAlaya nAgaura padhArI taba Apane unakA bhavya svAgata kiyA aura nAgaura ke ceyaramaina zrI indrajIta jI jaina ke sAtha unakI agavAnI kI thii| Apake pitAjI zrI kizanalAla jI bhI kucAmana ThikAne ke Ajanma kAmadAra rhe| nagara meM unakA pUrA varcasva thA / ve samAja ke sarapaMca the tathA ThikAne evaM samAja kA pratinidhitva karate the| zrI ciraMjIlAla jI kA janma zrAvaNa zuklA 13 saMvat 1978 meM huaa| 16 varSa kI Ayu meM ApakA vivAha mohanI devI ke sAtha huA / Apane maiTrika evaM dharma kI parIkSA pAsa kii| Apa anAja ke vyavasAyI rhe| Apane nayI nasiyAM ke mAnastaMbha meM mUrti virAjamAna karane kA yazasvI kArya kiyA thaa| patA : mahAvIra bhavana ke pAsa, upAsarA galI,kucAmana siTI (nAgaura) zrI ciraMjIlAla gaMgavAla nagara seTha megharAja ke pautra evaM choTUlAla jI ke putra zrI cirajIlAla gaMgavAla kA janma phAlguNa budI 13 saM. 1376 ko huA / maiTrika taka zikSA prApta kI tathA paM.cainasukhadAsa jI nyAyatIrtha ke ziSya rahe / baMbaI meM kapar3e kI dalAlI karane lage / saMvat 1994 meM ApakA pahalA vivAha tathA saM 2003 meM dUsarA vivAha zrImatI mohino devI ke sAtha huaa| unase Apako 4 putra evaM tIna putriyoM ko prApti huii| prathama evaM dvitIya putra nAvAM meM tRtIya evaM caturtha putra pavana kumAra evaM manoja kumAra baMbaI meM vyavasAyarata haiN| tInoM putriyoM - mainA, zrIkAntA evaM caina kA vivAha ho cukA hai| ___ Apa kucAmana ke paMcakalyANaka meM indra ke pada se suzobhita huye the| munibhakta haiN| A. vIrasAgara jI, zivasAgara jI,dharmasAgara jI, vimalasAgara jI,sabhI AcAryoM kI AhAra Adi se sevA kara cuke haiN|
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ 426/ jaina samAja kA vRhada itihAsa GAMESH Apake pitAjI ko ghuDasavArI va UMTa kI savArI karane kA bahuta zauka thaa| Apake dAdA megharAja jI apane samaya ke sarvAdhika saMpanna vyakti the / nAgaurI maMdira ke nirmANa meM Apane pUrNa mahayoga diyA thA tathA apanI ora se maMdira ke liye sAla gAMva meM 5 dukAneM evaM eka noharA bheMTa svarUpa diyA thaa| kucAmana meM isI taraha kitanI hI dukAneM dekara samAja ko pUrNa Azraya pradAna kiyA thaa| Apa bar3e udAra hRdaya the| jo bhI vyakti sevarA bAMdha karake AtA usakA vivAha karA dete the / potyA bAMdha kara Ane vAle kA mausara karavA dete the| kacAmana ke ThAkarasAhava Apase bahata prasanna the|jb kabhI Apase kahIM jAne ke liye kahA jAtA thA to kahA karate ki megharAja thoDe hI nArAja huA hai jo mujhe usake pAsa jAnA paDegA / ve apane nagara seTha ko bahuta bAta mAnate the / patA: mociyoM kA mohallA,kucAmana sittii| AM zrImatI mohinI devI dharmapatnI ciraMjIlAla gaMgavAla zrI cauthamala pATanI ___ nAgaura ke vayovRddha samAjasevI zrI cauthamala jI pATanI 85 varSa ko pAra kara cuke haiN| unake pIche samAjasevA kA lambA itihAsa hai / vartamAna meM ve udAsIna jIvana vyatIta kara rahe haiM / patnI kA dehAnta huye 30 varSa ho gaye tathA netroM ko jyoti gaye huye 20 varSa ho gaye / brahmacarya pratijJA le rakhI hai kabhI-kabhI muni saMghoM meM cale jAte haiN| Apake eka mAtra putra zrI jIvarAja 48 varSa ke yuvA haiM / unakI patnI kA nAma sulocanA hai jisase Apako 6 putra evaM cAra putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta hai| jyeSTha putra gajarAjako choDakara sabhI vijayakumAra,saMjaya,abhiSeka,AzISa,avinAza par3ha rahe haiM tathA do putriyoM suzIlA evaM sunItA kA vivAha ho cukA hai / saMgItA evaM zilpA abhI par3ha rahI haiN| Apane nAgaura paMcakalyANaka meM indra ke pada ko suzobhita kiyA thA tathA bIsapaMthI maMdira meM mahAvIra svAmI ko pratimA virAjamAna karane kA sukhada avasara prApta kara cuke haiM / Apane apane parivAra ke sAtha sabhI tIrthoM kI vaMdanA kara lI hai| jIvarAja jI bIsapaMthI samAjasevI haiM / mahAvIra inTaranezanala evaM di.jaina sonI bAI pAThazAlA kI kAryakAriNI ke sadasya haiM / ApakI dharmapatnI aSTAhnikA vrata kA upadAsa kara cukI haiM / zuddha khAnapAna kA niyama hai| patA : ginAnI galI,nAgaura (rAja zrI jayakumAra godhA phatehapura zekhAvATI ke nivAsI zrI jayakumAra godhA 50 varSa ke yuvA samAjasevI haiM / Apa inTaramIjiyeTa parIkSA pAsa karake vyApArika lAina meM cale gye| san 1958 meM ApakA vivAha zrImatI AnandI devI ke sAtha huaa| Apako cAra putra evaM tIna putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta hai / cAra putroM meM rameza bI kaoNma.haiM zeSa surendra,kapala evaM paMkaja par3ha rahe haiM / isI taraha tIna putriyoM meM maMjU kA vivAha ho cukA hai tathA mamatA evaM priyaMkA par3ha rahI haiN|
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja /427 Apake pitAjI sva. sukhadeva jI godhA ne 50 varSa ko avasthA meM sujAnagaDha meM brahmacarya kA vrata le liyA thaa| usake tIna varSa pazcAt ajamera meM AcArya zivasAgara jI pahArAja ke nAma se kSullaka dIkSA grahaNa kI tathA muni pada dhAraNa karake renadAla meM samAdhimaraNa prApta kiyA : Apake atirikta Apake eka bar3A bhAI zrI pUraNamsa aura hai jisake ana evaM 2 putriyAM haiM / ye phatehapura meM hI vyavasAya karate haiN| choTe bhAI ciraMjIlAla jI haiM jo tona putriyoM evaM do putra ke pitA hai / ye bhI phatehapura meM vyavasAyarata haiM / zrI godhA ke tIna bahine haiM- zrImatI ratanIbAI kamalAbAI evaM vimalAbAI / tInoM kA hI vivAha ho cukA hai| patA : dvArA jayakumAra sureza kumAra jaina,phatehapura (zekhAvATI) rAja. zrI jIvanamala chAbar3A pAMcavA ke vayovRddha samAjasevI zrI jIvanamala chAbar3A kA janma ApAr3ha sudI 2 saMvat 1957 ko huaa| Apake pitAjI zrI udayalAla jI kA nidhana saMvat 1974 meM tathA mAtAjI zrImatI matrIdevI kA svargavAsa saM.21124 meM haa| saMvata 2004 meM ApakA vivAha zrImatI sUrajadevI se saMpanna huaa| Apane nAgaurI maMdira meM vedI va pharza banavAkara saMvat 2009 meM unameM mUrtiyoM virAjamAna kI / pAMcavA paMcakalyANaka pratiSThA sammaroha ke kopAdhyakSa rahe / isake atirikta nAgaurI maMdira davAkhAnA, zrI di. jaina kabUtara nivAsa,mahAvIrakIrti vratI Azrama ke arthamaMtrI evaM zrI di. jaina pArzvanAtha vidyAlaya ke koSAdhyakSa haiN| sabhI dhArmika kAryoM meM Age rahate haiM tathA saMsthAoM ko pUrNa sahayoga dete rahate haiN| Apane jIvanamala dharmArtha TrasTa banAkara baiMka meM rAzi jamA karA dI hai| patA : mu.po. pAMcavA (nAgaura zrI jIvarAja pahAr3iyA sarrApha digambara jaina bIsa paMthI paMcAyata ke adhyakSa zrI jotarAja pahAr3iyA sarrApha nAgaura jaina samAja ke pratiSThita samAjasevI haiN| Apane digambara jaina paramArthI sevA saMgha kA 32 varSa taka saMcAlana karake yazasvI kArya kiyA hai| ApakA pauSa sudI 3 saMvat 1984 meM janma huaa| Apake do vivAha huye / eka 13 varSa kI Ayu meM evaM dUsarA 26 varSa kI avasthA meM / dUsarI palI padmAdevI haiM tathA sujAnagar3ha ke zrI bhaMvaralAla jI pAMDyA kI suputrI haiN| sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAta Apa sarrAphI ke rAphI ke / vyavasAya meM laga gye| Apake pitAjI zrI dhanasUkha jI pahADiyA kA 6 varSa kI Ayu meM saMvat 2009 meM svargavAsa ho gyaa| mAtAjI bhUrIdevI 87 varSa kI haiM tathA ApakI chatrachAyA prApta hai| zrI pahAr3iyA jI tIna putroM ke pitA haiM / jyeSTha putra zrI kamala kizora 35 varSa ke haiM / dharma patnI santoSa devI hai / eka putra evaM eka putrI ke pitA haiM / kalakattA meM vyavasAya karate haiM : dUsare putra zrI rAjakumAra haiM tathA tIsare kA nAma vijayakumAra hai jo
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ 428/ jaina samAja kA vRhad itihAsa SHP adhyayana kara rahe haiN| Apake sAta putriyAM haiM indramaNi, candrakAntA,santoSa, saritA, vivAhita haiM tathA suzIlA,saMgItA evaM anitA abhI avivAhita haiN| ___ zrI jIvarAja jI nAgaura meM Ayojita paMcakalyANaka meM indra bane the| ApakI mAtAjI ne bIsa paMthI mandira nAgaura meM do vediyoM kA nirmANa karavAyA thaa| Apa sonIbAI di. jaina pAThazAlA ke tathA mahAvIra inTaranezanala ke adhyakSa haiN| Apa nAgaura myunisipailTI ke sadasya raha cuke haiN| Apa donoM pati patnI ke zuddha khAna-pAna kA niyama hai jo unhoMne AcArya mahAvIrakorti jI se liyA thA / zrImatI padmAdevI aSTAhnikA evaM dazalakSaNa vrata ke upavAsa kA cukI haiN| jIbAja pahADiyA Apake choTe bhAI pArasamala 52 varSa ke haiN| unakI patnI kA nAma rAnI devI hai / tIna putroM. amaracanTa, vinoda kumAra evaM pukharAja jaina ke pitA haiM / do putriyAM haiM indrA kumArI evaM sunitA kumArI / prathama putrI kA vivAha ho cukA hai| donoM bhAiyoM kA sammilita kArobAra hai| choTe bhAI pArasamala kalakattA nivAsa karate haiN| patA :- dhanasukha,jIvarAja,ginAnI galI nAgaura / zrI jAvarAja bar3ajAtyA nAgaura ke zrI jIvarAja bar3ajAtyA kA samAjasevA meM paryApta yogadAna rahatA hai / 40 varSa ke yuvA samAjasevI haiM / bI.esa.sI. taka zikSA prApta kI hai tathA paiTroliyama evaM vastra vyApArI haiM / san 1973 meM ApakA vivAha zrImatI rUpAdevI ke sAtha sampanna haa| Apa dhArmika svabhAva ke vyakti haiN| abhI 10 meM saMpanna paMcakalyANaka meM IzAna indra banane kAsa nAgaura ke mandira meM mUrti virAjamAna karane kA yazasvI kArya kara cuke haiM / muni bhakta haiM / yAtrA saMghoM kI vyavasthA meM Apake pitAjI sadA Age rahate the| __ Apake tIna choTe bhAI haiM / santoSa kumAra jI 36 varSIya haiM unakI dharmapatnI kA nAma tArA devI hai / dUsare bhAI zrI lalita kumAra bI kaoNma.haiM / meghAlaya meM vyavasAya karate haiM / ApakI patnI kA nAma puSpA devI hai jo tIna putriyoM kI jananI hai| tIsare bhAI dilIpa kumAra bhI meghAlaya meM kAryarata haiN| sumitrA patnI hai eka putrI ke pitA haiN| Apake 5 bahine haiM vimalA sulocanA,manaphUlabAI,miniyAbAI evaM prabhAbAI / sabhI kA vivAha ho cukA hai / Apake pitAjI sva.znI ratanalAla jI bar3ajAtyA parama dhArmika vyakti the| AcAra vyavahAra evaM sAmAjikatA se pUrNa the / saMsthAoM ko Arthika sahayoga dete rahate the| kevala 52 varSa kI Ayu meM hRdaya roga se san 1975 meM svargavAsa ho gyH| ApakI mAtAjI zrImatI kaMvarI devI kI chatrachAyA prApta hai| patA- ratnadIpa, naagaur|
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja /429 zrI jeThamala seThI lADanUM nivAsI zrI jeThamala seThI acche samAjasevI haiM / disambara san 1929 ko ApakA janma huaa| maiTrika kiyA aura phira Ara ema pI rajisTarDa meDikala prekTizanara bane Apake pitAjI zrI bArAcaMda joseTI kA nisA ho cukA hai lekina mAtAjI kA AzIrvAda prApta hai| san 1954 meM zrImatI sulocanA ke sAtha Apa vivAha sUtra meM baMdhe / Apa tIna putra azoka, rAjendra evaM jitendra tathA do putrI kalpanA evaM puSpA se alaMkRta haiM / Apake choTe bhAI gajarAja seThI jI jayapura meM rAjasthAna kreDiTa kAraporezana ke mAlika haiN| san 1985 meM Ayojita paMcakalyANaka pratiSThA samAroha samiti ke Apa upAdhyakSa rahe haiM 1 nagara kAMgresa kameTI ke maMtrI evaM vyApAra maMDala ke adhyakSa haiM / mahAvIra ucca mAdhya. vi. ke vyavasthApaka tathA bar3e maMdira kI paMcAyata ke maMtrI raha cuke haiN| Ajakala usakI kAryakAriNI ke sadasya haiN| ApakI mAtAjI muni bhakta haiM tathA AhAra detI rahatI haiN| patA- seThI niketana,rAhu daravAje ke pAsa, lADanUM rAja. zrI jorAvaramala bAkalIvAla lAlagar3ha sujAnagaDha se Akara mer3atA siTI meM basane vAle zrI jorAvaramala jo bAkalIvAla mer3atA siTI ke prasiddha samAjasevI haiM / ApakA janma jeTha budI 3 saMvat 1971 meM huaa| sAmAnya zikSA prApta karane ke pakSAt Apa jUTa ko dalAlo evaM anAja kA vyavasAya karane lge| 15 varSa kI Ayu meM ApakA vivAha zrImatI magatudevI se ho gayA / jinase Apako 6 putra evaM do putriyoM ko prApti huI 1 Apake pitAjI zrI kezarImala jI kA 8 pharavarI 71 ko &0 varSa kI Ayu meM nidhana ho gayA / mAtAjI kA svargavAsa 31 julAI san 1979 ko sAvana sudI 7 saMvata 2013 meM huaa| zrI jorAvara jI dhArmika evaM Atithya premI haiM / mer3atA ke pArzvanAtha svAmI ke maMdira meM san 1985 meM pitAjI sva. zrI kezarIpala jI evaM mAtezvarI AzA devI kI smRti meM pArzvanAtha svAmI kI mUrti banavAkara virAjamAna kI thI / ApakI patnI ke zuddha khAnaNana kA niyama hai jo unhoMne sujAnagar3ha meM AcArya vimalasAgara jI mahArAja se liyA thA tathA ve do pratimAdhArI haiM evaM dazalakSaNa vrata ke upavAsa kara cukI hai| zrI bAkalIvAla digambara jaina samAja ke koSAdhyakSa haiM / Apake jyeSTha putra zrI sampatalAla (it) varSa ke haiM unako dharmapalI kA nAma pAnAdevI hai| Apa 3 putra evaM do putriyoM se suzobhita haiM / kaTaka meM jUTa galllA kA vyavasAya karate haiN| dvitIya putra zrI zubhakaraNa jI mar3atA meM hI vyavasAya karate haiN| unakI patnI zAMti devI ne dazalakSaNa ke upavAma kiye haiM / tRtIya putra zrI jayacaMdralAla 52 varSIya haiN| madrAsa meM kirANA kI dalAlI kA kArya karate haiM / unakI patnI manaphUladevI hai Apa vahAM khaNDelavAla di.jaina samAja
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ 430/ jaina samAja kA vRhad itihAsa ke koSAdhyakSa haiM evaM cAturmAsa ke vyavasthApaka haiN| prati dina pUjA pATha karate haiN| caturtha putra zrI hulAzacaMda 52 varSa ke haiN| bI kAma. hai / patnI kA nAma zrImatI zarbatIdevI hai / tIna putroM kI mAM hai / haidarAbAda meM kArya karate haiN| pAMcave putra zrI sarojakumAra varSa ke haiM evaM madrAsa meM vyavasAya karate haiN| patnI kA nAma puSpAdevI hai / eka putra evaM tIna putriyoM ke pitA haiM / vigata pAMca varSa se eka samaya bhojana karate haiM sabase choTe putra kamalakumAra 40 varSIya yuvA haiM / dhAna maMDala kaTaka meM vyavasAya karate haiM / patnI kA nAma kauzalyA devI haiM / 2 putra evaM eka putrI ke pitA haiN| ApakI donoM putriyA~ kAntA devI evaM kanakalatA kA vivAha ho cukA hai / patA- jorAvaramala padapakumAra, jAnI mohallA mA zirIja, zrI trilokacaMda jaina bar3ajAtyA lADanUM nivAsI sva.zikharIlAla jI bar3ajAtyA ke suputra zrI trilokacaMda jaina kA janma san 1933 meM huaa| Apane rAja. vizvavidyAlaya se san 1952 meM bI.e.kiyA aura phira jUTa ke vyApAra meM cale gaye / san 1951 meM ApakA vivAha zrImato stanadevI se huA jinase Apako do putra evaM do putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta huA / donoM bacce narendra evaM azoka kA vivAha ho cukA hai tathA ve Apake sAtha hI kArya karate haiN| donoM putriyoM kA vivAha bhI saMpatra kara cuke haiN| bar3ajAtyA jI sana 1985 meM Ayojita paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava meM indra indrANI ke pada se alaMkRta huye| Apake mAtA-pitA dvArA bagaDA maMdira lADanUM meM saptarSi kI dhAtu kI mUrti virAjamAra kI tathA zAMtinAtha svAmI kI mUrti nAgaura ke maMdira meM pratiSThApita karAI gii| Apa mahAvIra hAyara saikaNDarI vidyAlaya ke san 19549-63 taka vyavasthApaka rahe / mahAvIra hIroja ke sekreTarI evaM upAdhyakSa rahe / lAina nAgarika pariSada kalakattA kAryakAriNI ke sadasya haiN| Apa jUTa ke kuzala vyApArI haiN| DelA jUTa mila kalakattA meM 1976-79 taka jUTa ke paracejara tathA gorIpura jUTa mila meM 1978-85 taka kArya kiyaa| vartamAna meM svayaM kA ho kArya kara rahe haiN| sAmAjika kAryoM meM bahuta ruci lete haiN| munibhakta haiN| ApakI dharmapatnI AcArya vidyAsAgara jI ko paramabhakta haiN| patA:- 1- trilokacaMda bar3ajAtyA, lADanUM. 2. vaizAkha sTrITa,kalakatA-7 zrI dIpacanda gaMgavAla patrakAra evaM sAmAjika kAryakartA zrI dIpacanda gaMgavAla apanI sAmAjika sevA ke liye pUre nAgaura jile meM prasiddha haiN| ApakA janma 17 akTUbara sana 1937 ko kalakatA meM huA / Apake pitAjI sva.lakSmIcanda the / jinakA pharavarI 1981 meM ?) varSa kI Ayu meM dehAnta ho gayA / arakI mAtA dhApudevo kA abhI AzIvAda prApta hai| Apane bI.e. kiyA aura bikrI kara salAhakAra bana gaye / aprela 11154 meM ApakA vivAha huA Apake hIna putra evaM / / yuniyAM | haiM |jyeSTha putra nirmala kumAra bI.kaoNma., ela.ela.bI., sI.e.sI.esa. hai| zeSa donoM putra vinoda kumAra evaM manoja kumAra par3ha rahe haiM / zrI gaMgavAla nAgaura jilA akAzavANI saMvAdadAtA haiN| sevA ke .. .
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja /431 pAkSika patra saMkalpa.prAmINa samAcAra patra kA jUna 1978 se sampAdana kara rahe haiM / ApakI dharmapatnI kaMcana devI gaMgavAla nagara pAlikA ko pharavarI 12 se 1956 taka sadasya raha cukI haiN| Apane do ga - - I kI beTI mAdalakattAmana ke saMsthApaka sadasya.di. more 8 M enstea AJi
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ 432/ jaina samAja kA vRhada itihAsa zrI pannAlAla cAMdavAr3a apane yuga ke prasiddha samAjasevI sva. rAmanAtha jI cAMdavAr3a ke suputra zrI pannAlAla cAMdavAr3a kA janma ASADha budI 6 saMvat 1976 ko huA / ApakI mAtAjI kA svargavAsa 15 varSa pUrva huA thaa| zrI pannAlAla jI sAmAnya zizvA prApta karane ke pazcAt ADhata kamIzana ejensI kA kArya karane lge| saMvat 1989 meM ApakA vivAha zrImatI kezarabAI jI se ho gayA jinase Apako 4 putra evaM tIna putriyoM kI prApti huii| Apake jyeSTha putra zrI phUlacaMda bhavAnImaMDI rahate haiN| patnI kA nAma phUlakumArI hai jo cAra putra evaM tIna putriyoM kI mAM hai / dvitIya putra zrI rAjakumAra bI. kaoNma. hai| patnI kA nAma zimalA hai| 47 varSIya hai| tIna putra evaM eka putrI ke pitA haiN| tRtIya zrI sohanalAla 47 varSIya yuvA haiM patnI kA nAma indrA hai| eka putra evaM do putriyoM ke pitA haiN| sabase choTe putra zrI premacaMda bhI bI. kaoNma. hai / patnI kA nAma guNamAlA hai| tIna putriyoM ke pitA haiM / Apake pitAjI seTha rAmadeva rAmanAtha nAgora ke prakhyAta vyApArI the| unhoMne baukAnera jaina dharmazAlA, bausapaMthI dharmazAlA, zikharajI tathA jodhapura ke maMdira meM eka eka kamare kA nirmANa karavAyA / munisaMgha cAturmAsa ke samaya rucipUrvaka kArya karate haiM / bIsa paMthI maMdira ke 300 varSa se adhika samaya taka maMtrI rhe| dvArA rAmadeva rAmanAtha, nAgaura / zrIpUraNamala kAlA kucAmana ke zrI pUraNamala kAlA sAmAjika vyakti hai| ApakA janma caitra sudI 13 saMvat 1975 ko huaa| sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAt Apa vyApArika lAina meM cale gye| Apake pitAjI zrI kundanalAlajI evaM mAtAjI zrImatI lADI bAI kA svargavAsa ho cukA hai| ApakA 14 varSa kI Ayu meM hI zrImatI bhUlIdevI se vivAha ho gayA jinase Apako do putroM sureza, nareza ke pitA banane kA saubhAgya prApta ho cukA hai| zrI sureza kucAmana meM tathA nareza gohATI meM vyavasAyarata haiN| kAlA jI ne ajamerI mandira meM pArzvanAtha, supArzvanAtha evaM candraprabha ko dhAtu kI mUrtiyAM virAjamAna karane kA ullekhanIya kArya kiyaa| Apa vigata 4 varSoM se ajamerI mandira ke koSAdhyakSa haiN| Apa zAnta svabhAvI evaM sevAbhAvI vyakti mAne jAte haiN| patA:- supArasa bhaNDAra, kucAmana (nAgaura) zrI phUlacaMda jhAMjharI bADavAsa se karIba 45 varSa pUrva kucAmana Akara basane vAle zrI phUlacaMda jhAMjharI ne apane jIvana meM aneka utAra car3hAva dekhe| lekina apane putroM evaM svayaM apane parizrama evaM lagana se apanI Arthika sthiti sudRr3ha bnaaii| vartamAna meM ApakI Ayu 67 varSa kI hogI / ApakA vivAha 16 varSa kI avasthA meM cUMkIdevI ke sAtha saMpanna huaa| oNpake do putra evaM eka putrI haiN| putrI saMtoSa kA vivAha madanalAla jI kAlA ke putra kailAzacaMda kAlA ke sAtha saMpanna huA /
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja /433 Apake pUrvajoM ne bADalavAsa meM caityAlaya banAkara mUrti sthApita kI tathA mahAvIra svAmI kI pratimA mUMDavAr3A ke maMdira meM virAjamAna kii| Apa kaTTara munibhakta haiN| dhuni zrI vivekasAgara jI evaM vijayasAgara jI ke Apa paramabhakta the | Apane sabhI tIrthoM kI vaMdanA kara lI hai| kuMkulavADA meM muni zrI vivekasAgara jI mahArAja kI chatrI nirmANa meM ApakA pUrNa sahayoga milA thaa| patA:- abhinaMdana bhavana, kucAmana siTI (nAgaura) zrI bhaMvaralAla seThI sIkara nagara ke samAjaseviyoM meM zrI bhaMvaralAla seThI kA viziSTa sthAna hai| Apa sAmAjika, sAhityika aura rAjanaitika sabhI gatividhiyoM meM samarpita bhAvanA se kArya karate haiN| seThI jI kA janma san 1928 meM huaa| san 1943 meM Apane maiTrika pAsa kI aura san 1944 meM ApakA vivAha zrImatI patrAdevI ke sAtha ho gayA jinase Apako do putra evaM eka putrI ke pitA banane kA saubhAgya prApta ho cukA hai| jyeSTha putra bharateza kA vivAha zrImatI USA ke sAtha ho cukA hai jo eka putrI kI mAM bana cukI hai| seThI jI ke pitA zrI chogAlAla jI kA san 1947 meM tathA mAtA pIjIbAI kA san 1979 meM svargavAsa ho cukA hai| seThIjI kA pUrNa gatizIla jIvana hai| Apa ti jaina hAyara maikaNDarI skUla ke !' varSa taka sekreTarI raha cuke haiN| lAinsa klaba sIkara ke cArTarDa saikreTarI evaM saMsthApaka sadasya mahAvIra inTaranezanala ke upAdhyakSa khaNDelA vikAsa samiti ke maMtrI, sIkara jilA mudraka saMgha ke sekreTrI, jaina vIra mevA saMgha ke saMsthApaka sadasya, jaisI kitanI hI saMsthAoM se jur3e huye haiM / sAmAjika rUDhiyoM ke unmUlana kI ora lage rahate haiN| purAtatva premI haiN| sIkara paMcakalyANaka meM pramukha kAryakartA the / patA:- loka-maMgala presa, sIkara zrI bhaMvaralAla pahAr3iyA zrI pahAr3iyA jI svAdhyAya premI evaM pratidina pUjA pATha karane vAle vyakti haiN| nAgorI goTha ke mandira TrasTa ke pahile koSAdhyakSa evaM upAdhyakSa haiN| ApakA janma zrAvaNa kRSNa 10 saMvat 19800 ko huA / ApakI mAtA kA svargavAsa to jaba ATha varSa ke the tabhI ho gayA aura pitAjI kA svargavAsa abhI 1.3 varSa pUrva huA hai| saMvat 1999 meM ApakA vivAha zrImatI anopadevI ke sAtha saMpanna huaa| Apake 4 putra evaM 3 putriyAM haiN| tIna putra dharmacanda, kailAcanda evaM ajitakumAra haiM jo tinasukiyA, anopadevI pahADiyA kizanagar3ha evaM kucAmana meM vyavasAyarata haiN| tIna putriyoM meM saMtoSa evaM rAjakumArI kA vivAha ho cukA hai| kumArI anitA abhI avivAhita hai|
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ 434/ jaina samAja kA bRhad itihAsa pahAr3iyA bhI meM kucAmana evaM pAMca meM banane kA saubhAgya prApta kiyaa| nAgaurI mandira kI mukhya vedI meM pArzvanAtha svAmI kI mUrti virAjamAna karane kA zreya prApta kiyaa| Apa pUre munibhakta haiN| muni zrI viveka sAgara jI mahArAja kI Apane bahuta sevA kI thii| tIrtho ko Arthika sahayoga dete rahate haiN| bhagavAna mahAvIra 2500 vAM nirvANa mahotsava ke dharmacakra meM tIna mahine taka rahe the| samAja ke pratyeka kArya meM sahayoga dene kI bhAvanA rahatI hai| patA:- kundanamala bhaMvaralAla jaina, vastra vyApArI, kucAmana siTI (nAgaura) sva. zrI bhomarAja jI cUDIvAla san 19000 meM janme zrI bhomarAja cUDIvAla samAjasevA ke kSetra meM ullekhanIya vyakti rhe| ve gadiyA gotrIya khaNDelavAla jaina jAti ke zrAvaka the| cUDIvAla unakA upagotra par3a gyaa| inakA jIvanakAla san 1900 se san 1983 taka rhaa| ye Adarza evaM zreSTha kavi tathA hindI aura aMgrejI bhASA ke acche vidvAna, itihAsa, sAhitya-darzana evaM dharmazAstroM ke acche jJAtA, tathA satyaniSTha evaM Adarza vyavasAyI the| inakA saMpUrNa jIvana bahuta hI karmaTha evaM preraNAprada rahA / unhoMne mAtra 21 varSa kI alpa Ayu meM AdhyAtmika bhajanoM evaM gItoM ko pustaka prakAzita karavA lI thii| inhoMne bahuta sAre rASTrIya gIta evaM gAne bhI banAye haiN| ye bahuta hI pratibhAzAlI evaM Adarza vyakti the| Apake suputra zrI nemIcaMda cUDovAla kA janma poSa budI 13 saMvat 1991 meM huaa| Apane hindI sAhitya meM prabhAkara 1951 aura bI. e. 1954 kI parIkSA pAsa kI hai| san 1954 meM ApakA vivAha zrImatI candrakalA ke sAtha saMpana huaa| Apako do putra mahAvIra prasAda evaM rameza kumAra tathA do putriyoM puSpA evaM saritA ke pitA banane kA saubhAgya prApta hai| Apa bhI saMgIta, sAhitya evaM itihAsa meM vizeSa ruci rakhate haiM / Apake dAdAjI ke sage bhAI cAMdamala jI cUDIvAla vairAgyamaya jIvana vyatIta karate the| aMtima samaya meM muni avasthA meM rahakara svargavAsI hue| ve gurujI ke nAma se prasiddha the / patA- sarAvagI mohallA, lADanUM / zrI madanalAla kAlA rANolI sokara ke zrI madanalAla kAlA kA janma zrAvaNa sudI 3 saMvat 1983 meM huaa| sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAt Apane AsAma jAkara sarvisa kI aura vartamAna meM riTAyarDa jIvana vyatIta kara rahe haiN| ApakA vivAha 44 varSa pUrva zrImatI sohanI devI ke sAtha saMpanna huA jinase Apako do putra omaprakAza evaM dIpacaMda tathA cAra putriyoM surajJAna, hIrAbAI suzIlA evaM praphullA ke pitA banane kA saubhAgya prApta hai| do putra evaM prathama tIna putriyoM kA vivAha ho cukA hai| zrI kAlA jI zAMtipriya vyakti haiM tathA apanA jIvana pUrNa sAdagI ke sAtha vyatIta kara rahe haiN| patA:- mu. po. rANolI (sIkara) rAja.
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja /435 zrI madanalAla gaMgavAla Deha nAgaura ke vayovRddha samAjasevI zrI madanalAla jI gaMgavAla kA janma saMvat 1969 . . meM Asoja mahine meM huaa| Apake pitAjI zrI kizanalAla jI kA san 1972 meM tathA mAtAjI zrImatI surajIdevI kA nidhana san 1981 kI 17 janavarI ko ho gayA / Apane manIpura evaM Deha meM sAmAnya zikSA prApta kI tathA TAyarsa,gallAvaM ilekTrika ke sAmAna ke thoka vikretA kA kArya karane lage / Apake pitAjI ko manIpura meM mahArAjA evaM polITikATana ejenTa kI ora se pUrNa sammAna prApta thA ve ApakI saccAI evaM ImAnadArI se bahuta prabhAvita the| sana 1984 meM madanalAla jI kA vivAha ghevarI devI se huaa| jinase Apako pAMca putra evaM do putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| Apake do putra zrI DUMgaramala jI evaM pannAlAla jI DImApura meM vyavasAyarata haiN| unakA pUrvAncala bhAga meM alaga se paricaya diyA gayA hai| tIsare putra zAntilAla jI dehalI meM vyavasAyarata haiM tathA cauthe putra bhAgacanda jI sI.e. haiN| pAMcave putra TIkamacanda jI bI.kaoNma. haiM / do putriyAM mainA devI evaM giniyA devI vivAhita haiN| Apane jambUdIpa jJAna jyoti meM saudharma indra ke pada ko tathA nAgaura paMcakalyANaka meM sAtaveM indra ke pada ko suzobhita kiyaa| Apake dvArA Deha ke zAntinAtha di.jaina mandira meM pArzvanAtha evaM mahAvIra svAmI kI tathADImApurake jaina mandira meM sarvadhAtu kI pratimA virAjamAna kI gayI hai| Apake zuddha khAna-pAna kA niyama hai jise Apa 60 varSoM se pAlana kara rahe haiM / Deha meM Ane vAle sabhI AcAryoM evaM muniyoM kI AhAra Adi se sevA karate haiN| ApakI dharmapatnI ne dazalakSaNa bata evaM aSTAhikA vrata ke sathA sabhI putravadhuoM ne ye sabhI upavAsa kara lie haiN| Apane sammedazikhara jI kI kitanI hI bAra yAtrA karalI hai| Apake pAsa vigata 20 pIThiyoM kA vaMza vRkSa hai jo TulIcanda jI gaMgavAla se prArambha hotA hai| zrI mannAlAla kAsalIvAla zrI manAlAla kAsalIvAla nAgaura ke pratiSThita vayovRddha samAjasevI haiN| 88 varSa kI Ayu ko pAra karane vAle zrI kAsalIvAla ke pitAjI zrI riddhakaraNa jI evaM mAtAjI kA svargavAsa bhI bahuta pahile ho cukA hai| ApakA vivAha 50 varSa pUrva zrImatI mohinI devI ke sAtha saMpanna huaa| jisase Apako do putra evaM cAra putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta hai| jyeSTha putra zrI ratanalAlajI 47 varSa ke yuvA hai / patnI kA nAma zAMtidevI hai / eka putra evaM eka putrI ke pitA haiM 1 dUsare putra zrI rAjakumAra 33 varSa ke haiN| sarojadevI patnI hai| Apa nAgaura paMcakalyANaka meM indra bana cuke haiM tathA nAgaura ke bIsa paMdhI maMdira evaM terahapaMthI maMdira meM pratimA virAjamAna kara cuke haiM / yuvAvasthA meM Apa pratidina pUjA abhiSeka karate the| Apane adhikAMza tIrthoM kI yAtrA kara lI hai / dhArmika svabhAva ke mAne huye vyakti haiN| patA:- ginAnI galI,nAgaura
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ 436 / jaina samAja kA vRhad itihAsa zrI mahAvIra prasAda jaina lAlAsavAlA samAjasevA meM sadaiva agrima paMkti meM rahane vAle zrI mahAvIra prasAda jaina lAlAsavAlA kA janma 14 maI san 42 ko huaa| bI. kaoNma. taka zikSA prApta karane ke sAtha hI Apane jainadharma vizArada bhI kiyaa| Apake sva. canda jI jaina hate the| isaliye lAlAsavAlA ApakA upa nAma par3a gyaa| vaise ApakA kAlA gautra hai| ApakA aneka saMsthAoM se saMbaMdha rhaa| di. jaina a. kSetra lUNavAM ke pAMca varSa taka adhyakSa rhe| isI taraha sIkara ke bIsa paMthI AmnAya vAle mandira ke pAMca varSa taka adhyakSa rahe / di. jaina khaNDelA vikAsa samiti ke sadasya, di. jaina mahAsabhA ke sadasya haiN| di. jaina AcArya dharmasAgara saMskRta vidyApITha lUNavAM ke maMtrI haiN| sIkara devIpurA meM Ayojita paMca kalyANaka pratiSThA mahotsava ke mahAmaMtrI rahe sAtha hI meM saudharma indra ke pada se bhI alaMkRta huye / isI taraha aura bhI saMsthAoM se Apa jur3e huye haiN| eka bAra Apa jaina ratna kI upAdhi se bhI sammAnita kiye jA cuke haiN| patA:- maisarsa harakacanda mahAvIra prasAda jaina, bI-12, nayI anAja maMDI, sIkara (rAjasthAna) zrI ratanalAla chAbar3A kucAmana siTI ke vayovRddha samAjasevI zrI ratanalAla chAbar3A vizAla vyaktitva ke dhanI haiN| ApakA janma kArtika sudI pUrNimA saMvat 1974 meM huaa| Apake pitAjI zrI bAlAbaksa jI kA 34 varSa pUrva svargavAsa huaa| ve sAhajI goradhanarAya jI kAbarA ke pradhAna salAhakAra the / saMvat 1991 meM maiTrika karane ke pazcAt ApakA vivAha bAdAmIdevI suputrI govindalAla jI godhA kucAmana ke sAtha saMpanna huaa| Apako do putra mukeza evaM sureza tathA eka putrI zimalA ke pitA banane kA saubhAgya prApta huA / mukeza kumAra sI.e. haiM tathA azoka biDalA ke yahAM kAryarata haiN| sureza kumAra brokara evaM kamIzana ejenTa haiN| putro zimalA kA vivAha nAgaura ke rAmadeva rAmanAtha ke pautra rAjakumAra cAMdavAr3a ke sAtha ho cukA hai / vartamAna meM Apa sevAbhAvI jIvana vyatIta kara rahe haiN| Apane kucAmana paMcakalyANaka meM havAI jahAja se puSpa varSA kI thii| baMbaI meM khAra meM nijI caityAlaya hai jo juha roDa para sthita hai| lUNavAM dharmazAlA meM eka kamarA hastinApura kSetra para eka kamarA evaM sonAgira meM eka kamare kA nirmANa karA cuke haiN| kucAmana meM Apake dvArA nirmita bAlAbakza dharmazAlA meM sArvajanika vidyAlaya cala rahA hai| nAgaurI naziyAM kucAmana meM eka kamare kA nirmANa karavAyA haiM / Apa ghATakA aDakasara, rANI, devalI evaM kucAmana ke kAmadAra raha cuke haiN| ThikAne kI ora se iMDiyA pAvara Apha aTornI 250 varSoM taka Apake pUrvajoM ke nAma rhii| Apake tIna bhAI aura haiN| sabase bar3e bhAI ghAsIlAla jI the jinakA nidhana ho cukA hai| unake eka putra evaM eka putrI hai| dUsare bhAI amRtalAla jI haiN| do putra evaM cAra putriyA~ haiN| Apase choTe cAMdamala jI haiN| patA: kucAmana siTI /
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja / 437 zrI ratanalAla pahAr3iyA zrI pannAlAla jI pahAr3iyA ke dvitIya putra zrI ratanalAla pahAr3iyA kA janma saMvat 1984 meM huA thaa| maiTrika pAsa karake Apa vastra vyavasAya meM cale gye| vartamAna meM Apake baMbaI, sUrata evaM kalakatA donoM hI nagaroM meM pahAr3iyA eNDa kampanI ke nAma se vastra vyavasAya kA kArya hotA hai| 18 varSa kI Ayu meM ApakA vivAha zrImatI kamalA devI ke sAtha ho gyaa| jinase Apako ATha putroM evaM do putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta hai| putroM meM sarva zrI rAjakumAra, vijayakumAra, jayakumAra, surezakumAra evaM vimalakumAra kA vivAha ho cukA hai| zeSa tIna putra pradIpa, azoka evaM jitendra par3ha rahe haiN| bhaMvarabAI evaM maMjUbAI ye do putriyA~ haiM / zrI pahAr3iyA jI dhArmika prakRti evaM zAMta svabhAvI haiN| Apane ajamerI maMdira meM sarvadhAtu ko caubIsI mUrti virAjamAna karane kA prazaMsanIya kArya kiyA hai| Apake choTe bhAI sohanalAla jI ke tIna putra evaM eka putrI haiN| patA:- ratanalAla rAjakumAra pahAr3iyA, DIDavAnA, kucAmana siTI / zrI ratanalAla bar3ajAtyA i 1 sIkara nivAsI zrI ratanalAla bar3ajAtyA samAjasevA kA paryAya bane haiM ApakA janma bhAdavA sudI 8 saMvat 1974 meM huA Apake pitAjI zrI bhaMvaralAla jI bar3ajAtyA kA svargavAsa san 1975 meM tathA mAtA tAlI devI kA san 1940 ke kevala 35 varSa kI Ayu meM ho gayA thaa| prAimarI zikSA grahaNa karane ke pazcAt saMvat 1996 meM ApakA vivAha zrImatI nArI devI suputrI bhaMvaralAla jI kAsalIvAla dAMtA ke sAtha saMpanna huaa| Apako tIna putroM zAntilAla, mahendrakumAra, indrakumAra tathA pAMca putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta hai| inameM se prathama evaM tRtIya putra sUrata meM tathA mahendra kumAra sIkara meM hI vyavasAyarata haiN| pAMcoM hI putriyoM indrA hIrAmaNI, santoSa, sulocanA evaM madhU kA vivAha ho cukA hai| san 1947 meM sIkara meM Ayojita paMcakalyANaka meM Apake dAdAjI gajAnanda jI bar3ajAtyA pramukha kAryakartA the| Apane dIvAna jI kI naziyAM sIkara meM muni zrI vivekasAgara mahArAja kI chatarI kA nirmANa krvaayaa| san 1981 meM jaba maMgala kalaza sIkara AyA taba Apane samAroha meM indra indrANI kA pada grahaNa kiyA thaa| vartamAna meM khaNDelA jaina mandira vikAsa samiti ke kAryAdhyakSa haiN| Apa sIkara nagara pariSad ke sadasya raha cuke haiN| upabhoktA bhaNDAra sokara ke DAirekTara, sokara jilA kAMgresa ke lagAtAra 25 varSa taka koSAdhyakSa tathA kAMgresa ke adhyakSa raha cuke haiN| rASTrIya khudarA vyApAra saMgha ke jilA saMyojaka tathA hindI vidyA bhavana ke upAdhyakSa rahe haiN| sIkara kI aura bhI saMsthAoM se jur3e hue haiN| Apake dAdAjI zrI gajAnanda jI kA 1112 varSa kI Ayu meM san 1984 meM svargavAsa huaa| Apake ghara para sara seTha hukamacanda jI indaura san 1947 sara seTha bhAgacanda jI 1947, indirA gAMdhI san 1979 jaise netA A cuke haiN| 1 patA:- paTela mArga, tabelA, sIkara /
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ 438/ jaina samAja kA vRhad itihAsa zrI rAmakRSNa jaina eDavokeTa mer3atA siTI ke nivAsI zrI rAmakRSNa jI jaina nAgaura jile meM variSTha samAjasevI ke rUpa meM jAne jAte haiN| Asoja sudI 14 saM. 1963 ko janme zrI jaina ne jIvana paryanta sAmAjika kAryoM meM apane Apako samarpita rakhA aura mer3atA nagara evaM nAgaura jile kI kitanI hI sAmAjika saMsthAoM se jur3e rahe / Apane bI. e., ela.ela.bI, vizArada parIkSAyeM pAsa kIM aura vakAlata kA kArya karane lge| Apako apane vyavasAya meM acchI saphalatA milatI gyii| saMvat 1985 meM ApakA vivAha zrImatI satI se huaa| jinase Apako cAra putroM sarvazrI vimalacanda rAMkA, Ananda prakAza rAMvakA, kapUracanda rAMvakA evaM kailAzacanda rAMvakA ke pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| Apake sabhI putra ucca zikSita haiM tathA ucca padoM para kArya kara rahe haiN| Apa di. jaina samAja paMcAyata mer3atA ke vigata 30 varSo se adhyakSa haiN| isI taraha anya saMsthAoM ke padAdhikArI haiN| yAtriyoM ke Thaharane ke lie Apane jaina mandira meM eka phleTa banA rakhA hai| isI taraha yahAM ke rAjakIya auSadhAlaya meM bhI marIjoM ko Thaharane ke lie eka kamare kA nirmANa karAyA hai| patA- rAmakRSNa jaina eDavokeTa- mer3atA siTI (nAgaura) rAjasthAna / zrI rAjakumAra pAMDyA lADanU nivAsI zrI rAjakumAra jI kA pUre nagara meM eka sammAnIya sthAna hai| ApakA janma 21 sitambara sana 1947 ko huaa| Apake pitAjI zrI phUlacanda jI pAMDyA kA 80 varSa kI Ayu meM svargavAsa huA thaa| mAtAjI zrImatI rAmI devI kA nidhana abhI 9 varSa pUrva hI huA hai| ve bhI usa samaya 80 varSa kI thii| bArAta Apane sana 1968 meM kalakatA vizvavidyAlaya se bI. kaoNma. kiyA aura phira vyavasAya meM cale gaye / isake pUrva hI ApakA vivAha jayapura ke zrI rozanalAla jaina kI suputrI zakuntalA ke sAtha sampanna huA | jinase Apako 1 putra kapila evaM do putriyAM sulekhA evaM sujAtA kI prApti ho cukI hai| tInoM santAna par3ha rahI haiN| na zakuntalA devI IF pAMDyA jI skUla samaya se hI sAMskRtika evaM sAmAjika kAryakramoM meM bhAga lene lge| mahAvIra ucca mAdhyamika vidyAlaya lADanU ke 6 varSoM taka avaitanika vyavasthApaka rahane ke pazcAt vartamAna meM usake adhyakSa hai| Apa nagara ko sabhI saMsthAoM se jur3e huye haiN| vartamAna meM zrI di. jaina khaNDelavAla paMcAyata, zrI di. jaina bar3A mandira ke kAryAdhyakSa haiN| zrI mahAvIra hIroja ke adhyakSa haiM tathA zrI di. jaina mahAsamiti jilA nAgaura ke saMyojaka haiN| ApakI dharmapatnI zrImatI zakuntalA pAMDyA bhI utsAhI mahilA haiM tathA sAmAjika evaM sAMskRtika kAryoM meM bhAga letI rahatI haiN| patA:- phUlacanda pAMDyA roDa, lADanUM (rAjasthAna)
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja /439 zrI rAjakumAra pATanI, sIkara rANolI ke yuvA samAjasevI zrI rAjakumAra pATanI kA janma 7 julAI san 1950 ko huA / Apake pitAjI kA nAma zrI ratanalAla jI pATanI evaM mAtA zrImatI mahatAbadevI hai| iMjIniyariMga kI zikSA prApta karane ke pazcAt Apa kalakattA meM apanA vyavasAya karane lge| san 1973 meM ApakA vivAha zrImatI vimalA devI ke sAtha saMpanna huA jinase Apako eka putra vikAsa evaM do putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta hai| Apake tIna bhAI evaM do bahane haiN| donoM bahinoM kA vivAha ho cukA hai| zrI pATanI rAjanIti meM bhI prabhAva rakhate haiN| jilA yuvA lokadala sIkara ke koSAdhyakSa haiM / eka bAra dAMtArAmagar3ha se vidhAna sabhA kA cunAva bhI lar3a cuke haiN| patA: pATanI sadana ,rANolI (sIkara) rAjasthAna zrI rAjakumAra pATanI lADanUM meM 31 mArca san 1942 ko janme zrI rAjakumAra pATanI lADanUM ke yuvA samAjasevI haiM / Apake pitAjI kA nAma DUMgaramala jI pATanI evaM mAtAjI zrImatI devakI devI haiM / san 1965 meM Apane kalakattA meM di.vidyAlaya se bI.kaoNma.Anarsa kiyA tathA usI varSa ApakA vivAha zrImatI nirmalA jI ke sAtha huA / unase Apako eka putra dIvAna pATanI evaM eka putrI nizA pATanI ke pitA banane kA saubhAgya prApta ho cUkA hai| pATanI jI sukhadeva Azrama ke vyavasthApaka haiN| jinakUdevI jaina bAlikA vidyAlaya ke koSAdhyakSa tathA zrI di.jaina maMdira evaM paMcAyata ke vyavasthApaka haiN| pATanI jI satat kriyAzIla rahate haiM tathA samAja meM UMcAiyoM ko chUne vAle haiN| patA : seTha baccharAja ror3a,lADanUM (rAja) zrI rikhabacaMda pahAr3iyA kucAmana ke vayovRddha samAjasevI zrI rikhabacaMda pahAr3iyA apanI dhArmika lagana, samAjasevA evaM sAdhuoM ke prati bhakti ke liye sarvatra prasiddha haiN| ApakA janma caitra sudI 3 saMvat 1961 ko huaa| 86 varSa ke hone para bhI Apa abhI taka apane kartavyoM ke prati pUrNa sajaga haiM / 11 varSa kI avasthA meM ApakA vivAha bhaMvarIdavI ke sAtha huA jinakA abhI 7 varSa pahile hI svargavAsa huA hai| Apako 4 putra evaM 4 putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta Apa svayaM do pratimAdhArI haiM jinako unhoMne AcArya vIrasAgara jI mahArAja se grahaNa kI thI / kucAmana paMcakalyANaka meM ApakA evaM Apake parivAra kA pUrA sahayoga thA / Apane apane ghara meM caityAlaya banavA rakhA hai jisakI sthApanA AcArya vIrasAgara jI mahArAja ke saMgha Apake ghara padAparNa ke avasara para kI gaI thii| Apa prati dina isI caityAlaya meM pUjA pATha karate haiN| inameM tIna pAtu kI pratimAyeM evaM eka siddha yaMtra hai| vIrasAgara jI mahArAja ke caraNa bhI haiN|
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ 440/ jaina samAja kA bRhada itihAsa .... caityAlaya ke liye vahIM kuA banA huA hai / Apake zuddha khAna-pAna kA niyama hai / 20 varSa taka ajamerI maMdira ke vyavasthApaka rahe / 1. zrI ciraMjIlAla jI Apake jyeSTha putra the jinakA 16 varSa pUrva svargavAsa ho gayA thA / Apa apane pIche cAra putra chor3a gaye haiM jinameM devendra kumAra kucAmana meM vyavasAyarata haiM zeSa tIna putra bhAgacaMda,jambUkumAra evaM zaMbhu kumAra buharAnapura meM rahate haiM / 2-zrI madanalAla jI pahAr3iyA dUsare putra haiN| jinakA janma maMgasira judI 8 saM.1982 ko huA / saMvata 2000 meM vivAha huA / patnI kA nAma nemidevI hai / jo mahAvIra prasAda jI bhavaradevI pahAr3iyA ahamadAbAda kI bahina hai| do putra evaM tIna putriyoM se suzobhita haiN| donoM putra jayakumAra evaM mukezakumAra kucAmana meM ho vastra vyavasAya karate haiN| tInoM putriyoM maMjU raMjU evaM bInA kA vivAha ho cukA hai / zrI madanalAla jI ajamerI maMdira ke 31 varSa se maMtrI haiN| di.jaina vidyAlaya ke sekreTarI haiN| kucAmana kapar3A kameTI ke 31 varSa se adhyakSa haiM / paMcakalyANaka pratiSThA meM bhojana vyavasthA ke saMyojaka rahe the| 3- zrI sarasAsanI- pa. pu. evaM putriyoM se suzobhita haiM / inameM se zrI nirmalakumAra evaM sumatikumAra buharAnapura meM zAMti kumAra (upa neharU) evaM rAjakumAra kucAmana meM tathA ajita kumAra sI.e. hai evaM babaI meM kArya karate haiM / 4. zrI mahAvIra prasAda - bI.e. evaM kAsTa akAunTenTa haiM / muharAnapura meM rahate haiM tathA pAvaralUma phaikTarI calAte haiM / patA: kucAmana siTI (nAgaura) zrI lAlacaMda pAMDyA kucAmana siTI meM eka mAtra priMTiMga presa ke saMcAlaka zrI lAlacaMda pAMDyA kA janma saMvat 1905 phAlguNa sudI 10 ko huaa| Apake pitAjI zrI caMdanamala jI ne pahine kSullaka dIkSA AcArya vimalamAgara jI mahArAja se dhAraNa kI aura phira aMtima samaya muni avasthA dhAraNa karake udaya sAgara jI khlaaye| isI taraha ApakI mAtAjI zrImatI phUlIdevI pAMDyA ne AryikA dokSA dhAraNa kI aura dharmasAgara jI mahArAja ke saMgha meM rahe the / Apa donoM kI smRti meM lADanUM ke bAhara ke maMdira meM caraNa cinha sthApita haiN| zrI lAlacaMda jI pAMDyA kA saMvat 2012 meM zrImatI zimalA devI se vivAha huA / jinase Apako eka putra pramoda evaM chaha putriyoM kiraNa,anitA sunitA saMgItA,saritA evaM kanakalatA kI prApti huI / lADanUM paMcakalyANaka pratiSThA samAroha meM Apa pramukha kAryakartA rahe / nAgaurI maMdira meM Apane bhagavAna candraprabhu ko mUrti virAjamAna ko| patA : zrI pAMDyA, padaya priTiMga prema,kapar3A mArkeTa kucAmana siTI . zrI vimalacaMda chAbar3A rANolI ke zrI vimalacaMda chAbar3A yuvA samAjasevI haiN| ApakA janma zrAvaNa budI 4 maMgalavAra saM. 2002 ko huaa| Apake pitAjI zrI bhaMvaralAla jI chAbar3A kA 62 varSa kI Ayu meM svargavAsa ho gyaa| ApakI mAtAjI zrImatI gulAbadevI jI ko Ayu 76 varSa kI hogii|
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja /441 san 1964 meM ApakA vivAha huaa| Apako do putra evaM do putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta hai / bar3e putra vinoda kA vivAha ho cukA hai / sUrata meM vyavasAya hai| zeSa donoM putriyoM evaM eka putra par3a rahe hai / ApakI mAtAjI gulAbadevI bahuta dharmAtmA evaM munibhakta haiM / rANolI meM Ane vAle sabhI muniyoM ko AhAra detI rahatI haiM / svayaM ke zuddha khAnapAna kA niyama hai / lekhaka kI bar3I bahina haiN| choTA bhAI omaprakAza vivAhita hai / baiMka sardisa meM hai| tIna putriyAM evaM eka putra kA pitA hai / patA : mu.po.rANolI (sIkara) rAja, zrI sAgaramala pAMDyA lADanUM nivAsI zrI sAgaramala pAMDyA kA janma saMvat 1990 meM huaa| Apake pitAjI zrI nemIcanda jI pAMDyA evaM mAtAjI zrImatI dhApAdevI donoM kramaza:89 evaM 87 varSa kI Ayu pAra kara cuke haiM / san 1952 meM Apane maiTrika kiyA aura janarala marcenTasa eNDa kramozana ejenTa kA kArya karane lge| sana 1951 meM ApakA vivAha zrImato campAdevI ke sAtha huaa| jinase Apako do putra sunIla evaM pramoda tathA eka putrI saritA kI prApti huii| sunIla bI.e, ela.ela.bI hai / vivAha ho cukA hai / patnI kA nAma sumana haiM / putra aMkita hai / jaina yuvA saMgaThana kalakattA kA koSAdhyakSa hai| ____ pAMDyA jI ne sujAnagaDha paMcakalyANaka meM bhUTAna nareza kA nAma rakhavAyA / jasarAsara ke maMdira ke jINoddhAra meM yogadAna diyaa| Apa saba bhAI haiN| ApakA nambara tIsarA hai 1 Apake atirikta sarva zrI nathamala jI (gohATI),mAMgIlAla jI (gohATI), pukharAja jI (gohATI).sampatalAla jI (gohATI),evaM mahAvIra prasAda lADanUM meM kAryarata haiN| patA: (1) sAgaramala pAMDyA lADanUM (nAgaura) (2) nemicaMda nathamala pAMDyA,rAjaror3a kalakattA 234,8/2 maharSi devendra ror3a,bar3A bAjAra, baDA maMdira,kalakattA / zrI sUrajamala chAbar3A kucAmana ke vayovaddha samAjasevI zrI sUrajamala chAbar3A kA janma zrAvaNa sudI ) saMvat 1967 ko huaa| Apake pitAjI zrI mAMgIlAla jI chAbar3A kA svargavAsa hue karIba 35 varSa ho gaye / mAtAjI kezaravAI kA AzIrvAda abhI prApta hai / sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAt ApakA vivAha karIba 72 varSa pUrva zrImatI icaraja devI ke sAtha ho gayA jinakI Ayu bhI vartamAna meM 80 varSa kI hogii| Apako cAra putra evaM eka putrI ke pitA banane kA saubhAgya prApta huA hai| kucAmana kI ajamerI naziyAM meM tIna bAra vedo pratiSThAyeM saMpanna karAI tathA bhagavAna pArzvanAtha kI bar3I pratimA kucAmana paMcakalyANaka meM pratiSThita karavAkara virAjamAna kI thii| bhAvanagara di. jaina maMdira meM eka pratimA virAjamAna kI / Apa kaSTara yunibhakta haiM / muniyoM ko AhAra dene meM Age rahate haiM ! dAnazIla pravRtti ke haiM tathA sAmAjika kAryoM meM ruci lete haiN| 1. Apake cAra pudroM meM rAjamala jI kA janma 31 disambara san 1937 ko huA / rAja. vizvavidyAlaya se bI.kaoNma., ela.ela bI.taka zikSA prApta kii| ApakA vivAha 4 mArca 67 ko zrImatI sarojadevI ke sAtha huaa| ApakA dehalI evaM phUlerA
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ 442 / jaina samAja kA vRhad itihAsa | zrI meM vyApArika pratiSThAna haiN| tIna putriyAM pratibhA, zubhalakSmI, padamazrI evaM eka putra pArzvakumAra ke pitA haiN| pratibhA ema.e. rAjamala jI svAdhyAyazIla yuvaka haiN| zAMta svabhAvI evaM pUjA pATha meM vizvAsa karane vAle vyakti haiM / 2- zrI dharmacaMda jI rAjamala jI ke bar3e bhAI haiN| nalabAr3I meM vyavasAya hai| eka putra evaM pAMca putriyoM ke pitA haiN| 3 zrI sundaralAla jI Apake bar3e bhAI haiN| gohATI meM vyavasAyarata haiN| 3 putra evaM 3 putriyoM ke pitA haiN| jyeSTha putra vimalakumAra bI. kaoNma. meM vizvavidyAlaya se prathama pojIzana prApta kI hai| rAjIva ne inTaramIjiyeTa meM AsAma yUnivarsiTI meM prathama sthAna prApta kiyaa| saMjaya adhyayana kara rahA hai| 4- Apake choTe bhAI sumerakumAra kA gohATI meM vyavasAya hai| tIna putra evaM eka putrI ke pitA haiM / patA - sUrajamala dharmacaMda chAbar3A, chAbar3oM kA muhallA, ghATI kuA, kucAmana siTI / zrI surezacanda bar3ajAtyA jI nAgaura nivAsI zrI surezacanda bar3ajAtyA kA janma di. 13 sitambara san 1949 huaa| Apake pitAjI zrI jeThamala bar3ajAtyA evaM mAtAjI zrImatI patAsI devI donoM kA svargavAsa ho cukA hai| san 1968 meM jodhapura vizvavidyAlaya se bI.e. kiyA aura phira saplAI kA kArya karane lge| san 1971 dinAMka 11 maI ko ApakA vivAha zrImatI suzIlA devI ke sAtha saMpanna huaa| jinase Apako devendra, saurabha, gaurava evaM nileza jaina cAra putroM kI prApti huI / bar3ajAtyA zAntipriya vyakti haiM / samAjasevA meM ruci lete haiN| patA : jeThamala milApacanda bar3ajAtyA, ginAnI galI, nAgaura (rAjasthAna) zrI sohanalAla pahAr3iyA kucAmana zahara ke bayovRddha samAjasevI zrI sohanalAla pahADiyA 80 ko pAra karane vAle haiN| ApakI dharmapatnI zrImatI subAbAI bhI 75 ke karIba hai| Apake pitA kA nAma zrI suganacaMda jI evaM mAtA kA nAma saradArabAI thaa| Apake kapar3e kA vyavasAya hai / sAmAjika kAryoM meM tIvra utkaMThA rahatI hai| kucAmana paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava para Apane indra ke pada ko suzobhita kiyA tathA helIkApTara se bhagavAna para puSpoM kI varSA kii| ajamerI maMdira meM eka dhAtu kI pratimA virAjamAna karane kA yazasvI kArya kiyA / zuddha khAnapAna kA niyama hai| muniyoM kI sevA karane meM vyasta rahate haiN| pratidina pUjA abhiSeka karate haiN| Apako sAta putra evaM do putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta haiN| sabhI putra ucca zikSita haiM jinakA sAmAnya paricaya nimna prakAra hai - sAta putra 1. gopAlacandra - janmatithi Asoja sudI 15 saMvat 1991 zikSA -maiTrika, vivAha - san 1952, patnI kA nAma-rUpakAntA, saMtAna 2 putriyAM, vyavasAya- jainA sImenTa udyoga kucAmanasiTI, kucAmana meM kapar3e kA vyavasAya /
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja /443 2- jorAvaramala - Ayu -55 varSa 1993 saMvat, zikSA- maiTrika, vivAha - 1954, patnI kA nAma jainamatI putra-5, putriyAM- 1, baMbaI meM kapar3e kA vyavasAya / 3. sundaralAla - 53 varSa zikSA- maiTrika, vivAha - 1956, guNamAlA patnI kA nAma hai| putra -2, putriyAM -3, vyavasAya- paiTrola pampa evaM rameza mArbala kucAmana meM haiM / 4- dharmacanda- 45 varSa vivAha 1970, patnI kAnAma mInAkSI, putra eka, putriyAM 2, vyavasAya- DAyamaMDa kaTiMga phaikTarI, mArabala makarAnA meM 1 5- padamacaMda - 38 varSa, zikSA - ema.DI. DAkTara, vivAha - 1972 meM patnI kA nAma nirmalA, putra-1, putrI - 1 6- manoharalAla 36 varSa, sI.e. jayapura glAsa phaikTarI ke mainejara, vibAha 1975 lar3ake- 1 putrI-1, patnI razmi 7- pArasamala bI.kaoNma., 32varSIya, vivAha - 1978 meM jayapura meN| patnI kA nAma maMjU, laDakI eka. mArabala DAimanDa phaikTarI kucAmana siTI meM kArya dekhate haiN| patA:- ramezakumAra, pradIpakumAra, kapar3A mArkeTa, kucAmana siTI / zrI sohanasiMha kAnUgo nAgaura zahara ke pratiSThita samAjaseviyoM meM zrI sohanasiMha jI kAnRgo kA sarvocca sthAna thaa| ApakA janma 23 jUna, 1923 ko huaa| Apake pitAjI zrI dhanasukhadAsa jI kA svargavAsa 82 varSa kI Ayu meM kArtika sudI 17 saM. 2012 meM huA evaM mAtAjI kezarabAI kA viyoga to bahuta pahile ho cukA thaa| jayapura meM ApakI zikSA huI aura maiTrika pAsa bhI vahIM se kiyA / saMvat 1996 vaizAkha sudI 3 ke dina ApakA vivAha zrImatI suzIlAdevI ke sAtha saMpana huA / zrImatI jI cAkasU ke zrI mUlacaMda jI sauMgANI kI suputrI haiN| Apako putra evaM eka putrI ke pitA banane kA saubhAgya prApta huA haiM / putrI kA vivAha Deha ke zrI prasanakumAra jo sabalAvata ke sAtha saMpanna huA hai / kAnUgo jI atyadhika sarala svabhAvI evaM Atithya premI the| lekhaka ko unake nivAsa para rahane evaM unakA Atithya svIkAra karane kA avasara prApta ho cukA hai| ve paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava ke sekreTarI rahe the| isa samiti dvArA Apako 28 paI san 1986 meM jaina samAjaratna kI upAdhi se alaMkRta kiyA gayA thaa| ApakA dharmaniSTha, dharmatIrtha, samAjasevI, satyaniSTha, dharmAnurAgI, devazAstra gurU upAsaka, laganazIla, milanasAra evaM Atithyapriya jaise vizeSaNoM se bhI sammAna kiyA gayA thaa| Apa mahAsabhA nAgaura aMcala ke adhyakSa, sonIbAI di. jaina prAthamika vidyAlaya ke maMtrI evaM mahAvIra inTaranezanala nAgaura ke adhyakSa rahe the | Apake jyeSTha putra zrI devendra kumAra 46 varSa ke haiN| patnI kA nAma puSpA haiM jo do putra evaM eka putrI kI mAM hai| dvitIya putra rAjakumAra 41 varSIya yuvA hai| patnI kA nAma suzIlA hai| tIna putroM kI jananI hai| tRtIya putra zrI dalapatakumAra 39 varSIya yuvA haiN| patnI kA nAma saralA tathA eka putra evaM eka putrI ke pitA hai| cauthe putra zrI sanatkumAra jI 35 varSIya yuvA haiN|
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ 444/ jaina samAja kA vRhad itihAsa -palI kA nAma zazi hai tathA eka putra evaM eka putrI ke pitA haiN| sabase choTe putra gajendrakumAra jI | 30 varSIya yuvA haiM / unakI patnI caMdA eka putra evaM eka putrI kI mAM hai / sabhI putra nAgaura samAja meM pUrNa kriyAzIla haiN| zrI sohanasiMha jI nAgaura evaM pUre mAravAr3a ke atyadhika lokapriya samAjasevI the| nAgaura kA sArA jaina samAja Apake nirdezana meM kArya karatA thaa| kAnUgo baiMka Apake pUrvajoM se AyA huA hai| siMha zabda kA bhI sarvaprathama Apake pitAjI sAhaba ne prayoga kiyA thA 1 zrI sohana siMha jI kA abhI kucha samaya purva hI duHkhada nidhana huA hai| zrImatI suzIlA devI dharmapatnI patA :- dhanasukha vilAsa, nAgaura (rAja) zrI sohanasiMha zrI sohanalAla saugAnI sujAnagar3ha ke zrI sohanalAla saugAtI samAja ke variSTha samAjasevI haiM / ApakA janma mAha sudI 14 saM.1973 ko huaa| Apake pitAjI zrI nathamala jI saugAnI kA svargavAsa san 1978 meM 93 varSa kI Ayu meM evaM mAtAjI sundara bAI kA usake eka varSa pUrva 92 varSa kI Ayu meM svargavAsa huA thaa| saMvat 1989 meM ApakA vivAha zrImatI mohinIdevI ke sAtha huA jinase Apako cAra putra prakAzacaMda, vimalakumAra jayakumAra evaM lalitakumAra kI prApti huii| sabhI putroM kA vivAha ho cukA hai tathA sabhI putra -putriyoM se alaMkRta haiN| Apa sujAnagar3ha paMcakalyANaka mahotsava meM bhAvAna ke mAtA-pitA banane kA gaurava prApta kara cuke haiN| yahAM kI naziyAM meM bhagavAna zAMtinAtha kuMthunAtha evaM aranAtha kI pratimAyeM pratiSThita karavAkara virAjamAna kara cuke haiM / kaTTara munibhakta haiM / AcArya dharmasAgara jI mahArAja ke cAturmAsa meM Apane barAbara AhAra diyA / Apa donoM pati-patnI ke zuddha khAnapAna kA niyama hai / tIna bAra sabhI tIrthoM kI vaMdanA kara cuke haiN| saugAnI jI san 1972-73 evaM 1982-86 taka nagarapAlikA ke adhyakSa raha cuke haiN| kAMgresa kameTI sujAnagar3ha ke 8 varSoM taka (1980 taka) adhyakSa rahe / zrImatI iMdirA gAMdhI ke samarthana meM eka bAra jela bhI jA cuke haiN| patA : sohanalAla prakAzacaMda saugAnI, sujAnagar3ha (rAja) zrI svarUpacaMda pAMDyA kucAmana (rAja) ko vartamAna jaina samAja kI sAmAjika, dhArmika evaM sAMskRtika gatividhiyoM meM pramukha rUpa se bhAga lene vAle zrI svarUpacaMda pAMDyA kA janma 20 sitambara san 1936 ko huaa| Apake pitAjI cAMdamala jI pAMDyA kA svargavAsa 52 varSa kI Ayu meM saMvat-1999 meM ho gayA / ve seTha cainasukha gaMbhauramala ke pramukha munIma the| ApakI mAtAjI zrImatI viradhIdevI kA abhI AzIrvAda mila rahA hai / Apane san 1952 meM ajamera borDa kI maiTrika parIkSA pAsa kI aura phira kucAmana meM hI janarala parcenTas kA kArya karane lage 121 varSa kI Ayu meM ApakA vivAha zrImatI naMdakezaradevI ke sAtha ho gyaa| Apako 2 putra evaM
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja /445 tIna putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta hai| bar3e lar3ake rAjeza kA vivAha ho cukA hai tathA manoja bhI Apake sAtha hI kArya kara rahA hai| ApakA parivAra sadaiva munibhakta rahA hai / Apake kAkAjI kundanamala jI kSullaka dIkSA lekara udayasAgara jo kahalAye tathA kAkIjI vimalamatI AryikA dIkSA lekara dharmasAgara jI ke sAtha rahane lgii| Apane kucAmana meM zrI jaina vIra maMDala kI sana 1958 meM sthApanA kI aura hAla meM Apa usake barAbara kAryavAhaka adhyakSa rahe haiM / lUNavAM atizaya kSetra ko mainejiMga kameTI ke sadasya hai |kucaamn meM Ayojita paMcakalyANakoM ko saphala banAne meM pUrA yoga diyaa| san 1989 meM jaba Apa maMca kA saMcAlana kara rahe the ghara meM corI hone ke samAcAra milane para bhI nATaka samApta hone ke bAda hI ghara gaye / NamokAra maMtra ke jApa Adi meM vizeSa ruci lete haiM / inameM muni zrI vivesAgara jI mahArAja ko vizeSa preraNA rahI hai| patA - upAsarA kI galI,kucAmana siTI (rAja.) zrIpAla pahAr3iyA __kucAmana ke zrIpAla pahAr3iyA bahuta hI zAMta svabhAvI tathA samAjasevA meM tatpara rahane vAle vyakti haiM / saMvat 1988 meM ApakA janma huA / Apake pitAjI zrI cunnIlAla the / Apa pAMca bhAI the tathA sabase choTe Apa haiM / saMvata 2001 meM ApakA zrImatI lAdIdevI se vivAha ho gayA 1 jinase Apako eka putra mahendrakumAra evaM eka putrI premabAI ke pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| mahendrakumAra kucAmana meM hojarI kA vyavasAya karate haiM 1 putrI kA vivAha ho cukA hai / 30 varSa kI Ayu meM Apa zrI rAmapAla jI ke dattaka cale gye| zrIpAla jI pahAr3iyA ne nAgaurI naziyAM meM do snAnaghara evaM eka kamare kA nirmANa karavAyA / Apase lekhaka ko kucAmana meM itihAsa lekhana ke kArya meM bahuta sahayoga milA thA / Apake eka bar3e bhAI TIkamacaMda jI pahAr3iyA bhI prasiddha samAjasevI rahe patA : kucAmana siTI (rAjasthAna) zrIpAla seThI lADanUM ke zrIpAla seThI kA janma saMvat 1980 meM huA / maiTrika karane ke pazcAt Apa apanA vyavasAya karane lge| 17 varSa kI Ayu meM sohanIdevI se vivAha ho gyaa| jinase Apako eka putra anila evaM do putriyAM mamatA,amitA ke pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| donoM putriyAM ucca zikSitA hai tathA saMgIta meM nipuNa haiM / Apake pitAjI kA nAma sva.gulAbacaMda jI seThI evaM mAtA kA nAma sva.mANakadevo thA / gulAbacaMda jI acche lekhaka evaM zAstra pravacana karate the| patA :- gAMdhI cauka,lADanUM
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ 446/ jaina samAja kA vRhad itihAsa zrI hanumAnabaksa gaMgavAla kulI (sIkara) nivAsI zrI hanumAnabaksa gaMgavAla ko samAja meM sammAnanIya sthAna prApta hai| Apake pitAjI zrI rikhabacaMda jI kA bahuta pahile svargavAsa ho gyaa| Apa gAMva meM hI apanA vyavasAya karate haiN| Apako tIna putra evaM tIna putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta hai| jyeSTha putra zrI mAnikacaMda gaMgavAla gohATI meM rahate haiM / sabase choTe putra zrI zAMtilAla sI.e. haiM tathA jayapura meM vyavasAyarata haiN| dUsare putra harakacaMda Apake sAtha rahate haiM jo do putra jinendra evaM ajaya evaM eka putrI kalpanA ke pitA haiM / ApakI tInoM putriyoM-rukmaNidevI,guNamAlAdevI evaM manabharadevI kA vivAha ho cukA hai| zrI gaMgavAla ne apane gAMva ke maMdira meM san 1972 meM eka mUrti virAjamAna karane kA yazasvI kArya kiyA thA / tIrtha yAtrA meM pUrNa abhiruci hai| Apa munibhakta haiM / muni zrI vijayasAgara jI kI Apane bahuta sevA kI thii| patA :- mu.po.kulI (sIkara) rAja, zrI hIrAlAla kAlA kucAmana nivAsI zrI kajjUlAlajI kAlA ke supura zrI hIrAlAla kAlA kA janma 24 mArca san 1934 ko kucAmana meM huA / hindI prabhAkara pAsa karane ke pazcAt ApakA vivAha ho gayA / Apake tIna putra surendrakumAra,sunIlakumAra evaM rAjendrakumAra hai| cAra putriyAM tathA eka bahina hai / Apake bhAI mANakacanda jI kAlA ke cAra putra anilakumAra,kamalakumAra,vijayakumAra evaM AnandakumAra haiM / inake do putriyAM bhI haiN| zrI kAlA jI kA vyAvasAyika kSetra bhAvanagara (gujarAta) gauhATI(AsAma) evaM bambaI hai| vizeSatA Ae svAdhyAyazIla vyakti haiN| zrI di.jaina svAdhyAya maMdira dvAra ke TrasTI evaM di.jaina mumukSu maMDala bhAvanagara ke pramukha dUsTI,zrI vItarAga sat sAhitya prabhAkara TrasTa bhAvanagara ke saMsthApaka TrasTI, zrI jinezvaradAsa di.jaina vidyAlaya TrasTa kucAmana siTI (rAja) ke adhyakSa va TrasTI tathA zrI digambara jaina terApaMthI maMdira kucAmana siTI ke TrasTI haiM / zrI kAlA milanasAra evaM Atithya premI haiN| patA - hIrAlAla jaina, 580 jUnI mAnikabAr3I, bhAvanagara -1 (gujarAta)
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja /447 bAgar3a evaM mevAr3a pradeza bAgar3a pradeza:- bAgar3a pradeza rAjasthAna kA mahatvapUrNa aMga hai jisakI sImAyeM rAjasthAna ko gujarAta pradeza se bhinna karatI haiN| yahI nahIM isa pradeza kI sabhyatA evaM saMskRti, bolacAla evaM rahana-sahana meM gujarAta tathA rAjasthAna donoM kA sammizraNa hai / rAjasthAna ke DUMgarapura, bAMsavAr3A aura pratApagaDha rAjyoM kA sammilita kSetra bAgar3a kahalAtA hai| ina tInoM hI rAjyoM ke zAsaka jaina dharma se prabhAvita rahe aura apane-apane rAjya meM jainadharma evaM sAhitya ke vikAsa meM pUrNa sahayoga evaM samarthana diyA / jaina sAdhuoM, bhaTTArakoM evaM muniyoM kA barAbara vihAra hotA thaa| maMdiroM kA nirmANa, pratiSThA-mahotsava kA Ayojana tathA sAhitya nirmANa se jana-jana meM dhArmika niSThA evaM kartavya pAlana ke bhAva jAgrata hote rhe| bAgar3a pradeza meM DUMgarapura kA rAjya sabase bar3A rAjya thA / udayapura ke UNDA maMdira meM 14 vIM zatAbdi taka kI pratimAyeM hai jinakI pratiSThA bAgar3a pradeza meM hI huI thI / bAgar3a pradeza kA sabase prAcIna ullekha 994 I. ke mUrtilekha se hotA hai / DUMgarapura bAMgar3a pradeza kA kendra rahA tathA saikar3oM varSoM taka yaha nagara di. jaina bhaTTArakoM kA pramukha sthAna banA rahA / bhaTTAraka prabhAcandra ke ziSya padmanaMdi AcArya banate hI bAgar3a evaM gujarAta meM bihAra karane lage aura isake pazcAt unheM saMvat 1385 pauSa sudI saptamI kI zubhavelA meM gujarAta evaM bAgar3a pradeza kA bhaTTAraka banA diyA gyaa| isake pazcAt 70 se bhI adhika varSoM taka ye bAgar3a pradeza meM ahiMsA evaM satya kA pracAra karate DUMgarapura meM dUsare bar3e evaM pratibhA sampanna bhaTTAraka sakalakIrti huye inhoMne apane jabardasta vyaktitva se kitane hI maMdiroM kA nirmANa karAyA, pratiSThA mahotsava kA saMcAlana kiyA tathA saikar3oM mUrtiyoM kI pratiSThA karAkara bAgar3a pradeza meM hI nahIM kintu samasta deza meM sAMskRtika jAgRti utpanna kI / bha. sakalakIrti ke pazcAt 200 varSa taka bAgar3a pradeza bhaTTArakoM kA pramukha pradeza mAnA jAtA rahA aura DUMgarapura, sAgavAr3A, galiyAkoTa jaise nagara inake pramukha sthAna bana gye| sAgavAr3A meM nagara ke bAjAra meM jo vizAla jaina maMdira hai evaM unameM pratiSThApita vizAla jaina mUrtiyAM isa pradeza meM jaina dharma ke jabardasta prabhAva kI ora spaSTa saMketa hai| bha. bhuvanakIrti, somakIrti (saMvat 1526 se 40 taka) jJAnabhUSaNa (1530-57 taka) vijayakIrti (1557-73 taka) bhazubhacandra (1573 se 1613 taka) bha. ratnakIrti (saM. 1600se 1656 taka) bhaTTAraka vIracandra jaise kitane hI bhaTTArakoM ne isa pradeza meM vihAra karake jainadharma evaM sAhitya ke vikAsa meM apanA pramukha yogadAna diyA hai| DUMgarapura se lagabhaga sADhe ATha mI. Upara gAMva ke zreyAMsanAtha ke maMdira meM eka zilAlekha aMkita hai jisake anusAra san 1904 meM DUMgarapura rAvala pratApasiMha ke maMtrI narasiMha jAtIya pralhAda ne di. jaina maMdira kI pratiSThA karavAI thii|
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ 448/ jaina samAja kA vRhad itihAsa isI taraha galiyAkoTa ke digambara jaina nayA maMdira meM saMvat 1632 (san 1575) kA eka lekha aMkita hai jo bha, sumatikIrti ke samaya kA hai tathA rAjAdhirAja rAvala zrI AsakaraNa ke zAsana meM DUMgarapura ke nivAsI hUMbaDa jAtIya zrAvikA phatalI ne pratiSThA mahotsava kA Ayojana karavAyA thaa| sAgavADA se galiyAkoTa jAne vAle mArga para eka prAcIna khaMDahara jaina maMdira hai jise kAlADeharA ke nAma se pukArA jAtA hai / isa maMdira meM eka lekha saMvat 1314 kA hai jo isa pradeza kI jaina saMskRti ke vikasita caraNoM kI ora sabakA dhyAna AkRSTa karatA hai / sAgavAr3A ke hI jUnA maMdira meM saMvat / 1:26 kI maNibhadra kI pASANa kI mUrti hai| sAgavADA ke naye maMdira meM 5 phiTa 8 iMca x 6.6 phiTa kI saMvat 1761 (san 1703) kI pratiSThita vizAla neminAtha svAmI kI mUrti bha. kSemakIrti dvArA nirmANa karavAI gaI tathA unhIM ke ziSya bha. narendra kIrti dvArA pratiSThita karAI gaI / vAstava meM itanI vizAla padmAsana mUrti kA nirmANa svayaM hI Azcaryajanaka ghaTanA hai| sAgavAr3A ke samAna galiyAkoTa meM bhI jaina maMdiroM kI prAcInatA tathA unakI maMdira nirmANa kalA dekhane yogya hai aura ve jainadharma ke prAcIna utkarSa kI yAda dilAte haiN| mevAr3a evaM bAgar3a pradeza udayapura, bhIlavAr3A, cittaur3a jile mevAr3a pradeza ke nAma se jAne jAte haiM tathA DUMgarapura. bAMsavAr3A, pratApagar3ha, kuzalagar3ha ke kSetra bAgar3a pradeza meM Ate haiM tathA kucha vidvAna isa pUre kSetra ko hI bAgar3a pradeza kahate haiM / ina jiloM meM rAjasthAna ke anya bhAgoM jaisI sthiti nahIM hai| yahAM khaNDelavAla jaina samAja evaM agravAla jaina samAja alpasaMkhyaka samAja hai aura nAgadA, narasiMhapurA, hUMbaDa, cittaur3A jaisI jaina jAtiyAM jo sabhI dassA evaM bIsA meM baMTI huI hai, bahusaMkhyaka samAja hai / yaha pUrA samAja dharma bhIrU samAja hai, sAdhu saMtoM kI sevA meM tatpara rahane vAlA samAja hai / adhika zikSita nahIM hai / khetI evaM vyApAra vyavasAya karane me hI saMtoSa karate haiN| moTA khAnA aura moTA pahinanA inakA svabhAva bana gayA hai| Aja bhI purAnI vezabhUSA meM rahanA cAhate haiM / isa pradeza ne prAcIna kAla meM aneka bhaTTAraka diye haiN| bhaTTAraka sakalakIrti, jJAnabhUSaNa, brahmajinadAsa, zubhacandra, kumudacandra, ratnakIrti jaise bhaTTAraka isI bAgar3a kSetra ke the / aura vartamAna yuga meM AcArya zAMtisAgara jI chANI jaise AcArya evaM AryikA dayAmatI jaisI AryikA thI / bAgar3a kSetra meM bar3e-bar3e AcAryoM ke caturmAsa hote rahate haiM / AcArya dharmasAgara jI mahArAja ne udayapura, salumbara evaM RSabhadeva meM cAturmAsa kiye tathA unake ziSya AcArya ajitasAgara jI mahArAja ne to bAgar3a pradeza ko hI apanA kAryakSetra bnaayaa| unake ziSya vardhamAna sAgara jI mahArAja kA pArasolA meM paTTAbhiSeka huA aura isake pazcAt unhoMne bAgar3a pradeza meM vihAra karane ko prAthamikatA dI hai| bAgar3a pradeza ke pramukha gAMvoM evaM nagaroM meM AcArya zreyAnsasAgara jI mahArAja bhI bAgar3a pradeza me cAturmAsa kara cuke haiM / jahAM jaina parivAra evaM jaina mandira milate haiM unameM dAhoda, lemaDI, jAlaha, rAmapura, galiyAkoTa, arathUnA,
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja /449 AMjanaborI, paratApora, talavAr3A, bAMsavAr3A, khAda, moragAMdola, naravArI, mugANa, dhariyAvAda, pArasolA, jAmaDI, sabarAmAra, barAboDIgAMva, choTA koDIgAMva, baDodA, Asura, bagar3A, pAdukA, kunApura, sAgavAr3A, bhIloDI, metavAlA, parodA, sarodA, ArvarA, AMtarI, pITha DUMgarapura, vesIvADA, deyora, zANi, nakAgAMva bAvalAvADA, choDAdara, bhANadu, javAsa, bhudara, kesariyAnAtha, dhuleva, vIrapAla evaM udayapura ke nAma ullekhanIya haiN| bAgar3a pradeza meM mahilAeM bhagavAna kA abhiSeka karatI haiN| kezara lagAkara evaM phaloM se pajA kI jAtI hai| khaNDelavAla jaina samAja udayapura, bhIlavAr3A, zAhapurA, cittaur3agar3ha, pArolI, bega, cecI, nimbAher3A, koTaDI, bijoliyA, mAMDalagaDha, dAniyA kI koraDI meM milatA hai / udayapura meM 125 parivAra haiM, cittaur3a meM 55 parivAra haiN| isI taraha bAgar3a pradeza meM narasiMhapurA, nAgadA, hUMbaDa, cittaur3A ke pramukha parivAra nimna nagaroM meM gAMvoM meM base huye haiM / joki pramukhata: udayapura jile ke haiN| :kra.saM. nagara/gAMva narasiMhapurA nAgadA hU~bar3a cittaur3a anya kA nAma dassA bIsA dassA bIsA dassA bIsA dassA bIsA - 110 - - 70 . - - 1- udayapura 100 400 - 100 2. lakar3avAsa 30 - - 2 3- kAnapura - - - 15 Daboka kheDI moDI bAteDA 30 choTA bATheDA 10 burAvar3a 100 10. vadI - - 25 - 11- vasu - - 10 - 12- jagata - - 60 - 13. dAMtIsara - - 15 - 1- dekhAye jaina gajaTa- upadezaka kastarabanda jI dvArA nirdiSTa, varSa -11 - - - - - - - - -
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ 450/ jaina samAja kA bRhad itihAsa haMbar3a anya kra.saM. nagara/gAMva narasiMhapurA nAgadA cittaur3a kA nAma dassA bIsA dassA bIsA dassA bIsA dassA bausA 14 sAMsavI 25 - - - - - - - 15. uttharadA 25 16. sAkarodA 0 17. vedalA 25 bhuvANa - 19. guDhalI 25 khaTakA 21. goMgalA - oTavAdiyA - 23. gudela - 24. thANA 40 25. banakoDA 40 26- vinItA 30 delavAr3A 8 28. devapusa - 29. adavAsa ... 30- mANUda 15 31- parasAda 25 jAvara mAina 25 33 kalyANapura 100 34 Asapura 30 35- salumbara 10 OM jhADola - - - - - 300 parivAra 50 parivAra
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ kra.saM. nagara/gAMva kA nAma 37 38 39 40 45 basI kaMjhaDa 46 47 48 sagataDA indAlI 5 41- iTAlIkher3A 5 42- semArI 43 rAThor3A 44 jAsUDA kRSNa 100 karanoDa 10 lUNadA 10 DUMgarapura dassA narasiMhapurA 50 15 bIsA I dassA bIsA 30 15 nAgadA 10 L hU~ bar3a dassA vIsA rAjasthAna pradeza kA jaina samAja /451 cittaur3a dassA bIsA anya 50 nAgadA cittaur3A 20 500 parivAra pratApagar3ha meM dassA evaM bIsA hUMbar3a samAja sabase adhika hai| koTyAdhIza panamacanda ghAsIlAla ke suputra motIlAla jI isI pratApagar3ha ke nivAsI the jinhoMne apAra vaibhava ko tyAga * Arya vIrasAgara jI mahArAja se muridIkSA grahaNa kI thii| isI taraha DUMgarapura evaM bAMsavAr3A jiloM meM ina sama. kI acchI bastiyAM haiN| pratApagar3ha meM AcArya dharmasAgara jI mahArAja kA cAturmAsa thA taba lekhaka ko bhI vahAM jAne kA avasara milaa| vahAM ke samAja kI sAdhu bhakti dekhakara bar3I prasannatA huii| pratApagaDha meM seTha pUnamacanda ghAsIlAla dvArA san 1933 meM paMcakalyANaka pratiSThA sampanna karAI gaI / udayapura prathama nagara hai jahAM ke vizvavidyAlaya meM prAkRta evaM jaina vidyA kA pUrA vibhAga hai / DA. premasumana jaina usake adhyakSa evaM DA. udayacanda jaina prAdhyApaka hai| samAja ke pramukha vyaktiyoM meM zrI motIlAla jI mauMDA pramukha samAjasevI ho gaye haiM unake putra zrI mahAvIra kumAra jI mIMDA usI paramparA ko calA rahe haiM / 1 DUMgarapura meM mIrAcanda jI gAMdhI bhI bahuta acche samAja sevI ho gaye haiM /
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ 452/ jaina samAja kA vRhad itihAsa bhIlavAr3A jilA : bhIlavAr3A prAnta kA jaina samAja :- bhIlavAr3A jile meM digambara jaina samAja kA ullekhanIya sthAna haiN| jina tahasIloM meM digambara jaina samAja pramukhatA se milatA hai unameM bhIlavAr3A, mAMDalagar3ha, bijoliyA, jahAjapura evaM zAhapurA pramukha haiN| bhIlavAr3A nagara meM 200-225 di. jaina parivAra rahate haiM jinameM khaNDelavAla jaina samAja meM ajamerA, caudharI (kAsalIvAla) saugAnI, kAlA, pATodI, vaida Adi pramukha gotra ke parivAra haiN| zeSa parivAra bagheravAla, agravAla evaM narasiMhapurA samAja ke hai| yahAM 7 di. jaina maMdira haiM jinameM tIna maMdira zahara meM, eka maMdira bhopAlagaMja meM, eka maMdira subhASanagara meM banA huA hai| yahAM kA digambara jaina khaNDelavAla bar3A maMdira sabase purAnA hai jise 235 varSa pUrva zrI lAlacanda jI ajamerA ne nirmANa karavAkara samAja ko samarpita kiyA thaa| yaha maMdira apanI viziSTa kalA, bhavyatA evaM kAMca para sone ke kAma ke liye prasiddha hai| 20 svarNa kalazoM se yukta maMdira kA uttuMga zikhara apanI vizeSatA ke liye sAre mevAr3a meM khyAti prApta haiN| maMdira meM 3 vediyAM haiN| mUla vedI meM candraprabhu svAmI kI saMvat 1231 kI prAcIna pratimA hai jo apane atizaya ke liye prasiddha hai| isI taraha maMdira meM padmAsana pratimA candraprabhuM svAmI kI saMvat 1498 meM pratiSThita hai| tIsarA maMdira ajAradArA kI goTha kA maMdira kahalAtA hai / tInoM maMdiroM meM saMvat 1997 vaizAkha sudI 11 ko hone vAlI paMcakalyANaka pratiSThA kA lekha aMkita haiN| tInoM hI maMdira terahapaMtha zuddhAnAya ke haiM I bhUpAlagaMja meM terahapaMthI maMdira hai jisakA nirmANa (zilAnyAsa) saMvat 2013 meM tathA pratiSThA saM. 2019 vaizAkha sudI 10 meM sampanna huI thI / vedI maMdira ke UparI bhAga meM eka bar3e hAla meM haiM jisake donoM ora bar3e sundara bhAva aMkita haiN| donoM ora ke bhitticitra darzanIya haiN| vaise yahAM sabhI maMdiroM meM bhitticitroM kI bahulatA hai / kalA kI dRSTi se maMdira ke bhitti citra ullekhanIya haiN| yahAM ke bica maMdira meM prAcIna 299 3000 hastalikhita graMthoM kA acchA bhaMDAra batalAte haiN| nagara meM vimalasAgara jaina vidyAlaya saMcAlita hai jisake saMsthApaka evaM vyavasthApaka zrI bhaMvaralAla jI balAvata haiN| yahAM eka neminAtha di. jaina svAdhyAya bhavana bhI haiN| zrI jinendra kalA bhAratI yahAM kI bhArata prasiddha saMsthA hai jisake maMtrI zrI nihAlacanda jI ajamerA haiN| jaina saMgIta ke liye ApakA pUrA parivAra hI samarpita hai| kaThaputaliyo evaM mahAvIra jI phar3a evaM bAhubali kI phar3a ke mAdhyama se Apa rAjasthAnI bhASA meM bhagavAna mahAvIra evaM bAhubalI kA acchA varNana karate haiN| yahAM mahAvIra jaina hAyara saikaNDarI skUla bhI hai| nagara ke vayovRddha samAjaseviyoM meM zrI hIrAlAla jI ajamerA, bhAgacanda jI ajamerA evaM yuvaka samAja meM nihAlacaMda jI ajamerA, basantIlAla jI caudharI, ratanalAla jI ajamerA, kuntIlAla jI ajamerA, jJAnamala jI pATodI, sAgaramala jI ToMgyA ke nAma ullekhanIya / yahAM do jaina auSadhAlaya evaM eka rAtri pAThazAlA ' samAja dvArA saMcAlita haiN| bijoliyA : baliyA lavAr3A jile kA mukhya bhAga haiN| yahAM bhagavAna pArzvanAtha kA atizaya kSetra hai jahAM ke bhIma vana meM revA nadI ke taTa para dhyAnastha bhagavAna pArzvanAtha para karmaTha ne upasarga kiyA thA jisakA saMvat 1226 kA
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja (453 eka bahuta bar3A zilAlekha milatA hai tathA dUsare zilAlekha meM unnata zikhara purANa aMkita hai jisameM bhagavAna pArzvanAtha kA jIvana lipibaddha hai| abhI kucha varSoM pUrva kuMDa ke uttara bhAga para eka 51 phuTa UMcA saMgamaramara kA zikhara nirmita huA hai / kSetra para vikAsa kA kArya cala rahA hai| bijoliyA aura usake AsapAsa ke gAMvoM meM jaina samAja kI sthiti nimna prakAra hai : bijoliyA choTI bijoliyA ArolI salAbaTiyA cAMdajIvI kher3a bagheravAla 40 12 8 khaNDelavAla 40 2 yazasvI samAja sevI 1. zrI kAlUrAja jI ajamerA 2. zrI kuntIlAla jI ajamerA 4 maMdira 3 1 1 atizaya kSetra 1 cittaur3a bhIlavAr3A 11 1 bijoliyA ke pAsa mandAkinI kA prAcIna khaMDahara jaina maMdira hai / jisake mukhya geTa para jaina tIrthakaroM kI padmAsana mUrtiyAM virAjamAna haiN| 1 bhIlavAr3A jile meM zAhapurA kI purAnI sTeTa hai jo jaina purAtatva kI dRSTi se samRddha nagara haiN| yahAM ke maMdira meM 11 vIM zatAbdI se hI pratimAyeM upalabdha hotI haiN| yahAM khaNDelavAla zrAvakoM ke 40 se bhI adhika parivAra hai unameM zrI mANakacanda jI godhA kA nAma vizeSa ullekhanIya hai / bAgar3a pradeza evaM mevAr3a pradeza (bhIlavAr3A cittaur3a, udayapura, DUMgarapura evaM bAMsavAr3A)
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ 454/ jaina samAja kA vRhad itihAsa 3. zrI ke. ela. godhA 4. zrI kezarImala saugAnI 5. zrI ghanazyAma luhADiyA 6. zrI ghIsAlAla seThI 7. zrI cAMdamala gardiyA 8. zrI jJAnamala pATodI 1) zrI tArAcanda pATodI 1. zrI dulIcanda pATanI 11. zrI dharmacanda kAsalIvAla 12. zrI nAthUlAla seThI 13. zrI nihAlacandra ajamerA [4. zrI basantIlAla caudharI 15. zrI baMzIlAla godhA 16. zrI madanalAla gaMdiyA eDavokeTa 17. zrI mahAvIra prasAda gadiyA 18. zrI mAMgIlAla luhADiyA 19. zrI mANakacanda godhA 20. zrI mUlacanda sonI 21. zrI ratanalAla kAlA 22. zrI rozanalAla gadiyA 23. zrI suganacanda jaina 24. zrI sohanalAla godhA 25. zrI hIrAlAla ajamerA udayapura pArolI cittaur3a koTar3I nimbAheDA bhIlavAr3A, nimbAher3A nimbAher3A pArolI cittauDagar3ha bhIlavAr3A bhIlavAr3A koTar3I cittauDagar3ha citauDagar3ha bijoliyA zAhapurA bijoliyA bijoliyA cittauDagar3ha mAMDalagar3ha dAniyA kI koTaDI bhIlavAr3A
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja / 455 zrI kAlUlAla ajamerA zrI ajamerA jI cittauDagar3ha jaina samAja ke pratiSThita kAryakartA haiN| Apa pArzvanAtha di. jaina TrasTa ke koSAdhyakSa hai| ApakA janma pauSa zuklA aSTamI saMvat 1986 ko huaa| Apake pitA zrI oMkAralAla jI evaM mAtA jI zrImatI indarabAI donoM kA hI svargavAsa ho cukA hai| Apane san 1947 meM maiTrika kiyA aura apane svataMtra vyavasAya meM laga gaye / saMvat 2008 (san 1951 ) meM ApakA vivAha zrImatI sohanadevI se ho gayA jinase Apako tIna putra rameza, rAkeza evaM manoja tathA eka putrI anitA ke pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| Apake jyeSTha putra rameza ne bI.e. kara liyA hai| vivAha ho cukA hai evaM Apake sAtha M hI. vyavasAyarata hai| zrI ajamerA jI dhArmika svabhAva ke haiN| Apane AdinAtha di. jaina caityAlaya meM AdinAtha kI pratimA virAjamAna kI hai| do bAra sabhI tIrthoM kI vaMdanA kara cuke haiN| patA : rameza klAtha sTorsa, cittauDagar3ha (rAja) zrI kuntIlAla ajamerA bhIlavAr3A ke yuvA samAjasevI zrI kuntIlAla ajamerA karIba 30 varSa pUrva hammIragar3ha se Akara yahAM basa gaye / ApakA janma 12 apraila 1934 ko huaa| san 1951 meM hAIskUla parIkSA pAsa karane ke sAtha ApakA zrImatI hukamabAI se vivAha ho gayA aura phira anAja evaM meDikala kA vyApAra karane lage / Apako do putra evaM eka putrI ke pitA banane kA saubhAgya prApta ho cukA hai| mahAvIra kumAra ema kAma., ela. ela. bI. evaM zikharacanda bI.e. haiN| donoM hI Apako sahayoga de rahe hai| tu roja kA byAvara vivAha ho cukA hai| | ajamerA jI kA gAMva meM bhI pUrA prabhAva vyApta hai| Apa grAma paMcAyata ke upasarapaMca raha cuke haiN| san 1947 meM kAMgresa (AI) ke sakriya kAryakartA the / indirA jI ke AvhAna para jela yAtrA kI thii| di. jaina atizaSa kSetra bijoliyA evaM caMbalezvara kAryakAriNI ke sadasya haiN| di. jaina svAdhyAya bhavana bhIlavAr3A ke 1019 taka saMyukta maMtrI bhI rhe| Apake bar3e bhAI zrI ratanalAla jI kA janma kArtika sudI 6 saMvat 1987 ko huA / saMvat 2003 meM zrImatI cAMdabAI ke sAtha vivAha huaa| Apa 3 putra sarva zrI padamacanda, azoka kumAra, anila kumAra se alaMkRta haiN| zrI padamacanda jI DAkTara haiN| ema.esa. haiM jayapura meDikala kaoNleja meM vyAkhyAtA haiN| DAkTara sAhaba kI patnI kA nAma hIrAmaNi hai| ratanalAla jI ke do putriyAM haiM / Apa sabakA vyavasAya eka hI hai| bhIlavAr3A vyApAra maNDala ke pramukha sadasya evaM bhopAlagaMja digambara jaina maMdira ke TrasTI haiM ! zrI zAntilAla jI sabase choTe bhAI haiN| Apane san 1955 meM bI.kaoNma. kiyaa| zrImatI cAMdabAI ApakI dharmapatnI haiN| jina se Apako do putra evaM eka putrI kI prApti huI / ApakA eka putra rAjendra ema.kaoNma. hai tathA choTA putra sunIla sI. e. hai| putrI sAdhanA kA jayapura meM vivAha huA hai| patA : 700, kaoNTana phaikTrI eriyA, bhiilvaadd'aa|
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ 456/ jaina samAja kA vRhad itihAsa zrI ke.ela.godhA ApakA pUrA nAma khyAlilAla godhA hai| 15 mArca san 1931 ko janmeM Apane bI.e. taka adhyayana kiyA 19 varSa taka adhyApana kA kArya karane ke pazcAt jIvana bImA nigama meM kArya kiyA / Apako mAtA kA dehAnta to 26 disambara 47 meM hI ho gayA thA tathA pittAjI zrI prabhulAla jI godhA kA svargavAsa 11 julAI san 1978 ko huaa| ApakA vivAha ajamera ke seThI parivAra meM zrImatI kamalaprabhA ke sAtha sana 1947 meM saMpanna haa| jinase Apako 4 patra -anilamaikenikala iMjIniyara,vijaya kumAra ema.e., dIpaka bI.kaoNma.evaM bhUpeza cArTarDa akAunTenTa evaM do putriyoM rajanI bI.esa.sI.evaM prabhA ema.esa.sI.ke pitA banane kA saubhAgya prApta ho cukA hai| ___ zrI godhA jI vibhinna saMsthAoM se jur3e ye haiN| mana : 18 se Apa vizva hindU paripada senTrala borDa Apha TrasTIja ke dRsTI tathA prAntamaMtrI haiN| Apako 1942 ke svataMtratA AMdolana meM bAla-chAtra kI bhUmikA rahI tathA 1947 ke AMdolana meM jela jAne kA saubhAgya prApta kiyaa| Apake pitAzrI udayapura saMbhAga meM digambara jaina matAvalambI samAja ke pratiSThita vidvAna dRDhapratijJa, siddhAntaniSTha,nirbhIka vaktA,samanvayavAdI samAlocaka aura jainetara samAja meM bhI pratiSThita satpuruSa the / inhIM divya guNoM ke darzana Apake dAdAjI zrI bhairulAla jI ke vyaktitva meM hote the| ve tatkAlIna rAjyAdhikArI the| pitAzrI ne kaI vAra AcAryoM kI preraNA se dhArmika anuSThAna kraaye| ___ Apane paMcakalyANaka pratiSThA meM indrAdi kI bhUmikA 4 varSa pUrva hI nibhAI thI ! khaNDelavAla pArzvanAtha maMdira me bhagavAna zrI zAMtinAtha jI ko khar3I pratimA, pratiSThita karAkara virAjamAna kI / ghara meM lagabhaga 50 varSoM meM caityAlaya rahatA hai| julAI 1984 ke antarrASTrIya hindU sammelana (nyUyArka meM Ayojita) meM pratinidhi ke nAte amerikA gaye / patra-patrikAoM meM rASTrIya ekatA va akhaMDatA ke bhAvoM ko puSTa karane ke prayojana se lekha dete rahate haiM / rAja. gItA Azrama ke sadasya tathA di. jaina mahAsabhA ke AjIvana sadasya haiM / sAmAjika aura rASTrIya ekatA kI sthApanA meM jaina siddhAnta ke anuyAyI haiN| patA - 222. azoka nagara,zAsI maarg,udypur| zrI kezarImala saugAnI pArolI (bhIlavAr3A) ke zrI kezarImala saugAnI vayovRddha samAjasevI evaM Atithya premI malatI jovara motI AnibhAsI -SN "RS.in se haiN| ApakI janma tithi vaizAkha sudI 3 saMvat 1968 hai / saMvata 1981 meM ApakA vivAha zrImatI 'Yad av pAna bAI ke sAtha saMpanna huaa| jinase Apako eka putra evaM eka putrI kI prApti huI / Apake VERY pitAjI zrI rAjamala jI kA 82 varSa kI Ayu meM svargavAsa huA tathA mAtAjI zrImatI alola bAI kA 11 varSa pUrva nidhana huA hai| Apane pArolI paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava meM saudharma indra ke pada ko bidhUSita kiyaa| Apane mahAvIra svAmI ko mUrti nirmANa karavA kara unheM virAjamAna karane kA yazastrI
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja / 457 kArya kiyaa| Apa munibhakta haiN| pArolI meM vihAra karane vAle sabhI sAdhuoM kI sevA karate haiN| I ApakA rAjanIti meM bhI acchA adhikAra haiN| gAMva ke saMvat 1996 se 2000 taka tathA 2004 se 2006 taka sarapaca pada para rahe tathA 13 varSa taka nyAya paMcAyata ke ceyaramaina rahe / Apake jyeSTha putra bhAgacanda kA janma 21 sitambara san 1950 ko huA tathA san 1970 meM vimalAdevI ke sAtha vivAha huaa| ApakA pArolI meM hI vyavasAya hai / Apake tIna bhAI zrI kezarImala jI, ghIyAlAla jI evaM naMdalAla jI haiM jo apanA vyavasAya kara rahe haiN| patA : mu.po. pArolI pina 305413 - zrI ghanazyAma luhAr3iyA cittaur3a jile meM suprasiddha zrI ghanazyAma luhAr3iyA kA janma 13 apraila san 1940) ko huaa| Apake pitA zrI suganacaMda jI bhI jile ke pramukha samAjasevI the| rAjasthAna vizvavi dyAlaya se Apane san 1962 meM ema.e. kiyA aura phira ATomobAilsa evaM TrAMsaporTa vyavasAya meM laga gye| san 1956 meM ApakA vivAha zrImatI nandUbAI ke sAtha ho gyaa| jinase Apako eka putra navIna evaM sAta putriyAM candA bAI, iMdirA bAI, gajula bAI, kirana bAI, sulocanA bAI, padamAbAI evaM namitA bAI ke pitA banane kA saubhAgya prApta huA. luhAr3iyA jI kA jIvana sArvajanika sevA bhAvI haiN| Apa san 1980-85 taka rAjasthAna vidhAna sabhA ke sadasya raha cuke haiN| Apa jilA kAMgresa ke koSAdhyazva rahe haiN| digambara jaina maMdira zikSA samita ke upAdhyakSa haiN| isake atirikta mahAvIra jaina maMDala cittaur3a ke adhyakSa, jambUdvIpa jJAna jyoti, udayapura DivIjana ke upAdhyakSa, di.jaina mahAsamiti udayapura saMbhAga ke adhyakSa, pArzvanAtha maMdira ke TrasTI haiN| iMdirA gAMdhI ke AhvAna para Apa jela yAtrA para jA cuke haiN| zrI ghanazyAma jI yazasvI samAjasevI haiN| Atithya premI haiN| Apake pitAjI zrI suganacaMda jI bhI 11 varSa taka ema.ela.e. rahe tathA paMcAyata samiti ke pradhAna rhe| jilA kAMgresa ke adhyakSa evaM gAr3iyA luhAra saMgha ke adhyakSa the / bhagavAna mahAvIra 25000 vAM parinirvANa mahotsava meM Apane bahuta kArya kiyA / patA : 500, zAstrI nagara, cittaur3a / zrI zrIsAlAla seThI seThI gotrIya zrI ghosAlAla jI dAniyA kI koTaDI samAja ke vayovRddha samAjasevI haiN| zrI lakSmIcaMda jI Apake pitAjI the tathA mUlacaMda jI Apake dAdAjI the| zrImatI gaura bAI ApakI mAtA kA nAma thaa| tInoM kA hI svargavAsa ho cukA hai| saMvat 19900 meM ApakA vivAha zrImatI kastUra bAI se huA thaa| vartamAna meM Apa do putra evaM do putriyoM se alaMkRta haiM /
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ 458/ jaina samAja kA vRhad itihAsa seThI jI samAja ke kriyAzIla sadasya haiM / pArolI,khajUrI,phulerA,dhubAlA paMcakalyANakoM meM Apane sTorakIpara kA kArya bar3o kuzalatA ke sAtha kiyA / Apane siddha bhagavAna kI dhAtu kI pratimA ko kekar3I paMcakalyANaka pratiSThA meM pratiSThita karavAkara maMdira meM virAjamAna kiyaa| ApakA jyeSTha putra abhayakumAra bI kAma. hai / patnI kA nAma nirmalA devI hai / do putra evaM do putriyAM ke pitA hai / kirANA ke vyApArI haiM / dUsarA putra zrI rAjakumAra hai / sI.e. hai / ApakI dharmapatnI aruNA bhI bI.e. hai / ___ pUrA parivAra hI munibhakta hai| AcArya zAMtisAgara jI se lekara Aja taka jitane bhI sAdhu saMta Aye haiM una sabhI kI Apane sevA kI hai / seThI jI sevA kI pratimUrti haiN| patA : mUlacaMda lakSmIcaMda seThI posTa dAniyA koTaDI,(bhIlavAr3A) dAnA zrI cAMdamala gadiyA ___ gadiyA gotrIya zrI cAMdamala jI gadiyA nimbAher3A ke yazasvI sAmAjika kAryakartA haiN| ApakA janma 26 aprela.1933 ko huaa| Apake pitAjI kA svargavAsa saMvata 2001 meM 60 varSa kI Ayu meM ho gayA / mAtAjI kA dehAnta saMvat 21124 meM huA thaa| saMvat 2016 meM ApakA vivAha zrImatI caMpakadevo ke sAtha huA jinase Apako tIna putra evaM cAra putriyoM kI prApti huI jyeSTha putra zrI mahendrakumAra ne bI.e. kiyA hai / dUsarA putra zrI bAbUlAla ema.e. hai |donoN kA vivAha ho cukA hai / sunIlakumAra par3a rahA hai / cAroM putriyoM meM tArAbAI evaM lalitAbAI kA vivAha ho cukA hai / puSmA evaM zAntA abhI avivAhita haiN| zrI cAMdamala jI zrI AdinAtha di. jaina maMdira nimbAheDA ke upAdhyakSa haiN| donoM ke hI zuddha khAna-pAna kA niyama hai, nibhakta haiM / AhAra dene meM pUrI ruci rakhate haiN| pitAjI kI smRti meM Apane 5() cAMdI ke chatra sabhI maMdiroM ko bheMTa kiye the / patA : rUpacaMda bhuvAnIrAma enDa ka..getIcAjAra nimbaahedd'aa| jJAnamala pATodI bhIlavAr3A ke zrI jJAnamala kA janna saMvat 1987 meM huaa| Apake pitAjI zrI chaganalAla kA svargavAsa to karIba 30 varSa pUrva hI ho gayA jabaki mAtAjI kA nidhana huye 5-6, varSa ho gaye / sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAt ApakA vivAha zrImatI jayavantI devI ke sAtha ho gyaa| jinase Apako tIna putra evaM eka putrI ke pitA banane kA saubhAgya milA / zrImatI jayavantI devI zikharacaMda jI ajamerA kI suputrI haiM / ApakI mAtA aMjanAdevI jI kA saMgIta zAstra meM zIrSastha sthAna hai|
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja /459 pATodI jI dhArmika prakRti ke bhadra pariNAmI haiN| pratidina pUjApATha bhI saMgIta ke sAtha tathA sabako sAtha lekara karate haiN| saMvat 20023 meM Apane jaina yAtrA saMgha nikAlA thaa| spezala Trena kI vyavasthA Apane evaM anya cAra vyaktiyoM ne kI thii| Apa sUrya sAgara di. jaina auSadhAlaya ke 25 varSa taka vyavasthApaka rhe| jinendra kalA bhAratI ke koSAdhyakSa haiN| di. jaina samAja TrasTa bhIlavAr3A ke adhyakSa raha cuke haiN| citaur3a kile para sthita maMdira kameTI ke koSAdhyakSa haiN| Apake tIna putroM meM sukumAla evaM nareza pAvara lUma phaikTrI kA saMcAlana karate haiN| tIsare putra mukeza par3ha rahe haiN| pATodI jI utsAhI samAjasevI haiN| pattA : 4/71, mANikya nagara, bhIlavAr3A zrI tArAcaMda pATodI nimbAheDA ke vayovRddha samAjasevI zrI tArAcaMda jI pATodI kA saMvat 1971 meM janma huA | Apake pitAjI zrI kezarImala jI kA svargavAsa mAtra 34 varSa kI Ayu meM ho gayA tathA mAtAjI kA nidhana san 1976 meM 17 varSa kI Ayu meM huA / saMvat 1987 meM ApakA vivAha zrImatI ratanabAI se ho gyaa| jinase Apako cAra putra evaM tIna putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| Apake prathama evaM dvitIya putra zrI zrImatI ratana bAI pATodI prakAzacaMda evaM ramezacaMda bambaI meM phaikTrI saMcAlana karate haiN| tIsare putra surezacaMda phoTogrAphI karate haiM tathA caturtha evaM sabase choTe putra kapar3e kA vyavasAya kara rahe haiN| ApakI tInoM putriyAM sajjanabAI, suzIlAbAI evaM zazibAI kA vivAha ho cukA hai| pATodI jI atyadhika dhArmika svabhAva ke vyakti haiN| Apane AdinAtha svAmI kI do pratiSThita pratimAyeM kelI se lAkara bhIlavAr3A meM virAjamAna kI haiN| Apa AdinAtha di. jaina maMdira nimbAher3A ke adhyakSa haiN| donoM hI pati patnI muni bhakta haiN| pratidina pUjA pATha karate haiN| bhajana, gIta, pUjana Adi likhate rahate haiN| aba taka karIba 200 padoM kI hindI padya meM racanA kara lI hai| lekina abhI aprakAzita hai| zrI dulIcaMda pATanI yuvA samAjasevI zrI dulIcaMda bhATanI mUlataH Deha ke haiM tathA vartamAna meM nimbAheDA meM vyavasAyarata haiM / 8 agasta, 1937 ko janmeM zrI pATanI jo ne maiTrika kiyaa| mANakacaMda jaina parIkSAlaya se vizArada kiyA aura phira vyavasAya meM cale gye| Apake pitAjI zrI phatehacaMda jI pATanI kA svargavAsa 18 jUna, 1986 ko huaa| lekina mAtAjI kI AtmA 68 varSa kI Ayu meM cala basI / ApakA vivAha jyeSTha sudI 9 saMvat 2001 meM zrIpatI giniyA devI ke sAtha saMpanna 1 huaa| jinase Apako tIna putra evaM eka putrI kI prApti huI / jyeSTha putra jIvaMdhara kumAra bI.kaoNma.
