Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ AAP AKAS CONGO hala jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlajI-mahArAja viracitayA prameyacandrikAkhyayA vyAkhyayA samalaGkRtaM hindI-gurjara-bhASA'nuvAdasahitam - - prA ||shrii-bhgvtiisuutrm // - (saptadazo bhAgaH) niyojakaH saMskRta-prAkRtajJa-jainAgamaniSNAta-priyavyAkhyAni paNDitamuni-zrIkanhaiyAlAlajI-mahArAjaH prakAzakaH SE rAjakoTanivAsI-zreSThinI-zAmajIbhAI-velajIbhAI vIrANI Eng'tathA kaDavIpAI-vIrANI smArakaTrasTapradatta-dravyasAhAyyena a0 bhA0 zve0 sthA0 jainazAstroddhArasamitipramukhaH zreSThi-zrIzAntilAla-maGgaladAsabhAI-mahodayaH mu0 rAjakoTa prathamA-AvRtti vIra- saMvat vikrama saMvat IsavIsan M prati 1200 2498 2028 1972 mUlya-rU0 35-0-0 RtN CYasar meva Second TERRHEAPON SAR
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI RRH RT.yAnabAsI 'nAsoddhAra samiti, 4. gareDiyA vA roDa, - 2148, (saurASTra) Publishcd by: Shri Akhil Bharat S, S. Jain Shastroddhara Samiti, Garcdia Kuva Road, RAJKOT, (Saurashtra), W. Ry, India. " nAma lecidiha naH pradhayantyabazI, jAnanti te kimapi tAn prati naipa yatnaH / utpatsyate'sti mama ko'pi samAnadharmA, kAlohyayaM niravadhivipulA ca pRthvI // 1 // hariNItacchandaH phArase avajJA jo hamArI yatna nA unake liye / jo jAnate haiM tatva kucha phira yatna nA unake liye // janamegA mujhasA vyakti koI tattva isase pAyagA / hai kAla niravadhi vipulapRthvI dhyAna meM yaha lAyagA // 1 // bhUyaH 3. 34500 prathama AvRtti prata 1200 vIra saMvata 2498 vikrama saMvata 2028 IsavIsana 1972 mudra: maNilAla chaganalAla zAha navaprabhAta prinTIMga presa, ansiel 13, sAvA.
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI bhagavatIsUtra bhAga lattarahaveM kI viSayAnukramaNikA anukramAA viSaya / pRSThAGka ___ aThAisavAM zataka uddezaka pahalA 1 jIvoM ke pApakarma samArjana kA nirUpaNa dUsarA uddezaka 2 anantaropapannaka nAraka jIvoM ke pApakarma samArjana kA nirUpaNa 12-16 tIsarA uddezaka se gyArahavAM uddezaka paryanta 3 uddezakoM kI paripATi kA kathana 17-20 untIsaveM zataka kA pahalA uddezaka 4 pApakarma bhogane kA evaM unako naSTa karane kA kathana 21-37 dUsarA uddezaka anantaropapatraka nArakAdiko ko Azrita karake pApakarma prasthApana Adi kA kathana 38-47 tIsarA uddezaka se gyArahaveM paryantake uddezekA kathana nairayikoM ke acaramatva, pApakarma bhoganekA kathana 48-50 tIsaveM zataka kA prAraMbha-prathama uddezaka jIvoM ke karmabandha hone ke kAraNoM kA kathana 51-74 8 jIvoM ke Ayubandha kA nirUpaNa / 74-97 nairayikoM ke Ayubandha kA nirUpaNa 97-118 kriyAvAdi jIvoM ke bhavasiddhi Adi hone kA kathana 119-133 30 dusarA uddezaka 11 anantaropapannaka nairayikoM ke kriyAvAdI ___ Adi hone kA kathana 134-146
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIsarA uddezaka 13 paraMparopapatraka nairavikoM ke kriyAvAdI Adi hone kA kathana 147-149 cauthe uddezaka se gyArahaveM paryanta ke uddezaka 13 uddezakoM ke paripATi kA kathana - 150-154 ikatIsaveM zataka kA prathama uddezaka 14 cAra prakAra ke yugmo kA kathana 155-176 dusarA uddezaka 15 - kRSNalezyAvAle kSullaka kRtayugma nairayika __ Adi ke utpAda kA kathana . 177-188 4. ?" tIsarA uddezaka / 16 nIlalezyAvAle kSullaka kRtayugma nairayika , . , . AdikoM ke utpAta Adi kA kathana 189-194 caturtha uddezaka 17 kApotalezyAtrAle kSullaka kRtayugma nairayikoM ke .. utpAta Adi kA kathana 195-202 .. pAMcavAM uddezaka 18 , bhavasiddhika kSullaka kRtayugma nairayikoM ke utpAta Adi kA kathana 203-210 __chaTThA uddezaka 19. kRSNalezyAvAle bhavasiddhika kSullaka kRtayugma nairayikoM ke utpAta Adi kA kathana / 211-214 . . . ., sAtavAM uddezaka 20.. nIlalezyAvAle bhavasiddhika kSullaka kRtayugma nairayikoM ke utpAta Adi kA kathana 216-215 AThavAM uddezaka 21, , kApotalezyAvAle bhavasiddhika cAra uddezekA kathana 216-217
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ navave se bArahaveM paryanta ke uddezoM kA kathana 22. abhavasiddhika nairapikoM ke evaM kuSNAdi leNyA- . - - yukta lairapikoM ke upapAta Adi kA kathana 218-219 terahaveM se solaha paryanta ke uddezakoM kA kathana . 23 : kRSNAdi lezyAyukta sampaSTi nArakoM ke cAra udezoM dvArA utpatti Adi kA kathana 220-222 sattara se vIsaveM paryanta ke uddezakoM kA kathana 24 kRSNAdi cAra lezyAyukta mithyASTi 2. nArakoM ke cAra uddezakoM dvArA kathana , 223- .. 19 se 24 paryanta ke cAra uddezaka kA kathana 25 kRSNAdi lezyAyukta kRSNapAkSika nairapikoM ....... ke utpatti Adi kA cAra uddezaka dvArA kathana 224 25 se 28 paryanta ke cAra uddezakoM kA kathana 26 kRSNAdi cAra lezyAyukta zuklapAkSika kSullaka .... kRtayugma nairayikoM kA cAra uddezaka se kathana 225-227 battIsavAM zataka kA prathama uddezaka 25. 1. nArakAdi jIvoM kI udvarttanA kA nirUpaNa 228-235 / dUsare uddezaka se 28 paryanta ke uddezaka kA kathana 34... kRSNalezyAvAle kRtayugma nairayika Adi ke uddezakoM ke nirdezapUrvaka kathana :: 236-238 tetIsaveM zataka kA prathama uddezaka __ 29 ekendriya jIvoM kA nirUpaNa 239-255 'dUsarA uddezaka ___31 : anantaropapannaka ekendriya jIvoM kA nirUpaNa " 216-265 tIsarA uddezaka prathama avAntara zataka 31 paraMparopapannaka ekendriya se acarama paryanta ke / / __ekendriyoM kA nirUpaNa ...266-272
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ dUsarA ekendriya zataka 32 SNAdi kezyAyukta ekendriya jIvoM kA nirUpaNa 276-288 ::: tIsarA e kendriya zataka 13 nILalezyAyukta ekendriya jIvoM ke utpatti Adi kA nirUpaNa 289- . 34. jhApotalezyAyukta ekendriyoM ke utpatti Adi kathanayukta caturtha zataka 290 pAMcavAM ekendriya zataka 35 "avasiddhika ekendriyoM kA nirUpaNa 290-294 chaTThA ekendriya zataka 36 kRSNalezyAyukta bhavasiddhika Adi ekendriya jIvoM kA nirUpaNa 294-303 sAtavAM evaM AThavAM ekendriya zataka 17 nIlalelyAyukta bhavasiddhika ekendriya jIvoM ke '..' ekAdaza uddezAtmaka zataka kA kathana 303-304 38 phApotalezyAyukta bhavasiddhikoM ke gyAraha ... ., uddezAtmaka AThaveM zataka kA kathana 304-305 * navAM zataka 39 abhavasiddhika ekendriyoM kA nirUpaNa / 305-307 -.; . dazavAM gyArahavAM evaM bArahaveM zataka kA kathana 40 kRSNalezyAvAle abhavasiddhikA ekAdaza uddezAtmaka dasavAM ekendriya zataka nIlalezyAyukta abhavasiddhika __ekendriyoM kA gyAraha uddezAtmaka gyArahavAM zataka .., tathA kApotalezyAyukta abhavasiddhiko kA vAradavAM zataka kA nirUpaNa ' 307-311 cotIsaveM zataka kA AraMbha pahalA avAntara zataka prathama uddezaka - 11 ; vigrahagati se ekendriya jIvoM kA nirUpaNa 312-332
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 41 43 - 44 45 "sAmAnya se adhaHkSetra urdhvakSetra kA Azraya karake ekendriya jIvoM ke upapAta kA kathana46 aparyAptaka sUkSmapRthvikAya Adi ke adholoka meM grahagati se utpAta AdikA kathana 49. 47- loka ke porastyAdi caramAnsa viSaya v 50 51 CP 52 vigrahagati se jIvoM ke utpAta kA nirUpaNa ratnapramApRthivyAzriva pRthivyAdye kendriya jIvoM kA nirUpaNa zarkarAmabhA pRthivyAzita ekendriya jIvoM ke 53 54 C upapAta Adi kA kathana 358-368 CI 333-356 357 aparyAptaka sUkSmapRthvIkAya ke utpatti Adi kA kathana 394-414 aparyApta sUkSmapRthvIkAyika jIva kA loka ke dakSiNa caramAnta meM utpatti Adi kA kathana bAdara pRthvIkAya Adi ke sthAna Adi kA nirUpaNa dUsarA uddezaka anantaropapannaka ekendriyoM ke bheda Adi kA nirUpaNa 445-464 tIsarA uddezaka anantarAvagADha se acarama paryanta ke jIvoM ke bhedoM kA kathana dUsarA ekendriya zataka kRSNalezyAyukta ekendriyoM ke bhedoM kA nirUpaNa tIsarA cauthA aura pAMcavAM zataka nIla- kApota evaM zuklalezyAvAle ekendriya jIvoM ke gyAraha uddezAtmaka zatakoM dvArA kathana 369-374 Bes - -375-394 paramparopapannaka ekendriya jIva ke bhedoM kA nirUpaNa 465-450 cauthe uddezaka se 11 veM paryanta ke uddezaka kA kathana 414-424 424-444 471-472 473-478 479-481
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 504 55 56 nIlAdi vyAyukta bhAsiddhika ekendriyoM ke uddezAtmaka zataka se nirUpaNa 12. paiMtIsavAM zataka kA prathama uddezaka 57 60 chaTTA ekendriya sama kRSNazyAyukta dhavasiddhika ekendriya jIvoM ke bhedoM kA kathana sAtaveM se 12 veM paryanta ke ekendriya zataka. - kRtayugma kRtayugma ekendriya jIna ke 61 utpatti Adi kA nirUpaNa 59 / / avaziSTa pandraha bheda kRtayugma goja Adi ke utpatti Adi kA nirUpaNa 62. - 63 rAzi ke krama se mahAyugmoM kA nirUpaNa - 64 1 dUsarA uddezaka prathamasamaya kRtayugma kRtayugma ekendriya jIvoM ke utpatti kA nirUpaNa "" utpatti kA nirUpaNa 1 acaramasamaya kRtayugma kRtayugma ekendriyoM ke utpatti kA nirUpaNa 6 prathamasamaya prathamasamaya kRtayugNa kRtayugma ekendriya ke utpatti kA nirUpaNa 'prathama prathamasamaya kRtayugma kRtayugma ekendriya ke utpatti kA nirUpaNa prathamacaramasamaya kRtayugma kRtayugma ekendriya jIvoM ke utpatti kA nirUpaNa 65 66 W-20 # 482-489 490-495 tIsare uddeza le 11 paryanta ke uddezakoM kA kathana 'prathama samayAdi kRtayugma kRtayugma ekendriyoM ke utpatti Adi kA kathana "varamasamaya kRtayugma kRtayugma ekendriyoM ke 496-515 .511-528 529-543 544-549 550-554 555-557 557-558 559-56 560-562 562-563
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ 67 prathamaacaramasamaya kRtyugma kRtayugma ekendriya ___ jIva ke utpatti kA nirUpaNa 564-565 caramacaraNa, evaM carama abaramatapaya kRtayugmya kRtayugma ekendriya jI ke utpatimA nirUpaNa 566-569', dUsarA elendriyamahAyumAra kRSNalezyAvAle kRtayugma kRtayugma ekendriya jIvoM ke utpatti kA nirUpaNa 570-574 7. prathamasamaya kRSNalezcAbAle kRtayugma kRtayugma - jIvoM ke utpatti kA nirUpaNa 574-578 tIsarA ekendriya mahAyugA zataka 71 nIlaleyAyukta kRtayugma kRpayuja ekondriya jogoM ke utpatti kA nirUpaNa 579-580 caturtha ekendriya mahAyugma zanaka 72 kApotalezyAyukta kRtayuga kRtyuSa ekendriya jIvoM ke utpatti kA nirUpaNa . 581- / 5 se 12 paryankho ekendriya kAraka 73 bhavasiddhika kamyugma kRtayuga ejendriya jInoM utpatti kA nirUpaNa 582-585 74 kRSNalezyAnAle svasiddhika kalayumana kuruyugma ekendriya jIvoM kI utpatti kA nirUpaNa 586 75. " nIlalezya bhAsiddhika kRtyugma kRtayugma ekendriya jItoM kI utpatti nirUpaNa 587 76 kApodalezgAbAle bhanidvikA kAlakA kRtayugaga ekendrioM kI utpati kA nirUpaNa 588-589 77 abhavasiddhivAle ke za ka kA karana 589-590 chattIsave zataka meM prathA dvIndriya mahAyugma zata ke prathama uddezaka
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___78 kRtayugma kRtayugma hAndie jInoM ke utpanti hA nirUpaNa 591-597 2 se gyAraka paryanta ke uddezaka 79. prathamasagaNa kRtayugma kRtayugma hIndriya jIvoM ke utpatti kA nirUpaNa 598-6.3 2 se 4 hIndriya mahAgu zataka 80 kRSNalezyAvAle chattayugma kRtyugma vIndriya jIvoM ke utpatti hA kathana 604-606 5 se 12 paryanta ke dvIndriya mahAyugma zatakoM kA kathana 81 bhavasiddhika kRtayugma kRtayugma hIndriya .. jIvoM ke evaM amarasiddhi kRtayugma katayugma dvIndriya jIvoM ke utpatti kA kathana 606-612 saDatIsa trIndriya zataka kRtayugmakRtayugma trIndriya jIvoM ke utpatti kA kathana 613-615 aDatIsavAM zataka kRtayugmakRtyugma caturindriya jodoM ke utpatti kA kathana 616-618 uncAlIsa zataka kRtayugmana yugma asaMtieJcendriya jIvoM ke utpatti kA kathana 619-621 cAlIsavAM zataka prathama uddezaka kanayugmakRtayugma saMkSipaJcendriya jI ke utpatti kA kathana 622-639 - dusarA udezaka prathamasamaya kRtyugma kRtyugga saMkSipaJcendriya jIvoM ke utpatti kA kathana 639-643
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ 644-649 650-653 653 654-656 657-659 dUsarA kRSNaleza saMkSipaJcendriya mahAyugna zataka 87, kRSNalezyAvAle kRtyugmakRtayugma saMjJipaJcendriya Adi je utpati kA kathana prathamasamaya kRtayugmakRtayugma saMjJipaJcendriyoM ke utpatti kA kathana aprathamasamaya se lekara caramAcarama paryandha ke ___ uddezakoM kA kathana tIsarA saMjJimahAyugma zataka nIlalezyAyukta kRtayugmakRtayugma saMkSipaJcandriya jIvoM ke utpatti kA kathana caturtha saMjJimahAyugma zata 91 kApotalezyAvAle kRtayugmAyugma saMjJipaJcandriya jIvoM ke utpatti kA kathana pAMcavAM mahAyugma zava 92 . tejolezyAvAle kRtayugmakRtayugma saMjJipaJcendriya jIvoM ke utpatti kA kathana chaTThA mahAyugma zata 93 pAlezyAvAle kRnayugma kRtayugma saMjJipaJcendriya jIvoM ke utpatti kA kathana sAtavAM saMjJimahAyugma zata 94 zuklalezyAvAle kRtyugmakRtayugma saMkSipaJcendriya jIvoM ke utpatti kA kathana AThavAM saMzimahAyunma zava 95 bhavasiddhika kRtayugmakRtayugma saMjJipaJcendriya jIvoM ke utpatti kA kathana navavAM saMjJimahAyugma zata kRSNalezyAvAle bhavasiddhika kRtayugmakRtayugma saMkSipaJcandriya jIvoM ke utpatti kA kathana 659-661 662-665 665-668 669-671 671-672
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ dasavAM saMjJinahAyuma zara 97 nIlalezyAvAle kRtavatyu saMkSipaJcendriya jIvoM ke uttati kA kathana 673-675 11 3 se 14 eyanta ke lihAyugA zaka 98 bhavasiddhika enekina ke sAta zatakoM kA kathana 675-677 pandrahavAM saMjinahAyugma zata 99 abhavasiddhika kRtayugakatayugma saMkSipazcendriya / jIvoM ke utpatti kA vAcana 678-684 dUsarA uddezaka 100 mathamasamaya avasiddhika kRtayugmakRtyugma saMhi paJcendriya jIvoM ke uttara kA kathana 685-687 solayAM saMjJimahAyugma zata 101 kRSNalezyAvAle amanasiddhika kRtyugmakRtyugma saMkSipaJcendriyoM ke utpatti kA kathana 688-691 17 se 21 paryanta ke mahAyugma zata 102 nIla, kApota Adi chaha lezyAyukta ____ abhavasiddhioM ke utpati Adi kA kathana 691-696 41 vAM zataka kA prathama uddezA 103 rAziyugma kA nirUpaNa 697-717 dUsarA udezA 104 rAziyugma yojane pitoM ke utpAda kA nirUpaNa 718-722 tIsarA uddezA 105 rAziyugma dvAparayugAminAle nairapino ke utpAda kA kathana 723-725 cauthA uddezA 106 rAziyugma saroja naivapikoM ke utpAda kA nirUpaNa 726-728
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 107 108 kRSNalerayAvAle jyoga - dvAparayugma karayoja rAzivAle nairarikoM ke utpAda kA kathana se 12 paryanta ke uddezakoM kA kathana 109 110 111 112 113 114 115 5 veM se Thapa ke bAra kRSNalezvArAce signa chatayugma nairoM ke utpAda kA kathana 116 nIlevAvAle cAra uddeyatoM ke vairavikoM ke utpAda kA kathana 13 ve se nIsa paryanta ke uddezaka kApahadayAyukta nairathikoM ke utpAda kA cAra uddezaka evaM tejolezyAle nairayiko ke cAra udezakoM dvArA kathana 21 se 28 paryanta ke uddezaka kA kathana padmaleza zuklalezyA se yukta cAra cAra uddezakoM kA sthana 29 se 56 paryanta ke uddezakoM kA kathana bhavasiddhikarAziyugma kRtayugna nairayikoM kI utpatti kA kathana kRSNaleAyuva bhavasiddika rAzipugna kRtayugya nairayikoM ke utpatti kA kathana nIllezyA evaM kApotalezyAyukta sarvaviddhika rAziyuga nairathikoM ke utpati kA kathana vejolezyA padmAyukta bhavatiddhikoM kA cAra cAra uddezaka zuklazvAyuvA manasiddhikoM kA ghara udezakoM se kathana 729-731 _732-733 734-735 736-739 739-742 743-745 745-746 747 748 749
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ tyana 118 119 130 121 57 se 84 paryanta ke uddezakoM kA kathana abhavasiddhika rAziyugma kRtyugma nirazikoM ke 750-752 kRSNalezyAvAle amanasiddhika rAziyugma kRtayugma nairayikoM ke utpatti kA kathana 753nIlalezyAvAle Adi lezyAyukta Azvasiddhika rAziyugma kRtayugma nairayikoM ke utpatti kA kathana 754-757 85 se 112 paryanta ke uddezakoM kA kathana samyagdRSTi Adi rAziyugma kRtayugna nairayikoM ke utpatti kA nirUpaNa 757-759 kRSNAdi lezyAyukta rAziyugdha kRtayugma nairayikoM ke utpatti kA nirUpaNa 759-761 113 3 se 140 paryantake uddezaka kA kathana mithyAdRSTi rAziyugma kRtayugma nairayikoM ke utpatti kA kathana 762-763 141 se 168 paryanta ke uddezaka kA kathana kRSNapAkSika rAziyugma kRtayugma nairayikoM ke utpatti kA kathana 764-765 169 se 196 paryanta ke uddezakoM kA kathana zuklapAkSika yAvat zuklapAkSika zuklaleztha rAziyugma nairapikoM ke utpatti kA kathana 766-772 bhagavatIsUtra ke zataka evaM uddezakoM kA kathana 773-774 bhagavatIsUtra ke upadeza ke prakAra kA kathana 775-780 122 123 124 125 126 // samApta //
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ " asaMkhyaM jIviyaM mA pamAyae "" zrI vinedakumAra vIrANI (dIkSA lIdhA pahelAM zAstrAbhyAsa karatA) janma peA sudAna sA. 1992 dIkSA khIcana - ( rAjasthAna ) sa'. 2013 vaizAkha vada 12 tA. 26-5-57 ravivAra nirvANa phlAdI - ( rAjasthAna ) sAM 2013 zrAvaNa suda 1 tA. 7-8-57 budhavAra
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ ----AmurabbIzrIo 1 zeTha zrI zAMtilAla maMgaLadAsabhAI amadAvAda, (sva) zeThazrI zAmajIbhAI velajIbhAI vIrANuM-rAjakoTa * , sva. sudhIrabhAI jayatIlAla jhaverI muMbaI (sva) zeThazrI chaganalAla zAmaLadAma bhAvasAra amadAvAda, ? T :- - - * * : -*: - :::: *-- * " huM : : * 1 - : * ' - che . 6 ' , 2 , , * gezrI rAmajIbhAI zAmajIbhAI virANu-rAjakeTa. vacce beThelA lAlAjI kizanacaMdajI sArI ubhelA suputra ci mahetAbacandrajIsA. nAnA - anilakumAra jaina (dayanA)
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ AyamurabbIzrIo zrImAn zeTha popaTalAla mAvajIbhAI __ mahetA, jAmajodhapura zrImAn zeTha dhanarAjajI pannAlAlajI jAMgaDA, mu. jAlanA . . . zeThazrI mizrI lAlajI lAlacaMdajI sANiyA zeTha prabhudAsabhAi mulajIbhAI dezI tathA zeThazrI jevaMtarAjajI lAlacaMdajI sAM rAjakoTa F dAnavIra zeThazrI agaracandajI merudAnajI sA.seThiyA, mu. bIkAnera sva zrImAna zeThazrI mukanacaMdajI sA. mAliyA yAdI mAravADa
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ AghamurabbIzrIo sva) zeThazrI harakhacaMda kAlIdAsa vAriA bhANavaDa (sva) zeTha raMgajIbhAI mehanalAla zAha amadAvAda. , , , che * *** * * (sva) zeThazrI dinezabhAI kAMtilAla zAha amadAvAda, sva. zeThazrI jIvarAjabhAI mUlacaMdabhAI dhrAMgadhrA jI:: - $ ma - 11 : 3 zeThazrI jesiMgabhAI pAcAlAlabhAI amadAvAda sva. zeThazrI AtmArAma mANekalAla amadAvAda,
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ AdyamurabbIzrIe sva, zeThazrI harilAla aneASacaMdra zAhu khaMbhAta, zrImAn zeTha sA. cImanalAlajI sA. RSabhacaMdajI sA ajItavAle ( saparivAra ) vacce beThelA meATAbhAi zrImAn mRlaca jI javAhIralAlajI mahiyA 2 bAjumA beThelA bhAi mizrIlAlajI maraDiyA 3 ubhelA sauthI nanAbhAI pUnamacaMdra aDhiyA sva. zeTha tArAcaMdajI sAheba gelaTA madrAsa. gaDha kIzanalAlajI phulacaMda mA e gale vALA zrImAn seThI khImarAjajI sA. coraDiyA
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ AdyamurabbIzrIe paTela DAsAbhAI gApAladAsa su. sANaMda (jI. amadAvAda) zAhajI zrI moDIlAlajI galunDiyA ** * * sva zeTha - mANeka, nemacaMdra mAMgarolavALA ( * mukhaI?) S * 1 amIcaMdabhAI tathA 2 gIradharabhAI mATaviyA svastha nyAyamUti tIlAlabhAI bhAyacaMdabhAI mahetA *** f* zrImAn zeTha sA. zrI kAnugA dhiMgaDamalajI .
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ AdyamurabbIzrIo zrImAn zeTha maNIlAla popaTalAla vorA amadAvAda, janma tA. 10-6-1904 zrImAn zeTa lAlAjI kaparacandajI nAhaTA, mu. dehalI zrI vRjalAla durlabhajI pArekha rAjakeTa. koThArI haragovida caMdabhAI rAjakeTa, ------ -- -- ... *__* zeThazrI maNIlAla jeThubhAi pAlanapuravALA kapuracada nAhaTA dahalIvAlA
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ aagraatra (sva,) rozrI dhArazIbhAi jIvaNalAla khAsI zeTha zrI devacaMdabhAI phojIlAlabhAI calANI-surata zrImAn zeTha jagajIvanabhAI ratanasIbhAI vagaDiyA, mu. dAmanagara amulakhabhAI malukaca da pAlanapuravAlA
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ bA.bra. zrI vinodayuninuM saMkSipta jIvanacaritra parama vairAgI ane dayAnA puMja jevA A puruSano janma vikrama saMvata 192 pi/sudAna (AphrikA)mAM ke jayAM vIrANI kuTuMbane vyApAra Aja divasa sudhI cAlu che, tyAM thayo hato. zrI vinodakumAranA puNavAna pitAzrInuM nAma zeThazrI durlabhajI zAmajI vIrANI ane mahAbhAgyavaMtA temanA mAtuzrInuM nAma bena maNibena vIrANI. banenuM asala vatana rAjakeTa (saurASTra) che. bena maNibena dhArmika kriyAmAM pahelethI ja rucivALA hatA, paraMtu zrI vinezakumAra garbhamAM AvyA pachI vadhAre daDhadhamI ane priya dhamI banyA hatA. pUrvabhavanA saMskArathI zrI vinodakumAranuM lakSa dhArmika abhyAsa ane tyAga bhAva tarapha vadhAre hovA chatAM teozrIe nona-meTrIka sudhI abhyAsa karI vyavahArika keLavaNI lIdhelI ane vyApAranI peDhImAM kuzaLatA batAvelI. - teozrIe yunAITeDa kiMgaDama, phrAnsa, belajIyama, holenDa, jarmanI svIjharlenDa, temaja ITAlI, IjIpta vagere dezomAM pravAsa karela saM. 2009nA vizAkha mAsa, sane 1953mAM laMDanamAM rANuM elIjhAbethanA rAjyArohaNa prasaMge teozrI laMDana gayA hatA. kAzmIrano pravAsa paNa temaNe karela, deza paradeza pharavA chatAM paNa temaNe kaI vakhate paNa kaMdamULane AhAra vAparela nahIM. ugatI AvatI yuvAnImAM teozrIe duniyAnA ramaNIya sthaLo jevAM ke kAzmIra, IjIpta ane yuropanAM suMdara sthaLonI mulAkAta lIdhI hevA chatAMe teone te ramaNIya sthaLo ke ramaNIya yuvatIonuM AkarSaNa thayuM nahIM. e enA pUrvabhavanA dhArmika saMskArane ja raMga hato ane e raMge ja temane te badhuM na gamyuM ane turata tyAMthI pAchA pharyA ane sAdhu-sAdhvIjInAM darzana-karavAne ThekaThekANe gayA ane temanA upadezane lAbha lIdhe ane vairAgyamAM ja mana lagADayuM. huMDAkAla avasarpiNinA A duSama nAmanA pAMcamAM ArAnuM vicitra vAtAvaraNa joI temane kaMIka kSe thatuM ke tarata ja tene khulAso meLavI letA ane tyAga bhAvamAM sthira rahetA. deza paradezamAM paNa sAmAyika, pratikramaNa, covihAra Adi paccakhANa vi. dharmakArya teo cUkayA nahI UMcI keTinI yAne tyAga karI teo sUvA mATe mAtra eka zetara che, eka esIkuM ane oDhavA eka cAdara phakta vAparatA ane palaMga upara nahIM paNa bhUmi para ja
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ zayana karatA. ane paheravA mATe eka khAdIne leze ane jha vAparatA, kaI vakhate kabaje paheratA bahu ThaMDI hoya te vakhate sAde garama keTa paherI letA ane . suhapatti, pAtharaNuM, haraNa ane be cAra dhArmika pustakanI jhoLI sAthe rAkhatA saMhAsamAM nahIM paNa jaMgalamAM ekAMta jagyAmAM ghaNe bhAge zarIranI azuci dUra karavA jatA, hAlatAM cAlatAM, saMDAsa ane pezAba saMbaMdhamAM jIvadayAnI barAbara jatana karatA, dezamAM ke paradezamAM jyAre temane koInI sAthe maLavAnuM thatuM tyAre temanI sAthe ahiMsAmaya jainadharmanuM svarUpa prakaTa karyA vagara rahetA nahIM. dIkSArthIone dIkSA levAnI preraNA karatA ane ema ja kahetA ke jIdagIne kaI bhase nathI "gAMva lIviyaM mA pamAyA" AyuSya tUTatAM vAra lAgatI nathI, jIvana TarDa saMdhAtuM nathI mATe dharmakaraNamAM samayamAtrano prayAda na kara joIe. geMDala saMpradAyanA ghaNAkharA pU sunivara ane pU. mahAsatIjIne tathA beTAda saMpradAyanA pU AcAryazrI mANekacaMdajI mahArAja ane dariyApurI saMpradAyanA zAMta-zAstrajJa pU. munizrI bhAyacaMdajI mahArAja zramaJsaMghanA mukhya AcAryazrIjI AtmArAmajI mahArAja tapamaya jJAnanidhi zAstroddhAraka bA, cha. pU. AcAryo mahArAja zrI ghalA '.jI mahArAja vagere aneka sAdhusAthvInA upadezane teNe lAbha lIdhela mubaImAM saM. 2011 sAlamAM zrI dharmasiMhajI mahArAjanA sAMpradAyanA paMDitaratna zrI lAlacaMdajI mahArAjane paricaya thA. lAlacaMdajI mahArAja pote, tathA saMcArapakSanA traNa putra ane be putrIo ema kula 6 balake AkhA kuTuMbe saMyama agakAra karela, te jANuM temane adUbhUta tyAgabhAvanA pragaTa thaI ke je kadI kSaya pAmI nahIM. A pahelAM teo jyAre mAtA-pitA sAthe pUjya AcArya zrI mANekacaMdajI mahArAjanA darzane boTAda gayelA tyAre temane upadezanI je asara thaI te mukhya asara pahelI hatI ane bIjI asara te pUjya lAlacaMdajI mahArAjanA sahakuTuMbanI dIkSA e hatI. prasaMgo pUrvabhavanI bAkI rahelI ArAdhanAne pUrI karavAnA nimitta heIne vakhatovakhata teo mAtA-pitA pAse dIkSAnI AjJA mAgatA hatA ane tene javAba temanA pitAzrI tamphathI eka ja hate. "je haju vAra che samaya pAkavA dIo jJAnAyAsa vadhAre,
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa. 2012nA aSADha sudhI 15 thI zrI vinodakumAre geDala saMpradAyanA zAstrajJa pU AcAryazrI puruSottamajI mahArAja sAheba pAse verAvaLa cAturmAsa daramyAna khAsa niyamita rIte dIkSAnI taiyArI karavA mATe temanI pAse jJAnAbhyAsa karyo. tenI sAthe pU AcArya zrI puruSottamajI mahArAjanA saMsAra pakSanA kuTuMbI dIkSAnA bhAvika zrI jasarAjabhAI paNa jJAnAbhyAsa karatA hatA. teoe tyAM e nirNaya karela ke AcArya zrI puruSottama mahArAja pAse ApaNe bannee dIkSA levI, pahelAM vinodakumAre ane pachI zrI jasarAjabhAIe dIkSA levI, zrI jasarAjabhAInI dIkSAtithi pU0 zrI puruSottamajI mahArAja sAhebe saM. 2013nA jeTha suda 5 ne somavAre mAMgarola mukAme nakkI karI zrI jasarAjabhAI vinodakumArane rAjakeTa maLyA. zrI vinodakumAre zrI jasarAjabhAInI yathAyogya sevA bajAvI, mAMgaroLa ravAnA karyA ane pite nizcayapUrvaka rikSA mATe AjJA mAgI paNa teonA pitAzrInI ekane eka vANI sAMbhaLIne temane manamAM AghAta thayo ane dIkSA mATe temaNe bIje raste zedhI kADho. pUjyazrI lAlacaMdajI mahArAja ane temanA ziSyone paricaya muMbaImAM thayela hatuM ane tyArabAda kaI vakhata patravahevAra paNa thatuM hatuM. chellA patrathI temaNe jANela hatuM, je pU. zrI lAlacaMdajI mahArAja, khIcana gAme pU. AcArya zrI samarathamalajI mahArAja sAheba pAse jJAnAbhyAsa arthe gayA che. pitAne pitAzrInI AjJA (dIkSA mATe) maLe tema nathI ane dIkSA te levI ja che AjJA vinA keI sAdhu munirAja dIkSA Ape nahIM ane svayameva dIkSA saurASTramAM laIne AcArya zrI puruSottamajI mahArAja pAse javAmAM ghaNAM vidane thaze, ema dhArIne teoe dUra rAjasthAnamAM cAlyA javAnuM nakkI karyuM. tA. 24-5-57 saM. 2013nA vaizAkha vada 10 ne zukravAranA roja sAMjanA temanA mAtuzrI sAthe chelluM jamaNa karyuM. bhejana karI, mAtuzrI sAmAyikamAM besI gayA. te vakhate keIne jANa karyA vagara dIkSAnA vidAmAMthI bacavA mATe ghara, kuTuMba, saurASTrabhUmi ane goMDala saMpradAyane paNa tyAga karI teo khIcana tarapha ravAnA thayA. zrI vinodamuninA nivedana parathI mAluma paDyuM ke tA. 24-5-57nA roja rAtre ATha vAge gherathI nIkaLI, rAjakeTa jaMkazane jaI jodhapuranI TikiTa lIdhI tA. 25-5-57nA savAre ATha vAgye mahesANA pahocyA tyAM aDhI kalAka gADI paDI rahe che, te daramyAna gAmamAM jaIne lagna karavA mATenA vALa rAkhIne bAkInA kaDhAvI nAkhyAM ane gADImAM besI gayA mAravADa jaMkazana tathA jodhapura jaMkazana thaIne tA. 26-pa-pa7nI savAre kA vAgye phaledI,
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ paGAMcyA tyAMthI aMge cIne bIjhana upAzrayamAM I mAM mazatA munivaronA dana ke vada nakAra karI sukhazAtA pUchI, bAra nIkaLyA te pAtAnA sAmASTikanA kapaDAM durgA ane pachI pRdma zrI krunivAnI rAnmukha sAmAyika karavA beThA, temAM 8 vAva niyama pannuvAfya suvid.. vinioLa " nA ile " nAvalI pannunA vividha vivide " AlyA ' te zrI lAlacaMdajI mahArA sAMbhaLyu ane teozrIe pRyu ke vinAdakumAra ! varSe A zu kare che tenA vALa AkhAne vALa kominiH elI pADha pRra karyuM ane pachI vinApUtraka e hAtha DIne AvyA ke "rasAheba! ge teA manI jIyu ane e svayameva dIA laI lIdhI, te kharekhara che ane temAM kAMi pheraphAra thaI zake tema nathI. A zilAya pakSInI bIjI koipaNa prakAranI AjJA hAra tA pharamAve' teja divase apeAranA zAsrata pR. munizrI sarathAlajI mahArAja sAhebe zrI vinAdakumAra munine peAtAnI pAse khelAvyA ane sAtavyA ke tame eka sArA khAnadAna kuTuMbanI vyakti che, tamArI A dIkSA aMgIkAra DaravAnI rIta kharAkhara nathI, kAraNa ke tamArA mAtA pitAne A hakIkatathI huM thApa ane tethI mArI saMpati che ke rajoNanI DAMDI uparadhI grupa kI nAkhA jethI tame zrAvaka gaNAva ane jarUra paDe te zrAvakAnA sAthe laI zakA, traNavAra pU. mahArAjazrIe samajAvelA paraMtu temaNe traya vAta eka ja uttara Apela ke je thayuM, te thayu have mAre AgaLa zuM karavu te karAve, (1 zrI vinedamuninA zrI samaravAlajI jevA mahAguninA znanA javAma pachI khIcananA caturvidha sagha vicAramAM paDI gaye ane munizrI para sasArIonA DAi paNa praDAnA niSkAraNa humale! na Ave te mATe vinAdaprunine jaNAvavAmA AvyuM ke gamArI salAmatI mATe tamAre jAhera nivedana bahAra pADavAnI jarUra che" tyAre zrI vinAjhunie peAtAnA hastAkSare nivedana zrIsa dha samakSa pragaTa karyuM, tenA sAra nIce muja che mArA mAtA-pitA roAhane vaza thaIne dIkSAnI AjJA Ape tema na hatuM ane " laMghayalIvinA pamavat' ne AdhAre huM eka kSaNa paNa dIkSAthI vacita rar3I zakuM tene nathI, ema mane lAgyuM. zrI tAlaca dajI mahArAja sAheba-- vageree mane sArI dIkSA mATe cArI pachI gala' bharavAnuM karela paraMtu mane
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ samaya mAtranA pramAda karavA ThIka na lAgyuM, jethI zrI arihaMta bhagavanA tamA zrI siddha bhagavaMtAnI sAkSIe sArA guru mahArAja samakSa pravajyAne pATha bhaNIne mArA atmAnA kalyANa mATe dIkSA a'gIkAra karI che. samAjane kheATa khyAla na Ave ke mArI dIkSA kSaNika jussAthI agara gerasamajathI thaI che tethI tathA samAjamAM jainazAsananI prabhAvanA thAya te hetuthI mAre mA vRttAta pragaTa karavA ucita che. uttarAdhyayanajI sUtranA 19 mA adhyayana para mane lAgyu ke manuSya jIvananu kharU kattA meAkSaphaLa ApanArI dIkSA ja che. chevaTa sudhI me' mArA bApu pAse dIkSA mATe AjJA mAgI ne te vakhate pazu pahelAnI jema vAta uDAvI dIdhI ane anaMta upakArI evA mArA khApujI samakSa huM temane kaDaka bhASAmAM paNa kahI zakatA na hatA ane bIjI mAjuthI mane thayu ke AyuSya azAzvata che ane AvA uttama kArya mATe jarApaNu pramAda karavA ucita nathI, tethI meM vicArIne A pagaluM bharyu che ane mane pUrNa vizvAsa che ke zrI vIraprabhu mahAvIra svAmIne sakaLa sadha mArA A kAryane anumedaze ja * tathAstu '. rAjakoTamAM zrI vinAmAnA gayA pachI pAchaLathI khakhkhara paDI ke vinAdakumAra dekhAtA nathI eTale tapAsa thavA mADI gAmamAM kAMya patto na lAgyuM eTale mAragama tArA karyA tyAMyathI paNa saMtASakAraka samAcAra sApaDayA nahI. arthAt ttA maLyA ja nahIM, Apa trimAsaNanA pariNAme temanA pitAzrIne be mahinA pahelAnI eka vAtanI yAda AvI te e hatI ke te vakhate zrI vinedakumAre AnA mAgelI ke " khApujI ! ApanI AjJA hoya te A cAturmAMsamAM khIcana (rAjasthAna) jA` kAraNa ke khIcanamAM pU. gurumahArAja zrI samarathamalajI mahArAja ke jee siddhAMta vizArada che ane anekAMtavAdanA pUrA jANakAra che, teo tyAM mirAjamAna che jeezrI pAse zAstrAbhyAsa karavA mATe zrI lAlaca dajI mahArAja Adi ThANA 4 javAnA che. te mArI icchA paNa tyAM temanI pAse javAnI che. HH A vAtacItanuM smaraNa pitAzrIne AvavA sAthe teo pa. pUrNacaMdrajI dakane peAtAnI pAse ekalAvyA ane vinedakumAra mATenI peAtAnI ciMtA vyakta karI. patinuM A vAtane samana maLyuM. teeAzrIe jaNAvyuM ke ceDA samaya pUrva vinAnakumAre mArI pAse jANavA mAgyuM hatu ke, khIcanamAM kevA prakAranI
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ wd sagavaDa che? Ama mArI sAthe vArtAlApa thayA hatA. ane zlA pramANe ekamata thatAM temanA pitAzrIe khIcata tAra karavA sUcanA karI tA. 27-5-57 nA rAja pRthvIrAjajI mAlu khIcana (rAjasthAna) upara tAra karyAM. tA.28-5-57nA rAja javAba Avye ke zrI vinAdabhAIe khIcanamAM svayameva dIkSA grahaNu karI che eTale temanA pitAzrIe rAvabahAdurathI ema. pI, sAheba zrI kezavalAlabhAI pArekha ane pa'DitajI pUrNa caMdrajI daka ema traNeyane zrI vinedakumArane pAchA teDI lAvavA mATe khIcana meAkalyA tA. 28-5-57nA rAja ravAnA thai tA. 30-5-57nA roja savAre lAdI sTezane pahecyA. baLadagADImAM tee khIcana gayA ke jyAM sthavira munizrI zIreAmalajI mahu rAja pUjya paMDitaratna zAstra vizArada zrI samarathamalajI mahArAja Adi ThANA 8 tathA pUjya tapasvI mahArAja zrI lAlacadajI mahArAja Adi ThA. 4 birAjamAna hatA. kulle sAdhu-sAdhvInI saMkhyA aThThAvIsathI trIsanI hatI. pUchaparachanA javAmamAM zrI vinedamunie kezavalAlabhAI pArekhane kahyu ke " meM teA dIkSA a'gIkAra karI lIdhI che temAM kAMI pheraphAra thAya tema nathI. tame| amArA vIrANI kuTuMbanA hiteSI che. ane je sAcA hiteSI hA te! mArA pU mA ane khApujIne samajAvIne mArI have pachInI meTI dIkSAnI AjJA aThavADiyAnI aMdara apAvI dyo eTalu ja nahIM paNu " sirva jIva karUM zAsana rasI''nI bhAvanAmAM ane Aja divasa sudhInA mArI uparanA upakAranA badalAmAM Agamane anulakSIne mArI bhAvanA e ja hAya ke, mArI dIkSA teonI dIkSAnu' nimitta ane ane mArA mAtA-pitA sadgatine sAdhe arthAt mArI sAthe dIkSA lIe. AvA deDha javAbanA pariNAme teja samaye zrI vinAkumArane pAchA lai javAnI bhAvanAne niSphaLatA sAMpaDI ane tA. 31-5-17 nI rAtrInA ravAnA thaI tA. 2-6-57nA savAre mahA parISaharUpa kSetrane anubhava karI, zrI vinAdakumAranA pitAzrIne tamAma vAtathI vAkepha karyAM.. thADA vakhatamAM leAdInA zrI sathe pU zrI lAlacadajI mahArAjane kleAdImAM cAmAsu karavAnI vinaMtI karI tenA asvIkAra thavAthI saMdha gamagIna banyA eTale nirNaya pheravye ane aSADha zurda 13 nA roja khIcanathI vihAra karI leAdI AvyA.
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ jU dIkSA pachI aDhI mahinAne AMtare lAdI cAmAsA daramyAna zrI vinAdamunine hAjate javAnI sannA thai ane te mATe javA taiyAra thayA eTale temanA gurue kahyu` ke khaTu garamI che, jarAvAra thAlI jAva eTale zrI vinAdamunie rajoharaNu vagerenI pratilekhanA karI te daramyAna na rokI zakAya evI hAjata lAgI tethI pharI AjJA mAgatAM jaNAvyuM ke mane hAjata bahu lAgI che tethI jAu chu', jaladI pAche phIza kALanI gahana gatine duHkhad racanA racavI hatI. Aje ja hAjate ekalA javAnA manAva khanyA hatA, hamezAM teA badhA sAdhue sAthe maLIne dizAe jatA. hAjatathI mAkaLA thaI pAchA pharatA hatA, tyAM relve lAina upara e gAyA AvI rahI hatI. khIjI khAjuthI TreIna paNa AvI rahI hatI tenI vhisala vAgavA chatAM paNa gAyA khasatI na hatI zrI vinAdamuninu hRdaya tharatharI uThayu ane mahA anukaMpAe muninA hRdayamAM sthAna lIdhuM. hAthamAM rajoharaNu laI jAnanA jokhamanI paravA karyAM vagara gAyAne khacAvavA gayA. gAyAne te khacAvI ja lIdhI paraMtu A kriyAmAM chakAya jIvanI dayAnA sAdhanabhUta je rajoharaNa ke vinedamunine AtmAthI vadhAre pyArUM hatuM, te relve lAIna upara paDI gayuM. ane zrI vinedamunie te pAchuM saMpAdana karavAmAM jaDavAdane siddha karatAM rAkSasI enjinane jhapATe AvyA ane peAtAnuM alidAna ApyuM. arihaM'ta....arihaMta ..evA zabdo mukhamAMthI nIkaLyA ane zarIra tUTI paDayu. rakta pravAha chUTI paDayA ane gheADA ja vakhatamAM prANAMta thaI gayA, badhA leka kahevA lAgyA ke gaurakSAmAM munizrIe prANa ApyA a Mtima samaye munizrInA caherA para bhavya zAnti ja dekhAtI hatI mezAM teo je tarapha hAjate jatA hatA te tarapha lAdIthI pAkaraNa tarapha javAnI relve lAIna hatI. A lAina upara relve sattAvALAoe phATaka mUkela nathI tyAM rastA paNa che eTale pazuAnI avarajavara hoya che. ane vakhateA vakhata tyAM DhArA relvenI haDapheTe caDI javAnA prasaMga mane che. leAdI sa`ghe A durghaTanAnA khakhara rAjakATa, TaeNlIfAnathI ApyA. je vakhate TelIphAna AvyeA te vakhate vinedamuninA pitAzrI mahAra gayA hatA. ane mAtuzrI maNibena sAmAyika-pratikramaNamAM beThAM hatAM, mAtra eka nAkara ja gharamAM hatA ke jeNe TeliphAna uThAvye paNa te kAMi TaeNlIphAnamAM hakIkata samajI zamyA nahIM ane sAcA samAcAra meDA maLyA. jethI tee spezyala plenathI leAdI pAMce te pahelAM agnisa`skAra thaI gayA sUcanAnA TelIphona
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ -ardho kalAka meADA pahAMcALe sadezeA sApara pahAMcaiA aMta te mAtA-pitAne zrI vinedamuninA zarUpe paNa grahanA vhevAnA ane aniA inanA prasaMga maLata paraMtu aMtarAya ka2e tema jInyu nahIM, 1. AthI pleinanA prAgrAma paDatA mUkavAmAM AvyeA ane mAtA-pitA tA: 14-8-57nA roja Treina mAraphata lAdI paheAgyAM, zrI durlabhajIbhAi ane maNibene pUjya tapasvIzrI lAlacaMdajI mahArAja sAhebanA darzana karyA, i k >> } ' A prasaMge zrI lAlacaMdajI mahArAja sAhebe avasarane pichANIna ane dhaiyatu ekAeka kaya karIne, zrI vinedamuninA mAtA-pitAnA sAMtvana artha upadeza zarU karyAM jeneA TUMkamAM sAra A pramANe che-- i AzAdIpaka " have teA ratna cAlyu. gayu! sayAnA AlavAI gayA ! jhaTa UgIne AthamI gayA ! hava e dIpa pharIthI AvI zake tema nathI ' zrI vinAdapruninA sa'sArapakSanA mAtuzrI maNuibenane sunizrIe kahyu keHena ! bhAvi prabaLa che. A bAbatamAM mahApurUSoe pazu hAya dhAI nAkhyA che ema 'saune maraNane zaraNa thavu' paDe che, teA pachI ApaNA jevA pAmara prANInuM zuM gajuM che? have tA zAka dUra karIne ApaNe emanA mRtyunA Adaza jene mAtra dhIraja dharavAnI rahI. 1 t, ' pR. zrI samathAlajI mahArAja sAhemanA abhinaya che' prAthamika tema ja alpakALanA paricayathI mane zrI vinedyakRtinA viSe anubhava thayA, ke temanI dharmapriyatA ane dharmAbhiSA 'gillAvALu nA paricaya karAvanI hatI prApta samrArika prathru vAva tarapha temanI ruci dRSTigocara thatI na hatI paraMtu te vItarAgavANInA sasathI viSayavisukha dharma kAryama! sadA tatpara ane tallIna dekhAtA hatA. khAsa paricayanA abhAve vairAgya paNa temanI dhArAthI temanI dhaInugitA tathA jIvanacaryAthI kaThina kArya karavAmAM paNuM gabharATanA sthAne sukhAnubhAnI vRtti lakSamAM AvatI hatI. have ', ' 1 ' zrI viJAdamuninA jIvananA be prazno upasthita thAya che tenA khulAse karavAmAM Ave che. } ', pra. 1. temaNe AjJA vagara svayameva dIkSA kema lIdhI? } uttara -paMcamAM ArAnAM bhadrA zeThANInA putra eva'tA ( atimukta) kumArane temanI mAtuzrIe dIkSAnI AjJA ApavAnI taddana nA pADI eTale teNe '
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ svayameva dIkSA lIdhI. tyAra bAda bhadrA zeThANIe pitAne kumArane gurune soMpI dIdhA teja rAtre teNe bAramI bhikhunI DimA aMgIkAra karI ane ziyALanA parISahathI kaLa karI nalIna gulma vimAnamAM gayA tevI ja rIte zrI vinodakumAra svayaM dIkSita thayA. pra. 2. AvA vairAgI jIvane A bhayaMkara parISaha kesa Ave ? uttara-keTalAka carama zarIrI jIvane mAraNAMtika upasargamAM Avela che. juo gajasukumAra muni, enA muni, kezava zuna, kAraNa ke temanI sattAmAM hajAre bhavanAM karma hovA joIe tyAre temane ekadama mokSa javuM hatuM, te mAraNa tika upasarga AvyA vagara eTalAM badhAM karma kevI rIte khare? bA. bra. zrI vinodamunine A parISaha Ave, je uparathI ema anumAna thAya che ke te ekAvatArI jIva heya. zrI vinodamuninuM vistRta jIvanacaritra judA pustakathI gujarAtI bhASA tathA hindI bhASa'mAM chapAyela che temAMthI pAra rUpe ahI sakSepa karela che.
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ // shriiphltlii| (sussmaa caaH)
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrI vItarAgAya namaH // zrI jainAcArya - jainadharmadivAkara - pUjyazrI ghAsIlAlavativiracitayA prameyacandrikAkhyayA vyAkhyayA samalaGkRtam // zrI bhagavatIsUtram // ta 8 (saptadazo bhAgaH ) // athASTAviMzatitamaM zatakamArabhate // karmavaktavyatA saMcalitaM saptaviMzatitamaM zatakaM vyAkhyAtam atha kramaprAptaM tathAvidhameva aSTAviMzatitamaM zatakaM vyAkhyAyate, atrApi ekAdazoddezakAH jIvAM kAdazadvArAnugata pApakarmAdi daNDakopetAH santi, tadanena sambandhena AyAtasyASTAviMzatitamazatasya prathamoddezakasyedaM sUtram- 'jIvA NaM bhaMte' ityAdi, mUlam - jIvA NaM bhaMte! pAvaM kammaM kahiM samajijiMsu kahi samAyariMsu ? goyamA ! savve vi tAva tirikkhajoNiesu hojA1, ' ahavA tikhikhajoNiesu ya neraiesu ya hojjAra, ahavA tirikkhajoNiesu va maNuslesu ya hojjA3, ahavA tirikkhajoNiesu ya devesu ya hojjA4, ahavA tirikkhajoNiesu ya neraiesa ya maNurulesu ya hojjA5, ahavA tirikkhajoNiesu ya neraiesa ya devesu ya hojjA6, ahavA tirikkhajoNiesa ya maslesu ya devasu ya hojjA7, ahavA tirikkhajoNiesa ya neraisu ya masse ya devesu ya hojjA8 / salessA paNaM bhaMte! jIvA pAvaM kamma kahiM samajiNisu ? kahiM samAyariMsu ? evaM veva / evaM kaNhalessA jAva alessaa| kaNhapakkhiyA sukkapakkhiyA / evaM jAva aNAgArovauttA / neraiyA NaM bhaMte! pAva kammaM kahi samajipisu ? kahiM samAyariMsu ? goyamA ! savve vi tirikhakhajoNipasu hojja tti evaM ceva aTTha maMgA bhANiyavvA / evaM savvattha aTTa bhaMgA evaM jAva aNAgArovauttA vi / evaM jAva vaimANiyANaM / evaM NANAvaraNijjeNa daMDao evaM jAva bha0 1
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI aMtarAie NaM / evaM ee jIvAdIyA vaimANiyapajjavasANA nava daMDagA' bhvNti| sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! tti jAva viharai // sU0 1 // aTThAvIsa me sara paDhamo uddeso samatto // 28- 1 // 1 chAyA - jIvAH khalu bhadanta ! pApaM karma kutra samArjana kutra samAcarana ? gautama ! sarve'pi tAvat tiryagyonikeSu bhaveyuH 1 athavA niryagyonikeSu ca nairayikeSu ca bhaveyuH 2, athavA tiryagyonikeSu ca manuSyeSu ca bhaveyuH, athavA tiryagyonikeSu ca deveSu ca bhaveyuH 4, athavA tiryagyonikeSu ca nairayikeSu ca manuSyeSu ca bhaveyuH5, athavA tiryagyonikeSu ca nairayika pu ca deveSu ca bhaveyuH 6, athavA tiryagyonikeSu ca manuSyeSu ca deveSu ca bhaveyuH7, athavA tiryagyonikeSu ca nairayikeSu ca manuSyeSu ca deveMSu ca bhaveyuH salezyAH khalu bhadanta / jIvAH pApaM karma kutra samArjana kutra samAcaran gautama ! sarve'pi tAvat tiryagyonikeSu bhaveyuriti evamevASTau bhaGgA maNitAH / evaM sarvatra bhaGgAH, evaM yAvadanAkAropayuktA api / evaM yAvadvaimA nikAnAm / evaM jJAnAvaraNiyenApi daNDakAH / evaM yAvad antarAyikeNa / evamete jIvAdikAH vaimAnikaparyavasAnA navadaNDakA bhavanti / tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta / iti yAvadviharati / sU0 1 // aSTAviMzatitamaza ke mathamodezakaH samAptaH ||28 - 1 // TIkA- 'jIvA NaM bhaMte!' jIvAH khalla bhadanta | 'pAvaM kam' pApam-azubhaM karma 'kahi' kutrakasyAM gatI 'samajjati' samAjan gRhItavantaH kasyAM gatau aThAvIsa veM zatakakA pahelA uddezaka kA prAraMbha karmavaktA sahita 27 vAM zataka vyAkhyAta ho cukA aba kramaprApta 28 vAM zataka prArambha hotA hai / yahA~ para bhI 11 uddezaka haiM / aura ye uddezaka jIvAdika 11 dvAroM meM anugata pApakarmAdika qush se yukta haiM / 'jIvA NaM bhaMte! pAca' kammaM kahi samajjiNisu' ityAdi / TIkArtha- gautamasvAmIne isa sUtradvArA prabhuzrI se aisA pUchA hai aThayAvIsamA zatakanA pahelA uddezAnA prAra'bha-- kanA saMbaMdhamAM satyAvIsamuM' zataka kahevAi gayuM. have kramathI AvelA cchA aDhAvIsamA zatakanA prArabha thAya che, A aThayAvIsamA zatakamAM paNa 11 agIyAra uddezAe kahyA che ane A uddezAo jIva vigere daMDakA sahita hyA che - 'jIvA NaM bhate ! pAva' kamma kahiM samajjirNisu' ityAhi TIkA"--gautama svAmIe AsUtradvArA prabhuzrI ne evu' pUchyuM che ke
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za028 u.1 sU01 jIvAnAM pApakarmasamAja nanirUpaNam / vartamAnA jIvAH pApakarmaNAM sAvayavamakurvannityarthaH / 'kahiM samAyarisu' kasyAM gato vartamAnA jIvAH pApaM kama samAcaran-pApakarmAcaraNaM kRtavantaH pApakarmahetu samAcaraNena tadvipAkAnubhavanena vA, bhagavAnAha-'goyamA' he gautama ! 'savve vi tAva tirikkhajoNiesu hojnA1' sarve'pi tAvat jIvA stiryagyonikeSu bhaveyuH iha tiryagyoniH sarva jIvAnAM mAtRsthAnIyA tasyA bahutvAt, tatazca sarve'pi tiryagbhyo'nye nairayikAd ye jIvA stiryagyonikebhyaH samAgatyotpannAH kadAci. dbhaveyuH tataste sarve'pi tiryagyonikeSu abhUvanniti vyapadizyante, vadayArthaH ye jIvA vivikSitasamaye nArakAdayo'bhUdan te alpatvena samastA api siddhigamaki 'jIvA NaM bhaMte ! pAvaM kammaM kahiM samajijaNisnu' he bhadanta ! jIvoM ne kisagati meM pApakarma kA upArjana kiyA hai ? 'kahi samAyarisu' aura kisa gati meM dhartamAna jIvoM ne pApakarma kA AcaraNa kiyA? arthAt pApakarma ke hetuoM ke samAcaraNa se-sevA le-aura tajjanya vipAka ke anubhava se pApakarma kA AcaraNa kiyA hai? usakA phala bhogA hai ? isa ke uttara meM prabhuzrIne unase aisA kahA hai-'goyamA! samve vi tAva tirikkha joNielu hojjA' he gautama ! samasta jIva pahile tiyagyoni me raheM hue haiM-isaliye tirthagyoni meM hone ke kAraNa vaha yoni unakI mAtA ke sthAnApanna haiN| kyoMkI tirya gyoni bahuta haiN| isaliye tirthaJcoM se bhinna jo nairathikAdi jIva haiM ve saSa tiryagyolikoM meM se A karake utpanna hue haiN| isaliye ve saba pahile tiryagyoMni koM meM rahe hue haiM aisA kahA jAtA hai| isa kAraNa tirya: 'jIvA NaM bhaMte ! pAva' kamma' kahi samajjiNi su' lagavan vA chAtimA pApabhanu pAna yu cha ? 'kahiM samAyariMsu' bhane 4 AtibhA 2sA chae pApakarmanuM AcaraNa karyuM che? arthAt pApakarmanA hetuonA AcaraNathI eTale ke sevanathI ane tenAthI thanArA vipAkanA anubhavathI pApakarmanuM AcaraNa karyuM che? ane tenuM phaLa bhegavyuM che? A praznanA uttaramAM prarzvazrI gautama svAmIna 4 cha hai 'goyamA ! savve vi tAva tiriktrajoNiesu hojjA' he gautama ! saghaLA jI pahelAM tiryacanimAM rahelA che, tethI tiryaMcanImAM hevAne kAraNe te ni tenI mAtAne sthAne gaNAya che. kema ke-tiryaMcanI ghaNI che. tethI tiyAthI anya je nairayike vigere jIve che, te tiryae. nike mAMthI AvIne utpanna thayelA che. tethI te badhA pahelAM tiyacanimAM rahelA che. e pramANe kahevAmAM Ave che. A kAraNathI nirmaca
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre nena tiryagatipravezena ca nirlepatayA uttAH tatazca tiryagateranantatvena ani. lepanIyatvAt tata uvRttA stiyazca statsthAneSu nArakAditvena utpannAH, tataste virya gatI nArakagatyAdikAraNibhUtaM pApaM karma samarjitavanta iti prayamo bhagaH / "yahavA tirikkhajoNiesu ca neraiesa ya hojjAra' apanA tiryagyonike ca narayikepu ca bhaveyuH, vivikSitasamaye ye manupyA devA vA abhUvan le nirlepatayA tathaivodavRttAH tatsthAneSu ca tiryagnArakebhya AgatyospannAHte ca evaM papadizyantetiryagnarayikeSu abhUvannete, ye ca yatrAbhUvan te tatraiva karmopArjitavanta ityoMlabhyate iti dvitIyo bhnggaa2| 'ahavA tirikkha jogie mu ya maNumsesu ya hojjA' athavA tiryagyonikeSu ca manuSyeSu ca bhaveyuH vivakSitasamaye ye nairayikA devA vA prAgati se nikale hue jIva una-2 sthAnoM meM-nArakAdi rUpa meM jo "etpanna hue haiM so vahA~ para tirthazcagati meM unhone nAraka nati Adi meM prApta hone ke kAraNa bhUtakAla meM pApakarma ko upArjana kiyA hai| aisA yaha prathama bhaMga hai| / 'ahavA---tirikkhajogie ya neraie sudha hojjAra' adhavAsamasta jIva tirtha gyonikoM meM aura nairapi koM meM rahe hue haiM-vidhakSita samaya meM jo manuSya athavA deva hue haiM ye una sthAnoM meM tiryagyo. nikoM se yA nArakoM se Akara ke utpanna hue haiM, isaliye ailA kahA "jA sakatA hai ki ye pahile tiryagyoni koM meM yA nairapitoM meM rahe hue haiM, jo jahAM rahA huA hai usane vahIM para karma kA upArjana kiyA hai, aisA yaha dvitIya bhaMga hai| 'ahavA tirikkhajoNiestu yamagussesu ya gatimAMthI nikaLelA jIvo te-te sthAnemAM nAraka vigere rUpathI utpanna thayA che, teo tiryaMca gatimAM, nAraka gati vigeremAM, utpanna thavAne kAraNe bhUtakALamAM pApakarmanuM upArjana karyuM che e pramANe A pahelo bhaMga che. 1 'ahavA-tirikkhajoNiesu ya neraiesu ya hojjA' athavA-sA / tiya"ya nikemAM ane narayikamAM rahelA che.-vivakSita samayamAM jeo manuSya ' - athavA deva thayA che, teo te sthAne mAM tiryaMca penakethI nArakethI AvIne ' ' utpanna thayA che. tethI ema kahevAmAM Ave che ke teo pahelAM tiyaca * mikemAM athavA narayikemAM rahelA che, jeo tyAM rahelA che, teoe * tyAMja kamanuM upArjana karyuM che, e pramANe A bIjo bhaMga kahe che. 2 . 'ahavA tirikkhajoNiesu ya maNussesu ya hojjA' athavA saghA / , tiyAnikemAM athavA manuSyamAM rahelA che. tethI tyAMthI nikaLIne
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za028 u. 1 sU01 jIvAnAM pApakarma samArjananirUpaNam 'te tathaiva nirlepatayA udvRttAH tatsthAneSu ca tiryaG manuSyebhya Agatya samutpannAH tecaivaM vyapadizyante - tiryagmanuSyo'bhUnnete, ye ca yatrAbhUvan te tatraiva karma upA jitavanta iti tRtIyo bhaGgaH 3 iti / evamevAgre'pi anayaiva bhAvanayA'rtho vidheyaH / - caturtha maGganAha ' ahavA tirikkhajoNiesu ya devesu ya hojjA' athavA tiryayoniSu ca deveSu ca bhaveyuriti caturthI bhaGgaH 4, 'ahavA tirikkhajoNipasu nera maNuhasesu ya hojjA' athavA tiryagyonikeSu ca nairayikeSu ca manuSyeSu ca bhaveyuriti paJcamo bhaGgaH / ' ahavA tirikkhajoNiesu ya neraiesu ya devesu hojjA' athavA - samasta jIva tiryagyonikoM meM yA manuSyoM meM rahe hue haiM isaliye vahAM se nikalakara jo jIva vivakSita samaya meM nairayika yA deva rUpa se utpanna hue haiM ve una-una tiryazca evaM manuSyoM se Akara ke utpanna hue hai - isaliye aisA kahA jAtA hai ki ye tiryaJca yA manuSyoM se Akarake utpanna hue haiM / jo jIva jahA~ rahA huA hai usane bahIM para karma kA upArjana kiyA hai| aisA yaha tRtIya bhaMga hai / isI prakAra se Age bhI aisA hI artha samajhanA cAhiye, caturtha bhaMga isa prakAra se haiM- 'ahavA tirikkhajoNiesu ya devesu ya hojjA' athavA samasta jIva tiryagyonikoM meM aura devoM meM rahe hue haiN| paMcama bhaMga isa prakAra se hai- 'ahavA tirikkhajoNiesa ya neraie va maNussesu ya hojjA' athavA-samasta jIva tiryagyonikoM meM aura nairadhikoM meM evaM manuSyoM meM rahe hue haiN| chaThA bhaMga isa prakAra se hai - ' ahavA - tirikkhajoNiesu ya neraiesu ya deveSu ya hojjA' athavA-samasta jIva 5 vivakSita je jIva daiyika athavA deva paNAthI utpanna thayA che, te te te tiyaca athavA manuSyAthI AvIne utpanna thayA che. tethI evu' kahevAmAM Ave che. keA tiya ca athA manuSyAmAMthI AvIne utpanna thayA che. je jIvA jyAM rahelA che, teNe tyAMja kamanuM upArjana karyu che. e pramANe A trIjo bhaMga kahyo che. AgaLa paNa A pramANe ja samajavu thothe| lauMga yA pramANe che - ' ahavA tirikkhajoNiesu ya devesu ya hojjA' athavA saghaNA kavA tiryatha yoni mAM athavA hevAnAM rahe hai. e pramANe A ythe| lauMga uhyo che. 'ahavA tirikakhajoNiesu ye rse ya maNussu ya hobjA' athavA saghaNA bhayo tiryayayonibhamA bhane nairiyakAmAM tathA manukhyAmAM rahelA che e pramANe A pAMcame bhaga kahyo che. 'avA tirikkhajoNiesu ya neraiesu ya devesu ya hojjA' athavA saNA
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI hojjA' athavA tiryagyonikeSu nairayikeSu ca deveSu ca bhaveyuriti SaSTho maGgaH 6 | 'ahA tikkhijoNiesa ya maNussessu ya devesu ya hojjA' athavA tiryagyonikeSu ca manuSyeSu ca deveSu ca bhaveyuriti saptamo bhaGgaH 7 / 'ahavA tirikkhajoNiesa ya neraiesu ya maNussesu ya devesu ya hojjA' athavA tiryagyonikeSu ca nairavikeSu ca manuSyeSu ca deyeSu ca bhaveyu riti- aSTamo bhaGga iti / tiryagyonikoM meM, nairayikoM meM aura devoM meM rahe hue haiN| sAtavAM bhaMga isa prakAra se hai- ' ahavA-tirikkhajoNi esu ya maNussesu ya devesu ya hojjA' athavA samasta jIva tiryagyonikoM meM manuSyoM meM aura devoM meM rahe hue haiN| AThavAM bhaMga isa prakAra se hai- ' ahavA-tirikkhajoNiesa ya neraiesa ya maNussesu ya devesu ya hojjA' athavA samasta jIva tiryagyonikoM meM nairamikoM meM, manuSyoM meM aura devoM meM rahe hue haiM, isa prakAra se ye ATha bhaMga haiN| inameM prathama bhaMga tiryaggati ko hI lekara huA hai| anya tIna bhaMga tiryagnArakoM ke, tiryagra manuSyoM ke, tiryagdevoM ke saMyoga ko lekara hue haiN| isa prakAra se ye cAra bhaMga ho jAte haiM / trika saMyoga ko lekara - tiryagnAraka manuSya ke, tiryagnAraka deva ke tiryagmanuSya devake saMyoga se trika saMyogI bhaMga tIna hote haiM, isa prakAra se sAta bhaMga ho jAte haiN| catuSka saMyoga meM tiryagnAraka manuSya deva, inake jIvAtiya caryAnikeAmAM nairiyakAmAM, ane devAmAM rahelA che, e pramANe A , chaThThI laMga hyo che. 'ahavA tirikkhajoNiesu ya maNussesu ya devesu ya hojjA' athavA saghaLA jIvA tiya ca cainikamAM manuScAmAM ane devezamAM thayA che. e rIte yA sAtabhA lauMga udyoche, ' ahavA tirikkhajoNiesu ya neraiesa ya masse ya devesu ya hojjA' athavA sadhanA ko tiyathayeoniamAM, nairathi bhAM, manuScAmAM ane devAmAM thayA che. A rIte A AThamA bhaMga kahyo che. AmAM pahelA bhaga tiya gatine laine kaheMce che ane mAkInA traNa bhaMge tiya ca nArakAnA, tiya ca manuSyAnA, tiyag devanA saMcAgathI thayA che. A rIte mA cAra bhagA thai jAya che. trika sacAgane laI ne tiyA~ca manuMSyanA, tiya g nArakanA tiyag devanA, sayAgathI trikasa ceAgI traNa bhagA hoya che. A rIte sAta bhagA thaI jAya che. catuSka sayAgamAM--tiyagra, tAraka, manuSya deva, AnA sacAgathI ekaja
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ premayacandrikA kA za028 u.1 sU01 jIvAnAM pApakarmasamArjananirUpaNam 7 tadevamaSTau bhaGgAH pradarzitA statra prathayo bhaGgaH kevalaM tiryagatyaiva bhavati / 1 // anye trayo dvikasaMyogena bhavanti, tathAhi tiryagnArakAbhyAM tiryamanuSyAbhyAM tiryagdevAbhyAmiti trayo bhaGgA dvikasaMyoginaH, ete saGkalanayA jAtAzcatvAraH, tathA tiryagnArakamanuSyaiH1, tiryagnArakadevaiH2, niyamanuSya deva3 riti trayo bhaGgAH trikasaMyoginaH, jAtA sapta / eka stiyagnArakamanuSyadevai riti catuSkasaMyogI aSTamo bhagaH8 / saGkalanayA sarve aSTau bhaGgA / bhavantItyuttaram / 'salessA NaM mate ! jIvA pAvaM kammaM kahi samajiNisu kahi samAyariMsu' salezyA:-lezyAsahitA jIvAH pApaM kameM kutra kasyAM gatau samAjan kasyAM gatau samAcaran ? iti praznA. bhagavAnAha-he gautama ! 'eka ceca' evameva-pUrva vadeva aSTau bhaGgAn kRtvA uttaraM kartavyamiti / evaM kaNhalessA jAva alessA' evaM kRSNalezyAvanto jIvA yAvat alezyA lezyArahitA jIvAH karuNaM gatau pApa karma samarjitavanta: samA. saMyoga meM eka hI bhaMga hotA hai| saba milAkara kula ATha bhaMga ho jAte haiN| aise the ATha bhaMga gautamatvAmI ke prazna ke uttara meM prabhuzrI ne kahe haiM / 'salessA NaM bhaMte ! jIvA pAvaM kamma kahiM samajjiNiMsu kahiM samAyariMsu he bhadanna ! samasta lezyA sahita jIvoM ne pApakarma kA upArjana kisa gati meM kiyA hai? kisa gati meM usakA samAcaraNa kiyA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-goyamA! evaM ceva' he gautama ! pUrva ke jaise yahAM ATha bhaMga banAkara uttara samajhanA cAhiye, 'evaM kaNhalessA jAva alessA' he bhadanta ! lezyA sahita jIyoM ne evaM lezyA rahita jIvoMne kisa gati meM pApakarma kA upArjana kiyA hai ? aura kisa gati meM usakA samAcaraNa kiyA hai-phala bhogA hai ? isake uttara meM prabhu ne kahA hai-ki he gautama ! yahAM para bhI ATha bhaMga banAkara bhaMga hoya chetamAma maLIne kula ATha bhAge thaI jAya che. e pramANenA A ATha aMge gautama svAmIne prabhuzrIe temanA praznanA uttaramAM kahyA che. 'salessA NaM bhave / jIvA pAva kamma kahiM samajjiNi su kahi samAyariMsu' bhagavan sa vezyAvA vAme / gatimA pApabhAnu upArjana karyuM che? kaI gatimAM tenuM samAcaraNa karyuM che? A praznanA uttaramAM asuzrI 4 cha -'goyamA! evaM ceva' gItamA 5i Bau pramANe mA viSayamA mAlagAvA uttara smnv| "evaM kaNhalessA jAva alessA' he bhagavana vezyAvALA chae ane vezyA vinAnA jIvoe kaI gatimAM pApakarmanuM upArjana karyuM che? ane kaI gatimAM tenuM phaLa bhegavyuM che? A praznanA uttaramAM prabhutrI kahe che ke--he gautama ! A viSayamAM paNa
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsare caritavanta iti praznaH, aSTabhaGgairuttaraM pUrva vadeveti, atra yAvatpadena nIlakApotatejaH padma zuklalezyAvatA saMgraho bhavati / sarvatrA''lApaprakAraH svayameva UhanIya iti / 'kaNhapakkhiNa sukpavikhayA evaM' kRSNapAkSikAH zuklapAkSikA evam-evameva-pUrvoktavadeva vijnyeyaaH| kiyatparyantamityAha-'jAva aNAgArovauttA' yAvadanAkAropayuktAH anAkAropayuktaprakaraNaparyantamiti, atra yAvatpadena samya sTi-mithyAdRSTi samyagmithyASTi-jJAnyAbhinivodhikajJAni-zrutajJAni yAvakevalajJAnyajJAni-matyajJAni-zrutajJAni-vibhaGgajJAnyAhArasaMjJopayukta yazavanno saMjJo. payuktasavedaka-yAbadavedaka-sakapAyi-yAvadakapAyi-sayogi-manoyogi-bAgyogi-kAyayogyayogi-sAkAropayuktAnAM saMgraho bhavatIti / ' unakA uttara samajhanA cAhiye, yahAM yAvatpada se nIlalezzAcAloM kA, kApotalezyAvaloM kA, pItalezyAvAloM kA, parazyAvAloM kA aura zuklalegAvAloM kA pramANa huA hai| inameM mAlAra kA prakAra apane Apa udbhAvita karanA cAhiye, 'kAhapakkhighA sukkapakkhiyA evaM' kRSNapAkSika aura zuklapAkSika jIvoM ke sambandha meM bhI aisA hI kathana yAvat alAkAropayukta prakaraNa taka jAnanA cAhiye, yahAM yAvat pada le' samyagdRSTi, mithASTi, sambagmithyAdRSTi, jJAnI abhini. ghodhikajJAnI, zrutajJAnI yAvat kezalaz2AnI, ajJAnI, matyajJAnI zrutAjJAnI vibhaMgajJAnI, AhAra saMjJopayukta yAvat nosaMjJopayukta, savedaka, yAvat avedaka, sakapAyo-yAvat apAyI, sayogA, manoyogI, vAk yogI, kAyayogI aura sAkAropayukta na padoM kA saMgraha huA hai| ATha bhago banAvIne tene uttara samajI levuM, ahiyAM cAvata padathI nIla lezyAvALAonuM kApata lezyAvALAonuM pItalezyAvALAnuM parvavezyAvALA enuM ane zukala lephsAvALAonuM grahaNa karAyuM che. teonA AlApAne 542 svayaM manAvI sabhA . 'kaNhapakkhiyA sukkapakkhiyA eva' kRSNapAkSika ane zukalapAkSika jIvonA saMbaMdhamAM paNa eja pramANe kathana thAvata anAkArapagavALAnA prakaraNa sudhI samajI levuM. ahiyAM yAvata, padathI "samyadRSTi, mithyASTi, samyaphamithyAdaSTi, jJAnI, AbhinibAdhika jJAnI, zrutajJAnI, bhaughizAnI, ajJAnI, bhati ajJAnI zruta ajJAnI, vi. jJAnI, AhAra saMjJopagavALA, yAvat parigraha saMjJopagavALa, savedaka, napuMsaka vedaka, sakAthI, yAvat lebhakaSAthI, sagI, manegI, vacanagI ___ mane sAropayogANA-yA prakha 42|yaa che.
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za028 u.1 sU01 jIvAnAM pApakarmasamAjananirUpaNam / sAmAnyato jIvAnA kasyAM gatau pApArjanaM bhavatIti pradarya vizeSato jIvAnA tadarzayituM praznayannAha-'neraiyANaM' ityAdi / 'neraiyANaM bhaMte' nairayikAH khalu bhadanta ! 'pAcaM kasaM kahiM samajjiNisu sahi samAyariMsu' pApam-azubhaM kama kutra-kasyAM gatau hamArjana chuna-kalyAM gatau pApaM karma samAcaran kAM gatimAnitya karmaNAM saMcayaM kurvanti yena karmaNA eteSAM nArakaMgatauM gamanaM bhavatIti bhnnH| bhagavAnA-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'savve vikAsa mirebaga joNiesu hoUmati, evaMceva uTTa bhaMgA bhANiyabA' sarve'pi vAt jI liyonikSebu abhUvana uti evaM prakAreNa aSTAyapi bhaGgA dvinIyATArabATa prarUpaNIyA iti / evaM samasya vi aTTha bhagA parameva sAdha se jInoM ke dvArA kisa gati meM pApakarma kA upArjana kiyA jAtA ha taya karake aba sutrakAra isI bAta ko vizeSa rUpa se prakaTa karate haiM, nijI svAmI ne prasuzrI rahe aisA pUchA hai aura iyA NaM ! pAcaM dhana kahiM lajjiNistu kahiM savAstu' he bhadanta ! nai jInoM kina gati meM pApakarma kA upArjana kiyA hai aura kisa mati meM rakhA samAcaraNa kiyA hai ? arthAt kisa gati meM rahakara the dArthoM kA saMcaya karate hai ki jisa dharma se inakA narakaMgati meM gamana hotA hai ? isa prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! savveditA zidikhajoNienuhojjA evaM ceva abhaMgA bhANiyavvA he gauttama ! samasta jIca tirya gyAnika meM rahe haiM isa prakAra se yahAM pUrva ke bhAra ATha bhaMga uttara rUpa meM kahanA cAhiye, 'evaM 'savvastha vi amaMgA lI kAra se sarvatra salezyAdi nAraka padoM meM uttara sAmAnya rIte jIve dvArA kaI gatimAM pApakarmanuM upArjana karavAmAM Ave che, A viSaya pragaTa karIne have sUtrakAra A vAtane vizeSa rUpathI batAve che.-AmAM gautamavAmIe prabhuzrIne evuM pUchyuM che ke 'neraiyANa maMte / pAva kamma kahi samajjiNi su kahiM samAyarisu' mana narayika jIvocce kaI gatimAM pApakarmanuM samAcaraNa karyuM che ? arthAta kaI gatimAM rahine teo karmono saMcaya-saMgraha kare che ke je karmathI teo nAraka gatimAM jAya che A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne cha cha ?--gocamA sande vi tAva tirikkhajoNiesu hojjA evaM ceva ada bhagA bhANiyaThavA' hai gautama ! sA va tiyaya yonImA 2 che, mA rIte ahiyA paNa pahelA kahyA pramANe ATha bhaMga uttara rUpe samajI levA. 'evaM samvattha vi aTTa baMgA' se prabhAthe satazyAhi nA23 5hAmA bhara
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIne sarvatra , salezyAdinArakapadepu uttarapakSe aSTau bhaGgAH kartavyAH 'evaM jAva * aNAgArovauttA vi' evaM yAvadanAkAropayuktA api / atra yAvatpadena kRSNadezyAdita Arabhya sAkAropayogayuktAnAM sarveSAM mahaNaM karttavyamiti, sarvatra padeSu aSTau bhaGgAH marUpaNIyA iti / 'evaM jAva vebhANiyANaM' evaM nArakavadeva yAvadvaimAnikAnAm, yAvatpadena ekendriyAdi sarvajIvAnAM grahaNaM bhavati / evaM pANAvaraNijjeNa vi daMDao' evaM pApakarma daNDakadeva jJAnAvaraNIyakarmaNA api daNDako bhaNitavyaH / 'evaM jAva aMtarAieNaM' evaM yAvat antarAyi keNa karmaNA'pi daNDako bhaNitadhyA, yAvatpadena darzanAvaraNIyAdInAM saMgrahI bhavatIti / 'evaM ee jIvAdIyA vemANiyapajjavasANA nandaMDagA bhavati' evamete jIvAdikA pakSa meM ATha aMga kahanA cAhiye, 'evaMjAba aNAgArovauttA vi' isI prakAra se yAvat anAkAropayukta taka ke padoM meM bhI ATha bhaMga kahanA pyAhiye, yahAM yAvat pada le kRSNalecyA se lekara lAkAropayukta taka ke naraka padoM kA grahaNa huA hai| 'evaM jAca vemANiyANaM' nAraka ke jaisA thApat vaimAnikoM taka pratyeka daMDaka meM bhI ATha bhaMga kahanA cAhiye, thAhA yAvat pada le ekendriyAdi sarva jIvoM kA grahaNa huA hai / 'evaM jANAparaNijjeNa vi daMDao' pApakarma daNDaka ke jaisA jJAnAvaraNIya : pharma ke sAtha bhI aisA hI daNDaka kahanA cAhiye, 'evaM jAva aMta. rAiyaM' isI prakAra se yAvat aMtarAya karma ke lAtha bhI aisA hI daNDaka kahanA cAhiye, yahAM yAvat pada se barzanAvaraNIya Adi karmoM kA saMgraha huA hai / 'evaM ee jIvAdIyA vemANiyapajjavasANA naya daMDagA uttara pakSamA ma18 218 maga sabhovA 'eva' jAva aNAgArovauttA vi' eja pramANe yAvat anAkArapagavALAnA kathana paryaMtanA padamAM paNa ATha ATha aMge samajavA. ahiyAM yAtpadathI kRSNalezyAthI laIne sAkAra yosa sudhIna paha! ghaDa 42sayA che. 'eva' jAva vemANiyANaM' nA24na 4thana pramANe yAvat vaimAnikane paNa ATha ATha aMgo samajavA- ahiyAM yAtatyAMthI eka Idriya vigere saghaLA ja grahaNa karAyA che. - 'eva NANAvaraNijjeNa vi daDao' pA54bhanA nA 4thana pramANe jJAnAvaraNIya karmanI sAthe eja pramANenA daMDake kahevA joIe ahiyAM thAvatpadathI darzanAvaraNIya vigere karmone saMgraha thaye che evaM ee jIvadIyA vemANiyapajjavasANA nava daDagA bhavati' mAzate 71 { laIne vaimAnika sudhInA jemAM A nava daMDako thAya che, tema samajavuM.
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabhaiyacandrikA TIkA za028 u. 1 01 jIvAnAM pApakarmasamAja 'nanirUpaNam 11 'vaimAnikaparyavasAnAH jIvAdArabhya vaimAnikAnteSu navadaNDakA bhavanti / 'sevaM bhaMte / sevaM bhaMte ! tti jAva viharai tadeva bhadanta ! tadevaM bhavanta ! iti yAvadviharati, he bhadanta ! jIvAnAM karmopArjanaviSaye yad devAnumiyeNa kathitaM tatsarve satyameveti pavear gautamo bhagavantaM vandate namasyati, vanditvA namasthitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti // 01 // // iti zrI vizvavikhyAta - jagavallabha - prasiddhavAcaka - paJcadazabhASA.. kalitalalitakaLApAlApakamavizuddha gadyapadyanaikagrantha nirmApaka, vAdimAnamardaka- zrIzAhacchatrapati kolhApurarAjamadatta'jainAcArya ' padabhUSita - kolhApura rAjaguru - bAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharmadivAkara - pUjya zrI ghAsIlAlavativiracitAyAM zrI " bhaga aatsUtrasya " mameyacandrikAkhyAyAMvyAkhyAyAM aSTAviMzatitamazatake prathamodezakaH samAptaH // 28-1 // 2 bhavati' isa prakAra se jIva se lekara vaimAnikAnta jIvoM meM ye nau daNDaka hote haiN| 'sevaM bhaMte! slevaM bhaMte ! tti jAba viharaha' he bhadanta jIvoM ke karmopArjana ke viSaya meM jo Apa devAnupriyane kahA hai vaha saba sarvadhA satya hI hai2 aisA kaha kara gautamane prabhu ko bandanA kI aura namaskAra kiyA aura phira ve dA namaskAra kara saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye || sU0 1 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatI sUtra " kI prameyacandrikA vyAkhyA ke aThAvIsaveM zatakakA // prathama uddezaka samApta // 28- 1 // 'leba' maMte ! seva' bhaMte |tti jAva virai' hai lagavan bhUvAnA ubhenA upArjananA sabaMdhamAM Apa devAnupriye thana karyu che, te saghaLu yana sathA satya che. he bhagavan Apa devAnupriyanuM kathana Asa hAvAthI sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI namaskAra karyo 'danA namaskAra karIne te pachI tee saMyama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhavita karatA thakA peAtAnA sthAna para birAjamAna thayA. AsU 15 jainAcAya jainadhama divAkarapUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "bhagavatIsUtra"nI prameyacandrikA vyAkhyAnA aThayAvIsamA zatakane pahele uddezaka samApta gharanAM
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ Duo // atha dvitIyodezakaH mArabhyate // atha kramaprAptaM dvitIyodezakamArabhate- 'anaMtazevavanamA NaM ityAdi / mUlam - anaMtazevavannagANaM bhaMte ! neraiyA pAtraM kamma kahiM samajjirNisu kahiM samAyariMsu ? goyamA ! savve vi tAva tirikkhajogiesu hojjA evaM ettha vi aTTa bhaMgA / evaM anaMtarovavannagANaM neraiyAINaM jassa jaM asthi lessAdiyaM aNAgArovajogapajjavalANaM taM savvaM eyAe bhayaNAe bhANiyavvaM jAva vemANiyANaM / navaraM aNaMtaresu je parihAriyavvA te jahA baMdhisae tahA ihaMpi / evaM nANAvaraNijjeNa vi daMDao evaM jAva aMtarAieNaM nizvasesaM / eso vi navadaMDaga saMgahio usao bhANiyo / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! ti ||suu0 1 // aTThAvIsa me sae bIo uddesao santo // 28-2 // chAyA - anantaropapannakAH khalu bhadanta | nairayikAH pApaM karma kutra samAjan kutra samAcarana, gautama ! sarve'pi tAvat tiryagyonikepu abhUvan padamatrApi aSTau 'bhaGgAH, evamanantaropapatrakAnAM nairayikAdInAM yasya yadasti dezAdikamanAkAroupayoga paryavasAnaM tatsarvam etayA bhajanayA gaNitavyaM yAvaimAnikAnAm, navara- manantareSu ye parihartavyAste yathA vandhite tathA ihApi / evaM jJAnAvaraNIye- nApi daNDakA, evaM yAvadAntarAyikena niravazeSam eSaH api navadaNDakasaMgrahIta pradezako bhaNitayaH / tadeva bhadanta ! tadeva bhadanta / iti ||02|| aSTAviMzatitame zatake dvitIyodezakaH samAptaH // 29-2 // TIkA --- 'anaMtabavanagA NaM bhane / neraiyA' antaropanaH prathamasamaye jAyamAnAH aaH khala bhadanta | nairayikAH 'pAtra kamma karhi sasajjirNisu' pApamdUsarA uddezaka kA prAraMbha 'atarovanagANaM bhaMte / neraiyA pAvaM kasme' ityAdi TIkArtha - - he bhadanta ! anantaropapatraka vairathiyoM ne pApakarma kA upArjana kisa gati meM kiyA hai aura kisa gati meM usakA damAcaraNa nAkhIjA uddezAne prAraMbha 'anaMta rovavaNNagANaM bheve ! pAva kamma" ityAhi TIkA hai bhagavat anantarApapannaDa naiyikAe pApakanI prApti kaI gatimAM kare che ? ane kaI gatimAM tene bhegave che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI H bhagavatIsUtre 1 -
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA mA028 u.2 sU01 anantaropapannanA. pApakarmasamArjanam 13 azubhaM karma kutra-kasyAM gatau samamitavanta:-gRhIvantaH 'kahiM samAyariMsa' kutrakasyAM gatau samAcaran samAcaritavantaH anubhakarmaNAM bandhanaM kasyAM gatoM kRtavanta iti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'savve vi tAba tirikkhajogiesu hojjA' sarve'pi anantaropapannakAH tAtra tiryagyonikeSu abhUvana evaM etya vi aTTha bhaMgA' evamatrApi aSTau saGgA maNizA , ye cASTau -asya zatakasya prathamoddezake kthitaa| tathAhi-sarve'pi tAvat tiryagyonikeSu abhUvan 1 athavA tiryagyonikeSu ca nairayikeSu cAbhUvan 2 athavA tiryagyonikeSu ca manuSyeSu cAbhUvana 3, athavA tiryagyonikeSu ca dedeSu cAbhUbana 4, athavA tiryagyonikeSu ca nairapikeSu cAbhUban5, athavA tiryajyonikeSu ca narayikeSu ca deveSu vAbhUvana6, athavA tiryagyonikeSu ca manuSyeSu ca deveSu cAbancha, athavA tiryagyonikeSu ca nairayikeSu ca anuSyeSu ca deveSu cAbhUvanniti8 / 'evaM anatarokiyA hai-phalopabhoga kiyA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! savve vi tAvatirikkhajoNielu hojjA' he gautama! salasta anantaro-papannaka jIvoM ne pApakarma kA upArjana tiryagyonikoM meM janma lekara kiyA hai isa prakAra se pUrvokta kathana ke jaise ATha bhaMga uttara rUpa meM yahAM kahanA cAhiye, jaise-samanda alanataropapadaka nairayika nairayika paryAya prApti ke pahile tigmati meM the 1 athavA-tirtha yonikoM meM the, aura nairathikoM meM the 2 athavA-tiryajyolikoM meM aura manuSyo ne the 3 athavA tiryagyonikoM aura devoM meM the 4 athA-tiryagyo. nikoM meM nairayikoM meM aura anuSyoM meM the, 5 athavA-tirthagyo nikoM meM nairazikoM meM aura dekoM meM the, 6 athavA liyonikoM meM manuSyoM meM aura devoM meM the 7 athavA tiryaggoliko naithiko 'gItama svAmIna cha-'savvevi tAva tirikkhajoNiesu hojjA' gautama / saghaLA anaMtapannaka jIe tirya nImAM janma laIne pApakarmanuM upArjana karyuM che A rIte pahelAM kahela prakArathI ATha bhaMga uttararUpe ahiyAMsamajavA jema ke-saghaLA anaMtara 55naka narayikaparyAya prAptinI pahelAM tiryaMca gatimAM hatA 1 athavA tiryaMca nimAM hatA ane nirayikamAM hatA. 2 athavA tiryaMcanikamAM ane manuSyamAM hatA. 3 athavA tiyA nIkomAM sairayikamAM hatA ane devamAM hatA 4 athavA tiryacanikemAM - ane nairayikamAM ane manuSyamAM hatA. pa athavA tiryacanikamAM jora vikemAM ane devAmAM hatA 6 athavA tiryacanikemAM manuSyamAM ane tamAM hatA. 7 athavA tiyacanikamAM narathikamAM manuSyamAM ane
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 bhagavatIsUtre varannane raiyAI NaM' evam anantaropapannakanairayikAdInAm 'jassa jaM asthi sAdiyaM yasya nairayikAde yet lezyAdikamasti viyate 'aNAgArovajogapajja basaNaM' anAkAropayoga paryavasAnaM lezyAdita Arabhya anAkAropayogaparyantam 'taM savvaM eyAe bhayaNAe sANiyacca' tatsarva lezyAdikaM sthAnam etayA bhajanayA bhaNitavyaM vaktavyameva / kiyatparyantaM vaktavyaM tatrAha - ' jAva' ityAdi, 'jAva vemA - biyANaM' yAvadvaimAnikAnAm ekendriyAdita Arabhya vaimAnikAnteSu sarvatra lezyAdikaM yasya yadasti tasya tad vaktavyameveti bhAvaH / 'navara' aNaMtaresu parihariyantrA te jahA baMdhi tahA ipi' navaram - kevalam anantarepu - anantaropapannanAra phAdiSu yAni samyagmithyAtvamanoyogabAgyogAdIni padAni pariharttavyAni asaMbhavAnna pracchanIyAni tAni yathA bandhazatake paiviMzatitame zatake dvitIyoMmeM manuSyoM meM aura devoM meM the 8, 'evaM aNaMtarovavanna nerahayAINaM' isa prakAra anantaropapanna gairaphi AdikoM ke madhya meM 'jassa jaM asthi 'lessAdiyaM' jisa nairayika Adi ke jo lezyAdika anAkAropayoga pada taka hai 'taM savvaM eyAra bhayaNAe bhANiyavvaM' vaha saba lezghAdika sthAna isa ajanA se yAvat vaimAnika taka kahanA cAhiye, yahAM yAvat pada se 'ekendriya Adi se lekara vaimAnikAnta padoM meM sarpatra jo lezyAdipha jisa ke hai usake vaha kahanA cAhiye' yaha pATha grahIta huA haiN| 'NavaraM aNaMtaresu parihariyadhyA te jahA baMdhisae tahA ipi kintu anantaropapanna nArakAdiko meM samdhamidhyAtva manoyoga, vAgUyoga Adi jo pada hai ve pUchane ke yoga asaMbhava hone se nahIM haiM / inake viSaya kA kathana jaisA hamane vandhi zataka meM dvitIya uddezaka meM hevobhA hatA. 8 evaM anaMtazeva ghannaneraiyAI NaM' bhA asthI anaMtazepapannaH nairayiS4 vigerebhAM 'jassa jaM asthi lessAdiyaM' ? nairayi vigerene > bezyA vigere manAuAropayoga yaha sudhIbhAM hyA che, 'ta' savva' payAe ayaNAe mANiyavva' te tamAma bezyA vigere sthaane| yA lagnAthI - vizsyathI thAvat vaimAnika sudhInA kathanamAM samajI levA, ahiMyAM yAvapadathI eka iMdriya vigerethI laIne vaimAnika sudhInA padmamAM badhe je leSA vigere jene kahyA che, tene teja laizyA vigere kahevA joie. A pATha grahaNa karAyeA che. 'Navara' aNaMtaresu parihariyavvA te jahA baMdhisae tahA ihapi' anaMtazayana nAraka vigeremAM sabhyamithyAtva, manAyeAga vacanacega vigere je pado che, te asa'bhava hAvAthI pUchavAyeAgya nathI, tenA saMbaMdhamAM khaMdhizatakamAM bIjA uddezA mAM je pramANe kathana kahevAmAM Avyu che, eja pramANenuM kathana ahiyAM samajavuM',
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathadrikA TIkA za028 u02 su01 anantaropapannanA. pApakarmasamArjanam 15 deza kathitAni tathaivehApi jJAtavyAni / ' evaM nANAvara NijjeNa ci daMDao' evaM pApakarma deva jJAnAvaraNIya karmaNA'pi daNDako vidheyaH, AlApaprakAra zrettham 'aNaM vavannagANaM bhaMte ! neraiyA nANAvara NijjaM kammaM kahi samajjirNisu kahi samAyariMsu ? goyamA ! savve vi tAva tirikkhajogiesu hojjA' ityAdi sarvatra svayamevanIya iti / 'eva jAva aMtarAieNa niravasesa' evaM jJAnAvaraNIyena karmaNA yathA daNDako nirUpita stathaiva yAvat AntarAyikakarmaNA'pi niravazeSaM sarva daNDakAdi kartavyam atra yAtratpadena darzanAvaraNIya vedanIya- mohanIyA-yuafraternist bhavatIti / 'eso vi nava daNDagasaMgahio uddesao bhANi roat' eSo'pi navadaNDakasaMgRhIta uddezakaH pApakarma jJAnAvaraNIyAdita Arabhya antarAyaparyanto bhaNitavya iti / 'seva' bhate ! sevaM bhaMte / tti' tadevaM bhadanta ! kiyA hai vaisA hI vaha yahA~ jAnanA cAhiye, 'eca'nANAvara NijjeNa vi daMDao' pApakarma ke daNDaka ke jaise hI jJAnAvaraNIyAdika karma ke sAtha bhI daNDaka banAkara kahanA cAhiye, usakA AlApa isa prakAra se hai 'anaMta rovavannagANaM bhaMte / neraiyA nANAvara NijjaM kammaM kahiM samajjirNisu kahi~ samAyariMsu - goyamA sambe vi tAva tirikkhajoNiesa hojjA evaM jAva aMtarAieNaM niravasesa' jJAnAvaraNIya kama ke sAtha jaisA daNDaka batalAyA gayA hai usI prakAra se daMDaka yAvat AntarAyika karma ke sAtha sampUrNa rUpa se karanA cAhiye yahAM yAvat pada se 'darzanAvaraNIya, vedanIya, mohanIya Ayu, nAma aura gotra 'ina karmo kA saMgraha huA hai / 'eso vi nava daNDagasahio uddesao' bhANivvo!' nava daNDaka sahita yaha uddeza bhI pApakarma jJAnAvaraNI yAdi se prArambha kara antarAya karma taka bhaNitavya hai / 'seba' bhaMte! 'etra - NANAvara NijjeNa vi daMDao' pApanA huDenA athana prabhA je jJAnAvaraNIya vigere kanI sAthe daDakA manAvIne samajI levA tenA bhAtAyAnA prakAra bhI prabhAche -- 'aNatavivaNNaNaM bhate neraiyA NANAvaraNijjaM kamma kahi samajjiNi su kahiM samAyarisu goyamA ! savve vi tAva tirikkhajoNipasu hojjA evaM jAva atarAieNaM niravasesa' jJAnAvarathIya manI sAthe je pramANe daMDaka kahyo che . eja pramANenA daMDaka yAvata aMtarAya karmInI sAthe sa'pUNuM paNAthI kahevA joie. ahiyAM yAvapadathI 'daza'nAvaraNIya, vedanIya, Ayu, nAma, ane gotra, yA urbha prakRtiyoM zrazvAmAM Ave che 'emro vi natra daMDa sahio uddesao bhANiyavvo' nava to sahita A uddeze paNa pAka, jJAnAvaraNIya kathI AraMbha karIne aMtarAya kama sudhI kaheve joIe.
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ creates 16 tadeva bhadanta ! iti, he mahanta / anantaropapanna nArakAdInAM pApakarmAdi saMgraha viSaye yad devAnumiyeNa katiM tatsarvam evameva sarvathA satyameveti kathayitvA gautama bhagavantaM bandate nagaravali panditA namayitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAn viharatIti // 01 // // iti zrI vizvaripAta -jagadddallama-masiddhavAcaka- paJcamApAatilalitakalApApavizuddhAdyapayana kandha nirmApaka, vAdimAnamardaka zradhApani kolhApurAma'jainAcArya ' padabhUSita-lhApura rAjagurUbAlamanAra - jainAcArya - jainadharmadinakara -pUjyazrI pAmilAlAtinicitAyAM zrI ' sagacatIchatrapa candrikAyAM " vyAkhyAyAm aSTAviMzatizata ke dvitIyodezakaH samAptaH / / 28-2 / / sevaM bhate ! pti' he bhadanta / anantaropapannaka nairadhika AdikoM ke pApakarma Adi ke upArjana samAcaraNa karane ke viSaya meM jo Apa devAnumiyane kahA hai vaha sarvathA satya hI hai| isa prakAra kahakara tantarita prabhu kI stuti-vandanA kI aura namaskAra kiyA, vandanA namaskAra karake phira se aura taba se AtmA ko vita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye / mR0 1 // jainAcArya jainapaladivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagapanI sUTa" kI meSa vyAkhNake aTThAisaveM zataka kA dvitIya uddezaka samApta // 28-2 // 'senda bhate ! seba bhate / tti' he bhagavan manataropapannaH nerayiSu vigere nA pApakama viMgere nA upAna samAcaraNu (bhegavavu) karavAnA viSayamAM Apa devAnupriye je kaMthana karyu che. te saghaLuM kathana rAthA satya che. hai bhAgavat Apa devA prayanuM Apta kathana sathA satya ja che. A pramANe zrRhIne gaunamastAyIe prabhuzrIne vahanA karI teene namaskAra karyo vaMdanA namaskAra pharIne tee saMyama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para marAjamAna thayA !sa 15 jainAcArya jainadhama divAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI maheArAjakRta 'bhagavatIsUtra"nI pramecandrikA vyAkhyAnA gaThyAvIsamA zatakanA Ine uddezaka samApta 28-zA
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ maindrikA TIkA 2028 703 01 uddezakaparipATikathanam atha tRtIyAdArabhya ekAdazAntA uddezakA Aramante atha dvitIyamudezakaM vyAkhyAya kramaprAptAn tRtIyAdyekAdazAntAn uddezkAn nirUpayannAha - ' evaM eeNaM kameNaM' ityAdi / 17 1 mUlam - evaM eeNaM kaseNaM jaheba baMdhisae uddesagANaM parivADI taheva ihaMpa aTTasu bhaMgesu neyavvA / navaraM jANiyanvaM jaM jassa asthi taM tassa bhANiyavvaM jAva acarimuddeso / sabve vi ee. ekkArasa uddegaa| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti jAva viharai | sU0 1 aTThAvIsa me sae taiyAi egArasa uddesagA samattA // 28-3-11 // aTThAvIsa imaM kammala sajjanalayaM samacaM // 28 // chAyA - evametena krameNa yathaiva bandhizatake uddezakAnAM paripATI tathaivehApi aSTasu bhaGgeSu netavyAH | navaraM jJAtavyaM yat yaspAsti tat tasya bhaNitavyaM yAvadacaramoddezaH sarve'pi ete ekAdazodezakAH / tadeva bhadanta ! tadeva bhadanta ! isiM yAvada viharati // 0 // aSTAviMzatitame zatake tRtIyAdhekAdaza uddezakAH samAptAH // 28-3-11 // aSTAviMzatitamaM karmasamarjanazatakaM samAptam ||28|| TIkA- ' evaM eeNaM kameNaM' evametena krameNa - pUrva padarzitaprakAreNa 'jadeva after uddesagANaM parivADI' yathena bandhizatake SaDaviMzatitameM zava ke udezakAnAM aThAisaveM zataka kA tIsarA uddezaka kA prAraMbha dvitIya uddezaka kA vyAkhyAna kara ke aba sUtrakAra krama prApta tRtIya uddezaka se lekara 11 veM uddezaka taka ke uddezakoM kA nirUpaNa karate haiM - 'evaM eeNaM kameNaM jaheva baMdhisae' - ityAdi / TIkArtha - evaM eeNaM kameNaM' pUrva pradarzita prakAra se jaisI ki bandhizataka meM - 26 veM zataka meM uddezakoM kI - tRtIya caturtha Adi trIjA uddeza nA prArabha khIjA uddezAnuM kathana karIne have sUtrakA2 kramathI AvelA A trIjA uddezAthI laIne agiyAramAM uMdezA sudhInA uddezAonu` kathana kare che, ' evaM eeNaM kameNa java baMdhisae' ityAdi TIkAtha----pahelA batAvela prakArathI je pramANe "dha zatakamAM arthAt chavIsamA zatakamAM uddezAonI eTale ke trIjA ane cethA vigere uddezA bha0 3 ---
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI Ta yA tRtIyacaturthAdInAM paripATI kriyA kathitA 'taba haM pi abhaMge tathaiva tenaiva rUpeNa ihApi aSTAviMzatitamagatake'pi tRtIyAnudezakokteSu aSTasu bhane paripATI netavyA jJAtavyeti / pUrvazatakApekSayA 'navaraM jANiyantra' navara kevalaM vailakSaNyaM jJAtavyam kiM tadityAha - 'jaM jassa asthi taM tassa bhANiyantra' jAva acaramudeso' yat lezyAdi yAdRzaM yasya jIvasya nArakAderbhavati tadeva tasya - jIvasya bhaNitavyaM nAnyamabhyasya kiyatparyantamityAha - yAvat avaramoddezaH - aca ramoddezakAntam anantaropapannakaH parasparopapannakAnantarAvagADhaparamparAvagADhAnantarAhArakaparamparAhArakAnantara paryAptaparamparaparyAptacaramaparyantAnAM navAnAmuddeza. kAnAM saMgraho bhavatIti, 'savve vi ee ekkArasa uddesagA' sarve'pi ete sAmAnyouddezakoM kI paripATI prakriyA kI gaI hai 'taheca' usI prakAra se 'ipi asu bhaMgesu pantrA' yahAM aThAisaveM zataka meM bhI tRtIyAdi uddezakoM meM ukta ATha bhaMgo meM paripATI jAnanI cAhiye, yahAM pUrva kI apekSA yadi bhinnatA hai to vaha 'navaraM jANikacaM je jassa asthi taM tassa bhANiyantra jAba acaramuddekho' hama sUtrapATha dvArA pragaTa kI gaI hai, arthAt jo jaisI leiyAdika jisa nArakAdi jIva ke ho vaha vaisI iyAdi usa narakAdi jIva ko kahanI cAhiye - anya kI anya ko nahIM kahanI cAhiye, aura aisA kathana yAvat acarama uddezaka taka karanA cAhiye, yahA~ yAcat zabda se- 'anantaropapannaka paramparopapannaka, anantarAvagADha, paramparAvagADha, anantarAhAraka, paramparAhAraka, anantaraparyApta, paramparaparyApta aura carama ina nava uddezakoM kA saMgraha huA 'savve vi ee ekkArasa uddegA' sAmAnya uddezaka se lekara acarama 'yonI - paripATI aniyA vAmAM Ave che, 'taheva' se pramANe 'ihaMpi aTThasu bhagesu yantrA' mA adhyAvIsabhA zatambhAM pRthu trIna vigere uddeshaaemAM ukta ATha bhaMgAmAM prakriyA samajavI ahiyAM pahelAM karatAM jo kAMI '22 che, te navara' jANiyavva' ja jassa atthi taM tassa bhANiyavva jAva - acaramuddeso' mA sUtrapATha dvArA agara resa che. arthAt ne nairane ke je lezyA vigere kahela hoya tene teja pramANenI lazyA vigere kahevA joIe khIjAnI lezyA vigere bIjAne kahevAnA nathI. ane A pramANenuM kathana acaramanA uddezA sudhI kahevu joie. ahiyAM yAvat zabdathI anantare papannaka, 52'tharepiyanna}, anaMtarAvagADha, para parAvagADha anaMtarAzara, paraparAhAra, anantara paryApta, para paraparyApta ane carama paryApta A nava uddezAo aMDaSu 42rAyA che. 'savve vi ee ekArasa uddesagA' lavathI sardhane tharama uddezA
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za028 u.3 sU01 uddezakaparipATikathanam zikata ArabhyAcaramaparyantA ekAdazodezakA bhavanti / nanu pathamabhaGgake sarve jIvAH tiryagbhya Agatya samutpannA iti kathaM saMbhavet AnatAdidevAnAM tIrthakarAdi manuSyavizeSAnAM ca tiryagbhya AgatAnAmanutpatteH evaM dvitIyatRtIyAdi bhar3ake'STApi praznAH, iti cedatrocyate vAhulyamAzritya ete bhaGgA grahItavyA iti / 'seva bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti jAva viharaI' tadevaM bhadanta ! tadeva bhadanta ! iti yAvadviharati, he bhadanta ! gataprakaraNe yaMdevAnupiyeNa kathitaM tat sarvam evamevauddezaka taka isa prakAra se yahAM sarvatra gyAraha uddezaka ho jAte haiN| zaMkA-prathama bhaMga meM jo aisA kahA gayA hai ki samasta jIva tiryagyonikoM meM se Akara ke utpanna hue haiM-so yaha kathana kaise saMbhavita ho sakatA hai ? kyoM kI AmatAdi devoM kI evaM tIrthakara Adi vizeSa manuSyoM kI utpatti tiryaggati se Aye hue jIvoM meM se nahIM hotI hai| arthAt tiryaggati se Aye hue jIva AnatAdi devoM ke rUpa se aura tIrthakarAdi ke rUpa se utpanna nahIM hote haiN| isI prakAra se dvitIya tRtIyAdi bhaMgo meM bhI yaha prazna hotA haiN| uttara-samasta jIva tiryagyoniko meM se Akarake utpanna hue haiMvivakSita paryAyarUpa se janme haiM-aisA jo kahA gayA hai vaha bAhulya ko Azrita karake kahA gayA hai isaliye vAhulya ko Azrita karake ina bhaMgoM ko grahaNa karanA cAhiye, "se bhaMte! se aMte! tti jAva viharaI' he bhadanta / gata prakaraNa meM jo Apa dezAnupriyane kahA hai vaha sudhImAM ahiyAM badhA maLIne agiyAra uddezAo thaI jAya che. zaMkA--pahelA bhaMgamAM je evuM kahyuM che ke-saghaLA jI tiyaca nikamAMthI AvIne utpana thayA che. te A kathana kevI rIte saMbhavita thaI zake che? kema ke-Anata vigere deve ane tIrthakara vigere vizeSa mana nI utpattI tiryagatithI AvelA chamAMthI thatI nathI. arthAta tiryaMca gatithI AvelA cha Anata vigere devapaNAthI ane tIrthakara vigere rUpathI utpanna thatA nathI. eja rIte bIjA ane trIjA vigere bhaMgamAM paNa A prazno samajavA. uttara--saghaLA ja tiryaMca nike mAMthI AvIne utpana thayA che. vilakSita paryApta paNAthI jamyA che. evuM je kahela che, te bahala paNAne Azraya karIne A aMge grahaNa karavA joIe. _ 'seva bhate seva bhate ! tti jAva viharai' bhagavan mAlA pr426mAM Apa devAnupriye je kathana karela che, te sarva kathana sarvathA satya che.
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sarvathA satyameveti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namasyati, vanditvA namasyitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti ||muu0 1 // ' // iti zrI vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASA kalitalalitakalApAlApakAvizuddhagadyapadhanaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapati kolhApurarAjamadatta'jainAcArya' padabhUSita-kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjya zrI . ghAsIlAlabativiracitAyAM zrI "bhaga vatIsUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAMvyAkhyAyAM aSTAviMzatitamazatake tRtIyAghekAdazAntA uddezakAH samAptAH // 28-3-11 // // aSTAviMzatitama karmasamarjanazataM samAptam / / sarvathA satya hI hai| aisA kahakara gautamasvAmIne mabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA, vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye suu01|| jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke aThAvIsaveM zatakakA tRtIya uddezaka se lekara gyAraha ve uddezaka taka nau uddezaka samApta // // 28 vAM zataka samApta / Apa devAnupriyanuM kathana satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA teo pitAnA sthAna para - birAjamAna thayA. su. 1 jainAcArya jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtranI prameyacadrikA vyAkhyAnA satyAvIsamA zatakanA trIjA uddezathI agIyAramAM udezamA sudhAnA na deshaam| sabhA // 3-11 // aThayAvIsamuM zataka samApta karatA
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za029 u. 1 sU01 pApakarmasaMpAdananiSThApananirUpaNam 21 athaikonatriMzattame zatake prathamoddezaH mArabhyate pApakarmAdi vaktavyatA'nugatamaSTAviMzatitamaM zatakaM vyAkhyAya kramamAptaM tathAvidhameva ekonatriMzaM zatamArabhate, atrApi ca tathaiva ekAdazodezakAH santi, teSu cAdyasya uddezakasyedaM sUtram- 'jIvANaM bhaMte! pAva kam' ityAdi / mUlam - jIvA NaM bhaMte! pAvaM kammaM kiM samAyaM paTTarvisu ? samAyaM niTTavisu1, samAyaM paTTarvisu, visamAyaM niviMsura, visamAyaM paTTavisu samAyaM niTTaviMsu3, visamAyaM paTTavisu visamAyaM nivisu 14, goyamA ! atthegaiyA samAyaM paTTarvisu samAyaM niTuvisu, jAva atthegaiyA visamAyaM paTTarvisu visamAyaM niTTaviMsu4 / se keNaNaM bhaMte ! evaM buccai atthegaiyA samAyaM paTUvisu samAyaM niTTavisu taM ceva ? goyamA ! jIvA cauvvihA pannattA taM jahA atthegaDyA samAjyA samovavannagA 1, atthegaiyA samAuyA visamovavannagAra, atthegaiyA visamAuyA samovavannagA3, atthegaiyA visamAuyA visamovavannagAH / tattha NaM je se samAjyA samovavannagA te paNaM pAtraM kammaM lamAyaM paTTarvisu visamAyaM niTTavisu / tattha NaM je te samAuyA visamovavannagA te paNaM pAvaM kammaM samAyaM paTuvisu visamAI nidvaviMsu / tattha paNaM je te. visamAuyA samovavannagA te NaM pAvaM kammaM visamAyaM paTTavisu samAyaM niTTaviMsu3 / tattha NaM je te visamAuyA visamovavannagA terNa pAvaM kammaM visamAyaM paTurvisu visamAyaM niTTavisu4, se teNaTTeNaM goyamA ! taM cetra / salessA NaM bhaMte! jIvA pAvaM kammaM0 evaM caiva evaM savvaTTAsu vi jAva aNAgArovauttA / ee savveM vipayA eyAe vaktavyAe bhANiyadvA / neraiyA NaM bhaMte ! pAvaM kammaM kiM samAyaM paTTarvisu samAyaM nivisu ? pucchA, goyamA ! atthegaiyA samAyaM paTuvisu evaM jaheva jIvANaM taheva bhANi -
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtra yavvaM jAva aNAgArova uttaa| evaM jAva vemANiyANaM jassa jaM asthi taM eeNaM ceva kameNaM bhANiyavvaM / jahA pAveNa daMDao eeNaM kameNaM asu vi kammapagaDIsu aha daMDagA bhANiyavvA jIvAdIyA vemaanniypjjvlaannaa| eso navadaMDagasaMgahio paDhamo uddeso bhANiyo / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti ||suu01|| egUNatIsaime sae paDhamo udeso samatto // 29-1 // . chAyA-jIvAH khalu bhadanta ! pApaM karma kiM samakaM mAsthApayan samakaM nyasthApayan 1, samakaM prAsthApayan vipamajha nyasthApayan 2, viSamaka prAsthApayan samakaM nyasthApayan 3, viSamakaM prAsthApayan viSamakaM nyasthApayan 4, gautama ! atyekake samakaM prAsthApayan samakaM nyasthApayan1, yAvad astyekake viSamakaM mAsthApayan vipamakaM nyasthApayan4, / tatkenArthena bhadanta ! evamucyate astye kake samakaM prAsthApayan samakaM nyasthApayan tadeva, gautama ! jIvAzcaturvidhAH prajJaptAH, tadyathA-vastyekake samAyupkAH samopapannakAH 1, astyekake samAyuSkA viSamopapannakAH2, astyeka ke viSamAyuSkAH samopapannakAH3 astyekake viSamAyuSkA viSamopapannakA 4 / tatra khalu ye te samAyuSkAH samopapannakA ste khalu pApaM karma samakaM mAsthApayan samakaM nyasthApayan 1, tatra khalu ye ve samAyuSkA viSamopapanna kA ste khalu pApaM karma samakaM prAsthApayan viSamakaM nyasthAzyan 2, tatra khalu ye te viSamAyuSkAH samopapannakA ste khalu pApaM karma viSamakaM mAsthApayan samakaM nyasthApayan tatra khalla ye te vipamAyuSkA vipamopapannakA ste khala pApaM karma viSamakaM prAsthApayan viSamakaM nyasthApayan / uttenArthena gautama ! tadeva / sale zyAH khalu bhadanta ! jIzaH pApaM karma-evamena, evaM sarvasthAneSvapi yAvadanAkAropayuktAH / etAni sarvANyapi padAni etayA vaktavyatyA bhaNitavyAni / nairayikAH khalu bhadanta ! pApaM karma ki samakaM mAsthApayan samakaM nyasthApayan, pRcchA, gautama ! astyekake samakaM ghAsthApayan evaM yathaiva jIvAnAM tathaiva bhaNitavyaM yAvat anAkAropayuktAH / evaM gAvadvaimAnikAnAm yasya padasti tad etenaiva krameNa bhaNitavyam , yathA pApena daNDakaH, enena krameNASTAsvapi karmaprakRtiSu aSTa daNDakA bhaNitavyA jIvAdikA vaimAnikaparyavasAnAH / eSo navadaNDakasaMgRhItaH prathamoddezo bhaNitavyaH / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // 0 1 // ekonatriMzattame zata ke prathamoddezaH samAsaH // 29-1 //
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ candrikA TIkA za029 u0 1 01 pApakarmasaMpAdana niSThApana nirUpaNam 23 TIkA -- 'jIvANaM bhaye' jIvAH khalu bhadanta ! 'pAva kamma' pApam - azubhaM karma 'kiM samAyaM parvisu' samakasU - bahavo jIvAH yugapadityarthaH prAsthApayanprasthApitavantaH prathamatayA vedayitu mArabdhavantaH kim tathA - 'samAyaM nirvisa' samameva nyasthApana - niSThApitavantaH nAzitavantaH pApakarmaNo nAzamakurvan ityarthaH, iti prathamo bhaGgaH 1, tathA 'samAyaM paTTarvisu vimAyaM nirvasu 2' samakaM - yugapadeva aneke jIvAH prAsthApana prasthApitavantaH yugapadane kenyasthApayana - niSThApitavanta iti dvitIyo bhaGgaH 2 tathA simAye paTTadisu samAyaM niha , 29 vAM zataka ke pahalA uddezaka pApakarma Adi kI vaktavyatA se anugata 28 ve zataka kI vyAkhyA karake aba kama prApta 29 vAM zataka prArambha hotA hai, yahAM para bhI pUrvokta jaise 11 uddezaka haiM / inameM se Adi ke uddezaka kA 'jIvANaM bhaMte! pAvaM kammaM kiM samAyaM paTTarvisu' - ityAdi TIkArtha - gautamasvAmIne prabhuzrI se aisA pUchA hai- 'jIvA NaM bhaMte ! pAvaM kammaM' he bhandata ! aneka jIva jo pApakarma ko bhogate haiM aura naSTa karate haiM so kyA ve usa pApakarma ko 'kiM samAyaM paTThanisu' bhogane kA prArambha eka kAla meM karate haiM aura 'samAyaM niTTarvisu' eka hI kAla meM ve usakA vinAza karate haiM ? athavA ve usa 'samAyaM paTuvisu vimamAyaM nivi2' pApakarma ko bhogane kA prArambha eka kAla meM karate haiM aura egaNatrIsamA zatakanA prAraMbha-thddeteaa uddeza. pApakamAM vigere nA kathananA saMbaMdhamAM aThayAvIsamA zatakanu" kathana karIne have kramathI Avela A egaNatrIsamA zatakanA prAra'bha karavAmAM Ave che. A egaNatrIsamA zatakamAM paNa pahelA kahyA pramANe temAM paDelA uddezAnuM hetu sUtra nIce prabhA pAva' kamma N kiM samAya' paTTavi'su' ityAhi kahyA agIyara uddezAo che - 'jIvA NaM bhate -- 'jIvANaM bhaMte logave che, bhane TIartha--gautabhasvAbhIye prabhuzrIne me pUchayu che pAva kamma" he bhagavan bhane vo bethe pAya ten| kSaya purai che to zu' te tethe pAya bhane 'samAyaM paTTavisu' logavavAnI AraMbha zouna sabhayabhAM re the ? bhane 'samAya' niduvisu ' 4 4 samayabhAM tethe| tene| vinAza 1re che 11 athavA tethe 'samAyaM paTTavisu visamAya' nidRvi su' pApakane le gavavAne prArabha eka samayamAM kare che? ane tenA vinAza
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'anede , 'pi yathA bhavati viSeSatayetyarthaH prasthApitavantaH, samakaM niSThApitavanta iti tRtIya: 3 tathA - 'visamA paddharvisu visamAyaM niharvisa' viSamameva yathA [ tathA sthApitavantaH tathA viSamaM viSamatayaitra niSThApitanta iti caturthI bhaGgaH, he bhadanta ! aneke jIvAH pApaM karma bhoktumekasminneva kAle prayatamAnA bhavanti sma tathA samamekakAle etAzaM karma vinAzayanti sma kim ? athavA ekadeva sarve jIvAH karmabhogAya mavarttante vipamatayA antakaraNAya mavarttante, athavA - dipamatayA prArabhante samameva tat karma vinAzayanti athavA viSamatayA pAramanye vipatayaiva nivarttante ? kim ? iti caturNAmapi bhaGgAnAM bhAva iti praznaH bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'gosA' de gautama ! 'atthegaiyA samAyaM paTTarvisu samAya nigy' astyeka ke jIvAH samakameva mAsthApayan samakameva nyasthApayan 'kecana aneke jIvAH pApaM karma bhogAya ekadaiva prArabhante tathA tAdRza karma usakA vinAza bhinna-bhinna kAla meM karate haiM ? athavA 'visamAyaM parvasu samAyaM nivisu' ve bhinnakAla meM usa pApakarma kA bhoganA prAraMbha karate haiM aura eka kAla meM use viniSTa karate haiM 3 athavA 'visamA paTTavisu, cimamAyaM nihavisu' bhinna-bhinna kAla meM ve usakA bhoganA prArambha karate hai aura bhinna-bhinna kAla meM hI usakA vinAza karate haiM? isa prakAra se 4 aMgo se yukta prazna gaunamasvAmIne prabhuzrI se pUchA hai, isa prazna ke uttara meM prabhuzrI gautamasvAmI se kahate haiM - 'goyamA ! atyegaimA samAyaM paTTarvisu samAyaM ni visu' he gautama / kitaneka jIva aise bhI hai jo pApakarma ko bhogane kA prArambha eka sAtha karate haiM aura eka hI sAtha usakA vinAza karate haiM arthAt pApakarma ko eka hI sAtha eka kAla meM bhogate haiM aura eka hI 24 buddhA buddhA ajamAM re 12 athavA 'visamAya paTTavisu samAyaM niTTavi su teo bhinna kALamAM te pApakama bheLavavAnA prAraMbha kare che ? ane eka bhaNabhAM teno nAza re che ? athavA 'visamAyaM paTTavisu samAya' niTTavisu' tae bhinna kALamAM te pApa karmone bhegavavAnA prAraMbha kare che? ane eka kALamAM tenA nAza kare che ? 4 A pramANe cAra bhagavALA prazna gautamasvAmIe prabhuzrIne pUchyA che. A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che ke'gomaa ! atyegai samAya paTTavisu samAyaM niTTavisu' he gautama! TavAve hai evA hAya che ke-jee eka sAthe pApakamAM bhAgavavAnA prAraMbha kare che. ane tenA vinAza paNa eka sAthe ja kare che. arthAt pApakamane eka sAthe eka kALamAM leAgave che, ane eka sAtheja eka kALamAM tenA nAza kare che,
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za029 u.1 sU01 pApakarmasaMpAdananiSThApananirUpaNam 55 vinAzAyApi yugapadeva pravarttamAnA bhavantItyarthaH / 'jAtra atthegaiyA visamAyaM paTTavisu visamAyaM nirvisu' yAvat aneke viSamakaM mAsthApayan viSamakaM nyasthApayana, atra yAvatpadena astyekake samakaM mAsthApayan viSamakaM nyasthApayana , astyekake viSamaM prAsthApayan samakaM nyasthApayan ityanayo dvitIyatRtIyabhaGgaya grahaNaM bhavati, evaM catvAro'pi bhagA uttare samarthitA bhagavateti / punaH praznayannAha-'se keNaDhaNaM' - ityAdi / 'se keNaTeNaM bhaMte ! evaM buccai' tatkenArthena bhadanta ! evamucyate 'atthe.' gaiyA samAyaM paTTavisu samAyaM nirvisu ta cetra' samakaM mAsthApayana samakaM 'nyasthAsAtha eka kAla meM use naSTa bhI karate haiM ? 'jAva atthegahayA visamAyaM parvisa visamAyaM nivissu' isI rIti se yAvata kitaneka jIva aise bhI haiM jo pApakarma ko bhogane kA prArambha bhinna-bhinnakAla meM karate haiM aura bhinna-bhinna kAla meM hI usakA vinAza karate haiN| yahAM yAvat zabda se dvitIya aura tRtIya bhaMgoM kA grahaNa huA hai| ve dvitIya tRtIya bhaMga isa prakAra se haiM 'astyekake jIvA samakaM prAsthApayan viSamakaM nyasthApayat2 astyekake viSamakaM prAsthApayan samakaM ghasthApayan3' donoM bhaMgoM kA artha spaSTa haiM / isa prakAra se prazuzrIne yahAM cAroM bhaMgoM kA samarthana uttara vAkya meM kiyA hai| sekeNaNaM bhaMte ! evaM vuccai-asthegaDyA samAyaM paTTaviMsu saMmAyaM nivisu' he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki aneka jIva aise haiM jo pApazama ko bhogane kA prArambha eka sAtha ekakAla meM karate haiM aura usakA anta bhI eka sAtha eka hI kAla meM karate haiM ? 'jAva atthegaiyA visamAya' paTuvisu visamAya' nidvavi'su' mA * pramANa keTalAka jI evA paNa hoya che, ke jeo judA-judA kALamAM pApakarma bhogavavAne prAraMbha kare che, ane judA-judA kALamAM tene vinAza kare che. ahiyAM yAvata zabdatho bIjo ane trIje e be bhaMga grahaNa thayA che. te nAmA prabhArI cha-'astyekake jIvA samaka prAsthApayan visamaka nyasthApayan2 astyekake viSamaka prAsthApayan samaka nyasthApayan 3' mA bhanne bhaMgane artha spaSTa che. A prama Ne prabhuzrIe uttara vAkyamAM ahiyAM cAre bhaMgane svIkAra karyo che. 'se keNaTreNaM bhaMte / evaM vuccai' atthegaiyA samAya paTTavisu samAya nidravisu' sAvana mA5 mA prabhAe / 2 / ch| ? ? bhane / evA hoya che ke-jeo pApakarmane bhegavavAne prAraMbha ekI sAthe ane eka kALamAM kare che? ane tene nAza paNa ekI sAthe ane eka ja bha0 4
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ Monet bhagavatIle payan samakaM mAsthApayan vipamakaM nyasthApayan viSamakaM prAsthApayam samakaM myasthApayan viSamakaM mAsthApayan vipamakaM nyasthApayana ityevAntaramaznA, bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, "goyamA' he gautama ! 'jIyA caucihA pannatA' jIvA. catuvidhA:-catuSprakArakAH prajJaptAH kathitAH taM jahA' vadhathA-'asthegaiyA samA. uyA samovavannagA' astyeka ke samAyuSkAH samAyupa udayApekSayA samakAlAyu. kodayA ityarthaH, samoSapaNakAH vivakSitAyupaH kSaye samakameva bhavAntare upapannAH samopapamakAra, yecaivaMvidhAste samakameva mAsthApayan samakameva nyasthApayan / tathA aneka jIva aise bhI haiM jo pApakarma ko bhoganekA prArambha to eka kAla meM karate hai aura usakA anta bhinna-bhinna kAla meM karate 12 tathA aneka jIva aise haiM jo pApakarma ko bhogane kA prArambha bhinna-bhinna kAla meM karate haiM aura usakA anta eka kAla meM karate 3 tathA aneka jIva aise haiM jo pApakarma ko bhogane kA prArambha bhI bhinna-bhinna kAla meM karate haiM aura vinAza bhI usakA bhinna-bhinna kAla meM karate haiM ? 4 isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-"goyamA! jIvA ghaubdhihA pannattA' he gautana ! jIva cAra prakAra ke kahe gaye haiM 'taM jahAM jaise- atthegayA samAnayA samovavannagA1 atthegaiyA samAuyA visamovavannagAra' kitaneka jIva aise hote haiM ki udayakI apekSA se jinakI Ayu samAna hai arthAt jinakI AyukA udaya samAna kAla meM huA hai aura usavivakSita Ayu ke kSaya hone para eka hI samaya meM jinakA bhavAntara meM utpAda huA hai, aise jo jIva hote haiM veM pApakarma ko bhogane kA prArambha eka sAtha karate haiM aura eka hI sAtha samayamAM kare che ? 2 tathA aneka jIve evA hoya che ke pApakarmane bhegavavAne prAraMbha judA-judA samayamAM kare che ane tene anta eka kALamAM kare che? 3 tathA aneka jIvo evA hoya che ke jeo pApakarmane bhega vavAne AraMbha judA-judA kALamAM kare che ? ane tene vinAza paNa judA ha bha 42 cha 1 mA prazna uttaramA prasuzrI 4 cha hai-'goyamA ! jIvA caunvihA pannattA' he gautama ! wo yAra prA2nA hA cha. 'taM jahA' mA pramANe che. 'atthegaiyA samrAuyA samovavannagA 1 atthegaiyA samAuyA visamovavannagA 2' mA vo mevA BAya che 4-uhayanI apekSAthI re enuM AyuSya sarakhuM che. arthAt jenA AyuSyane udaya samAna kALamAM thaye hoya che, te vivakSita AyuSyane kSaya thavAthI eka ja samayamAM bhavAtaramAM jeone utpAda utpatti thayela hoya evA je jIvo hoya che. teo pApa karma bhogavavAne prAraMbha ekI sAthe kare che, ane ekI sAthe tene vinAza
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za029 u.1 sU01 pApakarmasaMpAdananiSThApananirUpaNam 27 'atthegaiyA samAuyA visamocavannagA' astyekake jIvAH samAyupo vipamopapannakAH 'atthegaiyA visamAuyA samocavannagA' astyekake jIvAH viSamAyupaH samopapabhakAH, 'atthegaiyA visamAuyA visamovavannagA' astyekake vipamAyuSo viSamopapannakAH tadevaM catuSpakArA jIvA bhavanti / etadeva spaSTapati-'tattha NaM' ityAdi, 'tastha NaM je te samAuyA samovavannagA teNaM pAvaM kammaM samAyaM paTTavisu samAyaM nirvisu' tatra khalu teSu caturyu jIveSu ye te samAyugaH samopapannakAzca te jIvA khala pApaM karma samakameva mAsthApayan samakameva nyasthApayan iti / nanu Ayu: kamaiM vAzrityaivamupapadyate na tu pApaM karmAzritya, vaddhi na AyuSkaM karmaNa udayApekSaM masthApyate niSThApyate ca ? iti cedatrocyate karmaNAmudayasya kSayasya ca bhavA. pekSatvAt bhavasya cAyuSkApekSatvAd AyuH karmAzritya kathanaM na viruddhamiti / ata eboktam 'tattha NaM je te samAuyA samocavannagA te NaM pAvaM kammaM samAyaM paTTarvisu samAyaM nirvisu' tatra caturvidhajIvamadhyAt khalu ye jIvAH samAyuSkA usakA vinAza karate haiN| 'atthegahayA samAuyA visamovavannagA' tathA-kitaneka jIva aise hote haiM jo eka sI AyuvAle hote haiM aura bhinna-bhinna samaya meM parabhava meM utpanna hote haiM2 'atthegahayA visa. mAuyA samovavannagA tathA-kitaneka jIva aise hote haiM jo viSama AyuvAle hote haiM aura parabhava meM sAtha-sAtha utpanna hote haiN| tathA 'atthegayA visamAuyA visamAvavannamA' kitaneka jIva aise hote haiM ki jinakI Ayu barAbara nahIM hotI hai aura bhinna bhinna samaya meM jo parabhava meM utpanna hue hote hai| isa prakAra se jIva cAra prakAra ke hote hai| isI kathana kA sUtrakAra spaSTIkaraNa karate hue kahate haiM-'tattha NaM je te samAuyA samovavannagA te NaM pAvaM kammaM samAyaM paTTarSitu samAyaM 55 re che. 'atyagaiyA samAuyA visamovavannagA' tathA TasA vA hoya che ke-jeo eka sarakhA AyuSya vALA hoya che. ane judA-judA samayamA 52savamA Gurna thAya che. tathA 'atyegaiyA visamAuyA samovavannagA' tathA DeTA cha vA hAya che 8-me viSaya mAyuSyavANA DAya cha, yasamA yI sAthe 5nna thAya che. tathA 'atthegaiyA visamAuyA visamovavannagA' mA 7 / mevA DAya che 3-sAnu mAyu marAsara hata nathI. ane judA-judA samayamAM jeo parabhavamAM utpanna thayelA hoya che. A rIte cha cAra prakAranA hoya che Aja kathananuM spaSTIkaraNa karatA cha-'tattha NaM je te samAuthA samovavannagA veNaM pAva kamma samAya padabisu samAya niduvisu' bhAbhA / saramA samayamA 52sabhApa
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre samopapannakAH te samakameva mAsthApayan samakameva nyasthApayana ceti1 / 'tattha NaM je te samAuyA visabhovavanagA teNaM pAvaM kammaM samAyaM paTTavisu visamAyaM niTThavisu' tatra ye khalu samAyupo viSamopapannAH samakAlAyuSkodayA viSamatayA parabhavotpannAH maraNakAlavaiSamyAt te khalu samakaM prAsthApayan AyuekakamavizepodayasaMpAdyatvAt pApakarmavedanavizeSasya, viSayakaM vipamatayA nyasthApayan saraNavaiSamyeNa pApakarmavedanavizeSasya viSamatayA niSThA saMbhavAditi dvitIyaH2 / tathA 'tatya NaM je te visamAuyA samovavannagA teNaM pAva phamma visamAyaM parvisu samAyaM niharvisu' tatra khalu ye jIvA viSamakAlAyuSkodayAH samakAlabhavAntarotpattayaH te khalu jIvAH viSamaM prAsthApayan samakaM nyasthApayan nivilu' inameM jo jIva lamAna kAla meM Ayupake udyavAle hote haiM aura samAna samaya meM parabhava meM utpanna hue hote haiM aise ve jIva eka hI kAla meM to pApakarma kA bhoganA prArambha karate haiM aura usakA anta bhI eka:hI kAla meM-sAtha-sAtha karate haiM 1 / 'tattha NaM je te samAuyA visamovavannagA teNaM pAvaM kamma samAyaM paTTavisTa visamAyaM nivisu' tathAjo jIva samAna AyuSa ke udyavAle hote haiM aura bhinna-2 kAla meM parabhava meM janme hue hote haiM-aise ve jIva pApakarma ko bhogane kA prArambha eka hI sAtha karate haiM para usakA anta bhinna-2 samaya meM karate haiN| tathA-'tattha NaM je te visamAuyA samovavannagA teNaM pAvaM kammaM visamAyaM paDhavilu samAyaM nihiM su3' jo jIva bhinna-bhinna samaya meM AyuSa ke udyavAle hote haiM aura sAtha-sAtha meM para bhava meM utpanna hue hote haiM ve jIva pAvaM karamaM vilalAyaM paTTaviMsu samAyaM nirvilu' pApakarma ko bhogane thayelA hoya che, evA te jIva eka ja kALamAM to pApakarma bhogavavAno prAraMbha 12 cha, mana tana mata55 me 24 mA me sAthe 4re che. 1 tattha NaM je te samAuyA visamovavannagA teNa pAva' kamma samAya paduvisu visamAya niviMsu' tathA re ve samAna mAyuSyanA yA DAya cha, bhane hA jadA kALamAM parabhavamAM janmelA hoya che. evA te jIvo pApakarma bhegavavAne prAraMbha ekI sAthe kare che. paraMtu tene aMta judA-judA samayamAM kare che. tathA 'tattha Na je te visamAuyA samovavannagA teNa pAvakamma visamAyaM par3havisu, samAya nijhuvisu3' ? 01 - samayamA mAyuSyanA dhyavANA DAya cha, a wo 'pAvaM kamma visamAya paTTavisu samAya' niTThavisu 4' pA5 kama bhogavavAne prAraMbha judA-judA samayamAM kare che, paraMtu tene aMta ekI
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za029 u. 1 sU01 pApakarmasaMpAdananiSThApananirUpaNam 26 iti tRtIyaH 3 / 'tattha NaM je te visamAuyA visamovavannagA' tatra khalu ye jIvA viSamAyuSkAH viSamopapannakAH 'teNaM pAtra kammaM visamAyaM parvisu visamAyaM niTTarvisu' te khalu jIvAH pApaM karma viSamatayA mAsthApayan viSamatayA nyasthA kA prArambha bhinna-bhinna samaya meM karate haiM para usakA anta eka hI sAtha karate haiM / 'tattha NaM je te visamAjyA vimocanamA 'tathA - jo jIva bhInna-bhinna samaya meM AyuSa ke udayavAle hote haiM, aura bhinna-bhinna samaya meM parabhava meM utpanna hue hote haiM 'teNaM pAvaM kammaM visamAyaM pavi visamAyaM nivitu' aise ve jIva pApakarma ko bhogane kA prArambha bhinna-bhinna samaya meM karate haiM aura usakA anta bhI bhinna-bhinna samaya meM karate haiM / yahA~ aisI zaMkA ho sakatI hai ki jo tuma aisA kahate ho ki udaya kI apekSA jinakI Ayu samAna hai aura jo parabhava meM sAtha-sAtha utpanna hue haiM aise ve jIva pApakarma kA bhoganA sAtha-sAtha prArambha karate haiM aura sAtha-sAtha hI usakA anta karate haiM - so aisA yaha kathana Ayukarma ko lekara hI bana sakatA hai pApakarma ko lekara nahIM - ataH pApakarma kA bhoganA eka sAtha aura eka sAtha UlakA vinAza honA yaha Ayukarma ke udaya kI apekSAvAlA kaise ho sakatA hai ? so isakA uttara isa prakAra se haikarmoM kA hRdaya yA kSaya bhApekSa hotA hai aura bhava Ayukarma ke sAthai 4 re che. 'tattha NaM je te visamAuyA visamovavannagA' tathA bhava judA-judA-samayamAM AyuSyanA udayavALA hAya che, ane judA judA samayamAM ya2lavamAM utpanna thayelA hoya che. 'yeNaM pAva' kamma visramAya niviM su' evA te jIvA pApakarmone bhAgavavAnA AraMbha judA-judA samayamAM kare che, ane tene aMta paNa judA judA samayamAM kare che, A kathanamAM evI zakA thaI zake che.-keje evuM kahevAmAM Avyu ke udayanI apekSAe jeenu AyuSya samAna che, ane jee ' parabhavamAM ekI sAthe utpanna thayA che, te jIvA pApakamAM bhAgavavAnA prArabha eka sAthe kare che, ane eka sAthe tenA aMta kare che.--te A pramANenuM kathana ANu karmIne laIne ja khanI zake che 55kanA saMbadhamAM khanI zakatu nathI. tethI pApakama bhegavavAnuM eka sAthe ane tene vinAza eka sAthe hovAnu ANukamanA udayanI apekSAthI kevI rIte thaI zake che ? tenA uttara A pramANe che-kamendranA udaya athavA kSaya bhavanI apekSAthI hAya che, ane bhaSa
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI 30. AdhIna hotA hai, isaliye Ayukarma ko AdhIna karake aisA kathana viruddha nahIM paDatA hai / isIliye aisA kahA gayA hai ki jo jIva samAna AyuvAle haiM aura samopapannaka haiM ve jIva pApakarma ko bhoganA eka sAtha prArambha karate haiM aura eka sAtha hI usakA vinAza karate haiM / tathA - 'tattha Na je sanAuyA visamovavannamA teNaM pAvaM krammaM samAyaM paTTavisu visamAyaM niTTavisu' aisA jo dvitIya bhaMga ke viSaya meM uttara diyA gayA hai, usakA tAtparya aisA hai ki jinajIvoM kI Ayu samAna hai - samAnakAla meM Ayuke udayavAle haiM para jude - jude samaya meM parabhava meM utpanna hue haiM ve saraNakAla kI viSamatA se pApakarma ko vedana yadyapi AyuSkarma ke vizepodaya se saMpAdya hone ke kAraNa eka sAtha karane para bhI usakA niSThApana vinAza-bhinna kAla meM karate haiM / tathA - 'tattha NaM je te vimAjyA samovavanagA, teNaM pAtraM kammaM visamAya paTTa samAyaM nirditu' aisA jo tRtIya bhaMga ke viSaya meM uttara diyA gayA hai so usakA tAtparya aisA hai ki jo jIva viSamakAla meM-bhinna bhinna samaya meM Ayuke udayavAle haiM para parabhava meM eka hI sAtha unna hue haiM aise ve jIva pApakarma ko bhoganA bhinna-bhinna samaya meM Ayukatra'ne AdhIna haiAya che. tethI Ayukamane AdhIna karavAthI A kathana virUddha thatu nathI. tethI evuM kaDevAmAM AvyuM che ke-je jIte samAna AyuSya vALA hAya che, ane sAthe ja utpanna thavAvALA haiAya che, tevA jIvA ekI sAthe pApakama bheLavavAnA prAraMbha kare che-ane ekI sAthe teneA vinAza 4. 1, tathA 'tatya Na je samAjyA vizvamovavannagA teNaM pAva' kamma samAya paTTaSisu visasAya nirvisu' mA pramAne ne jIna laganA sabhadhabhAM uttara ApavAmAM Avyo che. tenu' tAtpa e che ke je thavAnuM Ayu samAna che. samAnaka'LamAM AyunA udayavALA che, paraMtu judA judA samayamAM parabhavamAM utpanna thayA che, tee maraNu kALanA viSama paNAthI pApakarmAMnu vedana- joke AyuSya karmonA vizeSAyathI sa`pAdita thavAne kAraNe ekI sAthe karavAthI tenA vinAza hA hA sabhayamAM re che. tathA 'tattha NaM je te visamAuyA samoghavannagA, veNa pAva' kamnaM visamAya paTuvisu samAya niduvisu' mA rIte je trIjA bha'ganA saba dhamAM uttara ApyA che, tenuM tAtpa e che ke-je jIve viSama kALamAM eTale ke judA judA samayamAM AyukamanA udayavALA che, para'tu parabhavamAM eTale ke bIjA bhavamAM ekI sAthe ja utpanna thayA che,
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA za029 u.1 sU01 pApakarmasaMpAdananiSThApananirUpaNam 31 paran iti caturtha 4 / 'se teNaTeNaM goyamA ! taM ceva' tat tenArthena gautama ! sadeva he gautama ! etena kAraNena kathayAmi yat kecana jIvAH khalu pApaM karma samakameva prAsthApayan samakameva nyasthApayann ityAdinA, 'salessANaM bhaMte ! jIvA pAva kamma eva ceva salezyAH khalu bhadanta ! jIvAH pApa karma ki samakaM mAsthApayan samakaM nyasthApayan athavA samakaM mAsthAeyan viSamatayA nyarathAparan athavA viSamatayA prAsthApayan samakaM nyasthApayan athavA viSamatayA mAsthApayat viSa. matayA nyasthApayana iti praznA, he gautama ! kecana saleyA jIvAH samakameva karate haiM aura usakA anta sAtha-sAtha karate haiM / caturtha bhaMga ke viSaya meM diye gaye uttara kA tAtparya spaSTa hai / 'le teNadvegaM goyamA ! taM ceva' isa kAraNa he gautama ! maiMne aisA kahA hai ki kitaneka jIva pApakarma kA bhoganA sAtha sAtha prArambha karate hai aura sAtha sAtha hI usakA anta karate haiM ityAdi / 'lalessANaM bhaMte ! jIza pAvaM -kamma evaM ceva' he bhadanta ! jo lezyAvAle jIva haiM-ve kyA pApakarma kA bhoganA sAtha-sAtha prArambha karate haiM aura sAtha lAtha hI usakA vinAza karate haiM ? 1 athavA-pApakarma kA bhoganA sAtha-sAtha prArambha karate haiM aura vinAza bhinna-bhinna samaya meM karate haiM ? 2 athavA-pApakarma kA bhoganA bhinna-bhinna samaya meM prArambha karate haiM aura vinAza sAthasAtha karate haiM3athavA pApakarma kA bhoganA bhI bhinna-bhinna samaya meM prArambha karate haiM aura vinAza bhI usakA bhinna-bhinna samaya meM karate haiM ? aisA yaha prazna gautamasvAmIne prabhuzrI se lezyAvAle jIvoM evA te jI judA judA samaye pApakarmane bhagave che. ane tene aMta ekI sAthe ja kare che. cothA bhaMganA saMbaMdhamAM kahela uttaranuM tAtparya 15STa 1 cha. 'se taNataNa goyamA ! ta ceba' mA rathI 3 gautama / meM se kahyuM che ke keTalAka pApakarmane bhogavavAnuM eka sAthe prArabha kare che. ane tene aMta paNa ekI sAthe ja kare che. ItyAdi 'malessANaM bhaMte jIvA pAva kamma' evaM ceva' he bhagavan vezyA je jIve che, teo eka sAthe pApakarma bhegavavAne prAraMbha kare che ? ane ekI sAthe ja tene aMta kare che? 1 athavA-pApakarmane upaga ekasAthe kare che, ane judA judA samayamAM tene vinAza kare che? 2 athavA pApakarmane upaga judA judA samaye kare che, ane tene vinAza ekI sAthe kare che? 3 athavA pApakarma bhegavavAnu judA judA samayamAM kare che, ane tene vinAza paNa judA judA samaye kare che? A pramANene prazna gautamasvAmIe prabhazrIne
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI mAsthApayan samakameva bhyasthApayan , tathA eke kecana jIvA samaka mAsthApayan viSamatayA nyasthApayan tathA kSecana salezyAnIzaH viSamatayA mAsthApayan samaka myasthApathan tathA eke kecana salezya jIvAH viSamatayA mAsthApayala viSamatayA myasthApayan iti caturbhaGgayottaram / tatkenArthena bhadanta / evamucyate samaka' mAsthApayan salezyajIvAH samakaM nyasthApayan ityAdi praznaH, he gautama ! catu. ko lekara pApakarma ke logane kA aura vinAza ke viSaya meM pUchA hai-so prabhu isakA uttara dete hue unase kahate haiM-'goyanA' he gautama ! kitaneka lezyAvAle jIca aise bhI hote haiM jo pApakarma kA bhoganA eka hI sAthya prArambha karate haiM aura eka sAtha usakA vinAza karate haiN| sathA-kitaneka jIva aise hote haiM jo pApakarma kA bhoganA lo sAtha-sAtha prArambha karate haiM-para vinAza usakA bhinna-bhinna samaya meM karate haiM ? tathA-kitane lalezya jIva aile bhI hote haiM jo bhinna-bhinna kAla meM pApakarma kA bhoganA prArambha karate haiM aura eka hI kAla meM usakA vinAza karate haiM3 tathA-kinaneka salezya jIva aise bhI hote haiM-jo bhinna-bhinnakAla meM pApakarma kA bhoganA prArambha karate haiM aura bhinna bhinna kAla meM hI ulakA vinAza karate haiN| isa para punaH gautamasvAmI prabhuzrI se aisA pUchA hai-he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki kinaneka saleya jIva pApakarma kA bhoganA sAtha-sAtha prArambha karate haiM aura sAtha-sAtha-hI ullakA vinAza karate haiM ityAdi, lezyAvALA jene uddezIne pApakarma bhegavavAnA tathA tenA vinAzanA saMbaMdhamAM che che. yA prazna uttaramA prabhuzrI cha --'goyamA' ! ke gautama ! keTalAka lezyAvALA jI evA paNa hoya che ke jeo ekI sAthe ja pApakarmane ubhega kare che. ane tene vinAza paNa ekI sAthe ja kare che. 1 keTalAka ja avA hoya che ke jeo pApakarma bhegavavAne te eka sAthe prAraMbha kare che. paraMtu tene vinA judA judA samaye kare che. 2 tathA keTalAka salezyarlezyAvALA cho evA paNa hoya che ke-jeo judA judA samayamAM pApakarma bhegavavAno prAraMbha kare che ane ekI sAthe eka samaye tene vinAza kare che 3, tathA keTalAka vezyAvALA jI evA hoya che ke je judA judA samayamAM pApakane bhegavavAne AraMbha kare che, paraMtu judA judA kALamAM tene vinAza kare che. 4 te pharIthI A viSayamAM gautamasvAmI prabhuzrIne pUche che ke-he bhagavanuM evuM Apa zA kAraNathI kahe che ke keTalAka vezyAvALA ja pApakarma bhegavavAnuM eka sAthe kare che, ane tene aMta paNa eka sAthe ja kare che? ItyAdi.
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ kA TIkA 029 u. 1 sU01 pAkkarma saMpAdana niSThApana nirUpaNam 33 viMdhA jIvAH prajJaptA ityAdyuttaram / eSa eva ' evaM caitra' iti prakaraNasyAbhiprAya iti / ' evaM ' saTTAsu vi jAva aNAvArovauttA' evaM yathA sazyApade kathitaM zyApadamAzritya yathA yathA vicAraH kRta stenaiva rUpeNa sarva padeSvapi kRSNalezyAdi padebhya yAvadanAkAropayogaparyanta padAnyAzritya vicAraH karaNIyaH, kRSNalezyAH khalu bhadanta ! jIvAH pApa karma samaka nyasthApayan ityAdirUpeNa AlApakA jJAtavyAH | 'ee savve vi payA lyAe battanvayAe bhANiyannA' etAni leiyAdinI sarvANyapi padAni etayA vaktavyatayA bhaNitavyAni / vaktavyatA prakArastu sAmAnyajIva prakaraNavadeva caturbhaGgItayA jJAtavya chavi | sAmAnyato jIvamAzritya isa prazna ke uttara dete hue govAmI se prabhuzrI kahate haiM - he gautama / jIva cAra prakAra ke kahe gaye haiM- aisA kathana jo jIvake prakaraNa meM kahA jA cukA hai-vaisA hI kathana yahAM para bhI uttara ke rUpa meM jAnanA cAhiye, yahI abhiprAya ' evaM ceva' isa sUtrapATha kA hai / ' evaM saTTA vijAya aNAgArovauttA' jaisA jaisA kathana saledha pada ko Azrita karake kiyA gayA hai bailA - hI kathana yAvat anAkAropayukta pada taka ke samasta padoM ko Azrita karake kahanA cAhiye, yahAM AlApaka 'kRSNalezyAH khalu bhadanta / jIvAH pApa karma samakaM mAsthApayan samakaM nyasthApayan' ityAdi rUpa meM jAnanA cAhiye | 'ee sacce vipayA yA vaktavyAe bhaNighancA' ye leiyAdika samasta hI pada isa vaktavyatA se hI jAnanA cAhiye / vaktavyatA kA prakAra to sAmAnya jIva prakaraNa ke jaisA hI catubhagI rUpa se samajhanA cAhiye, W A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che ke he gautama! jIvA cAra prakAra nA kahyA che, e pramANenu kathana jIvanA saMbaMdhamAM jIva prakaraNamAM je kahevAmAM AvI gayu che, eja pramANenuM kathana ahiyAM puN uttara3ye samanvu khena abhiprAyathI aluzrI ' eva N caiva' mA 'prabhA sUtrapATha uDela che. " mandaTThANesu vi jAva aNAgArovauttA' ? prabhAce nuM kathana lezyAvALA Aya karIne karela che, eja pramANenuM kathana yAvatu anAkarApacegavALA sudhInA saghaLA padmanA Azrarya karIne kahevA joie. tenA samadhamAM AlApaDe! A prabhAze che - 'kRSNalezyAH khalu bhadanta jIvA pApa karma samakaM prAsthApayan samaka nyasthApayan ' vigerai 35thI samanvA medhye 'ee sacce vi payA eyAe vatavvayAe bhANiyavvA' mA bezyA vigere sadhanA yaho yA uthanathI samanvA leAkhe ane kathananA prakAra sAmAnya jIvanI jemaja cAra bhaMgA ka sasajavA joie .. bha0 5
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIya vicAraH kRtaH, atha jIvavizepamAzritya vicArayannAha--'nerajhyA gaM' ityAdi, 'neraiyA NaM bhaMte ! pAvaM kamma ki samAyaM paTTavisa samAyaM nirvisu pucchA' nirayikAH khalu bhadanta ! pApa karma ki samakaM prAsthApayana samakaM nyasthApayan ? athavA samaka mAsthApayan viSamatayA nyasthApayan ? ityAdi sampUrNamapi prazna papharaNaM pRcchayA saMgrAhyam / bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'atthegaiyA samAyaM paDhavisu samAyaM nivisu' astyekake nArakAH samakameva isa prakAra sAmAnya jIva ko Azrita karake vicAra kiyA-aya jIva vizeSa ko Azrita karake vicAra karane ke nimitta sUtrakAra kahate haiM'nerayANaM bhaMte ! pAvaM kammaM kiM samAyaM paTTaviMsu samAyaM nivisu' he bhadanta / nairayika kyA pApakarma ko bhogane kA prArambha eka kAla meMlAyara karate haiM aura eka hI kAla meM-sAtha2-meM kyA usakA anta karate 61 athavA-pApakarma ko bhogane kA prArambha eka kAla meM karate haiM aura usakA anta bhinna-bhinna kAla meM karate haiM athavA usakA bhogane kA mAraMbha bhinna-bhinna kAla meM karate haiM aura anta eka kAla meM karate haiM athavA usakA bhogane kA prAraMbha bhI ve bhinna bhinna kAla meM karate haiM aura usakA anta bhI bhinna bhinna kAla meM karate haiM? isa prakAra se pRcchA zabda se gRhIta isa prazna prakaraNa ke kAraNa uttara rUpa meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! he gautama ! 'atthegaDyA samAyaM paviMsu samAyaM niviMsu kitaneka nAraka jIva aise hote haiM jo pApakarma kA bhoganA eka sAtha prArambha karate haiM aura eka hI sAtha usakA anta A rIte sAmAnya jIvane Azraya karIne vicAra karavAmAM Avela che. - have jIva vizeSane Azraya karIne vicAra pragaTa karavA mATe sUtrakAra cha 8--'neraiyANaM bhave ! pAva kammaki samAyauM paTuvisu samAyanidravisu' he bhagavana nairayike pApakarmane prAraMbha eka kALamAM-eka sAthe kare che? ane tene aMta paNa ekI sAthe ja kare che? athavA-pApakarmane bhagavAne prAraMbha eka kALamAM kare che? ane tene aMta judA judA kALamAM kare che? 2 athavA tene judA judA samaye bhagave che ane aMta eka kALamAM kare che? 3 athavA tene lega paNa judA judA samaye kare che, ane aMta paNa judA judA samaye kare che? A pramANeno cAra bhaMgAtmaka prazna "zabdathI grahaNa zana pUcheda cha, mA prazna uttaramA prabhuzrI gautamasvAmIna De che 'goyamA' ! gautama ! 'atyegaiyA samAya paddhavisu samAya nidvavi' reTa po sevA hoya che ke jeo A pApakarmane jogavavAne prAraMbha eka sAthe kare che, ane
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za.29 u.1 sa01 pApakarma saMpAdananiSThApananirUpaNam 35 mAsthApayan samakameva nyasthApayan 'evaM jaheba jIvANaM taheva bhANiyanvaM jAva aNAgArovauttA' evaM yathaiva jIvAnAM tathaiva bhaNitavyaM yAvadanArakAropayuktAH, sAmAnyato jIvaprakaraNe yena prakAreNa kathitaM praznottarAdikaM tenaiva krameNa nAraka. jIvaprakaraNe'pi sarva praznottarAdika jJAtavyam , yAvadanAkAropayuktapakaraNam / salezyanArakamadhikRtya caturbhaGgA vaktavyAH kRSNalezyanArakamadhikRtya caturbhaGgI vaktavyA yAvadanAkAropayogayuktanArakamadhikRtya sAmAnyajIvadaNDakacadeva sarvatra padeSu caturbhaDI vktvyaa| 'evaM jAva vemANiyANa evaM yAvadvaimAnikAnAm evaM yathA nArakadaNDake lezyAdidvArANi anAkAropayogAntAni padAnyAzritya catukarate haiM / evaM jaheva jIvANaM taheva bhANiyadhvaM jAva aNAgArovautsA' isa prakAra se jaise kathana jIva ke sambandha meM kiyA gayA hai-vaisA hI samasta kathana nairathikoM ke sambandha meM bhI yAvat anAkAropayukta nairayika pada taka samajhanA cAhiye / arthAt-sAmAnya jIva ke prakaraNa meM jisa prakAra se praznottarAdika kahA gayA hai usI prakAra se nAraka jIva prakaraNa meM bhI saba praznottara Adika jAnanA caahiye| aura yaha kathana yAvat anAkAropayukta prakaraNa taka samajhanA cAhiye / salezya nAraka ko lekara catubhaMgI kRSNalezya nAraka ko lekara caturbhagI, yAvat anAkAropayukta nAraka ko lekara catubhaMgI sAmAnya jIva daNDaka ke jaisI samasta padoM meM kahanI cAhiye, 'evaM jAva vemANiyANaM' jisa prakAra se nAraka daNDaka meM lezyAdidvAra se lekara anAkAropayoga taka ke padoM ko Azrita karake caturbhagI prakaTa kI gaI hai usI prakAra se tana manta pA sahI sAthe 4 42 cha. 1 'evajaheva jIvANaM taheva bhANiyantra jAva aNAgArovauttA' 2 pramANe 2 rIta nA samayamA thana hera cha, eja pramANe saghaLuM kathana narayikanA saMbaMdhamAM paNa yAvat anAkApayukta narayika pada sudhI samajI levuM. arthAt sAmAnya jIvanA prakaraNamAM je pramANe praznottara vigere kahyA che, eja pramANe nAraka jIva prakaraNamAM paNa praznottara samajI levA. ane A saghaLuM kathana thAvat anAkAre paganA prakaraNa sudhInuM ahiyAM samajavuM. vezyAvALA nArakane laIne cAra bhaMge, kRSNalezyAvALA nArake ne laIne cAra bhaMge, thAvata anAkArapagavALA nAraka ne laIne cAra bhaMga sAmAnya daMDakamAM 46 pramANe saghA mA sabhAvA. 'eva jAca vemANiyANaM'2 prabho nA24 nA daMDakamAM lezyA vigere dvArathI laIne anAkAre paga sudhInA padone Azraya karIne cAra bhaMge kahyA che, e ja pramANe eka IdriyavALA pRthvI
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstra bhagI darzitA tathaiva ekendriyapRthivyAdita Arabhya vaimAnikAnta sarvadaNDa keSu lezyAdita Arabhya anAkAropayogAnta sarva padAnAzritya sarvatra caturbhaGganyAdi vicAraH kartavya iti / dizepamAha-'jassa jaM asthi taM eeNaM ceva kameNaM bhANi'yantra' yasya jIvasya yat lezyAdikamasti vidyate tasya vat lezyAdikam etene'voparidarzitenaiva prakAreNa caturbhaGganyAdirUpeNa bhaNitavyaM vara vyamiti / kathamive. svAha-'jahA pAveNaM daMDao' yathA pApena daNDakA caturbhagIkaH kRtaH, evam 'eeNaM kameNaM asu vi kammapagaDIsu aTTadaNDa gA pANiyabA jIvAdIyA vemANiya pajjavalANA' etenoparidarzitena kramega prakAreNApyAstrapi karmapatipu apTau 'daNDakA bhaNitavyA jIvAdikA vaimAnirUparyavasAnAH jJAnAvaraNIyAghArabhya anta. rAyaparyanteSu nArakavadeva jIvAdArabhya vaimAnikaparyanteSu daNDa ke niryAtavya iti / ekendriya pRthivI AdikoM se lekara vaimAnikAnta samasta daNDakoM meM lezyAAdi se lekara anAzAropayogAnta taka apane apane yogya sarva padoM ko lejhAra sarvatra catubhaMgI kA vicAra karanA cAhiye / 'jaM jassa asthi taM eeNaM ceca kameNaM bhANiyavaM' parantu itanA dhyAna avazya rakhanA cAhiye ki jisa jIva ke jo lezyAdika hai ve usI jIva ke Upara meM dikhAye gaye prakAra ke anusAra caturbhagI Adi rUpa se kahanA cAhiye 'jahA pAvaNaM daMDao' jaisA pApa ke sAtha caturbhagI kRta daNDaka kahA gayA hai vaisA hI daNDaka 'paeNaM kameNaM astu ci kAramapagaDIsu' isI phama le AToM karma prakRtiyoM meM bhI adaMDagA bhANiyAyA' ATha daNDaka kahanA cAhiye-'jIvAdIdhA bemANiyaejjabahANA' arthAt jIva se lekara vaimAnika taka ke padoM meM jAlAvaraNIya AdikoM ke sambandha meM ATha daNDaka pUrvokta cAra aMgovAlA ghanA-banA kara kahanA cAhiye, kAyikathI AraMbhIne vaimAnike sudhI saghaLA daDakemAM lesthA vigere ne laIne 'anAkArA paga sudhInA padane laIne badhe ja cAra bhaMgAtmaka vicAra samaja. jaM jassa asthi ta eeNaM ceva kameNa bhANiyavyaM' paratu ko dhyAsa ' avazya rAkhavo joIe ke-je jIvane je lesthA vigere kahyA che. te jIvane te lezyA vigere upara batAvelA prakAra pramANe cAra bhaMga paNAthI kahevA naya. 'jahA pAveNa daMDaoM' pramANe 554 nA sa sa yatuma11ma 11 hyA cha, merI pramANunA eeNaM kameNaM asu vi kammapagaDIsu' mA bhayo mA 4 pratiyAmA 5 'adudaMDagA mANiyavvA' mA kA 'jIvAdIyA vemANiyapanavasANA' thI mAralIna vaimAni: sudhInA pademAM jJAnAvaraNIya vigere karmonA saMbaMdhamAM pUrvokta cAra bhAga
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za029 u.1 sU01 pApakarmasaMpAdananiSThApananirUpaNam 37 'eso navadaNDagasaMgahimo paDhamo uddeso bhANiyabo' epaH navadaNDakasaMgRhItaH prathamodezako bhaNitavya iti / 'sevaM bhaMte ! se bhaMte / ti tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti, he bhadanta ! aneke jIvAH pApakarmaNAmupabhogaM tatsamAptiMca sahaiva-ekakAle eva kurvantItyAdikaM yad devAnubhiyeNa kathitaM tatsarvam evameva sarvathA satyameveti kathayitvA gautamo bhagavantaM bandate namasyati vanditvA namasthitvA ca saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti ||muu0 1 // iti zrI vizvavikhyAva jagadvallabhAvipadabhUpita vAlabrahmacAri 'jainAcArya' padabhUpita - pUjyazrI 'ghAsIlAla' prativiracitAyAM zrI "bhagavatI" sUtrasya prameyacandrikA 'khyA vyAkhyAyAM ekonatriMzatame zatake prathalodezakaH samAptaH // 29-1 // 'eso nava daMDagasaMgahio paDhamo uddeso bhANiyabyo isa prakAra se navaM daNDaka hila yaha prathama uddezaka kahane ke yogya haiN| . 'vaM aMte ! kheca bhaMte ! tti' he bhadanta ! aneka jIva pApakarmoM kA upabhoga aura unakA vinAza eka kAla meM hI karate haiM ityAdi viSaya jo Apa devAnupriyane kahA hai-yaha saba larbadhA satya hI hai| isa prakAra kahakara gautama svAmIne prazuzrI ko bandanA kI-namaskAra kiyA, vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhASita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye |mu01|| jainAcArya janadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "agavatItUna"jI prabandrikA vyAkhyAle unatIsaveM zatakakA ||prthmd uddezaka samAta // 29-1 // pANI 2mA 4ii nAvIna. 4aa naye 'eso nava daDagasagahio paDhamo uddeso bhANiyo' mA pramANe na sahita / 5mA dezavanaya _ 'seva bhaMte / seva mate ! tti' basavan mane ! pApamAna 64 bhaMga ane tene kSaya eka kALamAMja kare che. ItyAdi viSayamAM ApI devAnuM. priye je kathana karyuM che, te saghaLuM kathana sarvathA satya che. he bhagavana Apa devAnupriyanuM kathana Ata hovAthI sarvathA satya ja che, A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI temane namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI potAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA sU01 jainAcArya jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAjagRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA ogaNatrIsamA zatakane pahele uddeza samApta ra9-1
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 bhagavatI sUtre atha dvitIyadezakaH prArabhyate anekeSAM jIvAnAmekasmin kAle karmabhogastatparisamApti bhavatIti prathamodeza pradarzitaM dvitIye tu anantaropapannakAnAM nArakAdInAM taddarzayiSyati tadnena sambandhena AyAtsya dvitIyodezakasyedaM sUtram - 'anaMtazevavanagANaM' ityAdi / mUlam - anaMta rovavannagANaM bhaMte! neraiyA pAvaM kammaM kiM samAyaM paTTavisu samAyaM niTTarvisu pucchA, goyamA ! atthegaiyA samAyaM paTTarvisu samAyaM niTTaviMsura, atthegaiyA samAyaM paTTarvisu visamAyaM niTTarvisura / se keNaNaM bhaMte! evaM buccai atthe - gaiyA samAyaM paTTarvisu taM cetra, goyamA ! anaMta rovavannagA neraDyA dubihA pannattA taM jahA - atthegaiyA samAjyA samovacannagA1, atthegaiyA samAuyA visamovavannagA2 / tattha NaM je te samAjyA samovavannagA teNaM pAvaM kammaM samAyaM paTTarvisu samAyaM nidraviMsu 1, tattha NaM je te samAuyA visamovavannagA, te pAvaM kammaM samAyaM paTTarvisu visamAyaM niviMsura se teNa - dveNaM taM caiva / salessA NaM bhaMte! aNaMtarovavaNNagA neraiyA pAva kammaM evaM veva / evaM jAva aNAgArovauttA / evaM asurakumArANaM evaM jAva vaimANiyANaM / navaraM jaM jassa asthi taM tassa bhANiyavvaM / evaM nANAvaraNijjeNaM vi daMDao, evaM niravasesaM jAva aMtarAieNaM sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! tti jAva viharai // sU0 1 // egUNatisaime sae vIo uddeso samatto // 29 - 2 // chAyA - anantaropapannakAH khalu bhadanta ! nairayikAH pApaM karma ki samakaM mAsthApayana samakaM ndasthApayan pRcchA, gautama ! astyeka ke samakaM prAsthApayan samakaM nyasthApayan 1, aratyekake samakaM mAsthApayan viSamakaM nyasthApayan 2 / tatkenArthena bhadanta ! evamucyate aratyekake samakaM prAsthApayan tadeva gautama ! anantaropapatrakA nairayikA dvividhAH prajJaptAH tadyathA - astyeka ke samAyuSkAH samopapalakA 1, astyekake samAyukA viSamopapannakAH 2 / tatra khalla ye te
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA za029 u.2 sU01 a. nA. nAzritya pA. prasthApanAdikam 32 samAyuSkAH samopapannakAH te khalu pApaM karma samakaM prAsthApayan , samakaM nya sthApayan 1, tatra khalu ye te samAyuSkA vipamopapannakA ste khalla pApaM karma samakaM mAsthApayan viSamaka nyasthApayan tat tenArthena tadeva / salezyAH khalu bhadanta ! anantaropapannakA nairayikAH pApaM0 evameva evaM yAvadanAkAropayuktAH evmmurkumaaraaH| evaM yAvada vaimAnikAH / navaraM yat yasyAsti tava tasya bhaNitavyam / evaM jJAnAvaraNIyenApi daNDakaH / evaM yAvat niravazeSa yAvadantarAyikena / tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati ||suu0 1 // ekonatriMzattame zatake dvitIyoddezakaH samAptaH // 29-2 // TIkA-'aNaMtarovanagANaM bhaMte ! neraiyA' anantaroSapannakAH-pathamasamaye utpatimantaH khalu narayikAH 'pAvaM kammaM kiM samAyaM paTTavisu samAya nisa' pApaM kama samakaM mAsthApayan-prasthApitavantaH samarka-samakAlameva nyasthApayan-niSThApita dusarA uddeza kA prAraMbha aneka jIvoM kA eka kAla meM bhI karmabhoga hotA hai aura karma se mukta hote haiM ityAdi viSaya prathamya uddezaka meM prakaTa karane meM AyA haiaba isa kramaprApta dvitIya uddeze meM anantaropapannaka nairayikAdikoM ke viSaya meM bhI yahI bAla prakaTa kI jAvegI-isI sambandha ko lekara sUtrakAra ne yaha dvitIya uddezaka prArambha kiyA hai 'aNaMtarovavannagANaM bhaMte ! neraiyA pAvaM kammaM kiM samAyaM'-ityAdi TIkArtha-gautamasvAmIne prabhuzrI se aisA pUchA hai ki 'aNaMtarovavanagANaM bhaMte ! neracyA0' he bhadanta ! jo anantaropapannaka nairayika haiM ve kyA eka sAtha hI pApakarma ko bhoganA prArambha karate haiM ? arthAt bhIla deshaan| praar'aneka jIvane eka kALamAM karmabhegA thAya che, ane karmathI yukta thAya che vigere viSaya pahelA udezAmAM pragaTa karavAmAM AvyA che. have A krama prApta bIjA udezAmAM anaMtapannaka narayika vigerenA saMbaMdhamAM paNa eja hakIkata kahevAmAM Ave che. e saMbaMdha ne laIne sUtrakAre A bIjA hezAna prArama 428 cha --'aNaMtarovavannagANa bhaMte ! neraiyA pAva' kamma' kiM samAya tyAdi TI -gautamasvAbhAsa prabhuzrIna se pUchayu cha hai-'aNaMtarovavannagANaM bhaMte neraiyA' mAvana mAnata5-422yi? che, tegA ye samayamA eka sAthe ja pApakarma bhegavavAne prAraMbha kare che? athata bhagave che? ane
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ % ESO bhagavatI panta:1, athavA samarka pAsthApagan-sthApitavantaH viSamarka-viSamatayA nyasthApayan niSTApittavantaH2. 'pucchA' pRcchA-jana, anena saMgrAmapadI yathA-athavA viSamakaM. viSamatayA-sthApayan sabaka vyasthApana3, athavA viSayamA mAsthApayan viSama nyasthApan iti / bhagavAnAha-goramA' ityAdi, 'goyayA' he gautama ! 'asthegahayA samAyaM pahuvisu samAraM nimsi' astyerake anantaropapannakA jIvAH samaka prAsthApayan samaka nyasthAeyan 1, apanA jIvA ananta. ropapannakAH yugapadeva prathamatayA pAeM karma vedagitumArabdhananta stathA yugapadeva niSThAM nItavantaH iti prathama maGgaH1, sadhA-'andhegaiyA samAyaM paTTavisu nisamAya nivisu' samakaM prAsthApayan tathA nipagaM yathA bhavati tathA vipamatamA nyasthApayan bhogate haiM ? aura eka sAtha hI usakA vinAza karate haiM / (prazrama samaya meM utpattibAle jo naraSika hai vo anantaropapatraka narathika hai) athavA ve pApakarma kA opanA sAtha-sAtha prArambha karate haiM aura vinAza bhinna-bhinna lakSya meM karate haiM ? athavA-pApaharSakA bhogane kA prAraMbha bhinna-bhinna samaya meM karate haiM aura vinAza eka sAtha karate haiM ?3 athadhA-pApakarmakA bhoganA bhI bhinna-bhinna samaya meM karate haiM aura vinAza bhI bhinna-bhinna sAtha meM karate haiM ?4 isake uttara meM pramuzrI unase kahate haiM-'godhamA / ' he gautama ! 'atyAcyA samAyaM paviMsu samAya nirSistu'kitaneka anantanopapana kaleSika se haiM jo eka sAtha hI pApama kA bhoganA prAraMbha karate haiM aura eka sAtha hI usakA vinAza karate haiM 1 tathA-'atthegahayA samAyaM paTTabilu pisamAyaM nirvisu' eka sAthe ja tene kSaya kare che? prathama samayamAM utpattivALA je riyike che, te anaMtarapAnaka narayika kahevAya che. athavA-te pApakarma bhogavavAnuM eka sAthe kare che? athavA-pApakarma bhegavavAnuM eka sAthe kare che ? ane tene kSaya judA judA samayamAM kare che? 2 athavA-pApakarma bhogavavAnuM judA judA samaye kare che? ane tene vinAza eka sAthe kare che? 3 athavA pApakarma jogavavAnuM paNa judA judA samayamAM kare che ? ane tene vinAza paNa judA judA samaye kare che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che ke'goymaa' hai gItama ! 'atthegaiyA samAya padavisu samAya' nidravisu' mA anaMtaro55naka narayike evA hoya che ke-jeo eka sAthe ja pApakarma bhega vavAne prAraMbha kare che, ane tene kSaya-vinAza paNa eka sAthe ja kare che. 1 tathA 'atyaMgaDyA samAya paddharvisu visamAyaM niDhavi manata55-4
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ maikA TIkA za029 u.2 sU01 a. nA. nAzritya pA, prasthApanAdikam 41 ekasamaye eva jAyamAnatvAt bhaGgadvayameva bhavati / anantaropapannatvena tRtIyacatu yoGgayorabhAva iti / punaH praznayannAha - 'sekeNDeNaM' ityAdi, 'sekeNDeNaM bhaMte ! evaM buccai athegaiyA samAyaM paTTarvisu-taM caina' tat kenArthena bhadanta ! evamucyate yat astyeka ke samakaM mAsthApayan samakameva vyasthApayan tadeveti tathA samakaM prAsthApayan viSamakaM nyasthApayan ityavAntarapraznaH, bhagavAnAha - 'goyamA ' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'anaMtazevavannagA neraiyA duvihA pannatA' anantaropapannA nairayikA dvividhAH - dvivakArakAH prajJaptAH - kathitAH 'taM jahA ' tadyathA 'samAjyA samovavannagA' samAyuSa stulyAyuSkavantaH anantaropapannakAnAM kitaneka anantaropapannaka nairayika aise haiM jo eka sAtha to pApakarmakA bhoganA prAraMbha karate haiM para usakA vinAza eka sAtha nahIM karate - bhinna - bhinna samaya meM karate hai, yahA~ ye do hI bhaMga hote haiM, kyoMki ana ntaropapannaka jIvoM meM tRtIya aura caturtha ye do bhaMga nahIM hote haiM / 'sekeNaTTeNaM bhaMte ! eva vuccara, asthegaiyA samAyaM paTTavisu taM 'va' he bhadanta aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki kitaneka anantaropapannaka nairayika jIva aise hote haiM ki eka sAtha pApakarma ko bhoganA prAraMbha karate haiM aura eka sAtha hI usakA vinAza karate haiM ? tathA kitane anantaropapatraka nairayika aise hote haiM jo eka sAtha to pApakarma kA bhoganA prAraMbha karate haiM para bhinna bhinna samaya meM usakA vinAza karate haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'goyamA !' anaMtazevavannagA neraiyA dubihA pannattA' he gautama ! anantaropapannaka naiyikA evA hAya che ke-jee pApakama bhAgavavAnA prAraMbha tA eka sAthe ja kare che, paraMtu teneA kSaya vinAza eka sAthe karatA nathI. arthAt judA judA samaye tenA kSaya kare che. ahiyAM A eja bhagA kadyA che. kemakeana tarApapannaka jIvAmAM trIjo ane ceAtheA e e bhagA haiAtA nathI. 1 sekeNacNaM bhate va vuccai. attheiyA samAya paTTarviSu taM caitra, he bhagavan Apa evu" zA kAraNathI kaheA che ? ke keTalAka ane tarApapannaka naiyika jIve evA hAya che ke jeo eka sAthe pApakama bhAgavavAnA prArabha kare che, ane ekI sAthe ja teneA kSaya kare che 1 tathA keTalAka ana tarApapannaka nairayika jIve! evA hAya che ke jeo pApakama bhegavavAne prArabhatA eka sAthe kare che. paraMtu tenA vinAza judA judA samaye kare che? A praznanA uttarabhAM aluzrI he che - 'goyamA / aNataroSavannagA neraiyA dubihA pannattA' he gautama! anaMtazepapannaH nairathiH bhaM0 6
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ redien sa samavAyuruyo bhavati Ayupo vaipamye anantaropapannatvameva na syAt, AyuH prathamasamayavarttitvA tepAM samopapannakAH maraNAnantaraM parabhavotpattimAzritya te ca maraNakAle bhUtapUrvagatyA anantaropapatrakAH kathyante iti / 'atthegayA samAuyA fantasant' astyeka ke samAyuSo viSamopapannakAH cipamopapannakatvam atrApi saMbhavati, maraNavaipamyAditi / anantaropapannakeSu tRtIyacaturthabhaGgau na saMbha aaisalsa tRtIyacaturthI na darzitau anantaropapannatvAdeveti / 'tatya NaM je te samAuyA samocavannagA' tatra tayo dvayoranantaropapannayormadhye ye banaMntaropapannanArakAH samAyuSaH samopapannakAtha 'teNaM pAvaM kamma samAyaM paTTavisa nairaki do prakAra ke hote haiM-'taM jahA' jaise ki - 'samAjyA samovanagA' eka ve jo tulya AyuvAle ho aura sammAnakAla meM parabhava meM utpanna hue haiM tathA dvitIya ve jo samakAla meM AyuSa ke udayavAle hoM aura parabhava meM bhinna-bhinna samaya meM udaya hue ho 2 anantaropapannaka jIvoM kI AyukA udaya samAna hI hotA hai / AyukI viSamatA meM unameM anantaropapannatA hI nahIM banatI hai / ye saba samopapannaka Ayuke prathama : samayavartI hote haiN| tathA ye samopapannaka isaliye kahe gaye haiM ki ye maraNa ke anantara hI parabhava meM utpanna ho jAte haiM / isaliye ye maraNakAla meM bhUtapUrva gati se anantaropapannaka kahalAte haiM / tathA dvitIya bhaMga meM maraNa kI viSamatA se inameM viSa Honar kahI gaI hai| yahAM Adi ke ye do bhaMga hI saMbhavita haitRtIya caturtha nhiiN| isaliye ve yahA~ prakaTa nahIM kiye gaye haiM / 'tatthaNaM me ahAranA hoya che, 'taM' jahA' te yA pramAne che 'samAThayA samo vanagA' methe samAna AyutrANA hoya che bhane samAna aNabhAM parabhavamAM utpanna thayA hAya 1 tathA-khIjAe ke jee samAna kALamAM smAyunA udayavALA thayA hAya 2 anaMtApannaka jIvAnA AyuSyanA udaya samAna ja hAya che. AyunA viSamaNAmAM teemAM ana'tarApannakapaNuM ja khanatuM nathI. tee badhA samepapannaka AyunA prathama samayamAM rahenArA hAya che. tathA teone sameApapannaka e mATe kahyA che ke-tee maraNa pachI ja parabhavamA utpanna thaI jAya che. tethI tee maraNu kALamAM bhUtapUrva gatithI ana tarApapannaka kahevaDAve che. tatha khIjA bhaMgamAM maraNanA viSamapaNAthI temAM viSamApapanakapaNu kahela che. ahiyAM pahelA ane bIjo e be bhagA ja saMbhavita kahyA che. trIjo ane ceAtheA e bhage teone hAtA nathI. tethI te me lago gaDI udyA nathI. 'tattha Na je ve samAcyA samavavannagA'
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za029 u.2 sU01 a. nA. nAzritya pA. prasthApanAdikam 43 samAyaM nirvisu' te anantaropapannakAH khalu nArakAH pApam-azubhaM karma samakameva mAsthApayan samakrameva nyasthApayan ceti / 'tattha NaM je te samAuyA bisamovavannagA' tatra dvayormadhye khalu ye nArakAH samAyuSo viSamopapannakAH 'teNaM pAvaM kammaM samAyaM paTTaviMsa visamAyaM nirvisu' te khalu pApaM karma samakameva mAsthApayan viSama-viSamatayA nyasthApayan iti 'se yeNaTeNaM taM ceca' tattenArthena he gautama ! evamucyate astyekake samakaM prAsthApayana samakaM nyasthApayan , astye. kake samakaM prAsthApayan viSamaka nyasthApayan , iti / 'salessA NaM bhaMte ! aNaMtarocavannagA nerahayA pA0' salezyAH khalu bhadanta ! anantaroSapannakA nArakAH samakaM prAsthApayan samajhameva nyasthApayana , athavA samakameva prAsthApayan viSamakaM je te samAuyA samovavannagA' inameM jo anantaropapannanAraka samAna AyuvAle aura samopapannaka haiM teNaM pAvaM kammaM samAyaM paTTavisu samAyaM niviMsu' ve pApakarma kA bhoganA eka sAtha prArambha karate haiM aura eka sAtha unakA vinAza karate haiN| tathA-'tattha NaM je te samAuyA visamo. vavannagA-teNaM pAvaM kamma samAyaM pavilu visamAyaM niviMsu' jo anantaropapannanAraka slamAla AyuvAle hote hue bhI bhinna-bhinna samaya meM parabhava meM utpattikAle haiM-ve pApakarma ko eka sAtha to bhogate haiM para usakA vinAza ve bhinna-bhinna samaya meM karate haiM 'se teNaTeNaM taM ceva' isaliye he gautama ! maiMne aisA kahA hai ki kitaneka anantaH paropapannaka nairayika jIca aise hote haiM jo pApakarma kA bhoganA sAthasAtha prArambha karate haiM aura sAtha-sAtha-usakA vinAza karate haiM ityAdi, 'saleralANaM saMte ! aNaMtaropanamA neracyA pAvaM' he bhadanta ! AmAM je anaMtapannaka nAraka samAna AyuvALA ane samAna kALamAM utpanna thApA DAya cha, 'pAva kamma samAyauM paTTavisu samAya niduvisu' teo pApakarma bhogavavAnuM eka sAthe ja kare che, ane tene vinAza paNa eka sAthe re cha. tathA 'tattha NaM je khamAuyA visamovavannagA veNaM pAva kambha samAya padavisu visamAya' nidravisu' re mana ta55nna nA24 samAna AyuvALA hovA chatA paNa judA judA samayamAM parasavamAM utpana thavAvALA hoya che, teo eka sAthe pApakarmane bhagave te che, paraMtu tene vinAza jAdA nuh| samaye 42 cha, 'se teNa TreNaM ta ceva' tathA 7 gautama ! me ye ho che ke keTalAka anaMtarapapannaka narayika cho evA hoya che ke-jeo eka sAthe pApakarmane bhegave che, ane ekI sAthe tene vinAza kare che, ItyAdi 'salessANaM bhave ! aNaMtarovavannagA! neraiyA pAva" magan / lezyAvALA anaMtapannaka nairayika che teo pApakarma bhegavavAne prAraMbha
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre - 1 vyasthApayan ityAdi krameNa caturbhaGgakaH praznaH, uttaramAha - ' evaM caiva tti' evametra yathaivAnantaropapannakanArakANAM dvibhaGgakamevottaram tathaiva salezyAnantaropapanna ke'pi dvibhaGgakamevottaram, aratyeka ke samakaM mAsthApayan samakaM nyasthApayana tathA kecana salezyAnantaropapannanArakAH samakaM mAsthApayana viSamaka vyasthApayana iti / tatkenArthena bhadanta ! evamucyate salelyA anantaropapannakA nArakAH kecana samaka mAsthApayan samakaM nyasthApayan kecana tathAvidhA nArakAH samakameva prAsthApayana faun nyasthApayan gautama ! salezyA anantaropapannanArakA himakArakA bhavanti jo salei anantaropapannaka nairayika haiM ve pApakarma ko eka sAtha bhoganA prArambha karate haiM aura eka sAtha hI usakA vinAza karate haiM kyA ? athavA - eka sAtha pApakarma kA bhoganA prArambha karate haiM aura vinAza usakA bhinna-bhinna samaya meM karate haiM kyA ? ityAdi rUpa se yahAM cAra bhaMgovAlA prazna gautamasvAmI kI tarapha se upasthita kiyA gayA hai / isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'evaM ceva tti' he gautama / jisa prakArakA uttara do bhaMgo ko lekara anantaropapannaka nairayikoM ke prakaraNa meM diyA gayA hai-ThIka vaisA hI uttara Adi ke do bhaMgoM ko lekara yahAM para bhI samajhanA cAhiye, isa prakAra kitaneka sazya anantaropapannaka nairayika aise hote haiM jo eka sAtha pApakarma kA bhoganA prArambha karate haiM aura eka sAtha hI usakA vinAza karate haiM tathA kitaneka salezya anantaropapannaka nairacika aise hote haiM jo pApakarma kA bhoganA eka sAtha to prArambha karate haiM para usakA vinAza bhinna bhinna kAla meM karate haiM / eka sAthe kare che? ane tenA vinAza paNa eka sAthe ja kare che { athavAeka sAthe pApakamAM bhAgavavAnA prAraMbha kare che? ane tene vinAza judA judA samaye kare che? vigere prakArathI ahiyAM cAra bhagAvALA prazna gautama svAbhI pUche che, bhA praznamA uttarasAM anuzrI - ' evaM ceva tti' huM gautama ! je pramANenA uttara ane bhuMgAnA sakhaMdhamAM anaMtaraipapannaka aurayikAnA prakaraNamAM Apela che, eja pramANenA uttara paheleA ane bIje e e bhaMgAne laIne ahiyAM paNa samajI levA, A rIte keTalAka lephyAvALA ana tarApapannaka nairiyakA evA hAya che ke-eka sAthe pAkama bhAgavavAnA prArabha kare che. ane ekI sAthe ja tenA kSaya vinAza kare che. tathAkeTalAka lesyAvALA anaMtarapapannaka nairiyA evA hAya che, ke jeo pApakamAM bhAgavavAnA prAraMbha eka sAthe kare che. paraMtu tenA kSaya vinAza judA judA kALamAM kare che, huM bhagavAn Apa evuM zA kAraNathI 84
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ maindrikA TIkA 029 u. 2 01 a. nA. nAzritya pA. prasthApanAdikam 45 kecana samAyuSaH samopapannakAH kecana samAyuSo vopapannAH tatra ye te samAyuSaH samopapannakA ste pApaM karma samakaM prAsthApayana samakaM nyasthApayan tathA tatra khalu ye te samAyuSo viSamopapannakA ste samakaM prAsthApayana viSamakaM nyasthApayan, etena kAraNena kathayAmi yat salezyAnantaropapannanArakAH samaka he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki jo salezya anantaropapannaka nairayika haiM unameM se kitaneka saleiya anantaropapanna nairayika pApakarma kA bhoganA eka sAtha prArambha karate haiM aura eka sAtha usakA vinAza karate haiM ? tathA kitaneka anantaropapanna nairayika pApakarma kA bhoganA eka sAtha to prArambha karate haiM para usakA vinAza ve bhinna kAla meM karate haiM ? isa prazna ke uttara meM prabhuzrI unase kahate haiM-he gautama ! salezya anantaropapanna nairadhika do prakAra ke hote haiM- kitane ka samAna AyuvAle samopapannaka aura kitaneka samAna AyuvAle viSamopapannaka, inameM jo prathama prakAra ke salezya anantaropapanna nairayika haiM ve pApakarma kA bhoganA eka sAtha prAraMbha karate haiM aura eka sAtha hI usakA vinAza karate haiM, tathA dvitIya prakAra ke jo salezya anantaropapanna nairayika haiM ve pApakarma kA bhoganA yadyapi eka sAtha prAraMbha karate haiM para usakA vinAza bhinna bhinna kAla meM karate haiM / isIliye he gautama ! maiMne pUrvokta rUpa se aisA kahA hai ki kitaneka salezana anantaropapannaka nairayika aise hote haiM ki jo pApakarma kA bhoganA sAtha-sAtha prArambha kaheA che. ke-je salekSya ana tarApapannaka naiyikA che, te paikI keTalAka lempAvALA ana tarApapannaka nairiyakA pApakama bheAgavavAne prArabha eka sAthe kare che, ane tene vinAza paNa eka sAthe ja kare che? tathA keTalAka anaMta ropapannaka naiyiko pApakarmo bhegavavAnA prArabhatA eka sAthe kare che, paraMtu tenA vinAza te judA judA samaye kare che, A praznanA uttaramAM prabhuzrI teone kahe che ke he gautama ! lesyAvALA ana tarApapannaka naiyike e prakAranA hAya che. keTalAka samAna AyuSyavALA sameApapannaka ane keTalAka samAna AyuSyavALA viSame pannaka, AmAM jee pahelA prakAranA lezyAvALA anata rApapannaka naiyikA heAya che, teo pApakama bheAgavavAnA prArabha eka sAthe kare che, ane eka sAthe ja tenA vinAza kare che. tathA khIjA prakAranA jee lezyAvALA ana tarApapannaka naiyikA che, tee pApakamAM bhAgavavAnA prAraMbha joke eka sAthe kare che, para'tu tenA vinAza judA judA kALamAM kare che, te kAraNuthI huM gautama ! meM pUrvokta prakArathI evuM kahyu che ke-keTalAka vaizyAvALA
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIne pApaM karma prAsthApayan samakaM nyasthApayan kecana salezyAnantaropapannanArakAH pApaM karma samakaM prAsthApayan vipamakameva nyasthApayan, etadeva 'evaM ceva' iti prakaraNena kathitamiti / 'evaM jAtra aNAgArovauttA' evaM lezyApadavadeva yAvadanAkAropayuktAH, atra yAvatpadena kRSNalezyApadta Arabhya sAkAropayogapadaparyantAnAM grahaNaM bhavati tathA ca kRSNapAkSikAnantaropapannakanArakAdArabhya anAkAropayukta paryantanArakaviSaye pApakarmaNaH prasthApane niSThApane ca samAnatra rIti jJeyetibhAvaH / 'evaM asurakumArANaM' evam-nArakavadeva asurakumArANAmapi sarvapadeSu evameva prakriyA jJAtavyA / 'evaM jAca vemANiyANaM' evam-asurakumAracadeva yAvadvaimAnikAnAm-caimAnikaparyantAnAm 'navaraM jaM jassa atthi taM tassa pharate haiM aura ulakA vinAza bhinna bhinna kAla meM karate haiM iNyAdi, 'evaMjAba aNAgArovauttA' leyApada ke jaise hI yAvata anAkAro. payukta pada taka bhI yahI kathana kA krama jAnanA cAhiye, yahAM yAvatpada se naraka yogya kRSNalezakA pada se prArambha kara sAkAropayoga pada taka ke nairayikoM kA grahaNa huA hai-tathA ca-kRSNalezya anantaropapannaka nAraka se lekara anAkAropayogayukta taka ke pada vAle nArakoM ke viSaya meM pApakarma ke bhogane meM aura usake vinAza dArane meM samAna rIti jAnanI cAhiye, "evaM asurakumArANaM' nAraka kI jaisI rIti hI asurakumAroM ke samasta padoM meM bhI samajhanI cAhiye, 'evaM jAva vemANiyANaM' aura isI prakAra kI rIti yAvat vaimAnikoM ke viSaya meM pApakarmoM ke bhogane meM aura usake vinAza karane meM jAnanI cAhiye, parantu isameM itanI vizepattAmA dhyAna rakhanA cAhiye ki jo lezyAdika jisake ho vahI usako kahanA caahiye| daNDakoM ko racanA una-una padoM anaMtapapanaka narayike evA hoya che ke jeo pApakarma bhegavavAne prAraMbha eka sAthe kare che, ane tene vinAza judA judA samayamAM kare che. ItyAdi 'eva jAva aNAgArAMvauttA' 205hanA 4thana pramANe yAvat mnaakArapagavALA pada sudhI A pramANe ja kathanano krama samajavo joIe, ahIMyA yAvatpadathI kRSNalezyApadathI Ara bhIne sAkAropayoga para sadhInA narayike grahaNa karAyA che. tathA-kRSNa pAkSika ane tApanaka nArakathI laIne anAkApayukta sudhInA padavALA nArakenA, viSayamAM pApakarmane bhegavavAmAM ane tene vinAza karavAmAM sarakhI rIte samajavA. 'eva asura kumAraNaM' nA24nA thana pramANe 08 masu24sAnA sA bhAM 55 samA'evaM jAva vemANiyANaM' mA pramANunIzata yAvat vaimaani| nA saMbaMdhamAM pApakarma bhegavavAmAM ane teno vinAza karavAmAM samajavI,
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ sher drikA TIkA 029 u. 201 a. nA. nAzritya pA. prasthApanAdikam 47 bhANiyanva' navaraM yat lezyAdikaM yasyAsti vidyate tadeva tasya vaktavyam tattat padamAzrityaiva tatra daNDako vidheya iti / ' evaM NANAvaraNijjega vi daMDao' evaM pApakarma prasthApanavadeva jJAnAvaraNiyakarmaNA'pi daNDako bhaNitavya iti / ' evaM niravasesaM jAva atarAi jaM' eva jJAnAvaraNIyadaNDakavadeva yAvat antarAyikenA'pi niravazeSo daNDako bhaNitavya iti / sevaM bhate ! sevaM bhate ! ti jAna vihara' tadeva bhadanta ! sadeva bhadanta / iti yAvadviharati hai bhadanta ! karmaprasthApanAdiviSaye yaddevAnupriyeNa kathitaM tatsarvam evameva sarvathA satyameva iti kathayisvA gautamo bhagavanta bandate namasyati, vanditvA namastviA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharati iti // 01 // iti ekonatriMzattame zatake dvitIyodezakaH samAptaH // 29-2 // - ko lagAkara vahAM karanI cAhiye / 'evaM NANAvara NijjeNa vi daMDao' drearma ke prasthApana ke jaisA hI jJAnAvaraNIya karma ke sAtha bhI daNDaka kahanA cAhiye, 'evaM niravasesaM jAva aMtarAiyaM' aura yaha saba jJAnAvaraNIya ke jaisA kathana yAvat antarAdha karma taka karanA cAhiye, 'sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! tti jAva viharaha' he bhadanta ! karmaprasthApanAdi ke viSaya meM jo Apa devAnupriyane kahA hai- vaha saba kathana sarvathA satya hI hai isa prakAra kahakara gautamane prabhu ko vandanA kI aura unheM namaskAra kiyA | vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmAko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye // sU0 1 // dvitIya uddezaka samApta // 29-2 // paraMtu temAM e vizeSa paNAnuM dhyAna rAkhavuM ke je lephyA vigere jene kahyA hAya teja vaizyA vigere tene kahevA joIe. daDakAnI racanA te te pa sagAvIne uDI sevI. 'eva' NANAvara NijjeNa vi daMDao' pAyanA sthana pramANe jJAnAvaraNIya TharmanI sAthai pazu hI hevA lehaye. 'eva' niravasesaM jAva aMtarAiya" ane jJAnAvaraNIya prabhAzetu sthana yAvat atarAmbha sudhI samanvu . 'seva bhaMte ! seva' bhaMte ! tti jAva viharai' he bhagavan unI asthAyana vigere viSayamAM ApadevAnupriye je kathana kayu` che. te saghaLuM kathana sA~thA satya ja che Apa devAnupriye A viSayanA sa...badhamAM kahela kathana Asa hAvAthI sathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyo vaDhanA karIne te pachI tee sayama ane tapathI potAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para birAjamAna thayA ||sU. 15 mIo uddeze! samApta 528-rA
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 bhareates tRtIyodezaka ArabhyaikAdazAntA uddezakA Arabhyante dvitIyodezakaM nirUpya kramamAptAn tRtIyaH dezakAdArabhya ekAdazAntAn uddezakAn nirupayannAha - 'e' ityAdi / sUtram - evaM eeNaM gamaeNaM jazcetra baMdhisae uddegaparivADI sacceva iha vibhANiyacA jAba acarimo nti / anaMtara uddesagANaM unhaM vi ekA vaktavyA, lesANaM sattaNhaM ekkA ||suu0 1 // egUNatIla ime lae taiyAi egArasa uddesagA samattA // 29 // 3-11 // egUNatIsaha kammapaTTaNasayaM samattaM // 29 // chAyA - evametena gamakena yaiva vandhizatake uddezakaparipATI sevaihAvi yAvadacarama iti / anantaroddezakAnAM caturNAmapi ekA vaktavyatA, zeSANAM saptAnAmekA // sU0 1 // // ekonatriMzattame zatake tRtIyata ekAdazAntA uddezakAH samAptAH // // ekonatriMzattamaM karmamasthApanazatakaM samAptam / 29 // TIkA- 'e' evam dvitIyodezakatradeva 'ee NaM gamae NaM' etena - upari pradarzitena gamakena - gamakakrameNa 'jancaiva baMdhisae usaparavADI' yaiva vandhi uddezaka 3-11 dvitIya uddezaka kA nirUpaNa karake aba sUtrakAra krama prApta tRtIya uddezaka se prArambha kara 11 gyArahaveM uddezaka paryanta ke uddezakoM kA nirUpaNa karate haiM- ' evaM eeNa gamaeNaM jacce baMdhisae' - ityAdi TIkArtha- uparyukta gamaka krama se jo pandhizataka meM - 26 veM zataka maiM- uddezakoM - 11 uddezakoM kI paripATI praNAlI - dikhalAI gaI hai bhInna uddezAne prAraMla- bIjA uddezAnu' nirUpaNu karIne have sUtrakAra kramathI Avela A trIjA uddezAthI prAraMbha karIne agIyAramA uddezAe sudhInA nava uddezAonu ni3 re -' evaM eeNa gamaraNa jacceva baMdhisae' ityAhi TIDArtha -- 524sA jamanA prabhAye gaMdhI zatambha bheTate hai--26 chavIsamAM zatakamAM agiyAra uddezAonI paripATI-praNAlI khatAvavAmAM
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA tIphA 029 u.2 sU01 a. nA. nAzritya pA.prasthApanAdikam 49 take paviMzatitame zatake uddezakAnAm ekAdazasaMkhyakAnAM paripATI-praNA. lIpadarzitA 'sacce iha vi bhANiyavvA' saiva paripATI ihApi ekonatriMzattamazatA kasya tRtIyAkAdazAntoddeza keSu bhaNitavyA 'jAva acarimosi' yAvad acarama iti, acaramaH khan bhadanta ! nArakA ki samaka' bhAsthApayan samaka nyasthApayan ityAdi samapi prakaraNaM vaktavyamiti, yAvatpadena pararUparopapannA-jantarAgAhana paramparAvagAhA-'nantarAhAraka-- paramparAhArakA - 'nantaraparyApta-paramparaparyAptacaramoddezakaparyantAnAmaSTAnAmuddezakAnAM saMgraho'tra karaNIyaH 'aNaMtarauddesagANaM cauNhaM vi ekA batAyA' anantarodezakAnAm-anantarapadaviziSTAnAM caturNAmdvitIya-caturtha-paThA-mAnAs-upapannA-'gADhA-''hArapha- paryAptoddezakAnAmavahI paripATI isa 29ve zataka ke tRtIya uddezaka se lekara 113 uddezaka paryanta ke uddezakoM meM bahanI ahiye, acarama (antima) uddezaka gyArahavAM uddezaka hai to yahAM taka ke uddezakoM meM pUrvokta padvati ke anusAra saba kathana karanA cAhiye, jase ki-he bhadanta ! jo nairathika acarama hote haiM ve kyA pApakarma kA bhoganA sAtha-sAtha prArambha karate haiM aura eka sAtha hI thA usakA vinAza karate haiM ? hatyAdi rUpa se samasta prakaraNa yahAM kahanA cAhiye, thArapada se yahAM paramparopapanna, anantarAyagADha, paramparAvADha, anantarAhAraka, paramparAhAraka alantaraparyApta, parampara paryApta aura carama ina ATha uddezakoM kA saMgraha kiyA gayA hai| 'aNaMtarauddezagANaM va upahaM di ekkA battavyayA' anantara pada viziSTa cAroM uddezako kI dvitIya uddezaka, caturtha uddezaka, SaSTha uddezaka aura AThavAM uddeza-inakI-tathA--'upapanna, avagADha, AhAraka evaM paryAsa AvI che. eja praNAlI A 29 ogaNatrIsamA zatakanA trIjA udezathI laIne agiyAramA udezAo sudhInA saghaLA udezAomAM kahevuM joIe acarama chellA) udeze agiyArame uddeza che te te agiyAramA udezA sudhInA udezAomAM pUrvokata paddhati pramANe saghaLuM kathana kahevuM joIe jema ke-he bhagavana je narayike acarama hoya che, teo eka sAthe pApa karma bhogavavAno prAraMbha kare che ? ane eka sAthe ja teno kSaya kare che ? vigere prakArathI rAmagra prakaraNa ahiyAM kahevuM joIe ahiyA yAvatpadathI '53 5255nna, manatavAda, 5252||4||ddh, mana tA24, 52 5 24, anaMtaraparyAya, paraMparaparyAya ane carama A ATha uddezAone saMgraha thayela che. - 'aNaMtarauddesagANa ca uNhavi ekA vattavyA' manata2 54ii yu yAre uddezAnu eTale ke bIjA, cothA, chaThThA ane AThamAM uddezAonuM tathA upapanna, ava bha07
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre pi ekA samAnA:ktavyatA bhaNitavyA 'sesANaM sataha ekkA' zeSANAM saptAna samuccayoddezakaparamparapada viziSTopapannAdhudezakacatuSTaka-caramAcaramAkhyA prathama tRtIya-paJcama-saptaga-navama-dazabaikAdazAnAsudezakAnAmekA vaktavyatA bhaNitamyA AlApamakAratha sarvatra bandhizatakIyodezakavadeva svayamevohanIya iti ||suu0 1 // iti zrI-vizvavikhyAtajagadallabhAdipadabhUpitavAlabrahmacAri - 'jainAcArya pUjyazrI-ghAsIlAlanativiracivAyAM "zrI bhagavatIstrasya" ameyacandrikAkhyayAM dhyAkhyAyAM ekonazilame zatake tRtIyAdArabhyaikAdazAntA udezakAH smaapt| ____ekonanizattamaM karma masthAnazataka samAptam // 29 // ina uddezakoM kI vaktavyatA samAna hai, tathA-'selANaM sattAha ekko' zeSa mAtoM-prathama, tRtIya, paMcama, lasamma, navama, dazama aura ekAdaza ina uddezakoM kI vaktavyatA eka sI hai| yahA~ saba jagaha AlApaka prakAra bandhi zatakIca uddezakoM ke jaise apane Apa utpanna karanA cAhiye, tRtIya uddezaka se lekara 11 veM taka ke 9 uddezaka kA kathana samAsa sU0 1 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatIsatra" ko prameyacandrikA vyAkhyAke unatIsaveM zatakakA tIsarAuddezaka se gyArahavAM paryanta ke nava uddezaka samApna // 29-3-11 // 29 vAM zataka samApta sAda gauDA24 mane paryApta ALEzAyArnu 4thana sarabhu 1 cha, tathA 'sesANa sattaNDa ekA' zrInA sAte geTave -paDasA, zrIna, pAMyamI sAtamI, nava, dazame ane agIyArame A sAte udezAonuM kathana eka sarakhuM che. ahiyAM badhA ja uddezAomAM AlApakano prakAra badhI zatakamAM kahelA udezAo pramANe svayaM samajI le A pramANe A trIjA udezathI laIne agIyAramAM uddeza sudhInuM kathana kahela che sU0 3-11 jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakata "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vAgyAnA ogaNatrIsamA zatakanA trIjA uddezA sudhInA agIyAra uddezA sudhInA nava uddeza samApta 29-3-11 - ogaNatrIsamuM zataka samAptA 1 samuccaya uddezaka parampara padayukta upapanna Adi 4 uddezaka, carama aura asama uddezaka isa prakAra 7 sAta uddezaka haiN|
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za030 u. 1 sU01 jIvAnAM karma randhakAraNanirUpaNam atha trizamaM zatakamArabhaye vyAkhyAtamekonatrizattamaM zatakam kramaprAptaM triMzattamaM zatakamArabhate, asya ca pUrvazatakenAyamabhisambandhaH - pUrvazatake karmamasthApanAcAzritya jIvA vicA ritAH atra tu triMzattame zakke karmabandhAdikAraNa svarUpavastuvAdamAzritya jIvA eva vicAryate, tadanena sambandhena AyAtasyAsya triMzattamazatakasya dvAdazodezakAtmakasyedaM prathamoddezAdisUtram - ' kai NaM bhaMte' ityAdi / 51 mUlam - kai NaM bhaMte! lasosaraNA pannattA ? goyamA ! cattAri samosaraNA pannattA, taM jahA kiriyAbAI1, akiriyAbAI 2, annANiya vAI3, veNaiyavAI 4 / jIvA NaM bhaMte! kiM kiriyAvAI akiriyAbAI annANiyavAI veNaiyavAI ? goyamA ! jIvA vireyAbAI vi, akiriyAbAI vi, annANiyavAI vi, veNaivAi vi salessA NaM bhaMte! jIvA kiM kiriyAvAI pucchA, goyamA ! kiriyAbAI vi, akiriyAvAI vi, annANiyavAI vi, veNaiyavAI vi4 | evaM jAva sukkalessA | alessANaM bhaMte ! jIvA pucchA, goyamA ! kiriyAbAI, no akiriyAvAI no annANiyavAI no veNaiyavAI | kaNhapakkhiyANaM bhaMte ! jIvA kiM kiriyAbAI pucchA, goyamA ! no kiriyAvAI akiriyAvAI annANiyavAI vi veNaiyavAI vi / sukkhasakkhiyA jahA slessaa| sammAdiTThI jahA alessA | micchAkaNhapakkhiyA / sammAmicchAdiTThI NaM pucchA, no kiriyAbAI no akiriyAvAI annANiyavAI vi vAIvi / nANI jAva kevalanANI jahA aleslA / annAva vibhaMganANI jahA kaNhapakkhiyA / AhArasannovauttA pariggahasannovauttA jahA slessaa| no sannovauttA jahA
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 bhagavatI alessA | savedagA jAva napuMsabhavedagA jahA slessaa| avedagA jahA alesmA / sakasAI jAva lobhakasAI jahA salessA | akalAI jahA alessaa| sajogI jAva kAyajogI jahA salessA | ajogI jahA alessaa| sAgArova uttA aNagArovauttA jahA saleslA / neraiyANaM bhaMte! kiM kiriyAbAI pucchA, goramA ! kiriyAdAI vi jAva veNaiyavAI vi| saleslA NaM bhaMte! neraiyA kiM kiriyAbAI pucchA, evaM caiva / evaM jAba kAulessA, kaNha pakkhiyA, kiriyA vivajiyA / evaM eeNaM krameNaM jaccaiva jIvANaM tavvayA sacadeva neraiyANaM vaktavyAtri jAva anAgArova - utA navaraM jaM asthi taM bhANiyanaM, sesaM na bhaSNai / jahA neraiyA, evaM jAna thaNiyakumArA / puDhavIkAiyANaM saMte ! kiM kiriyAbAI pucchA, goyamA ! no kiriyAbAI akiriyAvAI vi, annANiyavAI vi, no veNaiyadAI / evaM puDhavikAicANaM jaM asthi tattha savvattha vi eyAI do majhilAI samosaraNAI jAva aNAgArova uttAvi / evaM jAva cauriMdriyANaM savnaTrANesu eyAI caiva majhilagAI do samosaraNAI / sammantanANe hi vi eyANi caiva majhilagAI do samosaraNAI | paMciMdiyatirikkhajogiyA jahA jIvA navaraM jaM asthi taM bhANiyavvaM / maNussA jahA jIvA taheva niravasesaM / vANamaMtarajoisiya vaimANiyA jahA asurakumArA // sU0 1 // chAyA - kati khalu bhadanta / samavasaraNAni prajJaptAni ? gautama / catvAri samavasaraNAni prajJaptAni tadyathA - kriyAvAdI akriyAvAdI ajJAnavAdI vinayavAdI ca / jIvAH khalla bhadanta / kiM kriyAvAdino'kriyAvAdinaH ajJAnAdinaH vainayikavAdinaH ? gautama ! jIvAH kriyAvAdino'pi akriyAvAdino'pi AjJAnika
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za030 u.1 101 jIvAnAM karmavandhakAraNanirUpaNam 53 vAdino'pi vainayikavAdino'pi / salezyAH khala sadanta ! jI ki kriyAvAdinaH pRcchA, gautama ! kriyAzadino'pi akriyAnAdino'pi ajJAnikavAdino 'pi vainathikavAdino'pi / evaM yAvat zuklale shyaaH| ale zyAH khalu bhadanta ! jIvAH pRcchA, gautama ! kriyAvAdinaH, no aniyAvAdinaH, no vainyikvaadinH| kRSNapAkSikAH khalla bhadanta ! jIvAH ki kriyAvAdinaH, pRcchA, gautama ! no kriyAvAdinaH, akriyAvAdinaH, ajJAnisdAdilo'ni vaiyikavAdino'pi / zuklapAkSikAH yathA salezyAH, samyagdRSTayo yathA alezyAH mithyAdRSTayo yathA kRSNapAkSikAH / samyagmathyAtyayaH khalu pRcchA, gautama ! no kriyA: vAdinaH no akriyAvAdinaH, ajJAnikavAdino'pi cainayikanAdino'pi / zAnino yAvat kevalajJAninA, / yathA aleshyaaH| ajJAnino yAvad vibhaGgajJAnikoM yathA kRssnnpaakssikaaH| ahArasaMkSopayuktA yAvatparigrahasaMjJopayuktA yathA salezyAH / no saMzopayuktA yathA alezyAH / savedakA yAvat napuMsakavedakAH yathA saThekyA: / avedakA yathA alezyAH / sakapAyino yAvat lobhakapAyino yathA sachezyAH / apAyino yathA alezyAH sayogino yAvat kAyayogino yathA salezyAH / bhogino yathA alezyAH, lAkAroSayuktA anAkAropayuktA yathA salezyAH / naiyikAH khalu madanta ! ki kriyAvAdinaH ? pRcchA, gautama ! kriyAvAdino yAvat vainayikavAdino'pi / salezyAH khalu bhadanta ! nairayikAH kiM kriyAvAdina ekmeva / evaM yAvat kAporalezyAH / kRSNapAkSikAH kriyA vidharmitAH / evametena krameNa yaira jIvAnAM vaktavyatA saica nairayikANAM vaktavyatA'pi yAdadanAkAropayuktAH / navaraM yadasti tadbhaNitavyam , zepaM na bhaNyate / yathA nairayikAH, evaM yAvat svnitkumaaraaH| pRthivIkAyikAH khala bhadanta ! kiM kriyAvAdinaH pRcchA, gautA ! no kriyAvAdinaH, akriyAvAdino. 'pi, ajJAnikavAdino'pi, no cainayikavAdinaH / evaM pRthivIkAyikAnAM yadasti tatra sarvazapi ete dve madhyame samavasaraNe yAvat anAkAropayuktA api / evaM yAvat caturindriyANAm , sarvasthAneSu ete 9va madhyame dve samavasaraNe / samyagjJAnibhirapi ete eva madhyame dve samavasaraNe / paJcendriyatiryagyonikA yathA jiivaaH| navaraM yadasti tad bhaNitavyam / manuSyA yathA jIvA stathaiva niravazeSam / vAnavyantarajyo. tiSkavaimAnikA yathA asurakumArAH // 50 1 // TIkA--'kai NaM bhaMte ! samosaraNA pannattA' kati khalu bhadanta ! samavasaraNAni majJapnAni anekamakArakapariNAmavanto jIvAH samavasaranti kathaMcita
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcha bhagavatI sUtre tulyatayA tiSThanti yeSu mateSu darzaneSu vA tAni samavasaraNAni mAni darzanAni vA, tAni kati prakArakANi bhavantIti samavasaraNaviSayakaH praznaH, bhagavAnAha - tIsaveM zataka kA prathama uddezaka kA prAraMbha 29 vAM zataka vyAkhyAta ho cukA, aba kramaprApta 30 vAM zataka prArambha hotA hai, isa zataka kA pUrva zataka ke sAtha aisA sambandha hai ki usa pUrva zataka meM karmaprasthApanAdi ko lekara jIvoM kA vizvAra kiyA hai, parantu aba isa zataka meM karmabandha Adi ke kAraNabhUta vastuvAdaka Azrita karake una jIvo kA vicAra hotA hai / isa sambandha ko lekara yaha 30 tIsavAM zataka kahA jA rahA hai / isameM 12 bAraha uddezaka haiM / 'kaha NaM bhaMte / samosaraNA paNNattA- ityAdi TIkArtha- he bhadanta ! samavasaraNa - kimane prakAra ke kahe gaye haiM / 'aneka prakArakapariNAmavanto jIvA, samayasaranti kathaMcit tulyatayA tiSThanti yeSu mateSu darzaneSu vA tAni samavasaraNAni' isa vyutpatti ke anusAra samavasaraNa zabda se yahAM mata yA darzana gRhIta hue hai / kyoM kI ina matAdikoM meM aneka prakAra ke pariNAmovAle manuSya prANI rahA karate trIsamA zatakanA prAraMbha-"duddesh! pahelo" egaNatrIsamu zataka kahevAI gayuM'. have krama prApta A trIsamAgratakanA prAra'bha thAya che. pUrva zatakanI sAthe A zatakanA e pramANe sadha che --pUrva zatambhAM kama prasthApanA vigerene laIne jIveAnA vicAra karavAmAM AvyA che--para'tu have A zatakamAM karma baMdhanA kAraNabhUta vastuvAdane Azraya karIne te jIvAnA vicAra karavAmAM Avaze, A sabaMdhathI A 30 trIsamuM zataka kahevAI rahyuM' che. A zatakamAM khAra uddezAo che. 'kaNaM bhate ! samokharaNA pannattA' ityAdi TIartha--De lagavan samavasaraNu-bhata uTA aAranA udyA he ? ' aneka prakAraka pariNAmavanto jIvAH samavasaranti kathaMcit tulyatayA tiSThati yeSu mateSu darzaneSu vA tAni samavasaNAni' yA vyutpatti anusAra sabhavasa zabdRthI ahiyAM mata--athavA dana grahaNa karAyela che. kema ke A mata vigeremAM aneka prakAranA pariNAmavALA manuSya prANI rahyA che. A rIte gautamasvAmIe
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadrikA TIkA za030 u. 1 sU0 1 jIvAnAM karmabandhakAraNanirUpaNam .55 'mA' ityAdi, 'goyamA' he gaudasa ! 'cattAri samosaraNA paznattA' catvAri - catuSprakArakANi samavasaraNAni prajJaptAni - kathitAni - iti / 'taM jahA ' tadyathA 'kiriyAbAI' kriyAvAdinaH - kriyAcAritraparipAlanAtmakakAryarUpA, sAca karttAraH mantareNa anupapadyamAnA karttAramAkSipantI AtmasamavAyinIti vadanti evaM zILA bAye te kriyAvAdinaH / athavA kriyaiva pradhAnaM na jJAnam, nahi guDamAdhuryajJAna bAn anubhavati rasanayA guDAsvAdam ato na jJAnaM pradhAnam api tu kriyaiva sarvatra pradhAnA etAdRza kriyAvAdanazIlAH kriyAvAdinaH / athavA kriyAM - jIvAdipadArtho'stItyAdikAM vadituM zIlaM yeSAM te kriyAvAdinaH, te cAtmAstitva prtipttihaiN| isa prakAra se gautamane yaha prazna samavaraNa ke sambandha meM kiyA hai| isake uttara meM prabhuzrI unase kahate haiM- 'goyamA ! cattAri samosaraNA paNNattA' he gaurama | samadaruNa cAra prakAra ke vahe gaye haiM / 'taM jahA 'jaise ki - 'kiriyAbAI' kriyAvAdi caritrako pAlana karane rUpa jo prakRti hai usakA nAma kriyA hai / yaha kriyA kartA ke binA hotI nahIM hai / isaliye kartA rUpa AtmAkI siddhi isase hotI hai / isa prakAra AtmA ke astitva ko mAnanevAle jo haiM ve saba kriyAvAdI haiM / athavA kriyA hI pradhAna hai, jJAna nahIM / kahIM guDa kI kevala madhuratA kA jJAnavAlA vyakti mAtra jihvA se guDake ArabAda ko thor3e hI jAnatA hai, guDa ke AsvAda ko jAnane ke liye usake khAne rUpa kriyA kI AvazyakatA hotI hai / ataH kriyA hI sarvatra pradhAna hai jJAna nahIM / isa prakAra se jo kriyA kI pradhAnatA mAnanevAle haiM ve kriyAvAdI haiM / athavA jIvAdi padArthoM kI astitva rUpa kriyA ko mAnanevAle jo haiM ve kriyAvAdI haiM / samavasaraNanA saMm dhamAM prazna karela che. A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautama svAbhIne uDe che - 'goyamA / cattAri samoraNA paNNatA' he gautama! sabhavasaraSu yAra prahAranA usa cha, 'ta jahA' te yA pramANe che, - - ' kiriyA vAI' priyAvAdI, thAritrane pAdAna 42vA 35 addhati che, tetu' nAma diyA che. A kriyA kartA zivAya thatI nathI, kAI gALanA kevaLa madhurapaNAnA jJAna vALA purUSa jIbhathI gALanI mIThAzanA svAda theADA ja jANe che?gALanA svAdo jANavA mATe tene khAvArUpa kriyAnI jarUrata hAya cheja tethI kriyA ja satra mukhya che, jJAna nahI. A rIte jee kriyAne ja mukhya mAnanArA che. teA kriyAvAdI kahevAya che. athavA- jIva vigerenA astitvavidyamAnapaNAnI kriyAne je mAnanArA che, te kriyAvAdI kahevAya che,
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre -56 lakSaNA azItyadhikazatasaMkhyakAH sUtrakRtAGgAdivo jJAtavyAH tatatra kivAdi sambandhAt samavasaraNamapi kriyAvAdi, samavasaraNa samavasaraNatratAmabhedopacArAta kriyAvAdina eva samavasaraNamiti, 'akiriyAvAdI' akriyAvAdinaH na kriyA akriyA, ai kriyAyA abhAva, na hi anavasthitasya pazyacidapi padArthasya kriyA bhavati kriyA satve cAnavasthitereva, amAvAdityevaM vadanti ye te akriyAzadinaH, tathA coktam- 'kSaNikAH sarvasaMskArAH, asthivAnAM kutaH kriyA / bhUti yeSAM kriyA saina, kArakaM saMgha cocyate // 1 // iti / anye tu kriyAM 'jIvAdipadArthaH sArthI nAmtI' syAdikAM vadituM zIlaM vidyate yeSAM te'kriyAvAdinaH, te cAtmA dipadArthanAstitya pratipattilakSaNA caturazIti vikalpAH ye saba kriyAvAdI AtmA ke astitva ko jAnanevAle haiN| inakI saMkhyA 180 hai / inakA svarUpa sutrakRtAGga Adi se jAnA jA sakatA hai| kriyAvAdI ke sambandha se macANa bhI kriyAvAdI kahA gayA hai / kyoM kI samavasaraNa aura samayasaraNavAloM meM abheda kA yahAM upacAra kiyA gayA hai| akriyAvAdI anavasthita kisI bhI padArtha meM kiyA nahIM hotI hai / yadi vahAM kiyA kA satva mAnA jAya to padArtha meM avasthiti nahIM mAnI jA sakatI hai kyoMki isa sthiti meM vahAM anavasthiti kA abhAva ho jAtA hai / isa prakAra se jo kahate haiM ve akri yAvAdI haiM -- - tathA kahA bhI hai- 'kSaNikAH sarvasaMskArA' ityAdi / dUsare aisA kahate haiM- 'jIvAdika padArtha nahIM hai' ityAdi rUpa kiyA pho jo mAnate haiM ve akriyAvAdI haiN| ye akriyAvAdI AtmAdi padArtha A saghaLA kriyAvAdIe AtmAnA astitvane mAnanArA che A kriyava'dIenI sakhyA 180 ekaseAe sInI che. A kriyAvAdienu lakSaNa sUtrakRnAga vigere zAstromAMthI samajI levuM. kriyAvAdInA sa adhathI samavasaraNa paNa kriyAvAdI kahevAmAM Avela che. kema ke-samavasaraNu ane samavasaraNavALA emAM ahiyAM abhedyapaNAne upaca 2 karavAmAM Avela che. A kriyAvAdI-anavasthita keAipaNa padArthImAM kriyA thatI nathI je temAM kriyAnuM astitvapaNu. mAnAmAM Ave te paTTAmAM avirati mAnI zakAya nahI. kema ke-e sthitimAM tyAM anavasthitinA abhAva thaI jAya che. A rIte jee kahe che, tee A DiyAvAhI che tathA udhu pazu che- 'kSaNikA sarvasaskArA' ityAhi khIjAe evu kahyu che ae- jIva vigere kAI padArtha nathI" ItyAdi prakArathI je kriyAne mAne che. tee akriyAvAdI che. mA akriyAvADhiyA
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2030 u.1 sU01 jIvAnAM dharmavandhakAraNanirUpaNam 57 sthAnAntarAd jJAtavyA iti / athavA akriyAzadi bauddhA ye itthaM kathayanti kriyAyA nAnyatphalaM kevalaM cittazuddhireva phasamiti te bauddhA akriyAvAdina iti| 'annANiyavAI' ajJAnikavAdinaH kutsitaM jJAnamajJAnam , tad vidyate yeSAM te ajJAnikA itthaMbhUtazca te vAdina iti ajJAnikavAdinA, te ityaM pratipAdayantiya ajJAnameva zreyaskaram , jJAnAddhi tInaM karma dhyate tathA ajJAnapUrvakaM kRtaM karma na bandhAya bhavati, tathA kasyApi puruSasya kvacidapi vastuni sampUrNarUpeNa jJAna na bhavati pramANAnAM sampUrNavastu viSayatvAt , ityevamabhyupagamavanto'jJAnikavAdinaH saptapaSThisaMkhyakAH sthAnAntarAdavaseyA iti / 'veNaiyacAI' vainayikavAdinaH vinayena ke nAstitva ko mAnate haiN| inake caurAlI bheda haiN| ye bheda granthAntara se jAne jA lakate haiN| athavA-akriyAvAdI bauddha haiM-inakA aisA kahanA hai ki kriyA kA aura koI phala nahIM hai kevala citta kI zuddha hI kriyA kA phala hai| 'annANigavAI' ajJAnikavAdI-kutsita jJAna kA nAma ajJAna hai, isa ajJAnavAle jo hai ve ajJAnavAdI haiM-inakA aisA kahanA hai ki ajJAna hI zreyaskara hai kyoki jJAna se tIna karma kA bandha hotA hai| tathA-ajJAnapUrvaka kiyA gayA karma bandha ke liye nahIM hotA hai| tathA -kisI bhI puruSa ko kisI bhI vastu kA sampUrNa rUpa se jJAnanahIM hotA hai / pramANa hI sampUrNa vastu ko viSaya karanevAlA hotA hai| isa prakAra kI mAnyatAvAle jana ajJAnavAdI hai| inakI saMkhyA 67 saDasaTa kI hai| inakA svarUpa nandIkhUna kI jJAnacandrikA TIkA se samajhanA caahiye| AtmA vigere padArthanA avidyamAnapaNane mAne che. teonA 84 coryAzI bhede che A bhede anya zAstromAMthI samajI levA mathA--maThiyAvAhI mauddho cha - te mAnu 43 me che 8-ThiyAne bIjuM kAMI ja phaLa nathI kevaLa cittanI zudadhI ja kriyAnuM phaLa che 'annANiyavAI' ajJAni:pAhI. itsita jJAnanu nAma mazAna che, mI ajJAna vALA jeo hoya che teo ajJAnavAdI kahevAya che, tenuM kahevuM evuM che che ke-ajJAna ja kalyANakArI che. kemake jJAnathI tIvra karmane badha thAya che. tathA ajJAna pUrvaka karavAmAM Avela karma baMdhana karanAra hotu nathI tathA keIpaNa purUSane koIpaNa vastunuM saMpUrNa jJAna hotuM nathI. pramANa ja samagra varatune viSaya karavAnuM hoya che. A pramANenI mAnyatAvALA manuSya ajJAna vAdI kahevAya che. teonI saMkhyA 67 saDasaThanI che, teonuM svarUpa naMdIsUtranI jJAnaca drikA TIkAmAthI samajI levuM. a08
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre caranti, athavA vinaya eka prayojanaM yeSAM te dainayikAH vaiyikAzca te vAdina iti vainarikavAdinaH, vinaya eva vA vainayika, tadeva ye svargAdi hetupayA vadanti ityevaM zIlAca te vainayikavAdinaH, te ca svargAdisAdhanaM vinayameva vadanti vinayasyaiva prAdhAnpena svIkurvANA: anavadhRtaliGgAcArazAstraH, vinayamavipattilakSaNA: dvAtriMzatyakArakA sthAnAntarAt sUtrakRcAGgAdisunAt anagantavyA iti / banAH bhavati gAthA-'asthi ti siriyavAI, vayaMti nsthiti'kiriyvaaio| agANi ya yannANaM, veNaiyA viNayaM vAyati' // 1 // chAyA----astIti kriyAvAdino vadanti, nAstItya kriyAvAdinaH / ajJAnikA ajJAnaM, banayikA vinayabAdamiti // 1 // ete sarve'pi yadhapyanyatra mithyAdRSTayaH kathitAH tathApyatra kriyAvAdinaH samyagdR Tayo prAyAH, kriyAvAdinI hi jIvAdInAmastitva svIkAreNa samyagdRSTaya eva svIkartavyA iti / 'jIvANaM saMne ! kiM kiriyAvAI, abhiriyAvAI, annANiyavAI, veNajhyavAI' jIvAH khalu bhavanta ! kiM kriyAvAdino'kriyAvAdino'jJAni'veNaIyavAI' bainathikavAdI-inakA mantavya aisA hai ki vinaya hI svarga mokSa bhAdikA hetu hai| vinaya ko hI pradhAna rUpa se mAnate haiN| inakA koI nizcita AcAra, liGga thA zAkhA nahIM hotA hai| sirpha ye tovinaya kopI ahavAra mAnate haiN| the 32 chattIsa prakAra ke hote haiN| inakA svarUpa nandIputralI jJAnacandrikA TIkA se jAnA jA sakatA hai| isa viSaya kI zAthA aisI hai-'asthiti siriyavAha' ityAdi ke saba kriyAvAdI akriyAvAdI Adi jAna yaSi anyatra mithyAdhi kahe gaye haiM parantu phira bhI vahAM para niyAvAdI jIvAdi ke astitva ko samyak prakAra se mAnanevAlA hone ke kAraNa sarapaSTa rUpa se gRhIta kiyA gayA hai| 'jINaM bhare! ki kiriyAvAdI akiniSAvAdI anANiyavAdI veNairAbAI' vainayivAhI-tamAnI mAnyatA vA cha -vinayara svarga mekSa vigerenuM kAraNa che. teo vinayane ja pradhAna mAne che. teone koI nizcita AcAraliMga athavA zAsana hotuM nathI kevaLa teo vinayane ja zreyaskara-kalyANakAraka mAne che, teo 32 batrIsa prakAranA hoya che. teonuM svarUpa-prakAra nandIsUtranI jJAnacaMdrikA TIkAmAM ApavAmAM Avela che. tyAMthI samajI levuM 'athitti kiriyAvAI' yA mA saMghakAliyApAhIya. ajiyaavaahiiye| vigerene je ke anya sthaLe hicyAdaSTi kahevAmAM AvyA che, paraMtu ahiyAM kiyAvAdI jIva vigerenA aritatvane mAnavAvALA hovAthI samyagraSTi paNuthI varNavela che. 'jIvANaM bhate ! kiriyAvAdI akiriyAlAI annANiyavAdI, veNaiyavAdI
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 . pramaiyacandrikA TIkA za030 u 1 101 jIpAnAM karmavandhakAraNanirUpaNam 51 kavAdino vainayikavAdino ceti samuccato jIvamadhikRya praznaH, bhagavAnAha'goyamA' ityAdi / goyamA' he gautama ! 'jIvA kiriyAcAI vi' jIvA sAmAnyataH kriyAvAdino'pi bhavanti tathA-'akiriyAvAI vi' akriyAvAdilo'pi bhavanti tathA-'annANiyacAI vi' ajJAnikavAdino'pi bhavantri tathA-'deNaiyavAI ki vainayikavAdino'pi savantItyuttaram / sAmAnyato jIvAzcaturvidhA api bhavanti tATaza vasAvara zAditi / jIvavizeSamadhikRtya praznayannAha-'salerasA NaM' ityAdi / 'lalessA NaM bhaMte ! jIvA kiM kiriyAbAI pucchA' salezyA:-kRSNanIlAdhanyatamalezyAvanto jIvA ki kriyAvAdino bharanti athavA akriyAvAdino bhavanti athavA ajJAnikavAdino bhavanti, athavA vainayikavAdinI bhagantIti praznaH pRcchayA veNaiyavAdI' he bhadanta ! jIva kyA kriyAvAdI haiM ? yA abhizAvAdI hai ? yA ajJAnavAdI hai ? yA vinayavAdI hai ? ailA yaha prazna sAmAnya jIva ko lekara kiyA gayA hai, isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'govalA! jIvA kiriyAvAI vihe gautama ! jIva sAmAnyataH kriyAvAdI bhI hote haiN| tathA 'asiriyAvAI vi' akriyAvAdI bhI hote haiM 'annANi. yavAI vi' ajJAlavAdI bhI hote haiM / veNAyavAI chi' aura vainAyikavAdI bhI hote haiN| tAtparya kahane kA yahI hai ki sAmAnya se jIca cAroM prakAra ke bhI hote haiN| kyoMki jIva kA svabhAva hI kucha aisA hotA hai| jIva vizeSa ko lekara prazna-'lalellANaM saMte! jIvA kiM jhiriyAvAI pucchA' he bhadanta ! kRSaNa, nIla Adi lezyAoM meM se koI eka lezyA vAle jIva kyA kriyAvAdI hote haiM ? yA akriyAvAdI hote haiM ? yA ajJAnavAdI hote haiM? yA vainathikavAdI hote ? uttara he bhagavana jIva zuM kiyAvAdI che ? athavA akriyAvAdI che? athavA ajJAnavAdI che? athavA vinayavAdI che ? A pramANene prazna sAmAnya jIvane Azraya karIne pUchavAmAM Avela che. A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che haiM-goyamA! jIvA kiriyAvAitti' gautama ! / sAmAnyata: yApahI 54 DAya che. 'akiriyAvAI vi' maThiyAvAhI 54 hAya che. tathA-'annANiyavAi vi' majJAna vAhI paDAya che. 'veNaiyavAIvi' bhane vainayivAhI hoya che. kahevAnuM tAtparya e che ke-sAmAnyathI cha cAre prakAranA paNa hoya che. kema ke jIvano svabhAva ja kaMIka evo hoya che. have jIva vizeSanA saMbaM. yama gautamasvAmI prabhuzrI 5che cha-'salessANaM bhaMte ! jIvA ki kiriyAvAI purachA he bhagavAna kRSNanala vigere lezyAo paikI kaI eka vezyAvALe jIva zuM kiyAvAdI hoya che ? athavA AkriyAvAdI hoya che ? athavA ajJAna
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIpatre 60 saMgRhyate, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'noyamA' he gautama! 'kiriyAbAI vi' kriyAvAdino'pi bhavanti salezyA jIvAH, tathA 'akiriyAbAI tri' akriNavAdino'pi bhavanti, tathA - 'annANiyavAI vi' ajJAnikavAdino'pi bhavanti tathA 'veNaiyavAI vi' vaimayikavAdino'pi bhavanti salenyajIvAnAM tathA tathA svamAtyAditi / 'eva jAva sukalessA' evam salezyajIvaradeva yAt kRSNalezyajIvAdArabhya padmalezyajIva paryantAH sarve'pi jIvAH caturvidhA api bhandi tathAsvabhAvatvAditibhAvaH / 'alessA NaM bhaMte ! jIvA pucchA' alezyA:lezvArahitA jIvAH khala bhaincha ! kriyAvAdino'kri pAvAdino'jJAnikavAdino nayavAdino bhavantIti praznaH pRcchayA saMgRhyate bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyA' he gautama! 'kiriyAbAI' kriyAvAdino'lezyA jIvA bhavanti alezyAH prayoginaH siddhArtha bhavanti tecAyoginaH siddhArtha kriyAvAdina eva meM prabhuzrI kahate haiM - 'goyamA ! kiriyAbAI vi, akiriyAbAI vi annAgiravAI vi, veNaiyavAI vi' he gautama salezya jIva kriyAvAdI bhI hote haiM, akipAbAdI bhI hote haiM, ajJAnavAdI bhI hote haiM aura dafoneAdI bhI hote haiM / 'evaM jAva sukkalessA' salezya jIva ke jaise hI yAvat kRSNalezya jIva se lekara zuklale jIva taka samasta jIva cAro prakAra ke bhI hote haiN| kyoMki ina jIvo kA svabhAva hI aisA hotA hai / 'alessA NaM bhaMte ! jIvA pucchA' he bhadanta ! jo jIva yArahita hai ve kyA kriyAvAdI hote haiM ? yA akriyAvAdI hote haiM ? yA ajJAnavAdI hote haiM? yA vainayikavAdI hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'goyamA ! kiriyAbAI' he gautama! adezya jIva kriyAvAdI vAdI hAya che ? athavA vainiyakavAdI haiAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne- 'goyamA ! kiriyAvAI vi akiriyA vAIvi annANiyavAI vi. veNaiyavAI vi' De gautama ! zyAvANA ko DiyAvAhI pazu hAya che, akriyAvAdo paNa hAya che, ajJAnavAdI paNa hAya che, ane vainavimvaarii pazu hoya che. 'eva' jAva sukkaleraghA' sezyavANA bhuvanAthana pramANe ja yAvat kRSNavesyAvALA jIvathI laIne zukala lesyAvALA jIva sudhInA saghaLA jIvA cAre prakAranA pazu hAya che kema ke A jIvAnA svabhAva ja bheve| hoya che 'alessANaM bhaMte! jIvA pucchA' he bhagavan ? bezyA vinAnA hAya che, te zu kriyAvAdI hAya che ayavA akriyAvAda! hAya che ? athavA ajJAnavAdI hAya che? athavA vaiyikavAdI hAya che? A praznanA uttarabhAM prabhuzrIne he che che - 'goyamA ! kiriyAvAI' he gautama ! bezyA
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za030 u. 1 sU01 jIvAnAM karmabandhakAraNanirUpaNam kriyAvAdakAraNIbhUta yathAvasthitadravyaparyAyAtmakArthaparicchedayuktatvAt / atra khala yAni samyagdRSTiyogyasthAnAni alezpatvasamyagdarzanajJAnino asaMjJopayuktavAvedakatvAdIni tAni sarvANyapi krizavAde eva nikSipyante / yAni khalu mithyAdRSTi sthAnAni mithyAtvAjJAnAdIni tAni zeSa samavasaraNatraye nikSipate 'no akiriyAdAI' azyA jIvA akriyAvAdino no bhavanti dravyaparyAyAtmaka vastu pariccheyuktatvAditi / 'no annANiyavAI 'no na vA ajJAnikavAdinaH pUrvotayuktereva | 'no veNaiyavAI' no na vA cainayikavAdino bhavanti azyA jIvA iti ! 'kaNDapakyANaM bhaMte / jIvA kiM kiriyAtrAI pucchA' kRSNapAkSikAH khalu hote haiM / ayogI aura siddhU ye alezya jIva haiN| ye kriyAvAdI hI hote haiN| kyoM kI ina meM kiyAbAda ke kAraNIbhUta yathAvasthita dravya paryAyAtmaka padArtha ke pariccheda se yuktatA hai| yahAM samyagdRSTi ke yogya azyatva, samyagdarzana, jJAnI, no saMjJopayukta aura avedakatva Adi sthAna haiM- so ina sabakA kriyAvAda meM hI samAveza huA hai tathA jo mithyAdRSTi ke yogya mithyAtva, ajJAna Adi sthAna haiM so inakA zeSa samavasaraNa traya meM samAveza huA hai / 'no akiriyAbAI' alezya jIva akriyAbAdI nahIM hote haiN| kyoMki ye dravya paryAyAtmaka vastu ke jJAna se yukta hote haiM / 'jo annANiyavAI' isI prakAra ve ajJAnika vAdI bhI nahIM hote haiM / 'No deNahavAI' vainayikabAdI bhI nahIM hote haiN| kyoM kI ye dravyaparyAyAtmaka vastuke jJAnavAle hote haiM / 'kaNDpa kkhiyANaM bhaMte! jIvA kiriyAbAI pucchA' he bhadanta ! jo kRSNapAkSika vinAnA jIve| kriyAvAdI haiAya che. aceAgI ane siddha e alezya jIva che. e kriyAvAdI ja hAya che kema ke tee kriyAvAdanA kAraNabhUta yathA vasthitadravya paryAyArthi ka padAthanA paricchethI yukta heAya che ahiyAM samyag dRSTine cengyu alaizyapaNAmAM, samyakazanajJAnI neAsopyukta ane aveika paNa vigere sthAnA che te saghaLAnA kriyAvAdamA ja samAveza thAya che. tathA je mithyArdaSTine cAgya mithyAtva, ajJAna. vigere sthAnA che, te samAveza samavaraNutrayamAM thayela che paNa 'no akiriyAbAI' bezyAvinAnA kavA aDiyAvAhI hotA nathI. bha } tetheo dravya paryAyAtma vastunA jJAnadhI yukta hoya che 'NoM annANiyavAI' bhera pramANe ajJAnavAhI para hotA nathI. 'No veNaiyavAi' vainayivAhI e pramANenA hAtA nathI. kema ke teo dravya paryAyAtmaka vastumAM jJAnavALA hAya che 'kahapakkhiyA Na bhate / jIvA kiM kiriyAvAI pucchA' he bhagavan ne kRSNapAkSika jIve che, teo zuM kiyAvAdI hoya che ? akriyAvAdI hAya che ?
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagadatIsatre bhadanta ! jIdA ki kriyAvAdino bhavanti akriyAvAdino vA savanti ajJAnikabAdino yA bhavanti dainayikavAdino vA bhavantIti praznaH pRcchayA saMgrahAte ! bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'no kiriyAvAI' no kriyAvAdinaH kRSNapAkSikA bhavanti yathAvasthitadravyaparyAyAtmakavastuparicchedarahitatvAt / 'akiriyAvAI vi annANiyavAI vi veNaiyavAI vi' akriyAvAdino'pi bhavanti ajJAnikavAdino'pi bhavanti tathA vainayikavAdino'pi bhavantIti / 'mukkapakkhiyA jahA salessA' zuklapAdimAH jIvAH salezyajIvaradeva kriyA. vAdino'pi akriyAvAdino'pi ajJAnikavAdino'pi vainayikavAdino'pi bhavantIti bhAvaH 'sammAdiTThI jahA alessA' samyagdRSTayo tathA-alezyAH tathaiva kriyAvAdino bhavanti yathAvasthitadravyaparyAyAtmavAvaratuparicchedayuktattvAt na tu akriyAvAdino bhavanti na vA ajJAnikavAdino, na vA cainayikavAdino bhavantIti jIva haiM ve kyA kriyAvAdI hote haiM ? yA akriyAvAdI hote haiM ? yA ajJAnavAdI hote haiM ? yA vainayikavAdI hote haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! No kiriyAbAI' he gautama kRSNapAkSika jIva kriyAvAdI nahIM hote haiM, kyoM ki ye yathAvasthita dravyaparyAyAtmaka vastu ke vedana se rahita hote haiN| isaliye ye 'akiriyAbAI vi annANiyavAI vi veNaiyacAI vi' ye akriyAvAdI bhI hote haiM, ajJAnavAdI bhI haiM aura cainathikavAdI bhI hote haiM, 'mukkapakkhiyA jahA salessA' zuklapAkSika jIva malezya jIva ke jaise kriyAvAdi bhI hote haiM, akriyAvAdI bhI hote haiM, ajJAnavAdI bhI hote haiM aura vainayikavAdI bhI hote haiM ! 'sammadiTThI jahA alesthA samyagdRSTi jIva azya jIva ke jaise yathAvasthita dravyaparyAyAtmaka vastu ke paricchedaka hone se kriyAvAdI hI hote haiN| akriyAvAdI, ajJAnavAdI aura vainAyakavAdI athavA ajJAnavAdI hoya che? athavA vinayikavAdI hoya che ? A praznanA uttaramA prasuzrI 4 che 3-'goyamA ! No kiriyAbAI' 8 gautama 1 BYpAkSika jIva kiyAvAdI hatA nathI, kema ke teo yathAvasthita dravya paryAyA(m paratunI vahanAyA hita DAya che. 'akiriyAvAI vi, annANiyavAI vi veNaiyavAI vi' maThiyAvAhI paY hAya cha, bhajJAnavAhI paNa hAya cha, bhane vainayivAhI 54 DAya che. 'sukkapakkhiyA jahA salessA' sozya vana 4thana prabhArI zulapAkSi ne paNa sama vA 'sammAdidvI jahA alessA' sabhyarASTi vALA jI lezyAvinAnA jInA kathana pramANe yathAvasthita dravya paryAyAtmaka vastanA paricachedaka hevAthI kiyAvAdI ja hoya che, teo akiyAvAdI, ajJAna vAdI ane vainAyikavAdI hotA nathI
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za030 3.1 sU01 jIvAnAM karmabandhakAraNanirUpaNam 63. bhaavH| micchAdiTThI jahA kaNha pakkhiyA' mithyAdRSTayaH kRSNapAkSikavat no kriyAvAdinaH kintu akriyAvAdino'pi ajJAnikavAdino'pi vainAyikavAdino'pibhavantIti ! 'sammAmicchAdiTThI NaM pucchA' samyagmiyAdRSTayo mizraSTayaH ki kriyAmAdino'kriyAvAdino'jJAnikavAdino vainayikavAdino vA bhavantIti praznaH pRcchayA saMgRhyate, bhagavAnAha-'goyamA ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'no kiriyAvAI' no kriyAvAdinaH no vA akriyAvAdino bhavanti kintu 'annANiyavAI vi veNaiyavAI vi' ajJAnikavAdino'pi bhavanti vainayikavAdino'pi bhavanti, mizrA dRSTayohi jIvAH sAdhAraNapariNAmatvAnno AstikA navA nAstikAH kintu ajJAnikavAdino'Si nayikavAdino'pi bhavantIti bhAvaH / 'nANI jAva kevalanANI jahA alekse' jJAnino yAvatkevalajJAnino hi alezyajIvavadeva kriyAvA. nahIM hote haiM / 'vicchAdihI jahA kAhapazkhiyA' mithyAdRSTi jIva kRSNapAkSika ke jaise kriyAvAdI nahIM hote haiN| kintu ve akriyAvAdI bhI hote haiM, ajJAnavAdI bhI hote haiM aura vainapikavAdI bhI hote haiN| 'sammAbhicchAdihINaM pucch|' he bhadanta ! jo jIva mizradRSTi hote haiM ve kyA kriyAvAdI haiM ? yA prakriyAvAdI hole haiM ? yA ajJAnavAdI hote haiM ? yA cainayikavAdI hote hai ? uttara meM prabhuzrI kahate hai'goyamA! lo kiriyApAI, no akiriyAbAI he gautama ! ve na kriyAvAdI hote haiM aura na akriyAvAdI hote haiN| kintu ve 'annANiyabAI vi veNaiyacAI vi' ajJAnavAdI bhI hote haiM aura vainayikavAdI bhI hote haiM / kyoM kI mizraSTi jIva sAdhAraNa pariNAmavAle hote haiM isaliye vena Astika hote haiM aura na nAstika hote haiM / 'nANI jAva kevalanANI jahA alero jJAnI jIva yAvat kevala jJAnI jIva alezya jIva ke 'micchAdidI jahA kaNahapakkhiyA' bhithyASTa ch| pAkSina kathana pramANe kiyAvAdI hotA nathI paraMtu teo akiyAvAdI paNa he ya che. majJAnavAhI 50 DAya che gane vainayivAhI 5 DAya cha 'sammAmicchAdiTThINaM pucchA' 3 lagavan / bhiTIvAya cha, tamAzuThiyAvAhI hoya che athavA akirAvAdI hoya che? athavA ajJAnavAdI hoya che? athavA vanayivAhI laya cha 1 mA prazna uttarabhAM suzrI 4 che / 'goyamA no kiriyAvAI no akiriyAvAI ra gautama / teyA ThiyAvAhI hota nathI. tathA maThiyAvAhI 55 hAta nathI 'annANiyavAI vi veNaIyavAI' tme| ajJAna vAdI paNa hoya che, ane vanacikavAdI paNa hoya che, kema ke mizradaSTivALA 7 / sAdhAraNa pariyAmA DAya che. 'nANI jAva kevalanANI jahA alesse
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIne dino bhavanti dravyaparyAyAtmakayathAvasthikhavastuparicchedayuktatvAt no akri. yAvAdino no vA ajJAnikavAdino no vA vainayikavAdino bhavantIti bhAvaH / atra yAvatpadena Abhiniyodhira zAni zrutazAnyavadhijJAni manAparyavajJAninAM saMgrahaH, etheSAM yathAvasthita vastuparicchedavatvAt / 'annANI jAva vibhaMganANi jahA kaNhapakkhiyA' ajJAnino yAvad visaGgajJAnino yathA kRSNapAkSikAH, adha yAvatpadena masyajJAni-zrutAjJAnino saMgraha, tanazvAjJAni-masyajJAni-zuvAjJAnivibhazAninaH sarve'pi no kriyAvAdino bhavanti kintu akriyAvAdino'jJAni. jaise kriyAvAdI hote haiM, ve akriyAvAdI nahIM hote haiM, ajJAnavAdI bhI nahIM hote haiM aura na vainAyakavAdI hote haiN| kyoMki ye lagha dravya paryAyAtmaka vastu ke yathArtha bodhavAle hote haiN| yahAM yAvatpada se AbhinighodhikajJAnI zrutajJAnI avadhijJAnI aura manaH paryayajJAnI ina sabakA grahaNa huA hai| ye sagha kriyAvAdI hote haiM kyoM kI ina meM yathArtha vastu kI paricchedakanA kA sadabhAva rahatA hai / 'anlANI jAva vibhaMganANI jahA kAhapakkhiyA' 'ajJAnI thAvat vibhaGgajJAnI kRSNapAkSika ke jaise kriyAvAdI nahIM hote haiM kintu ye akriyAvAdI hote hai, ajJAnabAdI bhI hote haiM aura vainayikavAdI bhI hote haiN| yahAM yAvatpada se matyajJAnI, zrutAjJAnI ina do kA saMgraha huA hai ! ataH ye saba kriyAvAdI nahIM hote hai kintu zeSa tIna samavasaraNavAle hote haiM 'AhAralannova uttA jAva pariggahasannobauttA jahA saleslA' jisa jJAnI jIva yAvat kevaLa jJAnavALA jIve alekSa jIvanI jema kiyAvAdI ja hoya che. teo akiyAvAdI hotA nathI ajJAnavAdI hatA nathI tathA nacikavAdI paNa kahetA nathI kema ke A badhA dravyaparyAyAtmaka vastunA yathArya bedhavALA hoya che ahiyAM yAvatpadathI AminibedhikajJAnI thatajJAnI avadhijJAnI ane, mana:paryavajJAnI A saghaLA grahaNa karAyA che. A badhA kriyAvAdI hoya che. kema ke teomAM yathArtha vastunA paricchedaka paNAno sadubhaav 2 cha. 'annANI jAva vibha ganANI jahA kaNhapakkhiyA' ajJAnI yAtU virbhAgajJAnI kRSNapAkSikanA kathana pramANe kiyAvAdI hatA nathI paraMtu teo akiyAvAdI ja hoya che, ajJAnavAdI paNa hoya che. ane jainayi vAdI paNa hoya che. ahiyAM yAvatpadathI matijJAnI ane zrata ajJAnI grahaNa kara yA che. A badhA kiyAvAdI hatA nathI, paraMtu akiyAvAdI, ajJAnavAdI, ane vanayivAhI ya cha, 'AhArasannovauttA jAva parigahasannovauttA jahA
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za030 u.1 101 jIvAnAM karmavandhakAraNanirUpaNa 65 vAdino vainAyakavAdizca bhavantIti / 'AhArasannovauttA jAba pariggaisannovauttA jahA sastA' AhArasasaMkSopayuktA yAvatparigrahasaMjJoeyuktA yathA saTezyAH, atra yAvatpadena bhaya saMjJA jaithunasaMjJayoH saMgrahaH, tathA caite sarve'pi kriyAvAdilo'pi bhavanti akriyAvAdino'pi bhavanti ajJAnikavAdino'pi cainayikavAdino. 'pi santi sthaanivilkssnnprinnaamvtvaaditibhaavH| 'losannovauttA jahA alessA' no saMjhopayuktA jIvA alezyajIvapadeva kevalaM kriyAvAdina eva na tu akriyAvAdino pahA ajJAnikavAdino na vA vainarikavAdino bhvntiiti| 'savedagA jAba naghupayave hamA jahA saleratA' sadakA jIvA yAna napuMsamavedakA yathA prakAra salekSya jIya kriyAcodI bhI hote haiM, akriprAdhAdI bhI hote haiM, ajJAnavAdI bhI hote haiM aura bainayikavAdI bhI hote haiM, usI prakAra se AhAratajJa eyukta jIva yApat parigraha saMjJopayukta jIva bhI cAroM prakAra ke samavasaraNAle hote haiM / yoM ki inakA pariNAma vilakSaNa prakAra kA hotA hai| yahAM yAvat zabda le bhayasaMjJopayukta aura maithunasaMjJopayukta inakA grahaNa huA hai| tathA ca-ye saba kriyAvAdI bhI hote haiM akriyAzAdibhi hote haiM ajJAnavAdI bhI hote hai aura bainayikavAdI bhI hote haiN| 'lo lapaNovauttA jahA asmA' no saMjJopayukta jIva ale zya jIva ke jaise kSevala kriyAvAdI hI hote haiN| akriyAvAdI ajJAnavAdI aura vaivadhikakSAdI nahIM hote haiN| 'lavedagA jAca napuMsamavedagA jahA salerasA savedaka jIda thAvat napuMlakavedaka jIca ramalezya 'salelA' sozya cha ? pramANe ThiyAvAhI paNa kAya cha, maThiyAvAhI paNa hoya che. ajJAnavAdI paNa hAtha che. ane vinAyakavAdI paNa hoya che eja pramANe AhAra saMjJopagavALA jI paNa yAvata parigraha saMzopa yukta jIva paNa cAre prakAra nA samavasaraNavALA hoya che. kema ke teone pariNAma vilakSaNa prakAranuM hoya che. ahiyAM yAvat zabdathI bhayasaMzopa gavALA ane maithunasaMpagavALA e be grahaNa karAyA che. tathA A badhA yiAvAdI paNa hoya che akiyAvAdI paNa hoya che. ajJAnavAdI paNa hoya 2 vaiyapAhI 55 DAya che. 'no khaNNoSauttA jahA alessA' nA saMjJopayukta jIvo alezyAvALA jIvana kathA pramANe kevaLa kriyAvAdI' ja khAya che. madhyAvAhI, ajJAnavAhI, mane painayivAhI khAtA nathI 'saveyagA jAva napu sagaveyagA jahA plessA' sa4 01 yAvat nathusa 71 sa09
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ errears 66 19 sazyAH yAvatpadena strIvedakapuruSavedakayoH saMgraho bhavati, tatazcaite sarve'pi kriyAvAdino'pi bhavanti akriyAvAdino'pi bhavanti ajJAnikavAdino vainayikacAdinazvApi bhavanti vilakSaNa tAdRza pariNAmavattvAditi / 'avedgA jahA alessA' vedAH sAmAnyato vedarahitA jIvAH alezya jIvava deva kevalaM kriyAvAdino bhavanti na tu akriyAvAdino no ajJAnikavAdino no vainayikavAdinI vA manantIti bhAvaH, 'sakasAI jAva lobhakalAI jahA salessA' sakapAyino yAdan lobhakapAthinaH sale jIvavadeva kripavAdino pe akriyAvAdino'pi ajJAnikayAdino'pi vainayikavAdino'vi tIti yAvatpadeva krodharUpAyi mAnakapApi mAyAnapAyinAM grahaNaM bhavatIti 'akasAI jahA alessA' akapAvino'zvadeva kevalaM kriyAjIvoM ke jaise kriyAvAdI bhI hote haiM pAsa bhI hote haiM, ajJAnavAdI bhI hote haiM aura vainayikabAdI bhI hote hai / kyoMki inake aise hI vilakSaNa pariNAma hote haiN| yahAM yAnapada se strI vedaka aura puruSa vedaka inakA grahaNa huA hai| 'avedagA jahA aleslA' sAmAnya se veda rahita jIva alezya jIvoM ke jaise kevala kiSAvAdI hI hote haiN| akriyAvAdI nahIM hote haiM, ajJAnavAdI nahIM hote haiM aura venafararat bhI nahIM hote haiM / 'sakasAI jAva ko basAI jahA salessA' sakaSAyI jIva yAvat lobhakaSAyI jIva sulezya jIvoM ke jaise kriyAvAdI bhI hote haiM aura akriyAvAdI bhI hote haiM, ajJAnavAdI bhI hote haiM aura cainaSikavAdI bhI hote haiM / yahA~ yAvat pada se krodha kaSAyI mAna kaSAyI aura pAyA kapAyI jIvoM kA grahaNa huA hai / 'aphasAI lezyAvALA jIvAnA kathana pramANe kriyAtrAdI paNa hAya che, akriyAvAdI paNa hAya che, ajJAnavAdI paNa hAya che, ane vaiyikavAdI paNa hAya che. kema ke tenA pariNAme evA vilakSaNa ja hAya che. ahiyAM cAvaudathI strIveddatrANA bhane 53SavevAmA grahaNa harAyA hai. 'avedgA jahA alessA' sAmAnyathI vedarahita jIvA alekSya jIveAnA kathana pramANe kevaLa kriyAvAdI ja hAya che, akriyAvAdI AtA nathI tathA ajJAnavAdI paNa hAtA nathI ane vainayivAhI pazu khAtA nathI. 'sakalAI jAva lobhakasAI jahA salessA' kaSAyavALA jIvA cAvat leAlakaSAyavALA jIvA lezyAvALA jIvAnA kathana pramANe kriyAvAdI paNa hAya che, akriyAvAdI paNa hAya che, jJAnavAdI paNu hAya che. ane nainiyakavAdI paNa hAya tha. ahiyAM yAvat pathI mAnakaSAya vALA, mAyAkaSAyavALA, ane lAbhakaSAyavALA, jIvA grahaNa karAyA che,
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za030 3.1 sU01 jIvAnAM karmabandhakAraNanirUpaNam 67 vAdino na tu akriyA'jJAnikanayikavAdino bhavanti / 'sajogI jAva kAyajogI jahA salestA sayogino yAvat padena sanoyogino vacanayoginaH kAyayoginaH salezyajIvanadeva kriyAvAdino'pi akriyAvAdino'pi ajJAnikavAdino'pi vainayikavAdino'pi bhavantIti / 'ajogI jahA aleTalA' ayogino yathA alezyAH, aleyajIvavadeva ayoginaH kevalaM kriyAvAdino mantivatu akriyAvAdino' jJAnikavAdino vainayikavAdinazca / 'sAgArovauttA anAcArouttA jahA salessA' salezyajIvavadeva sAkAropayogayuktA anAjAropayogayuktAH kriyAvAdino yAvad vainayikavAdino bhavantIti / 'neraiyANaM bhaMte ! kiM kiriyAvAI pucchA' nairayikAH jahA alessA' akaSAdhI jIva alezya jIvoM ke jaise kevala kriyAvAdI hI hote hai akriyAvAdI nahIM hote haiM, ajJAnacAdI bhI nahIM hote aura na vailayivAdI bhI hote haiN| lajogI jAva kAyajogI jahA salelA' lezya jIvoM ke jaise sayogI yAvat kAyayogI jIva kriyAvAdI bhI hote hai, akriyAvAdI bhI hote hai ajJAnavAdI bhI hote haiM aura vaithikavAdI bhI hote haiM yahAM cArapada le manoyogI, vacanayogI kA grahaNa huA hai / 'ajogI jahA aleralA' ayogI jIva alezya jIvoM ke jaise kebala kriyAvAdI hI hote haiM / akriyAvAdI, ajJAnavAdI aura vaitathikavAdI nahIM hote haiN| 'lAgArovauttA anA. gArovauttA jahA lalelA' salezya jIvoM ke jo sAkSAropayukta aura anAkAropayukta jIva kriyAvAdI bhI hote hai, akriyAvAdI bhI hote hai, ajJAnayAdI bhI hote haiM aura bainayikavAdI bhI hote haiM / 'nerayANa bhaMte ! kiM liriyAbAI pucchA-'he bhadanta ! nairathika jIva kyA kriyA. 'akasAI jahA alessA' 15 pAyI 73 vezyA vinAna vAnA 4thana prabhArI kevaLa kiyAvAdI ja hoya che. akiyAvAdI hotA nathI. ajJAnavAdI paNa letA nathI. tathA vanayivAhI 5 hAta nathI. 'sajogI jAnakAyajogI jahA salessA' lezyAvALA ne kathana pramANe sagI yAvatukAya gavALA cha kiyAvADI paNa hoya che, akiyAvAdI paNa hoya che ajJAnavAdI paNa hoya che, ane niyikavAdI paNa hoya che. ahiyAM yAtpadathI maneyogavALA, ane vacanogapaapaasii, 42rAyA che. 'ajogI jahA aleksA' mayAjI mozya vAnI jema kevaLa kiyAvAdI ja hoya che. akriyAvAdI, ajJAnavAdI, ane vaiyikavAdI DAta nathI. 'sAgArova uttA anAgArovauttA jahA salessA' azyAvANA vAnI jema sAkAre payukta ane anAkAropayukta jIvo kiyAvAdI paNa hoya che. akiyAvAdI paNa hoya che. ane ajJAnavAdI paNa hoya che. ane vainAyika
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ -- bhagavatIsUtre khalu bhadanta ! kiM kriyAvAdino'kriyAvAdino'jJAnikavAdino vainavikavAdinI veti praznaH pRcchayA saMgRhyate / bhagavAnAha-poyamA' ityAdi, 'goyanA' he gautama ! 'kiriyAvAI,vi jAva veNaiyavAI vi' kriyAvAdino'pi yAbadvainayikavAdino'pi bhavanti vilakSaNapariNAmavatyAt atra yAvatpadenA kriyAvAdino'pi ajJAnikavAdino'pi, ityanayoH saMgrahaH / 'salerahA NaM bhaMte ! neracyA kiM kiriyAvAI0' salezyAH khalu bhadanta ! nairayikAH kiM kriyAvAdino yAvad vainayikavAdina iti praznaH pRcchayA saMgRhyane / uttaramAha--evaM-veva' evam-sAmAnyato nArakadeva salezyanArakA api kriyAvAdinI yAvad bainayikavAdino bhavantIti / vAdI hote haiM ? yA akriyAzadI hote haiM ? yA ajJAnavAdI hote haiM ? yA vainayikavAdI hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyanA ! kiriyAvAI ni jAca veNajhyacAI ci' he gautama! nairaSika jIva kriyAvAdI sI hote haiM, akriyAvAdI bhI hote hai ajJAnavAdI bhI hote hai aura cainayikSavAdI bhI hote haiM / kyoM kI inake isI prakAra ke vilakSaNa pariNAma hote haiN| 'saleslANaM bhaMte ! NeraDyA ki kiriyAmAI0' he bhadanta / jo nairayika jIva lezya hote haiM ve kyA kriyAvAdI hote haiM ? yA akriyAvAdI hote haiM ? yA ajJAnavAdI hote haiM ? yA cainathikavAdI hote haiM ? uttara meM praluzrI kahate haiM-'evaM ceva' he gautama! sAmAnya nAraka ke jaise khalezya nAraka bhI kriyAvAdI bhI hote haiM, akriyA: vAdI bhI hote hai, ajJAnavAdI bhI hote haiM aura nayikSavAdI bhI pAhI paDAya che. neraiyA NaM bhate ! kiM kiriyAvAda pucchA' he sagavan naira. yika jIve zuM kiyAvAdI hoya che ? akiyAvAdI hoya che? athavA ajJAna vAdI hoya che? athavA vinayikavAdI hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI 'goyamA ! kiriyAnAI vi jAva veNaiyavAI vi' gautama ! yi cha kiyAvAdI paNa hoya che. akiyAvAdI paNa heya che, ajJAnavAdI paNa hoya che ane vanayikavAdI paNa hoya che. kema ke teone e pramANenuM visakSasa pariyAma ya che. 'salessA NaM bhave ! NoraiyA ki jhiriyAvAI 8 bhagavAna je narayika jI lezyAvALA hoya che teo zuM kiyAvAdI hoya che? athavA akriyAvAdI hoya athavA ajJAnavAdI hoya che? athavA vanayivAhI DAya cha 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI 49 che -'eva ceva' he gautama! sAmAnya nArakanA kathana pramANe lephsAvALA nAraka paNa kiyAvAdI paNa hoya che, akriyAvAdI paNa hoya che, ajJAnavAdI paNa hoya che, ane
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ AP 69 pramendrakA TIkA za030 u. 1 sU01 jIvAnAM karmabandhakAraNanirUpaNam ' evaM ' jAva kAulessA' evaM salezyanArakavadeva yAvatpadena kRSNanIlakApotazyAvantaH kRSNalezyAdikA nArakAH kriyAvAdino yAvadvainayikavAdino bhavanti / 'enerayA kiriyA vivajjiyA' kRSNapAkSikA nArakAH kriyAvivarjitAH kRSNapAkSikA nArakA na kriyAvAdino'pitu akriyAvAdino yAvadvainayikavAdino bhavantIti bhAvaH / ' evaM ee NaM kameNaM jaccaiva jIvANaM vattantrayA' evametena - upari darzitaprakAreNa yaiva jIvAnAM vaktavyatA kathitA 'sacceva neraiyANaM vattantrayAci' saiva nairAiNAM vaktavyatA'pi bhaNitavyA kiyatparyantaM jIvavaktavyatA'tra bhaNitavyA tatrAha - 'jAva' ityAhi, 'jAtra aNAgArova uttA' yAvadanAkAropayogayuktA etadantaprakaraNaM sarvamihApi jJAtavyam ajJAnita Arabhya sAkAropayogayuktAnta sampUrNa prakaraNasya saMgraho jJAtavyaiti / 'navaraM jaM atthi taM bhaNiyacca' navaraM yad jJAnAdikaM yasyAsti vidyate tasya tadeva bhaNitavyam 'sesaM na bhaSNaI' zeSaM na hote haiM / ' evaM ' jAva kAulessA' sazyanAraka ke jaise hI kRSNaleiyAvAle, nIla zyAvAle aura kApotaleiyAM vAle nairathika jIva kriyAvAdI bhI hote haiM yAvat vainayikavAdI bhI hote haiM / 'kahapakkhiyA kiriyA vivajjiyA' kRSNapAkSika nAraka kriyAvAdI nahIM hote haiMkintu kriyAvAdI yAvat vainadhikavAdI hote haiM / 'evaM eeNaM kameNaM jacceva jIvANaM vattavvayA 'isa prakAra se Upara meM prakaTita kiye gaye anusAra jo jIvoM kI vaktavyatA kahI gaI hai, 'sacceva neraiyANaM vaktavyA vi' vahI vaktavyatA yahAM nairathikoM ke sambandha meM 'jAva aNAgArovautA' yAvat anAkAropayogavAle nairavikoM ke prakaraNa taka saba kahanI cAhiye / 'navaraM jaM asthi taM bhANiyavve' parantu isa vaktavyatA meM jo jisake ho yahI usake kahanA caahiye| 'sesaM na bhAi' aura vAya che. 'eva' jAva kAulesmA' zyAvANA nAramnA sthana pramANe ja kRSNulephsAvALA, nIlalesthAvALA, ane kApAta lezyAvALA, nairayika jIve kriyAvAdI pazu hAya che, yAvat nainiyakavAdI paNa hoya che. juna pakkhiyA kiriyA vivajjiyA' dhRSNupAkSinADiyAvAhI hotA nathI. paraMtu maDiyavAhI yAvat vainayivAhI hoya che. 'evaM epaNaM kameNaM jacceva jIvANa battavvayA' bhI pramANe upara tAveva prArathI bhavAnA saMbaMdhamA ne athana uDela che, 'sacceva neraiyANaM vattavtrayA vi' mena ithana mahiyA nairathi hai| nA saMdhI 'jAva aNAgAreviuttA' yAvat anAropaye. javAjA nairathinA 'ara paryanta saghaNu' sthana De' le 'navara' jaM atthi ta' bhANiyanaM' paratu mA sthanamAM ne sthAna lenA samadhI hoya te sthAna tene ahevAle the. 'sesa~
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 70 bhaNyate yat tasya nAsti tat tasya na vaktavyam iti / 'jahA nerahayA evaM jAva thaNiyakumArA' yathA nairayikANAM lezyAdi viziSTAnAmaviziSTAnAM ca vaktavyatA kathitA tathaiva asurakumArAdArabhya stanitakumAra paryantAnAM vaktavyatA kathanIyA iti bhAvaH / 'puDhavIkAiyA NaM bhaMge / kiriyAbAI pucchA' pRthivIkAyikAH khalu bhada kiM kriyAvAdino'kriyAvAdino'jJAnikavAdino vainayikadAdino veti praznaH pRcchayA saMgRhyate, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'no kiri yAbAI' pRthivIkAyikA jIvAH kriyAvAdino no bhavanti 'akiriyAbAI vi annANiyavAI vi' midhyAdRSTitvAt pRthivIkAyikA akriyAvAdino'jJAnikavAdinazca bhavanti vAgyogAbhAvena vAdAbhAve'pi tadvAdayogya jIvapariNAmasadbhAvAt 'no veNaiyavAI' no vainayikAdina rate bhavanti teSAM dazagyogAbhAvena vAdAbhAve'pi jo jisake na ho vaha usake nahIM kahanA cAhiye / 'jahA~ neraiyA evaM jAva dhaNiyakumArA' 'jaisA kathana nairathikoM ke sambandha meM prakaTa kiyA gayA hai - vaisA hI kathana yAvat stanitakumArI taka jAnanA cAhiye / 'puDhacIkAiyANaM bhaMte! kiriyAbAI pucchA' he bhadanta | pRthivIkAyika jIva kyA kriyAvAdI hote haiM ? yA akriyAvAdI hote haiM ? yA ajJAnavAdI hote haiM ? vainayikavAdI hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM'goyanA ! no kiriyAbAI' he gautama! pRthivIkAyika jIva kriyAvAdI nahIM hote hai 'akiriyAbAI, vi annANipavAI vi' kintu ve akriyAvAdI bhI hote haiM aura ajJAnavAdI bhI hote haiN| kyoMki ye mithyAdRSTi hote haiM / yadyapi vAkayogI ke abhAva se inameM vAdakA abhAva hai taba bhI tattadbhAba ke yogya jIva pariNAma kA lagabhAva hone se inameM inakA sadbhAva kahA gayA hai / 'no veNaiyavAI' pRthivIkAyika jIva - bhaNNaI' ne hAyate tene hunAna lese. 'jahA neraiyA evaM jAva dhaNiyakumArA' nairayimnA samaM dhamAM ne prabhASenu N pRthana yu che se prabhASenu sthana thAvat stanitakumArI sudhI samaka sevu' ' puDhavikAiyANaM bhave ! kiriyAbAI pucchA' huM bhagavan pRthvIkAyika jIva zu' kriyAvAdI haiAya che ? athavA a kriyAvAdI hAya che ? athavA ajJAnavAdI haiAya che ? athavA vainiyakavAdI hAya he ? yA praznanA uttaramA aluzrI he che - 'goyamA ! no kiriyAbAI' De gautama ! pRthvI ayi kutra DiyAvAhI hotA nathI. 'akiriyAvAI vi, annANi thavAI vi' paraMtu tethe| aDiyAvAhI hoya che, bhane ajJAnavAhI pazu DAya che. kema ke-teo mithyAdaSTi hAya che, joke vacana caiAgInA abhAvathI teomAM vacana vAdanA abhAva che. te paNu te te bhAvane caigya jIva pariNAmane
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 71 shree fndrakA TIkA za030 u. 1 sU01 jIvAnAM karmabandhakAraNanirUpaNam tatmayojakajIvapariNAmasadbhAvAdavAdina iti kathitam / evaM puDhavIkAiyAM NaM jaM afrate savattha viyAI do majjhillAI samosaraNAI' evaM pRthivIkAyikAnAM dasti tatra sarvatrApi ete dve madhyame samavasaraNe, pRthivIkAyikAnAM yadasti sazyAdipadaM tatra sarvatrApi madhyamam 'akriyAvAdino'pi ajJAnikavAdino'pi ' ityAkArakaM samavasaraNadvayaM jJAtavyam, sallezya - kRSNa lezya-nIlalezya- kApotalezya tejolezya kRSNapAkSika-samyagdRSTi-mithyAdRSTi - samyagmithyAdRSTi - jJAnyAbhini bodhikajJA nizrutajJAnyadhikajJAnyajJAnimatyajJAni zrutAjJAni vibhaGgajJAnyAhArasaMjJopayukta yAvatparigrahasaMjJopayukta savedakanapuMsakavedakasakaSAyi yAvallobhakaSAyi sayogi -manoyoga-vacanayogi sAkAropayuktAH, ityAdiSu yatpadaM sambhavati teSu padeSu dafonvAdI nahI hote haiN| kyoMki inameM vinayavAda ke yogya pariNAma nahIM hai / ' evaM ' puDhavIkAyANaM jaM asthi tasya savvattha vi eyAI do majjhiralAI sammodharanAI' isI prakAra se pRthivikAyika jIvoM meM jojo lezyAdika pada saMbhavita hote hoveM una-una samasta padoM meM ye do hI - amiyAcAditva aura ajJAnabAditva- samavasaraNa kahanA cAhiye / isa prakAra salezya kRSNalezya, nIlalezya phApotaleiya, tejolezya, kRSNapAkSika, zukla pAkSika, sampadRSTi, mithyAdRSTi, samyagmithyAdRSTi, jJAnI, AminibodhikajJAnI, zrutajJAnI, avadhijJAnI ajJAnI, madhyajJAna, zrutAjJAnI, vibhaMgajJAnI, AhArasaMjJopayukta yAvat parigraha saMjJopayukta, savedaka napuMsakavedaka, sakaSAyI, yAvat lobhakaSAyI, saMyogI, manoyogI, bacanazegI, tAkAropayukta, anAkAropayukta, ityAdi sahUlAva hovAthI teyAmAM vayana yogano saddabhAva hyo che. 'No veNaiyavAI' pRthvIkAyika jIva vainayikatrAdI hAtA nathI. kema ke teemAM vinayavAdane ceAgya 'parilAbha hotu' nathI. 'eva' puDhavIkAiyANaM jaM asthi tattha savvattha vi eyAI do majjilalAI samasaraNAI' mena asA pRthvI ayi vomAM ne ne bezyA vigere padA sabhavita DAya che, te te saghaLA padaeNmAM A eja aTale keakriyAvAdI paNu ane ajJAnavAdI paNuM samavasaraNu kahevA joIe. A rIte vezyAvANA, DUSNuzyAvANA, nIjhasezyAvANA, aye tajhezyAvAjA, tele. sezyAvAjA, kRSNaNupAkSi, zupAzci samyagdRSTi, mithyAdRSTi, samyagmithyA dRSTi, jJAnI, malinimodhijJAnI, zrutajJAnI, audhijJAnI, ajJAnI, bhati majJAnI, zrutaajJAnI, vibhagajJAnI AhArasa'jJApayegI yAvat parigrahasa`jJApayukt, save, nayusa, saSAyI yAvat se bhASAyI, sayogI, manoyogI vacanayogI, sAkArAnce gatrALA, anAkArapa cegavALA vi paiDI ne-ne
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre 72 madhyamaM samavasaraNadvayaM jJa'tavyamiti / kriyatparyantapadeSu samavasaraNadvayaM madhyamaM jJAta. vyam , tabAha-'jAva' ityaadi| 'jAva aNAgArovauttA vi' yAvad anAkAropayuktA api anAkAropayogayukta pRthivIkAyikaparyantaM madhyamaM samavasaraNadvayaM jJAtavyamiti / 'evaM jAva cauridiyANaM' evaM pRthivIkAyikavadeva apakAyikAdArabhya caturindriyaparyantAnAm 'mayahANesu eyAi ceya majhillAiM do samosaraNAI sarvasthAneSu lezyAdi sammAvirudvAreSu ete eva madhyame dve samavasaraNe jJAtavye / nanu dvIndriya zrIndriAdi jIvAnAM sAsAdanamAvena samyaktvaM jJAnaM ceSyate iti dvIndriyAdi jIveSu kriyAnAditvameva yuktaM tattvasArasvAt tatkathamucyate madhyamameva samavasaraNadvayametepAmityAzaMkyAha-sammatta' ityAdi, sammattanANehi vi eyANi ceva padoM meM se jo-jo pada inameM saMvita hote ho una le cAvat anAkAzeSa yukta pRthivIkAyika pada laka ina do jaya ke sabhasaraNoM kAhI kAthana karanA caahiye| ___ jAvya cAuridiyANaM' pRthivIkAyika ke jaise hI apakAyika se lekara caturindriyAtaka ke jIvoM ke 'sabahANesu eyAiM ceva manjhillAI do samossaraNAI' samasta lezyAdika saMbhAvita sthAnoM meM ye do hI madhya ke lamavasaraNa iktavya hue haiM aisA jAnanA caahiye| zaMkA-dIndriya, teindriya jIvoM ke sAsAdana bhAva se samyaktva aura jJAna mAne gaye haiM ataH inameM kriyAvAditva rUpa ina pravAsaragahI kahanA cAhiye thA, to phira Apa inameM madhya ke do sanavataraNa hI kyoM prakaTa kara rahe hai? uttara-satanANehi vi eyANi ceva majjhillagAI do llopade A pRthvIkAcikemAM saMbhavita hetA hoya temAMthI anAkArapagavALA pRthivIkAyika saba dhI pada sudhI A be madhyanA samavasaraNeja kahevA joIe ____ 'eva jAva caridiyANaM' pRthvI:48nA 4thana prabhAra mayithA - yAra indriyANA 7 sudhInA chavAne 'sabaDhANesu eyAiMceva majillAI do samosaraNAI' sA vezyAdi samAvita sthAnomA ma me 1 eTale ke akriyAvAdI ane ajJa navAdIpaNAnA be mathanA samavasaraNa kahevA lAyaka rahyA che tema samajavuM. zaMkA-be I driyavALA ane traNa I driyavALA ane sAsAdana bhAvathI samyakatva ane jJAna mAnavAmAM Avela che jethI teomAM kriyAvAdI rUpa samava saraNa ja kahevuM joIe paraMtu Apa teomAM ane samavasaraNo kema kaho che ? uttara-'sammattanANehi vi eyANi ceva manjillagAi do samosaraNAIne
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za030 u.1 sa01 jIvAnAM karmavandhakAraNanirUpaNam 73 majjhillagAI do sanosaraNAI' samyaktvajJAnayorapi ete eva madhyameM veM samavasaraNe jJAtavye kriyAvAdavinayavAdau hi riziSTatare samyaktvAdipariNAma syAtAM na tu sAsAdalarUpe iti bhAvaH / yadyapi dvIndriyAdi caturindriyAnteSu samyaktvaM jJAnaM ca vidyate tathApi aparyAptAvasthAyAmeva tayoH sadbhAvAt stokakAlabhAvitvena viziSTarUpaM lamyak jJAnaM ca nAsti, ataH madhyAnameva samavasaraNadvayamiti / 'paMciMdiyatirikkhajoNiyA jahA jIvA' paJcendriyatiyagyonikA yathA jIvAH sAmAnyajIvavadeva paJcendriyatiryagyonikAH kriyAvAdino'jJAnikavAdino vainayikavAdino'pi bhaktIti / 'naTaraM jaM asthi taM bhANiya navaraM jIvApekSayA idameva vailakSaNyaM yat saraNAI udyapi inake sAsAdana bhAva le samyaktva aura jJAna mAne gaye hai:-parade vahAM aMza rUpa se mAne gaye haiM isaliye inake samyaktva evaM jJAna meM bhI ye do hI madhya ke lamavasaraNa hone kahe gaye haiM, kyoM ki kriyAbAda aura vinayavAda ye do viziSyatara samyaktvAdi pariNAmoM ke hone para hote haiN| sAsAdana rUpa samyaktva jJAna ke hone para nahIM hote haiM / yadapi dvIndriya se lekara cauhandriya taka ke jIvoM meM samyakrama aura jJAna hai parantu ve aparyApta avasthA meM hI unake sadabhAva rUpale mAne gaye haiM -ata: unameM inakA sadabhAva bahata hI kama samayAtaka rahatA hai isaliye ye viziSTa rUpa meM vahAM nahIM haiN| isI kAraNa yahAM bIca ke do samavasaraNa mAne gaye haiN| paMciMdiyatirivakha joNiyA jahA jIvA sAmAnya jIva ke jaise paJcendriyatithagyonikajI kriyAvAdI bhI hote haiM akriyAvAdI bhI hote haiM, ajJAnavAdI zrI hote haiM aura cainacikavAdI bhI hote haiN| 'navaraM ja asthi ke A be IdriyAdimAM sAsAdana bhAvathI samyakatva ane jJAna mAnavAmAM Avela che. te paNa te ahiyAM aMza rUpathI mAnelA che tethI teone samyakUva ane jJAnamAM paNa A beja madhyanA samavasaraNa hovAnuM kahela che. kemake kriyAvAda ane vinayavAda e be vizeSa prakAranA samyaktva vigere pariNAme hoya tyAre heya che sAsAdanarUpa samyaktvajJAna hoya tyAre hotA nathI. jo ke che IndriyathI laIne cAra I driyavALA sudhInA jIvamAM samyaktva ane jJAna che, paraMtu te aparyAptAvasthAmAM ja tenA bhAva rUpathI mAnelA che, tethI teomAM teno sadabhAva ghaNuM ja ochA samaya sudhI rahe che. tethI teo vizeSa prakArathI tyAM hotA nathI. e ja kAraNathI tyAM madhyanA be samavasaraNe mAnelA che paMciMdina tirikkhajoNiyANaM jadA jIvA' sAmAnya nAthana prabhAga paMcendriya tiyacanivALA jI kriyAvAdI paNa hoya che. ayiAvaahii para DAya che. 300
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre 74 yadeva lezyAdikaM yogyatvAt sambhavati paJcendriya tiryagyonikAnAM tadeva lezyAdikaM bhaNitavyaM nAnyaditi / 'maNuglA jahA jIvA taheva niravasesaM' manuSyA yathA jIvA stathaiva niravazeSaM jIvavadeva sarvA'pi paripATI manuSyeSu vaktavyeti / 'vANamaMtarajoisiyavemANiyA jahA asurakumArA' asurakumAravadeva vAnavyantarajyotiSkavaimAnikAH kriyAvAdino yAvadvainayikavAdino bhavantIti // 01 // jIvanarakAdi paJcavizatitamadaNDakeSu yat samavasaraNaM yatrAsti tat samatrasaraNaM vibhajya tatra tatroktam, atha teSdeva jIvayadi pazcaviMzatitamadaNDakeSu Ayurva. dhaM nirupayannAha - 'kiricAvAI NaM bhaMte / ' ityAdi / mUlam - kiriyAbAI gaM bhaMte! kiM neraiyAuyaM pakareMti tirikkhajobhiyAuyaM pakareti ? maNustAuyaM pakareti ? devAuyaM pakareMti ? goyamA ! no neraiyAjyaM pakareMti, no tirikkhajo - NiyAuyaM pakareMti, maNurusAuyaMni pakareti devAuyaM pipakareti / taM bhANiyanva' parantu jIva ke kathana kI apekSA inake kathana meM yahI vizeSatA jAnanI cAhiye ki ina paMcidriya tiryagyonikoM ko jo pada saMbhavita hotA ho ve hI pada unameM kahane cAhiye - anya pada nahIM / 'maNussA jahA jIvA taheva niravasesaM' manuSyoM meM jIva ke jaisI hI samasta paripATI kahanI cAhiye, 'vANamaMtara joisiyavemANiyA jahA asurakumArA' asurakumAroM ke jaisI paripATI bAnavyantarajyotiSika aura vaimAnika inameM kahanI cAhiye, arthAt ye saba kriyAvAdI bhI hote haiM akriyAbAdI bhI hote hai ajJAnavAdI bhI hote haiM aura vainayikavAdI bhI hote haiM ityAdi // 1 // 'navara' ja atthi ta' bhANiyavva" paraMtu lavanA sthananI apekSAthI tekhAnA thanamAM eja vizeSapaNu` che ke-A paMcendriyatiya caiAnikAne je padya sa'bhavita thatA hAya eja pado teomAM kahevA joI e. tethI anya kahevAnA nathI. 'maNusvA jahA jIvA taheva niravasesaM' bhanuSyobhAM lavanA uthana prabhA * sa unale me. 'vANamaMtara joisiya vemANiyA jahA asurakumArA' asurakumArAnA saMbaMdhamAM je pramANe kathana kahela che, eja pramANe vAnabyantara caitika ane vaimAnikAnA sabadhamAM kahevu' joie, marthAt A badhA kriyAvAdI paNa hAya che, akriyAvAdI paNa hoya che, ane vRniyakavAdI hoya che, te sabhavuH // 01 //
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadrikA TIkA za030 u. 1 sU02 AyurvandhanirUpaNam jai devAuyaM pakareMti ? kiM bhavaNavAlidevAuyaM ekareMti jAva vemANiyadevAuyaM pakareMti goyamA ! no bhavaNavAsidevAuyaM pakareMti, no vANamaMtaradevAuyaM pakareMti, no joiliya devAuyaM pakareMti, vaimAjiyadevAuyaM pakareMti / akiriyAbAI NaM bhaMte! jIvA kiM neraiyAuyaM ekareMti tirikkha0 pucchA, goyamA ! neraiyAucaM pipakareMti jAva devAuyaM pi ekareMti / evaM annANiyavAI vi veNaiyavAI vi / salehasANaM bhaMte! jIvA kiriyAvAI kiM neraiyAjayaM pakareMti, pucchA, goyamA ! no neraiyAjyaM pakareti evaM jahA jIvA taheva salessA vi cAhaM vi samosaraNehiM bhANiyavvA / kaNhalessA NaM bhaMte ! jIvA kiriyAbAI kiM neraiyAu pakareMti, pucchA, gothamA ! no neraiyAuyaM pakareMti no tirikha jogiyAuyaM pakareti, maNussAuyaM pakareMti no devAuyaM pakareMti / akiriyAbAI annANiyavAI veNaiyavAI ya cArivi AucAI pakareMti / evaM nIlalessA vi kAulessA vi / teulessA NaM bhaMte! jIvA kiriyAbAI kiM neraiyAuyaM pakareMti pucchA, goyasA ! no neraiyAuyaM pakareMti no tiriklajoNiyAuyaM pakareti, maNuslAuyaM pakareti, devAuyaM pipakareti / jai devAuyaM pakareMti taheba / teulessA NaM bhaMte! jIvA 'akiriyAbAI kiM nerajhyAuyaM pucchA, goyasA ! no neraiyAuyaM pakareMti maNustAuyaM pipakareMti tirikkhajoNiyAuyaM pi pakareMti, devAuyaM pipakareti / evaM annANiyavAI vi veNaiya - vAI vi jahA teulessA, evaM paharestA vi sukalessA vi nAyavvA / salessA NaaN saMte ! jIvA kiriyAbAI kiM neraiyAuyaM pucchA, goyamA ! no neraiyAuyaM pakareMti no tirikkha0 no maNussa0 1
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 bhagavatI sUtre no devAyaM pakareMti / kaNhapakkhiyA NaM bhaMte! jIvA akiriyAvAI kiM neraiyAuyaM pucchA, goyamA ! neraiyAuyaM pipakareMti / evaM cautrihaM pi / evaM annANiyavAI vi, veNaiyavAI vi / sukkapakkhiyA jahA saleslA / sammadiTTI NaM bhaMte ! jIvA kiriyAvAI kiM neraiyAuyaM pucchA goyamA ! no neraiyAuyaM pakareMti, no tirikkhajoNiyAuyaM pakareti maNussAuyaM pakareMti devAuyaM pipakareMti / micchAdiTTI jahA kaNhapakkhiyA / sammAmicchAdiTThI bhaMte! jIvA annANiyavAI kiM nerajhyAuyaM jahA alessaa| evaM veNaiyavAI vi / NANI AbhiNibohiyanANI va suyanANI ya ohiyanANI ya jahA sammaddihI / maNapajavanANI NaM bhaMte! 'pucchA, goyamA ! no neraiyAuyaM pakareMti no tirikkha0 no - maNusla0 devAuyaM pakareMti / jai devAuyaM pakareti kiM bhavaNa? vAsi0 pucchA, goyamA ! No bhavaNavAsidevAuyaM pakareMti 'no vANamaMtara0 no joisiya0 vaimANiyadevAuyaM pakareMti / 'kevalanANI jahA alessaa| annANI jAva vibhaMganANI jahA * kaNha - vikhayA, sannAsu causu vi jahA salehyA / no sannovauttA jahA gaNapajavanANI savedgA jAva napuMgaveyagA jahA slessaa| : aveyagA jahA alessA / sakasAI jAva lobhakalAI jahA sale: ssaa| akalAI jahA alessaa| sajogI jAva kAyajogI jahA slessaa| ajogI jahA alestA | sAgArovauttA ya aNAgArovauttA ya jahA salessA // su0 2 // - chAyA - kriyAvAdinaH khalu bhadanta ! jIvAH kiM nairayikAyuSkaM prakurvanti ? tiryagyonikAyuSkaM prakurvanti ? manuSyAyuSkaM prakurvanti ? devAyukaM prakurvanti ? gautama ! no nairadhikAyuSkaM prakurvanti no tiryagyonikAyuSkaM prakurvanti manuSyAyuSka"mapiM kurvanti devAyuSkamapi prakurvanti / yadi devAyuSkaM prakurvanti kiM bhavanavAsi*
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za030 u0 1 sU02 AyurvandhanirUpaNam devAyukaM prakurvanti yAvadvaivamAnikadevAyuSkaM prakurvanti 1 gautama ! no bhavanavAsi devAyuSkaM prakurvanti, no vAnavyantaradevAyuSkaM prakurvanti no jyotiSkadevAyuSkaM prakurvanti, vaimAnikadevAyuSkaM prakurvanti / akriyAvAdinaH khalu bhadanta 1 jIvAH kiM nairayikAyukka' prakurvanti tiryagU0 pucchA, gautama ! nairathikA yuSkamapi prakurvanti yAvaddevAyuSkaprapi prakurvanti / evamajJAnikavAdino'pi, vainayika'vAdino'pi / sazyAH khalu bhadanta ! jIvAH kriyAvAdinaH kiM nairayikAyuSka prakurvanti pRcchA, gautama / no nairathikAyuSkaM prakurvanti, evaM yathaiva jIvA stathaiva sazyA api caturbhirapi samavasaraNe bhaNitavyAH kRSNalezyAH khalu bhadanta jIvAH kriyAvAdinaH ki nairadhikAyuSkaM prakurvandi pRcchA, gautama / no nairayikAyukaM prakurvanti, no tiryagyonikAyuSkaM prakurvanti, manuSyAyuSkaM prakurvanti no devAyuSka makurvanti / akriyAvAdino'jJAnikavAdino vainayikavAdinazca - catvAri api AyuSkANi makurvanti, eva nIlalezyA api, kApotalezyA api tejolezyAH khala bhadanta ! jIvAH kriyAvAdinaH kiM nairavikAyuSkaM prakurvanti - pRcchA, gautama ! no nairadhikAyuSkaM prakurvanti, no viryagyonikA prakurvanti, manuSyAyuSkaM prakurvanti, devAyuSkamapi prakurvanti / yadi devAyuSkaM prakurvanti tathaiva / - tejolezyAH khalu bhadanta / jIvAH akriyAvAdinaH kiM nairayikAyukaM pRcchA, gautama ! no nairayikAyukka makurvanti, manuSyAyuSkamapi prakurvanti, tiryagyonikA.yuSkamapi prakurvanti, devAyuSkamapi prakurvanti / evamajJAnikavAdino'pi, vainayika vAdino'pi yathA tejolezyAH / evaM padmalezyA api zuklalezyA api jJAtavyAH / `alerayAH khalu bhadanta ! jIvAH kriyAvAdinaH kiM nairayikAyuSkaM pRcchA, gautama | no nairAiyukaM kurvanti, no viryag0 no manu0 no devAyukaM prakurvanti / kRSNapAkSikAH khalu bhain ! jIvA akriyAvAdinaH kiM nairayikAyuSka N pRcchA, gautama ! - nairayikA puSkamapi prakurvanti evaM caturvidhamapi / evamajJAnikavAdino'pi, vainayika vAdino'pi / zuklapAkSikA yathA salezyAH / samyagdRSTayaH khalu bhadanta ! jIvAH kriyAvAdinaH ki nairayikAyuSka pRcchA, gautama ! no nairayikAyukaM prakurvanti, no tiryagyonikA yuvaka makurvanti, manuSyAyuSkaM prakurvanyi devAyuSkamapi prakurvanti / mithyAdRSTayo yathA kRSNapAkSikAH / samyagmithyAdRSTayaH khalu madanta ! jIvAH ajJAnikavAdinaH kiM nairayikAyuSkaM yathA alezyAH / evaM vainayikavAdino'pi / jJAna AbhinibodhikajJAnI ca zrutajJAni ca avadhijJAnI ca yathA samyagdRSTiH / manaH paryavajJAninazca bhadanta ! pRcchA, gautama | no nairathikAyukaM prakurvanti no tiryagU0 mo manuSya devAyuka N makurvanti / yadi devAyuSka' prakurvanti kiM bhavanavAsi0 pRcchA, 0 ,
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre gautama ! no bhavanavAsi devAyuSka prakurvanti no vAnanyantara0 no jyotiSka vaimAnikadevAyuSkaM prakurvanti / kevalajJAnino yathA alezyAH / azAnino yAvad vibhajJAnino yathA kRssnnpaakssikaaH| saMjJAsu cattasvapi yathA sleshyaa:| no saMjJopa. yuktA yathA manaHparyavajJAninaH / savedakA yAvat napuMyakavedakAH yathA salezyAH / avedakA yathA aLezyAH / sakavAyino yAvat lokapAyiNaH yathA slekyaa|| aka. pAyino yathA aleshyaa| sayogino yAvat kAyayogino yathA sleshyaaH| ayogino yathA alezyAH / sAkAropayuktAzca, anAkAropayuktAzca yathA salezyAH // 1.0 2 // ___TIkA-'kiriyAI NaM bhaMte ! jIvA' kriyAvAdinaH khalu bhadanta ! jIvAH 'ki neraiyAuyaM pakareM ti' kiM nairayikAyuSka prakurvanti nAraka bhavasambandhi Ayu. nAtItyarthaH athavA 'tirikkhajoNiyAuyaM pakareMti' tiryagyonikasambandhi AyuSka prakurvanti tAdRzAyuSka marandhaM kurvantIti, athavA-'maNussAuyaM pakareMti' manuSyAyuSka prakRrvanti athavA 'devA'yaM pakAti' devAzuSkaM prakurvanti ? iti praznaH bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyanA' he gautama ! 'no negiyAuyaM pakareti' no nairayikAyuSka bhakurvanti nArakabhavasambandhi AyuSkakarmavandhanaM kurvantI jIva nArakAdi 25 daNDakoM meM jo-jo samavasaraNa jahAM-jahAM hai vaha-vaha samavasaraNa vahAM-vahAM vibhakta karake prakaTa kiyA gayA hai| aba unhIM jIvAdi 25 daNDakoM meM Ayu ke dhandha kA nirUpaNa kiyA jAtA hai|-'kiriyaavaaii NaM bhaMte ! jIvA neracyAuyaM pphreNti| TIkArtha-he bhadanta jo jIva kriyAvAdI hai ve kyA nairapika Aya. 'ka kA endha karate haiM ? 'tirikkhajoNiyAuyaM pareMti' tiryazcAyukA. bandha mArate haiM ? 'maNussAuyaM pakareMti' manuprAyukA thandha karate haiM? 'devAuyaM pakareMti' athavA-devAyu kA bandha karate haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA no neracyAu pareMti' he gautama / kriyAcAdI jIcca nairayika AyukA candha nahIM karate hai, 'jotirikkhajogiyA- jIva nAraka vigere daMDakamAM je-je samavasaraNa jyAM jyAM hoya che, te te samavasaraNa tyAM tyAM judA judA pragaTa karelA che have te jIva vigere 25 paccIsa daMDakamAM AyunA baMdhanuM nirUpaNa karavAmAM Ave che.- 'kiriyAvAINa bhaMte ! jIvA ki neracyAuya pahareti' 'tyAdi TIkArtha - he bhagavad je cha kriyAvAdI che, teo zuM narayika mAyudhyana madha 42 cha 1 'tirikkhajoNiyAuya pakareM ti tiya ya mAdhyatA madha 42 1 'devAuya pakareMti' athavA haimaayussyn| ma 46 cha ? bhA 'prazana uttaramA prabhu zrI 47 cha -'goyamA ! no neraiyAuyaM pakare'ti' gautama ! (yApArI 724i maayussyn| 55 42tA nathI. 'No tirikkhajoNiyA
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramevacandrikA TIkA za030 3.1 sU02 AyurvandhanirUpaNam tyarthaH / 'no tirikkhanoNiyAuyaM pakare ti' no-na kA tiryagyonikAyuSka prakuvanti kintu 'maNussAuyaM pakavi devAuyaM pakavi' manu yAyuSma prakurvanti, devAyuSkamapi kurvantItyuttaram / 'jai devAuthaM pakareti' yadi kriyAvAdino jIvA devAyuSka prakunti ladA kiM bhavaNavAsi devAuyaM pakara ti jAva vemANiya devAuyaM pakareMci ki savanavAsidetAyuSka prakurvanti yAvat vaimAnikadevAyuSpha prakurvanti yAvatpadena vAnavyantarajyotiSkadevayoH saMgrahaH eSu katamadAyurvandhaM prakurvantIti praznaH | bhAvAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'No bhavaNavAsi devAuyaM pakareM vi' no bhavanagAsi devAyuSka prakurvanti 'No vANamaMtaradevAuyaM pakare vi' lo nA vAmanyantaradevAyuSkaM prakurvanti' 'No joisiyadevAuyaM pakare ti' no na vA jyotiSpade vAyuSka prakurvanti api tu 'vemANiyadevAuyaM pakareM vi' vaimAnikadevAyuSka prakurvanti kriyAvAdino uyaM pakareMti' tiryacaAyu ko bandha nahIM karate haiM, kintu 'maNussAuyaM pi pakareMti devAuthaM pi pakareM ni' manuSya AyukSA bhI bandha karate haiN| 'aura devAyu kA bhI bandha karate haiM / 'jai devAiyaM pakare ti kiM bhavaNavAsidevAjyaM pakareMti jAva vemANiyadekhAuyaM pakareMti' yadi ve devAyu kA pandha karate haiM to kyA lavanavAsI devoM kI AyukA bandha karate haiM yA yAvat vaimAnika devoM kI AyukA pandha karate haiM ? yahAM yAvat zabda se vAnavyantara aura jyotiSika ina do kA grahaNa huA hai| uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! No bhakSaNazAlidevAuyaM pakare ti jo vANamaMtara devAuyaM pakareMti' he gItala ! kriyAvAdI jIva na bhavanavAsI devoM kI AyukA bandha karate haiM na vAnavyantaradevoM kI AyukA bandha karate haiM jo joisiya devAuyaM pakareMti na jyotiSika devoM kI AyukA bandha karate haiN| apitu 'vemANiyAvAuyaM pakareM ti' ve vaimAnika devoMkI AyukA bandha jya pakareM'ti' tiya'ya mAyunA madha 42tA nathI. 52tu 'maNussAuyaM pakareM ti devAuya pakare ti' bhanuSya mAyunA mA 42 che, mane deva mAyunI 55 42 cha. 'jai devAvya pakare ti kiM bhavaNavAsI devAuya pakareM tine tamA deva Ayune baMdha kare che, te zuM teo bhavanavAsI denA AyuSyane baMdha kare che? yAva vimAnika devenA AyuSyane baMdha kare che ? ahiyAM yAvata zabdathI vanavyantara ane jatiSka A bane grahaNa karAyA che A praznanA uttaramA prabhuzrI cha8-goMyamA! NoM bhavaNavAsidevAuya pakareM tiM No vANa. maMtaradevAuya pakareM ti gautama! yAvAhI savanAsivAnI maayuSyane badha karatA nathI tathA vAnantara devenI AyuSyane badha karatA nathI. * 'No joisiya devAjyapakareti' yati vAnI maayudhyn| ma 42tA nathI
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI 80 - jIvA iti / 'akiriyA vAI NaM bhaMte ! jIvA kiM neraiyAuyaM pakareM ti tirikkha 0 pucchA' akriyAvAdinaH khalla bhadanta ! jIvAH ki nairathikAyuSkaM prakurvanti tirya'gyonikA prakurvanti devAyuSkaM vA prakurvanti iti praznaH pRcchayA saMgRhyate / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'neraiyAuyaM pipakareti jAva devAuyaM pipakareMti' nairayikAyuSkamapi prakurvanti yAvada devAyuSkarmANi kurvanti atra yAvatpadena tiryagyonikAyuSkamapi prakuryanti manuSyAyuSkamapi prakurvantIsthanayoH saMgraho bhavatIti / 'evaM annA giyavAI vi, veNDabAI vi' eva-akri. yAvAdina iva ajJAnikavAdino'pi cainayikavAdino'pi nairayikA makurvanti, tiryagyonikA yuSkamapi makurvanti manuSyAyuSkamapi prakurvanti 'salessANaM bhaMte ! jIvA kiriyAbAI' salezyAH khala bhadanta / jIvAH kriyAvAdinaH 'kiM neraiyAuyaM karate hai / 'akiriyAbAI NaM saMte ! jIvA kiM nerahayAjyaM pakareti tirikkha0 pucchA' he bhadanta ? akriyAvAdI jIva kyA nairayika AyukA . bandha karate haiM ? yA tiryagyonika kI AyukA bandha karate haiM ? yA manuSya AyukA bandha karate haiM ? yA devAyuSka kA bandha karate haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'goyamA ! neraiyAuyaM pipakareM ni0' he gautama! akri yAvAdI nairadhika kI AyukA bhI bandha karate haiM yAvat devAyukA bhI bandha karate haiN| yahAM yAvatpada se tiryagyonika kI AyukA bhI ve bandha karate haiM aura manuSya AyukkA bhI ve bandha karate haiM aisA pATha gRhIta huA hai / 'evaM annANiyavAI vi veNahayavAI vi' isI prakAra se ajJAnavAdI bhI aura vainayikavAdI bhI cAroM gatiyoM ke AyuSka kA bandha karate haiM / 'salelyA NaM aMta ! jIcA kiriyAbAI' he bhadanta ! para Mtu 'vaimANiyadevAuya N pakare 'ti' tethe vaimAni devAnA AyuSyA gaMdha ure che. 'akiriyAvA INaM bhate / jIvA kiM neraiyAjayaM pakareti tirikkha0 pucchA' he laga van akriyAvAdI jIva zu' nairayika AyuSyane baMdha kare che ? athavA tiya 'ca ceAnikanA AyuSyanA khaMdha kare che? athavA manuSya Ayune moMdha kare che ? athavA deva AyuSyanA baMdha kare che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke'gomaa ! neraiyAuya' vi pakareMti' he gautama aDiyAvAhI nairayitA Ayu SyanA pazu adha kare che, yAvat deva AyuSyanA paNa adha kare che. ahiyA cAvapadmathI tee tiya cayAnikanA AyuSyane pazu adha kare che. ane manuSya AyuSyanA pazu tee adha kare che. e pramANenA pATha grahaNu karAyeA che. 'eva annANiyavAI vi. veNaiyavAI vi' 4 pramA ajJAnavAdI bhane jainayiThavADI yAzu yAre gatiyAnA AyuSyato gaMdha re che, 'salessANaM bharate !