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ 460/ jaina samAja kA vRhada itihAsa haiN| narAyaNA meM svayaM kA vyavasAya hai / eka putra evaM eka putrI ke pitA haiN| zeSa donoM putra mahendra evaM narendra par3ha rahe haiM / putrI / zazikalA kA vivAha nAgaura meM saMtoSa cAMdavADa ke sAtha ho cukA hai . pATanI jI dhArmika evaM sAmAjika donoM kSetroM meM prasiddhi prApta yuvaka haiM / pramoda Aila milsa nimbAheDA meM Apane eka pArzvanAtha caityAlaya sthApita kiyA tathA nainavA/baMdI meM Apake mAtA-pitA ne eka pratimA virAjamAna kI thii| Apake pitAjI phatehacaMda jI do pratimAdhArI the tathA mAtAjI ke pAMca pratimAyeM thI / Apake bar3e bhAI rAmagopAla jI pATanI tinasukiyA meM rahate haiM tathA choTe bhAI pUnamacaMda pATanI rAmagaMjamaMDI meM rahate haiN| Apa gIta likhate haiN| saMgIta meM abhiruci hai| bhA.di.jaina mahAsabhA kI rAjasthAna zAkhA cittaur3agar3ha zAkhA ke upAdhyakSa hai.zrI di.jaina AdinAtha maMdira nimbAheDA ke mahAmaMtrI, bhagavAna mahAvIra parinirvANa mahotsava 1975 meM silcara (AsAma) meM svarNapadaka se sammAnita, jambUdvIpa jJAnajyoti cittauDa kosAdhyakSa rAzI kAla eka, mAge,gita saMginanasAra yuvaka haiN| patA : 1- sarAvagI deDarsa, maMDI prAMgaNa, nimbAher3A 2- pramoda Aila mil,nimbaahedd'aa| zrI dharmacanda kAsalIvAla __ pArolI (bhIlavAr3A) ke nivAsI zrI dharmacanda kAsalIvAla kA janma caitra sudI 8 saMvat 1977 ko huaa| sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAt Apa kRSi evaM khanija vyavasAya meM laga gaye / saMvat 1995 meM ApakA vivAha zrImatI kaMcana ke sAtha huaa| jinase Apako do putra evaM chaH putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta hai / zrI kAsalIvAla jI sAdA jIvana vyatIta karate haiN| Atithya premI haiN| paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava pArolI kI vyavasthA meM bhArI yogadAna diyA thaa| ApakI dharmapatnI muniyoM ko AhAra detI rahatI haiM / Apake pitAjI zrI mUlacaMda kAsalIvAla evaM mAtAjI zrImatI rAjabAI kA svargavAsa ho cukA hai| Apake jyeSTha putra kailAzacanda 38 varSa ke haiM / patnI kA nAma premadevI hai / ApakI rAjanIti meM bhI acchI pakar3a hai| Apa sana 1958 se sana 1981 taka gAMva ke sarapaMca rahe haiN| Apa kAMgresa (AI) ke sadasya haiN| patA : dharmacaMda kAsalIvAla,pArolI (bhIlavAr3A) (rAja) zrI nAthUlAla seThI cittaur3a ke sAmAjika jIvana meM ruci rakhane vAle zrI nAthUlAla jI seThI kA janma 24 navambara san 1947 ko huaa| Apake pitA zrI indralAla jI seThI evaM mAtAjI sosaradevI donoM kA hI abhI AzIrvAda prApta hai / san 1965 meM Apane bI.e. kiyA sathA bijalI borDa meM variSTha lekhaka kA kArya karane lge| Apake choTe bhAI zrI padamakumAra seThI mI sAmAjika kAryakartA haiM / jaina navayuvaka maMDala ke maMtrI haiM / ApakI dharmapallI kA nAma alakA hai| donoM bhAI hI samAjasevA meM ruci rakhate haiN| patA -65 kummA nagara,cittauDagaDha (rAja)
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja / 461 zrI nihAlacanda ajamerA bhIlavAr3A meM zrI jinendra kalA bhAratI ke saMsthApaka saMrakSaka zrI bhAgavanda jI ajamerA ke suputra zrI nihAlacanda ajamerA akhila bhAratIya "tara ke saMgIta ke kalAkAra haiN| ApakA janma kArtika suTI 2 saMvat 1991 ko huaa| san 1954 meM ema.e. myUjika meM kiyaa| san 1950 meM ApakA vivAha zrImatI kamalaprabhA ke sAtha huaa| jinase Apako tIna putra evaM do putriyoM ke pitA banane kA saubhagAya mila cukA haiN| Apake tInoM putra lalita bI.e., ela. ela. bI. haiM, pavana kumAra bI. esa. sI. evaM lokeza bI.kaoNma. hai tathA sabhI meDIkala vyavasAya karate haiN| suzrI namratA myUjika meM ema. e. hai tathA AzA ne saMgIta meM bI.e. kiyA hai| Apake ke khAoM se jur3e hue the| Apa svayaM bhI jinendra kalA bhAratI ke saMsthApaka maMtrI haiN| saMgIta kalA kendra evaM saMgIta mahAvidyAlaya ke bhI saMsthApaka sekreTrI haiN| rAjya kI ora se svatantratA divasa evaM gaNatantra divasa para sammAnita ho cuke haiN| aba taka Apa deza ke vibhinna bhAgoM meM jAkara 1000 se bhI adhika kAryakrama de cuke haiN| svabhAva se vinamra evaM milanasAra haiM / - Apake bar3e bhAI dilasukharAja jI zrI. e. ela. ela. bI. haiN| patnI kA nAma harSa kumArI hai| tIna putra evaM tIna putriyoM se alaMkRta haiM : Apake choTe bhAI zrI pradyumnakumAra bI.esa.sI. haiN| cAra putriyoM evaM eka putra ke pitA / ApakI eka putrI jyoti ajamerA ne kitanI hI pratiyogitAoM meM prathama sthAna prApta kiyA hai / patA :- nihAla meDikala sTorsa, gAMdhI bAjAra, bhIlavAr3A / zrI basantIlAla caudharI zrI basantIlAla jI caudharI bhIlavAr3A meM pratiSThita samAjasevI ke rUpa meM jAne jAte haiN| ApakA janma zarada pUrNimA saMvat 1427) ko huA / sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAt hI apa varU vyavasAya meM laga gye| Apake pitAjI zrI phatehalAla jI kA di. 1-6-84 ko evaM mAtAjI zrImatI caMdrabAI kA 8-2-86 ko svargavAsa huaa| saMvat 1998 phAlguNa zuklA 2 ko ApakA zubha vivAha zrImatI bAdAma bAI se ho gyaa| Apa eka putra evaM do putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta kara cuke haiN| sabhI kA vivAha ho cukA hai| zrIpadI badAma bAI caudharI jI dhArmika prakRti ke vyakti haiN| bhIlavAr3A paMcakalyANaka pratiSThA meM Apa donoM bhagavAna ke mAtA-pitA bana cuke haiN| Apake pitAjI zrI phatehalAla jI ne udayapura meM khaMDelavAla di. jaina maMdira meM mUrti virAjamAna kI thii| Apa vartamAna meM bhIlavAr3A TrasTa ke adhyakSa haiN| isI taraha bhIlavAr3A prAntIya mahAsabhA ke Apa adhyakSa haiN| di. jaina a. kSetra bijoliyA, caMbalezvara pArzvanAtha kI kAryakAriNI ke sadasya haiN| donoM pati-patnI ke zuddha khAna-pAna kA niyama hai| eka bAra A. dharmasAgara jI ko bhIlavAr3A se cittauDagar3ha le gaye / pakke muni bhakta haiN| rASTrIya stara ke kAryakartA mAne jAte haiM / patA : AjAda cauka, bhiilvaadd'aa|
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ 462/ jaina samAja kA vRhad itihAsa zrI baMzIlAla godhA ATha maI san 1949 ko janmeM zrI baMzIlAla godhA yuvA sAmAjika kAryakartA haiM / Apake pitAjI zrI mizrIlAla jI kA san 1966 meM evaM mAtAjI kA svargavAsa san 1968 meM ho gyaa| hAyara saikaNDarI parIkSA pAsa karake Apa rAjya sevA meM cale gye| san 1956 meM ApakA vivAha zrImatI sajjana devI ke sAtha ho gayA jinase Apako do putriyoM evaM eka putra kI prApti huI hai| Apake putra zrI dharmacanda 26 varSIya yuvA samAjasevI haiM / gAMva meM jaba kabhI koI dhArmika Ayojana hotA hai to usameM pUrNa ruci lete haiN| muni bhakta haiN| unakI AhAra Adi se sevA karate rahate haiM / tIrtha yAtrA premI hai| aba taka sabhI tIrtho kI yAtrA kara cuke haiN| patA - dharmacanda pArzvakumAra, dAniyA kI koTaDI (bhIlavAr3A) rAja. zrI madanalAla gadiyA eDavokeTa cittauDagar3ha ke zrI madanalAla gAdiyA kA janma ] janavarI san 1941 ko huaa| Apake pitA zrI zerUlAla jI evaM mAtAjI zrImatI sohanabAI kA AzIrvAda prApta hai| Apane 1962 meM pahile indaura se ema.e. kiyA aura bAda meM 1964 meM vahIM se ela.ela.bI. kriyA / isake pUrva hI san 1958 meM ApakA vivAha zrImatI ratanadevI ke sAtha ho gyaa| jinase Apako eka putra rAjeza evaM do putriyoM mInA evaM saroja kI prApti huI / Apa prAntIya kAMgresa ke saMyukta maMtrI haiN| isake pUrva iMdirA gAMdhI ke AhvAna para Apa jela yAtrA kara cuke haiN| pArzvanAtha dijaina maMdira cittauDa ke saikreTarI haiN| jambUdvIpa jJAna jyoti evaM udayapura di. jaina mahAsamiti ke sadasya haiN| gadiyA jI kI acche kAryakartAoM meM ginatI kI jAtI hai| patA : 76, zAstrI nagara cittauDagar3ha (rAja.) zrI mahAvIraprasAda gadiyA cittaur3a nagara ke sAmAjika kAryakartA zrI mahAvIraprasAda gadiyA kA janma san 1948 meM huaa| Apake pitAjI kA nAma ratanalAla jI gadiyA evaM mAtA kA nAma zrImatI pyAra bAI hai| sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAt Apa apanA paiMtrika vyavasAya karane lge| san 1964 meM ApakA vivAha zrImatI suzIlA devI se ho gyaa| jinase Apako do putra evaM eka putrI ke pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| Apake pitAjI ko causaTha Rddhi Ayojana meM pUrNa ruci rahatI haiN| Apake ghara meM hI caityAlaya hai jisameM bhagavAna zAMtinAtha kI mUrti hai| samAjasevA kI ora ApakI ruci rahatI haiN| digambara jaina navayuvaka maMDala ke Apa sahamaMtrI hai| patA : jaina bradarsa, dUMcA bAjAra, cittauDagar3ha (rAja.)
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja /463 zrI mAMgIlAla jI luhAr3iyA vijoliyA ke zrI mAMgIlAla jI luhAr3iyA vayovRddha samAjasevI haiM / ApakA saMvat 1971 meM janma huA tathA 17 veM varSa meM zrIpatI deva bAI se vivAha ho gayA / Apake pitAjI zrI rAjamala 20 varSa pahale tathA mAtAjI zrImatI nojIbAI kA abhI 8 varSa pUrva hI nidhana huA hai / Apake kirANe kA vyavasAya hai / Apa tIna putroM -bhaMvaralAla,lAbhacaMda evaM cAMdamala ke pitA haiN| luhAr3iyA dhArmika prakRti ke haiM / tIrtha yAtrA premI haiN| munibhakta haiM / AhAra dene meM pUrNa ruci rakhate haiN| bijoliyA tIrtha kameTI ke sadasya haiN| patA :- mAMgIlAla bhaMvaralAla luhAr3iyA,bijoliyA (bhIlavAr3A) rAja, zrI mANakacaMda godhA zAhapurA (bhIlavAr3A) ke nivAsI zrI mANakacaMda jI godhA kA sAmAjika kSetra meM vizeSa sthAna hai | ApakA janma 2 navambara 1933 ko huA / Apake pitAjI zrI ratanalAla jI evaM sAgara jI mahaH mAtAjI zrImatI bAdAma bAI donoM kA hI AzIrvAda mila rahA hai / inTaramIjiyeTa pAsa karane ke na gara pazcAt Apane meDikala lAina meM praveza kiyA aura usameM acchI saphalatA prApta kii| inase Apako tIna putra dinezakumAra,bhAnukumAra evaM dilIpakumAra evaM eka putrI premabAI ke pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| Apake jyeSTha putra zrI dinezakumAra ema.kaoNma. haiM / vivAhita haiM / dharmapatnI kA nAma kalpanA hai| Apane 30 varSa pUrva zAhapurA ke naye maMdira meM vedI nirmANa karavAkara usakI pratiSThA karavAI / munibhakta haiN| muni saMghoM meM jAkara unakI sevA sazraSA karate rahate haiN| caMbalezvarapArzvanAtha kI kAryakAriNI ke sadasya haiN| vahAM Apane kamarA bnvaayaa| mAMgItuMgI kSetra ke vikAsa meM pAMca hajAra kA Arthika sahayoga diyaa| vijayasAgara jI mahArAja ke cAturmAsa ke samaya indradhvaja vidhAna krvaayaa| gAMva meM eka auSadhAlaya evaM eka pyAU kA svayaM kI ora se nirmANa krvaayaa| Ayurvedika auSadhAlaya meM eka kamare kA nirmANa karane kA yazasvI kArya kiyA / patA : 1. dineza meDikala sTorsa, bholabAr3A roDa,zAhapurA (bhIlavAr3A) 2. navabhArata meDikala sTora, sadara bAjAra,zAhapurA / zrI mUlacaMda sonI bijoliyA nivAsI zrI mUlacaMda sonI vayovRddha samAjasevI haiM / di.jaina atizaya kSetra : bijoliyA ke sthAnIya kAryAdhyakSa haiM tathA bhAdi.jaina tIrthakSetra kameTI bambaI kI mahAsamiti ke : sadasya haiN| ApakA janma saMvat 1976 ke ASAr3ha mAsa meM huaa| 13 varSa kI Ayu meM ApakA zrImatI mAnabAI ke sAtha vivAha huaa| Apako cAra putra sarva zrI kastUracaMda ratanalAla,lAbhacaMda, nirmalakumAra evaM do putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| Apa kaTTara munibhakta haiN|
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ 464/ jaina samAja kA vRhad itihAsa AcArya dharmasAgara jI,A.zreyAnsa sAgara jI upAdhyAya yogIndra sAgara jI ko AhAra dekara puNyopArjana kiyA hai| Apa zAMta svabhAvI evaM sarala pariNAma vAle zreSThI haiN| patA : chogAlAla mUlacaMda jaina sonI,bijoliyA (bhIlavAr3A) zrI ratanalAla kAlA bijoliyA (bhIlavAr3A) ke nivAsI zrI ratanalAla kAlA kA janma saMvat 1934 (san 1930 meM huaa| sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAt anAja evaM kirAye ke vyApArI bana gaye / saMvat 2010 meM ApakA vivAha zrImatI bhaMvaradevI se ho gayA / jinase Apako eka putra evaM eka putrI ke pitA banane kA saubhAgya prApta huA / putra dineza par3ha rahA hai tathA putrI lADabAI kA vivAha ho cukA hai| bijoliyA ke choTe maMdira meM Apake pitAjI sva.zrI kanhaiyAlAla jI ne AdinAtha kI pratimA virAjamAna karane kA gaurava prApta kiyA thA / svayaM kAlA jI kA~mesa (AI) ke karmaTha kAryakartA haiM / bijoliyA tIrthakSetra kameTI ke koSAdhyakSa haiM tathA nagara ke pramukha vyavasAyo / patA : nemIcaMda dineza kumAra jaina, bijoliyA (bhIlavAr3A) zrI rorUlAla gadiyA zrI gadiyA jI cittaur3a jile ke maMDaliyA sAMvalA jI grAma ke nivAsI haiN| Apako Ayu 70 varSa kI hogI / Apake pitAjI zrI bhuvAnIrAma kA saMvat 2011 ko svargavAsa ho gayA / sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAt ApakA vivAra zrImatI sohanabAI se saMvat 1991 meM ho gyaa| vartamAna meM Apa 6 putroM evaM eka putrI manoramA ke pitA haiM / unameM se prathama putra zrI madanalAla jI vakAlata karate haiM / dUsare putra pUraNamala jI vyApAra karate haiM / tIsare putra zravaNakumAra baiMka sarvisa meM haiM / zeSa putra zrI surezakumAra, manoharalAla evaM azokakumAra nimbAher3A meM vyavasAya kara rahe haiN| sAMvaliyA jI vaiSNava samAja kA prasiddha tIrtha hai / yahAM ke jaina maMdira ke Apa lagAtAra 23 varSoM taka adhyakSa rahe / muniyoM ke kaTTara bhakta haiM / acArya sumati sAgara jI kA eka bAra jaba pUrA saMgha maMDaliyA AyA to Apane pUre parivAra ke sAtha unakI bahuta sevA kI thii| Apa sAdA jIvana ucca vicAra vAle vyakti haiN| Apake putra manoharalAla jI vartamAna meM sAMvaliyA TrasTa kI kAryakAriNI ke sadasya haiN| . patA: rUpacaMda bhuvAnIrAma jaina,maMDaliyA sAMvalAjI cittaur3a (rAja) zrI suganacaMda jaina sAha gotrIya zrI muganacaMda jo jaina apanI mAmAjika, rAjanaitika chavi ke liye pUre jile meM prasiddha haiM / unakA janma jeTha sudI 3 saMvat 1987 ko huaa| Apake pitAjI zrI phUlacaMda / jI kA svargavAsa 6 varSa pUrva Asoja budI 5 ko ho gayA thA / mAtAjI gaTTa bAI kA AzIrvAda prApta hai / saMvat 2006 meM ApakA vivAha bAgUdAra ke zrI madana gopAla kI suputrI kaMcanadevI ke sAtha huaa| .. .
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja /465 zrI sAha kA samarpita jIvana rahA hai| unheM begU paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava meM indra banane kA saubhAgya prApta huA / mAMDalagar3ha talahaTI kA maMdira Apake pUrvajoM kA banavAyA huA hai / 1- san 1949 meM gAMdhI smAraka sevA samiti ke sekreTrI raha kara gAMdhI smAraka kA nirmANa krvaayaa| 2- san 1952 meM Apa tahasIla kA~gresa ke san 1955 se 58 taka sekreTrI banAye gaye / 3- san 1954 meM gADiyA luhAra sammelana meM bhojana vyavasthA ke saMyojaka bane / 4- san 1957 meM bhArata sevaka samAja bhIlavAr3A adhivezana meM bhojana evaM yAtAyAta vyavasthA ke prabaMdhaka rhe| 5- san 1959 meM 1963 taka rAjasthAna Adima jAti sevaka saMgha ke pradeza saMgaThaka rahe / 6- san 1964 meM grAma paMcAyata ke sarapaMca tathA paMcAyata samiti ke upapradhAna banAye gaye / 7. san 1982 meM 85 taka nagarapAlikA ke adhyakSa rahe / 8- san 1969 meM blAka kAMgresa ke adhyakSa evaM nagara kA~gresa ke adhyakSa rahe / 9- tIrthakSetra kameTI caMbalezvara kI kAryakAriNI ke sadasya evaM bijoliyA kSetra ke mahAmaMtrI rhe| mahAsabhA ke bhIlavAr3A jile ke adhyakSa raha cuke haiM tathA nArAyaNI devI bAla vidyA maMdira ke saMcAlaka haiN| 10- pakke munibhakta haiN| mAMDalagaDha Ane vAle sabhI muniyoM kI sevA evaM AhAra Adi dete haiN| 11. bhIlavAr3A pradeza ke pramukha sAmAjika kAryakartA haiN| Apa neharUjI, iMdirAgAMdhI rASTrapati jailasiMha, lAla bahAdura zAstrI, nandA jI evaM rAjIva gAMdhI ke khUba saMparka meM rahe haiN| mAMDalagar3ha prAma ke pramukha haiN| patA : mu.po. mAMDalagar3ha (bhIlavAr3A) zrI sohanalAla godhA dAniyA kI koTaDI grAma ke nivAsI zrI sohanalAla jI godhA samAja ke variSTha samAjasevI haiN| ApakA mAha budI 3 saMvat 1979 ko janma huA / sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAt apane grAma meM hI vastra vyavasAya meM laga gye| Apake pitA zrI rAjamala jI evaM mAtAjI dhApU bAI kA bhI AzIrvAda prApta hai| saMvat 1995 meM ApakA vivAha zrImatI ugama bAI se ho gyaa| jinase Apako 3 putra evaM tIna putriyoM kI prApti huii| zrI godhA jI samAja ke kAphI sakriya kAryakartA haiN| pArolI paMcakalyANaka pratiSThA samAroha meM rAja darabAra meM rAjA kA pArTa kiyA thaa| gAMva meM varmacakra evaM jJAna jyoti ratha Ane para usakA bhArI svAgata kiyA thaa| Apa mahAsabhA ke gata 11 varSa se kSetrIya maMtrI haiN| Apake bar3e pitAjI zrI mAMgIlAla jI brahmacArI the tathA brahmacaryAzrama indaura meM jIvana paryanta rahe / 1 Apake jyeSTha putra padamakumAra yuvA samAjasevI haiN| yahAM ke navayuvaka maMDala ke adhyakSa haiN| pratidina pUjA prakSAla karate haiN| do putra evaM eka putrI se alaMkRta haiN| 14 mahine taka pratidina arihaMta bola kI prabhAtapherI kA Ayojana kiyaa| Apake I
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ 466 / jaina samAja kA vRhad itihAsa dUsare pu amolakacaMda 35 varSIya yuvA haiN| do putra evaM eka putrI se suzobhita haiN| tIsare putra sureza kumAra bI.e. haiN| vastra vyavasAya karate haiN| do putroM ke pitA haiN| godhA jI kaTTara muni bhakta haiM tathA gAMva meM Ane vAle sabhI muniyoM ko AhAra Adi se pUrI sevA karate haiN| rAjamala sohanalAla godhA vastra vikretA, dAniyA kI koTaDI (bhIlavAr3A) rAja. patA : zrI hIrAlAla ajamerA bhIlavAr3A ke vayovRddha samAjasevI haiM / zrI hIrAlAla ajamerA ne apane jIvana ke 83 basanA dekha lie hai| saMvat 1980 meM ApakA vivAha zrImatI chAu bAI se ho gyaa| Apako eka putra, tIna putriyoM evaM do pautroM kI prApti ho cukI hai| Apake ekamAtra putra zubhacanda ajamerA ke Akasgika nidhana se Apake jIvana meM eka riktatA A gaI lekina Apa satata samAja sevA meM lage rahe aura bhIlavAr3A evaM usake samIpastha sabhI saMsthAoM se jur3e hue haiN| bhIlavAr3A meM teraha paMtha mandira kA nirmANa, savA chaH phiTa UMcI bAhubalI svAmI kI pratimA kI pratiSThA karavAne ke lie paMcakalyANaka pratiSThA kA Ayojana krvaayaa| mahAvIra hAyara saikaNDarI skUla ke saMsthApaka evaM adhyakSa haiN| isI taraha mahAvIra digambara auSadhAlaya ke bhI Apa adhyakSa haiN| ajamerAjI kI sAmAjika evaM dhArmika sevAeM atyadhika ullekhanIya haiN| hama Apake dIrgha jIvana kI kAmanA karate haiN| patA : digambara jaina teraha paMtha mandira bhUpAlagaMja, bhIlavAr3A /
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja /467 ajamera kSetra kA jaina samAja ajamera jilA rAjasthAna kA pramukha jilA hai / yaha pAMca tahasIloM meM baMTA huA hai jinameM ajamera, byAvara, kekar3I, kizanagar3ha evaM saravAr3a kI tahasIleM haiN| san 1981 kI janagaNanA meM ajamera jile kI janasaMkhyA 14,40,366 thI jisameM jainoM kI saMkhyA 43 : ajamera jile ke pramukha nagaroM meM ajamera, puSkara, nasIrAbAda, kizanagar3ha, byAvara, vijayanagara, saravAr3a, kekar3I ke nAma ullekhanIya haiN| ajamera :- ajamera rAjasthAna kA pramukha nagara hai evaM jile kA mukhyAlaya haiM / ajamera kA purAnA nAma ajayamerU thaa| jisakA ullekha 12 vIM zatAbdI kI prazasti meM milatA hai / yaha nagara bhaTTArakoM kA pramukha kendra rahA hai| yahAM ke aMtima bhaTTAraka harSakIrti the jinake samAdhi ke pazcAt yahAM kI gaddI khAlI par3I hai| bhaTTArakIya maMdira meM eka bahuta bar3A zAstra bhaMDAra bhI hai jisameM hajAroM graMthoM kA saMgraha hai| yahAM ke zAstra bhaMDAra ke graMthoM kI sUcI rAjasthAna ke jaina zAstra bhaMDAroM kI graMtha sUcI paMcama bhAga meM prakAzita ho cukI hai| ajamera meM sarvaprathama paMcakalyANaka pratiSThA saMvata 11 meM saMpanna huI thii| saMvata 1112 meM choTe vIramI kAlA ne vizAla maMdira kA nirmANa karavAyA jise bAda meM muslima zAsanakAla meM aDhAI dina kA jhopar3A kA nAma diyA gyaa| yahAM aba taka aneka pratiSThAyeM ho cukI haiM / saMvat 1852 meM dharmadAsa gaMgavAla ne eka vRhada paMcakalyANaka pratiSThA kA Ayojana kiyA jisameM saikar3oM mUrtiyoM kI pratiSThA huI thI / isa pratiSThA meM pratiSTita kitanI hI pratimAya jayapura ke maMdiroM meM virAjamAna haiM / saMvat 1912 meM rAyabahAdura mUlacanda sonI ne eka vizAla maMdira kA nirmANa karAyA / jisake nirmANa kI preraNA paM. sadAsukha jI kAsalIvAla ne dI thI / yahAM ke choTe dhar3e kI naziyAM meM bhagavAna AdinAtha kI zyAma pASANa kI padmAsana pratimA caturthakAlIna hai / rAyabahAdura seTha nemicaMda jI, TIkamacaMda jI kI naziyAM bahuta hI vizAla evaM manohara hai / usameM sone kI ayodhyA nagarI kA nirmANa seTa mUlacanda jI sonI ne karAyA thA jisakA vRhada melA jayapura meM / mArca san 186 se 11 mArca san 1896 taka rAmanivAsa bAga meM Ayojita huA thaa| usameM sone kI ayodhyA nagarI kI racanA bahuta hI kalApUrNa hai jisako dekhane ke liye pratiSThita saikar3o hajAro paryaTaka Ate haiN| vartamAna samAja :- ajamera kA vartamAna itihApta bhI atyadhika mahatvapUrNa hai / yahAM para digambara jaina samAja ke 1351 se bhI adhika paricAra haiM jinameM 11) parivAra nuNDelavAla jaina samAja ke 15 parivAra jaisavAla jaina samAja ke agravAla jaino ke 11 parivAra, padamAvatI puravAra ke parivAra, lamecU meM 3 parivAra, paravAra samAja ke 7 parivAra, pallIvAloM ke 11) parivAra, narasiMhapurA evaM hUMbar3ha samAja ke 10 parivAra evaM osavAla samAja ke bhI 126) parivAra haiN| yahAM ? / maMdira evaM 5 naziyAM haiM / tIna maMdira naye bana rahe haiM / san 1911 meM yahAM 486 parivAra the tathA janasaMkhyA 164 thii| yahAM kA pUrA samAja dhar3oM meM vibhakta hai jo seTha jI kA dhar3A bAbAjI kA bar3A dhar3A, choTA dhar3A, nayA dhar3A, caityAlaya dhar3A, evaM godhoM kA dhar3A hai / jaisavAla samAja kI alaga paMcAyata hai tathA 400 se adhika
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ 468/ jaina samAja kA vRhad itihAsa parivAra binA dhar3oM ke haiN| zikSaNa saMsthAoM meM rAtri pAThazAlA, di. jaina auSadhAlaya, kanyA pAThazAlA (seTha jI kI) zrI mahAvIra jaina pustakAlaya evaM zrI candrasAgara pustakAlaya hai / __ ajamera nagara meM AcArya vidyAsAgara jI mahArAja evaM sanmati sAgara jI mahArAja kI dIkSA huI thii| yahAM ke paMDitoM meM paM. harakacanda jI, paM. abhayakumAra jI, paM. hemacandra jI ke nAma ullekhanIya haiM / yahAM ke pramukha parivAroM meM sonI parivAra saugAnI parivAra, pATanI parivAra, luhADiyA parivAra evaM phatahabanda jI seThI parivAra haiN| ajamera meM svataMtratA senAnI zrI arjunalAla seThI ne apanI aMtima sAMsa lii| sonI parivAra meM yahAM seTha mUlacanda sonI, nemicandra jI sonI, TIkamacaMda jI sonI evaM bhAgacanda jI sonI huye jo sabhI rAyabahAdura kI upAdhi se sammAnita huye| bhAgacanda jI sonI ko bhI sara kI upAdhi prApta tho / sonI parivAra ne pichalI eka zatAbdI se sAmAjika sevA meM apane Apako samApta rakhA haiM / sAnI parivAra ke sabhI sadasya rASTrIya stara ke netA rahe haiM / mahAsabhA se jur3e huye hI nahIM kintu usake adhyakSa bhI raha cuke haiM / saugAnI parivAra meM zrI mANakacanda jI saugAnI. rAja vidhAnasabhA ke sadasya rahe haiN| ajamera nagarapAlikA ceyaramaina, nagara vikAsa nyAsa ke adhyakSa raha cuke haiM / dhArmika vicAroM se otaprota haiM / phatahacanda jI seThI sAmAjika kSetra meM aguA rahe haiN| vartamAna sAmAjika kAryakartAoM meM zrI svarUpacaMda jI kAsalIvAla, zrI kapUracaMda jI seTI, zrI zAMtilAla jI bar3ajAtyA ke nAma ullekhanIya haiN| nasIrAbAda:- ajamera se 20 ki.mI. nasIrAbAda zahara hai jo nasIrAbAda chAvanI ke nAma se adhika prAsaddha hai| san 1903 meM mahAsabhA ke upadezaka hakIma kalyANadAsa ne nasIrAbAda meM jaina samAja ke 50 ghara tIna maMdira honA likhA thaa| yahAM bhI khaNDelavAla samAja kA bAhulya hai / adhikAMza jaina sarrAphI evaM lenadena kA kArya karate haiM / 22 navambara 1972 ko yahAM vizAla janasamudAya ke madhya jJAnasAgara jI mahArAja svayaM ne AcArya pada tyAgakara vidyAsAgara jI mahArAja ko AcArya pada diyA thaa| isake pUrva saMvat 1989 meM AcArya zAMtisAgara jI chANI kA cAturmAsa huA thA / nasIrAbAda meM saMvat 1958 vaizAkha zuklA 3 jaina pAThazAlA kI sthApanA patrAlAla jI seThI sabhApati evaM maMtrI mAMgIlAla ne kI hai| ___ khyAvara :-ajamera se 50 ki.mI. dUrI para byAvara nagara hai jo sUtI miloM ke liye prasiddha hai / vaise byAvara nagara campAlAla rAmasvarUpa rAnIvAloM ke nAma se jaina samAja meM prasiddha rahA hai / byAvara meM muniyoM kA cAturmAsa hotA hI rahatA hai lekina saMvat 1990 meM sarvaprathama AcArya zAMtisAgara jI dakSiNa evaM AcArya zAMtisAgara jI chANI kA ekasAtha cAturmAsa huA thA / jo aitihAsika cAturmAsa mAnA jAtA hai / yahAM para rAnIvAle seThoM kI dharmazAlA evaM usameM bahuta bar3A sarasvatI bhaMDAra hai jisameM hajAroM pANDulipiyoM kA saMgraha hai / isa sarasvatI bhaMDAra meM hIrAlAla jI siddhAnta zAstrI kArya kara cuke haiM / zAstra bhaMDAra meM sacitra pANDulipiyoM kA bhI acchA saMgraha hai| vartamAna meM yahAM paM. aruNakumAra jI zAstrI kArya kara rahe haiN|
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja (469 yahAM para khaNDelavAla, agravAla, pallIvAla samAja ke karIba 60 ghara haiN| do zikharabanda maMdira haiM tathA 1500 se adhika ghara sthAnakavAsI samAja ke haiM tathA tahasIla meM bhI sthAnakavAsI samAja kI saghana bastI hai / byAvara tahasIla meM vijayanagara meM digambara jaina samAja ke 41 parivAra, khaNDelavAla ke 40 parivAra, agravAla jainoM kA eka parivAra tathA sthAnakavAsiyoM ke 700 parivAra haiN| eka digambara jaina maMdira hai| isI taraha gulAbapurA meM bhI khulavAloM ke 4. nara hai tathA eka naMdira hai kekar3I :- dharma prANa kekar3I nagara ajamera jile meM acchI vyApArika maMDI haiN| pUre zahara kI janasaMkhyA karIba 25 hajAra haiN| kekar3I ko paMDitoM kI nagarI rahane kA bhI saubhAgya mila cukA hai| yahAM pratiSThAcArya paM. dhatrAlAla jI pATanI, paM. saMtoSakumAra jI zAstrI, bA. lakSmIcanda jI seThI, bhaMvaralAla jI kAsalIvAla AnarerI majisTreTa, paM. milApacaMda jI kaTAriyA, paM. dIpacanda jI pAMDyA, paM. amolakacanda jI pAMDyA jaise vidvAna ho gaye haiN| vartamAna meM paM. ratanalAla jI kaTAriyA bhI zAstroM ke acche jJAtA haiN| kekar3I meM jaina vivAha vidhi se saMvat 1899 meM pratiSThAcArya dhannAlAla jI kA vivAha huA / yahAM para khaNDelavAla jaina samAja ke 81 parivAra, agravAla jainoM ke 45 parivAra evaM osavAla samAja ke 85 parivAra haiN| pUre samAja meM samanvaya hai| zrI bhaMvaralAla jI jaina vartamAna meM nagara pariSad ke adhyakSa haiN| yahAM tIna maMdira haiM zAMtinAtha di. jaina maMdira, munisuvratanAtha maMdira evaM di. jaina candraprabhu caityAlaya hai| yahAM di. jaina auSadhAlaya, samantabhadra di. jaina vidyAlaya, evaM di. jaina dharmazAlA hai / khaNDelavAloM meM kaTAriyA, sonI, TholiyA, baja, chAbar3A, pAMDyA, pATanI, gadiyA, bAkalIvAla, rAMvakA, gaMgavAla, sAha gotroM ke parivAra haiN| kekar3I kA itihAsa 90 varSa purAnA mAnA jAtA hai| saMskRta meM kekar3I kA nAma kanakAvatI kahalAtA hai| DivyakA nAmaka aMgreja ne karIba 125 varSa pahile naI kekar3I basAyI / kevar3I kA kaTAriyA parivAra prasiddha parivAra hai| zrI mizrIlAla jI kaTAriyA evaM zrI mANakacaMda jI sonI pratiSThita vyaktiyoM meM se haiN| meharUkalAM :- kekar3I se 22 ki.mI. sAvara lAina para maharUkalA grAma hai jo 800 gharoM kI bastI hai| yahAM agravAla jainoM ke 40 parivAra, khaNDelavAla samAja ke 2 parivAra rahate haiN| do digambara jaina maMdira haiN| yahAM zrI ratanalAla jI bhagata evaM biradhIcanda maMgala dhArmika samAjasevI haiM / madanagaMja kizanagar3ha :- kizanagaDha sTeTa kI rAjadhAnI kizanagar3ha thI pIche sTezana ke pAsa mahArAjA madanasiMha jI ne san 1982-83 meM madanagaMja nAmaka naI vyApArika maMDI kA vikAsa kiyaa| kizanagaDha aba purAnA zahara hai / madanagaMja vyApArika maMDI hai| yahAM AcArya jJAnasAgara jI, AcArya dharmasAgara jI evaM AcArya vidyAsAgara jI mahArAja evaM AcAryakalpa zrutasAgarajI mahArAja evaM anya muni gaNoM kA cAturmAsa ho cukA hai| zahara meM muni vihAra hotA hI rahatA hai / yadyapi pUrA di. jaina samAja bIsa evaM teraha paMtha meM vibhakta hai lekina donoM meM sAmaMjasya | sAmAjika evaM dhArmika kAryoM ke sampAdana ke liye terahapaMtha, bIsa paMtha nAma paMcAyate haiN| donoM paMcAyatoM
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ 470/ jaina samAja kA vRhad itihAsa me 2013. TH) parivAra haiM tathA itane hI zretAmbara jaina parivAra bhI rahate haiN| jinameM sthAnakavAsI adhika hai| madanagaMja meM cAra maMdira evaM eka caityAlaya tathA kizanagaDha meM bhI cAra maMdira hai| vigata pacAsa varSoM meM tIna paMcakalyANaka pratiSThAyeM ho cukI haiN| prathama paMcakalyANaka pratiSnA 43 varSa pUrva evaM zeSa donoM pratiSThAye san 1978 evaM 1979 meM sampanna huI haiN| otama paMcakalyANaka pratiSThA AcArya vidyAsAgara jI mahArAja evaM AcAryakalpa zrutasAgara jI pahArAja ke sAnidhya meM sampanna huI / yahAM ke paMDita mahendrakumAra jI pATanI kAvyatIrtha muni dIkSA lekara muni zrI samatAsAgara jI khlaaye| bagherA : bagherA grAma di. jaina bagheravAla samAja kA udgama sthAna haiN| yahAM ke zAMtinAtha di. jaina maMdira meM atyadhika prAcIna pratimAyeM virAjamAna haiM jo yahIM se khudAI meM upalabdha huI thI / grAma meM agravAla jainoM ke 22 ghara evaM khaNDelavAla jainoM ke tIna parivAra haiN| yahAM AdinAtha di. jaina agravAla maMdira aura hai| sAvara :- ajamera jile meM sAvara prAcIna kasbA hai / yahA khaNDelavAla jaina samAja kA jAgA rahatA thA jo gAvoM meM ghUma-ghUma kara parivAroM ke itihAsa likhane kA kArya karatA thaa| yahAM para khaNDelavAla jaina samAja ke / 4 ghara tathA agravAla samAja ke 55 parivAra hai| janasaMkhyA kI dRSTi se khaNDelavAloM ke hai| strI puruSa eva agravAla jaino ke 525 strI puruSa hai / yahAM kI pahAr3I para caraNa cinha haiM / jo haSAMgari atizaya kSetra kahalAtA hai| saravAr3a :- ajamera jile kA saravADa prAcIna atizaya kSetra hai| isa saMbaMdha meM upalabdha pramANoM tathA zilAlekhoM ke AdhAra para mAga lAtA hai ki isakA nirmANa saMbhavatayA vI yA ]|| vIM zatAbdI meM huA thA / sampUrNa madira kevala pattharoM ke khaMbhoM para nirmita hone se isakI sthApatya kalA ke AdhAra para bhI isakA nirmANa dazavI zatAbdI ke pUrva kA mAnanA anumAnita hai| aitihAsika tathyoM ke saMdarbha meM bhI yaha mAnA jAtA hai ki isa maMdira kA nirmANa gauDa rAjAoM ke samaya huA hogaa| Aja bhI bhagavAna kA nAma goDi. AdinAzya jI se adhika prasiddha haiM / navIM dasavI zatAbdI isa nagara ke utkarSa kA samaya ThaharatA hai / aisI bhI mAnyatA hai ki kisI samaya yahAM 4012-31 digambara jaina parivAra nivAsa karate the usa samaya yaha nagara vaibhava ke zikhara para thA - kaI vizAla jina maMdira the| isa maMdira kA jIrNoddhAra saMvat 1984 meM ajamera ke prasiddha seTa TIkamacanda jI sonI dvArA karAyA gayA thA / isa maMdira meM pratiSThita bhagavAna zrI AdinAtha jI ko bhavya evaM ganojJa zreta padamAsana pratimA jI caturthakAlIna hai| pracalita kiMvadaMtiyoM ke anusAra gulAma vazIya zAsaka iltutamiza ne bhI maMdira dhvasta karane kI kaluSita bhAvanA se AkramaNa kiyA kintu use saphalatA nahIM milI aura bhagavAna ke samakSa natamastaka honA edd'aa| bAdazAha ko karabaddha mUrti Aja bhI maMdira meM khar3I hai|
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja /471 ada zatAbdI pUrva yahAM AcArya zrI zAMtinAtha jI mahArAja kA kezalauMca huA thA / isake pazcAt AcArya zrI dharmasAgara jI, zrI vidyAsAgara jI, AryikA indumati jI, AryikA supArzvamati mAtAjI ne bhI isa kSetra ko Atmika zAnti kA anupama srota svIkAra kiyA hai| abhI hAla me AcArya zrI nimasrasAgara jI, muni zrI zItalasAgara jI, muni guNasAgara jI mahArAja kA bhA yahAM vihAra huA hai| tahasIla saravAr3a meM jaina parivAroM kA vivaraNa nimna prakAra hai : kra.saM. nAma prAma maMdiroM kI saMkhyA kula jaina parivAra jaina parivAroM kA vivaraNa khaNDelavAla parivAra agravAla parivAra saravAr3a khIriyAM zeragar3ha phatahagar3ha banthalI manoharapurA hiMgoniyA ajagarA sAMpalA 10- kaneI kalAM 11- baDagAMva 12- cakabA kula saMkhyA eka sarve ke anusAra ajamera jile ke jina-jina nagaroM evaM grAmoM meM jaina parivAra milate haiM unake nAma nimna prakAra haiM :
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ 472/ jaina samAja kA vRhad itihAsa ajamera upakhaMDa 1 2 3 4 5 6 7. 8 9. 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19. 20 21 22 23 24 25 rAmanera DhANI sarANA UMTaDA hokarA kaDela puSkara pIsAMgana sarAdharA rAjagar3ha bhAkhupurA bIra jeThANA mAMgaliyAvAsa bhavAnI kheDA bAghasurI derAdU DhAla tihArI cAMdasena morAjhaDI saNoda nasIrAbAda bhUTiyAMgI loharavADA ajamera nagara 26 27 28 29. 30 31- kucIla 32 33. 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 kizanagar3ha upakhaMDa koTaDI bhadUNa narainA (choTA) 46. rUpanagar3ha karaker3I mohanapurA bAMdarasiMdarI rUpa khar3Aca devapurI arAI kAlAnADA bhogAdIta siroja dAdiyA lAMbA choTA dasUka maMDAvariyA jhIrota pAlDI madanagaMja zahara 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 27 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77. kekar3I upakhaMDa maMthalI phatahagaDha zeragaDha zokaliyA cAMpAnerI devaliyAkalAM nAMdasI saravAr3a cakavA sAMpalA baDAva prAnheDA meharUkalaoN TAkAvAsa ghaTiyAlI sAvara dhUMdharI lasADiyA mevadAkalA bagherA juniyAM kakalA khIriyA Dhosa manoharapurA kAleDA (kaMvarajI) pArA pipalAja guDhA choTA devagAMva kekar3I nagara 78 79. 80 81 82. 83. 84 85 86 87 8. 89. 90 91 92 93 94 95. 96 97 98 byAvara upakhaMDa ATholI vAMjarA kurathala gulagAMva sadArA sadArI kAdeDA bindanI kAler3A bAMgalA causalA phor3A ajagarA byAvara nagara vijayanagara bikhararNIyAM tiloniyA kavAsa kucIla AlaNIyAvAsa undarI bassI
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja 1473 ajamera jilA yazasvI samAjasevI 1. sva,zrI bhAgacanda jI sonI parivAra 2. zrI kapUracanda seThI ajamera 3. zrI kastUramala dilAlA nasIrAbAda 4. zrI kailAzacanda luhAr3iyA ajamera 5. zrI gaMbhIramala seThI nasIrAbAda 6. zrI gulAbacanda gomA madanagaMja kizanagar3ha 7. zrI campAlAla pATanI madanagaMja kizanagar3ha 8. zrIca, . pAsa kekar3I 5.zrI chItaramala dozI ajamera 10. zrI jatanalAla gadiyA nasIrAbAda 11. zrI TIkamacanda pATanI ajamera 12. zrI vilokacanda saugAnI ajamera 13. zrI dIpacanda caudharI madanagaMja kizanagada 14. zrI dIpacanda chAbar3A nAMdasI 15. zrI dharmacanda modI byAvara 16. zrI nihAlacanda ajamerA saravAr3a 17.zrI nemicanda rAMvakA byAvara 18. zrI padamacanda gaMgavAla ajamera 19. zrI pannAlAla pahAr3iyA madanagaMja kizanagaDha 20. zrI prakAzacanda kaTAriyA kekar3I 21. zrI pyArelAla ajamerA ajamera 22. zrI bhaMvaralAla sonI nasIrAbAda 23. zrI bAbUlAla jaina ajamera 24, zrI bodUlAla gaMgavAla madanagaMja kizanagaDha 25. zrI bhaMvaralAla sogAnI byAvara 26. zrI bhAgacanda pATanI nasIrAbAda 27. zrI madanalAla gaMgavAla madanagaMja kizanagar3ha 28. zrI mahendrakumAra kAsalIvAla byAvara 21}. zrI mAdholAla gadiyA nasIrAbAda 31. zrI mANakacaMda gaMgavAla nasIrAbAda 31. zrI mANakacanda TholiyA kekar3I 32. zrI mANakacanda saugAnI ajamera 33 zrI mANakavanTa sonI kekar3I 22. zrI mUlacanda luhAr3iyA madanagaMja kizanagar3ha 35. zrI mUlacanda saugAnI ajamera 30. zrI mohanalAla kaTAriyA kekar3I 37. zrI paM.stanalAla kaTAriyA kekar3I 38. zrI paM.ratanalAla kaTAriyA byAvara 39. zrI ratanalAla gaMgavAla kekar3I 40. zrI ratanalAla bAkalIvAla madanagaMja kizanagaDha 41. zrI rAjakumAra dozI ajamera 42. zrI dinayacanda saugAnI ajamera 43. zrI zAMtilAla kAsalIvAla sarar3a 44. zrI zAMtilAla bar3ajAtyA ajamera 45. zrI zikharacanda sonI ajamera 49. zrIpAla kaTAriyA kekar3I 47. zrI sujAnamala jaina saravAr3a 48. zrI svarUpacaMda kAsalIvAla ajamera 49. zrI hajArIlAla sonI ajamera 50. zrI harakacanda saugAnI nasIrAbAda 51. zrI hemarAja bar3ajAtyA ajamera
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ 474/ jaina samAja kA vRhada itihAsa sva, seTha bhAgacaMda jI sonI, ajamera ___ sva. seTha bhAgacanda jI sonI kA eka yuga rahA jisameM unako samAja meM sarvocca sammAnanIya sthAna milaa| unhoMne bhI samAja ke pratyeka kArya meM apanA sahayoga denA apanA kartavya samajhA / unakA gharAnA vigata 4'pIr3hiyoM se samAja meM pramukha parAnA mAnA jAtA rhaa| unake pitA zrI rAyabahAdura TIkamacaMda sonI evaM pitAmaha rAyabahAdara mUlacaMdajI sonI bhI samAja meM viziSTa sthAna rakhate the| unake pUrvajoM dvArA banAI huI naziyAM evaM maMdira donoM hI darzanIya haiM / naziyAM do vartamAna meM bhI ajamera ke darzanIya sthAnoM meM mAnI jAnI hai| ..1.18 sva.seTha sAhaba kA janma / / navambara 1904 meM huaa| dhArmika zikSA ke sAtha gavarnamenTa hAI skUla se zikSA prApta karane ke pazcAt Apa vyavasAya evaM samAjasevA meM laga gye| bhArata kI AjAdI ke pUrva aura AjAdI ke pazcAta deza ke anekAneka zAsanAdhyakSoM ne Apako uccatama upAdhiyoM se alaMkRta karake svayaM ko gauravAnvita kiyaa| bhArata ke prathama mahAmahima rASTrapati jI dvArA kaipTina kI mAnada upAdhi tathA svataMtratA pUrva au bII,sara nAiTa hur3a tathA AnarerI lephTinera Adi aneka sammAnajanaka upAdhiyA~ pradAna kI gaIM / Apa ajamara nagarapariSada ke caiyaramaina kendrIya asembalI ke ema.ela.e.,bhAdi.jaina mahAsabhA ke adhyakSa evaM saMrakSaka, pA.di.jaina tIrtha kSetra kameTI di.jaina mahAsamiti evaM aneka prAntIya tathA sthAnIya saMsthAoM ke ucca padAdhikArI rahe / sAmAjika upAdhiyAM to Apake Age pIche calatI rhii| bhAgya mAtezvarI kanyA pAThazAlA, zrI bhAgacaMda vidyA bhavana, sva. TIkamacaMda jaina ucca mAdhyamika vidyAlaya jaisI saMsthAyeM Apake ujjavala zikSA prema kA pramANa hai| ApakA vizAla evaM AkarSaka vyaktitva dekhate hI banatA thaa| ApakA svargavAsa di. 3-8-1-983 ko huaa| sva. seTha ke nidhana se ajamera nagara hI nahIM kintu pUrA jaina samAja apane Apako asahAya samajhane lagA / samAja kA mArgadarzana uTha gayA aura eka gesI hastI uTha gaI jisakI pratyeka zAsa meM samAja sevA kA khata bharA huA thA / sara seTha sAhaba yuga puruSa the / itihAma nirmAtA the / samAja unake pada cinhoM para calatA thA / sara seTha ke do vivAha hue| prathama patnI sva.tArAdevI sara seTha hukamacanda jI indaura kI putrI thI / usake eka putra prabhAcanda sonI evaM eka putrI cAndarAjA bAI huI / prabhAcanda jI kA yuvAvasthA meM svargavAsa ho gayA / dUsarI patnI kA nAma zrImatI ratnaprapA devI hai jo bruharAnapura ke seTha kezarImala luhAr3iyA kI putrI hai / usase unako do putra nirmalacanda jI evaM suzIlacanda jI evaM eka putrI kI prApti huii| zrI nirmalacanda jI bahuta hI sAmAjika evaM pArmika prakRti ke haiM / zrI suzIlacanda jI kalakattA meM vyavasAyasta hai / donoM hI bhAtA apane pitA ke padacinhoM para calane vAle haiM / samAja ko Apase bahuta AzAeM hai /
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja 1475 zrI kapUracaMda jI seThI ajamera ke karmaTha yuvA samAja seviyoM meM zrI kapUracaMda seThI kA ullekhanIya sthAna hai| ve nagara ko adhikAMza saMsthAoM se jur3e huye haiM tathA apane sevA bhAvI evaM karmaTha jIvana se saba ko apanA banAye huye haiN| 4 maI 1942 ko janme zrI seThI jI ne bo kaoNma. ela.ela.bI kiyA aura san 1964 se dobAnI evaM rAjasva sAiDa meM vakAlata prAraMbha kii| sAtha hI meM rAjakIya mahAvidyAlaya meM 1977 kamAna bigikina vaktA rahe / isake atirikta jIvana bImA nigama evaM rAjasthAna vidyuta maMDala ke bhI adhivaktA raha cuke haiN| sAmAjika saMsthAoM meM zrI jaina auSadhAlaya ke adhyakSa, bhAratavarSIya di. jain mahAsabhA kI rAjasthAna zAkhA ke saMyukta maMtrI evaM ajamera jilA ke maMtrI digambara jaina mahAsamiti ajamera | ke mahAmaMtrI (1984 se 87) taka raha cuke haiN| inake atirikta aura bIsoM saMsthAoM se kisI na kisI rUpa meM jur3e huye haiN| ajamera nagara kI aisI koI saMsthA nahIM hai jisameM ApakA yogadAna nahIM rahatA hai| seThI jI lekhana kArya bhI karate rahate haiM / abhI taka(1) jaina dharma evaM saMskRti kA itihAsa (2) ajamera jilA digambara jaina atizaya kSetra evaM tIrthasthala pustaka likha cuke haiM tathA vartamAna meM rAjasthAna meM jaina dharma evaM saMskRti kI gauravazAlI paramparA Adi para ApakI lekhanI cAlU zrIpatI kamalA jaina isI prakAra zrI kapUracaMda jI seThI samAja ke sajaga praharI ke rUpa meM sarvatra samAdRta haiN| ApakI dharmapatnI kA nAma kamalAdevI hai jo do putra surendra, ravIndra evaM putrI reNU kI jananI hai / patA : nayA bAjAra, ajamera zrI kastUramala bilAlA nasIrAbAda jaina samAja ke varSoM taka adhyakSa rahane vAle zrI kastUramala bilAlA nivAI se goda Aye the| ApakA saMvat 1955 jeTha sudI aSTamI ko janma huaa| Apake pitAjI kA nAma zrI kanIrAma evaM mAtAjI kA nAma zrImatI ratanI bAI thaa| donoM kA hI svargavAsa ho cukA hai / Apake cAra putra haiM zrI hukamacaMda jI bilAlA kA janma saMvat 1984 meM huaa| maiTrika taka adhyayana kiyA / saMvat 2003 meM ApakA vivAha tArAdevI se huA jinake 2 putra evaM cAra putriyA~ haiM / Apa di. jaina paMcAyata bar3A Sar3A ke koSAdhyakSa haiN| bilAlA jI ke dUsare putra zrI kailAzacanda kA janma saMvat 2000 meM huA / maiTrika pAsa kiyA / san 1962 meM zrImatI kamalA devI se vivAha huaa| Apake tIna putra evaM eka putrI hai / sabhI par3ha rahe haiM / svAdhyAya zAlA ke niyamita sadasya haiM / sabhI yAtrAyeM sampanna kara lI hai| patA:- sukhadeva kanIrAma, subhASagaMja nasIrAbAda /
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ 476/ jaina samAja kA vRhada itihAsa zrI kailAzacanda luhAr3iyA muni saMghoM kI sevA evaM vyavasthA meM tatpara rahane vAle zrI kailAzacanda luhAr3iyA sarrAphI kA vyavasAya karate haiM tathA apanI sAdhu bhakti ke liye samAja meM prasiddha hai| AcArya zivasAgara mahArAja se lekara aba taka jitane bhI muni saMgha ajamera meM Aye luhAr3iyA jI ko ugake liye caukA, AhAra AvAsa vyavasthA karane meM sabase Age pAyA gayA / Apake zukha khAnapAna kA niyama hai tathA pratidina pUjA abhiSeka karate haiN| Apake parivAra ne lUNacA atizaya kSetra para tathA choTe dhar3e kI naziyAM ajamera meM eka-eka kamare kA nirmANa karAne kA yazasvI kArya kiyA bhAdavA sudI paMcamI saMvat 1984 ko ApakA janma huA / sAmAnya zikSA prApta kI aura sarrAphI kA vyavasAya karane lge| 20 varSa kI avasthA meM ApakA sArAbAI se vivAha huA jinase do putra evaM do putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| donoM putra sohanalAla evaM subhASacanda marrAphI kA kArya karate haiM / samAja ke pratiSThita vyakti hai / 40 varSa taka choTe dhar3e kI naziyoM ke prabandhaka rahe haiN| patA: harakacanda kailAzacanda sarrApha nayA bAjAra, ajamera zrI gaMbhIramala seThI nasIrAbAda ke vayovRddha samAjasevI zrI dhIramala jI seThI apanI udAratA, dhArmika | pavRtti evaM sahRdayatA ke liye sarvatra prasiddha haiM / ApakA janma phAlguNa budI 14 saMvata 19457 ko huA / Apake pitAjI zrI rAjamala meThI bhI lokapriya samAjasevI the jinakA sana 1937 meM ho svargavAsa ho gayA tathA mAtA jorAvara dhAI kA sana 1973 meM nidhana huA / san 1924 meM bUMdI ke nagara seTha sva.madanamohana kAsalIvAla kI bahina sUryaprabhA devI se ApakA vivAha huA jinakA 14 apraila 85 ko svargavAsa ho gayA / Apako eka mAtra putrI khuzavantI bAI kA vivAha zrI tolArAma jI gaMgavAla lADanUM ke suputra zrI kizoracaMda jI gaMgavAla ke sAtha saMpanna huaa| Apa lenadena,baikiMga evaM pharnIcara kA kArya karate haiN| Apake pitAjI ke bar3e bhAI zrI lakhamIcanda jI seTI ne kekar3I ke paMcakalyANaka pratiSThA meM yogadAna diyaa| kekar3I ke maMdira nirmANa meM yoga diyaa| nasIrAbAda jaina dharmazAlA meM eka bar3e hAla kA nirmANa karavAyA / naziyAM jI meM pandraha solaha hajAra kA sAhitya peMTa kiyaa| ApakI dAnazIla pravRtti hai / tIrthoM meM evaM jaina saMsthAoM meM Arthika sahayoga dete rahate haiN| svAdhyAya meM ruci hai tathA Atithya premI haiM 1 ApakI mAtAjI ko apanI mRtyu kA tIna dina pahile hI AbhAsa ho gayA thA / nasIrAbAda meM unakI mRtyu carcA kA viSaya bana gaI thii| ApakA svargavAsa tA. 12-8-89 ko huaa| aba ApakI suputrI zrImatI khuzavantI devI ke suputra ci. anila kumAra jI ne samasta kArya bhAra sambhAla liyA hai| patA:- gaMpIramala seThI dvArA hIrAlAla rAjamala eNDa saMsa, IND-82 sadara bAjAra,nasIrAbAda /
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja /477 zrI gulAbacaMda godhA dharmaniSTha, munibhakta, dRDha saMkalpI udAtta vyaktitva ke dhanI jaise vizeSaNoM se abhinandita zrI gulAbacaMda jI goyA madanagaMja kizanagaDha kI zrI munisuvratanAtha di. jaina paMcAyata se vaizAkha zuklA 10 saMvat 2041 ko sammAnita ho cuke haiN| ApakA saMvat 1979 meM janma huA / sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAt Apa vyavasAya kI ora mur3a gye| Apake pitAjI manasukhalAla jI kA svargavAsa huye karIba 18 varSa ho gaye / mAtAjI cAMda devI kA svargavAsa bhI 8 varSa pUrva ho gayA thaa| saMvat 1994 meM ApakA vivAha ladeza kI anUpadevI ke sAtha saMpanna huA / vivAha ke avasara para Apa kevala 15 varSa ke the| Apa donoM pati patnI ko tIna putra evaM tIna putriyoM ke mAtA-pitA banane kA gaurava prApta hai| tInoM putra prakAzacaMda, sumeracaMda evaM rAjakumAra Apa hI ke sAtha vyavasAya karate haiN| tInoM putriyoM guNamAlA, premandAI evaM zakuntalA kA vivAha ho cukA hai| Apake pitAjI saptama pratimAdhArI the tathA Apa svayaM bhI tIna pratimAoM ke dhAraka haiN| khAniyA paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava meM Apa IzAna indra ke pada se suzobhita huye the| munisuvratanAtha paMcakalyANaka meM Apane mUrtiyoM kI pratiSThA karavAI thI / AcArya dharmasAgara jI mahArAja ko dehalI se kizanagar3ha taka lAne meM ApakA sarvAdhika yogadAna rhaa| zAMtikumAra godhA Apake choTe bhAI haiN| paMcAyata samiti kizanagaDha ke do bAra pradhAna raha cuke haiN| rAjanIti meM kAMgresa (AI) ke sakriya evaM karmaTha sadasya haiM / mahAvaura inTaranezanala ke adhyakSa raha cuke haiN| kizanagar3ha upakhaMDa vikAsa samiti ke sekreTrI haiN| munisukta paMcAyata kI sthApanA se aba taka maMtrI kA kArya kara rahe haiN| rAja. di. jaina mahAsabhA ke saMyukta maMtrI yuvA kAryakartA haiN| jaba Apa jayapura meM kAryarata the to yahAM bhI Apane acchI lokapriyatA prApta ko thI / patA: godhA bhavana, madanagaMja kizanagar3ha zrI campAlAla pATanI udAra svabhAva ke campAlAla pATanI kA janma Asoja budI 7 saMvat 1989 ko huA thA / sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAt Apa apane pitAjI zrI suganacanda jI ke sAtha vastra vyavasAya meM laga gye| zrI suganacanda jI kA dehAnta abhI 7 varSa pahile hI huA hai| Apake do vivAha huye / prathama patnI kA dehAnta saMvat 20013 meM ho gyaa| isake pazcAt saMvat 20023 meM zAMti devI se dUsarA vivAha huaa| ApakA eka mAtra putra navInacanda adhyayana kara rahA hai / pATanI jI ke kAkIjI saMbhavamatI jI AcArya vardhamAnasAgara jI ke saMgha meM AryikA haiN| Apane gunisuvratanAtha maMdira madanagaMja meM mUrti virAjamAna karane evaM apane gAMva bassI (nAgaura) meM Ayurvedika evaM elopaitho DispensarI banavAkara rAjasthAna sarakAra ko bheMTa karane kA yazasvI kArya kiyA hai|
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ 478/ jaina samAja kA bRhad itihAsa munisuvratanAtha paMcakalyANaka mahotsava meM rasada vibhAga meM maMtrI rahe / dharmasAgara vidyAlaya ke adhyakSa hai / ke DI.jaina vidyAlaya ke sthAyI sadasya, vastra vyApAra saMgha ke adhyakSa evaM di. jaina bIsa paMtha paMcAyata ke upAdhyakSa haiM / kaTTara munibhakta haiN| zuddha khAnapAna kA niyama hai| munirAjoM kI sevA karane meM sabase Age rahane vAle sajjana haiN| sAmAjika sevA meM ruci lete haiN| patA * kezarImala campAlAla pATanI ,vastra vikretA padanagaMja kizanagar3ha (ajamera) zrI cAMdamala baja dezI auSadhiyoM ke vikretA zrI cAMdamala jI baja samAja ke pratiSThita vyakti haiM / ApakA ma janma pauSa sudI 6 saMvat 1970 ko huA / sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAt Apa Ayurvedika - vyavasAya meM cale gaye / saMvata 1995 meM ApakA vivAha mohana devI ke sAtha saMpanna huA jinakA abhI 10 varSa pUrva dehAnta ho cukA hai / Apake pitAjI zrI rAjamala jI baja evaM mAtAjI ejanabAI kA kAphI samaya pUrva svargavAsa ho gayA thaa| baja sAhaba zAnta prakRti ke sajjana haiM / Apa dUnI meM mahAvIra niketana kA nirmANa karA - cuke haiM tathA kekar3I aspatAla meM eka kamare ke nirmANa kA yazasvI kArya kiyA hai| patA- rAjamala cAMdamala baja dezI davAIyoM ke vikretA lakSmIgaMja, kekar3o zrI chItaramala dozI sAmAjika kAryoM meM agraNI rahane vAle zrI chItaramala jI dozI kA janma jeTha budI 4 saMvat 1969 ko huA thA / sAmAnya zikSA mAravAr3I mahAjanI par3ha kara Apa kArya kSetra meM uttara gaye tathA Adata kA kArya karane lage / Apake pitA zrI phatehalAla dozI evaM mAtA zrImatI sundara bAI kA Apako mArgadarzana milA / Apake do bhAI madanalAla evaM tArAcaMda haiM / ApakI dharmapatnI anopadevI dharmaparAyaNa mahilA haiN| Apa do putroM noratanamala evaM mANakacaMda dozI ke yazasvI pitA haiN| ApakI prAraMbha se hI dhArmika pravRti rahI hai tathA maMdira sarAvagI mohallA meM sarvadhAtu kI sapheda silavara kI zAMtinAtha svAmI kI pratimA virAjamAna kI hai| nayA dhar3A paMcAyata kI naziyAM jI meM jaina bhavana kA nirmANa kArya apane svayaM kI dekharekha meM karavAyA hai| ajamera samAja ke vayovRddha sajjana haiM / samAja sevA kI preraNA dete rahate haiN| patA- dozI dhavana, sarAvagI mohallA, ajamera /
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja /479 zrI jatanalAla gadiyA gadiyA gotrIya zrI jatanalAla jI kA janma saMvat 1981 ke Asoja mahine meM huaa| Apake mAtA-pitA kA bahuta pahile. svargavAsa ho gayA thA / sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAt Apane vyApAra kI ora kadama rakhA aura Ar3hata kA kArya karane lge| saMvat 1998 meM ASADha sudI) ko ApakA bhaMvarIdevI se vivAha huaa| gadiyA jI dhArmika pravRtti ke vyakti haiM / san 1963 meM ba,jinendra varNI jI ke sAnidhya meM nasaurAbAda meM tIna loka maMDala vidhAna karAyA thaa| nagara kI sabhI saMsthAoM ko Arthika sahayoga se upakRta karate rahate haiN| svAdhyAya meM ruci rakhate haiN| tIrthayAtrA premI haiN| patA : ghIsAlAla jatanalAla gadiyA nasIrAbAda (ajamera) zrI TIkamacaMda pATanI sAdA jIvana, zuddha AcAra vicAra rakhane vAle zrI TIkamacaMda pATanI ajamera ke sAmAjika kSetra meM apanA vizeSa sthAna rakhate haiN| ApakA 27 navambara, 1944 meM janma huaa| bI.esa.sI.(prathama varSa) evaM meDikala meM tIna varSa taka adhyayana karane ke pazcAt Apa bijalI ke sAmAna kA vyavasAya evaM kaoNnTrekTarazipa karane lage aura usameM acchI saphalatA prApta kI / Apake pitAjI zrI mAMgIlAla jI pATanI kA svargavAsa 1950 meM ho gayA / mAtAjI kA AzIrvAda prApta hai / 23 maI 165 ko Apa mutrAdevI ke sAtha vivAha sUtra meM baMdhe / vartamAna meM Apa cAra putriyoM evaM eka putra dIpaka ke yazasvI pitA haiN| Apane 20 varSa kI Ayu se hI zuddha khAnapAna kA niyama le rakhA hai / pratidina pUjA abhiSeka karate haiM tathA munirAjoM kI setrA meM tatpara rahate haiM / Apa di.jaina AlaniyAvAsa nAgaura di.baina caityAlaya dhar3A paMcAyata ajamera ke maMtrI haiM / di. jaina mahAsamitti ajamera ke sadasya haiM / di. jaina mahAvIra chAtrAvAsa samiti ke maMtrI haiM / san 1981 meM mahAmastakAbhiSeka ke avasara para kalaza liyA tathA jambUdvIpa jJAnajyoti meM Arthika sahayoga diyaa| Apake do bar3e bhAI bhI zAMtilAla jI 51 varSa evaM kuMtIlAla jI 48 varSa IcalakaraNajI (mahArASTra) meM vastra udyoga evaM bilDiMga ThekedArI kA kArya karate haiN| IcalakaraNajI meM jo maMdira bana rahA hai usameM ajamera ke hAthIbhATA ke maMdira se pratimA bhejI gaI hai| pATanI jI Atithya premI haiN| vyavahArakuzala evaM sabako yatheSTa sahayoga dete rahate haiN| patA: zrI mahAvIra ilekTrika eMDa janarala sTora,21 khAI laiNDa, ajamera zrI trilokacanda saugAnI ajamera ke zrI trilokacaMda saugAnI kA janma kArtika budI ) saMvat 1989 ke zubha dina huA / Apake pitAjI zrI gulAbacaMda jI kA karIba 23-24 varSa pahile hI svargavAsa ho cukA hai / mAtAjI kI chatrachAyA prApta hai / ApakA vivAha narakala devI ke sAtha di. 22 jUna 1953 ko tadanusAra jyeSTha zuklA / ) ko saMpanna huaa| Apa donoM pati patnI pAMca putriyAM nirmalA, muzIlA, urmilA,maMjR evaM riMkU tathA do putra rAjendrakumAra evaM padamakumAra se gauravAnvita haiN| zrI saugAnI jI tIrthayAtrA premI haiN| sAdhuoM evaM munirAjoM ke kaTTara bhakta haiN| unakI saMvA suzrupA meM Ananda mAnate haiN| vidhAna evaM rathayAtrA meM boliyA~ lete rahate haiM / patA :: raMga mahala,naziyoM ke sAmane,ajamera
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ 480/ jaina samAja kA vRhad itihAsa zrI dIpacaMda cautharI sva.zrI rikhavacanda caudharI ke suputra zrI dIpacaMda jI caudharI madanagaMja kizanagaDha samAja ke pratiSThita sajjana haiM / Apake pUrvaja sAMpara se sivanI gaye aura phira vahAM se kizanagar3ha Aye / ApakA janma maMgasira sudI 10 saMvat 1985 ko huA / senTa jonsa kaoNleja AgarA se inTaramIjiyeTa pAsa karane ke pazcAt Apa vyavasAya kI ora mur3a gaye evaM sAvana nirmANa kA kArya karane lage / san 1948 ko 1 jUna ko ApakA sonI devI se vivAha huA aura unase Apako do putra evaM do putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| Apake jyeSTha putra sI.e. haiN| caudharI jI yuvA samAjasevI haiN| AdinAtha di. jaina teraha paMtha paMcAyata maMdira ke nirmANa meM pUrA sahayoga diyA hai| isa maMdira ke Apa prAraMbha se hI sakriya sadasya rahe haiM 1 caudharI jI san 1966 se 68 taka nagara pArSada bhI raha cuke haiM / paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava meM bhagavAna ke mAtA-pitA banakara pratiSThA meM sahayoga diyA tathA mahotsava ke maMtrI ke pada para kArya kiyA / di. jaina saMgIta maMDala ke pahile maMtrI rahe vartamAna meM isake adhyakSa haiN| dhArmika jIvana jIne meM vizvAsa rakhate haiN| pratidina pUjA evaM abhiSeka karane kA niyama hai / muni bhakta haiM / AcArya vidyAsAgara jI kI prativarSa vaMdanA karane jAte haiN| zuddha khAnapAna kA niyama hai / muniyoM ko AhAra dene meM ruci lete haiN| patA: hIrA sopa varksa ,madanagaMja kizanagar3ha paM. dIpacanda chAbar3A vidhi vidhAnoM ko saMpanna karAne meM dakSa paM.dIpacanda chAvar3A kA jIvana bhI vividhatAoM se otaprota hai / ApakA janma 5 julAI sana 1951 ko huaa| Apake pitAjI zrI lAdUlAla / jI chAbar3A kA svargavAsa Apake vivAha ke tIna mahine tIna dina bAda hI ho gayA / ApakI mAtAjI kI abhI chatrachAyA prApta hai| san 1982 meM 27 jUna 82 ko ApakA vivAha zrImatI maMjU ke sAtha saMpanna huA / vartamAna meM Apako tIna putroM ke pitA hone kA saubhAgya prApta hai| chAbar3A jI acche paMDita haiM / pravacana karate haiN| zikSaNa ziviroM ke AyojanoM meM ruci lete haiM / imphAla,tinasukiyA evaM kalakattA kI sAmAjika pAThazAlAoM meM par3hA cuke haiM / lekha . . vagairaha bhI likhate rahate haiN| patA- zrI dIpacanda chAbar3A posTa nAMdasI vAyA dhinAya jilA-ajamera T . ..
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI dharmacaMda modI byAvara nagara ke sAmAjika evaM rAjanaitika donoM hI kSetroM meM zrI dharmacaMda jo modI kA viziSTa sthAna hai| modI jI byAvara nagara pariSad ke san 1953 se 58 taka membara rahe tathA byAvara kA~presa kameTI ke 15 varSa se bhI adhika samaya taka adhyakSa rhe| ajamera jilA kA~gresa kameTI ke koSAdhyakSa tathA ajamera dehAta jilA kAMgresa kameTI ke upAdhyakSa rahe haiN| rAjasthAna pradeza kA jaina samAja /481 modI jI bhagavAna mahAvIra 2500 vAM nirvANa mahotsava byAvara samiti ke adhyakSa, byAvara meM mahAvIra kIrti stambha nirmANa samiti ke sekreTrI, jambUdvIpa jJAna jyoti rAja ke saMyojaka, mahAsabhA kI rAjasthAna zAkhA ke mahAmaMtrI tathA prabandhakAriNI kameTI ke 360 varSa se lagAtAra sadasya, nagara kaumI ekatA samiti ke sadasya raha cuke haiM / ke saMcAlaka modI jI sahakArI holasela upabhoktA bhaMDAra ke kSa evaM saMta bhUdhAI dina haiM / bhArata jaina mahAmaMDala ke upAdhyakSa hai| modI jI kA janma 12 sitambara 24 ko huaa| Apake mAtA-pitA zrI motIlAla evaM zrImatI cAMdakezaravAI kA bahuta pahale dehAnta ho gyaa| Apane san 1941 meM inTara kiyaa| san 1941 meM ApakA vivAha suzrI AnI devI se huA 1 unase Apako do putra surendrakumAra evaM devendrakumAra tathA tIna putriyoM snelatA, zazi evaM prabhA ke pitA banane kA saubhAgya milA / zrI surendra kumAra bI. kaoNma. hai tathA baiMka sarvisa meM hai| Apake tIna putra haiN| devendrakumAra svayaM kA hI vyavasAya karate haiN| ApakI patnI trizalA ema.e. hai| I Apa paMcakalyANaka mahotsava nImAja ke sekreTrI rahe / Apane naziyAM meM kamarA, pharza evaM citrakArI karavAI tathA pitAjI ne cAMdI kI gaMdha kuTI banavAkara bheMTa kii| modI jI lekhaka bhI haiM aura jaina patra patrikAoM meM Apake lekha prakAzita hote rahate haiM / modI jI kaTTara munibhakta haiN| patnI ke zuddhakhAnapAna kA niyama hai| muniyoM ko AhAra dene meM rUci letI hai| modI jI khaNDelavAla jaina haiM tathA saugAnI unakA gotra hai / patA- sarAvagI mohallA, byAvara zrI nihAlacandra ajamerA saravAr3a nivAsI zrI nihAlacanda ajamerA kA janma 23 julAI san 1953 ko huA / miDila kakSA taka zikSA prApta karane ke pazcAt sarrAphI ke vyavasAya meM pitAjI zrI nemIcanda jI ajamerA ko sahayoga dene lage / zrI ajamerA jI kI samAja sevA meM vizeSa ruci hai| pIr3itoM evaM zoSitoM ko sahAyatA karanA apanA kartavya samajhate haiN| Apake pitAzrI ne aneka dhArmika saMsthAoM ko Arthika sahayoga pradAna kiyA hai / sthAnIya AdinAtha ke maMdira meM kamaroM kA nirmANa karavAyA hai| saravAr3a ke tInoM maMdiroM meM siddha bhagavAna kI mUrtiyoM kI pratiSThA karavAkara virAjamAna kiyA / patA:- ajamerA AbhUSaNa bhaMDAra, sadara bAjAra, sarabADa, ajamera /
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ 482/ jaina samAja kA vRhad itihAsa zrI nemIcaMda rAMvakA byAvara ke zrI nemIcaMda jI rAvakA samAja sevA meM Age rahane vAle vyakti hai / ApakA janma zrAvaNa sudI 5 saMvat 197] ko huA thA / sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAt Apa kapar3e kA vyavasAya karane lge| saMvat 1905 meM ApakA vivAha suzrI suganadevI se huaa| Apako eka putra evaM cAra putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta hai| Apake pitAjI ne chAvanI ke maMdira meM gumbaja kA nirmANa karAyA thaa| Apa di.jaina paMcAyata ke 3 varSa taka adhyakSa rahe / ailaka pannAlAla di.jaina vidyAlaya ke gata 35 varSoM se koSAdhyakSa haiM / byAvara meM kapar3e ke pramukha vyavasAyI haiN| ___ zrI rAbakA jI ke eka mAtra putra zambhukumAra bI kaoNma. ela.ela.bo. haiN| unakA janma 18-11-57 kA huaa| vivAha 12-12-77 ko zrImatI snehalatA ke sAtha saMpanna huaa| Apane bhI vivAha ke pazcAta bI.e. kiyA hai / ApakI cAroM putriyoM kA vivAha ho cukA hai | ApakI dUsarI putrI zrImatI kokilA seThI ema.e., pI.eca r3I. haiM tathA vIra bAlikA vidyAlaya meM prAdhyApikA haiN| patA:-DiggI mohallA,rAMvakA bhavana, byAvara zrI padamacanda gaMgavAla zrI bhUrAmala gaMgavAla ke suputra zrI padamacanda gaMgavAla sAmAjika vyakti haiM tathA 30 varSa pUrva cauru (phAgI) se Akara ajamare rahane lage haiN| samAjika kArya karane meM Age rahate haiM tathA munirAjoM kI sevA karane meM khUba ruci lete haiM / di.jaina auSadhAlaya cauru kI kAryakAraNI sadasya haiM / di.jaina dharmasAgara pAThazAlA ke koSAdhyakSa haiM / di.jaina mahAsamiti se jur3e huye haiN| ApakA vivAha san 1956 meM suzrI rAjakaMvara ke sAtha huA ! jinase Apako eka putra evaM tIna putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| sabhI bacce adhyayana kara rahe haiM / goTA kA vyavasAya karate haiN| acche utsAhI yuvaka haiM / patA: zrI pArzvanAtha goTA bhaMDAra, gola pyAU,nayA bAjAra, ajamera zrI pannAlAla pahAr3iyA pahAr3iyA gotrIya zrI pannAlAla jI madanagaMja kizanagaDha meM miSThAnna nirmAtA haiM / unakA janma bhAdavA sudI 1 saMvat 1977 ko huA jaba Apa tIna varSa ke zizu the tabhI Apake pitAjI zrI lAdUlAla jI cala base / Apake lAlanapAlara kA pUrA bhAra mAtAjI zrImatI jhamakUbAI para A gayA / mAtA jI kA abhI varSa pUrva hI svargavAsa huA hai / eka maI 1945 ko ApakA vivAha jJAnavatI se huA jisase Apako pAMca putra evaM pAMca putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta huA / Apake pAMca putroM meM tIsare putra suzIla kumAragoda cale gaye zeSa cAra putra nihAlacaMda, 'yajezacanda, rAkeza eva candramohana Apake sAtha hI kArya karate haiN| sabhI putriyoM kA vivAha ho cukA hai|
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja/483 pahAr3iyA jI udAra svabhAva ke zreSThI haiM / tilaka nagara jayapura ke maMdira nirmANa, meM pAMcavA ke di. jaina auSadhAlaya meM Arthika sahayoga diyA hai / nasIrAbAda vedI pratiSThA mahotsava meM Apake putra dvArA pUrti virAjamAna kI gaI / Apake putra nihAlacanda kI bImAroM kI sevA karane meM gahana ruci rahatI hai| patA: bhaMvaralAla pannAlAla pahAr3iyA madanagaMja kizanagar3ha ajamare zrI prakAzacanda kaTAriyA sva.zrI suvAlAla jI kaTAriyA ke suputra zrI prakAzacanda jI kaTAriyA yuvA samAjasevI :haiM / ApakA janma 19 maI 1933 ko huaa| san 1949 meM inTaramIjiyeTa karane ke pazcAt Apa / vyAvasAyika kSetra meM cale gaye / jeSTha budI 5 saMvat 2009 ko ApakA vivAha suzrI ratanadevI .. ke sAtha saMpanna huA jinase Apako eka putra sunIlakumAra / evaM tIna putriyoM, urmilA, saMgItA evaM sImA ke pitA banane .. kA saubhAgya prApA : 6.1 mArga ko ake matA kA evaM 20 navambara 1977 ko ApakI mAtAjI kA dehAnta ho gyaa| Apake atirikta Apase choTe tIna bhAI zikharacaMda,subhASacaMda evaM nirmalakumAra aura haiM jo Apake sAtha hI vyavasAya kara rahe haiN| prakAzacanda jI udAra svabhAva ke haiN| bagherA meM Ayojita paMcakalyANaka pratiSThA meM dharmapatnI ke sAtha Apa bhI indra indrANI ke pada se suzobhita zrImatI prakAza candjI kaTAriyA patA- nemIcanda suvAlAla kaTAriyA kekaDI 1 zrI pyArelAla ajamerA zrI ajamerA jI mUlata: rAjamahala (TauMka) ke rahane vAle haiN| vahAM se ajamera Akara vyavasAya karane lge| phAlguNa budI 14 saMvat 1967 ko ApakA janma huA / sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAt vastra vyavasAya meM laga gaye / saMvat 19132 meM ApakA pAnabAI ke sAtha vivAha huA jinakA san 1982 meM svargavAsa ho gyaa| ___Apake cAra putra haiM / tejamala jI evaM gulAbacaMda jI kapar3e kA vyavasAya karate haiN| zAMtilAla jI salamA satArA kA vyavasAya karate haiM tathA premacanda baiMka sarvisa meM haiM ! zrI pyArelAla jI dhArmika pravRtti ke bayovRddha sajjana haiM / Apake putra tejamala jI ne rAjamahala meM vedI kA nirmANa karavAkara pArzvanAtha kI pratimA virAjamAna kI hai| choTe dhar3e kI naziyAM meM bhI Apane eka kamare kA nirmANa karavAyA hai| patA : makAna naM.425, AgarA roDa,ajamera / ho cuke hai|
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ 484/ jaina samAja kA vRhada itihAsa zrI bhaMvaralAla sonI zAntipriya jIvana bitAne vAle zrI bhaMvaralAla sonI nasIrAbAda jaina samAja ke acche samAjasevI haiM kAMgresa ke karmaTha sadasya haiM tathA kanTonamenTa borDa ke san 1966 se 69 taka sadasya raha cuke haiM / sAmAjika kAryoM ke liye svayaM bhI ruci lete haiM tathA dUsare kAryakartAoM ko bhI / sahayoga dete haiN| ApakA san 1925 meM janma huaa| sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAt Apane ADhata kA kArya prAraMbha kara diyaa| Apake pitAjI zrI pAMcUlAla jI kA san 1969 meM evaM mAtAjI phalAdevI kA isake eka varSa pUrva sana 1968 meM svargavAsa ho gayA / saMvat 2000 meM ApakA vivAha kaMcanabAI ke sAtha huaa| lekina patnI bhI cAra putra evaM pAMca putriyoM ko janma dekara svarga sidhAra gaI / vartamAna meM sonI sAhaba svAdhyAya meM adhika ruci lete haiN| patA : pAMcUlAla bhaMvAlAna sTezana roDa nagIgAda mAnane zrI bAbUlAla chAbar3A sabhI taraha ke bImAoM ke adhikRta ejenTa zrI bAbUlAla chAbar3A kA janma 15 navambara 1949 ko huaa| Apane bI.kaoNma.kiyA aura selaTeksa inakamaTaiksa kA kArya karane lge| Apa ke pitAjI, kA nAma zrI bhaMvaralAla jI hai tathA mAtA kA nAma zrImatI sohanI bAI hai| donoM hI kA svargavAsa ho gayA hai| zrI chAbar3A jI yuvA samAjasevo haiM / zAnta svabhAva ke vyakti haiM / eka putra evaM do putriyoM ke pitA hai| patA : kAryAlaya - bAbUlAla jaina eDavokeTa,nayA bAjAra, ajamera nivAsa - L-8, sAgara vihAra kaoNlonI vaizAlI nagara, ajamera zrI bodUlAla gaMgavAla siddhAnta paMthoM ke adhyetA evaM pravacana kartA zrI vodUlAla jI gaMgavAla kitane hI varSoM se jaina graMthoM kA gaMbhaura adhyayana kara rahe haiM / maMgasira sudI 1 / saMvat 1983 ko ApakA janma huaa| maiTrika taka zikSA prApta kI aura phira pAvaralUma udyoga meM laga gye| san 1944 kI 11 mArca ko ApakA vivAha huaa| ApakI dharmapatnI bacchaudevI putra evaM tIna putriyoM kI jananI hai| Apake patroM meM prakAzacanda evaM nirmala kumAra baiMka adhikArI haiM tathA zeSa cAroM patra premacanda. hukamacandaramezacanda evaM sumeracanda pAvara lUma kA kArya karate haiN| tInoM putriyoM kapA, gorA evaM rekhA kA vivAha ho cukA hai|
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja /485 gaMgavAla sAhaba kizanagar3ha paMcakalyANaka mahotsava 1979 meM aizAna indra kA pada prApta kara cuke haiM / di.jaina terahapaMtha paMcAyata ke maMtrI evaM koSAdhyakSa raha cuke haiN| dhArmika bhAvanAoM se otaprota haiM / di.jaina AdinAtha maMdira meM pratidina zAstra pravacana karate haiM / svayaM kI acchI lAyaberI hai jisameM 300 se adhika pustakeM haiM / munibhakta haiM / AcArya jJAnasAgara evaM dharmasAgara jI ke prati ApakI galI AsthA rahI hai| patA - bodUlAla premacanda jaina, sumera TaiksaTAila, __ siTI roDa,madanagaMja kizanagar3ha (ajamera) zrI bhaMvaralAla jI saugAnI zrI bhaMvaralAla jo saugAnI evaM unakA parivAra tryAvara kA viziSTa zikSita parivAra hai / ApakA janma saMvat 1960 ke caitra mAsa meM huA / sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAt Apa hisAba kA kArya karane lge| san 192A) meM ApakA vivAha dhApU bAI ke sAtha saMpanna huA / Apako tIna putra evaM eka putrI ke pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| lekina ApakI patnI kA karIba 27 varSa pUrva hI dehAnta ho gyaa| isase ApakA jIvana svAdhyAyazIla bana gyaa| zrI kailAzacanda jI saugAnI Apake sabase bar3e putra haiN| ApakA janma 13 mArca 20 ko huaa| bIkaoNma, (1947) ela.ela.bI (1953) evaM san 1967 meM epha.sI.e.kI / isake pUrva san 1943 meM ApakA vivAha suzrI ratnArAnI se ho gayA / byAvara kI kRSNA mala meM lebara AphIsara ke pada para kArya kiyA tathA mila ke kArya se yUropa amerikA Adi dezoM meM jA cuke haiN| vigata 8 varSoM se Apa kRSNA mila ke sekreTrI haiN| Apa do putra evaM do putriyoM ke pitA haiM / bharatakumAra bII hai evaM svarNa padaka vijetA haiM / jApAna meM 6 mahine rahakara Aye haiN| dUsare putra zaileza jI bI.e.ela.ela.bo. haiM / donoM putriyAM zailabAlA evaM zazi bI.e. hai / dUsare putra premacaMda jI nezanala inzorensa kampanI caNDIgar3ha meM DivIjanala mainejara haiM / tIsare putra anUpacaMda jI asisTenTa DAirekTara sAMkhyikI vibhAga dehalI meM kAryarata haiN| isa prakAra saugAnI jI kA pUrA parivAra suzikSita evaM dhArmika vicAroM se susampatra haiM / patA : 35, cammA nagara, byAvara / zrI bhAgacanda pATanI jaina guDsa TrAMsaporTa kampano nasIrAbAda ke proprAiTara zrI bhAgacanda jI pATanI vizAla vyaktitva ke dhanI haiM / ApakA janma san 1930 meM huA thA / inTara sAinsa se karane ke pazcAt Apa TrAMsaporTa kampanI kA vyavasAya karane lge|
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ 486/ jaina samAja kA vRhad itihAsa 6 pharavarI san 1951 meM ApakA vivAha zrImatI ratanamAlA devI ke sAtha saMpanna huA jinase Apako cAra putroM kI prApti huii| sarva zrI azoka kumAra,kamala kumAra, aruNa kumAra evaM dharmendra kumAra sabhI TrAMsaporTa ke vyavasAya meM lage huye haiN| inake pAsa vyaktigata gADiyAM (sabhI prakAra kI) haiM va jaina guDsa TrAMsaporTa kaM./rAjasthAna roDa lAiMsa/hemA TreDiMga kampanI va vibhinna anya pharmoM ke tahata kArya karate haiN| pATanI jI ne apanA san 1951 se 1956 taka kA jIvana eka zikSaka ke rUpa meM vyatIta kiyaa| isake pazcAt TrAMsaporTa vyavasAya meM cale gaye / Apa prAtaH evaM sAyaM zAloM kA svAdhyAya sAmUhika rUpa se karate haiM / jisane svAdhyAya zAlA kA rUpa le rakhA hai / isake atirikta Apa 24 ghaMToM ke daurAna 5-6 ghaMTe niyamita rUpa se sAmAyika karate haiN| Apa sAmAjika kAryoM meM pUrNa ruci rakhate haiM va ise apanA prathama kartavya samajhate haiM / isake atirikta Apa nasIrAbAda nagara vikAsa samiti,nasIrAbAda ke adhyakSa pada para rahate huye rAja. sarakAra va nasIrAbAda nAgarikoM ke sahayoga se aspatAla kA nirmANa karA cuke haiM / Apa nasIrAbAda jaina samAja ke adhyakSa pada para kAryarata haiN| Apa muni bhakta hai,AhAra Adi se muni bhakti karate rahate haiM, yAtrA premI haiM / Apa sArbajanika saMsthAoM ko bhI Arthika sahayoga se upakRta karate rahate haiN| patA : jaina guDas TrAMsaporTa kampanI, phrAmajI cauka,nasIrAbAdA zrI madanalAla gaMgavAla madanagaMja kizanagar3ha ke prasiddha samAjasevI zrI madanalAla jI gaMgavAla kA sarrAphA vyavasAya meM ullekhanIya sthAna hai / dhArmika evaM sAmAjika sabhI gatividhiyoM meM Apa khUba ruci lete haiM / madanagaMja meM Ayojita munisuvrata nAtha paMcakalyANaka mahotsava meM Apa pati-patnI indra evaM indrANI pada se suzobhita huye the / rAjAsa (zAhapurA) meM vedI pratiSThA mahotsava para maMdira ke dvAra kholane kI bolI lI thii| munisuvratanAtha di. jaina maMdira evaM dharmasAgara vidyAlaya ko kAryakAriNI ke sadasya / ApakA janma phAlguNa sudo saMvata 1984 ravivAra ko huA / Apake pitAjI zrI sUrajamala jI gaMgavAla dUsare pratimAdhArI the / saMvat 2024 meM inakA svargavAsa ho gayA / ApakI mAtAjI zrI svargavAsI ho gaI haiN| ApakA vivAha saMvata 2006) meM pyArIdevI ke sAtha saMpanna huaa| Apa dhArmika stra bhAi kI mahilA hai| vrata upavAsa karane meM Age rahatI haiN| Apa donoM ko patra sabhApacaMda (cIkaoNma 1-774) azoka, kamala evaM vijaya (ema.kAMga) nazA ( bhutriyoM sumati, "yA, maMtoSa upA, camana evaM alakA ke mAtA pitA banane kA saubhAgya prApta hai| zrImatI ghevarI devI
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja /487 gaMgavAla sAhaba madanagaMja sarrAphA saMgha ke maMtrI evaM adhyakSa raha cuke haiN| tIrthayAtrA premI hai| dhArmika AyojanoM meM Arthika sahayoga karate rahate haiN| zuddha khAnapAna kA niyama hai| muni bhakta haiN| munirAjoM ko AhAra Adi se sevA karate rahate haiN| Atithya premI haiN| lUNavA atizaya kSetra meM bhojana vyavasthA ke sthAyI sadasya haiN| paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava para muni saMgha kI sevA karane kA pUrA bhAra Apa para hI thaa| Apake pUrvajoM kI pIDhI nimna prakAra hai sUratarAma ghAsIrAma cauthamala sUrajamala (1948) svarUpacaMda, madanalAla, nareza candra (1990) jeTha budI 2 bRhaspativAra) phAlguNa sudI 6 saMvata 1984 ravivAra jeSTha sudI 6 saMvat 1976 patA :- madanalAla subhASacaMda gaMgavAla sarrApha, madanagaMja kizanagar3ha (ajamera) zrI mahendrakumAra kAsalIvAla samAjasevI zrI mahendrakumAra kAsalIvAla kA janma san 1934 meM huA thaa| Apake pitA zrI mohanalAla jI kAsalIvAla kA 16 varSa pUrva svargavAsa ho cukA hai / mAtAjI zrImatI basaMtI bAI kA abhI AzIrvAda prApta haiN| maiTrika pAsa karane ke paJcAt Apane ADhata kA thoka kA kArya prAraMbha kara diyA aura usameM acchI saphalatA prApta kI / saMvat 20011 meM ApakA vivAha buddhimati ke sAtha saMpanna huA / Apa donoM ko do putra evaM do putriyoM ke mAtA pitA banane kA saubhAgya milaa| manojakumAra ne ema.e. pAsa kiyaa| vivAhita hai| patnI kA nAma uSA hai jo eka bebI kI mammI haiN| choTe putra zaileza ne bI. kaoNma. kara liyA hai| zrI mahendrakumAra jI zrI chogAlAla motIlAla ke parivAra meM se haiM jo apane samaya ke kATana kiMga the| jinakA paMcAyatI maMdira ke paMcakalyANaka mahotsava para Ate samaya dhaDA meM Trena se eksIDenTa hone se nidhana ho gyaa| sAre deza meM ApakI khyAti tho / zrI kAsalIvAla jI di. jaina paMcAyata ke paMca rahe the| mAravAr3I di. jaina paMcAyata ke Apa adhyakSa haiM isake pUrva Apake pitAjI sAhaba adhyakSa the| pUrA parivAra munibhakta hai| mAtAjI ke zuddha khAnapAna kA niyama hai| Apake choTe bhAI narendra kumAra 50 varSa ke haiM / vivAhita haiN| do putra evaM eka putrI ke pitA haiN| bar3e lar3ake zarada kAsalIvAla eNDa kampanI meM kArya karate haiN| patA : mahendra eNDa kampanI, apasena bAjAra, byAvara
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ 488/ jaina samAja kA vRhada itihAsa zrI mAtholAla gadiyA nasIrAbAda ke pramukha samAja seviyoM meM zrI pAgholAla gadiyA kA pramukha sthAna hai / digambara jaina bar3A dhar3A paMcAyata ke koSAdhyakSa haiM / zrAvaNa sudI 10 saMvat 1969 ko AekA janma huaa| ApakI mAtAjI mAMgIbAI evaM pitAjI cAMdamala jI donoM kA hI svargavAsa ho gyaa| aSTama kakSA taka zikSA prApta karane ke pazcAta sarrAphI kI lAina meM cale gaye aura usameM acchI saphalatA prApta kI / saMvat 1987 meM ApakA vivAha huaa| ApakI dharmapatnI zrImatI manoramA devI pAMca putroM kI jananI haiM / pAMcoM hI putra apanA-apanA svataMtra vyavasAya kara rahe haiM / bar3e putra bhAgacanda ela.AI.sI.meM dUsarA putra prakAzacanda vyApArika skUla nasIrAbAda meM,tRtIya putra kuntIlAla dukAna para baiThate haiM,caturtha putra kanyA hitakAriNI vidyAlaya nasIrAbAda evaM paMcama putra rUpacanda bijalI kA kArya karate haiN| zrI kuntIlAla kA vivAha san 1959 meM sohana devI ke sAtha huA thA / Apa sarrAphA saMgha jayapura ke sadasya haiM / patA :- cAMdamala mAtholAla jaina sarrApha,nasIrAbAda / zrI mANakacandra gaMgavAla yuvA samAjasevI zrI mANakacanda jI gaMgavAla madanagaMja kizanagaDha jaina samAja ke pratiSThita vyakti haiN| unakI AvAja samAja meM sunI jAtI hai tathA sAmAjika kAryoM meM vizeSa ruci lete haiM / san 1946 meM zrI gaMgavAla kA janma huaa| hAIskUla taka zikSA prApta kI aura paiTroliyama proDakTsa kA vyavasAya karane lge| san 1966 meM 20 varSa kI Ayu meM ApakA vivAha mIThaDo (nAgaura) kI lADakaMvara se huaa| jinase Apako do putra anila kumAra evaM sunIla kumAra tathA cAra putriyAM maMjU, saMjU,sumana evaM anjU kI prApti huI : Apake pitAjI zrI bhAgIratha jI gaMgavAla ko boliyAM lene kA bahuta cAva thaa| 21 disambara 1985 ko 72 varSa kI Ayu meM unakA svargavAsa ho gayA / ApakI mAtAjI zrImatI dhApUdevI Apake sAtha rahatI haiN| Apa dhArmika prakRti ke sajjana haiN| apane gAMva karela karA meM maMdira kA jINoddhAra karavAkara melA bharavAyA thaa| sAmAjika kAryoM meM utsAha se bhAga lete haiN| bIsa paMtha paMcAyata kI kAryakAriNI kameTI ke sadasya, dharmasAgara vidyAlaya ke upAdhyakSa jaina vIra saMgIta maMDala ke upAdhyakSa evaM mArbala esosiyezana madanagaMja ke adhyakSa raha cuke haiN| patA : anila kumAra sunIla kumAra jaina rUpa nagara roDa,madanagaMja kizanagaDa zrI mANakacaMda TholiyA nimAja (pAlI) ke mUla nivAsI zrI kanhaiyAlAla TholiyA ke putra zrI mANakacaMda TholiyA kekaDI ke pratiSThita samAjasevI mAne jAte haiN| ApakA janma AsIja baTI14.saMvata 1990 ko huA thA / Apake janma ke / varSa pazcAta Apake pitAjI cala base lekina mAtAjI kastUrabAI kA dehAnta abhI saMvat 1931 meM huA hai |
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja /489 Apane hAIskUla taka zikSA prApta kI aura sarrAphI ke vyavasAya meM cale gye| saMvat 2007 meM ApakA zAMtidevI ke sAtha vivAha huaa| Apako do putra zrI prakAzacaMda evaM kamalakumAra tathA cAra putriyAM puSpA, maMjU, lalitA evaM kusumalatA ke pitA banane kA saubhAgya prApta ho cukA hai| cAroM putriyAM evaM eka putra kA vivAha ho cukA hai| TholiyA jo dhArmika vicAroM se otaprota haiN| svabhAva se udAra evaM madhura bhASI haiN| bagherA meM Ayojita paMcakalyANaka meM Apa donoM indra indrANI pada se suzobhita huye the| tIrthayAtrA premI haiM tathA sabhI tIrthoM kI vaMdanA kara cuke haiN| munibhakta haiM tathA munirAjoM ko AhAra dekara puNya lAbha lete rahate haiN| patA :- mANakacaMda prakAzacaMda jaina sarrApha, kekar3I (ajamera) zrI mANakacaMda saugAnI zrI saugAnI ajamera ke vayovRddha rASTrIya netA haiN| vigata 40 varSoM se ve sakriya rAjanIti meM haiM tathA UMce pada para kArya kara cuke haiN| 29 disambara san 1909 ko ApakA janma huaa| bI. kaoNma., ela. ela. bI. kiyaa| pahile bImA vibhAga meM relve evaM zikSA lAina meM rahane ke pazcAt san 1946 se vakAlata ke sAtha rASTrIya AMdolana meM bhAga lene lge| san 1927 meM ApakA motIbAI se vivAha huA aura Apako pAMca putra zrI vinayacanda, praphullacaMda, surezacaMda, jineza evaM sudhIra evaM do putriyoM ke pitA banane kA gaurava prApta huaa| Apake sabhI putra eDavokeTa haiM aura Apa hI ke pada cinhoM para cala rahe haiN| Apake eka putra jineza kA bhArata pUrva gRhamaMtrI kI putrI se vivAha huA hai| saugAnI jI ke jIvana kI upalabdhiyAM eka nahIM aneka hai| ajamera nagara pAlikA ke tIna bAra sadasya rahe tathA usake do bAra adhyakSa rahe / san 1972 77 vasthAna vidhAna ke san 1 se 84 taka yU.AI.TI. ke adhyakSa raha cuke haiN| ajamera nagara kAMgresa (AI) ke adhyakSa rhe| mahAtmA gAMdhI evaM javAharalAla neharU ke saMparka meM rhe| eka bAra ajamera meM jaba gAMdhI jI Aye to ve Apake hI ghara Thahare the / saugAnI jI sAmAjika kSetra meM bhI chAye rhe| jaina auSadhAlaya ke pahile adhyakSa evaM vartamAna meM saMrakSaka haiN| bar3A dhar3A maMdira ke 10 varSa taka adhyakSa rhe| bhagavAna mahAvIra 2500 vAM nirvANa zatAbdI samAroha ke sakriya kAryakartA evaM padAdhikArI rhe| san 1981 meM bhagavAna bAhubali mahAmastakAbhiSeka samAroha meM ajamera se zravaNabelagolA taka spezala Trena ke saMrakSaka rahe / rAjasthAna vidhAnasabhA meM pazubali nirodhaka bila pAsa karAne meM sakriya yogadAna diyaa| Taiksa bAra aisosiyezana ke sakriya sadasya rahe / patA : saugAnI bhavana, ajamera / zrI mANakacaMda sonI kekar3I ke prasiddha samAjasevI zrI mANakacaMda jI sonI vizAla vyaktitva ke dhanI hai| ApakA janma pauSa budI 2 saMvat 1980 ko huaa| Apake pitAjI zrI samIramala jI kA (saMvat 1990 meM hI) svargavAsa ho gayA tathA mAtAjI zrImatI dAkhAdevI bhI saMvat 2025 meM svarga sidhAra gii| Apane prAraMbhika zikSA kekar3I meM digambara jaina saMskRta vidyAlaya meM phira paM. mUlacaMda jI
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ 490/ jaina samAja kA vRhada itihAsa zAstrI ke pAsa zAstrI prathama khaMDa taka adhyayana kiyA phira hukamacaMda jaina saMskRta mahAvidyAlaya indaura meM vArANasI kI zAsI parIkSA pAsa kiyaa| yahAM para paM.baMzIdhara jI zAstrI gurujI the| zikSA samApta karane ke pazcAt 5 varSa taka di.jaina vidyAlaya kekar3I meM pradhAnAdhyApaka rahe aura usake pazcAt sarrAphI ke vyavasAya meM cale gaye / ApakA vivAha saMvata 17 meM zAMtidevI ke sAtha saMpanna huaa| jinase Apako sAta putra evaM do putriyAM ke pitA banane kA gaurava prApta huaa| sonI jI puNyazAlI vyakti haiM / di.jaina saMsthA kekar3I ke san 1975 se hI mahAmaMtrI haiM / zrI munisubratanAtha di.jaina maMdira ke adhyakSa,zrI zAMtinAtha di.jaina a.kSetra bagherA ke san 1982 se mahAmaMtrI haiN| sabhI tIrthoM kI do bAra yAtrA kara cuke haiN| kekar3I ke sabhI sAmAjika kAryoM meM ruci pUrvaka bhAga lete haiN| Apane apane parizrama evaM lagana se apanI pojIzana banAI hai | Apake pUrvajoM ne 150 varSa pUrva kekar3o meM munisuvratanAtha svAmI ke maMdira kA nirmANa karAyA thaa| Apake pUrvaja pahile saravAr3a meM the phira 200 varSa se kekar3I meM raha rahe haiN| 1. zrI kailAzacandra Apake jyeSTha putra haiM / 26 apraila 44 ko janmeM Apane 1953 meM saMskRta meM prathamA parIkSA pAsa kii| san 1960 meM tArAdevI ke sAtha vivAha huaa| Apa pAMca putroM se alaMkRta haiM / yuvA samAjasevI, madhurabhASI vyavahAra kuzala, samAja kI utsava kameTI ke adhyaca,bagherA a.kSetra ke sahAyaka maMtrI,sarrAphA saMgha ke maMtrI, rAjasthAna sarrAphA saMgha kI kAryakAriNI ke sadasya haiN| 2. zrI padapakumAra - zikSA hAyara saikaNDarI,vyavasAya kRSi evaM sarrAphA vivAha - 1965 / patnI sulocanA, do putra evaM do putriyoM ke pitA / 3. zrI mahendra kumAra - zikSA-hAyara saikaNDarI, kRSi evaM sarrAphA kA kArya, 1968 meM vivAhita, patnI candrakAntA, do putra evaM eka putrI ke pitA / 4-zrI surendrakumAra -ema.e.bI.esa.sI,kRSi evaM vyavasAya / san 1971 meM sulocanA se vivAha, do putra evaM do putriyoM se gauravAnvita / 5. zrI narendrakumAra - bI.esa.sI.(kRSi) baiMka sarvisa,san 1974 meM zrImatI zakuntalA devI se vivAha / tIna putroM ke pitA / 6- zrI rAjendra kumAra - bI.kaoNma, vyApAra karate haiM,san 1978 meM AbhA devI ke sAtha vivAha huaa| do putroM ke pitA hai| 7. zrI dhIrendra kumAra - bI.kaoNma, baiMka sarvisa, sana 1986 meM zrImatI rekhAdevI se vivAha huaa| eka putrI evaM eka putra se gauravAnvita / sabhI putra evaM pautra Apake AjJAkArI evaM vinaya saMpanna haiM / patA - mANakacaMda kailAzacaMda sonI,ghaMTAghara ke pAsa.kekar3I
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja 491 zrI mUlacanda luhAr3iyA karma hI jIvana hai, jisakA mukhya uddezya hai / prakhara pravaktA dharma ke prati pragAr3ha AsthA, lekhanI ke dhanI zrI mUlacanda luhAr3iyA kA janma 2 disambara 1929 ko huA ! Apako janma sthalI vyAvasAyika sthala se kucha dUra narAyanA jilA jayapura) hai / Apake pitAjI zrI suvAlAla jI evaM mAtAjI zrImadI kevaladevI ke nAma se vikhyAta haiM / Apake pitAjI kA san 1965 meM 7 varSa kI Ayu meM svargavAsa huaa| mAtAjI (93 varSa) kI chatrachAyA abhI prApta hai san 1948 meM Apane inTaramIDIyeTa kiyA / san 1949 meM Apane zrImatI jIvana devI ke sAtha vivAha karake gRhastha jIvana meM praveza kiyA / zrImato jIvana devI bhI Apake hI anurUpa sarala svabhAva evaM dharma ke prati AsthA vAlI haiM / zrImatI jIvana devI se Apako tIna putra evaM cAra putriyoM ke pitA hone kA gaurava prApta hai / Apake tInoM putroM azoka kumAra, anila kumAra evaM atula kumAra ne sI.e. kiyA hai aura Apake sAtha kAryarata haiN| sabhI putra putriyoM ke vivAha ho cuke haiN| zurU se hI karma ko mahatva dene vAle zrI mUlacaMda jI ne apanA vyApAra sthala madanagaMja-kizanagaDha bnaayaa| TaiksaTAila vyApAra evaM gavarnamenTa kAnTrekTara banakara pUrNa saphalatA prApta kI hai| vyApAra meM bhI Apa eka saphala vyApArI haiM / zrI luhAr3iyA jI kA jaina samAja meM vizeSa sthAna hai| isa samaya Apa zrI AdinAtha digambara jaina terApaMtha paMcAyata kizanagar3ha ke adhyakSa bhI haiM / lekha likhane,kavitA likhane evaM granthoM kA zodha karane meM ApakI vizeSa ruci hai / madanagaMja meM zrI AdinAtha digambara jaina paMca kalyANaka mahotsava huA usa samaya Apa mahAmaMtrI ke pada para rahe / pUjya AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja ko mahotsava zrImatI bIvanadevo meM lAne evaM mahotsava ke sabhI kAryakramoM meM bhAga lekara mahotsava kI saphalatA evaM usI mahotsava meM bhAratIya digambara jaina vidvata pariSad kI sabhA Ayojita karAne kA zreya Apako hI hai / AcArya zrI jJAnasAgara jI evaM AcArya zrI vidyAsAgara jo donoM meM hI ApakI bhakti hai, svAdhyAya ke prati ApakI gaharI ruci hai / prAyaH ghaMToM ekAnta meM baiThakara svAdhyAya kiyA karate haiN| zrI luhAr3iyA jI udAra svabhAva ke vyakti haiM / zithilAcara ke virodhI haiM / abhI Apane madanagaMja-kizanagaDha meM Ayojita paMca kalyANaka ke avasara para pUjya AcArya vidyAsAgara jI dvArA diye gaye pravacanoM kA eka saMkalana prakAzita karAyA hai jo "pravacana paMcAmRta ke nAma se hai| patA : luhAr3iyA sadana,jayapura roDa,madanagaMja-kizanagaDha (ajamera) zrI mUlacaMda saugAnI ajamera ke jaina samAja meM lokapriya evaM karmaTha samAjasevI zrI mUlacaMda saugAtI kA janma kArtika zaktA paMcamI saMvata 1981 ko haa| iMTaramIjiyeTa parIkSA pAsa karane ke pazcAt / relve meM sarvisa karane lge| vahAM se riTAyara hone ke pazcAt ATomobAilsa kA vyavasAya prAraMbha / kara diyA / Apake pitAjI zrI bAlacanda jI evaM mAtAjI zrImatI gumAnabAI donoM kA svargavAsa ,
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ 492/ jaina samAja kA vRhad itihAsa ho cukA hai| ApakI patnI kA nAma camelI bAI hai| Apake tIna putra- kamalakumAra ema.e,vimalakumAra ema.e.evaM sunIlakumAra vANijya snAtaka do putriyAM tArAbAI evaM monikA bAI haiM / saugAnIjI acche kAryakartA hai / ye sthAnIya zrI jaina auSadhAlaya,jaina rAtri pAThazAlA evaM di.jaina udAsInAzrama ke maMtrI raha cuke haiN| bhAvAna mahAvIra ke parinirvANa ke 2500 veM samAroha meM saMyukta maMtrI kA kArya saphalatA pUrvaka saMpAdana kiyA / isa kAraNa sAhU zrI zAMti prasAda jI dvArA jayapura meM Apako svarNa padaka se sammAnita kiyA gyaa| san 1959 meM 800 yAtriyoM ko spezala Trena dvArA zikhara jI evaM uttara bhArata ke tIrtha sthala kI yAtrA krvaaii| 1962 meM 150 yAtriyoM ko bhI giranAra jI evaM anya tIrthoM karavAI evaM sana 1967 meM dakSiNa bhArata ke bAhabalI ke kalazAbhiSeka mahotsava para 200 yAtriyoM ko lekara rela dvArA saMgha nikaalaa| 1981 meM bhagavAna bAhubalI ke sahastrAbdi samAroha meM 800 yAtriyoM ko lekara ajamera se spezala Trena dvArA saMgha calAyA / ye sabhI saMgha yAtrAyeM binA kisI lAbha ke kevalahekA pada se Ayojita kI gii| manameM jaina dhuloka bhAvAsa samasyA hetu eka gRha nirmANa sahakArI samiti kA gaThana kara zrI RSabha kAlonI banavAne kA prayAsa maMDI kI haisiyata se kara rahe haiM : yojanA zIghra hI pUrI hogii| isake atirikta gata 40 varSoM meM bhArata ke sabhI kSetroM ko vaMdanA bIMsoM bAra kara cuke haiN| patA:- jaina maMdira ke pAsa, DiggI bAjAra,ajamera zrI mohanalAla kaTAriyA kekar3I kA kaTAriyA parivAra prasiddha parivAra hai jo kekar3I ke atirikta jayapura,dehalI, kAnapura, nivAI Adi sthAnoM meM phailA huA hai| usI parivAra meM saMvat 1984 meM janme zrI mohanalAla jI kaTAriyA samAja ke pratiSThita sajjana haiN| Apake pitA zrI kastUramala jI 1943-2017 saMvat evaM mAtAjI bhUrAbAI kA dehAnta ho gayA hai| Apane saMskRta kAleja vArANasI kI prathamA,mahAsabhA parIkSAlaya kI vizArada pAsa kI aura phira apane vyavasAya meM laga gaye / ApakA vivAha cetra budI / saMvat 20-40 meM zAMti bAI ke sAtha saMpanna huA jinase Apako eka putra evaM dasa putriyoM ke pitA banane kA saubhAya prApta huA / ApakI sabhI putriyA~ suzikSita haiM tathA bI.e. pAsa haiN| kaTAriyA jI samAjika kAryoM meM pUrA bhAga lete haiM / di.jaina samAja kekar3I ke adhyakSa haiM / di. jaina a. kSetra bagherA ke bhI adhyakSa haiN| usake paMcakalyANaka ke avasara para mahotsava kameTI ke upAdhyakSa the tathA vyavasthA meM pUrNa sahayoga diyA thaa| nagarapAlikA kekar3I ke pAMca varSa taka sadasya raha cuke haiN| AdhyAtmika carcAoM evaM pravacana meM gaharI ruci lete haiN| patA : mohanalAla kaTAriyA eMDa kampanI ,kekar3I zrI paM. ratanalAla kaTAriyA jaina sAhitya ke samAlocaka, lekhaka, sampAdaka evaM anveSaka paM.ratanalAla jI kaTAriyA kekar3I ke prasiddha vidvAna haiN| Apake pitAjI zrI milApacaMda jI kaTAriyA kI apane yuga ke vedI pratiSThA evaM paMcakalyANaka pratiSThA karAne vAle paMDitoM meM ginatI thI / unhoMne karIba 20 vedI pratiSThA evaM 3-4 paMcakalyANaka pratiSThArye karAI hoMgI / unakI jaina vivAha vidhi se vivAha
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja /493 karAne meM bahuta ruci thii| karIba 100 se adhika vivAha karAye hoNge| 50 se bhI adhika varSoM taka zAstra pravacana kiyA / 40 varSa taka di.jaina saMsthAoM ke mahAmaMtrI rahe tathA di.jaina sarasvatI pavana kekar3I ke AjIvana adhyakSa rhe| paM. milApacaMda jI ke pUrvaja 150 varSa pUrva hADotI se kekar3I Aye the| aise paMDita jI ke suputra paM. ratanalAla jI kaTAriyA kA janma bhAdavA sudI 5 saM. 1986 meM huaa| Apane vArANasI se madhyamA parIkSA pAsa kI aura phira paMDitAI ke sthAna para sarrAphI evaM vyApAra karane lage / saMvat 2005 meM ApakA vivAha suThiyA devI ke sAtha saMpanna huaa| Apako do putra vinayakumAra evaM sudarzanakumAra evaM do putriyAM kusuma evaM reNu ke pitA banane kA saubhAgya prApta ho cukA hai| donoM putroM kA vivAha ho cukA hai / vinayabAbU ke do putra evaM sudarzana ke eka putrI hai| zrI ratanalAla jI kaTAriyA acche lekhaka hai| aba taka jaina nibaMdha ralAvalI, padmAvatI pUjA mithyAtva hai,jaina dharma meM rAtri bhojana niSedha zAsana deva pUjA rahasya,samyaka pUjA vidhi,svI prakSAla niSedha jaisI sAmAjika pustakoM ke lekhaka evaM prakAzaka haiN| vibhinna patra patrikAoM meM aba taka Apake 125 nibandha prakAzita ho cuke haiN| 20 varSa kI avasthA se hI Apa lekhana kA kArya kara rahe haiN| kaTAriyA sAmAjika vyakti haiM / kekar3I evaM bagherA paMcakalyANakoM meM inda indrANI ke pada ko suzobhita kara cuke haiN| patA- maisarsa milApacaMda ratanalAla kaTAriyA,kekar3I ajamera zrI ratanalAla kaTAriyA ToDArAyasiMha ke kaTAriyA parivAra meM Asoja sudI 10 saMvat 1972 meM janmeM zrI ratanalAla jI kaTAriyA kI dhArmika evaM sAmAjika sevAeM ullekhanIya haiM / unhoMne samaya-samaya / para aneka dhArmika evaM sAmAjika saMsthAoM meM kaI padoM para kArya kiyA hai| sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAt Apa thoka vasa vyavasAya kA kArya karane lge| ApakA dUsarA vivAha zrImatI kamalA devI se huA / Apako tIna putroM evaM tona putriyoM ke pitA evaM cha: pautra evaM eka pautrI ke dAdA banane kA saubhAgya prApta huA / 44 varSIya zrI svarUpacanda jyeSTha putra haiM, dharma palI zrImatI kAntA devI tIna putroM kI mAtA haiM / dUsare putra zrI subhASacanda 34 varSIya ema.kAma.haiM dharma patnI uSA bI.e. hai tathA do putroM se alaMkRta haiM 1 tIsare putra zAntilAla ema kAma, ela.ela.bI. haiM,zrImatI kiraNa dharmapatnI hai eka putra evaM eka putrI se alaMkRta haiN| kaTAriyAjI digambara jaina paMcAyata ke adhyakSa evaM koSAdhyakSa pada para aneka varSoM taka rahe haiM / dhArmika vicAroM ke tathA nitya niyama karane vAle haiM,donoM samaya subaha zAma bhagavAna ke darzana karate haiM / munibhakta evaM ArSamArgI haiN| AcArya jJAnasAgara granthamAlA ke koSAdhyakSa haiM,jayodaya mahAkAvya, vIrodaya kAvya sudarzanodaya Adi manthoM ke prakAzaka patA : dukAnaH gaNezIlAla ratanalAla kaTAriyA, 36, mahAvIra bAjAra vyAvara. 305901 phona nivAsa : 20377 dukAna : 22377 nivAsa :. kaTAriyA bhavana, DiAgI mauhallA, byAvara - 305001
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ 494/ jaina samAja kA vRhad itihAsa zrI ratanalAla gaMgavAla ___ kekar3I nagara pariSad ke tIna varSa taka sadasya rahane vAle zrI ratanalAla gaMgavAla samAja / ke vayovRddha samAjasevI haiM / saMvat 1980 meM janme zrI gaMgavAla ne sAmAnya zikSA prApta kI aura phira vyavasAya kI ora mur3a gye| vartamAna meM Apa roDa kanTrakTara kA kArya karate haiM / ApakA san 1942 meM kamalA devI jI ke sAtha vivAha huA jinase Apako pAMca putroM ke pitA banane kA saubhAgya prApta huA / jyeSTha putra surezacanda jI Apake sAtha hI ThekedArI kA kArya karate haiN| dvitIya putra ramezacanda jI siMcAI vibhAga meM abhiyaMtA hai| sabase choTe putra jitendra sI.e. Apake pitAjI zrI cAMdamala jI ne kekar3I meM siddhacakra maMDala vidhAna karAyA thA tathA eka siddha bhagavAna kI pratimA zAMtinAtha svAmI ke maMdira meM virAjamAna kI thI / yAtrAoM ke premI haiM / patA : ratanalAla ramezacanda jaina,ThekedAra, kekar3I (ajamera) zrI ratanalAla bAkalIvAla laderA vAle madanagaMja kizanagar3ha kI vibhinna sAmAjika saMsthAoM se jur3e huye zrI ratanalAla jo bAkalIvAla kA samAja meM mahatvapUrNa sthAna hai Apake pUrvaca saMdeza dhAma se manajikidAnamada sAgara jI mahArAja meM vyavasAya ke liye Akara rahane lage aura vahIM ke nivAsI bana gaye / ApakA zuddha dhArmika jIvana hai / vigata 35 varSoM se zuddha khAnapAna kA niyama hai / kaTTara muni bhakta haiM / munirAjoM ko AhAra dekara puNya lAbha lete haiN| prativarSa sAdhuoM ke saMdhoM meM 1-2 mahine ke liye jAte haiN| pratidina pUjA abhiSeka karane kA niyama hai / bAkalIvAla jI kA sAmAjika jIvana bhI ullekhanIya hai / paMca kalyANaka mahotsava ke Apa svAgatAdhyakSa the / ke DI. jaina hAyara saikaNDarI vidyAlaya ke gata 35 varSoM se koSAdhyakSa haiM tathA munisuvrata di.jaina caityAlaya paMcAyata ke bhI koSAdhyakSa raha cuke haiM tathA vartamAna meM isI samAja ke adhyakSa haiM / san 1984 meM Ayojita paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava meM indroM kI boliyAM lekara apanI dhArmika bhAvanA prakaTa kii| Apake pUrvajoM ne laderA prAma meM di.jaina maMdira kA nirmANa karAyA thaa| madanagaMja meM sthita munisuvratanAtha caityAlaya meM AdinAtha svAmI kI mUrti virAjamAna karane kA yazasvI kArya kiyaa| vahAM ke jaina bhavana meM eka kamare kA nirmANa karavAyA / ApakA janma ASAr3ha sudI 10 saMvat 1985 ko huaa| Apake pitAjI zrI vIjhAlAla jI kA svargavAsa 12 disambara 1988 ko evaM mAtAjI nAraMgIdevI kA san 1979 meM svargavAsa ho cukA hai| saMvat 2007 meM ApakA vivAha huaa| ApakI dharmapatnI zrImatI jAnakIdevI ke 4 putra kailAzacandra,ramezacaMda,pradIpa evaM dineza tazyA cAra putriyAM saMtoSa nirmalA, puSpA, rAjU kI jananI hai| sabhI putra vyavasAya meM lage huye haiM / sabhI putriyoM kA vivAha ho dukA hai /
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja /495 pArasamala bAkalIvAla Apake choTe bhAI hai| san 1961 meM par3hAI chor3akara vyApAra karane lge| san 1962 meM zakuntalA devI ke sAtha vivAha huaa| Apa bhI azoka,sunIla,saMjaya nAma ke tIna putra evaM candrakAntA nAmaka eka putro se alaMkRta haiN| madanagaMja vyApAra maMDala ke maMtrI haiN| nagara pariSada ke san 1970 se 73 taka sadasya rahe / kizanagar3ha bI.je.pI ke adhyakSa raha cuke hai| vartamAna meM jilA kAryakAriNI ke sadasya haiM / pragatizIla yuvaka saMgha ke adhyakSa raha cuke haiM / dhArmika paropakAriNI saMgha ke 5 varSa taka mahAmaMtrI rahe haiN| abhI isI saMsthA ke upAdhyakSa haiN| relve salAhakAra samiti ke jayapura DivIjana ke sadasya rahe haiN| vartamAna meM kizanagar3ha nagara pariSada ke ceyaramaina haiN| kizanagaDha kaSi upaja maMDI samiti ke salAhakAra borDa ke sadasya bhI haiN| isI prakAra nagara evaM samAja kI kaI saMsthAoM meM padAdhikArI ke rUpa meM sevA kArya kara rahe haiN| zrI rAjakumAra dozI yuvA patrakAra zrI rAjakumAra dozI kA janma 24 navambara 1948 ko huaa| bI.kAma.pAsa karane ke pazcAt Apa patrakAritA ke kSetra meM kArya karane lge| rAjasthAna sarakAra dvArA vigata 10-11 varSoM se Apa svIkRta patrakAra haiM / Apake pitAjI sva.hukamacanda jI dozI samAja ke pratiSThita vyakti the / mAtA kA nAma campAbAI hai / zrI dozI kA vivAha zakuntalA devI ke sAtha saMpanna huaa| Apa dAnoM do putra rAkeza dozI evaM dilopa evaM eka putra prAli dozI se gauravAnvita haiN| zrI rAjakumAra jI se samAja ko evaM patrakAra jagata ko bahuta AzAyeM haiM / patA - rAjakumAra dozI,nayA bAjAra,ajamera zrI vinayacandra saugAnI ajamera ke prasiddha rASTrIya netAzrI mANakacanda saugAnI ke suputra zrI vinayacandra saugAnI nagara ke pramukha eDavokeTa mAne jAte haiM / ve nagara kI aneka saMsthAoM se jur3e huye haiN| zrI digambara jaina samAja bar3A dhar3A bAbAjI kA mandira, ke ve adhyakSa haiN| nagarapAlikA ke sadasya tathA pAlikA kI vitta samiti ke adhyakSa rahe / lAyansaklaba,ajamera se jilA-323 I.ke prAntapAla rhe| tIna bAra videza bhramaNa kara cuke haiN| sana 1970 meM yUropa,san 1972 meM nepAla evaM san 198) meM amerikA,kanADA,phrAnsa Adi jA cuke haiN| dhArmika pravRtti ke yuvA samAjasevI haiN| pratidina darzana karane kA niyama hai / mahAvIra inTaranezanala ajamera zAkhA ke adhyakSa haiN| Apa aba taka 40 bAra raktadAna kara cuke haiN| ApakA janma 26 sitambara,1937 ko huA / bIkAma, elaela.bI. karane ke pazcAt Apa vakAlata ke kSetra meM utare aura usameM acchI saphalatA prApta kI / ApakA vivAha dinAMka 7 pharavarI 1958 ko sva. nAnUlAla jo luhAr3iyA kI putrI zakuntalA ke sAtha huaa| Apako eka putrI kavitA evaM do putra dIpaka saugAnI evaM saMjIva saugAtI ke pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| dIpaka saugAtI ema.bI.bI.esa., ema.DI. DAkTara haiM tathA saMjIva saugAnI bI.e.ela.ela.bI. evaM sI.e. haiM / patA- vinaya zakuna,gokhale mArga,ajamera
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ 496/ jaina samAja kA vRhad itihAsa zrI zAMtilAla kAsalIvAla sAmAjika kAryakartA zrI zAMtilAla jI kAsalIvAla ko saravADa ajamera kI samAja meM ullekhanIya sthAna prApta hai / ApakA janma 10 disambara san 1925 ko huaa| aSTama kakSA pAsa karane ke pazcAt rAjya sevA meM cale gaye tathA vahAM se sevA nivRtta hone ke pazcAt apane Apako dharmAyatanoM kI vyavasthA meM lagA diyA tathA samAja sevA meM samarpita kara diyaa| Apane sthAnIya dhArmika evaM sAmAjika sampatti ke ekIkaraNa meM vizeSa yogadAna diyaa| sAtha hI meM yahAM ke candraprabhu maMdira kI vedI pratiSThA meM prazaMsanIya yogadAna dekara use saphala bnaayaa| patA : zrI zAMtilAla kAsalIvAla, nagarapAlikA ke sAmane,sadara bAjAra, saravAr3a (ajamera) zrI zAMtilAla bar3ajAtyA zrI zAMtilAla jI bar3ajAtyA bhAratavarSIya di. jaina mahAsabhA kI rAjasthAna zAkhA ke kAryakArI adhyakSa haiN| isalie ve ajamera evaM rAjasthAna ko samAja nIti se Upara uThakara bhAratIya stara ke netA bana gaye haiM / ApakA janma kArtika budI 7 saMvat 19x) ko huaa| Apake pitAjI zrI rikhabadAsa jI kA saMvat 2026 kArtika budI2 ko svargavAsa huA / mAtAjI zrImatI gaTUdevI kI chatrachAyA abhI mila rahI hai / saMvat 2008 meM ApakA vivAha gumAnamala jI kAlA kI suputrI basantI devI ke sAtha huaa| Apako tIna putra pavana, anila evaM ajita tathA tIna putriyoM puSpalatA, anitA evaM priyadarzanI ke pitA hone kA saubhAgya mila cukA hai| tInoM hI putriyoM kA vivAha ho cukA hai| bar3ajAtyA jI sAr3I nirmAtA evaM vikretA haiM / ajamera meM RSabha sAr3I senTara ke nAma se vyavasAya karate haiN| ajamera ke atirikta kalakattA meM bhI rikhabadAsa kailAzacaMda pharma hai| Apake choTe bhAI zrI kailAza bar3ajAtyA ema.kaoNma. ela.elabI haiM tathA sIkara ke dIvAna zrIcaMda jI kI sapatrI kanakamA zrI bar3ajAtyA jI kA bahu AyAmI vyaktitva hai / dhArmika dRSTi se ve kaTTara muni bhakta haiM / AhAra Adi dekara apane ko kRtArtha mAnate haiN| deva zAstra guru kI bhakti meM samarpita rahate haiN| koThiyA bhIlavAr3A meM saMvat 1920 meM vedI kI pratiSThA karA cuke . Apako jaba se mahAsabhA kA pracAra maMtrI banAyA gayA hai unhoMne apanA adhikAMza samaya mahAsabhA ko samarpita kara rakhA hai tathA samAja meM mahAsabhA ko adhika se adhika lokapriya banAne ke liye prayalazIla rahate haiN| Apa acche vaktA haiM tathA AlaMkArika bhASA meM apanA bhASaNa dete haiM / zrotAoM ko prasanna rakhate haiN| patA : sarAvagI mohllaa,ajmer|
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ gajasthAna pradeza kA jaina samAja/497 zrI zikharacanda sonI ajamera kI sabhI saMsthAoM se jur3e huye evaM mumukSu maMDana ke sakriya kAryakartA zrI zikharacanda sono kA janma bhAdavA budI paMcamI saMvat 1970 ko huA / san 1954 meM maiTrika kiyA aura rAjakIya sevA meM cale gaye / 28 varSa taka sarvisa karane ke pazcAta vahAM se sevAnivRtta ho gye| sana 1936 meM ApakA kamalAbAI se vivAha huA lekina patnI kA sakha bhI Apako nahIM mila sakA aura 24 varSa pahile usakA bhI svargavAsa ho gayA / Apake eka putra evaM eka putrI hai / putra trilokacanda sonI ela.AI.sI. meM kAryarata haiN| sonI jI terahapaMthI dhar3e ke sadasya haiM / Apane seTha sAhaba ke maMdirAmahA pUjya jinAlaya) meM supArzvanAtha svAmI kI pratimA virAjamAna kI thI / Apako bhagavAna mahAvIra ke 25000 veM nirvANa mahotsava para ajamera saMbhAga kI ora se pramANa-patra milA thA / siddhacakra maMDala bidhAna tIna loka maMDala vidhAna evaM do bAra vRhada rathayAtrA kA Ayojana kiyA gyaa| tIna bAra sampUrNa deza kI yAtrA kara cuke haiN| zikhara jI ko sAta bAra yAtrA kI hai / 24 varSa taka ratnatraya vrata kiyA jisake samApana para ajamera jaina samAja kI ora se ApakA abhinaMdana kiyA gayA / patA : raMga mahala,naziyoM ke sAmane ajamera / zrI zrIpAla kaTAriyA kaTAriyA parivAra meM sva. mizrIlAla jI kaTAriyA ke suputra zrI zrIpAla jI kaTAriyA samAja ke pramukha samAjaseviyoM meM gine jAte haiM / kaTAriyA jI kA janma jyeSTha buddo 1 saMvat 200] ko huA / maMgasira budI 9 saM. 2032 di. 19 navambara 65 ko ApakA vivAha vijayarAnI indaura ke nandalAla jI sonI kI suputrI ke sAtha saMpanna huA | Apako tIna putroM ke pitA banane kA saubhAgya milA / vivAha ke pAMca varSa pazcAt pitAjI kA svargavAsa ho gyaa| kaTAriyA jI dhArmika svabhAva ke vyakti haiM : bagherA ke paMcakalyANaka meM Apa apanI dharmapatnI ke sAtha saudharma indra evaM indrANI ke pada ko suzAbhita kara cuke haiN| Apake pitAjI zrI mizrIlAla jI bagherA atizaya kSetra ke 11 varSa taka adhyakSa rahe tathA ApakI adhyakSatA meM maMdira, dharmazAlA mANaka zikSA ke nirmANa kA kArya saMpatra huaa| ve kekar3I jaina samAja ke bhI 20 varSe taka adhyakSa rhe| zrI zrIpAla jo kaTAriyA vartamAna meM zAMtinAtha jI jaina maMdira kekar3I ke adhyakSa haiM / isake pUrva Apake pitAjI jovana paryanta adhyakSa rhe| patA : kastUramala jI mizrIlAla jI kaTAriyA kekar3I
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ 498/ jaina samAja kA vRhada itihAsa zrI sujAnamala jaina (godhA) dharmaparAyaNa paMDita zrI suganacaMda jI godhA ke supautra evaM zrI mAlAla jI cAka suvidhisAgara jI mhAra suputra zrI sujAnamala godhA dabaMga vyaktitva ke sAtha-sAtha spaSTavAditA ke liye jaina samAja meM vizeSa sthAna rakhate haiN| Apaka janma 14 apraila, 193) ko saravAr3a meM huA / kizorAvasthA meM svataMtratA AMdolana se jur3e rahe / sana 1944 meM zrI gokulabhAI bhaTTa se kizanagar3ha meM chAtra kAMgresa kI sthApanA karAI / rASTrIya evaM pragatizIla vicAroM ke kAraNa aneka sArvajanika evaM svayaMsevI saMsthAoM meM apraNI rahe / / navambara, 1919 se 31 akTUbara, 1983 taka rAjya sevA meM rahe / tatpazcAt vakAlata karane lge| san 1957 meM ApakA vivAha suzrI kamalA devI ke sAtha saMpanna huA / zrImatI kamalA jaina bhI pradhAnAdhyApikA ke pada para kAryarata haiN| Apake eka mAtra dudha zrI azvinI kumAra bI kAya karake rAjya sevA meM cale gaye / putrI reNu kA vivAha jayapura susaMpanna gharAne meM huA hai | dAdAjI ke dhArmika vicAroM se susaMskRta zrI godhA jI ne digambara jaina maMdiroM kI saMpatti kA ekIkaraNa kara paMjIkRta pranyAsa ke adhIna muvyavasthita kiyaa| prakhyAta zrI AdinAtha digambara jaina atizaya kSetra saravAr3a ke adhyakSa ke rUpa meM Apane nona zikharayuktaH 5:-ya evaM vizAna maMdira nirmANa kI mahatI vizAla yojanA kA bIr3A uThAya haiM aura nirmANa kArya prAraMbha karA diyA hai| gata varSa Apane athaka parizrama karake zrI gadinAtha bAjAra kA nirmANa karAyA thaa| anya maMdiroM ke jIrNoddhAra hetu prayAsarata haiN| bhAratavarNaya digambara jaina tI kSetra kameTI baMbaI tathA khaNDelavAla di. jaina mAmUhika vivAha samiti ke sadasya haiM sAtha hI aneka sAmAjika evaM sArvajanika saMsthAoM se jur3e huye haiM : rAjakIya sevA meM rahate huye Apane pIr3ita evaM zoSita mAnava samAja kI mArpita gaya meM sevA kI hai : pagA :- mu.po. sarabai jilA ajamera zrI svarUpacaMda kAsalIvAla apara ko vibhinna gagdhaH oM se jur3e huye zrI svarUpacaMda jI kAsalIvAla sAmAjika gatividhiyoM ke kendra panajAna hai. disAyata caityAlaya dhaDA.mahAvIra jaina pustakAlaya evaM ajagara nagara jilA kAMgresa AI vArDa .1.ke agha adhyakSa haiM / bhAdi jaina mahAsabhA evaM di.jaina sabhA ajaye ke kopAdhyakSa haiN| di jaina samiti di.jaina sahAyaka phaMDa,di.jaina muni saMgha sevA samiti ke saMyojaka haiM tathA anjamera nagara jilA kAMgresa kameTo prabandhakAriNI ke sadasya va kopAdhyakSa haiN| ApakA di.9 julAI 1.9.15 ko ajamera meM janma huaa| maiTrika taka zikSA prApta kI aura phira rezana sUra,nAIlAna badalA goTA kA vyavasAya karane laga gaye / maMgasira sudI aSTamI saMvat 2005 meM ApakA vivAha pa. pannAlAla jI sonI byAvara ko putrI vidyAvatI ke sAtha saMpanna huA jinase Apako cAra putra evaM do putriyoM ke pitA banane kA gaurata prApta huA / yo putra azokakumae evaM sabase choTe putra rAjakumAra bAdalA goTA phaikTrI saMbhAlate haiM / rAjendrakumAra ThekedArI karate haiM tathA pradIpakumAra baiMka manisa meM haiM : bar3I putra candralekhA ema.e, ela ela bI hai tathA dUsarI putrI citralekhA bhI ema.e. hai /
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjasthAna pradeza kA jaina samAja 1499 donoM kA vivAha ho cukA hai| ApakI eka putravadhU zrImatI phUlakaMvara sAvitrI garlsa kaoNleja meM itihAsa kI prAdhyApikA hai tathA dUsarI putravadhU kAminI devI ema.e. aMgrejo haiM / tIsarI sapanA devI saMskRta meM ema.e. haiM / kAsalIvAla jI ke bar3e bhAI to caMda jo lIva evaM mogalI gAva evaM zaramAI do bahine haiN| Apa kaTTara munibhakta haiM / ArSamArgI hai tathA ajamera ke samAja meM pramukha sthAna rakhate haiN| __pattA : mANakacaMda svarUpacaMda goTe nAle,nayA bAjAra,ajamera phona naM 20994 - 21217 - 30994 adhyakSa zrI di. jaina vidyAlaya samiti upAdhyakSa - zrI di. jaina maMdira khaMDelA vikAsa samiti -khaMDelA nirIkSaka - zrI dharmArtha kameTI kuttAzAlA, ajamera / prabaMdhaka sadasya : zrI puSkara Adi gozAlA ajamera AcArya vidyAsAgara jo ko munidIkSA va upAdhyAya bharata sAgara jI ko kSullaka dIkSA va AcArya dharmasAgara jI mahArAja, pU . jJAnasAgara jI mahArAja ke cAturmAsoM Adi meM maMtrI, saMyojaka ke rUpa meM yogadAna rahA hai / bAhara se koI bhI saMsthA ke pratinidhi, vidvAna Adi cande Adi ke liye Ate haiM unako samAja se candA ikaTThA karA dete zrI hajArIlAla sonI zrI hajArIlAla jI sonI kabhI bhI niSkriya hokara nahIM baiThane vAle vyakti haiM / kabhI vyavasAya, kabhI dezAntara bhramaNa, kabhI yAtrA aura kabhI padamapurA kSetra ke darzana karane meM gaharI ruci hai / jaba mI ajamera se jayapura AnA ho to padamapurA jAkara padamaprabhu ke darzana karane avazya jAte haiM phira cAhe kitanA hI kAma bigahe athavA tabiyata kharAba ho| aise gatizIla rahane vAle zrI hajArIlAla jI sonI kA janma bhAdabA sudI 5 saMvat 1972 ko huaa| Apake pitAjI zrI ciraMjIlAla jI saptama pratimAghArI the / ve saraseTha bhAgacaMdajI ke munIma the / unakA 31-12-80 ko svargavAsa ho gyaa| ApakI mAtAjI kA to bahuta pahile hI viyoga ho gayA . thaa| sAmAnya adhyayana karane ke pazcAt Apa makAnoM kI dalAlI karane lage jisameM Apako bahuta saphalatA milI / ApakA vivAha cAMdadevI jI ke sAtha saMvat 1997 meM huaa| jinase Apako do putra evaM tIna putriyoM kI prApti huI / Apake jyeSTha putra zrI rAjakumAra ema.kaoNma hai tathA baiMka sarvisa meM haiM / choTe putra vijayakumAra sI.e. haiM vI ke.sonI eNDa ke.ke nAma kA svayaM kA pratiSThAna hai / Apako sabase bar3I putrI zrImatI munnIdevo jayapura meM mahilA bAgRti saMgha kI maMtrI haiM / zeSa donoM putriyAM monA evaM kamaleza bhI ema.e. haiM /
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ 500/ jaina samAja kA vRddha itihAsa sonI jI pakke munibhakta haiN| muniyoM ko AhAra dete rahate haiN| padamapurA meM do bAra siddhacakra vidhAna karA cuke haiN| eka bAra seTha jI kI naziyAM ajamera meM teraha dvIpa maMDala vidhAna karAyA thaa| apane AmagAMva se do mUrtiyAM lAkara ajamera caityAlaya meM virAjamAna kI thii| patA : bhojanazAlA bilDiMga, seTha jI kI naziyoM ke sAmane, ajmer| zrI harakacanda saugAnI khIriyA nasIrAbAda ke nivAsI zrI harakacanda jI saugAnI samAja ke utsAhI kAryakartA haiN| ApakA janma san 1921 meM huA / sAmAnya zikSA prApta kI tathA kiMgaNA evaM lenadena kA kArya prAraMbha kara diyaa| san 1938 meM ApakA manoharadevI ke sAtha vivAha huA / jinase Apako pAMca putra bhaMvaralAla, mahAvIra prasAda, nemIcanda, jJAnacandra, subhASacanda tathA pAMca putriyAM kamalA. vimalA, zAntA, mainA evaM iMdirA ke pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| sabhI putra evaM putriyoM kA vivAha ho cukA hai| Apake tIna putra bhaMvaralAla, mahAvIra prasAda tathA subhASa canda icalakaraNa jI meM pAvaralUma evaM priMTiMga kA kArya karate haiN| saugAnI jI rAtri meM jala bhI nahIM lete hai saMgItajJa hai| dUsare kaviyoM ke bhajanoM ke atarikta aba taka svayaM na bhI 500 se adhika bhajana evaM gIta banA liye hai| Apake putra bhaMvaralAla jo bhI ApakI taraha dhArmika vicAroM ke vyAMta haiN| noTa khoriyA gAva meM 8 jaina parivAra haiM jinameM 7 saugAnI parivAra haiM / - patA : mu.po. khoriyA vAyA nasIrAbAda (ajamera) zrI hemarAja bar3ajAtyA, ajamera janma : nasIrAbAda ke nikaTa DhAla grAma meM caitra kRSNA bhaM. 1977 ko janma huA / zikSA : sAmAnya hindI, aMgrejI mAtAjI zrImatI noratI bAI pitAjI : zrI cAMdamala jI bar3ajAtyA (donoM hI kA svargavAsa ho cukA hai 15 sAla kI umra meM hI ajamera goda A cuke the taba se ajamera hIM meM haiM / hAla grAma meM eka digambara jaina mandira bhI hai| samAja ke cAra ghara bhI haiN| vyavasAya : ajamera loDhA sTeTa meM kaizIyara va bilDiMga suparavAIjara kI posTa para 50 sAla se kAryarata haiM / vivAha : saMvat 1997 meM zrImatI sundara bAI se ajamera meM hI huaa| santAna eka dattaka putra goda ke rUpa meM liyA hai jisakA nAma vizAlabanda hai / 1
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAtvikatA: Apa muni cAryA meM sadA lIna rahane se zuddha bhojana hI karate haiN| dhArmika pravRtti: Apane 1008 zrI RSabhadeva kI pratimA jI kI pratiSThA karAkara vedI kA nirmANa tathA caityAlaya mandira jI ajamera meM virAjamAna kii| zrI choTe ghar3e kI naziyAM jo meM zrI dharmasAgara vRti Azrama meM eka kamare kA nirmANa kraayaa| apanI janma sthalI DhAla grAma ke jina mandira jI kA bhI jIrNoddhAra karAyA / rAjasthAna pradeza kA jaina samAja /501 municaryA: AcArya pU. zivasAgara jI, AcArya mahAvIrakIrti jI, AcArya dharmasAgara jI, AcArya jJAnasAgara jI, AcArya dezabhUSaNa jI AryikA jJAnamatI mAtAjI, AryikA supArzvamatI mAtAjI Adi saMghoM kI vayyAvRtti va AhAra vyavasthA meM sadaiva agraNI rahe haiN| yAtrA : bhArata ke prAyaH sabhI nIrtha kSetra atizaya kSetroM kI bandanA kara cuke haiN| tIrtharAja sammeda zikharajI kI 18-20 daphA yAtrA kara cuke haiN| vizeSa ruci : dharmapatnI sahita 50-55 varSoM se nirantara rojAnA pUjA abhiSeka karate rahe haiN| muni cAryA, yAtrA, kabUtaroM ko dAnA, auSadhi vitaraNa kI vizeSa ruci rahatI hai / Aja bhI koI tyAgI A jAtA hai to usake liye bhojana AhAra vyavasthA karane meM vilamba nahIM karate haiN| patA bar3ajAtyA bhavana, sabjImaMDI, AgarA geTa ke sAmane, ajmer| 000
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ 502/ jaina samAja kA vRhad itihAsa bihAra pradeza kA jaina samAja I bihAra pradeza ko bhagavAna mahAvIra kI janmasthalI, sAdhanA bhUmi evaM nirvANa bhUmi rahane kA saubhAgya prApta hai / bIsa tIrthaMkaroM kI nirvANa bhUmi sammedAcala bhagavAna mahAvIra kI nirvANa bhUmi pAvA, ahiMsA aura anekAnta kI udghoSaNA sthalI rAjagRhI kI pahAr3iyAM isI pradeza meM vidyamAna haiM jinakI bandanA ke liye sArA jaina samAja yahAM Ane meM apane ko saubhAgyazAlI mAnatA hai| yahI nahIM bhagavAna pArzvanAtha ne apane nirvANa ke pUrva mathurA se ahicchetra hote huye sammedazikhara ke uttuMga zikhara para nirvANa prApta kiyA thA tathA jo kAlAntara meM unhIM ke nAma para pArzvanAtha hila ke nAma se itihAsa prasiddha huaa| aMtima zrutakevalI bhadrabAhu svAmI evaM samrATa candragupta ne milakara sAre deza meM bhagavAna mahAvIra ke siddhAntoM kA pracAra-prasAra kiyA thA tathA lAkhoM vyaktiyoM ko jainadharma meM dIkSita karake unake jIvana ko saphala banAyA thaa| bihAra ko atIta evaM vartamAna rAjadhAnI pATalIputra ne kitane hI sAmrAjyoM kA utthAna evaM patana dekhA hogA | bhagavAna mahAvIra evaM zramaNoM ke vihAra hote rahane ke kAraNa bihAra nAma se prasiddha isa pradeza meM jainadharma ne apanI carama sImA dekhI to kabhI apane patana kI parAkASThA bhI dekhI hogii| jana-jana ke jIvana meM vyApta jainadharma zrIre-dhIre apane kendra se haTakara Age bar3hane lagA aura cina, uttara evaM dakSiNa bhArata taka pahuMca gyaa| bihAra meM jainadharma kA prabhAva kama hone lagA aura zrAvaka jAti sarAka jAti (mA~jhI) meM pariNita hokara AdivAsI jAti ke nAma se jAne jAnI lagI / jaina siddhAntoM ke prati Aja bhI unakI vahI zraddhA evaM bhakti hai jo kisI jaina dharmAnuyAyI meM honI cAhiye / isa prakAra bihAra meM yadyapi jaina dharmAnuyAyiyoM kI saMkhyA atyadhika kSINa ho gaI lekina isa pradeza kA mahatva kabhI kama nahIM huaa| yahAM tIrtha yAtriyoM ke rUpa meM prativarSa hajAroM lAkhoM kI saMkhyA meM yAtrArtha AnA jAnA hotA rahA aura eka kavi kI "eka bAra vandai jo koI tAhi naraka pazu gati nahi hoI" kI paMkti ne to sAre jaina samAja meM yahAM kI bhUmi ke prati zraddhA jAgrata kara dI / bihAra pradeza siddha kSetroM kI bhUmi hai| yahAM sammedazikhara jI siddhakSetra ke atirikta zrI rAjagiri jI siddhakSetra, zrI pAvApurI jI siddhakSetra, zrI guNAvA jI siddhakSetra, zrI mandAragiri jo siddhakSetra, zrI kamaladaha jI siddhakSetra zrI kuNDalapura jI siddhakSetra, zrI campApura siddhakSetra ke nAma ullekhanIya haiN| ye siddhakSetra jaina saMskRti ke jIte-jAgate udAharaNa haiM / ina siddhakSetroM kI vaMdanA karane ke liye prativarSa hajAroM yAtrIgaNa deza ke sudUra prAntoM se Ate rahate haiM / ina kSetroM ke kAraNa bhI bihAra kA nAma sarvopari liyA jAtA hai| bihAra deza kA bahuta bar3A pradeza hai| janasaMkhyA kI dRSTi se uttara pradeza ke pazcAt isI kA nAma AtA hai / san 1981 kI janagaNanA meM bihAra pradeza kI janasaMkhyA 6.999,14,734 thI unameM jainoM kI janasaMkhyA 27613 mAtra thI arthAt 26000 meM eka jaina thaa| tIrthaMkaroM kI nirvANa bhUmi meM jaina dharma mAnane vAloM kI itanI nagaNya saMkhyA
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ bihAra pradeza kA jaina samAja/503 Azcaryajanaka hai / vartamAna meM bihAra meM nimanagaI evaM gAMvoM meM jaina parivAra rahate haiN| 1- dhanabAda,jhariyA,cAIbAsA, jamazedapura 2. katarAsagaDha, cArU bukAro evaM jainAmoDa 3- rAjagRhI,sammedazikhara jI.samastIpura, kaTihAra, ThAkuragaMja,bArasoI hATa, bArasoI ghATa,kAnakI evaM pAkoDa 4. paTanA 5- giriDIha,peTaravAra,pradhuvana, sADhama, gomiyA,sariyA 6- catarA, rAmagar3ha,jhUmarItilaiyA,rAMcI ror3a,copArana,kAnAcaSTI, iTakhorI,icAka,siMgaravA 7. baijanAtha dhAma (devaghATa),sultAnagaMja, bhAgalapura, muMgera,khagaDiyA, bArasalIgaMja,nakArA 8. gayA, ArA, 9. auraMgAbAda,hamapurA,raphIgaMja, ataraulI 10. DeharI 11- rAMcI,khUTI,bundu,tamADa,cAIbAsA abhI itihAsa lekhana ke sandarbha meM gayA ke zrI rAmacandra jI rArA ke sAtha bihAra pradeza kA sarve kiyA to DAlTanagaMja, gayA, paTanA, jhUmarItilaiyA, hajArIbAga, rAmagaDha, rAMcI, sariyA, giraDIha, auraMgAbAda, raphIgaMja jaise 11 nagaroM meM vahAM ke jaina samAja se samparka kiyA / vahAM kI jaina samAja ke bAre meM jAnakArI prApta kI tathA itihAsa lekhana meM sahayoga prApta kiyaa| bihAra meM sabhI nagaroM meM pramukha rUpa se khaNDelavAla jaina samAja hI jainoM kA pratinidhitva karatA hai yadyapi paTanA, bhAgalapura ArA meM agravAla jaina samAja bhI acchI saMkhyA meM nivAsa karatA hai tathA vahAM ke sAmAjika dAyitvoM meM apanA hAtha baMTAtA hai| jaina samAja kI zeSa jAtiyoM kI saMkhyA to nAmamAtra kI hai aura ve bhI kSetroM ke sevA meM kArya karane vAle adhika haiM / sarAka jAti jo pahile zuddha jaina jAti thI aura kAlAntara meM paraspara meM samparka nahIM hone ke kAraNa evaM Arthika dRSTi se kamajora rahane ke kAraNa, vaha jaina dharma se dUra calI gaI / yadyapi sarAka jAti vAle jainadharma ke anusAra hI apanA AcaraNa rakhate haiM lekina vaha ekadama upekSita samAja bana gayA isaliye unakI janagaNanA dharma ke kAlama meM jainoM meM nahIM A sakI / kyoMki svayaM sarAka jAti ke bhAI-bahinoM ko jainadharma se jur3e hone kA bhAva nahIM rhaa| bihAra ke kucha pramukha nagaroM kA jinameM svayaM lekhaka ghUma sakA hai, paricaya nimna prakAra hai :
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ 504/ jaina samAja kA vRhad itihAsa DAlTanagaMja koila nadI ke taTa para basA huA DAlTanagaMja 125 varSa purAnA nagara hai / DAlTana nAmaka aMgreja adhikArI dvArA visthApita nagara hone ke kAraNa isa nagara kA nAma DAlTanagaMja rakhA gyaa| nagara kI vartamAna meM 2 lAkha se adhika janasaMkhyA hai| yahAM di. jaina samAja ke 48 ghara haiM jinameM 45 ghara khaNDelavAla jaina samAja ke haiN| eka-eka ghara agravAla, hUMbar3a evaM gujarAtI samAja kA hai| khaNDelavAloM meM rArA. bAkalIvAla, chAbar3A, bar3ajAtyA, kAlA vinAyakyA gaMgavAla,pAMDyA,kAsalIvAla, pATanI, baja, seThI, pahAr3iyA gotra vAle parivAra hai| yahAM eka maMdira hai jo sva. gaNeza lAla jI rArA dvArA banavAyA gayA thA / DAlTanagaMja meM sabhI vyApArI samAja haiM / sva. gaNezIlAla 'jI rArA pahile jAgIradAra the| unake bar3e suputra itihAsajJa zrI rAmacandrajI rArA yahIM rahate haiM : DAlTanagaMja uttarI relve kI bar3I lAina kA sTezana haiN| auraMgAbAda jilA mukhyAlaya auraMgAbAda pacAsa hajAra kI janasaMkhyA vAlA nagara hai jo gayA evaM mugalasarAya ke madhya IsTarna relve kA bar3A sTezana haiM / anugraha nArAyana roDa sTezana se 9 ki.mI. dUra auraMgAbAda sthita haiM / yahIM para abhI vizAla digambara jaina maMdira kA nirmANa sampanna huA hai jisakI paMcakalyANaka pratiSThA dinAMka 27-1-se 2-2-88 taka saMpanna huI thI 1 nIce kI maMjila meM sarasvatI bhavana evaM Upara maMdira hai| usI se saTA huA mAravAr3I bhavana hai jo dharmazAlA kA kAma degaa| bhavana ati sundara evaM do maMjilA hai| pUrA maMdira saMgamaramara kA banA huA hai / auraMgAbAda meM jaina samAja kI ghanI AbAdI nahIM hai kevala sAta parivAra khaNDelavAla jaina samAja ke evaM tIna parivAra agravAla jainoM ke haiN| sAta parivAra meM seTI, bAkalIvAla, gaMgavAla evaM pATanI gotra vAle haiN.| zrI kanhaiyAlAla jI seThA yahAM ke samAja pramukha haiN| auraMgAbAda ke pAsa hasanapurA meM eka kAlA gotrIya parivAra evaM kudarA jilA rohatAsa meM khaNDelavAla jainoM ke do parivAra rahate haiM jo kAlA evaM kAsalIvAla gotrIya haiN| raphIgaMja DeharIAnasona evaM gayA ke bIca meM raphIgaMja sTezana hai / raphIgaMja 25 hajAra kI janasaMkhyA vAlA nagara hai| yahAM 45 parivAra sarAvagI samAja ke haiM / eka maMdira hai| purAne maMdira ke sthAna para naye maMdira kA karIba 35 varSa pUrva nirmANa huA thaa| usI samaya paMcakalyANaka pratiSThA kA bhI Ayojana huA thaa| samAja meM kAlA, chAbar3A, gaMgavAla, kAsalIvAla, jhAMjharI, pATanI, luhAr3iyA, pahAr3iyA evaM bar3ajAtyA gotroM ke parivAra haiN| inameM 8 ghara kAsalIvAloM ke evaM ATha ghara gaMgavAloM ke haiN| yahAM para zrI zAMtilAla jI bar3ajAtyA, dInadayAla jI kAlA. bhaMvaralAla jI kAsalIvAla kI samAja seviyoM meM acchI pratiSThA hai| raphIgaMja meM tIna mIla dUra pahAr3I para eka choTI guphA hai jisameM saptaphaNI pArzvanAtha kI pratimA virAjamAna hai tathA guphA kI caTTAna para eka zilAlekha aMkita hai / lekha par3hane meM nahIM AtA /
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ bihAra pradeza kA jaina samAja /505 gayA: gayA ko gayAjI kahate haiM kyoMki yaha nagara jainoM, hinduoM evaM bauddhoM tInoM kA hI pavitra nagara hai / gayA nagara kA itihAsa bahuta purAnA hai / bhagavAna mahAvIra evaM bhagavAna buddha kA yahAM para bihAra hotA hI rahA thA / gayA zahara ke dakSiNa dizA meM eka pahAr3I hai| yahAM tIsare tIrthaMkara bhagavAna saMbhavanAtha kI prAcIna pratimA hai jisakI jAnakArI sarvaprathama janarala kaniMghama ne dI thii| yahAM se 70 kimI dUrI para sthita kolUA pahAr3a to sammedazikhara kA pratirUpa hai / jisakA prAcIna purAtatva aneka naye tathyoM kA udghATana karane vAlA hai / gayA meM di, jaina samAja kA astitva hajAroM varSa purAnA hai / jaba samrATa akabara ke pradhAna senApati Amera ke mahArAjA mAnasiMha baMgAla para caDhAI karane gaye the to unake pradhAna amAtya nAnU godhA the jo digambara jaina zrAvaka the tathA mojamAbAda (jayapura) ke rahane vAle the| unhoMne apane sAtha bahuta se zrAvakoM ko sAtha liyA thA / jaba ve baMgAla vijaya karake mahijAma jile se vApisa lauTe the tathA gayA bhI padhAre the jo zrAvaka rAjA mAnasiMha ke sAtha the ve gayA meM hI basa gaye the / jayapura ke dIvAna rAyacanda chAbar3A ne saMvat 1863 meM apane zikhara jI yAtrA meM gayA jI meM par3Ava kiyA thaa| yahAM ke maMdira meM pUjA utsava bhI kiyA thA aura yahAM ke nivAsI kRSNacandra pATanI kA Atithya kA kiyA thaa| isa prasAramA jaina samAjamAjamAra jaina samAja se bahuta purAnA saMbaMdha hai / vartamAna meM usI parampasa kA nirvAha ho rahA hai| uTho pramAtI vAle saba narA.punapuna nadI grAma dehurA / dAte koca gAMva pari Aya,bahurI gayA jI pahute jAya / kRSNacandra zrAvaka pATanI,tAke bhakti jInezvara tanI / maMdira jAya saba darzana karayo, sakala saMgha ra Ananda bhayau / saMgha mAhI do maMDala maNDeya tAke pUjana te sukha badaye / vaizNava loga pAye haiM pINDa, tIna sau brAhamNa mAMge daNDa / aise kariye sukAma tIna caliye jabai / Aye gaMjahulAsa kiyA DerA tabahI / pauSa kRSNa dvAdazI rainI bhAvar3I kahIM tAte terasa dina sukApa kariyo sabahI / isase spaSTa hai ki 17 vIM 18 vIM sadI meM jainiyoM kI vahAM acchI bastI thii|
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ 506 / jaina samAja kA vRhad itihAsa | gayA meM do vizAla maMdira haiN| eka purAnI gayA meM aura dUsarA navIna gayA meM navIna gayA kA jaina maMdira Upara ke talle meM hai / jisameM pAMca vediyAM haiN| eka vedI meM bhagavAna bAhubalI virAjamAna haiN| uttara kI ora kI veda meM do prAcInatama pratimAeM haiN| madhya meM kAle pASANa kI padmAsana pratimA AdinAtha svAmI kI hai| pratimA atyadhika kalApUrNa hai / zikhara para tIna chatra haiN| Upara nIce sarpa kA cinha banA huA hai| chatra ke nIce donoM ora yugala kinnariyAM devagaNa puSpa vRSTi kara rahe haiN| bhagavAna AdinAtha padmAsana mudrA meM haiN| unake keza kaMdhe taka gire huye haiN| mUrti ke donoM ora do indra caMvara kara rahe haiN| eka indra kA naMbara kaMdhe para hai tathA dUsare indra kA caMvara hAtha hai| mUrti ke nIce zilA para solaha svapna ke cinha lagate hai| isake nIce donoM ora Upara muMha kiye huye do baila dikhAye gaye haiN| bIca meM dharmacakra hai| pIche bhAmaNDala hai| mUrti ke zikhara para pUre bAla haiM tathA coTI ke samAna haiN| yaha pratimA muMgera jile se lAI gaI thii| aisI pracIna evaM kalApUrNa mUrti anyatra nahIM milatI hai| isa pratimA ke dUsarI ora eka aura prAcIna pratimA hai| vaha bhI kAle pASANa kI hai| padmAsana hai| tIna chatrayukta hai| vRkSa kA AkAra azoka vRkSa hai| donoM ora eka-eka indra nRtya mudrA meM haiN| keza vinyAsa kI chaTA apUrva hai| bAla kAle haiN| phira moTI coTI hai| jisameM tIna moDa haiN| phira madhya meM donoM ora eka-eka indra nRtya kI mudrA meM haiN| caMvara Dholate haiN| kamalAsana hai / Asana ke nIce bIca meM dharmacakra hai tathA donoM ora eka-eka baila hai| Asana meM aura bhI deva haiN| yaha pratimA bhI ukta pratimA ke sAtha muMgera jile se saMvat 1983 meM lAI gaI thI / yahAM kA vartamAna samAja 185 parivAroM kA samAja hai jisameM 1800 khaNDelavAla jainasamAja ke evaM 4 parivAra agravAla jaina samAja ke haiN| adhikAMza vyApArI parivAra haiM tathA dhArmika evaM sAmAjika kAryoM meM bahuta ruci lete haiN| bhagavAna mahAvIra ke 2500 vAM parinirvANa varSa meM yahAM ke samAja dvArA eka vizAla seminAra kA Ayojana kiyA gayA thA jisameM 40 se bhI adhika zIrSastha vidvAnoM ne dharma, saMskRti, kalA evaM sAhitya para apane nibandhoM kA vAcana evaM phira paricarcA huI thiiN| isI taraha san 1991 ke navambara mAsa meM dinAMka 10 navambara se 14 navambara taka yahAM upAdhyAya jJAnasAgara jI mahArAja ke tatvAvadhAna meM vidvata saMgoSThI, vAcanA, AcArya zAMtisAgara jI chANI smArikA vimocana, zAstrI pariSad kA adhivezana, bihAra prAntIya di. jaina mahAsabhA kA adhivezana evaM yuvaka sammelana kA vizAla Ayojana yahAM ke samAja dvArA ho cukA hai| upAdhyAya jJAnasAgara jI mahArAja ke cAturmAsa se yahAM kI samAja meM dhArmika bhAvanA, jAgarUkatA evaM sAmAjika kAryoM meM ruci kI bhAvanA paidA huI hai| khaNDelavAla jaina samAja ke yahAM seThI, chAbar3A, bar3ajAtyA, rArA, gaMgavAla, ajamerA, pAMDyA, pATanI, kAsalIvAla, baja, vinAyakyA, pApar3IvAla, kAlA, sonI, rAMvakA gotra vAle parivAra rahate haiN| vartamAna meM di. jaina samAja ke adhyakSa pada para zrI padamacandra jI ajamerA, maMtrI zrI vidyA kumAra jI kAlA haiN| samAja seviyoM meM zrI bAlacandra jI chAbar3A, hukamacanda jI seThI, sureza kumAra jI pAMDyA, zrI vIrendra kumAra jI kAlA ke nAma ullekhanIya haiM /
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ paTanA bihAra pradeza kA jaina samAja /507 paTanA bihAra prAnta kI rAjadhAnI hai| yahAM kI janasaMkhyA 20 lAkha se Upara hogii| paTanA sudarzana svAmI kA nirvANa sthala hai tathA gulajAra bAga meM sudarzana svAmI ke caraNa sthApita haiN| yahAM kI jaina samAja meM khaNDelavAla, jaisavAla, agravAla, paravAra, padmAvatI puravAla, lamecU paTavArI, rAjapUta, kharoA, buDhelavAla jAtiyoM ke parivAra haiN| khaNDelavAla jainoM ke 125 parivAra haiM jinameM pahAr3iyA, gaMgavAla, chAbar3A, pATanI, seThI, pAMDyA, jhAMjharI, ToMgyA, sAkhaNyA, godhA, bagaDA (kAsalIvAla) rArA, bar3ajAtyA, bainAr3A, bAkalIvAla, kAlA, TholyA, gadiyA, luhAr3iyA, saugAnI evaM rAvakA gotra vAle parivAra haiN| zrI motIlAla jI bainAr3A, gopIcanda jI seThI, kanhaiyAlAla jI bar3ajAtyA Adi ke pratiSThita parivAra haiN| zrI badarIprasAda jI sarAvagI paTanA siTI meM rahate haiM jo bhAratIya stara ke samAjasevI haiN| bhaTTAraka ratnacanda ne saMvat 1683 meM yahAM subhaumacakrIcarita kI racanA kI thii| ratanacandra bhaTTAraka sakalacandra ke ziSya the| aura hemarAja seTha ke sAtha sammedazikhara jI kI yAtrA kI thii| yAtrA se lauTakara pUrA saMgha sudarzana seTha ke maMdira meM ThaharA thA aura vahAM hemarAja kI prArthanA para paM. tejapAla ke sahayoga se ukta carita kAvya kI racanA kI thii| caMpArana jI.TI. ror3a para sthita nArI ) hajAra kI bastI hai| yahAM ATha jaina parivAra haiM tathA eka maMdira hai| jaina parivAroM meM 7 khaNDelavAla evaM eka pallIvAla parivAra haiN| 1 iTakhorI :- yahAM cAra khaNDelavAla jaina parivAra haiM tathA eka caityAlaya hai / catarA :- yahAM ATha parivAra rArA gotrIya haiN| rAmacandrajI rArA gayA ke parivAra ke haiN| eka maMdira evaM eka dharmazAlA hai / siMgarAva meM 2 khaNDelavAla jainoM ke parivAra haiN| koDaramA- jhumarItilaiyA 50 hajAra kI bastI vAlA nagara haiN| hajArI bAga jile kA koDaramA upa jilA hai to jhumarItilaiyA se sAta ki.mI. / yahAM di. jaina samAja ke 131 parivAra haiM jinameM 125 khaNDelavAla, 4 agravAla, eka poravAla evaM eka pallIvAla parivAra haiN| do maMdira haiM jinameM eka paMcAyatI maMdira evaM eka choTA maMdira hai| jaina saMsthAoM meM jagannAtha jaina kaoNleja, jagannAtha jaina auSadhAlaya evaM bhaMvaralAla jaina auSadhAlaya haiN| yahAM jagannAtha jI pAMDyA pratiSThita zreSThI ho gaye haiN| vartamAna meM zrI mAnamala jI jhAMjharI bihAra ke hI nahIM bhAratIya stara ke samAjasevI haiN| unake putra zrI mahAvIraprasAda jI jhAMjharI bhI utsAhI samAja sevI haiM jinhoMne hameM jhumarItilaiyA meM bahuta sahayoga diyA thA / yahAM para adhikAMza jaina parivAra abhraka ke vyavasAyI haiN| khaNDelavAla jaina parivAroM ke seThI, jhAMjharI, pAMDyA,
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ 508/ jaina samAja kA vRhad itihAsa kAlA, chAbar3A, gaMgavAla, pATodI, pATanI, bAkalIvAla, kAsalIvAla, godhA, TholyA, pApar3IvAla, bar3ajAtyA, caudharI, rAMvakA gotra vAle haiN| giraDIha giraDIha bihAra kA eka jilA hai / miraDIha eka lAkha kI janasaMkhyA vAlA nagara hai| yahAM bhI abhraka kA pramukha vyavasAya hai| yahAM di. jaina samAja ke karIba 104 parivAra haiM jinameM khaNDelavAla jainoM ke 75, agravAla jainoM ke 15 evaM zeSa pallIvAla evaM padmAvatI puravAloM ke haiN| yahAM do jaina maMdira hai evaM eka jaina bhavana hai| eka jaina vidyAlaya hai / di. jaina samAja ke zrI surendra kumAra jI pAMDyA adhyakSa haiN| anya samAjaseviyoM meM zrI rAjamala jI seThI, ummedamala jI sAha, phUlacanda jI caudharI ke nAma ullekhanIya haiM / yahAM pAMDyA, rArA, bar3ajAtyA, jhAMjharI, godhA, sAha, pATanI, bAkalIvAla, pATodI (caudharI) vinAyakyA, chAbar3A-gotrIya parivAra haiN| yahAM ke mandira meM eka vedI caNDIprasAda jI phatehapura nivAsI kalakattA vAloM kI mAtAjI ne saMvat 1988 meM banavAyI thI / pArzvanAtha samavazaraNa zrI bihArIlAla jI evaM zrImatI aNcI devI kI puNya smRti meM zrI jhAbaramala modI ne saMvat 1998 meM banavAyA thaa| isI taraha bAhubalI jinAlaya kA nirmANa cUrU vAsI zrI durgAprasAda jI modI (sarAvagI) ne apanI dharmapalI svargIya aNacI devI ke smaraNArtha saMvat 2019 meM banavAyA thaa| saMvat 1933 san 1926) meM AcArya zAntisAgara jI mahArAja ne yahAM cAturmAsa kiyA thaa| sariyA giraDIha jile meM sariyA eka choTA nagara hai jisakI bIsa hajAra kI janasaMkhyA hai| yahAM digambara jaina samAja ke 15 parivAra haiM / bihAra ke sAmAjika netA zrI mahAvIra prasAda jI seThI kA yahIM nivAsa sthAna hai / zrI hIrAlAla jI ajamerA yahAM ke prasiddha samAjasevI haiN| eka bAra kSullaka siddha sAgara jI mahArAja ke saMgha ke sAtha prastuta pustaka ke lekhaka evaM unake sAthI sammedazikhara jI kI yAtrA meM sariyA gaye the taba zrI mahAvIra prasAda jI ne pUre saMgha kA Atithya kiyA thaa| hajArIbAga hajArIbAga bihAra kA audyogika khanija evaM koyalA kI khAnoM kA jilA hai| yahAM digambara jaina samAja ke 165 ghara haiM jinameM 160 khaNDelavAla jainoM ke, tIna padmAvatI puravAloM ke evaM zeSa agravAla jainoM ke parivAra haiM / pUre digambara jainoM kI janasaMkhyA 1500 hai / yahAM 2 mandira haiM aura ve donoM hI khaNDelavAla jaina samAja dvArA nirmita haiN| do dharmazAlAyeM haiM, eka jaina vidyAlaya hai tathA eka homyopaithika dAtavya auSadhAlaya hai / yahAM ke bar3e bAbA kA mandira kA saMvat 1959 meM nirmANa huA thaa| yaha mandira jayapura zailI para nirmita hai| mandira kI sundaratA evaM mUrtiyoM kI manojJatA darzanIya hai / tIna vediyAM haiM / isa jile kA yaha eka acchA mandira hai /
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ bihAra pradeza kA jaina samAja /509 __ khaNDelavAla jainoM ke gotroM meM vinAyakyA, seThI, pATanI, chAbar3A, rAMvakA, rArA, luDAr3iyA, gaMgavAla, kAsalIvAla, pAMDyA, bar3ajAtyA, TholyA, ajamerA, kAlA, pATodI, saugAnI, boharA, cUDIvAla (gadiyA), ToMgyA, pahAr3iyA Adi gotroM ke parivAra haiN| yahAM zrI kizanalAla jI vinAyakyA, candanamala jI pAMDyA, chItaramala jI pATanI pramukha samAjasevI hai| rAMcI ___bihAra kI grISmakAlIna rAjadhAnI rAMcI apanI aneka vizeSatAoM ko liye huye hai| yahA tIna vizvavidyAlaya haiM, kamiznarI hai, paTanA hAIkorTa kI baiMca hai, jilA mukhyAlaya, choTA nAgapura kI kamiznarI sahita hai| yahAM kI jA aATha lAla hai tathA udo gavaM vyApAra meM sabase Age hai| yahAM digambara jaina samAja ke 225 ghara hai tathA 100 ghara zvetAmbara jainoM ke haiN| digambara jainoM meM 140 ghara khaNDelavAla jainoM ke, 30 ghara agravAloM ke tathA zeSa ghara paravAra evaM padmAvatI puravAroM ke haiM / eka maMdira hai / di jainoM kI janasaMkhyA karIba 2000 hai| rAMcI kA maMdira vizAla hai / do talle kA hai| nIce vAle talle meM eka vedI hai| donoM ora zAstra pravacana kA sthAna hai tathA nIce ke bhAga meM tIna vediyAM haiN| madhya meM mukhya vedI hai| donoM ora caturthakAlIna pratimAyeM haiM jinakI sthApanA saMvat 1980 meM jokhIrAma mUMgarAja sarAvagI dvArA kI gaI thI / Upara ke talle ke madhya meM eka vedI tathA donoM ora bhagavAna AdinAtha evaM bAhubalI kI khaDgAsana zveta pASANa kI pratimAyeM hai jo zrI bhAgacanda jI kI smRti meM ratanalAla cAMdamala evaM ratanalAla sUrajamala dvArA sthApita kI huI hai / yaha maMdira saMvat 1959 meM nirmita hai / isa meM ratanalAla cAMdamala dvArA ADIToriyama banA huA hai / maMdira ke sAmane vAcanAlaya, tejapAla dharmArtha homyopaithI auSadhAlaya evaM maMdira meM jaina vidyAlaya saMcAlita hai| yahAM rAyabahAdura samAja bhUSaNa harakacanda jI pAMDyA nivAsa karate haiN| ve rASTrIya stara ke netA haiN| unake dvArA samAja ko barAbara mArgadarzana milatA rahA hai| rAMcI ko rAyabahAdura ke nagara ke nAma se jAnA jAtA hai| rAMcI se ahiMsA saMdeza pAkSika patra kA prakAzana hotA hai jisake sampAdaka zrI ratlezakumAra kAsalIvAla haiN| vidvAnoM meM paM. manoharalAla jI sAha virAjate haiM jo acche vidvAna haiM / samAja ke pratiSThita samAjaseviyoM meM zrI ratanalAla jI pATanI, zrI rAmacandrajI bar3ajAtyA, ratanalAla jI kAlA, rikhabacanda jI bAkalIvAla, jhUmaramala jI seThI, mANakacanda jI gaMgavAla ke nAma ullekhanIya haiN| zrI bhAgacanda jI pATanI ema.Ara. vAle samAja ke maMtrI haiN| khaNDelavAloM meM seThI, pAMDyA, pATanI, bAkalIvAla, kAlA, chAbar3A, luhAr3iyA, saugAnI, kAsalIvAla, rArA, vinAyakyA, pahAr3iyA, jhAMjharI, gaMgavAla, ajamerA, dagar3A, godhA, TholyA, pApar3IvAla, bainAr3A, cAMdavAr3a, bar3ajAtyA evaM sAha gotrIya parivAra haiN|
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ 510/ jaina samAja kA vRhada itihAsa rAmagar3ha : jilA hajArIbAga meM rAmagar3ha 40 hajAra kI bastI vAlA nagara hai| yaha hajArIbAga se 50 kimI. hai| audyogika nagara hai / koyalA khanija yahAM kA pramukha vyavasAya hai / yahAM para di. jaina samAja ke 52 parivAra haiM jinameM 39 parivAra khaNDelavAla samAja ke, 11 parivAra agravAla jaina samAja ke haiM jinameM seThI gotra ke 15 parivAra, pATanI gotra ke (8 parivAra) chAbar3A (2 parivAra) ajamerA (9 parivAra) kAlA (1 parivAra) gaMgavAla (2 parivAra) cUDIvAla gadiyA (9 parivAra) godhA (1 parivAra) bAkalIvAla (1 parivAra) rAMvakA (1 parivAra) haiN| yahAM eka maMdira hai jisake nirmANa meM zrI pannAlAla jI ajamerA kA sarvAdhika yogadAna rahA tathA unhoMne rAmagar3ha meM di. jaina parivAroM ko basAne meM prazaMsanIya kArya kiyA aura apanI ora se Arthika va sAmAjika yogadAna diyaa| ukta nagaroM ke atirikta bihAra meM ArA, bhAgalapura jaise nagaroM meM digambara jaina samAja kI ghanI AbAdI hai lekina unakA sarve nahIM kiye jAne ke kAraNa yahAM paricaya nahIM diyA jA sakA hai| bihAra pradeza ke yazasvI samAja sevI 1. 19. 20. 5. 21. 7. 8. zrI azoka kumAra jI pAMDyA, DAlTanagaMja zrI azoka kumAra jI vinAyakyA hajArIbAga zrI azoka kumAra seThI,rAMcI zrI AnandIlAla cUr3IvAla,rAmagaDha zrI AnandIlAla narendra kumAra seThI,gayA zrI indaracanda ajamerA.hajArIbAga zrI kanhaiyAlAla bar3ajAtyA,paTanA zrI kanhaiyAlAla seThI, auraMgAbAda zrI kanhaiyAlAla setthii,raaNcii| zrI kamalakumAra rArA DAlTanagaMja zrI kastUracaMda ajamerA,gayA zrI kizanalAla jI vinAyakyA,hajArIbAga zrI kizanalAla sAha, giraDIha zrI kundanalAla jI sAha,giraDIha zrI kezarIpala kAlA,gayA 22. 23. 24. 25. 25. 27. |28. 29. 3t), zrI gaNapatalAla baDajAtyA rAMcI zrI gaMgAbaksa gaMgavAla rAMcI zrI gulAbacanda ajamerA,gayA zrI gopIcanda jI seThI,paTanA zrI gaurIlAla jI seThI,jhumarItilaiyA zrIcandanamala pAMDyA hajArIbAga zrI cunIlAla chAbar3A.jhumarItilaiyA zrI chItaramala pATanI hajArIbAga zrI jayakumAra jaina gaMgavAla,gayA zrI jayadeva chAbar3A jhumarItilaiyA zrI jotamala chAbar3A,jhumarItilaiyA zrI jJAnacanda ajita kumAra,DAlTanagaMja zrI jJAnacanda harakacanda ajamerA, hajArIbAga zrI jJAnacanda seThI, gayA zrI koThArI jhUmaramala kAsalIvAla,DAlTanagaMja 13. 15.
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ bihAra pradeza kA jaina samAja /511 31, 34. 35. 36. 69. 38. .39. 40. 41. 74, 76. 77. zrI jhUmaramala jI seThI, rAMcI zrI tArAcanda godhA giraDIha zrI dInadayAla kAlA raphIgaMja zrI dharamacanda chAbar3A, jhumarItilaiyA zrI nandalAla jI seThI, hajArIbAga zrI narezakumAra jaina pahAr3iyA,paTanA zrI nemIcanda jI bar3ajAtyA, gayA zrI padamacanda ajamerA,gayA zrI prabhudayAla jI chAbar3A,jhumarItilaiyA zrI prakAzacanda jaina seThI,giraDIha zrI pUnamacanda jI gaMgavAla, jhariyA zrI phUlacanda jI ajamerA, gayA zrI phUlacanda jI kAlA DAlTanagaMja zrI phUlacanda jI caudhoM,giraha zrI banArasIlAla seThI,giraDIha zrI baMzIdhara jI sAha,giraDIha zrI bAlacanda jI chAbar3A,gayA zrI bAbUlAla jI pATanI, rAmagar3ha zrI bhaMvaralAla kAsalIvAla,raphIgaMja zrI bhAgacanda, hajArIbAga zrI madanalAla pahAr3iyA,paTanA zrI manoharalAla,rAMcI zrI mahAvIra prasAda pATanI, jhumarItilaiyA zrI mahendra kumAra gaMgavAla,gayA zrI mahendrakumAra pATanI,rAmagar3ha zrI mahendrakumAra bAkalIvAla,auraMgAbAda zrI mahAvIra prasAda bAkalIvAla,DAlTanagaMja zrI mahAvIra prasAda rArA, DAlTanagaMja zrI mahAvIra prasAda seThI, sariyA zrI mahAvIra prasAda seThI, auraMgAbAda zrI mahAvIra prasAda saugAnI,rAMcI zrI mahAsukha jI gar3ajAtyA, gayA zrI mAnikacanda gaMgavAla,rAMcI 79. 80. zrI mANikacanda ajamerA, hajArIbAga zrI mAnamala jhAMjharI,jhumarItilaiyA zrImalacanda chAbaDA jhamarItilaiyA zrI mUlacanda kAlA,rAMcI zrI motIlAla bainADA, paTanA zrI mUlacanda godhA,rAMcI zrI ratanalAla ajamerA, hajArIbAga zrI ratanalAla kAlA,rAMcI zrI ratanalAla chAbar3A, jhumarItilaiyA zrI ratanalAla pATanI,rAMcI zrI rAjamala seThI,giraDIha zrI rAmacandra bar3ajAtyA, rAMcI zrI rAmacandra rArA,gayA zrI rAdhA kizana prakAzacaMda garA,gayA zrI rikhabacanda bAkalIvAla,rAMcI zrI rUpacanda seThI, hajArIbAga zrI lAlacanda seThI,rAMcI zrI lakSmI nArAyaNa garA,giraDIha zrI vidyA prakAza jaina,rAmagar3ha zrI vimala kumAra seThI,gayA zrI vimala kumAra seThI,giraDIha zrI vIrendra kumAra kAlA, gayA zrI zAMtilAla bar3ajAtyA,raphIgaMja zrI zAMtilAla bAkalIvAla,DAlTanagaMja zrI surendra kumAra pAMDyA,giraDIha zrI sureza kumAra pADyA,DAlTanagaMja zrI sureza kumAra pAMDyA, gayA zrI sureza kumAra jaina pAMDyA,jhUmarItilaiyA zrI harakacanda chAbar3A, hajArImAga zrI harakacanda poDyA,sarAvagI,rAMcI zrI hIrAlAla ajamerA, sariyA zrI hukamacanda seThI,gayA 48. 50. 51. 86. 87. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. 62. . 190. 91. 92. 93. 94. 95.
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ 512/ jaina samAja kA vRhad tihAsa zrI azokakumAra pAMDyA DAlTanagaMjake zrI azokakumAra pAMDyA mUlataHmaMdA bhImasiMha ke haiM / san 1954 meM zrI azoka kumAra jI svayaM DAlTanagaMja Aye aura yahA~ vastra vyavasAya meM juTa gye| sAha zrI mAMgIlAla jI pAMDyA ke Apa goda gaye / mAMgIlAla jI kA san 1953 meM 60 varSa kI Ayu meM svargavAsa ho gyaa| lekina ApakI mAtA mekhAdevI 8 varSa kI haiM aura abhI taka unakA AzIrvAda prApta ApakA janma 25 jUna san 1947 ko huA / pI.yU.(kAmarsa) parIkSA pAsa kI tathA vastra vyavasAya kI ora mur3a gaye / 28 jUna san 1966 ko ApakA vivAha zrImatI jJAnamatI jaina ke sAtha huA / jJAnamatI jI navAdA, gayA ke kalyANamala jI seThI ko putrI haiM / Apake tInoM putra saMjIvakumAra (32 varSa) rAjIva kumAra (18 varSa) evaM amita kumAra (15 varSa) par3ha rahe haiM / putrI mamatA bhI vanasthalI vidyApITha meM adhyayana kara rahI hai| pAMDyA jI ne DAlTanagaMja maMdira meM bhagavAna pArzvanAtha kI dhAtu kI pratimA virAjamAna kI thI / Apa gaNezalAla sarAvagI bAla vidyA maMdira ke sekreTrI haiM / jaina yuvA saMgaThana ke saMyukta maMtrI haiM / muni bhakta haiM / AhAra dene meM ruci rakhate haiN| Apa acche samAjasevI haiN| patA: kAzmIra penTa hAusa,mena bAjAra,DAlTanagaMja (bihAra) zrI azokakumAra vinAyakyA vinAyakyA parivAra meM janme zrI azokakumAra vinAyakyA zrI AnandIlAla jI ke suputra haiM jinakA svargavAsa 12 pharavarI 1982 ko ho gyaa| isake pazcAt san 1983 meM ApakI mAtAjI campAdevI kA svargavAsa ho gayA / azokakumAra jI kA janma 19 navambara san 52 meM huaa| hajArIbAga meM inTara parIkSA pAsa ko aura phira paDhanA chor3akara vyApAra meM laga gaye / pharavarI san 1972 meM ApakA vivAha zrImatI kamalAdevI ke sAtha ho gayA jinase Apako do putra amita evaM anitA tathA tIna putriyoM riMkU ,prIti evaM zikhA kI prApti huii| Apake pitAjI evaM mAtAjI ne sabhI yAtrAyeM saMpanna kI thI / Apa donoM hI munipata haiM AcArya vidyAsAgara jI mahArAja ke paramabhakta hai| Apane di.jaina skUla meM eka kamare kA nirmANa karavAyA hai| svabhAva se dhArmika evaM vinayazIla hai| Apake bar3e bhAI kA nAma zAMtikumAra jI hai / jo 47 varSa ke haiM / patnI kA nAma saroja hai| do putra evaM do putriyoM ke pitA haiN| saroja devI ne dazalakSaNa vrata ke upavAsa kiye haiN| putrI saritA kA vivAha ho cukA hai| choTe bhAI niraMjanakumAra 33 varSIya yuvA haiM / patnI kA nAma maunAdevI hai| do putriyA~ haiM / ramezakumAra 19 varSIya yuvaka hai / abhI avivAhita hai| ApakI donoM bahineM saroja evaM puSpA kA vivAha ho cukA hai| patAH suvAlAla AnandIlAla jaina,subhASa mArga, hajArIbAga
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ bihAra pradeza kA jaina samAja /513 zrI azokakumAra seThI lADanUM ke zrI azokakumAra seThI yuvA samAjasevI haiN| 70 varSIya Apake pitAjI zrI patrAlAla jI seThI paMDita haiM tathA lADanUM meM zAstra pravacana karate haiN| ApakI mAtAjI zrImatI suganIdevI lADanUM hI rahatI haiN| seThI jI kA janma 21 janavarI,1957 ko huA / rAjasthAna vi.vidyAlaya se san 1979 meM bI.kaoNma.kiyA aura phira rAMcI meM vanaspati ghI, tapAI khAdhAna kAcasApa karane sNg| san 1979 meM ApakA vivAha zrImatI bInA se huaa| zrImatI bInA zrI bAbUlAla jI bagaDA sujAnagaDha kI putrI haiN| Apako aba taka tIna putroM amita,rohita evaM aMkita ke pitA banane kA saubhAgya prApta ho cukA hai| Apake tIna bar3e bhAI sarva zrI sudhIrakumAra (44 varSa) bI.kaoNma., ela.ela.bI. haiM tathA prabodha kumAra (40 varSa) bI kaoNma. haiN| donoM bhAI jayapura meM vyavasAyarata haiM / sudhIra bAbU kI patnI kA nAma zAMtidevI evaM subodhakumAra kI patnI kA nAma suzIlA devI hai| tIsare bar3e bhAI zrI svarUpacaMda jI ema.kaoNma. haiM / pappA unakI patnI hai| rAMcI meM hI vyavasAyarata haiN| Apake choTe bhAI zrI rAjendra seThI rAMcI meM vyavasAyarata haiM / unakI patnI kA nAma kiraNa hai / Apake do bahineM hai saralA evaM saritA donoM hI vivAhita zrI azoka seThI yuvA vyavasAyI haiM / milanasAra tathA vinIta svabhAva ke haiN| patA: dukAna saMkhyA 241, paMDArA kRSi bAjAra prAMgaNa, rAMcI (bihAra) zrI AnandIlAla cUr3IvAla gadiyA gotrIya zrI AnandIlAla jI cUr3IvAla ke nAma se prasiddha haiM / unake pitAjI zrI jhUmaramala jI gadiyA san 1947 meM baMgalA deza gye| vahAM se ve AsAma gaye aura san 1959 meM rAmagaDha Akara reDImeDa vastroM kA vyavasAya karane lge| isa samaya ApakI Ayu koI 85 varSa kI hogI / ApakI dharmapatnI zrImatI sundara devI koI 75 varSa kI hogii| Apake putra zrI AnandIlAla jI kA janma saMvat 1987 meM huaa| sAmAnya zikSA prApta kara sake / 15 varSa kI Ayu meM lADanUM ke tanasukharAya jI pATanI kI suputrI indramaNi jI se ApakA vivAha ho gyaa| jinase Apako 4 putra evaM do putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| ___ lADanUM ke va.cAMdamala jI cUDIvAla Apake dAdAjI the| nAgaura ke sADhe solaha paMtha ke maMdira meM Apake pitAjo ne do mUrtiyA~ virAjamAna kii| Apane rAmagaDha maMdira nirmANa meM : yogadAna diyaa| Apa vartamAna meM rAmagaDha jaina samAja ke maMtrI haiN| ApakI mAtAjI evaM pitAjI - pUrI taraha munibhakta haiM / sAdhuoM kI sevA karane kI icchA banI rahatI hai| ApakI dharmapatnI eka bAra aSTAnhikA vrata ke upavAsa kara cukI hai| PR
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ 514/ jaina samAja kA vRhad itihAsa Apake cAroM hI putra bI kaoNma hai / pradIpakumAra (ava) kI dharmapalI nirmalA devI hai / do putriyoM evaM eka putra se alaMkRta haiM / dilIpa kumAra (33 varSa) kI patnI kA nAma sunItA hai / eka putra evaM eka putrI se suzobhita haiM / tIsare putra lalita kumAra (30 varSa) ko zrImatI anitA palI haiM eka putra kI mA~ haiN| caturtha putra anila kumAra jayapura meM vyavasAyarata haiN| ApakI dharmapatnI kA nAma saMgItA hai| Apake tIna choTe bhAI sampatalAla jI (55 varSa) zrIcaMdajI (50 varSa) evaM mAMgIlAla jo 45 varSIya haiN| AryikA supArzvamatI mAtAjo Apake parivAra meM se haiN| cUDIvAla jI Atithya premI haiM / lekhaka ko evaM zrI rAmacanda jo rArA ko rAmagar3ha meM ApakA Atithya prApta huA thaa| patAH nezanala sTorsa, mena roDa,rAmagaDha (hajArI bAga) bihAra zrI AnandIlAla narendrakumAra seThI zrI AnandIlAla jI seThI kA gayA jaina samAja meM pratiSThita sthAna hai / unakI dharmapatnI zrImatI kapUrIdevI jI maMtrANI ke nAma se prasiddha thI jinakA abhI 1 julAI 91 ko svargavAsa ho gyaa| Apa do pratimAdhArI thI / samAjasevA kI ve pratimUrti thii| zrI seThI jI kA janma san 1918 meM huA / sAmAnya zikSA ke pazcAt Apa reDiyo evaM TI sI. vyavasAya karane lage / san 1932 meM ApakA vivAha kapUrIdevI ke sAtha huA jinase Apako cAra putra evaM tIna putriyoM ko prApti huii| Apake sabase bar3e putra zrI narendrakumAra hai / guNamAlA ApakI dharmapatnI hai / eka putra evaM do putriyoM se alaMkRta haiM / Apa gayA jaina samAja ke 4 varSa taka adhyakSa raha cuke haiN| svabhAva se samAjasevI haiN| dUsare putra zrI surendrakumAra bI.e. haiM / patnI kA nAma candrakAntA hai| 4 putriyoM evaM eka putra kI jananI hai| tIsare putra devendrakumAra bI.esa.sI. hai ilaikTronika iMjIniyara hai| ApakI patnI mAlatI ke do putra evaM do putriyA~ haiM / sabase choTe putra jitendrakumAra iMjIniyara haiM / 42 varSIya yuvA haiN| ApakI palI kusuma bI.e. hai| do putra evaM eka putrI kI jananI hai| indaura meM rahate haiN| jahAjarAnI meM meTa isTarna zipiMga kampanI meM jaba Apa cIpha iMjIniyara the taba vizva bhramaNa kara cuke haiN| ___seThIjI ke tIna putriyA~ zAMtidevI hIrAdevI evaM jayazrI hai sabhI vivAhita haiM / janavarI 1981 meM indaura kaMcana bAga meM paMcakalyANaka pratiSThA meM Apa donoM bhagavAna ke mAtA-pitA bane the| Apake dvArA jambUdvIpa hastinApura evaM IsarI pArzvanAtha ke maMdiroM meM mUrtiyA~ virAjamAna kI gayI haiN| sva.zrImato kapUrIdevI jI evaM Apa svayaM munibhakta haiN| AcArya vidyAsAgara jI ke saMgha meM rahakara varSoM taka unakI AhAra Adi se sevA kara cuke haiM tathA unake upadezoM ko zravaNa kara cuke haiM / zrImatI kapUrIdevI eka acchI lAyaberI ar3a gaI haiM jisako Apake putroM ne pUrNa vyavasthita kara rakhA hai| patA:1 anila sansa,jI.bI.roDa,gayA 2 jaina reDiyo sTorsa, bhagavAna mahAvIra patha, gayA - 3 anila sansa,28 indra mArkeTa,indaura
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ bihAra pradeza kA jaina samAja/515 zrI indracanda ajamerA rAjasthAna se bihAra meM Ane vAlA ajamerA jI kA pramukha parivAra hai / karIba 150 varSa pUrva zrI zivanArAyaNa jI hajArIbAga Akara yahA~ ke ho gye| zrI indracaMda jI ajamerA isI parivAra ke haiM / Apane bhI apane jIvana ke 73 basanta dekha liye haiN| Apa prAimarI zikSA prApta karane ke pazcAta vyavasAya meM laga gye| Apake pitAjI zrI campAlAla jI kA san 1936 meM hI dehAnta ho gayA thaa| ApakI dharmapatnI kA nAma zrImatI kamalAdevI hai jinase Apako tIna putra evaM cAra putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| Apake jyeSTha putra zrI saMtoSakumAra 48 varSIya yuvA samAjasevI haiM / dUsare putra saMjaya 27 varSa tathA tRtIya putra rAjezakumAra 24 varSIya yuvA haiM / sabhI cAroM putriyoM vidyAdevI, hemalatA,premadevI evaM bInA kA vivAha ho cukA hai| __ ajamerA jI ne zikhara jI kI bIsa paMthI koThI meM bagIcA vAle maMdira meM mUrti virAjamAna kI hai| Apake pUrvaja bihAra ke bar3e jamIdAra the jinake pAsa 45 gA~voM kA lagAna vasUla karane kA adhikAra prApta thaa| ApakA pUrA parivAra munibhakta hai| Apake sabase bar3e bhAI tArAcaMda jI kA 18 varSa pUrva svargavAsa ho cukA hai| zeSa cAra choTe bhAIyoM meM se jaganamala jI (68 varSa) dharamacaMda jI(55 varSa) apanA vyavasAya kara rahe haiM tathA mahAvIra prasAda jI evaM gajAnanda jI kA svargavAsa ho cukA hai / patA : indracanda saMtoSa kumAra, sArA gajara pharnIcara ArTa bhAvAna mahAvIra maarg,hjaariibaag| zrI kanhaiyAlAla bar3ajAtyA sAmAjika evaM dhArmika gatividhiyoM meM pUrNa ruci rakhane vAle paTanA ke zrI kanhaiyAlAla bar3ajAtyA kA janma Asoja budI 13 saMvat 1970 ko huA / sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAt Apa bartana vikretA ke vyavasAya meM cale gaye / saMvat 1991 meM ApakA vivAha zrImatI vidyAdevI ke sAtha huA jinase Apako eka putra evaM tIna putriyoM kI prApti huI / Apake putra zrI sUrajamala 50 pAra kara cuke haiM tathA unakI dharmapatnI zrImatI candramaNi devI kA 6-7 varSa pUrva svargavAsa ho cukA hai| Apake tIna putra sunIla, anila evaM ajaya haiM / sunIla kA vivAha ho cukA hai / usakI patnI kA nAma maMjU / debI hai / zrI.kanhaiyAlAla jI ke tIna putriyA~-guNamAlA,vIrabAlA evaM mInA hai / tInoM kA hI vivAha ho cukA hai / Apa paTanA meM Ayojita siddhacakra vidhAna meM pramukha Ayojaka the / mIThApura (paTanA) ke di.jaina maMdira nirmANa meM pramukha sahayogI rahe / usa maMdira ke anya prabandhaka bhI rahe / rAjagRhI meM dharmazAlA ke kamare kA jIrNoddhAra karAyA / Apake zuddha khAnapAna kA niyama thA / ApakI dharmapatnI, putra vadhU evaM pautra vadhU tInoM ne dazalakSaNa vrata ke upavAsa kiye haiM / janamaMgala kalaza ke saMcAlaka bane tathA jambUdIpa jJAna jyoti ratha ke sArathI banane kA yazasvI kArya kiyA / ApakA dinAMka 9.5.58 ko svargavAsa ho gayA / Apa pratidina pUjApATha karate the tathA zAMtipUrvaka jIvana yApana karate the / patA : jaina sTorsa, nyU mArkeTa, paTanA
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ 516 / jaina samAja kA bRhad itihAsa zrI kanhaiyAlAla seThI auraMgAbAda jaina samAja ke sarvAdhika lokapriya samAjasevI zrI kanhaiyAlAla jI seThI kA nAma vizeSataH ullekhanIya hai| Apake mAtA- pitA zrI chogAlAla jI evaM kezara devI jI donoM hI phatehapura meM rahate haiM / zrI seThI jI kA janma bhAdavA sudI 8 saMvat 1906 meM huaa| aSTama kakSA taka hI Apa adhyayana kara sake aura phira vyavasAya meM laga gye| vartamAna meM Apa ke dAlamila, phUDa prena, cInI, DAlaDA, paiTrola pampa Adi kA kArya hai| san 1955 meM ApakA vivAha suganIdevI ke sAtha ho gayA jo rAja ke zrI sohanalAla jI rArA kI suputrI haiN| Apako cAra putra evaM cAra putriyoM ke pitA banane kA gaurava prApta ho cukA hai| putroM meM zrI surendrakumAra (24 varSa) bI.e. kara cuke haiM zeSa tInoM putra satyendra, rajanIza evaM vizAla rAMcI par3ha rahe haiN| cAra putriyoM meM saralA, saritA evaM mamatA kA vivAha ho cukA | mAyA par3ha rahI hai| ! auraMgAbAda paMcakalyANaka meM Apake mAtA- pitA bhagavAna ke mAtA pitA bane the auraMgAbAda meM maMdira nirmANa se lekara paMcakalyANaka pratiSThA taka sabhI kArya Apane sampAdana kiyA thaa| pratiSThA samAroha ke Apa mahAmaMtrI banAye gaye the| yahAM kI bAjAra samiti ke adhyakSa haiN| Apane AcArya saMbhavasAgara jI mahArAja kA cAturmAsa saMpatra karAyA / pakke muni bhakta haiN| muniyoM kI khUba sevA suzruSA karate haiN| ApakI dharmapatnI dhArmika kAryoM meM Age rahatI hai| maMdira nirmANa meM ApakI patnI kA vizeSa yoga rhaa| Apake do choTe bhAI aura haiN| zrI ciraMjIlAla jo 40 varSIya yuvA haiN| dharmapatnI kA nAma kaMcanadevI hai| tIna putra evaM do putriyA~ haiM / do pratimAdhArI haiN| dUsarA bhAI zrI narendrakumAra bI. e. hai| patnI kA nAma maMjUdevI hai| eka putra evaM eka putrI ke pitA haiN| tInoM bhAI sAtha hI rahate haiN| bambaI, mAlegAMva, phatehapura, gayA, ataraulI, zilA~ga, bhadaiyyA meM pratiSThAna haiN| patA : chogAlAla jI kanhaiyAlAla jI seThI, seThI bhavana, nyU eriyA, auraMgAbAda zrI kanhaiyAlAla seThI 64 varSIya zrI seThI jI ne sAmAnya zikSA prApta kI hai / Apake pitAjI sva. zrI biradhIcanda jI kA nidhana 12 varSa pUrva 95 varSa kI Ayu meM tathA mAtAjI zrImatI dhanrIdevI kA svargavAsa abhI 17 varSa pUrva huA thaa| Apa mUla nivAsI vAya grAma ke the| Apane pahile kalakattA aura phira vahAM se 35 varSa pUrva jasapura nagara meM Akara apanA vyavasAya prAraMbha kiyaa| san 1942 meM ApakA vivAha zrImatI kezarIdevI suputrI zrI omaprakAza jI bAkalIvAla ghoravAle, DAlTanagaMja ke sAtha saMpana huaa| Apake cAra putra evaM cAra putriyA~ haiN|
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ bihAra pradeza kA jaina samAja /517 1.jyeSTha putra zrI prakAzacanda jI haiM jinakI Ayu 43 varSa kI hai / patnI kA nAma zrImatI candA devI hai / jo sva.mAMgIlAla jI pATanI rAMcI kI suputrI hai / Apake 2 putra evaM tIna putriyAM .: haiN| bar3e putra saMjaya ne bI.kaoNma. kara liyA hai| manoja par3ha rahA hai / tIna putriyA~ sumana, saMgItA evaM nItA par3ha rahI haiN| 2. dvitIya putra zrI rAmacandra hai / ApakI dharmapatnI USA devI haiM / Apake bhI do putra evaM tIna putriyAM haiM / donoM putra vikAsa evaM lokeza, putriyA~ kirana monikA evaM raMjitA par3ha rahI zrImatI kezarI devI seThI 3. tRtIya putra zrI sureza kumAra haiM / bI .kAma. haiN| 34 varSIya hai / patnI kA nAma latA jaina hai| eka putra evaM do putriyAM haiM / putra zaileza kumAra evaM putrI cikphI, mikkI hai| 4. caturtha putra zrI anilakumAra abhI avivAhita haiM / bIkaoNma. kara cukA hai| 5. cAra putriyA~ sulocanA, bInA ,nIlama evaM mInA sabhI kA vivAha ho cukA hai| vizeSa : Apane jasapura meM saMpanna vedI pratiSThA meM vizeSa yogadAna diyA thA / vartamAna meM jasapura jaina samAja ke koSAdhyakSa haiM / Apake pitAjI zrI biradhIcanda jI jasapura di. jaina samAja ke adhyakSa rahe the / Apane sabhI tIrthoM kI vaMdanA kara lI hai| patA : seThI nivAsa,rAMcI haiNDalUma emporiyama rAMcI (bihAra) zrI kamalakumAra rArA sva. rAmAvatAra lAla zarAjI ke suputra zrI kamalakumAra jI sthAnIya DAlTanagaMja jaina samAja ke 15 varSa taka maMtrI rahe / elAmU caimbara Apha kAmarsa ke sadasya evaM lAyansa klaba ke sakriya sadasya haiN| ApakI mAtAjI sarabatIdevI jI kucAmana ke zrI gaMbhIramala jI pAMDyA kI suputrI haiM / ApakA janma 2 maI san 1942 ko huaa| inTara sAinsa se karane ke pazcAta sTIla pharnIcara ke vyavasAya se jaDa gye| san 1963 meM ApakA vivAha puSpAdevI se huA jo rAyabahAdura rAjakumAra siMha jI kI potrI haiM / unase Apako : putra paMkaja evaM nIraja tathA eka putrI priya' kI prApti huI / priyA kA vivAha indaura ke zAMtilAla jI TogarA ke suputra rAjeza kumAra se * ho cukA hai| zrI rAjakumAra jaina
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ 518/ jaina samAja kA vRhada itihAsa Apake choTe bhAI rAjakumAra jI 43 varSa ke haiN| patnI kA nAma ramA jaina hai| do putra riMSi evaM RSabha tathA eka putrI rAkhI ke pitA haiN| dUsare bhAI vijayakumAra jI 3 varSa ke haiN| patnI kA nAma kiraNa haiM / eka putra vaibhava evaM eka putrI haMsA se alaMkRta haiM / patA: nezanala sTora, sarAvagI moTara sarvisa, mena bAjAra, DAlTanagaMja zrI vijaya kumAra jaina zrI kastUracaMda rA Apake dAdAjI zrIlAla jI ajamerA 100 varSa pUrva dAMtArAmagaDha se gayA Aye ! | Apake putra zrI mAMgIlAla jI the jo zrI kastUracaMda jI ajamerA ke pitA the jinakA svargavAsa 200 varSa pUrva 78 varSa kI Ayu meM tathA mAtAjI bhaMvarIbAI kA 32 varSa kI Ayu meM svargavAsa ho gyaa| zrI kastUracaMda jI ajamerA kA janma zrAvaNa sudI 12 saMvat 1976 ko huaa| jaina vizArada taka adhyayana karane ke pazcAt vastra evaM moTara pArTas kA vyavasAya karane lge| saMvat 1991 meM ApakA vivAha zrImatI nAthIdevI ke sAtha saMpanna huA jinase Apako 2 putra evaM eka putrI kI prApti huii| Apake jyeSTha putra zrI vijaya kumAra 42 varSIya yuvA hai| bI.kaoNma haiN| patnI kA nAma suzIlA devI hai jo eka putra evaM do putriyoM kI mA~ hai| choTe putra devendrakumAra 40 varSa ke haiN| bI. kaoNma. haiN| patnI kA nAma uSA hai| jo tIna putroM kI jananI haiM / ApakA dhArmika jIvana rahatA hai| gayA paMcakalyANaka meM Apane rAjA zreyAnsa banakara bhagavAna ko AhAra diyA thaa| apane choTe bhAI kI patnI ke nAma se kRSNA bAI Azrama zrI mahAvIra jI meM eka kamare kA nirmANa krvaayaa| Apa di. jaina samAja gayA tathA di. jaina bhavana ke sekreTrI rahe tathA mahilA zikSAlaya ke TrasTI rhe| ApakI dharmapatnI evaM parivAra kI dUsarI mahilAyeM bhI zuddha khAnapAna kA niyama pAlatI haiM tathA gayA meM Ane vAle sabhI muniyoM ko AhAra detI haiN| Apake tIna bhAI sarva zrI phUlacaMda jI, kizanalAla jI evaM madanalAla jI haiN| phUlacaMda jI 63 varSa ke haiN| patnI kA nAma pAnAdevI hai| zrI kizanalAla jI kI patnI kA nAma umarAtradevI hai| zrI madanalAla jI kI patnI aMjanA ke pAMca putra hai| Apane isI varSa dazalakSaNa vrata ke upavAsa kiye haiN| patA: phrainDsa Apha iMDiyA eNDa kaMpanI, jI. bI. roDa, gayA jaina DIjalsa, svarAjapurI ror3a, gayA /
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ bihAra pradeza kA jaina samAja/519 zrI kizanalAla vinAyakyA zrI vinAyakyA jI ke pitAjI sva.zrI suvAlAla jI vinAyakyA sIkara se bugaDA baMgalAdeza aura vahAM se karIba 85 varSa pUrva hajArIbAga Akara basa gye| unakA svargavAsa huye 50 varSa ho gaye / Apake zuddha khAna-pAna kA niyama thA 1 zrI kizanalAla jI ne svayaM 73 basanta dekha liye haiM / san 1937 meM Apane hajArIbAga se maiTrika kiyA aura phira hArDaveyara, bilDiMga meTIriyalsa, phAyara briksa kA vyavasAya evaM phaikTarI cAlU kara lii| 16 varSa kI Ayu meM ApakA vivAha zrImatI buddhI devI se ho gyaa| Apako 7 putra evaM cAra putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta hai| Apa dazalakSaNa vrata ke upavAsa kara cukI Apa hajArIbAga jaina samAja ke tIna varSa taka adhyakSa rhe| gauzAlA hajArIbAga ke maMtrI evaM adhyakSa raha cuke haiM / bihAra prAdezika di.jaina dhArmika nyAsa surakSA samiti ke vartamAna meM maMtrI haiM / baMgAla, bihAra, uDIsA tIrthakSetra kameTI kI kAryakAriNI sadasya, bihAra rAjya di.jaina nyAsa borDa ke sadasya,di. jaina hAIskUla kI kAryakAriNI sadasya,munibhakta evaM zuddhakhAnapAna kA niyama pAlana karane vAle haiN| Apake jyeSTha putra nemicandra 45 varSIya bI.esa.sI. hai| dharmapatnI kA nAma suzIlA devI hai| tIna putra evaM eka putrI kI jananI hai / dasajA drata eka anya kaI gAma kara cukI hai| dvitIya putra dharapacanda 45 varSa ,dharmapatnI uSAdevI hai / 3 putra evaM 2 putrI hai / nirmala kumAra 43 varSa tRtIya putra haiM jApAna hAMgahAMga kI yAtrA kara cuke haiN| caturtha putra surezacanda 40 varSIya yuvA hai| AzA devI dharmapalI hai / do putra evaM eka putrI kI mA~ hai| pAMcave putra pradIpakumAra 38 varSIya yuvA haiN| dharmapatnI sulocanA devI hai / eka putra evaM eka putrI kI mA~ hai| chaThe putra zrI vinodakumAra 28 varSIya haiM bI.kaoNma haiN| patnI kA nAma kusuma hai / jo eka putrI kI mA~ hai / sabase choTe putra rAjendrakumAra sI.e. kara rahe haiN| abhI avivAhita hai| ApakI cAroM putriyAM zakuntalA, guNamAlA, nIlama evaM anitA samI kA vivAha ho cukA hai| patA: nemicanda jaina eNDa bradarsa, bhagavAna mahAvIra mArga,hajArIbAga zrI kizanalAla sAha zrI kizanalAla jI sAha sva.zrI dayAlacaMda jI sAha ke dvitIya putra haiM / ApakA janma ASADha budI 4 saMvat 1988 meM huA / miDila taka zikSA prApta karane ke pazcAt gaisa evaM mAinsa kA kArya karane lge| janavarI 1955 meM ApakA vivAha zrImatI vimalAdevI ke sAtha ho gayA / jinase Apako cAra putra evaM eka putrI kI prApti huI / Apake jyeSTha putra zrI ramezacaMda 4 varSIya yuvA haiM / unakI patnI kA nAma saritA hai / vaha do putroM kI mAM hai / dUsare putra zrI mahezacaMda jaina haiM / bI.e. haiM / patnI kA nAma majU hai / do putroM kI mAM bana cukI hai| tIsare putra zrI anilakumAra bI.e. haiM / patnI kA nAma alakA hai ! caturtha putra sunIla bI.e.bI.ema. sAha sAhaba giraDIha meM tInaloka vidhAna evaM sammedazikhara jI meM indra dhvaja vidhAna karA cuke haiM / san 1971 evaM 1981 meM tIrthoM kI yAtrA kara cuke haiN| zuddha khAnapAna kA niyama liyA huA hai / sAmAjika kSetra meM kArya karane meM ruci rakhate haiN| patA. jaina gaisa kampanI,giraDIha (bihAra)
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ 520/ jaina samAja kA vRhad itihAsa zrI kundanalAla sAha giriDIha ke zrI kundanalAla jI sAha vayovRddha samAjasevI haiN| Apa 80 ko pAra karane vAle haiN| Apake pitAjI zrI dayAlacaMda jI sAha evaM mAtAjI zrImatI gulAba bAI jI sAra kA nidhana kucha varSoM pUrva ho cukA hai| 12 varSa kI choTI Ayu meM hI ApakA vivAha zrImatI phUladevI ke sAtha ho gyaa| jinase Apako do putra sarva zrI ummedamala evaM sumeracaMda evaM do putriyoM lADabAI evaM kaMcanabAI kI prApti huii| Apa donoM pati patnI ke zuddha khAna-pAna kA niyama hai| muni bhakta haiN| AhAra Adi se sAdhuoM kI sevA karate haiN| Apake jyeSTha putra zrI ummedamala 52 varSa ke haiN| guNamAlA patnI kA nAma hai| tIna putra, eka putrI se alaMkRta haiN| zrI ummedamala jI dharmacakra samiti ke mahAmaMtrI, jambUdvIpa jJAna jyoti ratha ke mahAmaMtrI evaM mahAsabhA kI pUrvAMcala vaiyyAvRtasamiti ke mahAmaMtrI haiN| sammedazikhara jI meM lAkhoM kI lAgata se bana hai madhya loka zodha saMsthAna ke saMyukta maMtrI haiN| samAjasevA meM Apako adhika ruci hai| Apake choTe bhAI sumeracaMda 40 varSIya haiN| patnI kA nAma caMdA devI hai jo eka putrI evaM tIna putroM kI mAM hai| ApakA parivAra rAjasthAna meM bhoMDA grAma kA hai| patA :- zAMti bhavana roDa, giraDIha, bihAra zrI kezarImala kAlA dAla (rAjasthAna) se 65 varSa pUrva Akara gayA meM base zrI kezarImala jI kAlA kA janma zrAvaNa sudI 7 saMvat 1963 meM huaa| Apake pitAjI zrI campAlAla jI kA 95 varSa kI Ayu meM bhAdavA sudI 14 ko nidhana huA thaa| tathA mAtAjI zrImatI saddI devI jI kA 80 varSa kI Ayu meM svargavAsa huaa| Apane sAmAnya zikSA prApta kI aura vastra vyavasAya meM laga gaye jisameM Apane acchI saphalatA prApta kii| saMvat 1984 meM ApakA vivAha zrImatI seTha devI suputrI zrI lakhamIcaMda jI TholiyA guDhA sAlTa se huA jinase Apako do putra evaM tIna putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| jyeSTha putra zrI mahAvIra prasAda jI 48 varSa ke haiN| patnI kA nAma kaMcanadevI hai eka putra evaM do putriyoM kI mAM hai| choTA putra pradIpakumAra hai abhI avivAhita hai| ApakI tIna putriyA~ zAMti bAI, vimalAbAI evaM puSpAbAI kA vivAha ho cukA hai| gayA meM Ayojita indradhvaja vidhAna meM Apa donoM indra indrANI ke pada se suzobhita huye the / di. jaina samAja gayA ke 25 varSa taka sekreTrI raha cuke haiN| vartamAna meM bhI Apa samAja ke viziSTa vyakti haiM / muniyoM ke bhakta haiN| ApakI dharmapatnI ke zuddha khAna-pAna kA niyama hai| pUrNataH sajaga rahate haiN| niyamata AhAra vihAra karate haiN| pattA : zrI kezarImala kAlA, ke.pI. ramana hoTala kI galI, cauka, gayA (bihAra)
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ bihAra pradeza kA jaina samAja /521 zrI gaNapatalAla bar3ajAtyA zrI gaNapatalAla jI bar3ajAtyA vayovRddha samAjasevI haiM / di. jaina samAja iTakhorI ke adhyakSa raha cuke hai tathA vahAM kI grAma paMcAyata ke sarapaMca evaM mukhiyA raha cuke haiN| Apa sarala svabhAvI evaM milanasAra haiN| vartamAna meM ApakI Ayu 77 varSa kI hai| Apa gallA khAdyAnna,ghI, cInI ke kamIzana ejenda hai / 25 varSa kI Ayu meM ApakA vivAha zrImatI suganaudevI ke sAtha huaa| jinase Apako do patra jinendrakamAra evaM rAjezakamAra tathA tIna patriyoM hIrAmaNi saMtoSa evaM kiraNa jaina kI prApti haI / donoM hI putroM ne bI.kaoNma.kiyA hai / jinendrakumAra kI patnI kA nAma raMjanA hai tathA sAdhanAdevI rAjeza kumAra kI patnI hai| Apane iTakhorI meM apane gRha caityAlaya meM dhAtu kI pratimA virAjamAna kI hai / muni bhakta haiM / sabhI tIrthoM kI vaMdanA kara cuke haiN| dhArmika svabhAva ke haiN| Apake donoM bar3e bhAiyoM pUrAmala jI evaM zivacaraNalAla jI kA svargavAsa ho cukA hai / zivacaraNalAla jI ke pAMca putra evaM chaha putriyAM haiN| Apake eka bhAI biraghIcaMda jI hai jo jasapura meM rahate haiN| do bahineM- malUka bAI evaM manabharadevI haiM / patA: gaNapata bar3ajAtyA,rAdhezyAma gaireja lena, olDa kamiznara kampAuMDa,rAcI (bihAra) zrI gaMgAbaksa gaMgavAla do dazaka pUrva rAjasthAna se Ane vAle zrI gaMgAbaksa jI gaMgavAla ne rAMcI jaina samAja meM apanA viziSTa sthAna banA liyA hai / vartamAna meM Apa 70 ko pAra kara gaye haiN| saMvat 1990 meM ApakA vivAha zrImatI ghevarI devI ke sAtha saMpanna huaa| jinase Apako tIna putra evaM tIna putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| Apake lauha dhAtu kA vyavasAya hai / Apake jyeSTha putra zrI kanhaiyAlAla jI 50 varSIya hai bI.kaoNma. haiM / palI kA nAma tArAmaNi hai jo tIna putriyoM evaM eka putra kI mA~ hai / dUsare putra zrI prakAzacaMda jI bI kaoNpa. hai / 47 varSIya hone para bhI ekadama custa rahate haiN| patnI kA nAma kezaradevI hai jo do putra evaM tIna putriyoM kI jananI hai| sabase choTe lar3ake zrI harakacaMda haiN| patnI kA nAma vimalA devI hai / tIna putra evaM eka putrI kI mA~ hai / zrI harakacaMda jI di.jaina paMcAyata rAMcI ke koSAdhyakSa haiM / jaina jyoti rAzi ke dhau koSAdhyakSa haiN| sIkara meM indradhvaja vidhAna meM indra pada se suzobhita huye the / rUpanagar3ha meM Apake pUrvajoM dvArA maMdira nirmANa karavAyA gayA thA / ApakI mAtAjI ke zuddha khAnapAna kA niyama hai / munibhakta haiM / AhAra Adi dene meM ruci rakhate haiN| ApakI mAtAjI ne dazalakSaNa vrata upavAsa kiye the| 58 varSIya Apake choTe bhAI sohanalAla jI rUpanagar3ha meM hI rahate haiN| unake do putra zAMtisvarUpa evaM dharmacanda haiM / kalakattA evaM paTanA meM vyavasAya haiN| patA : sTIla TreDiMga kampanI, sevA sadana roDa,apara bAjAra, rAMcI (bihAra)
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ 522/ jaina samAja kA vRhad itihAsa zrI gulAbacaMda jaina ajamerA zrI ajamerA jI kA bhAdavA sudI 13 saMvat 1987 ko janma huA / Apake pitAjI zrI hIrAlAla jI evaM mAtAjI zrImatI badAmI bAI donoM kA hI svargavAsa ho cukA hai| Apane magadha vizvavidyAlaya se bI.kaoNma kiyA aura vastra vyavasAya kI ora cale gaye / saMvat 1998 meM ApakA vivAha zrImatI zAMtidevI ke sAtha saMpanna huA jinase Apako tIna putra evaM eka putrI ke pitA banane kA saubhAgya prApta huA | Apake jyeSTha putra zrI kamala kumAra jI 40 varSIya yuvA haiM bI.esa.sI. haiN| patnI kA nAma bInA devI hai| insyorensa meM vikAsa adhikArI haiN| eka putra evaM do putriyoM ke pitA haiN| dUsare putra sumana kumAra ema.e. haiN| patnI kA nAma indra devI hai jo 2 putriyoM kI mAM hai| tIsare putra aravinda kumAra bI.kaoNma. haiN| patnI kA nAma anitA devI hai| baiMka ejenTa haiM / zrI suganacaMda jI di. jaina samAja gayA ke adhyakSa raha cuke haiN| kolhuA pahAr3a tIrthakSetra kameTI ke TrasTI haiN| bihAra tIrtha kSetra kameTI kI kAryakAriNI sadasya, dhArmika nyAsa borDa ke ATha varSa taka sadasya rahe / inake atirikta aura bhI kitanI hI saMsthAoM se Apa jur3e huye haiM / Apa sabhI ko apanA sahayoga dete haiM tathA sabhI saMsthA vAle Apako AmaMtrita karate rahate haiN| Apake pUrvaja dAMtArAmagar3ha ke the / 125 varSa pUrva ve gayA Akara base the / patA : razmi jI.bI. roDa, gayA / zrI gopIcaMda seThI paTanA ke zrI gopIcaMda jI seThI samAja ke viziSTa vyakti haiN| Apa zrI hIrAcaMda jI seThI ke putra haiM jinakA san 1974 meM svargavAsa huA thaa| usa samaya unakI Ayu 85 varSa kI thii| Apa kI mAtAjI zrImatI kunaNI devI kA abhI AzIrvAda prApta hai / san 1932 meM janmeM seThIjI ne sAmAnya zikSA prApta kI aura phira reDImeTa vastra vyavasAya meM laga gye| san 1950 meM ApakA vivAha zrImatI zAMtIdevI ke sAtha saMpanna huaa| jinase Apako do putra dhIrajakumAra evaM nIraja tathA do putriyoM zAradA evaM sunItA kI prApti huii| donoM putriyoM kA vivAha ho cukA hai| seThI jI kA sAmAjika jIvana ullekhanIya hai / Apa pahile paTanA di. jaina paMcAyata ke koSAdhyakSa raha cuke haiM tathA vartamAna meM mahAmuni sudarzana nirvANa samiti sudarzana nagara, paTanA ke koSAdhyakSa hai| Apake do choTe bhAI zAMtilAla jI evaM madanalAla jI aura haiN| zAMtilAla jI kI patnI kA nAma tArAmaNi hai jo cAra putra evaM tIna putriyoM kI jananI hai| zrI madanalAla jI kI patnI guDDU ke eka putra evaM tIna putriyAM haiN| tIsare bhAI mahAvIra prasAda jI abhI lApatA haiM / Apa mUlataH kAzI kA bAsa (sIkara) ke nivAsI the tathA 40 varSa pUrva paTanA Akara rahe the| patA : paTanA klothiMga kampanI, phleTa naM. 6, hathuA mArkeTa, paTanA
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ bihAra pradeza kA jaina samAja /523 rAja zrI gaurIlAla seThI jhUmarItilaiyA ke gaurIlAlajI seThI kaTTaramunibhakta hai / ApakI patnI ne zuddha khAnapAna kA niyama liyA huA hai| isaliye AhAra dene meM pUrNa ruci rahatI hai| Apa di. jaina samAja jhUmarItilaiyA ke bIsa varSa taka maMtrI raha cuke haiM / IsarI Azrama kI kAryakAriNI ke maSTya evaM TUTI haiN| tIrthayAtrA premI haiM / saMgha ke vyavasthApaka banakara cAra bAra tIrtha vaMdanA kara cuke haiN| / ApakA janma saMvat 1971 meM huA |shikssaa prApta karane ke pazcAt Apa mAikA vyavasAya meM cale gaye jisameM unhoMne acchI prasiddhi prApta kii| 16 varSa kI Aya meM ApakA vivAha manabharadevI se huA jinase Apako tIna putra evaM tIna putriyoM kI prApti huii| Apake tInoM putra sarva zrI nirmalakumAra, sureza kumAra evaM azokakumAra bIkaoNma haiM / vivAhita hai aura apraka kA hI vyavasAya karate haiN| tInoM putriyoM, sAvitrI,indramaNi evaM kusuma sabhI kA vivAha ho cukA hai / lekina varSa pUrva ApakI dharmapatnI manabharadevI kA svargavAsa ho gyaa| patA :jaina mohallA,jhUmarItilaiyA (sajArI bAga) zrI caMdanamala pAMDyA saba kucha pAkistAna meM chor3akara hajArI bAga meM zaraNArthI banakara basane vAle zrI caMdanamala jI pAMDyA ko jIvana meM kitanI hI bAra kar3A saMgharSa karanA par3A / ApakA janma 14 jUna saMvat 1985 (sana 1938) ko huaa| Apako eka varSa kA chor3akara Apake pitAjI zrI mohanalAla jI pAMDyA cala base / sAmAnya zikSA prApta kI aura mAinsa kA vyavasAya karane lge| jaba 17 varSa ke the tabhI ApakA vivAha rAkhI bAI ke sAtha ho gayA / rAkhIbAI rANolI ke zrI jIvanalAla jI chAbar3A kI suputrI haiN| Apako eka putra vijayakumAra evaM eka putrI mainA kA pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| vijaya kumAra kA vivAha ho gyaa| dharmapalI kA nAma suSamA hai| 5. Apa sAmAjika jIvana bitAne vAle haiN| Apa hajArI bAga jaina samAja ke adhyakSa rahe / vartamAna meM Apa ThapAdhyakSa hai| hajArI bAga meM Ayojita vedI pratiSThA meM ApakA pUrNa yoga rahA / AekI patnI ke zura khAnapAna kA niyama liyA huA hai| pAMDyA jI kA saMgharSazIla jIvana rahA / ve zAMta svabhAvI evaM pUre dhArmika saMskAroM se yukta the / ApakA svargavAsa dinAMka 22.11.88 ko ho gyaa| patA : candanamala vijayakumAra jaina, bar3A bAjAra,hajArI bAga
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ 524/ jaina samAja kA vhaT itihAsa zrI cunnIlAla chAbar3A jhumarItilaiyA ke zrI cutrIlAla chAbar3A acche samAjasevI haiN| Apa sana 1956 meM jhumarItilaiyA meM Ayojita paMcakalyANaka pratiSThA ke vyavasthApaka rahe the / di.jaina maMdira jhUmarI kI kAryakAriNI ke sadasya haiM / pAlavAsa kA maMdira Apake pUrvajoM dvArA banavAyA huA hai| ApakA janma saMvat 1982 (san 1925) meM maMgasira mAsa meM huA / sAmAnya zikSA prApta kI aura gallA evaM Taka TrAMsaporTa kA vyavasAya karane lge| san 1944 meM ApakA vivAha ho gayA tathA san 1949 meM Apake pitAjI zrI rAmakumAra kA nidhana ho gyaa| ApakI mAtAjI to isake pUrva hI cala basI thii| ApakI patnI zrImatI candA devI jI cAra putra sarva zrI sureza kumAra (40 varSa) nareza kumAra (36 varSa) pradIpa kumAra (A) varSa) evaM subodha kumAra (29 varSa),do putriyoM mInA evaM bInA kI jananI haiM / sabhI putroM evaM putriyoM kA vivAha ho cukA hai| Apake pUrvaja pAlavAsa (sIkara,rAja) ke mUla nivAsI the| vahAM se ve kalakattA gaye aura phira kalakattA se paTanA Akara basa gye| patA : jaina mohallA,jhumarItilaiyA (bihAra) zrI chItarapala pATanI devalI (nAgaura) ke mUla nivAsI zrI chItaramala pATanI nAgaura meM karIba 40 varSa pUrva apane pitA sva.mAnamala jI pATanI ke sAtha hajArIbAga Aye / Apake pitAjI kA svargavAsa san 1981 meM aura mAtAjI patAsIdevI kA bahuta pahile san 1955 meM huaa| pATanI jI kA janma 6 julAI san 1943 ko huA / inTara taka kI parIkSA hajArIbAga se hI kI aura phira sImenTa utpAdana evaM parivahana kA kArya karane lage / san 1962 meM ApakA vivAha ho gyaa| ApakI dharmapatnI zrImatI sumati jaina rAMcI ke zrI kanhaiyAlAla jI gaMgavAla kI suputrI hai| ApakI sAmAjika sevAyeM ullekhanIya haiM / hajArIbAga meM saMpanna vedI pratiSThA meM Apa indra bane aura pUrA sahayoga diyA / hajArIbAga jaina samAja ke vartamAna meM Apa maMtrI haiM / jaina hAIskUla ke saMyukta maMtrI haiN| bhAratIya janatA pArTI ke nagara koSAdhyakSa haiM / roTarI klaba ke borDa Apha DAirekTarsa ke sadasya haiM / baiMDaminTana ke kuzala khilAr3I evaM homiyopaithI dvArA marIjoM ko niHzulka sevA karate haiN| ApakI dharmapalI ne san 1954 meM aSTAnhikA ke ATha upavAsa kiye the| vaha munibhakta ... haiM tathA AhAra Adi dene meM pUrI ruci rakhatI haiN| Apake cAra bar3e bhAI ummedamala jI, kundanamala jI,candanamala jI evaM kapUracaMda jI tathA choTe bhAI madanalAla jI sabhI apane apane vyavasAya meM kuzala haiN| patA : chItaramala pATanI,kAlI bADI roDa,hajArI bAga . RA
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ bihAra pradeza kA jaina samAja /525 zrI jayakumAra jaina gaMgavAla sAmAjika kAryakartA evaM utsAhI yubA zrI jayakumAra jaina gaMgavAlakA gayA samAja meM pratiSThita sthAna hai / Apake pitAjI zrI lakSmInArAyaNa jAM gaMgavAla kA san 1951 meM hI nidhana ho gyaa| usa samaya unakI Ayu mAtra 52 varSa kI thI / ApakI mAtAjI zrImatI ratanI devI kA abhI AzIrvAda prApta hai| ApakA vivAha san 1954 meM zrImatI padmAvatI devI se saMpanna huA jo padyazrI dharmacanda jI kI bahina hai / Apa do putroM zrI vijayakumAra evaM rAjezakumAra se alaMkRta haiM / vijayakumAra bI.kaoNma. hai unakI patnI kA nAma lalitAdevI hai / rAjeza kumAra ne bI.e.kiyA hai / sImA patnI kA nAma hai| gayA paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava meM Apake cAcAjI zrI suganavaMda jI saudharma indra ke pada para AsIna huye the| Apane auraMgAbAda maMdira nirmANa meM Arthika sahayoga diyA thaa| sabhI tIrthoM kI vaMdanA kara cuke haiM / san 1986 meM jApAna kI yAtrA kI thii| ApakI mAtAjI ke zuddha khAnapAna kA niyama hai / muniyoM ko AhAra Adi detI rahatI haiM / bihArahojarI esosiyezana kI upasabhAdhyakSa haiN| patA: lakSmInArAyaNa, vijaya kumAra kRSNa prakAza patha, kotavAlI ke pAsa.gayA (bihAra) zrI jayadeva chAbar3A abhraka vyavasAyI zrI jayadeva chAbar3A dhArmika prakRti ke evaM bhaTTa pariNAmI hai / pratidina pUjA abhiSeka karate haiM / munipakta haiM / AhAra dene meM pUrNa ruci rakhate haiM / di.jaina samAja jhUmarItilaiyA ke 10 varSa se bhI adhika samaya taka koSAdhyakSa raha cuke haiN| isI taraha koDaramA gauzAlA ke zrI maMtrI raha cuke haiN| ApakA janma saMvat 1979 meM huaa| sAmAnya zikSA prApta kI aura phira vyavasAya kI ora mur3a gaye / saMvat 1998 meM zrImatI devI se vivAha huA jinase Apako tIna putroM ke pitA banane kA gaurava prApta hai / tIna putroM meM zrIpAlakumAra,vinodakumAra evaM saMjayakumAra meM prathama donoM kA vivAha ho cukA hai| jhumarItilaiyA meM indradhvaja maMDala vidhAna huA thA taba Apane indra banane kA saubhAgya prApta kiyA / ApakI dharmapalI tIna bAra tIrtha vaMdanA kara cukI haiN| chAbar3A jI zAMta svabhAvI haiM tathA apane vyavahAra se sabako prasatra rakhate haiN| patA :- jaina mohallA,jhumarItilaiyA (bihAra) zrI jItamala chAbar3A chAbar3A jI ke pUrvaja zekhAvATI ke kAsalI pAma se karIba 150 varSa pUrva bhivAnI Aye aura phira 75 varSa pUrva kalakattA se yahAM Akara abhraka kA vyavasAya karane lage / ApakA janma 77 varSa pUrva Asoja mAha meM huA / Apake pitAjI zrI nAnagarAma jI chAbar3A kA kAphI samaya pUrva svargavAsa ho gayA aura mAtAjI to Apako pAMca varSa kA chor3akara svarga calI gii|
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ 526/ jaina samAja kA vRhad itihAsa ApakA vivAha zrImatI patAsI devI ke sAtha huAjinase Apako tIna putra sarvazrI zAMtikumAra,vijaya evaM anila kumAra tathA pAMca putriyoM suzolA,prema,tArA,hemA evaM reNu ke pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| sabhI putra evaM putriyoM kA vivAha ho cukA hai / zrImatI patAsI devI khaMDelA nagara kI thii| chAbaDA jI zAMta prakRti ke haiM tathA jagannAtha jaina kAleja kI kAryakAriNI ke sadasya haiN| patA : jItamala jaina, sTezana ror3a,jhumarItilaiyA,hajArIbAga | zrI jJAnacaMda ajitakumAra vinAyakyA zrI jJAnacaMda vinAyakyA zrI sva.lakSmInArAyaNajI ke suputra haiM, jo DAlTanagaMja meM myUnisipala kamiznara rahe the tathA DAlTanagaMja jilA korTa meM jUrI ke pada se alaMkRta huye / unakA svargavAsa san 1983 meM 80 varSa kI Ayu meM huA thA lekina zrI jJAnacaMda ajitakumAra ko mAtA kA AzIrvAda prApta hai / ApakA janma disambara san 1937 meM huaa| maiTrika taka zikSA prApta kI aura phira vasa vyavasAya meM cale gaye / san 1953 meM ApakA vivAha zrImatI vimalA jI se huaa| Apa rAMcI ke mUlacaMda jI godhA kI suputrI haiN| Apa donoM cAra putra evaM tIna putriyoM ke pitA haiM / jyeSTha putra prakAzacaMda bI.e. hai / dharmapatnI kA nAma indrA hai jo vI.e. haiM / dUsarA puva pradIpakumAra,tIsarA putra prabhAta kumAra donoM bI.e. haiM / caturtha putra rAjeza abhI par3ha rahA hai / tInoM putriyoM meM snehalatA kA vivAha ho cukA hai| nItA evaM razmi par3ha rahI hai| ApakI mAtAjI zuddha khAnapAna kA niyama pAlana karatI thI / ApakA choTA bhAI ajitakumAra ema.e. hai| 40 varSIya yuvA hai / patnI kA nAma sulocanA hai / 4 putriyA~ lIneTa,zuci,launAzI evaM lamInA sabhI par3ha rahI haiN| ApakI bahina zrImatI vimalA ema.e.bI.eDa.haiM tathA vartamAna meM DAlTanagaMja meM aDalTa ejUkezana vibhAga meM suparavAijara ke pada para kArya kara rahI haiN| vaha Apake pAsa hI rahatI hai| patA : lakSmInArAyaNa jJAnacaMda jaina,iMjIniyariMga roDa,DAlTanagaMja zrI jJAnacaMda harakacaMda ajamerA zrI mizrIlAla jI ajamerA hajArIbAga jaina samAja ke varSoM taka adhyakSa rhe| unake pUrvaja DaoNsarolI (rAja) se jAvada (mAlavA) gaye / jAvada se caupArana aura caupArana se hajArIbAga A gaye / ajamerA jI ke 7 putra huye / sabase bar3e putra jJAnacaMda jI ajamerA hai| ApakA janma san 1938 meM huaa| rAmagar3ha vidyAlaya meM maiTika taka zikSA prApta kii| maI 1955 meM ApakA vivAha sAgaramala jI pAMDyA giraDIha kI suputrI tArAdevI ke sAtha huaa| jinase Apako do putra evaM do putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| Apake bar3e putra zrI pradIpakumAra 31 varSa ke yuvA DAkTara haiM / Apane ema.esa.nyUyArka se kiyA | Apako palI zrImatI zilpI hai jo eka putra kI mAM hai| Apa videzoM meM jAte hI rahate haiN| dUsare putra sunIla 30 varSa ke yuvA vyApArI hai / saMgItA dharmapatnI hai jo eka putrI kI jananI hai / tIsare putra suzIlakumAra ema.e. kara cuke haiN| donoM putriyoM saritA evaM saMgItA kA vivAha ho cukA