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ sheefer TIkA 030 u0 1 sU02 AyurvandhanirUpaNam 81 pakareMdi pucchA' kiM nairayikAyuSkaM prakurvanti tiryagyonikA yuSkaM makurvanti manudhyAyuSkaM prakurvanti devAyuSka prakurvanti ? iti praznaH pRcchayA saMgRhyate, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goramA' he gautama ! 'no neraiyAuyaM evaM jaheva jIvA tadeva sassA vicadi vi samosaraNehiM bhANiyavvA' no nairavikAyuSka evaM yathaiva jIvA stathaiva salezyA api caturbhiH samavasaraNa bhaNitavyAH, yathA kriyAvAdino jIvAH nairayikAyukka na prakurvanti no tiryagAyuSka' makurvanti api tu manuSyAyuSkaM kurvanti tathA devAyuSkaM prakurvanti yadi devAyuSka prakurvanti tadA kiM vaimAnikAnteSu AyuSo vandhaM kurvantIti praznaH, no bhavanapatyAdiSu kintu mAnava AyurvandhaM kurvantItyuttaram etadeva 'jaheba jIvA taheva dattara fkapAvAdI jIva kyA nairadhika AyukA bandha karate haiM ? yA tiryagyonika kI AyukA kadha karate hai ? yA manuSyAyuM kA bandha karate hai ? yA devAyukA bandha karate haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM - he gautama! 'no netyAjyaM evaM jaheva jIvA taheba salessA vi uhi vimalaraNehiM bhaNiyancA' jisa prakAra kriyAvAdI jIva nairafungus at as nahIM karate haiM tiryagyonikAyuSka kA vandha nahIM karate haiM, kintu manuSya AyukA bandha karate haiM devAyuSka kA bandha karate haiM - devAyuSka meM bhI ve kevala vaimAnika devoM kI hI AyukA bandha karate haiM bhavatyAdikoM kI AyukA bandha nahIM karate haiM usI prakAra se salezya jIva bhI nairathikAyuSka kA bandha nahIM karate haiM ityAdi prakAra se cAroM samavasaraNavAle lalezya jIvoM kA saba kathana jIva ke jaisA hI jAnanA cAhiye, yahI bAta 'jaheva jIvA taheva salessA vi jIvA kiriyAvAi' he bhagavan sezyAvAjA DiyAvAhI vA zuM nairayi nyAyu ane madha kare che ? athavA tiya caccenikanA AyuSyanA adha kare che ? athavA manuSyanA Ayune khadha kare che ? athavA deva AyuSyanA badha kare che? yA aznanA uttarabhAM prabhuzrI gautamasvAmIne che - gautama ! 'no neraiyAuyaM' eva jaheba jIvA tahe salessrAvi cauhivi samosaraNehiM bhANiyantra pramANe kriyAvAdI chavA naiyika AyuSyane aMdha karatA nathI, tiya cAnikanA "AyuSyanA ba dha karatA nathI, paraMtu manuSya Ayune kha dha kare che, tathA deva AyuSyane 'kha'dha kare che, deva AyumAM paNa te kevaLa vaimAnika davAnA ja Ayune adha kare che. bhavanapati vigerenA AyuSyanA baMdha karatA nathI, eja pramANe lezyAvALA jIva paNa nairayikAyuSyaneA baMdha karatA nathI. vigere prakAranuM saghaLu kathana jIvanA prakaraNamAM kahyA anusAra ahIMyAM samajavu' eja vAta 'ladeva nIvA 270 ??
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre sassA ci' ityanena prakaraNena darzitamiti / 'kanhalessA NaM bhaMte ! jIvA fettered kiM neraiyAyaM pakareMti pucchA' kRSNalezyAH khalu bhadanta ! jIvAH kriyAvAdinaH ki nairayikAyukaM prakurvanti yadvA tiryagyonikAyuSkaM prakurvanti athavA manuSyAyuSkaM prakurvanti athavA devAyukaM prakurvantIti praznaH pRcchayA saMgRhyate / sagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'govamA' he gautama | 'no nerahayAuyaM kareM ti' no nairayikA yuos prakurvanti kriyAvAdinaH kRSNalezzaH jIvAH tathA 'no variSakhajoNiyAuyaM paphareMti' no na vA tiryagyonikA yuSkaM prakurvanti api tu 'manussA kareMti' manuSyAyuSkaM prakurvanvi kintu 'no devAuyaM pakare 'vi' no devAyukaM prakurvanti, kRSNalezyAH jIvAH kriyAvAdino devanArakApekSayA isa prakaraNa se spaSTa kI gaI hai / 'kaNTlessA NaM aMta ! jIvA kiriyAvAI kiM nerayAyaM pakareti pucchA ?' he bhadanta | kRSNalevAvAle kriyAvAdI jIva kyA nairayika AyukA dhandha karate haiM ? mA tiryagAyu kA vadha karate haiM, yA anuSya AyukA bandha karate haiM yA devAyu kA bandha karate haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'gopanA' he gautama !' 'no nerayAyaM pakare ti' kRSNaleiyAvAle kriyAvAdI jIva nairacika AyukA bandha nahIM karate haiM tathA - 'no tirikkhajoNidyAjayaM pakareti' na ve tiryagAya kA bandha karate haiM, apitu ve 'manussAjyaM pare ti0' manuvyAyukA hI bandha karate haiM / 'No devAtryaM pakareti' devAyu kA pandha nahIM karate haiM / ailA jo yaha kathana kiyA gayA hai ki kRSNalezyAvAle kriyAvAdI jIva manuSya AyukkA hI bandha karate haiM so yaha deva nArakoM kI tava lekhAvi' yA sUtrapAThathI spaSTa va che. 'kaNhalehasANaM bhaMte! jIvA kiriyAvA kiM neraiyAuya pakareti pucchA' he lagavan dRSyusezyAvAjA ddiyaavAdI jIvA zuM nairacaka AyuSyanA aMdha kare che ? athavA tiyaca AyunA khaMdha kare che? athavA manuSya AyunA dha kare che ? athavA deva AyunA aMdha ure che ? yA praznanA uttaramA prabhuzrI gautamasvAbhIne hai - 'goyamA !' he gautama ! 'no neraiyAnya' pakareti' he gautama! SNutezyAvAjA DiyAvAhI ve nairayinA AyuSyano adha uratA nathI. 'no tirikkhajoNiyAu pk*ti' teo tiya``ca cAnIvALAenA AyuSyanA pazu baMdha karatA nathI paraMtu tithe 'maNussAya' kareM ti' bhanuSya mAyunA 4 aMdha ure che. No devAuyaM pakareMti' dhruva AyunA tee adha karatA nathI A pramANe je A kathana karyu che, ke kRSNalezyAvALA kriyAvAdI jIve manuSya AyunA ja adha kare che, te te
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za0 30 4.1 sU02 AyurvandhanirUpaNam TaMM vijJeyA iti manuSyatiracoH kRSNAdi tritaya lezyAkAle AyurvandhAbhAvAditi || 'akiriyAbAI annANiyavAI veNaiyavAI ya, cattAri vi AuyAI pakareMti' kRSNalezyA akriyAvAdinaH, ajJAnikavAdinaH, cainayikavAdinaztha jIvAH catvAri api AyuSkANi nArakatiryagmanuSya devasambandhIni prakurvanti catuSprakArakamapi AyuSkarma vadhnantIti bhAvaH / ' evaM ' nIlalessA vi kAulessA vi' evaM kRSNalezyavadeva nIlalezyAvantaH kApotalezyAvantazca akriyAvAdino'jJAnikavAdino vainayikavAdinatha jIvAH catuSprakArakamapi AyuSkakarma vadhnantIti bhAvaH / kriyAvAdino jIvAstu kevalaM manuSyAyuSa evaM bandhaM kurvantIti' 'teulessA NaM bhaMte ! jIvA kiriyAvA kiM nerahayAuyaM pakareM vi pucchA' tejolezyAH khala bhadanta ! apekSA se kahA gayA haiM kdhoM kI manuSya aura tiryaJca kRSNAdi tIna lezyA ke sadbhAvakAla AyukA kadha nahIM karate haiM / 'akiriyAbAI annANiyacAI veNahayavAIpa casAri vi AuyAI pakareti akriyAbAdI, ajJAnavAdI, cainaSikavAdI ye saba cAroM bhI AyuoM kA bandha karate haiM / kRSNaleSAvAle akriyAbAdI jIva 'annANiyavAI' ajJAnavAdI jIva aura 'veNahavAI' bainadhikavAdI jIva cAroM AyuoM kA pandha karate haiN| 'evaM nIlalessA vi kAuleslA vi 'isI prakAra nIlaleiyAvAle aura kApotazyAvAle akriyAvAdI jIva, ajJAnikavAdI jIva evaM vainayikavAdI jIva cAroM prakAra kI Ayu kA bandha karate haiM / aura kriyAvAdI jIva mAtra manuSyAyu kA hI bandha karate haiM 'teulessA NaM bhaMte! jIvA kiriyAbAI kiM nerahayAuyaM pakareti pucchA' he bhadanta / tejolezyAvAle kathana A deva nArakonI apekSAthI kahela che. kema ke-manuSya ane tiya ca kRSNu vigere prabhu bezyAnA salAvANamAM Ayuno adharatA nathI. 'akiriyA - bAI annANiyavAI veNaiyavAI ya cattAri vi AuyAI pakareMti' aDiyAvAdI ajJAnavAdI, vaeNniyakavAdI e khadhA cAre prakAranA AyuSyanA baMdha kare che, pRRSNalusezyAvANA aDiyAvAhI va 'annANiyavAI' ajJAnavAhI va ane 'veNaiyavAIya' vainayivAhI lava yAre prahAranA Ayuno baMdha 4 che, 'eva N nIlalessA vi kAulelA vi' mena abhAo nIsasezyAvANA ne azyA vALA jIvA akriyAvAdI jIva, ajJAnavAdI jIva ane nainiyakavAdI jIvanA kathana pramANe cAre prakAranA AyuSyane maMdha kare che. ane kriyAvAdI jIva ThevaNa manuSyAyunA 4 aMdha are che. 'veulessA NaM bhaMte ! jIvA kiriyAbAI kiM neraiyAjya' pakareti' pucchA' he bhagavan telebezyAvAjA ve mA
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ . bhagavatIsUtra jIyAH kriyAvAdinaH kiM naiyikAyuSkaM prakurvanti athavA tiryagyonikAyuSka pranti athavA manuSyAyuSka prakurvanti yadvA devAyuSka prakurvantItyevaM prakAreNa praznaH pRcchayA saMgRha te, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' hai gauvama ! 'no neraiyAuyaM pareMti' no nairayikAyuSka prakurvanti tejo. lezyAH kriyAvAdinaH 'no virikkhanoNiyAuyaM pakareMti' no tiryagyonikAyuSka bhakurvanti, kintu 'maNussAuyaM pakareM vi' manuSyAyuSka prakurvanti / 'devAuyaM pi ekAti' devAyuSkamapi prakurvanti / 'jai devAuyaM pakareM ti' yadi tejolezyAH kriyAvAdino jIvA devasambandhi AyuSkaM prakurvanti tadA kiM bhavanavAsi devAyuSkaM prakurvanti yAvat vaimAnikadevAyuSka prakurvantIti praznA, unaramAha-'taheva' tathaiva yathaiva kriyAvAdijIvAnAM devAdI Ayurvandho virUpita stathaiva tejolezya jIva jo kI kriyAvAdI hai, ve kyA nairayikAyuSma kA bandha karate haiM ? athavA tirthagyonika kI Ayu kA vadha karate haiM ? athavA manuSya Ayu phA bandha karate haiM ? azyA devAyu kA bandha karate hai ila prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! no neracyAuyaM pakareti' he gautama ! ve naira. 'yika AyukA pandha nahIM karate haiM 'no tirikkhajoNiyAuya pakareM ti' tiryagyAnika AyukkA pandha nahIM karate haiM kintu ke 'maNuslAuyaM pakareMti, devAuyapi pAreti' manuSya AyukA bandha karate haiM aura devAyu kA bhI ghandhakarate haiM / 'jaha devAuyaM pakareMti' yadi ve tejolelyAvAle kriyAvAdI jIva devAyukA bandha karate hai to kyA ve bhavanakAli dezAyukSA bandha karate haiM ? yA yAvat vaimAnika devAyu kA bandha karate haiM ? isake uttara meM prabhu kahate haiM-'taheca' he gautama ! jisa prakAra se kriyAvAdI jIvoM diyAvAdI hoya che. teo zuM narayika AyuSyane baMdha kare che? athavA tiryaMcAnika Ayuno baMdha kare che? athavA manuSya Ayuno baMdha kare che? ke deva Ayune baMdha kare che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke'goymaa ! no neraiyAuya pakareM ti' he gautama ! tasA nayi mAyuSyana madha 42tA nathI. 'no tirikkhajoNiyAuya pakareM ti' tiya yayAni mAyuSyanA madha 42 nathI. paraMtu tamyA 'maNussAuya pakareM ti, devAuyapi pakareMti' bhanuSya mAyunA madha 43 che. mana he maayun| 55 55 42 che. 'jai devAuya pakareMti tannavezyAvANA vana De mAyunI maya 42 cha, to zu. temA bhavanavAsI deva Ayune baMdha kare che ? athavA yAvat vaimAnika deya Ayune 1 42 ? 2 // praznanA uttaramA pramuzrI 4 -'taheva' gautama ! je pramANe kriyAvAdI jIvane vaimAnika deva Ayune baMdha thavAnA saMbaMdhamAM
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicandrikA TIkA za030 2.1 sU02 AyurvandhanirUpaNam kriyAvAdinAmapi vaktavyam , bhavanavAsi vAnavyantarajyotiSkadegayuSkana kurvanti kintu vaimAnikadevAyuSkaM kurvantIti bhAvaH / 'teulessA Na bhaMte ! jIvA akiriyAvAI ki raiyAuyaM pucchA tejolezyAH khala bhadanta ! jIvAH akriyA vAdinaH kiM nairayikAyuSka prakurvanti athavA tiryagyonikAyuSka prakurvanti yadvA manuSyAyuSka prakurvanti devAyuSkaM vA prakurvantIti praznaH pRcchayA saMgRhyate / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'no neraiyAuyaM pakareMti' no nairayikAyuSkaM prakurvanti tejolezyA akriyAvAdino jIvAH kintu 'maNussAuyapi pakareMgate' manuSyabhavasamandhi AyuSkamapi prakurvanti tathA-'tirikkhajoNiyAuya pi pakare vi' tiryagyonikAyukamapi prakurvanti tathA-'devAuyaM pi pakako-vaimAnika devAyukA bandha honA kahA gayA hai usI prakAra se tejo. lezyAvAle kriyAvAdIyoM ko bhI vaijJAnika devAyukSA hI bandha kahA gayA hai| bhavanavAlI vAnavyantara aura jyotiSka devAyu kA bandha karanA nahIM kahA gayA hai / 'teuleslANaM bhaMte ! jIvA akiriyAvAI ki neracyAuyaM pucchA' he bhadanta / jo tejolezyAvAle jIva akriyAvAdI hote haiM usako kyA nairayika AyukA dhandha hotA hai ? yA tiryagAyukA bandha hotA hai ? yA manuSyAyu kA bandha hotA hai ? yA devAyukA bandha hotA hai ? utsara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! no neraiyAjyaM pakareMti' he gautama ! unake nairayika AyukA bandha nahIM hotA hai, kintu- 'maNuslAuyaM pi pakareti' unako manuSyAyu kA bhI dhandha hotA hai ? 'tirikkhajoNiyAuyaM pakareMti' tiryagAyukA bhI bandha hotA hai 'devAuyaM pipakareM ti' aura kathana karela che, eja pramANe -telezyAvALAkiyAvAdIne paNa vaimAnika deva Ayune baMdha kahela che, bhavanavAsI, vAnavaMtara, ane tiSka deva maayn| ma 42vAnu ra nathI. 'teulessA Na bhate / jIvA akiriyAvAI ki neraiyAuya' pucchA' 8 lagana talezyAvA ! yiAvAhI hoya che, teone zuM narayika Ayune baMdha hoya che? athavA tiryaMca Ayune baMdha hoya che? athavA manuSya Ayune baMdha hoya che? athavA deva AyuSyane baMdha hoya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI -goyamA! no neraiyAuya pakareM ti' tamAna thi: mAyunI ma thata nathI. paraMtu 'maNussAuya pi pakareMti' tamAna manuSya sAyunI paNa ya cha, 'tirikkhajoNiyAuyapi pakareMti' tiya yamAyunA para masAya che. 'devAjyapa pakareMti' bhane upAyunI yA mahAya cha
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI reti' devAyukamapi prakurvantIti bhAvaH / 'evaM annANiyabAI vi veNaiyavAI vi' evam akriyAzadi vadeva tejolezyA ajJAnikavAdino'pi vainayikavAdino'pi nairayikAyuSkaM na akurvanti kintu manuSyatiryagyonikadevAyuSmANi prakurvantIti bhAvaH / 'jahA teulessA evaM pamhalessA vi sukkalessA ni nAyanA' yathA-yena prakAreNa tejolezyAH kriyAvAdino'kriyAvAdinacAyuSka karmabandhanavipaye nirU. pitA stathaiva-tenaitra prakAreNa padmalezyAH kriyAvAdino jIvAH padmalezyA akriyAvAdinaca jIvA jJAtavyAH tatra kriyAvAdinaH padmaLezyAH no nairayikAyuSkaM prakunti na vA viryagAyuSkaM prakurvanti kintu manuSyAyuSkaM devAyuSkaca prakurvanti, akriyAvAdinaH pAlezyajIvAstu no nairayikAyuSka kurvanti, kintu tiryagmanuSyadevAyuruka kuntIti / evaM zuklalezyajIvAH kriyA'kriyAvibhAga devAyukA bhI jandha hotA hai evaM annANiyacAI pi veNaiyavAI vi' akriyAvAdI ke jaise tejolezyAvAle ajJAnikavAdI bhI aura vainayikavAdI zrI narazikAyu kA bandha nahIM karate haiN| kintu ve manuSyAyu, tiryagAyu aura devAyu kA bandha karate haiN| 'jahA teulessA evaM pamhalessA vi suksalelA vi lAyannA jisa prakAra se tejolezyAyAle kriyAvAdI aura akriyAvAdI Adi AyuSkarma ke bandha ke viSaya meM nirUpita kiye gaye hai usI prakAra ne padmalezyAvAle kriyAvAdi jIva aura padamalezzAyAle akriyAvAdI Adi jIva bhI jAnanA cAhiye tathAthapadUsaleNyAbAle niyAvAdI jIva nairathikAyu aura vAyu kA bandha nahIM karate haiM kintu manuSyAyu aura devAyukA bandha karate haiN| parantu padmalecAcAle akriyAvAdI Adi jIva narathikAyu kA bandha nahIM karate 'evaM' annANiyavAI triveNaiyavAI vi' yAvAhInI rebha. 4 tnveshyaavALA ajJAnavAdI ane vanacikavAdI paNa nairayika Ayune baMdha karatA nathI paraMtu teo manuSya Ayu, tiryaMca Ayu, ane deva Ayune baMdha kare che. 'jahA teulessA evaM pamhalessA vi subAssA vi nAyavvA' he pramANe tanna 'lezyAvALA kriyAvAdI ane akriyAvAdIne Ayukarmane baMdhanA saMbaMdhamAM nirUpita karyA che eja pramANe palezyAvALA kiyAvAdI jIva ane palezyA vALA ajhiyAvAdI jIvanA saMbaMdhamAM paNa samajavuM tathA padmavezyAvALA diyAvAdI jIva nairayika Ayu ane tiryaMca Ayune baMdha karatA nathI paraMtu manuSya A yu ane deva Ayune baMdha kare che, paraMtu pAlezyAvALA akriyAbAdI jI narayika Ayune baMdha karatA nathI, paraMtu tiryaMca Ane mag
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za030 u.1 202 AyurvandhanirUpaNam vibhinnA api kramazaH padmalezyajIvavadeva jJAtavyAH vivecanIyAzceti bhAvaH / 'alessA NaM bhaMte ! jIvA kiriyAbAI kiMNeraiyA pucchA' alezyAH khalu bhadanta ! jIvAH kriyAvAdinaH kiM nairayikAyuSkaM prakurvanti adhavA tiryagyonikAyuSka prakuvanti athavA manuSyAyuSka prakurvanti devAyuSkaM vA prakurvanti, iti praznaH pRcchayA saMgRhyate, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'no neraiyAuyaM pakareMti no tirikkhA0 no maNusptA0 no devAuyaM pakareMti' no nairavikAyuka aMkunti alezyAH kriyAvAdinI jIvA no siyazonikAyuSma kurvanti na vA manuSyAyupkaM prakunti no-na vA devAyuSakamapi prakurvanti alezyAH khala middhA ayoginazca bhavanti, teSAM cAvidhezya AyuSkebhyo madhyAdekApa AyurvandhakatvaM haiM kintu tiryagAyu kA manuSyAyu kA aura dezAyu kA ho badha karate haiM / isI prakArale zuklalezyAvAle kriyAvAdi aura akriyAvAdI Adi jIva kramazaH paddhalezazAyAle jIva ke jaise hI vivecanIya hai| 'ale ssA NaM bhaMte ! jIvA kiriyAbAI ki jeraiyA pucchA' he bhadanta ! jo alezya kriyAvAdI hote haiM - kyA nairayika AyukA pandha karate haiM ? yA tithaMgAyu kA bandha karate haiM ? yA manuSyAyukA pandha karate haiM ? yA devAyukA bandha karate haiM ? hamake uttara meM prabhuzrI kahate haiM- goyamA ! noM neracyAuthaM pakare ti notirikkhA0 no maNussA no devAuyaM pakareti' he gautama vena nArakAyukA bandha karate hai na tiryagAyukA dhandha karate haiM, na manuSyAyukA bandha karate haiM aura na devAyukA pandha karate haiM / kyoM ki alezya ayogI aura sidhdha hote haiM / ata inameM cAroM AyuoM ke bIca meM se kisI bhI AyukI baMdhakatA nahIM hotI haiN| dhya Ayune, ane deva Adhune ja badha kare che. eja rIte zukala lezyAvALA kiyAvAdI ane akiyAvAdI jI kamazaH padyalezyAvALA jIvanI jema samapA. 'alessA NaM bhate ! jIvA kiriyAvAI kiM ne iyA pucchA' sAvana je alezya jIva yiAvAdI hoya che, teo zuM rayika Ayune baMdha kare che ? athavA tirthaM ca Ayune badha kare che ? athavA manuSya Ayune baMdha kare che ? athavA deva Ayano baMdha kare che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke'goymaa ! no neraiyAuya' pakare ti' he gautamasA nAyunI // 42tA nathI tathA tirthaM ca Ayune paNa teo baMdha karatA nathI anuSya Ayano paNa teo baMdha karatA nathI. tathA devAyune paNa baMdha karatA nathI kema kelezyA rahita agI ane siddhaja hoya che. tethI tene cAre A paikI kiMIpaNa AyunuM ba dhakapaNuM AvatuM nathI kemake teo te bhavasiddhi
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 bhagavatIsUtre na sambhavati siddhigamanayogyatvAt 'kaNDapakkhiyA NaM bhaMbe ! jIvA akiriyAbAI kiM neraiyAuyaM pucchA' kRSNapAkSikAH khalla bhadanta ! jIvA akriyAvAdino nairayikAyukaM prakurvanti athavA tiryagyonikA yuSkaM prakurvanti yadvA manuSyAyuSkaM prakutadeva kuntIti praznaH pRcchayA saMgRhyate / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'gomA' he gautama! 'neraiyAuyaM pipakareMti' nerayikAyuSkamapi prakurvanti 'evaM cavihaM pi' evaM caturvidhamapi AyuSpakurvanti nairayikAyuSka kurvanti viryagyonikA yuSkamapi prakurvanti manuSyAyuSkamapi makurvanti devAyuSkamapi makurvanti kRSNapAkSikatayA siddhigamanasya tadAnImasaMbhavena cAturgatikasaMsArasyaiva sadbhAvAt / 'evaM annANiyavAI vi veNaiyavAI vi' evam akriyAkyoMki ye to siddhi meM jAne ke hI yogya hote haiM / 'kaNhapakkhimANaM aMte / jIvA adhiriyAbAI kiM neraiyAuyaM pucchA' he bhadanta ! jo kRSNapAkSika jIva akriyAvAdI hote haiM ve kyA nairadhikAyukA bandha karate haiM? yA tiryagAya kA pandha karate haiM ? yA manuSyAyukA bandha karate haiM ? yA devAyukA bandha karate haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'goyamA ! nerahayAuyaM pipakareti evaM cavviha pi' he gautama! ve nairayika AyukA bhI bandha karate haiM / tiryagAyukA bhI bandha karate haiN| manuSyaAyukA bhI bandha karate haiM aura devAyukA bhI bandha karate haiM / isa prakAra ye cAroM AyuoM kA dhandha karate haiN| kyoMkI kRSNapAkSika hone se inameM siddhigamana kI usa samaya asaMbhavatA rahatI hai anAhana meM caturvidha saMsArakA hI sadbhAva pAyA jAtA hai / 'evaM annANiyavAI vi veNa gatimAM bhavAne yogya hoya che. 'kaNhapakkhiyANaM bhaMte ! jIvA akiriyAbAI ki' neraiyAjyaM pucchA' he bhagavan ke SNupAkSika vA saJjyiAvAhI hAya che, tezu nairayika Ayune khadha kare che ? athavA tiya'ca AyunA khadha che ? athavA manuSya AyunA baMdha kare che ? athavA deva AyunA baMdha kare che? A praznamA uttarabhAM aluzrI he che - 'goyamA ! neraiyAuyaM pi pakareti evaM cavvihaM pi' De gautama ! tethe nairayi Ayuno yA gaMdha re che, tiyatha mAyunA baMdha kare che, manuSya Ayune paNa baMdha kare che. ane deva AyunA pazu adha kare che. A rIte tee cAre prakAranA Ayune khaMdha kare che. kema ke kRSNupAkSika hAvAthI teomAM siddhi gamananI caigyatAnA abhAva rahe che. tethI tetheobhAM yAre prahAranA saMsAranA sahulAva rahe the. 'evaM annANiyavAI vi
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyakhandrikA ThIkA za030 u. 1 sU02 Ayurba ndhanirUpaNam vAdi kRSNapAkSikadeva ajJAnikavAdino vainayikavAdinazva kRSNapAkSikA avi jIvAH nArAyuryagyonikAyurmanuSyAyurdevAyurapi prakurvanti, tadAnIM mokSagamanayogyatAyA amAvena cAturgatikasaMsArasyaiva janakatvAt / 'sukkapakkhiyA jahA salessA' zuklAkSika jIvA yathA salezyAH salezyajIvacadeva zuklapAkSikAH caturSvapi samavasaraNeSu AyurvandhaM prakurvantIti bhAvaH / ' sammadiTThINaM bhaMte ! jIvA kiriyAbAI ki neraiyAuyaM pucchA' samyagdRSTaH khalu bhadanta ! jIvAH kriyAvAdinaH nairAyuSkaM kurvanti tiryagyonikAyuSkaM kurvanti manuSyA or kurvandeizayukaM vA kuntIti naH pRcchayA saMgRhyate / bhagavAnAha - 'gosA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'no neraiyAuyaM pakareMti' no nairakAyu iyavAI vi' isI prakAra se ajJAnavAdI kRSNapAkSika jIva bhI aura vainayikavAdI kRSNapAkSika jIva bhI akriyAvAdI kRSNapAkSika ke jaise ho vArakAyu, tiryagAyu, manuSyAyu aura devAyu kA bandha karate haiM / kyoMki isa sthiti meM inake mukti meM jAne kI yogyatA nahIM hotI hai ataH inameM caturvidha saMsAra meM saMsaraNa (paribhramaNa) hone kA hI sadbhAva pAyA jAtA hai. 'sukkapaksviyA jahA salessA' saleiya jIva ke jaise hI cAroM samayasaraNo meM zuklapAkSika jIva ke Ayu bandha kahanA cAhiye / 'sammadihINaM bhaMte ! jIvA kiriyAbAI kiM neraiyAjyaM pucch|' he bhadanta / kriyAvAdI samyagdRSTi jIva nairathika AyukA bandha karate haiM ? yA tirthamAyukA bandha karate haiM ? yA manuSyAyukA bandha karate haiM ? yA devAyukA bandha karate haiM ? isake uttara meM prabhuzrI veNaiyavAI vi' me4 pramANe ajJAnavAdI dRSyupAkSitra ane vainayivAhI dRssypAkSika jIva paNa kRSNapAkSikanI jemaja nAkAyu, tiryaMcAyu. manuSyAyu, ane devAyunA baMdha kare che. kema ke te sthitimAM tene mukti gamananI ceAgyatA hatI nathI. tethI teAmAM cAra prakAranA sa`sAramAM sa`saraNu-paribhramaNa hAvAne sabhAva 2he che. 'kapavikhanA jahA salessA' bezyApAjA lavanA sthana prabhAo 4 cAre samavaso mAM zukalapAkSika jIvane Ayu adha kahevA joIe. 'sammadiTThI Na bhaMte! ki N kiriyAbAI kiM neraiyAuya" cchA' kriyAvAda samyagdRSTivALA jIve. naiyika AyunA "dha kare che ? athavA tiya ca Ayune! khAdha kare che? athavA manuSya AyunA dha kareche? athavA deva AyunA badha kare che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke gautama ! bha0 12
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ rredres kunti 'no tirikkhajoNiyAjyaM pakareti' no tiryagyonikAyuSkaM pakunti kintu 'manussA pakareti devAuyaM pipakareMti' manuSyAyuSkaM makurvanti devAyukamapi prakurvantIti bhAva: / 'micchAdiTTI jahA paviyA' midhyAdRSTa yoskriyAvAdino jIvAH kRSNapAkSikavadeva-devanArAyurapi kurvanti tiryagyonikArapi kurvanti mayurapi kurvanti, dezayurapi kurvantIti bhAva: / 'sammAmicchAdiTTINaM bhaMte ! jIvA annANiyavAI ki neraiyAjyaM 0' samyagmidhyAdayaH, miyo hijajJAnavAdino jIvAH kiM nArakAyuH kurvanti yadvA viryagyonikAyuH prakurvanti devAyu va makurvantIti manaH, uttaramAha 'jahA alessA' yathA azyAH alegjIvavadeva mizradRSTo'jJAnikavAdino no nArAyurna kahate haiM - he gautama | ve nairayika AyukA bandha nahIM karate haiM, tirthazcAyu kA bandha nahIM karate haiM kintu manuSyAyukA bandha karate haiM aura devAyukA bhI bandha karate haiN| 'micchAdiTTI jahA kaNhapakkhiyA' akriyAvAdI Adi mithyAdRSTi jIva kRSNapAkSika ke jaise nArakAyukA bhI vandha karate haiM, tigAyukA bhI bandha karate haiM, manuSya AyukA bhI vandha karate haiM aura devAyukA bhI bandha karate haiN| 'sammAmicchAdiTTI NaM bhaMte / jIvA annANiyavAI kiM neraiyAjaya' he bhadanta / ajJAnavAdI samyagmithyAdRSTi joba kyA narakAyukkA bandha karate haiM? yA tirthamAyuSka kA bandha karate haiM ? yA manuSyAyuSka kA bandha karate haiM ? yA devAyukA vaMdha karate haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM 'jahA alessA' he gautama ! alezya jIvoM ke jaise ajJAnavAdI mizradRSTi jIva kisI bhI AyukA te naiyika Ayune adha karatA nathI tiya ca AyunA paNu khUdha karatA nathI paraMtu manuSyanA AyunA 'dha kare che. ane deva AyunA 'dha kare che. 'micchAdiTThI jahA kaNhapakkhiyA' ahiyAvAdI mithyAdRSTi lava kRSNupAkSikanA kathana pramANe nAraka Ayune paNa madha kare che tiya`*ca AyunA paNa baMdha kare che. manuSya AyunA paNa adha kare che. ane deva Ayune paNa are . ' sammAmicchAdiTTINaM bhave / jIvA annANiyavAI ki neraiyAuyaM 0 ' OM bhagavat akriyAvAdI sabhyamithyArdaSTi jIvA zu nArakApunA adha kare che? athavA tiya ca AyunA moMdha kare che ? athavA manuSya Ayune adha kare che athavA deva AyunA "dha kare che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI zItabhasvAbhIne he che - 'jahA alesmA' he gautama! bezyAvinAnA lavonA kathana pramANe ajJAnavAdI mithyAdRSTi jIvA phAI paNa aNunA khUMdha karatA
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyandrikA TIkA za030 u.1 sU02 AyurvandhanirUpaNam vA tiryagyonikAyu ne vA manuSyAyu na vA devAyuSkamapi prakurvantIti mizradRSTikAle sarvAyuSo bandhAbhAva eveti / 'evaM vegaiyavAI vi' evaM mizradRSTikAjJAnikavAdina iva mizradRSTika vainayikavAdino'pi caturvidhAnyapi AyUMSi na badhnantIti / itaH paraM kriyAvAdi jJAnavAdi sUtrANi kathayati-jJAniprabhRtiSu kriyAvAdAtirikta. vAdasya viruddhatvenAsaMbhavAt 'gANI ASiNIvohiyanANI ya suyanANI ya ohinANI ya jahA sammadiTThI' jJAnina AbhinibodhikajJAninazca zrutajJAninazca avadhijJAninazca yathA samyagdRSTayaH samyagdRSTivadeva ime jJAni prabhRtayaH na nArakAyuH prakurvanti na vA tiryamponikAyuSka prakunti kintu manuSyAyukaM prakurvanti devAyuSkamapi prakurvanti iti / 'maNapajjavanANINaM bhaMte ! pucchA' manAparyavajJAninazca ghaMdha nahIM karate haiM-na nirayAyukA ve baMdha karate haiM na tiryagAyukA ve baMdha karate haiM, la manuSyAyukA ve vaMza karate haiM aura na devAyuko ve bandha karate haiM kyoM ki isa avasthA meM kilI bhI AyukA baMdha nahIM hotA hai| 'evaM veNajhyavAI ci' ajJAnavAdI minadaSTi ke jaile mizraSTika vainayikavAdI bhI cAroM prakAra kI AyukA baMdha nahIM karatA hai| ___ aba yahAM se Age sUtrakAra kriyAvAdI jJAnavAdI ke sUtroM kA kathana karate haiM-vayoM sI jJAnI AdikoM meM kriyAvAda ke atiriktavAda kI viruddha hone se asaMbhavatA hai| 'NANI AbhiNi. ghohiyanANI 2 suyanANI ya ohinANI ya jahA sammadiTTI' samyakadRSTi jIva ke jaile jJAnI, AbhinivodhijJAnI, zrutajJAnI, avadhijJAnI ye saba manuSyAyu aura devAyukA baMdha karate haiM narakAyu aura tirtha gAyukA baMdha nahIM karate hai| 'maNapajjavanANI NaM bhaMte! pucchA' he bhadanta ! manAparyavajJAnI kyA nairapika AyukA baMdha nathI. teo nAraka Ayune baMdha karatA nathI tiryaMca Ayune ba dha karatA nathI. manuSya Ayune baMdha karatA nathI. ane deva AyuSyano paNa baMdha karatA nathI. kema ke A avasthAmAM ekapaNa prakAranI Ayune bAdha temane hete nathI. 'evaM veNaiyavAI vinyajJAnavAhI bhiSTivANAnA 4thana prabhAva bhiTa vaiyikavAdI paNa cAre prakAranA AyuSyane baMdha karatA nathI. have sUtrakAra kiyAvAdI, jJAnavAdIonA saMbaMdhamAM kathana kare che.-kemake jJAnI vigeremAM kiyAvAda zivAyanA vAdanuM virUddha paNa hovAthI asaMbhavapaNuM che. 'NA AbhiNibohiyanANI ya suyanANI ya, ohinANI ya jahA sammadidI . samyagadRSTivALA jIvanA kathana pramANe jJAnI. AbhinidhikattAnI, zrutajJAnI, avadhijJAnI A badhA manuSya Ayu ane deva Ayune baMdha kare che. nAraka bhAyu mana liya' aayun| ma 42tA nathI. 'maNapajjavanANI NaM bhaMte ! pucchA
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIce khala pRcchA, manAparyavajJAninaH khalu bhadanta ! jIvAH ki nArakAyuS kurvanti tiryagyonikAyuSka kurvanti manuSyAyuppha cA kurvanti devAyu vA kurvantIti pRcchayA saMgRhyate / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyayA' he gautama ! 'no nerayAuyaM pakareMti' no nairayikAyuSpha prakurvanti 'no tirivakha0 no tiyaMgyo. nikAyuSka makurvanti 'no maNussa0' no manuSpAyuSka prakurvanti cintu 'devAuyaM pakareMti' devAyuSka prakurvanti catuvidhAyusaMdhyA manAparyavajJAninaH kevalaM devAyureva vadhnanti na tu nArakatiryagyonikamanuSyAyupo bandhakA bhavantIti bhaavH| 'jai devAuyaM pakareMti kiM bhavaNavAsi0 pucchA' yadi mana paryavajJAnino devAyuSka kurvanti tadA kiM bhavanavAsi devAyuSka kurvanti vAnavyantara vAyuSka vA kurvanti jyotiSkadevAyuSka prakurvanti vaimAnikadevAyuppha prakurvantIti praznaH pRcchayA saMgRhAte / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'No zavaNavAsi devAuyaM pakareMti' no bhavanavAsidevasambandhi AyuSka prakurvanti 'go vANamaMtara.' karate haiM ? yA tiryagAyukA baMdha karate haiM ? yA anuyAyukA baMdha karate haiM ? yA devAyukA baMdha karate haiM ? isake uttara meM prazuzrI karate haiM-'gothamA ! no nerajhyAuyaM pakareMti no tirikkha0, no maNurala' he gautama! ve na nairayika AyukA baMdha karate hai, na zirSagAyu kA baMdha karate haiM aura na manuSyAyukA baMdha karate haiN| kintu 'devAupapakareM ti' devAyukA hI baMdha karate haiM / 'jaha devA uyaM pakAti, manavAsi0 pucchA' yadi manaHparthavajJAnI devAyazAhI baMdha kAle lo kyA ve bhavanavAsI devAyukA baMdha karate haiM ? yA cAnacantAra devAyuko gaMdha karate hai ? yA jyotiSka devAyukA baMdha karate hai ? yA vaimAnisa devAyukA baMdha karate haiM ? uttara meM suzrI karate hai-'goyamA! he gAva! 'No bhvhe bhagavana mana:paryavajJAnI zuM narayika Ayu badhu kare che ? athavA tiyaca Ayune baMdha kare che ? athavA manuSya Ayune baMdha kare che ! athavA havAyunama 42 cha 1 mA praznanA uttaramA zrI I-goyamA / no neraiyAuya pakareti no tirikkha0 no maNussa' gautama ! teso 12:54 Ayune baMdha karatA nathI. tathA tiryaMca Ayuno paNa baMdha karatA nathI bhanuSya aayun| 05 42tA nathI. paraMtu 'devAuyapakareMti' vAyunAya 42 cha. 'jada devAuya pakareM ti, kiM bhavaNavAni pucchA' le mana.5degvajJAnI va Ayune ja baMdha kare che. te zuM teo bhavanavAsI deva Ayuno baMdha kare che? athavA vAnagaeNtara deva Ayune baMdha kare che? athavA tiSka deva Ayune baMdha kare che ? athavA vaimAnika deva Ayune baMdha kare che ? A praznanA
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA za030 7.1 sU02 AyurvandhanirUpaNam 93 no na vA vAnavyantaradeva saMvandhi AyuSkaM vadhnanti 'no joisiya0' no na vA jyotiSkadevAyurvanti kintu 'vaimANiyadevAuyaM pakareM ti' vaimAnikadevasambandhi AyuSa bandhA manaH paryavajJAnino bhavantIti / 'kevalanANI jahA alessA' kevala jJAnino yathA alezyAH kevalajJAnino'lezyavadvyAkhyeyAH kevalajJAninAM na kasyApi AyuSo vandho bhavati, teSAmAyurvandhakAraNIbhUtasya mohanIyAdeH karma bIjasya kevalajJAnAgninA dagdhatvAt dagdhavIjAnAM cAGkarotpatterabhAvAditi / rAgAdiklezasalila siktAyAM hi jIvabhUmau karmavIjAni aGkurANi masutrate, kevaLajJAnanidAghatatAyA mubaramAyAyAM jIvabhUmau tu karmatrIjAni na saMsArAGkuraM NavAsidevAuya pakareMti' ve bhavanavAsI devoM kI AyukA baMdha nahIM karate haiM'' bANamaMtara' vAnavyantara devoM kI AyumA baMdha nahIM karate haiM 'no joisiya0' na jyotiSika dezoM kI AyukA baMdha karate kintu - 'vaimANi devAuya 0' ve vaimAnika devAyukA baMdha karate haiM / 'kebalanANI jahA alessA' alezya jIvoM ke jaise kevalajJAnI jIva kisI bhI AyukA baMdha nahIM karate haiN| kyoMki unakA Ayu karma dha kA kAraNa bhUta jo mohanIya Adi karma haiM vaha kevalajJAnarUpa agni ke dvArA dagdha ho jAtA hai| jisa aMkura kA bIja dagdha ho jAtA hai usase phira aMkura utpanna nahIM hotA hai / yaha mohanIyakarma kA bIja hai / jaba jIva rUpa bhUmi rAgAdikleza rUpa jala se siJcita hotI rahatI hai taba usameM karma bIja rUpa aMkura utpanna hote rahate haiM / aura jaba vahI jIva rUpI bhUmi kevalajJAnarUpI nidAgha se taptAyamAna hotI uttarasAM anuzrI he che - 'goyamA De gautama! 'No bhavaNavAsi devAcya pakareM'ti' tethe| lavanavAsI devAnA AyuSyA maMdha uratA nathI, 'No vANamaMtara ' vAnavyantara hevAnA vyAyuSyano adharatA nathI. 'no joisiya' jyotiSNu devAnA AyuSya adharatA nathI. paraMtu 'vemANiya devAnya' tethe vaibhAni deva mAno dhareche 'kevalanANI jahA alessA' bezyA vinAnA bhavanA thana pramANe kevaLajJAnI jIve. koIpaNu AyuneA baMdha karatA nathI kema ke teonuM AyuSya 4 khaMdhanA kAraNabhUta je meAhanIya vigere kama che, te kevaLajJAnarUpa agnidvArA khaLI jAya che. je kuranA khI maLI jAya che, tenAthI kura ugatA nathI. A mAhanIya kama nuM khI che. jyAre jIva rUpa bhUmi rAga vigere leza rUpa pANIthI sIMcAtI rahe che, tyAre kama bIjarUpa a'kura temAM utpanna thatA rahe che. ane jyAre eja jIva rUpabhUmI kevaLajJAnarUpI tApathI tapAyamAna thatI usara bhUminA jevI banI jAya "
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ huM bhagavatI sUtre janayantIti bhAvaH, 'annANI jAba vibhaMganANI jahA kaNhapakkhiyA' ajJAnino yAvad vibhaGgajJAnino yathA kRSNapAkSikAH atra yAvatpadena matyajJAni zrutAjJAninoH sagrahaH tathA cAjJAnino yAvad vibhaGgajJAninazca nArakAyurapi prakurvanti tiryagyonikAyurapi makurvanti manuSyAyurapi prakurvanti devAyurapi prakurvantIti bhAvaH / 'sannAsu causu vi jahA solsA' saMjJAsu catasRSvapi yathA salezyAH salezyavadeva AhArAdi caturvidhasaMjJAyuktA jIvA nArakAyuSkamapi kurvanti tiryagyonikA yuSkamapi kurvanti manuSyAyuSkamapi kurvanti devAyuSkamapi kurvantIti bhAvaH 'no sannoMvattA jahA maNapajjavanANI' no saMjJopayuktA yathA manaH paryavajJAninaH manaHparyatrajJAnavadeva no saMjJopayuktA jIvA na nArakAyuSkaM kurvanti no vA tiryagyonikAyuSkaM huI Upara bhUmi ke jaisI pana jAtI hai taba usameM dharma rUpI bIja saMsAra rUpa aMkura ko utpanna nahIM kara pAte haiM / yahI isa kathana kA bhAva hai| 'annANI jAva vibhaMganANI jahA kaNhapakkhiyA' yAvatpada gRhIta matyajJAnI, tAjJAnI aura vijJAnI kRSNapAkSika ke jaise narakAyu kA bhI baMdha karate hai tirtha gAyu kA bhI baMtra karate haiM manuSyAyukA bhI baMdha karate haiM aura devAyuphA bhI baMdha karate haiM / 'sannAsu casu vi jahA saleslA' savezya jIvoM ke jaise cAroM AhArAdi saMjJAoM se yukta hue jIva nairayika AyukA bhI baMdha karate haiM tiryagAyukA bhI baMdha karate haiM manuSyAyu kA bhI bandha karate haiM aura devAyu kA bhI ghandha karate haiM / 'no sanno uttA jahA paNapajjavanANI' ko saMjJopayukta jIva manaHparyajJAnIke jaise kevala eka vaimAnika devoM kI hI AyukA bandha karate che, tyAre temAM krama rUpI khI sa`sArarUpa akuranI utpattI karI zakatA nathI. eja A kathananA bhAva che ' annANI jAva vibhaMganANI jahA kaNhapakkhiyA' yAvapadathI mati ajJAnI, zrutaajJAnI, ane vibhagajJAnI, kRSNapAkSikanA kathana pramANe naraka AyunA paNa baMdha kare che, tiyaca AyunA paNa khaMdha kare che. manuSya AyunA paNa adha kare che, ane deva AyunA paNu aMdha re che. 'sannAsu causu vi jahA sakhA' vezyAvAjA konA sthana pramANe AhAra bhaya maithuna ane parigraha Adi cAra saMjJAthI yukta thayelA jIvA naiyika AyunA pazu madha kare che, tiyA~ca AyunA pazu khadha kare che, manuSya Ayu paNu dha kare che, ane deva AyuSyane paNa badha kare che. 'no samtovauttA jahA maNapajavanANI' ne sajJAyayogavAjA bhaveo, manaHparyava jJAnI, jIvanA kathana pramANe kevaLa eka vaimAnika devAnA AyuSyanA ja khaMdha
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za030 u.1 sU02 AyurvandhanirUpaNam kurvanti na vA manuSyAyuSkaM kurvanti kintu vaimAnikadevamAtrasambandhyAyuSo bandhaM kurvantIti bhAvaH / 'savedagA jAva napuMmagaveyagA jahA salessA' savedakA yAvada napuMsakavedakA yathA salezyAH salezyajIvavadeva savedakAH puruSavedakAH, strIvedakAH napumakavedakAzca nArakAyurapi kurvanti tiryagyonikAyurapi kurvanti manuSyAyuropa kurvanti devAyurapi kurvantIti bhAvaH / 'avedagA jahA alessA' avedakA sAmA nyato vedarahitA jIvAH alezyajIzvadeva na nArakAyukaM kurvanti na vA tiryagyonikAyuSka kurvanti na vA manuSyAyuSka kurvanti na vA dezayuSka vanantIti bhAvaH / 'sakasAI jAva lomakalAI jahA salessA' sahapAyino yAvat lobhakaSAyino yathA sale zyAH yAvatpadena krodhamAnamAyAkapAyavatAM grahaNaM bhavati tathA ca sakapAyiNo jIvA krodhamAnamAyAlobharapAyiNazca catvAryapi nArakatiyagmanuSyadevAyUMSi kurvantIti bhAvaH / 'akasAI jahA alessA' apAyino yathA alezyA: haiN| na nairathikAyu kA ve bandha karate haiM, na tirtha gAyulA ve bandha karate haiM aura manuSyAyukA bhI ve bandha nahIM karate haiN| 'savedagA jAva napuMlagavedagA jahA salemsA' salezya jIvoM ke jaise savedaka jIva yAvat napuMsakavedaka jIva nairayika AyukA bhI dhandha karate haiM, tiryagAyukA bhI bandha karate haiM, manuSyAyakA bhI badha karate haiM aura devAyukA bhI bandha karate haiN| 'avedagA jahA aleslA' avedaka jIva alezya jIvoM ke jaise kisI bhI AyakA bandha nahIM karate haiN| 'sakatAI jAva lobhakasAI jahA salessA' salezya jIvoM ke jaise sakaSAyI jIva yAvat lobhakaSAyI jIva cAroM AyuoM kA bandha karatA haiN| yahAM yAvatpada se krodha kaSAyI, mAnakaSAyI, aura mAyAkaSAyI' ina tIna padoM kA grahaNa huA hai / 'akasAI jahA aleslA' alezya jIvoM ke jaile akaSAyI kare che. teo narayika Ayo bAdha karatA nathI. tiryaMca Ayune baMdhakaratA nathI. mane manuSya mAyuna 5 55 2tA nathI, 'savedagA jAva napuMsagavedagA' jahA salesmA' sezyAvAsA vAnA thana prabhArI saha / yAvat ns| davALA jIva narayika Ayune paNa baMdha kare che, tiryaMca Ayune paNa baMdha kare che. manuSya Ayuno paNa baMdha kare che ane devuM Ayune paNa baMdha 3re che. 'avedagA jahA alessA' mavaI zyA vinAnA ponA thana pramANa paNa sAyanA 15 42tA nathI. 'sakamAI jAva lobhakasAI jahA salessA' sezyAvA nA 4thana prabhAye 4Ayant wo yAvat kodha kaSAya mAnakaSAya mAyAkaSAya ane lebhakaSAyavALA jIvo cAre prakAranA AyuSyane baMdha kare che, ahiyAM yAtmadathI "phodhakaSAyI, mAnakaSAyI ane
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtra alezyajIvaradeva ka.pAyarahitA jIvAH na nArakAyuSka kurvanti na vA tiryagyonikAyuSka kurvanti na vA anuSyAyuSka kurvanti na vA devAyupkakurvanti iti bhaavH| 'sanogI jAva kAyajogI jahA salessA' sayogino yAvara kAyayoginazca yayA salezyAH, yAvatpadeva panoyoginAM vAgyoginAM ca saMgraho bhavati tathA ca sAmAnyato yogavanto manoyogino vacoyoginaH kAyayoginazca salezyajIvavat nArakAyuSkamapi kurvanti tiryagyo nikAyuSkamapi kurvanti manuSyAyuSmapi kurvanti devAyuSkamapi kurvantIti bhAvaH / 'ajogI jahA alessA' ayoginaH sAmAnyato yogarahitAH siddhAH kevalina rate alekyavadeva AyuSAM vandha kA na bhavantIti / 'sAgArovauttA anAgArovauttA ya jahA salemsA' sAkAropayogayuktA anAkArojIva kisI bhI bhAyukA pandha nahIM karate haiN| sajogI jAba kAyajogI jahA salelA' lezya jIvoM ke jaise sayogI thAvat kAyayogI jIva cAroM AyuoM kA bandha karate haiN| yahAM cAvatpada se manopayogI aura dhAgyogI ina do kA grahaNa huA hai| isa prakAra sAmAnya le yogavAle jIva aura manoyogavAle jIva bacana yogavAle jIva aura kAyayogavAle jIva lalezya jIvoM ke jaise nAraka AyukA bhI candha karate haiM, tiryagAyuSka kA bhI manuSyAyuSka kA bhI aura devA. yuSka kA bhI banda karate haiN| 'ajogI jahA alesahA sAmAnya se yoga rahita siddha jIva aura kevalI alezya jIvoM ke jaise kisI bhI AyukA baMdha nahIM karate haiM / 'sAmArovauttA anAgArova uttA ya jahA saleslA' malezya jIvoM ke jaise sAkAropayogayukta tathA anAkAro bhAyA pAyA pAyA paDa rAya cha 'akamAI jahA alessA' vezyA vinAnA vAnA thana prabhArI 4Aya vinAnA 4 yA mAyunA // 42tA nathI. 'sajogI. jAva kAyajogA jahA salessA' lezyAvALA jInA kathana pramANe sagI yAvat kAya gavALA jIve cAre prakAranA A yune baMdha kare che. ahiyAM cAvatpadathI manegavALA ane vacanagavALAo grahaNa karAyA che. A rIte sAmAnyathI gavALA ja ane mane gavALA cha vacanogavALA jI ane kAyayegavALA che lezyAvALA jIvonI jema nAraka AyuSyane paNa baMdha kare che. tiryaMca Ayu vyano paNa baMdha kare che. manuSya AyuSyano paNa baMdha kare che, ane deva ma yudhyane 554 madha 42 cha 'ajogI jahA alesmA' sAmAnyathA yogavinAnA siddha che ane kevalI alezya nA kathana pramANe kaI panna AyuSyane ma 42tA nathI. 'sAgAropavattA anAgArovauttA ya jahA salessA' vezyAvANA
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ referrer za030 u0 1 sU03 nai0 AyuSka karmabandhanirUpaNam # payogayuktA yathA salezyAH salezzvadeva sAkAropayogayuktA stathA anAkAropayogayuktA nArakA yuSkamapi tiryagyonikAyuSkamapi manuSyAyuSkamapi devAyukamapi kurvantIti bhAvaH ||02|| nArakadaNDa ke sUtrANyAha- 'kiriyAbAI NaM bhaMte' ityAdi, mUlam - kiriyAvAI gaM bhaMte! neraiyA kiM neraiyAuyaM pucchA, goyamA ! no neraiyAjayaM no tirikkhajoNiyAuyaM pakareti maNusAuyaM pakareMti no devAuyaM pakareMti akiriyAbAI NaM bhaMte / neraiyA pucchA, goyamA ! no negDyAuyaM0 tivikhajoNiyAuyaM pakareMti maNussA uyaM pipakareMti no devAuyaM pakareMti, / evaM annANiyavAI vi, veNaiyavAI vi| salessA NaM bhaMte! neraiyA kiriyAvAI kiM neraiyAuyaM0 evaM savve vi neraiyA je kiriyAbAI teM maNussAuyaM evaM pakareMti, je akiriyAbAI annANiyavAI veNaivAI te savvAsu vi no neraiyAuyaM pakareMti, tirikkhajoNiyAuyaM pipakareMti, maNussAuyaM pi pakareMti no devAuyaM pakareMti / navaraM sammAmicchatte uvarillehiM dohiM visamosaraNehiM na kiMvivi kareMti jaheva jIvapae evaM jAva thaNiyakumArA java neraiyA | akiriyAvAI NaM bhaMte ! puDhavIkAiyA pucchA, goyamA ! no neraiyAuyaM pakareMti / tirikkhajoNiyAuyaM0 maNussAuyaM pakareMti, no devAuyaM pakareMti evaM annANiyavAI vi. / salessA NaM bhaMte! evaM jaM jaM payaM atthi puDhavIkAiyA f tahiM tahiM majjhimesu dosu samosaraNesu evaM caiva duvihaM AuyaM payogayukta jIva nAraka AyukA bhI bandha karate haiM tirtha gAyuSka kA bhI bandha karate haiM, manuSyAyuSka kA bhI bandha karate hai aura devAyuSka kA bhI bandha karate hai ||2|| jIvanA kathana pramANe sAkAra paryeAgavALA ane anAkArApayeAgavALA jIve nAraka AyunA paNa aMdha kare che, tihu~ca AyuSyanA pazu khadha kare che, manuSya AyunA paNa adha kare che ane devAyune paNu adha kare che, prasUrA bha0 13
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIyatra pkreNti| navaraM teulessAe na kiMpi pkreNti| evaM AukAiyANa vi, evaM vaNassaikAiyANa vi / teukAiyA vAukAiyA savvaTrANesu majjhimesu dosu samosaraNesu no neraiyAuyaM pakareti tirikkhajoNiyAuyaM pakareMti No maNuslAuyaM No devAuyaM pakareMti / beiMdiyateiMdiyacauridiyA NaM jahA puDhavIkAiyA NaM navaraM sammattanANesu na eka pi AuyaM pkreNti| kiriyAvAI gaM bhaMte ! paMciMdiyatirikkhajoNiyA ki leraiyAuyaM pakareMti pucchA, goyamA ! jahA maNapajaznANI / akiriyAvAI annANiyavAI veNaiyavAI ya cauvihaM pi pakareMti / jahA ohiyA tahA salessA vi / kaNhalessA NaM bhaMte ! kiriyAvAI paMciMdiyatirikkhajoNiyA ki neraDyAuyaM pucchA, goyamA! no neraiyAuyaM pakareMti notirikkhAuyaM0 no aNussAuyaM0 no devAuyaM pakareMti, akiriyAvAI annANiyavAI veNaiyavAI caunvihaM pi pkreNt| jahA kaNhalessA, evaM nIlalessA vi, kAulessA vi / teulessA jahA sleslaa| navaraM akiriyAvAI annANiyavAI veNaiyavAI ya no neraiyAuyaM pakareMti / devAuyaM pi pakareMti / tirikkhajoNiyAMuyaM pi pkreNti| maNussAuyaM pi pakareMti / evaM pamhalessA vi evaM sukkalessA vi bhaanniyvaa| kaNhapakkhiyA tihiM samosaraNehiM cauvvihaM pi AuM pakareMti / sukkapakkhiyA jahA slessaa| sammadiTThI jahA maNapajjavanANI taheva vemANiyAuyaM pakareMti / micchAdiTrI jahA knnhpkkhiyaa| sammAmicchAdiTTI Na ya ekamapi pakareMti jaheva neriyaa| nANI jAva ohiyanANI jahA smmditttthii| annANI jAva vibhaMganANI jahA kaNhapakkhiyA / sesA jAva aNAgArovauttA savve jahA
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ trafer TIkA za030 u0 1 sU03 nai0 AyuSkakarmabandhanirUpaNam salessA tahA ceva bhANiyavvA / jahA paMciMdiyatirikkhajoNiyANaM vatavvayA bhaNiyA evaM maNustANa vi bhANiyadevA / navaraM maNapajjavanANI no sannovauttA ya jahA sammadiTThI tirikkhajoNiyA taheva bhANiyavvA / alessA kevalanANI avedgA. akasAI ajogiya, ee na evaM pi AuyaM pakareMti, jahA ohiyA jIvA, sesaM taheva / vANamaMtarajoisiya vemANiyA jahA asurakumArA ||suu0 3 // chAyA - kriyAvAdinaH khalu bhadanta / nairayikAH kiM nairavikAyukaM pRcchA gautama | no nairavikAyuSkaM no tiryagyonikAyuSkaM prakurvanti manuSyAyuSkaM kurvanti no devAyukaM prakurvanti / akriyAvAdinaH khala bhadanta ! nairayikAH pRcchA, gautama ! no nairavikAyukaM0 tiryagyonikA yuSkaM prakurvanti manuSyAyuSkamapi kurvanti 9 devAyukaM kurvanti / evamajJAnikavAdino'pi vainayikavAdino'pi / salezyAH khalu bhadanta | nairayikAH kriyAvAdinaH kiM nairayikAyuSkaM 0 evaM sarve'pi nairayikA ye kriyAvAdinaste manuSyAyuSkamekaM prakurvanti, ye akriyAvAdino'jJAnikavAdino vainayikavAdina ste sarvasthAneSvapi no nairadhikAyuSkaM prakurvanti, tiryagyonikA yuSkamapi prakurvanti manuSyAyuSkamapi prakurvanti, no devAyuSkaM prakurvanti / navaraM samyagmithyAvinaH uparitanAbhyAM dvAbhyAmapi samavasaraNAbhyAM na kiJcidapi prakurvanti yathaiva jIvapade / evaM yAvat stanitakumArA yathaiva nairayikAH / akriyAvAdinaH khalu bhadanta ! pRthivIkAyikAH pRcchA, gautama ! no nairathikAyuSkaM kurvanti, tiryagyonikA yuSkaM manuSyAyuSkaM0 no devAyuSka makurvanti / evamajJAnikavAdino'pi / salezyAH khalu bhadanta ! evaM yat yat padamasti pRthivI - kAyikAnAM tatra tatra madhyamayo dvayoH samavasaraNayorevameva dvividhamAyuSkaM praku. vainti | navaraM tejolezyAyAM na kimapi prakurvanti / evamaSkAyikAnAmapi, vanaspatikAyikAnAmapi / tejaskAyikAH vAyukAyikAH sarvasthAneSu madhyamayo dvayoH samavasaraNayo rna nairathikAyuSkaM prakurvanti, tirthagyonikA prakurvanti, no manuSyAyuSka no devAyukaM prakurvanti / dvIndriyatrIndriyacaturindriyANAM yathA pRthivI - kAyikAnAm | navara N samyaktvajJAneSu na ekamapi AyuSka prakurvanti / kriyAvAdinaH khalu bhadanta ! paJcendriyaviyagyonikAH kiM nairathikAyukaM makurvanti, pRcchA, gautama / yathA manaHparyavajJAnino'kriyAvAdino'jJAnikavAdino vainayika 1
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtra 100 vAdinazca caturvidhamapi prakurvanti / yathodhikA stathA salezyA api / kRSNalezyAH khalu bhadanta ! kriyAvAdinaH paJcendriyatiryagyonikAH kiM nairayikAyuSka pRcchA, gautama ! no nairayikAyuSka prakurvanti, no tiryag0 no manuSyAyuSka no devAyuSkaM prakurvanti / akriyAvAdino'jJAnikavAdinI 'cainayikavAdinazcaturvidhamapi prakurvanti yathA kRSNalezyAH / evaM nIlalezyA api kApotalezyA api / tejolezyA yathA salezyAH / navaramakriyAvAdino'jJAnikavAdino vainayikavAdinazca no nairayiMkAyuSka prakurvanti devAyuSkamapi prakurvanti tiryagyonikAyuSkamapi prakubanti manuSyAyuSkamapi prakurvanti / evaM padmazyA api evaM zuklalezyA api bhaNitavyAH / kRSNapAkSikA tribhiH samavasaraNa zcaturvidhamapi AyuSka prakurvanti / zuklapAkSikA yathA salezyAH / samyagdRSTayo yathA manaHparyavajJAninaH tathaiva vaimAnikAyuSka prakurvanti / mithyA dRSTayo yathA kRSNapAkSikAH / samyagmithyAdRSTayo na caikamapi prakurvanti yathaiva nairayikAH / jJAnino yAvadavadhijJAnino yathA smygdpryH| ajJAnino yAvadvibhaGgajJAnino yathA kRssnnpaakssikaaH| zeSA yAvadanAkAropayuktAH sarve yathA salezyA stathaiva bhnnitvyaaH| yathA paJcendriyatiryagyonikAnAM vaktavyatA bhaNitA evaM manuSyANAmapi bhnnitvyaa| navara manAparyavajJAnino no saMjJopayuktAzca yathA samyagdRSTayaH tiyegyonikA svathaiva bhaNitavyAH / alezyAH kevalajJAnino'vedakA akapAyino'yoginazcate naikamapi AyuSka pakurvanti / yathA audhikA jIvAH, zeSaM tathaiva / vAnavyantarajyotiSkavaimAnikA yathA asurkumaaraasuu03|| . TIkA-'kiriyAnAI NaM bhaMte ! neraiyA' kriyAvAdinaH khalu bhadanta ! nairayikAH 'ki neraiyAuyaM pucchA' ki nairayikAyuSka nArakabhavaprayojakamAyuH prakurvanti athavA tiryagyonikAyuSpha prakurvanti athavA manuSyAyuSkaM prakurvanti devAyuSka vA prakurvantIti praznaH pRcchayA saMgRhyate, bhagavAnAha-'goyamA ityAdi, nAradaNDaka zUnna kathana kiriyAvAI Na bhaMte ! neracyA kiM nerajhyAuyaM'-ityAdi TIkArtha-'kiriyAbAI NaM bhaMte ! nerakyA' he bhadanta ! kriyAvAdI nairathika 'ki nehayAuyaM pucchA nArakabhanake prayojaka Ayukarma kA bandha karate haiM ? yA tiryagAyuSka kA bandha karate haiM ? yA manuSyAyuSkakA bandha nArakaDaka saMbaMdhI sUtranuM kathana- . kiriyAvAI NaM bhaMte ! neraiyA ki neraiyAuyaM tyahi tha-'kiriyAvAINaM bhaMte ! neraiyA' he samapan ThiyAvAhI nai2yi4 ch| ki neraiyAuyaM pucchA' nA24 saya samAdhI AyuSyA 55 42 cha ? athavA tiryaMca AyuSyane baMdha kare che ? athavA manuSyane AyuSyane baMdha kare che?
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyandrikA TIkA za030 u01 sU03 nai0 AyuSkakarmabandhanirUpaNam 101 'goyamA' he gautama ! 'no neraiyAuyaM0' no naiva nairayikAyuSka kunti 'no tirikkha0' no tiryagyonikAyuSka prakurvanti 'maNussAuyaM pakareMti' manuSyAyuSkaM prakurvanti 'no devAuyaM pakareM ti' no-naiva devAyuSka prakurvanti kriyAvAdino nArakA yaddevAyu rakAyu ne prakurvanti tat nArakabhavasvabhAvAdeva yacca tiryagAyu ne badhnanti tat kriyAvAdasvabhAvAt , kevalaM manuSyAyureva vananti tathA svAbhAvAditi / 'akiriyAvAI NaM bhaMte ! neraiyA pucchA' akriyAvAdinaH khalu bhadanta ! nairayikAH kiM nArakAyuH prakurvanti yadvA tiryagAyuH prakurvanti athavA manuSyAyuH prakurvanti yadvA devAyuH bhakurvantIti praznaH pRcchayA saMgRhyate / bhagakarate haiM ? yA devAyuSka kA bandha karate haiM ? gautamasvAmI ke isa prazna ke uttarameM prabhuzrI kahate haiM 'goyamA bonerayAuyaM0, notirikkha0' kriyA. vAdI nairathika nairayika AyukA bandha nahIM karate haiM, tirtha gAyuSka kA bandha nahIM karate haiM kintu-'maNuhatAjyaM pAreti' manuSyAyu kA bandha karate haiN| 'no devAuyaM pakAli' degayuko bhI ve bandha nahIM karate haiM ! kriyAvAdI nairayika jo nairayikAyu kA aura devAyukA bandha nahIM karate haiM usameM kAraNa nArakabhava kA svabhAva hI hai| tathA jo liyaMgAyukA ve Sandha nahIM karate haiM isameM kAraNa unakI kriyAvAditA kA svabhAva hai| kevala ve manuSyAyukA hI bandha karate hai-kyoM ki isa sthiti meM isI Aya ke bAMdhane kA unakA svabhAva ho jAtA hai / 'aphiriyAvAI gaM bhaMte ! neraiyA pucchA' he bhadanta ! akriyAvAdI bhairathika kyA gairakAyukA bandha karate haiM ? yA tirthagAyu kA canA karate haiM ? yA manuSyAyukA bandha karate hai ? athavA deva AyuSyane baMdha kare che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che hai-'goyamA ! no neraiyAu0 no tirikkha0' yahI yi nAyika AyuSyano baMdha karatAM nathI tathA tiryaMca AyuSyane paNa baMdha karatA nathI paratu 'maNusvAyaM pareti' manuSya samadhI AyuzyanA ma are che 'no devAuya pakareMti' te va samAdhI mAyudhyana 55 karatA nathI tenuM kAraNa nAraka bhavane te prakArane svabhAva ja che. tathA je tiya cAyane teo baMdha karatA nathI tenuM kAraNa teonA kiyAvAdI paNAne svabhAva ja che teo kevaLa manuSya Ayune je badha kare che. kema ke-A sthitimAM merA bhAyuSya mAdhavAnI tamanA vasA IS Mya che. 'akiriyAvAI NaM bhaMte ! neraiyA pucchA' hai magan maThiyAvAhI nyi| zuyi mAyunI madha kare che? athavA tiya"ca AyuSyane baMdha kare che? athavA manuSya AyuSya ne baMdha kare che? athavA deva AyuSyane baMdha kare che ? A praznanA uttaramAM
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 bhagavatI sUtre vAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'no neraiyAuyaM0' no nairayikAyukam akriyAvAdino nArakAH prakurvanti 'tirikkhajoNiyAuyaM pakare 'vi' tiryagyonikA yuSkaM kurvanti 'maNussAuyaM vipakareti' manuSyAyuSkamapi prakunti 'no devAuyaM pakareM 'ti' no devAyuSkaM makurvanti / 'evaM annANiyavAI vi veNaiyavAI vi' evam - akriyAvAdi nArakavadeva ajJAnikavAdivainayikavAdinArakA api na nArakadevAyukaM prakurvanti kintu tiryagmanuSyAyuSkaM prakurvanti ime trayoskriyAvAdinaH tiryagmanuSyAyuSAmeva karttAro bhavanti na tu nArakadevAyupa bandhakA bhavantIti bhAvaH / 'salessA NaM bhaMte ! neraiyA kiriyAvAI' salezyAH khalu yA devAyukA bandha karate haiM? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-goyamA ! no neraiyAuya, he gautama! akriyAvAdI nairathika nairadhikAyuSka kA yandha nahIM karate haiM 'no devAuya pakareMti' devAyuSka kA dhandha nahIM karate haiM, kintu' tirikkhajoniyA uyaM pakareti, maNustAyaM pipaka'ti' tirthamAyuSka kA bandha karate haiM aura manuSyAyuSka kA bhI bandha karate haiM / 'evaM annANiyavAI vi veNaiyavAI vi' isI prakAra se ajJAnikavAdI nairacika aura vainayikavAdI nairathika bhI na nArakAyu ko bandha karate haiM aura na devAyukA hI bandha karate haiM kintu 'tirikkhAuyaM pakareti maNussAyaM pi pakareMti' tiryagAyu kA bandha karate haiM aura manuSyAyu kA bhI dhanya karate haiM / isa prakAra ye akriyAvAdI, ajJAnikavAdI aura vainayikavAdI nAraka tiryagmanuSya AyukkA hI pandha karane vAle hote haiM, nAraka devAyukA nahIM' | 'salessA NaM bhaMte / neraiyA anuzrI che - 'goyamA ! no neraiyAuya' he gautama! aTThiyAvAhI nairayiSTha nairayinA AyuSyanA gaMdha uratA nathI no devAuya pakareti' heva samadhI AyuSyanA madha kuratA nathI. paraMtu 'tirikkhajoNiyAuyaM pakareMti maNussA uya' pakare 'ti' tiryaya AyuSyanA gaMdha 4re che, mane manuSya Ayudha 42 che. 'eva annANiyavAI viveNaiyavAI vi' 4 pramAye ajJAnavAhI nairayi mane vRniyakavAdI nairiyekA paNu nAraka AyunA baMdha karatA nathI ane deva Ayune aNu gaMdha uztA nathI paraMtu tethe 'tirikkhAuya' pakareti maNussAuyaM pipakare ti' tiya ca AyuSyane khaMdha kare che, ane manuSya Ayune paNa khadha kare che. A rIte A akriyAvAdI, ajJAnavAdI ane vainayikavAdI nArakA tiyaca ane manuSyanA Ayune ja kha dha karavAvALA hAya che nAraka ane deva Ayune dha karavAvALA hAtA nathI. 'svANaM bhave ! neraiyA kiriyAvAI' he bhagavan ne nairathi hai| bezyA -
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA za030 u.1 sU03 nai AyuSkakarmabandhanirUpaNam 105 bhadanta / nairayikAH kriyAvAdinaH 'ki neraiyAuyaM0' kiM nairayikAyuSka prakurvanti athavA tiyaMgyonikAyuSka prakurvanti manuSyAyuSka prakurvanti devAyuSka vA pakurvantIti praznaH / uttaramAha-'evaM samye vi' ityAdinA, 'evaM samve vi meraiyA je kiriyAvAI te aNussAuyaM egaM pakareMti' evaM sarve'pi nairayikA ye kriyAvAdina ste ekameva manuSyAyuSka prakurvanti kriyAvAdinAM sarveSAmeva nAra. kANAM kriyAvAdasvabhAvAdekasyaiva manuSyAyuSkasya vandho bhavati, netarAyuSaH / tatra 'je akiriyAvAI annANiyavAI veNaiyavAI te savaThThANesu vi no neraiyAuyaM pakareMti' ye akriyAvAdino nArakA ajJAnikavAdinI vainayikavAdinazca te ime prayaH sarvasthAneSu lezyAdi sarvadvAreSvapi no-naiva kathamapi nArakAyuSkamakurvanti tathA svabhAvatvAta, kintu 'tirikkha joNiyAuyaM pi paka reMti maNussAuyaM pi pakAti' tiryagyonikAyuSkamapi prakurvanti tathA manuSyAyuSkamapi prakurvanti 'no kiriyAvAI' he bhadanta ! jo nairapika salezya haiM aura kriyAvAdI haiMve 'kiM neraiyAuyaM0' kyA nairayikAyu kA bandha karate haiM ? athavA tiryagAyakA bandha karate haiM ? yA manuSyAyu kA bandha karate haiM? yA devAyukA pandha karate haiM ? uttara meM prasuzrI kahate haiM-'evaM savve vi neraiyA je kiriyAvAI te maNussAuyaM ega pakAti' isa prakAra samasta nairayika jo kriyAvAdI haiM ve eka manuSdhAyu ke hI vandhaka hote haiM, zeSa tIna AyuoM ke nahIM / kyoM ki kriyAvAditA meM aisA hI svabhAva hotA hai ki isameM eka manuSyAyu kA hI bandha hotA hai| tathA-jo akriyAvAdI, ajJAnavAdI aura vainAyakavAdI nAraka hai ve samasta sthAnoM meMlezyAdika samasta dvAroM meM-bhI kisI prakAra se nArakAyuSka kA bandha pApa DAya che. ane liyAbAhI hAya cha, teso 'kiM neraiyAuyA zu narayika Ayune baMdha kare che? athavA tiryaMca Ayune baMdha kare che athavA manuSya Ayune baMdha kare che ? athavA deva Ayune baMdha kare che ? A praznanA uttaramA sazrI cha8-eva savve neraiyA je kiriyAvAI te maNussAuyaM ega pakareM ti' mA zata sA nayi 2 yAvAhI che, tamyA : manuSya Ayune baMdha karanArA hoya che. bAkInA traNa Ayune baMdha karatA nathI. kema ke kiyAvAdI paNAmAM e pramANene svabhAva hoya che. ke temAM manuSya Ayune ja baMdha thAya che. tathA jee akiyAvAdI. ajJAnavAdI ane vainAyikavAdI nArake che teo badhA ja sthAnamAM lezyA vigere saghaLA dvAramAM paNa koI paNa rIte nAraka AyuSyane baMdha karatA nathI. paraMtu tiya"ca Ayune ane manuSya Ayune ja baMdha kare che. devAyune paNa baMdha
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI devAuyaM pakareMti' no naiva devasambandhi Ayukavandha kurvantIti / 'navara sammAmicchatte uvarillehiM dohi vi samosaraNehi navara' samyagmithyAtrino mizraSTayA uparitanAbhyAprajJAnika vainayikavAdirUpAbhyAM dvAbhyAmapi samavasaraNAbhyAm 'na kiMci vi pakareMti' na kimapi AyuH prakurvanti 'jadeva jIvapae' yathaiva jIpade samyagmithyASTinArakANAM dve evAntiye samavasaraNe ajJAnikavAdinazca vainayika vAdinazcatyAkAra ke bhavataH teSAM cAyurvandho na bhavatyeva guNarathAnakasvabhAvAdata ste na kimapi AyuH prakurvantIti bhAvaH mizradRSTaH kriyAvAdAkriyAvAdayorabhAvAt / 'evaM jAva thaNiyakumArA jahA neraiyA' evaM yArastanitakumAga yathA nairayikAH nairayikatradeva asurakumArAdArabhya stanitakumAraparyantA jIvA nArakavadeva samavasaraNaviSaye jJAtavyA iti / 'akiriyAvAI Na maMte ! puDhavIkAiyA pucchA' nahIM karate haiM kintu tiryagAyu kSA evaM manuSyAyu kA hI bandha karate haiM, devAyu kA bhI pandha nahIM karate haiM / 'naghara sammAmicchatte uvarille dohi vi samolaraNehiM' parantu jo samparimathyAtvI nAraka haiM aura jo ajJAnikavAdI evaM cainadhikavAdI haiM ye kisI bhI AyukA bandha nahIM karate haiM / 'jaheca jIva para' jaisA ki jIya pada meM samyagmithyAke do hI antima samavasaraNa ajJAnavAdI aura vainayikavAdI ye do samavasaraNa hote haiM aura unameM Ayuzandha nahIM hotA hai| kyo kI isa guNasthAna phA-tRtIya guNasthAna phA-ailAhI svabhAva hotA hai- isa liye kisI bhI AyukA bandha nahIM karate haiN| mizrapTimeM na kriyA vAditA hotI hai aura na akriyAvAditA hotI hai| 'evaM jAva dhANiya. kumArA jaheva neraDyA' asurakumAra se lekara stanitakumAra taka ke jIva nairathikoM ke jaise hI samavasaraNa ke viSaya meM jJAtavya hai| 42tA nathI. 'navara sammAmicchatte uvarille dohi vi samosaraNehi' patu mA samyagumithyAvALA nArake che, teo tathA ajJAnavAdI ane nAyikavAdI che tamA 5] maayune| madha 42tA nathI 'jaheva jIvapae' re prabhAye 71 padamAM samyagRmithyAdaSTivALA nArakene chellA beja samavasaraNa eTale ke ajJAnavAdI ane vainAyikavAdI A beja samavasaraNa hoya che. teone Ayu baMdha raheto nathI. e ja temano svabhAva hoya che, tethI koI paNa Ayuno teo baMdha karatA nathI. kema ke-A trIjA guNa sthAnane e ja ravabhAva hoya che. tethI teo keIpaNa Ayune baMdha karatA nathI.mizradaSTivALAomAM ThiyAvAhIpA 5 tu nathI. tathA maThiyAvahipApaDAtu nathI. 'evaM jAva thaNiyakumArA jahA neraiyA' mendriyANAthI sanastanitabhAra sudhaan| ja saMbaMdhI bairayikanA kathana pramANe ja teonuM samavasaraNa kahela che.
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyavadrikA TIkA za030 u.1 103 20 AyuSkakarmabandhanirUpaNam 105 . akriyAvAdinaH khalu bhadanta ! pRthivIkAyikA jIvA ki narayikAyuSka" praku . vanti tiryagyonikAyuSka prakurvanti manuSyAyuSka vA prakurvanti devAyuSka vA . akurvantIti praznaH pRcchayA saMgRhyate / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA . he gautama ! 'no neraiyAuyaM pakareMti' no nairayikAyuka bhakurvanti akriyAvAdinaH pRthivIkAyikAH kintu 'tirikkhajoNiyAuyaM0 maNussAuyaM pakareMvi tiryagyoni kAyuSka prakurvanti tathA manuSyAyuSka ca bhakurvanti 'no devAuyaM pahareMti' noM devAyuSka prakurvanti, akriyAvAdinAM pRthivIkAyikajIvAnAM dve eva tiryagmanupyAyuSI bhavato na tu nArakavAyuSkau bhavata iti / evaM annANiyavAI vi' evaM. makriyAvAdinaH pRthivIkAthikavadeva ajJAnikavAdi pRthivIkAyikA api no 'akiriyAvAI NaM bhaMte ! puDhabIjJAjhyA pucchA' he bhadanta ! akriyAvAdI pRthivIkAyika jIva kyA nairayika Ayu kA bandha karate haiM ? yA tiryagAyu kA bandha karate haiM ? yA manuSyAyukA pandha kArate haiM ? yA devAyukA bandha karate haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! no neracyAuyaM pakareMti' he gautama ! akriyAvAdI pRthivIkAyika jIva nairathika Ayuko pandha nahIM karate haiM kintu-tiryagAyu kA bandha karate haiM, manuSyAyu kA bandha karate haiM, 'no devAupakareMti para devAyukA bhI ve pandha nahIM karate haiN| isa prakAra akriyAvAdI pRthivIkAyika jIvoM ke tiryagAyu aura manuSyAyu ina do AyuoM kA hI ghandha hotA hai nairayika aura devAyukA bandha nahIM hotA hai| 'evaM annANiyavAI vi' ajJAnikavAdI pRthivIkAyika jIva akriyAvAdI pRthivIkAyika jIva ke jaise hI 'akiriyAvAI Na bhaMte ! puDhavIkAiyA pucchA' nAvan masivAyAsi. pRthvIkAyika jIva zuM nairayika AyuSyane baMdha kare che athavA tiryaMca Ayune baMdha kare che? athavA manuSya Ayune baMdha kare che athavA deva mAyunI madha 42 cha ? mAprazna uttaramA prabhuzrI De cha ?-'goyamA ! no. neraiyAuya pakareMti' gautama ! gaThiyAvAhI pRthvI yi thiI mAyanI baMdha karatA nathI. paraMtu tiryaMca AyuSyane baMdha kare che, ane manuSya maayune| madha 42 che. 'no devAuya pakare ti' 52 tu tasA mAdhyatAmA baMdha karatA nathI. A rIte akiyAvAdI pRthvIkAyika jIvane tirya Ayu ane manuSya Ayu A be Ayune ja baMdha hoya che teone nairapi mana he mAyunI madhAta nathI. 'eva' annANiyavAi vi' majJAna' vAdI pRthvIkAyika jIva, akriyAvAdI pRthvIkAyika jIvanA kathana pramANe ja nAraka Ayu ane deva Ayune baMdha karatA nathI. paraMtu tiryaMca Ayu ane so.
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ nArakAyuSka prakurvanti na vA devAyuSka prakurvanti kintu tiryagyonikAyuSka pakka vanti tathA manuSyAyuSkamapi prakuntiIti bhAvaH / 'salessANaM bhaMte 10' sachezyA khala bhadanta ! pRthivIkAyikAH kiM nairayikAyuSka prakurvanti tiryagyonikAyuSka makurvanti manuSyAyuSka bhakurvanti devAyukavA prakurvantIti praznaH, bhagavAnAha'evaM jaM jaM payaM asthi puDhavIkAiyANaM' evaM yat yat padaM-lezyAdirUpadvAraM paDU. viMzatitamazatakagatamayamoddezakasthaM pRthivIkAyikajIvAnAm asti 'tahi tahi majjhimesu dosu samosaraNesu' tatra tatra padeSu madhyamayo IyoH akriyAvAdyajJAnika vAdirUpayoH samavasaraNayoH 'evaM ceva duvihaM AuyaM pakare'ti' evameva uparidarzita prakAreNaiva dvividham-dviprakAram AyuSkam tiryagyonikasambandhi manuSyayonisamma ndhi ceti AyuSkadvayameva prakurvanti na tu nArakAyuka devAyukaM vA prakurvantIti / 'navaraM teulessAe na kiMpi pakareMti' navaram-kevalaM vizeSa etAvAneva yat tejonarakAyu aura devAyu kA bandha nahIM karate haiM kiMtu tiryagAyu aura manuSyAyu kA hI bandha karate haiM / arthAt ina AyuoM meM se hI kisI eka AyukA bandha karate haiN| 'salessA NaM bhaMte !' he bhadanta ! salezya pRthivIkAyika jIva kyA nairayika AyukA pandha karate haiM ? yA tiryagA. yukA yandha karate haiM ? yA manuSyaAyukA bandha karate haiM ? yA devAyukA bandha karate haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'evaM jaM jaM payaM asthi puDhavIkAjhyANaM' he gautama! pRthivIkAyika jIva meM jo-jo lezyAdi rUpa pada saMbhavita hoM, una-una padoM meM vartamAna pRdhivIkAyika jIvoM ke akriyAvAdI aura ajJAnavAdI ye do hI samavasaraNa hote haiM-so ina donoM samavasaraNoM meM pUrvokta anusAra manuSyAyu aura tiryazvAyukA pandha hI una pRthivIkAyika jIvoM ke hotA hai nArakAyuSka manuSya Ayune ja baMdha kare che. arthAt A be Aya paikI kaI eka Ayune adha, 42 che. 'salessA NaM bhate ! bhagavan vezyAvAmA pRthvI4i way narayika Ayune baMdha kare che ? athavA tiryaMca Ayuno baMdha kare che? athavA manuSya Ayune baMdha kare che? athavA deva Ayune baMdha kare che? A praznanA uttaramA prabhuzrI gautamasvAmIna / cha ,-'evaM jaja payaM asthi puDhavIkAiyANaM' hai gautama ! pRthvIyi vAmai vezyA vigaire prAthI 22 pade saMbhavita hoya te te padamAM rahenArA pRthvIkAyika ane akiyAvAdI ane ajJAnavAdI A beja samavasaraNa hoya che. te A bane samavasaraNamAM pahelAM kahyA pramANe manuSya Ayu ane tiryaMca Ayune baMdha ja te pRvIkAyika jene hoya che. teo nAraka Ayu ane deva Ayune baMdha karatA nathI.
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramedrikA DhokA 2029 u.1 su03 nai0 AyuSkakarmabandhanirUpaNam 107 lezyA na kimapi AyurvandhaM prakurvanti pRthivIkAyikajIveSu devotpattitvena aparyAptAvasthAyAmeva tejolezyA bhavati, tatsattAyAM naivAyuSo vandhaH, dvigame eva AyuSo bandhasadbhAvAt / 'evaM AukAiyANa vi vaNassaikAiyANa vi' evaM pRthivIkAyikava devA'kAyikAnAM vanaspatikAyikAnAM ca dvayAnAm akriyAvAdyajJAnikavAdi samavasaraNa yo madhye yat yat padaM bhavati tasmin tasmin pade eva dviprakArakaM tiryagyonikasambandhi manuSyabhavasambandhi cAyurbhavati eSvapi pRthi atarnaadna aparyAptAvasthAyAmetra tejolezyA bhavati, tejolezyAyAM canAyuSo bandho bhavatItyAdikaM sarvaM pRthivIkAyikavadeva jJAtavyamiti bhAvaH / aura devarus kA bandha nahIM hotA hai / 'navara' teulessAe na ki pi kareti' paraMtu tejolezyA pada meM vartamAna pRthivIkAyika jIvoM ke kisI bhI AyukA bandha nahIM hotA hai / pRthivIkAyikoM ke aparyAptAvasthA meM hI indriya paryApti pUrNa hone ke pahile tejolezyA hotI hai, kyoM ki pRthivIkAyika jIvoM meM devoM kI utpatti ho sakane se vahAM aparyAptAvasthA meM tejolezyA kahI gaI hai| tejolezyA kI sattA meM AyukA baMdha nahIM hotA hai / tejolezyA ke cale jAne para hI AyukA baMdha hotA hai / ' evaM ' AukkAiyANa vi vaNassaikAiyANa vi' pRthivIkAyika jIva ke jaise hI apUkAyikoM ke vanaspatikAyikoM ke akriyAvAdI aura ajJAnikavAdI ina do samavasaraNoM meM jo jo pada saMbhavita ho una-una padoM meM tirtha gAyu aura manuSyAyu ina do AyuoM kA hI unake baMdha hotA hai, anya AyuoM kA nahIM inameM bhI pRthivIkAyikoM 'navara' teulessAe na kiMpi pakare ti' paraMtu tenevezyAvANA pahamA rahenArA pRthvIkAyika jIvAne kAIpaNu Ayune kha dha thate nathI. pRthvIkAyikAne aparyApta avasthAmAM ja indriya paryApti pUrI thayA pahelAM teolezyA hAya che. kemake pRthvIkAyika jIveAmAM devenI utpattI thatI hAvAthI tyAM aparyApta avasthAmAM tejovaizyA kahI che. teolezyAnI sattAmAM Ayune aMdha hAtA nathI. tejodeshyaanaa bhavAthIna mAyunA aMdha thAya che. 'eva' AukoiyANa vi SaNassa 11 kAiyANa vi' zyAvAjA pRthvI ayi lavanA uthana pramANe 4 zyAvAjA khikAne, lezyAvALA vanaspatikAyikAne akriyAvAdI ane ajJAnavAdI mA samavasaraNAmAM je je pade saMbhavita DhAya te te padomAM tiryaMca Ayu ane manuSya Ayu A e AyuSyane ja aMdha Aya che. khIjA e AyunA madha hotA nathI. tenuM kAraNa paNa eja che ke AmAM paNa devAnI # vI
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 bhagavatIstra akriyAvAdino'jJAnikavAdinazca apkAyikavanaspatikAyikA dvimakArakameva AyuSkaM vadhnantIti bhAvaH / 'teukAiyA vAukAiyA sayaTThANesu majjhimesu domu sarosaraNesu no nerahayAuyaM pakareti' tejaskAyikA vAyukAyikAtha sarvasthAneSu sarveSveva lezyAdidvAreSu madhyamayoyo samavasaraNayoH akriyAvAdyajJAnikavAdi. rUpayoH no nArakabhavasambandhi AyuSkaM prakurvanti / kintu 'tirikkhajoNiyAuyaM pareMti' tiryagyonikAyuSka prakurvanti, 'No maNussAuyaM0' no manuSya sambandhi AyuSka pakurvanti 'no devAuyaM pakareMti' no devAyuSkaM prakurvanti tejaskAyika ke jaise devoM kI utpatti ho sakate se aparyAptAvasthA meM hI tejo. lezyA kA sadbhAva rahatA hai| tejolezyA, ke sabhAva meM AyukA baMdha nahIM hotA hai ityAdi saba kathana pRthivIkAyika ke jaise pahAM samajhanA cAhiye / akriyAvAdI aura ajJAnikavAdI apkAyika evaM vanaspatikAyika jIva do prakArakI hI AyukA baMdha karate haiM yahI kahane kA tAtparya hai, 'leDajhAiyA vAukAjhyA savvaTThANesu majjhimesu dosu samosaraNesuno neraithAuyaM pakareMti' tejaskAyika aura vAyukAyika jIva lezyAvAdika sarva sthAnoM meM akriyAvAdI rUpa aura ajJAnikavAdI rUpa samavasaraNavAle hote hue nAraka bhava sambandhi Ayu karma kA baMdha nahIM karate haiM kintu ve 'tirikkhajoNiyAuyaM pakareti' tiryagAyu kA hI baMdha karate haiN| 'No maNussAuyaM no devAuyaM pakareMti' manuSyAyu kA baMdha nahIM karate haiM aura na devAyu kA baMdha karate haiN| utpattI hovAthI aparyApta avasthAmAM telezyAne rAdurbhAva hoya che. tejalezyAnA sadUbhAvamAM Ayune baMdha raheto nathI. vigere tamAma kathana prakAyikanA kathana pramANe ahiyAM samajavuM akiyAvAdI ane ajJAnavAdI apakAyika ane vanaspatikAyika jIva be prakAranAM AyuSyane ja badha kare che. eja A kathananuM tAtparya kahyuM che. - ukAiyA vAukAiyA savvadANesu majjhamesu dosu samosaraNesu no meraiyAuyaM pakareMti' te424Ayi: mane vAyuya: vazyA vigere sA sthAnAmA akiyAvAdIpaNA ane ajJAnavAdIpaNAnA samavasaraNavALA thaIne nAraka bhava saMbaMdhI AyukarmAne baMdha karatA nathI. tathA deva Ayuno paNa baMdha 42tA nathI.' 52'tu 'tirikkhajoNiyAuya pakareM ti' tiya" mAyunI 1 ' 3 cha. 'No maNussAuba no devAuyaM pakareMti' manuSya nyAyunI 5 42t| nathI. tathA deva Ayune paNa baMdha karatA nathI. kahevAnuM tAtparya e che ke RAR
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za030 u.1 sU03 nai0 AyuSkarmabandhanirUpaNam 109 vAyukAyikajIvAnAM sarvatra padeSu ekaprakArakatiryagAyupa eda vandhanaM bhavati nAnyAyuSa iti bhAvaH / 'beiMdiyateiMdiyacauridiyANaM jahA guDhavikkAiyANaM' dvIndriya trIndriyacaturindriyajIvAnAmAyurvandho yathA pRthivIkAyikAnAM pradarzita stathaiva jJAtavyA dvIndriya yAvat caturindriyANAM pRthivIkAyikavadeva tiryagyonikAyuSkasya manuSyabhavasambandhyAyuSkasya ca bandhanaM bhavati na tu ime nairayikAyuSka kurvanti na vA devAyuSkameva kurvantIti bhAvaH / 'navara sammattanANeSu na eka pi AuyaM pakAti' navara kevalametadeva vailakSaNyaM yat samyaktvajJAneSu samyaktvapade jJAnapade ceme dvIndriya yAvat caturindriyA jIvA na ekamapi AyuSka prakurvanti, dvIndriyAdi caturindriyAntajIvAnAM sAsvAdanabhAvena aparyAptAvasthAyAmeva samyaktvaM tathA jJAnaM ca bhavati tatkAlasyAlpatvAnna kasyApi Ayupo bandho bhavatIti / 'kiriyAvAI NaM bhaMte !" tAtparya kahane kA yahI hai ki tejaskAyika aura vAyukAyika jIvoM ke sarvatra padoM meM eka prakAra ke tirtha gAyu kA hI baMdha hotA hai, anya AyuoM kA nahIM / vediyateiMdina cauridiyANaM jahA puDhaviskAiyANa do indriya, tehandriya cauindriya jIvoM ke pRthivIkAyika jIvoM ke jaise tirtha gyAnika AyuSka kA aura manuSya bhava sambandhyAyuSka kA baMdha hotA hai| narakAyu kA aura devAyu kA inake baMdha nahIM hotA hai| 'navaraM sammattalANelu na ecapi AuyaM pakareMti' paraMtu yahA~ vizeSatA itanI sI hI hai ki samyaktva pada meM aura jJAna pada meM ye vIndriya se lekara cauindriya taka ke jIla eka bhI AyukA baMdha nahIM karate haiM, kyoM ki inake samyaktva aura jJAna sAsvAdana bhAga ho aparyAptAvasthA meM hI hotA hai| ataH aparyAptAvasthA kA kAla atyalpa hone se kisI bhI AyukA baMdha inake akriyAvAdI aura ajJAnikavAdI rUpa hAlata meM tejarakAyika ane vAyukAyika jIvone saghaLA padamAM eka prakAranA ti Ayuneja dha hoya che, te zivAyanA bIjA Ayuono baMdha thatA nathI. 'veiMdiya teidiya cauridiyANaM jahA puDhavIkoiyANa' medriyAmA traNa IdriyavALA, cAra IdriyavALA pRthvIkAyika jIne pRthvIkAyika jInA kathana pramANe tiryacanika AyuSyane ane manuSya saMbadhI Ayune baMdha thAya che. nAraka Ayune ane deva Ayune baMdha teone hoto nathI. 'navara' sammattanANesu na eka pi AuyaM pAre ti' paratu mA 4thanamA vizeSA e che ke-samyakatva padamAM ane jJAnapadamAM A be IndriyavALAthI laIne cAre IndriyavALA sudhInA cha eka paNa Ayune baMdha karatA nathI. kemake teone samyaktva ane jJAna sAsvAdana bhAvathI aparyApta avasthAmAM ja
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIkSa 110 kriyAvAdinaH khalu bhadanta ! 'paMciMdiyatirikkhajoNiyA' paJcendriyatirthagyonikA jIvAH 'ki neraiyAuyaM pakareM ti pucchA' kiM nairayikAyuka prakurvanti athavA tiya gyonikAyuSka prakurvanti athavA manuSyAyuSka prakurvanti devAyuSka vA prakurvatIti praznaH pRcchayA sNgRhyte| bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahA maNapajjavaNANI' yathA manAparyavajJAninA manaHparyavajJAnivadeva kriyAvAdi paJcendriyatiyagyonikAH na nArakatiryagyonikamanuSyAyuSkaM prakurvanti kintu kevalaM devAyuSkameva prakurvantIti bhAvaH / 'akiriyAvAI annANiyavAI veNaiyavAI ya caunihaM pi pakAti' akriyAvAdino'jJAnikavAdino vainayikavAdinazca pazcendriyatiryagyonikA nArakAyuSkatiryagyonikAyuSka manuSyAyuSka devAyuSka catu. nahIM hotA hai| kiriyAvAINaM bhaMte ! paMciMdiyatirikkhajoNiyA' he bhadanta ! kriyAvAdI paMcendriyatiryazca jIva 'kiM neracyAuyaM pakareMti pucchA' kyA nairathika AyukA baMdha karate haiM ? athavA-tiryagAyukA vaMdha karate haiM ? ayavA-manuSyAyukA baMdha karate haiM ? athavA-devAyuSka mobaMdha karate haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! jahA maNapajjabanANI' he gautama! manAparyayajJAnI ke jaise kriyAvAdI paJcendriya tiryazca na nArakAyu kA baMdha karate haiM, na tiryagAyu kA baMdha karate haiM, na manuSyAyu kA baMdha karate haiM, kiMtu ve kevala eka devAyu kA hI yadha karate haiN| 'akiriyAbAI annANiyavAI veNaiyavAIya caunvihaM pi pakareMti' akriyAvAdI, ajJAnikavAdI aura vainayikavAdI paJcendriya tirya gyaunika jIva cAroM prakAra kI AyuoM kA paMdha karate haiN| naarhiya che. tethI aparyApta avasthAne kALa atyata thoDo hovAthI tene akiyAvAdI ane ajJAnavAdI paNAmAM keIpaNa Ayune baMdha heta nathI. kiriyAvAI NaM bhaMte ! paMciMdiyatirikkhajoNiyA' 7 magavan liyA. vAdI 5yendriya tiyaya 75 'ki neraiyAuyaM pakare ti pucchA' zutamA yika Ayune baMdha kare che? athavA manuSya ane baMdha kare che? athavA duva maayun| 55 re cha ? 2mA prazanA uttaRi 'prasuzrI 4 cha hai-'goyamA! nahI maNapajjavanANI' 3 gItama ! mana:paya jJAnInA 4thana pramANe yApahI cendriyatiryaya nArakanI Ayune baMdha karatA nathI. tiryaMcanI Ayune paNa baMdha karatA nathI. manuSya Ayuno baMdha karatA nathI. paraMtu teo kevaLa eka deva Ayune ja baMdha kare che, , 'akiriyAvAI, annANiyavAI veNaIyavAI ya camviha pi pakareMti' msyiaavAhI. ajJAnavAdI ane vaiyikavAdI paMcendriya tiryacanivALA ja cAre
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakA TIkA za030 u. 1 sU03 nai0 AyuSkakamaivandhanirUpaNam 111 1 faraft on kurvantIti bhAvaH / 'jahA ohiyA tahA salestA vi' yathA audhikAH sAmAnyatiryagyonikajIvA AyuSkaM badhnanti tathaiva tenaiva prakAreNa salezyAH paJcendriyatiryagyonikA api AyuSkaM badhnanti, aya bhAvaH - kriyAvAdipaJcendriya tiryagyonikAH kevalaM vaimAnikadevAyukameva vadhnanti tathA zeSAH sama vasaraNatrayavantastiryak paJcendriyA catvAryapi narakAdyAyuSi cananti | 'kaNhalessA NaM bhaMte / kiriyAbAI paMceMdiyatirikkhajoNiyA ' kRSNalezyA khala bhadanta ! kriyAvAdinaH paJcandriyatiryagyonikA 'kiM nerajhyAuyaM pucchA' kiM nairayikAyuSkaM kurvanti manuSyAyuSkaM vA kurvanti devAyuSka vA kurvantIti praznaH pRcchayA saMgRhyate / bhagavAnAha - 'joyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama 1 kA kA bhI ve baMdha karate haiM, tiryagAyu kA bhI ve baMdha karate haiM, manuSyAyu kA bhI ve baMdha karate haiM aura devAyu kA bhI ve bandha karate haiM 'jahA ohiyA tahA salessA vi' jaise sAmAnya tiryagyonika jIva AyuSka karma kA bandha karate haiM usI prakAra se saleiya paJcendriya tiryagyonika jIva bhI AyuSka karma kA bandha karate haiM, arthAt kriyAvAdI paJcendriya tiryagyonika mAtra vaimAnika devAyukAM bandha karate haiM aura zeSa tIna samavasaraNavAle liryaca paMcendriya cAroM gatikA Ayu bAMdhate haiM / 'kaNhalessA NaM bhane / kiriyAbAI paMcidiyatirikkhajogiyA' he bhadanta ! kRSNalezyAvAle kriyAvAdI jo paMJcendriya tiryagyonika jIva haiM - ve kyA 'nerahayAjyaM pakareti pucchA' nairadhikAyu kA bandha karate haiM ? yA tiryagAyukA bandha karate haiM ? yA manuSyAyu kA bandha karate haiM ? yA devAyu kA bandha karate haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate prakAranA AyuSyanA khadha kare che. teo nArakeAnA AyuSyanA paNa mA~dha kare che, tiya caAyunA paNa teo aMdha kare che manuSya AyunA paNa adha kare che. ane deva AyunA pazu adha 12 che. 'jahA ohiyA tahA salessrA vi' ne rIte sAmAnya jIvA AyuSya kamanA adha kare che. eja pramANe lesyAvALA pacendriyatiya caceAni jIvA paNa nArakanA AyunA baMdha kare che. tee tiya ca Ayune khaMdha karatA nathI, paraMtu te manuSya AyunA madya kare che. ane deva bhavanA AyuSyanA adhUre che, 'kaNhalessA NaM bhaMte! kiriyAvAI paMcidiyatirikkhajoNiyA ' he bhagavan kRSNalezyAvALA kriyAvAdI je paMcendriyatiya carcAnika jIve che. tethe zu' kiM neraiyAuya pakareti pucchA' nairayi AAyunA gaMdha ure che ? athavA tiyaca Ayune! badha kare che ? athavA manuSya Ayune aMdha kare che? athavA deva AyunA baMdha kare che. ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautama
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ LLL writte ? 'no neraiyAu pakareti' no nairayikAyuSka' makurvanti 'No virikkha0 ' tiryagyonikA prakurvanti No maNussAyaM 0 ' no manuSyAyuSkaM makurvanti 'No devAuyaM pakareti' no devAyuvaka prakurvanti 'akiriyAbAI annANiyavAI desert cauvi pi kareMti' akriyAvAdino'jJAnikavAdino vainayika vAdinaM pacendriyatiryagyonikAH kRSNazyAcanta caturvidhaM catuHprakAramapi nAra kati manuSyadevAyukaM kurvantIti bhAvaH / 'jahA kaNhalessA evaM nIlalessA vi yathA kRSNalezyAH paJcendriyatiryagyonikA svathaiva nIlalezyA avi kApatika ThevA api paJcendriyatiryagyonikA vaktavyAH tathA ca kriyAvAdi paJcendriya tiryagyonikA na nArAyukaM na tiryagyonikAyuSka' na manuSyAyuSkaM na haiM - 'gomA ! no nerajhyAuyaM pakareti, no tirikkhAuyaM pazreti 'he gautama ! kRSNavezyAvAle kriyAvAdI paJcendriya tiryagyonika na nairathika AyukA bandha karate haiM, na tiyeAyu kA bandha karate haiM, 'no mAjya pakareti' na manuSyAyu kA bandha karate haiM, 'No devAuya pakareti' aura na devAyu kA baMdha karate haiN| 'akiriyAcAI, annANiyavAI, veNaiyavAI, pipati' akriyAvAdI, majJAnikavAdI aura vainayikavAdI kRSNazyAvAle paMcendriya tiryaJca cAroM prakAra kI Ayu kA baMdha karate haiM / 'jahA kaNhalessA evaM nIlalessA vi kAuleslA vi' jisa prakAra se kRSNaleAvAle pacendriyatiryak kahe gaye haiM usI prakAra se nIlakheDyA vAle paMcendriya tiryazca evaM kApotikalezyAvAle bhI kahane cAhiye arthAtM kriyAvAdI paMcendriya tiryaJca na nArakAyuSka kA bandha karate haiM, na nirya gAyaka kA bandha karate haiM, na manuSyAyuSka kA bandha karate haiM aura na 'svAmIne uDeche - 'goyamA ! no neraiyAuya pakareti no tirikkhajoNiyA ya-pakareMti' he gautama! sRRSNusezyAvANA dviyAtrAhI yathendriya tiryatha vA nArakAnA AyunA baMdha karatA nathI. tathA tiryaMca Ayune aMdha karatA nathI 'no 'manussAyaM pare 'ti' bhanuSya mAyunA pazu aMdha uratA nathI. 'jo devAya' pakare'ti' tathA heva AAyunA pazu tethe gaMdha uratA nathI. 'akiriyAvAI, annANivAI veNaiyavAI, caunvihaM pipakareti' aDiyAvAhI ajJAnavAhI ane vainayi vAMdI kRSNalesyAvALA paMcendriya tiya ca cAre prakAranA Ayune baMdha kare che. 'jA kahalekhA evaM nIlalessA vi kAulessA vi' ne prabhASe dRSNuzyAvAjA pacendriya tiya iMconuM kathana karyu che, eja pramANe nIlezyAvALA pacendriya tiya ca ane kApeAtikalezyAvALA pacendriya tiya canuM kathana paNa karavuM joie' arthAt nArakAyunA baMdha karatA nathI, tiryaMcayune paNa adha karatA nathI. manuSya AyunA paNa baMdha karatA nathI. tathA deva AyunA paNa khaMdha karatA nathI. kema ke-
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ pracadrikA TIkA za030 u. 1 sU03 ne0 AyuSkakarmabandhanirUpaNam 113 devAyuor' prakurvanti / paJcendriyatiryagyonikAH yadA samyagdRSTayaH kRSNalezyAdyaMzubhapariNAmavanto bhavanti tadA te paJcendriyatiryagyonikA na kimapi AyuSkaH prakurvanti yadA tu tejolezyAdi zubha pariNAmavanto bhavanti samyagdRSTika ndriyatiryagyonikAH tadA tu devAyuSkaM prakurvanti, tatrApi na bhavanavAsi devAMcA. jor kintu kevalaM vaimAnikAyukameva prakurvantIti bhAvaH / tathA zeSA samavaseraNatrayavantastiryakrapaJcendriyAzcatvAryapi narakAdyApi badhnantIti / 'teulessA naMdA sassA' tejolezyA pariNAmavantaH salezya jIvavadeva jJAtavyAH kriyAvAdi tejolezyAvantaH paJcendriyatiryagyonikAH kevalaM devAyukameva prakurvanti, zeSA strayo'kriyAvAdino'jJAnikavAdino vainayikavAdinastu trividhamAyukaM badhnanti devAyuSka kA bandha karate haiN| kyoMki samyagdRSTi tiryaJca jaya kRSNa Adi azubha lehayA ke pariNAmavAle hote haiM taba ve kisI bhI AyukA bandha nahIM karate haiM / aura jaba ye tejolezyAdi zubha pariNAmavAle hote haiM taba ve sirpha eka devAyuSka kA hI baMdha karate haiM / devAyuSka ke baMdha meM bhI ve bhavanavAsI Adi devoM kI AyuSka kA bandha nahIM karate haiM kiMtu eka vaimAnika AyuSka kA hI bandha karate haiM / aura zeSa tIna samavasaraNa - vAle tiryaJca paMcendriya cAroM gati kI AyuSka bAMdhate haiN| 'teulessA jahA salessA' tejolezvAvAle kriyAvAdI paJcendriya tiryaJca salezya jIvoM ke kathana anusAra kevala eka devAyuSka kA hI bandha karate haiN| bAkI ke tIna akriyAvAdI, ajJAnikabAdI aura vainayikavAdI. tejolezyAvAle pacendriyatiryaJca cAroM prakAra ke Ayu kA bandha karate haiN| kyoM ki salezya tiryakpacendriya jIvoM ke isI samyagdRSTivALA tiya cA jyAre kRSNulezvA vigere azuma vezyAnA pariNAmavALA hAya che, tyAre teo kAI paNu AyuneA baMdha karatA nathI ane jyAre teo teolezyA vigere zubha pariNAmavALA hAya che, tyAre tee kevaLa eka deva AyuSyanA ja adha kare che. devAyuSyanA aMdhamAM paNa tee bhavanavAsI vigere devAnA AyunA baMdha karatA nathI. para'tu eka vaimAnika devanA AyuSyanA ja adha kare che. ane khAkInA traNa samavasaraNavALA tiyA~ca paMcendriya cAra gatinI Ayune madha 7rai che. 'veuleskhA jahA salessA' telelezyAvANA priyAvAdI yathendriyatiyaya sasezya jIvAnA kathana pramANe kevaLa eka devaAyunA ja khaMdha kare che, bAkInA akriyAvADI, ajJAnavAdI, ane vaiyikavAdI teolezya vALA paMcendriya tiya ca cAre prakAranA AyuSyanA baMdha kare che. kema ke-lesyAvALA jIveAne Aja rItanuM pariNAma bha0 15
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 bhagavatI sUtre sazyAnAM tiryakapaJcendriyANAmevaM vidhastrarUpatayoktatvAditi / 'navara' akiriyAair vAI veNaiyavAI ya No NeraiyAuyaM pakareti' navaraM kevalametadeva vailakSaNyaM yat akriyAvAdino'jJAnikavAdino vainayikavAdinazca na nairayikAyuka prakurvanti kintu 'devApi pare ti' devAyuSkamapi makurvanti, 'tirikkhajoNiyAuyaM pi kareMti' tiryagyonikAyuSkamapi makurvanti / 'maNussAuyaMvi pakareMti' manuSyAyuSkamapi prakurvanti 'evaM pamhalessA vi evaM sukalessA vi bhANiyavvA' evamuparoktakrameNa padmazyApariNAmavantaH evaM zuklalezyApariNAmavanto'pi bhaNitavyAH kathayitavyAH paJcendriyatiryagyonikA iti, etra mime cApi yadA kriyAvAdinaH tadA kevalaM devAyuSkaM prakurvanti, yadA akriyAvAdino'jJAnikavAdino cainayikavAdinazca bhavanti tadA trividhamapi AyuSka prakAra ke pariNAma hote haiM aisA pahile kahA gayA hai| 'navaraM akiriyAbAI, annANiyavAI, veNahayabAIya No NeraiyAjyaM paMkareti' kintu akriyAvAdI, ajJAnikavAdI aura vainayikavAdI paJcendriya tiryaJca nairayika Ayu kA bandha nahIM karate haiN| ve to 'devAcyaM pi pakareti' devAyu kA bhI bandha karate haiN| 'tirikkha joNiyAuyaM pakareMti' tiryagAyu kA bhI bandha karate haiM / 'manussAuyaM pakareti' manuSya AyukA bhI baMdha karate haiN| 'evaM pamlessA vi evaM sukkalessA vibhANiyavyA' isI prakAra se padmalezyA pariNAmavAle paJcendriyatiryaJca aura zuklalezyA ke pariNAmavAle paJcendriyatiryaJca bhI jAnanA cAhiye, ye jisa samaya kriyAvAdI hote haiM taba kevala devAyu kA hI yandha karate haiM aura jaba ye ' akriyAvAdI, ajJAnikavAdI aura vainayikavAdI hote haiM taba tInoM, prakAra kI AyukA bandha karate haiN| para nArakAyukkA bandha nahIM karate haiM hAya che, te prabhA] paDelA uDesa 4 che, 'navara akiriyAvAI, annANiyavAI veNaivAI NoMraiyAu pakare ti' paraMtu yAvAdI ajJAnavAhI bhane vainayivAhI yathendriya tiryagya nairayi AyuSyanA madha uratA nathI tethe te 'devAya' pi pakare Mti' devmaayun| mauMdha ure che, 'tirikkhajoNiyAuyaM pipakare 'ti' tiya" yamAyunA madha 42 che. 'maNuskhAuya pipakareMti' manuSya Ayuno' pazu gaMdha re che. ' evaM pamhalessA vi evaM sukkalessA vi bhANiyavvA' theTa prabhA yadma vaizyAnA NiAmavALA paMcendriya tiyaca ane zukala lesyAnA pariNAmavALA pacendriya tiya canA sabaMdhamAM paNa samajavuM. tee jyAre kriyAvAdI haiAya che, tyAre kevaLa deva AyunA ja dha kare che. ane jyAre tee akriyAvAdI, ajJAnavAdI ane vaiyikavAdI hAya che, tyAre tee traNe prakAranA Ayune
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyaccAndrakA TIkA za030 u.1 03 nai0 AyuSkakarmabandhanirUpaNam 115 nArakAtiriktaM prakurvantIti / 'kaNNapakkhiyA tihiM samosaraNehi' kRSNapAkSikA jIvAH paJcendriyatiyagyonikAH tribhiH samavasaraNaiH akriyAvAdyajJAnikavAdi cainayikavAdimiH pakSaH 'caubihaMpi AuyaM pakareMti' caturvidhamapi nArakadeva tiryagmanuSyAyuSka kurvantIti / 'mukapakkhiyA jahA salessA' samavasaraNatrayavantaH zuklapAkSikA yathA salezyAH salezyatiryapaJcendriyajIvavadeva zuklapAkSikA api paJcendriyatiyagyonikA AyuzcatuSka kurvanti tathA kriyAvAdi zuklapAkSika tiryak paJcendriyAH kedalaM vaimAnikadevAyuSkameva badhnanti 'sammadiTTI jahA maNa. pajjavanANI taheva yemANiyAuyaM SakareM ti' samyagdRSTayaH paJcendriyatiryagyonikA jIvA manaHparyavajJAnivadeva kevalaM vaimAnikAyuSkameva prakurvantIti ! 'micchAdiTThI jahA kaNhapakkhiyA' pithayAdRSTayo yathA kRSNapAkSikAH kRSNapAkSikajIvavadeva mithyAdRSTi jIvA api akriyAvAdyajJAnikavAdi cainayikavAdimi tribhiH samava'kaNhapakkhiyA tihiM samosaraNehiM kRSNapAkSika paJcendriya tirthagyonika jIva akriyAvAdI, ajJAnavAdI aura vainayikavAdI hI hote haiM aura usa samaya 'calamvihaM pi AuyaM pakareM ti' ve cAroM prakAra kI AyukA bandha karate haiN| 'sukkapakkhiyA jahA saleslA' tIna samavasaraNavAle zuklapAkSika paJcendriyatithaca lazya tiryazcapaMcendriya jIvoM ke jaise deva tiryak manuSya aura nAraka cAroM AyuoM kA vadha karate haiM, aura kriyAvAdI zuklapAkSika tirthak paMcendriya jIva mAtra vaimAnika devAyu kA vandha karate haiN| sammadiTThI jahA saNapajjavanANI taheva vemANiyA uyaM pakareMti' samyagdRSTi paJcandriya niyaMgyonika jIva manaH paryavajJAnI ke jaise kevala eka vaimAnika AyukA bandha karate hai| 'micchAdiSTrI jahA kAhapakkhiyA' svithyAiSTi jIva kRSNapAkSika jIvoM ke jaise ma 2 cha, paratu nA24nA mAyunA 5 42tA nayI 'kaNhapakkhiyA tihi samosaraNehi' pAkSiA 5nyandriya tiya yayAni syAre bhaThiyAvAhI, mAnavAhI bhane nayivAhI Doya che, tyAre 'cauhi pi Auya pakare'ti' tasA yAra prAranA bhAyunA madha 42 che. 'sukkapakjiyA jahA salessA' zusAkSi: 5'yendriya tiya ya yAvA vonA thana mAga deva, tiya ca, ane manuSya A traNa prakAranA ramAyuSyane baMdha kare che narayika mAyuno 55 42tA nathI sammadiTThI jahA maNapajjavanANI taheva mANiyAuya' pakare ti' abhyaSTi 5ndriya tiya yayAni wal, mana:pavajJAnAmA vAnA 4thana prabhAvaNa 24 vaimAni mAyunA madha 42 cha, 'micchA vidvI jahA kaNhapakkhiyA' mithyASTA vAnA thana prabhAvita
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtra saraNe devanArakatiryagmanuSyAyuSka caturvidhamapi prakurvantIti / 'sammAmicchAdihI Na ya eka pi pakareMti jaheva neraiyA' sampamithyAdRSTayo na caikamapi AyuSka prakurvanti yathaiva nairayikAH mithyAdRSTinArakavadeva epAmapi AyuSkavandho na bhavatItyarthaH / 'nANI jAva ohinANI sammAdihI' jJAnino yAvat avadhijJAni no. yathA samyagdRSTayaH sampadRSTivadeva zAnino matyAdijJAnino'vadhijJAninazca kevalaM vaimAnikadevAyuSkameva prakurvanti na tu nArakatiryagmanuSyAyuSkaM prakurvantIti / 'annANI jAva vibhaMganANI jahA kAhapakkhiyA' ajJAnino yAvadvibhaGgajJAnino yathA kRSNapAkSikAH yAvatpadena matyajJAni zrutAjJAninoH saMgrahaH tathA cAjJAnimatyajJAni-zrutAjJAni-vibhaGgajJAninazca kRSNa pAkSikavadeva trimiH samavasaraNairakriyAvAdyajJAnikavAdi-vainayikavAdirUpai caturvidhamapi AyuSka prakurvantIti / 'sesA paJcendriyatiryaJca akriyAvAdI, ajJAnavAdI aura vainathikavAdI avasthA meM, cAroM prakAra kI AyukA ghandha karate haiN| 'sammAmicchAdivINa ya ekkaMpi pakareMti jaheva neracyA lagyak mithyAdRSTi mizradRSTi-jIva nAraka ke jaise eka bhI AyuSka karma kA vandha nahIM karatA hai| 'nANIjAva ohinANI jahA sammAdiTThI' jJAnI yAvat apadhijJAnI samyagdRSTi ke jaise kevala eka vaimAnika devAyuSka kA hI bandha karate haiN| nAraka tiryazca evaM manuSya AyuoM kA bandha nahIM karate haiM / 'annANI jAva vibhaMganANI jahA kAhapakkhiyA' ajJAnI yAvat vibhaMgajJAnI kRSNa pAkSika ke jaise akriyAvAdI, ajJAnavAdI, aura vainayikavAdI avasthA meM cAroM prakAra kI Ayuko vandha karate hai / yahAM yAvat zabda se pratyajJAnI aura atAjAnI ina dokSA grahaNa tulA hai| lesA jAva annaapaMcendriya tiryaMca akriyAvAdI agAnavAdI ane vainAyikavAdI avasthAmAM cAre ghAnA sAyujyanI 55 42 , 'sammAmicchAdiTThINa ya evaM pa pakareM ti' jaheva neraiyA' sabhya mithyA dRSTiyANA nAnA 4thana prabhAra bhiTivANA se 16 mAyuSya bhne| '5 42 // nathI. 'nANI jAva ohinANI jahA sammAdiTThI' jJAnIyAvat avadhijJAnI samyagRSTivALA jIvana kathana pramANe kevaLa eka deva AyuSyane ja baMdha kare che. nAraka, tiryaMca ane manuSya saMbaMdhI yune baMdha karatA nathI. 'annANi jAva vibhaganANI jahA kaNhapakkhiyA' ajJAnI yAvat vibhAgajJAnavALA kRSNapAkSikanA kathana pramANe akriyAvAdI, ajJAnavAdI, ane nayikavAdI avasthAmAM cAre prakAranI Ayune baMdha kare che. ahiyAM yAvata padathI matijJAnI ane zrataajJAnI A be grahaNa karAyA che.
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za030 u. 1 sU03 nai0 AyuSkakarmabandhanirUpaNam 117 jAva aNagArovauttA sabve jahA salessA vahena bhANiyantrA' zepAH yAvadanAkAro payuktAH anAkAropayuktapadaparyantAH sarve'pi yathA salezyA stathaiva bhaNitavyAH, tathAceme sarve'pi AyurvandhaviSaye salezyavadeva tathAhi ye kriyAzadinaste tu kevalaM vaimAnikAyukaM badhnanti, zeSAH samavasaraNatrayavanto jIvAzcaturvidhamapi AyuSkaM kurvanti, 'jahA paMcidiyatirikkhajoNiyANaM vattavvayA bhaNiyA evaM maNussA vibhANiyantrA' yathA paJcendriyatiryagyonikAnAM vaktavyatA'nupadameva bhaNitA evaM manuSyANAmapi vaktavyatA bhaNitavyA, kriyAvAdi prathamasamavasaraNe kevalaM devAyukaM kurvanti, akriyAvAdItyAdi samavasaraNatraye tu caturvidhamapi AyuSprakunanavIti / paJcendriya tiryagapekSayA yadvaivalakSaNyaM taddarzayannAha - 'baraM' ityAdi, 'NavaraM maNapajjavanANI no sannovauttA ya jahA sampaddidvItirikkhajoNiyA taddeva bhANigAvavattA savve jahA salestA taheva bhANiyavvA" bAkI ke samasta jIva anAkAropayukta pada taka ke salezya jIvoM ke jaise cAroM prakAra kI AyukA bandha karate haiM / 'jahA paMcidiyA tirikkhajoNiyANaM vaktavyayA bhaNiyA evaM maNussANaM vi bhANibaccA' jisa prakAra se paJcendriya tiryagyonikoM kI yaha vaktavyatA kahI gaI hai usI prakAra se manuSyoMkI bhI vaktavyatA kahanI cAhiye, tathA ca - kriyAvAdI manuSya kevala vaimAnika devAyukA hI bandha karate haiM, tathA - akriyAvAdI, ajJAnikavAdI aura vainayikavAdI manuSya cAroM prakAra kI AyukA bandhe karate haiM / paraMtu paJcendriya tiryagyonikoM kI apekSA jo isa manuSya sambandhI prakaraNa vizeSatA hai-vaha aisI hai ki- 'NacaraM maNapajjanANI 'sesA jAva aNAgArovauttA savve jahA salessA taddeva bhANiyavvA' khAkInA saghaLA jIvA anAkArApacIMga pada sudhInA lezyAvALA jIvAnA kathana pramANe cAre prakAranA AyuSyane adha kare che, ahiyAM yAvapadathI sopacegavALAthI laIne sAkArApayeAga sudhInA jIvA grahaNa karAyA che. 141 'jahA pacidiyatirikkhajoNiyANa vattavvayA bhaNiyA evaM maNussA vi bhANiyavvA' je pramANe pacendriya tiryaMcayeAnikAnA sakhadhamAM A kathana karela che, eja pramANe manuSyeAnA saMbaMdhamAM paNa samajavuM eTale ke-kriyAvAdI manuSya kevaLa deva AyunA ja adha kare che, tathA akriyAvAdI, ajJAnavAdI ane vainayikavAdI, manuSya cAre prakAranA AyunA "dha kare che. paraMtu paMcendriya tiya ca ceAnikAnI apekSAthI A manuSya prakaraNamAM je vizeSapaNu` che, te e rIte the -'Navara' maNapajjavaNANI nosanno uttA ya jahA sammadiTThI, tirikkha ,
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ AAA 118 bhagavatI sUtre roa' navaraM kevalaM manaHparyavajJAninaH no saMjJopayuktAzca manuSyA yathA samyagdRSTi tiryagyonikA stathaiva bhaNitavyAH ekaM devAyukameva kurvantItyarthaH / 'alessA kevalanANI avedagA akasAI ajogI ya' azyAH sAmAnyato lezyArahitAH kevalajJAninaH avedakA akapAyino'yoginazca 'ee na egaMpi AuyaM pakareM ti' ete azyAdikAH sarve'pi na ekamapi AyuSka prakurvanti / 'jahA ohiyA jIvA se taheva' yathA audhikA jIvAH kathitAH zeSam - kathitavyatirikta tathaiva sAmAnyato jIvaprakaraNamatipAditameva jJAtavyamiti / 'vANamaMtarajoisiyavemA giyA jahA asurakumArA' vAnavyantarajyotiSkavaimAnikA asurakumAravadeva kriyAvAdinaH kevalaM manuSyAyuSkaM makurvanti, akriyAvAdi vAnavyantarajyotiSkavaimA nikA strayastiryagAyuSkaM manuSyAyuSkaM ca prakurvantIti bhAvaH || 50 3 || no sanno uttAya jahA sammadiTThI, tirikkhajoNiyA taheva bhANiyavvA' manaH paryavajJAnI aura no saMjJopayukta manuSya samyagdRSTi tiryagyonikoM ke jaise kevala vaimAnika dezayukA hI bandha karate haiN| 'alessA kevalanANI avedgA akasAI ajogIgha' sAmAnyataH kheipArahita, kevalajJAnI, avedaka aura akaSAyI evaM ayogI 'ee na egaM ci AuyaM pakareMti' ye eka bhI AyukarmakA bandha nahIM karate haiM / 'jahA ohiyA jIvA sesaM taheva' jisa prakAra se adhika jIva hai usI prakAra se sAmAnyataH jIva prakaraNa meM pratipAdita zepa kathana jAnanA cAhiye, 'dANamaMtarajoisiya vemANiyA jahA asurakumArA' vAnavyantara, jyotiSika evaM vaimAnika kriyAbAdI avasthA meM asurakumAroM ke jaise kevala eka manuSyAyu kA hI bandha karate haiN| tathA-akriyAvAdI Adi vAnantarajyotiSika evaM vaimAnika ye tIna tiryagAyu aura aluSyAyu kA bandha karate haiM / 3 // joNiyA tava bhANiyavvA' bhana. paryavajJAnavANA bhane nI sajJopayukta manuSya samyagadRSTivALA tiya ca ceAnikAnA kathana pramANe kevaLa eka deva AyunA ja gaMdha 4re che. 'alessA kevalanANI avedgA akaslAI ayogIya' sAmAnya sezyAvinAnA, ThevaNajJAnI, ave bhane uSAya vinAnA bhane yogI 'ee na epi Auya pakare ti' mA gadhA me Ayubhana maMdha 4ztA nathI. 'jahA ohiyA jIvA sesaM taheva' ? prabhAye bhodhi bhavanA samadhabhAM uthana karyuM che. eja pramANe sAmAnya rIte jIva prakaraNamA pratipAdana karela khAkInuM arthAt samabhavu', 'bAnamaMtara joisiyavemANiyA jahA asurakumArA' vAnavyantara, naitika ane vaimAnika kriyAvAdI avasthAmAM asurakumArAnA kathana pramANe kevaLa eka manuSya Ayune ja adha kare che. tathA akriyAvAdI, vAnabhyantara, caiAti ne vaimAnika A traNe taiiya ca Ayu ane manuSya AyunA baMdha kare che Asa 3/
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ % 3D prameyacandrikA TIkA za030 u.1 sU04 jIvAnAM bhavasiddhikatvAdini0 119 mUlam-kiriyAvAI NaM bhaMte ! jIvA kiM bhavasiddhiyA . abhavasiddhiyA ? goyamA ! bhavAlAddhayA no abhvsiddhiyaa| . akiriyAvAI gaM bhaMte ! jIvA kiM bhavasiddhiyA pucchA goyamA! bhavasiddhiyA vi abhavasiddhiyA vi| eva annANiyavAI vi veNaiyavAI vi|sleslaannN bhaMte! jIvA kiArayAvAI kiM bhavAsaddhiyA pucchA, goyamA ! bhavAsaddhiyA no abhavasiddhiyA / leslANaM bhaMte ! jIvA AkariyAvAI ? kiM bhavAladdhiyA pucchA goyamA! bhavAsAdvayA vi asavAladdhigA vi / evaM annANiyavAI vi veNaiyavAI vi jahA slssaa| evaM jAva sukaleslA / alessA NaM bhaMte ! jIvA kiriyAvAI kiM bhavasiddhiyA pucchA gAyamA! bhavasiddhiyA no abhasiddhiyA / evaM eeNaM abhilAveNaM kaNhapakkhiyA tisu vi samosaraNesu bhynnaae| sukapakkhiyA cauMsu vi samosaraNesu bhavasiddhiyA no abhvaasddhiyaa| sammadiTTI, jahA alessaa| micchAdiTTI jahA knnhpkkhiyaa| sammAmicchAdidI dosu vi samosaraNesu jahA alessA / nANI jAva kevalanANI bhavasiddhiyA no abhvsiddhiyaa| annANI jAva vibhaMganANI jahA knnhpkkhiyaa| sannAsu causu vi jahA salessA, no sannovauttA jahA sammadiTTI, saveyagA jAva napuM: sagaveyagA jahA salessA / avedagA jahA samma hiTThI, sakasAI jAva lobhakasAI jahA salessA akasAI jahA sammadiTThIsajogI jAva kAyajogI jahA salessA, ajogI jahA sammadiTTI, sAgArovauttA aNAgArovauttA jahA slessaa| evaM nera-- iyA vi bhANiyavvA / navaraM nAyavvaM jaM atthi| evaM asurakumArA vi jAva thaNiyakumArA puDhavIkAjhyA lavaTANesu vi
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 / agavatIle majjhillesu dosu bi samosaraNesu bhavasiddhiyA vi abhavasiddhiyA vi| evaM jAva vaNaslaikAiyA veiMdiyateiMdiyacauridiyA evaM gheva / navaraM lammatte ohiyanANe AbhiNivohiyanANe suyanANe eesu ceva dosu sajjhimesu samolaraNesu bhavasiddhiyA no abhavasiddhiyA / saisaM taM caiva paMciMdiyatirikkhajoNiyA jahA neraiyA navaraM nAyavvaM jaM asthi / maNuslA jahA ohiyA jIvA, vANamaMtarajohastiya vemANiyA jahA asurakumArA / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti ||suu0 4 // -- tIsaime sae paDhaso udeso lamatto // 30-1 // ___ chAyA-kriyAvAdinaH khalu bhadanta ! jIvazaH kiM bhavasiddhikA abhavasiddhikAH ? gautama ! bhavasiddhikA no abhavasiddhikAH / akriyAvAdinaH khalu bhadanta ! jIvAH kiM bhavasiddhi kAH pRcchA, gautama ! bhatrasiddhikA api abhavasiddhikA api| ekmajJAnikavAdino'pi vainayikavAdino'pi / salezyAH khala bhadanta ! jIvAH kriyAvAdinaH kiM bhavasaddhikA pRcchA, gautama ! bhavasiddhikA no abhavasiddhikAH / salezyAH khalu bhadanta ! jIvA akriyAvAdinaH kiM bhavasiddhikA pRcchA, gautama ! bhavasiddhikA api amavasiddhikA api / emajJAnikavAdino'pi vainayikavAdino'pi yathA salezyAH / evaM yAvat shuklleshyaaH| galezyAH khalu bhadanta ! jIvAH kriyAvAdinaH kiM bhavasiddhikAH pRcchA, gautama | bhavasiddhikA no abhava. siddhikAH / evametenAbhilApena kRSNapAkSikA viSvapi samavasaraNeSu bhajanayAM / zuklapAkSikA caturdhvapi samavasaraNeSu bhavasiddhikA no abhavasiddhikAH / samyagdRSTayo yayA azAH / mithyAdRSTayo yathA kRSNapAkSikAH / sampagnithyAdRSTa po dvayorapi samavasaraNayo ryayA alezyAH / jJAnino yAvat kevalajJAnino bhavasiddhikA no amavasiddhikAH / ajJAnino yAvadvimaGgajJAnino yathA kRSNapAkSikAH / saMjJAsu catamuSvapi yathA salezyAH / no saMjJopayuktA yathA samyagdRSTayaH / savedakA yAvaapuMpakavedakA yathA salemAH / avedakA yathA samyagdRSTayaH, sakapAyino cAvallobhakapAyino yathA salezNaH / apAyino yayA smygdRssttyH| sayogino yAvat kAyayogino yathA salezyAH / ayogino yathA samyagdRSTayaH / sAkAropayaktA anAkAropayuktAH yathA sleshyaaH| evaM nairayikA api bhaNitavyAH, navaraM jJAtavyaM yadasti / evamasurakumArA api yAvat svanitakumArAH / pRthivIkAyikA
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyandrikA TIkA za030 u.1 sU04 jIvAnAM bhavasiddhikatvAdini0 121 sarvasthAneSvapi madhyamayo Iyorapi samavasaraNayo bhavasiddhikA api abhavasiddhikA bhapi / evaM yAvad vnsptikaayikaaH| dvIndriyatrIndriyacaturindriyA ekameva navaraM samyaktve audhikajJAne AbhiniyodhikajJAne zrutajJAne etayoreva dvayormadhyamayoH samavasaraNayo bhavasiddhikA no abhavasiddhikAH / zepaM tadeva / paJcendriya tiryagyonikA yathA nairapikAH, navaraM jJAtavyaM yadasti / manuSyA yathA audhikA zrIvAH / vAnavyantarajyotiSkavaimAnikA yathA asurkumaaraaH| tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // 204 // viMzattame zatake prathamodezakaH samAptaH // 30-1 // TIkA-'kiriyAvAI NaM bhaMte ! jIvA' kriyAvAdinaH khalu bhadanta ! jIvA 'kiM bhavasiddhiyA abhavasiddhiyA' kiM bhavasiddhikAH tasminneva bhave siddhigamanayogyA athavA abhavasiddhikA bhavantIti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'bhavasiddhiyA no abhavasiddhiyA' bhavasiddhikAH kriyAvAdino bhavanti no-na tu abhavasiddhikA bhavanti ye te kriyAvAdinaste tasminneva bhave mokSamAsAdayanti na tu abhavasiddhikA bhavantIti uttaram / 'akiriyAvAI NaM bhaMte ! jIvA' akriyAvAdinaH khalu bhadanta ! jIvAH 'kiM bhavasiddhiyA pucchA' kiriyAbAI gaMbhaMte ! jIvA kiM bhavasiddhiyA abhayasiddhiyA'-i0 TIkArtha-kiriyAvAI NaM bhaMte ! jIvA kiM bhavasiddhiyAabhavasiddhiyA' 'he bhadanta ! kriyAvAdI jIva kyA bhavasiddhika hote haiM ? yA abhavasiddhika hote hai ? jina meM usI bhava meM siddhigati meM jAne kI kSamatA hai ve bhavasiddhika aura ina se viparIta jo haiM ve abhavasiddhika haiN| uttara meM prasuzrI kahate haiM-'goyamA ! bhavasiddhiyA no abhavasiddhiyA' he gautama ! kriyAvAdI jIva bhavasiddhika hole haiM abhavasiddhika nahIM hote haiM / 'akiriyAbAI NaM bhNte| jIvA kiM bhavasiddhiyA pucchA' he kiriyAvAI Na bhaMte ! jIvA ki' bhavasiddhiyA abhavasiddhiyA' tyAha zA-kiriyAvAINaM bhaMte jIvA kiM bhavasiddhiyA abhvsiddhiyaamaavana kiyAvAdI jIve zuM bhavasiddhika hoya che ? ke abhavasiddhika hoya che ? jeo ja bhavamA siddhi gatimAM javAnA hoya te bhavasiddhika kahevAya che te zivAyanA abhAvasiddhika kahevAya che A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke'goymaa / bhavasiddhiyA no abhavasiddhiyA' gautama ! yAcAhI 1 mavasiddhi hoya che abhavasiddhikahetA nathI. 'akiriyAvAI NaM bhaMte ! jIvA ki bhavasiddhiyA abhavasiddhiyA pucchA' hai bhagavana je jIve akiyAvAdI che, teo bhavasiddhika hoya che? ke abhavasidrika
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre 2 kiM bhavasiddhikA abhavasiddhikA vA bhavantIti praznaH pRcchayA saMgahyate / bhagavAjAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'bhavasiddhiyA vi abhavasiddhiyA 'di' akriyAvAdino 'bhavasiddhikA api abhavasiddhikA api bhavantIti / evaM annANiyavAI viceNaiyavAI vi' evam bhaktiyAvAdivadeva yajJAnikavAdino'pi cainayikanAdino'pi bhavasiddhikA api santi abhavasiddhikA api bhavantIti bhAvaH / | 'sasA NaM bhaMte! jIvA kiriyAbAI' sahapAH khala bhadanta / jIvAH kriyAvAdinaH, 'ki bhavasiddhiyA pucchA, kiM bhavasiddhikA abhavasiddhikA veti praznaH, pRcchayA saMgRhyate ! bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'bhavasi - dviyA no abhavasiddhiyA' bhavasiddhikA no abhavasiddhikA bhavanti salezyAH kriyA 'vAdino jIvA iti / 'sakessA NaM bhaMte / jIvA akiriyAbAI ki sarvasiddhiyA abha bhadanta ! jo akipAcAdI jIva haiM ve kyA bhavasiddhika hote haiM yA abhavasiddhika hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM 'nomA ! bhavasi - hiyA vi abhavasiddhiyA vi' he gautama! akriyAcAdi jIva bhavasiddhika bhI hote haiM aura abhavasiddhika bhI hote haiM / ' evaM annANiyavAha vi gheNahayavAI vi' isI prakAra se ajJAnikavAdI bhI bhavasiddhika aura abhavasiddhika donoM prakAra ke hote haiM isI prakAra ke vainayikavAdI bhI hote haiM' / 'nalessA NaM bhaMte! jIvA kiriyAbAI' he bhadanta | salezya kriyAvAdI jIva kyA bhavasiddhika hote haiM ? yA abhavasiddhika hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate hai- 'goyamA ! bhavasiddhiyA no abhavadviyA' he gautama! bhavasiddhika hote haiM avasiddhika nahIM hote haiN'| 'salesmA NaM bhaMte / jIvA akiriyAbAI kiM bhavasiddhiyA pucchA' he bhadanta ! akriyAbAdI male jIca kyA bhavanidvika hoya he ? yA praznanA uttaramA prabhuzrI che - 'goyanA / bhavasiddhiyA vi abhava miTTiyA vi' he gautama aDiyAvAhI chava lavasiddhi pazu hoya che, bhane abhavasiddhi pazu hoya . ' evaM annANiyavAI vi, veNaiyavAI vi' mAna prabhA ajJAnavAdI paNa bhavasiddhika ane abhavasiddhika banne prakAranA DeAya che. vaeNnavivaahii pazu me prabhA bhanne prazastA hoya che. 'salesthA NaM bhave / jIvA ciA1'he bhagavana lesyAvALA kriyAvAdI chavA nu bhavasiddhika hoya che ? alavasiddhi hoya he ? yA prazna uttaramAM prabhuzrI he che - 'goyamA ! siddhiyA to abhavasiddhiyA' he gautama! vezyAvANA priyAvAdI lavo lavasiddhi hoya che, lavasiddhi hotA nathI. 'salemsA NaM bhate / jIvA akirivAI kiM bhavasiddhiyA pucchA' he bhagavan gaDiyA hI bezyAbAlA vAzuM bhavasiddhi hAya che? ke abhasiddhika hAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za030 u.1 sU04 jIvAnAM bhavasiddhikatvAdini0 123 vasiddhiyA' pucchA salezyAH khalu bhadanta ! akri mAvAdino jIvA kiM bhavasiddhikA abhavasiddhikA bhadantIti praznaH pRcchayA sNgRhaate| bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'bhavasiddhiyA di abhavasiddhiyA vi' salezyAH akriyAvAdino, jIvAH bhavasiddhikA api bhavanti abhatrasiddhikA vA bhavantIti / evaM annANiyavAI vi veNaiyavAI vi' evaM salezyA' krisAvAdi jIvavadeva ajJAnikavAdino'pi vainayikavAdino'pi bhavasiddhikA api bhavanti abhavasiddhikA api bhavanti / 'evaM jAva sukalessA' yathA salezyAH kriyAvAdino'kriyAvAdinazca sathitA stathaiva yAvat zuklalezyAH, atra yAvatpadena kRSNanIlakApotatejaH padmalegAnA: saMgraho bhavatIti tathAca chaSNalezyAta Arabhya zuklalezAntAH kriyAvAdino jIvA bhavasiddhikA no abhavasiddhikA bhavanti tathA akriyAvAdinaH kRSNalezyAta Arabhya zuklalegyAntAH sarve'pi jIva bhavasiddhikAzca bhavanti abhavasiddhikAzcApi bhavantIti bhAvaH / 'alessA NaM bhaMte ! jIvA kiriyAvAI kiM bhavasiddhiyA pucchA' alezyAH sAmAnyato lezyArahitAH khalla bhadanta ! jIvAH kriyAvAdinaH ki bhavati. hote haiM yA abhavasiddhika hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM'goyamA! bhavasiddhithA vi abhavasiddhiyA vi' he gautama ! akriyAvAdI salezya jIva bhavasiddhika bhI hote haiM aura abhavasiddhika bhI hote haiN| 'evaM annANiyavAI vi veNaiyavAI vi' isI prakAra se ajJAnavAdI jIva bhI aura vainathikavAdI jIva bhI bhavasiddhika aura abhavasiddhika donoM prakAra ke hote haiM / 'evaM jAva sukkaleslA kRSNalezyA se lekara zuklalezyAvAle kriyAvAdI jIva bhavasiddhika hI hote haiM abhavasiddhika nahIM hote haiN| aura kRSNalezyA se lekara zuklalezyA taka ke akri. yAvAdI Adi jIva bhavasiddhika aura abhavasiddhika donoM prakAra ke 8- 'goyamA ! bhavasiddhiyA vi abhavasiddhiyA vi' OM gautama ! maThiyAvAhI zyAvANA va sasiddhi55 uya che bhane masasiddhi ya hAya che. evaM annANiyabAI vi veNaiyavAI vi' mA pramANe zmazAnavAhI 04 mana paina yikavAdI jIva paNa bhavasiddhika ane abhavasiddhika ema banne prakAranA hoya cha. 'eva jAva sukkalessA' vezyAthI sana zusa vezyAvAThiyAvAhI jIva bhavasiddhika ja hoya che. abhavasiddhika hetA nathI. tathA kRSNalezyAthI laIne zukala leDyA sudhInA aDhiyAvAdI jIva bhavasiddhika ane abhavasiddhika bhanna 12 DAya che. 'aleksA bhaMte | jIvA kiriyAbAI ki bhavasiddhiyA pucchA' 8 sapana liyAvAhI ase25 7vazu sa4 DAya cha ? athavA
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ % 124 bhagavatIsa ddhikA bhavanti abhavasiddhikA vA bhavantIti praznaH pRcchayA sNgrhyte| bhagavAnAha 'goyamA' ityAdi, goyamA' he gautama ! bhAsiddhiyA no amatramidbhiyA' alezyAH kriyAdino jIvAH bhavasiddhikA eva bhavanti na tu abhavasiddhikA savantItyuttaram / 'eva eeNaM abhilAvaNaM kahapakkhiyA tisu vi samosaraNemu bhayaNAe' evamanena abhilApena pUrvodivaprakAreNa kRSNapAkSikA jIvA stripvapi dvitIyattIyacaturtheSu akriyAvAdyajJAnikavAdI-vainAyakavAdI rUpeSu samavasaraNeSu bhajanayA-vikalpene ti bhavasiddhikA api abhavasiddhikA api jJAtavyA iti / 'sukkapavikhayA causu vi samosaraNesu bhavasiddhiyA no abhavasiddhiyA' zuklapAkSikA jIvAH caturvapi prathamadvitIyatRtIyacaturtheSu samavasaraNeSu kriyAdAdhakriyAvAdyajJAnivAdi vanAyakacAdi rUpeSu bhavasiddhikA eva bhavanti, no-na tu kathamapi amavasiddhikA bhavantIti / 'sammadiTTI jahA alessA, samyagdRSTayo jIvA yathA alezyajIvA: hote haiM / alessA Na bhaMte ! jIvA kiriyAvAI kiM bhavasiddhiyA pucchA hai bhadantya ! kriyAvAdi alezya jIva kyA lavamidvika hote haiM yA abhaya siddhika hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! bhavasiddhiyA, no abhavasiddhiyA' he gautama ! alezya kriyAvAdI jIva bhavasiddhika hI hote haiM abhavasiddhika nahIM hote haiN| 'evaM eeNaM abhilAveNaM kaNhapakkhiyA lislu cilamosaraNesu bhayaNAe' isa prakAra abhilApadvArA kRSNapAkSika jIva akriyAvAdI ajJAnikabAdI aura vainayikavAdI rUpa tInoM samavasaraNoM meM bhavasiddhika bhI hote haiM aura abhavasiddhika bhI hote haiN| 'sukkapakkhiyA causu vi samavasaraNesu bhavasiddhiyA no abhavasiddhiyA' zuklapAkSika cAroM samosaraNoM meM bhavasiddhika hI hote haiM abhavasiddhika nahIM hote haiM 'sammadiTTI jahA alessA' abhavasiddhika heya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke'goymaa! bhavasiddhiyA no abhavasiddhiyA' gItama! vezyA vinAnA yApahI masiddhi hoya che. manasiddhiDAtA nathI 'eva eeNaM abhilAveNaM kaNDapasniyA titu vi samosaraNesu bhayaNAe' mA pramANe mA manisAthI kRSNapAkSika jIve akiyAva dI ajJAnavAdI, ane vanavivAdI avasthAomAM sasiddhi DAya che. samavasiddhi hotA nathI. 'sukapakkhiyA ca usu vi samosaraNesu bhavasiddhiyA' zusAkSi 71 yAre samavasaramA sasiddhi DAya che samasiddha hotA nathI 'sammAdidrI jahA alessA malezya vAnA saMbaMdhamAM je pramANe kathana karavAmAM Avela che. e ja pramANe samyagu daSTivALA
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za030 2.1 sU04 jIvAnAM bhavasiddhikatvAdini0 155' kathitA stathaiva mAsiddhikA eka na tu abhavasiddhikA bhavantIti / 'micchAdiTTI jahA kaNhapakkhiyA' mithyAdRSTayo yathA kRSNapAkSikAH kRSNa pAkSikavadeva mithyA dRSTayo' kriyAvAdItyAdi sapana maraNatraye vikalpena bhavasiddhikA abhavasiddhikA api bhavantIti jJAtavyam / 'sammAmicchAdiTThI do mu vi samosaraNesu jahA alessA' samyagmithyAdRSTayo mizradRSTayaH dvayorapi tRtIyacaturthayorajJAnikavAdi cainayikavAdi samavasaraNayoralezyavadeva bhavasiddhikA bhavantIti jJAtavyam / 'gANI jAva kevalanANI bhavasiddhiyA no abhavasiddhiyA' jJAnino yAvatkevalajJAninazca bhavasiddhikAH, atra yAspadena malizrutAvadhimanaHparyavajJAninAM saMgraho bhavati tathA ca jJAnita gArabhya kevalajJAniparyantAH sarve'pi bhavasiddhikA eva bhavanti na tu jisa prakAra se azya jIva kahe gaye haiM usI prakAra se sampAdRSTi jIva bhI bhaktiddhika hI hote haiM abhavasiddhika nahIM hote haiM / 'micchA. dihI jahA mAhapakviyA' mithyAdRSTi jIva bhI kRSNapAkSikoM ke jaise akriyAvAdI, ajJAnikabAdI aura vainAyakavAdI avasthA meM bhavasiddhika bhI hote haiM aura abhavasidrika mo hote haiN| 'sammAmicchA diTThI dostu vi saMmolaraNelu jahA alestA' alezya jIvoM ke jaise mizradRSTi jIva do samavasaraNa avasthA meM-ajJAnikavAdI aura vainayikabAdI sthiti meM-bhajJaliddhika hote haiM aisA jAnanA cAhiye 'NANI jAva kevalanANI bhavasiddhiyA no abhavasiddhiyA' jJAnI yAvat kevala jJAnI jIva bhavasiddhika hI hote haiM, abhavasiddhika nahIM hote haiN| yahAM yAvat pada se matijJAnI zrutajJAnI avadhijJAnI aura dhanAparyavajJAnI vo paya savasiddhi 4Aya che. masasiddhi ta nathI. 'micchAdiTThI jahA kaNhapazjiyA' mithyATavANA 4 155kSiA nA 4thana prabhArI akriyAvAdI, ajJAnavAdI, ane vayikavAdI avasthAmAM bhavasiddhika paNa hoya 2. sana manasiddhi pAya che. 'sammAmicchAdiTThI dosu vi samosaraNesu jahA alessA' vezyA vinAnA 4thana pramANe bhiSTipaNA be samavasaraNanI avasthAmAM eTale ke ajJAnavAdI ane vaiyikavAdIpaNAnI avasthAmA bhavasiddhika hoya che tema samajavuM / 'NANI jAva kevalanANI bhavasiddhiyA no abhavasiddhiyA' jJAnI yAvata kevaLajJAnI jIve bhavasiddhika ja hoya che. abhavasiddhika hotA nathI ahiyAM thAvatpadathI matijJAnavALA zravaNa navALA avadhijJAnavALA ane mana:paryAvajJAna
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 . . bhagavatIsUtre abhavasiddhikA iti bhaavH| 'annANI jAva vimaGganANI jahA kAhapakkhiyA' ajJAnino yAvadvibhaGgajAnino yathA kRSNapAkSikAH, atra yAvatpadena matvajJAni zrutAjJAninaH saMgraho bhavati tathAcAjJAnita Arabhya vimaGgajJAniparyantAH sarve'pi kRSNapAkSikavadeva akriyAvAdita Arabhya samavasaraNatrayeSu bhavasiddhikA api abhavasiddhikA apoti / 'sannAsu causu vi jahA salerasA' saMjJAsu AhArAdi parigrahAntAsu catasRSvapi yathA salezyAH salezyavadeva caturvapi AhArAdi saMjJAvatsu kriyAvAdinaH bhavasiddhikAH na tu abhavasiddhikA akriyAvAdina striSu samavasaraNeSu bhavasiddhikA api abhavasiddhikA apIti / 'no sannovauttA jahA sammadiTThI' no saMjJopayuktA jIvA yathA samyagdRSTayaH samyagdRSTicadeva kriyAvAdino inakA grahaNa huA hai| tathAca-jJAnI se lekara kevalajJAnI taka saba jIva bhavasiddhika hI hote haiM abhavasiddhika nahIM hote haiM / 'annANI jAba vibhaMganANI jahA kAhapakkhiyA' yAvatpada grahIta matyajJAnI, atAjJAnI tathA ajJAnI evaM vibhaMgajJAnI ye saba kRSNapAkSika ke jaise akriyAvAdI, ajJAnikavAdI evaM vainayikavAdI kI hAlata meM bhavasi. ddhika bhI hote haiM aura abhavaliddhika bhI hote haiN| 'sannAsu ca utsu vi jahA saleslA' AhAra saMjJA se lekara parigraha saMjJA taka kI cAra saMjJAoM meM bhI salezya jIvoM ke jaise jIva kriyAvAdI avasthA meM bhavasiddhika hI hote haiM abhavasiddhika nahIM hote| tathA akriyAvAdI evaM ajJAnavAdI tathA vainayikavAdI avasthA meM ye saba bhavasiddhika bhI hote haiM aura abhavasiddhika bhI hote hai / 'no sannova uttA jahA vALA ja grahaNa karAyA che. tathA jJAnathI laIne kevaLajJAnI sudhInA saghaLA wa siddha DAya cha, malasiddhi tA nathI. 'annANI jAva vibhaMganANI jAva kaNDapakkhiyA' maDiyAM sUtramA mAvasa ajJAnI yAt54thI matiajJAnavALA zrutajJAnavALA tathA virbhAgajJAnI e badhA kRSNapAkSika jIvana kathana pramANe akiyAvAdI, ajJAnavAdI ane vainAyikavAdIpaNAmAM bhavasiddhika hoya che, abhayasiddhika hotA nathI. 'sannAsu causu vi jahA salessA' bhADA2 saMjJAthI sana parivaha saMjJA sudhInI cAre sattAmAM vezyAvALA nA kathana pramANe jIva kriyAvAdI paNAmAM bhavasiddhika ja hoya che, abhAvasiddhika hotA nathI. tathA akriyAvAdI ane ajJAnavAdI tathA vanayikavAdI avasthAmAM A badhA bhavasiddhika paNa sAya che. mana masiddhi pa DAya che. 'no sannovauttA jahA sammadiTThI'
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ maindrikA TIkA za030 u0 1 sU04 jIvAnAM bhavasiddhikatvAdini0 127 no saMjJopayuktA jIvA bhavasiddhikA no abhavasiddhikA bhavantIti bhAvaH / 'savedanA jAba napuM sagavedagA jahA salessA' savedakA yAvat napuMsaka vedakAH yathA salezyAH er yA padena strIpuruSavedakayoH saMgrahaH tathA ca savedakAdArabhya napuMsaka veda. kAntAH sarve'pi salezyavadeva kriyAvAdino bhavasiddhikA no abhavasiddhikAH, akriyAvAdi prabhRtayastu bhavasiddhikA api abhavasiddhikA api bhavantIti bhAvaH / . 'aveyagA jahA sammadiTTI' avedakA yathA samyagdRSTayaH samyagdRSTivadeva sAmAnyato vedarahitAH kriyAvAdino bhavasiddhikA no abhavasiddhikA bhavantIti / 'sakasAI jAva lobhakasAI jahA salessA' sakaSAyino yAvat lobhakapAyino sammadiTTi' no saMjJopayukta jIva samyagdRSTi ke jaise kriyAvAdI abasthA hone se bhavasiddhika hote haiM, abhavasiddhika nahIM hote haiM / 'savedgA jAva napuMsagavedagA jahA salessA' savedaka se lekara napuMsaka veda taka samasta jIva salezya jIvoM ke jaise kriyAvAdI avasthA meM bhavasiddhika hote hai abhavasiddhika nahIM hote haiN| yahAM yAvatpada se strI vedoM aura puruSavedakoM kA grahaNa huA hai| tathA akriyAvAdI ajJAnikavAdI aura vainayikavAdI avasthA meM ye saba bhavasiddhika bhI hote haiM aura abhavasiddhika bhI hote haiM / 'aveyagA jahA sammadiTTI' avedaka samyagdRSTi ke jaise hI kriyAvAdI hone se bhasaddhika hote haiM abhavasiddhika nahIM hote haiN| 'sakasAI jAya lobhakasAI jahA salessA' sakaSAyI yAvat lobhakaSAyI jIva salezya jIvoM ke jaise hI kriyAvAdI avasthA meM bhavasiddhika hote haiM abhavasiddhika nahIM hote haiN| yahAM nA sAye gavALA jIve! samyagdRSTivALA jIveAnA kathana pramaNe kriyAvAdI avasthAmAM lavasiddhie hAya hai. abhavasiddhie hotA nathI 'savedgA jAva napucagavedgA jahA salessA' vedavAnA saveha lothI sadhane napuM samveha sudhInA sadhaNA jIve lezyAvALA jIvAnA kathana pramANe kriyAvAdI avasthAmAM bhavasiddhika hoya che abhasiddhika hotA nathI. ahiyAM yAvapadathI veDhavALA ane purUSavedavALA grahaNu karAyA che tathA akriyAvAdI, ajJAnavAdI, ane vainayikavAdI avasthAmAM sA gadhA lavasiddhi pAyu hoya che, bhane alavasiddhi pazu hoya he 'aveyagA jAva sammadiTThi' aneH4 tra sabhyaddRSTivANA nA uthana pramADiyAvAhI avasthAbhAM lavasiddhi hoya che. abhavasiddhi hotA nathI 'sakalAI jAva lobhakasAI jahA svalessA' samSAyI yAvat sola SAyavAjA ve bezyA* vALA jIvAnA kathana pramANe kriyAvAdI avasthAmAM bhasiddhika hoya che.
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre 128 yathA salezyAH yAvatpadena krodhamAnamAyAkapAyinAM saMgrahaH tathAcate sarve'pi 'salezyavadeva kriyAvAdino bhavasiddhikA no asavasiddhikA akriyAdi samavasaraNAayatrantaratu bhavasiddhikA api abhavasiddhikA api bhavantIti / 'aphasAI jahA 'sammaziTTI' apAyino yathA samyagdRSTayaH 'sasyadRSTivadeva bhavasiddhikA no / abhavasiddhikA bhavantIti bhaavH| 'sajogI jAva kAyajogI jahA salessA' 'sayogino yAvat kAyayoginazca yathA saLezyAH, yAvatpadena manoyogino / vacoyoginazca saMgrahaH tathA ca sayogita Arabhya kAyayogiparyantAH sarve'pi ., salezyavadeva kriyAvAdino bhavasiddhikA no abhavasiddhikA akriyAyAdi pramRtya straye'pi bhavasiddhikA api abhavasiddhikA api bhavantIti bhaarH| 'ajogI jahA sammaTTiI' ayogino yathA samyagdRSTayaH samyagdRSTi bada ayogino bhavasiddhikA yAvat zabda se krodha, mAna, mAyA kaSAyavAloM kA grahaNa hubhA hai| tathA-akriyAvAdI, ajJAnikavAdI evaM vainadhikavAdI avasthA meM ye saba bhavasiddhika hI hote haiM, abhayasiddhika nahIM hote haiM / 'akasAI jahA samma diTThI' azaSAyavAle jIva samyagdRSTi jIvoM ke jaise bhavasiddhika hI hote haiM abhavasiddhika nahIM hote haiN| 'majogI jAva kAyajogI jahA salelA sayogI yAvat koyayogI savezya jIvoM ke jaile kriyAvAdI avasthA meM avasiddhika hI hote haiM abhavasiddhika nahIM hote haiN| yahAM gAvalpada se 'manoyogI aura bacoyogI' inakA grahaNa huA hai| lathA ye layogI se lekara yAvat kAyayogI taka ke samasta jIva akriyAvAdI avasthA meM ajJAnikavAdI avasthA meM bhava. middhika bhI hote haiM aura abhavasiddhika bhI hote haiN| 'ajogI jahA abhavasiddhika hotA nathI. ahiyAM yAspadathI kodha, mAna, mAyA, e kaSAya vALAo grahaNa karAyA che. tathA kiya vadI, ajJAtvadI, ane nacikavAdI avasthAmAM A badhA bhavasiddhika ja hoya che. abhavasiddhika hetA nathI 'akasAI jahA sammadidi' 214pAyava sabhyapi vAnA 4thana pramANe mAdvi04 DAya che. mama sAtA nayI 'majogI kAyajogI jahA salessA' sayogI yAyayogamA savezya cha nA 4thana pramANe kiyAvAdI avasthAmA bhavasiddhika ja hoya che abhAvasiddhika hatA nathI ahiyAM yAva5dathI mane gavALA, ane vacana gavALA grahaNa karAyA che. tathA A sagIthI laIne kAgavALA sudhInA saghaLA che ajhiyAvAdI avasthAmAM ajJAnavAdI avasthAmAM ane vaiyikavAdI avasthAmAM bhavasiddhika paNa hoya che, ane abhavasiddhika paNa hAtha che,
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ _referrer za030 u. 1 sU04 jIvAnAM bhavasiddhikatvAdini0 129 eva na tu abhavasiddhikA bhavantIti bhAvaH / 'sAgArovauttA anAgArovauttA jahAM 'salessA' sAkAropayuktA stathA anAkAropayuktA jIvAH salezya jIvavadeva kriyAbAdino bhavasiddhikA no abhavasiddhikAH, akriyAvAdI prabhRtayakhayo'pi bhava'siddhikA api abhavasiddhikA api bhavantIti bhAvaH / ' evaM nerahayA vi bhANiyantra' evaM sAmAnyato jIvavadeva nairayikA api jIvA lezyAdibhi dvAre rbhavasiddhikA5bhavasiddhikAdirUpeNa bhaNitavyAH / 'navaraM nAthavvaM jaM asthi' navaraM kevala sAmAnya jIvamakaraNApekSayA idaM vailakSaNyaM yat yat lezyAdikaM dvArajArta nArakasya vidyate tadeva dvArajAtamAzritya bhavasiddhikatvAdi vicAraNIyamiti / 'evaM asurakumArA 'vi jAva yaNiyakumArA' evaM nArakadaNDakavadeva asurakumArAdArabhya stanitakumArasammadiTThI' samyakadRSTi jIvoM ke jaise ayogI jIva bhavasiddhika hote haiM abhavasiddhika nahIM hote haiN| 'sAgArovauttA anAgArovatA jahA sahasA 'sAkAropayukta tathA anAkAropayukta jIva salezya jIvoM ke 'jaise kriyAvAdI avasthA meM bhavasiddhika hote haiM abhavasiddhika nahIM hote haiN| tathA ye hI akriyAvAdI, ajJAnikavAdi aura vainayikavAdI avasthA meM bhavasiddhika bhI hote haiM aura abhavasiddhika bhI hote haiN| ' evaM neraiyA vi bhANiyavvA' sAmAnya jIva ke jaise hI nairayika bhI leiyAdi dvAroM ko lekara bhavasiddhika aura abhavasiddhika rUpa se kahanA caahiye| 'navara' nAyavvaM ja asthi' parantu sAmAnya jIva prakaraNa kI apekSA se vizeSatA kevala itanI sI hI hai ki jo leiyAdika dvAra nAraka ke ho usI dvAra ko lekara bhavasiddhika AdikA vicAra karanA cAhiye 'evaM asurakumArAvi jAva thaNiyakumArA' nAraka daNDaka ke jaise hI 'ajogI jahA sammadiTThI' sabhyagRheSTivANA lavanA uthana prabhAo gayogI So avasiddhi hoya che, alavasiddhi hotA nathI 'sAgArovauttA anAgArova uttA jahA salepso' sAThAre piyogavANA bhane anAyiyogavAjA kavI beshyaavALA jIveAnA kathana pramANe kriyAvAdI avasthAmAM bhavasiddhika ja hoya che, abhavasiddhika hai|tA nathI tathA A kriyAvAdI, ajJAnavAdI ane vainiyakavAdI avasthAmAM bhavasiddhika paNa hoya che, ane abhavasiddhika paNa hoya che. 'e' neraiyA vi bhANiyavvA' sAmAnya jIvanA kathana pramANe neMrayikA paNa lezyA vigere dvArAne laIne bhavasiddhika ane abhavasiddhika ja DhAya che. tema samavu' 'navara' nAyantra' jaM asthi' paraMtu sAmAnya va abhraNunI apekSAthI kevaLa eja vizeSapaNu che ke-nArakatA je lesyA vigere dvArA hAya enja dvAzene saghne avasiddhiH vigereno viyAra 42vo leI ko, 'eva' asurakumArA 2 bha0 17
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 4130 - paryanyAH sarve'pi kriyAvAdya kriyAvAdibhRtisamavasaraNeSu bhavasiddhikatvAdi rUpeNa prANIyA iti / jIvanAraka devadaNDakAn vivizya ekendriyAdi daNDakAnU . vivecayannAha - 'puDhavIkAiyA rAjyAsa vi manjhillesu dosu vi samosaraNesu 'bhavasiddhiyA vi abhavasiddhiyA vi' pRthivIkAyikA jIvAH sarvasthAneSu madhyamayo -rakriyAvAdhajJAnikanAdirUpayoH samavasaraNayo rbhavasiddhikA api bhavanti artha- siddhikA api bhavantIti / ' evaM jAva vaNassaikAiyA' evaM pRthivI kAyikaca deva yAvata vanaspatikAyikA api mAdhyamikasamavasaraNadvaye bhavasiddhikA api abhaM 'afafe aft aafa, atra yAvatpadenA kAyikatejaskAyikatrAyukAyikAnAM saMgrado bhavatIti / 'vediya se iMdiyaca uriMdiyA evaMceva' dvIndriyatrIndriyaasurakumAra se lekara stanitakumAra taka saba hI kriyAvAdI, akriyAvAdI Adi avasthAoM meM avasiddhika Adi rUpa se samajhanA cAhiye / isa prakAra jIva nAraka aura deva daNDakoM kI vivecanA karake aba sUtrakAra ekendriya Adika daNDakoM kI vivecanA karate haiM- 'puDhavIkAiyA gya mallesu dosu vi samosaraNesu bhavasiddhiyA vi abhavasiDiyA bi 'pRthivIkAyika jIva samasta sthAnoM meM akriyAvAdI aura ajJAnavAdI rUpa do samavasaraNoM meM bhavasiddhika bhI hote haiM aura abhavasiddhika bhI hote haiM / 'evaM jAca vaNassaikAiyA' pRthivI kAyika ke jaise hI yAvat vanaspatikAyika bhI mAdhyamika do samavasaraNoM meM bhagasiddhika bhI hote haiM aura abhavasiddhika bhI hote haiN| yAvat pada se 'akAyika, tejaskAyika aura vAyukAyika' inakA saMgraha huA hai / 'vediya, tediya cariMdiyA evaM ceva' dvIndriya, vi jAva yaNiyakumArA' nA24 nA kathA pramANe ja asurakumArAthI laIne snanitakumAra sutrInA saghaLA kriyAva dI, akriyAva'dI vigere avasthAomAM bhavasiddhika vigere paNAthI samajavA, A pramANe jI, nAraka, ane deva daDaketu' vivecana karIne have sUtrabhara meDa driya vigere iMDonu vivezana re che- 'puDhavIkAiyA savtraTThANe va majhillesu do vi samosaraNesu bhavasiddhiyA vi abhavasiddhiyA vi' pRthvIkAyaka jIve saghaLA sthAnamAM akriyAvI ane ajJAnavAdI rUpa e samavasaraNaiAmAM bhavasiddhika paNa haiya che, ane amalasiddhika paNa hAya che. ahiyAM cAvapadathI aqhAyika, tejaskAyika ane vAyukAyika e padonA sa'graha thayo che 'beiMdiya, teidiya cauriMdiyA evaM caiva' meM 'driyavAjA, bhaNu 'driyvALA ane cAra iMdriyavALA jIvo paNa pRthvIkAyika vigeranA kathana pramANe 1 +
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA kA za030 u.1 sU.4 jIvAnAM bhavasiddhikatvAdini0 131 caturindriyajIvA api ekameva-pRthivyAdivadeva jnyaatvyaaH| 'Napara saMmatte ohiyanANe AbhiNiyohiyanANe suyanANe' navaraM kevala samyaktve audhikajJAne AbhinivodhikajJAne zrutajJAne ca 'eesu ceva' eteSu eva samyaktvaudhika jJAnAdi dvAreSu 'dosu majjhimesu samosaraNesu bhavasiddhiyA no abhavasiddhiyA' dvayomadhyamayorakriyAvAdyajJAnikavAdino bhavasiddhikA eva dvIndriyAdArabhya caturindriyAntA bhavanti na tu abhavasidadhikA bhavantIti ! 'sesaM taMceva' zeSa-matijJAnAdipu yadvailakSyaM kathitaM tadatiriktaM sarva pUrvavadeva jJAtavyamiti / 'paMciMdiyatirikkhajoNiyA jahA neraiyA' paJcandriyatiryagyonikA yathA nairayikA nairayike sAmAnya teindriya aura cauhandriya jIva bhI pRthivIkAyika AdikoM ke jaise hI jAnanA cAhiye, arthAt ye saba akriyAvAdI aura ajJAnavAdI avasthAvAle hone ke kAraNa bhavasiddhika bhI hote haiM aura abhavasi. ddhika bhI hote haiN| 'navara sambhatte ohiyanANe AbhiNibohiyanANe suyanANe kevala samyaktva meM, audhika jJAna meM, AbhiniyodhijJAna meM aura zrutajJAna meM 'eessu ceva' arthAt inhI samyaktva, audhikajJAna Adi dvAroM meM 'dosu majjhimesu samosaraNetu bhavasidviyA, no abhavasiddhiyA' akriyAvAditA evaM ajJAnikavAditA ko lekara ye dvIndriyAdika bhavasiddhika hI hote haiM, abhavasiddhika nahIM hote haiN| aisA samajhanA caahiye| sesaM taM ceva' isa prakAra bhatijJAna Adi meM jo vailakSaNya kahA gayA hai so usake sivAya aura saba kathana pUrva ke jaisA hI hai / paMciM. diyatirikkhajogiyA jahA neraiyA' nairayika prakaraNa meM sAmAnya samajavA. arthAta e badhA akiyAvAdI, ane ajJAnavAdI avasthAvALA pAthI lavasiddhi para DAya che mana masiddhi5 DAya che. 'navara' sammatte ohiyanANe AbhiNibohiyanANe suyanANe' T15 sammamA maudhijJAnamA maminimAdhijJAnamA mana zrutAnamA 'eesu ceva' 252411 sabhyatya bhane maudhizAna vigaire dvArAmA 'dosu majjhimesu samosaraNesu bhavasiddhiyA no abhavasiddhiyA' maThiyAvAhI55 ane ajJAnavAhIpaNAne mAdIndriya vigere bhavasiddhika ja hoya che, abhavasiMddhika hotA nathI tema samajavuM. 'sesa ta ceva' mA zata bhatijJAna vigerebhA 2 pAche, kathana zivAya bAkInuM tamAma kathana pahelA kahyA pramANe ja che. ' 'paMciMdiyatirikkhajoNiyA jahA neraiyA' nAnA pra42mA sAmAnya jIvane atideza-bhalAmaNa karela che tethI sa ma ne jIvana kathana pramANe
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ SELEC-2 bhagavatIsUtra jIvasyAtidezaH kRto'taH sAmAnyajIvavadeva paJcendriyatirazcAmapi vyavasthA jJAtavyeti / 'navaraM nAyavvaM jaM asthi' navara jJAtavyaM yadasti paJcendriyatiryagyo. nikAnAM yatyat padajAtaM vidyate tatra tatraiva bhavasiddhikatvAdikamavagantavyamiti / 'maNussA jahA ohiyA jIvA' manuSyA yathA audhikA jIpAH sAmAnyajIvaprakaraNavadeva manuSyaprakaraNamapi jJAtavyamiti 'vANamaMtarajoisiyavemANiyA jahA asurakumArA' vAnavyantarajyotiSkavaimAnikA asurakumAravadeva jnyaatvyaaH| 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte / tti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti, he bhadanta samavasaraNacatuSTayavipaye yaddevAnupriyeNa kathitaM tat evameva sarvathA satyameveti jIva kA atideza kiyA gayA hai-isaliye sAmAnya jIva ke jaisI hI vyavasthA paJcandriya liyaJcoM kI jAnanI cAhiye 'navaraM nAyavyaM jaM atthi' parantu paJcendriya tiryaJcoM ke jo-jo pada hoM vahIM-vahI pada avasiddhika AdikA kathana karanA cAhiye, 'maNussA jahA ohiyA jIvA' lAmAnya jIva ke prakaraNa ke jaisA hI manuSya kA prakaraNa jAnanA caahiye| 'vANamaMtarajoiliyavemANiyA jahA asurakumArA' vAnavyantara jyo. tiSika aura vaimAnikoM ko asurakumAroM ke jaisA jAlanA cAhiye 'seca bhaMte ! sevaM bhate / tti' he bhadanta ! samavasaraNa catuSTaya ke viSaya meM jo Apa devAnupriyane kahA hai yaha sarvathA satya hI hai isa prakAra 5'yandriya tiya yAnu 4thana samaya'. 'navara nAyavvaM jaM atthi' 52'tu paMcendriya tiryomAM je pada kahyA hoya teja pada bhavasiddhika vigerenA 4thanamA samaj. 'maNussA jahA ohiyA jIvA' sAmAnya apanA pra42mA hA pramANe 4 manuSyanA samayamA samApu. 'vANamaMtarajoisiya vemANiyA jahA asurakumArA' vAnavyanta nyoti bhane mAniTInA samadhana thana asurakumAranA prakaraNa pramANe samajavuM. 'seva bhaMte ! seva bhaMte ! tti' he bhagavan nyAre prA2nA samaksa2panA saMbaMdhamAM Apa devAnupriye je kathana karyuM che. te sarvathA satya che. he bhagavAna ApA devAnupriyanuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdana karI namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakA DokA za030 u. 1 04 jIvAnAM bhavasiddhikatvAdini0 133 kavi gautama bhagavantaM candate namasyati vanditvA namasthitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti // sU0 4 // // iti zrI vizvavikhyAta - jagavallabha-prasiddhavAvaka-pazcadazabhASAkalitalalitakalA pAlApakamavizuddhagadyapadyanaikagrantha nirmApaka, vAdimAnamardaka- zrIzAhacchatrapati kolhApurarAjapradatta'jainAcArya' padabhUSita - kolhApurarAjaguru - bALabrahmacAri - jainAcArya - jainadharmadivAkara - pUjya zrI ghAsIlAlavatiniracitAyAM zrI " bhaga vatIsUtrasya " prameyacandrikAkhyAyAMvyAkhyAyAM triMzattamezatake prathamo dezakaH samAptaH ||30|1 // kahakara gautama ne prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA, vandanA namaskAra kara phira ve tapa aura saMyama se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye ||4|| jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatI sUtra " kI prameyacandrikA vyAkhyA tIsaveM zatakakA || prathama uddezaka samApta // 30-1 // sayama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para birAjamAna thayA "sUjA jainAcAya jainadhama divAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra'"nI prameyacandrikA vyAkhyAnA trIsamA zatakane pahelo uddeza samApta 530-15
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ - bhagavatIsUtre ||ath dvitIyodezakA mArabhyate // prathamoddezakaM nirUpya kramaprAptaM dvitIyodezakaM nirUpayannAha 'aNavazevavannagANaM' ityaadi| mUlam-aNaMtarovavannagANaM bhaMte ! neraiyA ki kiriyAvAI pucchA, goyamA! kiriyAvAI vi jAva veNaiyavAI vi| sale. slA saMte ! aNaMtarovavannagA neraiyA ki kiriyAvAI0 evaM ceva evaM jaheva paDhamudese neraiyANaM vattavvayA taheva iha vi bhANiyavvA / navaraM jaM jasla asthi aNaMtarovavannagANaM neraiyANaM taM tasla bhANiyavvaM / evaM savva jIvANaM jAva besaanniyaannN| navaraM aNaMtarovavannagANaM jaM jahiM atthi taM tarhi bhANiyanaM / kiriyAvAI NaM bhaMte ! aNaMtarovavannagA neraiyA ki neraiyAuyaM pakareMti, pucchA, goyamA ! no neraiyAuyaM pakareMti, no tirikkhajoNiya uyaM no maNuslAuyaM no devAuyaM pkreNti| evaM akiriyAvAI vi veNaiyavAI vi annANiyavAI vi / saleslA NaM bhaMte ! kiriyAvAI aNaMtarovavannagA neraiyA ki neraiyAuyaM pucchA, goyamA ! lo neraiyAuthaM pakareMti jAva no devAuyaM pakareMti / evaM jAva vemaanniyaa| evaM savvaTrANesu vi aNaMtarovavannagA neraDyA na kiMci vi AuyaM pakareMti jAva annaagaarovutttti| evaM jAva vemANiyA / navaraM jaM jassa asthi taM tassa bhANiyadhvaM / kiriyAvAI NaM bhaMte ! aNaMtarovavannagA neraiyA kiM bhavasiddhiyA abhavasiddhiyA ? goyamA ! bhavasiddhiyA no abhvsiddhiyaa| akiriyAvAI NaM pucchA, goyamA! bhavasiddhiyA vi abhavasiddhiyA vi, evaM annANiyavAI vi, veNaiyavAI vi| salessA NaM bhaMte ! kiriyAvAI aNaMtarovavannagA neraiyA kiM
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za030 u02 sa01 anaMta ne, kriyAvAdikatvAdikam 135 bhavasiddhiyA abhavasiddhiyA ? goyamA! bhavasiddhiyA no abhbsiddhiyaa| evaM eeNaM abhilAveNaM jaheva ohie uddesae neraiyANaM vattavyayA bhaNiyA taheva ihavi bhANiyavvA jAva aNAgArovautta ti| evaM jAva vemANiyANaM, navaraM jaM jasta asthi taM tassa bhANiyadhvaM / imaM se lakkhaNaM je, kiriyAvAI sukkapakkhiyA sammAmicchAdiTTI ya ee savve bhavasiddhiyA no 'abhavasiddhiyA sesA savve bhavasiddhiyA vi abhavasiddhiyA vi| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte!tti ||suu.1|| tIsaime sae bIo uddeso samatto // 30-2 // __ chAyA-anantaropapannakAH khalu bhadanta ! narayikAH kiM kriyAvAdinaH pRcchA, gautama ! kriyAvAdino'pi yAvadvaimAnikavAdino'pi / salezyAH khalu 'bhadanta ! anantaropapannakA nairayikAH kiM kriyAvAdina, evameva evaM yathaiva prathamoddezake nairayikANAM vaktavyatA tathaivehApi bhaNitavyA, navaraM yadyasyAsti anantaropapannakAnAM nairayikANAM tattasya bhaNitavyam / eva sarvajIvAnAM yAvadvaimAnikAnAm / navaramanantaropapannakAnAM yad yatrAsti tattatra bhaNitavyam / kriyAvAdinaH khalu bhadanta ! anantaropapannakA nairayikAH ki narayikAyuSka prakunti01 pRcchA, gautama ! no nairayikAyuSkaM prakurvanti, no tiryagAyuSkaM no manuSyAyuSkaM no devAya kaM prakurvanti / eva makriyAvAdino'pi ajJAnikavAdino'pi vainayikavAdino'pi / 'salezyAH khalu bhadanta ! kriyAvAdinaH anantaropapannakA nairayikAH kiM nairayikAyuSkaM ? pRcchA. gautama ! no nairayikAyuSkaM prakurvanti yAvat no devAyuSkaM prakurvanti / evaM yaavdvaimaanikaaH| evaM sarvasthAne pvapi anantaropapannakA nairayikA na kiJcidapi AyuSkaM prakurvanti yAvadanAkAropayuktA iti evaM yAvadvaimAnikAH, navaraM yad yasyArita tat tasya bhaNitavyam / kriyAvAdinaH khala bhadana ! anantaropapannakA nairayikAH kiM bhavasiddhikA abhasiddhikAH1 gautama ! bhavasiddhikA no aMbhavamiddhikA / akriyAvAdinaH khala pRcchA, gotama ! bhavasiddhikA api abhava siddhikA api, evamajJAnikavAdino'pi, vainayikavAdino'pi / salezyAH gvalu bhadanta ! kriyAvAdino'nantaropapatrakAH nairayikAH kiM bhavasiddhikA abhavasiddhijJAH ? gautama ! bhavasiddhikA no abhvsiddhikaaH| eva metena abhilApena yathaivodhike uddezake nairayikANAM vaktavyatA bhaNitA tathaivehApi bhaNitavyA yAvadanAkAropayuktA iti / evaM yAvadvaimAnikAnAm navaraM yad yasyAsti tattasya
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsare maNitavyam / idaM tasya lakSaNam-ye kriyAvAdinaH zuklapAkSikAH sampagmithyAdRSTikI ete saveM bhavasiddhikA no apavasiddhikAH, zepA sarve bhavasiddhikA api abhavasiddhikA api / tadeva bhadanta ! tadeva madanta ! iti // 01 triMzattame zatake dvitIyoddezakaH samAptaH // 30-2 // TIkA-'aNaMtarokvanagANaM bhaMte ! neraiyA' anantaropapAnakAra-prathamasamaye samutpamAH ye te anantaropapatrakAH khalu bhadanta ! nairayikA 'ki kiriyAvAI pucchA' ki kriyAvAdino bhavanti ? akriyAvAdino vA bhavanti ? ajJAnikavAdino bA bhavanti ? vainayikavAdino vA bhavantIti praznaH pRcchayA saMgRhyate / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyasA' he gautama! 'kiriyAvAI vi jAva veNaiyavAI vi' kriyAvAdino'pi bhavanti anantaropapannakA nairayikA yAvat vainayikavAdino'pi bhavanti yAvatpadena akriyAvAdinAmajJAnika vAdinAM ca saMgraho bhvtiiti| 'salessA NaM bharo ! aNaMtarobavannagA neraDyA ki / prathama uddezaka kA nirUpaNa karake apa sUtrakAra krama prApta dvitIya uddezekA nirUpaNa karate haiM-'aNatarovavannagANaM bhaMte ! nerakyA'-ityAdi / TIkArtha--'aNaMtarovacannagANaM bhaMte ! nerahayA' he bhadanta ! ana ntaropapanna narayika kyA kiriyAbAI pucchA' kriyAvAdI hote haiM ? 'yA akriyAvAdI hote hai ? yA ajJAnikavAdI hote haiM ? yA vainayikavAdI hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'goyamA! kiri. yAvAI vi jAva veNaiyacAI vi' he gautama ! anantaropapannaka-prathama 'samayotpanna-nairayika kriyAvAdI bhI hote haiM, akriyAvAdI bhI hote haiM ajJAnikavAdI bhI hote haiM aura vainayikavAdI bhI hote haiN| yahAM yAvatapada se inahI akriyAvAdI aura ajJAnikavAdI padoM kA vilon sdeshaan| praa2lpahelA uddezAnuM nirUpaNa karIne have sUtrakAra kramathI Avela A bIjA ; dezAnu ni354 42 cha.- aNatarotavannagANaM bhate / nerajhyA' tyAdi TA--'aNaMtarovavannAgANa bhate ! neraDayA' 3 mApana mAnata55-5 narayira , kiriyAvAI pucchA' zuThiyAvAhI hAya cha ? 25541 sa.pAhI hoya che athavA ajJAnavAdI hoya che ? athavA vaiyikavAdI hoya che? A zal :ttaramA pramuzrI che 4- goyamA ! kiriyAvAI vi jAva veNaiyavAI vi' he gautama! anaMtaro55naka nairayika arthAta pahelA samayamAM utpanna thayela bAraka kriyAvAdI paNa hoya che, ane akiyAvAdI paNa hoya che, tathA ajJAna - vAdI paNa hoya che. ane vanayikavAdI paNa hoya che. ahiyAM yAvatpadathI
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za030 u.2 sU01 anata0 nai. kriyAvAdikatvAdikam 137 kiriyAvAI0' salezyAH khalu bhadanta ! nairayikAH kiM kriyAvAdino'kriyAdhAdino'jJAnikavAdino vA vainayikavAdino vA bhavantItyAdi krameNa praznA, uttaramAha 'evaM ceva' pUrvoktapakAreNaiva he gautama! salezyA anantaropapannanArakAH kriyAvAdino bhavanti yAvad vainayikavAdino'pi bhavanti etadeva darzayannAha 'evaM. jaheva' ityAdi, 'evaM jaheva pahamuddesae neraiyANaM vattabdhayA taheva ihavi bhANiyanyA' evaM yathaiva triMzattamazatakIya prathamoddezake nairayikANAM vaktavyatA kathitA tathaiva tenaiva prakAreNa ihApi anantaropapanakanArakamakaraNe'pi sarvApi vaktavyatA maNitavyA / 'navara jaM jasta asthi anaMtarokvannagANaM neraiyA NaM taM tassa bhANiyantra' 'navaraM kelaM prathamoddezakApekSayA idameva vailakSaNyaM yat yasya jIvasya yat lezyAdikamanAkAropayuktAntaM padajAtaM vidyate tasya tadeva bhaNitavyam / evaM sabajIvANaM jAva vemANiyANaM' evameva prathamoddezakavadeva sarvajIvAnAm asurakumAgrahaNa huA hai| 'saleslA NaM bhaMte ! aNaMtarovavannagA neracyA kiM kiriyAvAI.' he bhadanta ! salezya anantaropapanna narayika kyA kiyAvAdI hote haiM ? yA akriyAvAdI hote haiM ? yA vainathikavAdI hote haiM ? yA ajJAnikavAdI hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiN-'goymaa| evaM ceva.' he gautama! salezya anantaropapannaka nairayika kI vaktavyatA jaisI 30 ve zataka ke prathama uddezaka meM kahI gaI hai usI prakAra se yahAM para bhI vahI saba vaktavyatA kahanI cAhiye, 'navaraM jaM jassa asthi aNaMtarovavannagANaM neraiyANaM taM tassa bhANiyanvaM' parantu anantaro. papannaka nairayikoM meM jinake jo lezyAdika pada anAkAropayukta pada paryanta saMbhavita hai unako vahI pada kahane cAhiye yahI isa kathanameM prathama uddezaka kI apekSA se yahAM bhinnatA hai ! 'evaM sandhajIvANaM maDiyAvAhI ana ajJAnavAhI meM ahe| 42 che. 'salessA NaM bhate / ayaMtarovavannagA neraiyA ki kiriyAvAI' lagavan zyAmA ganata55nna nirayika zuM kiyAvADI hoya che? athavA akiyAvAdI hoya che? athavA ajJAnavAdI hoya che ? athavA vainAyikavAdI hoya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che hai-'goyamA ! evaM ceva' gItama! manata55-na naiyinI samAre pramANenuM kathana 30 trIsamA zatakanA pahelA udezAmAM kahevAmAM Avela che, se prabhAnu thana maDIyo 55 4 naye 'navaraM jaM jasta asthi aNaMtarovavannagANaM neraiyANaM ta tassa bhANiyavvaM' paraMtu manata55nna navibhAM jeone je leDyA vigere pade anAkAre paga pada sudhI thatA hoya teonA saMbaMdhamAM eja pada kahevA joIe. Aja pahelA udezAnA kathana pharatAM ma0 18
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 138 rAdArabhya vaimAnikaparyantAnAM vaktavyatA paThanIyA AlApaprakArastu svayameva sarvamohanIya iti / 'navara' aNaMdarovanagANaM jaM jahiM asthi taM tahiM bhANiyantra' terrari yad yatrAsti lezyAdikaM tat lezyAdikaM tatra vaktavyam / "kiriyAbAINaM bhaMte ! anaMtazevavannagA nerahayA kiM neraiyAuyaM pakareti ? pucchA' 'kriyAvAdinaH khalu bhadanta ! nairayikAH kiM nairayikA yuSkaM prakurvanti athavA tiryagyo'nikAyukaM kurvanti yadvA manuSyAyuSkaM prakurvanti devAyukaMvA makurvantIti praznaH pRcchayA saMgRhyate / bhagavAnAha 'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama! 'no nera'yA kareMti' anantaropapatrakAH nairayikAH nairayikasaMbandhi AyuSkaM na kurvanti 'jAva vaimANiyANaM' isI prakAra se prathama uddezaka kI vaktavyatA jaisIasurakumAra se lekara vaimAnika taka ke samasta jIvoM kI vaktavyatA kahanI cAhiye, isa sambandha meM AlApa prakAra apane Apa sarvatra 'kalpita karanA cAhiye, 'navara' aNaMtarocacannagANa jaM jahiM asthi taM tahiM bhaNiyantra" parantu anannaropapannakoM ke jahAM para jo leiyAdika pada hoM ve vahAM para kahanA cAhiye, 'kiriyAbAI NaM bhaMte! anaMtarovacannamA neraiyA ki nerahayAuyaM pakareti pucchA' he bhadanta ! kriyA'vAdI anantaropapanna gairayika kyA nairathika AyukA candha karate haiM ? yA tigAyu kA dhandha karate haiM ? yA manuSyAyu kA bandha karate hai ? yA devAyukA bandha karate haiM ? uttara meM prabhu kahate haiM - 'gomA ! no neraiyAyaM pakareMti no tirikkhAuyaM pakareti No maNussAjyaM, No devayaM' he gI ! kriyAvAdI anantaropapanna nairayika na nairayika AyukA bandha karate hai na tiryagAyu hA baMdha karate hai na manuSyAyukA bandha gADiyAM bhinna yAgu che 'eva savvajItrANa jAva vaimANiyANa' yA abhA pahelA uddezAmAM kahela nAraka jIve nA kathana pramANe pRkAyikAthI laine vaimAnika sudhInA saghaLA jIvonA sa y dhamAM hevuM joIe A sa madhamAM AlApa prakAra svayaM batAvIne samajI levA 'Navara' anaMta rovavannagANa jaM jahi asthita tahiM bhANiyantra' paratu thAna tarepipannA nairayinA saNadhabhAM yo ? bezyA saMmadhI yaha hoya te pahatyA DevAle the 'kiriyavAI NaM bhaMte ! ataronnatA neraiyo ki nevaiyAuyaM pakareti pucchA' he bhagavan priyAvAhI mana tarApapannaka naiyika zu' nAriyeka Ayune khaMdha kare che ? athavA tiyaca AyunA baMdha kare che ? athavA manuSya Ayune khadha kare che ? athava! deva 409 yuno re ? yA praznanA uttaramAM anuzrI he hai hai- goyamA ! no rAjyaM pare tino tirikkhajoNiya uca' pakare ti, No maNusprAuyaM, No devAuyaM
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za030 u.2 sU01 anaMta0 nai. kriyAgAdikatyAdikam 139 tathA 'notirikkhajoNisAuyaM pamare ti' no tiryagyonijhAmuSkaM prakurvanti, 'No maNussAuya pakareM tino-naiva manuSyAmuSkaM prakurva ncha 'yo dezau pare vino-na vA devAyuSkaM prakurvanti anantaropattelpa sAlatvena tatsamaye kasyApi Ayupo bandhAmAvAda / 'evaM akiriyAbAI vi annANiyabAI vi vegaiyavAI vi' evaM kriyAvadha nantaropapannaka nArakavadeva akriyAvAdyajJAnikavAdi dainayikavAdi nArakA api na nArakAyuSkaM kurvanti na vA tiryagyonikAyukaM karvanti na vA anuSyAyuSkaM, na vA devAyuSkaM prakurvanti iti bhAvaH, heturanantaropapannatvameva evamagre'pi / 'sale ssA NaM bhaMte / kiriyAvAI aNaMdarovAnagA nerahavA ki neraiyAuyaM pucchA' salezyAH khallu bhadanta / kriyAvAdino'ntaropapannakA nairayikAH kiM nairavikAyuSkaM prakurvanti athavA tiryagyonikAyukaM prakurvanti, manuSyAyupkaM vA prakurvanti, devAyupkaM yA karate haiM aura na devAyu kA bandha karate haiN| kyoMki anantarotpattikA kAla atyalpa hotA hai isaliye usa samaya meM kisI bhI Ayu kA bandha nahIM hotA hai| 'evaM akiriyAvAI vi aNNANiyavAI vi veNaiyavAI vi' isI prakAra se akriyAvAdI, ajJAnikSavAdI aura vaina. yikavAdI anantaropapanna nairayika bhI na nArakAyuSka kA bandha karate haiM 'na tiryagAyuSka kA vadha karate haiM. na manuSyAyuSka kA bandha karate haiM aura na devAyuSka kA bandha karate haiM / isameM kAraNa anantarotpatti ke kAla kI atyalpatA hai| isI prakAra se Age bhI jAnanA cAhiye, 'salessA NaM ! bhaMte ! phiriyAvAI aNaMtaroyacannagA neraiyA ki neracyAuyaM pucchA' he bhadanna! salezya kriyAvAdI anantaropapanna narayika kyA narayika AyuSka kA bandha karate haiM? yA tiryagAyuSka pakareMti' gItama! yAhI manata55-4, 2yi: AyunA ||542taa nathI. tirthaM ca Ayuno baMdha karatA nathI manuSya Ayune baMdha karatA nathI, deva Ayune paNa baMdha karatA nathI kema ke mana tara utpattine kALa atyaMta alpa hoya che tethI te samaye kaI paNa Ayuno baMdha hote nathI "g akiriyAvAI vi veNaiyavAI vi aNNANiyavAI vi' se pramANe maThiyAvADI, vinAyakavAdI, ajJAnavAdI, anaMtare papanA nairayika paNa nArakanI Ayune badha karatA nathI. tirthaM ca Ayune badha karatA nathI manuSya Ayune baMdha karatA nathI tathA deva Ayune badha karatA nathI kAraNa ke anaMtarotpattine kALa atyaMta a95 heya che. Aja pramANe AgaLa paNa samajavuM. 'salessA Na bhate ! kiriyAvAI aNaMtarovavannagA neraiyA kiM neraiyAuya' gjhA? he bhagavana vezyAvALA kiyAvAdI anaMtaro papannaka nirayika zuM narayika AyuSyane badha kare che? athavA manuSya Ayune baMdha kare che ? athavA
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatAsUtra prakurvanti iti praznaH pRcchayA sNgRhyte| bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, goyamA' he gautama ! 'no neraiyAuyaM pakareMti jAva no devAuyaM pakareM ti' no nairayikA. yukaM prakurvanti yAvat no devAyuSkaM prakuvanti yAvat padena no tiyagyonikAyuSka prakurvanti na vA manuSyAyuSkaM prakurvantItyanayoH saMgraho bhavati, tathA ca catuSyapi AyuSkeSu ekavidhamapi AyuSkaM na prakurvantIti bhAvaH / 'evaM jAva vemANiyA' evamanantaropapannaka kriyAvAdi nArakavadeva asurakumArAdArabhya vaimAnikAntAH sarve'pi jIvA nekavidhamapi AyuSkaM vadhnantIti bhAvaH / phalata etadeva darzayati'evaM sambaTTANe vi' ityaadi| 'eca' savyahANesu vi aNaMtarovavannagA neraiyA na kiMcivi AuyaM pakareMti jAva aNAgArovautta tti' emanantaropapannasalezyacadeva sarva sthAneSvapi kRSNAdileNyAdvAreSvapi anantaropapannakA nairayikA na kimapi ekavidhamapi AyuSkaM makurvanti anantaropapatrakAnAm eka prakArakasyApi Ayupo bandhanaM na bhavatIti / sarvasthAneSu ekamapi Ayurna bhavatItyuktaM tat kiyatparyantaM kA bandha karate haiM ? yA manuSyAyuSka kA bandha karate haiM ? yA devAyuSka kA bandha karate haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! no neraiyAuyaM pakAti, jAba no devAuya pakareMti' he gautama! salezya kriyAvAdI anantaropapanna nairayika na nairayika AyuSka kA bandha karate hai, na tiryagAyuSka kA bandha karate hai, na manuSyAyuSka kA bandha karate haiM aura na devAyuSka kA bandha karate haiM / 'evaM jAva vemANiyA' isI prakAra se anantaropapanna niyAvAdI nairayika ke jaise asurakumAra se lekara vaimAnika taka ke sapa hI jIva kisI bhI AyukA bandha nahIM pharate haiN| yahI vAta-'evaM samvaTThANesu vi' isa sUtrapATha dvArA prakaTa kI gaI hai| arthAt-anantaropapanna salezya nairapika ke jaise hI mamasta sthAnoM meM bhI-kRSNalezyAdi dvAroM meM bhI anantaropapanna narayika kisI bhI AyukA vadha nahIM karate haiM / aisA yaha kathana 'jAva aNA. tiryaMca Ayune baMdha kare che? athavA deva AyuSyano badha kare che? A praznanA uttama prabhu zrI gautabhasvAmIna 4 4-'goMyamA ! no neraiyAuya pakareMti jAva no devAuya pakareM ti' gItama! vezyAvAThiyAvAhI mnt|papanaka narayika, nairayikonA AyuSyane baMdha karatA nathI, tiryaM ca Ayuno badha karatA nathI. manuSya Ayune baMdha karatA nathI. ane deva AyuSyane paNa baMdha 42tA nathI. 'evaM jAva vemANiyA' manata55-13 yAvAhI 2yinI thana pramANe eka IdriyavALAthI laIne vaimAnika sudhInA cha keIpaNa Ayune baMdha 42tA nathI- 1 vAta 'eva sabaTTANe vi' mA sUtrapA dvArA prATa 42 che. arthAt anaMtare55naka lephsAvALA narayika che keIpaNa Ayune baMdha
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ pracandrikA TIkA 2030 u. 2 sU01 anaMta0 nai. kriyAvAdikatvAdikam 141 sthAnaM grAhyaM tanAha - 'jAva agAgArovauta tti' yAvat anAkAropayukta ivi kRSNalezyA dAram anAkAropayogAntadvAreSu ekavidhasyApi AyuSo bandhanaM na bhavatIti bhAvaH / ' evaM jAtra veprANiyA' eva yAvadvaimAnikAH na kevala manantaropapannakriyAvAdinArakANAmeva Ayurvandho na bhavati kintu asUra kumArAdAramya vaimAnikAntAnantaropapannakAnAM sarveSAmeva jIvAnAmekasyApi AyuSo bandho na bhavati etadeva darzitam, 'evaM jAtra vemANiyA' iti prakaraNeneti / 'navaraM jaM jassa atthi taM tassa bhANiyantra' natraram asurakumArA dAramya vaimAnikaveSu anantaropapannakeSu etadeva vailakSaNyaM yat yasya jIvasya yatsthAnaM lezyAdikaM vidyate tasya jIvasya tasminneva sthAne Ayuvo bandhAmAvo gArovauttatti' bhanAkAropayukta dvAra taka jAnanA cAhiye, arthAt kRSNalezyA se lekara anaakaare|pyukt dvAra taka - anantaropapanna nairayika kisI bhI AyukA bandha nahIM karate hai / ' evaM ' jAva vaimANiyA' kevala anantaropapanna kriyAvAdI nairayika hI kisI bhI AyukA bandha nahIM karate haiM aisI bAta nahIM hai kintu asurakumAra se lekara vaimAnika taka . ke jitane bhI anantaropapanna jIva haiM una saba ke bhI kisI bhI AyukA bandha nahIM hotA hai / yahI bAta sUtrakArane 'evaM jAva vemANiyA' isa prakaraNa dvArA prakaTa kI gaI hai / 'navaraM jaM jassa asthi taM tassa bhANiyavaM parantu ina anantaropapanna asurakumAra se lekara anantaropapanna vaimAnikAnta jIvoM meM yahI vizeSatA hai ki jisa jIva ke jo uratA nathI yA prabhASenuM athana 'jAva aNAgArovauttatti' anAThAzapaye ja dvAra sudhI samajavu.. arthAt kRSNulezyAthI laine anAkArepa ceAgadvAra sudhI ana tarApapannaka nairiyeka kAipaNu AyunA baMdha karatA nathI. "eva' jAva vaimAniyA' ThevaNa ana tarApapanaka kriyAvAdI nairayika ja koipaNu AyunA 'dha karatA nathI. evI vAta nathI, paraMtu eka iMdriyavALAthI laIne vaimAnika sudhInA jeTalA anatA5pannaka jIvA che, te saghaLAne pazu api mAyunA madha yato nathI. mena vAta sUtrAre 'eva' jAva vaimANiyA ' yA sUtra dvArA pragaTa urela che. 'navara' ja jassa asthi ta tassa bhANiyavva paraMtu A ana tarIpapannaka eka indriyavALAthI laIne ana tare papannaka vaimAnika sudhInA jIvAmAM eja vizeSa paNu` che ke-je jIvane je lezyA vigera sthAnA thatA hAya eja sthAnamAM teone AyunA budhanA abhAva kahevA
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ emedies 142 " vaktavya iti / kiriyAbAI NaM bhaMte / anaMtazevavannagA nerakhyA kiM bhavasiddhiyA anavasiddhiyA' kriyavAdinaH khalu bhadanta ! anantaropapannakA nairayikAH kiM bhavasidhikA bhavanti amavasiddhikA vA bhavantIti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'bhavasiddhiyA no abhavasiddhiyA' kriyAvAdino'nantaropapannakA nairayikA bhavasiddhikA eva bhavanti na tu abhavasiddhikA bhavantIti bhAvaH / ' akiriyAbAI NaM pRcchA' akriyAvAdinaH khalu pRcchA, he bhadanta / akriyAvAdino'nantaroSapannakA nairayikAH kiM bhavasiddhikA abhavasiddhikA vA bhavantIti paznaH pRcchyA saMgRdyate / bhagavAnAha - 'gomA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'bhavasiddhiyA vi abhatrasiddhiyA vi' bhavasiddhikA api bhavanti abhavasiddhikA api bhavanti akriyA. vAdino'nantaropapatrakA nArakA iti / evaM annANiyavAI vi veNaiyavAI vi leiyAdika sthAna sabhAvita ho usI sthAna meM usake Ayuke banda kA abhAva kahanA cAhiye, 'kiriyAcAI NaM bhaMte ! aNaMtarovacannagA neraDyA . kiM bhavasiddhiyA abhavasiddhiyA' he bhadanta ! kriyAvAdI anantaropapanna nairapika kyA bhavasiddhika hote hai yA abhavasiddhika hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate hai - 'goyamA ! bhavasiddhiyA no abhavasiddhiyA' he gautama! kripAvAdI anantaropapannaka nairayika bhavasiddhika hote haiM abhayasi ddhika nahIM hote haiM / 'akiriyAvAINaM pucchA / ' he bhadanta ! akriyAvAdI anantaropapannanairayika kyA bhavasiddhika hote hai ? yA abhavasiddhika 'hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'gomA ! bhavasidviyApi abhavasiddhiyA vi' he gautama akriyAvAdI anantapanna nerayika bhavasiddhika bhI hote hai aura abhavasiddhika bhI hote haiM / 'evaM annANiyavAI 5. 'kiriyA vAI NaM bhaMte ! anaMtarovavaNNagA neraiyA ki bhavasiddhiyA abhavasiddhiyA' he bhagavan DiyAvAhI ganataropayanta nairayi zuM lavasiddhie hAya che ? athavA abhatrasiddhika hAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI che - 'goyamA / bhavasiddhiyA no abhatra siddhiyA' he gautama! DiyAvAhI anaMtarApapannaka naiyika bhavasiddhika hAya che, abhavasiddhika hAtA nathI 'akiriyAvA NaM pucchA' he bhagavan aDiyAvAhI anaMtazepapanna naiyika zu bhatrasiddhika hAya che ? athavA abhavasiddhika hoya che. A praznanA uttaramAM anuzrI che - 'goyamA / bhavasiddhiyA vi abhavasiddhiyA vi' gautama ! akriyAvAdI anaMtarApapannaka nairiyaka bhavasiddhika paNa hAya che, ane alavasiddhi yA hoya che. 'evaM annANiyavAI vi, veNaiyavAI vi' aDiyA
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za030 u.2 101 anaMta0 nai. kriyAvAdikatvAdikam 143 evamakriyAvAdhanantaropapannaka nArakavadeva ajJAnivAghanantaropapannakA api jJAtavyA tathA vainayikavAdino'pi jJAtavyA iti / bhavasidadhikA api abhavasiddhikA apIti / 'salessA NaM bhaMte ! kiriyAcAI aNaMtarovavabhagA nerajhyA kiM bhava. siddhiyA abhavasiddhiyA' salezyAH khala bhadanta ! kriyAvAdino'nantaropapatrakA narayikAH kiM bhavasiddhikA bhavanti athavA abhavasiddhikA bhavantIti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautapa ! 'bhavasiddhiyA no abhAva siddhiyA' bhavasiddhikA bhavanti salezyAH kriyAvAdino'nantaropapatrakA' no abhavasiddhikA bhavanti iti / 'evaM eeNaM amilAvaNaM jaheva ohie uddesae neraiyANaM vattavyayA bhaNiyA taheva ii vi mANiyanyA' evametena abhilApena yathaivAsya zatakasya audhike prathame uddezake nairayikajIvAnAM vaktavyatA kRSNavi veNaiyavAI vi' akriyAvAdI anantaropapanna nairayipha ke jaise hI ajJAnavAdI anantaropapanna nairayika aura vainayikavAdI nairayika bhI jAnanA cAhiye, arthAt ye bhavaddhika bhI hote haiM aura abhavasiddhika bhI hote haiM / 'salessA NaM bhaMte ! kiriyAvAI aNaMtarovavannagA nerajhyA kiM bhavasiddhiyA abhavasidUdhiyA' he bhadanta ! salezya kriyAvAdI anantaropapannaka nairayika kyA bhavasidUdhika hote haiM yA abhavasidadhika hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate hai-'goyamA ! bhavasiddhiyA no abhavasiddhiyA' hai gautama! salezya kriyAvAdI anantaropapannaka nairayika bhavasidhika hote hai abhavasiddhika nahIM hote haiM / 'eva eeNaM abhilAveNaM jaheva ohiya uddesae neraiyANaM battavyayA bhaNiyA, taheva ihavi bhANiyavyA' isa prakAra ke abhilApa se jaisI isa zataka ke audhika-prathama uddezaka meM nairayika jIvoM kI vaktavyatA kRSNalezyA. vAdI ana tarApapanaka naurayikanA kathana pramANe ja ajJAnavAdI anaMtaro55nnaka narayika ane vaiyikavAdI anaMtarA5patraka nairayikanuM kathana paNa sasajavuM arthAt mAyA savasiddhi: 5 hAya cha, bhane siddhi55 DAya cha 'salessA Na bhate ! kiriyAI aNaMtarovavannagA neraiyA ki bhavamiddhiyA abhavasiddhiyA bhagavana leAvALA kriyAvAdI anaMtare55naka rayika zuM bhavasiddhika hoya che? athavA abhAvasiddhika hoya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke'goymaa / bhavasiddhiyA no abhavasiddhiyA' he gItamA sezyApaNA yAvAhI ane taropanaka narayika bhavasiddhika hoya che abhAvasiddhika hotA nathI. 'eva eeNaM abhilAveNaM jaheva ohie uddesae neraiyANa vattavvayA bhaNiyA taheva ihavi bhaNiyavvA' mA zate 2mA malitAthI ma zatanA maudhi
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre 44 yadi dvAreSu bhaNitA- kathitA, tathA ihApi dvitIyodeza ke kRSNale yA Adi dvAreSu vaktavyatA bhaNitavyA kiyatparyanta prathamodezaka vaktavyatA bhaNitavyA tatrAha - 'jAva' ityAdi, 'jAva aNAgArotrautta tti' yAvadanAkAropayuktA ivi kRSNalezyAdita Arabhya anAkAropayuktA nArakAH kiM bhavasiddhikA abhavasidhikAH, etatparyantamiti tatra jJAnAjJAnadRSTivedAdikaM sarvameva dvArajAtaM vaktavyamiti / 'evaM jAtra vaimANiyANaM' evaM yAvadvaimAnikAnAm asurakumArAdArabhya vaimAnikAnte sarvatrApi zAdidvAreSu AlApako jJAtavya iti / 'NavaraM jaM jassa atthitaM tassa bhANiyanvaM' navaraM yasya jIvasya yAdRzaM padajAtaM vidyate tasya vAle Adi dvAroM meM kahI gaI hai usI prakAra se yahAM para bhI dvitIya uddezaka meM bhI-kRSNalezyAvAle Adi dvAroM meM kahanI cAhiye 'jAba agogArovauttatti' aura aisI yaha vaktavyatA anAkAropayukta pada taka kahanI cAhiye, tAtparya aisA hai ki- kRSNalezyAvAle nairayika se lekara anAkAropayukta pada taka ke jitane bhI anantaropapannaka nairaphi haiM - ve kyA bhavasiddhika hote haiM ? yA abhavasiddhika hote haiM ? to aise prazna ke uttara meM prathama uddezaka gata vaktavyatA yahAM kahanI cAhiye, isameM jJAnadvAra ajJAnadvAra dRSTidvAra, vedadvAra, Adi saba dvAra vaktavya hai / ' evaM jAca vaimANiyANaM' isa prakAra asurakumAra se lekara vaimAnika taka ke jIvoM meM sarvatra lezyAdika dvAroMmeM AlApaka jAnanA ' cAhiye 'NavaraM jaM jassa asthi taM tassa bhANiyantra" parantu jisa-jisa pahelA uddezAmAM kRSNalaiyAvALAnA atarbhAva karIne naiyika jIvenu kathana karavAmAM Avyu che, eja pramANe ahiyAM paNu eTale ke-A khIjA uddezAmAM paNa kRSNulezyAvALAnA aMtarbhAva karIne kahevuM joi e 'jAva aNAgArova uttatti' thAne me prabhAnu yA prathana naashyceAgavALAnA pada sudhI kahevu joIe kahevAnuM tAtparya e che ke kRSNalesyAvALA narayikathI laIne anAkArApayega pada sudhI jeTalA anaMtarAya pannaka naiyikA che tee zu' bhavasiddhika haiAya che? ke abhavasiddhika DhAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke-A saMbadhamAM paDelA dezAmA kahyA pramANenuM kathana kahevuM joIe tebhA jJAnadvAra, dRSTidvAra, behadvAra, vigere sadhanA dvaare| uhevA leI the. 'evaM jAva pramANe eka iMdriyavALA jIvAthI laIne vaimAnika madhe lezyA vigere dvArAmAM AsAyar3o samanvA Aja vemAniyA' sudhInA jIvAmAM 'navara ja asthita
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za030 u.2 01 anaMta0 nai. kriyAvAdikatvAdikam 145 jIvasya tAdRza tAdRzameva padajAsamantabhavya AlApakaM vidhAya vaktavyatA bhaNita dhyeti idameva vailakSaNyaM jJAtavyamiti / 'imaM se lakkhaNaM' idaM tasya bhavyatvasya lakSaNam 'je kiriyAI sukkapakkhiyA sammAmicchAdiTThI ya ee savve bhavasiddhiyA' ye kriyAvAdinaH zuklapAkSikAH sabhyagmithyAdRSTaya ete sarve'pi. bhavasiddhikAH 'no abhavasidhiyA no abhavasiddhikAH, 'sesA savve bhavasiddhiyA vi abhavasiddhiyA vi' zeSA:-kriyAvAdi zuklapAkSikA sasya gmithyASTi vyatiriktAH zeSAH sarve kRSNapAkSikAdayaH avasiddhikA api bhavanti abhava siddhikA api bhavanti / bhavyatvarayedaM lakSaNam yat kriyAvAdinaH zuklapAkSikA: sabhyaripathyASTayazca bhavyA eva bhavanti nAsavyAH zeSAzca bhavyA abhavyA api bhavanti samyagdRSTi jJAnyavedakA kavAyAyoginAM bhavyatvaM jIva ke jaisA-2 pada hai usa-2 jI ke baile-2 hI pada kA antarbhAva karake AlApaka banAkara vaktagatA kahanI cAhiye yahI yahAM vizeSatA hai| 'imaM se lakhaNa' yaha usa savyatya kA lakSaNa hai / 'je kiriyAvAI sukkapakkhiyA sammAmicchAdiTThI ee savve bhavasiddhiyA no abhava. siddhiyA' jo kriyAvAdI zuklapAkSika sampagmiyAdRSTi haiM ye saba hI bhavasiddhika hote haiM abhavasiddhika nahIM hote haiM / 'lesA savve bhavasi. dviyA vi, abhavasiddhiyA vi' kriyAvAdI zuklapAkSika lamyagmithyAdRSTi se bhinna aura jo saba kRSNapAkSika Adi haiM ve bhavaliddhika bhI hote haiM aura abhavasiddhika bhI hote haiM / avyatvakA yaha lakSaNa haiM ki kriyAvAdI zuklapAkSika samyarimathyAdRSTi bhavya hI hote haiM abhavya nhiiN| ina se atirikta aura saba jIva bhavya bhI hote haiM aura abhavya tassa bhANiyavva' 52212 prama ho DAya te pana te te prmaanA padane aMtarbhAva karIne AlApaka banAvIne kathana karI levuM joIe me maDDiyAM vizeSa pA. cha. 'imaM se lakkhaNaM' mA vyatpanu sakSama cha 'je kiriyAvAI sukkapakkhiyA sammAmicchAdiTThI' ne jiyAvAhI zulapAkSi: samyamithyA dRSTi cha, se sagA bhavasiddhi ya cha 'no abhavasiddhiyA' ama. siDitAnapI. 'sesA savve bhavasiddhiyA vi abhavasiddhiyA vi' kriyAvAdI zukalapAkSika samyagamiAdaSTithI jUdA bIjA je kRNapAkSika vigere che, te bhavasiddhika paNa hoya che, ane abhavasiddhaka paNa hoya che. bhavanuM A lakSaNa kahela che, ke-kiyAvAdI zukalapAkSika samyagamiAdaSTi bhavya ja hoya che, abhavya hetAM nathI. tenA sivAya bIjA bha0 19
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre 146 masiddhameva ato noktamiti / 'seva' bhaMte ! seva' bhate / tti' tadeva bhadanta / tadevaM bhadanta ! iti, he bhadanta ! anantaropapannakanArakAdInAM kriyAvAdyAdiviSaye yat kathitaM devApriyeNa tat sarvathaiva satyamiti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namayativanditvA namastviA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti // 02 // iti zrI vizvavikhyAta jagada vallabhAdipada bhUSita bAlabrahmacAri - 'jainAcArya ' - pUjyathI - ghAsIlAlana viviracitAyAM "zrI bhagavatI sUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM triMzattame zatake dvitIyodezakaH samAptaH // 30- 2 // bhI hote haiM / sampaSTijJAnI, avedaka akaSAya aura ayogI ye to bha rUpa se prasiddha hI haiM / ataH ye yahA~ nahIM kahe gaye haiM 'sevaM bhate / sevaM bhaMte! tti' he bhadanta anantaropapannaka nArakAdikoM kI kriyAvAdI zAdi ke viSaya meM jo Apa devAnupriyane kahA hai vaha sarvathA satya hI hai 2 isa prakAra kahakara gautamasvAmIne prabhuzrI ko bandanA kI aura namaskAra kiyA | vandanA namaskAra karake phira ve saMyama aura tapase AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye // sU0 1 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatI sUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyA ke tIsaveM zatakakA dvitIya uddezaka samApta // 30- 2 // jIvA bhavya haiAya che, ane abhavya paNa hoya che. samyagadRSTajJAnI, avedaka akaSAya ane aceAgI A badhA teA bhavyapaNAthI prasiddha ja che. tethI ahiyAM kahyA nathI. 'seva bhate / seva bhave / tti' he bhagavan anaMtazayana nArA vigerenA kriyAvAdI paNAnA saMbaMdhamAM Apa devAnupriye je kathana kayu che, te saghaLu kathana satya che, he bhagavan Apa devAnupriyantu' A saMbadhanuM kathana sathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI namaskAra karyAM vaMdanA namaskAra karIne te pachI tee saMyama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para birAjamAna thayA AsU.15 jainAcAya jainadhama divAkara pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'bhagavatIsUtra nI prameyacandrikA vyAkhyunA tIsamA zatakaneA khIje uddezA samApta za30-rA malg
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaicandrikA TIkA za030 u. 3 su01 paraMparo. nai. kriyAvAdikatvAdikam 147 atha tRtIyodezakaH prArabhyate dvitIyodezakaM nirUpya kramaprAptaM tRtIyaM nirUpayannAha - ' paraMparovavannagA' ityAdi / mUlam - paraMparovavannagANaM bhaMte! neraiyA kiriyAvAI0 evaM java ohio uddesao taheva paraMparovavannaesa vi neraDyAio taheva niravasesaM bhANiyavvaM taheva tiyadaMDagasaMgahio / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! tti jAva viharai // 01 // tIsa me sa taIo uddeso samato ||30 - 3 || chAyA -- paramparopapannakAH khalu bhadanta ! nairayikAH kriyAvAdinaH0 evaM yathaivadhika uddezakastathaiva paramparopapannakepu nairayikAdika stathaiva niravazeSaM bhaNitathyam, ara tridaNDakasaMgRhItaH / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta / iti yAvadviharati / 0 1 // triMzattame zatake tRtIyodezakaH samAptaH TIkA - 'paraMparovavannagANaM bhaMte ! neraiyA kiM kiriyAvAI' paramparopapannakA' khalu bhadanta ! nairayikAH kiM kriyAvAdino'kriyAvAdino vA ajJAnikavAdino vainayikavAdino vA bhavantIti praznaH, bhagavAnAha - ' jaheba' ityAdi, 'evaM java ohio uddesao' evaM yathaivaudhika uddezakaH 'tadeva paraMparovavanna pasu vi' tathaiva paratIsare uddeze kA prAraMbha dvitIya uddezaka kA nirUpaNa karake aba kramaprApta tRtIya uddezaka kA nirUpaNa kiyA jAtA hai - 'paraMparovavannagANaM bhate / " ityAdi TIkArtha- paraMparovavannagANaM bhaMte! neraiyA kiriyAvAI0 'he bhadanta jo nairayika paramparopapannaka haiM / dvitIyAdi samayopapannaka haiM ve kyA kriyAvAdI hote haiM ? yA akriyAvAdI hote haiM ? yA ajJAnikavAdI hote haiM ? yA vainayikavAdI hote hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-' jaheva ohiyo trIjA uddezAnA prAra bha---- khIjA uddezAnuM nirUpaNa karIne have kamathI Avela A trIjA urdUshaanu ni35 42vAmA Ave che. - ' para parovavannagANaM bhaMte!' ityAhi TI artha - 'para' parovavannagANaM bhave ! neraiyA ki riyAvAI' he bhagavan bhe nairiyeka para parApapanaka hAya che, mIjA vigere samayamAM utpanna thavAvALA hoya che, te zu' kiyAvAdI hAya che ? athavA akriyAvAdI hoya che ? athavA ajJAnavAdI hAya che ? athavA vainayikavAdI hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke'jddev ohio uddesao taddeva para parovavannaesu vi' De gautama ! audhi4 uddezAmAM
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 . bhagavatIsUtra mparopapanna keSu api 'neraiyAio taheva niravasesaM mANiyavya nairayikAdiko vaimAnikAnta stathaiva niravazeSa yathA syAt tathA bhaNitavyA, he gautama ! paramparopapanakA nairayikAH kriyAvAdino'pi bhavanti, akriyAvAdino'pi bhavanti ajJAnikavAdino'pi bhavanti vainayikavAdino'pi bhavantIti / salezyAH khalu bhadanta ! paramparopapannanArakAH kiM kriyAvAdino yAvat vainayikavAdino bhavantIti praznaH, he gautama ! salezyAH paramparopapannakA nairayikAH kriyAvAdino'pi bhavanti yAvad vainayikavAdino'pi bhavantItyuttaram evaM yAvacchukalalezyAH paramparopapanakAH ityAdikaM sarva prathamodezakavadeva ihApi paThanIyam etadabhimAyeNa kathitaM niravazeSa bhaNitavyamiti / 'taheva tidaMDagasaMgahiyo' tathaiva prathamoddezakavadeva uddeso taheva paraMparoyabannaesuvi' he gautama ! jaisA audhika uddezaka meM kahAM gayA hai usI prakAra se paraMparopapannakoM ke sambandha meM bhI 'neraDyAio taheba niravase saM bhANiyabdha narathika se lekara vaimAlika taka kA samasta kathana yahAM para karanA cAhiye-tathA ca-paramparopapannaka narayika kriyAcAdI bhI hote haiM, akriyAvAdI zrI hote haiM. ajJAnikavAdI bhI hote haiM aura vainayikavAdI bhI hote haiM / isI prakAra se 'he bhadanta ! jo salezya paramparopapannaka nairapika haiM ve kyA kriyAvAdI yAvat vainayikavAdI hote haiM ? isa prazna ke uttara meM bhI 'he gautama! salezya paramparopapatraka nairayika kriyAvAdI bhI hote haiM aura yAvat vainayikavAdI bhI hote haiM aisA uttara yahAM samajhanA cAhiye ityAdi samasta kathana prathama uddezaka ke jaise yahAM kahanA cAhiye isI abhiprAyase 'niraksesaM bhANiyavvaM' je pramANenuM kathana karyuM che, e ja pramANe paraMparA papanaka narayikanA saMbaMdhamAM 5g 'neraiyAio taheva niravasesa bhANiya 1254thI sa vaimAni sudhAna saghaLuM kathana ahiyAM samajI levuM te A pramANe che.-paraMpapapannaka nairayika kiyAvAdI paNa hoya che. akiyAvAdI paNa hoya che ajJAnavAdI paNa hoya che, ane vaiyikavAdI paNa hoya che. e ja pramANe he bhagavana je lephsAvALA paraMparapannaka narayike che, teo zuM kiyAvAdI hoya che ? yAvat vanayikavAdI hoya che ? A praznanA uttaramAM paNa che gautama vezyAvALA paraMpapapatraka rayika kriyAvAdI paNa hoya che, ane yAvatu nAyikavAdI paNa hoya che. A pramANe samajavuM. e ja pramANe yAvat zukala lezyAvALA paraMparA5pannaka narayike paNa kriyAvAdI hoya che. ane yAvat nacikavAdI paNa hoya che. A pramANenuM saghaLuM kathana pahelA uddezAmAM kahyA pramANe ahiyAM samajavuM. mA maliprAyathI 'niravasesaM bhANiyavva' mA prabhAzena sUtrayA4 4 .
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ maindrakA TIkA 2030 u. 3 sU01 paraMparo nai. kriyAvAdikatvAdikam 149 tridaNDakasaMgRhItaH daNDarUtrayamitthaM bhavati - nairayikAdi padeSu kriyAvAyAdiprarUpaNA daNDakaH prathamaH, AyurvandhadaNDako dvitIyo bhavyAmanyadaNDakazca tRtIya iti / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte / tti jAva viharaI' tadeva bhadanta ! tadeva bhadanta ! iti yAvadviharati, he bhadanta ! paramparopapannanArakAdInAM kriyAvAdyAdiviSaye yad devAnumiyeNa kathitaM tatsarvam evameva sarvathA satyameva iti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namasyati vanditvA namastviA ca saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti // mra0 1 // iti zrI vizvavikhyAta jagavallabhAdipadabhUpita bAlabrahmacAri 'jainAcArya ' padabhUSita pUjyazrI ' ghAsIlAla' vrativiracitAyAM zrI "bhagavatI" sUtrasya prameyacandrikA khyAyAM vyAkhyAyAM triMzattame zatake tRtIyodezakaH samAptaH ||30 - 3 || aisA pATha kahA gayA hai / 'taheca ti daMDagasaMgahio' prathama uddezaka jisa prakAra se tridaNDaka sahita kahA gayA hai usI prakAra yaha uddezaka bhI tridaNDaka sahita hai / ve tridaNDa isa prakAra se haiM - kriyAvAdI AdikA 'prarUpaka prathama daNDaka, Ayubandha kA marUpaka dvitIyadaNDaka aura bhavyA'rorea prarUpaka tRtIya daNDaka, sevaM / bhate / seva bhaMte! tti jAva viraha' he bhadanta ! paramparopapatraka nairayika Adi kI kriyAvAditA Adi ke viSaya meM jo Apa devAnumiyane jo kahA hai vaha saba satya hai 2 isa prakAra kahakara gautamasvAmIne prabhuzrI ko bandanA kI aura unhe namaskAra kiyA vandanA namaskAra kara phira ve tapa evaM saMyama se AtmA ko bhASita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye || sU0 1 || tRtIya uddezaka samApta // 30-3 // 'tatra tidaMDagasaMgahio' paDelA uddezAsAM ? prabhAva hau hevAmAM AvyA che, eja pramANenA-kriyAvAdI vigerenA nirUpaNa saMbaMdhI pahele daMDaka, AyuSma dhanA nirUpaNu sabadhamAkhIne daDaka ane abhavya tathA abhavyAtmakanA nirUpaNanA sa madhamAM trIjo daDaka samajave. 'seva' bhaMte ! setra bhaMte ! tti jAva viharai' he bhagavan para parezayanna nairayika vigerenA kriyAvAdI paNA AdinA sabadhamAM Apa devAnupriye je thana karyuM" che, te saghaLuM kathana satya che. he bhagavan Apa devAnupriyanuM kathana savA satya che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaska 2 kraryo. vaMdanA namarakAra karIne tapa ane sa yamathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para birAjamAna thayA prasU01|| ||triile uddeza sabhApta // 30-3 //
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 manapA bhagavatIstre __atha caturthAdhekAdazAntA uddezakAH mArabhyante tRtIyoddezaka nirUpya kramamAptAna caturthAyekAdazAntAn uddezakAn nirUpayanAha-evaM eeNaM kameNaM' ityAdi / ___ mUlam-evaM eeNaM kameNaM jacceva baMdhisae uddesagANaM parivADI sacceva ihaMpi jAva acarimo uddeso navaraM aNaMtarA cattAri vi ekagamagA, paraMparA cattAri vi eka gamaeNaM, evaM carimA vi acarimA vi evaM ceva / navaraM alesso kevalI ajogI na bhaNNai / sesaM taheva, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti ||suu0 1 // eevi ekArasa vi udelagA // 4-11 // tIlaimaM samavasaraNasayaM samattaM chAyA-evametena krameNa yaiva vandhizata ke uddezakAnAM paripATI saiva ihApi yAvadacarama uddezakaH / navaramanantarAzcatvAro'pi ekagamakAH paramparAzcatvAro'pi ekagamakena, evaM caramA api, acaramA api evameva / navaram alezyaH kevalI ayogI na bhaNyate zeSa tathaiva / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta / iti |mu0 1 // ete ekAdazApi uddezakAH / 4-11 // triMzattamaM samavasaraNazataM samAptam // 30 // TIkA-evaM eeNaM kameNaM janceva vadhisae uddesagANaM parivADI' evametena krameNa yaiva vandhizatake paiviMzatitame zatake uddezakAnAM prathamoddezakAdArabhyaikAdazodezakAntAnAM paripATI prakArarUpA kathitA 'sacveva hapi jAra acarimo cauthA uddezAkA prArabha - 'evaM eeNaM kameNaM jacceva baMdhitae uddesagANa'-ityAdi TIkArtha--'evaM eeNaM kameNaM jacceva baMdhisae uddesagANaM parivADI isa prakAra isa krama se jo bandhi zataka meM chAisa 26 ve zataka meM uddezakoM kI-prathama uddezaka se lekara gyAraha ve uddezaka taka ke uddezako yathA deshaan| prArama-- 'eva eeNaM kameNaM jacceva badhisae uddesagANaM' tyAdi TI -'evaM eeNaM kameNaM jacceva badhisae uddesagANa parivADI 21 thita kamathI badhI zatakamAM eTale ke chavIsamA zatakamAM uddezAo-eTale ke pahelA uddezathI laIne agiyAramAM uddezA sudhInA udezAono krama kahela che, -
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za030 u.4 sU01 uddezakaparipATinirUpaNam uddeso' saiva ihApi udeza kAnAM paripATI vaktavyA yAvada acaramoddeza iti prathamo. dezakAdArabhya acaramanAmakaikAdazoddezakaparyantaM sarva vaktavyamityarthaH, uddezAnAM paripATI yathA-audhikoddezako jIvanArakAdInAM prathamaH1, tata:-anantaropapa. prakA2, paramparopapannakaH3, anantarAvagADhaH4, paramparAvagADha.5 anantarAhAraka 6 paramparAhArakaH7, anantaraparyAptaka:8, parampara paryAptaka:9, carama:10 acaramazra 11, iti / bandhizatakA datravizeSa etAbAneva-yat tatra bandhapadaviziSTA udezakAra, atra tu kriyAvAdyAdi padaviziSTA uddezakA vaktavyA iti / navara kevalam ana. ntarA:-anantaropaenAdikAzcatvAro'pi ekagamakA:-sahazAlApakAH anantaropapakI paripATI kahI gaI hai 'lacceva iha pi jAva acarimo uddeso' vahI paripATI yahAM para bhI uddezakoM kI 'jAva acarimo uddeso' yAvat acarama uddezaka taka jAnanI cAhiye, jIva nAraka AdikoM kA jo prathama uddezaka hai vaha audhika uddezaka hai ? 1 anannaropapannaka nArakA dikoM kA dvitIya uddezaka 2 paramparopapannaka nArakAdikoM kA tRtIya udde. zaka haiM 6 anantarAvagADha nAmakA caturtha udezaka hai, paramparAvagADha nAmakA pAMcavAM uddezaka hai, anantarAhAraka nAmakA chaTThA uddezaka haiM paramparAhAraka nAmakA sAtavAM uddezaka hai, anantaraparyApta nAmakA AThavAM uddezaka hai paramparaparyApta nAma kA nauvA uddezaka hai carama nAmakA dasavAM uddezaka hai aura acarama nAma kA gyArahavAM uddezaka hai / yandhi zataka se yahAM para itanI hI vizeSatA haiM ki yahAM kriyAvAdI Adi pada viziSTa uddezaka vaktavya hue haiM aura bandhizataka meM bandhi pada viziSTa 'sacceva ihaM pi jAva acarimo uddesoM' dezAsAnA me04 bha. 'jAva acaramo uhemo' thAvata atharama udeza sudhI samajavuM jIva nAraka vigerenA saMbaMdhamAM je pahele udeze che, te auvika uddeza che. 1 ane taropapannaka jIva nAraka vigere saMbaMdhI bIjo uddeza che. 2 paraMparopapanaka jIva nAraka vigerenA saMbaMdhamAM trIje uddeze kahyo che. 3 anaMtarAvagADha nAmane cotho uddeze kahyo che. 4 paraparAvagADha nAmane pAMcamo uddeza kahyo che 5 anaMtarAhAraka nAmane cho udezo kahyo che. huM paraMparAhAraka nAmane sAtame uddezo kahyo che. 7 anaMtaraparyApta nAmano AThamo uddeza kahyo che. 8 paraMparaparyApta nAmane navame uddeze kahyo che. 9 carama nAmane dasame uddeze kahela che. ane acarama nAmano agiyAramo udeze kahe che _baMdhizataka karatAM ahiyAM eja vizeSapaNuM che ke ahiyAM kriyAvAdI vigere pada viziSTa-pothI yukta udeze kahevuM joIe ane baMdhizatakamAM
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 bhagavatIsa " nakA jIvanarakAdaya:, iti dvitIya: 2, anantarAvagADhA : jIvanArakAdaya iti caturthaH 4 / anantarAhArakA jIva nArakAdayaH, iti pRSTha: 6, anantaraparyAptA jIva nArakAdayaH ityaSTamaH / evaM krameNa catvAro'nantarodezakA vaktavyAH | 'paraMparA bacAri vi ekkagamae NaM' paramparAH paramparopapanakAdayatvAro'pi uddezakAH eka gamana - sahazAlApakena vaktavyAH paramparopapannakA jIvanArakAdaya iti tRtIyo. dezakaH / paramparAnagADhA jIvanArakAkSya iti paJcamogakaH / paramparAhArakA jIva nArakAdaya iti saptama, paramparaparyAvakA jIvanArakAdaya iti navamaH, ityevaM krameNa catvAraH paramparakA uddezakAH sarve'pi ekarUpega neyAH / ' evaM carimA vi' evaM caramodezakaH caramAH khalu bhadanta ! nairayikAH kriyAvAdinna evaM krameNa dazamoddezako jJAtavyaH | 'acarimA vi evaM' ceka' acaramA nArakAdayaH kriyAvA dinaH kimityAdirUpeNa ekAdaza dezako neyaH / taditya yekAdazA'pi uddezakAH uddezaka vaktavya hue haiM / anantara zabda ghaTita cAroM uddeza eka gamaka haiM- sadRza AlApacAle haiN| anantara zabda ghaTita cAra uddezaka dvitIya uddezaka, caturtha uddezaka, chaTTA uddezaka aura ATha deza hai / parampara zabda ghaTita cAroM uddezaka eka gamaka hai-parampara zabda ghaTita tRtIya udde zaka, paMcama uddezaka, sanama uddezaka aura nauvAM uddezaka ye cAra uddezaka haiM | isI prakAra se carama aura acarama pada - viziSTa uddezaka ke sambandha meM bhI jAnanA caahiye| yahAM samasta uddezakoM meM kriyAvAdI akrivAdI Adi pado ko joDakara AlApaka prathama uddezaka se lekara gyArahaveM uddezaka taka ke 11 gyArA uddezakoM meM kahanA cAhiye / ima 'dha padmavALA uddezAe kahevA joIe. anaMtarazabdathI yukta cAre uddezAo eka gamakavALA che. arthAt samAna AlApakAvALA che. anaMtara zabdathI yukta cAra uddezAo-khIe uddeze, trIjo uddezeA haTho uddeze ane AThame uddeze, A cAra uddezAo che. para para zabdathI yukta cAre uddezAonA zo'gama che. te yA prabhAye chetrIle uddeza, pAMgrabho uddezI, sAtabhA uddeze| ane navA uddeza che. Aja pramANe carama ane acaramapadathI yukta uddezAonA sabaMdhamAM paNu samajavu, ahiyAM saghaLA uddezAe mAM kriyAvAdI akriyAvAdI, vigere padAne joDIne AlApake A pramANe kahevA joIe-jemake-he bhagavan carama athavA acarama nairayikA vigere zu kriyAvAdI hAya che? athavA akriyAva nI hAya che ? athavA ajJAnava dI hAya che ? athavA vaicikavAdI hoya che? A prakArathI ahiyAM pahelA uddezAthI laIne agiyAramA uddezA sudhInA agiyAra uddezAe kahevA joie A rIte
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za030 u.4 101 uddezakaparipATinirUpaNam 153 saMkSepavistArAbhyAmhi pUrvaprakAreNa SaviMzatitamavandhizatakoktena vaktavyAH / 'Navara alesso kevalI ajogI na bhannai' navara kevalam alezyo jIvaH kevalI ayogI caite kutrApi uddezake no aNitavyA steSAmacaramatvAbhAvena praznAna tvAt tasmaznottarayorapayojanavAcceti / 'sesaM saM ceva' zeSam-kathitajIvAtiriktaM sarvamapi vastu bandhizatakavadeva jJAtavyam / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' tadevaM madanta ! tadevaM padanta ! iti, he bhadanta | jIvAdInAM kriyAvAgAdiviSaye yad devAnupiyeNa kathitaM tatsarvam evameva sarvathA satyameva, iti kathayitvA gautamo prakAra chAIsa 26 ve endhiAtaka meM jisa prakAra uddezakoM ke kahane kA kahA jA cukA hai usI prakAra yahAM bhI saMkSepa aura vistAra se kahanA cAhiye, yahAM para bhI baMdhizataka ke jaise acarama uddezaka meM alezyoM ke sambandha meM kevaliyoM ke sambandha meM, ayogiyoM ke sambandha meM koI prazna utpanna nahIM karanA cAhiye kyoM ki ve acarama nahIM hote haiM ataH ye saba prazna yahAM nahIM uThate hai| 'sesaceva' bAkI kA aura saba kathana bandhizataka ke hI jaisA hai| 'seva bhaMte ! seva bhaMte ! tti' he bhadanta ! jIvAdikoM kI kriyAvAditA Adike viSaya meM jo Apa devAnupriyane kahA hai vaha saba sarvadhA satya hI hai 2 isa prakAra kaha kara gautama ne prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA, 26 chavIsamAM baMdhI zanakamAM uddezAo kahevAnA saMbaMdhamAM je prakAra kahela che, eja pramANeno prakAra ahiyAM paNa saMkSepathI ane vistArathI kahe joIe. ahiyAM lezyAnA saMbaMdhamAM kevaliyonA saMbaMdhamAM, agInA saMbaMdhamAM koIpaNa prazna karavo na joIe. kema ke-kRtakRtya hovAthI A mA prazno tayAnA samayamA upasthita thatA nathI. 'sesaM ta ceva' mAnu bIju tamAma kathana baMdhI zatakanA kathana pramANe ja che tema samajavuM. seva' bhaMte ! seva bhaMte ! tti' sAvana 1 vinA liyAvA ! vigerenA saMbaMdhamAM ApI devAnupriye je kathana karyuM che, te sarvathA satya che. he bhagavan! Apa devAnupriyanuM kathana sarvathA satya ja che, A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA. vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA bha0 20
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIle bhagavantaM vandate namasyati vanditvA namasthitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viSTaratIti / 'pae ekkArasa vi uddenagA' ete ekAdazApi uddezakAH santIti |mu01|| // iti zrI vizvavikhyAta-jagavallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASA kalitalalitakalApAlApakamavizuddhagadhapadhanaikagranthanirmApaka, cAdimAnamardaka-zrIzAhacchatrapati kolhApurarAjamadatta'jainAcArya' padabhUSita-kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjya zrI ghAsIlAlativiracitAyAM zrI "bhaga vatIsUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAMvyAkhyAyAM triMzattame zatake caturthoM. ddezakaH smaaptH||30-4|| iti triMzattama samavasaraNazataM samAptam // 30 // vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAnapara virAjamAna ho gaye 'ee ekkArasa uddesagA' isa prakAra se 11 uddezaka paryanta ke uddezakoM samajale ne cAhie ||suu01|| jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke tIsaveM zatakakA ||cauthaa uddezaka samApta // 30-1 // // 30 vAM zataka samApta / / yA pAtAnA sthAna52 bhimAna yA. 'ee ekkArasa uddeSagA' mA rIta agiyAra uddezAo kahyA che. sU01 jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsala lajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA trIsamA zatakano e udeze samApta 30-kA che trIsamuM zataka samApta H30-jA
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA za031 u.1 sa01 caturyugmanirUpaNam atha ekatriMzattamazatakam atha prathamoddezakaH prArabhyate triMzattamazatakAnte catvAri samavasaraNAni kathitAnIti catuSTayasAdhAt catuyugmavaktavyatAnugatamaSTAviMzatyuddezakayuktamekatriMzattamaM zatamAramate, tadanena sambandhe. nAyAtasyaikatriMzattamazatakasya prathamoddezakagatamidamAdimaM mUtram-'rAyagihe jAva' i. mUlam-rAyagihe jAva evaM vayAsI-kai NaM bhaMte ! khuDDA jummA pannattA ? goyamA! cattAri khuDDA jummA pannattA taM jahA kaDajumme1, teoe2, dAvarajumme3, kalioge4 / se keNaTeNaM bhaMte ! evaM vuccai cattAri khuDDA jummA pannattA taM jahA kaDajumme jAva kalioge? goyamA! je NaM rAsI caukkaeNaM avahAreNaM avahIramANe caupajjavasie se taM khuDDAga kaDajummeM, je NaM rAsI caukkaeNaM avahAreNaM avahIramANe tti pajjavasie se taM khuDDAgateoge2, je NaM rAsI caukkaeNaM avahAreNaM avahIramANe dupajjavasie se taM khuDDAgadAvarajumme3, je NaM rAsI ghaukkaeNaM avahAreNaM avahIramANe egapajjavasie se taM khuDDAMga kalioge4, se teNadveNaM jAva klioge| khuDDAga kaDajumma neraiyANaM bhaMte ! kao uvavajjati kiM neraiehito uvavajati tirikkha0 pucchA, goyamA ! no neraiehiMto uvavajjati / evaM neraiyANaM uvavAo jahA vakaMtIe tahA bhaanniyvyo| teNaM bhaMte ! jIvA egasamaeNaM kevaiyA uvavanaMti ? goyamA ! cattAri vA, aTTa vA, bArasa vA, saMkhejjA vA, asaMkhejjA vA uvvjti| teNaM bhaMte ! jIvA kahaM uvavajati ? goyamA! se jahAnAmaeM pavae pavamANe ajjhavalANa0 evaM jahA paMcavIsaime sae aTuma uddesae neraiyANaM vattavvayA taheva iha vi bhANiyavvA jAva AyappayogeNaM ubavajati, no parappayogeNaM uvvjjti| rayaNappabhApuDhavI khuDDAga kaDajumma neraiyA NaM bhaMte ! kao utraya
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 ? bhagavatIsa bhagavataH TIkA -- 'rAyagihe jAva evaM vayAsI' rAjagRhe yAvadevamavAdIt yAvatpadena pariSannirgatA, bhagavatA dharmopadezaH kRtaH pari samAgamanamabhUt patmavigatA, tato gautamo bhagavantaM vandate namasyati vanditvA namasyitvA payu - pAsInaH prAJjalipuTo gautamaH, etadantamakaraNasya saMgraho bhavati / kimavAdIta ? trAha - 'kaNaM' ityAdi, 'kaha NaM bhaMte! khuDDA jummA pannattA' kati khalu bhadanta / kSudrA yugmAH prajJaptAH ? te ca mahAnto'pi bhavantyataH kSullakazabdena vizeSitAH tatra catvAro'STau dvAdazetyAdi saMkhyAvAn rAziH kSullakaH kRtayugmo'bhidhIyate / prathama uddezaka kA yaha Adi sUtra hai- 'rAyagihe jAva evaM vayAsI'ityAdi sUtra // 1 // TIkArtha - 'rAyagihe jAva evaM vayAsI' rAjagRha nagara meM yAvat isa prakAra se pUchA yahAM yAvatpada se aisA prakaraNa gRhIta huA hai- bhagavAn mahAvIrasvAmI yahAM para padhAre, pariSadA dharmopadeza sunane ke liye apane-apane sthAna se unake pAsa AI, bhagavAn ne dharmopadeza diyA, zrarmopadeza sunakara sabhA visarjita ho gaI, taba gautama ne bhagavAn ko vandanA kI namaskAra kiyA, bandanA namaskAra karake phira gautamasvAmIne prabhuzrI kI paryupAsanA karate hue donoM hAtha joDakara aisA pUchA- kyA pUchA ? so prakaTa kiyA jAtA hai- 'phai NaM bhaMte ! khuDDA jummA pannattA' he bhadanta ! kSudrayugma kitane kahe gaye hai? ye vaDe bhI hote haiM / isaliye yahAM kSullaka zabda se inhe vizeSita kiyA gayA hai| isa prakAra jo laghu saMrUpAvAlI rAzi vizeSa hai vaha kSutrakRtayugma hai / cAra, ATha, cAraha 3 zatanA sUtrAra Arama 42 . - 'rAyagihe jAva eba' vayAsI' dhatyAhi TI artha - 'rAyagihe jAva evaM vayAsI' rAmagRha nagaubhA bhagavAn mahAvIrasvAmInuM samavasaraNa thayu pariSada bhagavAnane vadanA karavA nagaranI bahAra nIkaLI bhagavAnanI samIpe AvI, bhagavAne tene dhama dezanA sa'bhaLAvI dhadezanA sAMbhaLIne pariSadAe prabhuzrIne vaMdanA karI namaskAra karyAM, vaMdanA namaskAra karIne pariSadA pAtapeAtAnA sthAne pAchI gaI te pachI gautamasvAmIe bhagavAnane vadanA karI namaskAra karyAM vaMdanA namaskAra karIne prabhuzrInI pa thAnA 42tAM thaDA gautamasvAmIze prabhuzrIne yA pramAye pUchayu - ' kaiNa bhate ! khuDDA jummA pannatA' he bhagavan kSudrayugbha DeTA uDesa hai ? samarAzIne yugma kahevAmAM Ave che, ane te mATA paNa hAya che. tethI ahiyA kSullaka zabdathI tene kahela che. A rIte je laghu sakhyAvALI rAthI vizeSa hAya te kSudrayugma che. cAra, ATha, khAra, vigere sakhyAvALI rAzI kSullakakutayugma che,
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ steefat TIkA za031 u. 1 sU01 caturyugmanirUpaNam 159 bhagavAnAha - 'gomA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'canAri khuDDA jummA padmA' catvAraH kSudrA yugmAH prajJaptAH 'taM jahA ' tadyathA 'kaDajumme' kRtayugma nAmako rAzivizeSaH / ' teyoe' tryojaH 'dAvarajumme' dvAparayugmaH 'kaliyoe' kalyojaH / ' se keNaTTeNaM bhaMte ! evaM buccai' tatkenArthena sadanta / evamukate 'cAra khuDDA jummA pannattA' catvAraH kSudrA yugmAH majJaptAH 'taM jahA' tadyathA 'kaDajumme jAba kalibhoge' kRtayugmo yAvat kalyojaH, atra yAtratpadena jyoja dvAparayugmayoH saMgrahaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'je NaM rAsI cakkaraNaM avahAreNaM avahIrasANe caupajjabasie' yaH khalu rAzi: samudAyaH catuSkeNApahAreNa catuHsaMkhyayA vibhajyamAnaH catuH paryavasitaH caturavaziSTo bhavet 'se ttaM khuDDA garuDajumme' sa eSaH kSullaka kRtayugmaH ' jeNaM rAsI caukkeNa avahAreNaM avahIramANe ti pajjavasie settaM khuDDAga Adi saMkhyAvAlI rAzi kSullaka kRtayugma hai| uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'godhamA ! cattAri khuDDA jummA pannattA' he gautama! kSudrayugmarAzi cAra prakAra kI kahI gaI hai - 'ta' jahA' jaise - kaDajumme' 'kRtayugma 'teyoe' jghoja 'dAvarajumme' dvAparayugma, 'kaliyoe' aura kalpoja, 'se keNaTTeNaM aMte ! evaM vuccai cattAri khuDDA jummA paNNattA' he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki kSudrayugma cAra prakAra ke kahe gaye haiM ? aura ve aise Apane batalAye haiM- kRtayugma yAvat kalyo / yahAM yAvat pada se tryoja aura dvAparayugma kA grahaNa huA hai / uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'godhamA ! je NaM rAsI cakkaNaM avahAreNa avahIramANe caupajjavalie' he gautama ! jimarAzi meM se cAra cAra kA apahAra karate-karate anta meM cAra bace rahe aisI vaha saMkhyA kSudra kRtayugma kahI gaI hai / yA praznanA uttarasAM prabhuzrI he che !-'goyamA ! cattAri khuDDA jummA pannattA' he gautama! kSudrayugbharAzI thAra aAranI aisa che, 'ta' jahA' te bhA prabhA che.- 'kaDajumme' kRtayugma 'veyoe' yo 'dAvarajumme' dvAparayugma 'kaliyoe' bhane 4sthA4' 'se keNaTTeNaM bhaMte ! eva buvai cattAri khuDDA jummA paNNattA' he bhagavan Apa evuM zA kAraNathI kaheA che ke kSudrayugma cAra prakAranA kahyA che ? ane te mRtayugma caiAja dvAra5ra ane yAvat kaththaiAja sudhI Ape kahayA pramANe nA DelA hai. mA praznanA uttaramAM anuzrI uDe che - 'goyamA ! je NaM rAsI cakkaraNaM avahAreNaM avahIramANe caupajjavasie' he gautama! ne rAzIbhAM yAra yaarne| bhaya hAra karatAM karatA chevaTe cAra khace evI sakhyAne kSudrakRtayugma kahevAmAM Avela che.