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI jJAnacaMda jI ne pAvApurI dharmazAlA meM eka kamare kA nirmANa karavAyA hai| pUrA parivAra punibhakta hai| Apake choTe bhAI zrI harakacaMda jI kA 11 agasta 1944 ko janma huaa| rAMcI vividyAlaya se bI.I. kiyA 1 ApakI dharmapalI kA nAma nagInA hai jo do putra evaM eka putrI kI mAM hai| dUsare bhAI zrI padamacaMda jI 45 varSa ke haiN| bI.e. pAsa haiN| patnI kA nAma zrImatI mInA hai jo dazalakSaNa vrata ke upavAsa kara cukI hai| tIsare bhAI zrI dharamacaMda jI ne bI.kaoNma. kiyA hai| patnI kA nAma saMtoSa devI hai| do putra evaM eka putrI ke pitA haiM / bihAra pradeza kA jaina samAja /527 hai| pAMca cothe bhAI zrI dilIpa bAbU haiN| 41 varSIya yuvA haiN| unakI patnI kA nAma zrImatI puSpA hai| do putra evaM eka putrI kI jananI zrI devendra (35 vIM hai pIkara evaM eka putrI kI mAM hai| rAjeza ajamerA sabase choTe bhAI haiM 133 varSIya yuvA hai| bI. e. haiN| dharmapatnI kA nAma anitA hai jo eka putrI kI mAM hai / do Apake pAMca bahineM haiM / tArAdevI, candrakalA, zakuntalA, kusuma evaM rAjazrI hai| inameM zrImatI zakuntalA evaM kusuma kA nidhana ho cukA hai| patA jaina paiTrola saplAI kampanI, klaba roDa, hajArIbAga / - zrI jJAnacaMda seThI khAcariyAvAsa (rAja.) se gayA (bihAra) Akara basane vAle sva. zrI lAdUlAla jI seThI ke suputra zrI jJAnacaMda seThI kA janma kArtika sudI aSTamI saMvat 1992 ko huaa| Apake pitAjI zrI lAdUlAla jI kA san 1979 meM tathA mAtAjI icaraja devI kA san 1984 meM svargavAsa ho gayA thaa| gayA se hI Apane san 1953 meM maiTrika kiyA aura vastra vyavasAya meM cale gye| isI varSa ApakA vivAha ThAkuragaMja ke zrI kanhaiyAlAla jI kAsalIvAla kI suputrI zAMtidevI ke sAtha saMpanna huaa| jinase Apako cAra putra sarva zrI pradIpakumAra, vijayakumAra, saMjayakumAra evaM ajayakumAra tathA eka putrI maMjU kI prApti huii| ApakI prAraMbha se hI dhArmika pravRtti rahI hai| gayA meM Ayojita indradhvaja vidhAna meM Apane indra ke pada ko prApta kiyA / yAtrA premI haiM tathA prativarSa yAtrA para jAte haiN| Apane vastra vyavasAya meM kAphI acchI saphalatA apanI sUjhabUjha evaM vyAvasAyika dakSatA ke AdhAra para kI hai| gayA di. jaina paMcAyata evaM jaina bhavana ke sadasya haiN| Apake do choTe bhAI prakAzacaMda jI seThI (Ayu 48 varSa) evaM pavana kumAra jI seThI (44 varSa) haiN| donoM hI acche vyavasAyI haiN| tathA tIna-tIna putra evaM eka-eka putrI ke pitA haiM / patA : lAdUlAla jI jJAnacaMda jI seThI cauka, ramanA roDa, gayA (bihAra) koThArI jhUmaramala kAsalIvAla koThArI jhUmarabhala jI zrI zivadAna jI koThArI ke suputra haiM jinakA 40 varSa pUrva hI svargavAsa ho gayA thaa| isake pazcAt ApakI mAtA sundaradevI cala basI /
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ 528 / jaina samAja kA vRhad itihAsa jhUmaramalajI kA janma kArtika budI saMvat 1984 ko huaa| apane janma grAma kAlU (rAja.) meM Apane prAraMbhika zikSA prApta kii| saMvat 1998 meM ApakA vivAha ho gyaa| patnI kA nAma acaraja devI hai| Apako 5 putroM evaM eka putrI ke pitA banane kA saubhAgya mila cukA hai| Apake sabhI putra azoka kumAra, mahendra kumAra, prakAzacandra, vimalakumAra, surezakumAra kA vivAha ho cukA hai tathA sabhI Apake sAtha vyavasAya kara rahe haiN| ApakI eka mAtra putrI hIrAkumArI kA tamAGa ke saMjIvakumAra ke sAtha vivAha ho cukA hai| Apane kAlU mAma meM Ayojita paMcakalyANaka pratiSThA meM ullekhanIya kArya kiyaa| DAlTanagaMja maMdira ke maMtrI, koSAdhyakSa raha cuke haiN| vartamAna meM sadasya haiN| bhagavAna mahAvIra 2500 vAM nirvANa mahotsava samiti ke saMyojaka rahe the| ApakI dharmapatnI ke zuddha khAna-pAna kA niyama hai| muniyoM kI khUba sevA karatI hai| Apake choTe bhAI noratanamala 56 varSa ke haiN| urmilA devI patnI kA nAma hai| jo narAyaNA (rAja) luhAr3iyA parivAra se hai| eka putra evaM do putriyoM ke pitA haiN| | patA : jhumaramala noratanamala jaina Ahata ror3a, navAhatA, DAlTanagaMja (bihAra) zrI jhUmaramala seThI sAmAjika evaM dhArmika jIvana jIne vAle zrI jhumaramala jI seThI rAMcI jaina samAja ke viziSTa zreSThI haiM jinhoMne samAja ke vikAsa meM apanA yogadAna diyA hai| Apake pitAjI zrI cAMdamala jI seThI ne khUDa (sIkara)prAja se yahAM karIba 45 varSa pUrva Akara TrAMsaporTa vyavasAya prAraMbha kiyA thA jisameM Apane AzAtIta saphalatA prApta kI hai ApakI dharmapatnI zrImatI bhaMvara devI kA 25 varSa pUrva svargavAsa ho cukA hai| zrI jhUmaramala jI seThI kA san 1940 meM khUDa meM hI janma huA kintu rAMcI vizvavidyAlaya se san 1960 meM Apane bI.kaoNma. kiyaa| isake pUrva 22.4.1956 ko hI ApakA vivAha hIrAmaNi devI se ho gayA thA jinase Apako pAMca putra evaM cAra putriyoM kI prApti huI / Apane san 1989 meM bIsa paMthI koThI zikhara jI meM Ayojita indradhvaja vidhAna meM indra ke pada ko prApta kiyA tathA sana 1985 meM bhI jaba devaghara meM paMcakalyANaka pratiSThA saMpatra huI to usameM bhI Apane indra kA pada hI liyA / Apa pratidina pUjA-prakSAla karate haiN| rAMcI di. jaina paMcAyata kI kAryakAriNI ke sadasya haiN| di. jaina samAja samiti ke sahAyaka maMtrI haiM / apane grAma khUDa meM bhaMvarIdevI kanyA pAThazAlA bhavana banavA kara rAjya sarakAra ko diyA hai| ApakI dharma patnI zuddha khAna-pAna kA niyama hai| pUrA parivAra muni bhakta haiM / Apake jyeSTha putra zrI ramezakumAra bI kraoNma, ela. ela. bI haiN| 25 varSIya yuvA haiN| patnI kA nAma anitA hai jo bAbUlAla jI pahAr3e haidarAbAda kI putrI hai| zeSa cAroM putra pradIpakumAra, cetanaprakAza, zravaNa kumAra evaM kamalakumAra pada rahe haiN| cAra putriyoM meM rAjadulArI, mInAkumArI, svarNalatA kA vivAha ho cukA hai| premalatA abhI avivAhita hai / Apake choTe bhAI zrI rAjakumAra jI haiN| patnI kA nAma suzIlA devI hai| tIna putra evaM eka putrI kI jananI hai| ApakI tIna bahineM haiM- zrImatI zakuntalAdevI, zobhAdevI evaM rekhaadevii| sabhI kA vivAha ho cukA hai / patA - seThI TrAMsaporTa, kacaharI roDa, rAMcI (bihAra)
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ bihAra pradeza kA jaina samAja /529 zrI tArAcaMda gothA giraDIha ke tArAcaMda jI godhA samAja ke pratiSThita sadasya haiN| Apa bhI bhaMvaralAla jI godhA ke suputra haiM jinakA svargavAsa 1967 meM 53 varSa kI Ayu meM ho gyaa| ApakI mAtA jI rAjAbAI kA abhI AzIrvAda prApta hai| I godhA jI kA janma 1 maI san 1939 ko huaa| jayapura mahArAjA kaoNleja se Apane san 1959 meM bI.esa.sI. kiyA aura phira abhraka vyavasAya meM laga gye| san 1963 meM ApakA vivAha zrImatI kumudadevI se saMpana ho gyaa| jinase Apako do putra evaM do putriyoM kI prApti huii| jyeSTha putra zrI pravINakumAra 24 varSIya yuvA hai tathA 21 vaya navInakumAra vidyArthI haiM donoM putriyA~ kavitA aura vinItA bhI par3ha rahI hai| $! ApakI mAtAjI evaM dharmapatnI donoM ke zuddha khAna-pAna kA niyama hai| donoM hI muniyoM ko AhAra detI rahatI haiN| Apa di. jaina samAja evaM di. jaina vidyAlaya giraDIha ke sekreTrI raha cuke haiN| guDhA sAlTa meM apane pitAjI kI smRti meM godhA suvAlAla bhaMvaralAla memoriyala hAspiTala kI bilDiMga banavAkara san 1970 meM rAjya sarakAra ko saMcAlana ke liye diyA hai| gAMdhI netra cikitsAlaya alIgar3ha meM eka pUrA blAka banavA kara sarakAra ko diyA hai| zrI mahAvIra jI kSetra para Adarza mahilA vidyAlaya meM eka hAla Apake choTe bhAI dharmacaMda jI godhA dvArA banavAyA gayA hai / patA:- bI.bI.sI. roDa giraDIha (hajArIbAga) 1 Apake do choTe bhAI dharmacaMda jI godhA evaM vimalakumAra jI godhA hai| dharmacaMda jI ema.bI.e. haiM tathA amerikA meM AyAta-niryAta kA kArobAra karate haiN| unakI patnI kA nAma belA hai jo do putroM kI mAM hai| zrI vimalakumAra dhanabAda meM rahate haiM patnI kA nAma nimmI hai jo eka putra evaM eka putrI kI mAM hai| ApakI cAra bahineM haiM ratanIdevI, mainAdevI, maNi koThArI evaM saMtoSadevI sabhI vivAhita hai| zrI dInadayAla kAlA Apake dAdAjI zrI caturbhuja jI kAlA yahA~ karIba 100 varSa pUrva rAdhAkizanapurA (jayapura) se Aye the| unake putra sUrajamala jI kA bhI 33 varSa pUrva 65 varSa kI Ayu meM svargavAsa ho gyaa| ApakA janma saMvat 1991 meM huaa| raphIgaMja se hI maiTrika kiyA aura phira vastra vyavasAya kI ora cale gye| san 1956 meM ApakA vivAha zrImatI kamalAdevI ke sAtha saMpanna huaa| jinase Apako chaha putroM kI prApti huI / 1 sabase bar3e putra abhayakumAra 33 varSIya yuvA haiM bI kaoNma haiM patnI kA nAma bInA hai| jo do putroM kI jananI hai| dUsare putra dilIpakumAra 30 varSa ke haiN| patnI kA nAma saritA hai| eka putra evaM eka putrI kI jananI hai| zeSa cAra putra rAjezakumAra bI kAma. vimalakumAra, ajayakumAra, saMjayakumAra par3ha rahe haiN| vimala kumAra evaM ajayakumAra jor3ale bhAI haiN|
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ 530/ jaina samAja kA jahara itihAsa zrI kAlA jI auraMgAbAda paMcakalyANaka meM IzAna indra ke pada se alaMkRta ho cuke haiN| Apa vigata 13 varSoM se raphIgaMja jaina samAja ke maMtrI hai| AcArya saMbhavasAgara jI mahArAja cAturmAsa samiti ke maMtrI raha cuke haiM / gayA jI meM san 1981 meM janamaMgala ratha meM sArathI bane the / Ala iMDiyA di.jaina tIrtha kSetra kameTI bambaI ke sammAnanIya sadasya haiN| ApakI patnI ke zuddha khAna-pAna kA niyama hai| muniyoM ko AhAra detI rahatI haiN| patA: dInadayAla kAlA, raphIgaMja (auraMgAbAda) bihAra zrI dharamacaMda chAbar3A Apake pUrvaja rAjasthAna nivAsI haiN| pAlAvAsa ke zrI rAmakumAra suputra lAdUlAla jI pahale kalakattA gaye aura phira jhumarItilaiyA Aye aura yahIM para vyavasAya meM kAphI saphalatA prApta kI / zrI dharamacaMda kA janma saMvat 2005 meM phAlguNa sudI meM huaa| Apane maiTrika kiyA aura Apake pitAjI zrI lAdUlAla jI kA svargavAsa 5-12-1965 ko huA / maiTrika taka abhraka ke vyavasAya meM laga gye| san 1960 meM ApakA vivAha zrImatI sarojadevI ke sAtha huaa| jinase Apako pAMca putroM - manoja kumAra, saMjaya,lalita, rAjeza evaM vinaya kI prApti huii| Apake pitAjI zrI lAdUlAla jI paMcakalyANakoM meM indra kI bolI lete rahate the| bhagavAna bAhubalI mahAmastakAbhiSeka ke avasara para svarNakalaza kI bolI lI thI / ApakI mAtAjI bhI zuddha khAna-pAna vAlI mahilA thI unhoMne do bAra dazalakSaNa vata ke upavAsa kiye the| __ Apake cAra choTe bhAI nirmalakumAra jI,trilokakumAra jI,vIrendrakumAra jI sabhI utsAhI yuvaka haiN| zrI nirmalakumAra jI to vartamAna meM di. jaina samAja kI kAryakAriNI ke sadasya haiN| patA: chAbar3A bradarsa,sTezana roDa ,jhUmarItilaiyA zrI nandalAla seThI hajArIbAga jaina samAja ke adhyakSa evaM maMtrI pada para rahe huye zrI nandalAla jI seThI vizAla vyaktitva ke dhanI haiM / ApakA janma jeTha budI 4saMvat 1970 meM hajArIbAga meM huA / sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAt Apa TrAMsaporTa evaM ejensI vyavasAya meM cale gaye 112 varSa kI bAla avasthA meM hI zrImatI patAsI devI ke sAtha ApakA vivAha ho gayA / jinase Apako do putroM ke pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| Apake jyeSTha putra zrI bhAgacaMda 55 santa dekha cuke haiN| unakI patnI kA nAma kaMcana bAI hai| jo tIna putra suzIla, subodha evaM sunIla evaM eka putrI sImA kI jananI hai| sabhI kA vivAha ho cukA hai| dUsare putra zrI vinodakumAra 36 varSIya yuvA haiM / patnI kA nAma suzIlA hai jo do putra vinIta evaM nalina kI mAM hai| ___ Apane hajArIbAga meM di. jaina mAdhyamika vidyAlaya ko samAja ke sahayoga se sthApita karane kA yazasvI kArya kiyaa| samAja ke homiyopaithika aspatAla ke Apa saMcAlaka hai / baMgAla vihAra tIrtha kSetra kameTI evaM bihAra prAntIya tIrtha kSetra kameTI ke sadasya haiN| mahAsabhA ke sadasya haiN| munibhakta haiN|
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ bihAra pradeza kA jaina samAja /531 puniyoM ke pitA hai| dUsare bhAI manasukhalAla Apake do choTe bhAI zrI svarUpacaMda 5 varSa ke haiM / putra jI 73 varSa ke hai| unakI patnI kA nAma kaMcanadevI haiN| Apa do putra evaM pAMca putriyoM ke pitA haiM / Apake pitAjI zrI kastUracaMda jI karIba 1100 varSa pahile dAMtArAmagar3ha se yahA~ padhAre the / patA : Ananda moTara sarvisa, bADama bAjAra, hajArIbAga (bihAra) zrI narezakumAra jaina pahAr3iyA paTanA kA pahAr3iyA parivAra rAjasthAna ke khUDa bAnUDA pAma se karIba 100 varSa pUrva yahAM Akara rahane lge| sarvaprathama zrI sUrajamala jI bAkalIvAla Aye jinhoMne aMtima meM muni dharma svIkAra kiyA tathA samAdhimaraNa kiyaa| unake putra sva. basantIlAla jI huye aura vasantIlAla jI ke 29 sitambara 1942 ko zrI narezakumAra jI pahAr3iyA huye / basantIlAla jI kA san 1977 meM 76 varSa kI Ayu meM svargavAsa ho gyaa| lekina unakI patnI zrImatI paznA kuMvara kA abhI AzIrvAda prApta hai| zrI narezakumAra jI ne san 1965 meM bI.kaoNma. evaM san 1968 meM ela. ela. bI. kiyaa| lekina vastra, bartana evaM hoTala vyavasAya karane lage / di. 7 mArca 62 ko ApakA vivAha aDaMgAbAda kI zrImatI mIrAdevI ke sAtha huaa| jinase Apako eka putra saMjayakumAra evaM cAra putriyAM sunItA, pUnama, kumoda evaM bhAratI kI prApti huii| sunItA kA vivAha ho cukA hai| phatehapura zekhAvATI meM Apane maMdira meM paMcakalyANaka karAyA tathA gulajAra kSetra kA jIrNoddhAra karavAyA evaM vahAM vedI pratiSThA krvaaii| Apa tIrtha yAtrA premI haiM tathA tIrtha saMghoM kA saMcAlana karate rahate haiN| zrI sUrajamala jI ne IsarI meM pArzvanAtha udAsInAzrama kI sthApanA kI aura apanA samAdhimaraNa prApta kiyaa| Apane koDaramA meM pArzvanAtha hAyara saikaNDarI vidyAlaya kI sthApanA kii| Apane bAMkApura meM apane hI makAna meM caityAlaya sthApita kiyaa| zrI narezakumAra jI bhI bahuta hI gatizIla samAjasevI haiN| Apa jaina saMsthA paTanA ke pahile saMyojaka aura vartamAna meM pracAra maMtrI haiM / isI taraha di. jaina paMcAyata ke saMyukta maMtrI evaM koSAdhyakSa raha cuke haiN| Apa bihAra rAjya dhArmika nyAsa ke sadasya haiM / di. jaina mahAsamiti ke bhI padAdhikArI raha cuke haiN| Apane vizva jaina kAMphresa meM bihAra kA pratinidhitva kiyA hai| Apake cAra bhAI aura haiM azokakumAra, vimalakumAra, nirmalakumAra evaM saMtoSakumAra / patA :- sUrajamala bAkalIvAla, lakSmI bhavana, bAMkIpura, paTanA zrI nemIcaMda bar3ajAtyA mAroTha (rAjasthAna) se Aye zrI nemIcaMda kA janma bhAdavA sudI 11 saMvat 1987 ko mAroTha meM huaa| Apake pitAjI zrI kuMdanamala jI kA svargavAsa san 1963 meM tathA mAtAjI zrImatI bhaMvarIdevI kA svargavAsa saMvat 1961 meM huA thaa| zrI nemIcaMda jI ne sAmAnya zikSA prApta kii| ApakA vivAha saMvat 2006 meM vaizAkha sudI 7 sulocanAdevI ke sAtha saMpanna huaa| jinase Apako do putra nIraja evaM vikrama tathA tIna putriyAM saMgItA babItA evaM saroja kI prApti huii| saroja kA vivAha ho gayA zeSa saba par3ha rahe haiN|
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ 532) jaina samAja kA vRhad itihAsa Apake dvArA mAroTha ke sAhoM ke maMdira meM vedI kA jIrNoddhAra karavAyA tathA padamapurA meM bAhubalI svAmI kI mUrti kI pratiSThA karavAkara kucAmana ke maMdira meM virAjamAna kii| sabhI tIrthoM kI vaMdanA kara cuke haiN| ApakI mAtAjI ke zuddha khAna-pAna kA niyama hai / pUrA parivAra munipata hai| Apake cAra choTe bhAI haiM : zrI mahAvIra prasAda 52 varSa ke haiM / patnI kA nAma patAsIdevI hai| jo aSTAnhikA kA upavAsa kara cukI haiM / tIna putriyoM evaM do putroM se alaMkRta hai| dUsare bhAI sohanalAla 45 varSa ke haiM / bI.e.pAsa haiM / guNamAlA devI patnI hai jo eka putra evaM eka putrI kI jananI hai| tIsare bhAI mohanalAla 44 varSa ke haiM / ema.kAma haiM / rAMcI meM sailaTaiksa AphIsara haiN| unakI patnI premalatA eka putra evaM do putriyoM kI mAtA hai| sabase choTe bhAI jJAnacaMda jI bI.e. haiN| 40 varSIya yuvA haiM / meDIkala sTora calAte haiN| patnI kA nApa zAMti hai jo eka putra evaM eka putrI kI mAM hai| patA : dharmacanda mahAvIraprasAda, purAnI godAma, gayA (bihAra) zrI padamacaMda ajamerA gayA di.jaina samAja ke vartamAna adhyakSa zrI padamacaMda ajamerA kA janma 14 agasta san 1933 ko huaa| Apake pitAjI zrI suganacaMda jI kA 9.1.1976 ko 62 varSa kI Ayu meM svargavAsa ho gyaa| ApakI mAtA jI zrImatI matrIdevI jI kucAmana ke zrI prabhulAla jI pAMDyA kI suputrI haiM jinakA AzIrvAda prApta hai| Apane maiTrika parIkSA pAsa kI tathA yasa vyavasAya (holasela evaM riTela) meM laga gaye / san 1948 meM ApakA vivAha zrImatI vidyA kumArI ke sAtha saMpanna huaa| Apake pUre . , parivAra kI muni sevA meM pUrNa ruci rahatI hai / mAtAjI ke zuddha khAna-pAna kA niyama hai / ajamerA ... jI cAra mahine taka san 1940 meM amerikA evaM yUropa meM bhramaNa kara cuke haiM / Apa di.jaina vidyAlaya gayA ke 6 varSa taka maMtrI rhe| mahilA zikSAlaya ke sakriya sadasya haiM / caimbara Apha kAmarsa malAvI blaDa baiMka ke sadasya haiN| Apake tIna choTe bhAI haiN| zrI vijayakumAra 48 varSIya haiN| zakuntalA dharmapatnI haiN| unake do putra ajayakumAra evaM amitakumAra haiN| dUsare bhAI devendrakumAra 45 varSIya yuvA haiM / ema.esa.sI. hai| patnI kA nAma AyA hai jo do putra evaM eka putrI kI jananI hai| Apa sAketa dukAna dekhate haiM / tIsare bhAI vIrendra kumAra jiyophijisTa meM pharsTaklAsa pharsTa rahe haiN| san 1969 ke . .. zrImatI vidyAkumArI zrI bI.ke.jaina zrI devendra kumAra
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ bihAra pradeza kA jaina samAja /533 golDa meDalisTa haiM / yU.esa.e.kI kelIphorniyA vizvavidyAlaya se ucca adhyayana kara vigata 20 varSa se amerikA ke TaiksAsa karolaTana nagara meM rahate haiN| ApakI patnI kA nAma latA sanI hai / ema.e hai| amarohA ke kastUracaMda jI bAkalIvAla kI putrI haiN| tIna putriyoM - sArikA, smitA evaM monikA kI mammI hai / pahile latA jI bhI varlDa baiMka meM kArya karatI thii| ajamerA jI ke do bahineM haiM-zakuntalA evaM kamalAdevI / donoM kA vivAha ho cukA hai| patA : -zrI vIra vastrAlaya,gotama buddha roDa, gayA 2- sAketa, ke.pI ror3a,gayA 3. gayA mAravAr3I sTorsa, bhagavAna mahAvIra patha, gayA zrI bIrendra kumAra zrI prabhudayAla chAbar3A sIkara (rAba) se Aye huye zrI prabhudayAla jI chAbar3A kA janma san 1932 meM huA thaa| Apake pitA zrI motIlAla jI kA svargavAsa huye karIba.45 varSa ho gye| mAtAjI zrImatI patAsI devI kA nidhana abhI 7-8 varSa pUrva hI huA hai| Apane sIkara se hI inTara (ArTasa) kI parIkSA pAsa kI aura phira idhara abhraka vyavasAya meM laga gye| san 1952 meM basanta paMcamI ko ApakA vivAha zrImatI pannAdevI ke sAtha saMpanna huaa| jinase Apako eka putra sureza evaM cAra putriyoM kusuma,rekhA,uSA evaM puSpA kI prApti huI / sabhI kA vivAha ho cukA hai / sureza kumAra dehalI meM vyavasAyarata haiN| ApakI dharmapatnI dazalakSaNa vratoM meM dasa upavAsa kara cukI haiM / ghara kA pUrA vAtAvaraNa zAMta evaM madhura rahatA hai| AekA Atithya prema prazaMsanIya hai| patA : jaina mohallA,jhumarItilaiyA (hajArIbAga) bihAra zrI pratApa chAbar3A 140 varSa pUrva rANolI rAja se Ane vAle zrI pratApa chAbar3A ke dAdAjI zrI mahAsukha jI chAbar3A yahAM Akara basa gaye / Apake (zrI pratApajI) ke pitAjI zrI kanhaiyAlAla jI san 1975 meM 66 varSa kI Ayu meM svargavAsI-bana gaye / kintu ApakI mAtAjI zrImatI harajI bAI kI abhI chatrachAyA prApta hai| ApakA janma 23 agasta san 1952 ko huA / san 1972 meM hajArIbAga kAleja meM bI.e(Anarsa) kiyA / san 1974 meM ApakA vivAha zrImatI madhu jaina se ho gayA jo hATapIpalyA ke zrI manoharalAla jI ToMgyA kI suputrI haiM / Apake eka putra evaM tIna putriyAM haiM / putra navala evaM putriyAM,pragati,pallavI evaM pUjA haiN| sabhI par3ha rahe haiN| zrI chAbar3A jI ne hajArIbAga ke bar3e maMdira meM vedI banavAkara usameM bhagavAna mahAvIra kI pratimA virAjamAna kI thii| Apane adhikAMza tIrthoM kI vaMdanA kara lI hai| ApakA parivAra AcAryazAnasAgarajI mahArAja ke parivAra se hai| ApakI mAtAjI
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ 534/ jaina samAja kA vRhada itihAsa zuddha khAna-pAna kA niyama pAlana karatI haiM / Apake pitAjI bihAra di jaina dhArmika nyAsa pariSada ke adhyakSa the / vartamAna meM zrI pratApa chAbar3A usake sadasya haiM / isI taraha Apake pitAjI di.jaina samAja ke adhyakSa rahe,vartamAna meM Apa usake TrasTI haiM / Apake pitAjI myUnisipala borDa ke upAdhyakSa the / hajArIbAga kI sabhI sAmAjika saMsthAoM se ve jur3e huye the / unhoMne pAvApurI,vaizAlI, kolhavA pahAr3a,terApaMthI koThI zikhara jI meM kamaroM kA nirmANa karavAyA / ve kAMgresa ke bhI adhyakSa evaM koSAdhyakSa rahe the| Apake pitAjI ke zrI mAMgIlAla jI bar3e bhAI the jinakA san 1958 meM hI svargavAsa ho gyaa| choTe bhAI mahAvIraprasAda patA - jaina paiTrola saplAI kampanI,klaba rodd,hjaariibaag| zrI prakAzacaMda jaina seThI giraDIha nagarapAlikA ke pAMca varSa taka Ayukta rahane vAle zrI prakAzacaMda jaina seThI giraDIha ke pramukha samAjasevI haiM / Apake pUrvaja zrI hajArImala kizorIlAla bhI sAmAjika kSetra meM khyAti prApta vyakti the| ApakA janma 12 janavarI san 1944 ko huA / san 1965 meM ema.e. evaM 66 meM el.el.bii.kiyaa| isake pazcAt Apa sAmAnya vikretA bana gye| san 1967 meM ApakA vivAha - zrImatI indrAdevI ke sAtha huA jinase Apako eka putra evaM tIna putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| putra kA nAma Aloka seThI evaM putriyAM razmi, jyoti evaM sImA hai / sabhI par3ha rahe haiN| ApakI pAtAjI ke do pratimAyeM hai tathA pichale 25 varSoM se vaha mahilA samAja kI maMtrI haiM tathA sabhI dhArmika evaM sAmAjika AyojanoM meM pramukha pArTa adA karatI haiM / Apake choTe bhAI kA nApa vijaya kumAra hai / 40 varSIya yuvaka hai / patnI kA nAma hemalatA hai / do putra evaM eka putrI ke pitA haiN| patA : zrI mahAvIra khAdya bhaMDAra sTezana roDa,giraDIha (bihAra) zrI pUnamacaMda gaMgavAla pacAra (rAjasthAna) meM janmeM zrI pUnamacaMda jI gaMgavAla kI vartamAna meM rASTrIya stara ke sAmAjika netAoM meM gaNanA kI jAtI hai| gaMgavAla sAhaba a.bhA.di.jaina mahAsabhA ke variSTha upAdhyakSa hai tathA itanI adhika saMsthAoM se jur3e huye hai ki unakI gaNanA karanA kaThina lagatA hai / zrI mahAvIra graMtha akAdamI ke saMrakSaka hai| Apa jaina samAja ke bhAmAzAha haiM jinhoMne aba taka samAja kI vibhinna saMsthAoM,dhArmika saMsthAoM,AcAryoM evaM munirAjoM kI sevA suzruSA evaM anya sevAbhAvI kAryoM meM lAkhoM rupayoM kA dAna dekara eka kIrtimAna sthApita kiyA hai|
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ Apa kucAmana paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava meM, sIkara meM Ayojita indra dhvaja maMDala vidhAna meM saudharma indra ke yazasvI pada se alaMkRta huye tathA lUNavA (rAja) meM vedI pratiSThA mahotsava saMpanna kraayaa| san 1981 meM Ayojita bhagavAna bAhubalI sahastrAbdi mahAmastakAbhiSeka mahotsava ke avasara para 1000 yAtriyoM kA saMgha lekara sabako bhagavAna gommaTezvara bAhubalI kI pratimA kA abhiSeka karane kA avasara pradAna kiyA aura yazasvI kArya saMpAdana ke liye tIrtha bhakta, dAnavIra jaisI upAdhiyoM se vibhUSita kiye gye| bhAgalapura, zrI mahAvIra jI, sIkara, zravaNabelagolA, triloka zodha saMsthAna hastinApura meM vibhinna sammAna patroM, upAdhiyoM se alaMkRta ho cuke haiM / bihAra pradeza kA jaina samAja /535 Apake dvArA devIpurA saukara maMdira meM candraprabhu svAmI ko pratimA tathA gomiyAnA meM zAMtinAtha kI virAjamAna karane kA yazasvI kArya kiyA gyaa| ApakA janma phAlguNa zuklA pUrNimA saMvat 1985 ko huaa| Apake pitAjI zrI nemIcaMda jI gaMgavAla the jinhoMne kSullaka dIkSA dhAraNa karake nemIsAgara tathA anta meM muni dIkSA dhAraNa kara kucAmana meM purAnI naziyAM meM samAdhi maraNa prApta kiyaa| jinakI vahAM samAdhi banI huI hai| ApakI dharmapatnI kA nAma zrImatI kamalA devI hai tathA Apa pAMca putroM haMsarAja, gajarAja, dilIpakumAra, pradIpakumAra, lalitakumAra tathA do putriya zrImatI aMjanA devI evaM zrImatI maMjUdevI se alaMkRta haiM / ApakI ora se vartamAna meM tijArA evaM zrI mahAvIra jI meM nizulka bhojanAlaya cala rahe haiN| vaha bhI ApakI udAratA kA paricAyaka hai| gaMgavAla sAhaba unnatazIla vyaktitva ke dhanI haiN| samAja ko Apase bahuta apekSAyeM haiN| patA: 1. dharmazAlA roDa, jhariyA 2. jaina kuMja, kAlonI, jayapura zrI phUlacaMda ajamerA zrI ajamerA jI kA janma 17 agasta san 1919 ko huaa| Apake pitAjI zrI sonUlAla jI kA 14 varSa pUrva 76 varSa kI Ayu meM svargavAsa huA tathA mAtAjI zrImatI mohinI bAI jI kA isake pahile hI nidhana ho gayA thaa| sonUlAla jI sAmAjika saMsthAoM ke pramukha kAryakartA rahe the| zrI phUlacaMda jI ne san 1940 meM AgarA vizvavidyAlaya se bI.kaoNma. kiyaa| isake pUrva hI san 1935 meM ApakA vivAha sitArA devI se ho gayA jinase Apako pAMca putra evaM tIna putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| zrImatI sitArAdevI ke zuddha khAnapAna kA niyama thaa| Apa prAyaH upavAsa karatI rahatI thiiN| ApakA karIba 14 varSa pUrva svargavAsa ho cukA hai| ajamerA jI relve evaM pI.DablyU.DI. ke ThekedAra haiN| Apake pAMca putra sarva zrI ajitakumAra, aruNakumAra, anUpakumAra, manojakumAra evaM dIpakakumAra haiM sabhI grejyUeTa haiN| prathama tIna putroM kA vivAha ho cukA hai tathA aMtima do putra abhI avivAhita haiM tathA jo pitAjI ke sAtha kArya karate haiN| putriyoM meM kusumalatA, kaMcana, bInA, reNu evaM zobhA sabhI kA vivAha ho cukA hai|
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ 536/ jaina samAja kA vRhad itihAsa Apake tIna choTe bhAI haiM jinameM zrI kapUracaMda jI jo rAyabahAdura harakacaMda jI pAMDyA ke dAmAda the svargavAsa ho cukA hai| zeSa do bhAI tArAcaMda jI evaM dharmacanda jI apanA svataMtra vyavasAya karate haiN| Apake do bahineM candrakalA evaM bimalA hai| donoM vivAhita haiN| zrI ajamerA jI dhArmika prakRti ke haiN| sabhI ko sahayoga dene kI bhAvanA rahatI hai tathA gayA samAja ke pratiSThita samAjasevI 1 patA: 1. sonUlAla phUlacaMda ajamerA rivara sAiDa, gayA (bihAra) 2- aruNa sTora varksa 85, rivara sAiDa ror3a, gayA zrI phUlacaMda kAlA 80 varSIya zrI phUlacaMda jI kAlA jhilyA (nAgaura) ke nivAsI haiN| DAlTanagaMja meM 25 varSa pUrva Akara rahane lge| Apake pitAjI kA nAma zrI paznAlAla jI evaM mAtA kA nAma malakU bAI thaa| ApakI patnI kA nAma dAkhA bAI hai| Apake 3 putra evaM 2 putriyAM haiN| Apane lADanUM ke di jaina candra sAgara smAraka meM candraprabhu svAmI kI pratimA virAjamAna kI hai| Apake bar3e putra kailAzacanda jI 55 varSa ke haiN| dharmapatnI ratanadevI hai| do putra evaM pAMca putriyA~ haiN| dUsare putra bhAgacanda jI 45 varSIya haiN| dharmapatnI kA nAma phUlamatI devI hai| palAsa jilA vyavasAyI saMgha ke maMtrI, koSAdhyakSa evaM upAdhyakSa raha cuke haiN| gauzAlA DAlTanagaMja ke koSAdhyakSa raha cuke haiN| Apake 6 putra evaM eka putrI hai| tRtIya putra zrI prakAzacanda jI bI kaoNma hai| jhilyA (kucAmana) meM rahate haiN| dharmapatnI kA nAma maMjUdevI hai jo tIna putra evaM eka putrI kI jananI hai| ApakA pUrA parivAra munibhakta hai tathA muni sevA ko prAthamikatA dete haiN| patA : 1 zrI mahAbIra prasAda eNDa kampanI, ADhatara roDa, DAlTanagaMja 2. phUlacanda kailAzacaMda, jhilyA (kucAmana) rAz2a. zrI phUlacaMda caudharI pATodI mIMDA (rAja) se Akara girahIha meM vyavasAyarata zrI phUlacaMda jI caudharI giraDIha samAja pramukha samAjasevI haiM / ApakA janma mAha budI saptamI saMvat 1978 meM huaa| Apake pitAjI zrI rAjamala jI caudharI kA svargavAsa san 1942 meM tathA mAtAjI kA nidhana san 1981 meM 72 varSa kI Ayu meM huaa| Apane renavAla (rAja) meM dhArmika zikSA nyAya madhyamA kI aura giraDIha meM mAikA ejensI evaM manIlaiDiMga kA kArya karane lge| san 1939 meM ApakA vivAha zrImatI mohinIdevI se huA jinase Apako cAra putroM evaM eka putrI ke pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| Apake sabase bar3e putra zrI vijayakumAra 40 varSIya yuvA haiN| patnI kA nAma zazi jaina hai| tIna putriyoM evaM eka putrI kI jananI hai| dUsare putra zrI pradIpakumAra bI.kaoNma. haiN| patnI kA nAma saroja hai| eka putra kI mAM hai| tIsare putra zrI saMjayakumAra kI Ayu 27 varSa kI hai| nItA dharmapatnI kA nAma hai| sabase choTA putra ajayakumAra abhI par3ha rahA hai /
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ bihAra pradeza kA jaina samAja /537 caudharI jI kI sAmAjika evaM dhArmika sevAyeM ullekhanIya haiM / Apa sammeda zikhara meM Ayojita paMcakalyANaka pratiSThAoM meM indra ke pada se suzobhita hote rahate haiM / Apane madhya loka zodha saMsthAna meM Arthika sahayoga diyA hai| ApakI patnI ke zuddha khAna-pAna kA niyama hai / munibhakta hai / AhAra Adi se munibhakti karate rahate haiM / pahile Apa bihAra prAntIya khaNDelavAla jaina mahAsabhA ke zAkhA maMtrI rahe the| . Apa jayapura ke paMDita cainasukhadAsa jI nyAyatIrtha ke ziSya zrImatI mohinI devI zrI vijayakumAra zrI banArasIlAla seThI, giraDIha __sva. dalasukharAya seThI parivAra meM janme zrI banArasIlAla seThI atyadhika utsAhI samAjasevI haiN| Apake mAtA-pitA donoM kA hI bahuta pahile svargavAsa ho cukA hai / Apane my maiTrika parIkSA pAsa kI aura jaradA pattI kA vyavasAya karane lage / disambara san 1939 meM ApakA vivAha zrImatI kapUrIdevI ke sAtha ho gayA jinase Apako do putra zrI surendrakumAra evaM aMzokakumAra kI prApti huii| donoM putroM kA vivAha ho cukA hai / zrI surendakumAra sivila injInIyara haiM / amerikA meM rahate haiN| Apake pUrvajoM ne bIsa paMthI koThI sammedazikhara jI meM koThI ke bAhara bAhubalI svAmI " kI pratimA virAjamAna kI thii| giraDIha caimbara oNpha kaoNmarsa ke vartamAna meM adhyakSa haiM / jaina zrImatI kapUrI devI vidyAlaya ke pUrva meM saikreTI evaM vartamAna meM kAryakAriNI samiti ke sadasya haiN| goinkA sevA sadana ke 1982-86 taka sekreTrI raha cuke haiM / SEAR zrI baMzIdhara sAha sva.zrI dayAlacaMda jI ke tIsare putra zrI baMzIdhara jI sAha bhI giraDIha ke pramukha sAmAjika vyakti haiM / Apa 60 varSa pAra kara cuke haiN| abhraka kA vyavasAya karate haiM / san 1951 meM ApakA vivAha pacAra (rAjaI ke baMzIdhara jI seThI kI putrI sulocanA devI ke sAtha huaa| jinase Apako cAra putra evaM do putriyoM ke pitA kahalAne kA saubhAgya prApta huA / san 1983 meM sammedazikhara jI meM Ayojita indra dhvaja vidhAna meM saudharma indra ke pada se suzobhita huye / Apake dvArA zikhara jI kI bIsa paMthI koThI ke Age
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ 538/ jaina samAja kA vRhada itihAsa samavazaraNa ke maMdira meM mAnastaMbha kA nirmANa krvaayaa| apanI ora se lUNavA a.kSetra para geTa lagAne kA kArya saMpanna kara cuke sAha sAhaba di. jaina samAja giraDIha ke vartamAna meM upAdhyakSa hai| jaina vidyAlaya ke bhI upAdhyakSa haiM / a. pA. di.jaina mahAsabhA ke sadasya haiM / giraDIha meM jara tIna loka maMDala vidhAna huA thA usameM Apa sArathI bane the / Apake jyeSTha putra surezacaMda bI.e. haiM / kiraNa palI kA nAma hai jo eka putra evaM eka putrI kI mAM hai| dUsare putra zrI rAjezakumAra bI.esa.sI.,bI.kaoNma. hai| unakI patnI kA nAma zazi jaina hai| tIsare putra kamalezakumAra bI.e. haiM / nizA unakI patnI hai / Apa dehalI meM saplAI kA kArya karate haiN| sabase choTe putra vijayakumAra bI.e. haiM 1 avivAhita hai| patA: makatapura cauka,giraDIha zrI bAlacaMda chAbar3A gayA jaina samAja ke pratiSThita sadasya,bihAra prAntIya di.jaina mahAsabhA ke variSTha sadasya, dhArmika pravRttiyoM meM vyasta rahane vAle zrI bAlacaMda chAbar3A umratazIla vyaktitva ke dhanI haiM / ApakA janma caitra budI amAvasa saMvat 1985 ko huaa| Apake pitA zrI pannAlAla jI chAbar3A kA 39 varSa pUrva 63 varSa kI Ayu meM nidhana ho gayA / ApakI mAtAjI zrImatI kapUrIdevI jI kA abhI AzIrvAda prApta hai| Apane sIkara se san 1944 meM maiTrika kiyA / savat 2002 phAlguNa budI 6 ko ApakA vivAha indramaNi jI ke sAtha saMpanna huA jinase Apako do putra kamalakumAra,manojakumAra tathA tIna putriyA~ nIlama, saroja,reNu kI prApti huii| zrI kamalakumAra 31 varSIya haiM / manoja par3ha rahA hai / tInoM putriyoM kA vivAha ho cukA hai| chAbar3A jI ke paiTrola pampa,tela,cAvala, dAla mila,kirosina DAlaDA Adi kA vyavasAya hai | campApura (nAthanagara) ke paMcakalyANaka meM indra ke pada se suzobhita huye / auraMgAbAda paMcakalyANaka meM Apake putra kamalakumAra indra bane haiN| yahAM ke maMdira kA san 1984 meM zilAnyAsa bhI Apane hI kiyA thaa| padama prabhu kSetra para AdinAtha svAmI kI zyAma pASANa kI pratimA tathA nAtha nagara meM mUrti virAjamAna karane kA yazasvI kArya kara cuke haiN| abhI Apane upAdhyAya zrI jJAnasAgara jI mahArAja ke sAnidhya meM causaTha Rddhi vidhAna sampanna karAyA hai| muniyoM ke bhakta haiN| rAjagRhI meM vimalasAgara jI mahArAja ke liye tIna mahine taka AhAra diyA thaa| sAmAjika evaM sArvajanika kAryoM meM khUba bhAga lete haiN| zuddha khAnapAna kA niyama hai / samAja ke vikAsa meM khUba yoga dete rahate haiN| patA : 1- svAstika, e ena roDa,gayA 2- bhArata ATomobAilsa sTezana roDa
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI bAbUlAla pATana zrI pATanoM jI rAmagaDha jaina samAja ke viziSTa samAjasevI haiN| Apake pitAjI zrI phatahacanda jI pATanI san 1950 meM lADanUM se pahile kalakattA gaye aura phira se rAmagaDha meM Akara basa gaye / san 1959 meM unakA svargavAsa ho gayA usa samaya unakI Ayu kevala 58 varSa kI thI / ApakI mAtAjI zrImatI suganI bAI kA abhI 11 varSa pUrva hI nidhana huA hai| bihAra pradeza kA jaina samAja /539 zrI bAbUlAla jI pATanI kA janma saMvat 1988 meM huaa| ApakI zikSA banArasa meM huI / saMvat 2005 meM ApakA vivAha koDaramA ke zrI motIlAla jI chAbar3A kI suputrI manoramA ke sAtha huaa| jinase Apako 2 putra aravinda (26 varSa) evaM ajayakumAra (21 varSa) tathA cAra "mArgadarzaka : putiyA~ hai / evaM saMtoSa kI pApti huii| sabhI putriyoM kA vivAha ho gayA Apake bAbAjI zrI mUlacanda jI pATanI ne phulerA meM maMdira kA nirmANa karavAyA tathA phira saMvat 2004 meM paMcakalyANaka pratiSThA kA Ayojana krvaayaa| Apa usa pratiSThA samAroha meM indra bane the / lADanUM meM ghara kI nIMva khodate samaya do mUrtiyA~ nikalI thI jinako vahA~ ke maMdira meM virAjamAna kara diyA 1 Apa rAmagaDha jaina samAja ke maMtrI raha cuke haiN| vartamAna meM kAryakAriNI sadasya evaM TrasTI haiN| Apake 4 bhAI zrIpAla jI (53 varSa) jIvaNamala jI (37 varSa) makkhanalAla jI (35 varSa) jambUkumAra jI (31 varSa) tathA tIna bahineM kiraNadevI, ilAyacIdevI evaM umarAvadevI haiN| eka bhAI sAgaramala jI kA 9 maI san 1959 meM dehAnta ho gayA thA / patA- makkhanalAla eNDa bradarsa, mainaroDa, rAmagaDha kendra (bihAra) zrI bhaMvaralAla kAsalIvAla zrI kAsalIvAla jI raphIgaMja ke viziSTa samAjasevI haiN| dhArmika prakRti ke haiN| pratidina pUjA pATha karate haiN| Apake dvArA lAdUlAla jaina vidyAlaya bhavana meM eka kamare kA nirmANa kraayaa| auraMgAbAda maMdira nirmANa meM Arthika yogadAna diyA gayA / terApaMthI koThI, zikhara jI ke pUjana phaMDa ke sadasya haiN| sabhI tIrthoM kI vaMdanA kara cuke haiN| Apake pitAjI zrI haralAla jI 50 varSa kI Ayu meM san 1969 meM evaM mA~ bharajI bAI donoM kA 30 varSa pUrva svargavAsa ho cukA hai| ApakA janma saMvat 1979 meM huaa| sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAt saMvat 2001 meM ApakA vivAha indramaNidevI ke sAtha ho gayA lekina san 1964 meM unakA Akasmika nidhana ho gyaa| Apake putra zrI vijayakumAra 40 varSIya yuvA haiN| patnI kA nAma hIrAdevI hai| jo saMtoSa, kamalA evaM kusuma tIna putriyoM kI mAM hai| vinodakumAra choTe putra haiN| ema.e. haiN| patnI kA nAma maMjUdevI hai| eka putrI kI mA~ hai| patA:- paMvaralAla vijayakumAra, raphIgaMja (auraMgAbAda) (bihAra)
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ 540/ jaina samAja kA vRhada itihAsa zrI bhAgacanda vinAyakyA 45 varSIya yuvA samAjasevI zrI bhAgacanda vinAyakyA kA hajArIbAga jaina samAja meM mahattvapUrNa sthAna hai / abhI cAra varSa pUrva hI Apake pitAjI zrI gopIlAla jI vinAyakyA kA svargavAsa huA hai| mAtAjI surajIbAI kA abhI AzIrvAda prApta hai| zrI bhAgacanda jI kA jnm|" mArca san 1946 ko huA / hajArIbAga kAleja se Apane bI.e. kiyaa| san 1962 meM ApakA vinagara zrImatI prabhAvatI jaina se huaa| ApakI ekamAtra putrI svAti par3ha rahI hai| Apane hajArIbAga meM huI vedo pratiSThA meM indra ke pada ko suzobhita kiyaa| roTarI klaba ke sadasya, sTezana klaba ke sadasya evaM jaina vidyAlaya ko kAryakAriNI ke sadasya haiN| seThI kAleja meM ema ra kakSAyeM khulavAne meM ApakA vizeSa yoga rahA / ApakI mAtA jI ke zuddha khAnapAna kA niyama hai / muni bhakta haiM tathA AhAra detI rahatI hai / Apake pAMca choTe bhAI zrI kamalakumAra, dilIpakumAra ema.e. DaoN. lalita jaina (ema.esa.AI)vinodakumAra evaM vinAyaka jaina haiM / bar3e bhAI gaMcoM meM DA. lalita jaina AI kaimpa | Ayojita karate rahate haiN| zeSa tInoM bhAI sAtha hI rahate haiM / Apake tIna bahineM haiM tArAdevI, kaMdhanadevo evaM saMdhyAdevI / tInoM kA hI vivAha ho cukA hai / zrImatI surajI devI dharmapatnI sva.zrI.gopIlAla jaina patA: suvAlAla gopIlAla, subhASa mArga, hajArIbAga / zrI madanalAla pahAr3iyA paTanA ke zrI madanalAla pahAr3iyA kA jaina samAja meM pramukha sthAna hai / koDaramA meM Ayojita paMcakalyANaka pratiSThA meM Apa indra pada se suzobhita huye the| isI taraha mIThApura (paTanA) ke di. jaina maMdira meM Apane zAMtinAtha svAmI kI mUrti virAjamAna kI thI / isa maMdira ke Apa koSAdhyakSa bhI haiM / paTanA di.jaina paMcAyata kI kAryakAriNI ke sadasya haiM / Apa sabhI tIrthoM kI vaMdanA kara cuke haiN| pahAr3iyA jI kA janma mAha sudI 15 saMvat 1980 ko huA / Apake pitAjI zrI rAmacandra jI pahAr3iyA evaM mAtA zrImatI jAnakIbAI jI kA svargavAsa ho cukA hai| saMvat 10905 meM ApakA vivAha zrImatI basantIdevI jI ke sAtha huA / saMtAna na hone se Apane vinodakumAra ko dattaka putra bnaayaa| zrI vinodakumAra 30 varSa ke yuvA haiN| bI .kAma. haiM / patnI kA nAma munItA hai / eka putra evaM eka putrI ke pitA hai / pahAr3iyA jI sImenTa ke vikretA haiN| pattA : madanalAla jaina,somenTa ke vyApArI, kekar3a bAga roDa.candragupta patha.paTanA
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ - paM. manoharalAla sAha zAstrI paM. manoharalAla jo zAstrI rAMcI jaina samAja meM prasiddha vidvAna haiN| rAja. ke hokara bhI aba ve pUre bihArI bana gaye haiN| Apa isa samaya 700 basanta pAra karane vAle haiM lekina sAmAjika gatividhiyoM meM khUba bhAga lete rahate haiN| Apake pitAjI zrI chItaramala jI sAha evaM mAtAjI zrImatI motI bAI donoM kA svargavAsa ho cukA hai| bihAra pradeza kA jaina samAja /541 20 varSa kI Ayu meM ApakA vivAha zrImatI kaMcanadevI ke sAtha huaa| jinase Apako do putra evaM tIna putriyoM kI prApti huii| Apake jyeSTha putra azokakumAra 41 varSIya yuvA haiN| bI.e., ela.ela.bI. haiN| patnI kA nAma sarojadevI haiM jo eka putra evaM do putriyoM kI mAM bana cukI hai | bihAra alApa sIlama li. meM phAinensa mainejara haiN| dUsare putra vijayakumAra 35 varSIya yuvA hai| vaha bhI bI.e., bInAdevI patnI hai jo eka putrI kI mA~ hai| azoka TAyara senTara ke mAlika haiM / zrImatI kaMcanamAlA paMDita jI ahiMsA darzana bhAga 1,2,3, va 4 AryikA dharmavatI caritra, abhiSeka para zAstrIya pramANa, jinavANI saMgraha Adi pustakoM ke lekhaka evaM sampAdaka haiN| bhagavAna mahAvIra kA 2500 vAM parinirvANa mahotsava parva meM Apako vijJAna bhavana meM siddhAntAcArya kI upAdhi se sammAnita kiyA jA cukA hai| gohATI samAja ne paMcakalyANa mahotsava ke avasara para vANIbhUSaNa se alaMkRta kiyA thaa| Apa kucAmana evaM sujAnagaDha meM dharmAdhyApaka rahane ke pazcAt vigata 25 varSoM se rAMcI samAja ko zAstroM kA jJAna de rahe haiM / zAstroM ke pakke jJAtA haiN| paryUSaNa parva meM vibhinna nagaroM meM jAte rahate haiN| vedI pratiSThA evaM vidhAna Adi karAte rahate haiN| gohATI meM indradhvaja vidhAna karAne meM Apane pUrA yoga diyA thA / munibhakta haiN| tIrtha yAtrA premI haiN| rAMcI ke rAyabahAdura harakacaMda jI pAMDyA se bahuta saMparka hai| patA: azoka TAyarsa, jaina maMdira roDa, ja.je. roDa, apara bAjAra, rAMcI ela.ela.bI. hai| zrI azokakumAra
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5421 jaina samAja kA vRhada itihAsa zrI mahAvIraprasAda pATanI rANolI (sIkara, rAjasthAna) meM 12 sitambara san 1933 ko janme zrI mahAvIraprasAda pATanI maiTrika pAsa karake kapar3A vyavasAya meM laga gaye / Apa 6 bhAI evaM 3 bahina vAle haiN| Apake pitA sva. bhagatUlAla jI pATanI evaM mAtA zrImatI jaDAvabAI kA Apake jIvana para vizeSa prabhAva par3A hai / zrImatI zAMtidevI ke sAtha ApakA vivAha saMpanna huaa| Apa donoM ko cAra putra evaM do putriyoM ke mAtA-pitA hone kA saubhAgya prApta hai| mikSetra hAla hI meM koDaramA relave sTezana ko relave salAhakAra samiti kA sadasya manonIta kiyA gayA hai| abhaka kI rAjadhAnI jhumarItilaiyA meM vyavasAyarata tathA klAtha DIlarsa esosiyezana ke adhyakSa,koDaramA vyavasAyI saMgha ke upAdhyakSa aura choTAnAgapura sAMskRtika sevA kendra ke mahAmaMtrI / bihAra rAjya digambara jaina dhArmika nyAsa pariSad ke nirvAcita sadasya / RSabhacanda kesarIpala TrasTa,navAdA,digambara jaina mahAsamiti bihAra rAjya digambara jaina dhArmika nyAsa surakSA samiti, vizva hindU pariSada, bhAratIya janatA pArTI aura bihAra prAntIya mAravADI sammelana ke mahatvapUrNa padAdhikArI,digambara jaina samAja,jhumarItilaiyA ke bhUtapUrva pra.maMtrI , kalyANa niketana (zrI digambara jaina samAja,jhumarItilaiyA ke bhUtapUrva pra.maMtrI,(kalyANa niketana) zrI digambara jaina bhagavAna pArzvanAtha TrasTa ke antargata madhubana se sakriya rUpa se saMbaMdhita haiN| ___ Apake mahatvapUrNa yogadAna se hI bihAra meM jambUdvIpa jJAnajyoti kA pravartana sAMgopAMga rUpa se saphala rhaa| bihAra meM janamaMgala mahAkalaza,evaM dharmacakra pravartana kI saphalatA meM bhI ullekhanIya sevAyeM rahI haiM / zrI pATanI jhumarItilaiyA kI aneka zikSA saMsthAoM se saMbaMdha rakhate haiM / madhurabhASI milanasAra,utsAhI,dharmAtmA evaM tejasvI / kAryazailI Azcaryajanaka hai jhumarItilaiyA samAja ke tatvAvadhAna meM Ayojita indradhvaja vidhAna Apake kuzala netRtva meM cirasmaraNIya rUpa se saphala rhaa| Apa yuvakoM ke preraNA staMbha haiM kArya karane ke liye Age bar3hAne kA mArga prazasta karate haiN| zrI vinoda,bihAra abhraka DIlarsa eso. ke upAdhyakSa evaM roTarI klaba oNpha koDaramA ke saciva (san 1985-86) bhI rahe haiN| mahAvIra jI kA pUrA parivAra janasevA meM ruci rakhatA hai | patA- rAjagaDhiyAroDa,po. jhumarItilaiyA (bihAra) 825409 zrI mahendrakumAra gaMgavAla Apake dAdAjI zrI godhUlAla jI zyAmajI khATU (rAja) se 100 varSa pUrva gayA Aye aura yahIM basa gaye / Apake pitAjI zrI suganacaMda jI gaMgavAla kA 55 varSa kI Ayu meM san 1968 meM tathA mAtAjI zrImatI suganIdevI kA svargavAsa san 1979 meM ho gyaa| 20 sitambara,1942 ko ApakA janma huaa| Apane bhiNDa meM inTara sAinsa taka zikSA prApta kI aura phira vastra vyavasAya evaM hojarI holasela kA kArya karane lage / san 1964 meM ApakA vivAha zrImatI camelIdevI se huA / jo suganacaMda jI godhA mAroTha vAloM kI putrI haiM / Apa vartamAna meM cAra putroM anilakumAra, sunIla, sujIta evaM saMdIpa se suzobhita haiN| zrI gaMgavAla gayA paMcakalyANaka meM indra ke pada se suzobhita huye the / Apake mAtA-pitA ne sabhI tIrthoM kI vaMdanA kI thii| Apane gayA meM suganacaMda mahendrakumAra ceriTebala TrasTa sthApita kiyA jisake mAdhyama se 10 zivira lagAye jA cuke haiM tathA karIba 1400 marIja Arogya lAbha le cuke haiM / gayA kI sabhI sAmAjika saMsthAoM meM ApakA yogadAna rahatA hai| patA: godhUlAla lakSmInArAyaNa jaina,ke.pI.roDa,gayA (bihAra)
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ bihAra pradeza kA jaina samAja/543 zrI mahendrakumAra pATanI ___pATanI jI ke pUrvaja lADanUM meM rojagAra ke liye karIba 115 varSa pUrva sujAnagaDha se rAjAzAhI (vaMgalAdeza) gaye phira vahAM se rAyagaMja (vesTa baMgAla) gaye tathA san 1972 meM Akara hArDaveyara vyavasAya karane lge| ___ pATanI jI kA janma 56 varSa pUrva huA / rAjAzAhI se Apane maiTrika kiyaa| 18 varSa kI Ayu meM ApakA vivAha zrImatI umarAvadevI ke sAtha ho gyaa| Apa tIna putra evaM tIna putriyoM ke pitA haiN| jyeSTha putra zrI mAnikacaMda 28 varSIya haiM unakI patnI kA nAma mInA hai| dUsare putra uttamacaMda (25 varSa) evaM pradIpa kumAra (23 varSa) donoM hI bI kAma, haiN| tIna putriyoM meM anitA kA vivAha ho cukA hai / saritA evaM sunItA par3ha rahI haiN| Apake dAdAjI campAlAla jI ne mRtyu ke samaya muni dIkSA dhAraNA kI thii| Apa kArtika mahotsava kalakattA meM sArathI kA pada tathA bhAgalapura indradhvaja vidhAna meM indra ke pada se alaMkRta huye the| ApakA sArA parivAra munibhakta hai / muniyoM ko AhAra dete haiN| ApakI putravadhU mInAdevI san 1983 meM dazalakSaNa ghata ke upadAra: bAra kukI / / Apake eka choTe bhAI rAjakumAra (54 varSa) hajArI bAga meM vyavasAya karate haiM / unakI patnI giniyAdevI ke cAra putra evaM eka putrI hai| patA:- sainrla hArDaveyara mArTa,rAmagaDha kenTa (bihAra) zrI mahendrakumAra bAkalIvAla auraMgAbAda (bihAra) ke nivAsI zrI mahendrakumAra mUlata: dhauTa gAMva (rAja) ke nivAsI haiN| 32-33 varSa pUrva ve yahAM Akara vyavasAya karane lge| Apake pitAjI zrI jamanAlAla jI kA san 1970 meM svargavAsa huA usa samaya ve 67 varSa ke the| mahendrakumAra jI kA janma san 1949 meM huA / san 1938 meM hAyara saikenDrI sIkara se pAsa kI / san 1971 meM zrImatI premalatA ke sAtha vivAha huA jinase Apako do putra evaM do putriyoM kI prApti huI hai / Apake donoM putra manISa evaM rAkeza tathA putriyA~ piMkI evaM kavitA sabhI par3ha rahe haiN| auraMgAbAda paMcakalyANaka meM Apane koSAdhyakSa kA kArya sampatra kiyaa| yahA~ ke maMdira nirmANa meM ApakA bahuta yogadAna rahA hai / auraMgAbAda samAja ke bahuta hI karmaTha sadasya haiM / sevA bhAvI haiN| Apake choTe bhAI mahezakumAra jI 35 varSa ke haiN| patnI kA nAma guNamAlA devI hai / do putriyAM ku. racanA evaM ku. arcanA tathA putra paMkaja tInoM hI par3ha rahe haiN| patA- phainsI sTora, vastra emporiyama,jaina kirAnA maMDAra, navADI roDa, auraMgAbAda (bihAra)
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ 544/ jaina samAja kA vRhad itihAsa zrI mahAvIraprasAda bAkalIvAla dhoda (rAja) ke mUla nivAsI zrI mahAvIraprasAda bAkalIvAla jaina samAja DAlTanagaMja ke gara jI pahA vigata 5 varSoM se maMtrI haiM / palAmU caimbara Apha kAmasa ke sadasya tathA lAyansa klaba ke pahila / koSAdhyakSa raha cuke haiN| zrI Amacanda jI bAkalIvAla Apake pitAjI evaM mAtA patAsI devI kA svargavAsa ho cukA hai| ApakA janma saMvat 1998 meM huaa| ajamera borDa se maiTrika kiyA / san 1962 meM ApakA vivAha zrImatI suzIlAdevI ke sAtha ho gyaa| jinase Apako eka putra evaM do putriyoM kI prApti huii| putra vinayakumAra bI kAma meM par3ha rahA hai / putriyA~ mamatA kA vivAha jasapura nagara meM pravIna kumAra ke sAtha ho gayA / saMgItA par3ha rahI hai / Apane thoda ke maMdira meM beTI kA nirmANa karavAkara usameM zAMtinAtha svAmI kI pratimA virAjamAna kI thI / Apa AcArya vidyAsAgara jI mahArAja se viziSTa prabhAvita haiN| patA: vardhamAna inTaraprAija,vardhamAna bhavana, navAhAtA,DAlTanagaMja (bihAra) CN zrI mahAvIraprasAda rArA DAlTanagaMja ke zrI mahAvIraprasAda rArA sva. zrI hIrAlAla jI rAsa ke suputra haiN| zrI / hIrAlAla jI kA svargavAsa julAI 1970 meM ho gayA thaa| ApakI mAtA zrImatI bidAmI devI / kA AzIrvAda prApta hai| ApakA svayaM kA janma saMvata 1988 meM haA / sana 1942 meM maiTika kiyaa| sana 1950 meM ApakA vivAha zrImatI zakuntalA devI se haa| Apako tIna patra evaM tIna putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta hai / jyeSTha putra zrI subhASa jaina 31 varSIya yuvA haiN| patnI kA nAma indrA hai / dUsare putra suzIla kumAra evaM tIsare putra zrI rAjIvakumAra haiN| tInoM bhAI bI.kaoNma. haiM / ApakI tIna putriyoM meM dUsarI sunitA kA nidhana ho cukA hai| sudhA kA vivAha jayapura meM huaa| rekhA abhI avivAhita hai| jasapura meM bhagavAna bAhubalI kI pratimA apane dvArA banavAI huI hai / vedI meM bhI virAjamAna karA cuke haiM / sabhI tIrthoM kI vaMdanA karalI hai / mAtAjI ke zuddha khAnapAna kA niyama hai / Apake sabhI bacce vyavahArakuzala haiN| patA : supriyA binnI TaiksaTAilsa, iMjIniyariMga roDa, DAlTanagaMja ,bihAra)
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI mahAvIraprasAda seThI sariyA ke zrI mahAvIraprasAda jI seThI kA pUre bihAra kI jaina samAja meM pratiSThita sthAna hai| samAja sevA, tIrthoM kI rakSA evaM sAdhuoM kI bhakti meM ve khUba ruci lete haiN| unake pitAjI zrI bhaMvaralAla jI seThI kA karIba 28 varSa pUrva 65 varSa kI Ayu meM svargavAsa ho gyaa| unakI patnI kA nAma gulAvadevI hai jo sIkara ke khUbacanda pahAr3iyA kI suputrI haiN| unake eka putra evaM do putriyAM haiN| unakA putra rAjezakumAra 201 varSa kA hai tathA abhI par3ha rahA hai| do putriyoM meM saroja evaM sulocanA kA vivAha ho cukA hai zrI ciraMjIlAla jI unake bar3e bhAI the jinakA san 1970 meM mAtra 45 varSa kI Ayu meM svargavAsa ho gyaa| unake do putra evaM sAta putriyAM haiN| zrI anilakumAra 45 varSa ke yuvA haiN| unakI patnI kA nAma munnIdevI hai| cAra putriyoM ke pitA hai| dUsare putra saMtoSakumAra 25 varSIya yuvaka haiN| abhI avivAhita haiN| sAtoM putriyoM - kaMcanadevI, vimalAdevI, puSpA, kusuma, candrakalA, zakuntalA evaM premalatA sabhI kA vivAha ho cukA hai| seThI jI mUla nivAsI sokara ke haiN| zrI premasukha jo seThI karIba 75 varSa pUrva yahAM Akara vyavasAya karane lge| seThI jI udAra svabhAva ke samAjasevI haiN| bihAra kI bIsoM saMsthAoM se jur3e huye haiN| patA ciraMjIlAla mahAvIraprasAda jaina seThI, mu.po. sariyA (giriDIha) bihAra bihAra pradeza kA jaina samAja /545 zrI mahAvIraprasAda seThI zrI seThI jI auraMgAbAda jaina samAja ke atyadhika pratiSThita samAjasevI haiN| abhI auraMgAbAda meM Ayojita paMcakalyANaka ko pUrNa saphala banAne meM Apako pramukha rUpa se zreya hai| Apake pitAjI zrI kanhaiyAlAla jI gayA meM rahate haiM tathA mAtAjI zrImatI maganIbAI jI kA cAra varSa pUrva svargavAsa huA thA / ApakA janma 28 janavarI san 1940 ko huaa| san 1956 meM Apane gayA se maiTrika pAsa kii| san 1956 meM ApakA vivAha zrImatI vimalAdevI jaina se huaa| jinase Apako tIna putra evaM tIna putriyoM kI prApti huii| Apake jyeSTha putra azokakumAra 27 varSIya yuvA haiN| dUsare putra zrI vinodakumAra evaM suzIla kumAra haiN| tInoM putriyoM meM mAyA, uSA evaM mamatA tInoM hI par3ha rahI haiN| Apa samAjasevA meM agrasara rahate haiN| sIkara paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava meM Apane kezaloMca kI bolI lI thii| Apake choTe bhAI gopAlaprasAda jI 45 varSIya yuvA hai| dUsare bhAI dhanakummasara abhI avivAhita haiN| patA : saMgItA, jI.TI. roDa, auraMgAbAda (bihAra) zrI mahAvIraprasAda saugAnI di. jaina samAja rAMcI ke vartamAna adhyakSa zrI mahAvIraprasAda jI saugAnI apanI sAmAjika sevA ke liye prasiddha haiN| isake pUrva ATha varSa taka Apa maMtrI raha cuke haiN| Apake pitAjI zrI geMdIlAla jI saugAnI evaM mAtAjI zrImatI jIvaNI devI donoM kA
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ 546 / jaina samAja kA bRhad itihAsa svargavAsa ho cukA hai| saugAnI jI kA janma 3 apraila san 44 ko maMLA bhImasiMha (rAja) meM huaa| san 1963 meM Apane rAjasthAna vizvavidyAlaya se bI.e. kiyA lekina isake pUrva san 1960 meM hI zrImatI tArAmaNi se dAmpatya sUtra meM baMdha gye| jinase Apa do putra evaM do putriyoM se alaMkRta ho cuke haiN| donoM putra saMjayakumAra (21 varSa) evaM ajayakumAra (19 varSa) par3ha rahe haiN| lekina donoM putriyoM bInA evaM saritA kA vivAha ho cukA hai| Apane apane grAma maMDA bhImasiMha meM maMdira meM vedI kA nirmANa karavAyA tathA vedI pratiSThA ke avasara para Apake bar3e bhrAtA indra ke pada se suzobhita huye / kRSi utpAda bAjAra samiti ke vyApArika sadasya haiN| rAjya thoka vyApArika saMgha ke sakriya sahayogI rahe haiN| choTA nAgapura caimbara Apha kAmarsa ke sadasya haiN| gur3a vikretA saMgha rAMcI ke sekreTarI haiN| Apake hApuDa, panaDarA (rAMcI) meM vyAvasAyika kendra haiN| Apake cAra bar3e bhAI, eka choTA bhAI evaM do bahineM haiN| jinameM chaganalAla jI 75 varSa, gulAbacanda 71 varSa evaM kundanamala ja 58 varSa ke haiN| eka bhAI sUrajamala jI pUrva svargavAsa ho cukA hai| choTe bhAI ratanalAla jI 45 varSa ke haiN| donoM bahinoM mUlI bAI evaM bAdAma bAI kA vivAha ho cukA hai| saugAnI sAhaba kA saMpanna evaM bar3A parivAra hai| saba bhAIyoM meM milanasAritA evaM ekatA tathA sneha haiN| samAja ko Apase bar3I AzAyeM haiN| patA :- ratanalAla madanalAla jaina, vesTa mArkeTa roDa, apara bAjAra, rAMcI (bihAra) zrI mahAsukha bar3ajAtyA mAroTha (rAjasthAna) ke nivAsI zrI mahAsukha bar3ajAtyA ke pitA zrI mUlacaMda jI bar3ajAtyA 65 varSa pUrva gayA Akara rahane lage / ApakA san 1967 meM 82 varSa kI Ayu meM tathA ApakI dharmapatnI zrImatI kezarabAI kA san 1969 meM svargavAsa ho gayA / zrI mahAsukha jI bar3ajAtyA kA janma jeSTha sudI 5 saMvat 1967 ko huaa| sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAt Apa vastra vyavasAya ke thoka vikretA bana gye| saMvat 1989 meM ApakA vivAha zrImatI AcukI devI se saMpanna huaa| jinase Apako eka putra pradIpakumAra evaM putrI bhaMvarabAI kI prApti huii| zrI pradIpakumAra 32 varSIya yuvA haiN| uSA devI ApakI dharmapatnI haiM jo eka putra evaM tIna putriyoM kI jananI haiN| bhaMvarabAI kA vivAha ho cukA hai| zrI bar3ajAtyA jI, saMvat 2018 meM Ayojita gayA paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava meM sanatkumAra ne indra ke pada ko suzobhita kiyaa| mAroTha meM sAhoM ke maMdira kI vedI kA jIrNoddhAra kraayaa| Apane sabhI tIrthoM kI vaMdanA kara lI hai| zuddha khAnapAna kA niyama hai tathA muniyoM ko AhAra dene meM Age rahate haiN| gayA jaina vidyAlaya meM saMyukta maMtrI raha cuke haiN| ApakI dharmapatnI ne eka bAra dazalakSaNa vrata ke upavAsa kiye the| mAroTha meM bedI pratiSThA ke samaya siddhacakra vidhAna kA Ayojana kiyA thaa| patA : mUlacaMda mahAsukha, lA roDa, gayA (bihAra) zrI mAnikacaMda gaMgavAla bihAra jaina samAja meM zrI mAnikacaMda gaMgavAla kA pratiSThita sthAna haiN| Apa udAramanA haiM tathA sAmAjika kAryoM meM ruci pUrvaka bhAga lete haiN| bihAra prAntIya di. jaina mahAsabhA ke saMyukta mahAmaMtrI haiN| kolhuA pahAr3a vikAsa samiti ke sadasya hai /
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ bihAra pradeza kA jaina samAja 1547 muniyakta haiM / AhAra dene meM ruci rakhate haiN| san 1986 meM sammedazikhara terahapaMthI koThI meM indradhvaja maMDala vidhAna kA Ayojana kara cuke haiN| tIrtha yAtrA premI haiN| aba taka sabhI tIrthoM kI vaMdanA kara cuke haiN| zrI di.jaina paMcAyata rAMcI ke pichale tIna varSoM se adhyakSa kA pada saMbhAle huye haiN| gaMgavAla jI kA janma 11 pharavarI san 1935 ko huaa| sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAt Apa kapar3A vyavasAya meM cale gaye / Apake pitAjI zrI lAlacaMda jI gaMgavAla evaM mAtAjI zrImatI manAdevI gaMgavAla donoM kA hI svargavAsa ho gayA hai / san 1951 meM ApakA vivAha zrImatI ratanakaMvara se huA jinase Apako do putra azokakumAra evaM aruNakumAra evaM do putriyAM AzA evaM anitA kI prApti huI / azokakumAra jI 33 varSIya yuvA haiN| unakI patnI kA nAma bInA hai / eka putrI kI mA~ haiM / dvitIya putra arUNakumAra ne bhI bI.kaoNma kiyA hai / patnI kA nAma sImA hai| Apa bar3e muni bhakta hai| ApakI patnI sAdhuoM ko AhAra detI rahatI hai tathA vaha dazalakSaNa vrata ke upavAsa kara cuke haiN| gaMgavAla jI chaganalAla jaina smRti bhavana ke TrasTI, nAgaramala modI sevA samiti kI kAryakAriNI ke sadasya haiM / Apake tIna bar3e bhAI haiN| sabase bar3e bhAI paMvaralAla jI kA svargavAsa ho cukA hai / madanalAla jI jayapura meM evaM suganacaMda jI rAMcI meM vyavasAya karate haiN| Apake cAra bahineM, suganIdevI, anokhIdevI, manaphUla devI evaM sulocanAdevI haiN| zrI pUnamacaMda jI gaMgavAla Apake cacere bhAI haiN| patA : mAnikacaMda azokakumAra, apara bAjAra, rAMcI (bihAra) zrI mANikacaMda ajamerA zrI ajamerA jI vartamAna meM di. jaina samAja hajArIbAga ke adhyakSa haiN| sAtha hI kapar3A marcenTas esosiyezana ke bhI adhyakSa haiM / ajamerA jI munibhakta haiM / tIrtha vaMdanA premI haiN| pratidina pUjA pATha karate haiM tathA dhArmika gatividhiyoM meM khUba ruci lete haiM / devaghara paMcakalyANaka meM bhI Apane indra ke pada ko alaMkRta kiyA thA / Apake pitAjI zrI gulAbacaMda jI kA 82 varSa kI Ayu meM tathA mAtAjI chAyAdevI kA karIba 30 varSa pUrva nidhana ho gyaa| zrI ajamerA jI ne 66 basanta dekha liye haiN| maiTrika taka adhyayana karane ke pazcAt ApakA san 1945 meM zrImatI ratanI devI se vivAha ho gayA / jinase Apako tIna putroM kA pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| lekina jyeSTha putra zrI sumeracaMda kA 30 varSa kI Ayu meM hI san 1977 meM svargavAsa ho gayA / dUsare putra zrI lalitakumAra 25 varSIya yuvA haiM / unakI patnI kA nAma mamatA haiN| tIsare putra dilIpakumAra par3ha rahe haiM / Apake pAMca putriyAM haiM jinake nAma kusuma, nirmalA, maMjU, zakuntalA evaM saMgItA hai / sabhI kA vivAha ho cukA hai| patA - sumera sTorsa, jhaNDA cauka, hajArIbAga ma zrI mAnamala jhAMjharI 80 varSIya zrI mAnamala jhAMjharI kA samUce bihAra pradeza meM viziSTa sthAna hai| ApakI janma tithi jyeSTha zuklA pUrNimA saM.1967 hai| sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAt Apa apraka vyavasAya meM utre| tathA ApakA vivAha zrImatI jyAnA bAI se saMpanna huaa| Apake pitAjI zrI biradhIcanda jI jhAMjharI bhI apane jamAne ke prasiddha vyakti the / Apake eka mAtra putra zrI mahAvIraprasAda jhAMjharI haiN|
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ 548/ jaina samAja kA vRhad itihAsa zrI mAnamala jI akhila bhAratavarSIya digambara jaina mahAsabhA kI bihAra zAkhA ke saMrakSaka,bihAra digambara jaina dhArmika nyAsa surakSA samiti ke adhyakSa,di.jaina samAja jhUmarItilaiyA ke pUrva adhyakSa haiM / ApakA aneka samAja saMsthAoM se saMbaMdha rahatA hai / tathA samAja sevA meM pUrNa ruci lete haiN| apanI vyastatA ke bAvajUda bhI zrI mAnamala jhAMjharI vidhAna racanA meM sakriya hissA lete haiM inake dvArA kI gaI vidhAna racanA sahaja hI meM hara kisI kA dhyAnAkarSita karatI haiN| unake dvArA racita maMDala vidhAnoM kA raMga sAmaMjasya jI dekhane yogya hotA hai| zrI jhAMjharI kA kaI zaikSaNika, sAmAjika, dhArmika, sAMskRtika evaM sArvajanika saMgaThanoM se saMbaMdha hai| zrI mAnamala jI ne jhumarItilaiyA se bundelakhaMDa evaM ApasI kI tIrthayAtrA prAyojita kI thii| isake pUrva san 1963 meM dAMtA meM paMcakalyANaka pratiSThA karavAI / samovazaraNa vedI meM mahAvIra bhagavAna kI pratimA virAjamAna kI / pratiSThAoM meM saudharma indra banane kA saubhAgya bhI pAyA hai| isa vRddhAvasthA meM bhI yuSakocita utsAha,karmaTha,dharma aura samAjasevI, vivekI,saralasvabhAvI evaM udAra haiN| Apake bhAI evaM bhAbhI zrI rAjamala jI evaM kesarabAI ne pratiSThAcArya bhagavAna ke mAtA-pitA hone kA ahobhAgya pAyA thA / ghara-ghara meM jinavANI ke pracAra-prasAra hetu samarpita rahate haiN| parama munibhakta haiN| zrI jhAjharI parivAra dvArA roTarI klaba oNpha koDaramA dvArA prati varSa Ayojita hone vAle netradAna ziviroM meM bharapUra sahAyatA evaM sahayoga diyA jAtA hai / isake alAvA jhumarItilaiyA ke samIpavartI mAmoM ke grAmINoM ke svAsthya rakSA ko jarUrata pUro karane hetu maDuA roDa,karamA (harijana TolA) evaM vArDa naM. 11 meM elopaithika evaM homyopodhika DispensarI inake dvArA calAI jA rahI hai / jhumarItilaiyA samAja ke tatvAdhAna meM 1981 meM Ayojita indradhvaja vidhAna inake dekharekha evaM sahayoga se cirasmaraNIya rUpa meM saMpanna huaa| zrI mahAvIraprasAda jhAMjharI Apake eka mAtra suputra hai| jinakA janma mArca san 1936 ko jhumarItilaiyA meM huA / maiTrika taka zikSA prApta karane ke pazcAt Apane abhrakakhanana evaM glAsa udyoga meM praveza kiyaa| ApakA vivAha zrImatI nemIdevI ke sAtha saMpanna huaa| Apake tIna putra sureza, narendra evaM mutrA hai tathA cAra putriyAM haiN| vizeSa- zrI mahAvIraprasAda jI aneka zaikSaNika evaM sAmAjika saMgaThanoM ke padAdhikArI haiN| abhraka vyavasAyiyoM para ApakA pUrA prabhAva hai / jaba lekhaka zrI rAmacandra jI rArA ke sAtha jhumarItilaiyA gayA taba vahAM Apase bahuta sahayoga milaa| kAma karane kI lagana evaM utsAha sarAhanIya hai| Apako apane pitAzrI se pUre saMskAra pile haiN| zrImatI jAnA devI dharmapatnI zrI mAnagala jhAMjharI zrI mahAvIra prasAda zArI zrIpato namI denI dharmapatnI zrI mahAvIra pramAda
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ bihAra pradeza kA jaina samAja,549 KHARAT zrI narendra kumAra zrImatI bInAdevI dharmapatnI zrI narendra kumAra zrI sureza kumAra zrImatI premadevI dharmapatnI sureza kumAra patA : gauzAlA roDa,jhumarItilaiyA (hajArIbAga) zrI mUlacaMda chAbar3A zrI chAbar3A jI kA parivAra jhumarItilaiyA kA pratiSThita parivAra hai / san 1942 meM rAjasthAna ke luNiyAvAsa se yahAM Akara vyavasAya karane lage the| chAbar3A jI kA janma saMvat 1979 meM huA / renavAla (jayapura) ke vidyAlaya meM vizArada kI parIkSA pAsa kI aura phira apraka ke vyavasAya meM cale gaye / san 1947 meM ApakA vivAha zrImatI sarasvatI devI ke sAtha saMpanna huaa| jinase Apako pAMca putra evaM sAta putriyoM kI prApti huI hai / Apa lUNiyAvAsa meM Ayojita siddhacakra vidhAna meM indra ke pada se suzobhita huye the / munibhakta haiN| AhAra dene meM pUrNa ruci hai / digambara jaina samAja jhumarItilaiyA ke tIna varSa taka adhyakSa raha cuke haiN| Apake pAMca putroM meM zrI suzIlakumAra (38 varSa), rAjakumAra(30 varSa) evaM sunIlakumAra vivAhita haiM / saMjaya evaM vijaya par3ha rahe haiM / isI taraha sabhI sAta putriyoM suzIlA,zakuntalA,madhu, bInA, reNu, mamatA evaM nIlama kA vivAha ho cukA hai|
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________ 550/ jaina samAja kA vRhada itihAsa zrI mUlacandra chAbar3A dharmapalI mUlacandra jI chAbar3A zrI suzIla kumAra chAbar3A chAbar3A jI svAdhyAya premI haiM tathA pUdhAma meM ruci rahate haiN| patA: chAbar3A eNDa kampanI, jhumarItilaiyA (hajArIbAga) zrI mUlacaMda kAlA khUTI (rAMcI) ke vayovRddha samAjasevI zrI mUlacaMda jI kAlA 80 varSa pAra kara cuke haiM / pahile kapar3A vyavasAya yA lekina aba riTAyarDa jIvana vyatIta kara rahe haiN| Apa avivAhita hai / isaliye Apake bhatIje mahAvIraprasAda jI (43 varSa)zikharacaMda jI (40 varSa) evaM premacaMda jI (25 varSa) hI ApakI sevA karate haiN| mahAvIraprasAda jI kI patnI kA nAma kusumabAI hai jo do putra evaM do putriyoM kI mAM hai / zikharacaMda jI kI patnI mAlatIdevI do putriyoM evaM eka putra kI jananI hai| ApakA sAmAjika jIvana evaM dhArmika jIvana donoM hI ullekhanIya hai 1 rAMcI meM dedI pratiSThA samAroha ke avasara para indra bana cuke haiM / khUTI meM Apako nagara pitA mAnA jAtA hai / yahAM kI jaina paMcAyata ke adhyakSa mAne jAte haiN| khUTI meM jaina dharmazAlA evaM kuoM ke liye jamIna dI huI hai / munibhakta haiM / AhAra Adi dete rahate haiM ! Apake cAcAjI indaracaMdajI kAlA svataMtratA senAnI rahe the| patA - motIlAla mahAvIraprasAda jaina mu.po.khUTI (rAMcI) bihAra -- zrI motIlAla bainAr3A ___Apake dAdAjI zrI mANakacaMda jI bainAr3A ke pitAjI bihArIlAla jI eka zatAbdi pUrva phirojAbAda se paTanA Aye the / zrI motIlAla jI bainAr3A ke pitAjI zrI RSabhacaMda jI bainAr3A thejinakA san 1971 meM 63 varSa kI Ayu meM svargavAsa ho gyaa| lekina ApakI mAtAjI zrImatI pApAbAI kA abhI AzIrvAda prApta hai /
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________ bihAra pradeza kA jaina samAja /551 zrI motIlAla jI kA janma 8 disambara san 1935 ko huA / ArA jaina kAleja se inTara sAinsa kiyA tathA bImA vyavasAya karane lge| 16 pharavarI 1956 ko ApakA vivAha zrImatI sUryakAntA ke sAtha saMpanna huaa| Apake eka mAtra putra zrI ajitakumAra jI 30 varSIya yuvA haiM / patnI kA nAma aMjanA devI hai jo do putroM kI jananI hai| Apane mIThApura di. jaina maMdira kI dUsarI maMjila para bhavana evaM vedI kA nirmANa karavAkara vedI pratiSThA karAI tathA zAMtinAtha svAmI kI pratimA virAjamAna kI / gulajArabAga paTanA maMdira ke jIrNoddhAra meM Arthika sahayoga diyaa| IsarI pArzvanAtha hila kI terApaMthI koThI meM eka kamare kA nirmANa krvaayaa| Apa paTanA di.jaina paMcAyata ke maMtrI evaM adhyakSa raha cuke hai| jaina saMgha paTanA ke adhyakSa tathA bihAra rAjya di.jaina dhArmika nyAsa borDa kI kAryakAriNI ke sadasya haiN| Apa kaTTara munibhakta haiM / ApakI mAtAjI ke zuddha khAnapAna kA niyama hai / ApakI patnI ke cAcAjI ciraMjIlAla jI muni dIkSA dekara nirvANasAgara jI ke nAma se prasiddha hue / Apake do choTe bhAI haiN| eka bhAI DA. vimalakumAra homiyopaitha DAkTara hai| ApakI Ayu 54 varSa kI hai / zrImatI premalatA dharmapatnI hai jo do putra evaM do putriyoM kI mAM hai| dUsare mAI zrI bhAgyacaMda jaina 52 varSIya hai / patnI kA nAma zrImatI maMjU jaina hai / do putriyoM kI jananI hai| zrI bainAr3A jI bImA vyavasAya meM sAre bihAra meM prasiddha hai / dhArmika svabhAva ke haiN| sAmAjika kSetra meM Age rahate haiN| patA : zrI motIlAla jaina rainAr3A,jaina niketana,prathama maMjila,lAlajI TolA,paTanA / zrI mUlacanda godhA ___ kaThora parizrama,niSThA evaM ImAnadArI se TAyara TyUba ke vyavasAya meM saphalatA pAne vAle zrI mUlacaMda godhA kI rAMcI jaina samAja meM acchI pratiSThA hai / Apa udAramanA evaM dhArmika pravRtti ke zrAvaka hai| pAMcavA ke paMcakalyANaka meM Apa indra ke pada se alaMkRta huye tathA kucAmana kI purAnI naziyA meM do mUrtiyAM virAjamAna kI / bra. kamalAbAI jI dvArA Ayojita paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava zrI mahAvIra jI meM bhI Apane indra pada ko suzobhita kiyA thaa| Apa di.jaina paMcAyata rAMcI ke maMtrI raha cuke haiN| rAMcI TAyara vikretA saMgha ke adhyakSa raha cuke haiN| pratidina pUjA evaM abhiSeka karane kA niyama hai / ApakI dharmapatnI do bAra dazalakSaNa vata ke upavAsa evaM cAra bAra aSTAnhikA ke upavAsa kara cukI ____ Apake pitAjI zrI maganalAla jI evaM mAtAjI tIjAdevI jo donoM kA bahuta pahile svargavAsa ho cukA hai 1 22 varSa ko Ayu meM ApakA vivAha zrImatI chiganIdevI ke sAtha huA jo rAMcI ke hI zrI premasukha jI seThI kI suputrI haiM / Apako do putra evaM do putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta hai / bar3e putra zrI surendra kumAra haiM,zobhA unakI patnI hai tathA 4 putriyoM evaM eka putra ke pitA haiM / choTe putra ravIndra kumAra 34 varSIya yuvA samAjasevI haiM / patnI kA nAma saralA hai jo do putra evaM eka putrI kI jananI patA : mUlacanda jaina eNDa saMsa,jaina maMdira roDa,apara bAjAra,rAMcI (bihAra)
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________ 552 / jaina samAja kA vRhad itihAsa zrI ratanalAla ajamerA jaina samAja hajArIbAga ke 10 varSa se bhI adhika samaya taka adhyakSa rahane vAle zrI ratanalAla jI ajamerA kA samAja me pratiSThita sthAna hai| Apane aba taka 68 basanta dekha liye haiN| Apa vizeSa zikSA prApta nahIM kara ske| ApakA san 1938 meM zrImatI causaradevI se vivAha huaa| Apako do putra evaM tIna putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya milaa| ApakA bar3A putra zrI rAjakumAra bI. e. hai | vivAha ho cukA hai| maMjUdevI patnI kA nAma hai| dUsarA putra saMjaya kumAra 21 varSIya yuvA hai| abhI par3ha rahA hai| tInoM putriyoM maMjU, nIlama evaM anitA kA vivAha ho cukA hai| ApakI dhArmika pravRtti rahI hai| yuvAvasthA se hI Apa pratidina pUjA evaM abhiSeka karate haiN| munibhakta haiN| rAjakumAra jI di. jaina vidyAlaya kI kAryakAriNI ke sadasya haiN| Apa svayaM paiTrola DIlarsa esosiyezana ke sadasya haiN| dakSiNa bhArata evaM budelakhaMDa kI yAtrAyeM kara cuke haiN| Apa mUlataH rAjasthAna ke haiN| san 1922-23 meM yahAM rahane lge| patA akSaya sarvisa sTezana, bhagavAna mahAvIra mArga, hajArIbAga | zrI ratanalAla kAlA zrI kAlA jI vizAla vyaktitva ke dhanI haiN| apane svayaM ke parizrama, lagana evaM saccAI se apane jIvana kA nirmANa kiyA hai| Apake pitAjI zrI hanumAna baksa jI jilA (kucAmana rAja) ke nivAsI the| vahAM se ve san 1948 meM pahile gohATI gaye aura phira 1962 meM rAMcI Akara vyavasAya karane lage / ApakA svargavAsa dinAMka 5 agasta san 1974 ko ho gayA usa samaya ApakI Ayu 74 varSa kI thii| ApakI dharmapatnI (mAtAjI zrI ratanalAla kAlA) kA svargavAsa 1 disambara, 1986 ko ho gyaa| zrI kAlA jI kA janma 28 maI san 1933 ko huaa| sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAt Apane rAMcI meM san 1963 meM ATA mila lgaaii| san 1950 meM ApakA vivAha zrImatI candrakalA devI suputrI jaganAtha chAbaDA sIkara se ho gyaa| jinase Apako eka putra evaM 6 putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| ApakA eka mAtra putra zrI sunIlakumAra (janma 13-6-70) abhI par3ha rahA hai| sabhI chahoM putriyoM meM se saroja evaM saritA evaM sunitA kA vivAha ho cukA hai| zeSa tIna indrA, rAzi evaM saMdhyA abhI avivAhita haiN| Apake pitAjI ne jilyA ke maMdira meM mUrti virAjamAna kI hai tathA Apane apane gAMva meM hanumAna baksa jaina rAjakIya aspatAla banavAkara rAja sarakAra ko saMcAlana ke liye de diyA isI taraha pazu cikitsAlaya evaM hAI skUla kA bhavana banavAkara bhI rAjya sarakAra ko bheMTa kara diyA 1 kAlA jI bihAra prAntIya evaM jaina mahAsabhA ke saMyukta mahAmaMtrI evaM koSAdhyakSa haiN| tIrtha yAtrA premI haiN| munibhakta haiM / ApakI dharmapatnI AhAra dene meM pUrNa rUci letI hai| Apa bihAra rolara phlora milsa esosiyezana ke variSTha upAdhyakSa haiN| bihAra inDasTrIja esosiyezana kI kAryakAriNI ke sadasya hai| ApakA kalakattA meM bhI vyAvasAyika saMsthAna hai /
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________ vika, jaina manam 1553 Apake do bar3e pAI evaM do choTe bhAI haiM | zrI mohanalAla jI 65 varSIya samAjasevI haiM / di.jaina paMcAyata rAMcI ke maMtrI rahe huye haiN| ApakI dharmapatnI indudevI ke pAMca putra evaM do putriyAM haiN| TrAMsaporTa evaM galle kA thoka vyavasAya karate haiN| dUsare bar3e bhAI pUraNamala jI phAinainsa evaM insyorensa kA kArya karate haiN| ApakI patnI anopadevI do putra evaM pAMca putriyoM kI jananI hai| choTe bhAI madanalAla jI bhI bImA vyavasAya meM haiN| ApakI patnI kA nAma zarabatI devI hai jo tIna putra evaM do putriyoM ko mAM hai| dUsare choTe bhAI ummedamala jI khAdyAnna ke thoka triketA haiM / Apa do putra eve eka putrI ke pitA hai / dharmapatnI kA nAma kAntA devI hai / ApakI tInoM bahinoM patAsIdevI, sundaradevI evaM zAMtidevI kA vivAha ho cukA hai| patA :- rAMcI phlora milsa, nAmakula,rAMcI (bihAra) zrI ratanalAla chAbar3A lUNIyAvAsa (rAja) ke zrI ratanalAla chAbar3A jhumarItilaiyA jaina samAja meM pratiSThita sthAna rakhate haiN| di.jaina samAja jhumarItilaiyA ke Apa varSoM se koSAdhyakSa hai / atraka udyoga esosiyezana kI kAryakAriNI ke sadasya haiN| janamaMgala kalaza kI Apane bolI lI thI tathA jambUdvIpa hastinApura racanA meM ApakA pUrA sahayoga rahA thaa| vartamAna meM Apa 63 varSa pAra kara cuke haiM / san 1954 meM ApakA vivAha bhairUlAla ke rikhabacaMda jI gaMgavAla ko putrI jeThIdevI ke sAtha huA / jinase Apako eka putra evaM sAta putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta hai / putra rAkezakumAra par3ha rahA hai / sabhI sAtoM putriyoM puSpAdevI, kusuma,upA, urmilA, maMjU,prapilA evaM manasA kA vivAha ho cukA hai| zrI chAbar3A jI zAMtipriya evaM dhArmika svabhAva vAle zreSThI haiN| patA :- paTanA rAMcI roDa,mu.po.jhumarItilaiyA, bihAra) zrI ratanalAla pATanI ASTI (rAjasthAna) se arthArjana ke liye Apake dAdAjI zrI bAlAyaksa jI raMgUna evaM arAkAna kSetra meM gaye / vahAM se Apake pitAjI zrI mAMgIlAla jI san 1941 meM rAMcI Aye aura kapar3A vyavasAya meM laga gaye / zrI mAMgIlAla jI kA nidhana abhI di.27-2-1986 ko ho gayA aura ApakI mAtAjI zrImatI bAdAma bAI isake pUrva san 1984 meM caitra sudI 8 ko cala bsii| zrI ratanalAla pATanI kA janma pAdavA sudI 10 saMvat 2002 (san 1945) meM huaa| san 1962 meM Apane bI.e.pAsa karane ke pazcAt kAleja chor3a diyA aura apane pitAjI ke sAtha vyavasAya meM laga gaye / isI varSa ApakA vivAha zrImatI vimalAdevI ke sAtha ho gayA jo khaMTI (rAMcI) ke sva.sUDAlAla jI seThI kI suputrI hai / jisase Apako do putra sunIla pATanI evaM anila pATanI tathA tIna putriyoM rekhA, nIlama evaM alakA ke pitA banane kA saubhAgya prApta huA | zrI sunIla bI kAma.hai / vivAha ho cukA hai unakI patnI kA nAma sumana hai| tIna putriyoM meM se rekhA kA vivAha ujjaina ke zrI jayakumAra pAMDyA ke sAtha ho cukA hai| zrI pATanI jI ke pitAjI rAMcI meM Ayojita indra dhvaja pratiSThA samAroha meM saudharma inda ke pada se suzobhita huye the| Apane apane prAma ASTI meM vidyAlaya auSadyAlaya evaM dharmazAlA kA nirmANa karavAyA thaa| gAMva meM hI gAMvoM ko pAnI pilAne kI
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________ 554/ jaina samAja kA vRhad itihAsa vyavasthA pichale 30 varSoM se kI thI 1 apane kaThora parizrama, sUjhabUjha se vyavasAya meM khUba saphalatA prApta kI / vartamAna meM eP ArapratiSThAna bihAra kA gvyAti prApna vastra pratiSThAna mAnA jAtA hai| zrI ratanalAla jI di.jaina paMcAyata rAMcI kI kAryakAriNI ke sadasya haiM / rAMcI thoka varU vikretA saMgha ke adhyakSa hai / jaina gajaTa ke parama sahAyaka haiN| Apake sUrata, bambaI, bhIlavAr3A evaM tamilanADU meM bhI vyApArika pratiSThAna haiM / san 1984 meM Apa manIlA, hAMgakAMga,baiMkAka,Adi kI videza yAtrA kara cuke haiN| mAtA pitA donoM ke zuddha khAna-pAna kA niyama hai / parama munibhakta haiM tathA dharmika svabhAva ke haiN| eka bAra donoM ne hI dazalakSaNa vrata ke upavAsa kiye the| zrI pATanI jI ke tIna choTe bhAI evaM pAMca bahineM hai / zrI bhAgacanda jI 43 varSIya yuvA samAjasevI haiM / di.jaina paMcAyata rAMcI ke maMtrI haiN| patnI kA nAma vidyAdevI hai / eka putrI evaM do putroM se alaMkRta hai / dUsare mAI zrI saMtoSakumAra 41 varSIya haiN| dharmapatnI kA nAma kiranadevI hai| 2 putriyoM evaM eka putra kI jananI hai / tIsare bhAI zrI nirmalakumAra 31 varSIya yuvA haiM / patnI kA nAma candrakalA hai jo zrIcanda jI chAbar3A rANolI vAloM kI suputrI hai / bahinoM ke nAma zrImatI candrAdevI, maMjU, ajamerA, sumitrA, puSpAdevI bar3ajAtyA evaM kiraNadevI haiN| sva. zrI mAMgIlAla jI zrImatI vimalA devI dhapa zrI ratanalAla pATanI sya, bAdAmIdevI thapa zrI mAMgIlAla jI zrI saMtoSakumAra zrIbhAgacanda zrImatI kiranadevI papa saMtoSakumAra
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________ bihAra pradeza kA jaina samAja /555 EE. :- AcArya zrI suvidhi mahArAja zrImatI vidyAdevI dha.e zrI nirmala kumAra zrI bhAgacanda patA : ema.Ara.kampanI,rAMcI zrI ratnezakumAra kAsalIvAla variSTha evaM khyAti prApta patrakAra zrI ralezakumAra kAsalIvAla kA janma pAdavA nudI 8 saMvat 1989 ko huaa| Apane hindI sAhitya sammelana prayoga kI vizArada pAsa kI / san 1952 meM ApakA vivAha zrImatI kezaradevI ke sAtha huA,jo sva. chAjUmala jI rArA kAmadAra kucAmana ko suputrI haiN| inase Apako eka putra evaM do putriyoM kI prApti huii| Apake putra zrI surezakumAra 26 varSIya yuvA haiM / bI kAma haiM / putriyoM meM sunitA kA vivAha ho cukA hai / saMgItA par3ha rahI hai| zrI raleza jI gata 40 varSoM se patrakAritA ke kSetra meM kArya kara rahe haiN| ahiMsA saMdeza ke sampAdaka evaM proprAiTara haiM / hindustAna naI dillI, vizvAmitra kalakatA,rAMcI eksapresa rAMcI ke yazasvI saMvAdadAtA haiM / Apane vizva kI dRSTi meM jainadharma,bhagavAna mahAvIra evaM samAja kI vibhUtiyAM pustakoM kA lekhana evaM sampAdana kiyA hai| ApakA sAmAjika jIvana bhI ullekhanIya hai / di. jaina paMcAyata rAMcI kI kAryakAriNI ke sadasya,jaina bhavana ke maMtrI, mAravAr3I sahAyatA samiti rAMcI ke upAdhyakSa, choTA nAgapura caimbara Apha kAmarsa kI janasaMparka samiti ke adhyakSa,di.jaina sarApha samiti ke maMtrI,mahAsabhA kAryakAriNI samiti ke sadasya tathA dakSiNa pUrva relve parAmarzadAtrI samiti ke sadasya haiM / Apa gatizIla sAmAjika evaM rASTrIya kAryakartA haiN| patA : po.bA85, apara baajaar,raaNcii| zrI rAjamala seThI giraDIha ke jaina samAja ke prasiddha samAjasevI evaM dhArmika pravRttiyoM meM samarpita rahane vAle zrI rAjamala seThI sAre bihAra meM prasiddha hai / Apa sammeda zikhara jI terahapaMthI koThI ke sAta varSa taka kSetrIya maMtrI rahe / giraDIha jaina samAja ke maMtrI evaM adhyakSa rhe| goinkA hAspiTala ke sekreTrI rahe tathA sarvaSaSThivrata samiti ke vigata kitane hI varSoM se sekreTrI haiN| mahAsabhA evaM khaNDelavAla jaina mahAsabhA ke purAne kAryakartA haiM /
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________ 556/ jaina samAja kA vRhada itihAsa ApakA san 1984 meM janma huaa| sAmAnya zikSA ke pazcAt Apa mAikA vyavasAya kI ora cale gaye / sana 1940 meM ApakA vivAha zrImatI ratanIdevI ke sAtha huaa| Apako cAra putra evaM eka putrA ke pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| Apake jyeSTha putra mahendrakumAra 38 varSa ke yuvA haiN| bI.e. haiM / patnI kA nAma jayazrI hai / 2 putra evaM eka putrI ke pitA haiM / subhASakumAra 35 varSIya yuvA haiN| nItA jaina patnI hai / eka putrI kI mAM hai / binodakumAra bI koNp.haiN| patnI kA nAma nehA jaina hai| eka putra kI jananI hai / sabase choTe putra azokakumAra bI.e. haiM / rItA jaina palI hai jo eka putrI kI jananI hai| zrI seThIjI pratidina pUjA pATha karate haiN| ApakI patnI ke zuddha khAna-pAna kA niyama hai / munibhakta haiN| patA :- bhArata mAinsa inDasTrIja,maktapura roDa,giraDIha zrI rAmacandra bar3ajAtyA zrI bar3ajAtyA jI kA vizAla vyaktitva evaM sAmAjika sevAyeM ullekhanIya hai / Apa mUlata: cAraNavAsa karaNapura renavAla ke nivAsI haiM lekina karIba 50 varSa pUrva Apake pitAjI yahAM vyApAra ke liye Ae aura phira yahIM ke ho gaye / Apake pitAjI zrI gaMgAbaksa bar3ajAtyA kA nidhana mAtra 38 varSa kI Ayu meM ho gayA tathA mAtAjI zrImatI nandUdevI karIba 18 varSa pahile cala basI / ApakA janma bhAdavA sudI 10 saMvat 1981 meM huaa| koDaramA meM vizArada taka zikSA prApta kI tathA khAdyAnna cInI, tela evaM vejiTebala kA vyavasAya karane lage jisameM Apako AzAtIta saphalatA milI / san 1943 meM ApakA vivAha zrImatI umarAvadevI se ho gayA jo kochora (rAja) ke zrI rAmacandra chAbar3A kI putrI haiM / unase Apako cAra putra evaM tIna putriyoM kI prApti huii| bar3ajAtyA jI di.jaina paMcAyata ke koSAdhyakSa raha cuke haiN| Apa tIrthoM ke jINoddhAra meM ruci lete haiM / sonAgira siddha kSetra para kamaroM kA nirmANa karAyA tathA nAgaramala modI sadana rAMcI meM eka kamare kA nirmANa karAne kA yazasvI kArya kiyaa| ApakI dharmapalI ke zuddha khAna-pAna kA niyama hai tathA vaha muniyoM ko AhAra detI rahatI haiN| ApakA pUrA parivAra ho munibhakta haiN| buMdelakhaMDa ke atirikta sabhI tIrthoM kI vaMdanA kara cuke haiN| Apake jyeSTha putra zrI narendrakumAra 36 varSIya yuvA haiM / di.jaina paMcAyata rAMcI ke koSAdhyakSa raha cuke haiM tathA vartamAna meM kAryakAriNI ke sadasya hai / patnI kA nAma kusumadevI hai jo cAra putriyoM evaM eka putra kI mAM hai / dUsare putra surendrakumAra bIkaoNpa. hai| unakI dharmapatnI kiranadevI eka putra kI jananI hai| tIsare putra rAjendrakumAra 28 varSIya yuvA haiM / patnI kA nAma sarojadevI hai / Apa do putroM ke pitA haiN| caturtha putra saMjayakumAra bI.kaoNma. kara cukA hai| tInoM putriyoM arcanA, AbhA evaM aMjanA kA vivAha ho cukA hai| Apake do bar3e bhAI kanhaiyAlAla jI 80 varSa ke hai jayapura meM rahate haiM / dUso bhAI bhaMvaralAla jI 73 varSIya hai tathA jasapura rahate haiN| patA : bar3ajAtyA badarsa,apara bAjAra,rAMcI (bihAra)
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImatI umarAva devo dharmapI zrI rAmacandra bar3ajAtyA zrI narendrakumAra bihAra pradeza kA jaina samAja /557 zrI surendra kumAra zrI rAmacandra rArA zrI rAmacandra jI rArA ke pUrvaja kharesa grAma (nAgaura, rAja) ke nivAsI the| vahAM se saMvat 1917 meM catarA (hajArIbAga) Aye aura phira se vahAM se Apake pitAjI rAyasAhaba seTha gaNezIlAla jI sarAvagI san 1905 meM DAlTanagaMja Aye aura phira vahIM ke hokara raha gye| sva. zrI gaNezIlAla jI jamIMdAra, baiMkarsa, sonA nareza, mahArAja saragujA dvArA pradatta tAjImI saradAra the| Apako strayaM mahArAja ne apanI ora se duzAlA, sAphA, talavAra evaM sone ke kar3e pradAna kiye the / ve sTeTa ke ejenTa the| rAjA ke hI samAna the| rIvAM rAMcI taka unakI dhAka thii| ApakA svargavAsa disambara 1960 meM 75 varSa kI Ayu meM ho gyaa| ApakI dharmapatnI zrImatI bhaMvaradevI kA abhI san 1990 meM svargavAsa huA hai| zrI rAmacandra jI rArA kA janma janavarI san 1921 meM huA | paTanA yUnivarsiTI se san 1939 meM maiTrika kiyA tathA pahile kalyA vyavasAya kiyA tathA phira paiTrola DIjala evaM hoTala vyavasAya kI ora mur3a gye| san 1940 meM ApakA vivAha zrImatI tijjIdevI se huaa| jo chindavADA ke AnarerI majisTreTa zrI hajArIlAla jI pATanI ko suputrI hai| zrI rArA jI ko tIna putra sarva zrI vikAsa jaina, prakAza jaina evaM subhASa jaina evaM 7 putriyAM, guNamAlA, rAjula, trizallA, madhu, reNu, rautA, evaM latA ke pitA banane kA saubhAgya prApta hai| zrI vikAsa jaina inTara haiN| unakI patnI kA nAma bInA hai| eka putra evaM eka putrI ke pitA hai| prakAza jaina kI patnI kA nAma pUnama hai do putriyoM ke pitA haiM / donoM bhAI gayA meM rahate haiN| zrI subhASa DAlTanagaMja rahate haiM unakI patnI kA nAma saritA hai| eka putra kI mAM hai| rArA parivAra DAlTanagaMja kA pramukha parivAra hai| sva. rAya sAhaba zrI gaNezIlAla jI ne DAlTanagaMja meM maMdira kA nirmANa karavAyA tathA ApakI dharmapatnI (mAtAjI zrI rAmacandra jI) ne unake nAma para gaNezIlAla sarAvagI ucca mAdhyamika vidyAlaya banavA kara diyaa| sva. zrI gaNezIlAla jI evaM unake suputra zrI rAmacandra jI rArA evaM sva. zrI harakacaMda jo rArA DAlTanagaMja ke myUnisipala caiyaramaina raha cuke haiN| rAya sAhaba ne gayA jI ke paMcAyatI maMdira kI mUla vedI para kalaza caDhAyA tathA sammedazikhara bIsa paMthI koThI meM zAstra bhavana kA nirmANa karavAyA /
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________ 558/ jaina samAja kA vRhad itihAsa zrI rAmacandra jI tIna bhAI hai / sabase bar3e Apa haiM / Apase choTe bhAI sva. harakacaMda jI bahuta dAnI the / bihAra meM janna akAla par3A taba usa samaya ve phemina rilIpha sekreTro the san 1978 meM ApakA svargavAsa ho gyaa| dUsare choTe bhAI dharmacaMda jI rArA DAlTanagaMja rahate haiN| zrI rAmacandra jI rArA ko itihAsa meM pramukha ruci rahI hai / khaNDelavAla jaina samAja kA vRhada itihAsa lekhana meM ApakA pUrA sahayoga milA thaa| Apake pAsa patra-patrikAoM kI mahatvapUrNa kaTiMgsa hai jo itihAsa lekhana meM kAma AtI hai| Apane kolhaA pahAr3a para eka choTI sI pastaka likhI hai| kolha A pahADa ko prakAza meM lAne meM Apane ma nibhAI hai / Apa kolhuA pahAr3a samiti ke adhyakSa evaM maMtrI donoM raha cuke haiM / pahile Apa DAlTanagaMja rahate the lekina parivAra vibhAjana ke pazcAt san 1957 meM gayA jo A gaye aura yahIM rahane lge| patA : 1-hoTala sarAvagI,carca roDa,gayA 2. sunIta ATo senTara, iMjIniyariMga roDa,DAlTanagaMja (bihAra) zrI rAdhAkizana prakAzacanda rArA mUlataH khareza prAma nivAsI sva. zrI benIlAla jI rArA vahAM se paTanA Aye aura paTanA se gayA meM san 1917 meM AkA basa gye| Apa kI ra.vi 19 (2072) meM janma huaa| maiTrika taka zikSA prApta kI aura phira TAyara vyavasAya karane lage / san 1963 meM Apake pitAjI zrI benIlAla jI evaM san 1967 meM mAtAjI zrImatI lallIbAI kA svargavAsa ho gyaa| saMvat 2001 meM ApakA vivAha zrImatI kapUrIdevI ke sAtha huA jinase Apako do putra prakAzacaMda evaM lalitakumAra tathA cha: putriyAM, premalatA,hemalatA,nirmalA,maMjU,mInA evaM bInA ke pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| donoM putroM evaM sabhI putriyoM kA vivAha ho cukA hai| jyeSTha putra prakAzacaMda bI.e. hai / patnI kA nApa kamalAdevI hai / lalita kumAra jI 35 varSIya yuvA haiM / bI.kaoNma. haiM tathA patnI kA nAma sumana devI hai| Apake pUrvajoM ne icAka grAma (hajArIbAga meM caityAlaya kA nirmANa karavAyA / tIrthayAtrA premI haiM isaliye sabhI tIrthoM kI vaMdanA kara cuke haiN| ApakA pUrA parivAra munibhakta hai tathA AhAra Adi se sevA karate rahate haiN| pannA - jaina maMdira mArga, gayA (bihAra) zrI rikhabacanda bAkalIvAla zrI bAkalIvAla jI kI rAMcI jaina samAja ke pramukha samAjasetriyoM meM gaNanA kI jAtI hai / Apake thoka kapar3e kA vyavasAya hai aura apanI vyAvahArika kuzalatA tathA vyApArika dakSatA ke liye prasiddha hai| Apake pitAjI zrI omacanda jo bAkalIvAla kA nidhana 21 disambara 1982 ko huaa| mAtAjI patAsobAI kA bahuta pahile svargavAsa ho gayA thaa| zrI omacaMda jI udAra hadaya, milanasAra,samAjasevI evaM zAMta svabhAvI the tathA pratyeka kArya meM Age rahate the| Apane rAMcI ke di.jaina maMdira nirmANa meM vizeSa yogadAna diyA tathA dhoda paMcakalyANaka pratiSThA samAroha meM pramukha rhe| Apane rAjagRhI meM naMdIdhara dvIpa racanA meM, pAvApurI meM maMdira ke zikhara nirmANa evaM jIrNoddhAra meM vizeSa sahayoga diyA / Apane apane gAMva dhoda meM vedI kA nirmANa karavAyA thaa| zrI rikhabacaMda jI kA janma Asoja budI 14 saMvat 1995 ko huA / san 1955 meM Apane ajamera borDa se maiTrika kiyaa| san 1956 meM ApakA vivAha DUMgaramala jI rArA berIvAloM kI suputrI zrIdevI se huaa| jinase Apako cAra putra evaM tIna putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| jyeSTha putra zrI ajayakumAra bI kaoNma haiM / zeSa tInoM putra, saMjaya.araviMda evaM rohita
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________ bihAra pradeza kA jaina samAja /559 par3ha rahe haiN| putriyoM meM kiraNa bI kaoNma. hai tathA usH| ki zrI rAmAnamAra jI setI meM zAma ho gayA hai zeSa donoM putriyAM monikA evaM rAnI par3ha rahI haiN| bAkalIvAla jI sAmAjika vyakti haiM / rAMcI meM maMdira para dhvajArohaNa kara cuke haiN| pahale DAlTanagaMja di.jaina paMcAyata ke koSAdhyakSa raha cuke haiM / di.jaina vidyAlaya ke maMtrI bhI rahe haiN| rAMcI thoka vastra vikretA saMgha kI kAryakAriNI ke sadasya, choTA nAgapura caimbara Apha kAmarsa ke lAipha maimbara,di.jaina bhavana nirmANa samiti ke saMyojaka hai| rAMcI meM ApakA lekhaka ko bahuta sahayoga prApta huaa| Apake bar3e bhAI cImAlAla jI DAlTanagaMja rahate haiM / patnI kA nAma zAMtidevI hai| do putra evaM sAta putriyoM ke pitA haiN| choTe bhAI mahAvIraprasAda jI evaM zAMtilAla jI bhI vahIM rahate haiN| Apake sAta bahineM haiM -bhavarIdevI, campAdevI, kezaradevI, paramezvarIdevI,suzIlAdevI evaM zakuntalAdevI sabhI kA saMpanna gharAnoM meM vivAha ho cukA hai| patA - zrI jaina TaiksaTAilsa, apara bAjAra rAMcI (bihAra) zrI rUpacanda seThI zrI rUpacanda seThI hajArIbAga jaina samAja ke viziSTa vyakti haiN| Apake pitAjI sva.zrI suganacaMda jI seThI samAja ke maMtrI evaM adhyakSa rahe tathA aMtima samaya taka apane Apako samAjasevA meM samarpita rakhA / samAjasevA ke aise hI guNa zrI rUpacanda jI seThI meM dekhe jA sakate haiN| ApakA janma saMvat 1995 meM huaa| rAMcI vizvavidyAlaya se Apane bI.e kiyA / isake pazcAta ilaikTikala hArDaveyara tathA aijensI kA vyavasAya karane lge| sana 1951 meM ApakA vivAha ho gayA / ApakI dharmapatnI zrImatI guNamAlA devI jasapura nivAsI zrI thUlamala jI kAlA kI putrI haiN| Apako eka putra evaM tIna putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta hai / ApakA ekamAtra putra saMjayakumAra 25 vargIya yuvA hai| tIna putriyoM meM se nIlama evaM anitA kA vivAha ho cukA hai / arcanA abhI par3ha rahI hai / san 1981 meM Apa sabhI tIrthoM kI vaMdanA kara cuke haiN| ApakI mAtAjI zrImatI badAmIbAI jI ke zuddha khAna-pAna kA niyama hai / ve muniyoM ko AhAra detI rahatI haiN| Apake pitAjI ne IsarI meM mahilAzrama ke nAma se eka phleTa tathA pAvApurI dharmazAlA meM eka kamare kA nirmANa karavAyA / Apake dAdAjI sva. bhagatUlAla jI seThI jo dAMtArAmagaDha se hajArIbAga Akara rahane lage the,di. jaina khaNDelavAla mahAsabhA ke prabhAvazAlI netA the| ApakI patnI ne san 1987 meM dazalakSaNa vrata ke upavAsa kiye the| Apake do choTe bhAI dhIrendrakumAra (43 varSa) evaM sumeracanda (35 varSa) Apake ho sAtha kArya karate haiN| ApakI pAMca bahineM-pAnAdevI,sumanajaina, zakuntalAdevI,mInAdevI evaM AbhA baina haiN| sabhI kA vivAha ho cukA hai| .iN
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________ 560/ jaina samAja kA vRhada itihAsa sva.zrI suganacanda seThI zrImatI guNamAlA devI . zrI rUpacanda jI TI patA : suganacandra seThI jaina, bhagavAna mahAvIra mArga, hajArIbAga (bihAra) zrI lAlacandra seThI parivAra ana rAMcI jaina samAja ke sabase vayovRddha zrI lAlacaMda jI seThI aba darzanIya vyakti bana gaye haiN| Apane 88 varSa pAra kara liye haiM / ApakI patnI zrImatI mhorIdevI kA abhI 5-6 varSa pUrva hI svargavAsa huA hai| Apake jyeSTha putra zrI mahAvIraprasAda jI kA bhI 8 varSa pUrva svargavAsa ho gyaa| dUsare putra zAMtilAla jI 55 varSa ke haiN| unakI patnI kA nAma candrakalA hai / jo pAMca putroM kI mhAtA hai| ApakI tInoM putriyoM mahAvIrI rAjula evaM zrImatI kA vivAha ho cukA hai| I Apane mUgaDavAsa (rAja.) meM maMdira kA nirmANa karAyA thA tathA vahAM skUla bhavana banavAkara rAjya sarakAra ko diyA / di. jaina paMcAyata rAMcI ke adhyakSa evaM maMtrI raha cuke haiN| Apane sarAka jAti ke airiyA meM tIna naye maMdira banavAye evaM do maMdiroM kA jIrNoddhAra karavAyA thaa| sarAka kSetra meM 6 sthAnoM meM vidyAlayoM kA saMcAlana kiyaa| yahI nahIM sarAka kSetra meM vedI pratiSThA evaM ratha yAtrAyeM saMpanna karAyI / Apa baMgAla bihAra tIrtha kSetra kameTI ke sadasya rahe / bihAra rAjya meM di jaina maMdira nyAya surakSA samiti ke adhyakSa raha cuke haiN| ApakA aura bhI kitanI hI saMsthAoM se saMbaMdha rahA hai| vartamAna meM Apa rAMcI jaina samAja ke preraNA strota haiN| prastuta pustaka ke lekhaka ko unase bheMTa karane kA saubhAgya mila cukA hai| patA :- lAlacaMda jaina seThI, apara bAjAra, rAMcI (bihAra) zrI lakSmInArAyaNa rArA zrImatI badAmI devI bha.pa. sva. sugaracandra seThI rArAjI mUlataH rAjasthAna nivAsI haiN| ApakA janma dujoda (sIkara) grAma meM huaa| vahAM se apane pitA zrI chaganalAla jI ke sAtha giraDIha Aye | zrI chaganalAla jI kA svargavAsa 15 varSa pUrva huA thaa| isake pa" ApakI patnI chaganIdevI kA nidhana ho gayA /