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre tebhIe' yaH khalu rAziH catuSkeNa apahAreNa apahiyamANastriparyavasito bhavet sa epa kSullaka yojaH / 'je NaM rAsI caukaraNaM avahAreNaM avahIramANe dupajjavasie' yaH khalu rAzizcatuSkaNApahAreNApahiyamANo dviparyavasito bhaveta 'settaM khuDDAgadAvarajumme sa eSa. kSullakadvAparayugmaH 'je NaM rAsI caukkaeNaM avahAreNaM abahIramANe egapajjavasie settaM khuDDAga kalioge' yaH khalu rAziH catuSkeNApahAreNa apahiyamANa eka paryatrasito bhavet sa epa kSullaka kalyojaH 'se teNaTeNaM jAva kalioge' tattenArthena gautama ! emucyate catvAraH kSullaka yugmA, tapathA-kRtayugmayojo dvAparayugmaH kalyoja iti / 'khuDDAga kaDajumma neraiyANaM bhaMte' kSullakakRta yugmanAyikAH khalu bhadanta ! 'ko uvavanaMti' 'jeNaM rAsI caukkeNaM avahAreNaM abahIramANe tipajjavasie setta khuDaDAgateoe' jisa saMkhyA meM le cAra-cAra kA apahAra karate-2 aMta meM tIna baceM aisI vaha saMkhyA kSullaka yoja kahI gaI haiM / 'je NaM rAsI caukkeNaM avahAreNaM abahIramANe dupajjavasie settaM khuDDAga dAvarajumme jisa saMkhyA meM se cAra-cAra kA apahAra karate-karate anta meM do bace rahe aisI vaha saMkhyA kSullaka dvAparayugma hai / 'je NaM rAtI caukkeNaM abahAreNaM avahIramANe egapajjavalie kheta khuDDAgakali. oge' tathA jisa saMkhyA meM le cAra-2 kA apahAra karate 2 anta meM eka ghacArahe aisA vaha saMkhyA kSudra kalyoja hai| 'se teNoNa jAva kali oge' isa kAraNa he gautama ! maiMne aisA kahA hai ki kSullaka yugma kRtayugma se lekara kalyoja taka ke bheda se cAra prakArakA hotA hai| 'jeNaM rAsI caukkeNaM avahAreNaM avahIramANe ti pajjavasie setta khuDDAgate oe' je saMkhyAmAM cAra cArane apahAra karatAM (bahAra karatAM karatAM) chevaTe traNa bhaye savA sayAne 4 vyA4 4 cha 'jeNaM rAsI caukkeNaM avahAreNaM avahIramANe dupajjavastrie se taM khuDAgadAvarajumme 2 sayAmAthI yA2-yA2 maach| 42ai 42di antamA me maye te sayAne susA252 yugma 4 che. 'je gaM rAsI caukkeNaM avahAreNaM avahIramANe egaejjavasie settaM khuDDAgakalioge tathA je saMkhyAmAMthI cAra cArane apahAra karatAM karatAM anDamAM eka bace evI sadhyAna kSudrakSyo04 4uvAya che. 'se teNadveNaM jAva kalioge' te 125thI he gautama! meM evuM kahyuM che ke-mullakayuma, kRtayugmathI laIne kAja sudhInA bhedathI cAra prakAranuM hoya che,
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za031 u.1 khU01 caturyugmanirUpaNam kutA-kasmAtsthAnavizeSAdAgatya narakAvAse utpadyante 'ki neraiehito uvava. jjati tirikkhajogiehito pucchA' kiM nairayikebhya Aganyotpadyante kiMvA tirya jyonikezya Agatyotpadyante manuSyebhyo vA bhAgasyotpadyante devebhyo vA Aga. syotpacante iti praznaH pRcchayA saMgRhyate, bhagavAnAi-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'no neraiehito uvavajjati' no nairayi kelya Agatyotpadhante kSullakakRtayugyanairayikAH 'evaM neraiyANaM uccAyo jahA dakkIe tahA bhANiyo evaM nairayikANAmupapAto yathA vyu krAntau pajJApanAyAH paSThe pade kathita stathaiva ihApi bhaNitavyaH prajJApanAyAH SaSThapade arthAt evaM pratipAditam-nArakA ne nairayikebhya Agatyotpadyante na vA devebhya Agatyotpadyante kintu paJcendriya 'khuDDAga kaDajummanerayANaM aMte ! ko uvavajjati' he bhadanta ! kSudra kRtayugmarAzi pramANa nairayika kahAM le-kila sthAna vizeSa seAkara ke utpanna hote haiM-narakAvAla meM le janma lete haiM-'kinera erito uvavajjati, tirikkha joNiehito pucch|' kyA narayikoM meM se Akara ke janma lete haiM ? yA tiryagyonikoM meM se Akara ke janma lete haiM ? yA manuSyoM meM se Akara ke janma lete haiM ? yA devoM meM se Akara ke janma lete haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! no neraiehito upavajjati' kSudra kRtayugmarAzi pramANa narayika nairayikoM meM se Akara ke utpanna nahIM hote haiM evaM rahayANaM uvacAo jahA varatIe tahA bhANiya. vvo' isa prakAra se narayikoM ke utpAda jaisA prajJApanA ke chaThe pada rUpa vyutkranti padameM kahA gayA hai vaisA hI yahAM para kahanA cAhiye-tathAcanAraka na nairayikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM, na devo meM se 'khaDDAgakaDajummaneraiyANaM bhave ! ko ukvajjati' magan / kSudata yumarAzivALA nairayiko kayAMthI eTale ke kathA sthAna vizeSathI AvIne G5-1 thAya che ? 'ki neraiehito uvavajjati, tirikva0 pucchA' zu. nairayikamAMthI AvIne janma le che? athavA tiryaMca nikAmAMthI AvIne janma le che ? athavA manuSyamAMthI AvIne janma le che ? athavA devAmAMthI bhAvAne sanma se che 1 mA prshnn| uttaramA prasuzrI he che -'goyanA no neriehito| ubavajjati' kSudanayuparAzI prabhA nayA , yi mAthI bhAvI 6 thA nathI 'eva neraiyANa ubavAoM jahA vakkatIe tahA bhaannicAvo A pramANe narayikane utpAda je pramANe prajJApanA sUtranA chaThThAM vyutkAntipadamAM kahela che, e ja pramANe ahiyAM kahevuM joIe arthAt nAraka narayikamAMthI AvIne utpanna thatA nathI. tathA mAMthI AvIne paNa bha0 21
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ Com bhagavatI tiryagyonikebhya Agatyotpadyante nArakAH, tathA garbhajamanupyebhya zvAgatyotpadyante nArakA iti / teNaM bhaMte ! jIvA egasamaeNa kevaiyA uzvajati' te khalu bhada. nta ! kSullakakRtayugmanAraka jIvA ekasamayena-ekasmin samaye ityarthaH kiya. nta:-kiyatsaMkhyakA utpadhante 1 iti praznaH parimANaviSayakA, bhagavAnAha'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'cattAri vA, aTTa vA, bArasa vA, saMkhejjA vA, asaMkhejjA vA uvavajjati' catvAra stAdRzA nArakA ekasamayena utpadyante, aSTau vA, dvAdaza vA, poDaza vA, saMkhyAtA vA, asaMkhyAtA vA tAzA nArakAH ekasamayena samutpadyante iti / 'teNaM bhaMte ! jIvA kaI uvavajjati' te khalu kSullakakRtayugmanArakajIvA narakAvAse kathaM kena prakAreNa utpadyante ? iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'se jahA nAmae pavae patramANe sa yathA nAmakaH playakA-kUdakaH ucchalanazIlaH ko'pi Akara ke utpanna hote haiM, kintu pazcendriya tiryagyonikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM tathA-garbhaja manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote hai 'te NaM bhaMte ! jIvA ega samaeNaM kevayA uvavajjati' he bhadanta kSullaka kRtayugma pramANa nAraka eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! cattAri vA, aTTa dA, pArasa vA solasa vA, saMkhejjA cA, asa khejjA vA uvadhajjati' he gautama kSullaka kRyutagma pramANa nAraka eka samaya meM cAra yA ATha yA cAraha yA solaha yA saMkhyAta yA asaMkhyAta utpanna hote haiM / teNaM bhane ! jIvA kahaM uvavajja. ti' he bhadanta ! ve kSullaka kRtayugma pramANa nairayika jIva narakAvAsa meM kisa prakAra se utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! se jahA nAmae pavae paramANe' jaise koI kUdanevAlA vyakti kUdatA utpanna thatA nathI. paraMtu paMcendriya tiryaMca nikamAMthI AvIne utpanna thAya cha. tathA gama manuSyAmAthI mAvIne 5nna thAya che. 'te Na bhate | jIvA egasamaeNaM kevaiyA upavaJcati' 8 lagavan kSuda tayubha prabhAvAmA nA24 eka samayamAM keTalA utpana thAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che 4-'cattArivA aduvA vArasa vA saMkhemjA vA asaMkhejjA vA ujavanaMti' gItama! phulalaka kRtayuma pramANa nA2ka eka samaya mAM cAra athavA ATha athavA bAra athavA saNa athavA jyAta mayA madhyAta 61-1 thAya che. 'te NaM bhaMte jIvA kaI uvavajjati' mAtra te su kRtayuma prajA 2thi: 91 n2:vAsamAM kaI rIte utpana thAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke'goymaa se jahA nAmae, pavae pavamANe' ma 7 havApAle 35 ht|
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za031 u. sU04 caturyugmanirUpaNam plavamAnaH-utplabamAnaH kUrdan saH 'ajjhavasANa' ityAdi, 'evaM jahA paMcavIsaime sae aTThama udesae' ityAdi, evaM yathA paJcaviMzatitame zate'STamoddezake, ityAdi, tathAhi-adhyavasAyayoganirvatitena karaNoSAyena plazmAnAH paLavakAiva bhaviSya. kAle taM bhavaM parityajya purato'gretanaM bhavApasaMpadya viharanti / teSAM khalu bhadanta ! jIvAnAM kathaM zIghrA gatiH ? kathaM ca zIghro gati viSayaH prajJapna: ? gautama ! tadhayA nAmakaH kazcitpuruSaH taruNo valavAn yAvat triptamayena vA vigraheNotpadyante teSAM jIvAnAM nArakANAM tathA zIghrA gatiH pravartate tathA zIghro gativiSayaH prajJaptaH / huA apane pUrva ke sthAna ko chor3akara Age ke sthAna ko prApta karatA hai-isI prakAra se nAraka bhI pUrva ke bhava ko chor3akara adhyavasAya rUpa kAraNa ke vazase AgAmInAraka ke bhayako prApta karate haiM 'evaM jahA paMcavIsahame sae aTThama uddesae.' ityAdi rUpa se paccIsaveM zataka ke AThaveM uddezaka meM 'narahayANaM vattavyayA taheva iha vi bhANiyavvA jAva AyappaogeNaM uvavajjati no parappaogeNaM uvavajjati' nairathikoM ke sambandha meM jo vaktavyatA kahI gaI hai vahI vaktavyatA yahAM para bhI kahanI cAhiye yAvat ve Atmaprayoga se utpanna hote haiM paraprayogase utpanna nahIM hote haiN| 'he bhadanta ! una jIvoM kI zIghra gati kaisI hai ? aura usa zIghra gatikA viSaya kaisA hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'gautama jaise koI tarUNa valavAn puruSa caudahaveM zataka meM prathama uddezaka meM kahe anusAra ho yAvat tIna samayavAle vigraha se ve nAraka utpanna hote hai, isa prakAra kI zIdhra gati una nAraka jIvoM kI hotI hai| aura aisA hI unakI kUdate pitAnA pahelAnA sthAnane cheDIne AgaLanA sthAnane prApta kare che. eja pramANe nAraka paNa pUrvabhavane choDIne adhyavasAya rU5 kAraNane vaza thaIne bhAvanA nA24 sapane prAta 42 che. 'evaM jahA paMcavIsaise sae amauddesae' vigaire prahArathI 52cyAsamA zatanAmAmA dezAmA 'neraiyANaM vattavvayA taheva ihavi bhANiyavA jAva AyappabhogeNa uvavajjati no parappaogeNa uvavajati' nairayikanA saMbaMdhamAM je kathana karavAmAM Avela che, e ja kathana ahiyAM paNa kahevuM joIe. yAvat teo Atma prayogathI utpanna thAya che. para prayogathI utpanna thatA nathI. he bhagavan te chAnuM zIghagamana kevuM hoya che? ane te zIghagamanane viSaya keTale ne ke hoya che? uttaramAM prabhuzrI kahe che che. gautama! caudamA zatakanA pahelA uddezAmAM kahyA pramANe eTale ke-jema ke yuvAna balazAlI purUSa hAya yAvata traNa samayavALI vigraha gatithI te nArake utpanna thAya che. A rItanI zIdhragati te naraka jIvonI hoya che, ane
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre te khalu bhadanta ! nArakA jIvAH kathaM parabhavAyuSkaM prakurvanti ? gautama ! adhyavasA yayoganivartitena karaNopAyena, evaM khalu te nArakAH parabhavAyuSkaM prakurvanti / teSAM nArakANAM khalu bhadanta / kathaM gatiH prayattate ? gautama ! AyuHkSayeNa bhavakSayeNa sthitikSareNa evaM khalu teSAM nArakANAM gatiH pravattete / te khalu nArakajIvA: kimAtmA samutpadyante paraddhA vA samutpadyante ? gautama ! AtmA samutpadyante no paraddhA samutpadyante / te khalu bhadanta ! nArakAH kimAtmakarmaNA samutpadyante parakarmaNA vA samutpadyante ? gautama ! AtmakarmaNA samutpadyante no parakarmaNA samu spadyante / te khalla bhadanta ! nArakAH kimAtmaprayogeNa utpadyante ? paramayogeNa utpa. zIghra gatikA viSaya hotA hai| he bhadanta ! nAraka jIya parabhavIya Ayu. ke kA vadha kaise karate haiM ? gautama ! adhyavasAya yoga se nivartita karaNopAya se ve nAraka parabhava kI AyuSya kA vadha karate haiM / arthAta hiMsAdi azubha pariNAma se nAraka AyuSya kA vadha karate haiM / he bhadanta ! ula nArakoM kI gati kisa kAraNa le hotI hai ? he gautama ! una nAraka jIroM kI gati Ayu ke kSapase, bhava ke kSaya se aura sthiti ke kSaya se hotI hai / ve nAraka jIva kyA Atmaddhi se utpanna hote haiM ? yA paraddhi se utpanna hote haiN| he gautama! ve nAraka jIva Atmaddhi (bhAtma zakti) se utpanna hote haiM paraddhi se utpanna nahIM hote haiM / he bhadanta ! ve nAraka kyA Atmakarma le utpanna hote hai ? thA parapharma se utpanna hote hai ? gautama ve nAraka Atmakarma se utpanna hote haiM, parakarma se utpanna nahIM hote haiM he bhadanta ! ve nAraka kyA Atmaprayoga se utpanna hote hai ? yA paraprayoga se utpanna hote haiM ? he teonI zIdhragatino viSaya e ja hoya che he bhagavAna nAraka jIva parabhavanA AyuSyane baMdha kevI rIte kare che? he gautama! adhyavasAya vegathI nivartita karavAnA upAyathI te nArake parabhava AyuSyano baMdha kare che. arthAt hiMsA vigere arthAt prANAtipAta vigere azubha pariNAmathI nAraka Ayune baMdha kare che. he bhagavana te nArakanI gati kyA kAraNathI thAya che ? he gautama! te nAraka jInI gati ayune kSayathavAthI bhavane kSaya thavAthI ane sthitino kSaya thavAthI thAya che. te nAraka che AdamaaddhithI utpana thAya che? athavA anyanI ddhithI utpanna thAya che? he gautama ! te nAraka cha AtmAddhi (Atma zakti)thI utpanna thAya che. anyanI zakitathI utpanna thatA nathI he bhagavana te nArake zuM AtmakarmathI utpanna thAya che? athavA parakamathI utpanna thAya che? he gautama ! te nArake AtmakathI utpanna thAya che, para karmathI utpana thatA nathI, he bhagavante nArake zuM AtmapragathI utpanna thAya che?
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za031 u.1 sU04 caturyugmanirUpaNam dhante ? gautama ! AtmamayogeNotpadyante no paramayogeNa utpadyante / ityAdikaM sarva paJcaviMzati zatakIyApTamoddezake nairayikANAM yathA vaktavyatA tathaiva ihApi nArakANAM vaktavyatA jJAtavyA etadAzayenAha-evaM jahA' ityAdi, 'evaM jahA paMcavIsa me sae neraiyANaM vattatrayA taheva iha vi bhANiyanyA jAva AyapogeNa uvavajjati No parappayogeNa uvavati' evaM yathA paJcaviMzatitame zate aSTapoddezake nairayikANAM vaktavyatA tathaivehApi bhaNitavyA kriyatparyantaM paJcaviMzatizatakIyASTamoddezakasya nArakavaktavyatA ihAdhyetavyA tabAha-'jAva' ityAdi / yAvadAtmapayogeNotpadyante. no paramayogeNotpadyante, etatparyantaM pUrva vaktavyatA vaktavyeti / sAmAnyataH kSullaka kRtayugmapramANakanArakANAmutyAtAdikaM madarya vizeSataH zudrakRtayugmAdi nArakANAM vaktavyatAM darzayan mAha-'rayaNappabhAe' ityAdi, 'rayaNapSamA puDhanI khuDDAga kaDajumma neraiyANaM bhaMte ! ko ujjati' ratnapabhApRthivI kSullakakRtayugmagautama / ve nAraka Atmaprayoga se utpanna hote haiM paraprayoga se utpanna nahIM hote haiM / ityAdi sarva kathana 25 veM zataka ke AThave uddezaka meM nairayikoM ke sambandha meM jisa prakAra kahA gayA hai lo vahI bhava yahAM para bhI kahanA cAhiye / isIliye sUtrakAra ne 'evaM jahA paMcavIsahame sae nerahayANaM vattavyayA taheva ihaci mANiya yA jAca AyapaogeNa uvavajjati No parappaogeNa udhavajaMli 'ailA sUtrapATha kahA hai| isa prakAra sAmA. nyataH kSullaka kRtayugma pramAgadhAle nArakoM kA utpAda Adi makAra kaha kara aba vizeSataH kSudra kRtayugmAdi pramANavAle nArakoM kI vaktavyatA ko dikhAne ke nimitta sUtramAra kahate haiM-isameM gautama ne prabhuzrI se aisA pUchA hai- 'ghaNayamA puDhacI khuDDAga kaDajumma neraiyANaM bhaMte ! kao ubadhajjati' he adanata ! zuda kRtayugnarAzi pramANavAle ratnaprabhA ke para pragathI utpanna thAya che? he gautama ! te nArake Atma pragathI utpanna thAya che, paraprayAgathI utpanna thatA nathI vigere tamAma kathana paccIsamA zatakanA AThamA uddezAmAM nairayikAnA sa ba dhamAM kahevAmAM Avela cha ta te saghaNu 4thana maDiyA 5 sabhA yu. tethI sUtrAre evaM jahA pa cavIsa ime sae neraiyANa vattavvayA the| iha vi bhANiyabA jAva Ayappa. yogeNa upavajjati No parampaogeNa uvavajjata' ke pramANe sUtra54 che. A rIte sAme nyata zudalakakRtayugma ma Nava LA nArakonA utpAda vigere pragaTa karIne have vizeSarUpe zudayugma vigere pramANuvALA nArakonuM kathana karavA mATe sUtrakAra kahe che.-AmAM gautamasvAmIe prabhuzrIne evuM pUchayuM cha 4-'rayaNapyabhA puDhavI khuDDAgakaDajummaneraiyA NaM bhate ! ko uvavajjati'
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre nArakAH khalu bhadanta ! kutaH-kasmAtsthAnavizeSAdAgatya ratnaprabhApRthivyAM samu. tpadyante ? iti praznaH, bhagavAnAha-'evaM jahA' ityAdi, 'evaM jahA ohiya neraiyANaM vattavayA sacceva rayaNappabhAe vi bhANiyannA' evaM yathA audhikanArakANAM vaktavyatA kathitA saiva sarvApi vaktavyatA idApi ratnaprabhA pRthivInArakANAmapi bhaNitavyA, kiyatparyantamaudhikanArakIyA vaktavyatA bhaNitavyA tatrAha-'jAva' ityAdi, 'jAva no parappaogeNa uvavajjaMti' yAvat no paramayogeNotpadhante eta. sparyantam tathAhi-ratnapabhA kSullaka kRtayugmanArakAH khalu bhadanta | kuta utpadyante pRthivI ke nairayika kahAM se Akara ke utpanna hote hai ? arthAt ratnaprabhA pRthavI meM kisa sthAna se Akarake jIva nArakanI paryAya se utpanna hotA hai ? uttara meM prazuzrI kahate haiM-'evaM jahA ohiya nerayANaM vattavvadhA sacceva rayaNappabhAe puDhavIe vi bhANiyavvA' he gautama ! jaisI sAmAnya nairayikoM ke sambandha meM vaktavyatA kahI gaI hai vahI ghaktavyatA ratnaprabhA pRthavI ke nairathikoM ke sambandha meM bhI kahanI cAhiye / aura yahI vaktavyatA 'jAva no parapaogeNa uvacajjati' yAvat ve paraprayoga se utpanna nahIM hote haiM 'yahAM taka ke prakaraNa taka kahanI cAhiye / arthAt-'ratnaprabhA pRthivI ke kSullaka kRtayugmarAzi pramANa nAraka he bhadanta ! kisa sthAna se Akara ke utpanna hote haiM ? kyA nairapikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM? yA tiryagyonikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? yA manuSyoM meM se yA devoM meM se Akara utpanna hi bhagavad zudra kRtayuma rAzI pramANavALI A ratnaprabhA pRthvInA nArake kayAMthI AvIne utpanna thAya che? arthAt ratnaprabhA pRthvImAM jIva kayA sthAnathI AvIne nArakanI paryAyathI utpanna thAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI 22-'evaM jahA ohiya neraiyANaM vattavvayA saccetra rayaNappabhAe puDhavIra vi bhANiyavA' 3 gItama! sAmAnya nauyiTInA samayamA pramANe 4thana 42vAmAM AvyuM che, eja pramANenuM kathana ratanaprabhA pRthvInA nArakonA sabaMdhamAM 55 4 na mana 4thana 'jAba no parappaogeNa uvavajjati' yAvat teo paraprayAgathI utpanna thatA nathI. A kathana sudhInuM te prakaraNa kahevuM joIe. arthAt ratnaprabhA pRthvInA kSullaka kRtayumarAzi pramANa nAraka che bhagavana kayA sthAnathI AvIne utpanna thAya che ? zuM teo narayikomAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA tiryaMca nimAMthI AvIne utpana thAya che? athavA manuSyamAMthI AvIne utpana thAya che? athavA devAmAMthI
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za031 u.1 sU04 caturyugmanirUpaNam 167 ki narayikebhya ityAdi praznaH, gautama ! no nairayikebhya utpadyante kintu paJce. ndriyatiryagyoni kebhya Agatya samutpadhante tathA garbhaja manuSyebhya aagtyotpdhnte| te khalu ratnaprabhAnArakAH kathamutpadyante, gautama ! sa yathAnAmakaH kazci-puruSaH elavakA plavamAnaH adhyavasAyayoganirvatitena karaNopAyena pUrvabhavaM parityajya agrimabhave utpadyante / teSAM nArakANAM katha zIvA gatiH katha zIghro gativiSayaH pajJaptaH ? gautama ! sa yathAnAmakaH kazcitpuruSaH taruNo balavAna yAvat trimamayena vA vigraheNotpadyante teSAM khala jIvAnAM tathA zIghrA gati bhavati tathA zIghrogati hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-he gautama ! ve na nairathikoM se Akara ke utpanna hote haiM aura na devoM meM se Azara ke utpanna hote haiM. kintu pazcendriya tiryagyonikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM aura garbhaja manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote haiN| he bhadanta ! ve ratnaprabhA nAraka kisa prakAra se utpanna hote haiM ? he gautama ! jisa prakAra koI plavaka puruSa kUdatA-2 apane pUrva ke sthAna ko choDakara Age ke sthAna para pahUMca jAtA hai, isI prakAra se nAraka bhI apane pUrva bhavako chor3akara apane adhyavasAya rUpa kAraNa ke dAza se AgAmI nAraka bhavako prApta karate haiN| he bhadanta ! una nAraka jIvoM kI zIghra gati kaipI hotI hai? aura kaisA usa zIghragati kA viSaya-hotA hai ? he gautama ! jase koI taruNa balavAna puruSa jaise kiM caudahaveM zataka ke prathama uddezaka meM AvIne utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke-he gautama! te nArake narayikamAMthI AvIne utpanna thatA nathI. kiMtu devomAMthI AvIne utpanna thAya che. ane paMcendriya tiryA cAnikamAMthI AvIne paNa utpanna thAya che tathA garbhaja manuSyomAMthI AvIne utpana thAya che. he bhagavana te ratnaprabhA pRthvInA nArake kaI rIte utpanna thAya che? he gautama ! je pramANe koI kRdanA purUSa kUdate kUdato pitAnA pahelAnA sthAnane cheDIne AgaLanA sthAna para pahoMcI jAya che. e ja pramANe nArake paNa pitAnA pUrva bhavane choDIne pitAnA adhyavasAya rUpa kAraNa vaza AgAmI nAraka bhavane prApta kare che. he bhagavana te nAraka jIvonI zIdhragati kevI hoya che ane te zIdhra gatino viSaya-samaya hoya che ? he gautama! jema keI tarUNa baLavAna purUSa jema ke caudamA zatakanA pahelA uddezAmAM kahevAmAM Avela che, te pramANe e nAraka traNa samayavALI vigraha gatithI tyAM utpanna thaI jAya che. A rItanI teonI zIghagati hoya che. ane te
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIya viSayazca kathitaH / te khalu bhadanta ! nArakAH kathaM paramavAyuSkaM kurvanti ? gautama | adhyavasAyayoganiti tena karaNopAyena evaM khalu ratnaprabhApRthivI nArakAH parabhavAyuSkaM kurvanti / tepAM kSulla kRtayugmaratnaprabhAnArakajIvAnAM kathaM gatiH pravartate ? gautama ! Ayu.kSayeNa bhavakSayeNa sthitikSayeNa evaM khalu teSAM gati: mavartate / te ratnapramAnArakAH AtmaddharyA utpadyante paraddhA botpadyante ? gautama ! AtmaddharthI utpadyate no paraddharthI samutpadyante / te khalu ratnamabhA nArakAH kimAtgakarmaNA samutpadhante parakarmaNA vA samutpadyante ? gautama ! Atma karmaNaiva samutpadhante no parakarmaNA / te khalu bhadanta ! ratnaprabhAnArakAH kimA kahA gayA hai usake anumAra ve nAraka tIna samaya bAlI vigraha gati se yahAM utpanna ho jAte haiN| isa prakAra kI unakI zIghragati hotI hai aura usa zIghragati kA aisA viSaya hotA hai| he bhadanta! ve nAraka parabhava AyukA bandha kaise karate hai ? he gautama ! adhyavasAya yogale nirmita karaNopAya se paramava kI Ayu kA vadha karate haiM arthAt prANAtipAta rUpa azubha karma se naraka AyukA banAza karate haiN| he bhadanta ! kSullaka kRtayugmarAzi pramANarUpa ratnaprabhA nAraka jIvoM kI gati kisa kAraNa se hotI hai ? gautama ! Ayu ke kSaya se bhara ke kSaya se aura sthiti ke kSaya se unakI gati hotI hai, he bhadanta ! ve ratnaprabhA ke naiyika AIi se utpanna hote haiM ? yA paddhile utpanna hote haiM ? he gautama ! ve Atmadi se utpanna hote haiM, pahile nahIM / he adananda ! ve ratnaprabhA ke nairayika kyA Atmakarma se utpanna hote haiM yA parakarsa le utpanna hote haiM ? he gautama ! ve ratnaprabhA ke narayika Atmakarma se utpanna hote haiM, zIghragatine e viSaya hoya che. he bhagavana te nArako parabhavanA AyuSyane baMdha kevI rIte kare che ? he gautama! adhyavasAyogathI nivartita kAraNanA upAyathI parabhavanA AyuSyane baMdha kare che. arthAt prANAtipAta vigere azubha kamathI nAraka Ayune badha kare che. he bhagavana mulaka kRtayumarAzI pramANa rUpa ratnaprabhA pRthvInA nAraka jIvanI gati kyA kAraNathI thAya che? he gautama! AyunA kSayathI bhavanAkSayathI ane sthitinA kSayathI teonI gati thAya che. he bhagavan te ratnaprabhA pRthvInA nairavike AtmaRddhithI utpanna thAya che ? athavA paranItrAddhithI utpanna thAya che, he gautama ! teo AtmaddhithI utpanna thAya che paravaddhithI utpanna thAtA nathI. he bhagavana te ratnaprabhA pRthvInA rayike zuM Atma karmathI utpana thAya che? athavA paranA karmathI utpanna thAya che? he gautama ! teo AtmakarmathI utpanna thAya che, parakamathI nahIM.
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za031 u.1 104 catuyugmanirUpaNam smapayogeNa utpadyante paramayogeNa vA samutpadyante ? gautama ! AtmaprayogeNavotpa cante, etatparyantamaughikanArakaprakaraNaM ratnamamA pRthivInArakamakaraNe bhaNitavya miti / 'evaM sakkarappabhAe vi jAva ahe sattamAe' evaM ratnapabhAva deva zarkarAmabhA. yAmapi yAvat adhaHsaptamyAM nArakapRthivyAm 'evaM ubavAbho jahA vaktIe' eva mupapAto varNanIyo yathA vyutkrAntau prajJApanAyAH SaSThapade upapAto nArakANA mupapAdita iti / 'asannI khalu padamaM doccaM va sarIsavA taiya pakkhI gAhAe uvavAeyacyA' asaMjJI khallu prathamAM dvitIyAM ca sarIsRpAH tRtIyAM pakSiNaH (yAnti) ityAdi gAthAbhyAm upapAtayitavyAH asaMjJinAM prathamanarake upapAto bhavati para kama se nahIM / hai gautama ! ve ratnaprabhA ke nairapika kyA Asma prayoga se utpanna hote haiM ? yA para prayoga se utpanna hote haiM ? he gautama | ve ratnaprabhA ke nairayika Atmaprayoga se hI utpanna hote haiM paraprayoga se nhiiN| 'yahAM taka kA yaha saba prakaraNa jo ki audhika nAraka ke prakaraNa meM kahA gayA hai yahA~ ratnaprabhA pRthivI ke nAraka ke prakaraNa meM kahanA cAhIye / 'eva sakkarappabhAe vi jAva ahe sattamAe' isI prakAra kI vaktavyatA dvitIya zarkarA pRthivI se lekara adhAsaptamI pRthivI ke nArakoM ke utpAda ke sambandha meM bhI kahanI cAhiye, arthAt prajJApanA ke vyu. skrAnti nAmaka chaThe pada meM jaisA nArakoM ke utpAda kA varNana kiyA gayA hai vaisA hI varNana yahAM para bhI karanA cAhiye, 'asannI khalu paDhamaM docca va sarImavA taiya pakkhI' gAhAe ubavAeyavyA' ityAdi gAthA dvArA yaha vahAM para prakaTa kiyA hai ki asaMjJI jIvoM kA prathama naraka taka upapAta he bhagavana te ratnaprabhApRthvI nA nArake zuM Atma pragathI utpanna thAya che ? ke paraprayAgathI ja utpanna thAya che? he gautama ! ratanaprabhA pRthvInA nArako AtmapragathI utpana thAya che. paraprAgathI utpanna thatA nathI. ATalA sudhInuM A tamAma prakAraNa ke je auvika nArakanA prakaraNamAM kahevAmAM Avela che, te A ratnaprabhA pRthvInA nArakanA prakaraNamAM kahevuM nase. evaM sakarappabhAe vi jAva ahe sattamAe' mA prabhAganu 4thana bIjI zarkara pRthvIthI laIne adha saptamI pRthvInA nArakenA utpAdanA saMbaMdhamAM paNa kahevuM joIe. arthAt prajJApanA sUtranA vyutkrAMti padamAM eTale ke chaThThA padamAM nArakanA saMbaMdhamAM je pramANenuM varNana karavAmAM Avela che, e ja prabhAnu vAna maDiyAM 554 42 me 'asannI khalu padama doccaMva sarIsavA taiya-pakkhIgAhAe uvavAeyavvA' vigere gAthA yAM yA 4thana pragaTa karavAmAM Avela che. ke-asaMjJI ane pahelA narakamAM utpAta hoya bha0 22
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ - bhagavatI sarpodInA mupapAto dvitIyanarake bhavati pakSiNAmupapAta stutIya narake bhavatItyAdi gAthAdvayavarNita krameNa saptamanArakaparyantaM tattajjIvAlAmupapAto darzanIyaH tathAhi 'asabhI khala paDhama doccaM va sarIsavA taiya pakkhI, sIhA jaMti cautthi, uragA puNa paMcami puDhaviM // 1 // chahi ca itthiyAo, macchA maNuyA ya sattami puDhavi / eso paramovAo, ghoddhavyo naraga puDhavINaM / / 2 // iti chAyA--asaMjJI khalla prathamAM, dvitIyAM ca sarIsapA tRtIyAM pakSiNaH / siMhA yAnti caturthI , uragAH punaH paJcamI pRthivIm // 1 // papThI ca striyaH, matsyA manujAzca saptamI pRthivIm / eSa paramopapAto boddhavyo narakapRthivInAm / / 2 / / iti / 'sesa taM cetra' zeSam-upapAtAdi vyatirikta sarva tadeva audhikanArakamakaraNe hotA hai| sarIsRpoM kA arthAt bhujaparisapozA upapAta dvitIya naraka taka hotA hai aura pakSiyoM kA upapAta tRtIya naraka taka hotA hai, so yahI utpAda kA varNana saptama naraka paryanta ke jIvoM kA yahAM para bhI dikhAnA cAhiye, jaise-asaMjJI jIva prathama pRthivI taka hI jAte haiM sarIsRpa arthAt bhujaparisarpa dUsarI pRthivI taka jAte haiM, pakSI tIsarI pRthivI taka jAte haiM, siMha cauthI taka jAte haiM uraga-sarpa pAMcavI pRthivI taka jAte hai, striyAM chaThI pRthidI taka jAlI hai, aura matsya tathA manuSya sAtavIM taka jAte hai yaha utkRSTa upapAta kahA gayA hai jaghanyase to apanI maryAdita pRthivI se nIce kI pRthivImeM bhI jA sakate haiM // 2 // yaha prajJApanA ke vyutkrAnti pada kI do gAthAoM kA bhAva hai / 'sesaM che. sarSa vigerene utpAta bIja narakamAM thAya che. ane pakSione utpAta triIjA narakamAM thAya che. te A pramANenA utpAtanuM varNana sAtamAnAraka sudhInA jIvana saMbaMdhamAM kahevAmAM Avela che, te ahiyAM paNa samajI levuM. jemakeasaMsI jIva pahelI pRthvI paryanta ja jAya che. sarisRpa arthAt bhujaparisarpa bIjI pRthvI paryata jAya che. pakSiyo trIjI pRthvI paryA jAya che. siMha cethI pRthvI sudhI jAya che. uraga-sarSa pAMcamI pRthvI paryata jAya che, priye chaThi pRthvI paryanta jAya che ane mAchalA ane manuSyo sAtamI pRthvI sudhI jAya che. A utkRSTa u5pAta kahela che. jagha nyathI te pitAnI maryAdita pRthvIthI nIcenI pRvImAM paNa jaI zake che. mA prajJApanAnI me thAnA ache 'sesa taheva' 241 S5yAta vigaire varNana
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramendrakA TIkA 2031 u. 1 sU01 caturyugmanirUpaNam 171 yat kathitaM tadeva sarvaM zarkarAmabhAta Arabhya saptamI pRthivI nArakeSu vaktavyamiti ratnamamAdigata kSullaka kRtayugmanArakANAmutpAdAdikaM darzayana mAha - 'khuDDAga teoga neraiyA' ityAdi / 'khuDDAga teoga neraiyANaM bhaMte ! kao utravajjaMti' kSullaka jyoja nairayikAH khalu bhadanta ! kutaH - kasmAtsthAnavizeSAdAgatya narakAvAse samutpadyante iti praznaH, bhagavAnAha - 'uvavAo' ityAdi, 'unavAo jahA vakkaMtIe' upapAto yathA vyutkrAntau prajJApanAyAH SaSThe pade yathA nArakANAmupapAtaH kathita stenaiva rUpeNAtrApi upapAto na nairayikAdibhya utpadyante kintu paJcendriya tiryagyoni ke - bhyo garbhajamanuSyebhyazcAgatya samutpadyante evaM varNanIyaH / ' te NaM bhaMte ! jIvA egasamaeNaM kevaiyA ucavajjaMti' te khalu bhadanta ! kSullakatrayoja nArakajIvA ekasamayena ekasmin samaye kiyatsaMkhyakAH samutpadyante ? iti manaH, bhagavAnAha taheva' isa upapAtAdi varNana ke atirikta aura saba varNana audhika nAraka prakaraNa meM jaisA kahA gayA hai vahI saba varNana zarkarAprabhA se lekara saptamI pRthivI ke nArakoM taka meM kahanA cAhiye / 'khuDDAga teoga neraiyANaM bhaMte! kao ucavajjaMti' he bhadanta ! kSullaka jyojarAzi pramANa nairayika narakAcAsameM kahAM se Akara ke utpanna hote hai ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'ubacAo jahA vakkanIe' he gautama ! prajJApanA ke chaDDe vyutkrAMti pada meM jaisA nArakoM kA upapAta kahA gayA hai vaisA hI vaha yahAM para bhI kahanA cAhiye, arthAt ve narayika AdikoM meM se Akara ke utpanna nahIM hote haiM paJcendriya tiryagyonikoM meM se aura garbhaja manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote haiM aisA varNana yahAM para karanA cAhiye / 'te NaM bhaMte ! jIvA esamaeNaM kevaDhyA uvvzivAyanuM' khIjuM saghaLu vana baudhika nArakanA prakaraNamAM je pramANe kahevAmAM Avela che. te tamAma vadhu na zake`rAprabhA pRthvIthI laI ne sAtamI tamatamA pRthvInA nAkAnA sa ma dhamAM kahevuM joI e. khuDDAgateyoga neraiyANaM bhaMte ! katha uvavajjati' he bhagavana zuhasAna rAzipramANavALA nairayikA narakAvAsamAM kayAMthI AvIne utpanna thAya che ? A aznanA uttaramAM aluzrI he che hai- 'uvavAo jahA vakkaMtIe' he gautama! ajJAyanA sUtramAM chaThThA vyutkrAMti padamAM nArakAnA utpAda je pramANe kahevAmAM Avela che, eja pramANe ahiyAM paNa kahevA joi e. arthAt te nairiyakA vigera mAMthI AvIne utpanna thatA nathI. paraMtu pa Mcendriyatiya ca ceAnikAmAMthI ane gaja manuScAmAMthI AvIne utpanna thAya che, e pramANenu' vadhuna ahiyAM
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 bhagavatIne 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! "tini trA, satta vA, ekArasa vA trayo vA, sapta vA, ekAdaza vA, pannarasa vA, saMkhejjA vA, asaMkhejjA vA uvavajjati' paJcadaza vA, saMkhyAtA vA, asaMkhyAtA vA, kSullaka yojanArakA ekadA samutpadyante iti / 'sesaM jahA kaDajumnassa' zepaM-pariNAmAtiriktaM sarva kuta Agatyotpadyante kathamutpadhante kathaM zIghrA gatiH AtmaprayogeNa vA parapayogeNa vA utpadhante, ityAdikaM sarvaM yathA kRtayugmanArakasya kathitaM tathaivedApi jJAtavyam , AlApaprakArazca sarvatra strymemohniiyH| evaM jAva ahe sattamAe' evaM yAvadadhaH saptamyA mavagantavyam / yena rUpeNa audhikakSulla yojanArakasya kathitaM tenaiva jjati' he bhadanta ! kSullaka jarAzi pramANavAle ve nAraka eka samaya meM vahAM kitane utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! tinni vA satta vA ekkArasa vA uvavajjati' he gautama ! ve nAraka vahAM eka samaya meM tIna thA lAla yA 11 gyAraha 'pannarasa vA saMkhejjAvA asaMkhejjA vA ubavajjati' yA pandraha yA saMkhyAta yA asaMkhyAta taka utpanna hote hai ? 'selaM jahA kaDajummassa' isa parimANa kathana se ati rikta aura saba-kahAM se Akara ke utpanna hote haiM ? kaise utpanna hote haiM ? unakI zIghra gati kaisI hotI hai ? kaisI unakI zIghragati kA viSaya hotA hai ? ve vahAM Atmaprayoga se utpanna hote haiM yA para prayoga se utpanna hote haiM hatyAdi saba jaisA kRtayugmarAzi pramANa nArakoM ke viSaya meM kahA gayA hai vaisA hI vaha saba kathana yahAM para bhI karanA 12 naye 'teNaM bhave ! jIvA ! egasamaeNaM kevaiyA uvavajjati' samapan kSullaka jarAzi pramANavALA te nArako eka samayamAM tyAM keTalA utpana thAya cha ? uttaramA prabhuzrI cha -'gocamA! tinni vA sattavA ekkArasa vA uvavajjati' hai gautama! te naa23| tyo me samayamAMtra athavA sAta athavA abhiyA2 'pannarasa vA sakhejjA vA asakhejjA vA uvavajjati' athavA 542 mathavA sadhyAta athavA masabhyAta sudhAnA Gcpanna thAya che. 'sesaM jahA kaDajummassa' mA pariNAma 4thana zivAyanu bhA tamAma 4thn-mettii"kayAMthI AvIne utpanna thAya che? kevI rIte utpanna thAya che ? teonuM zIdhra gamana kevuM hoya che ? teonA zIghra gamanane viSaya ke hoya che teo tyAM Atma pragathI utpanna thAya che? athavA paraprAgathI utpanna thAya che? vigere saghaLuM kathana je pramANe kRtayugmarAzi pramANu nArakanA saMbaMdhamAM kahevAmAM Avela che, eja pramANenuM tamAma kathana ahIMyAM paNa kahevuM joIe A saMbaMdhamAM mApana 2 21ya mAnAvIna vAya. 'eva jAva ahe sattamAe' je pramANe audhika kSullaka jarAzi pramANe narayikanA saMbaMdhamAM kahevAmAM
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za031 u.1 sU01 caturyugmanirUpaNam rUpeNa ratnaprabhA kSullaka yojanArakAdArabhya saptamIpRthivI kSullaka pojanAraka viSaye'pi sarvamavagantavyamiti / AlApAdikazca sarvatra svayamevohanIya iti / 'khuDDAga dAvarajummaneraiyANaM bhaMte ! kao uvavajjati' kSullakadvAparayugma nairayikAH khalu bhadanta ! kutA-kasmAt sthAnavizeSAdAgatya nArakAvAse samutpadyante ? iti praznaH, bhagavAnAha-evaM jaheva' ityAdi, 'evaM jaheva khuDDAgakaDajumme' evaM yathaiva kSullakakRtayugmaH kSullakakRtayugmanArakANAmutpAdAdikaM yena prakAreNa pUrva pratipAditaM tenaiva prakAreNa saMkSepavistarAbhyAmihApi sarvamavagantavyam / 'navaraM parimANaM do vA, cha vA, dasa vA, caudasa vA, khejjA vA, asaM. khejmA vA, navaraM parimANaM dvau vA SaD vA, daza vA, caturdaza vA saMkhyeyA vA, cAhie, AlApaprakAra isa sambandha meM apane Apa udbhAvita karanA cAhIye, evaM jAva ahe lattamAe' jila rUpale audhika kSullaka yojarAzi pramANa nairayikoM ke sambandha meM kahA gayA hai usI rUpa se ratnaprabhA kSullaka yojarAzI pramANa nairayikoM se lekara saptamI pRthivI ke kSullaka yojarAzi pramANavAle nairathikoM ke viSaya meM bhI saba kathana karanA cAhiye / tathA isa sambandha meM AlApAdika sarvatra apane Apa udbhAvita karanA caahiye| khuDDAma dAvara jummanerayANaM bhaMte ! ko uvavajjati' he bhadanta ! jo nairathika kSullakadvApara yugmarAzi pramANa haiM ve narakAvAsa meM kahAM se Akara ke utpanna hote haiM ? halake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'evaM jaheva khuDDANa kAjuma' he bhautama ! jaisA kathana kSullaka kRtayugma gazi pramANavAle nairamikoM ke utpAtAdi ke sambandha meM kahA gayA hai vaisA hI vaha lamasta kathana saMkSepa aura vistAra se yahAM para bhI Avela che eja pramANe ratnaprabhAnA kSullaka jarAzi pramANavALA nairavikathI laIne sAtamI pRthvIne kSullaka jarAzi pramANavALA narayikanA saMbaMdhamAM paNa saghaLuM kathana kahevuM joIe. tathA A viSayamAM AlApa vigere badhe ja svayaM banAvIne samajI levuM joIe. 'khuDDAga dAvarajummaneraiyA Ne bhate ! ko uvavajjati' hai para aurayika kSullaka dvAparayugmapramANuvALA che, teo narakAvAsamAM kayAMthI AvIne Brpanna thAya cha ? ma prazna uttaramA prasuzrI che -'evaM jaheva khaDDAga kaDa jumme' gautama kSuda kRtayugmarAzI abhAvamA yionI pATha vigerenA sa ba dhamAM je pramANenuM kathana karavAmAM AvyuM che. e ja pramANenuM te 4thana sasa 5 mane vistArathI maDiyA 5 4 naye. 'navara parimANa do vA cha vA codasa vA saMkhejjA vA asakhejjA vA' te 4thana 42di l yinamA
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI asaMkhyeyA vA' kSullaka kRtayugmamakaraNAt vailakSaNyaM kevala parimANaviSaye tatpadarzitameva, anyatsarvam utpAdAdikaM kRtayugmaprakaraNAdevAyaseyamiti / 'sesaM taM ceva jAva ahe sattamAe' zeSam-pariyANAtiriktaM tadeva yadevotpAdAdikaM 'kSullakakRtyugmamakaraNe kathitaM tadeva ihApi kSullakadvAparayugmaprakaraNe'pi / kRtayugmaprakaraNaM kiyatparyantamiha jJAtavyaM tabAha-'jAya' ityAdi, 'jAva ahe satta. mAe' yAvaddha saptamyAM ratnaprabhA kSullakadvAparayugmAdArabhya adhaHsaptamI pRthivI paryantaM kSullaka dvAparayugmanArakavipaye sarva jJAtavyamiti / 'khuDDAga kalioga neraiyANaM bhaMte ! ko uvajjati' kSullakalyojanairayikAH khalu bhadanta ! kuta:kahanA cAhiye / 'navaraM parimANaM do bA cha vA dasa vA caudasa vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA' usa kapala se isa kathana meM yadi koI vizeSatA hai to vaha parimANa ko lekara hI hai ataH yahAM para nairayikoM kA utpAda parimANa do yA chaha yA daza yA caudacha yA saMkhyAta yA asaMkhyAta hai| bAkI kA aura jaba kSullakavApara yugmarAzi pramANavAle nairaSikoM kA kathana kSullaka kRmayugmarAzi pramANavAle nairayikoM ke jaisA hI hai / ataH vaha unake prakaraNa se hI jAnanA cAhiye / isalIe sUtrakAra ne isa sambandha meM "lekha taM ceva jAva ahe sattamAe' aipsA sUtra pATha kahA hai| isalie kRtayugma prakaraNa ratnaprabhA ke kSullaka dvAparayugma rAzi pramANaghAle nairapiko le lekara adhaHmatabhI pRthivI taka ke kSullaka dvAparayugmarAzi pramANavAle naiyikoM meM kahanA caahiye| ___'khuDDAga kaliyoga nehANaM bhaMte ! ko uvavajjati' he bhadanta ! jo nairapika kSullaka kalpojarAzi pramANayAle haiM ve kahAM se Akara ke je kaMI vizeSapaNu hoya to te pariNAmanA saMbaMdhamAM ja vizeSapaNu che. tethI ahiyAM narayikene utpAda, pariNAma be athavA cha athavA dasa athavA cauda athavA sa gyAta athavA asaMkhyAta che. bAkInuM bIju tamAma kathana kSullaka dvAparayumarAzi pramANuvALA naiyinI jema ja che tethI te saghaLuM kathana tene eTale-kulakadvApara yumarAzi pramANavALA nirayikonA prakaraNamAMthI jANI sa. tathA sUtrA2 mA viSayamA 'sesa ta ceva jAva ahesattamAe' mA pramANe sUtrapATha kahela che. tethI kRtayugma prakaraNa ratnaprabhA pRthvInA kSullaka dvApara yugma rAzi pramANavALA narayikathI laIne adhaHsaptamI pRthvI sudhInA sulakadvApara yugaparAzi pramANuvALA narayikAnA saMbaMdhamAM kahevuM joIe ___ 'khuDDAga kalioga nerajhyANa maMte ! kao uvavajaMti' bhagavan 2 nairyiko bhulaka jarAzI pramANuvALA che, teo kayAMthI AvIne narakAvAsamAM
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ trafat afat za031 u. 1 sU01 caturyugmanirUpaNam 175 kasmAt sthAnavizeSAdAgatya narakAvAse samutpayante ? iti praznaH, bhagavAnAha - 'evaM jaheba' ityAdi, 'evaM jaheba khuDDAgakaDajumme' evaM yathaiva kSullakakRtayugmamakaraNe nArakANAmutpatti darzitA tathaiva ihApi kSullakakalyoja nArakANAM na nairayikebhya utpattiH kintu paJcandriyatiryagyonikebhyaH tathA garbhajamanuSyebhyathA. ye samutpattirbhavatIti / 'navara' parimANaM eko vA, paMca vA, nava vA, terasa vA saMkhejjA vA, asaM khejjA nA unavajjaMti' navaras kevalaM parimANaM kRtayugma nArakAdvilakSaNaM tadidam eko vA, paJca vA, nava vA, trayodaza vA saMkhyAtA vA, narakAvAsa meM utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'evaM jahetra khuDDAga kaDajumme' he gautama / jaisA kathana kSullaka kRmayugma prakaraNa meM nArako' ke utpAda ke viSaya meM kiyA gayA hai usI prakAra se vaha prakaraNa isa kSullaka phalyoja nArakoM ke prakaraNa se utpAda ke viSaya meM bhI kahanA caahiiye| isa prakAra kSullaka kalpoja nAraka nairadhikoM meM se Akara ke utpanna nahIM hote haiM aura na deveM meM se Akara ke utpanna hote haiM kintu ve paJcendriya tiryagyonikoM meM se Akara ke narakAvAsa meM utpanna hote haiM, aura garbhaja manuSyoM meM se Akara ke vahA~ utpanna hote haiM / 'navaraM parimANaM ekako vA paMca vA nava vA terasa vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA ubavajjaMti' yahAM para kRtayugma nArakoM ke prakaraNa se yadi koI vizeSanA hai to vaha parimANa kI apekSA se hI hai, ataH yahAM para kSullaka kalyoja nArakoM kA pramANa eka samaya meM utpatti kA eka athavA pAMca athavA nau athavA utpanna thAya che ? yA praznanA uttaramA anuzrI che - ' evaM jaheva khuDDA gakaDajumme' he gautama! kSussA drutayugbha prabhAvAjA nArajanA saMyadhamAM ne pramANenu' kathana karavAmAM AvyuM che, eja pramANe te prakaraNa A kSulaka kalcAja nAraka sabaMdhI prakaraNu temanA itpAdanA saMboMdhamAM paNa kahevuM joie, A rIte kSullaka kalyAja nAraka naiyikAmAMthI AvIne utpanna thatA nathI tema devAmAMthI AvIne paNa utpanna thatA nathI. paraMtu te pacendriya tiryaMca cenikAmAMthI AvIne narakAvAsamAM utpanna thAya che, ane gaja manuSyAmAMthI AvIne narakAvAsamA utpanna thAya che 'navara' parimANaM eko vA pAMcavA nava vA verasavA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA uvavajjati' gaDiyAM bhI kRtayugna nAronA aramAM ne ardha vizeSapAyu che, te te pariNAmanA sauMdhamAM ja che, tethI ahiyAM kSullaka lyeAja nArakAnI utpattinuM pramANu eka samayamAM eka athavA pAMca athavA nava athavA
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 bhagavatIstre asaMkhyAtA thA, samutpadhante / 'sesaM taM caiva' zepam-parimANAtiriktamutpAdAdikaM sarva tadeva kSullakakRtayugmanArakamakaraNakathita seveti / 'evaM jAva ahe sattamAe' evaM yAvad ratnaprabhA kSullakakalyojanArakAdArabhya adhaHsaptamyAM kSullakakalyoja paryanta nArakANAm iyameva vyavasthA jJAtA / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte / ti jAba viharai' tadevaM sadanta ! tadevaM bhadanta / iti yAvadviharati, he bhadanta ! kSullakakRtayugmAdi nArakAdInAmutpAdAdiviSaye yad devAnupiyeNa kathitaM tatsarvam evameva sarvathA satyameva iti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namasyati panditvA namasyitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti // 60 1 // ekatriMzattase zake prathamoddezakaH samAptaH // 31-1 // teraha athadhA saMkhyAta athavA amaMdhAta taka hotA hai / 'saM taM ceva' isa parimANa ke atirikta aura laya utpAda Adi kA kathana jaisA kSullaka kRtayugma nArakoM ke prakaraNa meM kiyA gayA hai-vaisAhI yahAM para bhI karanA cAhiye / 'evaM jAva ahe sattamAe' isa prakAra ratnaprabhA ke kSullaka kalyoja nAroM se lekara adhAsaptamI pRthivI kekSullaka kalyoja nArakoM ke sambandha meM bhI yahI vyavasthA jAnanI cAhiye, 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti jAda biharaha' he bhadanta ! kSullaka kRtayugma nArakoM ke utpAda Adi ke viSaya meM jo Apa devAnupriyane kahA hai vaha sarvadhA satya hI hai 2 isa prakAra kahakara gautama ne prabhuzrI ko vandanA kI aura unheM namaskAra kiyA, bandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAnapara virAjamAna ho gaye ||s0 1 // prathama uddezaka samApta-31-1 isa maya samayAta athavA masaNyAta sudhI Doya che. 'semata ceva' mA pariNAmanA kathana zivAya bAkInuM utpAda vigere saghaLuM kathana sulakakRtayugma nArakenA prakaraNamAM je pramANe kahyuM che te pramANe ahiyA paNa samajavuM. 'evaM jAva ahe sattamAe' mA rIte 2tnaprabhA pRthvInA zusa bhyo| nArakothI laIne adhaHsaptamI pRthvInA kulaka kalyAja nArakenA saMbaMdhamAM paNa Aja kathana samajavuM 'seva bhaMte ! seva bhate ! tti jAva viharaI' 7 bhagavan kSusa tayuma vigere nArakanA utpAda vigere viSayamAM A5 devAnupriye je kathana karyuM che, te sarvathA satya che. Apa devAnupriyanuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA potAne sthAna para birAjamAna thayA. sUtro pahele udeze samApta 31-1
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za031 u.2 sU01 kRSNalezyAnita ne, utpAtAdikam 177. atha dvitIyoddezakaH mArabhyate - prathame uddezake sAmAnyataH kSullaka kRtayugmAdinArakANAmutpAtAdiH kathitaH, dvitIyetu kRSNa lezyAzraya utpAdAdi vaktavyaH, tadanena sambandhenAyAtasya dvitIyo dezakarayedaM sUtram-'kaNha chessa0' ityAdi / mUlam-kaNhalessa khuDDAga kaDajumsa neraiyA NaM bhaMte ! kao uvavajjaMti, evaM ceva jahA ohiya gamo jAva no parappayogeNaM uvavajjati / navaraM uvavAo jahA vakaMtIe dhUmappabhA puDhavI neraiyANaM sesaM taM ceva / dhUmappabhA puDhavI kaNhalessa khuDDAgakaDajumma neraiyA NaM bhaMte! kao uvavajjati evaM ceva nirvsesN| evaM tamAe vi, ahe sattamAe vi| navaraM uvavAo savvattha jahA vakaMtIe / kaNhalella khuDDAga teoga neraiyANaM bhaMte ! .kao uvavajjati ? evaM ceva navaraM tinni vA, satta vA, ekArasa vA, pannarasa vA, saMkhejjA vA, asaMkhejjA vA, sesaM taM cev| evaM jAva ahe sattamAe / kaNhalessa khuDDAga dAvarajumma neraiyANaM bhaMte ! kao uvavajjati evaM ceva / navaraM do vA, cha vA, dasa vA, codasa vA sesaM taM v| dhUmappabhAe vi jAva ahe sattamAe / kaNhalessa khuDDAga kalioga nerajhyANaM bhaMte ! kao uvavajjati / evaM ceva navaraM ekko vA, paMca vA, nava vA, terasa vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA sesaM taM cev| evaM dhUmappabhAe vi tamAe ci ahe sattamAe vi, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti ||suu. 1 // chAyA-kRSNaleza kSullakakRtayugmanairayikAH khalu bhadanta ! kuta utpadhante ? evameva yathA aughiko gamo yAvat no paraprayogeNotpadyante / navaramutpAto yathA vyutkrAntau dhUgamamA pRthivI nairayikANAm / zeSa tadeva / dhUmaprabhA pRthivI kRSNalezya kSullaka kRtayugmanairayikAH khalu bhadanta ! kuta utpadhante evameva nirakho. pam / evaM tamAyAmapi agha samyAmapi / naharamupapAtaH satra yathA vyutkrAntau / kRSNa lezya kSullaka vyoja nairayikAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante ? evameva navara trayo vA, sapta vA, ekAdaza vA, paJcadaza vA, saMkhyeyA vA, asaMkhyeyA vA, zeSa bha0 23
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ t 72 bhagavatI sUtre deva / evaM yAvadadhaH saptamyAmapi / kRSNalezya kSullakadvAparayugmanairathikAH khalu danta ! ga utpante, evameva navaraM dvau vA pahavA, daza vA, caturdaza vA, zepaM tadeva dhUmaprabhAyAmapi yAvadadhaH saptamyAm / kRSNalezya kSullakakalyoja nairayakAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante ? evameva / navaram eko vA, paJca vA, navavA, trayodaza vA saMkhyeyA pA, asaMkhyeyA vA / zeSaM tadeva / evaM dhUmapramAyAmapi tamAyAmapi adhaHsaptamyAmapi / tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta / iti // sU0 1 // ekatrizattame zate dvitIyodezakaH samAptaH // 31-2 // TIkA -- dvitIyastu uddezakaH kRSNalezyAzrayaH sA ca kRSNalezyA paJcamI SaSThI saptamISveva pRthivISu bhavatIti kRtvA sAmAnyadaNDakaH tathA paJcamISaSThI saptamI pRthivyAzritaM daNDakatrayaM cAtra bhavatIti, ataH kRSNalezyAzraya evAtra vicAro'vadhIyate / dUsare uddezekA prAraMbha prathama uddezaka meM sAmAnyataH kSullaka kRtayugmarAzivAle nArakoM kA utpAda Adi kahA gayA hai / aba isa dvitIya uddezaka meM kRSNa lezyA ke Azraya se unakA utpAtAdi kahanA hai so isI abhiprAya seesa dvitIya uddezaka ko prArambha sUtrakAra karate haiM 'kaNhalessa khuDDAgakaDajummanerayANaM bhaMte !' ityAdi / TIkArtha - - yaha dvitIya uddezaka kRSNalezyAvAle kSudra kRnayugmarAzi pramANa nairadhikoM se sambandhita hai / kRSNalezpA pA~cavI chuTTI aura sAtavIM pRthivIyoM meM hI hotI hai / isaliye eka sAmAnya daNDaka hai tathA pAMcavI chaTTI aura sAtavI pRthivIyoM ke Azrita tIna daNDaka yahA~ hai / ataH kRSNalezyA ke AzrayavAlA hI vicAra yahAM pradarzita kiyA jAtA hai ekatrIsamA zatakanA khIjA uddezAnA prArabha pahelA udezAmAM sAmAnyataHkSullaka mRtayugma vigere rAzivALA nArakInA utpAda vigerenA saMbadhamAM kathana karela che. have A khIjA uddezAmAM kRSNa lezyAnA AzrayathI teeAnA utpAda vagarenA sabadhamAM kathana karavAmAM Avaze eja abhiprAyathI sUtrakAra A khIjA uddezAnA prAraMbha kare che. 'kaNhalesa khuDDAkaDajummaneraiyA NaM bhate ! tyAhi TIartha -: --A khIjA udezeA kR'jhulesyAvALA kSudra kRtayugma rAzi pramANa vALA nairiyekAnA saba dhamAM kahela che. kRSNelesyAnA AzrayavALI pAMcamI chaThThI ane sAtamI pRthvIyAnA traNa daDakA ahiyAM kahyA che. jethI kuSNalaizyAnA AzrayavALA ja vicAra ahiyAM pragaTa karavAmAM Ave che,----
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ ka prameyamandrikA kA za030 u.2 101 kRSNalezyAzrita nai. utpAtAdikam 179 . 'kaNhalessa khuiDAgADajummaneraiyA NaM bhaMte ! ko ubavati' kRSNalezya kSullakakRtayugmanairayikAH khalu bhadanta ! cutaH kasmAt sthAnavizeSAdAgatya nArakAvAse utpadyante ? iti praznA, uttaramAha-evaM ce' ityAdi, evaM caiva jahA ohio gamo' evameva yathA audhiko gamaH audhikagamavat etacchatakIya prathamoddezakakSullakakRtayugmanArakamUtranadeva kRSNalezyakSullaka nArakasyApi utpAdAdikaM vaktavyama, tathAhi-la nAra kempa Agatyotpadhante kRSNalezyakSullaka kRtayugmanArakAH kintu tiryagyonikebhya Agatya garbhaja manuSyebhyazcAgatyotpadyante iti / teSAM khalu bhadanta ! jIvAnAM kathaM zIghrA gatiH kathaM zIghro gativiSayaH prajJa. . 'kahalessa khuDDAga kaDajumma nerakyANa bhaMte ! ko uvavajjati' he bhadanta ! kSudra kRtayugmarAzi pramANa kRSNalezyAvAle nairayika kahAM se Akara ke narakAvAsa meM utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM'evaM ceva jahA ohio gamo' he gautama ! jaisA vicAra isa zataka ke prathama uddezaka meM kSullaka kRtayugma nAraka ke sUtra meM kiyA gayA hai vaisA hI vicAra kRSNalezyAcAle kSullaka kRtayugma nAraka ke utpAda Adi kA bhI karanA cAhiye / jaise-kRSNalezyAvAle kSullaka kRtayugma nAraka nairathikoM meM se Akara ke narakAvAsa meM utpanna nahIM hote haiN| aura na 'devoM meM se Akara ke utpanna hote haiM kintu ve paJcendriyatiryagyonikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM aura garbhaja manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote haiN| he bhadanta / una nAraka jIvoM kI gati kaisI tIta hotI hai| aura kaisA usa tIvra gati kA viSaya hotA hai ? he gautama ! jaise koI __ 'kaNhalesa khuDDAgakaDajummaneraiyA NaM bhate / kao uvavajjati' hai bhagavana zudra kRtayugma rAzI pramANe kRSNalezyAvALA nirayike kyAMthI AvIne utpanna thAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che ke"evN ceva jahA ohio gamo' 3 gautama! mI zatanA paDatA zAmA re pramANene vicAra zuklaka kRtayugma nArakanA sUtramAM karavAmAM Ave che. eja pramANene vicAra kRSNalezyAvALA kSullaka kRtayugma nArakanA utpAda vigerenA saMba dhapAM paNa kahevA joIe. jema ke-kRSNalezyAvALA mulaka kRtayugma nAraka narayikamAMthI AvIne narakAvAsamAM utpanna thatA nathI. tathA dezamAMthI AvIne paNa teo utpanna thatA nathI. paraMtu teo paMcendriyatiryaMca nimAMthI - ' AvIne utpanna thAya che. tathA garbhaja manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che. he bhagavana te nAraka jIvanI gati kevI tIvra hoya che ane te tIvra gatino
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 bhagavatIsUtra ta: ? gautama ! yathA kazcit taruNo balavAna puruSo yAvat triptamapake ra vigraheNa samutpadya te teSAM dalu jIvAnAM tathA zIghrA gatiH tathA zIghro gativipayaH prajJaptA te jIvAH kathaM parabhavAyuSkaM kurvanti gautama ! adhyavasAyayoganirtitena karaNopAyena evaM khalu paramavAyuSkaM kurvanti, iti / teSAM jIvAnAM kathaM gatiH pravartate gautama ! AyuHkSaNa bharakSayeNa sthitikSa yeNa gatiH vartate iti / te jIvAH kimAtmA samutsyante paraddharthA vA samutpadhante ? gautama ! AtmaddharSava samutpa. dhante na paraddharza samutpadyante / he bhadanta ! te jIvA AtmakarmaNA samutpadyante parakarmaNA vA samutpadyante ? gautama ! AtmakramaNaiva sagutpadyante na parakarmaNA samutpa palavAna puruSa jaisA ki caudahaveM zataka ke pradhAna uddezaka meM kahA gayA hai usake anusAra ve lAraka tIna samayavAlI vigrahamati se yahAM narakAvAsa meM utpanna ho jAte haiM aisI unakI tIvragati hotI hai aura usa tIvra gati kA aisA viSaya hotA hai| he bhadanta ! ve nAraka parabhava kI Ayu kA pandha kaise karate haiM ? he gautama adhyavasAyayoga se nirvartita karaNopAya se ve nAraka parabhava kI Ayu kA bandha karate haiM / he bhadanta ! una nAraka jIvoM kI gati kisa kAraNa se hotI hai ? he gautama ! unakI gati Ayu ke kSaya se bhaya ke kSaya se aura sthiti ke kSara se hotI hai / hai bhadanta / ve jIva kyA Atmaddhi se utpanna hote haiM ? yA paddhi se utpanna hote haiM? he gautama ! ve Atmaddhi se utpanna hote haiM paraddhi se nahIM he bhadanta ! ve jIva kyA Atma karma se utpanna hote haiM yA parakarma se utpanna hote haiM ? he gautama ! ve nArasa jIva Atmakarma se hI utpanna hote haiM para. viSaya ke hoya che? he gautama jema kaI balavAna purUSa jema ke-caudamA zatakane pahelA uddezAmAM kathana karavAmAM Avela che te anusAra tevA nArA traNa samayavALI vigraha gatithI tyAM nArakAvAsamAM utpanna thaI jAya che evI tIvra gati temanI heAya che ane e tIvragatine e viSaya hoya che. he bhagavanuM te nArake parabhavanA AyuSyane baMdha kevI rIte kare che? he gautama! adhyavasAya gathI nivartita karaNanA upAyathI nArako parabhavanA AyuSyane baMdha kare che te bhagavana te nAraka jIvanI gati kyA kAraNathI hoya che? he gautama ! teonI gati AyunA bhayathI bhavanA kSayathI ane sthitinA kSayathI thAya che. he bhagavana te ja zuM AmajhaddhithI utpanna thAya che? athavA paratraddhithI utpanna thAya che? he gautama ! teo AtmAddhithI utpanna thAya che. pazcimI utpanna thatA nathI. he bhagavana te ja AtmakamaMthI utpana thAya che? ca thava parakarmathI utpanna thAya che? he gautama te nAraka che pitAnA karmathI ja utpanna thAya che. para arelines
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyabandrikA TIkA za031 u.2 sU01 kRSNalezyAzrita nai. utpAtAdikam 185 dhante / he bhadanta / te jIvA AtmaprayogeNa samutpadyante paramayogega vA samutpadyante ? gautama ! AtmapayogeNa samutpadyante na paraprayogeNa samutpadyante / etadAza yenaivAha-'jAtra no parapogeNaM ujjati' iti / 'navaraM uvavAo jahA vakaMtIe dhUmapadabhA puDhapI meraiyANaM' labaram-kevalamupAto yathA vyutkrAntau prajJApanAyA: SaSThapade yena rUpeNopapAvaH kathita stenai varUpeNoparAto dhUma banA pRthivI nairayiphANAM jJAtavyaH, etadevaudhikAmApekSA cailakSaNyam anyatsarvamaudhikagamavadeveti bhAvaH / atra kRSNalezyAyAH prakaraNam , sA ca dhUpaprabhAyAM bharatIti, tatra saMzi ma se nahIM ! he bhadanta ! ke nAraka jIva kyA Atmaprayoga se utpanna hote haiM yA parapayoga se utpanna hote haiM ? he gautama ! ve jIpa Atma prayoga se hI utpanna hote hai paramayoga se nhiiN| yahAM taka kA yaha saya prakaraNa jo ki audhika nAraka ke prakaraNa meM kahA gayA hai yahAM para bhI vahI prakaraNa kahanA cAhie, isI Azaya ko lekara satrakAra ne 'jAva no parappaogeNaM uvavajjati' aisA sUtrapATha kahA hai| parantu audhika 'nAraka prakaraNa kI apekSA isa prakaraNa meM jo vizeSatA hai vaha eka umpAda 'parimANa meM hai-yahI bAta-'navaraM uvavAo jahA vakkaMtIe dhamappabhA puDhavI neralyANaM' isa sUtrapATha dvArA prakaTa kI gaI hai / arthAt prajJApanA sUtra ke 64 vyutkrAnti pada meM jisa rUpa se dhUmaprabhA pRthivI nairayikoM kA utpAta kahA gayA hai usI rUpa se vaha utpAda yahAM para bhI kRSNa lezyAvAle nairayikoM kA kahanA cAhiye, bAkI kA aura saba kathana audhika gama ke jaisA hI hai| yahAM kRSNalezyA kA prakaraNa hai / yaha kRSNalezyA karmathI nahIM he bhagavana te nAraka jIve zu Atma prayogathI utpanna thAya che ? athavA paraprAgathI utpanna thAya che ? he gautama ! te jIve AtmapragathI ja utpanna thAya che, paraprAgathI utpanna thatA nathI A kathana sudhInuM A saghaLuM prakaraNa ke je odhika nArakanA prakaraNamAM kahela che, te ja prakaraNa ahiyAM paNa sabhA. mA mabhiprAyathI sUtra12 'jAva no parappaogeNa ubavajjati' mA pramANene sUtrapATha kahyo che. paraMtu vika naraka prakaraNanA kathana karatAM A prakaraNamAM je vizeSapaNu che, te eka upAda ane pariNAmamAM ja che. se bAta 'navaraM ubavAo jahA vaka tIe dhUmappabhA puDhavI neraiyANaM' mA sUtra. pAThadvArA pragaTa karela che. arthAt prajJApanA sUtranA chaThThA vyutkrAMti padamAM je pramANe utpAdanA saMbaMdhamAM kathana karela che. te ja pramANene te utpAda ahiyAM paNa dhUmaprabhA pRthvInA naivikenA saMbaMdhamAM kahe joIe. bAkInuM bIja saghaLa kathana audika gamanA kathana pramANe che ahiyAM kRSNalezyAnuM prakaraNa
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ che bhagavatI sUtre sarIsRpakSiAin vihAya taditare eka samutpadyate, aba svaba ye jI // utpadyante teSAmevotpAdaH paThanIya iti / 'sesaM taM caiva' zeSam - upapAtavyatiriktaM sarve tadeva audhivadeveti bhAva: / 'dhUmappamA puDhanI kaNhalessa khuDDAga kaDajumma neraiyANa saMte ! kao utravajjaMti' dhUnanamA pRthivIkRSNalezpakSullaka kRtayugmanairayikAH khalu bhadanta kumaH kasmAt sthAnavizeSAdAgatya samudyante ? ivi praznaH / uttaramAha - ' evaM cetra' ityAdi, 'evaM ceva niravasesaM' evameva-audhikagamavadeva nizvazeSaM jJAtavyam iti / ' evaM tamAe vi ahe sattamA e vi evaM dhUmamabhA pRthivI sambandhi kRSNacezya kSullakanArakaviSaye yathA kathitaM tathaiva tamArUpapRSTha nArakapRthivIsambandhi nArakavipaye'pi evaM pUrvavadeva adhaH saptamyAmiti, dhUmaprabhA Adi meM hotI hai, yahAM asaMjJI, sarIsRpa, pakSI evaM siMha inakA utpAda hotA nahIM hai ataH inheM chor3akara bAkI ke jIva yahAM utpanna hote haiM / isalIe jo jIva yahAM utpanna hote haiM unakA hI yahA~ utpAda kahanA cAhiye, 'sesaM taM cetra' isa prakAra utpAda ke sivAya aura sa kathana audhika gama ke jaisA hI yahAM para jAnanA cAhiye, isIlie dhUmappabhA puDhavI kaNhalessa khuDDAga kaDajumma neraiyANaM bhaMte! kao uvavajjaMti 'isa prazna kA uttara prabhuzrI ne 'evaM ceva niravasesaM' isa sUtra pATha dvArA diyA hai / ' evaM tamAe vi ahe sattamAe vi' isI prakAra kA kathana tamaHprabhA meM bhI aura adhaHsaptamI pRthivI ke nArakoM ke samndha meM bhI jAnanA cAhiye, parantu prajJApanA ke 6The vyutkrAnti pada meM jaisA yahA~ nArakoM kA utpAda kahA hai vahAM vaisA hI che, yA dRSNucezyA dhUmapralAbhAM hoya che. maDiyAM asaMjJI, sarIsRpa, (sarpa) pakSI ane si'huM ATalrAne utpAda thatA nathI. tethI ATalAne cheDIne khAkInA jIve ahiyAM utpanna thAya che. tethI je jIveA maDiyAM utpanna thaya che temona utpAdana aDiyAM vAle 'sesaM ta' caitra' A rIte utpAdanA kathana zivAya bAkInu saghaLuM kathana audyika gamanA athana prama4 maDiyAM samandhuM tethI. 'dhUmappabhA puDhatrI kaNhalessa khuDDA - kammaraiyANa bhane ! kao uvavajjati' A pramANe prazna karela che. A 'praznanA uttaramAM ' evaM ' 'ceva niravasesaM' yA prabhA anuzrI me che. 'eva' tamAe vi ahe sattamAe vi' mAtra prabhASenu' uthana tamaH pralAthI vardhane adhaHsaptamI pRthvI sudhInA nArakeAnA saMbaMdhamAM paNa samajavuM, paraMtu prajJApanA sUtramAM chaThA vyutkrAMti paTTamAM je pramANe jyAM narakanA utpata kahyo che, tyAM eja prabhA utpAta vAle.
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za031 u.2 101 kRSNalezyAnita nai. utpAtAdikam 183 saptamanAraka pRthivI sambandhi nAra ke'pi sarva pUrvavadeva jJAtavyamiti / 'navara uva. pAo samvattha jahA vaktIe navara' vailakSaNyaM kevalamupapAto yathA vyutkrAntI mApanAyAH SaSThapade kathita stathaiva jJAtavya iti / 'kaNhalessa khuDDAga teoga meraiyANaM bhaMte ! ko uvavanaMti' kRSNalezya kSullakanyojanairayikAH khala bhadanta ! kutaH kasmAt sthAnavizeSAdAgatya narakAvAse samutpadyante ? iti praznaH / uttaramAha-'evaM ceva' evameva evaM-yathA pUrvaprakaraNe upapAgadiH kathita stathaiva ihApi sAtavyaH / kevalaM parimANaviSaye vailakSaNyaM vidyate tadarzayati-NivaraM' ityAdi, ''NavaraM tinni vA, satta vA, ekkArasa vA, panarasa vA, saMkhejjAvA, asaMkhejjAvA' navaratrayo vA, sapta vA, ekAdaza vA, paJcadA cA, saMkhyAtA vA, asaMkhyAtA vA te jIvA ekasamayena samutpadyante narakAvAse 'sesaM taM ceva' zepaM parimANAtiriktaM sarvaM tadeva audhikAraNakathitameva / 'evaM jAva ahe sattamAe vi' evaM yAvad utpAda kahanA cAhIye, kaNhalessa khuDDAga tebhoga neraiyANaM bhaMte !! he bhadanta ! kRSNalezyAvAle kSuda yojarAzi pramANa nairayika kahAM se Akara ke narakAvAsa meM utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'evaM ceva' he gautama ! pUrva prakaraNa meM jaisA kathana utpAta Adi ke sambandha meM kiyA gayA hai usI prakAra kA kathana yahAM para bhI jAnanA cAhIye / parantu 'NavaraM tinni vA satta vA ekkArasa vA pannarasavA saMkhejjA vA asaMkhenAvA' yahAM tIna athavA sAta yA 11 yA 15 yA saMkhyAta yA asaMkhyAta nairayika utpanna hote haiM 'sesaM taM cevara isa prakAra parimANa se atirikta aura saba kathana audhika prakaraNa meM jaisA kahA gayA hai vaisA hI jAnanA cAhIye / 'evaM jAva ahe sattamAe' vi' aura aisA hI saba kathana yAvat sAtavI pRthivI taka jAnanA cAhiye, kaNhalessa khuDAga te oga neraiyA NaM bhate / magara esezyAvA zu jarAzi pramANe nairayike jyAMthI AvIne narakAvAsamAM utpanna thAya che ? mA prazana uttaramA prabhuzrI 4 cha hai-'evaM ceva' ke gautama ! mAgA prakaraNamAM utpAda vigerenA saMbaMdhamAM je pramANenuM kathana karavAmAM AvyuM che, zataH muthana maDiyAM 5Y samA. paraMtu 'Navara tinni vA satta vA ekArasa vA pannarasa vA sakhejjA vA asaMkhejjA vA' mahiyAMtra athavA sAta mathavA agiyAra athavA paMdara athavA saMkhyAta athavA asaMkhyAta narayike utpanna thAya che. 'sena ta ceva' / pariNAma dvA2 zivAya mADInusaghaNu 4thana mobila 42mA prabhArI vAmAM Ave che, me pramANa samara'. 'evaM . jAva ahe sattamAe' vi' mana mA prabhAnu saghaNu thana yAvat sAtamI
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ * bhagavatImaMtre ! adhaH saptamyAmapi sAmAnyataH kRSNaleiyakSullaka yojanArakANAmupapAtaH parimANazca sAmAnyato darzita tathaiva dhUmapamA pRthivItamApRthivyadhaH saptamI pRthizrI vidyamAnAnAM kRSNazyaka yojanArakANAmapi upapAtaparimANAdikaM sarvamapi jJAtavyamiti bhAvaH / ' kaNhalesa khuDDAgadAvarajummaneraiyANaM bhaMte / kao udavajjaMti' kRSNa kezzulkakadvAparayugmanairayikAH khala bhadanta / kutaH - kasmAt sthAnavizeSAdAgatya narakAvAse samutpadyante ? iti utpAdAdiviSayaka prazna', bhagavAnAha - ' evaM ceva' evaM kRtayugmanArakAdInA mupapAvAdiviSaye adhika makaraNe yat kathitaM tadeva sarvam ihApi anusandheyamiti / 'navara' dovA, cha bA, dasa vA cosa vA sesaM taM caiva' navara kevalam parimANe vailakSaNyaM pUrvamararaNAarthAt kRSNalezyAcAle kSullaka poja nArakoM kA utpAda aura parimANa jaisA sAmAnya se prakaTa kiyA gayA hai usI prakAra se dhUmapramA pRthivI tamapramApRthivI aura sAtavI adhAlasabhI inameM vidyamAna kRSNaleDyAvAle kSullaka yojanArakoM kA bhI upapAta parimANa Adi saba jAnanA cAhiye / 'kaNhalessa khuDDAga dAcarajumma nerahayANaM bhaMte ! kao uvavajjaMti' he bhadanta ! kRSNazyAvAle kSudradvAparayugma pramANa nairadhika kisa sthAna se Akara ke narakAvAsa meM utpanna hote haiM ? aisA yaha prazna utpAda di viSayaka hai / uttara meM prabhuzrI kahate haiM - ' evaM ceva' he gautama! jaisA kRta yugma nArakAdikoM ke utpAda Adi ke viSaya meM audhika prakaraNa meM kahA gayA hai vahI saba yahAM para bhI kahanA cAhiye / 'navaraM do vA, cha vA, dasavA cauddamavA sesaM taM ceca' parantu pUrva prakaraNa kI apekSA pari pRthvI sudhI samajavuM. arthAt kRSNalezyAvALA kSullaka caiAja nArakonA utpAda ane pariNAma jema sAmAnya rIte karela che eja pramANe dhUmaprabhA pRthvI, tama:prabhA pRthvI, ane sAtamI tamaHtamA pRthvImAM rahenArA kRSNalezyAvALA kSullakaaiAja nArakAnA saMbaMdhamAM paNa upapAta, pariNAma vigere saMba dhIM kathana samajavuM. ' kaNhalesa khuiDAgadAvarajummaneraiyA Na bhave ! kao uvavajjaMti' De bhagavana kRSNulezyAvALA kSudradvApara yugma pramANu nairayiA kayA sthAnamAMthI AvIne narakAvAsamAM utpanna thAya che? A pramANenA utpAda vigerenA saba dharmAM gotamasvAmIe prabhuzrIne praznakarcI che. A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne he che - ' evaM cetra' he gItama / zrutayugna nAra vigerenA utpAda vigere viSayamA audhika prakaraNamAM je pramANe kahevAmAM mAvesa che, mesa sthana maDiyAM ca ahevu le the. 'navara' doSA cha vA cohasravA sesa' ta' 'ceva' paraMtu paDelAnA arathunI apekSAthI parilAbhabhAM me
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramendrakA TIkA za031 u. 2 sU01 kRSNalezyAzrita nai. utpAtAdikam 185 pekSayA idam, yat ekasamaye te nArakAH dvau vA, paT vA, daza vA, caturdaza vA saMkhyAtA vA, asaMgatA vA samutpadyante / etadanyatsarvaM pUrvavadeva jJAtavyam / 'dhUmappabhAe vi jAva ahe sattamAeM' yathA sAmAnya to narakAvAse samutpadyamAnAnAM parimANAdiH kathitaH kRSNaleya kSullakadvAparayugmanArakANAM tenaiva rUpeNa dhUmaprabhAyAM paJcamI pRthivyAM tamAyAM SaSThapRthivyAmaghaHsamI pRthivyAmutpa dyamAnAnAmapi kRSNalezyadvAparayugmapramANakAnAM nArakANAmupapAtaparimANAdikaM sarvamapi jJAtavyamiti bhAvaH / ' kavhalessa khuDDAgakalioganerahayANaM bhaMte ! kaohiMto uvavajrjjati' kRSNalezya kSullakakalyo janairayikAH khalu bhadanta ! kutaH kasmAt sthAnavizeSAdAgatya narakAvAse samutpadyate ? iti praznaH, bhagavAnAha - 'eva' caitra' iti 'evaM' caitra' evametra - yathA kRSNalezya kSullaka kRyugmanArakANAmANa meM bhinnatA aisI hai ki yahAM para eka samaya meM ve nAraka do athavA chaha, yA daza, vA caudaha yA saMkhyAna yA asaMkhyAta utpanna hote haiN| isake sivAya aura saba kathana pUrvokta jaisA hI hai / 'dhUmappabhAe vijAva ahesattamAe' jaisA sAmAnya se narakAvAsa meM utpadyamAna kRSNalezyAvAle kSullakadvAparayugma nairathikoM kA parimANa Adi kahA gayA hai usI prakAra se vaha saba utpAta parimANa Adi kRSNa leiyAvAle kSullaka dvAparayugma nairayikoM kA dhUmaprabhA se lekara yAvat adhaHsaptamI pRthivI meM bhI kahanA cAhiye / 7 'kaNhalesa khuDDAga kaliyoga neraiyANaM bhaMte! 'kaorhito uvajaMti' he bhadanta | kRSNalezyAvAle kSullaka kalyoja pramANa yukta nairadhika kahAM se Akara ke narakAvAsa meM utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM - ' evaM ' ceva' he gautama | jaimA kRSNaleiyAvAle kSullaka pramANenu judA paNuM che. ke--ahiyA eka samayamA te nArakA e athavA cha athavA dasa athavA cauda athavA sa khyAta athayA asa`khyAta utpanna thAya che A zivAya khA'nu' khIjuM saghaLuM kathana pahelA kahyA pramANe ja che. 'dhUmapabhAe vijJAva ahe khattamAe' sAmAnya yo narabhavAsabhAM utpanna thvaavALa kRSNavezyAvALA kSullakadvApara yugma nairayikAnA pariNAma vigerenA samadhamAM je pramANenu kathana karavAmA Avyu che, eja pramANe te utpAda pariNAma vigere saghaLuM kathana kRSNalezyAvALA kSullakadvApara yugma nairiyakanuM dhUmaprabhA pRthvIthI laI ne yAvat adhaJaptamI pRthvI sudhI kahI levu. 'kaNhalessa khuDDAgakali oganeraiyANaM bhaMte / ka prohi'ito uvavajjati' huM bhagavana kRSNalesyAvALA kSullakayeAja pramANuvALA nairiyake kayAMthI AvIne narakAvAsamAM utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne bha0 24
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 bhagavatIstra . 'mupapAtAdiH kathita ra tenaivarUpeNa kRSNalezyakSullakakalyoja prayANayuktanArakA NAmapi upapAtAdiko jJAtavyaH / kintu kSullakakRtayugmanArakApekSayA yadvailakSajya * tAza calyojanamANakanArakasya vidyate tadarzayati-'NavaraM' ityAdinA, para "eko vA, paMca vA, naba bA, terasa vA, saMkhejjA vA, asaMkhejjA vA' navara' kevala 'meko vA paJca vA, nava vA, prayodaza cA, saMkhyAtA vA, asaMkhyAtA vA nArako * ekasamaye narakAvAse samutpayanse 'sesaM taM ceva' zeSa parimANAtirikta sarvamapi radeva-kRtayugmanArakavadeva jJAtavyamiti / 'evaM dhUmappabhAe vi tamAe vi ahe sattamAe vi evaM sAmAnyataH kRSNalezya kSullakakalyojanArakANAM yathA upa. "pAtAdiH kathita ratenaiva rUpeNa dhUmaprabhAyAM paJcamanArakapRyivyAmapi kRzNalezya kRtayugma nArakoM kA utpAta Adi kahA gayA hai vaisA hI kRSNalezyA cAle kSullApalyoja pramANa yukta nArakoM kA bhI upapAta Adi jAnanA baahiye| kintu kSullaka kRtayugma nArakoM kI apekSA jo kSullaka kalpoja pramANa yukta nArakoM meM antara hai vaha 'navara ekkovA paMca vA nava vA terasa vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA' isa sUtrapATha dvArA prakaTa kiyA gayA hai, tathAca vahAM ve nAraka eka samaya meM eka athavA pAMca, yA no yA teraha yA saMkhyAta yA asaMkhyAta utpanna hote haiN| sesa taM ceva' parimANa se atirikta aura saba kathana kRtayugma nArakoM ke jaisA hI jAnanA cAhiye / 'evaM dhUmappabhAe vi tamAe vi ahe sattamAe vi' sAmAnya se kRSNalezyAvAle kSullaka kalyoja pramANayukta nArakoM ke jaisA ra upapAta Adi kahA gayA hai unlI rUpa se paMcamanAraka pRthivI jo dhUmaprabhA cha cha ,-'evaM cetra' gautama ! vezyApAra kSu kRtayubha nAnA saMbaMdhamAM je pramANe utpAda vigerenuM kathana karavAmAM AvyuM che, e ja pramANenuM kathana kRNalezyAvALA kalyAja pramANuvALA nArakenA saMbaMdhamAM paNa upapAta vigere saMbaMdhI kathana samajavuM. 'para tu zulika kRyuma nArake karatAM bhulaka kAja pramANavALA nArakonA 4yanamA 3232 cha, te 'navara eko vA paMca vA natra vA terasavA sakhejjA vA asaMkhejjA vA' mA sUtrapA4thI pragaTa 421 cha. tathA tyo ta naar| me| samayamAM eka athavA pAMca athavA nava athavA te2 athavA saMkhyAta athavA sadhyAta tpanna thAya che. 'sesa ta ceva pariNAma dvArathI anya mAnu saghaNu 4thana kRtayubha nA2nA 4thana prabhAthe sabhA'. 'evaM dhUmappabhAe vi .. tamAe vi ahe saktamAe vi' sAmAnya vezyA kSudA 48yA pramANAta nArakanA utpAda vigerenA saMbaMdhamAM je pramANenuM kathana temanA upapAta vigere
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za031 u.2 sU01 kRSgalezyAzrita nai. utpAtAdikam 1870 kSullakakalyojanamANakanArakANAmapi upapAraparimANAdiH jJAtavyaH / evameva krameNa tamAyAM SaSThanAra kapRthivyAmapi nArakANAmupapAnAdi tivyaH tayaiva adhAsaptamyAM saptamanArakapRthivyAmapi upapAtAdideNanIyo nArakANAmiti / yadhapi parimANe saMkhyAtA asaMkhpAtA iti kathitaM tathApi kRtayugmamakaraNe saMkhyAtA api caturavaziSTA eka, yoje paziSyA eva dvayavaziSTA ekA vaziSTA eva saMkhyAtAH asaMkhyAtAzceti / 'sevaM bhaMte / sevaM bhaMte ! ti tadevaM bhadanta ! tadeva bhadanta ! iti he bhadanta | kRSNalezya kSullakakRtayugmAdi nArakA NAmupapAtAdiviSaye yad devAnupriyeNa kathitaM tadakhilamapi evameva sarvathA satyahai uptameM bhI kRSNalezyAvAle kSullaka karaghoja pramANayukta nArakoM kA bhI upapAta evaM parimANa Adi kahanA caahiye| isI kramAse 6vI tamA nAma kI pRthivi meM bhI nArakoM kA upapAta Adi jAnanA caahiye| aura isI prakAra sAtavI adhAsaptamI tamastamA nAraka pRthivI meM bhI nArakoM kA upapAta Adi jAnanA cAhie / yadyapi parimANa meM saMkhyAta aura asaMkhyAta aisA kahA gayA hai to bhI kRtayugma prakaraNa meM saM. khyAta asaMkhyAta bhI catura ciziSTa hI hote haiM aura vyoja meM ve tIna avaziSTavAle hI dvAparayugma meM ve do avaziSTavAle hI aura kalpoja meM ve eka avaziSTavAle hI saMkhyAta evaM asaMkhyAta hote haiN| 'seva bhaMte ! seva bhaMte / tti' he bhadanta ! kRSNalezyA yukta kSullaka kRtayugma rAzivAle nArakoM ke utpAta Adi ke viSaya meM jo Apa devAnupriyane saMbaMdhI kahela che, e ja pramANenuM kathana pAMcamInAraka pRthvI ke je dhUmaprabhA che, temAM paNa kRSNalezyAvALA zukalaka kalyAja pramANavALA nArakenA upapAta pariNAma vigere saMbaMdhI karavuM joIe. Aja kamathI chaThI tamA nAmanI nAraka pRthvImAM paNa nArakane u5pAta vigere samaja. ane Aja pramANe sAtamI adhasaptamI tamastamAM nAraka pRthvImAM paNa nArakonA u5pAta vigerenA saMbaMdhamAM kathana samajavuM. jo ke pariNAmamAM sakhyAta ane asara khyAta e pramANe kahevAmAM Avela che, te paNa kRtayugma prakaraNamAM saMkhyAta ane asaMkhyAta paNa cAra viziSTaja hoya che. ane jarAzimAM traNa zeSavALA, dvAparayugmamAM be zeSavALA, ane kAjamAM eka zeSavALA ja saMkhyAta ane asaMkhyAta hoya che. __'seva bhaMte ! seva bhate ! tti' lagavan vezyAvAmA kSuda tayugma vigere rAzivALA nArakanA utpAda vigere viSayanA saMbaMdhamAM ApI devAnuprice
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstra TI. meveti kavitA gautamo bhagavanta bandate namaspati, vanditvA namasyitvA saMyamena sapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti ||m0 1 / // iti zrI vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASA- . kalitalalitakalApAlApakAvizuddhagadhapadhanaikagranthanirmASaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhacchatrapati kolhApurarAjamadatta'jainAcArya' padabhUSita-kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjya zrI ghAsIlAlavrativiracitAyAM zrI "bhaga vatIsUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAMvyAkhyAyAM ekatriMzattame zatake dvitIyodezakaH smaaptH||31-2|| kahA hai vaha laba sarvathA satya hI hai / isa prakAra kahakara gautama ne bhagavAna ko bandanA kI aura namaskAra kiyA, vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa le AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye|01||| jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatIsatra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke ekatIsaveM zatakakA ||dvitiiy uddezaka samApta // je kathana karela che, te saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. Apa devAnupriyanuM te kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karI te pachI teo saMyama ane tapathI potAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sUtra jainAcArya jenadharmadivAkara pUjyazrI ghAsalAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA ekatrIsamA zatakano bIjo udeze samApta 31-rA
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyadrikA TIkA (021 u. 3 801 nIlalezyAzrita nai. utpAdikam 189 atha tRtIyodezakaH prArabhyate kRSNalezyAzritaM dvitIyodezakaM vyAkhyAya kramaprApta N nIlalezyAzrayaM tRtIyamudezakamArabhate, tadanena sambandhenAyAtasya tRtIyodezakasyedaM sUtram -' nILalessa khuDDAgakaDajumma' ityAdi / . mUlam - nIlalessa khuDDAkaDajummaneraiyA NaM bhaMte ! kao uvavajjaMti evaM jaheva kaNhalessakhuDDA (gakaDajummA | navaraM uvavAo jo vAluyapabhAe, sesaM taM caiva / vAluyappabhA puDhavI nIlale khuDDA gakaDajummaneraiyA evaM caiva / evaM paMkappabhAe tri / evaM dhUmappabhAe vi / evaM causu vi jummesu / navaraM parimAnaM jANiyavvaM / parimANaM jahA kaNhalessa uddesae, sesaM tava / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! ti // sU0 1 // ekkattIsa me sara taio uddeso samatto // 31-3 // ? chAyA--nIlalezya kSullakakRtayugmanairayikAH khalu bhadanta ! kuta utpayate ? evaM yathaiva kRSNalezya kSullaka kRtayugmAH / navaramupapAtale yo vAlukAprabhAyAs zeSaM tadeva / vAlukApabhApRthivInIlalezya kSullaka kRtayugmanairayikA evameva / evaM SaGkapamAyAmaNi, evaM dhUpamAyAmapi evaM caturSvapi yugmeSu, navaraM parimANaM jJAtavyam, parimANaM yathA kRSNalezpodezake, zeSaM tadeva / tadeva bhadanta ! tadeva bhadanta / iti // sU0 1 || sa ekatriMzattame zatake tRtIyadezakaH samAptaH // 31-3 // TIkA -- tRtIyodezakantu nIlalezyAzrayakaH nIlalezyA va tRtIyacaturthapaJca zataka 31 uddezaka 3- kRSNazyAzrita dvitIya uddezaka kI vyAkhyA karake aba krama prApta Areasure tRtIya udezaka prArambha kiyA jAtA hai, isakA yaha prathama sUtra haiM 'nIlalesa khuDDAga kaDajumma' ityAdi TIkArtha - - yaha tRtIya uddezaka nIlalezyAzramavAlA | nIlalezyA ekatrIsamA zatakanA trIjA uddezAnA prAra bha~~ kRSNulesyAvALA khIjA uddezAnu kathana karIne have kamathI Avela A nIlaseshyaa yukta zrI uddezAnA AraMbha azvAmAM Ave che. 'nIlakhuDDAga kaDajumma' ityAdi TIkA A trIjo uddezeA nIlalezyA yukta che. nIlalezyA trIjI ceAthI
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIpatra mIpveva nArakapRthivISu bhavatItyato'na sAmAnyadaNDa kaH tathA tRtIya caturthapaJcamI pRthivIdaNDako bhavatIti 'nIlalerasakhuDDAgADajummaneraiyA NaM bhaMte ! nIla. lezyakSullakakRtayugmanairayikAH khalu bhadanta ! 'ko upavajjati' kuta:kasmAt sthAnavizeSAdAgatyotpadhante ? iti praznA, bhagavAnAha-evaM jaheva' ityAdi, 'evaM jahetra kaNhalessakhuDDAgakaDajummA' evaM yathaiva kRSNalezyAlakaka kRtayugmAH yathA dvitIyoddezake kRSgalezya kSullaka kRtayugmamamANakajIvAnA. mutpAdaH kathita stenaiva rUpega nIla lezyakSullakakRtayugmapramANakajIvAnAmupapAtAdi vaktavya iti / 'labarauvavAo jahA vAlayappabhAe' navaraM kevalamupapAto yathA vAlukAprabhAyAm , atra khala nIlalezyA prakrAntA sA ca nILalezyA bAlu. tRtIya caturtha aura paMcamI nAraka pRthivI meM hI hotI hai / isaliye yahAM eka lAmAnya daNDaka hai / tathA tRtIya caturtha aura paMcamI pRthivI ke Azrita tIna daNDaka haiN|| 'nIlalessa khuDDAga kaDajumma nerayANaM bhaMte ! kao upavajjati' he bhadanta ! nIlaleghAvAle kSullaka kRmayugmarAzi saMpanna nairayika kisa sthAna vizeSa le Akara ke narakAvAsa meM utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'evaM jaheva kaNhalesta khuDDAga kaDajumna' he gautama! jisa prakAra se dvitIya uddezaka meM kRSNalezyAvAle kSullaka kRtayugma pramANa saMpanna jIvoM kA utpAta Adi vaktavya huA hai usI prakAra se yahAM nIlalezyAvAle kSullaka kRtayugma pramANa yukta jIvoM kA utpAta Adi bhI vaktavya huA hai| 'navara uvavAo jahA bAlupamAe' parantu vizeSa yaha hai ki bAlukAprabhA meM jaisA upapAta kahA gayA hai vaisA hI upapAta yahAM para kahanA cAhiye, yahAM nIlale yA prakrAnta hai| yaha ane pAMcamI nAraka pRthvImAM hoya che. tethI ahiyAM eka sAmAnya daMDaka kahela che. tathA trIjI, cothI ane pAMcamI pRthvI saMbaMdhI traNe daMDake kahyA che. - 'nIlalesvakhuDDAgakaDajummaneraiyo NaM bhate / kao uvavajjati' bhagavad nIlalezya kSullaka kRtayugma rAzIvALA narayike kayA sthAna vizeSathI AvIne narakAvAsamAM utpanna thAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke| 'eva. jaheva kaNhalesa buDDAgakaDajumma' gItama!prabhArI bhI dezamA kRSNalezyAvALA bhulakakRtayugma pramANavALA jInA utpAdanA saMbaMdhamAM kathana karavAmAM AvyuM che, eja pramANe ahiyAM nIlezyAvALA kSullaka kUtayugma prabhAva vAnA pA vigaire samayamA DI . 'navaraM ubavAo jahA vAluyappabhAe' 52'tu maDiyA vizeSA se che ?-vAyuprabhA pRthvImA re pramANene upapAta kahyo che, e ja pramANene upapAta ahiyAM paNa samajo.
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za031 u.3 sU01 nIlale zyAzrita nai. utpAtAdikam .191 kAprabhAyAM mAraka pRthi bhavatIti tatra vAlukAmamAyAM ye jIvA utpadhante teSA - meghAtra utpAdo vaktavya rate jIvA asaMjJi sarIsRpavarjitA bhavantIti / kRSNaDezya kSullakakRtayugmajIvAnAM vyutkrAntyA vyutkrAntipadaM prajJApanAyAH SaSThaM padam , tasyAnusAreNopapAta: kathita iha tu bAlukApabhAyAmivopapAtaH kathita etadevobhayo _lakSaNyaM bhavatIti / 'sesaM taM caiva' zepamupapAtAtiriktaM sarva pari'mANAdikaM tadeva kRSNalezyakSullakakRtayugmajIvara deva jJAtavyamiti / 'cAlaya. ppabhApuDhavI nIlalessa khuDDAga kaDajummaneraiyA evaM ce' vAlukAmamApRthivI nIlalezyakSullakakRtayugmanairayikA evameva vAlukAmamAzrita nIlalezya kRtayugmanArakANAmapi vaktavyatA audhikanIkalezyakRtayugmanArakavadeva jnyaatvyaaH| 'evaM paMjhappabhAe vi dhUmappabhAe ci' evameva yathA bAlukApabhAzrita nIlalezya nalalezyA tRtIya nAraphapRthivI bAlukA Adi meM hotI hai isaliye bAlukAprabhA meM jo jIva utpanna hote haiN| unakA hI yahAM utpAda kahanA cAhiye yahAM asaMjJI aura sarIsRpa ye jIva utpanna nahIM hote haiM inake sivAya bAkI ke jIva utpanna hote haiN| kRSNasezyAvAle kSullaka kRtayugmarAzi saMpanna jIvoM kA prajJApanA ke chaThA vyutkrAnti pada meM dhUmaprabhA pRthivI ke kathana anusAra utpAna kahA gayA hai| parantu yahA~ bAlu kAprabhA ke anusAra upapAta kahA gayA hai| yahI donoM meM vilakSaNatA hai| 'sesa taM ceva' upapAta se atirikta aura saba parimANa Adi kA kathana kRSNalezyAvAle kSullaka kRtayugma jIvoM ke jaisA hI hai| 'bAlupappabhApuDhavI nIlalessa khuDDAgakaDa. jumma neraiyA evaM ceva' bAlukA pramAzrita nIla lezyAvAle kRtayugma rAzi ahiyAM nalalezyApada yukta te kathana kahevAnuM che. A nalale trIjI nAraka pRthavIvAlukA prabhAmAM hoya che. tethI vAlukAprabhAmAM je jI utpanna thAya che, teono ja utpAta ahiyAM kahevuM joIe. ahiyAM asaMjJI, sarIsRpa (sarpa) ane si ha A jI utpanna thatA nathI. AmanA zivAya bAkInA jI utpanna thAya che kRSNalezyAvALA zukalaka kRtayumavALA jIve ne utpAda prajJApanA sUtranA chaThThA bukati padamAM kahyo che paraMtu ahiyAM vAlukAprabhAmAM kadA pramANe upapAta kahela che Aja te kathana karatAM A kathanamAM vizeSa pA cha. 'sata ceva' 55Atana thata zivAya pInA pariNAma vire saMbadhI kathana kRSNalezyAvALA kSullaka kRyu... jenA kathana pramANe ja che. 'vAluyappabhA puDhavI nIlalessa khuDDAgakaDajummanera iyA evaM ceva' pAjal yukta nilalezyAvALA kRtayumarAzI pramANu yukta nArakenuM kathana paNa kRSNa zyAvANA tayugma 2|11prmaannuvaa nA231nA 4thana pramANe che. 'evauMpaka
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 bhagapatI kSullakakRtayugmanArakasya vaktavyatA tathaiva paddhapamA nArakapRthivyA dhUmamamA pRthicyAzritanArakANAmapi vaktavyatA jJAtavyA / 'evaM ca usu vi jummemu' evam kSullakakRtayugNavadeva caturvapi yugmeSu kRtayugmayojadvAparayugmalyojarUpeSvapi nIlalezyanArakANAM vAlukAmamA paGkhAmA dhUmaprabhA tRtIyacaturthapaJcamI pRthivyA. zritAnAM vaktavyakhA jJAtavyA / 'navara parimANaM jANiyadhvaM' navaraM kevalaM parimANaM minnabhinnarUpeNa tattat yugme jJAtavyaM caturaSTadvAdaza prabhRti kSullaka kRtayugmAdi rUpaM jJAtavyamityarthaH / parimANaM tattadyugmaM jJAtavyamiti tatra kena rUpeNa jJAtavyam , tatrAha-'parimANaM' iti, 'parimANaM jahA kaNhalessa uddesae' parimANa yathA ' pramANa yukta nArakoM kI bhI vaktavyatA audhika nIlalezyAvAle kRtayugma rAzi pramANayukta nArako ke jaislI hI hai| evaM paMRpabhAe vidhRmappabhAe ghi' jaisI bAlukApramAzrita nIlalezya kSullaka kRtayugmavAle nAraka kI vaktavyatA hai vaisI hI vaktavyatA paGkaprabhA nAraka pRthivI ke aura dhUmaprApRthivI ke nArakoM kI bhI hai / 'evaM causu vijummesu kSullaka kRtayugma ke jaisA hI cAroM yugmoM meM-kRtayugma, yoja, dvApara aura kalpoja-ina yugmoM meM bhI bAlukApramA, paGkaprabhA, dhUmaprabhA ina tIna pRthiviyoM ke Azrita hue nIlalezyAvAle nAraka jIvoM kI vaktavyatA jAnanI cAhie / 'navara parimANaM jANiyanvaM' parantu usa-usa yugma meM parimANa bhinna-bhinna rUpa se jAnanA cAhiye / aura vaha parimANa cAra, ATha, bAraha Adi kSullaka kRtayugmAdi rUpa hotA hai aisA sama. janA cAhiye, isI bAta ko 'parimANaM jahA kaNhalessa uddenae' isa sUtrapATha dvArA spaSTa kiyA gayA hai arthAt-kRSNalezyoddezaka meM jamA pabhAe vi dhUmappabhAe vi' vAyupramA yuTata nIvezyAvANA kSulsara kRtayubha nArakenuM kathana je pramANe kahela che, e ja pramANenuM kathana pakabhA nAraka pRthvInA ane dhUmaprabhA nAraka pRthvInA nArakanA saMbaMdhamAM paNa kahela che. 'eva causu vi jummesu' zulsa tayunA 4thana pramANe 4 2 2 yumomA 55 eTale ke-kRtayugana, vyAjadvApara ane kalyAja A yuemAM paNa vAlukAprabhA paMkaprabhA, dhrumaprabhA, A traNa pRthvInA AzrayavALA nIlalezyAvALA nAraka jInuM kathana samajavuM. 'navara parimANaM jANiyavya' 52d a yumAmA pariNAma mnalaga hevAnuM samajavuM ane te pariNAma cAra, ATha, bAra vigere kSullaka itayuma vigere pApANu: .ya che. tama sabhA 1 'parimANa jahA kaNhalestra uddesae' mA sUtradvArA samAveza che. arthAta vezyAvA -
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 drikA TIkA za031 u. 3 sU01 nIlalezyAzcita nai upapAtAdikama 193 kRSNazyodezake kathitaM tathaiva jJAtavyam, tathAhi zullara kRtayugmanArakANAM parimANaM catvAro vA, aSTau vA, dvAdaza vA, SoDaza cA, saMkhyAtA vA, asaMkhyAtA vA, samutpadyante / trayojanIlalezyanArakAkhayo vA, sapta vA ekAdaza vA, paJcadaza nA, saMkhyAtA vA asaMkhyAtA vA jAyante eka samaye / dvAparayugma nILalezyanArakAH hauvA, SaD vA, dazavA, caturdaza vA saMkhyAtA vA, asaMkhyAtA vA ekasamayena jAya. nte / kalyoja nolalezyanArakA eko vA, paJca vA, trayo vA daza vA saMkhyAtA vA, asaMkhyAtA vA jAyante ekasamaye / evaM krameNa kRSNalezyodezake proktaprakAreNa parimANaM jJAtaM bhavatIti / ' sesaM tahe ' zeSaM parimANAtiriktaM sarvamupapAtAdikaM parimANa kahA gayA hai vaisA hI jAnanA cAhiye-jaise- kSullaka kRtayugma cArakoM kA parimANa cAra athavA ATha athavA bAraha athavA solaha athavA saMkhyAta athavA asaMkhyAta hai eka samaya meM ye nAraka itanI saMkhyA meM vahAM utpanna hote haiN| jyoja nIlalezya nAraka tIna athavA sAta athavA gyAraha athavA pandraha athavA saMkhyAta athavA asaMkhyAta eka samaya meM utpanna hote haiM / dvAparayugma nIlaleiyAvAle nAraka do athavA chaha athavA daza athavA caudaha athavA saMkhyAta athavA asaM rUpAta eka samaya meM utpanna hote haiM / kalpoja nIlaleipa nAraka eka athavA pA~ca athavA nau athavA teraha athavA saMkhyAta athavA asaMkhyAta eka samaya meM utpanna hote haiM / isa prakAra se kRSNalezyoddezaka meM kahe gaye anusAra parimANa jAnA jAtA hai / 'sesa' taheva' parimANa se atirikta aura za mAM je pramANe pariNAma kahela che, eja pramANenu pariNAma ahiyAM samajavuM. jema ke-kSullaka mRtayugma nArakanuM pariNAma cAra athavA AThe athavA mAra athavA seALa athavA saMkhyAta athavA asaNyAta che.-bhe samayamAM A nAraka ATallI saMkhyAmAM tyAM utpanna thAya che. caiAja nIlalezyA nAraka traNa athavA sAta athavA agiyAra athavA paMdara athavA sakhyAta athavA asAta eka samayamAM upanna thAya che. maiM parayugma nIlakezyAvALA nArakA e athavA cha athavA dasa athavA cauda athavA sakhyAta athavA a sakhyAta eka samayamAM utpanna thAya che, kaceAja nIlallezyAvALA nArakA eka athavA pAMca athavA nava athavA tera athavA sakhyAta athavA asa khyAta eka samayamAM utpanna thAya che. e rIte kRSNulezvA uddezAmAM kahyA pramANe pariNAma samanvu leA 'sekha' taddeva' pariNAma zivAya bhAThItu utpAda sabadhI kathana pahelAM kahyA pramANe ja che. tema samajavuM.
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre 194 pUrvavadeva jJAtavyamiti | 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte / tti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta / ivi he adamya ! nIlaleikSullaka kRtayugmAdi nAraka vipaye yad devAnupriyeNa kathitaM tatsarvaM sarvathaiva satyamiti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namaH yati vA namastviA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharati || 1|| iti zrI - vizvavikhyAta jagadavallabhAdipada bhUSita bAlabrahmacAri - 'jainAcArya ' pUjyazrI - ghAsIlAlana viviracitAyAM "zrI bhagavatI sUtrasya " prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM ekatriMzattame zatake tRtIyodezakaH samAptaH 131-3 // saba utpAda Adi pUrvokta jaise hI jAnanA cAhiye 'sevaM bhaMte ! sebaM aMte ! sti' he bhadanta ! nIlaleipa kSullaka kRtayugmAdi nArakoM ke viSaya maiM jo Apa devAnupriya ne kahA hai vaha saba sarvathA satya hI hai| aisA kaha phara gautamasvAmIne prabhuzrI ko bandanA kI aura namaskAra kiyA, bandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye | || sU0 1 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAla jI mahArAjakRta "bhagavatI sUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke tIsaveM zatakakA tRtIya uddezaka samApta // 31-3 // 'seva' bhaMte ! seva' bhaMte ! tti' he lagavan nIsasezyA vANA zu mRtayugbha vigere nArakAnA saMbaMdhamAM Apa devAnupriye je kathana karyuM che, te saghaLuM kathana' sathA satya che, he bhagavan Apanu kathana sathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vadanA karI ane namaskAra karyAM vaMdanA namaskAra karIne te pachI tee sayama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para birajamAna thayA. sU01 jainAcAya jainadhama divAkara pujya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'bhagavatIsUtra nI prameyacandrikA vyAkhyAnA ekatrIsamA zatakane trIjo uddeze samApta ||30-rA Jie
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramayacandrikA TIkA za031 u.4 sU01 kApotalezyAnita na. upapAtAdikam 195 ___ atha caturthIdezakaH prArabhyate 'tRtIyAddezakaM nirUpa kramamAptaM caturthamuddezakaM kApotalezyAzrayaM nirUpayati tasyedaM sUtram-'kAulessa' ityAdi / mUlam-kAulessa khuDDAga kaDajummaneraiyA NaM bhaMte ! ko uvavajjaMti evaM jaheva kaNhalesakhuDDAgakaDajumma0 navaraM uvavAo jo rayaNappabhAe, selaM taM cev| rayaNappabhA puDhavI kAuyalessa khuDDAga kaDajummaneraiyANaM bhaMte ! kao uvavajjati evaM ceva evaM sakarappabhAe vi evaM vAluyappabhAe ki, evaM causu vi jummesu / navaraM parimANaM jANiyadhvaM parimANaM jahA kaNhalessa uddesae sesaM taM ceva / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti ||suu01|| . ekatIsaime sae cauttho udeso samatto // 31-4 // chAyA--kApotalezyakSullakakRtayugmanairayikAH khala bhadanta ! kuta utpadyante evaM yathaiva kRSNale zyakSullakakRtayugma0 navaramupapAto yo ratnapramAyAma, zeSa tdev| ratnaprabhApRthivI kApotalezyakSullakakRtayugmanairayikAH khalu bhadanta ! kuta utpadyate ? evameva / evaM zarkarAmabhAyAmapi evaM vAlukAmabhAyAmapi evaM caturvapi yugmeSu / navaraM parimANaM jJAtavyam , parimANaM yathA kRSNalezyoddezake zeSa tadeva / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti ||muu01|| ekatriMzattame zatake caturthoddezakaH samAptaH // 31-4 // - TIkA--ayaM caturthodazaka: kApotalezyAzrayaH sA ca kApotalezyA prathamadvitIyatRtIyaratnapabhAzakarApamA vAlukApabhApRthivISveva bhavatIti kRtvA'tra sAmAnyadaNDako ratnapramAdidaNDakatrayaM ca bhvtiiti| samprati akSarArtha vivRNomi . 'kAulessa khuDDAga kaDajummaneraiyA NaM bhaMte ! kohito uvavajjati' kApota zataka 31 uddezaka 4-- tRtIya uddezaka kA nirUpaNa karake aba krama prApta caturtha uddezaka kA jo ki kApotalezyA ke Azrita hai nirUpaNa kiyA jAtA hai| _ 'kAulessa khuDDAga kaDajumma neraiyANa bhaMte !' ityAdi cothA udezAne prAraMbha - trIjA udezAnuM nirUpaNa karIne have kamathI Avela A cothA udezAna 24 pAtozyA yuddhata cha. tenu ni35 42pAmA mAve che.-kAulessakhuDDAga. kanjummaneraiyA NaM bhaMte !' tyA:
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ - bhagavatIle lezyakSullakakRtayugmanairayikAH khalu bhadanta ! kutaH-karamA sthAnavizeSAdAgatya utpadyante ? ini praznaH, bhagavAnAha-'evaM jhe|' ityAdi, evaM jaitra kaNhalesasa khuDDAga kaDajumma0' evaM yathaiva kRSNalezrakSullakuyugmanairayikaba deva ihApi pariNAmAdi tivyaH tathAhi-kApotalezyakSullakanairayikAH kuta utpabante ? TIkArtha-yaha caturtha uddezaka kApotalezyA ke Azrita hai| yaha kApAtalezyA prathama, dvitIya tRtIya nArako meM hotI hai| prathama naraka kA nAma ratnaprabhA hai| dvitIya naraka kA nAma zarkarA prabhA hai| tRtIya naraka kA nAma pAlu kAprabhA hai| isa prakAra yahAM eka sAmAnya daNDaka hai aura ratnaprabhAdi sambandhI tIna daNDaka hai 'kAulesla khuDDAga kaDajumma neraiyANaM bhaMte ! kaohiMto uvayajjati' he bhadanta ! kApotalezyAvAle kSullaka kRtayugmarAzi pramita narayika kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM 'evaM jaheva kaNhalesla khuDDAga kaDajumma0' he gautama ! jaisA kRSNalezyAvAle kSudra kRtayugma nairayikoM ke sambandha meM kahA gayA hai vaisA hI yahAM para kahanA caahiye| arthAt jaba gautamasvAmI ne prabhuzrI se aisA pUchA-he bhadanta ! kApotaleghAvAle kSullaka nairayika kahAM se utpanna hote haiM ? to uttara meM prabhuzrI ne unase aisA kahA-ki he gautama ! kApota lezyAvAle kSullakanairayika nairayikoM meM se Akara ke utpanna nahIM hote haiN| devoM meM se Akara ke utpanna nahIM hote haiM kintu pazcendriya1 TIkArtha-A ceAthe uddeza kApata lezyA yukta kahela che. A kAtilezyA pahelA, bIjA ane trIjA nArakamAM ja hoya che. pahelA narakanuM nAma ratnaprabhA che. bIjA narakanuM nAma zarkarA prabhA che trIjA narakanuM nAma vAlukAprabhA che. A rIte ahiyAM eka sAmAnya daMDaka kahela che, ane ratna prabhA vizeSa saMyama R / che. 'kAulemsakhuDDAgADajummaneraiyA Na bhaMte ! ka ohiMto uvavajjati' 8 lagavan pAta sezyApAra kSudaas kRtayumarAzi yukta nirayika kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che? mA prazna uttaramA prasuzrI 43 cha -'evaM jaheva knnhlesskhuddddaagkddguno' he gautama ! kRSNalezyAvALA zuravaka kRtayugma riyikonA saMbaMdhamAM je pramANenuM kathana karela che, eja pramANenuM saghaLuM kathana ahiyAM samajavuM. arthAt gautamasvAmIe jyAre evuM pUchyuM ke-he bhagavana kApetalezyAvALA kSullaka nirayike kayAMthI AvIne utpanna thAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI teone kahe che ke-he gautama ! kApata lezyAvALA mulaka rayika narayikamAMthI AvIne utpanna thatA nathI. devomAMthI AvIne paNa utpanna thatA nathI. paraMtu
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za031 u.4 sU01 kApotalezyAdhita ne. upapAtAdikam 197 he gautama ! yathAnAmakaH kazcit plapakA blavamAno'dhyavasAyanirvartitena karaNopAyena svasthAnaM parityajya AgAmisthAnAntaraM pratipadyate evameva jIvo'dhyavasAyayoganirvatirona karaNopAyena pUrvakAli kabhavaM parityajya bhavAntaramAsAdayati / he bhAnta ! tepAM jIvAnAM kathaM zIghrA gati bhavati kathaM zIghrazca gativiSayaH prajJaptaH he gautama ! yathAnAmakA kazcit taruNo balavAn yAvat trisanaya kena vigraheNotpadhante tathA zIghrA gati bhavati tathA zIghrazca gativiSayaH prajJaptaH / te jIvA bhadaH nta ! kathaM pAbhavAyuSkaM maranti gauvama ! adhyavasAyayoganivartitena karaNo. tiryayonikoM se Akara ke utpanna hote hai aura garbhana manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote haiN| he bhadanta ! ve vahAM kisa prakAra se Akara ke utpanna hote haiM ? he gautama ! jisa prakAra koI kUdanevAlA vyakti kUdatA kUdatA pUrva ke sthAna ko chor3akara Age ke sthAna para pahuMca jAtA hai usI prakAra le narayika bhI pUrvavartI bhava ko chor3akara adhyavasAya rUpa kAraNa ke vaza se Age ke bhaya ko prApta karalete haiN| he bhadanta ! una jIvoM kI zIghra gati kaisI hotI hai ? aura usa zIghragati kA viSaya kaisA hotA hai ? jaise koI taruNa valAna ra baudahave' zataka meM prathama uddezaka meM kahe gaye anusAra ho, to jaisA vahAM kahA gayA hai usake anudAra ve nairayika tIna samayavAlI vigrahagati se vahAM narakAcAla meM utpanna hote haiN| isa prakAra kI unakI zIghra gati hotI hai aura aisA hI unakI gIghra gati kA viSaya hotA hai| he bhadanta / ve nAraka parabhava kI Ayu kA bandha kaise karate haiM ? he gautama ! adhyavasAya pacendriya tiryacanikemAMthI AvIne utpanna thAya che tathA garbha ja manuSyomAMthI AvIne utpanna thAya che. he bhagavan teo tyAM kaI rIte AvIne utpanna thAya che? AnA uttaramAM he gautama ! je pramANe ThAI kUdavAvALo purUSa kUdato kUdato pahelAnA sthAnane cheDIne AgaLanA sthAna para pahoMcI jAya che, eja pramANe narayike paNa pahelAnA bhavane choDIne adhyavasAyarUpa kAraNane vaza thaIne AgaLanA sthAna para pahoMcI jAya che. huM karUNa nidhAna bhagavana te jInuM zIghagamana kevA prakAranuM hoya che? ane te zIdhra gamanane viSaya ke hoya che ? uttaramAM prabhuzrI kahe che ke-he gautama ! jema keAI tarUNa baLavAna "purUSa caudamA zatakanA pahelA udezAmAM kahyA pramANe te nairayiko traNa samayavALI vigraha gatithI tyAM narakAvAsamAM utpanna thAya che. A rItanI teonI zIghrati hoya che. ane teonA zIdhra gamanane viSaya paNa eja pramANe hoya che. he bhagavana te nArake parabhavanA AyuSyane baMdha kevI rIte kare che ?
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIne pAyena evaM khalu te jIvAH paramavAyuSkaM prakunti / he bhadanta ! pAM jIvAnAM kApotalezyAzrayANAM kathaM gati bhavati gautama ! mAyuHkSayeNa bhavakSayeNa sthiti kSayeNa evaM gati bhavati / he bhadanta ! te jIvAH kApotalezyAzrayA kim AtmaRddhayotpadhante paramAvyA vA utpabante ? he gautama ! AtmatrAddhayA samutpadyante no parakrayA, he bhadanta ! te kApotalezyA jIvAH kimAtmakarmaNA utpadyante parakarmaNA vA ? he gautama ! AtmakarmaNA jAyante no parakarmaNA / he bhadanta ! kApotalezyA jIvAH kimAtmaprayogeNotpadyante paramayogega vA he gautama ! Atmayoga se nirtita karaNopAya se ve nAraka parabhava kI AyukA bandha karate haiN| he bhadanta ! kApotalezyAvAle una jIvoM kI gati kaisI hotI hai ? gautama! Ayu ke kSaya se, bhaya ke kSaya se aura sthiti ke kSaya se hotI hai| he bhadanta ! kApotalezyAzrayavAle ve jIva kyA AtmaRddhi se utpanna hote haiM ? yA paraRddhi se utpanna hote haiM ? he gautama ! ve jIva vahA~ se AtmaRddhi se utpanna hote hai, paraRddhi se utpanna nahIM hote haiN| he bhadanta ! ve kApotalezyAvAle jIva kyA Atmakarma se utpanna hote haiM ? yA parakarma se utpanna hote haiM ? he gautama ! ve jIvAtmakarma se hI utpanna hote haiM parakarma se utpanna nahIM hote haiM / he bhadanta ! ve kApotalezyAvAle jIva kyA Atmaprayoga se utpanna hote haiM ? yA paraprayoga se utpanna hote haiM ? he gautama ! ve jIva Atmaprayoga se hI utpanna hote haiM paraprayoga gautama ! adhyavasAya thI nivartita karavAnA upAyathI te nArake para bhavanA AyuSyano baMdha kare che he bhagavana kApatalezyAvALA te jInI gati kevI he ya che ? he gautama ! AyuSyanA kSayathI bhavanA kSayathI ane sthitinA kSayathI teonI gati thAya che. he bhagavana kApatalezyAnA Azraya vALA te jIve zuM AtmAddhithI utpanna thAya che? ke paraddhithI utpana thAya che. he gautama ! te che tyAM AtmAddhithI utpanna thAya che. paraRddhithI utpanna thatA nathI. he bhagavana te kApatalezya.vALA jI AtmakarmathI tyAM , utpanna thAya che ? athavA parakamathI tyAM utpanna thAya che? he gautama ! te AtmakarmathI tyAM utpanna thAya che. parakamathI utpanna thatA nathI. te bhagavana te kApatalezyAvALA ja zuM Atma prayogathI utpanna thAya che? athavA para prayogathI utpanna thAya che? he gautama! te AtmapragathI * ja utpana thAya che, paraprAgathI utpanna thatA nathI. vigere prakArathI kRSNa DalezyAnA saMbaMdhamAM kahela saghaLuM kathana ahiyAM kahevuM joIe.
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaikhadrikA TIkA za031 u.4 601 kApotalezyAzrita nai, upapAtAdikam 199 prayogeNotpadyante no paraprayogeNetyAdikaM sarvaM kRSNalezyaprakaraNoditamiha jJAtayam iti / 'nacaraM udacAo rayaNappabhAe' navaraM kevalaM pUrvApekSayA bailakSaNyamidaM yat kApotalezya jIvAnAmupapAto yathA ratnama mAyAM kathitaH tathaiva sAmAnyadaNDa ke upapAto varNanIya iti / 'sesaM taM ceca' zeSamupapAtAtirikta sarva parimANAdikaM tadeva kRSNalezyanArakIya dvitIyo dezakavadeva jJAtavyamiti / sAmAnyadaNDakaH kApota lezyajIvAnAmiti / 'rayaNasyabhA puDhavI kAulessa khuDDAkaDajumma neraiyA rNa bhaMte! kabhI uvavajjaMti' ratnaprabhA pRthivI kApotale zyakSullaka kRtayugmanairayikAH khala bhadanta ! kutaH - kasmAt sthAnavizeSAdAgatya ratnaprabhAyAmutpadyante ? iti praznaH, bhagavAnAha - ' evaM ' ityAdi, 'evaM ceva' evameva yathaiva sAmAnyadaNDa ke kApotale znArakajIvAnAmutpattiH kathitA tathaiva ratnaprabhAmathamanArakAzrita kApose nahIM / ityAdi saba yaha kRSNalezyodita prakaraNa yahAM kahanA cAhiye 'navara' ubacAo rayaNapabhAe' parantu pUrva kI apekSA se yahI kSaya hai ki kApotaleiyAvAloM kA upapAta jaisA ratnaprabhA meM kahA gayA hai vaisA hI sAmAnya daNDaka meM upapAta kahanA cAhiye / 'sesa' taM 'ceva' upapAta se atirikta aura saba parimANa Adika kRSNalezya nAraka ke dvitIya uddezaka ke jaise hI jAnanA cAhiye | aisA yaha sAmAnya daNDaka kApota leiyAvAle jIvoM kA hai| 'ratnaprabhA puDhatrIkAulessa khuDDAga paDajumma neraiyANaM bhaMte kao uvavajjati' he bhadanta ! kApotavA lezyAvAle kSudrakRtayugmarAzi pramita ratnaprabhA ke nairayika kisa sthAna vizeSa se Akara ke rayaNappabhA rUpa narakAvAsa meM utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'e' ceva' he gautama ! sAmAnyadaNDaka meM kApota leiyAvAle nAraka jIvoM kA jaisA upapAta kahA 'navara utravAo rayaNappabhAe' paraMtu pasAnA uratAM hi bhega viskSaNupaNu che ke-kApeAtalezyAvALAone upapAta je pramANe ratnaprabhAmAM kahevAmAM Avela che, eja pramANenA upapAta sAmAnya daMDakamAM kahevA joI e, 'sesa ta ceva' yAtanA uthana zivAya mADInu pariNAma vigere udhana kRSNalezyAvALA nArakanA bIjA uddezAmAM kahyA pramANe samajavu' e pramANe A sAma nya. daki kApeAtalesyAnAM sa kha dhamAM kahela che. 'raNa'pabhA puDhavI kAuleksa khuDr3AgakaDajugma neraiyANaM bhave ! kao vavajJati' he bhagavan kApAtalesthAvALA, kSudra kRtayugma rAzithI yukta ratna prabhAnA auracikA kayA sthAna vizeSamAMthI AvIne ratnaprabhA rUpa narakAvAsamAM utyanna thAya che ? ma ananA uttaramA praluzrI che - 'eva ceva' 3
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatImatra ulezyajIvAnAmapi umpAto jJAtavyaH, na naigayikAdAragatya utpadyante kintu ethe. ndriyatiryayonidezya Agatya samutpadhante ratnamamAyA~ kApotaLezyAzrayA nArakAH, tathA garbhajamanuSyebhyazcAgatyotpadyante no devebhya Agatya kApotalezyAH ratnaprabhAyAmutpadyante ityAdikaM sarva sAmAnyadaMDa svadeva ratnapamA daMDake'pi jJAtavyamiti 'evaM sakkarappabhAevi evaM ratnaprabhAvadeva zarkarAmamAyAmapi dvitIyanArakathivyAM kApotachezya nArakajIvAnAmupapAtAdi jJAtavyaH 'evaM bAlayappabhAe vi' evaM ratna prabhAdaMDakavadeva bAlakAmamAyAmapi tRtIyanAraphapRthivyAM kApotalezyAzrayajIvA. nAmupapAtAdi tivyaH / 'evaM causu vi jummesu' evaM catuSyapi kRtayugmayojagayA hai usI prakAra se vaha prathama nArakAzrita kApotalezya jIvoM kA bhI jAnanA cAhiye, tathA ca-ve narayimoM meM se Akara ke utpanna nahIM hote haiM aura la dezoM meM se Akara ke utpanna zete haiM kintu paJcendriya tirya yonikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM aura garbhaja manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote haiN| isa prakAra kA yaha kathana jaisA ki sAmAnya daNDaka meM kApotalezyAzrita nAraka jIvoM ke sambandha meM kahA gayA hai vaisA hI saba kathana inakA ratnaprabhA daNDaka meM bhI kahanA cAhiye, 'evaM sakkarappabhAe vi evaM vAluyappabhAe vi' ratnaprabhA daNDaka ke kathana jaisA kathana zarka rAprabhA daNDaka meM aura bAlukAprabhA daMDaka meM bhI una kApotalezya nAraka jIvoM ke utpAda Adi kA jAnanA caahiye| 'evaM caussu vi jummelu' isI prakAra se kRtayugma, yoja dvAparayugma aura kalyoja rUpa cAroM yugmoM meM bhI utpAta Adi samajhanA cAhiye gautama! sAmAnya daDakamAM kAtilezyAvALA nAraka jIvana u5pAta je rIte kahela che, e ja pramANe prathama narakovALA kApatetezyAvALA jIve ne upapAta paNa samaja. tathA teo nairayikomAMthI AvIne utpanna thatA nathI. tathA devamAMthI AvIne paNa utpanna thatA nathI paraMtu paMcendriya tiryaMca nike mAMthI AvIne utpanna thAya che ane garbhaja manubemAMthI AvIne utpanna thAya che. A pramANenuM A kathana je rIte sAmAnya daMDakamAM kAtilezyA vALA nAraka chanA saMbaMdhamAM kahela che. e ja pramANe te saghaLuM kathana A 29 mA 44mAM 55 4 naye. 'evaM sakarappabhAe vi' 2tnamAnA kathana pramANenuM kathana zarkarA prabhA daMDakamAM paNa te vezyAvALA nAraka che nA upapAta vigerenA saMbaMdhamAM samajavuM. ___ 'evaM gharasu vi jum mesu' mA prabhAra tayubha vyAsa vA52 yugma, bhane yo 35. sAre yugbhamAM para atyAta vizeSa samAvA. 'navaraM
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za031 u.4 sU01 kApotalezyAzrita nai, upapAtAdikam 201 dvAparayugmakalyojarUpeSu yugmevapi upapAtAdi tivyaH / 'navaraM parimANa jA. jiyavaM' navaraM kevalaM tacat yugmeSu viziSTaparimANaM caturaSTa dvAdazamabhUti kSullaka kRtayugmAdi svarUpaM jJAtavyam ! kena rUpega caturaSTAdikaM parimANaM jJAtavyaM tatrAdaparimANaM' ityAdi, 'parimANaM jahA kaNha lesla uddemA, parimANaM yathA kRSNalezyo. zake kathitaM tathaiva ihApi rivicya jJAtavyamiti, tathAhi kRtayugmakApotalezyasya catvAro'STau vA, dvAdaza cA, poDaza vA, sakhzAtA vA, asaMkhyAtA thA. vyojakA. potalezyasya vayo vA, sapta vA, ekAdaza vA, paJcadaza vA, saMkhyAtA vA, as| khyAtA vA, dvAparayugmakApotache zyasya dvau bA, SaD vA, daza vA, caturdaza vA, elyoja kApotalezyasya tu eko vA, paJca cA, nava vA, trayodaza vA, saMkhyAtA 'navara parimANaM jANiyaca' parantu una-una yugmoM meM cAra, ATha, dvAdaza, Adi kSullakakRtayugmAdirUpa viziSTa parimANapU"kta jaisA hI jAnanA cAhiye, yahI bAna-'parimANaM jahA kaNhalessa uddesae' isa sUtra dvArA puSTa kI gaI hai / kila rUpa se yaha cAra ATha Adi rUpa parimANa jAnanA cAhiye ? to isake liye 'parimANaM jahA kaha lessa uddesae' aisA kahA gayA hai ki kRSNalezyA udeza meM jo parimANa kahA gayA hai vaha yahAM para bhI bhinna-bhinna rUpa se jAnanA cAhiye / jaisekAyama rAzipramita kApotalezyAvAle nAraka jIva eka samaya meM cAra, ATha, bAraha, solaha, saMkhyAta yA asaMkhyAta utpanna hote haiM yojarAzi pamita kApotalezyAvAle nAraka jIva tIna, sAta, gyAraha, pandraha, saMkhyAta yA asaMkhyAta eka sAtha utpanna hote haiN| dvAparayagma rAzi pramita kApotalezyAvAle nAraka jIva eka sAtha do, chaha, daza parimANa jANiyavya' 52'tu ta yumAmA yAra, A4, 12, bire nusAra katayuma vigere rUpa vizeSa pariNAma pahelAM kahyA pramANe ja samajavuM eja pAta-'parimANa jahA kaNhalessa uddesae' mA sUtrA dvArA puSTa 42vAmA - a vela che kaI rIte A cAra, ATha, vigere prakAranuM pariNAma samajavuM. 1 / 2 saya 'parimANaM jahA kaNhalessa uddasae' mA sUtra54 ra cha. A sUtrapAThathI e kahyu che ke-kRSNalezyAnA uddezAmAM je parimANa kahevAmAM Avela che, te ahiyA paNa judA judA prakArathI samajavuM jema ke-kRtayuA 'rAziyukta kAtilezyAvALA naraka jI eka samayamAM cAra, ATha, bAra, soLa sa gyAta athavA asa khyAta utpanna thAya che e jarAzi pramita kApata lezyAvALA nAraka jI traNa, sAta, agIyAra, paMdara saMkhyAta athavA a saMkhyAta eka sAthe utpanna thAya che. dvApara yumarAzi pramANu kApatalezyA 026
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302 bhagavatIsare pA, asaMkhyAtA veti| 'saisa taM cetra, zeSa parimANAtiriktaM sarva tadeva sAmAnya. daMDakaparipaThitatheca jJAtavyamiti / 'sevaM maMte! sevaM bhaMte ! tti' tadevaM bhadanta / sadevaM sadanta ! iti, he bhadanta ! kApotalezyajIvAnAM caturdhapi daMDakeSu yena rUpeNa upapAtAdikaM devAnupiyeNa kathitaM tat sarvam evameva-sarvathA satyameva iti / kathayitvA gautamo bhagavantaM candase namasyati, vanditvA namasyitvA saMyamena tapasA 'AtmAnaM bhAvayan viharatIti // 50 1 // iti ekatriMzattame zatake caturtho dezakA samAptaH // 31-4 // 'caudaha, lapAta yA asaMkhyAta utpanna hote haiM / kalpoja rAzimita kApotalezyAbAle nAraka jIva eka, pAMca, nau, teraha, saMkhyAta athavA asaM pAna eka sAtha utpanna hote haiM / 'sesa taceva' parimANa se atirikta aura laya kathana sAmAnya daNDaka ke jaisA hI kahA gayA jAnanA cAhiye, 'seva sate ! seba bhate ! tti' he bhadanta ! kApota. lezyAvAle jIvoM ke cAro daNDakoM meM jiptarUpa se upapAta Adika ApadevAnupriya ne kahA hai vaha saba sarvathA satya hI haiN| isa prakAra kahakara gautama ne prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA, vandanA, namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye ||suu0 1 // // caturtha uddezaka samApta // -31-4 // vALA nAraka che ekI sAthe be, cha, dasa ane cauda saMdhyAta athavA a sa khyAta utpanna thAya che kAja re zi pramANa kAtilezyAvALA na raka che eka, pAMca, nava, tera saMkhyAta athavA asaMkhyAta eka sAthe utpanna thAya che. 'sena ta ceva' pariNAma zivAyanu mADInu' saghaNu 4thana sAmAnya daMDakamAM kahyA pramANe ja kahyuM che, tema samajavuM. seva' bhaMte ! seva bhate / tti' hai sAvana pAtozyAvA vAnA nyAre daMDakamAM je pramANe upapAta vigere ApI devAnupriye kahela che, te saghaLuM kathana sarvathA satya ja che he bhagavana A5 devanupriyanuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamavAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU01 | | uddeza samApta .31-4
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA za031 u.5 khU01 bhava. kRta. nai. upapAtAdikam 203 atha paJcamoddezakaH prArabhyate // mlam-bhavasaddhiya khuDDAga kaDajumma neraiyANaM bhaMte ! kao uvavajjaMti ? kiM neraiya0? evaM jaheva ohio gamao taheva niravasesaM jAva no parappaogeNaM uvavajjaMti / rayaNappabhApuDhavI bhavasiddhiya khuDDAga kaDajummaneraiyA NaM bhaMte !0 evaM ceva niravasesaM evaM jAva ahe sattamAe / evaM bhavasiddhiya khuDDAga teoga neraiyA vi, evaM jAva kalioga tti navaraM parimANaM jANiyavvaM, parimANaM puvabhaNiyaM jahA paDhamuddesae / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte !tti|1| ___ chAyA-bhavasiddhika kSullakakRtayugmanairayikAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante kiM nairayikebhyaH, evaM yathaivaudhiko gamaka stathaiva niravazeSaM yAvanno paramayogeNotpadyante / ratnaprabhA pRthivIbhavasiddhikakSullakakRtayugmanairayikAH khalu bhadanta ! evameva niravazeSam evaM yAvaddhaH saptamyAm / evaM bhavasiddhikakSullakavyojanairayikA api, evaM yAvatkalpoja iti, navaraM parimANaM jJAtavyaM parimANaM pUrvabhaNitaM yathA prathamodezake / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti / ma0 1 // TIkA-'bhavasiddhiya khuDDAga kaDajummaneraiyANaM bhaMte' bhavasiddhika kSullakakRtayugmanairayikAH khala bhadanta ! 'kabhI uvavajjati ki neraiya0' kuta:-kasmAt sthAnavizeSAdAgatyotpadyante kiM nairayikebhya Agatya utpadyante tiyagyonikemyo vA Aga-ya narakAvAse samutpadyante manuSyebhyo vA Agatya samutpadyante devebhyo vA zataka 31 uddezaka-5 'bhavasiddhiya khuDDAgakaDajumna nerayANaM bhate!' ityAdi TIkArtha-'bhavasiddhiya khaDAgakaDajumma nerajhyANaM bhate!' he bhadanta ! bhavasiddhika kSuTakamayugma nairayika 'kaohito uvavajjati' kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote haiM ? arthAt jo bhavasiddhika nairayika kSudra kRtayugmarAzi pramita haiM ve kahA~ se Akara ke narakAvAsa meM utpanna pAMcamAM uddezAne prAraMbha'bhvsiddhiy khuDAgakaDajummaneraiyANaM bhaMte ! tyA ___TI -'bhavasiddhiya khuDDAgakuDajummaneraiyArNa bhate ! he bhagavan sasiddhi kSudra kRtayugma narAya: 'kaohito uvavajjati' yA sthAna vizeSathI mAvIna utpanna thAya che? arthAta je bhavasiddhika nirayika kSudra kRtayugmarAzi pramANa che, teo kayAMthI AvIne narakAvAsamAM utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtra 204 Agatyospadyante ! iti praznaH, bhagavAnAha-evaM jaheca' ityAdi, 'evaM jaddeva ohio gamao taheva niravasesa jAva no parappayogeNaM ubavajjati' evaM yathaiva audhiyo yamakastathaiva niravazeSa yAvanno paramayogeNotpadyante audhikaprakaraNe yathotpAdAdikaM kathitaM tathaiva ihApi jJAtavyam, tathAhi-kuna utradyante iti praznasya na nairayikebhya Agatya utpadha-te na vA devebhya Agatyotpadyante kintu paJcendriyatiryagyonikebhya Agatyotpadyante tathA garbhajamanuSyebhya Agatya samutsyante, ityuttaram / te khalu bhavasiddhikAH kSullakakRtayugmanArakAH bhadanta ! ekasamaye kiyanta utpadyanne ! gautama ! catvAro vA, aSTa vA, dvAdaza vA, poDaza vA, saMkhyAtA vA, asaMkhyAtA vA ekasamaye jAyante / te khalu bhadanta ! bhavasiddhikakSullakakRta. hote haiM ? uttara meM prabhuzrI phahate haiM-'evaM jaheba niravalesa jAva no parappayogeNaM ubavajjati' he gautama ! audhika prakaraNa meM jaisAjisa rIti se utpAda Adi kA kathana kiyA hai usI rIti se vaha saba yahAM para bhI jAnanA cAhiye, jale-yaha prazna kiyA gayA hai ki bhava siddhika kRtayugma nairayika kahAM se Akara ke utpanna hote haiM ? to vahAM aisA uttara meM kahanA cAhiye ki ve na nairzayakoM meM se Akara ke utpanna hote haiM aura na devoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? kintu paJcendriyatiryagyoniko meM se Akara ke utpanna hote haiM aura garbhaja manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote haiM / he bhadanta ! ye kSullaka kRtayugmarAzi pramita bhavasiddhika nairayika eka samaya meM kitane utpanna hote haiM-? he gautama! eka samaya meM ve cAra, yA ATha, yA bAraha, yA solaha yA prabhuzrI gItamasvAmI 4 cha -'eva jaheva ohio gamao taheva niravasesa jAva parappaogeNaM uvavajjati' ke gautama ! modhinI pra42mA pramANe 56 vigere saMbaMdhI kathana karavAmAM Avela che, e ja pramANe te saghaLuM kathana ahiyAM paNa samajavuM jema ke -jyAre e prazna pUchavAmAM AvyuM ke-bhavasiddhika kayuma nairayika kayAMthI AvIne utpanna thAya che? te teno uttara e che ke, taio narayikavAthI AvIne utpanna thatA nathI tathA devAmAMthI AvIne paNa utpanna thatA nathI. paraMtu paridraya tiryaMca conimAMthI AvIne utpanna thAya che. tathA garbhaja manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che. he bhagavanuM A kSalika kRtayumarAzi pramANavALA bhavasiddhika nirayike eka samayamAM keTalA utpanna thAya che? he gautama ! eka samayamAM teo cAra, athavA ATha athavA bAra athavA seLa athavA saMkhyAta athavA asaMkhyAta utpanna thAya che. he bhagavad A kSullaka kRtayugmarAzi pramANavALA bhavasiddhika narayike kevI rIte
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ prandrakA TIkA za031 u.501 bhava. kRta. nai. upapAtAdikam 205 - yugmanArakAH kathamutpadyante ? he gautama! sa yathAnAmakaH kazcit plavamAno'vyavasAyanirvartitena karaNopAyena eSyati kAle pUrvasthAnaM paritavAgretanaM sthAnamupasadya viharati evametra ime nArakAH plAkA ivAdhyavasAyanivarttitena karaNopAyena pUrva bhavaM parityajya bhavAntara mAsAdayanti teSAM khalu bhavasiddhika kSullakakRtayugmanArakajIvAnAM kathaM zIghrA gatiH kathaM zIghro gativipayaH prajJaptaH he gautama! sa yathAnAmakaH kazcitpuruSaH tarugo balavAn yAvat trisamayena vA vigraheNotpadyante teSAM khalu jIvAnAM tathA zIghrA gatiH tathA zIghro gativiSayaH prajJaptaH / te khalu bhavasiddhika kSullaka kRtayugmanArakajIvAH kathaM parabhavAyukaM kurvantIti / he saMkhyAna yA asaMkhyAta utpanna hote haiM / he bhadanta ! ye kSullaka kRna yugmarAzipramina bhavasiddhika nairayika kaise utpanna hote haiM ? he gautama! jaise koI plavaka kUdatA - kUdatA adhyavasAya vizeSa se nirvartita karaNopAya se AgAmI kAla meM pUrva sthAna ko chor3akara Age ke sthAna ko prApta karatA hai, isI prakAra se ye kAraka plavaka ke jaise hI vyavasAya se rtita karaNopAya dvArA pUrva bhava ko chor3akara para bhava ko bhavAntara ko prApta kara lete haiM / he gautama! bhavasiddhika kSullakakunayugma nAraka jIvoM kI kaisI zIghra gati hotI hai ? aura isa zIghra gati kA viSaya kaipA hotA hai ? he gautama! jaise koI taruNa balavAn puruSa caudahave zataka meM prazna uddezana meM kahe gaye anusAra ho to jaisA vahAM kahA gayA hai usake mAphika ve nairapika tIna samaya vAlI vigraha gati se vahAM narakAvAsamAM meM utpanna hote haiM / isa prakAra kI unakI zIghra gati hotI hai aura aisA hI unakI zIghra gati kA viSaya honA utpanna thAya che ? he gautama ! jema koI kUdavAvALe kUdatA kUdatA adhyavasAya vizeSathI nivRti ta karaNanA upAyathI AgAmI kALamAM pUrva sthAnane cheDIne AgaLanA sthAnane prApta kare che eja rIte A nAraka dAvALAnI jema ja adhyavasAya vizeSathI nivRrtita kAraNe pAyadvArA pUrva bhavane gheADIne parabhavane bhavAntara at bIjA bhavane prApta karI le che huM bhagavana bhavasiddhika bhUllaka mRtayugma nAraka jIvAnI zIghra gati kevI heAya che? ane te zIghra gatinA viSaya dhruvA haiAya che ? he gautama ! jema koI tannu khalavAna purUSa caudamA zatakanA pahelA uddezAmAM kahyA pramANe hAya tA tyAM je pramANe kahevAmAM AvyuM che, te pramANe te nArakeA traNa samayavaLI vigraha gatithI tyAM nArakAvAsamAM utpanna thAya che A rItanI zIghragati hAya che ane eja pramANe tenA zIghra gamananA viSaya hAya che.
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 bhagavatI ilan] ! adhyavasAyayoga nirvartitena kAraNopAyena evaM khalu te jIvAH parabhavAyukaM kurvantIti / teSAM khalu madanta / jIvAnAM kathaM gatiH pravartate gautama ! AyuH kSayeNa bhavakSayeNa sthitikSayeNa evaM khalu gatiH pravartate iti / te khalu bhavasiddhika kSullaka kRtayugmanAraka jIvAH kim AtmaRdvayA utpadyante paraRddhayAnotpadyante iti, he gautama! AtmaRddhyA samutpadyante na paraRddhayA samutpadyante / te khaDa bhavasiddhika kSulla kRtayugmanArakajIvAH kimAtmakarmaNA utpadyante para karmaNA vA utpadyante he gautama! AtmakarmaNaiva utpadyante na parakarmaNotpadyante / te khalu bhava. siddhikakSu lakakRtayugmanArakajIvAH bhadanta ! AtmaprayogeNa utpadyante paraprayogeNa hai / he bhadanta ! ve bhavasiddika kSullaka kRnayugma nAraka jIva parabhava kI Ayu kA bandha kaise karate haiM ? he gautama! adhyavasAya yoga se nirvartita kAraNopAya se ve parabhava kI Ayu kA bandha karate haiM / he bhadanta ! una jIvoM kI gati kaisI hotI ? he gautama! Ayu ke kSapa se bhaya ke kSatra se aura sthiti ke kSaya se hotI hai / he bhadanta ! ve bhavasiddhika kSullaka kRtayugma nAraka jIva kyA Atmaddhi se utpanna hote. haiM yA pararddhi se utpanna hote haiM ? he gautama! ve Atmaddhi se hI utpanna hote hai paraddhi se uttAnna nahIM hote haiM he bhadanta / bhavasiddhika kSullaka kRtayugma nAraka jIva kyA Atma karma se utpanna hote haiM yA parakarma se utpanna hote haiM ? he gautama | ve Atma karma se hI utpanna hote haiM parakarma se utpanna nahIM hote haiM / he bhadanta ! ve bhavasiddhika kSullaka kunayugma nAraka jIva kyA Atma prayoga se utpanna hote haiM yA he bhagavan te bhasiddhika kSullaka mRtayugma nAraka jIva parabhavanI AyuSyanA aMdha ketrI rIte kare che ? he gautama ! avasAya caiAgathI nivRti ta karaNeApAyathI tee parabhavanA AyuSyane madha kare che. he bhagavan te jIveAnI gati kevI rIte hoya che ? huM gautama ! AyunA kSayathI bhavanA kSayathI ane sthitinA kSayathI teonI gati thAya che he bhagavana te bhavasiddhika kSullaka kRtayugma nAraka jIve zu' AtmaRddhithI utpanna thAya che ? athavA paraRddhithI utpanna thAya che ? he gautama ! teo AtmaRddhithI ja utpanna thAya che paraRddhithI utpanna thatA nathI. huM bhagavan te bhatrasiddhika kSullaka mRtayugma naraka jIvA Atmaka thI utpanna thAya che ke parakamathI utpanna thAya che ? huM gautama ! teo Ama kama thI ja utpanna thAya che. parakamAMthI utpanna thatA nathI. huM bhagavan te bhavasiddhika kSullaka mRtayugma nAraka jIvA zu' Atma pratyeAgI utpanna
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA za031 u.5 su01 bhava. kRta, nai, upapAtAdikam 207 thA, utpadyante? gautama ! AtmamayogeNotpadyante, etadanta sarvaM yAvatpadena saMgRhIta bhavatIti / 'rayaNappabhApuDhavI bhavasiddhiya khuDDAgakaDajummaneraiyANaM bhaMte' ratnaprabhA pRthivI bhavasiddhikakSullakakRtayugmanerikAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante ki narayikebhya stiyagyo manuSyebhyo devebhyoti praznA, uttara mAha-evaM ceva' ityAdi, 'evaM 'ceva niravasesa' evameva-maudhikagamavadeva niravazeSam aughiyagavadeva sarca yAvat no parayayogeNotpadyante jJAtavyamiti / 'evaM jAba ahe sattamAe 'evaM yAvadadhaH saptamyAm, yAvatpadena zarkarAprabhAta Arabhya tamAntapRthivyAH saMgrahaH, tathA ca para prayoga se utpanna hote haiM ? gautama vai Atma prayoga se hI utpanna hote haiM para prayoga se utpanna nahIM hote haiM / yahAM taka yaha saya yahAM yAvat pada se gRhIta huA hai ! 'rayaNappamA puDhavI bhavasiddhiya khuDDAga ka.Dajumma neraiyANa bhaMte !' he adanta ! ratnaprabhA pRthivI ke kSudrakRta. yugma gazipramita bhavasiddhika naiyika kahAM se Akara ke utpanna hote haiM ? kyA nairayiko se Akara ke utpanna hote haiM ? yA tiryagyonikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? yA manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote haiM? yA devoM meM Akara utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'evaM ceva niravasesa' he gautama! asA sAmAnya gama kahA gayA hai vaisA hI yahAM vaha sampUrNa rUpa se yAvat ve para prayoga se utpanna nahIM hote haiM yahAM taka kahanA caahiye| 'evaM jAva ahe sattamAe' isI prakAra kA kathana adhaH saptamI pRthivI taka samajhanA cAhiye, yahAM yAvat pada se zarkarAprabhA thAya che? ke paraprAgathI utpanna thAya che ? he gautama ! teo A prayogathIja utpanna thAya che. paraprayogathI utpanna thatA nathI A ahi sudhInuM saghaLuM kathana ahiyAM yAt padathI grahaNa karela che, ___ 'rayaNappabhA puDhavI bhavasiddhiya khuDDAga kaDajumma neraiyANaM bhate / 3 bhagavAna ratnaprabhA pRthvInA zudra kRtayugmarAzi pramANuvALA bhavasiddhikanarayika kayAMthI AvIne utpanna thAya che ? zuM teo nairayikamAMthI AvIne tyAM utpanna thAya che ? athavA tiryaMca nikemAthI AvIne utpanna thAya che ? athavA manamAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA devAmAMthI AvIne utpanna thAya cha 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI cha -'evaM ceva niravasesa hai gautama! sAmanyagama je pramANe kahela che, e ja pramANe te ahiyAM saMpUrNa paNe yAvat teo paraprayogathI utpanna thatA nathI AtmaprayogathI utpanna thAya che. A kathana sudhInuM saghaLuM kathana kahevuM joIe, ___eva jAva ahe sattamAe' mA prabhAnu thana madhAsamI pRthvI sudhA e samajavuM. ahiyAM cAva5dathI zarkarAmabhAthI laIne tama prabhAputhvI nAmanI
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 bhagavatIstra yathA ratnaprabhA pRthivyAzrita nArakANAmutpAdAdiH kathitaH tathaiva shrkraambhaadhdh| saptamIpRthivI paryantAbhina bhavasiddhikSullA kRtayugmanArakANAmapi utpAdAditivya iti / evaM bhavasiddhika khuDDAgayoganeraiyAvi' evaM bhavasiddhika zullaka kRtayugmanArakaradeva bhavasiddhika kSullayayojanArakANAmapi utpAdAdi tidhya iti / 'evaM jAva kaliyogatti' evaM yAvat kalyoja iti bhavasidika kSullakanyojanArakara deva bhavasiddhikkSullaka dvAparayugmanAraka bhavasiddhika kSullaka prayojanArakayorapi utpAdAdi tivya iti / 'navara parimANa jANiyadhvaM' navaraM ' se lekara tamA pRthivI nAma kI 6ThI taka kI pRthiviyoM ko grahaNa huA hai| tathA ca-jaisA kayana ratnaprabhA pRthivI ke Azrita nArakoM ke utpA. dAdi ke sambandha meM liyA gayA haiM vaisA hI kathana zarkarAprabhA se lekara adhAsaptamI pRthivIyoM ke Azrita kSullaka kRtayugma rAzi pramANa bhavasiddhika nairayikoM ke utpAda Adi ke lambandha meM bhI kahanA cAhiye / 'evaM bhavasiddhika khuDDAga teyoga ne hayA di' kSullaka kRtayugma 'rAzimita bhavaliddhika nairayikoM ke jaisA hI kSudra yoja rAzipramita bhavasiddhika bhI jAnanA cAhiye, arthAt unake utpAdAdi jaisA hI inakA bhI utpAdAdi kahanA cAhiye / 'evaM jAva kaliogatti' aura aisA hI utpAdAdi kA kathana yAvat kSudrakalpoja rAzipamita bhavasiddhika nairayikoM meM bhI karanA cAhiye, yahAM yAvat zabda se kSudra dvApara yugma rAzipramita avasiddhika nairadhikoM kA grahaNa huA hai / 'navara pari. chaThThI pRthvI sudhInI pRthvItha grahaNa karAI che. tathA-je pramANe ratnaprabhA pRthvIne Azraya karIne nArakanA utpAda vigerenA saMbaMdhamAM kathana karavAmAM Avela che, e ja pramANenuM kathana zarkarAmabhAthI laIne adhaHsaptamI pRthvI " sudhInI pRthvImAM rahelA yulaka kRtayugma rAziprANa bhavasiddhika nairaphike. nA 6416 vigerenA viSayamA 55 nu na .evaM bhavasiddhika khuDDAga 'teyoga neraiyA vi' kSu tayugma zaziprabhAera naiyichInA 4thana pramANe ja kSudra ja rAzipramANa bhavasiddhika narayikenuM kathana paNa samajavuM arthAt teonA utpAta vigere pramANe ja AmanA utpAda vigere paNa samajavA . 'evaM jAva kalioga tti' mana // pramANe yA vize2 sa4 dhAthana thAvat kSudra kAja rAzi pramANe bhavasiddhika taikayika sa baMdhamAM paNa kahevuM * joIe. ahiyAM yAvat zabdathI mudra dvApara yugmarAzipramANa bhavasiddhika , nyi| ar3aya thaye che. 'navaraM parimANa jANiyava paratu madhe bhinna-bhinna
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za031 u.2 sU01 bhava. kRta. ne. upapAtAdikam 209: kevalaM sarvatra parimANaM bhinna bhinna rUpeNa jJAtavyam / 'parimANa puSva maNiyaM jahA paDhamuddesae' parimANaM pUrva bhaNitameva jJAtavyam yathA etacchatakIya prathamoddezake kathitam catvAro vA, aSTau vA, ityAdi kRtayugmasya / prayo vA, sapta vA, ityAdi yojasya / dvau vA, SaD vA ityAdi dvAparayugmasya / eko vA, paJca vA ityAdi kalyojasyeti / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti he bhadanta ! bhavasiddhika kSullaka kRtayugmAdi nArakANAM sAmAnyAnAM ratnaprabhA yAzritAnAM ca utpAdaparimANAdikaM yathA devAnupiyeNa kathitaM tatsarva sarvathaiva mANaM jANiyanvaM' parantu sarvatra parimANa bhinna-bhinna rUpa se jAnanA cAhiye, jaisA ki isa zataka ke prathama uddezaka meM kahA gayA hai-ki kRtayugma rAzipramita nairathikoM kA parimANa eka samaya ke utpAda kA cAra ATha Adi rUpa haiM, yoja rAzimita nairapikoM kA parimANa eka samaya ke utpAda kA tIna athavA sAta Adi rUpa hai| dvApara yugmarAzi pramita nairayikoM kA parimANa do, chaha Adi kalyoja rAzipramita nairayikoM kA parimANa eka pAMca Adi rUpa hai| 'seva bhaMte ! seva bhaMte ! tti' he bhadanta / kSullaka kRtayugmAdi rAzipramita bhavasiddhika nairathiko ke utpAdAdi ke sambandha meM jo sAmAnya rUpa se tathA ratna prabhAdi Azrita inhIM nairayikoM ke utpAdAdi ke sambandha meM jo vizeSa paNAthI samajavuM. jema ke-A zatakanA pahelA uddezAmAM kahyuM che ke-kUtayugya rAzipramANa riyikenuM pariNAma (eka samayanA utpAdanuM) cAra, ATha, vigere rUpa che. eja rAzipramANuvALA nairayikanuM parimANa eka samayanA utpAdanuM. traNa athavA sAta vigere rUpe che. dvApara yugma rAzi pramANa narathinuM paribhA-2-2418 vigaire 3the che. tama sama 'seva bhate / seva' bhate ! tti' 8 lagavan kSuta tayubha zaziprabhAra vALA bhavasiddhika nairayikanA utpAta vigerenA saMbaMdhamAM sAmAnya rUpathI ane vizeSa rUpathI ApavAnupriye je kathana karyuM che. te saghaLuM kathana sarvathA bha0 27
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21.. - bhagavatI, satyamiti kathayitvA gautamo bhavanta vandate namasyati, vanditvA namasyitvA ca saMyamena tapasA AtmAne bhAvayan viharatIti // suu01|| ' // iti zrI vizvavikhyAta-jagavallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASA- . kalitalalitakalApAlApakamavizuddhagadhapadyanaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapati kolhApurarAjamadatta'jainAcArya padabhUSita-kolhApurarAjaguru-bALabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjya zrI ghAsIlAlavativiracitAyAM zrI "bhaga vatIsUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAMvyAkhyAyAM ekatriMzattame zatake pazcamoddezakaH smaaptH||31-5|| rUpa se Apa devAnumiyane kathana kiyA hai vaha saba sarvathA satya hI hai, aisA kahakara gautama ne prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyaa| vandanA namaskAra kara phira ve saMghama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye ||suu0 1 // . jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatImatra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke ekatIsaveM zatakakA : paMcama uddezaka samApta // 31-5 // satya ja che. ra A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI nama skAra karyA vaMdana namaskAra karIne teo saMyama ane tapathI potAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU01 jainAcArya jenadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA ekatrIsamA zatakano pAMcamo uddeza samApta 31-pA
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za031 u.6-28 sa01 lezyAyukta nai. upapAtAdikam 211 ... atha SaSThodezakAdArabhya aSTAviMzatiruddezakAH pArabhyante // mUlam-kaNhalessa bhavasiddhi ya khuDDAgakaDajummaneraiyANaM bhaMte ! kao uvavajaMti evaM taheva ohio kaNhalessa uddesao taheva niravasesaM, causu vi jummesu bhANiyabo jAva ahe sattama puDhavI kaNhalessa khuDDAgakalioganeraiyA NaM bhaMte ! kao uvavajaMti taheva / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti // 31-6 // ' 'nIlalessa bhavasiddhiyA causu vi jummasu taheva bhANi. yavvA, jahA ohie nIlalessa uddesae / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! tti jAva viharai // 31-7 // -'kAulessa bhavasiddhiyA causu vi jummesu taheva uvavAe. yavvA, jaheva ohie kAulessa uddesae / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti jAva viharaI // 31-8 // __ 'jahA bhavasiddhiehiM cattAri uddesayA bhaNiyA, evaM abhava. .siddhiehiM vi cattAri uddesagA bhANiyavvA / jAva kAulessa uddesao ti / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' // 31-9-12 // ' evaM sammaTTiIhiM vi leslA saMjuttehiM cattAri uddesagI kAyavvA, navaraM sammadiTThI paDhamabitiesu vi dosu vi uddesae su ahe sattamA puDhavIe na uvavAeyavvA, sesaM taM ceva / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti // 31-13-16 // micchAdiTTIhi vi cattAri uddesagA kAyavA, jahA bhava. siddhiyANaM se bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti // 31-17-20 // evaM kaNhapakkhiehiM vi lessA saMjuttehiM cattAri uddesagA kAyabvA jaheva bhavasiddhiehi sevaM bhaMte sevaM bhaMte ti|31-21-2||
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 216 .... bhagavatI sukkapakkhiehi evaM ceva cattAri udesagA bhANiyavvA jAva cAluyappabhApuDhavi kAulesta sukkapakkhiyakhuDDAgakalioga neraiyANaM kao ukvajati, taheva jAva no parappaogeNaM uvvjjti| sevaM bhaMte sevaM bhaMte ! ti savve vi ee aTThAvIsaM uddesgaa|31.28|| / ekatIsaimaM uvavAyasayaM samattaM // 31 // , chAyA-kRSNalezyabhavasiddhika kSullakakRtayugmanayirakAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante ? evam yathaiva, audhikaH kRSNalezyoddezakastathaiva-niravazeSa caturvapi yugmeSu bhaNitavyaH yAvadadhaH saptamapRthivI kRSNalezyakSullaka kalyojanairayikAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante tathaiva, tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // 31 / 6 / / nIlalezyabhavasiddhikAzcatuSyapi yugmeSu tathaiva bhaNitavyAH yathA-audhika nIlalezyodezake / tadeva bhadanta ! tadeva bhadanta ! iti yAvadviharati // 31 // 7 // kApotalezya bhavasiddhikA zcatuSyapi yugmeSu tathaiva upapAtayitavyAH yathaivaudhike kApotalezyoddezake / tadeva bhadanta ! tadevaM bhadanta iti yAvadviharati // 31 // 8 // ___yathA bhavasiddhikaizcatvAra uddezakA bhaNitAH evam abhavasiddhikairapi catvAra uddezakA bhaNitavyAH yAvatkApotalezyoddezaka iti / tadevaM bhavanta ! tadevaM bhadanta ! iti // 31 // 9.12 // * evaM samyagdRSTibhirapi lezyAsaMyuktaizcatvAra uddezakAH kartavyAH navaraM samyagdRSTiH prathama dvitIyayorapi dvayorapi uddezakayoradhaH saptamapRthivyAM na upapAtayitavyaH zeSa tadeva, tadevaM bhadanta ! tadeva bhadanta ! iti // 31 / 13-16 // __mithyAdRSTibhirapi catvAra uddezakAH kartavyAH yathA bhavasiddhikAnAm / 'tadeva bhadanta / tadeva bhadanta ! iti // 31 / 17-20 .. evaM kRSNapAkSikairapi laizyAsaMyuktaizcatvAra uddezakAH kartavyAH yathaivabhavasiddhikaH / tadevaM bhavanta ! tadevaM bhavanta ! iti // 31 // 21-24 // zuklapAkSikaiH-evameva catvAra uddezakA bhaNitavyAH yAvad bAlukAprabhA pRthivIkApotalezya pAkSika kSullaka kalyoja nairayikAH khalu bhadanta ! kuta utpadhante, tayaiva-yAvad no paraprayogeNotpadyante / tadevaM bhadanta ! tadeva bhadanta ! iti / sarve'pi ete'STAviMzatiruddezakAH // 31-25 28 // ekatriMzattamamupapAtazataM samAptam // 31 // __ TIkA-'kaNhalessa bhavasiddhika khuDDAga kaDajumma neiyANaM bhaMte' kRSNa zyabhavasiddhikakSullaka kRtayugmanairayikAH khalu bhadanta ! 'ko uvavajjati' kRta
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaicandrikA TIkA za031 u.6-28 sU01 laizyAyukta nai upapAtAdikam 213 , utpadyante kiM nairayikebhyastiryagyonikebhyo manuSyebhyo devebhyo vA Agatyotpadhante iti praznaH, bhagavAnAha - ' evaM jahA ' ityAdi / evaM jaheva ohio kaNhalessa usa tava nirasesa' causu vi jummesu bhANiyando, evaM yathaiva audhikaH kRSNa aarttarH tathaiva niravazeSa caturSvapi yugmeSu kRtayugma trayoja dvApara kalyoja - yugmeSu bhaNitavyaH / kiyatparyanta maudhika gamavaktavyatA ? tatrAha - ' jAva' ityAdi / 'jAba ahe sattama puDhacI kaNhalesa khuDDAgakalioganeraiyANaM bhante ! kabha | utavajjeti yAvadadhaHsaptamapRthivI kRSNalezya kSullaka kalyojanairayikAH khalu zataka 31 uddezaka 6 - 28 taka 'kaNhalessa bhavasiddhiya khuDDAkaDajumma nerayANaM bhaMte!' ityAdi TIkArtha :- he bhadanta | kRSNalezyAvAle bhavasiddhika kSudra kRtayugma pramANa pramita nairathika 'kao uvavajjaMti' kisa sthAna vizeSa se Aka rake narakAvAsa meM utpanna hote haiM ? kyA nairayikoM meM se Akarake ve vahA~ utpanna hote haiM ? yA tiryagyonikoM meM se Akara ke ve vahAM utpanna hote haiM ? yA manuSyoM meM se Akara vahAM utpanna hote haiM ? yA devoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM' evaM ' jaheva ohio kaNhalessa uddesao taheva niravasesa causu vi jummesu bhANiyanbo' he gautama ! audhika kRSNalezyA ke uddezaka meM jisa prakAra se kahA gayA hai usI prakAra se cAroM yugmoM meM bhI kahanA cAhiye, ve cAra yugma - kRtayugma, jyoja, dvApara aura kalyoja-ye haiM / yaha audhika gamavaktA yAvat, adhaH saptamI nAraka pRthivI ke kRSNa lezya chaThThA uddezAnA prArabha-- 'kaNhalesa bhavasiddhiya khuDDAga kar3ajumma neraiyANaM bhaMte !' ityAdi TIkAOM bhagavat kRSNulesyAvALA bhavasiddhika kSudrakRtayugma pramita nairayika 'kao uvavajjati' yA sthAna vizeSathI AvIne narAvAsamA utpanna thayA che ? zu'te nairiyakAmAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA tiya cAmAthI AvIne tyAM utpanna thAya che ? athavA manuSyeAmAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA leAmAMthI AvIne tyAM utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautama svAbhIne he che }-'evaM jaheba ohio kaNdalessa uddesao taheva niravasesaM u vi jumme bhANivvo' he gautama! gaudhiH pR'SNulezyAnA uddezAmAM ne pramANe kahevAmAM Avela che, eja pramANe cAre yugmAmAM kahevuM. joie. te cAra yugma te nRtayugma caiAja dvApara ane kayeAja e pramANe che. audhika gama sa`kha"dhI kathana cAvat adhaHsanI nAraka pRthvInA kRSDavezyAvALA kSullaka
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 bhaMgavatIstra bhadanta ! kuta utpadyante, ki nairayikebhyastiryagbhyo manuSyebhyo devebhyo vA, ityAdi praznaH ? yAvatpadena dhUmaprabhAtamaH pRthivyAzritanArakANAM saMgraho bhavatIti prazna: ? taheva' tathaiva-audhikamakaraNavadeva sarvamuttaraM jJAtavyam / 'sevaM bhaMte ! sevaM -bhaMte ! tti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti he bhadanta ! yad devAnupiyeNa kathitam, * satsarva satyameveti kathayitvA gautamo bhagavantaM namaskRtya yaavdvihrtiiti| . paSThoddezakA samAptaH // 31 // 6 // 'kSullaka kalyoja pramita nairayika vahAM kahAM se Akara ke utpanna hote haiM ? kyA nairayikoM meM se Akara ke vahA~ utpanna hote haiM ? yA tiryagyonipho meM se Akara ke ve vahAM utpanna hote haiM ? yA manuSyoM meM se Akara ve vahAM utpanna hote hai ? yA devoM meM se Akara ke vahAM utpanna hote hai ? ityAdi kahanA cAhiye / 'taheva' he gautama! ve vahAM paJcendriya tiryaH -yonikoM meM se Akara ke bhI utpanna hote haiM aura garbhaja manuSyoM meM se : Akara ke bhI utpanna hote haiM / isa prakAra audhika prakaraNa ke jaisA hI * yahAM saba uttara jAnanA cAhiye, yahAM yAvatpada se dhUmaprabhA aura tamaH "prabhAH pRthivI meM rahe hue nairayikoM kA saMgraha huA hai / 'seva bhate! seva bhate!nti' he bhadanta | jo Apa devAnupriyane yaha kahA hai vaha saba satya hI hai / aisA kahakara gautama ne bhagavAna ko vandanA kI aura namaskAra kiyA, bandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ' ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| // SaSTha uddezaka samApta // 31-6 // kaja pramita nairavika tyAM kyAMthI AvIne utpanna thAya che? zuM narayikemAMthI AvIne tyAM utpanna thAya che? athavA tiryamAMthI AvIne tyAM utpanna thAya che athavA manuSyamAMthI AvIne tyAM utpanna thAya che? athavA devamaathii mAvIna. tyA panna. thAya cha 1 mA 4thana sudhI 4 naye. 'taheva' he gautama!teo tyAM paMcendriya tiryaMca mike mAMthI AvIne utpanna thAya che ane garbhaja manuSyamAMthI paNa AvIne utpanna thAya che. A rIte audhika prakaraNamAM kahyA pramANe ahiyAM tamAma uttare samajavA ahiyAM yAvatpadathI 26nA pRthvI virebhA rahesA nai2yi| yaha 42sayA che. seva bhate ! seva bhave ! tti' 3 sAla mA5 hevAnupriye 2 4thana 4resa cha, te saghaNu jayana satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe bhagavAnane vaMdanA karI namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne teo tapa ane saMyamathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA, sU01 IchaThTho uddeza samApta 31-dA
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ candrikA TIkA za031 u. 7 lu01 lezjAyukta nai upapAtAdikam 115 'nIkale sabhavasiddhiyA causu vi jummesu taheva bhANiyannA, jaheva ohie nIlasosae' nIlalezyabhavasiddhikA nArakAH caturSvapi kRtayugma jyoja dvAparayugma kalyojAtmakayugmeSu tathaiva bhaNitavyA, yathA audhikanIlale zyoddeza ke bhaNitAH / etasminneva zatake tRtIyodeza ke nIlalezyAmadhikRtya yugma catuSTayeSu nArakANAmutpAtAdiryathA pratipAdita stenaiva rUpeNa nIlalezya bhavasiddhika nAra kAnAM catuSvapi yugmeSu tathaiva vaktavyatA vijJeyA, seva bhaMte ! sevaM bhaMte / ti jAva vihara' tadeva bhadanta ! tadeva sadanta ! iti yAvadviharati // 01 // iti saptamodezakaH samAptaH // 31-7 // 'nIlalessa bhavasiddhiyA causu vi jummesu - taheva bhANiyavvA' - i. tara - arrested avasiddhika nairayika cAroM yugmoM meM audhika nIlaleiyodezaka meM kahe anusAra kahanA cAhiye / tAtparya kahane kA yaha hai ki isI zataka meM tRtIya uddezaka meM nIlalezyA ko adhikRta karake kRtayugma, jyoja, dvAparayugma aura kalpoja ina cAra yugmoM meM nAraka jIvoM kA utpAta Adi jaisA kahA gayA hai usI rUpa se nIla yAvAle bhavasiddhika nairayikoM kI vaktavyatA bhI cAroM hI yugmoM meM kahanI cAhiye / seva bharate ! seva bhate ! tti joya viharaha' he bhadanta ! ApakA yaha kathana sarvathA satya hI haiM 2 | yaha kahakara gautamane prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA / vandanA namaskAra kara ve saMyama auratapase AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye|. // saptama uddezaka samApta // 31-7 // sAtamA uddezAne prAraMbha 'nIlalessa bhavasiddhiya casu vi jummesu taheva bhANiyavvA' tyAhi TIkA"--nIlalezyAvALA bhavasiddhika nairayikA cAre yugmAmAM auvika nIlavezyAnA uddezAmAM kahyA pramANe kahevu' joI e r A kathananuM tAtpa e che ke-A ekatrIsamA zatakanA trIjA udde zAmAM nIlezyAnA adhikArathI kRtayugma, caiAja, dvAparayugma ane kayeAja yugmAmAM nAraka jIvAnA utpAda vigere sa'kha'dhI je pramANe kathana karavAmAM Avela. che. eja pramANe nIlalezyAvALA bhavasiddhika nairayikAnA sa'dhamAM cAre yugmAmAM kathana karavu joie. 'seva bha' ! seva' bhate ! tti jAva viharai' he lagavan yAyanuM yA viSaya sabadhatu kathana savathA satya ja che. he bhagavan ApanuM kathana satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI tene namaskAra karyAM vadanA namaskAra karIne tapa ane saMyamathI pAtAnA AtmAne bhAvita karatA thaphA peAtAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU015 +3 ||saat bhI uddesh| sabhArata // 31-7
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 bhagavatIstre _ 'kAulesa bhavasiddhiyA causu jummesu' kApota lezyA bhavasiddhikA nArakA: caturdhvapi kRtayugma-yoja-dvAparayugmeSu / 'taheva uvavArayanyA jaheba ohie kAulessoddesae' tathaiva tenaiva rUpeNa upapAtayitavyAH yathaiva-audhike kApotalezyo dezake upapAtitAH / etacchatakIya caturthodezake kApotalezyAzrita nArakANAM yugma catuSTayamadhikRtya yathA-yathA utpAdaparimANAdikaH kathitaH tatsarva mihApi anusandheya iti / 'seva bhate ! sena bhate ! ti jAva viharai' tadeva bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati / ityaSTama uddezakaH samAptaH // 8 // iti zrI-vizvavikhyAtajagavallabhAdipadabhUpitabAlabrahmacAri - 'jainAcArya' pUjyazrI-ghAsIlAlabativiracitAyAM "zrI bhagavatIsUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM ekatriMzattame zatake aSTamoddezakaH samAptaH // 31-8 // AThaveM uddezekA prAraMbha 'kaulessa bhavasiddhiyA causu jummelu' kApotalezyAvAle bhava. siddhika nairayikoM kA cAroM yugmoM meM 'taheva uvadhAeyavyA jaheva ohie kAuleslo isae' audhika kApotalezyA uddezaka meM kahe gaye anusAra upapAta Adi kA kathana karanA cAhiye / tAtparya kahane kA yaha hai ki isa zataka ke caturtha uddezaka meM kApotalezyA ko Azrita karake nArakoM kA kRtayugmAdi cAroM yugmoM meM jisa-jisa prakAra se utpAda parimANa Adi kA kathana kiyA gayA hai vahI saba kathana yahAM para bhI lagAnA cAhiye sevaM bhaMte / 'seva bhaMte ! tti jAva viharaI' AThamA uddezAne prAraMbha- 'kAulessa bhavasiddhiyA causu jummesu' pAta vezyAvA lapasiddhi yinu yAre yugmAmA 'taheva uvavAeyavvA jaheva ohie kAulessodesae' bhodhi pAta vezyAvANA dezamA / prabhArI 5pAta vigere saMbaMdhI kathana kahevuM joIe kahevAnuM tAtparya e che ke-A ekatrIsamA zatakanA cethA uddezAmAM kAtilezyAne Azraya karIne nArakenuM kRtayuma vigere cAre yugmamAM je-je rIte utpAda, parimANa vigerenA saMbaMdhamAM kathana karavAmAM AvyuM che, eja saghaLuM kathana ahiMyAM paNa kahevuM joIe. 'seva bhate / seva bhate / ti jAva viharaI' hai bhagavan mApavAnupriye isa
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ pracandrikA TIkA 2031 u.8 sU01 lezyAyukta nai upapAtAdikam 224 he bhadanta | Apa devAnupriya ke dvArA kahA gayA yaha saba viSaya sarvathA satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautama ne prabhuzrI ko bandanA kI aura namaskAra kiyA / candanA namaskAra karake tapa evaM saMghama se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye || sU0 1 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatI sUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyA ke ekatIsaveM zatakakA // aSThama uddezaka samApta // 31-8 // A tamAma viSaya satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vadanA karI teone namaskAra karyAM vaMdyanA namaskAra karIne te pachI sayama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para birAja mAna thayA. sU.15 " jainAcAya jainadhama divAkara pUjaya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'bhagavatIsUtra nI prameyacandrikA vyAkhyAnA ekatrIsamA zatakanA AThamA uddeze samApta zA31-8 bha0 28 95
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 bhagavatIce atha navamoddezakAdArabhya dvAdazAntA uddezakAH 'jahA bhavasiddhiehiM cattAriuddepayA bhaNiyA' yathA bhavasiddhikairbhavasiddhikAn nArakAnAzritya yathA catvAra uddezakAH kthitaaH| evaM abhavasiddhiehiM vi cattAri uddesA bhANiyadhyA' evam abhavasiddhikairavi-abhavasiddhikA nAzrityApi catvAra uddezakA bhaNitavyA kiyasparyantaM tatrAha-'jAva' ityAdi / 'jAva-kAulessA uddesotti' yAvatkApotalezyoddezaka iti, yAvatpadena prathamasya sAmAnyanairayikANAM kRSNalezya nIlalezyanairayikANAM saMgraho bhavatIti / 'seva bhaMte ! sevaM nava veM uddezaka se bAraha paryanta ke uddezekA kathana 'jahA bhavasiddhiehi cattAri uddesayA bhaNiyA' jisa prakAra bhavasiddhika nArakoM ko Azrita karake cAra uddezaka kahe gaye haiM 'evaM abhavasiddhiehiM vi cattAri uddesagA bhANiyavyA' isI prakAra abhavyasiddhika nairayikoM ko Azrita karake bhI cAra uddezaka kahanA cAhiye-yAvatkApotalezyA uddezaka taka / yahAM yAvatpada se sAmAnya nairayikoM kA kRSNalezyAvAle nairayikoM kA evaM nIlalezyAvAle nairayikoM kA grahaNa huA hai / 'seva bhaMte ! sevaM bhate ! tti' he bhadanta ! jaisA Apa devAnupriyane yaha viSaya kahA hai vaha sarvathA satya hI hai 2 / aisA navamA uddezathI bAramA sudhInA uddezAone prAraMbha- 'jahA bhavasiddhiehiM cattAri uddesayA bhaNiyA' re pramANe siddhi nA2hIne uddezAne yA uddeshaa|| 4AmA yAvA cha, 'eva abhavasiddhie hiM vi cattAri uddesagA bhANiyavvA' me pramANe manasiddhi nayihAne udezIne paNa cAra uddezAo kahevA joIe. yAtkAtilezyA uddezaka paryanta kahevuM joIe. ahiyAM yAvatpadathI A ekatrIsamA zatakanA samAnya uddezAnA kRSNalezyAvALA narayike ane nIlalezyAvALA narayike grahaNa karAyA che. ___'seva bhaMte ! seva bhate ! tti' hai magavan mApavAnupriye mA viSayamA je kahyuM che, te sarvathA satya ja che. he bhagavan ApI devAnupriyanuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teo
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za031 u.9-1201 lezyAyukta nai upapAtAdikam 219 bhaMte! tti' tadeva bhadanta ! tadeva bhadanta ! iti // navama dazamaikAdaza dvAdazo dezakAH samAptAH // 9-10-11-12 // iti zrI vizvavikhyAta - jagavallabha - prasiddhavAcaka - paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApakamavizuddhagadyapadyA naikagrantha nirmApaka, vAdimAnamardaka- zrI zAhUcchatrapati kolhApurarAjapradatta'jainAcArya' padabhUSita - kolhApurarAjaguru - bAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAlavativiracitAyAM zrI "bhagavatI sUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAm ekatriMzattamazatakasya navodezakA dArabhya dvAdazAntA uddezakAH samAptAH // 9-12 // kahakara gautama ne prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA | vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye || lU0 1 // 'jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatI sUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke ikatIsaveM zataka kA navaveM uddezaka 9-se lekara 12 taka samApta // 9-12 // ne namaskAra karyo vaMdanA namaskAra karIne tee sayama ane 15thI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para birAja mAna thayA. prasU.1A jainAcAya jainadhama divAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'bhagavatIsUtra"nI prameyacandrikA vyAkhyAnA ekatrIsamA zatakanA navamA uddezAthI mAra uddezA sudhInA uddezAo samApta 531-9-1rA Wan
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIne : : : trayodazAdArabhya poDapAntA uddezakAH 'evaM sampraddihi vi lessAsaMjuttehiM cattAri uddesagA kAyanA' evaM bhavAmavasiddhikanArakavadeva samyagdRSTibhirapi nArakaiH kRSNa-nIla kApotalezyAsaMyuktaiH catvAra uddezakAH krtvyaaH| samyagdRSTikakSullakakRtayugmanArakAH khala bhadanta ! kuta utpadhante ? kRSNalezya samyagdRSTi kSullakakRtayugmanArakAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante 2, nIlalezya samyagdRSTi nArakAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante 3, kApotalezya samyagdRSTinArakAH kuta utpadyante 4, terahaveM uddezaka se solahaveM paryanta ke uddezaka kA kathana 'evaM sammadiTThI vi lessA lajuttehi cattAri uddelagA kAyavvA' bhavalidadhika, evaM abhavasiddhika nArapha ke jaise kRSNa, nIla kApotalezyA saMyukta sampadRSTi nArakoM ko lekara bhI cAra uddezaka kahanA cAhiye-jaise he bhadanta ! kSullaka kRtayugma rAzipramita samyagdRSTika mAraka kisa sthAna vizeSa se Akara ke narakAbAsa meM utpanna hote haiM ? ityAdi he bhadanta / kRSNalezyAvAle kSullakakRtayugma rAzipramita sampaH dRSTi nAraka kisa sthAna vizeSa se Akara ke narakAvAsa meM utpanna hote haiM 12 / ityAdi nIlalezyAvAle kSullaka kRtayugma rAzipramita samyagdRSTika nAraka he bhadanta / kisa sthAna vizeSa se Akara ke narakAvAsa meM utpanna hote haiM ? ityAdi 3 kApotalezyAvAle kSullaka kRtayugma rAzipramita samyagdRSTi nAraka he bhadanta ! kisa sthAna vizeSa se Akara narakAvAsa meM utpanna hote haiM ? ityAdi 4 isa krama se ye cAra uddezaka jAnanA caahiye| 'navaraM sampadiddhi ehamabitieslu vi dosu dhi uddemaesu teramA uddezathI soLamA sudhInA uddezAne prAraMbha- 'eva sammadidvihiM vi lessAsaMjuttehiM cattAri uddesagA kAyavvA' tyAle TIkAI-bhavasiddhika nArakanA kathana pramANe kRSNa nIla, kApatalezyAvALA samyagadaSTi nArakone uddezIne cAra uddezAo kahevA joIe, jema ke-he bhagavad kaNulezyAvALA mulaka kRtayugmarAzi pramita samyagadRSTivALA nArake kayA sthAna vizeSathI AvIne narakAvAsamAM utpanna thAya che? 2 nIlalezyAvALA kSullakakRtayuma rAzipramita samyak daSTivALA nArake kyA sthAna vizeSathI AvIne nArakAvAsamAM utpanna thAya che? 3 kApatalezyAvALA bhulaka kRtayugma rAzipramitasamyagdaSTivALA nArake kyA sthAna vizeSathI AvIne narakAvAsamAM utpanna thAya che? 4 ML bhayo yAra shaay| sabhala vA. 'navara sammadiTTi pahamabIsiesu dosu
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za031 u.13-16 201 lezyAyukta nai. upapAtAdikam 221 evaM krameNa catvAra uddezakAH jJAtavyAH / 'navaraM sammadiTThIpahamabitipasu vi dosu vi uddesaesu' nabaraM kevalaM samyagdRSTinArakaH, prathama dvitIyayorapi dvayorapi uddezakayoH / 'ahe sattamA puDhabIe na uvA eyabbo' adhaH saptamI pRthivyAM saptamanarakabhUmau na upapAtayitavyaH, prathamadvitIyoddezake samyagdRSTinArakA saptama. nArakabhUmau na upapAtayitayaH / kApotalezyAzrayaH prathama-dvitIya tRtIyanarakeSu gacchati nAnyatra, nIlalezyaH tRtIya caturtha-paJcamanarake gacchati nAnyatra, kRSNa lezyA-paJcama-paSTha saptamanara koSu gacchati nAnyatra, kintu kRSNalezyA-sabhyagdRSTiH saptame na gacchati paJcama SaSTha narakeSu gacchatyeveti bhagavatA kathitam / kRSNalezyasya saptamyAM gamanasa bhadela salyaSTiprabhAvAt taniSedho yukta eva nIla kApo ahe sattamA puDhavIe na uvavAeyaccho' parantu prathama aura dvitIya uddezaka meM samyagdRSTi nAraka kA adhAlanamI pRthivI meM utpAda nahIM hone ke kAraNa usakA vahAM latAda nahIM kahanA cAhiye tAtparya isa kathana ko aisA hai ki kApotalezyAvAlA labhyaSTi nAraka prathama tRtIya, caturtha aura paMcabha ina narakoM meM jAtA hai anya narakoM meM nahIM jAtA hai nIlalezyAvAlA samdhaSTi nAraka tRtIya caturtha aura paMcama ina narakoM meM jAtA hai / anyana nahIM jAtA hai kRSNazyAvAlA nAraka 'yadyapi paJcama, SaSTha aura sapanAma ina narakoM meM jAtA hai anyatra nahIM jAtA hai kintu kRSNalezyAvAlA saMmyagdRSTi nAraka rUpama naraka meM nahIM jAtA paMcama aura 6The naraka meM to jAtA hI hai aisA bhagavAna ne kahA haiN| kRSNalezyAvAle kA saptama naraka meM gamana saMbhava hai parantu sabhya gdarzana ke prabhAva se vahAM jAne kA niSedha kiyA gayA hai to yaha kathana uddesaesu ahe khattamA puDhavIe na uvavAeyavvA' 52 59mA mane bhIla uddezAmAM samyagadaSTivALA nArakane adhaHsaptamI pRthvImAM utpAta na thavAnA kAraNe tyAM tene utpAta kahevo na joIe. kahevAnuM tAtparya e che ke-kApotika lezyAvALA samyagdaSTi nAka pahelA bIjA ane trIjA narakamAM jAya che. te zivAya nA bIjA narakamAM jatA nathI. nIlalekSAvALA samyagdaSTi nAraka trIjA, cothA, ane pAMcamA narakamAM jAya che. te sivAya anyatra jatA nathI karAlezyAvALA nArake je ke-pAMcamA, chaThThA ane sAtamA narakamAM jAya che, anyatrajatA nathI. paraMtu kRSNalezyAvALA samyagadRSTi nAraka sAtamA narakamAM jatA naIM. pahelA ane chaThThA narakamAM te jAya ja che. te pramANe bhagavAne kahyuM che. kRSNalezyAvALAnuM sAtamA narakamAM gamana saMbhavita che. paraMtu samya gadarzananA prabhAvathI tyAM javAne niSedha karela che, te A kathana evaya ja che,
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ 225 bhagavatIsUtra tayostu tatra saptamyAM prAptireva nAsti, ato na taniSedhaH kRta iti etadeva vaikakSaNyam 'sesa taM ceva' zeSam-kathitavyatiriktam anyatsarvaM pUrva pradeva jJAtavyamiti / 'seva bhaMte ! seva bhaMte ! tti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati / ' iti zrI - vizvavikhyAtajagavallabhAdipadabhUSitavAlabrahmacAri - 'jainAcArya pUjyazrI-ghAsIlAlanaviviracitAyAM "zrI bhagavatIsUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM ekatriMzattame zatake trayodazodezakAdArabhya poDazodezakAntA ___ uddezakAH samAptAH // 31 / 13 / 16 / / yukta hI hai / nIla aura kApotalezyAvAloM kI to vahA~ prApti hI nahIM hai| isaliye vahAM isakA niSedha nahIM kiyA gayA hai / 'sesa ta gheva' isa bhinnatA ke atirikta aura saba kathana pUrvokta jaisA hI hai / 'seva bhaMte ! seva bhate ! tti' he bhadanna ! jaisA Apa devAnumiyane kahA hai vaha saba kathana satya hI hai 2 aisA kahakara gautamasthAmIne prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA, vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye / ||shtk 31 uddezaka 13 se 16 taka samApta // 31-13-16 // nIla ane kApatika vezyAvALAonI te ahiyAM prApti ja thatI nathI. tathA bhane niSedha nathI. 'sesa' ta cetra' mA 52 38 minna ! zivAya bAkInuM tamAma kathana pahelA kahyA pramANe ja che. tema samajavuM. ___'sevaM bhate ! sevaM bhate ! tti' 3 mazavan mApavAnupriye 2 pramANe A viSayamAM kathana karyuM che. te saghaLuM kathana sarvathA satya ja che, he bhagavAna ApavAnupriyanuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo saMyama ane tapathI AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sUpA ekatrIsamA zatakA teramA uddezathI soLamA uddezA sudhInA cAra uddezAo samApta 13-16
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ sheet ThIkA za031 u. 17-2401 lezyAyukta nai upapAtAdikam 223 'micchAdiTThIhi vicAra uddesagA kAyacyA, jahA bhavasiddhiyANa, midhyAdRSTibhirapi lezyAsa yuktai catvAra uddezakAH sAmAnyoddezakAH kRSNa-nIla kApotalezyAzrayAH ta ete catvAra uddezakAH karttavyAH yathA bhavasiddhikAnAM catvAraH kathitA iti / seva bha ! sevaM bhaMte ! ti, tadeva bhadanta ! tadeva bhadanta / iti saptadazA -'STAdazai-konaviMzati viMzatyuddezakAH samAptAH 31 / 17/20 'micchAdiTTi ivicattAri uddesamA kAyaccA jahA bhavasiddhiyANaM' bezyA saMyukta midhyAdRSTi nArakoM ke bhI cAra udezaka bhavasiddhika nArakoM ke jaise kahanA cAhiye, eka sAmAnya uddezaka kRSNalezyAzraya dvitIya uddezaka 2 nIlalezyAzraya tRtIya uddezaka 3 aura kApotaleiyA zratha caturtha uddezaka 4 'seva' bha'te ! seva' bhate ! tti' he bhadanta Apa devAnupriya ke dvArA kahA gayA yaha rUpa kathana sarvathA satya hI hai 2 isa prakAra kaha kara gautamasvAmIne prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA, vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye ||sU0 1 // // zataka 31 uddezaka 17 se 20 taka samApta // 31-17- 20 // sattaramA uddezAthI vIsamA sudhInA uddezAonA prAra bha-- 'micchAdiTTi ivicattAri uddesagA kAyavvA jahA bhavasiddhiyANaM' tyahi TIkAlezyAvALA mithyASTivALA nArakemAM paNu bhatrasiddhika nArakAnA kathana pramANe cAre uddezAe kahevA joIe. eka sAmAnya uddezaka 1 kR lezyAvALA samadhI bIjo uddeze 2 nIlalesyA samA~dhI trIjo uddeza 3 ane kApeAtalezyA sabadhI ceAthA uddeze!. 4 A cAra uddezAo samajI levA. 'sevaM bhave / sevaM bhave / tti' ke lagavan ApaTTevAnupriye ne mahesa mA tamAma A kathana sathA satya ja che. huM bhagavan ApadevAnupriye kahela A viSayanuM saghaLu kathana savathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI namaskAra karyAM vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo sayama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para mirAjamAna thayA, sU.15 sattaramA uddezAthI vIsamA uddezA sudhInA cAra uddezAo samApta 531-17-20aa
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre thatha ekonaviMzatidArabhya cauviMzatityuddezakAH dhArayante // 'evaM kaNDapavikhaehi ni lessAsaMjuttehiM cacAri uddesagA kAranA' evaM bhavasiddhikAdivadeva kRSNapAkSikArakairapi lezyAyuktaH kRSNa-nIla-kApotayukta zvatvAra uddezakAH kartavyAH paripaThanIyAH, sAmAnyodezakA prathamaH kRSNaleupA. thino dvitIyaH nIlalezyAzraya caturtha, ete catvAra uddezakAH paThanIyAH ? ityAha'jaheva bhavasiddhiehi yathaiva bhavasiddhikaM bhavaddhikanArakAzritalelyAzritAzcazvAra uddezakAH hApi-tathaiva catvAro jJAtavyA iti / sena mI ! sevaM bhaMte ! tti, tadeva avanta ! tadeva bhadanta ! iti // 21-22-23-24 uddezakAH samAptAH // ekavIsaveM uddezaka le caubIdane paryanta ke uddezanakA kathana 'emAhapazikhaehi ci leslAmajuttehiM casAri pradezamA kAyavA' TIkArtha-bhaliddhika Adi nArakoM ke jaise kRSNa, nIla, kApota lezyA yukta kRSNapAkSika kArakoM ke sI cAra udhvAka kahalA caahiye| inameM eka pahalA sAmAnya uddezaka hai kRSNaleNyAzrita hittIya uddezaka hai| nIlalemAzrita uttIya uddezaka hai| aura kApotamAzrita catartha uddezaka hai / 'khevaM aMte ! seba bhaMte !tti' he bhadanta ! jaisA Apa devAnaniya ne kahA hai vaha sarvathA satya hI hai| isa prakAra kahakara gautamasvAmI ne prabhuzrI ko bandanA kI aura namaskAra kiyaa| vandanA namaskAra kara phira ve vaMyama aura tapa le AtmA ko bhASita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye // 0 1 // // zataka 31 uddezaka 21 le 24 taka samApta / / ekavIsamA udezathI covIsamA sudhInA cAra udezAne prAraMbha- , ' evaM kaNDapakvipahi vI lempyA sajuttehiM cattAri udesagA kAyavA' yA TIkAI- bhavati ddhika vigere nArakanA kathana pramANe kRSNa, nIla, kApata, lezyAvALA kRSNapAkSika nAranA saMbaMdhamAM paNa cAra udezAo samajI levA. temAM eka sAmAnya pahelo uddeze 1 kRSNalezyA saMbaMdhI bIjo uddeze kahyo che. nIlalezyA saMbaMdhI uddezo kahyo che. seva bhate / seva ! bhaMte ! ti magana gAya hevAnupri22 prabhAtu yana karyuM che, te sarvathA satya ja che. he bhagavana ApI devAnupriyanuM kathana sarvathA satya ja che A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI namaskAra kya vaMdanA namaskAra karIne teo saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAja mAna thayA. sU01I ekavIsamA uddezAthI 24 vIsamA udezA sudhInA cAra udezAo samApta 31-21 thI 24
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ pracandrakA TIkA za031 u. 25-28 s09 lezyAyukta ne upapAtAdikam 225 - " , khalu 'kpavikhahiM, evaM caiva cacAri uddegA bhANiyantrA' zuklapAkSikaiH evameva catvAra uddezakA bhaNitavyAH, zuklapakSika kSullaka kRtayugmanArakAH bhadanta ? kuta utpadyante, evaM krameNa - prathama uddezakaH zuklapAkSikakRSNalezya kSullakakRtayugmAdi nArakAH khalu bhadanta ! kuna utpadyante 2 iti dvitIyodezakaH 2 nIlezya zuklapAkSika kSullakakuyugmAdinArakAH khalu bhadanta ! kuta utpa yante ? iti tRtIyodezakaH 3 kApotalezya zuklapAkSika kSullakakRtayugmAdi nArakAH khalu bhadanta ! kuna utpadyante / iti caturthIdezakA 4 evaM krameNa castrAra uddezakA saMpadyante / kiyatparyantaM vaktA uddezakAstatrAha - 'jAna' ityAdi / ! 'suparahiM evaM deva cattAri uddekhayA bhANicavvA' isI prakAra se zuklapAkSika nArakoM ke bhI cAra uddezaka kahanA cAhiye, jaisekSullakakRtayugmAdi rAziprati zuklAkSika nAraka he bhadanta ! kisa sthAna vizeSa se Akara ke narakAvAsa meM utpanna hote haiM ? aisA yaha prathama uddezaka hai kSullaka kRtayugmAdi rAzipramita kRSNaleipAvAle zuklapAkSika nairadhika he bhadanta ! kisa sthAna se Akara ke narakAvAsa meM utpanna hote hai ? aisA yaha dvitIya uddezaka hai / kSullakakRtayugmAdi rAzi pramita nIlaleAvAle zuklapAkSika nairayika he bhadanta / kisa sthAna vizeSa se Akara ke narakAvAla meM utpanna hote haiM ? aisA yaha tRtIya uddezaka hai | kSullaka kRtayugmAdi rAzipramita kApotaleiyAvAle zuklapAkSika nainaki he bhadanta ! kisa sthAna vizeSa se Akara ke nrkaapaccIsamAthI aThayAvIsa sudhInA udezAeAnA prArabha~~ 'sukara karahiM evaM cetra cattAri uddegA bhANiyavvA' ityAdi TIkA-eja pramANe zukalapAkSika nArakeAnA sabaMdhamAM paNa cAra uddezAo kahevA joIe jema ke-kSullaka mRtayugma Adi rAzipramita zukala - pAkSika nAraka hai bhagagana kayA sthAna vizeSathI AvIne narakAvAsamAM utpanna thAya che ? A pramANenA A pahelo uddeza che 1 "" kSullaka kRtayugma Adi rAzipramita kRSNulezyAvALA zukala pAkSika nairayike he bhagavan yA sthAna vizeSathI Ane narakAvAsamAM utpanna thAya che ? . e pramANenA A khInne uddezeA che. ra kSullakakRtayugma AdirAzi pramita lezyAvALA zukalapAkSika hai bhagavana kayA sthAna vizeSathI AvIne nakavAsamAM utpanna thAya che? e pramANenA trIne uddezo kahyo che 3 kSullaka mRtayugma vigere razipramita kApAtalezyAvALA zukalapAkSika nairacikA bha0 29 1
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 bhagavatIle 'jAva cAluyaSpabhA puDhavikAulessa sukapakkhiyakhuDDAga kaLioganeraiyANaM bhaMse ! kabhI uvavajjati' yAvad vAlukAmamA pRthivI kApotalezya zukLapAkSika kSullaka karayojanArakAH kuta utpadyante yAvatpadena ratnaprabhA - zarkaramabhApRthivI samvandhikApota lezyanArakANAM tathA kApotalezyAnAM kRtayugma jyoja- dvAparayugmaghaTitAnAM zukla pakSiya nArakANAM grahaNaM bhavati / pUrvodezaka kathitotpAdaprakArAH saMgrahItavyAH yAvat-no paraprayogeNa utpadyante etatparyantam, etadAzayenaiva kathitam / 'tatra jAva no parapyayogeNa uvavajjaMti' tathaiva yAvat no paramayogeNotpadhante, pUrvoktaM sarvamahA'nusandheyam / seva bhaMte / sevaM bhaMte / tti' tadeva bhadanta | bhadanta / iti yAvadviharati // bAsa meM utpanna hote haiM 4 aisA yaha caturtha uddezaka hai| ye cAroM uddezaka 'jAva vAluvappabhA puDhacI kAulessa sukkapakkhiya khuTTAga kalioga nerachyANaM bhate ! kao ucavajjaMti' isa sUtrapATha taka kahanA caahiye| isakA tAtparya yaha hai ki - he bhadanta ! yAvat vAlukAma bhAgata kSullaka kalyoja rAzipramita kApotalezyApAle zuklapAkSika nAraka kahAM se Akara ke narakAvAsa meM utpanna hote hai ? yahAM yAvatpada se ratnaprabhA evaM zarkarA prabhApRthivI sambandhI kApotaleiyAvAle nArakoM kA tathA kRtayugma jyoja, evaM dvAparayugmarAzipramita kApotaleiyAvAle zuklapAkSika nArakoM kA grahaNa huA hai / isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM - he gautama | 'tava jAva no parageNaM uvayajjaMti' pUrva ke jaisA uttara jAnanA cAhiye / yAvat he bhagavana kayA sthAna vizeSathI AvIne narakavAmamAM utpanna thAya che. A pramANenA A ceAthe uddezeA kahyo che. 4 bhAyAre deshaa| 'jAva vAluya pabhA puDhavI kAulessa sukapakkhiyakhuDDAga kalioga neraiyANaM bhave / kabha uvatraaMti' mA sUtrapAta sudhI hevu leI thI. A kathananuM tAtparya e che ke-he bhagavana yAvat vAlukAprabhA patanA kSullaka kalcAja rAzipramita kApe talezyAvALA zukalapAkSika nArake! kayAMthI AvIne narakAvAsamAM utpanna thAya che? ahiyAM cApathI ratnaprabhA ane ane zarkarAprabhA pRthvInA nArako tathA mRtayugma caiAja ane dvAparayugma rAzi pramita kRSNe nIlalezyAvALA zukalapAkSika nArako grahaNa karAyA che. A upara pUchela praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke ke gautama! 'taddeva java no parappaogeNa uvavajjaMti' paDela hyAM amA aDiyAM uttara samajavA cAvat te parapracegathI utpanna thatA nathI.
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyaMdrikA TIkA za031 u.25-2801 lezyAyukta nai upapAtAdikam 227 'savve viee aTThAvIsa uddegA' sarve'pi ete uparyuktA aSTAviMzatirudezA bhavantIti ityekatriMzattame zatake - 28 uddezakAH samAptAH // // iti zrI vizvavikhyAta - jagavallabha - prasiddhavAcaka- paJcadazabhASAMkalitakalita kalApALApakamavizuddha gadyapadyanaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka- zrI zAhUcchatrapati kolhApurarAjamadattaM - 'jainAcArya ' padabhUpita - kolhApurarAjaguru - bAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharmadivAkara - pUjyazrI ghAsilAlavativiracitAyAM zrI " bhagavatIsUtrasya prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAm aSTAviMzatyudezAtmakamekamupapAdazataM samAptam // " ve para prayoga se utpanna nahIM hote haiM / 'seva' bhaMte ! seva bhaMte! pti' he bhadanta ! jaisA Apane kahA haiM vaha saba kathana sarvathA satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautama svAmI ne prabhuzrI ko candanA kI aura namaskAra kiyA, vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye / 'savve vi ee aThThAvIsa uddegA' isa prakAra se ye saba 28 uddezaka samApta ho jAte haiM / jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatI sUtra " kI pramegha candrikA vyAkhyAke aThAIsa uddezaka sahita // / 31 vAM zataka samApta // 'seva' bhate ! seva' bhate / tti' he bhagavana ApadevAnupriye ke uthana yu che, te saghaLuM kathana saCthA satya che. huM bhagavana ApadevAnupriyanuM kathana sava thA satya che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrvane vaMdanA karI teene nama skAra karyAM. vaDhanA namaskAra karIne te pachI tee sayama ane tapathI peAtAnA AmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para birAjamAna thayA, sUiA 'savve vi ee aTThAvIsaM uddesagA' mA rIte madhA bhajIne adhyAvIsa uddezAe thAya che. 'jainAcAya jainadhama divAkara zrI pUjaya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA ekatrIsamA zatakanA paccIsamA udezAthI khaThayAvIsamA uddezAonuM kathana samApta 531-25 thI rA UekatrIsamu' zataka samApta // 31 //
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ sTe bhagavatI sUtre // atha dvAtriMzattamaM zatakam // ( 1 28 uddezakAH ) ekatriMzame zatake nArakAdi jIvAnAmutpAdAdiH kathitaH, dvAtriMzattame tu zatake narakAdi jIvAnAmeva udvarttanA kathyate ityevaM sambandhena AyAtasyA'STAtriMzatyuddezaka pramANasyedamAdimaM sUtram - 'khuDDAkaDajummaneraiyANaM bhaMte' ityAdi / mUlam - khuDDAgakaDajummaneraiyA NaM bhaMte! anaMtaraM uvvahittA kahiM gacchati, kahiM ubavavajjaMti kiM neraiesa uvavajjaMti tirikkhajogiesu uvavajjaMti uvvaTTaNA jahA vakkaMtIe / te NaM bhaMte! jIvA eksamaeNaM kevaiyA uvvahaMti ? goyamA ! vArivA, aTU vA, bArasa vA, solasa vA saMkhejjA - asaMkhejA vA uThati / te bhaMte ! jIvA kahaM uccarvRti, goyamA ! se jahAnAmae pae evaM taheva / 1 evaM so caitra gamao jAva AyappayogeNaM uvvahaMti no parapayogeNaM uvahaMti / rayaNappabhApuDhavi khuDDAgakaDajumma0 evaM rayaNapabhAe vi evaM jAva ahe sattamAe / evaM khuDDAgateoga khuDDAgadAvarajumma khuDDAgakaliogA / navaraM parimANaM jANiyavvaM sesaM taM cetra / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! ti // kaNhalesa kaDajumma neraiyA evaM eeNaM kameNaM jaheva uvavAyasara aTThAvIsa uddegA bhaNiyA taheva uccaTTaNA sae vi aTThAvIsa uddegA bhANiyavvA niravasesA / navaraM uvvahaMti tti abhilAvo bhANiyacvo sesaM taM ceva / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! ci jAva viharai // 3-1-28 // battIsaimaM uvahaNA sayaM samattaM // 32 //
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyandrikA TIkA 032 u.1 101 nArakAdi jIvAnAmuhartanAni0 229 chAyA-kSullakakRtyugmanerayikAH khalu bhadanta ! anantaram udvartya kutra gacchanti kutrotpadhante, kiM nairapikeSu utpadhante tiryagyonikeSu, utpadhante, udvartanA yathA vyutkrAntau / te khallu bhadanta ! jIvA eka samayena kiyanta udvartante ? gautama ! catvArovA, aSTau vA, dvAdana vA, poDapa vA, saMkhyAsAvA, asaMkhyAtA vA, udvrtnte| te khalu bhadanta ! jIvAH kathamudvartante, gautama ! sa yathAnAmakaH plavakaH, evaM tathaiva, evaM sa eva gamako yAbad-AtmamayogeNa-udvartante, no paraprayogeNa udvarttante / evaM ratnaprabhArathivIkSullAkRtayugma, evaM ratnamabhAyAmapi evaM yAvadadhaH sapta. myAm / evaM kSullaka-yoja * kssullkdvaapryugm-kssullkklyojaaH| navaraM parimANa jJAtavyam, zeSa tadeva / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti ||suu01|| - dvAtriMzattamazatake prathamoddezakaH samAptaH // 32 // 1 // * kRSNalezya-kRtayugma-nairayikAH, ekmetena krameNa yathaiva upapAtazate'STAviMzatiruddezakA bhaNitA stathaiva-udvartanAzate'pi aSTAviMzati raddezakA maNitadhyA niravazeSAH / navaram udvartante ityamilApo bhaNitavyaH, shesstkssec| tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta / iti yAvadviharati // 'dvAtriMzattamamudvartanAzataM samAptam // 32 // TIkA-'khuDDAgADa jumma neraiyANaM bhaMte ! kSullakakRtayugma rAzirUpanairayikAH khalu bhadanta / 'aNaMtaraM upaTTitA kahiM gacchanti' anantaram-nArakamavasamAptI --zataka 32 uddezaka 1-2831 ve zataka meM nAraka jIvoM kA utpAi Adi kahA aba isa 32 veM zataka meM unhI kRtayugmAdi rAzimamita nairapikoM kI udvartanA kahanI hai, so ilI sambandha ko lekara isa zanA kA prArambha huA hai| isameM 28 udezaka haiN| 'khuDDA kADajummalera iyANa te !' ityAdi TIkArtha-'khuDDAmakaDajumna neiyANa bhaMte! he bhadanta ! kSullakana. yugmarAzipramita nairadhika nAraka avakI samApti hote hI narakabhava meM se batrIsamA zatakano prAraMbha-udeze pahela- ekatrIsamA zatakamAM nAraka vigere jInA utpAda vigerenuM kathana karavAmAM AvyuM che. have A batrIsamA zatakamAM eja kRtayugma vigere rAzi vALA narayikenI udvartanA kahevAmAM Avaze. e saMbadhane laIne A zataka ne prAraMbha karavAmAM AvyuM che. A zatakamAM aThayAvIsa udezAo che. 'huDDAga kar3ajumna neraiyANaM bhaMte !' tyA TI - 'khuDDAga kaDajura maneraiyA NaM bhaMte ! 8 14 bhuma druta yuma zipramita narayika. nAraka bhavanI samAptI thatAM ja nAraka bhavathI
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 bhagavatIle satyAm antararahitam udvartya-niHmRtya 'kahiM gacchanti' kutra gacchanti kahiM upavajjati' kutrotpadyante ? he bhadanta ! ime nArakabhavasamApto anantaram-antara. rahitaM kasmin bhave gacchanti, kutra cotpadyante-ki neraiesu uvavajjati tirikkha. joNiesu uvavajjati' kiM narayikeSu utpadyante ? athavA-tiyagyonike pRtpadyante iti praznaH, uttaramAha-'uvvaTTaNA' ityAdi' 'ubaTTaNA jahA baktIe' udvartanI yathA vyutkrAntI, prajJApanAyAH pRSTapade yathA-udvartanA kathitA, tathaiva ihApi nArakANAmudattanA jJAtavyA / arthataH sA caivam naragAo udhvaTThA, gambhe pajjatta'saMkhajIvImu' iti / narakAt uvRttA garne paryAptA saMkhyajIviSu, iticchaayaa| ___ayaM bhAvaH-te nArakA narakAnnirgatya paryAptasaMkhyAtavarSAyuSka manuSyepU spadhante, tathA-tiryagyonikaputpadyante iti / 'te NaM bhaMte ! jIvA egasamaeNaM nikala karake kahAM para jAte haiM ? kahAM utpanna hote haiM ? tAtparya yaha hai ki nAraka naraka paryAya se nikalate hI usI samaya kisa bhAva meM jAte haiM aura kahAM utpanna hote haiM ? 'kiM neraiesu uvavajjati' kyA narayikoM meM utpanna hote haiM ? yA 'tirikkhajoNiesa upavati' tiryagyonikoM meM utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'ubaTTaNA jahA vakkaMnIe' he gautama ! prajJApanA ke 6The pada meM jisa prakAra se udvartanA kahI gaI hai, usI prakAra se yahAM para bhI nArakoM kI udvartanA karanI cAhiye, ghaha isa prakAra se hai-- ___'naragAo undhA gambhe pajjattasaMkhajIvIstu' tAtparya aisA hai-ve bhAraka naraka se nikala karake paryApta saMkhyAta varSa kI AyuvAle manuH jyoM meM aura tigmonikoM se utpanna hote haiN| teNaM bhaMte ! jIvo egnIkaLIne kyAM jAya che? arthAt kayAM utpanna thAya che? A kathananuM tAtparya e che ke-nAraka, nAraka paryAyathI nIkaLIne e vakhate kyA bhavamAM jAya che? bhane 4yAM utpanna yAya cha 1 'kiM neraiesu ubavajjati' zutamA 12yimA utpanna yAya cha 1 mathavA 'tirikkhajoNiesu uvavajjati' tiya yayAnimA 5 thAya cha 1 mA prazanA uttaramA prabhuzrI mInabhAna The-'uccaTTaNA jahA vaktIe' he gautama! prajJApanA sUtranA chaThA vyutkAti 5damAM je pramANe udvartana saMbaMdhI kathana kahevAmAM Avela che, e ja pramANe ahiyAM nArakanI paNa udvartana kahevI joIe. te kathana A pramANe che - 'naragAo ubaTTA gambhe pajjatta'sakhajIvIsu' mA 4thananu tAtparya' e che ke-te nArako narakathI nIkaLIne paryAptaka sakhyAta varSanI AyuSyavALA anudhyAmA mana tiya yayAnikImA pana thAya che. 'te gaM bhaMte ! jIvA egamamaraNaM
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - prameyacandrikA TIkA za032 u.1 sU01 nArakAdi jIvAnAmuhartanAni0 231 kevAyA ubaTuMti' te khalu nArakA bhadanta ! ekasamayena ekasmin samaye ityrth| kiyatsaMkhyakA udvartante iti praznaH / bhagavAnAha 'goyamA, ityAdi / goyamA' he gautama ! 'cattAri vA, aTTa vA, bArasa bA, solasa vA, saMkhejjAvA asaMkhejjAvA, ubaIti' kSullaka-kRtayugma-nArakA zvaravAro dA, aSTauvA, dvAdaza bA, poDaza vA, saMkhyAtA vA asaMkhyAtA vA, ekasamaye udvartante' iti / 'te NaM maMte ! jIvA kaI ubaTuMti' te khalu bhadanta ! kSullaka kRtayugma-nArakA jIvAH kathaM kena prakA. reNa udvartante iti praznaH / bhAvAnAha-goyamA' he gauvana ! 'se jahAnAmae patrae evaM taheva' sa yathAnAmakA plA , evaM tathaiva-pUrvoktavadeva 'evaM so ceva gama yo jAva-Ayappaogega unnati' evaM sa eva bhamako yAvad AtmapayogeNa udvartante no paramayogegotpadyante / ayaM bhAvaH kSullaka-kRtayugama-lArakAH kathamuttante iti samaeNaM kevaDyA ubavajjati' he adanta ! ve jIva eka lamaya meM kitane utpanna hote haiM arthAt ve jIva naraka le eka samaya meM kitane nikalate hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! cattAri bA ahavA, bArasa vA, solasa vA sa khejjA vA asaMkhejjA vA umaTTati' he gautama! cAra athavA ATha athavA bAraha athavA solaha athavA saMkhyAta yA asaMkhyAta nAraka jIva eka samaya meM vahAM se nikalate haiN| 'teNaM aMte ! jIvA kaha unvati' he adanta ! kSullaka kRtayugma rAzipramita nAraka jIva kisa prakAra se utanA karate haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyanA ! le jahAnAmae parae evaM taheca' he gautama ! jaise koI kUdanevAlA manuSya jaisAki paccIla veM zataka ke AThave uddezaka meM kahA gayA hai usI ke anusAra yahAM gamaka kahanA cAhiye, arthAt kSullaka kRtayugma nAraka kisa prakAra se udvartanA karate haiM ? to kevaiyA uvavajjati' he mana 73 // OM samayamA pani thAya cha ? arthAt eka samayamAM narakavAsamAMthI keTalA nIkaLe che ? uttaramAM prabhuzrI kahe che ke'goymaa ! catAri vA, aTTa vA, bArasa vA, solasavA, saMkhejjA vA, asakhejjA vA ubaTuMti' gautm| yA2 athavA 18 athavA mA2 athavA seNa athavA saMkhyAta athavA asaMkhyAta nAraka jIva eka samayamAM tyAMthI nIkaLe che. 'teNaM bhate jIvA kaha uccati' hai magante kSuda tayumbha rAzi pramita nAraka jI kaI rIte udvartana kare che ? uttaramAM prabhuzrI kahe che ke'goymaa 1 se jahA nAmae pavae evaM taheva' 3 gautama ! ma pAvANI purUSa jema ke paccIsamA zatakanA AThamA urdezAmAM kahevAmAM Avela cheeja pramANenA gamake ahiyAM kahevA joIe arthAt kSullaka kutayugma
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 - - bhagavatIstra paznasya pativacanAvamare paJcaviMzatizatakasyA'STamoddezakasya bhAva ihAnukaraNIyaH arthadvAreNa sa eva uddezaka iha paThanIyaH / 'rayaNappabhApuDhavi khuDDAMgakaDA0' ratnaprabhA pRthivI kSullaka-kRtayugma pramANakA nArakAstuta udvarya kutra gacchanti jutrotpadyante ki nairayikeSu utpadhante tiryagyonikechu botpadhante ityAdi krayeNa praznaH / uttaramAha-evaM' ityAdi / 'evaM rayaNappamAevi' evaM sAmAnyataH kSullakakRtayugmanArakANAm yathodvartanA kathitA, tathaiva-ratnaprabhA pRthivI nArakajIvAnA. mapi udvartanA vaktavyA / 'evaMjAba ahe sattamAe' evaM yAvadadhaH saptamyAm , yathA-ratnamamA prathamanArakapRthivI sambandhinArakANAmudvartanA kathitA isa prazna ke uttara meM paccIsa veM zataka ke AThaveM uddezakakA bhAva yahAM vaktavya hai vahI uddezaka yahAM paThanIya hai| 'rayaNapabhA puDhavI khuDDAga kaDa' he sadanta ! ratnaprabhA pRthivI ke kSullaka kRtayugma pramANaka nAraka vahAM se udvartanA karake kahAM jAte haiM aura kahAM utpanna hote haiM ? kyA ke nairapikoM se nairapikoM meM utpanna hote haiM yA tiryagyonikoM meM utpanna hote haiM ? ityAdi uttara meM prabhuzrI kahate haiM-he gautama / 'evaM rayaNapAe vi' jisa prakAra kI udvartanA sAmAnya kSullaka kRta yugma nArakoM kI kahI gaI hai usI prakAra kI udvartanA ratnaprabhA pRthivI ke nAraka jIvoM kI bhI vAhanI zahiye / 'evaM jAya he sattamAe' jaisI udratanA ratnaprabhA nAmakI prathama pRthivI ke nArakoM kI kahI gaI hai vaisI hI UdratanA zarkazApramA nAma kI dvitIya pRthivI kSullaka kRta yugma rAzipramANaka nArakoM se lekara aghAlanamI pRthivI ke kSullaka nAraka kaI rIte udvartana kare che ? A praznanA uttaramAM paccIsamAM zatakanA AThamA uddezAnuM kathana ahiyAM kahevuM joIe. tema samajavuM 'rayaNappabhA puDhavI khuDDAga kaDa0 le mApana ratnamA thAnA kSu kRtayugya pramANuvALA nArake tyAMthI udvartano karIne kayAM jAya che? ane kayAM utpanna thAya che? zuM ? teo narayikamAMthI nIkaLIne narayimAM utpanna thAya che? athavA tiryaMca nikamAM utpanna thAya che ? mA prazna uttaramA muzrI 4 cha8-8 gautama ! 'evaM rayaNappabhAe bi' 2 pramANenI uddhanA sAmAnya mulaka kRtayugma nArakA vize kahevAmAM Avela che, eja pramANenI uDhanA ratnaprabhA pRthvInA nAraka jIvonI paNa kahevI naye evaM jAva ahe sattamAe' 2namA pRthvInA nA nA 2 pramANe kahI che, e ja pramANenI uddhatanA zarkarA bhA nAmanI bIjI pRthvInA laka kRtayuMma rAzi pramANu nAraka jIvAthI laIne adhaHsasamI pRthvInA
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA kA za032 u.1 sU01 nArakAdi jIvAnAmudvartanAni0 233 tenaiva rUpeNa zarkarAmabhA dvitIya nArakapRthivI sambandhi kSullaka-kRtayugma-rAzipramANakanArakAdArabhyApAsaptamI nAraka pRthivI sambandhi kSullaka-kRtayugmarAzipramANaka nArakajIvaparyanmajIvAnAmapi-utanA vaktavyA prakArazca pUrvaprada. zita eva grAhyaH / evaM khuDDAgateoga khuDDAgadAvarajumma khuDDAga kaliogA' evaM kSullakamyoja kSullaka dvAparayugma, kSullaka kalyojarAzi pramANA api jIvA jnyaatvyaaH| 'navaraM parimANaM jANiyabcha' navara kevala parimANaM bhinna bhinna rUpeNa kSullaka kRtayugmAdinArakANAM jJAtavyam / tathAhi-kSullaka-kRtayugmanArakANAM parimANam-catvAro vA, aSTau vA, dvAdazavA-poDaza vA, saMkhyAtA vA, asa khyAtA veti kathitam, tathA kSullakayojanArakANAM yo vA, sana vA, ekAdaza vA, (zcadaza cA, saMkhyAtA thA, asaMkhyAtA vA, ityevaM krameNa vaktavyam / evaM-kSullaka-dvAparayugmanArakANAm, kRtayugma rAzipramANa nAraka jIvoM taka kI bhI kahanI cAhiye / isa sambandha meM prakAra pUrva pada meM dikhA hI diyA gayA hai ! 'evaM khaDDAga teoga khuDDAga dAvara jumma khuDDAga kaliogA' isI prakAra se kSullaka yoja, kSullaka dvAparayugma aura kSullaka kRtayugma rAzipramita jIvoM ke sambandha meM bhI jAnanA cAhiye, 'navara parimANa jANiyanvaM' parantu kSullaka kRtayuglAdi nArakoM kA parimANa bhinna-2 rUpa se jAnanA caahiye| jaise-kSullaka kRtayugma nArakoM kA parimANa cAra, ATha, bAraha solaha, saMkhyAna yA asaMkhyAta kahA gayA hai / kSullaka vyoja nArakoM kA parimANa tIna, sAta, gyAraha, pandraha saMkhyAta yA asaMkhyAta kahA gayA hai / kSullaka dvAparayugma nArakoM kA parimANa do, chaha, daza, caudaha, sukalaka kRtayugma rAzi pramANe nAraka jIva sudhInI kahevI joIe A saMbaM dhamAM pahelA batAvelA prakAra pramANene prakAra samaje. - evakhuDDAga teoga khuDDAgadAvarajummakhuDDAga kaliogA' mA pramANe kSullaka ja, kSullaka dvAparayugma ane mulaka kajarAzipramita lavAna sabhA 1 sabhApu . 'navara parimANa jANiyavva' paraMtu kSulsa kRtayugma vigere nArakonu pariNAma jUdA judA prakAranuM samajavuM jema kemulaka kRtayugma nArakanuM parimANa cAra, ATha, bAra, seLa, saMkhyAta athavA asaMkhyAta kahela che. mullaka ja nArakenuM parimANa traNa, sAte, agiyAra paMdara, saMkhyAta athavA asaMkhyAta kahela che. kSullaka dvAparayugma bha0 30
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ %3 bhagavatIya dau ghA, SaD vA, daza vA, caturdaza vA, saMkhyAtA vA, asaMkhyAtA kA, kSullakakalyojanArakANAm eko vA, paJca vA nava vA, trayodaza vA, saMkhyAtA vA, asa. khyAtA vA, ityevaM krameNa vaktavyam / 'navara parimANaM jANiyadhya' ityasyAyameva bhAvo mUlasUtre iti / 'sesa taM ceva' zepaM parimANAtiriktaM sarva kRtayugmanAraka vadeva jJAtavyam / ratnaprabhA pRthivI sambandhi jyoja-dvAparayugma kalyoja nArakavadeva zarkarA prabhAta ArabhyA'dhaH saptamI pRthivI sambandhi yoja-dvAparayugma-kalyojanArakANA mapi evameva parimANe vailakSaNyam, tadanyatsarva ratnanamA mathamanAraka pRthivI saMkhyAta athavA asaMkhyAta kahA gayA hai / kSullaka kalpoja nArakoM kA parimANa eka, pAMca, nau, teraha saMkhyAta athavA asaMkhyAta kahA gayA hai| so isa krama se inakA pariNAma kahanA cAhie, isa prakAra se 'navaraM parimANaM jANiyadhvaM' isa sUtra kA yahI bhAva mUlasUtra meM pradazita kiyA hai / 'sesaceva' parimANa se atirikta aura saba kadhana kRtayugma nAraka ke jaisA hI jAnanA cAhiye / ratnaprabhA pRthivIM sambandhI yoja, dvApara yugma aura kalyoja rAzipramita nArakoM ke jaisA hI zarkarAprabhA se lekara adhAsaptamI pRthivI sambandhI nArakoM ke bhI parimANa meM isI prakAra se vailakSaNya jAnanA cAhiye / isake sivAya aura saba kathana ratnaprabhA prathama nAraka pRthivI ke jaisA hI jAnanA cAhiye, 'sevaM bhaMte ! seva bhaMte ! tti' he bhadanta ! jaisA yaha viSaya nArakenuM parimANa che, cha, dasa, cauda saMkhyAta athavA asaMkhyAta kahela che. kSullaka kalyAja nArakenuM parimANa eka, pAMca nava, tera sa khyAta athavA asaMkhyAta kahela che. te A kamathI AmanuM. parimANu kahevuM joIe. 'navaraM parimANaM jANiyavva" mA sUtrI mAmA bhUtasUtramA matAvasa che. ... 'sesa ta ceva' paribhASa zivAyanu bhI saghaNu thana tayubha naa24|| kathana pramANe ja samajavuM. ratnaprabhA pRthvI saMbaMdhI ja, dvArapayugma, ane kAja rAzipramita nArakenA parimANamAM paNa Aja pramANenuM vilakSaNya samajavuM. A zivAya bAkInuM saghaLuM kathana ratnaprabhA pRthvInI pahelI nAraka pRthvI saMbaMdhI ja vigerenA kathana pramANe kahela che. _ 'seva bhaMte ! seva bhate ! tti' hai magavan mA viSaya samayamA mA5 devAnupriye je pramANe kahyuM che, te saghaLuM kathana eja pramANe che, huM bhagavAna
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyaryAndrakA TIkA za032 u.1 201 nArakAdi jIvAnAmudvartanAni0 235 vadeva sarvamavagantavyamiti / 'sevaM mate ! sevaM bhaMte ! tadeva bhadanta ! tadeva bhadanta ! iti pUrvavat // 50 1 // iti zrI vizvavikhyAta-jagadvaraLama-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASA__ kalitalalitakalApAlApakamavizuddhagadyapadyAnaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapati kolhApurarAjamadatta'jainAcArya' padabhUSita - kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri-jainAcArya -jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAlabativiracitAyAM zrI "bhagavatIsUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAm dvAtriMzattamazatakasya prathamoddezaka smaaptaaH||32-1|| Apa devAnupriya ne kahA hai vaha saba sarvathA satya hI hai aisA kahakara gautama ne prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA, vandanA namaskAra kara ke phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye // 10 1 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta * "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke battIsaveM zataka kA prathama baddezaka samApta // 32-1 // Apa devAnupriyanuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gItasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna birAjamAna thayA. prasUna jainAcArya jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra nI prameyacandrikA vyAkhyAnA batrIsamA zatakane pahele uddeza samApta 3ra-1
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ - bhagavatIsUtra atha dvitIyodezakaH prArabhyate 'kaNhalessa kaDajumma neraiyA' kRSNaleSya kRtayugmanairayikAH khala bhadanta ! anantaremudvartya kutra gacchanti, kutrotpadyante, kiM nairapike pRspadhante tiryagyonikeSu votpadhante ? ityAdi rUpeNa praznaH ? uttaramAha-'evaM' ityAdinA, evaM eeNaM kameNaM jaheva uvavAyasae ahAvIsaM uddemagA bhaNiyA, taheva-ubaTTaNAsae vi aTThAvIsaM uddesagA bhANiyavyA nirasasesA' evametena krameNa yathaiva upapAtazata ke aSTAviMzatiruddezAkA bhaNitA stathaivodvartanA zatake'pi-aSTAviMzatirudezakA maNitavyA nirvshessaaH| tatra kRtayugmanArakasya prathamauttanodezakaH 1, kRSNa lezyakRtayugmasya dvitIyoddezakaH 2, nIlalezyakRtayugmasya tRtIyoddezakaH 3, kApotalezyakRtayugmasya zataka 32 uddezaka 2-28 TIkArtha-' kalessa kaDajumma nerajhyA0' he bhadanta ! kRSNalezyAvAle kRnayugma rAzipramita narayika nAraka bhava kI samApti hote hI naraka bhava se nikala kara kahAM jAte haiM ? aura kahAM utpanna hote haiM ? kyA nerayikoM meM utpanna hote haiM ? yA tiyajyoniko meM utpanna hote haiM ityAdi uttara meM prabhuzrI kahate hai-'evaM eeNaM kameNaM jaheca uvavAyasae aTThAdhIsa udesamA bhaNiyA taheva uvaNAsae vi aTThAvIsa uddesagA bhANiyavyA niracase sA' isa prakAra isa krama se jaise upapAta zataka meM 28 uddezaka kahe gaye haiM usI prakAra le utanA zataka meM bhI 28 uddezaka kahanA cAhiye, inameM-kRtayugmAdi nAraka kA prathama udvartanoddezaka hai? kRSNalegyAvAle kRtayugmAdi nAraka kA dvitIyoddezaka hai, nIla mI zAno pAra - 'phaNhalesakar3ajumma nerakyA' tyAdi TIkAthuM-he bhagavad kRSNalezyAvALA kRtayugmarAzi pramita narayika, nAraka bhavanI samApti thatA narakabhavathI nIkaLIne kyAM jAya che? ane kayAM utpanna thAya che? zuM narayikamAMthI utpanna thAya che? athavA tiryaMca nimAMthI utpanna thAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke'ec eeNa jahena uvavAyatraNa aTThAvIsa uddesagA bhaNiyA taheva ubaTTaNAsae vi aTThAvIsa uddesagA bhaanniyvv| niravasesA' garI / mayA 65pAta zatamA je pramANe aThayAvIsa uddezAo kahevAmAM AvyA che e ja pramANe A udvartanA zatakamAM paNa aThayAvIsa uddezAo kahevA joIe. AmAM kRtayuma nArakane pahele udvartanA uddeze kahyo che. kRSNalezyAvALA kRtayuma nAraka saMbaMdhI bIjo uddeze kahyo che. nIlezyAvALA kUtayugma nAraka saMbaMdhI trIje
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za032 3.2 sU01 nairayijJANAmupapAtanirUpaNam 237 caturthodezakA 4, tadevaM lezyAzrivAzcatvAra uddezakAH 4, evaM avasiddhikanArakasya catvAra uddezakAH nirvizeSaNasya lezyAtrayavizeSaNapahitasya ca 8, evameva-catvAra uddezakA abhavasiddhikasya 12, sasyagdRSTelezyAsaMyuktasya catvAra uddezakAH 16, evameva-mithyAdraghaTerlezyAyutasya catvAra uddezakAH 21, evaM zuklapAkSikasyApi catvAra uddezakA bhavanti 28, tadevaM sarvasaGkalanayA-ekatrizattamopapAtazatakavata dvAtriMzattamodvartanAzata ke'pi apTAviMzatiradezakA bhavantIti, 'navaraM udRti amilAvo bhANiyabo' navaraM-keralaM vizeSa etAvAneva, yat upapAtakazatake lezyAvAle kRtayugmAdi nArakakA tRtIya uddezaka hai / kApotalezyAvAle kRtayugmAdi nAraka kA caturthoddezaka hai / isa prakAra le ye lezyAzrita cAra uddezaka haiM / isI prakAra se aliddhika nAraka ke cAra uddezaka haiM inameM pahilA uddezaka sAmAnya avasiddhika nAraka kA hai aura tIna uddezaka kRSNanIla, kApotalezthAtraya vizeSaNa viziSTa asiddhika nAraka ke haiN| isI prakAra se cAra uddezaka avasiddhika nAraka ke haiM 12 lezyA saMyukta sastharaSTinAraka ke cAra uddezaka haiN| 16 lezyAvAle mithyAdRSTi nAraka ke cAra uddezaka hai kRSNapAkSika nAraka ke cAra uhe. zaka haiM aura zuklapAkSika nAraka ke bhI cAra udezaka haiM saba milakara isa prakAra se the 28 uddezaka hai| jisa prakAra se 31 upapAta zataka meM 28 uddezaka haiM unlI prakAra se isa 32 meM utanA zataka meM bhI 28 udde. zaka haiM / antara kevala donoM meM itanA sAhI hai ki upapAna zataka meM jaise upapAta pada jor3akara abhilASa kArA jAtA hai usI prakAra yahA~ upuddeze kahyo che. kApalezya vALA kRtayumanAraka sa ba dhI ceAthe uddeza kahela A rIte lezyAsaMbadhI cAra uddezA kahyA che. e ja pramANe bhavasiddhika nAraka saMbaMdhI cAra daMDaka kahyA che temAM pahele daMDaka sAmAnya bhavasiddhika nAraka saMbadhI che. ane traNa daMDake kRNa, nIla, kApita, e traNa vezyAvALA bhavasiddhika nArakonA che. e ja pramANe cAra uddezAo abhAvasiddhi nAraka saMbaMdhI kahyA che. 12 tathA leNyA yukta samyak dRSTivALA nAraka saMbadhI cara uddezAo kahyA che. 16 vezyAvALA mithyA daSTivALA nAraka saMbadhI cAra udezAo kahyA che kRSNa pAkSika nAraka sa baMdhI cAra uddezAo kahyA che, ane zukalapAkSika saba dhI paNa cAra udezAo kahelA che je pramANe 31 ekatrIsamA upapAta zatakamAM aThayAvIsa uddeza e che, e ja pramANe a, batrIsamA udvartAnA zatakamAM paNa aDAvIsa uddezA e che A banane mAM a narakevaLa eTaluM ja che ke -upa pAta zatakamAM jema upayata paddha joDIne abhivApa kahevAmAM Ave che, e ja pramANe ahiyAM
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ raraMTa bhaMgavatIne utpadyante iti yatra kathyate, tatra-tatra sarvatraiva udvartante ityevamabhiLApaH karaNIyaH etAvadeva dvayoH zatakayo lakSaNyam, 'sesaM taM ceva' zeSam-udvartante iti vizeSaNAdatiriktaM sarva tadeva upapAtazatavadeva jJAtavyam / ___ 'sevaM bhAte ! seva mAte ! ti jAva-vihara' tadevaM bhadanta / tadeva bhadanta ! iti yAvadviharati iti pUrvavat / / 28 // iti zrI- vizvavikhyAtajagavallabhAdipadabhUpitavAlabrahmacAri - 'jainAcArya' pUjyazrI-ghAsIlAlanativiracitAyAM "zrI bhagavatIsUtrasya' prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM dvAtriMzattame-uttanAzata ke dvitIyodezakAdArabhyA'STAviMzati paryantA uddezakAH samAptAH // 2-28 // ___ dvAtriMzattamamudvattanA zatakaM samAptam // 32 // pAta ke sthAna meM utanA zabda jor3akara abhilApa kahanA cAhiye, 'sesata ceva' bAkI aura laba kapana upapAta zataka ke jaisA hI hai| 'seva bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti jAba viharaI' he bhadanta ! jaisA Apa devAnu priya ne yaha viSaya kahA hai vaha saba sarvathA satya hI hai 2 isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko bandanA kI aura namaskAra kiyA, vandanA namaskAra kara phira ve saMghama aura tapa le AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| // 2 le lekara 28 uddezaka samApta // // 32 vAM zataka smmaan|| 655tanA sthAna nA 56 bhUmIra mamiyAyo 4 na 'sesa ta veva' mADItuM mI tamAma 4thana 55Ata zatama DyA prabhArI che. __ 'seva mate ! seva bhate 1 tti jAba viharaI' sAvat mApavAnupriye A viSayamAM je pramANe kathana karyuM che, te saghaLuM kathana sarvathA satya che. he bhagavana ApadevAnupriyatu kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vadanA karI teone namaskAra karyA. vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU01 jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA batrIsamA zatakanA bIjA uddezathI aThayAvIsamAM uddezA sudhInA uddezAo samApta 3ra-rathI 28 batrIsamuM zataka samApta .