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________ bihAra pradeza kA jaina samAja /561 zrI rArA jo vartamAna meM 71 varSa ke haiN| 16 varSa kI Ayu meM ApakA vivAha zrImatI bhaMvarIdevI ke sAtha ho gayA | bhaMvarIdevI sokara ke zrI tanasukharAya jI kAlikA kI putrI haiN| ApakA ekamAtra putra zrI surendrakumAra hai| 43 varSIya yuvA hai / patnI kA nAma kAndAdevI hai jo eka putra evaM tIna putriyoM kI mAM hai| rArA jI giraDIha meM tIna loka paMDala vidhAna meM indra kA pada prApta kara cuke haiN| Apake dvArA dujoda ke maMdira meM mahAvIra svAmI kI,madhavana zikharajI meM naMdIzvara dvIpa kI tathA zrI mahAvIra jI sthita kamalAbAI ke naye kAMca ke maMdira meM pAzvanAtha svAmI kI pratimA virAjamAna kI jA cukI hai / Apa vartamAna meM giraDoha jaina samAja ke maMtrI haiM isake pUrva adhyakSa evaM upAdhyakSa bhI raha cuke haiN| zikharajI meM nirmita ho rahe madhya loka zodha saMsthAna ke koSAdhyakSa haiN| bhAratavarSIya di.jaina mahAsabhA ke sadasya haiM / ApakI dharmapatnI ke zuddha khAna-pAna kA niyama hai / muniyoM ko AhAra detI rahatI haiN| rArAjI giraDIha jaina samAja ke vayovRddha utsAhI samAjasevI haiN| patA : lakSmInArAyaNa surezakumAra jaina, sTezana roDa, giraDIha (bihAra) zrI vidyAprakAza jaina zrI jaina rAmagaDha jaina samAja ke viziSTa samAjasevI hai| Apa sIkara (rAja) se san 19415 meM yahAM Akara vyavasAya karane lge| vartamAna meM Apa bhavana nirmANa evaM bAMdha nirmANa kI ThekedArI karate haiN| ApakA janma 14 pharavarI san 1943 meM huA / rAMcI se san 1:465 meM sivila iMjIniyara kI parIkSA pAsa kI / usI varSa ApakA vivAha zrImatI prabhA jaina se ho gayA jo rAmagar3ha ke hI sva.patrAlAla jo ajamerA kI putrI haiN| Apako do putra evaM do putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta ho cukA hai.| donoM yuvA ajaya (25 varSa) evaM ajIta (10 varSa) putrI saritA evaM saMgItA abhI par3ha rahI haiN| Apane sIkara evaM rAmagaDha donoM hI nagaroM meM siddhacakra vidhAna karAyA / sIkara ke naye maMdira ke nirmANa meM Apake parivAra ne purNa sahayoga diyaa| rAmagar3ha samAja ke nirmANa maMtrI haiN| tIrtha yAtrA premI haiN| Apake pitAjI zrI madanalAla jI chAbar3A kA 57 varSa kI Ayu meM san 69 meM svargavAsa ho gayA / ApakI mAdrI pyArI bAI jo mAnamala jI jhAMjharI jhumarItilaiyA kI putrI haiM / muniyoM ko AhAra detI rahatI haiN| Apake bar3e bhAI zrI motIlAla jI chAbar3A 60 varSIya vRddha haiM / bhivaMDI meM vastra vyavasAya karate haiN| unakI patnI kA nAma jIvanadevI hai jo sIkara ke bhaMvaralAla jI vinAyakA kI putrI hai / eka putra evaM eka putrI kI mAM hai / choTe bhAI padamacaMda jaina hai / 43 varSIya yuvA hai / patnI kA nAma suzIlA hai / do putroM kI mAM hai| Apake tIna bahineM vimalA, hIrA evaM mainAdevI haiN| patA : jaisavAla kAlono rAmagar3ha kenTa (hajArIbAga)
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________ 562) jaina samAja kA vRhad itihAsa zrI vimalakumAra seThI __ yuvA samAjasevI zrI vimalakumAra seThI ke dAdAjI zrI campAlAla jI karIba 125 varSa pUrva dAMtArAmagaDha(rAja) se yahAM Akara basa gaye / varSoM taka Apa 12 gAMva ke japIdAra rhe| gayA ke pramukha netA evaM bihAra kezarI kI upAdhi se sammAnita huye / di.jaina khaNDelavAla mahAsabhA ke nAgapura adhivezana meM adhyakSa rahe tathA IsarI udAsonAzrama ke TrasTI rahe tathA eka bAra bhagavAna . ke mAtA-pitA banane kA saubhAgya prApta kiyA / TikArI (gayA) meM di.jaina maMdira kI sthApanA kii| campAlAla jI ke putra zrI kanhaiyAlAla jI kA svargavAsa 87 varSa kI Ayu meM san 1981 meM huA tathA ApakI tIsarI patnI zrImatI prabhAvatI devI kA abhI AzIrvAda prApta hai / zrI vimalakupAra seThI kA janma san 1947 meM huA / magadha vizvavidyAlaya se sana 1967 meM bI.esa.sI. kI parIkSA uttIrNa kI tathA hojarI reDImeTa kA vyavasAya karane lge| san 1970 meM ApakA zrImatI candrakAntA ke sAtha vivAha huA jinase Apako eka putra evaM do putriyoM kI prApti huii| ApakI mAtAjI ke zuddha khAna-pAna kA niyama hai / muniyoM ko AhAra detI rahatI haiM | gayA di. jaina paMcAyata ke vartamAna meM sekreTrI haiN| mahilA zikSAlaya ke sthAyI TrasTI jaina vidyAlaya kI kAryakAriNI ke sadasya,kolhuA pahAr3a vikAsa samiti ke sadasya,mahAvIra navayuvaka saMgha ke saMsthApaka haiM / bhAgavAna mahAvIra parinirvANa samiti ke saMsthApaka sadasya rahe / Apake hona bar3e bhAI mahAvIraprasAda jI selI. zivagumAra jI sezI evaM salendrakumAra jI seThI haiN| tInoM hI apanA alaga-alaga vyavasAya karate haiM / Apake choTe bhAI zrI azokakumAra jI 38 varSIya yuvA haiN| patA : ]. vimala sTorsa, 25 ke.pI.ror3a,gayA 2- campAlAla kanhaiyAlAla ke.pii.rodd',gyaa| CATE .. . ra bhacarIlAla jo meThI prImatI kusugadevI dhapa. vipalakumAra seTa zrImatI bhApAdevI pa.pa bhavarIlAla jI seTo
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________ bihAra pradeza kA jaina samAja /563 zrI vimalakumAra seThI Apale pUrvaja karIba 1500 varSa pUrva lakSamaNagar3ha (rAja.) se rAnIgaMja gaye aura vahAM se hajArImala kizoralAla apane parivAra ke sAtha giraDIha Akara vyavasAya karane lge| ApakA janma 28 mArca san 1943 ko huaa| vArANasI vividyAlaya se bI.kAma. kiyA aura pahile koyalA evaM paiTrola pampa kA kArya karane lge| san 1963 se mAikA eksaporTa kA kArya kara rahe haiN| 4 jUna, 1964 ko ApakA vivAha kusunadevI se huA jinase Apako do putra evaM eka putrI ko prApti huii| Apake donoM putra ajayakumAra (21 varSa) evaM navInakumAra (18 varSa) tathA putrI anupamA rAnau tInoM hI par3ha rahe haiN| seThI jI ne sammedazikhara jI ke bIsapaMthI koThI meM cauvIsI, TUkar3e meM bAhubalI svAmI kI pratimA virAjamAna kI / rAjagRhI dharmazAlA meM sthita pUrA jaina maMdira kA nirmANa zrI hajArIlAla jI ne krvaayaa| bIsa paMthI koThI ke pichale bagIcA vAlA hAtA meM vedI kA nirmANa karavA kara mArabala lgaayaa| giraDIha maMdira evaM dharmazAlA ke liye jamIna pradAna kii| sammedazikhara jI kA pahile jo pUrA kesa lar3A gayA thA vaha bhI zrI rAmacandra jI seThI kI dekharekha meM lar3A gayA thaa| rahe haiM I Apake mAtA-pitA ne jApAna evaM hAMgakAMga kI yAtrAyeM kii| Apake bar3e bhAI manulAla jI hAMgakAMga meM hI raha Apake pitAjI 14 varSa taka jaina samAja ke adhyakSa rhe| seThI jI svayaM hI utsAhI samAjasevI haiM / patA : hajArImala kizorIlAla seThI, sTezana roDa, giraDIha / zrI vIrendrakumAra kAlA kAlA jI ke dAdAjI zrI mAnamala jI (suputra zrI bakhtAvaramala jI) apane grAma jilyA ThAkura se vAda vivAda hone para svayaM ne mAnapurA gAMva basAyA tathA vahAM neminAtha svAmI kA maMdira dharmazAlA evaM kuMA Adi kA nirmANa krvaayaa| usake pazcAt karIba 55 varSa pUrva unake putra evaM zrI vIrendrakumAra jI ke pitA zrI phUlacaMda jI kAlA gayA Akara rahane lge| san 1984 meM ApakA 71) varSa kI Ayu meM svargavAsa ho gyaa| Apako mAtAjI zrImatI kamalAdevI jI kA AzIrvAda prApta hai| zrI kAlA jI kA janma 4 pharavarI san 1949 ko huaa| magadha vizvavidyAlaya se san 1966 meM bI. esa. sI. karane ke pazcAt kirosina evaM namaka kA thoka vyavasAya karane lge| san 1970 meM ApakA vivAha zrImatI kAntAdevI se huA jo ratanalAla jI pATanI, paTanA kI putrI haiN| Apa donoM ko 4 putra harSa, vikrama, viziSTa evaM apUrva tathA eka putrI harSA ke mAtA pitA banane kA saubhAgya prApta ho cukA hai| zrI jaina sAmAjika kSetra meM agrasara rahate haiN| gayA jaina samAja ke koSAdhyakSa raha cuke haiM tathA caimbara Apha kAmarsa ke sakriya sadasya haiN| jaina vidyAlaya gayA ke sekreTrI, di. jaina tIrtha kSetra kameTI ke sammAnanIya AjIvana sadasya haiM / ApakI mAtAjI ke zuddha khAna-pAna kA niyama hai tathA vaha muniyoM ko AhAra detI rahatI hai| muni zrI Arya naMdi mahArAja kA saMgha lekara bhAgalapura evaM zikhara jI taka jA cuke haiN|
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________ 564/ jaina samAja kA vRhad itihAsa Apake bar3e bhAI zrI mahAvIraprasAda jozI navamba meM svAnA se Avedana boTe bhAI aura haiN| zrI surendrakumAra gujarAta meM kArya karate haiM unakI patnI kA nAma saritA hai : dusare bhAI narendrakumAra jI 32 varSIya yuvA haiM / mamatA unakI palI hai| gayA jI meM namaka kA vyavasAya hai| tIsare bhAI ravIndra jaina ema.e. haiN| zrI kAlA jI ke sAta bahineM haiM . vimalA lalitAsaroja,kiraNa yInA monA evaM saMtoha haiM sabhI kA vivAha ho cukA hai / kAlAjI sAhitya premI haiM / prakAzana saMsthAoM se sAhitya maMgAkara use AdhI kImata meM upalabdha karAte haiN| sva. phUtacanda jI zrImatI kA-tAdevI bhApa zrI vIrendrakumAra jI, zrImatI kamalAdevI pa. sva. phUlacanda jI patA :- 1. gayA kirAsina bhaMDAra, purAnI godAma, gayA 2- surendra sAlTa saplAyarsa gAMghI dhAma,kaccha gujarAta / zrI zAMtilAla bar3ajAtyA raphIgaMja ke zrI zAMtilAla jI bar3ajAtyA samAja ke viziSTa samAjasevI mAne jAte haiM / Apa phatehapura ke mUla nivAsI the| vahAM se raphIgaMja Aye aura ataraulI meM kArya karane lge| Apake pitAjI zrI harakacaMda jI kA san 1983 meM tathA mAtAjo zrImatI indramaNi kA san 1982 meM svargavAsa ho gyaa| ApakA janma saMvat 1986 meM huA / kevala prAimarI zikSA hI Apa prApta kara sake aura Apako vyavasAya kI ora mur3anA par3A / saMvat 2003 meM ApakA mAtra 14 varSa kI Ayu meM vivAha zrImatI ghevarIdevI se ho gyaa| jinase Apako do putra evaM do putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| Apake bar3e putra pavanakumAra 33 varSa ke haiM / bI kaoNma. haiM / patnI ko lalitA hai| eka putra evaM do putriyoM ke pitA haiM / dUsare putra anilakumAra 31 varSa ke haiN| patnI kA nAma sImA hai / eka putra evaM eka putrI se alaMkRta hai| auraMgAbAda paMcakalyANaka meM Apa mahendra indra ke pada se suzobhita huye the| ApakI dharmapatnI ke zura khAna-pAna kA niyama hai / munibhakta haiM / AhAra Adi dekara sevA karatI haiM / bhagavAna mahAvIra ke 2500 veM parinirvANa mahotsava varSa meM dharmacakra meM sArathI kA pada prApta kiyA thaa|
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________ bihAra pradeza kA jaina samAja /565 Apake choTe bhAI nemIcanda 57 varSa ke haiN| patnI kA nAma bhaMvarIbAI hai| tIna putra evaM do putriyAM haiN| donoM putra sunIla evaM satIza kA vivAha ho cukA hai / paTanA meM reDImeTa vastra kA vyavasAya karate haiM / dUsare bhAI zrI mahendrakumAra jI 53 varSa ke haiN| dharmapatnI kA nAma pAnAdevI hai| nirmalA, umA, sImA, belA, mamatA evaM guDiyA ke pitA haiM / inameM prathama cAra kA vivAha ho cukA hai / do abhI avivAhita haiN| patA : harakacaMda jI zAMtilAla jI,mu.po.raphIgaMja (auraMgAbAda) zrI zAMtilAla bAkalIvAla DAlTanagaMja jaina samAja meM zAMtilAla bAkalIvAla kA viziSTa sthAna hai| Apake pitAjI zrI omacaMda jI bAkalIvAla the jinakA dinAMka 21 disambara 1982 ko nidhana ho gayA / mAtAjI patAsIbAI kA nidhana to 50 varSa pUrva hI ho gayA thaa| ApakA janma 19 agasta san 1944 ko huA thA / bI.kaoNma. taka zikSA prApta kii| 17 pharavarI 1965 ko ApakA vivAha zrImatI rAjuladevI se huA thA jo zrI rAmacandra jI rArA kI suputrI haiN| jinase Apako tIna putroM ke pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| vijaya bI kaoNma meM par3ha rahA hai| kamala (20 varSa) evaM vizAla (16 varSa) donoM par3ha rahe haiN| Apa mUla nivAsI dhoda ke haiN| dhoda se sIkara, sIkara se auraMgAbAda, auraMgAbAda se DAlTanagaMja Akara rahe / zrI bAkalIvAla jI saMgIta premI,zAMtipriya evaM milanasAra haiM / Apake tIna bhAI aura haiN| ghIsAlAla jI DAlTanagaMja,rikhabacaMda jI rAMcI evaM mahAvIraprasAda jI DAlTanagaMja rahate haiN| patA : upahAra,jaina baMdhu,iMjIniyariMga roDa, DAlTanagaMja (bihAra) zrI surendrakumAra pAMDyA giraDIha ke sva. sAgaramala jI pAMDyA apane samaya ke khyAti prApta udAra zreSThI the| tIrtha kSetroM evaM maMdiroM ke prati ve sadaiva sajaga rahate the / ve prativarSa mele ke avasara para zrI mahAvIra jI Ate aura vahIM unase prastuta itihAsa lekhaka kI bheMTa hotI thI / unakA 10 apraila,1979 ko Akasmika nidhana ho gyaa| pAMDyA jI kaTTara munibhakta the / unake AhAra vihAra kA pUrA dhyAna rakhate the| unake zrI surendrakumAra jI tIsare nambara ke suputra haiM / ApakA janma 26 maI san 1949 ko huA / san 1961 meM Apane saiMTa jeviyara kaoNleja kalakattA se bii.koNm.kiyaa| usake do varSa pazcAt 16 maI 1971 ko ApakA vivAha zrImatI iMdirAdevI se ho gayA jo ajamera ke zrI nemIcaMda jI ajamerA kI suputrI haiN| Apako eka putra aMkita evaM eka putrI AzaMkA ke pitA banane kA saubhAgya prApta ho cukA hai| ApakI mAtAjI zrImatI pyArIdevI kA abhI AzIrvAda prApta hai|
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________ 566 / jaina samAja kA vRhada itihAsa zrImatI indirA devI Apane bIsapaMthI koThI sthita samavasaraNa meM bhagavAna pArzvanAtha kI mUrti evaM zrI mahAvIra jI sthita kamalAbAI ke kAMca ke maMdira meM zrI pArzvanAtha jI kI pratimA virAjamAna karane kA yazasvI kArya kiyaa| kalakattA ke cInI paTTI sthita bar3A di. jaina maMdira meM vedI kA nirmANa karavAyA | vartamAna meM Apa di. jaina samAja giraDIha ke adhyakSa haiN| di. jaina vidyAlaya ke adhyakSa haiN| garIboM kI sevA suzruSA karane meM khUba ruci lete haiN| mAroTha ke kabUtarakhAnA ke liye Arthika sahayoga dete rahate haiN| Apa 12-13 bAra videza yAtrA kara cuke haiN| lekina videzoM meM jAne ke pazcAt Apa pUrNataH dharmAnusAra AhAra vyavahAra karate haiN| Apake do bhAI bar3e evaM do bhAI choTe haiN| zrI vijayakumAra jI 48 varSIya samAjasevI haiN| ApakI patnI zrImatI suzIlAdevI lakhanaU ke sumeracaMda jI pATanI kI suputrI haiN| vinayakumAra jI do putra saMjaya evaM ajaya tathA eka putrI ke pitA hai| dUsare bhAI bimalakumAra jI 45 varSIya yuvA hai| ApakI dharmapatnI kA nAma zrImatI jaina hai jo do putra rAjakumAra va jyotikumAra evaM eka putrI rANI kI jananI hai| choTA bhAI zrI azokakumAra (37 varSa) kI patnI kA nAma suSamAdevI hai| jo sva. tArAcaMda jI TholiyA jayapura kI suputrI haiN| sabase choTe bhAI subhASa jI haiM jo abhI avivAhita haiN| ApakI do bahineM zrImatI tArAdevI evaM hIrAdevI vivAhita haiN| zrI pAMDA jI ke sabhI patra samAjasevI haiN| bihAra meM unakA viziSTa parivAra mAnA jAtA hai| samAja ke pratyeka kArya meM unase sahayoga milatA rahatA hai| patA - sAgara nivAsa- sAgaramala jaina mArga, giraDIha (hajArIbAga) zrI surezakumAra pAMDyA DAlTanagaMja jaina samAja meM zrI surezakumAra jI pAMDyA parivAra kA viziSTa sthAna hai| Apake pitAjI zrI prakAzacaMda jI rAyabahAdura harakacaMda jI pAMDyA ke suputra the jinakA Akasmika nidhana san 1974 meM mAtra 45 varSa kI Ayu meM ho gyaa| ApakI mAtAjI zrImatI ratanIdevI kA AzIrvAda prApta hai| ApakA di. 25-12-49 ko janma huaa| rAMcI vizvavidyAlaya se bI.esa.sI. kiyaa| san 1972 meM ApakA vivAha pratibhAdevI ke sAtha ho gyaa| zrImatI pratibhAdevI zrI bhAgacaMda jI TholiyA kApara gAMva kI putrI haiN| ApakA jIvana pUrNata: sAmAjika hai| rAMcI ke di. jaina maMdira meM Apa svayaM ne vedI kA nirmANa karavAkara AdinAtha svAmI kI mUrti virAjamAna kI thii| Apane prakAzacaMda jaina sevA sadana mAtR sevA sadana kA nirmANa karavAkara DAlTanagaMja samAja ko saMcAlana ke liye de diyaa| ApakI mAtAjI DAlTanagaMja meM mahilA samAja kI adhyakSA haiN| unake zuddha khAna-pAna kA niyama hai| vigata cAra pIr3hI se ApakA parivAra samAjasevA meM saMlagna hai /
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________ bihAra pradeza kA jaina samAja /567 Apake tIna choTe bhAI aura haiM jo Apake sAtha hI vyabasAyarata haiN| zrI hemantakumAra 30 varSIya yuvA haiM / bI.esa.sI. haiM / patnI kA nAma rAjakumArI hai / vaha svayaM bhI bI.e. hai| rAMcI vizvavidyAlaya meM san 197) kI parIkSA meM prathama sthAna prApta kiyA thaa| hemanta jI do putriyoM evaM eka putra ke pitA haiN| zrI vikAsakumAra dUsare choTe bhAI haiM / bI.kaoNma. haiM / 35 varSa ke haiN| bar3e vyatpanna haiM / inTara meM rAMcI vi.vidyAlaya meM prathama pojIzana prApta kI tathA bI kAma meM rAMcI vizvavidhAlaya kI parIkSA meM prathama rahe / Apako dharmapatnA zrImatI sarAja hai jo gayA ke bAlacanda jo chAbar3A kI suputrI haiM / Apake eka putra evaM eka putrI hai| patA : ratanalAla, prakAzacaMda,kacaharI ror3a,DAlTanagaMja (bihAra) zrI surezakumAra pAMDyA kaTarAthala (sIkara rAja) se 85 varSa pUrva Apake dAdAjI sonapAla jI yahAM gayA Akara | rahane lage 1 yahAM Ane ke pazcAt Apake pitAjI zrI rAmezvaralAla jI kA janma huA jinakA san 1956 meM mAtra 38 varSa kI Ayu meM nidhana ho gayA / ApakI mAtAjI zrImatI cAMdakumArI jI kA abhI AzIrvAda prApta hai / ApakA janma 10 agasta 1947 ko huaa| hAyara saikaNDI pAsa kI aura vastra vyavasAya kI ora muDa gye| san 1966 meM lAlagolA nivAsI zrI gulAbacaMda jI chAbar3A kI putrI zrImatI anUpadevI se ApakA vivAha huA / saMtAna na hone se Apane atulakumAra ko dattaka putra bnaayaa| zrI pAMDyA jI vidhi vidhAnoM meM bhAga lete rahate haiM / gayAjI meM Ayojita indradhvaja maMDala vidhAna meM Apane indra ke pada ko suzobhita kiyA thaa| ApakI mAtAjI ke zuddha khAna-pAna kA niyama hai / baha muniyoM ko AhAra detI rahatI haiN| tIna bAra dazalakSaNa vrata evaM tIna bAra aSTAnhikA vrata ke upavAsa kara cukI haiM / ApakI ora se IsarI pArzvanAtha sTezana para dharmazAlA meM eka kamare kA nirmANa karavAyA thaa| Apa kolhuA pahAr3a vikAsa samiti ke vigata 7 varSoM se sekreTrI haiM aura usakA saMtoSajanaka kArya kara rahe haiN| Apa bihAra caimbara oNpha kAmarsa kI kAryakAriNI ke sadasya haiN| __ Apake tIna choTe bhAI aura haiN| zrI saMtoSakumAra jI pAMDyA 42 varSIya yuvA kAryakartA hai tathA yuvA sammelana ke pramukha kAryakartA mAne jAte haiM / ApakI patnI kA nAma zakuntalA hai dUsare bhAI narendrakumAra 39 varSIya haiM indaura meM lohe ke udyoga kA saMcAlana karate haiN| ApakI patnI kA nAma suzIlAdevI jaina hai / tIsare bhAI bimalakumAra jI 35 varSIya yuvA haiM unakI patnI kA nAma puSpA hai / ApakI ekamAtra bahina maMjU hai jinakA indaura ke zrI girIza seThI se vivAha ho cukA hai| zrI sureza jI ati utsAhI samAjasevI haiM / kolluA pahAr3a ke vikAsa ke liye samarpita haiM / Apase evaM zrI saMtoSakumAra jI se samAja ko bahuta AzAyeM haiN| patA: vairAyaTI,zahIda ror3a,gayA (bihAra)
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
________________ 568/ jaina samAja kA vRhada itihAsa zrI surezakumAra jaina pAMDyA ___ jhumarItilaiyA ke zrI surezakumAra pAMDyA samAjasevA kI pratimUrti haiM / ve nagara kI sabhI saMsthAoM se jur3e huye haiN| kitanI hI saMsthAoM ko svayaM ne sthApita karane kA gaurava prApta kiyA hai| ApakA janma 7 agasta 1950 ko huA / paTanA vizvavidyAlaya se san 1960 meM bI kaoNma kiyA / seTha jagannAtha jI pAMDyA ke Apa dattaka putra bane / pAMDyA jI apane samaya ke khyAti prApta zreSThI the / udAra hRdaya the tathA kitanI hI saMsthAoM ke padAdhikArI the| zrI surezakuzara jI kA san 1968 meM zrImatI premalatA jaina ke sAtha vivAha saMpanna huaa| premalatA jI zrI jItamala jI chAbar3A jhumarItilaiyA kI suputrI haiN| Apako cAra putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta hai / putriyoM ke nAma saMjanA,rInA,zvetA evaM mInU hai| ___ sureza bAbU acche vaktA evaM lekhaka hai| Apake lekha jhumarItilaiyA jesIja-patrikA, sanmati saMdeza, roTarI patrikA meM prakAzita hote rahate haiM / Apa jagannAtha jaina kaoNleja ke nirmAtA,rAMcI vizvavidyAlaya ke sIneTa ke maimbara jaina samAja koDaramA ke upAdhyakSa haiN| Apa bihAra sTeTa jesIja ke evaM roTarI klaba koDaramA ke adhyakSa raha cuke haiN| inake atirikta koDaramA kI sabhI sAmAjika evaM sArvajanika saMsthAoM ko yogadAna dete rahate haiN| Apake pitAjI seTha jagatrAtha jI pAMDyA ne bar3e paMcAyatI maMdira kI dUsarI maMjila meM pUrA maMdira banavAyA usakI paMcakalyANaka pratiSThA karavAI aura svayaM saudharma indra bane / apane pitA ke samAna hI zrI sureza jI bhI sAmAjika kSetra meM sadaiva tatpara rahate haiM aura apanI sevAoM se sabake priya bane huye haiN| patA :- jaina veksa riphAinarI prA. li. jhumarItilaiyA (hajArIbAga) zrI harakacaMda chAbar3A ___ chAbar3A gotrIya zrI harakacaMda jI kA janma 10 maI san 1936 ko huaa| Apake pitAjI zrI bhUrAmala jI kA svAAvAsa janavarI 1980 meM 74 varSa kI avasthA meM ho gayA / ApakI mAtAjI zrImatI nanhIdevI kA abhI AzIrvAda prApta hai| ApakA vivAha sana 1952 meM zrImatI vimalAdevI ke sAtha huA / zrImatI vimalAdevI navAdA ke zrI suganacaMda jI bar3ajAtyA kI putrI haiN| zrI bar3ajAtyA jI khaNDelavAla jaina mahAsabhA ke mahAmaMtrI rahe the| ___ chAvar3A jI eka putra evaM tIna putriyoM ke pitA haiM / Apake eka mAtra putra zrI.ajItakumAra a) varSIya yuvA hai jo siMgApura hAMgakAMga, jApAna kI yAtrA kara cuke haiN| bI.e. haiM / patnI kA nAma sImAdevI hai jo eka putrI kI mAM bana cukI hai| ApakI tIna putriyoM meM anItA evaM saMgItA kA vivAha ho cukA hai / mamatA abhI avivAhita hai| ApakA pUrA parivAra munibhakta hai tathA muniyoM kA AhAra Adi se sevA karatA rahatA hai| Apake do choTe bhAI evaM 6 bahineM haiN| zrI navalakizora 50 varSIya zreSThI haiM / dharmapatnI kA nAma mainAdevI hai / Apa cAra putra,saMjaya sajIva,manISa,vikAsa evaM tIna putriyoM zazi, mInA evaM nizA ko mAtA haiN| __dUsare bhAI zrI nirmalakumAra 48 varSIya yuvA haiM / bI kaoNma hai| patnI kA nAma kusuma hai / eka putra evaM do putriyoM ke pitA hai| ApakI 6 bahinoM kalAvatI,umarAva, rAjakumArI, nirmalA, saroja,urmilA hai sabhI vivAhita haiN| patA : mAMgIlAla bhUramala,bAGama bAjAra hjaariibaag|
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________ bihAra pradeza kA jaina samAja /569 sirAja zrI harakacanda pAMDyA sarAvagI vizAla vyaktitva ke dhanI evaM bihAra jaina samAja ke eka chatra netA zrI harakacaMda jI pAMDyA rASTrIya stara ke netA haiM / vigata 40 varSoM se Apa aura samAja donoM eka dUsare ke paryAyavAcI bane huye haiN| Apa rAyabahAdura kI upAdhi se alaMkRta haiM tathA pUrA samAja Apako isI upAdhi se jAnatA hai lekina Apa usakA upayoga nahIM karate / Apake dAdAjI ratanalAla sAgaNa jo kucAmana se karIba eka zatAbdI pUrva rAMcI Aye aura bihAra rAjya kI sevA karane lge| Apako bhArata sarakAra dvArA rAyabahAdura kI upAdhi se sammAnita kiyA gyaa| ApakA janma 3 sitambara san 1913 ko huaa| 19 varSa kI Ayu meM hI Apako pitAjI . zrI sUrajamalajI chor3akara cale gaye aura isake tIna varSa pazcAt Apake dAdAjI rAyabahAdura ratanalAla jI bhI 61 varSa kI Ayu meM cala base / 12 varSa kI Ayu meM hI ApakA vivAha zrImatI ghevarIdevI se ho gyaa| Apa zrI gaurIlAla jI chAbar3A jIyAgaMja vAloM kI suputrI haiM / Apake dAdAjI ratanalAla jI ke do putra the jinameM eka Apake pitAjI sUrajamala jI evaM dUsare cAMdamala jI the| sUrajamala jI ke cAra putra harakacaMda jI,tArAcaMda jI,jJAnacaMda jI evaM prakAzacaMda jI haiN| inameM prakAzacaMda jI 45 varSa kI Ayu meM hI svargavAsI ho gaye / rAyabahAdura harakacaMda jI ko 6putra evaM putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| Apake sabase bar3e putra zrI rAjakumAra jI (janma 8-9-31) bI.e. haiM / snehalatA dharmapalI hai tIna putroM kI jananI hai / jo sabhI ucca zikSita haiM / dasare patra rameza kumAra (janma 24-1-461 sivila iMjIniyara hai| dopatra evaM eka patrI ke pitA haiN| tIsare patra padamakamAra (janma 30-5-47) do putra evaM eka putrI ke pitA haiM dharmapatnI kA nAma rekhA hai| caturtha lalita kumAra (janma 9-12-57) bI.e. hai / mRdulA unakI dharmapatnI hai / eka putra evaM eka putrI se alaMkRta hai| pAMcaveM putra azokakumAra (janma 1.4-53) bI.kaoNma. haiM / unakI patnI saMtoSa eka putra evaM eka putrI kI mAM hai| sabase choTe putra anilakumAra (janma 4-2.57) maiknikala iMjIniyara haiN| dharmapatnI kA nAma niroja hai jo eka putra evaM eka putrI se alaMkRta hai| Apake cAra putriyAM zrImatI prathA,rAjamatI,zobhA evaM rekhA hai| sabhI kA vivAha ho cukA hai| sAmAjika jIvana:- sarAvagI jI aneka sAmAjika saMsthAoM se jur3e huye haiM jinakI pUrI jAnakArI unako svayaM ko pI nahIM hai / kyoMki bihAra meM sabhI saMsthAoM meM ApakA sahayoga evaM varadahasta hai / bhagavAna mahAvIra 2500 vo parinirvANa samAroha varSa meM bihAra ke Apa adhyakSa rahe / bihAra prAntIya khaNDelavAla mahAsabhA ke varSoM taka adhyakSa rahe / vartamAna meM bhAratavarSIya di, jaina mahAsabhA evaM di.jaina mahAsamiti ke upAdhyakSa haiM tathA bihAra prAnta kI samitiyoM ke adhyakSa haiM / rocI jaina samAja ke 20 varSa se bhI adhika samaya taka adhyakSa raha cuke haiN| bihAra prAntIya di.jaina dhArmika nyAsa pArSada ke saMsthApaka adhyakSa haiM / bhA.di.jaina tIrtha kSetra kameTI ke evaM baMgAla bihAra tIrtha kSetrakameTo ke upAdhyakSa hai| sarajamala bAla maMdirarAMcI ke saMsthApaka adhyakSa prakAzacanda jaina sevA sadana DAlTanagaMja ke saMsthApaka adhyakSa IsarI Azrama ke adhyakSa,bihAra caimbara oNpha kAmarsa eNDa inDa.ke adhyakSa,choTA nAgapura caimbara Apha kAmarsa ke saMsthApaka adhyakSa, akhila bhAratIya mAravAr3I sammelana ke svAgatAdhyakSa,bihAra prAntIya mAravAr3I sammelana ke upAdhyakSa evaM rAMcI vikAsa nyAsa ke sadasya raha cuke hai / isake atirikta di.jaina sarrApha samiti ke vartamAna meM adhyakSa haiM / ApakI ora se rAyabahAdura ratanalAla sUrajamala jaina vidyAlaya evaM homiyopethI DispensarI cala rahI hai / sampUrNa bihAra jaina samAja Apake netRtva meM rahanA apanA gaurava samajhatA hai| samAja ko Apase aura bhI adhika AzAyeM haiM / hama Apake unnata bhaviSya ke liye evaM dIrgha jIvana kI kAmanA karate haiN| patA : ratanalAla sUrajamala,maina roDa,rAMcI,(bihAra)
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________ 570/ jaina samAja kA vRhada itihAsa zrI hIrAlAla ajamerA / sariyA ke zrI hajArIlAla ajamerA viziSTa samAjasevI haiN| Apa mUlataH khaNDelA grAma ke hai| vahAM se 145 varSa pUrva Apake pUrvaja lacchorAma jI zivanArAyaNa jI yahAM Akara rahane lage / ApakA janma 2-100-1925 ko huA / hajArIbAga se maiTrika kiyaa| san 1942 meM ApakA vivAha cAMdadevI ke sAtha saMpana huA / zrImatI cAMdadevI jI jiyAgaMja ke zrI gulAbacaMda jI kAlA kI putrI haiN| Apako tIna putra evaM do putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya milaa| Apake jyeSTha putra zrI devakumAra jI 43 varSIya yuvA haiN| bI. kaoNma. haiN| patnI kA nAma anitA hai| tIna putriyoM ke pitA haiN| dUsare putra anilakumAra 41 varSa ke haiM jo bI.kaoNma haiN| tRtIya putra zrI vinodakumAra bhI bI kaoNma haiN| patnI kA nAma saMgItA hai| eka putra evaM eka putrI kI mAM haiN| donoM putriyAM kusuma evaM prema kA vivAha ho 'cukA hai. I hajArIbAga kA di. jaina maMdira evaM khaNDelA kA jaina maMdira Apake pUrvajoM ne bnvaayaa| vartamAna meM khaNDelA meM jo dharmazAlA bana rahI haiM vaha bhI ApakA hI makAna hai| Apa pratidina pUjApATha karate haiN| di. jaina samAja sariyA ke 20-25 varSa taka adhyakSa raha cuke haiN| IsarI dharmazAlA meM eka kamare kA nirmANa karavAyA hai| Apake dAdAjI bihAra ke 762 gAMvoM ke jamIMdAra the / Apane vyApAra vyavasAya meM jo kucha utkarSa kiyA hai vaha saba ApakA svayaM kA parizrama evaM samarpaNa hai / ApakI dharmapatnI ke zuddha khAna-pAna kA niyama hai| Apa dazalakSaNa evaM aSTAnhikA vrata ke dasa evaM ATha upavAsa kara cukI haiN| isake atirikta Apake putra devakumAra jI evaM anilakumAra jI evaM unakI dharmapatnI ne bhI dazalakSaNa vrata upavAsa kiye haiN| patA hIrAlAla jaina, sTezana roDa, sariyA (bihAra) - zrI hukamacaMda seThI Apake pUrvaja dhoda (sIkara, rAjasthAna) ke nivAsI the| vahAM se karIba 124 varSa pahile gayA Akara basa gye| Apake pitAjI zrI gulAbacaMda jI kI 32 varSa kI umra meM hI mRtyu ho gaI thii| mAtAjI zrImatI kUkIbAI kA 20 varSa pahile nidhana ho gyaa| seThI jI kA janma kArtika sudI 14 saMvat 1984 ko huaa| Apane maiTrika kiyA aura meDikala evaM hoTala vyavasAya karane lge| san 1944 meM ApakA vivAha zrImatI zAMtibAI ke sAtha saMpanna huA jinase Apako tIna putra jitendra, vijayakumAra evaM ajitakumAra tathA cAra putriyAM saroja, vimalA, maMjU evaM puSpA kI prApti huI / vijayakumAra Apake bar3e bhAI ke goda cale gaye / jItendra evaM sabhI putriyoM kA vivAha ho gyaa| zrImatI maMjU lekhaka ke choTe bhAI vaidya prabhudayAla jI kI hai| I Apake bar3e bhAI svarUpacaMda jI ne gayA paMcakalyANaka meM indra kI bolI lI thii| unakA san 1969 meM 45 varSa kI Ayu meM hI svargavAsa ho gyaa| unake pAMca putriyAM haiM sabhI kA vivAha ho cukA hai| vijayakumAra inhIM kA dattaka putra hai / zrI seThI jI munibhakta haiN| AhAra dene meM ruci lete haiM tathA zAMti ke sAtha jIvanayApana karate haiN| patA : jaina meDIkala sTora, jI.bI. roDa, gayA /
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAlavA pradeza kA jaina samAja/571 mAlakhA kA jaina samAja evaM yazasvI samAjasevI ujjaina ____ mAlavA pradeza prAraMbha se jaina dharma evaM saMskRti kA kendra rahA hai / ujjaina mAlavA pradeza kI rAjadhAnI rahA thaa| bhagavAna mahAvIra ne ujjaina ke atimuktaka zmazAna meM dhyAna lagAyA thA tathA 150 varSa IsA pUrva bhadrabAhu svAmI durbhikSa kAla meM uttara bhArata se ujjaina hokara hI dakSiNa bhArata gaye the| ujjaina meM pichalI eka zatAbdI meM jaina samAja kI saMkhyA ghaTatI-bar3hatI rahI hai| zrI digambara jaina samAja ke upadezaka kI riporTa ke anusAra san 1905 meM yahA~ digambara jaina samAja ke 60 ghara the tathA janasaMkhyA 400 thii| phira san 1908 meM yahA~ 41 parivAra hI raha gaye jinakI janasaMkhyA 151 thI tathA tIna digambara jaina maMdira the / jaina yAtrA darpaNa ke anusAra san 1911 meM ujjaina kI 20 hajAra janasaMkhyA meM jaina samAja kI vibhinna jAtiyo ke mAtra 45 ghara the jinakI janasaMkhyA 156 hI raha gaI thI lekina vartamAna meM ujjaina jaina samAja kI janasaMkhyA meM paryApta vRddhi huI hai| vibhinna jAtiyoM ke sadasyoM kI saMkhyA nimna prakAra rahI : khaNDelavAla jaina samAja 450 ghara, agravAla jaina parivAra 30 ghara.paravAra jaina samAja 150 ghara, jaisavAla jaina 100 aura hUMbaDa-70 ghara khaNDelavAla jaina jAti ke gotroM meM seThI, kAsalIvAla, bAkalIvAla,kAlA, pATanI, bilAlA, pahAr3iyA, bainAr3A, dozI, cAMdavAr3a, ajamerA, gadiyA, rArA, sATha, veda, pATodI, bar3ajAtyA, luhAr3iyA. chAbar3A, pAMDyA, TogyA, rAMvakA, boharA, sonI, jhAMjharI, saugAnI, vinAyakyA, caudharI, kaTAriyA, godhA, baja, gaMgavAla jaise 32 gotroM ke parivAra haiN| ujjaina meM gata pacAsa varSoM se namaka maMDI meM naye maMdira kA nirmANa huA hai / digambara jaina purAtatva saMgrahAlaya kI san 1948 meM sthApanA huI hai tathA jisameM 551 prAcIna mUrtiyoM kA abhUtapUrva saMgraha hai| yahA~ kitanI hI jaina saMsthAeM haiN| isake atirikta yahA~ ailaka pannAlAla digambara jaina sarasvatI bhavana hai jisameM hastalikhita evaM prakAzita graMthoM kA acchA saMgraha hai| yahAM ke jaina vidvAnoM meM DA, kailAzacanda jaina evaM paM. satyandhara kumAra jI seThI ke nAma ullekhanIya hai / DaoN. harIndra bhUSaNa jaina yahA~ ke variSTha vidvAna the jinakA kucha varSoM pUrva svargavAsa ho gyaa| yahA~ vinodIrAma lAlacaMda jI acchI pharma thI / samAja bhUSaNa rAyabahAdura lAlacanda seTI, paM. anantarAma jI AyurvedAcArya, hakIma phUlacanda jI jaina, acche samAjasevI ho gaye haiN| vartamAna meM zreSThI bhUpendrakumAra jI seThI, lalita kumAra jI jaina evaM phUlacanda jI jhAMjharI kA nAma samAja seviyoM meM liyA jAtA hai| indaura - indaura nagara mAlavA pradeza kA vartamAna meM sabase adhika janasaMkhyA vAlA vyApArika kendra hai jo bambaI kA choTA Tukar3A kahalAtA hai / samasta jaina samAja ko gauravAnvita karane vAle aneka pada vibhUSita zrImaMta sara seTha hukamacaMda jI isI nagara ke nAgarika the / yahA~ kI rAjanaitika cetanA ko jAgrata rakhane vAloM meM sva. zrI mizrIlAla /
Page #587
--------------------------------------------------------------------------
________________ 572/ jaina samAja kA vRhad itihAsa jI gaMgavAla ke atirikta vartamAna meM zrI prakAzacanda jI seThI evaM zrI bAbUlAla jI pATodI ke nAma ullekhanIya haiM / jaina samAja ke netAoM meM sara seTha hukamacanda jI ke pazcAt unake putra rAyabahAdura sva.zrI rAjakumAra siMha jI kAsalIvAla ne samAja kI bAgaDora saMbhAlI / vartamAna meM zrI devakumAra siMha jI kAsalIvAla, zrI kailAza caMda caudharI ke nAma vizeSata: ullekhanIya haiN| yahAM ke pramukha vidvAnoM meM paM. nAthUlAla jI zAstrI, DA. nemIcanda jaina, paM. dharmacanda jI AyurvedAcArya ke nAma liye jA sakate haiM / san 1986 kI jaina janagaNanA riporTa ke anusAra yahA~ 24 jinAlaya evaM caityAlaya haiN| maMdiroM ke atirikta 20 dharmazAlAyeM, 12 cikitsAlaya, 32 sevAbhAvI saMgaThana, 22 zaikSaNika saMsthAeM evaM 26 anya saMsthAeM haiM jinakA sAmAjika vikAsa meM yogadAna hai| vaise yahA~ 26 vidvAna evaM paMDita haiM jo samAja ko dhArmika zikSA pradAna karate haiM / 115 cikitsaka haiM jo samAjasevA meM lage hue haiN| 72 iMjIniyara haiM jo vibhinna saMgaThanoM meM lage hue haiN| 55 abhibhASaka haiM, 19 kara salAhakAra hai / 34 prophesara evaM prAdhyApaka haiM jo vizvavidyAlaya evaM kAlejoM meM par3hA rahe haiN| 41 zAsakIya adhikArI haiM jo zAsana meM ucca padoM para kAryarata haiN| 49 audyogika saMsthAna haiM / yahA~ kI jaina jAtiyoM kI saMkhyA 20 hai jo eka rikArDa hai / ina jAtiyoM kI san 1986 kI janasaMkhyA nimna prakAra hai : khaNDelavAla 10402, paravAra 3260, hUMbaDa 2372, poravAr3a 822, golAlAre 1245, narasiMhapurA 1115, agravAla 841, setavAla 523, jaisavAla 680, bagheravAla 361, lamecU 77, golApUrva 442, kharoA 61, zrImAla 65, pallIvAla 139, padyAvatI poravAla 443, jAMgar3A poravAla 144, tAraNa paMthI 22, caturtha 7 evaM anya 88 isa prakAra indaura kI jaina janasaMkhyA 23119 hai / yadyapi nagara kI janasaMkhyA ke anusAra yaha saMkhyA adhika nahIM hai phira bhI yahA~ pUre jaina jAtiyoM kI 40 pratizata jAtiyA~ rahatI haiM yaha vizeSatA kI bAta hai| nagara meM kAMca kA maMdira evaM nava nirmita gommagirI, darzanIya maMdiroM meM se haiN| yahAM se tIrthaMkara mAsika patra kA prakAzana hotA hai / jisake sampAdaka DA. nemIcaMda jaina haiM / yahA~ eka di. jaina udAsInAzrama hai jisameM kundakunda jJAnapITha sthApita hai aura jisakI ora se arhata vacana traimAsika patrikA prakAzana hone lagI hai| indaura nagara vigata eka zatAbdI meM hone vAle AcAryoM evaM sAdhuoM ke caraNoM se pavitra hotA rahA hai| AcArya zAMtisAgara jI chANI se lekara vartamAna AcAryoM ne nagara meM cAtumArsa karake athavA alpakAlIna vihAra karake nagara ko dhArmika pravacanoM se lAbhAnvita kiyA hai| AcArya vidyAnanda jI mahArAja ke cAturmAsa meM yahA~ aneka sAhityika kArya saMpanna huye| bhagavAna mahAvIra 2500 vA~ parinirvANa mahotsava varSa (san 1974-75) evaM bhagavAna bAhubalI sahasrAbdi mahAmastakAbhiSeka samAroha varSa (1981) meM yahA~ kI samAja ne prazaMsanIya kArya kiyA tathA samAja ko netRtva pradAna kiyA thaa|
Page #588
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAlavA pradeza kA jaina samAja /573 lazkara gvAliyara : mAlavA pradeza kA lazkara gvAliyara tIsarA nagara hai jise jaina dharma kA evaM samAja kA kendra kahA jA sakatA hai / lazkara ko san 1812 meM basAyA gayA aura ise hI gvAliyara kI rAjadhAnI banAyA gyaa| vartamAna meM vRhattara gvAliyara meM lazkara, gvAliyara aura murAra kA bhAga AtA hai| nagara ke vibhinna mohalloM meM lazkara meM 23 digambara jaina maMdira, gvAliyara meM 8 maMdira caityAlaya evaM murAra meM 4 maMdira caityAlaya haiN| yahA~ 6 zvetAmbara jaina maMdira haiM / lazkara gvAliyara nagara meM 13 digambara jaina dharmazAlAyeM haiM / yahA~ pAThazAlAeM evaM vidyAlaya haiM tathA anya zikSaNa saMsthAeM haiM / indaura kI taraha yahA~ bhI vibhinna jAtiyoM ke loga rahate haiN| san 1961 kI eka smArikA ke anusAra jAtiyoM meM jaina janasaMkhyA nimna prakAra thI : jaisavAla - 1986, baraiyA-1348, khaNDelavAla - 1115, agravAla- 901, paravAra-380, golAlAre 158, pallIvAla - 167, , kharauA - 157, lamecU - 114, gola siMghAre 102, padmAvatI puravAla- 80, buDhelavAla - 14, hUMbaDa bagheravAla, golApUrava, zrImAla evaM gaMgeravAla jAtiyoM kI saMkhyA hai| yahA~ kharauA jaina samAja ke parivAra haiM jo anyatra bahuta kama milate haiM / yahA~ kI pUrI jaina janasaMkhyA 7576 thI ina 30 varSoM meM jisa prakAra janasaMkhyA meM vRddhi huI hai usako dekhate huye yahA~ kI jaina janasaMkhyA 15 hajAra se kama nahIM hogI caahie| gvAliyara kA jaina kaviyoM ne bahuta sundara varNana kiyA hai| 15vIM zatAbdI meM hone vAle apabhraMza ke mahAkavi raidhU ne gvAliyara kI sundaratA kA evaM vyApAra vyavasAya kA bahuta sazakta varNana kiyA hai| bhaTTAraka surendrakIrti ne bhI ravivrata kathA meM gvAliyara kA ullekha kiyA hai| gvAliyara jaina samAja ke lie tIrtha bhUmi hai| jaina pratimAoM kA yahA~ vipula bhaMDAra hai / yahA~ vartamAna meM upalabdha jaina mUrtiyoM kI saMkhyA 1500 ke lagabhaga hai jo 6 iMca se lekara 57 phuTa taka kI hai| yahA~ ke kile meM sabase vizAla mUrti bhagavAna AdinAtha kI hai jo bAvanagajA ke nAma se prasiddha hai| yahA~ para paMDitoM meM paM. choTelAla jI baraiyA acche paMDita the jinakA abhI kucha samaya pUrva hI dehAnta ho gayA hai| samAjaseviyoM meM zrI mizrIlAla jI pATanI ne bhI yahAM ke samAja kI ullekhanIya sevAyeM kI thii| vartamAna meM zrI rAmajIta jaina eDavokeTa acche lekhaka haiM / bar3avAnI : bar3avAnI bAvanagajA ke nAma se prasaddha hai| baDavAnI pahile madhyapradeza kI eka choTI riyAsata thI / bAvanagajA siddhakSetra hai jahA~ bhagavAna AdinAtha kI 84 phuTa UMcI vizAla khaDagAsana pratimA hai jisakA jIrNoddhAra evaM punaH pratiSThA janavarI san 1991 meM vizAla paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava saMpatra huI thii| jaina yAtrA darpaNa meM di. jaina samAja ke 27 parivAra hone kA ullekha kiyA hai| vartamAna meM yahA~ 60-70 di. jaina parivAra haiM jinameM adhikAMza parivAra khaNDelavAna samAja ke haiM / 1- gopAcala siddhakSetra - lekhaka rAmajIta jaina, pRSTha-9
Page #589
--------------------------------------------------------------------------
________________ 574/ jaina samAja kA vRhada itihAsa khuraI : mAlavA kSetra meM khuraI digambara jaina samAja kA acchA kendra hai| yahA~ 20 vIM zatAbdI ke prAraMbha meM jaina samAja ke 196 parivAra the jinakI janasaMkhyA 661 thI lekina vartamAna meM di.jaina parivAroM kI saMkhyA 400 hai| yahA~ sabhI ghara parivAra samAja ke haiM kevala eka ghara khaNDelavAla jaina kA hai / digambara jaina maMdiroM kI saMkhyA 2 evaM caityAlayoM kI saMkhyA tIna hai / eka pArzvanAtha jaina gurUkula hai jo hAyara saikaNDarI vidyAlaya hai / chAtrAvAsa bhI hai jisameM 200 chAtra rahate haiM / yahA~ gurahA parivAra atyadhika pratiSThita parivAra hai jo kRSi paMDita upAdhi se vibhUSita hai / vidvAnoM meM paM. nemIcanda jI jaina haiM jo vidyAlaya ke prAcArya haiN| bhilAI : bhilAI audyogika nagara hai jo jilA durga meM sthita hai / vartamAna meM yahAM jaina parivAroM kI acchI saMkhyA hai / khaNDelavAla jaina samAja ke karIba 60 parivAra haiM jinameM Adhe se adhika parivAra vyApAra karate haiM tathA zeSa sarvisa meM haiN| hariyANA pradeza kA jaina samAja hariyANA pradeza pahile paMjAba pradeza kA hI eka bhAga thA lekina aba svataMtra pradeza hai| pUre pradeza meM agravAla jaina samAja hI bahusaMkhyaka samAja hai tathA dhArmika kAryoM meM niSThApUrvaka lage rahate haiM / digambara jaina mahAsamiti kI ora se prakAzita hariyANA pradeza smArikA ke anusAra jina nagaroM evaM kasboM meM jaina parivAra acchI saMkhyA meM haiM unameM pharIdAbAda, ballabhagar3ha, palavala, hoDala, vanacArI, hathIna, uTAvaDa, guDagAMva, jhADasA, helI maMDI, pharukhanagara, bAdazAhapura, sohanA, naha, bhAdasa, nagInA, mAMDIkhega, bIvAM, agauna, mahUti gAMva, pinagAvAM, zAhacaukhA, vidvAra, phirojapura jhirakA, mahendragar3ha, revAr3I, dAruheDA, rohataka,bahAduragar3ha, jhajjara hisAra, hAMsI, sirasA, bhivAnI, karanAla, pAnIpata, kurUkSetra, kaithala, jInda, saphIdoM maMDI, ambAlA zahara evaM chAvanI, jagAdharI, buDiyA, sADhorA, yamunAnagara, sonIpata zahara evaM maMDI, bhaTagAMva, gohAnA, gannaura, caMDIgar3ha, kAlakA Adi ke nAma liye jA sakate haiM / ukta sabhI nagaroM meM di. jaina maMdira haiM / sabase adhika maMdira pAnIpata,(6) sonIpata (7) revADI (5) meM haiN| yahAM kI samAja ne dhArmika zikSA kI acchI vyavasthA kara rakhI hai| hariyANA ke pramukha samAjaseviyoM meM zrI tArAcaMda premI phirojapura jhirakA evaM zrI dhannAmala jI revADI ke nAma liye jA sakate haiN|
Page #590
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAlavA pradeza kA jaina samAja /575 indaura, ujjaina evaM gvAliyara ke yazasvI samAja sevI 1. zrI azokakumAra bar3ajAtyA 2. zrI indaracanda pATanI 3. zrI ujAsacanda kAlA USA jaina 4. 5. zrImatI kamalAdevI pAMDyA 6. DaoN. kailAzacanda jaina 7. zrI ghamaNDI lAla boharA 8. zrI devakumAra siMha kAsalIvAla 9. zrI dhanarAja kAsalIvAla 10. zrI narendrakumAra godhA 11. paM. nAthUlAla zAstrI 12. zrI nemIcanda pAMDyA 13. zrI prakAzacanda ToMgyA 14. zrI premasAgara jaina rindhiyA 15. zrI phUlacanda jaina khuraI 16. zrI phUlacanda jhAMjharI 17. zrI bAbUlAla pATodI 18. zrI madanalAla sonI 19. zrI mahAvIra prakAza nigotiyA 20. zrI madanalAla gaMgavAla 21. zrI mANakacandra gaMgavAla eDavokeTa, lazkara 22. zrI mAnikacanda pATanI, indaura 23. zrI mUlacanda pAMDyA 24. zrI rAjAbahAdura siMha kAsalIvAla 25. zrI lalitakumAra jaina pAMDyA 26. zrI vimalacanda bAkalIvAla 27. paM. zrIrAma jaina bAkalIvAla 28. zrI satyaMdhara kumAra seThI 29. zrI sUrajamala godhA 30. zrI sureza kumAra gaMgavAla samAja ke divaMgata netA sara seTha hukamacanda jI indaura 20 vIM zatAbdI meM jina zreSThi janoM ne jaina samAja ko sabase adhika prabhAvita kiyA, apanI sevA evaM Arthika sahayoga ke bala para usakI vikAsa yAtrA ko abAdhagati se gatimAna rakhA tathA zAsana ke sarvocca padAdhikArI ko apanA banAkara rakhA unameM sara seTha hukamacanda jI kAsalIvAla, indaura kA nAma sabase prathama liyA jA sakatA hai| unakI lokapriyatA kA to isI se anumAna lagAyA jA sakatA hai ki zAsana evaM samAja ne unako itanI upAdhiyoM se vibhUSita kiyA ki saba upAdhiyoM ko yAda rakhanA bhI kaThina ho gyaa| vyApAra meM ve rAjA the aura vyApArika kSetra meM unake nAma kA sikkA calatA thaa| ve kaoNTana kiMga ke nAma se prakhyAta the| sarase kA janma 14 julAI 1874 meM huaa| unhoMne sAmAnya zikSA prApta kI lekina vyAvasAyika dakSatA unameM janmajAta thI / ve bhAgyazAlI the / isaliye jo bhI kArya kiyA usI meM saphalatA milatI gii| apane samaya meM ve sAre madhya bhArata meM akele karor3apati the isaliye unheM dhana kubera kI upAdhi prApta thI /
Page #591
--------------------------------------------------------------------------
________________ 576/ jaina samAja kA vRhad itihAsa vaise to sara seTha sabhI ko saMkaTa ke samaya meM sahayoga dete the lekina jaina dharma evaM samAja para jaba kabhI saMkaTa AyA to usake nirAkaraNArtha vetana mana se usameM jaTa gye| AcArya zAMtisAgara mahArAja ke ve pakke bhakta the| sana 1999 meM AcArya zrI saMgha ke sAtha dillI pdhaare| taba sarakAra kI ora se kucha pAbandiyAM lagA dI gaI thii| Apake sabhApatitva meM dehalI meM virATa sammelana huA aura sarakAra kI kAryavAhI kA virodha kiyA gyaa| bambaI sarakAra ne harijana maMdira praveza ko jaba jaina maMdiroM para bhI jabarana lAgU kiyA taba san 1948 meM AcArya zAMti sAgarajI mahArAja ne anajala kA tyAgakara jo AtmasAdhanA ko usakA seTha jI ke jIvana para vizeSa prabhAva par3A / unhoMne bhI annAhAra kA tyAga karake apanI dhArmika niSThA evaM gurubhakti kA paricaya diyaa| zrI sammedazikhara jI para saMvat 1956 meM aMgrejoM kI bastI basAne kA sara seTha ne samasta jaina samAja ke sAtha usakA DaTa kara mukAbalA kiyA aura anta meM Apake bharyakara virodha ke kAraNa aMgrejoM ko apanI yojanA vApisa lenI pdd'ii| saraseTha sAhaba ne zrI maksI kSetra,tAraMgA kSetra, RSabhadeva jI kSetra ke digambara zvetAmbara ke vivAdoM ko apanA vizeSa prayAsa karake nibaTAyA / zrI bAhUbalI svAmI ke mahAmastakAbhiSeka para saMvat 1982 meM evaM saMvat 1996 meM saparivAra sammilita huye aura kSetra ko Arthika dRSTi se sudRr3ha karake apanI dAnazIlatA kA paricaya diyaa| akhila bhAratIya di.jaina mahAsabhA kA ApakA 50 varSoM se bhI adhika samaya taka samparka rhaa| sarvaprathama san 1919 meM mahAsabhA kA sAmeTAgitA meM Ayojita adhivezana kA Apane sabhApatitva kiyA aura vahAM Apa pradhAnamaMtrI niyukta kiye gaye jisa para ve do varSa taka bane rahe / phira mathurA meM san 1924 meM 19veM vArSika sabhApati cune gaye / sAta varSa taka sthAI sabhApati rahe / baneDiyA evaM devagar3ha meM ve phira sabhApati cune gye| isa prakAra mahAsabhA kA aura saraseTha sAhaba kA saMbaMdha aMtima samaya taka ghaniSTha banA rhaa| saraseTha hukamacaMda jI kA samasta jIvana hI samAja evaM deza sevA meM samarpita rhaa| samAja ne bhI unako samrATa kI taraha sammAna diyaa| unakA eka yuga thA jise hama saraseTha hukamacanda yuga ke nAma se pukAra sakate haiN| Apake prathama suputra rAmabahAdura rAjakumArasiMhajI kA bhI svargavAsa ho cukA hai / ve bhI samAja meM vizeSa samAdRta the |ve samAja ke sabhI bhAratavarSIya stara kI saMsthAoM ke zIrSastha netA mAne jAte the| mAgadazaka zrI mizrIlAla jI pATanI zrI pATanI jI madhyapradeza ke sAmAjika kSetra meM atyadhika sammAnita vyakti mAne jAte rhe| unakA janma alavara (rAja) meM popa badI paMcamI zanivAra sana 1914 ko haa| lekina kara hI varSoM ke pacAt ve lazkara vAliyara A gaye aura cauthamala mAnamala pATanI ke yahA~ dattaka putra ke rUpa meM sammAnita huye tathA do gAMvoM ke jAgIradAra evaM nAyaba tahasIladAra ke adhikAroM ko prApta kiyaa|
Page #592
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAlavA pradeza kA jaina samAja /577 pATanI jI kA pUrA jIvana samAja sevA meM vyatIta huA aura aMtima samaya taka samAja sevA,munibhakti evaM mAnada sevA ke kArya meM juTe rahe haiN| inakI dattaka mAtA kA nAma nolakhI bAI thaa| patA nahIM kisa janma ke saMskAra se nolakhI bAI pATanIjI ke vyavahAra evaM sevA se prasanna ho gaI aura apanI sArI saMpatti evaM jAgIradArI pATanI jI ke nAma kara dii| taba se pATanI jI bhaiyA nage tathA nAyaba tahasIladAra ke adhikAra prApta kara samAja meM sammAnita vyakti bana gye| pATanI jI ne apane jIvana meM 60-70 muniyoM ko AhAra dekara atizaya puNya kA upArjana kiyaa| vizva baina mizana ke prati ve adhika sakriya rahe / pATanI jI ne sabhI tIrthoM kI eka bAra hI nahIM kitanI hI bAra baMdanA kI / Apane bhI zrI sumeracanda ko apanA dattaka putra banAyA / ApakA nidhana abhI kucha samaya pahile hI huA / yazasvI samAja sevI zrI azoka kumAra bar3ajAtyA pitA- sva.zrI zrIpAla jI bar3ajAtyA,55 varSa kI Ayu meM san 1981 meM svargavAsa / mAtA - zrImatI kamalaprabhA jI Ayu 57 varSa,bhIlavAr3A nivAsI paM.nemIcanda jI ajamerA kI putrI janma - di.10 apraila 1948 zikSA - bII.(san 1969 indaura meM) ema.esa.(yUesae) san 1975, DiplomA ina bijinesa mainejameMTa indaura / bUsTara (mezAcesTa) amerikA meM rahakara ilekTrikala Iji.ko ucca zreNI meM parIkSA pAsa ko| vivAha - 1973 dharmapatnI - AzA denI suputrI zrI harakacanda jI sAha jayapura,ema.e.(rAja.vizvavidyAlaya) golDameDalisTa, DA.vI.ema indaura vyavasAya - pazu AhAra ke nirmAtA santAna - putra arpita * 8 varSa putrI - jUhI 12 varSa / donoM par3ha rahe haiM / parivAra - do bhAI !- vijaya bAbU - 38 varSa, ema.kAma., ela.ela.bI, patnI kA nAma- indrA,do putra 1 putrI 2. DA.dilIpa - 35 varSa - ema.bI.bI.esa.- chAtI roga vizeSajJa, palI DA. maMjU, ema.esa.strI roga vizeSajJa / bar3ajAtyA narsiga homa kI saMcAlaka 2 putriyAM bahina - tIna - zazi vivAhita/pati zrI mahezacanda ToMgyA indaura,bI.esa.sI. ema.e., ela.ela.bI. 2. saralA ema.esa.sI, ela.ela.bI. golDapeDalisTa patti - DA.dilIpa caudharI 3- suzIlA ema.e. (iko) pati zrI sureza luhAr3iyA jodhapura /
Page #593
--------------------------------------------------------------------------
________________ 578 / jaina samAja kA vRhad itihAsa vizeSa :- Apake pitAjI sAhaba ne indaura meM Ayojita paMcakalyANaka mahotsava meM indra banakara jIvana ko sArthaka kiyaa| Apane hI bAvanagajA meM pichale mahAmastakAbhiSeka para prathama kalaza kI bolI lene kA saubhAgya prApta kiyaa| bundelakhaNDa ko chor3akara Apa sabhI tIrthoM kI vandanA kara cuke haiN| mahAvIra jayantI samAroha para kitanI hI bAra ratha meM baiThakara yogadAna diyA / vidyAvanI meM Apane maMdira kA nirmANa (caityAlaya kA parivartita svarUpa) karavAkara 5 julAI 89 ko vedI pratiSThA sampatra karavAI / zrIpAla bar3ajAtyA ceriTebala TrasTa indaura ke adhyakSa, bhairUlAla kapUracanda paramArthika TrasTa indaura ke TrasTI / pUrA parivAra dhArmika svabhAva kA hai tathA indaura samAja meM sammAnanIya sthAna prApta hai| Apake pitAmaha sva. kapUracanda jI bar3e dharmAtmA evaM muni bhakta the| eka bAra yAtrA saMgha lekara sabako pUre bhArata kI yAdA karavAI thI / zrI azoka kumAra baDajAtyA zrImatI AzA dharmapatnI zrI azoka kupAra bar3ajAtyA a6 parivAra jana DaoN. dilIpa bar3ajAtyA patA : zrI kamala, cainasiMha kA bagIcA, nyU palAsiyA, indaura DaoN. (zrImatI) maMju dharmapatnI DaoN. dilIpa bar3ajAtyA
Page #594
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAlavA pradeza kA jaina samAja/579 zrI indaracanda pATanI 31 akTUbara 1926 ko janme zrI pATanI jI ema.kaoNma.,bI.e.elaelabI, haiM / Apake pitAzrI bIMjarAja jI pATanI the jinhoMne san 1983 meM durga meM siddhacakra vidhAna karAyA thA tathA do tIna bAra indra banane kA saupAgya bhI prApta kiyA thaa| bIjarAjajI khaNDelavAla digambara jaina samAja durga tathA digambara jaina samAja durga ke adhyakSa rahe the / digambara jaina samAja sahAyatA koSa durga, mahAvIra TrasTa (rAyapura saMbhAga) ke bhI adhyakSa the| nAgapura prAntIya khaNDelavAla mahAsabhA ke upAdhyakSa bhI rahe the| ___ ApakI mAtuzrI zrImatI manoharadevI pATanI jaina mahilA samAja durga kI adhyakSa rahI thii| zrI indaracanda jI hArDaveyara, sImenTa evaM bilDiMga meTiriyala kA vyavasAya karate haiM / sAmAjika sevA meM vizeSa ruci ke atirikta par3hAI,vyavasAya evaM khelakUda kI ora vizeSa dhyAna hai / san 1983 meM Apane bhI siddhacakra vidhAna maMDala durga meM saudharma indra banane kA saubhAgya prApta kiyA thaa| Apake parivAra meM Apake pitAjI ke kAkAjI ke putra ne muni dIkSA lI thI / pATanI jI durga ke jaina samAja meM atyadhika sammAnita samAja sevI haiN| patA - zrI bIMjarAja pATanI,janatA hArDaveyara sTorsa,zanIcarI bAjAra,durga (mapra) zrI ujAsacanda kAlA janmatithi - 21 agasta, 1937 (sAvana sudI 15 saMvat 1994) zikSA * san 1961 meM saMcI vizvavidyAlaya se bI.e. pAsa kiyA / Apake pitAzrI sundaralAla jI kA san 1981 meM svargavAsa huA usa samaya unakI Ayu 81 varSa kI thii| ApakI mAtAjI pyArI devI kA 75 varSa kI Ayu meM san 1985 meM svargavAsa huaa| kAlAjI kA vivAha san 1953 meM zrImatI jJAnavatI devI ke sAtha saMpanna huA / Apake 4 putra evaM 2 putriyA~ hai / jyeSTha putra pradIpakumAra ema.esa.sI.jiyolAjI) hai / khanija vyavasAya hai / patnI kA nAma ravikAntA hai / eka putra evaM eka putrI hai| dvitIya putra pramodakumAra 30 varSa ke haiM ema.esa.sI. (kemesTrI) bI I. haiM / o.ena.jI.sI.aMkalezvara meM kAryarata haiM 1 vivAhita haiM / tRtIya putra pravINakumAra bI kaoNpa. hai / pitAjI ke sAtha kArya karate haiM / vivAha ho cukA hai patnI kA nAma mamatA hai / caturtha putra pradyumna abhI par3ha rahe haiN| do putriyoM haiM kAntA evaM shobhaa| donoM kA vivAha ho cukA hai| vyavasAya - TrAMsaporTa,sAikila,sImenTa, guDa,khanija vyavasAya hai| vizeSa - di. jaina samAja kunakarI meM maMdira kA nirmANa karA cuke haiM tathA zIghra hI pUrtiyAM virAjamAna karAne vAle haiN| jasapura meM jo bhI munirAja Ate haiM unakI sevA meM tatpara rahate haiN| mahAsamiti kI tIrtha rakSA samiti ke sadasya haiM / puSpadanta dhArA ke saha sampAdaka raha cuke haiN| lekhana meM pUrNa ruci rakhate haiM / jasapura jaina samAja ke varSoM taka adhyakSa raha cuke haiN| jaina vidyAlaya jasapura ke adhyakSa pada para rahe haiN| kopareTinna baiMka ke mAnada saciva rahe haiM / Apa bahuta hI utsAhI kAryakartA haiM / mahAvIra TrasTa indaura ke vilAsapura saMbhAga ke upAdhyakSa haiN| parivAra : Apa pAMca bhAI evaM do bahine haiN| sabase bar3e bhAI kailAzacanda jI nagara pariSad ke sadasya evaM jaina samAja ke adhyakSa raha cuke haiM / zeSa prakAzacanda jI, subhASabanda jI,prabhAtakumAra jI sabhI vyavasAya meM lage huye haiM tathA sAmAjika kAryakartA patA - jasapura nagara (rAyagar3ha)496339
Page #595
--------------------------------------------------------------------------
________________ + K 580/ jaina samAja kA vRhad itihAsa bra. uSA jaina (poravADa) zodhakArya meM saMlagna ya.uSA jaina kA janma 1 janavarI san 1950 ko huA / Apake mAtA-pitA kamalA bAI evaM dayAcaMda jI jaina kA svargavAsa huye paryApta samaya ho gayA / san 1978 meM vikrama vizvavidyAlaya ujjaina se ema.e.kiyA aura zikSikA banakara madhyapradeza zAsana meM kArya karane lgii| Apake do pAI evaM sAta bahineM haiN| Apane brahmacarya vrata le rakhA hai| zuddha khAnapAna kA niyama hai / munibhakta haiM cAra mahine meM eka bAra kisI bhI muni ko AhAra dene kA niyama liyA huA hai / sabhI tIrthoM kI vaMdanA kara cukI haiN| __ vartamAna meM Apa hindI jaina sAhitya meM pI-ecar3I, kara rahI hai| uSA o atyadhika sarala,zAMta evaM vinayI svabhAva kI viduSI haiN| patA :- mu.kasarAvada jilA pa.nimADa kharagona (mapra) zrImatI kamalAdevI yAMDyA zrImatI pAMDyA zrI dhannAlAla jI narapatyA AsTAvAle indaura kI suputrI hai| ApakA janma jeTha sudI 12 saMvat 1985 ko huA! ApakI mAtAjI kA nAma zrImatI lakSmIbAI thA / sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAt ApakA vivAha sanAvada nivAsI zrI rikhabacanda jI pAMDyA ke sAtha ho gyaa| pAMDyA jI kA abhI 20 disambara san 1978 ko svargavAsa ho cukA hai / Apake 2 putra evaM 2 putriyAM haiM / baDe putra zrI sureza kumAra haiM tathNa loTe putra padIpAmAra haiM / patriyA~ hIrAmaNi evaM zaziprabhA hai jinakA vivAha ho cukA hai / sureza kumAra kI patnI kA nAma khuzakavara hai jinake do putra evaM do putriyAM haiM / pradIpakumAra kI patnI kA nAma zrImatI bInA hai jinake cAra putra haiN| vizeSa : zrImatI kamalA devI jI pUrNa dhArmika jIvana vyatIta kara rahI haiM / Apake choTe putra pradIpakumAra jambUdvIpa paMcakalyANaka meM IzAna indra ke pada se suzobhita ho cuke haiN| Apake ghara meM caisyAlaya hai| Apake zuddha khAnapAna kA niyama hai / munibhakta haiM tathA AcArya mahAvIra kIrti jI ke ziSya sanmati sAgara mahArAja se Apane bar3avAnI meM do pratamAyeM lI thIM / apane kSetra kI yazasvI mahilA haiM / ghara para TrAsaporTa jaina basa sarvisa kA kArya hai| patA : pradIpakumAra rikhabacanda pAMDyA moMTakA ror3a,sanAvada DaoN. kailAzacanda jaina 21 apraila san 1930 ko zrI kailAzacanda kA janma mArota (nAgaura,rAjA meM huA thaa| Apake pitAzrI kizanalAla jo mAroTha ke sammAnita vyakti the| ApakI mAtAjI zrImatI baMzI bAI thiiN| ApakI dharmapatnI zrImatI candrakalA jaina sevAbhAvI mahilA haiM / Apake do putra sudarzana evaM rAkeza tathA do putriyAM DaoN. AdhA evaM rekhA haiM / pUrA parivAra vinIta evaM udyamI hai| ___ DA.kailAzacanda jI prAcIna bhAratIya itihAsa evaM saMskRti ke vartamAna meM mAne huye vidvAna haiM tathA kitanI hI pustakoM ke lekhaka evaM sampAdaka haiN|
Page #596
--------------------------------------------------------------------------
________________ ApakI aba taka 1- jaiva dhanarAja 2. enaziyaMTa siTIja eMDa TAUnsa Apha rAja 3- mAlavA thrU di ejeja 4- lArDa mahAvIra eNDa hija TAimsa mAlavA pradeza kA jaina samAja /581 5- prihisTrI eNDa proTo hisTrI Apha iMDiya - prAcIna bhArata meM sAmAjika evaM Arthika saMsthAeM, evaM karIba 100 lekha prakAzita ho cuke haiN| zrImatI candrakalA dharmapatnI DaoN. kailAza Apa san 1955 se 1964 taka rAjasthAna ke sarakArI mahAvidyAlayoM meM itihAsa ke prAdhyApaka rhe| isake pazcAt prAcIna bhAratIya itihAsa, saMskRti evaM purAtatva adhyayanazAlA, vikrama vizvavidyAlaya, ujjaina meM 1964 se 1969 taka lekcarAra, 1969 se 1978 taka rIDara, 1978 se prophesara evaM adhyakSa haiN| zrI ghamaNDIlAla boharA sva. kizanalAla jI boharA ke suputra zrI ghamaNDIlAla boharA kA janma vaizAkha sudI 1 saMvat 1973 ko huaa| hAIskUla kI parIkSA pAsa karane ke pazcAt Apa vyavasAya kI ora mur3e tathA bAga bagIcA vyavasAya karane lge| phAlguNa sudI 3 saMvat 1990 ko ApakA vivAha zrImatI jatanabAI se huA jinakA karIba 20 varSa pUrva svargavAsa ho cukA hai| Apako cAra putra evaM tIna putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta hai| zrI devakumAra siMha kAsalIvAla zrI boharA kA dhArmika jIvana rahA hai| san 1991 meM Ayojita bAvanagajA paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava meM Apane kubera pada ko prApta kiyaa| Apa muni bhakta haiM tathA muniyoM ko AhAra dete rahate haiN| eka bAra dazalakSaNa bata ke upavAsa kara cuke haiN| patA : cetanarAma bAga (mahendra TAkIja) baDavAnI (kharagona) ema.pI - - pitA rAyabahAdura zrI kastUracaMda jI san 1930 meM 44 varSa kI Ayu meM Apake tIna vivAha huye / vyavasAya meM unnati evaM kiMga eDavarDa hAspiTala meM eka bar3A blAka banavAne ke upalakSa meM briTiza sarakAra ne Apako rAyabahAdura kI upAdhi se alaMkRta kiyA / mAtA zrImatI anopabAI - san 1911 meM svargavAsa, putrI vinodIrAma bAlacanda jhAlarApATana, rAyabahAdura zrI kastUracanda jI kI prathama patnI / janmatithi - 14 janavarI 1922), zikSA - ema. e. varSa 1941 ela.ela.bI. 1943 indaura meM
Page #597
--------------------------------------------------------------------------
________________ 582/ jaina samAja kA vRhad itihAsa vyavasAya - sImenTa sinemA aadi| vivAha - 1936 meM patnI kA nAma - zrImatI kusuma,zrI mizrIlAla jI gaMgavAla ke parivAra meM zrI phUlacanda jI gaMgapAla indaura kI suputrii| vizeSa : dhArmika 1. saraseTha hukamacanda jI, Apake pitA rAyabahAdura kastUracaMda jI evaM rAyabahAdura kalyANamala jI ne milakara indaura meM kAMca maMdira kA nirmANa krvaayaa| 2- tIrthayAtrA premI haiM aba taka sabhI tIthoM kI vaMdanA kara cuke haiN| 3-siddhavarakUTa ke pAsa maMdira kA nirmANa krvaayaa| 4. ApakI patnI zrImatI kusuma ne tathA putravadhU zrImatI vimalA devI dazalakSaNa evaM aSTAnhikA vrata ke dasa aura ATha upavAsa kara cukI haiN| 5- muni mahArAjoM ko vaiyyAvRtti evaM AhAra dene meM pUrNa ruci rahatI hai / pUjA pATha,deva darzana Adi kA niyama hai / sAmAjika sevA : samAjasevA ke kSetra meM Apa AtmapreraNA se Aye hai / jisa kArya ko hAtha meM lete haiM usameM saba sahayogiyoM ke sAtha tana mana dhana se laga jAte haiN| indaura jaina samAja ke atyadhika lokapriya netA haiM tathA vartamAna meM bhA.di.jaina mahAsamiti ke upAdhyakSa haiM tathA sthAnIya bIsoM TrasToM ke adhyakSa haiN| 2- tIrthabaMdanA ratha kA nirmANa Apako hI dekharekha meM huA thA | isa ratha kA udghATana tatkAlIna rASTrapati zrI jailasiMha jI ne kiyA thaa| 3. mA.di.jaina tIrtha kSetra kameTI ke upAdhyakSa,Una,pAvAgira, siddhavarakUTa,cUlagirI bAvanagajA,maksI pArzvanAtha tIrtha kSetroM ke adhykss| 4. janamaMgala kalaza ko bhI ApakI dekharekha meM hI bnvaayaa| 5- gomaTezvara jana kalyANa TrasTa ke mainejiMga TrasTI / isa TrasTa ke antargata sarasa meDikala vAhana dvArA gAMvoM meM nizulka davA vitarita kI jAtI hai| 6- vIra nirvANa 2500 vA~ varSa meM sthApita mahAvIra TrasTa ke vartamAna adhyakSa / dharmacakra kA pravartana,madhyapradeza kA indaura se prarvatana karAne meM pramukha hAtha / 7.ba.kozalajI ke pravacanoM kA saMkalana prakAzita karavAyA / puSpadanta jI mahArAja ke pravacanoM kA saMkalana | 8- kastUracaMda vidyAmaMdira (prAimarI skUla) Apake TrasTa se saMcAlana karate haiM /
Page #598
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAlavA pradeza kA jaina samAja /583 9- indaura nagara ke aspatAloM meM vArDas kA nirmANa karavAyA gayA / 10- Apa indaura meM goda Aye the / ApakA janma sthAna kucAmana hai / vahAM ke dhannAlAla jI kAsalIvAla ke putra haiN| patA :- anUpa bhavana,tukogaMja, indaura zrI dhanarAja kAsalIvAla pitA - sva.zrI kanhaiyAlAla jI kAsalIvAla,saM. 2000 meM svargavAsa mAtA- zrImatI sUThI bAI,92 varSa kI vRddhA janma - kArtika zuklA 6 saMvat 1995 zikSA-sAmAnya vyavasAya- dAla mila parivAra - putra-1, AzISa kumAra-Ayu-16 varSa kAleja meM adhyayana / vivAha- 1961 meM, patnI kA nAma- zrImatI lIlAbAI suputrI zrI ghAsIlAla jI seThI,indaura vizeSa:1- paMcakalyANaka pratiSThAoM meM boliyA~ lete rahe haiN| san 1988 meM kuzalagar3ha (rAja) meM Ayojita paMcakalyANaka meM saudharma indra ke pada se suzobhita hue / 1985 meM indaura meM gommaTagirI pratiSThA mahotsava meM kubera kA pada prApta kiyaa| 1982 meM indaura meM samavazaraNa pratiSThA mahotsava meM indra banane kA zreya prApta kiyaa| 2- pharavarI 1961 meM bajaraMga nagara indaura meM mahAvIra di. jaina maMdira kA nirmANa karavAkara vedI pratiSThA mahotsava saMpatra krvaayaa| sAmAjika sevAyeM :- samavasaraNa maMdira indaura ke TrasTI,gommaTagirI indaura ke TrasTI,chAvanI indaura di. jaina skUla ke TrasTI,mahAvIra di. jaina maMdira bajaraMga nagara,indaura ke saMrakSaka / bar3avAnI kSetra kI kAryakAriNI ke sadasya,di.jaina mahAsamiti ke sadasya,mahAsabhA kI muni vayyAvRtya samiti ke ttrsttii| svabhAva:- svAdhyAyazIla,dainika SaTkoM kI pAlanA, samAjasevA, bajaraMga nagara meM maMdira nirmANa ke avasara para samAja ne Apako abhinaMdana - patra dekara sammAnita kiyaa| patA: 99, jAbarA kampAuNDa.lIlAyana indaura
Page #599
--------------------------------------------------------------------------
________________ 584/ jaina samAja kA vRhad itihAsa zrI narendrakumAra godhA pitA :- zrI kalyANamala jI godhA, 70 varSa kI Ayu meM san 1961 meM svargavAsa / mAtA zrImatI mANakabAI, san 1988 meM svargavAsa - janmatithi - kArtika sudI 11 saMvat 1981 (san 1924) zikSA - hAIskUla taka vyavasAya- laiNDalAI parivAra putra-7 rAjendrakumAra, kamalakumAra, bhUpendrakumAra, abhayakumAra, jambukumAra, sukumAla canda sabhI kA vivAha ho cukA hai| sAtaveM putra saMjayakumAra avivAhita haiN| putrI 2 , 1- iMdirA - vivAhita - gvAliyara meM zrI mANakacanda jI eDavokeTa ke putra se / 2. madhubAlA - avivAhita / vivAha varSa 1943 meM patnI kA nAma zrImatI zAMti bAI vizeSa :- Apake pUrvajoM ne apane hI ghara meM maMdira nirmANa karavAne kA zreya prApta kiyA thaa| Apake pitAjI kalyANamala jI ujjaina kI kitanI hI saMsthAoM ke adhikArI the| Apa (narendrakumAra jI) svayaM di. jaina maMdira namaka kI maMDI ke koSAdhyakSa haiN| svAdhyAya premI haiM tathA dhArmika svabhAva ke haiN| Apane makso kSetra kI varSoM taka sevA kI hai| sarakAra dvArA Apa kSetra ke prabandhaka cune gaye haiN| tIrthayAtrA ke premI haiN| patA : zrI kalyANamala di. jaina maMdira phrI gaMja, ujjaina / paM. nAthUlAla jaina zAstrI pitA : zrI sundaralAla jI baja mAtA : zrImatI geMdabAI jI, surelI po. IsaradA (savAI mAdhopura, rAja.) janmatithi 25 janavarI, 1913 zikSA jaina siddhAnta nyAya sAhitya zAstrI, nyAyatIrtha, zAstrI : vyavasAya :- adhyApana, AcArya sara hukamacanda saMskRta mahAvidyAlaya jaMvarI bAga, indaura vivAha :- 1 disambara 1933
Page #600
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAlavA pradeza kA jaina samAja/585 patnI kA nAma - zrImatI suzIlA bAI jaina vizArada adhyApikA parivAra - putra * I jinendra kumAra jaina bI.kaoNma.,sTeTa baiMka oNpha iMDiyA,indaura meM aaphiisr| pallI. tArAbAI,bI.e. putriyA~ : 6,sabhI vivAhita - 2 pautriyAM jinameM eka kA vivAha ho cukA hai,1 pautrI avivAhita dhArmika - san 1930 meM jaina pratiSThA vidhi kA pracAra prasAra nisvArtha bhAva se, san 1961 meM sammedazikhara terApaMthI koThI meM, mAnastaMma pratiSThA,1964 meM sammedazikhara naMdIzvara bAvana caityAlaya bimba pratiSThA 1958 meM sukhadeva Azrama lADanUM meM paMcakalyANaka pratiSThA / isake atirikta dAhoTa,kuzalagar3ha Una, pAvAgira,jAvarA, bhIlavAr3A,pir3AvA,sonagar3ha,porabaMdara,jAmanagara,soharadA Adi nagaroM meM lagabhaga 40 bimba pratiSThAyeM evaM 25 vedI maMdira pratiSThAyeM Apake dvArA sampanna huii| sAmAjika:1- akhila bhAratIya digambara jaina vidvata pariSad ke bInA bArahA meM 13 veM adhivezana meM adhyakSa nirvAcita huye / 2. 23 pharavarI san 1942 se akTUbara 1949 taka khaNDelavAla jaina hitecchu pAkSika patra ke pradhAnasaMpAdaka julAI 1971 se 1984 taka sanmati vANI ke pradhAna saMpAdaka rhe| 3 - lagabhaga 35 varSa taka mahAsabhA parIkSA borDa kA saMcAlana kiyaa| 4- naitika zikSA bhAga 1 se 7 taka kA skUloM meM 6 se 8 taka kI kakSAoM meM naitika zikSaNa ke rUpa meM zikSaNa diyA jA rahA hai| 5-jaina saMskAra vidhi do bAra prakAzita ho cukI hai| pratiSThA pradIpa vRhada graMtha presa meM hai / bhAratIya di. jaina tIrthoM kI yAtrA pustaka kA 40 varSa se pracAra prasAra hai| sammAna :- san 1974 meM vIra nirvANa bhAratI dvArA dehalI meM siddhAntAcArya kI upAdhi se uparASTrapati bI DI jattI dvArA sammAnita,di.jaina samAja indaura dvArA 5 jUna 1978 ko 50 vidvAnoM kI upasthiti meM sammAnita, tIrthakara indaura kA jUna 1978 meM nAthUlAla zAstrI vizeSAMka prakAzita / / upAdhiyoM :- pratiSThA divAkara,saMhitAsUri, jaina siddhAnta mahodadhi siddhAnta mahodadhi, siddhAntAcArya / patA : 40, hukamacanda mArga,indaura-2
Page #601
--------------------------------------------------------------------------
________________ 586/ jaina samAja kA vRhada itihAsa zrI nemIcanda pAMDyA saMvat 1982 meM janmeM zrI nemIcanda pAMDyA ne sAmAnya zikSA prApta kara kirAnA evaM vastra vyavasAya meM praveza kiyaa| san 1942 meM ApakA prathama vivAha huA tathA san 1951 meM dUsarA vivAha zrImatI kamalA devI se huA jo vAzima (mahArASTra) kI hai| dUsare vivAha ke samaya ApakI Ayu kevala 25 varSa kI thI / Apake pitAjI zrI candanamala jI ne muni dIkSA ja khlaaye| ApakA sana 1980 meM sIkara meM samAdhimaraNa haa| ApakI mAtAjo zrImatoM phUlIdevI ne AryikA dIkSA prApta kI aura AryikA vimalamatIjI ke nAma se prasiddhi prApta kii| Apa AcArya dharmasAgara jI mahArAja ke saMgha meM rhii| saMtAra - zrI pAMDyA jI ke pAMca putra evaM eka putrI haiN| sabhI putra ucca zikSita haiN| zrI padamakumAra, anilakumAra suzIlakumAra evaM subodhakumAra haiM / sabhI vivAhita haiM tathA jasapura meM svataMtra athavA pitAjI ke sAtha vyavasAya karate haiN| vizeSa - zrI nemIcanda kucAmana (rAja) meM ajamero maMdira meM candraprabhu kI tathA jasapura ke di.jaina maMdira meM mahAvIra svAmI kI mUrti virAjamAna karA cuke haiM / yAtrA premI haiM tathA bundelakhaNDa ko chor3akara sabhI tIrthoM kI yAtrA kara cuke haiM / jasapura di. jaina maMdira meM maMtrI raha cuke haiN| munibhakta haiM / jasapura padhArane vAle sabhI sAdhu-saMtoM ko AhAra Adi dekara puNya ke bhAgI banate haiN| patA - jasapura nagara (rAyagar3ha) mdhyprdesh| zrI prakAzacanda ToMgyA pitA - sva. zrI gulAbacandajI ToMgyA,(svargavAsa di.16.11.86) janma tithi - 18 navambara 1931 zikSA - bI.kaoNma(1956), ema.e. (1956), ela.ela.bI. (1957) parIkSA meM yogyatA sUcI meM pAMcavA sthAna prApta kiyA / vyavasAya - Ayakara vikrayakara salAhakAra evaM manI laiNDiga.baiMkarsa vivAha - ApakA vivAha 5 maI 1950 ko jayapura nivAsI zrI sundaralAlajI TholiyA jauharI kI suputrI padmAkumArI ke sAtha huA jo bI.e. evaM vidyAvinodinI haiN| __parivAra - zrI pradIpakumAra jo ToMgyA Apake suputra haiN| inhoMne epa kaoNma, ela.ela.bI. taka zikSA grahaNa kI | inakA vivAha koTA nivAsI zrI anUpacanda jaina eDavokeTa kI suputrI ke sAtha huA,jo ema.e.(myUjika) hai| ApakI suputrI zrImatI pratibhA pATanI (patnI zrI narezakumAra jI) bI.esa.sI. haiM / zrImatI padamA kupAro bharpaphlI zrI prakAzacandra TopyA Rels
Page #602
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAlavA pradeza kA jaina samAja /587 vizeSa:___ dhArmika - Apake parivAra dvArA grAma hATapIpalyA meM diga. jaina terahapaMthI maMdira kA nirmANa karavAyA,isakI pratiSThA Apake pitAmaha,seTha zrI gaMbhIramalajI ne karavAI thii| sAmAjika - TogyAjI eka karmaTha sAmAjika kAryakartA ke rUpa meM pahacAne jAte haiN| ye apanA paryApta samaya sAmAjika saMsthAoM kI gatividhiyoM meM dete haiM / akhila jaina mizana meM Apa 1950 se hI jur3e huye haiN| zrI gaMbhIramala inDasTrIyala insTITyUTa,indaura ke maMtrI haiN| yaha ApakI pArivArika saMsthA hai, jisakI sthApanA san 1932 meM huI thii| isa saMsthA meM vyavasAyonmukha adhyayana karAyA jAtA hai / Apa klAtha mArkeTa esosiyezana indaura ke 1984 evaM 85 meM maMtrI rahe / tIrtha vaMdanA ratha pravartana ke madhyapradeza zAkhA ke sahAyaka hai / ahilyA mAtA gauzAlA jIva dayA paMDala ke Apa pradhAnamaMtrI haiN| yaha saMsthA 125 varSa purAnI hai| Apake pitAjI isake varSoM taka adhyakSa rahe the| indaura kI vibhinna saMsthAoM se Apa sakriya rUpa se jur3e hue haiM,tathA vahA~ ke sAmAjika jIvana meM ApakA viziSTa yogadAna rahatA hai| M rAjanaitika - san 1946-52 taka kAMgresa ke jAgarUka sadasya rahe / Apa indaura tahasIla kAMgresa ke maMtrI bhI rahe evaM indaura pazcima maMDala kAMgresa ke adhyakSa bhI rahe / patA - 16, DA.rozanasiMha bhaMDArI mArga,indaura - 452003 zrI premasAgara jaina rindhiyA pitA - zrI sAligarAma jaina,85 varSa kI Ayu meM di. 4-11-88 ko svargavAsa mAtA - zrImatI suzIlAdevI di.24-11-70 ko 61 varSa kI Ayu meM svargavAsa janmatithi - 12 jUna, 1930 zikSA - bI kaoNma, 1950 dehalI vizvavidyAlaya vyavasAya - inakamaTaiksa praikTizanara vivAha - 28 jUna, 1950 palI - zrImatI padamA jaina suputrI zrI amRtalAla jI vakIla,jayapura parivAra - putra- 1 pradIpakumAra,bI qaoNma., ela.ela.bI, janma 6 navambara,1954 palI - zailA jaina ema.e. suputrI sUrajamalajI sAha jayapura do putriyA~ - nidhi evaM vidhi
Page #603
--------------------------------------------------------------------------
________________ 588 / jaina samAja kA vRhad itihAsa putrI- 1 pratibhA pATanI vivAhita Apa 6 bhAI haiM sabase bar3e bhAI Apa haiN| cAra bhAI dehalI meM tathA eka jApAna meM vyavasAya karate haiN| ApakA parivAra mUlataH mAMdIkheDA (hariyANA) kA nivAsI thA vahA~ se dehalI aura phira dehalI se indaura san 1951 meM Akara rahane lgaa| rindhiyA gotra una gotroM meM nahIM haiM jinakA nAma 84 gotroM meM ginAyA gayA hai| lekina yaha gotra una 14 gotroM meM hai jina gotroM ke nAma mUlataH diye gaye haiN| rindhiyA gotra kA eka hI parivAra pitAtA hai jo dehalI paNA meM rahatA hai / isa gotra ke vartamAna sadasyoM kI saMkhyA 60 hai| vizeSa : dhArmika vrata upavAsa khUba karata rahate haiN| tIrtha yAtrA premI haiN| sAmAjika-1 mAravAr3I goTha zakkara bAjAra ke kAryakAriNI sadasya haiN| 2- Taiksa praikTizanarsa esosiyezana indaura ke pAMca varSa taka adhyakSa raha cuke haiN| 3- oNla iMDiyA insTITyUTa Apha Taiksa prekTizanarsa nyU dehalI nArtha jona ke vAisa presIDenTa haiN| 4 ema.pI. bAra esosiyezana gvAliyara ke vAisa presIDenTa haiN| 5- hA~gakAMga evaM jApAna kI san 1983 meM yAtrA kara cuke haiN| patA : 14, sAThatha rAja mohallA, indaura zrI phUlacaMda jaina, khuraI sevAnivRtta prAcArya zrI phUlacaMda jI seThI khuraI jaina samAja ke sammAnita vyakti haiM / Apake pitAzrI maganamala jI seThI the| ApakA janma 12 disambara, san 1911 ko huA / Apane ema.esa.sI. (phijiksa) kiyA aura kAleja meM zikSaka ke rUpa meM kArya karane lge| apane sevAkAla meM nAgapura, sAgara, ujjaina, bhopAla vizvavidyAlayoM kI vibhinna samitiyoM ke sadasya rahe / nAgapura sAiMsa kaoNleja meM 18 varSa taka rahane ke pazcAt 4 varSa taka rAyapura kaoNleja meM phijiksa ke vibhAgAdhyakSa rhe| rIMvA rahe aura anta meM chindavADA kaoNleja meM 6 varSa taka prAcArya rahane ke pazcAt sevAnivRtta huye lekina usake bAda bhI vidizA jaina kaoNleja meM prAcArya rhe| seThI jI dhArmika pravRtti vAle rahe haiN| zAsakIya sevAkAla meM 18 varSa taka apane sAtha caityAlaya rakhA aura aba una mUrtiyoM ko maMdira meM virAjamAna kara diyA hai| ApakA vivAha san 1928 meM zrImatI caMdAbAI ke sAtha saMpanna huaa| ApakA putra zrI narendra bII hai tathA vartamAna meM DipTI DivIjanala mainejara Telko pUnA meM kAryarata hai| seThI jI sAmAjika kAryoM meM ruci lete haiN| apane bar3e bhAI dhannAlAla jI seThI ke sAtha vidhAna Adi karAne meM bhI sahayoga dete rahate haiN| milanasAra haiN| khuraI meM ekamAtra ApakA hI khaNDelavAla jaina parivAra hai / patA: riTAyarDa priMsipala, khuraI (sAgara) ma. pradeza /
Page #604
--------------------------------------------------------------------------
________________ " zrI phUlacanda jhAMjharI kiyaa| pitA kA nAma zrI gopAla jI jhAMjharI mAtA jaba Apa 3 varSa ke the tabhI chor3akara svarga sidhAra gaI thii| janma tithi 1 agasta, 1911, bhAdavA sudI 2 saM. 1965 zikSA sAmAnya, vyavasAya kATana, dAlamila, khalI, kapAsa Adi / vivAha do vivAha huye| prathama patnI zrImatI sundarabAI kI mRtyu ke pazcAt dvitIya patnI zrImatI mANika bAI se vivAha parivAra putra 5 1- vimalacanda ema. kaoNma., ela.ela.bI. (50 varSa) patnI iMdirA devI putra-1 arhanta prakAza ema. kaoNma. meriTa lisTa meM kaoNleja ke prophesara putrI 3 jJAnaghArA, zAMtidhArA, samatA bAlabrahmacArI / - 2. prakAzacanda - 42 varSa, ema. kAma. ela.ela.bI, patnI rAnIdevI putriyA~ - 2 cetanA, Ananda dhArA mAlavA pradeza kA jaina samAja /589 3- jJAnabhAnu- 39 varSa bI.kaoNma., ela.ela.bI, AzAdevI putra siddhaprakAza putrI pUjA 4- pradIpakumAra - 32 varSa ema.kaoNma. upAdhyAya, patnI arcanA devI bI.e. putra- 2 cidrUpa jJAtA 5- sukumAra- bI.kaoNma. bAlabrahmacArI putriyA~ - 2 bimalAbAI 55 varSa, baDanagara meM vivAhita puSpalatA, bI.e. Ajanma brahmacArI vizeSa dhArmika- Apake dvArA cimanagaMja maMDI ujjaina meM maMdira nirmANAdhIna sabhI tIrthoM kI kitanI hI bAra vaMdanA kara . cuke haiN| vaise varSa meM do bAra tIrtha vaMdanA karate haiN| vigata 30 varSoM se svAdhyAya meM vizeSa ruci rakhate haiN| aSTamI caturdazI ko ekAzanA, zuddha AhAra lete haiN| : sAmAjika tIrtha kSetra kameTI baMbaI ke vigata 25 varSoM se sadasya haiN| di. jaina a. kSetra baneDiyA ke TrasTI, digambara jaina * maMdira namaka maMDI ujjaina ke TrasTI evaM adhyakSa, mAdhava gozAlA ujjaina ke adhyakSa, kATana marcenTa esosiyezana nyAsa ujjaina ke upAdhyakSa, sainTrala iMDiyA kATana esosiyezana ke upAdhyakSa raha cuke haiN| kAlIdAsa mAnTesarI skUla ke sadasya, atizaya kSetra pAvAgirI ke sadasya, . atizaya kSetra makzI pArzvanAtha ke vigata 25 varSoM se maMtrI haiN| mAlavA prAntika sabhA kI kAryakAriNI sadasya | patA : phUlacanda vimalacanda jhAMjharI, samatA maMdira, cimanagaMja, ujjaina
Page #605
--------------------------------------------------------------------------
________________ 590/ jaina samAja kA vRhada itihAsa zrI bAbUlAla pATodI, pitA - sva. zrI chogAlAla jI pATodI mAtA- zrImatI nAthI bAI anidhi - 20 jUna, 1920 zimA - maiTrika.1936 meM ajamera borDa se vyavasAya : vyApAra vivAha - patnI kA nAma-zrImatI kezarabAI pATodI jinakA svargavAsa ho cukA hai / parivAra - putra - 1 zrI narendra pATodI palI suzIlA devI pATodI 2- zrI rAjakumAra pATodI.emaDI. patnI mRdulA ema.e. 3. zrI DaoN. sanata pATodI,ema.esa. patnI DaoN.mamatA ema.bI.bI.esa. vizeSa : dhArmika vidhAna evaM vedI pratiSThA kraaii| sAmAjika : indaura evaM deza ke pacAsoM saMgaThanoM ke saMsthApaka, adhyakSa evaM padAdhikArI haiM / ve eka vyakti nahIM saMsthA haiM / svarUpacaMda,hukamacanda pAramArthika TrasTa ke TrasTI gumAstA nagara evaM nemInagara ke saMsthApaka, gommaTagiri kSetra sthApanA evaM sana 1981 meM bhagavAna bAhubalI kI paMcakalyANaka pratiSThA meM sahayoga,bAvanagajA cUlagiri siddhakSetra ke jIrNoddhAra yojanA meM yogadAna / di.jaina mahAsamiti ke mahAmaMtrI pichale 2 varSa se| rAjanaitika - indaura nagarapAlikA ke 1948-56 taka adhyakSa, madhyapradeza kAMgresa samiti ke mahAmaMtrI san 1957 meM kAMgresa ke adhivezana ke svAgata samiti ke maMtrI,madhyapradeza vidhAna sabhA ke do bAra sadasya 57-67 taka / ukta binduoM ke atirikta pATodI jI indaura nagara ke lokapriya netA haiM / samAja evaM sArvajanika koI bhI kArya Apake sahayoga ke binA saphala nahIM hote / unakA kitanI hI bAra nAgarika sammAna ho cukA hai | bAbUlAla pATodo abhinaMdana smArikA prakAzita ho cukI hai| patA :- 64/3 malhAragaMja, indaura (ma.pra) zrI madanalAla sonI . indaura nivAsI zrI madanalAla sonI ke pitA kA nAma zrI kAlUrAma jI sonI hai tathA mAtA kA nAma zrImatI suganabAI hai| ApakA janma 1928 pharavarI meM huaa| hAyara saikeNDarI pAsa kI aura phira dezI davAoM ke nirmAtA kA kArya karane lge| ApakA vivAha zrIpatI manoramA devI ke sAtha saMpanna huaa| jinase Apako tIna putriyA~ zAradA, maMjU evaM sunItA tathA do putra kamalakumAra dvitIya dilIpakumAra kI prApti huii|
Page #606
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAlavA pradeza kA jaina samAja /591 zrI madanalAla jI dhArmika prakRti ke zrAvaka haiN| maMdira nirmANa evaM jIrNoddhAra kA kArya karA duke haiN| eka bAra tIrthayAtrA saMgha nikAla cake haiN| manibhakta haiN| AhAra dete rahate haiN| zaddha khAna-pAna kA niyama liyA huA hai| Apako dharmapatnI eka bAra dazalakSaNa vrata ke upavAsa kara cukI hai| Apa nagara pariSada ke pArSada raha cuke haiN| bAvanagajA paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava ke avasara para indra pada se alaMkRta ho cuke haiN| patA : rAjasthAnI cUrNa bhaMDAra 1121 telI jAkhala, indaura (ma.pra.) zrI mahAvIra prakAza nigotiyA janmatithi - 15 navambara 1943 zikSA - maiTrika nigotiyA jI ke pitAjI zrI cAMdamala evaM mAtAjI zrImatI ugamAdevI haiM / donoM hI dhArmika svabhAva ke haiM tathA sAmAjika kAryoM meM sadaiva samarpita rahate haiN| ApakI dharmapatnI zrImatI premalatA jI jaina haiM jo sAmAjika kAryakartA evaM kuzala gRhaNI haiM : Apake do putra rAjakumAra evaM azokakumAra haiM donoM hI adhyayana kara rahe haiN| putrI sunItA hai jisakA vidAha ho cukA hai| Apake do bhAI zrI dharamacanda evaM vinodakumAra haiN| donoM kA vivAha ho cukA hai / prathama kI patnI kA nAma zrImatI maMjulatA nigotiyA jI vigata varSoM se jaina milana bhilAI nagara ke koSAdhyakSa pada para kAryarata haiM / isake atirikta puSpadaMta dhArA mAsika patrikA ke bhI koSAdhyakSa haiM / vyavasAya - ejensIja evaM iMDasTrIja (cAka, sleTa,paiMsila,isTara) patA - jaina ejensoja bo mArkeTa saikTara-6 bhilAI (mapra) zrI mANakacanda gaMgavAla pitA - zrI bhairUdAna jI gaMgavAla - svargavAsa- san 1946, 55 varSa kI Ayu meM / pAtA - zrIpatI kezarabAI - svargavAsa-san 1979 janmatithi - saMvat 1976, zikSA-sAmAnya dhyavasAya * cAya ke thoka vyApArI parivAra - putra- kamalakumAra Ayu 30 varSa paralI-padmAdevI,putra-4 putrI-4 kaMvarI bAI,urmilA bAI,saMtoSa bAI, lIlA bAI sabhI vivAhita vivAha tithi - saMvat 1992 patnI kA nAma zrImatI mainA devI suputrI zrI chiganamala jI par3iyA sarAvagI,sujAnagar3ha /
Page #607
--------------------------------------------------------------------------
________________ 592/ jaina samAja kA bRhad itihAsa vizeSa : Apake pitAjI ne zikhara jI meM sahasvakRTa caityAlaya kA nirmANa karavAyA thaa| unakA kalakatA meM bahuta bar3A vyavasAya thaa| svabhAva se parama dhArmika the| Apane ujjaina meM mAMgalika bhavana meM eka hAla kA nirmANa, mahAvIra kIrti staMbha ke nirmANa meM yogadAna,lakSmInagara kAlonI meM di. jaina maMdira ke nirmANa meM yogadAna,maMgalakalaza kI bolI lI thii| gommaTagirI indaura ke paMcakalyANaka meM Arthika sahayoga Adi vibhinna yazasvI kArya kiye / ApakI dharmapatnI bhI dhArmika svabhAva kI mahilA haiN| vaha dazalakSaNa vrata ke dasa upavAsa kara cukI haiN| svayaM gaMgavAla sAhava udAra, sarala svabhAdI, dhArmika jIvana jIne vAle sammAnanIya samAjasevI haiN| munibhakta haiM AhAra dene meM pUrI ruci lete haiN| tIrtha vaMdanA para jAte rahate haiN| patA : sarAvagI TreDiMga kampanI najaraalI mArga,ujjaina / zrI mANakacanda gaMgavAla eDavokeTa janmatithi - 29 agasta, 1916 zikSA - ema.e.(san 1941 meM) ela.ela.bI. 1940 meM AgarA vizvavidyAlaya se| Apake pitAzrI dharmavIra seTha kanhaiyAlAla jI gaMgavAla kA svargavAsa san 1953 meM evaM mAtAjI zrImatI basantI bAI kA nidhana san 1967 meM huA / ApakA vivAha san 1932 meM zrImatI . jIbAI ke sAtha AgarA meM sampanna huA / Apa donoM ko 4 putra evaM 5 putriyoM ke mAtA-pitA banane ! kA saubhAgya prApta hai / sabhI putriyoM kA vivAha ho cukA hai| cAra putroM meM uttamacaMda vyavasAya karate hai / haiM / kailAzacanda, azokakumAra vakIla haiM / vIrendrakumAra Apake sAtha kArya karate haiN| vizeSa - lazkara meM kizanalAla gaMgavAla di.jaina maMdira eva dharmazAlA kA nirmANa Apake pUrvajoM ne karAyA thaa| sonAgira meM kailAzagirI kI racanA Apake dvArA karAI gii| san 1971-72 meM lAinsa klaba ke adhyakSa rahe / sana 1976 se hI madhyapradeza Taiksa bAra ke adhyakSa haiM / gvAliyara nagara nigama ke san 1944 se 1946 taka sadasya rahe / madhyapradezIya zAsakIya adhivaktA (vikraya kara) san 1961 se san 1974 taka rahe / madhyapradeza caimbara oNpha kAmarsa ke kAryakArI sadasya rhe| dhArmika evaM sAmAjika : mahAsabhA,mahAsamiti evaM tIrtha kSetra kameTI sabhI ke Apa kriyAzIla sadasya haiN| 2500 sau vA nirvANa mahotsava samiti ke sakriya sadasya the| sonAgira ke sana 1959-60 ke vArSika mele para tIrtha bhakta kI upAdhi se sammAnita ho cuke haiN| Apako taraha Apake pitAzrI kanhaiyAlAla jI gaMgavAla bhI acche paMDita the / bhAdavA ke mahine meM zAstra pravacana kiyA karate the| prativarSa sonAgira jAkara siddhacakra maMDala vidhAna kI pUjA karate the / tIna loka kA maMDala mAMDane meM nipuNa the / saMgIta meM ruci rakhate the| patA - gaMgavAla nivAsa, sarrAphA bAjAra lazkara (gvAliyara)
Page #608
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAlavA pradeza kA jaina samAja/593 zrI mAnikacanda pATanI pitA - sva. mUlacanda jI pATanI* 4 varSa kI Ayu meM san 1966 meM svargavAsa / mAtA - zrImatI mAMgI bAI - K) varSa kI Ayu meM san 1960 meM svargavAsa / janmatithi julAI 1924 zikSA - maiTrika - ajamera borDa se vyavasAya - vastra vyavasAya vivAha - san 1946 meM patnI kA nAma zrImatI mAlatI devI-akolA nivAsI zrI kastUracaMda jI seThI kI putrii| parivAra : putra -3 1-sumati prakAza-bI I.ema.vI.e-38 varSa / patnI aruNA / eka putra evaM eka putrI / 2- suzIlakumAra- bI.kaoNma.,ela.ela.bI.37 varSa / patnI kamalA devI,bI.kaoNma.do putra / 3- sunIlakumAra-ema.esa.sI.,ema.bI.e. palI-sImA / eka putra eka putrii| putrI * 2 uSA evaM puSpA donoM vivAhita vizeSa :dhArmika kSetra meM : 1- pahile Apake ghara meM hI caityAlaya thA lekina aba use apane ghara ke samIpa hI maina ror3a para eka bhavya maMdira kA nirmANa karavA kara usameM bedI pratiSThA karavA kara virAjamAna kiyA / 2. sabhI tIrthoM kI tIna bAra vaMdanA kara cuke haiN| 3- munibhakta haiM tathA unakI sevA ke premI haiN| sAzajika kSetra meM 1- mAravAr3I maMdira zakkara nagara, chAvanI ke anantanAtha jinAlaya,di.jaina bajAja khAnA, sukRta phaNDa kapar3A mArkeTa ke TrasTI,mahArAja rAva klAtha mArkeTa marcenTsa kI kAryakAriNI ke sadasya, indaura klAtha mArkeTa koApareTiva baiMka limiTeDa ke 12 varSa se DAirekTara haiM / klAtha mArkeTa esosiyezana ke antargata saMcAlita kanyA vidyAlaya,kanyA vANijya mahAvidyAlaya, aspatAla Adi saMsthAoM ke pramukha kAryakartA hai| 2- Apake bar3e pitAjI kI suputrI vartamAna AryikA syAdvAdamatI jI haiM jo AcArya vimalasAgara jI mahArAja ke saMgha meM 3- cAra pIr3hI pUrva Apake pUrvaja nAvA (rAja) se yahA~ Akara rahane lage the| patA :- sammati bhavana,254 javAhara mArga,rAja mohllaa,indaur|
Page #609
--------------------------------------------------------------------------
________________ 594/ jaina samAja kA vRhada itihAsa zrI mUlacanda pAMDyA pitA - zrI mANakacanda jI pAMDyA 75 varSa gunA rahate haiM, gunA jaina samAja ke adhyakSa haiN| mAtA - sva. zrImatI bhaMvarabAI janmatithi : bhAdavA sudI 4 san 19493 (san 1936) zikSA - bI.kaoNma (1957) ela.ela.bo. (1959) vyavasAya * anAja,kapar3A evaM udyoga vivAha - san 1957, patnI kA nAma - zrImatI nirmalA devI suputrI zrI ghosUlAla jo pATanI,chindavAr3A parivAra - putra-1 zrI rAjakumAra - 29 varSa,bI.e..ela.ela.bI. patnI - zrImatI sulocanA denI suputrI zrI mahAvIra prasAda jI sariyA (bihAra) putrI - 1 rItA vivAhita zrI niraMjana lAla jI godhA ke suputra amarajyoti se| 2-vinotA pada rahI haiN| vizeSa * guga ko AhAra dene evaM unakI sevA suzruSA karane meM pUrNa ruci / sabhI tIrthoM kI vaMdanA kara cuke haiM sAmAjika - saMyogitAgaMja di. jaina samAja ke adhyazca / digambara jaina maMdira chAvanI indaura ke adhyakSa / sAmAjika kAryoM meM pUrNa ruci lete haiN| san 1983 meM Apa amerikA kI yAtrA kara cuke haiN| patA - 1- hIrAlAla pannAlAla jaina, klAtha marcenTa, mahAtmA gAMdhI ror3a,gunA (ma.pra.) 2- rAja inTaraprAijeja phAsTanarsa,prA.li.kaMcanabAga, indaura phona - 35704 (Aphisa) 39231 (kAryAlaya) zrI rAjAbahAdura siMha kAsalIvAla pitA - bhaiyA sAhaba - zrI rAjakumAra siMha jI kAsalIvAla,30-4-87 ko 74 varSa kI Ayu meM svargavAsa / mAtA - zrImatI prema kumArI devI * san 1958 meM svargavAsa / janmatithi : 27 mArca 1931 zikSA - ema.e. (arthazAstra) ela.ela.bI. vivAha : 20.2.1949
Page #610
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAlavA pradeza kA jaina samAja/595 patnI zrImatI indrANI devI suputrI kapUracanda jo bAkalIvAla dehalI parivAra * putra - 2 pravIna kumAra, bII (maikanikala) patnI zrImatI jyoti suputrI zrI prakAzacanda jI seThI dhIrendra kumAra,bI I.(kemikala) bI.kaoNma.patnI zrImatI dIpti suputrI vijayakumAra TholiyA,jayapura / Apake choTe bhAI mahArAjA bahAdurasiMha kAsalIvAla haiN| janmatithi - 17 janavarI 1933 zikSA - bI.esa.sI.AgarA vizvavidyAlaya / vivAha - varSa 1952 meM / zrImatI snehalatA ke sAtha vivAhita / parivAra putra .1 vikAsa - ema.kaoNma. meM par3ha rahe haiN| putrI - 3 nayanA, sunayanA evaM supriyA - sabhI vivAhita / vizeSa : jaina samAja ke anabhiSikta sapATa sara seTha hukamacandajI sAhaba kAsalIvAla ke putra zrI rAjakumArasiMha jI kAsalIvAla apane pitA ke samAna samAja ke lokapriya netA the| unhoMne saraseTha ke samAna hI apane Apa ko sAmAjika kAryoM meM lagAye rakhA / unako pAMca putroM ke pitA banane kA saubhAgya prApta huA / inameM sabase bar3e rAjAbahAdurasiMha,unase choTe mahArAjA bahAdara siMha tIsare putra zrI jambakumAra siMha catartha candrakumAra siMha evaM pAMcaveM yazakumAra siMha haiM / prathama do bhAiyoM kA hama Upara paricaya de cuke haiN| tIsare putra jambU kumAra siMha bambaI meM apanA vyavasAya karate haiM / vartamAna meM indaura jaina samAja meM rAjAbahAdura siMha evaM mahArAjA bahAdura siMha donoM hI bhAI atyadhika lokapriya haiM tathA mamAja meM Apake svabhAva,vyabahAra evaM gatividhiyoM ke prati acchI dhAraNA hai / samAja meM isa parivAra ke prati sammAnanIya sthAna banA huA hai tathA indaura ke kisI bhI sAmAjika saMgaThana athavA samAroha meM Apa donoM meM se kisI ko bhI ucita sammAna janaka pada diyA jAtA hai / abhI kucha samaya pUrva hI gaThita digambara jaina samAja samiti indaura ke rAjA bahAdura siMhajI upAdhyakSa haiM tathA mahArAjA bahAdura siMha usake sammAnanIya sadasya haiM / donoM hI bhAI videza yAtrA para jA cuke haiM tathA muniyoM kI bhakti sevA suzruSA meM pUrNa saMca lete haiM / tortha vandanA premI haiM tathA sAmAjika kAryoM meM apanI upasthiti se gaurava pradAna karate haiM / pahAgajA bahAdura siMha digambara jaina mahAsapiti madhyapradeza aMcala ke sekreTarI haiM / mahAsabhA se bhI Apa donoM kA ghaniSTa saMparka hai| parivArajana zrI rAjabahAdura siMha kAsalIvAle promato indrANIdevI kAsalIvAla dharmapatnI zrI rAjA bahAdura siMha
Page #611
--------------------------------------------------------------------------
________________ 596/ jaina samAja kA vRhada itihAsa mArgadarzana yAsAgara jI mahAra zrI pravINakumAra zrI dhIrendrakumAra patA :- indrabhavana,tukogaMja, indaura zrI lalita kumAra pAMDyA jaina pitA - zrI madanamohana jI jaina.65 varSa kI Ayu meM san 1941 meM svargavAsa ho gyaa| usa samaya lalita kumAra jI kevala 2 mahine ke zizu the / mAtA zrImatI natthI bAI - 70 varSa dhArmika svabhAva / janmatithi - 1 disambara, 1941, zikSA * bI.kaoNma. vikrama vizvavidyAlaya ujjaina se 1960 meM / vyavasAya: sinemA vyavasAya vivAha - san 1960 meM patnI - zrImatI zakuntalA devI suputrI zrI phUlacandajI bar3ajAtyA indaur| muni bhakta, AhAra dene meM ruci| parivAra - putra * 2, 1- ajayakumAra 28 varSa ema.e.ela.ela.bI.patnI-anitA suputrI zrI kanhaiyAlAla jI pahAr3iyA kI suputrI zrImatI zakuntalA devI dharmapatnI zrI lalita kumAra jaina 2- saMjaya kumAra - 25 varSa / patnI rekhA ema.e.- eka putra 2 putrI putrI - 1 varSA, bI.e., avivAhita vizeSa :- dhArmika - sabhI tIdhoM kI (giranAra ko chor3akara) vaMdanA kara cuke haiN| ghara meM caityAlaya hai jo Apake pitAjI dvArA banavAyA gayA thaa| .
Page #612
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAlavA pradeza kA jaina samAba/597 sAmAjika - sUryasAgara di jaina inTara kaoNleja ke vigata 15 varSoM se maMtrI haiM / jaina soziyala grupa ke upAdhyakSa,sAmAjika ekatA evaM samanvaya vicAradhArA ke prabala samarthaka, vikrama vizvavidyAlaya ujjaina ke sineTara raha cuke haiN| maiMnTrala iMDiyA caimbara Apha kAmarsa eNDa inDasTrI ke vartamAna meM sekreTarI hai / samAjasevA meM ruci pUrvaka bhAga lete haiN| rAjanaitika : nagara nigama ujjaina ke do bAra sadasya raha cuke haiN| nagara kAMgresa (AI) ke upAdhyakSa haiN| patA :- jIvanakuTI.vambAkhAnA, ujjaina | zrI vipalacanda bAkalIvAla san 1928 meM janmeM zrI bAkalIvAla ne maiTrika pAsa karake hI lohA, saumenTa levI ke vyavasAya meM praveza kiyA / Apake pitAzrI gappUlAla jI bAkalIvAla kI san 1968 meM tathA mAtAjI zrImatI kezarabAI kA svargavAsa disambara 1984 meM ho gayA / Apake 4 putra aprayakumAra,nirbhayakumAra,satyendrakumAra evaM rAjakumAra haiM tathA eka putrI puSpAbAI hai / abhayakumAra kA vivAha ho cukA hai| Apake pitAjI zrI gappUlAla jI sonAgira siddhakSetra kameTI ke maMtrI rahe tathA Apake maMtritvakAla meM hI candraprabhu bhagavAna ke sAmane kA bhAga kA nirmANa hA / Apane gvAliyara kile meM eka patthara kI bAvar3I kA jIrNoddhAra karAyA / zrI mahAvIra jI meM kamalAbAI jI ke Azrama meM Apako mAtAjI kezarabAI ne eka kamare kA nirmANa kraayaa| vizeSa - zrI bAkalIvAla jI sonAgira siddhakSetra kameTI meM sadasya raha cuke haiN| Apa tIrthayAtrA ke premI haiN| patA - bAkalIvAla bilDiMga,DIDavAnA olI,lazkara (gvAliyara) paM. zrIrAma jaina bAkalIvAla pitA - sva. gulAbacanda jI bAkalIvAla mAtA - zrImatI sundarabAI jI bAkalIvAla janmatithi - 5 mArca, 1925, zikSA zAstrI kAvyatIrtha, vyAkaraNa madhyamA, hindI.. vishaard| vyavasAya - sevAnivRtta adhyApaka, vartamAna sAhukArA evaM bAkalIvAla vAca kampanI, khaNDabA patnI kA nAma - sau.phUlAbAI sevAnivRtta ttiicr|
Page #613
--------------------------------------------------------------------------
________________ 598/ jaina samAja kA vRhad itihAsa parivAra - putra 1. azokakumAra,bI.esa.sI. kRSi adhikArI baiMka oNpha iMDiyA, khNddvaa| patnI-sunItA bAkalIvAla,bI.e. putra-eka 2- rAjakumAra jaina,boI. mekanikala sarveyara Ara.ke.jaina eNDa kampanI, khaMDavA / putrI eka 3. putrI- sAdhanA kumArI - vivAhita,zrI girIzakumAra jaina,boI.(sivila) sahAyaka iMjiniyara gRha nirmANa maMDala, ujjaina / samAjasevA,paMDitAI / payUSaNa parva para indaura samAja dvArA sammAnita | patA : 4, zikSaka nagara,mogha mArga,bAkalIvAla bhavana,khaNDavA (madhyapradeza) paM, zrI satyaMdhara kumAra se pitA * zrI phatahalAla jI seTho mAtA-zrImatI jodhA bAI jI janmatithi : Azvina zuklA 9 saMvat 1967 zikSA - zAstrI kakSA taka,(kucAmana rAja.meM) dhyavasAya - kapar3e ke thoka vyApArI parivAra - tIna putra - (1) suzIla kumAra seThI patnI zrImatI ravikAMtA (2) rajanIza seThI,ema.kaoNma., patnI zrImatI maMju seThI (3) saMjaya seThI,ema.kaoNma., patnI - mInA seThI pAMca putriyA~ - kanaka prabhA, vidhutprabhA,zailabAlA (dharmapatnI zrI bharatakumAra jI kAlA,bambaI) jJAnezvarI aura zAradA sabhI vivAhita / do pautra evaM eka pautrI vivAha - tIna vivAha hue| tIsarI patnI kA nAma zrImatI sUraja kumArI setthii| dhArmika sevAyeM - susanera paMcakalyANaka meM mukuTabaddha rAjA banane kA zreya prApta kiyA / tIrtha yAtrA premI hai tathA sabhI tIrtho kI vaMdanA kara cuke haiN|
Page #614
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAlavA pradeza kA jaina samAja /599 sAmAjika sevA seThI jI samAja sevA ke paryAya haiM / prArambha se hI unakA jIvana saMgharSoM meM jUjhatA rahA / Apa paM. cainasukhadAsa jI nyAyatIrtha ke pramukha ziSya hai aura samAjasevA kI lagana evaM ruci bhI unhIM kI preraNA kA suphala hai| vidyArthI jIvana se hI ve rUr3hiyoM evaM kurItiyoM ke ghora virodhI rahe / unhoMne apanA jIvana kalakattA meM seThoM ke yahA~ sarvisa karate hue prArambha kiyaa| yahAM unhoMne baMgIya ahiMsA pariSad kI sthApanA karake sArvajanika sevA meM praveza kiyA tathA suprasiddha kAlikA maMdira para hone vAle hajAroM bakaroM kI bali ke virodha meM satyAgraha kiyA aura piTAI khAne para bhI maidAna nahIM chodd'aa| kalakattA se jayapura Ane ke pazcAt Apane khaNDelavAla jaina samAja meM lohaDa sAjana baDasAjana Andolana meM khulakara bhAga liyA aura AcArya kalpa candrasAgarajI mahArAja ke kopa kA bhAjana bananA par3A / jujhArU svabhAva ke kAraNa ApakA khaNDelavAla jaina mahAsabhA dvArA jAtIya bahiSkAra kiyA gayA lekina saraseTha hukamacanda jI sAhaba ke pratyakSa samarthana se mahAsabhA ke prastAva ko 167 paMcAyatiyoM dvArA ThukarA diyA gyaa| jayapura se ujjaina Ane ke pazcAt sarvaprathama khAdI bhaNDAra calAyA aura phira kapar3e kA thoka vyApAra karanA prArambha kiyA jisameM Apako apUrva saphalatA prApta huI / samAja se pratyakSa samparka rakhane ke liye Apane zAstra svAdhyAya prArambha kiyA / sUryasAgara ANNA pa. satyandhara kugAra seThI ujjaina zrImatI sUrajakumArI dharmapatnI paM. satyandhara zrI suzIla kumAra seThI kumAra seTI Lal ravikAMtA sarmapatnI suzIla kumAra seThI zrI rajanIza koThI zrI sajaya seThI
Page #615
--------------------------------------------------------------------------
________________ 600/ jaina samAja kA vRhad itihAsa sAgara jI mahArAja vidyAlaya,prArthanA sabhA,jJAnasAgara kanyA vidyAlaya Adi ke sthApanA meM apanA maliyAhayoga diyA aura mAlavA ke aMcala meM bikharI jaina purAtana saMpadA ke saMrakSaNa ke lie utsAha se kArya karane lge| vizva jaina mizana,di.jaina pariSad mAlavA prAntIya sabhA,maksI kSetra Adi saMsthAoM ke sakriya sadasya bana gaye / vijAtIya vivAha kA khulakara samarthana kiyA / digambara zvetAmbara samAja ko eka maMca para lAne meM Apane bharasaka prayala kiyaa| mahAvIra jayantI ko prativarSa dhUmadhAma se manAne meM Apa sabase Age rhe| LINE ujjaina jaina samAja ke sAtha samasta nagaravAsiyoM ne bhI Apako pUrNa samarthana diyA tathA vahAM akhila bhAratIya stara para deza ke ucca koTi ke veSThiyoM evaM manISiyoM tathA sthAnIya nAgarikoM ne abhinaMdana graMtha bheMTa karake ApakA sArvajanika abhinaMdana kiyA / ponA saMjaya seThI Apa pakke munibhakta haiM / prativarSa AcAryoM evaM muniyoM ke darzanArtha jAte rahate haiM / jainacaryA ke Apa kaTTara pakSapAtI haiM isaliye Apane enaM Apake pUre parivAra ne zrAvakocita kriyAoM ko jIvana kA aMga banA rakhA hai| : Apa acche lekhaka evaM ojasvI vaktA haiN| kisI bhI bAta ko khulakara kahate haiM / jaina patra-patrikAoM meM Apake lekha prakAzita hote rahate haiN| isaliye Apako vANIbhUSaNa, vyAkhyAna vAcaspati, dharma divAkara, jaina dharmabhUSaNa jaisI upAdhiyoM se sammAnita kiyA jA cukA hai / rASTrIya kAMgresa ke kaTTara samarthaka haiM / vartamAna meM seThI jI vizva hindU pariSada jilA zAkhA ke adhyakSa, vasa vyavasAyI pAramArthika cikitsAlaya ke adhyakSa, sUryasAgara di. jaina vidyAlaya evaM kanyA vidyAlaya ke upAdhyakSa,mAlavA prAntIya di. jaina anAthAlaya ke maMtrI, purAtatva saMgrahAlaya ke maMtrI, klAtha marcenTsa esosiyezana ke saMsthApaka bhI haiN| bhagavAna mahAvIra 2500 vAM nirvANa mahotsava,bAhubalI sahastrAbdI samAroha meM sakriya bhAga liyA aura apanI sevAoM se samAja para amiTa chApa chor3I huI hai| di.jaina mahAsamiti evaM akhila bhAratIya di.jaina pariSad se sakriya rUpa se jur3e huye haiN| abhI janavarI 92 meM Apa akhila vizva jaina mizana ke saMcAlaka cane gaye hai| ApakI dharmapatnI zAnta svabhAva kI mahilA hai tathA seThI jI kA pratyeka kArya meM hAtha baMTAtI rahatI haiN| Apake tInoM putra atyadhika vinayI evaM ApakI AjJA meM calate haiN| tInoM ho putra vyApAra meM seThI jI ke pada cinhoM para calane vAle haiN| ApakA janma sthAna pAdavA (rAja) hai / jahA~ Apane apane nijI bhavana ko apanI mAtA evaM bar3e bhAI sUMDAlAla jI kI smRti meM prasUtigraha evaM rAjakIya cikitsAlaya ke liye bheMTa kara diyA hai| patA :- 1- suzIla sadana 19 kSIra sAgara kAlonI, ujjaina (madhyapradeza) 2. satyandhara kumAra suzIla kumAra seThI 111 vikramAditya mArkeTa kAjalapurA,ujjaina /
Page #616
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAlavA pradeza kA jaina samAja /601 zrI sUrajamala gothA pitA - zrI jIvanalAla jI 80 varSa mAtA - zrImatI mUlI bAI - 70 varSa kI Ayu meM 8 varSa pUrva svargavAsa / janmatithi - sAvana zuklA 3 saMvat 1986 zikSA - maiTika san 1942 meM ujjaina meM vyavasAya - vastra vyvsaay| vivAha- mAha sudI 4 saMvat 2005 patnI kA nAma - zrImatI kamalA bAI - svAdhyAyazIlA, sAmAjika sevA meM ruci,AdinAtha mahilA maMDala ujjaina kI adhyakSa,jJAnasAgara kanyA vidyAlaya kI kAryakAriNI sadasya parivAra - putra -1 dineza kumAra 32 varSa - patnI bInA,2 putra evaM ! putrI putrI-2 madhubAlA bI.e. rajanI bI.e. donoM putriyoM kA vivAha ho cukA hai| dhArmika kArya :- maMgalakalaza ke zubhAgamana para indra kI prathama bolI lI thii| san 1965 meM siddhacakra maMDala vidhAna sampanna karavAyA / nAgadA ke maMdira meM bhagavAna pArzvanAtha kI dhAtu kI pratimA virAjamAna karane kA yazasvI kArya kiyA / pUre bhArata ke tIrthoM kI tIna bAra vaMdanA kara cuke haiN| sAmAjika sevA : namaka maMDI maMdira ke TrasTI, di. jaina a.kSetra maksI pArzvanAtha kI kAryakAriNI sadasya, munibhakta, munirAjoM ko AhAra dene meM rucI, Apake eka bhAI DA.mahAvIra kumAra jI godhA ema.e.pI.eca.DI haiM tathA rAjakIya mahAvidyAlaya meM prAdhyApaka hai / dUsare bhAI phUlacanda jI godhA ujjaina meM hI vyavasAyarata haiM / patA : 1- lakharevAr3I ujjaina 2. sUrajamala dinezakumAra godhA, nayI paiTha, ujjaina /
Page #617
--------------------------------------------------------------------------
________________ 602/ jaina samAja kA vRhad itihAsa uttara pradeza kA jaina samAja evaM yazasvI samAjasevI uttara pradeza bhArata kA sabase bar3A pradeza hai / isakI sImAeM deza ke Adhe se adhika prAntoM ke sAtha milI huI hai / san 1981 kI janagaNanA ke anusAra usakI janasaMkhyA 110862013 thI / isa vizAla janasaMkhyA meM jaina samAja kI kula saMkhyA 1971 meM 124728 thI / san 1961 kI janagaNanA meM jaba uttara pradeza kI janasaMkhyA 73746401 thI to jainoM kI saMkhyA 1,22,108 thI aura san 1981 meM yaha 1,41,549 huI arthAt 20 varSa meM jaba pradeza kI janasaMkhyA meM 40 pratizata kI vRddhi huI to jaina samAja kI saMkhyA 16 pratizata kI hI vRddhi ho sakI / san 1991 kI janagaNanA meM jaina samAja kI janasaMkhyA eka lAkha sattara hajAra taka pahuMca sakatI hai| jaina parivAra evaM jAtiyA~ : lekina ye to sarakArI AMkar3e haiN| vAstavika janasaMkhyA to isase bahuta adhika hai / jaina samAja kI ghanI bastI vAle jiloM meM meraTha, mujaphpharanagara, AgarA, jhAMsI, sahAranapura, eTA, alIgar3ha, iTAvA, kAnapura, deharAdUna evaM lakhanaU jiloM ke nAma ullekhanIya haiM / uttara pradeza kI jaina samAja meM agravAla digambara jaina samAja kI saMkhyA sabase adhika hai isake pazcAt khaNDelavAla jaina samAja kA nambara AtA hai / pallIvAla, padmAvatI puravAra, buDhelavAla, paravAra, poravAr3a, jaisavAla, jaisI jaina jAtiyoM ke parivAroM kI saMkhyA AgarA, jhAMsI, eTA, iTAvA jaise jiloM meM kAphI acchI hai / sAmAjika rIti-rivAjoM meM bhI kucha bhinnatA hai jo eka pradeza se dUsare pradeza meM bhinnatA liye huye hai lekina dhArmika kAryakramoM evaM pUjApATha vidhi vidhAnoM meM kahIM koI bhinnatA nahIM hai| eka sarve riporTa ke anusAra uttara pradeza ke karIba 450 aise nagara evaM gAMva haiM jahA~ jaina maMdira haiM evaM jaina parivAra rahate haiM ' inake atirikta kucha gA~va aise bhI haiM jahAM jaina parivAra to haiM lekina jaina maMdira nahIM hai jaina tIrtha : uttara pradeza meM ayodhyA, zorIpura baTezvara, candrapurI, candravADa, zrAvastI, kauzAmbI, vArANasI, kAkaMdI, siMhapurI, kAmpilya, ratnapurI, hastinApura tIrthaMkaroM ko janma bhUmiyA~ haiM / inake atirikta prayAga, pabhosA, saMkisA evaM pAvA nagara bhI tIrthaMkaroM ke anya kalyANaka kSetroM kI bhUmiyA~ rahI haiM / uttara pradeza meM mathurA kI bhUmi jaina saMskRti kI mukhya bhUmi rahI hai| bIjoliyA (rAjasthAna) ke eka zilAlekha meM utkIrNa unnata zikhara purANa ke anusAra bhagavAna pArzvanAtha ne mathurA se hI ahicchatra vihAra kiyA aura vahAM se sammeda zikhara para jAkara nirvANa prApta kiyaa| mathurA nagara meM 7(K0-8000 varSoM taka jaina dharma apane caramotkarSa para rahA / mathurA aura usake AsapAsa se prApta anaginata tatkAlIna jaina kalAkRtiyA~ evaM saikar3oM zilAlekha isakA spaSTa pramANa hai| 1. vistRta jAnakArI ke liye dekhiye-digambaratva kA vaibhava-prakAzaka digambara jaina mahAsapiti /
Page #618
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttara pradeza kA jaina samAja 603 AcArya jinasena ne harivaMzapurANa meM mahAvIra kA jina pradezoM se vihAra honA likhA hai unameM kAzI, kauzala (avadha prAnta) vatsa (ilAhAbAda kamiznarI) (zorasena aura kuzAta, pAMcAla) ruhelakhaMDa evaM gaMgApAra ke pharrukhAbAda Adi jile / kuru jAMgala (meraTha kamiznarI) vartamAna uttara pradeza ke hI bhUbhAga haiM / mathurA ke atirikta devagar3ha bhI jainoM kA prasiddha sAMskRtika kendra rahA hai / jahA~ jaMgala meM yatra-tatra bikharI huI anaginata prAcIna khaMDita mUrtiyA~ evaM bhavanoM ke prastara khaMDa, isa pradeza ke atIta kI gaurava gAthA sunAte haiM / 10vIM zatAbdI se 13 vIM zatAbdI taka kitane hI zilAlekha evaM pratimA lekha prApta huye haiN| bar3I prasannatA kI bAta hai ki devagar3ha maMdiroM kA jIrNoddhAra ho rahA hai| navIna vediyoM meM mUrtiyoM ko phira se pratiSThita karake virAjamAna karane ke lie muni zrI sudhAsAgara jI mahArAja ke sAnidhya meM Ayojita paMcakalyANaka pratiSma saMpanna ho cukI uttara pradeza bahuta ghanA basA huA pradeza hai| yahAM jaina samAja bhI 500-600 gAMvoM evaM nagaroM meM basA huA hai isaliye unameM base huye sabhI ko itihAsa meM kavara karanA saMbhava nahIM hai| pradeza ke jina nagaroM evaM grAmoM meM merA jAnA saMbhava ho sakA unakA sAmAnya paricaya nimna prakAra hai: AgarA: rAjasthAna kI sImA se lagA huA AgarA jaina dharma, sAhitya evaM saMskRti kA pramukha kendra rahA hai / mathurA ke pAsa hone ke kAraNa isa para jaina dharma kA pUrA prabhAva par3A aura jaba se isa nagara kI basAvaTa huI hai jaina samAja kA yahAM vyApaka prabhAva rhaa| AgarA nagara ko sabase adhika pratiSThA mugala zAsana meM milI jaba akabara bAdazAha ne ise apanI rAjadhAnI bnaayaa| yahAM aneka jaina kavi, vidvAna evaM lekhaka huye jinhoMne hindI meM vizAla sAhitya kI racanA saMpanna kii| yahAM kI pravacana sabhA varSoM taka calatI rahI jisane paM. bhUdharadAsa, paM. daulatarAma kAsalIvAla ko sAhitya nirmANa kI ora prerita kiyaa| yahAM banArasIdAsa, dyAnatarAya, bhagavatIdAsa, hemarAja pAMDe, hIrAnanda, jagajIvana, jagatarAya, bulAkIdAsa, pAMDe rUpacaMda jaise aneka kavi hue jinhoMne apanI racanAoM se zAstra bhaMDAroM ko bhara diyA / argalapura jina vaMdanA meM 17 vIM zatAbdI ke 48 maMdiroM kA nAmollekha AtA hai| san 1913 meM prakAzita jaina yAtrA darpaNa meM 28 digambara jaina maMdira honA batalAyA gayA hai| abhI prakAzita digambaratva kA vaibhava pustaka meM yahAM para maMdira evaM caityAlayoM kI saMkhyA 36 likhI hai| kucha naye upanagaroM meM aura bhI maMdira bana rahe haiM jisase yaha saMkhyA aura bhI adhika ho sakatI hai| AgarA meM digambara jaina samAja kI acchI saMkhyA hai / san 1911 meM yahA 1275 parivAra evaM janasaMkhyA 4765 thI lekina vartamAna meM yahAM 1500 parivAra hai jinameM khaNDelavAla, agravAla, jaisavAla, pallIvAla, padmAvatI puravAra jaisI jAtiyA~ pramukha rUpa se nivAsa karatI haiN|
Page #619
--------------------------------------------------------------------------
________________ 604/ jaina samAja kA vRhad itihAsa vartamAna meM AgarA samAja dvArA saMcAlita eka inTara kaoNleja hai / vahIM jaina sAhitya zodha saMsthAna hai jisakI sthApanA zrI mahendra jaina dvArA kI gaI thii| motI kaTalA ke jaina maMdira meM hastalikhita graMthoM kA acchA saMgraha hai| yahAM maTarumala bainADA, sunaharIlAla jaina, paM. pratApacaMda jaina evaM kapUracanda jaina acche samAjasevI ho gaye haiN| mathurA: jaina saMskRti kA gauravapUrNa kendra mathurA ko aMtima kevalI bhagavAna jambUsvAmI kI nirvANa sthalI rahane kA saubhAgya prApta hai / caurAsI mathurA meM jambUsvAmI kA jo vizAla maMdira banA huA hai usakA nirmANa prAcIna maMdira ke bhagnAvazeSoM para 19 vIM zatAbdI ke prAraMbha meM kiyA gayA thA / isa zatAbdI meM mathurA ke prasiddha jaina seTha raghunAthadAsa jI evaM unake putra seTha lakSmaNadAsa jI bhAratavarSIya di. jaina mahAsabhA ke saMsthApakoM meM se the| seTa lakSmaNadAsa sI.AI. the / sarakAra meM evaM samAja meM unakA sarvocca sthAna thA / mahAsabhA ke prAraMbhika adhivezana unhIM kI adhyakSatA meM saMpanna haye / unakA 47 varSa kI choTI Aya meM hI 15 navambara 1940 ko svargavAsa ho gyaa| mahAsabhA ne mathurA meM hI bhAratavarSIya jaina itihAsa sosAyaTI kI sthApanA kI thii| isI zatAbdI meM caurAsI kSetra para RSabhabrahmacaryAzrama sthApita huaa| saMgha kA bhavana banA aura pradhAna kAryAlaya sthApita huA / saMgha kA mukha patra jaina saMdeza aura zodhAMka bhI caurAsI mathurA se hI nikalate haiM / caurAsI kSetra para prativarSa kArtika mAsa meM melA bhI bharatA hai| mathurA meM vartamAna meM 6 maMdira caityAlaya haiM tathA jaina samAja ke karIba 80 parivAra haiM jinameM khaNDelavAla samAja ke 24 parivAra, jaisavAla samAja ke 25 parivAra, pallIvAla samAja ke 25 parivAra, agravAla jaina samAja ke 6 parivAra haiM / eka maMdira vRndAvana meM hai tathA eka govardhana meM hai / khaNDelavAla jaina samAja meM yahAM haldeniyA gotra kA parivAra bhI hai jo anyatra bahuta kama milatA hai / san 1913 meM prakAzita jaina yAtrA darpaNa meM yahAM 50 di. jaina parivAroM kA honA batalAyA gayA hai| mathurA meM seTha dvArakAdAsa bhI bahuta bar3e raIsa ho gaye haiN| kAnapura: kAnapura uttara pradeza kA bahuta bar3A audyogika nagara hai / san 1857 meM yahAM bhayAnaka gadara huA thA / di. jaina mahAsabhA ke janarala sekreTarI muMzI campatarAya jI yahAM ke majisTreTa the / san 1911 meM yahAM 275 di. jaina parivAra tathA janasaMkhyA 1256 thI, yahA~ di. jaina agravAla samAja ke parivAroM kI saMkhyA adhika hai| khaNDelavAla samAja ke yahAM 76 parivAra haiM jinakI janasaMkhyA 580 hai| bhagavAna mahAvIra ke 2500 vaoN parinirvANa varSa meM yahAM kitane hI acche kArya hue / isI nagara meM a. bhA. di. jaina pariSada kA svarNa jayantI adhivezana bhI Ayojita ho cukA rAmapura: rAmapura uttara pradeza meM murAdAbAda maMDala kA pramukha pradeza hai / svataMtratA se pUrva rAmapura eka muslima sTeTa thI jisake zAsaka navAba kahalAte the| isa sTeTa kA udbhava 7 akTUbara, 1774 ko aMgrejoM evaM zujAuddolA ke kAnapura nirdezikA- 1986, prakAzaka zrI. di. jaina khaNDevAla sabhA, kArapura
Page #620
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttara pradeza kA jaina samAja /605 madhya eka samajhaute ke pazcAta huA / tathA julAI, san 1949 ko yaha rAjya kendrIya rAjya meM sammilita ho gyaa| vartamAna meM rAmapura eka jilA hai jo jile kA mukhya kAryAlaya hai| rAmapura meM digambara jaina samAja ke 65 parivAra haiM jo yahAM ke mUla nivAsI haiM inake atirikta 15-20 parivAra aura bhI bAhara se Akara rahane lage hai lekina abhI inase samAja ghalamila nahIM sakA hai| 65 parivAroM meM 60 parivAra khaNDelavAla jaina samAja ke haiM / inameM bhI bamba gotra ke hI 25 parivAra haiM / bamba gotra ke itane adhika parivAra anyatra kahIM nahIM milte| rAmapura jaina samAja yadyapi koI bar3A samAja nahIM hai lekina yahAM jaina inTara kaoNleja, mahAvIra jaina auSadhAlaya, jaina bAga, jaina pustakAlaya, jaina besika skUla Adi saMsthAyeM di. jaina samAja dvArA saMcAlita haiM jisase yahAM ke samAja kI udAratA evaM sAmAjika sevA ke prati ruci kA patA calatA hai / prasiddha jaina kavi kalyANa kumAra zazi jI yahIM ke the jinakA do varSa pUrva hI svargavAsa huA hai| yahAM eka maMdira hai / jisameM bhagavAna pArzvanAtha svAmI kI dhAtu kI eka aisI pratimA hai jisakI pratiSThA jaisalamera (mAravADa-rAjasthAna) meM saMvat 1531 kArtika sudI 11 ko kASThAsaMghI zrAvaka jiNadAsa agravAla dvArA karAI gaI thI / jaisalamera meM pratiSThita hone vAlI yaha prathama pratibhA hai jisake AdhAra para yaha kahA jA sakatA hai ki usa samaya jaisalamera meM digambara jaina samAja ke parivAra rahate the / vahA~ digambara jaina maMdira bhI hogA jo vartamAna meM nahIM milatA / kavivara bulAkhIcaMda ne jaisalamera meM bhagavAna mahAvIra ke samavasaraNa ke Ane evaM jaisavAla jAti ke udbhava kI jo kahAnI dI hai usameM jaisalamera meM atIta meM digambara jainoM kI acchI saMkhyA hone kA saMketa milatA lakhanaU: uttara pradeza kI vartamAna rAjadhAnI lakhanaU pahile navAboM kI rAjadhAnI rahA / gaumatI nadI ke kinAre basA huA yaha nagara rAjanaitika evaM sAmAjika gatividhiyoM kA prAraMbha se hI kendra rahA hai / jaina yAtrA darpaNa meM yahAM para cAra di. jaina maMdira, 3 dharmazAlA, eka jaina auSadhAlaya evaM eka jaina pAThazAlA tathA 80 parivAra di. jaina agravAloM ke evaM 20 parivAra khaNDelavAla samAja ke honA likhA hai / vartamAna me yahAM agravAla jaina samAja ke 30) ghara evaM khaNDelavAla samAja ke 45 ghara tathA anya samAjoM ke 25 ghara haiM tathA 7 zikharabaMda maMdira evaM caityAlaya haiN| yahAM jaina bAga evaM pArzvanAtha jinAlaya pramukha hai / lakhanaU meM bA, ajitakumAra jaina eDavokeTa, evaM DA. jyotiprasAda jI jaina jaise mahAna vidvAna ho gaye haiM / mahAsabhA ke adhyakSa zrI nirmala kumAra jI seTI yahIM rahate haiM tathA mahAsabhA kA kendrIya kAryAlaya aizabAga meM hai| mahAsabhA kA pramakha patra jaina gajaTa evaM jaina mahilAdarza bhI yahIM se prakAzita hote haiM / bA. ajita prasAda jI jaina evaM DA. zazIkAnta zodhAdarza patra kA prakAzana karate haiN| yahAM zrI saubhAgyamala jI kAlA ne abhI RSabhAyaNa mahAkAvya kA nirmANa karavAkara use prakAzita karAyA hai| ukta nagaroM ke atirikta uttara pradeza meM pacAsoM aise nagara/grAma haiM jinameM digambara jaina samAja acchI saMkhyA meM milatA hai / bar3e-bar3e maMdira hai / dharmazAlAeM haiM evaM jaina saMsthAeM haiM / unakA sAmAjika itihAsa taba taka likhanA
Page #621
--------------------------------------------------------------------------
________________ 606/ jaina samAja kA vRhada itihAsa kaThina hai jaba taka itihAsa likhane ke uddezya se hI unameM na jAyA jAve kyoMki anyatra kiso pustaka meM samAja kI vAstavika sthiti ke bAre meM koI upalabdha nahIM hotI / isaliye ina nagaroM kA itihAsa hama dUsare khaMDa meM denA cAheMge / phira bhI kucha nagaroM kA sAmAnya paricaya nimna prakAra hai :sahAranapura : sahAranapura uttara pradeza kA eka mahatvapUrNa nagara hai| isa nagara ke Asa-pAsa hinduoM kA prakhyAta tIrtha haridvAra, zAkumbharI devI hai| musalamAnoM kA prasiddha jiyAratagAha purAnA kilA tathA dArula atUma nAma kI lokavikhyAta yUnivarsiTI devabanda meM hai jisameM araba, IrAna aura aphagAnistAna Adi ke bhI aneka vidyArthI adhyayana karate haiM / jaina dharma kA to yaha gar3ha hI hai / audyogika dRSTi se gacA mila, sigareTa phaikTarI, kapar3A mila, maidA mila, gattAmila, TAyara phaikTarI, cAvala mila, pepara mila, kolDa sTora Adi aneka bar3e-bar3e kArakhAne haiN| jahA~ lAkhoM vyakti kAma karate haiN| san 1857 kI likhI huI pradyumnacarita kI lipi prazasti meM sahAranapura durga kA ullekha hai / kahA jAtA hai ki ise zAha ranavIra siMha jaina ne basAyA thA jo di. jaina dharma kA saMcAlaka aura mugala bAdazAha akabara kA jAgIradAra thA / abulaphajala ne AIne akabarI meM bhI ise svIkAra kiyA hai ki zAha ranavIra akabara kI TakasAla ke adhikArI the / unhoMne hI sahAranapura meM TakasAla kI sthApanA kI thI / usake bAda sahAranapura barAbara apanI pragati karatA rahA / Aja vaha eka sampatra zahara ke rUpa meM dekhane meM AtA hai / yahA~ kAlija, hAI skUla, aspatAla Adi janopayogI saMsthAoM kA nirmANa huA hai / jainiyoM dvArA samaya-samaya para apane dhArmika kArya sampatra hote rahe haiM / san 1931 meM sahAranapura meM di. jaina pariSada kA adhivezana huA thA / san 1956 meM paMcakalyANaka pratiSThA sampanna hii| sana 1971 meM di. jaina pariSada kA adhivezana seTha bhAgacanda jI sonI ajamera kI adhyakSatA meM huaa| pUjya gaNezaprasAda jI vaNI. AcArya dharmasAgara aura muni vidyAnanda, ba. kauzala jI Adi sAdhu-saMtoM kA sahAranapura meM vihAra ho cukA hai 1 dharmopadeza Adi kA janatA ko lAbha milA / dayAcaMda jI bhagata jI kA samAja para pUrA prabhAva dekhA jAtA hai| san 1911 meM jaina yAtrA darpaNa meM sahAranapura jaina samAja ke bAre meM nimna jAnakArI dI hai -"relave sTezana se zahara kI AbAdI ? phalAMga ke anumAna hai aura mIla ke phAsale para muhallA zoramiyAna, yAdagAra, saMghayAna, caudharayAna aise cAra muhalle haiM jinameM jaina mandira jI zikharabanda 10 tathA eka caityAlaya hai aura ina maMdiroM meM 200 ke anumAna jaina zAstra jI haiM / ina cAroM muhalloM meM 475 ghara agravAla jainI bhAIyoM ke haiM jinameM manuSya saMkhyA 3500 hai / ina sAr3he tIna hajAra bhAiyoM meM se bahuta se dhanADhya tathA vidvAna haiN| yahAM lAlA nemidAsa vakIla aura bAbU banArasIdAsa vakIla hAikorTa paropakArI haiN| ___ jaina gajaTa aMgrejI ke sampAdaka bA. jugamandara lAla jI ema.e, yahAM bahuta bar3e vidvAna the / unakA nidhana navambara san 1904 meM huA thaa| dinAMka 27-2-29 disambara 1905 ko sahAranapura meM a. bhA di. jaina mahAsabhA kA vArSika adhivezana saMpanna huA / adhivezana meM bhAga lene vAloM ko uttarI pazcimI relave ne AdhA kirAyA tathA zeSa
Page #622
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttara pradeza kA jaina samAja /607 ralveja ne donoM ora kA iyoDhA kirAyA lene kA Adeza jArI kiyA thA / isa adhivezana meM 20000 se adhika sajjana ekatrita huye| adhyakSatA zrI mANakacaMda jI jauharI sUrata nivAsI ne kI thii| vartamAna meM digambara jaina samAja ke 1300 parivAra hai / sabhI di. jaina agravAla haiM / 18 zikharabaMda maMdira haiM evaM sarasvatI bhavana hai / jaina samAja ke posTa grejyUTa kAleja, inTara kAleja, di. jaina kanyA inTara kAleja, tIna homiyopaithI cikitsAlaya, dharmArtha cikitsAlaya, lArDa mahAvIra ekeDamI jaisI saMsthAyeM haiN| saradhanA : meraTa jile meM sthita saradhanA ko dhArmika nagarI kahA jAtA hai| yahAM digambara jaina samAja ke karIba 700) parivAra haiM jo sabhI agravAla jaina samAja ke haiM / muniyoM kA yahAM AvAgamana hotA hI rahatA hai / AcArya dharmasAgara jI, AcArya vidyAnanda jI, upAdhyAya jJAnasAgara jI, AryikA jJAnamatI jI mAtAjI ke yahAM cAturmAsa ho cuke haiN| samAja ke pramukha vyaktiyoM meM zrI AdIzvara prasAda jI jaina, zrI narendrakumAra jI jaina, lAlA sudarzanalAla jI jaina, zrI dineza kumAra jI jaina ke nAma ullekhanIya haiM / upAdhyAya jJAnasAgara jI mahArAja ke sAnidhya meM yahAM eka bahuta bar3I vidvata saMgoSThI kA Ayojana huA thA / rAyapura maNihArAna sahAranudhara se dehatI jAne vAlI roDa para rAmapura manihArAna 25 hajAra AbAdI vAlA acchA kasbA hai| yahA~ di. jaina samAja ke 10 ghara hai / tIna zikharabaMda maMdira haiM / zrI lAlacanda jI jaina yahAM ke vayovRddha sajjana haiN| yahA~ ke trilokacanda jI bajAja kI putrI sneha jaina ne AryikA dIkSA dhAraNa kI thI / yahA~ kA bar3A jainamaMdira vizAla hai jisakA zikhara darzanIya hai / supArzvanAtha svAmI kI mUlanAyaka pratimA hai / jaina bAga meM inTara kAleja hai tathA eka jaina kanyA hAIskUla hai| yahAM ke jaina baMdhuoM meM dhArmika jIvana jIne ko lagana hai / yahA~ ke lAlA camanalAla jI AnarerI majisTreTa ho cuke haiN| vartamAna meM kauzala prasAda jI jaina adhyakSa evaM puruSottama dAsa jI jaina maMtrI haiM / zAmalI : mujaphpharanagara jile meM zAmalI acchA jaina senTara hai| zAmalI eka lAkha kI bastI vAlA zahara hai yahA~ digambara jainoM ke gharoM kI saMkhyA 400 hai / tIna maMdira haiN| yahAM ke pramukha samAjaseviyoM meM zrI vilAsavaMda jI jaina, jinendra kumAra jI jaina. dineza caMda jI jaina, satyendra kumAra jI jaina, lAlA kAmatAprasAda jI jaina, lAlA palTUmala jI jaina evaM jayacanda jI jaina ke nAma ullekhanIya haiN| kairAnA : ___ kairAnA magara bhI mujaphpharanagara jile meM sthita hai| nagara kI bastI 60 hajAra karIba hai jaba ki jaina samAja ke 75-80 parivAra haiN| tIna maMdira haiM jinameM do maMdira zahara meM aura eka maMdira jaina bAga meM hai / yahA~ jaina garlsa inTara .kAleja samAja dvArA saMcAlita hai / yahA~ ke zrI ba. mahAvIra prasAda jI brahmacArI banakara hastinApura rahe the / yahA~ ke
Page #623
--------------------------------------------------------------------------
________________ 608/ jaina samAja kA vRhad itihAsa pratiSThita vyaktiyoM meM mahAvIra prasAda jI jaina, surendrakumAra jI jaina, DA. nirmalakumAra jI jaina ke nAma ullekhanIya haiN| khataulI mujaphpharanagara jile meM khataulI vyApArika maMDI hai| yahA~ digambara jaina samAja ke 800 parivAra haiM / sAta digambara jaina maMdira hai| samAja kI ora se eka DigrI kAleja kA saMcAlana hotA hai / DA kapUracaMda jI usI meM vibhAgAdhyakSa haiM / zrI yogIza kumAra jI jaina mahAvidyAlaya ke maMtrI haiM / zrI dhanaprakAza jI jaina, mukeza jaina eDavokeTa, zrI mahezacaMda jI sarrApha, narendrakumAra jI jaina, vimala prakAza jI jaina ke nAma vizeSa ullekhanIya haiN| koTAlA yaha bhI mujaphpharanagara jile meM hai| yahA~ do di. jaina maMdira tathA di. jaina samAja ke 70-80 ghara haiN| yahA~ ke kucha pramukha samAja seviyoM meM zrI jayaprakAza jI jaina, zrI lakSmIcaMda jI jaina, zrI sukhamAla caMda jI jaina sarrApha, zrI bijendrakumAra jI jaina, zrI maMgatarAma jI jaina evaM zrI jyotiprasAda jI jaina ke nAma ullekhanIya haiN| bur3hAnA: mujaphpharanagara jile meM bur3hAnA eka vyApArika maMDI hai| nagara kI janasaMkhyA karIba 50-60 hajAra kI hai| jaina samAja ke 25-30 parivAra hai| zrI padamasena jI jaina evaM zrI ratanalAla jI jaina husainapurA vAle yahA~ ke pratiSThita sajjana haiM / upAdhyAya jJAnasAgara jI mahArAja yahAM vihAra kara cuke haiN| bilArI : bilArI murAdAbAda janapada meM tahasIla stara kA nagara hai jo murAdAbAda candaulI rela mArga para basA huA hai| sTezana kA nAma hai rAjA kA sahasapura / bilArI nagara kI karIba 50 hajAra kI janasaMkhyA hai| digambara jaina samAja ke yahA~ 5-6 parivAra rahate haiM / pahile yahA~ digambara jaina maMdira nahIM thA lekina abhI eka naye maMdira kA nirmANa ho rahA hai / bilArI nagara gannA utpAdakoM kA kendra hai yahAM kI ayodhyA zUgara mila isa kSetra kI prasiddha cInI mila hai jisameM pratidina tIna pAriyoM meM karIba do hajAra lebara kAma karatI hai| bar3I prasannatA kI bAta hai ki isI mila kA svAmitva abhI disambara 86 ke mahine meM hI digambara jaina mahAsabhA ke adhyakSa zrI nirmala kumAra jI seThI ne prApta kiyA hai / jaba se nirmala jI seThI jI ne ayodhyA zugara mila kA svAmitva grahaNa kiyA hai bilArI sAmAjika gatividhiyoM kA kendra bana gayA hai| ukta nagaroM ke atirikta isa pradeza meM meraTha, bar3auta, phirojAbAda, mujaphpharanagara, mainapurI, eTA, alIgaDha, khekaDA, maMDAvata, maharaulI, lalitapura, marurAnIpura, bijanaura, bArAbaMkI, ilAhAbAda Adi nagaroM meM digambara jaina samAja kI ghanI bastI hai / isaliye ina sabhI nagaroM kA sAmAjika itihAsa Age dvitIya khaMDa meM diyA jaavegaa|
Page #624
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttara pradeza kA jaina samAja /609 uttara pradeza kA jaina samAja evaM yazasvI samAja sevI 23. 24. 25. 26. 27. 30. 31. 9. 10. 12. 13. 14. 15. 16. zrI azoka kumAra chAbar3A,mathurA zrI sva. Ananda kumAra jaina eDavokeTa,rAmapura zrI uttamacanda chAbar3A, lakhanaU zrI ummedamala pAMDyA, dehalI zrI kapUracanda kAsalIvAla,rAmapura zrI kalyANa kumAra, rAmapura zrI kailAzacanda bar3ajAtyA,mujaphpharanagara zrI kailAzacanda bUMca, mathurA zrI candAlAla jaina bAkalIvAla, AgarA zrI ciraMjIlAla chAbar3A,mathurA zrI jinezvaradAsa baDajAtyA, mathurA zrI TIkamacanda gaMgavAla,lakhanaU zrI dhannAmala jI jaina, revAr3I zrI nirmala kumAra seThI, lakhanaU zrI niraMjanadAsa bainADA, AgarA zrI padamacanda jaina, meraTha zrI padamacanda bAkalIvAla, meraTha zrI prakAzacanda jaina,sAsanI zrI prakAzacanda chAbar3A,mathurA zrI pArasadAsa, rAmapura zrI pukharAja pAMDyA,gorakhapura zrI pravINacanda chAbar3A, mathurA 32. 33. 34. 35. OM. zrI premacanda chAbar3A, mathurA zrI bAbUrAma jaina, mainapurI zrI bhAgacanda pATanI,mujaphpharanagara zrI jayanArAyaNa jaina,meraTha zrI kastura canda cAndavAr3a zrI ratanalAla jaina pahAr3iyA zrI ratanalAla rAva zrI rAmacanda rArA zrI rameza kumAra jaina eDavokeTa, rAmapura zrI rAjIva kumAra pATanI, mathurA zrI rAmasvarUpa jaina,khairagaDha zrI rikhabacanda gothA,kAnapura zrI nirmala kumAra pATanI. mathurA zrI vimalacanda jaina,rAmapura zrI vimalacanda bainAr3A,AgarA zrI zivacaranalAla jaina, menapurI zrI zikharacanda jaina,dehalI zrI sumeracanda jaina pATanI,lakhanaU zrI sumeracanda bamba,rAmapura zrI sumeracanda pAMDyA, AgarA zrI saubhAgyamala kAlA,lakhanaU zrI hukamacanda moThyA, AgarA 18. 19. 20. 21. 22. 43. 44.
Page #625
--------------------------------------------------------------------------
________________ 610/ jaina samAja kA vRhada itihAsa zrI azoka kumAra chAbar3A mathurA ke zrI azoka kumAra chAbar3A 32 varSIya yuvA samAjasevI haiM / 23 jUna,1959 ... ko ApakA janma huaa| san 1981 meM Apane dehalI vi. vidyAlaya se bI.e. kiyA aura phira manI laiDiMga kA kArya karane lage / san 1983 meM ApakA vivAha zrImatI kusumalatA jaina se huA jo svayaM bhI ema.e. hai| ApakI donoM putriyA~ meghA evaM nehA par3ha rahI haiN| Apake pitAjI zrI sumeracaMda jI chAbar3A kA65 varSa kI Ayu meM san 1972 meM svargavAsa ho gayA / ApakI mAtA-zrImatI kaparI devI 70 varSIya hai| zrImAna sameracaMda jI di.jaina siddha / kSetra caurAsI mathurA ke maMtrI,RSabhabrahmacaryAzrama ke koSAdhyakSa,bIsa paMthI di.jaina maMdira ke adhyakSa rahe the / chAbar3A jI pUre sAmAjika vyakti the / mathurA ke apane yuga ke lokapriya samAjasevI the| dazalakSaNa parva meM pUre samAja kA Atithya karate the| Apake guNa hI zrI azokakumAra jI meM dekhe jA sakate haiN| patAH pacorI galI, ghIyA maMDI,mathurA sva. bAbU Ananda kumAra jaina, eDavokeTa Ananda kumAra jaina, bamba gotrIya, khaNDelavAla,digambara jaina haiM mAtA- zrImatI chabIlI devI, pitA- zrI azaraphIlAla jaina vakIla janma-4 sitambara 1909 I.nidhana-17 navambara 1968 I. vivAha- janavarI 1931 I. vyavasAya- vakAlata parivAra ke anya sadasya- zrImatI prabhAvatI (patnI), ramezakumAra jaina eDavokeTa (putra) zrImatI mAyA devI (putrI) pramodakumAra jaina eDavokeTa (putra) bAbU AnandakumAra jaina kA janma rAmapura ke pratiSThita parivAra meM huaa| 12 varSa kI Ayu meM hI pitA kI chatrachAyA se paMcita ho gye| sTeTa hAI skUla,rAmapura,esa.ema.kAleja-candosI se zikSA prApta karane ke bAda san 1930 meM hAI korTa,rAmapura kI parIkSA meM vizeSa yogyatA prApta kara vakAlata prArAmbha kara dI aura rAmapura ke vakIloM meM sabase UMcA sthAna prApta kara liyaa| phiradosamakI navAba sara sayaida rajA alI khAM yAlie rAmapura ne san 1929 meM prathama zreNI majisTreTa niyukta kiyaa| san 1948 meM tyAgapatra dekara vakAlata phira zurU kara dii| san 1948 meM ema.ela.e. (M.LA.) bana rAmapura sTeTa meM revenyU minisTara bane / sana 1950 meM phira vakAlata zurU kara dii| aneka bAra bAra-esosiyezana rAmapura ke adhyakSa rhe| san 1961 meM antarima jilA pariSada ke adhyakSa hue / jyotiSa evaM saMgIta meM vizeSa ruci| jaina inTara kAleja,kanyA vidyAlaya hAI skUla ke adhyakSa / hindI, urdU, arabI, phArasI, aMgrejI bhASA kA acchA jJAna | hindU muslima ekatA ke
Page #626
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttara pradeza kA jaina samAja /611 almavaradAra/sAhityika goSThiyoM meM vizeSa lagAba / acAnaka 20 navambara 1964 I. ko urdU ke zAyara bane, "sarUra iraphAnI" upanAma rkhaa| "bAdaye iraphA~" ke nAma se saMgraha kA prakAzana / 17 navambara 1968 I. ko acAnaka kaiMsara ke marja se svargavAsa / digambara jaina mandira rAmapura meM aSTa dhAtu kI bhagavAna mahAvIra kI mUrti virAjamAna kI / bAgoM meM vizeSa ruci, Ananda bATikA" Apake dvArA nirmita rAmapura kI adhyAtmika, sAmAjika, sAMskRtika,saMskRti kA kendra hai| UMca-nIca,jAti-pA~ti mata-matAntara aura rur3hivAditA ko saMkIrNa bhAvanA ko dUra kara paraspara prema kA vyavahAra hI Ananda vATikA ke nirmAtA ke hRdaya kI pukAra rahI haiN| patA : jaina mandira sTrITa,rAmapura (upra) 244901 zrI uttamacanda chAbar3A jayapura se sain 1960 meM lakhanaU jAkara vyavasAya karane vAle zrI uttamacanda chAbar3A ke pitA sva.zrI bhaMvaralAla jI chAbar3A the jinakA san 1959 meM jayapura meM hI svargavAsa huaa| ApakI mAtA (dharmapatnI zrI bhaMvaralAla jo) kA abhI AzIrvAda prApta hai| chAbar3A jI kA janma 13 maI san 1945 ko jayapura meM huaa| san 1962 meM hAIskUla kiyA tathA TIvI ilaikTrikala guDsa kI saAdatagaMja meM dukAna karane lage / san 1968 meM ApakA vivAha zrImatI lakSmIdevI se huA jinase Apako do putroM kI prApti huii| donoM putra rAjIva evaM amita par3ha rahe haiN| sAmAjika jIvana meM ruci rakhate haiM / saradhanA aspatAla meM Arthika sahayoga diyA hai| patA: saAdatagaMja,lakhanaU zrI ummedapala pAMDyA rASTrIya stara ke vyaktitva ke dhanI zrI ummedamala jI pAMDyA kA janma 3 navambara san 1933 ko kucAmana meM huaa| Apake pitAjI zrI chaganalAla jI pAMDayA kA svargavAsa abhI varSa pUrva huA jaba ve 75 varSa ke the tathA mAtAjI zrImatI bhaMvarIdevI kA svargavAsa 5-6 varSa pUrva hI huA hai| kucAmana meM miDila kakSA taka zikSA prApta karane ke pazcAt Apa zAMti roDaveja meM pArTanara ke rUpa meM TrAMsaporTa kA kArya dekhane lge| 17 varSa kI Ayu meM san 1950 meM ApakA vivAha kAlUrAma jI pahADiyA kI suputrI zarbatIdevI se saMpanna huaa| ApakI ekamAtra putrI hemalatA abhI par3ha rahI hai | zrImatI zarthatI devI dharpapalI ummeda mala jI pAMDyA
Page #627
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6121 jaina samAja kA vRhad itihAsa vizeSa-zrI pAMDyA jI kA jIvana pUrNataH sAmAjika evaM dhArmika rahA hai / jayapura paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava meM Apa saudharma indra ke pada se suzobhita huye | kucAmana, pAMcavA,kizanagar3ha evaM zrImahAvIra jI meM Ayojita paMcakalyANaka praviSThAoM ke Apa saMyojaka rahe / Apake dvArA ajamerI maMdira kucAmana meM bAhabalI kI pratimA virAjamAna kI gaI tathA anya kitane hI maMdiroM meM mUrtiyA~ virAjamAna karane kA yazasvI kArya Apa karate rahate haiN| sAmAjika pAMDyA jI samAja kI aneka saMsthAoM ke padAdhikArI haiN| 1. pahile Apa di. jaina mahAsabhA ke maMtrI the tathA vartamAna meM kAryAdhyakSa haiN| 2- di.jaina a. kSetra bIjoliyA ke adhyakSa,di.jaina a.kSetra laNavA ke kAryakArI adhyakSa tathA Adarza mahilA vidyAlaya zrI mahAvIra jI ke maMtrI haiN| 3. sana 1981 meM bhagavAna bAhubali sahastrAbdI mahAmastakAbhiSeka ke avasara para eka vizAla yAtrAsaMgha kA saMcAlana kiyA | usake pazcAt itanA bar3A yAtrA saMgha nahIM nikala skaa| 4- Apake evaM ApakI patnI ke zuddha khAnapAna kA niyama hai / yaha niyama AcArya dharmasAgara jI mahArAja se lUNazaM meM liye the| 5- kaTTara munibhakta, ArSa mArgI evaM samAja ke liye samarpita vyakti haiN| patA : plATa na.6, 1 sI korTa ror3a ,dehalI 1.10054 zrI kapUracanda kAsalIvAla rAmapura ke zrI kapUracanda kAsalIvAla ko gaNanA nagara ke viziSTa vyaktiyoM meM hai| ApakA sArvajanika,sAmAjika evaM dhArmika jIvana ullekhanIya hai / Apa rAmapura di.jaina samAja ke 14 varSa taka adhyakSa rahe / di.jaina inTara kAleja ke bhI varSoM taka adhyakSa raha cuke haiM tathA inTara kAleja ke bhI vigata 24 varSoM se adhyakSa haiM / ahicchetra pArzvanAtha atizaya tIrtha kSetra di.jaina maMdira rAmanagara kilA ke vigata 30 varSoM se kArya samiti ke sadasya haiN| ES Com kapUracanda baina zrImatI zAntIdevI dharmapatnI kapUracanda DaoN. jJAnendra kumAra
Page #628
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttara pradeza kA jaina samAja /613 koyAdhizeSa racile haiN| eka bAra pUre saMgha ko lekara saMghapati banakara yAtrA kara cuke haiN| vaise svayaM ne cAra bAra pUre tIrthoM kI yAtrA kI hai / munibhakta haiM / muniyoM ke cAturmAsa karAne meM ruci lete haiM / rAmapura meM jaba tIrtha baMdanA ratha AyA thA Apane usa samaya acchA Arthika sahayoga diyA thA / niyamita pUjA pATha karate haiM tathA rAtri ko zAstra pravacana meM bhAga lete haiN| vaidya bAMkelAla smRti TrasTa,zrImatI mAtAjI TrasTa,lakSmIprasAda jaina eDavokeTa TrasTa ke TrasTI haiM / Apane aba taka 65 vasanta dekhe haiN| Apake pitAjI zrI sipAhI lAla jI kA nidhana : san 1973 meM huA tathA mAtAjI san 1978 meM calI gaI / ApakA prathama vivAha san 1940 meM tathA dUsarA vivAha san 1979 meM huaa| ApakI dharmapatnI zAMtidevI ema.e. hai| Apake tIna DaoN. (trImatI) uSA jaina dharmapalI jJAnendra putra evaM do putriyA~ haiN| sabhI ucca zikSita haiN| jyeSTha putra DA.jJAnendra kumAra 48 varSIya yuvA DAkTara haiM / ArthopeDiksa ke vizeSajJa haiM tathA unakI patnI DA.USA jaina ema.bI.bI.esa. DI.sI.eca. hai| strI evaM bAla roga vizeSajJa haiN| vartamAna meM rAmapura jilA hAspiTala meM kAryarata hai / dUsarA putra zrI zreyAnsakumAra bI.e. ela.ela.bI. eDavokeTa hai / unakI patnI uSA jaina ema.e., bI.eDa. haiM / tIsarA putra ajita kumAra bhI bI.e., elaelabI.vakola haiN| patnI kA nAma saritA hai jo ema.e.,bI.eDa. hai| putrI kanakalatA ema.e.bI.eDa. hai / unake pati mahendrakumAra jI jaina emae, ela.elabI haiM / iphako meM mainejara haiN| dUsarI putrI sumanalatA ema.e.bI.eDa. haiN| unake pati zrI narendrakumAra jaina indaura meM pI.pI.o. haiM / patA- mohallA jaina maMdira sTrITa,rAmapura (u pradeza) zrI kailAzacanda baGajAtyA mujaphpharanagara (uttara pradeza) ke nivAsI zrI kailAzacanda baDajAtyA kA janma 2 janavarI san 1932 ko huaa| Apake pitAzrI baijanAtha kI mRtyu disambara 1973 meM tathA mAtAjI zrImatI bAdAmI devI sitambara, 1983 meM svargavAsI huI / Apane san 1952 meM mujaphpharanagara kAleja se bI.e. kiyaa| isake pUrva 16 varSa kI Ayu meM hI ApakA vivAha lADanUM ke zrI nathamala jI gaMgavAla ko suputrI lIlAdevI ke sAtha huA thaa| Apake eka putra zrI sunIlakumAra hai jinakA vivAha jayapura ke zrI prakAzacanda pATanI kI suputrI kalpanA ke sAtha saMpatra huA hai| Apake do putriyA~ haiM / reNu kA vivAha zrI zivakumAra suputra zrI mizrIlAla jI kAlA kalakattA tathA dUsarI putrI rItA kA vivAha jodhapura ke zrI nemIcanda jI pAMDyA ke suputra dilIpakumAra ke sAtha sampatra huA vizeSa- ApakI pharma mAgholAla ciraMjIlAla 105 varSa purAnI pharma hai / Apake pUrvaja rUpagar3ha se bhivAr3I aura bhivAr3I se mujaphpharanagara Akara vyavasAya karane lage the| mujaphpharanagara kI maMDI ke maMdira kA nirmANa zrI mAdholAla jI dvArA karAyA gayA aura phira paMcAyata ke supurda kara diyA phira maMdira meM donoM vediyA~ banavAI phira ambAlA meM bhI do digambara jaina maMdiroM kA nirmANa Apake pUrvajoM ne karAyA thaa| sva. phUlacanda jI ke suputra tArAcanda jI kA janma 2 janavarI 1934 ko huaa| san 1954 meM Apane bI.e. kiyA / san 1957 meM ApakA vivAha barahAmapura (pazcima baMgAla) ke mohanalAla jo kAlA kI suputrI guNamAlA ke sAtha huaa|aapke sAta
Page #629
--------------------------------------------------------------------------
________________ 614 / jaina samAja kA vRhad itihAsa putriyA~ eka putra hai| jinameM pAMca putriyoM, AzA, nizA, arcanA, jaulU mInU kA vivAha ho cukA hai| sImA evaM nupara avivAhita hai| putra Aloka abhI avivAhita hai / patA- mAdholAla ciraMjIlAla 24 e naI maMDI, mujaphpharanagara zrI kailAzacanda jaina bhUca zrI kailAzacanda jI dhArmika prakRti ke yuvaka hai| pratidina pUjA pracAla karate haiN| Apake pitAjI zrI nemIcanda jI evaM mAtAjI pAMcI bAI donoM kA hI svargavAsa ho cukA hai| zrI kailAzacanda jI kA san 1935 meM janma huaa| sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAt ApakA san 1955 meM zrImatI suzIlA se vivAha ho gyaa| Apake 2 putra evaM pAMca putriyA~ haiN| bar3e putra zrI pravINakumAra kA sImA se vivAha ho cukA hai| Apa ema.e. haiN| choTA putra aravinda bI. e. hai| pAMca putriyoM meM se nImA va sudeza kA vivAha ho cukA hai / pattA: 1068 jaina galI, ghIyAmaMDI, mathurA zrI candAbAbU jaina bAkalIvAla AgarA kA darIvAloM ke nAma se prasiddha bAkalIvAla parivAra eka prAcIna sampanna, susaMskRta va dhArmika parivAra ke rUpa meM prasiddha hai| isa parivAra kA darI vyavasAya ati prAcIna hai tathA AgarA meM pharma mai. rAmabaksa saMtalAla ke nAma se prasiddha pratiSThAna kI sthApanA zrI santalAla jI jaina bAkalIvAla ne san 1859 meM kI thI, jo Aja taka isI nAma se jauharI bAjAra, AgarA meM sthApita hai| bAkalIvAla parivAra ke sva. zrI santalAla jI ke suputra sva. zrI zyAmalAla jI, sva. zrI sundaralAla jI, sva. zrI kanhaiyAlAla jI ne apanI mAtA zrImatI sadobAI kI AjJA se harI parvata, AgarA meM zrI zAMtinAtha di. jaina maMdira kA nirmANa kara mUrti pratiSThA sthAnIya paMcakalyANaka sahita saMvat 1989 meM tathA vedI pratiSThA vi.sa. 1991 (vIra saM. 2460) meM saMpanna kii| pahile maMdira jI ke prAMgaNa meM jaina borDiMga hAusa thA kintu bAda meM ema.DI. jaina hAI skUla jo aba inTara kAleja hai yahA~ Ane para samAja hita ko dhyAna meM rakhate huye isa parivAra ne maMdira jI kA prabandha digambara jaina zikSA samiti, AgarA ko de diyaa| maMdira jI meM bhagavAna zAMtinAtha jI kI mUrti 3 phuTa UMcI bahuta bhavya, AkarSaka va camatkAra yukta hai / dharmapatnI zrI candA bAbU jaina isI bAkalIvAla parivAra ke sva. zrI sundaralAla jo jaina ne nyU rAjAmaMDI sTezana ke nikaTa dehalI geTa para san 1962 meM eka ati sundara va suvidhAjanaka bhavya dharmazAlA kA nirmANa karAyA hai, jo zrI sundaralAla jaina dharmazAlA ke nAma se vikhyAta hai I
Page #630
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttara pradeza kA jaina samAja /615 samasta bAkalIvAla parivAra kA tAra kI galI,motI-kaTarA meM zrI pArzvanAtha di.jaina maMdira ke kAryoM evaM prabandha meM atyanta yogadAna rahA hai va isa parivAra ke sva.zrI zyAmalAla jI ne saM. 2031 meM vahA~ eka svAdhyAya bhavana kA nirmANa karAyA / parivAra ke zrI caMdAbAbU jaina yahA~ vigata kaI varSoM se nirantara maMtrI cune jAkara prabandha vyavasthA meM pUrNa yogadAna karate haiN| ___ isI parivAra ke sva.zrI hIrAlAla jaina sana 1965-67 ke lagabhaga onarerI majisTreTa evam 1965-70 ke lagabhaga nagara mahApAlikA ke sadasya rahe / parivAra ke zrI rAjAbAbU jaina zrI sundaralAla jaina dharmazAlA ke TrasTI haiM va Azukavi haiM inakI kavitAyeM samaya-samaya para jaina patroM meM prakAzita hotI hai| isI bAkalIvAla parivAra ke zrI candAbAbU jaina bI kAma. vizArada,suputra zrI sva. kanhaiyAlAla jI, vesTarna relane ke bar3e ThekedAra haiN| inakI dharmapatnI zrImatI suzIlA devI jaina putra sva. zrI kamalacandrajI godhA bailarsa, naI sar3aka dehalI, bahuta dhArmika va suzIla svabhAva kI hai / zrI candAbAbU jaina ke do putrI va eka putra hai / bar3I putrI sau.mInA jaina kA vivAha lakhanaU meM RSabhAyaNa mahAkAvya ke prakAzaka zrI saubhAgya mala jaina kAlA ke suputra zrI jAgezakumAra kAlA se huA hai . dvitIya putrI sau. mRdulA jaina kA vivAha sImenTa ke holasela vikretA zrI prakAzacanda jI pATanI (pai. suAlAla prakAzacanda,zinde ko chAvanI, gvAliyara) ke suputra zrI anila jaina se huA hai| zrI candAbAnbU dharmaparAyaNa,sarala va sevAbhAva se otaprota haiM ,isI kAraNa samAja ne ina para samAja sevA kA paryApta dAyitva sauMpA hai| Apa (1) zrI ema DI.jaina inTara kAleja,AgarA (2) zrI sundaralAla jaina dharmazAlA TrasTa, AgarA tathA (3) zrI mahAvIra di. jaina TrasTa, kamalAnagara, AgarA (jisake antargata kamalAnagara meM eka vizAla jaina maMdira kA nirmANa ho rahA hai, jisameM zrI candAbAbU jaina kA vizeSa yogadAna hai ) ke arjiyana TrasTI haiM / zrI zAtira jamadira,haropati kA rA va zrI pArzvanAtha digambara jaina paMcAyatI khaMDelavAla maMdira tAra kI galI ke gata kaI varSoM se maMtrI cune jAkara donoM maMdiroM kA kArya karate haiM / vartamAna meM AgarA khaNDelavAla di.jaina samiti, AgarA ke upAdhyakSa haiM,zrI bhAratavarSIya di. jaina mahAsabhA uttarAMcala AgarA saMbhAga ke artha maMtrI haiM tathA AgarA di. jaina pariSada kI kAryakAriNI ke sthAyI sadasya haiN| zrI ema. DI.jaina inTara kAleja, AgarA kI kAryakAriNI samiti ke vigata aneka varSoM se sadasya haiM tathA zrI zaurIpura baTezvara di.jaina siddha kSetra kameTI,baTezvara jilA AgarA) zrI jaina sAhitya zodha saMsthAna, harI parvata, AgarA kI prabaMdha samiti, bhAratavarSIya di. jaina mahAsabhA kI kendrIya prabandhakAriNI samiti, mahAvIra di. jaina bAlikA vidyAlaya nasiyAjI, AgarA kI prabandha samiti Adi ke vartamAna meM sadasya haiM / jaina milana, AgarA kI kAryakAriNI samiti tIrtha vaMdanA ratha pravartana samiti, AgarA Adi ke bhI sadasya rahe haiN| zrI candAbAbU jaina zrI baina kumAra sabhA, vAcanAlaya va pustakAlaya motIkaTarA ke kitane hI varSoM taka artha maMtrI ke rUpa meM sevA karate rahe / zrI jaina kumAra sabhA,AgarA, aneko viziSTa,jaina samAja ke netAoM jaise sva.zrI mahendra jI,sva.zrI kapUracaMda jI,(mahAvIra presa) Adi kI jananI saMsthA rahI hai| patA:- madhuvana e-228, kamalA nagara,AgarA zrI ciraMjIlAla chAbar3A mathurA jaina samAja ke sarvAdhika vayovRddha samAjasevI zrI ciraMjIlAla jI chAbar3A vizAla vyaktitva ke dhanI haiN| Apa mathurA kA~gresa kameTI ke tIna varSa taka adhyakSa rahe / jambU
Page #631
--------------------------------------------------------------------------
________________ 616/ jaina samAja kA vRhad itihAsa svAmI siddha kSetra kameTI ke kAryakAriNI sadasya haiM tathA bhA. di.jaina saMgha ke koSAdhyakSa hai / mathurA meM Ayojita paMcakalyANaka pratiSThA mahAsamiti ke saMyojana rahe the| ApakA janma 6 apraila,1906 ko huaa| yU.po.borDa se inTara pAsa kiyaa| san 1980 meM ApakA vivAha gulAbabAI se huA,jinase Apako tIna putra evaM tIna putriyoM kI prApti huI / Apake putra prakAzacanda.premacanda evaM pravINacaMda tInoM kA hI hamane isameM paricaya diyA hai| putriyoM meM iMdirA kA vivAha jayapura ke vijayakumAra jI TholiyA, zeSa donoM bhAIyoM kA indaura ke ToMgyA parivAra meM tathA kiraNa kA murAdAbAda ke pratiSThita parivAra meM vivAha huA hai / hama chAbar3A jI ke svastha evaM dIrgha jIvana ko kAmanA karate haiN| patA- 1169, mANika cauka, mathurA zrI jinezvaradAsa baDajAtyA mathurA ke zrI jinezvaradAsa baDajAtyA kI sAmAjika kSetra meM ullekhanIya sevAyeM rahI haiN| mathurA meM jaba paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava kA Ayojana huA to Apako samiti kA mahAmaMtrI banAyA gayA / Apa kaTTara munibhakta haiM tathA AhAra Adi se unakI sevA karate rahate haiN| ApakA janma 4 julAI san 1915 ko huA / san 1935 meM AgarA se bI.e.elaela.bI.kiyA aura phira vakAlAta karane lge| madhya relave evaM pazcima relve ke Apa eDavokeTa rahe / san 1933 meM ApakA vivAha zrImatI camelI bAI se huaa| Apake do putra evaM eka putrI huI / putrI AzA kA 22 varSa meM hI nidhana ho gyaa| Apake bar3e putra rUpacanda kanADA meM iMjIniyara haiN| Apako dharmapatnI kA nAma saseja hai / dUsarA putra zrI suzIla kumAra emaDI. hai / patnI kA nAma nIrU hai jo svayaM ema.e. hai| Apake pitAjI zrI pyArelAla jI baDajAtyA kA san 1954 meM svargavAsa huA / tathA mAtAjI ratanadevI 78 varSa kI Ayu meM svargavAsI bnii| zrI jinezvaradAsa jI bar3ajAtyA zrI rUpacanda bar3ajAtyA DaoN. suzIlakumAra bar3ajAtyA patA-dhIyA maMDI,jaina glii,mthuraa|
Page #632
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI TIkamacanda jaina gaMgavAla lakhanaU jaina samAja ke pratiSThita gharAnoM meM zrI TIkamacanda jaina gaMgavAla kA gharAnA hai| Apake pitA sva. jauharIlAla jI gaMgavAla evaM dAdAjI sva. suganacanda jI atyadhika dhArmika jIvana jIne vAle the| pratidina 5 ghanTe taka khar3e rahakara pUjA karanA, sAmAyika karanA evaM phira zAma ko zAstra pravacana karanA unakA svabhAva bana gayA thaa| Apake dAdAjI ne brahmacArI jIvana bitaayaa| sva. zrI. jauharI bAjI jaina uttara pradeza kA jaina samAja /617 Apake pitAjI sva. jauharIlAla jI bAhubalI svAmI evaM siddha bhagavAna kI tathA Apa svayaM ne hastinApura jambUdvIpa meM pratimA virAjamAna karane kA yazasvI kArya kiyA thaa| Apa kitana hI varSoM taka di. jaina samAja sahAdatagaMja ke adhyakSa evaM mandira ke vyavasthApaka rhe| ve lakhanaU ke gaNyamAnya vyakti ne / zrI dhannAmala jI jaina Apa samAja sevA meM Age rahane vAle zreSThI haiN| di. jaina mahAsabhA ke koSAdhyakSa raha cuke haiM tathA vartamAna meM zrI pArzvanAtha di. jaina maMdira samAja saAdatagaMja lakhanaU ke adhyakSa I ApakA janma Asoja budI 14 saMvat 1975 ke zubha muhUrta meM huA tathA vivAha saMvat 1994 meM zrImatI campAdevI ke sAtha nImAja meM huaa| prAraMbha se hI Apane kirAnA kA vyApAra kiyA hai| Apa cAra putroM- sumeracanda, bAbUlAla, zrIkRSNa evaM vIrendrakumAra se suzobhita haiN| patA- 1. cUDIvAlI galI, gaMgavAla bhavana, saAdatagaMja, lakhanaU 2260003 2- bAbUlAla zrIkRSNa, subhASa mArga, lakhanaU- 3 revADI (hariyANA) ke zrI dhannApala jI jaina hariyANA pradeza kI jaina samAja ke pramukha samAjasevI haiN| pradeza stara evaM rASTrIya stara kI sAmAjika saMsthAoM se jur3e huye haiN| jaba revAr3I meM san 1972 meM paMcakalyANaka huA to pratiSThA mahotsava samiti ke Apa hI adhyazva manonIta kiye gaye the| di. jaina mahAsamiti evaM a. bhAratIya di. jaina pariSada kI kendrIya samiti ke sadasya haiM tathA di. jaina mahAsamiti hariyANA pradeza ke kAryAdhyakSa hai| vyApAra maMDala revAr3I evaM jaina ejUkezana borDa revAr3I ke adhyakSa raha cuke haiN| svabhAva se udAra evaM Atithya premI haiN| ApakA janma dinAMka 20-11-1922 ko revAr3I meM huaa| Apake pitAjI zrI cunnIlAla jI evaM mAtAjI sarasvatI devI jI dhArmika pravRtti ke the| Apane inTara (kAmarsa) pAsa kiyA aura vyavasAya kI ora mur3a gye| vartamAna meM Apa DAirekTara evaM mainejara agravAla maiTala varksa li. revAr3I haiN| janavarI san 1941 meM ApakA vivAha zrImatI zIlAdevI jaina se huA / jinase Apako tIna putroM ke pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| zrI devendrakumAra jaina (diJ4-11-48) zrI abhayakumAra jaina
Page #633
--------------------------------------------------------------------------
________________ 618/ jaina samAja kA vRhad itirAsa (30-8-1953) evaM zrI subhASacanda (18-9-56) tInoM hI putra Apake sAtha kArya kara rahe haiN| ucca zikSita haiM tathA sAmAjika kAryoM meM ruci lete haiN| patA- agravAla maiTala varksa li. revAr3I,(hariyANA) zrI nirmalakumAra seThI bhAratavarSIya digambara jaina mahAsabhA ke khyAti prApta adhyakSa zrI nirmalakumAra jI seThI jaina samAja ke sarvopari netA haiN| jaba se Apane mahAsabhA kI bAgaDora apane hAtha meM saMbhAlI hai pUre bhArata kA saghana daurA karake samAja meM jo alakha jagAyA hai vahI ApakI lokapriyatA kI eka bar3I bhArI upalabdhi hai| digambara jaina AcAryoM evaM sAdhu saMtoM ke Apa kahara bhakta haiM aura unake prati kiMcita bhI avamAnanA sahana nahIM karanA ApakA vizeSa guNa hai / jAtIya sImAoM ke ullaMghana ke Apa ghora virodhI haiM aura apanI isa vicAradhArA kA sthAna-sthAna para prabala samarthana karate rahate haiN| pUre samAja meM sAmaMjasya banA rahe tathA ve dhArmika kAryoM evaM anuSThAnoM meM eka hokara unakA kriyAnvayana karate raheM yahI ApakI sadaiva abhilApA rahatI haiM / deza ke kone-kone meM hone vAle paMcakalyANakoM, indradhvaja vidhAnoM evaM anya samArohoM meM samAja ApakI upasthiti anivArya mAnatA hai aura Apa bhI aise samarpita zreSThI haiM ki adhikAMza AyojanoM meM pahuMca kara AyojakoM kA utsAha baDhAte rahate haiN| seTI jI bahuta hI kuzala vaktA haiN| apanI bAta ko samajhAne meM aura zrotAoM ke gale utArane meM Apa siddhahasta haiM / boso bAra Apako sunane ke bAda bhI sabhI zrotAgaNa Apako sune binA sabhA meM se uThanA nahIM cAhate / Apa dhArA pravAha bolate haiM aura ghaMToM bolane meM Apa khUba mAhira haiN| AcAryoM evaM sAdhaoM kA Apako parA AzIrvAda milatA rahatA hai aura yaha AzIrvAda hI Apako kaThinAiyoM ke madhya Age bar3hane meM sambala pradAna karatA hai / Apa zuddha * khAnapAna kA niyama pUrI taraha pAlana karate haiM tathA kahIM muni athavA AcArya mila jAve to phira | binA AhAra diye Apa vahAM se jAnA nahIM caahte| ApakA janma rAjasthAna ke nAgaura jile meM sthita Deha grAma meM huA / Apake pitAjI zrImatI santarA TevI dharmapatnI sva. zrI harakacaMda jI seThI apane jamAne ke acche samAjasevI the / tinamukiyA (AsAma) meM zrI nirmala kupAra setA ApakA mukhya kArobAra thA / seThI jI ne kalakattA rahakara mejyUezana kiyA tathA phira tinasukiyA meM hI apane pitAjI ke sAtha vyabasAya Arambha kiyaa| vahIM ApakA vivAha zrImatI saMtarAdevI se ho gayA / inase Apako do putra evaM eka putrI kI prApti huii| putrI kA vivAha DrImApura ke zrI cainarUpa jI bAkalIvAla ke suputra se ho gayA hai| putra kA vivAha AgarA ke zrI niraMjanalAla jI bainADA ke bhAI kI putrI se huA hai| ApakI dharmapatnI bahuta hI suzIla evaM atithi sevA meM nipuNa haiM | zrI seThI jI ne saikar3oM paMcakalyANakoM meM bhAga liyA hogA / unhoMne svayaM ne bIsoM indradhvaja vidhAna,zAMti vidhAna,causaTha Rddhi vidhAna, kalpadruma vidhAna karAye haiM aura saudharma indra banakara apane jIvana ko sArthaka kiyA hai| sammedazikhara jI, bilArI
Page #634
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttara pradeza kA jaina samAja /619 evaM bhiNDara meM to unake vidhAnoM meM strayaM lekhaka sammilita ho cukA hai| maMdiroM kA jIrNoddhAra bhI karAte rahate haiM aura jisa kisI samAroha meM jAte haiM binA Arthika sahayoga diye Ate nahIM haiM / sAhitya prakAzana bhI Apa karAte rahate haiM tathA sAhitya prakAzana saMsthAoM ko sAhitya prakAzana hetu Arthika sahayoga bhI dete rahate haiN| zrI mahAvIra maMtha akAdamI jayapura ke saMrakSaka hai| vidvAnoM ke prati ApakA sahaja vAtsalya rahatA hai| videzoM meM kitanI ho bAra jA cuke haiN| laMdana meM Ayojita paMcakalyANaka meM apane sAthiyoM ke sAtha jA cuke haiM tathA yUropa ke anya dezoM meM jAkara vahAM para jainadharma darzana para kArya karane vAle vidvAnoM se mila cuke haiN| seThI jI jaina samAja ke liye kalpataru haiN| unakA samasta jIvana samAja para samarpita rahatA hai tathA samAja meM dharma kI jAgRti kaise hotI rahe isI kA cintana calatA rahatA hai| samAja ko unase bahuta apekSAyeM haiM / seThI jI kA bahuta bar3A parivAra haiM unake tIna choTe bhAI haiM zrI hulAzacaMda jI tinasukiyA evaM mahAvIrakumAra jI silcara meM kArya dekhate haiN| unakI mAtAjI kaTTara munibhakta haiM tathA unhIM ke saMskAra Apako prApta hue haiN| patA- nandIzvara phlora mila, aiza bAga, lakhanaU zrI niraMjanalAla bainADA AgarA ke vartamAna jaina samAja meM zrI niraMjanalAla jI bainADA kA viziSTa sthAna hai| unake udAra svabhAva evaM dhArmika kaTTaratA ke kAraNa ve sAmAjika sevA ke paryAya bana gaye haiN| vigata 10-15 varSoM se unhoMne maMdiroM ke jIrNoddhAra, sAhitya prakAzana, muni bhakti evaM saMsthAoM ke saMcAlana meM jisa taraha udAra bhAva se sahayoga diyA hai usameM ve sarvatra lokapriya bana gaye haiN| aba taka mojAbAda, pApodA, ke jIrNoddhAra, kuNDalapura meM sar3aka nirmANa, nainAgira meM pula nirmANa meM Arthika sahayoga diyA hai / badrInAtha ke maMdira meM caraNa sthApanA meM vizeSa yogadAna diyA hai| svAdhyAya premI haiN| zrImatI zAnti devI dharmapI niraMjana lAla bainAr3A ApakA janma bhAdavA sudI 13 saMvat 1995 ko huA / Apa kevala sAmAnya zikSA hI prApta kara ske| san 1956 meM ApakA vivAha gvAliyara kI zrImatI zAMtidevo ke sAtha ho gyaa| jinase Apa eka putra evaM cAra putriyoM se alaMkRta huye / ApakA putra nIrajakumAra bIkaoNma karane ke pazcAta sI.e. kara rahA hai| cAra putriyoM meM bInA rAnI, mInA evaM romI kA vivAha ho cukA hai| nItA abhI par3ha rahI hai / Apane kurabaI (bundelakhaMDa) ke maMdira meM candrabhu svAmI kI padmAsana mUrti virAjamAna kI / kamalA nagara ke maMdira ke liye Apane vedI kA nirmANa karAkara usameM mUrti virAjamAna karane kI svIkRti de dI hai| san 1980 meM Apa amerikA, baiMkAka Adi kA bhramaNa kara cuke haiN| zrI ratanalAla jI Apake choTe bhAI haiN| 49 varSIya yuvA samAjasevI haiN| inTara taka zikSA prApta kI hai| san 1958 meM ApakA vivAha vimalA devI
Page #635
--------------------------------------------------------------------------
________________ 620/ jaina samAja kA vRhad itihAsa huaa| ApakI bhI ve hI pravRttiyoM haiM jo Apake bar3e bhAI niraMjanalAla jI kI haiN| svAdhyAya premI haiM gommaTasAra kA vizeSa adhyayana kiyA hai| Apake tIna putra haiM madanalAla, patrAlAla, hIrAlAla / panAlAla evaM hIrAlAla donoM bI I. haiM / patA- 1/205 prophesara kaoNlonI, harI parvata, AgarA zrI padamacanda jaina AgarA ke eka madhyama parivAra meM janme zrI padamacanda jaina sva. phUlacanda jI godhA ke cAra putroM meM se kaniSTa putra haiM jo aba baiMka meM sarvisa ke kAraNa meraTha meM raha rahe haiN| Apa bhAratIya sTeTa baika meM zAkhA prabaMdhaka, Adi padoM para rahe tathA Ajakala prazAsanika kAryAlaya meM kAryarata haiN| jUna 1945 meM janme zrI padama jI snAtaka haiM tathA sAhitya (kAvya) meM kAphI ruci lete haiN| Apako isa kSetra meM tathA samAjasevA ke kSetra meM kaI bAra puraskRta kiyA jA cukA hai| naye-naye kAryakramoM ko samAja meM denA unakI vizeSa upalabdhi hai| Apa gAne ke sAtha-sAtha kAryakrama saMcAlana ke vizeSajJa mAne jAte haiN| Apa kaI sAmAjika va dhArmika saMsthAoM se kAphI najadIka se jur3e huye haiN| adhikArI varga meM bhI ApakI acchI pahuMca rahatI hai| Apake parivAra meM ApakI patnI zrImatI sitArA ke do putra zrI punIta jaina 19 varSa, iMjIniyariMga dvitIya varSa evaM zrI sunIta jaina 15 varSa adhyayanarata haiN| ApakA pazcimI upra meM samAja meM acchA prabhAva hai| zrI padamacanda bAkalIvAla sItApura ke zrI padamacaMda bAkalIvAla samAja ke pratiSThita vyakti haiN| zrI di. jaina mandira bisvA ke Apa varSoM taka maMtrI raha cuke haiN| ApakA janma pauSa budI 4 saMvat 1989 meM huaa| sAmAnya zikSA se hI saMtoSa karake Apa vyApAra kI ora mur3a gaye aura sImenTa kI ThekedArI kA kArya karane lge| san 1952 meM ApakA vivAha zrImatI bhogIbAI se ho gayA jo zrI sumeracaMda jI pATanI lakhanaU vAloM kI bahina hai| Apake pitAjI zrI lakSmInArAyaNa jI kA san 1980 meM svargavAsa ho gyaa| usa samaya ve 89 varSa ke the| mAtAjI kA abhI AzIrvAda prApta hai| Apake pitAjI san 1938-39 meM lakhanaU meM indra ke pada se alaMkRta huye the tathA di. jaina maMdira bisvAM meM Apa zAMtinAtha, mahAbIra evaM siddha bhagavAna ko pratimAyeM sthApita kara cuke haiN| bAkalIvAla jI Atithya premI haiN| patA:- padamacaMda jaina eMDa kampanI, vijayalakSmI nagara, sItApura (u. pradeza) zrI prakAzacanda jaina sAsanI ke maisarsa khaNDelavAla glAsa varksa ke pArTanara zrI prakAzacanda jI jaina bahuta prasiddha samAjasevI hai| ApakA mahAsabhA evaM mahAsamiti donoM se nikaTa kA saMparka hai| Apake cAroM putra zrI yogindrakumAra jaina, zrI vijayakumAra jaina evaM zrI ajayakumAra, zrI jJAnacanda jaina cAroM hI glAsa varksa ke pArTanara haiN| apane jile ke hI nahIM uttara pradeza stara ke samAja sevI haiN| patA:- maiM khaNDelavAla glAsa varksa sAsanI (alIgar3ha)
Page #636
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI prakAzacanda chAbar3A mathurA nivAsI vayovRddha zrI ciraMjIlAla jI chAbar3A ke Apa suputra haiN| ApakI mAtAjI gulAba bAI jI 73 varSa ko mahilA haiM jinake udara se ApakA 12 sitambara, 1932 ko janma huA / par3hane likhane meM Apa sadaiva Age rhe| Apane bI.kaoNma., ela.ela.bI., epha sI. e. jaisI parIkSAoM meM saphalatA prApta kI / ApakA vivAha 16 pharavarI 1949 ko zrImatI zakuntalA ke sAtha saMpanna huaa| Apa donoM ko tIna putra evaM eka putrI ke mAtA-pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| sabase bar3e kumAra ho cukA hai: nIlI kA nAma hai jo 2 putra evaM eka putrI kI mAtA hai / putrI arcanA kA vivAha ho cukA hai| dUsare evaM tIsare putra manoja evaM sandIpa AI. sI. DablyU evaM sI.e. kara rahe haiM / uttara pradeza kA jaina samAja /621 Apane apanA jIvana rohatAsa inDa DAlamiyA nagara meM cIpha ekAunTeMTa raha kara bitAyA / vartamAna meM Apa cArTarDa ekAuTenTa ke pada para apanA svataMtra kArya kara rahe haiN| patA - 1 premacanda eNDa bradarsa, vRndAvana daravAjA, mathurA 2. 1169 mANika cauka, mathurA : zrI pArasadAsa jaina kSetrapAla kSetrapAla gotrIya zrI pArasadAsa jaina rAmapura nagara ke viziSTa samAjasevI haiN| san 1920 meM ApakA janma huaa| rAmapura se hI Apane san 1944 meM hAIskUla kiyA aura phira sTezanarI ke vyavasAya kI ora mur3a gye| Apake pitAjI to Apako tIna varSa kA hI chor3akara svargavAsI meM ApakA bana gaye the lekina mAtAjI kA svargavAsa abhI san 1988 meM huaa| san 1946 vivAha zrImatI zAMtidevI ke sAtha huaa| jinase Apako cAra putra evaM do putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta ho cukA hai| jyeSTha putra dineza bI. e. hai / patnI kA nAma anitA jaina hai| dUsarA putra akhileza jaina bI. kaoNma. hai| unakI patnI suSamA jaina bhI bI. e. hai| tIsarA putra yogeza jaina evaM unakI dharmapatnI mInA jaina donoM hI bI.e. haiN| isI taraha caturtha putra sarveza jaina evaM unakI patnI sImA jaina bhI bI.e. haiN| sabhI putra vyApAra meM Apake sAtha kAryarata haiN| bar3I putrI bI.e. haiM tathA nibhA ema.esa.sI. hai / donoM kA vivAha ho cukA hai| zrI pArasadAsa jI di. jaina inTarakAleja ke 15 varSa taka maMtrI evaM tIna varSa taka adhyakSa raha cuke haiN| munibhakta haiN| AcArya vimalasAgara jI ke bhakta haiN| muniyoM ke kaTTara bhakta haiN| kanyA inTara kaoNleja ke 12 varSa taka mainejara raha cuke haiN| pUrA parivAra dhArmika hai / patA :- khaNDelavAla buka Dipo, misTana gaMja, rAmapura (yU.pI.) ! zrI pukharAja pAMDyA Dera (rAjasthAna) meM janmeM zrI pukharAja pAMDyA ne ajamera borDa se maiTrika pAsa kiyaa| Apake pitA zrI suganacaMda jI evaM mAtAjI zrImatI manohara devI kA Apako khUba pyAra evaM AzIrvAda milaa| saMvat 2013 meM ApakA vivAha anopadevI se sampanna
Page #637
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6221 jaina samAja kA vRhad itihAsa huaa| zrImatI anopadevI zrI nirmalakumAra jI seThI adhyakSa di. jaina mahAsabhA kI bahina hai| Apake eka putra manoja sAinsa prejyUeTa haiM tathA putrI babitAne mI bAra kiyA hai| vizeSa : -Apake dvArA hastinApura meM cAra pratimAyeM virAjamAna kI gaI hai| Apa di.jaina pAvA nagara nirvANa kSetra samiti gorakhapura ke koSAdhyakSa haiM / gorakhapura mila maMdira meM Apake dvArA mUrti virAjamAna kI gaI hai jahA~ Ae pratidina pUjA pATha karate haiM / Apa seThI phlora mila ciragAMvA gorakhapura ke DAirekTara haiN| patA : - seThI phlora mila,ciragAMvA,basaratapura gorakhapura (uttara pradeza) zrI pravINacanda chAbar3A mathurA ke chAbar3A parivAra meM ApakA janma san 1946 ko huA | Apane phijiksa meM ema.esa.sI.parIkSA pAsa kI / san 1966 meM ApakA vivAha zrImatI lakSmIdevI se huA jisase eka putrI evaM do putroM ke pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| putrI preraNA kA vivAha ho cukA hai| donoM mAnTU evaM mInU par3ha rahe haiN| Apa utsAhI samAjasevI haiN| Apake pitAjI zrI ciraMjIlAla jI chAbar3A mathurA ke saba se vayovRra evaM utsAhI sAmAjika vyakti hai| patA :- 1167, mANika cauka, ghoyA maMDI,mathurA / zrI premacanda chAbar3A zrI chAbar3A jI mathurA jaina samAja ke vayovRddha samAjasevI zrI ciraMjIlAla jI chAbar3A ke suputra haiN| ApakA janma 17.4-1935 ko huaa| yUpI.borDa se hAI skUla kiyA aura DorI nivAra ke thoka vyavasAya se jur3a gaye / san 1953 meM ApakA bivAha zrImatI zakuntalA ke sAtha huA jinase Apako tIna putra evaM eka putrI ke pitA banane kA saubhAgya prApta hai / jyeSTha putra upendrakumAra hai jisakA vivAha zrImatI nIrU ke sAtha huA hai / vaha ema.e. hai / dvitIya putra pradIpakumAra ema.kaoNma. hai / patnI kA nAma sulekhA hai jo vI.e. hai| tRtIya putra pradIpakumAra adhyayana kara rahA hai / Apako eka mAtra putrI dIpikA par3ha rahI hai| patA :- premacanda eNDa bradarsa, vRndAvana daravAjA.mathurA 2-1169, mANika cauka, mthuraa| zrI bAbUrAma jaina mainapurI svatantratA senAnI zrI bAbUrAma jaina ne svadezI Andolana evaM bhArata chor3o Andolana meM do bAra jela yAtrA kI / ApakA janma san 1910 meM huaa| sAmAnya zikSA ke pazcAt pustaka vikretA kA kArya karane lage aura mainapurI jile ke prathama stara ke pustaka vyavasAyI ho gaye / sana 1941 meM ApakA vivAha zrImatI zazi prabhA se ho gyaa| Apako tIna putra evaM tIna putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta huA / jyeSTha putra zrI prabhAta kumAra rAjakIya cikitsaka haiM / Apako sva.zrImatI indirA gA~dhI dvArA sammAna patra prApta huaa| Apa prAdezika kAMgresa sevAdala ke karmaTha sadasya rhe|
Page #638
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttara pradeza kA jaina samAja /623 Apane siddhacakra kA vidhAna kraayaa| sAmAjika evaM dhArmika kAryoM meM khUba utsAha se bhAga lete the 163 varSa kI Ayu meM san 1983 meM ApakA hogaa| zrI bhAgacanda jaina pATanI zrI pATanI jI uttara pradeza ke vyApArika evaM sAmAjika donoM hI kSetroM meM mahatvapUrNa vyakti mAne jAte haiM / ApakA janma 11 akTUbara san 1926 ko meraTha meM huaa| Apake pitAjI zrI lakSmInArAyaNa jI evaM mAtAjI kezarIbAI jI kA svargavAsa 50-52 varSa pUrva hI ho gayA thA jaba Apa mAtra 13-14 varSa ke bAlaka the / san 1946 meM Apane meraTha vizvavidyAlaya se bI.e. kiyaa| isase pUrva san 1944 meM hI phAlguNa sudI pUrNimA ko zrImatI basantIdevI jI ke sAtha vivAha saMpanna ho gayA thaa| basaMtIdevI jI zrI lAlacanda jI TholiyA hiMgaNyAvAsI kI suputrI hai / / zrImatI basantIdevI dharmapatnI bhAgacandrajI pATanI Apake do putra haiN| zrI vinodakumAra jyeSTha evaM zrI manojakumAra kaniSTha putra haiN| zrI vinodakumAra kI patnI sarojabAI hai jo rAMcI ke tArAcanda jI pAMDyA kI putrI haiN| Apa ke eka putra evaM eka putrI haiM / zrI manojakumAra kA vivAha zilAMga ke zrI sarojakumAra jI pAMDyA kI putrI AzAdevI ke sAtha saMpanna huA | Apake eka putra hai| tInoM putriyA~ zakuntalA, alakA evaM acalA sabhI ucca zizcita haiM tathA vivAhita haiM / ApakI patnI kA pUrNa dhArmika jIvana hai / abhakSa padArthoM kA tyAga evaM rAtri ko pAnI taka nahIM pIne kA niyama hai| > vizeSa Apane tijArA atizaya kSetra ke maMdira ke geTa kA nirmANa karavAyA / Apa di. jaina mahAsabhA, mahAsamiti, tIrtharakSA samiti ke sadasya haiN| vaidika putrI garlsa inTara kaoNleja nyU maMDI mujaphpharanagara, vesTarna yU.pI. caimbara Apha kAmarsa, Ala inDiyA jaina milana hAspiTala saradhanA ke kAryakAriNI sadasya haiN| jaina kalA inTara kAleja naI maMDI mujaphpharanagara ke vigata 30 varSoM se maMtrI haiN| bhAratavarSIya di. jaina yuvA pariSad ke saMrakSaka haiN| rAjanaitika kA~gresa ke sakriya sadasya haiN| san 1973 meM kA~presa pI.sI.sI. ke sadasya cune gye| san 1974 meM mujaphpharanagara kA~gresa ke adhyakSa cune gaye tathA zrI vijayapAla siMha ema.pI. ke cunAva meM mahatvapUrNa pArTa adA kiyaa| isI taraha san 1984 meM zrImatI AsazIlA ke vidhAnasabhA ke cunAva meM sakriya yogadAna diyA aura use vijaya dilaaii| vyApArika gur3a, khAMDa evaM anAja ke vyApAriyoM meM ApakA mahatvapUrNa sthAna hai| upra guDa khaMDasArI marcenTsa eso., u.pra. udyoga vyApAra pratinidhimaMDala jilA mujaphpharanagara, iMDosoviyata sAMskRtika sosAyaTI ji. mujaphpharanagara ke adhyakSa haiN|
Page #639
--------------------------------------------------------------------------
________________ 624/ jaina samAja kA vRhada itihAsa videza yAtrA - san 1980-91 meM Apane pUrvI yUropa, amerikA Adi kI 6 mahine taka videza yAtrA kii| Apa svabhAva se zAnta kintu sadaiva kriyAzIla rahate haiM tathA sAmAjika kAryoM meM vizeSa ruci rakhate haiN| patA :- 1801 paTela nagara, naI maMDI, mujphphrngr| zrI jayanArAyaNa jaina akhila bhAratIya digambara jaina khaMDelavAla mahAsabhA ke tatkAlIna adhyakSa zrI chAjUrAma jI bar3ajAtyA eka sarvasaMpatra, dharmaparAyaNa evaM sAmAjika sevA kI pratimUrti the, unake eka putra seTha suAlAla jaina digambara jaina samAja kI uttara bhArata kI viziSTa vibhUtiyoM meM se eka the, inakA parivAra bhArata ke khaMDelavAla samAja ke pramukha parivAroM meM zobhArAma gopAlarAya ke nAma se ginA jAtA rahA hai| ye caimbara ke, jaina vidyAlaya ke samAja ke va maMDI ke Ajanma adhyakSa rahe, sAtha hI gur3a vAyade ke caimbara ke va meraTha kI gauzAlA ke jIvana ke aMtima pahara taka adhyakSa rhe| isI parivAra se sAmAjika evaM rAjanaitika kSetra meM amiTa prabhAva rakhane vAle prabhAvazAlI vyaktitva ke dhanI apane nATe kada ke kAraNa kAkA ke nAma se lokapriya zrI jayanArAyaNa jaina ne apanI yuvAvasthA meM hI rAjanaitika evaM sAmAjika gatividhiyoM meM apanA sampUrNa jIvana samarpita kara diyA : ApakA janma 19 janavarI, 1929 ko meraTha meM zrI suAlAla jI ke ghara huaa| Apake pitA dhArmika evaM sAmAjika kAryoM meM bar3ha-car3ha kara bhAga lete the| Apake bAbA zrI chAjUrAma jaina bhI atyanta dharmaparAyaNa vyakti the| ve khaMDelavAla digambara jaina mahAsabhA ke adhyakSa bhI rhe| Apane 1951 meM meraTha kaoNleja meraTha se hindI viSaya meM ema.e. kiyA / Apa 1960 se lagAtAra 8 varSa se meraTha guDa maMDI ke adhyakSa, 1960-72 taka kesaragaMja vyApAra kampanI ke ceyaramaina tathA bAda meM meraTha epro kAmeDiTija eksaceMja ke kaI varSoM taka ceyaramaina rhe| Apa 1959 meM apane pitA kI mRtyu ke bAda sadara jaina maMdira ke prabandhaka 1970 taka digambara jaina garlsa iMTara kAleja ke adhyakSa, sarasvatI zizu maMdira ke saMsthApaka maMtrI rahe va sthAyI samiti ke sadasya, sanAtana dharma inTara kAleja ke maMtrI rahe va sthAyI samiti ke sadasya haiN| 1972 meM meraTha meM muni vidyAnanda cAturmAsa kameTI ke saMyojaka AcArya dharmasAgara jo ke meraTha pravAsa ke vyavasthApaka rhe| bhagavAna mahAvIra ke 2500 vA~ nirvANa mahotsava ke samaya 1974 meM Apa jilA meraTha ke saMyojaka rhe| jaina milana meraTha ke cAra varSa taka maMtrI, 1982 meM adhyakSa tathA 1976 se jaina milana kAryakAriNI ke sadasya haiN| Apake netRtva meM 1976 meM upra ke rAjyapAla DA. ema. cannA reDDI ke maMdiroM, dharmazAlAoM ko sarakArI TrasTa dvArA niyaMtrita karane ke Adeza kA prabala virodha kiyA jisameM inheM pUrNa saphalatA milii| Apa mahAsamiti kendrIya kAryakAriNI ke aba saMyukta mahAmaMtrI haiN| Apa digambara jaina pariSada ke 1976 se 1986 taka kAryakAriNI sadasya rahe / Apane 1980 meM jana maMgala mahAkalaza pravartana ke daurAna u.pra. meM usake bhramaNa kI pUrI vyavasthA karAI / 1981 meM zravaNabelagolA meM upra se jAne vAle sabhI yAtriyoM kI sevA evaM mArgadarzana kiyA tathA vahAM sthApita 6 nambara ke nagara ke saMyojaka rahe / Apane 1988-89 meM AcArya zrI kalyANa sAgara jI evaM pUjya mAM zrI kauzala jI ke cAturmAsa kI vyavasthA meM
Page #640
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttara pradeza kA jaina samAja /625 sakriya yogadAna diyaa| Apa upra tIrtha vaMdanA ratha pravartana ke saMyojaka bane jisameM ghora virodha ke bAvajUda abhUtapUrva saphalatA milI aura usame upra se sAr3he bAIsa lAkha ru. ekatra hue| Apake parivAra meM 3 putriyAM, 2 putra haiN| jo sabhI sampatra jIvana vyatIta kara rahe haiN| ApakI patnI zrImatI kamala kumArI jaina atyaMta dharmaparAyaNa mahilA haiN| jinhoMne Apake hara kAryoM meM pUrNa samarpaNa kI bhAvanA se sahayoga diyA hai| zrI kastUracanda jI cAMdUvAr3a yaha parivAra rAjasthAna ke rahane vAle the aura bahuta samaya se meraTha meM raha rahe haiN| Apa sI. DI. e. meM lekhAdhikArI ke pada se abhI kucha varSa pUrva hI riTAyara hue haiN| ApakA dhArmika adhyayana kAphI paripakva hai aura galA bhI madhura hai| jisase acche bhajanika bhI hai| Apa sI.DI.e. ke sevAkAla meM jahAM bhI rahe vahAM dhArmika evaM sAmAjika gatividhiyoM ko bar3hAne meM kAphI yogadAna diyA hai| Apa bhAratIya jaina milana saMsthApakoM meM se eka haiM aura abhI bhI meraTha chAvanI meM sAdhU samAgama, vidvAnoM ko bulAnA va dhArmika kAryakrama ko Ayojita karane meM prabhAvI ruci lete haiM aura unakA saMyojana karate haiN| Apake prayAsa se samAja meM dhArmika kAryakrama aksara hote rahate haiN| meraTha chAvanI meM hI pichale 30 sAla se anavarata zAstra sabhA calane meM ApakA bar3A yogadAna hai| ApakI patnI zrImatI kamalA zrI hai| Apake tIna putrI zrImatI zazi, zrImatI ravi, zrImatI nizi vivAhita hai aura putra zrI rAjIva jaina hai jinakI patnI kA nAma prabhA jaina hai| Apa baiMka sevA meM haiM aura inake eka putra pratIka 6 varSa tathA eka putrI aMkitA 3 varSa hai| sva. ratanalAla jaina pahAr3iyA zrI pahAr3iyA jI resa vAloM ke nAma se mazahUra the aura unakA parivAra Aja bhI isI upanAma se jAnA jAtA hai| kaI sadI pUrva Apake pitA va anya parivAra jana rAjasthAna ke eka choTe se grAMma se meraTha meM Akara basa gaye the| unake pA~ca putra the cAra aba bhI apane paitRka vyavasAya meM kAryarata haiM jabaki zrI rAdhelAla jI kA svargavAsa ho cukA hai| cAra putroM meM zrI pyArelAla jI zrI banavArIlAla jI, zrI kuMjabihArI lAla jI evaM zrI mohanalAla jI ke baccoM ne alaga-alaga vyavasAya bhI kara rakhe haiN| mukhya vyavasAya Aja bhI resa kA hI hai / zrImatI kuMja bihArI lAla jo zrI kuMjabihArI lAla jI sAdA jIvana ucca vicAra kI kahAvata ko caritArtha karate haiN| sadaiva saralatA, saumyatA, sarasatA bikherate rahate haiN| bAtacIta karate vakta to ApakI bhAva bhaMgimA basa dekhate hI banatI hai / Apa apane parivAra dvArA calAye jA rahe 2/3 TrasToM ke pramukha haiM Apane masUrI meM jaina dharmazAlA kA zubhAraMbha sAta sUTa banavAkara kiyA, bhAratIya jaina milana hAspiTala saradhanA meM savA lAkha ru. kI lAgata se Aparezana thiyeTara kA nirmANa karAyA tathA abhI hAla hI meM Apane di. jaina mahAsamiti ko athavA tIrtha kSetra kameTI ko ru. dasa hajAra kA dAna diyA hai| isake alAvA bhI Apa samaya-samaya para dAnazIlatA kA paricaya dete rahate haiN| sAmAjika dhArmika kAryakalApoM meM bhI Apa ruci lete haiM tathA tana-mana-dhana se sahayoga karate haiN| Apake parivAra meM ApakI dharmapatnI zrImatI kamalA jaina putra nIraja putravadhU sau. kAM. saMgItA, putrI ku. priMsI evaM pautra parva va utsava haiN|
Page #641
--------------------------------------------------------------------------
________________ 626/ jaina samAja kA vRhad itihAsa zrI ratanalAla jI rAva zrI ratanalAla jI rAva kA parivAra rAjasthAna se vyApAra melaAra aura inhoMne Adata kA kArya chaganalAla ratanalAla ke nAma se kiyA / kintu durdeva se gur3a ke saTTe va anya kAraNoM se dukAna banda karanI par3I aura aba yaha parivAra maNDI meM svatantra rUpa se dalAlI kA kArya karate haiN| zrI ratanalAla jI kAphI dhArmika vyakti haiM aura niyamita rUpa se pUjA-pATha va zAla sabhA meM jAte haiN| inake eka mAtra putra zrI mahAvIra prasAda bhI inhIM ke sAtha svatantra rUpa se dalAlI kA kArya karate haiM aura yaha bhI dhArmika ruci ke vyakti haiM aura sAmAjika va rAjanItika gatividhiyoM meM ruci lete haiN| inakI patnI kA nAma madhu hai aura inake do aura putra do putriyAM haiM / putrI zrImatI mamatA vivAhita hai dUsarI putrI ku. babItA evaM donoM putra subhASa evaM vikAsa adhyayanarata haiN| zrI rAmacandra rArA 20 vIM zatAbdI ke Arambha meM lagabhaga dasa varSa kI Ayu meM zrI rAmacandra rArA navalagar3ha rAjasthAna se hApuDa meM pharma zobhArAma gopAlarAya ke yahAM naukarI karane ke lie Aye aura yahIM sthAyI rUpa se basa gaye / bAda meM inhoMne apanA vyApAra kiyA aura bahuta unnati kI / hApur3a meM inhIM kI sahAyatA se digambara jaina maMdira kA nirmANa bhI huA / rAmacandra jI ke tIna putra hue| sabase bar3e putra zrI bhagavatI prasAda jaina hApur3a jo aba jilA gAjiyAbAda meM hI rahate haiM aura hApur3a ke pramukha nAgarika aura hApur3a kI sabhI pramukha zikSaNa aura sArvajanika saMsthAoM se kisI na kisI prakAra sambaddha haiN| unake do putra sureza kumAra jaina "bela' gAjiyAbAda meM iMjIniyara haiM aura sumata prasAda vyApAra karate haiM / rAmacandra ke dUsare putra gulAbacandra jaina svargavAsI ho gaye unake eka putra prakAzacandra jaina lakhImapura khIrI meM lakhImapura DIjalsa ke nAma se moTara pArTas kA kAma karate haiM aura choTe putra pavana jaina "oma kairiyara riMga" ke nAma se pUre bhArata meM TrAnsaporTa kA kAma karate haiM aura ovara nAiTa koriyara sarvisa calAte haiM aura sAutha eksaTeMzana dehalI meM rahate haiN| rAmacandra jI ke tIsare putra jJAnendrakumAra jaina meraTha meM eDavokeTa haiM aura dIvAnI ke pazcimI uttara pradeza ke pramukhatama vakIloM meM unakI khyAti hai / unake putra vinodakumAra meraTha ke jilA nyAyAlaya meM dIvAnI adAlata ke sIniyara vakIla haiM aura dUsare putra pramodakumAra jaina ilAhAbAda hAIkorTa meM vakAlata karate haiM aura ilAhAbAda meM hI sthAI rUpa se rahate haiM aura sIniyara vakIloM meM gine jAte haiM / jJAnendrakumAra jaina kI do putriyAM haiM / jinameM se eka mAyA jaina kA meraTha ke samprAnta baina parivAra meM zrI yatendrakumAra jaina se vivAha huA hai aura dUsarI putrI uSA jaina rAmagar3ha kainTa (bihAra) ke saMbhrAnta ajamerA parivAra meM zrI bhAgacandra jaina se huA hai| zrI ramezakumAra jaina, eDavokeTa mAtA - zrImatI prabhAvatI, pitA - sva. zrI AnandakumAra jaina, eDavokeTa janma - 18 agasta, 1944 I. parivAra - zrImatI sumana prabhA jaina (patnI) rajata rAja jaina (putra)
Page #642
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttara pradeza kA jaina samAja /627 ku.rInA jaina (putrI) vyavasAya - kRSi evaM bAgavAnI zrAvaka rala zrI ramezakumAra jaina kI pramukha ruci samanvaya ke sUtra khojane, pramukha rAjanItijJa-sAmAjika, AdhyAtmika vibhUtiyoM kI jIvana gAthAeM par3hane meM rahI hai / pustakeM kharIda kara par3hane kA zauka,sAdhu santa zreSTha janoM kA sammAna satkAra krnaa| pedhAvI chAtroM ko puraskRta karanA,acche sAhitya ko prakAzita kara muphta bATanA / gurUjanoM ke prati vizeSa zrRddhA / bhAratIya saMskRti evaM sAhitya meM ruci / daheja,talAka,nArI kA azlIla vijJApana jaisI kurItiyoM ke prati vidroha / udyAna paMDita,kRSi evaM bAgavAnI meM ruci| caritra kI nirmala AbhA, satya ke prati samarpaNa, Amaha mukta cintana,mAnava jAti ke kalyANa kI saDapa / jAti, varNa, raMga,liMga, bhASA, prAnta Adi bhedabhAvoM se Upara uThakara manuSya mAtra ko Atma saMyama kI ora prerita krnaa| maulikatA, svataMtra vicAra aura viziSTa vyaktitva ke kAraNa alaga pahacAna saMskArI aura pArivArika vyaktitva, lekhaka evaM sampAdaka / nitya deva-darzana / Ananda saMsthAna rajata mAnavIya kendra,jaina sAdharmI vAtsalya kendra ke saMsthApaka | sabhI dharmoM ke utsavoM evaM AyojanoM meM vizeSa ruci| zrI rAjIvakumAra pATanI mathurA ke sva.zrI gulAbacaMda jI pATanI sAmAjika vyakti the| unake putra zrI rAjIvakumAra bhI dhArmika pravRtti binayI evaM prasanna citta rahane vAle yuvA haiM / ApakA janma san 1958 meM huaa| Apane evaM Apake choTe bhAI saMjIva ne inTara kiyA aura phira vyavasAya meM laga gaye / ApakA vivAha 7-12-86 ko maMjU ke sAtha huA jo ema.e. hai / pATanI jI vyavahAra kuzala haiM / samAja sevA ke prati ruci rakhate haiN| patA: jaina galI,ghIyA maMDI, mathurA / zrI rAmasvarUpa jaina kheragaDha (mainaparI grAma meM padamAvatI paravAla jAti meM utpanna svatantratA senAnI evaM sva. indirA gAMdhI dvArA san 1972 meM sammAnita zrI rAmasvarUpa jaina uttara pradeza ke svatantratA senAniyoM meM viziSTa sthAna rakhate haiM / Apake pitAjI kA nAma zrI choTelAla jI evaM mAtA kA nAma zrImatI jayamAlA devI jaina hai / ApakA janma 11 akTUbara 1917 ko huaa| urdU, hindI miDila evaM sAhitya vizArada pAsa kiyA / khetI evaM kapar3e kA vyavasAya karate haiM / san 1942 meM bhArata chor3o Andolana meM 18 mAha kI jela yAtrA ko / san 1932 se 35 taka nazA nivArikA samiti ke sekraTarI rahe / saMvat 1994 meM ApakA vivAha zrImatI kiraNa devI se ho gayA / jinakA bahuta pahile nidhana ho gyaa|
Page #643
--------------------------------------------------------------------------
________________ 628/ jaina samAja kA vRhad itihAsa zrI rAmasvarUpa jaina dhArmika jIvana jIte haiN| san 1963 meM Apane vizAla siddhacakra vidhAna kA Ayojana krvaayaa| pAma paMcAyata ke sarapaMca rahe tathA dUsare kitane hI sAmAjika kArya kiye| Apa vayovRddha hone para bhI utsAhI kAryakartA haiM tathA samAja ke AyojanoM meM jAte rahate haiM / patA : mu.po.khairagaDha (painapurI) uttarapradeza / zrI rikhabacanda jaina gothA kAnapura ke prasiddha va vyavasAyI zrI rikhabacanda jaina golA kAya vyavasAya eka samAja sevA donoM meM hI khyAti prApta nAma hai / parivAra meM apane pitAzrI gulAbacanda jI godhA ke pAMca putroM meM Apa dUsare nambara ke putra haiM / ApakI mAtAjI kA nAma zrImatI acaraja bAI hai / ApakI putrI zrImatI sImA kA vivAha koTA ke zrI trilokacanda koThArI ke sabase choTe putra zrI sunIla koThArI ke sAtha huA hai| prAraMbha meM hAIskUla pAsa karane ke pazcAt hI ApakA zAMti bAI dehalI se vivAha ho gayA aura phira Apa apane ksa vyavasAya meM laga gaye tathA usameM acchI khyAti prApta kii| samAja sevA kI lagana Apako prAraMbha se hI rahI hai / kAnapura samAjasevI ke rUpa meM Apane sAhU zAMtiprasAda jI jaina svarNa padaka prApta kiyaa| varSa 1981 meM zrI digambara jaina navayuvaka saMgha kAnapura dvArA zIlDa prApta kI tathA samAjasevI kI upAdhi se sammAna prApta kiyaa| zrI digambara jaina khaNDelavAla sabhA kAnapura ke san 1980 meM upAdhyakSa rhe| vaise to zrI godhA jI kA pichale 10 varSoM se lagabhaga eka darjana lokopakArI sAmAjika saMsthAoM se saMbaMdha rahA hai| kAnapura tyAgovratI kameTI ke Apa pramukha kAryakartA mAne jAte haiN| vyAvasAyika kSetra meM kAnapura kapar3A kameTI ke san 1977-89 taka tathA 1981 se 83 taka 6 varSa taka adhyakSa raha cuke haiN| godhA jI milanasAra, Atithya premI evaM sarala svabhAvI haiN| Apa apane pUre parivAra meM atyadhika priya haiM / Apake bar3e bhAI zrI milApacaMda hai jinakI dharmapatnI kA nAma premabAI hai| Apake choTe bhAI vimalacanda,kamalacanda evaM prakAzacanda haiN| pharma - prakAzacanda pavanakumAra dhUmanI bAjAra, kAnapura ArasI bAdarsa,rAmagaMja phATaka, nau dhaDA, kAnapura patA- 57/59 zAMti bhavana, sirakI muhAla, kAnapura zrI vimalakumAra pATanI mathurA ke zrI vimalakumAra pATanI utsAhI sAmAjika kAryakartA haiM / ApakA janma 24 disambara,1935 ko huA / san 1960 meM Apane AgarA se bii.koNm.kiyaa| Apake pitAjI zrI ciraMjIlAla jI pATanI kA 72 varSa kI Ayu meM san 1983 meM svargavAsa ho gyaa| ApakI mAtAjI zrI kiraNakuvaMra bAI kA abhI AzIrvAda prApta hai / san 1961 meM ApakA dUsarA vivAha huaa| ApakI patnI kA nAma bInA pATanI hai / eka mAtra putrI ritu abhI par3ha rahI hai| pATanI jI yAtrA premI haiM / dhArmika lagana vAle vyakti haiN| Apa baiMka sarvisa meM adhikArI hai| patA : zrI vimalakumAra pATanI,1130, bhArgava galI,ghIyA maMDI,mathurA /
Page #644
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttara pradeza kA jaina samAja /629 zrI vimalacanda jaina bamba rAmapura (uttarapradeza) ke nivAsI zrI vimalacanda jI baina bamba apanI sAmAjika sevAoM ke liye prasiddha haiN| Apake pitAjI 89 ko pAra kara cuke haiM Apane Agama graMthoM kA acchA adhyayana kiyA hai| kintu ApakI mAtAjI zrImatI jainebAI kA san 1935 meM hI svargavAsa ho gayA thaa| vidhisAgalI mahArAja ApakA san 1930 meM 29 apraila ko janma huaa| san 1951 meM ema.e:(arthazAstra) evaM ela.ela.bI.donoM eka sAtha kI aura phira 1968 se sarakArI vakIla cale A rahe haiN| ApakI dharmapatnI kA nAma zrImatI kAMti jaina hai vaha bhI dharma meM vizeSa ruci rakhatI haiN| ApakI eka jyeSTha putrI chAyA ema.e. hai / kAnapura kaoNleja meM aMgrejI pravaktA hai| Apake pati DAkTara haiM jo kAnapura meM sarakArI aspatAla meM cikitsA adhikArI hai| ApakA dUsarA putra ajaya emAe.bI.eDa. hai / ApakA jyeSTha putra manoja mairina iMjIniyara hai tathA videzI jahAja kampanI meM saikiNDa iMjIniyara hai| 28 varSIya manoja kI patnI kA nAma nIlimA hai jo svayaM ema.kaoNma. hai| dUsarA putra amareza 23 varSa kA hai jo madrAsa meM inDasTriyala iMjIniyariMga kA chAtra hai| bamba sAhaba nagarapAlikA ke san 1953-56 taka sadasya evaM kameTI ceyaramaina raha cuke haiM / jaina inTara kaoNleja rAmapura kI sthApanA meM pramukha yogadAna rahA tathA kaoNleja ke maMtrI evaM adhyakSa raha cuke haiN| kanyA inTara kaoNleja rAmapura ke saMsthApaka sadasya, maiMnejara evaM koSAdhyakSa raha cuke haiN| pArzvanAtha ahicchetra tIrthakSetra kameTI ke upAdhyakSa eva vartamAna meM sadasya haiN| Apa aura bhI kitanI hI saMsthAoM se jur3e huye haiM / patA : motI sadana,jaina sTrITa, rAmapura (upradeza) zrI vimalacanda bainAr3A AgarA ke bainAr3A parivAra meM zrI vimalacanda jI bainAr3A kA pramukha sthAna hai / ve apanI sAmAjika evaM dhArmika pravRttiyoM ke liye sarvatra samAdata hote haiM / ApakA janma 3 agasta san 1962 ko huA / sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAt apane paitRka sarrAphA vyavasAya se jur3a gaye / san 1938 meM Apake pitAjI cala base aura mAtAjI to Apako 7 varSa kA chor3akara hI calI gaI / san 1942 meM ApakA vivAha buddhibAI se huA jinase Apako do putra evaM cAra putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| ApakA bar3A lar3akA kamalakumAra 45 varSIya yuvA hai / do putra evaM eka putrI ke pitA haiN| dUsarA putra ajItakumAra bhI inTara pAsa hai / eka putra evaM eka putrI ke pitA haiN| ___ ApakA sAmAjika jIvana bahuta hI ujjavala rahA hai / AgarA di. jaina khaNDelavAla samiti ke Apa do bAra adhyakSa cune jA cuke haiM / AgarA prAntIya di.jaina mahAsabhA ke adhyakSa evaM di. jaina pariSad ke upAdhyakSa raha cuke haiN| AgarA jilA zikSA samiti ke saciva haiM / AgarA sarrAphA kameTI ke 38 varSa taka sekreTarI rahe tathA uttara pradeza sarrAphA esosiyezana ke upAdhyakSa raha cuke haiN|
Page #645
--------------------------------------------------------------------------
________________ 630/ jaina samAja kA vRhad itihAsa ApakA dhArmika jIvana hai / vigata 10 varSoM se Apa pUrNa brahmacarya vrata pAlana kara rahe haiN| kamalA nagara AgarA meM hone vAle maMdira nirmANa meM Apane pUrNa sahayoga diyA hai / candraprabhu di.jaina maMdira nAI kI maMDI ke adhyakSa hai sAtha meM yahA~ kI vedI nirmANa meM pUrNa sahayogI rahe haiN| patA : 5/16 nAIkI maMDI,maharA galI,AgarA zrI zivacaraNA lAla jaina buDhelavAla jAti ke hathapau A gotra meM utpatra zrI zivacaraNa lAla jI mainapurI (uttarapradeza) ke prasiddha seTha paMDita haiN| aba taka Apa vANIbhUSaNa evaM vyAkhyAna vAcaspati upAdhiyoM se alaMkRta kiye jA cuke haiN| ApakA janma 11 agasta 1939 ko huaa| Apake pitAjI zrI baTezvarIlAla jI evaM mAtA zrImatI gulAba devI kA svargavAsa ho cukA hai| prathama zreNI meM maiTrika parIkSA pAsa karane ke pazcAt Apa kapar3e kA thoka vyavasAya karane lage aura usameM acchI saphalatA prApta kI / 4 julAI 1957 ko ApakA vivAha zrImatI nirmalA devI ke sAtha sampanna huaa| jinase Apako tIna putriyA~ evaM eka putra kI prApti huii| sabase bar3I putrI saMdhyA jaina nAgapura meM pravaktA hai| dUsarI putrI ema.phila.DI.phila.hai tathA mainapurI meM hI rasAyana zAstra kI pravaktA hai| tIsarI putrI kavitA saMgIta zAstra meM ema.e. haiM tathA abhI avivAhita hai. putra prazAnta abhI adhyayana kara rahA hai / vyavasAya ke atirikta Apa lekhana (gadya padya donoM meM) evaM pravacana karate hai tathA dhArmika samArohoM meM jAte rahate haiM / Apa zAstrI pariSad ke upAdhyakSa,mahAsabhA ke upadezaka vibhAga ke saha saMyojaka evaM yuvA pariSad buleTina ke saMpAdaka haiM / mainapurI meM Ayojita siddhacakra vidhAna meM indra pada se suzobhita ho cuke haiN| tIrthayAtrA premI haiM tathA kitanI hI bAra tIrthayAtrA kara lI hai| apane yahA~ zramaNa bhAratI dazAbdI samAroha manA cuke haiM / paMDita zivacaraNa lAla jI bahuta hI utsAhI vidvAna haiM / ArSamArga ke pracAra-prasAra meM lage rahate haiM |aap zodha prabandha likha cuke haiM / Apase bahuta apekSAeM haiN| patA : sItArAma mArkeTa,mainapurI (uttarapradeza) zrI zikharacaMda jaina devalI ke lAlA zikharacaMda jI jaina vartamAna meM virakta jIvana vyatIta kara rahe haiN| Apa munirAjoM evaM sAdhuoM ke parama bhakta haiM / jinavANI ke pracAra-prasAra meM khUba ruci lete haiN| abhI Apane di.jaina sAhitya saMrakSaNa samiti ko AcArya vidyAsAgara jI mahArAja ke AzIrvAda se sthApita kiyA hai| ApakA janma dinAMka 20-9-1928 ko huaa| dehalI vizvavidyAlaya se san 1948 meM bI.kaoNma. kiyaa| isake pUrva san 1945 meM ApakA vivAha zrImatI kamalA jaina se huA / jinase Apako tIna putra evaM eka putrI kI prApti huI / nareza evaM anila jaina ke TrekTara pArTas kA pratiSThAna hai| manISa jaina sI.e. hai|
Page #646
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttara pradeza kA jaina samAja/631 zrI jaina parama dhArmika evaM sevAbhAvI jIvana vyatIta kara rahe haiM / donoM pati patnI tIrtha yAtrAeM evaM sAdhuoM ke saMboM meM jAte rahate haiN| Apa AcArya vidyAsAgara jI mahArAja evaM upAdhyAya jJAnasAgara jI mahArAja ke prati adhika AkarSita haiM / dehalI viveka vihAra meM Ayojita paMcakalyANaka pratiSThA meM Apane sanatkumAra indra ke pada ko alaMkRta kiyA / Apake dAdAjI gaNapatarAyajI ne sonIpata meM maMDI ke maMdira nirmANa meM vizeSa yoga diyA thaa| Apa mUla nivAsI sonIpata ke haiN| vahAM se rohataka Ae aura phira dehalI Akara basa ge| patA : -512, pikavihAra, dehalI 100 zrImatI kamalA devI dharmapatnI zrI zikhara canda baina zrI sumeracanda pATanI zrI pATanI jI kI lakhanaU jaina samAja ke atirikta bhAratIya stara ke samAjaseviyoM meM gaNanA kI jAtI hai / Apake pitAjI sva.lAdUlAla jI bhI nagara ke prasiddha vyakti the jinake narama se DAlIgaMja meM lAdUlAla jaina mArga sthApita hai / ApakI mAtAjI kA nAma zrImatI nArAyaNI devI jI thaa| pATanI jI kA janma 25 disambara 1920 ko lakhanaU | meM huA / Apane hAIskUla taka zikSA prApta kI aura usake pazcAt pitAjI ke sAtha vyavasAya meM laga gye| sAMbhara nivAsI zrI gaurIlAla jI pATodI kI suputrI jJAnIdevI se ApakA vivAha huaa| Apake do putra evaM sAta putriyA~ haiN| putroM meM zrI - mahAvIra prasAda jI kA vivAha ho cukA hai| dasarA patra saMjayakamAra hai| vizeSa : Apake pitAjI ne DAlIgaMja meM maMdira kA nirmANa karavAyA thA tathA vahIM dharmapatnI zrI sumeracanda pATabhI para san 1975 meM seTha lAdUlAla jaina atithigRha kA nirmANa krvaayaa| san 1972 meM lakhanaU meM siddhacakra vidhAna tathA san 1984 meM hastinApura meM indradhvaja vidhAna kA Ayojana krvaayaa| yAtrAsaMdha le jAne meM Apako bahuta ruci rahatI hai| san 1952 meM khaNDagirI udayagirI,san 19667 meM evaM san 1981 meM bAhubalI yAtrA saMgha ke saMdhapati bane / saMgha meM pahilI bAra 125 evaM dUsarI bAra 155 yAtriyoM ko sAtha le gaye the| sAmAjika - di. jaina mahAsabhA ke vigata 45 varSoM meM sakriya sadasya haiN| vartamAna meM kendrIya upAdhyakSa, uttara pradezIya mahAsabhA ke adhyakSa, uttara pradeza tIrtha kSetra kameTI ke koSAdhyakSa haiM / bhAratIya jaina milana ke adhyAta haiN| pATanI jI milanasAra haiM, munibhakta haiM, muniyoM ke cAturmAsa karAte rahate haiM / samAja ke liye pUrNataH samarpita rahate haiM / patA - seTha lAdUrAma jaina mArga,DAlIgaMja,lakhanaU .!