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ 239 prameyacandrikA TIkA za033 u.1 sU01 ekendriyajIvanirUpaNam atha trayastriMzattamaM zatakamAramatedvAtriMzattame-udvartanAzatake nArakANAsudvartanA kathitA, udRttAzca nArakAH ekendriyAdiSu notpadyante, keca te, ekendriyA yatra nArakA notpadhante ? ityasyAM zaGkAyAmekendriyAH prarUpayitavyAH bhavanti, teSu ca tAvad ekendriyAH prathamataH parUpaNIyA, itye kendriyamarUpaNAparakaM trayastriMzattamaM zatakaM dvAdazAvAntarazatopetaM vyAkhyAtumArabhate, tasya cedaM sUtram-ivihANaM ate !' ityaadi| mUlam-kAvihA NaM aMte ! egidiyA pannattA ? goyamA! paMcavihA egidiyA pannatA taM jahA-puDhavikAiyA jAva vnnssikaaiyaa| puDhavIkAiyANaM saMte! kavihA pannattA ? goyamA! duvihA pannattA taM jahA-suhamapuDhavikAiyA ya bAyarapuDhavikAiyA ya / suhuma puDhavIkAiyA NaM bhaMte ! kaivihA pannattA? / goyamA! duvihA pannattA taM jahA-pajjattasuhumapuDhavIkAiyA ya apajatta suhumapuDhavikAiyA ya / bAtharapuDhavikAiyA gaM bhaMte ! kAvihA pannattA ? goyamA ! evaM ceca / evaM AukAiyA vi ghaukkaeNaM bheeNaM mANiyavvA evaM jAva vnnslikaaiyaa| apajjattasuhamapuDhavIkAiyANaM saMte! kasammapagaDIo pannattAo? goyamA! aTTa kammapagaDIo pannattAo taM jahA-nANAvaraNijja jAva aNtraaiyN| pajjattasuhamapuDhavIkAiyANaM bhaMte ! kai kamma0 pagaDIo pannatAo ? goyamA ! aTTa kammapagaDIo pannattAo taM jahA-nANAvaraNijjaM jAva aMtarAiyaM / apajjata bAyarapuDhavikAiyANaM bhaMte ! kaikammapagaDIo pannattAo? goyamA! evaM ceva 8 / pajjattavAyarapuDhavIkAiyANaM aMte ! kai kammapagaDIo evaM ceva 8 / evaM eeNaM kameNaM jAva- bAyaravaNassai. kAiyANaM pajjattagANaM tti| apajjattasuhumapuDhavikkAiyANaM bhaMte! kahakammapagaDIo baMdhati ? goyamA ! lattavihabaMdhagA vi aTTa
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 bhagavatI viha baMdhagA vi / latta baMdhamANA AuyavajjAo satta kammapagaDIo baMdhati / aha baMdhamANA paDipunnAo aTu kammapagaDIo baMdhati / pajjattasuhamaDhavIkAiyANaM aMte ! kai kammaevaM kSetra namve jAra pajjatasuhamapuDhavIkAiyANaM bhaMte ! kai kammapagaDIo baMdhati evaM caiva / apajjantasuhasapuDhavIkAiyA NaM bhaMte ! kaikasmapagaDIo vedeti ? goyalA! codasa kammapagaDIo vedati ? taM jahA-nANAvaraNijjaM jAna aMtarAiyaM loiMdiyavajjhaM cakhidiyajhaM ghANidiyatrajjhaM jibhidiyavajjhaM ithiyavedavajhaM purisavedavajhaM, evaM bauraNaM bheeNaM jAva-jjattabAyaravaNastaikAiyANaM bhaMte ! kaikammapagaDIo vedeti ? goyamA! evaM ceva coddasa kammapagaDIo vedeti| sevaM bhaMte! sevaM bhaMte!tti ||suu.1|| . chAyA-RtividhAH khalu bhananta ! ekendriyAH prajJaptAH ? gautama ! pazvavidhA ekendriyAH tadyathA-pRthivIkAyikA yaavdvnsptikaayikaaH| pRthivIkAyikAH khalu bhadanta ! katividhAH prajJaptAH ? gaunasa ! dvividhAH prajJaptAH tadyathA-sUkSmapRthivIkAyikAH khalu bhadanta ! katividhAH prajJAptAH? gautama! dvividhAH prajJaptAH tadyathA paryApsukSma pRthivIkAyikAAzca, aparyAptasakSamapRthivIkAyikAzca, vAdara pRthivIkAyikAH khalu bhadanta ! katividhAH prajJaptAH ? gautama ! ekmetra, evam akAyikA api catuSkeNa bhedena bhaNitavyAH, evaM yAvadvanaspatikAyikA aparyApta sUkSmapRthivI kAyikAnAM bhadanta ! kati karmaprakRtayaH prajJaptAH ? gautama ! sapta vidhavandhakA api aSTavidhavandhakA api / saptavananta-AyurvarjAH sapta karma prakRtI baMdhananti, aSTavantaH paripUrNA apTa prakRtIbaMdhananti ! paryApta sUkSmapRthivIkAyikAH khalu bhadanta ! kati karma0 evameva, evaM sarveyAvat, paryAptabAdaravanaspatikAyikAH khalu bhadanta / kati karma prakRtIbaMdhananti ? evameva / aparyAptasUkSmapRthivIkAyikAH khalu bhadanta / kati prakRtivedayanti gautama / caturdazakarma prakRtIveM dayanti, tadyathA-jJAnAvaraNIyaM yAvadantarAyikaM zrotrendriyabadhyam cakSurindriyabadhyam-ghrANendriyabadhyama, jihvandriyavaram, striivedbdhym| padAvedabadhyam / evaM catuSkena bhedena yAvatparyAptavATara-nApatikAyikA
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyAgdrikA TIkA za033 u.1 sU01 ekendriyajIvanirUpaNam 241 khala bhadanta / kati karmaprakRtIveM dayanti / gautama ! evameva caturdaza karmapakRtIvedayanti-tadeva bhadanta / tadeva bhadanta / iti // 33 // 1' TIkA-'kaivihA NaM bhaMte ! egidiyA pattA' katividhAH khalu bhadanta ! ekendriyAH pajJaptAH 1 he bhadanta ekendriyajIvAnAM kiyantI bhedA bhavantIti prazna: ? bhagavAnAha-'goyamA !' ityAdi, goyamA ! he gautama ! 'paMcavihA egidiyA paznattA' paJcavidhA:-paJcaprakArA ekendriyajIvAH prjnyaaptaaH-kthitaaH| tatra prakArabhedameva darzayati-taM jahA' ityAdi, 'taM jahA' tadyathA-'puDhavikkAiyA jAva // zataka 33 uddezaka 1--- 32 veM zataka meM nArakoM kI urtanA ke sambandha meM kathana kiyA gayA hai| nAraka se udvRtta hue nAraka ekendriyAdikoM meM utpanna nahIM hote haiM / ataH ve ekendriyAdika kauna haiM ki jina meM nArakoM kI utpatti nahIM hotI hai isa zaMkA kI upasthiti meM ekendriyAdika prarUpaNa ke viSaya bhUta bana jAte haiM / so sabase pahile ekendriya jIvoM kI prarUpaNA karanevAlA yaha 33 vAM zataka ki jo 11 uddezakoM vAlA he vyAkhyA yukta kiyA jAte hai| 'kaivihA NaM bhaMte ! enidiyA pannattA'-ityAdi sUtra-1 TIkArtha--'kAvihA NaM bhaMte ! egidiyA paNNattA' he bhadanta ! ekendriya jIva kitane prakAra ke kahe gaye hai ? 'goyamA ! paMcavihA egidiyA pannattA' he gautama ! ekendriya jIva pAMca prakAra ke kahe gaye haiN| 'taM jahA' jaisA-puDhavikAjhyA jAva vaNassaikAiyA' pRthivIkAyika tatrIsamA zatanA prArama-5 azI batrIsamA udanA zatakamAM nArakenI udvartanA saMbaMdhamAM kathana karavAmAM Avela che, narakathI nIkaLelA nAraka ekendriya vigeremAM utpanna thatA nathI. tethI te eka IndriyavALAo kayA che? ke jemAM nArakanI utpatti thatI, nathI. A zaMkAnA samAdhAna mATe eka Indriya vigerenI prarUpaNa karavAnI jarUrata lAge che, tethI sauthI pahelAM IndriyavALA jInI prarUpaNa karavAvALA A tevIsamA zatakane ke je agiyAra udezAovALuM che tenuM kathane karavAmAM ave che - 'kaivihANaM bhaMte ! egi diyA pannattA' tyAha TI -'kaivihANaM bhaMte ! egi dayA pannattA' lagavan medriyANA che keTalA prakAranA kahevAmAM AvyA che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI cha -'goyamA ! pacavihA egidiyA pannattA' 3 gautama ! 4 4 diyA ei pAya prA2nA aDavAbhA mAyA che. 'ta jahA' te mA prabhArI che.-- bha0 31
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 bhagavatI vaNassaikAiyA, pRthivIkAyikA yAcad vnsptikaayikaaH| atra yAvatpadena apkAyika, tejaskAyika vAyukAyikAnAM saMgraho bhavati / tathA ca-pRthivyAdivanaspatyanta bhedena paJca prakArA ekendriyajIvA bhavanti, eteSAM sparzanendriyamAtra bhavati, rasanAdIndriyANAmabhAvAt / yadyapi-mana indriya kAyAnAM sarva jIvasAdhAraNyAt sarvANyapi indriyANi sAmAnyajIvAnAM santi, tathApi-ekendriyajIveSu sparzanendriyAtiriktendriyANAmanukramasvAd ekendriya saMjJA bhavatIti / 'puDhavikkAiyA Na bhaMte / kAvihA panattA' pRthivIkAyikAH khalu bhadanta / phatividhA:-katiprakArakAH prajJaptA:-kathitA iti praznaH bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi 'goyamA!' he gautama ! 'duvihA panattA' pRthivIkAyikA dvividhAHdviprakArakAH prajJaptA:-kathitA ityuttaram / tatra prakAramedameva darzayati-taM jahA' se lekara banaspatikAyika tapha arthAtu-pRthivIkAyika, aphAyika, tejaskAyika, vAyukAyika, aura vanaspatikAdhika ina pAMca prakAra ke ekendriya jIvoM ko kevala eka sparzana indriya hI hotI hai, zeSa karNa, cakSu, rasanA, ghANa, ye indriyAM nahIM hotI haiN| yadayapi mana, indriya aura kAya ye saba, jIvoM ke hote haiM kyoM ki ye sarva jIva sAdhAraNa haiM ataH saba indriyA sAmAnya jIva meM haiM phira bhI ekendriya jIvoM meM sparzana indriya ke atirikta aura saba indriyAM hotI nahIM haiM isa kAraNa unakI ekendriya saMjJA honI hai| 'puDhavikkAiyA NaM bhaMte ! kaivihA pannattA' he bhadanta ! pRthivI. kAyika jIva kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? 'goyamA ! he gautama ! 'duvihA pannattA' pRthivIkAyika jIva do prakAra ke kahe gaye haiM / 'taM jahA' 'puDhavikAiyA jAva vaNassaikAiyA' pRthvI yisthA. vana vanaspatiya sudhI arthAt pRvIkAyika, aSkAyika, tejaskAyika, vAyukAyika. ane vanaspati kAyika, A pAMca prakAranA eka IndriyavALA jIne kevaLa eka sparzana indriya ja hoya che bAkInI kAna, nAka, AMkha rasanA (jIbha), A Idriya hotI nathI. jo ke mana I driya ane zarIra saghaLA ne hoya che. kema ke te sarva jIva sAdhAraNa hoya che. tethI A Indriye badhAne hoya che te paNa eka IdriyavALA jIvamAM sparzane Indriya zivAya bIjI kaI paNa Idri hotI nathI. tethI teonI eka Idriya evI saMjJA che 'puDhavikkAiyANa bhaMte ! kaivihA pannattA' 3 bhavan pRthvIya ch| TamA 12 // 47yA cha 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI 4 cha -'goyamA ! gautama ! 'duvihA pannattA' pRthvIyi 2 // 2 // 4sA che. 'ta' jahA'
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za033 u. 1 sU01 ekendriyajIvanirUpaNam 243 ityAdi / 'taM jahA ' tathA 'huma puDhavIkAyA ya vAyarapuDhavIkAiyA ya' sUkSmapRthivIkAyikAzca vAdarapRthivIkAyikAzca / stra- 'sumapuDhavIkAiyA NaM bhaMte ! kavitA' sUkSmapRthivIkAyikAH khalu bhadanta / kavividhAH katiprakArakA bhavantIti inaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'duvihA pattA' sUkSmapRthivIkAyikA dvividhA: - dvimakArakAH prajJaptAH - kathitAH prakArameva darzayati- 'taM jahA ' ityAdi / taM jahA ' tadyathA - ' pajjata suhumapuDhavIkAiyAapajjata sumapuDhavIkAiyA ya' paryApta sUkSmapRthivIkAzca tathA - aparyApta sUkSma: pRthivIkA vikAzca tathA paryAptA'paryAptabhedena sUkSmapRthivIkAyikA jIvA dvividhA bhavantItyuttaram 'bAyarapuDhacikAiyA NaM bhaMte / kaivihA pannattA' vAdara pRthivI - kAyikAH khalu bhadanta ! kavividhAH majJaptA ? iti praznaH / bhagavAnAha - 'goyamA ' ityAdi 'gothamA / ' he gautama! ' evaM cetra' ezmeva sukSmapRthivIkAyikajIvasya yathA - paryAptA'paryAptabhedena dvaividhyaM kathitam tathaiva-yAdarapRthivIkAyika jaise- 'suma puDhacIkAiyA va bAyara puDhacIkAiyA ya' sUkSma pRthivIkAyika aura bAdarapRthivIkAdhika 'suhuma puDhacIkAthiyA NaM bhate ! kahavihA pannattA' inameM se sUkSma pRthivIkAdhika jIva he bhadanta ! kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? 'goghamA ! dubihA pannatA' he gautama ! sUkSma pRthivIkAdhika jIva do prakAra ke kahe gaye haiM / 'ta' jahA' jaise- 'pajjata sumapuDhavIkAyA ya apajjata huna puDhavIkAMiyA ya' paryApta sUkSmapRthivIkAyika aura aparyAya sUkSmapRthivI kAyika | 'ghAyara puDhavikkAiyANa te ! kahavihA paNNalA' he sadanta ! pAdarapRthivIkAyika jIva kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM'goyamA ? evaM' veba' sUkSma pRthivIkAyika ke jaise bAdara pRthivIkAyika 'suhamapuDhavIkAiyA ya bAyarapuDhavikAiyA ya' sUkSma pRthvI Ayaemane mAra pRthvI ayi 'suhuma puDhavIkAivANaM bhate ! kaivihA pannattA' temAM sUkSma pRthvIkAyika jIva he bhagavan keTalA prakAranA kahevAmAM AvyA che ? uttarasAM anuzrI - 'goyamA ! duvihA pannattA' he gautama ! sUkSma pRthvI ayi bhaveo me ahAranA hevAmAM AvyA che, 'ta' jahA' te yA prabhA che. 'pajjata sumapuDhavIkAiyA ya apajjattasuhumapuDhavIkAiyA ya' paryApta sUkSmapRthvI ayi bhane aparyApta sUkSmapRthvI ayi 'vAyara puDhavIkAiyANaM bhate | kahavihA vaLattA' huM bhagavana khAdara pRthvIkAyaka jIveA keTalA prakAranA kahevAmAM AvyA che? yA praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAbhIne che - 'goyamA ! eva caiva' he gautama | sUkSmapRthvIkAyanA kathana pramANe khAdara pRthvIkAyika jIva paNa paryApta ane 1
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 bhagavatImA jIvAnAmapi paryAptA'paryAptabhedena dvaividhyaM jJAtavyamiti / 'evaM A~ukkAiyA vi caukkaeNaM bheeNaM bhANiyavA' evaM-pRthivIkAyikavadeva, akAyikA api catuSkega bhedena bhnnitvyaa| sUkSmavAdaraparyAptA'paryAptabhedAt 'evaM jAva-traNassaikAiyA' evaM yAvad vanaspatikAyikAH, atra yAvatpa dena tejaskApika-vAyukAyikayoH saMgraho bhavati / tathA ca-pRthivya. 'ekAyikayayoryathA catvAro bhedAH kathitAH tathaiva-tejaskAyikAdArabhya vanaspatikAyikAntaikendriyajIvAnAmapi sUkSmavAdaraparyAptAparyAptAtmakAzcatvAro medA jJAtavyA iti / atha karmaprakRtiviSayakaM sUtramAha-'apajjata' ityAdi, 'apamatta "muhumapuDhavIkAiyANaM bhaMte' aparyAptasUkSmapRthivIkAyikAnAM bhadanta ! 'kai kammapaga'DIo pannattAo' kati karmaprakRtayaH prajJaptAH ? bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / bhI paryApta aura aparyApta ke bheda se do prakAra kA kahA gayA hai| evaM AukkAiyA vi caukkaeNa bheeNaM bhANiyantrA' pRthivIkAyika ke jaise apakAyika bhI sUkSma, yAdara, paryAptaka aura aparyAptaka ke meda se cAra prakAra ke kahe gaye jAnanA cAhiye / 'evaM jAva vaNassaikAiyA' * isI prakAra se yAvat vanaspatikAyika bhI sUkSma, cAdara, paryApta aura aparyApta ke bheda le cAra prakAra ke kahe gaye jAnanA cAhiye yAvaraMpada se tejaskAyika aura vAyukAdhika ina do kA grahaNa huA hai| tathA ca pRthivIkAyika ke jisa prakAra se cAra bheda kahe haiM usI prakAra se tejaskAyika se lekara vanaspatikAyikAnta ekendriya ke bhI cAra cAra bheda haiM aisA jAnanA caahiye| ___ 'apajjanta suhama puDhavI kAiyANa bhaMte ! kaimma pagaDIbhI pannattAo' he bhadanta ! aparyApta sUkSma pRthivIkAyika jIvoM ke kitanI bharyAsanA methI 412nA hA cha. 'eva AukkAiyA vi caukkaeNa bheeNaM bhANiyavyA' pRthvI vinA thana pramANe mayi 55 sUkSma, 42, paryAta ane aparyAptanA bhedathI cAra prakAranA kahevAmAM Avela che. tema samajavuM. 'evaM jAva vaNassaikAiyA' mA pramANe yAvata vanaspatithi: 55 sUkSma bAdara paryApta ane aparyAptanA bhedathI cAra prakAranA kahyA che. tema samajavuM. ahiyAM yAvatpadathI tejaskAyika ane vAyukAyika e be grahaNa karAyA che. te A pramANe-pRthvIkAyikanA cAra bhede je rIte batAvyA che. e ja pramANe tejaskAyikathI laIne vanaspatikAyika sudhInA eka IndriyavALA 'jIvanA paNa cAra bheda samajavA. 'apajjatta suhumapuDhavIkAiyANa bhate / kai kammapagaDIo panattAo' 3 bhagavad aparyApaka sUkSama pRthvIkAyika jIne keTalI karma prakRti kahevAmAM
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ * prayacandrikA TIkA za033 u. 1 sU01 ekendriyajIvanirUpaNam rahe 'gomA' he gautama ! 'aTTha kammapagaDIo pannattAo' aSTakarmaprakRtayaH prajJaptAH'kathitAH / prakArabhedameva darzayati- 'taMja'hA' ityAdi / 'ta jahA ' tadyathA - 'nANAvairaNijaM jAva - aMtarAiyaM' jJAnAvaraNIyaM yAvad AntarAyikam / atra yAvatpadena 'darzanAvaraNIya vedanIya - mohanIyAyu- nAma - gotrANAM sagraho bhavati / tathA cajJAnAvaraNIyAdArabhyAntarAyikaparyantA aSTau karmaprakRtayo'paryAptasUkSmapRthivIkAyikAnAM bhavantItyuttaramiti / 'pajjasamuhuma puDhavIkAiyA NaM bhaMte! kai kammapaMga'DIo pannatAo' paryApta sUkSmapRthivIkAyikAnAM khalu bhadanta ! kati saMkhyakAH karma prakRtayaH prajJaptAH kathitA iti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'gomA' he gautama! 'aTTha kammapagaDIo' aSTa karma prakRtayaH prajJaptAH eteSAmaSTau "karmaprakRtayo bhavantItyuttaram / prakArabhedameva darzayati- 'taM jahA ' ityAdi / 'taM jahA~ ' tadyathA - 'nANAvara NijjaM jAva aMtarAiyaM' jJAnAvaraNIyaM yAvatpadena darzanAvaraNIya karmaprakRtiyAM kahI gaI hai ? 'godhamA / aTTha kammapagaDIo pannattAo' he gautama! unake ATha karmaprakRtiyAM kahI gaI haiN| 'taM jahA' jo isa prakAra se haiM 'nANAvara NijjaM jAva aMtarAiyaM' jJAnAvaraNIya yAvat antarAyika yahAM yAvatpada se darzanAvaraNIya vedanIya mohanIya Ayu nAma aura gotra ina karmaprakRtiyoM kA grahaNa huA hai / 'pajjanta suhumapuDhavIkAiyA bhate ! kaha kammapagaDIo pannantAo' he bhadanta ! paryApta sUkSma pRthivIkAyika jIvo ke kitanI karmaprakRtiyeM kahI gaI haiM ? uttara meM bhagavAna kahate haiM 'golA ! he gautama ! ' aDDa kammapagaDIo pannattAo' ATha karmaprakRtiyAM kahI gaI haiM / 'taM jahA ' ve isa prakAra haiM'nANAvara NijjaM jAva aMtarAiyaM' jJAnAvaraNIyase lekara antarAya karma kI AThoM karmaprakRtiyAM kahI gaI hai| jaise - jJAnAvaraNIya, mAvesa che ? uttaramAM anuzrI - ' aTu kammapagaDIo pannatAo' De gautama ! tethene aham amRtiyo DI che 'ta' jahA' te yA abhA 'nANAvaraNijja jAva aMtarAiya' jJAnAvaraNIya yAvat atarAya maMDiyAM yAvatpaDhthI irzanAvaraNIya, bhoDanIya, vehanIya, nAma, gotra, ane Ayu karma prakRtiyA grahaNa karavAmAM AvI che, paNNattAo' 'paJjrattasuhumapuDhatrIkAiyA NaM aMte ! kai kammapagaDIo bhagavat paryApta sUkSma pRthvIkAyaka jIvane keTalI kama prakRtIce kahevAmAM mAveta ? uttaramA prazra - 'goyamA ! De gautama ! 'aThTha kamma pagaDIo paNNattAo' yA pratIya vAmAM Ave che. te yA prabhA che.- 'nANAvara Nijja jAva atarAiya' 'jJAnAvarIyAMthI sardha ne antarAmbha sudhInAM
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 bhagavatIstra - vedanIya, mohanIyAyu nImagotrANAM grahaNaM bhavati / 'apajjatta vAyagpuDhavIkAiyANaM bhaMte ! kai kammapagaDIo pannattAo' aparyAptavAdarapRthivIkAthikajIvAnAM bhadanta ! kati karmaprakRtayaH prajJaptAH kathitA iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'evaM cetra evam-yathA aparyAptasUkSmapRthivIkAyikajIvAnAmaSTau jJAnAvaraNIyAdArabhyAntarAyaparyantAH karmamakRtayaH kathitA stathaiva aparyAptavAdarapRthivIkAyikajIvAnAmapi jJAnAvaraNIyAdikAH aSTau karma prakRtayo jJAtavyA iti / 'pajjattavAyarapur3havIkAiyANaM bhaMte ! kai kamma pagaDIo0' paryApta cAdarapRthivIkAyikajIvAnAM bhadanta ! kati karmamakRtayaH pajJaptA iti praznaH, bhagavAnAha-evaM ceva' evameva, evam-yathA-aparyApta bAdara 'pRthivIkAyikAnAm, jJAnAvaraNIyAdikA aSTauM karmaprakRtayo bhavanti, tathaivaparyApta nAdarapRthivImAyikajIvAnAmapi jJAnAvaraNIyAdikA aSTau karmamakRtayo darzanAvaraNIya, vedanIya, mohanIka, Ayu, nAma gotra aura anta. rAya 'apajasa jAdara puDhayIkAiyA Na bhaMte ! kahakammapagaDIo pannattAo' he bhadanta ! aparyApta dhAdara pRthivIkAyika jIvoM ke kitanI karmaprakRtiyA~ kahI gaI hai ? 'gothamA! evaM ceva' he gautama | aparyApta sUkSma pRthiyIkAdhika jIvoM ke jaise aparyApta vAdara pRthivI. kAyika jIvoM ke bhI jJAnAvaraNIya Adi ATha karmaprakRtiyAM kahI gaI haiN| 'pajata pAghara puDhavIkAiyANa bhale ! kaha kAmapagaDIo0'he bhadanta ! paryApta bAda pRthivIkAdhika jIvoM ke kitanI karmaprakRtiyAM kahI gaI haiM ? 'goyanA ! 'evaM ceva' aparyApta bAdapRthivIkAyika jIvoM ke bhI jJAnAcaraNIdhAdika ATha karmaprakRttiyAM kahI pAI hai| 'evaM eeNa kameNaM AThe kama prakRtI kahevAmAM Avela che, jema ke-jJAnAvaraNIya darzanAvaraNIya, vedanIya, mohanIya, Ayu nAma, gotra ane anArAya. ___'apajatta bAyarapuDhalIkAiyANa mate ! kai kammapagaDIo pannattAo' 3 bhagavana aparyApta bAhara pRthvIkAyika jIvane keTalI kama prakRti kahevAmAM mAvI cha ? uttaramA pramuzrI 4 cha -'goMyamA ! eva ceva gautama ! 255. AMma sUma pRthvIkAyika jIvonA kathana pramANe aparyAptaka bAdara pRthvIkAyika - jene paNa jJAnAvaraNIya vigere ATha karma prakRti kahevAmAM AvI che. 'pajjatta bAyara puDhavIkAiyANaM bhaMte ! kai kammapagaDIo paNNattAo' 3 bhagavad paryApta bAdara pRthivIkAyika jIne keTalI kamaprakRtI kahevAmAM bhAva 2. 'goyamA ! eva ceva' parata mA2 pRthivIyi vAna para jJAnAvaraNIya vigere ATha karmaprakRtI kahevAmAM Avela che,
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ treat TIkA 033 4.1 01 ekendriyajIvanirUpaNam 247 bhavantIti jJAtavyam / ' evaM eeNaM kameNaM jAva - vAyaravaNassahakAyANaM paJjarAnANaM ti' evam - etena krameNa pRthivIkAyikaprakaraNa kathitaprakAreNa yAvad vAdarabana - spatikAyikAnAM paryAptakAnAmiti / atra yAvatpadena aparyApta paryApta bheda yukta sUkSmavAdarA'SkAyikAnAm aparyAptaparyAptabhedayuktamukSmavAdaratejaskAyikAnAm aparyAptaparyApta bhedabhinna sUkSmavAdaravAyukAyikAnAm aparyApta sUkSmavanaspatikAyikAnAM ca saMgraho bhavati / paryAptavAdazvanaspatikAyikAH sUtre evaM gRhItAH / atha karmaprakRtibandhaviSaye sUtramAha- 'apajjata' ityAdi / 'apajjata suhumapuDhavIkAsyANaM bhaMte !' aparyAptasUkSmapRthivIkAyikajIvAH khala bhadanta ! 'kaikammapagaDIo baMdhati' kati prakArakAH karma prakRtI vaidhnanti / kiyatsakhyakAnAM karmaprakRtinAM vandhakA ime bhavantIti praznaH / bhagavAnAha - 'gauyamA' ityAdi, 'gomA' he gautama! 'sattavihabaMdhagAvi aDavihabaMdhagAvi' saptavidha- saptamakAraka karmaprakRtInAM vandhakA api - aparyApta sUkSmapRthivIkAyikajIvA bhavanti / tathAstarraka karmakRtInAM bandhakA apI bhavantIti / jAva bAyara vaNahasaikAiyANaM pajjantagANaM si' isI krama se yAvat paryApta bAdara vanaspatikAyika taka jAnanA caahiye| yahAM yAvat zabda se aparyApta paryApta bheda yukta sUkSma bAdara aSkAyikoM kA aparyApna paryApta bheda yukta sUkSma bAdara tejaskAyikoM kA aparyApta paryAsabheda yukta sUkSma bAdara vAyukAdhikoM kA aura aparyApta sUkSmavanaspatikAthiko kA saMgraha huA hai / paryApna vAdara vanaspatikAyikoM sUtra meM hI A gayA hai / aba ATha karmaprakRtiyoM ke bandha ke viSaya meM sutra kahate hai- 'apajatta' ityAdi 'apajjatta sumapuDhavIkAiyANaM bhaMte! kaha kasma pagaDIo vardhati' haiM bhadanta ! paryApta sUkSma pRthivIkAyika jIva kitanI karmaprakRtiyoM kA bandha karate haiM ? 'godhamA / sattaviha baMdhamA vi avibaMdhagA vi' 'evaM eeNa kameNa jAva bAyaravaNassaikAiyANaM pajjattagANaM ti' bhA kramathI cAvat zabdathI paryAptaka khAdara vanaspatikAyikanA kathana sudhI samajavu, ahiyAM yAvat zabdathI paryApta, aparyApta, bheda yukta sUkSma bAdara akAyikanA aparyAptaparyAptaka bheda yukta sUkSma mAdara tejaskAkAne aparyAptaparyApta bhedavALA sUkSma khAdara vAyukAyikAnA ane aparyApta sUkSma vanaspatikAyikAnA saMgraha thayA che. paryApta khAdara vanaspatikAyiketu' kathana te sUtramAMja karyuM che 'apajjata huma puDhavIkAiyANaM bhaMte! kai kammapagaDI oo badhaMti' bhagavan aparyApta sUkSma pRthvIkAyika jIva keTalI kama prakRtiyAnA adha 42 che ? yA praznatA uttaramA anuzrI che hai - 'goyamA ! sattavidhagAvi
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre, 58 tatra - 'sacabaMdhamANA AuvajjAo satta kammapagaDIo baMdheti' saptaprakAraka karma prakRtI vainan AyuSkarmAviriktAH sapta jJAnAvaraNIyAdikAH karmaprakRtidhnanti ! 'a mANA paDipunnAo aha kammapagar3Io baMdheti' aSTakarmaprakRtI nantaH paripUrNAH samastA api aSTApi karmapakRtI vaidhnanti / sarvAsAmapi karma prakRtInAM baMdhanaM kurvantIti bhAvaH / 'pajjatta muhamapuDhavikAiyANaM bhaMte !" paryAptaM sUkSmapRthivIkAyikajIvAH khalu bhadanna ! 'kati karmaprakRtI vaidhnantIti praznaH, he iter ! apasUna pRthivIkAyika jIva sAta karma prakRtiyoM kA bhI bandha karate haiM aura ATha karmaprakRtiyoM kA bhI bandha karate haiM 'satta vadhamANA AuvajjAo satta kammapagaDIo baMdhaMti' jaba ve sAta karma prakRtiyoM kA bandha karate haiM taba Ayukasa ke sivAya ve sAta karma prakRtiyoM kA jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, vedanIya, mohanIya, nAma, gotra, aura antarAya inakA - ghandha karate haiM 'aTTha baMdhamANA paDipunnAoM aTu kammapagaDIo vaMrdhati' aura jaba ve ATha karma prakRtiyoM kA bandha karate haiM to pUrI kI pUrI AThoM karmaprakRtiyoM kA bandha karate haiN| - 'pajjantta suhuma puDhacikkAyANaM bhaMte! kahakamma0' he bhadanta ! paryApta sUkSma pRthivIkAyika jIva kitanI karmaprakRtiyoM kA vadha karate haiM ? 'gomA ! evaM cetra' he gautama! arthAta lakSya pRthivIkAyika bhI sAta prakAra kI karma prakRtiyoM ke bhI bandhaka hote haiM aura ATha prakAra kI bhravRvi vaMdhanAni" he gautama ! aparyApta sUkSma pRthvIkAyika chatra sAtakama prakRticAnA pazu adha kare che, ane ATha kama prakRtiyAnA paNa baMdha kare che, 'sattabadhamANA AubajAo sattakammapagaDIo baMdhaMti' nyAre teyo sAta krama` prakRtiyAnA adha kare che, tyAre teo mAyukamane cheDIne eTale hai - jJAnAvaraNIya, harzanAvarathIya, vehanIya, mohanIya, nAma, gotra, bhane bhatarAya mA sAta pratiyonA gaMdha re che. 'aTUba dhamANA paDipunnAo aTTha kamma pagaDIo bagha'ti' bhane kyAre tethe ATha amRtiyoodha mere che, tyAre pUrepUrI AThe karma prakRtiyeAnA baMdha kare che. 'pannatta suhuma puDhavikkAiyANaM bharate ! kai kamma0 ' se lagavan paryApta sukSma pRthvIkAyika chatra keTalI krama prakRtiyenA kha'dha kare che? uttaramAM prabhuzrI che- 'goyamA / evaM cetra' he gautama! aparyApta sUkSma pRthvI thie anI jema ja paryApta sUkSma pRthvIkAyika paNu sAta prakAranI kama' prakRtiyAne baMdha kare che, ane AThe krama prakRtiyAnA pazu baMdha kare che, jyAre te sAta
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ 201 sheet TIkA (033 u. 1 sU01 ekendriyajIvanirUpaNam 'bhagavAnAha - 'evaMceva' evameva aparyAptasUkSmapRthivIkAyikavadeva paryAptasUkSmapRthivIkAyikA api saptavidhavandhakA api, aSTavidhavandhakA api / tatra saptabadhnantaH Ayurvaja jJAnAvaraNIyAdikAH sapta karmaprakRtIrvaghnanti, aSTa vanantaH paripUrNA aSTa karmaprakRtI ghnantIti / evaM savve jAva - pajjata vAyara vaNassaha kAiyANaM bhaMte ! kai kammapagaDIo baMdhaMti evaMceva' evaM sarve yAvat paryAptavAdara vanaspatikAyikAH khalu bhadanta ! kati karmaprakRtIrvadhnanti evameva pUrvoktadeva praznottarANi jJAtavyAni atra yAvatpadena paryApta sUkSmAkAyika, paryApta sUkSmAspkAcikA'paryAptavAdarAkAyika, paryAptavAdarAkAyikAsparyApta sUkSmatejaskAyika paryApta vAdara tejaskAyikA'paryAptasUkSmavAyukAyika paryApta sUkSmavanaspatikAyika aparyAptavAdaravanaspatikAyikAnAM karmaprakRtiyoM ke bhI dhaka hote haiN| sAta karmamakRtiyoM ke bandhaka hone para ve Ayu karma ko chor3akara zeSa jJAnAvaraNIyAdi sAta karmaprakRtiyoM kA bandha karate haiN| aura ATha karmaprakRtiyoM ke bandhaka hone para ve paripUrNa ATha karmaprakRtiyoM kA bandha karate haiM / 'evaM savve jAva pajjatta vAyaravaNassaikAiyANaM bhaMte ! kaha kammapagaDIo baMdhaMti, evaM ceva' isI prakAra samasta yAvat paryApta cAdara vanaspatikAdhika he bhadanta ! kitanI karmaprakRtiyoM kA bandha karate haiM ? he gautama! isa sambandha meM pUrvokta jaisA hI uttara jAnanA cAhiye, yahAM yAvatpada se 'aparyApta sUkSma aSkAdhika, paryAtaka sUkSma aSkAyika, aparyAptaM bAdara akAyika, paryApta vAdara aSkAyika, aparyApta sUkSma tejaskAyika, paryApta sUkSma- tejaskAyika, aparyApta bAdara tejaskAyika, paryAptaka bAdara tejaskAyika aparyApta sUkSma vAyukAdhika, paryApta sUkSma vaayukrama prakRtiyAnA baMdha kare che, tyAre te ANu karmIne choDIne bAkInI jJAnA varaNIya vigere sAta kama prakRtiyAnA khadha kare che, ane jyAre ATha kama prakRtiyAnA khaMdha kare che, tyAre te pUrepUrI aThe ATha kama prakRtiyAnA adha ure che. 'e' savve jAva pajjattatrAyaravaNassa ikAiyANaM bhave ! kaI kammapagaDIo baMdhaMti eva ceva' prabhAsaNA yAvat paryApta mAra vanaspatikAyika he bhagavan keTalI kama prakRtiyAnA adha kare che ? he gautama ! A samaMdhamAM pahelAM kahyA pramANe ja prazna ane uttara samajavA. ahiyAM yAdathI aparyApta sUkSma aSThAyika, paryApta sUkSma akAyika aparyApta Adara akAcika, paryApta khAdara aplAyika, apasa, sUkSma tejaskAyika, paryApta sUkSma tejaskAyika aparyApta bAdara tejaskAyika paryApta khAdara tejasthAyika, aparyApta sUkSma vAyukAyika paryApta sUkSma vAyu 40 32 -
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI saMgraho bhavati / tathA ca aparyApta sUkSmA'kAyikAdArabhyA'paryAptabAdara vanaspatijIvaparyAntAnAM karmabandhaviSaye pRthivIkAyikavadeva vyavasthA jJAtavyA ALApatrakArastu svayamUhanIyaH etadagretana paryAptavAdaravanaspatikAyikasUtraM sUtrakAraH svayamevAha - 'pajjata vAyaravaNassaikAiyA NaM' ityAdi, 'pajjatamAyaraarraskAiyANaM bhaMte! kai kammapagaDIo vaMrdhati' paryAptavAdaravanaspatikAyikAH khalu bhadanta ! kati karmaprakRtI vadhnanti 1 uttaramAha - ' evaM cetra' evameva paryApta bAdarapRthivIkAyikavadeva karmaprakRtibandhanaviSaye vyavasthA jJAtavyeti / atha karma prakRtivedana cipaye mAha-' apanatta0' ityAdi / 'apajjata suhumapuDhavi kAyika, aparyApta cAdara vAyukAyika, paryApta cAdara vAyukAyika, aparyApta sUkSma vanaspatikAdhika, paryApta sUkSma vanaspatikAyika aura aparyApta cAdara vanaspatikAyika 'ina saba ke praznottarokA prahaNa huA hai / jaise aparyApta sUkSma akAyika se lekara aparyApta bAdara vanaspatikAyika taka ke jIvoM ke karmabandha ke viSaya meM pRthivIkAdhika ke jaisI hI vyavasthA jAnanI cAhiye / isa sambandha meM AlApa prakAra svayaM hI udbhAvita karanA cAhiye / paryApta bAdara vanaspatikAyika ke viSaya meM sUtrakAra svayaM sUtra kahate haiM 'pajjanta' ityAdi 'pajjanta bAyaravaNassaikAiyANaM bhate ! kaha kampagaDIo baMdhata' he bhadanta ! paryApta vAdara vanaspatikAyika jIva kitanI karmaprakRtiyoM kA bandha karate hai ? ' evaM 'ceva' he gautama ! isa sambandha meM paryApta bAda pRthivIkAyika ke jaise hI karma prakRti ke bandha ke viSaya meM vyavasthA jAnanI cAhiye / 'apajjanta suma puDhavikkAiyANa' bhate !' he bhadanta ! aparyA mAthi, aparyApta, nAhara, vAyubhaya, paryApta mAhara vAyubhaya, aparyApta sUkSma vanaspatikAyika, paryApta sukSma vanaspatikAyika, ane aparyApta khadara vanaspatikAyika A saghaLA grahaNa karAyA che. tathA aparyApta sUkSma apU kAyikathI laI ne aparyApta bAdara vanaspatikAyika sudhInA jIvAnA krama madhanA sabadhamAM pRthviIkAyikanA kathana pramANe AlApanA prakAra svaya' anAvIne samajI levA. paryApta khAdara vanaspatikAyikanA saMbaMdhamAM sUtrakA2 nIcenA 'sUtrapATha he che. 'pajjattavAyaravaNassaikAiyANaM bhate ! kai kammapagaDI to baMdhaMti' huM bhagavana paryaMpta bAdara vanaspatikAyika jIva keTalI kama` prakRtiyAnA adha 42 1 uttaramA anuzrI De che De- 'eva' 'ceva' he gautama! yA samadhibha aparyApta sUkSma pRthvIkAyikanA kathana pramANe ja kama prakRtinA samadhamAM Ithana sabha ka 'ret suma puDhavIkAiyANaM bhate' he bhagavana matharyAsa sUkSma pRthvI
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyandrikA TIkA za033 u.1 sU01 ekendriyajIvanirUpaNam 251 kAiyANaM bhaMte' aparyApta sUkSmapRthivIkArikajIvAH khalu bhadanta ! 'kai kamma pagaDIo vedeti' kati karmaprakRtI vedayantIti vedanaviSayaH praznaH / bhagavAnAha'goyamA' ityAdi / 'goyamA!' he gautama ! 'codasa kammapagaDIo vedeti caturdaza karmamakRtI vaidayanti, aparyApta sUkSmapRthivIkAyika jIvA iti / prkaarbhedmeN| darzayati-'taM jahA' ityAdi / 'taM jahA' tadyathA-nANAvaraNijjaM jAva-aMtarAiyaM' jJAnAvaraNIyaM yAvad AntarAyikam / yAvatpadena darzanAvaraNIya vedanIya. mohanIya Ayu-nAma-gotrANAM saMgraho bhavati / tathAcemA jJAnAvaraNIyAdikA aSTakarmaprakRtayaH 8 / tathA-'soiMdiyavajjha' aMtrendriya vadhyam, zrotrendriyaM badhyaM hananIyaM-- sUkSmapRthivIkAyikajIva 'kai kammapagaDIo vedeti kitanI karmaprakRtiyoM kA vedana karate haiM ? 'goyamA! codasakamma pagaDIo vedeti' he gautama ! aparyApta sUkSma pRthivIkAyika jIva 14 karmaprakRtiyoM kA vedana karate haiN| 'ta jahA' jo isa prakAra se haiM-'NANAvaraNijja jAva aMtarAiya' jJAnAvaraNIya se lekara antarAya taka yahAM yAvat pada se darzanAvaraNIya vedanIya mohanIya, Ayu, nAma, aura gotra inakA grahaNa huA hai| __isa prakAra ina jJAnAvaraNIyAdika ATha karmaprakRtiyoM kA ve vedana karate haiM tathA 'soiMdiyavajjha' zrotrendriya vadhya zrotrendriya, vadhya hanana karane yogya jisa karma ke ho vaha zrogendriya adhya karma kahalAtA hai jisa ke udaya se jIva ko zrotrondriyako mApti na ho sake usa karma kA nAma zrotrendriya ghadhya karma hai usa zrogendriya vadha karma kA vedana karate haiM, isI prakAra Age bhI samajha lenA Aya va 'kai kammapagaDIo vedeti' TasI bhI pratiyAnu vana re cha 1 'goyamA ! codasakammapagaDIo vedeti' gautama! aparyApta sUkSma pRthvI kAyika jIva cauda 14 karmaprakRtinuM vedana kare che 'ta jahA' yA prabhArI cha -'NANAvaraNijjaM jAva aMtarAiya' jJAnApara. yathI laIne antarAya sudhI ahiyAM yAvata padathI darzanAvaraNIya, mohanIya, vedanIya, nAma, gotra, ane Ayu A karma prakRti grahaNa thai che. A rIte A jJAnAvaraNIya vigere ATha kama prakRtinuM teo vedana kare che. tathA 'soidiyavajha' zronedriya padhya-zrIndriyanu nana 42vA yogya re bhAya che te bondriya vadhya karma kahevAya che. je kamanA udayathI zrotrendriyanI prApti na thaI zake te karmanuM nAma zrondriya vadhya karma che. e zrotrendriya vadhdha karmanuM vedana kare che tema samajavuM A zregnendriya vadhya kama bhatijJAnAvara vizeSa 35 DAya che. 'cakkhi diyavajjha' tathA yakSa chadriyapakSya
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ - bhagavatIle hananayogyaM yasya karmaNa stan / yadudayAt jIvasya zrotrendriyaM na labhyate tatkarma zrotre. ndriya vadhyaM kathyate-evaM sarvatra vodhyam, etanmatijJAnAvaraNavizeSa ityarthaH, evam'cakkhi diyavajjha' cakSurindriyavadhyam, cakSurindriya hananIyaM tat-darzanAvaraNA vizeSaH 10 / 'ghANidiyavajjha" ghrANendriya vadhyam, ghANendriya hananIyam 11 / ' 'jibhidiyavajjha' jihvendriya vadhyam jivendriya hananIyaM 12 / sparzanendriya vadhyantu teSAmaparyAptasUkSmapRthivIkAyikAnAM nAsti, yataH sparzanendriyavadhyatva sviikaare-ekendriyvhaanipsnggsyaaditi| 'inthiveyavajha- strIvedavadhyam , yadudayAt strIvedo na labhyate tat strI vedahananIyaM karma 13 / 'purisavedava" purupavedavadhyam , yadudayAt puruSavedo na labhyate, tatkarmapuruSavedahananIyam 14. / napuMsakUvadhyaMtu ekendriyANAM naasti-npuNskvedvRttitvaaditi| evametAzcatudezakamaprakRtayo bhavanti / cAhiye yaha zrotrendriya karma matijJAnAvaraNa vizeSa rUpa. hotA hai| 'cakkhidiyavajjhaM tathA cakSu indriya vadhyakarmakA ve vedana karate haiN| yaha cakSurindriya vadhghakA darzanAvaraNIyakarma vizeSa rUpa hotA hai| 'ghANi diyavajjha" tathA ghrANendriya adhyakarma kA ve vedana karate haiN| 'jibhidiyavajjha" jivendriya vadhyakama kA vedana karate haiN| sparzanendriya adhyakarma kA vedana una aparyApta sUkSma pRthivIkAyikoM ke nahIM hai, kyoM ki.inake. yadi sparzanendriya adhyakarma kA vedana svIkAra kiyA jAya to inameM ekendriyatA kI hAni kA prasaMga prApta hogaa| 'isthivedavajjha' isI prakAra se ye aparyApta sUkSma pRthivIkAdhika jIva strIveda vaSyakarma kA bhI vedana karate haiN| jisa ke udya se strI veda prApta na ho vaha strI veda vadhyakarma hai| 'purilavedajjha' puruSa veda vadhya karma kA vedana karate haijisa ke udaya se puruSa veda prApta na ho sake vaha puruSa veda vadhyakarma hai, karmanuM dAna kare che. A cakSu IdriyAvaraNa karma darzanAvaraNa vizeSa rUpa DAya che. 'dhANidiyavajjha' tathA prAyadriyApathya manu vehana 43 cha. jibhidiyavajjha' lavadriyaqdhya manu vehana 42 cha. te maryApta sUkSma pRthvIkAyikAne sparzendriyavadhya karmanuM vedana hotuM nathI. kema ke teone je sparzanendriyavadhya karmanu vedana svIkAravAmAM Ave to temAM ekandriya pazAnI hAnInA asa upasthita tha 'ithiveyavajjha' mA08 pramANe mA aparyApta sUkSma pRthvIkAyika jIvo strIvedavadhya karmanuM paNa vedana kare che. jenA yathI sIva prApta na thAya ta zrIvahanadhya meM uvAya che. 'purisavedavajjha" purUSa vedavaSya kamanuM dAna kare che. jenA udayathI purUSada prApta na
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA jhA033 u.1 lU01 ekendriyajIvanirUpaNam 253 : kiM caturdaza karmaprakRtInAM vedanaM kevalapaparyAptamukSmapRthivIkAyikAnAmeva bhavatI tyAzaGkAyAmAha-'evaM caukkaeNaM' ityAdi / 'evaM caukkaeNaM bhedeNaM jAvapajjatta vAyaravaNassaikAiyANa bhaMte ! kai kammapagaDIo verdeti' goyamA !'evaM ceva, coddasakammapagaDIbho vedeti' evaM catuSkega bhedena paryAptAparyAptabheda bhinnamUkSmavAdarabhedena yAvat paryAptavAdarabanaspatikAyikAH khalu bhadanta ! kati karma prakRtIvedayanti ? gautama ! evameva-aparyApta pRthivIkAyikavadeva-- inake napuMsaka vadhyakarma nahIM hai, kyoM ki ekendriyoM meM napuMsaka veda vRttitA hotI hai / isa prakAra se ye caudaha 14 karma prakRtiyAM hai jinheM ye aparyApta sUkSma pRthivIkAyika jIva vedana karate haiM / ina caudaha karma prakRtiyoM kA vedana inhI aparyApta sUkSma pRthivIkAyikoM ke hotA- ho so vAta nahIM hai kintu hana caudaha karma prakRtiyoM kA veMdana 'evaM ca. kkeNa bhedeNa jAva pajjatta boyara vaNaslaikAiyANa mate ! kaikamma pagaDIo vedeti' svakSama, bAdara, paryApta aura aparyApta ina bheda vAle samasta ekendriya jIva hote hai, isaliye sUtrakArane yahA~ aisA kahA hai yaha caudaha prakRtiyoM kA vedana paryApta bAda vanaspatikAyika taka jAnanA caahiye| gautamasvAmI ne isI bAta ko prabhuzrI se isa rUpa meM yAvat pUchA hai ki he bhadanta ! paryApta bAdara vanaspatikAyika jIva kitanI kama prakR. tiyoM kA vedana karate haiM? untara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! evaM ceva coisa jammapagaDIo vedeti' he gautama ! aparyApta pRthivIkAyika thaI zake te purUSa vedavadhya karma kahevAya che. teone napuMsakavedavaya kama hetuM nathI kema ke-ekendriyAmAM napusakavedapaNu hoya che. A rIte A cauda 14 karma prakRtie kahI che jenuM A aparyApta sUkamapRthvIkAyika jIva vedana kare che. A cauda kama prakRtinuM vedana A aparyApta sUkSama pRithavIkayikane ja hoya che, e vAta nathI paraMtu A 14 caudakarma prakRti yonu vahana evaM caukkeNaM bheeNaM jAva pajjatta vAyaravaNassaikAiyANaM bhate / kai kamma pagaDIo vedeti' sUkSma, mA62, paryApta mane aparyApta mA ho saghaLA ekendriyone hoya che. tethI sUtrakAre ahiyAM evuM kahyuM che ke-A coda prakRtinuM vedana paryApta bAdara vanaspatikAya sudhI samajavuM. gautama svAmIe eja vAta prabhuzrIne e rIte pUche che ke-he bhagavana paryApta bAdara vanaspati kAyika jIva keTalI karma prakRtiyAnuM vedana kare che? A praznanA uttaramA prabhuzrI 4 cha -'goyamA ! eva ceva caudasakammapagaDIo vedeti' he gautama aparyApta pRthvIkAvika jInA kathana pramANe ja teo yAvat
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 bhagavatIsa caturdaza karmapakRtIvedayanti / yAvatpadena, paryApta sUkSmapRthivIkAyikAdArabhya aparyApta, paryApta sUkSmavAdarabhedabhinnAkAyika, tejaskAyika-vAyukAyika paryAptAparyApta sUkSmavanaspatikAyikAH aptiAparyAptavAdaravanaspatikAyikAnta jIvAnAM saMgraho jnyaatvyaaH| paryApta cAdaravanaspatikAyika sUtraMtu pUrvamuktameva, ete sa ekendriyAzcaturdaza karmaprakRtInAM vedakA bhavantIti bhaavH| ALApaprakArAzca svayamevohanIyA iti / ___'sevaM bhate ! sevaM bhaMte ! tti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti hebhadanta / jIvo ke jaise hI ve yAvat vanaspatikAdhika jIva 14 kama prakRtiyoM kA hI vedana karate haiM / yahAM yAvatpada se paryApta sUkSma pRthivIkAyika se lekara aparyApta paryApta, sUkSma, bAdara, bheda vAle apakAyika, teja. skAyika, vAyukAdhika aparyApta sUkSma vanaspatikAyika aura aparyApta bAdara vanaspatikAyika tejaskAyika ina saba jIvoM kA grahaNa hubhA hai| paryApta vAdara vanaspatikAyika mUtra to pahile kaha hI diyA hai| isa prakAra ye saba ekendriya jIva sUkSma paryApta sUkSma aparyApta, bAdara apa. yApta akAyika jIva, isI prakAra se sUkSma paryApta Adi bheda vAle tejaskAyika jIva vAyukAyika jIva aura vanaspatikAyika jIva-pvokta 14 kama kRtiyoM ke vedaka hote hai| isa sambandha meM AlApa prakAra svayaM hI udbhAvita karanA cAhiye 'se bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta / jaisA Apa devAnupripane ekendriya jIvoM ke karmaprakRtiyoM ke bAdara vanaspati kAyika jIva cauda 14 karmaprakRtinuM ja vedana kare che. ahiyAM yAvatpadathI paryAptaka sUma pRthvIkAyikathI laIne aparyApta sUkama khAdara bheTavALA aprakAyika tejasakAyika vAyukAyika tathA aparyAptaka bAdara vanaspatikAyika A saghaLA ja grahaNa karAyA che paryApta bAdara vanaspati kAyika sUtra pahelAM kahevAmAM AvI gayuM che. A rIte A saghaLA eka IndriyavALA che sUphama paryApta. sUkSama aparyApta, bAdara paryApta bAhara aparyApta, aSkAyika jIva Aja rIte sUma paryApataka vigere bheTavALA tejaskAra vika jI, vAyukAyika che ane vanaspatikAyika jIve upara kahela 14 caudakarma prakRtinuM vedana kare che. A saMbaMdhamAM AlApake svayaM banAvIne samajI levA. ___ 'seva bhaMte ! seva' mate ! ti magavan mA5 vAnupriye the| driya ane karma prakRticAnA baMdha saMbaMdhamAM ane tenA vedananA saMbaMdhamAM
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - prameyacandrikA TIkA za033 u.1 101 ekendriyajIvanirUpaNam 255 ekendriyANAM karmaprakRti vandhanavedanaviSaye yatkathitam-tatsarvaM satyamitikathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namasyati vanditvA namasyitvA saMyamena tapasA''tmAnaM bhAvayan viharatIti |mu0 // 33 // 1 // // iti zrI vizvavikhyAta-jagavallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApakapavizuddhagadhapadhanaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapati kolhApurarAjamadatta'jainAcArya' padabhUSita-kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjya zrI ghAsIlAlavativiracitAyAM zrI "bhaga vatIsUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAMvyAkhyAyAM trayastriMzattameM zatake prathamoddezakaH smaaptH||33-1|| pandhana evaM unake vedana ke viSaya meM jo kahA hai vaha saba satya hI hai| isa prakAra kahakara gautama ne prabhuzrI ko vandanA kI aura unheM namaskAra kiyaa| vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AsmAko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatImatra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke tetIsaveM zatakakA prathama uddezaka samApta // 33-1 // je kathana karyuM che. te saghaLuM kathana satya ja che. he bhagavana ApI devAnupriya kaMthana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sUnA jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjagRta "bhagavatIsUtra"nI prameyacandrikA vyAkhyAnA tetrIsamA zatakane pahele uddeza samApta 33-1
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 bhagavatIne atha dvitIyodezaka mArabhyate 03 mUlam - ivihA NaM bhaMte! anaMtazevavannagA egiMdiyA pannattA ? goyamA ! paMcavihA anaMtazevavannagA egiMdigA pannattA / taM jahA - puDhavIkAiyA jAva vaNassaikAiyA / arNatarovadannagANaM te! puDhavIkAiyA kaivihA pannattA goyamA ! dubihA pannatA taM jahA - suhumapuDhavIkAiyA ya bAyarapuDha vikAiyA y| evaM dupaeNaM bheSaNaM jAva vaNassaikAiyA / aNaMtarovavannaga suhumaDhavIkAiyANaM saMte ! kaikammapagaDIo pannatAo, goyamA ? aTU kamsa pagaDIo pannattAo taM jahA-nANAvaraNijjaM jAva- aMtarAiyaM / aNaMtarovavannaga bAyarapuDhavIkAiyA NaM bhaMte! : kai kammapagaDIo pannatAo / goyamA ? aTTa kammapagar3Io pannattAo taM jahA - nANAvaraNijjaM jAna aMtarAiyaM / evaM jAva atarovavannaga vAyaravaNaslaikAiyANaM tti / anaMtazevavannagaM sumaDhavIkAiyANaM te! kaikammapagaDIo baMdhaMti ? goyamA ! AuvajjAo lata kammapagaDIo baMdhaMti / evaM jAva anaMtarovavannagaM vAyaravaNassa ikAiyati / anaMtazevavannaga suhumapuDhavIkAiyANaM saMte ! kahakamma pagaDIo vedeti ? goyamA ! usa kammapagaDIo vedeti taM jahA - nANAvaraNijjaM taheMba jAva purisavedavajjhaM / evaM jAva anaMtazevavannaga bAyaravaNassaikAiyaM tti / sevaM bhaMte sevaM bhaMte ! ti // sU0 2 // chAyAH katividhAH khalu bhadanta ! anantaropapannakA ekendriyAH prajJaptAH ? gautama ! paJcavidhA anantaropapannakA ekendriyAH prajJaptAH / tadyathA pRthivIkAyikA yAvadvanaspatikAyikAH / anantaropapannakAH khalu bhadanta / pRthivIkAyikA kavividhAH prajJaptAH 1 gautama ! dvividhAH prajJaptAH tadyathA - sUkSmapRthivIkAyikAva, vAdarapRthivIkAyikAca / evaM dvipadena bhedena yAcavanaspatikAyikAH anatapasUkSmapRthivIkAyikAnAM bhadanta ! kati karmaprakRtayaH prajJaptAH ? gautama aSTa karmakRtaH maGgatAH / tadyathA - jJAnAvaraNIyaM yAvadantarAyikam / anantaropapa
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiDikA TIkA za033 u.2 01 anantaropapannaka e0 nirUpaNam 257 weardarapRthivIkA vikAnAM bhadanta / kati karmaprakRtayaH prajJaptAH ? gautama 1 aSTa karmaprakRtayaH prajJaptAH / tadyathA - jJAnAvaraNIyaM yAvadAntarAyikam / evaM yAtra danantaropapannaka sUkSmapRthivIkAyikAH khala bhadanta ! kati karmaprakRtIrvadhnanti 1 gautama | AyurvaH saptakarma prakRtIrvadhnanti evaM yAvadanantaropapannakavAdara vanaspa tikAyikA iti / anantaropapannaka sUkSmapRthivIkAyikAH khala bhadanta ! kati karmakRtI vaidayanti ? gautama / caturdaza karmaprakRtIrvedayanti / tadyathA - jJAnAvaraNIyam tathaiva yAvat puruSavedavadhyam / evaM yAvadanantaropapannaka bAdaravanaspatikAfor iti / tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta / iti // 02 // TIkA- 'kaivihANaM bhaMte ! anantazevavannagA egiMdiyA pannattA' katividhAH katiprakArakAH khalu bhadanta ! 'aNaMtarovadannagA egiMdiyA pannattA' anantaro papadmakAH, anantaram ye utpatteH prathamasamaye evaM varttante te anantaropapanAH, ekasamayopapannakA ityarthaH etAdRzA ekendriyAH katividhAH prajJaptAH - kathitAH / iti praznaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'paMcavA aNatarovavannagA ergidiyA pannattA' paJcavidhAH - paJcamakArakA anantaropapannakA ekendriyAH prajJaptAH kathitAH / 'taM jahA' tadyathA - 'puDhavIkAiyA|| zataka 33 uddezaka dvitIya // 'kaivihANaM' bhate ! anaMtarovavannagA egiMdiyA pannattA ? TIkArtha - 'kavihA NaM bhaMte ! anaMtazevavannagA egiMdiyA pannatA' he bhadanta ! anantaropapannaka ekendriya jIva kitane prakAra ke kahe gaye haiM? jo utpatti ke prathama samaya meM rahate hai ve anantaropapannaka kahe gaye haiM / arthAt jinhe utpanna hue eka samaya hI huA hai ve hI anantaropapannaka haiN| uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'goyamA paMcavihA anaMtazevavannagA egiMdiyA pannattA' he gautama / anantaropapannaka ekendriya jIva pAMca AkhIjA uddezAnA prAraMbha - 'kaivihANaM bhave ! anaMtazevavaNNagA egiMdiyA paNNattA' tyAhi. TIDArtha' - 'kaivihANa bhate ! aNatarovavaNNagA ergiriyA paNNattA' bhagavat anantarApapannaka ekendriya jIva keTalA prakAranA kahevAmAM AvyA che'? jemanI utpattI prathama samayamAM ja che, teone anantare papannaka kahevAmAM Ave che. arthAt eka samayamAM ja je jIve utpanna thAya che,-ekI sAthe jee utpanna thAya che, e ja, anaMtarapapannaka che. A praznanA uttaramAM prabhuzrI - 'gopamA ! paMcavihA anaMtazevavaNNagA egiMdiyA paNgacA' he gautama! mana'tazapapannaka ekendriya jIve| pAMca prakAranA kahevAmAM Avela che, 'la' gaddA bha0 33
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI jAva-vaNAssaikAiyA' pRthivIkAyikA yAnanaspatikAyikAH / yAvaspadena akAyika-tejaskAyika-vAyukAyikAnAM saMgraho madati / 'aNaMtarovavannagANaM bhaMte ! puDhavikkAiyA kaivihA pannattA' anantaropapannakAH khalu madanta / pRthivIkAyikA ekendriyAH katividhA:-kati makArakAH majJaptA ? iti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'duvihA pannattA' dvividhA prajJaptA, anantaropapannA pRthivIkAyikAH ekendriyaaH| 'taM jahA' tadyathA'suhumapuDhavIkAiyA ya-bAyarapuDhavIkAiyA ya sUkSmapRthivIkApikAzca bAdarapRthivIkAyikAzca evaM dupaeNaM bheeNaM jAva-vaNassaikAiyA' eca dvipadena bhedena yAvata, yAvatpadena aphAyikAH, tejaskAyikAH, vAyukAyikAH, vanaspatikAyikA api prakAra ke kahe gaye haiM / 'jahA' jo isa prakAra se hai-'puDhavIkAjhyA jAva vaNassaikAiyA' pRthivIkAyika yAvat vanaspatikAyika / yahAM yAvat pada se 'akAyika, tejaskAyika aura vAyukAyika' ina jIvoM kA grahaNa kiyA gayA hai / 'aNaMtaroghavannagANaM bhaMte ! puDhavIkajhAiyA kAvihA pannattA' he bhadanta ! aNaMtaropapannaka pRthivIkAyika jIva kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? 'goyamA ! duvihA pannattA' he gautama ! anantaropapannaka pRthivIkAyika jIva do prakAra ke kahe gaye haiN| 'taM jahA' jaisA-'suhuma puDhavikkAiyA ya0' sUkSma pRthivIkAyika jIva aura bAdara pRthivIkAyika jIva 'evaM dupaeNaM bheeNa jAva vaNassaha kAiyA' isI prakAra se yAvat vanaspatikAdhika jIvoM taka ke do do bheda kahanA cAhiye-arthAt anantaropannaka, apkAyika tejaskAyika, vAyukAyika te pramANa cha-'puDhavikAiyA jAMva vaNassaikAiyA' pRthvIyi yAvat 15. thi: 124yi, pAthi , mana napatithi: 'aNaMtarovavannagANa bhate! puDhavika'iyA kaivihA pannattA' he sagavan manata55nna pRthvI yi / keTalA prakAranA kahevAmAM AvyA che? A praznanA uttaramAM prabhutrI kahe che hai-'goyamA ! duvihA paNNattA', gautama ! manata5panna pRthvIya vA me 2nA 4vAmA mA0yA che. 'ta jahA' tamA prabhArI cha.-'suhuma puDhavI kAiyA ya bAyarapuDhavIkAiyA ya' sUkSma pRthvI thima mAha2 pRthvI yi 71 'eva dupaeNa bheeNaM jAva vaNassaikAiyA' kA pramANe yAvat vanaspatikAyika jI sudhInA be bheda kahevA joIe. arthAt anaMtara55naka aSkAyika tejaskAyika vAyakAyika, ane vanaspatikAyikanA sUkSama ane bAdara e beja bhedo hoya che. kema ke je anaMtApapannaka ekendriya
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za033 u. 2 sU01 anantaropapannaka e0 nirUpaNam 259 prarUpaNIyAH, anantaropapanna ke kendriyANAm paryAptakA'paryAptakabhedayorabhAvena catu viSabhedA'sambhavAt dvipadena sUkSmavAdarabhedeneti kathitam / sAmAnyata ekendriyAH pratyekaM catuSprakArakA bhavanti sUkSmAva - vAdarAya, sUkSmA api dvividhAH - paryApta kAparyAtakA tathA paryAptakavAdarA :- aparyAptakavAdarAya / parantu - anantaropapannAnAM paryAptatvA'paryAptatvabhedo nAsti / ato'tra dvipadena - dvimakArakeNa bhedeneti kathitam / 'aNatazevavannagamuhumapuDha vIkAiyA NaM bhaMte -!' anantaropapatraka sUkSmapRthivIkAyikAnAM bhadanta | 'kaikamma pagaDIo pannattAo' kati prakArakAH karmaprakRtayaH majJaptAH kathitA ? iti praznaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / - aura vanaspatikAyika ke sUkSma bAdara se do do bheda hote haiM, kyoM ki jo anantaropapannaka ekendriya jIva hote haiM unameM paryApta aura aparyApta aise do bheda nahIM hote haiM / isaliye inake pratyeka ke jaise cAra bheda pahile batAye gaye haiM vaisA ye cAra bheda inameM nahIM hote haiM / sAmAnya ekendriya jIva sUkSma aura bAdara ke bheda se do prakAra ke kahe gaye haiM, inameM sUkSma jIva bhI paryApta aura aparyApta ke bheda se do prakAra ke aura bAdara jIva bhI paryApta aura aparyApta ke bheda se do prakAra ke batalAye gaye haiM / parantu anantaropapannaka ekendriya jIvoM ke paryApta aura aparyApta aise do bheda nahIM hote haiM / isI abhi prAya ko prakaTa karane ke liye 'evaM dupaeNa' bheeNaM' aisA sUtrapATha sUtra kArane kahA hai / 'anaMtazevavannaga suhuma puDhavIkAiyANaM bhate !" he bhadanta ! anantaropapannaka sUkSma pRthivIkAdhika jIvoM ke 'kai kamma pagaDIo pannatAo' kitanI karma prakRtiyAM kahI gaI haiM ? uttara meM 'jIvA hAya che temAM paryApta ane aparyApta e e bhedA hotA nathI. tethI pratyekanA cAra bhedo pahelA tAnyA che, e pramANenA cAra bhede AmanAmAM hotA nathI. sAmAnya ekendriya jIva sUkSma ane AdaranA bhedyathI e prakAranA kahevAmAM Avela che. AmAM sUkSma jIva paNuM paryApta ane ap ptanA bhedathI e prakAranA kahelA che paraMtu anantarApapantaka eka indriya vALA jIveAnA paryApta ane aparyApta evA be bhedo hotA nathI, Aja abhiprAya matAvavA bhATe 'eva' dupaNa bhega' yA prabhAno sUtrapATha sUtrAre hyo che. 'aNatarovavannagasuhuma puDhavIkAiyANaM bhave !' De lagavan anataropapanna! sUkSma pRthvI ayi lavAne 'kai kammapagaDIo pannatAo' DeMTalI urbha adbhutiyo kahevAmAM AvI che ? A praznanA uttaramAM gautamasvAmIne prabhuzrI kahe che pha
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 bhagavatI 'goyamA' he gautama ! 'aTTha kammapagaDIo pannattAo' aSTeti-aSTamakArakA karmaprakRtayaH prAptAH kathitAH / 'taM jahA' tadyathA-'nANAvaraNijjaM jAva-aMtarAiya' zAmAvaraNIyaM yAvadAntarAyikam, yAvatpadena darzanAvaraNIya-vedanIya-mohanIyanAma-gotrANAM paNNAM karmaprakRtInAM grahaNaM bhavati / 'aNaMtarovanagavAyara puDhavIkAiyANaM bhaMte !' anantaropapannaka vAdarapRthivIkAyikajIvAnAM bhadanta ! 'kai kamma pagaDIo pannattAo' kati karmaprakRtayaH prajJaptAH ? iti praznaH ? / bhagavAnAha'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'aTTha kammapagaDIo panattAno' aSTa karma prakRtayaH prajJaptAH 'taM jahA' tadyathA-'nANAvaraNijja jAva-aMtarAiyaM jJAnAvaraNIya yAvadAntarAyikam / yAvatpadena darzanAvaraNIya-vedanIya-mohanIya-Ayu-nAmagotrANAM-saMgraho bhavatIti / 'evaM jAva-aNaMtarovavannagavAyaravaNassaikAiyANati' prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! aTTha kammapagaDIo pannattAo' he gautama ! unake ATha karma prakRtiyAM kahI gaI haiM ? 'ta jahA' jo isa prakAra se hai-'nANAvaraNijjaM jAva aMtarAiya' jJAnAvaraNIya yAvat antarAyika yahAM yAvat pada se 2 'darzanAvaraNIya vedanIya 3 mohanIya 4 Ayu 5 nAma 6 aura gotra 7 ina cha karmaprakRtiyo kA grahaNa huA hai| 'arNatarovavannagavAyara puDhavIkAiyANaM bhaMte ! he bhadanta ! anantaropapannaka cAdara pRthivIkAyika jIvoM ke 'kai kammapagaDIo pannattAo kitanI karma prakRtiyAM kahI gaI haiM ? 'goyamA ! he gautama ! 'aTTha kammapagaDIo' ATha karma prakRtiyAM kahI gaI haiM / 'ta jahA' jaise 'nANAvaraNijja jAva aMtarAiya" jJAnAvaraNIya yAvat antarAyika yahAM para bhI yAvat pada se 'darzanAvaraNIya 2 vedanIya 3 mohanIya 4 Ayu 5 nAma, 6 aura gotra 7 'ina chaha karma prakRtiyoM kA grahaNa huA hai / 'evaM jAva aNaMgoyamA! aTra kammapagaDIo pannattAo' hai gautama tabhAne mAha bha prtiye| vAma mAvasa che. 'ta' jahA' te mA prabhArI che.__ 'noNAvaraNijja jAva aMtarAiyaM' jJAnAvaraNIya yAvat atarAya yAvat padathI darzana varaNIya, mehanIya, vedanIya, nAma, gotra, ane AyuSya A cha 4 prtiy| aha / che. 'aNatarovavannagA vAyara puDhavIkAiyANaM bhate! 3 sapana manata5panna mA42 pRthvIpi vA 'kai kammapagaDIo pannattAo' hI meM prakRtiyo vAma mAvI cha / uttaramA prabhuzrI 47 cha 4-'goyamA! 3 gautama ! 'aTTakammapagaDIo pannattAo' mA 4 pratiyA svAmI mAvata cha. 'ta jahA' te mA prabhArI cha 'nANAvaraNijja jAva aMtarAiya" " jJAnAvaraNIya yAvat darzanAvaraNIya, mehanIya, vedanIya, nAma zetra ane Asa
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ premayacandrikA TIkA za033 u.2 sU01 anantaropapannaka ai0 nirUpaNam 361 evaM yAvat-anantaropapannaka vAdaravanaspati kAyikAnAmiti / atra yAvatpadena anantaropapannakasUkSmavAdarA'kAyikAnAm anantaropapannakasUkSmavAdaratejaskAyikAnAm anantaropapannakamUkSmavAdaravAyukAyikAnAM saMgraho bhavati, 'aNaMtarovavannaga suhama puDhavIkAiyANaM bhaMte ! kai kammapagaDIo baMdhati' anantaropapatraka sUkSmapRthivI kAyikaikendriyajIvAH khalu bhadanta ! kati karmaprakRti vaMdhananti ? bhagavAnAi'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'aujjAo satta kammapagaDIo baMdhati AyuSkavarjAH sapta karmaprakRtIH jJAnAvaraNIya-darzanAvaraNIya-vedanIya-moinIyanAma-gotrA'ntarAyarUpA badhnanti utpatteH prathamasamaye AyuSkarmaNo bandhAbhAvAta sarovavannagA pAyaravaNassahakAiyANatti' isI prakAra kA kathana yAvat anantaropapannaka bAdara vanaspatikAyikoM taka ke jIvoM ke jAnanA cAhiye, yahAM yAvatpada se 'anantaropapannaka sUkSma ghAdara aphAyika, anantaropapannaka sUkSmavAdaratejaskAyika, anantaropapannaka sUkSma pAdara vAyukAyika aura sUkSma bAdaravanaspatikAyika ina saba kA grahaNa hA hai| 'aNaMtarovavannagA suhuma puDhavIkAiyANa bhate! kaha kammapagaDIo baMdhaMti' he bhadanta ! anantaropapannaka sUkSmapRthivIkAyikoM ko kitanI karma prakRtiyoM kA bandha hotI haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! AuvajanAo satta kammapagaDIo baMdhati' he gautama ! anantaropapannaka sUkSma pRthivIkAyika ekendriya jIva Ayukarma ko chor3akara zeSa 'sAta karmaprakRtiyoM kA bandha karate haiM / arthAt jJAnAvaraNIya, darzanA. varaNIya, vedanIya, mohanIya, nAma gotra aura antarAya ina sAta karma sA mA bhI pratiyA Doya che. 'eva jAva aNaMtarovavannagA bAyaravaNassai. kAiyANa tti' mA prabhArI nu 4thana yAvat anatarAyapa-na mA2 vanaspati kAyika sudhInA jInA saMbaMdhamAM paNa samajavuM. ahiyAM yAtpadathI anaMtaropapannaka sUkSmabAdara aSkAyika anaMtarapapanaka sUma bAdaratejaskAyika, anaMtapannaka sUma bAdaravAyukAyika, ane sUkSmabAdaravanaspanikAyika yA madhA graha 42rAya che. 'aNaMtarovavannagasuhumapuDhavIkAiyA NaM bhaMte ! kai kammapagaDIo vadhati' 3 sagavan mana tre|5pnn sUkSma jIvita keTalI kama prakRtine badha kare che ? A praznanA uttaramAM prabhutrI kahe che 4-'goyamA! AuvajjAo satta kamprapagaDIo badhati' hai gItamA anaMtaropapannakasUma pRthvIkAyika ekendriya che Ayukarmane cheDIne bAkInI sAta karma prakRtine baMdha kare che, arthAt jJAnAvaraNIya darzanAvaraNIya, vedanIya, mehanIya, nAma, getra ane aMtarAya A sAta karma prakRtine teo
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 bhagavatImatre tatkAle tad bandhanaM na bhavati ! apitu-avaziSTAnAM saptAnAmeva bhakRtInAM bandhanaM bhavati / evaM jAca aNaMtarovacanagavAyaravapassaikAiyatti' evam anantaropapaH mAmUkSaH pRthivIkAyikavadeva yAvad-anantaropapannA bAdaravanaspitikAyikA api AyuSkavarjAH saptaina kasaiprakRtIrvanantIti / atra yAvatpadena, anantaropapannakavAdarapRthivIkAyikA'nantaropapannakamUkSmavAdarA'kAyikA'nantaropapannakasUkSmavAdaratejaskAyikA'nantaropapannAmUkSmavAdaravAyukAyika'nantaropapatrakasUkSmavanaspatikAyikAH saMvRdhante / 'aNakharovanagasuhumapuDhavIkAiyA NaM bhaMte ! 'anantaropapannakasUkSmapRthivIkAyikAH khalu bhadanta ! 'kai kamapaNDIo vedeti, kati prakRtiyoM kA ve bandha karate haiM / Ayukarma kA ye bandha isaliye nahIM karate hai ki inake utpatti ke prathama samaya meM Ayukarma kA bandha nahIM hotA haiM isaliye usa kAla meM unake AyukA bandha nahIM hotA hai / ataH avaziSTa lAna pharmaprakRtiyoM kA hI inako pandha honA kahA gayA hai / 'evaM jAca aNaMtarodhayannaga dhAyaravaNassaikAiyatti' anantaropapannaka sUkSmapRthivIkAyika ke jaile hI thAvat anantaropapannaka bAdara dhanaspatikAyika jIvoM ke bhI Ayukarma ko chor3akara zeSa sAta karma prakRtiyoM kA hI pandha hotA hai aisA jAnanA caahiye| yahAM yAvat pada se 'anantaropapannaka kAdara pRthivIkAdhika, ananta zeSapannaka sUkSma evaM cAdara tejaskAyika, anantaropapannaka sUkSma dhAdaravAyukAyika aura anantaropapannaka sakSama vanaspatikAdhika ina saba kA grahaNa huA hai| 'aNaMtarovavannaga muhama puDhavIkAiyA NaM bhaMte ! kaha kammapagaDIo vedeM ni' he bhadanta ! anantaropapanna ka sakSaH pRthivIkAyika jIva kitanI baMdha kare che. teo Ayukarmane baMdha eTalA mATe karatA nathI ke-teone yukarma baMdha pahelethI ja thaI jAya che tethI te avasthAmAM teone Ayukamane baMdha raheto nathI, tethI bAkInI sAtakarma prakRtino ja baMdha Amane hAya cha 'evaM jAva aNatarovavaNNagavAyaravaNasvaikAiyatti' manata5panna sUna pRthvIkAyika jIvanI jemaja yAvatu anaMtarepanaka bAdara vanaspati kAyika jIvone paNa Ayukamane choDIne bAkInI sAtakarma prakRtine ja baMdha hoya che, tema samajavuM. ahiyAM yAvatpadathI "anaMtaro papatraka bAra pRthvIkAyika anaMtare55nnaka sUkSma ane bAdara pRthvIkAyika, anaMtapapanaka sUma bAdara vAyukAyika ane anaMtApapananaka sUma vanaspatikAyika A azA yaha rAya che. 'arNatarovavannaga suhumapuDhatrIkAiyANaM bhave.! kaha kammapagaDIo vedeti' sAvana manata5panna4 sUkSma pRthvI44 41
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ : prameyacandrikA TIkA 2033 3.2 101 anantaropapannaka eka nirUpaNam 263 karmamakRtI rvedayanti ? iti prakRtInAM vedanaviSayakA praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' -isyAdi 'goyamA' he gautama ! cauhasa kampapagaDIo vedeti caturdaza prakArikA: karmaprakRtI vaidynti| 'taM jahA' tayathA-'nANAvaraNijja' jJAnAvaraNIyam, 'vaheca jAva' purisaveyavajha' tathaiva yAvatpuruSa vedavadhyam / jJAnAvaraNIyAdArabhyA'ntarAya paryantamaSTa 8, tathA zrotrendriyavadhya-cakSurindriyabadhyaM-ghrANendriyavadhya-jihUvendriya badhyaM-strIvedavadhyaM-puruSavedabadhyam / (6) 14 eteSA manantaropapannAmukSmapRthivI kAyikAnAM caturdaza karmamakRtInAM vedanaM bhavati / yena karmaNA sparzanendriyasya lAmo na bhavati tAdRzaM rUpazendriyavadhyaM karma-ekendriyANAM na bhavati / tathAsve ca-- ekendriyatvasyaiva vyAghAvamalaGgAt / tathA-napuMsakavakarmA'pi nAsti napuMsakaveda. mAtrasyaiva-ekendriye sattvAt / 'evaM jAva AMtarocavannaga bAyara-vaNassaikAiyatti' karma prakRtiyoMkSA vedana karate hai ? 'goyamA! ca uddala kammapagaDIo vedeti' he gautama ! anantaropapannaka sUkSma pRthivImAyika jIva caudaha karma prakRtiyoM kA vedana karate haiN| 'ta jahA' ve caudaha karmaprakRtiyoM ye haiM-'nANAvaraNijja' jJAnAvaraNIya 1, 'taheva jAva purilaveyavajjha' tathaiva yAvat puruSa veda vadhya yahAM yAvat zabda se yaha samajhAyA gayA hai ki jJAnAvaraNIya karma se lekara antarAya paryanta ATha prakRtiyAM tathA zrogendriya adhya9 cakSurindriya adhya 10 ghrANendriya vadhya 11 jihave. ndriya vadhya 12, strIveda badhya 13, aura puruSaveda vadhya 14, ekendriya jIva ke sparzanendriya vadhya karma nahIM hotA haiM, yadi isa badhya karmakA unake udya mAnA jAve to unameM ekendriyatva kA sadbhAva nahIM bana sakatA tathA napuMsakaveda vadhya karma bhI inake nahIM honA hai| 'evaM jAva aNaMla TasI ma pratiyAnu vahana 42 cha. 1 'goyamA ! cauddasa kammapagaDIo vedeti' he gautama! anaMtare55naka sUkSma pRvIkAyika jIva cauda karmaprakRtinuM vahana 42 cha. 'tauM jahA' te yo pratiyo -yA pramANe cha -'nANAvaraNijja' shaanaa12||y taheva jAva purisaveyavaja' tathaiva yAvat 535 36ne choDIna ahiyAM yAtpadathI e samajAvyuM che ke-jJAnAvaraNIya karmathI laIne aMterAya sudhInI ATha karma prakRti tathA zrotrendriyAvaraNa cakSu IdriyAvaraNa 10 ghAndriyAvaraNaya 11 jIndriyAvaraNa 12 strIvedAvaraNa 13 ane purUSa vedA varaNa 14 ekendriya jIvane sparzanendriyAvaraNa karma hetuM nathI kema keje A AvaraNa temAM mAnavAmAM Ave te teomA ekendriya paNAne sadbhAva ja banI zake nahIM tathA napuMsaka vedAvaraNa paNa teomAM hetuM nathI, kema ke-ekendrimAM napuMsakaveda mAtrane ja saddabhAva rahe che,
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 bhagavatI evaM yAvad-anantaropapannaka vanaspatikAyikA apIti / atra yAvatpadena anattaro. papannakavAdarapRthivIkAyikA'nantaropapannakammApkAyikaikendriyAdArabhyA'nantaropapannakasUkSmavanaspatikAyikaikendriyAntajIvAnAM grahaNaM bhavati / ete sarve'pi eke. ndriyA jJAnAvaraNIyAdi pUrva pradarzita caturdazakarmamakRtInAM vedakA bhavantIti bhaavH| _ 'sevaM bhate ! sevaM bhaMte ! ti tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti he bhadanta rovavannagA bAyaravaNassaikAiyatti' isI prakAra se yAvat anantaropapannaka cAdara vanaspatikAyika jIva bhI inhIM 14 karma prakRtiyoM kA vedana karate haiM aisA jAnanA cAhiye, yahAM yAvat padase anantaropapannaka bAdara pRthivIkAyika 'anantaropapannaka sUkSma akAyikaikendriya se lekara anantaropapannaka sUkSmavanaspatikAyikaikendriya paryanta ke jIvoM kA grahaNa huA hai ye saba bhI ekendriya jIva jJAnAvaraNIyAdi pUrva pradarzita naudaha karmaprakRtiyoM ke vedaka hote haiM / 'seva bhaMte ! seva bhaMte ! he bhadanta ! anantaropapannaka vizeSaNa viziSTa aise sUkSma bAdara bhevAle pRthivIkAyika se lekara vanaspatikAyika ekendriya jIvoM ke karmaprakRtiyoM ke satva, vandha evaM vedana ke viSaya meM jo Apa devAnupriyane kahA hai vaha 'eva' nAva aNetarovavannaga bAyaravaNassaikaiyatti' me prabhA yAvata anaMtara 55naka bAdara vanaspatikAyika jIva paNa Aja caudakarma prakRtinuM vedana kare che. tema samajI levuM joIe. ahiyAMyAvatpadathI anaMtare55naka sUkSama akAyika ekendriyathI laIne anaMtara 55naka bAdaravAyukAyika ekendriyasudhInA cha grahaNa karAyA che. e badhA ekaI driyavALA ja jJAnAvaraNIya vigere pahelA kahela 14 caudakarma prakRtinA vedaka hoya che. tama samA. 'seva bhaMte ! seva bhaMte ! cisAvana mAnata55na vizeSa evA sUkSama ane bAdara bheTavALA pRthvIkAyike thI laIne vanaspatikAyika eka Indriya jIvonA karma prakRtinA satva, baMdhana ane vedananA saMbaMdhamAM Apa devAnupriye je kathana karyuM che, te saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. he bhagavAna
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2033 u.2 sU01 anantaropapannaka 10 nirUpaNam 265 anantaropapamakasUkSmavAdarabhedaminnAnAM pRthivyAdi vanaspatikAyikAntAnAme kendriyajIvAnAM karmaprakRtisatvabandhanavedanaviSaye yad devAnupriyeNa kathitam, tatsarvam evameveti kathayitvA gautamo bhagavantaM bandave namasyati, vanditvA namasthitvA saMyamena tapasA''nmAnaM bhAvayan viharatIti // 33-2 // iti zrI vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASA. . kalitalalitakalApAlApakamavizuddhagadyapadyAnaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapati kolhApurarAjayadatta'jainAcArya padabhUSita - kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri-jainAcArya -jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAlacativiracitAyAM zrI "bhagavatImUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAm trayastriMzattamazatakasya dvitIyoddezakaH samAptaH // 33-2 // saSasarvathA satya hI hai 2 / aisA kahakara gautamasvAmIne prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyaa| bandanA namaskAra kara ve saMyama aura tapa se AtmAko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyA tetIsaveM zataka kA dUsarA uddezaka samApta // 33-2 // Apa devAnupriyanuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrI ne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA - sthAna para birAjamAna thayA. sUnA jainAcArya jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra nI prameyacandrikA vyAkhyAnA tetrIsamA zatakane bIjo udeze samApta 33-rA
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ rrenter mUlam -kaivihANaM bhaMte ! paraMparovavannagA egiMdiyA pannattI ? goyamA ! paMcavihA paraMparovavannagA egiMdiyA pannatA taM jahAMpuDhavIkAiyA evaM cakkao bheo jahA ohi uddesae / paraMparovavannaga apajjata sumapuDhavIkAiyA NaM bhaMte ! kai kammapagaDIo pannatAo evaM eevaM abhilAveNaM jahA ohi uddesae tava niravasesaM bhANiyavvaM jAva cauddala vedeti / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! ti // 33-3 // // anaMtazevagADhA jahA anaMtazevavannagA // 34-4 // paraMparovagADhA jahA paraMparovavannagA // 33 - 5 // paraMparAhAragA jahA anaMtazevavannagaH // 33 -6 // paraMparAhAragA jahA paraMparovavannagA // 33-7 // anaMtara pajjantagA jahA - anaMtazevavannagA // 33-8|| paraMparapajjattagA jahA paraMparokvannagA // 339 // carimA vi jahA - paraMparovavannagA taheva // 33 - 10 // evaM acarimA vi ||33 - 11 // evaM pae egAra uddegA / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! tti - jAva viharaI // 33 - 11 // paDhamaM egidiyalayaM samattaM // 266 chAyA - katividhAH khalu bhadanta ! paramparopapannakA ekendriyAH prajJaptAH ? gautamaM / paJcavidhAH paramparopapannakA ekendriyAH prajJaptAH / tadyathA- pRthivIkAyikAH, evaM catuSko bhedo yathA - audhikodezakaH / paramparopapannako'paryApta samapRthivIkAyikAnAM bhadanta ! kati karmaprakRtayaH prajJaptAH / evametenA'bhilApena yathA - audhiko deza ke tathaiva - niravazeSaM bhaNitavyam, yAvaccaturdaza vedayanti / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta / iti // 33 3 anantarAvagADhAH yathA paramparopapannakAH ||33|4 | paramparAvagADhAH yathAparamparopapannakAH ||33|5|| anantarAhArakA yathA - anantaropapannakAH // 33 // 6 //
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za033 u0 3 01 paramparopapannakAdye. nirUpaNam 267 paramparAhArakA yathA paramparopapannakAH || 33:7 anantaraparyAptakAH yathA anantaropapannakAH ||33|8|| paramparaparyAptakAH yathA- paramparopapannakAH ||33|9|| caramA api yathA- paramparopapannakAH tathaiva | |33|10| evam - acaramA api ||33|11| evamete - ekAdaza dezakAH / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta / iti yAvad viharati ||33|11 // / trayastriMzat zatakasya prathamame kendriyazatakaM samAptam || -- TIkA- 'kavihANaM bhaMte !' katividhAH - kiyantaH khalu bhadanta ! ' paraMparo'vannagA egiMdiyA pannatA' paramparopapannakA ekendriyA jIvAH prajJaptAH kathitA iti praznaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama | 'paMcavihA paraMparovavannagA egiMdiyA pannattA' paJcavidhAH - paJcamakArakAH paraM paropapannakAH ekendriyajIvAH prajJaptAH - kathitAH ke te pazca tatrAha - 'taM jahA ' ityAdi 'taM jahA ' tadyathA - 'puDhacIkAiNa evaM caukao bhebho jahA ohiudesae' pRthivIkAyikA evaM catuSko bhedaH yathA-audhike sAmAnye etasyaiva zatakasya prathamoddezake / - zataka 33 uddeza tRtIya TIkArtha- 'kavihANaM' bhate / paraMparovabanA emiMdiyA pattA 'he bhadanta ! paramparopapannaka ekendriyajIva kitane kahe gaye haiM ? 'goyamA ! paMcavihA paraM parovavannagA eniMdiyA pannattA' he gautama ! paramparopapannaka ekendriya jIva pAMca prakAra ke kahe gaye haiM / 'ta' jahAM' ve isa prakAra se haiM- 'puDhavI kAiyA evaM cakka bheo jahA ohiudee' pRthivIkAyika, aSkAyika, tejaskAyika, vAyukAdhika aura vanaspatikAdhika ina saba ke cAra-cAra bheda hote hai / jaisA ki audhika uddezaka meM kahA gayA hai / arthAt pRthivIkAyika sUkSma aura bAdara ke bheda se mUla meM do prakAra ke kahe haiM, ||shrii uddezAne Ala-- 'kaviNa bhaMte! para parovavannagA egidiyA pannattA' ityAdi TIkA--hai bhagavat paraparApapannaka eka IndriyavALA jIvA keTalA DevAmAM bhAvyA he ? yA praznanA uttarabhAM prabhuzrI De che - 'goyamA ! pa cavihA paraparovavannagA egidiyA pannattA' he gautama! para paropapanna 4 4. driyavAjA lavo pAMyaprahAranA vAsAM bhAvyA che. 'ta' jahA' te yA prabhA 4. - ' puDhavIkAiyA evaM caukkao bheo jahA ohi uddesae' pRthvI ayi4, alkAyika, tejaskAyika, vAyukAyika ane vanaspatikAyika A badhAnA cAra cAra bhede haiAya che. te je pramANe audhika uddezamAM kahyA che, te pramANe samajavA, eTale ke--pRthvIkAyika sUkSma ane mAdaranA bhedathI e prakAranA che. sUkSmamAM
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 bhagavatIle pRthivIkAyikA yAvad vnsptikaayikaaH| pRthivyaptejovAyuvanaspatikAyika bhedAd ekendriyA paJca prakArakA bhavanti / catuSko bheda iti pRthivIkAyAdArabhya vanaspatikAyapayajtAnAM pazcAnAM catvAro bhedA yathA-sukSmA, bAdarAH, apa ptikA paryApta kAzceti, caturbhedaminnA paJcavidhA apye kendriyA audhikodezavat paThanIyAH 'paraMparovacannaga apajjatta suhuma puDhavIkAiyANaM bhaMte !' paramparopapanna kA'paryAptamUkSmapRthivIkAyikajIvAnAM bhadanta ! 'kai kammapagaDIo pannattAo' kati karmaprakRtayaH prajJaptA iti praznaH / bhagavAnAha-'evaM eeNaM' ityAdi / "evaM ee NaM abhilAveNaM jahA ohie uddesae taheva niravasesaM bhANiyacaM' evametena upari pradarzitAbhilApena, yathA-audhike, etat zatakIya prathamoddezake kathitam, tathaiva niravazeSa sarvamapi bhaNitavyam / kiyaparyantamaudhikodezaka iha paThanIyastatrAha-'jAva cauddasavedeti! yAvatsUkSma ke bhI paryApta aura aparyApta aise do bheda haiM tathA bAdara ke bhI paryApta aura aparyApta do bheda hai| isa prakAra se pAMco prakAra ke ekendriya jIva cAra-cAra bheda vAle hote haiM / _ 'paraMparovavannaga apajjatta suhuma puDhavIkAiyANaM bhate ! kaha kammapaga DIo pannattAoM' he bhadanta ! paramparopapannaka aparyAptaka sUkSma pRthivIkA. yika ke kitanI karma prakRtiyA~ kahI gaI haiM ? 'evaM eeNaM abhilAveNa jahA ohie uddesae taheva niravalesa bhANiyanvaM' he gautama! isa abhiH lApa dvArA jaisA audhika uddezaka meM-isI zataka ke prathama uddezaka meM kahA gayA hai cailA hI kathana yahAM para karanA cAhiye aura vaha kathana 'jAva cauddasa vedeti' yAvat ve 14 karma prakRtiyoM kA vedana karate haiM paNa paryApta ane aparyApta evA bheda hoya che. tathA bAdaramAM paNa paryApta ane aparyApta evA be bhedo thAya che. A rIte pAMca prakAranA eka Indriya vALA jIvo cAra-cAra prakAranA bhedavALA hoya che. 'para parovavannaga appajjatta suhamapuDhavIkAiyANa bhate ! kai kammapagaDIo pannattAo' meM lagan 52525panna aparyApta sakSama pRthvIvihIna 44ii OM pratiyA 4hI cha ? 'evaM eeNaM abhilAveNa jahA ohie uddesae taheva niravasesa bhANiyava gautama ! ma manisA5 / maudhi4 heshaamaaNeTale ke A zatakanA pahelA urdazAmAM kahela che, e ja pramANenuM sagha 4dhana mahiyAM hI . mana thana yAvat 'jAba ghauddasa bedeti' tamA yo pratiyovana 43 che. mA 4thana sudhI 43 .
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za033 u.3 sU01 paramparopapannakAye. nirUpaNam 269 caturdaza karmapakRtI vedayanti, etatparyanta maudhikoddezakaiha eThanIyaH / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti, he bhadanta ! paramparopapatraka kendriyaviSaye yaddevAnupiyeNa kathitaM tatsarva sarvathaiva satyamiti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namasyati, vanditvA namasyitvA ca saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti // trayastriMzattame zate prathame-ekendriyazate ekAdazodezakayute tRtIyoddezakaH samAptaH 33 / 3 / 'aNaMtarovagADhA jahA-aNaMtarovacanagA' anantarAvagADhA ekendriyajIvAH yahAM taka kahanA cAhiye / 'seva bhaMte ! seva bhate / tti' he bhadanta ! jaisA Apa devAnupriyane paramparopapannaka ekendriya ke viSaya meM yahAM kahA hai vaha saba sarvathA latyA hai / isa prakAra kahakara gautama ne prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyaa| vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye ||suu01|| tetIsaveM zataRkA tRtIya uddezaka samApta // 33-3 // _ 'aNaMtarovagADhA jahA aNaMtarovavannagA' ityAdi / TIkArtha-anantarAvagADha ekendriya jIvoM ke sambandha meM kathana jaimA antaropapannaka ekendriyoM ke sambandha meM kiyA gayA hai vaisA hI hai| prathama samaya ve avagADha hue jIva hI anantarAdagADha kahe gaye haiN| 'sevaM bhaMte ! sevaM bhate / tti' he bhadanta ! jaisA yaha kathana Apa devAnupriyane 'seva bhaMte ! seva bhave ! tti' & samavana mAya vAnupriye 52 55panna eka indriyavALA jIvanA saba dhamAM je kathana kahela che, te saghaLuM kathana sarvathA satya che. he bhagavana ApI devAnupriyanuM saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU01 ||trii dezI samApta // 33-3 // cethA uddezAne prAraMbha 'aNatarovagADhA jahA aNatarovavannagA' yA TIkArtha--anaMtarAvagADha eka indriya jIvonA baMdhanuM kathana anaMtarApapatraka ekendriya jIvonA saMbaMdhamAM kahevAmAM Avela kathana pramANe ja che, pahelA samayamAM avagADha thayelA jIva ja anaMtarAvagADha kahevAya che.
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 bhagavatIstre yathA-anantaropapannakAH kathitAstathaiva-jJeyA anandharAvagADhA ekendriyaaH| prathamasamayAvagADhA anantarAvagADhA jhathyate / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti|33-4|| - 'paraMparobagADhA jahA-paraMparokvannagA' paramparAvagADhAH ythaa-prmproppnnkaaH| paramparopapannakavadeva-paramparAbaNA kendriyANAmapi vaktavyattA jnyaatvyaa| atra sarvApi vaktavyatA paramparopapannakaikendriyaprakaraNavadeva jJAtavyeti sNkssepH|| iti paJcamoddezakaH // 335 // 'aNaMtarAhAragA jahA-agatarovabannagA' anantarAhArakAH ekendriyajIvA anantaropapanna kendriyavadeva jJAtavyAH // 33 // 6 // itiSaSThodezakaH // kiyA hai vaha saba sarvathA satya hI hai aisA kahakara gautamane prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyaa| vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhASita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| * * tetIsaveM zataka kA caturtha uddezaka samApta // 33-4 // 'para parodhagADhA jahA para parokvannagA' para parAvagADha ekendriyoM kI ghaktavyatA paramparopapannaka ekendriyoM ke jaisI hI hai| // 33 veM zataka kA paMcama uddezaka samApta // * . tathA 'aNaMtarAhAraNA jahA aNaMtarovavannagA' anantaropapannaka eke -- 'seva bhate / seva bhate ti 8 14 sApahepriye sAmanatarA. - gADha jIvanA sa ba dhamAM je pramANenuM kathana karyuM che, te saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. he bhagavana ApI devAnupriyanuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gotama svAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU01 the uddeza samApta 33-4 ___payamA uddeshaan| prAra:'paraMparogADhA jahA para parovavannagA' tyAha TIkartha-paraMparAvagADha ekendriya jInuM kathana paraMparA5pannaka eka IndriyavALA jIvonA kathanapramANe samajavuM. pAMcame uddeza samApta 3-pA ! deshaan| prAra'aNaMtarAhAragA jahA aNaMtarovavannagA' tyA TIkAtha-anaMtare papannaka eka IndriyavALA jIvanA kathana pramANe anaMtarA
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ shreefont TIkA za033 u. 6-9 sU01 paramparopapatrakAdye, nirUpaNam 20. 'paraMparAhAragA jahA - paraMparovavannagA' paramparAhArakA yathA - paramparopapannakA ekendriyA svathaiva jJAtavyAH / paramparopapannakai kendriyapakaraNavadeva, jJAtavyamiti bhAvaH | 33|7|| itisaptamoddezakaH // 'anaMtara pajjatagA jahA - anaMtarocayannagA' anantaraparyApta ke ke driyajIvAM anantaropapanna ke kendriyavadeva pRthivyAdi yAvad vanaspatiparyantapaJcabhedabhinnA tathA - sUkSmavAdarabhedabhinnA jJAtavyAH ||33 8 aSTamoddezakaH samAptaH // 'paraMparapajjattagA jahA - paraMparodavannagA' parampara parvAtakA ekendriyA parampazepapanna kendriyavadeva pRthivyAdi vanaspatyanta paJca bhedabhinnAH, tathA sUkSmavAdarandriyoM ke jaisI vaktavyatA adhanarAhAraka ekendriya jIvoM kI hai aisA jAnanA cAhiye || 33 ve zataka kA SaSTha uddezaka samApta // 'paraMparAhAragA jahA paraMparodhavannagA' paramparopapatraka ekendriyoM ke jaisI vaktavyatA paramparAhAraka ekendriya jIvo kI hai / 33 ve zataka kA saptama uddezaka samApta // 'aNaM tarapajjattamA jahA aNatarovavaNNA' anantaropapanna ke ekendriyoM ke jaisI vaktavyatA antaraparyAtaka ekendriya jIvoM kI hai / | 33 ve zataka kA aSTama uddezaka samApta // 'para' parapajjantagA jahA para parocakAnA' para paracaryAptaka pRthivI hAraka eka IndriyavALA jIvanuM kathana samajavuM. AslR015 chaThI uddeza! samApta // 33-6 // sAtamA uddezAne prAra bha~~~ 'paraMparAhAragA jahA para parovavannagA' tyiAhi TIkA para'pApapannaka eka IndriyavALA jIvAnA kathana pramANe paraparAhAraka eka IndriyavALA jIvAnu kathana samajavuM. pras.15 ||saatbhaa uddezA samApta 33-7 // AThamA uddezAnA prAra'bha~~ 'atarapajjattagA jahA kSaNatarovavannagA' ityAhi TIkA--ana tarApapannaka eka IndriyavALA jIvAnA kathana pramANe ana'taparyAptaka eIndriya jIvAnu kathana samajavuM' sU015 ||maa bhI uddesh| sabhApta // 33-8 // navamA uddezAnA prAra'bha-- 'para' parapajjatagA jahA para parovavannagA' tyAhi TIkA para paraparyAptaka pRthvIkAyika ekaIndriyavALA jIvanA kathanathI
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 bhagavatIya bhedabhinnA zcaturdaza karmaprakRtirvedanAntaM sarvaM paramparopapannakamakaraNavadeva jJAtavyam iti / 33 / 9 / navamoddezakaH samAptaH // 'carimA vi jahA-paraMparokvannagA' caramA api ekedriyajIvAH paramparopapannakavadeva prathamaM pRthivyAdivanaspatpantapaJcabhedAH, tataH pratyekaM pRthivyAdayaH sUkSma bAdarabheda bhinnAH sarve paramparopapannakamakaraNavadeva jJAtavyA iti // 33 // 10 // dazamoddezakaH samAptaH // kAyika ekendriya jIva se lekara parasparaparyAptaka vanaspatikAyika ekendriya taka pAMca bhedarAle ye paramparaparyAptaka ekendriya jIva sUkSma pAdara ke bhedase pratyeka de| 2 prakAra ke hote haiM aura ye saba kathana parampa. ropapannaka ekendriya prakaraNa ke jaisA ho jAnanA caahiye| 33 ve zataka kA navama uddezaka samApta // . 'carimA vi jahA paraMparovavannagA' carama ekendriya jIva bhI parampa. ropapannakoM ke jaise pUdhiyIkAyika Adi ke bheda se vanaspavikAyika taka pA~ca bheda vAle haiM / aura pratyeka pRthivIkAyika Adi jIva sUkSma cAdara ke bhedase yukta haiN| tathA ye saba 14 karma prakRtiyoM kA vedana karate haiM isa prakAra kA saba kathana paramparopapannaka ekendriva ke prakaraNa ke jaisA hI samajhanA cAhiye / // 33 veM zataka kA dazavAM uddezaka samApta // laIne paraMparaparyAptaka vanaspatikAyika eka indriyavALA jIvanA kathana sudhI pAMca bhedevALA A paraMparaparyAptaka eka IdriyavALA ja sUkSma ane bAdaranA bhedathI darekanA banne prakAra hoya che. ane A badhAM 14 caudakarma prakRtinuM vedana kare che e pramANenA A kathana sudhInI saghaLuM kathana paraMparApapannaka eka IndriyavALA jIvana prakaraNanA kathana pramANe ja samajavusanA navame uddezo samApta 33 dasamA udezAne prAraMbha- 'carimA vi jahA para parovavannagA' yA TIkAI-carama ekaIndriyavALA jI paNa paraMpara55naka jInA kathana pramANe pRthvIkAyika vigerenA bhedathI vanaspatikAyika jIvanA kathana sudhI pAMca bheda cuta kahyA che. ane dareka pRthvIkAyika che sUphama bAdara bheTavALA kahyA che. tathA A badhA 14 caudama prakRtinuM vedana kare che. A pramANenuM saghaLuM kathana paraMparA papannaka eka Indriya jIvana prakaraNamAM kahyA pramANe ja samajavuM. sU013 dasame uddeza samApta 33-1
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ areer TIkA za033 u.11 01 paramparopapannakAyeM. nirUpaNam 275 : ' evaM avarimApi' evaM paramparopapannaka pRthivyAdhe kendriyavadeva avaramapRthi kendriyajIvAM api jJAtavyA iti ||33|11 // 'evaM ee ekkArasa uddesagA' evamuparyukta pradarzitakrameNa - ekendriyajIvAnAmeM kAdaza sAmAnya ekendriyajIvAnAM prathama audhikodezakaH 1, anantaropapannakAnA mekendriyANAM dvitIyodezakaH 2 || paramparopapannakAnAM tRtIyodezanaH 3 // anantagADhAnAM caturtha : 4, paramparAvagADhAnAM paJcamodezakaH 5, anantarAhArakANA meM zataka 33 uddezana 11 1 cAhiye / 'evaM' acarimA vi' paramparopapanaka pRthivyAdi ekendriya jIvoM ke jaisA hI acarama pRthivI Adi ekendriya jIvoM kA kathana jAnanA | 33 veM zataka kA 11 vAM uddezaka samApta // 'eva' ee ekkArala uddekhagA' isa prakAra uparyukta pradarzita krama ke anusAra ekendriya jIvoM ke 11 uddezaka haiM- inameM prathama uddezaka sAmAnya rUpa se ekendriya jIvoM kA haiM / anantaropapannaka ekendriya jIvoM kA dvitIya uddezaka hai / paramparopapannaka ekendriya jIvoM kA tRtIya uddezaka hai / anantarAvagADha ekendriya jIvoM kA caturtha uddezaka hai / paramparAvagADha AagiyAramA uddezAnA prArabha-- 'eva' acarimA vi' tyAhi TIkA"--para paropapannaka pRthvIkAyika eka indriyavALA jIvAnA kathana pramANe ja acaramapRthvIkAyika vigere eka indriyavALA jIvAnu` kathana samajavuM AsU.1|| "I uagiyAramA uddezo samApta / / 33 11 mAramA uddezAnA prAra'bha-- ' evaM ee ekkArasa uddesagA' ityAhi TIkA--A rIte upara khatAvela krama pramANe eka indriyALA jIvAnA samadhamAM agiyAra 11 uddezAe kahyA che. temAM pahele uddezo sAmAnya paNAthI eka Indriya jIvAnA saba'dhamAM kahela che. 1 anatApapannaka eka IndriyavALA jIvenA samadhamAM khInne uddezeA hyo che. ra paraMparApapannaka eka indriyavALA jIvenA saMbadhamAM trIjo uddeze! kahela che. 3 ana tarAva gADha eka indriyavALA jIvAnA samadhamAM cethA uddezeA kahela che. chuM parapa rAyagA, ekendriyavALA jIvenA saMbaMdhamAM pAcame uddeze| kahela che. pura bha0 35
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ 275 bhagavatI kendriyANAM paSThoddezakaH 6 / paramparAhArakANAM saptamoddezakaH 7 / anantaraparyApta kAnA maSTamoddezakaH / paramparaparyAptakAnAme kendriyANAM navamoddezakaH 9 / caramaikendriyANAM dazamoddezakaH 10 acaramai kendriyANAmekAdazoddezakaH // 11 // tadevamete saGkalanayA-ekAdazoddezakA bhavantIti // _ 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti jAba viharaI' tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta ! iti yAvada viharati / he bhadanta ! anantarAvagAdai kendriyAdArabhyA'caramai kendriyaparyantajIvAnAM viSaye yad devAnupriyeNa kathitam, tatsarvaM sarvathaiva satyam, iti kathayitvA gautamo bhagavantaM bandate namasyati vanditvA namasthitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti / ' iti trayastriMzattameM zatake prathamame kendriyazataM samAptam / iti zrI-vizvavikhyAtajagavallabhAdipadabhUpityAlabrahmacAri - 'jainAcArya' pUjyazrI-ghAsIlAlabetiviracitAyAM "zrI bhagavatIsUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM trayastriMzattame zatake ekAdazoddezakaH samAptaH / 33-11 // ekendriya jIvoM kA pAMcavA uddezaka hai, anantarAhAraka ekendriya jIvoM kA 6ThA uddezaka hai| paramparAhAraka ekendriya jIvoM kA sAtavA uddezaka haiM / anantara paryAptaka ekendriya jIvoM kA AThavAM uddezaka hai / parampara paryAptaka ekendriya jIvoM kA nauvAM uddezaka hai / carama ekendriya jIpoM kA 10 vAM uddezaka hai / tathA-acarama ekendriya jIvoM kA 11 vAM uddezaka hai| isa prakAra se ye 11 uddezaka ekendriya jIvoM ke sambandha meM isa prathama ekendriya zataka meM hai| 'seva bhaMte ! sevaM bhaMte !kti' he bhadanta ! anantarAvagADha ekendriya se lekara acarama ekendriya paryanta anaMtarAhAraka eka Indriya jIvonA saMbaMdhamAM chaThTho uddeze kahela che. 6 paraMparAhAraka eka Indriya jIvanA saMbaMdhamAM sAtamo udeze kahela che. 7 anaMtara paryApta eka Indriya jIvonA saMbaMdhamAM AThamo uddezo kahela che. 8 paraMparaparyAptaka eka Indriya jIvonA saMbaMdhamAM navamo uddezo kahela che. 9 carama eka Indriya jInA saMbaMdhamAM 10 dasame udeze kahela che. 20 tathA acarama eka Indriya jIvonA saMbaMdhamAM agiyArame uddeze kahela che. 11 A rIte A agiyAra udezAo eka IndriyavALA jInA saMbaMdhamAM A pahelA ekendriya zatakamAM kahela che. 'seva bhate ! seva bhaMte ! tti' mazavana anatarAmA chandriyANA jIvAthI laIne acarama ekendriya sudhInA jInA saMbaMdhamAM ApI devA
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za033 u.11 sU01 paramparopapannaka ye. nirUpaNam 275 ke jIvoM ke viSaya meM jo Apa devAnupriyane kahA hai vaha saba sarvathA satya hI hai / isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko bandanA aura namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye / jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatI sUtra " kI prameyacandrikA vyAkhyAke tetIsaveM zataka kA agyArahavAM uddezaka samApta // 33 - 11 // || prathama ekendriya zataka samApta // priye je kathana karyuM che, te saghaLuM kathana saMthA satya ja che. he bhagavan viSayamAM Apa devAnupriye kahela saghaLu* satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyAM, vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo saMyama ane tapathI petAnA AtmAne bhAvita karatA thayA pAtAnA sthAna para birAjamAna thayA, prasU015 jainAcArya. jainadhama divAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA tetrIsamA zatakanA agiyArameA uddeze samApta 533-115 5pahelu ekaIndriya zataka samApta pra pha
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 bhagavatI atha dvitIyamekendriyazatam atha yastriMzattame zate prathamazataM vyAkhyAya kramamAptaM dvitIya zatamArabhate, tasyedaM sUtram 'kavihANaM bhaMte' ityAdi / mUlam - ivihANaM bhaMte! kaNhalessA egiMdiyA pannatA ? goyamA ! paMcavihA kaNhalessA egiMdiyA pannattA / taM jahApuDhavIkAiyA jAva - vaNassaikAiyA / kaNhalessA NaM bhaMte ! puDhavAiyA kaivihA pannattA ? goyanA ! duvihA pannattA | taM jahA - suhumapuDhavIkAiyA va vAyarapuDhavIkAiyA ya / kaNha -- lessANaM bhaMte! sumapuDhavIkAiyA kai vihA pannattA ? goyamA ! evaM eeNaM abhilAveNaM caukka bheo jaheva ohi uddesae jaoNva varNassaikAiyati / kaNhaleslA apanattasu humapuDhavIkAiyA NaM bhaMte! kaikamsapagaDIo pannatAo ? evaM ceva eeNaM abhilAveNaM jaheva-ohi uddesa tava pannatAo taheva vedeti sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! tti kaivihANaM bhaMte! anaMtazevavannaga kaNhalesla egiMdiyA pannatA ? goyamA ! paMcavihA atarotravannagA kaNhalessA egiMdiyA | evaM eeNaM abhilAveNaM taheba dupayo bheo jAva vaNassa ikAiyanti / aNaMtarovavannaga kaNhalessa suhumapuDhavIkAiyANaM bhaMte! kaikammapagaDIo pannattAo ? evaM eeNaM abhilAveNaM jahA - ohio anaMtazevavannagANaM uddesao taheva jAva vedati / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! ti / kar3avA bhaMte! paraMparovavannagA kaNhalessA egiMdiyA pannattA ? goyamA ! paMcavihA paraMparovavannagA kaNhalessA egiMdiyA pannatA / taM jahA - puDhavIkAiyA0 evaM eeNaM abhilAveNaM tadeva ukkao bheo jAva vaNassaikAiyanti /
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za033 a. za.2 sU0 kRSNalezyAyekendriyanirUpaNam 287 ___ paraMparovavaNNaga kaNhalessa apajjatta sukhamapuDhavIkAiyANaM bhaMte ! kai kammapagaDIo pannattAo evaM eeNaM abhilAveNaM jaheva ohio paraMparokvannaga uddesao taheba jAva vedti| evaM eeNaM abhilAveNaM jaheba ohi egidiyasae ekArasa uddesagA bhaNiyA taheva kaNhalelalAe vi bhANiyavvA jAva acarimakaNhalesA egidiyA |suu0 1 // viiyaM egidiyasayaM lalataM chAyA--katividhAH khalu bhadanta ! kRSNalezyA ekendriyAH prajJaptAH ? gautama ? paJcavidhAH kRSNalezyA ekendriyAH prajJaptAH / tadyathA-pRthivI jhAyikAH yAvad vanaspatikAyikA, kRSNalezyAH khalu bhadanta ! pRthivIkAyikA katividhAH majJaptAH ? dvividhAH prajJaptAH / tadyathA-sukSma pRthivIkAyikAzca pAdarapRthivI phAyikAzca / kRSNalezyAH khalu bhadanta ! sukSamapRthivIkAyikAH katividhAH prajJaptA ? gautama ! evametenA'milApena catuSka bhedo yathaiva-audhikoddezake yAvad vanaspatikAyikA iti| -- kRSNalezyAparyApta samrakSmapRthivIkAvikAnAM bhadanta ! kati karmaprakRtayaH prajJatAH ? evameva etenApilA pena yathaiva-audhikodezake tayaiva prajJatAH / tathaiva. baMdhananti, tathaiva, vedayanti / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti / - kavividhAH khalu bhadanta ! anantaropapannaka kRSNalezya kendriyAH prajJaptA ? gautama ! paJcavidhA anantaropapanakA kRSNalezyA ekendriyAH, evametena abhilApena tathaitra-dvipado bhedaH, yAvar vanaspatikAyikA iti / anantaropapannaka kRSNalezya sUkSma pRthivIkApikAnAM bhadanta / kati karmabhanyaH prajJaptAH ? evametenA'bhilA. pena yathA auSiko'nantaropapanna kAnAm, uddezakastathaiva yAbadvedayanti / tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta / iti / katividhAH khalla bhadanta ! paramparopapannakAH kRSNalezyA ekendriyA: majJaptAH ? gautama ! pazvavidhAH paramparopapanna kAH kRSNalezyA ekendriyAH prajJaptA tayathA-pRthivIkAyikA:0, evametenA'milApena, tathaiva-catuSkabhedo yAvad vanaspatikAyikA iti| . paramparopapannaka kRSNalezyA paryApta suhamapRthivIkAyikAnAM bhadanta / kati karma prakRtayaH prajJaptA: ? evametenA'bhilApena yathaiva audhikaH paramparopapannako
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 bhagavatI sUtre dezakastathaiva yAvad vedayanti / evametenA'vilApena yathaiva - audhikai kendriyaza te ekAdaza udezakA bhaNitA stathaiva - kRSNaleyazate'pi bhaNitavyAH jAva acarama kRSNalezyA ekendriyAH // 01 // iti dvitIyamekendriyazataM samAptam // TIkA- 'kavihANaM bhaMte / kaNhalessA egidiyA pannattA' katividhAH kati prakArakAH khalu bhadanta ! kRSNalezyA ekendriyajIvAH prajJaptAH - kathitAH iti praznaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'paMcavidyA kaNhalessA egidiyA pannatA' paJcavidhAH paJcaprakArakAH kRSNalezyA ekendriyajIvAH prajJaptA - kathitAH / ' taM jahA ' tadyathA - 'puDhavIkAiyA jAva - vaNassaikAiyA ' pRthivIkAyikAH kRSNalezyA ekendriyajIvA yAcada vanarapatikAyikAH kRSNalezyA ekendriyajIvAH / atra yAvatpadenA kAyika-tejaskAyika- vAyukAyikAnAM saMgraho bhavati / tathA ca pRthivyaptejo vAyuvanaspatibhedena kRSNalezyai kendriyajIvA, paJcaprakArakA bhavanti iti / 33 ve zataka meM prathama ekendriya zataka vyAkhyAta karake aba krama prApta dvitIya zataka prAraMbha kiyA jAtA hai 'kaha vihANaM bhaMte ! kaNhalelsa egiMdiyA paNNattA' ityAdi / TIkArtha- 'kavihANaM mate ! kaNhalessA egiMdiyA paNNattA' he bhadanta ! kRSNaleyAbAle ekendriya jIva kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? uttara maiM prabhuzrI kahate haiM- 'paMcavihA kaNhalessA eniMdiyA paNNattA' he gautama! kRSNalezvAvAle ekendriya jIva pAMca prakAra ke kahe gaye haiM / 'taM jahA ' jo isa prakAra se hai - 'puDhatrIkAiyA jAva vaNarasahakAiyA' pRthivIkAyika yAvat vanaspatikAyika, yahAM yAvat zabda se 'aSkAdhika, tejaskAyika aura vAyukAyika' ina jIvoM kA grahaNa huA hai / isa prakAra pRthiviikhIjA ekendriya zatakanA prAra'bha~ tetrIsamA zatakamAM pahelA ekandriya zatakanuM kathana karIne have sUtrakAra mubhathI AvelA yA jIla mendriya zatana AraMbha re che - 'kai vihA bhate ! kaNhalessA egidiyA paNNattA' tyAhi TIDArtha - 'kaivihANaM saMve / kaNhalessA egiMdiyA paNNacA' he bhagavan kRSNalezyAvALA ekaindriya jIvA keTalA prakAranA kahevAmAM AvyA che. A praznamA uttaramAM anuzrI gautamasvAmIne che - 'goyamA ! pacavidyA kaNhalessA egiMdiyA paNNattA' he gautama / druSTNuvezyAvANA mendriya loyAMtha aAranA vAsAM bhAgyA che. 'ta' jahA' te yA prabhAye che 'puDhavIkAiyA jAva SaNarasaikAiyA' pRthvI thie, vAyuayi yAvat cyate
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ thereferrer za033 a. 202801 kRSNalaizyAdye kendriyanirUpaNam 279 'kalesANaM bhaMte! puDhavIkAiyA kai vihA paznattA' kRSNalezyAH khalu bhadantaM ! pRthivIkAyikAH katividhAH - katipakArakA bhavantIti ghana: ? bhagavAnAha - 'goyamA !' ityAdi / 'govamA' he gautama! 'huvidA patnattA' kRSNalezyA, pRthivIkAyikA ekendriyajIvAH dvividhA: - dviprakArakA bhavanti / makArabhedameva darzayati'taM jahA ' ityAdi / 'taM jahA ' tadyathA - 'sumapuhavIkAiyA ya-dhAyarapuDhavIkAiyA ' sUkSma pRthivIkAyikAzca kRSNalezyA ekendriyAH vAdarapRthivIkAyikAzca / 'kaNhalessA NaM aMte ! suhumapuDhacIkAiyA kahavihA pannattA' kRSNa. art khalu bhadanta ! sUkSmapRthivIkAyikA ekendriyajIvAH katividhAH kati prakArakAH prajJaptAH ? iti praznaH / bhagavAnAha - 'goyasA' he gautama ! 'evaM eM amiLAveNaM cakao bhejo baheba - ohie jAna vaNasvaikAiyatti' evamuparikAyika, akAfes aura vanaspatikAdhika ke meda se kRSNale zyAvAle ekendriya pAMca prakAra ke hote hai / 'kaNhaleslANa' bhate | puDhacI kAhayA kavitA paNNattA' he bhadanta ! kRSNalezvAvAle pRthivIkAdhika jIva kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? uttara meM prasuzrI kahate haiM- 'gomA ! dubihA pannattA' he gautama ! kRSNa lezyAdAle pRthivIkAdhika ekendriya jIva do prakAra ke kahe gaye haiM / 'ta' jahA' jaise 'huma puDhacI kAiyA bAdarapuDhavIkAiyA' sUkSma pRthivIkAyika aura bAdara pRthivIkAyika 'kaNhalessANaM bhaMte! mAjhyA kavitA pannattA' he bhadanta ! kRSNaleyAvAle sUkSma pRthivIkAyika jIva kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? 'goyamA ! evaM eeNaM abhilAveNaM cakruo bheo jaheba ohiyasara jAba varNasaha kAiyanti' he gautama ! isa upara meM pradarzita prakAravAle abhilApa vAyukAyika ane vanaspatikAyikanA bhedathI kuSNulezyAvALA ekendriya jIveA pAMca prakAranA hAya che. 1 'kaNhalessANaM bha'te | puDhacIkAiyA kaivihA pannattA' he bhagavan dRssyuleshyaavALA pRthvIkAyika jIvA keTalA prakAranA kahelA che ? A praznanA uttaramAM aluzrI gautamasvAbhIne he che - 'goyamA ! duvidhA paNNattA' he gautama! kRSNalezyAvALA pRthvIkAyaka ekendriya jIve e prakAranA kahevAmAM AvyA che. 'ta' hA ' te yA prabhASe he 'suhumapuDhavIkAiyA vADharapuDhavIka' iyA' sUkSma pRthvI bhane mahara pRthvI ayi 'kaNhalerasANa bhate ! suhRma puDhavIkAiyA kavi paNNattA' he bhagavana sRRSTyusezyAvAjA sUkSma pRthvI ayi prabhAranA !DevAbhAM bhAvyA he ? uttaramA prabhuzrI uDe eer' abhilAveNa caukkao bheo jaheva ohiyavae jAva vATelA - 'goyamA ! eva' vaNassaikAiyatti'
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsa darzitaprakAreNa abhilApena catuSko bheda: yathaitra-audhiko deza ke kathita svadhavAtrApi vaktavyaH / yAvadvanaspatikAyikA iti / kRSNalezya pRthivIkAyikai kendriyA dArabhya kRSNale vanaspatikAyikai kendriyAntAH sUkSma-vAdarAparyAptaka-paryA takarUpa catuSTayabhedavanto vijJeyA ivi / ' kaNhalesa apajjata sumapuDhavIkAiyA NaM bhaMte ! kai kammapagaDIo pannatAo' kRSNalelyAparyAsamukSmapRthivIkAyikAnAM bhadanta ! kati saMkhyakAH karmaprakRtayaH zaptAH ? iti praznaH, uttaragAha - ' evaM ceca' ityAdi / ' evaMcetra - eSaNaM abhilASeNa jadeva - bhahiuddesae taheba pannatAo' evameva etenA'bhilApaprakAreNa yathaitra audhikoddeza prathamoddezake kathitAH - aau kRtayastathaivehApi aSTau se adhika uddeza meM kahe gaye anusAra sUkSma pRthivIkAyika jIva yAvat sUkSma vanaspatikAya taka saba ekendriya jIva sUkSma bAdara aparyAptaka aura paryAtaka ke bheda se cAra-cAra prakAra ke jAnanA cAhiye, arthAt kRSNaleiyAvAle pRthivIkAyika ekendriya se lekara kRSNaleyAbAle vanaspatikAdhika ekendriya jIva taka pUrvokta sUkSma bAdara apaptaka paryApta rUpa se cAra-cAra prakAra ke kahe gaye hai / 'kaNhalesa apajjanta sutumapuDhacIkAiyA NaM bhaMte! kaha kampagaDIo pannatAo' - he bhadanta | kRSNaleiyAvAle aparyAptaka sUkSma pRthivIkAyika jIvoM ke kinanI karmaprakRtiyAM kahI gaI hai ? uttara meM prabhuzrI kahate hai- ' evaM eeNaM abhilAveNaM aheba ohi uddesara taheva pannatAo' he gautama / isa abhilApa se jisa prakAra audhika uddezaka meM prathama uddezaka meM ATha karSa prakRtiyoM kA satya kahA gayA hai usI hai gautama ! A upara batAvelA prakAravALA abhilApAthI audhika uddezAmAM kahyA pramANe sUkSma pRthvIkAyika jIvA yAvatu sUkSma vanaspati kAya sudhinA saghaLA ekaIndriyavALA jIve sUkSma mAdara aparyAptaka ane paryAptakanAbhedathI cAra-cAra prakAranA samajavA. arthAt kRSNulezyAvALA pRthvIkAyaka ekaindriyathI laIne kAyika, vAyukAyika, ane vanaspatikAyika ekaIndriyavALA jIvA kti prakArathI cAra-cAra prakAranA kahevAmAM AvyA che. 280 'kanhalesa apajjatta suhuma puDhavIkAiyANaM bhauMte ! kai kammapagaDIo pannattAo' he bhagavana pluTozyAvANA aparyApta sUkSma pRthvIzrayi bAne keTalI krama prakRtiyA kahevAmAM AvI che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe - 'eva eNaM abhilAveNaM jaddeva ohi uddesae taddeva pannattAoM' se gautama !
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ " steerat ahet za033 a. za02 su01 kRSNa lezyAdye kendriyanirUpaNam 281 jJAnAvaraNIyAdikAH karmaprakRtayaH prajJaptAH, 'taheba baMdhaMti, taheva vedeti' tathaiva audhikaprathamo dezavadeva, karmakRtI vaidhnanti tathaica-vedayanti / vandhanasUtre saptavidhaM bandhakA vA, aSTavidhabandhakA vA, saptavidha bandhakAH Ayurvarja satakarmaprakRti vandhakA aSTavidhabandhakAH paripUrNAvidhakarmamakRti bandhakA bhavanti / vedanasUtre jJAnAvaraNIyAkarmakRtayaH, tayA zrotrendriyavadhyAdikAH sparzendriyavadhyatrajacatakhaH, tathAnapuMsaka vedavadhya vedadvayaM evaM caturdazakarma prakRtInAM vedakA bhavanti iti bhAvaH / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta / iti / he bhadanta ! prakAra se yahAM para bhI ATha karma prakRtiyoM kA satva jAnanA cAhiye, 'taheva baMdhati, taca vedeti' tathA bandhana sUtra meM jaisA kahA gayA hai ki ye jIva jaba sAta karmaprakRtiyoM ke bandhaka hote haiM taba Ayukarma ko chor3akara zeSa sAta karmaprakRtiyoM ko bAMdhate hai aura jaba ATha karmaprakRtiyoM ke bandhaka hote haiM - taba ye pUre ke pUre ATha karmoM ko bAMdhate haiM tathA 2 isI prakAra se ye unakA vedana bhI karate haiM / isa vedana meM ye jJAnAvaraNAdika ATha karmaprakRtiyoM kA, zrotrendri vadhya cakSurindriya vaSya ghrANendriya vadhya jivendriya vadhya strIveda vadhya puruSaveda vadhya ina. caudaha karmaprakRtiyoM kA vedana karate haiM / sparzanendriya badhya kA vedana inako nahIM hotA hai, kyoMki inako to spardhAnendriya kA udaya hotA hai / tathA napuMmaka vedavAle hone se inake usake badhya kA bhI abhAva rahatA A abhilApathI audhika uddezAmAM je pramANe pahelA uddezAmAM ATha ka prakRtiyA hAvAnA sa'dhamAM kathana karyu` che. eja pramANe ahiyAM paNa ATha krama prakRticeAnu` vidyamAna paNu' samajavu. 'tatra baMdhaMti' taheva vede 'ti' tathA gandha sUtramAM ke pramA uthana 42 vAmAM Avyu che ke- jIveA jayAre sAtakama prakRtiyAnA adha kare che, tyAre te Ayuka`ne choDIne bAkInI sAtakama prakRtiyAnA baMdha kare che. ane jayAre ATakama prakRtiyAnA baMdha kare che, tyAre tee purepUrI AThakama' prakRtine maMdha kare che. eja pramANe teonu` vedana paNa kare che. A vedanamAM tee jJAnAvaraNIya vigere ATha kama prakRtiyAnu` zrotrendriyAvaraNanu` cakSu indriyAvaraNanuM, ghrANendriyAvaraNanuM, jIvA IndriyAvaraNunu strIvedyAvaraNanuM, purUSavedya varaNanu A rIte A caudaka prakRtiyAnuM vedana kare che. tene spazanandriyAvaraNanu vedana hAtu' nathI. kaeNma ke teone te sparzendriyanA udaya hAya che; tathA napuM saka veDhavALA DhAvAthI teenA AvaraNanA abhAva rahe che. bha0 36
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 . . bhagavatIstra kRSNalezya kendriyajIvaviSaye bhavatA yadyat kathitam, tatsarva sarvathaiva satyamiti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate-jamasyati, banditvA-namasyitvA ca saMyamenatapasA''tmAnaM bhAvayan viharati ||suu0 1 // jayastrizattama zatakIya dvitIyazatake prathama audhikoddezakaH samAptaH / 33 / 2 / 1 / / prayastriMzattamazatakasya dvitIya'vAntarazatakasya dvitIyarudezako vyAkhyAyate__TIkA-'kahavihA Na bhaMte ! aNaMtarobacannagA kaNhalessa egidiyA pannattA' katividhAH kati makArakAH khalu bhadanta ! anantaropapannakAH yepA mutpattI prathamasamayo jAtaste kRSNalezyA ekendriyajIvAH prajJaptA:-kathitA ? iti praznaH / bhagavA. nAha-goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama | 'paMcavihA atarovavannagA kaNha. hai| 'seva bhaMte ! zeva bhate ! tti' he bhadanta ! kRSNale bAbAle ekendriya jIva ke viSaya meM Apa devAnupriya ne jo kahA hai vaha saba sarvathA satya hI hai / isa prakAra kahakara gautamasvAmI ne prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA, vandanA namaskAra kara phira ve sayama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye / // 33 veM zataka ke dvitIya antara zatakakA prathama uddezaka samApta // ava dvitIya avAntara zataka kA dvitIya uddezaka kI vyAkhyA kI jAtI hai __ 'kaivihA NaM bhaMte ! annNtrovvngaa'-ityaadi| TIkArtha--'kAvihA NabhaMte ! aNaMtarovavannamA kaNhalessa egidiyA pannattA' he bhadanta ! anannaropapannaka kRSNalezyAvAle ekendriya jIva kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? jinhe utpanna hue prathama samaya huA hai ve 'seva bhave ! seva' bhave ! tti' 3 HI11 paDezyAvA sandriyANA jIvanA saMbaMdhamAM ApI devAnupriye je kathana karyuM che, te sarvathA satya ja che. he bhagavana ApadevAnupriyanuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo saMyama ane tapathI potAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. mAsU01 bIjA ekendriya zatakane pahele uddeza samApta - bIjA avantara zatakane prAraMbha- 'kaivihANa bhaMte ! aNaMtarovavaNNagA' chatyAdi TIja-kAvihANa bhaMte ! atarovavaNNagA kaNhalessa egidiyA pannattA' 3 bhagavana anaMtarAyapannaka kRSNalezyAvALA ekendriya keTalA prakAranA kahevAmAM AvyA che? pahelA samayamAM jeonI utpattI thAya che. evA ja
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za033 a. za.2 sU01 kRSNalezyAyekendriyanirUpaNam 283 lessA egidiyA pannatA' paJcavidhA:-pazcaprakArakAH pRthivIkAyikAdivanaspati kAyikAntA anantaropapannakAH kRSNalezyA ekendriyAH prajJaptA:-kathitAH / 'evaM paeNaM abhilAveNaM taheva-dupabho bheo jAva-vaNassai kAiyatti' evametenA'milApena-uktamakAreNa-tathai-mapamoddeza vde| dvipado bhedaH, sUkSmavAdararUpo bhedo varNanIyo yAvada-vanaspatikAyikA iti / ____anantaropapannaka kRSNalezyapRthivIkAyikata ArabhyA'nantaropapannakakRSNalezya vanaspatikAyikAntai kendriyajIveSu mukSma-bAdarabhedena dvipado bhedo jJAtavyaH / atra caturbhedo na darzitaH, anantaropapannakAnAm-ekasamayamAtravRttitvena paryAptAparyAptakabhedA'bhAvena catuSpakArakatvasyA'sambhavAt iti / 'agaMtarokvannagakaNhalesamuhamapuDhavIjhAiyA NaM bhte| kai kammapagaDIyo pannatAo' anantaropapannakakRSNalezyamUkSmapRthivIkAyikAnAM bhadanta ! kati anantaropapatraka haiN| 'goyamA / paMcavihA pannattA' he gautama anantaropapannaka kRSNalezyAvAle ekendriya jIva pAMca prakAra ke kahe gaye haiN| ye pRthivIkAyika se lekara vanaspatikAdhika taka hote haiN| 'evaM eeNaM abhilAveNaM taheva dupao bheo, jAva vaNastaikAiyati' isa abhilApa dvArA prathamoddezaka ke jaise anantaropapatraka kRSNalezyAvAle ekendriya jIva pRthivIkAyika se lekara vanaspatikAyika taka ke ekendriya jIva-sUkSma aura cAdara ke bheda se do padarAle-do bhedavAle kahanA cAhiye, yahAM aparyApta aura paryApta bheda nahIM hotA hai| kyoMki yahAM anantaropapa. bhakakA kAla eka samaya mAtra kA hai, isaliye ina meM catuSprakAratA saMbha. vita nahIM hai / 'aNaMtarobadhannaga kSaNahalesla suhamapuDhavAsAzyANa bhate ! kA kammapagaDIo pannatAo' he adanta ! anantaropapalaka kRSNalezyA anaMtaropanaka kahevAya che. A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne cha -'goyamA ! pacavihA paNNattA' he gautama ! mAna tarI5yana Bey. lezyAvALA ekendriya jI pAMca prakAranA kahevAmAM AvyA che. te pRthvI AyiyA sadhana panapati yi sudhAnA pAya 2 samapA. 'evaM eeNaM abhilAveNaM taheva dupao bheo jAva vaNassaikAiyatti' mA alisA5 pramANe pahelA uddezAmAM kahyA pramANe ana tarApapabaka kRNalezyAvALA ekendriya jIve pRthvIkAyikathI laIne vanaspatikAyika sudhInA ekendriya jIve sUma ane bAdaranA bhedathI be prakAranA eTale ke be bheTavALA samajavA, AmAM aparyApta ane paryApta e be bheda hotA nathI. kema ke ahiyAM anaMtarapAka paNAne kALa eka samayamAtrane kahyo che. tethI temAM cAra prakArapaNuM saMbhavatuM nathI,
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28I bhagavatIle karmamakRtayaH prajJaptA iti praznaH / bhagavAnAha-'evaM eeNaM' ityAdi / 'evaM eeNaM abhilAveNaM jahA-ohio aNaMnarokvannagANaM uddesao taheva jAva-vedeti' evametena abhilApena yathA-audhiko'nantaropapannakAnAmuddezakaH tathaiva-tenaiva rUpeNa ihApi sarva jJAtavyam yAvadvedayanti / etacchatakIyaprathamazatavadevAtra dvitIyazate'pi-ananta romannA kRlezya sUkSma pRthivI kAkai kendriyANAM karmaprakRti viSaye jJAtavyam / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte / tti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti / he bhadanta ! anantaropapannakakRSNalezyaikendriyapRthivIkAyikAdiviSaye yad devAnuvAle sUkSma pRthivI kAyikoM ke kitanI kamaprakRtiyoM kA sattva kahA gayA hai ? 'evaM eeNaM AbhilAveNaM jahA ohio aNaMtarovavannagANaM ____uddesao taheva jAva vedeM ni' he gautama ! isa prakAra se isa abhilApa dvArA ye anantaropapannaka kRSNalezyAvAle sUkSma pRthivIkAyika ekendriya jaisA ki prathama zataka meM kahA gayA hai usa ke anusAra ATha karma prakRtiyoM ke sasva vAle hote hai usake anusAra ATha karmaprakRtiyoM ke ye bandhaka hote haiM / sAta karmaprakRtiyoM kI baMdhakatA meM Ayukarma kA dhandha ve nahIM karate haiM kyoMki utpatti ke prathama samaya meM Ayukarma kA vandha nahI hotA hai ataH ye ATha karmaprakRtiyoM ke baMdhaka nahIM hote haiM / vedana ye 14 karmaprakRtiyoM kA karate haiN| 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti he bhadanta ! anantoSapannaka kRSNalezyAvAle ekendriya pRdhivIkAyikAdi 'aNatarovavaNNaga kaNhalessa suhuma puDhavIkAiyANa bhate / kai kammapagaDIo grazgo' he bhagavana anaMtaro55naka kRSNalezyAvALA sUkSama pRthvIkAyika jIne .TalI 4 pratiyA hAyAnuyu cha ? uttaramA pramuzrI che , 'evaM 'eeNa abhilAveNa jahA ohio atarovanannagANa uddesao tadeva jAva vedeti', gautama ! 2mA pramANe 21 malitA5 // 2 // m| mana tarI55-na kRSNalezyAvALA sUma pRthvIkavika ekendriyanA saMbaMdhamAM je pramANe pahelA zatakamAM kahevAmAM Avela che, te pramANe ATha karma prakRtiyonA savavALA hoya che tathA te sAta karmaprakRtiyone baMdha karavAvALA hoya che. sAta karma prakRtinA baMdhaka paNAmAM teo Ayukarmane baMdha karatA nathI. kema ke teone Ayakarma baMdha pahelethI ja thaI jAya che. tethI teo ATha karmaprakRtine baMdha karatA nathI ane teo caudakama prakRtinuM vedana kare che. tema samajavuM. 'seva bhate ! seva bhate ! tti' he sagavan sanata55-13 veshyaavALA ekendriya pRvIkAyika vigerenA saMbaMdhamAM ApI devAnupriye je kathana
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za033 a. za. 2 sU01 kRSNalezyAdyekendriyanirUpaNam 285 priyeNa kathitam tatsarvaM tathaiva satyamiti kathayitvA bhagavAn gautamo bhagavantaM vandate namasyati, vandilA - namasthitvA saMyasena tapasA''tmAnaM bhAvayan viharati // mra0 1 // iti dvitIye'vAntarazatake dvitIyodezakaH samAptaH ||33|2|2|| 'kaivihANaM bhaMte ! paraMparovavannamA kaNhalespA egiMdiyA pannattA' katividhAH - kati prakArakAH khalu bhadanta ! paramparopapannakAH kRSNalezyA ekendriya jIvAH prajJaptAH - kathitA iti praznaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / goyamA / ' he gautama | 'paMcavidA paraMparovavannagA kaNhalessA egiMdiyA pannattA' paJcavidhAHpaJcaprakArakAH paramparopapannakAH kRSNalezyA ekendriyAH majJaptAH - kathitAH / prakake viSaya meM jA~ Apa devAnupriya ne kahA hai vaha saba sarvathA satya hI hai 2 | aisA kahakara bhagavAn gautama ne prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye // sU0 1 // | 33 ve zataka ke dvitIya avAntara zataka kA dvitIya uddezaka samApta // - dvitIya ekendriya zataka kA tRtIyAdi uddezaka 'kavihANaM bhaMte! paraMpapannA kaNhalessA egiMdiyA pannattA' he bhadanta ! paramparopapannaka kRSNalezpAcAle ekendriya jIva kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'goyA ! paMcavihA paraMparovavannagA kaNhalemA egidiyA pannattA' he gautama! paraMparopapannaka kRSNalezyAvAle ekendriya jIva pAMca prakAra ke kahe gaye haiM / 'taM jahA ' kayu che, te saghaLuM kathana sathA satya che he bhagavan Apa devAnupriyanu' A viSaya saMbaMdhanuM saghaLuM kathana sathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI temene najhkAra karyo vaMdanA namaskAra karIne tee sayama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAnapara birAjamAna thayA. sU.1A khIjA avAntara zatakaneA khIjo uddezeA samApta zA33--rA khIjA ekendriya zatakaneA trIjA vigere uddezAo 'ka'ivihaoN Na' bhaMte ! para' parovavannagA kaNhalessA egi diyA paNNattA' ityAhi TIkA hai bhagavat para pApapannaka kRSNulesyAvALA ekaI driya jIvA keTalA prakAranA kahevAmAM AvyA che? A praznanA uttaramA prabhuzrI kahe che }-'gothamA ! pa'cavidhA para parovavannagA kaNhalessA egi diyA pannattA' he gautama! para'paropapanaka kRNuvezyAvALA ekendriya jIvA pAMca prakAranA kahevAmAM
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28rtha bhagavatI sUtre raNabhedameva darzayati- 'taM jahA' ityAdi / 'taM jahA ' tadyathA - 'puDhavIkAiyA, evaM eeNaM abhilAveNaM taddetra - caukkao bhezro jAva vaNarasaikAiya tti' pRthivIkAyika evametenA'bhilApena tathaiva etacchakIya prathamazatakavadeva catuSkaH- catuSprakArakaH sUkSmavAdarA'paryAptAparyAptarUpo bhedo vaktavyaH yAvad vanaspatikAyikA iti / ' paraMparodana kaNhalesa apajjata suhumaDhavIkAiyA NaM bhaMte !' paramparopapanna karaNazyApaka sUkSmapRthivIkAyikAnAM bhadanta ! 'kai kammapagaDIo pannattAo' kati-kati prakArakAH karmaprakRtayaH prajJaptAH ? iti praznaH / bhagavAnAha - ' evaM ee' ityAdi / ' evaM eeNaM abhikAveNaM jaheba ohio paraMparovavannaga uddesao taheba jAva vedeti' evam etenA'bhilApena yathaivadhikaH sAmAnyajaise - 'puDhabIkAiyA - evaM eeNaM AbhilAveNa taheva caukkabha bheo jAva vaNa sahakAiyatti' pRthivIkAthika isa prakAra se isa abhilApa dvArA isI zaka ke prathama zataka meM kahe gaye anusAra ina paraMparopapannaka kRSNaleAvAle ekendriya pRthivIkAyika se lekara vanaspatikAyika taka ke jIvoM ke 4-4 bheda sUkSma, bAdara aparyApta aura paryAptaka rUpa se kahanA cAhiye / 'paraMparAvanna kaNNalessa apajasa sumapuDhavIkAyANaM bhaMte ! kaha kammapagaDIo pannantAo' he bhadanta ! paramparopapannaka kRSNaleiyA vAle apa sUkSma pRthivIkAyikoM ke kitanI dharmaprakRtiyoM kA satva kahA gayA hai ? 'evaM eeNaM abhilAveNaM jaheba ohio para parovavannaga uddesao laheba jAtra vedeni' he gautama | isa abhilApa dvArA jaisA mAyA che. 'ta jahA ' te mA prabhA - 'puDhavIkAiyA - evaM eeNaM' abhilAveNa taheva cakkao bheo jAva vaNassaikAiyatti' pRthvI mA pramANe yA abhiprAya dvArA ekendriya zatakanA pahelA zatakamAM je pramANe kahevAmAM Avela che te pramArgu A parapapapannaka kRdezvAvALA ekendriya pRthvI kAyikeAthI laIne vanaspatikAyika sudhInA jIvAnA 4-4 ca'ra-cAra bhedo sUkSma, khAdara, aparyApta ane aparyApta e rIte thAya te tema samajavuM. 'para'pavana kaNDalessa appajatta suDuma puDhatrIkAiyA NaM bhaMte ! kai kammapagaDIo pannatAo' he bhagavan paraM paropapatra kRSNutezyAvANA paryAsa sUkSma pRthvIthine DeMTalI dharma pravRtiyo vAsa che ? 'evaM ee amilAveNa jaheba ohioM para paropapannaga uddeSao taheva jAva vedeti' De gautama ! A AbhilApa dvArA sAmAnya rUpathI paheleA uddeze je pramANe kahevAmAM
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ candrikA TIkA 2033 a. za. 201 kRSNalezyAdyekendriyanirUpaNam 287 rUpaH prathamodezakaH kathita svathaiva tenaiva prakAreNa ihApi jJAtavyo yAvad vedaya yanti iti / atra yAvatpadena - teSAM jIvAnA maSTakarmaprakRtayo bhavanti, te ca sapta aSTau vA vananti caturdaza ca vedayantIti saMgraho vAcyaH / ' evaM eraNaM abhi lAveNaM jaba ohie egidiyasae ekkArasa uddesamA bhaNiyA taba kaNhalessa sa vibhANiyavvA jAva acarima kaNhalessA egidiyA' egs-etena abhilApena yathaiva audhike ekendriyazate ekAdazodezakA bhaNitA stathaiva kRSNalezyazate'pi ekAdazodezakA bhaNitavyA yAvad acarama kRSNalelyA ekendriyAH / audhikakRSNale zyai kendriyAnantaropapannaka kRSNalezyai kendriyarUpo dezadvayava deva sAmAnya rUpa prathama uddezaka kahA gayA hai usI prakAra se yahAM yAvat vedana sUtra taka jAnanA cAhiye, vahAM yAvat pada se isa kathana kA saMgraha huA hai ki-'una jIvoM meM ATha karma prakRtiyAM hotI haiM, ve sAta yA ATha karmaprakRtiyoM kA bandha karate haiM / 14 caudaha karmaprakRtiyoM kA vedana karate hai / 'evaM eeNaM abhilASeNa jaheva ohie egiMdivasa ekkArasa uddegA bhaNiyA taca caNassa sae vi bhANiyavvA jAva acarima kaNhaleslA egiMdiyA' isa prakAra isa abhilApa dvArA jaise sAmAnya rUpa ekendriya zataka meM 11 uddezaka kahe gaye haiM usI prakAra se kRSNaleDyAvAle ekendriya zataka meM 11 uddezaka kahanA cAhiye, jaise sAmAnya rUpa kRSNalezyAvAloM kA eka sAmAnya uddezaka, anantaropapatraka kRSNaleiyAvAloM kA dvitIya uddezaka hai, isI prakAra se para paropapatraka kRSNaleidyAbAle ekendriyoM kA tRtIya pradezaka vehana 4re che. 'evaM AvyA che, eja pramANe ahiyAM paNa yAvat veina sUtra sudhInuM kathana samajI levu. ahiyAM yAvatapathI nIce pramANenA kathananeA sa'graha thayA che, jemake-te jIvAne ATha kama prakRtie hAya che te sAta athavA AThe adha re che tathA thau amRtiyo java ohie evaMdiyasae ekkArasa uddesagA bhaNiyA taheva bhAfotoat jAva arima kaNDlessa egi diyA' yA alisA rUpa ekendriya zatakamAM je pramANe agiyAra 11 uddezAe kahevAmAM AvyA che. eja pramANenA agiyAra uddezAo A kRSNulezyAvALA zatakamAM paNa acarama kRSNulezyAvALA ekendriyanA kathana sudhInA 11 uddezAo kahevA joI e. jema ke-sAmAnya kRSNalezyAvALAnA eka sAmAnya uddeze. 1 ane ana tarApapannA kRSNalezyAvALAnA khInne uddeza che . eja pramANe para'pApapadmaka kRSNulezyAvALA ekandriyAnA saTMbadhamAM trIjo uddezA kahyo che. kama prakRtiyAnA eeNa abhilAveNa kaNha laissae vi dvArA sAmAnya
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 bhagavatIsa paramparopapannakA3, anantarAvagADhaH4, paramparAvagADha5, anantarAhArakA6, paramparAhArakaH7, anantaraparyAptakaH8, paramparaparyAptakaH9, carama:10, acarama:11, ityete ekAdazodezakAH yeditavyA iti bhAvaH // 10 1 // iti zrI- vizvavikhyAtajagavallabhAdipadabhUpitavAlabrahmacAri - 'jainAcArya pUjyazrI-ghAsIlAlanativiracitAyAM "zrI bhagavatIsUtraraya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM trayastriMzattame ekAzoddezaka samAptaH // 33-11 // iti dvitIyamekendriyazataM samAptam // 33-2 // hai| anantarAvagADha kRSNalezyAvAle ekendriyoM kA caturtha uddezaka haiN| paramparAvagADha kRSNaleza yAvAle ekendriya kA pAMcavA uddezaka hai / anantarAhAraka kRSNalelyAvAle ekendriyoM kA chaThA uddezaka hai paramparAhAraka kRSNalezzAcAle ekendriyoM kA 7 vAM uddezaka hai| antara paryAptaka kRSNalezyAvAle ekendriyoM kA 8 vAM uddezaka hai / paramparaparyAptaka kRSNalezyAvAle ekendriyoM kA 9 vAM uddezaka hai / carama kRSNalezyAvAle ekendriyoM kA 10 vAM uddezaka hai aura acarama kRSNalezyAvAle eke ndriyoM kA 11 uddezaka hai| isa prakAra se ye 11 uddezaka yahAM jAnanA caahiye| jainAcArya jainadharmanivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatIstra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke tetIsaveM zataka kA gyArahavAM uddezaka samApta // 33- // // 33 veM zataka kA dvitIya ekendriya zataka smaapt|| anaMtarAvagADha kRSNalezyAvALA ekendriya saMbaMdhI ethe uddezo kahyo che. 4 paraMparAgaDha kRSNalezyAvALA ekendriya saMbaMdhI pAMcame uddezo kaho che 5 anaMtarAhAraka kRSNalezyAvALA ekendriya saMbaMdhI chaThTho uddeza kaho che 6 paraMparAhAraka kRSNalezyAvALA ekendriya saMbaMdhI sAtamo uddeza kahyo che. cha anaMtara payata: kRSNalezyAvALA ekendriyonA saMbaMdhamAM AThama uddeze kahyo che. 8 paraMparaparyAptaka kRSNalezyAvALA ekendriya saMbaMdhI navamo udeze kahyo che 9 carama kRSNalezyAvALA ekendriya saMbaMdhI dasa udeze kahyo che. ane acarama kRSNalezyAvALA ekendriya jInA saMbaMdhamAM agiyArame uddeza kahyo che. A rIte A 11 agiyAra udezAo ahIMyAM samajavA. sU01 jainAcArya jainadharmadivAkara zrI pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA tetrIsamA zatakano agIyAramo udeza samAptAha3 11 che bIju ekendriya zataka samApta che
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za033 a. za03-4 nIlalezyakendriyajIvanirUpaNam 289 tRtIyacaturthazate ArabhyatemUlam-jahA kaNhalessahiM bhaNiyaM evaM nIlalessehi vi samaM. bhANiyavvaM sevaM bhaMte ! levaM bhaMte ! ti // 33-3 // evaM kAuleslehi vi sayaM bhANiyavvaM / navaraM kAulesse tti abhilAvo bhANiyavo // 33-4 // ____ chAyA-pathA kRSNalezya bhaNitam evaM nIlale zyairapi zataM bhaNitavyam , tadeva bhadanta ! tadeva bhadanta ! iti // 33-3 // evaM kApotalezyairapi zataM bhaNitavyam / navara kApotalezya ityabhilApo maNitavya iti // 33-4 // TIkA-'jahA kaNDalesehi bhaNiyaM yathA-yena prakAreNa kRSNalezyai bhaNitaM zatam, 'evaM nIlalessehiM vi sayaM bhANiyavyaM' evam -anenaiva prakAreNa nIla. lezyarapi zataM bhaNitavyaM vivecanIyam // 33-3 // -tRtIya caturtha zataka kA Arambha'jahA kaNhaleslehi bhaNiya evaM nIlalessehi sama vi bhANiyancha', jaisA kRSNalezyAvAloM ke sambandha meM zataka kahA gayA hai usI prakAra se nIlalezyAvAloM ke sambandha meM bhI zataka kahanA cAhiye 'seva bhate ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! Apa devAnupriya ne jaisA yaha kahA hai vaha saba sarvathA satya hI hai 2 aisA kahakara gautama ne prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AsmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| // 33 veM zataka kA tRtIya avAntara zataka samApta // ' ' bI-ye.yA sandriya zata:neprArama-- 'jahA kaNhalesehi bhaNiya evaM nIlalessehi vi sama bhANiya, kRNalezyAvALA jInA sa ba dhamAM je pramANe agiyAra udezAtmaka zataka kahela che. e ja pramANe nIlalezyAvALA jInA saMbaMdhamAM paNa 11 agiyAra udezAvALu zataka kahevuM joIe. seva' bhate / seva bhate / tti' 8 lagavana mA5 vAnupriye 2 prabhArInu' kathana A viSayamAM kahyuM che, te saghaLuM kathana satya che. he bhagavana apa devAnupriyanuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karyA pachI teo saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sUtranA vAMtara zataka samApta bha0 37
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI ___ evaM kAulesse hi vi sayaM bhANiya' evam-kRSNalezyazatakavadeva kApotachezyairapi zataM bhaNitavyam / 'navaraM kAulesse ti bhANiyabo' navara' (kApotachezyaH) ityabhilApo bhaNitavyaH / pUrvazate yatra kRSNanIlapade nivezyA''lApakA kuMta svatra sthAne (kApotaH) itipadaM nivezya AlApakA bhnnitvyaaH| anyatsarva pUrva vadeva jJAtavyamiti // 33-4 // - prayastriMzacchatake ekendriyANAM tRtIyamekendriyazataM caturthamekendriyazataM ca samAptam // 33-3-4 // paJcamazatakaH prArabhyate mUlam-kaivihA gaM aMte ! egidiyA pannattA ? goyamA ! paMcavihA bhavasiddhiyA egidiyA pannattA taM jahAM-puDhavIkAiyA jAva vaNassaikAiyA bheo caukao jAva vaNastaikAiya tti / bhavasiddhiya apajjatta suhumapuTavIkAiyA NaM bhaMte ! kai kammapagaDIo pannantAo ? evaM eeNaM abhilAveNaM jaheva paDhamillagaM egidiyasayaM taheva bhavasiddhiyasayaM pi bhANiyavvaM / ___ evaM kAuleslehiM vi sayaM bhANiyaca-navara 'kAulesse tti bhabhilAvo bhANiyavo' kRSNalezyAvAloM ke zataka ke jaisA hI zataka kApotalezyAvAloM ke sambandha meM bhI kahanA cAhiye, parantu pUrva zataka meM jahAM 'kRSNa' aura 'nIla' pada ko vizeSita karake AlApaka kiyA gayA hai-vahAM 'kApota' aisA pada rakhakara AlApaka kahanA cAhiye, yAkI kA aura saba kathana pahile ke jaisA hI jAnanA cAhiye, . // 33 veM zataka kA caturtha avAntara zataka samApta // 'eva' kAulessehi vi saya bhANiyantra navara' 'kaNhalesse vi abhilAvo mANiyayo' vezyAvA vAnA zatanA 4thana pramANe 4 apAtalezyAvA jInA saMbaMdhamAM paNa kahevuM joIe paraMtu pahelAnA zatakamAM jyAM jyAM '' bhane 'nITa' 54thI 4thana 42vAmAM bhAvyu cha, tyo tyo pAta' me - pramANenuM pada rAkhIne AlApake kahevA joIe te zivAyanuM bIjuM saghaLuM kathana pahelAnA kathana pramANe ja samajavuM. cethuM avAjatara zataka samApta
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathacandrikA TIkA 2033 aM. 205 bhavasiddhika kendriyAH 296 uddegaparivADI taheba jAva taheva acarimo ti / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! ti // sU09 // paMcamaM egiMdiyayaM samattaM // 335 // chAyA - kavividhAH khalu bhadanta / bhavasiddhikA ekendriyAH prajJaptAH / gautama ! paJcavidhA bhavasiddhikA ekendriyAH prajJaptAH, tadyathA - pRthivIkAyikA yAvad vanaspatikAyikAH, bhedacatuSko yAvad vanaspatikAyikA iti / bhavasiddhi * kA'paryAptasUkSmapRthivIkAyikAnAM bhadanta ! kati karmaprakRtayaH prajJaptAH ? evametenAsbhilApena yathaiva prathama mekendriyazataM tathaiva bhavasiddhikazatamapi bhaNitavyam / uddeza paripATI tathaiva yAvad acarama iti / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta / iti / paJcamame kendriyazavaM samAptam // 33-5 // TIkA- 'kavihnA NaM bhaMte / bhavasiddhiyA egiMdiyA pannattA' katividhA: - katiprakArAH khalu bhadanta / bhavasiddhikAH - siddhigamanayogyAH bhavakrameNa ye ve bhavasiddhikA etAdRzA ekendriyajIvAH kati prakArakA bhavantIti praznaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! ' paMcavidA' paJcapakArakAH 'bhavasiddhiyA egiMdiyA pattA ' bhavasiddhikA ekendriya jIvAH prajJaptAH- kathitAH, 'taM jahA ' tadyathA - 'puDhacI kAiyA jAva vaNassaikAiyA' pRthivIkAyikA yAvad 'kavihANaM bhaMte ! bhavasiddhiyA eniMdiyA paNNattA' he bhadanta ! bhavasiddhika ekendriyakitane prakAra ke kahe gaye hai ? jo ekendriya bhava krama se siddhi gamana yogya hote haiM - ve ekendriya bhavasiddhika kahe gaye hai / uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'goyamA ! paMcacihA bhavasiddhiyA egi diyA paNNattA' he gautama ! bhavasiddhika ekendriya jIva pAMca prakAra ke kahe gaye haiM / 'taM jahA ' jo isa prakAra se haiM 'puDhavIkAiyA jAva vaNassaha pAMcamAM avAntara zatakanA prAr`bha~~ 'kavihAna bhaMte! bhavasiddhiyA egiMdiyA paNNattA' he bhagavan lavasiddhi ekendriya jIvA keTalA prakAranA kahevAmAM AvyA che ? je ekendriya jIvA bhavakramathI siddhi gamanane ceAgya heya che, te ekendriyA bhavasiddhika kahyA che, praznanA uttaramAM anuzrI gItamasvAmIne che - 'goyamA ! paMcavihA bhavasiddhiyA egidiyA paNNattA' he gautama! lavasiddhi mehendriya lava yAMca aAranA aDevAbhAM AyA hai, 'ta' jahA' ne bhI prabhA che, 'puDhavIkAiyA
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ 293 bhagavatIstra vanaspatikAyikAH, yAvatpadena akAyikAH, tejaskAyikAH, vAyukAyikAH, eteSAM saMgraho bhavati / tathA ca pRthivyaptejovAyuvanaspatibhedena bhavasiddhikA ekendriyajIvAH pazcaprakArakA bhavantIti / 'bhebho caukkao jAva vaNassaikAiyatti' bhedazcatuSko yAvadvanaspatikAyika iti / yathA-auSike prathamazate eteSA mavAntarazcatuH prakArako bhedaH sUkSmavAdarA'paryAptaparyAptarUpaH kathita stathaiva bhavasiddhika paJcamazate'pi vaktavyaH, 'bhavasiddhiya apajjatta suhumapuDhavIkAiyA NaM bhaMte ! kaI kammapagaDIo pannattAo' bhavasiddhikA'paryAptamukSmapRthivIkAyikajIvAnAM khalla bhadanta ! kati karmaprakRtayo bhavanti ? iti praznaH / uttaramAha-evaM eeNaM, ityAdi, 'evaM eeNaM abhilAveNaM jaheba paDhamillagaM egidiyasayaM taheva bhavasiddhiya kAjhyA' pRthivIkAdhika yAvat vanaspatikAyika, yahAM yAvat pada se 'apkAyika, tejaskAyika, vAyukAyika' inakA grahaNa huA hai| tathA ca-pRthivIkAyika, apakAyika, tejaskAyika vAyukAyika, aura vanaspatikAyika ke bheda se bhavasiddhika ekendriya jIva pAMca prakAra ke hote haiN| 'bhemo caukkao jAva vaNassaikAiyatti' jisa prakAra se audhika prathama zanaka meM inake cAra bheda-sUkSma, bAdara, aparyApta, paryApta rUpa se kahA hai bheda bhavasiddhika pazcama zataka meM bhI kahanA caahiye| - 'bhavasiddhiya apajjatta suhamapuDhavIkAiyA NaM bhaMte ! kaikamma pagaDIo pannattAo' he bhadanta ! bhayasiddhika aparyAptaka sUkSmapRthivIkAyika jIvoM ke kitanI karmaprakRtiyoM kA satva kahA gayA hai? 'evaM eeNaM abhilAveNa jaheva padamillaga egidiyasayaM taheva jAva vaNassai kAiyA' pRthvI thi: yAvat vanaspati yi mahiyAM yAvatpathI ' aSkAyika, tejaskAyika, vAyukAyika, ane vanaspatikAyika grahaNa karAyA che. - tathA pRvIkAyika, aSThAyika, tejaskAyika vAyukAyika ane vanaspati kAyikanA bhedathI bhavasiddhika ekendriya jIve pAMca prakAranA hoya che. 'bheo caukkaoM jAva vaNassaikAiyatti' 2 prabhArI maudhi-4sal zatakamAM teonA cAra bheda eTale ke-sUkSma, bAdara, aparyAptaka ane paryAptaka e pramANenA cAra bhede kahyA che, teja pramANe e cAra bhede A masiddhi pAyama zatamai De me. 'bhavasiddhiya apajatta 'puDhavIkAiyANa bhaMte ! kai kammapagaDIo pannattAo sAvana sasiddhi mapAta sUkSma vI4i vATI pratiyA DAya cha 1 'eva eeNa bhamikAvaNa' jaheva paDhamillaga egidiyasayauM saheba bhavasiddhiyamayapi bhANiyavya"
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ drikA TIkA za033 a. za05 bhavasiddhika ekendriyAH 293 sayaM pi bhANiyacca' evam anena prakAreNa etenA'bhilApena yathaiva prathama me kendriyazataM tathaiva bhavasiddhikazatamapi sarve bhaNitavyam / prathamameva audyadhikaM zatamihApi anusandheyam / 'uddesaga parivADI taheva java avarimotti' uddezakAnAM paripATI vyavasthA'pi tathaiva yathA prathamazate kathitA yAvat acarama iti sA ca aughikonantaropapannaka paramparopapannakAnantarAvagADha- paramparAvagADhA - nantarAhAraka paramparAhArakA nantaraparyAptaka-paramparaparyAptaka- caramA'carametyekAdazasaMkhyArUpA vijJeyeti 2 5 19 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! tti' tadeva bhadanta ! tadeva bhadanta / iti / he bhadanta ! bhavasiddhikai kendriyANAM viSaye yad devAnupriyeNa kathitaM tatsarvam sarvathaiva bhavasiddhiyalayaM pi bhANipavvaM' isa prakAra se isa abhilApa dvArA jaisA prathama ekendriya zataka kahA gayA hai vaisA hI bhavasiddhika zataka bhI pUrA kahanA cAhiye / tathA 'uddesaka parivADI taheva jAva acarimotti' uddezako kI vyavasthA bhI yahAM prathama zataka ke jaisI acarama uddezaka taka kahanI cAhiye, isa vyavasthA meM pahilA audhika uddezaka hai, dvitIya anantaropapannana uddezaka hai, tRtIya paramparopapadmaka uddezaka haiM, caturtha anantarAvagADha uddezaka hai pAMcavAM paraM parAvagADha uddezaka hai, chaThA anantarAhAraka uddezaka hai| sAtavAM paraMparAhAraka uddezaka hai 8 vAM anantaraparyAtaka uddezaka hai, 9 vAM paraparaparyAtaka uddezaka hai| 10 vAM carama uddezaka hai / 11 va acarama uddezaka hai / aisA jAnanA 4 6 7 A rIte A abhijJApa dvArA je rIte pahelu' ekendriya zataka kahevAmAM Avyu che, eja pramANe A bhasidhdhikaza-ka paNa pUrepUrU' kahevuM joI e. 'uddesaka rivADI tava jAva acarimatti' uddezAsAnI vyavastha-bha pazu ahiMyAM pahelA zatakamAM kahyA pramANe acarama uddezA sudhI samajI levI. A kramathI pahele aughika uddezA kahela che. 1 khIjo ana tare papannaka nAmane uddezeA che. 2 traMjo paraMparApapa ka uddeza che. ceAtheA anaMtarAvagADha nAmane uddezA kaheMce che. pAMcamA para'parAvagADha nAmanA uddeze| kahela che. chaTho anaMtarAhAraka nAmane! uddezeA yA che. sAtame paraMparAhAraka nAmaneA uddeze kahaceA che. AThame anaMtaraparyAptaka nAmanA uddezA kaha che. navame parapara paryAptaka nAmanA uddezA kahayA che. dasamA carama nAmane uddeze! kaDhA che, ane agiyAramA acarama nAmanA uddezA kahela che tema samajavuM. 'seva N bhaMte ! seva N bhave! ti' De lagavana lavasidhdhi meDendriyonA sa'kha'dhamAM Apa devAnupriye je pramANenu kathana karyuM che, te saghaLuM' kathana sa thA
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ 294 bhagavatIstra satyamiti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namasyati vanditvA namasyitvA saMyamena tupamA AtmAnaM bhAvayan viharatIti |mu0 1 // iti trayastriMzattame zata ke paJcamamekendriyazataM samAptam // 33-5 // mUlam-ivihA gaM aMte ! kaNhalessA bhavasiddhiyA egidiyA pannattA ? goyamA ! paMcavihA kaNhalessA bhavasiddhiyA egidiyA pnnttaa| taM jahA-puDhavIkAiyA jAva vaNassaikAiyA / kaNhalesla bhavasiddhiya puDhavAkAiyA NaM bhaMte ! kaivihA pannattA ? goyamA ! duvihA pannattA taM jahA-suhamapuDhavIkAiyA ya bAyarapuDhavIkAiyA ya / kaNhalesla bhavasiddhiya suhumapuDhavIkAiyA gaMbhaMte ! kaivihA pannattA ? goyamA! duvihA pannattA taM jahA-pajatagA ya apajjattagA ya evaM bAyarA vi / evaM eeNaM abhilAveNaM taheva caDako bheo bhANiyavyo / kaNhalesa bhavasiddhiya apajattaga suhumapuDhavIkAiyA NaM bhaMte! kA kammapagaDIo pnnttaao| evaM eeNaM abhilAveNaM jaheva ohiuddelae taheva jAva vedati / kAvihA NaM bhaMte ! agaMtarovavannagA kaNhalellA bharasiddhiyA egidiyA pannattA? goyamA! paMcavihA aNaMtarovavannagA jAva vnnstikaaiyaa| aNaMtarovacAhiye 'seva bhaMte ! seva bhaMte ! tti he bhadanta ! bhavasiddhika eke. ndriyoM ke viSaya meM jo Apa dezAnupriya ne kahA hai vaha sagha sarvathA satya hI hai| aisA kahakara gautama ne prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyaa| vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| ||33veN zataka ke pAMcavA avAntara zataka samApta // satya ja che. he bhagavana ApI devAnupriyatuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra kyAM vadanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA pasU01 rIta2 zataka samAta ! 13-5.
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyAntikA ThIkA za033 a. za06 kR. bha. ekendriyajIya ni0 295 vanagA kaNhalessa bhavasiddhiya puDhavikAiyANaM bhaMte ! kaivihA pannattA ? goyamA ! duvihA pannattA taM jahA-suhumapuDhavAkAi. yA ya bAyarapuDhavIkAiyA ya / evaM dupao bheo| aNaMtarovavanaga kaNhalesla bhavasiddhiya suhamapuDhavIkAiyANaM bhaMte ! kaI kammapagaDIo pannatAo? evaM eeNaM abhilAvaNaM jaheva ohio aNaMtarovavannaga uddelao taheba jAva vedti| evaM eeNaM abhilAveNaM ekArala zi uddelagA taheba bhANiyatvA jahA ohiyalae jAva acarimo tti sU0 1 // chaTuM egidiyalayaM lamattaM // 33-6 // chAyA-katividhAH khalla bhadanta ! kRSNalezyA bhavasiddhikA ekendriyA prajJaptAH ? gautama ! paJcavidhAH kRSNalezyA bhavasiddhikA ekendriyAH prajJaptAH / tadyathA pRthivIkAyikA yaavdvnsptikaayikaaH| kRSNalezyabhavasiddhikapRthivIkAyikAH khala bhadanta ! katividhAH prajJaptAH ? gautama / dvividhAH prjnyptaaH| tadyathA-sUkSmapRthivIkAyikAzca vAdarapRthivI kAyikAzca / kRSNalezya bhava siddhikasUkSapRthivIkAyikAH khalla bhadanta ! katividhAH prajJaptAH ? gautama! dvividhAH prajJaptAH tadyathA-paryAptakAzcApayotakAzca / evaM cAdarA api / evametenA'bhilApena tathaiva catuSko bhedo bhaNitavyaH / kRSNa lezyabhavasiddhikA'paryApta sUkSma pRthivIkArikAnAM bhadanta ! kati karmaH prakRtayaH prajJaptAH / evametena abhilApena yathaivaudhikoddezake tathaiva yAvad vedynti| katividhAH khalu bhadanta ! anantaropapannakAH kRSNalezyA bhavasiddhikA ekendriyAH majJaptA ? gautama / paJcavidhA anantaroepannakAH yAvadvanarapatikAyikAH / anantaropapannaka kRSNaLezya bhavasiddhikapRthivIkAyikAH khalu bhadanta ! katividhAH pajJaptA ? gautama ! dvividhAH prajJaptAH, tadhathA-sUkSmapRthivIkAyikAzca bAdarapRthivIkAyikAzca evaM dvipado bhedaH anantaropapannakakRNalezyabhavasiddhikamUkSmapRthivIkAyikAnAM bhadanta ! katikarmaprakRtayaH pjnytaaH| evametenA'milApena yathaiva audhi. ko'nantaropapannakoddezaH tathaiva yAvadvedayanti / evametenA'milApena ekAdazA'pina uddezakAstathaiva bhaNitavyAH, yathA-bhaudhikazate yAvadacarama iti // 33 // 6 // // SaSThamekendriyazataM samAptam //
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI 296 TIkA-'kai vihANaM bhaMte ! kaNhalessA bhavasiddhiyA egidiyA pannattA' kavividhA?-kasimakArakAH khalu bhadanta ! kRSNalezyA bhavasiddhikA ekendriya jIvAH prajJaptA:-kavitAH ? iti praznaH / bhagavAnAi-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'paMvavihA kaNDalessA bhavasiddhiyA egidiyA pannattA' pazvavidhA:paJcaprakArakAH kRSNalezyAvanto bhavasiddhikA ekendriyajIvAH prAptAH-kathitA ityuttaram / prakArabhedabheva darzayati / 'taM jahA' tadyathA-'puDhazrIkAiyA jAva vaNassaikAiyA' pRthivIkAyikA yAvad vanaspatikAyikAH / tathAca kRSNalezya bhavasiddhika pRthivIkAyika-kRSNalezyabhavasiddhikA kAyika kRSNalezyabhavasiddhika tejaskAyika-kRSNalezyamavasiddhika vAyukAyika-kRSNalezyabhavasiddhikavanaspatikAyikathedAt ekendriyAH paJcaprakArakA savantIti / --chaTA avAntara zataka-- ___ 'kAvihA gaM aMteM / kaNhalessA bhavasiddhiyA egidiyA paNNattA ?' he bhadanta ! kRSNalezyAvAle avasiddhika ekendriya jIva kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! paMcavihA kaNhalessA bhavasiddhiyA egidiyA pannattA' he gautama ! kRSNazyAvAle bhavasiddhika ekendriya jIva pAMca prakAra ke kahe gaye haiN| 'taM jahA' jaise-puDhavIkAiyA jAva vaNalAikAiyA' pRthivIkAyika yAvat vanaspati kAyika, tathA ca-kRSNalezya bhavasiddhika pRthivIkAyika 1, kRSNa chezya bhavasiddhika apkAyika 2, kRSNalezya bhavasiddhika tejaskAyika 3, kRSNalezya bhavasiddhika vAyu kAyika aura kRSNalezya bhavasiddhika vanaspatikAyika ke bheda se ekendriya pAMca prakAra ke hote haiN| '74 bhavAntara zatane prA -- __'kaivihA Na bhate ! kaNhaleslA bhavasiddhi yA egidiyA paNNattA lagavan kRSNalezyAvALA bhavasidhdhika ekendriya jIva keTalA prakAranA kahevAmAM Avela cha 1 mA prazna uttaramA prasuzrI 4 cha -'goyamA ! pacavihA kaNhalessA bhavasiddhiyA egidiyA paNNattA' 3 gItama! vezyAvA sidhi zandriya va pAMya prAranA havAmAM mAvyA cha. 'ta jahA' te // prabhArI cha. 'puDhavIkAiyA jAva vaNassaikAiyA' pRthvI thi:thI sana yAvat vanaspati kAyika sudhinA samajavA. eTale ke kAlezyAvALA bhavasiddhika pRthvIkAyika 1 kuNulezyAvALA bhavasiddhika aSkAyika 2 kRSNalezyAvALA bhavasiddhika tejaskAyika, 3 kRSNalekSAvALA bhavasiddhika vAyukAyika che ane kRSNalezyAvALA bhavasiddhika vanaspatikAyika 5 A pramANenA bhedathI ekendriya pAMca prakAranA
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - -- prameyavambikATIkA za033 a. za06 ka. bha. ekendriyajIva ni0 397 - 'kaNhalessabhavasiddhiya puDhavIkAiyA NaM bhaMte ! kaivihA pannattA' kRSNalezya bhavasiddhi kapRthivI kAyikAH khalu bhadanta ! katividhAH -RtipakArakAH prAptAH ? bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi 'goyamA!' he gautama ! 'duvidhA pannattA' dvividhAHdviprakArakAH prajJaptAH 'taM jahA' tadyathA-'suhumapuDhavIkAiyA sUkSmapRthivIkAyikAzca pAdarapRthivIkAyikAzca / _ 'kaNhalessa bhavasiddhiya suhumapuDhavIkAiyANaM bhaMte ! kaivihA pannattA kRSNaLezya bhavasiddhika sUkSmapRthivIkAyikAH khalla bhadanta ! katividhA:-katiprakArakAH majJaptA:-kathitA iti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'duvihA pannattA' vividhA:-dvimakArakAH prajJaptAH / prakArabhedameva darzayati-taM-jahA' ityAdi 'taM nahA' tadyathA-'pAta gAya apajjattagAya' paryAptakAzcA'ptikAzca / __ 'kaNhalesla bhavasiddhiya puDhavIkAiyA NaM bhaMte ! kAvihA panattA' he bhadanta ! kRSNalezyAvAle bhavasiddhika pRthivIkAyika jIva kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? 'moyamA duvihA pattA ,-taM jahA-suhamapuDhavIkAiyA ya-bAyara puDhavIkAiyA ya' he gautama ! do prakAra ke kahe gaye haiN| jaise sUkSmapRthivIjJAyika aura cAdarapRthivIkAyika ! 'kaNhalesa bhavasidviya suhumapuDhavIkAjhyA gaM bhaMte ! kAvihA papaNattA' he bhadanta ! kRSNalezya bhavasiddhika sUkSma pRthivIkAyika kitane prakAra ke kahe gaye hai ? 'goyamA ! duvihA pamantA' he gautama ! kRSNAlezyAvAle bhavasiddhika pRthvIkAyika do prakAra ke kahe gaye haiN| 'taM jahAM-jaise 'pajjattagAya, apajjattagA ye paryApta aura aparyAptaka 'evaM bAtharA vi' kRSNalezyA. pAle bhavasiddhika sUkSma pRthivIkAyika ke jaise hI kRSNalezyAvAle bhavaDAya che. kaNhalessa puDhavIkAiyANa' bhave ! kaivihA paNNattA' gavana kRSNalezyAvALA bhavasiddhika pRthvIkAyika jIva keTalA prakAranuM kahevAmAM AvyA cha 1 'goyamA ! duvihA paNNattA' 3 gautama ! vezyAvaNa masiddha pRthvI yi meM prA2nA 4 mA mA0yA che ta jahA' te mA prabhArI cha. 'suhamapuDhavIkAiyA vAyarapuDhavIkAiyA ya' sUkSmapRthva yi mane mA12 pRthivI yi 'kaNhaleksa bhavasiddhiya suhumapuDhavIkAiyA NaM bhaMte / kaiMvihA paNattA' 'he bhagavAna kRSNalezyAvALA bhavasiddhika sUma pRthvIkAyika keTalA prakAranA 4aa cha ? 'goyamA ! duvihA paNNattA' he gautama ! sazyAvAmA siddhi pRthvIya me 12nA apAmA mA0yA che. 'ta'jahA' te me 542 mA prabhArI cha. 'pajjattagA ya apajJattagA ya' 5ryAta bhane aparyApta 'evaM vAyarA vi . bha038
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 bhagavatI sUtre ' evaM vAyarA vi' evaM kRSNalezya bhanasiddhika sUkSmapRthivIkAyikavadeva' kRSNalezya bhavasiddhika vAdarapRthivIkAyikA api paryAptakAparyAptakabhedena dvividhA bhavanti / 'eeNaM abhilAveNaM tadeva caukkao bhedo bhANiyanbo' etena upari darzitena abhi chAna prakAreNa tathaiva yathaiva aughikai kendriyaprakaraNe catuSko bhedo varNitaH pRthi vyAdi vaspatikAyikAntAnAM tathaiva tenaiva prakAreNa kRSNalezyabhavasiddhikaprakaraNe pRthivyAdye kendriyANAM catuSprakArako bhedo bhaNitavyo varNayitavyaH sUkSmavAdaraparyAptAsparyAptarUpaH / 1 'kaNhalesa bhavasiddhiya apajjattagaTa humapuDhavIkAiyANaM bhaMte! kaikammapagaDIo pannatAo' kRSNalezyabhavasiddhikA'paryApta sUkSma pRthivI kAyikAnAM bhadanta | kati karmaprakRtayaH prajJaptA ? bhagavAnAha - ' evaM eeNaM' ityAdi / ' 'evaM eeNaM abhilAsiddhika bAda pRthivIkAyika bhI paryAptaka aura aparyAptaka ke bheda se do prakAra ke hote haiM / 'evaM eeNaM abhilAveNaM taheba cakkao bheo bhANiyo' jisa prakAra se pRthivyAdi se lekara vanaspatikAyikAnta jIvoM ke cAra bheda kahe gaye haiM usI prakAra se kRSNalezya bhavasiddhika ke isa prakaraNa meM pRthivyAdi ekendriyoM ke cAra-cAra bheda varNita karanA cAhiye / tAtparya yaha hai ki sUkSma, bAdara, paryAtaka aura aparyApta rUpa se samasta kRSNalezyAvAle bhavasiddhika ekendriya jIva cAracAra prakAra ke hote haiM / 'kaNhalesa bhavasiddhiya apajjantta suhumapuDhavI kAiyA bhaMte! kai kammapagaDIo paNNattAo' he bhadanta ! kRSNalezyA vAle bhavasiddhika apaka sUkSma pRthivIkAyika jIvoM ke kitanI karma prakRtiyAM kahI gaI haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-' evaM eeNa lezyAvALA bhavasiddhika sUkSmapRthvIkAyika jIvAnA kathana pramANe ja kRSNulezyAvALA bhasiddhika khadara pRthvIkAyika saMbadhI kathana paNa paryAptaka ane aparyAptaka no leDI me prahAra sabhavu. 'eva' eeNaM' abhilAveNa tadeva caukkao bheo bhANiyanvo' apRthvI a4i vigerethI sahAne vanaspati ayi sudhInA jIvAnA saMbadhamAM cAra bhedya kahevAmAM AvyA che. eja pramANenA cAra bhe kruSNulesyAvALA bhavasiddhikanA A prakaraNamAM pRthvIkAyika vigere ekendriyAnu' paNa varNana karI levu. kahevAnuM tAtpaya e che ke-sUkSma, khAdara, paryApta ane RSaptikanA bhedathI saghaLA kaSNulezyAvALA bhavasiddhika ekendriya jIvA cAra-cAra prakAranA hAya che. 'kaNhalesa bhavasiddhiya apajjattaga sudumapuDhavIkAiyANaM bhaMte ! kai kamma pagaDIo pannattAoM' he bhagavana dRSyezyAvAjA bhavasiddhi aparyApta sUkSma
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMmaiyacandrikA TIkA za033 a. za06 kR. bha. ekendriyajI0 ni0 299 veNaM jaheva ohiuddasae tahe va jAva vedeti' evametena-upari pradarzitena amilA. pena prakAreNa tathaiva auSike prathame ekendriyAdeza ke kathitaM tathaiva-tenaiva prakAreNa ihApi bhavasiddhikapakaraNe'pi sarva vaktavyam / kiyatparyantamaudhikamakaraNaM vakta. vyam 1 tatrAha-'jAva' ityAdi / 'jAva vedeti' yAvad vedayanti, kati karmapakatayo bhavantIti praznAdAra caturdazarmaprakRtI rvedayanti. etatparyantaM vaktavyam / tathAhi-kRSNalezya bhavasiddhikAparyAptaka sUkSmapRthivIkAyikAdArabhya kRSNalezya bhavasiddhikaparyAptakavAdaravanaspatikAyikAntA api ekendriyajIvAzcaturdaza karmaprakRtInAM vedakAbhavantIti yAvatpadagrahyam audhika prakaraNamiti / abhilAveNa jaheva ohiya uddesae taheva jAva vedeti' he gautama ! jisa prakAra se isa abhilApa dvArA jaisA kathana audhika uddezaka meMprathama ekendriya uddezaka meM kahA gayA hai, usI prakAra se yahAM isa bhavasiddhika prakaraNa meM bhI vahI saba kathana kahanA cAhiye, aura vaha saba prakaraNa gata kathana vedana sUtra taka kA yahAM kahanA cAhiye, tAtparya isa kathana kA aisA hai ki kRSNalezyAvAle bhasiddhika aparyAptaka sUkSma pRthivIkAyika jIvoM ke kitanI karmaprakRtiyAM hotI haiM ? ima prazna se lekara caudaha karma prakRtiyoMkA ve vedana karate haiM yahAM taka kA saba kathana pahA~ para vahAM kA jyo kA tyoM karanA cAhiye, tathA isI prakAra kA kathana kRSNalezyAvAle bhavasiddhika paryAtaka pAdara vanaspatikAyika naka ke samasta ekendriya jIva 14 karma prakRtiyoM ko vedana karate haiN| pRthvIkAyika jIne keTalI karmaprakRti hoya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI cha -'evaM eeNa abhilAveNa jaheva ohiya uddesae taheva jAva vedeti' he zetamA je pramANe A abhilApa dvArA aghika uddezAmAM eTale ke pahelA ekendriya udezAmAM kahevAmAM Avela che, e ja pramANe ahiyAM A bhavasiddhika prakaraNamAM paNa te saghaLuM kathana samajI levuM. ane te prakaraNamAM kahevAmAM Avela saghaLuM kathana vedanasUtra sudhInuM ahiyAM kahevuM joIe. A kathananuM tAtparya e che ke kRSNalezyAvALA bhavasiddhika apayazka sUma pRvIkAyika jIne keTalI karmaprati hoya che ? A praznathI laIne 14 cauda karyaprakRtinuM vadana kare che. A kathana sudhInuM te prakaraNanuM kathana jemanuM tema ahiyAM samajI levuM. joIe tathA Aja pramANenuM kathana kRSNavezyAvALA bhavasiddhika paryAptaka bAdara vanaspatikAyika sudhInA saghaLA ekendriya jI caudakama prakRtina vedana kare che A pramANenuM A saghaLuM kathana audhika prakaraNa ahiyAM yAvata zabdathI grahaNa karavAmAM AvyuM che. tema samajavuM.
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtra 300 -'. 'kaIvihA NaM bhaMte ! aNaMtarovavannagA kaNhalessA bhavasiddhiyA egidiyA pannatA' katividhA:-katiprakArakAH khalu bhadanta ! anantaropapannakAH kRSNalezyA bhavasi. ddhikA ekendriyAH prajJaptA:-kathitAH ? iti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi 'goyamA' he gautama ! 'paMcavihA aNavarovavannagA' paJcavidhA:-paMcaprakArakAH ananta. ropapannakAH kRSNalezya bhavasiddhikA ekendriyAH prajJaptAH 'jAva' yAvat, yAvatpadena pRthivIkAyikA akAyikA svejaskApikA vAyukAyikA vanaspatikAyikA iti paJcabhedavanto bhavantIti / 'aNaMtarovavannaga kaNhalessa bhavasidviya puDhavIkAiyA NaM bhaMte ! kaivihA pannattA ?' anannaropapannaka kRSNalezya bhavasiddhika pRthivI. kAyikAH khalu bhadanta ! katividhAH prajJaptAH ? 'goyamA!' he gautama ! 'duvihA pannattA' dvividhAH prajJaptAH / 'jahA' tayathA-'suhumapuDhavIkAiyA vAdarapuDhavIkAisa prakAra samasta yaha audhika prakaraNa yahAM yAvat hAnda se gRhIta huA hai| kAvihArNa bhaMte! arNatarovavannagA kaNhalessA bhavasiddhiyA egidiyA pannatA' he bhadanta ! anantaropapatraka kRSNalezyAvAle bhavasiddhika ekendriya jIva kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? 'goyamA ! paMcavihA aNaMtarovavannamA0 jAva vaNassaikAiyA' he gautama ! anantaropapa bhaka kRSNalezyAcAle bhavasiddhika ekendriya jIva yAvat vanaspatikAyika taka pAMca prakAra ke kahe gaye haiN| tathA ca-ye ekendriya jIva pRthivIkAyika akAdhika, tejaskAyika, vAyukAyika aura vanaspatikAyika ke bheda se pAMca prakAra ke hote haiM / 'aNaMtarovavannaga kaNhalessa bhavasiddhiya puDhavIkAiyA ja bhate! kavihA paNattA' he madanta ! anantaropapannaka kRSNalezyAvAle bhavaliddhika pRthivIkAyika jIva kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? 'goyamA ! duvihA pannattA' he gautama ! ye do prakAra ke kahe - 'kaivihA Na bhaMte ! agaMtarovavannagA kaNhalessA bhavasiddhiyA egidiyA paNNattA' he bhagavad anaMtarA55naka kRSNalAvALA bhavasiddhika ekendriya jI keTalA prAranA uvAmA mAyA cha ? 'goyamA ! paMcavihA aNatarovannagA jAva vaNassaikAiyA' gautama ! manata55nna vezyA siddhindriya jo yAvata vanaspatikAyika sudhI pAMca prakAranA kahelA che. te A pramANe samajevA. pRthvIkAyika, aSkAyika, tejaskAyika, vAyukAyika ane vanaspatiyinii methI pAMya 42nA sabharavA. 'aNatarAMvavaNNA kaNhalesa bhavasiddhiya puDhavIkAiyANaM bhate ! kaivihA paNNattA' lagavan manata2155-4yusezyAvA bhavasiddhika pRthvIkAyika jIve keTalA prakAranA kahyA che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gItabharapAmIna 47 cha -'goyamA ! duvihA paNNattA' 8 gautama ||
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za033 a. za0 kR. bha. ekendriyajIva ni0 301 iyA ya' 'mUkSmapRthivIkAyikAzca vAdarapRthivIkAyikAzca / evam anantaropapannakA: kRSNalezyA bhavasiddhikA akAyikAH sUkSmAzca bhavanti, bAdarAzca bhavanti / evaM tejaskAyikA api sUkSmAzca vAdarAzva, evaM vAyukayikA api mUkSmAzca vAdarA zva evameva banaspatikAyikA api sUkSmA bhavanti bAdarAzca bhavanti 'evaM dupao bhezro' evaM dvipado bhedo bhavati / paryAptatvA'ryApnusvabhedena cAturvidhyaM naM bhavati, anantaropapannAtvA deveti / anantaroepannaka kRSNalezya bhavasiddhika pRthivIkAyikAdArabhya anantaropapatraka kRSNalezya bhavasiddhika vanaspatikAyikAnteSu sarveSu dvipado bhedo'vagantavya iti / __'anantarovavannaga kaNhalessa bhavasiddhiya suhumapuDhavIkAiyA NaM bhaMte ! kara gaye haiN| 'ta jahA' jaise-sUkSma pRthivI kAyika aura bAdara pRthivIkAyika isI prakAra se anantaropapannaka kRSNalezyAvAle bhavasiddhika apkAyika - jIva bhI sUkSma aura bAdara ke bheda se do prakAra ke hote haiN| tejaskA. yika vAyukAyika aura vanaspatikArika jIva bhI isI prakAra se sUkSma aura bAdara ke bheda se do-do prakAra ke hote haiN| ye saba paryApta aura aparyAptaka bheda vAle nahIM hote haiM ataH ye khaba4-4 bheda vAle nahIM kahe gaye haiN| spoMki anantaropapanasa jIvA meM ye bheda nahIM hote haiN| isa prakAra anantaropapannaka kRSNalezya bhavasiddhika vanaspatikAyika se lekara anantaropapannaka kRSNaruSa bhavasidrika vanaspatikAyikAnta - saSa ekendriya jIvoM meM do hI bheda hote haiN| ___'anannarovanA kaNhalela avasiddhiya luhamapuDhavIkAiyA Na anaMtapannaka kRSNalezyAvALA bhavasiddhika che be prakAranA kahevAmAM AvyA che. 'ta' jahA' ta mA prabhArI che -sU65 pRthAyi bhane mA42 pR21814 A rIte ana ta55naka, kRSNalezyAvALA bhavasiddhika aSkAyika jIva paNa sUkSama ane bAdaranA bhedathI be prakAranA hoya che tejaskArika vAyukAyika ane vanaspatikAyika che paNa Aja pramANe sUpha ane bAranA bhedathI babbe prakAranA hoya che. A badhA paryApta ane aparyAkhanA bhedavALA hotA nathI. tethI A badhA 4-4 cAra-cAra bhedovALa kahyuM nathI. kAraNa ke-anaMtaropa 55nnaka jIve mAM A bheda hotA nathI A rIte ane topanaka kusulezyAvALA bhavasiddhika pRthvIkAyiAthI laIne anaMtare papattaka kRSNalezyAvALA bhavasiddhika vanaspatikAyika sudhInA badhA ekendriya mAM beja bheda hoya che. ___ aNatarovavaNNaga kaNhalessa bhavasiddhiya suhama puDhavIkAjhyA gaM bhate !.kaDU
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302 bhagavatI sUtre kampagaDIo pannattAo' anantaropapannaka kRSNalegyabhavasiddhikasUkSma pRthivIkAyikAnAM bhadanta kavi karmaprakRtayaH prajJaptAH ? iti praznaH / bhagavAnAha - 'evaM eeNaM' ityAdi, 'evaM eeNaM abhilAveNaM jakSetra ohiyo anantarovavallagauddeo taheva jAva vedeva' evametena abhilApena yathaivadhiko'naMtaropapannakodezakaH kathitastathaivA'trApi varNayitavyo yAdvedayanti / karmaprakRtInAM sattA, bandhanaM vedanaM ca adhikA'nantaropapannakoddezaka kathitameva veditavyam iti bhAvaH ' evaM eeNaM abhilAveNaM ekkArasavi uddesagA tadeva bhANiyavvA, jahA ohiya sara jAva acarametti' evametena abhilApena ekAdazA'pi uddezakA stathaiva bhaNitayA yathA audhikazate yAvat acarama iti / evam uparidarzitaprakAreNa paraMparopabhaMte ! kaikamma pagaDIo pannantAo' he bhadanta ! anantaropapannaka kRSNaaizya bhavasiddhika sUkSma pRthivIkAyika ekendriya jIvoM ke kitanI karma prakRtiyAM kahI gaI hai ? 'goyamA ! evaM eeNaM abhilAveNaM jaheba ohio anaMtagevavannaga uddesao taheba jAva vedeti' he gautama! isa sambandha meM jaisA isa abhilApa dvArA audhika uddezaka - sAmAnya rUpa se anantaropapatraka udezaka kahA gayA hai usI prakAra se yahAM para 'bhI yAvat vedana sUtra taka saba kathana karanA cAhiye / arthAt karmaprakRtiyoM kI lattA, unakA bandhana aura vedana jaisA audhika anantaropapadmaka uddezaka meM kahA gayA hai vahI saba yahAM para bhI samajhanA cAhiye / 'evaM eeNaM abhilAveNaM ekkArasa vi uddesamA taheva bhANiyavvA' jahA~ ohiya sae jAva acarimotti' hama prakAra abhilApa dvArA 11 uddezaka usI prakAra se kahanA cAhiye jaise ki ve audhika zataka meM kaMmmapagaDI pacAo' he bhagavana anaMtazepapana SNuzyAvANA lavasiddhi sUkSma pRthvIkAyika ekendri jIvAne keTalI kama`prakRtiyA kaDevAmAM Avela che ? 'goyamA ! evaM eeNaM abhilAveNa jaheva ohio anaMtazevavaNNaga uddesao taheva 'jAva vedeti' he gautama! ma sadhamAM ? pramAmA alisa dvArA aughika uddezAmAM eTale ke sAmAnya rUpathI anaMtare papannaka uddezA kahela che. eja pramANe ahiyAM paNa yAvat "vedana sUtra sudhI saghaLu kathana kahevu' joI e. arthAt kama prakRtiyeAnI sattA, temanu baMdhana ane temanu' veDhana je rIte audyika uddezAmAM kahevAmAM Avela che, e saghaLu kathana ahiyAM paNa samajI levuM. ' evaM eeNaM' abhilAveNa ekkArasavi uddesavA taheva bhANiyavvA' jahA ohiyasae jAva acarimotti' mA pramANe mA malidAya dvArA agiyAra - A pahelA kahyA pramANe ja samajI levA. eTale je pramANe ozika
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za033 a. za07-8 naula-kApotalezyaikendriyAH 303 pakSaka kRSNalezya bhavasiddhika sUkSmapRthivIkAyikAdikA acarama bhavasiddhika sUkSmapRthivIkAyikAntA ekAdazoddezakA audhikodezakavadeva annitvyaaH|| iti pAThamekendriyazAtaM samAptam // 33 // 6 // atha saptamamaSTamaM ca zatam // mUlam-jahA kaNhalesa bhavasiddhiehi sayaM bhaNiyaM evaM nIlalessa bhavasiddhiehiM vilayaM bhANiyavvaM ||suu01|| sattamaM egidiyalayaM samattaM // 33-7 // chAyA-yathA kRSNalezyabhavasiddhikaiH zataM bhaNitam, nIlalezya bhavasiddhi kairapi zataM bhaNitavyam // saptamamekendriyazavaM samAptam // 33 // 7 // evaM kApotalezya bhavasiddhikairapi zatam // aSTamamekendriyazataM samAptam // ___TIkA-'jahA kaNhalessamavasiddhiehi sayaM maNiyaM' yathA-yena prakAreNa kRSNalezyabhavasiddhikaiH zataM bhaNitam / kRSNalezyabhavasiddhikasya zataM kathitam 'evaM nIlalessabhavasiddhiehiM vi sayaM bhANiya' evameva nIlalezvabhavasiddhikarapi yAvat acarama uddezaka taka kahe gaye haiN| usI prakAra se paramparopapatraka kRSNalezyAvAle bharasiddhika sUkSma pRthivIkAyika Adi se lekara acarama bhavaptiddhika sUkSma pRthivIkAdhika taka ke 11 uddezaka audhika uddezaka ke jaise kahanA caahiye| ||6tthaa ekendrika zataka samApta // -- 7 va 8 vAM zataka -- 'jahA kaNhalessa bhavasiddhiehi saya bhaNiyaM' jisa prakAra se kRSNalezya bhavasiddhika ekendriya jIvoM ke samyandha meM zataka kahA gayA hai evaM nIlalessabhasiddhiehi vi sayaM bhANiyanvaM' isI prakAra se nIlalezva avasiddhika ekendriyoM ke samba. zatakamAM yAvatu acarama uddezA sudhI kahyA che, e ja pramANe paraMparapapannaka kRSNalezyAvALA bhavasiddhika sUkSma pRthvIkAyika sudhInA agiyAra 11 udezAo audhika udezAmAM kahyA pramANenA samajavA pasU015 | chaThuM ekendriya zataka samApta che sAtamA ekendriya zataka ne prAraMbha- 'jahA kaNhalesma bhavasiddhiehi saya bhaNiya" ja pramANe kRSNalezyAvALA bhavasiddhika ekendriya jIvonA saMbaMdhamAM zata apAmA bhAveda che. 'evaM nIlalessa bhavasiddhiehi vi sayaM bhANiyavya"
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 . . . . . . . . . . bhAgavatorane zataM bhaNitavyam / yathA kRSNalezyabhavasiddhi sasya ekAdazIdezakAtmakazatamadhItaM tathaiva nIlalezyamavasiddhikasyApi ekAdazodezakayuktaM zatamadhyetavyam / AlApaprakArastu pUrvava devohanIya: navaraM kRSNalezyabhavAlidvivasthAne 'nIlalezya bhavasi. ddhika iti padaM nivezya zataM bhaNitavyam // ||iti saptamamekendriyazataM samAptam // 337 evaM kAulekhsa bhavasiddhiehiM vi layaM ||suu01|| . . aTramaM enidiyasayaM samattaM // 33-8 // ndha meM bhI zataka kahanA cAhiye, tAtparya yahI hai ki jaitA kRSNalezya, bhavasiddhika kA 11 uddezAtmaka zataka kahA gayA hai vaisA hI nIlalezya .. bhavasiddhika kA bhI 11 uddezakoM se yukta zataka kahanA caahiye| isa sambandha meM AlApaka prakAra pUrva ke jaisA hI udbhAvita karanA cAhiye, parantu AlApaka prakAra meM kevala kRSNalezya bhavasiddhika ke sthAna meM nIlalezya bhavasiddhika aisA pada nivezita karake zataka kahanA caahiye| // 7 vAM ekendriya zataka samApta // 'evaM kAulessa bhavasiddhiehi ghi sayaM' 'isI prakAra kApotalezyAvAle bhavasiddhika ekendriya jIvoM kA bhI AThavAM zataka banAnA caahiye| eja pramANe nIlahezyAvALA bhavasiddhika ekendriyonA saMbaMdhamAM paNa zataka samajavu. kahevAnuM tAtparya e che ke-je pramANe kRSNalezyAvALA bhavasiddhi jInA saMbaMdhamAM agiyAra uddezAtmaka zataka kahevAmAM Avela che, eja pramANenuM nalalezyAvALA bhavasiddhikanA saMbaMdhamAM paNa agiyAra uddezAyukta zataka kahevuM joIe. A saMbaMdhamAM AlApakano prakAra pahelAM kahyA pramANe ja banAvIne kahI levo. AlApanA prakAramAM kRSNalezyAvALA bhavasiddhikanA sthAne nalalezyAvALA bhavasiddhika e pramANenuM pada mUkIne zataka samajavuM. eja temAM ane A kathanamAM bhinna paNa samajavuM. sU01 pasAtamuM ekendriya zataka samAptA AThamA ekendriya zatakane prAraMbha- 'evaM kAulessa bhavasiddhiehiM vi saya' tyAdi ' . Aja pramANe kAtilezyAvALA bhasiddhika ekendriya jInA saMbaMdhamAM 5Y BY: zata: sabhA. . , . ' A1
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za033 a. za. 9 abhavasiddhikai kendriyAH 'evaM kAulesa mAsiddhiehi visarpa' evameva kApotalezya bhavasiddhikeke ndriyajIvAnA mapi zatamaSTamaM nirmAtavyam / nIlalezyabhavasiddhikamakaraNamapi ekAdazoddezAtmakaM jJAtavyam, AlApaprakArAH svayamevohanIyA iti // sU0 aSTama me kendriyazavaM samAptam // 33-8 / / // atha navamaM zatam // mUlam - ivihANaM bhaMte! abhavasiddhiyA egiMdiyA pannattA ? gomA ! paMcavihA abhavasiddhiyA egiMdiyA pannattA, taM jahApuDhavIkAiyA jAva vaNassaikAiyA / evaM jaheva bhavasiddhiya 'sayaM bhINayaM tava abhavasiddhiyasayaM vi bhANiyavvaM / navaraM nava uddegA carama acaramodesagavajA sesaM taheva ||suu0 1 // navamaM egiMdiya sayaM samattaM // 33-9 // 305 chAyA - katividhAH khalu bhadanta ! abhavasidhdikA ekendriyAH prajJaptAH ? gautama ! paJcavidhA abhavasiddhikA ekendriyAH prajJaptA, tadyathA- pRthivIkAyikA yAvadvanaspatikAyikAH / evaM yathaiva bhavasiddhikazataM bhaNitaM tathaivAbhavasiddhika'zatamapi bhaNitavyam | navaraM navodeza kAzcaramA caramodezakarjAH, zeSaM tathaiva' // m. navamekendriyazataM samAptam ||33|9|| jaisA nIlalezya bhavasiddhika prakaraNa 11 uddezAtmaka hai vaisA hI kApotale bhavasi dvika prakaraNa bhI 11 uddezAtmaka hai isa sambandha .meM AlApa prakAra apane Apa udbhAvita karanA cAhiye / | 33 ve zataka kA AThavAM ekendriya zataka samApta // -- nauvAM zataka --- 'kaivihANaM bhatai ! abhavasiddhiyA egiMdiyA pannattA' ityAdi arthAt--je prama Ne nIlalezyAvALA bhavasiddhika jIvAnuM agiyAra dezA tmaka prakaraNu kahyu` che. eja pramANe agiyAra uddezAovALuM kApAtalezyAvALA bhavasiddhika jIve nuM paNuM prakaraNu samajavu. A sabaMdhamAM AlApakanA prakAra svaya' banAvIne samajI levA prasU015 tAAThamu ekendriya zataka samaptA 1AnavamA ekendriya zatakaneA prAra'bha 'kavihANaM bhate ! abhavasiddhiyA egidiyA paNNattA' ityAddi bha0 39
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ '306 bhagavatI sUtre TIkA- 'kavihANaM bhane / abhavasiddhiyA egiMdiyA pannatA' katividhAH kha bhadanta ! abhavasiddhikA ekendriyAH yajJazA:- kathitAH ? 'goyamA' paMcavidyA abhayasiddhiyA egiMdiyA pannacA' he gautama | abhavasiddhikA ekendriyAH paMcavidhAH majJaptA', 'taM jahA ' tathA 'puDhavIkAdhyA jAva vaNassaikAiyA' pRthivIkAyikA yAvanaspatikAyikAH atra yAvatpadena adhkApikA stejaskAyikA pAyukAyikA eteSAM saMgraho bhavati / tathA ca pRthivIkAyikA'pakAyikatejaskAyikavAyukAyikacanaspatikAyikabhedAt paJcamakArakA abhavasiddhikai kendriyA bhavanti / evaM jaheba bhavasiddhiyasaye bhaNiyaM evaM abhavasiddhiyasathaM vi bhANiyanaM' evaM na bhavasiddhizataM bhaNitaM tathaiva abhavasiddhikazatamapi bhaNitavyam / siddhikatApekSA yada cailakSaNyaM tadiha darzayannAha - 'navare' ityAdi / TIkArya - he bhadanta ! ekendriya abhavasiddhika ekendriya jIva kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? 'goyamA ! paMcavihA abhavasiddhiyA egiMdiyA 'padmattA' he gautama! abhavasiddhika ekendriya jIva pAMca prakAra ke kahe gaye haiM / 'ta' jahA' ve ye haiM- 'puDhavIkAyA jAva vaNassa ikAiyA' pRthivIkAyika - yAvat vanaspatikAyika, yahAM yAvat pada se 'ackAyika, tejaskAyika . aura vAyukAdhika inakA grahaNa kiyA gayA hai tathA ca pRthivIkAyika kAyika, tejaskAyika, vAyukAyika, aura vanaspatikAyika ke bheda se abhavasiddhika ekendriya jIva pAMca prakAra ke hote haiM / 'evaM' jaheva' bhavasidriya saMgha bhaNiya evaM abhavasiddhiyalaya vi bhANiyantra' jaisA bhavasiddhika zataka kahA gayA hai usI prakAra se abhavasiddhika zataka bhI kahanA cAhiye kintu usakI apekSA jo isa zataka meM bhinnatA TIka --hai bhagavat abhavasiddhika ekendriya jIvA keTalA prakAranA vAmAM AvyA che ? yA praznanA uttaramA prabhuzrI Ahe - 'goyamA ! paMcavihA abhavasiddhiyA egidiyA paNNacA' he gautama! alavasiddhi zendri lava yAMca prAranA uDevAsAM bhAvyA he 'ta' jahA' te yA pramANe che. 'puDhavIkAiyA jAva vaNaskhaikAiyA' pRthvI ayi yAvat vanaspatiyi yAvatyasthI acyteskAyika vAyukAyika ane vanaspatikAyikanuM grahaNa thayela che. eTale ke-- pRthvIkAyika aprakAyika, tejaskAlika, vAyukAyika ane vanaspatikAyikanA bhedathI alavasiddhi mendriya vA pAMya prahAranA hoya he 'eva jaddeva bhavasiddhiya saya bhaNiya abhavasiddhiyasaya vi bhANiyavvaM' lavasiddhi zatambhAM ne prabhA vAmAM Avela che, ja pramAthe avasiddhika zataka paNa samajI levuM. paraMtu te
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ maiyadrikA TIkA 2033 a. za. 9 abhavasiddhikai kendriyAH 'navaraM nava uddesamA carama acarama uddesagAvajjA' navaraM navauddezAzramAcaramodezakavaH caramAcaramadazamaikAdazodezakarahitAH audhikA bhavasiddhiko'nantaropapannaka paramparopapannakA'nantarAvagADha paramparAtra gAThAninvarAhAraka paramparAhArakA'nantaraparyAya parampara paryAptarUpAnacaivodezakAH amavasiddhikazate paThanIyAH / caramAcaramodezakau tu iha na saMbhavataH / abhavasiddhi kasvabhAvatvA deveti // // navamame kendriyazataM samAptam ||33|9|| atha dazamamekAdazaM dvAdazaM ca zatam / mUlam - evaM kaNhalesa abhavasiddhiyalayaM pi 207 dasamaM egiMdiyalayaM samattaM // 33-10 // nIlalesa abhavasidviya ergidiehi vi sayaM // 33 - 11 // hai vaha 'navara' nava uddesamA carama acarama uddegavajjA' isa sUtrapATha dvArA prakaTa kI gaI hai| yahAM carama uddezaka aura acarama uddezaka ye do uddezakoM ko chor3akara bAkI ke nau uddezaka hote haiM / inameM eka audhika abhavasiddhika uddezaka 1 anantaropapannaka dvitIya uddezaka 2 parampazeSapapannaka tRtIya uddezaka 3 anantarAvagADha caturtha uddezaka 4 paramparAva gADha pAMcavAM uddezaka 5 anantarAhAraka chaThA uddezaka paramparAhAraka sAtavAM uddezaka 7, anantara paryAptaka 8 vAM uddezaka aura paramparaparyAtaka 9 va uddezaka haiM, ye nau hI uddezaka isa abhavasiddhika zataka meM paThanIya hai / abhavasiddhika svabhAva hone ke kAraNa yahAM carama aura acarama ye do uddezaka sa bhavita nahIM haiM / 9 vAM ekendriya zataka samApta // athana 42tAM yA zatammAM nuhAyAzu che, te 'navara' natra uddesagA carama acarama uddesvagavajjA' mA sUtra pAudvArA agara usa aDiyAM tharama uddezo mane acarama uMdezA A be uddezAne cheDIne khAkInA nava uddezAo thAya che. AmAM eka aughika abhavasiddhika uddeze 1 anantare papannaka sabaMdhI khIje uddeze 2 para parApannakasaMkha'dhI trIjo uddeza 4 anaMtarAvagADha sabaMdhI ceAthe uddezeA 4 para'parAvagADha sabaMdhI pAMcamA uddeze 5 ana tarAhAraka saMbaMdhI chaTho uddeze! 6 para parAhAraka sakha dhI sAtame! uddezeA cha anaMtaparyAptaka sabaMdhI AThamA uddeze| 8 ane para para paryAptaka sabaMdhI navame uddeze| 9 A nava ja uddezAe A abhasiddhika zanakamAM hennA joI e abhavasiddhika svabhAva hovAthI ahiyAM carama ane acarama e e uddezAo sabhavatA nathI AslR01A Anavasu ekendriya zataka samAptAA
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ 308 bhagavatI kAulessa abhavasiddhiyayaM // 33-12 // evaM cattAri vi abhavasiddhiya sayANi Nava Nava uddesagANi bhavaMti / eyANi vArasa egiMdiyasyANi bhavaMti // 31-12 // I tettImaimaM sayaM samattaM // 33 // chAyA evaM kRSNa lezyAbhavasiddhikai kendriyazatamapi // 33 // 10 // nIlezyA'bhavasiddhikai kendriyairapi zatam ||33|11|| kApotazyA'bhavasiddhikazatam ||33|12|| evaM catvAryapi abhavasiddhikazatAni navanavaM dezakAni bhavanti / evam etAni dvAdaza ekendriyazatAni bhavanti ||33|10-11-2 // // trayastriMzattamaM zataM samAptam // 33 // TIkA- ' evaM kaNhalesa abhavasiddhiyasayaM' evam adhikA'bhavasiddhika zatamiva kRSNale zyA'bhavasiddhikai kendriyazatamapi jJAtavyam ||33|30|| dazama me kendriyazataM samAptam // 10 // 'nIlalessa abhavasiddhiya egidiehiM vi sayaM' evaM kRSNalezyAbhavasiddhi ke kendriyazatamiva nIlalezyAbhavasiddhikai kendriyairapi zataM jJAtavyam ||33|11|| - // 10 va 12 vAM ekendriya zataka - // 'evaM kaNhalesa abhavasiddhiya egiMdiyasa pi -33-10 audhika abhavasiddhika zataka ke jaisA hI kRSNalezya abhavasiddhikaekendriya zataka bhI hai, aisA jAnanA cAhiye, 'nIlalessa abhavasiddhiya egidiehiM visaya ' kRSNalezya abhavasiddhika ekendriya zataka ke jaisA hI nIlalezya abhavasiddhika ekendriya zataka hai / 33-11 / agiyaramA ekendriya zatakanA prAraMbha---- ' evaM ' kaNhalesa abhavasiddhiya sayaM pi' ityAdi TIkA --aughika abhavasiddhika zatakamAM kahyA pramANe ja kRlezyAvALA abhavasiddhika ekendriyAnuM zataka paNa eja pramANe che tema samajavuM, 'nIlalesa abhavasiddhiya2gi di1hiM vi saya" dRSyusezya malavasiddhi ekendriya zatakanA kathana pramANe ja nIlalezyAvALA abhavasiddhika ekendriya' zataka samajavuM, prasU.15 agiyAramuM ekendriya zataka samApta
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za033 a. za.10-12 kR0 lezyAvanto'bhavasiddhikAH 309 'kAulessa abhavasiddhiyasayaM' evameva nIlalezyAbhavasiddhakazatamiva kApotaM. lezyAbhavasiddhikazatamapi jJAtavyam // 12 // 'evaM cattAri vi abhavasidriyasayANi' evam-uparidarzita-krameNa catvA. yapi adhikAmavasiddhika-kRSNa-nIla-kApotalezyakAbhavasiddhikarUpANi amavasiddhikAnAM zatAni 'NavaNavauddesagA bhavaMti' nabanavA dezakAni-navanavoddezakAsamakAni audhikAbhavasiddhiko ddezamAzritya anantaropapannakaparamparopapannakAnantarAtragADha paramparAvagADhAnantarAhAraka paramparAhArakAnantaraparyAptaka paramparaparyAptaka rUpANi bhavanti / abhavasiddhisvabhAvAt, caramAcaramarUpau dazamaikAdazaddezau na bhavata 'kAulesta abhavasiddhiya sayaM-nIlalezya abhavasiddhika ekendriya zataka ke jaisA kAyoralezya abhavasiddhika zataka hai // 33-12 // ___ evaM cattAri vi abhavasiddhiya sayANi' isa prakAra cAra zataka abhavasiddhika ekendriya zataka hai ? dUsarA kRSgalezya abhavasiddhika ekendriya zataka haiM 2 tIsarA nIlalezya abhavasiddhika ekendriya zataka hai 3 cauthA kAgetalezya abhavasiddhika ekendriya zataka hai 4 ina zatakoM meM 'Nava Nava uddesagA bhavaMti' pratyeka zataka meM 9-9 uddezaka haiN| audhika ko Azrita karake arthAt isa ko lekara anantaropapannaka, paramparopapannaka anantarAvagADha, paramparAvagADha anantarAhAraka paramparAhAraka, anantaraparyAtaka aura parampara paryAptaka ye aura nau uddezaka hote haiM / abhava. 'kAulessa abhavasiddhiyasaya nIlalezyAvALA abhAvasiddhika ekendriya zatakanA kana pramANe kApatalezyAvALA abha-siddhika ekendriyAnu zataka paNe samajavuM. 133-1rA 'eva cattAri vi abhavasiddhiyA sayANi' mA pramANe yAra zatI abhavasiddhika ekendriya jInA saMbaMdhamAM kahevAmAM AvyA che. temAM eka sAmAnya paNAthI abhavasiddhika ekendriya zataka kahela che. kRSNalethAvALA ekendriya abhavasiddhika jIva sa ba dhI bIju zataka kahyuM che. 2 nIlalezyAvALA abhAvasiddhika ekendriya saMbadhI trIju zataka kahela che 3 kApatalezyAvALA abhavasiddhika ekendriya saMbadhI ce zuM zAka kahela che. ja mA 12 zatImA 'Nava Nava uddesagA bhavaMti' napa nava dezAmA 4AmA AvyA che audhika bhavasiddhika uddezAne A zrA karIne anaMtaro papannaka paraMparApAka. ane tarAvagADha paraMparAgaDha, anaMtara hAraka, paraMpara hAraka ana tara paryAptaka, ane paraMpara paryAptaka, A pramANenA te uddezAo kahyA che. abhavasiddhika svabhAvavALA hovAthI A ekendriyone carama ane acarama .
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI iti / evaM evANi vArasa ergidivasayANi bhavati' evamupariparidarzitakrameNa etAni pUrvoktAni dvAdazai kendriyazatAni bhavanti / sAmAnyata ekendriyANAM prathamaM zatam ? | kRSNalezya nIlalezya kApotalezvAnAM traya iti militvA catvAri 4, tathA audhikabhavasiddhi ke kendriyaiH kRSNalezya nIlalezya kApotalezyai trINi zatAni 8 / tathA abhavasiddhikAnAmapi catvAri audhika kRSNanIla kApotarUpANi iti sarva saGkalanayA dvAdazazatAni bhavanti / aSTasu zateSu pratyekasmin ekAdaza ekAdazodezakAH, abhavasiddhikAnAM caturNAM tu siddhi svabhAvavAle hone se ina ekendriyoM ke carama aura acarama rUpa 10 vAM aura 11 vAM aise ye do uddezaka nahIM kahe gaye haiM / ' evaM ' eyANi vArasa eiidavasayANi bhavati' isa prakAra se ekendriya jIvoM ke sambandha meM 12 ekendriya zataka hote haiM sAmAnya rUpa se ekendriyoM kA prathama zataka evaM kRSNalezyAvAle, nIlalezyAvAle, kApotalezyAvAle ekendriyoM ke tIna zataka-milakara cAra zataka hote haiM-tathA-ca- audhika bhavasiddhika ekendriyoM ko lekara kRSNalezpAvAle, nIlalezyAvAle aura kApotaleiyAvAle bhavasiddhika ekendriyoM ke 3 zataka-milakara ATha zataka hote haiN| tathA abhavasiddhika ekendriyoM ke bhI cAra zataka haiM- eka audhika aura tIna kRSNa, nIla, kApotazyAo ko lekara saba milakara 12 zataka hote hai / inameM rUpa 10 dasame ane 11 agiyArame e e uddezAe kahevAmAM Avela nathI. ' evaM eyANi bArasa egidiyA sayANi bhavaMti' vALA jIveAnA saMbaMdhamAM 12 mAra ekendriya zatake! kaheyA che. A pramANe ekaindriya sAmAnya pazuthI ekendriyeAnu' paheluM zataka ane kRSNalezyAvALA, nIla lezyAvALA, kApAtalezyAvALA ekendriyAnA traNa zatakA maLIne cAra zatakA thAya che. tathA audhika bhavasiddhika ekendriyAne laIne kRSNaddezyAvALA nIlalesyAvALA ane kApeAtika lezyAvALA bhavaciddhikanA traNa zatakA maLIne AThe zatakA thAya che. tathA abhavasiddhika ekendriyeAnA sa'boMdhamAM paNa cAra zataka kahevAmAM AvelA che. te A rIte samajavA-eka auvika sa'kha'dhI ane kRSNalezyAyukta, nIlalezyA yukta ane kApAtalezyA yukta ema traNa zatakA thAya che, badhA maLIne khAra zatakA thAya che AmAM ATha zatakAmAM dareka zatakAmAM 11-11 agiyAra agiyAra uddezAo thAya che. cAra abhava
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramerefdrakA TIkA za033 a. za. 10-12 kR0 lezyAvanto'bhavasiddhikA 311 navanacaivodezakAzcaramAcarasavarjitA iti / tadevodezakAnAM sarvasaMkalanayA catuviMzatyadhikazatamuddezakAnAM bhavatIti // iti zrI vizvavikhyAta jagadaballabha prasiddhavAcaka- paJcadazabhASAkalivaLalitakalA pAlApa kama vizuddhagadyapadyAnaikagrantha nirmApaka, vAdimAnamardaka- zrIzAhacchatrapati kolhApurarAjapradeza'jainAcArya' padabhUpita - kolhApurarAjaguru - bAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAlavativiracitAyAM zrI "bhagavatI sUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAm trayastriMzattamazatakasya dazamamekAdaza dvAdazazatAni samAptAni // 10-11-12 // samAptaM ca trayatrizattamaM zatakam / . ATha zatakoM meM pratyeka zataka meM 11-11 uddezaka haiN| cAra abhavasiddhi koM ke nau-nau udezaka haiM / yahA~ acarama uddezaka chUTa jAte haiM / isa samasta uddezakoM kI saMkhyA 124 hotI hai / 11 va 12 ba ekendriya zataka samApana // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke tetIsaveM zataka kA dasavAM gyArahavAM aura bArahavAM avAntarazataka samApta | 33-10-12 / || prathama ekendriya zataka samApta // | 33 vAM zataka samApta // siddhikAnA nava-nava uddezAe thAya che. temAM carama uddezaka ane acarama uddezaka e e uddezAo cheADI devAmAM Avela che. A rIte A badhA uddezA enI kula sakhyA 124 ekasone cAvIsanI thAya che. prasU015 jainAcAya . jainadhama divAkara pUjayazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'bhagavatIsUtra"nI meyacandrikA vyAkhyAnA tetrIsamA zatakanA dasa agIyAra ane khAram' avAntarazataka samApta 533-10-125 Aekendriya zataka samAptA |tetrIsamuM zataka samAptA
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ DD bhagavatI atha catustriMzattamaM zatakam / prayastriMzattame zatake ekendriyajIvAnAM nirUpaNaM kRtam, catustriMzattame'pi zatake ekendriyajIvA eca vigrahagatyAdi prakArAntareNa nirUpyante / tadanena samma ndhenAyAtasya catustriMzacchatakasya dvAdaza zatopetasya idamAdisa sUtram-'kaivihANaM bhaMte !' ityaadi| mUlam-kaivihA NaM bhaMte ! egidiyA pannattA? goyamA! paMcavihA egidiyA pnnttaa| taM jahA-puDhavIkAiyA jAva vaNassaikAiyA / evaM eeNaM ceva caukkaeNaM bheeNaM bhANiyanvaM jAva vnnssikaaiyaa| apajattasuhumapuDhavIkAie NaM bhaMte ! imIse rayaNappabhAe puDhavIe purathimille carimaMte samohae, samohaNittA je bhavie imIse rayaNappabhAe puDhavIe purathimille carimaMte apajatta suhumapuDhavIkAiyattAe uvavajittae se NaM bhaMte! kaisamaeNa viggaheNaM uvavajjejjA ? goyamA ! egasamaieNa vA dusamaieNa vA tisamaieNa vA viggaheNaM uvavajjejjA / se keNaTreNaM bhaMte ! evaM vuccai, egasamaieNa vA dusamaieNa vA jAva uvavajjejjA, evaM khalu goyamA ! mae satta seDhIo pannattAo, taM jahA ujjuyAyayA leDhI 1, egao vaMkA 2, duhao vaMkA 3, egayao khahA4, duhao khahA5, cakavAlA6, addhacakkavAlA7, ujjuyAyatAe seDhIe uvavajamANe dusamaieNaM viggaheNaM uvvjjejaa| egayao vaMkAe seDhIe uvavajamANe dusamaieNaM viggahaNaM uvvjjejjaa| duhao vaMkAe seDhIe uvavajjamANe tilamaieNaM viggaheNaM uvavajejA / se teNaTreNaM goyamA! jAva uvvjjejaa| apajattasuhumapuDhavIkAieNaM bhaMte! imIle rayaNappabhAe puDhavIe purathimille carimaMte samohae, samohaNittA je bhavie imIse rayaNappabhAe puDhavIe paJcasthimille carimaMte pajjattasuhamapuDhavI
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyamandrikA TIkA zA034 a. za01 vigrahagatyA ekendriyajIvanirUpaNam 313 kAitAe uzvajittae se NaM bhaMte ! kai samahaeNaM vigahe uvabajejA? gothamA! emasasaieNa vA sesaM taM caiva, jAza se , teNadveNaM jAva vimaheNa uvvjejaa| evaM apajjatasuhumapuDhavI* kAio purathimille parimaMte, samohaNAvettA pacasthilille carimaMte vAdarapuDhavIkAiesu apajattaesu uvavAeyavo tAhe tesu va pajattaesu 4 / evaM AukkAiesu cattAri AlAvagA suhamahi appajattaehi1, tAhe pajjattaehi bAyarehi2, apajattaehiM3, tAhe pajattaehiM ubavAyatro 4 / evaM ceva suhumateukAiehi vi apajjattapahi1, tAhe pajjattaehiM uvdhaaykor| apajattasuhamapuDhavIkAieNaM bhaMte ! imIse rayaNappabhAe puDhavIe purathimille carimaMte samohae, samohaNittA je bhavie maNustakhette apajattavAyarateukAiyattAe uvavajittae seNaM bhaMte ! kai samaieNaM viggaheNaM uvavajjejjA ? sesaM taM ceva / pajjattabAtharateukAiyattAe uvavAeyavbo 4 vAukAiesu sahumabAyaresu jahA AukkAiesu uvavAio tahA uvavAeyavvo 4 / evaM vaNassaikAiesu vi ||20||suu01|| chAyA-kanividhAH khanu bhadanta ! ekendriyAH prAptAH ? gautama! paJcavidhA ekendriyAH prajJaptAH, tayathA-pRthivIkAyikA yaavdvnsptikaayikaaH| evametenaiva catuSkeNa bhedena maNitavyAH, yAdavanaspatikAyikAH / aparyApana sUkSmapathivIkAcikAH khala bhadanta / etasyAH ratnaprabhAyAH pRthivyAH paurastye caramAnte samavahataH, samavahatya yo madhya etasyA ratnAbhAyAH pRthivyAH pazcime caramAnte aparyApta sUkSmapRthivIkArikatayA upapattum, ma khala bhadanta ! kati sAmayikena vigrahaNa utpadyata ? gautama ! ekasAmayikena, vA, dvimAmayikena vA, misAmayikena yA. griheNotra yeta / tarakenArthena bhadAta ! emucyate ekasAmayikena vA, dvisAmayikena vA yAvata upadheta ? evaM khalu gautama! mayA sapta zreyaH prjnyptaaH| tadyathAmajvAyatA zreNiH,1 ekano vakrA2, dvidhAto vakrA3, ekataH khA4, dvidhAtaH khA5, ma0 10
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 314 bhagavatI sUtre cakravAlA6 arddhacakravAlA 1 RjvAyatayA zreNyA utpacamAnaH eka sAmayikena vigraheNotpadyeta / ekato vakrayA zreSyotpadyamAnaH dvisAmayikena vigraheNotpadyeta / dvidhAvo mAnaH sAmayikena digraheNotpadyeta, tattenArthena gautama / yAvada utpadye / aparyApnakSmapRthivIkAyikAH khala bhadaMta ! etasyAH ratnaprabhAyA pRthivyAH paurastye caramAnte samavahataH, samavahatya yo bhavyaH etasyA ratnamabhAyAH pRthivyAH pAcAra caramAnte paryAptasUkSmapRthivIkAyikatayA utpattum sa khalu rea kati sAmayikena cimaNa utpadyeta ? gautama ! ekasAmayikena vA zerpA' deva, yAvatatenArthena yAvad vigraheNotpadyeta / evam paryApta sUkSmapRthivIkAyikaH paurastye caramAnte samavadhAtya pAzcAtye caramAnte vAdarapRthivIkAyikeSu aparyApta keSu upapAtayitavyaH, tadA teSveva paryAptakeSu 4, evam aSkAyikeSu aart notest: sUkSmaira paryApta kaiA tadA paryAyake bAda aparyApta ke tadA paryAptaH upapAtayitavyaH / evameva mukSmatejaskAyikairapi aparyAptaH tadA paryApta kairupapAtayitavyaH aparyAptasUkSmapRthivIkAyikaH khalu bhadanta / etasyA ratnaprabhAyAH pRthivyAH paurastye caramAnte samavahataH, samavahatya yo vyo manuSyakSetre aparyApta vAdaratejaskAyikatayA utpattuM sa khalu bhadanta ! kati sAmayikena, vigraheNotpadyeta, zepa tadeva / evaM paryAptavAdara tejaskAyikatayA upapAtayitavyaH vAyukAyikeSu sUkSmavAdareSu yathA aSkAyikeSu upapAtita stathA upapAtayitavyaH, evaM vanaspatikAyikeSvapi // 20 // 0-1 TIkA- 'kavihANaM bhaMte ! eniMdiyA pannattA' katividhAH - katiprakArakA 34 va zataka 33 ve zataka meM ekendriya jIvoM kA nirUpaNa kiyA aba isa 34 veM zataka meM bhI unhI ekendriya jIvoM kA nirUpaNa vigraha gati Adi rUpa prakArAntara se kiyA jAvegA / isI kAraNa isa 34 veM zataka kA kathana jo ki 12 zatakoM vAlA hai sUtrakAra karate haiM - 'kaivihANaM bhaMte ! egiMdiyA paNNattA' ityAdi / ceAtrIsamA zataka nA prArabha--pahaleA uddeza tetrIsamA zatakamAM ekendriyAnu nirUpaNa karavAmAM Avyu' che, have A 34 cAtrIsamA zatakamAM paNa e ekendriya jIvAtuM ja vigraha gati vigere prakArAntarathI nirUpaNa karavAmAM Avaze, e kAraNathI A 34 ceAtrIsamA zatakanuM athana sUtrakAra pure che. A zata bAra zatambhavANu che - 'kaivihANaM bhaMte ! egidiyA paNNattA' ityAdi
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ kA TIkA za034 a. za01 vigrahagatyA ekendriyajIvanirUpaNam 315 khalu bhadanta ! ekendriyAH prajJaptAH kathitAH ? | bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ? 'paMcavidA eniMdiyA pannatA' paJcavidhA:- paJcaprakArakA ekendriyAH prajJaptAH kathitAH, 'taM jahA ' tadyathA - 'puDhavIkAiyA jAva vaNassai kAiyA' pRthivIkAyikA yAvadvanaspatikAyikAH, atra yAvatpadena akAyikatejaFofos vAyukAyika vanaspatikAyika bhedAtpaJcaprakArakA ekendriyA bhavantIti / 'evaM eeNaM caiva caukaeNaM bheeNaM mANiyavvA jAva vaNassa ikAiyA' evam etenaiva catuSkeNa bhedena bhaNitavyA yAvadvanaspatikAyikAH atrApi yAvatpadena pRthivIkAyikAkAyikatejaskAyikazayukAyikAnAM sagrahaH sUkSmAH pRthivIkAyikAzca bAdarAH pRthivIkAyikAcetyevaM dvau bhedau / tataH aparyAptakAH sUkSmAH pRthivIkAyikAcca, paryAptakAH sUkSmAH pRthivIkAyikAzca, aparyApdakA vAdarapRthivI TIkArtha - 'kaivihA f bhaMte ! egiMdiyA paNNattA' he bhadanta ! ekedriya jIva kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? 'goyamA ! paMcavihA egiMdiyA pannattA' he gautama! ekendriya jIva pAMca prakAra ke kahe gaye haiM 'ta' jahA' jaise - 'puDhavIkAiyA jAca vaNassaikAiyA' pRthivIkAdhika yAvat vanaspatikAyika yahAM yAvat zabda se aSkAdhika tejaskAdhika aura vAyukAyika ina ekendriya jIvoM kA grahaNa huA hai 'evaM eeNaM cetra cakkaNa bheeNa bhANiyavyA jAva vaNassaha kAighA' isa prakAra pRthivI kAyika se lekara vanaspatikAyika taka ke ekendriya jIvoM ke cAra-cAra bheda kaha lenA cAhiye jaise- lakSmapRthivIkAdhika 1 vAdapRthivIkAyika 2 sUkSmapRthivI ke do bheda aparyAptaka sUkSma pRthivIkAyika aura paryAtaka sUkSma pRthivIkAyika pAdara pRthivIkAdhika ke bhI do bheda - bAdara artha - 'ivihANaM bhate ! egidiyA pannattA' he bhagavan 'yo kendriya lavA TasA ajharanA vAmAM AvyA che ? 'kaivihA' ityAdi praharaSu nasanADIne sakSya purIne samanvu le mA praznatA uttaramA prabhuzrI Ahe - 'goyamA pacavidhA egi diyA paNNattA' he jAtama! merendriya buvA yAMya ahAranA kahevAmAM mAyA che. 'ta' jahA' te yA pramAye che. 'puDhatrIkAiyA jAva vaNasnaikAiyA' 'pRthvI ayi mane vanaspati a ' evaM eraNa caiva cakaevaM bhANiyavvA jAva vaNarasaikAiyA' mA rIte pRthvI asthiI ne vnspatikAya sudhInA ekendriya jIveAnA cAra-cAra bhede samajavA jema kesUkSma pRthvIMkAyika 1 khAdara pRthvIkAyika ra sUkSma pRthvIkAyanA aparyAptaka sUkSma pRthvIkAyika ane paryAptaka sUkSma pRthvIkAyika e pramANe khAdara pRthvIkAyanA paNa-khAdara aparyAptaka pRthvikAyika ane khAtara paryAptaka bheda tathA
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtra kAyikAH, paryAptA vAdarapRthivIkAyikA ityevamekasya pRthivIkAdhikasya catvAro bhedA bhavanti / evameha akAyikAdArabhya vanaspaTikAyikAntAnAmapi catuSko bhedaH karaNIya iti / 'apajjata suhumapuDhavIkAieNaM bhaMte !' aparyApta sUkSma pRthivIkAyikaH khalla bhadanta ! 'isIse rayaNappabhAe puDhavIe' etasyA ratnamabhAyAH pRthivyA, 'purathimilche carimaro' paurastye caramAnte, pUrvadizAyA antime, bhAge, 'samabahae' samabahataH, mAraNAntikasamudghAtaM praaptH| 'samohaNittA' samava. hatya,-mAraNAntikasamuddhAtaM kRtvA mRtvetyarthaH, 'je bhavie' yo bhavya-yogyaH, 'imIse rayaNappabhAe, puDhalIe' etasyA, ratnaprabhAyAH pRthivyAH, 'paMcasthimille carimaMte' pAzcAtye-caramAMte, pazcimadizAyA antime bhAge ityarthaH 'apajjattasuhuma puDhazIkAiyattAe ucavajjittae' aparyApta sUkSma pRthivIkAyikatayA utpattam aparyApta sakSama pRthivIkAyikajIvarUpeNa utpattum, yogya iti pUrveNa sambaMdhaH, aparyAtaka pRthivIkAyika aura bAdara paryAptaka pRthivIkAyika isa prakAra se pRthivIkAyika jIvoM ke cAra bheda hote haiN| isI taraha se apakAyika se lekara vanaspatikAyika taka ke jIvoM ke bhI cAra 2 bheda kara lenA caahiye| ____ 'apajjatta suhamapuDhavI kAiyANaM bhate! he madanta ! koI aparyApta sUkSma pRthivIkAyika jIva 'imIse rayaNappabhAe puDhapIe' isa ratnapranA. pRthivI ke 'purathimille carimaMte' jo ki pUrvadizA ke antima bhAga meM 'samayAhae' mAraNAntika samudghAta ko prApta huA hai aura 'samohaNittA je bhavie hamIse rayaNAbhAe puDhavIe' mAraNAntika samudghAta karake vaha isa ratnaprabhA pRthivI ke 'paccaslimille carimaMte' pazci. madizA ke antima bhAga meM 'apajjatta suhamapuDhadhIkAiyattAe' aparyA. pta sUkSmapRthivIkAdhika rUpa se utpanna hone ke yogya hai 'seNaM bhate! kaI pRzavakAyika A rIte pRthvIkAyika jInA 4 cAra bhedo thAya che. e ja pramANe aSkAyikathI laIne vanaspatikAyika sudhInA jIvonA paNa cAra-cAra bhe samajavA joIe. 'apajjatta suhumapuDhavikAieNa bhaMte !' 7 san 44 aparyApta sUkSa pRthvIyi / 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe' 21 2namA pRthvInA 'purathimille carimaMte !' 2 pUzAnA atima bhAgamA 'samaha pae' bhA2NAnti samuhAta prApta 42 cha bhane 'samohaNittA je bhanie imIse rayaNappabhAe puDhavIe' bhArAnti samudhAta 4zana te mA 2tnamA pRthvInA 'paccasthimille' pazcima dizAnA mantima mAmA 'apajjatta sahamapuDhavIkAiyattAe uvavajjejjA' maryApta sUkSma pRthvI thi45 thI 5: thavAna yogya che. 'se NaM bhaMte /
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyarcAndrakA TIkA ze034 aM. za01 vinahagatyA ekendriyajIvanirUpaNam 317 'se NaM bhale!" sa khalla bhadanta ! yo'paryApta sUkSmapRthivIkAyiko jIvaH ratnama. bhAyAH pUrzante mAge mAraNAMtikasamudAtena mRtvA tasyA eva pazcimadigvibhAge utpatti yogyo vidyate sa jIvaH, 'kaisamaieNaM vigAheNa uvajjejjA' katisAma yikena vigraheNa utpadyeta / maraNotpattyormadhye kriyAn samayA bhvntiityrthH| 'bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'egasamaiega vA, dusamaieNa at, visAieNa vA viggaNaM ukvajjejjA' ekasAmayikena bA, dvisAmayikena vA, trisAmayikena vA vigraheNa utpadheta / vigrahe vakragato ca tasya sadbhAvAda gatireva vigraha: viziSTo vA grahaH-viziSTasthAnaprApti rUpA gatiH vigraha stena, athavA vigraho vilambastena vigraheNa, vigrahayeva vizinaSTi-ekasAmayikena ekA eka eva samayo dhine yatrAsau ekasAmayika stena ekasAmayikena vigraheNetyarthaH evaM hI samayau vidhete yatrAsauM dvisAmayika stena trayaH samayA vidyate yatrA stai trisAmayika stenetyarthaH / punaH praznayannAha-se keNaDeNaM' ityAdi / 'se keNaTeNaM samahaeNaM vigaheNaM uvavajjejjA' vaha jIva kitane samaya kI vigraha gati se utpanna hotA hai ? isa prazna kA tAtparya aisA hai ki koI sakSama aparyAptaka pRthivIkAyika jIva jo ki ratnaprabhA pRthivI ke pUrvadizA ke antima bhAga meM sthita hai| aba vaha vahAM se mAraNAntika samudghAta karake yadi pazcima dizA ke antima bhAga meM usI pRthivI ke utpanna hone ke yogya hai to vaha kitane samaya vAle vigraha se vahAM utpanna hogA? arthAt maraNa aura utpatti ke bIca meM use kitanA samaya lagegA? uttara meM prabhuzrI kahate hai-'goyamA ! egasamAeNa vA dusamaieNa vA tisamaieNacA biggaheNaM upavajjejA' he gautama ! vaha eka samayavAle vigraha se bhI vahAM utpanna ho sakatA hai, do samaya vAle vigraha le bhI vahA~ utpanna ho sakatA hai aura tIna samaya vAle vigraha se bhI vaha vahAM kaisamaieNa vigaheNa utravajjejjA' te 71 241 samayanI viyaDa gatithI tyA utpanna thAya che ? A praznanuM tAtparya evuM che ke--keI sUma aparyAptaka pravIkAdhika jIva ke je ratnaprabhA pRthvInA pUrva dizAnA chelalA bhAgamAM rahela che have te tyAMthI mArA tika sidgha ta karIne je pazcimadizAnA chelalA bhAgamAM eja pRthvImAM utpanna thavAne yogya hoya che to te keTalA samayavALA vigrahathI tyAM utpanna thaze ? arthAt maraNa ane utpatti mAM tene kaTale samaya lAgaze ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe 4 cha -'goyamA ! egasamaieNa vA, dukhamaieNa vA, tirAmaieNavA vigaheNa uvavajjemjA' he gautama! a me samayavANA virathI 5 tyA Gurd
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ 318 bhaMgavatI bhaMte ! evaM buccai' tatkenArthena he bhadanta ! enamucyate, 'egasamaieNavA, dusamaieNa vA jAva uvavajjejjA' ekasAmayikena dvisAmayikena trisAmayikenavA vinaheNotpadheta / atra yAvatpadena 'tisAmaieNavA viggaheNaM' ityasya saMgrahaH, ityavAntara praznaH / bhagavAnAha-'evaM' ityAdi / 'evaM khalu goyamA ! mae sata seDhIo pannattAo' evaM khalu he gautama ! mayA sapta zreNayaH prajJaptAH / ettatmakaraNaM lokanADI prastIyabhAvanIyam / zreNInA mati sakSamatayA durvijJeyatvAt asarvajJena janmamaraNayozca jJAnumatiduSkaratvAt etAdRzya zreNI janma maraNaM ca pratipAdatA bhagavatA svasmin kevalitvaM sUcaryA babhUva 'mae' iti vadatA / sapta zreNIreva vibhAgazodarzautpanna ho sakatA hai / "se keNTeNaM bhaMte ! evaM buccA egasamaieNa vA dusamaieNavA jAva uvavajjejjA' he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki vaha eka samaya vAle vigraha se athavA do samaya vAle vigraha se athavA tIna samayavAle vigraha se vahAM utpanna ho sakatA hai ? aisA yaha avAntara prazna hai / uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'evaM khalu goyamA mae sattaseDhIo pannattAo' he gautama ! maiMne sAta zreNiyAM kahI haiN| yaha prakaraNa lokanADI ko prastuta karake arthAt lokanADI kA AkAra (nazA) banA karake samajhanA caahiye| zreNiyA~ ati sUkSma haiM isase unako jAnanA bahuta hI kaThIna hai / ve durvijJeya haiM asarvajJa jIva janma aura maraNa ko jAna nahIM sakatA hai| ataH aisI zreNiyoM ko evaM janma maraNa ko pratipAdana karane vAle bhagavAn ne apane meM kevalitva kA sarvajJatvakA sUcana 'mayA' isa pada dvArA kiyA hai ve sota zreNiyAM isa thaI zake che be samayavALA vigrahathI paNa tyAM utpanna thaI zake che. bhane trA samayavANA viDathI 5 tyAMpa-na tha.ya che. 'se keNaTreNa bhaMte ! eva vuccai egasamaieNaNa vA' jAtra uvavajjejjA' lagavan Apa evuM zA kAraNathI kahe che ke te eka samayavALA vigrahathI tyA u panna thaI zake che. athavA be samayavALA vigrahathI athavA traNa samayavALA vigrahathI paNa tyAM utpanna thaI zake che? A rItanA A avatara praznanA uttama asuzrI gautamasvAmIna cheDe-'goyamA ! mae satta seDhIo pannattAo' he gautama! me sAta zreNI kahI che. zreNa atyaMta sUkSama che. tethI tene samajavuM ghaNuM kaThaNa che kAraNa ke te duviya che. asarvajJa jIva janma ane maraNa ne jANI zakatA nathI. tethI evI zreNiyAne ane janmamaraNanuM pratipAdana karavAvALA bhagavAne pitAnAmAM kevalipaNAna-sarvajJapaNAnuM sUcana "mAe me 56 vA 4yu che. te sAta shrenniy| 2mA pramANe cha.-'ujjuyAyayA seDhI'
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 a. za01 vinahagatyA pakendriyajIvanirUpaNam 319 yannAha-'taM jahA' ityAdi, 'taM jahA' tadyathA-'ujjjuyAyayA seDhI' RjvAyatA zreNiH saralA lambAyamAnA yA zreNiH sA jyAyatA zreNiH 'seDhI' ti zabdaH sarva. prApi anvetapaH 'egayao baMkA' ekato kA ekataH kuTichetyarthaH 'duhamo caMkA' dvidhAta ubhayato vakreti tRtIyA zreNi riti3 / 'egapao khahA ekatA khA-ekasmin bhAge prasa nAmakanADI rahItAkAzavatI zreNiH4 duhao khA' dvidhAta ubhayatA khAubhaya pArzvayo svasanADI rahitAkAzavatrI zreNiH 5, 'cakavAlA' cakravAlA, maNDalAkArasamAnA 6, 'addha cakkanAlA' arddhacakravAlA-arddhamaNDalAkAretyarthaH 7 / tA etAH saptazreNayo bhavantIti / atha yadarthamiyaM zreNirdazitA tatkArya darzayatiprakAra se haiM-'ujjuyAyayAse DhI' RjvAyatA zreNi-jo sIdhI lambI zreNi hai vaha RjvAyatA zreNI hai ! zreNi yaha zabda sarvatra lagA lenA cAhie-'egayao vaMkA' eka tarapha jo zreNi vakra hotI hai vaha ekato yakA zreNI hai| 'duhao vaMkA' dvidhAvaka zreNI jo-zreNI donoM tarapha cakra hotI hai vaha dvidhA vakra zreNI hai / 'egayao khahA' eka tarapha jo zreNi trasa nADI se rahita hotI hai aura kevala AkAzavAlI hotI hai aisI vaha ekataH khA zreNI haiM / 'duhao khA' donoM tarapha jo zreNi prasa nADI se rahita hotI hai aura kevala akAzavAlI hotI hai vaha dvidhA khA ANi hai| 'cakkavAlo' jo zreNi maNDalAkAravAlI hotI hai vaha cakravAlA zreNi hai / jo zreNi urddha maNDalAkAravAlI hotI hai vaha zreNi arddha maNDalAkAra vAlI hotI hai, vaha zreNI arddha cakravAlA haiM / isa prakAra se zreNiyAM sAta hotI haiM ! 'ujju AyayAe se DhIe uvadhajjamANe egasamaeNaM viggaheNaM uvavajjejjA' jo pRthivIkAyika jIva RjvAyata zreNi se utpanna hotA haiM vaha eka samaya vAle vA vAyatA zreNI ke je sIdhI lAMbI zreNi che zreNiA zabda badhe ja lagADI devAnanye 'egayaovakA' me ta26 2 zreNI isii thAya che. 'duhaovakA' dvidhAvaka zreNI ke je zreNI bane taraphathI vAMkI hoya che, te pridhAna zreNI hevAya che. 'egayao khahA' se ta25 2 zreNI sanA pinAnI kAya cha, sa va mAzavANIya cha, savIta meta: mA zreNI che. 'halokhA' bane taraphathI je zreNI trasanADI rahita hoya che ane kevaLa AkAzavALI hoya che, te dvidhA khA zreNI kahevAya che navAjhA je zreNI maMDalAkAra vALI deya che, te cakavAlA zreNi kahevAya che je zreNi ardha malAkAravALI hoya che, te ardha cakavAlA zreNI kahevAya che. A rIte sAta zreNI thAya che. 'ujju AyayAe seDhoe ubavajamANe pagasamaeNaM vigaheNa uvavajjejjA'
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ 320 bhagavatIstre / 'ujju bhAyayAe' ityAdi, 'ujju AzyAe seDhIe ubavajjamANe egasamaeNaM vigaheNaM ubavajjejjA' jvAyatayA zreNyA utpadyamAno jIva eka sAmayikena vigraheNa utpadhe / yadA maraNa sthAnApekSyA utpattisthAnaM samaaNyAM bhavati, tadA RjvAyatA zreNi bhavati / tathA jvAyata zreNyA gacchato jIvasya eka sAmayika kI gati bhavatIti bhAvaH / 'egabho vaMkAe sehIe uvavajjamANe dUsamaieNaM viggaheNa ubavajjenjA' ekato vakrayA zreNyA umpadyamAno jIvo dvisAmayikena vigra . heNa utpadyata / yadA tu maraNasthAnApekSayA samutpatti sthAname karatare vizreNyAM vartate tadA ekato cakrA gatiH spAta, tatra ca samayadvayena gati bhavati itibhAva / 'dahao vaMkAe seDhIe uvavajjamANe ti samaieNaM viggaheNaM ubavajjejjA, dvidhAno vakrayA zreNyA utpadhamAno jIva strisAmayikena vibhaheNa utpdyet| yadA tu maraNa vigraha se utpanna hotA haiM-tAtparya isakA aisA hai ki jaba maraNa sthAna kI apekSA utpatti sthAna samaNi meM hotA hai taba RjvAyata zreNi hotI hai| isa RjvAyata zreNi se gamana karatA huA jIva eka samaya kI gati vAlA hotA haiN| 'egao vaMkAe seDhIe uvavajjamANe dusamaha. eNaM viggaNa uvadhajjejjA' aura jaba jIva eka to vakra zreNi se utpanna hotA hai taba vaha do samaya vAle vigraha se utpanna hotA hai| tAtparya yaha hai ki jaba maraNasthAna se samutpatti sthAna eka pratara meM vizreNI meM hotI hai taba ekato vakrAgati hotI hai / isa zreNi meM samaya dvaya se gati hotI hai / 'duhao vaMkAe seDhIe uvavajjamANe tisamahaeNaM viggaheNaM uvavajjejaa' jIva jaba vidhAyaka zreNi se utpanna hotA hai taya je pRthvIka yika jIva javAyata zreNIthI utpanna thAya che te eka samayevALA vigrahathI utpanna thAya che. kahevAnuM tAtparya e che ke-jyAre maraNa sthAnanI apekSAthI utpatti sthAna sama zreNImAM hoya che, tyAre trAjavAyata zreNI kahevAya che. A trAjavAyata zreyA to mevA 14 samayanI gativANI DAya che. 'egao va kAe seDhIe uvavajjamANe dusamaieNa vimAheNa uvabajjejjA' bhane nyAre 4 eka vakazreNithI utpanna thAya che, tyAre te be samayavALA vigrahathI utpanna thAya che. kahevAnuM tAtparya e che ke-jyAre maraNa sthAnamAM utpana thatI eka prataramAM vizreNimAM hoya che tyAre ekate vaphA gati thAya che. A zrerimA me samayathI gati thAya che. 'duioM vakAe seDhoe ubavajjamANe tisamaieNa viggaheNa uvavajjejjA' 71 kyAre dvidhA zreNIthI apanna thAya cha,
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 u.1 a, za,1 1.1 ekendriyajIvanirUpaNam 321 sthAnAtsamutpatti sthAnam adhasta ne uparitane vA matare vizreNyAM bhavet tadA dvi. cakrAzreNiH syAt, tatra ca samayatrayena samutpattisthAnasya prAptirbhavediti bhAvaH / ___'se teNaTeNaM goyamA! jAva uvavajjejjA' tattenArthena he gautama ! yAvad upagheta / atra yAvatpadena evamucyate, ekasAmayikena vA, visAmayikena vA, trisAmayikena vA, vigraheNotpannasya prakaraNamya saMgraho bhavati / 'apajjatta suhuma puMDhavIkAiyA NaM bhaMte !' aparyApta sUkSmapRthivIkAyikAH khalu bhadanta ! 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe' etasthA :ratnamabhAyAH pRthivyAH, 'purasthimille carimate samohae' paurastye caramAnte samavahataH maraNAntikasamudghAtena samavahananaM kRtavAn mRta ityarthaH / 'samohaNittA je bhavie imIse rathaNappabhAe puDhavIe' samavahatya vaha tIna samayavAle vigraha se vahAM utpanna hotA hai / tAtparya yaha hai ki jaba maraNa sthAna se samutpatti sthAna nIce ke athavA Upara ke pratara meM vizreNI meM hotA hai taba dvivakrA zreNI hotI hai ! vahAM tIna samaya meM samutpatti sthAna kI prApti hotI hai| 'rakhe teNaTeNaM goyamA ! jAca uvacajjejjA' isa kAraNa he gautama ! maiMne aisA kahA hai ki vaha eka samaya vAle do samaya vAle athavA tIna samaya vAle vigraha se vaha utpanna ho sakatA hai| - 'apajjatta suhama puDhavIkAjhyA NaM bhaMte !' he bhadanta ! koI aparyApta sUkSma pRthivIkAyika jIva imIse rayaNappabhAe paDhavIe' isa ratnaprabhA pRthivI ke 'purasthimille carimaMte' pUrvadizA ke antima bhAgameM 'samohae' marA 'rUmohaNittA' aura marakara vaha 'je bhathie imIle raya tyAre te traNa samayavALA vigraha (zarIra)thI utpanna thAya che. kahevAnuM tA e che ke-jayAre maraNuM sthAnathI u5ttisthAna nIcenA athavA uparanA prataramAM vizreNImAM hoya che. tyAre "dvidhAdvakrama zreNuM thAya che tyAM RNa samayamA utpatti sthAnanI prAti thAya che. 'se veNaTreNa goyamA ! jAva ucavajjejjA' te 124thI gautama / meM se yu cha -te se samayavANA be samayavALA athavA traNa samayavALA vigraha-zarIrathI upana thaI zake che, 'apajjatta suhuma puDhavI kAiyANa bha te | san 14 mapani sUkSma vIyi 41 'ibhIse rayaNapabhAe puDhavIe' mA 2tnamA thvInA 'purathimille cazmite' pUrva hizAna matama sAgamA 'samohae' bha25 pAme 'samohaNittA' bhane bha2 pAmIna 'je bhavie ibhIse rayaNappabhAe puDhavIe pacca. 50 41
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ 322 bhagavatI sUtre mAraNAntika yuddhAta kRtvA yo bhavyaH-yogyaH etasyA ratnapramAyAH pRthivyAH 'area carimaMte' pAzcAtye caramAnte, 'pajJatta suhuma puDhavIkAiyattAe ujjata' paryApta sUkSmapRthivIkArikatayA utpattum, 'se NaM bhaMte ! kaisama - evaM ciggadeNaM ujjenA' sa khalu bhadanta ! jIvaH - kati sAmayikena vigraheNo-svadyeteti manaH / sagavAnAha - 'joyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'egasama icA se saMce' ekasAmayikena vA zeSa N tadeva prativacanAvasare pUrvamakaraNava avAdhyetavyam / ai gautama / ekasAmavikena vA vigraheNa dvisAmayikena vA vigraheNa visAmayikena vA, vigraheNa utpadyeta / kiyasparyantaM pUrvamakaraNam idda jJAtavyaM tatrAha - 'jAva' ityAdi / jAva se teNaTTeNaM' yAvattattenArthena, ayamAzayaH sAmAyikena tyArabhya 'se keNogaM' ityAdi prazna staduttaraM cAtra pUrvavadvAcyam / 'seteAdveNaM jAva viggaNaM uvavajjejjA' yAvada he gautama! tattenArthena evamucyateekasAmayikena vA dvisAmayikena vA trisAmAyikena vA, vigraddeNa utpadyeta iti 2 / 1 pApa puDhacI paJcasthimille carimaMte pajjattasuhuma puDhatrikAiya sApa ucayajjitae' isI ratnaprabhA pRthivI ke pazcima dizA ke antima bhAga meM paryApta sUkSma pRthivIkAyika rUpa se utpanna hone ke yogya huA to 'se NaM bhaMte! kahasamahaNaM viggaNaM uvavajjejjA' he bhadanta ! vaha kitane samaya vAle vigraha se vahAM utpanna hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'goyamA ! esaieNa vA sesaM taM ceva' he gautama ! vaha vahI eka samayavAle vigraha se athavA do samaya vAle vigraha se athavA tIna samaya vAle vigraha se utpanna hotA hai / 'jAva se teNadveNaM jAva viggaheNaM uvayajjejjA' aisA yaha saca kathana vahAM taka kara lenA cAhiye ki jahA~ gautamasvAmI ke pUchane para prabhuzrI ne gautamasvAmI se aisA kahA hai ki he gautama ! maiMne isa kAraNa se aisA kahA hai ki vaha tthimille carimaMte pajjatta suhumapuDhavIka iyattAe uvavajjittae' mA ratnaprabhA pRthvInA pazcima dizAnA chellA bhAgamAM paryAptaka sUkSma pRthvikAyika paNAthI utpanna thatAne yegya hoya to- 'seNaM' bhave ! kaisamairaNa viggaheNa utravajjejjA' he bhagatram te keTalA samayavALA vigraha (zarIra)thI tyAM utpanna thAya che? yA praznanA uttaramAM prabhu zrI he che - goyamA / egasamaeNa vA sekha tacetra' he gautama ! te tyAM eka samayavALA vigraha (zarIra)thI athavA e samayavALA vizraruthI utpanna thAya che 'jAva se teNaTTeNa jAva vigAheNa uvavajjejjA' mA pramANenu te saghaLu" kathana tyAM sudhI kahevu joIe jayAM sudhI gautamasvAmInA pUchavAthI prabhuzrI e gautamvAmIne evu kahyu che ke-he gautama! meM
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ pralayacandrikA ThIkA za034 6.1 a. za.1 01 ekendriyajIvanirUpaNam 333 'evaM apajjatta suhuma puDhapIkAio purathimille carimaMte sayohaNAvettA paccasthimille carimaMte bAyaraputrIkAisu apajjattaema udavAeyayo' evaM yathAaparyApta sUkSma pRthivIkAyikasya ratnamamApRthivyAH pUrvabhAgAt samavahananAnantaraM ratnaprabhApRthivyAH pazcimabhAge paryApta sakSamapRthivI kAyikeSu upapAto darzina tathA aparyApta sUkSma pRyivIkAyikaH taM paurastye caramAnle samavaghAtya-tasya samudghAtaM kariyitvA pAzcAtye caramAnte vAdarapRthivIkAyikeSu aparyAptake pu upapAtayitavyaH / aparyApta mUkSma pRthivIkAyikaH khalu bhadanta ! asyA ratnaprabhAyAH pRthivyAH pUrvacarama bhAge samabahataH samavahatya yaH khalu ratnapasAyAH pazcime bhAge aparyApta bAhara eka samayavAle do lamayavAle athavA tIna samaya vAle vigraha se utpanna hotA hai|2 'evaM apajjata luhamapuDhavikrAio purathimille carimaMte lamohaNA. vettA paccathimille carimaMte bAyara puDhavIkAiessu apa jattaeplu upadhAeyayo' jaisA aparyApta smRkSana pRthivI kAyika sA ratnaprabhA pRthivI ke pUrva bhAga se samuddhAta hone ke anantara ratnamamA pRthivI ke pazcima bhAga meM paryApta sUkSma pRthivIkArikoM meM upapAta dikhAyA hai ulI prakAra se-vaisA hI-aparyApta sUkSmapRthivIkAyikakA pUrva dizA ke bahamAnta meM samudghAta karavA kara pazcimadizA ke caramAnta meM aparyApta vAda pRthivIkAthikoM meM utpAda dikhalAnA cAhiye / isa sambandha meM AlApa prakAra aisA hai-he bhadanta ! koI aparyApta sUkSmapRthivIkAdhika jIva ratnaprabhA pRthivI ke pUrva carama bhAga meM marA aura marakara vaha ratnaprabhApRthivI ke pazcima bhAga meM aparyApta bAdara pRthivIkAyikoM meM utpanna te kAraNathI evuM kahyuM che ke-te eka samayavALA, be samayavALA athavA traNa samayavALA vigraDa (zarIra)thI utpanna thAya che. "evaM apajjatta suhuma puDhavikAio purathimille carimate sabhohaNAveta! paccasthimille carimate! bAyarapuDhavikAiesu apajjattaesu uvavAeyavyo' aparyAptaka sUphama pRzvikAyikane ratanaprabhA pRvinA pUrva bhAgathI samudaghAta thayA pachI ratanaprabhA pRvinA pazcima bhAgamAM paryAptaka sUphamapRthvIkAyikAmAM upapAta je pramANe batAvyuM che, eja pramANe aparyAptaka sUma pRthvikAyika ne pUrva dizAnA caramAnDamAM samudughAta karAvIne pazcima dizAne caramAtamAM aparyAptaka bAdara pRvikAyikomAM utpAda batAvo joIe. A sa ba dhamAM AlApane prakAra A pramANe ne che-he bhagavana koI aparyAptaka sUkSmaprazviI kAvika jIva ratanaprabhA pRthvInA pUrve carama bhAgamAM maraNa pAme ane maraNa
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ bha phaka pRthivIkAyikeSu samutpattu yogyaH sa khalu bhadanta / kiyatsAmayikena vigraheNotpadyate ? he gautama ! yadi RjvAyatayA zreNyA utpadyate, tadA ekasAmayikavigraheNa, ekato vakrayA jAyamAno dvisAmayikena vigraheNa dvidhAto vakrayA jAyamAnakhipAmayikena rigraheNa jAyate ityAdikaM pUrvavadeva sarvajJa | tavyamiti 3 / t| tesu caitra pajjattae 1 tadA teSveva paryAptakeSu upapAto vaktavyaH / tathAhi - he bhadanta ! aparyApta sUkSna pRthivIkAyikaH ratnamamAyAH pazcime caramAnte paryAptavAdara pRthivIkAyikatayA utpattiyogyo bhavet / sa khalu kiyasAmayikena vigraheNa utpadyeta ? he gautama! ekasAmayikena vA dvisAmayikena vA, sAmayikenavA, vigraheNa utpatheta ityAdikaM sarva pUrvavadeva jJAtavyamiti 4 / hone ke yogya huA to he bhadanta ! vaha vahAM kitane samaya vAle vigraha se utpanna hotA hai ? gautama / yadi vaha RjvAyata zreNi se vahAM utpanna hotA hai to eka samaya vAle vigraha se, ekato vakrA zreNi se yadi utpanna hotA hai to do samaya vAle vigraha se aura yadi vaha vahAM dvidhA to vA zreNI se utpanna huA hai to vaha tIna samaya vAle vigraha se utpanna hotA hai ityAdi saba kathana pUrvokta jaisA hI jAnanA cAhiye 3 | 'tAhe tesu caiva pajjattaesa' he bhadanta / koI aparyApta sUkSma pRthivIkAyika jIva ratnaprabhA pRthivI ke pUrvacarama bhAga meM marA aura mara kara vaha ratnaprabhA pRthivI ke pazcima caramabhAga meM paryApta bAdara pRthivIkAyikoM meM utpanna hone ke yogya huA to he bhadanta ! vaha kinane samayavAle vigraha se utpanna hotA hai ? he gautama! vaha vahAM eka pAmIne te ratnaprabhA pRthvInA chellA bhAgamAM aparyApta khAdara pRthivikAyikemAM utpanna thavAne ceAgya thayA hoya teA hai bhagavan te tyAM keTalA samaya vALA vigraha (zarIra) thI utpanna thAya che A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke he gautamAM jo te RRjavAyata zreNIthI tyA upanna thAya che, te eka samayavALA vigrahathI (zarIra)thI, ekatAvakA zreNIthI utpanna thAya che. te te traNa samayavALA vigrahathI utpanna thAya che. vigere prakAranuM saghaLuM kathana pahelAM kahyAM pramANe ja samajI levuM. 3 'tAhe tesu caiva pajjattaesu' he bhagavan aparyApta sUkSma pRthviadhi4 jIva ratnaprabhApRthvInA pUrva carama bhAgamAM maraNa pAme ane marIne te ratnaprabhA pRthvinA pazcima caramabhAgamAM paryApta mAdara pRthvikAyikAmAM utpanna thavAne thayA yA hAya teA he bhagavan te keTalA samavALA vigrahathI utpanna thAya
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyamandrikA ThIkA za034 u.1 a. za.1 sU01 ekendriyajIvanirUpaNam 325 __'evaM AukkAiessu cattAri AlAvagA-sumehiM apajjattaehi 1, tAhe pajjattaehi 2, vAyarehiM apajjattarahiM 3, tAhe pajjattaehi uvavAeyavo 4, evaM pRthivI kAyavadeva apkAyikeSu catvAra AlApakAH, sUkSmaparyAptakaiH 1, tadA paryAptakaiH 2, vAdaraiH aparyAptakai 3, tadA paryAptakaiH 4, upapAtayitavyaH / he bhadanta ! aparyAptasUkSma pRthivIkAyikaH asyA ratnaprabhAyAH pRthivyAH pUrvacaramAnte samavahataH samavahatya ratnaprabhAyAH pazcime caramAnte aparyApta sUkSmAkAyikatayA samutpattiyogyaH sa kiyatsAmayikena vigraheNotpadyeta ? iti praznaM kRtvA he gautama ! eka sAmayikena yAvat trisAmayikena pinahegotpadheta / ityAdhutaraM pUrvavadeveti prathama samaya vAle vigraha se athavA do samaya vAle vigraha se athavA tIna samaya vAle vigraha se utpanna hotA hai / ityAdi saba kathana pUrva ke jaisA hI jAnanA cAhiye / 4 // ___ 'evaM AukkAiessu cattAri AlAvagA suhumehiM apajjattaehiM 1 tAhe pajjattA zAyarehi apajjattaehiM 3 tAhe pajjattaehi uvavAeyavo4' isI prakAra se apkAyikoM ke cAra AlApaka kahalenA caahiye| jaise-he bhadanta ! koI aparyApta sUkSma pRthivIkoyika jIva isa ratnaprabhA pRthivI ke pUrva caramAnta meM marA aura marakara vaha ratnaprabhA pRthivI ke pazcima caramAnta meM aparyApta sUkSma apkAyika rUpa se utpatti ke yogya huA to he bhadatta ! vaha vahA~ :kitane samaya vAle vigraha se utpanna hotA hai ? he gautama ! vaha vahAM eka samayavAle vigraha se bhI utpanna hotA hai, do samayavAle vigraha se bhI utpanna hotA hai aura che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che ke-he gautama! te hA eka samayavALA vigrahathI utpanna thAya che, athavA be samayavALA vigrahathI athavA traNa samayavALA vigrahathI utapana tha ya che vigere saghaLuM kathana pahelAM kahyA pramANe ja samajavuM ja evaM AukkAesu cattAri AlAvagA suhame hi apajjattaehi upvaaervo|' Aja pramANe aSThAyikAnA sa ba dhamAM cAra AlApake kahevA joIe jema ke he bhagavana koI aparyApta sRhama ApakAyika jIva A ratnaprabhA prathivInA pUrva caramAnta bhAgamAM maraNa pAme ane maraNa pAmIne te ratnaprabhA pRthvInA pazcima caramanta bhAgamAM aparyApta sUkama aplAyika paNAthI utpanna thavAne gya thavo hoya te he bhagavanuM te tyAM keTalA samayavALA vigrahathI utpanna thAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che ke-he gautama! te tyAM eka samayavALA vigrahathI paNa utpanna thAya che. be samayavALA vigrahathI
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarada bhagavatI AkApakaH 1, he bhadanta ! aparyApta sUkSma pRthivIkAyikaH ratnaprabhA pUrvacaramAnte samavahatya ratnaprabhA pazcimacaramAnte paryApta sUkSmAkAyikatayA utpatti yogyaH sakiyatsAmayikavigraheNa utpadyeta 1, gautama ! ekasAmayikena vA yAvat trisA mayikena vigraheNa utpadyeta ityAdikaM pUrvavadeveti dvitIya AlApaka: 2, he madanta aparyApta sUkSma pRthivIkAyiko ratnaprabhA pUrvacaramAnte samavaitya ratnaprabhA pazcima caramAnte aparyAptavAdarApUkAyikatayA utpattiyogyaH sa kiyatsAmAyikena vigraheNotpadyeta ? uttaram evameveti tRtIya AlApaka: 3 he bhadanta ! aparyApta tIna samaya vAle vigraha se bhI hotA hai ityAdi rUpa se prazna aura uttara pUrvokta anusAra jAnanA cAhiye aisA yaha prathama AlApaka hai / he bhadanta / koI paryaMta sUkSma pRthivIkAyika jIva ratnaprabhA ke pUrva caramAnta meM marA aura ratnaprabhA ke hI pazcima caramAnta meM paryApta sUkSma aSkAyika rUpa se utpanna hone ke yogya huA to he bhadanta ! vaha vahAM kitane samaya vAle vigraha se utpanna hotA hai ? he gautama! vaha vahAM eka samaya vAle vigraha se bhI utpanna hotA hai do samaya vAle vigraha se bhI utpanna hotA hai / tIna samaya vAle vigraha se bhI utpanna hotA hai aura cAra samaya vAle vigraha se bhI utpanna hotA hai aisA yaha dvitIya A lApaka hai 2 / he bhadanta ! koI apardhAtaka sUkSma pRthivIkAyika jIva ratnaprabhA pRthivI ke pazcima caramAnta meM bAdara aparyApta rUpa se utpanna hone ke yogya huA to he bhadanta | vaha vahAM kitane samaya ke vigraha se utpanna hogA ? gautama isa viSaya meM uttara jaisA Upara kahA gayA hai paNa utpanna thAya che, ane traNa samavavALA vigrahathI paNa utpanna thAya che, ItyAdi prakArathI prazna ane uttara pahelAM kahyAM pramAghe samajavA. e pramANenA A paheleA AlApaka kahyo che. te he bhagavan kAI aparyAptaka kAyika jIva ratnaprabhA pRthivInA pUrva caramAntamAM maraNa pAme ane ratnaprabhA pRthivInA ja pazcima cakramantamAM paryApta sUkSma kAyikapaNAthI utpanna thavAne ceAgya bance hAya te! he bhagavan tyAM eka samayavALA vigrahathI paNa utpanna thAya che, e samayavALA vizrahathI paNa utpanna thAya che, eja pramANenA A bIjo AlApaNa kahela che. 2. huM bhagavana keAI aparyApta sUkSma apsAyika jIva ratnaprabhApRthvInA pUrva caramAntamAM maraNa pAme ane maraNa pAmIne te ratnaprabhApRthvInA pazcima caramAntamAM khAdara aparyAptaka rUpathI utpanna thavAne cAgya thayeA heAya te he bhagavat te tyAM keTalA samayanA vigrahathI utpanna thAya che ? A praznanA uttaramAM
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 3.1 a. za.1 sU01 ekendriyajIvanirUpaNam 327 sUkSma pRthivI kAyikaH ratnamamA pUrvacaramAnte samavahatya ratnaprabhA caramAnte paryApta bAdarAphAyikakhayA utpatti yogyo vidyate sa kiyatsAmayikena vigraheNa samutpagheta iti praznasyottaraM pUrvavadeveti caturtha ALApakaH 4, tadevaM catvAra AlApakA apakAyikeSu samutpadyamAnasya bhavantIti / 'evaM ceva suhumateukAiehi vi apajja: tapahi tAhe pajjattaehi upAeyaco' evameva sUkSmatejaskAyikairapi aparyaptakai stadaiva paryAptakai rUpapAtayitavyaH / ___ tathAhi-aparyApta sUkSma pRthivIkAyikaH khalu bhadanta ! ratnamabhApUrvacaramAnte samavahatya ratnabhabhAyAH pazcimacaramAnte aparyApta sUkSma tejaskAyika: vaisA hI hai| aisA yaha tRtIya AlApaka hai| he bhadanta ! koI aparyAptaka sUkSma pRthivIjJAyika jIca ratnaprabhA pRthivI ke pUrva caramAnta meM marA aura vaha ratnaprabhA pRthivI ke pazcima caramAnta meM paryApta bAdara akAyika rUpa se utpanna hone ke yogya huA to vahAM para vaha kitane samaya; thAle vigraha se utpanna hotA hai ? he gautama ! isa samndha meM bhI uttara kAra meM kahe gaye anusAra hI jAnanA caahiye| isa prakAra se yaha caturtha AlApaka hai| yahI bAta 'suhumehi apajjattaehi' Adi sUtrapATha dvArA prakaTa kI gaI hai| 'evaceva sahamateukAiehiM vi apajjattaehiM tAhe pajattaehi uvAeyavyo' isI prakAra se sakSamatejaskAyika aparyApta aura paryApta meM upayoga kahanA caahiye| jaise-he bhadanta ! koI aparyAptaka prabhuzrI kahe che ke-gautama ! A saMbadha ne uttara upara kahyo che te ja pramANe che tema samajavuM e rIte A trIje AlApaka kahela che. 3 he bhagavana koI aparyAptaka acchAyika jIva ratnaprabhApRthvInA pUrva caramAnDamAM maraNa pAme ane marIne te ratnaprabhA pRthvInA pazcima caramAntamAM paryAptabAdara akAyika paNAthI utpanna thavAne cagya banyA hoya te te tyAM keTalA samayavALA vigrahathI utpanna thAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke he gautama ! A saMkha dhamAM paNa uttara upara kahayA pramANe ja samana. mAzate / nyaay| gAsA54 438 cha 4 me pAta 'sahame hiM apajattaehi' vizere sUtra54 6||2prgtt reta cha va sahama teu kAirahi vi apajjattapahiM tAhe pajjattahi uvavAeyavvoM' eja pramANe sUkama tejaskAyika aparyApna ane paryAptamAM kahevA joIe. eTale ke-aparyApta ane paryAptanA bhedane laIne sUma tejaka yikanuM kathana karavuM joIe ayikanA kathana pramANe ja A tejaskAyikanA kathanamAM paNa cAra AlApaka thAya che. jema ke-he bhagavana keI aparyAptaka sUma tejarakAcika
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ 328 / magavatAsUtra tayA samutpattiyogyo vidyate sa kiyat sAmayika vigraheNa utpadyate tyAdi krameNa pUrvodita praznottarAbhyAM prathama AlApakaH 1, sa eva paryApta sakSama teja skAthikeSu samutpattiyogyaH ityAdi krayeNa dvitIya AlApakA jJa tavyaH / apa. jjatta suhuma puDhavIkAieNaM aMte !' aparyApta sUkSma pRthivIkAyikaH khala bhadanta ! 'imIse rayaNappabhAe puDhabIe purasthimille carimaMte samohae' etasyA ratnapabhAyA sUkSma pRthivIkAyika jIva ratnaprabhA ke pUrva caramAnta meM marA aura mara kara vaha ratnaprabhApRthivI ke pazcima caramAnta meM sUkSma tejaskAyika ke aparyApta rUpa se utpatti ke yogya huA to vaha he bhadanta ! kitane samaya . vAle vigraha se vahAM utpanna hotA haiM ? ityAdi kama se pUrva meM kahe gaye prazna aura uttaroM ko lekara yahAM prathama AlApaka kaha lenA cAhiye / he bhadana ! koI aparyAptaka sUkSma pRthivIkAyika jIva ratnaprabhA ke pUrva caramAnta meM marA aura marakara vaha ratnaprabhA pRthivI ke pazcima cara. mAnta meM paryApta sUkSma tejaskAyikoM meM utpanna hone ke yogya huA to vaha vahAM kitane samayavAle vigraha se utpanna hotA hai ityAdi krama se dvitIya AlApaka hotA haiM yahAM jo bAdara aparyApta aura bAdara paryApta meM utpanna hone ke sambandha meM ilake jo do bhaMga nahIM kahe gaye haiM usakA kAraNa vahAM bAdara tejaskAyikoM kA abhAva hai / 'apajjatta suhuma puDhavI kAieNa bhaMte! imIse rayaNappabhAe puDhavIe purathimille carimaMte samohae' he bhadanta ! koI aparyAptaka sUkSna pRthivIkAyika jIva isa jIva ratmaprabhA pRthvInA pUrva caramAtamAM mare ane marIne te ratnaprabhA pRthvInA pazcima caramAtamAM eja rUpathI utpattine cagya thayela hoya ne te he bhagavad keTalA samayavALA vigrahathI utpanna thAya che? vigere kamathI pahelA kahelA prazno ane uttare laIne ahiyAM pahele AlApaka kahe joIe. he bhagavana keI aparyAptaka sUkSama tejaskAyika jI ratnaprabhA pRthvInA pUrvacaramAtamAM maraNa pAme ane marIne te ratnaprabhA pRtha mInA pazcimacaramAntamAM paryApta sUma tejasakAyikamAM utpanna thavAne egya banyo hoya te te he bhagavAna keTalA samayavALI vigrahagatithI utpanna thAya che? vigere kamathI bIje AlApa samaje. ahiyAM je bAdara aparyApta ane bAdara paryAptamAM utpanna thavAnA sambandhamAM tenA je aMge kahyA nathI. tenuM kAraNa e che ke tyAM bAdara tejaskA thionI masAva cha 'apajjatta suhamapuDhavIkAieNa bhate ! imIse rayaNappabhAe puDhavIe purasthimille carimate samohae bhagavan mayata sUkSmapRthvIyi lava
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA mA 034 a. za01 sU01 ekendriyajIvanirUpaNam 329: pRthivyAH paurasnye caraNAnte samabahato mAraNAntikasamudghAtena mRna ityarthaH / 'samohaNittA je bhavie aNussakhette' samavahatya-mRtyA, yo bhavyo yogyaH manuSya kSetre, 'apajjata vAyaraseukAiyattAe upayajjitae' aparyApta vAdaratejaskAyika sayA utpattuM yogya iti pUrveNa sambandhaH 'se NaM bhaMte ! kaizAma ieNaM viggaheNaM usa jejjA' sa khalu bhadanta ! kati sAmayikena vigraheNotpaca teti praznaH / uttaramAi. 'sesaM ta ceva' zeSa tadeva pRthivIkAyikAmArikeSu utpattiviSaye aduttaritaM tadevaH ekasAmayikena bA, dvisAmayikena vA, trisAmayi ke na vA, vigraheNolpadheta ityA. dikaM sarva pUrvavadeveti / evaM pijjata vAyarate ukkAiyattAe uvAeyabo' evam ratnaprabhApRthivI ke pUrva carasAnta meM daza samohaNirA! je adhie maNurAma khette apajjatta ghAyara te nasAiyattAe ubajjittae' aura bharakara ghara manuSya kSetra meM aparyApta bAda tejasjJAyika rUpa se utpanna hone ke yogya huA 'leNaM bhaMte ! samAieNaM viragaNaM upajjejjA' to he bhadanta ! vaha vahAM kitane samayakSAle vigraha se utpanna hotA hai ? he gautama ! 'sekha taM ce' pRthivI kAyikoM meM utpatti hone ke viSaya meM jo uttara diyA gayA hai vahI uttara yahA~ para bhI samajhanA cAhiye arthAta vaha vahA~ eka samayabAle vigraha se bhI utpanna hotA hai do samaya cAle vigraha se bhI utpanna rotAda aura tIna samayavAle vigraha se bhI utpanna hotA hai / 'evaM pajjatta bAtharateunakAiyattAe uccapAeyavyo' isI prakAra se yahAM aisA bhI kaha lenA cAhiye ki he adalA! koI aparyAptaka sUkSma pRthivIkAyika jIva isa ratnaprabhA pRthivI ke pUrva gharamAnta meM marA mA ratnamA pRthvInA pUrva ya2mAntamA bharaNAme mana 'samohaNittA je bhavie maNussakhette apAjatta bAyarate ukAiyAttAe uvavajjittae' mane marIna te mnussykSetramAM aparyApta bAdara tejarakAyikapaNAthI utpanna thavAne cagya thayela hoya to 'se NabhaMte ! kai samaieNa' viggaheNa uvavajjejjA' / san te tyAM keTalA samayavALI vigragatithI utpanna thAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI 4 che 2-gautama ! 'sesa taceva' pRthayama 64nna yavAnA sa dhamA je pramANe uttara kahe che, te ja pramANeno uttara ahiyAM paNa samajo arthAt te tyAM eka samayavALI vigrahagatithI paNa utpana tha ya che, be samaya vALI vigrahagatithI paNa utpanna thAya che, ane traNa samayavALIvigraha gatithI 5 atpanna thAya cha, 'rava pajjattavAyarave ukAiyAttAe uvavAe yavyo' se prabhArI ahiyAM evuM paNa kahevuM joIe ke-he bhagavana koI aparyApzaka sUma pRthvIkAyika jIva A ratanaprabhA pRthvInA pUrvacaramAtamAM maraNa pAmela hoya bha0 42
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ ICTATEMBER bhagavatI pUrvadarzita krameNa paryApta vAdaratejaskAyikatayA upapAtayitavyaH, yathA-aparyApta sUkSmapRthivIkAyikajIvasya, aparyApta pAdaratejaskAyikeSu upapAto darzita. stathaiva paryApta bAdaratejaskAyike'pi upapAto varNanIyaH, iti 4 'cAukAie muhumavAyaresu jahA AukkAiesu uvAio tahA upavAeyadhoM' pRthivIkAyikA sUkSma bAdaraparyAptAparyApta keSu yathA apkAyikeSu upapAtitaH tathA upapAtayitavyA4 aparyApta sUkSma vAyukAyikeSu 1, paryApta sUkSmavAyukAyikeSu2. aparyApta aura marakara vaha manuSyakSetra meM paryApta bAda tejaskAyikarUpa se utpanna hone ke yogya huA to haiM bhadanta ! vaha bahA kitane samayavAle vigraha se utpanna hotA hai ? he gautama ! jaisA kathana Upara kiyA gayA hai vaisAhI kathana yahAM para bhI jAnanA cAhiye arthAt vaha yahAM eka samayavAle vigraha se bhI utpanna hotA hai do samayavAle vigraha se bhI utpanna hotA hai aura tIna samayavAle vigraha se bhI utpanna hotA hai| isa prakAra se ye 4 AlApa tejaskAyikoM kI utpatti ke viSaya meM ho jAte haiN| "vAukAie suhumabAyaresu jahA AukkAiesu uvAio tahA uvavAeyavvo' he bhadanta ! koI aparyApnaka sUkSA pRthivIkAyika jIva isa ratnaprabhA pRthivI ke pUrva caramAnta meM marA aura mara kara vaha isI ratnaprabhApRthivI ke pazcima caramAnta meM sUkSma aparyApta vAyukAyikoM meM utpatti ke yogya huA to he bhadanta ! vaha vahAM kitane samaya vAle ane marIne te manuSya kSetramAM paryApta bAdara tejaskAlikapaNAthI utpanna thavAne gya banela hoya te he bhagavana te tyAM keTalA samayavALI vigrahagatithI utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke-he. gautama ! upara je pramANe kahevAmAM Avela che, e ja pramANenuM kathana ahiyAM paNa samajavuM. arthAta-te tyAM eka samayavALI vigrahagatithI paNa utpana thAya che, be samayavALI vigrahagatithI paNa utpanna thAya che ane traNa samaya vALI vigrahagatithI paNa utpanna thAya che, A pramANenA A cAra AlApa tejaskAyikanI utpattinA saMbaMdhamAM thaI jAya che 'vAukAie suhamavAyaresu jahA AukkAiesu uvavAio tahA uvavAeyavvo' 8 lagavan aparyApta sUkSma vAyuyi 71 mA ratnaprabhA pRthvInA pUrva caramAntamAM maraNa pAme ane marIne te A ratnaprabhA pRthvInA pazcimacaramAntamAM sUkSma aparyAptaka vAyukAyikamAM utpanna thavAne cagya banela hoya te he bhagavana te tyAM keTalA samayavALI vigraha ..
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prameyacandrikA TIkA za034 a. za1 sU01 ekendriyajIvanirUpaNam 331 vAdaravAyukAyikeSu 3. paryApta vAdaravAyukAyikeSu 4 aparyApta sUkSma vAyukAyikasyopapAtaM vadatA catvAra AlApakA jJAtavyA iti / 'evaM vaNassaikAiesu vi vigraha se utpanna hotA hai ? he gautama ! vaha vahAM jaimA Upara meM uttara rUpa meM kahA gayA hai vaisA hI yahAM para jAnanA cAhiye / aisA yaha prathama AlApaka hai / isI prakAra se-'he bhadanna ! koI aparyApta sUkSmapRthivI kAyika jIva isa ratnaprabhA pRthivI ke pUrva caramAnta meM marA aura mara kara vaha usI ratnaprabhA pRthivI ke pazcima caramAnta meM sUkSma paryApta vAyukAyikoM meM utpanna hone ke yogya huA to he bhadanta ! vaha vahAM kitane samayavAle vigraha se utpanna hotA hai ? isa prazna ke uttara meM bhI yahI pUrvokta rUpa se samAdhAna he gautama ! jAnanA cAhiye / isI prakAra se-'he bhadanta ! koI sUkSma aparyApta pRthivIkAyika jIva isa ratnaprabhA pRthivI ke pUrva caramAnta meM marA aura marakara vaha usI ratna prabhA pRthivI ke pazcima caramAnta meM aparyApta bAdaravAyakAyikoM meM utpatti ke yogya huA to he bhadanta ! vaha vahAM kitane samaya vAle vigraha se utpanna hotA hai ? isa prazna ke uttara meM bhI he gautama ! vahI 'pUrvokta rUpa se samAdhAna jAnanA cAhiye isI prakAra se-'he bhadanta ! koI sUkSma aparyApta pRthivIkAdhika jIva isa ratnaprabhA pRthivI ke pUrva ke-he gautama! je pramANe upara uttara vAkaya rUpe kahela che, te pramANe te tyAM utpanna thAya che. tema samajavuM. A pramANene A pahele AlApaka kahela che Aja pramANe bhagavAna keI aparyAptaka sUma vAyukAyika jIva A ratanaprabhA pRthvInA pUrva caramAntamAM mare ane marIne te eja ranaprabhA pRthvInA pazcima caramAntamAM sUrane paryApta vAyukAyikomAM utpanna thavAne gya banyA hoya te he bhagavana te tyAM keTalA samayavALI vigrahagatithI utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM prabhutrI kahe che ke he gautama! pUkata kathana samAdhAna rUpathI uttara rUpe samajavuM. eja pramANe he bhagavan kaI sUma aparyAptaka vAyukAyika jIva A ratanaprabhA pRthvInA pUrva caramAtamAM maraNa pAme ane maraNa pachI Aja ratanaprabhA pRthvInA pazcima caramAtamAM aparyAptaka bAira vAyukAyikomAM utpanna thavAne gya thayela hoya ? te he bhagavAna te tyAM keTalA samayavALI vijha gatithI utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM paNa che gautama! pahelA kahela te uttara samAdhAna rUpe samajo . he bhagavana keI sahama aparyAptaka vAsa.
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ 332 bhagavatI sUtre 20 evam akAyikavadeva vanaspatikAyikeSu aparyAptasUkSmeSu paryAptasUkSmeSu 'aptavAdareSu patanAdareSu cAparyApta sUkSma pRthivIkAyikasyopapAto vaktavyaH 4, prakArastu pUrva va deveti bhAvaH ||01 // SADB caramAnta meM marA aura marakara vaha usI ratnaprabhA pRthivI ke pazcima caramAnta meM paryApta pAdazvAyukAyikoM meM utpatti ke yogya huA to 'he bhadranta ! vaha vahAM kitane samayathAle vigraha se utpanna hotA hai ? 'he gautama isa prazna ke uttara meM bhI yahI pUrvokta rUpa se samAdhAna jAnanA cAhiye / isa prakAra se yahAM ye cAra AlApaka hote haiM / " evaM treasure vi' 20 akAdhika ke jaise hI vanaspatikAyikoM 'maiM bhI aparyApta sUkSma pRthivIkAyika kA upapAta kahanA cAhiye / jaise 1 bhadanta ! koI paryAyaka sUkSma pRthivIkAyika jIva isa ratnaprabhA pRthivI ke pUrva caramAnta meM marA aura marakara vaha usI ratnaprabhA pRthivIke pazcima baramAnta meM aparyAp sUkSmavanaspatikAyikoM meM utpatti ke yogya huA to he bhadanta ! vaha vahAM kitane samayavAle cigraha se utpanna " hotA hai ? he gautama / isa prazna ke uttara meM vahI pUrvokta samAdhAna jAnanA cAhiye | aisA yaha prathama AlApaka hai| isI prakAra se paryApta - sUkSma vanaspatikAyikoM meM utpanna hone ke sambandha meM aparyApta bAdara kAyika jIva zmA ratnaprabhA pRthvInA pUrva caramantamA marachupAme ane pachI te eja ratnaprabhA pRthvInA pazcima caramAmAM paryApta mAnnura vAyukAyikAmAM utpanna thavAne ceAgya thayela hAya te huM bhagavan te tyAM keTalA samayavALI vigraDhagatithI utpanna thAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe ke hu gautama ! A praznanA uttaramAM paNa A pUrNAMkata rUpathI samAdhAna samajavuM. yA rIte gaDiyAM yA yAra AtA hai| thAya che 'evaM vaNaslaikAiesa vi' j2 akAyikanA kathana pramANe vanaspatikAyikAmAM paNu aparyAptaka sUkSma vanaspatikAyikanA upapAta kahevA joie. jema ke-he bhagavan kAI aparyAptaka sukSma vanaspatikAyika jIva A ratnapamA pRthvInA pUrva caramAntamAM maraNupAme ane marIne te Aja ratnaprabhA pRthvInA pazcima caramAntamAM aparyAptaka sUkSma vanaspati kAyikAmAM utpattine cAgya thayela hAya to huM bhagavat te tyAM keTalA samayavALI vigrahagatithI utpanna thAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke-he gautama ! A praznanA uttaramAM paDelA kahyA pramANenuM samAdhAna samajavuM. A rIte A A pahele AlApaka kahela che. Aja pramANe paryA
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA:za034 a. za0 1 sU02 vigrahagatyotpAtani0 333 mUlam - pajjanta sukumapuDhavIkAie NaM bhaMte ! imose rayaNappabhAe puDhavIe, evaM pajjasa suhumapuDhavIkAi o vi purathimile rimaMte samohaNAvittA, eeNaM caiva kameNaM eesa ceva bIsasu ThANesu uvAeyatro jAva vAyaravaNarasaikAiesu pajjatarasu vi 40 / evaM apajjata bAyarapuDhavIkAio vi 60 / evaM pajjatabAyarapuDhavIkAiotri 80 / evaM AukAio vicausuvi gamasu purathimille carimaMte samohara, egrAe caiva vatavvayA eesa vIsaha ThANesu uvavAyavvo 160 / suhuma teukA io vi apajjattao pajarAo ya eesa cetra vIlai ThANesu ucavAeyavvo / apajjanta bAyara ukAie NaM bhaMte ! saNurulakhete lamohara samohaNisA je savie isIle syaNappabhAra puDhavIra paccatthimille rimaMte apajjata suhumapuDhavIkAibatAe uzvajitae se NaM bhaMte! kai lamaharNa viggaNaM ujjejjA, sesaM taheba jAva se teNaTTeNaM / evaM puDhavIkAiesa cauThivahesu vi ubacAeyavtro / evaM AukAie cahesu vi / teDakAiesa suhumesu apajjattaesu pajjacayasu ya evaM caiva upacAeyatro / apajjanta vAparate ukkAie NaM bhaMte! magussakhette samohara samohaNittA je bhavie maNuskhe se apajjata bAyara te ukAiyattAe ubavajjittae se bhaMte! kaha sAmaeNaM0 sesaM taM cetra / evaM pajjantavAyara vanaspatikAyikoM meM utpanna hone ke mahantha meM aura paryApta bAdara vanaspatiyoM meM utpanna hone ke sambandha meM bhI isake tIna AlApaka jAnane cAhiye | 1|| taka sUkSma vanaspatikAyikAmAM uttpanna thavAnA sabadhamAM aparyAptaka bhAdara vana spatikAyikAmA utpanna thava nA saba dhamA ane paryAptaka mAdara vanaspati kAci kAmAM utpanna thavAnA saMbaMdhamAM paNa AnA 3 traNu AlApaka samajI levA, sU.1
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre tekvAiyatA vi uvavAyavvo / vAukAiyattAe ya vaNassai kAiyatA eya jahA puDhavIkAiesa taheba cakapaNaM bheeNaM uvavAeyantro / evaM pajjattavAyarate ukAio vi samayakhette samohAtA ee ve vIsai ThANe uvavAeyavtro jaheba apahaNAvettA jjatao uvAio, evaM savvattha vi bAyarate ukAiyA apajjattagA ya pajjattagA ya samayakhette ubavAyavvA samohaNAveya vi 240 / vAukkAiyA vaNaslaikAiyA ya jahA puDhavIkAiyA taheva caukkaSaNaM bheeNaM uvatrANyavvA jAva pajjata ( 400 / bAyararANasaikAieNaM bhaMte ! imIse svagappabhAe puDhavIe pura tthimile carimaMte samoie samohaNitA je bhavie imIse rayaNappabhAe puDhavI paccatthimille carimaMte ! pajjattabAyaravaNassa ikAiyattAe uvavajjittae se NaM bhaMte ! kai samaieNaM, sesaM laheba jAba se leNaTTeSAM / apajjanta suhumapuDhavIkAierNa bhaMte! imIle rayaNappasAra puDhavIe paccatthimille carimaMte samohae lamohaNitA je bhavie inIse rayaNappabhAe puDhavIe purasthimille varimaMte apajjata suhumapuDhavIkA iyattAe uvavajittae se bhaMte! kai samaieNaM sesaM taheva niravasesaM / evaM jaheva purathimille carimaMte savvasu vi samohayA paccatthi - mille carimaMte samayakhette ya uvavAiyA je ya samayakhette samoyA paccatthimile carite samayakhette ya ubavAiyA, evaM eeNaM caiva kameNaM paJcatthimille carimaMte samayakhette ya samohayA purathimile carimaMte samayakhente ya uvavAhayavvA teNaiva gamae NaM evaM eeNaM gamae naM dAhiNille carimaMte samohayANaM 334
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034. za. 102 vigrahagatyotpAtani0 335 uttarille carimaMte samayakhete ya uvAo evaM ceva uttarille carimaMte samayakhete ya samohayA dAhiNille carimaMte samayakhette ya uvavAeyavyA leNeca gamaeNaM ||suu0 2 / ___ chAyA--paryApta sUkSma pRthivIkAyikaH khalu bhadanta ! etasyA ratnaprabhAyA:pRthivyAH evaM paryApta sUkSmapRthivIkAyiko'pi paurastthe caramAnte samavadhAtya etenaiva krameNa eteSveva viMzatisthAneSu upapAtayitavyaH, yAvadvAdaravanaspatikAyi keSu paryAptakeSvapi40, evamaparyApta bAdarapRthivI kAyiko'pi60, evaM paryAptavAdara pRthivI-kAyiko'pi 80, enam apazAyiko'pi catuSvapi amakeSu paurastye caramAnte samavahataH etayA eva baktavyatayA eroveva viMzatisthAneSu upapAtayitavyaH / 160, sUkSmatejaskAyiko'pi aparyAptakaH paryAptakazca eteSveva viMzatisthAneSu upapAtayitavyaH / aparyAptavAdaratejakAyikaH khalu bhadanta ! manuSyakSetre samavahataH samavahatya yo bhavyaH etasyAH ratnabhAyAH pRthivyAH pAzcAtye caramAnte aparyApta sUkSmapRthivIkAyikatayA utpattuM sa khalu bhadanta katisAmayikena vigraheNa uttayeta' zeSa tathaiva yAvattattenArthe / evaM pRthivIkAyikeSu caturvidheSvapi upapAtayitavyaH / evamapkAyikeSu caturvidheSvapi / tejaskAyikepu sUkSmeSu aparyAptakeSu paryAptakeSu ca evameva uppaavyitvyH| aparyAptavAdaratejaskAyikaH khalu bhadanta ! manuSyakSetre samavahataH samarahatya yo bhavyo manuSyakSetre aparyApta vAdaratejaskAyikatayA utpattuM sa khalu bhadanta ! kati sAmayikena0 zeSa tadeva / evaM paryApta bAdara tejaskAyikatayA'pi upapAtayitavyaH / vAyukAyikatayA ca yathA pRthivIkAyikepU tathaiva catuSkena bhedena upapAtayitavyaH / evaM paryApta vAdaratejaskAyiko'pi samaya kSetrasamaghAtya eteSveva vizatisthAneSu upapAtayitavyaH yathaiva aparyAptaka upapAtitaH evaM sAvitrApi bAdaratejaskAyikAH aparyAptakAzca paryAptakAzva samaya kSetra upapAtayitavyAH samayaghAtayitavyA api 240 // vAyukAthikA vanaspatikAyikAzca yathA pRthivI kAyikAH tathaiva catuSkena bhedenopapAtayitavyAH, yAvat paryAptAH 400, bAdaravanaspatikAyikaH khalu bhadanta ! etasmA ratnabhAyAH pRthivyA paurastye caramAnte samavahataH samavahatya yo bhavya etasyA ratnapabhAyAH pRthivyAH pAzcAtye caramAnte paryApta vAdaravanaspati kAyikatayA utpattuM sa khalu bhadanta ! kati sAmayikena0 zeSa tathaiva yAvat tattenAthena, aparyApta sUkSmathivIkAyikaH khalu bhadanta ! etasyA ratnaprabhAyApRthivyA: pAzcAtye caramAnte samanahata samavahatya yo bhanyaH etasyA ratnamabhAyAH pRthivyAH paurastye caramAnte aparyApta sUkSmapRthivIkAyikatayA utpattu sa khalu bhadanta ! kati
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ 336 bhagavatI sUtre sAmayikena, zerpA tathaiva nizvazeSam / evaM yathaitra paurastye caramAnte sarvapadeSvapi samavahatAH pAzcAtye caramAnte samakSetre copapAtitAH, ye ca samayakSetre samavadatAH pAzcAtye caramA samayakSetre copapAtinAH, ezme tenaiva krameNa pAzcAtye carasAnte samayakSetre ca samavahayAH paurastye caramAnte samayakSetre coSaNavativyAH tenaiva gaMmakena / evametena namakena dAkSiNAtye caramAnte samadahatAnAm auttare caramAnte samayakSetre copapAtaH, ecameva cauttare caramAnte samaya kSetre ca samanahatAH dAkSiNAtye atara kSetre copapAtayitavyA stenaiva sakena sU02 // puDhavIkAie NaM bhaMte' 1 TIkA- 'pajjata paryApta sUkSmapRvinIkAyikaH khalu bhadanta ! 'isIse rayaNa pabhAe puDhavIe' etasyA ratnamAyAH pRthivNaH pUrve caramAnte samavahataH samarahasya etasyA eva ratnaprabhAyAH pRthivyAH pazvime caramAnte paryAptasUkSmapRthivI kAyikatayA samutpattiyogyo vidyate sa khalu madanta ! kati sAmayikena diyotpadyeta ityAdika sarva prazna vAkyaM pUrvayadeva atrApi vaktavyam / uttaramAha - ' evaM ' ityAdi / t 'pajjata huepuDhacI kAhae NaM saMte / imIle raghaNapabhAe puDhacIe' i0 TIkArtha- 'pajjansa huma puDhacI kAhae NaM bhaMte !' he bhadanta ! koI paryApta sUkSmapRthivIkAdhika jIca 'imIle racanabhAe puDhaIbIe' isa ratnApRthivI ke pUrva caramAnta (pUrva bhAva ke anta meM) marA aura mara kara vaha islI ratnaprabhA pRthivI ke pazcima caramAnta (pazcima bhAga ke antima ) meM aparyApta sUkSma pRthivIkAyika rUpa se utpatti ke yogya huA to he adanta ! vaha vahAM kitane samayavAle vigraha se utpanna hotA hai ? ityAdi pradhAkya pUrva ke jaisA yahAM kahanA cAhiye aba uttara meM prabhuzrI kahate haiM- ' evaM ejjattamapura bIkAhao vi purathimile cari 'pajjatta suhumapuDhacIkAie NaM bhaMte ! imIkhe rayaNappasAra puDhavIe' ityAhi artha- 'pajjanta suddama puDhavI kAiraNaM bhate / ' he bhagavan artha paryApta sUkSma pRthvI va 'imIse rayaNappabhAebhAe puDhavIe' mA ratnaprabhA pRthvInA pUcaramAnDamA-pUrva sAganA antamAM maraNupAme ane marIne te A ratnaprabhA pRthvInA pazcima caramAntamAM-pazcima bhAganA antamAM paryAptaka sUkSmapRthvI kAcika paNAthI utpanna thatrAne cAgya anela hAya tA hai bhagavana tyAM keTalA samayavALI vigrahagatithI utpanna thAya che ? vigere tamAma praznavAce pahelAM kahyAM pramANenA ahiyAM samajavA AnA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke 'eva pajjata humapuDhavIkA io vi purathimille carimaMte samohaNAvettA eNa
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyavandrikA TIkA za034 a. za.1 sU02 vigrahagatyotpAtani0 - 5 evaM pajjattasuhumapuDhavIkAhao vi purathimille carimate. samohaNAvettA eeNaM ceva kameNaM eessu ceva vIsaisu ThANesu uvavAeyavo' evam aparyApta sUkSmapRthivIkAyikavadeva paryAptasUkSmapRthivIkAyiko'pi jJAtavyaH, taM ratnaprabhAyo: paurastye caramAnte samavadhAtya mAraNAntikasamudghAtaM kArayitvA eteneSa apa ryApta sUkSmapRthivIkAyikoktenaiva krameNa-prakAreNa eteSveva viMzatI sthAneSu tAni viMzatisthAnAni yathA-pRthivyAdayaH paJca te sakSama vAdarabhedAdaza, teSAM pratyeka paryAptakAparyAptakabhedakaraNA te viMzati bhavanti, iti viMzatiH sthAnAni, tathAhiparyApta sUkSmapRthivIkAyikasya aparyApta mUkSmapRthivIkAyikA, paryApta sUkSma mate samohaNAvettA eeNaM ceca krameNaM eesu ceva bIlA ThANesu urva thAeyaco' he gautama ! aparyApta sUkSmapRthivIjJAyika ke jaise hI paryApta sUkSmapRthivIkAyika ko bhI jAnanA cAhiye / arthAt-sa paryApta sUkSmapRthivIkAyika kA ratnaprabhApRthivI ke pUrva caramAnta meM mAraNAntika samudghAta pAkara isI aparyApta mUkSmapRthivIkAdhika ke sambandha meM kathita prakAra ke anusAra inhIM pUrvokta pIsa sthAnoM meMpRthivyAdi pAMco ke sUkSma yAdara paryApta aparyApta rUpa sthAnoM meM--yAvat cAdara vanaspatikAyika ke paryAptaka taka use utpanna karAnA caahiye| kahane kA bhAva aisA hai-pRthivIkAyika se lekara vanaspatikAyika taka ekendriya jIva ke 5 bhe hote haiN| ye pAMco hI sUkSma aura bAdara ke bheda se 10 bhedavAle hone le bIla bheda ho jAte haiM / paryApta sUkSmapRthivIkAyikoM ke ina 20 sthAnoM meM isa prakAra se utpanna karanA cAhiye / he bhadanta ! koI paryApnaka sUkSmapRthivIkAyika jIva isa ratnaprabhA pRthiyI ceva kamega' eesu ceva vIsaisu ThANesu uvavAeyatro' gautama ! supArata sUkSama pRthvIkAyikanI jemaja paryAptaka sUphama pRthvIkAya paNa samajavA arthAta A aparyApta sUkSama pRthvIkAyika ratnaprabhA pRthvInA pUrva caramAtamAM mAraNantika samRdughAta karIne-A prakaraNamAM aparyApta sUpha na pRthvIkAyikanA saMbaM dhamAM kahevA prakArathI A pUrvokata saMsthAnamAM-pRthivI vigere pAMcenA sama. bAdara, paryApta aparyApta rUpa sthAnamAM-mAvat bAdara vanaspatikAya sudhI ekendriya jIvanA pAMca bhedo thAya che, A pAMcenA sUkSma ane bAdara bhethI 10 bheda thaI jAya che, A dasa bhedanA paNa darekanA paryApta ane aparyAptaka evA bhedo thavAthI 20 vIsa bheda thaI jAya che paryAptaka sUma pRthvIkAyikanA A 20 vIsa sthAnamAM A pramANenI utpatti kahevI joIe bha0 43
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIya pRthivIkAyikA, aparyApta bAdara pRthivIkAvikA paryAptavAdarapRthikAyikA evaM pRthivIkAyikasya catvAro bhedAH 4, aparyAptasUkSmAkAyikaH paryAptamUkSmAkA yikA,aparyApta vAdarAkAyikA, paryApta pAdarAkAyikA, ete catvAro'pkAyikasya medAH 8. aparyAptasUkSmatejaskAyikA, paryAptasUkSamatejaskAyikaH, aparyApta vAdara tejaskAyikaH paryApvAdaratejaskAyikaH 4. ete catvArastejaskAyikasya bhedAH, 12, aparyAptasUkSmavAyu kAyikA, paryApta sUkSmavAyukAyikaH 2, aparyAptavAdara vAyukAyikaH 3, paryApta vAdaravAyukAyikA 4, ete catvAro bhedA vAyukAyikasya 16, aparyApta sUkSma vanaspatikAyikA, 1 paryApta sUkSma vanaspatikAyikaH, 2, ke pUrva caramAnta meM mAraNAntika samudghAta karake marA aura marakara vaha usI ratnaprabhA pRdhicI ke pazcima carasAnta meM aparyAptaka sakSama pRthivI kAyika meM utpanna hone ke yogya huA to he bhadanta ! vaha vahAM kitane samayavAle vigraha le utpanna hotA hai ? isa prazna ke uttara meM 'he gautama! vaha vahA~ eka samayavAle vigraha se bhI utpanna hotA hai, do samayavAle vigraha se bhI utpanna hotA hai aura tIna samayavAle vigraha se bhI utpanna hotA hai| aisA hI pUrvokta samAdhAna jAnanA cAhiye / aisA yaha prathama AlApaka hai / isI prakAra se isa paryApta sUkSmapRthivI kAyika ko paryApta sUkSma pRthivIjhAyika meM utpanna karAne ke sambandha meM bhI AlApaka kaha lenA cAhiye / yaha dvitIya AlApaka hai| isI prakAra se isa paryApta sUkSma pRthivIkAyika ko aparyApna bAdara pRthivI kAyika meM utpanna karAne ke sambandha meM bhI tRtIya AlApaka kaha lenA he bhagavana keI paryAptaka sUkSma pRthvIkAyika jIva A ratanaprabhA pRthvInA pUrva caramAtamAM mAraNAnika samuvAta karI pazcima caramAntamAM aparyAptaka sUkSama pRthvIkAyikamAM utpanna thavAne yogya banela hoya te he bhagavan te tyAM keTalA samayavALI vigrahagatithI utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke-he gautama ! te tyAM eka zramayavALI vigrahagatithI paNa utpanna thAya che, samayavALI vigrahagatithI paNa uta na thAya che, ane traNa samaya vALI vigrahagatithI paNa utpanna thAya che. A prama nuM pahelA kahela samAdhAna samajavuM. A pahele AlApaka kahela che. 1 Aja pramANe A aparyApaka sUthama pRvIkAyikane paryApaka sUkSmaprakAyikamAM utpanna thavAnA saMbaMdhamAM paNa AlApake kahevA joIe. A rIte A bIje AlApaka kahela che. 2 Aja rIte aparyAptaka sUkSma pRthvIkAyikane aparyAptaka bAdara pRthvIkAyikamAM utpanna karAvavAnA samayamAM paNa vIra AlApa mahA roja pramANe A aparcAma*
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyamandrikA TIkA za034 a. za.1 3 vigrahagatyotpAtani0 339 aryAptavAdaravanamatikAyikaH 3, paryAptavAdaravanaspatikAyikaH 4 ete catvAro bhedA vanaspatikAyikasya 20, eteSu viMzatisthAneSu upapAtayitavyaupapAtaH karaNIyaH / kiyatparyantamupapAtayitavya ratatrAha-'jAva' ityAdi / 'jAva cAhiye / isI prakAra isa paryApta sUkSmapRthivIkAyika ko paryApta pAdara pRthivIkAyika meM utpanna karAne ke sambandha meM bhI AlApaka kaha lenA cAhiye / yaha caturtha AlApaka hai| isa prakAra ye pRthivIkAyikake 4 bheda haiN| isI prakAra se apamAyika ke aparyApta sUkSma apkAyika paryApta sUkSma apkAyika aparyApta bAdara aprakAyika aura paryApta bAdara akA. yika ye cAra bheda hote haiN| isI prakAra se tejaskApika aparyApta sUkSma tejaskAyika paryApta sUkSmatejaskAyika aparyApta bAdara tejaskAyika aura paryApta pAdaratejaskAyika ye cAra bheda hote haiN| isI prakAra se vAyukAdhika ke aparyApta sUkSmavAyukAdhika paryApta sUkSmavAyukAyika aparyApta cAdara vAyukAyika paryApta bAdara vAyu kAyika ye 4 cAra bheda hote haiN| isI prakAra se vanaspatikAyika ke aparyApta vakSma vanaspatikAyika paryApta sUkSmavanaspatikAyika aparyApta pAdara banaspatikAyika paryApta bAdara vanaspatikAyika ye 4 cAra bheda hote haiM / so ina 20 sthAnoM meM paryApta sUkSma pRthivIkAyika ko utpanna karAnA caahiye| yahI bAta yahAM yaavsUkSama pRthvIkAdhikane paryApta bAdara pRthvIkAyikamAM utpanna karAvavAnA saMbaMdhamAM paNa AlApaka kahe joIe. A ce AlApaka kahela che A rIte pRthvIkAyikemAM cAra bheda kahelA che, sUkSma ane bAdara Aja pramANe aplAyikamAM aparyApta sUkSama akAyika, paryApta sUma aSkAyika, aparyApta bAdara akAyika, ane paryApta bAdara aSkAyikanA cAra bheda thAya che. A ja pramANe tejaskAyikamA aparyApta sUkSama tejaskAyika paryApta sUma tejaskAyika aparyApta bAdara tejarakAyika paryApta bAdara tejaskAyika A pramANenA cAra bheda thAya che. A ja pramANe vAyukAyikamAM aparyApta sUma vAyukAyika, paryApta sukama vAyukAyika, aparyApta bAdara vAyukAyika ane paryApta be dara vAyukAyiDanA bhedathI 4 cAra bheda samajavA. Aja pramANe vanaspatikAyikamAM aparyApta sUma vanaspatikAyika, paryApta sUma vanaspati kAyika aparyAptaka bAdara vanaspatikAyika, paryApta bAdara vanaspatikAyika e rItanA 4 cAra bhedo thAya che. te A 20 vIsa sthAnamAM paryApta sUkSma
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsarI vAyaravaNassaikAiesu pajjattaesu vi' yAvat paryApta vanaspatikAyikeSvapi, yAvat padena aparyApta sUkSma pRthivIkAyikata Arabhya aparyAptavAdaravanaspati kAyikAntasya grahaNaM bhavati / tathA ca AlApaprakAraH, paryApta sUkSma pRthivIkAyikaH khalu bhadanta ! etasmA ratnaprabhAyAH pRthivyAH pU caramAnte samavahataH sama. vahatya etasyA eva ratnamabhAyAH pazcime caramAnte aparyAptasUkSmapRthivIkAyikatayA samutpattiyogyo vidyate sa khalu bhadanta ! kati sAmayikena vigraheNa utpadyate / he gautama ! ekasAmayikena vA, dvisApayikena vA, trisAmakena vA, vigraheNospayeta, tasnAna bhadanta ! evamucyate, ekasAmayikenetyAdi / gautama ! mayA sapta zreNayaH jvAyatAdikAH majJaptAH / tatra prathama zreNyA utpattimAsAdayan ekasAmayikena dvitIcayA ganchan dvisAmayikena vigraheNa, tRtIyayA gacchan spada se prakaTa kI gaI hai / aba gItamaprabhu se aisA pUchate haiM-he bhadanta / aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki ekalamadhavAle vigraha se yAvat tIna samayabAle vigraha se vaha vahAM utpanna hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-he gautama ! maiMne sAna zreNiyAM kahI haiM-unameM eka RjyAyata zreNi haiM dUsarI ekattocakrAzreNi hai| tIsarI dvidhAvakA zreNi hai cauthI ekAtaH khA zreNi hai| pAMcavIM vidhAkhA zreNi hai chaTTI cakravAla zreNi hai aura lAnavI ardhacakravAla aNi hai| inameM jo jIva prathama zreNi se utpatti sthAna meM jAtA hai vaha vahAM eka samayavAle vigraha se utpanna hotA hai dvitIya zreNi se jo jIva utpattisthAna meM jAtA hai vaha do samaya vAle vigraha se vahAM utpanna hotA hai| lathA-tRtIya zreNI se jI utpatti sthAna meM jAtA hai vaha tIna sadhyayAle vignaha se vahAM utpanna pRthvIkAyikanI utpattI kahevI joIe. A saghaLuM kathana ahiyAM yAvat padethI pragaTa karavAmAM Avela che. + ' have gautamasvAmI prabhuzrIne evuM pUche che ke...he tAgavana Apa evuM kayA kAraNathI kahe che ke eka samayavALI vigaDagatithI yAvat traNa samaya vALI vigrahagatithI te tyAM utpanna thAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke-he gautama meM sAta zreNI kahela che. temAM eka trAjavAyata zreNI che. 1 bIjI eka vaka zreNI che 2 trIjI kriyAne vakra zuM kahI che. 3 cethI ekataH kha zreNI che. 4 pAMcamI dvidhAtekhA zreNI kahela che. 5 chaThThI cakravAla zreNI kahela che. huM ane sAtamI ardha cakavAla zreNI che. 7 temAM je jIva pahelI zreNIthI utpatti sthAnamAM jAya che, te tyAM eka sthAnavALI vigrahagatithI utpanna thAya che. bIjI zreNImAM je jIva 'patti sthAnamAM jAya che, te be samayavALI vigrahagatithI utpana
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ prandrikA TIkA za034 a. zaM 1 sU02 vitrahagatyotpAtani0 phera trisAmAyikena digraheNa utpadyante / tacenArthena evaM mucyate, eka sAmayikenetyA dikaM sarvam aparyApta sUkSmapRthivI kAyivadeva jJAtavyam / evaM papta sUkSmapRthivIkAyikasya paryApta sUkSma pRthivIkAyikata Arabhya paryApta cAdaravanaspati kAyikAnteSu upapAtAlApakAH svayameva UhanIyAH / evameva agre'pi sarvatrAlApa prakAraH svayamevohanIya iti tadeva mAditathatvAriMzadgamakA abhavan 40 / ' evaM apajjatta vAyarapuDhavIkAio tri' evam apata vAdarapRthivIkAyiko'pi paryApta sUkSma pRthivIkAyikavadeva, aparyApta bAdarapRthinIkAyiko'pi aparyApta sUkSmapRthivIta Arabhya paryApta bAdaravanaspatikAyikAnteSu sarvatropapA hotA hai isa kAraNa he gautama! maiMne aisA kahA hai ki vaha vahAM eka samayavAle vigraha se bhI utpanna ho jAtA hai do samavAle vigraha se bhInna ho jAtA hai aura tIna samayavAle vigraha se bhI utpanna ho jAtA hai / isa prakAra yahAM saba kathana sUkSma aparyApaka pRthivIkAyika ke jaisA hI jAnanA caahiye| paryA sUkSmapRthivIkASika ke aparyApta sUkSmapRthivIkAmika se lekara paryApta bAdaravanaspatikAcika taka meM upapAta hone ke sambandha meM alApaka apane Apa ubhAvita kara lene caahiye| isa prakAra se milakara saba gamaka 40 ho jAte haiM / 'eva apaujanta bAdarapuhavI sAiobi' isI prakAra se aparyApta bAdarapRthivIkavika ko bhI paryApta sUkSma pRthivIkAdhika ke jaise aparyApta sUkSma pRthivIkAyika se lejara paryApta yAdavanaspatikAyikataka ke utpatti sthAnamAM jAya che, te traNa thAya che. te kAraNathI huM gautama ! evu kahela che ke-te tyA eka samayavALI vigrahagatithI pazu utpanna thAya che, e samayALI vagrahamatithI paNa utpanna thaya che, ane traNa samaya vALI vigrahagatithI pazu utpanna thAya che. A pramANe ahiyAM saghaLuM kathana sUkSma aparyApta pRthvIkAyikanA kathata pramANe samajavuM tathA aparyAptaka sUkSma paryAsa sUkSma pRthvIAyikathI laIne paryApta khAdara vanaspatikAya sudhImAM upAta thAnA saba dhamAM AlApake svayaM khanAvIne samajI levA. yA rIte vAruNIte hu 40 yAjIsa game yaha bhaya che 'eva' apajjatta badara puDhavIka io vi' me prabhA aparyApta Ahara pRthvIya pazu paryApta sUmapRthvIkAyikanA kaMpana pramANe aparyApta sUlama pRthvIkAyikathI laI ne paryApta mAdara vanaspatikAya sudhInA saghaLA jIvamAM utpatti samajavI. A sabadhamAM thAya che tathA-trIjI zreNIthI je chatra samayavALI vigrahagatithI tyAM utpanna
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre tayitavyaH / upapAtapakArazca pUrvavadeva sarvatra svayamevohanIya iti ! 60, 'evaM pajja. ttavAvara puDhavIkoio vi| 80 em aparyApta vAdarapRthivIkAyikavadeva paryApta vAdarapRthivIkAyiko'pi viMzati sthAneSu aparyApta mUkSma pRthivIkAyikata Arabhya paryApta bAdarabanaspatikAyikAyikAnteSu aparyApta sUkSmapRthivIkAyikavadeva upapAtayitavya iti / 80, 'evaM AukkAio vi causu vi gamaesu puratthimille carimaMte samohae' evaM pRthivIkAyikavadeva akAyiko'pi caturvapi gamakeSu, aparyApta sUkSma, paryApta sUkSmAparyApta vApara paryApta vAdara rUpeSu ratnaprabhAyAH pRthivyAH paurastye caramAnte samavahataH, 'eyAe ceva vattavyayA eesa ceva vIsaiTA. Nesu uvavAeyabo' etayaiva vaktavyatayA eteSveva viMzati sthAneSu aparyApta sUkSma pRthivIkAyikata Arabhya paryApta bAdaravanaspatikAyikAnta rUpeSu upapAtayitavyA, samasta jIvoM meM utpanna kara lenA cAhiye / isa sambandha meM upapAta sambandhI AlApaka prakAra apane Apa ubhAvita kara lenA cAhiye 60, 'evaM pajjatta ghAyara puDhavIkAio vi' 80 isI prakAra se aparyApta pAdara pRthivI kAdhika ke jaise hI paryApta ghAdara pRthivIjJAyika bhI 20 sthAnoM meM aparyApta sUkSmapRthivIkAdhika se lekara paryApna pAdaravanaspati kAdhikataka ke jIvoM meM utpanna karA lenA cAhiye 80 / 'evaM AukkAio vi va uslu vi gamaela purasthimille carimaMte samohae' isI prakAra akAyika jIva bhI aparyApta sUkSma paryApta sUkSma, aparyApta pAdara aura paryApta bAdara rUpa cAroM gamakoM ko Azrita karake ratnaprabhApRthivI ke pUrva caramAnta meM samudghAta pUrvaka 'eghAe ceva vattavyathAe eesu ceva vIsaTThANesu uvadhAeyAyo' isI vaktavyatA dvArA Upara meM pradarzita bIsa sthAnoM meM utpanna karAnA caahiye| tAtparya kahanekA yahI haiM ki 6yAta viSanA mAdAyIna prA2 svayaM manavIna sama sevA. 'eva pajjata bAyara puDhavIkAio vi' mA aparyApta mA42 yinA 4thana prabhArI / paryAptaka bAdara pRzvikAyika paNa 20 vase thanamAM aparyApta sama pRthvIkAyikathI laIne paryApta bodara vanaspatikAyika sudhInA jIvamAM utpanna thayAnA saMbaMdhamAM 4thana sabha le. 80 'evauM AukAiyo vi causu vi gabhaemu purathimille caramate / sa mohae' 410 prabhA mAthi 75 55 55ryAta sUkSma. pati sUkama, aparyApta bAdara. ane paryApta ba dara rUpa cAre gamene Azraya karIne 2tnAlA pRthvInA pUrva yaramA-tama samuddhAta pUrva 'eyAe ceva vattavvayAe eesu ceva vIsai ThANesu uvavAeyavvo' mA 4thana pramANe 52 pAvasA vIsa kathAnemAM utpatti kahevI joIe kahevAnuM tAtparya e che ke prakAyikanA
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prameyacandrikA kA 034 a. za.1 102 vigrahagatyotpAtani0 343 - pRthivIkAyikavadeva aphAyikasyApi vaktavyatA maNitavyeti / aphAyikasya sUkSma bAdaraparyAptAparyApta bhedabhinnasya catuSkasya pRthivIkAyikAdivanaspatikA. yikAnta viMzatisthAneSu upapAtakaraNena azItimaidA bhavanti / azIya rIti bheda bhinna pRthivIkAyikA'kAyikayoH saMmelanAt SaSTayAdhikazatamedA sandhi 160 / _ 'suhumateukAio bi apajjattamo pajjattamo ya eemu ceva bIsadaThANesu upavAeyaco' sUkSmatejaskAyiko'pi aparyAptakA paryAptakazca, eteveca viMzati sthAneSu aparyApta sUkSmapRthivIkAyikata Arabhya paryApta bAdara vanaspatikAyikAnteSu upapAtayitavyaH aparyApta sUkSmatejaskAyika paryApta sUkSmatejaskAyikayorapi viMzatisthAneSu aparyApta sakSamapRthivIkAyizavadeva ratnamamAyAmupapAto varNanIya iti tadevaM catvAriMzad bhedA bhavanti 40 (200) / pRthivIkAyika kI jailI hI vaktavyatA apUkAyika jIva kI hai| isa prakAra sUkSmavAdara paryApta aura aparyApta bheda viziSTa hone le cAra prakAra ke apamAyika jIva ke pRthivIkAdhika se lekara vanaspatikAyika taka ke 20 sthAnoM meM utpAda karAne ke kathana se 80 bheda ho jAte haiN| 80-80 bheda yukta hue pRthivIkAdhika aura akAyika ke sammelana se 160 bheda ho jAte haiN| __ 'suhamateukAio vi apajjattao pajjatto ya eesa ceva vIsai. ThANesu uvavAeyavo' aparyApta paryAptaka sUkSmatejaskAyika bhI inhoM ghIsa sthAnoM meM aparyApta sakSamapRthivIkAyika se lekara paryApta dAdara vanaspatikAyika taka ke jIvoM meM-utpAdayitavya hai| ataH ina donoM prakAra ke tejaskAyika jIvoM kA aparyApta samaspRthivIkAdhika ke jasA 20 sthAnoM meM ratnaprabhApRthivI meM upapAta varNita kara lenA caahiye| kathana pramANenuM ja kathana apakavika jIvanuM che. A rIte sUma bAdara, paryApta ane aparyApta bhedavALA hovAthI cAra prakAranA ayika jIvonA pRthviIkAyiAthI laIne vanaspatikAya sudhInA 20 vIsa sthAnemA utpAta thavAnA kathanathI 80 eMsI bhede thaI jAya che 80- 80 eMsI eMsI medavALA pRvIyikane meLavavAthI kula 160 ekasosAITha bhedo thaI jAya che. . 'suhuma teukAio vi apajjattao ya eesu ceva vIsai ThANesu uvavAeya vvo' maryApta, paryAta, sUkSma ta ya: 5 mA vAsa sthAnamA aparyAptaka sUkSma pRthviIkAyikathI laIne paryAptaka bAdara vanaspatikAyika sudhInA jIvomAM utpanna thavAnA saMbaMdhamAM kahevuM joIe, tethI A banne prakAranA tejarakAyika jIne aparyApta sUma pRthviIkAthikanI jema 20 vIse sthAnomAM ratanapabhA pRthvImAM utpanna thavAnA saMbaMdhamAM kahevuM joie. A rIte
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre vAdaratejaskAyikAnAM manu kSetrAdanyatrAsambhavAt mRkSvaparyAnApa yoreva dvau bhedau kathitau cadaraparyAtAparyAptayo stejaskAyiyo ho bhaGgau manuSyakSetram adhikRtyAdhimasUtre kathayiSyete iti / tadevAha - 'apajjata vAyarau - kAieNaM bhaMte !' aparyApta cAdara tejamkAyikaH khalu bhadanta / 'maNumsa khette samohae' 'manuSyakSetre samavahata', 'samodaNittA je bhavie isI se syaNappabhAe puDhavIe' samaddatya yo bhavya etasyA ratnaprabhAyAH pRthivyAH, 'paccatthimille carimaMte apajjata sumapuDhavIkA iyattAe uvarajjittae' pAzcAtye- pazvime caramAnte aparyApta sUkSna pRthivIkAyikatayA pRthivIkAyikarUpeNetyarthaH utpattum ' se NaM bhaMte ! kaisamaieNaM viggaNaM uvavajjejjA' sa khalu madanta ! kavi sAmayikena isa prakAra se yahAM 40 cAlIsa bheda hote haiM / 40 / bAiratejaskApikoM kA manuSyakSetra se bAhara saMbhava nahIM hai vahIM para inakA sadbhAva hai isaliye yahAM unake sUkSna paryApta aura sUkSma aparyApta aise do hI bheda kahe haiN| bAkI ke inake yAdara paryApta aura bAdara aparyApta se do bhaGga manuSya kSetra ko adhikRta karake sUtrakAra Age ke sUtra meM kaha rahe haiM- 'apajjanta vAyara teukAie NaM bhaMte! 'he bhadanna ! koI aparyApta bAdara tejaskAyika manuSya kSetra meM mAraNAntika samudghAta karake marA ' aura samohaNittA' marakara 'je bhavie' hamIse rayaNappabhAe puDhavIe paccatthi mille carite apajasa sumapupuDhacI kAhayattAe jvavajjittae' isa ratnaprabhA pRthivI ke pUrva caramAna meM aparyApta sUkSmapRthivIkAyika rUpa se utpanna hone ke yogya huA 'se NaM aMte ! kasamaie NaM viggaNaM uvavajjejjA' to he bhadanta ! vaha vahAM kitane samayavAle vigraha se ahiyAM 40 cALIsa bhedA thAya che mAdara tejaskAyikAnA manuSyakSetranI bahAra sAMbhava hAtA nathI. anuSya kSetramAM ja te AnA saddabhAva che, tethI ahiyAM tee nA sUkSma aparyApta ane sUkSma paryApta evA e ja bhedo kahyA che. bAkInA tenA mAdara paryApta ane khAdara aparyApta e rIte e bhaMge manuSya kSetrane adhikRta karIne sUtrakAra AgaLanA sUtramAM kaheze. 'apajjatta trAyara teGakAiraNaM bhaMte! he bhagavan artha paryAsa bAhara tesmAthi manuSyakSetramAM mAraNAntika samuddha ta karIne maraNapAme ane marIne te 'imI se raappA puDhatrIe paccAtthimille carimate apajjata suhUma puDhavI kAiyattAe uvavajjittara bhavie' mA ratnalA pRthvInA pUrvayarabhAntabha paryApta sUkSma pRthvI pAthI utpanna thavAne yogya thayo hoya 'se Na' bhate ! kaD samaieNa viggaNa' ubavajjejjA' to he bhagavAn te tyAM DeMTalA sabhayavANI 242
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakA DIkA za034 a. za. 1 202 vigrahagatyotpAtani0 345 ? vigraheNotpadyeta ? iti praznaH, uttaramAha - 'sesa' ityAdi, 'setaM tadeva jAva se teNaTTeNaM' zeSam - praznAtiriktamuttaraM tadeva samutpadyamAnasya pRthivIkAyikasya yat kathitaM tadeva yAvat tattenArthena0, he gautama ! ekasAmayikena vA, yAvat trisAma yikena vA, vigraheNa utpadyeta tat tenArthena bhadanta ! evamucyate, ekasAmayikena vA, yAvat trisAmayikenetyAdi / he gautama ! mayA khalu saptazreNayaH kathitAH, ityAdikaM sarvamanusandheyamiti / evaM puDhavIkAiesa caubisu upacArayanco' evam - pradarzitakrameNa pRthivIkAyikeSu caturvidheSvapi sUkSmavAdaraparyApta bhedabhinneSu aparyApta vAdaratejaskAyikasya upapAto varNanIyaH varNanamakArastu svayamevohanIyaH / 'evaM AkAie cantui vi' evaM yathA caturvica pRthivIkAyikeSu utpanna hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-se se taheca jAba se teNadveNaM' he gautama ! vaha vahAM para eka samayavAle vigraha le athavA do samagravAle vigraha se athavA tIna samayavAle vigraha se utpanna hotA hai aisA yahA~ para saba uttara rUpa kathana pUrvavat samajha lenA cAhiye ! he bhadana ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ! he gautama! maiMne sAta zreNi kahI haiM / yahAM para bhI uttara rUpa meM saba kathana pUrvake jaizvA hI lagA lenA cAhiye 'evaM puDhavIkAiechu caucvihetu uvavAeyantroM' isa prakAra prakaTa kiye gaye krama se aparyApta bAdaratejaskAyika ke utpAda kA sUkSmacAdara paryApta aparyApta bheda viziSTa pRthivIkAyikoM meM upapAta kara lenA cAhiye, tathA isa sambandha meM varNana karane kA prakAra- apane Apa udbhAvita kara lenA cAhiye / 'evaM AukAhaesu cauvvihetu vi' jisa rIti se vigrahagatithI utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke-eka taddeva jAva se teNaTTeNa' he gautama! tyAM sabhayavAjI vigrahagatithI athavA e samayavALI vigrahagatithI athavA traNa samayavALI vigrahagatithI utpanna thAya che. A pramANe ahiyAM saghaLu uttara vAkaya rUpa kathana samajI levuM. huM bhagavat Apa evuM zA kAraNathI kaDhA che ? A praznanA OM gautama ! me sAta zreNIyA kahI che, vigere saghaLuM kathana ahiyAM paNa uttara 3sse paDesAM hyA pramAdhenu athana samala se 'eva puDhavIkAipasu 'cauvvisu ujavAeyantro' mArIne upara agara 4ravAmAM AvelA ubhI aparyApta mAdara tejaskAyikAnA utpAdanu-sUkSma, mAdara, paryApta ane aparyApta bhedavALA pRthvikAyikenuM varNana samajI levuM. tathA A viSayanuM varNana karavAnI rIta svaya' samacha sevI, 'eva AukAie cauvviddesu vi' ne zatathI yAra prahAranA uttaramAM bha0 44
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI aparyApta bAdaratejaskAyikasyopapAto darzita stathaiva aSkAyikeSu caturvidheSu aparyAptAdi bhedabhinneSu aparyAptabAdaratejaskAyikasyopapAto'pi varNayitavyaH iti / 'teukkAiesu suhu mesu apaujattaesu ejjattarasu ya evaM veva uvavAeyayo' sUkSmatejaskAyikeSu aparyApta keSu paryAptakeSu ca ekameva pUrvapradarzitakrameNava uppaatyitvyH| aparyApa vAdaratejaskAyikasyAparyAptasakSamatejaskAyikeSu khathA paryApta sUkSmatejaskAyikeSu pUrvoktarUpeNaivopapAto varNanIya iti bhaavH| 'apajjattavAyarateukAieNaM bhaMte ! maNumsakhette samohae' aparyApta vAdaratejaskA. yikaH khalu bhadanta ! manuSyakSetre samavahataH 'samohaNitA je bhavie maNussakhete apajjatta bAyarateukAiyattAe uvavajjittae' samanahatya mAraNAntikasamudghAtaM caturvidha pRthivIkAthikoM meM aparyApta pAiratejaskAyika kA upapAta dikhAyA gayA hai uslI rIti le aparyAptAdi mehavAle caturvidha apakAyikoM meM aparyApta bAdara tejaskAyika ke utpAdakA varNana kara lenA cAhiye / 'teuvAiessu suhumesu apajjattaelu ya evaMceva uvavAeyavo' isI prakAra se aparyAptaka aura paryAptaka sUkSmatejaskAyikoM meM bhI bAdara aparyApta tejaskAyika ke utpAda kA varNana kara lenA caahiye| arthAt aparyApta sUkSmatejaskAyikoM meM evaM paryApta sUkSmatejaskAyikoM meM pUrva meM dikhAe gae kramake anumAra bAdara aparyApta tejaskAyikake utpAdakA kathana kara lenA caahie| 'apajjatta bAtharateukAhaNaM maMte ! maNussakhette samohae' he bhadanta ! koI aparyApta bAdaratejasmAyika jIva manuSya kSetra meM marA 'amohaNittA pRthvIkAyikamAM aparyApta bAdara tejaskAyikano upapAta batAvavAmAM Avela che eja pramANe aparyApta vigere bhedavALA cAra prakAranA aMAyikamAM aparyAsa 2 te44yikA pAtu vana sabha le. 'ukAiesu suhumesu apajjattaesu pajjattaesu ya evaM ceva uvavaeyavo' mA pramANe aparyApta ane paryAptaka tejaskAcikemAM paNa bAdara aparyApta tejasAyikanA utpAdanuM varNana karI levuM. arthAt aparyApta sUkSama tejarakAyikamAM ane paryApta sUphama tejachAyikomAM tathA aparyApta bAdara tejaskAyikamAM ane paryApta bAdara tejaskAyikamAM pahelAM batAvelA krama pramANe bAdara aparyApta tejaskAyikanA utpAdanuM kathana karI levuM joIe. 'apajjatta bAyarateukAieNa bhate ! maNuskhe tte samohae' 8 lagavan / aparyApta mAha teyi 73 manuSya kSetramA bhara pAma 'samohaNittA je
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 a. za. 1 sU02 vigrahagatyotpAtani0 kRtvA yo bhanyo manuSyakSetre aparyAptavAdaratejaskAyikatA - tejaskAyikarUpeNotyattum - se NaM bhaMte ! kai samaieNaM' sa khalu bhadanta ! katisAmayikena vigraheNe utpadyateti praznaH / uttaramAha - 'sesa' ityAdi / 'sesaM taM cetra' zeSa' praznavyatiriktam uttaraM sarvamapi tadeva aparyAptasUkSmapRthivIkAyikamakaraNakathitameva / 'evaM pajjatta vAyara te ukAiyattAe vi uvavAeyanyA' evaM paryAptavAdaratejaskAyikatayA'pi upapAtayitavyAH / yathA aparyAptavAdara tejaskAyikasya manuSyakSetre samavahatasyAparyApta vAdaratejaskAyikarUpeNa upaSAto darzita stathaivAparyAptavAdara tejaskAyikasya manuSyakSetrasamavahatasya paryAptavAdaratejaskAyikarUpeNASpi upapAto vaktavyaH prakriyA pUrvavadevohanIyeti bhAva: / 'vAukAiyattAe ya 'je bhavie maNuskhe se apajjanta bAyarate ukAhasAe uvavajjintara' aura marakara vaha manuSya kSetra meM hI aparyApta bAdarale jaskAyika rUpa se utpanna hone ke yogya huA to 'se NaM bhaMte! kasama eNaM0' he bhadanta ! vaha kitane samaghavAle vigraha se vahAM utpanna hotA hai ? uttara meM prabhuzrI gautamasvAmI se kahate haiM - 'sesaM taMceva' he gautama! isa sambandha meM uttara rUpa lapa kathana aparyApta sUkSmapRthivIkAyika ke prakaraNa meM kahe anusAra hI samajhanA cAhie / 'evaM pajjantaghAghara teukAiyattAe bi uvacArayanbo' jisa prakAra se manuSyakSetra meM samavahata aparyApta pAdaratejaskAyikakA aparyApta bAdaratejaskAyika rUpa se manuSyakSetra meM upapAta dikhAyA hai, usI prakAra se manuSdhakSetra meM samavahata aparyApta bAdatejaskAyikakA paryApta bAdaratejaskAdhika rUpa se bhI upapAta kaha lenA cAhiye / isa sambandha meM prakriyA pUrva ke jaisI hI udbhAvita kara lenI 347 bhavi maNuskhette apajjatta nAyara deukAiyattAe uvavajjittae' ne bharIne te manuSya kSetramAM ja aparyApta dara tejaskAyikapaNAthI utpanna thavAne ceAgya thaye hoya te 'seNa bhaMte! kai samaieNa ' De bhagavante vA samayavAjI vizraDa gatithI tyAM utpanna thAya che ? mA praznanA uttaramA anuzrI - 'seMsa ta' ceva' he gautama! yA sabhNandhamA upayAta 35 saghaNu uthana aparyApta sUkSma pRthviIkAyikanA prakaraNamAM kahyA pramANe ja samajavu, 'eSa N pajjatta vAyarasekAiyattAe vi udavAeyantro' ne abhAye manuSya kSetramAM samahata aparyApta khAdara tejaskAyikanA upapAta aparyaMsa khAdara tejaAEAyikapaNAthI khatAvela che, eja pramANe manuSya kSetramAM samata aparyApta khAdara tejaskAyikanA upapAta-paryApta bAdara tejaskAyika paNAthI
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 1 vaNassa ikAiyattAe ya jahA puDhavIkAiesa tadeva cakkaraNaM bheeNaM ubavAyaco' 'vAyukAyikatayA ca vanaspatikAyikatayA ca yathA- pRthivIkAyikeSu tathaiva bheda catuSTayena sUkSmavAdaratejaskAyikasya yathA pRthivIkAyikeSu upapAtaH kathitastathA sukSma cAdara paryAptAparyApta catuSkabhedena vAyukAyikarUpeNa vanaspatikAyikarUpeNa upapAto varNanIya iti / 'eva pajjatta vAyara ukAio vi samayakhette samohaNAvettA eesu cetra vIsaThANe upavAeyayo' evamaparyAptavAdaratejaskAyikadeva paryApta vAdaratejaskAyiko'pi vijJeyaH taM samayakSetre samavaghAtya eteSveva viMzatisthAneSu aparyApta sUkSmapRthivIkAyikata Arabhya paryApta bAdara vanaspatikA vikAnteSu viMzatisthAneSu upapAtayitavyaH, upapAtakArastu pUrvadarzita krameNaiva jJAtavya iti / ka iva ? ityAha- ' jaheba apajjatao ucavAio' yathaitra, cAhiye | 'vAukAiyattAe ya vaNassaikAiyattAe ya jahA puDhavIkAiesa saheva cakkaNaM bheeNaM ucavAeyaccI' aparyApta ghAdaratejaskAyikakA jaisA - pRthivIkApikoM meM upapAta kahA hai usI prakAra se isake upapAta kA varNana sUkSma bAdara paryApta aura aparyApta bhedovAle vAyukAyikoM meM aura vanaspatikAyikoM meM bhI kara lenA caahiye| 'evaM pajjattaSAya rateu kAiovi samamayakhette samohaNAvettA eesa caiva vIsaThANesu ubavAeyanyo' aparyApta pAdara tejaskAyika ke jaisA hI paryApta vAdara tejaskAyikakA bhI kathana jAnanA cAhiye / arthAt samayakSetra meM usakA mAraNAntika samudghAka se maraNa karavAkara inhIM bIsa sthAnoM meM aparyApta sUkSma pRthivIkAyika se lekara paryApna bAdaravanaspatikAyika taka 'ke jIvoM meM usakA utpAta karavAnA cAhiye ! utpAta karavAne kIrIti pahile prakaTa hI kI jA cukI hai / 'jaheba apajjattao ubavAio' paNa samajI leve. A saba dhamAM AlApane prakAra pahelA kahyA pramANe ja samaka sevA. 'bAukAiyacAe ya vaNassa ikAiyattAe ya jahA puDhavIkAipasu taddeva ukkaNaM bheNa uvavAeyavaze' aparyApta mAharate upayAta ne prabhA " pRthviIkAyikAmAM kahela che. eja pramANe tenA upapAtanuM vaNa na sUma khAdara paryApta ane aparyApta bhedavALA vAyukAyakemAM ane vanaspati kAyikAmAM paNa karI levu' ' evaM ' pajjata bAyarate ukAio vi samayakhette samohaNAvettA' epasu caiva bIsaThANe uvAeyantro' aparyApta mAhara terasAyinI presa 4 paryApta mAra tejaskAyikanu' thana paNa samajavuM. arthAt samaya kSetramAM temane mAraNAntika samruddhAtathI maraNu karAvIne A vIsa sthAneAmAM-aparyApta sUkSma pRthviIkAyikAthI laIne paryApta khAdara vanaspatikAyika sudhInA jIvAmAM teAnA upayAta kahevA joie utpAta karavAnI rIta pahelA ja matAvavAmAM Avela che. te pramANe 1 741 348
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ T pramaindrikA TIkA za034 a. za 1 sU02 vigrahagatyotpAtanio aparyApta upapAtitaH, yathA - avyahita pUm aparyApta vAdaratejaskAyikasya upapAta varNita svadvat paryApta bAdaratejaskAyikasyApi upapAto varNanIya iti bhAvaH / evaM savvattha ci vAyarate ukAyikA apajjatagA ya pajjattanAya samayakhette vAyavvA samohaNAveyannAvi' | 240 | evaM yathaiva apa tika vAdaratejaskAyika upapAtitaH 'ajjatavAparate ukAieNaM bhaMte!' ityAdi sUtreNa, evametra sarvatrApi viMzatisthAneSvapi vAdaratejaskAyikA aparyAptakAzca paryAptakAzca samayakSetre upapAtayitavyAH samavaghAtayitavyA api / evamaparyApta paryApta vAdagtejaskAyi 342 arthAt jisa prakAra se aparyApta vAdaratejaskAyika ke utpAtakA abhI abhI varNana kiyA gayA hai usI prakAra se paryApta bAdara tejaskAyika ke upapAta kA bhI varNana kara lenA cAhiye yahI isa kathanakA sArAMza hai / 'evaM savvatha vi bAghara te ukAiyA apajjatagAya pajjantagAya samaya khete uvavArayanvA samohaNAveyavyA vi' jisa prakAra 'apajjanta bAgharateu kAieNaM bhaMte!' ityAdi sUtra dvArA aparyApta bAdaratejaskAyika ke utpAtakA kathana kiyA gayA hai, isI prakAra se sarvatra 20 sthAnoM meM bhI aparyApta aura paryAptaka bAdaratejaskAyika jIvoM ke samaya kSetrako manuSyakSetra ko Azrita karake utpAtakA kathana kara lenA cAhiye / arthAt unheM vahAM utpanna bolanA cAhiye / aura vahIM para unakA mAraNAntika samudghAta se maraNa bolanA cAhiye / isa prakAra aparyApta aura paryApta bAdara tejaskAyika jIvoMkA manuSyakSetra meM hI samudghAta aura samannvI 'ahe apajjattao uvAio' arthAt ? prabhA aparyApta mahara tejaskAyikAnA utpAtanu varNana hamaNAM ja upara kahevAmAM Avela che, eja pramANe paryApta khAdara tejaskayikanA utpAtanuM vaghuna paNu samajavuM. eja thanA sArA Desa che, 'eva savvattha vi vAyara teukAIyA apajjanta gAya pajjattagAya samayakhette ubavAyavvA samohaNAveyavvA vi' ne pramAye 'apajjatta vAyarateakkAieNa bhadre ! tyiAhi sUtra dvArA aparyApta mahara tesmAyinA utpAdanuM' kathana karavAmAM Avela che, eja pramANe saghaLe ThekANe-eTale ke vIse sthAmAM paNa aparyAptaka ane paryApta bhAdara tejaskAyika jIveAnA samaya kSetra-manuSya kSetranA Azraya karIne utpAtanuM kathana kahevu' joie. arthAt temanI utpattI tyAM kahevI joie. ane tyAMja teenu mAraNAntika samruddhAtathI maraNu kahevuM joIe A rIte aparyApta ane paryApta khAdara tejaSThAyikAnA samuddAta ane utpattI manuSya kSetramAM ja kramathI vIse
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ 350 jagapAsUna kAnAM manuSyakSetre samudghAtaH manuSyakSetre evopapAto yathAkramaM viMzatisthAneSu varNanIya iti / varNanaprakArastu pUrva pradarzita eva jJAtavyaH // 240 // 'vaukkAiyA vaNassakAi ga ya jahA puDhavIkAiyA taheva cakkaraNaM bhedeNaM uvavAeyantrA' vAyukAyikA vanaspatikAyikAtha yathA pRthikAyikA stathaiva catuSkena medena sUkSmavAdaraparyAptaparyAptabhedena upapAtayitavyAH / vAyukAyiko'pi ca dvividhaH sUkSmo vAdarazca / sUkSmo'pi aparyApta paryApta bhedena dvividha stathA bAdaro'pi aparyApta paryApta bhedena dvividha svadevaM caturvidhA vAyukAyikAH / teSAM catuSkena bhedena vAyukAyavanaspatikAyayoH sarvatra sambhavAt pRthivIkAyikavadeva upapAto varNanIyaH / (320) evameva vanaspatikAyikAnAmapi catuSkena bhedena pRthivIkAya vadeva upapAto vaktavyaH // 400 kiyatparyantaM caturbhedabhinnayoH vAyuvanaspatikAyikayorupapAto varNanIya statrAha - 'jAva' ityAdi, jAva pajjata upapAta yathAkrama pIla sthAnoM meM varNita karanA cAhiye anyatra nahIM / varNana karanekA prakAra pUrva meM dikhA hI diyA gayA hai 240 / 'vaukkAiyo vaNassaikAiyA ya jahA puDhavIkAiyA taheva cakka eNaM bhedeNaM ubavAyacyA' pRthivIkAyika ke jaisA vAyukAyika kA aura vanaspatikAyikakA apane apane bhedo ke sAtha sarvatra upapAda kahanA cAhiye / vAyujJAyika bhI sakSama aura pAdara ke bheda se do prakAra kA hotA hai inameM sUkSma vAyukAdhika bhI aparyApta aura paryApta ke bheda se do prakAra kA kahA gayA haiM tathA bAdaravAyukAyika bhI aparyApta aura paryApta me se do prakAra kA kahA gayA hai| isa prakAra cAra prakAra ke vAyukAyike aura cAra prakAra ke vanaspatikAyika sarvatra saMbhavita hone se pRthivIkAdhika ke jaise inake upapAda kA varNana kara lenA cAhiye sthAne mAM vana kahevu joIe khIje nahI. vana karavAnA prakAra pahelAM u52 matAvavAbhA bhAvI gaye che. te bhuNa samanva. 240 ) 'vAu kAiyA vaNassaikAiyA ya jahA puDhavIkAiyA tava cavakkaraNa bheeNa' utravaNyavvA' pRthviInAthana pramANa vAyuprayitu ane vanaspati kAyikAnu` kathana bhede sAthe svaya' manAvIne saghaLA sthAnemAM uSapAta samajave. vAyukAyika paNu sUkSma ane badaranA bhedathI e prakAranA thAya che. sUkSmavAyukAyikA paNa aparyApta ane paryAptanA bhedathI e prakAranA kahela che tathA bhAdara vAyukAyika paNu aparyApta ane paryAptanA bhedathI e prakAranA kahela che. A rIte cAra prakAranA vAyukAyika ane cAra prakAranA vanaspatikAyikanu dhe saMbhavita paNu. havAthI pRthvIkAyikanI jema temanA upapAtanu` vadhuna
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 sA. za.1 12 vinhgtyotpaatni0| thAyaravaNassaikAieNaM bhaMte !' yAvatparyApta bAdaravanaspatikAyikA khalu bhadanta ! atra yAvatpadena paryApta sUkSmavAyukAyikasyAparyApta bAdaravAyukAyikasya, paryApta bAdaravAyukAyikasya, aparyApta sukSmavanaspatikAyikasya, paryApta sUkSmavanaspatikAyikasya, aparyApta pAdaravanaspatikAyikasya ca saMgraho bhavati / etAdRzaH pUrvoktacaturbhedabhinno banaspatikAyikA, 'isIse smaNappabhAe puDhabIe' esakhyA ratnapabhAyAH pRthivyAH 'purathimille carine samohae' paurastye pUrvasmin cara. mAnte samavahataH, 'samohaNittA' samavahatya maraNAntikasamudghAtaM kRtvA, 'je bhavie imIse rayaNapamAe puDhabIe' yo bhavya etarayA ratnAbhAyAH pRthivyAH, paccasthisille carimaMte pajjata vAyaravaNasaikAiyattAe upajijasae' pAzcAtyepazcime carimAnte paryApta bAdaravanaspatikAyikatayotpattum / 'se NaM bhaMte ! kaisamaieNa' sa khacca bhadanta ! kati sAmayikena vigraheNotpadyateti praznaH / 400, 'jAva pajjattavAyarakSaNasaikAie NaM aMte ! hanIle rayaNappabhAe puDhavIe purathimille carimaMte samohae' yAvat he bhadanta ! koI paryApta yAdavanarUpatikAyika isa ratnaprabhA pRthivI ke pUrva caramAnta meM marA aura 'samohaNittA je adhie imIle syaNappa bhAe puDhavIe paJcatthimille carimaMte pajjarA bAyaravaNaslaikAi pattAe uvavajjittae' marakara vaha isI ratnaprabhA ke pazcima carabAnta meM cAdara paryAdhana banaspatikAyika rUpa se utpanna hone ke yogya humA 'leNaM bhaMte ! kahalAieNaM.' 'to he bhadanta ! vaha kitane samayavAle vigraha se vahAM utpanna hotA haiM ? yahAM yAvat zabda se sUkSma paryApta vAyukAyika kA aparyApana bAdara vAyusAyika puza na . 400 'jAva pajjatta bAyara vaNasaikAieNa bha ! imIse rayaNappabhAe puDhavIe purathimille carimate ! samohae' yAvat lagandha paryApta vanaspatikAyika A ratnaprabhA pRthvInA pUrva caramanamAM maraNa pAme mana 'samohaNittA je bhavie imIse ravaNappabhAe puDhavIe paccatthi mille carimate ! pajjatta bAyaravaNassaikAiyattAe uvavajjittae' marIna te mA 2tnapramA pRthvInA pazcima caramAntamAM bAdara paryAptaka vanaspatikAyika paNAthI utpana thapAne yogya thayo sAya to 'se Na bhave / kaisamaieNa' bhagavana al samayavALI vigraha gatithI tyAM utpanna thAya che ? ahiyA yAvat zabdathI sUkama paryApta vAyukAyikanuM, aparyApana bAdara vAyukAyikanuM, paryApta bAda vAya. kAyikanuM, aparyApta sUmavanaspatikAyikanuM, paryApta sUkSavanaspatika vikenuM ane aparyApta bAdara vanaspatikAyikanuM grahaNa thayela che A praznanA uttaramAM prabhuzrI 4 cha hai-'sesa' taheva jAva se veNaTaNa gotamAre prabhArI aparyApta
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI uttarayati - 'sema' ityAdinA, 'seyaM taddeva jAva se teNadveNaM' zeSa tathaiva yathA aparyApta sUkSmapRthivIkA vikopapAtAvasare uttare kathitaM tathaiva ihApi yAcanArthena gautama / evamucyate, ityAdi prakaraNAntaM sarvamapi uttarAdikaM jJAtavyam / yAvat padena sampUrNasyApi uttaravAkyasya saMgraho bhavati / 'dakSiNa caramAnte upapAvaM varNayitumAha- apajjatasuma' ityAdi / 'apajjata maDhavIkAraNaM bhaye / ' aparyApta sUkSmapRthivIkAyikaH khalu bhadanta ! 'imIse rayaNadhvamAe pur3havIe paccatthimille carimaMte samohara' etasyAH ratnapamAyAH pRthivyAH pAzcAtye- pazcime caramAnte samavahataH 'samohaNittA je bhavie' samatrakA apta sUkSma vanaspatidyAvikakA, evaM aparyApta bAdaravanaspatikAyika kA saMgraha huA hai / isa prakAra prazna ke uttara meM prabhuzrI gautama svAmI se kahate haiM - 'sese taheca jAva se teNadveNaM' he gautama! jaisA aparyApta sUkSmapRthivIkAdhika ke upapAta ke avasara meM uttararUpa meM kahA gayA hai usI prakAra se yahAM para bhI 'ghAvat he gautama! maiMne isa kAraNa se aisA kahA hai' isa prakaraNa taka kaha lenA cAhiye | yahAM yAvat pada se sampUrNa uttara vAkya kA saMgraha huA hai / aba sUtrakAra pUrva dakSiNa caramAnta meM upapAta ko varNana karate haiM - isameM gautamasvAmIne prabhuzrI se aisA pUchA hai- 'apajjata suhuma puDhavIkAiraNaM bhaMte / ' he bhadanta ! koI aparyApta sUkSmapRthivIkAyika jIva 'imI se pAe puDhavIe paccatthimille carimaMte samohae' isa ratna - pramApRthivI ke pazcima caramAnta meM mAraNAntika samudghAta se marA 'samohaNittA je bhavie isI se raNanabhAe puDhavIe purathimille carimaMte 352 sUkSma pRthvIka,yikanA upapAtanA saMbadhamAM uttara rUpathI kana karela che, teja rIte A prakaraNamAM paNa yAvat he gautama! meM AkAraNathI evu' kahyuM che keA prakaraNa paryanta samajI levu ahiyAM yAvatu padathI A samagra uttara vAkaya grahaNa karAyuM che. have sUtrakAra dakSiNucaramAntamAM upapAtanuM varNana kare che. AmAM zautabhasvAbhIo aluzrIne me pUchayu che ! - ' apajjatta suhuma pur3havIkAiyANa' bhaMte !' he bhagavan aparyApta sUkSma artha pRthvI thie va 'imose rayaNappabhAe puDhavIe paccatthimille carimate / samohae' mA ratnaDalA pRthvInA pazrima tharabhAntabhAM bhArazAntiH samudghAtathI bharAyAme bhane 'samohaNittA je bhaviSa
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ shree for eater (034 a. za. 1 202 vigrahagatyatpAtani 353 itya - mAraNAntika samudyAtaM kRtvA yo bhavyaH 'imI se rayaNanabhAe puDhavIe' etasyA ratnamabhAyAH pRthivyAH, 'purathimille carimate' paurastye- pUrve caramAnte, 'aSajjatta muhumapuDhacI kA iyattAe uvavajjittara' aparyAptasUkSmapRthivIkAyikatayA aparyApta sUkSmapRthivI kAyikarUpeNotpattum, 'se NaM bhaMte! kasama eNaM' sa khalu bhadanta ! kati sAmayikena vigrahaNorapaJcaveti praznaH / uttaramAha - sesaM tadeva' ityAdi / ' sesaM bahena niravasesa' zepam - etadatirikta niravazeSa prazna vAkyamuttaravAkyaM ca tathaina - sarvatra samudghAteSu sarvatra coSapAteSu yathaiva praznottara prakaraNaM kathitaM tenaiva rUpeNa niravazeSam ihApi adhyetavyam / ekasAmayikena yAvat trisAmAyikena vA vigraheNotpayata 'sekeNDa' ityAdikaM pUrvasUtrapaThitameva 'apajjanta huna puDhacI kAhasAe uvavajjintara' aura marakara vaha usI ratnaprabhA pRthivI ke pUrva caramAnta meM aparyaMta sUkSma pRthivIkAvika rUpa se utpanna hone ke yogya huA 'leNaM aMte ! kaha0' to he bhadanta ! vaha vahAM kitane samaya vAle vigraha se utpanna hotA hai ? uttara meM prabhuzrI gautamasvAmI se kahate hai- 'sese taheba niranalesa' he gautama | isa sambandha meM jaisA ki pUrva meM sarvatra samudghAtoM meM aura upapAtoM meM prazno tara prakaraNa kahA gayA hai vaisA hI yahAM para bhI vahI saba kathana kaha lenA cAhiye / arthAt vaha vahAM eka samagravAle vigraha se utpanna hotA hai athavA do samacAle vigraha se athavA tIna samayavAle vigrahase utpanna hotA hai / 'sekeNaM' ityAdi sUtra se prazna aura 'se teNaTTe0 ' ityAdi sUtra me uttara jaisA pahile kahA jA cukA hai vaha saba yahAM para vahAM se AkarSita kara kaha denA cAhiye / yahI bAta - lesaM tahenda niravasesaM ' O ise rayaNappA puDhIra purathimille carimaMte / suhumapuDhavIkA iyattAe uvavajjittae' maraNa pAmIne te eja ratnaprabhA pRthvInA caramantamAM sUkSma pRthvIkAyika yathAthI utyanna thavAne yogya janesa hoya 'se NaM bhate ! kai samaieNa '0' to De bhagavan te tyAM keTalA samayavALI vigraha gatithI utpanna thAya che? A praznanA uttarabhAM prabhuzrI che - 'sesa tatra niravasesa' he gautama! A sadhabhAM je pramANe me' pahelA khadhe sthaLe samuddAmAM ane upapAtemAM praznottara rUpathI prakaraNa kahyu che, eja pramANe ahiyAM paNa te saghaLuM kathana kahI levu. joIe. arthAt te tyAM eka samayavALI vigraha gatithI utpanna thAya che athavA e samayavALI vigraha gatithI athavA traNa samayavALI vigraha gatithI utpanna thAya che. 'se keNaTTeNa' ityAdi sUtradhI prazna bhane 'se teNadveNaM' ityAdi sUtrathI uttara je pramANe pahelAM kahela che. eja pramANe te tamAma uttara ahIyAM ThAr3I sevA. bhena vAta 'sesa' taddedha niravasesa' mA sUtrapATha dvArA ar3iyAM sUtrAre bha0 45
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIne jJAtavyamitibhAvaH / evaM jaheba purathimille carimaMte sayapadesu vi samoiyA evaM yathaiva paurastye caramAnte sarvapadeNyapi aparyApta paryAptAdi bhedabhinnapRthivyAdi canaspatikAyikAnta viMzati sthAneSu samarahatAH pacatpimille carimaMte samayakhece ya uvAiyA' pAzcAtye caramAnte pRthivyapU vAyubanaspatikAyikAH samayakSetre pAparyAptavAdaparyAptavAdaratejaskAyikA upapAtitAH / 'je ya samayakhette samohayA ye ca samayakSenne samabahatAH satA, 'pacatthigille carimate samayakhene ya uvavAhayA' pAzcAtye caramAnte pRthivyAdaya zvasvAra, samayakSetre ca bAdara'tejaskAyikA uppaatitaaH| evaM eeNaM ceva kameNaM' edamerona krayeNa, 'paJcasthimirale carimaMte samayakhette ya samohayA purathimilale carimaMte samayakhete ya isa sUtrapATha mArA yahAM lAI gaI hai / 'evaM jaheca purasthimisle parimaMte sammapadesu vi samorayA paccasthilille carimaMte lamayakhesa ya uvavAhayA' tathA ila syUna pATha dvArA sUmAra aisA lapajhA rahe haiM ki jaisA pUrvacaramAnta meM aparyApana pani Adi bheda viziSTa pRthivI Adi se lekara vanaspatikAdhika lasa ke 20 sthAnovAle jIvoMkA mAraNAntika samudghAta karake maraNa kahA gayA hai aura maraNa karake jaisA unakA pAzcAtya casmAnta ke pRthivI apU cAyu aura vanaspatikAthikoM meM upapAta kahA gayA hai tathA aparyApta pAdara aura paryApta bAdara tejaskAyikoM kA samayakSetra meM utpAda kahA gayA hai tathA 'je ya samakhette samo. yA paccasthimille carimaMte samayakhette ya ucAiyA' jo jIva bAda aparyApta tejaskAyika, bAdara paryApta tejahabhASikSa-samayakSetra meM mAraNAtika samudghAta karake pAzcAtya carammAnta meM-ratnaprabhA pRthivI ke pazcima-caramAnta meM evaM samayakSetra meM utpanna hue kahe gaye haiN| 'evaM samAvesa che. 'evajaheva purathimille carimaMte savvapadesa vi samoiyAM pacchasthimille carimaMte samayakhete ya uvavAiyA' tathA // sUtrA8 dvaa2| sUtrAra evuM samajAve che ke-jema pUrve caramAnamAM aparyApta paryApana vigere bhejavALA pRthvIkAya vigerethI laIne vanaspatikAya sudhInA 20 vIsa sthAnamAM bhAraNA ntika samuddaghAta karIne jIvanuM maraNa kahevAmAM Avela che, ane maraNa kahIne je rIte teonuM-eTale ke pRthvI, apa, vAyu, ane vanaspatikAyikamAM-eTale pazrima yaramAntamA 55Ata ta cha, tathA 'je ya samayalete samoThyA paccatthimille carimate ! samayakhete ya uvavAiyA' re 71.42 255yAna te , bAdara paryApta tejarakAyika samaya kSetramAM mAraNAntika samudraghAta karIne pazcima . caramAntamAM-ratnaprabhA pRthvInA pazcima caramantamAM ane samaya kSetramAM thayelA
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za034 a. za.1 sU02 vigrahagatyotpAtani0 uvavAeyavyA teNe gamaeNaM' pAzcAtye caramAnte samayakSetre ca samavahatAH paurastye caramAna samayakSetre ca upapAtayitavyA stenaiva gamakena-tena pUrvoktanaiva prakAreNeti / 'evaM eeNaM gaeNaM dAhigille carimaMte samohayANaM uttarille carimaMte samayakhene ya upanAo' evametena gamakena dAkSiNAtye caramAnte dakSiNa caramAnte samavahatAnAm auttare caramAnte samayakSetre ca upapAto varNanIya 'evaM ceva uttarisale carimaMte samayakhette ya samohayA' evamevottare caramAnte samayakSetre ca samavahatAH 'dAhiNille carimaMte samaya khette ya upacAeyavyAteNeva gabhaeNaM' dAkSieeNaM ceva sameNaM paccasthipille carimaMte lamayakheta lagohayA purasthi mille carimaMte samayakhette za ucalAeyatA utI kAra isI krama se pazcima caramAnta aura samayakSetra meM unakA dhAraNAntika samuddhAta se maraNa kahanA cAhiye aura maraNa kahakara unakA pUrva caramAnta meM evaM samayakSetra meM utpAda kahanA cAhiye / 'evaM eeNaM gamaeNaM dAhiNille carimaMte soyANaM uttarille carimaMte lalayakhesa ya uvavAo 'tathA isI prakAra isI krama se ina jIvoMkA dakSiNa caramAnta meM mAraNAntika samudghAta se karaNa kahakara unakA uttara caramAnta aura lamayakSetra meM utpAda kA varNana karanA cAhiye / 'evaM ceva uttarille carimaMte sama. yakhette ya samohayA dAhiNille carimaMte samayakhette ya uvavAeyacA teNeva gamaeNaM' lathA isI prakAra le halI krama se uttara gharamAnta meM aura samaya kSetra meM unakA mAraNAntika samudghAta kahakara dakSiNa ke evaM eeNa ceva kameNa paJcasthimille carimate ! samayagvete samoiyA purasthimille carimaMte ! sAyakhete ya upavAe gavhA' merIta ! bhathA pazcima caramAntamAM ane samaya kSetramAM temanuM mAraNatika samudraghAtathI maraNa kaheva joIe ane maraNuM kahIne pUrvacaramAnDamAM ane samaya kSetramAM teono apAta DA na. 'eva eeNa gameNa dAhiNille samohayANa uttarille carimaMte samayakhete ya uvavAo' tathA mA pramANe mA bhathI A jItu dakSiNa caramAnDamAM bhAraNAntika samRdughAtathI maraNa kahIne teonuM S2 yaramA-tamA bhane samaya kSetramA pAnu pa 42 na . 'eva' ceva uttarille carimaMte samayakhete ya samohayA dAhiNille carimate samayakhete ya uvavAeyavvA teNeva gamaeNa" tathA mA pramANe mA04 mathI uttaramA caramAtamAM ane samaya kSetramAM teone mAraNAntika samudraghAta kahIne dakSiNanA
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ 356 bhagavatI 3 NAtye caramAnte samayakSetre copapAtayitavyAH tenaiva pUrvapradarzitenaiva gamakena prakAre. Neti / ayaM bhAvaH yathA - ratnamamA pUrvacaramAnte samavahatara ratnaprabhApazcima caramAnte upapAto varNitaH, evaM ratnaprabhA pazcimacaramAnte samavatasya ratnaprabhA pUrva ramante samakSetre copapAto varNayitavyaH tathA ratnaprabhAyA dakSiNacaramAnte samayakSetre ca samavatasya ratnaprabhA uttaracaramAnte samayajhetre ca samavahatasya 'ratnaprabhAyA uttaracaramAnte samayakSetre copapAto varNayitavyaH tathaiva ratnaprabhAyA uttaracaramAnte samayakSetre ca samavahatasya ratnamamA dakSiNacaramAnte copapAto varNanIyaH / AlApakaprakAraH svayameva UhanIyaH // // iti ratnAti tamakArayakaraNAtmakaM dvitIyaM sUtram // 'caramAnta meM aura samayakSetra meM unake utpAdakA kathana usI prakAra ke gamakase karanA cAhiye / lAhaparya yaha hai-jaisA ratnaprabhA caramAnta pRthivI ke pUrva caramAnta meM samavahata pRthivyAdikAdhika jIva kA ratnaprabhA - pRthivI ke pazcima caramAnta meM upapAta varNita huA hai vaisA hI ratnaprabhA pRthivI ke pazcima carabhAnta meM lamabahata pRthivyAdikAyika jIvakA 'ratnApRthivI ke pUrva catyAnta meM aura samayakSetra meM upapAda varNita kara lenA cAhiye / tathA ratnaprabhA ke dakSiNa caramAnta meM aura samayakSetra meM samavahana hue usa jIva ke utpAdakA varNana ratnaprabhA pRthike uttara cazmAnta meM aura samayakSetra meM kara lenA caahiye| isI prakAra se ratnaprabhA pRthivI ke uttara caralAnta meM evaM manuSyakSetra meM samavahata hue caramAntamAM ane samaya kSetramAM tenA utpAdanu kathana karavu' joIe, kahe thAtu tAtpa e che ke-je rIte ratnaprabhA pRthvInA pUrva caramAtamAM je pramANe samuddAta kahelA pRthvikAyika vigere jIvanA ratnaprabhA pRthvInA pazcima caramAntamAM upapAtanuM vaSa~na karyu che, eja pramANe ratnaprabhA pRthvInA pazcima caramAntamAM samuddhAta karela pRthvIkAyaka vigere jIvAno ratnaprabhA pRthvInA pUrva caramAntamAM ane samaya kSetramAM samuddAta kahela jIvanA "utpAdanuM varNana karI levuM joie. tathA ratnaprabhA pRthvInA dakSiNa caramAntamAM ane samayakSetramAM samughAta karela te jIvanA utpAdanu vana pRthvInA uttara caramAtamAM ane samayakSetramAM karI levu' joIe. eja pramANe ratnaprabhA pRthvInA uttara caramAtamAM ane ratnaprabhA
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA kA lA034 a. za.1 sU03 za prabhAzritaikendriyANAmutpAta: 357 atra ratnaprabhA prakaraNe pRthivyAyekaikasmin jIvasthAne viMzati viMzati gamaka sadbhAvena pUrvAntagamAnAM catvAri zatAni 400, evaM pazcimAnta dakSiNAntotta rAntagamAnAM pratyekaM catvAri catvArizatAnIti samIlya sarve poDazazata saMkhyakAH 1600 gamA bhavantIti |muu-2|| iti ratnaprabhApRthivyAzritopapAtaprakArapakarAtmakaM dvitIyaM sutram // 2 // jIvoMke utpAda kA varNana ratnaprabhA pRthivI ke dakSiNa caramAta meM aura samayakSetra meM kara lenA caahiye| AlApa prakAra isa sambandha meM apane Apa utpanna kara lenA cAhiye / isa prakAra ratnaprabhAzrita upapAta ke prakAra kA yaha prakaraNa rUpa dvitIya sUtra samApta huaa| isa ratnaprabhA prakaraNa meM pRthivI Adi eka eka jIva sthAna meM bosa 2 gamakoMkA sadbhAva hai isase pUrvAnta gamakoM kI saMkhyA 400 hotI hai| isI prakAra se pazcimAnta, dakSiNAnta aura uttarAnta garmAko pratyekakI 400-400 kI saMkhyA hotI hai| isa prakAra cAroM dizAoM ke gamaka 1600 hote haiM / // 2 // manuSya kSetramAM samudghata karelA jIvanA utpAtanuM varNana ratnaprabhA pRthvInA dakSiNa caramantamAM ane samaya kSetramAM karI levuM. A rIte ratnaprabhA pRthvInA AzrayavALA upapAtanA prakAranuM A prakaraNa rUpa bIju sUtra samApta thayuM. A ratnapramAnA prakaraNamAM pRvI vigere eka eka jIva sthAnamAM vIsa vIsa gamakene sadbhAva kahela che ethI pUrvAnanA gAmanI sa khyA 40 cAraso thAya che eja rIte pazcimana, dakSiNanta ane uttarAnta, ganI darekanI saMkhyA 400-400 cAraso, cArasonI thAya che. A rIte cAre dizAonA thaIne kula gamake 1600 soLase thAya che. sUrA!
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI ___ratnamabhApRthivyAzritAnA mekendriya jIvAnAM saMghAtopapAtakAra saMpradarya zarkarAnamAzritaikendriyajIvAnAM samudghAtopapAtaM pradarzayannAha-apajatta' ityaadi| ghUlam-apajjanta sukhamapuDhavIkAieNaM bhaMte! lakarappabhAe puDhavIe purasthisille carikhate sasohae, samohaNisA je bhavie sArapasAe puDhabIe paJcasthilille parimaMte apajjanta suhamapuDhavIkAiyattAe utrabajjittae / evaM jaheba rayaNappabhAe jAva se teNaTeNaM0 evaM eeNaM ko jAva pajjatapasu suhumteukaaiesu| apajantasuhamadhuDhavIkAie NaM saMte! sakarappabhAe puDhavIe purathisille barisaMte samohae lamohaNittA je bhavie samayastrese apajjantabAsarateukAiyattAe ubavajintae, se gaMbhaMte! kai samaieNaM gucchA, gothamA ! dusamA eNa bA, ti sabhaieNa vA vimaheNaM uvavajijajjA / le koNa?Na evaM khalu goyamA ! bhae sasa seDhIo pannatAo taM jahA, ujjuyAyayA jAva ahvaalaa| ego vaMkAe leDIe upavanasANe, dusama. ieNa virugaheNaM upajejjA, dahalo caMkAe leDIe uvavajamANe tilamaieNaM vigaheNaM unamajenA, le tegaDeNaM0 evaM pajasaesa zivAyarale ukAiesu, lelaM jahA rthgppbhaae| je vi vAyaraleukAiyA apajjatamA ya pajjattamA va samayakhette samohaNitA docAe mudabIe paJcasthimille carisaMte puDhavI. kAiesu chauThibahesu AukAiesu cauThirahesu, teukAiesu duvihesu, vAukAiesu caDabihelu, vaNanaikAiesu cauvihesu uvavajjati te di evaM va dusamahAena vA, tilamaieNa vA viggaheNaM uvavAeyatvA / vAyarateukAiyA apajjattagA ya pajjattagAya
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 a0 za. 1 203 za0prabhAthijai kendriyANAmutpAtaH 359 jAhe tesu veva uvavajjati, tAhe jaheba tyaNappabhAe taheca egasamaiya dulamaiya tisamadhya vigahA sANiyavvA, sesaM jaheva rayaNappasAe taheva niravasesaM / jahA sakSarappasAe vatavvayA . bhaNiyA evaM jAna ahe sattasAe vi bhANiyantrA // sU0 3 // , chAyA - aparyApta sUkSmapRthivIkAyikaH khala bhadanta ! zarkarA prabhAyAH pRthi vyAH paurastye caramAnte samahataH samavahasya yo bhavyaH zarkarAbhAyAH pRthivyAH pAzcAtye caramA paryApta sUkSmapRthivIkAyikatayopam evaM yathaiva rahanaprabhAyAM yAvat tattenArthena0 / evam - erona kameNa yAvat paryAptakeSu sukSmatejaEntry | aparyApta sUkSmapRthivIkAyikaH khalu sadanta ! zarkarAgamAyAH pRthipaurastye caramAnte samavadataH samavahatya yo dhanyaH samayakSetre aparyAptavAdaratejaskAyikatA utpam sa khalu sadancha ! kati sAmarikena pRcchA, gautama ! dvi sAmayikena vA, jilAmayikena vA vigraheNotpadyeta, tarakenArthena, evaM khala gautama ! mayA saptazreNayaH prajJayAH tadyathA RjyAyalA yAnadarja cakranAlA ekato vakrayA zreNyA upapadyamAna strinAmayikena vigraheNotpadyeta, dvidhAto cakrayA zreNyA upapadyamAna vilAsayikena vigraheNotyadyeta, tattenArthena / evaM paryAkeSvapi vAdaratejarakA videSu zeSa yathA ratnamAyaNam / ye'pi cAdaradreafter aparyAptakAtha paryAptakAzca samayakSetre samarasya dvitIyAyAH pRthi 9 pAzcAtye caramAnte pRthivIkAyikeSu caturvidheSu akAdhikeSu caturvidheSu, tejaskAyikeSu dvividheSu vAyugAyikepU, caturvidheSu vanaspatikAyikeSu catu utpadyante tespi evameva, dvisAmayikena vA, vizAmayikena vA, vigraheNa upapAtayitavyAH / bAdara tejaskAyikAH aparyAptakAtha paryAptakAzca yadA tebvevotpacante tadA yacaiva ratnapramAyAM tathaiva ekalAmayika dvisAyika-visAmayika vigrahA bhaNitavyAH / zeSa yathetra ratnamAyAM tathaiva viSam / yathA zarkarA prabhAyA vaktavyatA bhaNitAH evaM yAvadadhaH saptamyA api bhaNitavyAH // 03 // ratnaprabhA pRthivI ke Azrita ekendriya jIvoM ke samudaghAta aura upapAta ke prakAra ko prakaTa karake aba zarkarAmabhAzrita ekendriya jIvoM ke samudraghAta aura upapAta ke prakAra ko sUtrakAra prakaTa karate haiNratnaprabhA pRthvInA AzrayavALA ekendriya jIveAnA sa ghAta ane upapAta nA prakArane pragaTa karIne have sUtrakAra zarkarAprabhA pRthvInA AzrayavALA ekendriya jIveAnA samudlAtA ane upapAtanA prakAro pragaTa kare che. ~~
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI TIkA-apajjattasudurapuDhavIkAie NaM bhaMte' aparyApta sUkSmapRthivIkAyikA khalla bhadanta ! 'sakarappabhAe puDhavIe' zakarAmabhAyAH dvitIyanArakapRthivyAH, 'purathimilale carimaMte samohae' paurastye pUrvasisan caramAnte samarahato mAraNAtikapamudghAtaM kRtavAn / 'samohaNittA je bhavie' samabahatya mAraNAntika samudaghAtaM kRt yo bhavyaH yogyaH 'sakarappAe puDhanIe zarkarAmamAyA dvitIyapRthivyAH, 'paccathimille carimaMte' pAzcAtye-pazcime carasAnte, 'apajjatta muhumapuDhavIkAitAe upabajjittae' aparyApta sUkSmapRthivIkAyika jIvarUpeNotpattuma, sa khalu bhadanna ! ekasAmayikena vA, vigraheNa yAvat trisAmayikena vigraheNa 'apajjata suhamapuDhacI kAhae Na aMte ! sakarapAe puDhagae' ityAdi TImArtha--'apajasa suhamapuDhacIlAie NaM saMte!' he bhadanta ! jisa aparyApta svakSamapRthivIkAdhika jIbane 'lavakara pAe puDhabIe purasthi. mille carite samohae 'zarkarAmamA pRthivI ke pUrvaghara lAnta pUrvabhAgake anta meM mAraNAntika sasudUghAta se haraNa kSiyA 'lohaNittA je bhavie lakkarappabhAe puDhacIe paccasthibhille carite apajjanta suhuma puDhavIkAiyattAe uvajjittae' aura bharakara bAha zarkarAmabhApRthivI ke pazcima caramAnta pazcima bhAga ke anta meM aparyApta sUkSmapRthivIkAyika rUpa se utpanna hone ke yogya huA to he sadanta aisA paha jIva vahAM kitane samayavAle vigraha se utpanna hotA hai ? kyA eka samayavAle vigraha le vaha vahAM utpanna hotA hai ? akSayA do samayacAle vigraha se vaha vahAM umpanna hotA hai ? athavA tIna latyavAle vigraha se vaha vahAM 'apajjatta suhuma puDhavIkAiyANa bhave ! sakarappabhAe puDhabIe' 'tyAdi TI -apajjatta suhuma puDhavIkAie NaM bhaMte !' magavan re aparyApta sUkSma pRthive 'sakarappabhAe puDhavIe purathimille carimate ! samohae' zarkarAkhabhA pRthvInA pUrva caramAnta (pUrvabhAganA anta)mAM mAraNAntika samudughAta 4zana bha29pA bhane 'samohaNittA je bhavie sakkarappabhAe puDhavIe paccasthimille carimate apAjatta suhama pur3havI kaiyattAe ubavajjittae' mane bharaNapAbhAna te zarkarA prabhA prathavInA pazcima caramAnta pazcibhAganA aMtamAM aparyApta sUma pRthvIAyika paNAthI utpanna thavAne yogya thayela hoya to he bhagavanuM e te jIva tyAM keTalA samayavALI vigraha gatithI utpanna thAya che ? zuM te eka samayavALI vigraha gatithI utpanna thAya che? athavA be samayavALI vigraha gatithI te tyAM utpanna thAya che? athavA traNa samaya vALI vigraha gatithI te tyAM utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 a.za.1 sU03 za prabhAzritaikendriyANAmutpAtaH 361 utpadyateti praznaH / uttaramAha-evaM jatra' ityAdi, 'evaM jahera rayaNappabhAe jAva se teNa?NaM' evaM yathaiva ratnapabhAyAM tathaiva zarkarAprapAyAmapi vAcyam , yAvat tattenArthena he gautama ! emucyate ekamAmayikena vA, dvisAmayikena vA, ghisAma. "yikena vA, vigraheNa utpadheta iti paryantaH pATho'tra vAcyaH / 'e| eeNaM kameNaM jAva pajjattamuhumateukAiesu' evametena uparyukta prakAreNa yAvat paryAptasUkSma tejaskAyikeSu atra yAvatpadena paryApta sUkSmapRthivIkAyikA'paryApta vAdara pRthivIkAyika paryApta pAdarapRthivIkAyikA'paryApta sUkSmAkAyika-paryApta sUkSmAkAyikA'paryAptavAdarA'pkAyika-paryAptavAdarAkAyikA'paryApta sUkSma tejaskAyikAnAM saMgraho bhvti| tathA ca-aparyApta sUkSmapRthivIkAyiutpanna hotA hai ? uttara meM praluzrI gautamasvAmI le rahate haiM-'evaM jaheca rayaNappabhAe jAca se leNaSTeNaM 'he gautama ! jaisA ratnaprabhApRthivI meM kahA gayA hai vaisA hI zarkarAmApRthivI meM bhI yAvata he 'gautama ! maiMne aisA kahA hai ki vaha vahAM eka lamaSavAle vigraha se bhI utpanna hotA hai do bAyavAle vigraha se bhI utpanna hotA hai aura tIna samayavAle vigraha ko bhI utpanna hotA hai, yahAM taka prakaraNakA kathana karanA cAhiye / 'evaM eeNaM kameNaM jAva pajjatta suhuma telakAiesu 'isI krama se yAvat paryApta sakSama tejasvazAyika taka meM jAnanA caahiye| yahAM dhAvatpada se paryApta sakSama pRthivIkAyika aparyApta bAdarapRthivIkAyika, paryApta bAdarapRthivIkAdhika, aparyApta sakSama apkAyika, paryApta sUkSma apkAyika, aparyApta bAdaapazAthika, paryApta yAdara apkAyika evaM aparyApta sUkSma tejaskAyika ina sabakA grahaNa gautabhasvAmIna 4 cha 3-'evaM jaheva rayaNappabhAe jAva se teNa?Na' giitmratnaprabhA pRthvInA prakaraNamAM je pramANenuM kathana karavAmAM Avela che. eja pramANenuM kathana zarkarAmabhA pRthvInA saMbaMdhamAM paNa yAvat - he gautama ! meM evuM kahyuM che ke-te tyAM eka samayavALI vigrahamatithI paNa utpanna thAya che. be samayavALI vigraha gatithI paNa utpanna thAya che, ane traNa samayavALI vigraha gatithI paNa utpanna thAya che. A kathana sudhInuM saghaLuM prakaraNa kahevuM joIe. 'evaM eeNaM kameNa jAva pajjattasuhumateukAiesu' mA bhathA yApat paryApta sUkSma tejaskAyika sudhImAM samajavuM ahiyAM yAvatpadathI paryAptasUphamapRthvIkAyika, aparyApta bAdarapRvIkAyika, payoMsabAdarapUrvAAiyika, aparyApta sUkSama aSkAyika paryAptasUkSma aSkAyika, aparyApta bAdara aAyika paryApta bAdaraappAyika ane aparyApta sUkSmatejasaphAyika A saghaLA grahaNa karAyA che. tathA-apa bha0 46
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ __bhagavatI phasya zarkarApamA pUrvacaramAnte samavahatya zarkarApamA pazcimacaramAnte, sA padyamAnasya aparyApta sUkSmapRthivIkAyikAdArabhya yArat paryApta sUkSma tejaskA. 'yikeSu utpatiM vadan eSa eva kamo jJAtavya iti / atha etadeva samayakSetramAzrityAha-'apajjata suhumapuDhavIkAie NaM aMte' aparyApta sUkSmapRthivIkAyikaH khalu bhadanta ! 'sakkarappabhAe puDhavIe purathimilale carimaMte samohae' zarkarA. prabhAyA dvitIya pRthivyAH paurastye caramAnte samavahataH, mAraNAntikasamudghAtaM kRtavAn 'samohaNicA je bhavie samayakhette apajjattavAyarateukAiyattAe upavajjittae' samavahatya mAraNAntikasamudghAtaM kRtvA yo bhavyaH samayakSetre aparyAptavAdaratejaskAyikatayA-aparyAptavAdaratejaskAyikarUpeNa utpattum , 'se gaM bhaMte ! kai samai eNaM pucchA' sa khalu bhadanta ! kati sAmayikena vigraheNa utpahuA hai / tathA ca-aparyApta sUkSmapRthivIkAyikakA zarkarAprabhA pRthivI ke pUrvavaramAnta meM mAraNAntika samudghAta dvArA maraNa kahakara jaisA usakA zarkarAmabhApRthivI ke pazcima caramAnta meM aparyApta sUkSmapRthivI kAyika rUpa se utpAda eka athavA do athavA tIna samayavAle vigraha dvArA kahA gayA hai-so isI prakAra se isakI utpatti paryApta sUkSma tejaskAyikoM taka meM kaha lenI cAhiye / 'apajjatta suhuma puDhavIkAieNaM bhaMte ! 'he bhadanta ! jisa aparyApta sUkSmapRthivIkAyika jIvane sakkarappabhAe puDhavIe purathimille carimaMte samohae' zarkarAprabhA pRthivI ke pUrva caramAta meM sAraNAntiza lanudghAta se maraNa kiyA 'samohaNittA je bhavie samayakhette apajjatta bAyara teukAiyattAe' aura marakara vaha samayakSetra aDhAI dvIpa samudra meM aparyApta bAdateja. skAyika rUpa se utpatti ke zogya huA to 'leNaM aMte ! kaisamaieNa ryApta sUma pRthvIkAyikonuM zarkarApabhA pRthvInA pUrva caramAntamAM mAraNAnika samudyAta dvArA maraNa karIne je rIte teono zarkarA prabhA pRthvInA pazcimacaramAtamAM aparyApta sUma pRthvI kAyikapaNAthI utpAda eka athavA be athavA traNa samayavALI vigraha gatithI kahela che, te eja pramANe teonI patti pati sUkSma te42 yi| sudhImA hevI no 'apajjattasuhumapuDhavIkAieNa maMte / " u san 2 maryAta sUkSma pRthvii|yi: 0 'sakkarappabhAe puDhavIe purathimille carimate samohae' zarAmA thAnA pUrva ya2mAntamA bhAnti samudadhAtathI bhara paabhy| 'samohaNittA je bhavie samayakhette apajjattavAyarate ukAiyattAe ubavajjittae' mane marIna samaya kSetra (aDhI dviIpa)mAM aparyApta bAdaratejaskAyikapaNAthI utpana thavAne cogya
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 a. za.1 sU03 za0prabhAzritaikendriyANAmutpAta 363 yeta ? iti pRcchayA-praznaH sagRhyate / mAyAnAha-goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'dusamaieNa vA, vilamaieNa vA, vigaheNa uvajjejjA' dvisAmayikena vA, trisAmayikena vA vigraheNa utpadhe / ityuttaram / i. zarkarAmamA pRthivI pUrvacaramAntAd manuSyakSetre samutpadyamAnasya vAdaratejaskAyikasya samazreNi nAstIti, 'dusamaie NaM' ityAdi kathitam / ekapAmayikeneti na kathitam / samazreNyAM gacchata eva ekasAmayika vigrahasambhavo bhavati, viveNyA gaccharastu dvayAdisAmayika vigraha yathAkrama bhavatIti bhAvaH, 'se keNaTeNaM' tatkenArthena bhadanta / evaM. mucyate dvisAmayikena bA, nisAmayikena dA, vigraheNotpadyeta ? iti punaH praznaH / bhagavAnAha--'evaM khalu' ityAdi / 'evaM khalu goyamA / ' evaM khala he gautama ! puchA 'he bhadanta ! yaha vahAM kitane samayavAle vigraha se utpanna hotA hai ? isake sambandha meM prabhuzrI uttara rUpa se kahate haiM-'goyamA! dusamaieNa vA tilamaieNa vA vigaheNaM uvarajjejjA' 'he gautama ! vaha vahAM do samayavAle vigraha se athavA tIna samayavAle vigraha se utpanna hotA hai / tAtparya isa kathana kA aisA hai ki zarkarA pRdhivI ke pUrva caramAnta se manuSyakSetra meM utpanna honevAle bAdaratejaskAyika jIva kA vaha utpatti sthAna samaNi meM nahIM par3atA hai| eka samayavAlA vigraha samazreNivAle utpatti sthAna meM jAnevAle jIvakA hotA hai| vizreNi le jAnevAle jIva ko do Adi samaya kA hI vigraha hotA hai| 'se keNadveNaM bhaMte !' he adanta aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki vaha vahAM do samayavAle vigraha se ayathA tIna samayabAle vigraha se utpanna hotA hai ? Uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'evaM khalu goyamA ! meN| manasa hAya, se gaM bhaMte ! kai samaeNaM pucchA' bhagavan ta tyoan samayavALI vigraha gatithI utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM prabhazrI 4 che 4-'goyamA ! dusamaieNaM vA, tisamaieNaM vA viggaheNaM uvavajejjA' he gautama! te tyAM be samayavALI vigraha gatithI athavA traNa samayavALI vigraha gatithI utpanna thAya che. kahevAnuM tAtparya e che ke-zarkarA prabhA pRthvInA pUrvacaramAttathI manuSyakSetramAM utpanna thavAvALA bAdaratejaskAyika jIvanuM te utpattisthAna samazreNImAM paDatuM nathI. eka samayavALo vigraha samagIvALA utpattisthAnamAM javAvALA jIvane hoya che. vizreNIthI javA vALA jIvane be vigere samayanI ja vigraha gati hoya che. se keNadveNaM bhaMte !' lagavan mA5 me // 24thI he| ch| haite tyAM be samayavALI vigraha gatithI athavA traNa samayavALI vigraha gatithI Gunna thAya che? mA prazna sattA prazrA che evaM khala
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatImadhe 'mae satta seDhIo paNNattAo' mayA-mahAvIreNa saptazreNayaH prajJaptAH, 'taM jahAM tadyathA-'ujjuyAyayA jAva addhacakkavAlA' RgvAyatA yAvad arddhacakravAlA, atrayAvatpadena ekato vakrA, dvidhAto vakrA, ekataH khA, dvidhAtaH khA, cakavAlA ityantazreNInAM saMgraho bhavati, tatra-'eka o bakAe seDhIe uvavajjamANe dusamaieNaM viggaNaM ubavajjejjA' ekato vakrayA dvitIya zreNyA utpadhamAno dvisAmayikena vigraheNotpadheta iti / 'se teNaTeNaM.' tattenArthena gautama ! evamucyate, dvisAmayikena vA, nisAmayikena vA, vigraheNa samutpadyateti ! 'evaM pajjattaema satta seDhIo paNNattAmao 'he gautama ! maiMne sAta zreNiyAM kahI hai 'taM jahA~' jaile-'anju prAyathA jAva addha cakavAlA' RjvAyatA yAvat ardhavAlA yahAM thAvatpada se-ekato vakA, dvidhAto vakrA, ekataH khA, dvidhAta: khA, aura cakavAlA' ina avaziSTa zreNiyoM kA grahaNa huA hai| ina meM se jo jIva 'ekamao vaMzAe seDhIe uyabajjamANe dusamaieNaM viggaheNaM ubavajjejjA' utpattisthAna meM ekato vakrA zreNi se utpana hotA hai vaha vahAM do samayavAle vigraha se utpanna hotA hai| yahAM samaNi nahIM hai| isalie: prathamazreNi se gamala kA abhAva rahatA hai| 'duhao cakAeM kheDIe uvavajjamANe tisamaharaNa vigaheNaM uvava jejjA 'jo jIva utpattisthAna meM dvidhAto vakA zreNi se jAkara utpanna hotA hai vaha yahAM tIna khamayavAle vigraha le utpanna hotA hai ? 'se teNa. TeNe. isa kAraNa he gautama ! maiMne pUrvoktarUpa le aisA kahA hai ki vaha vahAM do samayakAle vigraha se athavA tIna samayakAle vigraha se utpanna goyamA ! mae satta seDhIo paNNattAoM' gautama ! meM sAta zreNIyo Dasa cha. ta jahA' te mA prabhAva cha - 'ujjuyAyayA jAva aDDhacakkavAlA' trAjavAyatA yAvat ardhacakravAlA ahiyAM yAspadathI ekatevakA, dvidhAtAvakA, ektA ! khA, dvidhAtaH ! khA ane cakavAlA A bAkInI zreca grahaNa 12 / 7, che. mAmAthI ? 71 'eka o vaMkAe seDhoe uvajamANe dusamaieNaM vigaheNaM ubavajjejjA' pattisthAnamA tApa zreNIthI 4-1 thAya che. te tyAM be samayavALI vigraha gatithI utpanna thAya che. ahiyAM samazraNa hAtI nathI. methI pahelI zreNIthI gmn| mamA 29 che. 'duhao vaMkAeM seDhIe ubavajjamANe tisamaieNa vigaheNaM uvavajjejjA'2 pattisthAnamA dvidhAtevA zreNathI jaIne utpanna thAya che, te tyAM traNa samayavALI vigraha zatithI satpanna thAya che. 'se teNaTreNaM0 te 125thI gautama ! meM patA kahyA pramANe evuM kahe che ke-te tyAM be samayavALI vigraha gatithI
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za034 a. za.1 203 za prabhAzritaikendriyANAmutpAtaH 365 vi bAyarateukAiema' evam paryAptavAdaratejaskAyikeSu yathA-aparyApta sUkSma pRthivIkAyikasya dvisAmayikena vA trisAmayikena vA vigraheNotpAda: kathito na tu ekasAmayikena tathaiva paryApteSu api bAdaratejaskAyikeSu zarkarAmamA pUrva caramAntAt zarkarAmabhApazcimacaramAnte Agatya samutpattuM yogyasya aparyApta sUkSma prathivIkAyikasya dvisAmayikena vA trisAmarikena yA vigraheNa sagutpAdo jJAdavya iti / 'sesaM jahA- rayaNappamAe' zepam vAyukAyikAdisambandhe yathA-yena prakAreNa ratnaprabhAyAM kathitaM tathaiva atrApi jJAtavyam iti / 'je vi bAyarateukAiyA apajjattagAya' ye'pi bAdaratajaskAyikA aparyAptakAzca paryAptakAzca, 'samayakhette samohaNittA doccAe puDhavoe paccasthimille carimaMte' samayakSetre hotA hai / 'evaM pajjattaetu di bAyarate ukAieslu' jilla prakAra aparyApta yAdaratejaskAyikoM meM aparyApta sUkSma pRthivIkAyika kA do samayavAle vigraha se athavA tInasamayadhAle vigraha le utpAda kahA gayA hai-eka samayavAle vigraha se nahIM usI prakAra le paryApta bAdara tejaskAyikoM meM zarkarAmabhA ke pUrva caramAnta le samayakSetra meM Akarake utpatti ke yogya hue aparyApta vakSaH pRthivIkAyika kA do samayavAle vigraha se athavA tIna samayavAle vigraha le utpAda jAnanA cAhiye 'sesaM jahA rayaNappabhAe' jisa prakAra se zeSa ghAyukAthipha Adi ke saMbaMdha meM jaisA ratnaprabhA meM kahA gayA hai usI prakAra se yahAM para bhI jAnanA cAhiye 'je vivAyaraleukAiyA apajjasamAya pajjattagAya samayakhete samokSaNitA doccAe puDhabIe paccasthisille caribhate' aura jo paryA. bhayapAtra abhayavANI liDa atithI 8.5-na thAya che. 'eva papajattaesa vi bAyarade ukAiesu' 2 te 255ryApta mArate44yimA aparyAptasakSama tejaskAyikanI be samayavALI vigraha gatithI athavA traNa samavALI vigraha gatithI utpatti kahela che.-eka samayavALI vigraha gatithI nahIM eja rIte paryApta bAdarateja kAyikamAM zarkarAmabhApRthvInA pUrvacaramAtathI zarkaraprabhAnA pazcimacaramAntamAM AvIne utpana thavAne cagya thayelA aparyApta sUhama prakAvikone utpAta be samayavALI vigrahagatithI athavA traNa samayavALI viyagatithI sabhAgava. 'sesa jahA rayaNappabhAe' rezate gavAnta2 prshnottre| vigere ratnapabhAnA prakaraNamA kahyA che, eja rIte ahie paNa samajavA. "je vi vAyara apajjattagA ya samayakhette samohaNittA doccAe puDhavIe paccatthi. mille carimaMte' paryApta mane aparyApta mA42 tethi : 275 samaya
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ 366 bhaMgavatIsUtra manuSyakSetre ityarthaH samavahatya sAraNAntikasamudghAtaM kRtvA mRtvetyarthaH, dvitIyAyAH ya pRthivyAH zarkarAmabhAyA ityarthaH, pAzcAtye casmAnte 'puDhavIkAiesu caubdihesu' pRthivIkAyi ke pu caturvidheSu aparyApta sUkSma, paryApta sUkSmA'paryApta bAdaraparyAptavAdara pRthivI kAyikarUpeSu, tathA-'bhAukAiesu caubihesu' apkAyikeSu aparyAptAdi caturvidheSu tathA 'teukAiesu duvihesu' tejaskAyikepu dvividheSu aparyApta sUkSma bhedabhinneSu, tathA-'vAukAiesu ca ubihesu' vAyukAyikeSu caturvidheSu tathA-'daNassaikAie su cauni hesu' vanaspatikAyikeSu caturvidheSu 'utravajjati' utpadyante, aparyAptakaparyAptakAH vAdaratejaskAyikA eSu adhika raNeSu samutpattiM labhante, 'tevi evaM ceva dumamaieNa cA, tisamaieNa vA viggaheNa upavAeyavyA' se'pa ekameva dvisAyikena vA, trisAmarikena vA vigraheNa saka aura aparyAptaka bAdada lejasmAyika jIva samakSetra meM-manuSyakSetra meM bhAraNAntika lasuddhAta le maraNa karake zaziprabhA ke pAzca tya caramAnta meM cAroM prasAra ke-aparyApta sUkSma, paryApta sUkSama, aparyApta bAdara aura paryApta bAdara-pRthivIkAyikoM meM tathA 'AukkAiesu cabdhihesu' aparyAptakAdi cAroM bhedakAle apamAthiko 'teukAiesu duvihetu' tathA-aparyApta svakSA evaM paryApta sUkSma do bheda vAle teja. skAdhikoM meM tathA-'bAuka kAie pandhi hetu' cAroM prakAra ke vAyukA. ghikoM meM tathA-vaNahammaikAiecabihesu' cAroM prakArake vanaspati kAmitroM meM 'upayajali' utpanna hote haiM, ve ilI prakAra le vahAM do samayavAle vigraha le athavA tIna sayavAle vigraha se utpanna hote haiM 'te vi evaM cetra' jisa prakAra aparyApta sUkSma pRthivIkAyikakA aparyApta kSetramA, manuSya kSetramAM bhAraNuMntika samudraghAtathI maraNa pAmIne zarkarA prabhAnA pazcima caramAntamAM cAre prakAranA-eTale ke-paryApta sUma, aparyAptasUma, aparyApta mA62 55ti mA2-pRthvImi tathA 'AukAiesu gharavihesu' maryApta viNere yAre se mayimA ukkAiesu duvihesu' tathA aparyApta sUkSama ane paryApta sUkSama be bhedavALA tejarakAcikemAM tathA 'vAukAiesu caubihesu' nyAre 2nA vAyuyAma tathA 'vaNassahakkAiesu ghaubihesu' khAre pra42nA vanaspati viDImA 'uvavajjati' utpanna thAya che. eja pramANe tene tyAM be samayavALI vigraha gatithI athavA traNa samayapaannii vi gatithI na thAya che. 'te vi evaM ceva'2 prabhArI a55151sUthama pRthvIkAyikane aparyApta bAdara tejaskAyikamAM be vagere samayavALI
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ candrikA TIkA 034 . za. 1603 prabhAzritai kendriyANAmutpAtaH 367 viSamazreNyA upapAtayitavyAH, yathA aparyApta sUkSma pRthivIkAyikasya aparyApta vAdaratejaskAyike dvadyAdisAmayikavigraheNotvAdaH kathitastathaiva aparyApta paryApta vAdaratejaskAyikAnAmapi samayakSetre samavahatAnAM zarkarAmamAyAH pazcimacaramAnta sthita pRthivyAdivanaspatikA vikAnteSu dvitrisAmAyikavigraheNaiva upapAta varNayitavya iti bhAvaH / 'vAyara teukAiyA apajjattagAya pajjatagAya' bAdaratejaskAyikA aparyAptakAJca paryAptakAtha, 'jAhe tesu caiva uvavajjati' yadA teSveva pUrvokta vizeSaNaviziSTeSu pRthivyAdivanaspatikAyikAnteSu utpadhante / 'tAhe jaheva rayaNayabhAe' tadA yathaiva ratnaprabhAyAm, 'taheva egasamaiyadusamaya - visamaya viggahA bhANiyavvA' tathaiva - ratnaprabhAvadeva ekasAmayika - bAdara tejaskAyika meM do Adi samayacAle vigraha se utpAda prakaTa kiyA gayA hai, usI prakAra se aparyApta paryApta bAdara tejaskAyikoMkA bhI jo ki samayakSetra meM samabahata hue haiM aura zakarAprabhA ke pazcima caramAnta ke paryanta meM utpAda do samaya vAle athavA tIna samayavAle vigraha se varNita kara lenA cAhiye / 'bAgharate ukkAiyA apajjatagA ya pajjatagAva jAhe tesu ceca ubavajjaMti' aparyAptaka evaM paryAptaka bAdara tejaskAyika jIva jaba unhIM pUrvokta vizeSaNa viziSTa pRthivI kAyika se lekara vanaspati kAyika taka ke jIvoM meM utpanna hote haiM 'tAhe jaheba rathaNappabhAe taheba egasamakSya dusamahamatisamaya vigAhA bhANiyavvA' taba jailA ratnaprabhA ke sambandha meM kahA gayA hai vaisA ina ke sambandha meM eka samayavAle dosamayavAle athavA tInasamayavAle vigraha gatithI utpattinA samadhamAM kathana karavAmAM Avyu che eja pramANe aparyApta paryApta khAdara tejaskAyikAnA paNa jemake samayakSetramAM samuddhAta karela che. ane zAprabhAnA pazcima caramAntanA pantanA utpAdanu varNana e samayavALI vigrahe gartithI athavA traNa samayavALI vigraha gatithI purI sevu' 'vAyara teDakkAiyA apajjattagA ya pajjattagAya jAhe tesu veva uvavajjati' aparyApta bhane paryApta mahara tesmAthi bhava jayAre Aja pahelA kahela vizeSaNAthI yukta pRthvIkAyaka vigerethI laine vanaspati ayi sudhInA lAbhAM utthAya he 'tAhe jaheva rayaNappabhAe taba egasamaiya dusamaiya hisamaya viggahA bhANiyatvA' tyAre ratnaprabhA pRthvInA sama dhamA je pramANe kahevAmAM Avela che eja pramAthenu kathana aparyApta paryApta khAdaratejaskAyikAnA sama`dhamAM eka samayavALI vigraha gatithI athavA e samayavALI vigraha gatithI athavA traNa samayavALI vigraha
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ faad bhagavatI disAmadhika- trisAmayika, citrahA bhaNivaNyAH, 'lesaM jaheba rayaNappabhApa he niravasesaM' zeSam - avAntarapraznottarAdikaM ' tatkenArthena bhadanta ! evamucyate, vattenArthena gautama ! eyate' ityAdikaM yathaiva ratnamAyAM kathitaM tathaiva niravazeSamihApi bhaNitavyamiti / 'jahA sakarappamAra vattactrayA evaM jAna ahe sataare a fort' yathA - zakerAmA dvitIyanArakapRthivyA vaktavyatA bhaNitA'kathitA, tathaiva tenaiva rUpeNa yAvadUdhaH saptamyA stavaratamAyA api pRthivyA vaktavyatA bhaNitavyA, sarvatrAlApaNakAraH svayamevohanI iti // 13 // pUrva zarkarAmabhAva ArabhyAdhaH saptamI pRthivI paryantamupapAtaH pradarzitaH, sampataM sAmAnyena adhaH kSetra mUrdhvakSetra vAzrityAha- 'apajjata0' ityAdi / mUlam - apajjata suhuma puDhavIkAraNaM bhaMte! aholoyakhettanAlIe vAhirille khete samohae / samohaNitA je bhavie uDUloyakhetanAlIe vAhirille khete apajjantasu huma puDhavIkAivigraha se ye utpanna hote haiM aisA kaha lenA cAhiye / 'sesaM jaheca rayaNabhAe taba niravalelaM' yAhI kA aura laba praznottarAdi rUpa kathana 'he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa kahate haiM ? he gautama! maiMne sAta zreNiyAM kahI hai' ityAdi rUpa maina aura uttararUpa kathana saba jaisA ratna prabhApRthivI ke prakaraNa meM kahA jA cukA hai vaisA hI yahAM dvitIya zarkarAbhApRthivI ko vaktavyatA meM kaha lenA cAhiye 'jahA sakkarabhAe vaktavyamA bhaNiyA, evaM jAva ahe santamAe vi bhANivvA' jaisI yaha dvitIya zarkarAprabhA pRthivI kI vaktavyatA kahI gaI hai isI prakAra kI vaktavatA yAvat avaH saptamI pRthivI taka kaha lenI caahie| isa AlApaka prakAra apane Apa utpanna kara lenA cAhiye | sU03|| gatithI utpanna dhAya che. te ahevu leo. 'sesa' jaheva rayaNappabhAe taheva niravasesa' pAThItu jI saba praznottarAhi 35 4thana 'he bhagavan yAtha e pramANe zA kAraNathI kaheA che ? hai gautama ! me' sAta zreNIyA kahI che.' vigere prakArathI prazna ane uttararUpa kathana-je rIte ratnaprabhA prathvInA praka raNamAM kahevAmAM Avela che, eja pramANe ahiyAM A khIjI zarkarAprabhA pRthvInA athanabhAM uhI sevu'. 'jahA sakkarappabhAe vattavvayA bhaNiyA, evaM jAva ahe sattamA vi bhANiyanvA' mA mIla zazApRthvI uthana ke prabhAga ka" che, eja pramANenu` kathana yAvat adhaHsaptamI pRthvInA rthana sudhI samajI levu', A viSayamAM AlApa svaya* banAvIne karI levA. AsU. 3ll sambandha
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ gheefont cret ro34 a0 za. 1 sU04 sAmAnyena utpattinirUpaNam 369 yattAe uvavajjittae se NaM bhaMte! kai samaieNaM viggaheNaM uvabajjejjA 1 / goyasA ! tisamaieNa vA, causamaieNa vA viggaheNaM uvavajjejjA | se keNaDeNaM aMte ! evaM vuccai tisamaieNaM vA causamairaNaM vA viggaheNaM ubavajjejjA ? goyamA ! apajjatta suhumapuDhavIkAieNaM aholoyakhettanAlIe bAhirille khete. samohara samohaNittA je bhavie uDaloyakhettanAlIe bAhirillekhette apajjattasuhumapuDhavIkAiyattAe egapayaraMsi aNuseDhIe uvavajjittae, seNaM tisamaieNaM viggaheNaM uvavajjejjA / je bhavie viseDhIe uvavajjittae se NaM causamahaNaM viggaNaM uvavajjejjA, sete TreNaM jAva uvavajjejjA / evaM pajjatasuhumapuDhavIkAiyattAe vi, evaM jAba ejjattasuhumateukA iyattAe / sU. 4 | chAyA - aparyApta pRthivIkAyikaH khalu bhadanta ! adholokakSetranADyA bAhye kSetre samavahataH samavahatya yo bhavya Urdhvaloka kSetranADayA vAle kSetre aparyApta sUkSmapRthivIkAyikatayA utpattum, sa khalu bhadanta ! kati sAmayikenaM vigraheNa utpadyeta ? gautama ! trisAmayikena vA catuHsAmayikena vA vigraheNotpadyeva / tatkenArthena khalu sadanta ! evamucyate trisAmayikena vA catuHsAmayikena vA, digraheNa utpadyeta ? / gautama ! aparyApta sUkSmapRthivIkAyikaH khalu adholokakSetra nADyA ba'hye kSetre samavahataH samavahatya yo bhavyaH UrdhvalokakSetranADayA vo kSetre aparyAptasUkSmapRthivIkAyikatayA ekamatare anuzreNyA utpattuM sa khalla trisAmayikena vigraheNa upapadyata / yo bhavyo vizreNyA utpattuM sa khalu catuHsAmayikena vigraheNo, tpadyeta tattenArthena yAvadutpadyeta evaM paryAptasUkSmapRthivI kAyikatayA api / evaM yAvat paryApta sUkSma tejaskAyikatA ||4|| isa prakAra zarkarAmabhA se lekara adhaHsaptamI pRthivI taka upapAta 'utpanna honA' dikhAyA hai / aba sUtrakAra sAmAnya rUpa se adhaHkSetra aura urdhvakSetrako Azrita karake isI upapAta kA kathana karate haiNA upara kahyA pramANe zarkarAprabhAthI laIne adhaHsaptamI pRthvI sudhI upapAta (utpatti) atAvavAmAM Avela che. have sUtrakAra sAmAnyarUpathI adhar kSetra ane urdhva kSetranA Azraya karIne A upapAtanuM kathana kare che. bha0 47
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI TIkA --- 'apajjata suDUmaDhavIkAie NaM bhaMte / aparyApta sUkSmapRthivIkAyikaH khalu bhadanta ! 'aholoyakhettanAlIe vAhirille khette samohae' adholoka kSetranAyA adholokarUpe kSetre yA nADI- trasanADI, tasyAH bAhya kSetre samavahato mAraNAntikasamudghAtaM kRtavAn 'samohaNittA' samanhatya mAraNAntikasamuddhAtaM kRtvA, 'je bhavie uDUloyakhettanAlIe vAhirille khette ' yo bhavyaH, Urdhvaloka kSetranADI panADI sA Urdhvaloka kSetranADI tasyA Urdhvaloka kSetratra sanAyAH vAle kSetre 'apanatta suhUmaDhavIkAiyattAe ubapajjita' aparyApta sUkSmapRthivIkAyikatayA tAdRzapRthivIkAyikarUpeNotvattum ' se NaM bhaMte! kaisamaieNaM viggahegaM uvavajjejjA' sa khalu katisAmavikena vigraheNa utpayateti maznaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi' 'goyamA' he gautama ! 'tisamaieNa vA, causamaieNa vA, vigga heNaM uvavajjejjA' trisAmayikena 'pajjata sumapuDhacI kAie NaM bhaMte!' ityAdi / - 370 TIkArya - he bhadanta ! jisa aparyAptakasUkSmapRthivIkAyika jIvane 'aho loyakhettanAlIe bAhirille khette samohae' adholokasthita trasanADI se bAhayakSetra meM sthAvaranADI meM mAraNAntika samudghAta se maraNa kiyA hai aura 'samohaNittA' mAraNAntika samudghAta karake 'je bhavie uDaloya khettanAlIe bAhirille khette apajjatta suhumapuDhavI kAiyattAe uvavajji 'ta' Urdhvaloka meM sthita nAlI ke bAhara ke kSetra meM - ' sthAvaranAlI aparyApta sUkSma pRthivIkAyika rUpa se utpanna hone ke yogya huA hai 'se NaM bhaMte! kasama eNaM viggaNaM UtravajjejjA' to he bhadanta ! aisA vaha jIva kitane samayavAle vigraha se vahAM utpanna hotA hai ? isa prazna ke uttara meM prabhu zrI gautamasvAmI se kahate hai - 'goyamA! tisamaieNa 'apajjattasuhumapuDhavIkAie NaM bhaMte!' ityAhi TIartha - he bhagavan ke aparyApta sUkSma pRthvI thie ve 'aholoya. khettanAlIe vAhirille khette samohae' mA adhosamma rahesI trasa nADIthI mahAranA kSetramAM bhArazAntiH samudghAtathI bhara resa che, bhane 'samohaNittA' bhArazAntiH sabhuddhAta arIne 'je bhavie uDDhaloMgakhettanAlIe bAhirille khette apajjatta suhumapuDhavIkA iyattAe svavajjittae' sabhAM rahesa trasa nADInA ahAranA pradezamAM paryAptaka sUkSmapRthvIkAyikapaNAthI utpanna thavAne cAgya janesa che, 'se NaM bhaMte ! kai samairaNaM viggaheNa uvavajjejA' to he bhagavan evA te jIva keTalA samayavALI vigraha gatithI tyAM utpanna thAya 1. mA praznamA uttaramA anuzrI he che - 'goyamA ! tisamaieNa causamaieNa mA
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ stration TIkA za034 a. za. 1 sU04 sAmAnyena tpattinirUpaNam prame "" 371 vA, catuHsAmayikena vA vigraheNoradyeta UrdhvalokanADayA vAle kSetre iti / 'sekeNaNaM bhaMte ! evaM buccara, tisamaieNa vA, causamaieNa vA, viggaheNaM ubava jjejjA' tatkenArthena bhadanta ! evamucyate, tripAmayikena vA, catuHsAmayikena vA, vigraheNotpadyeta iti avAntarapraznaH bhagavAnAha - goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! apajjata sukumaDhavIkAiraNaM aholoyakhettanAlIe bahirille khetesamohae' aparyAsUkSmapRthivIkAyikaH khalu adho lokakSetranADayA vAle kSetre samavahato mAraNAntikasamuddhAtaM kRtavAn, 'samohaNicA je bhavie uDaloyakhettanAkIe vAhirille khette ' samatrahatya mAraNAntikasamudUdhAtaM kRtvA yo bhavyaH - yogya kSetranADA, vA kSetre, 'apajjata suhUma puDhavIkAiyattAe' aparyApta sUkSmapRthivIkAyikatayA 'egapayaraMmi aNuseTIe udavajjittae' ekamatare anuzreNyA vA causamaieNa vA viggaheNaM uvavajjejjA' he gautama ! vaha vahAM tIna samayavAle vigrahase athavA cArasamayavAle vigraha se utpanna hotA hai / 'tatkenArthena bhadanta ! evamucyate' he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki vaha vahA~ tIna samayavAle vigraha se athavA cAra samayavAle -vigraha se utpanna hotA haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'goghamA ! apajjata sumapuDhavIkAieNaM aholoya khettanAlIe vAhirille khete samohara' he gautama! jo aparyApta sUkSmapRthivIkAyika jIva adholoka sthita nADI ke bAhirI kSetra meM mAraNAntika samudghAta karake marA hai aura maraNa karake 'je bhavie uDaloya khetanAlIe bAhirille khette ' jo Urdhvaloka sthita kSetranADI ke pAhara ke kSetra meM 'apajjatta suhuma puDhavIkAiyattAe' aparyApta sUkSma pRthivIkAyika rUpa se 'egapatharaMbhi viggaheNaM uvavajjejjA' to he gautama! the| te va traSu samayavANI vibha gatithI athavA yAra sabhayavAjI vigraha gatithI utpanna thAya che. 'tatkenAna bhadanta ! evamucyate' he bhagavan sAtha zeSu zA arathI ho chote tyAM traNa samayavALI vigraha gatithI athavA cAra samayavALI vigraha gatithI utpanna thAya che| A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che! - 'goyamA / apajjattasuhuma puDhavIkAiraNaM maholoyakhettanAlIe vAhirille khete samohara' he gautama! paryApta sUkSmapRthvI ayi lava adhobhavata mAna trasa nADInA mahAranA kSetramAM mAraNAntika samudlAta karIne maraNu yAbhesa che. ane bhara bhAbhIne 'je bhavie uDDhaloga khettanAlIe bAhirille khette ' ? usobhAM raDela kSetranAsInA mahAranA ahezabhAM 'apajjattasuhuma puDhavIkAiyattAeM' aparyApta sUkSma pRthvI ayapathAthI 'egapayaraMmi aNudIpa ubava
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI 'gatyA utpattum 'se NaM tisamaieNaM vigaheNaM uvajjejjA' sa khalla trisAmayikena vigraheNotpadheta, ayaM bhAvaH-adholokakSetratrasanADayA vahiH pUrvAdidizi mRtvA, ekena samayena nADI madhye praviSTaH dvitIye ptamaye UrdhvaM gata stataH eka pratare - pUrvasyAM dizi pazcimAyAM vA, dizi yadA utpatti bhavati tadA anuzreNyAM gasvA tRtIyasamaye utpadyate iti / 'je bhavie viseDhIe uvavajjittae se NaM causamadaeNaM vigaheNaM uvajjemjA' yo bhago vizreNyAm utpattum, sa khalu catuHsAmAyikena vigraheNotpadheta / ayaM bhAvaH-yadA trapsanADayAH vahirvAyavyAdividizi mRtaH tadA ekasamayena pazcimAyA muttarasyAM vA, dizi gato bhavati dvitIyena asanADayAM aNuseDhIe uvajjittae' ekAtara meM anuzreNI se jAkarake utpanna hone ke yogya hai 'seNaM timamaieNaM vigaheNaM ucavajjejjA' vaha tIna samayavAle vigraha se utpanna hotA hai / tAtparya isakA yaha hai ki-adho 'loka kSetra meM bratanADI ke bAhara pUrvAdidizA meM marakara jIva ekasamaya meM basanADI ke madhya meM praviSTa hotA hai / dUsare samaya meM vaha ucha. gamana karatA hai / isake bAda jaya vaha ekapratara meM pUrvadizA meM athavA pazcima dizA meM utpanna hotA hai taba vaha samzreNi meM jAkara tRtIya samaya meM vahAM utpanna hotA hai / 'je bhacie viseDhIe uvajjittae le Na ca ulamaieNaM viragaheNaM uvavajjejjA' aura janna vaha vizreNi meM ... utpanna hone ke yogya hai taba vaha vahAM cAralamayamA vigraha se utpanna hotA hai| tAtparya yaha hai ki jaba jIva jalanADI ke bAhara vAyavya Adi vidizAo me maratA hai taba vaha eka samaya meM pazcimadizA meM jjittae' meM pratama ganuzreyI 44 65- yavAna yogya DAya che. * 'se Ne timramaharaNaM viheNaM uvavajejAta ra samayAjI vizra ''gatithI utpanna thAya che kahevAnuM tAtparya e che ke-aleka kSetramAM traNa nADInI bahAra pUrva dizAmAM bharIne jIva eka samayamAM trasanADInI madhyamAM praveza kare che. bIjA samayamAM udagamana kare che te pachI jyAre te eka prataramAM pUrva dizAmAM athavA pazcimadizAmAM utpanna thAya che, tyAre te sama.li ne zrI samayamA tyA tya-na thAya che. 'je bhavie viseDhIe uvavajjittae se NaM cauccamaieNaM vigaheNaM uvavajjejA' ma kyAre te (4. zreNImAM utpana thavAne cagya hoya tyAre te tyAM carama samayavALI vigraha gatithI utpanna thAya che. tAtparya kahevAnuM e che ke-jyAre jIva trasa nADInI ' bahAra vAyavya vigere vidizAmAM mare che, tyAre te eka samayamAM pazcima
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za034 a. za.1 404 sAmAnyena utpattinirUpaNam 373 praviSTo bhavati, tRtIyasamaye arva gataH caturthanamaye anuzreyAM gatvA pUrNadidizi utpadheta iti / 'se teNaTeNaM jAva uvavajjejmA' tattenArthena gautama ! evamucyate trisAmayikena vA, catuH sAmayikena vA, digraheNa utpadyeta iti, 'evaM ejjattamuhuma puDhavI kAiyattAe vi' evaM yathA aparyApta sukSanapRthivIkAdhikasya adholova kSetranADayA vAhya deze samavahatasya UdhalokakSetranADayA vAhye deze aparyApta sUkSma pRthikAyikatayotpAdo darzitaH tathaiva tasyaiva tathAvidhara ya paryAptasUkSmapRthivI. kAyikatayA samutpadyamAnasya trisAmayikena vA, catuHsAmayikena vA vigraheNa utpAdo jJAtavyaH / evaM jAva pajjata muhuma te ukAiyattAe' evaM yAvat paryApta athavA uttaradizA meM jAtA hai aura dUsare samaya meM sanADI meM praviSTa hotA hai aura tRtIya samaya meM yaha urva gamana karatA hai aura cauthe samaya meM vaha anuzreNi meM jAkarake pUrvAdi dizA meM utpanna ho jAtA hai| 'khe leNaveNaM jAva uvavajjejjA' isalie, he gautama! maiMne aisA kahI hai ki vaha lInasamayavAle athavA cAra samayakAle vigraha se utpanna hotA hai| 'evaM pajjatta suhamapuDhavIkAiyattAe vi' jisa prakAra se aboloka kSetra sthita basAnADI ke bAhira ke pradeza meM mAraNAntika samudaghAta karake pare hue aparyApta sUkSma pRthivIkAdhika jIva kA a. loka kSetrasthita valanADI ke vAhya pradeza meM aparyAptaka sakSamaprathivI kAyika rUpa se utpAda prakaTa kiyA gayA hai usI prakAra le paryApta sUkSma pRthivIkAyika rUpale uttAnna hone ke yogya hue usakA tInasamayavAle vigraha se athavA cArasamayavAle vigrahale utpAda pahanA cAhiye / 'evaM dizAmAM athavA uttara dizAmAM jAya che, ane bIjA samayamAM trasa nADImAM praveza kare che. ane trIjA samayamAM urdhvagamana kare che ane cothA samayamAM ta vizrezImA sn pUrva hizamAM panna IS Mya cha 'se teNaTreNaM jAva uvavajjejjA' ta 425 thI 8 gautama / bhe the 478 cha ?-te traya samaya pANI ath3|| yA2 samayavANI viDa gatithI japanna thAya evaM paJjacasuhuma puDhavIkAiyattAe vi' ke pramANe adhAnA kSetramA 278 sa naaddiin| bahAranA pradezomAM mAraNatika samughAta karIne maraNa pAmelA aparyApta sUma pRthvIkAyika jIvane urthakSetramAM rahelA kasa nADInI bahAranA pradezamAM aparyAptaka sUma prakAyikapaNAthI upapAta batAvela che eja pramANe paryApta sUma vRzvika vikapaNAthI una thavAne cagya thayelA teo upAda traNa samayavALI vigraha gatithI athavA cAra samayavALI vivAha zatiyA De na . 'evaM jAva pajjattasuimateukAiyattAe' mAna
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUkSma tejaskAyikatayA, atra yAvatpadena aparyApta vAdarapRthivIkAyikatayA, paryApta bAdarapRthivI kAyikatayA, aparyApta sUkSmA kAyikatayA, paryApta sUkSmAkAyikatayA, AryAptavAdarAkAyikatayA, paryApta vAdarAkAyikatayA, aparyApta sUkSma tejaskAyikatayA, etadantAnAM grahaNaM bhavati / tathA ca aparyApta sUkSmapRthivI. kAyikasyAdholokakSetranADayA vAhya deze samahatasya UrdhvakokanADayA vAhye kSetra aparyApta bAdarapRthivIkAyikatayA, ityata Arabhya paryApta sUkSmatejaskAyikatayA ityantarUpeNa utpadyamAnasya utpAdaprakAra: pUrvaradeva jnyaatvyH| AlApaprakAra: pratyekasmin pade vivicya svayamenohanIyaH / / 4 / / jAva pajjata luhama teukAiyattAe' isI prakAra se jaba vaha yAvat paryApta sUkSmatejaskAyika rUpase utpanna hone ke yogya hotA hai taba bhI vaha vahA~ tIna samayavAle vigraha se athavA cAra samayavAle vigraha se utpanna hotA hai aisA jAnanA cAhiye / yahAM yAvat pada se 'jaba vaha - aparyApta bAdarapRthivIkAyika rUpase, paryApta bAdara pRthivIkAyika rUpase, paryApta sUkSma apkAyika rUpase aura aparyApta sUkSmatejaskAyika rUpa se utpanna hone ke yogya hotA hai| aisA pATha grahaNa kiyA gayA hai| tathA ca 'jo aparyApta svakSamapRthivIkAyika jo ki adholoka sthita vasanAr3I ke bAhya pradeza meM samavahata hubhA hai aura alokasthita calanADI ke bAhya pradeza meM aparyApta bAdarapRdhivIkAyika rUpase utpanna hone ke yogya zubhA hai' yahAM se lekara 'paryApta sUkSmatejaskAyika rUpase utpanna hone ke yogya huA hai yahAM taka ko usakA utpAda prakAra pUrva ke jaise hI jAlanA caahiye| tathA isa sambandha meM AlApa prakAra pratyeka pada meM alaga alaga apane Apa usAvita kara lenA cAhiye // 4 // pramANe jyAre te yAvat aparyApta bAdara pRthvIkAyikapaNAthI, paryApta ba dara vRzcikAvikapaNAthI aparyApta sUphana anAyikapaNAthI papta sUkSama aSThAyikapaNAthI ane aparyApta sUkSama tejaskAyikapaNuthI utpana thavAne gya thAya che. e rItane pATha grahaNa thayela che. tathA je aparyApta sUkSama pRthvIkAyika ke je aleka kSetramAM rahela trasa nADInA bahAranA pradezamAM samudughAta kare che, ane udarvale kamAM rahela trasa nADInA bahArane pradezamAM aparyApta bAdara pRthvIkAyikapaNAthI utpanna thavAne gya thayA che. A kathanathI laIne "paryApta sUkSamatejakAyikapaNAthI utpanna thavAne cepa thayA che, A kathana sudhIne tene utpAdana prakAra pahelAnI jemaja samaje. tathA A saMbaMdhamAM AlApane prakAra dareka 5damAM jUde jude svayaM banAvIne kahI levuM joIe. pAsu DhA
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ threat TIkA za034 bha0 za01 sU05 vigrahagatyotpAtanirUpaNam phUla p O mUlam - appajjanta suhamapuDhavakAie NaM bhaMte ! ahologa jAva samohaNintA je bhavie samayakhette apajjattavAyara teukAiyattAe ubavajjirAe, se NaM bhaMte! kai samaieNaM viggaheNaM uvavajjejjA ? goyamA ! dusamaieNaM vA, tisamaieNaM vA viggaheof uvavajjejjA | se keNaTuNaM0 evaM khalu goyamA ! sae satta seDhIo paNNattAo / taM jahA ujjuyAyayA jAva addhacakkavAlA | egao vaMkAe seTIe uvavajjamANe dusamaieNaM viggaheNaM uvavajjejjA | duhao vaMkAe seDhIe uvavajjamANe tisamai eNaM vA viggaNaM uvavajjejjA ! se teNaTTeNaM / evaM pajjattaesuvi bAyara ukAiesa vi uvavAeyantro / vAukAiyavaNassaikAiyattAe caukkaeNaM bhedeNaM jahA AukkAiyattAe taheva uvavAeyavvo 20 | evaM jahA apajjantasu humapuDhavIkAiyassa gamo bhaNiyo evaM pajjanta suhumapuDhavIkAiyassa vi bhANiyantro, jaheva vIsAe ThANesu uvavAeyavo 40 / aholoyakhettanAlIe bAhirille khette samohae samohaNitA, evaM vAyarapuDhavIkAiyassa vi apajjantagassa ya pajjantagasta ya ANiyavvaM80 / evaM AukAissa vi uvihasta vi sANiyavyaM 160 / suhumate ukAissa duvihassa vi evaM cetra 200| apajjatta bAyara ukAievaM bhaMte! samayakhette samohae samohaNittA je bhavie uDalogakhettanAlIe bAhirille khette apajjata suhumapuDhavIkAiyattAe uvavajjittae, se NaM bhaMte ! kai samaieNaM viggaheNaM svavajjejA ? goyamA ! dusamaieNaM vA, tisamaieNaM vA, causamaieNa vA viggaheNaM uvavajjejjA | se keNaTTeNaM0 / aTTo jaheva rayaNa bhAe taheva satta seDhIo, evaM jAva apajjattavAyarate ukAi
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ treate 376 eNaM bhaMte! samayakhette samohae, samohaNittA je bhavie uDDaloga khettanAlIe vAhirille khette pajjattasuhumate ukAiyattAe uvavajjitae, se NaM bhaMte! lekhaM taM vetra / apajjanta vAyarateu kAie NaM bhaMte! samayakhette samohae, samohaNittA je bhavie samayakhete, apajjata bAyarate ukkAiyattAe ucvajjie, seNaM bhaMte! kaha lamaieNaM viggaheNaM uvavajjejjA ? / goyamA ! egasamaieNa vA, dusamaiSNa vA, tisasaieNa vA, viggaNaM uvavajjejjA, se keNaTuNaM / aTTo jaheva racaNappabhAe taheva satta seDhIo, evaM pajjanta bAyara ukAiyattAe vi / vAukAiesa vaNassaikAiesu ya jahA puDhavIkAiesa uvavAio taheva caukaNaM deNaM uvavAyavvo / evaM pajjata bAyarate ukAio vi eesa cetra ThANesu uvavAeyavvo / dAukAiya daNassaikAiyANaM jaheba puDhavIkAiyatte unavAo taheva bhANiyantro // apajjattasuhumapuDhavIkAie NaM bhaMte ! uDDalogakhettanAlIe bAhirillekhette samohara samohaNinA je bhavie ahe logakhettanAlIe bAhirille khette apajjatta suhumapuDhavIkAiyattAe uvavajjittae se NaM bhaMte ! kai samaieNaM / evaM uDaloyakhettanAlIe vAhirille khette samohayANaM ahologakhettanAlIe bAhirille khette uvavajayANaM lo caiva gamao niravaseso bhANiyantro jAva vAyaravaNassaikAio pajjattao bAyaravaNassaikAiyaesu pajjataesu uvAio || sU0 5 // chAyA -- aparyApta sUkSmapRthivIkAyikaH khalu bhadanta adholoka0 yAvat samavahatya yo bhavyaH samayakSetre aparyApta vAdaratejaskAyikatayA utpattum, sa khalu
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - DO ameyacandrikA TIkA 2034 a. za01 sU05 vigrahagatyotpAtanirUpaNam 377 bhadanta / kavisAmayikena vigraheNa utpadheta ? gautama ! dvisAmayikena vA, trisAra mayikena vA, vigraheNolpayeta / tatkenArthena ? evaM khalu gautama ! mayA saptazreNayaH prajJaptAH, tadyathA-jvAyatA 1 yAvada zraddhacakravAlA 7 / ekano vakrayA zreNyA utpaghamAno dvisAmayijhena vigraheNotpadyeta, dvidhAto vakayA zreNyA utpadyamAna strisAmayikena vigraheNa utpadheta, tattenArthena / evaM paryAvakepi vAdaratejaskAyikeSvapi uppaatyitvyH| vAyukAyikavanaspatikAyikatayA catuSkena bhedena, yathA-apkAyikatayA tathaiva upapAtayitavya / 20 evaM yathA aparyApta sUkSmapRthivI. kAyikasya gamako bhaNitaH evaM paryApta vakSmapRthivIkAyikasyApi bhaNitavyaH / tathaiva viMzati sthAneSu upapAtayitavyaH 40 / adholokakSetranADayA vahya kSetre samavahataH samavahatya, evaM bAdarapRthivIkAyikasyApi aparyAptakasya paryAptakasya ca bhaNitavyam80 / evamaphAyikasya caturvidhasyApi maNitavyam 160 / sUkSmatejaskAyikasya dvividhasyApi evameva 200 / aparyApta bAdaratejarakAyikaH khalu bhadanta / samayakSetre samavahataH samavahatya yo bhavyaH avalokakSetranADayA vAhye kSetre aparyApta sUkSaprapRthivIkAyikatayA upapattuma sa khalu bhadanta ! katisAmayikena vigraheNa utpadheta ? gautama ! dvisAmayikena vA, trisAmayikena kA, catu:sAmayikena vA vigrhennotpdhet| tatkenArthana0 / arthoM yathaiva ratnaprabhAyAM tathaiva sapta zreNayaH evaM yAvadaparyApta vAdaratejaskAyikaH khalu bhadanta ! samayakSetre samavahataH samavahatya yo bhavyaH Urdhvaloka kSetranADayA vATe kSetre paryApta sUkSmatejaskAyikatayA upapattuM sa khalu bhadanta ! zeSa tadeva / aparyApta vAdaratejaskAyikA khalla bhadanta ! samayakSetre samavaha naH samavahatya yo bhavyaH samayakSetre aparyApta cAdaratejaskAyikatayA upapattuM sa khalu bhadanta ! kati sAmayikena vigraNotpadheta ? gautama! ekasAmayikena vA, dvisAmayikena vA, trisAmayikena vA, vigraheNotSayeta tatkenArthana0 / arthoM yathaida ratnamavAyAM tathaiva saptazreNayaH / evaM paryAptavAdara tejaskAyikatayA'pi / vAyukAyikeSu vanaspatikAyikeSu ca yathA pRthivIkAyi. keSu upapAtitastathaiva catuSkena bhedena upapAtayitavyaH / evaM paryAptavAdaratejaskAyiko'pi eSveva sthAneSu upapAyitavya / vAyuzayika-vanaspatikAyikAnAM yathaiva pRthivI kAyikatve upapAta stathaiva mnnitpH| aparyApta sUkSmapRthivIkAyikaH khalu bhadanta ! UcalokakSetranADayA bAhaye kSetre samavahataH samavahatya yo bhavyaH adholoka kSetranADayA bAhye kSetre aparyApta sUkSmapRthivIkAyikatayA upapattama. sakhala bhada-ta! kati sAmayikena. evam Urvaloka kSetranADayA vAhye kSetre samavaha tAnAm adholokakSetranADayA bAhye kSetre utpadyamAnAnaM sa etra gamako nirakzepo bhaNitavyo yAvada vanaspatikAyikaH paryAptako vAdaravanaspatikAyikeSu paryApta keSu upapAtitaH // 905 // bha048
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ 378 bhagavatosU TIkA- 'apajjatahu puDhavIkAie NaM bhaMte / ' aparyApta sUkSmapRthivIkAyikaH khala bhadanta ! 'aho loga jAva samohaNittA' adholoka, yAvat samavahRtya, atra yAvatpadena 'kSetranADayA bAhUye kSetre samavahataH' ityasya grahaNaM bhavati / 'je bhavie samayakhete apajjattacAya rate ukAiyattAe' yo bhavyaH samayakSetre aparyAptavAdara tejaskAyikatayA, tAdRzatejaskAyikarUpeNopapattam / 'se NaM bhaMte! kaisamaieNaM vigga heNaM uvavajjejjA' sakhala bhadanta ! katisAmayikena vigraheNa utpadyeteti praznaH / bhagavAnAha - 'goyamA ' ityAdi / 'goyamA' he gautama | 'dusamairaNaM vA, tisamaiNaM vA viggaNaM ucavajrjejjA' dvisAmayikena vA, trisAmayikena vA vigraheNa samutpadyeta, 'sekeNDeNe' 'apajjata sumapurIkAieNaM bhate / ahologa jAva samohaNittA' ityAdi ||5|| 5 TIkArtha - - ' apajjanta suhamapuDhavIkAie NaM bhaMte! he madanta ! jo aparyApta sUkSmapRthivIkAyika 'ahologa jAva samohaNittA' adholoka sthita nADI ke bAharIkSetra meM maraNa samudghAta karake 'je bhavie samayakhette apajattabAyara teukA iyattAe uvavattie' samayakSetra meM manu kSetra meM aparyApta cAdaratejaskAyika rUpase utpanna hone ke yogya huA hai 'se NaM bhaMte ! isamaieNa viggaheNaM uvavajjejjA' aisA vaha aparyApta sukSmapRthivIkAyika jIva vahAM kitane samayavAle vigraha se utpanna hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'gomA ! dusamaNaM vA tisamaieNaM vA diggaheNaM uvavajjejjA' he gautama! vaha aparyApta sUkSmapRthivIkAyika jIva jo ki adholokasthita trakhanADI ke bAhirIkSetra meM maraNasamudghAta 'apajjattasuhumapuDhavIkAieNaM bhate ! ahologa jAva samoha NittA' tyAhi TIartha - apajjatasuhuma puDhavIkAie NaM bhate ! aheloga jAva samohaNittA' he bhagavana ne aparyApta sUkSma pRthvI ayi 'ahoMloga jAva samohaNicA ' adhAleAkamAM rahelA trasanADInA bahAranA kSetramAM maraNusamudghAta karIne 'le bhavie samayakhette apajjattavAyarate ukAiyattAe uvavajjittara' smykssetrmaaN-bhnukSetramAM paryApta khadaratejaskAyikapaNAthI utpanna thavAne cAgya thayela DAya 'se of bhaMte! kai samaieNaM vigAheNaM utravajjejjA' seve| te aparyApta sUkSma pRthvIkAyika jIva tyAM keTalA samayavALI vigraha gatithI utpanna thAya che ? yA aznanA uttaramAM anuzrI gautamasvAmIne he che - 'goyamA ! dusamaie vA, tisamaieNaM vA, viggaheNaM uvavajjejjA' he gautama! te aparyApta sUkSma pRthvIphAyika jIva ke je adhelAkamAM rahela trasanADInA bahAranA kSetramAM
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 a. za01 su05 vigrahagatyotpAtanirUpaNam 379 tatkenArthena bhadanta ! evamucyate, yad dvisAmayikena vA trisAmayikena cA vigraheNotpadyateti avAntaramaznaH / bhagavAnAha-'evaM khallu' ityAdi / 'evaM khalu goyamA ! mae sattaseDhIo pannattAo' evaM khalu he gautama ! mayA saptazreNayaH prajJaptAH, 'taM jahA' tadyathA-'ujjuAyayA jAva addhacakkavAlA' RjvAyatA yAvad arddhacakravAlA, atra yAvatpadena ekato vakrA, dvidhAto vakrA, ekataH khA, dvidhAtaH khA cakravAlA ityetAsI zreNInAM saMgraho bhavatIti / tatra 'ekao vaMkAe seDhIe uvavajjamANe dusamahaeNaM vigga heNaM upajjejjA' ekatovakrayA zreNyA samutpadyamA. no'paryApta sUkSmapRthirIkAyiko dvisAmayikena vigraheNa samutpadyeta, duhao vaMkAe karake samayakSetra meM aparyApana bAdaratejaskAyika rUpase utpanna hone ke yogya huA hai vahAM do samayabAle vigraha le athavA tIna samayavAle vigraha se utpanna hotA hai| 'sekeNaTeNaM' he adanta! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki vaha vahAM do samayavAle vigrahase athavA tIna samayavAle vigraha se utpanna hotA hai ? isa avAntara prazna ke uttara meM prabhuzrI gautamasvAmI se kahate haiM-'evaM khalu goyamA ! mae sattaleDhIo pana. tAo' he gautama ! maiMne sAta zreNiyAM kahI hai-'taM jahA' jo isa prakAra se haiM-'ujju bhASayA jAva addhacakzavAlA' RjvAyatA, yAvat arddhacakra vAlA' yahAM yAvatpadale 'ekato vakA vidhAto vakrA ekata: khA, dvidhAtaH khA cakravAlA' ina avaziSTa zreNiyoM ko grahaNa huA hai| inameM jo 'ekao vaMkAe seDhIe ucarajjamANe dusamaieNaM viggaheNaM ujjejjA' ekataH vakro zreNise galana karatA huA aparyApta svakSmapRthivIkAyika maraNasamuddaghAta karIne samayakSetramAM aparyApta bAdaratejakAyikapaNAthI utpanna thavAne cagya thayela hoya te te tyAM be samayavALI vigraha gatithI athavA tra samayavANI viDa gatithI 5nna thAya cha 'se keNa TreNaM0 Da sAvana Apa evuM zA kAraNathI kahe che ke-te tyAM be samayavALI vigraha gatithI athavA traNa samayavALI vigraha gatithI utpanna thAya che? A avAntara prazna uttaramA prabhuzrI che -eva khalu goyamA ! mae satta seDhIo pannattAmo' 7 gautama ! meM sAta zreya 498 che. 'ta jahA' te mA prabhAvI cha. 'ujjuAyayA jAva addhacakkavAlA' yatA, yete14, vidhAtA 41, sata. mA, dvidhAta , yaso bhane sayapAlA. yA ziyomA ekao vaMkAe seDhIe ubavajjamANe dusamaieNaM vigaheNaM uvavajjejjA' ekatA thakA zreNathI gamana karIne aparyApta sama pRvIkAyika jIva utpatti
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI 1920 'seDhI upamANe visayaharaNaM viggaNaM upajjejja' dvighAto cakrayA zreNyA samutpadyamAnaH trisAmayikena vigraheNa samutpadyeteti / 'se teNadveNaM' tatrttenArthe na he gautama / evamucyate - dvisAmayikena vA trisAmayikena vA vigraheNa utpadyeteti / "evaM paJjata vAyarau kAiesa vi upavAsayando' evaM yathA - aparyAptasUkSmapRthi"vIkAyikasya aparyApta vAdaratejaskAyikeSu upapAto varNitastathaiva paryApta keSvapi vAdaratejarakAyikeSu upapAto varNanIyaH makArastu svayamevohanIya, iti / 'vAukAiya 'aute ikAiyattAe cakkaraNaM bhedeNaM jahA AukkAiyattAe tadeva uvavAeyantro' vAyukAyikatayA vanaspatikAyikatayA ca catuSkena bhedena yathA akAyikatayA tathaiva 'jIva utpatti sthAna meM samayakSetra meM bAdaratejarakAdhika rUpa se utpanna 'hotA hai vaha vahAM do samaya vAle vigraha se utpanna hotA hai| 'duhao koe seDIe ubavajamANe tirumahaNaM viggaNaM uvavajjejA' aura jaba vaha vidhAtaH kAzreNise gamana karatA huA vahAM utpanna hotA hai taba vaha vahAM tInasayAle vigraha se utpanna hotA hai / 'se teNaTTeNaM' isI ""kAraNa he gautama! maine aisA kahA hai ki vaha vahAM do samayavAle athavA tIna samayavAle vigraha se utpanna hotA hai / ' evaM pajjattaesu bAyarateukAiesa ci ucabAieyando' isI rIti ke anusAra aparyApta sUkSma pRthivIkAyika jIvake utpAdakA varNana paryApta pAdaratejaskAyikoM meM bhI kara lenA cAhiye tathA AlApa prakAra isa sambandha meM apane Apa udbhAvita kara lenA cAhiye / 'vAukkAhayacaNarasakA iyattAe cara"karaNaM bhedeNaM jahA AukkAhattAra taheba uvabAeyanyo' isa aparyApta sthAnamAM-samayakSetramAM bAdaratejaskAyikapaNAthI utpanna thAya che. te tyAM be sabhayavAjI vithaDa gatithI utpanna thAya che. 'duio vaMkAe seDhIe uvavajjamANe tisamahaNaM viNaM uvacjejjA' ane kyAre dvidhAtA vA zreNIthI jabhana karIne tyAM utpanna thAya che, tyAre te tyAM traNa samayavALI vigraha gatithI utyanna thAya che. 'se teNaTTenaM' mA arathI he gautama! meM mevu N chu N che ke-te tyAM e samayavALI vigraha gatithI athavA traNa samayavALI vigraha 'gatithI utpanna thAya che, 'eva' pajjatasu bAyarate ujhAiesa vi uvavAyavo' ''Aja rIte aparyApta sUkSma pRthvIkAyika jIvanA utpAtanuM vana paryApta bAdaratejaskAyikAmAM paNa karI levuM. tathA tenA alApane prakAra' A viSayabhAM svayaM manAvIne samala deve| le the. 'vAukAiyavaNassa ikAiyattAe cakkaNaM bhedeNaM jahA AukAiyattAe tadeva ujavAeyanvo' mA aparyApta sUkSma " 1 1
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyandrikA TIkA za034 a za01 sU05 vigrahagatyotpAtanirUpaNam 381 upapAtayitavyaH 20 / aparyApta sUkSmapRthivIkAyikasya aparyApta sakSamacAyukA. yike, paryApta sUkSmavAyusAyike, aparyAptavAdarava.yukAyike, paryApta vAdaravAyukAyike aparyApta sUkSma vanaspatikAyike, paryApta sUkSmavanaspatikAyike, aparyApta vAdaravanaspatikAyike paryApta vAdaravanaspatizAyike atrai pradarzitaH akAyika"vadeva upapAto varNanIyaH, upapAsa prakArastu svayamevohanIya iti / 20' 'evaM jahA apajjattasuhumapuDhIkAiyasta gayo bhaNio' 'evaM yathA-pUktimakAreNa aparyApta sUkSmapRthivIkAyikasya namako maNita:-kathitaH, 'evaM pajjattasahumapuThanokAiyassa vi bhANiyayo' evam aparyApta sUkSaprapRthivIkAyikaradeva paryApta mukSma prathivIkAyikarU gapi gaNako maNitavyaH, sthAhi-paryApta sUkSma pRthivIkAyikaH khalu sUkSmapRthivImAthikakA hasI rIti ke anusAra' aparyApta sUkSmavAyukAyika meM paryApta smRkSavAyukAdhika meM, aparyApta bAdaravAyukAyika meM paryAptavAdaravAyukAyika meM, aparyApta smRkSama vanAtikAyika meM, paryApta sUkSma vanaspatikAdhina meM, aparyApta pAdaravanaspatikAyika meM aura paryApta bAdravanaspatijJAyika meM ina jIvoM meM aprakAyikake jaisA hI utpAda varNila kara lenA caahiye| tathA isa sambandha meM upapAda kA prakAra apane Apa udbhAvina kara lenA cAhiye / 20 / 'evaM jahA apajjata bahumaDhavIkAiyala gamao aNio' isa prakAra jaisA utsada prakAra yaha aparyApta lakSApRthivIkSAdhika kA kahA gayA hai, 'evaM pajjata luharUpuDhavI kAiyA vibhANiyo' usI prakAra se paryApta sUkSma rizvIkAdhikA bhI utpAda prakAra kara lenA cAhiye / pRthvikAyikanuM Aja pramANe "aparyAptasUma vAyukAcikemAM, paryApta sUkSma vAyukAyikamAM, aparyApta bAra vAyukAvikamAM paryApta bAdara vAyukAyikamAM, aparyApta sUnI vanaspatikAyikamAM, papta sUma vanaspatikAyiomAM apaAMkha bAdara vanaspatikAyikAmAM ane paryApta bAdara vanaspatikAyikamAM, akAyika jIvenA utpAdanA kathana pramANenuM varNana karI levuM. tathA A sa baMdhamAM je pAta-3pattine prakAra svayaM ubhAvita karI samajI le.20 'eka jahA apajjattasuhumapuDhavIkAi yassa gamaoM bhaNio' mapAta sUkSma pi. yinI pAna 42 re zata 49 cha, 'evaM pajjattasuhamapuDhavIkAiyassa vi bhANiyavo' me pramANe pati sUkSma pRthvIjayinI
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ 382 bhagavatIsare bhadanta ! adholoka kSetranADayA bAhye kSetre samavahataH samavahatya urdhvaloka kSetranADayA bahiH kSetre yo bhavyaH aparyApta sUkSmapRthivIkAyikatayA samutpattumityAdi krameNa AlApamakAro varNanIya iti / 'taheva vIsAe ThANesu upacAeyatro' tathaiva viMzati sthAne pUpapAtayitavyaH 40 aparyApta mUkSamapRthivI kAyikasya yathA viMzati sthAneSUpayAtaH kathitastathaiva tenaiva rUpeNa viMzatisthAneSu aparyApta sakSama pRthivI'kAyikAdArabhya paryApta bAdaravanaspavikAyikAnteSu aparyApta paryApta sUkSmavAdarapRthivIkAyikepu tathA tAdRzAptejo vAyuvanaspatikAyikeSu paryApta mUkSma pRthivI. kAyikasyopapAto vaktavya iti // 40 // jaile he bhadanta ! 'jo paryApta sUkSmapRthivIkAyika jIva adholoka sthina valanADI ke bAharI kSetra meM maraNa samudghAta karake avaloka kSetranAlI 'sAnADI' ke bAharI kSetra meM aparyApta sUkSmapRthivIkAyika .rUpase utpanna hone ke yogya hai vaha vahAM kitane samayavAle vigraha se utpanna hotA hai ? ityAdi krama se yahAM AlApa prakAra vaktavya hai| 'taheva bolAe ThANe uvavAeyayo' isI prakAra se isa paryApta sUkSmapRthivIkArika jIvanA utpAda bIla sthAnako meM kaha lenA cAhiye / arthAta jisa prakAra le aparyApta sUkSmapRthivIkAyikakA ... bIsa sthAnoM meM utpAda kahA gayA hai| isI prakAra se isa paryApta sUkSmapRthivIkAdhika jIvakA bhI aparyApta paryApta sUkSmaghAdara apU kAyikoM meM tejaskAyinoM meM vAyukAyinoM meM aura vanaspatikAyikoM . meM ina bIsa sthAnoM meM utpAda saha lenA cAhiye / 4 // paNa karI le. jemava-he bhagavana je paryApta sUmi pRvIkAyika jIva alakamAM rahela trasa nADInA bahAranA kSetramAM aparyAptaka sUma pRvikAyikapaNAthI utpanna thavAne gya thayela hoya te te tyAM keTalA samayavALI vigraha gatithI utpanna thAya che ? vigere kamathI ahiyAM AlApanA prakAro hI devA. 'taheva vIsAe ThANesu uvavAeyavvo' mA prabhA) mA pAta sUkSama pRzivakAyika jIvana utpAda vIse sthAnamAM samajI le. arthAt je pramANe aparyApta sama pRvikAyika jIvane vIsa sthAnemAM utpAdana prakAra batAvela che, e ja pramANe A paryApta sUkama pRvikAyika jIvane paNa aparyApta, paryAta sUma bAdara kRtikAyikAmAM tathA aparyApta, paryApta sUma bAdara aSThAyikAmAM tejaskAyikamAM ane vanaspatikAyikemAM vIse sthAnamAM utpAda samaja. 40
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 a. za.1 sU05 vigrahagatyotpAtanirUpaNam 383 'aholoyakhattanAlIe vAhirille khette samohae samohaNittA' adholokakSetranADayA bAhaye kSetre samavahataH samavahatyetyAdi praznaH, uttaramAha-evaM' ityaadi| 'evaM bAyara puDhabIkAiyassa vi apajjattagAsa pajjattAssa ya bhANiyanvaM' evaM paryApta sUkSmapRthivIkAyikavadeva vAdarapRthivIkAyikasyA'paryApnakasya paryApta. kasya ca bhaNitavyam / evameva paryApta bAdarapRthivI kAyikasyApi viMzatisthAneSu ___'aholoyakhettanAlIe bAhirille khette bamohae laloNitA' adholokasthita pralanAlI ke bAharI kSetrameM maraNa samudaghAta kiyA aura maraNasamudghAta kara ityAdi prazna rUpale yahAM para kathana paryApna aura aparyApta bAdarapRthivIkAyika jIva ke sambandha meM bhI kaha lenA cAhie aura uttara rUpameM laya kathana jailA paryApta sUkSamapRthivIkAyika ke sambandha meM kiyA jA cukA hai vaisA hI vaha laya kathana yahAM bhI kaha lenA caahiye| tAtparya isa kathana kA kevala aisA hI hai ki he bhadanta ! jisa aparyApta athavA paryApta bAdara pRthivIkAthika jIva ne adholokasthita vasanAlI ke bAharIkSetra meM bharaNa samudghAta kiyA hai aura maraNa samudghAtakara baha Ulokasthita vasanADI ke bAharI pradeza meM aparyApta athavA paryAptapRthivIkAyika rUpale utpanna hone ke yogya huA hai to he bhadanta ! vaha vahAM kitane samayavAle vigraha se utpanna hotA hai ? aisA yaha prazna hai aura he gautama! isa sambandha meM paryApta sUkSma pRthivIkAyika sampandha jaisA kahA hai vaisA hI jAnanA cAhiye _ 'aholoyakhettanAlIe bAhirille khette samohae samohaNittA' madhAsabhA rahela trasa nADInA bahAranA kSetramAM maraNa samudghata kare, ane maraNa samu. dughAta karIne vigere prazna rUpanuM kathana ahiyAM paryApta ane aparyApta bAdara pravikAyika jIvanA saMbaMdhamAM kahevuM joIe ane uttararUpe saghaLuM kathana paryApta sUkSma pRvikAyikanA saMbaMdhamAM je rIte karavAmAM AvyuM che, e ja pramANe te saghaLuM kathana ahiyAM paNa samajI levuM. A kathananuM tAtparya e che ke-he bhagavana je aparyApta athavA paryApta bAdara pRthvIkAyika jIve adholakamAM rahela trasanADInA bahAranA kSetramAM maraNa samudaghAta karyo hoya ane maraNa muddaghAta karIne urvalekamAM rahela trasa nADInA bahAranA pradezamAM aparyApta athavA paryApta prazvikAyikapaNAthI utpanna thavAne cogya banela hoya, te he bhagavana te tyAM keTalA samayavALI vigraha gatithI utpanna thAya che ? A rItane ahiM prazna karela che ane te gautama A saMbaMdhamAM paryApta sUma pRzvikAyikanA saMbaMdhamAM je pramANe A viSayamAM kahevAmAM Avela
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 radi upapAto vaktavya iti 80 | evaM AukkAiyassa caunnissavi bhANiyanvaM' evaM caturvidhasya pRthivIkAyikasyAdholokasya nADacA bAhaye kSetre samavahatasya UrdhvalokanAthA vA kSetre samutpadyamAnasya yathA - viMzatisthAne pUpapAto varNita stenaiva rUpeNa akAyikasya caturvidhasya aparyApta paryApta sUkSma vAdarabhedabhinnasyApi viMzati-sthAne prapapAto varNaNIya iti bhAvaH 160 / 'sumate kAiyassa dubi hassa vi evaM ce' sukSmatejaskAyikasya dvividhasyAparyAptaparyAptakasya ca yaha utsara rUpa kathana hai| isa prakAra se aparyApta cAdapRthivIkAyikoM ko 20 sthAnoM meM utpAdayukta karane se aura paryApta pRthivIkAyikoM ke bhI 20 sthAnoM meM utpAdita karane se 80 gamaka ho jAte haiM / ' evaM AukkAhayahasa canvihastra virmANipavvaM' jisa prakAra se adholoka sthita nADI ke bAhaya pradeza meM sAraNAntika samuddhata karake Urdhva lokasthita sanAr3I ke pAhirI pradeza meM utpanna hue pRthivIkAyikakA utpAda bIsa sthAnoM meM kahA gayA hai, usI prakAra se aparyApta paryApta sUkSma aura bAdara bhedanAle akAdhikakA bhI 20 sthAnoM meM upapAta varNita kara lenA cAhiye / isa prakAra se cAroM prakAra ke aSkAyikoM ke 80 gamaka ho jAte haiM ! pahile ke 80 aura ye 80 Apasa meM jor3a dene se 160 gamana hote haiM / 'sumAiyassa duvihasta vi evaM ceca' isI prakAra se aparyApta aura paryApta sUkSma tejaskAyika kA bhI pRthivIkAyika ke jaise 20 sthAnoM meM upapAta kahalenA cAhiye / isa prakAra se 40 gamaka aura che, eja pramANenuM kathana ahiyAM paNa samajavuM. A prama Ne prabhue uttara kahela che A rIte aparyAptaka khAdara pRthvikAyikAnA vIsa sthAnamAM upatautpatti kahevAthI ane paryApta pRthvikAyikAnA paNa 20 sthAnAmAM utpatti uDevAthI 80 meM sI gs| yaha laya he 'eva' AukAiyassa caubvihassa vi mALiyarUM" je pramANe adheAlemAM rahela trasa nADInA bahAranA pradezamAM mAraNAntika samudghAta karIne urdhvalAka sthita trasanADInA bahAranA pradezamAM utpanna thayelA pRthvIkAyikAnA utpAda vIse sthAneAmAM kahevAmAM Avela che, eja pramANe aparyApta, paryApta sUkSma ane bAdara bhedavALA akAyikAnA paNa vIse sthAnemAM upapAtanu varNana karI levu' joIe A rIte cAre prakAranA aka'yikAnA 80 esI gamakA thai jAya che, pahelAM kahela 80 e'sIne A aSThAyikAmAM meLavavAthI 160 ekasa sAiTha gamakA (bheda) thAya che. 'suma te kAiyassa duvihassa vi evaM ceva' he gautama! yA pramA aparyAptaka ane paryAptaka sUkSmatejaskAyikAnA paNa upapAta pRthvIkAyikAnA
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA za034 a. za.1 sU05 vigrahagatyotpAtanirUpaNam 385 pRthivyAdikAyikavadeva vizati sthAne papAto varNanIya iti 200 / 'apajjata pAyarateukkAie NaM bhaMte ! samayakhette samohae' azyA cAdaratejaskAyikA khalu bhadanta ! samayakSetre samavahataH, 'samohaNittA je bhathie uDaloya khettanAlIe. bAhirille khetta' samavahatya mAraNAntikasamudaghAtaM kRtvA yo bhavya avaloka kSetranADayA bAhaye kSetre, 'apajjattasuhumapuDhavIkAiyattAe uvara jittae' aparyApta sUkSma pRthivIkAyikatayA-tathAvidha pRthivIkAyikarUpeNa samutpattum 'se NaM bhaMte ! kaisamaieNaM diggaheNaM uccajjejjA' sa khalu bhadanta ! katisAmayikena griheNa samutpadheta iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama / 'dusamaieNa vA, tisamaieNa vA, causamaieNa vA vigga heNaM ubavajjejjA' dvisA mayikena vA, trisAmayikena vA, catuHsAmayikena vA vigraheNa utpadhetetyuttaram / milAne se 200 namaka ho jAte haiM / 'apajjattavAyara teukAieNaM bhaMte ! samayakhette ! samohae' he adanta ! koI aparyApta cAdaratejaskAyika jIva samayakSetra meM samavahata huaa| 'samohaNittA je bhavie ur3aloya khettanAlIe bAhirille khette apajjatta suhamapuDhavIkAiyattAe uvavajjittae' aura sanavahata hokara vaha avaloka kSetra sthita sanADI ke bAhirI pradeza meM aparyApta sUkSma pRthivIkAyika rUpa se utpanna hone ke yogya hubhA ho 'se NaM bhaMte! kaisamaha eNaM viggaheNaM uvavajjejjA' he sadanta ! aisA vaha jIva kitane samayavAlevigraha se vahAM utpanna hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! dusa. maieNa vA, tisamaieNa vA causamaieNa vA viggaheNaM uvavajjejjA' he gautama ! vaha vahAM do samayavAle vigraha se athavA tIna samayavAle kathana pramANe 20 vIse sthAnamAM kahevuM joIe. A rIte A 40 gasako bhagavAthI 200 ase Ama tha naya cha 'apajjatta vAyarateukAieNaM bhne| samayakhette samohae' gavan / yati mAha te424Ayi: samaya kSetramA samuddhAta 42 'samoha NittA' samuddhAta zana 'je bhavie unDhogaleta. nAlIe bAhirille khette apajjatta suhumapuDhavIkAiyatAe uvavajjittae' Barals zretramAMrahela trasanAlInA bahAranA pradezamAM aparyApta sumapRthvIkAyikapaNAthI apana thapAne ye.zya thaye DAya to 'se Na bhaMte | kai samaieNa vigaheNa uvavajjejjA' mApana yevo te 01 21 samayanI vigraha gatithI utpanna thAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautama svAmIne kahe che ke'goymaa' dusamaieNa vA tisamaieNa vA causamaipaNa vA vigaheNaM upavajenjA' gautama te tyAM be samayavALI vigraha gatithI athavA traNa samayavALI bha049
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatosa punaH praznayanAha-'se keNaTeNaM' ityAdi / 'se keNaDeNaM' tatkenArthena bhadanta ! evam ucyate dvisAmayikena vA, trisAmayikena vA, catuHsAmayikena vA smutpdheteti| 'aTTho jaheva' ityAdi / 'aTTho jaheva rayaNapabhAe taheva satta seDhIo' arthoM hetu: kAraNaM yathaiva yenaiva prakAreNa ratnamabhAyAM kathita stathaiva sapta zreNirUpo vktvyH| yayA ratnaprabhAyAM zreNi vibhajya dvisAmayikAdi vigrahasya samarthana tathaiva ihApi zreNivibhAgapUrvakameva uttara miti / kiyatparyantaM ratnaprabhApakaraNaM vaktavyaM tatrAha-'jAva' ityAdi / 'evaM jAva' evaM yAvat, atra yAvatpadena saptazregaya jvAyatA yaavddhckrvaalaa| tatra ekato vakrayA gacchan, dvisAmayikena vA, vigraha se athavA cAra samayavAle vigraha se utpanna hotA hai / 'se keNaheNaM bhaMte he bhadanta! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki vaha vahAM do samayavAle vigrahase thAvat cAra samayavAle vigrahase utpanna hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'aTTho jaheva rayaNappabhAe taheva sattaseDhIo' he gautama ! jaisA kAraNa ratnaprabhApRthivI meM kahA gayA hai vaisA hI kAraNa saptazreNi rUpa yahAM para bhI kaha lenA caahiye| arthAt jisa prakAra se ratnaprabhA meM zreNikA vibhAga karake dvisAmayika Adi vigrahakA samarthana kiyA gayA hai usI prakAra se yahAM para bhI zreNi ke vibhAga pUrvaka hI uttara kaha lenA cAhiye / yaha ratnaprabhA prakaraNa yahAM yAvat zabdase vahAM taka kA liyA gayA hai ki jahAM para prabhuzrIne uttara rUpameM aisA kahA hai ki he gautama | maiMne RjvAyatA yAvat arddhacakravAlA isa prakAra se sAta zreNiyAM kahI vigraha gatithI athavA cAra samayavALI vigraha gatithI utpanna thAya che. 'se keNaTeNaM bhaMte !0' 8 sAvana bhA5 me // 24thI / ch| 8-te tyo be samayavALI vigraha gatithI yAvata cAra samayavALI vigraha gatithI utpanna thAya cha 1 mA prazna uttaramA prasuzrI gautabhasvAmIna 4 cha :-'aTTho jaheva rayaNappabhAe taheva satta seDhIo gautama ! 2namA pRthvInA 4thanamA je pramANenuM kAraNa kahevAmAM Avela che. e ja pramANenuM sAta zreNI rUpa kathana ahiyAM paNa samajavuM arthAt je pramANe rataprabhA pRthvImAM zreNIne vibhAga karIne be samaya vigere vigraha gatinuM samarthana karavAmAM AvyuM che, eja pramANe ahiyAM paNa zreNInA vibhAgapUrvaka ja uttara samaja. A ratnaprabhA prakaraNa ahiyAM yAvat zabdathI grahaNa karavAmAM Avela che. te ratanaprabhA prakaraNa tyAM sudhInuM grahaNa karavAmAM Avela che ke tyAM prabhuzrIe uttara rUpathI evuM kahe che ke-he gautama! meM bajavAyatA yAvat ardhacakra
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ 287 pramaicandrikA TIkA za034 a. za01 sU05 vigrahagatyotpAtanirUpaNam dvidhAto vakrapA gacchan, trisAmayikena vigraheNotpadyetaviNyA mutpadyamAnazcatuH sAmayikena vigraheNotpadyeu, tattenArthena gautama ! evamucyate dvisAmayikenavA, trisAmayikena vA catuHsAmayikena vA vigraheNa samutpadyeta, evam pRthivIkAyi keSu caturvidheSu uparAtayitavyaH aSkAyikeSu caturvidheSu tathA aparyApteSu sUkSma tejaskAyikepu copapAtayitavya etadantasya grahaNaM bhavatIti bhAva: 'apajjatta vAyara ukAie NaM bhaMte! samayakhette samohae samodaNittA je bhavie' aparyApta haiM / unameM se ekato kA zreNise jAtA huA jo jIva utpatti sthAna meM utpanna hotA hai vaha vahA~ do samayavAle vigrahase utpanna hotA hai / dvighAto vA zreNise jAtA huA jo jIva utpatti sthAna meM utpanna hotA hai vaha tIna samayavAle vigrahase vahAM utpanna hotA hai aura jo jIva vizreNi meM utpanna hotA hai vaha cAra samayavAle vigraha se vahAM utpanna hotA hai / 'tantenArthena gautama / evamucyate' isaliye he gautama! maine aisA kahA hai ki vaha vahAM do samayavAle vigrahase utpanna hotA hai / tIna samayavAle vigrahase utpanna hotA hai athavA cAra samayavAle vigraha se utpanna hotA hai / isI prakAra se use cAroM prakAra ke pRthivIkAdhika jIvoM meM utpAdita kara lenA caahiye| cAroM prakAra ke akAyikoM meM utpAdita kara lenA cAhiye aura aparyAtaka sUkSma tejaskAyikoM meM utpAdita kara lenA cAhiye / 'apajjatta vAyara leukkAieNaM bhaMte / samayakhette samohae smohvAlA A rIte sAta zreNIyA kahela che. temAMthI ekatA vakA zregrIthI jaIne je jIva utpattisthAnamAM utpanna thAya che, te tyAM e samayavALI vigraha gatithI utpanna thAya che, ane dvidhAtA vakA zreNIthI janArA jIva utpatti sthAnamAM utpanna thAya te traNa samayatrALI vigraha gatithI utpanna thAya che, ane je jIva vizreNIthI utpanna thAya che, te cAra samayavALI vigraha gatithI tyAM utpanna thAya che. ' tattenArthena gautama ! evamucyate' me uparathI hai gautama ! me' evu kahela che ke-te tyAM e samayavALI vigraha gatithI utpanna thAya che, traNa samayavALI vigraha gatithI utpanna thAya che. cAra samayavALI vigraha gatithI utpanna thAya che. A pramANe te cAre prakAranA pRthvIkAyikAmAM utpanna thavA saMkha'dhI kathana kahevu' joI e. ane aparyAptaka, paryAptaka tejarakAyikAmAM utpanna thatrAnA saMbaMdhamAM kahevuM joie. 'apajjata pAyarate ukkAieNaM bhaMte ! samayakhette samohapa samohaNittA' he bhagavan
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsa TaMTa vAdaratejaskAyikaH khalu bhadanta ! samayakSetre samavahato - mAraNAntika samudghAtaM kRtavAn, samavaddatya-mAraNAntika samudvAtaM kRtvA yo bhavyaH, 'uDDUkoyakhetanA - lIpa vAhirille khatte' loka kSetranADacA vAhya kSetre' 'pajjata mRhuma teukAiyattAe uvavajjittae' paryApta sukSmatejaskAyikatayA tadrUpeNopapattum, 'se NaM bhaMte! ' sa khalu bhadanta | katisAmayikena vigraheNa utpadyeteti praznaH / uttaramAha - 'sesaM ' ityAdi / 'sesaM taM cetra' zepamuttara matra sarvaM dvisAmayikeca vA' trisAmayikena cA, 'catuHsAmayikena vA viNa utpadyetetyAdikaM sarvaM pUrvavadeveti jJAtavyamiti / ""apajjata bAyara ukkAiraNaM bhaMte / samayakheta samohara' aparyAp vAdaratejapittA' 'he bhadanta ! jo aparyApta bAdaratejaskAyika samayakSetra meM mAraNAntika samudghAta se maraNa karatA haiM aura maraNakarake 'je uDDaloyakhettanAlIe bAhirille khette ejjanta suhumateukA iyattAeuvavajji - tara bhavie' jo Urdhvaloka sthita sanADI ke bAharI kSetrameM paryApta sUkSma tejaskAyika rUpase utpanna hone ke yogya hotA hai to 'se NaM bhaMte! 'he bhadanta ! ailA vaha jIva kitane samayavAle vigraha se yahAM utpanna hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'sesa taM ceva' 'he gautama ! isa 'sambandha meM uttara yahA~ 'vaha vahAM do samaghavAle vigraha se bhI utpanna hotA hai, tIna samayavAle vigraha se bhI utpanna hotA hai tathA cAra samayavAle vigraha se bhI utpanna hotA hai ' 'ityAdi rUpale pUrvokta jaisA hI jAnanA cAhiye | 'apajjanta vAyara tekkAharaNaM bhaMte ! samayakhette samohae' 'he je paryApta khadara tejaskAyika zramayakSetramAM mAraNAntika samudghAtathI maraNu yA che, bhane bhara yAmIne 'je uDaDhaloyakhettanAlIe vAhirille khette pajjattasuhumate kAiyattAe uvavajjittara bhavie' ne vasIumA rahedyA trasanADInA ahezabhAM paryApta sUkSmate rAyapaNAthI utpanna yaMtrAne yogya hoya che, 'se NaM bhaMte 10 ' huM bhagavan eve te jIva keTalA samayavALI vigraha gatithI tyAM utpanna thAya che ? yA praznanA uttaramA prabhuzrI he che - 'sesaM ta' ceva' he gautama! A saMbaMdhamAM uttara ahiyAM te tyAM e samayavALI vigrahu gatithI pazu utpanna thAya che, traNu samayavALI vigraha gatithI paNa utpanna thAya che, tathA cAra samayavALI vigraha gatethI paNa utpanna thAya che, vigere prakArathI pahelA kahyA pramANe ja samajave. 'apajjattavAyara ukkAieNaM bhaMte ! samayakhette samohara ke bhagavan ne
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 a. za01 su05 vigrahagatyotpAtanirUpaNam 386 skAyikaH khalla bhadanta ! samaya kSetre samava hato-mAraNAntikasamudghAtaM kRtavAn , 'samohaNittA je bhavie samaya khette apajjatta vAyara te ukjhAyattAe upabajjittae' samabahatya-mAraNAntika samudghAtaM kRtvA yo bhanyo'paryApsavAdaratejaskAyika tayA samutpattum / 'se NaM bhaMte ! kara samaieNaM viggahegaM uvavajjejjA' sa khalu bhadanta ! aparyApta bAdaratejaskAyikaH kati sAmayikena vigraheNa samupadye teti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / ' 'goyamA' he gautama ! 'egasasaieNa vA, dumamaieNa vA, timamaieNa vA, vigaheNaM ubavajjejmA' ekasAmayikena vA, dvisAmayikena vA, trisAmayikena vA vigraheNa utpacha tetyuttaram / punaH praznayati 'se keNaTeNa' tatkenArthena, uttaramAha-'aho jaheva' ityAdi / 'aTTho jaheva rayaNappa. bhadanta ! jo aparyApta pAdara tejaskAyika jIva lamayakSetra meM lamavahata hotA hai-mAraNAntika samuddhAta karatA hai-aura 'lamohaNittA je bhavie samayakhette apajjanta bAyazteulAntAe udhajjittae' kAraNAntika samudghAta karake jo manuSyakSetra meM aparyApta bAdatejaskAyika rUpase utpanna hone ke yogya hotA hai 'bhaMte ! kA samaie vigAheNaM uvavajjejjA 'aisA vaha jIva he bhadanta ! vahAM kitane samayavAle vigrahase utpanna hotA hai| uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! egasamaieNa yA dulamahaeNa bA, lilamaieNa ghA vigaheNaM upavajjejjA' he gautama! baha vahAM eka layavAle vigrahale, athavA do samayavAle vigraha se athavA tIna samayamAle vigrahase utpanna hotA hai / 'khe keNaTeNe' he bhadanta ! aillA Apa zila kAraNa se kahate hai ki vaha aparyApana bAdara tejaskAdhika jIva lamayakSetra meM mAraNAntika samudghAta karake vahIM aparyApta bAdaratejarakAyika jIva samayakSetramAM samavahata thAya che. arthAta mAraNACOMsbhaat 2 cha, bhane 'samohaNittA je bhavie khamayakhette apajjattavAyarateukAiyattAe utravajjittae' bhAranti samuddhAta 4 / 22 manuSyakSetramA ma5. yati mAha te12yi454AthI 5nna thapa ne yogya hAya hai, seNaM bhaMte ! kai samaieNa vigaheNa ujjejjA' mevAta 4 lagavana ttetts| smyvALI vigraha gatithI tyAM utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI ha -goymaa| egasa naieNa vA dusamaieNa vA tisamaieNa vA viggaNa uvavajejjA' gautama mevAta va tyA meM samayavANI viyatithI athavA be samayavALI vithaDa gatithI athavA traNa samayavALI vigraha gatithI Gpanna thAya che. 'se veNa?Na0' 3 sagavan mA5 me zArathI ho che? ke te aparyApta bAdara tejaskAyika jIva samayakSetramAM mAraNAnita
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 320 bhagavatI bhAe taheva sattaseDhIo' athoM hetuH yathaiva ratnaprabhAyAM tathaiva saptazreNirUpo vijnyeyH| 'evaM ejjatta vAyarate ukkAiyattAe vi evam aparyApta vAdara tejaskAyikatayA samutpadhamAnasya yathaiva vaktavyatA bhaNitA tathaiva paryApta pAdaratejaskAyikatayA samutpadyamAnasyApi vaktavyatA bhaNitavyeti bhAvaH 'vAukkAiesu vaNassahakAiesa ya jahA puDhavIkAie su uvavAio tahatra caukkaeNaM bhedeNaM uvavAeyayo' vAyu kAyikepu vanaspatikAyikeSu ca yathA-yena prakAreNa pRthivIkAyikeSu caturvidheSu upapAtitaH-upapAto darzita stathaiva-tenaiva rUpeNa catuSkena bhedena aparyApta para aparyApta vAdaratejaskAyika rUpase eka samayavAle vigrahase, athavA do samayakAle vigraha se athavA tIna samayavAle vigrahase utpanna hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'aho jaheva raghaNappabhAe taheva sattase DhIo' he gautama! jailA ratnaprabhA prakaraNa meM isa sambandha meM mere dvArA sAta zreNiyoM kA pratipAdana rUpa kAraNa banalAyA gayA hai vahI kAraNa yahAM para bhI samajha lenA cAhiye / ___evaM pajjatta bAparate ukkAiyattAe vi' jaisI vaktavyatA aparyApta bAdara tejaskAyika rUpa se utpanna honevAle jIvake saMbaMdha meM kahI gaI hai usI prakAra kI vaktavyatA paryApta tejaskrAyika rUpa se utpanna hone ghAle jIva ke viSaya meM bhI kaha lenI caahiye| 'vAukkAiessu vaNassai. kAieslu ya jahA puDhavInAiessu uvavAhao taheva caukkaeNaM bhedeNaM samudughAta karIne tyAM ja aparyApta bAra tejarakAyikapaNAthI eka samayavALI vigraha gatithI, athavA be samayavALI vigraha gatithI athavA traNa samayavALI vigraha gatithI utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che 3- aTThoM jaheva rayaNappabhAe tahaiva satta seDhIo' 3 gautama ! 2namA pRthvInA prakaraNamAM je rItanu A sa baMdhamAM meM kathana karyuM che ke-sAta zreNI hoya che, vigere pratipAdana rUpa kAraNa batAvyuM che, te ja kAraNa ahiyAM paNa samajI levuM joIe. ___ 'eva pajattavAyarateukAiyattAe vi' 2 pramANenu thana bhArata ma.62 tejaskAyikapaNAthI utpanna thanArA jIvanA saMbaMdhamAM kahyuM che, e ja pramANenuM kathana paryApta tejaskAvikapaNAthI utpanna thavAvALA jIvana sa ba dhamAM paNa sabhara. 'vAukkAiesu vaNasbaikAiesu ya jahA puDhavI kAiesu utravAiyo taheva ghasaskaeNaM bheeNaM ubavAeyavo' 2 pramANe yAra 412na pRthvIyi vAmA
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2034 a. za01 sU05 vigrahagatyotpAtanirUpaNam 391 paryApta sUkSma vAdara bhedenopapAtayitavyaH / catuSpakArakepu vAyukAyikeSu tathAcatuSpakArakeSu vanaspatikAyikeSvapi aparyApta bAdara tejamkAyikasyopapAto varNanIya iti / 'evaM pajjatta vAyarateukAibho vi eesu caiva ThANesu uvavAeyano' evam aparyApta bAdaratejaskAyikasya vAyuvanaspatikAyikeSu upapAto darzita stenaiva rUpeNa paryApta bAdaratejaskAyikasyApi pratyekaM caturvidhepu pRthivyaptejo. vAyuvanaspatikAyike pUSapAto varNanIya iti / 'vAukAiya-vaNassAkAiyANaM jaheva puDhavIkAyatte uvavAo taheva mANiyacco vAyukAyika vanaspatikAyikAnAM catu. vidhAnAm yathaiva pRthivIkAyikatayA-pRthivI kAyikarUpeNopapAta: kathita stathaivaiSAm atrApi upapAto bhaNitavyaH, AlApaprakArazca svayamehanIyaH / pUrvamadhouvavAeyavyo' 'jisa prakArale caturvidha pRthivIkAyikoM meM aparyApna bAdaratejaskAyika kA upapAta divAyA gayA hai| usI prakAra se catu. vidha vAyukAyikoM meM aura caturvidha vanaspatikAyikoM meM bhI usakAaparyApta bAdatejaskAyikakA-upapAta kaha lenA caahiye| 'evaM pajjatta bAyarateukAo ki eesu ceva ThANesu upacAeyavyo' isI rIti ke anusAra paryApta bAdaratejAkAyika kA bhI caturvidha pRthivIkAyikoM meM, caturvidha apkAyikoMmeM, caturthigha tejaskAyikoMmeM, caturvidha vAyukAthikoM meM aura caturvidha vanaspatikAyikoM meM upapAta kaha lenA cAhiye / 'bAukAiyavaNassaikAiyANaM jaheca puDhacIkAiyatte uvavAbho taheva bhANiyavyo' caturvidhavAyukAdhikoM kA aura caturvidha vanaspatikAyikoM kA jaisA pRthivIkAthikoM meM upapAta kahA gayA hai usI prakAra se inakA yahAM para bhI upapAta kaha lenA cAhiye / isa aparyApta bAdara tejaskAyika utpAta kahyo che eja pramANe cAra prakAranA vAyukAyikamAM ane cAra prakAranA vanaspatikAcikemAM paNa tene aparyApta bAdara tejaskAyikano upapAta kahe joIe ___evaM pajjattavAyarateukAiyo vi paesu ceva ThANesu uvavAeyavvo' mAra pramANe paryApta bAdara tejaskAyikane paNa cAra prakAranA pRthvIkAcikemAM cAra prakAranA akhAyikomAM cAra prakAranA tejaskAyikAmAM cAra prakAra vAyu kAyikamAM ane cAra prakAranA vanaspatikAyikamAM upapAta kahevo joIe 'vAukAiya vaNassaikAiyANa jaheva puDhavIkAiyatte uvavAo taheva bhANiyabyo' cAra prakAranA vAyukAyikene ane cAra vanaspatikAyikene upapAta pRthvI
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ 322 bhagavatI lopa kSetranADI bAhayakSetre samavhatAnAyUlokakSetranADI cAhatyakSetre samupitsanA pRthivyAdInAnuSapAto varNita:, sAmpatamU lokakSetranADI bAhyakSetre samuspisanAM pRthivyAdInA mupapAtaH pUrvavatra bhavatIti madaryate-'apajjatta' ityaadi| 'apajjatta suhumapuDhavIkAieNaM maMte !' aparyApta sakSamapRthivIkAyikaH khalu bhadanta ! 'uDaloya. khettanAlIe bAhirillekhette samohara' UrdhvalokakSetranADayA bAhya kSetre samavahatomAraNAnvisamudghAta kRtavAn, 'samohaNittA je bhavie aheloyakhetanAlIe bAhirille khette apajjata suhuma puDha pIkAiyattAe upajjittae' samAhatya-mAra. sambandha meM AlApa prakAra svayaM udbhAvita kara lenA cAhiye / jisa prakAra se adholoka kSetra sthita balanADI ke vyAhirI kSetrameM samavahana hue pRthivyAdi jIvoM kA jo ki avaloka sthita nasanAr3I ke bAhya pradeza meM utpanna hone ke yogya haiN| utpAda kahA gayA hai usI prakAra se avaloka sthita balanADI ke vAhaya kSetra meM samavahata hue jIvoM kA jo ki adholoka sthita calanADI ke bAhirI pradeza meM utpanna hone ke yogya haiM utpAda hai yaha prakaTa kiyA jAtA hai 'apajjata suhunapuDhacIkAieNaM aMte ! uDaloya khettanAlIe vAhirille khette samohae' he adanta ! koI aparyApta sUkSma pRthivIkAyika jIva abalokasthina manADI ke vAhirI pradeza meM mAraNAntika samudaghAta karake bharA aura marakara 'je bhavie aheloya khettanAlIe vAhirille khette ajjatta suhamapuDhavIkAiyattAe uvavajjittae' vaha kAcikemAM je pramANe kahela che, eja rItathI teone upapAta ahiyAM paNa kahI le. A viSayamAM AlApane prakAra svayaM samajI le. je pramANe adheleka kSetramAM rahela trasanADInA bahAranA kSetramAM samudugha ta karela pRthvIkAvika vigere jIvonA ke je urva lekamAM rahela trasanADInA bAhA pradezamAM utpanna thavAne e gya che, tenA saMbaMdhamAM utpAda kahela che, eja pramANe udarvakamAM rahela trasanADInA bahAranA kSetramAM samudyAta karela ke je nIcenA lakamAM rahela trasanADInA bahAranA pradezamAM utpanna thavAne cagya cha, tamAna tyAta thAya che. tama upAmA mAvasa che. 'apajjattasuhamapuDhavIkAieNa bhaMte ! uDDhaloyakhettanAlIe vAhirille khette samohae' sana 18 aparyApta sUkSama pRthvIkAyika jIva urvalemAM rahela trasa nADInA bahAranA pradezamAM mAraNAnika samudaghAta karIne maraNa pAme, ane maraNa pAmIne 'je bhavie aholoyakhettanAlIe bAhirille khette apajjattasuhumapuDhavIkAiyattAe uva
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ her fdrakA TIkA 034 a. za01 sU05 vigrahagatyotpAtanirUpaNam 393 - NAntikasamudghAtaM kRtvA yo avyaH yogyaH, adholokakSetranADayA vAhaye kSetra aparyApta sUkSmapRthivIkAyikatayA tAdRza pRthivIkAyika svarUpeNotpattam- samutpatim AsAdayitum, 'se NaM bhaMte ! isamaieNaM' sa khalu bhadanta ! kati sAmayikena vigraheNa samutpadyateti praznaH / asyottaramatidezenAha - ' evaM ' iti / evaM yathAadholokakSetranADI bAhyakSetre samavahatAnA mUrdhvaloka kSetranADI vAhyakSetre samutpitsUnAM viSaye upapAto varNita svathaiva - ' UDDaloya khettanAlIe vAhirille khette samoiyANaM' Urdhvaloka kSetranADayA vAle kSetre samavaddatAnAM pRthivyAye kendriyANAm, 'aheloya khettanAlIe vAhirille khette ubavajjamANANaM' adholoka kSetranADayA vAle kSetre samutpa: dyamAnAnAmapi 'soceca gamao niravaseso mANiyantro' sa eva-pUrvokta eva adholokakSetranADayAH bahiH kSetrAd UIloka kSetranADI as: kSetrasamutpatsu sadRza eva gamako niravazeSaH - samagro bhaNitavyaH / kiyatparyantaM pUrvamakaraNamiha bhaNitavyam, tatrAha 'jAva' ityAdi / 'jAba cAyaravaNassaikAiyAo pajjattao vAyaraadholokasthita nADI ke bAhirI pradeza meM utpanna hone ke yogya huA to 'leNaM aMte / kaisa mahaNaM' he bhadanta ! aisA vaha jIva vahAM kitane samayavAle vigraha se utpanna hotA hai ? atideza se uttara dete hue prabhuzrI gautama se kahate haiM 'eca' 'he gautama! jisa rIti se adholokasthita prasavADI ke bAhya pradeza meM samavahata hue pRthivyAdi ekendriya jIvoMke Urdhya lokasthita trasanADI ke bAhyapradeza ke viSaya meM upapAtakA - utpAdakA kathana kiyA gayA hai usI rIti se Urdhva lokasthita sanADI ke bAhyapradeza meM samavahata hue pRthivyAdi ekendriya jIvoM ke adholokasthita manAlI ke bAhyapradeza meM utpAda kA kathana hai aisA jAnanA cAhiye / yahI bAta 'so ceva gamao niravaseso bhANiyavbo' isa sutrapATha dvArA pradarzita kI gaI hai| aura yaha saba pUrva vajjicae' te maghoSo'bhAM raDesa trasanADInA mahAranA addezamAM utpanna thavAne yogya thye| hoya to 'se NaM bhaMte ! kai samaieNaM0' he lagavan mev| te jIva keTalA samayavALI viSraha gatithI tyAM utpanna thAya che ? A praznanA uttara atideza (bhalAmaNu)thI ApatAM prabhuzrI kahe che ke-'zya' he gautama ! je rIte adhelAkamAM rahela sanADInA khahAranA pradezamAM samudlAta karela pRthvIkAyika vigere ekendriya jIvAne ulemAM rahela trasanADInA khahAranA pradezanA viSayamAM upapAtanu kathana kahela che. teja pramANe AmanA utpAdanuM athana pazu che, tebha sabhana bhana vAta 'so ceva gamao niravasesro i candvo' A sUtrapAr3a dvArA batAvavAmAM Avela che ane A saghaLu pahelAnuM 3 bha0 50
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIle paNassaikAiesu pajjattaesu uvavAio' yAvad vAdaravanaspatikAyikaH paryAptako pAdara vanaspatikAyikeSu paryAptake puuppaatitH| aparyApta sUkSmapRthivIkAyikata Arabhya paryApta vAdaravanaspatika ekendriyajIvAH aparyApta sUkSma pRthivI kAyikataH Arabhya paryApta bAdaravanaspatikAyikAnteSu ekendriyeSu upapAtita stayeva vijnyeyH| sarvatrAlApamakAraH svayamevohanIyaH // 90 5 // atha--lokasya paurastyAdi caramAta viSayaH samudghAtopapAtaH pradarzyate'apajjatta' ityaadi| - mUlam-apajjatta suhamapuDhavIkAieNaM bhaMte ! logasla purasthimille carimaMte samohae, samohaNittA je bhavie logasta purathimille ceva carimaMte, apajjatta suhuma puDhavIkAiyattAe uvavajjittae, se NaM bhaMte ! kai samaieNaM viggaheNaM uvavajjejjA.? goyamA! egasamaieNa vA, dulamaieNadhA, tisamaieNa cA, ghausamaieNa vA viggaheNaM uvvjjejjaa| se keNaTeNaM bhaMte! evaM vuccai egasamaieNa vA jAva uvavajjejjA ?, evaM khalu prakaraNa yahAM para 'jAva 'yAyara vaNasaikAio pajjatto ghAyaravaNassai. kAiessu pajjattaessu uvavAio' isa sUtrapATha taka jyoMkA tyoM kahanA cAhiye / tAtparya kahane kA yaha hai ki aparyApta sUkSmapRthivIkAyika jIva jaise pahile paryApta pAdaravanaspatikAdhika taka ke ekendriya jIyoM meM utpAdita batalAye gaye haiM vaise hI yahAM para inheM utpAdita patalAnA cAhiye / isa sambandha meM sarvatra AlApa prakAra svayaM hI udbhAvita kara lenA cAhiye // 5 // 42 miDiyA 'jAva bAyaravaNassaikAiyAo pajjattao bAyaravaNasaikAiesu pajja taeMsu uvavAio' 2L sUtrAnA 4thana sudhA bhanu tama 4ii se . kahevAnuM tAtparya e che ke-aparyAptaka sUma pRthvIkAyika jIva je rIte pahelAM paryApta bAdara vanaspatikAyika sudhInA eka IndriyavALA chAmAM utpaNa thavAnA saMbaMdhamAM kathana karavAmAM Avela che, eja pramANe ahiyAM paNa teonA utpanna thavAnA saMbaMdhamAM kathana karavuM joIe. A viSayamAM mAyApakone prakAra savayaM banAvIne samajI levuM. sU0 pA
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakA TIkA za034 aM. za. 1 sU06 a0sUkSmapRthvikAyikotpattiH 396 goyamA ! mae satta seDhIo pannattAo taM jahA - ujjuAyayA jAva addhacakkavAlA | ujjuAyayAe seDhIe uvavajjamANe egasamaieNaM viggaNaM uvavajjejjA / egao vaMkAe seTIe uvavajjamANe dusamaieNaM viggaheNaM uvavajjejjA / duhao kA seTIe uvavajjamANe je bhavie egapayami aNuseTIe uvavajjittae se NaM tisamaieNaM viggaheNaM uvavajjejjA, je bhavie viseDhIe ubavajjittae, se NaM va usamaieNaM viggaNaM uvavajjejjA, se teNaTTeNaM jAva uvavajjejjA / evaM apajjata suhumaDhavIkAio logala purathimille carimaMte / samohae, samohaNittA logassa purathimille deva carimaMte apajjattaesu pajjantaesu ya suhumapuDhavIkAiesu2, suhumaAukAiesa apajjattaesu pajjattaesu4, suhumateukAiesu apajjattapasu pajja - tarasu ya 6, suhumavAukAiesa apajjattaesu pajjattaesa 8, bAyaravAukAiesu apajantaesu pajjatarasu 10, suhumavaNassa ikAiesu apajattaesu pajjanttarasu ya 11, bArasasu vi ThANesu eeNaM caiva kameNaM bhANiyavvo / 12 suhumapuDhavIkAio pajjattao evaM va niravaso bArasa vi ThANesu ukvAeyavvo24 / evaM ee gamaeNaM jAba suhumavaNaslaikAio pajattao suhumavaNassaikAiesu pajjattaesa cetra bhANiyavvo / apajatta suhumapuDhavIkAieNaM bhaMte ! logassa purathimille carimaMte samohae, samohaNittA je bhavie logalla dAhiNile carimaMte apajjata suhumapuDhavIkAiyattAe uvavajjittae, se NaM bhaMte! kai samaieNaM viggaheNaM udavajjejA ? goyamA ! dusamaieNaM vA tisamaieNaM vA vausamaieNaM viggaheNaM uvavajjejjA | se keNadveNaM bhaMte ! evaM vubai 1 /
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI evaM khalu goyamA ! mae sana seDhIo pannattAo taM jahA ujjuAyayA jAva addhacakkavAlA / egao vaMkAe seDhIe uvavajamANe dusamaieNaM viggaheNaM uvavajjejjA / duhao vaMkAe seDhIe uvavajjamANe je bhavie egapayaraMmi aNuseDhIe uvavajittae, se NaM tisamaieNaM viggaheNaM uvavajjejjA / je bhavie viseDhIe uvavajjittae se NaM causamaieNaM viggaheNaM uvvjjejjaa| se teNaTeNaM goyamA! evaM eeNaM gamaeNaM purathimille carimaMte samohae dAhiNille carimaMte uvavAeyavvo jAba suhumavaNastaikAio pajattao suhumavaNalaikAiesu pajattaesu ceva / savvesiM dusamaio, tisamaio, causamaio viggaho -bhaanniyvyo| apajjattasuhumapuDhavIkAie NaM bhaMte ! logassa - purathimille parimaMte samohae, samohaNittA je bhavie logassa paJcasthimile caribhaMte apajjattanuhumapuDhavIkAiyattAe uvavajijattae, se NaM bhaMte ! kA samaieNaM vigaheNaM uvavajjejjA? - goyamA ! ega lamaieNa vA, dulamaieNa bA, tisamaieNa vA, causamaieNa vA, vigaheNaM unabajjejjA / le kennttennN0| evaM jaheva purathimille carimaMte lasohayA purathimille ceva carimaMte uvavAiyA, taheva purathimille carimaMte samohayA pacca. thimille carisate uvavAepalyA savve / apajjatta suhumapuDhavIkAieNaM bhaMte! logasta purathimille carimaMte samohae samohaNittA je bhavie logalsa uttarille carimaMte apajjattasuhumapuDhavIkAiyattAe uvvjjitte| se NaM bhaMte ! evaM jahA purasthimille carimaMte samohao dAhiNille carimaMte uvavAio tahA purasthimille samohao uttarille carimaMte uvvaaeyvvo||suu06|| - -- .
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama drikA TIkA za034 aM. 201 su06 a0sUkSmapRthvikAyikotpattiH 397 chAyA -- aparyApta sUkSma pRthivIkAyikaH khalu bhadanta ! lokasya paurastye caramAnte samavahataH samarahasya yo bhanyo lokasya paurastye eva caramAnte aparyApta sUkSmapRthivI kAyikatayA utpattum sa khalu bhadanta ! kati sAmayikena vigraheNotpadyate ? gautama / ekasAmayikena vA dvisAmayikena vA, trisAmAyikena vA, catuHsAmayikena vA vimagotpadyate, tatkenArthena bhadanta ! evamucyate ekasAmayikena vA yAvat utpadyeta / evaM khalu gautama ! mayA saptazreNayaH prajJaptAH tadyathA - RjvAyatA yAvadarddhacakravAlA | 7| RjvAyatayA zreNyA utpadyamAna ekasAmayikena vipraNotpadye / ekato vakrayA zreNyA utpadyamAno dvisAmayikena vigraheNotpadyeta, dvidhAto vakrayA zreNyA utpadyamAno yo bhavya ekapratare anuzreNyAm utpattum, sa khalu trisAmayikena vigraheNotpadyeta / yo bhanyo vizreNyAmutpattuM sa khalu catuHsAmayikena vigraheNa utpadyeta tattenArthena yAvadutpayeta / evamaparyApta sUkSma pRthivIkAyako lokasya paurastye caramAnte samavahataH samavahatya lokasya paurastye eva caramAnte aparyAptaSu paryApta keSu ca sUna pRthivIkAyikeSu sUkSmA kAyikeSu aparyAptakeSu paryA ca vAdaravAyukAyikeSu aparyApta paryApta ca sUkSma vanaspatikAyikeSu aparyAptakeSu paryAptakeSu ca dvAdazasvapi sthAneSu etenaiva krameNa bhaNitavyaH 12 sUkSma pRthivIkAyikaH paryAptaka evameva niravazeSo dvAdazasva sthAneSu upapAtayitavyaH 24 / evametena gamakena yAvat sUkSmavanaspati kAyikaH paryAptaH sUkSmavanaspatikAyikepu paryApta keSveva bhaNitavyaH / aparyApta sUkSmapRthivIkAyikaH khalu bhadanta ! lokasya paurastye caramAnte samavahataH samavahRtya it out lokasya dAkSiNAtye caramAnte, aparyAptasUkSmapRthivIkAyikeSu upapattum, sa khalu bhadanta ! katisAmayikena vigraheNa utpadyeta / gautama ! dvisAma yikena trasAmayikena catuHsAmayikena vigraheNa utpadyeta / tatkenArthena bhadanta ! evamucyate, evaM khalu gautama ! mayA saptazreNayaH prajJaptA, tadyathA - RjvAyatA yAvat arddhacakravAlA 7 / ekato vakrayA zreNyA utpadyamAno dvisAmayikena vigraheNa utpadyeta / dvidhA cakra zreNyA utpadyamAno yo bhavya ekamatare anuzreNyA mutpattum, sa khalu trisAmayikena vigraheNotpadyeta yo bhanyo vizreNyA mutpattum, sa khalu catuHsAmayikena vigraheNa utpadyeta, tattenArthena gautama ! evametena gamakena paurastye caramAnte samavahataH dakSiNAtye caramAnte upapAtayitavyo yAvat sUkSma vanaspatikAyikaH paryAptakaH sUkSmavanaspatikAyikeSu paryA kedhveva / sarveSA dvisAmayikaH, trisAmayikaH, catuHsAmayiko vigraho bhaNitavyaH / aparyApta sUkSma pRthivIkAyikaH khalu bhadanta ! lokasya paurastye caramAnte samavahataH samavahatya bhavya lokasya pAye caramAnte aparyApta sUkSma pRthivIkAyikatayotpattuM
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ kuTa bhagavatI sakha bhadanta ! katisAmayikena vigraheNotpadyeta / gautama ! ekasAmayikena vA, dvisAmayikena vA trisAmayikena vA, catuHsAmayikena vA vigraheNotpadyeta / tatkenArthena evam ! yathaitra paurastye eva caramAnte samavahatAH paurastye eva caramAnte upapAtitAstathaiva paurastye caramAnte samavahatAH pAzcAtye caramAnte 'upapAtayitavyAH sarve / aparyApta sUkSma pRthivIkAyikaH khalu bhadanta ! lokasya paurastye caramAnte samavahataH samatravahatya yo bhanyo lokasya auttare caramAnte aparyApta sUkSma pRthivIkAyikatayotpattam sa khalu bhadanta / evaM yathA paurastye caramAnte samahato dAkSiNAtye caramAnte upapAtitaH tathA - paurastye caramAnte - samavahata auttare caramAnte upapAtayitavyaH // 6 // 'TIkAH -- ' apajjattasu huma puDhavIkAie NaM bhaMte !" aparyApta sUkSma pRthivIkAyikaH khalu bhadanta ! 'logassa purathimille carimaMte samohae' lokasya paurastye pUrvadik sambandhini caramAnte samavahato - mAraNAntikasamuddhAtaM kRtavAn, 'samohattA je bhavie logassa purathimille ceva carimaMge' 'samaHhatya - mAraNAntika samudghAta kRtvA yo bhavyo lokasya paurastye eva caramAnte, 'apajjata humapuDhavIkAiyattAe uvavajjitae aparyApta sUkSmapRthivIkAyikatayA utpattum 'se aba lokake pUrvAdi carama bhAga vizeSakA upapAta dikhalAyA jAyagA | 'apajjatta suma puDhavIkAie NaM bhaMte ! ityAdi TIkArtha- 'apajjattasu huma puDhavIkAie NaM bhaMte / ' jisa aparyApta sUkSma pRthivIkAdhika jIvane 'logassa purathimille 'carimaMte samohae' loka ke pUrvadikU saMbaMdhi caramAnta meM mAraNAntika samudghAta kiyA hai- 'samohaNittA je bhavie logassa purasthimille ceva carimaMte apajjata huma puDhavIkAiyattAe uvavajjittae' aura maraNa karake vaha loka ke pUrva dizA ke hI antima bhAga meM aparyApta sUkSma pRthivIkAdhika rUpase utpanna hone ke yogya huA hai 'serNa huve lekanA pUrva vigere caramAnta bhAga vizeSane upapAta khatAvavAmAM gAve che. 'apajjata humapuDhavIkAie Na bharate !' ityAdi sUkSma TArtha' - 'apajattasumapuDhacIkAie NaM bhate !" ne aparyApta pRthviI ayi va 'logassa purathimille carimate samohae' sonA pUrva hizA saMmadhI aramAntamAM bhArazAnti sabhuddhAta ne bhare hoya 'samohaNittA je bhAvie logassa purathimille ceva carimaMte apajattanuhumapuDhavI kA iyattAe uvavajjittae' mane bharaNa pAbhIne te bomnA pazcimanA mantalAgabhAM aparyApta sUkSma pRthvikAyika paNAthI utpanna thavAne cAgya hAya che,
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 a. za01 sU06 asUkSmapRthvikAyikotpattiH 399 bhaMte ! kaisamaieNaM viggaheNaM uvavajjejjA' sa khalu bhadanta ! kati sAmayikena vigraheNa gatyA samutpadheta iti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'egasamaieNa vA, dusamaieNa vA, tisamaieNa vA, causamaieNa vA, viggaheNaM uvarajjenjA' ekasApayikena vA, dvisAmayikena vA, trisAmayikena vA, catuHsAmayikenavA vigraheNa gatyA samutpadyatetyuttaram / punaH praznayanAha'se keNadreNaM bhaMte evaM buncai egasamaieNa vA jAva uvavajjejjA' tatkenArthana bhadanta ! evamucyate ekasAmayikena vA yAvad utpadyateti / atra yAtpadena dvisA sAmayikena vA, trisAmayikena vA, catuHsAmayikena vA, eteSAM grahaNaM bhavatIni ? bhaMte ! kaisamaieNaM vigaheNaM uvavajjejjA' 'to he bhadanta ! aisA vaha jIva vahAM kitane samaya vAle vigraha se utpanna hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! egasamaieNa vA dusamahaeNa vA tisamaieNa vA causamahaeNa vA vigAheNaM upavajjejjA' he gautama ! vaha vahAM ekasamayavAle vigraha se bhI utpanna hotA hai, do samayavAle vigraha se bhI utpanna hotA hai, tInasamayavAle vigraha se bhI utpanna hotA haiM aura cAra samayavAle vigraha se bhI utpanna zetA hai| 'se keNaTeNaM bhaMte ! evaM buccai egasamahaeNa vA jAva uvavajjejjA 'he bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki vaha vahAM ekasamayavAle vigraha se bhI utpanna hotA hai yAvata cAra samayavAle vigraha se bhI utpanna hotA hai ? yahAM yAvatpada se 'disAmayikena vA, trisAmayikena vA catuHsAmayikena vA' isa pAThakA grahaNa se Na bhate ! kaisamaieNa vigaheNa uvavajjejjA' ta bhagavana me te jIva keTalA samayavALI vigrahagatithI tyAM utpana thAya che? A praznanA uttaramA prabhuzrI gautamasvAbhAna / che 4-'goyamA / egasamaieNa vA dasamaieNa vA ti samaieNa vA causamaieNa vA vigAheNaM uvavajjejjA gautama! tyA te eka samayavALI vigrahagatithI paNa utpanna thAya che, be samayavALI vigraha gatithI paNa utpanna thAya che traNa samayavALI vigrahagatithI paNa utpanna thAya che ane cAra samayavALI vigrahagatithI paNa utpanna thAya che 'se keNadveNa' bhate ! eva vuccai egasayaieNa vA jAva uvavajjejjA' 8 bhagavan Apa evuM zA kAraNathI kahe che ke te tyAM eka samayavALI vigrahagatithI utpanna thAya che. yAvat cAra samayavALI vigrahagatithI paNa utpanna thAya che malayAM yAvata zapathI 'dvisAmayikena vA, trisAmayikena vA, catu' sAmadikena vA' mA 53 grahaNa 4rAyA che. yA praznanA ittaramA prabhuzrI
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ 400 bhagavatIstre bhagavAnAha-evaM' ityAdi / 'evaM khala he gautama ! 'mae sattaseDhIo pannatAo' mayA sapta zreNayaH prajJaptAH, taM jahA' tadyathA-'ujjubhAyayA jAva addhacakkavAlA' RjvAyatA yAvadarddhacakravAlA, atra yAvatpadena-ekato vakrA, dvidhAto vakrA, ekataH khA, dvidhAtaH khA cakravAlAnAM zreNInAM saMgraho bhavati / tatra-'ujjuAyayAe seDhIe uvavajamANe egasamaieNaM viggaheNaM ubavajjejjA' RjvAyatayA saralayA lambAyamAnayA ca zreNyA samutpadyamAno jItra ekasAmayikena vigraheNa samutpadheta, tathA'ego vaMkAe seDhIe dusamaieNaM viggaheNaM ubavajjejjA' ekato vakrayA kuTilayA zreNyA samutpadyamAno jIvo dvisAmayikena vigraheNa gatyA samutpadhena / tathA'duhao vaMkAe seDhIe ubavajnamANe dvidhAto vakrayA zregyA samutpadyamAno jIvaH huA hai / uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'evaM khalu goyamA ! mae satta. seDhIo pannattAo' 'he gautama ! maine sAta zreNiyAM kahI haiM-'taM jahA' jo isa prakAra se haiM-'ujju mAyayA jAva addhacakkavAlA' 'RjvAyatA yAvat arddhacakravAlA yahAM yAvatpada se 'ekato vakrA dvidhAto vakrA, ekataH khA dvidhAtaHkhA aura cakravAlA' 'ina avaziSTa zreNiyoM kA grahaNa huA hai| inameM jo 'ujjubhAyayAe seDhIe uvavajjamANe ega. samaieNaM viggaheNaM uvavajjejjA' 'jo jIva apane utpattisthAna meM RjvAyatA zreNI se gamana karatA huA utpanna hotA hai vaha vahA~ eka samayavAle vigraha se utpanna hotA hai 'egao vaM koe seDhIe uvavajjamANe dusamaieNaM vigaheNaM uvavajjejjA' tathA jo jIva ekato vakrA zreNi se gamana karatA huA apane utpatti sthAna meM utpanna hotA hai vaha vahAM do samayavAle vigraha se utpanna hotA hai| tathA-'duhao vaMkAe gautamatvAmI 4 che 8-'evaM khalu goyamA ! mae satta seDhIo paNNattAo' hai gautama ! meM sAta zree sa che. 'tajahA' ta ma prabhArI che. 'ujju AyayA jAva addha cakkavAlA' vAyata yAvat ayapAsA bhaDiyAM thAvatpadathI ekato vakrA, dvidhAto vakA, ekataH khA, dvidhAte khA, ane cakravAlA bhA mAlInI shreliiye| graDa 42vAmAM mAvI che. ma! zreyAmA re 'ujjuAyayAe seDhIe uvavajjamANe egasamaieNa' vigaheNa uvavajjejjA' le va pitAnI utpattI sthAnamAM trAjavAyatA zreNIthI gamana karIne utpanna thAya che, ta tyAM ye sabhayavANI viyatithI satpanna thAya che. 'egaovakAe seDhIe uvavajjamANe dusamaipaNa vigAheNa uvavacjejjA' tathA 2 1 ta 14 zreNIthI gamana karIne pitAnA utpatti sthAnamAM utpanna thAya che, te tyAM be sabhayavANI vitiyA utpatti sthAnamA utpanna thAya che. tathA 'duhao
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 1. za.1 206 a0sUkSmapUzcikAyikotpattiH 401 'je bhavie egapayaraMmi aNuseDhI upavajjittae' yo bhavya ekamatare aNuzreNimAzrita tya samutpattum, 'se NaM tisamaieNaM viggaheNaM upavajjejjA' sa khalu jIva visAmA mayikena vigraheNa samutpadyeta, 'je bhavie viseDhI uvavajjittae se NaM causamaieNa viggaheNaM ubajjejjA' yo bhavyo vizreNi-vizreNimAzritya vizreNyAmityarthaH; utpattum, sa khalla catuHsAmayikena vigraheNa gatyA samutpadyata iti / 'se teNaTeNaM jAva uvavajjejjA' tattenArthena gautama ! eva mucyate ekasAmayikena vA, dvisAmayikena vA, trisAmayikena vA, catuHsAmayikena vigraheNotpadyata iti / 'evaM apajjatta suhumapuDhavI koio logasa purathimille carimaMte samohae' evaM pUrvokta seDhIe upavajjamANe je bhadhie egapacaraMsi aNuse hi~ uvavajjittae se NaM tisamaieNaM viragaheNaM ubavajjejjA' jo jIva vidhAto vakA zreNi se gamana karatA huA eka pratara meM samaNi se utpanna hotA hai to vaha tIna samayavAle vigraha se vahAM utpanna hotA hai| aura 'je bhavie vise hI uvavanjittae se NaM ca usamaieNaM bigaheNaM uvavajjejjA' jo vizreNi meM utpanna hone ke yogya hai vaha vahAM cAra samayavAle vigraha se utpanna hotA hai| 'se tejaTeNaM jAva uvacajjejjA' isa kAraNa hai gautama ! maine aisA kahA hai ki vaha vahAM ekasamayavAle vigraha se bhI utpanna hotA hai do samayavAle vigraha se bhI utpanna hotA hai. tIna samayavAle vigraha le bhI utpanna hotA hai aura cAra samayavAle vigraha se bhI utpanna hotA hai / 'evaM apajjatta suhama puDhavIkAio logassa purathilille carimaMte samohae' isI pUrvokta krama ke anusAra koI aparyApta sUkSma pRthivIkAyika jIva loka ke pUrva caramAnta meM vakAe seDhIe uvavajjamANe je bhavie egapayaraMbhi aNuseDhi uvavajjittae se Na tisamaieNa vigaheNa uvavajjejjA' 2 0 dvidhAta! 4t zreNIthI gamana karate thake eka samayamAM sama zreNIthI utpanna thAya che. te te traNa samaya pAsavAtiyA tyA tyAta thAya che mana 'je bhavie visedi uvavajjittae se Na ca usamaieNa viggaheNa uvavajjejjA' ra vizreNImA panna yavAna yogya cha, te tyAMcyA2 samayapANI vigrahagatithI 64nna thAya che. 'se teNaTaNI jAva uvavajjejjA' 2thA 7 gotamA meM se saje-tayAM eka samayavALI vigrahagatithI paNa utpanna thAya che be samayavALI viha gatithI paNa utpanna thAya che. traNa samayavALI vigrahagatithI paNa utpana thAya che ane cAra samayavALI vigraha gatithI paNa utpanna thAya che. 'eva apajjatta suhamapuDhavIkAio laoNgassa purathimille carimaMte smohe| bha0 51
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9 bhagavatIsUtre kramevAparyApta sUkSmapRthivIkAyikaH lokasya paurastye caramAnte samavahato mAraNAntikasamudghAtaM kRtvaan| 'samohaNitA logassa purathimille caiva carimaMte' samavaddasya -mAraNantikasamuddhAtaM kRtvA lokaraya paurastye eva caramAnte 'apajjataesa pajjatae yahumaDhavIkAiesa' aparyApyakeSu paryAptakeSu ca sUkSmapRthivIkAyikeSu aparyApta paryApta bhedabhinneSu pRthivIkAyikeSu ityarthaH tathA-'suhumaAukAie apajjatae pannacara' sUkSmA'kAyikeSu aparyAptaparyAptabhedatyuteSu tathA - 'suma kAiesa apajjattaesu pajjattae ya' aparyAtakepu paryApta keSu ca sUkSmatejaskAdhikeSu tathA 'suhumavA ukAiesa apajjattaera paJjattaemu ya' aparyApta pU paryAptakeSu ca sUkSmavAyukAyikeSu tathA - 'vAyaravAkAiesa apajattae pajjattae ya' aparyAptakeSu paryAptakeSu ca bAdarakhAyukAyikeSu tathA-'suhumavaNassaikAiesa apajjataesu pajjattarasu ya' aparyAptakeSu paryAtakeSu ca sUkSmavanasamavahata huA aura 'samohaNikSA logassa purasthibhille ceva ramaMte' samahata hokara loka ke pUrva hI caramAnta meM 'apajjattaesu pajjatae suTTamapuDhacIkAiesa' aparyApta evaM paryApta sUkSmapRthivI kAyikoM meM tathA 'suhuma AukkAiesa apajjasaesa pajjattaesu' aparyApta evaM paryApta sUkSma aSkAyikoM meM tathA 'huma tekkAiesa apajnattaesu pajjatae ya' aparyApta evaM paryAptaka sUkSmatejaskAyikoM meM, tathA-'suma vAukAiesa apajjantaeSu pajjantaesa ya' aparyApta evaM paryApta sUkSmavAyukAdhikoM meM tathA - 'vAyaravAkAie apajjanttarasu pajjattaesu ya' aparyApta evaM paryApta bAdaravAyukAyikoM meM tathA-' - 'suhumavaNassa ikAi esa apajjasaesa pajjaesu ya' aparyA A pahelAM kahela kramathI koi aparyAptaka sUkSma pRthviIkAyika jIva leAkanA pUrvaM yarabhAntamAM sabhuddhAta arIne bhane 'samohaNittA logassa purathimille deva carimaMte !" samudhAta purIne bounA pUrva yarabhAntamAM 4 'apajjattapasu pajjattapasu sumapuDhavIkAiesa' aryAsa bhane paryApta sUkSma pRthvI ayi abhAM tathA 'suhumathAukAiesa apajjattapasu pajjattae' aparyApta bhane paryAsa sUkSma 402 1 rAyitAbhAM tathA 'suhuma teukAiesa apajjacaesu pajjattapasu ya' aparyApta bhane paryApta sUkSma tesmAthi prabhAM tathA - 'suDuma vAukAiesa apajjattaesu pajjatAsu ya' aparyApta mane paryApta sUkSma vAyumAthi amAM tathA 'bAyaravAThakAie apajjattaesu pajjattapasu' aparyApta ane paryApta mahara vAyuayi prabhAM tathA - 'suDuma vaNasva ikAiesu apajjattapasu pajjattapasu' aparyApta bhane paryAsa
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandra kArTIkA za034 a. za.1 sU06 a0sUkSmapRthikAyikotpattiH // spatikAyikeSu, 'vArasasu vi ThANesu eeNaM ceva kameNaM bhANiyabo' dvAdazasvapi sthAneSu aparyApta paryApta vizeSaNaviziSTepu-sUkSmapRthivI kAyika 2, sUkSmAkAyika 4, sUkSmatejaskAyika 6, sUkSmavAyukAyika 8, vAdaravAyukAyika 10 sUkSma vanaspatikAyika 12 rUpeSu, etenaiva krameNa aparyApta sUkSmapRthivIkAyikasya upapAto maNitavyaH / 12 / / nanu lokasya caramAntIya jIvAnAmupapAto dvAdazaiva sthAnAni kathaM kathi. tAni, itaH pUrvasUtre viMzati sthAneSu upapAsasya varNanAditice ducyate-ihaloka caramAntabhAge bAdarAH pRthivIkAyikAkAyikatejaskAyikavanaspatikAyikAH na santi, sUkSmastu pazcAvi jIvAH santi, vAdaravAyukAyikAzca, tatra santIti ptaka evaM paryAptaka sUkSma vanaspanikAyikoM meM 'ghArasa vi ThANesu eeNa ceya kameNaM mANiyako' harU krama le kadhita ina 12 sthAnoM meM utpana hone ke yogya huA isa rUparane isakA ina 12 sthAnoM meM utpAda kahanA cAhiye aura isI mAmale 'luhurApuDhavIsAio pajattI evaM ceva' halI prakAra se paryApta sakSama pRthivIkAyikSakA bhI ina 12 sthAnoM meM utpAda kAhanA caahiye| zaMkA--lokake paramAntIya jIvoM ke upapAta meM yahA~ 12 sthAna yo ko ? kyoMki isase pahile scUna meM 20 sthAnoM meM upapAta kA varNana sUtrakAra ne kiyA hai| utsara-lokanle caramAta bhAga meM bAdara pRthivIkAyika, cAdara akAyika, bAdatejaskAyikA aura pyAdara banaspatikAdhika jIva nahIM hai| sUkS pRthivImAyika sUkSmaapamAyika, sUkSamatejaskAyika, sakSama vanaspatikAyika aura sUkSmavAyu kAyika evaM bAdaravAyukAyika sUkSma vanaspati vibhA 'vArasasu vi ThANesu eeNa ceva kameNa bhANiyavo' A kama pramANe kahevAmAM AvelA A 12 bAre thAnamAM utpanna thavAne cotha thayela A rUpathI teonuM A bAre sthAnamAM utpAdanuM kathana karavuM joIe. mana mAra bha pramANe 'suhamapuDhavIkAio ejjattao evaM ceva' 5ryAta sUkSama pRthviIkayikane upapAta paNa A bAra sthAnamAM kahe joIe. zaMkA-lokanA aramAntanA jInA upapAtamAM 12 bAra sthAne kema kahyA che? kema ke-AnAthI pahelAnA sUtromAM te 20 vIsa sthAnemAM upapAtanuM varNana sUtrakAre karela che. uttara-lokanA aramAnta bhAgamAM bAdara pRthvIkAyika, bAdara aSkAyika, bAdara tejaskAyika ane bAhara vanaspatikAyika jIva letA nathI. sUkama pRthvIkAyika, sUkSama aSThAyika, sUma tejaskAyika, sUma vanaspatikAyika ane
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ 404 . bhagavatIstra - paryAptAparyApta bhedena dvAdaza sthAnasyaiva sUtrakRtA'nusaraNaM kRtamiti / iha ca lokasya pUrvacaramAntAt pUrvacaramAnte samutdyamAnasya ekasAmayAdikA catuHsamayAntA gatiH saMbhavati anuzreNi vizreNI saMbhAvAt / punaH dakSiNa caramAnte pUrvacaramAntAt samu. spadyamAnasya tu dvayAdi catu:sAmayikyeva gatistatrAnuzreNerabhAvAt / evamanyatrApi vizreNI gamane dvayAdi catu:sAmayikyeca gati bhavatIti bhAvaH / / 'suhumapuDhavIkAio pajjattao evaM ceva' sUkSmapRthivIkAyikA paryAptaka evameva aparyApta sUkSmapRthivIkAyikavadeva ayaM paryApta sUkSmapRthivIkAyiko'pi ye hI jIva vahAM haiN| isaliye sUtrakAra ne paryApta aura aparyApta ke bheda se 'ina 12 sthAnoMkA hI yahAM anusaraNa kiyA hai| yahAM lokake pUrvacaramAnta se pUrvacaramAna meM utpanna hue jIvakI eka -samayavAlI aura yAvat cArasamayacAlI gati ho sakatI hai kyoMki yahA~ anuzreNi rUpase jAkara bhI utpanna hotA hai aura vizreNi meM bhI utpanna hotA hai tathA dakSiNa caramAnta meM pUrvacaramAnta se utpanna hone vAle jIvakI gati dosamaya se lekara cAra samayatakakI hotI hai| kyoMki yahAM utpatti sthAna lIdhameM nahIM hone ke kAraNa RjvAyatA zreNi kA abhAva hai / isaliye ekasamayavAlI gati yahAM nahI kahI hai| isI prakAra se anyatra bhI vizreNi sthita sthAna meM utpanna hone vAle ke gamana meM dosamayacAlI gatise lekara cAralamaghavAlI hI gati hotI hai aisA jAnanA caahiye| * 'sahamaDhavIkAio pajjattao evaM ceva' ityAdi paryApta sUkSma pRthivIkAyika bhI isI prakAra le-aparyApta sUkSmapRthivIkAyikake jaise sUkSama vAyukAyika tathA bAra vAyukAyika ATalA ja jIvo tyAM hoya che. tethI sUtrakAre paryApta ane aparyAptanA bhedathI A 12 bAra sthAnenuM ja ahiyAM kathana karyuM che. ahiyAM lakatA pUrvacaramAtathI pUrva caramAntamAM utpana thanArA jIvanI eka samayavALI ane yathAvat cAra samayavALI gati paNa hoya che kema ke ahiyAM anue gati paNa hoya che, ane vizraNa gati paNa hoya che. tathA dakSiNa caramAtamAM pUrva caramAtathI utpanna thavAvALA jIvanI gati be samayathI laIne cAra samaya sudhInI hoya che. kema ke ahiyAM anuNa gatine abhAva kahela che. tethI eka samayavALI gati ahiyAM kahI nathI. e ja pramANe bIje paNa vizreNI gamanamAM be samayavALI gatithI laIne cAra samayavALI ja gati hoya che tema samajavuM joIe. - 'suhamapuDhavIkAioM pajjattaoM evaM ceva' paryAta sUkSma pRthvIya paNuM - Aja pramANe. eTale ke aparyApta sUmi pRthvIkAyikanI jemaja bAre
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ atrefront ThIkA za034 a. za. 1 sU06 20sUkSmapRthvikAyikotpattiH 405 'niravaseso ' niravazeSaH - sampUrNaH 'bArasasu vi ThANesu' dvAdazasvapi sthAneSu pUrva pradarziteSu 'uvanayanbo' upapAtayitavyaH - upapAtaH karaNIyaH, tathAdi - paryApta sUkSmapRthivIkAyika aparyApta paryApta sUkSmapRthivIkAyikeSu 2, aparyApta paryApta sUkSma kAyikeSu 4, aparyApta paryApta sUkSmatejaskAyikeSu aparyApta paryApta sUkSmavAyukAyikeSu 8, aparyApta paryApta vAdavAyukAyikeSu 10, aparyApta paryApta sUkSmavanaspatikAyikeSu 12 ityevaM dvAdazasvapi sthAneSu upapAtayitavyaH parApta sUkSmapRthikAyikasya eteSu dvAdaza sthAnesu upapAtaH karttavya iti bhAvaH (12) 24 / eyaM - pUrvoktagamAnusAreNa aparyApta paryApta sUkSmapRthivIkAyikavadeva apaparyApta sUkSmAkAyikasya aparyApta paryApta vizeSaNa viziSTeSu sUkSmapRthivI kAyikAkAyika tejaskAyika sUkSmavAyukAyika bAdaravAyukAyika sUkSmavanaspatikAyika rUpeSu dvAdazasu sthAneSu upapAtaH kathanIyaH 36 / evaM zeSateja12 sthAnoM meM- aparyApta paryApta sUkSmapRthivIkAdhikoM meM 2, aparyApta paryApta sUkSma akAyikoM meM 4, aparyApta paryApta sUkSmatejaskAyikoM meM 6, aparyApta paryApta sUkSmavAyukAyikoM meM 8 aparyApta paryApta bAdara vAyukAyikoM meM 10 aura aparyApta paryApta sUkSmavanaspatikAyoM meM 12utpAdita karA lenA cAhiye / arthAt isa prakAra ina 12 sthAnoM meM paryAta sUkSmapRthivIkAyikake utpAdakA kathana kara lenA cAhiye isI prakAra -pUrvoktagamake anusAra aparyApta paryApta sUkSmapRthivIkAyika ke jaisA hI aparyApta paryApta aprakAyikakA bhI aparyApta paryApta vizeSaNa vAle sUkSmapRthivIkAyika, akAdhika, tejaskAyika, sUkSmavAyukAyika bAdaravAyukAyika aura sumavanaspatikAyika ina 12 sthAnoM meM utpAda sthAnAmAM-aparyApta paryApta sUkSma pRthvIkAyakAmAM 2 aparyApta paryApta sUkSma akAyikAmAM 4 aparyApta paryApta sUkSma tejaskAyikAmAM 6 aparyApta paryApta sUkSma vAyukAyikAmAM 8 aparyApta paryApta khAdara vAyukAyikAmAM 10 ane aparyApta paryApta sUkSma vanaspatikAyikAmAM 12 utpanna sabadhamAM kathana karI levuM. eTale ke mAre sthAnAmAM upara batAvyA pramANe paryApta sUkSma pRthvikAyikanA utpAtanuM kathana karI levuM. kahevAnu' tAtpaya e che ke-A pahelAM kahelA gamako pramANe aparyApta, paryApta sUkSma pRthvikAyika kathana pramANe ja aparyApta, paryApta sUkSma aSThAyikAnuM 4 aparyA paryAptaka sUkSma tejaskAyika 6 aparyAptaka paryApta sUkSma vAyukAyika 8' vAyukAyika 10 ane sUkSma vanaspatikAyika 12 A mAre sthAnAmAM thavAnA
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ phe bhagavatI sUtre Fatfatgaon vanaspatikAyika viSaye'pi vijJeyam / tatra aparyApta sUkSmA kAyikasya dvAdazasthAnaviziSTA dvAdazagamAH 12, evaM paryApta sUkSmA kAyikasyApi dvAdazagamA bhavantIti aparyApta paryApta sUkSmAkAyikamadhikRtya catu viMzatirgamA vAcyA 24 evameva sUkSmatejaskAyikasya caturviMzatiH 24 sUkSmavAyuMkAyikasya vAdaravAyukAyikasya 24, sUkSmavanaspatikAyikasya 24 pratyekaM ca catuzivigamabhAvena sarve viMzatyadhikazatasaMkhyakA gamA jAyante 120 tataH sUkSmapRthivIkAyikasya caturviMzatigamasammelane catuzcatvAriMzadadhikazataM (144) paJcAnAM sthAvarANAM gamA bhavantIti upapAtaprakAraH svayametra UhanIya iti / karA lenA cAhiye 36 isI prakAra se zeSa tejaskAyika, vAyukAdhika aura vanaspatikAyika ke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye / isa prakAra aparyApta sUkSma aSkAyika ke dvAdaza sthAna sambandhI 12 gama hote | paryApta hRkSma aSkAyika ke bhI 12 sthAna sambandhI 12 gama hote | donoM prakArake aSkAyikoM ke isa nIti se 24 gama ho jAte haiM / isI rIti ke anusAra sUkSmatejaskAyikake bhI 24 gama hote haiN| vAyukAyika ke bhI 24 gama hote haiN| bAdaravAyukAyika ke bhI 24 gama hote haiM sukSmavanaspatikAyika ke bhI 24 gama hote haiN| kula gama milakara 120 nama ho jAte haiM / sUkSmapRthivIkAyika ke 24 gama ina meM milAne se pAMca sthAvaroM ke 144 gama hote haiM / inake sambandha meM upapAta prakAra apane Apa udUbhAvita kara lenA cAhiye / thavAnA saboMdhamAM kathana karI levuM 36 Aja pramANe bAkInA tejaskAyika, vAyu cika ane vanaspatikAyikanA saMbaMdhamAM paNa samajI levuM. A rIte aparyApta sUkSma akAyikAnA khAra 12 sthAneA sakha dhI mAra gamakeA thAya che. paryApta sUkSma aSThAyikanA paNa 12 khAra sthAna sabaMdhI 12 khAra gamA thAya che. khanne prakAranA aAyikAnA A rIta pramANe 24 cAvIsa gamakA thaI jAya che. Aja rIta pramANe sUkSma tejaskAyikanA puN 24 cAvIsa gamakA thaI jAya che. ane sUkSma vanaspati kAyikanA paNa 24 cAvIsa gamakA thAya che A badhA gamA maLIne kula 96 channu gamA thaI jAya che. sUkSma pRthvIkAyikanA 24 cAvIsa game! AmAM meLavavAthI pAMca sthAneAnA 120 ekaseAvIsa gamA thAya che AmAM pRthvIkAyikanA 24 cAvIsa game! meLavavAthI pAMca sthAnakAnA 144 ekasesa cuMmALIsa gameA thaI jAya che. AmanA sAdhamAM upapAtanA prakAra svayaM anAvI levA.
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prameyacandrikA TIkA za034 a. za.1 sU06 a0sUkSmapRzcikAyikotpatti 407 'apajjattasuhumapuDhavI kAie NaM maMte !' aparyApta sUkSmapRthivIkAvikaH khallu bhadanta ! 'logassa purathimille cAramaMte samohae' lokasya paurastye caramAnte samavahataH-mAraNAntikasamudghAtaM kRtavAn, 'samohaNittA je bhavie logassa dAhiNille carimaMte' samavahatya-mAraNAntikasamuddhAtaM kRtvA yo bhanyo lokasya dAkSiNAtye-dakSiNe caramAnte 'apajjatta suhumaDhavIkAi esu udavajji. ttae' aparyApta sUkSmapRthivIkAyikepU pattum, 'se NaM bhaMte ! kaisamaieNaM viggaNaM uvavajjejjA' sa khallu bhadanta ! kiyatsAmayikena vigraheNotpadyeta ? iti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! dusamai eNa vA, tisamaieNa vA, causamaieNa vA, vigNa heNaM ubadajjejjA' dvisAmayikena vigraheNa thA, trisAmayikena vA, catuH sAmayikena vA, vigraheNa utpotetyuttaram / puna: prazna 'apajjattasuhamapuDhavIkAie NaM bhaMte ! 'he bhadanta koI aparyApta sUkSmapRthivIkAyika jIva 'logassa purathimille carimate samohae' loka ke pUrva ke caramAnta meM bharA 'lamohaNittA je bhavie logassa dAhiNille carimaMte apajjatta suhamapuDhadhIkAiyattAe uvavajjittae' aura marakara vaha lokake dakSiNa caramAnta meM aparyApta sUkSmapRthivI kAyika rUpase utpanna hone ke yogya hai lo 'se bhaMte | kaisamAeNaM viggaNaM uvayajjejjA' he bhadanta ! aisA vaha jIva vahAM kitane samaya vAle vigraha se utpanna hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! dusamaieNa vA tisamaieNa vA ca usamaieNa vA viragaheNaM uvavajjejjA' he gautama ! yaha vahAM do samayavAle vigraha se bhI utpanna hotA hai. tInasamayavAle vigraha se bhI utpanna hotA hai aura cArasamayavAle apajjattasuhumaDhavIkAieNa bhate ! mApana 315 aparyApta sUkSma pRthvI. yi 71 'logassa purathimille carimate samohae' na pUnA yaramantamA bh2|paame ma 'sa mohiNattA je bhavie loyassa dAhiNille carimate apajjattasuhamapuDhavIkAiyattAe uvavajjittae' gAne bha25 pAbhI sonA kSipya nyabhAntamA aparyApta sUkama pRthvIkAyika paNAthI utapanna thavAne cagya hoya te 'seNa bhaMte ! isamaieNa' vigAheNa uvavajjejjA' 8 lagavan vA te 04 tyAM keTalA samayavALA vigrahathI utpanna thAya che ? A praznanA uttaramAM prabhu 4 cha -'goyamA / dusamaieNa vA tiptamaiNNa cA causamaiNa vA vigaNa upavajjejjA' gItama! tyAM me samayavANI viyagatithA 59 5nna ya che, traNa samayavALI vigrahagatithI paNa utpanna thAya che ane cAra samayavALI vigatithI 55 84rthAya cha, 'se keNakhUNa bhate / evaM vuccaI' he bhagavana
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIpatre 408 yannAha - 'sekeNadveNaM bhaMte ! evaM buccaha' tatkenArthena bhadanta / evamucyate, dvisA mayikena vA, yAvat catuHsAmayikena vigraheNa utpadyeteti praznaH / bhagavAnAha - ' evaM ' ityAdi, evaM - khala goyamA' evaM khala he gautama | 'mae sattaseDhI o' pannattAo' mayA saptasaMkhyakAH zreNayaH prajJaptAH kathitAH / ' taM jahA ' tadyathA'ujjubhAyayA jAva addhacakkavAlA' RjvAyatA yAvadarddhacakravAlA, atra yAvatpadena ekato cakrA, dvidhAto cakrA, ekataH khA, dvidhAtaH khA cakravAlAnAM paJcAnAM zreNInAM grahaNaM bhavatIti / tatra saptazreNISu madhye 'ekao vaMkAe seThIe uvavajJamANe dusamairaNaM viggaNaM utravajjejjA' ekato vakrayA zreNyA maraNasthAnAt utpatti sthAnaM gacchan dvisAmayikena nigraheNa upapadyeteti / 'duhao vaikAe seDhIe uvajjavigraha se bhI utpanna hotA hai / 'se keNaTTeNaM bhaMte ! evaM buccadda' bhadanta ! aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki vahAM do samayavAle athavA tIna samayavAle athavA cAra samayavAle vigraha se utpanna hotA hai ? ' evaM khalu goyamA ! mae sattase DhIo pannattAo' uttara meM prabhuzrI kahate haiM - he gautama ! maiMne sAta zreNiyAM kahI haiM / 'taM jahAM' jo isa prakAra se haiM - ' ujjubhAyayA jAva addhacakkavAlA' eka RjvAyatA yAvat sAtavIM arddhacakravAlA yahAM yAvat zabda se 'ekato kA, dvidhAto vakrA, ekanaH khA dvidhAta: khA aura cakravAlA ina pAMca zreNiyoM kA grahaNa huA hai / ina sAta zreNiyoM meM se jo 'ekao vaMkAe seTIe uvavajjamANe dusamaieNaM viggaheNaM uvavajjejjA' ekato vakA zreNi se gamana karatA huA utpatti sthAna meM utpanna hotA hai aisA vaha jIva vahAM do samayavAle vigraha se utpanna hotA hai / 'duhao kAe seDhIe uvavajramANe je bhavie egapayaraMmi aNuseDhIe uvavajjittae' Apa evu' zA kAraNathI kahA che! ke-te tyAM e samayavALI 1 athavA traNa samayavALI athavA cAra samayavALI vigrahe gatithI utpanna thAya che ? 'va khalu goyamA ! mae sUta ser3hI pro pannattAo' yA praznamA uttaramAM anuzrI che }gautama ! meM sAta zreNI hI che. 'ta' jahA' te mA prabhA che. ujjuAyayA jAva advacakkavAlA' the! RvAyata yAvata sAtabhI ardha yaDavAlA yAvat zabdathI "ekatA vakrA dvidhAtA vajrA, ekataH khA dvidhAtA khA ane cakavAlA A pAMca zreyA zraNu rAI mA sAta zreNIyAbhAMthI 'ekao va kAra aNuseTIe uvava mANe dusamaieNa viggaheNa uvavajjenjA' yeto va zreNIthI amana urato utpatti sthAnamAM utpanna thAya che. evA te jIva tyAM e samayavALI vigrahagatithI utyanna thAya che. 'duhao va kAe sedIe uvavajjamANe je bhavie egapayara mi aNuseDhIe
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA khelA za034 a. za.1 sU.6 a0sUkSmapRthvikAyikotpattiH 609 mANe je bhanIe egapayaraMmi aNuseDhIe uvavajjittae' dvidhAto vakrayA zreNyA utpadyamAno yo bhavya ekamatare anuzreNyA upapattum, 'se NaM tisamaieNaM vigaheNaM uvavajjejjA' sa khalu trisAmayikena vigraheNa samutpadyeta, 'se NaM bhaMte ! bhavie viseDhIe uvavajnittae se NaM causamaieNaM vigna heNaM upavajjejjA' yaH khalu bhanyo vizreNyAM samutpattu sa khala catuHsAmayikena vigraheNa samutpadyeta, na tu ekasAmayikena griheNa gacchati, digantAt-digante gamanAt 'se teNaTeNaM goyamA !' tatte. nArthena gautama ! evamucyate, dvisAmayikena vA, trisAmayikena vA, catuHsAmayikena vA vigraheNa utpadheta iti, 'evaM eeNaM gamae' evam etena gamakena, 'purathimille carimaMte samohao' lokasya paurastye caramAnte samavahataH, 'dAhijille parisaMte ukvAyavyo' dAkSiNAtye-dakSiNe-caramAnte upapAtayitavyaH / tathA jo vidhAto vakrA zreNize gamana karatA huA utpanti sthAna meM utpanna hotA hai aisA vaha jIna vA yadi eka pralara meM 'samazreNi meM utpanna hotA hai taba to 'lisamahaeNaM viggaheNaM uvavajjejA' vaha vahAM lIna samayavAle vigraha se utpanna hotA hai leNaM bhaMte bhavie viseDhIe upajittae le NaM causasahaeNaM viggaNaM uvavajjejA' aura yadi yaha ciNi vAle utpatti rathAna meM utpanna hotA hai to vaha vahAM cAra samayavAle vigraha se utpanna hotA hai| eka samayadAle vigrahase nhiiN| kyoMki eka diganta se dUsare diganta meM usakA namana hotA hai| se naNadeNaM gothmaa| isa kAraNa he gautama ! maiMne aisA kahA hai ki vaha vahAM do savayavAle athavA tIna lamayavAle vigraha se utpanna hotA hai| 'evaM eeNaM gameNaM purasthibhille carikhate samohao dAhiNille carimate upavAeyavyoM isa prakAra isI gama ke anusAra lokake pUrva ke caramAnta khavajittara' tathA dvidhAtA zreNIthI gamana 42te| yatpatti sthAnamA utapanna thAya che, e te jIva tyAM je eka prataramAM samazreNImAM utpanna thAya tata tyA traya sabhayavANI (vayagatithI 64nna thAya che. se Na bhte| bhavie viseDhIe uvavajjicae se Na causamaieNa vigaheNa uvavajjejjA' bhane te vizreNIthI ja thako tyAM utpanna thAya che, te te tyAM cAra samayavALI vigrahagatithI utpana thAya che. eka samayavALI vigrahagatithI nahIM kema ke sahigatamA tanugamana thAya che. 'se teNaTeNa goyamA ! tANathAhai gautama! meM evuM kahe che ketyAM be samayavALI athavA traNa samayevALI viyagatithI satpanna thAya che. 'eva eeNaM gameNa purathimille carimaMte / sohao dAhiNille carimate uvavAeyavvo' mA gbh| prabhA sA pUrva yarabhAntamA sa0 52
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI kiyatparyantAnAmupapAto vyaktavyastatrAha-'jAca muhumavaNassaikAio pajjatto, muhumavaNassaikAiesu pajjattaesa ceva' yAvat sUkSmavanaspatikAyikA paryAptakA sUkSmavanaspatikAyikeSu paryApta keSveva, yAvat padena paryApta mUkSmapRthivIkAyikata ArabhyAparyApta sUkSmavanaspatikAyikAntAH saMgRhyante / tathA ca paryApta sUkSmapRthivIkAyikata Arabhya aparyApta sUkSmavanarapatikAyikAntAnAmupapAtA, aparyApta sUkSmapRthivIkAyikata Arabhya paryApta sUkSmavanaspatikAyikAnteSu dvAdaza sthAneSu varNanIya iti / tatra-'samvesi dusamaio visamaio causamaio viggaho bhANiyayo' sarveSAM paryApta sukSmapRthivyAdi paryApta sUkSmavanaspatikAyikAntAnAM meM samavahata hue jIva ko dakSiNa caramAnta meM utpAdita kara lenA cAhiye 'jAva suhamavaNaslaikAio pajjattao suhama baNassai. kAiesu pajattaesu' aura yaha utpAda kathana yAvat paryApta sUkSma vanaspatikAyika jIva paryApta sUkSma vanaspatikAthikoM meM utpanna hotA hai, yahA~ taka kahanA caahiye| yahAM yAvatpada se paryApta sUkSma pRthivIkAyika se lekara aparyApta sUkSmavanaspatikAyika takakA saya kathana grahIta huA hai| tathA ca-paryApta sUkSmapRthivIkAyika se lekara aparyApta sUkSma vanaspatikAyika takake jIvoM kA upapAda aparyApta sUkSmapRthivIkAyika se lekara paryApta sUkSmavanaspatikAyika takake jIvoM meM 12 sthAnoM meM varNita kara lenA cAhiye / inameM 'savvesiM dusamaio tisamaIo, causamaio viggahI bhANiyamvo' sayakA do samayavAle athavA tInasamayavAle athavA cArasamayavAle vigraha se utpAda hotA samuddaghAta karela jIvane dakSiNa caramAtamAM utpanna thavAnA saMbaMdhamAM kathana 4 / bebu naye. 'jAva suhama vaNasvaikAio pajjatto suhumavaNassaikAiesu pajjattaesu' bhane mA pA samadhI 4thana paryAta sUkSma vanaspatithi / paryApta sUkSama vanaspatikAyikemAM utpanna thAya che. "A kathana sudhInuM kahevuM joIe. ahiyAM yAvatpadathI paryApta sUkSama pRgIkAyikathI laIne aparyApta sUma vanaspatikAyika sudhInuM saghaLuM kathana grahaNa thayela che. tathA paryApta sUkSma pRthvIkAyikathI laIne aparyApta sUkSama vanaspatikAyika sudhInA jInA saMbaMdhamAM 12 bAra sthAne mAM varNana karI levuM joIe. teomAM 'saThavesiM dusamaio tisamaio causamaio viggaho bhANiyavvo' samAna utpAda be samayavALI vigrahagatithI athavA traNa samayavALI vigrahagatithI
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyakhadrikA DIkA za034 aM. zaM. 1 su06 a0sUkSmapRthvikAyikAtpattiH 111 vigrahastu dvisAmayiko vA, trisAmayiko vA, catuHsAmayiko vA, bhaNitathyo na tu ekasAmayikaH digantAd digante gamanAditi // 'apajjata sumapuDhavIkAie NaM bhaMte ! logassa puratthi mille carimaMte samoe' aparyApta sUkSmapRthivIkAMyikaH khalu bhadanta ! kokasya paurastye pUrvasmin caramAnte samavahato - mAraNAntikasamuddhAtaM kRtavAna, 'samodaNittA je bhavie logassa paccatthimille carimaMte apajjata suhumapuDhavIkAiyattAe udavajjittae' samavahatya - mAraNAntikasamudyAtaM kRtvA yo bhavyo lokasya pAzcAtye- pazcime caramAnte aparyApta sUkSmapRthivI kAyikatayA samutpattum, 'se NaM bhaMte ! kaisamaieNa viggaNaM uvavajjejjA' sa khalu bhadanta ! katisAmayikena vigraheNa samutpadyeteti praznaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! ' egasamaieNa vA, hai aisA kathana karanA cAhiye / ekasamayavAle vigraha se utpAda hotA hai aisA nahIM kahanA cAhiye kyoMki inakA eka diganta se dUsare diganta meM gamana hotA hai / 'apajjattasu humapuDhavIkAie NaM bhaMte! logassa purathimille carimaMte samohae' he bhadanta ! koI aparyApta sUkSmapRthivIkAyika jIva lokake pUrvacaramAnta meM maraNa samudraghAta se marA aura 'samohaNittA je bhavie logassa paccatthimille carimaMte apajjanta suhuna puDhavIkA iyattAe uvavajjinsae' 'maraNa samudghAta kara vaha lokake pAzcAtya varamAnta meM aparyApta sUkSmapRthivIkAdhika rUpa se utpanna hone ke yogya huA 'se f bhaMte! kaha samahaNaM viggaheNaM ucadajjejjA' he bhadanta ! aisA vaha jIva kitane samayamA vigraha se vahAM utpanna hotA hai uttara meM prabhuzrI athavA cAra samayavALI vigrahagatithI thAya che. A pramANenu kathana kahevu" joI e. eka samayavALI vigrahagatithI utpAda thAya che. tema kahevuM nahIM, hebha u-tebhonu the! hizAthI mIla hizAmAM gamana thAya che. 'apajjaca suhuma puDhavIkAieNa N bhave! logassa purathimille carimaMte samohae' he bhagavan artha aparyAptaka sUkSma pRthvIkAyika jIva leAkanA pUrva caramAntamAM maraNu samuddha ta zrIne bharaNu yAbhe. ane 'samohaNittA je bhavie logassa paccarithamille ra maMte ! apajjatta suhumapuDhavIkAiyattAe uvavajjittae' bharaSu sabhudyAta harIne te leAkanA pazcima caramAntamAM aparyAptaka sUkSma pRthvIkAyika paNAthI utpanna thavAne yogya hoya to 'seNaM' bharate ! kaisamaieNa viggaNaM uSavajejA' bhagavan evA te jIva keTalA samayavALI vigrahagatithI tyAM uttpanna thAya che ?
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsatra dusamaieNa, vA, tisamaieNa vA, causamaieNa vA viggaheNaM uvavajjejjA' ekasAmayikena-vA, dvisAmayikena thA, trisAmayikena vA catuHsAmayikena vA vigraheNa samutpadyeta ityuttaram / 'se keNaTeNaM' tatkenArthena bhadanta ! evamucyate, ekasAmayikena yAvat catuHsAmayikena vA vigraheNotpadyateti praznaH / urAramAha-evaM' iti, yAvatattenArthena evamucyate ityetasparyantamiti / evaM jaheba purathimille carimaMte samohayA purathimille carimaMte ubavAiyA' evam-anenaiva makAreNa yathaiva-yenaiva rUpeNa paurastye caramAnte samavahatAH paurastye eva caramAnte upapAtitAH, 'taheva pura sthimille carimaMte samohayA paccasthimille carimaMte upavAeyavvA savve' tathaiva tenaiva rUpeNa kahate haiM-'goyamA ! egalamaieNa bA dusamaieNa vA tilamaieNa vA jasamaieNa vA viggaNaM upajjejjA' he gautama! vaha vahAM ekasamayavAle vigraha se utpanna hotA hai athavA do mayaSAle vigraha se utpanna hotA hai athavA tIna khamayavAle vigraha se utpanna hotA hai, athavA cAra lamayakAle vigraha se utpanna hotA hai| 'se keNaveNaM bhaMte ! 'he bhadanta ! aisA Apa phita kAraNale kahate haiM ki vaha vahAM ekasalavAle vigraha se yAvat cAralamayabAle vigrahase utpanna hotA hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'evaM jaheca purathimille carimaMte samoyA purasthitille ceSa carimate unabAhayA' he gautama ! jisa prakAra se paurastya caramA lamavata hue jIva pauraratva caramAnta meM hI utpAdita kiye gaye haiM 'tAheba purasthipirale carimaMte samohayA paJcasthisille carimaMte upavAeyatrA usI prakAra se paurastya caramAnta -20 prazna uttaramA prasuzrI 49 cha -'goMyamA / egasamahApaNa yA dusamaieNa 'vA tikhaNahaeNa vA, caukhamaieNa vA viggaheNa uvavajjejjA' gautama! te tyAM eka samayavALI vigrahagatithI utpanna thAya che, be samayavALI vigraha gatithI utpanna thAya che, athavA traNa samayavALI vigrahagatithI utpanna thAya cha, athavA yAra samyavANI vigatithI 4nna thAya cha, 'se keNaTreNa bhate he bhagavan Apa evuM zA kAraNathI kahe che ke-te tyAM eka samayavALI vigrahagatithI yAvat cAra samayavALI vigrahagatithI utpanna thAya che? A prazna uttaramA prabhuzrI gItasvAbhAna 4 cha -'eva jaheba purathimille carimaMte samohayA purathimille ceva carimaMte ubavAiyA' 8 gautama! 2 prabhAga parva aramAntamAM samudughAta karela jIva pUrva caramAnDamAM ja utpanna thavAnA samayamA 4thana 4yu cha, 'takSetra purathimille carimaMte ! samohayA paccathimille carimate uvavAeyavvA' se pramANa pUrva 22mAntamA samudhAta 428 vAnA
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ maindrikA ThIkA za024 . zaM. 1 sU06 a0sUkSma pRthvikAyikotpattiH 113 paurastye- pUrvasmin caramAnte samavahatAH pAzcAtye- pazcime caramAnte upapAtayitavyAH sarve aparyApta sUkSmapRthivIkAyikata Arabhya paryApta sUkSmavanaspatikAyikAntA iti / 'apajjeta suhumapuDhavIkAie NaM bhaMte!" aparyApta sUkSmapRthivIkAyikaH khala bhadanta | 'logassa purathimille carimaMte samohae' lokasya dhaurastye pUrvacaramAn samahato mAraNAntikasamudvAtaM kRtavAn / 'samohaNittA je bhavie logassa uttarille carimaMte apajjata suDumapuDhavIkAiyattAe vavavajjitae se NaM bhate !" samavahatya yo bhavyo lokasyottare caramAnte aparyApta sUkSmapRthivIkAyikatayA samutpattum, sa khalu bhadanta ! kiyatsAmayikena vigraheNotpadyeteti praznaH / uttaramAha - evaM jaheba' ityAdi / ' evaM jahA purathimille carimaMte samohao' evaM meM samavahata hue jIvoM ko pazcima caramAnta meM utpAdita kara lenA cAhiye / arthAt samala aparyApta sUkSmapRthivIkAyika se lekara paryApta sUkSmavanaspatikAyika taka ke ekendriya jIvoM kA pUrvokta jIvoM ke jaisA hI utpAda pUrva se pazcima varasAnta meM kara lenA cAhiye / 'apajasa sumapuDhacI kAhae of bhaMte / 'he bhadanta ! jo aparyApta sUkSmapRthivIkAyika jIva 'logassa purathimille carimaMte samohara samohanitA0 bhavajjanta suhumapuDhavIkAiyantAe uvavajjita se f bhaMte!' lokake pUrvacaramAnta meM mAraNAntikamamuddhAta karake marA aura saraphara vaha lokake uttara caramAnta meM aparyApta sUkSmapRthivIkAyika rUpase utpanna hone ke ghogya huA to heM bhadanta ! aisA vaha jIva vahAM kitane vAle vigraha se utpanna hotA hai ? uttara meM prabhu kahate haiM - ' evaM jahA purathimille carimaMte samohao dAhiNille criutpAda pazcima caramAntamAM utpanna thavAnA sAdhamAM thana kahI levu' joIe. arthAt saghaLA aparyAptaka samA pRthviIkAyikathI laI ne paryApta sUkSma vanaspatikAyika sudhInA ekendriya jIveAnA pahelA kahela jIvenI jema ja pU caramAntathI pazcimacaramAtamAM utpAda kahI levA. japajjatta suDumapuDhabIkAieNa bhaMte / " lagavan ? aparyApta sUkSra pRthvI 4 / yi 1 'logassa purathimille carimaMye samoie samohaNitA apajjata suhumapuDhavIkAiyattAe uvavajjittara se NaM bhaMte!' sAunA pUrva aramAntamAM bhArayAnti samughAta karIne maraNu pAme ane maraNa pAmIne te leAkanA uttara caramAntamAM aparyApta sUkSma pRthvIkAyika paNAthI utpanna thavAne ceo hoya te he bhagavana eve te jIva tyAM keTalA samayavALI vigrahagatithI utpanna thAya che ? A aznanA uttaramAM prabhuzrI De - ' evaM jahA purathimille carimaMte ! samohao
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsa yathA paurastye caramAnte samavahataH, 'dAhiNille carimaMte uvavAho' dAkSi. NAtye caramAnte upapAtitaH, 'tahA purathimille samohamI uttarille carimaMte uvavAeyayo' tathA paurastye samavahataH uttare caramAnte upapAtayitavyaH / yathA pUrvadizi samavahatasya dakSiNasyAM dizi samupapAto vargita stathaiva pUrvadizi samava. itasya uttAdizi api samutpAdo varNayitavyaH sU0 // 6 // ____ mUlam-apajjattasuhumapuDhavIkAieNaM bhaMte ! logassa dAhijille carimaMte samohae samohaNittA je bhavie logassa dAhiNille ceva carimaMte apajjatta suhumaputvIkAiyattAe uvavajjittae / evaM jahA purathimille samohao purathimille ceva ukvAio taheva dAhiNille samohae dAhiNille ceva uvvaaeyvyo| taheva niravalesaMjAva suhumavaNassaikAio pajattao suhumavaNassaikAiesu ceva pajattaesu dAhiNille carimaMte uvavAio, evaM dAhiNille samohao paccasthimille uvvaaeyvyo| navaraM dusamaiya tilamaiya-causamaiya viggaho, lesaM taheva / dAhiNille maMte uvavAio tahA purathimille samohao uttarille carimaMte uvavAeyayo' he gautama ! jisa prakAra se lozake pUrvacaramAnta meM samavahata hue jIva ke dakSiNa caramAnta meM utpAda ke viSaya meM kahA gayA hai, usI prakAra se lokake pUrvecazmAnta meM - samavahata hue jIvake uttara caramAnta meM utpAda ke sambandha meM bhI kaha lenA cAhiye / tAtparya kahane kA yahI hai ki pUrvadizA meM samavahata hue jIvakA dakSiNa dizA meM jaisA utpAda varNita huA hai usI prakAra se pUrvadizA meM samavahata hue jIva kA uttara dizA meM bhI utpAda varNita kara lenA cAhiye // 10 // 6 // dAhiNille carimate uvavAio tahA purathimille samohamo uttarille carimaMte uvavAeyavvo' 3 gItama ! 2 pramANe na pU yasamAntamA samuddhAta karela jIvanA dakSiNa caramAtamAM upapAta thavAnA saMbaMdhamAM kahevAmAM Avela che, eja pramANe lekanA pUrva caramAtamAM samudughAta karela jIvanA uttara caramAntamAM utpanna thavAnA saMbaMdhamAM paNa kahevuM joIe. kahevAnuM tAtparya e che ke-pUrva dizAmAM samudraghAta karela jIvane upapAta uttara dizAmAM paNa varNana karI levuM joIe. sU06
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prameyacandrikA TIkA za034 a. za.1 sU07 dakSiNavaramAnte utpAtani0 615 samohao uttarille carimaMte uvavAeyavo jaheva saTANe thev| egasamaiya-dusamaiya-tisamajhya-causamaiya vigghaaN| purathimille jahA paccasthimille taheva dulamaiya-tisamaiya causamaiya viggho| paJcasthimille ya carimaMte samohayANaM paJcatthimille ceva uvavajamANANaM jahA saTANe uttarille uvavajamANANaM egasamaio viggaho natthi lesaM thev| purathimille jahA saTANe, dAhiNille egasamaio viggaho nsthi| sesaM taM cena uttarille samohayANaM uttarille cetra uvavajjamANANaM jaheva saTANe / uttarille samohayANaM purathimille uvavajjamANANaM evaM ceva navaraM egasamaio viggaho ntthi| uttarille samohayANaM dAhiNille uvavajjamANANaM jahA saTANe / uttarille samohayANaM paJcasthimille ubavajjamANANaM egasamaio viggaho nasthi / sesaM taheva jAva suhumavaNaslaikAio pajjattao suhumavaNassaikAiesu pajjattaesu ceva ||suu07|| chAyAH-aparyApta sUkSmapRthivIkAyikaH khala bhadanta ! lokasya dAkSiNAtye caramAnte samavahatA, samavahatya yo bhanyo lokasya dAkSiNAtye eva caramAnte aparyApta mukSmapRthivIkAyikatayA upapattum / evaM yathA paurastye samavahataH, paurastye evopapAtita stathaiva dAkSiNAtye samavahato dAkSiNAtye eva upapAtayitavyaH / tathaiva niravazeSaM yAvatsUkSmavanaspatikAyikaH paryAptakaH sUkSmavanaspatikAyikeSveva paryAptakeSu dAkSiNAtye caramAnte upapAtitaH / evaM dAkSiNAtye samavahataH pAzcAtye caramAnte uppaatyitvyH| navaraM dvisAmayikA trisAmayikA catuHsAmayika vigrhH| zeSaM tathaiva / dakSiNAtye samavahataH auttare caramAnte upapAtayitavyA yathaiva svasthAne tathaiva / eka sAmayika-dvisAmayika-trisAmayika-catuHsAmayika vigrhH| paurastye yathA-pAzcAtye tathaiva-dvisAmayika-trisAmayika-catuHsAmayika vigrhH| pAzcAtye ca caramAnte samavahatAnAM pAzcAtye evopapadyamAnAnAM yathAsvasthAne, auttare utpadhamAnAnAmekasAmayiko vigraho nAsti zeSaM tathaiva / paurastye yathA svasthAne dAkSiNAtye ekasAmayiko vigraho nArita zepaM tadeva / auMtare samavahatAnA
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ 616 bhagavatIstre mauttare evotpadhamAnAnAM yathaiva svsyaane| auttare samavahatAnAM paurastye utpa. ghamAnAnAm evameva / nagaram ekasAmayiko vigraho nAsti / auttare samavahatAnAM dAkSiNAtye utpadyamAnAnAM yathA svsthaane| auttare samavahatAnAM pAzcAtye utpadyamAnAnAmekasAmayiko vigraho nAsti, zeSa tathaiva yAvat sUkSmavanaspatikAyikA paryAptakaH sUkSmavanaspatikAyikeSu paryAptakeSveva // // 7 // ___TIkA--'apajjattamuhupapuDhavIkAie NaM aMte !' aparyApta sUkSmapRthivIkAyikaH khalu bhadanta ! 'logasta dAhipille carimaMte samohae' lokaraya dAkSiNAtye dakSiNe caramAnte-prAntabhAge samavahato-mAraNAntizasamudghAtaM kRtavAn / 'samo. haNitA je bhavie logasa dAhiNille ceva carimaMte' samabahatya-mAraNAntika samudghAtaM kRtvA yo avyo lokasya dakSiNe eva caramAnte 'apajjatta suhumapuDhIkAiyattAe upayajjittae' aparyApta sUkSmapRthivIkAyikatayA tAdRzapRthivIkAyikarUpeNa samutpattum, sa khalla bhadanta ! katisAmayikena vigna heNa samutpadyateti pUrvabadeva praznaH / bhagavAn pUrvAtidezenAha-'evaM jahA' ityAdi / 'evaM jahA pura. 'apajjatta suhamapuDhavIkAie NaM aMte ! logassa dAhiNille' ityAdi su0 // 6 // TIkArtha-'apajjata suna puDhayIkAharaNe bhate! he bhadanta / jo apa pina sakSamapRthivIkAdhika jIva 'logassa dAhiNille carimaMte samohae' loka ke dakSiNa caramAnta meM samavahata huA hai aura 'samohaNittA' samavahata hokara vaha 'je bhalie logasla dAhiNille ceva carimaMte apajjatta sukhamapuDhavIkAiyattAe udhajjittae' lokake dakSiNa caramAnta meM hI aparyApta sUkSmapRthivIkAdhika rUpase utpanna hone ke yogya huA hai to 'se NaM bhaMte ! 'he bhadanta ! vaha vahAM kitane samayavAle vigrahase utpanna hotA haiM ? isakA pUrvAtideza se uttara dete hue prabhuzrI kahate haiM-'evaM jahA 'apaja matta suhumapuDhavIkAie Na bhate ! logassa dAhiNille' tyA 2.-'apajjatta suhumapuDhavIkAieNa bhate / / 3 mApana 2 mAMsa sakSama pRthvIyi 4 'logassa dAhiNille carimaMte samohae' vAna kSiSya ya2mAntamA samuddhAta re cha. bhane "samoha NittA' samuddhAta zane 'bhavie logassa dAhiNille pava carimate apajjatta suhumapuDhavIkAiyattAe uvavajjittae' lekanA dakSiNa caramAnDamAM ja aparyApta sUkSma pRthvIkAyika paNAthI utpanna yA yogya mane lAya 'se Na' bhave' mApana ta tyo sA samayavANI vigrahagatithI utpanna thAya che? A praznano uttara pahelA kahela tenA anideza
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________ T " prameyacandrikA TIkA za034 a0 za01 sU07 dakSiNacaramAnte utpAtani0 417 tthimille samohao purathimille caiva upavAhao' evaM yathA yena prakAreNa paurastye pUrvacaramAnte samavahato - mRtaH paurastye- pUrve eva caramAnte upapAtitaH, 'taheva dAhiNille samoha dAddiNille ceva udavAeyantro' yathaiva dakSiNe caramAnte samavahataH dakSiNe evaM caramAnte upapAtayitavyaH pUrvacaramAnte mRtAnAM pUrve eva carmAnte samutpadyamAnAnAM yena prakAreNa upapAtaH kathita ratathA tenaiva rUpeNa dakSiNe carimAnte samavatAnAM tatraivotpadyamAnAnAmupapAta prakArastulyatayaiva varNanIyaH / 'taheba niravasesaM' tathaiva niravazeSa sarvamapi gaNitavyam, prakArastu darzita eva / kiyatparyantaM pUrvacaramAntamakaraNam iha bhaNitavyaM vazava - 'jAva' ityAdi / 'jAva suhumavaNassaikAio prajjattao sumantraNassaikAiesa caiva pajjattarasu dAhiNille purathimirale samohao purathimille cena uvanAhao' 'he gautama / jisa prakAra le pUrvacarayAnta meM lamabahata huA jIva pUrva hI caramAnta meM utpAdita prakaTa kiyA gayA hai 'taheba dAkSiNile samohae dAhiNille ceva vavAeyanco' usI prakAra se dakSiNa caramAnta meM samavahata hue jIvakA dakSiNa caramAnta meM hI utpAda kaha lenA cAhiye / tAtparya yahI hai ki pUrvarAnta meM mRtakA pUrvahI gharamAnta meM jisa prakAra se upapAta kahA gayA hai usI prakAra se dakSiNa caramAnta meM samavahata hue jIvikA dakSiNa caramAnta meM upapAta prakaTa karanA cAhiye / isa sambandha meM jo upapAta prakAra hai vaha saba ekatA hai / isI liye' taheva niravasesaM' isa sUtra - pATha dvArA kArane 'sapa kathana vaisAhI hai' aisA kahA hai / pUrvacaramAnta prakaraNa yahAM kahAM taka kahane ke yogya kahA gayA hai ? yaha bAta 'jAba sruhumacaNassahakAio pajjattao suhumavaNaslaikAiesa ceva pajjanta bhasAbhadhu bhASatA prabhuzrI 4 4 - 'eva jahA puratthimille samaio puratthimille 'ceva ubavAio' he gautama! ne prabhAye pUrva tharamAntamAM sabhuddadhAta rela jIva pUrva caramAntamAM ja utpanna thavAnA saMbadhamAM kathana karavAmAM Avela che. 'taba dAhiNille samoie dAhiNille caiva ubavAeyanvo' 4 pramANe dRkSiSya caramAntamAM samudlAta karela jIvaneA utpAta dakSiNucaramAntamAMja kahevA joIe, A kathananu tAtparya e che ke pUrva caramAntamAM maraNu pAmelAne upapAta pUrva caramAntamAM ja je rIte kahela che eja rIte dakSiNa caramAntamAM samudghAta karela jIvAne upapAta dakSiNucaramAntamA kahevA joIe. A saMbaMdhamAM upapAtane je prakAra che, te eka sarakhAja che. tethI deva niravasesa" bhA sUtrapATha dvArA sUtrakAre "saghaNu athana zubha che ema kahela che, pUrva caramAnta prakaraNu ahIyAM kayAM sudhI mahevu' leDayo " nyaye bAta - 'jAba suhuma vaNatsaikAioM pajjantao - suma bha0 53
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 'carimaMte uvavAio' yAvat sUkSmavanaspatikAyikaH paryAptaH sUkSmavanaspatikAyikeSu paryApta keSveva dakSiNe carimAnte upapAtitaH / paryApta sUkSmapRthivIkAyikata Arabhya paryAptavanaspatikAyikAntAH sarve'pi ekendriyA aparyApta sUkSmapRthivIkAyikata Arabhya paryApta vanaspatikAyikAnteSu dakSiNe lokacaramAnte saMmavatAnAM dakSiNe eva lokacaramAnte ekasAmayikAdi yAvat catuHsAmayikAdi vigraheNopapAtitAH 'evaM dAhiNille samohao pacatthimille carimaMte ubavAeroat' evaM yathA dakSiNe samavahRtasya dakSiNe eva carimAnte upapAto varNita evameva lokasya dakSiNe caramAnte samavahatasya lokasya pazcime caramAnte upapAtoe dAhiNille carimaMte ubavAio' sUtrakAra ne isa sUtrapATha dvArA prakaTa kI hai - isake dvArA unhoMne yaha samajhAyA hai ki jisa prakAra se yAvat paryApta sUkSma vanaspatikAdhika jIva paryApta sUkSmavanaspatikAyika rUpase dakSiNa caramAnta meM hI upapAtita prakaTa kiyA gayA hai / arthAt aparyApta sUkSmapRthivokASika se lekara paryApyavanaspatikAyikAnta samasta ekendriya jIva, aparyApta sUkSmapRthivIkAyika se lekara paryAptasUkSmavanaspatikAvikAntoM meM lokake dakSiNa caramAntameM unake samavahata hone para lokake dakSiNa caramAnta meM hI jisa rUpase ekasamayavAle vigraha se do samayavAle vigraha se tIna samayavAle vigraha se aura cAra samayavAle vigraha se upapAdita prakaTa kiye gaye haiM 'evaM dAhiNitale samohao paccasthimille carimaMte ucavAeyagyo' imI prakAra se lokake dakSiNa caramAnta meM samavahata hue jIva kA pazcima varaikAipa caiva pajjattapatu dAhiNille carimate ! uvavAima' sUtrAre A sUtrapATha dvArA pragaTa karela che. A thanathI teoe e samajhALyu che ke je pramANe yAvata paryApta sUkSma vanaspatikAyika jIva paryAptaka sUma vanaspati kAyika paNAthI dakSiNu caramAntamAM ja utpanna thavAnA saMbadhamAM kathana karyuM che. arthAta aparyApta sUkSma pRthvikAyikathI laI ne paryApta sUkSma vanaspati kAyika sudhInA saghaLA ekendriyavALA jIve, aparyApta sUkSma pRthvikAyikathI laIne paryApta vanaspati AyikAmAM leAkanA dakSiNu caramAntamAM tenA samadhAta karavAthI leAkanA dakSiNa caramAntamAM ja je rUpathI eka samayavALI vigrahagatithI, e samayavALI vigraha gatithI traNa samayavALI vigrahagatithI ane cAra samayavALI vigrahagatithI utpanna thavAnA sabadhamAM kathana karavAmAM Avela . 'eva' dAhiNille khamohao paccatthimille | carimate uvavAeyavvoM me pramANe leAkanA dakSiNa caramAntamAM samudhghAta karela jIvane upapAta pazcima
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 a. za.1 sU07 dakSiNacaramAnta utpAtani0 19 'pi vaktavya iti / parantu pUrvApekSayA yad vailakSaNyaM tadarzayati 'navaraM' ityAdi 'navaraM dusamaiya-tisamaiya-causamaiya viggaho' navaram-kevalaM lakSaNya midameva yat dvisAmayika-trisAmayika-catuHsAmayiko vigraho varNanIyo na tu ekasAmayiko vigraho'tra smbhvti| 'sesaM sava' zepaM navaramityAdinA yatkathitaM tadatiriktaM sarvamutpAtamakArAdikaM pUrvavadeva tatra nAsti kimapi vailakSaNyamiti / 'dAhiNille samohao uttarille carimaMte uvavAeyavyo jaheva sahANe dakSiNe lokacaramAnte samavahataH uttara caramAnte upapAtayitavyA, yathaiva svasthAne / svasthAne iti yatra caramAnte samavahata statraiva caramAnte upapAto bhavati, tathAvidhe svasthAne iti| caramAnta meM bhI upapAta kaha lenA caahiye| parantu pUrva ke prakaraNa kI apekSA jo isa prakaraNa meM antara hai vaha 'navaraM dusamaie ya tisamaya causamaya vigyaho' isa satrapATha dvArA prakaTa kiyA gayA hai arthAta isa prakaraNa meM kevala eka samayavAlA vigraha nahIM kahanA caahiye| kintu do samayavAlA tIna lamayavAlA aura cArasamayavAlA vigraha kahanA caahiye| ekasamayavAlA vigraha yahAM saMcita nahIM ho sakane se vaktavya nahIM kahA gayA hai| 'lesaM taheva' isake atirikta aura laya upapAtAdi sambandhI kathana aura upapAta pUrvodita jaisA hI hai| usameM koI antara nhiiN| 'dAhiNille lamohao uttarille carimaMte uvavAeyavvo jaheva saTTANe' svasthAna ke jailA dakSiNa caramAnta meM maraNa aura uttara caramA ntameM upapAta kahanA cAhie / jila casmAnta meM samavahata 'samudaghAta' huA jIva usI cAmAnta meM jo utpanna hotA hai vaha svasthAna haicaramAntamAM paNa kahevuM joIe para tu pahelAnA kathananI apekSAe A pra426mAre mata2-3232 cha, a 'navaraM dusamaiya tisamaiya causamaiya vigaho' mA sUtrA4 62 pragaTa 42pAmA mAvala che. maryAta mA 421mA kevaLa eka samayavALI vigrahagati kahevI na joIe paraMtu be samaya, traNa samaya ane cAra samayanI vigrahagati kahevI joIe. eka samayavALI vigati mADiyAM samavita na thaJzapAthI te 4thana 4ghu nathI, 'sesa taheva' m| 3thana zivAya 755ita vize2 saghaNu thana mana 5yAtanA ra paDatA hA prabhArI 4 che tamA 1 322 491 nathI. 'dAhiNille samo hao uttarille carimAte ubavAeyavbo jaheva soNe' svasthAnanA 4thana prabhArI dakSiNa caramAntamAM maraNa ane uttara caramAntamA upapAta kahe joIe. je caramAntamA samRghAta karela jIva eja aramAntamAM je utpanna thAya che, te vathAna kahevAya che. jema ke lekanA pUrva caramAtamAM samudraghAta karela che
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ - bhagavatI tahA-'taheva egasamaiya-dusamaiya-visamaiya-causamaiya viggaho' tathaiva pUrvoktavadeva ekasAmayika-dvisAmayika-trisAmayika-catuHsAmayiko vigraho bhavatIti / 'purathimille jahA paJcasthimille taheva dusamaiya-tisamaiya-causamaiya viggaho' dakSiNe lokacaramAte samavahatya paurastye caramAnte upapAtastu yathA-dakSiNe samavahatasya pazcime kathita svathaiva dvisAmayika-nisAmayiko vigraho varNayitavyaH, upapAtamakAraH samagro'pi svayamevohanIyA, 'paJcasthimille carimaMte samohayANaM paccathimille ceva uvavajjamANANaM jahA sahANe' pazcima caramAnte samabahatAnAM jaise loka ke pUrva caramAnta meM samavahata hubhA jIva jaya lokake hI pUrvacaramAnta meM utpanna hotA hai to yaha svasthAna utpAta hai| svasthAna meM utpanna hue jIvako vahA~ utpanna hone meM ekasamayavAlA vigraha bhI hotA hai dosamayaghAlA vigraha bhI hotI hai, tIna samayavAlA vigraha bhI hotA hai aura cAralamayavAlA vigraha bhI hotA hai| isI prakAra se dakSiNa caramAnta meM samavahata Be jIva uttara cara* mAnta meM utpanna hone para vaho para bhI use aise hI samayavAlA vigraha hotA hai| 'purathimille jahA paccasthimille taheva dusamajhya tisamaieya causamaya viggaho' pazcima caramAnta ke jaisA pUrvacaramAnta meM do samayavAlA, tInasamayavAlA aura cArasamayabAlA vigraha hotA hai| isa sambandha meM upapAla prasAra laspUrNarUpase apane Apa ubhA. vita kara lenA caahiye| 'paccadhimille carimaMte samorayANaM paccasthimille ceva uvavajjamANANaM jahA sahANe' pazcima caramAnta meM samudghAta jyAre lekanA pUrvacaramAnDamAM ja utpanna thAya che, te te svAsthAnamAM utpAda kahevAya che. svAsthAnamAM utpanna thayelA jIvane tyAM utpanna thavAmAM eka samayavALI vigrahagati paNa hoya che, e samayavALI vigrahagati paNa hoya che, traNa samayavALI vigrahagati paNa hoya che. ane cAra samayavALI vigrahagati paNa hoya che. e ja rIte dakSiNa caramAntamAM samudraghAta karela jIvane uttara caramAntamAM utpanna thAya tyAre paNa tene A pramANenA samayavALI vigrahagti DAya che. 'purathimille jahA paccathimille tadeva dusamaiya tisamajhya usamaiya vigAho' pazcima yamAntanA 4thana pramANe pUrva ya2mAntamA e samayavALI traNa samayavALI ane ca ra samayavALI vigrahagati hoya che. A viSaya saMbaMdhI upapAtane prakAra saMpUrNapaNAthI svayaM banAvI samajI levA joIe, paccasthimille carimate samohayANa paccasthimille ceva uvavajamANANa' jahA saTANe' pazvima 22bhAntamA samudhAta 4rIne pazcima 22bhAntamA 1 Guru
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za034 a. za.1 sU07 dakSiNacaramAnta utpAtani0 421 pazcime eva caramAnte utpadyamAnAnAM yathA svasthAne upapAta: kathita stathaiva ephasAmayika vigrahAdArabhya yAvat catuHsAmayiko vigraho vyAvarNanIya iti / 'uttarille uvavajjamANANaM egasamaio viggaho nasthi sesaM taheva' pazcime samavahatAnA muttare lokacaramAnte samutpadyamAnAnAmekasAmayiko vigraho nAstina bhavati, dvi tri catuHsAmayikavigrahAstu santyeva, zeSam-upapAtamakArAdikaM sarva tu pUrvavadeva jJAtavyamiti / 'purathimille jahA sahANe' pAzcAtye samavahatAnAM paurastye pUrvacaramAntaviSaye utpadyamAnAnAM yathA-svasthAne samudghAto. papAtayoreka sthAnarUpe kathitaM tathaiva ihApi sarva jJAtavyamiti / 'dAhiNille karake pazcima hI caramAnta meM utpanna hue pRthivIkAyika Adi jIvoM ke sambandha meM jaisA upapAta svasthAna meM kahA gayA hai usI prakAra se vaha vahA~ eka samayavAlA yAvat cAra samayavAlA hotA hai aisA kaha lenA cAhiye / 'uttarille uvavajjamANANaM egasamAo viggaho nasthi-sesaM taheva' pazcima dizA se lamavahata hue jIvoM ke uttara caramAnta meM upapAta hone para vahAM unake upapAta meM ekasamayavAlA vigraha nahIM hotA hai kintu do samayavAlA yAvat cAra samayavAlA vigraha hotA hai| thAkrIkA aura sagha upapAta prakAra Adi kA kathana pUrvokta jaisA hI hai| 'purathimille jahA sahANe' pazcima caramAnta meM samavahata hue jIvoM ke pUrvacaramAnta meM utpanna hone para vahAM svasthAna ke utpAda ke jaisA utpAda kahanA cAhiye / arthAt ve jIva vahA~ ekasamayavAle vigraha se bhI utpanna hote haiM do samayavAle vigraha se bhI utpanna hote haiM tiinsmthayelA pRthvIkAyika vigere jIvenA sambandhamAM svAsthAnamAM je rIte upapAta kahela che, e ja rIte te tyAM eka samayavALe yAvat cAra samayavALo hoya cha. ma sabhA'. 'uttarille uvavajjamANANa egasamaiyo vigaho nasthi sesa tadeva pazcima dizAmA samuddhAta 42 // 7vaan| pAta uttara ya2bhAntamA thAya tyAre tyAM tenA upapAtamAM eka samayavALI vigrahagati hatI nathI. paraMa. be samayavALI cAvat cAra samayavALI virahagati hoya che. bAkInuM upanyAta vira sagha 4thana paDatai sal prabhAnu cha. 'purasthimille jahA sadANe' pazcima caramAntamAM samuddaghAta karelA jIva pUrva caramAtamAM utpanna thAya tyAre tyAM svasthAnanA utpAdanA kathana pramANe upapada kahevo joIe. arthAta te jo tyAM eka samayavALI vigrahagatithI paNa utpana thAya che, be samaya vALI vigrahagatithI paNa utpanna thAya che, traNa samayavALI vigrahagatithI paNa
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstra egasamai bho viggaho nasthi sese taM-ceva' pAzcAtye samavahatAnAM dakSiNacaramAnte utpadyamAnAnAm ekasAmayikA vigraho nAsti zeSa manyatsarvaM pUrvavadeveti / ____ 'uttarille samohayANaM uttarille cetra uvavajjamANANaM jaheSa sahANe' uttare caramAnte samavahatAnA muttare eva caramAnte samutpadyamAnAnAM yathaiva svasthAne ekasAmayikAdArabhya yAvat catu:sAmAyako vigraho vrnnniiyH| 'uttarille samohayANaM purathimille uvavanamANANaM evaM ceva' uttaracasmAnte samavahatAnAM paurastye pUrvacaramAnte samutpadyamAnAnA mevameva / uttare samavahatAnA muttare eva samutpadyamAnAnAM yathA kathitaM tathaiva jJAtavyas / 'navaraM egasamAo viggaho yavAle vigraha se bhI utpanna hote haiM aura cArasamayavAle vigraha se bhI utpanna hote haiN| 'dAhiNille egasamaio vignaho natthi sesaM taM ceva 'pazcima carasAnta meM samavahata jIvoM ke dakSiNa caramAnta meM utpanna hone para eka samacAlI vigraha nahIM hotA hai / isake atirikta aura saba phathana pUrvake jaisA hI hai| ___ 'uttarille lamohayANaM uttarille ceva uvavajjamANANaM jaheva sahANe' lokake uttara caramAnta meM samavahata hue jIvoMkA utsara cara* mAna meM hI utpanna hone ke sambandha meM eka samaya se lekara yAvat vArasamayataka kA vigraha hotA hai / aisA jAnanA cAhiye / 'uttarille samoyANaM purathimille uvadhajjamANANaM evaM ceva uttara caramAnta meM samavahana hue jIvoM kA pUrvadizA meM upapAta hone ke sambandha meM bhI do samaya se lekara cArasamaya takakA vigraha hotA hai| yahAM ekaS4 thAya che, yAra samayavANI viyatithI 5 5nna thAya che. 'dAhiNille egasamahao vigaho natthi sesata ceva' pazcima ya2mAntamA samuddhAta rekha jIva dakSiNa caramAtamAM utpanna thAya tyAre eka samayavALI vigrahagati hatI nathI. A sivAya saghaLuM kathana pahelA kahyA pramANe che. tema samajavuM. 'uttarille samohayANa uttarille ceva uvavajjamANANa jaheva saTANe' le kanA uttara aramAnDamAM samudraghAta karela jIvonA uttara caramAtamAM utpanna thavAnA saMbaMdhamAM eka samayathI laIne yAvat cAra samaya sudhInI vigrahagatithI hAya che. 'uttarille samohayANa' purathimille uvavajjamANANa evaM ceva' utta2 22mAntamA samuddhAta 428 vAna pAtazAmA thavAnA saMbaMdhamAM paNa be samayathI laIne cAra samaya sudhI vigrahagati hAya che. maDiyA meM samayanI vizragati hAtI nathI. pAta 'navara' egasamaio vigahoM naritha' mA sUtrA6:21 pragaTa 42vAmAM mAvata che.
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikATIkA za034 a. za.1 sU87 dakSiNacaramAnte utpAtani0 433 natthi' navaraM kevaLam ekasAmayiko vigraho nAsti-na vaktavyaH kintu dvayAdi sAmayika evaM vigraho vaktavya iti / 'uttarille samohayANaM dAhiNille uvavajjamANANaM jahA saTTANe' uttare caramAnte samavahatAnAM dakSiNe caramAnte samupadya mAnAnAM yathA svasthAne ekasAmayikAdArabhya catusAmayiko vigraho vaktavya iti / 'uttarille samohayANaM paccasthimille uvavajjamANANaM egasamaio diggaho nasthi sesaM taheva' uttare lokacazmAnte samutpadyamAnAnA mekasAmayiko vigraho na bhavati, kintu dvayAdi sAmayika eva vigraho varNayitavyaH / zepam-prAthamika vigrahavyatiriktaM sarva pUrvavadeva varNanIyam / kiyatparyantaM pUrvaprakaraNamanummaraNIyam , 'tatrAha-'jAca' ityAdi / 'jAva suhumavaNassaikAio pajjattao suhumvaNassai samayakA vigraha nahIM hotA hai| yahI bAta 'navaraM egahamahao viggaho natthi' ila sutra pATha dvArA prakaTa kI gaI hai| 'uttarille samohayANaM dAhiNille uvavajjamANANaM jahA sahANe' uttara caramAnta meM samabahata hue jIvoM ke dakSiNa caramAnta meM upapAta ke sambandha meM unake svaradhAna meM utpAda hone ke jaisA hI ekSasamayavAlA do samayavAlA tInalamayavAlA aura cArasamayavAlA vigraha hotA hai aisA jAnanA cAhiye / 'uttarille samohayANaM paccasthimille uvavajjamANANaM egalamaio viggahI nasthi, sesaM taheva' lokake uttara gharamAnta meM samavahata hue jIvoM kA pazcima caramAnta meM utpanna hone ke sambandha meM do samyavAle vigraha se lekara cAra sabhayavAlA vigraha hotA hai / yahAM ekasamayavAlA vigraha nahIM hotA hai aisA jAnanA cAhiye / kAkI jhA aura saba kathana pUrva ke jaisA hI hai / 'jAva suhama vaNaskAio pajjattao suhamavaNassaikAiesu pajjattaesu ceva' 'uttarille samohayANa' dAhiNille ubarajjamANANa jahA sadrANe' utta2 22. mAtamAM samuddaghAta karela jIvene upapAta dakSiNa caramAtamAM hovAnA saMbaMdhamAM teone sthAnamAM utpAda hovAnI jemaja eka samayavALI, be samayavALI. traNa samayavALI ane cAra samayavALI vigrahagati hoya che. tema samajavuM. "uttarimille sa mohayANa paccarithamille uvavajjamANANa egasamaio viggaho nasthi sesataheva' sAnA uttara yaramA-mA samuddhAta 42 vaan| 5pAta pazcima caramAtamAM thavAnA saMbaMdhamAM be samayavALI vigrahagatithI laIne cAra samayavALI vigraha gati hoya che. ahiyAM eka samayavALI vigrahagati hotI nathI tama sabhA mAlInumA saghaNu 4thana pAsA pramANe 'jova suhama vaNassaikAio pajjattao suhumavaNassahakAiesu pajjattaesu ceva' mAthana yAvat
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ 424 bhagavatIsne kAiesu pajjattaemu cetra' yAvat sUkSmavanaspatikAyikaH paryAptakaH sUkSmavanaspati kAyikeSu paryApta keSveva / atra yAvatpadena aparyApta sUkSmapRthivIkAyikata Arabhya aparyApta sUkSmavanaspatikAyikAntastha grahaNaM bhavati / dvAdazAnAM dvAdazasthAneSu upapAtaprakAraH svayamevohanIya iti ||muu07|| evamutpAdamadhikRtya ekendriyaprarUpaNA kRtA, atha teSAmeva sthAnAdi marUpaNAyAha-'kahi NaM bhaMte !' ityAdi / mUlam -kahiM NaM bhaMte ! bAyarapuDhavIkAiyA NaM pajjattagANaM ThANA paNNatA ? goyamA ! saTANeNaM asu puDhavIsu jahA ThANapade jAva suhumavaNaslaikAiyA je ya pajattagAje ya apajjattagA te savve egavihA avisesamaNANattA savvalogapariyAvannA pannatA samaNAuso! apajjattasuhubhapuDhavIkAiyA NaM bhaMte ! kai kammapagaDIo pannattAo ? goyamA ! aTTa kammayagaDIo pannattAo, taM jahA nANAvaraNijnaM jAva aMtarAiyaM / evaM caukkaeNaM bheeNaM jaheva egidiyalaesu jAva bAyaravaNassaikAiyANaM pjttgaannN| apajattasuhamapuDhavIkAiyANaM bhaMte ! kai kammapagaDIo baMdhati ? goyamA ! sacaviha baMdhagA vi, aTuMviha baMdhagA vi, jahA egievaM yaha kathana 'yAvat paryApta sUkSmavanaspatikAdhika kA paryApta sUkSmavanaspatijJAthikoM meM hI upapAta hotA hai| yahAM taka kahanA cAhie yahAM yAvatpada se aparyApta sUkSmapRthivIkAyika se lekara aparyApta sUkSmavanaspatikAyikAnta ke jIvoMkA grahaNa huA hai / tAtparya kahanekA yahI hai ki 12 prakAra ke jIbokA 12 prakAra ke sthAnoM meM upapAta kahanA aura isa sambandha meM upapAta prakAra apane Apa udbhAvita kara lenA cAhie ||suu07|| paryApta sUma vanaspatikAyikone paryApta sUma vanaspati kAyikamAM ja upapAta thAya che A kathana sudhI kahevuM joIe ahiyAM thAvatpadathI aparyApta sUma pRthvIkAyikathI laIne aparyApta sUma vanaspati kAyika sudhInA jIvo prahaNa karAyA che kahevAnuM tAtparya e che ke-12 bAra prakAranA jIne 12 bAra prakAranA sthAnamAM u5pAta kahe ane A saMbaMdhamAM upapAta prakAra svayaM banAvIne samajI levuM joIe, sUNA
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ referrer o34 a. za01 sU08 bA0pRthvIkAyAnAM sthAnAdini0 425 diya sasu jAva pajjata vAyaravaNastra ikAiyA / apajAntasu humapuDhavIkAiyANaM bhaMte! kaha kammapagaDIo vedeti ? goyamA ! codasa kammapagaDIo vedeti, taM jahA nANAvaraNijjaM jahA egiMdiyasaesa jAba purisavedavajjhaM / evaM jAva vAyaravaNassaikAiyANaM pajjatagANaM | egiMdiyANaM bhaMte! kao uvavajaMti, kiM neraie hiMto ubavajaMti ? jahA varSAtIe puDhavIkAiyANaM ubavAo / egiMdiyANaM bhaMte ! kai samugdhAyA pannatA ? goyamA ! cittAri samugdhAyA pannattA, taM jahA-veyaNA samugdhAe jAva 'vevviyasamugdhAe 4 / egiMdiyA NaM bhaMte! kiM tullaTThiiyA tullavisesAhiyaM kammaM ekareMti / tullaTTiiyA vemAya visesAhiyaM kammaMpakareMti ? bemAyaDiyA tullavisesAhiyaM kammaM pakareMti, bemAyaTTiiyA vemAyavilesAhiyaM kammaM pakareMti ? / goyamA ! atthe - gaiyA tullaTThiiyA tullavisesAhiyaM kammaM pakareMti, atthegaiyA tullaTTiiyA desAyaviselA hiyaM kamalaM pakareMti / atthegaiyA vemAyaTTiiyA tullavisesAhiyaM kammaM pakareMti / atthegaiyA vemAyaTiyA vemAyavi se sAhiyaM kammaM pakareMti / se keNaTTeNaM bhaMte! evaM buccai ? atthegaiyA tullaTiiyA jAtra vemAyavisesAhiyaM kammaM pakati ? goyamA ! egiMdiyA cauThivahA pannattA, taM jahA-atthegaiyA samAjyA samovavannagA |1| atthegaiyA samAuyA visamovavannagA |2| atthegaiyA visamAuyA samovavannagA | 3 | atthegaiyA visamAuyA visamovavannagA |2| tattha NaM je te samAuyA samovavannagA teNaM tullaTTiiyA tula visesAhiyaM kammaM pakareMti 1 / tattha paNaM je te samAjyA visamovavannagA te NaM tullahiyA bemAyavisesAhiyaM kasmaM pakareti 2 / bha0 54
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ karava serected tatthapaNaM je te visamAuthA samovavannagA te NaM vemAyaTTizyA tullavisesAhiyaM kAmaM pakareti 3 / tattha NaM je te visamAuyA vimogA te NaM sAhiyA mAyavisAhitya kammaM pakareti 4 / se teNaTTeNaM goyasA ! jAva vemAyavisesAhiyaM kamma pakareMti ! sevaM bhaMte / sevaM taM ! tti jAva cihna ||8|| utIsaime sae paDhame egiMdivasa paTamo uddeso samato | 34-11 chAya - kutra khandra sadanta | bAdara pRthivIkAyikAnAM paryAvAnI sthAnAni bhajJatAni ? gautama | svasthAnenASTAsu pRthivISu yathAsthAnapade gAva sUkSmavanaspatikAyikA ye ca paryAptakA ye nAparyAptakAsne sarva ekavidhA avizeSA anAnAtvAH sarvaloke paryApannAH tataH zrAyuSman ! aparyApta mapRthivI kAyikAnAM bhadanta ! kati karmaprakRtaH prajJaptAH ? gIta | ataH majJaptAH / tathavA-jJAnAvaraNIyaM yAvadantarAyikam / evaM catuSkena bheTena yathena ekendriyazatake yAvad vAdaracanApatikAyikAnAM paryAptakAnAm | aparyAp sUkSmapRthivIkAyikAH khalu bhadanta ! kati karma prakRnInanti ? gautama ! sapta vidhavandhakA api adhivandhakA api yayA ekendriyazatakeSu yAvat paryAyA vAdaravanaspatikAyikAH / aparyApta zukSmapRthivIkAyikAH khalu bhadanta ! kati karmaprakRti dayanti ? gautama ! caturdazarmamakRti vaidayanti / udyathAjJAnAvaraNIyaM yathA ekendriyazateSu yAvatpuruSavedavam / evaM yAvada bAdakhana spatikAyikAnAM paryAptakAnAm / ekendriyAH / ekendriyAH khalu madanta ! katra utpadyante ? kiM nairayikebhya utpadyante ? yathA vyutkrAntau pRthivIkAyikAnAsupapAtaH / ekendriyANAM bhadanta ! kati samudayAtAH mahnaSThAH ? gautama ! catvAraH samudghAtAH majJaptAH / tayathA- - vedAsamudghAvo 1 yAvad vaikriyasamudghAtaH 4 ekendriyAH khalu bhadanta ki tulyasthitikA tulyavizeSAdhikaM karma praku rvanti ? tulyasthitikA vimAtravizeSAdhikaM karma kurvanti ? trimAtrasthitikA stulya vizeSAdhikaM karma makurvanti ? vimAtrasthitikA vimAtravizepAdhikaM karma prakurvanti ? gautama ! astyeke tulyasthitikAH tulyavizepAvika karma prakurvanti / astyeka ke tulyasthitikA vimAtravizeSAdhikaM karma kurvanti astyekake vimAtra sthitikA tulyavizeSAdhikaM karma prakurvanti / tatkenArthena bhadanta / evamucyate astyeka ke tulya sthitikA yAvada vimAtravizepAdhika karma kurvanti ? gautama ! ekendriyAzcaturvidhAH prajJaptA tavyathA - astyekake samAyuSkAH samopapannakAH 1 astye
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ - pramaiyandrikA kA za034 a. za.1 sU08 yA pRthzIkAyAnAM sthAnAdini0427 kake samAyuSkA viSamopapanakAH 3 / astyekake viSamAyuSkAH samopapannakA 3 / astyekake viSamAyuSkAH viSamopapannakAH 4, tatra khalu ye te samAyuSkAH samopapannakAste khalu tulyasthitikA stulya vizeSAdhikaM karma prakurvanti 1 tatra khalla ye te samAyuSkA viSamopanakA ste khalu tulyasthitikA vimAtravizeSAdhikaM karma prakurvanti 2 tatra khalu ye te vipamAyuSkAH samopapannakAH te khala vimAtrasthitikA stulyavizeSAdhikaM karma prakurvanti 3 tatra khalu ye te viSamAyuSkA vipamopapanakA ste khalu vimAtrasthitikA vimAnavizeSAdhikaM pharma prakurvanti 4 tattenA. thena gautama ! yAvad vimAtravizeSAdhikaM karma prakurvanti / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati ||s0 8 // iti catustriMzattame zAke prathame ekendriyazate prathamoddezakaH samAptaH / TIkA--'kahiNaM bhaMte ! vAyarapuDhavIkAipANaM pajjattagANaM ThANA pannattA' kutra khalu bhadanta ! vAdarapRthivIkAikAnAM paryAptatA guNaviziSTAnAM sthAnAni majJaptAni-kayitAni, iti sthAnaviSayakaH praznA, bhagavAnAi-'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'sahANeNaM aTThasu puDhavIsu' svasthAnenASTasu pRthivITha ratnaprabhApRthivIta Arabhya tamastamApRthivI paryantAsu saptasu, aSTamyAM ca Ipa___ isa prakAra se utpAdako Azrita karake sUtrakArane ekendriya jIvoM kI prarUpaNA kI aba unhIM ke sthAna AdikoM kI prarUpaNA ke liye ve sUtra kA kathana karate haiM-'kahi NaM bhaMte ! bAtharapuDha pIkAiyANa' ityAdi TIkArtha-'kahiNaM bhaMte ! bAyarapuDhavIkAiyANaM pajattagANaM ThANA paNNattA' he bhadanta ! paryApta pApRthivIkAyikoM ke sthAna kahAM para kahe gaye haiN| uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! lahANeNaM aTThasu puDha vIlu' svasthAna kI apekSAle paryApta bAdrapRthivIkAyikoM ke sthAna ratnaprabhApRthivI A rIte utpAdano Azraya karIne sUtrakAre ekendriya jIvonI prarUpaNA karI che. have temanA ja sthAna vigerenI prarUpaNa karavA mATe sUtrakAra sUtranuM 4thana 42 cha.-'kahi Na bhate ! vAyara puDhavIkAiyANa' 'tyAha ---'kahiNa bhate! vAyarapuDhavIkAiyANa pajjattaga Na ThANA pannattA' he bhagavana paryApta bAdara pRthvikAcikenA sthAne kyA kahevAmAM AvyA che? mA prazna uttama prabhu zrI gautamatvAmIna 49 -'goyamA ! saTANeNa aTTasa gvI' svasthAnanI apekSAthI paryApta bAdara pRthvIkAyikenuM sthAna ratanaprabhA pRthvIthI laIne tamAtamA sudhInI sAta pRthvIyamAM ane AThamI ItmA mArA
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre mAmApRthivyAmityaSTasu pRthivISu svasthAnaM yatra vAdarapRthivIkAyika Aste tena svasthAnena svasthAnamAzrityetyarthaH / 'jahA ThANapade' yathA sthAnapade' sthAna padaM ca prajJApanAsUtrasya dvitIyaM padam / taccaitram, 'taM jahA rayaNapabhAe sakarabhAe vAluyanabhAe' ityAdi / kiyatparyantamiha sthAnapadamadhye tavyam, tatrAda'jAva' ityAdi, 'jAva suhumavaNassaikAiyA' yAvat sukSmavanaspatikAyikAH iti paryantam, atra yAtratpadena cAdarapRthivIkAyikAnantaraM sUkSmapRthivIkAyikAH, bodarASkAyikAH, sukSmAkAyikAH vAdaratejaskAyikAH, sUkSmatejaskAyikAH vAdaracAyukAyikAH, sUkSmavAyukAyikAH, vAdaravanaspatikAyikAH, ityeSAM grahaNaM bhavati / ete ca ' je ya pajjattagA je ya apaJjattayA te sacce' ye ca paryAptakA ye ca " " dhara8 se lekara tamastamA takakI sAta pRthiviyoM meM aura AThavIM ISatprAgbhArA pRthivI meM kahe gaye haiN| kyoMki ina pRthiviyoM meM bAdarapRthivIkAyika jIva rahate haiM / isIliye yahAM svasthAna ko Azrita karake bAdarapRthivIkAyika jIvoM ke sthAna kahe gaye haiM / 'jahA ThANapade' prajJApanA sUtrakA sthAna pada dvitIya pada hai usameM aisA prakaTa kiyA gayA hai- 'taM jahArayaNappa bhae sakkarappabhAe bAluvappabhAe' ityAdi ki ratnaprabhApRthivI meM, zarkarAprabhA pRthivI meM bAlukAprabhA pRthivI meM ityAdi prakaTa kiyA gayA hai / 'jAba sudumavaNassaikAiyA' yAvat sUkSmavanaspatikA fuka, jIvoM kA sthAna hai 'yahAM yAvada se bAdara pRthivIkAyika ke bAda 'sUkSmapRthivI kAyika, bAdara aprakAyika, sUkSmaaSkAyika, bAdaratejaskAyika, sUkSmatejaskAdhika, bAdaravAyukAyika, sUkSmavAyukAyika aura bAdaravanaspatikAyika' ina sabakA grahaNa huA hai / 'je ya pajjatagA jeya apajjattagA te savve' ye saba cAhe paryApta ho cAhe aparyApta pRthvImAM kahevAmAM AvyA che. kemake A pRthvIceAmAM khAdara pRthvIkAyika jIvA rahe che. tethI ahiyAM svasthAnane Azraya karIne bAdara pRthvIkAyika lavonA sthAnA aDevAmAM Ave che. 'jahA ThANapade' prajJApanA sUtranu jInu sthAna yaha he che, temAM me prabhA De che 'taM jahA rayaNappabhAe sakkarapabhAe vAluyappabhAe' tyAhi ratnaprabhA pRthvImAM, zarA alA pRthvImAM, bAbuTThA bhralA pRthvImAM 'jAva suhRma vaNassai kAiyA' yAvat sUkSma vnsptikAyika vAnu sthAna che. ahiyAM yAvapadathI bAdara pRthvikAyika pachI sUkSma vanaspatikAyika ane mAdara aAyika sUkSma aSThAyika, khAdara tejaskrAyika, sUkSmatejaskAyika khAdara vAyukAyika sukSmavAyukAkaka ane mAdara vanaspatikAyika yA adhA zraDNu urAyA che, 'je ya pajjattagA je ya apajjattagA te savve' bhA
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ maindrikA TIkA za034 a. ze09 su08 cA0pRthvIkAyAnAM sthAnAdini0 429 aparyAptAste sarve 'ega vihA' ekavidhAH ekaprakArakA evaM prakRta svasthAnAdi vicAra madhikRtyaughaH, 'avisesamaNANattA' avizeSA anAnAtvAH avizeSAH vizeSarahitAH, yathA paryAptakA stathaivetare'pi anAnAtvAH nAnAtvavarjitAH yeSveva AdhArabhUtAkAzamadezeSu eke - paryAptakA - bhavanti teSveva itare apanA api bhavantItyarthaH / ' savvaloga pariyAvannA' sarvalokaparyAnnAH upapAtra samudghAta svasthAnaiH sarvaloke varttante ityarthaH, tatropapAta upapAtAbhimukhyam' samudghAta iha mAraNAntakAdiH svasthAnaM yatra te Asate 'pannattA' prajJaptAH - kathitAH / 'samaNAuso' he zramaNa | he AyuSyan ! eteSAM sarvepa/mAlApakamakAraH majJApanA sUtrasya dvitIyasthAnapade draSTavyaH tadvyAkhyAnamapi tatraiva matkRtAyAM prameyabodhinI vyAkhyAyAM draSTavyam | 'apajjata suhumapuDhavIkAiyANaM bhaMte ! kai kammapagaDIo ho saba sUkSmavanaspatikAdhika sAmAnya se eka prakAra ke hai| inameM koI bhinnatA nahIM hai / jisa prakAra paryAtaka haiM usI prakAra aryAtaka haiM jina AdhArabhUta pradezoM meM paryApta rahate haiM unhIM AkAza pradezoM meM aparyAptaka rahA karate haiM / 'sabaloga pariyAvannA' upapAta samudghAta evaM svasthAnoM kI apekSA se ye sarvaloka meM pAye jAte haiM utpattikA nAma upapAta hai vAraNAntika Adi samudghAta hai aura jahAM ye rahate haiM vaha svasthAna hai|' isa prakAra se ye he AyuSmat ! zramaNa ! sarvalokameM haiM' inakA AlApaka prakAra prajJApanA sUtrake dvitIya sthAna pada meM dekha lenA cAhiye | isa para maiMne prameyabodhinI TIkA likhI hai / usa TIkA se isakA vyAkhyAna samajha lenA cAhiye / 'apajatta khuhuSapuDhapIsADyA NaM bhaMte / kai kammapagaDIo paNNattAo badhA paryApta hoya ke aparyApta hAya badhA sUkSma vanaspati kAyika sAmAnya rIte eka prakAranA che. temAM kAi ja bhinna paNu nathI. je pramANe paryAptaka kahyA che, eja rIte aparyAptaka paNa kahela che, je AdhArabhuta pradezAmAM paryApta rahe che, yena sAAza pradezamA aparyApta rahe che. 'savvalogapariyAvannA' upAta sabhudddhAta bhane svasthAnanI apekSAthI yA sarva sAmA rahelA che. utpattinu nAma upapAta che, mAraNAntika vigere samuddhAtA che. ane jyAM tee rahe che. te svasthAna kahevAya che. tenA mAlApakAnA prakAra prajJApanA sutranA khIjA sthAna padamAMthI samajI levA joie. A viSayamAM prame,dhinI TIkA ke je me' racI che, temAthI A saba dhanu kathana samajI levu'. 'apajjatta sumaDhavIkAiyANa bhave ! kaikammapagaDIo paNNattAo'
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 bhagavatI pannatAo' aparyAptasUkSmapRthivIkAyikAnA mekendriyajIvAnAM khalu bhadanta ! vadikarmakRtayaH prajJaptAH kathitAH / eteSAM kati karmaprakRtayo bhavantIti praznaH / bhagavAnAha - 'gomA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'aTTha kammapagaDIo pannacAo' aSTau karma prakRtayaH prajJaptAH / 'taM jahA ' tadyathA - 'nANAvara NijjaM jAva aMtarAiyaM' jJAnAvaraNIyaM yAvadantarAyikam atra yAvatpadena darzanAvaraNIya, vedanIya, mohanIyAyuSya nAma gotrakarmaprakRtInAM grahaNaM bhavatIti bhAvaH / ' evaM caukapUrNa medeNaM jaba ergidiyasaesa' evaM catuSkena bhedena yathaitra ekendriyazatakeSu traya trizattame zatake dvAdazasu ekendriyazateSu madhye prathama ekendriya zatake pRthi - vyAdivanaspatikAyikAntAnAM dvau bhedau sUkSmavAdarau kathitau tadanu paryAptAparyAptau dvau bhedau, militvA catuSko bhavati tadvadihApi catuSko bhedo he bhadanta ! aparyApta sUkSmapRthivIkAdhika jIvoM ke kitanI karmaprakRtiyoM kA sacca (sattA) kahA gayA hai ? arthAt inake kitanI karmaprakRtiyAM hotI haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'ghoyamA ! aDDa kamprapagar3Io pannatAo' he gautama! inake ATha karma prakRtiyAM kahI gaI hai| 'taM jahA~ ' jinake nAma isa prakAra se haiM- 'nANAvara NijjaM jAva aMtarAiye' jJAnAvaraNIya yAvat antarAyika yahAM yAvat padase 'darzanAvaraNIya vedanIya mohanIya Ayu, nAma, gotra, ina prakRtiyoM kA grahaNa huvA hai / ' evaM caukkaeNaM bhedeNaM jaheba ergidiyasaesa' isa prakAra sUkSma, bAdara, paryApta aura aparyApta ina cAroM prakAra ke pRthivIkAyikoM ke evaM inhIM cAroM bhedavAne akAdhika jIvoM ke, inhIM cAroM bhedavAle tejaskAyika jIvo ke inhIM cAroM bhedoM vAle vAyukAyika jIvoM ke aura inhIM - he bhagavana aparyApta sUkSma pRthvIkAyika jIvane keTalI ka`prakRtiyA kahevAmAM Avesa he ? AA praznanA uttaramA aluzrI Ahe - 'goyamA ! aTTha kamNa pagaDIo pannattAo' he gautama! teyAne ATha pratiyo vAmAM Ave che. 'ta' jahA' tebhanA nAbhI A prabhAye hai. 'NANAvara Nijja' jAva aMtarAiya" jJAnAvaraNIya yAvat antarAyika ahiyAM yAvat padathI dazanAvaraNIya, vedanIya, mehanIya, Ayu, ane nAma gAtra A karmaprakRtiyA grahaNa karavAmAM Avela che. ' evaM 'cakkaNaM bheeNa' taba egidiyasaesa' mA rIte sUkSma, mahara, paryApta ane aparyApta A cAra prakAranA pRthvIkAyikAnA ane A cAra bhedavALA akAyikanA eja pramANenA cAra bhedavALA tejaskAyikAnA Aja pramANenA cAra bheDhavALA vAyukAyika jIveAnA ane eja rItanA cArabhedavALA vanaspati kAyika jIveAnA jJAnAvaraNIya kama'prakRtithI laIne antarAyika kama prakRti sudhI
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 a. za. 1 sU08 bA0pRthvIkAyAnAM sthAnAdini0 431 jJAtavyaH, kiyatparyanta mekendriyazatakaM jJAtavyam, tatrAha - 'jAva' ityAdi' 'jAva vaNassaikAiyANaM pajjattagANaM' yAvadnnaspatikAdhikArAM paryAptakAnAM yAvatparyApta sUkSmapRthivIkAyikata Arabhya aparyAptavAdanampatikAyikAntasya grahaNaM bhavati / tathA ca makSmavAdaraparyAptAparyAptabhedabhinnAnAM pRthivyAdi vanaspatikAyikAntAnAM sarvai kendriyANAM paJcAnAmapi jJAnAdaraNIyAdikA antarAyaparyantA aSTau karmakRtayo jJAtavyA iti prakaraNAzayaH / 'apajjata sumapuDhavIkADayA NaM bhaMte ! kai kammapanaDIyo vardhati' / aparyApta sUkSmapRthivIkAyikAH khalu bhadanta ! kati -kiyatsaMkhyakAH karmaprakRtI vanantIti karmabandhaviSayakaH praznaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi / 'goyamA' ke gautama ! 'sattavihabaMdhagA vica avivabaMdhagA vi' saptamakArakakakRtInAM vandhakA api bhavanti sUkSmapRthivIkAyikA aparyAptakAH, tathA - aSTavidhakarmaprakRtInAM vandhakA cAroM bhevAle vanaspatikAdhika jIvoM ke jJAnAvaraNIya karma prakRti se lekara antarAdhika karmaprakRti taka 8 hI karmaprakRtiyAM hotI haiM aisA jAnanA cAhiye | 33 ve zataka rUpa ekendriya zataka meM aisA hI pratipAdana] sUtrakAra ne kiyA hai / yahI bAta 'evaM ukkaNaM bhedeNaM jaheca egiMdirary jAva vaNaslaikAiyANaM pajjantagANaM' isa sUtra pATha dvArA yahA~ samajhAI gaI hai / 'apajjanta sumapuDhavIkAhayA NaM saMte ! kaha kammapagaDIo baMdhaMti' he bhadanta ! aparyApta sUkSmapRthivIkAyika jIva kitanI karma prakRtiyoM kA baMdha karate haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'gomA ! sattaviha baMgA vi ahi yaMtraNA vi' he gautama / aparyApta sUkSApRthikAdhika jIva sAta prakAra kI pharmaprakRtiyoM kA bhI bandha karate haiM aura ATha 8zmAThe ja ka prakRtiyA heAya che. tema samajavuM, khatrIsamA zatakanA ekendriya zatakamAM sUtrakAre eja pramANe pratipAdana karela che. eja vAta (a' arrer bheNaM' jaheva egidiyasaesa jAva vaNassaikAiyANa' bhA sUtrapATha dvArA ahiyAM samajAvI che. 'apajjata sumaDhavI kAiyANaM bhate ! kai kammapagaDIo vadhati' De lagavan aparyAptaka pRthvIkAyika jIva keTalI kama`prakRtiyAnA khadha kare che? A praznanA uttarabhAM anuzrI he che - 'goyamA ! sattaviha badhagA vi aTuviha baMdhagA vi he gautama aparyAptaka sUkSma pRthvIkAyika jIva sAta prakAranI kama'prakRtiyAne
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ 432 roadies api bhavanti te / 'jahA egiMdiyasara su' yathA yena prakAreNa ekendriyadAta ke pu aparyApta pRthivIkAdhika prabhRtye kendriyajIvAnAM karmamakRti bandhaviSaye kathitaM tathaivedyApi sarva jJAtavyamiti / tathAhi - saptakarmaprakRtI dhananta Ayurva sapvajJAnAdaraNIyAdikAH karmamakRtI vaidhnanti aSTavidhagakRtI vaidhnantaH paripUrNA aSTApi karmaprakRtI vaidhnantIti / kiyatparyanta me kendriya zataka mihAdhyetavyaM tatrAha - 'jAna' ityAdi / 'jAva pajjatA vAyaravaNassaikAiyA' yAvatpafararapatikAyikAH paryApta sUkSmapRthivIkAyikata Arabhya aparyApta bAdaravarapatikAyikAntAH sarve'pi yAvat padamAdyA bhavanti / tathA ca-aparyApta sUkSmapRthivIkAyikata Arabhya paryApta vAdaravanaspatikAyikAntAH sarve'pi e ke prakAra kI pharmaprakRtiyoM kA bhI bandha karate haiM / 'jahA eniMdigrasaesa' isa sambandha meM jaisA kathana ekendriya zataka meM kiyA gayA hai usI prakAra se vahI kathana yahAM aparyApta sUkSmapRthivIkAyikAdi ekendriya jIvo ke karmaprakRtiyoM ke bandha ke sambandha meM bhI kara lenA cAhiye / jaise jaba ve sAtakarma prakRtiyoM ke pathaka hote haiM taba ve Ayukarma ko choDakara zeSa lAtakarma prakRtiyoM kA bandha karate hai aura jaba ATha karmaprakRtiyoM ke bandhaka hote haiM taba pUrI kI pUrI ve AThoM karmaprakRtiyoM kA bandha karate haiM / isI prakAra kA kathana yAvat paryApta pAdaravanaspatikAyika jIvoM taka karate jAnA cAhiye / arthAt paryApta sUkSmapRthivIkAyika se lekara aparyApta vAdaravanaspatikAyika taka ke jIva yahAM yAvat padase gRhIta hue haiM-so ye aparyApta sUkSmapRthivIkAyika se lekara paryApta vAdaravanaspatikAyika taka ke samasta gaMdha pure che. ane ATha prAranI pravRtiyAnA yA dhare che 'jahA ergidisapasu' mA saMdhasAM ne prabhAnuM athana sar3iyAM mendriya zatabhAM karavAmAM Avela che, eja pramANe eja kathana ahiyAM ekendriya vigere jIvAne kama prakRtiyAnA aMdhanA sabaMdhamAM paNa kahevu' joie. jema ke jayAre teo sAta kama prakRtiyAnA khadha karanAra hAya che, tyAre te a yu ka-prakRtine cheDIne bAkInI sAta ka`prakRtiyAnA baMdha kare che ane jyAre tee ATha kama prakRticeAnA khadha kare che, tyAre teo pUrepUrI A ATha ka prakRtiyAnA baMdha kare che. Aja pramANenuM kathana yAvat paryApta khAdara vanaspatikAyika jIvAnA kathana sudhImAM samajI levuM. arthAt paryApta sUkSma pRthvIkAyikathI laIne apaparyAptaka khAdara vanaspatikAyika sudhInA jIve ahiyAM yAvapadathI grahaNa karAyA che. te A aparyApta sUkSma pRthvIkAyikathI laIne aparyApta mAttaravanaspati
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA kA za034 1. za.1908 yA0pRzcikAyAnAM sthAnAdini0 433 ndriyajIvAH saptaprakArakarmaprakRtInAM bandhakA api bhavanti, tathASTavidharmaprakRtInAM bandhakA api bhavantIti bhAvaH / 'apajjatta suhumapur3havIkAiyANaM bhaMte / kaikammapagaDIo vedeti' aparyApta sUkSmapRthivIkAyikAH khalu bhadanta ! kati karmaprakRtI vaidayantIti bhaavH| bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi / 'goyamA !' he gautama ! 'codasakammapagaDIo vedeti' caturdaza-caturdazasaMkhyakAH karmaprakRtI vaidayanti / caturdaza bhedameva darzayati-taM jahA' ityAdi / 'taM jahA' tadyathA'nANAvaraNijja' jJAnavaraNIyam 'jahA egidiyasaesu' yathA-ekendriyazatake pu kathitam jJAnAvaraNIyAdi karmaprakRtivedanaM tathaivehApi karmaprakRtivedanaM jJAtavyam / kiyatparyantamekendriyazatake jJAtavyaM tatrAha-'jAva' ityAdi / 'jAva purisa vedavajjha" yAvatpupavedavadhyam / atra yAvatpadena darzanAvaraNIyataH Arabhya antarAya jIva sAta prakAra kI karmaprakRtiyoM ke bhI bandhaka hote haiM aura ATha prakAra kI karmaprakRtiyo ke bhI bandhaka hote haiN| ___ 'apajjattasuhumapuDhacI kAhayA NaM bhaMte ! kai kammapagaDIo vedeti' he bhadanta ! aparyApta sUkSmapRthivIkAyika jIva kitanI karmaprakRtiyoM kA ghedana karate haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'godhamA ! cohama kammapagaDIo vedeti 'he gautama ! aparyApta sUkSmapRthivIkAyika jIva 14 karmaprakRtiyoM kA vedana karate haiM / 'taM jahA' jinake nAma isa prakAra se haiM-'nANAvaraNijjaM jahA egidiyasaesu' jJAnAvaraNIya AdijasA ki ekendriya zataka meM kahA gayA hai / ina 14 prakRtiyoM meM 'jAva purisavedavajha' yAvat puruSavedAvaraNIya taka kahI gaI prakRtiyAM A jAtI hai / jo isa prakAse haiM-'jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, vedanIya, kAyika sudhInA cha sAta prakAranI karmaprakRtine paNa baMdha kare che. ane ATha karma prakRtine paNa baMdha kare che. 'apajjatta suhamapuDhavIkAiyANa bhaMte ! kaikammapagaDIo vedeti' hai bhagavana aparyApta sUma pRthvIkAyika jIva keTalI karmaprakRtinuM vedana kare 1 mA prazna uttaramA prasuzrI gautamasvAmIna 4 che "goyamA ! cohasa kammapagaDIo vedeti' goma | aparyApta sU65 pRthvIyi 14 yauha mapatiyAnu' vahana 42 che ? 'ta' jahA' tenA nAma / prabhArI hai.'nANAMvaraNijja jahA egidiyasaesu' jJAnAvaraNIya vi 2 prabhArI sandriya zatabhAvAmA pAsa cha, 21 14 yo pratiyomA 'jAva purisa dedavajjhara thAvatu purUSa vedAvaraNIya sudhI kahela karma prakRti AvI jAya che. je A pramANe bha0 55
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIle paryantAnAM tathA zrogrendriyavadhya, cakSurindriyavadhya, rasanendriyavadhya, ghrANendriya vadhya-strIvedabadhyAntAnAM ca karmaprakRtInAM saMgrahI bhavati / tathA ca zAnAvaraNIyAdArabhya purupavadhyAnta caturdaza karmaprakRtInAmaparyApta sUkSmapRthivIkAyikAdayaH sarve'pi vedayantItibhAvaH / evaM jAva vAyara vaNassaikAiyANaM pajattagANaM' evam-aparyA ta sUkSmapRthivIkAyikAnAM yathA caturdaza karmaprakati vedanaM kathitaM tathaiva yAvad cAdarabanaspatikAyikaparyAptakAnAmapi catuH deza karmaprakRti vedanaM jJAtavyam atrApi yAvatpadena paryApta sUkSmapRthivIkAyikata Arabhya aparyApta bAdaravanaspatikAyikAntAH mavAdarAmUkSparyAptaparyAptabhedamohanIya, Ayu, nAma, gotra aura antarAya taka 8 karmapakRtiyAM tathA onendriyavadhya cakSuindriya dhya ghrANendriya vadhya rasanendriya vadhya strIveda vadhya aura puruSaveda vadhya' isa prakAra aparyApta sUkSma pRthivIkAyika Adi se lekara donoM prakAra vanaspatikAyika takake samasta ekendriya jIva jJAnAparaNIya Adi se lekara antarAya karma taka aura zronendriya se lekara puruSavedAvaraNa taka 14 karma prakRtiyoM kA vedana karate haiN| cAhe the paryApta hoM athavA aparyApta ho| 'evaM jAva yAyara vaNassaikAiyANaM pajjattagANaM' yahI bAta isa sUtra pATha dvArA prakaTa kI gaI hai / arthAt aparyApta sUkSamapRthivIkAyikoM ke sambandha meM jisa prakArase 14 karmaprakRtiyoM kA vedana karanA kahA gayA hai usI prakAra se yAvat paryApta bAdaravanaspatikAyikoM ke sambandha meM bhI 14 karmaprakRtiyoM kA vedana karanA kaha lenA cAhiye / yahAM yAvat padase paryApta cha.-zAnA129ya, shnaa129||y, vedanIya, mADanIya, mAyu, nAma, jAtra ane aMtarAya, sudhInI ATha karma prakRti tathA zrotrendriyavadhya, cakSuIdriya vadhya dhrANendriyavadhya, rasanendriyavadhya, strIvedavadhya ane purUSa vedavadhya A rIte aparyAptaka sUkSma pRthvIkAyikathI laIne ane prakAranA vanaspati kAyika sudhInA saghaLA ekendriya jI jJAnAvaraNIya vigerethI laIne aMtarAya karma sudhI ane zregendriyathI laIne purUSa vedAyaraNa sudhI 14 cauda karma prakRtinuM vahana 42 che. te paryApta sAya hai aparyApta jAya 'evaM jAva vAyaravaNassai kAiyANa pajjattagANa' me pAta mA sUtra 521 pragaTa 42vAmI mAvasa che. arthAt aparyApta sUphama pRthviIkAyikanA saMbaMdhamAM je pramANe 14 cauda karmaprakRtinuM vedana karavAnuM kahyuM che, e ja pramANe yAvat bAdara vanaspati kAyikanA saMbaMdhamAM paNa 14 cauda kama prakRtinuM vedana karavAnuM kahyuM che.