Page #647
--------------------------------------------------------------------------
________________ 632/ jaina samAja kA vRhad itihAsa zrI sumeracanda jaina bamba rAmapura ke zrI sumeracanda jaina vartamAna meM di. jaina samAja rAmapura ke adhyakSa haiM tathA pichale 27 varSoM se ahicchetra pArzvanAtha atIrtha kSetra rAmanagara kilA ke mukhyamaMtrI haiN| jo apane Apa meM eka rikArDa hai| vartamAna meM ahicchetra pArzvanAtha kA jo vya jIrNoddhAra huA hai usameM ApakA pramukha yogadAna rahA hai| yAtrA premI haiM aura pUre bhArata kI do bAra yAtrA kara cuke haiN| ApakA janma 19 janavarI san 1930 ko huaa| ilAhAbAda vizvavidyAlaya se san 1950 meM ema.e. evaM san 1951 meM ela.ela.bI. kiyA aura phira vakAlAta karane lge| san 1952 meM ApakA vivAha zrImatI urmilA jaina se huaa| ApakA eka mAtra putra paMkaja jaina 37 varSIya hai tathA bI.e.ela.ela.bI. hai| vakAlAta karate haiN| samAja meM ApakI acchI pratiSThA hai| sabase madhura vyavahAra karate haiN| patA :- jaina maMdira sTrITa, rAmapura (u pradeza ) zrI sumeramala pAMDyA sAmAjika sevA ke kSetra meM khyAti bhAzrIjI pavA ke sukhazrI sumeramala pAMDyA kI sAmAjika sevAaiM ullekhanIya haiM / Apake pitAjI khaNDelavAla jaina samAja ke pramukha mAne jAte the tathA saptama pratimAdhArI the| ApakA svargavAsa 12 agasta san 1959 ko huaa| ApakI dharmapatnI zrImatI bhaMvarIdevI kA to bahuta pahile hI nidhana ho gayA thaa| zrI sumeramala jI kA janma 14.10.1929 ko huaa| ajamera borDa se maiTrika kiyaa| AgarA meM ApakA kArpeTa nirmANa evaM manoleMDiMga kA kAma hai| sana 1946 meM ApakA vivAha zrImatI gulAbadevI se huA jinase Apako tIna putra evaM do putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya mila cukA hai| Apake bar3e putra surezakumAra 40) varSIya yuvA haiN| bI.esa.sI. haiN| patnI kA nAma raMjanA hai| dUsare putra nareza kumAra bI.e. haiN| patnI kA amitA hai jo sva. tArAcanda jI TholiyA jayapura kI putrI haiN| tIsarA putra dineza kumAra ema.e.haiM / patnI kA nAma yazodharA hai jo sva. sara seTha bhAgacanda jo ajamera kI putrI haiM / Apa phulerA, kucAmana, lUNA ke paMcakalyANaka pratiSThAoM meM vibhinna padoM se suzobhita ho cuke haiN| tIrthayAtrA premI haiN| kaTTara munibhakta haiM / kucAmana vikAsa samiti ke sadasya haiN| lUNavA smArikA prakAzana meM pUrA yoga diyA thaa| patA roja kArpeTsa, jonsa mila, AgarA zrI saubhAgyamala kAlA rAjasthAna ke jayapura jile meM dUdU grAma meM mAgha zuklA 5 vi. saM. 1975 ko janme zrI kAlA jI vartamAna meM lakhanaU ke gaNamAnya mahAnubhAvoM meM gine jAte haiN| Apa vizeSa zikSA prApta nahIM kara ske| jaba 31 varSa ke the tabhI Apake pitAzrI rAjamala jI kA svargavAsa ho gyaa| isake pUrva ApakA vivAha amarohA meM zrImatI zAMtidevI ke sAtha saMpanna ho gayA thA / Apako prAraMbhika jIvana meM bar3A saMgharSa karanA par3A lekina apanI kaThora mehanata evaM lagnazIlatA ke kAraNa Apako kirAne ke vyavasAya meM saphalatA para saphalatA milane aura apanI
Page #648
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttara pradeza kA jaina samAja/633 pharma lakhanaU kirAnA kaMpanI ko zIrSa sthAna para lAne meM saphala hue| ApakI pharma kirAnA, yUnAnI Ayurvedika jar3I-bUTiyoM kI pharma hai / san 1975 meM Apane vyApAra se avakAza le liyA aura apanA samasta jIvana dhArmika evaM sAmAjika kSetra meM bitAne lge| Apake cAra putra evaM eka putrI haiM / sabhI putra rAkeza jogeza,vijaya sabhI ucca zikSita haiN| prameza par3ha rahA hai / putrI maMjU bhI ucca zikSita hai| vizeSa - zrI kAlA jI zrAvastI tIrtha kSetra kameTI ke adhyakSa haiM / lakhanaU jaina samAja . . .ke pahile adhyakSa evaM vartamAna meM saMrakSaka haiN| di.jaina mahAsabhA kI uttara pradeza zAkhA ke zrIpatI zAtidevI ApalI bhI kAryakAriNI sadasya,jaina gajaTa,bhA.di.jaina yuvA pariSada ke saMrakSaka haiM / muniyoM ko Apa donoM saupAyamala jI hI AhAra dete rahate haiN| eka bAra zrAvastI evaM hastinApura taka yAtrA saMgha le gaye the| abhI Apane RSabhAyaNa jaise vizAla hindI mahAkAvya kA lekhana evaM prakAzana karavAyA hai / pharma - lakhanaU kirAnA kampanI,pavana TreDarsa,bhArata kirAnA sTora, vizAla TreDarsa, pacazIla TreDarsa, jaina Ayurvediksa / zrI vaidya hukamacanda moThyA AgarA kI nAI kI maMDI meM vaidya kA sanda kI godakAmagaja meM evaM nagara meM unakI sAmAjika sevA evaM roga kI pakar3a ke liye prasiddha haiM / sAdA jIvana ucca vicAra ko jIvana meM utArane vAle evaM munibhakta vaidya jI samAja meM sapAdata vyakti haiN| ApakA janma bhAdavA budI 12 saMvat 1975 meM huaa| Ayurveda upAdhyAya evaM jaina darzana zAstrI kI parIkSAeM pAsa karane ke pazcAta Apa vyAvahArika jIvana ko mur3e aura vaidyaka evaM adhyApana kArya karane lge| saMvat 1.195 meM ApakA vivAha zrImatI zyAmabAI se huA jinakA svargavAsa sana 1943 meM huaa| ve svabhAva se vinamra evaM sarala pariNAmI thii| Apake eka mAtra putrI hemavatI huI jinakA vivAha ho cukA hai tathA vaha cAra putra evaM eka putrI kI mAtA hai| vaidyajI mahAna cAritravAna hai ! mAtra 25 varSa kI Ayu meM vidhura hone ke pazcAt Apane Ajanma avivAhita rahakara sevA evaM Ayurveda jagata meM rahane kA dRr3ha nizcaya kara liyaa| aba taka Apa saiMkar3oM vidyArthiyoM ko acchA nAgarika banAkara jIvana nirmANa kara cuke haiN| Apa eka bAra maMdira se mUrtiyA~ corI hone para mUrtiyAM milane taka anazana para baiTha gaye aura jaba mUrtiyAM mila gaI taba hI anazana tor3A / isase ApakI sevAbhAvanA kI sabhI ora prazaMsA hone lagI hai| patA : 5/4 kaTarA itavArI nAI kI maMDI AgarA
Page #649
--------------------------------------------------------------------------
________________ 634/ jaina samAja kA vRhad itihAsa mahArASTra evaM dakSiNa bhArata kA jaina samAja jaina dharma aura samgaja sAre deza meM phailA huA hai / jitanA jaina samAja uttara bhArata meM hai usase kahIM adhika dakSiNa bhArata meM hai| lekina bhASA khAnapAna, rahana-sahana meM bhinnatA hone ke kAraNa dakSiNa bhArata kA jaina samAja uttara bhArata se kaTa gayA hai aura hameM unake saMbaMdha meM vAstavikatA kA patA nahIM lagatA isaliye dakSiNa bhArata meM jaina samAja kA vAstavika itihAsa vahI likha sakatA hai to kanar3a, tamila, telagU bhASAyeM jAnatA ho tathA vahA~ ke jana sAmAnya se paricita ho / prastuta itihAsa meM hamane unhIM samAjoM kA paricaya diyA hai jo uttara bhArata se dakSiNa bhArata meM vyApAra vyavasAya ke liye gayI huyI haiM aura varSoM se vahIM raha rahe haiN| lekina vahA~ gaye huye jaina bandhu dakSiNa bhArata ko jAnane lage haiM tathA dUsarI bhASA kanar3a vagairaha bolane laga gaye haiM / maiM saubhAgya se 8 disambara, 1990 se 10 disambara taka Ayojita prathama rASTrIya prAkRta sammelana meM bhAga lene baMgalaura gayA thA aura vahA~ se ydi| bhAratale nasalA , cAra, pADIle nagaroM meM pahuMca kara uttara bhArata ke nivAsiyoM se vahAM kI sAmAjika sthiti ke bAre meM jo jAnakArI prApta kara ekatrita kI gayI usI ko yahA~ prastuta kiyA jA rahA hai : bambaI : - baMgalaura jAne ke pUrva tIna cAra dina ke liye bambaI ruke aura hama samudra taTa para sthita zrI trilokacanda jI koTA vAloM ke atithi nivAsa meM Thahare / bambaI to vizAla mahAnagarI hai / deza meM kalakattA ke pazcAt janasaMkhyA, meM bambaI kA hI nambara hai kintu vyApAra evaM sundaratA meM bambaI kA prathama nambara hai| nagara meM jaina samAja kitanI saMkhyA meM hai isake saMbaMdha meM adhikRta sUcanA kisI ke pAsa bhI upalabdha nahIM hai / bambaI meM sabase adhika osavAla samAja hai jisameM sthAnakavAsI, mUrtipUjaka evaM terahapaMthI zAmila hai| digambara samAja bhI saMkhyA meM kama nahIM hai lekina vaha bhI khaNDelavAla, agravAla, hUMbaDa, narasiMhapurA, nAgadA, borIvalI jaisI jAtiyoM meM baMTA huA hai aura eka jAti vAlA dUsarI jAti kI saMkhyA ke bAre meM bahuta kama jAnatA hai / kAnajI svAmI ke anuyAyiyoM ke maMdira banane ke pazcAt, yaha samasyA aura bhI jaTila ho gaI hai / vaise bambaI meM digambara zvetAmbara samAja ko milAkara jainoM kI saMkhyA eka lAkha se adhika honI cAhiye / bambaI meM a.bhA.di. jaina tIrtha kSetra kameTI kA kAryAlaya hai| do dharmazAlAyeM haiM / aba to borIvalI meM trimUrti maMdira digambara jaina samAja kA sAMskRtika kendra bana gayA hai / AcAryoM evaM muniyoM kA saMgha bhI vahIM ThaharatA hai / bambaI meM bhAratIya jJAnapITha kI ora se eka bahuta bar3I tri-divasIya u huI thI usa samaya AcArya vimala sAgara jI mahArAja kA saMgha bhI vahIM rukA thaa| isa bAra jaba maiM vahA~ dhyAya yogIndra sAgara jI mahArAja ke darzana kiye the / bambaI meM rAjazrI pikcarsa ke mAlika zrI tArAcanda jo baDajAtyA evaM unakA parivAra rahatA hai / bambaI ke pratiSThita samAja seviyoM meM zIrSastha netA sAha zreyAnsa prasAda jI jaina bhI bambaI meM rahate the| unake atirikta zrI premacanda uttamacanda jaina Thole rahate haiN| zrI jaina di. jaina mahAsabhA mahArASTra zAkhA ke adhyakSa the / bahuta sAmAjika vyakti tathA samAja sevA meM samarpita rahate the| jaba di. jaina siddha kSetra mAMgItuMgI me mahAsabhA kA adhivezana huA to usake ve hI svAgatAdhyakSa the / bambaI meM hI zrI DI.ema. gaMgavAla se milanA huA / gaMgavAla jI kI sAhitya ke pracAra prasAra meM bahuta abhiruci hai tathA AdhI kImata meM pAThakoM ko kitAbeM upalabdha karAte rahate hai / bambaI ke pramukha samAja sevI tArAcanda jI jaina, prakAzacanda jI chAbar3A se bhI bheTa huI jo vahA~ ke pratiSThita samAjasevI haiM / vambaI meM dozI parivAra pratiSThita parivAra hai / seTha lAlacanda jI
Page #650
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahArASTra evaM dakSiNa kA jaina samAja /635 dozI to bhA. tIrtha kSetra kameTI ke adhyakSa raha cuke haiN| unakI putravadhU DA. zrImatI sarayU dozI citrakalA kSetra meM antarrASTrIya stara kI viduSI haiM / ve kalA ke kSetra meM sAhitya kI khUba sevA kara rahI haiN| isI taraha bahina sarayU daphtarI kA sAmAjika kSetra meM ullekhanIya sthAna hai / sva. paM. tejapAla jI kAlA ke suputra paM. bharatakumAra jI kAlA bhI bambaI ke eka upa nagara meM rahate haiM lekina sAmAjika gatividhiyoM meM ve sabase Age rahate haiN| baMgalaura : dakSiNa bhArata kA sabase sundara nagara evaM cAlIsa lAkha se Upara AbAdI vAlA baMgalaura eka vizAla evaM sundaratama nagara hai / jaina samAja usame bhI apanA viziSTa sthAna rakhatA hai / mAravAr3I jaina samAja ke 50 parivAra rahate haiM lekina mUla kannar3a jaina samAja ke 2000 parivAra haiM / do di. jaina maMdira haiM jinameM eka sonagar3ha vAloM kA hai| nayA maMdira bahuta vizAla banA huA hai / purAnA digambara maMdira bhI acchA hai prAcIna pratimAoM se yukta haiM / zravaNabelagolA yahAM meM jyAdA dUra nahIM hai / vahA~ ke bhaTTAraka cArUkIrti jI mahArAja kA yahA~ gesTa hAUsa bhI banA huA hai / bhaTTAraka jI mahArAja isI meM Thaharate haiM / zvetAmbara samAja ke 150(A) parivAra haiM jo apane Apa meM eka rikArDa hai| baMgalaura se hI zravaNabelagolA, mUDavidroM, veNUra, kArakAla evaM dharmasthala kI yAtrA kI jA sakatI haiM / ina tIrthoM meM mUDaviTrI evaM kArakala meM jaina samAja ke parivAra acchI saMkhyA meM rahate haiN| selama : selama baMgalaura se sIdhA jAyA jA sakatA hai / selama vyApArika maMDI hai / yahA~ osavAla samAja ke 500 ghara, poravAla samAja ke 30 ghara aura itane hI gujarAtI samAja ke haiN| digambara jainoM ke kevala 15 ghara haiN| eka digambara maMdira hai. eka sthAnaka hai tathA tIna zvetAmbara maMdira haiN| lekina sabhI jainoM meM parNa sAmaMjasya hai| sabhI utsava saba mila karake manAte hai / zrI ratanacandra jI sahasamala jI poravAla samAja ke adhyakSa haiM / zrI tArAcada jI bagar3A, sohanalAla jI koTArI evaM nirmalakumAra jo bAkalIvAla digambara samAja ke pratinidhi haiN| madrAsa : deza ke cAra bar3e nagaroM meM madrAsa kA nAma AtA hai / madrAsa meM khaNDelavAla jaina samAja parivAra to adhika nahIM hai lekina unhoMne apanA acchA saMgaThana banA rakhA hai| abhI kuNDITopa bastI meM khaNDelavAla jaina digambara dharmazAlA bhI banavAlI hai jisase Thaharane kI bahuta suvidhA ho gayI hai / yahA~ ke prasiddha parivAroM meM zrInivAsa jI, rAjakumAra jI bar3ajAtyA, padamacandajI mahendrakumAra jI dhAkar3A, tArAcaMda jI pahAr3iyA, jayacandajI bAkalIvAla kA parivAra hai| madrAsa se 1(A) kimI. dUrI para 24 parivAra tamila bhASA-bhASI rahate haiN| osavAla samAja ke yahA~ bhI acchI saMkhyA me parivAra rahate haiM / madrAsa meM hI paM. siMhacanda jI zAstrI evaM paM. mallinAtha jI zAstrI virAjate haiM / sthAnIya jaina samAja bhI hai lekina vAstavika saMkhyA kA patA nahIM cala skaa|
Page #651
--------------------------------------------------------------------------
________________ 636/ jaina samAja kA vRhad itihAsa pAMDIcerI: yogIrAja aravinda kI sAdhanA sthalI pAMDIcerI vartamAna meM eka sTeTa (prAnta) hai| pAMDIcerI karIba sAta lAkha janasaMkhyA vAlA nagara hai / yahA~ digambara jaina samAja ke karIba 100 parivAra haiM janasaMkhyA 660-70K) hogii| sabhI khaNDelavAla digambara jaina haiN| godhA kAsalIvAla pATanI pAMDayA seThI baja evaM bAkalI adhikAMza parivAra kAla, nImAja, gagarANA, mer3atA siTI. meDatA roDa, ajamera, byAvara, kizanagar3ha, nAgaura, rITha Adi gAMvoM se Aye huye haiN| do maMdira evaM eka caityAlaya hai / yahA~ sabase pahale campAlAla jI godhA sirAyata Aye the| unhoMne dUsare parivAroM ko yahA~ Ane meM sahayoga diyA / vartamAna meM samAja ke adhyakSa zrI hIrAlAla jI pATanI evaM sekreTarI zrI dharmacanda jI baja haiN| haidarAbAda : Andhrapradeza kI rAjadhAnI haidarAbAda dakSiNa bhArata kA prasiddha nagara hai / pahale yaha sTeTa kI rAjadhAnI thii| yahA~ khaNDelavAla jaina samAja ke 105 parivAra, agravAla jaina samAja ke 13 parivAra, poravAla samAja ke 23 parivAra, padmAvatI poravAla 4, pratApagaDhiyA hUMbar3oM ke 12 parivAra tathA 65 parivAra pallIvAla, lameca, golAlAre jaina samAja ke hai jo katthAvAle kahalAte haiM / yahA~ setavAla di. jaina samAja ke 220 ghara haiN| mahArASTra evaM dakSiNa meM setavAla samAja kI janasaMkhyA sabase adhika hai| yahA~ cAra maMdira va caityAlaya evaM eka dharmazAlA hai| khaNDelavAla jainoM ke gotroM meM pahAr3e, luhADe, baja, seThI, pAMDyA, bAkalIvAla,rAMbakA, pATanI, kAsalIvAla, godhA, chAbar3A, jhAMjharI, cAMdavAr3a, gaMgavAla, ajmer| 15 gotroM kA samAja haiM / samAja meM zrI mAMgIlAla bAbUlAla pahAr3e, zrI jayacanda luhAr3e pramukha samAja seviyoM meM gine jAte haiN| yahA~ osavAla samAja kI 25 hajAra janasaMkhyA hai| yahA~ kI prAdezika bhASA telagU hai lekina hindI meM bhI sADete hai| mahArASTra evaM dakSiNa bhArata ke yazasvI samAja sevI 1. zrI amRtarAya ajaya jaina,selama 2. zrI campAlAla kAsalIvAla,pAMDIcerI 3. zrI campAlAla sirAyata,pANDIcerI 4. zrI ciraMjIlAla jI baDajAte. vardhA 5. zrI jayacanda luhADe, haidarAbAda 6. sva.paM.tanasukhalAla kAlA, haidarAvAda 7. sva.paM. tejapAla kAlA, amarAvatI 8. zrI tArAcanda jI bAgar3A,selama 9.zrI tArAcanda jI baDajAtyA,bambaI 10. zrI nirmala kumAra bAkalIvAla,selama 1]. zrI nemIcandajI rIDhadAle,pAMDIcerI 12. zrI parameSThIrAya jI jaina, haidarAbAda 13. zrI puSpendrakumAra kaunteya, haidarAbAda 14. zrI baccharAja seThI, cAlIsa gA~va 115. zrI bodUlAla seThI, haidarAbAda 16. zrI bharatakumAra kAlA,bambaI |17. zrI maMgalacanda pAMDyA, haidarAbAda 18 zrI mahAvIraprasAda pATanI,selama. 19. zrI mAMgIlAla bAbUlAla pahADe, haidarAbAda 20, zrI mANikyacaMda baja,vAzima
Page #652
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21. zrI mUlacanda pATanI, bambaI 22. zrI mUlacanda baDajAte, vardhA 23. zrI rAjakumAra baDajAtyA, madrAsa 24. zrI vinoda bAlacanda dozI, bambaI 25. zrI zrInivAsa jaina baDajAtyA, madrAsa zrI amRtarAya ajaya jaina Apa mUlata: dehalI nivAsI haiM, dehalI se karIba 30-32 varSa pUrva selama Aye aura yahAM vyavasAya karane lage / hai / 26. zrI zrIpAla kAlA, haidarAbAda 27. DaoN. zrImatI sarayU vI. dozI, bambaI 28. zrI svarUpacanda baja, haidarAbAda 29. zrI sohanalAla koThArI, selama | 30. zrI sohanalAla gaMgavAla, baMgalaura pitAjI zrI amRtarAya jI, svargavAsa 7-4-1988, Ayu-57 varSa - mAtAjI zrImatI saMtoSa jaina - mahArASTra evaM dakSiNa kA jaina samAja (637 janma - 8.10.1964 vyavasAya sarrApha, dhAgA zikSA - ema.kaoNma. madrAsa vizvavidyAlaya se varSa 1986 meM vivAha san 1989 meM meraTha kI sapanA jaina ke sAtha jo bI.e. haiN| Apake pitAjI ne paMcakalyANaka mahotsava putrura malaiI (kundakundrA) meM saudharma indra ke pada ko suzobhita kiyA tathA vijayamatI mAtAjI evaM supArzvamatI mAtAjI ke cAturmAsa meM Apane pUrNa sahayoga diyaa| Apake choTe bhAI anuja kumAra (15 varSa) par3ha rahe haiM tathA do bahine sArikA jaina va sapanA jaina donoM kA vivAha ho cukA Apake pitAjI zrI amRtarAya jI ke gurU AcArya vimalasAgara jI mahArAja the| unhIM kI preraNA se Apa satata dhArmika kAryoM meM ruci lete rahate haiM / munibhakta haiM evaM muniyoM ko AhAra evaM bhakti meM pUrNa zraddhA hai| dharmasAgara jI mahArAja meM bhI ApakI bar3I bhakti hai| amRtarAyajI ke pitAjI jayacanda rAya jI the I patA :- 31. zaMkara nagara, AzIrvAda, selama -636007
Page #653
--------------------------------------------------------------------------
________________ 638/ jaina samAja kA vRhad itihAsa rAja zrI cappAlAla kAsalIvAla pAMDIcerI jaina samAja meM pratidinata samAja sevI zrI campAlAla jI kAmalIvAla kA janma 10 pharavarI 1932 ko huaa| apane grAma rIr3ha meM Apane maiTrika kiyA / 40 varSa pUrva ApakA vivAha hIrAlAla jI pATanI kI putrI vimalAdevI ke sAtha huA jinase Apako eka putra niraMjana kumAra evaM chaha putriyoM kI prApti huii| niraMjana kumAra ne pAMDIcerI se bI kAma kara liyA hai / usakI patnI kA nAma zrImatI maMjU hai jo ajamera ke ghevaracanda jI bAkalIvAla kI putrI hai / putriyoM meM premalatA, mutrIdevI, zazi, tArA, saMtoSa, lInA sabhI kA vivAha ho cukA hai| saMtoSa bI.kaoNma.evaM lInA bI.esa.sI. hai| kAsalIvAla jI dhArmika pravRtti ke vyakti haiM / pAMDIcerI meM Ayojita paMcakalyANaka __ meM Apane dhvajArohaNa kiyA thA / hastinApura paMcakalyANaka pratiSThA meM indra banakara puSpa varSA kI thii| indaura meM Apako jaina vIra kI upAdhi se sammAnita kiyA gayA / apane prAmarIr3ha meM A~khoM kA mpa lagAyA jisameM 100 Aparezana kiye gaye the tathA kanyA pAThazAlA ke liye kamarA evaM barAmadA nirmANa meM Arthika sahayoga diyaa| Apako dharmapatnI ke zuddha khAna-pAna kA niyama hai / aSTAnhikA ke vrata upavAsa kara dhukI haiM / svabhAva se zAnta,madhura evaM Atithya priya haiM / zrImatI vimalAdevI dharmapatnI patA : 153, bhAratI sTrITa, paaNddiicerii| zrI campAlAla kAsalIvAla ..RRI. zrI campAlAla sirAyata TholiyA gotrIya zrI campAlAla jI sirAyata ke nAma se prasiddha haiN| pANDicerI meM tathA dakSiNa bhArata ke jaina samAja meM ApakI acchI pratiSThA hai / sana 1955 meM pANDicerI Ane vAloM meM Apa prathama vyakti haiM / Apane hI prayAsa karake yahAM anya jaina parivAroM ko Ane meM pUrNa sahayoga diyA / pANDIcerI jaina samAja ke Apa varSoM taka adhyakSa rahe haiN| vaise Apa mUla nivAsI nImAja ke haiM / pANDocerI mahAsabhA ke tIrtha surakSA TrasTa phaNDa ke sadasya haiN| Apane 72 basanta dekha liye haiN| Apake pitAjI Apako 13 varSa kA chor3akara svargavAsI bana gaye the| mAtAjI zrImatI suganIdevI kA sana - 1982 meM nidhana huA hai| 15 varSa kI Ayu meM ApakA vivAha zrImatI bhaMvaradevI ke sAtha huA / jinase Apako 8 putra evaM do putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta huA / vartamAna meM Apa nivRtti paraka jIvana yApana kara rahe haiN| Apake AThaveM putra zrI gautama ko chor3akara sabhI kA vivAha ho cukA hai| sabase bar3e rUpacandajI haiM jo 50 varSIya haiM / patnI kA nAma sAvitrI hai / tIna putriyoM ke pitA hai / dUsare putra bhAgacandajI 44 varSa ke haiN| unakI patnI vimalA devI do putriyoM evaM eka putra kI mAM haiN| tIsarA putra mIThAlAla 39 varSIya yuvA hai / patnI kA nAma saroja devI hai jo do putra evaM eka putrI kI jananI hai| caturtha putra zrI rAjendrakumAra do putra evaM eka putrI ke pitA haiN| unakI patnI kA nAma guNamAtA hai / ve tamilanADU meM rahate haiN| pAMcaveM
Page #654
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahArASTra evaM dakSiNa kA jaina samAja/639 PROD putra sukumAla selama meM vyavasAya karate haiN| unakI patnI nItA eka putra kI mA~ hai / chaThA putra pradIpa bI.kaoNma. hai / patnI kA nAma aruNA hai | saptama putra azoka kumAra bI.e.ela.ela.bI. hai / palI kA nAma vaMdanA hai| ApakA pUrA parivAra munibhakta hai| mAtAjI rAjamatI jI evaM vijayamati ke cAturmAsa meM Apane pUrA sahayoga diyA thaa| AcArya nirmala sAgara jI mahArAja ke vihAra meM bhI ApakA pUrA sahayoga rahA thA / pAMDIcerI meM Ayojita paMcakalyANaka meM Apa donoM bhagavAna ke mAtA-pitA bane the tathA Apake dvitIya putra dhAgacanda saudharma indra ke pada se alaMkRta hue the| patA : 4, bhAratIya sttriitt,paannddiicerii| zrI ciraMjIlAla baDajAte vardhA ke sva.zrI ciraMjIlAla jI baDajAte rASTrIya stara ke netA the / ve kAMgresa ke pramukha netA zrI jamanAlAlaM jI bajAja ke vizvasta sahayogI the| ve donoM bIsa varSa taka sAtha rhe| ApakA janma rAjasthAna ke jayapura jile ke upAsa meM khaNDelavAla jAti ko pahanAtyAgona meM Asoja sudI 8 saM. 1952 (12 disambara sana. 1895) ko huaa| unakI prArambhika zikSA mojamAbAda meM huii| 18 varSa kI Ayu meM inhoMne sarvisa karanA prArambha kara diyaa| phira ve vardhA meM pannAlAla jI ke goda cale gye| ApakA vivAha bhI mojamAbAda meM huaa| jaba vyApAra meM unheM saphalatA nahIM milI to san 1977 meM seTha jamanAlAla jI bajAja kI sevA meM cale gaye aura jIvana ke anta taka unase jur3e rahe / bhArata jaina mahAmaMDala se Apa sana 1936 se hI jaDe / usake mahAmaMtrI bhI rahe / san 1966 meM usakA zAnadAra adhivezana vardhA meM kraayaa| isI ke sAtha nAgapura prAntIya di.jaina khaNDelavAla sabhA kA adhivezana bhI karAyA 1 bar3ajAte jI ne kitane hI TrasToM kA nirmANa kiyaa| unake mAdhyama se khUba jana sevA evaM samAja sevA kii| unhoMne apane jIvana meM kula milAkara 69 hajAra rupayA dAna meM diyA / bar3ajAne jI zuddha rASTrIya vicAroM ke vyakti the / jamanAlAla jI bajAja ke sAtha unhoMne khUba kAma kiyA tathA rASTrIya stara ke netAoM ke sAtha khUba rahe / ve 12 varSa taka vardhA myUnisipala membararahe / ApakA vardhA samAja kI ora se kitanI hI bAra sammAna samAroha Ayojita kiye gaye the| Apake 74vIM janma divasa ke upalakSaya meM ApakA paricaya prakAzita huA thaa| zrI jayacanda luhAr3e vizAla vyaktitva ke dhanI evaM karmaTha samAjasevI,zrI jayacaMda luhAr3e dakSiNa bhArata kI eka pramukha hastI haiN| a. bhAratavarSIya di.jaina tIrtha kSetra kameTI ke mahAmaMtrI ke rUpa meM unhoMne / paryApta yaza upArjana kiyA hai tathA apanI sUjhabUjha evaM lagana se tIrthoM kA vikAsa kiyA hai ! / Apa mUlata:nAMdagAMva ke nivAsI haiM / san 1950 meM nAMda gAMva se yahAM Akara basa gye| lekina unhoMne badalAyA ki.25(1-300 varSa pahile ve rAjasthAna ke kisI gAMva ke nivAsI the| Apake bar3e bhAI zrI pUnamacaMda jI luhAr3e to Aja bhI bahIM rahate haiN|
Page #655
--------------------------------------------------------------------------
________________ 640/ jaina samAja kA vRhad itihAsa ApakA janma 13 navambara san 1923 meM huaa| Apake pitAjI sva. dagarUrAma jI Apako 9 mahine kA hI chor3akara svargavAsI bana gaye / ApakI mAnA ne hI Apako pAlA posA / mAtAjI kA svargavAsa san 1918 meM 75 varSa kI avasthA meM ho gayA / Apane pUnA ke phargusana kaoNleja se ema.e.,ela.ela.bI.kiyA / prAraMbha meM sarvisa kI lekina usameM mana nahIM lgaa| phira moTara evaM moTara pArTasa kA vyavasAya karane lge| mArca san 1946 meM ApakA vivAha kopara gAMva meM zrI pUnamacaMda jI kAlA ko putrI sundara bAI se huA : jinase Apako tIna putra evaM eka putrI ke pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| Apake jyeSTha putra zrI pradIpakumAra 43 varSIya yuvA haiN| patnI kA nAma raMjanA hai jo rAMcI ke prakAzacaMda jI pAMDyA kI suputrI haiN| do putra evaM eka putrI kI mAM hai / dUsarA putra sureza kumAra bI.kaoNma. haiM / patnI kA nAma nayanA hai vaha bhI bI.kaoNma. hai / tathA mahArAjA bahAdurAMsaha kI suputrI evaM rAjakumAra siMha jI kAsalIvAla indaura kI supautrI hai| tIsarA putra subhASa luhAr3iyA kI patnI kA nAma chAyA hai / Tona putriyoM ko mAM hai / Apako putrI puSpA indaura ke zrI devakumAra siMha jI kAsalIvAla ke suputra pradIpa bAbU kI patnI hai| luhAr3e jo sthAnIya evaM deza kI aneka saMsthAoM se jur3e huye haiM / di.jaina mahAsamiti ke upAdhyakSa haiM / isake pUrva di. jaina mahAsabhA ke tapAdhyakSa bhI raha cuke haiN| bhagavAna mahAvIra kA 25110 vA parinirvANa mahotsava, bhagavAna bAhubalI kA sahastrAbdi mahAmastakAbhiSeka samAroha ko saphala banAne meM pUrA yogadAna diyaa| sthAnIya vyApArika saMgaThanoM ke adhyakSa raha cuke haiM / zAsakIya salAhakAra samitiyoM se bhI jur3e huye haiN| Apa sva. AcArya samantabhadra jI mahArAja ke pramukha ziSya rahe / unakI Az2A ko zirodhArya karake tIrtha kSetroM ke kArya meM . ruci lene lge| Apane prAraMbha me kAraMjA, kubhoja bAhubalI evaM stanidhi gurukuloM meM zikSA prApta kI / paM devakInaMdana jI zAstrI ke zipya rahe tathA unhIM kI AjJA se elorA meM gurUkula sthApita kiyA / haidarAbAda paMcakalyANaka pratiSThA samAroha meM Apake putra sureza bAbU indra ke pada se alaMkRta huye / paiThana meM pAnastaMbha kA nirmANa evaM haidarAbAda meM kezarabAI ke maMdira ke zikhara kA nirmANa karAyA / siddhacakra maMDala vidhAna karAte hI rahate haiN| Apa apane vyavasAya ke lie videza yAtrA karate hI rahate haiN| munibhakta haiN| A.vidyAsAgara jI A.samanta bhadra jI evaM A.vidyAnanda jI mahArAja ko AhAra de cuke haiN| zrI sureza bAbU ne unakI dharmapatnI ne evaM ApakI putrI sabhI ne dazalakSaNa vrata ke upavAsa kara liye haiN| luhAr3e TI bhAratIya stara ke netA haiM / Apase samAja ko bahuta AzAyeM haiN| patA : 3-5-539 haidaragur3hA haidarAbAda - 29 paM. tanasukhalAla jI kAlA sva tanamupadalAla jI kAlA 21 vIM zatAbdI ke mahAna samAjasevI the / ve munirAjoM ke samparka meM rahA karate the tathA saptama pratimA ke dhArI the / ApakA saMbaMdha apane samaya ke sabhI variSTha vidvAnoM se thA / Apa ailaka patrAlAla di. jaina sarasvatI bhavana ke sahAyaka maMtrI tathA gopAla di. jaina siddhAnta mahAvidyAlaya morenA ke 40 varSa taka maMtrI evaM TrasTI rhe| nAgapura prAntIya khaNDelavAla di.jaina mahAsabhA chiMdavADA vArSika adhivezana ke sabhApati banAye gye|
Page #656
--------------------------------------------------------------------------
________________ harAe dakSiNa kA jaina samAja 641 sva. kAlA jI ne 5 bAra zikhara jI kI vaMdanA kI tathA anya atizaya kSetroM kI bhI barAbara vaMdanA karate rhe| AcArya zAMti sAgara jI mahArAja, vIrasAgarajI mahArAja evaM AcArya dharmasAgara jI mahArAja kA Apako sadaiva AzIrvAda milatA rhaa| Ayu ke 900 veM varSa meM dinAMka 28 akTUbara 84 ko Apako zAnta pariNAmoM ke sAtha maraNa saMpatra huA 1 sva, tejapAlajI kAlA sva. zrI tejapAla jI kAlA kara atyanta sAdhAraNa sthiti ke parivAra meM janma huA thaa| kuzAgra buddhi evaM kartavya tatparatA ke kAraNa ve sabhI ke priya the| maiTrika parIkSA taka unakI par3hAI huI thii| samAjasevA evaM dharma sevA ko ruci hone se ve bAlyakAla se hI sAmAjika evaM dhArmika kAryoM meM sadaiva Age the| pa. pU. rastra. cA. ca. AcArya zrI zAMtisAgara jI mahArAja ke dharma prabhAvanA se prabhAvita ho ve sadaiva dharma sevA meM apanA lakSya dene lge| nAMdagAMva (nAsika) kI suprasiddha dharmaparAyaNa khaMDelavAla digambara jaina paMcAyata ke ve kaI varSoM taka mahAmaMtrI pada para rhe| inake kAryakAla meM nAMdagAMva meM bhAratIya stara para anekoM dhArmika samAroha sampanna huye| iMdradhvaja vidhAna kA bahuta bar3A bhArI Ayojana inake kAla meM hI AyA 1 isa saMbhAga ke nikaTatama sabhI nagaroM maiM inake kartavya kA guNagAna hone lgaa| AgamaniSTha dharma prasAra meM Age rhe| paiThana atizaya kSetra para inhoMne Agata sabhI bhAratIya stara ke vidvAnoM kI upasthiti meM zrI bhAratavarSIya zAMtivIra digambara jaina siddhAnta saMrakSiNI sabhA kA nirmANa kiyA / isakA eka sAptAhika mukha patra bhI nikAlA jisake ve prAraMbhika kAla se aMta taka saMpAdaka bane rhe| nAMdagAMva meM sva.pa.pU.gallisAgara mahArAja ke nAma se sthApita aMthamAlA ke bhI ve aMta taka mahAmaMtrI bane rahe aura sucArU rUpa se usakA saMpAdana karate rahe haiN| ApakA svargavAsa 711 varSa kI Ayu meM san 1982 meM huA / zrI tArAcanda bagar3A ( kAsalIvAla) zrIpatI gaNI devI dharmapalI zrI tArAcanda jI bagar3A kA dakSiNa bhArata jaina samAja meM viziSTa sthAna hai| ve apane udAra svabhAva, dhArmika manovRtti, sAdhuoM ke prati bhakti evaM sabake kAma meM Ane kI apanI bhAvanA ke kAraNa samAja kA mArgadarzana karate rahate haiM / AryikA vijayamatI mAtAjI ko tamilanADu, pAMDIcerI, madrAsa, selama, kaDalUra, punara malaimaI meM cAturmAsa karAne meM viziSTa yogadAna kiyaa| vartamAna meM Apa selama samAja ke adhyakSa haiM / RSimaMDala vidhAna, zAMtimaMDala vi mah jaise se
Page #657
--------------------------------------------------------------------------
________________ 642/ jaina samAja kA vRhad itihAsa kI mUrtiyA~ virAjamAna karane kA yazasvI kArya kiyA hai| } zrI zrI bagar3A jI ne 64 baruca dekha liye haiM caMda kI agar3A kA san 1050 meM hI svargavAsa ho gayA thA tathA mAtAjI sundara bAI kA san 1965 meM viyoga ho gayA thaa| mAtAjI ke svargavAsa ke pUrva hI Apa sujAnagar3ha se selama A cuke the tathA yahAM apanA sAbudAnA kA vyavasAya prAraMbha kara diyA thaa| isa vyavasAya meM Apako AzAtIta saphalatA milii| ApakA vivAha saMvat 2003 meM lADanUM ke zrI gaNezamala pahAr3iyA kI putrI maNidevI se huA jinase Apako 3 putra evaM 66 putriyoM kI prApti huI / jyeSTha putra sarojakumAra bI kaoNpa hai| 36 varSa ke haiN| patnI kA nAma saritA hai jo eka putra kI mAM bana cukI hai / Apake dUsare putra ajayakumAra bhI zrI kraoNna haiN| 28 varSa ke yuvA haiN| patnI kA nAma puSpAdevI haiM jinake eka putrI haiN| sabase choTe putra zrI vijayakumAra haiM jisakA 10-12 900 ko zrImatI mAdhurI ke sAtha vivAha huA hai| janma lekhaka bagar3A jI ke ghara pahuMcA taba vivAha meM Aye mehamAnoM se ghara meM cahala-pahala thI / ApakI sabhI chaha putriyoM maMjulA, aMjanA, zakuntalA, saMtoSa, lalitA evaM mInA kA vivAha ho cukA hai| zrImatI bagar3A jI ne dazalakSaNa ke upavAsa kara liye haiN| - patA : tArAcaMda sarojakumAra, 26 appA svAmI ror3a posTa zivApeTa, selama-2 (tamilanADu) zrI tArAcaMda bar3ajAtyA philma udyoga meM zIrSastha sthAna, yaza evaM khyAti prApta karane vAle zrI tArAcaMda jI bar3ajAtyA kA janma san 1914 meM huaa| san 1933 meM binA vetana ke philma inDasTrI meM kArya sIkhane ke liye praveza kiyA aura sarva prathama unheM 85/- rupaye mAsika para niyukta kiyA gayA / dinAMka 15-8-1947 ko bambaI meM Apane rAjazrI pikcarsa prAiveTa li. saMsthA ko janma diyA jo vartamAna meM deza kI sarvocca philma udyogoM meM se haiM tathA jisake kAryAlaya deza ke 20 nagaroM meM khule huye haiN| zrI bar3ajAtyA jI ne dakSiNa bhArata kI philma udyoga jaiminI, e.vI.ema., aMjalI, jupITara, pakSIrAja ko bahuta sahayoga diyA tathA candralekhA, saMsAra, bahAra, AjAda, zAradA jaisI philmoM kA pradarzana kiyA / rAjazrI pikcarsa dvArA zole, dharmavIra, paravariza, juganu, amIra-garIba, cAcA-bhatIjA, roTI jaisI lokapriya philmoM kA nirmANa kiyA gayA ! zrI baDajAtyA jI ne eka ke bAda dUsarI zAnadAra philmoM ke nirmANa meM saphalatA prApta kI aura Aja ke philma udyoga meM apanA zIrSastha sthAna banA liyA hai| Apane saiMkaDo kalAkAroM ke jIvana nirmANa meM sahayoga diyA aura naye-naye kalAkAroM ko apanI philmoM meM sthAna dekara unakA jIvana nirmANa kiyA / bar3ajAtyA jI ke tIna putra haiM aura tInoM hI philma udyoga meM viziSTa sthAna rakhate haiN| sabase bar3e putra zrI kamalakumAra jI baDajAtyA rAjazrI philma udyoga ke mukhya vyavasthApaka haiN| dUsare putra rAjakumAra jI rAjazrI pikcarsa ke nAma se philma nirmANa kA kArya karAte haiM / sabase choTe putra ajita kumAra jI philma vitaraNa kA kArya dekhate haiN| rAjakumAra jI ke putra zrI sUraja philmoM kA
Page #658
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahArASTra evaM dakSiNa kA jaina samAja /643 lekhana, nirdezana karate haiN| abhI Apake dvArA nirmita "maiMne pyAra kisA" philma ne bahuta nAma kamAyA hai / kamala bAbU ke putra ravi philma laMdyoga meM naI takanIka kA upayoga kara rahe haiN| baDajAtyAjI maharSi aravinda ke evaM mAMzrI ke bahuta bar3e bhakta haiM tathA unake darzanoM ko jAte rahate haiN| ApakA sAmAjika dizA meM yogadAna jaba kabhI hotA hI rahatA hai| Apake tInoM putra isa dizA meM vizeSa prayatnazIla rahate haiN| kara zrI kagana kumAra bar3AgA zrI rAjakumAra bar3ajAlyA zro ajita kumAra bar3ajAtyA patA : rAjazrI pizcarsa, bambaI zrI nirmala kumAra bAkalIvAla 16 varSa kI alpa Ayu meM kizanagar3ha (rAja) se selama jAkara vyavasAya meM paira rakhane vAle zrI nirmala kumAra bAkalIvAla sUjhabUjha,sAhasa evaM pratibhA ke dhanI haiM / vartamAna meM selama jaina samAja meM ApakA atyadhika lokapriya sthAna hai / sAmAjika kAryoM meM Apa ko khUba ruvi rahatI haiN| sAdhuoM ke parama bhakta haiM / ApakA janma 14 sitambara, 1943 ko huA / san 1958 meM ajamera boI se maiTrika kiyA aura san 1959 meM rAjasthAna se tamilanADu meM A gye| yahA~ Ane ke pazcAt ApakA vivAha kizanagar3ha ke kaMvaralAla jI ajamerA kI suputrI zrImatI saroja devI se huA jo atyadhika vyavahArakuzala evaM svabhAva se vinamra evaM Atithya priya haiM / Apake pitAjI zrI bhaMvaralAla jI bAkalIvAla kA san 1983 meM svargavAsa ho gayA usa samaya ve 73 varSa ke the| Apa apanI Aya kA 10 vAM bhAga dAna puNya meM lagAyA karate the| dhArmika jIvana yApana karate the| aSTamI caturdazI ko upavAsa karate the / zrImatI sarojadevI dharmapalI bAkalIvAla jI ko tIna putra evaM do putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta hai / jyeSTha zrI nirgala kumAra jI putra zrI narendra kumAra ne bhI kAma kiyA hai ! abhI san 1981 meM vivAha huA hai / patnI kA nAma
Page #659
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6441 jaina samAja kA vRhad itihAsa zrImatI saMtoSa devI hai| dUsare putra nikhila ne bI.e. sIkara se kiyA hai / niteza kumAra 16 varSa par3ha rahA hai / do putriyA~ haiM - nizA evaM nItA / donoM hI par3ha rahI haiM / bAkalIvAla,jI kA jIvana sevAbhAvI hai tathA sabhI sAmAjika kAryoM meM sahayoga dene kI bhAvanA rakhate haiM / mahAsabhA ke tIrtha rakSA surakSA phaNDa ke sadasya haiM / AryikA supArzvamatI mAtAjI ke dakSiNa vihAra meM Apane pUrNa sahayoga diyA thA / ApakI dharmapatnI bhI dhArmika pravRtti kI mahilA hai| patA :- bAkalIvAla TreDiMga kampanI, na. 7 polisa paiTrola ror3a,zivApeTa, selama-2 zrI nemIcanda kAsalIvAla rIDha vAle ___ pANDIcerI nivAsI zrI manda jI kAsalIvA jo saH zuddha ki pAnyatAoM ke anusAra yApana karate haiM / donoM pati patnI ke zuddha khAnapAna kA niyama hai / ApakI dharmapatnI zrImatI ugamAdevI to rAtri ko jala bhI vigata 25 varSoM se nahIM le rahI haiN| Apa dazalakSaNa vrata ke upavAsa kara cukI haiM tathA vrata upavAsa karatI hI rahatI haiN| zrI kAsalIvAla jo pANDIcerau paMca kalyANaka pratiSThA pahotsava meM IzAna indra ke pada se alaMkRta huye the tathA : san 1983 meM punnamamalAI meM indradhvaja vidhAna meM saudharma indra ke pada se suzobhita huye haiN| ApakA janma saMvat 1984 meM maMgasira mahine meM huaa| apane grAma rIDha (nAgaura) meM AThavIM kakSA taka adhyayana kiyA / saMvat 1999 meM ApakA vivAha ugama devI se huaa| Apa pAMDIcerI ke hI campAlAla jI sirAyata kI bahina haiM / Apake pitAjI zrI kanhaiyAlAla jI kA 27 maI san 1964 meM paMDita neharU jI kI mRtyu ke eka ghaNTe bAda hI svargavAsa ho gayA / mAtAjI virajIdevI 92 varSa kI haiN| unakA AzIrvAda prApta hai| Apake cAra patra evaM tIna patriyA~ hai| prathama putra zrI mahAvIra kumAra 42 varSa icchalakarana meM vyavasAya karate haiN| dUsare putra zrI dharamacanda 37 varSIya yuvA haiN| unakI patnI reNu bI.kaoNma hai tathA selama meM vyavasAyarata hai| tIsare putra prasannakumAra 32 varSa ke haiM / sI.e.prathama pArTa pAsa haiM / patnI madhu vI.kaoNma. hai| do putriyoM kI mA~ hai / caturtha putra subhASa 25 varSa ke hai bI.kaoNma. haiM / tIna putriyoM meM zAntA,rozana evaM kalpanA sabhI kA vivAha ho cukA hai| zrI kAsalIvAla jI pAMDIcerI jaina samAja ke vartamAna meM adhyakSa haiM lekina isake pUrva bhI Apa do bAra adhyakSa raha cuke apane grAma rauDha (nAgaura) meM / patA : * na6, viyaMkA nagara,pAMDIcerI zrI parameSThidAsa jaina ____ Apa mUla nivAsI dehalI ke haiM / vahA~ se san 1936 meM bambaI gaye aura phira vahA~ se bhI san 1961 meM Akara vyavasAya karane lge| ApakA janma 30 akTUbara san 1920 ko huA | Apake pitAjI zrI molhaDamala Apako eka varSa kA hI chor3akara svargavAsI bana gye| mAtAjI zrImatI kezarabAI ne Apako pAlA / anta meM vaha bhI brahmacAriNI avasthA meM svargastha ho gaI / san 1931 meM ApakA vivAha sarasvatI devI ke sAtha huA /
Page #660
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahArASTra evaM dakSiNa kA jaina samAja (645 ApakI mAtAjI ne AcArya zAMtisAgara jI mahArAja ko AhAra diyA thaa| Apane san 1972 meM haidarAbAda ke cAdara hATa maMdira meM siddha cakra vidhAna karAyA thA tathA jambaI ke podanapura ke maMdira meM mUrti virAjamAna kI thI tIrtha yAtrA premI haiN| sabhI tIrthoM kI vaMdanA kara cuke haiN| pratidina darzana evaM svAdhyAya kA niyama pAlana karate haiN| patA :- 3-2-13/eca. nipolI aDDA, haidarAbAda zrI puSpendra kumAra kaundeya pichalI tIna pIr3hiyoM se samAjasevA meM samarpita rahane vAle parivAra meM zrI puSpendra kumAra kaundeya kA janma 9 maI san 1941 ko huaa| Apake pitAjI zrI kezavadeva jI kA 78 varSa kI Ayu meM karIba 7 varSa pUrva svargavAsa huaa| ApakI mAtAjI kA nAma sva. sukhadevI jI hai| san 1963 meM ApakA vivAha zrImatI kusumalatA jI ke sAtha huaa| jinase Apako tIna putra evaM eka putrI kI prApti huI / zrImatI kusuma latA dharmapatnI puNendra kumArajI maccharAja seThI ApakI sAmAjika sevAyeM ullekhanIya haiN| haidarAbAda jaina samAja ke san 1988 se maMtrI pada para kArya kara rahe - haiN| isake pUrva samAja ke upAdhyakSa bhI raha cuke haiN| haidarAbAda sampUrNa jaina samAja ke bhI Apa maMtrI haiN| zrI di. jaina TrasTa ke mainejiMga TrasTI haiN| haidarAbAda meM Ayojita paMcakalyANaka pratiSThA meM Apane ullekhanIya sahayoga diyaa| mahAsabhA ke sadasya hai, karma rumAja se hai| Apake tIna putroM meM pravIna kumAra (21 varSa) anila kumAra (19 varSa) evaM anUpa kumAra (18 varSa) haiM sabhI par3ha rahe haiN| ApakI eka mAtra putrI anitA jaina kA AgarA meM vivAha ho cukA I patA :- amitA selsa kAraporezana, 15-8559 phIlakhAnA, haidarAbAda janmatithi 22 sitambara san 1922 zikSA sAmAnya Apake pitAjI chiganalAla jI kA 81 veM varSa meM 10 varSa pUrva svargavAsa huA tathA usake eka varSa pazcAt hI mAtuzrI phulAbAI jI kA svargavAsa ho gayA / seThajI kA vivAha 24 varSa kI Ayu meM zrImatI caMdrA bAI ke sAtha sampanna huaa| Apako eka putra evaM tIna putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya mila cukA hai| putra bharatakumAra abhI 21 varSa ke haiM tathA iMjIniyariMga meM par3ha rahe haiN| tIna putriyA~ sAdhanA, saMdhyA evaM suSamA hai tInoM kA hI vivAha ho cukA hai|
Page #661
--------------------------------------------------------------------------
________________ 646! jaina samAja kA vRhada itihAsa vizeSa : dhArmika svabhAva ke haiN| sabhI tIthoM kI vaMdanA kara cuke haiM / paMcakalyANakoM meM indra pada se suzobhita hote rahate haiM / sammeda zikhara ke samavazaraNa maMdira meM mUrti virAjamAna kara cuke haiN| muni zrI bhAvasAgara yama sallekhanA 5 varSa pUrva cAlIsa gAMva meM huI thii| vahIM para Apa mandira nirmANa karavA rahe haiM / Apake choTe bhAI ke suputra zrI nandalAla seThI vartamAna meM myunisipala ke sadasya haiN| Apa isake pUrva jaina samAja ke adhyakSa raha cuke haiN| cAlIsa gA~va meM 400) karIba jaina samAja hai unameM 15 dhara khANDelavAloM ke tathA poravAloM ke 10 ghara haiM 1 Apake tona bhAIyoM meM kuMjIlAla jI evaM haMsarAja jI auraMgAbAda meM vyavasAyarata haiM tathA premacanda jI kA svargavAsa ho cukA hai| patA :- baccharAja chiganalAla seThI bhagavAna mahAvIra mArga,cAlIsa gA~va (jalagAMva ) mahArASTra zrI bodUlAla seThI Apa mUlataH bAya grAma (rAja) ke nivAsI the| vahA~ se karIba 50 varSa pUrva haidarAbAda Aye aura TAyara vyavasAya meM laga gaye / vartamAna meM Apa 80 varSa ke haiN| ApakI patnI kA nAma zrImatI tArAbAI hai / Apako pAMca putroM ke pitA banane kA saubhAgya prApta hai| seThI jI jaina samAja haidarAbAda prabandha kAriNI kameTI ke sadasya haiM / munibhakta haiM / AhAra dene meM pUrNa ruci rakhate haiN| sabhI tIrthoM ko vaMdanA kara cuke haiN| Apa haidarAbAda paMcakalyANaka pratiSThA samAroha meM indra indrANI ke pada se suzobhita ho cuke haiM / mandiroM ke jIrNoddhAra meM yoga dete haiN| ___ Apake pAMca putroM meM 50 varSIya jyeSTha putra zrI mANakacanda haiM / dUsare putra zrI trilokacanda 49 varSIya yuvA haiM / patnI kA nAma kaMcana bAI hai 12 putra evaM eka putrI ke pitA haiM / tIsarA putra rAjendrakumAra (43 varSa) ko palI zrImatI nirmalAdevI ke eka putra evaM tIna putriyA~ haiM / caturtha putra zrI prakAzacanda (40 varSa) kI patnI kA nAma kaMcanabAI hai| tIna putriyoM evaM eka putra kI mAM hai / sabase choTe putra surezakumAra 37 varSIya yuvA haiM 1 patnI kA nAma maMjU hai jo dazalakSaNa vrata ke upavAsa kara cukI haiN| patA : 15/1-503/e/172 azoka mArkeTa, haidarAbAda | zrI bharatakumAra kAlA janmatithi - 4 julAI sana 1947 zikSA - ema.esa.sI.(sTeTiksa) Apake pitA zrI tejapAla jI kAlA suprasiddha AgamaniSTha,munibhakta evaM jaina darzana patra ke saMpAdaka the / ApakI mAtAjI zrImatI jAnakI devI kAlA dharmaparAyaNa mahilA haiN| ApakA vivAha ujjaina nivAsI prasiddha samAjasevI paM. satyandhara kumAra jI seThI kI suputrI zrImatI zailabAlA ke sAtha saMpanna huA hai / zrImatI zailabAlA bI.e. hai acchI lekhikA haiM tathA dhArmika sAmAjika kAryoM meM ruci rakhatI haiN| zrI kAlA jI mahAsabhA ke kaTTara samarthaka haiM / munibhakta haiM tathA nirbhaya hokara apanA kArya karate haiM / jambUdvIpa jJAna jyoti kA sAre mahArASTra meM Apane hI saphalatA pUrvaka saMyojana kiyA thA /
Page #662
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahArASTra evaM dakSiNa kA jaina samAja /647 Apake eka putrI nilAMjanA kAlA evaM do putra nikhileza evaM siddhArtha kumAra hai| Apake bar3e bhAI zrI vardhamAna kumAra jI bhI samAja sevA meM ruci rakhate haiN| patA - 74/432 Taigora nagara vikrolI,bambaI - 400083 zrI maMgalacanda pAMDyA rAjasthAna ke bherudA grAma ke pUrva nivAsI zrI maMgalacanda pAMDyA pahile cAlIsa gA~va (mahArASTra) ke hatanUra gaye aura phira vahAM se 60 varSa pUrva haidarAbAda Akara rahane lge| ApakA jIvana pUrNataH dhArmika hai / sAdhu evaM muniyoM kI sevA karane meM prasannatA hotI hai| haidarAbAda evaM hastinApura paMcakalyANakoM meM Apa indra ke pada se suzobhita ho cuke haiN| haidarAbAda ke cAdarahATa maMdira meM bhagavAna mahAvIra kI pratimA virAjamAna kara cuke haiM / apane 80 varSIya jIvana meM haidarAbAda jaina samAja ke kitanI hI bAra maMtrI raha cuke haiN| kaTTara munibhakta haiM / AcArya zAMtisAgara jI se lekara sabhI munirAjoM evaM AcAryoM ko AhAra dene kA gaurava prApta kara cuke haiN| san 1963 meM Apane AryikA jJAnamatI mAtAjI ke saMgha ko haidarAbAda se zravaNabelagolA taka pahuMcANa thA | 31 varSa kI Ayu meM ApakA vivAha zrImatI DhUMDhAdevI ke sAtha huA / Apake pitAjI zrI hemarAja jI kA 32 varSa pahile evaM mAtA cainAbAI kA 22 varSa pahile svargavAsa ho cukA hai | Apako 6 putra evaM 2 putriyoM ke pitA banane kA gaurava prApta hai| Apake sabhI putra sarva zrI narendrakumAra (44 varSa) mahendrakumAra (42 varSa) rAjakumAra (40 varSa) pavanakumAra (32 varSa) evaM dilIpa kumAra (25 varSa) apane pitAjI ke sAtha hI ATomobAilsa kA vyavasAya karate haiN| donoM putriyA~ nirmalA evaM saroja kA vivAha ho cukA hai / tIrthayAtrA premI haiN| sabhI tIrthoM kI vaMdanA kara cuke haiN| zikhara jI kI 6 bAra vaMdanA kara cuke haiN| patA: hemarAja maMgalarAja pAMDyA makAna naM.16.5-176 DabalIpurA, haidarAbAda-3 zrI mAMgIlAla pahAr3e zrI mAMgIlAla jI pahADe vizAla vyaktitva ke dhanI haiM / sAmAjika kAryoM meM evaM dhArmika gatividhiyoM meM ApakA parivAra sadaiva Age rahA hai| Apa haidarAbAda jaina samAja ke 13 varSa taka adhyakSa raha cuke haiN| di. jaina mahAsabhA kI AMdhrapradeza zAkhA ke adhyakSa haiN| mahAsabhA kI tIthaM surakSA * phaNDa ke sadasya haiM tathA jaina samAja meM samanvaya rahe isakI ora prayatnazIla rahate haiN| zrI pahAr3e jI haidarAbAda meM Ayojita paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava meM saudharma indra ke pada ko suzobhita kara cuke haiN| hastinApura meM indradhvaja vidhAna zrImatI basantI bAI dharmapatnI ___ evaM kalpadruma maMDala vidhAna evaM haidarAbAda meM tIna loka maMDala vidhAna kA Ayojana karA cuke haiM zrI mAMgIlAla pahADe
Page #663
--------------------------------------------------------------------------
________________ 648/ jaina samAja kA vRhad itihAsa tathA candraprabhu di. jaina maMdira meM eka bar3e haoNla evaM mAnastaMbha kA nirmANa karavAkara usako pratiSThA kA bhI yazasvI kArya kara cuke haiN| haidarAbAda meM hI pArzvanAtha di.jaina maMdira nirmANa kA bhI uttama kArya sampanna kara cuke haiN| zrI pahAr3e jI kA janma sthAna ghaNTura hai jo karnATaka pradeza ke bodara jile meM sthita hai / jyeSTha zuklA 14 saM.1989 (san 1933) ko ApakA janma huA / Apake pitAjI zrI santUlAla jI kA san 1960 meM hI svargavAsa ho gayA lekina ApakI mAtAjI zrImatI phUlIbAI kA abhI AzIrvAda prApta hai / ve 85 ko pAra kara cukI haiM / san 1950 meM 20 apraila ko ApakA vivAha zrImatI basantI bAI ke sAtha huaa| jo barUMdA (ajamera) ke suvAlAla pAMDyA kI suputrI hai / pAMDyA jI AryikA adhayamatI mAtAjI kI ArthikA dIkSA ke avasara para mAtA-pitA bane the| ApakI dharmapatnI dazalakSaNa vrata ke upadhAsa kara cukI hai| Apako chaha putra evaM eka putrI ke pitA banane kA saubhAgya mila cukA hai| zrI rameza kumAra (35 varSa) evaM rAjeza kumAra (33 varSa) inTaramIjiyeTa haiM / zeSa cAroM kizorakumAra (30 varSa), anilakumAra (28 varSa), dilIpakumAra (27 varSa) evaM pradIpa kumAra ne bI.kaoNma kiyA hai / sabhI kA vivAha ho cukA hai| zrI pradIpakumAra kA vivAha zrI trilokacanda jI koThArI kI putrI indirA se huA hai / pahAr3e jo sAmAjika krAMti meM vizvAsa rakhate haiM tathA mAMga ThaharAva ke virodhI haiM / zrI bAbUlAla jI pahADe Apake choTe bhAI zrI bAbalAla jI 54 varSIya samAjasevI haiN| unakI patnI kA nAma suzIlA devI hai jo goMdiyA ke hIrAlAla jI pAMDyA jI kI putrI hai / ApakaM tIna putra azoka, sunIla evaM saMjaya hai / prathama vivAhita hai / do putriyA~ haiM sunitA evaM anitA / donoM kA vivAha ho cukA hai| zrI bAbUlAla jI pahAr3e kA haidarAbAda meM viziSTa sthAna hai / bhavana nirmANa meM dakSa haiM / svapnaloka jaisI kitanI hI vizAla bilDigsa ke nirmAtA haiM / rAjadhAnI hoTala ke mAlika haiM / donoM pati-patnI ne dazalakSaNa vRta ke upavAsa kiye haiN| AcArya vidyAsAgara jI mahArAja ke kaTTara bhakta haiN| muniyoM ko AhAra dene meM pUrNa ruci rakhate haiN| dhArmika sAhitya ke pracAra-prasAra meM yogadAna dete rahate haiN| mahAsamiti ke upAdhyakSa haiN| tIsare bhAI zrI vijaya kumArajI 44 varSIya yuvA hai / patnI kA nAma lalitA devI hai| tIna putra kamala,vimala evaM riteza tathA eka putra prIti ke pitA haiM / phlora mila vaM paiTrola pampa kA vyavasAya hai| patA :- 15-2,750 usyAna gaMja, haidarAbAda zrI mANikacanda baja vAzima nagara (mahArASTra) ke zrI mANikacanda jI baja jaina samAja ke pratiSThita vyakti haiM / samAjasevakoM meM ApakA viziSTa sthAna hai / ApakA janma 27 mArca 1932 ko huaa| Apake pitAjI kA nAma zrI pratApacanda jo hai tathA mAtAjI zrImatI rAjamatIjI hai| Apane ema.kaoNma., ela.ela.bI.kiyA tathA zikSA samApta karane ke pazcAt vyavasAya kI ora muDa gaye / Apake tIna putra zrI surendrakumAra,sunIlakumAra evaM sudhIrakumAra haiM tathA tIna putriyA~ sarajUbAI,zIlA bAI evaM sulocanA bAI haiN| tInoM kA vivAha ho cukA hai| patA : mANikacanda pratApacanda jaina baja mu.po.vAzima (akolA) mahArASTra
Page #664
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI mahAvIra prasAda pATanI selama (madrAsa) ke nivAsI zrI mahAvIra prasAda pATanI acche samAjasevI haiN| 49 varSIya zrI pATanI jI sAbUdAnA kA vyavasAya karate haiM / ApakI dharmapatnI zrImatI suzIlA do putra gautama, saMjaya evaM tIna putriyoM ko jananI hai / mahArASTra evaM dakSiNa kA jaina samAja /649 Apake pitAjI zrI hIrAlAla jI pATanI se labha meM sabase pahale Aye the tathA aura bandhuoM ko sesana agne ko potsAhita kiyaa| Apane sabase pahile caityAlaya kA nirmANa krvaayaa| ApakI dharmapatnI zuddha khAna-pAna kA niyama rakhatI hai| patA - ajita rAya eMDa kampanI, sUramaMgalama mena ror3a, lI bAjAra, selama-49 zrI mUlacanda pATanI janmatithi jyeSTha kRSNA 3 saMvat 1975 di. 28-5-1918 zikSA - zrI mahAvIra di. jaina vidyAlaya renavAla (rAja) se zAstrI prathama khaNDa pAsa kii| Apa paM. cainasukhadAsa jI ke priya ziSya rahe haiN| Apake pitA zrI rAmacandrajI jI pATanI evaM mAtuzrI caMdarIdevI donoM kA svargavAsa ho cukA hai| ApakA vivAha zrImatI suganIdevI ke sAtha caitra kRSNA 7 vi. saM. 1933 meM sampanna huaa| zrImatI suganIdevI dharmapatnI zrI mUlacandrajI pATanI santAna Apake do putra evaM eka putrI hai| jyeSTha putra, zrI suzIla pATanI bII.(mekanikala) DI.pI. o. eNDa ema haiN| vivAhita haiM patnI zrImatI bInA jaina hai| DAikAsTiMga evaM phebrIkezana udyoga kA saMcAlana karate haiN| choTe putra zrI nirmala jaina bI.kaoNma. haiN| zrImatI sunItA ApakI patnI hai| Apake kampyUTara kI cIjoM kA vyavasAya hai| Apake pautra-pautriyoM ke nAma kumArI zilpA, prIti, rAjazrI, bhAvezakumAra evaM nirAlI hai / ApakI eka mAtra putrI zakuntalA kA durga meM vivAha ho cukA hai| vizeSa :- sAmAjika kSetra meM Apako paryApta yaza prApta hai| zrI candraprabhu di. jaina pustakAlaya 161 bhUlezvara bambaI ke pichale 10 varSoM se mAnada maMtrI haiN| apane grAma karanasara ke prati gaharI lagana hai / apane grAma meM mAtuzrI sva. candrIdevI kI smRti meM bAlikAoM ko zikSaNa ke liye eka bhavya bhavana kA apane parivAra ke sahayoga se nirmANa karavAkara zrImatI caMdarI devI pATanI rAjakIya ucca prAthamika bAlikA vidyAlaya nAma sarakAra ko saMcAlana hetu pradAna kiyaa| isI taraha karanasara rAjakIya hAIskUla ke bhavana meM eka bar3e hAla ke kamare ke Age barAmade kA nirmANa krvaayaa| yAtrA premI hai aura aba taka bihAra evaM dakSiNa ke tIrthoM kI yAtrA kara cuke haiN| donoM pati-patnI munibhakta haiN| AhAra dete rahate haiM / A. sUryasAgara jI jJAnasAgarajI, viveka sAgara jI, vijaya sAgara jI ko AhAra de cuke haiN| rAjya acche lekhaka haiM aura bIra vANI (jayapura) evaM mahAvIra jayaMtI smArikA meM lekha prakAzita hote rahate haiN| pATanI jI kuzala kAryakartA evaM anubhavI samAjasevI haiN| jo kArya hAtha meM lete haiM use pUrNa uttaradAyitva ke sAtha nibhAte haiN| patA :- 6, hAive hAUsa, neharU roDa, sAMtAkruja (pUrva) baMbaI - 400055
Page #665
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahArASTra evaM dakSiNa kA jaina samAja /653 pustakeM prakAzita huI / isake atirikta Apa ko jaisalamera kI jaina vidhA ko dena, jainoM ke dhArmika sthala jaisI pustakeM zIghra prakAzita hone vAlI haiN| DA. dozI acchI viduSI,lekhikA ke sAtha-sAtha bhASaNa dene meM bhI zIrSa sthAna rakhatI haiM / san 1986 meM roTarI klaba bambaI se Apako bhASaNa kalA avArDa mila cukA hai| isI taraha pAla(1982mAtI (141), zavaNabelagolA (1981) meM bhI Apako sammAnita kiyA jA cukA hai| zrImatI dozI deza kI zIrSastha kalA saMsthAoM evaM rAjakIya saMgaThanoM kI sadasya hai / Apa atyadhika vinIta, viduSI haiN| sAmAjika samArohoM meM jAtI rahatI haiM / Apa zrImanta seTha lAlabanda dozI kI putravadhU evaM zrI binoda dozI kI dharmapatnI haiM / donoM pati-patnI apane-apane kSetra meM zIrSastha sthAna prApta kiye hue haiM / Apa donoM se hI samAja ko bahuta apekSAeM haiN| jaina samAja ko garva hai ki DA. doSI jaisI vidudhI mahilA ne jaina kalA ko antarrASTrIya jagata meM pracArita karane meM bahuta acchA kArya kiyA hai| patA : nIlA hAusa, ema eladahAnukara mArga, bambaI 400025 zrI svarUpacaMda baja zrI baja rAjasthAna ke nAgaura jile meM sthita maNDAvarA yAma ke pUrva nivAsI the / san 1955 meM yahA~ Akara khAdyAnna kA vyavasAya karane lge| Apake pitAjI zrI gulAbacanda jI baja Apake sAtha rahate haiM kintu mAtAjI zrImatI patAsI devI kA svargavAsa ho gayA hai| ApakA janma vaizAkha sudI 14 saMvat 1993 meM maNDAvarA meM huA / bIkAnera (rAja) se maiTrika pAsa kiyA / san 1955 meM ApakA vivAha huaa| ApakI dharmapatnI zrImatI zakuntalA devI haidarAbAda ke zrI ajayacanda jI pahAr3iyA kI suputrI haiN| Apako tIna putra evaM do putriyoM ke pitA banane kA saubhAgya prApta ho cukA hai| Apane apane vyavasAya meM jo unnati kI hai vaha saba svayaM kI sUjhabUjha evaM vyApArika dakSatA kA hI pariNAma hai / kaTTara munibhakta hai / ArSamArgI haiM tathA sAdhuoM kI sevA meM yoga dete rahate haiN| samAja ke mahArAjagaMja jaina bhavana ke vyavasthApaka haiN| Apake jyeSTha putra zrI azokakumAra (32 varSa)kI patnI saMtoSa devI tArAcanda jI bagar3A selama kI putrI hai / dUsarA putra ajItakumAra 25 varSIya hai| unakI dharmapatnI sImA tArAcanda jI gaMgavAla kizanagar3ha kI putrI hai / tosarA putra abhayakumAra adhyayana kara rahA hai| donoM putriyoM zobhA evaM latA kA vivAha ho cukA hai| Apake bar3e bhAI mAMgIlAla jI baja tathA choTe bhAI dharmacanda jI,mahAvIra prasAda jI baja haiN| mAMgIlAla jI ne haidarAbAda paMca kalyANaka meM indra ke pada ko suzobhita kiyA thaa| dharmacanda jI baja evaM unakI patnI ne tathA mahAvIra prasAda jI kI dharmapalI ne dazalakSaNa vrata ke upavAsa kiye haiN| pUrA parivAra dhArmika bhAvanAoM se otaprota hai| patA : kizora eNDa kampanI,15-9-1 mukhatyAra gaMja, haidarAbAda
Page #666
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahArASTra evaM dakSiNa kA jaina samAja/651 zrI vinoda lAlacanda dozI bambaI ke prasiddha udyogapati dozI parivAra meM 20 mArca san 1932 ko janme zrI vinoda dozI iMjIniyariMga kSetra meM apanI pratibhA, sUjhabUjha evaM vyApArika dakSatA ke liye prasiddha haiN| san 1949 meM Apane gaNita evaM bhautika zAstra meM elabIyana kaoNleja amerikA se bii.e.kiyaa| san 1951 meM uso vizvavidyAlaya se iMjIniyariMga meM ema.e kiyaa| san1983 meM albiyana kaoNleja dvArA "Distinguishedi.ari.s" padaka se ApakA sAmAna kiyA gayA / yaha avArDa 1630 vidyArthiyoM meM se 16 cune hue vidyArthiyoM ko diyA gayA thaa| deza lauTane ke pazcAt Apane bAlacanda hIrAcanda inDasTrI li.ke vibhitra zIrSastha padoM para bar3I yogyatA evaM sUjhabUjha se kArya kiyA aura apane vyavasAya meM saphalatA para saphalatA prApta kii| apane udyoga meM cInI, sImenTa,bar3e-bar3e boilarsa,aNuzakti yukta mazInarI Adi ke nirmANa ko sammilita karake tathA jApAna, amerikA kI vyApArika pratidvandvitA meM Age nikalakara aiziyA, aphrIkA, dakSiNI amerikA jaise dezoM meM apanI utpAdana sAmAmI bhejakara yaza aura nAma kamAyA tathA apane udyoga ke ATha hajAra lebara empalAyoja ke saMgaThana ke saMcAlana meM siddhahasta khlaae| zrI vinoda dozo deza ke yazasvI udyogapati haiM / vizva ke sabhI dezoM kI kitanI hI bAra yAtrA kara cuke haiM aura prImiyara ATomobAilsa,bAlacanda nagara inDasTrIja, iMDiyana hyama pAipa li. Adi bar3I-bar3I kampaniyoM ke ceyaramaina, DAirekTara haiN| sAmAjika sevAoM meM bhI ApakI ruci rahatI hai / Apake pitAjI zrI seTha lAlacanda dozI kI chApa Apake jIvana meM dekhI A sakatI hai| dakSiNa bhArata meM Apake parivAra ko zraddhA,sammAna evaM pyAra se dekhA jAtA hai / Apake parivAra kI ora se aneka zaikSaNika evaM audyogika saMsthAeM saMcAlita haiM jinase samAja paryApta lAbhAnvita hotA rahatA hai| Apake pitAjI seTha lAlacanda jI a. mA. di. jaina tIrtha kSetra ke varSoM taka adhyakSa raha cuke haiN| patA : kansTrakzana hAusa,bAlacanda hIrAcanda mArga,delAI esTeTa, bambaI-400038 zrI zrInivAsa jaina bar3ajAtyA __ zrI baDajAtyA jI ne 75 basanta pAra kara liye haiM / sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAt / unhoMne pitAjI ke sAtha vyavasAya meM praveza kiyA aura madrAsa meM hI vastra vyavasAya se jur3a gye| 21 veM varSa meM unakA vivAha zrImatI indramaNi devI ke sAtha saMpatra huaa| unako 6 putra evaM eka putrI kA pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| unake sabase bar3e putra kaMvarIlAla jI 50 varSa ke ho cuke haiN| unakI patnI kA nAma manaphUladevI hai / dUsare putra rAjakumAra 46 varSIya yuvA haiN| unakI patnI zrImatI kamalAdevI ke 4 putra evaM tIna putriyAM haiN| tRtIya putra zrI padamacanda 44 varSa ke ho cuke haiN| unakI dharmapatnI kA nAma saMtoSadevI hai / caturtha putra prakAzacanda jI 42 varSIya ra yuvA haiM / unakI patnI saMtoSadevI ke do putra evaM eka putrI hai / paMcama putra vimala kumAra kI patnI guNamAlA devI ke cAra putra haiN| sabase choTA putra azoka gaMgavAla kI patnI saMgItA hai / sabhI putra pitAjI ke sAtha vyavasAya karate hai| ApakI eka mAtra putrI kA vivAha gohATI meM ho cukA hai|
Page #667
--------------------------------------------------------------------------
________________ 652/ jaina samAja kA vRhad itihAsa vizeSa - zrI baDajAtyA jI hastinApura jambUdvIpa paMcakalyANaka pratiSThA samAroha meM saudharma indra ke pada se suzobhita ho cuke haiM / nAgaura paMcakalyANaka pratiSThA samAroha meM mAtA-pitA bana cuke haiM / zreyAnsa ke rUpa meM bhagavAna ko AhAra bhI de cuke haiN| nAgaura ke baDe maMdira meM caMvarI kA nirmANa karavAyA tathA nAgaura,piDAvA,madrAsa evaM hastinApura meM bhI pratimAeM virAjamAna kara cuke niyama se zura khAnapAna vAle haiM / zuddha khAna pAna kI pratijJA Apane muni canTasAgara jI mahArAja se lI thii| mahAsabhA ke pramukha kAryakartA, nirvANa zatAbdi samAroha para nAgaura kI naziyA~ meM mahAvIra smAraka manavAyA / madrAsa maMdira ke saMrakSaka tathA Apake dvitIya putra rAjakumAra maMtrI haiN| sabhI tIrthoM kI tIna bAra vaMdanA kara cuke haiN| patA * sarAvagI TreDarsa,85 goDAuna sTrITa,palaka mArkeTa,madrAsa-1 zrI zrIpAla kAlA zrI kAlA jI ke pUrvaja rAjasthAna ke nAgaura jile kA pitAkTa mAma ke nivAsI thalekina 150 varSa pUrva vahAM se haidarAbAda Akara rahane lage / ApakA janma 9 apraila 1942 ko huA / usmAniyA vizvavidyAlaya haidarAbAda se bI kaoNma kiyA aura speyara pArTasa ATo mobAilsa kA vyavasAya karane lge| san 1959 meM ApakA vivAha zrImatI guNamAlAjI ke sAtha huA jo akhecanda jI pahAr3iyA kI putrI hai| san 1970 meM Apake pitAjI zrI lUNakaraNa jI kA svargavAsa ho gayA / ApakI mAtAjI kIlI bAI kA abhI AzIrvAda prApta hai| haidarAbAda ke kezara bAga ke maMdira meM Apane jaina mUrti virAjamAna kI thI / samAja ke Apa sakriya kAryakartA haiM / lAinsa klaba ke vartamAna adhyakSa haiM | Apake 5 choTe bhAI aura hai jo sabhI haidarAbAda meM hI vyavasAya kara rahe haiN| patA : 3-6-729/4 himAyata nagara, haidarAbAda DA.(zrImatI) sarayU vI.dozI bhAratIya stara evaM antarrASTrIya stara taka vibhinna upAdhiyoM se sammAnita DA.(zrImatI) sarayU vI dozI kA sAhitya, kalA evaM citrita pANDulipiyoM ke kSetra meM bhAratIya stara evaM antarrASTrIya stara ke vidvajjanoM evaM kalA premiyoM meM vizeSa sthAna hai / sarvaprathama Apane mizIgana vizvavidyAlaya amerikA se san 1971 meM itihAsa meM bI.e. kiyaa| san 1971 meM bambaI vizvavidyAlaya se prAcIna bhAratIya itihAsa evaM kalA ke antargata jaina citrita pANDulipiyoM para pIecar3I.upAdhi prApta kI / san 1973 meM zikAgo vizvavidyAlaya se mugala penTigsa meM uccatara udhyayana evaM anusaMdhAna kArya kiyA / Apake gahana adhyayana ke kAraNa deza evaM videzoM ke vizvavidyAlayoM meM vijiTiMga prophesara niyukta kI gaI aura san 1981 se 86 taka "mArga" patrikA kI sampAdikA rahI / san 1985 meM ApakI pustaka mAsTara pIseja Apha jaina ArTa mArga prakAzana bambaI se prakAzita huii| isake pazcAt bhAratIya phoTogrAphI, bhAratIya nArI jaisI kalAtmaka
Page #668
--------------------------------------------------------------------------
________________ 650/ jaina samAja kA vRhad itihAsa zrI mUlacanda baDajAte kI kahI mUlaramajI naDatAte / . vismiAna hai| unakI sAmAjika sevAaiM ullekhanIya hai / nAgapura prAntIya khaNDelavAla jaina mahAsabhA ke ve sakriya evaM karmaTha kAryakartA mAne jAte haiN| vartamAna meM ve digambara jaina borDiMga hAusa vardhA ke maMtrI haiM sAtha hI zAMti / kuTIra prAkRtika cikitsAlaya gopurI vardhA ke bhI maMtrI haiN| mahArASTra kI aura bhI kitanI hI saMsthAoM se Apa jur3e hue haiN| baDajAtyA jI kA janma 5 jUna san 1924 ko huA / Apake pitAjI zrI gulAbacandajI bhI acche samAjasevI haiM / ApakI mAtA suvAbAI kA dehAnta ho cukA hai| ApakA vivAha zrImatI muktAbAI ke sAtha 5 jUna san 1947 ho huaa| jinakA bhI 10 akTUbara 75 ko svargavAsa ho gayA | Apake bar3e bhAI zrI tArAcaMda bar3ajAte rAyapura meM hI rahate haiM / jinhoMne sanmati nagara kI sthApanA evaM eka mandira kA nirmANa kraayaa| prasiddha svataMtratA senAnI zrI ciraMjIlAla jo baDajAte vardhA Apake cAcAjI the / ve rASTrIya netA zrI jamanAlAla jI bajAja ke vizvasanIya vyakti the| zrI ciraMjIlAla jI ke pUrvaja rAjasthAna ke hI the / pattA : bar3ajAte TrasTa tilaka cauka, vardhA (mahArASTra) zrI rAjakumAra bar3ajAtyA madrAsa jaina samAja meM sakriya kAma karane vAle zrI rAjakumArajI bar3ajAtyA yuvA samAjasevI haiN| Apa zrInivAsa jI bar3ajAtyA evaM indramaNi devI jI ke suputra haiN| zrI zrInivAsa jI bar3ajAtyA dakSiNa bhArata meM prasiddha samAjasevI mAne jAte haiN| rAjakumArajI kA janma Asoja sudI 11 saM. 2000 meM huA / kalakatA yUnivarsiTI se Apane bI.kaoNma, Anarsa kiyaa| san 1964 meM ApakA vivAha zrImatI kamalAdevI ke sAtha huA jo bhaMvaralAla jI pahAr3iyA nAgaura kI putrI haiN| Apa khaNDelavAlajaina samAja ke sekreTarI haiM / AryikA vijayamatI mAtAjI ke cAturmAsa meM sahAyaka rahe the / Apa mAtAjI ke tamilanADU meM 6 cAturmAsa tathA pAMDIcerI meM bhI cAturmAsa karA cuke haiN| Apake cAra putra evaM tIna putriyA~ haiN| jinameM lalitakumAra evaM sunIlakumAra bI.kaoNma. haiM / vivAhita haiM / lalita kumAra kI patnI kA nAma nIlama hai / suzIla kumAra kI patnI kA nAma priyA hai / sunIla evaM anila donoM par3ha rahe haiM / putriyoM meM suzIlAbAI kA vivAha ho cukA hai / saMgItA evaM sunitA abhI par3ha rahI haiN| . rAjakumAra jI pratidina pUjA pATha karate haiM / svAdhyAya premI hai| patA : 420, minTa sTrITa madrAsa - 79
Page #669
--------------------------------------------------------------------------
________________ 654/ jaina samAja kA vRhad itihAsa zrI sohanalAla koThArI (kAsalIvAla) kAlU (rAja) se san 1968 meM pAMDIcerI aura san 1975 maiM vahA~ se selama Akara sAbUdAnA kA thoka vyavasAya karane vAle zrI sohanalAla jI koThArI acche samAja sevI haiM / ApakA janma ASAr3ha budI aSTamI saMvat 2012 meM kAlU meM huaa| Apake pitAjI zrI mizrIlAlajI 78 varSa kI Ayu meM san 1975 meM tathA mAtAjI phUlIbAI kA svargavAsa san 1978 meM ho gayA / Apane byAvara meM rahakara maiTrika kiyA / saMvat 1122 ASAr3ha budI 8 ko ApakA vivAha lADanUM ke trilokacanda jI seThoM kI putrI kusuma devI ke sAtha huA ! jinase Apako pAMca putra manojakumAra, anilakumAra sunIlakumAra, kamalakumAra evaM nareza kumAra kI prApti huI / inameM manojakumAra 25 varSa ke yuvA haiM / vivAha ho cukA hai / patnI kA nAma sunItA hai / putrI kA nAma monA hai| koThArI jI selama samAja ke sarapaMca haiN| AryikA suprakAzamatIjI mAtAjI evaM AryikA subhUSaNa mAtAjI ke selama cAturmAsa meM bahuta yoga diyaa| Apa bar3e sevAbhAvI evaM milanasAra svabhAva ke haiN| sAdhuoM ke prati pUrNa zraddhA bhAvanA hai / selama rahane para pratidina abhiSeka pUjA karate haiM / sAmAjika kAryoM meM ruci lete haiN| ___ Apa punaramalAI (kundakundrI) ke indradhvaja vidhAna varSa 1983 meM saudharma indra se gauravAnvita huye| selama meM maMdira nirmANa meM yogadAna diyA tathA mahAbIra svAmI kI pratimA virAjamAna kI / san 1982 se zuddha khAnapAna kA niyama hai / muniyoM kI khUba sevA karate haiM / vijayamatI mAtAjI ke sabhI 6 cAturmAsa meM pUrA yogadAna diyA / AcArya nirmalasAgara jI kA cAturmAsa karA cuke patA : manoja eNDa kampanI,e-7 polisa paiTrola ror3a, zivApeTa, selama-2 (madrAsa) zrI sohanalAla gaMgavAla baMgalaura ke sohanalAla jI gaMgavAla mUlataH nImAja (rAja) ke nivAsI haiM / san 1956 meM baMgalaura Akara pahile 12 varSa taka sarvisa meM rahe aura phira san 1968 meM svataMtra kapar3e ke thoka vyavasAya kI ora mur3a gye| jisameM apanI sUjhabUjha, vyApArika kuzalatA evaM parizrama se paryApta saphalatA milii| ____ apane grAma nImAja meM Apane 6-10-86 se 16-11-86 taka tIna loka maMDala vidhAna kA mahotsava karA cuke haiM tathA vahIM para bhaMvaralAla azaraphI devI atithi bhavana kA nirmANa kArya ApakI ora se cala rahA hai| Apake pitAjI zrI bhaMvaralAla jI gaMgavAla kA svargavAsa san 1954 meM hI ho gayA thA tathA ApakI mAtAjI azaraphI bAI 20 varSa pUrva AryikA dIkSA dhAraNa kI unakA nAma AryikA guNamatI mAtAjI hai| zrI sohanalAla jI kA janma 6-10-1941 ko huaa| aSTama kakSA taka zikSA prApta karane ke bAda apane pitAjI ke sAtha kArya karanA pdd'aa| 25 aprela san 1963 ko ApakA vivAha huaa| patnI kA nAma suzIlA devI hai / zrI gaMgavAla kaTTaramunibhakta haiM / AhAra dene kI ruci rakhate haiM / vairAgya sAgara jI mahArAja ko AhAra de cuke haiM / baMgalaura jaina samAja meM ApakI acchI pratiSThA hai| patA : e-8, sakalAjI mArkeTa, evenyU rokha, baMgalaura
Page #670
--------------------------------------------------------------------------
________________ yazasvI samAjasevI /655 yazasvI samAjasevI prastuta khaNDa meM aise yazasvI samAja seviyoM kA paricaya diyA jA rahA hai jinakA paricaya isake pUrva nahIM A sakA thA athavA jinakA paricaya hameM bAda meM milA / sabhI samAjasevI samAja sevA meM samarpita rahane vAle haiM tathA samAja sevA hI jinakI pahacAna bana gayI hai tathA jo sAmAjika itihAsa meM apanA apUrva yogadAna de rahe haiN| -sampAdaka 1. zrI amaracanda jI pahAr3iyA, kalakattA 21. zrI baMzIlAla luhAr3iyA, jayapura 2. DA. kastUracanda kAsalIvAla, jayapura 22. zrI balabhadrakumAra jaina, jayapura 3. zrI kailAzacanda bAkIvAlA, jayapura 23. zrI bilAlA parivAra, jayapura 4. zrI ghIsIlAla caudharI, jayapura 24. zrI bhaMvaralAla nyAyatIrtha, jayapura 5. zrI gaNezIlAla rAnIvAlA, koTA 25, zrI rAjamala begasyA, jayapura 6. zrI ciraMjIlAla luhADiyA jainadarzanAcArya, jayapura |26. zrI rAmacandra kAsalIvAla eDavokeTa, jayapura 7. zrI jayakumAra jaina siMghavI, jayapura 27. zrI rAjeza jaina kAsalIvAla, bilArI 8. zrI jayacanda jaina pATanI, kalakattA 28, zrI biradhIlAla jI seThI, jayapura 9. zrI jJAnacanda khindUkA, jayapura |29, zrI rUpacanda jaina agravAla, koTA 10. zrI DUMgaramala sabalAvata, Deha | 30. zrI vinodakumAra sAha, jayapura 11.zrI tArAcanda polyAkA, jayapura 31, zrI brajamohana jaina, jayapura 12. zrI navIna kumAra baja, jayapura 32. zrI zAMtilAla cUr3IvAla, kalakattA 13. zrI nAnagarAma jaina, jayapura 33. zrI saradAramala khaMDAkA, jayapura 14. zrI nemacanda bAkalIvAla, sujAnagar3ha 34. zrI sItArAma pATanI, kalakattA 15. ba. nemIcanda baDajAtyA, kalakattA 35. zrImatI sudarzana devI chAbar3A, jayapura 16. zrI prasanna kumAra seThI, jayapura 26 zrI hIrAlAla jI rAnIvAlA, jayapara 17. zrI pro. pravINacanda jaina, jayapura 37. DaoN. hukamacanda seThI, jayapura 18. suzrI puSpA jaina, jayapura 38, zrI harakacanda jI pAMDyA sarAvagI, jayapura 19. zrI premacanda haidarI, jayapura 39. zrI rUpacanda kaTAriyA, dehalI 20. zrI seTha baMjIlAla ToliyA parivAra, jayapura 40. zrImatI saroja chAbar3A 41. zrI jagajIta siMha jaina, khekar3A
Page #671
--------------------------------------------------------------------------
________________ 656/ jaina samAja kA vRhad itihAsa zrI amaracanda pahAr3ayA janma tizvi: saMvat 1973 kArtika sudI caturthI pitA:- zrI gaMgAbaksa jI,svargavAsa- 1943 meM mAtA- zrImatI bakhtAvarI devI - svargavAsa- 1947 vyavasAya- jUTa ke pramukha vyavasAyo, bilDiMga nirmANa vivAha - saMvat 1997 patnI kA nAma- zrIpatI gulAbadecI - suputrI zrI zivacanda jI rArA, talavaMDI parivAra |- putra-4 - zrI bhAgacanda, candraprakAza, rAjakumAra, saMjayakumAra / zrI bhAgacanda vivAhita haiM tathA kalakattA kA kArobAra saMbhAlate haiN| zrI candraprakAza jI jayapura kA kArya dekhate haiN| putriyA~-7 zrImatI guNamAlA gallamAlA,hIrAbAI sonAbAI,saMtoSanbAI,nIlamabAI evaM saMgItA- sAtavIM putrI ko chor3akara sabhI putriyAM vivAhita haiN| vizeSa : zrI pahAr3iyA jI jaina samAja ke sarvamAnya netA haiM / samAja ke bar3e samArohoM meM ApakI upasthiti Avazyaka mAnI jAtI hai| unakA dhArmika evaM sAmAjika donoM hI jIvana uttama evaM garimAmaya hai| dhArSika : deza meM hone vAle vibhinna paMcakalyANaka mahotsavoM meM Apa saudharma indra kA pada prahaNa karake athavA jhaNDArohaNa karake unheM saphala banAte haiM / hastinApura zrImahAvIra jI ke di.jaina Adarza mahilA vidyAlaya enaM zAMti vIra nagara,kalakatA mahAnagarI meM saMpanna mAnastambha pratiSThA mahotsava tathA dakSiNa kalakattA meM bimba pratiSThA mahotsava Adi pratiSThAoM meM ApakA yogadAna ullekhanIya hai| 1- saM.1940, 1953, 1967 evaM 1981 meM hone vAle bAhubastI mahAmastakAbhiSeka meM bhAga lekara usake pramukha atithi 2- ApakI ora se zikharajI meM gaMdharva nAle para sabhI yAtriyoM ko 5 varSa taka niHzulka kalevA diyA gayA tathA vahA~ eka baMgalA banavA kara yAtriyoM ke lie terahapaMthI koThI ko bheMTa kara diyaa| 3. lUNavA (rAja) meM nala phiTiMga karavAkara yAtriyoM ke liye jala vyavasthA kI / 4- hastinApura meM jambUdvIpa nirmANa meM Apane pUrNa Arthika sahayoga diyA / 5. Adarza mahilA vidyAlaya zrI mahAvIra jI meM amarakakSa ke nAma se eka pUrI viMga banavAne kA yazasvI kArya kiyaa| 6- tijArA kSetra para mAnastambha kI nIMva lagAkara Apako ora se usake nirmANa ke liye 21 hajAra rupaye pradAna kiye gye| 7- sIkara meM bharatiyA kA bAsa ke maMdira meM mAnastaMbha kA nirmANa karavAyA / sAmAjika :1- sammedazikhara terahapaMthI koThI ke Apa adhyakSa haiM tathA Ala iMDiyA tIrtha kSetra kameTI baMbaI kI kAryakAriNI ke variSTha sadasya haiN|
Page #672
--------------------------------------------------------------------------
________________ yazasvI samAjasevI/657 2- mahAsabhA ke Apa pramukha netAoM meM se eka haiM tathA usakI vaiyyAvRtti vibhAga ke saMyojaka raha cuke haiN| 3. Adarza mahilA vidyAlaya zrI mahAvIrajI ke Apa varSoM se adhyakSa haiM / 4. zrI mahAvIra graMtha akAdamI ke Apa parama saMrakSaka haiN| 5- Apa kaTTara muni bhakta hai 1 muniyoM ko AhAra denA, unakI vaiyyAvRtti karanA.saMdha ko eka sthAna se dUsare sthAna taka pahuMcAnA Adi meM ApakI pUrNa ruci hai| AcArya zAMtisAgara jI mahArAja ke gajapaMthA, barAmatI, kuMthalagirI meM Apane lagAtAra 13. varSoM taka darzana kiye aura AcArya zrI ko AhAra dene ke liye hI Apane zuddha khAna - pAna kA vrata liyaa| AcArya vIrasAgara jI, zivasAgara jI, dezabhUSaNa jI, mahAvIrakIrti jI, vimalasAgarajI jaise AcAryoM kI Apane khUba sevA kii| AcArya vimalasAgarajI mahArAja para jaba pUrNiyA (baMgAla) meM upasarga huA taba Apane sAhU zAMtiprasAda jI ko rAtri ko do baje jagAkara upasarga dUra karane meM sahayoga liyaa| udAra svabhAva Apa svabhAva se udAra haiM / jaba kabhI koI Apake pAsa Arthika sahayoga ke liye AtA hai to Apako use sahayoga dene meM prasannatA hotI hai / rogiyoM ko roga se mukta karAne meM Apa pUrA sahayoga dete haiN| sAhitya prakAzana- Apane apanI ora se sumeracanda jI divAkara dvArA AcArya zAMtisAgara evaM AryikAratna jJAnamatI mAtAjI dvArA likhita indradhvaja vidhAna kA prakAzana karAyA hai| parivAra:- ApakA bharA pUrA parivAra hai aura pUrA parivAra atyadhika vinayAM eva ApakI AjJA meM calatA hai / Apake jyeSTha putra bhAgacanda jI pahAr3iyA ApakI anukRti haiM / dhArmika evaM sAmAjika kAryoM meM Apake padacinhoM para calane meM unheM prasanatA hotI hai| na zrI apara canda DI pahAr3iyA zrI bhAga candajI pahAr3iyA patA:1- jaina dilA, gopAlabAr3I,jayapura 2-14, kalAkAra sTrITa,kalakattA
Page #673
--------------------------------------------------------------------------