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaindrikA TIkA za034 a. za. 1 sU08 vA0pRthvikAyAnAM sthAnAdini0 435 bhinnAH sarve'pi saMgrahItavyA iti / athaikendriyANA mutpattiviSayaM sUtramAha'egiMdiyA NaM bhaMte / kao uvavajjaMti' ekendriyajIvAH khalu bhadanta ! kutaH -- kasmAt sthAnavizeSAd Agatya samutpadyante 'kiM neraie hiMto uvavajjaMti' kiM nairayikebhya Agatyotpadyante kiM vA tiryagyonikebhya Agatya samutpadyante manuSyebhyo vA Agatya samutpadyante devebhyo vA Agatya samutpadyante ivi manaH / uttaramAha - 'jahA ' ityAdi / 'jahA vakkaMtIra puDhavIkAiyANaM unavAo' yathA vyutkrAntau prajJApanAsUtrasya paSThapade pRthivIkAyikAnAmupapAtaH tathaivehApi ekendriyANAmupapAto varNayitavyaH / tathAhi ekendriyA nairayikebhya Agatya notpadyante, kintu devebhya Agatyotpadyante, manuSyebhya Agatyotpadyante / tathAsUkSmapRthivIkAyika se lekara lakSma bAdara paryApta aura aparyApta bheda vAle vanaspattikAyika taka ke samasta ekendriya jIva gRhIta hue haiM / 'eniMdiyA NaM bhale | kamo uvavajjaMti' he bhadanta ! ekendriya jIva kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote haiM ? 'kiM neraiehiMtoM uvavajjaMti' kyA ve nairayikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA tiryagyonikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA manuSyoM meM se karake utpanna hote haiM ? athavA devoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'jahA vakkaMnIe puDhavIkAiyANaM uvavAo' he gautama! jisa rIti se prajJApanA sUtra ke chuTTe vyutkrAntikapada meM pRthivIkAyikoM kA upapAda kahA gayA hai usI rIti se unakA vaha utpAda yahAM para bhI jAna lenA cAhiye / jaise- ekendriya jIva nairayikoM meM se Akarake utpanna nahIM hote haiM kintu devoM meM se Akarake utpanna tema samajavu, ahiyAM yAvat pathI sUkSma pRthvikAyikathI laine sUkSma bAdara paryApta ane aparyApta bhedAvALA vanaspatikAyika sudhInA tamAma ekendriya jIvA grahaNa karAyela che. 'egiMdiyA Na bhaMte! kao uvavajja'ti' De lagavan goDendriya vA yA sthAna vizeSathI bhAvIne utpanna thAya che ? kiM neraiehi to uvavajjati' zu. teo naiyikAmAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA devAmAMthI AvIne teo utpanna thAya che ? yA praznanA uttaramA anuzrI he che - 'jahA vakka tIe puDhavIkAiyANa uvavAo' 3 gautama ! je pramANe prajJApanA sUtranA chaThA vyutkrAnti padamA pRthvIkAyikAnA upapAda kahevAmAM Avela che. eja pramANe teenA upapAta ahiyAM paNa samajavA, jemake ekendriya nairacikAmAMthI AvIne utpanna thatA nathI, ane
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIyo tiryagyonikebhya Agatya ekendriyepu samutpadyante iti prajJApanA sUtroktottara miti bhAvaH / 'egidiyA NaM bhaMte ! kAi samugdhAyA pannattA' ekendriyANAM khalu bhadanta ! kati samudghAtAH prajJaptA:-kathitA iti prshnH| bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'cattAri samugdhAyA pannattA' catvAraH samudghAtAH prjnyptaa:-kthitaaH| prakArabhedameva darzayati-'taM jahA' ityAdi, 'taM jahA' tadyathA'veyaNA samugdhAe jAya ve ubdhiya samugdhAe' vedanAsamudaghAto yAvada kriya smudghaatH| atra yAvatpadena kapAya samudghAta mAraNAntika samudghAtayoH saMgraho bhavati / tayA ca-vedanAkapAya mAraNAntika kriyArUpAzcatvAraH samudghAtA bhavantIti bhAvaH / atra yat catvAraH samudghAtAH kathitA statra vaikriya samudghAto hote haiM / manuSyoM meM se bhI Akarake utpanna hote haiM aura tiryagyoniko meM se bhI Akarake utpanna hote haiM / aisA hI yaha uttara prajJApanA samra kA hai| 'egidiyANaM bhaMte kai samugdhAyA paNNattA' he bhadanta ! ekendriya jIvoM ke kitane samudghAta hote kahe gaye haiM ? 'goyamA ! cattAri amugghAyA paNNattA' he gautama ! ekendriya jIvoM ke cAra samudghAta kahe gaye haiM / 'taM jahA' jo isa prakAra se haiM -'veSaNA samu. gghAe jAva ve ubdhiyasamugghAe' vedanA samudghAta, yAvat vaikriya samudrAta yahAM yAtpada se kaSAya samudghAta, mAraNAntika samudghAta, ina do samuddhAtoM kA grahaNa huA hai / tathA ca-vedanA, kaSAya, mAraNAntika aura baiMkriya ye cAra samudghAta ina ekendriya jIvoM ke hote haiM yahAM cAra jo samudghAta kahe gaye haiM so inameM jo vaikriya samudghAta demAMthI AvIne paNa utpanna thatA nathI. paraMtu gabhaja manu mAMthI AvIne utpanna thAya che, ane tiryaMca vikemAMthI AvIne utpanna thAya che, A prabhA mA prajJApana sUtranu thana 4 che. 'egidiyA Na bhaMte ! kai samugdhAyA paNNattA' se sAvana me dhandriyavANA vAna TasA samuddhAto pArnu 43 cha 1 'goyamA ! cattAri samugghAyA paNNattA' gautama ! 7 driyavANA vAne yAra samuddhAta lAvAnu 49 che. 'ta' jahA' tamA pramANe cha.-'veyaNA samu. gyAe jAva veuvivvaya samugdhAe' vahanI samuddhAta yAvat vaiThiya sabhudhAta ahiyAM yAvatpadathI kaSAya samudghata, mAraNAnika samudghata A be samudra ghAte grahaNa karAyA che. jema ke-vedanA, kaSAya, mAraNAntika, ane vaikriya A cAra samudraghAte A ekendriya jIvone hoya che, ahiyAM je cAra samudghatA
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrakA DIkA za034 a. za. 1 08 bA0pRthvikAyAnAM sthAnAdini0 437 vAyukAyikAnAzritya kathita', vAyukAyikAna dihAyAnyeSAM vedanAkapAyasAraNAntikarUpA straya eva samudadhAnA bhavanvi na tu caikriya muddhAta iti / 'egi diyANa maMte !' ekendriyajIdAH khalu bhadanta ! 'ki tullaDiyA tulla visesAhiyaM kammaM pakareMti' kiM tulyasthitikA parasparApekSayA samAnAyukAH tulyavizeSAdhikaM karma prakurvanti / parasparApekSayA tulyatvena vizeSeNa thasaMkhye bhAgAdinA adhika pUrvakAlabaddha karmApekSA'dhikataraM tulyavizeSAdhika karma jJAnAvaraNIyAdikaM prakurvanti kimiti praznaH / tathA 'tulA mAya visesAhiyaM kammaM pakareMti' tulyasthitikAH vimAtraH anyo'nyApekSayA dipapaparimANaH kasyA'pyasaMkhyeyabhAgarUpo'nyasya saMkhyeyabhAgarUpayo vizeSastenAdhikaM pUrvakAlavaddhayamapikSayA yat tad vimAtravizepAdhikaM karma hai vaha vAyukAyikoM ko Azrita karake kahA gayA hai / vAyukAyikoM ko choDakara anya ekendriya jIvoM ko vedanA kaSAya aura mAraNAntika ye tIna hI samudghAta hote haiM / vaikriya samudghAta inakoM nahIM hotA hai / 'eniMdiyANaM bhaMte / kiM tullaDiyA tullavise sAhiyaM dhammaM paka re'ti' 'he bhadanta ! ekendriya jIva kI jinakI Ayu Apasa meM samAna hotI hai kyA tulya aura vizeSAdhika karmakA bandha karate haiM ? parasparakI apekSA samAnatA ko lekara yahAM tulyatA karma meM kahI gaI aura pUrvakAla meM baddha karmoM kI apekSA asaMkhyAtaveM bhAga Adiko lekara karma meM vizeSAdhikatA kahI gaI hai / athavA---'tullahiyA mAyavilesAhiyaM kammaM pakareti ? 'tulyasthitivAle ekendriya jIva paraspara bhinna 2 vizeSAdhika karmabandha karate haiM ? kisI ekendriya jIva ke pUrvavaddha karmokI apekSAse asaMkhyeya kahyA che, te paikI je vaikriyasamudmAta che, te vAyukAyikAne Azraya karIne kahela che vAyukAyikAne cheDIne bIjA eindriyavALA jIveAne veDhanA, kaSAya ane mAraNAntika A traNa samudghata ja hoya che. teone vaikriya samudghAta hAtA nathI. 'egiMdiyA Na' bhate ! ki tullaTThiiyA tullavisesAhiya' kamma pakareti' De bhagavat eka IndriyavALA jIvA ke jeonuM AyuSya parasparamAM sarakhu hoya che, evA jIve| zu tulya ane vizaSAdhika karmonA baMdha kare che ? parasparanI apekSAthI samAna paNAne laIne ahiMyA krama mAM tulyapaNu kahyu che, ane pU kALamAM a dhakanI apekSAthI amrakhyAtamA bhAga vigerene laIne kama'mAM vizeSAdhiH pazu uchu' che athavA 'tulla dviiyA vemAyavikhesAhiya kamma pakare ti' samAna sthitivALA ekendriya jIvA anya anya judA judA vizeSAdhika kA "dha kare che? kAI eka IndriyavALA jIvanA asakhyAta bhAga rUpa ane
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 bhagavatI ka jJAnAvaraNIyAdikaM prakurnanti vananti / tathA - ' vesAyahiyA tullavisesAhiyaM kareMti' vimAtrasthitikAH vimAtrA- vipamamAtrA sthitiH- Ayu ye pAM te fantasthatikAH viSamAyuSkA ityarthaH / tulyavizeSAdhikaM pUrvavadeva karma makurvanti / 3 / 'vemAyadvizyA vemAyavisesAhiye kammaM pakareMti 4' vimAtrasthitikA: vimAtravizeSAdhikaM karma jJAnAvaraNIyAdikaM prakurvanti vadhnanti kimiti praznaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi 'goyamA' he gautama | 'asye gaiyA tulaviyA tuLavisesAhiyaM kammaM pakareti' astyekake tulyasthitikA bhAga rUpa aura kisI ekendriya jIvake saMkhyeya bhAga rUpa adhika karmabandha ko lekara isa vikalpa meM karmabandha meM bhinnatA kahI gaI jAnanI cAhiye / athavA- 'vemAyaDiyA tullavi se sAhiyaM kammaM pakare ti' 'bhinna 2 sthitivAle ekendriya jIva paraspara meM tulya vizeSAdhika karma kA bandha karate haiM ? athavA - 'vemAryAhayA vemAya visesAhiyaM kammaM pakareMti' 'bhinna 2 sthitivAle ekendriya jIva bhinna 2 vizeSAdhika karmakA bandha karate haiM ? aise ye bandha ke viSaya meM cAra vikalpa rUpa prazna haiM / isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! atyegaiyA tullaTTiyA tulavise sAhiyaM kammaM pakareMti' 'he gautama ! kitaneka ekendriya jIva jo tulpasthitivAle hote haiM tulya vizeSAdhika karmakA bandha karate haiM / 'atthegayA tullahiyA vemayiviseAhiyaM kammaM pakareti' kAI eka indriyavALA jIvanA sukhyAta bhAga rUpa kama baMdhane laIne A vimulyamAM umagaMdhasAM nuhAyAgu dhuM che. te samavu athavA - 'vemAyadviIyA viseAhiya kamma' pakareti' chuTTI kuTTI sthitivANA goDa indriya vA parasparamAM tujhya athavA vizeSAdhinA gaMdha re che ? athavA 'vemAyaTThiIyA vemAyavikhe sAhiya kammaM pakareti' nuTTI chuTTI sthitivAjA meDa indriyavAjA jIvA judA judA vizeSAdhika karane baMdha kare che ? A rIte A madhanA saMbaMdhamAM cAra vikalparUpa prazna gautamasvAmIe prabhune pUchela che. A praznanA uttaramAM prabhuzrI muDe che hai - 'goyamA 1 atthegaiyA tullaThThiyA tullavisesa hiya' kammaM pakareti' he gautama! DeMTalA kheDa IndriyavAjA vo bhe samAna sthitivALA hAya chaeN, teo tulya ane vizeSAdhika karmInA khadha kare che, 'attheiyA tullaiiyA vemAyavisesAhiya kamma' pakare'ti' tathA artha ardha samAna sthitivALA eka indriya jIve evA hAya che ke jeo judI judI mAtramAM vizeSAdhi4 4sanA madha re hai ' atthegaiyA laTThikSyA tullavise sAhiyaM
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ % DEOpen prameyacandrikA TIkA za034 a.za.108 vApRthvikAyAnAM sthAnAdini0 439 tulya vizeSAdhikaM karma prakurvanti / 'atthegaiyA mAyadviiyA tulabisemAhiyaM phamma pakareMti' asatyeka ke vipAtrarithavikAH tulyavizeSAdhikaM karma prakurvanti / 'atthegaiyA vaimAyadviiyA mAyabisesAhiyaM kasaM pakareMti' aratyekake vimAtrasthitikA vimAtra vizeSAdhikaM karma prakurvantItyuttaram / 'se keNadveNaM bhaMte ! evaM buccai atthegaiyA tullahiiyA jAca vemAyavitetAhiyaM kasaM pavAreMti ?' tatkenArthena bhadanta ! evamyucyate, astyeka ke tulyasthitikA yAvad vimAtravizeSAdhikaM karma makurvanti, atra yAvatpadena astyekake tulyasthitikA stulya. 'tathA koI koI tulyasthitivAle ekendriya jIva aise hote haiM jo bhinna bhinna mAtrA meM vizeSAdhika karmabandha karate haiM, 'atthegahayA nemAyaTiyA tullavilelAhiyaM kAmaM paraphareMti' tathA koI koI ekendriya jIva aise bhI hote haiM ki jinakI Ayu paraspara bhinna bhinna hotI hai para ve tulya vizeSAdhika zarmakA bandha karate haiN| tathA-'jatthegAthA mAya hiiyA vetrAyavi sAhiyaM phamma pakare ti' koI koI elendriya jIva aise bhI hote haiM ki jinakA Ayukarma bhI paraspara meM bhinna bhinna hotA hai aura ve bhinna bhinna vizeSAdhika karmakA bandha karate haiM / 'le keNaTeNaM bhaMte ! 'evaM buccai atthegaDyA tullaTTiyA jAca vemAyadhilelAhiyaM kammaM paphareMti' he bhadanta aisA Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki kitane ka tulpasthitivAle ekendriya jIva tulpavizeSAdhika jJAnAvaraNIya Adi karmakA bandha karate haiM aura yAvat kitaneka bhinna bhinna sthitiyAle kamma pakare ti' tathA me chandriyANA mevA 55 hAya ke-jeonuM AyuSya paraspara juduM juduM hoya che. paraMtu teo tulya ane vizeSAdhi bhanAma 42 cha. tathA 'atthegaiyA vemAyadviiyA vemAyavisesAhiya kamma pakareM ti' is mendriya ~ 24 5 hAya che-mAna AyuSya karma paNa parasparamAM juduM juduM hoya che ane teo bhinna-bhinna vizeSAdhi44manA madha 42 che. tathA 'atthegaiyA vemAyadviiyA vemAyavisekhAhiya kamma' pakareMti' / mendriya 73 vA DAya che 4-mAyuSya karma paNa parasparamAM juduM juduM hoya che. ane teo bhinna-bhinna vizeSA. ghi bhanI ma 42 che 'se keNaTeNa bhate / evaM vuccai atyagaiyA tulla TriiyA jAva visesAhiya kamma pakareM ti' gavan sAya pramANa // kAraNathI kaho che ke--keTalAka tulya-sarakhA zarIravALA ekaIndriya jI tulya ane vizeSAdhika jJAnAvaraNaya vagere karmane baMdha kare che ? ane yAvatukeTalAka jUdI judI sthitivALA ekendriya jIvo judA
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre vizeSAdhikaM karma kurvanti / aratyekake tulyasthitikA vimAnavizeSAdhikaM karma phurvanti, asatyeka vimAtrasthitikA stulyavizeSAdhikaM karma kurvanti, ityeSAM saMgraDo bhavatItyavAntaramaznaH / bhagavAnAda-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'egidiyA caunihA pannattA' ekendriyA caturvidhAH prajJaptAH 'taM jahA' yathA-'atthegaiyA samAuyA samoracannamA' aratyekake samAyuSkAH samopapa nnakA, samam-tulyam bhAyuryapoM se samAyukAH samAnasthitikA ityarthaH / 'asthe gaiyA samAuyA visamoghavannagA' astyeka ke samAyupkA:-tulyAyupkAH samopapannakAH, 'athegaiyA visamAuyA samovavannagA atthegaiyA visamAuyA visamo. vavannagA' atyekake vipamAyuSkA samopapannakAH astyekake viSamAyuSkAH ekendriya jIpa bhinna bhija vizeSAdhika karmakA bandha karate haiM ? yahAM yAvat pada se bIca ke do vikalpa gRhIta hue haiN| isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'godhamA ! enidiyA caucihA paNNattA' he gautama! ekendriya jIva cAra prakAra ke kahe gaye haiN|' 'taM jahA' 'jo isa prakAra se haiM'bhatthegaiyA samAuyA samovacannagA' eka ve ekendriya jIva jo samAna AyuvAle hote haiM aura eka hI sAtha utpanna hote haiN| 'atthegayA samAuyA cilamovavannago' 'dUsare ce ekendriya jIva jo samAna AyuvAle to hote haiM para eka hI sAtha utpanna nahIM hote haiM kintu bhinna bhinna samaya meM utpanna hote haiN| tIsare 'atthe gayA jisamAuyA samovanamA prathegayA vilamA ucA visamo. vavanagA' 'do ekendriya jIva jo vipama AyuvAle to hote haiM para sAtha sAtha meM eka lamaya utpanna hote haiM 3 / cauthe ve ekendriya jIva jo judA vizeSAdhika kamane ba dha kare che? ahiyAM yAva5dathI vaccenA be vipe grahaNa karAyA che. A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che 4-'goyamA ! nidiyA cauvvihA paNNatto' he gautama ! mendriya ch| yA2 542nA DAmA mAvasa cha. 'ta jahA' 2 // prabhAle che. 'atthe gaiyA samAuyA samovavannagA' se ta ndriya / cha, yasamA mAyudhyAya cha bhane ma sAthe thAya cha 'atthegaiyA samAcyA samoravannagA' what te mehendriya va sAya che me| sabhI AyuSyavALA te heya che, paNa eka sAthe utpanna thatA nathI. paraMtu judA guha samaye 64-1 thAya che. 'atthegaiyA visamAuyA samoravannagA' atthe gaiyA visamAuyA visamovavannagA' mane prItama diyavANA / / viSama AyuSyavALA to hoya che, paraMtu sAthe sAthe eka samayamAM ja utpanna thAya che. jethI te eka IndriyavALA ja jUdA judA AyuSyavALA paNa hoya che, ane jUdA jUdA samayamAM paNa utpanna thAya che. A rIte eka IndriyavALAM
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2034. za. 108 dhA0zcikAyAnAM sthAnAdini0 45 viSamopapannakA sta ime catvAro bhaidA bhavanti ekendriyANAm / 'tattha NaM je te samAuyA samovavannagA te NaM tullaTThijhyA tulla visesAhiyaM kammaM pakareMti tatra catuSu madhye ye te ekendriyAH samAyuSkA samoSapanakA ste khalu tulyasthitikA samakamevotpannA stulyavizeSAdhikaM karma prakurvanti tatraite tulyasthitikAH samo. spannatvena paraspareNa samAnayogatvAt tulya miti samAnameva karma kurvanti, tathA te ca pUrvakarmApekSayA hInaM vA adhikaM vA karma kurvanti yadyadhika tathA vizeSAdhika mapi, taca parasparataH tulya vizeSAdhikaM na tu vizeSAdhikameva ityata uktaM tulya. vizeSAdhikarmiti 1 / 'tatthaM NaM je te samAuyA visamovavannagA te NaM tullaTThiiyA bhinna bhinna AyuvAle bhI hote haiM aura bhinna bhinna samayameM bhI utpanna hote haiN|' isa prakAra se ekendriyoM ke ye cAra prakAra hote haiM 'tastha NaM je te samAuyA samocavannagA teNaM tullaTThiyA tullavisesAhiyaM kamma pakAti' inameM jo ekendriya jIva samAna AyuvAle aura eka hI sAtha meM utpanna hue hote haiM-ve ekasI sthitivAle hote haiN| aura tulyavizeSAdhika karmake bandhaka hote haiN| kyoMki tulya. sthitivAle jIva samakAlameM utpanna hone ke kAraNa Apasa meM samAna yogavAle hote haiM-isaliye ve samAna hI kameMkA bandha karate haiM / athavA to ve pUrva karmako hIna karma karate haiM athavA adhika karma karate haiN| yadi adhika karma karate haiM to vaha paraspara meM tulya hotA huA bhI pUrva karma kI apekSA vizeSAdhika hotA hai kevala vizeSAdhika hI nahIM hotA hai| isIliye use tulya aura vizeSAdhika ina do vizeSaNoM se viziSTa vatalAyA gayA hai| vAnayAra leho ya che. 'tattha Na je te samAuyA samovavannagA te Na tulladviiyA tulla vise sAhiya kamma' pakareMti' mAmale mechandrayavANA jI samAna AyuSyavALA ane eka sAthe ja utpanna thAya che, teo sarakhI sthitivALA hoya che. ane tulya vizeSAdhika karmane baMdha karavAvALA hoya che. kema ke-tulya sthitivALA ja sarakhA kALamAM utpanna thavAne kAraNe parasparamAM sarakhA gavALA hoya che. tethI teo sarakhA karmane ja baMdha kare che. athavA to te pUrva karmane eTale ke pahelA karelA karmone hIna ochA kare che athavA adhika karma kare che. je adhika karma kare te teo parasparamAM tulya thaIne paNa pUrvakarmanI apekSAthI vizeSAdhika hoya che. kevaLa vizeSAdhika ja hatA tethI teone tulya ane vizeSAdhi: yA vishess|thaa yuTata 49 che. 'tastha Na je te samAuyA
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 bhagavatIle vemAyavisesAhiyaM kammaM pakareMti' tatra khalu ye te samAyuSkA viSamopapannAste khalla tulyasthitikA vimAtravizeSAdhikaM karma prakurvanti, ete samAyuSkA viSamo. papannakA .stulyasthitikAH viSamopapannatvena ca yogavaiSamyAdU vimAvavizeSA. dhikaM karma prakurvantIti / __'tastha NaM je te visamAuyA samovavannagA te Na vemAyaviiyA tullavisesAhiyaM kamma pakareMti' tatra khalu ye te viSamAyuSkAH samopapannakAste khalu vimAtrasthitikA stulyavizeSAdhikaM karma jJAnAvaraNIyAdikaM prakurvanti-badhnanti ete vimAtra sthikAH samopapannatvena ca samAnayogatvAt tulyavizeSAdhikaM karma prakurvantIti / 3 / 'tastha NaM je te samAuyA visamovavannagA te NaM tullaTThiyA vemAyavisesAhiyaM kammaM pakareM ti' 'tathA jo ekendriya jIva samAna AyuvAle hote hue bhI bhinna bhinna samaya meM utpanna hue hote haiM ve tulyasthiti vAle hone para bhI bhinna bhinna samaya meM utpanna hone ke kAraNa yogoM kI viSamatA ko lekara bhinna bhinna vizeSAdhika karma ke bandhaka hote haiN| 'tatva NaM je te visamAuyA samovavannagA te NaM vemAya hiiyA tulla visesAhiyaM kammaM pakareMti' tathA jo ekendriya jIva viSama AyuvAle hote haiM aura sAtha sAtha meM utpanna hue hote haiM ve viSamasthitibAle hote haiM aura tulyavizeSAdhika karma ke bandhaka hote haiN| ye vimAtra sthiti ke ekendriya jIva samopapanna hone ke kAraNa tulya yogavAle hote haiM, isase ve tulyavizeSAdhika karma ke bandhaka hote haiN| 3 'tattha NaM je te visamAuyA visamovadannagA te NaM vemAyaTThiyA vemAyavisamovavannagA teNa tullaviiyA vemAyavisesAhiyaM kamma pakareM ti' tathA re eka indriyavALA jI samAna AyuSyavALA hovA chatAM paNa judA judA samayamAM utpanna thAya che. teo tulya sthitivALA hovA chatAM paNa judA judA samaye utpanna thavAne kAraNe yogonA viSama paNAne laIne judA judA vizeSAdhi bhanI ma 42vApasa DAya che. 'tattha Na je te visamAuyA samovavannagA te Na vemAyadriiyA tullavisesAhiya kamma pakareM'ti' tathA re eka IndriyavALA jI viSama AyuSyavALA hoya che, ane eka sAthe utpanna thayelA hoya che, teo viSama sthitivALA tulya vizeSAdhika kamane baMdha kare che. teo vimAtrasthitinA eka IndriyavALA jI. samAna utpattIvALA hovAne kAraNe sarakhA gavALA hoya che. tethI teo tusya vizeSAdhiH bhanI ma 42nA21 jAya che. 13 / 'tattha Na je te visamAuyA
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramendrakA TIkA za034 a. za. 1 sU08 vA0pRthvikAyAnAM sthAnAdini0 443 'tattha NaM je te visamAuyA visamovavannagA te NaM mAyayA mAyavisesAhiyaM kammaM pakare vi' tatra khalu ye te viSamAyuSkA viSamopapannakArate khalu vimAtra vizeSAdhikaM karma jJAnAvaraNIyAdikaM prakurvanti, ene vimAtrasthitikA cipamAyuSo viSamopapannAH cipamopapannatvAcca yogavaiSamyeNa vimAtravizeSAdhika karma kurvantIti 4 | 'se te goyamA ! vemAyavisesAhiyaM vammaM pakareMti' tat tenArthena gautama !, yAvad vimAtravizeSAdhika karma makurvanti, atra yAvatpadena evamucyate, astyekake tulyasthitikAH tulyavizepAdhikaM karma prakurvanti ityArabhya astyekake vimAtrasthitikA etadanta prakaraNasya saMgraho bhavatIti / visesAhiyaM kammaM pakkareM 'ti' 'tathA jo ekendriya jIva viSama AyuvAle hote haiM aura viSama samaya meM utpanna hue hote haiM ve viSama sthitivAle hote haiM aura viSama vizeSAdhika karmake bandhaka hote haiM / 4 tAtparya kahane ko yahI hai ki jahA~ viSamakAla meM utpanna hotA hai vahAM para yoMgoM kI viSamatA hai aura usakI viSamatA se bhinna bhinna vizeSAdhika karmokI bandhakatA hai aura jahAM samAna samaya meM upapAta hai vahAM yogoM kI samatA hai isase vahAM samAna vizepAdhika karmoM kI bandhakatA hai aisA jAnanA cAhiye / 'se teNaTTeNaM goyamA jAva vemAyavisesAhiyaM kammaM pakareti' isI kAraNa he gautama ! maiMne aisA kahA hai ki ve ekendriya jIva yAvat viSama vizeSAdhika karmakA bandha karate haiN| yahAM yAspada se 'evamucyate astyeka ke tulyasthitikA tulyavizeSAdhika simovanagANa mAyadviiyA vemAyavisesAhiya kamma' pakareti' tathA eka IndriyavALA jIvA viSaya AyuSyavALA hAya che, ane viSama samayamAM utpanna thAya che, te viSama sthitivALA hoya che ane viSama vizeSAdhika kanA khadha karanArA hoya che. 4aa A kathananu tAtparya e che ke-jayAM viSama kALamAM utpanna thAya che, tyAM ceAgeAnuM viSamapaN hAya che. ane te viSama paNAthI judA judA vizeSAdhika karmonuM madha paNu rahe che ane jyAM samAna samayamAM utpanna thavAnuM kahela che, tyAM yegenu samAnapaNu` che. tethI tyAM samAna vizeSAdhika karmAnuM khadhakapaNuM kaheluM che tema samajI levuM 'se teNaTTeNa goyamA ! jAva vaimAyavisesAhiya kamma' pakareti' mA bharathI huM gautama ! meM evu* kahela che ke-te eka indriyavALA jIveA cAvat viSama vizeSAdhi unI gaMdha ure che. maDiyAM yAvatyasthI 'evamucyate aratyeka ke
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 bhagavatI sUtra 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti jAva viharaha' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvad viharati / he bhadanta ! ekendriyajIvAnAM viSaye yadu devAnumiyeNa kathitaM tat sarvamevameva sarvacaiva satyamiti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namaH syati vanditvA namasthitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayana viharatIti ||608|| iti zrI vizvavikhyAta jagadvallabhAdipada bhUSita bAlabrahmacAri - 'jainAcArya' - pUjyazrI - ghAsIlAlana viviracitAyAM "zrI bhagavatI sUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM catustriMzattame zatake prathamasya ekendriyazatakasya prathamodezakaH samAptaH ||34|1|1|| " karma prakurvanti' yahAM se lekara 'assyekake vijJAnasthitikA 'yahAM taka kA pATha grahIta huA hai / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte tti' jAva viharaha 'he bhadanta ! ekendriya jIvoM ke viSaya meM jo Apa devAnupriyane jo kahA vaha sarva hI sarvathA satya hai 2 isa prakAra kahakara gautamane bhagavAn ko vandanA kI aura namaskAra kiyA vandanA aura namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye // 0 8 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatI sUtra " kI prameyacandrikA vyAkhyAke cautIsaveM zataka ke prathama ekendriyazataka kA pahalA uddezaka samApta // 34 - 1 // " tulyasthitikAH tulya vizepAdhika karma prakurvanti' yA nathI ne 'astyeka ke vimAtrasthitikA' nyaDiyAM sudhInA yA graha resa che. 'seva' bhate / seva bhaMte! ti jAva viharai' he bhagavan mendriyavAjA jIvAnA saMbadhamAM Apa devAnupriye je kathana karyuM che, te saghaLuM kathana sarvathA satya che. he bhagavat Apa devAnupriyanu kathana saCthA satya che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI namaskAra karyAM vaMdanA namaskAra karIne tepachI tee sayama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para birAjamAna thayA. prasU08) jainAcArya jainadhama divAkara pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'bhagavatIsUtra nI prameyacandrikA vyAkhyAnA ceAtrIsamAM zatakamAM ekaindriya zatakanA pahele uddeze! samApta 534-1}
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ pracandrikA TIkA za034 a. za01 sU0 1 ana0 kaikendriyANAM bhedAdini0 445 atha dvitIyodezaka: mArabhyate mUlam - kahavihA NaM bhaMte! anaMtazevavannagA egiMdiyA pannattA ? goyamA ! paMcavihA aNaMtarovavannagA egiMdiyA pannattA taM jahA - puDhavIkAiyA duyA bheo jahA- egiMdiyasaesu jAva bAyaravaNassaikAiyA ya, kahiM NaM saMte ! anaMtazevavannagA NaM vAyarapuDhavIkAiyANaM ThANA pannantA ? goSamA ! saTTANeNaM asu puDhavIsu taM jahA - rayaNappabhAe jahA ThANapade jAva dIvesu samuddesu / ettha NaM anaMtazevavannagANaM bAyarapuDhavIkAiyANaM ThANA pannattA, uvavAeNaM savvaloe / samugdhApaNaM savvaloe / saTTANeNaM logassa ahaMkhejjaibhAge / anaMtarovavannaga sumaDhavIkAiyA egavihA avisesamaNANattA savvaloe pariyAvannA pannatA samaNAuso ! evaM eeNaM kameNaM savve egiMdiyA ANiyavvA, saTTANAI sabvesiM jahA ThANapade tesiM pajjantagANaM bAyarANaM uvavAya samugdhAya saTTANANi jahA tesiM ceva apajjatagANaM vAyarANaM suhumANaM savvesiM jahApuDhavIkAiyANaM bhaNiyA taba bhANiyavvA jAva vaNassa ikAi - yatti / aNaMtarovavannagANaM suhumapuDhavIkAiyANaM bhaMte ! kai kammapagaDIo pannattAo ? goyamA ! aTU kammapagaDIo pannattAoM, evaM jahA egiMdiyasaesa anaMta rovatrannaga uddesae taheva pannatAo taheva baMdheti / taheva vedeti jAba anaMta rovavannagA vAyaravaNaesaikAiyA / aNaMtarovavannaga egiMdiyA NaM bhaMte! kao ujjeti / jaheva ohio uddesao bhaNio taheva / anaMtazevavannaga egiMdiyANaM bhaMte! kai samugdhAyA pannattA / goyamA ! donni samugdhAyA pannatA / taM jahA - beyaNAsamugyAe ya kalAyasamugdhAe ya / anaMtazevavannaga egiMdiyANaM
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaMgavatI bhaMte ! kiM tullaTriiyA tulla visesAhiyaM kammaM pakareMti ?, pucchA tahena / goyamA! atthegaiyA tullaTriiyA tulla visesAhiyaM kammaM pakareMti, atthegaiyA tullaTTiiyA vemAyavisesAhiyaM kammaM pakareMti / se keNaTreNaM jAva vemAya visesAhiyaM kamma pakareMti? goyamA! aNaMtarovavannagA egidiyA duvihA pnnttaa| taM jahA-atthegaiyA samAuyA samovavannagA 1, atthegaiyA samAuyA vilamovavannagA 2 / tattha NaM je te samAuyA samovavannagA te NaM tullahiiyA tulla visesAhiyaM kammaM pakareMti / tattha NaM je te samAuyA vilamovavannagA te NaM tulladviiyA vemAyavisalAhiyaM kamma pakareMti, se teNadeNaM jAva vemAya visesAhiyaM kammaM pakareMti / levaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti ||suu0 1 // cottIsaimelae paDhame egidiyalae vIo uddelosmtto|34-1.2|| ___ chAyA-katividhAH khalnu bhadanta ! anantaropapannakA ekendriyAH prajJaptAH ? gautama ! paJcavidhA anantaropapannakA ekendriyAH prjnyptaaH| tadyathA-pRthivIkAyikA dvipado bhedo yathA-ekendri pazatakepu yAvad bAdara vanaspatikAyikAzca / kutra khalu bhadanta ! anantaropapannakANAM cAdarapRthivIkAyikAnAM sthAnAni prajJaptAni ? gautama ! svasthAnenASTasu pRthivIsu, tadyathA-ratnaprabhAyAM yathA sthAnapade yAvad dvIpeSu samudreSu, anna khalu anantaropapannakAnAM vAdarapRthivIkAyikAnAM sthAnAni jJaptAni / upapAtena sarvaloke, samudghAtena sarvala.ke. svasthAnena lokasyAsaMkhyeyabhAge, anantaropapannaka sUkSma pRthivIkAyikA ekavidhA avizepA anAnAtvAH sarvalo ke paryApannAH prajJaptAH, zramaNa ! AyuSman ! evametena krameNa, sarva ekendriyA bhaNitavyAH, svasthAnAni sarveSAM yathA sthAnapade / teSAM paryantakAnAM bAdarANAmupapAtasamudghAtastrasthAnAni yathA teSAmevAparyApta kAnoM bAdarANAm / sUkSamANAM sarveSAM yathA pRthivIkAyikAnAM bhaNitAni tathaiva bhaNitavyAni yAvad banaspatikAyikA iti / anantaropapacakAnAM sUkSmapRthivIkAyikAnAM bhadanta ! kati karmaprakRtayaH prajJaptAH, gautama ! aSTau karmaprakRtayaH prajJaptAH / evaM yathA ekendriyazateSu anantaropapannakoddezake tathaiva vadhnanti, tathaiva vedayanti, yAvadanantaropapannakAH vAdaravanaspatikAyikAH / anantaropapamakaike
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 a. za.1 sU01 ana0 kaikendriyANAM maidAdini0 447 ndriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante, yathaivaudhikauddezako bhaNitastathaiva / anantaropapannakaikendriyANAm, bhadanta ! kati samudghAtAH prajJAptAH ? gautama ! dvau samudghAtau prajJaptau, tadyathA-vedanA samudghAtazca kaSAyasamudghAtazca / anantaropapannakaikendriyAH khalla bhadanta ! kiM tulyasthitikA stulyavizeSAdhika karma paku. vanti ? pRcchA tathaiva / gautama ! assyekake tulyasthitikA stulyavizeSAdhika karma prakurvanti / astyekake tulyasthitikA vidhAnavizeSAdhika karma pakurvanti / tatkenArthena yAvad vimAnavizeSAdhika pharma prakurvanti ? gautama ! anantaropapannakA ekendriyA dvividhA, prajJaptAH / tadyathA-astyekake samAyuSkAH samopapatrakAH 1, astyeka ke samAyuSkAH viSamopapannakA: 2 tatra khalu ye te samAyuSkAH samopapannakA ste khala tulyasthitikA stulyavizeSAdhika karma prakurvanti / tatra khalu ye te samAyuSkA viSamopapannakAste khalla tulyasthitikA vimAtra vizeSAdhika karma prakurvanti / tatvenArthena yAvad vimAtra vizeSAdhika karma prakurvanti / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! caturviMzattame zate prathame ekendriyazate dvitIyodezakaH samAptaH // 34.112 / TIkA-'kaivihANaM bhaMte ! aNaMtarovadanagA egidiyA pannattA' katividhAH pati prakArAH khalla bhadanta ! anantaropapannakAH, ye anantare-utpatteH prathame samaye vartante / te'nantaropapannakAH itthaMbhUtA ekendriyajIvAH prajJaptAH kathitAH, kiyanto bhedA ekendriyANAmiti praznaH | bhagavAnAha -'goyamA' ityAdi / 'goyamA' he gautama ! 'paMcavihA aNaMtaropapannagA egidiyA pannattA' paJcavidhA: dUsare uddezekA prAraMbha'kaivihANaM bhaMte ! aNaMtarovavannagA egidiyA' ityAdi TIkArtha-kAvihANa bhaMte ! aNaMtarobavannagA egidiyA pannattA' he bhadanta jo utpatti ke prathama samaya meM vartate haiM aise ve anantaropapannaka ekendriya jIva kitane prakAra ke kahe gaye hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM'goyamA ! paMcavihA aNaMtarovavannagA egidiyA pannattA' he gautama ! bIjA uddezAne prAraMbha- 'kA vihA Na bhaMte ! aNaMtarovavannagA egidiyA' tyAha * 'kai vihANaM bhaMte ! aNatarovavaNNagA egidiyA paNNattA' san 2 enI utpattI eka ja samayamAM hoya che. evA te anaMtapannaka ekaindriy Rna vAmAM mAyA cha ? 'goyamA ! pacavihA
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ _bhagavatIle paJcapakArakA anantaropapannakA ekendriyajIvAH prajJaptA kthitaaH| prakAra bhedameva darzayati-taM jahA' ityAdi / 'taM jahA' tadyathA-'puDhavIkAiyA duyA bhedo jahA egidi yasaesu jAva vAyaravaNassaikAiyAya' pRthivIkAyikAH dvipado bhedo yathA-ekendriyazateSu trazirame zate ekendriyazateSu madhye prathamasya ekendriya zatasya dvitIye uddezake yAvad vAdaravanaspatikAyikAzca dvipado bhedaH sUkSmabAdararUpaH / ihAnantaropapannakaikendriyANAmadhikArAt anantaropapannakAnAM ca paryAptakatvAbhAvAt aparyAptakAnAM satAM samA bAdarAzceti dvipada eva bhedaH kathito natyanyatreva catuSko bhedaH kathita iti / sthAnabhedanirUpaNAyAha-'kahi NaM' ityAdi / 'kahiM NaM bhaMte ! aNaMtarovavanagANaM vAyarapuDhavIkAiyANaM ThANA pannattA' kutra-khalu bhadanta ! anantaro prapannakAnAM cAdarapRthivIkAyikAnAM sthAnAni-nivAsAdhikaraNAni prajJaptAni-karitAnIti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityaadi| anantaropapannaka ekendriya jIva pA~ca prakAra ke kahe gaye haiM 'taM jahAM jaise-'puDhavIkAiyA dudhA bhedo jahA egidiyasaesu jAva vAyaravaNassaikAiyA ya' 'pRthivIkAyika vagairaha inake do do bheda jaise ekendriya zatakoM meM kahe gaye haiM snUkSma aura bAdara ke bheda se yAvat vanaspatikAdhika taka vaise hI yahAM jAnanA cAhiye / yahA~ anantaropapannaka ekendriyoM kA adhikAra hai / isaliye inameM paryAptakatA kA abhAva rahatA hai| isaliye yahAM sUkSma aura bAdara aise ye do bheda hI inake kahe gaye haiN| dUsarI jagaha ke jaise yahA~ ekendriya pRthivI kAyikale cAra bheda nahIM kahe hai / 'kahiNaM bhaMte ! aNaMtarovacanagANaM vAyara puDhavIkAiyANaM ThANA paNNattA 'he adanta ! ina anantaropapannaka bAdara pRthivIkAyika ekendriya jIvoM ke sthAna kahAM kahe gaye haiM ? aNatarovavannagA paNNattA' gautama ! manataropapanna sandriya / pAya 2 // 4 i mAvyA che. 'jahA' mA pramANe cha. 'puDhavIkAiyA duyA bhedo jahA egidiyasaesu jAva bAyara vaNassaikAiyA ya' pravidhi vigerenA be bhedo je rIte ekaIndriya zatakamAM kahevAmAM Avela che. sUkSama ane bAdaranA bhedathI yAvata vanaspatikAyika sudhInA kahyA che, eja pramANe ahiyAM paNa samajavuM. ahiyAM anaMtApapannaka ekendriyone adhikAra che. tethI paryApta paNane abhAva rahe che. tethI ahiyAM sUkSama ane bAira evA be ja bheda teonA kahyA che. anya sthaLanI jema ahiyAM ekaIndriyavALA pRthvIkAyikAnA yAra leho yA nathI. 'kahi Na bhate ! aNatarovavannagANaM ghAyara puDhavIkAiyANa ThANA pannacA' lagavan yA manata55nna mAra pRthvI yi 44ndriya
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA 4034 bha. za06 sU01 ana0 kaikendriyANAM maiMdAdini0 449 'goyamA' he gautama ! 'saSTANeNaM aTThasu puDhavIsu' svasthAnena aSTam pRthivISu yatra te tiSThanti tAni teSAM svasthAnAni, tadapekSA ropAmaSTAsu pRthivISu sthAnAni kathitAni, 'taM jahA' tadyathA-'rayaNapasAe jahA ThANApade' ratnaprabhAyAM yathA-syAnapade prajJApanAyA dvitIyaM padaM tana yathA ratnapabhAdika prArabhArApRthivI paryantaM sthAnatayA kathitaM tadeva sthAnatayA atrApi jJAtavyamiti / kiyatparyanta prajJApanAyAH sthAnapadamiha ya hyam, tatrAha-jAva' ityAdi / 'jAva dIvesu samu. desu' yAvadvIpeSu samudreSu dvIpasamudrAdika sarvameva anantaropapanna vAdarapRthivIkAyika. kendriyANAM sthAnamiti / sthAnamupasaMharannAha-ettha NaM' ityAdi / 'ettha NaM aNaMtauttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! saTTANe NaM aTThasu puDhavIsu' he gautama ! svasthAna kI apekSA se ina anantaropapannaka bAdara ekendriya jIvoMke sthAna ATha pRthiviyoM meM kahe gaye haiM kyoMki ye vahAM para rahate haiN| ve ATha pRthiviyAM isa prakAra se haiM-'rayaNappabhAe jahA ThANapade' sthAnapada yaha prajJApalA kA dvitIya pada hai| usameM rattamabhA se lekara ISatmArabhArA pRthivI tasake sthAna ko inakA nivAsasthAna batalAyA gayA hai| to aisA hI yahAM para inake nivAsasthAna ke sambandha meM jAnanA cAhiye / 'jAva dIvestu samudesuina pRthiviyoM Adi ke atirikta aura bhI ina anantaropanika ekendriya jIvoMke rahane ke sthAna haiM jo isa sUtrapATha dvArA batalAye gaye haiM ve sthAna haiM dvIpa aura samudra / lamarata dvIpoM meM aura samasta samudroM meM bhI ye anantaropapannaka bAda pRthivIkAyipha ekendriya jIva rahate haiN| jIvonuM sthAna kayAM kahevAmAM Avela che ? A praznanA uttaramAM prabhazrI ra cha -'goyamA / saTTANeNa adusu puDhavIsu' he gautama ! svasthAnanI apekSAthI A anaMtarapapanaka bAra ekaindriyavALA jInA sthAne ATha pravIyAM kahevAmAM Avela che. kema ke te tyAM rahe che. te ATha pRthvIye A pramANe cha 'rayaNappabhAe jahA ThANapade' prajJApana sUtranA bhI sthAna pahabhAM namA vigerathI laIne prArabhAra pRthvI sudhInA sthAne tenA nivAsa sthAna kahela che. to te ja pramANe ahIMyA teonA nivAsa sthAnanA saMbaMdhamAM sabhA'. 'jAva dIvesu samuddesu' mA pRthvIyA zivAya bhIta 564 mA manata. papanaka ekaIndriya jIne rahevAnA sthAne che je A sUtrapATha dvArA batAvavAmAM Avela che te sthAne dviIpa ane samudra che saghaLa dvIpamAM ane saghaLA samudramAM paNa A anaMtarAmapannaka eka indriyavALA ja rahe che. mAzata 'estha Na' arNa tarovavaNNagANa bAyara puDhavIkAiyANa ThANA bha057
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ 450 treated vanagANaM vADhavIkArayANaM ThANA pakSatA' ana ratnamabhAdiSu dvIpasamudrAdiSu ca khalu anantaropapannAnAM bAdarapRthivIkAyikAnAM sthAnAni prAptAni kathi tAni / eteSu dvIpasamudrAdiSu ete tiSThantIti bhAvaH / tat kimetAvadeva sthAnam anantaropapannakAnAM tatrAha - ' uvacAe ' ityAdi / 'vAeM savvaloe' upapAnena sarvaloke sthAnam, 'samugdhApUrNa santraloe' samuda ghAtena sarvaloke tatropapAtena - upapAtAbhimukhyenApAntarALanRtyetyarthaH samudghAtena mAraNAntikeneti / anantaropapannakA hi upapAtamAraNAntika samudyAtAbhyAmati bahutvAt sarvalokamapi vyApya vartante, atracaivaM bhUtayA sthApanayA bhAvanA karttavyA / a great yathaiva ke saMharanti tadaiva tavakadeza manye pUrayanti / evaM dvitIyacakrasaMharaNe'pi avakrotpatAvapi vAhato bhAvanIyam / anantaropapannakatvaM ceha bhAvibhAvApekSaM isa prakAra 'ettha NaM anaMtazevavannagANaM boyara puDhavIkAiyANaM ThANA paNNattA' ina ratnaprabhA Adi pRthiviyoM meM aura jambUdvIpa Adi dvIpoM meM evaM lavaNa samudra Adi samudroM meM anantaropapannaka bAdarapRthivIkAyika ekendriya jIvoM ke sthAna kahe gaye haiM / ina saba meM ye ekendriya jIva rahate haiM / 'ucavAeNaM savvaloe samugdhAeNaM sancaloe' upapAta kI apekSA se aura mAraNAntika samudaghAta kI apekSA ye jIva bahuta hI adhika honeke kAraNa samasta lokako vyApta kara ke raha rahe haiM / inakI aisI racanA se bhAvanA karanI cAhiye / yahAM jaya prathama vakra sthAnako kitaneka anantaropapannaka jIva saMhRta karate haiM-khAlI karate haiM - taba usI samaya usa vakra sthAnako dUsare aura anantaropapannaka jIva bhara dete haiM / isI prakAra se jaba dvitIya vakra sthAnakA saMharaNa hotA hai taba use aura dUsare anantaropapanaka jIva bhara dete haiM isa pannattA' mA ratnayralA vigere pRthvIyAmAM ane bhUdvIpa vigere dvIpobhAM tathA lavaNu samudra vigere samudromAM ana ta rApapannaka khAtara ekaIndriyavALA jIvAnA sthAnA kahevAmAM Avela che. A badhAmAM eka indriyavALA jIvA rahe che, 'uvavANa' savvaloe samugdhApaNaM savvaloe' upapAtanI apekSAthI bhane bhArayAnti samuddhAtanI apekSAthI A jIvA ghaNA vadhAre hAvAne kAraNe saghaLA leAkane vyApta karIne rahe che. tenI racanA A prakAranI karIne bhAvanA karavI joie. ahiyAM jyAre pahelA vakrasthAnane keTalAka anaMtarApapanaka jIvA khAlI kare che, tyAre teja samaye te varkasthAnane bIjA ana tarApapannaka jIve bharI de che, e rIte jyAre khIjA vajra
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaindrikA TIkA 2034 a. za. 1 sU01 ana0 kaikendriyANAM medAdini0 451 grAhyamapAntarAle tasya sAkSAdabhAvAt / mAraNAntikasamudghAdazca mAktana bhAvApekSayA anantaropapannAvasthAyAM tasyAsambhavAditi / 'saTTANeNaM logassa asaMkhejjai bhAge tti' svasthAnena lokarayAsaMkhyeyamAge ratnaprabhAdi pRthivInAM vimAnAnAM ca lokasyAsaMkhyeyabhAgavarttitvAt pRthivyAdInAM ca pRthivIkAyikAnAM svasthAnatvAditi / 'anaMtazeSacannaga surumapuDhavIkAiyA emavidyA avisesamaNANattA' anantaropapannaka sUkSmapRthivIkAyikAH sarve'pi ekavidhA ekaprakArakA eva bhavanti avizeSAH paraspara vizeSarahitA anAnAtvAH parasparaM bhedarahitAtha bhavanti 'savva lo pariyAnA' sarvaloke paryApannAH vyAptAH 'pannattA' majJaptAH - kathitA ivi prakAra pravAha rUpa se yaha sadA kharA hI rahatA hai / anantaropapannakatA yahA~ bhAvI bhava kI apekSA se kahI gaI hai| kyoMki apAntarAla meM isakA sAkSAt abhAva rahatA hai / mAraNAntika samudghAta prAktana bhavakI apekSA se kahA gayA hai / kyoMki anantaropapannaka kI avasthA me isakA abhAva hotA hai, 'sahANeNaM logassa asaMkhejjaibhAge tti' svasthAna kI apekSA ye lokake asaMkhyAtaveM bhAga meM rahate haiM / kyoMki ratnaprabhA Adi pRthivi aura vimAna ye saba lokake asaMkhyAtaveM bhAga meM haiM / aura pRthivI Adi pRthivIkAdhikoM ke svasthAna hai'| 'aNaMtarodhaSanaga sumapuDhacIkAiyA egadihA avisesamaNANattA' saba anantaropapannaka sUkSma pRthivIkAyika ekendriya jIva ekaprakAra ke hI hote haiM / paraspara meM ye vizeSatA se rahita hote haiM / aura inameM koI bheda nahIM hotA hai / 'savvaloe pariyovannA' ye sthAnanuM haraNa thAya che tyAre tenAthI khIjA ane tarApapunaka jIvA te sthAna bharI de che. A pramANe pravAha rUpathI ahiyAM badhA bharyoja rahe che. anaMtarApapannakapaNu ahiyAM AgAmI bhavanI apekSAthI uDela che, prema hai-ayAntazasabhAM tenA sAkSAt abhAva rahe che. 'sahANeNa ' atrta asaMkhejjai bhAgetti' svasthAnanI apekSAthI tethe| bounA asaNyAta bhAgamAM rahe che. kema ke ratnaprabhA vigere pRthvIyA ane vimAne e badhA lAkanA asakhyAtamA bhAgamA che. ane pRthvI vigere pRthvIkAyikonu svasthAna che. 'aNa'tarovavannagasuhUmapuDhanIkAiyA pgvih| avisesa maNANattA' sadhajA ana tarApapannaka sUkSma pRthvIkAyika eka IndriyavALA jIvA eka prakAranA ja hAya che, teo anya anya vizeSa paNAthI rahita hAya che. ane temAM leha hoto nathI, 'savvaloe pariyAvannA' yA saNA sobhAM vyApta
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 452 'samaNAuso' he zramaNa AyuSman ! ' evaM eeNaM kameNaM savve egiMdiyA bhANi - yantrA' evam anantaropapannaka pRthivI kA thikai kendriyavadeva sarve'pi aSkAyikAdaya ekendriyA bhaNitayAH prarUpaNIyA iti / 'sahANAI sanvesi jahA ThANapade tersi pajjattamANaM vAyarANaM' svasthAnAni sarveSAM zeSANAmapkAyikA kendriyANAM yathAsthAnapade - prajJApanAyA dvitIyapade teSAM paryAptakAnAM vAdarANAM yathA kathitAni tathaiva jJAtavyAni / bAdarapRthivIkAyikAnAM svasthAnAni caitram -'asu puDhavIsutaM jahA - rayaNappabhAe' aSTasu pRthivISu tadyathA - ratnamabhAyAm ityAdi, vAdarAkAyikAnAm 'satsu ghaNodahIsu' sapta ghanodayaH svasthAnam, bAdara tejaskAyikAsamasta loka meM vyApta hokara rahate hai aisA 'mAuso' he zramaNa AyuSman ! inake sambandha meM kahA gayA hai / ' evaM eeNaM kameNaM savve egiMdiyA bhANiyavvA' isI prakAra se samasta sUkSma aSkAyika Adi ekendriya jIva kaha dene cAhiye / 'sahANAI savvesiM jahA ThANapade, te ipajjantagANaM bAyarANa' ina pRthivIkAyika jaisA hI samasta apakAyika Adi ekendriya jIvoM ke svasthAna prajJApanA ke sthAna pad meM kahe gaye anusAra jAnanA cAhiye ! jisa prakAra se paryApta bAdara ekendriyoM ke upapAla, samudghAta aura svasthAna kahe gaye haiM usI prakAra se ve apana bAdara ekendriya jIvoM ke bhI jAnanA cAhiye | bAdarapRthivIkAyikoM ke svasthAna isa prakAra se haiM - ' aDasu puDhacIsu taM jahA rayaNamabhAe' bAdarapRthivIkAyikoM kA svasthAna ratnaprabhA Adi ATha pRthiviyoM meM hai 'sattasu ghaNodahIsu' bAdaraapakAyikoM kA svasthAna sAta ghanodadhiyoM meM haiM / bAdara tejaskAyikoM kA thAne rahe he, me prabhA "samaNAuso' he zramAyu AyuSman viSayabhAM uDesa che. 'eva' epaNa' kameNa savve egidiyo bhANiyavvA' khAna pramANe saghaLA sUkSma smAvika vigere ekendriya jIveAnA saMbadhamAM kahela che. 'sahANAI' savvaisi jahA ThANapade tesiM pajjattagANaM' bAyarANa' mA saghanA bhaSTThA 4 ekaeNindriya jIvAnu svasthAna prajJApanA sUtranA sthAnapadamAM kahyA pramANe samajavu'. je rIte paryApta khAdara ekaIndriyavALA jIve,ne upapAta, samudUghAta ane svasthAna kahevAmAM Avela che, eja pramANe A aparyApta bAdara ekaindriyavALA jIveAnA sa`kha'dhamAM paNa samajavu', khAdara pRthvIkAyikAnA svasthAna mA prabhANe 'hesa che.- 'aTTasu puDhavIsu taM jahA rayaNappabhAe' mahara pRthvIzrayituM svasthAna ratnathalA vigere ATha pRthvIyAmAM che, 'sattasu 'vraNodahIsu' mohara mAyituM svasthAna sAtaghanAdRdhi, che, bAdara
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA za034 a. za.1 lU01 ana0 kaikendriyANA bhedAdini0 453 nAm 'aMtomaNussakhettA' antarmanuSyakSetramityAdi, vAdaravAyukAyikAnAM punaH svasthAnam 'sattasu ghagavAyaklaesa' saptavanavAtalayAH pAdaravanaspatInAM tu svasthA. nam 'sattasu ghaNodahIsu' saptadhanodhA ityAdi / 'ucAya samugdhAya saTTANANi jahA tesiM ceva apajjattagANaM vAyarANa' upapAtasamudghAtasvasthAnAni yathA teSAM pRthivIkAvijJAnAmeva aparyAptakAnAm aparyAptatAguNaviziSTAnAM vAdarANAm, aparyApta bAdarapRthivIkAyikAdInAM yena prakAreNopapAtasamudghAta svasthAnAni kaSitAni tenaiva rUpeNa paryApta bAdarapRthitIkAyikAdInAmapi upapAta samudhAta svasthAnAni jJAtavyAni, tAni caivam 'jattheva vAyarapuDhavIkAiyANaM pajjattagANaM ThANA tattheva bAyara puDhabIkAiyANa apajjattagANaM ThANA pannattA, uvavAeNaM sabaloe, samugdhAeNaM sAloe, saTThANeNaM logassa asaMkhejja svasthAna 'aMto bhaNuslakhette' antarmanuSya kSetra hai| 'sattAlu ghagavAyavalaesu' bAdaravAyusAdhitoM kA rayasthAna sAta ghanaghAta Adi haiM / vAdaravanaspatikASijJoM kA svasthAna khattasu ghaNodahI' lAna ghanodadhiyoM meM hai| ityaadi| 'udhavAya lamuraghAya sahANANi jahA tesiM ceva apajjA ttagANaM ghAyarANa' upapAta, lasudghAta aura svathAna ye jisa prakAra se paryApta bAdara ekendriya jIvoM ke kahe haiN| usI prakAra se ye aparyApta cAdarapRthivIkAdhika AdikoM ke kahe gaye haiM aisA jAnanA caahiye|' 'jattheva bAyara puDhayIkAiyANaM pajjattagANaM ThANA tatva vAyara puDhacIkAiyANaM apajjattagANaM ThANA panjattA' isIliye ailA yaha skRna kahA gayA hai jahAM para paryApta bAdana pRthivImAthikoM ke sthAna haiM vahIM para aparyApta bAdara pRthivIkAyikoM ke sthAna hai / 'uvadhAeNaM sabaloe, samugdhAeNaM tayitu svasthAna 'bha tomaNumsa khettA' mantamanuSya kSetra cha mAravAya kAcikenuM svAsthAna sAta ghanavAta vigere che. bAdara vanaspatikAyikanuM sthAna 'sattasu ghaNodahIsu' sAta dhAdhipAta saya cha tyahi 'uvAya samugyAya sadrANANi jahA sesi ceva apajjattagANa bAyarANa" 5pAta, samuddhAta, mana vasthAna e badhA je pramANe paryApta bAdara ekaIndriyavALA jInA kahyA che, e ja pramANe A aparyAptaka bAdara pRthvIkAyika vigerenA paNa kahelA cha. tama samA 'jatyeva vAyarapuDhavI kAieNaM pajjattagANa ThANA tattheva vAyara puDhavIjhAiyANa apajattagANa ThANA paNNattA' me bhATa 1 mA pramANena A sUtra kahela che. jyAM paryApta bAdara pRthvIkAyiketu svasthAna che, tyAM ja aparyApta mA42 pRthvIjayinu sthAna che. 'uvavAeNa savyaloe samugdhAraNa
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ 454 bhagavatIsUtra izAge' ityaadi| yathaiva bAdarapRthivIkAyikAnAM paryAptakAnAM sthAnAni tathaiva pAdarapRthivIkAyikAnAmaparyAptakAnAM sthAnAni prajJaptAni upapAtena sarvaloka, samudghAtena sarvaloke, svasthAnena lokasyAsaMkhyeyabhAge, ityAdIticchAyA / 'suhamANaM sadhesi jahA puDhavIkAiyANaM bhaNiyA taheva bhANiyavA jAva vaNassaikAiyatti' sUkSmANAM sarvepAmapkAyikAdInAM vanaspatikAyikAntAnAM yathA pRthivIkAyikAnA mupapAtasamudghAtasvasthAnAni tathaiva-tenaiva rUpeNa akAyikAdInAM sUkSmANAmapi upapAtasamudghAta svasthAnAni bhaNitavyAni yAvadvanarUpatikAyikA iti, akAyikAdArabhya vanaspatikAyaparyantAnA mupapAta samu. dghAta svasthAnAni pRthivIkAyikavadeva jJAtavyAnIti bhAvaH / 'aNaMtarovavannagANaM suhamaDhavIkAiyANa maMte ! kai karUgapagaDIo pannattAo' 'anantaropapannakAnAM sUkSmapRthivIkAyikAnAM bhadanta ! kati-kiyatsaMkhyakAH karmaprakRtayaH prajJaptA ? sacaloe, lahANeNaM lopA asaMkhejjahabhAge the upapAtako apekSA se lavaloka meM haiM samudghAlakI apekSA le bhI ye sarvaloka meM haiM aura svasthAna kI apekSA le the lokake asaMkhyAtaveM bhAgameM rahate haiN|' sumArNa savvesiM jahA puDhavIkAiyANaM aNiyA taheva bhANiyavyA jAva vaNalaikAiyatti' jita prakAra se sUkSma pRthivIkAyikoM ke upapAta lachuddhAta aura svasthAna kahe gaye haiM usI prakAra se samasta sUkSamA ekendriyoM ke akAdhika se lekara panalikAthikoM takake lapapAta samudghAta aura svasthAna kaha lenA caahiye| 'aNaMtaroSava. nagANaM suhamaDhavIkAhayANaM bhaMte ! kaha sammapagaDIo pannattAoM' 'he madanta ! anamopanaka sUkSmadhiyosAyika jIvoM ke kitanI karmaprakRhiyAM kahI gaI hai ? uttara meM prazuzrI kahate haiM-'goyamA aThThasavvaloe, saTANeNa loyasta asaMkhejai bhAge' 655tanI apekSAthI mA sava lokamAM rahe che. samuddaghAtanI apekSAthI paNa A sarva lokamAM rahe che. ane vasthAnanI apekSAthI A sarva lokanA asa khyAtamA bhAgamAM rahe che. 'suhumANa samvesiM jahA puDhavIekAiyANa bhaNiyA taheca bhANiyavvA' jAva vaNassaikAiyati' 2 prabhArI sUkSma yinA 655Ata, samuddhAta, mane vasthAna kahyA che. e ja pramANesaghaLA sUphama eka IndriyavALA jIne akAyikathI laIne vanaspati kAcike sudhInA upapAta, samudraghAta ane svasthAna kahevA 2. 'agaMtarovavannagANa suhumapuDhavIkAiyANa bhaMte ! kaha kammapagaDIo pannattA mazavana mAnata55- sUkSma vIyi | 4' maphati kahevAmAM AvI che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamavAmIne
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ sher feet ahet no34 . za. 1801 anaM0 kaikendriyANAM maidAdini0 455 iti mana, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'yaha pagaDIo pannatAo' aSTa karmaprakRtayaH jJAnAvaraNIyAdikAH prataptAH kathitAH 'evaM jahA e-i diya sasu anaMta rocacannagauddesara vaheba pannattAo taheva baMdhaMti taba vedeti' evaM yathA - ekendriyazase jayatriyattamazatakasya prathame ekendriyate dvitIye anantaropapatrako dezake tathaica prajJaptAH / tathA tathaiva vadhnanti tathaiva vedayanti iti jJAtavyam / majJApanabandhanavedanarUpA stisro'pi vaktavyatA ekendriyazatakoktayadeva vAcyA iti bhAvaH tathAhi - ekendriyazatake pazcavidhA ekendriyAH prajJaptA iti, bandhana sUtre saptakarmaprakRtI nanti 2, vedanamutre caturdazavidhAH jJAnAvaraNIyA kamma pagaDIo pannantAo' he gautama ! inake ATha karmaprakRtiyAM kahI gaI haiM / 'evaM jahA eniMdivalaesa anaMta rovacala uddelae taba pannatAo taba baMdhati taheva veDheM ti' jisa prakAra se 33 ve zataka ke ekendriya zatakoM meM se prathama ekendriyazataka meM dvitIya ananmaropapannaka uddezaka meM he gautama ! bandha aura vedana ke sambandha meM jailA kahA gayA hai usI prakArase inake sambandha meM bhI kahA gayA jAnanA cAhiye / tAtparya isa kathanakA kevala aisA hI hai ki prajJApana - sacca, bandhana eva vedana ke sambandha meM jaisA kathana ekendriya zatakoM ke anantaropapanaka uddezaka meM kahA hai, usI prakAra kA kathana yahAM para bhI kaha lenA cAhiye / jaise isa sambandha meM ekendriya zataka meM pAMca prakArake ekendriya jIva kahe gaye haiM-bandhana mUtra meM sAta karmaprakRtiyoM kA inake uDe che !-'goyamA ! aTTha kammapagaDIo pannattAo' he gautama! temAne mAThe OM amRtaaye| vAmAM bhAvI che. 'evaM jahA egiMdiyasaesa anaMta rovavannaga udde tava pannattAo taheva baMdhati taheva dedeti' ? pramANe 33 tetrIsabhA zatakanA ekendriya zatakAmAMthI pahelA ekendriya zatakamAM khIjA ana tarIpapannaka uddezAmAM huM gautama ! aMdha ane vedananA samprandhamAM pramANe kahevAmAM Avela che, eja pramANe teonA sanmandhamAM paNa kahevu" joI e. kahevAnu tApa e che ke-satva, khaMdhana ane veTTananA saMbaMdhamAM ekendriya zatakAnA ana tarApapantaka uddezAmAM je pramANenuM kathana karavAmAM Avela che, eja pramANenu kathana A prakaraNamAM eTale ke ana tarApapannaka sUkSma pRthvIkAyikAnA saMbaMdhamAM samajavu'. jema ke--prajJApanA sUtramAM pAMca prakAranA ekendriya jIvA kahevAmAM AvyA che. anyana sUtramA sAta kama praketiceAnA teone aMdha thAya che, tema kahevAmAM Avela che. vedanA sUtramAM A cauda prakAranI ka prakRticenuM
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIle dhaSTa 8, zrotrendriyAdhAcatavaH 4, sI puruSavadhyarUpe dve 2, evaM caturdaza karmaprakRtI vaidayantIti tAtpayarthiH / kriyatparyanta meM kendriyazatakamihAdhyetavyaM tatrAha-'jAva' ityAdi / 'jAya aNaMtarodavAnamA vaNassaikAiyA' yAvadanantaropapannakA vana. spatikAyikAH akAyikAdArabhya vanaspatikAyikAntAH sarve'pi anantaropapannakai kendriyA itthamera paJcavidhAH prajJaptAH itthameva karmaprakRtI baMdhananti vedayanti ceti bhaavH| 'aNaMnarovavannaga egidiyANaM bhaMte ! kao ujavajjati' anantaropapa ke ndra yAH khalu bhadanta ! kutta:-kasmAt sthAnavizeSAdAgatyotpadyante ? ityutpAdaviSayakA praznaH uttaramAha-'jaheva ohio uddeso bhaNio taheva' yathaiva audhika uddezako bhaNitaH, asyaiva catustriMzattamasya zatakasya pathame ekendriyazate bandha hotA hai aisA kahA gayA hai| bedana sUtra meM ye caudaha prakAra kI karmaprakRtiyoM kA vedana pharate aisA kahA gayA hai| ve caudaha prakRtiyAM isa prakAra se hai-jJAnAbaraNIyAdika 8 zrogendriyAvaraNa 4 strIpuruSAvaraNarUpa do 2 / 'jAba aNaMtarovavannagA vaNaslaikAiyA' isI prakAra kA kadhana yAvat anantaropapannaka janaspatimAthi taka jAnanA cAhiye / arthAt 'apasAyika se lekara vanaspatikAdhika taka saba anantaropapannaka ekendriya jIva jo ki pAMca prakAra ke kahe gaye haiM isI prakArale karmaprakRtiyoM kA bandha karate hai aura isI prakArase ve unakA vedana karate hai| ___'aNaMtarovannaNa egidiyANa bhaMte ! ko udhavajjati' he bhadanta / anantaropapannaka ekendriya jIva kahAM se Akara ke utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'jaya ohio uddesao bhaNio taheva' 'he gautama ! jaimA sAmAnya uddezaka meM kahA gayA hai vaisAhI yahAM para bhI vedana kare che. eTale ke jJAnAvaraNIya vigere ATha 8 endriyAvaraNa 4 tathA zrIvahA12 13 53534 125 14 'jAva aNaMtarovavannagA vaNassaikAiyA' Aja pramANenuM kathana yAvat anaMtare panika vanaspatika thikanA kathana sudhI samajavuM. arthAt apUkAyikathI laIne vanaspatikAyika sudhI saghaLA anaMtapapanaka ekendriya che ke je pAMca prakAranA kahevAmAM AvyA che, te badhA eja pramANe karmaprakRtino baMdha kare che. ane e ja pramANe teo tenu vedana kare che. 'aNaMtarovavannaga egidiyANa bhate ! kao uvavajjati' magavan manata. papanaka ekendriya che kayAMthI AvIne utpanna thAya che? A praznanA uttaramA prabhuzrI gautamasvAmIna 4 cha -'jaheva ohio udeso bhaNiyoM
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ therefore cant za034 a0 za. 1 u02 ana0 kaikendriyANAM bhedAdini0 457 prathamodeza ke ekendriyANA sutpAda: kathitaH tatrApi vyutkrAntipadasya prajJApanAyAH SaSThapadasya saMketaH kRta svata stana yena rUpeNa utpAda: kathitaH stathaivehApi jJAtavyaH / tathAhi - sAmAnyatayA ekendriyAH nArakAn vihAya tiryaGgamanuSya devebhya Agatyotpadyante / pRthivyavanaspatikAyikeSu devAnAmapi utpatti sadbhAvAda | tejovAyukAyikeSu devebhya Agatya notpadyante, tatra ca tiryagyonikebhyaH saMmUrchima garbhajeti dvividhebhyo'pi manuSyebhya zrAgatyotpadyante iti vivekaH / " atha samudghAtamutramAha- 'anaMta rovavannaga0' ityAdi / 'anaMtazevavannaga egiMdiyANaM saMte / kaisamugdhAyA pannattA' anantaropapannakai kendriyANAM bhadanta ! kati kaha lenA cAhiye / arthAt isI cauMtIsaveM zataka ke prathama ekendri zataka me prathama . uddezaka meM ekendriya jIvoM kA utpAda kahA gayA hai aura isa sambandha meM vahAM prajJApanA ke chaTe vyutkrAntipadakA saMketa kiyA gayA hai, isaliye vahAM jisa rUpase utpAda kahA gayA hai usI prakAra se vaha yahAM para bhI jAnanA cAhiye / sAmAnyatayA ekendriya jIva nairayikoM ko choDakara tiryaJca manuSya evaM devoM meM se Akarake utpanna hote hai / pRthivIkAyikoM meM akAyikoM meM aura vanaspatikAyikoM meM devoM kI utpatti ho jAtI hai| tejaskAdhikoM meM evaM vAyukAyikoM meM devoM kI utpatti nahIM hotI hai| vahAM tiryagyonikoM se evaM saMmUcchima aura garbhaja manuSyoM se Akarake hI jIva utpanna hote haiM / 'anaMta ropavannaNaeniMdiyANaM bhaMte! kaha vAyA paNNattA' he bhadanta jo anantaropapanna ekendriya jIva haiM unake kitane samudghAta taddeva' he gautama! sAmAnya uddezAmAM ne prabhAvAmAM Ave che, khena pramANe ahiyAM paNa samajI levuM. arthAt A ceAtrIsamA zatakanA pahelA ekendriya zatakamAM pahelA uddezAmAM ekendriya jIveAnA upapAta kahela che, ane te samadhamAM tyAM prajJApanA sUtranA chaThThA vyutkrAMti padanI bhalAmaNu karela che, tethI tyAM je pramANe utpAda kahevAmAM Avela che, eja pramANe te kathana ahiyAM paNa samajavuM, sAmAnya rIte eka IndriyavALA jIveA naira. cikAne cheDIne tiryaMca manuSya ane devAmAMthI AvIne utpanna thAya che, pRthvIkAyikAmAM, akAyikAmAM, ane vanaspatikAyikAmA devAnI utpattI paNa thAya che, tejaskAyikAmAM ane vAyukAyikAmAM devAnI utpattI thatI nathI. tyAM tiya ca AnikamAMthI ane samUmi ane gabha ja manu yaiAmAMthI AvI ne ja jIva utpanna thAya che. 'ataronnaga ergidiyA Na ana tarApapannaka ekendriya je jIve 1 bhaMte / kai samugdhAyA paNNattA' he labhavan che. teone keTalA samudUdhAte kahyA che?
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre samudghAtAH - kiyatsaMkhyakAH samudyAtA bhavantIti manaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'gomA' he gautama | 'donni samugvAyA pannatA' ho samudrayAna majJapta 'taM jahA ' tadyathA - 'veNA samugdhAe ya kasAya samugdhA ya' vedanA samudghATa kapAya samudaghAtatha anantaropapannatvena mAraNAntikAdi samudyAtAnAmasaMbhavAva atra vedanA pAyAtma samudyAvI kathitAviti bhAvaH / 'anaMta rovala egiMdiyANaM bhaMte / ' anantaropapanna ke kendriyAH khalu bhadanta / 'kitulyA tulla vise sAhiyaM kammaM pakareti pucchA tadeva' kiM tulyasthitikAH tulyavizeSAdhikaM karma prakurvanti athavA tulyasthitikA vimAtravizeSAdhikarmanti athavA vimAtrasthitikAH tulyanizepAdhika dharma kurvanti athavA vimAtrasthitikA kahe gaye haiM? isake uttara meM prabhuzrI kahate hai - 'gogamA ! donni samudhAyA pannatA' 'he gautama! anantaropapannaka ekendriya jIvoM ke do samudghAta kahe gaye haiM' 'taM jahA 'jaise- 'veyaNAmamugdhAe kasAyasamugdhAe' 'vedanAsamudghAta aura kapAyasamudyAta mAraNAntika Adi samudghAtoM kA yahAM anantaropapanaka hone se abhAva rahatA hai / 'anaMtazevavantraga egiMdiyANaM bhaMte / tullaDiyA tullavisevAdiyaM kamma kareMti' he bhadanta ! jo anantaropapannaka ekendriya jIva samAna AyuvAle hote haiM ve kyA tulya vizeSAdhika pharmakA candha karate hai ? 'pucchA taheva' isa makAra se pahile ke jaise yahAM prazna karanA cAhiye / ataH yahAM ye tIna prazna aura kara lenA cAhiye / jaise- he bhadanta ! jo anantaropapannaka ekendriya jIva samAna AyuvAle hote haiM ve kyA bhinna bhinna rUpa meM smA aznanA uttarabhAM anuzrI che - 'goMyamA ! donni samugdhAyA paNNattA' he bhagavat anaMtare pannaka ekendriya jIvane e mudhAte kahevAmAM Avela che. 'ta' jahA' ? - 'veyaNA samugdhAe kasAyasamugdhAra' vehanA sabhuddhAta ane kaSAya samuddAta ahiyAM ana tarApapannaka hAvAthI mAraNAntikavigere samuddAte nAbhmalAva che. 'kSaNa'tarovavannaga ergidiyANa bhave / kiM tullaTThiyA tulla visesA hiya kamma' pakareti' De bhagavan ? mane anaMta ropapannaH zendriyavANA vA sarakhA AyuSyavALA hAya che. tee zuM tulya athavA vizeSAdhika kA gaMdha re ? 'pucchA taheva' mA prabhA gautamasvAbhIthe paDelA udyA prabhAvenA pAMca prazno pUchyA che. jethI ahiyAM khAkInA bIjA traNa prazno karI levA joIe. jema ke"he bhagavan je ana`tarApapanaka ekaindriyavALA jIvA samAna AyuSyavALA hAya che, te zu' judA judA prakArathI vizeSAdhika 458
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za034 bha. za01 u02 ana0 kaikendriyANAM bhedAdini0 456 vimAtravizeSAdhika karma prakurvanti, iti pRcchayA saMgRhyate, bhagavAnAi-'gopamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'atthegaiyA tullahiiyA tullavisesAhiyaM kamma pakareMti' astyekake tulpasthitikAH tulyavizeSAdhika pharma jJAnAvaraNIyA dika prakurvanti 'atthegaiyA tulladviiyA vemAyavisesAhiyaM kammaM pakareMti' assyekake tulyasthitikA vimAtra vizeSAdhika kama prakurvantItyuttaram / puna: zaGkate 'se keNaDhega' ityAdi, 'se kADhaNaM jAva vemAyavisesAhiyaM kamma pakareMti' tatkenArthena bhadanta ! yAvad vimAtravizeSAdhika karma prakurvanti iti, ana yAtpa. vizeSAdhika pharmakA bandha karate haiM ? athavA jo anantaropapannaka jIva bhinna bhinna sthitivAle hote haiM ve tulya SizepAdhika karmakA bandha karate haiM ? athavA jo bhinna bhina sthitiyAle anantaropapannaka ekendriya jIva haiM ve viSama vizeSAdhika karmakA pandha karate haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-goyamA ! atthemAiyA tullahiyA tullavilelAhiya kammaM pakAti' hai gautama! kitaneka anantaropapannaka ekendriya jIva aise hote haiM jo samAna sthitivAle hote haiM aise ve jIva tulyavizeSAdhika jJAnAvaraNIya Adi karmakA pandha karate haiN| 'asthegaDyA turalahiyA vemA. yavile sAhiyaM kammaM pakareMti' tathA kitaneka anantaropapannaka ekendriya jIva aise hote haiM jo samAna sthitivAle to hote haiM para ve bhinna bhinna rUpa meM vizeSAdhika karmaprakRtiyoM kA bandha karate haiM / 'le keNaTeNauMjAba vemAvilelAhiyaM karamaM pakareMti' he bhadanta ! aisA karmano baMdha kare che athavA je anaMtaropanaka jIva judI judI rithativALA hoya che, teo zuM tulya athavA vizeSAdhika karmane baMdha kare che? athavA je judI judI sthitivALA anaMtara55naka ekendriya jIve che. teo viSama paNathI vizeSAdhika kamane badha kare che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che hai-'goyamA ! atthegaiyA tullar3hiiyA tullavisesAhiya kamma' pakareM ti' gautama! keTalAka anaMtare papanaka ekaIndriyavALA jI evA hoya che, ke jeo samAna sthitivALA hoya che, evA te ja tulya vizeSAdhika jJAnAvaraNIya vigere manA 15 42 cha. 'atthegaiyA tulladviiyA vemAyavisesAhiya' kamma pakareM'ti' tathA 281 rana tarI55-na mendriyANA ch| mevA khAya cha ke jeo samAna sthitivALA hoya che, paraMtu teo judA judA prakAre vizeSAdhika karmaprakRtine baMdha kare che. 'se pheNa TreNa jAva vemAyavisenAhiya' kamma' pakareM ti' hai mApana
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ . bhaMgapatIce dena tulyasthitikAH tulyavizeSAdhika karma prakurvanti astyekake tulyasthitikA ityantasya prakaraNasya saMgraho bhavatIti / 'uttaramAha-'goyalA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'aNaMtarobabannagA egidiyA duvihA pannattA' anantaropapannakA ekendriyA dvividhAH prajJaptA:- kathitAH 'taM jahA' tadyathA-'atthegaiyA samAuyA samokvannagA' astyekake anantaropapannakA ekendriyAH samAyuSkAH samopapatrakAH 'atthegaiyA samAuthA visamovavanagA' astyekake samAyuSkA vipamopapannakAH Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki kitaneka anannaropapannaka ekendriya 'jIba aise hote haiM jo lamAna sthitibAle hote hai aura tulyavizeSAdhika jJAnAvaraNIyAdi varmakA pandha harale haiM ? aura kitaneka anantaropapatraka ekendriya jIva jo lamAna sthitiyAle to hote haiM para ve bhinna bhinna vizeSAdhika karmakA banda karate haiM ? yahAM yAvat pada se yahI pATha grahIta huA hai / ila sambandha meM uttara dete hue prabhuzrI gautama se kahate haiM'gothamA ! aNaMtarobacanagA egidiyA duvihA pannattA' he gautama ! anantaropapannaka ekendriya jIva do prakAra ke kahe gaye haiM / 'tajahA' jaise-'atthepazyA samAuyA samodhavanagA, atthegaDyA samAuyA visa movavannagA' kitaneka anantaropapannaka ekendriya jIva aise hote haiM jo gharAvara kI AyubAle hote hai aura sAtha sAtha utpanna hote haiM / tathAkitaneka anantaropapannaka ekendriya jIva aise hote haiM jo barAbara kI AyuvAle to hote haiM para ve bhinna bhinna samaya meM utpanna hue hote Apa evuM zA kAraNathI kahe che? ke keTalAka anaMtara 55naka eka IndriyavALA jIve evA hoya che, ke jeo sarakhI sthitivALA hoya che. ane tulya vizeSAdhika jJAnAvaraNIya vigere karmane baMdha kare che? tathA keTalAka anaMta 55naka evA hoya che ke-jeo samAna sthitivALA hoya che, paraMtu teo judA judA vizeSAdhika kamane baMdha kare che? A pATha ahiyAM thAva tyadathI grahaNa karavAmAM Avela che. A praznane uttara ApatAM prabhuzrI gautama svAmI ne 4 cha -'goyamA ! aNaMtarovavaNNagA egidiyA duvihA paNNattA' gautama ! mnaat|5pnn sandriya 7 me 2 // apAmA mAvasa che. 'tauM jahA' te mA pramANe che.- 'asthegaiyA samAuyA samovavannagA atthegaiyA samAuyA 'visamovavannagA sA mAnata5panna mendriyA vA DAya che ke jeo sarakhI AyuSyavALA hoya che, ane eka sAthe ja utpana thAya * che. tathA keTalAka anaMtare papanaka ekaindriyavALA che evA hoya che ke
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 prameyacandrikA TIkA za034 a0 za. 1 u02 anaM0 kaikendriyANAM bhedAdini0 461 'tattha NaM je te samAuyA samovavannagA' tatra khalu ye te samAyuSkAH samopapannakAH "te NaM tullaDiyA tulla visesAhiyaM kammaM SakareMti' te khalu tulyasthitikAH tulya vizeSAdhikaM karma jJAnAvaraNIyAdikaM prakurvanti / ye samAyuSkA anantaropapaFan paryAyamAzritya ekasamayamAtrasthitikAH tatparataH paramparopapanna kavyapadezAt, samopapannakA ekasminneva samaye utpattisthAnaM prAptAste tulyasthitayaH samopapannakatvena samayogatvAt tulyavizeSAdhikaM karma kurvanti / 'tattha NaM je te samAuyA visamovavannagA teNaM tulladviiyA vemAyavisesAhiyaM kammaM pakareM vi' tatra khalu ye te samAyukA viSamopapannakA ste khalu tulyasthitikA vimAtravizehaiM' | 'tattha NaM' je te samAjyA samovavannagA' inameM jo ye samAyuSka samopapannaka anantaropapannaka ekendriya jIva haiM, 'te NaM tullaDihayA tullavisesAhiya kammaM pakareti' tulyasthitivAle hote haiM aura tulya vizeSAdhika jJAnAvaraNIya Adi dharmakA bandha karate haiM / tAtparya isa kathana kA aisA hai ki jo samAyuSka hote haiM anantaropapannaka paryAya ko Azrita karake eka samaya mAtra kI sthitivAle hote haiM kyoM ki isake bAda ve parasparopapannaka ho jAte haiM / samopapannaka eka samaya meM utpatti sthAna ko prApta ho jAte haiM isaliye ve tulyasthitivAle hote hue samopapannaka hone ke kAraNa samAna yogavAle hote haiM / isa kAraNa ve 'tulya aura vizeSAdhika rUpase jJAnAvaraNIya Adi karmaprakRtiyoM kA bandha karate haiM / 'tattha NaM' je te samAudyA disamovavannagA te paM tullaTThiyA vemApavise sAhiya kammaM pakareti' tathA jo samAyuSka hote haiM aura jeo samAna AyuvALA / hAya che, paraMtu teo judA judA samaye utpanna thAya che, 1 'tatthaNaM je ve samAjyA samovavannagA' tetheomAM ne bhI samAna AyuSyavALA ane sAthe utpanna thavAvALA anatA5pannaka ekendriyavALA jIvA che. 've NaM tullaTThiiyA tullavisesAhiya kamma pareti' tethe tulya sthitivALA haiAya che, ane tulya vizeSAdhika jJAnAvaraNIya vigere karmAMnA badhA kare che. kahevAnuM tAtpaya e che ke-jee samAna AyuSyavALA hoya che. tee anaMtarApapannaka paryAyane Azraya karIne eka samaya mAtranI sthitivALA hAya che. kema ke te pachI tee para parApanaka thai jAya che, samepapannaka~eka sAthe utpanna thavAvALA ane eka samayamAMja utpattI sthAnane prApta karI le che, tethI tee tulyasthitivALA hovA chatAM samAna utpattivALA haiAvAne kAraNe samAna ceAgavALA hAya che. te kAraNathI tulaya ane viveSAdhika paNAthI jJAnAvaraNIya vizere arbhaprabhutiyAno reche, 'tatya NaM' je te samAyA te
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIpatre dUra pAdhikaM karma kurvanti ye tu samAyuSkA stathaiva vipamopapannakA vigrahagatyA samayAdi bhedenotpattisthAnaM prAptAste tulyasthitaya utpattisthAnamAptirvaipamye NotpattisthAnamAptikAla vaiSamyAda vigrahe'pi ca bandhakasvAd vimAtra vizeSAdhikaM karma prakurvansi, viramasthitika samvandhi tu antimabhaGgadvayamanantaropapannakAnAM na sambhavati anantaropapannakatve vipamasthiterabhAvAt iti / 'se vipanna hote haiM ve yadyapi tulyasthitivAle hote haiM para viSamopapannaka hone ke kAraNa viSamayoga yukta hone se vimAtra vizeSAdhika karma kA bandha karate hai / tAtparya isa kathana kA aisA hai ki jo anantaropapannaka ekendriya jIva samAna AyuvAle hote haiM ve tulya sthitivAle so hote hI haiM parantu inheM jo vimAtra vizeSAdhika karma kA bandhaka kahA gayA hai vaha vipamopapannaka hone ke kAraNa kahA gayA hai / viSamopapannatA inameM isaliye AtI hai ki aise ye jIva vigraha gati se ki jisa meM samayAdika kA bheda hotA hai utpatti sthAna meM Ate haiM ataH ve tulyasthitivAle bhale hI rahe parantu utpatti sthAna ko prApta hone kI dipamatA se utpatti kAla kI viSamatA ko lekara aura vigraha meM bhI karmabandha karane ke kAraNa aise the anantaropapannaka ekedriya jIva vimAtra vizeSAdhika karma ke bandhaka hote haiM / viSamasthiti se sambandha rakhanevAle antima do aGga anantaropapannaka ekendriya jIvoM visamodavannagA teNa tullaTThiiyA vemAyavisesAhiya kambha pakareti' tathA bhe samAna AyuSyavALA hoya che, ane viSameApapanaka hoya che, teo joke sarakhI sthitivALA hAya che, paraMtu viSamepapannaka hAvAnA kAraNathI viSama cegavALA hAvAdhI vimAtrAthI vizeSAdhika karmonA khaMdha kare che. A kathananu tA e che ke-je anaMtare papannaH ekaIndriyavALA jIvA samAna AyuSyavALA hAya che. tee tulya sthitivALA tA hAya che. paraMtu tene je vimAtrAthI vizeSAdhika ka`nA adha karavAvALA kahyA che, te viSame papannaka hAvAnA kAraNe kahela che. teesA viSameApapantaka paNuM e mATe Ave che keevA e jIvA vigraha gatithI ke jemAM samaya vigerenA bheda hoya che, utpatti sthAnamAM Ave che. tethI tee samAnasthitivALA rahevA chatAM paNu AyuSyanA udayanA viSama paNAne lIdhe ane vigrahagatimAM paNa karmInA aMdha karavAnA kAraNe evA A ana'tApannaka ekaindriyavALA jIvA vimAtrAthI vizeSAdhika kama nA madha karavAvALA hAya che. viSama sthitithI sabadha rAkhavAvALA chellA e bhagA ana'tarApapannaka ekaindriyavALA jIvAne salavatA nathI. kema ke anaMtarApa panaka hAvAthI temAM viSama sthitinA mabhAva rahe che,
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ shreefont door or034 a. zaM. 1 202 ana0 kaikendriyANAM bhedAdini0 463 teNadveNaM jAva vemAyavisesAhiyaM kammaM pakareti' tattenArthena gautama / evamunyate astyeke tulyasthitikAH tulyavizeSAdhika karma prakurvanti asyeva tulyasthitikA vimAtravizepAdhika karma prakurvantIti / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte / ti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta / iti, he sadanta / anantaropapanna ke kendriyapRthi vyAdi jInaviSaye yad devAnupriyeNa kathitaM tatsarvaM sarvathaiva satyamiti kathavA gautamo bhagavantaM vandate namasyati vanditvA namasthitvA saMghamena vapasA AtmAnaM bhAvayan yathAsukhaM viharatIti // 02 // iti zrI vizvavikhyAta - jagadaballabha-prasiddhayAcana pazcadazabhASAkalitalalitakalA pAlApakamavizuddhagadyapadyAnaikagrantha nirmASaka, vAdimAnamardaka- zrIzAhacchatrapati kolhApura jagadatta'jainAcArya' padabhUpita - kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAlayativiracitAyAM zrI "bhagavatImutrasya " mameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAm catustriMzattame zata ke prathame ekendriyate dvitIyodezaka samAptaH // 34-1-2 // ke saMbhava nahIM hote haiM / kyoM ki anantaropapannaka hone se inameM viSamasthiti kA abhAva rahatA hai | 'se paTTena' jAva mAgavilelAhiya kamma' pakareti' isa kAraNa he gautama ! maiMne aisA kahA hai ki kitane ka anantaropapannaka ekendriya jIva aise hote haiM jo tulya sthitivAle hote hue tulyavizeSAdhika karma kA bandha karate haiM aura koI koI anataropapannaka ekendriya jIva aise hote haiM jo tulyarithativAle hote hue bhI bimAtra vizeSAdhika karma kA bandha karate haiM / 'seva' saMte / seva bhate ! 'se te jAva vemAyavise sAhiya kamma pakareti' te rathI gauttama ! me' enDru kahela che ke-keTalAka anatarApapannaka ekaI ndriyavALA jIvA evA hAya che ke-jee sarakhI sthitivALA hAvA chatAM samAna ane vizeSAdhika kama nA adha kare che ane kAi kAi anaMtare papannaka ekai ndriya vALA jIvA evA hAya che ke jeo tulya sthitivALA hAvA chatAM paNa vimAtrathI vizeSAdhika ka`nA khadha kare che. 'seva' bhave ! seva' ! bhaMte! tti' he bhagavan zAnaMtaropapannaH pRthvI thie ekaIndriyavALA jIveAnA sama'dhamAM Apa devAnupriye je kathana kayu che, te
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ * bhagavatIstre ti' he bhadanta ! anantaropapannA pRdhivyAdi ekendriya jIvoM ke viSaya meM jo Apa devAnupriya ne kahA hai vaha saba savathA hI satya hai / isa prakAra kahakara gautamane bhagavAn ko vandanA kI aura namaskAra kiyaa| dhandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa le AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye ||suu0 2 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatIsUtra'' kI prameyacandrikA vyAkhyAke cautIsaveM zataka ke prathama ekendriyazataka kA dUlarA uddezaka samApta // 34-2 // saghaLuM kathana sarvathA satya che, he bhagavana Apa devAnupriye A viSayamAM karela kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo saMyama ane tapathI petAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU01 jainAcArya jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtranI prameyacadrikA vyAkhyAnA cotrIsamAM zatakamAM pahelA eka Indriya zatakane bIjo uddeza samApta 34-2
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyamandrikA TIkA za034 1. za.1 u03 paramparopannakaikendriyanirUpaNam 465 - atha tRtIyodezakA mArabhyate mUlam-kAvihA o bhaMte ! paraMparovavannagA egidiyAM pannattA ? goyamA ! paMcavihA paraMparokvannagA egidiyA pannattA, taM jahA-puDhavIkAiyA bheo caukkao jAva vnnstikaaiytti| paraMparovavaNNaga apajjattasuhumapuDhavIkAie NaM bhaMte ! imIle rayaNappabhAe puDhavIe purathimille carimaMte samohae, samohaNittA je bhavie imIse rayaNappabhAe puDhazIe jAva paJcasthimille carimaMte apajjatta suhumapuDhavIkAiyattAe ukvajjitae0 evaM eeNaM abhilAveNaM jaheba paDhabho uddesao jAva loga carimaMto tti / kahiNaM bhaMte ! paraMparokvannaga vAyarapuDhavIkAiyANaM ThANA pannattA ? goyamA ! slaTANeNaM asu puDhavIsu evaM eeNaM abhilAveNaM jahA paDhame uddesae jAva tullaTriiya tti / sevaM bhaMte ! levaM bhaMte ! ti ||suu01|| cottIsaimesae paDhane egiMdiyasae taio uddelo lmtto|34-3| __chAyA--katividhAH khalu bhadanta ! paro pannakA ekendriyaH prajJaptAH ? gautama ! paJcavidhAH paramparopapannakA ekendriyAH prajJaptAH, tadyathA-pRthivIsAyikAH bhedo catuSko yAvad vanaspatikAyikA iti / paramparopannakA'pa pti sUkSmapRthivIkAyikaH khalu bhadanta ! esyA ratnamamAyAH pRthigAH paurastye caramAnte samavahataH samavahatya yo bhavya etasyA ratnaprabhAyAH pRthivyA yAvatyAzca tye caramAnte aparyApta sUkSmapRthivIkAyikatayA upapattama evametenAbhilApena sthaiva prathamoddezako yAvalle kacaramAnta iti / kutra lu bhadanta ! paramparopapannaka bAdarapRthivI kAyikAnAM sthAnAni prajJaptAni ? gautama ! svasthAnenApTAsu pRthivIpu, evame tenAbhiLApena yathA-prathame uddeza ke yAvat tulyasthitikA iti / tadevaM bhadanta ! tadeva bhadanta ! iti // sU0 1 // castriMzattame zatta ke prathame ekendriyazatake tRtIyoddezakaH smaaptH||34|1|3|| bha0 59
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ 566 bhagavatI TIkA:--'kairihANaM bhaMte !' patividhAH khalu bhadanta ! 'paraMparokvAnagA egidiyA pannattA' paramparopapannakAH ekendriyAH prajJaptA:-kathitA: ? iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA !' 'he gautama ! 'paMcavihA paraMparovavannamA egidiyA pannattA' paJcavidhA:-pazcamakArakAH paramparopapannakA utpatte dvitIyAdisamaye dattamAnA ekendriyAH prajJaptAH-pathitAH 'taM jahA' tadyathA-'puDhavIkAiyA' pRthivIkAyikAH akAyikAH tejaskAyikAH vAyukAyikAH, vanaspatikAyikAzca / pRthivIkAyikAH katividhAH prajJaptAH gautama ! dvividhAH prajJaptAH sUkSmAzca vAdarAzca evaM yAvadvanaspatikAyikA api sUkSma zataka 34 udezaka 3 'kaivihA Na bhaMte ! paraMparoSavanagA egidiyA pannattA' ityAdi TIvArtha--'kahAvihANaM bhaMte ! paraparovavannagA egiMdiyA pannattA he bhadanta ! ekendriya paramparopapannaka jIva kitane prakAra ke kahe gaye haiM'goyamA ! paMcavihA paraMparovavannagA egidiyA pannattA' he gautama ! ekendriya paramparopapannaka jIva pAMca prakAra ke kahe gaye haiN| jo jIva utpatti ke dvitIyAdi samaya meM vartate hai ve paramparIpAnaka kahe gaye haiM / 'taM jahA' ve paramparopapannakoM ke pAMca bheda isa prakAra se haiM-pRthivIkAyika, apakAyika, tejaskAyika vAyukAyika aura vanaspatikAyika, he bhadanta ! pRthivIkAyika kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? he gautama ! pRthivIkAyika do prakAra ke kahe gaye haiN| ve do prakAra sakSama aura bAdara ke bheda se hote hai / isI prakAra se do bheda yAvat vanaspatikAyikoM taka jAnanA trIjA udezAne prAraMbha- 'kaivihA Na bhate / paraMparovavannagA egi diyA paNNattA' tyahi A10-'kAvihANa bhaMte ! paraMparAvavannagA egi diyA paNNattA' he bhagavad ekaI driyavALA para pare pa5ka che keTalA prakAranA kahevAmAM mA0yA che, mA prazna uttaramA prabhuzrI 43 che ,-'goyamA ! paMcavihA paraMparovauNNagA egi diyA paNNattA' gautama ! indriyAya 5252255- 03 pAya prA2nA upAsa Ave che. 'ta jahA' te 5252255-nAnA pAMya bhedo A pramANe che -pRthvIkAyika, aSkAyika, tejaskAyika, vAyukAyika ane vanaspatikAyika he bhagavana pRthvIkAcike keTalA prakAranA kahevAmAM AvyA che? uttaramAM prabhutrI kahe che ke he gautama! pRthvIkAcike be prakAranA kahe vAmAM AvyA che. te be prakAra sUkSama, ane bAdara e pramANe che. Aja pramANe sUma ane bAira e be bheda yAvata vanaspatikAyika sudhI samajavA
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyankA kA ho034 1. za.1 u03 paramparopanakakendriyanirUpaNam 467 vAdarabhedena dvividhaaH| paramparopapannakAH sUkSmapRthivIkAyikAH kavividhAH prajJaptAH gautama ! dvividhAH prajJaptAH paryAptAzca aparyAptAzca evaM yAvadvanaspatikAyikA api paryAptAparyAptabhedena dvividhA bhavantIti etadAzayenaivAha'bhedo caukko jAva vaNassaikAiyatti' bheda zcatuSko yAbadvanaspatikAyikA iti, vanaspatikAyikaparyAntAnAm ete catvAraH sUkSmavAdaraparyAptA paryAptarUpA bhedA jJAtavyA iti / 'paraMparokvannaga apajjatta muhumapuDhavIkAieNaM bhaMte / paramparopapannakAparyApta sUkSmapRthivIkAyikaH khalu bhadanta ! 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe purathimille carimaMte samohae' etasyA ratnaprabhAyAH pRthivyAH paurastye caramAnte samavahataH 'samohaNittA je bhavie cAhiye / he bhadanta ! paramparopapannaka sUkSma pRthivIkAyika kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? he gautama ! ye do prakAra ke kahe gaye haiM eka paryAptaka aura dasare aparyAptaka, banaspatikAyika taka isI prakAra se do bheda hote haiM eka paryAptaka aura dUsare aparyApta isI Azaya ko lekara 'bhedo cauko jAva paNAlA kAiyatti' sUtrakAra ne yaha sUtra kahA hai| prathivIkAyika se lekara vanaspatikAdhika taka ye cAra cAra sUkSma bAdara paryAptaka aura aparyAptaka bheda hote haiN| 'para parokSanaga aejjattasuhuma puDhabIkAieNaM bhaMte ! imIse rayaNapabhAe puDhavIe purathimille carimaMte samohae.' he bhadanta ! vaha paramparopapannaka aparyApta sUkSma pRthivIkAyika jIva ki jisane isa ratnaprabhA pRthivI ke pUrvacaramAna meM mAraNAntika samudaghAta kiyA hai| aura samudghAta karake isa ratnapramApRthvI ke pazcima caramAnta meM he bhagavana para po55naka sUkSma pRthvIkAyike keTalA prakAranA kahevAmAM AvyA che? uttaramAM prabhuzrI kahe che ke he gautama! paryApta ane aparyApaka e be bhedathI paraMparo55naka sUkSma pRthvIkAyike be prakAranA che. Aja pramANe A be bheda yAvat vanaspatikAyika sudhI samajavA. arthAta akAyikathI laIne vanaspatikAyika sudhIna cho paryAptaka ane aparyAptaka e be bhedavALA DAyathe. tabha samana'. yA mitrAyathA 'bheo caukko jAva vaNasvaikAiyati' sUtrakAre A sUtrapATha kahela che. pRthvIkAcithI laIne vanaspatikAya sudhInA jIvane sUkSma, bAdara paryAptaka ane aparyAptaka e rItanA cAra bheda hoya che. 'paraMparovavannagA apajjatta suhamapuDhavIkAiyaNa bhaMte / imIse rayaNappabhAe puDhavIe purathimille carimaMte ! samohae' le san te 5252255nna apryaapaka sUkama pRthvIkAyika jIva ke jeNe A ratnaprabhA pRthvInA pUrva caramAnAmAM mAraNatika samuddaghAta karela che, ane mAraNAntika samuddaghAta karIne je A
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ .468 bhagavatIkSatre imIse syaNappabhAe puDhoe paccatdhimilale carima se apajjata suhamapuDhavI. kAiyattAe una trajjicae' samavahatya yo bhavya etasmA rakamabhAyAH pRthivyAH pAzcAtye caramAnte aparyApta sUkSmapRthivIkAyikatakA upattuM sa khala bhadanta / kiyatsAmayikena vigraheNotpayeteti praznA, uttaramAha-evaM' ityAdi, evaM eeNaM abhilAveNaM jaheba paDhamo uddesao' evametenAmilApena yathaiva prathamoddezakaH eta. syaitra caturviMzattamazatakasya prathamoddezake yathA yathA yad yat kathitaM tatsarva tenaiva rUpeNehAgi jJAtavyam, kiyatparyantaH prathamoddezaka ihAdhyetavya statrAha'jA' ityAdi, 'jAva logacarimaMte tti' yAvat lozcaramAnta iti ekasA mayikena yAvat catuHsAmayikena vigraheNa utpadyatetyArabhya lokacaramAnta paryantaM sarvamapi vaktavyam kintu ausare caramAnte samavahatAnAM pAzcAtye caramAnte ca apardhApanna sUkSma pRthivIkSAyika rUpa se utpanna hone ke yogya hai, vaha jitane bhayavAle vigraha se vahAM utpanna hotA hai ? isake uttara meM prazuzrI kahate haiM-'evaM eeNaM abhilAveNaM jaheba paDhamauddesao' he gautama ! isa abhilopa dvArA jaisA isI cautIsaveM zataka ke pUre prathama uddezaka meM jaisA jaisA jo jo kahA gayA hai vaha saba usI rUpa se yahAM para bhI jAnanA cAhiye / aura aisAhI yaha saba kathana isa sambandha meM 'jAya logacarimaMte tti !" yAvat leAka ke caramAnta taka karanA cAhiye arthAt yaha pAvata lokake caramAnta taka meM eka samaya cAle vigraha se do samayabAle vigraha se tIna samayavAle vigraha se aura cAra samayavAle vigraha se utpanna hotA hai kintu uttara loka ko ratnaprabhA pRthvInA pazcima caramAtamAM aparyAptaka sUma vAyukAyika paNAthI utpanna thavAne yogya banela che, te tyAM keTalA samayanI vigrahagatithI utpanna thAya cha 1 // prazana uttaramA asuzrI gautamasvAmIna. 4 cha / 'eeNa abhilAveNa jaheva paDhamo uddesao' gautama ! ma malitA dvArA zate mA citrIsamA zatakanA pahelA uddezAmAM kahevAmAM Avela che te saghaLuM kathana eja pramANe ahiyAM paNa samajavuM ane e ja pramANenuM te saghaLuM kathana A viSayamAM 'jAva logacarimate ! tti' yAta sonI yarasAnta sudhI 43 na. mathAt te yAvat lekanA caramAnDamAM eka samayavALI vigrahagatithI athavA be samayavALI vigrahagatithI athavA traNa samayavALI vigrahagatithI athavA cAra samayavALI vigrahagatithI utpanna thAya che. paraMtu uttara lekanA caramAnDamAM samadaghAta karIne pazcima caramatamAM utpanna thavAvALAone eka samayane vigraha hA nathI A kathana sudhI kahevuM joIe. A saMbaMdhamAM A zatakanA
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyarcAndrakA TIkA za034 a. zaM01 u03 paramparopanakaikendriyanirUpaNam 469 samutpadhamAnAnAmesAmayiko vigraho na bhavati attasteSAM dvayAdi catuHsAmayiko vigraho bhavati, uktaM ca prathamoddezakAnte-'uttarille samohayANaM paracasthimille uvavajjamANANaM egasamaio viragaho natthi' ityantaM vAcyam 'karhi NaM bhaMte ! paraMparovavannaga vAyarapuDhavIkAiyANaM ThANA panlacA kutra khalu bhadanta / paramparopapannaka bAdarapRthivokAyikAnAM sthAnAni prajJaptAni-kathitAnIti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA ! he gautama ! 'saTTANeNaM amla puDhavIsu' svasthAnena yatra paramparopapannakA jIvA Asate vada svasthAnam sthAnApekSayA apTAsu ratnaprabhA dIpatmAgbhArA pRthivI paryanteSu paramparopapannaka vAdarapRthivIkAyikaikendriyajIvAnAM sthAnAni prajJaptAnItyuttaram / evaM eeNaM abhilAvaNaM jahA pahame uddesae jAva tullachiIya tti' evametena pUrvoktenAbhilApena AlAekamakAreNa yathaiva caramAnta meM samudghAta karake pazcima caramAnta meM utpanna honevAloM ko ekasamayakA vigraha nahIM hotA hai, yahAM taka kahanA cAhiye isa saMbandha meM isI zataka ke prathama uddezaka ke anta meM bhagavAna ne kahA hai-'uttarille samohayANaM paJcasthimille unavajamANANaM egalamaho vigaho nasthi' 'kahiNaM bhaMte ! para parovanagA pAyara puDhavIkAiyANaM ThANA pannattA' he bhadanta ! paramparopapannaka cAdara pRthivIkAyika ke sthAna kahAM para kahe gaye haiM ? uttara meM prazuzrI kahate hai-'goyAmA ! saTTANeNaM astu puDhavIra' he gautama ! paramparopapantaka bAdara pRthivI kAyikoM ke sthAna svasthAnakI apekSAse ATha pRthiciyoM meM kahe gaye haiM ve ATha pRthivIyAM ratnaprabhAdhivI se lekara ISatprArabhArA pRthivI taka haiN| 'evaM eeNaM abhilAveNaM jahA paDhame uddesae jAva tullaTThiyatti' isI prakAra se isa abhilApa dvArA inake sambandha kA saba praznottara rUpa kathana yAvat tulya sthitibAle paramparorapaDasA uddezAna matamA lagAne ghuche hai-'uttarille samohayANa paccasthimille uvavajjamANA Na egasayahao vigahoM nasthi / ___'kahi Na bhaMve ! paraMparovavannagA vAyarapuDhavIkAiyANa ThANA paNNattA' he bhagavana paraMpapapanaka bAdara pRthvIkAcikenA sthAne kyA kahyA che? mA prazna uttaramA prabhuzrI gautamasvAmIna 43 che -'goyamA / sadANe adRsu puDhavIsu' he gItama! 52 555nna 52 pRthvIyiTanA sthAnI ATha pRthvImAM kahyA che te A pRthvI ratnaprabhA pRthvIthI laIne Sata praabhaa2| pRthvI sudhInI mA4 pRthviiy| cha. 'evaM eeNa abhilAveNa' jA paDhame uddesae jAva tulladiiyatti' se prabhAye yA malitApAmA viSaya saMbaMdhamAM bIjA saghaLA praznottara rUpa kayana yAvat keTalAka tulya sthitivALA
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ 870 bhagavatIsUtre asyaiva zatakasya prathamoddezake kathitaM tathaiva sarvamihApi jJAtavyam / kiyatparyantaM prthmoddeshkmkrnnmvgntvyN tatrAha - 'jAna' ityAdi, 'jAtra tullahiyatti' yAvat tulyasthitikA iti, paraMparopapannakA ekendriyA- kiM tulyasthitikAH tulyavizepAdhikaM karma kurvanti kiMvA tulyasthitikA vimAtravizeSAdhikaM karma prakurvantI tyAdikaM praznaH he gautama ? tulyasthitikA vimAtravizeSAdhikaM karma kurvantI tyAdyuttarAdikaM ca madhyamodezakavadeva jJAtavyam | 'seva' bhaMte! sevaM bhaMte ! tti' tadevaM bhadanta devaM bhadanta / iti hai bhadancha / paramparopapannakai kendriyajIvaviSaye yaddevAnuprayeNa kathitaM vatsarvaM satyameveti kathayitvA gautamo bhagavantaM candate namasyati canditvA namastviA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti // 0 1|| iti zrI - vizva vikhyAtajagadyalka mAdipada bhUpitavAlabrahmacAri - 'jainAcArya' pUjyazrI- ghAsIlAlana viviracitAyAM "zrI bhagavatImUtrasya" mameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM catustrizaname zatake mathazme ke ndriyazatakasya tRtIyodezakaH samAptaH ||34|1|1 || patnaka ava sUkSma pRthivIkAdhika jIva vimAna vizeSAdhika karma kA bandha karate haiM, yahAM taka prathama uddezaka ke jaisA hI jAnanA cAhiye 'seva sate ! seba' maMte / si' he bhadanta ! paramparopapannaka ekendriya jIvoM ke viSaya meM jo Apa devAnupriya ne kahA hai vaha saba sarvadhA hI satya hai | isa prakAra kahakara gautamane bhagavAna ko vandanA kI aura namaskAra kiyaa| bandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhASita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye || sR0 1 // tRtIya uddezaka samApta // 34-3 | para parapapannaka aparyAptaka sUkSma pRthvIkAyika jIve! vimAtrAthI vizeSAdhika kanA khadha kare che. AA kathana sudhI pahelA uddezAmAM kahyA pramANenu' kathana samannvu. 'seva' bhaye ! seva' bhaMte 1 tti' he bhagavan para paroyayanta the indriyavAjA jIveAnA sa'kha'dhaDAM Apa devAnupriye je kathana kayu' che, te saghaLuM kathana sathA satya che, he bhagavan Apa devAnupriyanuM saghaLu' kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamannAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI namaskAra karyAM vaMdanA namaskAra karIne te pachI gautamasvAmI tapa ane sayathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para birAjamAna thayA. AslR01A trIle uddesh| sabhApta 34-3 //
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 a.za 1 u04-11 anantarAvagADhAyekendriyani0 571 ___ atha caturthodezakA prArabhyatemUlam-'evaM sesA vi aTa udesagA jAva acarimotti' navaraM aNaMtarasarisA paraMparA paraMparalarisA gharamA ya acaramA ya evaM ceva / evaM ee ekkArata udesagA // 34-11-1 // cottIsaime sae paDhame egidiyasae // 34-4-11 udesagA lamattA ||pddhmN egidiyateDhIrUyaM samataM // chAyA--'evaM zepA api aSTauM uddezakA yAvadacarama iti / navaram ananta rasadRzAH paramparAH paramparasadRzA zvaramAzcAcaramAzca evameva / evamete ekA dazodezakAH // 34 / 1 / 11 catu striMzattame zatake prathame ekendriyazale 4-11 uddezAH samAptAH prathamamekendriyazreNizatakaM samAptam / / TIkA--'evaM sesA vi ahauddesagA jAya acarimotti' evam-paramparopapanna koddezakavadeva zeSA etadbhinnA aSTAvapi uddezakAH yAvad acaramodezaka iti / tatrASTau caturthata Arabhya ekAdaza paryantA:-anantarAvagADha 4-paramparAvaNADhA 5 -'nantarAhAraka 6-paramparAhAraka 7-jantaraparyApta 8-parasparaparyApta 9-caramA 10'carama 11 rUpA abaseyA iti / 'navaraM aNaMtarA 'aNaMtarasarisA' anantaro ||shtk 34 uddezaka 4-11 // 'evaM sesAvi aTTha uddesagA jAca acarimotti' ityAdi TIkArtha-isI prakAra se bAkI ke bhI ATha uddezaka avarasa uddezaka taka kaha lenA caahiye| ve ATha uddezaka isa prakAra se hai-'antarAvagADha 4, paramparAvagADha5, anantarAhAraka 6, paramparAhAraka 7, antaraparyApta8, paramparaparyApta 9, dharama 10, aura acarama 11 'navaraM aNaMtarA aNaMtara. sarisA paraMparA paraMparasArilA caramA ya acaramAya evaM ce jitane cothA udezAne prAraMbha che 'eva sesA aTTa uddesagA jAva acarimo tti' tyAdi Aja pramANe bAkInA AThe uddezAo yAvat acarama uddezA sudhI kahevA joIe te ATha udezAo A pramANe che. ane tarAvagADha 4 parasparAvagADha 5 anaMtarahAraka 6 paramparahAraka 7 anantara paryAptaka paraMparaparyAptaka 9 carama 10 mana bhayarama 11 'Navara aNatarasarisA paramparA, paramparasarisA
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI dezakA yAvanta ste sarve'pi anantaropapannakavadeva dhAtavyAH 'paraMparA paraMparapta. risA' paramparoddezakAH paramparopapanna koddezaka sadRzA jJAtavyAH caramA acaramA api evameva-paramparopapannAvadeveti 'evaM ee ekArasa uddesagA' evaM pUrvokta prakAreNa ete-pU#ktA ekAdazodezakAH catustriMzattamazatake prathamaikendriyazate bhavantIti / / 34 / 1 / 4=11 // iti zrI-vizvavikhyAtanagadvallabhAdipadabhUSitavAlabrahmacAri - 'jainAcArya' pUjyazrI-ghAsIlAlacativiracitAyAM "zrI bhagavatI sUtrasya" pameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM catustriMzattame zatake prathamasya ekendriyazanakasya caturtha evaM ekAdazoddezakaH samApta // 34-4-1-11 // iti prathamamekendriya zreNizatakaM samAptam / anantaroddezaka haiM ve saba anantaropapannaka ke jaise haiM 'paraMparA paraMparasarilA' evaM paramparoddezaka paramparodezaka ke jaise haiM tathA carama aura acarama bhI isI prakAra arthAt paramparopapannaka ke jaise hI jAnanA cAhiye / 'evaM ee ekArala udde sagA' isa prakAra se ye 34 veM zataka meM prathama ekendriya zataka meM 11 uddezaka haiM ||mR0 1 // . jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAla jImahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke cotIsaveM zataka kA cAra se gyArahavAM uddezaka samApta // 34-1-4-11 // yaha pahalA ekendriyazreNi zataka samApta huaa| caramA ya acaramA ya eva ceva' 28sA mana ta za che, te mayA manata5. pannaka pramANe che. tema samajavuM. evaM paraMpareddezaka paramparepanadezaka pramANe cha. tathA yama mana mayarama 5 mA prabhArI samanva! 'evaM ee ekkArasa uddesagA' mA rIte 2534 deshaame| 4aa che. // 10 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA trIsa zatakanA cArathI agIyAra uddeza samApta 34-1-4-11 pahelu ekendriyazataka samApta thayuM. .
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 a. za02 kRSNalezyaikendriyanirUpaNam dvitIyamekendriyazataM pAramyate mUlam-kAivihA Na bhaMte ! kaNhaleslA egidiyA pannattA ? goyamA ! paMcavihA kaNhalessA egiMdiyA pnnttaa| bheo ghaukkao jahA-kaNhalessa egidiyalae jAva vnnslikaaiytti| kaNhalessa apajjatta suhamapuDhavIkAie NaM bhaMte! imIse rayaNappabhAe puDhavIe purathimille0 evaM eeNaM abhilAreNaM jaheva ohi uddesao jAva loNacarimaMte ! tti, savvattha kaNhalesalesu ceva uvvaaeyvo| kAhi NaM bhaMte ! kaNhalesa apajjattavAyarapuDhavIkAiyANaM ThANA pannatA ? evaM eeNaM abhilAveNaM jahA ohi uddesao jAya tullATriiyatti / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti| evaM eeNaM abhilAveNaM jaheva paDhamaM seDhisayaM taheva ekkArasa uddesagA bhANiyabbA // 34-1 // viiyaM egidiyaleDhilayaM samataM // 34-2 // chAyA--katividhAH khalu bhadanta ! kRSNalezyA ekendriyAH prajJaptAH ? gautama ! paJcavidhAH kRSNalezyA ekendriyAH prajJaptAH bhedazcatuSko yathA kRSNalezyaikendriyazate yAradvanaspatikAyikA iti / kRSNalezyA'paryAptasUkSmapRthivI. kAyikaH khalu bhadanta ! etasyA ratnaprabhAyAH pRthivyAH paurastye0 evametenA milApena yathaivaudhikoddezako yAvallokacaramAnte iti, sarvatra kRSNalezyeSvevopapAtayitavyaH / kuna khalu bhadanta ! kRSNalezyA'paryApta vAdarapRthivIkAyikAnAM sthAnAni prajJaptAni, evametenAmilApena yathA-audhiko dezako yAvata talyasthitikA iti, tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti / evametenAgilApena yathaiva prathama zreNizataM tathaiva ekAdazoddezakA bhaNitavyAH // 34-2-11 // dvitIyamekendriyazreNIzataM samAptam / / 34-2 // TIkA--'kAvihA NaM bhaMte ! kaNhalessA egidiyA panattA' katividhA: katiprakArakAH khalla bhadanta ! kRSNalezyaikendriyAH prAptAH-kathitA ? iti
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - 474 bhagavatIsare praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'paMcavihA kaNhalessA egidiyA pannattA' paJcavidhA:-pazcapakArakAH pRthivIkAyikAdi vanaspati kAyikAntAH kRSNalezyA ekendriyAH prajJaptAH kthitaaH| 'bheo caukko jahA kaNhalessaegidiyasae jAca vaNassaikAiyatti' bheda zcatuSkako yathA kRSNalezyaikendriyazate trayasiMzattame zatake dvitIye ekendriyazate yAvad vanaspatikAyikA iti ! kRSNalezya pRthivIkAyikAdArabhya kRSNalezya vanaspatikAyikAnAM paJcAnAmapi sUkSma-vAdara-paryAptA-paryAptarUpA catvAro bhedAH, iti zataka 34 meM dUsarA ekendriya zataka 2 'kaivihA NaM bhaMte ! kaNhalessA egiMdiyA paNNattA' 34-11 TIkArtha---'kAvihA NaM bhNte| kaNhalessA egidiyA pamattA he bhadanta! 'kRSNalejhyAvAle ekendriya jIva kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? 'goyamA !' paMcavihA kaNhalessA egidiyA paNNattA' he gautama ! kRSNalezyAvAle ekendriya jIva pAMca prakAra ke kahe gaye haiN| aura ye pRthivIkAyika se lekara vanaspatikAyika taka haiN| 'bhemo ghaukko jahA kaNhalessa egidiyasae jAva vaNasahakAiyatti' ina ke cAra bheda kRSNalezyAvAle ekendriyazataka meM kahe anusAra yAvat vanaspatikAyika taka jAnanA cAhiye arthAt 33 veM zataka meM dvitIya ekendriya zataka meM yAvat vanaspatikAyika taka pAMcoM kRSNalezyAvAle elendriyoM ke sUkSma cAdara paryApta aura aparyApta rUpa se bIjA ekendriya zatakane prAraMbha - 'kaivihA Na bhaMte ! kaNhalesa egidiyA paNNattA' tyAha - 'kaivihA Na bhaMte ! kaNhalessA egi diyA paNNattA' 3 mApana vezyAmA sandriya kA prAranA DevAmI mAvasa cha ? 'goyamA ! paMcavihA kaNhalesa egi diyA pannattA' hai gautama ! vezyAvANA mendriya jI pAMca prakAranA kahevAmAM AvyA che. ane te pRthvIkAyikathI laIne vanaspati Ayi sudhInA sabha0411. 'bheoM cakkao jahA kaNhalessaegidiyasae jAva vaNassaikAiyati' gulezyAvAsa mendriya zatamai pramANe te mAnA cAra bhede yAvatu vanaspatikAya sudhI samajavA. arthAta 33 tetrIzamAM zatakanA bIjA ekendriya zatakamAM yAvat vanaspatikAya sudhI pAMca prakAranA kRSNalezyAvALA ekendriya jIvane sUphama, bAdara, paryAptaka ane aparyAptaka rUpathI cAra bhede je pramANe kahyA che, eja pramANe ahiyAM paNa samajavA.
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ ** trafer TIkA 034 a. za02 kRSNalezyaikendriyanirUpaNam catvAro bhedA bhavantIti / 'kaNhalessa apajjata humapuDhavIkaeNaM bhaMte / " kRSNalezyA'paryAptasUkSmapRthivIkAyikaH khalla bhadanta ! 'imI se rayaNappabhAe puDhavIe purathimille0 ' etasyA ratnaprabhAyAH pRthivyAH paurastye0 ' evaM eevaM abhilAveNa heca ohiudesao jAva logacarimaMtetti' evametenAbhilApena yathaiva audhikodezako yAvallokacaramAnta iti, 'savvattha kaNDalesse su ceva uvavAeyantro' sarvatra kRSNalezyeSveva upapAtayitavyaH / yathaivadhika uddezakaH atraiva catustriMzattamazatakagate prathame ekendriyazatake sAmAnyena - aparyApta sUkSmapRthivIkAyikaprakaraNoktaM sarvaM prakaraNaM vAcyam, vizeSa etAvAneva yat cAra bheda jaise kahe gaye haiM vaise hI ve yahAM para bhI jAnanA cAhiye / 'kaNhalesa apajjata sumapuDhacI kAhayANaM bhaMte! he bhadanta ! vaha kRSNaleiyAvAle aparyApta sUkSma pRthivIkAyika jIva ki jisane 'imI se raNabhAe puDhavI purathimille' isa ratnaprabhApRthivI ke pUrva caramAnta meM mAraNAntika samudghAta kiyA hai aura pazcima caramAnta meM utpanna hone ke yogya huA hai to he bhadanta ! aisA vaha jIva vahAM kitane samayavAle vigraha se utpanna hotA hai ? ityAdi pATha dvArA jaisA audhika uddezaka meM kahA gayA hai vaisA hI loka ke caramAntasaMbaMdhI prakaraNa taka samajhanA cAhiye | 'samvattha kaNhalessesu ceva uvavAyavvo' aura ina sabakA sarvatra kRSNalelyAvAloM meM hI upapAta kahanA cAhiye / tAtparya kahane kA yahI hai ki jisa prakAra se 34 veM zataka gata prathama ekendriya zataka meM sAmAnya se aparyApta sUkSma pRthivIkAyika ke prakaraNa meM kahA 'kaNhalesa apajjata suhumapuDhavIkAiyANa' bhaMte ! he lagavante pRST dvezyAvAjA gayaryApta sUkSma pRthvIAyi cha ? 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe purathimille' yA ratnabhalA pRthvInA pUrva tharamAntamAM bhArazAntiH samudghAta karIne pazcima caramAntamAM utpanna thavAne cAgya hoya te hu bhagavan evA te jIva tyAM keTalA samayavALI vigrahagatithI utpanna thAya che? ityAdi pAThadvArA audhika uddezAmAM je pramANe kahevAmAM Avela che eja abhASe soGanA tharabhAnta sudhI samabhavu' lekhe, 'savvattha kaNhalesse ceva ubavAyavtro' bhane mA adhAnA upayAta madhe Thele druSyasezyAvANAbhAM Deva joIe. kahevAnuM tAtpa e che ke-je pramANe ceAtrIsamAM zatakanA pahelA ekendriya zatakamAM sAmAnya paNAthI aparyAptaka sUkSma pRthvIkAyikanA prakaraNamAM kahevAmAM Avela che. eja pramANenu' saghaLuM prakaraNu ahiyAM paNa kahevu joIe.
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ 476 .. . bhagavatI atra kRSNalezyavizeSaNaviziSTAH sarve pRthivyAdayo bAcyAH, upapAto'pi -- sarveSAM sarvatra kRSNalezyeSveva vartavyaH / kiyatparyantamityAha-jAva logacarimaMte' yAvallokacaragAnta iti, loka-caramAnta sUtraparyantaM saMgrAhyam / jIvo yasyAM lezyAyAM mriyate tarayAmevotpadyate, iti nyAyAt kRSNalezya jIvAnAM kRSNalezyeSveva upapAto varNanIyaH, iti bhAvaH / 'kahiNaM bhaMte ! kaNhalessa apajjattavAyarapuDhavIkAiyANaM ThANA pannatA' kutra khalu bhadanta ! kRSNalezya paryApta vAdarapRthivIkAyikAnAM sthAnAni prajJaptAnIti magnaH svasthAnApekSayA'STasu pRthinIpu ityuttaram ityAdi, 'evaM eeNe abhilAveNaM gayA hai vahI saba prakAraNa yahAM vAcya huA hai| vizeSanA usa prakaraNa se isa prakaraNa meM kevala itanI lI hai ki yahAM para samasta pRthivIkAyika Adi ekendriya jIva kRSNalezyA spa vizeSaNa se viziSTa hue haiN| tathA ina saba kA upapAta bhI sarvatra kRSNalezmAvAloM meM hI kartavya hA hai| aisA yaha lana upapAta sambandhI kathana loka ke caramAnta prakaraNa taka gRhIta huA hai / bayoM ki jIva jila lekhyA meM maratA hai vaha usI lezyA meM utpanna hotA hai| isa nyAya ke anusAra kRruNalezyAvAle jIvoMkA upapAta kRSNalezyAvAloM meM hI hotA hai| aisA varNana karalenA caahiye| 'kahiNaM bhaMte ! kaNhalesa apajjata vAyara puDhacIkAiyANa ThANA paNNattA' he adanta ! kRSNalezyAvAle aparyApta pAdara pRthiyIkAyikoM ke sthAna kahAM para kahe gaye haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-he gautama svasthAna kI apekSA se unake sthAna AThoM pRthiviyoM meM arthAt te prakaraNa karatAM A prakaraNamAM vizeSatA kevaLa eTalI ja che ke ahiyAM saghaLA pRthvIkAyika vigere ekendriya jI kRSNalezyAnA vizeSaNathI kahevAnA che. tathA A badhAne upapAta paNa badhe ja kRSNalezyAvALAomAM ja kahe joIe, A pramANe A saghaLuM upapAta saMbaMdhI kathana lekanA caramAnta sUtra sudhI grahaNa karAyela che. kema ke jIva je lekzAmAM maraNa pAme che, te eja lezyAmAM utpanna thAya che. A nyAya pramANe kRSNalezyAvALA ne upapAta kRSNalezyAvALAomAM ja thAya che e pramANenuM varNana karI levuM joIe, ___ 'kai Na bhaMte ! kaNhaleksa apajjatta bAyarapuDhavI kAiyANa ThANA paNNattA' he bhagavad kRSNalezyAvALA aparyAptaka bAdara pRthvIkAcikenA sthAne kayAM kahevAmAM Avela che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che che ke-he gautama! svasthAnanI apekSAthI tenA sthAne ratnaprabhA pRthvIthI
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 prameyacandrikA mA za034 a. za02 kRSNalezyaikendriyanirUpaNam jahA ohi udeso jAva tulladviiyatti' evametena pUrvoktenAmilApenaabhilApaprakAreNa yathA asya audhikaH prathamodezaka zcatustriMzattamasya zatakasya prathame ekendriyazate prathamoddezake, yAvat tulyasthitikA iti, 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati, 'evaM eeNaM abhilAveNaM jaheba padamaM sehityaM taheva ekArasa uddesagA bhANiyayA' evamete. nAmilApena yathaiva prathamaM zreNizatakaM tathaiva ekAdazodezakA bhaNitavyAH // 0 1 // iti zrI - vizvavikhyAtajagaddallabhAdipadabhUpitabAlabrahmacAri - 'jainAcArya pUjyazrI-ghAsIlAlabativiracitAyAM 'zrI bhagavatImatrasya' prameyacandrikArakhyAyAM * vyAkhyAyAM catustriMzattaye zataka dvitIyamekendriya zataM samAptam // 34-2 // ratnaprabhA pRthivI se lekara ISatprArabhArA pRthivI taka meM kahe gaye haiN| ityAdi evaM eeNa abhilAveNa jahA ohio uddenao jAva tulla. Thiyatti' isI prakAra sUcoMkta abhilApa se jaisA isakA cauMtIsaveM zataka kA prathama uddezana kahA gayA hai ekendriya zataka meM cAvat tulya sthitivAle prakaraNa taka kahA gayA hai vaisA hI yahAM para bhI tulya sthiti prakaraNa taka kaha lenA cAhiye / 'seva bhaMte ! levaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! jailA Apane kahA hai vaha saba sarvathA satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautama ne prakSuzrI ko dhandanA kI aura namaskAra kiyaa| bandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhASita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| HUA /p.praamaa| pRthvI sudhImA 438 cha. tyAhi 'eva eeNa abhilAveNaM jahA ohio uddesao jAva tulladviicatti' mAra pramANe sApaDasA aDasa abhilApa pramANe je rIte trIsa 34 mA zatakanA pahelA uddezAmAM kahevAmAM Avela che, arthAt ekendriya zatakamAM yAvat tulya sthitivALAnAthana sudhI kahela che, e ja pramANenuM kathana ahiyA paNa tulyasthitivALA kathana sudhI kahevuM joIe. ___'seva bhaMte ! seva bhaMte ! tti' 3 agavan mA5 de'vAnupriye re pramANenu kathana A viSaya saMbadhamA karela che, te saghaLuM kathana satya che, he bhagavAna Apa devAnupriyanuM saghaLuM kathana sarvathA satya ja che A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA.
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 478 bhagavatI 'evaM' eeNaM' abhilAveNa jaheva paDhamaM sedisaya taheva ekkArasa uddekhaNA bhANivA' isa abhilApa se jaisA prathama zreNizataka kahA gayA hai usI prakAra se isake bhI 11 uddezaka kaha lenA cAhiye / jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatI sUtra " kI prameyacandrikA vyAkhyAke cautIsaveM zatakakA dvitIya ekendriya zataka samApta ||34 - 2 | 'eva' eeNa' abhilAveNa' jaheba paDhama' seDhisaya taheva ekkArasaudegA bhANiyantrA' A abhilApathI pahelA zreNI zatakamAM je pramANe kahevAmAM Avela che. eja pramANe AnA 11 agiyAra uddezAe kahevA joI e AslR015 jainAcAya jainadhama divAkara pUjayazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtra"nI prameyacandrikA vyAkhyAnA ceAtrIsamA zatakanuM bIju ekendriya zataka samApta phra
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyandrikA TIkA za034 a. za.3-5 nIlAdilezyaikendriyanirUpaNam 476 'aha taiya cauttha paMcama sayAI mUlam-evaM nIlaleslehi vitaiyaM sayaM / kAulessehi vilayaM evaM caiva cautthaM sayaM / bhavasiddhiehi vi lyN| paMcamaM sayaM samattaM |suu.2|| chAyA-evaM nIlalezyairapi tRtIya zatam // 3 // kApotalezyairapi zatam evameva caturtha zatam // 4 // bhavasiddhikairapi zatam / paJcamaM zataM samAptam ||mu01||345 _____TIkA:-'evaM nIlalessaihi vi tuiyaM sayaM' evaM yathA kRSNalezyaikendriyasya zatamekAdazoddezakayutaM bhaNitaM tathaiva nIlalezyairapi tRtIyaM zatam ekAdazodezakayuktaM bhaNitavyam // 34 // 3 // ..'kAulesse vi sayaM evaM ceva cautthaM sayaM' kApotalezyairapi zatam evamevatRtIyazatavadeva caturtha zatamapi bhaNitavyam / evamekAdazodezakayukta caturthaM kApotalezyazataM nirUpaNIyamiti caturthaM zataM samAptam // 34 / 4 / / "bhavasiddhiehi vi sayaM' evaM yathA nIlalezyAdibhiH zataM bhaNitaM tathaiva bhavasiddhikairapi zataM bhaNitavyam / tathAhi-bhavasiddhikaikendriyAH khalu bhadanta ! tIsare se pAMca taka ke tIna uddezaka 'evaM nIlalessehiM vi takSya saya' ityAdi TIkArtha-jisa prakAra se 11 uddezoM se yukta kRSNalezyAvAle ekendriya jIva kA zataka kahA gayA hai usI prakAra se nIlalezyAvAloM ke sambandha meM bhI 11 uddezakoM se yukta tRtIya zataka bhI kahalenA caahiye|34-3| ___ 'kAulessehi vi saya evaM ceva cautthaM sayaM' isI prakAra se kApotalezyAvAloM ke sambandha meM bhI 11 uddezakoM se yukta caturtha zataka bhI kaha lenA cAhiye / 34-4 / __ bhavasiddhiehivi sayaM jisa prakAra se nIlalezyAdivAloM ke sambandha meM zataka kahe gaye hai usI prakAra se bhavasiddhika ekendriya jIvoM ke jIta, yAthA, mane pAyamA zatanA prAra''evaM nIlalessehiM vi taiya saya' tyA TIkArya-je pramANe kRSNalezyAvALA akendriya jIvanA saMbaMdhamAM 11 agiyAra uddezAvALuM zataka kahela che, e ja pramANe nIlezyAvALAonA saMbaMdhamAM paNa 11 agiyAra uddezAvALuM trIju zataka kahevuM joIe 34-3 ___'kAulessehi vi sayaM evaM ceva cautyaM sayaM' mA pramANe apati azyAvANA jenA saMbaMdhamAM paNa 11 agiyAra uddezAovALuM cothuM zataka paNa kahevuM joIe. 534-jA 'bhavasiddhiehi vi saya 2 prabhAye nIlezyA vigaire pANAyAnA saMbaMdhamAM zataka kahevAmAM Avela che, e ja pramANe bhavasiddhika ekaIndrivALA
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstra kati prakArakAH prajJaptA: he gautama | paJcapakArakAH prajJaptAH tadyathA-pRthivI. kAyikA yaavdvaansptikaayikaaH| bhavasiddhika pRthivIkAyikAH khalu bhadantaM ! katiprakArakAH prajJaptAH he gautama! dvividhAH prajJaptAH tadyathA-sUkSmAzca bAdarAzca / evameva yAvadvanaspatikAyikA api / bhavasiddhikasUkSmapRthivIkAyikAH katividhAH prajJaptAH he gautama ! dvividhAH prajJaptAH aparyAptAzca paryAptAzca evaM yAvadvanaspatikAyikAH / he bhadanta ! bhAsiddhikAparyAptasUkSmapRthivIkAyikaH etasyA ratnapabhAyA paurastye casyAnte samavahataH samavahatya etasyA ratnamamAyAH paurastye caramAnte bhavasiddhikAparyAptasUkSmapRthivI kAyikatayA samutpattiyogyo vidyate sa khalu kiyatsAmayikena vigraheNotpadyatesambandha meM bhI zataka kahalenA cAhiye / tathA ca-he adanta ! bhavasiddhika ekendriya jIva kitane prakAra ke kahe gaye hai ? he gautama ! ve pAMca prakAra ke kahe gaye haiN| jaile-pRthivIkAdhika se lekara yAvat vanaspatikAyika taka he badanta ! bhavasiddhika pRthivIkAyika kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? he gautama ! do prakAra ke kahe gaye haiN| lakSma aura bAdara isI prakAra se ye do bheda yAvat vanaspattikAyika jIvoM ke bhI jAnanA cAhiye / avasiddhika sUkSma pRthivIkAdhika jIva kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? he gautama ! do prakAra ke kahe gaye haiN| paryApta aura aparyApta isI prakAra ke do bheda yAvat bAdaravanaspatikAdhika taka jAnanA cAhiye / he bhadanta vaha avasiddhika aparyApta sUkSama pRthivIkAyika jIva jo isa ratnaprabhApRthivI ke pUrva caramAnta meM samavahata huA hai aura samavahata hokara usI pUrva caramAnta meM avasiddhika aparyApta sUkSma pRthivIkAyika jIvanA saMbaMdhamAM paNa zataka kahevuM joIe. tathA he bhagavana bhavasiddhika ekendriya jIvo keTalA prakAranA kahevAmAM AvyA che he gautama! teo pAMca prakAranA kahevAmAM Avela che. jema ke-pRthvIkAyikathI laIne yAvata vanaspati kAya sudhInA pAMca prakAra samajavA. he bhagavan bhavasiddhika pRthvIkAyika jI keTalA prakAranA kahevAmAM AvyA che ? he gautama! teo be prakAranA kahevAmAM AvyA che? te be prakAre paryAptaka ane aparyAptaka e rIte che. Aja pramANenA be bhede yAvat vanaspatikAya sudhI samajavA. he bhagavana te bhavasiddhika aparyApta sUma pRthvIkAyika jIva ke jeNe A ratnaprabhA pRthvInA pUrva caramatamAM samughAta karela che, ane samuddaghAta karIne A ratnaprabhA pRthvInA pUrva caramAntamAM bhavasiddhika aparyApta sUkSma
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 a. za.3-5 nIlAdilezyaikendriyanirUpaNam 481 syArabhya tulyasthitikAH tulyavizeSAdhikaM karma prakurvanti etatparyantametasya prathama zatavadeva sarvamihApi, evamekAdazoddezakAH pUrvavadeva bhaNitavyAH tadittham ekAdazoddezakayukta paMcamaM bhavasiddhikazataM samAptaM bhavati / / 50 1 // // iti zrI vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhApAkalitalalitakalApAlApakAvizuddhagadhapadyanaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapati kolhApurarAjamadatta'jainAcArya' padabhUpita-kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharmadivAkara -pUjyazrI ghAsilAlabativiracitAyAM zrI "bhagabatImunasya " mayeyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM catustriMzattamazatake paJcamamekendriyazataM samAptam // 34 // 5 // rUpa se hI utpanna hone ke yogya huA haiM vaha kitane samayavAle vigraha se vahAM utpanna hotA hai ? isa prazna sUtra se lekara 'tulapasthitivAle tulya vizeSAdhika karma kA vadha karate haiM yahAM taka kA samasta kathana isI ke prathama zata ke jaisA hI yahAM para bhI jAnanA cAhiye aura yahAM para bhI 11 uddezaka pUrva ke jaise hI kahalenA cAhiye / isa prakAra yaha pAMcavAM bhavasiddhika zataka jo ki 11 uddezakoM yukta kahA gayA hai samApta hotA hai| jainAcArya jainadharnadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatIsatra" kI prameSacandrikA vyAkhyAke caunIsaveM zataka kA pAMca ekendriya zataka samApta // 34-5 / / pRthvIkAyika paNAthI utpanna thavAne yogya banela che, teo tyAM keTalA samayanI vigrahagatithI utpanna thAya che? A prazna sUtrathI laIne tulya sthitivALA tatya vizeSAdhika karmane badha kare che. A kathana sudhInuM saghaLuM kathana A 34 cotrIsamA zatakanA trIjA uddezAnA pahelA ekendriya zatakamAM kahyA pramANe che tema samajavuM ane ahiyAM paNa 11 agIyAra uddezAo pahelA kahyA pramANe kahyA che tema samajavuM. A rIte A pAcamuM vasiddhika zataka ke je 11 agiyAra udezAovALuM che. te samApta thayu che. nAcArya janadharmadivAkara zrI pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA tetrIsamA zatakanuM pAcamuM ekendriyazataka samApta 34-5 bha061
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIne atha SaSThaM zatakaM mArabhyate mUlam-kaIvihA NaM bhaMte ! kaNhaleslA bhavasiddhiyA egidiyA pannattA evaM jaheva ohi uddeso| kaivihA NaM bhaMte ! aNaMtarovavanagA kaNhalessA avasiddhiyA egidiyA pannattA jaheva aNaMtarovavannagA uddesao ohio taheva / kaivihANaM bhaMte! paraMparovavannagA kaNhalesto bhavasiddhiya egidiyA pannattA ohio bheo caDao jAva vaNaslaikAiya tti / paraMparovavanna kaNhalesa bhavasiddhiya apajjattanuhamapuTavIkAie NaM bhaMte ! imIse rayaNappAe puDhavIe evaM eeNaM abhilAveNaM jaheva ohio uddelao jAva loyacarinaMte ti| savvattha kaNhalessesu bhavasiddhieMsu uvvaaeytvo| kahi NaM bhaMte ! paraMparokvanna kaNhalesa bhavasiddhiya ejjattavAyarapuDhavIkAiyA gaM ThANA pannattA evaM eeNaM abhilAveNaM jaheba ohio uddesao jAva tullAhaiyatti / evaM eeNaM abhilAveNaM kaNhalessa bhavasiddhiya egidiehiM vi taheva ekArasa uddesagasaMjuntaM chaThaM sayaM |su01| chottIsaime sae chadraM egidiyasayaM samattaM / chAyA---katividhAH khalu bhadanta ! kRSNale sabasiddhikA ekendriyAH prajJaptAH ? yathaivaudhikoddezakaH / katividhAH khalu bhadanta ! anantaropapannakAH kRSNAlezyA bhavasiddhikA ekendriyAH prajJaptAH yathaivAnantaropapannakodezaka audhikastathaiva / katividhAH khalu bhadanta ! paramparopapannakAH kRSNalezyA bhavaddhikaikendriyAH prajJaptAH ? gautama ! paJcavidhAH paramparopapannakAH kRSNalezya bhavasiddhikaikendriyAH prajJaptAH audhiko bheda catuSko yAvadvanaspatikAyikAH iti / paraMparopapanna kaNhalejyabhavasiddhikAparyAptasUkSmapRthivIkAyikaH khala bhadanta ! etasyA ratnAbhAyAH pRthivyAH evametenAbhilApena yathaivaudhika uddezakA yAvallokacaramAnta iti / sarvatra kRSNalezyeSu bhavasidikeSu upapAtayitavyaH kutra khallu bhadanta ! paramparopapanna kRSNalezyabhavasiddhikaparyAptavAdarapRthivI /
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacahidakA kA za034 a. za.6 kRSNalezya-bhavasiddhi kendriyAH 483 kAyikAnAM sthAnAni prajJaptAni evametenAmilApena yathaivaudhika uddezako yAvat tulyasthitikA iti / evametenAbhilApena kRSNalezya bhavasiddhikaikendriyairapi tathaiva ekAdazoddezakasaMyukta paSThaM zatam ||mu0 1 // catustriMzattame zatake paSThamekendriyazataM samAptam // 346 / TIkA-'kaivihA NaM bhaMte ! kaNhalessA bhavasiddhiyA egidiyA pannattA' katividhA:-katiprakArakAH khala bhadanta ! kRSNalezyA bhavasiddhikA ekendriyA: majJaptAH ? iti praznaH, uttaramAha-'evaM jaheva ohiyaudesao' evaM yathaivaudhikodezakaH, asyaiva catustriMzattamazatakasya audhike uddezake-prathame uddezake yathA zataka 34 chaThAzata 'kaivihA NaM bhaMte ! kaNhalelA bhavasiddhiyA egidiyA' ityAdi TokArtha-he bhadanta ! kRSNalezyAvAle bhavasiddhika ekendriyajIva kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? uttara meM pranuzrI kahate haiM-'evaM jaheva ohio' he gautama ! jaile 34 ve zataka ke prathama uddezaka meM bhedoM kA kathana kiyA gayA hai usI prakAra se yahA~ para pRthivIkAyika se lekara yAvat vanaspatikAyika taka pAMca bheda isake jAnanA caahiye| ___ 'kAvihANaM bhaMte ! arNatarodhacannamA kaNhalerasa bhavasiddhiyA egi. diyA pannatA' he adanta ! anArogapannaka kRSNalezyAvAle bhavasiddhika ekendriya jIva zitane prakAra ke kahe gaye haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'jaheva aNaMtarovabanna uddesao ohio taheva' he gautama ! jaisA isI 34 ve zataka kA ananturopapannaka uddezaka kahA gayA hai| usI chaThA ekendriyazatakane prAraMbha- 'ivihA Na bhaMve / kaNhalessA bhavasiddhiyA enidiyA' yA TIkArtha- he bhagavad kRSNalezyAvALA bhavasiddhika ekaIndriyavALA ja keTalA prakAranA kahevAmAM AvyA che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautama svAmIna cha,-'evaM jaheva ohiya udesao' gItama / 34 yAtrIsamA zatakanA pahelA udezAmAM je pramANe bhedanuM kathana karavAmAM Avela che, e ja pramANenuM kathana ahiyAM pRthvIkAyikathI laIne yAvat vanaspatikAya sudhI pAMca bheda samajavA, 'kaivihANa bhate ! aNaMtarovavannagA kaNhalesA bhavasiddhiyA egidiyA paNNattA' he bhagavana ana tare papanaka kRSNalezyAvALA bhavasiddhika ekaIndriyavALA jI. keTalA prakAranA kahevAmAM Avela che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke 'java aNaMtarokvanna uddesao ohio taheva' gautama ! mA yAtrIsamA
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 bhagavatI sUtre bhedAH kathitA stathaivAtrApi paJcavidhA jJAtavyAH pRthivIkAyikA yAvadvanaspatikAyikA iti / 'kavihnA NaM bhaMte ! anaMta rovavannagA kaNhalessA bhavasiddhiyA ermidiyA pannatA' katividhA: - katimakArakAH khalu bhadanta ! anantaropapannakAH kRSNalezyA bhavasiddhikA ekendriyAH prajJaptAH kathitAH ? iti praznaH, uttaramAha' - jaheba' ityAdi, 'jaheba arNatarovavanna uddesao ohio tadeva' yathaivAnantaropapannodezaka adhika svathaiva catustriMzacchatakasya audhike dvitIye anantaropapanamakaraNe yathA kathitaM tathaivAtrApi sarvaM jJAtavyam / katiprakArakA iti praznasya paJcamakArakAH tadyathA- pRthivIkAyikA yAvadvanaspatikAyikAH, anantaropapanna kRSNalezyabhavasiddhika pRthivIkAyikAH kati prakArakA iti praznasya dvimukArakAH sUkSmAca vAdarAya evaM yAvadvanaspatikAyikAH / atra dvipada eva bhedo varNayitavyaH anantaropapannakatvAdeva paryAptAparyAptabhedayorabhAvAdivi / anyatsarvaM prathamoddezakacadeva jJAtavyam || 'kavihANaM bhaMte ! paraMparovavakSaNA kaNhalestA bhavasiddhi prakAra se yahAM para bhI saba prakaraNa jAnanA cAhiye / jaise- kRSNalezyA vAle bhavasiddhika ekendriya jIva pRthivIkAyika se lekara vanaspati kAyika taka pAMca prakAra ke kahe gaye haiM anantaropapannaka kRSNalezyA vAle bhavasiddhika pRthivIkAyika jIva sUkSma aura bAdara ke bheda se do prakAra akAyika tejaskAyika vAyukAyika aura vanaspatikAyika ina saba ekendriya jIvoM ke bhI jAnanA cAhiye | yahAM paryApta aura aparyApta aise do bheda nirvAkSata nahI hue haiN| kyo ki anantaropapannaka hone se ina meM ye do bheda hote nahIM hai / aura saba kathana ina ke saMbandha meM pramodezaka ke jaisA hI samajhanA cAhiye / 'kavihA NaM bhaMte ! paraMparocayannagA' he bhadanta / paramparopapatraka kRSNalezyAvAle zatakanA ana'tApapunaka sakha'dhI uddezA je pramANe kahevAmAM Avela che, eja pramANe ahiyAM paNa tamAma prakaraNu samajavu. jema ke-kRlezyAvALA bhavasiddhika ekendriya pRthvIkAyakathI laine vanaspatikAyika sudhI pAMca prakAranA kahevAmAM Avela che. ana tarApapannaka kRSNulesyAvALA bhavasiddhika pRthvIkAyika jIva sUkSma ane bAdaranA bhedathI be prakAranA kahela che. Aja pramANenA A e bhedo akAyika, tejaskAyika, vAyukAyika ane vanaspatikAyika A saghaLA ekaIndriyavALA jIvAnA saMbadhamAM paNa samajavA, ahiyAM paryApta ane aparyaMta A be bhedonI vivakSA karela nathI, kema ke ana tarApayantaka hAvAthI AmanAmAM A be bhedo hotA nathI. khAkInuM saghaLu" kathana A viSayanA sa'kha'dhUmAM pahelA uddezAmAM kahyA pramANe samajavuM.,
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 a. za.6 kRSNalezya-bhavasiddhikaikendriyAH 485 egidiyA pannattA' katividhAH-RtiprakArakAH khalla bhadanta ! paramparopapannAH kRSNalezyA bhavasiddhikaikendriyAH prajJaptAH-kathitAH ? iti praznaH, uttaramAha'goyamA !' ityAdi 'goyalA' he gautama ! 'paMcavihA paraMparovabannagA kaNhalessA bhvasidiyaegidiyA pannattA' paJcavidhA:-paJcamakArakAH paramparopapannakAH kRSNa lezyA bhavasiddhikaikendriyAH prjnyptaa:-kthitaaH| tadyathA-pRthivIkAyikA yAvadvana spatikAyikAH paramparopapannaka pRthivIkAyikAH khalu bhadanta ! kavividhAH prajJaptAH ? gautama ! dvividhAH prajJaptAH tadyathA-sUkSmAzca bAdarAzca tatra sUkSmA punadvividhAH paryAptAzcAparyAptAzca bAdarA api dvividhAH paryAptAzcAparyAptAzca evaM yAvadvanaspatikAyikAH, etadAzayenAha-'ohio bhedo cauko jAva vaNabhavasiddhika ekendriya jIva kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'gothamA ! paMcavihA paraMparokyannagA kaNhalessA bhavasiddhiyaegi diyA pannattA' he gautama ! paramparopapannaka kRSNalezyAvAle bhavasiddhika ekendriya jIva pAMca prakAra ke kahe gaye haiM / jaise-pRthivIkAyika yAvaddhaspatikAyika / paramparopapannaka pRthivIkAyika jIva he bhadanta ! kitane prakAra ke kahe gaye haiM ! he gautama ! ye do prakAra ke kahe gaye haiN| eka sUkSma aura dUsare bAda ina meM sUkSma bhI paryApta aura aparyApta ke bheda se do prakAra ke kahe gaye haiM / isI prakAra ke bhedvAle ekendriya jIva yAvala balarapatikAdhika taka jAnanA caahiye| isI Azaya ko lekara sUtrakAra ne 'ohio bhedo caukkao jAdavaNassaha kAiyatti' aisA yaha sUtrapATha tahA hai / 'paraparokyanna kapahalerasa bhava. 'kAvihANa bhate ! paraMparovavannagaka0' 8 lagavan 52 52|55-n e. lezyAvALA bhavasiddhika ekendriya jIve keTalA prakAranA kahevAmAM Avela che ? yA prazna uttaramA prasuzrI 49 che -'goyamA ! pa cavihA para parovavannagA kaNhalessA bhavasiddhiya egi diyA paNNattA' he gautama ! 52 52|55-n 41. lezyAvALA bhavasiddhika ekaIndriyavALA jI pRthvIkAyikathI laIne vanaspati kAya sudhInA pAca prakAranA kahevAmAM Avela che. he bhagavan para paropapanaka pravIkAcika cho keTalA prakAranA kahevAmAM AvyA che ? uttaramAM prabhathI kahe, che ke-he gautama ! teo sUkSama ane bAdaranA bhedathI be prakAranA kahevAmAM Avela che. temAM sUkama paNa paryAptaka ane aparyAptakanA bhedathI che prakAranA kahevAmAM Avela che. A pramANenA bhedovALA ekendrivALA jIvo thAvata vanaspatikAya sudhInA samajavA. Aja abhiprAyathI sUtrakAre "joDiyo bheo casakko jAva vaNassaikAiyatti' mA amAyanA sUtra54 ra cha,
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ 89 bhagavatI skAipatti' audhiko bhedazcatuSkako sukSmavAdaraparyAptAparyAptarUpo yAvadvanaspatikAyikA iti / 'paraMparodavanna kaNhalessa bhavasiddhiya apajjata suhumapuDhavIkAieNaM bhaMte !' paramparopapanna kRSNalezyA bhavasiddhikAparyAptasUkSmapRthivIkAyikaH khalu bhadanta ! 'imI se rayaNappamAe puDhavIe0 etasyA ratnaprabhAyAH pRthivyAH pUrve caramAnte samavahataH samavahatya yo bhavya etasyA eva ratnaprabhAyAH pazcime caramAnte paramparopapanna kRSNalezya bhavasiddhikAparyApta sUkSmapRthivIkAyikatayA samutpattuM sa khalu bhadanta ! kiyatsAmayikena vigraheNotpadyeta he gautana ! ekasAmayikena vA yAvat trisAmAyikena vA samutpadyeta ityArabhyalokacaramAntaparyantaM sarvamapi audhikaprakaraNavadeva jJAtavyamityAzayenAha - ' evaM eevaM abhilAveNaM jaheva ohio uddesao jAva loyacarimaMte tti' siddhiya apajjantasuna puDhavIkAIe NaM bhaMte " vaha paramparopapannaka kRSNaleyAvAlA bhavasiddhika aparyApta sUkSma pRthivIkAyika jIva jo 'hamI se rayaNappabhAe puDhavI e0' isa ratnaprabhA pRthivI ke pUrva caramAnta meM samavahata huA hai aura samavahata hokara isI ratnaprabhA pRthvI ke pazcima caramAnta meM paramparopapatraka kRSNaleiyA yukta bhavasiddhika aparyApta sUkSma pRthivIkAyika rUpa se utpanna hone ke yogya hai kitane samayavAle vigraha se utpanna hotA hai ? he gautama ! vaha vahAM 'ekasamaya bAle vigraha se yAt tIna samayavAle pigraha le utpanna hotA hai' aise isa kathana se lagAkara loka caranAnta prakaraNa taka kA saba kathana audhika prakaraNa jAnanA cAhiye / isI Azaya ko lekara 'evaM ee abhilAveNaM jaheba ohio uddesao jAva loga carimaMte / tti' aisA " 'para parovavaNNa kaNhalessa bhavasiddhiya apajjata suhumapuDhavIkAieNa bhaMte !' bhagavat para paropapannaka kRlesyAvALA bhavasiddhika aparyAptaka sUkSma pRthvI ayi ne 'imIse rayaNappabhAe puDhavIe0' mA ratnaalA pRthvInA pUrva caramAntamAM muddAta karyA che. ane samuddhAta karIne A ratnaprabhA pRthvInA pazcima caramAntamAM para parApayannaka kulezyA yukta bhavasiddhika aparyAptaka sUkSma pRthvIkAya paNAthI utpanna thavAne cAgya hAya che ? huM gautama ! te tyAM eka samayavALI vigrahagatithI utpanna thAya che. yAvatu traNa samayavALI vigrahagatithI utpanna thAya che. e pramANenA kathanathI laIne caramAnta sudhInuM tamAma kathana auzvika prakaraNamAM kahyA pramANe samajavu, A abhiprAyane laI ne sUtrAne 'eva' epaNaM' abhilAveNa jaddeva, ohio uddeo jAva carimate tti'
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyaMcandrikA TIkA za034 a. za.6 kRSNalezya-bhavasiddhikaikendriyAH 487 evametena pUrvoditenAbhilApena prakAreNa yathaidaudhikoddezakaH catustriMzattamazatakasya prathamoddezaH, yArallophacaramAnta iti / audhikamakaraNavadeva sarva jJAtadhyamiti / 'savvattha kaNhalessesu avasiddhiemu uvavAeyavyo' sarvatra kRSNalezyeSu bhavasiddhikeSUpapAtayitavyaH paramparopapanna kRSNalezyabhavasiddhikAnAM kRSNalezyabhavasiddhikeSvevoSapAto varNayitavyA, 'kahi NaM maMte ! paraMparoknakaNhalessa bhavasiddhiyapajjattavAyarapuDhavIkAiyANaM ThANA pannatA' kutra khalu gadanta / paramparopapAna kRSNalezya bhavAliddhika vAdarapRthivIkAyikAnAmedendriyANAM sthAnAni prAptAni-kathivAnIti praznaH, he gautama ! svasthAnApekSayA aSTAchu pRthivISu sthAnAni prajJaptAni ityArathya yAvat tulyavizeSAdhikaM vArma prakurvantItyetat paryantam audhikodezakavadeva jJAtavyayityAzayenAha-'evaM' ityAdi, 'evaM yaha sUtrapATha kahA hai 'lavvastha kaNhaleslekha bhavasiddhiestu unacAeSayo' sarvatra paramparopapannaka kRSNalezyAvAle avaliddhikoM kA kRSNalezyAvAle bhavasiddhikoM meM hI upapAta varNita karanA caahiye| 'kahi NaM bhaMte ! paraMparovavanna kaNhalesa bhavasiddhiya pajjattavAyara puDhavIkAiyANaM ThANA paNAttA' he bhadanta ! paramparopapannaka kRSNalezyA vAle bhavasiddhika cAdara pRthivIkAyika ekendriya jIyoM ke sthAna kahAM para kahe gaye haiN| uttara meM praluzrI kahate haiM-'he golama ! svasthAna kI apekSA se inake sthAna ATha pRdhicIyoM Adiko meM 7sAla rApramAdika narakoM meM evaM AThavIM pRthivI IpatprAmArA pRthivI meM kahe gye| isake atirikta aura bhI isa sambandha meM jo kathana hai vaha saya kathana dhAvat tulya vizeSAdhika karma kA ve bandha karate haiM ityAdi mA pramANena sUtra 4 cha 'savvasya kaNhalessesu bhavasidviesu uvavAeyabo lokanA pUrva caramAntamAM samudyata karela para paro55ka kalezyAvALA bhavasiddhine upapati kRSNalezyAvALA bhavasiddhimAM ja varNava joIe. ___'kahiNa' bhaMte ! paraMparovavanna kaNhalesa bhavasiddhiya apajjatta vAyarapadavI kAiyANa ThANA paNNattA' 3 sAvan 525225panna vezyAvAsasiddhi bAdara pRthvIkAyavALA ekendriya jInA sthAna kyAM kahevAmAM Avela che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che ke-he gautama svasthAnanI apekSAthI teonA ATha sthAne pRthvIkAyikAmAM, ratanaprabhA vigere narakeyAM. temaja AThamI ISaprAzmArA pRthvImAM kahevAmAM Avela che. A sivAya A viSayanA saMbaMdhamAM bIjuM je kathana che, te saghaLuM kathana yAt tulya vizeSAdhika karmane baMdha kare che. A kathana sudhI odhika uMdezAmAM kadA pramANe samajavuM
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ $24 bhagavatI sUtra eraNa abhilAveNaM jaDeva ohio uddesao jAva tallaDisyatti' evametena pUrvoktenAbhilApena prakAreNa yathaivaudhika uddezakaH catukhiMzattamazatakasya prathamoyAvattulyasthitikA iti, sarvasiha audhika prakaraNadadeva jJAtavyaM yAvattulya sthitikA stulyavizeSAdhikaM karma prakuvantIti bhAvaH / ' evaM eevaM abhilA disorder bhavasiddhie egidiehi tri tahena ekkArasa uddesasaMjuttaM cha sayaM' evametenAbhilApena yathA - adhika bhavasiddhi sambadhiM paJcamaM zatakaM kathitaM tathaivAsya paSTazatakasya audhikAnantaropapannaka paramparopapanna ketyudezakatraya viziSTai kendri yairapi tathaivaikAdazodezaka saMyuktaM paSThaM zatam, anantarAvagADha paramparAvagADhAnantarAhAraka paramparAdArakAnantaraparyAptakaparasparaparyAptaka caramAcarametyaSTau udezakA api vaktavyAH tadityamekAdazodezaka saMyuktaM paTaM zata nirmAtavyamiti bhAvaH // iti zrI - vizvavikhyAta jagavallabhAdipada bhUpitavALatrahmacAri - 'jainAcArya ' pUjyazrI - ghAsIlAla viviracitAyAM 'zrI bhagavatImUtrasya' prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM catustriMzattamazatake paSThamekendriyazataM samAptam ||34|6|| kathana taka audhika uddezaka ke jaisA hI jAnanA cAhiye / imI Azaya ko lekara 'evaM eeNaM abhilAverNa jaheca ohio uddesao jAva tulla hiyanti' sUtrakAra ne aisA yaha sUtrapATha yahAM kahA hai / 'evaM eevaM abhilAveNaM kaNhalesa bhavasiddhiya egidiehi vi taheva ekkArasa uddesasaMjunaM chaI sayaM' isa ke abhilASa prakAra se kRSNalezyAvAle bhavasiddhika ekendriya jIvoM ke sambandha : meM bhI gyAraha uddezakoM se yukta yaha chaTThA zataka kahanA cAhiye / arthAt jisa rIti se audhika sAmAnya avasidvika saMbaMdhI pAMcavAM zataka kahA gayA hai usI prakAra se ila chaDe zataka ke audhika anantaropapannaka paramparopapannaka inatIna yA abhiprAyathI sUtraa ' evaM ' eeNaM' abhilAveNa jaheba ohio uddeo jAva tuchaTThiyatti' yA pramANe sUtrapATha he che. 'e' eeNaM' abhilAveNa kaNhalesa bhavasiddhiya egi diehi vi ekkArasaudesa saMjuttaM TTha saya" bhA pramANe kRSNalezyAtrALA bhavasiddhika ekendriya jIveAnA samadhamAM paNa 11 agiyAra uddezAe A chaThThA zatakamAM kahevA joie. arthAt je pramANe para parApapanna kRSNalezyAvALA bhavasiddhika ekendriyAna uddezo kahela che,
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramairdrikA ThIkA za034 a. za. 6 kRSNalezya-bhavasiddhikai kendriyAH 582 uddezaka ke atirikta zeSa anantarAvagADha, paramparAvagADha anantarAhAraka, paramparAhAraka, antaraparyAptaka, paramparaparyAtaka, carama aura acarama ye ATha uddezaka bhI isake sambandha meM kahalenA cAhiye / jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatI sUtra " kI prameyacandrikA vyAkhyA ke cautIsa zataka ke chaTThA ekendriya zataka samApta // 34-6 // eja pramANe anaMtarAvagADha, paraMparAvagADha, anaMtarAhAraka, paraMparAhAraka, anaMtaparyAptaka, para'paraparyAptaka carama ane acarama A badhAnA saba dhamAM paNa uddezAo kahevA joIe. AsU015 jainAcAya jatadhama divAkara pUjayazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'bhagavatIsUtranI' prameyacandriA vyAkhyAnA cetrIsamAM zatakanuM prAchaTakuM" ekendriyazataka samApta // 34-6 // bha0 62 pha
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ 490 bhagavatIsUtre atha saptamamaSTamAdi zatakAni mUlam - nIlalessa bhavasiddhiya egidiesa sayaM sattamaM samattaM / evaM kAulessa bhavasiddhiya egidiehi vi aTTamaM sayaM / jahA bhavasiddhiehiM cattAri syANi evaM abhavasiddhiehi vi cattAri syANi bhANiyavvANi / navaraM carama azvaramavajjA nava uddegA bhANiyacyA sesaM taM caiva / evaM eyAI bArasa egiMdiya seDhisayAI sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! tti jAva viharai // 01 // egiMdiyaseDhisayAI samattAI // 34 - 12 // cauttIsaime chahUM egiMdiya seDhisayaM samantaM // 34 // chAyA - nIlalezya bhavasiddhikai kendriyeSu zataM saptamaM samAptam / evaM kApotadezya bhavasiddhi ke kendriyairapi aSTamaM zatam / yathA bhavasiddhikai zrazvAri zatAni, evamabhavasiddhikairapi catvAri zatAni bhaNitavyAni / navaraM caramAcarama navodezakA bhaNitavyAH zeSaM tadeva / evametAni dvAdaza ekendriya zreNizatAni / tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta / iti yAvadviharati / / sU0 1|| catustriMzattamazatake paSThamekendriyazreNi zatam samAptam // 34 // TIkA -- 'nIlalessa bhavasiddhiyae gidiesa sayaM sattama' nIlalezya bhavasiddhikaidrayeSu zataM saptamaM samAptam, yathA kRSNalezya bhavasiddhikaikedriyairekaM zatamadhItaM tadvat saptamaM zataM nIlachezya bhavasiddhi ke ke driyANAmapi vaktatIsave zataka kA sAtavAM ekendriya zataka 'nIlalessa bhavasiddhipaegidiesa' ityAdi TIkArtha- nIlalezyAvAle bhavasiddhika ekendriyoM ke sambandha meM saptama zataka samApta kara lenA cAhie / arthAt jaisA-kRSNa leiyAvAle bhavasiddhika ekendriyoM ke sambandha meM kahA gayA hai / usI prakAra se yaha AsAtamA ekendriyazatakanA prAraMbha~~ 'nIlale bhavasiddhiyae gidiesu' ityAdi TIkA-nIlalezyAvALA bhavasiddhika ekaIndriyavALAenA sabadhamAM sAtamu` zataka samApti paryaMnta kahevu' joI e. arthAt je pramANe kRSNalezyAvALA bhavasiddhika ekaIndriyavALAenA sabaMdhamAM kahevAmAM Avela che. eja
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 a. za.7 nIlalezya-bhavasiddhikendriyAH 461 vyam, navaraM pUrva yatra kRSNalezyapadaM dattaM tAdRzasthAne iha nIlalezyapadaM deyam, anyatsarvaM pUrvavadeva jJAtavyamiti / tathA tatra yayA ekAdazodezakAH kathitAH tathA atrApi ekAdazodezakAH kathayitavyA, iti saptamaM zatam 'evaM kAulespta bhavasiddhiya egidiehi vi aTTamaM sayaM' evaM kApotalezya bhavasiddhiyakaikendriyairapi aSTama zataM jJAtavyam, navaraM nIlalezya-sthAne kApotaleiyapadaM deyam atrApi pUrvavadeva ekAdazodezakA jJAtavyAH prakArastu sarvatra pUrva. sAtavAM zataka nIlalezyAvAle bhavasiddhika ekendriyoM ke sambandha meM kaha lenA cAhiye / parantu isa saptama zataka meM pUrva zataka kI apekSA yahI vizeSatA hai ki isa zataka me jaisA ki pUrva zataka meM jahAM kRSNa lezyApada diyA gayA hai / usa jagaha nIlalezyApada rakhanA caahiye| bAkI kA aura saba kathana pahile ke jaisA hI jAnanA caahiye| tathA jisa rIti se vahAM 11 uddezaka kahe gayeM usI rIti se yahAM para bhI 11 uddezaka kahalenA cAhiye / |suu01|| saptama ekendriya zataka samApta ||34-7 // cotIsave zataka ke AThavAM ekendriya zataka 'evaM kAulessa bhavasiddhiya egidie hi vi aTTama saya ityAdi TIkArtha-isI rIti se kApotalezyAvAle bhavasiddhika ekendriyoM ke sambandha meM bhI AThavAM zataka kaha lenA cAhiye / parantu nIlalezya pramANe sAtamuM zataka nIlalezyAvALA bhavasiddhika ekaIndriyavALAonA saMbaMdhamAM kahevuM joIe paraMtu A sAtamA zatakamAM pahelA zataka karatAM e bhinnapaNuM che ke A zatakamAM pahelAnA zatakamAM jyAM kRSNalesyA pada ApavAmAM Avela che. tyAM nilalezyA para mUkIne kahevuM joIe. bAkInuM bIjuM saghaLuM kathana pahelA kahyA pramANe ja samajavuM joIe tathA je pramANe tyAM agIyAra uddezAo kahevAmAM AvyA che. e ja pramANe ahiyA paNa agiyAra udezAo kahevA joie. sAtamuM zataka samApta 34-chA AThamA ekendriya zatakane prAraMbha- 'evaM kAulessa bhavasiddhiya egidiehiM vi aTThama saya" yaile TIkArya-A nalalezyAvALA bhavasiddhika ekaIndriyavALAonA saMbaM. dhamAM kahela rIta pramANe kApatalezyAvALA bhavasiddhika ekendriyonA sabaMdhamAM paNuM AThamuM zataka kahevuM joIe. paraMtu nIlezyA e padanA ghAne kApita
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ 492 bhagavatIstra vadeva jJAtavya ityaSTamaM zataM samAntam / 'jahA bhavasiddhiehiM cattAri sayANi evaM abhavasiddhiehi vi cattAri sayANi bhANiyavANi' yathA bhavasiddhikai zcatvAri zatAni bhaNitAni evam abhavasiddhikairapi catvAri zatAni bhaNitavyAni / tatrA. bhavasiddhikasyaudhikaM zataM prathamam / dvitIyaM . zataM kRSNalezyamavasiddhikasya tRtIyaM caturthaM ca nIlakApoteti lezyAdvayamadhikRtya bhavati, tadevaM catvAri zatAni bhavanti abhavasiddhikasya / 'navaraM carama acaramavajjA nava uddesagA pada ke sthAna meM kApotalezya pada rakhanA cAhiye / yahAM para bhI pUrva ke jaise 11 uddezaka hai / ina meM alApaka prakAra sarvatra pUrva ke jaisA hI jAnanA cAhiye ||snu01|| AThavAM zataka samApta // 34-8 // navavAM ekendriya zataka 'jahA bhavasiddhiehi cattAri sayANi evaM abha0' ityAdi TIkArtha-jila rIti se bhavasiddhika ekendriyoM ke sambandha meM cAra zataka kahe gaye haiM, usI rIti se abhavasiddhika ekendriyoM ke sambandha bhI zata-zataka--kaha lenA cAhiye / ina meM abhasiddhika ekendriya ke sambandha meM audhika zataka prathama hai| kRSNalezyAvAle abhavasiddhika ke sambandha meM dvitIya zata hai| tRtIya aura caturtha zata nIlalezyAvAle ekendriyoM ke sambandha meM aura kApotalezyAvAle ekendriyoM ke sambandha meM haiN| isa prakAra se ye cAra zata abhavasiddhika ekendriyoM ke lezya pada mUkavuM joIe ahiyAM A kAtilezyAnA saMbaMdhamAM paNa pahelAM kahyA pramANenA 11 agiyAra uddezAo samajavA. teomAM AlApane prakAra badhe ja pahelA kahyA pramANe ja samajI le sU01 AThamuM zataka samApta 34-8 'jahA bhavasiddhiehi cattAri sayANi evaM abha0' tyAdi TIkAI-je pramANe bhavasiddhika ekendriyavALA jInA saMbaMdhamAM cAra zataka kahevAmAM Avela che. e ja pramANe abhavasiddhika ekendrinA saMbaMdhamAM paNa cAra zatake kahevA jaIe AmAM bhavasiddhika ekendriyonA saMbaMdhamAM odhika zataka paheluM che. 1 kRSNalezyAvALA abhayasiddhikanA saMbaMdhamAM bIjuM zataka kahela che. tathA trIjuM ane zuM zataka nIlalezyAvALA ekendriya jInA saMbaMdhamAM ane kApatalezyAvALA ekendriya jInA kahela che. 3-4 A rIte A cAra zataka abhavasiddhika ekendrinA saMbaMdhamAM kahela che.
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ 493 prameyacandrikA TIkA 2034 a. za. 8 abhavasiddhikai kendriyanirUpaNam bhANiyantrA' navaraM vailakSaNyametadeva yat pUrvapUrvazateSu audhi koddezato'nantaropapannAdikA acaramaparyantA ekAdazaekAdazodezakA nirmitAH, abhavasiddhiruzatacatuSTayetu caramava navaivodezakAH paThanIyAH abhavasiddhikAnAM caranAcaramayoramAvAditi / 'sesaM taM cetra' zepamanyatsarvaM bhavasiddhikaprakaraNavadeva sarva bhavatIti / ' evaM eyAI bArasaegidicaseDhisayAI' evaM pUrva padarzitakrameNa etAni dvAdaza ekendriya zreNizatAni bhavanti, audhika kRSNanIla kApotazyeti catuSTayamAzrityai kendriyazatAni sambandha meM / 'navaraM carama acaramavajjA nava uddesamA bhANiyantrA' parantu yahAM jo bhinnatA hai vaha aisI hai ki bhavasiddhika ekendriyoM ke pUrva pUrva zatoM meM adhika uddeza se lekara anantaropapannAdika acarama paryanta 11 - 11 uddezaka haiM / parantu abhavasiddhika ekendriyoM ke cAra zatoM meM varama aura acarama ina zartoMoM ko chor3akara nau hI uddezaka hote haiM / kyoM ki abhavasiddhikoM ke carama acarama ye do uddezaka nahIM hai kAraNa ki inakA una meM abhAva hai / 'sesaM taM cetra' bAkI kA aura saba kathana yahAM avasiddhika prakaraNa ke hI jailA hai / " ' evaM eyAI pArasa egi divase disayAha' isa prakAra pUrva pradarzita krama ke anusAra ye 12 ekendriya zreNi zata hote haiM / audhika zatako evaM kRSNa, nIla, aura kApotalezyA ina sambandhI tIna zatoM ko Azrita kara ke ekendriya sambandhI cAra zataka haiM aura bhavasiddhika 'navara' carama acaramavajjA nava uddegA bhANiyavvA' paratu sahiyAM ne lina paNuM che, te evu che ke-bhavasiddhika eka indriyavALAenA pahelAnA zatadAmAM audhika uddezAthI laIne anatara papannakAdi acarama sudhInA 11-11 agiyAra agiyAra uddezAo kahyA che paraMtu A abhavasiddhika ekaindriya jIvAnA cAra zatakamA carama are acarama A zatakAne gheADIne navauddezA oja hAya che. kema ke-bhavasiddhikAmA carama ane acarama A be uddezAo hAtA nathI, kAraNa ke tekhomA A carama acarama paNAne abhAva rahe che. 'sesa' ta' ceva' mA zivAya gADItu sadhaNu udhana yA abhavasiddhimanA saMbaMdhamAM siddhika prakaraNamA kahyA pramANe ja samajavu' oie, eyAi'vArasaegi MdiyaseDhisayAI' mA te paDesAM gatAvesa ubha prabhA A 12 khAra ekendriya zreNI zanakA thAya che, auzvika zatakane tathA kRSNa, nIla, ane kApAtalezyAvALAnA saMbadhamAM, traNu zatakAnA Azraya karIne eke
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ 494 _ 'bhagavatIsare catvAri, evaM bhavasiddhikaikendriyazatAni catvAri, tathA abhavasiddhikaikendriyaiH saha catvAri zatAni, sarvasaGkalanayA catustriMzattamazatake dvAdazazatAni bhavanti, AdyASTazateSu ekAdazaikAdazodezakAH, antimA'bhavasiddhikazatacatuSTaye tu navanavodde. zakAH, tadevaM sarvasaGkalanayA caturvizatyadhikazatamuddezakAH (124) etasmin zatake bhavantIti / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti jAva viharai' tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati he bhadanta ! ekendriyaviSaye yad devAnupiyeNa kathita tat sarva satyameveti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namasyati vanditvA namasthitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan virahatIti / 'egidiya seDhi sayAI samattAI' ekendriyazreNizatAni samAptAni ||muu01|| iti caDhastriMzattamaikendriyazreNizatakaM samAptam // 34 // ekendriyoM ke sambandha meM cAra zataka haiM / tathA abhavasiddhika eke. ndriyoM ke sambandha meM cAra zataka haiM / kula milAkara ye saba 12 zataka isa cautIsaveM zataka meM haiM / antima jo cAra abhavasiddhika zataka haiM unameM 9-9 uddezaka haiM / isa prakAra ina 12 zatakoM ke 124 uddezaka hote haiN| sevaM bhaMte ! levaM bhaMte ! tti jAva viharaI' he bhadanta ! ekendriya jIvoM ke viSaya meM jo Apa devAnupriyane kahA hai vaha saya sarvathA satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautama ne prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA / candanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa ndriya jIva saMbaMdhI cAra zatake thAya che. tathA bhavasiddhika ekendriyo saMbaMdhamAM cAra zatake thAya che tema ja abhAvasiddhika ekendriyenA saMbaMdhamAM cAra zatako thAya che. te rIte kula badhA maLIne A 12 bAra zatako A trIsamAM zatakamAM kahyA che. chellA cAra je abhAvasiddhika zataka che temAM 9-9 nava nava uddezAo kahyA che. A rIte A bAra zatakanA kula 124 ekasavIsa uddezAo thAya che. 'seva bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti jAva viharaI' sAvana sendriya vAnA saMbaMdhamAM ApI devAnupriye je kathana karyuM che, te saghaLuM kathana sarvathA satya che. he bhagavana ApI devAnupriyanuM saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI namaskAra karyA. vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za034 a. za. 8 abhavasiddhi ke kendriyanirUpaNam 495 se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye / isa prakAra se ekendriya zreNi zataka samApta hue / inakI samApti meM 34 va ekendriya zreNi zataka samApta huA / jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatI sUtra " kI prameyacandrikA vyAkhyA ke cautIsaveM zataka meM // sAtaveM se bArahaveM paryantake zreNizataka samApta // // cotIsavAM zataka samApta // karatA thakA peAtAnA sthAnapara birAjamAna thayA. A rIte ekendriya zreNI zataka samApta thayA tenI sAthe A ceAtrIsamu ekendriya zreNi zataka samApta thayu` che, jainAcAya jainadhama krivAkara pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'bhagavatIsUtra'nI prameyacandrikA vyAkhyAnA ceAtrIsamA zatakanA sAtamAthI khAramA sudhInA ekendriya zatakA samApta // zrIbhuM zata sabhApta // phra
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ 496 bhagavatI sUtre || 'aha paNatIsa maM sayaM // ( paDhamo uddeso) catuzirAme zatake ekendriyajIvAH zreNIkrameNa mAyo nirUpitAH, atha pacapriMzata zatake tu te eka ekendriyAH rAzikrameNa nirUpyante tadanena sambandhena AyAtasya dvAdazAvAntarazatayuttaraya paJcatriMzacama zatakasyedamAdimaM sUtram -' karaNaM' 30 mha NaM bhaMte! mahAjummA punnattA ? goyamA ! solasa mahAjummA pannattA, taM jahA - kaDajummakaDajumme1, kaDajummaogera, kaDajummadAvarajumme 3, kaDajummakalioge 4, teoe kaDajumme 5, teogateoe 6, teogadAvarajumme 7, teoga - kalioge 8, dAvarajummakaDajumse 9, dAvarajummateoge 10, dAvara jummadAvarajumme 19, dAvarajummakalioge 12, kalioga kaDajumme13, kalioga teoge 14, kalioga dAvarajumme15, kaliogakalioge 16, se keNadveNaM bhaMte / evaM vuccai solasa mahAjummA pannattA taM jahA - kaDajummakaDajumme 9 jAva kaliyAgakalioge 16, goyasA ! je NaM rAsI caukkaNaM avahAreNaM avahIramANe caupajjavalie je paNaM tarula rAsissa avahArasamayA te vi kaDajummA se taM kaDajumma kaDajumme1 / jeNaM rAsI caukkaNaM avahAreNaM avahIramANe tipajjavasie / jeNaM tassa rAsissa avahArasamayA kaDajummA se ttaM kaDajumma teoge| jeNaM rAsI caukkaNaM avahAreNaM avahIramANe dupajjabasie, jeNaM tassa rAsissa samayA kaDajummA se ttaM kaDajummadAvarajumme3 | je paNaM rAsI caukkaNaM avahAreNaM avahoramANe egapajjavasie, jeNaM tassa rAsissa avahArasamayA kaDajummA se ttaM kaDajumma kaliyoge4, (1) / jeNaM rAsI caukkaNaM avahAreNaM
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ 497 shreer TIkA za035 301 01 rAzikrameNaikendrijIvanirUpaNam avahIramANe caupajjavasie jeNaM tassa rAsissa avahArasamayA teogA se taM teogakaDajumme 5 / je NaM rAsI caukkaeNaM avahAreNaM avahIramANe tipajjavasie jeNaM tassa rAsissa avahArasamayA teogA se taM teogateoge 6 / je NaM rAsI cakkaNaM avahAreNaM avahIramANe do pajjavasie je paNaM tassa rAsissa avahArasamayA teogA se taM teogadAvarajumme 7 / jeNaM rAsI caukaeNaM avahAreNaM avahIramANe egapajjavasie jeNaM tassa rAsissa avahArasamayA teogA se taM teoga kalioge / (2) jeNaM rAsI caukkaNaM avahAreNaM avahIramANe caupajjavasie je NaM tassa rAsissa avahArasamayA dAvarajummA se taM dAvarajumma kaDajumme / je NaM rAsI caukkaeNaM avahAreNaM avahIramANe tipajjavalie je NaM tassa rAsi - ssa avahArasamayA dAvarajumsA se caMdAvarajummateoge 10 / jeNaM rAsI caukkaNaM avahAreNaM avahIramANe duppajjavasie jeNaM tassa rAsissa avahArasamayA dAvarajumsA se taM dAvara- jumma dAvarajumme 11 / je NaM rAsI caukaeNaM avahAreNaM avahIramANe egapajjavalie je NaM tassa rAsissa avahArasamayA dAvara jummA se taM dAvarajummakalioge 12 / (3) je NaM rAsI karaNaM avahAreNaM avahIramANe caupajjabasie je NaM tassa rAsissa avahArasamayA kaliogA se taM kaliyogakaDajumme13 | je NaM rAsI caukkaeNaM avahAreNaM avahIramANe tipajjavasie jeNaM tassa rAsissa avahArasamayA kaliogA se kaMliyogateoge 14 / jeNaM rAsI caukkaeNaM avahAreNaM ava SB
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ 594 bhagavatI hIramANe dupajjavasie je NaM tassa rAsista avahArasamayA kaliogA se taM kaliogadAvarajumme 15 / je NaM rAsI gha3kaeNaM avahAreNaM avahIramANe egapajjavasie je NaM tassa rAsissa avahArasamayA kaliogA se taM kaliogakalioge 16 (4) se teNaDheNaM jAva kaliogakalioge ||suu0 1 // chAyA--kati khalu bhadanta ! mahAyugmAH prajJaptAH ? gautama ! poDaza mahAyugmAni prajJaptAni tadyathA-kRtayugmakRtayugma 1, kRtayugmayojaH 2, kRtayugmadvAparayugmaH 3, kRtayugmakalpojaH 4, yojakRtayugmaH 5, vyojayojaH 6, yojadvAparayugmaH 7, vyojakalyojaH8, dvAparayugmaH kRtayugma:9, dvAparayugmayojA 10, dvAparadvAparayugmaH 11, dvAparayugmakalyojaH 12, kalyojakRtayugmaH 13 kalyojatryojaH 14, kalyojadvAparayugmaH 15, kalyojakalyojaH 16 tatkenArthena bhadanta ! evamucyate poDaza mahAyugmAH prajJaptAH tadyathA kRtayugmakRtayugmaH yaavsklyojklyojH| gautama ! yaH khala rAziH catuSkeNApahAreNa apahiyamANa zcatuH paryavasitaH, ye khala tasya rAzerapahArasamayA so'pi kRtayugmAH so'yaM kRtayugmakRtayugma:1, yaH khala rAzizcatuSkeNApahAreNApahiyamANastriparyavasitaH, yaH khalu tasya rAzerapahArasamayAH kRtayugmA so'yaM kRtyugmyojH| yaH khalu rAziH catukeNApahAreNa apahiyamANo dviparyavasitaH ye khalu tasya rAzerapahArasamayAH kRtayugmAH so'yaM kRtayugmadvAparayugmaH / 3 yaH khalu rAziH catuSkaNApahAreNa apahiya mANa eka paryavasitaH ye khalu tasya rAzerapahArasamayAH kRtayugmAH so'yaM kRtyugmklyojH4|(1) yA khalu rAzi zcatuSkeNApahAreNApahiyamANazcatuHparyavasitA ye khalu tasya rAzerapahAsamayAH vyojAH so'yaM vyojakRtayugmaH 5 / yaH khalu rAzi: catuSkegA'pahAreNApahiyamANaviparyavasitaH, ye khala tasya rAzerapahArasamayA yojAH, so'yaM yojavyojaH 6 / yaH khalu rAziH catuSkeNApahAreNA pahiyamANo dviyaparyavasitaH ye khalu tasya rAzerapahArasamayA sghyojAH so'yaM jyojadvAparayugmaH 7 / yaH khalu rAzi zcatuSkeNApahAreNApahiyamANa ekapayavasitA, ye khalu tasya rAzerapahArasamayAH vyojAH so'yaM yoja kalyojaH 8 / (2) yaH khalu rAzi zcatuSkeNApahAreNApahiyamANaH catuH paryavasitaH ye khalu tasya rAzerapahArasamayA dvAparayugmAH so'yaM dvApara kRtayugma: 9 / yaH khalla rAzi catuSkeNApahAreNa apahiyamANa striparyavasitaH
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2035 2.1 sU01 rAzikameNaikendrijIvanirUpaNam 425 ye khalu tasya rAzerapahArasamayA dvAparayugmAH so'yaM dvArayugmayojaH 10 yaH khalu rAzi zcatuSkeNApahAreNApahiyamANo dviparyavasitaH ye khala tasya rAzerapahArasamayA dvAparayugmAH so'yaM dvAparayugmadvAparayugmaH 11 / yaH khala rAzi catuSkeNa apahAreNApahiyamANa ekaparyavasitaH ye khalu tasya rAzerapahArasamayA dvAparayugmAH so'yaM dvAparayugnakalyojaH 12 / (3) yaH khalla rAzi catuSkaNApahAreNa apahiyamANa zcatuHparyavasitaH ye khalu tasya rAzerapahArasamayAH kalyojA so'yaM kalyojakRtayugmaH 13 / ya: khalu rAzi zcatuSkeNApahAreNApahiyamANa sniparyavasitaH ye khalu tasya rAzerapahArasamayAH kalyojAH so'yaM kalyojacyojaH 14 yaH khalu rAzi catuSkeNApahAreNa apahiyamANo dviparyavasitaH ye khalu tasya rAzerapahArasamayA: kalyojAH so'yaM kalpojadvAparayugmaH 15 yaH khalu rAzi zcatuSkeNApahAreNA'pahiyamANa ekaparyavasitaH ye khalu tasya rAzerapahArapamayAH phalyojAH so'yaM kalyojakalyoja iti 16 (1) tattenAthana yAvat kalyoja klyojH||su01|| TIkA--'kaiNaM bhaMte ! mahAjummA pannattA' kati khalu bhadanta ! 14 yugmazandena rAzivizeSA kathayanda te ca kSullakA api bhavanti yathA prAk paitIsave zataka kI prathama uddezaka cautIsaveM zataka meM ekendriya jIvoM kA zreNi krama se prAya: nirUpaNa ho cukA hai parantu aba isa 35 veM zataka meM unhIM ekendriya jIvoM kA rAzikama se nirUpaNa honA haiM ! isI sambandha se ise prArambha kiyA jA rahA hai 'karaNa maMte ! mahAjummA pasmatA' ityAdi sUtra // 1 // TIkArtha-he bhadanta ! mahAyugma-mahArAziyAM-kitane kahe gaye haiM ? yugma zabda se yahAM rAzivizeSa kahA gayA hai ye yugma kSullaka bhI hote pAtrIsamA zatanA prArama desh| paDato. trIsamA zatakamAM eka indriyavALA ane zreNinA kramathI prAyaH nirUpaNa karavAmAM AvI gayuM che paraMtu have A 35 pAMtrIsamAM zatakamAM e eka IndriyavALA jInuM rAzinA kamathI nirUpaNa karavAmAM Avaze. e saMbadhI A pAMtrIsamuM zataka prAraMbha karavAmAM Ave che - 'kaiNa bhaMte ! mahAjummA paNNatA' yA TIkAWhe bhagavanuM mahAyuma-mahArAziye keTalA kahevAmAM AvyA che ? ahiyAM yuma zabdathI zi vizeSa kahela che. A yugma kSullaka paNa hoya
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ 500 bhagavatIstre marUpitA atastavyavacchedArtha mahaditi vizeSaNaM dattam / tathA ca-mahAntica tAni yugmAnIti mahAyugmAni-rAzi vizepAH ? iti praznaH, bhagavAnAha'goyamA' ityAdi, goyamA' he gautama ! 'solasa mahAjummA pannattA' poDaza mahAyugmAni rAzivizeSAH prajJaptAni-kathitAni 'taM jahA' tathA 'kaDajumma kaDajumme kRtayugmakRtayugmaH yo rAziH sAmayikena catuSkApahAreNApahiyamANa zcatuHparyavasito bhavet tathA apahArasamayA api catuSkApahAraNa catu: eyavasitA eva bhaveyuH asau rAziH kRtayugma ityabhidhIyate apahiyamANadravyA haiN| jaisA ki pahile prarUpita kiyA jA cukA hai| ataH unakA vyavaccheda karane ke liye yahAM yugma zabda ke sAtha 'mahat' yaha vizeSaNa rakhA gayA hai / uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'godhamA ! solasa mahAjummA pannattA' he gautama! mahAyugma 16 kahe gaye haiN| jahA' jo isa prakAra se haiM 'kaDajumma kaDajumme kRtayugma kRtayugma 1, kRtayugmayoja, 2, kRtathugma dvAparayugma 3, kRtayugma kalyoja 4, yojakRtayugma 5, yoja yoja 6, vyoja dvAparayugma 7, tryoja kalpoja 8, dvAparayugma kRtayugma 9, dvAparayugma yoja 10, dvAparayugma dvAparayugma 11, dvAparayugma kalpoja 12, kalyoja kRtayugma 13, kalpoja nyoja 14, kalyoja dvAparayugma 15, aura kalpoja kalyoja 16, ina meM jisa rAzi ko prati samaya cAra cAra se apahRta karate hue anta meM usa meM se cAra bace rahate haiM aura apahAra (nIkAlanA) samayoM meM se bhI cAra cAra ke che. jema ke pahelA pratipAdana karavAmAM AvI gayela che. tethI tene vyavaccheda karavA mATe ahiyAM yugma zabdanI sAthe mahata" zabdanuM vizeSaNa rAkhavAmAM mAvada cha, mA prazna uttaramA prabhuzrI gItamastrAbhAna 4 cha -'goyamA ! solasa mahAjummA pannattA' hai gautama ! mahAyuma. zaNDa 16 se prAranA vAmAM Ave che. 'ta jahA' 2 pramANe che.-kAjummakaDajumme' kRtayugmakRtayuma 1 kRtayuma ja 2, kUtayugma dvAparayugma 3, kRtayugma kalyAja , 4, eja kRtayugma 5, vyAja vyAja 6, jadvAparayugma 7, jakalyAja 8i, dvAparayugmakRtayugma 9, dvAparayugma ja 10, dvAparayugmadvAparayugma 11, 12, kalyAja kUtayugma 13, koja ja 14, kalyAja dvAparayugma 15, ane kAja kalyaja 16, AmAM je rAzane pratisamaya cAra cArane * apahAra (bahAra kahADavuM te) karatAM karatAM chevaTe temAMthI cAra bace che, ane apahAra samayamAMthI paNa cAra cAranA apahArathI te nIkaLI jatAM chevaTe cAra
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za035 u.1 101 rAzikameNekendri jIvanirUpaNam 501 pekSayA tatsamayApekSayA ca dvidhA kRtayugmatvAt / evamanyatrApi zabdArtho yojanIyaH sa ca hila jaghanyataH poDaza saMkhyAtmakaH eSAM hi catuSkApahArata zvaturagratvAt samayAnAM ca catu:saMgkhyatvAditi 1 'kaDajugmateoge 2' kRtayugma yojaH yo rAziH patisamayaM catuSkApahAreNApahiyamANa viparyavasAno bhavati tatsamayAzca catuHparyavasitA eka, asau apahiyamANApekSayA yojaH apahArApekSayA kRtyugma eveti kRtayugma vyoja iti kathyate tat saMkhyakA jaghanyataekonaviMzatiH tatra catuSkApahAre trayo'vaziSyante tatsamayAzca apahAra le unake apahRta hone para anta meM cAra bace rahate haiM aisI jo rAzi hai yaha kRtayugma kRtayugma rAzi hai| kAraNa ki apahiyamANa dravya kI apekSA se aura samaya kI apekSAse donoM rIti se usa rAzi meM kRtayugmatA AtI hai| isI prakAra anyatra bhI zabda kA artha yojita kara lenA caahithe| jaise 16 saMkhyAtmaka kRtayugma kRtayugma rAzi jaghanya rUpa hai| kyoMki isa rAzi ko cAra se apahRna karane para meM anta meM cAra hI pacate haiM aura apahAra samaya cAra hI hai| jo rAzi pratisamaya cAra le apahRta hokara anta meM 3 bAkI bacAtI hai aura usake samaya cAra meM hI paryazasita (samAsa) hote haiM aisI yaha rAzI apahiyamANa kI apekSA yojarUpa aura apahAra kI apekSA kRtayugma hotI hai| jaghanya se isa kRtayugma jyoja kI saMkhyA 19 hai| isa saMkhyA ko cArase apahRta karane para anta meM tIna bacate haiM aura isa ke samaya cAra hI hai / isa prakAra se rAzi ada ke sUtra isa ke vadhe che, evI je rAzI (samUha) te kRtayugma kRtayugma rAzI kahevAya che. kAraNa ke bahAra kADhanAra dravyanI apekSAthI ane samayanI apekSAthI ema bane prakArathI te rAzimAM kRtayugma paNa AvI jAya che. A ja pramANe bIje paNa zabdonA arthanI pejanA karIne samajI levuM. jema ke-16 soLa saMkhyAvALI kRtayu kRtayu rAzI jaghanya rUpa che. kema ke A rAzIne cAranI saMkhyAthI apahAra karatAM chevaTe cAra ja bace che ane apahAra samaya paNa cAra ja che. je rAzImAMthI pratisamaye cArane arahAra karatA chevaTe traNa bAkI rahe che, ane tenA samaya cAramAMja samApta thAya che, evI te rAzI apaharamANa (bahAra kahADavA)nI apekSAthI vyAja rUpa ane apahAranI apekSAthI kRtayugma rUpa hoya che. jaghanyathI A kRtayugsa pejanI saMkhyA 1 ogaNIsanI thAya che. A saMkhyAne cArathI apahAra karatAM chevaTe traNa bace
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 502 catvAra eveti 2 / evaM rAzibhedasUtrANi etadvivaraNasUtrebhyo jJAtavyAni idda ca sarvatrApi apahArakasamayApekSayA''yaM padam apahiyamANadravyA pekSayA tu dvitIyamiti / 'karaNaM bhaMte / mahAjummA pannattA ? 'goyamA' ! solasa mahAjummA puNNatA' ityAdi, saMkhyAsUtre vizeSaNavizeSyabhAve vizeSaNasya prAk prayogaH vizeSyasya ca paramayoga iti niyamena dravyabodhaka sUtra siddhapadasya paraprayogaH samayabodhaka sUtra siddhapadasya ca prAkprayogaH kRtaH, tataH ' se keNa - Dena' ityAdi praznasya 'je NaM rAsI' ityAdyuttara sUtravyAkhyAnetu dravyabodhakapadasya prathamato vivaraNam, samayavodhakasya ca paJcAdvivaraNaM kRtamiti / 'kaDajummada rajumme' vivaraNa sUtroM ke dvArA jJAtavya hai / yahA~ sarvatra apahAraka samaya kI apekSA se Adya pada hai aura apahriyamANa dravya kI apekSA se dvitIya pada hai 'kahaNaM te! mahAjummA pannatA' 'goSamA | solasa mahAjummA pannA' isthAdi saMkhyA sUtra meM jo ki vizeSaNa vizeSya bhAva se yukta hai 'vizeSaNa kA pahile prayoga hotA hai' aura vizeSya kA bAda meM prayoga hotA hai / isa niyama ke anusAra dravya bodhaka sUtra se siddha pada kA paraprayoga aura samaya poSaka sUtra se siddha pada kA pahile prayoga kiyA gayA hai / isaliye 'keNDeNaM' ityAdi prazna ke 'je rAsi' ityAdi uttara rUpa sUtra ke vyAkhyAna meM dravyabodhaka padakA pahile vivaraNa kiyA gayA hai aura samayabodhaka pada kA pIche vivaraNa kiyA gayA hai / aba gautamasvAmI ina solaha rAziyoM ke artha ko pUchate haiM-'le keNaTTeNaM aMte / evaM buccai, solava mahAjummA' he bhadanta ! che ane tene samaya cAra ja che. A rIte rAzI benA sUtro tenA viravaNu sUvAdvArA jaNAya che, ahiyAM badhe ThekANe AhAraka samayanI apekSAthI pahelu yaha che. yAne yahIrabhANu dravyanI apekSAthI jItu yaha uDela che. 'kaiNaM bhate | mahAjumA pannattA' goyamA ! solasa mahAjummA pannattA' tyAhi sabhyA sUtramAM je vizeSya vizeSa bhAvathI yukata che, vizeSaNanA pahelAM prayAga thAya che. ane vizeSyane pachIthI pracAga thAya che, A niyama pramANe dravyaneA dha karAvanAra kheAdhaka sUtrathI siddhapadmane pahelAM prayAga karavAmAM Avela che. tethI 'keNaTTeNa'' vigere praznonA 'jeNaM' rAsi' vigere uttara 35 sUtrotA vyAbhyAnamAM dravya edhaka paraMtu vivaraNa pahelAM karavAmAM Avela che, ane samaya khAdhanA paraMtu pachIthI vivaraNa karela che. have gautamasvAmI A seALa 'sekeNaTTeNa' bha' ! eva N buccai kholasa rAzinA atha prabhuzrIne pUche che. mahAjummA' he bhagavan yAtha zA araNyathI huM
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ hrefdrakA ThIkA za035 u. 1 301 rAzikrameNaikendrijIvanirUpaNam 503 kRtayugmadvAparayugmaH 3 'kaDajummakaliyoge' kRtayugma kalyojaH 4 / ' teoga kaDajumme' jyojakRtayugmaH 5 / 'teogateoge' jyoja - jyojaH 6 'teoga dAyara jumme' prapoja dvAparayugmaH 7 / 'teogakalibhoge' jyojakalyojaH 8 'dAvarajummakaDajumme' dvAparayugma kRtayugma: 9 'dAvarajummate bhoge' dvAparayugmajyojaH 10 | 'dAvarajumma dAvarajumme' dvAparayugma dvAparayugmaH 11 'dAvara jumma kalioge' dvAparayugma kalyojaH 12 'kalioga kaDajumme 13, kalpoja kRtayugmaH 13 'kalioga teoge' kalyojacyojaH 14 'kaliyoga dAnarayumme' kalpoja dvAparayugmaH 15 / 'kaliokalioge' kalyoja kalyojaH 16 / ete poDaza mahAyugma rAzayo bhavantIti / SoDazarAzInAmarthaM gautamaH pRcchati - 'se keNadveM bhaMte ! evaM buccara solasa mahAjummA pannA ' tatkenArthena sadanta ! evamucyate poDazamahAyugmAH prajJaptA - kathitAH 'taM jahA ' tadyathA - 'kaDajummakaDajumme jAna kalioga kalioge' kRtayugmakRtayugmoM yAvatkalyojakalyoja iti atra yAvatpadena 'kaDajubhmate bhoge' ityArabhya 'kalibhoga dAvarajumme' ityanvAnAM grahaNaM bhavatItyavAntarapaznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' 'he gautama! 'jeNaM rAsI caukkaNaM avahAreNaM avahIramANe caupajjavasie' yaH khalu rAziH catukeNApahAreNApahiyamANaJcatuH paryavasito bhavati catuH saMkhyayA vibhajyamAne catuH zeSo bhavatItyarthaH tathA - ' jeNaM tassa rAsissa ahArasamayA tevi kaDa Apa kisa kAraNa se kahate haiM ki mahAyugma solaha hote haiM / jaise ki ve kRtayugma kRtayugma se lekara Apane 'kali ogakali oga' pada taka kahe haiN| yahAM yAvat zabda se 'kaDajumma teoge' se lekara 'kali bhogadAvara jumme' taka ke 14 mahAyugma gRhIta hue haiM isa prakAra kA yaha avAntara prazna hai / isa ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'goyamA ! jeNaM rAsI cakkaNaM avahAreNaM avahIramANe caupajjarvAnie' he gautama! jo rAzi cAra kI saMkhyA se vibhakta hokara anta meM cAra bacAtI hai tathA kaheA che ke mahu'yugmA seLa che ? jema ke-kRtayugma kRtayugmathI laine kaliyeAga yaha sudhI Aye udyA he maDiyAM yAvatyathI 'kaDajumma teoge' mA pahathI sadhane 'kaliogaddAvarajumme' A yaha sudhI 14 yauH mahAyugmA gra karAyA che. A rIte A avAntara prazna karela che. A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautabhasvAmIne he che - 'goMyamA / je NaM rAsI caukaraNaM avahAreNa avahIramANe caupajjavasIe' he gautama ne shshiin| thAranI sadhyA bhAMthI vibhAga sAthI hevaTe yAra aye che, tathA 'jeNaM' tassa rAsissa avahArasamayA te vi kaDajummA'
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 504 5 jummA' ye khalu tasya rAzerapahArasamayA ste'pi kRtayugmasvarUpAH catuH trafear a cata | 'setta kaDajummakaDajumme' so'yaM kRtayugmakRtayugmaH, vattenArthena gautama ! eageyate kRtayugmakRtayugmaH ityagreNa sambandhaH, sa ca jaghanyataH SoDazAtmakaH (16) apahiyamANa dravyApekSayA samayApekSayA ca kRtayugvasvAditi 1 / ' jeNaM rAsI caukkaeNaM avahAreNaM avahIramANe ti pajjanasie' yaH khalla rAzi catuSkeNApahAreNApahiyamANa striparyavasito bhavati tathA- 'jeNaM are after avahArasamayA kaDajummA settaM kaDajumma tebhae' ye khalu tasya rAzerapahArasamayAH kRtayugmA catuH paryavasAnA bhavanti ' se ttaM kaDajumma oe' tasmAtkAraNAt so'yaM rAzivizeSaH kRtayugma jyoja iti kathyate sa ca jaghanya ekonaviMzatyAtmakaH (19) 2 | 'jeNaM rAsI caukkaNaM avahAreNaM 'jeNaM tassa rAsissa avahAra samayA te ci kaDajumprA 'jo isa rAzi ke apahAraka samaya hote haiM ve bhI cAra rUpa hI hote haiM aisI vaha rAzi kRtayugma kRtayugma rUpa kahI gaI hai 'isI liye maiMne use kRtayugma kRtayugma rUpa kahA hai / jaise 16 saMkhyA kI rAzi jaba cAra se vibhakta hotI hai to anta meM isake 4 bacate haiM aura yahAM apahAraka samaya bhI cAra hai, isaliye apahriyamANadravya kI apekSA se aura apahAraka samaya kI apekSA se hama meM kRtayugma kRtayugma rUpatA AtI hai aisA jAnanA cAhiye / jeNaM rAsI cakkaNaM zavahAreNaM avazarIramANe tipajjabasie' jo rAtri cAra ke dvArA vibhakta hotI huI jisa ke anta meM tIna baceM aisI hotI hai tathA - 'jeNaM tassa rAsissa avahArasamayA kaDajummA se ttaM kaDajummate bhae' usa rAzi ke apahAra samaya kRtayugma 1 je te rAzInA apahAra karavALA samaya hAya che, te paNa cAranA ja hoya che. evI te rAzI kRtayugma kRtayugma kahevAya che. tethI me tene kRtayugma kRtayugma rUpa kahela che. je rIte 16 seLa sakhyAnI rAzInA jyAre cArathI vibhAga karavAmAM Ave che, te chevaTe temAMthI 4 cAra kheMce che. ane ahiyAM apahAra karanAra samaya paNa cAra ja che. tethI apahAra karatAM dravyanI apekSAthI ane apahAraka samayanI apekSAthI AmAM kRtayugma kRtayugmapaNu' Ave che. tema samannarbu. jeNaM' rAsI cakkaraNa avahAreNaM avahIrabhANe tipajjavasie' ne rAzI cArathI vibhakata karAti thakI jenA aMtamAM traNu khace evI hoya che. tathA ' jeNa tassa rAsirasa avahArasamayA kaDajummA seta kaDajummate oe' te zazinA apahAra samaya kRtayugmacAra rUpa Aya che. evI te rAzi mRtayugma, caiAja
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ , prameyabadrikA ThIkA za035 u. 1 201 rAzikrameNaikendrijIvanirUpaNam 505 ranIramANe dupajjavalie' yaH khalu rAzi catuSkeNApahAreNApayimANo dviparyayasito bhavati tathA- 'je NaM tarasa rAsissa avahArasamayA kaDajummA setaM kaDa jumma dAvarajumme' ye khalu tasya rAzerapahArasamayAH kRtayugmarutA bhavanti tasmAt sa rAzi vizeSaH kRtayugmadvAparayugma ityabhidhIyate sa ca jaghanyavAdazAtmaka iti (18) ' jeNaM rAsI caukaraNaM avahAreNaM avahIramANe egapajjabasie' yaH khalu rAzi catuSkeNApahAreNApahiyamANa ekaparyavasita eva bhavati tathA'jeNaM tassa rAsissa avahArasamayA kaDajummA se ttaM kaDajummakalioge' ye khalu tasya rAjerapahArasamamayA ekaparyavasitA eva bhavanti tasmAt sa rAziH kRtayugmakalyoja ityabhidhIyate sa ca jaghanyata saptadazAtmakaH ( 17 ) iti 4 / 'cAra rUpa hote haiM aisI vaha rAzi kRtayugma jyoja kahI gaI hai / vaha rAzi jaghanya se 19 saMkhyA rUpa hotI hai 'je NaM rAsI cakkaNaM avahAreNaM avahIramANe dupajjabasie' jeM NaM tassa rAkhissa avahArasamayA kaDajummA sentaM kalajumma dAvarajubhse' tathA - jo rAzi catuSka se apahRna -vibhakta hokara anta meM do bacAtI hai aura jila ke apahAra samaya cAra rUpa se hote haiM aisI vaha rAzi kRtayugma dvAparayugma rUpa hai / jaghantra se isa rAzikA pramANa 18 hai / apahAra samaya kI apekSA isa meM kRtayugmatA hai aura dravya kI apekSA anta meM do bacane ke kAraNa dvAparayugma hai / 'je NaM rAsI caukkaerNa avahAreNaM avahIramANe egajjabasie' jo rAzi cAra se vibhakta hokara anta meM eka bacAtI rAzi kRtayugma kalpoja rUpa hai| tathA isake apahAraka samaya hai / 'jeNaM tasrArisma avahArakSamaghA kaDajummA senta kaDajumma kalioge' evaM jisa rAzikA apahAra lamaya eka honA hai, vaha rAzi kRtayugma kalyona rUpa hai| tathA isake apAra samaya cAra hote haiM / isaliye ima meM kRtayugmatA hai aisI vaha rAzi javanya se 17 saMkhyArUpa hotI hai / 'je NaM rAsI cakkaNaM avahAreNaM avahIra avAya che. te rAzi dhanyathI 18- yogabusanI sacyA 35 the 'jeNa rAso 'caukkaeNa' avahAreNa' avahIramANe dupajjavasie, jeNaM tassa rAkhissa avahArasamayA kaDajummA setta' kaDajumma dAvarajumme' tathA ne rAzI thAranI sadhyAthI apahAra karatA vaheMcAine chevaTe e vadhe che ane jenA apadgAra samaya cAra rUpa hAya che. evI te rAzi kRtayudvAparayugma rUpa heya che jaghanyathI A AnuM pramANa 1 arADanu che, pahAra samayeAnI apekSathI AmA kRtayugma paNu kahela che, ane chevaTe me athavAne dvAparayugbhayo, 'jeNaM' rAmrI cakkaraNaM avahAreNa avahIramANe egajjavathie' ne rAzI yArathI vahethavAthI hevaTe me varSe che 'jeNaM' tassa rAsischa avahArasamayA settaM kaDajumma kalioge' bhane ne rAzInA ApaDAra samaya eka hAya te rAzi kRtayugma kalyAja rUpa che, ane tenA bha0 64
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ 506 bhagavatI sUtre 'jeNaM rAsI caukaraNaM avahAreNa avahIramANe caupajvasie' yaH khala rAzicatuSkeNApahAreNApahiyamANaJcatuH paryavasito bhavet tathA 'jeNaM tassa rAsissa avahArasamayA teogA se taM teogakaDajumme 5 / ye khalu tasya rAzerapahAra samayAH jyojA bhavanti tasmAtkAraNAt sa rAzivizeSaH jyoja kRtayugma rUpa ityabhidhIyate sa ca jaghanyato dvAdazAtmakaH ( 12 ) iti 5 / 'jeNaM rAsI caukaraNaM avahAreNaM avatramANe ti pajjavasie' yaH khala rAzi catuSkeNApahAreNa apahriyamANatriparyavasito bhavet tathA - ' jeNaM tassa rAsissa avahAra samayA teogA se taM teyoga tebhoge' ye khalu tasya rAzerapahArasamayAH jyojA bhavanti tasmAtkAraNAt sa rAzivizeSaH jyoja jyoja rUpo'bhidhIyate ' sa ca jaghanyataH paJcadazAtmakaH (15) iti 6 / 'jeNaM rAsI caukaraNaM avahAreNaM avIramANe do pajjavalie' yaH khalu rAzi catuSkeNApahAreNa apahriyamANe dviparyavasita evaM bhavati tathA- 'je NaM tassa rAsissa ahArasamayA teogA mANe caupajjavalie je NaM tassa rAsissa avahArasamayA teogA se taM teoga kaDajumme' jo rAzi cAra se apahRta hone para cAra bacAtI haiM aura usake apahAra samaya 3 rUpa hote haiM aisI vaha rAzi yoja kRtayugma rUpa hotI hai / aisI vaha rAzi jadhanya se 12 saMkhyA rUpa hotI hai| 'jeNaM rAsI caukkaNaM avahAreNaM avahIramANe tipajjavasie jeNaM tassa rAkhista avahArasamayA teogA settaM tebhogateoge' 6 'jo rAzi cAra se apahRta hone para anta meM tIna bacAtI hai aura usa rAzi ke apahAra samaya yoja rUpa hote haiM vaha jyoja yoja rAzi hai / jaghanya pramANa 15 hai / 'je NaM rAsI cakka erNa avahAreNa avahIramANe do pajjabasie, je NaM tassa rAsissa avahAra apahAraka samaya cAra hoya che. tethI temAM kRtayugma paNa Ave che. evI te rAzI dhanyathI 17 sattara saMkhyA 35 che 'jeNa rAsI cakkaraNa' avahAreNa ahIramANe caupajjavasie jeNa tassa rAsissa avahArasamayA teogA seta teoga kaDajumme' ? rAzImAM yAranI saMkhyAthI apahAra uratAM yAra va che, ane tenA apahAranA samaya 3 traNa rUpa hoya che. evI te rAzI yaija kRtayugma rUpa hAya che, evI te rAzI 12 khAranI sakhyA rUpa hAya che 'jeNa rAtrI cakkaNaM avahAreNa avahIramANe tipajjavakhie jeNaM tasva sirasa avahArasamayA teogA settaM teogave oge' ? rAzIbhAMthI yAra nA apahArathI chevaTe traNa mace che, ane apahAranA samaya caiAja rUpa hAya che, tebhyo yo rAzI 4DevAya che tenI sabhyAnuM prabhAzu 1panu' , 'je NaM rAkhI ca raNa avahAreNa avahIramANe do pajvakhie, jeNa tahasa rArisa avahArasamayA
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ candrikA TIkA 035 u. 1 sU01 rAzi krameNaikendri jIvanirUpaNam 507 se ttaM teoga dAvarajumme' ye khalu tasya rAzerapahArasamayAH jyojA bhavanti tasmAtkAraNAt sa rAzi vizeSaH trayo dvAparayugma iti kathyate sa ca jaghanyata caturdazAtmakaH (14) iti 7 / 'je rAtI caukaraNaM avahAreNaM avahIramANe egapajjavasie' yaH khalu rAzi catuSkeNApahAreNApahiyamANa eka eva paryavasito bhavet tathA - ' jeNaM tassa rAsissa avahAramamayA teogA settaM teogakalioge' ye khalu tasya rAzerapahArasamayA jyojA bhavanti, tasmAt kAraNAt sa rAzivizeSaH jyojakalyoja ityabhidhIyate sa ca jaghanyata trayodazAtmakaH (13) iti 8 / 'je NaM rAsI caukkaNaM atrahAreNaM avahIramANe caupajjavasie' yaH khalu rAzi catuSkeNApahAreNApahiyamANa icatuH paryavasito bhavati tathA - 'jeNaM tassa rAsissa avahArasamayA dAvarajummA se taM dAvarajummakaDajumme' samayA teogA sentaM teogadAvara jumme' 7 jisa rAzi meM se catuSka ke apahAra se anta meM do bacate haiM aura apahAra samaya jisake jyoja rUpa hote haiM aisI vaha rAzi jyojadvAparayugma rupa hotI hai isakA jaghanya pramANa 14 saMkhyA rUpa hai / 'je NaM' rAsI caukkaeNaM avahAreNaM avahIramANe egapajjavasie' jo rAzi catuSka se apahRna hone para anta meM eka bacAtI hai aura 'jeNaM tassa rAsissa avahArasamayA teogA settaM te oga kalioge' apahAra samaya jisarAzi ke dhojarUpa hote haiM aisI vaha rAzi prapoja kalpoja rUpa hotI hai / isakA jaghanya pramANa 13, saMkhyArUpa hotA hai / 'je' NaM rAsI caukkaNaM avahAreNaM avahIramANe caupajjavasie' jo rAzi cAra se vibhAjita hokara anta meM cAra bacAtI hai tathA 'je' NaM tassa rAkhissa avahArasamayA dAvarajummA settaM dAnarajumma kaDajumme' teogA sesa' teogadAvarajumme' 7, ne rAzibhAthI thArano apahAra 2vAthI chevaTe be mace che, ane jenA apahAranA samaya caiAja rUpa haiAya che. evI te rAzI caiAja dvAparayugma rUpa hAya che. tenuM jaghanya pramANa 14 cauda sa khyA 35 hAtha che, 'jeNaM' rAsI cakkaraNa avahAreNa avIramaraNe egapajjavakhie ' je rAzI cAranI saMkhyAthI apahAra thavAthI chevaTe eka bace che, ane tara rAsiha avahArasamayA teogA setta te oogakalioge' bhane neno mahArane samaya caiAja rUpa heAya che. evI te rAzI jye ja kalyeAja rUpa hAya che. tenu prabhANu 13 tera sadhyA 35 hoya che. 2 'jeNaM' rAsI caukkaNa avahAreNa ' avaddIramANe caupajjavakhie' ne rAzIbhAMthI yAraneo vibhAga uravAthI hevaTe yAra jaye che tathA 'jeNa' tassa rAsihasra avahArasamayA dAvarajummA setta dAvarajumma jumme' meM rAzinA apahAra samaya dvAparayugbha che, sevI te rAzi dvApara
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIcatre. 508 * CONT ye khalu tasya razepahArasamayA dvAparayugnA bhavanti tasmAtkAraNAt sa rAzivizeSo dvAparayugmakRtyugya ityabhidhIyate sa ca jaghanyatopTAtmaka', iti (8) 9 / 'jeNaM rAsI cakkaraNaM ahAreNaM ahIramANe tirajjavalie' yaH khalu rAzi catuSkeNApahAreNApahiyamANa striparyavahito bhatrati tathA- 'jeNaM varasa rAsissa ahArasamayA dAvarajummA se ttaM dAvarajummateoge' ye khalu tasya rAzerapahArasamayA dvAparayugamarUpA bhavanti tasmAtkAraNAt sa rAzi vizeSa: dvAparayugmayoja iti kathyate sa ca jaghanyata ekAdazAtmakaH (11) iti 10 / 'jaNaM rAsI caukkaraNaM avadAreNaM avahIramANe dupajjavasie' yaH khalu rAti catuSkeNApahAreNApahiyamANo dviparyavasito bhavati tathA - 'jeNa tassa rAsissa avahArasaNyA dAvarajummA se taM dAvarajumma dAvarajumme' ye khalla tasya rAzerapahArasamayA dvAparayugmarUpA bhavanti tasmAtkAraNAt sa rAzivizeSo dvAparayugma dvAparayugma iti kathyate sa ca jaghajisa rAzi ke apahAra samaya dvAparayugma haiM aisI yaha rAzi dvAparayugma kRta yugma kahI gaI hai / vaha rAzi jaghanya rUpa se 8 saMkhyAtmaka hai / 9 'je rAsI cakkaNaM avahAreNaM avahIramANe tipajjavasie' jo rAzi cAra se apahRna hokara anta meM tIna bacAtI hai| tathA 'je NaM tassa rAsissa avahAralamayA dAvarajummA sentaM dAbarajummateoge' jisa rAzi ke apahAra samaya dvAparayugma rUpa haiM aisI yaha rAzi dvAparayugma projarUpa hai / yaha saMkhyA meM jaghanya se 11 saMkhyA rUpa hotI hai / 'jeNaM zisI cakkaraNaM avahAreNaM avahIramANe dupajjabasie' jo rAzi cAra se apahRta hokara - vibhAjita hokara anta meM do bacAtI haiM tathA 'jeNaM tassa rAhila avahArasasyA dAvarajummA jisa rAzi ke apahAra samaya dvAparayugma rUpa hai-aisI vaha rAzi dvAparayugma dvAparayugma rUpa hai / yaha jaghanya saMkhyA meM 10 rUpa hotI hai / jeNaM rAsI cakka eNaM yugbha drutayugma che te 8 saMkhyAtmaGa che. 8 'jeNaM' rAsI ca ukkaeNa vAreNa abahIramANe ti pajjavakhie ? rAzI yArathI apahRta thane chevaTe zraSu mathAve 'che, tathA 'je Na' tasva rAkhissa apahArasamayA dAvarajummA setta dAvara jumma teoge' ke shshine| apahAra samaya dvAparayugma 35 che, zevI te rAzI dvAparayugma yo 35 che, tenI dhanya saMkhyA 11nI hoya che 'jeNaM rAsI ca karaNa avahAreNa avahIramANe dupajjavasie' le rAzI sArathI apahAra ne vaheyavAthI chevaTe me maye the, tathA 'jeNa' tassa rAsisva apahArasamayA dAvara jummA' ne rAzInA apahAra sabhaya dvAparayugbha 35 che, bhevI te rAzi dvAra yugbha dvAparayugma 35 hai, A saMkhyAmA 10 hasa 35 hoya che. 'jeNaM rAsI
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacamphiA TIkA 103 1 u.1 sU01 rAzikamekendrijIvanirUpaNam 509 nyato dazAtmakaH (10) iti 11 / 'je NaM rAzI vaupaeNaM abahAreNaM A. hIramANe enapajjanasie' yaH khalcha rAzi catuSkegApahArenApahi pamANa eka paryavasita eva bhavati tathA-'je NaM tassa rAkhissa ahAramAyA dAvara jumpA settaM dAdarajumpakali bhoge' ye khalu tasya rArapahArasamayA dvAparayugma rUmA bhavanti tasmAtkAraNAt sa rAzivizepo dvAparayugma phalyoja iti yathapate, sa ca nAtmakaH (9) iti 12 / 'je NaM nAsI caukaeNaM ahAreNaM avahIramANe cauppajjavasie' kA khallu rAzi catuSreNApahAreNApahiyamAma zcatuHparyava sito bhavati tathA 'je NaM tassa rAsissa aThArasamayA kaliogaga settaM kalioga kaDajumme ye khalu tasya rAzerapahArasamayAH kalyojAH tasmAtkAraNAta sa rAzivipaH kalyojakRtayugma ityabhidhIyate, sa ca jaghanyava catuSkAsmakaH (4) iti 13 / 'je NaM rAptI cauraNaM apahAreNaM avahIramANe vipana. vasie' yaH khalu rAzi catuSkeNApahareNA'pahiyamAgastriAryavasito bhavati athahAreNa abahIramANe panapajjavalie' jo rAzi cAra se apasA hokara anta meM eka bacAtI hai tathA 'je NaM tassa rAsika avahAra samayA dAra. jummA letaMdAvara jumma kalioge' jo usa rAzi ke apahAra samaya hAparayugma rUpa haiM aisI rAzi chAparayugma kalpoja rUpa hotI hai / yaha jaghanya saMkhyA meM 9 rUpa hotI hai| 'je NarAlI caukakaraNa avahAreNa avahIramANe caujjavasie' 'jo rAzi cAra le vimata rojara anta meM cAra rAtI hai| 'je narapata rAlika apahAra samayA kaliyogA se ta kalioga umme' tathA jilla pAzi ke apahAra sammagha phAlyoja rUpa hote haiM aisI baha zazi pAlpoja kRtyugma ilAnI hai / saMkhyA meM vaha jaghanya se cAra rUpa hai / 'je Na rAtrI cayanakaraNa avahAreNa yAhIracaukaeNa avahAreNa abahIramANe egapajvasie' 2 2.zI yArathI apahata thapAthI me bhaya tathA 'je Na tassa rAsisna savahArasamayA dAvarajummA setaM dAvarajammakalioge'le shine| a52 samaya dvAparayama rUpa che, evI te rAzIdvAparayugma kAja rUpa hoya che. A saMkhyAmAM 9 nava 35 hAya che. 'je Na rosI caurakepaNa avahAreNa avahIramANe caupajavasipa' zazI yArathI vayAne chekTe yAra bhayAva cha, 'je Na tassa rAsirasa avahAramamayA kaliogA setta kaliogADajumme' tathA re zInA pahAra samaya kalyAja rUpa hoya che, evI te rAzI kalyAja kRtayugya kahevAya che. sadhyAmA tayAra 35 DAya che. 'jeNa rAsI cakkaraNa avahAreNa avahIramANe tipajjavasie, je Na tassa rAsisa bhavahArasamayA kaliogA setta' malizrota
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ 510 bhagavatItra tathA-'je paM tassa rAsissa avArasamayA kaliogA settaM kaliyoga teoge' ye khalu taraya rAzerapahArasamayAH kalyojAH tasmAtkAraNAt sa rAzivizeSa: kalyoja jyoja iti kathyate sa ca jaghanyataH saptAtmakaH (7) iti 14 / 'jeNaM rAsI ca ukkaeNaM abahAreNaM abahIramANe dupajjavasie' yaH khalla rAzi catupakeNApahAreNApahiyamANA dvipayevalito bhavati tathA 'jeNaM tassa rAsissa avahArasanayA kaliona setaM kaliogadAvarajumme ye khala tasya rAzerapahAra samayAH phalyojA bhavanti tasmAt kAraNAt sa rAzi vizeSa: kalyoja dvAparayugma iti kathyate, sa ca jaghanyataH SaDAtmakaH (6) iti 15 / 'je NaM rAsI caukkaeNaM avahAreNaM abahIramANe egapajjavasie' yaH khallu rAzizcatuSkeNApahAreNApahIyamANa ekaparyavasito bhavet tathA-'jeNaM tassa rAsissa avahArasamayA kaliogA settaM kalioga kalioge' ye khalu tasya rAzerapahArasamayAH kalyojA bhavanti mANe tipajjavalie 'je tassa rAsissa avahArasamayA kaliogA le ta kaliogateoge' jo rAzi cAra se vibhakta hokara anta meM tIna pacAtI hai, tathA una ke AhAra samaya kalpoja rUpa hote haiM aisI vaha rAzi phalyoja dhoja rUpa kahI gaI / vaha jaghanya saMkhyA meM 7 rUpa hai| 'je Na rolI cakkaeNa avahAreNa avahIramANe dupajjavasie' 'je Na tasla zAlika avahArasamayA kali bhogA se taM kalioga dAvarajumle' jo rAzi cAra le vibhakta hotI huI anta meM do bacAtI hai aura usa ke apahAra lamaya kalpoja rUpa hote hai / aisI vaha kalyoja dvApadamugdha kahI jAtI haiM / saMkhyA meM vaha jaghanya se 6 rUpa hotI hai / 'je gaM rAlI ca upakaraNa avahAreNa avahIramANe egapajjavasie je Na tala rAkhissa acahAra lalayA kali zrogA se taM kaliogakali. oge' jo nAzi cAra se apahRta hokara anta meM eka bacAtI hai / tathA teo je rAzI cArathI vahecAIne chevaTamAM traNa bacAve che, tathA tenA apahArane samaya kalyAja rUpa hoya che, evI te rANI kaja tyAja rUpa kahela cha. te sayAmA 7 sAta 35 cha. 'jeNa rAsI caukaeNa avahAreNa avahIramANe durajjavasie jeNa nassa rAkhissa avahArasamayA kali ogA setta kali bhogadAvara jamme' 2 rAzI yArathI paDa yAna chekTa meM yA cha, mana nA re apahArano samaya kalyAja rUpa hoya che, evI te rAzI kaja dvAparayugma 35 lAmA bhAva 2. sadhyAmA 17 35 che. 'jeNa rAsI caukkaeNa avahAreNa avahIrabha Ne egapajjavasie je Na tasva rAsissa avahArasamayA kaliogA se tta kaliogakalioge' 2 rAzI yAnI sacyAthI apahata thartha na chaTa 24 yAve che. tayA 'jeNa' tassa rAsissa avahAramamayA kali bhogA
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - prameyacadikA TIkA 035 .1 02 rAzikameNaikendrijI nirUpaNa 511 tasmAtkAraNAt sa rAzi vizepaH kalyoja kalyoja iti kathyate epa ca jaghanyataH pazcAtmakaH (5) iti 16 / 'se teNaTeNaM jAra kalibhogakalibhoge' tattenArthena he gautama ! evamucyate kRtayugmakRtayugmo yAvat kalyoja kalyoja iti poDazApahArarAzayo bhavanti yAvatpadena 'vADajummakaDajumme ityAraNya 'kali yoga dAvarajumme' ityantasya sarvasya grahaNaM bhavatIti |mu01|| mUlam-kaDajumma kaDajumla egidiyANaM bhaMte ! kao uvAjaMti ? kiM neraiehito0 ? jahA uppaludelae tahA ubvaao| teNaM bhaMte ! jIvA egasamaeNaM kevaiyA ujjati ? goyamA ! solasa vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA ajaMtA vA uvavajaMti / teNaM bhaMte ! jIvA samae samae pucchA, goyamA ! te NaM aNaMtA samae samae avahIramANA abahIramANA aNaMtAhiM uslappiNI osappiNIhiM avahIraMti No ceva NaM avahariyA liyaa| uccattaM jahA uppaluddelae / teNaM bhaMte ! jIvA nANAvaraNijasta kamala kiM baMdhagA avaMdhagA ? goyamA! baMdhagA, lo abNdhgaa| evaM samvasi aauyvjjaannN| Auyalsa baMdhagA vA avaMdhagA vA / te NaM bhaMte ! jIvA jANAvaraNijjasma pucchA, goyanA ! veyagA no avygaa| evaM sabvesi / te NaM bhaMte ! jIvA kiM sAyAveyagA 'je Na tassa rAsissA avahAralamayA kali mogA se ta kalioga kali bhoge' jo usa rAzi ke apahArasamaya kalyoja rUpa hote haiM, aisI vaha rAzi kalyoja kalyoja hai yaha 5 saMkhyArUpa hotI hai / ? 6 / 'se teNaTeNa jAva kali bhoga kalioge' isa kAraNa he gautama ! maine kRtayugma kRtayugma se lekara kalyoja kalyoja taka 16 mahArAziyAM kahI haiM // 1 // setta kaliogakalioge'2 raashiin| 255712 samaya dhyAna 35 / 5 che mevA te rAzI kaleja kajarUpa che. AnI saMkhyA paMdara 15 rUpa hoya che. udA 'se teNaTreNa jAva kAlabhoga kalioge' 2AL YthA 8 gautama ! ma tayuma kUtayugmathI laIne kalyAja kAja sudhI 16 seLa mahArAzI kahI che. sUtra
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ 412 bhagavatIsare asAyAdeyagA pucchA, gAyamA ! sAyAveSagA asAyAveyagA vaa| evaM uppluddelgaaribaaddii| lavaliM kammANaM udaI no annudii| chaNhaM kaslANaM udIragA no annudiirgaa| veyaNijAuyANaM udIragA vA aNudIramA vaa| leNaM saMte ! jIvA kiM kaNha0 pucchA, goyamA ! kaNhaleslA bA, nIlaleslA vA, kAulestA vA teulelA vaa| no sampadiTrI, no sammAmicchAdiTTI, micchAdilI, no nANI annANI niyamaM duannANI, taM jahA mai annANI ya lusa annANI ya no magajogI, no vai jogI, kAi. jogii| lAgArovauttA vA aNAgArova uttA vaa| tesiM gaM bhaMte ! jIvANaM larIrA kaI vannA jahA uppaluddesae savvattha pucchA goyamA ! jahA uppaluisae UsAsagA vA, nIsAsagA vA, no U AsanIlAsagA pA / AhAragA vA agAhAragA vaa| no vigyA avirayA, no virayAviyA, sakiriyA, no akiriyA / sattadihabaMdhanA vA, avihabaMdhagA vaa| AhArasannovauttA vA jAva pariumahasanno uttA vA / kohakasAI vA mANakasAi jAva losakalAI dA / no ithiveyagA, no purisaveyagA nnpuNmgveygaa| itthizavaMdhamA vA, purisaveyabaMdhagA vA, NapuMsagavazvaMdhamA vaa| No sannI, alnnii| saiMdiyA no aNiMdiyA / teNaM saMte ! kaDajumma kaDajumma egidiyA kAlao kevaJcira haoNti ? goyamA ! jahanneNaM evaM samayaM, unoseNaM aNaMtaM kAlaM-aNaMtA uslappiNI osappiNIo vaNastaikAiya kaalo| saMveho ja bhavai / AhAro jahA uppalusie / navaraM nivAghAeNaM chadili, vAdhAcaM paDucca liya tidihiM, liya baurisiM liya paMca dili, lelaM tahena / ThiI jahanleNaM aMtomuhattaM, ulkoleNaM bAvIsaM
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA 2035 u. 102 kR. kRtayugmai kendriyANAmutpatyAdikam 513, vAsa saharasAI / samugdhAyA AdillA catAri / mAraNaMtiya samugvANaM samohayA trisarati asamohayA vi maraMti / uccahaNA jahA uppaladdesae / aha saMte ! savvapANA jAva savva sattA kaDajummakaDajumlae giMdiyattAe uvavannapuvvA ! haMtA gogamA ! asaI aduvA anaMtakhutto // sU0 2 // chAyA -- kRtayugmayugmai kendriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante kiM nairakebhya0 yathotpaloddeza ke tathA upapAtaH ve khalu bhadanta ! jIvAH ekasamayena kiyanta utpadyante gautama! SoDaza vA saMkhyeyA vA, asaMkhyeyA vA, anantA vA, utpadyante / te khalu bhadanta ! jIvAH samaye samaye pRcchA gautama ! te khalu ananart samaye samaye apahriyamANA apahriyamANA anantAbhirutsarpiNIbhipahiyante, naiva khalu apahUtAH syuH / uccactraM yathotpalAdeza ke / te khalu bhadanta ! jIvAH jJAnAvaraNIyasya karmaNaH kiM vandhakA avandhakAH ? gautama ! vaMdhakA no avandhakAH / evaM sarveSAmAyuSkavaNAm | AyuSkarUpa bandhakA vA avadhakA vA / te khalu bhadanta ! jIvAH jJAnAvaraNIyasya0 pRcchA gautama ! vedakA no avedakA evaM sarveSAm / te khalu bhancha ! jIvAH kiM sAtAvedakA asAtAvedakAH pRcchA, gautama | sAtAvedakA vA, asAtAvedakA vA, evamutpalodezaka paripATI / sarveSAM karmaNA mudayino no anudayinaH paNNAM karmaNA mudIrakA, no anudIrakAH, vedanIyAyuSkAyoH udIrakA vA anudIrakA vA / te khalu madanta jIvAH ki kRSNa0 pRcchA, gautama ! kRSNalezyA vA, nIlalezyA vA, kApotalezyA vA, tejolezyA yA / no samyagdRSTayaH no sampasminASTayaH, mithyA dRSTayaH / no jJAninaH, ajJAninaH niyamAt dvayajJAninaH tadyathA-matyajJAninazca zrutAjJAninazca / no manoyogino no bacoyoginaH kAyayoginaH / sAkAropayuktA vA, anAkAropayuktA vA / pAM khalu bhadanta ! jIvAnAM zarIrANi kavi varNAni, yathotpala. deza ke sarvatra pRcchA, gautama ! yathotpalodezake ucchvAsakA vA niHzvAsakA, vA, no ucchavAsaniHzvAsakAH / bAhArakA vA anAhArakA vA, no viratAH aviratAH, no vistAritAH / sakriyAH no akriyAH / saptavidhA vA aSTavidhabandhakA vA / AhArasaMjJopayuktA vA yAvatparigrahasatopayuktA vA / krodha kapAyino vA mAnapAyino yAvallosakapAyino vA / no strIvedakA no puruSavedakAH, napusakavedakAH / strIvedayandhakA cA puruSavedavandhakA vA, napuMsakavedavandhakA vA / no saMjJino'saMjJinaH / sendriyA no anindriyAH / a aa bhadanta ! kRtayugmakRtayugmai kendriyAH kAlataH kiyacciraM bhavanti ? gautama | bha0 65 0
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIko jaghanyena ekaM samayam, utkarpaNAnantaM kAlam, unantA utsarpiNyavasapiNyaH vnsptikaayikkaalH| saMvedho na bhaNyate, AhAro yathA-utpako dezake, navaraM niyAdhAna Sadizam, vyAghAtaM pratItya rayAt caturdizam, syAt paJcadizaM zeSa tathaiva / sthitijanyenAntarmuhattam, utkarSeNa dvAviMzativarpasahakhANi / samu. yAtA aadyaashctvaarH| mAraNAntikasamudghAtena samavahatA api niyante, asamabahatA api niyan / udvarttanA yathA utpaloddeza ke / atha bhadanta ! sarva prANA yAvat sarvasamAH kRtayugmakatayugma ekendriyatayA utpannapUrvAH ? gautama ! asakRt athavA-anantakRtvaH / / su0 2 // TIkAH---'kaDajummakaDajumma emidiyA NaM bhaMte ! kRtayugmakRtayugma kendriyAH khalu bhavanta ! ye ekendriyAH catuSkApahAre catuHparyavasitAH apahArasamayAzca catuHparyavasAnAste kRtyugmkRtyugmaikendriyaa| kathyate evaM sarvatra jJAtavyam 'ko ubavajjati' itthaMbhUnA ekendriyAH kutaH kasmAt sthAna vizeSAdAgarapopapadyante "ki neraipahito0' kiM nairapikebhya Agatyotpadyante tiryagyonikebhyo vA Agatyotpadhante manuSyebhyo vA Agatyotpadyante devebhyo pA Agatyotpadyante iti praznaH, uttaramAha-atidezamukhena 'jahA uppalusae kahA 'kaDajumma kaDajumla egidiyANa bhaMte ! ityAdi TIkArtha-'phaDajumma kaDajumma egidiyANa bhaMte ! he bhadanta ! jo ekendriya kRtayugma kRtayugma rAzipramANa hai| aise ve ekendriya jIva 'ko upavajjati' kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote haiM ? 'ki nehaehito.' kyA ve nairathikoM meM se Akara ke utpanna hote hai athavA tiryagyonikoM meM le Aphara ke utpanna hote hai ? athavA manuSyo meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA dezoM se Akara ke utpanna hote haiM ? isa prazna kA atideza dvArA uttara dete hue prabhuzrI gautama 'kara jummakaDajummaegidiyANaM' tyAdi Aar-kaDajummakadajumma egi diyANa bhate ! 8 samapanna sandriya kRtayumbha kRtayubha rAzimA DAya mevAta mendriya ve 'kao uvavajjati' 4yA sthAna vizeSamAthI mApIna panna thAya ? 'ki neraiehito' zu teo narayike mAMthI AvIne utpanna thAya che athavA tiyaconikamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA devAmAMthI AvIne utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM ati dezathI anuzrI gautabhAvAmAna 4 he-'jahA uppaluddenae tazA uvavAo' I mazaktI
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za035 u.102 kR.kRtayugbhekendriyANAmutpatyAdikam 515 uvavAo' yathA utpalodeze tathA upapAto bhagavatImatrazaiva ekAdazazatake prathamodezaka utpalodezakaH tatra yathA-ekendriyANAmupapAta: kathita stathaivAtrApiupapAto jJAtavyaH no nairapikebhya upapadyante, tiryagyonikebhyo vA, manuSyebhyo cA, devebhyo vA upapadyante, pRthivyavanaspatiSu devAnAmutpattisaMbhavAda, tadapekSayaiva devebhya Agatya ekendriyeSu utpadhante iti kathitam / iha yatra yatra yasmin yasmin pade utpaloddezakasyAtidezaH kRto bhavet tattadeva padaM tatratyaM vAcyam / 'te NaM bhaMte ! jIvA egasamaeNaM kevaiyA ucajati' te khaju bhadanta ! jIvA: sthAmI se kahate haiM 'jahA uppalusie tahA uvavAoM' isa bhagavatI sUtra kA jo 11 ve zataka meM prathama uddezaka hai-vahI utpala uddezaka hai so isa utpala uddezaka meM jisa rIti se ekendriya jIvoMkA upapAta kahA gayA hai usIrIti se unakA upapAta yahAM para bhI jAnanA cAhiye tathA ca-kRtayugma kRtayugma rAzi pramANa ekendriya jIva nairayikoM meM se Akara ke utpanna nahIM hote haiM, kintu ve tiryagdhonikoM meM se Akara ke bhI utpanna hote haiM manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote haiM aura devoM meM se bhI Akara ke utpanna hote haiM / kyoM ki pRthivIkAyika akAyika aura vanaspatikAyika ina meM devo kI utpatti ho sakatI hai| isaliye yahAM para devoM se Akara ke bhI ekendriya jIva rUpa se jIva utpanna hote hai aisA kahA gayA hai| yahAM jahAM jahAM jisa jisa pada meM utpala uddezaka kA atideza kiyA ho vahAM yahAM kA bahI pada kahanA cAhiye / 'te Na satranA 11 agiyAramA zatakane pahele uddezo che teja utpala udeza kahevAya che. te utpala uddezAmAM je pramANe eka IndriyavALA ane upapAta kahevAmAM Avela che, e ja pramANe teone upapAta ahiyAM kahevo joIe. tathA katayuma kRtayuma rAzivALA ekendriya jIvamAMthI nirayikemAMthI AvIne utpanna thatA nathI paraMtu teo tiryaMca nike mAMthI AvIne paNa utpanna thAya che, manuSyamAMthI AvIne paNa utpanna thAya che. ane dezamAMthI AvIne paNa utpanna thAya che. kema ke pRthvIThAyika, aSkAyika ane vanaspati kAcikemAM ravAnI utpatti thaI zake che. e ja kAraNathI ahiyAM dezamAMthI AvIne paNa ekendriya jIva paNAthI jIva utpanna thAya che. tema kahevAmAM Avela che. ahiyAM jyAM jyAM je je padamAM utpala udezAne atideza-bhalAmaNa pAmA mAvada che, tyA tyA ra 54 431 me . 'heNa' mate ! ega
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre kRtayugma kRtayugmarAzipamANA ekendriyA ekasamayena ekasmin samaye kiyantaH kiyatsaMkhyakA utpadyante ? iti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA he gautama ! 'solasa vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA anaMtA bA, ubavajjaMti' poDeza vA saMkhyAtA vA asaMkhyAtA vA anantA vA utpadyante, anantA iti vanaspatyapekSayA iti / 'te NaM bhaMte ! jIvA samae samae pucchA' te khalu bhadanta ! jItrAH samaye samaye apamANaH kiyatA kAlenApahiyante ? ivi praznaH pRcchayA saMgRhyate / bhagavAnAha - 'gomA' he gautama ! 'te NaM anaMtA samae samae avahIramANA avahIramANA' te khalu anantAH samaye samaye ekakamAzritya apahriyamANAH apahiyamANA 'anaMtAhiM ussappiNI osapiNIhiM avahIraMti' anantAbhirutsarpiNyava 1 516 kRtayugma bhaMte ! jIvA egasamaeNa kevazyA uvavajrjjati' he bhadanta ! ve kRtayugma rAzi pramANa rUpa ekendriya jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'godhamA / solasavA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA aNaMtA vA vavavajjeti' he gautama! ve eka samaya meM solaha athavA saMkhyAta athavA asaMkhyAta athavA ananta utpanna hote haiM' 'ananta utpanna hote haiM' aisA jo kahA gayA hai vaha vanaspatikAyika jIvoM kI apekSA se kahA gayA hai / 'te NaM bhate / jIvA samae samae pucchA' bhadanta ! ve ananta jIva yadi eka eka samaya meM apahRta kiye jAveM (nikAle jAve) to kitane kAla meM ve khAlI ho sakate haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM' 'gomA ! teNaM atA, samae 2 avahIramANA avahIramANA aNatAhi ussappiNI osaviNIhiM abahIraMti' he gautama! ve ananta samaeNaM kevaiyA uvavajjati' he bhagavan te yugma kRtayugmarAzi prabhAra vALA ekendriya ! eka samayamAM keTalA uttpanna thAya che ? A praznanA uttaramAM anuzrI gautamasvAmIne De - 'gIyamA ! kholasa vA saMkhejjA vA asakhejjA vA anaMtA vA uvavajaMti' he gautama! tethe| zo! sabhayabhAM soja athavA sakhyAta athavA asakhyAta athavA anaMta utpanna thAya che. anaMta utpanna thAya che ' e pramANe je kahevAmAM Avela che te vanaspatikAyika jIvAnI apekSAthI !DevAbhAM bhAve che. 'te Na' bha'te ! jIvA samae samae pucchA' he bhagavan a anata jIva jo eka eka samayamAM apahRta karavAmAM Ave (bahArakAhADavAmAM) Ave te keTalA samayamAM teo khAlI thaI zake che? A praznanA uttaramAM anuzrI cheDe - 'goyamA ! teNaM anaMtA samae 2 avahIramANA avahIramANA 'matAha ussappiNIosappiNihi avaharati ' he gautama! tetheo ' bheDa
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA tIkSA 2035 u. 102 kR kRtayugmakendriyANAmutpatyAdikam 517 sarpiNIbhirapahiyante 'No ceva NaM abahariyA siyA' naiva khalu te anantA apahatAH syuH| 'uccattaM jahA uppaluddesae' uccatvaM yathotAloddezake teSAM kRtayugmakRtyugmaikendriyajIvAnAM zarIroccatve yathotpaloddezake utpalavipaye kathita tathaiva jJAtakam, jaghanyenAMgulosaMkhyeyabhAgam utkarpaNa sAtirekaM yojanasahasraM ranaspatyapekSayA iti / 'teNaM bhaMte ! jIvA nANAvaraNijjassa kammassa ki baMdhagA abaMdhagA' te khalu bhadanta ! kRtayugmakRtayugmai kendriyajIvAH jJAnAvaraNIyasya karmaNaH kiM vandhakA bhavanti athavA avandhakA bhavantIti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, yadi eka eka lamaya meM eka eka nikAle jAveM to ina ke khAlI karane meM ananta utsarpiNI aura ananta avasarpiNI kAla samApta ho sakate haiM / parantu 'jo cena NaM avahariyA siyA' ve khAlI nahIM kiye jA sakate haiM / arthAt itane kAla meM bhI nahIM gine jA sakate haiM 'uccattaM jahA uppaluddesae' ina ke zarIra kI UcAI ke viSaya meM jaisA kathana utpala uddezaka meM kiyA gayA hai-vaisA jAnanA caahiye| arthAt jaghanya se ina ke zarIra kI UMcAI aMgurU ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hotI hai aura utkRSTa se kucha adhika 1 hajAra yojana pramANa hotI hai yaha UcAI kA utkRSTa rUpa se kathana kamala kI apekSA se kahA gayA jAnanA caahiye| ___ 'teja bhaMte ! jIvA nANAvaraNi jasla kammarasa kiMbaMdhagA apaMdhamA' he bhadanta ! ve jIva kyA jJAnAvaraNIya karma ke bandhaka hole haiM athavA apandhaka hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! baMdhagA, no samayamAM ana ta ana tanI saMkhyAmAM kahADavAmAM Ave te paNa teone khAlI karavAmAM anaMta utsarpiNI ane ana ta avasarpiNI kALa samApta thaI jAya cha. 52 No ceva Na avahariyA siyA' te jAlI 4zatA nathI arthAt ta sthAna parathI misa mameDI zatA nathI. 'uccattaM jahA upaplusae' tayAnA zarIranI ucAI nA sabaMdhamAM utpala udezamAM je pramANenuM kathana karavAmAM Avela che, e ja pramANenuM kathana samajavuM arthAt jaghanyathI teonA zarIranI uMcAI AgaLanA asaMkhyAtamA bhAga pramANunI hoya che, ane utkRSTathI kaIka vadhAre 1 eka hajAra jana pramANunI hoya che. A ucAInuM pramANuM utkRSTa paNathI kathana kamaLanI apekSAthI kahevAmAM AvyuM che tema samajavuM joIe. veNa bhave ! jIvA nANAvaraNIjassa kammassa ki paMdhagA avavadhagA' hai bhagavana te cha jJAnAvaraNIya karmane baMdha karavAvALA hoya che, athavA baMdha 42nAra lAtA nayI 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI 4 cha -'goyamA ! yadhagA
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ 518 bhagavatI 'goyamA' he gautama ! 'baMdhanA no abaMdhagA' bandhakA eva jJAnAvaraNIyasya karmaNa ste bhavanti na tu avandhakA bhavantIti / evaM satvesi AuyavajjANaM' evaM jJAnAvaraNIyasya karmaNa iva sarveSAM darzanAvaraNIyAdInAm AyuSkarmavarjitAnAM saptAnAM karmaNAM niyamAd bandhakA eva te jIvA bhavanti, natu abandhakA bhavanti AyuH karmavAdhe bhajaneti mAha-'Auyassa' ityAdi, 'Auyassava dhagA vA aba dhagAvA' AyuSkasya tu karmaNaste jIvA bandhakA api bhavanti avandhakA api bhavantIti bhAvaH / te NaM bhaMte ! jIvA' te khalu bhadanta ! jIvAH 'nANAvaraNijjasa pucch|' jJAnAvaraNIyasya karmaNaH kiM vedakA avedakAH ? iti praznaH pRcchA zabdena gRhyate / bhagavAnAha-'goyamA' he gautama ! 'veyagA' no aveyagA' vedakAH, no avedakAH kRtayugmakRtayugmai kendriyA jIvA jJAnAvaraNIyaM karma vedayayantyeva niyamAditi bhAvaH / 'evaM saccemi' em-anenaiva prakAreNa apaMgA' he gautama ! ve jIva jJAnAvaraNIya karma ke bandhaka hote haiM ayandhaka nahIM hote haiN| 'ekalavvesiM AughavajANa' isa prakAra ye saba jIva AyuSta karma ke zivAya darzanAvaraNIyAdi sAta karmaprakRtiyoM ke niyama le bandhaka hI hote haiM abandhaka nahIM hote Ayu karma ke bandha meM yahAM bhajanA hai-yahI bAta-'Auyasla baMdhagA vA abaMdhagA vA' isa sUtrapATha dvArA prakaTa kI gaI hai-'te Na aMte ! jIvA nANAvaraNijjassa pucchA' he adanta ! ce jIva kyA jJAnAbaraNIya karma ke vedaka hote haiM athavA ave. da hote hai ? uttara meM prasuzrI kahate haiM-'goyamA | vedhagA, nI aveyagA' he gautama ! the joza jJAnAvaraNIya karma ke vedaka hote haiM avedaka nahIM hote haiM / isI prakAra se ye kRtayugmakRtayugma rAzi pramANa ekendriya no aba dhagA' 8 gautama / te / jJAnA2NIya mana ma 42nA2 uya cha, ma 4 hAtA nathI. 'evaM samvesi AuyavajjANa' mA 2 sapA ja AyuSya karma zivAya darzanAvaraNIya vigere sAta karma prakRtine niyamathI badha karanArA ja hoya che. aba dhaka hetA nathI. Ayu karmanA dhamA mahiyAM manAhI che, meda vAta 'Auyassa ba dhagA vA apaMdhagA vA yA sUtrA dvAra prATa 428 cha. 'teNa mate ! nANAvaraNijjasta puccho' hai bhagavana te che zuM jJAnAvaraNIya karmanuM vedana karavAvALA hoya che? athavA adaka hoya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che ke'goymaa ! veyagA, no aveyagA' 3 gautama! jJAnAvaraNIya bhanu vahana karavAvALA hoya che, aveThaka hotA nathI. e ja pramANe A kRtayugma kuta
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za035 7.1 02 kR. kRtayugmakendriyANAmutpatyAdikam 519 'sanvesiM' sarveSAM karmaNAM darzanAvaraNIyAdArabhyAntarAyikayantAnAM vedakA eva bhavanti kintu avedakA na bhavantIti bhAvaH / ' te NaM bhaMte ! jIvA ki mAyAdeyatA asAvAvegA pucchA' he bhadanta ! te kRtayugmai kendriyajIvAH kiM sAvasyasAtAvedanIyakarmaNo vedakA anumanakarttAro bhavanti athavA asAtAvedanIyasya vedakA bhavantIti praznaH pRcchayA saMgRhyate / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'gomA' he gautama! 'sAtAvedagA vA asAtAvedagA bA' te jIvAH sAtAvedakA of refa tathA asAtAvedakA api bhavantIti / ' evaM uppalasadegaparivADI' evaM yathA utpaloddezake karmaparipATI kathitA saidedApi anusandheyA 'sandhersi kammANaM udaI' te jIvAH sarveSAM karmaNA sudayino bhavanti teSAM jIvAnAM sarva karmaNAmevodayo bhavantIti / 'no aNudaI' no anudayino bhavanti karmaNAmiti jIva 'sanvesi' darzanAvaraNIyAdi se lekara antarAya karma taka ke samasta karmoM ke vedaka hI hote haiM avedaka nahIM hote haiM / 'te f bhaMte / jIvA kiM sAdhAvevagA asAvAvegA' he bhadanta / ye kRtayugma kRtayugma rAzi pramANa ekendriya jIva kyA sAtA vedanIya karma ke vedaka hote haiM ? athavA abhyAtA vedanIya karma ke vedaka hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'gogamA ! sAdhAveyagA vA alAvAvegA vA' he gautama ! ve sAtA karma ke vedaka bhI hote haiM aura asAnA karma ke vedaka bhI hote haiM / 'evaM utpaludde magaparivADI' isa prakAra se utpala uddezaka maiM jaisI pharma vedana kI paripATI kahI gaI hai vaisI hI yahAM para jAnanA cAhiye / 'saccesi' kamprANa udaI' ina jIvoM ke samasta paryo kA udaya hotA hai / 'no aNudaI' anudayavAle ye nahIM hote haiM / udIraNA ke yugbharAzi prabhANu bhendriya vA 'savvesi' darzanAvaraNIya vigerethI sahane aMtarAya kama sudhInA saghaLA karyAMnu vedana karavAvALA ja hoya che. vedaka hotA nathI, 've Na' bhate ! jIvA ki sAyAvedagA asAyAveyagA' he agavana bhA kRtayugma mRtayugma rAzIpramANavALA ekendriya jIvA zu' zAtA vedanIya karmInu vedana karavAvALA hoya che? athavA asAtA vedanIya katu vedana karAvALA hAya che ? yA praznanA uttarasAM anuzrI gautamasvAmIne he he !-'goyamA / sAyA vedagA vA asAyA veyagA vA ' gautama / te sAta katu. vedata karAvALA yA hAya che bhane sasAtA tu vehana uravAvAjA hoya che. 'eva' utpaluddemA parivADI' A rIte utpala uddezAmAM je pramANenIkanA vedananI paripATI kahevAmAM Avela che. eja pramANenI paripATI ahiyAM paNa sabhavI. 'savvesi' kammANa udaI' bhane saMghamA bheni hiya dhAya hai.
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sU 550 udIrakaprakaraNe - 'chaM kammANaM udIramA no aNudIragA' SaNNAM vedanIyAyuSkavarNAnAM karmaNAM jJAnAvaraNIyAdInAM niyamAduddIrakA eva bhavanti na tu anudIrakA bhavantIti / kintu 'vedaNijjAuyANaM udIraNA vA aNudIragA vA' vedanIyakarmaNAm AyuSkarmaNAM codIkA vA bhavanti anudIrakA vA bhavantIti tatra bhajane bhAvaH / ' te NaM bhaMte ! jIvA kiM kaNha0 pucchA' te khala bhadanta ! jIvAH ki kRSNazyAvanto bhavanti athavA - nIlakApotA dilezyAvanto bhavantIti praznaH pRcchayA saMgRhyate / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'kaNDalessA vA' kRSNalezyA vA te jIvAH kRSNalezyAnanto'pi bhavanti 'nIlalessA vA kAulessA vA teulessA vA' nIlalezyA vA bhavanti kApotikalezyA vA, bhavanti tejolezyA vA bhavanti pRthivyaprabanaspatInAmaparyAptAvasthApekSayA prakaraNa meM ye-'chaNha' kammANa udIragA to aNudIragA' vedanIya aura AyuSka ko chor3akara zeSa jJAnAvaraNIya Adi chaha karmoM ke ye niyama se udIraka hote haiM anudIraka nahIM hote haiM / kintu 'vedanIya aura AyuSka karmoM kI udIraNA ina meM bhajanIya honI hai isaliye ye inake udIra bhI hote haiM aura udIraka nahIM bhI hote haiM / yahI bAta - 'vedaNijjAuyANaM udIragAvA aNudIragA vA' isa sUtrapATha dvArA prakaTa kI gaI hai / 'teNaM te! jIvA kiM kaNha0 pucchA' he bhadanta ! ve jIva kyA kRSNadevAle hote haiM ? athavA nIlakApota Adi dayAvAle hote haiM ? isa ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'goyamA ! kaNhalelA vA, nIlalessA vA, kAulesso vA, teulessA vA' he gautama ! ye kRSNalezyAvAle bhI hote haiM, nIlaleAvA bhI hote haiM, kApotAvAle bhI hote haiM aura tejolezpAvAle bhI hote haiN| 'no anudaI' mA anudhyavAjA hotA nathI. DIrathAnA pramraNubhAM bhI 'chanhe kammANaM udIragA to anudIragA' vehanIya bhane AyuSya urbhane choDIne khADInA jJAnAvaraNIya Adi cha karmonA niyamathI udIraka haiAya che. anuDhIraka heAtA nathI paraMtu vedanIya ane a yuSya karmonI uIraNu AmAM bhajanAthI hAya che. mevAta 'vedaNijjA uzaNaM udIragAvA aNudIragAvA' yA sUtrapATha dvArA agara 'resa che. 'veNaM' bha Mte ! jIvA kiM kaNha0 pucchA' he bhagavan te ko zu dRssyseshyaavALA hoya che? athavA nIlezyAvALA athavA kApeta vigere laizyA vAjA hoya he ? yA prazna uttaramAM anuzrI he che - 'goyamA ! kahalessA vA, nIlalessa vA, kAuleskhA vA, teulessA vA' he gautama! te kRSNulezyAvALA pazu hoya che, nIlalezyAvALA paNa hAya che, kArpAtika lezyAvALA paheAya che, ane teolezyAvALA paNa hoya che. kema ke pRthvI,
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za035 u0 1 sU02 kR. kRtayugmai kendriyANAmutpatyAdikam 521, tatra devAnAmutpatti sammavAda iti / 'no sampa'i te jIzaH samaradRSTayo na bhavanti tathA - 'no sammAmicchAdiDDI' no samyagyiAyo mizrayo'pi na bhavanti apitu - 'micchAdiTThI' midhyAdRSTayo bhavanti te jIvAH / 'no nANI annANI'. no jJAnino bhavanti te jIvAH kintu ajJAnino bhavanti trApi 'niyamaM duannANI, niyamA' niyamAd ajJAnadvayavanto bhavanti, tadeva darzayati- 'taM jahA ' tadyathA 'ma annANIya suya annANI ya' matpajJAninazca bhavanti tathA zrunAjJAninazca bhavanti / ' No maNojogI No vaijogI' no manoyogino bhavanti no na cA, Tatagino bhavanti / kintu 'kAyajogI' kevalaM kAyayogina eva bhavanti / 'sAgArovauttA vA agAgArovaDattA vA, sAkArorayogavantA vA bhavanti kyoMki pRthivI, apa aura vanaspatikAyikoM ko aparyAptAvasthA meM ina lezyAoM kA sadbhAva kahA gayA hai| isa kA kAraNa yaha hai ki inameM devoM kI utpatti kA sambhava hai / 'no sammadiTThI' ye jIva sampadRSTi nahIM hote haiM tathA - 'no sammAmicchAdiTThI' mizra dRSTi bhI nahIM hote haiM. kintu 'micchAdiTTI' midhyAdRSTi hote haiM / 'no nANI annANI' ye jJAnI nahIM hote haiM / kintu ajJAnI hI hote haiM, inameM bhI 'niyama' duannANI' isa ke do ajJAna niyama se hote haiM 'ta jahA' jaise 'maha annANI ya suya annANI ya' niyama se satyajJAna aura zrutAjJAna aise ye do hI jJAna hote haiM 'No manojogI, jo vaijogI' isI prakAra se ina meM kevala eka sparzana indriya hone se ye manoyogI aura vacanayogI nahIM hote haiM kintu 'kAyajogI' kAyayogI hI hote haiM 'sAgArovantA vA aNAgArovauttA vA' ye aSThAyika, ane vanaspatikAyikAne aparyApta avasthAmA A lezyAe sa bhAva kahevAmAM Avela che tenu kAraNa e che ke-teeAmA devAnI utpattine sa'bhava hAya 'no sammadiTThI' yA kre| sabhyambhaSTivANA hotA nathI 'no sammAmicchAdiTThI' mizra ddaSTivANA yAyu hotA nathI paratu 'micchAdiTThI' sinAhaSTivANA hoya che. 'no nANI' tethe| jJAnI hotA nathI. 'annANI niyamA' paraMtu tethe niyamathI ajJAnI ja hoya he. temAM pAzu tethe / 'niyama duaNNANI' matiajJAna ane zrutajJAna e rIte eja ajJAneAvALA niyamathI hAya che. mevAta sUtrAre 'maDa annaNIya suyaannoNI' yA sUtrapATha dvArA samajAvI che. 'No maNojogI, NovaijogI' se rIte tetheobhA devaNa goDa sparzana indriya hovAthI bhano yogavAjA mane vathana yeogavANADe tA nathI paraMtu 'kaayyogii'tee kAyayAgavALA ja hoya he 'sAgArovauttAnA aNAgArovauttAvA' tethe| a0 66
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ - d e cut bhagavatIsa anAkAropayogayuktA pA bhavantIti 'tesiM gaM bhaMte ! jIvANaM sarIrAkAiNNA' tepAM khala bhadanta ! jIvAnAM zarIrANi kati varNavanti bhavanti 'jahA uppaladesae savvattha pucchA' yathotpaloddezake tathA sarvatra pRcchA-praznaH, ayaM bhAvaH-he bhadanta ! teSAM jIvAnAM zarIrANi kAlAdivarNavanti bhavanti kim evaM krameNa viziSya paJcavarNavipaye praznaH karaNIya iti| bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, goyamA' he gautama ! 'jahA uppalasie' yathA utpalodeza ke varNavipaye kathitaM tathaivehApi jJAtavyamU, tathAhi-teSAM jIvAnAM zarIrANi paJcavarNayuktAni bhavanti-paJcavarNabanti bhavanti dvividhagandhavanti bhavanti, aSTamakArakasparzavanti bhavantIti / tathA-'UsAsagAvA' te jIvA ucchvAsavanto bhavanti 'nIsAsagAvA' te jIvA niHzvAsavanto'pi bhavanti 'no UmAsanIsAsagAvA' tathA-ucchavAsa sAkAropayukta bhI hote haiM aura anAkAropayukta bhI hote haiM / 'tesiMNa bhaMte! jIvANaM sarIrA kai vaNNA' he bhadanta ! ina jIvoM ke zarIra kitane varNoM vAle hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'jahA uppaluddesae savvastha pucchA' he gautama ! ina jIvoM ke zarIra utpalodezaka meM kahe gaye anusAra kAla Adi varNavAle hote haiN| arthAta vahI pAMca varNoM ke viSaya meM gautabhasvAmIne prabhuzrI se prazna kiyA hai-taba prabhuzrIne gautama se aisA hI kahA hai he gautama ! utpaloddezaka meM varNa ke viSaya meM jaitA kahA gayA hai vaisA hI yahAM para bhI jAnanA caahiye| tathA ca-unake zarIra pAMca vargoM se yukta hote haiM / do gaMdhovAle hote haiM / ATha prakAra ke sparza vAle hote haiM / tathA ye jIva 'UtAsagA vA, nIsAgA vA' ucchavAsa vAle bhI hote haiM aura niHzvAsavAle bhI hote haiM aura 'no sAkAra upagavALA paNa hoya che. ane anAkAra upagavALA paNa hoya che. 'siNa bhate ! jIvANa sarIrA kaivannA' hai maga te vAnA zarI21 4881vA DAya cha 1 mA prazna uttaramA prabhuzrI 4 cha -'jahA uppaluddesae savvattha pucchA' 3 gautama ! ! chAnA shrii| GuarzAmA apAmA maa0|| pramANekALA vigere varNovALA hoya che. arthAt tyAM pAMca varNonA saMbaMdhamAM gautamasvAmIne prabhuzrIne prazna karela che, tyAre prabhuzrIe gautamasvAmIne evuM ja kahyuM che, ke he gautama ! utpala uddezAmAM varNanA saMbaMdhamAM je pramANe kahevAmAM Avela che, e ja pramANenuM kathana ahiyAM paNa samajavuM. tathA-teonA shrii| pAMya NA DAya cha, tathA ! 'UsAsagA vA, nIsAsagA vA, vAsavA 5 DAya cha, bhane nizvAsapA 56 DAya cha, 'no UsAsa
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za035 u.1 sU02 kR.kRtayugmaikendriyANAmutpatyAdikam 523 niHzvAsavantaH aparyAptAvasthAyAM vA bhavanti / 'AhAragA vA aNAhAragA vA te jIvA AhArakA vA, bhavanti tathA anAhArakA vA vigrahamamayApekSayA bhavanti / 'no virayA' no viratAH sarvaviratimaMto vA na bhavanti / 'avirayA' aviratAH sarvavirati rahitA bhavanti, 'no virayAvirayA vA' no viratA'viratA vA dezaviratA api na bhavanti / 'sakiriyA' sakriyAH kriyA sahitA eva bhavanti / 'no akiriyA' nau akriyAH kriyArahitA na bhavanti / 'sattavihavaMdhagA vA aTTavihabaMdhagAvA' AyurvarjAnAM saptavidhakarmaNAM bandhakA vA bhavanti aSTavidhakarmaNAM bandhakA vA bhavanti / 'AhArasannI vauttA vA jAva pariggahasannovauttAvA' AhArasaMjJopayuktA vA bhavanti yAvatparigrahausAsanIsAsagA vA' no ucchavAsa ni:zvAsavAle bhI hote haiN| hAM aparyAptAvasthA meM ina ke ucchavAsa niHzvAsa nahIM hote haiM / isaliye usa avasthA meM inase rahita hote haiN| arthAt ucchAsa ni:zvAsa se rahita hote haiN| 'AhAragA vA aNAhAragAvA' ye jIva AhAraka bhI hote haiM aura anAhAraka bhI hote haiN| yahAM anAhArakatA vigraha gatikI apekSA se kahI gaI hai aisA jAnanA cAhiye / 'no virayA' ye sarva virati sampanna nahIM hote haiM / kintu 'avirayA' sarva virati se rahita hI hote haiM / isI prakAra le ye 'no virayAvirayA' dezavirati se bhI sahita nahIM hote haiM 'sakiriyA, no akiriyA' ye kriyAvAle hI hote haiM akriyAvAle nahIM hote haiM / 'sattaviha baMdhagA vA aviha baMdhagA vA Ayu ko chor3akara zeSa sAnoM karma prakRtiyoM ke bhI bandhaka hote haiM 'aura AThoM karma prakRtiyoM ke bhI bandhaka hote haiM / 'AhArasannovauttA nIsAsagAvA' 27pAsa nizvAsa vinAnA BAta nathI 17 aparyApta sapa sthAmAM teone ucchavAsa nizvAsa hotA nathI. teo e avasthAmAM ucchavAsa nizvAsa dinAnA rAya che. 'AhAragA vA aNAhAragA vA' te 4 mA 24 paNa hoya che ane anAhAraka paNa hoya che. ahiyAM anAhAraka paNa vigraha tinI apekSAyI Dasa che. tebha. sabhA 'no virayA' teyo saba viti pAhata nathI. 52tu 'avirayA' sa vi2ti binAnA hAya che. mekara pramANa 'no virayAvirayA' to zivirati 55 hAta nathI. sakiriyA, no akiriyA' yA yiAvara DAya cha, maThiyAvA hAtA nathI. 'sattavihaba dhagA vA aTThavihaba dhagA vA' mAyu meM pratita haina bAkInI sAte karmaprakRtine baMdhakaravAvALA hoya che. ane AThe karmaprakRtine 55 42vAvA 55 uya che. 'AhArasannovauttA vA jAva parigahasannovattA
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtra saMjJopayuktA vA bhavanti yAvatpadena bhayamaithunasaMjJayoH parigraho bhavati / 'kohakasAI yA mANakasAI vA jAna lobhakamAI vA' krodhapAyino vA mAnakaSAyinI vA yAvallobhakapApino vA bhavanti te jIvAH yAvatpadena mAyAkhyakapAyasya grahaNaM bhavatIti / 'no isthiveyagA no purisaveyagA' no strIvedakA no vA puruSavedakAste jIvA bhavanti kintu 'napu saganeyagA' napuMsakavedakAste jIvA bhavanti / 'isthi. veyavaMdhagAthA, purisaveyavaMdhagAvA, napuMsagaveyavaMtraNA vA strIvedavandhakA vA bhavanti purupadavandhakA vA bhAnti napuMsakavedavandhakA vA bhavanti svayaM kevalaM napuMsakavedavanta santo'pi bandhakAstu trayANAmapi vedAnAM bhavantIti bhAvaH 'no sannI' no saMjJinaH apitu 'prasannI' asaM zinarI jIvA bhavanti / 'saiMdiyA' sendriyAH sparzanevAjAva pariggahasannovauttA vA' ye AhArasaMjJopayukta yAvat pariaha saMjJoyukta hote haiM / yAvatpada se 'bhayasaMjJA' aura maithuna saMjJA' ina do saMjJAoM kA grahaNa huA hai| ye 'kohakasAI vA mANakasAI vA jAna lobhakasAI yA' krodha kaSAyavAle bhI hote haiM, mAnakaSAya vAle bhI hote hai mAyAkaSAya vAle bhI hote haiN| 'no isthiveyagA, no 'purisaveyagA' ye strIvedavAle aura puruSatredadhAle nahIM hote haiM kintu 'napuMsaMgaveyagA' eka napuMsakavevAle hI hote haiN| 'ithiveyabaMdhagA vA purisaveyacaMdhagA vA napuMsagaveyabaMdhagA vA' ye strIveda ke bandhaka bhI hote haiM, puruSa veda ke bhI baMdhaka hote haiM aura napusakaveda ke bhI baMdhaka hote hai, yadyapi ye svayaM eka napuMsaka vedavAle hI hote haiM parantu phira bhI bandhaka tInoM vedoM ke hote haiM / 'no sannI' ye saMjJI nahIM hote haiN| kintu - ghA'teo a hAra saMjJopayukta yAvat parigraha saMzopayukta hoya che. ahiyAM thAvat padathI "bhaya saMjJA ane maithuna saMjJA A be saMjJAo grahaNa karAI che. 'kohakakhAI vA mANakasAI vA jAva lobhakasAI vA tasA pAyA paNa hoya che, mAnaySAyavALA paNa hoya che, mAyASAyavALA paNa hoya che. ane yAvat pAyA paDAya che. 'no ityiveyagA, no purisaveyagA' tamorI vahavA mathavA 5352611 nathI. paraMtu 'napugavedagA' me nasa434pAya che. 'ithiveyabadhagA purisraveyaba dhagAvA' napusagavedara dhAvA' tayArI vedana baMdha karavAvALA paNa hoya che, purUSavedana baMdha karavAvALA paNa hoya che. ane napuMsaka vedane baMdha karavAvALA paNa hoya che. jo ke A svayaM eka napuMsaka vAvALA ja hoya che. paraMtu teo traNe vedane baMdha karavAvALA hAya cha. 'no sannI' tes| sazI hAta nathI. 52tu 'asannI' sasazI 04 DAya cha. 'sai diyA, no bhaNidiyA' tayA 25na chandraya sahita 1 saya cha, Indriya rahita hotA nathI.
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za035 u.1 khU02 kR kRtayugmaikendriyANAmutpatyAdikam 525 ndriyavanto bhavanti 'no aNidiyAH-indriyarahita na bhavanti / teNaM bhaMte ! kaTa jumma egidiyA kAlao phevalaciraM koti' te khalu bhadanta ! kRtayugma kRtayugmaikendriyAH kAlataH kiyaciraM bhavanti ? iti prazna:, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'jahanneNaM ekkaM samayaM' jaghanyenaika samaras 'ukkoseNaM agaMtaM kAlaM aNaMtA ussagpiNI osapiNIo' utkarSaNAnantaM kAlamanantA utsapiNyavasaviNyaH 'vaNassaikAiyakAlo' banaspatikAyikakAla / 'saMveho na bhannaI' ana saMvedho na bhaNyate utpalo dezake utpalajIvasyotpAdo vivakSitaH tatra ca pRthivIkAyikAdikA. yAntarApekSayA kAyasaMvedhaH saMbhavati iha tu ekendriyANAM kRtayugmakRtyugma vizeSA'asannI' asa jJI hI hote haiM / 'saiMdiyA no aNi diyA' ye sendriya sparzana indriya lahita hI hote haiM, indriya rahita nahIM hotA hai| 'taNabhaMte ! kaDajummakaDajumma egidiyA kAla o kevacciraM hati' he bhadanta ! ye kRtayugma kRtayugma rAzi pramita ekendriya jIva kAla kI apekSA se kaba taka rahate haiM ! uttara meM prabhuzrI kahate hai !-'gogamA jahanneNa eka samaya unakoseNa arNataM kAlaM' he gautama ! ye jaghanya se to eka samaya taka rahate haiM aura utkRSTa se anantakAla taka rahate hai| isa anantakAla meM ananta utsarpiNI aura ananta avasarpiNI samAjAtI hai| aisA yaha kathana 'vaNassahakAiya kAlo' vanaspati kAyika ke kAla kI apekSA se kahA gayA jAnanA cAhiye / 'saMveho na bhaNai' yahAM saMvedha nahIMkahanA hai / kyoMki utpala uddezaka meM utsala ke jIva kA utpAda vivakSata huA hai aura vaha pala jIva pRthivI Adi anyakAyika meM utpanna hokara phira se vahI utpanna ho jAte hai 'te Na bhate / kanjummaegidiyA kAlaoM devaccira hotI hai bhagavan / kRtayugma kRtayugmarAzI pramita eka indriyavALA jIvo kALanI apekSAthI kayAM saMdhI 29 cha ? mA prazana uttaramA prasuzrI 4 cha -'goyamA / jahanneNa eka samaya nakoseNaM aNata' kAla'gautama ma dhanyathIto se samaya sudhI rahe che, ane utkRSTathI anaMtakALa sudhI rahe che A ana takALamAM anaMta utsarpiNI ane ana ta avasarpiNI samAI jAya che. e pramANe mAyana 'vaNassaikAiya kAlo' vanaspatiyana raNanI mapekSAthI dAnu jAnu ase saveho na bhaNNai' mahiyAM savaya 4AnA nathI. bhare-pasa udezAmAM jIvane utpAda vivakSita thayela che, ane te utpala jIva pRthvI vigere anya kAyikamAM utpanna thaIne pharithI tyAM ja utpanna thaI jAya che. tethI tyA kAyasaMve dha banI jAya che, paraMtu ahiyAM kRtayuma kRtayumarAzi
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ 526 bhagavatIsUtra NAmupAdo'dhikRtaH te caikendriyA vastuto'nantA evotpadyante teSAM covRttera saMbhavAda kAyasaMvedho na saMbhavati / yazca poDazAdInA mekendriyepUpapAtaH kathitaH sa ca trasakAyikebhyo ye ekendriye pUtpadyante tadapekSa eva, na punaH pAramArthikaH anantAnAM patisamayaM tepUrapAdAditi / 'AhAro jahA uppaladesae' kRtayugma kRtayugmai kendriyANAmAhAro yathA utpalodezake kathitastathaivAtrApi jJAtavyaH / 'navaraM nivAghAeNaM chadisiM' navaraM kevalam utpalodezakApekSayA idaM vaipakSaNyaM yat niryAdhAtena yadi kazcitmatibandhako na bhavet tadA padizam paidigbhya AhAragrahaNaM kurvantIti / 'vAghAyaM paDucca siya vidirsi' vyAghAtaM pratItya syAta isaliye vahAM kAya saMbaMdha banajAtA hai para yahAM kRtayugmakRtayugma rAzipramita ekendriyoMkA utpAda adhikRta hai / ye ekendriya vastutaH ananta rUpa meM utpanna hote haiM aura the phira se nikala kara punaH vahIM para utpanna hove to inakA kAya vedha bana sakatA hai para inakA vahAM se nikalanA asaMbhava hai ataH kAyasavedha nahIM banatA hai SoDaza rAzipramita jIpoM kA jo ekendriya jIvoM meM utpAta kahA gayA hai vaha jo sakAdhika se Akara ke vahAM utpanna hote hai usa apekSA se kahA gayA hai / para vaha vAstavika utpAda nahIM kAraNa ki ekendriyoM meM ananta jIvoM kA utpAda hotA hai / 'AhAro jahA uppaluddesae' kRta yugma kRtayugma ekendriyoM kA AhAra jaisA utpala uddezaka meM kahA gayA hai vaisA hI yahAM para bhI jAnanA cAhiye 'navara nivvAdhAeNachaddisi' parantu vahAM kI apekSA yahAM kezala itanI sI vizeSatA hai ki yadi koI pratibandha nahIM hotA hai to ye chahoM dizAoM se AhAra grahaNa pramita ekendriyanA upapAtane adhikAra kahela che. A ekendri vastutaH anaMtapaNAthI utpana thAya che. ane te pharithI tyAMthI nIkaLIne pharIthI tyAM ja utpanna thAya te teone kAyasa vedha banI zake che. paraMtu tyAMthI teonuM nIkaLavuM asaMbhava thAya che. tethI kAyasaMvedha banate nathI. seLarAzI pramita jIvane je ekendriya jemAM utpAta kahela che, te trasAyikathI AvIne tyAM utpanna thAya che te apekSAthI kahela che paraMtu te vAstavika utpAta nathI kAraNa ke-ekendrimAM ana tajIne utpAda thAya che. 'AhAro jahA upaludelae' tayugma kRtayugama sandriyAnI bhADA 2 prabhA utpala udezAmAM kahela che, e ja pramANe ahiyAM paNa samajavuM joIe 'navara nivvAghAe Na chadisi' 52'tu tyAMnA 4thana 42di maDiyAM va meTa ja vizeSapaNuM che ke je kaI pratibaMdha na hoya te A chae dizAomAMthI
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ treet TIkA 035 . 1 sU02 kR. kRtayugmai kendriyANAmutratyAdikam 517 kadAcit tridizam 'si caudisi' spAt kadAcit caturdizam 'siya paMcadisi' spAt kadAcit pazJcadizam ' sesaM taheva' zeSam etad vyatirikta sarva tathaitra upadezavadeva jJAtavyam iti / ThiI jaNaM aMte' sthitirjayanyenAntamuhUrtta teSAmekendriyANAm 'ukkoseNaM bAvIsa vAsasahassA' utkarSeNa dvAvizativarSasahasrANi / 'samugdhAyA AdillA cattAri samudghArA AghAvatvAraH vedanA pAya mAraNAntikavaikriyA khyAH / ' mAraNAMtiyasamugdhAeNaM samohayA vi maraMti asamohayA vimati' te kRtayugmakRtayugmai kendriyajIvA mAraNAntika samu ghAtena samavahatA api triyante asamatA api mriyante / 'uccaTTA jahA karate haiM 'vAghA' pahucca sigha tidili' aura yadi pratibandha hotA hai to ye kadAcit tIna dizAoM se liya caudisi' kadAcit cAra dizAoM se 'siya paMcadisi" kadAcit pAMca dizAoM le AkAra grahaNa karate haiM / 'sesa' taheva' bAkI kA aura saba kathana utpala uddezaka ke jaisA hI hai / 'TiI jahanneNaM aMto muhutta ukkoseNa bAvIsa vAsa sahassAi" inakI sthiti jaghanya se antarmuhUrta kI hotI hai aura utkRSTa se 22 hajAra varSa kI hotI hai / 'samugdhAyA AdillA catAri samudraghAta inake Adi ke cAra hote haiM - vedanAsamudghAta, kapAghasamudghAta, mAraNAntikasamudraghAta aura vaikriyalamuddhAta 'sAraNAMtiya samurakhoeNaM samohayA vimarati asamohayA vi marati' ye mAraNAtisamudghAna kara ke bhI marate haiM aura vinA mAraNAntika samudghAta ke bhI marate hai 'uccaTTagA jahA uppaluddemae' ina kRtayugmakRtayugma ekendriya jIvoM kI udvartanA utpala uddezaka meM kahI gaI ke anusAra hI jAnanI cAhiye / bhADAra grahaNa 1re che. 'vAghA' paDucca siya tidisi' bhane le atimandha hAya to tethe udAyit vAyu hizAzobhAMthI siya caudisa' virAra dizAmethI 'siya pacadisi" adhavAra pAMya dizAo bhAMthI AhAra Dare he 'sesa' taddeva' maThInu' bhI tamAma sthana utyasa uddezAmA udyA prabhA 'ThiI jahaNeNa atomuhutta ukkoseNa bAvIsa vAsamahaslAi' tethyonI sthiti jaghanyathI eka atarmuhUtanI hoya che ane utkRSTathI 22 khAlIsa hajAravanI hoya che 'samugdhAyA AdillA cattAri' temAne mahinA yAra samuhyAta hoya che te A pramANe che. vedanA samuddAta kaSAya samuddAta mAraNAntika samudghaat, mane vaipriya samudddhAta 'mAraNAtiyasamugvAeNaM samohayA vi marati asamohayA vi maraMti' tethe| bhArazAnti samuddhata purIne pazu bhare he sane bhArayAnti samudghAta yo vinA ya bhare che. UvaTTaNA jahA upapludesae' mA drutayugbha kRtayugma rAzIvALA ekendriya jIveAnI uddatanA utpala uddezAmAM kahela che, te pramANe samajavI,
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ 528 ____ bhagavatIste uppalusie' enepAme kendriya jIvAnAsuddharnanA yathA utpalodeza ke kathitA tathaiva jJAtavyA / 'maha NaM bhaMte ! sabapANA jAba saya sattA kADajumma kaDajumma egidiyaH tAe upavannapuvvA' atha khalu bhadanta ! sarve prANAH sarvebhUtAH sarvejIvAH sarve satyA ki kRtayugmakRtagmaikendri svarUpeNa utpannapUrNa pUrva samutpannAH kigiti praznaH bhagavAnAha-'haMtA' ityAdi, 'haMtA goyamA !' hA gautama ! pUrva samutpannAH te puna rekarAraM netyAha-'asaI aduvA aNatakhutto' asakRt anekavAram etAvadeva na apitu ananta kRtvAH anantavAraM pUrva te tatra samutpannA Asan iti ||muu0 2 // ___ iti poDaza mahAyurameSu kRtayugma kRtayugmaikendriyANAM prathama mahAyugmavaktavyatA samAptA // 1 // 'ahaNaM bhaMte / savvANA, jAva labdhamattA kaDajummakaDajumma egidimattAe uvavannapuvA' he bhadanta ! samasta prANa yAvat samasta sattva kyA pahile kRtayugma kRtayugna elendriya rUpa se utpanna ho cuke hai ? yahAM yAvat padale samasta bhUta aura samasta jIva ina padoMkA grahaNa huA hai| uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'haMtA goyamA' hAM gautama ! samAna prANa samasta bhUta samasta jIca aura namana satya pahile kRtayuga: kRtayugma rAzipramita ekendriya jIvoM kI paryAya se utpanna ho cuke haiN| asaI aduvA aNaM narakhu to ve vahAM eka hI bAra utpanna hue ho so vAta nahIM kintu aneka bAra aura anantabAra varmA ne utpanna hue haiM // 2 // kRtayugma kRtayugma ekendriya jIvoMkI mahAyugma baktavyatA samApta 1 // 'aha Na bhate / sayapANA, jAva sabamrattA kaDajummakaDajumma egidiyattAe uvavannapuvvA' lasapana saghA praaliye| yAvat sabA satvA zu 57i kRtayu kRtayugma ekendriya paNuthI utpanna thaI cUkayA che ? ahiyAM yAvat padathI "saghaLA jIro ane saghaLA bhUte A pada grahaNa karAyA che. A praznanA uttama prabhuzrI gautamasvAbhAna cha ?-hatA goyamA ! DA gautama ! saghaLA praNe saghaLA che, saghaLa bhUta ane saghaLA sa pahelAM kRtayuma kRtayugma rAzivALA ekendriya jIvonI paryAyathI utpanna thaI cUkyAM che 'asaI' ahuvA aNaMta butto' ta! tyA 41 pA2 5nna thayA DAya mevI vAta nathI paraMtu aneka vAra ane anaMtavAra teo tyAM utpanna thayA che. sU02 kRtayugya kRtayugma ekendriya jIvenuM mahAyugma kathana samApta .
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za035 u.1 sU03 paJcadazamedanirUpaNam atha zeSa paJcadazabhedAnAha-'kaDajummateoga' ityAdi mUlam-kaDajummateogaegidiyA NaM bhaMte ! kao uvavajjati uvavAo taheva / teNaM bhaMte ! jIvA egasamaeNaM pucchA, goyamA ! egUNavIsA vA saMkhejA vA asaMkhejA vA aNaMtA kA uvavajjati, sesaM jahA kaDajummANaM jAva aNaMtakhutto 2 / kaDajumma dAvarajummaegidiyANaM bhaMte ! kaohiMto ubavajjati ? uvavAo taheva / te NaM bhaMte ! jIvA egasamaeNaM0 pucchA, goyamA! aTTArasa vA, saMkhejjA vA, asaMkhejjA vA, aNaMtA vA uvavajjati sesaM taheva jAva agaMtakhutto 3 / kaDajumma kaliyoga egidi. yANaM bhaMte ! kaohiMto uvavajjati uvavAo taheva / parimANaM sattarasa vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA aNaMtA vA sesaM taheva jAva aNaMtakhutto 4 / teoga kaDajumma egidiyANaM bhaMte ! kaohiMto uvavajjaMti ? uvavAo theb| parimANaM vArasa vA, saMkhejjA vA asaMkhejA vA aNaMtA vA uvavajjaMti, sesaM taheva jAva aNaMtakhutto 5 / teoga teoga egidiyANaM bhaMte ! kohiMto uvavajjati, uvAo taheva / parimANaM pannarasa vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA aNaMtA vaa| sesaM taheva jAva aNaMtakhutto 6 / evaM eesu solasasu mahAjummesu eko gmo| navaraM parimANaM NANataM teogadAvarajummesu parimANaM coisa vA saMkhejjA bA asaMkhejjA vA aNaMtA vA uccati 7 / teoga kaliogesu terala bA asaMkhejjA vA aNaMtA vA uvbjntitt| dAvarajumma kaDajumsesu aTTha vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA atA vA ubavajati 9 / dAvarajumma teAgasu ekkArasa vA saMkhejjA vA asaMkhajA vA aNaMtA vA ukvajati 10 / dAvara 1067
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIne 530 6 jumma dAvarajummesu dasavA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA anaMtA vA uvavajrjjati 11 / dAvarajumma kaliogesu nava vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA anaMtA vA uvavajjaMti 12 / kalioga kaDajummesu cattAri vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA anaMtA vA uvavajaMti 13 / kalioga teogesu satta vA saMkhejjA vA asaMkhejA vA anaMtA vA uvavajjati 14 / kalioga dAvarajummesu chavA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA anaMtA vA uvavajrjjati 15 / kaliogakalioge egiMdiyANaM bhaMte! kao uvavajjaMti ? uvavAo taheva / parimANaM paMca vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA anaMtA vA uvavajrjjati 16 / sesaM taheva jAva anaMta khutto / sevaM bhaMte / sevaM bhaMte! tti ||su0 3 // paNatIsa me sae paDhamo uddeso samatto // 35 - 1 // 1 1 chAyA - kRtayugma yaujai kendriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante upapAtastathaiva te khalu bhadanta / jIvA ekasamayena pRcchA0 gautama ! ekonaviMzati va saMkhyeyA vA asaMkhyeyAvA, anantA vA utpadyante zeSaM yathA kRtayugmakRtayugmAnAM yAvadananta kRtvaH 2 / kRtayugma dvAparayugmai kendriyAH khalu bhadanta / kutra utpadyante upapAtastathaiva / te khalu bhadanta / jIvA ekasamayena pRcchA, gautama ! aSTAdaza vA saMkhyeyA vA, asa MkhyeyA vA, anantA vA, utpadyante zeSaM tathaiva yAvadanantakRtvaH 3 kRtayugma kalyo kendriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante ? upapAtastathaiva / parimANaM saptadazanA saMkhyeyAvA, asaMkhyeyA vA, anantA votpadyante / zeSa tathaiva yAvadanantakRtvaH 4 / trayoja kRtayugmaikendriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante ? upapAtastathaiva / parimANaM dvAdazavA, saMkhyeyA vA, asaMkhyeyA vA anantA vorapadyante' zeSa tathaiva yAvadanantakRtvaH 5 jyojyojai kendriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante upapAtastathaiva parimANaM paJcadazavA-saMkhyeyA vA. asaMkhyeyA vA, anantA vA, zeSaM tathaiva yAvadanantakRtvaH 6 / evameteSu SoDazasu mahAyugmeSu eko gamakaH / nabaraM parimANe nAnAtvam - yojadvAparayugmeSu parimANaM caturdaza vA, saMkhyeyA vA asaMkhyeyA vA, anantAvatpadyante 7 | jyojakalyojepu trayodaza vA saMkhyeyA vA asaMkhyeyA bA,
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ maindrikA TIkA 035 u01 sU03 paJcadazabhedanirUpaNam 531 " anantAvayante 8 dvAparayugakRtayugmeSu aSTau vA - saMkhyeyA vA, asaMkhyeyA vA, anantAvotpadyante 9 dvAparayugma jyojeSu ekAdaza vA saMkhyeyAvA, asaMkhyeyA vA, anantAvatpadyante 10 dvAparayugma dvAparayugmeSu daza vA saMkhyeyA vA, asaMkhyeyA vA anantAvotpadyante 11 dvAparayugmaklpojepu nava vA, saMkhyeyA vA, asaMkhyeyA vA anantAvotpadyante 12 kalyoja kRtayugmeSu catvAro dA, saMkhyeyA vA, asaMkhyeyA vA, anantAvotpadyante 13 kalyojayojepu sapta vA saMkhyeyAvA, asaMkhyeyA vA, anantAvotpadyante 14 / kalpoja dvAparayugmepu SaDvA saMkhyeyA vA, asaMkhyeyA vA anantAvotpadyante 15 kalyojakasyojaikendriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante ? upapAtastathaiva / parimANaM paJca vA saMkhyeyA vA, asaMkhyeyA vA, anantAnotpadyante 16 zeSa tathaiva yAvadanantakRtvaH / tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta iti // mra0 3 // 'paJcatriMzattame zatake prathamodezakaH samAptaH || 35||1 TIkA --- 'kaDajummateoga egiMdiyANaM bhaMte / kao uvavajjaMti' kRtayugma yo kendriyajIvAH khalu bhadanta / kutaH - kasmAtsthAnavizeSAdAgatya samutpadyante kiM nairayikebhya Agatya samutpadyante tiryagbhyo vA Agatya manuSyebhyo vA Agatya devebhyo vA Agatya samutpadyante ? iti praznaH, uttaramAha - 'uvavAo ' ityAdi, 'utratrAo taddeva' upapatiH kRtayugma yojaikendriyANAM tathaiva yathA kRtayugma pandraha bhedo kA kathana 'kaDajumma teoga egiMdiyANaM bhaMte!' ityAdi TIkArtha- 'kaDajumma teoga egiMdiyANaM bhaMte ! kao uvavajjaMti' he bhadanta kRtayugma pojarAzi pramita ekendriya jIva kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote hai ? kyA ve nairayikoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? athavA tiryagyonikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM athavA manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA devoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? isa prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'uvavAo taheba pa'dara bhedonu' na 'kaDajummate ogapagiMdiyANaM bhaMte ! kao utravajjati' drutayugbha, yo rAzIvALA ekendriya jIvA kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che ? zu' teo nairiyekAmAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA tiya cayAnikamAthI AvIne utpanna thAya che ? athavA manuScAmAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA devezamAMthI AvIne utpanna thAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautabhasvAbhIne he che- 'svavAo tatra' he gautama! mA drutayugbha jyo
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ 532 . .. bhagavatImA, kRtayugmaikendriyANAM kathitaH tiryagbhyo vA Agatya manuSyebhyo vA Agatya samu. rUyante iti / 'seNaM bhaMte ! jIvA egarAmaeNaM pucchA' te khalu bhadanta ! jIvA kRtayugmayojaikendriyA ekasamayena kiyanta utpadyante iti praznaH pRcchayA saMgR hyate / bhagAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'egUNavIsAvA' ekonaviMzavirvA 'saMkhejjA vA asaMkhejjA vA aNaMtAvA upavanaMti saMkhyAtA vA asaMkhyAtA vA anantA vA kRtayugmayojaikendriyA ekasamayena samutpadyante iti / 'sesaM jahA paDajummakaDajummANaM jAva aNaMtakhutto' zepaM yathA kRtayugma kRtayugmAnAM 'he gautama! ina kRtayugna moja rAzi pramita ekendriya jIvoM kA utpAda jaisA kalayugma kRtayugma rAzipramita ekendriyoM kA kahA gayA hai vaisAhI jAnanA cAhiye / arthAt ye tiryayonikoM meM se Akarake bhI utpanna hote haiM, manuSyoM meM se bhI Akarake utpanna hote haiM aura devoM meM se bhI Akara ke utpanna hote haiN| 'te NaM bhaMte ! jIvA egasamaeNaM pucchA' he bhadanta ! ye kRtayugma yoja pramita ekendriya jIva ekasamaya meM kitane utpanna hote hai ? uttara meM prabhu kahate haiM-'goyamA' egUNa vIsA vA, saMkhyejjA vA asaMkhajjA vA, aNaMtA vA upavajjati he gautama ! ye eka samaya meM 19 taka utpanna hote haiM athavA saMkhyAta, asaMkhyAta athavA ananta utpanna hote haiM / 'sesaM jahA kaDajumma kaDajummANaM jAva aNaMtakhutto' inake sambandha meM ora sagha kathana jaisAki abhI abhI kRtayugma kRtayugma rAzipramita ekendriya jIvoM ke prakaraNa meM kahA jo cukA hai vaisA hI saba kathana yAvat anantavAra ve vahAM utpanna hue hai yahAM taka kaha lenA caahiye| rAzIvALA ekaIndriyavALA jIvono u5pAta, kRtayumarAzivALA ekendriyone je rIte u5pAta kahela che, e ja pramANe samaja. arthAta teo tiyAmAMthI AvIne paNa utpanna thAya che? manuSya mAMthI AvIne paNa utpana thAya che? mana hevAmAthI mAvAna 5 utpanna thAya che. 'teNaM bhate ! jIvA egasamaeNaM gcha' he bhagavana A kRtayuma, eja rAzivALA ekendriya che ekasama yamAM keTalAM thAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che hai-'goyamA ! egaNavIsA vA, saMkhejjA vA asaMkhejA vA, aNaMtAvA uvavati' he gautama ! teo eka samayamAM 19 ogaNIsa sudhI utpanna thAya che. athavA saNyAta masaNyAta athavA mana ta utpanna thAya cha 1 'sesa' jahA kaDajumma kaDajummANaM jAva aNaMtakhutto' mAnA samayamA mADInu saghaNu thana maji on kRtayugma, kRtayugma rAzivALA ekendriya jIvana prakaraNamAM karavAmAM Avela che, eja pramANenuM tamAma kathana yAvat anaMtavAra teo tyAM utpanna thayA che,
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za035 u.1 sU03 paJcadazamedanirUpaNam kathitaM tathaiva yAvat anantakRtva iti 2 / 'kaDajumma dAyarajumma enidivANa bhane ! kamohito uvavanaMti' kRtayugma dvAparayugmai kendriyAH khalu bhadanta ! kula utpadyante ki nairayikebhya ityAdi praznaH, uttaramAha='ubadAbho taheva' upapAtastathaiva-pUrva kathitamakAreNaiva / 'te NaM bhaMte ! jIvA egasamaeNaM pucchA' te khalu bhadanta ! kRtayugmadvAparayugmaikendri gajIvA ekasamayena ziyanta utpadyante iti praznaH, uttaramAi-goyamA' he gautama ! 'aTThArasa vA, saMkhenA vA, asaMkhenA vA, aNaMtA vA upavanaMti' aSTAdaza vA, saMkhyAtA vA, asaMkhyAtA bA, anantA 'kaDajumma dAvara jumma egidiyANaM bhaMte ! kamohito ujjati' he bhadanta ! kRtayugma dvAparayugma rAzipramita ekendriyajIva kisa sthAnavizeSa se Akarake utpanna hote haiM ? kyA ve nairayikoM meM se Akara se utpanna hote haiM ? athavA tiryagyoniko meM le Akarake utpanna hote hai ? athavA manuSyoM meM se okara ke utpanna hote haiM ? athavA devoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? ila prazna ke uttara meM prabhuzrI gautamasvAmI se kahate haiM'uvavAo taheva he 'gautama ! isa sambandha meM lamarata kathana pUrva meM jaisA kahA gayA hai vaisA hI jAnanA caahiye| te NaM bhaMte ! jIvA pAsamaeNaM pucchA' he bhadanta ye kRtayugma dvAparayugma rAzipramita ekendriya jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA! advArala bA la khejA thA ala khejjA vA aNaMtA vA' 'he gautama ! eka samaya meM 18 utpanna hote hai athavA saMkhyAta athavA asaMkhyAta athavA ananta utpanna hote hai lesa taheva jAya aNata kutto' avaziSTa aura tyA sudhA hI sevana 'kaDajumma dAvarajumma egi diyANa bhate ! kohi to uvavajjati' magavan kRtayudvAparayugma rAzivANA mendriya va yA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che? zuM teo narayikoma thI AvIne utpanna thAya che ? athavA tiya cAnikomAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA devamAthI AvIne utpanna thAya cha 1 mA praznanA uttaramA prasuzrI 4 cha ?- upavAo taheva' gautama ! A viSayamAM saghaLuM kathana pahelAM je pramANe kahevAmAM Avela che, eja prabhAnu samA. 'te Na bhate jIvA egasamaraNaM pucchA' gabana mA 4ta. cama dvAparayugma rAzivALA ekendriya jI eka samayamAM keTalA utpanna thAya cha 1 mA praznanA uttaramA pramuzrI gautama 2vAmAna 49 che -'goyamA ! aTArasa vA saMkhejjA vA asa khejjA vA aNaMtA vA' he gItama! teso / samayamAM 18 aDhAra upana thAya che, athavA sakhyAta athavA asaMkhyAta
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaMgavatI sUtre 534 devra iti 3 | 'kaDajumma kalioga ergidiyANaM bhaMte ! kao uvavajjaMti' kRtayugga kalyAjai kendriyAH khala bhadanta ! kuna utpadyante ? iti praznaH, uttarayati'uvavAo tadeva' upapAtaH pUrvavadeva ' parimANaM sattarasa vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA anaMtA vA' parimANadvAre jaghanyataH saptadaza vA saMkhyAtA vA asaMkhyAtA vA anantA vA utpadyante' 'sesaM tadeva jAva agaMtakhutto' zeSaM samaye samaye apaharaNA dikaM sarva yAvat anantakRtya etatparyantaM tathaiva kRtayugma kRtayugmai kendriyamakaraNadeva 4 | 'teoga kaDajumma egagidiyANaM bhaMte / kaohiMto uvavajjaMti' jyoja saba kathana yAvat ' ve vahAM anantavAra utpanna ho cuke haiM 'yahAM taka kA yahAM para kaha lenA cAhiye / 'kaDajumma kalioga egiMdiyANaM bhaMte ! kabho ucacajjaMti' he bhadanta ! kRtayugma kalpoja ekendriya kisa sthAna se Akara utpanna hote haiM ? kyA ve nairithikoM meM se tiryagyonikoM meM se manuSyoM meM se athavA devoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? isake uttara meM prabhuzrI gautamAbhI se kahate hai 'ubacAo taheva' inakA upapAta pahale jaisA hI samajhanA cAhiye 'parimANa sattarasa vA sarakhejjA vA asaMkhejjA vA anaMtAcA' parimANa meM ve jaghanya se satraha 17 utpanna hote hai saMkhyAtA asaMkhyAtA athavA ananta utpanna hote hai 'sesa' taheva jAva aNatakhutto avaziSTa sagha kathana ve kRtayugma kalpojae kendriyapane se ananta vAra utpanna ho cuke haiM, yahAM taka yahAM para kahanA cAhie ||4|| 'teoga vaDajumma egiMdiyANaM bhaMte! kaohiMto uvavajjaMti' he athavA anaMta utpanta thAya che. 'sesa' taheva anaMtakhutto' gADInu tabhAbha kathana yAtratA teo tyAM anaMtavAra utpanna thai cUkayA che, A kathana sudhInu' ahiyAM kahevuM joie. 'kaDajumma kaliga egidiyANaM bhaMte ! kao upavajjati' De lagavan dhRtyugma kaceja ekendriye kayA sthAnethI AvIne utpanna thAya che ? zuM tee riya kAmAMthI AvIne athavA tiya nikAmAMthI athavA manuSyeAmAMthI athavA deve mAthI AvIne utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne - 'uvAvAo tana' temanA upayAta pahelA hyA pramANe che. 'parimANa' sattarasravA saMkhejjA vA asakhejjA vA anaMtA vA' paribhAyu tebhanu jaghanyathI 17 sattara sudhI utpanna thAya che. athavA sakhyAta athavA asakhyAta athavA anaMta utpanna thAya che 'sesa' taheva jAva anntkhutte|' DI bhAbha thana teo kRtayugma kayeAja ekendriya paNAthI anekavAra utpanna thaI cukela che. A kathana sudhI ahiyaryA kahI levuM joIe. 545 'veoga kar3ajummae gi' diyANa' bha'te ! kaohiMto uvavajjaMti' he bhagavan
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________ refet TIkA za035 u. 1 sU03 paJcadazabhedanirUpaNam 535 kRtayugmakendriyAH khalu bhadanta ! kuna utpadyante kiM nairaNikebhyaH ityAdi prarvatradeva praznaH, uttaramAha - 'unavAo taheba' upapAta eteSAM tathaiva pUrvoktava deva jJAtavyaH 'parimANa vArasa vA saMkhejjA vA, asaMkhejjA vA, anaMtA vA upavajjeti' yojakRtayugmakendriyANAM parimANaM dvAdaza vA saMsyAtA vA asaMkhyAtA vA, anantAvatpadyante / 'sesaM taheva jAva anaMtakhuto' zepaM parimANAtirikta sarva tathaiva yAvat anantakRtvaH 5 / ' te ogateoga egidiyANaM bhaMte / kaorhito uvavajjati' jyojatrayojai kendriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante ki nerayikebhyaH bhadanta / jyoja kRtayugma rAzipramita ekendriya jIva jisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote haiM ? kyA ve nairayikoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? athavA tiryagyonikoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? athavA manuSyoM meM se Akarake utpanna hote ? athavA devoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahane haiM - 'uvAo taheva' he gautama! inakA upapAda pUrva ke jaise hI jAnanA caahiye| 'parimANaM bArasa vA saMkhejjA vA asaM khejjA vA anaMtA vA uvavajrjjati' ye poja kRtayugma rUpa ekendriya jIva eka samaya meM 12 athavA saMkhyAta athavA asaMkhyAta athavA ananta utpanna hote haiM / 'sesa' taheva jAna anaMta khutto' parimANa kathana se atirikta aura saba kathana 've annavAra utpanna ho cuke haiM' yahAM takakA yahAM para kaha lenA cAhiye / 'teoga teoga egiMdiyANaM bhaMte / kamohito uvavajjati 'he bhadanta ! jyoja caiAja kRtayugma rAzivALA ekendriya jIveA kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che? zuM tee naiyikAmAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA tiya thayeAnikAmAMthI AvIne tyAM utpanna thAya che? athavA manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA devAmAthI AvIne utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM aluzrI gautamasvAmIne he che !-' uvatrAo taddeva' he gautama ! tekhAnA upayAta pahelA hyA pramANe sabhava 'parimANaM vArasa vA sakhejjA vA, asakhejA vA arNatA vA uvavajjati' mA yo kRtayugbha 35 zo indriyavALA jIve. eka samayamAM 12 khAra athavA sa khyAta athavA asa khyAta athavA anaMta utpanna dhAya he 'sesa' taddeva jAva anaMtavutta' paribhANunA 4thana zivAyanuM khAkInuM saghaLuM kayana "tee anaMtavAra utpanna thaI cUkayA che,' bhAratA sudhItuM dhana aDiyAM hetuM ye 'teoga teoga pagidiyANaM bhave ! kabhohitoM ubavajjaMti' he bhagavan sendriya lavA yA sthAna
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________ sara bhagavatI sUtre ityAdi rUpeNa praznaH, uttaramAha - ' unavAo taheca' upapAtastathaiva yathA - kRtayugmakRtayugmamakaraNe kathitaH / ' parimANaM pannarasa vA saMkhejjA vA, asaMkhejjA vA, anaMtA vA' parimANaM jyoja zekendriyANAM paJcavA, saMkhyAtA vA, asaM - khyAtA vA, anantAveti / 'sesaM rahena jAva anaMtakhuto' zeSaM parimANAtiriktaM tathaiva yAvad anantakRtvaH 6 / ' evaM eesa solasa mahAjummesu eko gamao' yoja ekendriya jIva kisa sthAnavizeSa se Akarake utpanna hote haiM ? kyA ve nairadhijJoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? athavA tiryagyonikoM meM se Akara utpanna hote haiM ? athavA manuSyoM meM se Akarake utpanna hone haiM ? athavA devoM meM Akarake utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'uvabAo taheva' he gautama | inake upapAda ke sambandha meM kathana pUrva ke jailAhI jAnanA cAhiye / arthAt jaisA kathana kRtayugma kRtayugma ekendriya jIvoM ke prakaraNa meM kiyA gayA hai vaisA hI yahAM para samajhanA caahiye| 'parimANaM pannarasa vA saMkhejjA vA akhejA vA aNUMnA vA' yo yoja ekendriya jIvoM kA ekasamaya meM utpanna hone kA parimANa 15 athavA saMkhyAta athavA asaMkhyAta athavA ananta jAnanA cAhiye / ' sesa' taheba jAva anaMtakhutto' isa parimANa kathana ke atirikta aura saba kathana ke anantara unna ho cuke hai' yahA~ taka jaisA pahile kahA gayA hai vaisA hI yahAM para kaha denA caahiye| ' evaM eesa solaha mahAjummesu ekko gamao' isa prakAra jaisA ki Upara meM vizeSathI AvIne utpanna thAya che? zuM teo naeNriyakAmAMthI AvIne u, panna thAya che ? athavA tiya gromAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA manuSyeAmAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA devAmAMthI AvIne utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM aluzrI che - 'uvavAoM raheva' he gautama ! zAsanA utpAdanA saMbaMdhamAM pahelA kahyA pramANenu' ja kathana sama"vuM arthAta jevuM kathana kRtayugma kRtayugma ekendriya jIveAnA prakaraNamAM karavAmAM Avela che, eja pramA atha maDiyAM samabhavu' lekhe 'parimANa' pannarasavA sarakhejjA vA asa khejjAvA anaMtAcA vA' yo yoDeMndriya bhavanu kheDa sabhayabhAM utpanna thavAnuM parimANa 15 paMdara athavA sakhyAta athavA asa khyAta athavA ana Mta samannvu'* 'sesa N taheva jAva anaMtakhuttA' yA parimANu zivAya mADInuM khIjuM tamAma kathana "tee ana tavAra utpanna thaI cUkayA che, "mA thana sudhInu pahelAM je pramANe kahevAmAM Avela che. eja pramANe ahiyAM samajavuM'
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za035 u.1 sU03 paJcadazamedanirUpaNam 537 evamupari pradarzitamakAreNa poDazasnu mahAyugmeSu eko gamakaH satra mahAyugmeSu ekaeva prakAra iti bhAvaH / 'navaraM parimANe nANataM' navaraM kelaM parimANe nAnA tvaM bhedo'vagantavyaH anyat sarvamekapakArakamereti / parimANe nAnAtvameva viziSya darzayati-seogadAvarajummasu parimANaM coisa vA saMkhejjA yaza, asaM. khejjA vA, arNatAvA upavanaMti' yojadvAparayugmeSu ekendriyeSu parimANaM caturdaza vA, saMkhyAtA vA, asaMkhyAtA vA, agaMvA vA etAdRza saMkhyakA ime ekasamayenotpadyante iti 7 / 'teogakaliogesu terasa vA saMkhejjA vA, asaMkhejjA vA, aNaMsA vA ubavajjati' vyoja kalyojae kendriyeSu parimANaM trayodaza vA, saMkhyAtA vA, asaMkhyAtA vA, anantA dA, etAgaparimANaziziSTA ime dikhalAyA jA cukA hai solaha mahAyugmoM meM kathana prakAra eka jaisA hI hai, tAtparya isakA ailA hai ki parimANa kathana se atirikta aura satra kathana ina 16 rAzi panita ekendriya jIvoM ke sambandha meM eka hI prakAra kA hai / yahI pAna ra parimANe nAgattaM' ila strapATha dvArA pradarzita kI gaI hai| parimANa meM lAnAtvakA kathana igna prakAra se hai-'teoga dAvarajummelu parimANaM codala vA saMkhejA thA mala khejjA vA aNaMtA vA uvavajjati yoja dvApara yugma rAzimina elendriya jIvoM kA eka samaya meM utpanna honekA parimANa 14 hai| athavA lakhyAta athavA asaMkhyAta athavA ananta utpanna hote haiN| 'teopakaliogelu teralavA sakhejjA vA asaMkhejjA vA aNaMtA cA upavanaMti' mejalyoja rozi pramita ekendriya jIvoM kA ekasamaya meM utpanna hone kA parimANa 13 athavA saMkhyAta athavA alakhyAna athavA ananta hai / 'dAvara jumma evaM eesu solasamahAjummesu eko gamao' / rIte 2 mA 52 (vAmA Avela che, te sALa mahAyune kathana prakAra eka sarakho che. kahevAnuM tAtparya e che ke-parimANanA kathana zivAyanuM bAkInuM saghaLuM kathana 16 soLa rAzivALA ekendriya jIvonA saMbaMdhamAM eka ja sarakhuM che eja vAta Ra parimANe nANatta' mA sUtrA dvArA matAvasa cha, parimANamA nAnApa (hA hA2) naM 4thana / pramANe -'teoga dAvarajumme parimANa cohasa pA sakhejjA vA asa khejjA vA agaMtAvA' yogadA2yuma zivAya ndriya jIvonuM eka samayamAM utpanna thavAnuM parimANa 14 caudanuM che agharA sadhyAta athavA asa jyAta mth| sanata cha 'te oga kaligesa terasa vA sakhejjA vA asa khemA vA aNaMtA vA svavajjati' yo prayAsa zazipramita ekendriya jItu eka samayamAM utpanna thavAnuM parimANa 13 tera athavA bha0 68
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________ 538 bhagavatI sUtre ekadA samutpadyante 8 | 'dAvarajummakaDajumme adA saMvejjAvA, ajjA vA, anantAvA, uvavajrjjati' dvAparayugma kRtayugmeSu vA saMkhyAtA vA amaM khyAtA vA anantA vA utpante 9 'dAvarajumma teoge evakArasanA, saMkhejjAvA, asaMkhejjAvA, anantA vA, uvavajjaMti' yugmayoje ekAdaza bA saMkhyAtA cA, asaMkhyAtA vA, anantAvopayante iti 10 / 'drAvarajummAvarajummesu dasa vA, saMkhejjA vA, asaMkhejjA vA aNUMnA vA avati' dvAparayugma dvAparayugmeSu daza vA saMkhyAtA vA, akhyAtA vA anantA vA utpadyante 11 / jumme aha vA saMkhejjA cA asaMkhejjA vA anaMtA yA uvavajjaMti' 'dvAparayugma kRtayugma rAzipramita ekendriya jIvoM kA parimANa ekasamaya meM utpanna hone kA ATha athavA saMkhyAta athavA asaMkhyAta azyA ananta hai / 'dAvarajumma dAvarajummesu damavA saMkhejjAcA asaMkhejjA vA anaMtA ghA uvavajjati' chAparayugma dvAparayugma rAzi pramita ekendriya jIvakA eka samaya meM utpanna honekA parimANa dasa athavA saMkhyAta athavA arupAta athavA ananta hai / 'dAvarajumma teogesu ekkArasa vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA anaMtA vA uvavajrjjati' dvAparayugma poja rAzipramita ekendriya jIvoMkA ekasamaya meM utpanna hone kA parimANa 11 athavA saMkhyAta athavA asaMkhyAta athavA ananta hai / 'dAvarajumma dAvarajummesu dasavA saMkhejjA vA amakhejjA vA anaMtA vA uvavajjaMti dvAparayugma dvAparayugma rAzipramita ekendriya jIvoM kA ekasamaya meM utpa honekA parimANa 10 athavA saMkhyAta athavA asaMkhyAta athavA ananta sabhyAta gadhavA asabhyAta athavA anaMta che 'dAvarajummakaTajummesu ghaTTavA sauMkhejjAvA asa'khejjA vA arNatA vA uvavajjati' dvAparayugbha rAziSANA khendriya jIvenuM parimANu eka samayamAM utpanna thavAnuM ADa athavA sa khyAta acavA asabhyAta athavA anaMta he 'dAvarajumma dAvarajummesu dasa vA sakhejjA vA asa khejjA vA anaMtA vA uvavajjati' dvAparayugma dvAparayugbha rAzivAjA se - ndriya jIveAnu` eka samayamAM utpanna thavAnuM parimANu dasa athavA sakhyAta athavA asabhyAta athavA anaMta che. 'dAvarajumma teogesu ekArasavA sarakhejjA vA asa khejjA vA anaMtA vA uvavajjeti' dvAparayugma yo rAzivAlA thoddendriya jIvAtuM eka samayamAM utpanna thavAnu' parimANu 11 agiyAra athavA saMdhyAta athavA asaMkhyAta athavA anaMta che 'dAvarajumma dAvarajumme su dasa vA saMkhejjA vA asa khejjA vA anaMtA vA ujjati' dvAparayugbha raashivALA ekendriya jIvAtu eka samayamAM utpanna thavAnuM parimANu 10 dasa
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________ - pramaiyacandrikA TIkA za035 u.1 sU03 paJcadazabhedanirUpaNam 539 'dAvarajumma kaliyogesu nava vA, sakhejjA vA, asaMkhejjA vA, aNaMtA vA uvavajjati dvAparayugmakalyojepu nava vA, saMkhyAtA vA, asaMkhyAtA vA, anantA cA, utpadyante 12 / 'kaliyogakaDajummesu catAri vA, saMkhejjA vA asaMkhejjA vA, aNaMtA vA uvavajjati' kalpojakRtayugmeSu catvAro vA, saMkhyAtA vA, asaM. khyAtA vA, anantA vA, utpadhante 13 / kaliyoga teogesa satta bA, saMkhejjA vA, asaMkhejnA vA, aNaMtA vA, ubavati' kalyojacyojeSu sapta vA, saMkhyAtA vA, asaMkhyAtA vA, anantA vA, utpadhante 14 / 'kaliyogadAvarajummesu cha vA, saMkhejjA vA, asaMkhejjA vA, aNaMtA vA uvavajjati' kalyojadvAparayugmeSu SaDa vA, saMkhyAtA vA, asaMkhyAtA vA, anantA vA utpadyante 15 / 'kalioga haiM / 'dAvarajumma kaliogesu nava vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA aNaMtA vA uvavajjaMti' dvAparayugma kalyoja rAzipramita ekendriya jIvoMkA ekasamaya meM utpanna honekA parimANa nau athavA saMkhyAta athavA asaMkhyAta athavA ananta hai / 'kaliyoga kar3ajummelu cattAri vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA aNaMtA vA uvavajjati' kalyojakRtayugma rAziAmita ekendriya jIvoM kA ekasamaya meM utpanna hone kA parimANa cAra athavA saMkhyAta athavA asaMkhyAta athavA ananta hai / 'kaliogateogesu satta vA sakhejjA vo asaMkhejjA vA aNaMtA vA upavajjati' kalyoja yoja rAzi pramita ekendriya jIvoM kA utpanna hone kA parimANa ekasamaya kA sAta athavA saMkhyAta athavA asaMkhyAta athavA ananta hai|' 'kalioga dAvarajumme cha vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA aNaMtA vA uvavajjati' 'kalyoja dvAparayugma rAzipramita ekendriya jIvoM kA ekasamaya meM mayA sabhyAta athavA asalyAta athavA sanata che. 'dAvarajumma kaliogesa nava vA sakhejjA vA asa khejjA vA aNatA vA uvavajjati' vAparayugma tyAga rAzIvALA ekendriya jIvenuM eka samayamAM utpanna thavAnuM parimANa navuM athavA sadhyAta athavA masayAta mathavA mAnata cha. 'kaliogakaDajummesa cattAri vA sakhejjA vA asa khejA vA aNatA vA uvavajja ti' tyA tayugma rAzivALA ekendriya jIvonuM utpanna thavAnu parimANa cAra athavA saMkhyAta mathavA masacyAta athavA manAta che. 'kalioga teogesu sattavA sakhejjAvA asaMkhejjAvA aNatAvA uvavajjati' tyA4 vyA zivANA bhandriyavAna. utpanna thavAnuM parimANa eka samayamAM sAta athavA saMkhyAta athavA asa khyAta athavA anata che. 'kalioga dAvarajumme cha vA sakhejjA vA asakhejjA vA aNatAvA uvavati' 46yaa| dvAparayubha rAzikA mandriya sAnu me
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre egidiyANaM bhaMte ! kabha uvavajjaMti' kalyojakalyo jaikendriyAH khala bhadanta ! kuta utpadyante kiM nairayikebhya ityAdi pUrvaprakAreNaiva praznaH, uttaramAda - ' uvAo tahe' upapAta svathaiva kRtayugmakRtayugma maraNapaThita eva jJAtavyaH / 'parimANaM paMca vA, saMkhejjA vA asaMkhajjA vA, anaMtA vA, utravajjaMti' parimANaM paJca vA, saMkhyAtA vA asaMkhyAtA vA anantA vA utpadyante iti / 'sesaM taddeva jAva anaMtakhutto' zeSa parimANAtirikta sarva tathaiva kRtayugma prakaraNapaThitameva yAvadantat iti 16 / 1 540 utpanna hone ke parimANa 6 athavA saMkhyAta athavA asaMkhyAta athavA ananta hai 'kalibhoga kalioga egiMdiyANaM bhate ! kao uvavajjaMti' kalyoja kalyoja rAzipramita ekendriya jIva hai bhadanta ! kisa sthAna vizeSa se Akarake utpanna hote haiM ? kyA ve naikoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? athavA tiryagyonikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM? athavA manuSyoM meM se jAkara ke utpanna hote haiM ? athavA devoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'upavAo taheva' 'he gautama ! kRtayugma kRtayugma rAziprati ekendriya jIvoM ke prakaraNa meM jaisA upapAta ke sambandha meM kahA gayA hai vaisA hI yahAM para bhI upapAta ke sambandha meM kathana jAnanA cAhiye yahAM 'parimANaM paMca vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA aNaMtA vA udyavajjati' utpanna honekA parimANa pAMca athavA saMkhyAta adhanA asaMkhyAta athavA ananta hai / 'sesaM taheva jAva akhulo parimANa dhanake atirikta aura saca kathana yahAM para samayamAM utpanna thavAnu pariNAma 6 cha athavA sakhyAta thavA asakhyAta athavA anaMta che. 'kali ogakaliAga egiMdiyANaM bhave ! kamo uvavajrjjati hona yeAja rAzivALA ekendriya jIvA bhagatrana kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che ? zuM teo naiyikamAMthI AvIne utpanna thAya che? tiya cAmAthI AvIne utpanna thAya che ? athavA manuSyemAthI AvIne utpanna thAya che ? athavA deveAmAMthI AvIne utpanna thAya che ? A praznanA uttaramAM ache -'uvavAo taheba' he gautama! mRtayugbha drutayugbha rAzivAlA thoDendriya jIvAnA prakaraNamAM upapAtanA saMbadhamAM je pramANe kahevAmAM Avela che, eja pramANenu' kathana ahiyAM upapAtanA saMbadhamAM kahevu joIe. ahiyAM 'parimANa' paMca vA sarakhejjA vA amra khejjA vA aNatA vA ujavajja'ti' paribhASa yAMtha athavA samyAta athavA asabhyAta athavA anaMta che. 'sesa' tarheva jAva anaMta khutto' paribhAthunA uthana zivAyanu sadhaNu udhana aDiyAM tetheo
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________ / pramaindrikA TIkA za035 u0 1 sU03 paJcadazabhedanirUpaNam mahAyugmanAmAni kRtayugma kRtayugmaH kRtayugma tryojaH saMkhyA 16 1 saMkhpA 17 5 12 've anantavAra utpanna ho cuke haiM' yahAM takakA pUrva meM kahe gaye anusAra ekasA hI jAnanA cAhiye / yaha saba prakaraNa isa yaMtra se spaSTa jonA jA sakatA hai Or m 2 4 anaMtavAra utpanna thai eka sarakhu samajavuM. kRtayugma dvAparayugmaH kRtayugma kalyojaH yoja - kRtayugmaH saMkhyA soja 1 ra 3 4 mahAyugmAdikA nirmANa evaM mahAyugmAdi rAzi solaha - mahAyugmoM ke nAma pramita ekendriya joboM kI ekasamaya meM utpanna hone kI jaghanya saMkhyAkA pramANa kRtayugma kRtayugma kRtayugma yauja kRtayugna dvAparayugma kRtayugma kalpoja yo kRtayugma cUkayA che. A kathana A prakAranuM tamAma kathana A yaMtrathI spaSTa 541 yugma nirmANa saMkhyA 16 19 18 mahAyugmAnA nAme kRtayugma mRtayugma kRtayugma caiAja kRtayugma dvAparayugma kRtayugma kalyeAja yeAja kRtayugma 16 19 18 17 12 sudhInuM pahelAM kahyA pramANe jANavAmA Ave che mahAsudanu nirmANa ane sahu yugma vigere rAzivALA ekendriya jIveAnI eka samayanI sakhyAnuM pramANu 1 19 18 17 12
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________ 542 6 7 9 10 11 12 13 14 15 16 6 ^ G 10 12 13 14 15 16 OM 7 8 8 10 11 12 13 14 15 16 yoja trayojaH 3-3 yojadvAparayugmaH yoja- kalyojaH dvAparakRtayugmaH dvAparatryojaH dvApara dvAparayugmaH dvAparayugma kalyojaH kalyoja kRtayugmaH kalyoja vyojaH kalyoja dvAparayugmaH kalpoja kalyojaH zeja vyoja -3-3 ghoja dvAparayugma yoja kalyoja dvAparayugma kRtayugma dvAparayugna yoja dvAparayugma dvAparayugma dvAparayugma kalpoja kalyoja kRtayugma kalpoja poja kalyoja dvAparayugma kalpoja kalyoja caiAja AAja ceMja dvAparayugma ceja mulyeAja dvAparazugma kRtayugma dvAparayugma caiAja dvApara yugma dvAparayugma dvApara yugma kalyeAja kalcAja kRtayugma katcAja thaiAja lyeAja dvAparazuzma kalpeja thaiAja bhagavatI ba 15 14 13 8 11 10 7 6 5 15 14 13 11 6 15 14 13 8 11 10 5 4 7 sh pa
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA za035 .1 sU03 paJcadazamedanirUpaNam 543 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte !' tadeva bhadanta ! tadeva bhadanta ! iti he bhadanta ! mahAyugmaviSayaye yad devAnupiyeNa kathitaM tatsarva satyameveti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namasyati, vanditvA namasyitA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti sU0 // 3 // iti zrI vizvavikhyAta-jagavallabha-prasiddhavAcaka-pazcadazabhASA. kalitalalitakalApAlApakAvizuddhagadyapadhAnaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhacchatrapati kolhApurarAjamadatta'jainAcArya' padabhUpita - kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri-jainAcArya - jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAlativiracitAyAM zrI "bhagavatImatrasya" mameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAm pazcatriMzattame zatake prathamoddezakaH samAptaH // 35 // 1 // 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' 'he bhadanta mahAyugma ke viSaya meM jo Apa devAnupriya ne kahA hai vaha saba sarvathA latya hI hai| isa prakAra kahakara gautama ne prabhuzrI ko bandanA kI aura namaskAra kiyA vandanA namaskAra kara phira ve gautama saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye ||suu0 3 // jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke paitIsaveM zataka kA / prathama uddezaka samApta // 35-1 // _ 'seva bhaMte ! seva' bhate / tti' 8 sapana mahAyumanA viSayamA mA5 devAnupriye je kathana karyuM che, te saghaLuM kathana sarvathA satya ja che, he bhagavana ApavAnupriyanuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautama svAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI ane namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU03 jainAcArya jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtranI prameyacadrikA vyAkhyAnA pAMtrIsamAM zatakane pahele uddeza samApta 35-1
Page #576
--------------------------------------------------------------------------
________________ 544 bhagavatIsUtre atha dvitIyadezakaH mArabhyate mUlam - paDhamasamaya kaDajummakaDajumsa egiMdiyA NaM bhaMte! kao uvavajjati ? goyalA ! taheva evaM jaheva paDhamo uddesao taheba solasakhutto bitio vi bhANiyanvo taheva savvaM / navaraM imANi dasa nANattANi ogAhaNA, jahanneNaM aMgulassa asaMkhejar3abhAgaM ukkoseNa vi aMgulasta asaMkhejAi bhAga 1 | Aukamma sa no baMdhagA abaMdhagA 2 / Auyasta to udIragA aNudIragA3 / no ulsAlagA to nissA no ustAsa nissAsagA4 / satavidhagA no avihabaMdhA 5 / te NaM bhaMte ! paDhamasamaya kaDajummakaDajumma egiMdiya ti kAlao kevacciraM hoMti ? goyamA ! ekkaM samayaM 6 / evaM liIe vi 7 / samugdhAyA AdillA donni 8 / samohayA na pucchijjati 9 / uvvaTTaNA na pucchijar3a 10 | sesaM taheva rAvaM niravasesaM / lolasasu vi gamaesu jAtra atakhuto / sevaM bhaMte! se bhaMte ! ti // sU0 1 // chAyA -- prathamasamaya kRtayugma kRtayugmai kendriyAH khalu bhadanta ! kuta utpa te ? gautama / tathaiva evaM yathaiva prathama uddezaka stathaiva poDazakRtvo dvitIyo - 'pi bhavya, vathai sarvam / navara mitrAni daza nAnAtvAni avagAhanA jaghanyelA saMkhyeyabhAgam utkarSeNApi aMgulasyAsaMkhyeyabhAgam 1 Ayuka karmaNo no vandhakAH, avandhakAH 2 AyuSkarapa no udIrakAH anudIrakAH 3 / 'no ucchavAsakAH no niHzvAsakAH no ucchavAsaniHzvAsakAH 4 / saptavidhabandhakAH no bhaSTa vidhavandhakAH 5 / te khalu bhadranta ! prathamasamayakRtayugmakRta kendriyA iti kAlana kiyacciraM bhavanti ? gautama ! ekaM samayam 6 / evaM sthitAvapi 7 / samudghAtAvAdyau dvau 8 / samarahatA na pRcchayante 9 / udvartanA na pRcchayante ? | zeSaM tathaiva sarve niravazeSam / poDazasvapi gamakeSu yAvadananta kRtvaH / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti ||nU0 1 // TokA - ' paDhamasamayaDajummakaDajumma ergidiyA NaM bhaMte !' prathamasamaya kRtayugma kRtayugmai kendriyAH khala bhadanta ! ekendriyatvenotpattau prathamaH samayo
Page #577
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za035 u.2201 prathamasamaya kR.kRtayugmaikendriyani0 545 yeSAM te prathamasamayaikendriyAH ta eva kRtayugmakatayugmA iti prathamasamayakRtayugmakRtagmAH tAzAzcai kendriyA iti 'kabhI uvavajjati' kunaH sthAnavizepA. dAgatya samutpadya-te kiM nairayikempa Agatya tiryagbhyo manuSyebhyo vA devebhyo pA Agatya samutpadyante ? iti praznaH / uttaramAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'taheva' tathaiva tirabhya Agatya utpadyante manuSyebhya utpadyante devebhya utpadyante iti bhaavH| 'evaM jaheba paDhamo udesao' evaM yathaiva prathamauddezakaH 'taheva dUsare uddeze kA prArabha 'paDhamasamaya kaDajummakaDajumma egidiyANaM bhaMte !' ityAdi TIkArtha-'paDhamasamaya kaDajummakaDajumma enidiyANaM ate!' he bhadanta! ekendriya rUpase utpatti hone meM jinakA prathama samaya hai aise ve kRtayugma kRtayugma ekendriya jIva prathama samayotpanna kRtayugma kRtayugma rAzi. mamita ekendriya jIva-'ko upavati' kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote haiM ? kyA ve nairikoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? athavA tiryagyonikoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? azyA manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA devoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-goyamA! taheva' he gautama ! yeti gyonikoM meM se Akarake bhI utpanna hote haiN| manuSyoM meM se bhI Akarake utpanna hote haiM aura devoM meM se bhI Akarake utpanna hote hai| 'evaM jaheva paDhamo uddesao taheva solaha khutto vitioghi bhaNiyavyo' mI shaan| prA2'paDhamasamaya kar3ajunma kaDajummaegidiyANa' bhave / tyahi sAtha-'paDhamasamaya kaDajumma kaDajummaegidiyANa bhaMte ! mApana ekendriyapaNAthI utpanna thavAmAM jeone prathama samaya che, evA te kAyama katacama ekendriya che arthAt prathama samayamAM utpanna thayelA kRtayugma kAyama zazivAjAndriya 'kao uvavajjati' cyA sthAna vizeSathA bhAvAnApana thAya che? zuM teo nairayikamAMthI AvIne utpana thAya che ? athavA tiryaMca nikamAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA manuSya mAthI AvIne utpanna thAya che ? ke devamAMthI AvIne utpanna thAya che ? A praznanA uttaramAM prabhazrI zItabhAvAmAna cha -'goyamA ! taheva' gautama tiya yoni mAMthI AvIne paNa utpanna thAya che. manuSyamAMthI AvIne paNa utpana thAya ke mana havAmAthA mAvI 55 85- thAya cha 'eva jaheva paDhamo uDepao taheva soLasakhutto vitiyo vi bhaNiyavvo' gautama ! samabhA bha0 69
Page #578
--------------------------------------------------------------------------
________________ 546 bhagavatI solasakhutto vitiyo vibhaNiyanbo' tathaiva-prathamoddezakavadeva SoDazakRtvaH SoDazarAzibhedAnAzritya dvitIyo'pi uddezako bhaNitavyaH / 'taheva savyaM' tathaiva prathamodezavadeva sarvamidApi vaktavyam / 'navaraM imANi ya dasa nANacANi navaraM - kevalaM prathamodezakA pekSayAstra imAni agrapadazyamAnAni dazanAnAtvAni pUrvoktasya vilakSa svasthAnAni bhavanti, kepAJcit pUrvoktAnAM bhAvAnAM prathamasamayotpanneSu asaMbha vAt / tathA - 'ogAhaNA jahanneNaM aMguLassa asaMkhejjaibhAgaM' zarIrAvagAhanA aMgulasyAsaMkhyeyabhAgarUpA jaghanyena 'ukkoseNa vi aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM' utka rSeNApi aMgulasyAsaMkhyeyabhAgam, tatra prathamodeza ke bAdaravanaspatyapekSayA utkarSeNa sAtirekayojana sahasrarUpA mahatyavagAhanA proktA, atra tu prathamasamayotpannatve - 'he gautama! isa sambandha meM jaisA prathama uddezaka kahA gayA hai usI prakAra se solaha rAzi bhedoM ko Azrita karake yaha dvitIya uddezaka bhI kaha lenA cAhiye / 'taheva savvaM' evaM prathama uddezakake jaisA hI aura saba kathana yahAM hai aisA jAnanA cAhiye | 'navaraM imANi ya dasa nANatANa' parantu prathama uddezakakI apekSA yahAM ina daza bAtoM meM antara hai- kyoMki prathama samaya meM utpanna ekendriyoM meM inakI asaMbhavatA hai / ve daza bAteM ye haiM 'ogAhaNA jahanneNaM aMgulasta asaMkhejjaibhAgaM' 'avagAhanA yahAM aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai jaghanya se tathA 'ukkoseNa vi aMgulassa asaMkhejjai bhAgaM' 'utkRSTa se bhI aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hai / prathama uddezaka meM vAdaravanaspatikAyika kI apekSA kucha pahelA uddezAmAM je pramANe kahevAmAM Avela che, eja pramANe seALarAzi lehone! yAzraya harIne bhA jIle uddesh| pazu uhI sevA le. 'taheva savvaM ' A rIte pahelA uddezAmAM kahyA pramANe saghaLu kathana mA trIjA uddezAmAM sama sevu', 'navara' imANi ya dasa nANattANi' paraMtu paDelA uddezAnA uthana karatAM ahiyAM nIce khatAvela dasa khAkhatAmAM atara Ave che--kema ke prathama samayamAM utpanna thayelA ekaindriyavALAomAM tenuM asaMbhava paNuM che. te dasa khAkhate nIce batAvyA pramANe che.- 'ogAhaNA jahanne' aMgularasa asa khejjai bhAga" ahiyAM avagAhanA dhanyathI bhAMgajanA asaMkhyAtamA lAga prabhAyu se tathA 'ukkoseNa vi agulastra asa' khejjai bhAga' utsRSTathI pazu gyAMgajanA asaNyAta lAga prabhAzu che. pahelA uddezAmAM khAdara vanaspatikAyikanI apekSAthI kaMika vadhAre eka hajAra ceAjananI avagAhanA kahI che. paraMtu ahiyAM te prathama samayamAM utpanna
Page #579
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za035 u.2 sU01 prathamasamayaM kR.kRtayugmaikendriyani0 547 nAlpA, ityevaM nAnAtvamatreti ? eva manyAnyapi nAnAtvAni svadhiyA samuhyAnIti / 'Auyakammarasa no baMdhagA avaMdhagA' ime prathamasamayakRta yugmakRtagmaikendriyajIvA: AyuSkakarmaNo no bandhakA bhavanti apitu abandhakA eva bhavanti 2 / 'Au. yassa no udIragA aNudIragA' AyuSkasya karmaNa udIrakA na bhavanti kintu anu. dIrakA bhavantIti 3 / 'no ussAsagA no nIsAsagA, no ussAsanIsAsagA' na ucchavAsakA ucchavAsavanto na bhavanti, no niHzvAsakAH, no vA ucchAsaniHzvAsakA bhavantIti 4 / 'sattavihavaMdhagA no aTTavihavaMdhagA' AyuSkarjAnAM saptavidha karmaNAmeva bandhakA bhavanti no na tu aSTavidhAmaNAM bandhakA bhavantIti 5 te Na adhika eka hajAra yojana kI avagAhanA kahI gaI hai / para yahAM vaha prathama samaya meM utpanna hone ke kAraNa aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga rUpa se alpa ghatalAI gaI hai| isa prakAra pUrva uddezaka kI apekSA avagAhanA kathana meM bhinnatA hai| isI prakAra se aura bhI avaziSTa bhinnatAeM apanI buddhi se samajha lenI caahiye| 'Aukammasta no baMdhagA abaMdhagA' 'ye prathama samayotpanna kRtayugma kRtayugma rAzipramANa ekendriya jIva Ayukarma ke bandhaka nahIM hote haiM kintu abandhaka hI hote haiN| 'Auyassa no udIragA, aNudIragA' tathA ye Ayukarma ke udIraka nahIM hote haiM kintu anudIraka hote haiM 3 / 'no ussA. sagA no nIsAsagA no ussAsanIsAsagA' ye ucchvAsavAle nahIM hote haiM nizvAsavAle bhI nahIM hote haiM ucchvAsa niHzvAsa vAle bhI nahIM hote haiM, arthAt anucchvAsa niHzvAsavAle hote haiM 4 'sattaviha baMdhagA, no aTTaviha baMdhagA' ye Ayukarma ke sivAya sAta karmo ke hI bandhaka hote haiM ATha karmoM ke bandhaka nahIM hote haiM 5 / thavAne kAraNe AgaLanA asaMkhyAtamA bhAga rUpathI a95 batAvela che. A rIte pahelA uddezA karatAM avagAhanAnA kathanamAM bhina paNuM Ave che. Aja pramANe bIjuM paNa bAkInuM bhinna paNa pitAnI buddhithI samajI levuM jAva kammarasa no baMdhagA abadhagA' mA prathama samayamA 6tpanna yaye tayama kRtayugma rAzivALA 'ekendri jI Ayukamane baMdha karavAvALA detA nathI. 52 544 DAya che. 'Auyassa no udIragA aNudIragA' tathA mA mAya karmanI udIraNuM karavAvALA hotA nathI para tu anukAraka hoya che. 3 naoN ussAsagA no nIsAsagA no ussAsanIsAsagA' ts| 27pAsavANA khAtA nathI. nivAsavALA paNa hotA nathI tathA uchavAsanizvAsavALA paNa hotA nathI. 4 'sacavihabadhagA, no advavihadhagA' mA mAyumana choDIna sAtama prakatine ja badha karavAvALA hoya che. ATha karmaprakRtiyAne baMdha karavAvALA
Page #580
--------------------------------------------------------------------------
________________ 548 bhagavatIstra bhaMte ! paDhamasamayakaDajummakaDajumma egidiyatti kAla bho kevaccira hoti' te khala bhadanta ! prathama samayakRtayugma kRtayugmaikendriyA iti kAlataH kiyaciraM bhavanti ? iti prazna: bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi' 'goyamA' he gautama ! 'ekvaM. samayaM' ekapamayamAtramera te bhavantIti 6 / 'evaM ThiIe vi' evaM sthivAvapi sthitirapi teSAmekasamayamAtraiveti 7 / 'sasugghAyA AdillA donni' samudghAto Adhau dvau vedanAkapAyarUsI bhAtaH 8 / 'samohayA na pucchiti' samavahatA iti na pRcchayante 9 / 'ucaTTaNA na pucchiti ' udvartanA na pRcchayate prathama samayakatvAdeva etayoH samudghAtodvartanayorasaMbhavAditi 10 / 'sesa taheva savaM niravasesa' zepam-utpAdapariNAmAdikaM sarva poDarapi mahAyugmeSu prathamodezakavadeva 'te NaM bhaMte ! paDhama samayakaDajummakaDajumna egidiyatti kAlao kevacicaraM hoti' he adanta ! ye prathama samayotpanna kRtayugma kRtayugma rAzi pramANa ekendriya jIva kAlakI apekSA kitane samaya taka rahate haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-ekkaM samaya' he gautama ! ye eka samaya mAtra hI rahate haiM 6 / 'evaM ThiIe vi' isa prakAra sthiti bhI inakI eka samaya mAtra kI hotI hai 7 / 'samupAyA AdillA donni' samudghAta yahAM Adi ke do hote haiN| vedanA samudghAta aura kaSAya samudghAta 8 / 'samohayA na pucchijjati' ye mAraNAntikasamudghAta karate haiM kyA aisI bAta yahAM nahIM pUchanI cAhiye tathA udvartanA ke sambandha meM bhI nahIM pUchanA caahiye| kyoMki ye prathama samayavartI hote haiM, isaliye ina donoM kI yahAM saMbhAvanA nahIM hai / 10 'lesaM taheca savvaM niravasesa' Data nathI. 5 te NaM bhate ! paDhamasamaya kaDajumma kaDajumma egidiyatti kAlao kevaccira hoti magavan mA prathama samayamA 5nna thayekRtayugma kRtayugma rAzivALA ekendriya jI kALanI apekSAthI keTalA samaya sudhI 2 cha ? 40 prazna uttaramA prabhuzrI gautamasvAmIna 4 cha hai-'eka samaya' hai gItama! sA me samaya mAtra 23 che. 'evaM ThiIevi' se pramANe tanmAnI sthiti 5 me samayamAnI 1 DAya che. 7 'samugghAyA AdillA donni' tyAne mAhinA ye samudadhAtA DAya che. te me vahanA samuddhAta bhane 4Aya samuddhAta cha. 8, 'samohayA na pucchijjati' te bhAraNAntika samughAta kare che? e pramANe no prazna ahi thatuM nathI tathA udvartanAnA saMba dhamAM paNa prazna kara nahIM kemake teo prathama samayamAM rahevAvALA hoya che. tethI te banenI saMbhavanA ahiyAM rahetI nathI, 10 'sesa taheva sava' niravasesa' mA bhI saghaY SpA, paribhASA
Page #581
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za035 u. 2 0 1 prathamasamaya kR kRtayugmaikendriyani0 549 jJAtavyam 'solasasu vi gamaesa jAva aNaMkhutto' poDazasApi yAvadananta kRtvaH, iti paryantaM vijJeyam / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! tti' tadevaM bhadanta tadevaM bhadanta ! ivi, he bhadanta ! prathamasamayakRtayugmakRtayugmai kendriyANAmupapAtAdiviSaye yad devAnupriyeNa kathitaM tad sarvathA satyameveti kathayitvA gautamo bhagavantaM dandate namasyati vanditvA namastviA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti | sU0 1|35||2|| iti zrI - vizvavikhyAta jagadvallabhAdipada bhUSitavAlabrahmacAri - 'jainAcArya' pUjyazrI - ghAsIlAlavativiracitAyAM 'zrI bhagavatI sUtrasya' prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM paJcatriMzattame zatake dvitIyodezakaH samAptaH || 35-2 // + bAkI kA aura saba utpAda parimANa AdikA kathana solaha mahAyugmoM meM prathama uddezaka ke jaisA hI hai / 'solasasu vi gamaesu jAva anaMtakhutto' solaha mahAyugmoM meM 'yAvat ve anantavAra utpanna ho cuke haiM ' isa pATha taka aura saba pATha kara lenA cAhiye | 'seva bhate ! sevaM bhaMte! tti' he bhadanta ! prathama samayotpanna kRtayugma kRtayugma ekendriyoM ke upapAta Adi ke viSaya meM jo Apa devAnupriyane kahA hai vaha sarvathA satya hI hai / isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrIko vandanA kI aura nama skAra kiyA / vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapase AtmAko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye || sU0 1 || dvitIya uddezaka samApta // 35-2 // vigerenuM kathana seALa mahAyugmAmAM paDelA uddezAmAM hyA pramANe che tema samavu'. 'solasuci gamapanu jAva aNa'takhutto' so mahAyugbhAbhAM yAvat te anatavAra utpanna thai cukayA che. A pAThanA kathana sudhI khAkInA tamAma pATha samajI leve. 'seva bhate ! seva' bha'te ! tti' hai lagavan prathama samayamA utpanna thavAvAjA kRtayugma, kRtayugma eka indriyavALAenA upapAta vigerenA viSayamA Apa devAnupriye je kathana karyuM' che, te saghaLuM kathana sathA satya che. he bhagavan Apa devAnupriyanu saghaLuM kathana sathA satya ja che, A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne va'nA karI ane namaskAra karyo vaMdanA namaskAra karIne te pachI tee sayama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para birAjamAna thayA. 5mIjo uddeze samApta ||3pa-2A 1
Page #582
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ling 550 bhagavatI sUtre tRtIyAdArabhyaikAdazaparyantA navodezakAH mUlam-apaDhamasamaya kaDajumma kaDajumma egiMdiyANaM bhaMte! kao uvavajrjjati ? eso jahA paDhamuddeso solasasu vi jummesu tava ne vo jAva kaliyoga kaliyogattAe jAva anaMtakhutto / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! ti // 35-3 // caramalamaya kaDajumma kaDajumma egiMdiyANaM bhaMte! kao uvavajjaMti ? evaM jaheva paDhamasamaya uddesao navaraM devA na uvavajraMti teulessA na pucchijjati, sesaM taheva / sevaM bhaMte / sevaM bhaMte ! nti // 35-4 // / acaramasamaya kaDajummakaDajumma egiMdiyANaM bhaMte ! kao uvavajjaMti ? jahA - apaDhasamaya uddesao taheva niravaseso bhaNiyavvo / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti // 35-5 // paDhamapaDhamasamaya kaDajummakaDajumma egiMdiyANaM bhaMte! kao uvavajjaMti ? jahA paDhamasamaya uddesao taheva niravasesaM / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ci jAva viharai // 35-6 // paDhamaapaDhamasamaya kaDajummakaDajumma egiMdiyANaM bhaMte! kao uvavajjati jahA padama samaya uddesao taheva bhANiyavvo / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! ti // 35-7 // paDhamacaramasamaya kaDajummakaDajumma egiMdiyANaM bhaMte ! kao uvavajjati ? jahAM gharamuddesao taheva niravasesaM / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti // 35-8 // paDhamaa caramasamaya kaDajummakaDajumma egiMdiyANaM bhaMte! kao uvavajjati ? jahA bIo uddaso taheva niravasesaM / seva bhaMte! sevaM bhaMte! ti jAva viharai // 35 - 9 //
Page #583
--------------------------------------------------------------------------
________________ refer at 035 u. 3 01 aprathamasamayAdi kR kRtayugmaikendriyA' 551 carama avaramasamaya kaDajummakaDajumma egiMdiyANaM bhaMte! kao uvavajjaMti ? jahA - paDhamasamaya uddesao taheva nirakhasesaM / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti // 35 - 10 // carama acaramasamaya kaDajummakaDajumma egiMdiyANaM saMte! kao uvavajjati ? jahA- paDhamasamaya uddesao taheva niravasesaM / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! tti jAva viharai // 35-11 // evaM ee ekkArasa uddesagA / paDhamataio paMcamao ya sarisagamA / sesA aTTa sarisagamA / navaraM cautthe chaTTe ahame dasame ya devA na uvavajjaMti teulessA natthi // 35.11 // paNatIsaime sae paDhamaM egiMdiyamahAjummasayaM samattaM // chAyA - aprathama samaya kRtayugmakRtayugmai kendriyAH khalla bhadanta ! kutra utpadyante, eSo yathA prathamoddezakaH SoDazasvapi yugmeSu tathaiva jJAtavyo yAvat kalyoja kalyojatayA yAvadanantakRtvaH / tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta / ivi || 35 - 3 || caramasamayakRtayugmakRtayugmai kendriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante ? evaM yathaiva prathamoddezakaH / navaraM devA notpadyante tejolezyA na pRcchayate, zeSa tathaiva / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta / iti || 35 / 4 // 4 acaramasamaya kRtayugma kRtayugmai kendriyAH khalla bhadanta ! kuta utpayante yathA prathamasamayoddezaH tathaiva niravazeSo bhaNitavyaH / tadevaM bhadanva ! tadevaM bhadanta ! iti ||35|5|| ! prathama samaya kRtayugma kRtayugmai kendriyAH khala madanta ! kuna utpadyante / yathA prathama samayodezaka stathaiva niravazeSam / tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta / iti || 35 6 || prathamaapathamasamayaka-yugmakRtayugmai kendriyAH khalu bhadanta ! kutaH utpate ! yathA prathamasamayoddezaka svathaiva bhaNitavyaH ! tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta ! iti |35|7|| prathamacaramasamaya krutayugmakRtayugmai kendriyA khalu bhadanta ! kuta utpadyante / yathA - caramoddezaka stathaiva niravazeSam / tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta / iti 35|8| prathama acaramasamayakRtayugmakRtayugmai kendriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante
Page #584
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavataiet yathA-dvitIyodezaka svathaiva niravazeSam / tadevaM bhadanta / tadeve bhadanta / ivi yAvadvirati || 35/9 // caramacarama pamayakRtayugma kRtayugmai kendriyAH khalu bhadanta / kuta utpadyante yathAcaturtha uddezakastathaiva / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti 35 |10| 4 carama avaramasamaya kRtayugma kuna yugmai kendriyAH khalu bhadanta / kuta utpadyante yathA- prathamasamayoddezaka ratathaiva niravazeSam / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati // 35 // 11 // evamete ekAdazodezakAH / prathamastRtIyAH paJcamakazca sadRzagamAH / zeSA aSTau sahagamAH / naraM caturthe paSThe aSTame dazame ca devA notpadyante tejolezyA nAsti || 552 // paJcatriMzattame zata ke prathama mekendriyamahAyugmazataM samAptam || 351|| TIkA--'apaDhama samaya kaDajummakaDajumma egiMdiyANaM bhaMte ! kao ucavajjati' apathamasamaya kRtayugma kRtayugmai kendriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante / atrAprathamaH samayo yeSAmekendriyatvena utpannAnAM dvayAdayaH samayA ste aprathama samayai kendriyAH kRtryugmakRtayugma rAzi pramANAzca te tAdRzA ekendriyAH kuta utpadyante kiM nairapi vigspo manuSyebhyo devebhyo vA Agatya samutpadyante zataka 35 uddezaka 3 se 11 taka 'apaDhama samaya kaDajummakaDajumma eniMdiyANaM bhaMte / kao uvava jaMti' ityAdi / TIkArya - he bhadanta ! aprathama samaghotpanna kRtayugma kRnayugma rAzipramita ekendriya jIva kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote haiM ? ekendriya rUpa se utpanna hone meM jinheM do Adi samaya ho cuke hoM - aise ve ekendriya jIva aprathama samayotpanna kahe gaye haiN| kyA aise ye ekendriya jIvanairayikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA tiryagyonikoM trIjA uddezAnA prAra'bhu 'apaDhama samaya kaDajumma kaDajumma egi diyANa' bhate ! kao uvavajja'ti' tyAhi. TIkAtha--hai bhagavat aprathama samayamAM utpanna thayelA mRtayugma, kRtayugma, rAzivALA ekendriya jIveA kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che ? ekendriyapaNAthI utpanna thavAmAM jeene e vigere samaya thaI cUkela hAya-evA te ekendriya jIvA aprathama samayamAM utpanna thavAvALA hevAmAM Avela che. evA eka indriyavALo jIveA zu' naiyikAmAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA 11
Page #585
--------------------------------------------------------------------------
________________ * prameyacandrikA TIkA za035 u.3 sU01 aprathamasamayAdika kRtayugmaikendriyA: 553 iti prshnH| uttaramAha-eso' ityAdi / eso jahA paDha puddeso soLasasu vi jummesu taheva neyamyo' epa ratRtIyoddezakaH yathA-yena rUpeNa prathamoddezakaH poDazasu api yugmeSu kathita ratathaiva-tenaiva rUpeNa ayamapi tRtIyodezaH poDazarAzi bhedAnAzritya jJAtavyo vicArayitavyaH / kiyatparyanta tatrAha-'jAva kalibhoga kaliogattAe' yAvatkalyoja kalyojatayA kRtayugmakRtayugmatayA ityata Arabhya kalyoja dvAparayugma ityetat paryantarAzInAM grahaNaM yAvatpadena bhavati / 'jAva aNata. meM se Akarake utpanna hote haiM ? athavA manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA devoMmeM le Akarake utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'eso jahA pahasuddeso lolasastu vi jummesu taheva neyavyo' he gautama! jisa rIti se prathama uddezaka solaha yugmoM ko lekara kahA gayA hai / usI rIti se (16) solaha rAzi bhedoM ko Azrita karake yaha tRtIya uddezaka bhI kaha lenA cAhiye / yAvat 'kalibhoga kalio. gattAe' aprathama saMmayotpanna kalghoja kalyoja rAzi pramita ekendriya jIva yAvat anantavAra utpanna ho cuke haiN| yahAM taka hala uddezakako kahakara samApta karanA caahiye| yahAM prathama pAvatpada se bIca kI zeSa rAziyAM gRhIta huI haiN| isa prakAra ye aprathama samayotsnna ekendriya jIva kRtayugma yojarUpa se, kRtayugma chApara rUpa se, kRtayugma kalyoja rUpase yoja kRtayugmarUpa se, yojayojarUpa se, dvAparayugma yojarUpa le, dvAparayugmadvAparayugmarUpale, dvApara yugma kalyoja rUpase, kalpoja kRtayugmarUpase, - tiryaMca nimAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che athavA devomAthI AvIne utpanna thAya che? A praznanA uttaramA pramuzrI gautamasvAmI 43 cha hai-'eso jahA puDhamuddesro solasasa vi jumme taheva neyambo' 3 gautama ! 2 pramANe paDasA uddezAmA soNa yubho ne laIne kahela che, e ja pramANe (16) soLa rAzi bhede no Azraya karIne bhAbhI deza ghaDavaNe. yAtU 'kali oga kaliogattAe' maprathama samayamAM utpanna thayelA kAja kaleja rAzivALA ekendriya che yAvata anaMtavAra utpanna thaI cukyA che. A kathana sudhI A uddezo pure kahe joIe ahiyAM pahelA yAvatpadathI vacalI bAkInI rAzi grahaNa karavAmAM Avela che. A rIte A aprathama samayamAM utpanna thayelA eka IndriyavALA jI kRtayugma, eja 5NuthI kRtayu kAparapaNAthI kRtayuma kalyoja paNAthI geja, kRtayuma paNa thI e ja ja pagathI ye ja dvApara paNAthI ja kalyoja paNAthI dvAparayugya kRtayugma paNAthI dvAparayuma ja paNAthI bha0 70
Page #586
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIs 554 khuto' yAvad anantakRtvaH, aprathamasamaya kRtayugmakRtayugmai kendriyAH kuta utpa dhante ityArabhya asakRt athaca' ityantasya samagrasyApi prakaraNasya saMgraho yAspadena jJAtavyaH tiryaGmanuSyadevebhya utpadyante ityAdikaM sarva prathama dezaka deva jJAtavyamiti, 'sevaM bhaMte / sevaM bhaMte / tti' tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta ! iti hai bhadanta ! aprathamasamaya kRtayugma kRtayugmai kendriyANAmutpAdAdiviSaye yat kathitaM tatsarvameva satyamiti kathayitvA gautamo bhagavantaM candate namasyati vandikhA namastviA yAvadyathAsukham, viharatIti / // paJcatriMzattame zatake tRtIyodezakaH samAptaH ||35|3|| kalyoja tryojarUpase kalyojadvAparayugmarUpa se vahAM dUsare yAvat pada se kahAM se Akarake utpanna hote haiM ? ityAdi prazna se lekara 'asaI - 'asakRt ' isa antima pATha taka saba kathana kA saMgraha prathama uddezaka ke jaisA hI yahAM jAnanA cAhiye / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte / tti' he bhadanta ! aprathama samayotpapna kRtayugmakRtayugma ekendriya jIvoM ke utpAdAdike viSaya meM jo Apa devAnuprighane kahA hai vaha saba satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA / vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye || 1 | // tRtIya uddezaka samApta || 35-3 // dvAparayugma dvAparayugma paNAthI dvAparayugma kalyAja paNAthI lyeAja kRtayugma paNAthI kalcAja jyeAjapaNAthI kalcAja dvApayugmapaNAthI karyAMthI AvIne utpanna thAya che ? vigere praznazrI ne 'asara' 'asakRt' bhI aisA pATha sudhI saghaLu kathana pahelA udezA pramANe samajavu'. 'seva bhave ! seva bha'te ! tti' he bhagavan prathama samayamA utpanna thayelA mRtayugma kRtayugma ekendriya jIveAnA utpAda vigerenA saMba"dhamAM Apa devAnupriye je kathana karyuM che, te saghaLuM kathana savathA satya che. he bhagavan Apa devAtupriyanuM saghaLuM kathana sa`thA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI namaskAra karyAM vaDhanA namaskAra karIne te pachI sacama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para birAjamAna thayA. dAsU.15 pratrIjo uddeza samApta 35-3aa
Page #587
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za035 uM.4 sU01 caramasamayaM kR kRtayugmaikendriyAH 555 caramasamayakaDajummakaDajumma egidiyArNa bhaMte ! kaohito uvavajjati' caramasamaya kRtayugma kRtayugmaikendriyAH khalla bhadanta ! kuta utpadyante ki narayikenya stiryagbhyo manuSyebhyo devebhyo votpadyAne ityaadi| atra caramasamayazabdena ekendriyANAM maraNasamayo vivakSitaH, sa ca paramavAyupaH mathamasamaye eva, tatra ca cartamAnAH caramasamayAH, saMkhyayA ca kRtayugmakRtayugmarAziSamANA ye ekendriyA ste caramasamaya kRtayugma kRtayugmaikendriyA iti / bhagavAnAha-evaM' ityAdi / 'evaM jaheva paDhamasamaya uddesao' evaM yathaiva prathamasamayo dezakaH dvitIyodezakaH etasyaiva cauthe uddeze kA prAraMbha 'caramasamaya kaDajumma kar3ajumma egidiyANaM bhaMte ityAdi TIkArtha--he bhadanta caramasamaya meM vartamAna aise kRtayugmakRtayugma rAzipramita ekendriyajIva kisa sthAna vizeSa se bhAkarake utpanna hote haiM ? kyA ve nairathikoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? athavA tiryagyonikoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? athavA manuSyoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? athavA devoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? yahAM carama zabda se ekendriyoM kA maraNa samaya vivakSita huA hai| aura yaha unakI parabhavakI AyukA prathamasamaya rUpa hai| isameM vartamAna ekendriya caramasamaya zada se kahe gaye haiM / ataH caramasamaya meM vartamAna aura saMkhyA meM kRtayugma zipramANa ekendriya jIva kahAM se Akarake utpanna hote haiM ? aise isa gautama ke prazna kA uttara dete hue prabhuzrI kahate haiM-'evaM jaheva padamasamaya udesao' 'he gautama ! isa sambandha meM jaisA prathama samayake yA dezAlA prAraTI -'caramakhamayajhaDajummakaDajumma egi diyANa maMte !' tyA lagavana carama samayamAM rahelA evA kRtayugya kRtayugma rAzivALA ekendri cha kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che? zuM teo nirayikamAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA tiyAmAMthI AvIne utpanna thAya che ke manuSya. mAMthI AvIne utpanna thAya che ? ke dezamAMthI AvIne utpana thAya che ? ahiyAM carama zabadathI ekendriyene maraNa samaya vivakSita thayela che. ane A teonA parabhavanA AyuSyanA prathama samaya rUpa che. temAM rahedvArA ekendriya carama samaya zabdathI kahela che. tethI carama samayamAM rahelA ane saMkhyAmAM kRtayugma kRtayugma rAzipramANa ekendriya jIvo kayAMthI AvIne utpanna thAya che? A praznano uttara ApatAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che -'evaM jaheSa paDhama samaya udesao' gautama ! ma samayamA prathama samaya
Page #588
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'bhagavatI sUtre 556, zatakasya dvitIye prathamasatrayanAma ke uddezake yathA ekendriyANAM tiryagAdibhya utpAdAdi kathitam, tathaiva sarvamihApi vaktavyam prathamasamaye audhikodezakApekSayA dazanAnAtvAni kathitAni tAnyeva atrApi tenaiva rUpeNa vaktavyAni ubhayoH samAnarUpasvAt prathamasamaya caramasamayai kendriyANAM yo vizeSaH taddarzayati'navare' ityAdi, 'navaraM devA na vavajjeti teulerasA na pucchijjaMti' navaraM kevalaM devA notpadyante caramasamaya kRtayugmakRtayugmai kendriyeSu devA notpadyante ato'tra tejolezyA na pRcchayate / 'sesaM taddeva' zeSaM tathaiva prathamasamaye kendriyamakaraNasambandha meM dvitIya uddezaka kahA gayA hai- arthAt hasI zataka ke dvitIya prathama samaya nAma ke uddezaka meM jaisA ekendriyoM ke tiryag Adi se Akarake utpAdAdi ke viSaya meM kahA gayA hai vaisAhI saba yahAM para kahanA cAhiye / prathama samaya meM audhika uddezaka kI apekSA jo 10 bhinnatAeM kahI gaI hai ve hI bhinatAeM usI rUpa se yahAM bhI kaha lenI cAhiye kyoMki donoM meM samAnarUpatA hai / prathama gavartI aura caramasamayavartI ekendriya jIvoM meM jo vizeSatA hai use prakaTa karane ke liye 'navaraM devA na ucacajjati leulessA na pucchijjati' sUtrakAra kahate haiM ki caramamapavartI kRtayugmaM kRtayugma rAzimamANa ekendriya jIvoM meM deva utpanna nahIM hote haiM isIliye yahAM tejolezyA ke sambandha meM prazna nahIM karanA cAhiye kyoMki vaha yahAM hotI hI nahIM hai / 'sesaM taheva' bAkIkA aura saba kathana yahAM prathamasamayavartI ekendriya jIva ke praka nA sabaMdhamAM je pramANenu kathana khIjA uddezAmA karavAmAM AvyuM che, arthAt A zatrunA mIjA prathama samaya namanA uddezAmAM ekendriyAnA tiya ca vigeremAMthI AvIne utpAda vigerenA saMbaMdhamAM kahela che. eja pramANenuM saghaLuM kathana ahiyAM kahevu joIe. pahelA uddezAmAM aughika uddezAnI apekSAthI je 10 dasa prakAranuM' bhinna paNuM kahyuM che. te savaLu bhinna paNu - eMja pramANe ahiyAM pazu kahevu' joie, kema ke khannemAM samAna paNuM che. prathama samayamAM rahela ane carama samayamAM rahela ekendriya jIveAmAM je vizeSa yAgu che, te matAvavA bhATe 'navara' devA na uvavajjati' teulessA na pucchi unnatti' sUtrakAre A sUtrapa'Tha kahela che. A sUtrapAThathI sUtrakAra e kahe che kecarama samayamAM rahenArA kRtayugma kRtayugma rAzIvALA ekendriya jIvAmAM deve utpanna thatA nathI. tethI ahiyAM tejalezyAnA saMbadhamAM prazna karela nathI, kema teleozyA maDiyAM hotI nathI. 'sesa' taheva' mADInuM zrI' saghaNu uthana ahiyAM prathama samayamAM rahenArA ekendriya jIvAnA prakaraNa pramANe samajavuM.
Page #589
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za035 2.5 sU01 acaramasamaya kR kRtayugmaikendriyA 597 vadeva sarva jJAtavyamiti / 'secaM bhate! seva bhane ti tadevaM bhadanta ! dadeva bhadanta / iti, he bhadanta ! caramasamayaekendriyANA mutpAdAdi viSaye yad bhAvatA kathita tatsarvameva satyamiti kathayitvA yAvat saMyamena tapasA''ramAna bhAvayan viharatIti // 35 // 4 // 'acaramasamayakaDajummADajumma egidiyANaM bhaMte ! ko uvavarjAta' acaramasamayakRtayugmakRtayugmaikendriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante, na vidyate maraNasamayAtmaka caramasamayo yepA mekendiyAyAM tArAcanyugmakRtayugma rAzi pramANAnAM te acaramasamayakRtayugmakRtyumilendriyAH kathyante iti praznaH, raNa ke jaisA hI hai| 'sevaM saMte ! sevaM bhaMte ! ti' he sadanta ! caramajhamayavartI ekendriya jIvoM ke utpAda Adi ke viSaya meM jo Apane kahA hai vaha sarva hI satya hai ailA sahakara gautamane prabhuzrI ko randanA kI aura namaskAra kiyA vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapase AtmAko Avita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye || zataka 35 caturtha uddezaka samApta // 35-4 // pAMcaveM uddeze kA mArabha 'acaramasamaya kar3ajummakADajumma enidizANa bhaMte ! kao upavajAnie TIkArtha-he bhadanta | jo acaramasamayavartI kRtayugmakRtayugma rAzipramita ekendripa jIva haiM ve kisa sthAna vizeSa se Akarake utpanna hote haiM ? jina ekendriya jIgekA maraNa samayAtmaka caramasamaya nahIM hai aura jo saMkhyA meM kRtayugmakRtayugata rAzipramANa hai aise ve ekendriya jIva acarama seva bhate ! seva bhate / tti' bhavana sabha samayamA nAsa ndriya jInA utpAda AdinA viSayamAM Apa devAnupriye je kathana karela che. te saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrI ne vadanA karI namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA potAnA sthAna para birAjamAna thayA sU01 tho udeza samApta 35-4 pAMcamA uddezAne prAraMbha TIAya-'acarasasamaya kahajummakar3ajunna egi diyANa bhate ! kao uvavajana ti| ItyAdi he bhagavad acarama samayamAM rahenArA kRtayuma kRtayugma rAzivALA je ekendriya jIvo che, teo kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che? je ekendriya jIne maraNa samayAtmaka carama samaya nathI, ane je saMkhyAmAM kutayuma kRtayuma rAzipramANa che evA te ekendriya jIva acarama samayamAM rahelA kUtayugama kRtayuma zipramANuvALA kahevAmAM AvyA che, A praznanA
Page #590
--------------------------------------------------------------------------
________________ 558 bhagavatI uttaramAha-'jahA' ityAdi, 'jahA apapasamaya uddeso tahe va niravaseso bhANiyo yathA aprathamasamayanAmako vratIyoddezaka stathaiva niravazeSo bhaNitavya etacchatakIya dvitIyoddezakadeva yAvanantakRtvaH, iti paryanta sarva jJAtavyam, atra devA api utpadhante 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ci' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti he bhadanta ! acaramasamayaikendriyANA mutpAdAdi viSaye yat kathitaM devAnumiyeNa tatsarva satyameveni kathayitvA vanditvA nasasyitvA yAvadviharatIti // 35 / 5 / / ||pnyctriNshttne zatakeM paJcamoddezakaH samAptaH // 35 // 5 // samaya kRpayugma rAzipramANa kahe gaye haiN| isake uttara meM prabhuzrI kahate hai-'jahA apaDhamasamaya uddeso taheva nizvaseso bhANiyanvo' he gautama jaisA aprathama samaya nAmaka tRtIya uddezaka kahA gayA hai usI prakArale yahA~ para bhI laba kathana kara lenA cAhiye aura vaha saba kathana 'yAvat anantavAra ve vahAM utpanna ho cuke haiN| isa antima sUtrapATha taka kaha lenA cAhiye ! yahAM deva bhI utpanna hote haiM / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti' he madanta ! acarana samayavartI ekendriya ke utpAda Adike viSaya meM jo Apa devAnupriyane kahA hai vaha saba satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautamane prasuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapase AtmAko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye||suu01|| ||sht ra 35 pazcaploddezaka samApta 35 // uttaramA prasuzrI gautamasvAmIne 4 cha -'jahA paDhamasamayauddesro taheva niravasesoM bhoNiyavvo' he gautama ra pramANe prathama samaya nAmanI mAra, deze ho che e ja pramANe ahiyAM paNa saghaLuM kathana samajavuM joIe. ane A saghaLuM kathana yAvata teo anaMtavAra tyAM utpanna thaI cukyAM che. A pramANe chelalA sUtrapATha sudhI kahevuM joIe. ahiyAM deve paNa utpanna thAya che. 'seva bhate ! seva' bhate ! tti' 3 sAla bhaya2ma samayamA 23vANA ekendriya jIvonA utpAda vigere viSayanA saMbaMdhamAM Apa devAnupriye je kathana karyuM che te sarvathA satya che he bhagavana Apa devAnupriyanuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karIne teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne teo saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU01 pAMcame udeze samApta 3pa-pA
Page #591
--------------------------------------------------------------------------
________________ candrikA TIkA 035 u.5 su01 pra.prathamasamaya kR. kRtayugmai kendriyAH 559 paDhamapadama samaya kaDajummakaDajumma ergidiyANaM bhaMte! kabhI uvavajjati ?' pazmamathamasamaya kRtayugmakRtayugmai kendriyAH khalu bhadanta ! kuna utpadyante ? ekendriyotpAdasya prathamasamayayogAd ye prathamAH prathamaya samaya' kRtayugmakRnyu matvAnubhavasya yeSA mekendriyANAM te prathamamamaya kRtayugmakRtayugmaikendriyA iti kathyante pate kuta utpadyante iti praznaH, uttaramAha - atidezadvAreNa 'jahA ' ityAdi, 'jahA paDhamasamaya uddesao tadeva niravasesaM' yathA prathamasamayodezako dvitIya: tathaiva niravazeSam etacchatakIyadvitIyodezake yena rUpeNa ekendriyANA 'padama paDhamasamaya kaDajumma kaDajumma eniMdiyANaM bhaMte ! kao uvavajjaMti' ityAdi he bhadanta ! prathama prathama samayavartI kRtayugyakRnayugmarAzipramANa ekendriya jIca kisa sthAna vizeSase Akara ke utpanna hote haiM ? ekendriya rUpa se utpAda ke prathama samaya ke yoga se jo prathama hai tathA kRtayugma kRtayugmatva ke anubhava ke prathama samaya meM jo vartamAna haiM aise ekendriya jIva prathamasamaya kRtayugma kRtayugma ekendriya jIva haiM / ye kahA~ se Akarake utpanna hote haiM ? aisA yaha gautamakA prazna hai isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'jahA padamasamaya uddesao taheva niravasesaM' he gautama ! jaisA prathamasamayoddezaka- dvitIya uddezaka meM kahA gayA hai umI chaThThA uddezAne AraMbha- TIDA--' paDhasamaya kar3ajummakaDajumma egidiyANaM bhaMte! kao davavajjati' ItyAdi he bhagavan jee prathama samayamAM rahevAvALA kRtayugma mRtayugma rAzI vALA ekendriya jIvA kyA sthAna vizeSathI AvIne tyAM utpanna thAya che? ekendriya paNAthI utpAdanA prathama samayanA ceAgathI jee prathama che, tyA kRtayugma, kRtayugmapaNAnA anubhavanA prathama samayamAM jee utpanna thayelA che, evA ekendriya jIve prathama samaya kRtayugma mRtayugma ekendriya jIve che. te jIve kyAMthI AvIne utpanna thAya che ? A pramANe gautamasvAmIe prabhuzrIne pUche che. yA praznamA uttaramAM aluzrI gautamasvAmIne he che - 'jahA padamasamaya uddesao taheva niravasesa' he gautama! ? rIte pahelo deza! jIna uddezAmAM kahevAmAM Avela che, arthAt pahelA uddezA pramANenu kathana rmA uddezAmAM samajavu' tema kahela che, eja pramANe ahiyAM paNa ekendriya
Page #592
--------------------------------------------------------------------------
________________ , . . . . . . . . . . . . . . . . . . . bhagavatI mupapAtAdArasthaM 'asakRt athavA anantakRsvaH etatparyantaM sarvamihApi vaktavyam 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti jAba viharaha' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati, he madanta ! prathamasamayakRtayugmakRtayugmaikendriyANA supapAtAdivipaye yadevAnupiyeNa kathitaM tatsarva satyametheti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namasyati vanditvA nasasthitvA yAvadviharatIti // ||pnyctriNshttme zatake SaSThoddezakaH samAptaH // 35 // 6 // paDhamaaSahamasamaya kaDajummakaDajummaegidiyA bhaMte ! kao uvavajjati' arthamAmathamasamayakRtayugmakRtayugmaikendriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante prathamaprakAra se yahAM para bhI ekendriya jIvoM ke utpAda se lekara 'yAvat ve vahA~ anantavAra utpanna ho cuke haiN| isa antima pATha taka kaha lenA cAhiye levaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! prathama samaya kRnayugma kRtayugma ekendriyoM ke utpAda Adi ke viSaya meM jo Apa devAnupriyane kahA hai vaha saba latya hI hai aisA kahakara gautamane prabhuzrIko vandanA kI aura namaskAra kiyA vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapase AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye / ||shtk 35 gaM uddezaka chaTThA samApta 35-6 // / 'paDhana agaDhama lamaya kADajumna jADajumma egidiyANa maMte ! ityAdi TIkArtha-he bhadanta ! prathama aprathama samayavartI kRtayugma kRtayugma rAzi pramita ekendriya jIva kisa sthAna vizepa le Akarake utpanna hote haiM ? jInA utpAdathI laIne yAvata teo tyAM anaMtavAra utpanna thaI cukyA che. A chelalA pATha sudhI kahevuM joIe. _ 'setra bhate ! seva' mate ! tti' magara paDesA samaya kRtayugma kRtayugma ekendriyanA utpAda vigere viSayanA saMbaMdhamAM ApI devAnupriye je kathana karyuM che, te saghaLuM kathana satya ja che. he bhagavan Apa devAnupriyanuM saghaLuM kathana sarvathA satya ja che A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para misamAna yayA // 201 // chaThTho uddeza samApta 35-dA sAtamA hezAna prAramaTI-paDhamaapaDhamasamaya kaDajummakaDajumma pagidiyANa' bhaMte ! tyA bhagavanuM prathama aprathama samayamAM rahevAvALA kRtayuma kRtayugma rAzivALA
Page #593
--------------------------------------------------------------------------
________________ refer TIkA za035 305 01 pra. aprathama kR. kRtayugmai kendriyAni0 561 tathaiva ye athama dvAdi samayaH kRtayugmakRtayugmatvAnubhUte yepA mekendriyANAM prathamAmathasa samaya kRtayugmakRtayugmakendriyA iti kathyante te itthaMbhUtA ekendriyAH kuta utpadyante iti praznaH, uttarayati - ihApi avidezadvAreNa 'jahA' ityAdi' 'jahA padamasamaya uddeso taheva bhANiyantro' yathA- prathama sayodezI dvitI yoddezaka stathaiva saptamodezako'pi samagro vaktavyaH / atra ca ekendriyatvotpAdaprathama teSAM yadvivakSita saMkhyAnubhavasyAprathamasamayavarttitvaM tatpAgbhava sambandhinIM samayasaMkhyAmadhikRtyeti vijJeyam / evamuttaratrApIti 'sevaM isa prazna kA atideza dvArA uttara dete hue prabhuzrI gautama se kahate haiM'godhamA ! jahA paDhasamayauddeo taheva bhANidhavvo' he gaunama | jaisA prathama samaya uddezaka arthAt dvitIya uddezaka kahA jA cukA haiM isI prakAra se yaha sAnA uddezaka bhI sampUrNa rUpase kaha lenA cAhiye / yahAM ekendriya rUpa se utpanna hone ke prathama samagrakarti hone para bhI kRtayugma kRtayugma rAzirUpa se vivakSita saMkhyAkA jo yahA~ anubhavana hai - arthAt vivakSita saMkhyA ke anubhavana karane kI aprathama jamaghavartitA hai - vaha pUrvabhava kI samaya saMkhyA ko lekara kahA gayA hai aisA jAnanA cAhiye | tAtparya isakA aisA hai ki ekendriya rUpa hone ke prathama samaya meM vartamAna jo jIva haiM unhoMne pUrva bhava meM vivakSita rAzi rUpa saMkhyA kA anubhavana kiyA hai - ataH aise jIva prathamAdathama samavartI ekendriya jIva kahe gaye haiN| Age bhI isI prakAra se jAnanA cahiye / 'se vaM ekendriya jIveA kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che ? A praznane atideza (bhalANu) dvArA uttara ApatAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che ke'goymaa ! jahA paDha samaya uddeso naheva bhANiyanbo' he gautama! abha prathama samaya sabaMdhI uddeze arthAt khInne deze! kahevAmAM Avela che, eja pramANe ahiyAM sAtamA uddeze! paNa samajave. joIe ahiyAM ekendriya paNAthI utpanna thavAnA prathama samayamAM rahenArA hovA chatAM paNa kRtayugma kRtayugma rAzirUpa che. ahiyAM vivakSita sakhyAneA anubhava karavA te aprathama samayati paNa kahela che. A pUrva`bhavanI samayasa jgyAne laine kahevAmAM Avela che tema samajavu'. kahevAnu tAtparya e che ke-ekendriya rUpa hovAnA prathama samayamA rahenArA jIve che, teeAe pUrvabhavamAM vivakSita rAzirUpa sakhyAne anubhava karela che jethI evA jIveA prathama aprathama samayamAM rahenArA ekendriya jIve kahevAyache have pachI paNa eja pramANe samajavu' jeIe. bha0 71
Page #594
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre 562 bhaMte / seva, bhaMte ! tti' tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta / iti he bhadanta ! prathamA prathamasamayakRtayugmakRtayugmaikendriyANA mutpAtAdiviSaye yat kathitaM tatsarvaM ' satyameveti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate yAvad yathAsukhaM viharatIti / || paJcatriMzattame zatake saptamodezakaH samAptaH || 35/7 // !.. 'paDhama caramasamaya - kaDajummakaDajumma egiMdiyA NaM bhaMte! kao uvavajjaM ti prathamacaramasamaya kRtayugmakRtayugmai kendriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante prathamAzva te vivakSitasaMkhyAnubhUteH prathamasamayavartitvAt caramasamayAzca maraNasamayavatinaH parizATagatA iti prathamacaramasamayAH, itthaMbhUtAste ca te kRpayugmarAzi pramANa ekendriyA rate prathamacarama kRtayugma kRtayugmai kendriyA iti kathyante te kuta utpadyante iti praznaH, uttarayati - ihApi atidezadvAreNaitra 'jahA' ityAdi' 'jahA "" 20 bhaMte / sevaM bhaMte !' tti' he bhadanta ! prathamAprathamasamayavartI kRtayugmakRtayugma ekendriya jIvoM ke utpAda Adike viSaya meM jo Apane kahA hai vaha saba satya hI hai / isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA / vandanA namaskAra kara phira ve saMghama aura tapase AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye / sU0 1 | // zataka 35 vAM uddezaka sAtavAM samApta 35-7 // 'paDhamacaramasamaya kaDajummakaDajumma egiMdiyANaM bhaMte / kao uvavajrjjati' ityAdi / TIkArya - he bhadanta ! prathamacaramasamayavartI kRtayugma kRtayugma rAzi pramita ekendriya jIva kisa sthAnavizeSa se Akarake utpanna hote haiM ? isa 'seva bhaMte! seva' bhaMte! tti' he bhagavan prathama aprathama sabhayabhAM rahevA vALA kRtayugma kRtayugma ekendriya jIve nA utpAda vigerenA saMbaMdhamAM Apa devAnupriye je kathana karyuM che, te saghaLu kathana savathAsatya che, he bhagavan Apa devAnupriyanu saghaLuM kathana sathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrI ne vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyamaane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para birAjamAna thayA AslR01u !!sAtamA udeze samApta 35-7 / AThamA uddezAnA prArabha 'paDhama caramasamaya kar3ajummakaDajumma egiM diyANa bhave ! kao uvavaz2a 'ti' ityAdi hai bhagavat prathama carama samayamAM rahevAvALA kRtayugma kRtayugma
Page #595
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za035 u.8 mU0 pra.caramasamaya kR.kRtayugmekendriyani0 563 caramuddesabho taheva niravasesa' yathA caramodezakazcaturthaH kathita stathaiva nirava zeSamaSTamodezako'pi bhaNitavyaH, atra dezA notpadhante 'ste nolezyA'pi na bhavati upapAtAdArabhya 'asaI aduvA aNaMtakhutto' 'asakRt athavA anantakRtvA etatparyantaM saMpUrNamapi prakaraNaM vaktavyam / seva bhate ! seva bhaMte ! tti' vadevaM bhadanta ! tadeva bhadanta iti / / // paJcatriMzattame zatake'STamodezakA sagA // 35 / 8 / sambandhameM atideza dvArA uttara dete hue prabhuzrI gautama se kahate haiM'jahA caramuddesao taheva niravasesaM jaisA carama uddezaka-cauthA uddezakakahA gayA hai| vaisA hI yaha AThavAM uddezaka kahA gayA hai| jo ekendriya jIya vivakSita saMkhyAkI anubhUti ke prathama samayavartI hokara maraNavartI haiM aise ve kRtayugmakRtayugma rAzirUpa ekendriya jIva prathama carama samayavatI kRtayugma kRlayugma ekendriya jIva kahe gaye haiN| yahAM deva utpanna nahIM hote haiM / isaliye tejolezyA bhI nahIM hotI hai / inake utpAdase lekara 'ye yahA~ anekavAra athavA anantavora utpanna ho cuke haiN| isa antima prakaraNa taka saba prakaraNa vaktavya hai / sevaM bhaMte / sevaM bhaMte ! tti' 'he bhadanta ApakA yaha saba kathana sarvathA satya hai / isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA vaMdanA rAzivALA ekendriya jI kyA sthAnathI AvIne utpanna thAya che? A praznanA uttaramA prabhuzrI matiza dvArA gautabhasvAmI 4 cha -'jahA -caramuddesao taheva niravasesa" re prabhAe yama she| meTa 8- yothe| desh| da che, che, e ja pramANe A AThamA uddezAnuM kathana paNa samajavuM. je ekendriya jo vivakSita saMkhyAnA anubhUtinA-anubhavanA prathama samayamAM rahevAvALA thaIne maraNanA samayavati che. evA te kRtayugya kRtayugma rAzirUpa ekendriya vALA ja prathama samayamAM rahevAvALA kRtayugma kRtayugma zazirUpa kahevAmAM Avela che. temAM deva paNa utpanna thAya che. tethI teone te vezyA paNa hoya che. tenA utpAdathI laIne teo ahiyAM anekavAra athavA anaMtavAra utpanna thaI cUkyA che A kalA prakaraNa sudhInuM prakaraNa kahI levuM. . 'seve bhate / sevaM bhaMte ! tti' 3 sAvan prathama saprathama samayamA khesvALA kRtayugya kRtayugma ekendriya jInA utpAda vigerenA saMbaMdhamAM Apa devAnupriye je kathana karyuM che, te saghaLuM kathana sarvathA satya ja che, he bhagavAna Apa devAprinuyanuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautama
Page #596
--------------------------------------------------------------------------
________________ chuM bhagavatI sUtre 'padama acaramasamaya kaDajummakaDajumma egidiyA NaM bhave ! kao uvavajjata' prathamAcaramasamaya kRtayugmakRtayugmai kendriyAH khala bhadanta ! kuta utpadyante ekendriyatvenotpattau prathamaH samayo vidyate yeSAM te prathamAH tathaivAcaramasamayAstu ekendriyotpAdApekSayA prathama samayavarttina iha viva. fears, carama niSedhasya teSu vidyamAnatvAt, anyathAhi dvitIyAMdezakoktAnAvAhanAdInAM yadi samatvaM kathitaM tanna syAt tataH karmadhArayaH ataH prathamA namakAra kara bAda meM ve saMgama aura tapase AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye || sU0 1 // 35 paitIla ve zataka kA AThavAM uddezaka samApta 'paTama acarama samagra kaDajummakaDajumsa garmidiyA NaM bhaMte ! kaohiMto uvavajjati' ityAdi TIkArtha- he bhadanta ! prathama acarama samayavartI kRtayugmakRtayugma rAzi pramita ekendriya jIva kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM he gautama! jaisA dvitIya uddezaka meM kahA gayA hai vaisA hI isa uddeza meM kaha lenA caahiye| jo ekendriya jIva vivakSita samaya kI anubhUti ke prathama samaya meM hai aise ve ekendriya jIva prathama kahalAte haiM aura ekendriya rUpa se utpAda kI apekSA jo prathamAdi samayavartI hai aise ve ekendriya prathama acarama hai| inameM caramatAkA niSedha kiyA gayA hai / yadi aisA na ho to phira uddezaka meM kathita svAmIe prabhuzrIne vadanA karI teene namaskAra karyAM va danA namaskAra karIne te pachI sayama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAti karatA thakA peAtAnA sthAna para mirAjamAna thayA AslR015 AThame uddeze| samApta 535-8aa navamA uddezAnA prAra'bha~~~ 'paDhama acarama kar3ajummakar3ajumma egidiyANaM bhaMte! kaohiMto ! uvajja'ti' ityAdi TIkA -he bhagavan prathama acarama samayamAM rahevAvALA kRtayugma kRtayugma rAzivALA akendriya jIvo kayA sthAna vizeSamAMthI AvIne utpanna thAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che ke-he gautama! ceAthA uddezAmAM je pramANenu' kathana karavAmAM Avyu' che, eja pramANenuM kathana A uddezAmAM kahevu' joI e, ekendriya paNAthI utpanna thavAmAM jeene prathama samaya lAge che, evA te ekendriya jIveA prathama acarama ThahevAya che. teomAM carama paNAne niSedha karavAmAM Avela che. jo tema na hAya te, pachI bIjA
Page #597
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyamAi ThokA 8035 u.9 01 pra. acarama kR kRtayugmai kendriyani0 565 caramasamaya kRtayugmakRtayugmai kendriyAH kathayante eteSAmutpattiH kuta Agala bhavanti ? iti praznaH uttarayati - atidezena 'jahA' ityAdi, 'jahA bIoo uddemao ata niravasesa' yathA dvitIyodezakastathaiva niravazeSam etanchAkIya dvitIya dezaka prathamasamayai kendriyANAM yathA upapAtAdikaM kathita tathaica niravazeSamihApi jJAtavyamiti / 'setraM bhaMte ! sevaM aMte ! tti jAtra viharaI' tadevaM bhain / tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati, he bhadanta ! mathamAcaramakRtayugna kRyugmai kendriyANamupapAtAdi viSaye yaddevAnupriyeNa kathitaM tatsarvaM satyameveti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate yAvadviharatIti / || paJcaviMzattame zava ke navamodezakaH samAptaH | 35|9|| avagAhanA Adi kI jo samAntA yahA~ kahI gaI hai vaha nahIM ho sakatI hai| isI zataka ke dvitIya uddezaka meM prathama samaya meM ekendriyoM kA jaisA utpAda Adi kahA gayA hai vaisA hI bhava kathana yahAM 9 veM uddezaka meM hai aisA jAnanA cAhiye / levaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! sijAya viharaha' he bhadanta ! prathamAcaraNa kRtayugma kRtayugma rAzipramita ekendriya jIvoM ke upapAta Adi ke viSaya meM jo Apa devAnupriya ne kahA hai vaha saba satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautama ne prabhuzrI ko bandanA kI namaskAra kiyA / vandanA namaskAra kara phira ve tapa aura saMgha se AtmAko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye 1 // || zataka 35 va uddezaka nauvAM samApta ||35 - 9 // uddezAmAM kahela avagAhanA vigerenu je samAna paNu ahiyAM kahevAmAM Avela che, eja pramANenu saghaLuM kathana ahriyAM A 9 navamAM uddezAmAM yA usa che, tebha samanvu, 'seva N bhave ! seva N bhate ! ti' he bhagavan prathama yarama drutayugbha drutayugbha ekendriyajIvonA utpAta vigere viSayanA sa! dhamAM Apa devAtupriye je kathana karyuM' che, te saghaLuM kathana sadhA satya che he bhagavan Apa devAnupriyanuM saghaLuM kathana sathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamaravAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI temene namaskAra karyo vadanA namaskAra karIne te pachI teo sayama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU.15 vamA uddeze samApta // 35-9aa
Page #598
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 'cammacagsa samaya kaDajumparaDajumma egiMdiyA NaM bhaMte ! kamo uvavajjaMti' caramacaramasamaya kulayugmakRtayugma kendriyAH khalu bhaincha ! kuta utvayante ? caramAzra te vivakSita saMkhpAnubhUtezvara mamamayavarttitvAt caramasamayA maraNasamayavarttinaH, itthaMbhUtA ekendriyA caramacarama samayaka, yugmakRtayugmai kendriyA iti kathyante eteSAmutpAdaH kuta iti praznaH, uttarayati - atidezadvAreNa - 'jahA' ityAdi 'jahA cauttho uddeo taddeva' yathA caturtha uddezaka stathaiva etacchatakIya caturthIdeza yathA kathitaM tadihApi tathaiva sarva jJAtavyamiti, sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' tadevaM bhadanta ! radevaM bhadanta / iti, he bhadanta ! caramacaramasamaya kRtayugma 566 'carama carasa kaDajummakaDajumma egiMdiyANaM maMte ! kao ucavajjaMti' he mahanta | carama carama sanayavartI kRtayugna kRtayugma rAzirUpa ekendriya jiva kina sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote haiM ? vivakSita saMkhyAkI rAzi ke anubhava ke antima samaya meM vartamAna hone se carama aura maraNa samayavarti honese caramavAle aise jo kRtayugma kRtayugma rAzipramita ekendriya jIva haiM ve caramacaramasamayakRtayugma kRtayugma ekendriya jIva hai / inakA janma kahAM se Akara ke hotA hai ? isa mana ke uttara meM atideza dvArA gItana ko samajhAte hue prabhuzrI kahate haiM - 'jahA calyo uddesao tadeva' he gonama ! isI zatake caturtha uddezaka meM jainA kahA gayA hai vaisA hI vaha saba yahAM kaha denA cAhiye / ' 'sevaM bhaMte ! sevaM bhate ! tti' 'he bhadanta 1 cAma dasamA uddeza nA prAra'~~~ 'carama carama kaijummakaDajumma egi divANa mate ! kao ujjeti, 5. he bhagavan carama carama samayamAM rahenArA yugma kRyugma rAzirUpa ekendriya jIvo kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che ? vivakSita sakhyAnI rAzinA anubhavanA chellA samayamAM rahenArA hAvAthI carama ane maraNa samayamAM rahevAvALA hAvAthI carama sa cavALA evA je kRtayugma kRtayugma ekendriya jIvo che, te carama carama kRtayugma mRtayugma rAzI vALA ekendriya jIvA che, tee carama carama samaya yugma kRtayugma ekendriya jIve che. teono janma kayAthI AvIne thAya che? A praznanA uttaramAM patideza-bhalAmaNathI prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che ke-he gautama! A pAMtrIsamA zatakanA ceAthA uddezAmAM je pramANe kahevAmAM Avela che, eja pramANenuM te saghaLu' kathana ahiyAM paNa samajavuM joie,
Page #599
--------------------------------------------------------------------------
________________ sheetal 035 u. 10 sU01 caramAcarama kR. kRtayugmai kendriyani0 567 kRtayugmai kendriyANAmupapAtAdi viSaye yad devAnupriyeNa kathita tatsarvaM satyameveti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namasyati vanditvA namasyitA saMyameva tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti // 35 | 10 | // paJcatriMzattame zatake dazamodezakaH samAptaH ||35 // 10 // 'carama acaramasamaya kaDajummakaDajumma egiMdiyA NaM bhaMte ! kabhI unavajjati' caramAcaramasamaya kRtayugma kRtayugmai kendriyAH khalla bhadanta ! kuta utpa te ? caramAH vivakSita saMkhAnubhUte gharamA sapaye ye vartamAnAH tathA - acarama samayAH prAguktayukte re kendriyotpAdApekSayA prathamasamayavarttinaH itthaMbhUtAH kRtayugma carama samaya kRtayugma kRtayugma rAzi pramita ere ndriya jIvoM ke utpAta Adi viSaya meM Apa devAnupriyane jora kahA hai vaha saba satya hI hai2 | isa prakAra kahakara gautama ne prabhuzrI kI stuti kI aura namaskAra kiyA stuti aura namaskAra kara phira ve tapa aura saMyama se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye 1 // // zataka 35 va uddezaka 10 vAM samApta ||35 - 10 TIkArtha- 'carama acaramalamaya kaDajumma kaDajumna egiMdiyANa' bhaMte ! kao ucavajjati' he bhadanta ! jo ekendriya jIva cansa aura acarama samayavartI kRtayugma kRtayugma rAzipramita haiM ve kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote haiM ? vikSata saMkhyAdI anubhUti ke carama samaya meM vartamAna hone se inameM caramatA aura ekendriya rUpa se 'seva bhate ! seva bhate ! tti' he bhagavan zraramatharama samayamA henAvAlA kRtayu "kRtayugmarAzivALA ekendriya jIvonA utpata vigere viSapanA sabaMdhamA Apa devAnupriye je kathana karyu" che, te saghaLuM kathana satya che, Apa devAtupriyanuM saghaLu kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI namaskAra karyAM vadanA namAra karane te pachI saMyama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA paitAnA sthAna para birAjamAna thayA. isU.15 |dasamA uddezA samApta 535-10nA agIyAramA uddezAnA prAra bha 'carama acarama samaya kaDajummakaDajumma egi diyANa bhate ! kao utravajatti' he bhagavana ekendriya jIjJe carama ane acarama samayati kRtayugma kRtayugma rAzivALA che, tee kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che ? vivakSita saMkhyAnA anubhavananA carama samayamAM rahenArA he vAthI teomAM carama -
Page #600
--------------------------------------------------------------------------
________________ 568 treate kRtayu kendriya te carAcarama yugmakRtayugmaikendriyA iti kathyante / eteSA yutpAdaH kutaH ? iti naH uttarayati atidezadvAreNa - 'jA' ityAdi, 'jahA patra nirase' yathA payodezako dvitIya sta dary freezeSaM jJAtavyamiti / 'se sene ! seva ! tti jAva viharaha' tadevaM madanta ! tadevaM madanta / iti yAvada viharati, iti / / // paJcatriMzana meM anake ekAdaza dezakaH samAptaH ||35|11 hone se inameM acarama se hotA hai ? to hama utpAda kI apekSA prathamAdi samayavartI mayatA kahI gaI hai, inakA utpAda samvandha meM uttara dete hue prabhu gautama se kahate haiM- 'jahA hama samaya unase he gauna ! jaisA hI zataka ke dvitIya deza meM kahA gayA hai vaisA hI samasta kathana yahAM para bhI karalenA cAhiye | 'deva' aMte ! seva bhaMte ! nijAya cira' he bhadanta caramAcarama samaya kRtayugmakRtayugma rAtrimita ekendriya jIvoM ke utpAda Adi ke viSaya meM jo Apa devAnupriya kahA gayA hai yaha saba satya hI hai| 2 isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko candanA kI aura namaskAra kiyA | vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAjita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye ||01 || nAnakakA 11 gyAsa uddeza samApta ||39-11 // thAya pazu ane ekendriyapaTTAthI utpAdanI apekSAthI prathama samayamAM vamAna havAthI temAM atharama samaya pazu kahela che. teone utpAta karyAMthI ? te A praznane uttara ApatAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che ke'jhaa paDhamasamayamao tadeva nimvasesa' he gautama! A zatanA jIna uddezAmAM je pramANe kahevAmAM Avela che, eja pramANenuM saghaLuM kathana ahiyAM paNa kahevu joI e 'seva bhave ! seva' mate / tti' he lagavan grarabha yarabha abhaya drutayugma kutayugma rAzivALA ekendriyavAnA utpAda vigere viSayamAM Apa devAnupriye je kathana karyuM che te saghaLuM kadhana sadhA satya ja che. 6 A pramANe hIne gautamasvAmIe prabhuzrI ne vaDhA karI temene namaskAra karyAM vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA cakA pAtAnA sthAna para binajamAna thayA, AslR015 uagiyAramA uddeze samApta rUpa-11
Page #601
--------------------------------------------------------------------------
________________ stefani TIkA 035 u.11 sU01 caramAcarama kR. kRtayugmai kendriyani0 569 'evaM ee ekArasa uddegA' evam uparokta pradarzita krameNaikAdazodezakAH saMjAtAH 'padama tao paMcamao ya sarigamA' prathama stRtIyaH paJcamazca sadRza gamAH sahazAlApakAH 'sesA aTTha sarisagamA' zeSA aSTau dvitIyacaturtha paSTha saptamASTama navama dazamaikAdazAH sadRzAlApakAH 'navaraM cauthe uDe aTTame dasameya devA na ubavajjati teulessA natthi' navaraM caturthe paSThe aSTame dazame codeza ke devAnaspadyante tathA teSAM tejolezyA nAsti tatra caramamamaya kRtayugmakRtayugmaikendriyo dezake, paSThe prathamaprathama samayakRtayugmakRtayugmai kendriyoddeza ke, aSTameprathamacaramasamaya kRtayugmakRtayugmai kendriyo dezake, dazame - caramacarama samaya kRtayugma nashdrayodeza, eSu caturSu dezakeSu devotpattirna vaktavyeti bhAvaH / // paJcatriMzattame zatake prathamame kendriya mahAyugmazataM samAptam |35|1|| TIkArtha- 'evaM ee ekkArasa uddelagA' hala pUrvokta krama se 11 uddezaka haiM / 'paDhamo tahao paMcamao va sarisagamA' inameM prathama, tRtIya aura paMcama ye uddezaka sadRza alApavAle haiM / 'sesA aTTa sarisagamA ' aura dvitIya, caturtha SaSTha, saptama, aSThama, navama, dazama evaM gyAraha vaye ATha uddezaka samAna AlApakavAle haiM / 'nadara' cautthe chuTTe me dasame ya devA na vavajjaMti' parantu cauthe chaThaveM, AThaveM aura dazave uddezaka meM devoM kA utpAda nahIM hai / isa liye vahAM tejolezyA nahIM hai / caramasamaya kRtayugma kRtayugma ekendriya uddezaka caturtha uddezaka hai / prathama prathamasamaya kRtayugmakRtayugma ekendriya uddezaka chaThavAM uddezaka / prathama cAma samaya kunayugma ekendriya uddezaka AThavAM uddezaka hai| caramacarama samaya kRtayugma kRtayugma ekedriya uddezaka dAvAM uddezaka hai / inameM devoM kI utpatti vaktavya nahIM huI hai / // paiMtIsaveM zataka meM ekendriya mahAyugma zata samAptaH // 'evaM ee ekkArasa uddegA' mA pUrvothI 11 agiyAra uddezAo / udyA che. 'paDhamo taio pacamaoya sarisagamA' temAM pahelI ne trIne tathA pAyA saramA gyAsa paMDavANI he 'sesA aTTha sarisagamA' tathA mIle, thotho, chaTThI, sAtameA Ame navame, dasame| mane agiyarame A AThe uddezAe sarakhA zyAsApaDAvAjA che 'navara' cathe chaTTe aTTame dasa me ya devA na uvavajrjjati' 52'tu ceAthA, chaThThA, AThamAM tathA damamA uddezAmA devone utpAta thaye nathI. tethI tyAM teolesyA hotI nathI carama samaya kRtayu kRtayugma ekendriya uddezaka chaThTho, uddezeA che prathama carama samaya kRyugma mRtayugma ekendriyeno Ame uddeza che. caramasamaya kRtayugma mRtayugma ekendriyAno dasame uddeze che temA devonI utpattI kahela nathI ekendriya mahAyugma zataka samApta bha0 72
Page #602
--------------------------------------------------------------------------
________________ 570 bhagavatI sUtre 'aha vitiyaM egidiyamahAjumma sayaM' mUlam -- kaNhalessa kaDajumma kaDajumma egiMdiyANaM bhaMte! kao uvavajjati ? goyamA ! uvavAo taheva evaM jahA ohi uddesae | navaraM imaM nANattaM- te NaM bhaMte ! jIvA kiM kaNhalessA ? haMtA goyamA ! kaNhalessA teNaM bhaMte! kaNhalessa kaDajumma kaDajumma egiMdiyatti kAlao kevazciraM hoi ? goyamA ! jahanneNaM ekkaM samayaM ukkoseNaM aMtomuhuttaM / evaM ThiIe vi / sesaM taba jAva anaMtakhutto / evaM solasa vi jummA bhANiyavvA / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! ti ||35|2||sU0 1 // paDhama samaya kaNhalessa kaDajumma kaDajumma egiMdiyANaM bhaMte! kao uvavajjaMti ? jahA- Dhama samaya uddesao / navaraM te NaM bhaMte! jIvA kaNhalessA ? haMtA knnhlessaa| sesaM taM caiva / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! ti ||35-2shsuu02|| evaM jahA ohiyasae ekkArasa uddegA bhaNiyA tahA kaNhalessae vi ekkArasa uddesagA bhANiyavvA / paDhamo taio paMcamo ya sarisagamA, sesA aha vi sarisagamA / navaraM cauttha chaha aTTamadasamesu uvavAo natthi devassa / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti // 35-2 // chAyA - kRSNalezya kRtayugmakRtayugmaikendriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante ? gautama ! upapAta stathaiva / eva yathA audhi koddezakaH / navaramidaM nAnAtvam-te khalu bhadanta ! jIvAH kiM kRSNalezyAH 1 hata, gautama ! kRSNalezyAH / te khalu bhadanta ! kRSNalezya kRtayugmakRtayugmakendriyA iti kALataH kiyaciraM bhavanti ? gautama ! jaghanyena ekaM samayam, utkarSeNAntarmuhUrtam / evaM sthitAvapi / zeSaM tathaiva yAvadananta kRtvaH evaM poDaza api yugmA bhaNitavyAH / tadeva madanta / tadevaM bhadanta iti 35 | prathamasamaya kRSNalezya kRtayugma kRtayugmai kendriyAH khala bhadanta ! kuta upadhante yathA prathamasamayodezakaH / nabaraM te khalu bhadanta ! jIvAH kRSNalezyAH ? hanta kRSNalezyAH zeSaM tadeva / tadevaM bhadanta tadeva bhadanta / iti ||35|rAra
Page #603
--------------------------------------------------------------------------
________________ kA TIkA 2035 a. za. 2 kRSNalezya kR kRtayugmai kendriyani0 571 evaM yathA audhikazate ekAdazodezakA bhaNitAH tathA kRSNalezya zate'pi ekAdazodezakA bhaNitavyAH / prathama stRtIyaH paJcamazca sadRzagamAH zeSA aSTAvapi sadRzagamAH / navaraM caturtha SaSThASTama- dazameSu upapAto nAsti devasya / tadeva bhadanta ! tadevaM bhadanta | iti || 352 // paJcatriMzattame zate dvitIya me kendriyamahAyugmazataM samAptam / 35/2 // 1 TIkA- ' kaNhalesa kaDajumma kaDajumma egiMdiyA Na bhaMte / kao uvavajjaMti' kRSNalezya kRtayugmakRtagmai kendriyAH khalu bhadanta / kuna Agatya utpadyante kiM nairayikebhyastiryagbhyo manuSyebhyo devebhyo vA Agatyotpadyante ? iti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA ! he gautama! 'ubavAo taheMtra evaM jahA ohi uddesae' upapAtaH, kRSNalezyai kendriyANAM tathaiva evaM yathA audhikodezaka', asyaiva zatakasya prathamodezako varNitaH prathamodezakavarNitaprakAreNaiva kRSNalezya kRtayugmakRtayugmaikendriyANAmupapAto jJAtavya iti 'navaraM imaM nANattaM ' navaramidaM vakSyamANanAnAtva dvitIya ekendriya mahAyugma zata 'kaNhalesa kaDajumma kaDajumma egidiyANa bhate !" ityAdi TIkArtha- he bhadanta | kRSNalezyAmAle kRtayugma kRtayugma rAzipramita ekendriya jIva kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote haiM ? kyA ve nairadhikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA tiryagyonikoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? athavA manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA devoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'goghamA ! uvavAo taheva evaM jahA ohi uddesae' ina kRSNalezvAvAle kRtayugma kRtayugma rAzipramita ekendriyoM kA upapAta jaisA ki isI zaka ke prathama uddezaka meM kahA gayA hai vaisA hI haiM / 'navara' hama' nANattaM' parantu yahAM aisI vize khIjA ekendriya mahAyugma zatakanA prAra bha~~ 'kaNhalesa kaDajummakaDajumma egidiyANaM bhaMte / tyiAhi he bhagavana kRSNalezyAvALA kRtayugma kRtayugma zaziyALA eke. ndriya jIvo kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che ? zuM tee neyikAmAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA tiya ca cainikAmAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA manuSyAmAthI AvIne utpanna thAya che? athavA devAmAMthI AvIne utpanna thAya che A praznanA uttaramAM anuzrI - 'goyamA ! uvAo tahetra evaM jahA ohiuddesae' bhaassyvaizyAvALA kRtayugma kUtayugma rAzIvALA ekendriyAnA upapAta jema ke A zatakunA paDelA uddezAbhAvamA Ave che. yena prabhAye che, 'navara' ima'
Page #604
--------------------------------------------------------------------------
________________ 572 bhagavatIstra bhedaH sAmAnya kendriyebhyaH kRSNalezya kRtayugmakRtayugmaikendriyANAm / 'te NaM bhaMte ! jIvA ki kaNhalessA' te khalla bhadanta ! jIvAH ki kRSNalezyAvantaH ? uttaramAha-'haMtA goyamA ! kaNhalessA' hanta gautama ! te jovAH kRSNalezyAvanto bhavantIti ! 'te gaM bhaMte ! kaNhalessa kaDajummakaDajumma egidiyatti kAlo kevaciraM hoti' te khala bhadanta ! kRSNazyakRtayugmakRtayugmaikendriyA iti kAlataH kicciraM bhavantIti praznaH / bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, goyamA' he gautama ! 'jahanneNaM eka samayaM' jayanyena eka samayaM jaghanyata ekasamayAnantaraM saMkhyAntara bhavantIti / 'ukoseNaM aMno muhattaM' utkarpaNAntarmuhUta yAvat kRSNalezyai kendriyA bhavantIti / tadanantaraM kRtayugmakRtayugamatvAnubhavAbhAvAt 'evaM ThiIe vi' evaM SatA hai-arthAt sAmAnya ekendriyoM kI apekSA ina kRSNalezyAvAle kRtayugma kRtayugma rAzipamita ekendriyoM ke kathana meM aisI vizeSatA hai-'te Na mate ! jINA ki kAhalesana' he bhadanta ! kyA ye jIva kRSNalezyAvAle hote haiM ? 'haMtA goyamA !' hAM, gautama ! ye jIva kRSNalezyAghAle hote haiM / teNa bhate ! kahalessa kaDajumma kaDajumma 'egidiyati kAlo kevacicara hoti' he bhadanta / ye kRSNalezyAvAle kRtayugma kRtayugma rAzipramita ekendriya jIva kAlakI apekSA isa rUpa meM kaba taka rahate hai ? 'goyamA ! jahanneNa ekkaM samaya ukkoseNa aMnomuhattaM' he gautama ! ye ekendriya jIva isa rUpa meM jaghanya se to eka samaya taka rahate haiM aura utkRSTa se eka antarmuharta taka rahate haiN| isa ke bAda inameM yaha rUpatA nahIM rahatI hai| 'evaM ThiIe vi' isI prakAra nANatta' 52'tu mahiyAM ko vizeSa pA cha rthAt sAmAnya mendriya karatAM A kRSNalezyAvALA kRtayuma DUtayugma rAzivALA ekendriya jIvonA thanamA mA pramANe vizeSA cha -'te Na bhate ! jovA ki kaNhalessA' he bhagavan zu te vo vezyAvANA DAya cha 1 ha tA goyamA!' / gautama! bhAvezyAvA hAya che. 'te Na ma te ! kaNhalesa kar3ajumma kar3ajumma egidiyatti kAla bho kevaccira hoti' 3 sAvana mAsezyAvANA tayugma kRtayugma rAzivALA ekendriya jIva kALanI apekSAe A rUpathI kayAM sudhI rahe cha ? uttaramA prasuzrI 43 cha -'goyamA ! jahananeNa eka samaya' ukkoseNa aMtomutta' gautama ! ma sandriya 7 mA 35mA dhanyathA to me samaya sudhI rahe che, ane utkRSTathI eka aMtarmuhUrta sudhI rahe che. te pachI tamAma mA 42 pA rahetu nathI. 'evaM liIe vi' me prabhAya te mAnA
Page #605
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za035 tha. za. 2 kRSgalezya kR kRtayugmaikendriyani0 573 pUrvaradeva sthitAvapi jaghanyenaikaM samayanutkaNAnha muhUrtam kRSNale rAtA sthiti kRSNalezyA kAlabadavase yetyarthaH / 'sesaM taheva jAva aNa khuno' ze sthityatiriktaM sarva tathaiva bhaudhikazatakIyapathamoddezakavadeva yAvadanantakRtvaH / evaM solapa vi jummA bhANiyamA' evaM kathita prakAreNa poDazAdi yugmA kRAyugmakRtayugmadArabhya kalyojakalyojA api paThanIyA iti| 'sevaM bhate / seva mate ! tti' devaM bhadanta / tadeva bhadanta ! iti he bhadanta ! kRSNalegakRtayugma kRtayugmaikendriya jIvAnAmuse inakI sthiti bhI jaghanya se eka samaya kI aura utkRSTa se eka antarmuharta kI honI hai| 'lesa taheva jAva arNatakhutto' bAkI kA aura saba kathana somAnya ejendriya jIvoM ke jesA hI hai| aura yaha kathana inake sambandha meM yAvat ye isa rUpa meM anantavAra utpanna hote haiN| yahAM taka haiM / 'evaM solasa vi jumpA bhANiyabA' isI prakArale inake solaha mahAyugma bhI kahanA cAhiye / arthAt inake kRtayugma kRtayugma se lekara kalyoja kalyoja mahAyugma taka jo ina ke mahAyugma prakaTa kiye haiM so una 2 mahArAzivAle ina ekendriyoM ke sambandha meM pUrvokta kathana ke anusAra hI kathana kara lenA cAhiye aura yaha kathana 'yAvat ve ina ina mahAyugmoM ke rUpa meM anantavAra utpanna ho cuke haiM isa antima kathana taka jAnanA caahiye| 'seva bhate ! seva bhaMte ! ti he bhadanta ! kRSgalezyAcAle kRtayugma kRtayugma rAzimamita ekendriya jIvoM ke upapAna Adi meM jo Apa sthiti paNa jaghanyathI eka samayanI ane utkRSTathI eka atimuhUrtanI he ya che. 'sesa taheva jAva aNa ta khutto' mAnu ma saghaNu 4thana sAmAnya akendriya jInA kathana pramANe ja che. ane A kathana tenA saba dhamAM yAvata teo A prakArathI anaMtavAra utpanna thaI cUkayA che, "A kathana sudhI kahela cha. 'evaM solasa vi jummA bhANiyavvA' mA pramANe mAnA soNa mahAyumA paNa kahevA joIe. arthAt Amane kRtayugya kRtayugmathI laIne kAjakalyAja mahAyugama sudhI AmanA je mahAcu batAvyA che te te mahArAzivALA A akendriyenA saMbaMdhamAM pahelA kahela kathana pramANe kathana kahevuM joIe. ane A kathana yAvat teo anaMtavAra utpanna thaI cUkyAM che A chelalA kathana sudhI samajavuM ___'seva bhave / seva bhate ! ti' 3 mAvan vezyAvANA tayubhakRtayubha rAzivALA ekendriya jInA upapAta vigerenA saMbaMdhamAM Apa devAnupriye
Page #606
--------------------------------------------------------------------------
________________ 574 bhagavatI papAdAdi ripaye yad devAjumiyeNa kathitaM tatsarvaM satyameveti kathayitvA gautamo bhagavantaM vandate namasyati banditvA namasyi tvA yAvad viharatIti // 35 / 2 / 1 iti pazcatrizattame zatake dvitIya kendriyamahAyugmazate prathamoddezakaH smaaptH|35|2|1| ___ paDhama samaya kaNha lessa kaDajummakaDajumma egidiyA NaM bhaMte ! ko ubava ja' thAmasamayakRSNalezya kRtayugmakRtayugmaikendriyAH khala bhadanta ! kuta utpadyante ? iti praznaH, uttarayati atidezadvAreNa-'jahA' ityAdi, 'jahA padama samaya uddesao' yathA prathamasamayodezakaH, prathamasamayAdezake etacchatakasya prathama devAnupriyane kahA hai / yaha saba satya hI hai / 2 isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA candanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye // 101 // dvitIya ekandriya mahAyugma zata meM prathama uddezaka samApta / 35-2-1 // 'paDhama kahalesla kaDajumma va ujumma enididhANa bhaMte ! ityAdi TIkSArtha-he bhadanta ! prathama samaya ke kRSNalezyAvAle kRlayugma kArayugma rAzimita ekendriya jIva kisa sthAna vizepa se Akara ke utpanna hote haiM ? isa prazna kA atideza dvArA uttara dete hue prabhuzrI gautamasthAnI se kahate haiM ? 'jahA paDhama samaya uddesao' he gautama ! jesA kathana isI zataka ke prathama zata ke dvitIya uddezaka meM ekendriya je kathana karyuM che, te saghaLuM kathana satya ja che. he bhagavana ApI devAnupriyanuM A viSaya saMbadhI saghaLuM kathana satya ja che. A pramANe kahIne gItamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI rA yama ane tapathI potAnA AtmAne bhAvita karatA thakA potAnA sthAna para birAjamAna thayA. bIjA ekendriya mahAyu zatakamAM pahele uddeza samApta mI zAna prArama'paDhamasamaya kaNhalessa kaDajugma kaDajumma egidiyANa mAte ! tyAta TIkAtha-he bhagavana prathama samayanA kRSNavezyAvALA kRtayugya kRtayuma rAzivALA ekendriya jIvo kayA rathAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che ? A praznanA uttaramAM atideza dvArA prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che ke'jhaa paDhamasamaya uddekhao' gautama ! Al AtanA paDesA vezAmA me
Page #607
--------------------------------------------------------------------------
________________ trafer TIkA za035 a. za. 2 pra. samaya kRSNalezya kR. kR jIvani0 5,75 zatakIya dvitIyodezake yena prakAreNakendriyANAM viSaye kathitaM tathaivAtrApi jJAna vyamiti / 'navaraM teNaM bhaMte / jIvA kiM kaNhalessA' navaraM prathama zApekSayA idaM vailakSaNyaM yat te khalu bhadanta ! jIvAH kiM kRSNalezyAntaH ? iti praznaH / uttarayati - 'tA' ityAdi, 'haMtA kaNDa lessA' he gautama! te jIvAH kRSNalezyA to bhavanti, ityuttaram 'sesaM taM ce zeSaM tadeva yaha pUrvazate kathitamiti / sevaM saMte ! sevaM bhaMte ! tti' tadevaM bhadanta tadevaM bhadanta / iti yAvadviharati // iti paJcatriMzattameza ke dvitIyai kendriyamahAzate dvitIyodezakaH samAptaH // 35212 || paJcatriMzattame zatake dvitIyazate tRtIyAdhekAdazodezakAH mArabhyante / ' evaM jahA ohiyasara ekArasa uddesamA bhaNiyA' evaM yathA audhikazate paJcatriMzattamazatakasya prathame zatake audhika - kRtayugmakRtayugmAH 1, prathamasamaya ke sambandha meM kiyA jA cukA hai vaisA hI vaha yahAM para jAnanA cAhiye / 'navara' teNa jIvA kiM kaNhaleslA' parantu yahAM ke kathana kI apekSA yahAM ke kathana meM yahI vizeSatA hai ki ye jIva kRSNa lekapAbAle hote haiM / yahI bAta praznottara rUpa se prakaTa kI gaI hai / 'sela' ta' ceca' avaziSTa kathana pUrvazata meM kahe gaye anusAra hai | 'seva' mate / seva bhate ! tti' he bhadanta ! jaisA Apane kahA hai vaha saba hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko kadanA kI aura namaskAra kiyA / vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa ke ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye || 35-2-2 // paiMtIsaveM zataka ke dUsare ekendriya mahA dUsarA uddezaka ka samApta // 35-2 // ndriya jIveAnA saMkha'dhamAM je pramANenuM kathana karyuM che, eja pramA"tu' kathana aDiyAM samannvu' 'navara' te Na' jIvA kiM kaNDalessA' paraMtu tyAMnA prathana karatAM A kathanamAM eja vizeSa paNuM che ke A jIvA kRSNalezyAvALA hAya che, bhena vAta maDiyAM praznottara 35thI agara usa che 'sesa taM cetra' bAkInuM kathana pahelA zatakamAM kahyA pramANe che. 'seva' bha'te ! seva' bhate ! tti' he lagavan Apa hevAnupriye ne prabhASenu kathana karyu che te saghaLuM kathana satya ja che. r A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vadanA karI ane namaskAra karyAM vadanA namaskAra karIne te pachI sayama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para mirAjamAna thayA. khIjA ekendriya mahAzatakamAM mIndra uddeze samApta rUpa-rA
Page #608
--------------------------------------------------------------------------
________________ 576 bhagavatIne kRtayugmakRtayugmA: 2, aprathamasamaya kRtayugmakRtayugmA: 3, caramasamaya kRtayugma kRtayugmAH 4, acaramasamayakRtayugmakRtayugmA 5, prathamaprathamasamaya kRtayugma kRtayugmA 6, prathamAprathama samayakRtayugmatyugmA: 7 / prathamacaramasamaya kRtayugmakRtayugmAH 8 / prathamAcaramasamaya kRtayugmakanyugmAH 9, carama carama samaya kRtayugmakRta yugmAH 10, caramAcaramasamaya kRtayugmakRtayugmAH 11, ityeta dvizeSaNaviziSTAne kendriyAnAzritya ye ekAdazadezakA bhaNitAH kathitAH 'tahA kaNDalessasae vi ekArasa uddesagA bhANiyA ' tathA tenaiva rUpeNa kRSNalezya padaviziSTa dvitIyazate'pi ekAdaza uddezakA bhaNitavyAH AlApa zataka 35 uddezaka 3-11 taka TIkArtha-'evaM jahA ohiyalae ekjhArasa uddesagA bhaNiyA jisa prakAra se audhika zata meM 35 veM zataka ke prathama zataka meM-kRtayugma kRtayugma 1, prathamasamaya kRtayugma kRtayugma 2, aprathama, samaya kunayugma kRtayugma 3, carama samaya kRtayugma kRnayugma 4, acarama samaya kRtayugma kRtayugma 5, prathama prathama lamaNa kRtayugma kRtayugma 6, prathamAprathama caramasamaya kRtayugma kRtayugma 7, prathama carama samaya kRtayugma kRAyugma 8, prathamAcadama samaya kRtayugma kRtayugma 9, cAma carama samaya kRtayugma kRtayugma 10, aura caramAcarama samaya kRtayugma kRtayugma 11 ina vizeSa go se viziSTa ekendriyoM ko Azrita karake 11 uddezaka kahe gaye haiN| 'tahA kaNhalehalalae vi ekkArasa uddesagA bhANiyabA' usI rUpa se kRSNalezyapada viziSTa vittIya zata meM bhI 11 uddezaka karalenA caahiye| tathA isa sambandha meM AlApa prakAra bhI - trIjAthI 11 mA sudhInA uddezAone prAraMbha 'evaM jahA ohiyasae ekkArasa uddesagA bhaNiyA' TIkA the-je pramANe 35 pAtrIsamA zatakanA pahelA uddezAmAM-kRtayugmakRtayugma, prathamasamaya kRtayugya kRtayugma 2, aprathamasamaya kRtayugmakRtayugma 3, caramasamaya nayuma kRtayuma 4, acarama samaya kRtayuma kRtayugma 5, prathama prathamasamaya kRtayuma kRtayuma 6, prathamA prathama samaya kRtayuma kRtayuma 7 prathama carama samaya kRtayuma kRtayuma 8 prathama acarama samaya kRtayuma kRtayugma 9 carama carama samaya kRtayuma kRtayuma 10 ane carama acarama samaya kRtayugya kRtayugma 11 A prakAranA vizeSAvALA ekendriya ane Azraya karIne 11 agiyAra zAmA 46 // che. 'tahA kAulessasae vi ekkArasa uddesagA bhANiyabvA' se pramANe kRSNalezyAnA padavALA bIjA zatakamAM paNa 11 agiyAra uddezAo
Page #609
--------------------------------------------------------------------------
________________ trafer TIkA 2035 a. za. 2 kRSNa. kR. kR. yekAdazodezakakathanam 577 kAra svayamdanIya iti / tatra 'paDhamo tahao paMcamo yasarijamA ' madezaka stRtIyaH paJca vodezakaJca sadRzamamAH samAnAlApakA bhavanti / 'sesA' avi afternaa' zeSAH dvitIyacaturthaSaSThappATamanacamadazamaikAdazAmakA aSTAvapi uddezakAH sadRzagamAH sadazALApakAH santi' 'navaraM cattha cha ahama dasa unavAo natthi devassa' navaraM caturthaSaSThASTamadazamodeza ke pu upapAto nAsti devasya eSu devA notpadyante iti bhAvaH | 'seva bhaMte sevaM bhaMte / ti' tadevaM madanta ! tadeva madanta / iti yAvadviharati // - iti zrI vizvavikhyAta jagadavara mAdipada bhUpinavALabrahmacAri 'jainAcArya' pUjyazrI - ghAsIlAlanaviviracitAyAM "zrI bhagavatIputrasya prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM paJcatriMzattame zatake dvitIyazate tRtIyAdArabhya ekAdazAntAH uddezakAH samAptAH || 35 2 / 11 / ( - // iti paJcatriMzattame zatake dvitIyame kendriyamahAyugmazataM samAptam ||35|2|| apane Apa banA lenA caahiye| ina meM 'paDhamo taio paMcamoya sarigamA' prathama uddezaka, tRtIya uddezaka aura paMcama uddezaka eka se AlApaka vAle haiM / 'sesA aTTha vi sarisagamA' aura dvitIya, caturtha, SaSTha, saptama, aSTama, navama, dazama aura ekAdaza ye ATha uddezaka eka se AlApakavAle haiM / 'navara' cauttha, chaha, aTTama, dasase ucavAo natthi devassa' parantu caturtha meM, chaThe meM, AThaveM meM patra dazaveM meM deva kA upapAta nahIM hotA haiM / 'seva' mate ! seva' bhate ! tti' he bhadanta ! jemA kahevA joie tathA A sabaMdhamAM AlApanA prakAra paNa straya' manAvIne sabha sevA. 'paDhamo taio paMcamo ya khasisagamA' paDelA 6 za zrIle deshe| ane paayme| uddeza! osaramA gAyaavAjA hai, 'aisA aTTha vi sarisagamA ' tathA jIle, thotho, chaTo, sAtamo, bhAbhI, natrabho, hasabho, bhane bhjiyaarbhe| A ATha uddezAo me4 saramA sAsAyavAlA he 'navara' cauttha chaTTu aTTama dasa mesu uvavAo na dhi devassa' pararaMtu thothA, chahA, AThamA bhane dazamA uddezAbhAM devAnA upapAta thatA nathI. bha0 73
Page #610
--------------------------------------------------------------------------
________________ 578 bhagavatI Apane yaha kahA hai vaha saba kathana sarvathA satya hI hai 2 / isa prakAra neet fland prabhuzrI ko vandanA kI namaskAra kiyA / vandanA namaH skAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye / jainAcArya jainadharma divAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatI" kI prameyacandrikA vyAkhyA ke paiMtIsaveM zataka ke dvitIya zataka meM tRtIya uddezaka se lekara 11 veM uddezaka paryanta ke uddezaka samApta // 35-2-11 // dvitIya ekendriya mahAyugma zataka samApta huA || 35-2 // 'seva' bha've ! seva bhave ! tti' he bhagavan mAyene asA yA viSayabhA kathana karela che, te saghaLu` kathana sathA satya ja che. huM bhagavat Apa devAnupriyanuM saghaLuM kathana sathA satya ja che. A pramANe kahIne gautama svAmIe prabhuzrIne vaDhanA karI namaskAra karyAM vadaMnA namaskAra karIne te pachI sayama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para birAjamAna thayA. AslR015 nAcAya . jainadharmAM divAkara pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta bhagavatIsUtra'nI prameyacandrikA vyAkhyAnA pAMtrIsamA zatakamAM khInna uddezAthI laIne agiyAramA uddezA sudhInA saghaLA uddezAo samApta 535-2-11 35 mA zatakamAM bIjuM ekendriya mahayugma zataka samApta 53parA 95
Page #611
--------------------------------------------------------------------------
________________ maindrikA TIkA za035 a. zaM. 3 nIlalezyamahAyugmazatam 'ada taiyaM egidiyamahAjummasaya mUlam - evaM nIlalessehi vi sayaM kaNhalessa sayasarisaM ekkArasa uddegA taheva sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti ||suu0 1 // paNatIsaime sae taiyaM egiMdiya mahAjumma sayaM samattaM // 35-3 // chAyAH -- evaM nIlalezyairapi zataM kRSNalezvazatasadRzam, ekAdazodezakAsvathaiva / tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta ! ivi / / Bater paJcatriMzattame zatake tRtIya me kendriyamahAyugmazataM samAptam ||35|3|| TIkA- ' evaM nIlalessehi vi sayaM kaNDalessasayasarisaM' evaM nIlalezyerapi zataM kRSNalezvazatasadRzaM jJAtavyam, yathA- kRSNalezyAmantarbhAvya zatamekendriya mahAyugmAkhyaM nirmita tathaiva nIlalezyamantarbhAvyApi tRtIya me kendriyamahAyugmazataM nirmAtavyam | 'ekkArasa uddesagA taddeva' yathaitra kRSNalezyazate audhikakRtayugma kRtazataka 35 tRtIya ekendriya mahAyugma zata | TIkArtha- ' evaM ' nIlalessehiM vi sa kaNhalessasarisaM ekkArasa uddegA taheva seva bhate ! sevaM bhate ! tti' kRSNalezyAvAloM ke sambandha meM jaisA kRSNaleiyA zataka kahA gayA hai / usI rIti se nIlazyAvAloM ke sambandha meM nIlalezyA zataka bhI kahalenA cAhiye jaise vahAM 11 uddezaka kahe gaye haiM vaise hI yahAM para bhI 11 uddezaka haiM aisA samajhanA cAhiye / tAtparya isa kathana kA aisA hai ki jisa rIti se kRSNalezyA ko Azrita karake ekendriya mahAyugma nAma kA zataka nirmita huA hai / usI prakAra se nIlalezyA ko Azrita karake tRtIya ekendriya mahAyugma zataka bhI nirmita kara lenA cAhiye / tathA 'ekkArasa uddegA taheva' kRSNalezmAvAloM ke zata meM audhika trIjA ekendriya mahAyugma zatakanA prabha~~ 'eva' nIlale sehi' saya' kaNhalessarisa ekAra sauhesagA taddeva - seva bhave ! seva N bha Mte ! tti' hRSTyusezyAvANAkhAnA saMma dhamAM ne prabhA druSyezyA zata kahevAmAM Avela che eja pramANe nIlaleyAvALAnA saMbadhamAM nIlalezyA zataka paNa kahevu joIe, tyAM je pramANe 11 agiyAra uddezAe kahyA che, eja pramANenA 11 agiyAra uddezA ahiyAM paNa che tema samajavu. A kathananuM tAtparya e che ke-je rIte kRSNulezyAnA Azraya karIne ekendriya mahAyugma nAmanuM zataka kahevAmAM Avela che, eja pramANe nIlaazyAne Azraya karIne ekendriya sahAyugma zataka pazu samajI levu joIe. tathA 7 579 d
Page #612
--------------------------------------------------------------------------
________________ 580 ___ bhagavatIsUtra yugmoddezAdArabhya caramAcarama kRtayugmakRtayugmAMzaparyantamekAdazoddezakAH kRtA stathaiva ihApi nIlalezya padamadhikRtya kRtayugma kRtayugmAdi ghaTitA ekAdazodezakA api krnniiyaa| sevaM maMte ! sevaM bhaMte ! ti tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti / / iti zrI - vizvavikhyAtajagavallabhAdipadabhUpitavAla brahmacAri - 'jainAcArya' pUjyazrI-dhAmIlAlaprativiracitAyAM 'zrI bhagavatImUtrasya' prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM paJcatriMzattamazatake tRtIyamekendriyamahAyugmazataM samAptam // 35 // 3 kRtayugma kRtayugma udezaka se lekara carama cAma kRtayugma kRtayugma -uddezaka . taka 11 uddezaka kiye gaye haiM usI prakAra se yahAM para bhI nIlalezya pada ko lagAkara kRtayugma kRtayugma Adi ghaTita 11 uddezaka kara lenA cAhiye / 'seva bhale sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! jaisA Apane yaha kathana kiyA hai, vaha sarvadhA satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara - gautamasvAmIne prabhuzrI ko bandanA kI aura namaskAra kiyaa| vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye // 1 // . jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatIsmRnna" kI prameyacandrikA vyAkhyAke paitIsaveM zatakakA tIsarA mahAyugma zataka samApta // 35-3 // 'ekkArasa uddenagA taheva' vezyAvANAsAnA zatamA mauSi tayugma kRtayugma uddezathI laIne carama carama kRtayugya kRtayugma uddezA sudhI 11 agiyAra uddezAo kahevAmAM Avela che, e ja pramANe ahiyA paNa nIlalezyA pada lagAvIne kRtayugma katayugma vigere 11 agiyAra uddezAo samajavA. 'seva bhate ! seba bhave ! tti' bhagavana bhA5 hedAnupriye 2 prabho mA viSayamAM kahyuM che, te saghaLuM kathana sarvathA satya ja che he bhagavanuM ApanuM thana satya ja che, e pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhu zrIne vaMdanA karI namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI potAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU015 jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAkRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA pAMtrIsamA zatakanuM trIju ekendriya mahAyugama ratika samApta 35-3
Page #613
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za035 a. za 4 kApotalezyamahAyugmazatam 581 // 'aha cautthaM egidiya mahAjumgasaya // mUlam-evaM kAuleslehi vi sayaM kaNhalessalayasarisaM / sevaM bhaMte ! levaM bhaMte ! ti / ___ chAyA--evaM kApokhalezyairapi zataM kRSNalezyazatasadRzam / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti| , TIkA--evaM kApotalezyairapi zataM kRSNalezyazata sadRzam / atra kApota lezyapadamadhikRtya ekAdazAdezakA kRSNalezyakRtayugmakRtayugmoddezaka deva ekA. dazodezakAH paThanIyA iti bhAvaH / 'sevaM bhaMte ! sevaM maMte ! tti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti / ||pnyctriNshttmshr ke caturthame kendriyamahAyugmazataM samAptam // 35 / 4 zataka 35 caturtha ekendriya mahAyugma zata . 'TIkArtha-'evaM kAuleslehi vi saya cha haTessasarila-sevabhate ! seva bhate ! tti' kApotalezyAvAloM ke sambandha meM bhI kRSNalezyA zataka ke jaisA zataka banA lenA caahiye| yahAM kRSNalezyA ke sthAna meM kApotalekyApad rakhakara 11 uddezaka banatA hai / he bhadanta ! jailA Apane yaha kahA hai vaha saba sarvaza satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyaa| vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa rahe AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| ||cturth ekendriya mahAyugma zata samApta // 35-4 // cothA ekendriya mahAyugma zatakano prAraMbha 'evaM kAulesse hi vi saya kaNhalesa payasarisa 'seva bha te ! seva bha'de ! tti' kApatalezyAvALAonA sa ba dhamAM paNa kRSNalezyA zatakanI jema zataka banAvIne kahevuM joIe ahiyAM kRNalekzAnA sthAnamAM kAtilezyA pada mUkIne 11 agiyAra uddezAo banAvI levA. he bhagavan Ape A viSayamAM je kahela che te saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. he bhagavana Apanu kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautama svAmIe prabhuzrIne vadanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU015 zuM ekendriya mahAyugma zataka samApta 35-4
Page #614
--------------------------------------------------------------------------
________________ 582 bhagavatI sUtre / / aha 5- 12 sayAI ' mUlam --bhavasiddhiya kaDajumma kaDajumma egiMdiyANaM bhaMte ! kao uvavajjaMti ? jahA ohiyasayaM tava / navaraM ekkArasasu tri uddesaesa aha aMte ! savye pANA jAva savve sattA bhavasi - dviva vaDajummakaDajumma egiMdiyattAe uvavanna puvvA ? goyamA ! No iTTe samaTTe se taheva / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti // sU0 1 // paNatIsaime sae paMcamaM sayaM samattaM // 355 // kaNhalesta bhavasiddhiya kaDajumma kaDajumma egiMdiyANaM bhaMte! kaohino uvavajjaMti ? evaM kaNhalessa bhavasiddhiya egidie vi sayaM tritiyasayaM kaNhalessasarisaM bhANiyantraM / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! ti // 35-6 // evaM nIlalessa bhavasiddhiya egidiehi vi sayaM / sevaM bhaMte / sevaM aMte ! ti // 35-7 // evaM kAulessa bhavasiddhiya egidiehi vi taheva ekkArasa uddesagalaMju sayaM / evaM eyANi cattAri bhavasiddhiyasayANi / causu visasu savve pANA jAva uvabannapugvA ? No iTTe samaTTe / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte ! ti // 35-8 // jahA sarvasiddhiehiM cattAri sayAI bhaNiyAI evaM abhavasiddhiehi vi cattAri layANi lessA saMjuttANi bhANiyavvANi / savve pANA0 taba no iTTe samaTTe / evAI vArasae giMdiyamahAjumma savAI bhavati / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte / ti // 35- 12 // paNatIsaimaM sayaM samantaM // 35 // |
Page #615
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA dIkA za035 a. za.5-12 bhavanyekendriyamahAyugmazatAni 5.3 chAyA--bhavasiddhiya kRtayugmakRtayugmaikendriyAH khala bhadanta ! kuna utpa. dhante yathodhikazataM tathaiva / navaramekAdazasvapi uddezakeSu atha bhavanta ! sarve mANA. yAvatsarve sacAH bhavasiddhikakRtayugmakRtayugmaikendriyatayA utpannapUH gautama ! nAyamarthaH samarthaH zepaM tathaiva / tadevaM bhadanta ! tadevaM sadanta ! iti // 355 // kRSNa lezya bhavasidimakRtayugmakRtayugmai kendriyAH khalla bhadanta ! kuta utpadyante evaM kRSNalezya bhavasiddhikairapi zataM dvitIyazata kRSgalezyasadRzaM bhaNitavyam tadeva bhadanta ! tadeva bhadanta ! iti // 35 // 6 // ___evaM nIlalezya bhavasiddhikaikendriyairapi zatam / tadeva bhadanta ! tadeva bhadanta ! iti // 35 // 7 // evaM kApotalezya yavasiddhikai kendriyairapi tathaiva ekAdoddezaka saMyuktaM zatam evaMmenAni catvAri bhavasiddhikazatAni / caturvapi zateSu sarve prANA yAvat utpanna pUrvAH, nAyamarthaH smrthH| tadeva bhadanta ! tadeva bhadanta ! iti // 35 // 8 // yathA-bhavasiddhikaizcatvAri zatAni bhaNitAni evamasavasiddhikairapi catvAri zatAni lezyA saMyuktAni bhaNitavyAni / sarve mANA tathaina nAyamarthaH samarthaH / evametAni dvAdaza ekendriyamahAyugmazatAni bhavanti / tadena bhadanta / tadeva bhadanta iti 35 // 12 // ||pnyctriNshttmN zatakaM samAptam / 35 / / TIkA--'bhavasiddhiya kADajumma vaDajumma egidiyANaM bhaMte ! o uvavajjati' bhavasiddhika kRtayugma kRtayugmaikendriyAH khalu bhadanta! kuna upadhante kiM nairayikebhya Agatya tiyagbhyo vA Agatya manuSyebhyo vA Agatya devebhyo vA Agatya samutpadyante iti pUrvavadeva prazna:, uttaramAha-atidezadvAreNa 'jahA' ityAdi zataka 35 paMcama zata se lekara 12 veM zataka TIkArtha-"bhavasiddhiya kaDajummakaDajumma egiMdigaNa bhate / kao uvavajjati' he bhadanta ! bhavasiddhika kRtayugma kRtayugma rAzi pramita ekendriya jIva kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote haiM ? kyA ve nairayikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA tiryagyonikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA manuSoM meM se Akara pAMcamA zatakane prAraMbha- __'bhavasiddhiya kaDajumma kaDajumma egidiyANa bhaMte ! kao ujavati' hai bhagavan bhavasiddhika kRtayumakRtayugma rAzivALA ekendriya jI kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che? zuM teo narayikomAthI AvIne utpanna thAya che athavA tirya"ca nimAMthI AvIne utpana thAya che? athavA
Page #616
--------------------------------------------------------------------------
________________ 584 danc bhagavatI sUtre 'jahA mohiyasa saca' yathA etasyaiva zatakamyaudhikazataM prathamazataM tathaiva-prathama aana deva sarva praznottarAdi jJAtavyam / audhikarAvApekSayA yadvailakSaNyaM taddarzayati'navaraM' ityAdinA - ' navaraM ekkArasasu vi uddemae' navaramekAdazasvapi uddezakeSu 'aSTa bhaMte ! sabve pANA jAba sanve sattA' bhadanta ! sarve pANA yAvat sarve saccAH yAvatpadena bhUtajIvayoH saMgraho bhavati 'bhavasiddhiya kaDajumma kaDajumma ergidivattA upavanapurA' bhavasiddhikakRtayugma kRtayugmai kendriyatayA utpannapUrvAH de bhadanta ! sarve prANajIvabhUtasyAH bhavasiddhika kRtayugma kRtayugmakendriyatayA kiM pUrva samutpannA iti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama! 'no iNaDe samaDe' nAyamarthaH samarthaH sarve jIvAH nopapUrvA etAdRzai kendriyatayeti ke hote haiM ? athavA devoM meM se Akara ke utpanna hote hai ? isa prazna kA atideza dvArA uttara dete hue prabhuzrI gautamasvAmI se kahate hai- 'jarA ohilayaM taheva' he gautama! jaisA audhika zataka meMisI bAta ke prathama zataka meM kahA gayA hai-vaisA hI saba prazna aura uttara ke sambandha meM yahAM kathana jAnanA cAhiye / 'navara' ekkArasasu vi uddeesa aha bhaMte / savve pANA jAva savve sattA bhavasiddhiya vaDajumma kaDajumma eniMdiyattAe ubadanapuNdhA' parantu audhika zataka kI apekSA jo bhinnatA yahAM hai yaha aisI hai - 'he bhadanta ! kyA samasta prANa yAvat samva bhavasiddhika kRtayugma kRtayugma rAtrimita ekendriya rUpa se pahile utpanna ho cuke haiM ? to isa para prabhuzrI kahate haiM - 'gomA jo iTTe maTTe' he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / arthAt samasta 1 manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA devezamAMthI AvIne utpanna thAya che ? A praznane atideza dvArA uttara ApatAM prabhuzrI gautamasvAmIne ache - 'jahA ohiyasaya' he gautama! sodhi zatamamA zatanA paDelA zatakamAM je rIte kathana karavAmAM Avela che, eja pramANenuM kathana prazna mane utta235 saghaNu sthana aDiyAM mahevu' lekhe 'navara' ekkArasasu vi udde aha bhave ! savve pANA jAtra savve sattA bhavasiddhiya kajjumma kaDajumma egi diyattAe uvavannapuvvA' paraMtu sodhi zatanA sthana uztI AuthanabhAM je bhinnapaNu' che, te evuM che ke-he bhagavana zu` saghaLA prArtheA yAvat saghaLA satvA bhavasiddhika kRnayugma kRtayugma rAzivALA ekendriya paNAthI pahelAM utpanna thardha zUjhyA he ? yA praznanA uttarabhAM prabhuzrI gautamastrAbhIne he che - 'goyamA- 1 No iNaTTe samaTTe' De gautama ! A artha bharAbhara nathI. arthAt aghajA Ae,
Page #617
--------------------------------------------------------------------------
________________ [0dyekendriya mahAyugmazatAni 585 bhAvaH / ' sesaM tadeva' zeSam - etadatirikta tathaiva zeSam upapAtAdikam asyaiva zatakasya prathama zatoktameva jJAtavyamiti bhAvaH / ' seva bhaMte / sevaM bhaMte tti' tadevaM bhadanta / tadeva bhadanta iti / prameyacandrikA TIkA za035 a. za. 5 bhava0ha iti zrI vizvavikhyAta jagadvallabhAdipada bhUSitavAlabrahmacAri - 'jainAcArya' pUjyazrI - ghAsIlAlanaviviracitAyAM "zrI bhagavatIsUtraraya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM paJcatriMzasame zatake paJcamame kendriyamahAyugmazataM samAptam / 35/pA prANa, samastajIva, samastabhUta aura samasta satva isa prakAra ke ekendriya ke rUpa se pahile utpanna nahIM hue haiM / 'sela' taheca' isa bhinnatA ke atirikta saba kathana upapAta Adi ke sambandha kA vivecana- isI zataka ke prathama zata meM kahe gaye anusAra hai / 'seva' bharate ! sevaM bharate ! tti' he adanta ! Apake dvArA kahA gayA yaha vaya sarvathA satya hI hai isa prakAra kahakara gautamane prabhuko bandalA kI namaskAra kiyA vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura rUpa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye / jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyantrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatI sUtra " kI prameyacandrikA vyAkhyAle paiMtIsave zatakakA pAMcavA ekendriya mahAyugma zataka samApta // 35-5 // saghaLA jIve, saghaLA bhune, ane saghaLA satvA A prakAranA ekendriya pathAthI thaDesAM utpanna thayA nathI. 'sekha taddeva' mA hinnapaNA zivAya gADInu khIju` saghaLu' upapAta vagere sama'dhI ithananuM vivecana Aja rAtakanA pahelA zatakamAM kahyA pramANe che. 'seva' bhate ! seva' bhave / tti' he bhagavana Apa hevAnupriye samA saghaLu` kathana saCthA satya ja che, he bhagavan Ape pratipAdana karela A saghaLuM kathana satya ja che A pramANe kahIne gautamaravAmIe prabhuzrIne vadanA karI teone namaskAra karyAM vaMdanA namaskAra karIne te pachI sayama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA thakA peAtAnA sthAna para birAjamAna thayA sU015 jainAcAya jainadhama divAkara pUjyazrI ghAsIla lajI mahArA.kRta "bhagavatIsUtra"nI prameyacandrikA vyAkhyAnA pAtrIsamA zatarkanuM pAcamuM ekendriya mahAyugma zava samApta // 35
Page #618
--------------------------------------------------------------------------
________________ 586 bhagavatI sUtre 'kaNDale rasa bhavasiddhiya kaDajummakaDajummaegiMdiyANaM bhaMte !" kRSNalezya bhavasi - ki kRtayugmakRtayugmai kendriyAH khalu bhadanta 'kamohito ucavajjaMti' kuta utpadyante kiM nairayikebhya Agatya yAvad devebhyo vA Agatya samutpadyante pUrvavadeva praznaH, iti pUrvavadevottarayati - ' evaM ' ityAdi, 'evaM' kahalessa bhavasiddhiya egidiehi vi sayaM vitiya kaNDalessasarisaM bhANiyantra evaM kRSNalezyabhavasiddhikakRtayugma kRtayugmai kendriyairapi zatam etacchatakasyaiva dvitIya kRSNa lezyAtasadRzameva bhaNitavyaM dvitIya kRSNalezya zate yat-yathA kathitaM tat tathaiva sarvamihApi jJAtavyamiti / 'seva' bhaMte ! seva bha ! tti' tadeva bhadanta ! tadeva bhadanta | iti // paJcatriMzattame zatake paSThaM zataM samAptam ||35|6 TIkArtha' - 'kaNhalesa bhavasiddhiya kaDajumma kaujumma egiMdiyANa' bhate !' he bhadanta ! kRSNaleSAvAle bhavasiddhika kRtayugmakRtayugma rAzi pramita ekendriya jIva kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote haiM ? kyA ve nairadhikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA tiryagyonikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA devoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-' evaM kaNhalessa bhavamiddhiya egidie hiM vi pitiyasayaM kaNhalesmasarima bhANiyantra" he gautama ! ina kRSNalezyAvAle bhavasiddhika kRtayugma kRtayugma ekendriyoM ke sambandha bhI yaha zata isI zataka ke dvitIya kRSNalezyA zataka ke jaisA hI jAnanA cAhiye | ataH dvitIya kRSNaleAcAloM ke sambandha meM jaisA chaThThA ekendriya mahAcugmazatakanA prAraMbha 'kaNhalesa bhavasiddhiya RDajumma kaDajumma egi diyANa' bha'te !' he bhagavan kRSNalezyAvALA bhavasiddhika kRtayugma kRtayugma rAzivALA ekendriya jIvA kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che ? zuM tee nAyikomAMthIAvIne utpanna thAya che ? athavA tiya caiAnikomAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA manuSyeAmAMthI AvIne utpanna thAya che ke devemAMthI AvIne utpanna thAya he ? yA praznamA uttarabhAM prabhuzrI gautamasvAbhIne uDe he De- 'evaM kaNhalessa bhavasiddhi paridiehiM vi vitiyasyaM kaNhalerasasarisaM bhANiyavva" - gautama ! A kRSNulesyAvALA bhavasiddhika kRtayugma mRtayugma ekendriyAnA sa`dhamAM paNa zataka A pAMtrIsamA zatakanA aA kRSNalaizyAzatakanA kathana pramANe samajavuM khIjA kRSNalesyAvALAnA saMbadhamAM je pramANe tyAM kahevAmAM Avela che, e ja pramANenuM te tamAma kathana ahiyAM paNa samajavuM.
Page #619
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za035 bha. za.6 bhava0yekendriyamahAyugmazatAni 587 ___ evaM nIlalessa bhavasiddhiya egidiehi vi saya evameva nIlalezyabhavasiddhika kRtayugma kRtayugmaikendriyairapi zatam etat zatamapi pUrvavadeva pazyottarAbhyAM nirUpaNIyam / 'seva bhate / seva bhate ! ti tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta iti // paJcatriMzattame zatake saptamaM zataM samAptam // 357 // vahAM kahA gayA hai vaisA hI vaha saba yahAM para bhI jAnanA caahiye| 'seva bhate ! le te ! tti' he mahanta ! jaisA Apane yaha saba kahA hai vaha saba sarvathA latva hI hai 2 isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA vandanA namaskAra kara ke phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko sAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye / chahA zata samApta // 35-6 // TIkArtha-'evaM nIlalessa bhavasiddhithaegiMdarahi vi sayaisI prakAra se nIlalezyAvAle bhavasiddhika kRtayugma kRtayugma rAzipramita ekendrika jIvoM ke sambandha meM bhI zataka kA nirmANa kara kathana kara lenA cAhiye / 'levaM bhate ! seva bhate! tti' he bhadanta ! ApakA kathana sarvathA satya hI hai 2 / ityAdi saba kathana pUrva ke hI jaisA hai| sAtavAM zata samApta // 35-7 // 'seva bhave ! seva bhate ! tti' samapan bhA5 devAnupriye 2 prabhArI A viSayamAM kahela che, te saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. he bhagavAna ApavAnu priyanuM saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo saMyama ane tapathI potAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAne sthAna para birAjamAna thayA. masU01 chaThaThuM ekendriya zataka samApta 35-lA ___evaM nIlalessa bhavasiddhiya egidiehi vi saya" mA pramANe nIzyA . vALA lAvasiddhika kRtayugya kRtayugma rAzivALA ekendriya jIve nA saMbaMdhamAM paNa zataka banAvIne kathana karI levuM joIe. _ 'seva bhate ! seva bhate tti lagavan mA5 devAnupriye yA viSayamA je kathana karyuM che te savathA satya che. he bhagavan ApanuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI sa yama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA potAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU015 sAtamuM ekendriya zataka samApta 35-LA ma.
Page #620
--------------------------------------------------------------------------
________________ 588 bhagavatA sUtra ' evaM ' kAulessa basiddhiya egiMdipadivi taheva ekkArasa uddesagasaMjuttaM sayaM' evaM pUrvavadeva kApotalezya bhavasiddhika kRtayugmakRtayugmai kendriyairapi tathaiva pUrvavadeva ekAdazodezaka saMyuktaM zataM bhavati / ete jIvA kuta utpante ? ityAdi praznottarAdikaM pUrvavadevohanIyam / 'evaM eyANi cattAri bhavasiddhiyasayANi ' evametAni catvAri bhavasiddhikazatAni audhika kRSNanIla kApovalepAkhyAni catvAri bhavanti 'cau vi sasu' caturvapi zatakeSu 'savve pANA jAva ubavannapuccA ? no iNDe samar3e' sarve ghANA yAvad utpanna pUrvAH ? nAyamarthaH samarthaH / TokArtha- 'evaM pAvalessa bhavasidviya egidiyahiM vi taheva ekjhArala uddekhaga MjutaM khayaM' isI prakAra se kApaNetaleyAbAle bhava siddhi kunayugma rAkSiprati ethendriya jIvoM ke sAtha bhI pahile ke jesA 11 udezakoM vAlA zata hotA hai / ataH ye jIva kahAM se Akara ke utpanna hote haiM ityAdi mahana aura he gautana ! ye jIva tiryagyonikAdikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ityAdi uttara pUrvokta jaisA hI jAnanA cAhiye / ' evaM emANi cattAri bhavasidviSayANi causu visa' ina adhika, kRSNa, nIla aura jAnalevAvAle bhavasiddhika ekendriyI cAra zatakoM meM 'savve pANA jAba ucadannapuvvA, no iNaTTe saTTe' samasta prANa yAvat samasta satva pahile utpanna ho cuke hai yaha artha samarthita nahIM hai ailA kahanA cAhiye / kyoM ki aise abhavya ekendriya jIva ananta haiM jo ila rUpa se utpanna nahIM hue haiN| "AmA mendriya zatamnA prArala " 'eva' kA ullerasa avasiddhiyAgidiehiM vi taheva ekkArasa uddesa saMjuttaM sarva' 4 pramAye ayotatrezyAvANA bhavasiddhi drutayugbha drutayugbha rAzivALA ekendriya jIvAnI sAthe paNa paDelAM kahyA pramANenA 11 agiyAra uddezAvALu zataka thAya che. tethI jIvA kayAMthI AvIne utpanna thAya che ? vigere prazno ane hai gautama!te jIveAtiya ceAnika vigeremAMthI AvIne utpanna thAya che, vigere uttara paDelA udyA pramANe amala sevA 'eva' eyANi vattAri bhavasiddhiyayANi causu vi sapasu' godhi, dhruSNu, nIsa, bhane ayota vezyAvANA avasiddhi meDendriya vA saMdhI yAra zatabhAM 'sabve pANA java vavannaputrA no iNaTTe, samaTTe' aghaNA athe| yAvat saghaNA satvA sAM
Page #621
--------------------------------------------------------------------------
________________ / maikA TIkA za035 a. za. 8 bhava0yekendriyamahAyugmazatAni 589 etatmakaraNaM sarvatra caturSvapi bhavasiddhikazateSu yojyam / na sarve jIvAH bhayasiddhika kRSNanIla kApotakRtayugmatayA notpannapUtraH anantatvAt 'seva' bhate ! sevate / tadeva bhadanta / tadeva bhadanta / iti // paJcatriMzattame zatake'STasaM zataM samAptam || 3538 // 'jahA bhavasiddhiehi cattAri savAI bhaNiyAI' yathA mavasiddhike zratvAdi zatAni bhaNitAni ' evaM abhavasiddhiehi vicattAri sayANi saMjuttANi bhANiyavvANi' evamabhavasiddhikairapi catvAri zatAni audhika kRSNanIlakApotalezyA saMyuktAni bhaNitavyAni 'savve pANA0 taheca No iNaDDe samaTTe' sarve ghANAH tathaiva, 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! pti' he bhadanta | ApakA yaha kathana sarvathA satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautama ne prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA | vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye / aSTama hAta samApta // 35-8 // " 'jahA bhavasiddhiehiM cattAri sayAha bhaNiyAha' jisa paddhati se bhavasiddhika ekendriya jIvoM ke sambandha meM adhika zataka, kRSNalemA zataka, nIlalezyA zataka, aura kApotalezyA zataka kahe gaye haiM' usI paddhati se inhIM zatakoM ko Azrita karake abhavasiddhika ekendriyajIvoM ke sambandha meM bhI cAra zataka kahalenA cAhiye / ina meM bhI aisA hI utpanna yA zuruyA he sA bhartha marora nathI. tebha hevu ho haisevA ekendriya javA anaMta che. je atyAra sudhI A rUpathI utpanna thayA nathI. 'seva' bhate ! seva' bhate ! tti' he labhavana mApa hevAnupriyatuM yA viSaya saoNMbadhamAM karela kathana savathA satya che. 2 A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI nasaskAra karyA vadanA naskAra karIne te pachI sacama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para mizana bhAna thayA sU0 1 // nAcyAThamuM zataka samApta ||35-8mA navamA zatakathI khAramA zataka sudhInA zatakAnu katha 'jahA bhavasiddhiehi cattAri sayAha bhaNiyAi" ne pramANe lavasiddhi ekendriya jIveAnA saMbaMdhamAM aughika zataka, kRleyA zataka nIlezyA zataka ane kApe talezyA zataka kahevAmAM Avela che, eja rIte eja rAta kone! Azraya karIne ekendriya veAnA saMbadhamAM cAra zatako kahevA joIe.
Page #622
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhaMgavatIsatra nAyamarthaH samartha iti vyaktavyam anantatvAt / evaM eyAI vvArasa egidiya mahAjumma sayAI bhavati' evametAni dvAdazaikendriya mahAyugmazatAni bhavantIti, 'seva mate ! seva bhate / tti' tadevaM bhadanta ! tadeva bhadanta iti // iti zrI - vizvavikhyAtajagadvallabhAdipadabhUpivabAlabrahmacAri - 'jainAcArya pUjyazrI-ghAsIlAlabativiracitAyAM 'zrI bhagavatIsUtrasya' prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM paJcatriMzacchata ke navamataH dvAdazAntA zatAni smaaptaani|35-9-12|| // paJcavittamaM zatakaM samAptam // kathana karanA cAhiye ki samasta prANa thAvat samasta satva inameM pahile utpanna ho cuke haiM aisA artha samarthita nahIM huA hai / kyoM ki aise bhavya ekendriya jIva ananta haiM jo ila rUpa se utpanna nahIM hue haiN| 'evaM emAI bArasa egidiyamahAjummalayAI bhavati' isa prakAra ye 12 ekendriya mahAyugma zata hote haiM / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he adanta ! ApakA yaha kathana sarvathA satya hI hai 2 / ityAdi saba gautama ke sambandha kI prakriyA pUrva ke jaisI hI jAnanI caahiye| jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke paitIsaveM zataka ke navave se bArahaveM paryanta ke zataka samApta // 35-9-12 // // 35 vAM zataka samApta // AmAM paNa eja pramANenuM kathana kahevuM joIe.-saghaLA prANu yAvat saghaLA satve AmAM pahelAM utpanna thaI cUkyAM che, e pramANene artha samarthita thato nathI. kema ke ekendriya jIve anaMta che. ke jeo atyAra sudhI A 35thI latpanna yazayA nathI evaM eyAI vArasa egi diyamahAjummasayAI' bhavaMti' mA pramANe 12 mA2 mendriya mahAyumbha zata: thAya cha tama samana. 'seva bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he sagavan mA 47 mA saghaNu thana sarvathA satya che. he bhagavana ApI devAnupriyatuM saghaLuM kathana sarvathA satya che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namasakAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA sUnA nAcArya jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAjagRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA pAMtrIsamA zatakamAM navamA zatakathI bAramA zataka sudhInA zatake samApta 35-9-12 pAMtrIsamuM zataka samApta .3pa
Page #623
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za036 a. za. 1 u. 1 kR. kRtayugmahIndriyajIvani0 591 sayaM) || | (chattIsa || (padama vediyamahAjummasayaM) // ( paDho uddeso) | paJcatriMzattame zatake saMrUpApadere kendrijIvAH marUpitAH atha patriMzattame zatake taireva saMkhyApadaiH dvIndriyAH prarUyante ityeva' sambandhenAyAtasya zataka svedamAdima sUtram- 'kaDajumma' ityAdi / mUlam - kaDajummakaDajumsa veiMdiyA NaM bhaMte! kao uvatrajaMti ? uvavAo jahA vaktIe / parimANaM solasa vA saMkhejjA vA uvavajaMti, asaMkhejjA vA uvavanaMti / avahAro jahA uppaladesara | ogAhaNA jahanneNaM aMgularasa asaMkhejaibhAgaM ukkoseNaM bArasa joyaNAI | evaM jahA egiMdiyamahAjummANaM paDhamudde tava / navaraM tinni lessAo devA na uvavajaMti sammadiTTI, vA micchAdiTTI vA no sammAmicchAdiTTI | nANI vA annANI vA / no maNajogI vayajogI vA kAyajogI vA / te NaM kaDajummakaDajumma beMdiyA kAlao kevazciraM hoti ? goyamA ! jahanneNaM ekaM samayaM ukkoseNaM saMkhejaM kAlaM / ThiI jahaneNaM ekaM samayaM ukkoseNaM bArasasaMvaccharAI / AhAro niyamA chaddisiM / tinni samugdhAyA / sesaM taheba jAva anaMtakhutto / evaM solasasu vi jummesu / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! tti / chattIsa me sae paDhame vediya mahAjummasae paDhamo uddeso samatto // 36-1-1 // chAyA -- kRtayugma kRtayugma dvIndriyAH khalu bhadanta / kuta utpadyante ? upa pAto yathA vyutkrAntau / parimANaM poDaza vA saMkhyeyA corapadyante asaMkhyeyA cotpadyante / apahAro yathA utpalodezake / avagAhanA jaghanyenAMgulasyAsaMkhyeyabhAgam utkarSeNa dvAdaza yojanAni / evaM yathA - ekendriyamahAyugmAnAM prathamodezake tathaiva navaraM tisro lezyAH, devA notpadyante / samyagdRSTayo vA mithyAdRSTayo vA no samyag mithyAdRSTayaH / jJAnino vA ajJAnino vA no manogino vacoyogino
Page #624
--------------------------------------------------------------------------
________________ 592 bhagavatIsUtre vA kAyayogino vA / se khalu bhadanta ! kRtayugma kRtayugma dvIndriyAH kAlataH kiyacciraM bhavanti ? gautama ! jaghanyena ekaM samayam utkarSeNa saMkhyeyaM kAlam | sthitirjaghanyenaikaM samayam, utkarSeNa dvAdazasaMvatsarAn / AhAro niyamAt pdd| dizam | trayaH samuddhAtAH / zeSaM tathaiva yAvadanantakRtvaH / evaM poDazasvapi yugmeSu tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta / iti / // SaT triMzattame zatake prathame dvIndriyamahAyugmazatake prathamoddezakraH samAptaH 36|| 'TIkA- 'kaDajummakaDajumma rvediyANaM bhaMte! kabha uvavajjaiti' kRtayugmakRtayugma dvIndriyAH khalu bhadanta ! kuta utpanyante kiM nairayikebhyo vA tiryagyovA manuSyebhyo vA devebhyo vA Agatyotpadyante ? iti praznaH, uttaramAha-'uvatrAo jahA bakaMtIe' 36 vAM zataka kA prArambha prathama do indriya mahAyugma zataka prathama uddezaka / 35 veM zataka meM saMkhyApadoMdvArA ekendriya jIvoM kI prarUpaNA kI gaI hai / aba isa 36 veM zataka meM unhIM saMkhyApadoMdvArA dIndriya jIvoM kI prarUpaNA hotI hai| isI sambandhako lekara isa 36 veM zataka kA prArambha huA hai 'kaDajummakaDajumma veha diyANa' aMte / kabhI vavajjati' i. TIkArtha- 'kaDajummakaDajumma veha diyANa bhaMte / kao uvavajrjjati' he bhadanta / kRtayugmakRtayugma rAzimamita do indriya jIva kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote haiM ? kyA ve nairayikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA tiryagyonikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA manuSyoM meM le Akara ke utpanna hote haiM ? athavA chatrIsabhA zatanA prAraMbha prathama e Indriya mahAyugma zataka nAmanA pahele uddeza pAMtrIsamA zatakamAM sakhyApadAdvArA ekendriya jIveAnI prarUpaNA karavAmAM AvI che, have A chatrIsamA zatakamAM eja sakhyApadAdvArA dvIndriya jIvAnI prarUpaNA karavAmAM Avaze A saMbaMdhane laIne A chatrIsamA zatakane prAraMbha 42vAmAM Ave che, 'kaDajummakaDajumma vei' diyANaM bhate / kao utravanjaMti' 4. TIDArtha- 'kaDajummakaDajumma veI diyaNaM bhaMte! kao uvavajaMti' he bhagavad kRtayugma mRtayugma rAzivALA e indriya jIve kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che ? zuM teo naiyikAmAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA tiya carca nirkamAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA manuSyAmAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA deveAmAMthI AvIne utpanna thAya che ? A
Page #625
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAjIkA za0 36 a. za. 1 u. 1 kR. kRtayugmaDIndriyajIvani0 593 upapAto yathA vyutkrAntau prajJApanAyAH paSThe pade tiryagbhyo vA manuSyebhyo vA Agatya samutpadyante ityuttaram / 'parimANaM solasa vA saMkhejjA vA uvavajjati asaM'khejjA vA uvavajjati' parimANaM SoDaza kA saMkhyAtA vA te sotpadyante asaMkhyeyA vA sahaivotpadyante iti / 'avahAro jahA uppaluIsae' apahArastu yathA utpaloddezake kathita svathaiva tata evAdanantavyaH / etasyA eva ekAdaza zatakasya prathamodezake / 'ogAhaNA jahanneNaM aMgulasta asaMkhejna ibhAgaM' zarIrAvagAhanA hIndriyajIvAnAM jaghanyA aMguLaspAsaMkhyeyabhAgaparimitA 'ukko seNa vArasadevoM meM le Akara ke utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM ? ubavAo jala bakkIe' he maunala ! jela ki jJApanA ke chaTe vyakrAnti pada meM aisA kara gayA hai ki me tiryo se Akara ke athavA agar meM se Akara ke utpanna hote hai aisA hI kamana kahAM para karalenA cAhiye | 'parimANaM solalA, saMseja va alakheA vA ucavajjaMti' eka samaya meM the kitane utpanna hote hai ? to isa sambandha meM aisA kahanA cAhiye / ki ye eka samaya meM 16 athavA saMkhyAta athavA asaMkhyAta utpanna hote hai / 'avarAro jahA uppaladesara' utpala uddezaka meM isI ke 11 veM zataka ke prathama uddeza meM apAra ke sambandha meM jo kathana AyA haiM vahI yahAM para bhI samajhanA cAhiye | 'ogAhaNA jahanneNaM aMgulassa asaMkhejjahabhAga' ina hIndriya jIyoM kI zarIrAvagAhanA jaghanya se aMgula ke asaMkhyAta veM bhAga praSaNa hotI hai praznamA uttaramAM prabhuzrI gautamayvAmIne uhe the - 'uvavAo jahA vajratIe' De gautama! prajJApanA sUtranA vyutkAntipadamAM je pramANe kahyu che eja pramaNe ahiyAM paNu samajavu. arthAt brukAti padamAM evuM Dahela che ke-tee tiya thaye nikAmAMthI AvIne athavA manuSyAmAthI AvIne utpanna thAya che, eja pramANenu uthana ahiyA pAzu sama sevu 'parimANa kholasavA sakhejjA vA asaMkhejjA vA uvavajjati' me samayamAM gA DeTA tyanna thAya che ? to yA saMbaMdhAM evuM kahevuM joIe ke A eka sabhyamA 16 seALa athavA saMkhyAta athavA asabhyAta utyanna thAya che. 'avahAro jahA upaludesae' tyasa uddezAbhA eTale ke A bhagavatI sUtranA 11 agiyAramA zatakanA pahelA uddezAmAM AmanA apahAranA saMkha...dhamAM kahevAmAM Avela che, te saghaLuM kathana ahiyAM sama'. 'sogAhaNA jahanneNa' aMgula asarakhejjaibhAga' mA me indriya vALA jIveAnA zarIranI avagAhanA janya AgaLanA asAtamAM bhAga STO 194
Page #626
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 594 joyaNAI' utkarSeNa tu dvAdazayojanamamANA bhavantIti / evaM jahA egiMdiya mahAjummANaM paDhamuddesa vaheva' evaM prakAreNa yathA ekendriyamahAyugmAnAM paJcatriMzacchatakasya prathamoddeza ke kathitA tathaivehApi sAmagrA'pi jJAtavyA / 'navaraM tina lessAo devA na vavajrjjati' navaraM prathamo dezakA pekSayA idameva vailakSaNyaM yat prathamo deza ke catasro lezyAH kathitA tu tina eva kRSNanIlakApovAkhyA jJAtavyAH iha ca devA notpadyante, atra tejolezyAyA asaddhAcAt 'sampadviThI vAmicchAdiTThI vA ' samyagdRSTayo vA aparyAptAvasthAyAM sAsvAdana samyaktvApekSayA, mithyA dRSTayo aura 'ukkoseNa' pArasajoyaNAI' utkRSTa se 12 yojana pramANa hotI hai / ' evaM ' jahAM egiMdiya mahAjummANaM paDhamuddesae taheva' isa prakAra jaisA ekendriya mahAyugmoM ke sambandha meM 35 ve zataka ke prathama uddezaka meM kahA gayA hai vaisAhI vaha svaca kathana yahAM para bhI kAlenA cAhiye / 'navara' tini lekhAo devA na ucavajrjjati' parantu usa prathama uddezaka kI apekSA kevala yahAM vizeSatA hai ki vahAM para cAralezyAoM kA honA kahA gayA hai aura yahAM tIna lezyAeM hotI haiM aisA kahA gayA hai| vahAM para devoM kA unameM ekendriya meM utpAda batalAyA gayA hai para yahAM vaha nahIM hotA hai aisA kahA gayA hai| isIliye yahAM tejolezyA nahIM hotI hai / 'sammadiDI vA micchAdiTThI vA' ye samyagdRSTi aura mithyAdRSTi hote haiM / aparyAptAvasthA meM sAsvAdana samyaktva kA inameM sadbhAvapAyA jAtA hai isa apekSA se inheM samyagdRSTi kahA gayA hai ! 'no sammAmi prabhANunI hoya he bhane 'ukkoseNaM' bArasa joyaNAI' utsRSTathI mAra 12 yojana abhAdhunI hoya che. 'eva' jahA egidiyamahAjummANa paDhamuddesa e taheva' A rIte ekendriya mahAyugmAnA sakha dhamAM je pramANe pAMtrIsamA zatakanA pahelA uddezAmAM kahevAmAM Avela che, eja pramANenu kathana ahIMyAM paNu saMpUrNa sama sevu 'navara' tinni lessA o devA na vavajjaMti' paraMtu pahelA uddezAnA kathana karatAM A kathanamAM kevaLa eja vizeSapaNu che ke--tyAM lezyAe cAra hAvAnuM kathana karavAmAM Avela che, tathA ahiyAM traNa laizyAe hAya che tema kahela che, tyAM devAnA upapAta A ekendriyeAmAM hAvAnu kahela che, paraMtu ahiyAM devAnI utpattI thatI nathI tema kahela che tethI A prakaraNamAM teleyezyAnA salava hoto nathI. 'sammadiTThI vA micchAdiTThI vA' yA sabhaya dRSTIvALA ane mithyAkhIyALA hAya che. aparyApta avasthAmAM sAsvAdana samyakRtva teemAM hoya che. te apekSAthI tene samyagdRSTivALA kahela
Page #627
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za036 a. za.1 3.1 kR kRtayugmadvIndriyajIvani0 595 vA dvIdriya jIvAH 'no sammAmicchAdiTThI' no samyag mithyaadRssttyH| 'nANI vA annANI vA' jJAnino vA ajJAnino vA bhavanti dvIndriyAH / 'no maNayogI' no manoyogino bhavanti, 'vaya jogI vA, kAyajogI vA, vaco yogino vA bhavanti kAyayogino vA bhavanti 'te NaM bhaMte ! kaDajumma kaDajumma beMdiyA kAlo keva ciraM hoti' te khala bhadanta ! kRtayugma kRtayugma dvIndriyAH jIvAH kAlataH kiya ciraM bhavanti, iti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, goyamA' he gautama ! 'jahanneNaM ekkaM samayaM ukkoseNaM saMkhejja kAlaM' jaghanyena eka samayam utkarSeNa saMkhyeyaM kAlam' ThiI jahanneNaM ekkaM samayaM ukkoseNaM vArasasaMvaccharAi' sthiti jaghanyena eka samayapramANA utkarpaNa tu dvAdazasaMvatsararUpA bhavatIti / 'AhAro niyamaM chadisi' AhAro niyamAt paidizamAzritya paidigbhyaH ityarthaH dvIndricchAdiTThI' ye mizradRSTi nahIM hote haiM / 'nANI vA annANI vA' ye jJAnI athavA ajJAnI hote haiN| 'jomaNo jogI' se manoyogI nahIM hote haiN| 'vayajogI jAyajogI vA vacanayogI aura kAyayogI hote haiN| 'te Na mate ! pa.umbha ka ujurA veIdiyA kAlamo kevaccira hoti' he bhadanta ! ye kRtayugma kRtayugma bIndriya jIva kitane samaya taka rahate haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goyamA ! jahanneNa eka samaya ukkoseNa saMkheja kAlaM' he gautama ! ye isa rUpa meM jaghanya se to eka samaya taka rahate haiM aura utkRSTa le saMkhyAta kAla taka rahate haiN| 'ThiI jahanneNa ekka lamayaM ukkoleNa bArasa saMbaccharAi inakI sthiti jaghanya se eka samaya kI aura utkRSTa se 12 varSa kI hotI cha, 'no sammAmicchadiTThI' 23 // sabhyam mithyAdRSTIpaNA DAtA nathI. mero bhiTIpADatA nathI. 'nANI vA annANI vA' mA jJAnI athavA majJAnI DAya che. 'No maNojogI' mA manAyogavA DAtA nathI. 'vayajogI kAyajogI vA' kyana yAsavANAmane Aya yogAya che. 'veNa bhate ! kahajumma kaDajumma ve diyA kAlaoM kevaccira hoti' 9 mApan 2mA tayugma kRtayugma me chandriya. vALA cha ka LanI apekSAthI keTalA samaya sudhI rahe che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIna 49 cha -'goyamA / jahaNNeNa ekaka samaya ukkoseNa saMkhejja kAla' gautama ! ! 35thI to nyathA to ye samaya saMdhI mane TathI sadhyAta sudhA 29 che. 'ThiI jahaNNeNa eka samayaukoseNa vArasa saMvaccharAi' tamAnI sthiti dhanyathA me sabhayanI mane thI mA2 12 vaSanA DAya che. 'AhAro niyama chadimi' tegA mAhA2 niyamadhI
Page #628
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatItra yANAM lokamadhye etra sthitatvAt paD digbhyo AhAro jAyate / "tinni samugghAyA' trayaH vedanA kapAya mAraNAntikAH samuddhAtA bhavantIti / 'sesaM taca jAva aNaMta khutto' zepaM samudghAtAtirikta sarve yAvan dvIndriyA asakRt athavA anantakRtvaH utpannapUrvAH etatsarva pazcatriMzattamazatakIya prathamoddezakavadeva jJAtavyam, 'evaM solasasu di jumyesu eksanenaiva prakAreNa poDazasvati yugmeSu kRtayugmakRtayugmAdArabhya kalyoja kalyojAnta mahAyugmevaSi upapAtAdikaM sarva jJAtavyamiti / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte / ti tadevaM bhadanta ! tadevaM sadanta iti // iti zrI vizvavikhyAta-jagavallabha-prasiddhanAcaka-paJcadazabhASA kalilalitakalApAlApakAvizuddhagadyapadyAnaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIgAhacchatrapati kolhApurarAjamadatta'jainAcArya' padabhUpita - kolhApurarAjaguruvAlavrahmacAri-jainAcArya - jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAlativiracitAyAM zrI "gavatIstraya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyA padranigattama zatake mathage dvIndrimAyugmanane prathamAdezakaH samAptaH / 36 / 11 / hai / 'mAhAne liyA chaddijiye AhAra niyanale chahoM dizAoM se grahaNa karate haiN| kyoM kilo ke madhya meM sthita rahate haiM / tinni samugdhA vedanA kapAya aura pAramAntika ye tIna samudghAta ina ke hote haiM / 'khesaM laheba jAma ANatAto pAnI kA aura sva kathana 35 ve zataka ke prathamoddezaka ke jaisA hI hai yAvat anantabAra isa rUpa meM utpanna ho cuke haiN| yahAM taka kA yahAM kara lenA cAhiye / 'evaM solasasu dhi jummesu' isIprakAra se 16 yugmoM meM kRtayugma kRtayugma se lekara kalpoja phalyojastakSa ke mahAyugmoM meM bhI upapAta Adi kA chaedizAomAMthI grahaNa kare che. kema ke teo lokanI madaSamAja sthita rahe che. 'tigni yamugghAyA' vanA, pAya, bhane bhArantis a samuddhAta tagAra hAya che. 'sekha taheva jAva aNatakhutto' pAzrIna pAsaNu thana 35 pAMtrIsamA zatakanA pahelA uddezAmAM kahyA pramANe samajavuM yAvatA teo anaMtavAra A rUpe utpanna thaI cukala che, A kathana sudhInuM kathana ahiyAM sabhA'. 'eva' solasasu vi jummesu' mA prabhArI sa 16 yugmAmA kRtayugma vyAjathI laIne kalyAja kalyAja sudhInA mahAyumemAM paNa upapAta vigerenuM kathana samajI levuM.
Page #629
--------------------------------------------------------------------------
________________ kA TIkA 036 a. zaM. 1 u.1 kR. kRtayugmadvIndriyajIvani0 597 kathana kara lenA cAhiye | 'seva bhaMte ! seva' bhate ! tti' he bhadanta jaisA Apane yaha kahA hai vaha satra sarvathA satya hI 2 | isa prakAra kahakara gautama prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kriyA vandanA namaskAra vara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye || jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatI sUtra " kI prameyacandrikA vyAkhyAke chattIsaveM zataka kA dIndriya mahAyugma zataka meM prathama uddezaka samApta // 36-1-1 // 'seva' bha'te ! seva bha'te ! tti' he bhagavan yApa hevAnupriye ne prabhA kathana karyuM' che, te saghaLuM kathana sathA satya che. he bhagavan A viSayamAM Apa devAnupriye je kathana karyuM che, te saghaLuM kathana satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI namaskAra karyAM. vandanA namaskAra karIne te pachI sayama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para birAjamAna thayA, prasU015 jainAcAya jainadhama divAkara pujya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'bhagavatIsUtra'nI prameyacandrikA vyAkhyAnA chatrIsamA zatakanA phrIndriya mahAyugma zatakamAM pahele uddeze samApta 536-1-1aa 5
Page #630
--------------------------------------------------------------------------
________________ 598 bhagavatI sUtre // 2- 11 uddesagA mUlam - paDhamasamayakaDajummakaDajumma veMdiyANaM bhaMte ! kao uvavajjati evaM jahA egiMdiya mahAjummANaM paDhamasamaya uddesae, dasa nANatAI tAI caiva dasa iha vi / ekkArasamaM imaM nANattaM no maNajogI no vayajogI kAyajogI sesaM jahA veMdiyANaM caiva paDhamuddesae / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! ti evaM eevi jahA egiMdiya mahAjummesu ekkArasa uddesagA tava bhANiyantrA / navaraM cauttha chaTTha aTTamadasamesu sammatta nANANi na bhavati / jaheva egidiesu paDhamo taio paMcamo ya ekagamA sesA aTTha ekagamA // chattIsa sae paDhamaM beMdiyamahAjummasayaM samattaM // 36- 1 // chAyA -- prathamasamayakRta yugmakRtayugma dvIndriyAH khalu bhadanta kuta utpadyante ? evaM yathA kendriyamahAyugmAnAM prathamasamayoddezake / dazanAnAzvAni tAnyeva daza ihApi / ekAdazamidaM nAnAtvam no manoyogino no vacoyoginaH, kAyayoginaH zeSaM yathA dvondriyANAmeva prathamodeza ke / tadevaM bhadanta ! tadeva bhadanta | iti / evamete'pi yathA ekendriyamahAyugmeSu ekAdazodezakA stathaiva bhaNitavyA / navaraM caturtha pRSTha |STamadazameSu samyaktvajJAne na bhavataH / yathaivai kendriyeSu prathama stRtIyaH camaca ekagamAH zeSA aSTau ekagamAH / pazitame zatake prathamaM dvIndriyamahAyugzataM samAptam 26|1|| TIkA - - ' paDhamasamaya kaDajummakaDajumma veM diyANaM bhaMte kao vanaaMti prathama samaya kRtayugma kRtayugma dvAndriyAH khalu bhadanta ! jIvAH kuta utpadyante kiM zataka 36 uddezaka 2-11 'paDhamasamaya kaDajummakaDajumma veha dighANa bhaMte ! kabhI uvavajjaMti' ityAdi sUtra // 1 // arera - he bhadanta ! prathama samayotpanna kRtayugma kRtayugma rAzi rUpa do indriya jIva kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote haiM ? khIjA udezAthI agiyAramA sudhInA uddezAonA prAraMbha-- 'paDhamasamaya kaDajumma kaDajumma vediyaNa bhate ! kao uvavajjaMti' d. TIkA hai bhagavana prathama samayamAM utpanna thayelA mRtayugma kRtayugma zazavALA e Indriya jIvA kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che ?
Page #631
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za036 a. za. 1 u.2 - 11 kR. kRtayugmadvIndriyajI ni0 599 A nairayikebhyo yAvaddevebhyaH 1 iti praznaH, uttaramAha - atidezadvAreNa 'eva jahAegiMdi mahAjummANaM paDha samaya uddesae' evaM yathA ekendriya mahAyugmAnAM prathama samoza kathitaM tathaiva prathamasamayadvIndriyANAmapi upapAtAdikamavagantavyam 'dasaNANattAI tAI caiva dasa iha vi' / ekendriyamahAyugmAnAM prathamoddeze yAni daza nAnAtvAni tAnyeva dazApi nAnAtvAni ihApi jJAtavyAni / atra tu 'ekkArasamaM imaM nAtaM' ekAdazamidaM nAnAtvam atra prathamoddezadvIndriyasyaudhikApekSayA 'no magajogI jo vayajogI kAyajogI' no manoyoginaH prathamasamayadvIndriyA kyA ve nairgayako meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA tiryagyonikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA devoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? atidaza dvArA isakA uttara dete hue prabhuzrI gautamasvAmI se kahate haiM'evaM jahA egidiyamahAjummANaM paDhamasamabhavaddesae' he gautama ! jaisA kathana prathama samayotpanna prathama kRtayugmakRtayugma rAzipramita ekendriya jIvoM ke utpAda Adi ke sambandha meM kiyA gayA hai usI prakAra kA kathana prathama samayotpanna hIndriya jIvoM ke utpAda Adi ke sambandha meM bhI jAnanA cAhiye | 'dakSaNANattAI' tAI' ceva dasa iha ci' ekendriya mahAyugmoM ke prathama uddezaka meM jo bhinnatAeM prakaTa kI gaI haiM ve hI daza bhinnatAeM yahAM para para bhI prakaTa kara lenI cAhiye / tathA yahAM para eka 11 vIM bhinnatA hai jo 'no maNajogI no vagajogI kAyajogI' isa zuM tee nairayakemAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA ti` cAmAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA manuScAmAMthI AvIne utpanna thAya che ? ke devAmAMthI AvIne utpanna thAya che ? A praznanA uttara atidezadvArA bhASatAM praluzrI gautamasvAmIne uDe che - ' evaM jahA egi diyamahAjummA Na' paDhamasamaya uddesae' he gautama! paDelA samayamA utpanna thanAza drutayugbha kRtayugma rAzivALA ekendriya jIveAnA utpAta vagerenA saMbadhamAM je pramANenu kathana karavAmAM Avela che, eja prakAranuM kathana prathama samayamAM utpanna thavAvALA e Indriya jIveAnA utpAda vigerenA sabaMdhamAM paNa samajavuM, joI e 'dasa nANattAI' tAI' caiva dasa iha vi' gorDendriya bhAyuzmAnA prathama uddezAma dasa prakAranu bhinnapaNuM pragaTa karavAmAM Avela che. eja prakArathI dasa rItanu bhinna paNu' ahiyAM paNa samajavuM tathA ahiyAM eka agiyAra 11muM bhinnapa u bhAve che, te 'No maNajogI No vayajogI kAyajogI' mA sUtrapATha dvArA agara 12
Page #632
--------------------------------------------------------------------------
________________ 600 bhagavatIstre no vacoyoginaH kintu kAyayoginaH / 'sesaM jahA veM diyANaM ceva paDhamuddesae' zeSa-kathitavyatiriktaM sarvaM yathA dvIndriyANAmeva prathamodezake kathitaM tathaiva dvitIyAyekAdazAntoddezakeSu jJAtavyam, 'sevaM bhaMte ! secaM bhaMte ! tti' tadeva bhadanta ! tadevaM bhadanta / iti / sUtra dvArA prakaTa kI gaI hai ki prathama lamayotpanna do indriyajIva manoyogI to hote hI nahIM hai parantu na vacanayogI hone kA prasaGka prApta hotA hai-so isake liye kahA gayA hai ki ve vacanayogI bhI nahIM hote hai kyoM ki aparyAptAvasthA meM bacanayoga nahIM hotA hai| kevala ye kAyayogI hI hote haiM / 'sela jahA veiMdiyANaM ceva pahamuddesae' isake atirikta aura saba dhana jamA dvIndriyoM kA prathama uddezaka meM kahA hai vaimA hI yaha lava kathana dvitIya se lekara 11 ve uddezaka taka ke uddezakoM meM jAnanA cAhiye / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! jaisA Apane yaha kahA hai vaha saba sarvathA satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA vandanA namaskAra kara phira ve saMbha aura tapa se AtmAko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye / vAmAM Avela che ke-prathama samayamAM utpanna thayelA be indriya manogavALA te rahetA nathI. tathA teone vacanagIpaNune prasaMga paNa prApta thatuM nathI. te mATe kahevAmAM Avela che ke-teo vacanagI paNa hatA nathI. kema ke aparyApta avasthAmAM vacanaga leto nathI kevaLa teo kAyagI ja hoya cha. 'sesa' jahA vei diyANa cetra paDhamuddekhae' mA 4thana zivAya gADInusa kathana je rIte be indriyavALA jInA saMbaMdhamAM pahelA uddezAmAM kahevAmAM Avela che. e ja pramANenuM saghaLuM kathana bIjA uddezathI laIne agIyAramA uddezAo sudhInA uddezAomAM samajavuM. "seva' bhate ! sevaM bhate 1 ci' lagavan mAye // viSayanA madhamA je pramANenuM kathana karyuM che, te saghaLuM kathana satya che. he bhagavana Apa devAnupriyanuM A viSaya saMbaMdhamAM kahela saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vadanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA "
Page #633
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramendrakA TIkA za036 a.za.1 u.2-11 kR. kRtayugmaddhIndriyajIya ni0 601 ' evaM eeca jahA ergidiyamahAjummesu ekkArasa uddegA tatra bhaNiyantrA' evametespi yathA ekendriyamahAyugmazateSu ekAdazo dezakAH kathitA stathaivehApi taeva ekAdazodezakAH paJcatriMzacchatakIya prathamazate varttamAnA, bhaNitavyAH, AlA pakapakAra pUrvavadeva UhanIyaH / 'navaraM castha chaTu aTTama dasamesu sammata nANANi na bhavaMti' navaramatra caturtha - SaSTA- Tama- dazameSu, tatra caturthe- caramasamagrakRtayugmakRtayugma dezake 4, paNThe prathama mathama samaya kRtayugmakRtayugma deza ke 6, aSTame - prathama caramasamaya kRtayugmakRtayugbhodedyate 8, dazame carama carama samaya kRtayugmakRtayugmodeze 10, eSu caturSu dezakeSu samyaktvaM jJAnaM ca na bhavati ataste na vaktavye 'jahena ermidiesa paDhayo kao paMcamIca ekatA' yathA - ekendriyeSu paJcatriMza 'evaM ee vi jahA egidiya mahAjummesu ekArasa uDelagA taheva bhANiyacA' jisa rIti se ekendriya mahAyugma zartoM meM 11 uddezaka kahe gaye haiM usI prakAra se 35 ve zataka ke prathama zata meM vartamAna ve 11 uddezaka yahAM para bhI kahalenA cAhiye / isa sambandha meM AlApa prakAra apane Apa pUrva ke jaise banA lenA cAhiye | 'nadara' cattha chaTTa ahama dasa mesu samnanta nANApi na bhavati' parantu ina 11 uddezakoM meM se carama samaya kunayugma kRtayugma uddezaka (caturtha uddeza meM ) prathama prathama samaya kRtayugma kRtayugna uddezaka meM (chaTe uddeza meM) prathama carama carama kRnayugma kRt yugma uddezaka meM (8 veM uddezaka meM) aura carama carama samaya kRtayugma kRtayugma uddezaka meM (10 veM uddezaka meM ) ina cAra dezoM meM samyaktva aura jJAna nahIM hote haiM ataH ve vahAM nahIM kahanA cAhiye / 'jaheva enidie paDho taha paMnamoya 'eva eevi jahA egi diya mahAjugmenu ekkArasa uddemgA tadeva bhANiyavvA' je pramANe ekendriya mahayugma zatakAmAM 11 agiyAra uddezAo kahevAmAM Avela che eja pramANe 35 pAMtrIsamA zatakanA pahelAzatakamAM kahela te 11 agiyAra uddezAo kahevA joie. A sabaMdhamAM AlApane prakAra pahelA kahyA prabhAze pote svaya N NanAvIne samala sevA. 'navara' cattha chaTha, aTTama dasa mesu sammata nANANi na bhavati' paraMtu yA 11 ajiyAra uddezAsamAthI yarabha samaya drutayugbha, kRtayugma, uddezAmAM eTale ke cethA uddezAmA prathama prathama sabhya kRtayugma kRtayugma uddezAmAM eTale ke 6 chaThThA uddezAmAM prathama samaya kRtayugma kRtayugma uddezAmAM eTale ke-8 AThamA uddezAmA ane carama carama samaya kRyugma kRtayugma udezAmAM eTale ke- 10 dasamA uddezAmAM A cAre- uddezAmAM bha0 76
Page #634
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre tamazatakeSu prathamaH tRtIyaH evamaH tatra prathamaH, kRtayugmakRtayugmarUpaH tRtIyA apathamasamayakaH, paJcamaH caramasamayakazca ekagamAH sadRzAlApakAH kathitAH tathA' prApi te sadRzAlApakA eva / 'sesA aTTa ekkagamA' zepA aSThau dvitIya-caturthaSaSTha-saptamA-'STama navama-dazamai-kAdazarUpA uddezakA ekagamA:-sahazAlApakA: santi, tatra-dvitIyaH prathamasamayakA, 1, caturthaH caramasamayakaH 2, paSThaH prathama mathamasamayakaH 3, saptamaH prathamAprathamasamayakaH 4, aSTamaH prathamacaramasamayaka: 5, ekkagamA 35 veM zataka meM prathama, tRtIya, aura paMcama ye uddezaka samAna AlApaka vAle kahe gaye haiM-vaise hI ve samAna AlApavAle yahAM para bhI kahe gaye haiM kRtayugma kRtayurala rUpa prathama uddezaka hai| aprathama samaya kRtayugma kRtayugma rUpa tRtIya uddezaka kahai aura carama samaya kRtayugma kRtayugma rUpa pAMcavAM uddezaka hai 'lelA ag ekkagamA tathA bAkI ke ATha uddezaka-dvitIya uddezaka, caturtha uddezaka, SaSTha udezaka, saptama, uddezaka, aSTama uddezaka nauvAM uddezaka dasavAM uddezaka aura gyArahavAM uddezaka ye ATha uddezaka eka sarIkhe AlApakavAle kahe gaye haiN| prathama samaya kRtayugma kRtayugma rUpa dvitIya uddezaka hai| carama samaya kRtayugma takRyugma rUpa caturtha uddezaka hai| prathama prathama samaya kRtayugma kRtayugma rUpa chahA uddezaka hai| prathamAdhama samaya kRtayugma kRtayugma rUpa sAtavAM uddezaka haiN| prathama carama samaya kRtayugma kRtayugma rUpa AThavAM uddezaka hai| prathamA carama samaya kRtayugma kRtayugma rUpa 9 vAM uddezaka hai| carama sabhya mane jJAna yatA nathI. tethI tyA tanu thana 427 na ye. 'jaheva egidiesu paDhamoM taio paMcamoya ekkagamA' 35 yAtrIsamA zatanA paDatA, trIjA ane pAMcamA A uddezAo sarakhA AlApovALA ja kahela che eja pramANe ahiyAM paNa te samAna prakAravALA ja kAA che. kRtayugya kRtayugma pahele uddeza che, aprathama samaya kRtayu kRtayugma rUpa trIje udeze kahela che, ane acarama samaya kRtayuma kRtayugma rUpa pAcamo udeza che tathA bAkInA ATha uddezAo eTale ke bIje udeze, cotho udeze, sAtamo uddeze, AThame udeza, navame udeze, dazamo udezo ane agiyArame udeze A ATha udezAo eka sarakha AlApakevALAkahela che. prathama samaya kRtayugya kRtayugma rUpa bIje uddeza che. carama samaya kRtayugya kRtayugma rUpa cotho uddeze kahela che. prathama prathama samaya kRtayugya kRtayugma rUpa chaThe uddeze kahela che. prathama aprathama kRtama kRtayugma rUpa sAtame udeze kahela che. prathama carama samaya
Page #635
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za036 a. za.1 u.2-11 kRtayugmadvIndriyajIvani0 603 navamaH prathamA'caramasamayakaH 6, dazamaH caramacaramasamayakaH 7, ekAdazaH caramAcaramasamayakaH 8, ete aSTau uddezakAH samAnAlApakAH santIti bhAvaH / / // iti zrI vizvavikhyAta-jagavallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhApAkalitalalitakalApAlApakAvizuddhagadhapadyanaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhUcchannapati kolhApurarAjamadatta'jainAcArya' padabhUSita-kolhApurarAjagurucAlabrahmacAri-jainAcArya - jainadharmadivAkara -pUjyazrI ghAsilAlabativiracitAyAM zrI "bhagavatImUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM patriMzattame zatake prathama dvIdriyamahAyugmazata samAptam / / 36 / 1 / / carama samaya kRmayugma kRtayugma rUpa dasavAM uddezaka hai aura carama carama samaya kRtayusamma kRtayugma rUpa dhArahavAM uddezaka hai / ye AThoM uddezaka samAna AlAAkavAle haiN| jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyA chattIsaveM zataka kA prathama hondriya mahAyugma zata samApta // 36-1 // kRtayuma kRtayuma rUpa AThame uze kahela che. prathama acarama samaya kRtayuma kRtayugma rUpa navame uddeze kahela che. carama carama samaya kR-yuma kRtayuma rUpa dasamo udeze kahyo che, ane carama acarama samaya kRtayugya kRtayugma rUpa agIyArame uddeza che. A ATha -uddezAo sarakhA AlApa prakAravALA che. jainAcArya janadharmadivAkara zrI pUjya zrI vAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA chatrIsamA zatakanuM prathama, dvindrIya mahAyugma zataka samApta 36-1
Page #636
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIMsa // 2-4 vediyamahAjummasayAI / mUlam-kabahalessa kaDajummakaDajurUma beMdiyANaM aMte ! ko uvavajjaMti ? evaM ceva / kaNhalesleTa vi ekArala uddesagasaMjuttaM mayaM / navaraM leslA saMciTaNA ThiI jahA egidiya kaNhalesANaM // 36-2 // evaM nIlalessahi ni sayaM // 36-3 // evaM kAuleslehi vi sayaM cautthaM lamanaM 136-4 // chattIsaise le|2|3|4| bediyamahAjumlyAiM samattAI chAyA-kRSNasya kRtayugma kRtayugma vIndriyAH khala mahanta ! kuta utpadhante ? / evameva kRSNalezyavari ekAdazoddezakasaMyukta zatam / navaraM lezyAsaM sthitiH, sthitiyathA ekendriyakRSNalezyAnAm / / 3-2 // evaM nIlalevyairapi zatam // 36-3 // evaM kApotalezyairapi zataM caturtha samAptam // 36-4 // patriMzattame zatake dvitIyatRtIya caturmAdhi dvIndriyamahAyugmazatAni samAptAni / / TIkA--'RNDalessa kAjumaDajumma diyANaM bhaMte ! ko ubavajjati, kRSNAlezya kRtyugmakRtayugmadvIndriyAH khalu bhavanta ! kuta utpadhante kiM nairapikebhyo zataka 36-2-4 do indriya mahAyugmazata / pahalela kADajasma phaDanavahAdiyA aMte! kao ujjati' ityAdi stUma TIkArtha-'kahalelA kaDamyA kADajumla diyANa bhaMte ! ko ubavajali' he bhadanta ! kRraNalezyAbAjhe kRtayugma kRtayugma rAzipramita dIndriya jIva kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote haiM ? kyA ve nairayikoM meM se Akara ke utpanna hote hai ? athavA liyaMgyoniko meM se Ara ke utpanna hote haiM ? athavA manuSyoM meM se Akara ke bIjAthI cethA sudhInA beIndriya mahAyugma zataka 'kaNhalesa kaijumma kaDajumma beIdiyANa bhave / kao ubavajjati' 7. thi---'kaNhalesa kar3ajurama kaDajumma beidiyoNa bhate ! kao uvavajjati' he bhagavAna kRSNalezyAvALA kRtayugya kRtayugma rAzivALA be Indriya jIve kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanana thAya che? zuM teo narayikemAthI AvIne utpanna thAya che? athavA tiryaMcanikemAMthI AvIne utpana thAya che?
Page #637
--------------------------------------------------------------------------
________________ kA TIkA 2036 aM. za. 2- 4kRSNalezya kR. kR. DIndriyajIvotpAtaH 605 yAvadevebhyo veti praznaH / uttaramAha - ' evaM ' ityAdi / 'eva' ceva' evameva evam etacchavakI kRtayugmakRtayugma dvIndriyAkhyamathamazatakavadeva 'kaNhalessesu ekkArasa uddesaga saMjutaM sayaM' kRSNalezyeSvapi audhikamathamasamayAmathamasamayAdhekA dazodezaka saMyukta zataM bhaNitavyam | navara leslA saMciNA ThiI jahA ergidiya kalessANaM' navara metacchatakIyaprathamazatApekSayA idaM vailakSaNya yadatra lezyA saMsthAnaM sthitizca yathA ekendriyakRSNalezyAnAM kathitA tathaiva jJAtavyA // patriMzattame zatake dvitIyaM dvIndriyamahAyugma zataM samAptam // 36-2 // 'evaM nIlalessehi trisarya' evaM yathA kRSNa vezye rekAdazodezaka saMyukta dvitIyaM utpanna hote haiM ? athavA devoM meM se Akara ke utpanna hote haiM / isa prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM - ' evaM ceva' he gautama ! jainA isa sambandha meM isI zataka meM kRtayugma kRtayugma dvIndriya nAmaka audhika, prathama zataka meM kahA gayA hai vaisA hI zataka kRSNalezyAvAle dvIndriya jIvo ke sambandha meM bhI audhika prathama samaya, aprathama samaya Adi 11 udezakoM se yukta yahAM para bhI kahalenA cAhiye | 'navara' lessA saMcinA TiI jahA emiMdiya vAlessANa' parantu isa zataka ke prathama zata kI apekSA yahAM para aisI vilakSaNatA hai ki yahAM lezyA saMciDaNA sthitikAla aura AyuSa sthiti ye kRSNalezyAbAle ekendriya jIvoM ke jaise hI kahe gaye haiM / dvItIya dvIndriya mahAyugma zata samApta | 36-21 'eva' nIlalessehi ci saya' jaisA 11 uddezakoM se yukta zata athavA manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA devAmAMthI AvIne utpanna thAya che ? yA praznanA uttaramAM anuzrI gautamasvAmIne he he he- 'eva' ceva' huM gautama ! A saMdhamAM A zatakamAM kRtayugma kRnayugma dvIndriya nAmanu' audhika-pahelu zataka kahela che, eja pramANenuM zataka kRSNalezyAvALA e IndriyavALA jIveTanA saMbaMdhamA paNa auzvika prathama samaya, aprathama samaya vigere 11 agiyAra uddezAsovANu zata: ahiyAM paNa samannvu' 'navara' lessA saMciNAThiI jahA ergidigrakaNhalaissANa" paraMtu mA zatakamAM pahelA zatakanA kathana karatAM evu vilakSaNa paNu che ke--ahiyAM levA saciThThaNA sthitikALa ane AyuSya sthiti A kRSNulezyAvALA ekendriya jIvAnI jema 4 uDela che, nAkhIjuM dvIndriya mahAyugma zataka samApta 436-sA 'e' nIlale sehi visaya" maNiyAra uddezAvANu zata pyulezyA
Page #638
--------------------------------------------------------------------------
________________ 606 bhagavatI sUtre zataM nirmita tathaiva nIlale pairapi zataM nIlalezyApadamantarbhAvya zataM nirmAtavyam // patriMzattamata ke tRtIyaM dvIndriyamahAyugmazataM samAptam // 36- 3 || 'evaM kAulese vi' evameva kApotalezyairapi zataM bhaNitavyam, paTTatriMzattame zatake caturtha dvIndriyamahAyugmazataM samAptam / / 36-4 // aha 5-12 veM diyamahAjummasayAI' mUlam - savasiddhiya kaDajummakaDajumma beMdiyANaM bhaMte! evaM bhavasiddhiyasyApi vattAri teNeva putra gamaeNaM neyavvA / navaraM sabve pANA0 No iTTe samaTTe / sesaM taheva ohiyasayANi cattAri / sevaM bhaMte ! sevaM bhate ! ti / / 36 - 5-8 // jahA bhavasiddhiya sayANi cattAri evaM abhavasiddhiya sayANi cattAri / navaraM sammattaM nANANi natthi lesaM taM caiva / kRSNaleiyAvAloM ke sambandha meM kahA gayA hai vaisA hI zata gyAraha uddezakoM se yukta nIlaleyAbAle dvindriya jIvoM ke sambandha meM bhI kahalenA cAhiye / sirpha kRSNalezyApada ke sthAna meM nIlaleiyApada lagAkara AlApaka banA lenA cAhiye / isa prakAra se nIlaleipAvAle dIndriyoM ke sambandha meM 11 udezakoM vAlA eka tRtIya zata bana jAtA hai / tRtIya zana samApta || 36-3 | 'eva' kA use hi cima' isI prakAra se 11 udezakoM se yukta kAponalezyAvAle hIndriya jIvoM ke sambandha meM caturtha zata banA lenA cAhiye / cauthA mahAyugma zata samApta // 36-4 // vALAonA saMbadhamAM je pramANenu kahevAmA Avela che eja pramANenuM zataka agyAra uddezAovALuM nIlalezyavALA e indriyavALA jIvenA saMbaMdhamAM paNa samajavuM phakata 'kRSNalezyA e padanA sthAne nIlalezyA" e pada lagAvIne saghaLA AlApakA manAvIne kahevA joie. A rIte nIlalezyAvALA dvIndriya jIvAnA sakhadhamAM 11 agiyAra uddezAovALuM eka trIju zataka manAvIne kahI levu joI e AtrIju zataka samApta 536-3aa 'eva' kAlesse hi visaya' yA upara matAveta amarathI 11 agiyAra uddezAvALu kApeAtikalezyAvALA Dhondriya jIveAnA saazvamAM cakSu' zataka banAvI levuM joie. celuM zataka samApta 36-4!