________________ 658: jaina samAja kA vRhada itihAsa DA. kastUracanda kAsalIvAla DA.kastRracanda kAsalIvAla sAhitya manISI haiM / vigata 45 varSoM se anavarata rUpa se Apane apane jIvana ko jinavANI ke caraNoM meM samarpita kara rakhA hai| prAcIna pANDulipiyoM ko khoja zodha se unhoMne apanA sAhityika jIvana prArambha kiyA aura lagAtAra 15 varSa taka binA thake rAjasthAna ke adhikAMza jaina zAstra bhaNDAroM meM saMgrahita eka lAkha se adhika pANDulipiyoM ko dekhane kA aitihAsika kArya sampanna kara liyaa| Apako isa kArya meM paM.anUpacanda jI nyAyatIrtha jaise sAhitya manISI kA sahayoga milA / graMtha sUciyoM ke aba taka pAMca bhAga prakAzita ho cuke haiM / pANDulipi vijJAna ke kSetra meM Apake isa anUThe prayAsa kI hindI ke prabhAvaka manISI mahApaMDita rAhula sAMkRtyAyana, DA. hajArIprasAda dvivedI, DA. vAsudeva zaraNa agravAla, DA. mAtA prasAda guptA.DA. satyendra DA. samasiha tomara DA.e.ena, upAdhye.DA. hIrAlAla jaina DA.nemIcanda zAstrI jaise pacAsoM zIrSastha vidvAnoM ne Apake sAhityika avadAna kI prazaMsA hI nahIM kI kinta apanI kRtiyoM meM usakA ullekha bhI kiyaa| DA.kAsalIvAla kI umra taka 50 se adhika kRtiyAM prakAzita ho cukI haiM / san 1977 meM Apake dvArA zrI mahAvIra grantha akAdamI kI sthApanA kI gayI jisakA pramukha uddezya hindI jaina kaviyoM evaM unakI kRtiyoM ko prakAza meM lAnA hai| aba taka akAdamI dvArA jaina hindI kaviyoM para 10 bhAga prakAzita ho cuke haiN| hindI jaina kaviyoM para itanI adhika acarcita sAmagrI ko prakAza meM lAne vAle Apa prathama vidvAna haiN| isI taraha san 1985 meM Apane jaina itihAsa prakAzana saMsthAna kI sthApanA kI jisakA pramukha uddezya sAmAjika itihAsa ko prakAza meM lAne kA rakhA gayA / saMsthAna kI ora se prakAzita "khaNDelavAla jaina samAja kA vRhada itihAsa" ApakI mahAna kRti hai / "jaina samAja kA vRhada itihAsa" pAThakoM ke sAmane hai| ___ vigata 34) varSoM meM Apa jayapura, ArA, gayAjI, vArANasI, nAgapura, ahamadAbAda, udayapura, sAgara, indaura, ujjaina, dehalI. kolhApura koTA, bambaI, jabalapura, bIkAnera, pAlI, zolApura,khekaDA, mujaphpharanagara, saradhanA, baMgalora kalakattA, lADanU, byAvara, Adi nagaroM meM Ayojita pacAsa se bhI adhika saMgoSThiyoM meM bhAga le cuke haiM / jayapura ajamerakoTA bijoliyA meM Ayojita maMgoSThiyoM ke Apa saMyojaka rahe the DA. kAsalIvAla bahu AyAmI vyaktitva ke dhanI haiN| aba taka AkAzavANI jayapura se Apa bIsoM bAra vibhinna viSayoM para bola cuke haiM / unake atirikta aba taka Apake 200 se bhI adhika zodha pUrNa lekha jaina patra patrikAoM ke atirikta rAjasthAna patrikA rASTra TUna navabhArata TAimsa kAdambinI,pariSada patrikA, sammelana patrikA sapta sindhu, ilesTreDa vIkalI Adi meM prakAzita ho cuke haiN| sammAnita evaM puraskRta DA. kAsalIvAla ko sabhI sthAnoM para sammAna hotA rahatA hai kintu san 1974 meM vIra nirvANa bhAratI meraTha dvArA AcArya vidyAnandajI mahArAja ke sAnidhya meM upa rASTrapati bI DI. jattI dvArA sammAnita evaM itihAsarala upAdhi se alaMkRta, nivAI jaina samAja dvArA evaM / / veM varSa meM padArpaNa ke avasara para mahilA jAgRti saMgha jayapura dvArA sammAnita honA ullekhanIya hai / bhAdi jaina vidvat pariSada dvArA -" rAjasthAna ke jaina saMta-vyaktitva evaM kRtitva" tathA zAstrI pariSada dvArA "daulatarAma kAsalIvAla,vyaktitva evaM kRtila" pustaka puraskRta ho cukI hai| janma evaM parivAra DA.kAsalIvAla kA janma 8 Agasta, 19210 ko saiMthala grAma (rAja) meM huA / Apake pitAjI sva.zrI gaiMdIlAla jI prAma ke pramukha vyavasAyI the| pAMca varSa kI Ayu meM hI ApakI mAtA kA dehAnta ho gayA / isalie mAtR sneha se Apa vaMcita rahe /
Page #674
--------------------------------------------------------------------------
________________ yazasvI samAjasevI 659 gAMva meM prArambhika zikSA samApta karane ke pazcAt Apake pitAjI ne Apako evaM Apake choTe bhAI tehA prabhudayAla jI ko paNDita cainasukhadAsa jI nyAyatIrtha ke caraNoM meM chor3a diyaa| paMDita jI sAhaba ke pAsa Apa 12 varSa taka rhe| unakA pitRtva sneha, zubhAzIrvAda evaM mArgadarzana milaa| san 1945 meM ema. e. pAsa karane ke pazcAt tIna varSa taka sthAnIya jaina mahAvIra hAyara saikaNDarI vidyAlaya meM zikSaka jIvana vyatIta kiyaa| isake pazcAt Apa kendrIya sevA meM cale gye| vahAM se san 1978 meM sevA nivRtta hue / zrI mahAvIra kSetra ke sAhitya zodha vibhAga ke 30 varSa se bhI adhika samaya taka nidezaka pada para rahate hue khoja aura zodha kAryoM meM juTe rhe| ApakA bharA pUrA parivAra hai| ApakI patnI zrImatI tArAdevI sAmAjika kAryoM meM bhAga letI haiN| Apake bar3e bhAI ciraMjIlAla jI dausA jile ke sammAnanIya vyakti the jinakA abhI 15 janavarI 92 ko ho svargavAsa huA hai| Apake choTe bhAI prabhudayAla jI bhI acche lekhaka evaM vaktA haiN| ApakI eka mAtra bahina rANolI rahatI haiM Apake do putra nirmala narendra, do putra vadhueM tIna pautra evaM do pautriyAM haiN| Apake tIna putriyAM nirmalA rAzi va saroja haiM tInoM kA vivAha ho cukA haiN| ve bhI sAmAjika kAryoM meM bhAga letI haiN| zazi evaM saroja ema.e. haiN| . Apake bar3e putra zrI nirmalakumAra vidyuta borDa meM variSTha lekhAkAra haiN| patnI kA nAma zrImatI santoSadevI hai jo do putroM avinAza evaM Aloka kI jananI hai| choTe putra zrI narendrakumAra kAsalIvAla (38 varSa) ema.e. bhI rAjya sevA meM haiN| patnI kA nAma zrImatI mainA detI hai / do putriyoM nidhi evaM nehA tathA eka putra namana kI mA~ haiN| DA. kastUracanda kAsalIvAla zrImatI santoSa devI zrImatI tArA devI zrI narendra kumAra C zrI nirmala kumAra zrImatI mainA devI
Page #675
--------------------------------------------------------------------------
________________ 660/ jaina samAja kA bRhad itihAsa zrI kailAzacanda bAkIvAlA rAjasthAna meM baiMkiMga ke jAne-mAne vizeSajJa aura pramukha sAmAjika kAryakartA zrI kailAzacanda bAkIvAlA kA janma 16 janavarI 1920 ko jayapura meM huaa| apI jayapura meM kaI aura ke sapane sI.e. AI AI bI. kA pAThyakrama kiyaa| chAtra jIvana meM hI krAMtikArI vicAroM ke zrI bAkIvAlA svataMtratA saMgharSa ke kUda gaye the| Apane kitane hI AndolanoM meM khUba kArya kiyA tathA unakA netRtva kiyaa| baiMka sevA se Apane mukhya kAryAlaya bambaI se sahAyaka mahAprabaMdhaka ke rUpa meM avakAza grahaNa kiyaa| zrI bAkIvAlA kA jayapura ke sArvajanika jIvana meM viziSTa sthAna haiN| zrI dhIsIlAla caudharI mojamAbAda(jayapura) ke caudharI parivAra meM janme vayovRddha zrI ghIsIlAla caudharI 50 varSoM se bhI adhika samaya taka sAmAjika kSetra meM chAye rahe aura vartamAna meM unake prati samAja kI pUrNa zraddhA bhAva bane huye haiN| unakA janma kArtika kRSNA saptamI saMvat 1961 tadanusAra 31 akTUbara san 1904 ko zrI agaracanda jI caudharI ke yahAM huaa| zrI dhIsIlAla jaina hindI, urdU, phArasI kI sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAt rAjakIya sevA meM cale gaye aura anta meM 33-10-69 ko tahasIladAra ke pada se sevAnivRtta huye| bIsoM saMkhyAoM kI sevA karane ke pazcAt vartamAna meM Apa nivRttiparaka jIvana jI rahe haiN| zrI gaNezIlAla rAnIvAlA 1. janma: 2. vargIkaraNa : 3. vivAha : 4. pArivArika pRSThabhUmi : 5. koTA nivAsa : 6. vyakti ke rUpa meM 7. samAjasevA : : 2 mArca 1916 byAvara (rAja.) udyogapati zrImatI rAdhA rAnIvAlA se 1928 meM / rAjasthAna ke prasiddha rAyabahAdura seTha campAlAla rAmasvarUpa jinheM kaoNTana kiMga ke nAma se jAnA jAtA thA ke parivAra ke seTha campAlAla jI ke putra / san 1954 meM koTA meM pdhaare| sadaiva prasanna mudrA meM milane vAloM para Apa eka vizeSa prabhAva chor3ate haiM, vibhinna kAryakramoM ko Ayojita karane kI vizeSa kSamatA hai| vibhinna sAmAjika, sAMskRtika, zaikSika evaM dhArmika seminAroM kA saphala Ayojana kiyA hai| Apake mArgadarzana meM eka sAptAhika patra kA bhI prakAzana huaa| 1. 2500 vAM mahAvIra nirmANa mahotsava samiti koTA saMbhAga ke adhyakSa rahe jo
Page #676
--------------------------------------------------------------------------
________________ yazasvI samAjasevI /661 8. aMtarASTrIya stara para : rASTrIya stara para manAyA gayA thaa| agravAla saMgha koTA ke adhyakSa rahe | nAgarika saMparka samiti ke saMyojaka koTA ko janatA ke hita meM adhikAriyoM ko kaI bahumUlya sujhAva die jinake pariNAma uttama rahe / 1975 meM bAdhita bAla vikAsa kendra ko sthApanA kI jisake dvArA vikalAMgoM ke vidyAlaya kA saMcAlana kiyA jAtA hai usake Apa adhyakSa haiN| kaI sAmAjika kAryakramoM kI adhyakSatA kii| kaI paMcakalyANaka pratiSThAoM meM sakriya yogadAna diyA / kaI dhArmika ziviroM kA saphalatApUrvaka saMyojana kiyA / roTarI klaba koTA ke saMsthApaka sadasya kaI bAra adhyakSa pada ko suzobhita kiyA / yaha klaba aMtarrASTrIya roTarI klaba se saMbaMdhita hai| aMtarrASTrIya stara para jisakI zAkhA hai aise hI phrI mesana loja kI kaI zAkhAoM ke sdsy| zrI zAMtivIra digambara jaina saMsthAna zrI zAMtivIra nagara,mahAvIra jI / vardhamAna TrasTa mahAvIra TrasTa jaina niketana TrasTa roTarI sAmudAyika sevA TrasTa ke kaI bAra TrasTI rahe / triloka zodha saMsthAna, hstinaapur| zrI bhAratavarSIya zAMtivIra digambara jaina siddhAMta saMrakSiNI sabhA / 10, kAryAdhyakSa : II. mukhya sacitra : Apako tIna putra zrI mahendrakumAra (58), suzIlakumAra (54),ramezakumAra (46) evaM eka putrI indubAlA ke pitA banane vA saubhAgya prApta hai|
Page #677
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6621 jaina mamgaja kA bRhada itihAma zrI ciraMjIlAla luhAr3iyA jainadarzanAcArya zrI lahAiyA jI jayapura ke prathama jeMTadarzanAcArya haiM / lekina lakSmI putra hone ke kAraNa Apane paMDitAI na karake vyavasAya meM hI hinA pasanda kiyA . ApakA janma 3 agamma na 1127 ko huA / paM.cainamukhadaya jI nyAyatIrtha ke pAsa sana 1954 meM jainadarzanAcArya kiyA / Apa atyadhika marala,zAnta svabhAvoM evaM dhArmika prakRti ke vidvAna hai, vibhinna patra-patrikAoM meM Apake lekha prakAzita hone rahate haiN| 24 janavaraH san 1943 ko ApakA vivAha bhaMvarabAI ke mAtha huA jinase Apako tIma putra mahezacaMda sureza evaM jineza tathA cAra putriyA~ punnAdevI, jayantI indrA evaM AzA bAI / sabhI putra evaM putriyA~ bigahita haiM / Apake tInoM putra javAgarAta kA kArya karate haiN| para mahAr3iyA gAna mAna, hAra-mArga sapo': syapura) zrI jayakumAra jaina siMghavI mulatAn digamA jaina samAja ke pramukha madamya zrI jayakumae jaina samAja sevA ke pratIka haiM : samAja sevA meM Apa aharniza samarpita rahate haiN| san 1947 meM mulatAna jaina samAja ke samasta parivAroM ko sakuzala jayapura lAne meM Apane apanI sUjhabUjha evaM dakSatA kA jo parivya diyA vaha varSoM taka carcA kA viSaya rahA / mulatAna jaina samAja ke Apa varSoM naka maMtrI rahe tathA DA.kAralIvAla dAsa "mulatAna jaina samAja- itihAsa ke Aloka meM" pustaka kA prakAzana bhI Apake jAla meM spanna huaa| Adarza nagara meM mulatAna samAja dvArA vizAla evaM bhavya digamyara jaina mandira kA nirmANa huA hai usameM ApakA pramukha sahayoga rahA haiN| patA- cauthUrAma jayakumAra jaina jauharI bAjAra rAra zrI jayacanda jaina yATanI zrI pATanI jalabhakta ziromaNi sva. zrI nyAlacanda jI pATanI ke suputra haiN| ApakA janma 20 agasta san 1938 ko huA thaa| ApakI mAtA kA nAma zrImatI phUlA devI pATanI hai| Apane bI.kaoNpa sAhityaratna evaM prabhAkara kiyA hai / zrI RSabhakumAra evaM ajitakumAra Apake bhAI haiN| zrI ajitakumAra jI bI kaoNma Anarsa) evaM mI.e. haiM / vyavasAya- cAya ke nirmAtA evaM vyavasAyI vizeSa- Apa ahiMsA pracAra samiti kalakattA, di. jaina vidyAlayAMda. jaina bAlikA vidyAlaya ke sadasya haiM zrI mahAdIra 'zazu vihAra ke maMtrI.di jaina sammelana ke upapracAra maMtrI TI eragekhiye ke nivartamAna upAdhyakSa haiN| ___sAmAjika evaM dhArpika / - Apake pitAjo na khaNDagaroM udayagirI meM paMcakalyANaka pratiSTA karAI thI : vartamAna meM Apake kAkAnI nemIcaMda jI lAina ke paMcakalyANa palSThiA meM bhagavAna ke mAtA-pitA, saudharma indra bane the /
Page #678
--------------------------------------------------------------------------
________________ yazasvI samAjasevI /663 2- baDavAnI meM 43 phuTa lambA mArastaMbha sva.zrI 108 zrI candrasAgara jI muni mahArAja ke sAnidhya meM banAkara pratiSThita karAyA thA 3- sujAnagar3ha meM 1 || AcAryakalpa zrI candrasAgarajI ke cAtumAMya kI smRti meM candrasAgara smRti bhavana ke nAma se vizAla bhajana bana yA jo sthAnIya samAja ko bahuta sevAyeM detA hai| 4. sujAnagar3ha meM gRha caityAlaya banAyA hai| 5- sujAnagar3ha namiyA meM eka vizAla nemInAtha bhagavAna kI mUrti banAI hai tathA cAMdI kI tIna mUrtiyA maMdira jI meM pradAna kI hai| 6. mujAnagar3ha meM gauzAlA meM gau gRha banAyA hai| 7. painDArar3a meM koTeza banAI hai, jisase TIbI ke marIja lAbha uThAte haiM / pahA - cAMdapala banAnAtna paM. 13, kalAkAra sTrITa kalakatA ? zrI jJAnacaMda khindUkA san 1973 meM janme zrI jJAnacanda khindUkA vartamAna meM jayapura meM khyAti prApta samAjasevI haiM / Apake pitAjI zrI rAmacanda jI bindUkA jAne mAne samAjasevA the| Apane bI.e. kiyA tathA vAharAta vyavasAya meM laga gaye / zrI mahAvIra kSetra kameTI ke Apa sabhI padoM para kArya kara cuke haiM tathA vartamAna meM jaina vidyA saMsthAna ke saMyojaka haiM / jayapura nagara pariSada ke bhI Apa sadasya raha cuke haiM / di, jaina raMdira mahAsaMgha ke upasabhApati haiM / karmaTha kAryakartA tathA prabhAvaka vaktA hai| patA- mahAvIra pArka ke sAmane maNihAroM kA rAstA, jayapura zrI DUMgaramala sabalAvata Deha nivAsarI zrI DUMgaramala jI stralAgda samAja ke pratiSTina evaM sevAbhAvI sanana haiM / muniyoM kI sevA karane meM Age rahate haiM . Apa AryikA indumatI mAtAja ke sampAdana evaM prakAzana kA bahuta hI yazasvI kArya kara cuke haiM / DA. lAlabahAdura zAstrI jI ke zabdoM meM Apa kaThora parizrama tathA lagana ke ekke haiN| aneka vighna bAdhAoM meM bhI Apa apane uttaradAyitva ko pUrA karate rahate haiM / Deha ke maMdiroM ke saMbaMdha meM Apa vizeSa ruci lete haiM / di. jaina mahAsabhA ke Apa kaTTara samarthaka haiM / Apa jaise samAja seviyoM para samAja ko pUrNa garva hai| . zrI tArAcanda polyAkA ka pAMDyA gotrIya zrI tArAcaMda jI kA polyAkA baiMka hai| Apake pitAjI zrI nAthUlAla jI polyAnA bhI acche svAdhyAyI vyakti haiM / polyAkA jI kA janma 10 navambara san 1931 ko huA tathA nyAyatIrtha evaM bI.kaoNpa.pAsa karake kendrIya sevA meM cale gaye jahA~ ve san 1988 meM DivIjanala akAundainTa pada se sevAnivRtta huye|
Page #679
--------------------------------------------------------------------------
________________ 664/ jaina samAja kA vRhad itihAsa ApakA vivAha san 1953 meM guNamAlA devI ke sAtha huA / jinase Apako do putra evaM do putriyoM kI prApti huI / Apake donoM putra sumanta kumAra evaM sunIlakumAra javAharAta ke acche vyavasAyI haiN| zrI sunIlakumAra jaina to jaimako ke pArTanara haiM jinako kendra sarakAra kI ora se san 1990 meM sarvocca eksaporTa vyavasAya kA avArDa mila cukA hai| donoM hI bhAI bI.esa.sI. haiN| donoM putriyA~ sImA evaM sunIlA kA vivAha ho cukA hai / zrI polyAkA jI atyadhika vinamra evaM sevAbhAvI haiN| S zrI tArAcanda posyAkA zrI sumanta kumAra pro sunIla kumAra patA- esa 64-65 sivADa eriyA,kRSNA mArga, bApU nagara, jayapura zrI navInakumAra baja rAjasthAna vizvavidyAlaya meM samAjazAstra ke prophesara zrI navInakumAra baja apanI vaktRtva zailI evaM sAmAjika sUjhabUjha ke liye prasiddha hai / Apa jayapura kI vibhitra saMsthAoM se jur3e huye haiM jinameM rAjasthAna baina sAhitya pariSada,zrI mahAvIra kSetra kI prabandhakAriNI samiti,javAharanagara jaina samAja kA nAma ullekhanIya hai / ApakA janma 21 maI 1942 ko huaa| ema.e.karane ke pazcAt Apa rAjasthAna vizvavidyAlaya meM cale gye| ApakI patnI zrImatI annA jaina bhI DAkTara haiN| patA: 15-7javAhara nagara,jayapura zrI nAnagarAma jaina _ vigata do dazakoM se jayapura jaina samAja kI sevA meM samarpita zrI nAnagarAma jI jaina vizAla evaM bahu AyAmI vyaktitva ke dhanI haiM / samAjasevI haiM / zAMta rahakara cupacApa kArya karane meM vizvAsa rakhane vAle zrI jaina kA janma 8 janavarI san 1923 ko huA / Apake pitAjI zrI bholAnAtha jI evaM mAtAjI zrImatI tIjA bAI donoM kA hI svargavAsa ho cukA hai| Apane sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAta javAharAta udyoga meM praveza kiyA aura usameM AzAtIta saphalatA prApta kii| ApakA sana 1940 meM
Page #680
--------------------------------------------------------------------------
________________ yazasvI samAjasevI /665 zrImatI kiraNa devI jI ke sAtha vivAha huA jinase Apako cAra putra evaM eka putrI ke pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| Apake cAroM putra sarva zrI saubhAgyamala, surezacaMda, subhAima dra evaM saMtomakumAra sabhA di. 7. apane paimA mApasAya javAharAta meM kAryarata haiN| ApakI ekamAtra putrI vidyA jaina kA bhI vivAha ho cukA hai| zrI jaina jaba se AcArya zrI vidyAnanda jI mahArAja ke samparka meM Aye unake pUrNa bhakta bana gaye / Aphne eka bAra AcArya zrI vidyAnanda jI mahArAja ko dehalI se jayapura lAne kA yazasvI kArya kiyA aura phira san 1979-80 meM cAturmAsa kraayaa| san 1981 meM Ayojita khAniyA paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava meM bhagavAna ke mAtA-pitA banane kA saubhAgya prApta kiyA tathA pratiSThA mahotsava samiti ke adhyakSa rahakara pratiSThA kArya ko saMpanna kraayaa| Apa jayapura kI kitanI hI saMsthAoM se jur3e huye haiN| zrI mahAvIra kSetra kameTI kI kAryakAriNI ke sadasya haiN| zrI mahAvIra paMtha akAdamI ke upAdhyakSa haiM / svabhAva se dhArmika prakRti ke haiM / ApakA pUrA parivAra hI muni bhakta hai tathA AhAra Adi se sevA karate rahate haiN| pratidina pUjA abhiSeka kA niyama hai / Atithya premI haiM / samAja ko Apase bahuta AzAyeM haiN| patA:- mahAvIra bhavana, 1 hAspiTala mArga,sI-skIma, jayapura zrI nemacanda jI bAkalIvAla lAlagar3ha nivAsI sva.zrI khUbacaMda jI bAkalIvAla ke suputra zrI nemacaMda jI bAkalIdAla sujAnagar3ha ke sabase vayovRddha samAjasevI hai| Apake jIvana kA eka lambA itihAsa hai| jisako sIpita zabdoM meM kahanA bar3A kaThina hai| ApakA janma mAgha badI 11 saMvat 1959 ko huaa| Apane sAmAnya zikSA prApta kI / 13 varSa kI choTI avasthA meM ApakA vivAha zrImatI bhaMvarIdevI se huaa| jinase Apako cAra putra sarva zrI mANakacaMda, padamacaMda, motIlAla evaM bhAgacaMda evaM chaha putriyAM kamalAbAI vimalAbAI,zAMtibAI,jayadevI guNamAlA evaM lIlA ke - pitA banane kA saubhAgya prApta huA / inameM se ApakI putrI zAMtibAI ne 30 varSa pUrva A zivasAgara jI se 24 varSa kI Ayu meM AryikA dIkSA lii| ApakA nAma AryikA vidyAmatI hai tathA AryikA supArzvamatI jI ke saMgha meM hai| Apane AsAma meM maiM, sAligarAma rAya cunnIlAla bahAdura pharma meM suparavAIjara koTi se karmakSetra meM praveza kiyA thaa| jorahATa meM Apa myunisapala kamiznaramAravAr3I caimbara oNpha kaoNmarsa ke adhyakSa,mAravAr3I samAja ke adhyakSa tathA impIriyala baiMka kI DibarUgar3ha zAkhA ke TrejarAra the| Apa bar3e anuzAsana priya karmaTha,kartavyaniSTha,kuzala ArabIdeTara vivekazIla, dharmaparAyaNa va dAnazIla sajjana haiN| 75 varSa kI Ayu prApta karane para ApakI hIraka jayantI dhUmadhAma se manAI gaI thii| Apa 82 varSa ke tana se vayovRddha hone para bhI mana se yuvaka,mujAnagar3ha samAja ke adhyakSa rahe / bhagavAna mahAvIra kI 25 sau vIM nirvANa zatAbdI ke sIkara saMbhAga ke adhyakSa the jisake kAraNa Apako sva. sAhUjI ne nirvANa zatAbdI kameTI kI tarapha se svarNa padaka se vibhUSita kiyA thaa| a.bhA.digambara jaina mahAsabhA ke sujAnagar3ha adhivezana ke svAgatAdhyakSa bhI rahe /
Page #681
--------------------------------------------------------------------------
________________ 666/ jaina samAja kA vRhad itihAsa abhI pichale varSa akhila bhAratavarSIya mahAsabhA ne Apako samAja bhUSaNa kI upAdhi se vibhUSita kiyA hai| Apa sAligarAma cunIlAla bahAdura eNDa kaM.DibarUgar3ha ke mukhya saMcAlakoM meM the| Apake bar3e prAtA bhaMvarIlAla jI bAkalIvAla mahAsabhA ke adhyakSa the| Apake jyeSTha putra zrI mANakacaMda jI 67 varSa ke haiN| zrImatI zAMtidevI dharmapatnI haiN| do putriyoM ke pitA haiM / dUsare putra padamacaMda jI 63 varSa ke haiN| avivAhita haiN| tIsare putra motIlAlajI 60 varSIya haiN| bI.kaoNma. haiN| caturtha putra bhAgacaMda jI bI.kaoNma.ela.ela.bI.eDavokeTa hai / ela.ela.bI.meM gohATI vizvavidyAlaya meM sarvocca sthAna prApta kiyaa| san 1954 meM zAMtidevI se ApakA vivAha huaa| bhAgacaMda jI ke cAra putra basanta,pukharAja,azoka, suzIla evam eka putrI kalpanA hai / ApakA parivAra AsAma meM kArya karatA hai / vahAM Apake ghara meM caityAlaya hai / sAmAjika kAryoM meM vizeSa ruci lete haiN| hama zrI nemacaMda jI ke dIrgha jIvana kI kAmanA karate haiN| patA :- (1) bAkalIvAla bhavana, sujAnagar3ha (2) nemacaMda mANakacaMda eNDa kaM, zivasAgara / bra. nemIcanda bar3ajAtyA dhArmika evaM sAmAjika jIvana jIne vAle cha.nemIcanda jI bar3ajAtyA yazasvI vyakti haiN| Apake pitAzrI dIpacanda jI bar3ajAtyA bhI brahmacArI the jinakA svargavAsa lADanUM meM saMvat 2016 meM AcArya zivasAgara jI ke sAnidhya meM samAdhimaraNa pUrvaka huA thA / ApakI mAtA zrImatI sonIbAI kA svargavAsa saMvat 2002 meM zrI mahAvIra jI meM huA thA / bar3ajAtyA jI kA janma saMvat 1966 meM baizAkha budI 4 ke zubha dina huA / sAmAnya zikSA prApta karane ke pazcAt saMvat 1983 meM zrImatI mohanI devI ke sAtha ApakA vivAha saMpanna huaa| Apake do putroM meM bar3e putra zrI hukamacanda bI.kaoNma. haiN| 43 varSa ke haiN| Apake bhI tIna putra evaM eka putrI hai| dUsare putra zrI prakAzacanda 40 varSa ke yuvA haiN| banepIcanda jI ke 6 putriyA~ haiM jinake nAma mainAbAI, sulocanAbAI,zarabatIbAI, padabhAbAI,campAbAI evaM sabase choTI suzolAbAI hai / sabhI bivAhita haiM / vizeSa- pArmika- hastinApura jambUdvIpa paMcakalyANaka meM Apa sanatkumAra indra ke pada se suzobhita huye tathA gajaratha meM indra kA Asana grahaNa kiyA / nAgaura meM saMvat 2006 meM zrI AdinAtha di. jaina maMdira meM saMgamaramara kA zikhara evaM vedI banavAkara usa para kalazArohaNa kA yazasvI kArya kara cuke haiN| saMvat 2022 meM AcArya zivasAgara jI mahArAja ke pAsa-vatI jIvana apanAne kA niyama liyA tathA nAgaura meM muni zrI zreyAnsasAgara jI mahArAja se brahmacarya vrata aMgIkara kiye / phulerA ke maMdira meM vedI banavAkara zAMtinAtha svAmI kI pratimA virAjamAna kI / isI taraha kalakattA ke belagachiyA ke mAnastaMbha meM eka vedI kA nirmANa krvaayaa|
Page #682
--------------------------------------------------------------------------
________________ yazasvI samAjasevI /667 yahmacArI jI munirAjoM, AryikA mAtAjI ko AhAra Adi dekara puNyArjana karate rahate haiM / cAturmAsa meM sAdhuoM ke darzana karanA ApakA niyamita kArya rahatA hai| patA- hukamacanda prakAzacanda naM.4, rAja uDamenTa sTrITa,kalakattA-1 zrI prasannakumAra seThI janmatithi 14 julAI san 1935 hai| zrI seThI apanI sAdagI, samAja sevA evaM kAvya racanA ke liye prasiddha hai| Apa ema.kaoNma.vizArada haiM tathA rAjasthAna baiMka sevA meM kAryarata haiM / Apa ghara-ghara jAkara logoM ko par3hane ke liye dhArmika, sAhityika evaM bAlopayogI pustakeM vitaraNa karane meM vizeSa ruci rakhate haiM / ApakI kavitAoM ke kaI saMgraha nikala cuke haiN| patA: curUkoM kA rAstA,jayapura prophesara zrI pravINacandra jaina rAjasthAna ke jAne mAne saMskRta vidvAna zrI pravINacandra jaina kA janma 14 apraila,1909 ko jayapura meM huA ! Apane saMskRta aura hindI meM ema.e.,zAstrI tathA sAhityarala kI upAdhiyA~ prApta kI / Apa san 1942-43 meM jI.bI. poddAra kaoNleja navalagar3ha meM vyAkhyAtA,1943 se 47 taka saMskRta ke prophesara tathA vibhAgAdhyakSa, 1947 se 50 taka vanasthalI vidyApITha evaM 1953 se 56 taka mahArAnI zrI jayA kAleja bharatapura ke prAcArya,1957-58 meM rAjakIya mahAvidyAlaya koTA ke upAcArya,1958 se 65 taka DUMgara kaoNleja bIkAnera ke prAcArya tathA sevAnivRti ke pazcAt vanasthalI vidyApITha ke punaHprAcArya rahe 1 Apa bhaMDArakara oriyaMTala risarca iMsTITyUTa ke AjIvana sadasya haiN| prophesara jaina zrI di.jaina akSetra zrI mahAvIra jI dvArA saMcAlita jaina vidyA saMsthAna ke DAirekTara raha cuke haiN| zodha kAryoM meM ApakI vizeSa ruci rahatI hai| suzrI puSpA jaina rAjasthAna kI paryaTana, kalA evaM saMskRti, purAtatva,mahilA evaM bAla vikAsa tathA bAr3ha evaM akAla sahAyatA Adi vibhAgoM kI maMtrI suzrI puSpA jaina kA janma bhArata vibhAjana ke bAda jayapura Akara base eka pratiSThita multAnI jaina parivAra meM san 1950 meM huaa| Apane bhAtakhaNDe skUla lakhanaU se saMgIta meM snAtaka aura rAjasthAna vizvavidyAlaya se ela.ela.bI. tathA zrama kAnUnoM kA DiplomA pAThyakrama uttIrNa kiyA / vyavasAya ke rUpa meM yadyapi Apane kAlA koTa pahilA lekina vaha dhanopArjana se kahIM adhika anyAya aura atyAcAra ke viruddha lar3AI meM garIboM aura dalitoM ko kAnUnI sahAyatA pahuMcAne ke irAde se / yahI kAraNa thA ki sattara ke dazaka meM rAjya karmacArI AMdolana meM baMdI banAye gaye begunAhoM aura ApAtakAla meM bhArata rakSA aura Antarika surakSA kAnUnoM ke antargata giraphtAra logoM ke parivAroM ko binA kisI zulka ke kAnUnI madada dene meM Apane dinarAta eka kiyaa| dUsaroM ke kaSToM ko apanA kaSTa samajhane ke saMskAroM ne hI ApakoM rAjanIti meM dhakelA / yahI kAraNa hai ki sabhI sAmAjika aura rAjanItika AMdolanoM meM Apa sadaiva agraNI rahI haiN| 1977 meM ApAtakAla kI samApti ke bAda banI bhAratIya janatA pArTI ke netRtva ne ApakI pratibhA ko pahacAnA aura jUna 1977 meM huye vidhAna sabhA cunAva meM ajamera kSetra se Apako maidAna meM utArA / eka sarvathA naye aura aparicita kSetra meM maidAna jItane ke sAtha hI Apane aisI majabUta nIMva jamAI ki bAda meM 1980 meM bhI Apane
Page #683
--------------------------------------------------------------------------
________________ 668/ jaina samAja kA vRhad itihAsa AsAnI se cunAva vaitaraNI pAra kara lii| 1984 ke lokasabhA cunAva meM pradeza ke bhAjapA netRtva ne Apako pAlo joratha bhagAlogAramAtra meM gItA ke diggaja netA sva.mUlacanda DAgA ke sAmane cunAva lar3ane ke liye dhakela diyA jise Apane cunautI ke rUpa meM liyaa| pariNAma yaha huA ki Apa cunAva meM vijayI to nahIM ho sakI lekina samUce pradeza meM sabase kama matoM ke antara se parAjita hone vAlI Apa hI thii| isake bAda 1985 aura 1990 ke donoM vidhAna sabhA cunAvoM meM Apa pAlI kSetra se vijayI huii| 14 mArca 1940 ko Apa zekhAvata maMtrImaMDala meM uparokta vibhAgoM kI maMtrI niyukta kI gii| saMgIta evaM kalA meM ApakI sakriya ruci janmajAta hai / suzrI puSpA prArambha se hI jaina saMskAroM meM palI haiM / sAmAjika AyojanoM meM Apa khUba ruci letI haiM samAja ko Apa se bahuta AzAeM haiM / zrI premacanda haidarI sAmAjika sevA meM ruci lene vAle zrI premacanda haidarI jayapura ke yazasvI samAjasevI hai| rAjasthAna jaina sAhitya pariSada evaM vIra sevaka maMDala ke sAtha prArambha se hI jur3e huye haiM tathA jaba kabhI svayaM sevaka ke rUpa meM bAhara jAte rahate haiN| ApakI dharmapatnI zrImatI kamaleza devo mahilA jAgRtti saMgha kI sakriya sadasya haiN| haidarI ke pitAjI ajItamala jI bhI samAja ke gaNamAnya sadasya haiM tathA svAdhyAya premI haiM / haidarI ApakA baiMka hai / Apa khaNDelavAla digambara jaina haiM tathA bAkalIvAla gotra hai| patA - haidarI bhavana,manihAroM kA rAstA, jayapura
Page #684
--------------------------------------------------------------------------
________________ . yazasvI samAjasevI/669 jayapura kA seTha baMjIlAla TholiyA parivAra " ..... jayapura nagara kA seTha baMjIlAla TholiyA parivAra sAre deza meM prasiddha parivAra mAnA jAtA hai / vigata 100-125 varSoM se isa parivAra ke sadasyoM ne javAharAta ke vyavasAya meM vizva meM apanA viziSTa sthAna banAyA tathA deza evaM samAja meM apanI sevAoM ke kAraNa vizeSa khyAti prApta kii| isa parivAra ke seTha baMjIlAla TholiyA,seTha gopIcanda TholiyA evaM seTha sundaralAla TholiyA samAja meM rASTrIya stara ke netA the aura jayapura ke TholiyA parivAra kA sarvatra nAma thaa| seTha baMjIlAla TholiyA ke pUrvaja kulI grAma ke rahane vAle the jahA~ TholiyoM kA paMcAyatI kalAtmaka maMdira Aja bhI prasiddhi prApta maMdira hai| kalI prAmase TholiyA parivAra sAMgAnera Akara basa gaye aura vahA~ bhI TholiyoM kA maMdira hai jisameM makarAne kI kalAtmaka vedI meM prAcIna enaM manorama mUrtiyA~ virAjamAna haiM / jaba TholiyA parivAra jayapura A gayA to yahA~ bhI TholiyoM kA maMdira ke nAma se jaitarAma jI TholiyA ne vizAla maMdira kA nirmANa karavAyA aura jisameM virAjamAna billorI pASANa kI pUrtiyA~ sAre deza meM prasiddha haiM jinake darzanArtha prativarSa hajAroM yAtrI Ate rahate haiN| seTha baMjIlAla jI kA janma ASAr3ha sudI paMcamI saMvat 1914 ko huaa| Apake pitAjI zrI kAlUrAma jI goTe evaM baTuye banAne kA choTA sA dhandhA kiyA karate the / Apa apane paitRka vyavasAya ko chor3akara javAharAta ke vyavasAya kI ora mur3e / sarvaprathama isa vyavasAya meM nipuNatA prApta ko aura apanI lagna evaM sUjhabUjha se alpa avadhi meM hI Apa acche vyApAriyoM meM gine jAne lage / seTha sAhaba ne usa samaya jayapura se javAharAta vyavasAya kA videzoM se samparka banAyA aura AyAta niryAta kA vyavasAya kara diyA / Apa deza ke apaNI vyApAriyoM meM gine jAne lage / videzI vyavasAyI mI Apase javAharAta kA kArya sIkhane Ate the isameM perisa ke virojana pAla kA nAma vizeSataH ullekhanIya hai / eka bAra to jayapura ke mahArAjA savAI mAdhosiMha jI jaba laMdana jAne lage to Apane mahArAjA ko laMdana kI pharma piTArsa para huNDI likhakara dI thii| saMtAna :- seTha sAhaba ke pAMca putra gopIcaMdajI,harakacaMdajI, sundaralAla jI,pUnamacaMda jI evaM tArAcanda jI evaM do putriyA~ bandobAI evaM sUrajabAI huI / inameM candobAI dharmapatnI zrI prakAzacanda jI kAsalIvAla kA AzIrvAda prApta hai / seTha sAhaba ke pramukha putra, pautra evaM prapovoM kA paricaya nimna prakAra hai:zrI gopIcanda jI TholiyA ___ zrI gopIcaMda jI seTha baMjIlAla jI TholiyA ke jyeSTha putra the / ApakA janma zrAvaNa kRSNA aSTamI saMvat 1942 ko shuaa| Apane mAsTara arjunalAla jI seThI ke vidyAlaya meM zikSA prApta kii| 13 varSa kI Ayu meM hI Apane pitAjI ke sAtha kArobAra meM hAtha baMTAnA zurU kiyA / Apa bahuta hI sAdagI pasanda vyakti the / Apane sAmAjika, pArivArika va dhArmika kArya meM bhI apanA kAphI samaya diyA / rAjadarabAra meM Apako kursI prApta thI / kaI varSoM taka Apa AnarerI majisTreTa rahe / nagarapAlikA, TelIphona vibhAga, yAdagAra memoriyala,lArDa meyo hAspiTala,jala vibhAga, bijalI Adi kaI rAjakIya saMsthAoM kI samitiyoM meM sadasya rahe / jvailarsa aisosiyezana ke Apa saMsthApaka adhyakSa the / jayapura rAjya darabAra se Apako kaI sammAnajanaka pada prApta the / aneka rAjya darabAra se Apako sonA bakhzIsa thaa| samAja ke sabhI kAryoM meM Apako padAdhikArI cunA gayA thaa| bhAratavarSIya vAla mahAsabhA aura tIrtha kSetra kameTI ke adhyakSa rahe / atizaya kSetra kameTI ke adhyakSa rhe| atizaya kSetra zrI mahAvIra jI ke upAdhyakSa va koSAdhyakSa rahe / atizaya kSetra padamapurA kameTI ke saMsthApaka upAdhyakSa jIvana paryanta rahe / padamapurA
Page #685
--------------------------------------------------------------------------
________________ 670/ jaina samAja kA vuhaTa sa nANa kArya meM Apane pUrA sahayoga diyaa| paMcAyatI maMdira jI TholiyAna jayapura meM Apane karIba 300 varSa taka jIrNoddhAra korya krvaayaa| mahAbIra hA.skUla ke koSAdhyakSa bhI rhe| Apane banjIlAla jI TholiyA dharmazAlA jayapura ke adhUre kAryoM ko pUrA karavAyA aura usameM eka Ayurvedika auSadhAlaya zurU krvaayaa| baMjIlAla TholiyA dharmazAlA zrI mahAvIra jI kA nirmANa kArya karavAyA / AcArya 108 zrI zAMtIsAgara jI mahArAja ko saMgha sahita jayapura lAne vAle Apa pramukha vyakti the / unakA cAturmAsa paMcAyatI maMdira jI TholiyAna meM karavAyA evaM eka bahuta bar3A vidhAna karavAkara utsava krvaayaa| Apake eka putra RSabhadAsa jI TholiyA huye| Apa kA devaloka 26 julAI san 1957 kI ardharAtri ko 'huaa| zrI sundaralAla jI TholiyA Apa seThajI baMjIlAla jI TholiyA ke tRtIya putra the| ApakA janma 27 disambara 1893 meM huaa| Apa sAdhAraNa zikSA prApta kara apane pitAjI ke vyApAra meM laga gye| Apane apane pitAjI kA vyApAra ke kSetra meM bahuta nAma kiyaa| bhArata meM hI nahIM videzoM meM bhI lagAra ke kSetra meM Apako kAphI thI Apa "guralDa kiMga" ke nAma se jAne jAte the| rAjasthAna meM panne ke kharar3a ko khadAnoM se nikAlane kA kArya Apane hI zurU kiyaa| baMbaI, dillI Adi sthAnoM para dukAneM kholii| dillI meM mai. zAMtIvijaya eNDa kampanI Apake dvArA kholI gii| Apa jvailarsa esosiezana ke adhyakSa rahe / dhArmika va sAmAjika kSetra meM atizaya kSetra zrI mahAvIra jI kameTI ke sadasya, mahAvIra jaina hAI skUla ke saMsthApaka adhyakSa, atizaya kSetra zrI padamapurA kameTI ke adhyakSa aura baMjolAla TholiyA beriTI TrasTa ke adhyakSa rahe haiN| vyApAra kArya hetu Apane videzoM meM bhI bhramaNa kiyA / jayapura, jodhapura, haidarAbAda, udayapura, jhAlAvAr3a, jAmanagara, bIkAnera Adi kaI sTeToM meM Apako tAjIma prApta huii| inameM se Apa aneka sTeToM ke jvailarsa the| Apake cAra putra nemakumAra, zAMtIkumAra, vijayakumAra, devendrakumAra haiN| 72 varSa kI Ayu meM ApakA devalokavAsa 26 pharavarI, 1965 ke dina huaa| 1 zrI RSabhadAsa jI TholiyA Apa seTha gocIcaMda jI TholiyA ke putra the| Apa kA janma 22 nava. 19002 ko huaa| Apane bahuta kama zikSA prApta kara mAtra 13 varSa kI Ayu meM pArivArika vyApAra dekhanA zurU kara diyaa| Apa bahuta sarala pravRtti ke milanasAra vyakti the / Apa apane jIvana kAla meM kaI sAmAjika aura dhArmika saMsthAoM se jur3e rhe| paMcAyatI maMdira jI TholiyAna ke kaI varSoM taka adhyakSa rahe / Apake dvArA maMdira jI TholiyAna ke jIrNoddhAra meM pUrA sahayoga bhI diyA gayA / seTha bajIlAla jI TholiyA ceriTebala TrasTa ke Apa maMtrI rahe tathA Apane isa TrasTa ko sucArU rUpa se calAyA aura Age bddh'aayaa| TrasTa dvArA saMcAlita jayapura va zrI mahAvIra jI dharmazAlA meM Apa mukhya rUpa se ruci rakhate the| ina dharmazAlAoM meM Apake samaya meM kaI sukha suvidhAyeM yAtriyoM ko pradAna karAI gaI thii| Apake do putra rAjendrakumAra TholiyA, pradIpa kumAra TholiyA aura do putriyAM kaMcanavAI dharmapatnI jinendra kumAra jI seThI aura kamalAbAI dharmapatnI prakAzacandra jI seThI bhU.pU. gRha maMtrI bhArata sarakAra haiN| ApakA devaloka 7 maI, 1978 ko 76 varSa kI Ayu meM huaa|
Page #686
--------------------------------------------------------------------------
________________ yazasvI samAjasevI /671 zrI rAjendra kumAra jaina TholiyA zrI rAjendra kumAra TholiyA kA janma 8 sitambara 1928 ko jayapura meM huaa| Apa zrI RSabhadAsa TholiyA ke putra tathA prasiddha seTha zrI banajIlAla jaina ThAliyA jAhara ke prapautra hai| Apane laukika zikSA jayapura meM hI prApta kara apane paitRka hIre javAharAta ke vyavasAya meM praveza kiyaa| Apako dhArmika saMskAra bacapana se hI apane parivAra ke sadasyoM evaM ghara ke vAtAvaraNa se mile / ApakI isa samaya jayapura meM seTha baMjIlAla TholiyA jvailarsa evaM RSabha jvailarsa ke nAma se do pharme apanA viziSTa ucca sthAna rakhatI hai / Apane vyApAra ke silasile meM amerikA, biTenaphrAMsa, iTalI hAMgakAMga,thAIlaiNDa varmA,pAkistAna Adi dezoM ko kaI bAra yAtrAyeM ko| Apa apane pUrvajoM kI zAMti tana-mana-dhana se samAja kI nisvArtha bhAva se sevA kara rahe haiM / isa samaya Apa apane pArivArika cairiTI TrasTa seTha banajIlAla TholiyA TrasTa ke maMtrI evaM zrImatI harSadevI RSabhadAsa TholiyA cairiTI TrasTa ke adhyakSa haiN| jayapura kI aneka dhArmika sAmAjika evaM sAMskRtika saMsthAoM se jur3e zrI rAjendra kumAra jI TholiyA ne di.jaina maMdira TholiyAna.di.jaina maMdira cAkasa evaM mahAvIra hAI skala Adi kI pragati ke liye samarpita hokara kArya kiyaa| Apane rAja.meM tIrtha vaMdanA ratha pravartana samiti ke upAdhyakSa pada para rahakara ratha ke pravartana meM vizeSa bhUmikA nibhaaii| Apa AcArya kundakunda dvisahastrAbdi samAroha samiti ke koSAdhyakSa evaM digambarajaina mahAsamiti rAjasthAna pradeza ke tIna varSa taka upAdhyakSa rahe / rAjasthAna meM digambara jaina mahAsamiti ke pracAra prasAra evaM saMgaThana kAryoM meM Apane vizeSa yogadAna diyA / isa samaya Apa digambara jaina tIrtha kSetra kameTI bAr3A padamapurA ke upAdhyakSa,jaina mahAvIra hAI skUla kI kAryakAriNI ke sadasya evaM vittIya samiti ke adhyakSa, digambara jaina maMdira DoliyAna va cAkasU ke prabandha samiti evaM akhila bhAratIya jaina mizana ke adhyakSa haiM tathA vartamAna meM digambara jaina mahAsamiti rAjasthAna pradeza ke adhyakSa haiN| ApakA vivAha san 1947 meM zrImatI kamalaprabhA ke sAtha ke sAtha saMpatra hua / Apa eka putra evaM tIna putriyoM se suzopita zrI pradIpa TholiyA ApakA janma san 1948 meM huaa| bI.e.taka zikSA prApta kI tathA apane javAharAta ke paitRka vyavasAya meM laga gaye | ApakI patnI kA nAma latA TholiyA hai jo do putra evaM eka putrI se suzobhita haiN| MSR sva. meTha banI ToliyA sva seTha gopI candajI TholiyA sva seTha sundaralAlajI ToliyA
Page #687
--------------------------------------------------------------------------
________________ 672/ jaina samAja kA vRhad itihAsa zaMka zrI sa zrI rAjendra kumAra jI ThotiSA zrI baMzIlAla luhAr3iyA zrI pradIpa TholiyA zAnta prakRti ke haiM tathA cupacApa kArya karane meM vizvAsa rakhate haiN| janma 5 pharavarI 1912 svataMtratA senAnI zrI baMzIlAla jI luhAr3iyA kA rAjanaitika evaM sAmAjika jIvana donoM hI ullekhanIya rhe| san 1930-31 meM Apane namaka satyAgraha meM bhAga liyaa| jayapura se lokasabhA ke nirvAcita sadasya rahe tathA jayapura jilA borDa ke adhyakSa rhe| vartamAna meM Apa variSTha nAgarika pariSad ke adhyakSa hai tathA mAnava mAtra kI sevA meM saMlagna haiN| ApakI gaNanA rAjasthAna ke acche vakIloM meM kI jAtI hai| patA : luhAr3iyA bhavana, azoka mArga, sI-skIma jayapura zrI balabhadra kumAra jaina pAkistAna se Akara jayapura meM basane vAle zrI dAsUrAma jI ke suputra zrI balabhadrakumAra jo jaina samAja sevA meM itane ghulamila gaye ki unako nagara kI sabhI pramukha saMsthAoM meM kisI na kisI pada para dekhA jA sakatA hai| rAjasthAna jaina sabhA, digambara jaina AcArya saMskRta mahAvidyAlaya, di.jaina atizaya kSetra zrImahAvIra jI jaisI saMsthAoM se ve nikaTa se jur3e hue haiN| Adarzanagara ke di. jaina mandira nirmANa meM ApakA pUrA sahayoga rhaa| mulatAna jaina samAja ke Apa pramukha samAja sevI haiN| ApakA kalara kA vyavasAya hai tathA apane vyavasAya meM khyAti prApta kI hai| patA- phatehacanda dAsUrAma, navAba sAhaba kI havelI, tripoliyA bAjAra, jayapura /
Page #688
--------------------------------------------------------------------------
________________ yazasvI samAjasevI/673 jayapara nagara kA bilAlA parivAra jayapura jaina samAja meM bilAlA parivAra kA viziSTa sthAna hai| nagara ke tripoliyA bAjAra meM jAne para bar3I caupar3a ke pAsa bilAloM ke cAra pratiSThAna dekhe jA sakate haiM / bilAloM kI dhArmika niSThA,sAmAjika yogadAna evaM pUre parivAra meM bhAvAtmaka ekatA anukaraNIya hai / isa parivAra kA apanA itihAsa hai jisake anusAra vikrama saMvat 1890 meM sAMbhara nagara se sarvaprathama samarUlAla jI jayapura meM Aye aura hanumAna jI ke rAste meM rahane lage tathA purohita jI ke kaTale kI eka dukAna meM kirANe kA vyavasAya prAraMbha kiyaa| unake do putra nAthUlAla jI evaM udayalAla jI huye tathA donoM bhAiyoM ne apanI vyApArika dakSatA ke AdhAra para apane pitA kI Arthika sthiti ko ThIka kiyaa| nAthUlAla jI do putra moharI lAla jI evaM maganIrAma jI evaM eka putrI tathA udayalAla jI eka putra hAthIrAma jI se alaMkRta huye / thor3e hI samaya pazcAt mAlIlAla jI evaM udayalAla jI kA dehAnta ho gyaa|naathuulaal jI kI patnI kA svargavAsa hone para unhoMne dUsarA vivAha kara liyA jisase eka aura putra ke pitA banane kA saubhAgya prApta huaa| saMvat 1993 meM ApakA pI svargavAsa ho gyaa| zrI mhorIlAla jI ke yadyapi pAMca putra evaM cAra putriyA~ huI lekina do putra evaM eka putrI to bAlyAvasthA meM cala basI zeSa' bace kapUracaMda jI gopIcaMda jI evaM chuTanalAla jI / zrI kapUracaMda jI bhI pAMca putra evaM eka putrI ke pitA bane lekina cAra putroM kA bAlyAvasthA meM hI svargavAsa hone ke kAraNa eka putra evaM eka putrI bacI / Apane prathama patnI ke svargavAsa hone para dUsarA vivAha kiyA lekina usase koI saMtAna nahIM huii| zrI kapUracaMda jI ke ekamAtra putra zrI phUlacaMda jI huye jinake putra narendrakumAra eka putra evaM eka putrI ke pitA haiN| zrI mhorIlAla jI ke putra gopIcaMda jI samAja ke pratiSThita vyakti haiM sevA bhAvI haiM tathA dhArmika saMskAroM se saMpanna hai| Apake do vivAha huye pahalI patnI se do putra evaM eka putrI huI lekina eka putra evaM eka putrI kA asamaya meM hI viyoga ho gayA / eka mAtra azoka kumAra vyavasAyarata haiM tathA tIna putra evaM eka putrI se suzobhita haiN| dUsarI patnI se pAMca putra surendrakumAra, padamakumAra,narendra kumAra,vinoda kumAra evaM devendra kumAra evaM do putriyA~ huii| sabhI kA vivAha ho cakA hai| vartamAna meM sarendrakamAra do putra evaM eka putrI se.padamakumAra jI do putriyoM se vinodakumAra jI eka putra evaM eka putrI se evaM devendrakumAra jo eka putra se alaMkRta haiN| zrI gopIcaMda jI ke choTe bhAI chuTTanalAla jI the / sAmAjika kSetra meM unakA vizeSa nAma thA / ve sAta putra evaM do putriyoM ke pitA bane lekina 2 putroM kA bAlyAvasthA meM nidhana hone se vartamAna meM pAMca putra tArAcaMda jI,premacaMda jI, rAjakumAra jI,navIna kumAra jI,sudhIrakumAra jI evaM do putriyoM haiM / Apa sabakA vivAha ho cukA hai tathA tArAcaMda jI cAra putroM se, rAjakumAra jI eka putra evaM do putriyoM se,navIna kumAra jI do putroM se tathA sudhIrakumAra jI eka putrI se suzobhita haiM / zrI chuhanalAla jI kA 15 pharavarI san 1988 ko svargavAsa ho cukA hai| zrI udayalAla jI ke putra hAthIrAma jI ne tIna vivAha kiye / tIsarI patnI se eka putra evaM do putriyA~ huii| putra kA bAlyAvasthA meM hI viyoga hone se chuTTanalAla jI ke putra premacaMda jI ko goda liyA / hAthIrAma jI kA bhI san 1985 meM svargavAsa ho cukA hai| zrI chuTTanalAla jI ke pautra evaM premacaMda jI cAra putroM meM anila kumAra, sunIla kumAra,rAjona kumAra kA vivAha ho cukA hai / anila kumAra ke eka putra evaM eka putrI evaM sunIla kumAra eka putrI se suzobhita hai|
Page #689
--------------------------------------------------------------------------
________________ 674/ jaina samAja kA vRhad itihAsa vizeSa vivaraNa: vilAlA parivAra ke sabhI sadasya dhArmika saMskAroM se otaprota haiN| sabhI choTe-bar3e, dAdA-dAdI,tAUjI evaM cAcAjI, pautra evaM pautriyoM meM sneha evaM madhura saMbaMdha hai tathA 50 vyaktiyoM kA vizAla parivAra hone para bhI sabhI ekatA ke sUtra meM baMdhe huye haiM / isa parivAra ke nAthUlAla jI bilAlA bahuta dhArmika pravRtti ke the / sabhI meM dhArmika saMskAra unhIM kI dena hai| pUjA kA kArya mhorIlAlajI ne prAraMbha kiyA jise bAda meM kapUracanda jI,hAthIrAmajI,gopIcaMda jI,phuhanalAla jI ne Age bar3hAyA / Apa logoM ke sAtha aura bhI pratiSThita vyakti sammilita ho gaye tathA dIvAna jI kI naziyoM meM 14 varSa taka sAtha-sAtha pUjA kA kAryakrama karate rhe| isake pazcAta Amera roDa para hI sthita bijailAlajI pAMDayA kI naziyA~ meM pajA kI jAne lgii| Apa logoM kA auroM ne bhI sAtha diyaa| chuTTanalAla jI ke svargavAsa ke pazcAt zrI gopIcaMdajI evaM unakI patnI jAne lge| vartamAna meM Apake sAtha 15-20 vyakti pUjA abhiSeka karate haiM / bilAlA parivAra ke sadasyoM ke jAne ke bAda yahA~ tIna vediyA~ aura banavAI gaI aura san 1991 meM vedI pratiSThA kA kArya bahuta zAnadAra DhaMga se saMpanna karAyA gayA / naziyoM ke jIrNoddhAra kA kArya abhI cala rahA hai| pratiSThAna : bilAlA parivAra ke tripoliyA bAjAra meM cAra pratiSThAna,bApU bAjAra meM eka bilAlAja,javAharAta ke vyavasAya kI dhI vAloM kA rAstA meM bilAla jvailarsa va hanumAna kA rAstA meM abhiSeka hai / vartamAna meM isa parivAra ke adhikAMza sadasya javAja meM kAra kA pIpA de. asAloM ko lagAne kA zreya tArAcaMda jI evaM surendra kumAra jI ko jAtA hai| bilAlA parivAra meM svachuTTanalAla jI bahuta hI sevAbhAvI vyakti the / sAmAjika kAryoM meM Age rahate the / parivAra ko UMcA uThAne meM ApakA pramukha yogadAna rahA / parivAra meM zrI kapUracanda jI bilAlA sabase vayovRddha haiM / 96 basanta dekha cuke haiN| dhArmika pravRtti ke haiN| pairoM meM darda rahane ke atirikta kAphI svastha haiM / zrI gopIcaMda jI bilAlA 76 pAra kara cuke haiN| lekina pUrNa svastha evaM parivAra evaM samAja ke sabhI uttaradAyitvoM ko nibhAte haiN| bilAlA parivAra ko zrI di.jaina a. kSetra padamapurA meM nija maMdira meM pharza banavAne,zrI mahAvIra kSetra meM kamare kA nirmANa karavAne evaM bIjA pAMDyA vAlI naziyoM kA jIrNoddhAra karavAne kA saubhAgya prApta hai / patA: bilAlA gArDana 5, purAnI Amera ror3a,subhASa cauka jypur| paM. bhaMvaralAla nyAyatIrtha samAjaratna paM.bhaMvaralAla jI nyAyatIrtha jayapura ke jAne mAne vidvAna hai / ve itihAsa,jaina sAhitya evaM purAtatva ke variSTha manISI haiM / vigata 50 varSoM se unhoMne samAja ko jo sevAyeM kI haiM ve svarNAkSaroM meM likhI jAne yogya hai / zrI di.jaina a.kSetra padamapurA ke 40 varSoM se bhI adhika samaya taka ve maMtrI rahe tathA usako vartamAna svarUpa dene meM Apane sarvAdhika yogadAna diyA / di jaina saMskRta mahAvidyAlaya ke bhI ve varSoM taka maMtrI rahe aura vartamAna meM usake adhyakSa haiN| ___ mahAvidyAlaya ke cahuMmukhI vikAsa meM unhoMne sadaiva samarpita bhAvanA se kArya kiyaa| mahAvIra bAlikA vidyAlaya ke Apa pahale maMtrI evaM vartamAna meM usake adhyakSa haiM / patrakAritA kSetra meM ApakI vizeSa khyAti hai / vIravANI pAkSika patrikA ke to Apa prAraMbha se hI sampAdaka hai / isake atirikta Apa jayapura kI bIsoM saMsthAoM se sambaddha rahe haiN| Apa Arambha se hI vIra presa ke saMcAlaka hai / paM.bhaMvaralAla jI akhila bhAratavarSIya digambara
Page #690
--------------------------------------------------------------------------
________________ I yazasvI samAjasevI / 675 jaina vidvat pariSad ke adhyakSa raha cuke haiM tathA vartamAna meM usake saMrakSaka haiN| ve lekhanI ke dhanI hai tathA satata kucha na kucha likhA hI karate haiN| jayapura ke jaina dIvAnoM para Apane vizeSa kArya kiyA hai| paMDita cainasukhadAsa jI nyAyatIrtha ke Apa pramukha evaM priya ziSya rahe haiN| nyAyatIrtha jI kA janma 2 disambara 1915 ko huaa| unake 76 veM varSa meM padArpaNa para jayapura jaina vidvata pariSad kI ora se sArvajanika sammAna samAroha kA Ayojana rakhA gayA thaa| ApakI patnI kA svargavAsa ho gayA hai| Apake eka putra zrI nirmala jaina evaM eka putrI hai| tIna pautriyAM hai| zrI rAjamala jaina begasyA jayapura jaina samAja ke lokapriya kavi zrI rAjamala jaina begasyA yuvA samAjasevI haiN| Apane rAjasthAnI bhASA meM aura vizeSataH jayapurI bhASA meM apane AdhyAtmika, upadezI evaM kathAparaka gIta evaM kavitA sunAkara sabako Ananda vibhora kara dete haiN| pakSa ke dinoM meM, sAbu ke katri meM Apa vizeSa rUpa se AmaMtrita kiye jAte haiM / zrI rAjamalajI kA janma 17 mArca san 1937 ko huA / ema.e. (itihAsa evaM samAjazAstra) kiyA / san 1958 meM ApakA vivAha zrImatI vijayAdevI ke sAtha saMpanna huaa| Apa vartamAna meM rAjasthAna rAjya sevA meM kAryarata haiN| ApakI kavitAoM / gItoM kA saMgraha "rAja racanA" ke nAma se prakAzita ho cukA hai| patA : kalyANa jI kA rAstA, cAMdapola bAjAra, jayapura zrI rAmacandra kAsalIvAla eDavokeTa di. jaina maMdira mahAsaMgha jayapura ke saMsthApaka adhyakSa zrI rAmacandra kAsalIvAla nagara ke prasiddha eDavokeTa haiN| jayapura nagarapAlikA ke kaI varSoM taka nirvAcita sadasya raha cuke haiN| di. jaina a. kSetra zrI mahAvIra jI ke varSoM se sakriya kAryakAriNI sadasya haiN| Apa apanI sUjhabUjha, milanasAritA evaM kuzala vyavahAra ke liye prasiddha hai| jayapura nagara ko 250 vIM varSa sthApanA samAroha ke avasara para Apane kitane hI yazasvI kArya kiye| patA : esa.bI.14, bhavAnIsiMha mArga, bApU nagara, jayapura 1 zrI rAjeza jaina kAsalIvAla bilArI (murAdAbAda ) zrI rAjezakumAra jaina kAsalIvAla yuvA samAjasevI haiM / dhArmika kAryoM meM ruci rakhate haiN| Apa laoN mejyueTa haiN| bilArI meM nava mandira nirmANa meM ApakA vizeSa sahayoga rahA hai| Apase samAja ko bahuta AzAyeM haiM I patA : mu.po. bilArI (murAdAbAda) uttarapradeza
Page #691
--------------------------------------------------------------------------
________________ 676/ jaina samAja kA bRhad itihAsa zrI biradhIlAla seThI janma : apraila, 1974 meM janme vayovRddha samAjasevI zrI biradhIlAla jI seThI ne apanA adhikAMza jIvana samAjasevA meM vyatIta kiyA / a.bhA di.jaina pariSad ke varSoM taka adhyakSa rahe tathA bhagavAna mahAvIra 2500 vA~ parinirvANa mahotsava sosAyaTI rAja ke maMtrI pada para rahe / rAjasthAna baiMka ke janarala mainejara pada se sevAnivRtta hone ke pazcAt apane Apako samAjasevA meM samarpita rakhA / yuvakoM meM jAgRti lAne evaM unameM samAja sevA ke bhAva bharane meM Apane khUba kAma kiyA / ApakI jaina dharma aura mUrti pUjA bahucarcita pustaka rahI hai| patA :- aravinda kaoNlonI, TauMka'phATaka,jayapura / zrI rUpacanda jaina agravAla zrI jaina koTA ke jAne mAne samAjasevI haiM / ApakA janma 19 disambara san 1922 poSa zuklA ekama saMvat 1979 ko koTA meM huA / Apake pitAjI zrI kanhaiyAlAla jI jaina evaM mAtAjI zrImatI kezarabAI ne cAMdakheDI meM san 1954 ke paMcakalyANaka pratiSThA meM mAtA-pitA banane kA saubhAgya prApta kiyA aura Ajanma brahmacarya brata dhAraNa kara liyA / svataMtratA AMdolanoM meM bhAga lete rahane ke kAraNa Apa ucca adhyayana nahIM kara sake aura bI.e. pAsa karane ke pUrva hI kAleja chor3a diyA / Apa tatkAlIna koTA rAjya dvArA nirmita vidhAna samiti ke sadasya tathA pArliyAmenTa pratinidhi ke cunAva ke liye salAhakAra pariSada ke sadasya ! panonIta kiye gye| sana 1950 meM ApakA vivAha zrImatI kusuma kumArI se huA / jinase Apako tIna putra,zrI suganacaMda,surendra kumAra evaM mahendrakumAra tathA do putriyA~ padamA evaM zakuntalA kI prApti huI / Apane san 1950 taka sakriya rUpa se rASTrIya AMdolana meM bhAga liyA / isake pazcAt sAta-ATha varSa taka philma vyavasAya meM kArya kiyA aura phira koTA meM hI sleTa nirmANa udyoga kI sthApanA kI jisameM Apako bhArI saphalatA milI aura Apa sleTavAlA ke nApa se jAne jAne lage / vartamAna meM ApakA pUrA parivAra isI meM lagA huA hai / sAmAjika gatividhiyoM meM Apa pUrNa ruci lete haiM / vartamAna meM Apa di.jaina a. kSetra cAMdakheDI ke maMtrI evaM agravAla di.jaina maMdira chAvanI ke adhyakSa haiM / ApakI " cAMdakher3I kSetra pUjA " ko pustaka lokapriyatA prApta kara rahI hai / patA: vivekAnanda skUla ke pAsa chAvanI koTA (rAja) zrI vinodakumAra sAha yuvA iMjIniyara zrI vinodakumAra sAha zrI indaralAla jI sAha ke suputra hai| ApakA janma 1 maI san 1950 meM huaa| DiplomA ina iMjIniyariMga karane ke pazcAt rAja. vizvavidyAlaya kI sevA meM cale gye| 13 mArca san 1974 meM ApakA vivAha zrImatI snehalatA se huA jinase Apako eka putra evaM do putriyoM kI prApti huii| zrImatI snehalatA ema.e. haiM tathA zrI bAbUlAla jo seThI jayapura kI putrI hai| zrI sAha samAja sevA meM ruci rakhate haiM / padmapurA atizaya kSetra kameTI kI kAryakAriNI sadasya haiN| utsAhI kAryakartA hai / zrImatI snehalatA jI bhI rAba.jaina sabhA kI kAryakAriNI sadasyA hai / Apake pitAjI ne jayapura ke ghATa ke
Page #692
--------------------------------------------------------------------------
________________ yazasvI samAjasevI/577 + - maMdira meM mUrti virAjamAna kI thii| Apane adhikAMza tIrthoM kI yAtrA saMpanna kara lI hai / Apake bar3e bhAI azokakumAra jI baiMka meM haiN| patA - bApU nagarajayapura zrI brajamohana jaina yuvA samAjasevI zrI bajamohana jI jaina mUlataH tijArA (alavara ke rahane vAle haiN| ApakA janma bhI vahIM dinAMka-23-8-36 ko huA 1 prAraMbhika zikSA prApta kI aura phira jayapura se san 1963 meM bI.e.kiyA / Apake pitAjI sAhaba zrI pUraNamala jI jaina (85 varSa) kA abhI AzIrvAda prApta hai / mAtAjI zrImatI rikhabadevI kA 8 varSa pUrva svargavAsa ho gyaa| san 1959 meM ApakA vivAha zrImatI prakAzadevI se ho gyaa| ApakA ekamAtra putra vinoda jaina bI I. (ilaikTroniksa) hai / do putriyAM haiM jinakA vivAha ho cukA hai| maMjU emAe., ema.phila. hai tathA madhu ema.e. hai| vigata cAra varSoM se zrI di.jaina maMdira bar3A terahapaMthIyAna ke maMtrI haiM / munibhakta hai| AhAra dete rahate haiM / kAmAM evaM tijArA meM aSTAnhikA parva kA utsava karA cuke haiN| Apa samAja ke karmaTha kAryakartA haiN| patA : zrI di. jaina maMdira bar3A terahapaMthIyAna,ghI vAloM kA rAstA, jayapura / zrI zAMtilAla cUr3IvAla __ cUr3IvAla upanAma se prasiddha zrI zAMtilAla cUr3IvAla gadiyA gotra ke zreSThI haiM / ApakA janma 11 disambara san 1932 ke zubha dina huaa| san 1946 meM paMjAba se maiTrika kiyA aura zrImatI cAMda devI cUr3IvAla se ApakA vivAha huaa| Apake pitA zrI cetanadAsa jI 85 varSIya tathA mAtAjI 80 ko pAra kara cukI haiN| Apake eka putra zrI jIvaMdhara jaina tathA putrI maMjU hai / putrI kA vivAha zrI narendrakumAra sarAvagI ke sAtha ho cukA hai| cUr3IdAla jI samAja sevA meM khUba ruci lete haiM tathA kitanI hI saMsthAoM se sakriya rUpa se jur3e hue haiM / milanasAra evaM Atithya premI haiN| patA - pau17, kalAkAra sTrITa,kalakattA-7 zrI saradAramala khaNDAkA jayapura kA khaNDAkA parivAra dhArmika evaM munibhakta parivAra hai / isa parivAra ke mukhiyA zrI saradAramala jI khaNDAkA evaM unake putra zrI nemaprakAza padamaprakAza devaprakAza vijayaprakAza zrI kumAra evaM sanatakumAra khaNDAkA sabhI muniyoM kI sevA karane, dhArmika samAroha Ayojita karane meM Age rahate haiM / AcArya dezabhUSaNa jI A.subAhusAgara jI, gaNadharAcArya zrI kuMthusAgara jI mahArAja ko saMgha sahita jayapura lAne evaM unakI sevA karane meM Apa apraNI rahe haiN| zrI saradAramala jI khaNDAkA ko saMghapati kI upAdhi se vibhUSita kiyA jA cukA hai|
Page #693
--------------------------------------------------------------------------
________________ 678/ jaina samAja kA vRhad itihAsa zrI sItArAma pATanI ApakI janmabhUmi sAMgA kA vAsa renavAla rAja) hone ke kAraNa Apa sogA pATanI ke nAma se adhika prasiddha hai| pATanI jI kalakattA ke thoka vyavasAyI hai| apane vyApAra vyavasAya meM jo kucha saphalatA prApta kI hai usa sabameM ApakI sUjhabUjha evaM vyApArika kuzalatA hI ekamAtra kAraNa hai| ApakA janma san 1976 meM huaa| zikSA ke nAma para Apane bahuta kama zikSA prApta kii| Apako mAtA Apako DhAI varSa kA chor3akara cala basI aura Apake pitAjI zrI chogAmala jI 17 varSa kI avasthA meM svarga sidhAra gaye / Apake bar3e bhAI zrI kanhaiyAlAla jI bhI saMvat 2010 meM svargavAsI ho gaye / saMvat 1994 meM ApakA vivAha huaa| ApakI patnI kA nAma banArasI devI hai| isa parivAra ke sva.jamanAlAla jI sAMgA va sva.kanhaiyAlAla jI sAMgA ne kizanagar3ha meM kaI sArvajanika sevA ke nirmANa kArya karAye haiM: 1- zrI jamanAlAla jI sAMgA kI dharmapalI zrImatI suMdaradevI va zrI kanhaiyAlAla jI sAMgA kI dharmapatnI zrImatI basaMtIdevI ne sthAnIya zrI di. jaina maMdira ke Upara eka bardhamAna caityAlaya kA nirmANa karAke usameM samavasaraNa sthApita karake usakI vedI pratiSThA vikrama saM. 2012 meM saMpanna kraaii| 2- zrI jamanAlAla jI sAMgA ne kizanagar3ha meM eka sAMgAkA jaina bhavana kA nirmANa karAyA va di.jaina dAtavya auSadhAlaya ke manA kAnirmANa karAmA: 3- zrI jamanAlAla jI sAMgA ne apanI dharmapatnI zrImatI suMdaradevI ke nAma se zrImatI suMdaradevI ucca prAthamika kalA vidyAlaya ke vizAla bhavana kA nirmANa kraayaa| 4-zrI sva.kanhaiyAlAla jI sAMgA ne apanA eka makAna va dasa hajAra nakada eka aspatAla ke liye sarakAra ko diye| yaha aspatAla aba vartamAna meM bahuta vizAla rUpa meM zrI kanhaiyAlAla jI memoriyala rAjakIya aspatAla ke nAma se saMcAlita hai va ApakA parivAra aspatAla ke liye aba bhI 40 sAla se barAbara hara prakAra kA sahayoga de rahA hai / 5- zrI sva kanhaiyAlAla jI sAMgAkA ke choTe bhAI zrI sItArAma jI sAMgAkA bhI bahuta sevAbhAvI dharmAtmA sajjana haiM / gata 75 varSa se ApakA kArobAra kalakattA meM zrI kanhaiyAlAla sItArAma kI pharma ke nAma se calatA hai / 6- zrI sItArAma jI pATanI gata 25 varSa se sthAnIya zrI di jaina dAtavya auSadhAlaya ke sabhApati zrI kanhaiyAlAla rAja, aspatAla kI vikAsa samiti ke saMrakSaka haiM / Apane kizanagar3ha meM AcAryakalpa zrI zrutasAgara jI mahArAja ke vizAla saMgha kA cAturmAsa bhI karAyA hai jisameM lagAtAra 6 mahine taka kAphI dharma prabhAvanA rahIM / Apa hamezA dhArmika va sAmAjika kAryoM ko saMpanna karAne meM agraNI rahe haiN| kalakate kI di.jaina samAja meM bhI ApakA pramukha sthAna hai va vahAM kI pratyeka sAmAjika gatividhiyoM meM Apa sakriya bhAga lete haiN| patA - 33, Arameniyana sTrITa,kalakattA /
Page #694
--------------------------------------------------------------------------
________________ yazasvI samAjasevI /679 zrImatI sudarzanadevI chAbar3A zrImatI chAbar3A svAdhyAyazIla mahilA haiM / ApakI gaNanA jayapura kI pragatizIla evaM samAjasevI mahilAoM meM kI jAtI hai| Apane dharmAlaMkAra parIkSA pAsa kI hai| mahilA jAgRti saMgha kI upAdhyakSa raha cukI haiM / Apake pati zrI kundanalAla jI chAbar3A moTara pArTasa ke vyavasAyI haiM tathA jyeSTha putra zrI rAjakumAra jI chAbar3A bhI utsAhI kAryakartA haiN| zrI hIrAlAla rAnIvAlA, janma : mAha buddI 2, saMvat 1965 lazkara nagara ke prasiddha zreSThI campAlAla rAnIvAlA ke suputra zrI hIrAlAla rAnIvAlA prasiddha samAjasevI rahe haiM / ApakA jIvana zuddha evaM dhArmika rahA hai| Apane zrI di. jaina atizaya kSetra zrI mahAvIra jI meM do chatariyAM maMdira ke dvAra para evaM rAjagirI kSetra para eka hAla kA nirmANa karavAyA / muniyoM ke parama bhakta haiM / Apa agravAla jAti meM utpanna garga gotrIya zrAvaka haiM / rAnIvAlA parivAra vartamAna meM deza ke vibhinna pradezoM meM phailA huA hai aura sabhI sthAnoM para vaha apanI dhArmikatA evaM dAnazIlatA ke liye prasiddha hai| DA. hukamacanda seThI hRdayaroga ke vizeSanna DA. hukamacanda seThI kI cikitsA kSetra meM acchI pratiSThA hai| garIboM evaM abhAvagrasta marIjoM kI sevA karane meM vizeSa ruci lete haiN| Apa rAjasthAna jaina sabhA se varSoM taka jar3e rahe / patA : seThI dhavana, caurakoM kA rAstA, jayapura / zrI harakacanda sarAvagI (pAMDyA) jainarala kI upAdhi se alaMkRta zrI harakacanda sarAvagI jaina samAja ke prasiddha sAmAjika netA haiM / ApakA janma saMvat 1:1) ke mAgha mAsa meM sujAnagar3ha se 40 mIla dUra jasarAsara grAma meM haa| usa samaya sana 1915 cala rahA thaa| Apake pitAzrI jJAnIrAma jI sarAvagI jaTa ke pramukha vyavasAyI the| ApakA 85 varSa kI Ayu meM sana 1975 meM svargAsa huA / usake varSa pazcAt san 1983 meM ApakI mAtAjI zrImatI magatulIdevI kA svargavAsa ho gayA / zrI harakacanda jo jaba 16 varSa ke the tabhI ApakA vivAha san 1930 meM jiliyA prAma kI zrImatI DiliyA devI ke sAtha saMpanna ho gayA / usI ke pakSa ra san 1937 meM kalakattA tathA IsTa baMgAla meM pATa kA kArya dekhane lge|
Page #695
--------------------------------------------------------------------------
________________ 580/ jaina samAja kA vRhad itihAsa parivAra - zrI sarAvagI ko cAra putra evaM do putriyoM ke pitA hone kA saubhAgya prApta huaa| Apake sabhI cAroM putra sarva zrI hajArImala jI,lalita kumAra,kamalakumAra evaM vimala kumAra Apake sAtha hI vyavasAya meM lage huye haiN| cAroM hI putroM kA vivAha ho cukA hai| isI taraha ApakI donoM putriyAM zAMtibAI evaM suzIlA bAI kA bhI vivAha ho cukA hai| vizeSa - Apa donoM ke hI vigata 50 varSoM se zuddha khAnapAna kA niyama hai / jAti prathA ke kaTTara samarthaka haiM / kaTTara muvibhakta haiN| sujAnagar3ha meM AcArya zivasAgara jI, AcArya sanmatisAgara jI evaM AcArya dharmasAgara jI mahArAja tathA zrI mahAvIrajI meM AcArya zivasAgara jI mahArAja kA cAturmAsa karavAkara atizaya puNya ke bhAgI bana cuke haiN| adhikAMza AcAryoM evaM munirAjoM ko AhAra dete rahe haiN| hastinApura paMcakalyANaka meM saudharma indra, sonAgira paMcakalyANaka meM kubera pada se suzobhita ho cuke haiM / AhAra jI,bhiNDara evaM sujAnagar3ha paMcakalyANakoM ke avasara para dhvajArohaNa evaM anya prakAra se apanA sahayoga de cuke haiN| Apake bhAI sva.panamananda jI marAvagI kI dharmapatnI zrImatI kamalAbAI jI pichale 10 varSoM se saptama pratimAdhArI kA jIvana vyatIta kI sAmAjika kSetra zrI sarAvagI jI kA pUrA jIvana hI sAmAjika kAryoM ke liye samarpita hai| vigata 10 varSa se jaina siddhAnta saMrakSiNI sabhA ke adhyakSa haiM ! a.bhA. di.jaina mahAsabhA ke variSTha upAdhyakSa haiM / san 1981 meM Apane bhagavAna bAhubali sahasrAbdI mahAmastakAbhiSeka kA svarNa kalaza liyA tathA vahAM dharmazAlA ke sAmane pArka kA nirmANa krvaayaa| zAMtivIra nagara zrI mahAvIra jI meM maMdira kA nirmANa karavAkara pratimA virAjamAna karane kA yazasvI kArya kiyA / hastinApura meM jambUdvIpa meM gajadanta evaM kamare kA nirmANa krvaayaa| zAMtivIra saMsthAna evaM morenA vidyAlaya ke varSoM se adhyakSa haiM / ahiMsA pracAra samiti kalakattA ke koSAdhyakSa raha cuke haiN| vartamAna meM kAryakAriNI sadasya haiN| bhagavAna mahAvIra parinirvANa mahotsava ko baMgAla samiti ke adhyakSa the tathA jJAna jyoti stha pravartana samiti ke bho adhyakSa rahe the| sArvajanika - sujAnapada meM jJAnorAma harakacanda sarAvagI ArTasa evaM kAmarsa kaoNleja kI bilDiMga banavAkara gaya sarakAra ko kaoNlekha saMcAlana ke liye sauMpa dI / sujAnagar3ha meM hI pichale varSoM se jAnIrAma sarAvagI homiyo hAla kA saMcAlana kara rahe haiN| sabhI rogiyoM ko niHzulka davA dI jAnI hai / isa saMsthAna se pratidina 400 rogI lAbha lete haiM / sujAnagar3ha meM hI eka bahuta sundara ena vizAla gesTa hAUsa kA nirmANa karavA cuke haiN| anya vizeSatAyeM : / zrImatI namatI devI ma.pa. vIraka banda sarAva zrI sarAvagI jI kA zAnta sarala evaM niyamita jIvana hai| samAja ke sabhI dhArmika rUmArohoM meM sakriya bhAga lete rahate haiN| jinavANI ke pracAra ko dhyAna meM rakhakara kitanoM hI pustakoM kA prakAzana karavAkara niHzulka vitaraNa karate rahate haiN| Apake jIvana para muni zrI candrasAgara jo mahArAja ke upadezoM kA pUrA prabhAva par3A hai| Apake pitAjI sva.zrI jJAnIrAma jI bhI dUsarI pratimAdhAro the| patA - bI., kalAkAra sTroTa,kalakattA -7
Page #696
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI rUpacanda kaTAriyA kekar3I ke kaTAriyA parivAra ke variSTha sadasya zrI rUpacanda kaTAriyA kA janma 18 disambara san 1929 ko huA / maiTrika taka kekar3I meM hI zikSA prApta karane ke pazcAt Apane TrAMsaporTa vyavasAya meM praveza kiyA aura usameM suphalatA para saphalatA prApta karate rahe ApakA vivAha nivAI ke sva. jIvanalAla jI ToMgyA ko suputrI zAMtibAI ke sAtha saMpanna huA / jinase Apako tIna putra evaM do putriyoM ko prApti huI / yazasvI samAjasevI / 681 kaTAriyA jI svAdhyAyazIla vyakti haiM / samayasAra ke adhyetA hai / samayasAra kA aba taka unhoMne 200 se bhI adhika bAra pArAyaNa kara liyA hai aura vartamAna meM bhI ve isI ora lage huye hai / ApakA sabhI sAmAjika saMsthAoM se nikaTa kA saMbaMdha hai| zrI mahAbIra graMtha akAdamI ke saMrakSaka sadasya haiM / zrImatI saroja chAbar3A pahilA saMgItaddha zrImatI saroja chAbar3A mahilA jAgRti saMgha kI karmaTha sadasyA hai / saMgIta meM Apako vizeSa ruci hai| Apa ema. e., bI. eDa. haiM tathA kendrIya skUla jayapura meM adhyApana kA kArya kara rahI haiM / prastuta itihAsa lekhaka DA. kAsalIvAla kI sabase choTI putrI zrIkuchar3A bhAga meM kAryarata haiM / Apa 1 hai yA eka putra evaM eka putrI se suzobhita haiM / patA :- barakata nagara, kisAna mArga, jayapura / zrI jagajItasiMha jaina khekaDA nivAsI zrI jagajItasiMha nagara ke pramukha samAjasevI haiN| ApakA janma 6 jUna, san 1932 ko huA / maiTrika evaM prabhAkara karane ke pazcAt Apane kAryakSetra meM praveza kiyA / san 1952 meM ApakA zrImatI ratnamAlA ke sAtha vivAha huA / jinase Apako tona putra AdarzakumAra, sunIla kumAra evaM saMjayakumAra kI prApti huI / Adarza kumAra kI patnI kA nAma rAjarekhA haiM tathA do putra evaM eka putrI se alaMkRta hai| sunIlakumAra kI patnI anitA do putroM kI jananI hai / zrI jagajItasiMha dhArmika jIvana vyatIta karate haiN| donoM pati patnI ne do-do pratimAyeM le rakhI haiN| Apako abhI mAtA-pitA kI chatrachAyA prApta hai / pitAjI zrIrAmajI 85 varSa ke haiM tathA mAtAjI bhagavatI devI 80 varSa kI hai / jaina sAhaba kaTTara muni bhakta haiM / muniyoM ko AhAra Adi se sevA karane meM apanA saubhAgya samajhate haiM / khekaDA cAturmAsa samiti ke maMtrI haiM / yahAM para Ayojita paMcakalyANaka pratiSThA samAroha ke mahAmaMtrI the / Apane khekar3A meM maMDI kA nirmANa karAvAyA 150 bIghA jamIna maMDI ke liye pradAna kI / Apa maMDI ke sekreTarI bhI haiN| Apa donoM ne brahmacarya vrata le rakhA hai| Atithya premI haiM / samAja para ApakA acchA prabhAva hai / patA : vardhamAna DipArTamenTala sTora, pulisa caukI, menabAjAra, khekaDA (meraTha)
Page #697
--------------------------------------------------------------------------
________________ 682/ jaina samAja kA vahada itihAsa zrI nAthUlAla jaina caudharI mojamAvAda (jayapura) ke kAlI havelI vAle sva. zrI mANakacanda jI caudharI ke suputra zrA nAthUlAla jI gata 30 varSoM se rAjasthAna zikSA sevA meM kAryarata haiM tathA vigata 11 varSoM se rAjakIya prAthamika vidyAlaya ke pradhAnAdhyApaka haiM ! nAgarika surakSA sevA meM 25 varSoM se saikTara vArDana tathA 10 varSoM se posTa vArDana haiN| ___ApakA janma / julAI san 1939 ko huaa| bI.ema.TI.sI.karane ke pazcAt zikSA kSetra meM cale gae 1 ApakI dharmapatnI zrImatI zAntidevI gRha kArya meM evaM Atithya meM pravINa hai tathA do putra pavana kumAra,jIvana kumAra tathA cAra putriyA~ zrImatI kiraNa,zrImatI vanitA, suzrI munitA evaM suzrI jyoti ko jananI haiM / prathama donoM putriyA~ grejyUeTa haiN| pavana kumAra kA vivAha ho cukA hai| ___zrI caudharI sAmAjika sevA meM ruci lete haiM tathA kitanI hI sAmAjika saMsthAoM ke kriyAzIla sadasya haiM / svabhAva se sarala evaM madhura bhASI haiN| patA - makAna naM.2188, paMDita zivadIna jI kA rAstA,kizanapola bAjAra, jayapura svataMtratA saMgrAma meM yogadAna deza ko sAmrAjyavAdI dAsatA se mukta karAne dAle svataMtratA AMdolana meM jaina samAja kA mahatvapUrNa yogadAna rahA / anya svAdhInatA senAniyoM ke samAna jaina samAja ke sapUtoM ne bhI apanI jIvikA evaM vyavasAya ke lAta mAra kara pulisa kI lAThiyoM tathA goliyoM kA prahAra jhelane evaM zAsakoM kI jeloM ko AbAda karane ke liye ghara se nikala par3e aura apane tyAga evaM balidAna se zoSaNa evaM hiMsA kA mukAbalA karake itihAsa ke zAnadAra pRSTha jodd'e| rAjasthAna mAlavA uttarapradeza mahArASTra jaise pradezoM meM jahAM jaina samAja acchI saMkhyA meM nivAsa karatA hai vahAM ke saiMkar3oM hajAroM jaida yuvaka evaM vRddha satyAgraha karate huye jela gaye, aneka prakAra kI yAtanAoM ko sahana kiyA aura jaba taka deza AjAda nahIM huA taba taka vibhinna AMdolanoM meM bhAga lete rahe / ina svataMtratA senAniyoM kI itanI adhika saMkhyA haiM ki unakA sUcIkaraNa | bhI kaThina hogA phira jinhoMne apane nAma ke Age jaina zabda nahIM lagAyA unako pahicAna kara pAnA bhI kaThina hai / isaliye jo sAmagrI hameM upalabdha ho sakI haiM usI ke AdhAra para hama svataMtratA senAniyoM ke yogadAna kA ullekha kreNge| rAjasthAna meM zrI arjunalAla seTho svataMtratA AMdolana ke janaka the / ApakA paricaya pahale diyA jA cukA hai| jayapura meM svataMtratA AMdolana meM sakriya yogadAna dene vAloM tathA jela yAtrA karane vAloM meM sarva sva.zrI gulAbacanda kAsalIvAla,zrI baMzIlAla luhAr3iyA,zrI rUpacaMda saugAnI,zrI siddharAja havA ke nAma ullekhanIya haiM /
Page #698
--------------------------------------------------------------------------
________________ yazasvI samAjasevI /683 svataMtratA premiyoM ko cupacApa sahAyanA karane tathA apane hI gharoM meM zaraNa dene vAloM meM zrI dIpacanda bakhzI,zrI kapUracaMda chAbar3A, geMdolAla chAbar3A zrI kapUracanda pATanI ke nAma liye jA sakate haiM / udayapura evaM jodhapura riyAsatoM meM zrI balavantasiha mehatA, bhUrelAla bayA,paM.udaya jaina phUlacaMda poravAla sanalAla karNAvaTa phUlacaMda bApanA Adi pramukha loga the / prajAmaMDala kA kArya karane vAloM meM sva. kapUracaMda pATanI milApacaMda, vijayacaMda jaina jJAnaprakAza kAlA nathamala loDhA tamarAvAla AjATa ke nAma liye jA sakate haiM / nAvAM ke zrI kizanalAla sAtta ne svataMtrata' Adolana meM bahuta makriya bhAga liyA thaa| alavara rAjya ke svataMtratA senAniyoM meM zrI mitrasena tijArAnI tulIrAma jaina zrI prakAzacaMda, zrImatI kamalA devI jaina, zrI haralAla rAmagar3ha zrI nAnakacaMda rAmagar3ha zrI mahAvIra prasAda jaina zrI patrAlAla jaina evaM sva.zrI bhAgacaMda pramukha the aura unhoMne rAjya meM svataMtratA AMdolanoM ko Age bar3hAyA thA / mAlavA pradeza meM svataMtratA AMdolana meM jainoM kA marcAdhika yogadAna rahA / vahAM zrI taranjayala jaina.zrI mizrIlAla gaMgavAla, motIlAla borA prakAzacaMda seThI bAbUlAla pATodI ke nAma liye jA marate haiN| zrI mizrIlAla gaMgavAla kA janma jana san 192 evaM nidhana- sitambara san 1901 ko ho gayA / gaMgavAla svayaM sevaka rana kI upAdhi se vibhUSita the / unhe mAlavA kA gAMdhI kahA jAtA thaa| ve madhya bhArata ke mukhya maMtrI evaM madhya pradeza ke san 1951 se 14 taka vitta maMtrI raha / uttara pradeza ke svatantratA senAniyoM kI saMkhyA to saikar3oM kI saMkhyA meM haiM jinakA vistRta paricaya denA saMbhava nahIM hogA! hama yahAM unake jile ke anusAra kevala nAma mAtra kA ullekha kara rahe haiM / ina sabhI ne svatantrataH Andolana meM khuba kArya kiyaa| uttara pradeza ke jaina svataMtratA senAnI meraTha jilA- bA. kIrtiprasAda vakIla, meraTha, lA. atarasaina dezabhakta, bA. sundaralAla jaina, mAsTara pRthvIsiMha jaina, jyotiprasAda jaina, bA. sukhavIrasiMha, dharmapatnI bAbU umarAvasiMha mukhtAra,vA.kAmatAprasAda mukhtAra bar3auta,paM.zIlacaMda nyAyatIrtha, mavAnA, lA.catarasena khaTTara vAle saradhanA,seTha bhagavatIprasAda jaina, hApuDa, mahAtmA bhagavAnadIna jii| sahAranapura jilA:- zrI jyotiprasAda jaina "premI" devabanda, bAbU jhUmanalAla jaina,zrI haMsakumAra jaina, bAbU ajitaprasAda jaina, vakIla,sahAranapura,zrImatI lakSmIdevI jaina dharmapatnI zrI ajitaprasAda jaina, zrI vizAlacandra jaina, zrI hutAzacandra jaina, zrI mAmacanda jaina devabanda,zrI trilokacanda jaina, sahAranapura,zrI prakAzacaMda jaina,zrI zikharacanda munIma, zrI prakAzacanda munIma,bAbUrAma jaina,zrI kailAzacanda jain| bijanaura jilA:- sva. bA. ratanalAla jaina vakIla, ema.ela.sI.,bA. nemozaraNa jaina eDavokeTa, zrImatI zIlavatI devI,bA. mUlezacanda, njiibaabaad| ___ kAnapura jilA:- vaidyarAja kanhaiyAlAla, dharmapatnI vaidyarAja kanhaiyAlAla, AyurvedAcArya mahezacanda jaina, bA. sundaralAla jain|
Page #699
--------------------------------------------------------------------------
________________ 684) jaina samAja kA vRhad itihAsa mujaphpharanagara jilA:- bA. sumatiprasAda bI.e. vakIla, lAlA ugrasena, lA. banavArIlAla carathAvala, lA. cunnIlAla carathAvala,lA. ulaphata rAya,bA.dIpacanda vakIla,bA. bhAratacanda,bA. akalaMka prasAda,bA. mAmacanda,lAlA sukharIrasiMha ghI bAle, bA.AnandaprakAza,lA. gendanalAla, premacanda / deharAdUna jilA- zrI narendrakumAra jaina,bI.e. rAmapura jilA:-zrI kalyANakumAra "zazi" kavi evaM vaidya murAdAbAda jilA:- muMzI pendanalAla, sambhala zrImatI gaMgAdevI,hakIma Tekacanda Dyor3hI,zrI sipAhIlAla,rAjathala,lAlA kezozaraNa grAma hriyaanaa| AgarA jilA:- seTha annalasiMha, bAbU cAMdamala baina vakIla,seTha ratanalAla jaina,zrI mahendrajo,zrImatI aMgUrI devI, lAlA nemIcanda jaina mItala,zrI govindadAsa jaina zrI baMgAlImala jaina,bAbU mAnikacanda jaina,bAbU kapUracaMda jaina,bAbU nirmalakumAra jaina, bAbU gordhanadAsa jaina, bAbU kizanalAla, bAbU cimmanalAla,zrI zyAmalAla satyArthI, zrIpatI sarabattI devI, bAbU pratApacanda, bAbU phUlacanda baravAsiyA,lAlaH karor3Imala.lA.motIlAla,zrI zItalA prasAda,bAbU santalAla phirojAbAda,zrI rAmabAbU phirojAbAda, zrI basantalAla, zrI natdhIlAla jena bAbU hukupacanda jaina,bAbU darabArIlAla jaina vakIla, bAbU ratanalAla baMsala,bAbU mAnikacanda jaina phirojAgada, zrI rAjakumAra phirojAbAda,zrI dhanapatasiMha jaina phirojAbAda,zrI gulajArIlAla bAbU ne pIcaMda jaina, bA. uttamacanda vakIla,barAra zrI pItamacaMda jaina, rAyasA, zrI zyAmalAla jaina, rAyabhA. zrI bAbUlAla jaina,bAbU rAmasvarUpa bhAratIya jArakhI AgarA, zrI pannAlAla jaina "sarala" jArakhI zrI kalyANadAsa jaina,AgarA / eTA jilA:- lA. santakumAra jaina, avAgar3ha mainapurI jilA:- bAbU rAmasvarUpa jaina khairagar3ha zrI guNadharalAla kurAvalI,zrI deza dIpaka jaina, kurAvalI, seva darabArIlAla, kurAvalI, lalitapura jillA-mathurA praspada vaidya, vRndAvana imAliyA, hukumacandra dukhAriyA, uttamacaMda kaTharayA, goviMdadAsa jaina, goviMdadAsa siMghaI, hukumacaMda bar3apariyA, rAmacandra jaina,paM, parameSThIdAsa jaina, zrImatI kamalA devI, lalitapura, sukhalAla imaliyA, zrI dhanAlAla gur3hA,zrI zikharacaMda siMghaI,zrI bAbUlAla jI ghI vAle,zrImatI kezarabAI,zrI khUbacaMda puMjya,zrI gopAladAsa jaina. sADhUmala,zrI kapUracaMda jaina, saidapura,zrI ghanazyAmadAsa, luharI, paM. phUlacaMda, silAvana,zrI abhinandana kumAra TaDaiyA, zrI tArAcaMda kajiyA bAle,pro.khuzAlacanda,gorA,zrI kundanalAla malaiyA,sAdUmala,zrI zivaprasAda jain jAkhalauna,zrI dulIcanda jaina,tAlabehaTA, zrI motIlAla TaDaiyA,zrI DAlacanda jaina, maMDAvarA, zrI bhaiyAlAla paravAra, saidapura,zrI gokulacanda jaina,lar3abArI bAra,zrI paramAnaMda bAra,zrI zItalaprasAda,karoMdA,zrI harizcandra jaina,adhyApaka zrI tArAcandra jaina,lalitapura / jilA- jhAMsI- bA. zivaprasAda.jAkhalauna, bhAI rAjadhara jaina, vizambharadAsa gArgIya paM.phUlacanda siddhAnta zAstrI /