Page #639
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za036 a. za. 5-12 bhavasiddhayAdidvIndriyajIvotpAta' 607 evaM eyANi bArasa beMdiyamahAjummasyANi bhavaMti / seva bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti // paMcamao bArasa pattAI beMdiyamahAjummasayAI samattAI / 5- 12 // chattIsaimaM sayaM samattaM // 36 // chAyA - bhavasiddhika kRtayugma kRtayugma dvIndriyA khalu bhadanta ! evaM bhava. sidvizatAnyapi catvAri tenaiva pUrvagamakena netavyAni / navaraM sarve pANAH, nAyamarthaH samarthaH / zeSaM tathaiva audhikazatAni catvAri / tadeva bhadanta ! tadeva bhadanta / iti // 36-5-8 // yathA bhavasiddhikazatAni catvAri evamabhavasiddhikazatAni catvAri bhaNitavyAni | navara' samyaktvajJAne na staH / zeSa tadeva / etAni dvAdaza dvIndriya mahAyugmazatAni bhavanti / tadeva bhadanta / tadevaM bhadanta / iti // pazcAta Arabhya dvAdazaparyantAni dvIndriyamahAyugmazatAni samAptAni // 5- 12 / / SaTtriMzattamaM zataM samAptam // 36 // TIkA- 'bhavasiddhiya kaDajummakaDajumma veM diyANaM bhaMte !' bhavasiddhika kRta yugmakRtayugma dvIndriyAH khalu bhadanta kuta utpadyante kiM nairadikebhyo yAvaddevebhyaveti praznaH, uttaramAha - he gautama ! no nairayikebhyaH' ityAdirUpeNopapAtaviSayakaM || zataka 36-5-12 do indriya mahAyugma zata / 'bhavasiddhiya kaDajumma kaDajumma ber3a diyANa' bhaMte ! 'ityAdi sUtra' TIkArtha - he bhadanta ! bhavamiddhika kRtayugma kRtayugma rAzipramita do indriya jIva kahAM se Akara ke utpanna hote hai ? kyA ve nairayikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA tiryagyonikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA devoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? he gautama / ye naira pAMcamA zatakathI AThamA sudhInA mahAyugma zatakAnu kathana 'bhavasiddhiya kaDajumma kaDajummacei diyANa bhate / ' tyiAhi TIkA he bhagavan bhavasiddhika kRtayugma mRtayugma rAzivALA e indriya jIveA kayAMthI AvIne utpanna thAya che? zu teme tairiyAmAthI AvIne utpanna thAya che ? athavA tiya cayeAnikomAthI AvIne utpanna thAya che? athavA manuSyeAmAMthI AvIne utpanna thAya che athavA devemAthI AvIne
Page #640
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre pUrvavadevottaram evaM parimANAdikamapi prathamazatavadeva jJAtavyam etadabhiprAyeNevAha-'evaM' ityAdi 'evaM' bhavasiddhiyasayA vi cattAri teNetra pudhagama eNaM neyavyA' evaM savasiddhikazatAnyapi catvAri pUrvagama kena jJAtavyAni, yathA kRtayugmakRtayugmadvIndriyasya catvAri zatAni audhika kuSNalezya nIlalesa kApotalezyAkhyAni kathitAni tathaiva bhavasiddhikadvIndriyANAmapi catvAri oNghika kRSNanIlakApotalezyAkhyAni vaktavyAni sarvatra zateSu pUrdavadeva ekAdaza ekAdazodezakA api vaktavyAH / 'navara savve pANA0 No iNa? samaDhe' navaraM sarve prANA:0 nAyamarthaH samarthaH sarve prANA yAvat sarve savAH bhavasiddhikRtayugmakRtayugmadvIndriyatayA samutpannapUrvA iti praznasya nAyamarthaH samarthaH ityuttaram / atra sarve prANabhUta jIva saccA bhavasiddhika kRtayugmakanyugma dvIndriyatayA pUrva notpannA Asan aso'tra 'asaI aduvA anaMtakhutto' iti pATho na vAcya iti / 'sesaM taheva' zepaM yikoM meM le Akara ke utpanna nahIM hote haiM ityAdi rUpa se upapAta viSayaka uttara pahile kahe gaye jevhA hI jAnanA caahiye| ____ 'evaM bhavasiddhiya yA vi cattAri teNeba pudhagamaeNa neyavyA' jisa prakAra se kRtayugma kRtayugma dvIndriya jIva ke audhika zata, kRSNalezgha zata, nIlalezya zata, aura phApotalekSya zAla ye cAra zataka kahe gaye haiM usI prakAra le bhayaliddhika hIndriya jIvoM ke bhI ye hI cAra zata kahalenA cAhiye sarvatra zatoM meM pUrva ke jaise 11-11 uddezaka vaktavya kahe gaye haiN| 'navara savve pANAko iNaTe sabaDhe' parantu ina uddezakoM meM 'samasna zANa yAvat sapanA satya anantavAra bhavasiddhika kRlayugma kuna yugma dvIndriya rUpa se janma dhAraNa kara cuke haiM' aisA pATha utpanna thAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke he gautama! teo narayikamAMthI AvIne utpanna thatA nathI vigere prakArathI upapatanA saMbaMdhamAM pahelA kahyA pramANe uttara samajI le. 'eva bhavasiddhiyasayA vi cattAri teNeba puvAmaeNa neyadhvA re pramANe kRtayuma kRtayugma be indriyavALA jInA saMbadhamAM audhika zataka, kRNalezyA zataka, nIlezyA zataka ane kApe talezyA zataka A cAra zataka kahevAmAM Avela che, eja pramANe bhAvasiddhika dvIndriya jInA saMbaMdhamAM paNa Aja pramANenA cAra zatake kahevA jaIe badhA ja zatakemAM pahelA kahyA anusAra 11-11 agiyAra agiyAra udezAo kahevAnuM kahela che. 'navara savve pANA0 no igaTTe samaDhe' paratu sA paaeN| yAvat sayamA satvA anaMtavAra bhavasiddhika kRtayugma kRtayuma kriIndriya paNAthI janma laI cukela
Page #641
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za036 a. za.5-12 bhavasiddhayAdidhIndriyajIvotpAtaH 609 navaramityAdinA yat kathitaM tadatirikta pUrvavadeva jJAtavyam 'bhohiya sayANi ca tAri' audhika zatyuktAni catvAri bhavasiddhika kRtayugmakRtayugma-bhavasiddhika kRSNalezya-bhavasiddhika nIlale zya-bhavasiddhika kApotalezyAkhyAni jJAtavyAni / 'seva bhaMte ! seva bhaMte ! tti tadeva bhadanta ! tadevaM madanta ! iti / patriMzattame zatake ezcamAdArabhyApTamaparyantAni dvIndriya mahAyugmazatAni samAsAni // 36-5-8 // samarthita nahIM huA hai / isaliye yahA~ 'ala aduvA anaMtakhutto' aisA pATha vAcya nahIM ratalAyA gayA hai / 'lesa taheva' isa bhinnatA kathana se atirikta aura saba vAthana pUrva ke jaisA hI hai aisA jAnanA cAhiye / 'ohiyalayANi canAri basiddhika do indriya jIvoM ke audhika zataka yukta 4 zata isa prakAra se haiM-bhavasiddhika kRtayugma kRtayugma 1, bhavalihika kRSNavezyA zata 2, bhavasiddhika nIlalezyA zata 3 aura bhavasiddhika bApotalekA zata 4 / 'levaM bhaMte ! seva bhaMte ! tti' he bhadanta ! jesA Apane yaha kahA hai vaha saya sarvathA satya hI hai 2 / aisA kahakara gautamane prasuzrI ko bandanA kI aura namaskAra kiyaa| candanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapase AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| pAMcaveM se ATha veM sahAyagnazana samApana // 36-5-8 // cha, ye prabhArI na pA samarthita thayesa nathI tathA maDiyA 'asaI aduvA aNatakhutto' mA prmaannene| 54 43vAnu / che. 'sekha taheva' mAga prakAranA kathana zivAyanuM bIjuM saghaLuM kathana pahelAM kahyA pramANe ja che, tema sabhA, 'ohiya sayANi cattAri' siddhi mendriyANA vAnA maudhiH zataka yukta cAra 4 zatake A pramANe che.-bhavasiddhika kRtayugya kRtayuma 1 bhavasiddhika kRSNalezyA zataka 2 bhAvasiddhika nIlezyAzataka 3 ane bhavasiddhika kApatalezyA zataka 4 'seva bhate ! seva bha te ! tti' magavan mAghe mA viSayamA prabhArI kathana karyuM che, te saghaLuM kathana sarvathA satya ja che he bhagavan A5 devAnu priyanuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrI ne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA pasUnA pAMcamAthI AThama sudhInA cAra zatake samApta 36-5-8
Page #642
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 610 'jahA bhavasiddhiyasayANi cacAri evaM abhavasiddhiyasayANi cattAri bhANi - yantrANi yathA bhavasiddhikazatAni catvAri kathitAni evameva amavasiddhikazatAnyapi catvAri tatraikamabhavasiddhikarAta maudhikaM ?, dvItIyaM kRSNalezyA bhava siddhikazataM 2, tRtIyaM nIlaleNyA bhavasiddhigataM caturtha kApotakhezyAbhavasiddhikazataM4, tadevamabhavasiddhikaraya catvAri zatAni bhavanti / pratyekasmina zate ekAdaza ekAdazodezakA api vaktavyAH | 'navaraM sammatta nANAni natthi ' navaraM kevalametasmin zatacatuSTaye samyaktvaM jJAnaM ca na bhavati 'sesaM taM cetra' zeSaM navaramityAdinA yat kathitaM tadatiriktaM sarvamupapAThaparimANAdikaM sarvatra tadeva paJcatriMzacchatakIya prathamazatakathitameveti, evaM evANi vArasa meM diyamahAjumma TIkArtha- 'jahA avasiddhikarANi cattAri evaM abhavasidviyasapANi cattAri bhaNiyantrANi' jisa rIti se bhavasiddhi hIndriya jIvoM je sambandha meM cAra bAta kahe gaye haiM usI rIti se anavasiddhika vIndriya jIvoM ke sambandha meM bhI cAra zata kA lenA cAhiye / jaise prathama audhika abhavasiddhika zata, dvitIya kRSNalezyA abhavasiddhika zata, tRtIya nIlalezyA abhavasidvika zata aura caturtha kApotaleiyA abhavasiddhika zata | ina pratyeka zata meM 11-11uddezaka hai / 'navara' sammatta nANAni naritha' ina cAra zAnoM meM vizeSatA kevala itanI sI hai ki inameM abhavasiddhika do indriya hone ke kAraNa samyaktva evaM jJAna nahIM kahe gaye haiM- kyoM ki donoM yahAM nahIM hote haiN| isa antara ke atirikta aura saba upapAta parimANa Adi kA kathana sarvatra 35 veM zataka 'jahA bhavasiddhiyayANi cattAri evaM abhavasiddhiyasyANi' cattAri bhANiyantrANi me prabhA avasiddhi hIndriya lonA saMdhamAM yAra zata kahevAmAM Avela che. eja pramANe abhavasiddhika dvIndriyAnA samadhamAM paNu cAra zatakA kahevA joIe. jema ke-prathama aughika abhavasiddhika zataka dvitIya kRSNulesyA bhavasiddhika zataka, tRtIya nIlezyA bhavasiddhika zataka, ane ce thu kApeAtalezvA bhavasiddhika zataka A dareka zatakamAM 11-11agiyAra uddezAmA 4hyA che. 'navara' sammatta nANANi natthi'mA yAra zatajhebhAM daivaja eja vizeSapaNu che ke teeAmAM alavasiddhika e indriya DhAvAne kAraNe samyakatva ane jJAna kahela nathI. kema ke e banne ahIM hAtA nathI A judApaNA zivAya khAkInA upapAta, parimANu vigere saMbaMdhI saghaLuM kathana dhe ThekANe pAMtrIsamA zatakanA pahelA zatakanAthana pramANa ja che. 'tra
Page #643
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramendrakA TIkA za036 a0 za. 5-12 bhavasiddhayadiddhIndriyajIvotpAtaH 611 'sayANi bhavati' evamuparoktaprakAreNa etAni dvIndriyamahAyugmazatAni dvAdazasaMkhyakAni bhavanti audhika dvIndriyazatasekasU 1, kRSNanIlakApota lezyAtrayayuktaM zatatrayamiti catvAri 4, bhavasiddhikasya catuSTayam, abhavasiddhikasya catuSTayam 12, sakalanayA dvAdazazatAni kRtayugmakRtayugmahIndriyANAm / evaM kRtayugmadhyoja dvandrita Arabhya yAvad kalyojakalamojadvIndriyANAM viSaye'pi jJAtavyam / rahara dvAdazazatakAni bhavanti' pratyekaM zatake ekAdazaikAdaza uddezA santi tataH dvAdaza 12 ekAdazairguNane dvAtriMzadadhikamekaM zatam (132) uddezakAnAmasmin pazikSata ke bhavantIti / 'seva' bhaMte / seva bhaMte! tti' tadeva bhadanta ! ke prathama zataka ke jaisA hI haiM / 'evaM eyANi bArasa veI diyahAjumma sayANi bhavaMta' yahAM ye hIndriya mahAyugma zata 12 haiM / jaise - audhika dvIndriya zata 1 kRSNa nIla kAponalezyA traya yukta tIna zata 3 bhavasiddhika hIndriya zata 4 amavasiddhika dIndriya zata 4 isa prakAra se kRtayugmakRtayugna rAzipragita dvIndriya jIvoM ke 12 mahAyugmazata haiM / isI prakAra se kRyugmakRtayugmaja rAzipramita bIdriya se lekara kalpoja kalpoja rAzipramita chIndriyoM ke saMbaMdha meM bhI samajha lenA cAhiye / isa prakAra meM 12 bAraha zanaka hote haiM / pratyeka zataka meM gyAraha gyAraha uddezaka haiM ataH (12x11=132) bAraha ko gyAraha se guNA karane para ekalau battIsa uddezaka isI chattIsa veM zataka meM haiM / 'seva aMte / leva' bhaMte ! tti' he bhadanta ! abhavasiddhika dIndriya jIvoM ke upapAtAdi ke sambandha meM jo Apa devAnupriyane kahA hai vaha saba yANi bArasa vediya mahAjumma prayANi bhavaMti' maDiyAM bhI rIte 12 mAra dvIndriya sa kha'dhI mahAyugma zatA audhika drIndriya zataka 1 kRSNulekSyA nIlalezyA ane kApAtalezyA sabaMdhI traNa zataka, bhavasiddhika dvIndriyanA 4 cAra zataka abhavasiddhika e Indriya sa`kha'dhI 4 zataka A rIte kRtayugma tayugma rAzivALA dvIndriya jIveAnA sama dhamAM 12 mahAyugma zatA kahyA che. Aja pramANe kRtayugma yeAja rAzivALA dvIndriya jIveAthI laIne lyeAja mulyeja rAzivALA dvIndriya jIveAnA sabaMdhamAM paNa 12-12 khAra zatakA hAya che. tethI seLe mahA zatakeAmAM madhA maLIne kula 132 ekase khatrIsa zataka thaI jAya che. 12- mAM 11-11 uddezAo che. tethI saghaLA uddezAonI kula saMkhyA 2112 ekavIsaseA khAranI thaI jAya che. 'seva' bhave ! seva' bha've ! tti' De lagavan alavasiddhi dvIndriya vanA upapAta vigerenA saMbadhamAM Apa devAnupriye je kathana karyuM che te saghaLuM kathana
Page #644
--------------------------------------------------------------------------
________________ 612 bhaMgavatIkSe tadevaM bhadanta ! iti he bhadanta ! abhavasiddhika dvIndriyANAmupapAtAdi viSaye yatkathitaM tatsarva satyamiti kathayitvA yAvatyathAsugvaM viharatIti / // iti zrI vizvavikhyAta-jagavallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkalitalalitakalApAlApakamavizuddhagadhapadhanaikagranthanirmApaka, cAdimAnamardaka-zrIzAhacchatrapati kolhApurarAjamadatta'jainAcArya' padabhUpita - kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjya zrI ghAsIlAlavrativiracitAyAM zrI "bhaga vatImUtrasya" prameyacandrikArakhyAyAMvyAkhyAyAM aSTamataH dvAdazAntAni dvIndriya mahAyugmazatAni smaataani||36-5-12|| // triMzattamaM zatakaM samAsam // 36 // sarvathA satya hI hai| isa prakAra kahakara cautamasvAmIne prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA / bandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapase AtmA ko Adhita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAlIlAlajImahArajakRta "bhagavatIstra" kI prameyacatrikA vyAkhyAke chatIsave zataka meM AtaveM le ghArahaveM paryantake dvIndriya mahAyugma zata smaapt||36-5-12|| // 36 vAM zataka smaapt| sarvathA satya ja che, he bhagavan Apa devAnupriyatuM saghaLuM kathana Apta hovAthI satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA prakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU01 jainAcArya janadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA chatrIsamAM zatakanA AThamAthI bAramA sudhInA dvIndriya mahAyugma zatakI samApta 36-5-12 chatrIsamuM zataka samAptA
Page #645
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za037 a. za.1 kR.kR. zrIndriyajIvotpAtaH 613 aha sattatIsaima teMdiyasayaM mUlam-kaDajummakaDajumma tediyANaM bhaMte ! kao uvavajati ? evaM teMdiesu vi bArasasayA kAyaThavA diysysrisaa| navaraM ogAhaNA jahanneNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM ukkoleNaM tinni gaauyaaiN| ThiI jahanneNaM evaM samayaM ukkoseNaM egUNavanaM rAiMdiyAI / sesaM taheva / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti sattatIsaime sae tediyamahAjummasayA samattA // 37-12 // sattatIsaimaM teMdiyasayaM samattaM // 37 // chAyAkRtayugmakRtayugma trIndriyAH khalla bhadanta ! kuta utpadhante evaM zrIndriyeSvapi dvAdazazatAni kartavyAni dvIndriyazatasahazAni navaramavagAhanA jadhanyenAMgulasyAsaMkhyeyabhAgam utkarSeNa tisro gavyUtayaH / sthitirjaghanyenaikaM samayam utkarSeNa ekonapaJcAzadrAtridinAni / zeSaM tathaiva / tadevaM bhadanta ! tadeva bhadanta ! iti / saptatriMzattame zate trIndriya mahAyugmazatAni samAptAni // 37-12 // // saptatriMzattamaM zatakaM samAptam // 37 // TIkA-'kaDajummakaDajumma tediyANaM bhaMte ! kao uvavajjati' kRtayugmakRtayugmatrIndriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadhante kiM nairayikebhya Agatyotpadyante yAvaddevebhya Agatya utpadyante iti praznA, uttaramAha atidezadvAreNa-'evaM' // 37 vAM zataka trIndriya sht|| TIkArtha-'kaDajumma kaDajumma teha diyANa bhaMte ! ko upadhati, he bhadanta ! kRpayugma kRtayugma rAzimamita zrIndriya jIva kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote haiM ? kyA ve nairadhikoM meM se okara ke utpanna hote haiM ? athavA tiryagyonikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA manuSyo meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA sADAtrIsamA zatakane prAraMbha- kaujumma kaDajumma teiMdiyANa bhaMte ! kao uvavajjati' tyAdi he bhagavAna kRtayuma kRtayuma rAzivALA traNa IdriyavALA jI kayA thAna vizeSathI AvIne utpana thAya che? zuM teo narayikamAMthI AvIne utpanna thAya che ?athavA tiryaMcAnikamAMthI AvIne utpana thAya che ? athavA manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che athavA jemAMthI AvIne
Page #646
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI ityAdi, 'evaM teM diesu vi vArasasayA kAyacyA veM diya sayasarisA' evaM trIndriyedhvapi dvAdazazani adhUvan tathaivAtrApi dvAdazazatAni kartavyAni prathamaudhika zataM dvitIyaM kRSNalezAghaTitaM tRtIyaM nIlale zyAghaTitam caturtha kApotalezyAghaTita bhavasiddhikasyaivameva catvAri zatAni evametra abhavasiddhikasya catvAri zatAni sarvazateSu ekAdaza ekAdazAdezakAH prathamasamayAdikA api vktvyaaH| dvIndriya zatakApekSayA yad vailakSaNyaM tadarzayati-'navaraM' ityAdi, 'navaraM ogAhaNA jahanneNaM aMgulassa asaMkhejjahabhAga' navaraM-kevalaM zarIrAvagAhanA trIndriyANAM jaghanyenAMgulasyAsaMkhyeyabhAgapramANA 'ukkoseNaM tinni gAuyAI utkarSeNa tisro gavyU. devo meM se Akara ke utpanna hote hai ? 'evaM tei diesu vi pArasa sayA kAyavvA vediya saparisA' isa prazna kA uttara dete hue prabhuzrI gautamasvAmI kahate haiM-'he gautama ! jisa rIti se dvIndriya jIvoM ke sambandha meM 12 zana prakaTa kiye gaye haiM, iplI rIti se yahAM para bhI 12 zata prakaTa kara lenA cAhiye / jaise prathama audhika zataka dvitIya kRSNalezyA ghaTita zata, tRtIya nIlalezyA ghaTita zata, caturtha kApota. lezyA ghaTina zata, bhavasiddhika trIndriya jIva ke bhI aise hI cAra zata aura abhavaliddhika trIndriya ke bhI cAra zata ina saba zatoM meM 1111 uddezaka bhI kahanA cAhiye / parantu dIndriya zataka kI apekSA jo isa zataka me bhinnatA hai vaha aisI hai ki 'navaraM ogAhaNA jahanneNa aMgulassa asaMkhejahabhAga' yahAM jaghanya avagAhanA to aMgula ke asaMkhyAta veM bhAga pramANa hai aura 'ukkoseNa tini gAuyAI' utpanna thAya che? A praznane uttara ApatAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che se 'evaM tei diesu vi bArasasayA kAyavvA vei diyasayasarisA' he gautama ! kIndriya jInA saMbaMdhamAM je pramANe bAra zatako batAvyA che, e ja pramANenA bAra zatake ahiyAM A traNa IdriyavALA jIvonA saMbaMdhamAM paNa kahevA joIe, jema ke-paheluM audhika zataka bIjuM kRSNalezyavALA yukta, trIjuM nIlalezyA yukta, zataka, cothuM kApatilezyA yukta, zataka bhavasiddhika traNa indriyavALA jIne paNa eja pramANanA cAra zatake tathA abhAvasiddhika traNa IndriyavALA jIne paNa cAra zatake e rIte A bAre zatakemAM 11-11 agiyAra agiyAra uddezAo paNa kahevA joIe paraMtu be IndriyavALA nA ta: 42i mA zatamA re dudhApA mAva cha, ta me che -'navara' ogAhaNA jahaNNeNa agulasa asaMkhenjaibhAga" maDiyA nya sa nAta! manA madhyAtamA mAga prabhAnI che, ma 'ukoseNa tinni gAuyAha'
Page #647
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za037 a. za.1 kR.kR.trIndriyajIvotpAtaH tayaH / 'ThiI jahanneNaM ekkaM samayaM sthitirjaghanyena ekasamayamamANA 'ukkoseNaM egNavannaM rAidiyAI utkarSeNa ekonapazcAzat rAtri divAni, 'sesa tadeva' zeSa maragAhanAsthityatirikta sarva dvIndriyazatadeva trIndriyazatake'pi jJAtavyam 'seca bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti / / // iti zrIndriyamahAyugvazatAni samAptAni // 37-12 // // saptatriMzattamaM zatakaM samAptam // 37 // utkRSTa avagAhanA tIna koza kI hai / 'ThiI jahannega ekkaM samaya' egUNavanna rAi diyAI" tathA sthiti jaghanya le eka samaya kI hai aura utkRSTa 49dika rAtakI hai| 'sesaM taheva' avagAhanA evaM sthiti se atirikta aura upapAta Adi kA kathana dvIndriya zataka ke jaisA hI hai 'seva bhaMte ! leva bhate! tti' he bhadanta ! jaisA Apane yaha kahA hai vaha laba sarvathA satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| // 37 vAM zataka smaapt|| SYouthI samAnA traya gAnI cha, 'ThiI jahaNNeNa ekka samaya ukkoseNa egUNavanna rAIdiyAi' tathA sthiti dhanyathA ye samayanI cha, bhane aSTathA 48 sAgapanyAsa hisarAtanI Dara che. 'sera taheva' avagAhanA manasthitinA kathana zivAya bAkInA upapAta vigere saMbaMdhI kathana be IndriyavALA jInA zatakamAM kahyA pramANe ja che _ 'seva bhate ! seva bhate ! tti' hai mApana 25 devAnupriye // traya IndriyavALA jInA saMbaMdhamAM je pramANenuM kathana karyuM che te sarvathA satya ja che. he bhagavana A5 devAnupriyanuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjama na thayA sU01 sADatrIsamuM zataka samApta 3NA
Page #648
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsa ___'aha advatIsaimaM cauridiyasayaM' mUlam-ca uridiehi vi evaM ceva bArasasayA kAyavvA, navaraM ogAhaNA jahanneNaM aMgulasla asaMkhejjaibhAgaM, ukkoseNaM cattAri gaauyaaiN| ThiI jahanneNaM eka samayaM, ukkoleNaM chammAsA, sesaM jahA beNdiyaannN| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti cauridiyamahAjummasayA samattA // 38-12 // ahatIsaimaM sayaM samattaM // 38 // chAyA--caturindriyairapi evameva dvAdazazatAni kartavyAni, navaram-abagAhanA jaghanyena aMgulasya asaMkhyeya bhAgam , utkarSeNa catasro gavyUtayaH sthitijaghanyena ekaM samayam , utkarSeNa paNmAsAH, zeSa yathA dvIndriyANAm , tadeva bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti / / caturindriya mahAyugmazatAni samAptAni // 38-12 // aSTatriMzattamaM zataM samAptam // 38 // TIkA-'cauridiehi vi evaMceva vArasasayA kAyabA' paJcatriMzattamazatagataikendriya zatavana caturindriyairapi evameva dvAdazazatAni kartavyAni / audhika kRtayugmakRtayugma carindriyAdArabhya caramAcarama kRtayugmakRtayugma caturindriyaparyantamekAdazodezakagarmitAni pratyekam audhika-kRSNanIlakApotalezyA ghaTitAni catvAri zatAni zataka 38 vA cauindriya zata TIkArtha-cauindriya jIvoM ke sAtha bhI 35 ve zataka meM varNita ekendriya zatake jaise 12 zataka kartavya haiM / audhika kRtayugmakRtayugma cauindriya se lekara caramAcarama kRtayugma kRtayugma cauhandriya taka ke 11 uddezakoM se yukta audhika zata, kRSNalezyA ghaTita zataka, nIla ADatrIsamA zatakano prAraMbha- TIkAI-cAra IndriyavALA nA saMbaMdhamAM paNa 35 paMtrIsamAM zatakamAM varNavela ekendriya jIvenA zatake pramANenA 12 bAra zatake kahevA joIe. odhika kRtayugya kRtayugmathI laIne carama-acarama kRtayugya kRtayuma cAra indriyavALA sudhImAM 11 agiyAra uddezAothI yukta aughika zataka, kRSNalezyavALuM zataka, nIlezyAthI yukta, zataka, kApotika lezyAyukta zataka
Page #649
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramendrakA TIkA za038 kR.kR. caturindriyajIvotpAtaH evameva bhavasiddhikaghaTitAni catvAri zatAni tathA abhavasiddhikaghaTitAni catvAri zatAni ceti, sarvasaMkalitAni caturindriyairapi karttavyAnItibhAvaH / atra yada vailakSaNyaM tadAha - 'navaraM' ityAdi, navara kevalaM vizeSastvayam yat eSAM caturi ndriyANAm 'ozAhaNA jahanneNaM aMgulassa asaMkhejjaibhAgaM' avagAhanA jaghanye nAMguLasyAsaMkhyeyabhAgamamitA, 'ukoseNaM cattAri gAuyAI' utkarSeNa catasro gavyUtayaH, iti caturgavyUti pramitA catuHkrozapramANA utkarSeNa vArAcaturindriyANAmavagAhanA prokteti bhAvaH / eSAM 'ThiI jahanneNaM ekaM samayaM ' sthitija gha nyena ekaM samayaM yAvat, 'ukko seNaM chammAsA' utkarSeNa sthiti SaNNAsAn yAvat etadeva vailakSaNyam, 'sesaM jahA ve diyANaM' zeSam - avagAhanA sthivyatirikta sarva daar ghaTitazata, kApaNetalelyA ghaTina rAta, avasidvika ghaTena cAra zataka aura bhabhavasiddhika ghaTina cAra zataka isa prakAra se saba zataka 12 ho jAte haiM / ye 12 zata cauindriya jIvoM ke sambandha meM haiN| pUrva zataka kI apekSA jo yahA~ antara AtA hai use 'zrogAhaNA jahanne agulasta asaMkhejA bhAga ukkoseNaM' cattAri gAuyAha" isa sUtrapATha dvArA prakaTa kiyA gayA hai - yahAM jaghanya se avagAhanAzarIra kI UcAI aMgula ke asaMkhyAta meM bhAga pramANa hai aura utkRSTa se cAra koza kI hai / ' evaM ' ThiI jahaneNaM ekkaM samayaM ukko seNa chammAsA' inakI jaghanya sthiti eka samaya kI aura utkRSTa sthiti chahamAsa kI hai / 'sesa jahA veiMdiyANa' avagAhanA aura sthiti ke atirikta aura saba kathana jesA do indriya jIvoM ke sambandha meM kahA 617 bhavasiddhikavALA cAra zataka ane abhavasiddhivALA cAra zatakA A rIte saghaLA maLIne 12 khAra zatakA thai jAya che. A khAra zatakA cAra indriya jIvAnA sa kha dhamAM kahela che. pahelA zatakanA kathana karatAM A kathanamAM je a Mtara Ave che, te 'ogAhaNA jahaNeNaM' aMgulassa asaMkhejjai bhAga, unakose cattAri gAuyAi' mA sUtradvArA pragaTa resa che. maDiyAM dhanyathI avagAhanA zarIranI ucAI AMgaLanA asakhyAtamA bhAga pramANavALI che ane utkRSTa avagAEnA thAragAu~nI Aheta he. 'eso ThiI jahaNeNaM ekaM samayaM ukkoseNa chammAsA' AmanI dhanya sthiti the! samayanI bhane utkRSTathI sthiti cha bhAsanI hI che, 'sesa' jahA veI diyANa' avagAhanA bhane sthitinA sthana karatAM khAkIttu saghaLuM kathana e IndriyavALA jIyeAnA saMbaMdhamAM je pramANe kahevAmAM Avela che, teja pramANenu' che bha0 78
Page #650
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsare yathA dvIndriIyANAM tathA vAcyam / 'seva bhaMte ! sevaM bhaMte / ti tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // iti zrI-vizvavikhyAtanagadvallabhAvipadabhUpitavAlabrahmacAri - 'jainAcArya' pUjyazrI-ghAsIlAlabAtiviracitAyAM "zrI bhagavatIsUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAM ___vyAkhyAyAM caturindriyamahAyugmazatAni samAptAni / / 38-12 / / ___ aSTatriMzattamazataM samAptam // 38 // hai vesA hI hai 'seca bhaMte ! sevaM te ! tti' he bhadanta ApakA yaha saya kathana sarvathA latya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyaa| candanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAla ho gye| jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke aDatIsaveM zataka kA cauindriya mahAyugma zata lamApta // 38-12 // 38 vAM zataka samApta / 'seva bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti jAva viharaI mazavan sAyanu mA viSaya saMbaMdhamAM kahela saghaLuM kathana sarvathA satya che. he bhagavana ApI devAnupriye kahela saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI potAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU01AA jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA ADatrIsamA zatakanuM mahAyuma zataka samApta .38-12aa ADatrIsamuM zataka samAMtA
Page #651
--------------------------------------------------------------------------
________________ 619 prameyacandrikA TIkA za039 ke.ka asaMkSipaJcendriyajIvotpAtaH 'aha egraNayAlIsaimaM sayaM' bhUlam-kaDajummakaDajumla asanni paMciMdiyANaM bhaMte ! kao uvavajjati jahA beMdiyANaM taheva asannisu vi vArasasayA kAyavvA / navaraM ogAhaNA jahanneNaM aMgulasta saMkhejjaibhAgaM, ukkoseNaM joyaNalahastaM / saMciTaNA jahanneNaM ekaM samayaM ukkoseNaM pudhakoDIpuhuttaM / ThiI jahanneNaM ekaM samayaM ukkoleNaM puvvakoDI, sesaM jahA bediyaannN| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti // asannipaMciMdiyamahAjusmasayA samattA // 39-12 // egUNayAlIlaimaM layaM samattaM // 39 // chAyA---kRtayugmakRtayugmAsaMkSipaJcendriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadhante ? yathA dvIndriyANAM tathaivAsaM zivapi dvAdazazatAni kartavyAni / navaramavagAhanA jaghanyenAMzula yAsaMkhyeyabhAgam , unharSeNa yojanasahanam , saMsthitiH kAyasthitijaghanyenaikaM samayam utkarSeNa puurvkottiH| zeSa yathA dvIndriyANAm / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti || asaMjJipaJcandriya mahAyugmazatAni samAtAni // 39-12 // ekonacatvAriMzattamaM zatakaM samAptam // 39 // TIkA--'kaDajummakaDajumla apsanni paMcidiyANaM bhaMte ! ko ujjati kRtayugmakRtayugmA'saMjJipaJcendriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante ? iti praznA, 39 vAM zataka 'kaDajumma kaDajumma alani paMciMdiyANa bhaMte ityAdi sUtra 1 // TIkArtha-he bhadanta! kunayugmana yugma rAzipramita asaMjIpaJcandriya jIva kisa sthAna vizeSa se AkAra ke utpanna hote haiM ? kyA ve nairayikoM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA tiryagyonikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote ogaNacAlIsamA zatakane prAraMbha-- 'kar3ajumma kaDajumma asanti paciMdiyANa maMte ! tyAta he bhagavad kRtayugma kRtayugma rAzi pramANuvALA asaMjJI paMcendriya che kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che? zuM teo nairayimAMthI AvIne utpanna thAya che athavA tiryamAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA
Page #652
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 bhagavatI sUtre uttaramAha atidezadvAreNa - 'jahA' ityAdi, 'jahA vediyANaM tatra asannisuvi bArasasayA kAyantrA' yathA dvIndriyANAM dvAdazazatAni kathitAni tathaivAsaMjJiBaf dvAdazazatAni karttavyAni / pratyekasmin zate ekAdaza ekAdazodezakA, api vaktavyAH / dvIndriyApekSayA yadvailakSaNyaM tadAha - 'navaraM' ityAdinA 'navaraM ogAhaNA jahanneNaM aMguLassa asaMkhejjaibhAgaM' navaraM kevalaM vailakSaNyaM dvIndriyazatApekSayA idameva yat zarIrAvagAhanA caturindriyANAM jaghanyenAMgulasyAsaMkhyeyabhAgamamANA 'ukoseNaM joyaNasahasse' utkarSeNa yojanasahasram | 'saMciDaNA jahaneNaM eka' samartha' 'saMciNA' kAlataH kAryasthiti jaghanyena ekasamayamamANA haiM ? athavA devoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? isa prazna ke uttara - ke sambandha meM zrI gautamasvAmI se kahate haiM- 'jahA veha diyANa taheva asanniSu vi vArasa savA kAyantrA' he gautama ! jisa rIti se dIndriya jIvo ke 12 zataka kahe gaye haiM usI rIti se asaMnI jIvoM ke bhI 12 zataka kahalenA cAhiye aura pratyeka zataka meM 11-11 uddezaka bhI kahanA cAhiye / dIndriya kI apekSA jo yahAM antara hai vaha 'navara' ogAhaNA jahanne' aMgulasla asaMkhejahabhAga, ukkoseNa joyaNasahassa' isa sUtradvArA kiyA gayA hai - yahAM jadhanya avagAhanA aMgula ke asaMkhyAta veM bhAga pramANa hai aura utkRSTa avagAhanA eka hajAra yojana kI hai / 'saMciNA jahanneNaM' ekaM samayaM' kAla kI apekSA kAyasthiti rUpa saMci manuSyeAmAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA devAmAMthI AvIne utpatna thAya che ? A praznanA uttaramAM praluzrI gautamasvAbhIne che - "jahA bei diyA taba asannisu vi bArasasayA kAyacyA' he gautama! ? prabhA me indriyavALA jIvAnA sabaMdhamAM 12 bAra zatakA kahela che, eja pramANe A asa'nI jIveAnA sakha`dhamAM paNa 12 zatakA kahI levA ane dareka zatakamAM 11-11 agiyAra-agiyAra uddezAe paNa kahI levA. e IndriyavALA jIvA karatAM yA uthanamAM ne atara che, te 'navara' ogAhaNA jahaNeNa' aMgularasa asaMkhejjaibhAgaM ukkoseNaM joyaNasahassa' mA sUtrapATha dvArA pragaTa 42vAmAM Avesa che. ahiyAM jadhanya avagAhanA AMgaLanA asaMkhyAta bhAga pramANa che ane utkRSTa zouDalara yojananI uDela che. 'sa'ciTThaNA jahaNeNa ekka' samayaM ' ukkoseNa' ajanI mapakSAthI ayasthiti 35 sahi dhanya me sabhaya
Page #653
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramendrakA ThIkA 2039 kR.kR. asaMkSipaJcendriya jIvotpAtaH 621 samayAnantara saMkhyAntarasadbhAvAt 'ukoseNaM pucakoDIpuhuttaM' utkarSeNa pUrvakoTi pRthaktvaM dvi pUrvakoTita Arabhya nava pUrvakoTiparyantamityarthaH / 'ThiI jahanne ekka samayaM ' sthitirAyuSaH jaghanyenaikasamayamamANA samayAnantaraM bhavAntarasadbhAvAt 'ukko seNaM pucakoDI, utkarSeNa pUrvakoTi: / 'sesaM jahAM ve diyA "" zeSam avagAhanA sthityatiriktaM yathA dvIndriyANAM kathitaM tathaiva jJeyamiti / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! tti' tadevaM bhadanta ! tadeva bhadanta / iti // hapasaMjJiSaJcendriyamahAyugmazatAni samAptAni // 39-12 / | ekonacatvAriMzattamaM zatakaM samAptam ||39|| NA jaghanya se eka samaya pramANa aura 'ukko seNaM' utkRSTa se 'puvvakoDI puhutta' pUrvakoTi pRthaktva hai| arthAt do pUrvakoTi se lekara nau pUrva koTi taka hai / 'ThiI jahanne ekkaM samayaM ukkoseNa punyakoDI' inake AyuSya kI sthiti jaghanya se eka samaya kI aura utkRSTha se eka pUrva koTi kI hai / 'sesa' jahA beha diyANa" isa prakAra avagAhanA aura sthiti ina donoM bhinnatAoM ke atirikta aura saba kathana dvIndriya jIvoM ke sambandha meM jaisA kahA gayA hai vaisA hI hai 'seva' bhaMte / seva' bhaMte! tti' he bhadanta ! Apane jo yaha kathana kiyA hai / vaha saba sarvathA satya hI hai 2 | isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye / // asaMjJi paJcendriya zata samApta 39 vAM zataka smaapt| prabhANu bhane uhRSTathI 'puvtrakoDI puDhattaM' pUrva aTi pRthava che. arthAt pUrva DoTIthI sardhane nava pUrva aTi sudhI uDela che. 'ThiI jahaNeNaM' ekka' samaya' ukkoseNa' puvvakoDI' sthiti AyuSya armanI sthiti bhadhanyathI zo sabhayanI sane utkRSTa ! pUrva aTinI che. 'seva jahA vei diyANa" mA rIte bhavagArDanA ane sthiti A e viSayanA bhinnapA zivAya mAThInu' saghaLu kathana e indriyavALA jIveAnA sabadhamAM je pramANe kahevAmAM Avela che, eja abhASenu che, tebha samavu. 'seva' bha've ! seva' bhate ! tti' he bhagavan Aye yA viSayabhAM ne dhana karyuM che, te sarvathA satya che. 2 A pramANe kaDIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI namaskAra karyo vadanA namaskAra karIne te pachI tapa ane sayamathI potAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para birAjamAna thayuA. ||suu0|| asa`tti 5 cendriya zataka samApta ogaNacALIsamuM zataka samApta 5395
Page #654
--------------------------------------------------------------------------
________________ 622 bhagavatI 'aha cattAlIsaimaM saya' mUlam - kaDajummakaDajumma sannipaMciMdiyANaM bhaMte / kao uvavajjaMti ? ubavAo usu vi gaisu / saMkhejja vAsAuya asaMkhejjavAsAuya pajjattaapajjattaesu ya na kao vi paDisaho jAva aNuttaravimANanti / parimANaM avahAro ogAhaNA ya jahA asannipaMciMdiyANaM / veyaNijjavajjANaM sattaNhaM kamma - pagaDINaM baMdhagAvA, abaMdhagA vA, veyaNijjassa baMdhagA no abNdhgaa| mohaNijjassa vedagA vA, avedgA vA, sesANaM sattayaha vi vedagA no avedagA / sayAveyagA vA asAyAveyagA vA mohaNijjasta udaI vA aNudaI vA sesANaM sattaNha vi udaI to aNudaI / nAmassa goyala ya udIragA no aNudIragA vA, kaNhalessA vA jAva sukkalessA vA, sammadiTThI vA micchAdiTTI vA sammAmicchAdiTTI vA / jANI vA annANI vA, maNajogI vayajogI kAya jogI, uvaogo vannamAI, usAsagA vA nIsAsagAvA, AhAragA ya jahA egiMdiyANaM, virayAya avirayAya virayAvirayAya / sakiriyA no akiriyA / te bhaMte! jIvA kiM sattavihabaMdhagA vA aTUvihavaMdhagA vA, chavviha baMdhagA vA egavihavadhagA vA ? goyamA ! sattavihabaMdhagA vA, jAva egavihabaMdhagA vA / te NaM bhaMte! jIvA kiM AhArasannovaDattA vA jAva pariggahasannovauttA vA no sannovauttA vA, goyamA ! AhArasannovausA jAva no sannovaDattA vA / savattha pucchA bhANiyavvA kohakasAI vA jAva lobhakasAI vA akasAi thA / itthiyegA vA purisaveyagA vA napuMsagaveyagA vA avedgA SA / itthiyagAvA, purisaveyabaMdhagA vA, NapuMsagaveyabaMdhagA
Page #655
--------------------------------------------------------------------------
________________ hrefdrakA TIkA za040 a za. 1-12 kR. kR. saMkSipaJcendriyajIvotpAta' 623 vA abaMdhagA vA / sannI no asannI / saiMdiyA jo aniMdiyA | saMciTTaNA jahanneNaM ekaM samayaM ukkoseNaM sAgarovamalayapuhuttaM sAtiregaM / AhAro taheva jAva niyamaM chaddisiM / ThiI jahanneNaM ekaM samayaM ukkoseNaM tettIsaM sAgarovama iM / cha samugdhAyA AdilagA | mAraNAMtiyasamugdhAeNaM samohayA vi maraMti asamoyA vimati / uvvaNA jaheva uvatrAo na katthai paDiseho jAtra aNuttaravimANanti / aha bhaMte! savva pANA jAva anNtkhutto| evaM solasasu vi jummesu bhANiyavvaM jAva anaMtakhutto / navaraM parimANaM jahA beMdiyANaM sesaM taheva / sevaM bhaMte ! 2 ti // 40 - 1 // paDhamasamaya kaDajummakaDajumma sannipacidiyANaM bhaMte ! kao uvavajjaMti ? uvavAo, parimANaM, AhAro, jahA eesiM caiva paDhamuddesae / ogAhaNA baMdho vedo veyaNA udayI udIragA ya jahA beMdiyANaM paDhasasamayANaM tava / kaNhalessA vA jAva sukkalessA vA / sesaM jahA beMdiyANaM paDhamasyANaM jAva aNaMtakhutto | navaraM itthaveyagA vA purisaveyagA vA napuMsagaveyagA vA, sannI No asannINo se taheva / evaM solasasu vi jummesu parimANaM taheva savvaM / sevaM bhaMte ! sevaM saMte ! ti // 409 // evaM ettha vi ekkArasa uddegA taheva / paDhamo taio paMcamo ya sarisagamA, sesA aTU vi sarisagamA / cauttha chaTTa aTTama samesu natthi viseso kAyacvo / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! ti|| cattAlIsaime sae padamaM sannipaMcidiya mahAjummasayaM samattaM // 40-12 //
Page #656
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre chAyA -- kRtayugma kRtayugma saMjJi paJcendriyAH khala bhadanta ! kuta utpadyate ? upapAtacatasRbhyo'pi gatibhyaH / saMkhyeyavarSAyuSkA saMkhyeyavarSAyuSka paryAptAparyAptakebhyazca na kuno'pi pratiSedho yAvadanuttaravimAnamiti parimANamapahAro'vagAhanA ca yathA asaMjJipaJcendriyANAm / vedanIyavajanAM saptAnAM karmaprakRtInAM vandhakA vA avandhakA vA vedanIyasya vandhakA no avandhakAH / mohanIyasya vedakA vA avedakA vA zeSANAM saptAnAmapi vedakA no avedakAH / sAtAvedakA vA asAtAvedakA vA mohanIyasyodayino vA. anudayino vA, zeSANAM saptAnAmapi udayino no anuda yinaH / nAmno gotrasya codIrakA no anudIrakAH zepANAM paNNAmapi udIrakA anudIrakA vA / kRSNalezyA vA yAvat zuklalezyA vA / samyagdRSyo vA mithyA dRSTayo vA, samyag midhyAdRSTayo vA / jJAnino vA ajJAnino vA, monoyogino vA vacoyoginaH kAyayoginaH / upayogo varNAdiH, ucchavAsakA vA nizvAsakA vA AhAra kAzca yathA ekendriyANAm / viratAzcAviratAtha viratAviratAtha | sakriyA no akriyA / te khalu madanta | jInAH kiM saptAvidhavandhakA vA aSTavi dhavandhakA vA pavitrandhakA vA ? gautama ! saptavidhayandhakA vA yAvat ekavidhabandhakA vA / te khalu bhadanta ! jIvAH kimAhArasajJopayuktA yAvat parigraha sopayuktA vA no sabjJopayuktA vA, gautama ! AhArasaMjJopayuktA yAvat no saMjJo payuktA vA sarvatra pRcchA bhaNitavyA, krodhakapAyino vA yAvata lobhapAyayino vA akapAyino vA / strIvedakA vA puruSavedakA vA napuMsakavedakA vA avedakA vA / strIvedavandhakA puruSavedavandhakA vA napuMsaka vedavandhakA vA avandhakA vA / saMjJinaH, no asaMjJinaH / sendriyA no anindriyAH / saMsthitiH jaghanyenaikaM samayamutkarpeNa sAgaropamazatapRthaktvaM sAtirekam / AhArastathaiva yAvat niyamataH padizi / sthitirjayanyene ke samaya karyeNa trayatriMzatsAgaropamANi / paT samudghAtA AdikA mAraNAntikasamudghAtena samavahatA api mriyante / asamatA api mriyante / udvartanA yathaivopapAtaH na kutrApi pratiSedho yAvadanuttaravimAnamiti / atha madanta | sarve prANA yAvadananta kRtvaH / evaM poDazastrapi yugmeSu bhaNitavyaM yAvadanantakRtvaH navaraM parimANaM yathA dvIndriyANAm zeSaM tathaiva / tadeva bhadanta ! tadevaM bhadanta / iti / 40 1 | 1 524 prathamasamaya kRtayugma kRtayugmasaMjJipaJcendriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante upapAtaH parimANamAhAro yathA etepAmeva prathamoddezake / avagAhanA bandho vedo vedanA udayina udIrakAca yathA dvIndriyANAM prathamasamayAnAm / tathaiva kRSNalezyA vA yAvat zuklalezyA vA / zeSaM yathA dvIndriyANAM yAvadanantakRtvaH / navaraM strIvedakA vA puruSavedakA vA napuMsakavedakA vA saMjJino'saMjJinaH / zeSaM tathaiva / evaM SoDazasvapi yugmeSu parimANaM tathaiva sarvam tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti /
Page #657
--------------------------------------------------------------------------
________________ shrendrikA TIkA za040 a. za. 1 kR kR. saMnipaJcendriyotpAtaH 625 evamatrApi ekAdazodezakAstathaiva mathamAtRtIyaH paJcamazca sadRzagamAH zeSA aSTAvapi sadRzagamAH / caturthapaSThASTamadazameSu nAsti vizeSaH karttavyaH / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta iti // // catvAriMzaca meM zatake prathamaM saMjJipaJcendriyamahAyugmazatam samAptam // 40-1-12 // TIkArtha- kaDajummakaDajumma sannipaMcidiyANaM te! kabhI ubavajjaMti' kRtayugma kRtayugma saMjJi paJcendriyAH khalu madanda ! kuta Agatyotpadyante ityAdi, uttaramAhaunavAo' ityAdi, ' unavAo causu vi gaIsu' upavAhacatasRbhyo'pi gatibhyaH, atra sUtre paJcamyarthe saptamI, he gautama! ta ime kuruyugmakalyugma saMjJipaJcendriyajIvAH narakebhyo'pi Agatya etAdRzaJcendriyatayA utpadyante vigbhyo vA Agatya manuSyebhyo vA Agatya devebhyo vA Agatya samutpante iti bhAvaH / 'saMkhejjavAsAuya asaMjjavAsAuya pajjata apajjattaesu na kabhI vi paDiseho jAva aNuttaracAnaka 40 'kaDajummakaDajumma sani paMcidivANa mate ! kao uvajjati' i. TIkArtha - he bhadanta ! kRtayugmakRtayugma saMjJI paMzcendriya jIva kisa sthAnavizeSa se Akara ke upanna hote haiM ? kyA ve nairayikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA tiryagyonikoM meM se Akara ke utpana hote hai ? athavA manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA devoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? 'ubacAo ki gahalu' he gautama! kRtayugma kRtayugma rAzi pramANa lepicendriyajIva nairamikoM meM se Akara ke utpanna hote hai / tiryagyoniko meM se Akara ke utpanna hote haiM / manuSyoM meM se bhI Akara ke utpanna hote haiM aura devoM meM se kara ke cALIsamA zatakanA prArabha-- 'kaDajummakaDajummamasa nipacidiyANa' bhaMte ! kabhI uvavajjati' ityAhi TIkA-he bhagavan kRtayugma kRtayugma sannIpa cendriyajIva kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che? zu teo nairiyekemAthI AvIne utpanna thAya che? ke tiya 'ca ceAnikaiAmAthI AvIne utpanna thAya che ? athavA manuSye mAthI AvIne utpanna thAya che ? athavA devAmAMthI AvIne utpanna thAya che? uttaramAM prabhuzrI he che hai - 'ubavAo causu vi gaisu' he gautama! mRtayugbha kRtayugma zazivAjA sajJI 5 cendriya jIve naiyikAmAMthI AvIne paNa utpanna thAya che tiyaca cenikAmAthI AvIne paNa utpanna thAya che, manuSye'mAMthI AvIne paNa utpanna thAya che bhane devamAMthI bhAvIne pazu utpanna thAya che 'sakhejjavAsAjya asaM khejjavAsAuya pajjaca apajjatamu ya na kabhI vi paDiseho jAva aNuttaravimANati' bha0 79
Page #658
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre 626 vimANa ti' saMkhyeyayarpAyuSkA saMkhyeyavarSAyuSka paryAptakAparyAkebhyo na kuto'pi pratiSedho yAvadanuttara vimAnAditi, saMkhyAtavarSAyuSkebhyo'pi AgatyA saMkhyAtavarSAyukebhyo'pi Agatya paryAptadebhyo vA Agatya aparyAptakebhyo vA Agatya saMjJipaJcendriyatayA jIvAnAM samyAdaH saMmata na kuto'pi niSedho vidyate, narakAdArabhya yAvadaduttara vimAnaparyantaradhAnebhyaH samutpadyante saMjJipaJcendriyA iti bhAva: / 'parimANaM avahArI ogAhaNA ya jA - amanipacidiyANaM' parimANamapahAro'vagAhanAca yathA asaMjipaJcendriyANAM kathitAstathaiva parimANaM tAvat SoDaza vA saMkhyAtA vA asaMkhyAtA vA / zarIrAvagAhanA jaghanyenAMgulasyAsaMkhyeyabhAgayamANA utkarSeNa yojanA sahasrapramANA ca bhavatIti, 'veyaNijjavajjANaM sattaNhaM bhI utpanna hote haiM / 'saMkhejjanyAsAuya asaMkhejavAsAutha pajatta apanalasuna kabholi paDiseho jAva aNuttaravidyApatti' saMkhyAta varSakI AyuvAloM meM se Akara ke utpanna hote haiM asaMkhyAtavarSa kI AyubAloM meM se bhI Akara ke utpanna hote haiM / paryAptoM meM se bhI Akara ke utpanna hote haiM aparyAptoM meM se bhI Akara ke bhI utpanna hote haiM / saMjJi paMcendriya jIva rUpa se utpAda hone kA niSedha kisI bhI avasthA se nahIM haiM / naraka se ghAvat anuttaravimAna taka ke jIva saMjJI paJcendriya jIva se utpanna hote haiM / 'parimANa' avahAro ogAhaNA ya jahA ani paMcidiyANa " parimANa, apahAra aura avagAhanA ke sambandha meM jaisA asaMjJi paJcendriyoM ke sambandha meM kahA gayA hai vaisA hI jAnanA cAhiye / asaMjJI paJcendriya jIvoM ke parimANa solaha saMkhyAta athavA asaMkhyAta sakhyAta vaSa~nI AyuSyavALAemAMthI AvIne pazu utpanna thAya che. asaMkhyAta varSa nI AyuSyavALA emAMthI paNa AvIne utpanna thAya che, pAmomAMthI AvIne pazu utpanna thAya che. aparyAptAmAMthI AvIne paNa utpanna thAya che. saMjJIpa McendriyajIvapaNAthI utpAda thavAnA kAIpaNa avasthAmAM niSedha nathI. narakathI laIne yAvat anuttara vimAna sudhInA jIve deva saMjJI pacendriya jIva paNAthI utpanna thAya che. 'parimANa' avahAro oMgANA ya jahA asannipa ciMdiyANa" paribhASa, apahAra ane avagAhanA nA saMbaMdhamAM je rIte asa'nI pacendriyenA sabaMdhamAM kahela che, eja pramANenuM kathana samajavuM. A rItanA kathanathI. vyutkrAMtipada nA atidezathI asa'sI paMcendriya jIveAnA parimANu kathana pramANe sajJI jIvAnuM parimANu seALa, athavA sakhyAta athavA asa'khyAta Ave che. tenA zarIranI
Page #659
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacanSTrikA jIkA za040 a. za 1 kR. kR. saMkSipaJcandriyotpAta 627 pagaDINaM baMdhagA cA abaMdhagAvA' vedanIyavarNAnAM saptAnAM karmaprakRtinAM vandhakA thA abaMdhakA vA vedanIyasya karmaNo bandhaprakAraM vizeSarUpeNa kathayiSyatIti kRtvA vedanIyavInAmityuktam, tatra copazAMtamohAH kSINamohAzca saptAnAM prakRtInAmabandhakA eva, taitiriktAstu yathAsambhavaM vandhakA bhavanti / 'veyaNijjassa baMdhagA no abaMdhagA' vedanIyasya karmaNaH sarve bandhakA eva bhavanti na tu abandhakAH keva litvaprAptipUrva sarve'pi saMjJipaJcendriyA iti, te ca vedanIyakarmaNo bandhakA eva bhavanti natvabandhakA iti bhAvaH / 'mohaNijjarasa vedagA vA avedagA vA, mohanIyasya karmaNaH saMjJipaJcandriyA vedakA vA avedakA vA bhavanti, tatra mohanIyasya karmaNo vedakAH sUkSma saMparAyAntA bhananti, avedakAstu upazAntamohAra kSINamohA AtA hai / inake zarIra kI avagAhanA jadhanya se aMzula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa AtI hai aura utkRSTa se eka hajAra yojana pramANa AtI hai / 'veSaNija jANa sattahaM pagaDINaM baMdhamAbA abaMdhagAthA' vedanIya karma ko chor3akara ye sAta prakAra kI karmaprakRtiyo ke bandhaka hote haiM aura apandha hI hote haiN| ina meM upazAnta mohayAle jIva aura kSINa mohayAle jIva sAta karmaprakRliyoM ke apandhaka hI hote haiM bAkI ke jIva yathAsaMbhava bandhaka hote haiN| 'vedhaNijjAsa baMdhanA no abaMdhagA' keli. pada kI prApti ke pahile samasta saMjJI paJcendriya jIva vedanIya karma ke bandhaka hI hote haiM / avandhaka nahIM hote haiN| mohaNijjasla vedagA vA avedagA bA' saMjJI paJcandriya jIva lohanIya karma ke vedaka bhI hote haiM aura avedaka bhI hote haiM / sakSama laMparAya taka ke samasta saMjJI paJcendriya jIva mohanIya karma ke vedaka hI hote haiM / upazAnta guNasthAnavI avagAhanA jaghanyathI AgaLanA akhAtamAM bhAga pramANa Ave che, ane thI me 12 yAna pramANa mAve che. 'veyaNijjavajANa sattaNDa pagaDINa' va dhagA vA prabaMdhagA vA' hanIya bhane choDI tasA sAta prati. no baMdha kare che, ane aba dhaka paNa hoya che. temAM upazAMta mohavALA jIvo ane kSINa ehavALA cha sAta karmaprakRtinA abaMdhaka hoya che, bhAdhIna ch| yathAsa mA 4 hAya che. 'veyaNijjasa vaMdhagA no abadhagA' kevali padanI prApti pahelA saghaLA saNI paMcendriya jI vedanIya karmanA bhAra hAya cha. 55 hAtA nathI. 'mohaNijjassa vedagA vA avedagA ghAra sI pacendriya jI mehanIya karmanA vedaka paNa hoya che, ane avedaka paNa hoya che, sUma saM5rAya sudhInA saghaLA saMsI pacendriya jIva mehanIya
Page #660
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre zva bhavantIti / 'sesANaM sattaNhavi vedagA no avedagA' zeSANAM saptAnAmapi karmaNAM mohanIyavyatiriktAnAM saMjJipaJcandriyA vedakA eva bhavanti no avedakA bhavanti, upazAntamapi mohAdayaH saMjJipazcandriyAste mohanIya vyatiriktAnAM saptAnAmapi karmaNAM vedakA evaM no avedakA bhavanti / yadyapi kevalinazcatasRNAmaghAti karmaprakRtinAM vedakA bhavanti tathApi kevalina indriyavyApArAtItatvAta na paJcandriyA iti kathyante, iti bhAvaH 'sAyAveyagA vA asAyAveyagA vA saMjhi. pazcandriya jIvAH sAtAvedakA api asAtAvedakA api saMkSipaJcandriyANAmecaM vidhasvarUpatvAditi / 'mohaNijjasya udaI vA aNudaI vA, saMjJi paJcendriyA jIvA mohanIyakarmapakRte rudayiko vA anudayino yA bhavanti, tatra sUkSma saMparAyAntAH saMjIpaJcendriya jIva aura kSINa lohavAle saMjJI paJcendriya jIva mohanIya karma ke vedaka nahIM hote haiM 'selANa sattAha vi vedgA no avedgA' bAkI ke sAta karmoM ke mohanIya ke sivAya sAtakamoM ke ye saMjJI paJcendriya jIva vedaka hote haiM avedaka nahIM hotA hai| yadyapi kevalI jIva cAra adhAtiyA pArmaprakRtiyoM ke vedaka hote haiM taba bhI kecalI indriya vyApArAtIta hone se paJcendriya nahIM kahalAte haiM / 'lAyAvedagA vA asAyA vedanA kA ye laMjI razzendriya jIva sAtA ke bhI vedaka hote haiM aura ahAtA ke bhI bedaka kote hai| yoM ki saMjJI paJcendriya jIvoM kA aisA hI svabhAva hotA hai / mohaNijjarala udaI vA aNudaI vA' ye saMjJI paJcendriya jIna mohalIya karmaprakRti ke udyavAle bhI hote haiM aura anudhavAle bhI hote haiM / inameM jo saMjJI paJcendriya jIva sUkSma karmanu vedana karanArA ja hoya che. uvAza ta guNa sthAnamAM rahevAvALA saMsI paMcendriya jIvo ane kSINa mohavALI saMjJI paMcendriya jIva mehanIya karmanuM vahana 42vApADatA nathI. 'sesANa sattaNDa vi vedagA no avedagA mAhInA sAta karma prakRtinu mohanIya karma zivAyanI A saMjJI paMcendriya jIvo vedana karavAvALA hoya che. jo ke kevalI jIvo cAra AghAtiyA karmaprakRtinuM vedana karavAvALA hoya che. to paNa te kevalI indriyanA vyApArathI para hovAthI 5yendriya 4AtA nathI. 'sAyAvedagAvA asAyA vedagA vA' jhI yandriya zAtAnuM paNa vedana karavALA hoya che, ane asAtAnuM paNa vedana karavALA hoya che. kema ke-saMjJI paMcendriya jIvone svabhAva ja e hoya cha, mohiNijjasma udaI vA aNudaI vA mA sajJI 53ndriya 73 bhAnIya karma prakRtinA udayavALA paNuM hoya che, ane anudayavALA paNa hoya che. AmAM
Page #661
--------------------------------------------------------------------------
________________ trafer TIkA za040 a. za. 1 kR. kR. saMjJipaJcendriyotpAta 625 saMjJipaJcendriyAH mohanIya karmama kRterudayino bhavanti, upazAntamohAdayastu saMjJipaJcendriyA anudayino bhavantIti / ' sesANaM sattaNDa vi udaI no anudaI' zeSANAM mohanIyavyatiriktAnAM sarveSAmapi karmaNAM saMjJipaJcendriyA udayina eva bhavanti na tu anudathino bhavantIti / vedanodayayoH ko bhedaH ? ityAha-vedakatvamanukrameNodIraNAkaraNena ca udyAgatAnAM karmaNAmanubhavanam udayastu anukramAgatAnAM karma prakRtInA manubhavanamiti bheda iti / 'nAmassa goyassa ya udIragA no aNu dIragA' nAmno gotrasya ca karmaNaH sarve saMjJipaJcendriyA apAyAntA udIrakA eva bhavanti na tu anudIrakA bhavantIti / 'sesANaM chaha vi udIragA vA aNudIragA vA' zeSANAM nAmagotrajanAM paNNAmapi jJAnAvaraNIyAdInAM yathAsaMbhavam udIrakA saMparAya guNasthAna taka ke haiM ve to mohanIya karma ke udayavAle hote haiM aura upazAnta mohavAle haiM athavA kSINamohavAle haiM ve mohanIya karma ke udayavAle nahIM hote haiN| 'sesANa' sattaNha' vi udaI no anudaI' mohakarma ke sivAya zeSa sAta karmaprakRtiyoM ke ye udayavAle hI hote haiM anuvAle nahIM hote / vedanA aura udaya meM kyA antara hai ? uttara - anukrama se athavA udIraNA karaNa se udaya meM Aye hue karmoM kA anubhava karanA so vedakatA hai aura anukrama se udaya meM Aye hue karmoM kA anubhavana karanA vaha udaya hai / 'nAmassa goghassa ya udIragANo aNudIragA' ye samasta saMjJIpaJcendriya jIva nAmakarma ke aura gotra karma ke kSINamoha guNasthAna taka udIraka hote haiM anudIraka nahIM hote haiM / 'sA' chaha vi udIraNA vA aNudIragA vA' pAkI ke chaha karmaprakRtiyoM ke nAmagotra ko chor3akara jJAnAvaraNIya Adi 6 karmaprakRtiyoM ke je sa`gI pacendriya jIvo sUma sauMparAya guNu sthAna sudhInA che, teo te mehanIya kama nA udayavALA hAya che. ane upazAnta mAhavALA hAya che. teo mohanIya manA udhyavAjA hotA nathI. 'sesANaM' sattaNha' vi udaI no aNudaI ' mAhanIya kama zivAya khADInI sAta kamaprakRtiyAnA tee udayavALA ja hAya che, anuyavALA hAtA nathI. vedana ane udayamA zuM aMtara che ? uttaramAM prabhuzrI kahe che ke-anukramathI athavA udIraNA karaNathI udayamAM AvelA karmonA anubhava karave te vedanapaNuM che ane anukamathI udayamA AvelA karmanA anubhava Lshv| te dRya che 'nAmassa goyarasa ya udIragA No aNudIragA' mA saghaLA jIvA nAma kanA tathA getra karmAMnA kSINu mehaguNu sthAna sudhI udvIraka
Page #662
--------------------------------------------------------------------------
________________ 630 bhagavatI sUtre zrAnudIrAzca bhavanti / ayaM krama. pramattAH sarve'pi sAmAnyato'STAnAmapi karmaNAsudIrakAH AvalikA zeSAyuSkAratu taetra Ayurvarja saptAnAmudIrakA bhavanti, tathA yadA te vedanIya karmaNa udIraNAM na kurvanti tadA vedanIyayurvaja zeSa pa karmaNAmuddIrakA bhavanti agamanAdi caturguNAsthAnavartino vedanIyAyurvajanAM SaNNAmudIrakAH tathA sUkSmasaMparAyAH AvalikAyAM svAddhAyAH zeSAyAM mohanIya vedanIyAyurvarNAnAM paJcAnAmapi karmaNAmudIrakAH upazAntamohAstu uktarUpANAM paJcAnAM karmaNAM mohanIya vedanIyAyuSkavarjAnAmeva udIrakAH, kSINakapAyAH punaH ye yathA saMbhava udIraka bhI hote haiM aura anudIraka bhI hote haiM / udIraNA kA krama isa prakAra se hai-pramatta samasta saMjJIpaJcendriya jIva sAmAFor AThoM hI karmaprakRtiyoM ke udIraka hote haiM aura jaba inakI AvalimAtra AyuzeSa rahatI hai taba ye Ayu ke sivAya lAta karmaprakRtiyoM ke udIraka hote haiM / tathA jisa samaya ye vedanIya karma kI bhI udIraNA na karate hoM / usa samaya ye vedanIya aura AyuSka ke sivAya zeSa chaha karmoM ke udIraka hone ke kAraNa aprasanta Adi guNasthAna se vedanIya aura AyuSya karma ko chor3akara chaha karmaprakRtiyoM ke udIraka hote haiM / tathA sUkSma saMparAyavAle saMjJIpacendriya jIva jaba apanA arthAt sUkSma saMparAgha guNasthAnakA kAla AcalikA mAtra bAkI raha jAtA hai taba vaha mohanIya vedanIya aura AyuSa karma ke sivAya zeSa pAMca karmaprakRtiyoM kA udIraka hotA hai / tathA upazAnta mohavAle saMjJIpacendriya jIva bhI mohanIya Adi tIna karmaprakRtiyoM ko chor3akara zeSa pAMca karmaprakRtiyoM ke hI udIraka hote haiM / tathA kSINa kaSAyavAle saMjJIpaMcendriya jIva jaya hoya che. manuhI 24 hotA nathI. 'sevA' chaNha vi udIragA vA aNudIragA vA' khAkInI cha`prakRtine nAma geAtrane cheADIne jJAnAvaraNIya vigere cha krama prakRticenA A yatha sabhava-kaeNmathI udIraka pazu hAya che, ane udIraNAnA krama A pramANene che.-pramatta sudhInA saghaLA sajJI pacendriya jIveA sAmAnya rIte AThe kama prakRticenA uddIka hAya che, ane jyAre temenI AvalikA mAtranI AyuSya khAkI rahe tyAre tee AyuSya zivAya sAta kama prakRtiyAnA udIraka hAya che. apramatta vigere cAra vedanIya ane AyuSya kane cheDIne cha ka prakRtiyAnA udIraka haiAya che. tathA sUkSma sAMparAyavALA sa'nI paMcendriya jIvA jyAre peAtAnA kALa AvalikA mAtra mAkI rahe tyAre te mehanIya, caMdranIya ane AyuSya krama zivAya bAkInI pAMca kama prakRticenA uddIraka hoya che. tathA upazAnta mehanIyavALA sannIpaMcendriya jIve paNa meAhanIya vigere traNa kama prakRticeAne choDIne bAkInI pAMca ka prakRticeAnA ja udIraka hAya che,
Page #663
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za040 ma. za. 1 kR. kR. saMnipaJcendriyatvAta 631 svAdAyA AvalikAyAM zepAyAM nAma - gotrayoreva kevalamuDhI rakA bhavanti yoginospi kevalaM nAmagotrayorevodIrakA bhavanti, ayoginastu anudIrakA eva kevala bhavantIti bhAvaH / ' kaNhalessA vA jAva sukalesA vA' saMjJieJcendriyAH kRSNalezyA vA bhavanti yAvat zuklalezyA vA bhavanti, atra yAvatpadena nIlakApotatejaH padmalezyAnAM saMpraho bhavati / tathAca kRSNa lenA Agbhya yAvanchuklezyAntA ise paJcendriyA bhavantIti bhAvaH / 'sammadiTTI vA micchAdiTThI sammAmicchAdiTThIvA' saMkSipaJcendriyAH samyagdRSTavA bhavanti mithya dRSTavA bhavanti samyag mithyAdRSTayo mizradRSTayo vA bhavantIti / 'nANI vA annANI vA jJAnino vA bhavanti ajJAnino vA bhavanti saMjJipaJcendriyA: / 'maNajogI vayajogI kAyajogI' manoyogino vA bhavanti-vacoyogino vA bhavanti kAyayogino vA kSINamaha guNasthAna kA bAla eka AvalikA mAtra bAkI rahatA hai usa samaya nAmagotra ina do karmoM ke hI udIraka hote haiM / layonI jIva bhI inhI do karmoM ke udIraka hote haiM / 'evaM ayarogI jIva anudIraka hote haiM / 'kaNhalerasA vA jAva sukkaleslA vA' saMjJIpaMcendriya jIva kRSNalezyAvAle yAvat zuklaleiyAvAle hote haiM / yahAM yAvatpada se koSa nIla, kApota, teja, padma ina lezyAoM kA saMgraha huA hai| tathA ca ye saMjJI - paJcendriya jIva kRSNalezyA se lekara zuklazyAvAle taka hote haiM / 'sammadiTThI vA micchAdiTThI vA sammAmicchAdiTThI vA ye sampa dRSTi bhI hote haiM, mithyAdRSTi bhI hote hai aura mizradRSTi bhI hote haiM / 'maNajogI jogI kAyajogI' manoyogavAle, vacanayogavAle tathA kSINu kaSAyavALA sa'nI pacendriya jIvA jyAre peAtAnA kALa eka A likAmAtra khAkI rahe che. tyAre nAmageAtra A e karmonA ja uddIraka hAya che, sayeAgI jIva paNu Aja e karmonA uddIraka hAya che, ane ayAgI jIve anuIraka hAya che. 'kahaleskhA vA jAtra sukkalessA vA' saMjJI payendriya lavA SNutezyA vALA yAvat zukalalezyAvALA hAya che. ahiyAM yAvapadathI bAkInI nIla, kApAta, teja, padma, A lesyAenA saMgraha thayela che. tathA mAsa jJa| pacendriya lava kRSNulezyAthI saI ne zubhsasezyAvANA sudhI hoya he 'sammadiTThI vA, micchadiTThI vA sammAmicchadiTThovA' mA sabhya hRSTIdarAjA bhae hoya che, gane mithyAdRSTivANA pazu hoya che bhane bhizradRSTIvAjA pazu hoya he 'nANI vA annANI vA' tethe jJAnI pAtha hoya che, mane ajJAnI pa hoya che, maNajogI,
Page #664
--------------------------------------------------------------------------
________________ dara bhagavatI sUtre 9 bhavantIti / 'unajogo vannAmAI ussAsamA vA nIsAsagA vA AhAragA vA jahA egidiyANaM' upayogo varNAdiH ucchvAsakA vA niHzvAsakA vA AhArakAtha yathA ekendriyANAm ekendriyavadevopayogAdayaH paJcendriyANAmapi jJAtavyAH tatra upayogo dvividho'pi pazcApi varNAH, dvau gandho, paJcapi rasAH, aSTau sparzA bhavanti ucha vAsakA vA bhavanti niHzvAsakA vA bhavanti / AhArakAca bhavanti yathA ekendriyANAM prakaraNe tathA 'virayAya avizyAya virayA virayAya' saMjJipaJcendriyA viratAzca bhavanti aviratAtha bhavanti / viratAviratAzcApi bhavantIti / 'sakiriyA no akiriyA ' sakriyA bhavanti paJcendriyAH, no na tu akriyA bhavanti / 'te NaM bhaMte! jIvA kiM sattavidhagA vA avidhA vA' se khalu bhadanta ! jIvAH saMkSipaJcendriyAH sapta vidhakarmaprakRtInAM vandhakA vA bhavanti, aSTavidhakarmaprakRtInAM vandhakA vA bhavanti 'channihabaMdhagAvA egavihnabaMdhagA' vA pavidhakarmapakRtInAM vandhakA vA ekavidhakarmaaura kAyayogavAle hote haiM / 'uvajogo, cannamAI, ussAsamA vA nIsa sagA vA AhAragA vA jahA egiMdiyANaM' ye donoM prakAra ke upayogavAle hote haiM / pA~co raso vAle, do gaMdhovAle, pAMcoM varNoM vAle aura ATha prakAra ke sparza vAle hote haiM / ucchavAsavAle nizvAsavAle hote haiM aura AhAraka hote haiM / ityAdi jaisA ekendriya ke prakaraNa meM kahA hai vaisA hI samajhalenA cAhiye / 'virayA ya avisyA ya virayA virayA ya' ye saMjJI paMcendriya virata, avarita evaM viratAvirata hote haiN| 'sakiriyA no akiriyA' kriyA sahita hote haiM, akriyA-kriyA rahita nahIM hote haiM / 'te NaM bhaMte ! jIvA kiM sattaviha baMdhagAvA aTThaviha gAvA' he bhadanta ! ye jIva kyA sAta prakAra kI karmaprakRtiyoM ke bandhaka hote haiM ? athavA ATha prakAra kI karmaprakRtiyoM ke bandhaka hote vayajogI, kAyajogI' manAyeogavANA vayanayogavANA bhane ayayogavAjA hoya che. 'ubajogo vannamAI, utsAsagA vA nIsAMsamAvA, AhAragAvA jahA egidiyANa " ekendriya jIveAnI jema tee banne prakAranA upaceALavALA hAya che pAMce prakAranA rasAvALA hoya che, e gadheAvALA, pAMcavavALA ane ATha prakAranA sparzavALA hAya che. ucchavAsa niHzvasavALA hoya che. ane AhAraka hAya che. 'vIrayAya avirayA ya virayAvizyAya' te saMjJI pathendriya vizta-avirata mane viratAvirata hoya he 'sakiriyA no akiriyA' diyA sahita hoya che, aDiyA -DiyA vinAnA hotA nathI. 'te NaM' bhate ! jIvA kiM sattavidhatA vA aTThaviha vadhagA vA' he 'lagavana A zuM sAta prakAranI krama prakRtiyAnA badha phavAvALA hAya che ? athavA AThe prakAranI phama prakRtiyAnA khadha karavAvALA jIve
Page #665
--------------------------------------------------------------------------
________________ thradrakA TIkA za040 a. za. 1 kR kR. saMkSipaJcendriyotpAta: : 633 prakRtInAM vandhakA vA bhavantIti praznaH / bhagavAnAha - gogamA ! ityAdi, 'goyamI' he gautama! 'sattavidhagAvA jAva egacitramA vA savidhakarma kRtInAM bandhakA vA saMjJiJcendriyAH yAvat ekavidhavandhakA pA, atra yAvatpadena aSTavidhabandhakA vA padavidhabandhakA vA etayoH saMgraho bhavatIti / 'teNaM saMte ! jIvA ki AhArasannoutA jAva parihasannovA' te khalu bhadanta / jIvAH saMjJipaJcendriyAH kimAhAropayuktA bhananti yAtratyarigrahasaMtoSayuktA vA bhavanti atra yAvatpadena syazaithunasaMjJayoH parigraho bhavati 'no sanoucA vA' ko saMjJa yuktA vA bhavanti ? 'savvattha pucchA mANikanya' sarvatra pRcchA - praznarUpA bhaNitanyA, pRthak pRthagurUpeNa sarvapraznaH karaNIya iti / bhagavAnAha 'gomA' ityAdi, 'goyamA !' he gautama | 'AhArasannoutA jAva vo sanno uttA' AdArasaMjJopahaiM ! 'chavhi baMdhagAvA' cha prakAra kI karma kRtiyoM ke bandhaka hote haiM athavA 'ehi SaNA kA eka prakAra kI karmaprakRtiyoM ke hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate hai- 'locanA ! ye jIna 'satta vihA baMdhA vA jAva edhi baMdhanA vA' sAta prakAra kI karmaprakRtiyoM ke bandhaka hote haiM yAvat eka prakAra kI karmaprakRtiyoM ke bandhaka hote haiM / yahA~ yAvat zabda se 'aSTadikA vA pavidha bandhakA vA ina padoM kA saMgraha huA hai / 'teNaM saMte / jIvA kiM AhArapannovatA jAva parirahasannovalA' he bhadanta ! ve saMjJIpaMcendriya jIva kyA AhArasaMjJopayukta yAvat parigraha saMjJopayukta hote haiM ? yahAM yAvat pada se 'jaya maithuna saMjJAoM kA grahaNa huA hai| athavA 'to sannocatA vA' ye to sajJopayukta hote hai ? isa prakAra 'sanvattha pucchA bhANiyannA' pRthak pRthaka rUpa se prazna kara lenA cAhiye / hoya he ? athavA 'chavviha baMdhagAvA' cha aAratI pratiyonA gaMdha azvAvAjA hoya he ? athavA 'egavihavanagA dA' se prAznI amRtilA gaMdha uravAjA hoya he ? yA praznanA uttarasAM aluzrI gautama | vo 'sattaviha badhagAvA jAva egavi baMdhagA vA' sAta prAznI kama prakRtiyAnA Adha karavALA paNa hAya che. ahiyAM yAta zabdathI pralipa dhAvA paddhavidha baMdhagAtrA' yA honA sagraha thayo che'te Na' bhave / jIvA ki AhArasannova uttA jAva pariggadasannova uttA' he labhavana te saMjJI yathendriya jIvA zu AhAra saMjJopacegavALA hoya che ? ca vat pahi sajJopayAgavALA hoya che? ahiyAM avatpadathI bhaya ane maithuna sattAe grahaNa karavAmA mAvesa che athavA 'nosannovauttA vA' mA norAjopayeovANA hoya he ? yA rIte 'samvat pucchA bhANikavA hA hA upathI ana urI deve| e De - 'goyamA / he bha0 80
Page #666
--------------------------------------------------------------------------
________________ 634 ____ bhagavatIstre yuktAH yAvat no saMjJopayuktA vA bhavanti / 'kohakasAI vA jAva lobhakasAI vA aphasAI vA' saMjJipazcendriyAH krodhakapAyino dA lobhakapAyino vA apAyinI vA bhavanti / 'itthi veyagA bA, purisaveragA vA, napuMsamaveyagA vA aveyagA vA' te saMjJipaJcendriyajIvAH strIvedakA vA bhavanti, puruSavedakA vA bhavanti napuMsakavedakA vA bhavanti avedakA vA bhavantIti / 'ithivecaMdhagAvA, purisavedavaMdhagA vA, napuMsamavedavaMdhagAvA, abaMdhagA vA' strIvedavandhakA dA bhavanti puruSavedabandhakA vA bhavanti napuMsaka vedavandhakA vA bhavanti abandhakA vA bhavantIti 'sannI no asannI' saMkSipaJcandriyajIvAH saMjJino bhavanti no asaMjJino isa ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'goramA! AhAra sanovauttA, jAva no sannodauntA' he gautama ! ye AhAra laMjJopayukta hote haiM yAvat no saMjJopayukta hote haiN| 'kohakasAI nA jA lobhasalAI vAye krodha kaSAya se lekara lobhakaSAya se yukta hote haiN| tathA kaSAyoM se rahita bhI hote haiN| 'ithiveSagA vA purilaveyagA vA napuMsa gazyamA vA' ye strI vedavAle bhI hote haiM, purUSa veda vAle bhI hote haiM aura lapuMsaka vedavAle bhI hote haiM / tathA-'aveyagA vA bhavaMti' cinA bevAle bhI hote haiM / 'isthivedabaMdhagA vA, purisavedabaMdhagA vA napuMsagavebaMdhagA vA, abaMdhagA vA' ye strIveda ke bandhaka hote haiM, puruSaveda ke bandhaka hote haiM aura napuMsaka veda ke bhI dhandhaka hote haiN| tathA ina tInoM vedoM ke abaMdhaka bhI hote haiN| 'sannI no asannI' ye saMjJo hI hote haiM asaMjJI nahIM hote haiN| 'saI. diyA no aNidiyA ye sendriya hote haiM indriyoM se rahita nahIM hote haiN| 2mA praznamA uttaramA prabhuzrI gautamasvAmIna 4 4-'goyamA ! AhArasannovauttA, jAva no sannovauttA' he gautama ! | mAhAsa zo5yAvAyAvat aya soyayAvANA DAya cha 'kohakasAI vA jAva lobhakasAI vA akasAI vA' A krodha kaSAyathI laIne lebhakaSAyavALA hoya che, tathA kaSAyathI rahita 56 DAyache 'itthiveyagA vA purisaveyagA vA napusagaveyagA vA' mAsIvANA paNa hoya che, purUSadavALA paNa hoya che, ane napuMsaka vedavALA paNa hoya cha. tathA 'avedagA vA bhavati' tasA vinAnA pAya che. 'itthivedabaMdhagA vA, purisravedabaMdhagA vA napusakavedaba dhagA vA, abadhagA vA' striivhn| badha karavAvALA paNa hoya che, purUSadane baMdha karavAvALA paNa hoya che, ane napuMsakavedano baMdha karavAvALA paNa hoya che. ane traNa prakAranA vaidyane madha nayI 5 32tA. 'sannI no asannI' / sahI hoya che. masajI hAtA nathI. 'sei diyA no aNidiyA' mA chadrayAvANA DAya che. indraya
Page #667
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyayandrikA TIkA za040 a. za.1 kR.kR. saMkSipaJcandriyotpAta 635 bhavantIti / 'saiMdiyA no aNidiyA' sendriyAH saMjJipaJcendriyA indriyavanto bhavanti no anindriyA bhavanti / 'saMciTThaNA jahanneNaM ekkaM samayaM' saMsthAnamavasthitiH saMjJipaJcandriyANAM jaghanyenaikaM samayaM kRtayugma kRtayugma saMjJipaJcendriyANAmavasthitirekaM samayaM samayAnantaraM saMkhyAnsarasabhAvA diti / 'uko seNaM sAgarobamasayapuhuttaM sAiregaM' utkarSaNAbasthiti sAgaropamazatapRthakatvam, sAtirekam, kRtayugmakRtayugmasaMjJipaJcandriyANAmutkarpaNa avasthAnaM kAlasthitiH sAgaropamazatapRthaktvaM dvisAgaropamazatAdArabhya nava sAgaropamazataparyantaM sAtirekaM bhavati, yata itaH paraM te saMjJipaJcandriyatayA na bhavantIti bhAvaH / 'AhAro taheva jAva niyama chadisiM' AhAra stathaiva AhAro dezakavadeva, kiyatparyantaM tatrAha-yAvat niyamAt paDdizi saMjJipaJcendriyANAmAhAro niyamataH paidigbhyo'pi bhavati lokamadhye'vasthitAnAmeSAM vyAghAtAbhAvat iti, 'saMciThThaNA jahanneNa ekkaM lamayaM' saMciThThaNA ina kRtayugmakRtayugma rAzipramita saMjJipaMcendriya jIvoM kI avasthiti jaghanya le eka samaya kI hotI haiM kAraNa ki eka samaya ke bAda saMgAMtara hone kI saMbhavanA rahatI hai aura 'ukoseNaM lAgarobamalaya pahutaM' lAirega' utkRSTa se kucha adhika sAgaropama zatapRthaktva kI hotI hai| bAda meM ye anya rAzipramita ho jAte haiM / arthAt saMjJipaMcendriya rUpatA hanameM nahIM rahatI hai do sAgaropama zata se lekara nau sAgaropama zAtakA nAma lAgaropama zata pRthaktva hai| 'AhAro taheva jAdha niyamaM chabili' ohAra kA prakaraNa prajJApanA ke AhAra pada 28 vAM ke jaile hai arthAt inakA AhAra loka ke madhya meM inakI sthiti hone ke kAraNa niyama se yAvat chahoM dizAoM se hotA hai| kyoMki usa meM inheM kilI bhI prakAra kA vyAghAna nahIM hotA vinAnA jAtA nathI. "saMciTaNA jahaNNeNa ekkasamaya' mA tayuma tayugma rAzi pramANuvALA saMgI paMcendriya jIvonI saMciThThaNa-avasthiti jaghanyathI eka samayanI hoya che, kAraNa ke eka samaya pachI saMkhyAMtara hovAnI saMbhAvanA 27 cha. gana 'ukkoseNa sAgarovamasayapuhuttaM sAirege' G thI padhAre sAgarepamazata pRthakRtvanI hoya che. te pachI teo anya rAzI pramANavALA thaI jAya che arthAt sa jJI paMcendriya paNuM teomAM rahetuM nathI be sAgare5m zatathI na sAgarA5mazatanu nAma sAga335ma zata thapa cha, 'AhArI taheva jAva niyama chaddisi' tamAnI mAhA2 sonI madhyamatI mA hevAne kAraNe niyamathI yAvat chae dizAethI hoya che. kema ke temAM teone keIpaNuM rItane vyAghAta thatA nathI. ahiMyAM yAtpadathI traNa dizAethI paNa
Page #668
--------------------------------------------------------------------------
________________ 636 bhagavatI sUtre ''TiI jahaNa' ekaM samayaM saMjJipaJcendriyANAM sthiti jaghanyenaikaM samayaM bhavati, 'Dekko seNaM tettIsa sAgarodamAI' utkarSeNa trayastriMzatsAgaropamANi / 'cha samugdhAyA AdillA' pada samudghAtA AdimAH vedanA kayAyAdikAH pada kevali samudghAtavarjA bhavantIti / saMzipaJcendriyANAmetramAyAH vedanAkapAyagAraNAntikavaikriya taijasAhArakAkhyAH paDeca samudaghAtA bhavanti, sAmastu kevalisamudghAtaH kevalinAmeva bhavati teSAM zepAH paTsasudyAtA na bhavanti indriyopayogAbhAvena kevalinAmanindriyatvAditi te saMjJipaJcendriyatvena na gRhamante iti bhAvaH / 'mAraNAMtiya samugdhAraNaM samohayA vimaraMti' te saMjJipazcendriya jIvAH mAraNAntika samudghAtena samavahatA api mriyante 'asamohayA vi maraMti' asamavaddatA api mriyante / 'uvaNA jaheva uvanAo' udvartana yathaivopapAtaH catasRbhyo'pi gatibhyaH hai ! 'ThiI jahanneNaM' ekka samaya' inakI jaghanya sthiti eka samaya kI hotI hai aura 'ukphosena tettIla lAgarovamA utkRSTa sthiti 33 sAgaropama kI hotI hai / 'cha mugdhAyA AdilA' Adi ke chahasamud ghAta hote haiM / ina ke kevali samudghAta nahIM hotA hai | vedanA, kaSAya mAraNAntika vaikiya taijasa aura AhAraka ye cha samuddhAta inake hote hai / kevaliyoM ke ve 6 samudrghAta nahIM hote haiM / kyoM ki inameM indriya janya upayoga kA abhAva rahatA hai| isaliye inameM saMjJI paMcendriya saMjJA nahIM hotI hai / isIliye inheM anindriya kahA gayA hai / 'mAraNAMtiya samugdhAeNaM samohayA vi maraMti' ye saMjJIpaMcendriya jIva mAraNAntika samudghAta se samavahata hokara bhI marate haiN| 'asamorayA ci maraMti' "" thAya che. cAra dizAethI pazu thAya che ane pAMca dizAethI pazu hoya che. thA pATha zratha purAyo che. 'ThiI jahanneNaM' eka samaya' tethonI dhanya sthiti- Ayumana me samayanI hoya che. yAne 'ukoseNa' vettIsa ' sAgarovamAi " uSTa sthiti tenrIza sAgaroyabhanI thAya che. 'cha samugdhAyA AdillA' bhane teonA AdinA eTale ke-vedanA kaSAya mAraNAntika vaikriya ane teMjasa, A cha samruddhAte hAya che teone kevalI samuddAta hAtA nathI. kema ke kevalI samudlAta kevalIyAne ja hAya che, keliceAne cha samrudhdhAttA hotA nathI, indriya janya upayeganA abhAva rahe che. tethI temAM sa'nI pacendriya saMjJA hotI nathI. tethI tekhAne manindriya hyA che, 'mAraNaMtiya samugdhAraNa mohayA vi mara'ti' yA saMjJI pathendriya kavI bhArayAnti samuddaghAtathI sabhudddhAta - urIne pAya bhare he bhane 'asamohayA vi marati' bhAraNAntiH
Page #669
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramayadandrikA kA za040 a. za.1 kR.kR. saMkSipaJcandriyotpAta 637 poktastathaiva udvartanA nissaraNam uddhRtya gamanamapi teSAM catasRSvapi gatiSu narayika tiryag-manuSya-deveSu bhavatIti mAH, na kaspAi paDi se ho' na kutracidapi patiSedhaH 'jApa aNuttaraviSANa tti' yAvadanuparatrimAnamiti, nArakAdi caturgatiSvapi paJcendriyANA mudvartanA mAti anuttaravimAnaparyantaM kasyApi sthAnasya pratiSedho nAstIti / 'aha bhaMte ! sance pANA jAva aNatakhutto' atha bhadanta ! sarve mANA yAvat sarve sattA kRtyugmakRtayugma saMjJipazcendriyatayA ki samutpanna pUrvA ? he gautama ! sarve pANAH sarve bhUnAH sarve jIvAH sarve santAH kRtayugmakRtayugmasaMjJipazcendriyatayA asakRt athavA anantakRtvA samutpannapUrza iti / 'evaM solasamu vi jummesu bhANiya aura mAraNAntika sadghAta le samavahata hue vinA bhI marate haiN| 'ucaTThaNA jaheva uvayAo' ina meM upAta ke jaise udartanA hotI haiN| arthAt inakA cAroM galiyoM meM upapAta hotA hai aura cAroM gatiyoM ke jIvoM kA inameM utpAda hotA hai / 'la katthaI' paDileho' inheM AnejAne kI kahIM para bhI rUkAvaTa nahIM hai| 'jAca aNuttaravimANAta' yAvat ye anuttara vimAnoM paka jAte haiM arthAt vahAM taka inakA utpAda hotA hai| 'aha maMte ? savye pANA jAya arNatakhuto' he bhadanta ! kyA samakSA prANa thAvat samasta satva, kalayugma kRtayugmasaMjJipacendriya rUpa se utpanna ho cuke ? lasara meM prabhuzrI kahate hai-save pANA lance A sande jIvA sadhne sattA he gautama ! samasta prANa, samasta bhUta, samasta jIva aura samasta satva alata-bAraMbAra athavA analaghAra kRtayugmakRtayugma saMjJIpacendriya rUpa se utpanna ho cuke haiN| 'evaM solasasu vi jummesu samuddhAta yA vinA 55 bhare che. 'ucaDhaNAM jahetra uvavAo' teone upapAtanI jema ja udvartana paNa hoya che. arthAta teono cAre gatimAM upapAta hoya che. ane cAre gatinA che tamAma pA sAya che. 'na katthai paDihoM' tayAne 12412bhAM dhyA 561 34158 yatI nathI. 'lAva aNuttaravimANatti' yAvat te manuttara vimAna sudhI 15 che arthAta tyAM sudhI tamAna pA hAya cha 'ahamaMte / savve pANA jAva aNatakhutto' bhagavana saghA pAye, sA satyA, tayuma, kRtayuma saMjJI paMcendriya paNuthI utpanna thaI cukyA che ? A praznanA uttaramAM asuzrI cha hai-'savve pANA savve bhUA savve jIvA savve sattA' gItama! saghaLA prANe saghaLA bhUte, saghaLA che. ane saghaLA so, asakRta-vAraMvAra athavA anaMtavAra kRtayuma kRtayuma saMjJI paMcendriya paNuthI utpanna thaI cukyA
Page #670
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2398 bhagavatI sUtre 'vvaM jAva aNatakhutto' evaM kRtayugma kRtayugmasaMkSipaJcendriyayugmeSu upapAtAdArabhya ananta kRtvaH samutpanna pUrNa iti kathitaM tathaiva 'solasasu vivi jumme bhANiyanvaM jAva anaMta khutI' poDazapyapi dvitIya kRtayugma jyoja saMjJipaJcendriyata Arabhya yAaa seyojakalyo saMjJipaJcendriyaparyanteSu yugmeSu bhaNitavyaM yAvad ananta kRtvaH anantazastadrUpeNa pUrvaM samutpannA iti paryantamiti bhAvaH / ' navaraM parimANaM jahA ve diyANaM' navaraM kRtayugma kRtayugma saMJcendriyANAM yathA dvIndriyANAM poDaza, saMkhyAtA vA asaMkhyAtAveti / 'sesaM taheba' zeSaM parimANavyatirikta mupapAtAdikaM tathaiva pUrvavadeva pUrvokta prathamayugmavadeva prathamayugme yat yathA kathitaM tatsatraM tathaiva bhANi jAva aNatakhutto' isI prakAra se 'kRnayugma kRtayugma saMjJI pacendriyoM meM samasta prANAdi jIvoM kA jaisA upapAta se lekara ananta bAra taka kA upapAta ho cukanA kahA gayA hai 'dvitIya kRtayugma yoja saMjJipaMcendriya rUpa se unake upapAta ko lekara yAvat kalyoja kalyoja saMjJipacendriya paryanta sugmoM meM ye anantavAra utpanna ho cuke haiM aisA kaha lenA cAhiye / 'navara' parimANaM jahAM ve diyANaM' hIndriya jIvoM kA jaisA parimANa 16 athavA saMkhyAtaAdi rUpa se kahA gayA hai usI prakAra se ina kRtayugma kRtayugmAdi sazipacendriya jIvoM kA bhI parimANa jAnanA cAhiye | 'sesaM taheba' parimANa se atirikta upapAta Adi jisa jisa prakAra se prathama yugma meM kahe gaye haiM vaise hI ve saba jAnanA cAhiye 'sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! tti' he bhadanta | jaisA Apane yaha kahA hai vaha saba che, ' evaM ' kholasasu vi jummesu bhANiyavva jAva aNatakhutto' mA4 prabhA kRtayugma kRtayugma sannI paMcendriAmAM saghaLA prANa vigere jIveAnA upapAtathI laIne anaMtavAra sudhInA upapAta thaI cUkayA che, e kathana sudhI je rIte kahela che, eja pramANe bIjA mRtayugma caiAja sannipa cendriya paNAthI tenA upapAtathI laI ne yAvat kalye!ja kalyeAja sa'nI pacendriya payantanA yugmAmAM tethe| manatavAra utpanna ardha zubhyA che. te he' le the. 'navara' parimANa' jahA bei dithANa" me indriya vAnuM paribhASa ke prabhA 16 soNa gathavA sakhyAta athavA asakhyAta paNAthI kahela che, eja pramANe A kRtayugma drutayugya saMjJI pathendriya kavonu paribhAzu ya samanvu 'sesa tadeva' parimaNu zivAya utpAta vagere je rIte pahelA yugmAmAM kahela che. teja pramANe te saghaLuM kathana samajI levu. 'seva bhate / seva' bhaMte | tri' he bhagavana Apa devAnupriye me mA viSayanA
Page #671
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za040 a. za.1 kR.ka. saMkSipaJcandriyotpAtaH jJAtavyamiti se bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // iti catvAriMzattame zatake prathame zate prathamodezakaH samAptaH // 40 // 1 // // iti cayariMzattame zatake prathame zate prathamoddezakaH samAptaH // 40.1 // dvitIyodezakaH 2 'paDhama samaya kaDajummADa jugma sannipaMcidiyANaM bhaMte ! ko uvavajjati' prathama samaya kRtayugmakRtayugmasajJizcandriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante ? ityAdi prazna:, uttaramAha-uvavAo parimANaM AhAro jahA eesi ceva caDhamudde. sarvathA satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautamane prazuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA candanA namaskAra kara phira ye saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| 40 veM zataka ke prathama zata meM prathama uddezaka samApta 140-1 // 'pahamasamaya kaDajummakaDajumma sannipaciMdiyAgaM bhaMte ! ko uvavati' ityAdi TIkArtha-he bhadanta ! prathama samaya kRnayugma kRtayugma rAzipramita saMjJIpacendriya jIva kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote haiM ? kyA ve narayikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA tithagyonikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA devoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'uvadhAo parimANaM AhAro jahA eesiM ceva paDhamu. saMbaMdhamAM kathana karela che. te saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. he bhagavAna Apa devAnupriyanuM kathana satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne tapa ane saMyamathI potAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU01 cALIsamAM zatakamAM pahelA zatakane pahelo udeze samApta 40-1 pahelA zatakanA bIjA uddezAne prAraMbha- 'paDhamasamaya kar3ajummakaDajummasanni pacidiyANa bhate ko uvavajjati'. TIkArtha -he bhagavana prathama samaya kRtayugma kRtayugma rAzivALA saMgI pacendriya jI kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che? zuM teo narayimAMthI AvIne utpana thAya che? athavA tiyacanikamAthI AvIne utpanna thAya che ? athavA manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA devamAMthI AvIne utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM prabhutrI kahe che hai-'upavAo parimANa AhAro jahA eesiM ceva paDhamudde sae' gItama! tanmAnA
Page #672
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sae' upapAtaH parimANamAhAro yathA etepAmeca catvAriMzattamazatake prathamodezake upapAtaparimANAhAro yathA eteSAM prathamodeza ke kathitA ratathaiva vijJeyAH / tatro papAto nairayikAdibhya sarvebhyaH na kutrato'pi pratiSedhaH, parimANaM poDaza vA saMkhyAtA asaMkhyAtA vA utpadyante / AhAro niyamAt paGgadizam / 'ogAhaNA vaMyo vedo vedaNA udaya udIraNAya jahA veM diyANaM paDha samaiyANaM' avagAhanA vandho vedo vedanA udaya udIraNA ca yathA-dvIndriyANAM prathamasAmayikAnAma, yathA prathamasAmayika dvIndriyANAM bandhaveda vedanAdika vipaye kathitaM tathaiva ihApi jJAtavyamiti / tadeva kaNhalessA vA jAva sukAlessA vA tathaiva kRSNalezyA za yAvat desae' he gautama ! inakA upapAta parimANa aura AhAra jaisA isI zAlaka ke prathama uddezaka meM kahA gayA hai vaizA hI jAnanA caahiye| isa prakAra hana kA upapAta samasta cAroM jatiyoM meM se hotA hai| milI bhI gati se Akara ke inake upapAta hone kA pratiSedha nahIM hai eka sAtha inake utpanna hone kA parimANa 16 athavA saMkhyAta athavA asaMkhyAta hai! AhAra inakA nidhana se cAroM dizAoM se hotA hai| 'ogAhaNA paMdho, vedo veyaNA, udaya udIraNA ya jahA vediyANaM paDhamalamaiyANaM' prathama sAmayika do indriya jIvoM kI jesI avagAhanA kahI gaI hai, jaisA bandha kahA gayA hai, veda kahA hai, dedanA kahI gaI hai| jamA udaya kahA gayA hai aura jaisI udIraNA kahI gaI hai vaisA hI yaha sapa kathana ina kRtayugma kunayugma rAzipramANa saMjJIecendriyoM ke sambandha meM bhI kara lenA cAhiye / prathama samayavatI kRmayugma kalayugmasaMjJipacendriya jIva u5pAta, parimANa ane ahari A zatakanA pahelA udezAmAM je pramANe kahela che, teja pramANene samaje. A rIte teone upapAta cAre gativALA jamAMthI hoya che. kaI paNa gatimAMthI AvIne teono upapAta thavAne niSedha kahela nathI. eka sAthe teone utpanna thavAnuM parimANa 16 soLa athavA saMkhyAta athavA asaMkhyAta kahela che teono Aha 2 niyamathI cha se hamethI hAya che. 'ogAhaNA badho, vedo veyaNA udayI udIraNAya jahA veIdiyANa paDhamamamaiyANa' prathama samayANA mendriya vAnI avagAhanA je pramANenI kahela che, je rItane baMdha kahela che te rIte vedanA kahela che, vedanapaNu je rIte kahela che, jevA udayavALA teone kahela che. je rItanA udIraka kahela che, e ja pramANenuM A saghaLuM kathana A kRtayugma kRyuma rAzivALA saNI paMcendriya jInA saMbaMdhamAM paNa kahevuM joIe prathama samayavati kRtayugya kRtayugma rAzIvALA sannI pacendriya jIva kRNalezyAthI
Page #673
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za040 a. za.1 pra. samaya kR.kR. saMjipaJcendriyotpAtaH 65 zuklalezyAH prathama samaya kRtayugmakatayugma saMjJipaJcendriyA bhavantIti / 'sesaM jahA beMdiyANaM paDhamasamaiyANaM jAba aNaMtakhuno' zeSaM pUrva kathitAtiriktaM sarva yAM dvIndriyANAM prathama sAmayikAnAM kathitaM tathetra anantavAraM samutpannapAH etatpa yantam 'navaraM ithivedagA vA puritavedagA vA napuMmagavedamA vA, sanniko asamiNo' navaraM-kevalam dvIndriya prAraNApekSayA imeva lakSaNyaM yat prathamasamaya kRtayugma kRtayugma saMjJipaJcendriyA khIvedakA vA bhavanti puruSavedakA vA bhavanti napumakavedakA vA bhavanti, kintu avedakA na bhavatItyetadeva vailakSaNyam / saMjJino asaMjJino vA bhavantIti / tatra tu 'no ahanI' iti pAThaH etadeva vailakSaNyam / 'sesa kRSNalezyA le lekara yAvat zuksaleApAle hote haiM to inake sambandha meM bhI aisA hI kathana jAnanA cAhiye / 'lelaM jahA bediyANa paDhamasamaiyANa jAba alakhuttoM' vAzI kA aura kathana prathama samayavatI do indriya jIvoM ke sambandha meM jalA mahA gayA hai vaisA hI hai / yaha kathana 'yAt ye salala prANa Adi jI anantavAra prathama samaya vatI kRtayugma kunayugma rUpa se utpanna ho cuke haiN| yahAM taka karanA cAhiye / parantu jo vizeSatA dvIndriya prakaraNa kI apekSA hala meM hai vaha 'navaraM ithivedagA pA purirAvedagA vAnasamavedanA kA lakSaNo asa niNoM' isa satra pATha dvArA yahAM skRSTa kI gaI hai dIndriya jIva kevala eka napuMsaka vevAle hI hote haiM taba ki ye tInoM devAle hote haiN| ye avedaka nahIM hote haiN| bIndriya asaMjJI hI hote haiN| ye prathama samayavartI kRtayugma kRtayuna zilila paMcendriya jIva saMjI bhI hote haiM aura asaMjJI bhI hote haiN| laIne cAvata zukalezyAvALA hoya che. A kathana sudhInu saghaLuM kathana AmanA samamA 55 unase. 'sesa' jahA beIdiyANa paDhamasamaiyANa jAva aNatakhutto' mADItuM saghaNu thana prathama samayamA 22nArA mendriya vAnA sabaMdhamAM je pramANe kahela che, eja pramANe A saghaLuM kathana yAvat teo saghaLA prANe vigere jI anaMtavAra prathama samayamAM rahenArA kRtayuma kRtayugma rUpathI utpanna thaI cukyA che A kathana sudhI kahevuM joIe. paraMtu je vizeSapaNu che. eTale ke be Indriya prakaraNa karatAM je judApaNuM Ave che, te 'navara ithiveyagA vA purikhaveyagA vA napu sagaveyagA vA sanniNo asanniNo' A sUtra pATha dvArA ahiyAM batAvela che. be Indriya jI kevaLa eka napuMsaka davALA ja hoya che. jyAre A traNe vedavALA hoya che A adaka hatA nathI. dvIndriya jIva asaMgI ja hoya che, A prathama samayavati kRtayugma 1081
Page #674
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIce taheca' zepaM navaramityAdinA yat kathitaM tadatirikta sarva prathamasAmayika dvIndriyavadeva jJAtavyamiti / 'evaM solasasu vi jumme mu' evaM prathamasamaya kRtayugmakRtayugma saMkSipaJcendriyasya yathA kathita tathaiva kRtayugma yojAdirUpa dvitIya yugmata Arabhya poDazasvapi yugmeSu jJAtavyam, 'pariyANaM tadeva sabcha' parimANaM tathaiva sarva parimANaM sarvamapi prathamasamaya dvIndriyavadeva jJAtavyamiti / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte tti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti|| // iti catvAriMzattame zatake prathame zate dvitIyoddezakA smaaptH||40|1|2 'evaM ettha vi ekkArasa uddesagA taheba' evamatrApi zate prathame ekAdazo 'evaM solasasu vi jummelu' jaisA yaha kathana prathama samaya kRtayugma jIvoM ke sambandha meM kahA gayA hai usI prakAra se prathama samaya kRtayugma vyojAdi rUpa dvitIyayugma se lekara solahayugmoM meM bhI kaha lenA cAhiye / 'parimANaM taheca savvaM' prathama samayaktI dvIndriya ke jaisA sarvatra kI kathana yahAM kara lenA caahiye| 'sevaM bhaMte ! levaM bhaMte ! tti' 'he bhadanta jaisA Apane yaha kahA hai vaha sarvathA satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautama ne prabhuzrI ko vandanA kI namaskAra kiyA vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| ___40 ve zataka meM prathama zata meM yaha dvitIya uddezAka samApta huaa| // 40-1-2 // kRtayugma rAzivALA paMcendriya jI saMjJI paNa hoya che, ane asaMjJI paNa hAya cha, 'sesa taheva' mADItuM bhI saghaNu 4thana prathama samayavAdIndriya vAnA 4thana pramANe 1 che. 'eva solasasu vi jummesu mA 4thana pramANe prathama samaya kUtayuma kRtayugma ja vigere rUpathI bIjA yugmathI laIne soNe yubhAmA 59 4 'parimANa taheva savva' prathama samayamA rahevAvALA dvIndriya jInA kathana pramANe ja badhe ThekANe ahiyA parimANa saMbaMdhI kathana kahevuM eIe. 'seva bhate / seva' bhate ! tti hai bhagavana bhAvAnupriye. sA viSayamA je pramANe kathana karela che. te saghaLuM kathana sarvathA satya ja he bhagavana Apa devAnuM priyanuM te saghaLuM kathana sarvathA satya ja che A pramANe kahIne gautama vAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vadanA namaskAra karI ne te pachI saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU01 cALIsamA zatakamAM pahelA zatakane bIjo uddeza samApta 540-1-rAI
Page #675
--------------------------------------------------------------------------
________________ prayacandrikA rIkA za040 a.za.1 pra.samaya kR.kR. saMkSipaJcendriyotpAtaH 643 ddezakAH jJAtavyAH / tatra 'paDhamo taio paMcamo ya sarisagamA' prathamastRtIyaH paJcamazca sadRzagamA ekAlApakA ityarthaH / 'sesA aTTavi sarisagamA' zeSA aSTAvapi dvitIyacaturthaSaSThasaptamASTama navama dazamaikAdazAkhyAH sadRzagamA smaanaaH| 'cauttha chaTTa ahama dasamesu nasthi visemo kAyayo' caturtha paSTASTama dazamepu nAsti vizeSaH kartavya iti / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // catvAriMzattameM zatake prathama saMkSipaJcendriyamahAyugmazataM samAptam / / 40 / 1 / 2 // ____TIkArtha-'evaM ettha vi ekkArasa uddesagA' isa prathama zata meM bhI 11 uddezaka haiM / ina meM 'paDhamo taio paMcamo ya sarisaMgamA prathama dvitIya uddezaka aura pAMcavA uddezaka ye tIna ekasarIkhe AlApakavAle haiM / aura 'selA ahavi sarisagamA bAkI ke ATha uddezaka dvitIya, caturtha, SaSTha, uddezaka saptala, bhaSTama, navama, dasama aura 11 vAM ye ATha uddezaka samAna AlApapAle haiN| 'cauttha chaTTa aTTama isamesu nasthi viseso kAyayo' caturtha chaThe ATha ina uddezako meM koI vizeSatA kartavya nahIM haiM 'seva bhaMte ! heva bhaMte ! tti' he bhadanta ! ApakA yaha kathana sarvathA satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA vandanA namaskAra kara phira ve saMghama aura tapa se AtmA ko bhAkti karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| 40 veM zataka meM saMjJipaMcendriya mahAyugma zata samApta huA // 40-1 // __evaM etthavi ekkArasa uddesagA' mA 59 zatabhA pazu 11 magiyAra zAmA cha. tamAM paDhamo taio pacamo ya sarisagamA' paDasa deza mA desh| ane pAMcame udeze A traNa uddezAo sarakhA AlApake vALA hoya che. ane 'sesA aTTa vi sarisagamA' mInA 18 uddeshaa| meTale. mAtra, yAthI. chaThaTho, sAtame AThama navame dazame ane agiyArame A ATha udezAo. sarA mAsAyIpA che. 'cauttha cha? adumadasamesu natthi viseso kAyavvo' ce, chaThe AThamo dazame A uddezAomAM kAMI paNa vizeSapaNuM kahela nathI, ____'seva bhate ! seva bha ! tti' lagavan A5 vAnupriya mA 4thana sarvathA satya ja che, he bhagavan A5 devAnupriyanuM Apta kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namarakAra karyA pachI saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA potAnA sthAna para birAjamAna thayA. pasU01 cALIsamA zatakamAM saMkSi paMcendriya mahAyuma zataka samApta 4-1-rA
Page #676
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIne aha vitiya kaNhalessa sanni paMciMdiyamahAjummasayaM' - mUlam-kaNhalesla kaDajummakaDajumna sanni paMciMdiyANe bhaMte ! kao uvavajaMti, taheva jahA paDhamuddesao sannINaM / navaraM baMdho veo udaya udIraNA lessA baMdhAsannA kasAyaveda baMdhagA ya eyANi jahA bediyANa / kaNhalessANaM veo tiviho avedagA nasthi / saMciTaNA jahanneNaM evaM samayaM, ukkoseNaM tettIsaM sAgarobamAiM aNtomuttmmhiyaaii| evaM ThiIe vi / navaraM ThiIe aMtomuhuttamAhiyAI na bhnnNti| lesaM jahA eesiM ceva paDhamuddesae jAva annNtkhutto| evaM solasasu vi jummesu / levaM bhaMte ! levaM bhaMte ! ti // 40-2 // paDhamasamaya kaNhalella kaDajumsakaDa jumma lanni paMciMdiyANaM bhaMte ! ko ujjati jahA lanti paMciMdiya paDhamasamaya uddesae, taheba livaralelaM / navaraM teNaM saMte! jIvA kaNhalessA selaM taM chetra / evaM lolasamu dhi jummesu / sevaM saMte ! levaM bhaMte ! tti| evaM eevi ejArasa vi uddelagA kaNhaleslAe / paDhamataiya paMcamA sarilagamA / sesA aTra vi ekka gmaa| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti // 40-2 // cattAlIlaise lae vitiyaM lani mahAjubhAtalayaM samattaM // 40-2 // chAyA-kRSNalezya kRtayugmakRtayugmasaMjJipaJcandriyAH khala bhainta ! kuta utpadyante ? tathaiva yathA prathamohezakaH saMjJinAm / navaraM bandho veda udayI udIraNA lezyAghandhaka saMjJA kapAya vedavandhakA caitAni yathA-dvIndriyANAm / kRSNalezyAnAM vedatrividhaH avedakA na santi / saMsthAnaM jaghanyanaka samayam, utkarSeNa trayasiMzatsAgaropamANi antamuharnAbhyadhikAni / evaM sthitAvapi / navaraM sthitI antarmuhUrtAbhyadhikAni na bhaNyante / zepaM yathA eteSAmeva prathame uddezake yaavdnntkRtvH| evaM poDazasvapi yugmeSu / tadevaM bhadanta tadevaM bhadanta ! iti / / prathamasamaya kRSNalezya kRtayugma kRtayugmasaMkSipaJcendriyAH khalu bhadanta ! kuta
Page #677
--------------------------------------------------------------------------
________________ 645 prameyacandrikA ThIkA za040 bha. za. 2 kRSNalezya kR. kR. saMzipaJcendriyAH utpadyante / yathA saMjJipaJcendriyamathamasamayodezake tathaiva niravazeSam | navaraM te khalu bhadanta ! jIvAH kRSNalezyAH ? hanta kRSNalezyAH / zeSaM tadeva / evaM SoDazasvapiyugme / tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta / iti / evamete'pi ekAdazApi uddezakAH kRSNazyate ! prathamatRtIyapaJcamAH sadRzagamAH, zeSA aSTAvapi ekagamAH / tadevaM bhadanta / tadevaM madanta / iti // 40 // 3 // // catvAriMzattame zatake dvitIyaM saMjJi mahAyugmazataM samAptam ||40 3 || TIkA -- ' kaNhalesa kaDajummakaDajumma sannipaMcidiyA NaM bhaMte ! kao uvatra jjati' kRSNalezya kRtayugmakRtayugma saMjJipaJcendriyAH khalu bhadanta ! kuna utpadyante ? kiM nairayikebhyo yAvat devempo votpadyante iti praznaH, uttaramAha pUrvAtidezena'taheva' ityAdi, 'tatra paDhamuddesae sannINaM' tathaiva yathA prathamoddeza ke saMjJinAm, saMjJinAM catvAriMzattamazatakasya prathamoddeze yena rUpeNopapAna caturgatibhyaH kathita // dvitIya kRSNalezya saMjJipacendriya mahAyugma zata // 'kaNhalesa phaDajummakaDajumma samnni pacidiyA NaM bhaMte / ityAdi TIkArya - he bhadanta | kRSNaleNyAvAle kRtayugma kRtayugma rAzipramANa saMjJipavendriya jIva kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote haiM ? kyA ve nairamikoM meM se bhAkara ke utpanna hote haiM ? athavA tiryagyonikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA devoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? atideza dvArA isake uttara meM prabhuzrI kahate haiM - 'taheva jahA paDhamuddesae sannINa" he gautama | jaisA saMjJI jIvoM ke sambandha meM prathama uddezaka kahA gayA hai vaisA hI yahAM para bhI kaha lenA cAhiye / 40 ve zataka khIjA kRSNuvezyA saMnni pacendriya mahAyugma zatakanA prArabha 'kaNDlessa kabjummakaDajumma sannipacidiyANa' bhaMte ! tyAhi he bhagavan kruSNulezyAvALA mRtayugma mRtayugma rAzivALA sa`jJi pa Mcendriya jIvA kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che ? zu tee naeNriyakAmAMthI zAvIne utpanna thAya che ? athavA tiya carcAnikamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA devAmAMthI AvIne utpanna thAya che ? yA praznanA uttaramAM prabhuzrI he- 'taheva jahA paDhamuddesae sannINa" he gautama / sajJI bhavAnA saMghabhAM paDelA uddezAmAM je pramANenu kathana karavAmAM Avela che, eja pramAthenu kathana ahiyAM paNa kahevuM joIe. 40 cALIsamA zatakanA pahelA uddezAmAM cAre
Page #678
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsare stathaiva caturgatinArakatiryamanuSya devebhyaH kRSNalezya kRtayugmakRtayugma saMjJipazcendriyANAmapi vaktavya iti / 'navaraM baMdho veo udayI udIraNA lessA bandhaga sannA kasAya vedavaMdhagAya' navaraM-kevalaM prathamodezakApekSayA idaM vailakSaNyaM tatra bandhaH jJAnAvaraNIyasya bandhakA no abandhakA / vedo jJAnAvaraNIyAdInAM vedakA no ave. dakAH / udayino no anudAyinaH / karmaNA mudIrakA vA anudIrakA vA / legyA kRSNava, karmapakRtInAM saptavidha vandhakA api aSTavidhavandhakA api / saMjJA-AhA. ke prathama uddeza meM cAroM gatiyoM meM se Aye hue jIvoM kA kRmayugma kRtayagma rAzipramita saMjIpaMcendriya rUpa se upapAna kahA gayA hai usI prakAra yahAM para bhI cAroM gatiyoM meM se Aye hue jIvoM kA upapAta hotA hai aisA jAnanA cAhiye / arthAt kRSNalezyAvAlekanayugma kRtayugma saMjipaMcendriya jIva rUpa se cAroM gatiyoM meM se Aye hue jIva utpanna hote haiM / 'navara baMdho, veo, udayI, udIraNA, lestA pandhagagasannA' kamAya veda, paMdhagAya' parantu prathamoddezaka kI apekSA yahAM yaha antara hai ki baMdha, veda, ugrI, udIraNA lezyA baMdhaka, saMjJA, kaSAya, aura veda paMdhaka ye saba do indriyoM ke jaise kahe gaye hai vaise yahAM kahA lenA cAhiye / arthAt ye jJonAvaraNIya Adi karmoM ke bandhaka hote haiM kintu avandhaka nahIM hote haiM, vedaka hote haiM, kintu avedaka nahIM hote haiM, udayavAle hI hote haiM, kintu anudayavAle nahIM hote haiN| karmoM ke udIra kabhI hote haiM aura anudIraka bhI hote haiN| inake kRSNalezyA hI hotI gativALAomAthI AvelA che kRtayugma kRtayugma rAzi pramANavALA saMgni paMcendriya paNuthI utpanna thAya che. tema kahevAmAM Avela che eja pramANe ahiyAM paNa cAre gatimAMthI AvelA ane upapAta thAya che, tema samajavuM arthAt kRSNalezyavALA kRtayuma kRtayuma saMjJI paMcendriya paNAthI cAre gatiyomAMthI AvelA jI utpanna thAya che. 'navara vadho, veo, udayI, udIraNA, lessA, baMdhagasannA kasAya, veda paMdhagAya,' 5 / zA 42tA mA 4thanamA me mata che 4-14, 6, yI, kadI Na, zyA, baMdhaka, saMjJA, kaSAya, ane vedabaMdha A tamAma beIndriya ke je pramANe kahela che te ja pramANe ahiyAM kahevA joIe. arthAta A zAnAvaraNaya vigere karmone baMdha karavAvALA paNa hoya che, ane abaMdhaka paNa hoya che. vedaka paNa hoya che. ane adaka paNa hoya che. udayavALA paNa hoya che, ane anudayavALA paNa hoya che, karmonA urIraka paNa hoya che ane anudIraka paNa hoya che. teone cha e lezyAo hoya
Page #679
--------------------------------------------------------------------------
________________ 647 shraft TIkA za040 a. za. 2 kRSNalezya kR. kR. sazipaJcendriyA rAdirUpA, vedaH strIvedAdiH strIvedAdInAM vandhakAveti / 'eyANi' etAni bandhAdIni 'jahA vediyANaM' yathA dvIndriyANaM kathitAni tathaiva ihApi jJAtavyAni dIndriyazataM SaTtriMzattamazatakam, tatra paJcatriMzattamazatakasyAtidezaH tataH paJcatrizattamazatakAt sarvaM jJAtavyam atra yad vailakSaNyaM tadeva spaSTayati- 'kaNDa lessANaM vedo tiviho' kRSNalezyAnAM vedastrividhaH strIpuMnapuMsakarUpA strayo vedA bhavanti, 'avedagA nasthi' kRSNale zyAvanto'vedakA na bhavanti iti / 'saMcidvaNA jahanneNaM ekaM samayaM ' saMsthAnam - avasthitikAlo jaghanyena ekaM samayaM bhavati / 'ukko seNaM hettIsaM sAgarocamAI aMtomuttamambhahiyAI' utkarSeNa trayastriMzatsAgaropamANi antahai ye karmaprakRtiyoM ke saptavidha vandhaka bhI hote hai aura aSTavidhabandhaka bhI hote haiN| AhArAdi rUpa cAroM prakAra kI saMjJAvAle hote hai / strIvedAdi rUpa tInoM vedavAle hote hai aura unake ye bandhaka hote hai / dIndriya zata yaha 36 vAM zataka hai| isake nirUpaNa meM 35 veM zataka kA atideza kiyA gayA hai isaliye 35 ve zataka se hI yaha saba jAnanA cAhiye / yahA~ veindriya zataka kI jo vilakSaNatA hai vaha isa prakAra se hai' kaNhalessANaM vedo tiviho' kRSNalezyAvAlo tInaveda hote hai, strIveda hotA hai, puruSaveda hotA hai aura napuMsaka veda hotA hai / 'avedagA natthi' ye avedaka nahIM hote haiM / 'saMciNA jahaneNa ekka samaya" avasthiti kAla yahAM jaghanya se eka samaya kA hai aura 'koNa' tettIsa sAgarovamAi atomuttamamahiyA' che. teo ka prakRtiyAnA khadha karavAvALA paNa hoya che ane adhaka paNa hoya che AhAra vigere rUpa cAre prakAranI sa'nAvALA hoya che, strIveda vigere traNe veDhavALA hoya che ane tenA adha karavAvALA hoya che. dvIndriya zataka e chatrIsamA zatakamAM Ave che. tenuM nirUpaNu karavAmAM 35 pAMtrIsamA zataka nA atideza kahela che. tethI 35 pAMtrIsamAM zatakamAMthI ja A tamAma prakaraNu samovu tenu spaSTI Ayu mA prabhAthe che. 'kaNhalesmANa' vedo tiviho' kRSNalezyAvALAne traNa veda hAya che, eTale ke-vida, purUSaveda ane napuMsaka veha me traye veha hoya . ' avedgA natthi' yA ave hotA nathI 'saMciNA jahaNeNa ekka' samayaM avasthite Aja dhanyathI aDiyA me samayanA Desa le bhane 'ukkoseNaM vettIsa sAgarovamAi aMtomuhuttamambhahiyoi" utkRSTathI ye
Page #680
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI sUtre yidhikAni, idaM ca kRSNalezya saMjJipaJcendriyAvasthAnaM saptama pRthivyutkRSTasthiti pUrvabhavaparyantavarttinaM ca kRSNalezyA pariNAmamAzritya kathitamiti / ' evaM Thie vi' evaM sthitAvapi evaM saMsthAnavadeva sthita api jaghanyenaikaM samayamukka rpeNa trayastriMzatsAgaropamANi | 'navaraM ThiIe aMto muhuttamamahiyAI na bhannaMti' navaraM - kevalaM sthita antarmuhUrttAbhyadhikAni, avasthAnaM pUrvamaparyantavarttIkAlogRhItaH AyuSkaM tu na tadapekSayA ato'ntarmuhUrttamiha na kathitamiti antarmuharttAbhyadhikAni na bhaNyante / ' sesaM jahA eesiM cetra paDhame uddesa jAva anaMtakhutto' zeSamavasthAnasthityatirikta sarvamapi yathA eteSAM saMkSipaJcendriyANAmeva catvAriMutkRSTa se eka antarmuhUrtta adhika 33 sAgaropama kA hai| yahAM jo isakA kAla kahA gayA hai vaha saptana pRthivI ke nAraka kI utkRSTa sthiti aura pUrvabhava paryanta ca kRSNalezyA ke parimANa ko Azrita karake kahA gayA hai / ' evaM TiIe vi' saMsthAna ke jaise hI sthiti bhI jaghanya se eka samaya kI aura utkRSTa se 33 sAgaropama kI hai yahAM eka antarmuhurtta adhika nahIM kahanA cAhiye / arthAt avasthAna meM pUrvabhava paryantavartI kAla gRhIta huA hai| isaliye vahAM eka antarmuharta kI adhikatA kahI gaI hai parantu AyuSka meM yaha apekSA hotI nahIM hai / isaliye yahAM antarmuhUrta ko adhikanA nahIM kahI hai / 'sesaM jahA eesi cetra paDhane uddelae jAva anaMtakhutto' isa prakAra avasthAna aura sthiti ke atirikta aura saba kathana ina saMjipaMcendriyoM ke sambandha meM 40 veM zataka ke prathama uddezaka meM jailA kahA gayA hai vaisA hI yahAM bhI aMtarmuhUta adhika 33 tetrIsa sAgarApamaneA che. ahiyAM je A pramANene teonA kALa kahela che, te sAtamI pRthvInA nArakanI utkRSTa sthiti ane pUrvabhava pantamAM rahela kRSNulezyAnA pariNAmane Azraya karIne kahela che, 'eka' ThiIe vi' saMsthAnanA thana prabhA 4 sthiti yAzu dhanyathI me samaya ane utkRSTathI 33 tetrIsa sAgarApamanI che. ahiyAM eka aMtamuhUtanuM adhikapaNu kahela nathI. arthAt avasthAnamAM pUrvabhava paryantavRtikALa grahaNa thayela che. tethI tyAM eka anna nu aghikapaNu kahyu` che, paraMtu AyuSyakamAM te apekSA rahetI nathI. tethI ahiyAM eka aMtarmuhU adhiyAzu uDesa nathI 'sesa' jahA eesi ceva paDhame uddesa jAva aNatakhutto' mA rIte avasthAna mane sthitinA sthana zivAya khAkInuM saghaLuM kathana A sanI pacendriyanA samRdhamAM 40 cALIsamA zata 648
Page #681
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za040 a. za. 2 kRSNalezya kR. kR. saMnipaJcendriyA 649 1 zattamazatakasya prathamamoddeza ke kathita tathaivehApi jJAtavyam / kiyatparyantaM ? tatrAha 'jAva' ityAdi, 'jAtra arNavakhutto' yAvadanantakRtvaH, atha bhadanta ! sarve pANA yAvat sarve satyAH kRSNalezya saMjJi paJcendriyatayA samutpanna pUrvAH kim, he gautama! anantakRtvaH samutpanna pUrvI: ittaraparyantaM jJAtavyamiti / evaM solasa vi jummesu' evaM kRSNalezya kuna yugma kRtayugmasaMjJipaJcendriyANAM yathA upapAtAdiH kathita stenaiva rUpeNa poDazasu yugmeSu kRSNalezya kRtayugmamyojAd dvitIya yugmAdArabhya kalpojalyonaparyanteSu yAvadanantakRtya ityAdikaM vaktavyamiti / 'sevaM bhaMte ! sevaM maMte ! tti tadevaM sadanta ! tadeva bhadanta / iti || jAnanA cAhiye / aura yaha kathaya yAvat samasta prANa yAvat samasta satva anantavAra hala rUpa se pUrva meM utpanna ho cuke haiM isa pATha taka jyoM kA tyoM kahalenA cAhiye / 'evaM solalakha vi jumsechu' jilla rIti se yaha kRSNaileNavAle kRtayugma kRtayugma saMtrI pacendriyoM kA upapAta Adi kahA hai uat prakAra se usI rIti se kolaha yugmoM meM- kRSNalezyAcA kRtayugma jyojarAzi saMjI pacendriya rUpa hindI yugma se lekara phalpoja kalpoja rAziprati kRSNa leNavAle paMjI pacedraya ke jIvoM meM samasta prANa yAvat namasta larakha anavAvAra utpanna ho cuke haiM" ityAdi saba kahalenA cAhiye / / 'leva' bhate sevaM aMte ! tti' he bhadanta ! jaisA Apane yaha kahA hai vaha sarvathA hRtya hI hai 2 / isa pratara kahakara gautamasvAmIne prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA / vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye / kanA pahelA uddezAmAM je pramaNe kahela che, eja pramANe ahIyA paNuM samajavuM. ane A kathana yAvat saghaLA prANeA saghaLA Oaa anatavAra A rUpathI pahelAM utpanna thaI cUkela che, A 54 sudhI jemanuM' tema kahevu joie. ' evaM solasasu vijummesu' pramANe bhASyasezyAvANA kRtayugbha mRtayugbha sa jJI pacendriyAnA upapAta kahela che, eja pramANe-sALe yugmAmAM kRSNuleyavALA kRtayugma gyeja rAzipramANavALA sanI pacendriya rUpa khIjA yugmathI laine kalcAja lyeAja rAzipramANavALA kRSNalephsAvALA sa'nI pacendriya jIvAmAM saghaLA prAtheA cat saghaLA satve ana'tavAra utpanna thaI cUkayA che, vigere saghaLu' kathana kahI levu joie 'seva bhave / seva' bhate / tti' he bhagavan yAya devAnupriye yA viSayabhAM je pramANe kahela che, te saghaLuM kathana sathA satya ja che, he bhagavat ApanuM No 42
Page #682
--------------------------------------------------------------------------
________________ 650 bhagavatIstre 'paDhamasamaya kaNha lessa phaDajummakaDa jumma sannipaMciMdiyANaM bhaMte ! ko upavati' prathamasamaya kRSNalezya kRtayugma kRtayugma saMkSipaJcendriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadhante phi narayikebhyo yAvad devebhyo veti praznA, uttaramAha atidezadvAreNa-'jahA' ityAdi, 'jahA sanni paMciMdiya-paDhamasamaya uddesae taheva niravasesaM' yathA saMjJipaJcendriya prathamasamayoddezake catvAriMzacchatakasya prathamazata dvitIyodezake satrApi atidezena prathamodezake yathA kathitaM tenaiva rUpeNa niravazeSa sarvamapi atra bhaNitavyam / 'navaraM te NaM bhate ! jIva kaNhalessA' navaraM kevalamayaM vizeSaH te khala ___ paDhamasamaya kaNhalesa kaDa jummakaDajumna sanni pacididhANaM bhaMte ! phao uvavajjati' ityAdi TIkArtha-he bhadanta ! prathama samayavartI kRSNalezyAvAle kRtayugmakRtayugma rAzipramita saMjJI jIva kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote haiM ? kyA ve nairathikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA tiryagyonikoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? athavA manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA devoM meM se Akara ke utpannahote hai ? atideza dvArA isa prazna kA uttara dete hue prabhuzrI gautamasthAmI se kahate haiM'jahA sannipaciMdiya paDhamasamaya uddesae taheva niravasesa' he gautama ! jaisA prathama samayavartI saMjIpaMcendriyoM ke uddezaka meM kahA gayA hai40 ve zataka ke prathama zatake dvitIya uddezaka meM-vahAM para bhI atideza se prathama uddezaka meM-jaisA kahA gayA hai usI rUpa se saba kathana yahAM para kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. ___'paDhamasamaya kaNhalessa kaDajummakaDajumma pacidiyANa bhAve ! ko uvavajjati' he bhagavad prathama samayamAM rahenArA kRSNalezyAvALA kRtayuma kRtayugmarAzi pramANavALA saMkSIpaMcendriya che kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che? zuM teo nairayikamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA tiryomAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA manuSyomAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA devamAMthI AvIne utpanna thAya che ? A praznane uttara atideza dvArA ApatAM prabhuzrI che ,-'jahA saMnnipacidiya paDhamasamayauddesae taheva niravasesa' he gautama! prathama samayamAM rahelA saMjJI paMcendriyenA saMbaMdhamAM je pramANe kahela che, eTale ke-40 cALIsamA zatakanA pahelA zatakanA bIje udeza
Page #683
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za040 a. za.2 pra. samaya kR. ka.kR. saMkSipaJcendriyA 655 bhadanta ! jIvAH kRSNalezyAH kevalaM catvAriMzattamazata ke prathamazatApekSayA dvitIyazate kRSNalezyapada ghaTitayA praznaH kartavyaH tathA tad ghaTitarUpeNa uttaraM dAtavyametadeva vailakSaNyamiti, 'sesaM taM ceva' zepaM tadatirikta sarvamapi prathamasamaya kRtayugmoddezakatra devajJAtavyamiti / 'evaM solasasu vi jummesu' evaM yathA kRSNalezyakRtayugma kRtayugme kathitaM tathaiva poDazasu kRSNalezya kRtayugma yojAdArabhya phalyoja kalyoja paryanteSvapi sarvamupapAtAdikaM jJAtavyamiti / sevaM bhaMte ! seva bhaMte ! tti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // iti zrI-vizvavikhyAtajagadvallabhAdipadabhUSitavAlabrahmacAri - 'jainAcArya' pUjyazrI-ghAsIlAlabativiracitAyAM "zrI bhagavatIsUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM catvAriMzatame zatake dvitIya prathasamaya kRSNalezya kRtayugma kRtayugma saMjJipaJcendriya zatam samAptam / / bhI kara lenA cAhiye / 'navaraM teNa bhaMte ! jIvA kaNhalestA' he bhadanta / kyA ve sagha jIva kRSNale vAle haiM ? 'haMtA, kaNhalessA' hAM gautama ve saya jIva kRSNavezyAvAle hai-tAtparya isakA aisA hai ki 40veM zataka ke prathama zatakI apekSA isa dvitIya zata meM kRSNalezyApada lagAkAra prazna kahanA kahA gayA hai aura usI padako rakhakara uttara denA kahA gayA hai yahI donoM meM antara hai aisA jAnanA cAhiye / 'sesa taM ceva' isake sivAya aura saba kathana prathama samayavatI kRtayugmakRtayugma rAzimita saMjJi pacendriyo ke uddezaka ke jaisA hI hai / 'evaM solasaplu vi jummesu isa prakAra jaisA kRSNalezyA kRtayugma kRtayugma meM kahA gayA hai vaisA hI kRSNalezya kRtayugma yoja se lekara phalyoja kalyoja taka ke solara pramANe kahevAnuM kahela che. e ja pramANenuM saghaLuM kathana ahiyAM paNa kahevuM joIe. 'navara teNa bhate / jIvA kaNhalessA' paraMtu vizeSapA se che 2-3 mApana zu tasA savA / vezyAvA DAya cha 1 'hatA kaNhalessA' hA gautama! te badhA ja kRSNalezyAvALA hoya che. kahevAnuM tAtparya e che ke cALIsamA zatakanA pahelA zatakanI apekSAthI A bIjA zatakamAM kRSNalezyApada lagAvIne prazna karavAnuM kahela che. ane eja padane rAkhIne uttara Apa na. 'sesa ceva' mA 4thana zivAya mInu saghaNu 4thana prathama samayamA rahela kRtayuma kRtayugma rAzipramANavALA saMjJI paMcendriyanA uddezAnA kathana pramANe 4 cha 'eva solasasu vi jummelu' mArIne vezyAvANA tayugama kRtayugmamAM kahela che, e ja pramANe kRSNalezyAvALA kRtayuma jathI laIne
Page #684
--------------------------------------------------------------------------
________________ 652 bhagavatI sUtre yugmoM meM bhI samasta upapAta Adi kaha lenA cAhiye | 'seva' bhate ! seva bha ! tti' he bhadanta ! jaisA Apane kahA hai vaha saba kathana satya hIM hai 2 / isa prakAra kahakara gaumamasvAmIne prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA / vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapase AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye / jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatI" kI prameSavandrikA vyAkhyAke cAlIsaveM zataka kA prathama samaya kRSNalezya kRtayugma kRtayugma saMjJipaJcendriya nAma kA dvitIya zata kA dvitIya uddezaka samApta kalcAja kalyeAja sudhInA seLa yugmAmAM pazu upapAta vigere saghaLu* kathana haDDI sevu lekhe. 'seva N maMte ! seva N ! bhaMte ! tti' he bhagavan Aya hevAnupriye uthana aresa che te saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. he bhagavat Apatu* kathana sathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI namaskAra karyAM vadanA namaskAra karIne te pachI sayama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para birAjamAna thayA. jainAcAya jainadharmAM divAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta bhagavatIsUtra"nI prameyacandrikA vyAkhyAnA cAlIsamA zatakanuM prathama samaya kRSNulezya kRtayugma kRtayugma sanipaMcendriya nAmanA khIjA zatakanA khIje uddeze samApta !! Pin
Page #685
--------------------------------------------------------------------------
________________ candrikA TIkA za040 a. ze. 2 apra. samaya kR. kuM. kR. saMnipaJcendriyAH 653 'evaM eeva uddegA kaNhalessasae' evamete'mathama samayAdArabhya caramAcarama samayaparyantA ekAdazApi nava uddezakAH saGkalanayA ekAdaza dezakA bhavanti kRSNaleyazatake / tatra 'paDhamataiyapacamA sarisagamA' prathama tRtIya paJcamA iti uddezakatrayam sadRzagamaM sadRza prakArakamiti / 'sesA aTTha vi ekkagamA' zeSA aSTau dvitIyacaturthaSaSThasaptamASTamanavamadazamaikAdazodezakAH sadRzAH samAnAlApakA bhavantIti | 'sevaM bhaMte ! sevaM bhane ! tadeva bhadanta tadeva bhadanta ! iti // // catvAriMzattame zatake dvitIyaM saMjJeimahAyugmazataM samAptam ||40|2|| TIkArtha- 'evaM eevi uddesagA kaNhalessasae' isI rIti se aprathama samaya se lekara carama samaya paryanta bAkI ke nau uddezaka hote haiM - ataH pahile ke do uddezaka aura 9 udezaka ye kula 11 uddezaka isa kRSNaleiya zataka meM hote haiM / ina meM 'paDhamatazya paMcamA sarisagamA' prathama tRtIya aura paMcama ve tIna uddezaka eka sarIkhe AlApavAle haiM aura 'sesA aTTha vi ekkagamA' bAkI ke dvitIya, caturtha, SaSTha, saptama, aSTama, navama, dazama aura 11 vAM ye ATha uddezaka samAna AlApavAle haiM / 'seva bha'te / seva' ate ! tti' he bhadanta ! jaisA Apane kahA hai vaha saba satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko candanA kI namaskAra kiyA vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye / ||40 ve zataka meM dUsarA saMjJimahAyugma zata samApta 40-2 // 'eva' evi udegA kaNhalessasae' Ana tithI aprathama samayathI saghane carama acarama samaya panta khAkInA nava uddeza e thAya che. jethI pahelAnA e uddezAo ane A nava uddezAo maLIne kula 11 agiyAra uddeza e yA kRSNutezyA zatambhAM hoya che, temAM 'paDhamataiyapaMcamA sarisagamA' paDelA trIjo ane pAMcame e traNa uddezAe eka sarakhA AlApavALA kahyA che. bhane 'sesA aTTa vi ekagamA' mADInA gIle, thothe, chI sAto, AThabheo, navabheo, dazamA, 11 agiyArame A ATha uddeza e sarakhA AlApakAvALA kahyA che. seva N bha'te ! seva' bhate / tti' he bhagavan yAya hevAnupriye ne udhana yu che, te saghaLuM kathana sathA satya ja che. he bhagavan Apa devAnupriyanuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyAM vaMdanA namaskAra karIne te pachI sayama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para birAjamAna thayA. // 40 cALIsamA zatakamAM khIjuM saMjJI mahAyugma zataka !! samAsa 40-5
Page #686
--------------------------------------------------------------------------
________________ - bhagavatIstra // aha taiyaM sannimahAjummasayaM // mUlam-evaM nIlalesanesu vi sayaM / navaraM saMciTaNA jahanneNaM eka samayaM ukkoseNaM dasasAgarovamAiM paliovamassa asaMkhejjaibhAgamabhahiyAI / evaM tisu uddesaesu sesaM taM ceva / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti|| // cattAlIsaime sae taiyaM sannimahAjummasayaM samattaM // chAyA--evaM nIlalezyeSvapi zatam / navaraM saMsthAnA jaghanyenaikaM samayam utkarpaNa dazasAgaropamANi palyopamasyAsaMkhyeyabhAgAbhyadhikAni / evaM tridezakeSu zeSa tadeva / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti / / catvAriMzattame zatake tRtIya saMjJimahAyugmazataM samAptam // 40 // 3 // TIkA--'evaM nIlale ssesu vi saMyaM' nIlalezyeSvapi zata yathA kRSNalezyA zataM nirUpita tenaitra rUpeNa nIlaTezyazatamapi bhaNitavyam / prathamasamayAdikA ekAdazodezakA api pUrvadeva jnyaatvyaaH| 'navaraM saMciguNA jahanneNaM eka samaya' navara saMsthAnA-avasthitikAlaH jaghanyenaika samayam 'ukkoseNaM dasa. sAgarovamAI paliovamassa asaMkhejjaibhAgamabhahiyAI' utkaNa daza sAgaropa mANi palpopamasyAsaMkhya mAgAbhadhikAni pazcamanArakapRthivyA dhUmapabhAyA zataka 40 tRtIya saMjJi mahAyugma zata TIkArtha-'evaM nIla chessessu vi saya' jisa prakAra se kRSNalezyAvAloM ke sambandha meM zata nirUpita huA hai, usI prakAra se nIlalezyA ghAloM ke sambandha meM bhI zataka nirUpita kara lenA cAhiye / yahA~ para bhI prathama samayAdika 11 uddezaka pahile ke jaisA hI jAnanA caahiye| 'navara saciTThaNA jahanneNaM eka samaya parantu yahAM para avasthAna kAla jaghanya se eka samaya kA haiM aura utkRSTa se palpopama ke asaM. trIjA saMsI mahAyuma zatakane prAraMbha- evaM nIlalessesu vi saya" re pramANe vezyANAsAnA samayamA prAtaka kahevAmAM Avela che. e ja pramANe nIlalezyAvALAnA saMbaMdhamAM paNa zatakanuM nirUpaNa karI levuM joIe. ahiyAM paNa prathama samaya vigere 11 maniyAra zAma pdde| pramANe samA 'navara saciTaNA jahanneNa ekka pramaya paratu mahiyAM asthAna nyathI se sabhayanA cha, bhane hiSNathI pApamanA asaMkhyAta bhAga adhika daza sAgaropamano che. A
Page #687
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikArIkA 2040 a.za.3 nIlalezya samimahAyugmazatam 655 uparitanArataTe dazasAgaropamANi elyopamasyAsaMkhyeyabhAgAdhikAnyAyuH sambhavati nIkalezyA ca tatra syAdata uktam 'ukkoseNaM' ityAdi, yadiha pUrvabhavasyAntimAntarmuhUrta tatelyopamasyAsaMra yeyabhAge eva sannivezya prakRSTamiti na bhedena kathimiti bhAvaH / evaM ThiIpa vi' evaM bhavasthitikAlava deva sthitAvapi jJAta. vyam / iti / 'evaM tisu uddesaesu' evaM triSvapi prathamatRtIyapazcame pRddezaka trayeSu navara mityAdinA kathitaM lakSaNyaM jJAtavyam / 'sesaM navaramityAdinA yadvai. lakSyaM darzitaM tadatirikta sarva prathama zatavadeva jJAtavyam, ihApi ekAdaza dezakAH khyAta ve bhAga adhika daza sAgaropama kA hai / yaha utkRSTa kAla pAMcavIM dhUmaprabhA naraka pRthivI ke Upara ke pratara kI apekSA se kahA gayA hai| kyoM ki yahAM para utkRSTa Ayu palyopama ke asaMkhyAta 3 bhAga se adhika daza sAgaropama kI hai vahAM nIvalezyA hai| yahAM jo pUrva bhatra kA antima antarmuhUrtta gaNanA meM nahIM AyA hai usakA kAraNa usa palyopama ke asaMkhyAta veM bhAga meM samAviSTa kara lenA hai / 'eca ThiI e vi' avasthAna kAla ke jaisI hI bhavasthiti yahAM hai / 'evaM tisu uddesa esu' 'navaram' pada se jo avasthAna kAla meM evaM bhavasthiti meM yaha bhinnatA kRSNavezyAzata kI apekSA prakaTa kI gaI hai so aisI hI bhinnatA inakI prathama tRtIya aura paJcama ina tIna uddezakoM meM bhI jAnanI cAhiye / 'sesa ta ceva' bAkI kA aura saba kathana prathama zata ke hI jaisA hai / yahAM para bhI pUrva ke jaise 11 uddezaka haiM aura ina utkRSTakALa pAcamI dhUmaprabhA naraka pRthvInA uparanA prataranI apekSAthI kahela che. kema ke tyAM utkRSTa AyuSya palyopamanA asaMkhyAtamA bhAgathI vadhAre daza sAgarepanuM che. tyAM nalalezyA che. ahiyA je pUrvabhavanuM chelluM aMtamuhUrta gaNanAmAM Avela nathI. tenuM kAraNa tene palyopamanA asaMkhyAtamA bhAgamAM samAveza karI levAnuM che. "evaM ThiIe vi' avasthAna mi Hit prabhAnu sapasthitirnu 4thana 498 cha 'evaM tisu uddesaesu' 'navaram' 56dhA 2 mavasthAna sabhA bhane bhavasthitimAM A bhinnapaNu kuSNubhecchA zatakanI apekSAthI pragaTa karela che ane eja pramANenuM bhinna paNa tenA pahelA, trIjA, ane pAcamA A traNa hezAsamA 55] samAyu:. sesa ta ceva' zrIna jI saghaNu thana patA zatakanA kathana pramANe ja che ahiyAM paNa pahelA pramANe 11 agiyAra udezAo che. ane te aSAmAM AlApane prakAra paNa pahelA kahyA pramANe ja che.
Page #688
--------------------------------------------------------------------------
________________ 656 bhagavatI sUtre pUrvavadeva jJAtavyAH sarvatrA''lApamakAraH pUrvavadevohanIyaH 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! tti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti / // iti zrI vizvavikhyAta - jagavallabha-prasiddhavAcaka- paJcadazabhASAkalitalalitakalApALApakamavizuddha gadyapadyanaikagranthanirmApaka, vAdimAnamardaka- zrI zAhUcchatrapati kolhApurarAjapradatta'jainAcArya ' padabhUpita - kolhApura rAjaguru - bAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharmadivAkara - pUjyathI ghAsiLAlavativiracitAyAM zrI "bhagavatIsUtrasya prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM catvAriMzattame zatake tRtIyaM nIlalezya sajJi mahAyugma zataM samAptam ||40 - 3 // 99 saba meM AlApa prakAra bhI pUrvake hI jaisA hai / 'seva' bhaMte ! sevaM bhaMte / tti' he bhadanta ! ApakA yaha saba kathana sarvathA satya hI 2 isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko bandanA kI aura namaskAra kiyA / vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapase AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye |40| jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatI sUtra " kI prameyacandrikA vyAkhyAke cAlIsaveM zataka kA tRtIya nIlalezya saMjJi mahAyugma zata samApta // 40 - 3 // 'seva bha'te ! seva' bhave ! tti' he bhagavan yApa hevAnupriyatu yA viSaya saMbadhI saghaLu' kathana sathA satya che. he bhavagaya devAnupriye kahelA A saghaLuM kathana sathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teene namaskAra karyo vaMdanA namaskAra karIne te pachI sayama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para birAjamAna thayA. jainAcAya jainadharma divAkara pujya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'bhagavatIsUtra'nI prameyacandrikA vyAkhyanA cALIsamA zatakamAM trIju nIlalezyAvALu sajJI mahAyugma zataka samApta / / 40-35
Page #689
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za040 a. za. 4 kApotalezya saMzimahAyugmazatam 657 'aha castha sannimahAjummasa' " mUlam - evaM kAulessalayaM pi / navaraM saMciTTaNA jahanneNaM ekkaM samayaM ukkoleNaM tinni lAgarobasAI palioksassa asaMkhejjaiyAgapavyahiyAI / evaM TiIe ki, evaM ti vi uddesaesa sesaM taM caiva / sevaM bhaMte ! senaM bhale ! ti // cattAlIsa ime sae cautthaM tanniyahA jummAlayaM samantaM // 48-4 // chAyA--evaM kAMtalezaNzatamapi / navaraM saMsthAnA jaghanyenaikaM mamayam utkarpeNa trINi sAgaropamANi plyopagasyAsaMkhyeyamAnAbhyadhikAni evaM sthitA aft | evaM tripi uddeza kepu, zeSa tadeva ! udenaM san | tadevaM bhadanta / iti / // iti canyAni caturthAsam ||40|4|| TIkA -- 'evaM kAulestasyaM pi evaM yaza kRSNadeza katiM vathaiva kApotazyazatamapi vaktavyam / atrApi pUrvavadeva audhikamathagalamayAcArabhya caramAcaramasamayaparyantA ekAdazodezakA api vaktavyAH / kevalaM pUrvApekSayA'sya zatasya yadvailakSaNyaM taddarzayati-' ityAdinA, 'raM saMcAra eva zaru 40 caturtha saMjJi yugma rAta 'evaM jAulesa' vinara DinA' etyAdi TIkArtha- jaisA kRSNayeyAvAloM se sambandha meM pUrva meM kahA gayA hai usI prakAra se kApotAvAloM ke sambandha meM bhI yaha zata kaha lenA caahiye| yahAM para bhI pUrva ke jaise audhika prathama lekara carAcaram samaya taka 11 uddezaka hai / parantu jo dina pUrva kI apekSA isa zata meM hai vaha 'svara' paciNA jaragoNaM ekta samaya ukkoseNa tinni sAgarovalAI palighoSaparala asaMkheja naagmnbhcethA sani maThThAyugma zatakanA prAraMbha~~~~ 'eva kAule saya vi navara saciNA' ityAdi Adi se TIkA kR,lezyAvALAeAnA sambandhAM pU`zatakamAM kahevAmAM Avela che, eja pramANe kApAtalesyAvALAenA sambandhamA paNa A zataka kahevu joIe ahiyA pahelAM kahyA pramANe audhika prathama samaya vigerethI laI ne caramA carama samaya sudhI 11 agiyAra uddezAo thAya che, paraMtu je bhinnapaNu pahelA zataqA kattA A kadhanamA Ave te 'navara' sacitRRNA jaNa bha0 83
Page #690
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - bhagavatIstra samayaM saMsthAnA-avasthitikAlo jaghanyenaikaM samayam 'ukkoseNaM vinni sAgaro. bamAI palionmassa asaMkhejjaimAgamamahiyAI' utkarpaNa trINi sAgaropamANi palyopamasyAsaMkhyeyabhAgAbhyadhikAni idaM tu kathanaM tRtIyapRthivyA uparitana mastaTasthitimAzritya tIra pRthivyA uparitalagrastaTe palyopAsyAsaMkhyeyabhAgAdhikAni trINi sAgaropagANyAyubhavatIti pUrvabhavAsimAntarmuhUrta tu pArthakyena na kathitaM tAdRzAnta mahattasya elyopamAsaMkhyebhAga eka samAviSTatvAditi / evaM ThiIe vi' evaM sthitAvapi sthitirapi jaghanyena ekasamayAtmikA utkarSeNa parayopamarayAsaMkhyeyabhAgAdhikA nisAgaropamayamANaiva jJAtavyA iti / 'evaM tisu vi. uddesaesu' evaM niSvapi prathamatRtIyapazcayeddezakeSu avasthAnakAlasthitikAlo jaghanyotkRSTAbhyAM kramazaH kathitaprakAreNa samayamAtraH, palyopamAsaMkhyeyabhAgAbhyahiyAI' isa smRtra pAThabArA sUtrakAra prakaTa karate haiM-yahAM aprasthAna kAla javandha se eka laya kA hai aura utkRSTa se pasyotrama ke asaMkhyAtaveM bhAga se adhika tIna sAgaropana kA hai| yaha kathana tRtIya pRthivI ke uparitana prastaTa kI sthiti ko lekara kahA gayA hai| kyoMki yahAM para palyApama ke avakhyAtaveM bhAgale adhinatIna sAgaropana kI sthiti hai| yahAM para bhI pUrvaadha antarmuharta pRthakrUpa se nahIM kahA gayA hai kyoMki isakA samAveza patyopama ke akhyAtaveM bhAArme kahA hai / 'evaM ThiIe vi' usI ke jaisI sthiti bhI hai| arthAt jaghanya sthiti eka samaya kI aura utkRSTa sthiti palyopana ke asaMkhyAla meM Aga se adhika tIna sAgaropama kI hai| 'evaM tistuni uddesarasu' isI prakAra se avasthAna kAla aura sthitikAla jaghanya aura utkRSTa prathama, tRtIya aura paMcama ekka samaya ukkoseNa tinni sAgarovamAi paliyovamassa asa khejjaibhAgamabhahiyAI' mA sUtrapAI dvArA suutr||548 aresa che. pahiyAM avasthAna jaghanyathI eka samayane che, ane utkRSTathI papanA asaMkhyAtA bhAgathI vadhAre traNa sAgaropamano che. A kathana trIjI pRthvInA uparanA prastaranI sthitine laIne kahela che. kema ke-ahiyAM papamanA asaMkhyAtamA bhAgathI vadhAre traNa sAgaropamanI sthiti che. ahiyAM paNa pUrvabhavane aMtarmuhUrta alagarUpathI kahela nathI kema ke tene samAveza palyopamanA asaMkhyAtamAM bhAgamA 4 che. 'evaM ThiIe vi' mana sthiti patanA pramANe / che. arthAt jaghanya sthiti eka samayanI kahela che. ane utkRSTa sthiti palyopamanA asabhyatabhA mAthI padhAre trae sAgarAmanI cha. 'evaM tisu vi uddesaesu' Aja pramANe avasthAnakALa ane sthitikALa jaghanya ane utkRSTathI pahelA
Page #691
--------------------------------------------------------------------------
________________ maindrakA TIkA za040 a. za.5 tejolezya saMkSimahAyugmazatam 659 dhika trisAgaropamapramANaceti jJAdavyau / 'sesaM taM caiva' zerpA - tadatiriktaM sarvam pradezakatritayeSu tathA zepATodezakeSu mathamazatadadeva jJAtavyamiti / atrApi pUrvavadevaikAdazodezakA jJAtavyA iti / 'sevaM bhaMte / sevaM bhaMte ci tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta / iti / // catvAriMzattame zatake caturtha saMjJimahAyugmazataM samAptam ||40|4|| || 'ada paMcamaM sannimahAjummasaye // mUlam - evaM teulele vi sayaM / navaraM saMciTTaNA jahanneNaM ekkaM samayaM ukkoleNaM do lAgarobasAI paliovamasta asaMkhejjai bhAgamanmahicAI / evaM ThiIesu vi / navaraM no sannovauttA vA / evaM tisudi uddeesa sesaM taM caiva / sevaM bhaMte sevaM bhaMte! tti / 40-5 / ina uddezakoM kA bhI hai aisA jAnanA cAhiye / 'sesa' ta' ceva' bAkIkA aura kathana ina 3 uddezakoM meM evaM avaziSTa ATha uddezakoM meM prathama zataka ke jaisA hI jAnanA cAhiye / yahAM para bhI pUrva ke jaise hI 11 udezaka haiM / 'seva' bhate ! sevaM bhaMte / tti' he bhadanta ! jaisA Apane yaha kahA hai vaha saba kathana sarvathA satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautamasvAmIne prabhuzrI ko bandanA kI aura namaskAra kiyA / candanA namaskAra kara phira ve gautama saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye / 40 ve zataka meM yaha caturtha saMjJi mahAyugma zata samApta ||40-4 // nIla, mane pAMyabhA uddezAnAM he te samabhavu' 'sesa' ta' va'te zivAya khAkInu` bIjuM saghaLuM kathana A uddezamAM ane . khAkInA ATha uddezAmAM pahelA kahyA pramANe 11 agiyAra uddezAe kahyA che. 'seva' bhate ! seva' bhate ! tti' he bhagavan yAya hevAnupriye ? prabhA bhA viSayamAM kahela che te saghaLuM kathana thA satya ja che. huM bhagavan Apa devAnupriyanuM A viSaya sakhazrInuM sadhaLuM kathana sathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vadanA karI tene namaskAra karyAM vaMdanA namaskAra karIne te pachI sayama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para birAjamAna thayA prasU015 UcALIsamA zatakamAM A caityu' sajhimahAyugma nAmanuM' zataka samAsa 540-4aa
Page #692
--------------------------------------------------------------------------
________________ gavatIso chAyA-evaM tejolezyeSyapi zatam / navaraM saMrathAnA jaghanyena eka samayam utkarpaNa dve sAgaropame palyopamasyAsaMkhyeyabhAvAzyadhike / evaM sthitAvapi / navaraM no saMjJopayuktA vA / evaM triSvapi uddezakeSu zepaM tadeva / tadevaM bhadanta ! tadeva bhadanta ! iti // 4015 / / TIkA---'evaM teulesselu vi sayaM' evaM tejolezyepyapi zatam, tejolezyaH kRtayugma kRtayugma saMjipazcindriyAH khalu bhadanta ! kuna utpadhanne ki, nairayikebhyo yAvadevebhyo dA Agasyotpayan ? ityAdi samagramApi etacchatakIya prathamazata matrAvartanIyam / prathAzatApekSayA yadvai lakSaNyaM taharzayati-'navaraM' ityAdinA'navaraM saMciguNA jahanneNaM eka sagayaM' navaraM saMsthAnA-avasthitikAlo jaghanyena eka samayam, 'ukkoseNaM do sAgarobamAI palimovamasma aMpakha jaimAgamabhahiyAI" usmarpaNa he sAgaropame palpopamasyAsaMkhyeyamAgAbhyadhika palyopamA zanaka 40 pAMcavAM laji mahAyugma zata 'eba uralelukima" ityAdi TIkArtha-he lAta kRtayugma kRtayugma rAzimira tejolezyAvAle saMjJi eMjeriyaDIva tilarathAnazile Akara ke utpanna hote haiM ? kyAve laiciko mAra ke kAraNote ? athavA yAvat devoM meM se AkAra ke utpana hote ? ityAdi rUpa le bAmpUrNa prathama zana isI 40 bArAko kalelA ye parantu yahAM jo prathama zata kI apekSA kamajatAra hai, u bara saciNA jahanneNaM ekka samaya usodeNaM do sAmarokamAi, paliocamasta asaMkhejahabhAga manbhahiyAI' lUkAra ne isa strapATha dvArA pradarzita kiyA hai-yahAM pAcamA saMsI mahAyugma zatakano prAraMbha- 'eva te ulessesu vi saya' tyAdi TIkAI-he bhagavad kRtayuma kRtayu rAzipramANuvALA tejezyAvALA saMgni paMcendriya jI kayA sthAna vizeSathI AvIne utpana thAya che? zuM teo miyikamAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA tiryaMcanikamAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA manamAthI AvIne utpana thAya che ? athavA dezamAMthI AvIne utpanna thAya che ? A vigere prakArathI A cALIsamA zatakanuM paheluM zataka saMpUrNa rIte ahiyAM kahevuM joIe. paraMtu te pahelA zatanA 4thana 42tA miDiyA rizA cha, ta 'navara saciTaNA jahaNNeNa ekka samaya ukkoseNa do sAgaroMvamAi paliovamassa asaMkhejjaibhAgabhabhahiyAI' sUtrakAre A sUtrapATha dvArA pragaTa karela che. ahiyAM avasthAna kALa jaghanyathI
Page #693
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prameyacandrikA TIkA za040 a. za.5 tejolezya saMnimahAyugmatam 661 saMkhyeyabhAgAdhika sAgaradvayAtmakAvasthAna kAla kathana mIzAnadeva paramAyurAzritya jJAtavyamiti / 'evaM ThiIe vi evaM sthitAvapi evamAyupaH sthitirapi jaghanyo skRSTAbhyAmekasamayamamANA palyopamAsaMkhyeyabhAgAbhyadhikadvisAgaropamapramANA ca bhavatIti bhAvaH / 'navaraM nosanovauttA vA' navaraM tejolegya saMkSipaJcendriyA no saMjJopayuktA vA bhavantIti / evaM tisu vi uddesaesu' evameva triSyapi prathama tRtIya paJcamoddezakepi avasthiti sthityAde jJAtavyam 'sesaM taM ceva' zepa-tadatirikta sarva tridezakeSu zeSASToddezakeSu ca tadeva prathamazatakoktameva jJAtavyamiti / 'se bhaMte ! seva bhaMte / ti tadeva bhadanta / tadevaM bhadanta / iti // // catvAriMzattame zatake paMcamaM sajJimahAyugmazataM samAptam // 40 // 5 // avasthAna kAla jaghanya se eka samaya kA aura utkRSTa se palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga se adhika do sAgaropama kA hai aise avasthAna kAla kA kala yahAM tejolezyA kI utkRSTa sthiti ko lekara kahA gayA hai / kyoM ki IzAnadevaloka ke devoM kI utkRSTa Ayu palpopama ke asaMkhyAtaveM bhAga se adhika do sAgaropama kI hai| 'evaM ThiIe vi' sthitikAla bhI avasthAna hAla ke jaisA hI hai / 'navaraM no sannovauttA' ye tejolezyAvAle saMjJi paMcendriya jIva no saMjJIpayukta bhI hote haiN| 'evaM titu vi uddesaesu' isI prakAra se avasthAnakAla aura sthiti kAla Adi kA kathana prathama, tRtIya aura paMcama ina tIla uddezakoM meM bhI kara lenA cAhiye 'sesaM taM ceva' inake atirikta aura lava kathana avaziSTa ATha uddezakoM meM 3 tIna aura 8-11 uddezoM meM prathama zataka meM jaisA kahA gayA hai vaisA hI hai| 'seva bhate ! leva maMte ! tti' he bhadanta ! jaisA Apane yaha kahA hai vaha sapa sarvathA satya hI hai| eka samayane ane utkRSTathI palyopamanA asa khyAtamAM bhAgathI vadhAre be sAgaropamane che. evA avasthAna kALanuM kathana ahiyAM tejalezyAnI utkRSTa sthitine laIne kahela che. kemake- IzAna devamAM devenuM utkRSTa Ayu pa. 5manA masa-yA mAthI padhAre meM sAgazepamanu che. 'evaM ThiIe vi' sthiti 5 manasthAna prabhArI 4 cha. 'evaM timuvi desaesu' mA pramANe avasthAnakALa ane sthiti kALanuM kathana pahelA, trIja, ane pAcamAM A traNa uddezAomAM paNa karI levuM joIe. A kathana zivAya bIju saghaLuM kathana bAkInA ATha uddezAomAM 3 ane 8-11 udezAomAM pahelA zatakamAM je pramANe kahela che, e ja pramANe che. . 0 mera 1.da.
Page #694
--------------------------------------------------------------------------
________________ hRdaya bhagavatI sUtre || 'aha chaddhaM mahAjumma sayaM // mUlam - jahA teulessA sayaM tahA pamhalessAsayaM pi / navaraM saMciNA jahanneNaM ekkaM samayaM ukkoseNaM dala sAgaromAI aMtomuttamambhahiyAI / evaM ThiIe vi / navaraM aMtomuhuttaM na bhannai / lesaM taM caiva / evaM eesu paMcasu sasu jahA kaNhalessAe gamao tahA neyavvo jAva anaMtakhutto / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! ti // // cattAlIsa ise lae chahaM mahAjummatayaM samantaM // chAyA -- yathA tejolezyAzataM tathA padmalezyAzatamapi / navaraM saMsthAnA jaghanyenaikaM samagram utkarpeNa daza sAgaropamAgi antarmuhUrttAbhyadhikAni / evaM sthitAvapi navamantarmuhUrtta na bhaNyate zeSaM tadeva / ezmeteSu paJcasu zateSu yathA kRSNazyAzate gamaka stathA netRvyo yAvadantakRtvaH / tadeva bhadanta ! tadevaM bhadanta ! // catvAriMzattame zatake paSThaM saMjJimahAyugmazavaM samAptam ||40|6|| TIkA - - 'jahA teulemsAlayaM vahA pahalessAsayaM pi' yathA tejolezya isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA / vandanA namaskAra kara phira ve saMgha aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye / // 40 ve zataka meM yaha pAMcavAM saMjJi mahAyugmazata samApta huA ||40-5 / / zataka 40 chaTThA mahAyugma zata 'jahA teDaleslAmaya' hA pamhalesnAmayaM pi' hatyAdi 40 - 6 // TIkArtha - jisa prakAra 11 uddezakoM se samanvita tejolezyA zata 'seva' bhaMte! seva' bhaMte / tti' he agavan yAya devAnupriye yA viSayabhAM je pramANe hela che, te saghaLuM kathana sathA satya che. he bhagavan Apa devAnupriyanuM saghaLu' kathana sa`thA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vadanA karI ane namaskAra karyo vaDhanA namaskAra karIne te pachI sayama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para birAjamAna thayA. nAcALIsamA zatakamAM A pAMcamu nAi mahAcugma nAmanuM zatake samAptA // 40-5 // chaThThA mahAyugma zatakanA prAra bha~ 'jahA usAsa' hA pamhulessAsa pi tyAhi je pramANe agiyAra uddezAovALuM teolezyA zataka kahela che, eja
Page #695
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za040 a. za. padmalezya saMdhimahAyugmazatam 663 zatamekAdazo dezasaMyukta bhaNitaM tathA tenaiva prakAreNa padmazyAzatamapi ekAdazoddezaka saMyukta bhaNitavyam / evameva pejolezyAzate yat yada-yathA - yathA kathitaM tat tat sarvaM tenaiva rUpeNAtra padmalezyAzate'pi jJAtavyamiti / tejo ina yazApekSayA yadvailakSaNyaM tadarzayati- 'navaraM' ityAdinA 'navaraM saMciNA jaha neNaM ekkaM samayaM navaraM saMsthAnA - tepAmavasthitikAlo jaghanyena ekaM samayamekasamayAtmakaH 'ukko seNaM dasasAgarotralAI aMgesuhuttamamahiyAI upeNAvasthitikAlo darAsAgaropamANyantarmuhUrtAbhyadhikAni / utkarSeNa dakSa sAmaropakahA gayA hai / usI prakAra se yaha padmalezvAzata bhI ekAdA uddezakoM se samanvita karake kaha lenA cAhiye / isa prakAra tejovekaprAzana meM jaisA jaisA kahA gayA hai vaisA belA padmazyA zata meM bhI kahanA cAhiye | parantu jo usakI apekSA yahAM bhinnatA hai use sUtrakArane 'navara' saMciNA jahanneNaM evakaM samayaM ukleseNaM dasa lAgaro mAha" atomuttamambhahiyAI' hala sUtrapATha dvArA prakaTa kiyA hai yahAM avasthAna kAla jaghanya se eka samaya kA aura utkRSTa eka antarmuhUrtta adhika daza sAgaropama kA hai / utkRSTa se avasthAna kAla jo pramANa kA kahA gayA hai vaha brahmaloka ke dezoM kI Ayu ko Azrita kara ke kahA gayA hai / brahmaloka meM padmazyA hotI hai aura vahAM itanI Ayu hotI hai| yahAM jo ise eka antarmuhUrtta ko vizeSita kiyA hai vaha pUrvabhava ke antima antarmuharta ko Azrita ghara ke diyA hai / pramANe A padmavezyA zataka paNu agiyAra uddezAethI yukta kahevu joIe A rIte te vaizyA zatakamAM je je rItathI kahevamAM Avela che. eja pramANe A pAlezyA zatakamAM pazu kahevu" joIe. paraMtu te kathana karatAM A athanabhAM ne vizeSayAgu che te sAre 'navara' saMciNA jahaNeNa ekka' samaya' ukko se dasa sAgarovamAi aMtomuttamambhahiyAi' mA sUtra pATha dvArA pragaTa resa che ahiyAM avasthAnakALa rahevA nA samaya jaghanyathI eka samayane ane utkRSTathI eka ata hata` daza sAgarApamanA che. utkRSTathI avasthAna kALanu je A pramANu kahela che, te brahmavAkanA devAnI AyuSyane Azraya karIne kahela che. brAleAkamAM padmaazyAya che ane tyA te pramANenuM Ayudhdha hoya che. ahiyAM je tene eka atarmuhUrtanuM vizeSaNa karela che te pUrvabhavanA chellA tamUhane Azraya karIne karela che. ttava vikrRtta vi' sthitikALa paNa svasthAna aNa prabhAvena he 'navara' aMto muddattaM na bhannai' paraMtu sthitikSaNanA
Page #696
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstre mANItyAdi yat kathitaM tadbrahmalokadevAnAmgayurAzrityeti jJAtavyam, brahmaloke hi padmalezyA bhavati etAvadAyuzca bhavati antarmuhUtaM ca bhAktana bhAvasAnavartIti 'evaM ThiIe ci' evaM sthitAvapi sthitirapi jaghanyotkarSAbhyAmetAvara ghamANaiva / 'navara aMtoyuhuttaM na bhannai' nabaraM kevalaM sthitau antarmuharta na bhaNyate dazasAgaropamamAtrameva vaktavyamiti / 'sesaM taM ceca' zepa-navarasityAdinA yat kathitaM tadatiriktaM sarva tejolezyAvadeva vaktavyamiti / 'evaM eesu paMcasu saesu jahA kaNhalessAe gamao uhA neyo' eteSu paJcachu zateSu kRSNanIlakapotatejaH payalezyAzateSu yathA kRSNalezyAzate gamakastathaiva gamako netavyaH sarvANyapi etAni zatAni kRSNalezyazatvadeva jJAtavyAni, iti / ekAdaza ekAdazaudhikAdhuddezayuktAni / kiyatpa'eva ThiIe ci' sthitimAla bhI acasthAnakAla ke jaisA hI hai| 'navaraM aMtomuhattaM na bhannai parantu sthitikAla ke kAna meM antarmuhurta nahIM hai ata: yahAM sthilikAla kevala daza lAgaropamA hI hai| eka antamuhUrta adhika daza sAgaropama kA nahIM hai| 'lesaMta ceva ina ke sivAya-avasthAna aura sthiti kAla ke vinA aura lava pathana yahAM tejolezyA ke kathana ke jaisA hI hai / 'evaM eelu paMcasu saesu jahA kaNhalessAe namao takSA neyayo' isa prakAra ina pAMca zatoM meM kRSNa, nIla, kApota, teja, aura padmalezyA zatoM meM-kRSNalezyA zata meM jaisA pATha kahA gayA hai usI prakAra se pATha karanA cAhiye / ye saba zata 11-11 uddezakoM meM se yukta haiM / kRSNalezyA zata ke jase samasta prANa, yAvat samasta satva kRSNalezyAvAle jIva rUpa se pahile yAvat anannavAra utpanna ho cuke haiN| yahAM taka kA kathana kathanamAM aMtamUhUrta hotuM nathI. tethI ahiyAM sthitikALa kevaLa daya sAgarobhnii che se matamur3ata madhira isa sAgaropamanI nathI 'sesataM ceva' mA 4thana sivAya avasthAna mana sthitijanA 4thana zivAya mADInu sagha 4thana maDiyAM tannevezyAnA 4thana prabhArI che. 'evaM eesu paMcasu saesu jahA kaNhalessAe gamao tahA neyago' mA rIta mA yAMya zatAmA eTale ke kRSNa, nIla, kApita tejo ane padma lezyAvALA zatakamAM kRSazubhecchA vALA zatakamAM je pramANe kahela che, eja prakAranuM kathana saghaLI lezyAonA saMbadhamAM kahevuM joIe A badhA zatako 11-11 agiyAra agiyAra udezAovALA thAya che. kRSNalezyAvALA zatakano pATha saghaLA prANo cAvatuM saghaLA sa kRSNalezyAvALA jIva paNAthI pahelAM yAvatu anaMtavAra utpana thaI cukyA che. A kathana sudhInuM kathana ahiyAM kahevuM joIe,
Page #697
--------------------------------------------------------------------------
________________ traft aaukA za040 a. za. 7 zuklalezya saMzimahAyugmazatam 665 taM kRSNale pAta jJAtavyaM tatrAha - ' jAva' ityAdi, 'jAba anaMtakhuttoM' yAtradanantakRtvaH upapAta dArabhya atha bhadanta ! sarve prANAH yAvatsarve sattvAH kRSNAdizyatayA samupUrvAH kim ? gautama ! sarve mANAH yAvatsarve saccAH asakRt anantakRtvo vA samutpannapUtra : kRSNalezyAdi lezyatayA, etatparyantaM jJAtavyamiti 'sevaM bhave ! sevaM bhave / tti' tadeva bhadanta ! tadeva bhadanta / iti // // catvAriMzattame zatake paSThaM saMjJimahAyugmazataM samAptam ||40|6|| || 'aha sattamaM samnimadA jummasayaM mUlam - sukkalessasayaM jahA ohisayaM / navaraM saMciTTaNA ThiI jahA kaNhalesa e sesaM taheva jAva anaMtakhutto / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! tti // tAlIsa me sa sattamaM sanni mahAjummasayaM samattaM // 40- 7 // chAyA -- zuklalezyazataM yathaudhikazatam / navaraM saMsthAnA sthititha yathAkRSNalezyazate / zeSaM tathaiva yAvadanantakRtvaH / tadeva bhadanta ! tadevaM madanta ! iti // catvAriMzattameM zatake saptamaM saMkSimahAyugmazataM samAptam ||40|7|| yahAM kahanA 'seva bhaMte / sevaM bhaMte / tti' he bhadanta ! jaisA Apane yaha kahA hai vaha sarvathA satya hI haiM 2 | isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA / vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye / 40 ve zataka meM yaha chaDA saMjJi mahAyugma zata samApta huA ||40 - 6 // zataka 40 sAtavA saMjJi mahAyugma zata 'sukkalesa' jahA ohisaya' ityAdi0 'seva N bhave ! seva' bhaMte! tti' se lagavan yI viSayamA Aya hevAnupriye je pramANenu kathana karela che, te saghaLuM kathana sathA satya ja che, he bhagavana Apa devAnuprinuM saghaLuM kathana sathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI pAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU.A cALIsamAM zatakamAM chaTTha' sanni mahAyugma zataka samApta 540-65 sAtamA saunA mahAyugma zatakanA prAraMbha--- 'sukkalerasasa' jahA ohisaya' ityAdi bha0 85
Page #698
--------------------------------------------------------------------------
________________ I bhagatIsa TIkA--'mukalemsasa jahA ohiye' zuklaleyazataM yathaudhikazatam' "syaiva cacAriMzattamazanasya ta prathamaM zataM tat audhikazataM tasmin prathamatake kRtayugmakRtayugmasaMjJipazcendriyANAM yena rUpeNotpAtAdikaM kathitaM tenaiva rupeNa upapAtAdikaM yathAvannirUpya zuklalezyazatamapi bhaNitavyam / prathama zatApekSayA aers yati 'navare' tyAdinA - 'navaraM saMciNA ThiIye jahA paTalesa' na kevalaM saMsthAnA sthitikAlaH sthitirAyupo yathA kRSNalezyaavasthitiko jaghanyena eka samaya mutkarSeNa jayakhiMzatsAgaropamANi antabhyadhikAni zuklalezyAvasthAnamityarthaH / etacca pUrvaM bhavagatAntimAnta # 666 1 armie-er audhika zata kahA gayA hai vaisA hI zukkalalezyA vAle jIvoM ke sambandha meM bhI kaha lenA cAhiye / cAlIza veM zataka thA jo prathama ta hai usakA nAma audhika zata hai / usa prathama zata maiM kRtayugma kRtayugma saMjJi paJcendriya jIvoM kA jisa rUpa se utpAda Adi kahA gayA hai usI rUpa se kRtayugma kRtayugma rAzipramita zuklaearned ina saMjJi paJcendriya jIvoM kA bhI isa zata meM utpAda Adi yaha lenA cAhiye | 'navara' saMciNA TiI ya jahA kaNhalessasae' parantu una prathama jJAna kI apekSA isa zuklalezya zata meM avasthAna aura sthiti ko lekara bhinnatA hai / yahAM avasthAna kAla aura sthitikAla kRSNale ghAta meM jaisA kahA gayA hai vaisA hI hai / isa prakAra avasthAna kAla yahAM para jaghanya se 1 samaya kA aura utkRSTa se antarmuhUrtta TIkA-au ghaka zatakamAM je pramA2etu' kathana kahevAmAM Avela che, eja pramAthetu' kathana zu lalesyAvALA jIvenA sambandhamAM paNa zataka - kahevu joI e cALIsamA zatakantu je pahelu zanaka che, tenu nAma aughika zataka kahela che. te pahelA zatakamAM mRtyugma kRtabhrugma sannI paMcendriya jIvane utpAda je pramANe kahela che, eja pramANe kRtayugma mRtayugma rAzipramANavALA zukalalezyAvALA A sanni pacendriya jIveAnA A zatakamAM utpAda vigere kahevA se. 'navara' saMciNA TiI ya jahA kaNhalessasae' paraMtu te paDelAM zatanI apekSAe A zukalalezyA zatakamAM asthAna ane sthiti saMbadhI judApaNu kahela che. ahiyAM asthAna kALa ane sthiti kALa kRSNavezyAzatakamAM je pramANe kahela che, eja pramANe che. A rIte ahiyAM avasthAnakALa jaghanyathI 1 eka samayanA ane utkRSTathI antamUrhata vadhAre 33 tetrIsa sAgaropamanA
Page #699
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA DIkA za040 a. za.7 zuklalezya saMgimahAyugmazanam 667 muhattam, anuttaratrimAnadevAyudha Azritya jim sthiti jayasiMgalA pamANIti / atra 'antarmuhartA padhi kAni' iti na vaktavyaziti se raheda jAva aNaMtakhutto' zeSa naparamityAdinA yat kathita tadanirikta sarva parimANAdika adhika 33 sAgaropama yahAM utkRSTa se jo itanA bAla kahA gayA hai vaha pUrvabhava ke antima sAntamuharta ko lekara tobhantargaharI adhika kahA hai aura anuttA devoM kI utkaTa Aya 33 lAgaropana kI hotI hai aura vahIM zuzalalezyA hotI hai / isa bAra kI AzriA kara 33 sAgaropama kAla kahA~ hai / sthiti ke sambandha meM bhI aisA hI kthn| parantu 33 sAgaropala ko yahAM eka antarmuharsa se adhika isacize. SaNa se vizepita nahIM kiyA hai / 'sela taheba jAvaraNalakhatto' bAkI kA aura saba utpAda Adi kA kathana prathama zata ke jaisA hI hai| ina prakAra yahA~ prathAzana kA kathana 'lamasta prANa dhAvat syarata satva kRtayugma kRtayugma rAzi pramita zuklalezyAvAle saMkSi paMcendriya jIva rUpa se anantavAra utpanna ho cuke haiN| isa antima pATha taka kA hAM para kathana karanA cAhiye / 'seva bhaMte ! leba bhaMte ! sti' he bhadanta ! jalA Apane yaha kahA hai vaha saba sarvadhA satya hI hai 2 / isa prakAra pAhatara kahela che. ahiyAM utkRSTathI je ATale kALa kahela che, te pUrvabhavanA keTalA aMtamuhUrta ne laIne aMtarmuhUrta adhika kahela che. ane anuttara, devenuM utkRSTa AyuSya 33 sAgaropamanuM hoya che ane zukalekSAnuM AyuSya paNa eja pramANe hoya che. A bhAvane Azraya karIne 33 tetrIsa sAgaropamALa kahela che. sthitinA saMbaMdhamAM paNa eja pramANenuM kathana samajavuM paraMtu 33 tetrisa sAgaropamane ahiyAM eka aMtarmuhUrtathI adhika ema kahela nathI. 'sesa' taheva jAva agatakhutto' mInu mA saghazu meTa 4 56 vire saMbadhI kathana pahelA zatakamAM kahyA pramANe che. A rIte ahiyAM pahelA zatakanuM kathana saghaLA prANe yavat saghaLA sa kRtayugma kRyugma, rAzipramANuvALA gulalezyAvALA saMni pacendriya jIva paNAthI ana tavAra utpanna thaI cukela che, A chelalA pATha sudhInuM kathana ahiyAM kahevuM joIe. ___ 'seva' bhaMte ! seva' bhaMte ! ti' hai gavan 2 // viSayamA mA5 devAnupriye je pramANe kahela che te saghaLuM kathana sarvathA satya che ke bhagavAna ApI devAnupriyatu saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautama svAmIe prabhuzrIne
Page #700
--------------------------------------------------------------------------
________________ 668 bhagavatI sUtre tadeva prathamazatatradeva jJAtavyaM yAvat anantakRtvaH / etatparyaM taM prathamazana mihAdhyevyamiti / setra bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' tadeva bhadanta / tadeva bhadanta iti // iti zrI vizvavikhyAta - jagadvallabha - prasiddhavAcaka - paJcadazabhASAkalitalalitakalA pAlApakamavizuddhagadyapadyAnaikagrantha nirmApaka, vAdimAnamardaka- zrI zAhUcchatrapati kolhApurarAjamadatta'jainAcArya' padabhUpita - kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAlavativiracitAyAM zrI " magavatIsUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAm catvAriMzattame zata ke saptamaM saMjJimahAyugmazataM samAptam // 40|7|| gautamane prabhuzrI ko vandanA aura namaskAra kiyA | vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye / jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta, "bhagavatI sUtra " kI prameyacandrikA vyAkhyA ke cAlIsaveM zataka kA sAtavAM saMjJi mahAyugma zata samAna 40-7|| vaMdanA karI teone namaskAra karyAM vaDhanA namaskAra karIne te pachI soMyama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para mirAjamAna thayA. prasU.15 jainAcAya jainadhama divAkara zrI pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'bhagavatIsUtranI prameyAndrakA vyAkhyAnA cALIsamA zatakamAM sAtamuM zataka samApta 540-chA
Page #701
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - mameyacandrikA TIkA za040 ga. za.8 bhavasiddhika ka.kR. sazimahAyugmani0 669 ____ 'aha ahana sannimahAjummasayaM' / mUlam-bhavattidviya kaDajulmakaDajummasanniyaMcidiyANaM bhaMte ! kao uvavajjati ? jahA paDha sayaM tahA yavvaM bhavasiddhiyAbhilAveNaM / navaraM sabapANA0 No iNaTe smjhe| sesaM taheva / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti // cattAlIsaime sae aTThamaM sannimahAjummasayaM samattaM // 40-8 // ___ chAyA--bhavaddhikakRtayugmakRtayugmasaMjJAzcendriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadhante ? yathA prathama saMjJizataM tathA jJAtavyaM bhavasiddhikA'milApena / navaraM sarve mANAH nAyamarthaH samarthaH / zetadeva / tadeva bhadanta ! 2 iti / / // catvAriMzattame zatake aSTama saMjJimahAyugmazata samAptam / / 40.8 // TIkA--'bhavasiddhi kamDajummakaDajummasannipaMciMdiyANaM bhaMte ! o uvavajjati' bhavaddhika kRtayugmakatayugmasaMjJipaJcendriyAH khalla bhadanta ! kuta utpadhante kiM nairapikebhyo yAvadevezyo vA Agatyotpadyate iti prshnH| uttaramAhaatidezadvAreNa-'jahA' ityAdi, 'jahA paDhamaM sannisayaM tahA ne pavvaM bhavasiddhiyA zataka 40 AThavAM saMjJi mahAyugma zata 'bhavasiddhiya kaDajumma kaDajumpa sanni paMciMdiyANa bhaMte !' ityAdi TokArtha-he bhadanta ! bhavasiddhika kRtayugma kRtayugma saMjJi paMcendriya jIva kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote haiM? kyA ve nerayikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA yAvat devoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'jahA paDhama sannisayaM tahA neyavyaM bhavasiddhiya abhilAveNaM' he gautama ! jisa prakAra se AThamAM sa mahAyuma zatakane prAraMbha-'bhvsiddhiy kaDajummakaDajumma sannipa cadiyANa maMte ! tyAha TIkAryuM-he bhagavana bhavasiddhika kRtayugma kRtayugma saMgI pacendriya che kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che ? zuM teo narayikamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA tiryacanikemAthI AvIne utpanna thAya che ? athavA manuSyamAMthI AvIne utpanna tha ya che ? athavA dezamAMthI AvIne utpana thAya che ? A praznane uttara ApatAM prabhuzrI atidezathI kahe che ke'jhaa paDhama sannimaya tahA ne yA bhavasiddhiya abhilAvaNa' gItama! re prabhArI
Page #702
--------------------------------------------------------------------------
________________ mranmanceme AmbalatantravaDairynewered n tarlambiatimes 670 . bhagavatIstra bhilAveNaM' yathA prathamaM saMjJizataM tathA jJAtavyam, bhavaddhikAbhilApena etasya catvAriMzattamazatakaprathamazate saMkSipaJcendriyANAmupagato yena rUpeNa kayita stenaiva rUpeNa sabasiddhikAbhilApena 'bhavasiddhikakRtayugmakRtayugmasaMkSipaJcendriyAH khala evaM rUpAmilApena upapAtAdi varNanIyaH / atrApi ekAdazodezakA bktvyaaH| saMjJipaJcendriyazakhApekSayA yadvailakSaNyaM tadarzayati-'navaraM' ityAdi, 'navaraM savyapANA, No iNahe samaDhe' navaraM sarve prANA:0 nAyamarthaH samarthI, he bhadanta / sarve mANA yAvat sarve sattAH kiM bhavasiddhikakRtayugmakRtayugmasaMjJipaJcendriyatayA samutpannapUrvAH, iti praznasya prathamazate anantakRtvaH samutpannapUrvA ityuttaraM dattam, ihatu 'nAyamarthaH samarthaH sarve jIvAH nAma saMjJipaJcendriyatve bhavasiddhikatayA samu. isI 40 ve zatakake prathama zanaka meM saMjJipaMcendriya jIvoM kA upapAta kahA gayA hai usI prakAra se bhavasiddhika abhilApa se-he bhadanta ! bhavasiddhika kRtayugma kRtayugma saMjJi paMcendriya jIva 'isa rUpa abhilApa se-inako bhI upapAta Adi varNita kara lenA caahiye| yahAM para bhI 11 uddezaka haiM / saMjJi paMcendriya zata kI apekSA jo isa zata meM bhinnatA hai vaha 'navaraM savve pANA No igaTTe samahe' ila sUtrapATha dvArA prakaTa kI gaI hai-arthAt 'he bhadanta ! samasta prANa yAvat samasta satva kyA kRtayugma kRtayugma saMjJi paMcendriya rUpa se pahile utpanna ho cuke haiM ? hAM, gautama ! yAvat anantavAra ve isa rUpa se utpanna ho cuke haiN| aisA uttara prabhuzrIne kahA hai / so ailA uttara isa prazna kA yahAM para 'nahIM kahanA / kyoM ki samasta prANa yAvat samasta satpa yahAM saMjJi A cALIsamA zatakanA pahelA zatakamAM saMpatti pacendriya ane upAya kahela che, eja pramANe bhavasiddhika abhilApathI he bhagavan! bhavasiddhika kRtayugya kRtayugma saMripaMcendriya jIvo A pramANenA abhilApathI teonA upapAta vigerenuM varNana karI levuM joIe. ahiyAM 11 agiyAra hezAmA 4 . te 'navara' savve pANA No iNa samadR' mA sUtrayA dvArA pragaTa karavAmAM Avela che. arthAt he lAgavana saghaLA prANe yAvat saghaLA sa zuM bhavasiddhika kRtayuma kRtayugma saMsi paMcendriya paNAthI pahelAM utpanna thaI cukelA che? hA gautama ! yAvat anaMtavAra teo e rUpathI utpanna thaI cukayA che. A pramANene praznottara prabhuzrIe kahela che te A pramANe uttara ahiyAM kahevAnuM nathI. kema ke-saghaLA prANe yAvat saghaLA so A rUpathI anaMtavAra utpanna thayA nathI. A kathana zivAya bAkInuM saghaLuM kathana pahelA zataka pramANe ja che.
Page #703
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za.40 a.za.8 bhavasiddhika ka.kR. saMnimahAyugmani0 671 spaSapUrvA ityuttaram ata etad ubhayoH zatayo vaikSaNyamiti / 'sesaM taheva' zeSa bhavaramityanena yatra kathitaM tadatirikta sarva prathama zatavadeva jJAtavyam / 'se bhaMte ! sevaM bhaMte-tti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti / / / // catvAriMzattame zatake aSTamaM saMzimahAyugmazataM samAptam // 48 // ||'ah navamaM sanimahAjummasayaM' // mUlam kaNhalela avasiddhiya kaDajummakaDajumma sannipaMciMdiyANaM bhaMte ! kao uvavajjati? evaM eeNaM abhilAvaNaM jahA ohiyakaNhaleslasayaM sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti // cattAlIsaime sae navamaM santimahAjummasayaM samattaM // 40-9 // __chAyA- kRSNalezya bhavasiddhika kRtayugmakRtyugmasaMjJipaJcendriyAH khala bhadanta | kuta utpadyante evametenAbhilApena yathA audhikakRSNalezyazatam / tadeva bhadanta / tadeva bhadanta ! iti // // catvAriMzattame zatake nAma saMjJimahAyugmazataM samAptam // 40 // 9 // pacendriya meM bhavasiddhika rUpa se anantadhAra utpanna nahIM hue haiN| 'sesa taheva' bAsI kA aura sama pAthana prathama zataka ke jaisA hI hai| 'sevaM bhaMte 1 se bhate / tihe bhadanta ! Apa kA yaha kathana sarvadhA satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko vandanA evaM namaskAra kiyaa| vandanA namaskAra kara phira ve saMyana aura tapa se AtmA ko bhAdita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| // 40 ve zataka meM yaha ATayAM mahAyugmazata samAna 40-8 // zataka nauvA mahAyugmazata 'ma.halesa lavasiddhiya kADajummakaDajumma sannipaciMdiyANabhaMte !' 'sevaM bhaMte ! seva bhaMte ! tti' hai maga mA5 hevAnupriyanu mA dhana savayA satya ja che. he bhagavana ApanuM A kathana sarvathA satya ja che. A pramANe rahIne prabhuzrIne vaMdanA karI namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA potAnA sthAna para birAjamAna thayA. cALIsamA zatakamAM A AThamuM mahAyuma zataka samApta 40-85 navamA bha'yugma zatanA prAraMbha-- 'ha pahalerasa bhavasiddhiya kabjummakaDajunma sanipacidiyANa bhate ! tyAdi
Page #704
--------------------------------------------------------------------------
________________ 672 . . . bhagavatIsUtra TIkA--'kaNhalerasa avasiddhiya kaDajumAkaDajumma sanniciMdiyANaM bhaMte / ko uvavajjati' kRSNalezye bhavasiddhika kRtayugmakRtayugma saijJipaJcendriyAH khalubhadanta ! kuta utpadhante kiM nairayikebhya Agatya yAvad devebhyo vA Agasye. syAdi paznA, uttaramAha-evaM' ityAdi, 'evaM eeNaM abhilAveNaM jahA ohiya kaNhalessasayaM' evametenAmilApena yathA audhikachaSNalezyazatam tatra yathA kRSNalezyAnAmupapAnAdiko varNita stathaiva kRSNalezyabhavasiddhika kRtayugmakRtayugma saMkSipaJcendriyANAmapi upapAvo vaktavyaH / ekAdazodezakA api vaktavyAH 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // // catvAriMzattame zatake navamaM saMkSipaJcendriyamahAyugmazataM samAptam // 40 // 9 // TIkArtha-he bhadanta ! kRSNa lezyAvAle bhavasiddhika kRtayugma kRtayugma saMji pacendriya jIva kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote haiM ? kyA ve nairayikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA devoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? isa prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM'evaM eeNaM abhilAveNaM jahA ohiya kaNhalessasyaM' he gautama ! isa abhilApa dvArA jailA kRSNalezyAvAloM ke sambandha meM audhika kRSNalezyazata kahA gayA hai vaisA hI yahAM para bhI kaha lenA cAhiye |audhik kRSNalezyA zata yaha 40 veM zataka kA dvitIyazata hai / usa meM kRSNalezyAvAloM kA upapAta Adi varNita huA hai / so usI prakAra se isa zata meM bhI kRSNalejayAvAle bhavasiddhika kRtayugma kRtayugma saMjJi paMcendriyoM ke bhI upapAta Adi kA varNana kara lenA cAhiye / yahA~ 1 TIkArtha - he bhagavanakulezyAvALA bhavasiddhikakRtama kRtayugma saMjJipaMcendriya jI kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che? zuM teo narayikamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA tiryaMcanikamAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA manuSyamAthI AvIne utpanna thAya che? athavA devomAMthI AvIne utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM prabhutrI kahe che ke'evN eeNa abhilAveNaM jahA kaNha lessasaya" he gautama ! ma alisA dvArA kaDyUlezyAvALAonA saMbaMdhamAM audhika kalezyAzataka kahela che. eja pramANe ahiyAM paNa kahevuM joIe auvika kRSNalezyAzataka e 40 cALIsamA zatakanuM bIju zataka che. temAM kRSNalezyAvALAonA upapAta AdinuM varNana karavAmAM Avela che. e ja pramANe A zatakamAM paNa kRSNalezyAvALA bhavasiddhika kUtayugya kRtayugma saM ipadrinA upapAta vigerenuM varNana paNa karI levuM joIe. ahiyAM paNa 11 agiyAra udezAo kahevA joIe.
Page #705
--------------------------------------------------------------------------
________________ SA prameyacandrikA TIkA za040 ma. za.10 nIlalezya bhavasiddhikazatam 673 ||'ah dasamaM sannimahAjummasayaM' / : mUkam-evaM nIlalesa bhavasiddhiehi vilayaM / levaM aMte! sevaM bhaMte ! tti canAlIsaime dasamaM sannimahAjulma sayaM 140-10 // chAyA--evaM nIlalezyasiddhikairapi zatam / tadeva bhadanta / tadeva bhadanta ! catvAriMzattame zatake dazamaM saMjJi mahAyugmazataM samAptam / / 40 / 10 // TIkA--'evaM nIlezya bhavasiddhiyae hi visaya evaM nIlalezya bhavasiddhikairapi zataM yathA kRSNalezyamavasiddhikakRtayugmakRtayugma saMjJipaJcendriyazatam asyaiva zatakasya tathaiva nIlalezya bhavasiddhikakRtayugmakRtyugmasaMjJipaJcendriya para bhI 11 uddezaka kahanA cAhiye / 'seva bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! jesA Apane yaha kahA hai vaha saba satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko bandanA kI aura namaskAra kiyA candanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| zataka 40 dazavAM saMjJi mahAyugma zata cAlIsavAM ve zata meM navAM mahAyu mahAyuma zata samApta // 40-9 // 'evaM nIlalessa bhavasiddhie vi sayaM-seva bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' TIkArtha-isI prakAra nIlalezyAvAle kRtayugmakRtayugma rAzi pramita bhavasiddhika saMjJi paMcendriya jIvoM ke sambandha meM bhI yaha zata kahalenA caahiye| yaha zata bhI 11 uddezakoM se yukta hai| yahAM atideza bArA 'seva bhaMte ! seva bhate ! tti' hai sAvana mA5 yAnupriye yA viSayamA je pramANenuM kathana karela che. te saghaLuM kathana satya ja che. he bhagavana Apa devAnupriyanuM saghaLuM kathana sarvathA satya ja che A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI pitAne AtmAne bhAvita karatA thakA potAnA sthAna para birAjamAna thayA sUnA navamuM mahAyuma zataka samApta 40-9 dazAmAM sajJi mahAyugma zatakane prAraMbha-- 'evaM nIlalessabhavasiddhie vi sayaM-'seva bhate / seva bhate / ti TIkArtha-A ja pramANe eTale ke upara kahyA pramANe nIlezyAvALA kRtayuma kRtayuma rAzipramANavALA bhavasiddhika 5 cendriya jIvonA saMbaMdhamAM paNa A zataka kahevuM joIe, A zataka paNa agiyAra uddezAothI yukta che. ahiyAM sa0 85
Page #706
--------------------------------------------------------------------------
________________ Xiao 674 bhagavatI sUtre pAtamadi ekAdazoddezayuktaM bhavati kevalaM kRSNapadasthAne nIlapade ghaTa gilA zataM [emory, aut - nIlale bhayasiddhi kRtayugmakRtayugmasaMkSipaJcendriyAH khalu sadanta ! kuta utpadyante ki nairayikebhyo yAmadevebhya iti praznaM kRtvA caturga. vikebhya bhAgatya nIlaleyabhavasiddhikatayA samutpadyante ityAdikaM sarvam audhikanIlasatamiva sarva jJAtavyamiti saMkSepaH, seva aMte / sevaM bhaMte! ci' tadeva yaha batalAyA gayA hai ki jaisA kRSNalevAvAle bhavadvika kRtayugma kRtayugma saMjJi pacendriya jIvoM ke sambandha meM 11 uddezakoM se yukta zata kahA gayA hai / jo vaisA hI yaha chAta bhI kahanA cAhiye / parantu yahAM kRSNaleyA pada ke sthAna meM nolalezya pada ko jor3akara AlApaka kapanA cAhiye / jaise- nIlaleiyAvAle bhavasidvika kRtayugma kRtayugma saMz2i pacendriya jIva he bhadanta ! kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote haiM ? kyA ve nairayikoM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA yAvat devoM meM se bhAkara ke utpanna hote haiM ? isa prazna ke bAra meM aisA kahanA cAhiye ki ye cAroM gatiyoM meM se Akara ke utpanna hote hai ityAdi rUpa se saba kathana audhika nIlaleiya zata ke jaisA hI jAnanA cAhiye | 'seva' bhaMte ! seba saMte / tti' he bhadanta ! jaisA Apane yaha nIlale bhavasiddhika ke viSaya meM kahA hai vaha sa sarvathA satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko 1 atideza dvArA e kahyu` che ke-je pramANe kRSNalesthAvALA bhavasiddhika kRtayugma kRtayugma sanni pacendriya jIveAnA sabaMdhamAM 11 agiyAra uddezAo vALu zataka kahevAmAM Avela che, te eja pramANenu A zataka paNa kahevu paraMtu A zatakamAM kRSNulezyA padanA sthAnamAM nIlalespA e pada mUkIne AlApake kahevA joie. jema ke-nIlezyAvALA bhavasiddhika kRtayugma kRtayugma sa'jJipacendriya jIve. huM bhagavan kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che ? mA praznanA uttaramAM evu' kahevuM joie ke tee cAre gatiyAmAMthI AvIne uttpanna thAya che. vigere prakArathI saghaLu' kathana aulika kRSNaTekSTA zatakanA kathana pramANe ja rAmajavuM. 'rova' bha'te / seva' bha'te ! tti' De lagavan yAya heganupriye yA nIsaDozyA bhavasiddhikanA viSayamAM je pramANe kathana karela che, te saghaLuM kathana sathA satya ja che. he bhagavan Apa devAnupriyanu kathana saCthA satya ja che mA
Page #707
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za040 a.za.11-14 bhavasiddhikasaptazatakAni 75 bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti, he bhadanta / nIlalezya bhavasidrikaviSaye yad devAnupiyeNa kathitaM tatsarvaM sarvathaiva satyamiti kathayitvA gItamo yAvat yathAsukhaM viharatIti // // catvAriMzattame zatake dazama maMjJimahAyugmazataM samAptam / / 40 / 10 // 11-14 saMnimahAjummasayAI' mUlam-evaM jahA ohiyANaM sanni paMciMdiyANaM latta sayANi bhaNiyANi evaM avasiddhiehi vi latta sayANi kAyavvANi / navaraM sattasu vi saesu saba pANA0 jAva No iNTe samaTe, sesaM taM ceva / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti| bhavasiddhiya sayA samattA cattAlIsaime sae 11-14 sannimahAjummasayANi lasattANi chAyA--evaM caudhikAni saMjJipaJcendriyANAM sapta zatAni bhaNitAni vaM bhavasiddhikairapi saptazatAni karttavyAni / navaraM saptasvapi zateSu sarvezaNA yAt nAyamarthaH samarthaH / zepaM tadeva / tadeva bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti / / // bhavasiddhikazatAni samAptAni // catvAriMzattame zatake ekAdazAdArabhya caturdaza saMjJimahAyugmazataM samAptam / 40 / 11-14 / vandanA kI aura namaskAra kiyaa| vandanA namaskAra kara phira ve saMyana aura tapa se AtmA ko bhAvina karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| // 40 veM zataka meM yaha 10 vAM saMjJi mahAyugma zata samApta 40-10 // zataka 40 gyArahavAM, cArahavAM, terahavAM, aura caudahana, mahAyugma zata "evaM jahA ohiyANi sanipaciMdiyANa satta layANi bhaNiyANi evaM bhavasiddhiehi vi satta sathANi kAyavvANi / 40-10 // pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. cALIsamA zatakamAM A dasamuM saMmihAyugma zataka samApta 40-10 agyAramA bAramA teramA caudamAM mahAyune prAraMbha-evN jahA ohiyANi sanni pacidiyANa satta savANi bhaNiyANi evaM bhavasiddhie hi vi satta sayANi kAyavANi'
Page #708
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI ____TIkA--'evaM jahA ohiyANi sannipaMciMdiyANaM satta sayANi bhaNiyANi' evaM yathA audhikAni se jJapaJcendriyANAM saptazatAni prathamam audhikam, dvitIya kRSNalezyam 2, tRtIyaM nIlaleiyam 3, caturtha kApoThalezyam 4, paJcamaM tejole. zyam 5, SaSThaM padamalezyam 6, saptamaM zuklalezyam 7, evaMrUpANi audhika saMkSipaJcendriyasambandhIni catvAriMzattamazatakasya prathama dvitIyattIyacaturthapaSTha. saptamarUpANi zatAni bhaNitAni-kathitAni 'evaM bhavasiddhiehi vi satta sayANi kAyavANi' evaM bhavasiddhikairapi saptazatAni kartavyAni tatra prathamamaudhika bhavasiddhizatam 1, dvitIyaM kRSNalezyabhavasiddhikazatam, tRtIyaM nIlalezyamavasiddhikazatam 3, cetitrayaM bhavasiddhikazataM pUrva kathitam, asmin sUtre tu TIkArtha-jaise saMjJi paMcendriyoM ke sambandha meM sAta audhika zataka kahe gaye haiN| vaise hI saMjJi paMcendriya bhavasiddhikoM ke sambandha meM bhI sAta zataka kaha lenA cAhiye audhika saMjJi paMcendriyoM ke ve sAta zataka isa prakAra se haiM-audhikazata 1, kRSNalezvazata 2, nIlalezya zata 3, kApotalezyazata 4, tejolezyazata 5, padmazyazata 6, aura zuklalezyazata 7, isa prakAra se ye saMjJi pacendriya jIvoM ke sambandha meM 40 veM zataka meM prathama, dvitIya, tRtIya, caturtha, paMcama, paSTha aura saptama zata rUpa se kahe gaye haiM / isI prakAra se 'bhavasiddhiehi vi satta sayANi kAyamacANi' bhavasiddhika jIvoM ke sambandha meM bhI sAta zata kaha lenA cAhiye / ina meM prathama audhika bhavasiddhika zata hai 1 dvitIya kRSNalezya bhavasiddhika zata hai / tRtIya nIlalezya bhavasiddhika zata hai| ye tIna bhavasiddhika zata to pahile kahe jA cuke hai| isa sUtra meM to saMgni paMcendriyanA sambandhamAM sAta audhika zatake kahelA che, eja pramANe saMgni paMcendriya bhavasiddhionA saMbaMdhamAM paNa sAta zatake kahevA joIe. saMjJi paMcendriyone te sAta auvika zatake A pramANe che.-audhika zataka kRSNalezyA zataka 2 nIlezyA zataka 3 kAtilezyA zataka te jetezyA zataka pa padhalezyA zataka 6 ane zukalezyA zataka 7 A rIte A audhika saMsI paMcendriya jIvonA saMbaMdhamAM cALIsamA zatakamAM pahelA, bIjA, trIjA, cetha', pAMcamAM, chaThA ane sAtamA zataka rUpathI kahe che. e ja pramANe 'bhavasiddhiehi vi sattakhayANi kAyavANi' sasiddhiMvAnA samAM paNa sAta zatake kahevA joIe. temAM paheluM aughika bhavasiddhika zataka che. 1 bIja kle bhavasiddhika zataka che. trIju nalalezya bhavasiddhika zataka che. A traNa zatake te pahelA kahelA che. A sUtramAM te kevaLa kApata, teja,
Page #709
--------------------------------------------------------------------------
________________ trafant rat me40 a. za. 11-14 bhavasiddhikasaptazatakAni 677 kApota- teja:- padma-zuklalezyA viziSTAni calAri zatAni evaM saGkalitAni saptazatAni pratyekamekAdazodezakagamaiitAni krameNa karttavyAni / AlApamakArastu sarvatra pUrvavadeva karttavya iti / 'navaraM satta visanna pANA jAva No iTThe samaDheM' navaraM - kevalamaudhikazatApekSayA idameva vailakSaNyaM yat saptasvapi zateSu sarve prANA yAvat sarve sattvAH audhika savasiddhikRSNalezyAdika bhavasiddhikatayA samutpannapUrvAH kimiti maznaM kRtvA nAyamarthaH samarthaH evaM rUpeNa sarvatrApi uttara munneyam, sesaM taM cetra' zeSaM navara- mityanena yadvailakSaNyaM pratipAditaM tato'nyat sarvam - adhika saMjJipaJcendriyasazatasadRzameva jJAtavyamiti / 'seva' bhaMte ! seba bhaMte! ti' tadeva bhadanta / 2 ivi | // catvAriMzattame zatake ekAdazazatAdArabhya caturdazazataparyantaM catvAri saMjJimahAyugmazatAni samAptAni // 40-11-14 // kevala kApota, teja, padma aura zukla ina leiyAoM se viziSTa cAra hI zata kahe haiM / ataH saba milakara kula sAta rAta ho jAte haiM / ye sAta zata haiM pratyeka zata 11 uddezaka koM se yukta haiM / ataH ina meM pratyeka meM AlApa prakAra pUrva meM jaisA kahA gayA hai vaisA kahalenA cAhiye 'navara' satta visaesa savvapANA jAva No iTTe samaTTe' parantu yahAM aisA nahIM kahanA cAhiye ki samasta prANa yAvat samasta satva audhika bhavasiddhika rUpa se athavA kRSNaleyAvAle bhavasiddhika rUpa se pahile yAvat anantavAra utpanna ho cuke haiM / yahI vilakSaNatA yahAM audhikazata kI apekSA se hai / 'sesaM taM ceva' pAkI kA aura saba kathana audhika saMjJI paJcendriya saptazata ke jaisA hI hai / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte / tti' he bhadanta ! jaisA Apane yaha kahA hai vaha saba sarvathA satya hI hai 2 / padma ane zukala A lephyAethI yukta cAra zatakA ja kahelA che. tethI badhA maLIne kula cha sAta zatakeA thai jAya che. A sAte zatakeAmAM-dareka zatakAmA 11-11 agiyAra agiyAra uddezA kahelA che tethI darekamAM AlApakAne aAra pahelA hyA prbhaa| sabhA 'navara' sattasu vi sapasu savvapANA jAva no iTTe samaTTe' paraMtu aDiyAM me prabhA hevu le -sudhA A yAvarte saghaLA satva audhika bhavasiddhika pAthI athavA kRSNavezyAvALA bhavasiddhika paNAthI pahelAM yAvat anaMtavAra utpanna thaI cUkela che aughika zatanA dhana puratA aDDiyAM me hApazu he 'sesa' ta ceva' jADItu khIjuM saghaLu kathana audhika pacendriya zatakanA kathana pramANe ja che. 'seva bhave ! seva' bhave ! tti' he lagavana sAtha hevAnupriye yA viSayabhAM
Page #710
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIne // 'aha pannarasamaM sanni mahAjummasayaM' mUlam-abhavasiddhiya kaDajummakaDajumma sanni paMciMdiyANaM bhaMte ! kao uvavajjati ? uvavAo taheva annuttrvimaannvjjo| jahA parimANaM avahAro uccattaM baMdho vedo vedaNaM udayo udIraNA ya kaNhalesasae / kaNhalessA vA jAva sukkalessA vA / no sammadiTrI, micchAdiTTI, no sammAmicchAdiTTI / no nANI, annANI, evaM jahA kaNhalessasae / navaraM no virayA avirayA no virayAvirayA saMciTThaNA ThiIya jahA ohiya uddese| samugghAyA AdillA paMca / uvvaTTaNA taheva aNuttaravimANavajja / savvapANA jAva No iNa? samaTe, sesaM jahA kaNhalessasae jAva annNtkhutto| evaM solasasu vi jummasu / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti / // 40-15-1 // ___ paDhamasamaya abhavasiddhiya kaDajummakaDajumma sanni paMciMdiyANaM bhaMte ! kao uvavajjati ? jahA-sannINaM paDhamasamaya uddesae taheva / navaraM sammattaM sammAmicchattaM nANaM ca savvattha isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko yandanA kI aura namaskAra kiyaa| vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| / // isa prakAra 40 veM zataka meM gyArahaveMzana se lekara caudahaveM zataptaka ke cAra saMjJi mahAyugma zata samApta hue| je pramANe kahela che te saghaLuM kathana sarvathA satya che. he bhagavana ApI devAnupriyanuM kahela saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU015 A rIte cALIsamA zatakamAM agiyAramAM zatakathI laIne caudamA zataka sudhInA cAra saMjJi mahAyuma zatake samApta 40-11-14
Page #711
--------------------------------------------------------------------------
________________ maindrakA TIkA za040 a. za. 15 abhava0 saMvipaJcendriyajIvani0 natha se tava / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! tti // 40-15-2 // evaM ettha vi ekkArasa uddegA kAyavvA paDhamataiya paMcamA ekagamA sesA avi ekagamA / sevaM bhaMte / sevaM bhaMte / ti / cattAlIsa me sae pannarasamaM sanni mahAjumma sayaM samantaM / 40-15 // 679 chAyA --abhavasiddhika kRtayugmakRtayugma saMjJipaJcendriyAH khalu bhadanta ! kuta utpayate ? upapAta stathaiva anuttaravimanavarjaH / parimANamapahAra uccatvaM bandho vedana mukSya udIraNA ca yathA kRSNalezyazate / kRSNalezyA vA yAvat zukka lezyA vA no samyagyaH midhyAdRSTayaH no sabhyag mithyAdRSTayaH / no jJAninaH ajJAninaH evaM yathA kRSNalezyazate / navaraM no viratAH aviratAH no viratAfarar | saMsthAnA sthitizca yathA audhikAMzake / samudghAtA AdhAH pazca udvartanAH tathaivAnuttara vimAnavarNAH sarve prANAH yAvat nAyamarthaH samarthaH zeSaM yathA kRSNalezyazate yAvadanantakRtvaH / evaM poDasvapi yugmeSu tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta / iti ||40 151 / / prathamasamayAbhavasiddhika kRtayugmakRtayugna saMjJipaJcendriyAH khalu bhadanta / kuna utpadyante 1 yathA saMjJinAM prathamasamayoddeza ke tathaiva / navaraM samyaktvaM samyaG mithyAtvaM jJAnaM ca sarvatra nAsti / zeSa tathaiva / tadevaM bhadanta ! tadevaM madanta ! iti ||40|15|2|| eva matrApi ekAdazodezakAH karttavyAH prathamatRtIyapaJcamAH ekagamakAH, zepA a'TAvapi ekagamakAH / tadeva bhadanta ! tadeva bhadanta / iti / catvAriMzattame zatake paJcadazaM mahAyugmazata samAptam / 40 / 15 TIkA- 'amavasiddhiya kaDajummakaDajummasannipacidiyANaM bhaMte ! kao uvabajjati' abhavasiddhika kRtayugmakRtayugmasaMjJipaJcendriyAH khalu madanta / kuta utpadha 'abhavasiddhiya kaDajummakaDajumma sannipacidiyANaM bhaMte! kao vadati / TIkArtha- he bhadanta | asavasiddhika kRtayugmakRtayugma saMjJi paJcendriya jIva kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote haiM ? kyA ve 5daramAM sa ni mahAyugma zatakanA prAraMbha- 'abhavasiddhiya kaDajummakar3ajumma pacidiyANa bhaMte / kao uvavajjati' TIkA-he bhagavana abhavasiddhika kRtayugmatRnayugma sajJi pa Mcendriya jIve kayA sthAnavizeSathI AvIne utpanna thAya che ? zu te nAyikAmAMthI AvIne
Page #712
--------------------------------------------------------------------------
________________ * 680 / bhagavatIstre nte ? kiM nairayikebhya Agatya yAvadevebhya Agatya samutpadyante iti praznA, bhagata vAnAha-atidezadvAreNa-'unAo' ityAdi, 'upanAmo tahetra anuttaravimANarajano' upapAta stathaiva anuttaravimAnarjaH anuttaravimAnadevAn parityajyAnyataH sarvata eva mairayikatiryagmatrupyadevebhya upapAta epAM vaktavya iti / 'parimANaM acahAro uccattaM baMdho vedo vegaNaM udIraNA ya jachA kAhalesasaha parimANamapahAra uccata baMdho vedo vedanamuzya udIraNA ca yathA kRSNalezyazate karaNaLe vazate ca tIndriya zatakasyAtidezaH kRtaH, tathApi ekendriyarAtAtidezo'logthA parimANAdikamudIraNAntaM kathitaM tathaivehApi yathAsamma natra tataH jJAtavyam / 'pahalemA narayikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? yAvat devoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? isakA atideza dvArA prabhu uttara dete hue kahate haiM"uvAo naheva anuttara vimAnavajo' 'he gautama ! anuttAvimAvAsI devoM ko choDakara saba jagahoM le leyiratoM meM le, tiryaggoniyoM meM se manuSyoM meM se aura devo meM se-hanakA upapAta hotA hai| parimANaM avahAro, uccattaM baMdho, vedo, veSaNaM, udIraNA ya jahA kAlempanae' parimANa apahAra UMcAI bandha, veda vedana, udIraNA ye saba kRSNalezya. zatake jaise jAnane cAhiye / kRSNalezya zata meM hIndriya zataka kA atideza kiyA gayA hai| dvIndriya zataka meM bhI ekendriya zanakA ati. deza huA hai / isaliye vahAM parimANa se lekara udIraNA nakasA kathana jaisA kiyA gayA hai usI prakAra se yahAM para bhI inakA kathana yathA saMbhava vahIM se jAnanA cAhiye / ' kalesmA vA jAva sukkalessA | utpanna thAya che? athavA tiryaMcanike mAthI AvIne utpanna thAya che? athavA manuSyomAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA dezamAMthI AvIne utpanna thAya cha 1 mA prazna uttaramA pramuzrI gItamAbhAna 49 hai-'uvavAo taheva aNuttaravimANavajjo' ke gautama ! manuttara vimAnavAsI devAne choDane dareka sthaLomAMthI arthAt nairayimAMthI tiryaMcAnikamAMdhI, manubemAMthI, ana hevAmAthI teyaan| 64pAta thAya che. 'parimANa avahAro, uccatta, baMdho, vedo, veyaNa', uhIraNA ya jahA kaNhalemsasae' paribhAe a5|2 yAs, banya, veda, vedana udIraNA A badhA kRSNalezyA zatakamAM kIndriya zatakane atideza-bhalAmaNa karela che. ane dvIyi zatakamAM paNa ekendriya zatakane atideza karela che. tethI tyAM parimANathI laIne udIraNa sudhInuM kathana je rIte karela che, eja rIte ahiyAM paNa yathAsaMbhava teonuM kathana tyAnA kathana prabhAra 42 ve'. 'kaNhalessA vA, jAva sukkalerasA vA' mA masasiddhi
Page #713
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za040 a. za.15 abhava0 saMkSipaJcendriyajIna0689 vA jAva sukalessA vA' ime abhavasiddhikAH kRSNalezyA bhavanti yApat zuklA lezyA vA bhavanti yAvat padena nIlakApotatejaHpadmalezyAnAM saMgraho bhavatIti / 'no sammaTThiI' ime abhavasiddhikA no samyagdRSTayo bhavanti kintu 'micchAdihI' 'mithyAdRSTayoH bhavanti 'no sammAmicchAdiTThI' no na vA samyagamizyApTayo mizraSTayo bhavantIti / 'no nANI annANI' no jJAnino bhavanti, kintu ajJAninaH tatrApi niyamato vyajJAninaH matyajJAninaH zrutAjJAnino vibhaGgajJAnina zreti / 'evaM jahA kaNNalessasae' evaM yathA kRSNalazyazatake kathita tathaivAtrApi etasyaiva dvitIyazate jJAtavyamiti / kRSNalezyazatApekSayA yadvailakSaNyaM tadvakti 'navaraM no virayA avirayA no virayAvizyA, navara vizepastAvadayam-ime abhavaghA' 'ye abhavasiddhika jIva kRSNalezyAvAle hote haiM yAvat zuklalelyAvAle hote haiN| yahAM yAvatpada se 'nIla, kApota tejaH aura padamalezyAoM kA saMgraha huA hai / 'no sammaddiSTi 'ye samyagdRSTi nahIM hote haiN| kintu-micchAdiSTi' mithyAdRSTi hI hote haiN| 'no sammAmicchA. diTTI' ye mizradRSTi bhI nahIM hote haiM / 'no nANI, annANI' ye jJAnI nahIM hote haiM ajJAnI hI hote haiN| ajJAna meM inake tIna ajJAna hote hai-mati ajJAna zruta ajJAna aura vibhaMgajJAna ye tIna ajJAna hote haiM 'evaM jahA kaNhalessalae' isa prakAra se jaisA kRSNalezya zataka meM kahA gayA hai vaisA hI yahAM para samajhanA cAhiye / kRSNalezyazata isI 40 ve zatakakA dvitIya zata hai| 'navaraM no virayA avirayA, no virayA virayA' kRSNalezya zatakI apekSA yahAM jo antara AtA hai cha kRSNalezyAvALA hoya che. nIlalezyAvALA hoya che kApatalezyAvALA hoya che. tejalezyAvALA hoya che. ane pahelezyAvALA hoya che tathA zukalaveshyaavaa hAya che. 'no sammadiTThI' mA sabhyATa khAtA nathI. paraMtu 'micchAdidvI' mithyAlTiA DAya che. 'no sammAmicchAdidvI' tayA bhiTivANA pahAtA nathI. 'no nANI annANI' to nAnI pa sAtA nathI. ajJAnI hoya che, teone ajJAnamAM matiajJAna ane zrutajJAna e be meM ajJAna hAya cha tamana vi azAna chAtu nathI 'evaM jahA halesasae' eja pramANe kRNA zatakamAM je pramANe kahevAmAM Avela che. e ja pramANe ahIyAM paNa samajavuM kRSNalezyA zataka A 40 cALIsamA zatakanuM ll zata che. 'navaraM no virayA avirayA no virayAvirayA' vezyAzatanI bha086
Page #714
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 bhagavatI sUtre middhikA no viratAta, aviratA bhavanti kintu no viratAviratA bhavantIti / 'ciTThA Thi jAohiya uddesae' saMsthAnA avasthitikAlaH sthitirAyuSyahAca yathadhikaca catvAriMzattamazatakasya prathamoddezake kathitastathaiva jJAtavyaH sanAvasthitikAlo jaghanyenaikaM samaya mutkarSeNa sAgaropamazatapRthaktvaM sAtirekam sthitistu jaghanyenaikaM samayamutkarSeNa trayastriMzatsAgaropamANi / 'samugdhAyA zAdilA paMca' samuddhAtA yAyAH paJca vedanAkapAyamAraNAntikavai kriyateja bI esa sUtrapATha dvArA yahAM prakaTa kiyA gayA hai-usa kRSNaleyazata mI apekSA isameM yahI antara hai ki ye kRnayugmakRnayugma rAzipramANa anavasiddhika saMjJI jIva viratiyukta nahIM hote haiN| avirativAle hote haiN| biratAvirata - dezasaMyamI bhI ye nahIM hote haiN| 'sa'ciTTaNA TiIya jahA ohie uddesae' avasthAna kAla aura AyuSkakAla jaisA 40 ve zataka ke prathama uddezaka meM kahA gayA hai vaisA hI yahAM para bhI jAnanA cAhiye / isa prakAra avasthiti kAla jaghanya se eka samaya kA aura utkRSTa se kucha adhika sAgaropamazata pRthaktvakA hai| tathA sthiti jaghanya se eka samaya kI aura utkRSTa se 33 . sAgaropama kI | 'mugdhAyA, AdillA paMca' gharAM samuddhAta Adi ke pAMca hote - vedanAsamudrAta kapAyasamudghAta, mAraNAntika samudghAta, vaikriya bAla aura naijasasamudghAta / AhAraka samudghAta evaM kevlismuapekSAe A kunamAM je aMtara Ave che teja A sUtradvArA pragaTa DeravAmAM Avela che. te kRSNulezyA zatakanI apekSAe AmAM eja a'tara che ke A kRtayugma nRtayugma rAzipramANavALA abhavasiddhika sannI jIve virativALA hAtA nathI. aviratiyALA DhAya che. viratAvirata-dezasacamI zrAvake pazu tethe| hotA nathI, 'saMcidRNA ThiIya jahA ohiya udde' avasthAna bhane AyuSyANa 40 yANI sabhA zatanA paDelA uddezamAM je pramANe kahevAmAM Avela che, eja pramANe ahiyAM paNu samajavuM. A rIte avasthitikALa jaghanya eka samayanA ane utkRSTathI kaIka vadhAre sAgarApamazana pRthakRtvanA che tathA sthiti jaghanya eka samayanI ane utchRSTathI 33 tetrIsa sAgaropamanI uDela che. 'samugdhAyA adillA' paM'ca' temAne AdinA pAca samughAtA hoya che.-eTale-vedanA samudgha ta 1 kaSAyasamudghAta 2, mArajI'ntika sasughAta, 3 vaikraya samuddAta 4 ane taijasamuddAta pu mAhAraka samadhAna mane kevI samaghAta e ke masAne ahiTa
Page #715
--------------------------------------------------------------------------
________________ smyjndhiaa haajjaa ho40 , .57 smm nibndhitii nio ed sAkhyAH AhArakakevalisamudghAtava H 'unnagA taheca aNuttara viyANavatA' udvartanA tathaiva-upapAtavadeva anuttaravimAnavajitAH ete samanA udgRtya anAra vimAneSu nolpadyante tadarikteSu sarva sthAnevRtpadyante, iti bhAvaH / 'sa, pApA jAva No iNaDhe sama?' sarve prANAH yAvat sarve satvAH abhavasiddhi saMsipaJcandriyatayA samutpannapUrvAH kimiti praznasya, nAyamarthaH samarthaH, ityuttaram / 'lesaM jahA kaNhalessasae' zeSam-upari yat kathitaM tadatiriktasaI kRSNalezyazana va jJAtavyam, kiyatparyantaM kRSNalezyazavaM jJAtavyaM tatrAha-'jAva' ityAdi, jAna aNaMtakhuto' yAvat anantakRtvaH etatparyantaM sarvaM jJAtavyamiti / 'evaM solalanu dghAta yahAM nahIM hote haiM / 'untraNA taheva aNuttaracinANavajjA' udvartanA anuttaravimAnoM ko choDakara upapAta ke jainI hI hai / tAra kahane kA yaha hai ki ye jaba apane bhava se udRtta hote haiM to anuttara vimAnoM meM utpanna nahIM hote haiN| inake sivAya aura saba sthAno ye utpanna ho jAte haiM / 'sappANA jAba No iNaTe umaTTe' he sadanaH / samasta prANa yAvat samasta satya abhavaliddhika rUpa se pahile utpanna ho cuke haiM ? to isa prazna ke uttara meM aisA kahanA cAhiye ki he gautama : artha samartha nahIM haiM / 'sesa jahA kaNhalessasae' isa prakAra se jo apara meM kahA gayA hai usake atirikta aura saba kathana je kRSNalera ta meM kahA gayA hai vaisA hI hai / 'jAva aNaMtakhutto' aura vaha ' 'yAvat pUrva meM anantavAra utpanna nahIM hue haiN| yahAM takakA yahAM kA gA nathI. uvvadaNA taheva aNuttaravimANavajjA' itanA anuttara vibhAgAne choDana upapAta pramANe ja che. kahevAnuM tAtparya e che ke-te jyAre pitAnA bhavadhI udvartana kare che, te te anuttaravimAnamAM utpanna thatA nathI anuttaravimAna zivAya yA 4 sthAnamA te! tpanna thAya che 'sabapANA jAva No iNane sama?' 8 sAvana sghaae| yAvat sapA satyA zubhamasidvipakSI pahelAM utpanna thaI cukyA che ? A praznanA uttaramAM evuM kahyuM che ke he gautama ! ! ma // 322 nathI 'sesa jahA kaNhalessasa' mAzate 652 je pramANe kathana karela che, te sivAya bAkInuM saghaLuM kapana kulerI zatabhA 2 prabhAthe 4AmA mAvata cha, tara prabhAva samA: 'jAba aNatakhutto' mata mA 4thana yAta 57i manatavAra patna yA cha / kathana sudhInuM kulezyAnA prakaraNanuM kathana kahyuM che te ja pramANe kathana kahevuM
Page #716
--------------------------------------------------------------------------
________________ zra ghUMTAra bhagavatI sUtre vi jummesu' evaM kRtayugmakRtayugmeSu yathA upapAtAdArabhya anantakRtva ityeta tparyantaM kathitaM tathaiva kRtayugmayoja mahAyugmAdArabhya kalyojakalyoja paryante poDazamahAyugmeSu upapAtAdArabhya anantakRtva etatparyantaM vaktavyamiti / 'seva bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta / iti // iti zrI vizvavikhyAta jagadvallabhAdipada bhUpita cAlabrahmacAri - 'jainAcArya ' pUjyazrI - ghAsIlAla viviracitAyAM "zrI bhagavatI sUtrasya " prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM catvAriMzattamazatakasya paJcadaze zate prathamoddezakraH samAptaH||40|151 / caahiye|' 'evaM solasasu vi jummesu' jisa prakAra se kRtayugmakRtayugmoM meM upapAta se lekara anantakRtva taka pATha kahA gayA hai usI prakAra se kRtayugma jyoja se lekara kalpoja karayoja taka ke solaha mahAyugmoM meM bhI upapAta se lekara anantakRtva pATha taka saba kathana kaha lenA cAhiye / 'seva' aMte ! seva' bhaMte! tti' he bhadanta ! jaisA yaha kathana Apa devAnupriyane kahA hai vaha saba satya ho hai 2 / isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko bandanA kI namaskAra kiyA vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye / jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyA ke cAlIsaveM zataka ke 15 veM zata meM prathama uddezaka samApta ||40 - 15- 1 // le. 'eva' kholasa vi jummesu' ne pramANe drutayugma drutayugbhobhAM uppAtathI laIne ana'tatkRtva sudhInA pATha kahela che, eja pramANe kRtayugma caiAjathI laIne kayeAja lyeAja sudhInA seALe mahAyugmAmAM paNu upapAtathI laIne ana-tatkRtva pATha sudhI saghaLu* kathana kahevu... joI e. 'seva bha' 1 seva' bhate / tti' he bhagavan yapa devAnupriye ne rIte yA kathana kahela che, te saghaLuM kathana satya ja che, huM bhagavat Apa devAnupriye A viSayamAM kahela saghaLuM kathana sathA satya ja che. A pramANe kahe ne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI namaskAra karyo vaMdanA namaskAra karIne te pachI sayama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pAtAnA sthAna para birAjamAna thayA. prasU.1A jainAcAya jainadhama divAkara pujaya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'bhagavatIsUtra'nI prasaiyacandrikA vyAkhyAnA cALIsamA zatakamAM pahelo uddeze. samAjJAA40-15-15
Page #717
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prameyacandrikA TIkA za040 a. za.15 prathamamabhavasiddhikamahAyugmazatam 685 atha dvitIyodezakaH prArabhyate'paDhama samaya amavasiddhina baDajummakaDajumma sannipaMcidiyANe bharo ! ko uvavajjati' prathamasamayAbhatrasiddhika kRtayugmakRtayugmasaMjJapazcandriyAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante kiM nairayikebhyo yAvadevebhya iti prshnH| uttaramAha atidezadvAreNa-'jahA' ityAdi, 'jahA sannINaM paDhamasamayaudesara taheva' yayA saMjhinAM prathamasamayoddezake tathaiva ta yaiva prathamazanakasya dvitIyodeza ke kathitaM tathaivopapAtAdikaM sarva jJAnavyamiti / pUrvApekSayA dvailakSaNyaM tadarzayati-'navaraM' ityAdi, 'navaraM sammattaM sammAmicchattaM nANaM ca savvattha natyi' nAraM samyaktvaM samyagamithyAtvaM jJAnaM ca na santi, etAvAn eva pUrvApekSayA meH 'sesaM taheva' 'paDhamasamaya abhavasiddhiya kaDajummakaDajumma sannipaMciMdiyArNa bhaMte !' TokArtha-he bhadanta prathamasamayavartI abhavasiddhika kRtayugmakRtayugma rAzipramita saMjJI pazcendriya jIva kisa sthAnavizeSa se Akara ke utpanna hote haiM ? kyA ve nairathikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA yAvat devoM meM se Akarake utpanna hote haiM? atidezadvArA isakA uttara dete hue prabhuzrI gautama se kahate haiM-'jahA sannINaM paDhamalamaya uddesae taheva' he gautama ! jaisA isI ke prathama zataka ke dvitIya uddezaka meM kahA gayA hai vaisA hI upapAta Adika saba kathana yahAM jAnanA caahiye| parantu yahAM samghavatva, sampagmithyAtva aura jJAna ye nahIM hai / yahI ghAta'navaraM sammattaM sammAmicchattaM nANaM ca savvastha natthi' 'isa sUtrapATha dvArA prakaTa kI gaI hai| isa antara ke atirikta aura saba kathana prathamasamaya mI hezAnI prAra-- 'paDhamasamaya abhavasiddhiya kahajumma kaDajumma sannipaMcidiyANa bhate 15 TIkAI-he bhagavana prathama samayamAM rahevAvALA abhAvasiddhika kRtayugma kRtayugma rAzipramANavALA saMjJI paMcendriya jIve kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che ? zuM teo naiyikamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA tiya conikethI AvIne utpanna thAya che ? athavA manuSyomAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA dema thI AvIne utpanna thAya che? mAtaheza dvArA sA prazna uttara mAtA prasuzrI 4 cha hai-'jadA sannIgaM' paDamasamaya uddesae taheva' hai gautama ! mA yAjIsamA zatanA pasarA sana mahAyuma pahelA zatakanA bIjA uddezAmAM je pramANe kahela che, e ja pramANe kahela che. eja pramANe upapAta vigere saghaLuM kathana samajavuM. paraMtu ahiyAM rAta samyak mithyAtva ane jJAna e hetA nathI eja vAta "navara
Page #718
--------------------------------------------------------------------------
________________ phrUTale bhagavatasUtre zeSaM navaramityAdinA yat kathitaM tadatirikta sarvaM tathaiva - saMjJinAM mathamasamayavadeveti / 'setraM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta iti || iti catvAriMzattamazatakasya paJcadaze zate dvitIyodezakaH ||40|15|2 || 'evaM ettha vi ekkArasa uddesagA kAyavvA' evamatrApi abhavasiddhikamakaragho'pi ekAdazoddezakAH karttavyAH / tatra - aughikoddezakaH prathamasamayoddezakaH, ityuddezadvayaM kathitameva zeSA aprathamasamayAdArabhya caramAcaramasamayaparyantA navode vartI saMjJI jIvoM ke jaisA hI jAnanA cAhiye / sevaM bhaMte / seva bhaMte ! tti' he bhadanta ! jaisA Apane yaha kahA hai vaisA hI vaha saba satya hai 2 / isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA vandanA namaskArakara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko * bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye / ||40 ve zataka ke 15 veM zata meM yaha dvitIya uddezaka samApta huA / 40-15-2 // ' evaM eer vi ekkArasa uddesagA kAyavvA' isa abhavasiddhika prakaraNa meM bhI 11 uddezaka kahanA cAhiye / ina meM audhika uddezaka aura prathama samaya uddezaka ye do uddezaka to sUtrakAra ne svayaM kaha diye haiN| bAkI ke aprathama samaya se lekara caramAcarama samaya taka ke 9 udde sammattaM sammAmicchattaM nANaM ca savvattha natthi' mA sUtrapAThe dvArA pragaTa karela che. A pheraphAra zivAya makInuM sadhaLu' kathana prathama samayamAM rahelA sani jIveAnA kathana pramaNe ja che tema samajavuM. 'seva' bhate ! seva N bha Mte! tti' he bhagavan yAya devAnupriye ke abhA A viSayanA sabaMdhamAM kahela che, te saghaLuM kathana satya ja che. he bhagavan smApa devAnupriyanuM sthana sa.thA satya che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyo vaMdanA namaskAra karIne te pachI sacama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para birAjamAna thayA. prasU01| paMcALIsamA zatakanA paMdaramAM zatakamAM A khIjA uddezA samApta 540-15-2 ' evaM ettha va ekkAra uddesagA kAyavvA' 'mI alavasiddhinA prArabhAM 11 agiyAra uddezAo kahevA joie. AmAM audhika uddezAo tathA prathama samaya uddeza A e uddezAo sUtrakAre straya' kahyA ja che khAkInA prathama samayathI laine carama carama samaya sudhInA 9 nava uddezAo ahiyAM pahelAM
Page #719
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyavandrikA TIkA za040 a.za.15 prathamamabhavasiddhikmahAyugmazatam 187 zakA ana pUrvoktavadeva vAcyA iti bhAvaH / 'paDhamataiya paMcamA ekagamA tatra prathamahanIyapaJcamA udezakA ekagamAH sahazA jJAtavyAH 'sesA aTThavi ekagamA' zeSA aSTAvapi uddezakA ekagamAH sadRzA jnyaatvyaa|| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta iti // prathamamabhavasiddhikamahAyugmazataM samAptam // catvAriMzattame zatake pazcadazaM saMjhimahAyugmazataM samAptam // zaka yahAM pvAkta jaise hI haiN| 'paDhamatasya paMcamA ekkagamA' inameM prathama tRtIya paMcama ye tIna uddezaka eka sarIkhe gama jaise haiN| 'sesA aTTa vi ekga mA' yAkI ke jo dvitIya, caturtha, SaSTha, saptama, aSTama, navama, dazama aura gyArahavA ye 8 uddezaka haiM-ve saya eka sarIkhe gamavAle haiM / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! jaisA Apane yaha kahA hai vaha sarvathA satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyaa| vandanA namaskAra kara phira gautama saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| prathama abhavasiddhika mahAyugmazata samApta aura isa prakAra 40 veM zataka meM 15 vAM saMjJimahAyugmazataka samApta huA 140-15 // 4aa pramANe 1 che. 'paDhama taiya paMcamA ekagamA' mAM paDato trIle bhane pAyamA 35 dezAsa se 12mA mAla1431vA che. 'sesA aTTa vi ekagamA' mAnA 2 mIla, yAthI, chaThI sAtamI, mAmI, navamI, isamI, ane agyArame A ATha udezAo eka sarakhA AlApahvALA che. 'seva bhaMte ! seva bhate ! tti' hai maga mA5 hevAnupriye yA viSayanA saMbaMdhamAM je pramANenuM kathana karela che te saghaLuM kathana sarvathA satya ja che, te bhagavana ApI devAnuprinuM saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI teo saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA ghakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU01 paheluM abhavasiddhika mahAyuma zataka samApta cALIsamA zatakamAM padaracuM saNi mahAyugma zataka samApta 40-1pa H awa
Page #720
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 688 1 bhagavatI sUtre cAlIsaime sae solasamaM sannimahAjummasayaM samattaM chAyaH -- kRSNa lezyAzvasiddhika kRtayugmakRtayugma saMjJi paJcendriyAH khala bhadanta ! kuta utpadyante yathA eteSAmeva audhikazataM tathA kRSNalezyazatamapi / nevaraM te khalu bhadanta ! jIvAH kRSNalezyazate zeSaM tadeva / tadeva bhadanta / tadeva bhadanta / iti / | 'aha solasamaM sanimahAjummasa' // mUlam -- kaNhalesa abhavasiddhiya kaDajummakaDajumma sanni paMcidiyANaM bhaMte! kao uvavajjati ? jahA eesi veva ohiya sayaM tahA kaNhalesa sayaM pi / navaraM te NaM bhaMte! jIvA kaNha lessA haMtA kaNhalessA saMciNA ThiIya jahA kaNhalessasae setaM taM caiva / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte! ti / dvitIyamanavasiddhikazataM samAptam // // catvAriMzattame zava ke poDazaM saMjJimahAyugmazataM samAptam // TIkA - - ' kaNhalesa abhavasiddhiya kaDajummakaDajumma sannipaMcidiyANaM bhaMte! kao uvavajrjjati' kRSNalezyAbhavasiddhikakRtayugma kRtayugmasaMjJipaJcendriyAH khalu bhadanta ! jIvAH kuta Agatyotpadyante kiM nairayikebhya Agatya yAvat devebhyo vA Agatya samutpadyante iti praznaH, uttaramAha atidezadvAreNa solahavAM saMjJimahAyugmazataka 'kaNDalessa abhavasiddhiya kaDajummakaDajumma sanni paMcidiyANa bhaMte! kao uvavajjati' TIkArtha - - he bhadanta ! kRtayugmakRtayugma rAzipramita kRSNaleiyAbAle abhayasiddhika saMjJIpazJcendriya jIva kisa sthAnavizeSa se Akara ke utpanna hote haiM ? kyA ve nairadhikoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? athavA yAvat devoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? atidezadvArA isa seALamA sajJi maha'yugma zatakanA prAraMbha- 'kaNDlessva abhavasiddhiyakaDa jummakaDajumma sannipaMcidiyANa' bhate ! kao uvavajjati' TIkA-he bhagavana kRtayugma mRtayugma rAzipramANavALA kRSNalezyAvALA abhavasiddhika sa'jJipa cendriya jIva kayA sthAnavizeSathI AvIne utpanna thAya che? zuM te nairiyakAmAMthI AvIne utpanna thAya che? athA tiya cAnikamAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA manuSyeAmAMthI AvIne utpanna thAya che ?
Page #721
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama drikA TIkA za037 a. za. 16 saMzimahAyugmazatam dhai ''jahA' ityAdi, 'jahA eesiM cetra ohiyasathaM tahA kaNhalessasayapi' yathA eteSAmeva athavasiddhikAnAmevaudhikazataM paJcadarza zataM tathA kRSNalezyAbhavasi kizatamapi asyaiva catvAriMzacchatasya paJcadaze zate yathA audhikA bhavasiddhika saMjhipaJcendriyANAmupapAtAdiH kathita- stenaiva rUpeNa kRSNaSThezyAbhavasiddhikAnAmapi upapAtAdayo jJAtavyAH / audhikAbhavasiddhikApekSayA kRSNalezyAbhavasiddhikazate yadvailakSaNyaM tat strayameva sUtrakAra Aha- 'navare' ityAdi, 'navaram - vizeSa svayam - 'te te ! jIvA kaNhalessA' te khalu bhadanta / jIvAH kiM kRSNalezyAvanto bhavantIti praznaH / uttaramAha - 'haMtA' ityAdi 'haMtA kaNhassA' inta he gautama! jIvAH kRSNAvanto bhavantItyuttaram 'saMciTThA ThiIya jahA kaNhalessAsae' - prazna kA uttara dete hue prabhuzrI gautama se kahate haiM- 'jahA eemiM caiva ohiyasa tahA kaNhalessa sayaM pi' he gautama! jaisA ina abhavasiddhika ' kA audhika zataka kahA gayA hai usI prakAra se inakA yaha kRSNakheDyA zataka bhI kaha lenA cAhiye / arthAt 40 ve zataka ke 15 veM zatameM . jisa rIti se audhika abhavasiddhika saMjJIpazcendriyoM ke upapAta Adi kahe gaye haiM usI rIti se kRSNalezyAvAle abhavasiddhika saMjJIpaJcendriyoM ke bhI upapAta Adi kaha lenA cAhiye / audhika abhavamiddhikoM kI apekSA inameM jo antara hai vaha isa prakAra se hai- 'te NaM bhaMte ! jIvA kaNhalessA' he bhadanta ! ye jIva kyA kRSNalezyAvAle hote haiM ? 'haMtA, kaNhalessA' hAM, gautama ! ye jIva kRSNalezyAvAle hote haiM / 'saMciNA ThiI jahA kaNTalessAsae' inakA avaradhAnakAla aura AyukAla jaisA athavA deveAmAMthI AvIne utpanna thAya che? atideza dvArA A praznanA uttara yApatAM aluzrI gautamasvAmIne uDe - 'jahA eesi ceka ohiyasaya tahA kaNDlessasayauM pi' he gautama! me prabhA AA alavasiddhinu sodhi zata kahela che, eja pramANe teenA sabaMdhamAM A kRSNulezyA zataka paNa kahevuM joie. arthAt cALIsamA zatakanA 15 paMdaramAM zatakamAM je pramANe aughika abhavasiddhika sauni pacendriyAnA upapAta vigere kahevAmAM AvyA che, eja rIte kRSNulezyAvALA abhavasiddhika sajJi paMcendriyAnA upapAta vigere paNu joIe. aughika abhavasiddhikavALAonI apekSAe AmAM je a Mtara bhAve che, te yA prabhAve che. 'veNaM' bhaMte / jIvA kaNhalessA' he bhagavan mAlavA hRSyutazyAvAjA hoya he ? uttarabhAM anuzrI che che hai- 'hatA goyamA / kaNhalessA' DA gautama! te lo SyusezyAvANA hoya che, 'saMciTTaNA diI ya kahevA zra0 87
Page #722
--------------------------------------------------------------------------
________________ 690 bhagavatI sUtre sasthAnA sthitizca avasthAnakAla AyuH kAlazca kRSNasTeiyajIvAnAM yathA'syaiva zatakasya kRSNalezyAte kathita stenaiva rUpeNAtrApi jJAtavyaH | 'sesaM taM caiva ' zepam - avasthAna sthispatiriktaM sarvamapi tadeva adhikazatoktameva jJAtavyamiti / sevate ! seva bhaMte! tti' tadeva bhadanta tadeva bhadanta / iti // dvitIyamabhavasiddhika mahAyugmazataM samApyam // catvAriMzattame zatake poDazaM kRSNalezyAbhavasiddhika saMjJimahAyugmazataM samAptam ||40|16|| ilI zataka ke kRSNa leiyAzata meM kahA gayA hai vaisA hI yahAM para bhI kaha lenA caahiye| 'sesa' taM ceca' inake atirikta aura saba kathana audhika rAta meM jelA kahA gayA hai vaisA hI hai | 'sevaM bhaMte / sevaM bhaMte / tti' he bhadanta ! ApakA yaha kathana sarvathA satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautama prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA / candanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmAko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye / dUsarA abhavasiddhikaM mahAyugmazata samApta | 'cAlIsaveM zataka meM solahavAM kRSNalezya abhavasiddhika saMjJimahAyugmazataka samApta huA / jahA kaNhalesyasapa' tebhono avasthAna Aja ane AyuAna mA 40 yANIsabhA zatakanA kRSNalezyA zatakamAM kahela che, eja pramANe ahiyAM paNa kahevuM le'the. 'seva N ta N ceva' mA uthana zivAya mAhItu sadhaNu uthana sodhi zatakamAM kahyA pramANenu' samajavu', 'seva' bha'te ! seva N bha'te ! tti' he bhagavan mA viSayanA sabhadhabhAM Apa devAnupriye je pramANe kathana karela che. e saghaLu kathana sathA satya che. huM bhagavat Apa devAnupriyantu' saghaLu kathana sathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyAM vaMdanA namaskAra karIne pachI sa'yama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para birAjamAna thayA. prasU015 rAkhIjuM abhavasiddhika mahAyugma zataka samAptA cALIsamA zatakamAM seLamu. kRlezyA abhavasiddhika sajJimahAyugma zataka samApta // 40-16
Page #723
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradrikA TIkA za040 bha. za. 17-21 saMdhi mahAyugmazatAni 691 | 'aha 17-21 sayAi // mUlam - evaM chahi vi lessAhiM cha layA kAyavvA jahA kaNhalessasyaM / navaraM saMciTTaNA ThiIya jahetra ohiyasae taheva bhANiyavvA | navaraM saMciNA sukkaleslAe ukkoseNaM ekkatIlaM sAgarovamAI aMtomuttamambhahiyAI, ThiI evaM jeva, navaraM aMtomuhuttaM natthi jahannagaM taheva / savvattha sammatta nANANi natthi / viraI virayAviraI aNuttaravimANovavattIya eyANi natthi savvapANa0 jAva No iNaTTe samaTTe / sevaM bhaMte / sevaM bhaMte ! ti / evaM eyANi satta abhavasiddhiya mahAjummasayA bhavaMti / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! ti / evaM eyANi ekkavIsaM sanni sahAjummasyApi / savvANi vi ekkAsItimahAjummasayAiM samattAI // cattAlIsa imaM sannimahAjummasayaM samattaM chAyA -- evaM paTTabhirlezyAbhiH paTzatAni karttavyAni yathA kRSNalerA zatam / navaraM saMsthAnA sthiti yathaiva audhikazate tathaiva bhaNitavyA / navasaMsthAnA zuklalezyAyAm utkarSeNa ekatriMzatsAgaropamANi antarmuhUrttAbhyadhikAni / sthitirevametra, navara mantarmuhUrta nAsti / jaghanyakaM yathaiva / sarvatra samyaktvaM jJAnAni santi / viratiH viratAviratiH anuttaravimAnotpatti, etAni na santi / sarvamANA yAvannAyamarthaH samarthaH / tadeva bhadanta ! tadeva bhadanta iti / evametAni sapta abhavasiddhikamahAyugmazatAni bhavanti / tadeva bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti / evametAni ekaviMzatiH saMjJimahAyumAzatAni / sarvANya' pa ekAzItimahAyugmazatAni samAptAni // catvAriMzattamaM saMjJimahAyugmazataM samAptam // saptadazataH ekaviMzatitama zanakAni TIkA--' evaM chahi vilessAhi cha sayA kAyavvA jahA kaNhalessasayaM' evaM 'eva' chahiM ci lessAhi cha sayA kAyaccA jahA kaNhalesmamayaM ' TIkA -- jisa prakAra kRSNalezyApadako joDakara abhavasiddhika sattaramAM mahAyugma zatakathI ekavIsamA sudhInA pAca maheAyugma zatarkAnA prAra bha 'parva' chahiM vi ketsAhi cha sayA kAyavA jahA phahalesvAya' ne
Page #724
--------------------------------------------------------------------------
________________ T bhagavatI sUtre pamirapi zyAbhiH SaTzatAni karttavyAni yathA kRSNaleiyAyAta yathA kRSNalelyA mantarbhAvya abhavasididhakasya dvitIyaM zataM bhavati tathaiva nIlakApota tejasapadamazuklalezyA santarbhAvyApi zatAni karttavyAni tadevamabhavasidadhikamadhikRtya saptazatAni bhavanti ekamadhikaM pahalezyAntamavena pAtAnIti / 'navara' saMciNA ThiI java ohiyasa tatra bhANiyavyA' navaraM - kevaLaM vizeSo'yaM yat saMsthAnA'vaMsthiti kAH sthitirAyuSyakA yathaiva audhika nIlalezyAdizate kathitA tathaiva tenavarUpeNa jnyaatvyaa| natu kRSNalezyazatavaditi / 'navaraM saMciTTaNA sukalessAe ukkoseNaM ekatIsaM sAgarovamAI aMtomuttamamahiyAI' navaraM - kevaLa metAvadeva vailakSaNyaM yat saMsthAnA-avasthitikAlaH zukkalezyAyAM zukladezyazate, utkarSeNaikatriMzatsAga 1 saMjJI paJcendriyake sambandha meM dvitIyazala kahA gayA hai, usI prakAra se nIla kApota, tejasa, padma, zuklalezyA ina padoM ko jor3akara bhI 6 zata kahe gaye haiM / isa prakAra abhavasiddhika maMz2ipaJcendriya jIva ko lekara sAtazata ho jAte haiM / jaise- eka audhika zataka aura 6 lezyA sambandhI 6 zataka 'navara' saMciNA TiI jaheba ohiyasae taheva bhANiyantrA' parantu yahAM jo vizeSatA hai vaha aisI hai ki yahAM avasthiti kAla aura AyuSyakAla ye do bAteM jaisI abhavamiddhika ke audhika nIlAdizata meM kahI gaI hai vaisI hI yahAM para kaha lenI cAhiye | kRSNaleyazata ke jaise inheM yahAM nahIM kahanA cAhiye / 'navaraM saMciNA sukkalessAe ukkoseNaM ekkatIsa sAgarovamAI. aMtomuttamambhahiyAI' parantu zuklalezya zataka meM utkRSTa se eka pramANe kRSNulesyApada laine abhavasiddhivALA sanIpacendriyanA sa madhamAM bhIluzana vAmAM Ave che, mena prabhAze nIsa, prayota, teksa, padma, zukalalezyAnA sabaMdhamAM te te padezane joDIne cha zatakA kahelA che. A rIte abhavasiddhika sanni ekendriya jIvane laIne sAta zataka ane cha vaizyAonA sadhabhAM sht| the rIte sAta zata hai| yaha laya hai, 'navara' saMciTTaNA 'ThiI jaheva ohiyasae' taheva bhANiyaccA' paraMtu maDiyAM ne vizeSaya che, te evuM che ke ahiyAM avasthitikALa ane AyuSyakALa A e mAkhatA je pramANe abhavasiddhika saMbadhI auzvika zatakamAM kahela che, eja pramANe che, tema samajavuM. kRSNavezyA zatakanA kathana pramANe tene ahiyAM kahevAtuM nathI. 'nara' saMciNA sukkalessAe ukkosena ekkatIsa sAgarotramAI ato muhuttamamahiyAI" zugsalezyAmAM me rakhe haiM zuzyAzatamAM STathI bhartI
Page #725
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyabandrikA TIkA za040 a. za. 17-21 saMnimahAyugmazatAni 693 ropamANi antarmuhUrtAbhyadhikAni, etAvatparimitA jJAtavyA antarmuhUrtAdhikatriMzasAgaropamakathanaM tu uparitanagaveyakadevamAzritya jJAtavyam tatra devAnAmetAvadevAyubhavati zuklalezyA ca bhavati, abhavasiddhikajIvA zcotkarpanastatraiva devatayotpadyate na tu tataH parataH samutpadyante antarmuhUrta ca pUrvabhavAvasAnasambandhIti / 'ThiI evametra sthitirapi evameva saMsthAnAmamitaiva kintu 'navaraM saMsthAnakAlAdetad vailakSaNyaM tadevAha-'aMtomuhuttaM natthi' aMtarmuhUrta nAsti atra sthitI 'aMtomu. huttamamahiyAI' iti padaM na vaktavyam, sthitirepAmetriMzatsAgaropamANi, iti bhAvaH / 'jahannagaM taheva' jaghanyakaM tathaiva sthitejaghanyakAla: saMsthAnakAlasya jaghanyaantarmuharta adhika 31 sAgaropama kA avasthitikAla hai| uparitana praiveyakake devoM ko Azrita karake zuklaTezyA kA yaha avasthAna kAla kahA gayA hai / kyoMki vahAM para devoM kI itanI hI Ayu hotI hai aura zukla lezyA hotI hai| abhavasiddhika jIca utkRSTa se nauveM graiveyaka taka jAte haiN| isake Age nahIM jAte haiM abhavasiddhika saMjJIpaJcendriya jIvakI zuklalezyA kI sthiti jo antarmuhUrta adhika 31 sAgaropamakI kahI gaI hai, so isa kAraNa to pUrva meM prakaTa kiyA hI jA cukA hai, parantu antarmuhUrta adhikatA jo yahAM batalAI gaI hai vaha pUrvabhava ke anta ke antarmuharta ko lekara etAI gaI hai aisA jAnanA cAhiye / 'ThiI evaMceva' sthinikAla AyuSmakAla bhI avasthAnakAla ke hI jaisA hai / parantu 'aMnomuhatta natyi' yahAM eka antarmuharta kI adhikatA nahIM hai| AyuSkakAla yahAM kevala 31 sAgaropama kA hI hai| 'jahannagaM taheva' vadhAre 31 ekatrIsa sAgaropamane avasthitikALa kahela che. uparitana zaiveyakanA devane Azraya karIne zukalezyAne A avasthAna kALa kahela che. kema ke tyAM devenuM AyuSya eTaluM ja hoya che ane zukalezyA hoya che. abhavasiddhika che utkRSTathI navamAM paiveyaka sudhI jAya che. tethI AgaLa jatA nathI. abhavasiddhika saMpicendriya jIvonI zukalalesthAnI sthiti je aMtarmuhUrta vadhAre 31 ekatrIsa sAgarepamanI kahela che. te tenuM kAraNa te pahelA batAvavAmAM AvyuM ja che. paraMtu aMtamuhUta adhikapaNuM ahiyAM kahyuM che, te pUrvabhavanA antanA aMtamuhUrtane laIne kahela che, tema samajavuM. 'ThiI eva ceva' sthiti bhane AyuSya 59 mavasyAna prabhAra . 52'tu 'atomutta natthi' mahiyAM meM matabhutanu madhipAyI . arthAt AyuSyakALa ahiyAM kevaLa 31 ekatrIsa sAgaropamana ja che. 'jainnA taheva' sthiti satyAnanA vanya pramAna cha. anya
Page #726
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIyo kaalvdeveti| 'samastha sammatta nANANi nasthi' sarvatrApi samyaktvaM jJAnaM ca na bhavatIti, 'viraI virayA viraI aNucaravimANovavattI eyANi natyi' viratiH viratAviratistathA anuttaravimAnAdupapAtazcetyetAni na santi abhavasiddhika prakaraNe abhavasiddhika svabhAvatvAt / 'sabappANA jAva No iNaTe samajhe' he bhadanta ! sarve prANA yAvat sarve-satvA abhavasiddhikasaMjJipaJcendriyatayA samutpannapUrvAH kimiti praznaH, he gautama ! nAyamarthaH samarthaH, ityuttaram, ceha vaktavyamiti 'seva bhaMte ! seva bhaMte ! tti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti| 'evaM eyANi satta abhavasidhiya mahAjumma sayA bhavaMti evam-uparoktadarzita krameNa sapta sapta saMkhyakAni sthitikAla saMsthAnakAla ke hI jaghanyakAla ke gharAvara hai / arthAt jaghanya. kAla 1 ekasamaya mAtra hai / 'savvatya sammattanANANi nasthi' yahAM samasta sthAnoM meM samyaktva evaM jJAna nahIM hai| 'viraI aNu taravimANovavattI eyANi natdhi' virati viratAvirati aura anuttara vimAna se Akarake upapAta ye saba nahIM haiN| kyoMki yaha abhayasiddhika kA prakaraNa hai / isa meM ye saba abhavasiddhi svabhAva hone se nahIM hote haiN| 'satyappANA jAva No iNaDhe samaDhe' he bhadanta ! samasta prANa yAvat samasta sattva kyA abhavasiddhika saMjJi paMcendriya rUpa se pahile utpanna ho cuke haiM ? to isa prazna ke uttara meM yahAM aisA karanA cAhiye ki yaha artha samartha nahIM hai / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte / tti' he bhadanta ! jaisA Apane yaha kahA hai vaha saba satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautama ne prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA vandanA namaskAra kara same samaya mAtra che. 'savvattha sammattanANANi natthi' maDiyA sA sthAnamA sabhyatva bhane jJAna 49sa nathI. 'viraI virayA viraI aNuttaravimANovavattI eyANi nasthi' vi2ti vistAvita manuttara vimAnathI mApIra upapata A badhA kahela nathI. kema ke-A abhavasiddhikanuM prakaraNa che. tamA mA yA malasiddhi sapanA DAvAcI sAtA nathI. 'savvapANA jAva jo iNaTe samaDhe magan sA prArI yAvat sapA satvA zubhama siddhika paNAthI pahelAM utpanna thaI cUkyAM che? A praznanA uttaramAM ahiyAM 4 -2mA matha samaya nathA. __ 'seva bhaMte ! seva bhaMte ! tisAvana mA5 devAnupriye mA viSayamA je pramANe kahela che, te saghaLuM kathana satya ja che. he bhagavan ApI devAnupriyanuM saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe
Page #727
--------------------------------------------------------------------------
________________ 695 prameyavadrikA TIkA za040 a0 za. 17-21 saMjhimahAyugmata tAni abhavasiddhikAnAM mahAyugmazatAni ekamaudhika pahalezyAntarbhUtAni para deva sapta zatAni bhavantIti / ' sevaM bhate / sevaM bhaMte / tti' tadeva bhadanta / tadeva' bhadanta ! iti / evaM eyANi ekavIsaM sani mahAjummasayANi' evamuparoktadarzitakrameNa catvAriMzattame zatake saMjJinAmekaviMzatirmahAyugmazatAni bhavantIti / 'savvANi vi. 'ekAsII mahAjummasayAI' samattAI' sarvANyapi ekAzItirmahAyugmazatAni samAtAni, tathAhi - paJcatriMzattame zatake dvAdaza mahAyugmazatAni 12 paTUbhiMzattame phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye / 'evaM eyANi satta abhavasiddhiya mahAjummasayA bhavati' isa prakAra uparokta darzita kramAnusAra sAna abhavasiddhika jIvoM ke mahAyugma zata hote haiM / eka audhikazata aura 6 chahalezyAoM ke / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! pti' he bhadanta ! yaha aisA hI hai 2 / isa prakAra evaM eyANi ekrati sannimahAjumma sayANi uparyukta darzita krama se 40 ve zataka meM saMjJI jIvoM ke 21 mahAyugmazata hote haiM / 'savvANi vi ekAsII mahAjummasayAI samantAI' ye saba milakara 81 mahAyugmazata samApta hue / 81 mahAyugmazata isa prakAra se hote haiM - 35 veM zataka meM 12 prabhuzrIne vaMdanA karI tene namaskAra karyo vaMdanA namaskAra karIne te pachI sayama ane tapathI pAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para birAjamAna thayA. 'evaM eyANi tta abhavasiddhiyamahAjummasayA bhavati' mA prabhASe upara batAvela, krama pramANe abhavasiddhika jIvAnA sAta mahAyugma zatakA thAya che. temAM eka auzvika zataka ane cha lezyAenA cha zatake maLIne sAta zatakA samajI levA, 'seva bha'te ! seva' bha'te ! tti' he bhagavan yApa hevAnupriye yA viSayabhAM kahela saghaLuM kathana sathA satya ja che he bhagavan ApanuM kathana sadhA satya ja che e pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI tene namaskAra karyAM te pachI sayama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA cakA peAtAnA sthAna para birAjamAna thayA. 'evaM eyANi ekkavosaM sannimahAjumma sayANi' upara matAveva ubhaprabhAve yA yANIsabhA zatama 21 mezvIsa mahAyugbha zana hoya che. 'savvANi vi ekAsII mahAjumma sayAI samattAi' mA mula bhajIne yugma zatako samApta thayA. A ekAzI mahAyugma zato 81 rozI bhaDA A pramANe kahradhA
Page #728
--------------------------------------------------------------------------
________________ / bhagavatIste zatave'pi dvAdaza 24, saptatriMzattame'pi dvAdaza 36, aSTatriMzattame'pi dvAdaza 48, ekonacatvAriMzattama pi dvAdazazatAni 60 catvAriMzatame ekaviMzatiH 81 zatAni sarvasaGkalanayA ekAzIti mahAyugmazatAni bhavanti / ekAzIteH pratyeka pradezAnA mekAdazatvena ekAdazasaMkhyayA guNane ekanavatyuttarASTazatAni uddezakAnAM bhavanti / tAni ca mahAyugmazatAni samAptAni // iti zrI- vizvavikhyAtajagadvallabhAdipadabhUpitavAlabrahmacAri - 'jainAcArya pUjyazrI-ghAsIlAlabativiracitAyAM 'zrI bhagavatIsUtrasya' prameyacandrikAkhyAyAM . vyAkhyAnaM catvAriMzattamaM zatakaM samAptam // 40 // mahAyugmazata haiM, 36 veM zataka meM bhI 12 'mahAyugmazana haiM, 37 veM zataka meM bhI 12 mahAyugmazata haiM, 38 ve zataka meM bhI 12 mahAyugmazata haiM, 39 veM zataka meM bhI 12 mahAyugmazata haiM aura 40 ve zataka meM 21 mahAyugmazata haiN| ina saba 81 zatoM ke 11-11 uddezaka haiN| isaliye ina saba uddezakoM kI saMkhyA 891 hotI hai| ye saya mahAyugmazana samApta hue| jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatIstra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke cAlIsavAM zataka samApta // 40 // che. pAMtrIsamAM zatakamAM 12 bAra mahAyuma zataka kahela che 36 chatrIsamAM zatakamAM paNa 12 bAra manAyuma zatake batAvyA che. 37 sADatrIsamAM zatakamAM paNa 12 mahAyugma zatake kahyA che. 38 ADatrIsamA zatakamAM paNa 12 bAra mahAyugma zatake kahyA che. 29 ogaNacALIsamA zatakamAM paNa bAra 12 mahAyugma zataka kahela che. ane 40 cALIsamAM zatakamAM 21 ekavIsa eka vIsa mahAyugma zatake kahyA che. A badhA maLIne 81 ekAzI mahAyugma - zatake thAya che. te badhA zatakamAM 11-11 agiyAra-agiyAra uddezAo kahela che. tethI badhA udezAonI saMkhyA 891 AThasoekANunI thAya che. sattaramAthI 21 ekavIsamA mahAyugma sudhInA pAMca mahAyugma zatake samApta // 40-17-21 // . jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAna cAlIsamA zatakanuM cALIsamuM zataka samApta 401
Page #729
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacandrikA TIkA za051 u.1 rAziyugmanirUpaNam 697 atha eka catvAriMzattamaM zatam aha paDhamo uddesao mUlam-kaha NaM bhaMte ! rAlijumlA pannattA ? goyamA ! cattAri rAsijummA pannattA taM jahA-kaDajulma kali bhoge| se keNaTeNaM bhaMte ! evaM buccaI chattAri zalijulmA pannattA taM jahA-jAva klioge| goyamA! je NaM rAlI caukaeNaM avahAreNaM avahIramANe caupajjavasie le taM rAmijummakaDajumme / evaM jAva je Na rAlI caukkaeNaM avahAreNaM avahIramANe egapajjavalie se taM raaliijummlioge| le teNadveNaM jAva klioge| rAlijulma kaDajumma leraiyANaM saMte ! kao uvavajjati ? uvAo jahA varatIe / teNaM bhaMte ! jIvA egasamaeNaM kevaDyA uvavajjati ? goyasA! cattAri vA aTTha vA bArasa vA solasa vA saMkhejjA vA asaMkhejA vA uvvjjti| te Na bhaMte ! jIvA ki saMtaraM ubavati niraMtaraM uvavajjati ? goyamA! saMtaraM pi uvavati niraMtaraM pi ukcjjti| saMtaraM uvavajjamANA jahanneNaM eka samayaM unkoleNaM asaMkhejjA samayA aMtaraM kaTTha uvavati / niraMtaraM ubavajjasANA jahanneNaM do samayA ukkoleNaM alaMkhejjA tarAyA aNulamayaM avirahiyaM niraMtaraM ubavati / te NaM bhaMte ! jIvA jaM samayaM kaDajummA, taM samayaM teogA, jaM samayaM teogA taM samayaM kaDajummA ? No iNaTTe samaTe / jaM samayaM kanDajummA taMlamayaM dAvarajummA jaM samayaM dAvarajummA taM samayaM kaDajummA no iNa? samahe / jaM samayaM kaDajummA taM samayaM kaliogA, jaM samayaM bha0 88
Page #730
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre 698 kaliogA taM samayaM kaujummA | No iNaTTe samaTTe / te paNaM bhaMte! jIvA kahUM uvavajjaMti ? goyamA ! se jahAnAmae pavae pavamANe evaM jahA uvavAyasara jAva no parappaogeNaM uvavajaMti / te paNaM bhaMte! jIvA kiM AyajaseNaM avavajrjjati AyaajaseNaM uvavajjati ? goyamA ! no AyajaseNaM uvavajjati Ayaaja seNaM uvavajjati / jai AyaajaserNa uvavajjaMti kiM AyajasaM uvajIvaMti AyaajalaM ubajIvaMti ? goyamA ! no AyajasaM uvajIvaMti, AyaajasaM uvjiivNti| jaha AyajasaM uva jIvati kiM salelA alestA ? goyamA ! salessA no alessaa| jaisalessA kiM takiriyA akiriyA ? goyasA ! sakiriyA no akiriyA / jai sakiriyA teNeva bhavagahaNeNaM sijjhati, jAva aMtaM kareMti ? jo iTTe samaTTe / zahijumma kaDajumma asurakumArANaM bhaMte! kao ucavajjaMti ? jaheba neiyA taheva niravasesaM / evaM jAna pacidiyatirikkha joNiyA / navaraM vaNassaikAiyA jAva asaMkhejjA vA anaMtA vA uvavajjaMti se evaM veva / massA vi evaM caiva jAba no AyajaseNaM uvavajjaMti, AyaajaleNaM uvavajrjati / jar3a AyaajaseNaM ubavajjaMti kiM AyajasaM uvajIvaMti AyaajalaM uvajIvaMti ? goyamA ! AyajasaMpi uvajIvaMti AyaajasaMpi upajIvati / jaha AyajasaM uvajaviMti kiM sastA alestA ? goyamA ! salessA vi alessAvi / jai alelsA kiM sakiriyA akiriyA ? goyamA ! no sakiriyA, akiriyA / jai akiriyA teNeva bhavaggahaNaNaM sijjhati jAva aMta kareMti ? haMtA sijhaMti jAva aMtaM kareMti /
Page #731
--------------------------------------------------------------------------
________________ %3 prameyamandrikA TIkA za041 u.1 rAziyugmanirUpaNam jai salessA ki lakiriyA akiriyA ? goyamA! sakiriyA no akiriyaa| jai sakiriyA teNe bharagahaNeNaM sijhaMti jAva aMtaM kareMti ? goyamA! asthagaiyA teNeva bhavaragahaNeNaM lijhaMti jAva aMtaM kareMti, atthegaiyA no teNeva saggahaNeNaM sijhaMti jAva aMtaM kareMti / jai AyaajasaM upavanaMti kiM salessA alessaa| goSyamA ! salessA no aleksA jai saleslA ki sakiriyA akiriyA ? goyamA ! lakiriyA no akiriyA / jai sakiriyA teNeva avagahaNeNaM sijhaMti jAva aMtaM kareMti ? no iNaTTe smjhe| vANAnaMtarajoiliya yemANiyA jahA neraiyA / sevaM bhaMte! 2 ti ||suu01|| ikkacattAlIsaime lae rAlijummalae paDhamo uddelo lamatto chAyA kati khalu madanta ! rAziyugmAH prajJatA ? gautama ! catvAro rAziyugamAH prajJaptAH ? tadyathA kRtayugmo yAvat kAlyonaH / tatkenArthena bhadanta ! ekamucyate catvAro rAziyugmAH prajJAtA ratadyathA yavat kalyojaH ? gautama ! ya: khalu rAzicatuSkeNApahAreNA'pahiyamANa zcatuH paryavasitaH so'yaM rAziyugma kRta. yugmaH evaM yAvad yaH khalu rAzicatuSkaNApahAreNairupayavasitaH so'yaM rAziyugna klyojH| tattenAthana yAvata blyojaa| rAziyugmakRtyugmanairayikAH khala bhadanta ! kuta utpadyante ? upapAta yayA vyutkrAntI / te khalu bhadanta ! jIvA ekasamayena bhiyanta utsadyante ? gautama ! catvAro vA apTo yA dvAdana vA poDaza vA saMkhyAtA kA asaMkhyAtAyotpadyante / te khalu bhadanta ! jIvAH ki sAntara mutpadyante nirantaramutpadyante ? gautama ! sAntaramapi utpadyante nirantaramapi utpadyante ? sAntaramuraghamAnA jaghanyenaika samarasa utkarmeNAsaMkhyeyAn samayAna anantaraM kRtvotpadyante / nirantaramupacanAmA jaghanyena dvau samayo, urakaNa saMkhyeyAn samayAn anupamayamavirahitaM nirantara mutpadyante / te khalU bhadanta ! jIvAH yasmin samaye kRtayugmA stasmin samaye yojAH, yasmin samaye yojA tasmin samaye kRtayugmAH ? nAyasarthaH smrthH| pasmin yasye kR yugmA stasmin samaye dvAparayugmA:, yasmin samaye dvAparayugmAH tasmin samaye kRtayugmAH ? nAyamarthaH samarthaH / yasmin samaye kRtayugAH tasmin samaye alpojAH, yasmin samaye kalpojA stasmin samaye kRtayugmA ? nAyamarthaH samarthaH / te khala bhadanta !
Page #732
--------------------------------------------------------------------------
________________ (6ww bhagavatI sUtre jIvAH kathamutpadyante ? gautama ! sa yathAnAmakaH lavakaH plavamAnaH, evaM yathopapAtagate yAvat no parayogotpadyante / te khalanta ! jIvAH kimAtmayazasA utpadyante bhansAsyazasotpadyante ? gautama ! no AtmayAsotpadyante AtmAyazasotpadyante / yadi AtmApayAsotpadyante / kimAtmayaza upajIvanti, AtmA upajIvanti ? gautama ! no AtmayazasopajIvanti AtmAyazasopajIvanti / yadi AtmAyajJa upajIvanti kiMsale azyAH ? gautama | salezyAH no azyAH / yadi saleyAH / ki sakriyA akriyAH ? gautama | sakriyAH, no akriyAH / yadi sakriyA ratanaiva savagrahaNeNa siddhayanti yAvadantaM kurvanti ? nAyamathaH samarthaH / rAziyugmakRtayugmArakumArAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante ? yathaiva nairayikA stathaiva niravazeSam / evaM yAvat paJcendriyatiryagyonikAH / navaraM narapatikAyikA yAvat asaMkhyeyAcA anantAvotpadyante, zeSam evameva | manuSyA api emeva yAvat ko AtmayazasA utpadyante AtmAyazasA utpante / yadi AtmAyazasA upadyante kimAtmayaza upajIvanti AtmAyaza upajIvanti ? nauvasa ! Atmayazope upajIvanti AtmAyazaso'pi upajIvanti / yadyAtmayaza upajIvanti ki salezyAH alezyA ? gautama | saLezyA api ador api / yadi ayAH kiM sakriyA akriyA: ? gautama ! no sakriyA akriyAH / yadi akriyAH tenaiva savagrahaNeNa siddhyanti yAvat antaM kurvanti ? hanta siddhayanti yAvadantaM kurvanti / yadi salevyAH kiM sakriyA akriyAH ? gautama ! sakriyAH, no akriyAH / yadi sakriyA stenaiva bharagrahaNena siddhayanti yAvadantaM kurvanti ? gautama ! astyekake tenaiva bhavagrahaNena siddhayanti yAvadantaM kurvanti, ayeka ke no tenaiva bhavagrahaNena siddhyanti yAvadantaM kurvanti / yadyAtmAyaza upajIvanti kiMsalezyA azyA: ? aunama ! salenA noDalezyAH / yadi sazyAH ki sakriyA akriyA: ? gautama ! sakriyA no akriyAH / yadi sakriyA stenaiva bhagrahaNena viddhayanti yAvadantaM kurvanti ? nAyamarthaH samarthaH / vAnavyantarajyotiSkavaimAnikA yathA nairayikAH / tadeva bhadanta ! tadeva bhadanta / iti // mu01 || // ekacatvAriMzattame rAziyugmazata ke prathamodezakaH samAptaH / TIkA- 'kaiye ! rAsijummA pannattA ?' kati khalu bhadanta ! rAziyugmA 1 zataka 41 prathama uddezaka 'kaha NaM bhaMte ! rAtrijummA pannattA' ityAdi sUtra 1 // ekatALIsamA zatakanA prAraMbha-- pahelA uddeza 'kahi Na' bhaMte ! rAsijummA paNNattA' ityAdi
Page #733
--------------------------------------------------------------------------
________________ 07 prameyacandrikA TIkA za041 u.1 rAziyugmanirUpaNam prajJaptAH ? yugmazabdo yugalavAcako'pi arita tyato'sau iha garinandena vizeSyate tena rAzirUpAH yugmAH na tu dvitIyarUpA iti rAgiyugmAH, te savyayA katIti praznaH, bhagavAnA--'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'ittAri rAsijummA pannatA' catvAraH rAziyugmA: prajJaptA -kvitaaH| 'taM jahAM tadyathA'kaDajumme jAtra kalioge' kRtayugmo yAvat kalyojaH atra yAvatpadena poja dvAparayugmayoH saMgrahaH / tadeva mUtrakAraH spaSTa pati-'se keNaDeNaM bho ! evaM bucca cattAri rAsijummA pannattA taM jahA ja va kalioge' tatkenArthena bhadanta ! enamucyate catvAro rAziyugmAH prajJaptAH tadyathA yAvat valyojaH, atra yAvatpadena kRta yugmayoja dvAparayugmAnA saMgraho bhavatIti praznaH / bhagavAnAha-'goramA' ityAdi, __TIkArtha-he bhadanta | rAziyugma kitane kahe gaye haiM ? yugma zabda yugala kA bhI vAcaka hotA hai isaliye use yahAM rAzi zabda se vize Sita kiyA gayA hai| ata: rAzirUra jo yugma hai ye rAziyugma hai kintu dvikarUpa ye rAziyugma nahIM hai / ye laMkhyA meM stine hote haiM ? aisA yaha prazna hai / isake uttara meM prabhu kahate haiM-'gothamA ! cattAri rAkhijumnA pannattA' he gautama ! cAra gazirUpa yugma kahe gaye haiM / 'taM jahA' jaise'kaujumme jAca kalioge' kRtayumi gAyana kalpoja yahAM yAvat padase yoja aura dvApara yugma inakA grahaNa huA hai| gautamasvAmI ava prasuzrI se ailA prauna karate haiM-'sekeNaTeNaM bhaMte ! evaM buccai cattAri rAsi jummA pattA taM jahA va ujumma jAva kalioge' he bhadanta ! ailA Apa kima kAraNa le kahate haiM ki kRtayugma se lekara TIkArtha- he bhagavAna rAzizume keTalA prakAranA kahevAmA Avela che? yuma zabda gugalano vAcaka paNa hoya che. tethI tene ahiyAM rAzi zabdathI kahevAmAM Avela che. jethI rAzi rUpa je cuma che, te raziyuma che be rUpa cuma raziyukama nathI. te sakhyAmAM keTalA hoya che? A rItane ahiM gautamavAmIe prazna karela che. A praznanA uttaramA prabhuzrI gautamasvAmIne 4 cha -'goyamA! cattAri rAsi jummA pattA' hai gautama ! ziyugamA yAra mAnA hepAmA sAve. 'ta jahA' 25-kahajurame jAva kalioge' tayuna yAvata kalyoja ahiyA yAspadathI spe.ja ane dvApasyugma grahaNa karAyela che. ve bhItamasvAmI zrIne me 5 cha hai-'se kaNaTeNa bhaMte pa caha pattAri rAsijummA pannattA ta jahA kaDajummamaijumma jAva kalioge' mApana Apa evuM zA kArathI kaho che? ke kRtayugma kRtayumathI laIne kAja
Page #734
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI 7 'goyamA' he gautama! 'jeNaM rAsI caukkaeNaM avahAreNaM avahIramANe caupajjavasie setaM rAsIjula kaDajumme' yaH khalu rAzicatuH samudAyarUpacatuSkeNApahAreNApahiya mANacatuSpavasitaH so'yaM rAziyugmakRtayugma iti kathyate / 'evaM jAva jeNaM rAcikaraNaM avahAreNaM avahauramANe egapajjabasie settaM rAsijummakalioge' evaM yAvada yaH khalu rAzicatuSkeNApahAreNApahiyamANa ekaparyavasito bhavati so'yaM rAziyugma kalpojaH atra yAvatpadena yaH khalu rAzicatuSkeNApahAreNApahiyamANe viparyavasito bhavati so'yaM rAziyugma tryojaH 2, yaH khalu rAzicatuSkeNApahiyamANo dviparyavasito bhavati so'yaM rAziyugma dvAparaH 3, ityanayoH saMgraho bhavati iti / 'se te aMte ! jAva kalioge' tattenArthena gautama / evamucyate kalthoja paryanta rAziyugma cAra kahe gaye hai ? uttara meM prabhuzrI kahate hai- 'gomA ! jeNaM rAsI caukruerNa avahAreNaM avahIramANe caupajjabasie sensa rAsIjummakaDajumme' he gautama / jo rAzi cAra se vibhakta hotI huI anta meM cAra bacAtI hai aisA vaha rAzi kRtayugmarAzi kahI gaI hai / 'evaM jAva jeNaM rAzi caukaruNaM avahAreNaM avahIramANe emapajjabasie sesa rAsijumma kalibhoge' isI prakAra yAvat jo rAzi yA hai vibhakta hotI huI anta meM eka bacAnI hai vaha rAziyugma kalpoja kahA gayA hai| yahAM yAvada se 'jo rAzi cAra se vibhakta hui anta meM tIna bacAnI hai yaha rAziyugmaja hai / tathA jo rAzi cAra se vibhakta hotI huI anta meM do bacAtI hai vaha gaziyugma dvAparayugma hai' chana donoM kA saMgraha huA hai / sudhInA rAzi yugmA cAra kahyA che. A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke 'goyamA ! jeNaM' rAsI carakaraNa avahAreNa avIramANe caupajjavasie settaM rAkhijumma kalioge' he gautama! ? rAzi sAthI vaDethavAmAM bhAvatAM chevaTe yAra maye te zazine drutayugbha rAzi vAmAM Ave che. 'evaM jAva jeNaM rAsi cakkaraNa avahAreNa avahIramANe egapajjavalie seta rAkhi sukSma hioze' thyAja pramANe cAvat je rAzine cArathI vahecavAmAM AvatAM devaTe eka vadhe che te rAzi yugmane kAja kalpeja rAzitrugdha kahevaya che. ahiyAM yAvatpadathI je rAzi cArathI vaheMcAine chevaTe traNa macAve che, te rAziyugma AAja" che, tathA je rAzi cArathI vahe cAine chevaTe e pacAve che, te zaziyugma dvAparayugbharAzi che. yA manneno sa'graha thayesa che. 'se teNa 'deNaM' jAva kalioge' yA arathI he gautama! meM mevu cheu-rAziyugbha
Page #735
--------------------------------------------------------------------------
________________ street TIkA za041 u. 1 rAziyugmanirUpaNam 703 svatvAraH rAziyugmAH prajJaptAH rAziyugma kRtayugmoM 1, rAtriyugA yojo 2, rAdhi yugma dvAparo 3 rAziyugma phalyojaH 4, iti / 'rAmijummakaDajumma naraiyANaM bhaMte / kao uvavajjati' rAziyugma kRtayugma nairayikaH khalu bhadanta ! kula utpadhante kiM nairayikebhya Agatya yAnadevebhyo vA Agavya utpadyante / iti mana, uttaramAha - 'upavAo jahA cakaMtIe' upapAto yathA vyutkrAntau prajJApanAyAH SaSThapade na nairayikebhya Agatyotpadyante na vA devebhya Agatyotpadyante kintu viryagbhyo manuSyebhyo vA Agatyotpadyante ityuttaramiti / 'te NaM bhaMte! jIvA egamamaraNaM 1 'se teNaTTeNaM jAva phalioge' isa kAraNa he gaunama ! maiMne aisA kahA hai ki rAziyugma kRtayugma, rAziyugma poja, gaziyugma dvAparayugma aura rAziyugma kalpoja aise cAra rAziyugma hote hai / 'rAsijummakaDajumma nerahayANaM bhaMte ! kao ucavajjani' ke bhadanta ! jo nairacika rAziyugma kRtayugma kRtayugma pramita hai - ve kisa sthAnavizeSa se Akarake utpanna hote haiM ? kyA ve nairayikoM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA yAvat devoM se Akara ke utpanna hote hai ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'ucavAo jahA cakkaMtIe' he gautama! jaisA u sambandha meM kathana prajJApanA ke vyutkrAntipada meM chaThe pada meM kiyA hai vaisA hI yahAM para kara lenA cAhiye / isa prakAra ve na nairadhikoM se Akarake utpanna hote haiM aura na devoM se Akara ke utpanna hote haiM / kintu tiryaJcoM meM se aura manuSyoM meM se Akara ke ve utpanna hote haiM aisA jAnanA T kRtayugma kRtayugma zaziDyua, kRtayugma yejaraziyugma, dvApara2 yui 6 ana lyAja rAziyugma e pramANenA cAra rAziyugmA che. 'rAsamma kaDajumma neraiyANa bhave / kao uvavajjati' he 'vana ne OrayikA rAziyugma pramANavALA che tee kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che ? zuM tee nariyekemAthI AvIne utpanna thAya che? athavA yAvata devAmAMthI AvIne utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI he che hai- 'uvAo jahA vapha tIe' se gautama / AA viSayanA sabhadhabhAM prajJApanA sUtranA vyutkrAMti padamAM eTale ke chaThA padamA je pramANenu kacana karavAmAM Avela che, eja pramANenu kathana ahiyA kahevu jeIe. A rIte tee naiyikamAMthI AvIne utpanna thatA nathI, tathA vemAthI AvIne pazu utpanna thatA nathI, paraMtu niyaM'cayeAnikamAMthI ane manuSyeAmAMthI AvIne te utpanna thAya che. tebha samanvu 'veNaM' bhaMve ! jIvA mati'
Page #736
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsUtre 704 kevaiyA ujjata' se khala bhadanta ! jIvA rAziyugmakRtayugmanArakA ekasamayena eka sman samaye ityarthaH kiyanta utpadyante ? iti paznaH, bhagavAnAha - 'gomA' heM gautama ! ' cattAri vA aTU vA vArasa vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA uvavajjaMti' catvAro vA aSTau vA dvAdaza vA saMkhyAtA vA asaMkhyAtA vA samu padyante iti / 'te bhaMte / jIvA ki saMdaraM uccajjati niraMtaraM uvavajrjjati' te khalu bhadanta ! jIrAH kiM sAntaras antarasahitaM yathA bhavettathotpadyante athavA nirantaram - antararahitaM samutpadyante ? iti praznaH / bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi' 'gomA' he gautama! 'saMtaraMpi udavanaMti niraMtaraMpi ujjeti' sAntaramapi upadyante nirantaramapi utpadyante ! 'saMtaraM uvarajnamANA jahannegaM eka samayaM ' sAntarapapadyamAnA jaghanyena ekaM samayaM jaghanyataH samayamAtrasya vyavadhAnaM kRtvA samutpapyanye ityarthaH / 'ukko seNaM asaMkhejjA samayA antara kaTTu unavajjaMti' utkarSeNA cAhiye / 'te NaM bhaMte ! jIvA egasamaeNaM kevaDyA uvavajjaMti' he bhadanta | ve jIva ekasamaya meM kitane utpanna hote haiM ? 'goyamA ! cattAri vA, adra vA, bArasa vA, solasa vA, saMkhejjAcA, asaMkhejjA vA uthavajjaMti' he gautama ! ve jIva eka samaya meM cAra athavA ATha, athavA cAraha, athavA solaha athavA saMkhyAta athavA asaMkhyAta utpanna hote haiM / 'te NaM bhaMte ! jIvA kiM saMtaraM upavajjaMti' niraMtaraM uvavajjaMti' he bhadanta ! ve jIvaM kyA sAntara - antarasahita utpanna hote haiM ? athavA nirantara - antararahita utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'goyamA / saMtaraMpi ubadajjeti niraMtara vi ubavajjaMti' he gautama! ve jIva sAntara bhI utpanna hone haiM aura nirantara bhI utpanna hote haiM / 'saMtaraM ucavajjamANA jahanneNaM ekkaM samyaM ukkoseNaM asaMkhejjA samayA aMtaraM kaTTu uvavajjati' bhagavan te cha eka samayamAM keTalA utpanna thAya che ? uttaramAM prabhuzrI ! che !-'goyamA ! cattAri vA, havA, vArasa vA, saMkhejjA vA, asaM khejjA vA, ucavajjati' he gautama! te vo samayamAM yAra, athavA Ahe, athavA mAra, athavA sa khyAta athavA asakhyAta utpanna thAya che. te na bhaMte ! jIvA kiM saMtara' uvavajjati, niraMtara ucavajja'ti' hai lagadantevA zu* santara-aMtara sahita utpanna thAya che ? athavA nira Mtara a'tara vinA utpanna thAya che ? uttaramA prabhuzrI - 'goyamA ! saMtarapi uvavajjati, nira tara' vi uvavajjati' hai gautama / te vo sAntara pazu utpanna thAya che. ane niraMtara yAzu utpanna thAya che. 'saMtara' utravajjamANA jahanneNaM ekaM samaya' ukkoseNa' asaMkhejjA samayA atara kaTTu stravajjati' sAntara-mantara sahita -
Page #737
--------------------------------------------------------------------------
________________ hrefdrakA TIkA za041 u. 1 rAziyugmanirUpaNa 004 saMkhyeyAn samayAn antara kRtvA samutpadyante / 'niraMtaraM vajjasANA jahanneNaM do samayA' nirantaramudyamAnAH jaghanyena dvau samayau yAtraa 'ukkoseNaM asaMkhejjA samayA aNusamayaM avirahiyaM niraMtara ubavajjeti' utkarSeNAsaMkhyeNana sagayAna, yAvat anu samayamavirahita' nirantara' sampadyante / 'anumamaya' ityAdi pattrayame kam |'' ! jIvA jaM samaya' kaDajummA taM samayaM teogA' te khalu bhadanta / jIvA yasmin samaye kRtayugmA ityabhidhIyante tannimaye kiM tryoja padavAcyAH sambhavanti ? tathA - 'jaM samayaM teogA taM samaya kaDajummA' yasmin samaye yoja padavAcyAH tasmin samaye kRtayugma zabdAnyAH sambhavanti kimiti praznaH, uttaramAha - 'No iNaDe samaTTe' nAyamarthaH samarthaH eka saMkhyAtinAM sAntara utpanna hone para ve jaghanya se ekasamaya kA aura utkRSTa se asaMkhyAta samayakA antara kara ke utpanna hote hai / 'niraMtara' uvavajjamANA jahanneNaM do samaya aura nirantararUpa se jaba ve utpanna hote haiM taba ve jaghanya se do samaya taka evaM 'ukko seNaM asaMkhejjA samayA aNusamayaM avirahiyaM niraMtara uti utkRSTa se asaMkhyAtanamaya taka pratyeka samaya meM vinA antara ke utpanna hote rahate haiM / 'anusamaya Adi ye tIna pada eka hI vAle haiM / 'te NaM' bhate ! jIvA jaM' samaya kaDajummA taM samayaM tebhonA' he bhadanta / ve jIva jisa samaya kRtayugmapadacApa hote haiM usa samaya meM ve kyo vyopadavAcya hote haiM ? tathA-'ja' samayaM teogAtaM samayaM kAujummA' ve jisa samaya meM vyapadavAcya hote haiM usa samaya meM ve kRtayugmavAcya hote hai ? meM uttpanna thAya tyAre tee jaghanyathI eka samayathIane utkRSTathI asa'khyAta samayanA atarathI utpanna thAya che. 'nira tara' ubavajjamAnA jahaNeNa do samayA' bhane nira'tarayagAthI kyAre tethe| utyanna thAya che, tyAne tethe dha nyathI me samaya sutrI bhane 'ukkoseNaM' asaMsejjA samayA aNumayaM avirahiya nira'tara' uvavajjaMti' 7tsRSTathI asata samaya sudhI pratyeka samayabhAM aMtara vinA utpanna thatA rahe che. "atu samaya vagere A traNa pade eka ja prAranA arthane tApavAvANA he 'te NaM' bhave jIvA jaM samaya kaujummA ta samaya'. temo' he bhagavan te jIve je samayamAM kRtayugma pAvALA hAya che, te vane tethe hA hoya he ? tatha' 'ja samaya teogA ta' samaya kaDajugmA' ? vaNate tethe tryonyathI yukta hoya he, te ne tee zu kRtayugma padavALA hAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautama bha0 89
Page #738
--------------------------------------------------------------------------
________________ ghA 706 bhagavatI sUtre viruddha saMkhyAntarAdhikaraNatvAditi / evam 'jaM samaya kaDajummA taM samayaM dAvarajummA' yasmina samaye kRtayugmAH tasmin samaye dvAparayugmAH saMbhavanti ? 'jaM samaya' dAvarajumpa taM samayaM kaDajummA' yasmin samaye dvAparayugmAH tasmin samaye nayugmAH saMbhavanti kimiti praznaH, uttaramAha - 'no imaDe samade' nAyamarthaH samarthaH / 'ja' samaya' kaDajummA taM samayaM kaliyogA' yasmin samaye kunayugmA stasmin samaye kalyojAH kim ? tathA - 'jaM samayaM kalioogA' va samaya kaDajummA' yasmin samaye kalyojA ratasmin samaye kRtayugmAH kimiti praznaH, isa prazna ke uttara meM pramuzrI kahate haiM-'jo iNDe samaTTe' he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / kyoMki jo eka saMkhpAzrita hai unameM viruddha saMkhyAntara kI adhikaraNatA nahIM banatI hai| isa prakAra 'jaM' samaya kaDajummA taM samayaM dAvarajummA' yaha prana bhI ki jisa samaya ve kRtayugma rUpa hote haiM usa samaya meM ve kyA dvAparayugma rUpa hote hai ? 'jo iNDe umaDe' isa sUtra ke anusAra samarthita nahIM huA hai / aura isI prakAra se- 'jaM samayaM dAvanjuramA se samaya kaDajummA' yaha prazna bhI ki "jisa samaya ve dvAparayugma rUpa hote haiM, usa samaya meM ve kyA kRtayugma rUpa bhI hote haiM ? 'jo hADe mama' sUtra ke anusAra samarpita nahIM huA hai / 'jaM' samaya kaDajummA taM rAjaya kaliyogA' tathA'jisa samaya maiM kRtayugmapadavAcya hote haiM usa samaya meM ve kalyoja padavAcya hote haiM tathA 'jaM mamayaM kali hogA taM mayaM ujummA' jisa samaya ve kalpoja padavAcya hote hai usa samaya ve kyA kRtayugma pada svAmIne he che hai- 'jo iTTe saTTe' he gautama! AA artha maromara nathI kemake-jee eka saMkhyAnA AzrayavALA che, teeAmAM virUddha prakAranA sabhyAntaranu adhiyAgu janatu nathI na pramAye 'ja' samaya kaDajummA taM samayaM dAvarajummA' ne sathaye drutayugma hoya he, te samayabhAM to zu dvAparayugma 35 hoya che ? yA prazna yA 'jo iNThe samaThe' mA sUtrapAnA prathama pramA samarthita thayesa nathI. mane me prabho 'ja' samaya dAvara jummA taM samayaM kaDajummA' yA prazna hai-nyAre tethe dvAparayugbhavA hAya che, te samaye teo zu mRtayugma rUpa paNa haiAya che ? A prazna paNa 'noM iTTe samaTTe' mA sUtrapATha pramANe samarpita thayesA nadhI. 'ja' samaya kaDa jummA ta' samaya' kaliogA' tathA ne samaye mRtayugma yahavAjA hoya che, te vayate tethe| uhayoga pahathI yukta hoya che, 'ja' samaya kaliogA taM samartha' kaDajummA' kyAre tethe uyopathI yukta hoya che, te vayate tethe|
Page #739
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za041 u.1 rAziyugmanirUpaNam 707 uttaramAha-'No iNahe samahe' nAyamarthaH samarthaH, ityuttaram. yukti pUrvoktaMca 'teNe bhaMte ! jIvA kahiM ubarajati te khalu madanta ! jIvAH kathamutpadyante iti praznaH, bhagavAnAi-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'se jahAnAmae pavae pavamANe evaM jahA ubavAyasae jAba no parappaogeNaM uvavajjote' sa yathAnAmakaH plavakaH plaramAnaH evaM yathA upapAtazata ke bhagavatyA evaM trigattamazana ke prathamo ddezake kathita tathA'trApi sAtavyam kiyatparyanta tatrAha-'jA' ityAdi, yAvat 'no parappaogeNaM uvavajjati' no paramayogeNotpadhante etatparyantam upapAtazatakamatrAdhyetavyam ekatriMzattamazata ke paJcaviMzatigatakIyASTamoddezakasyAtidezo vidyate tathA ca adhyavasAnayoganivartitena karaNopAyenetyArabhya AtmamayogeNovAcya hote haiM ? kyA yaha prazana bhI 'jo iNadve sana' sUtra ke anu. sAra he gautama! samarthita nahIM huA hai| 'te bhaMte ! jIvA kAhiM upapajjati' he sadanta ! ve jIva kaise kisa prakAra se utpanna hote hai ? 'goyamA ! se jahAnAmae pathae paramANe evaM jahA uvavAyasae jAva no parappaogeNa uvavajjati' he gautama ! jaise koI eka plavaka kRdatA kUdatA apane sthAna se Age ke sthAna para pahuMca jAtA hai-ityAdi rUpa se jasA upapAta zatako hasI bhagavatI ke 31 veM zataka meM prathama uddezaka meM kahA gayA hai vaha yahAM para kaha lenA cAhiye / 'jAba no parappaogeNa uvavajjati' ila strapATha taka tAtparya kahane kA yaha hai ki 31 ve zataka meM paccIsa zataka ke ATha meM uddezakakA atideza hai gevarA ke 'adhyanamAna yoga ninitena karaNo. tayu25 56thI yuta aAya cha ? 241 prazna 5 No iNaDhe sama?' yA sUtra pAnA kathana pramANe che gautama samarthita thayela nathI. __Na bhate ! jIvA vahi uvavajjAni', manavanta vA dAte Grunna tha ya cha / ttaramA prasuzrI che -'godhamA / se jahAnAmae patrae pavamANe evaM jahA upavAyasae jAba no parapAya bhogeNa avaja ti se gautama jema ke eka kRdanAra purUva kadane kadate pitAnA sthAnathI AgaLanA sthAna para pahoMcI jAya che, vigere prakArathI je pramANe upapAna zatakamAM eTale ke A bhagavatI satranA 3ii ekatrIsamA zatakana paDelA uddezAmAM kahevAmAM Avela che, e ja pramANenuM saghaLuM kathana ahiyA samajI levuM. 'jAva no parappaogeNa' ujjati' 21 sUtra54 sudhI te 4yanI A kathananuM tAtparya e che ke-ekavIsamA zatakamAM paccIsamA zatanA m SonamRNANDALAMARAchapmm
Page #740
--------------------------------------------------------------------------
________________ 708 . . bhagavatI tpadyante etatparyantaM paJcaviMzatizatakIyApTamoddezakamakaraNa mihAdhyetavyamiti / 'te NaM bhaMte ! jIvA kiM AyanaseNaM ujjati AyanaseNaM ubavajjati' te khalu bhadanta ! jIvAH kimAtmayazasA utsyante AtdanaH sambandhi yazaH yazaHkAraNatvAt AtmanaH yazaH-saMyama Atma yaza stena AtmayazamA samutpadyante athavA Atmano'yazasA samutpadyante ? iti praznA, bhagavAnAha-goyamA' ityAdi' 'goyamA' he gautama! 'no AyajaseNaM upayajati Aya ajaseNaM ujjaMti' no AtmayazasA utpadyante kintu AtmA'yazasotpAnte iha ca sarveSAmAtmA'yazasevotpatti bhavati utpattau sapA maviratvAditi / 'jaDa Aya anasegaM uzvajjati kiM AyajasaM uvajIvaMti Aya ajasaM uvajIvaMti' yadi AtmA'yazamA utpadyante tadA kimAtma pAyena' hala pATha se le nahara 'AtmaprayogeNa utpadyante' isa pATha taka paccIsa veM zataka kA aTamoddezaka prakaraNa rahAM grahaNa kara lenA caahiye| 'te Na bhate ! jIvA ki Ayajalega upayati' he bhadanta / ye jIva kyA apane ghaza se utpanna hote haiM ? azravA 'Aya ajaseNa uvava. jjati' athavA apane asaMyama se utpanna hote haiM ? 'goyamA | no AyajaseNa uvajjati, Aya ajaleNa uvajani' he gautama ! ve apane saMyama se utpanna nahIM hote haiM, kintu apane asaMyama se utpanna hote hai| yahAM samasta jIvoM kI utpatti apane asaMyama se hI hotI hai / kyoM ki utpatti meM yahAM samasta jIvoM kI avirata avasthA hI kAraNa hai| 'jaha Aya ajameNa uvadhAjali' kiM Ayajasa uvajIvaMti' Aya ajasaM upajIvati yadi ve Atma asaMyama se utpanna hote haiM to kyA ve Atma saMyama kA Azraya karate haiM ? athavA Atma asaMyama kA mAmA hezAnI bhaera 428 cha, tayAthI savyavasAnayoganivartitena karaNopAyena' mA pAthI bana 'AtmaprayogeNa utpadyante' mA 518 sudhI 5-yAsa zatanA bhI dezAnu thana gaDiyAM yaha zana na . 'te Na bhate ! jIvA AyajaseNa uvavaja ti' magante / zu pAtAnA yazayI sayamayI utpanna thAya cha ? gathavA 'Aya ajaseNa uvavajjati' mayA potAnA masayamayI utpanna yAya cha ? uttaramA prazuzrI 4 cha -'goyamA! no AyajaseNa uvavajjati, Aya ajaseNa uvavajjati ra gautama ! teso potAnA sayamayI utpanna thatA nathI. paraMtu pitAnA asa yamathI ja utpanna thAya che. kema ke 'jai Aya ajaseNaM uvajIvaMti ki AyajasaM uvajIvaMti Aya ajasaM uvajIvaMti' le te mAtma sayamatha 64-na thAya che, to zu
Page #741
--------------------------------------------------------------------------
________________ 709 prameyacandrikA sIkA za041 u.1 rAziyugmanirUpaNa yazaH -AtmasayamamubajIvanti-Azrayanni vidadhatItyarthaH ayadA Atmano'yazaH Atmano'saMyamamupajIvanti-mAzrayanti kimiti prazna:, bhaga samAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'no AyajasaM ubajIti Aya asaM urajIvaMti' no Atmano yaza -AtmasaMyama ratam no upajIvanti kintu AtmAyazaH Atmano' saMyamamupajIvanti AzrayantIti / 'jai Aya ajasaM upajIti salemmA alessA' he bhadanta ! yadyAtmayatraH Atnano'saMgAnupajIvanti, tadA kiM te jIvAH salezyA bhavanti alezyA vA bhavantIti praznaH, bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'salessA no alessA' salezyAH lezyAvanta eva bhavanti na tu chezyArahitA bhavantIti / 'jai yalessA ki sapiriyA akiriyA' he bhadanta ! yadi te jIvAH salezyAH tadA sakriyA akriza vA bhavantIti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'sakiriyA no akiriyA' sakriyA eva bhavanti na tu kriyA rahitA bhavantIti / 'jaha sakiriyA teNena bhavaggahaNeNa tijhAMti jAva Azraya karate haiM 'goyamaH ! no Ayajana ughajIvaMti Adha ajasaM jayajIvaMti' he gautama ! ve Atma saMyama yA Azraya nahIM karate haiM kintu Atma alayama kA hI Azraya karate haiN| 'jaha Apa ajasaM uvajIvaMti, salehatA aspA ' he bhadanta ! yadi ve Alla asaMyama kA Azraya karate hai to kyA the lekhyAsahita hI hote hai athavA kyArahita hote haiM ? 'goyayA salessAko aleslA' he gautama ! ye lezyA sahita hI hote haiM lezyA rahita nahIM hote hai / 'jaI lalesmA kiM sakiriyA akiriyA he adanta ! yadi ye lekhyAsahina hote haiM to kyA ve kriyAyukta hote haiM ? adhayA kriyAyukta nahIM hote haiM ? 'godhamA! teo bha sa yamane Azraya kare che ? athavA Atma asayamane Azraya 42 cha1 'goyamA ! no Ayajasa uvarajjata, Aya ajasa ujati' he gautama ! teo Atma saMyamane Azraya karatA nathI para tu - asaMyamane ja mAzraya 42 le 'jai Aya ajasa uba jIva ti, salessA, ale. lagapan je teo Atma asa yamano Azraya kare che te zuM teo lehyA sahita hoya cha? tyA vinAnA soya ? 241 RAHI 3125i prabhuzrI he cha 'goyamA! salemsA no alessA hai gItama! tesa yA sahita sAya the, vezyADita hotA nathI 'jaha salesthA ki sakiriyA akiriyA' hai magara le to tyA sahita hoya che, te zuM kriyA yukta hoya che? athavA kriyAyuna hetA nathI? GIRbhA suzrI 4 che-goyamA ! sakiriyA no kiriyA' he gItama taya liyArahita hAya che, yA binAnA hotA thA. 'jai kiriyA teNeva bhavaga.
Page #742
--------------------------------------------------------------------------
________________ 710 bhagavatIsUtra aMtaM kareM ti' he bhadanta ! yadi te jIvAH sakriyAH tadA tenaiva bhavagrahaNena siddhayanti yAvada ta kurvanti atra yAvatsadena buddha yante mucyano parinirvAsyanti sarvaduHkhAnAmityasya grahaNaM bhavatIti praznaH, bhagavAnAha-'jo iNaDhe samaDhe' nAyamarthaH samarthaH / te tenaiva bhavagrahaNena na siddhayanti 5 iti bhaavH| sijumma kaDajumma asurakumArANAM bhaMte ! ko ubavajjati' rAziyugma kRtayugmAsurakumArAH khalu bhadanta ! kuna utpadyante kiM nairapikebhya Agatyottadhante yAvadevebhya Agatyotpadhante iti praznA, uttaramAi-atidezadvArega 'jaIva' ityAdi sakiriyAno apiriyA' he gautama ! ye kriyA sahita hI hote haiM kriyA rahita nahIM hote haiM / 'jaha blakiriyA teNeva bhavaragahaNeja sijhaMti jAva aMta kareMti' he adanta ! yadi kriyA sahita hI hote haiM to kyA ve usI bhava se siddha ho jAte haiM yAvat anta kara dete haiM ? yahAM yAvatpada se 'buddhaya te, mucyante parinisyanti larca duHkhAnApa' ina padoM kA grahaNa huA hai| uttara meM prabhutrI kahate haiM-'No iNaDhe samaThe' he gautama ! yaha artha samarthita nahIM huA hai| isa kAraNa ye bhI isI bhava se na siddha hote haiM na buddha hote haiM na mukta hote haina parinirvAta hote haiM na samasta duHkhoM kA anta karate haiN| _ 'rAlijumna kADajusma asurakumArANa bhaMte ! ko uvavajjati he madananda ! ziyugma kRtayugma rAzipramANa asukumAra kima sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote hai ? kyA ve narathikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? azyA thAt dezoM meM se pAkara ke utpanna hote haiM ? haNeNaM sijjati jAva ata kare ti' sagagana ne liyA sahita saya che, te zuM teo eja bhavamAM siddhi prApta karI le che? buddha thaI jAya che ? mukata thaI jAya che? yAvat sarva duone aMta karI de che? ahiyA yAva yI buddhayante, mucyante parinirvAsyati sarvada khAnAm' mApahonA saba thye| cha mA prazana uttAmA prasuzrI che-'No iNaTe samaTre' gotama ! mA artha samarthita thayela nathI. tethI teo eja bhavamAM siddha thatA nathI. mukta thatA nathI parinirvata thatA nathI. ane saghaLA duHkhe ne aMta karatA nathI. ___rAsijumna kAjumma asurakumArANa bhaMte ! o udavajjati' 3 bhagavan rAziyugma rUpa kRtayuga 2 rAzi pramANe asurakumAra kayA sa.na vizeSathI AvIne utpanna thAya che ? zuM teo nairayikAmAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA tiryamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA dezamAMthI AvIne utpanna thAya che? ati
Page #743
--------------------------------------------------------------------------
________________ - prameyacandrikA TIkA 2041 u.1 rAziyugmanirUpaNam 711 'jaheva neraiyA taheba niravasesa' yathaina nAyikAstathaiva niravazeSam tiryagbhyomanuSyebhyo vA Agatyospadyante ityAdi sabai narayika makaraNavadezAvagantavyaM navara nairayikasthAne asurakumAreti padaM saMyojya alApako vaktavyaH, AlApaprakAraca svayameva UhanIya iti / evaM jAva paMcidiyatirikkhanoNiyA' evaM narayika vadeva yAvata paJcendriyatiryagyonikA yAvatpadena asurakumArAdAsa caturindriyAntAnAM saMgrahastathA ca ekendriyAdArabhya paJcandriyatiryagyonikAnAmupapAnAdayaH nArakacadeva jnyaatvyaaH| 'navara daNassaikAiyA jAca asaMkhemA vA aNaMnA vA uvavajjati' navara-kevalaM nArakaprakaraNApekSayA idameva lakSaNyaM yad vanaspati. atideza dvArA uttara dete hue prabhuzrI karate haiM-'jaheva nerahayA taheza niravasesa' he gautama jaisA nairayikoM ke sambandha meM kahA jA cukA hai vaisA hI inake sambandha meM kahalenA cAhiye / isa prakAra ye tiryagyo. nikoM meM se Akara ke athavA manuSyoM meM se Akara ke uhAna hote hai ityAdi samasta prakaraNa yahAM jAnane kA ho jAtA hai| AlAparU kI racanA karate samaya nairathika ke sthAna meM alura kagAra pada rakhanA cAhiye aura AlApa prakAra apane Apa samajha lenA cAhiye 'ebajAya paciMdiya tirikkha joNiyA' isI prakAra le pAcana paJcendriyanigmonikajI ke bhI utpAda AdijAnanA caahiye| yahAM yAvatpada le 'ekendriya nAgakumAra se lekara cauhandriya taka ke jIvoM kA grahaNa huA hai| tathA ca amurakumAra se lekara paMcendriya tiryagyonikoM kA utpAta Adi nAraka ke jaisA hI hotA hai| 'navara vastaikAiyA jAta asakhejA vA jalAvA ivatra jjati' parantu vanaspatikAyika jIva yAvat amara vAna adhanna ananta deza dvArA A praznano uttara ApatAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che ke'jhev neraiyA taheva niravasesa' 8 gonama ! naiyihInA saMga prabhAra kahevAmAM Avela che, eja pramANenuM kathana A rAzikuma kuyuga gura kumAranA saMbaMdhamAM paNa samajavuM. A rIte teo niyaM canikomathI athavA manubemAMthI AvIne utpanna thAya che, vigere saghaLuM karavuM aDiyAM samajI levuM. AlApako kahetI vakhate narayikenA sthAne asurakumAra A pada mUkIne AlApako kahevA joIe AlApakone prakAra svayaM samajI le "ri jAva paciMdiyatirikakhajoNiyA' prabho yAvat pazyandiyaniya nihAnA upapata vigere paNa samajavA. ahiyA yAvat padathI ekendriya laIne cAra Indriya sudhInA cha grahaNa karAyA che. eTale ke ekenikathI laIne paMcendriya tiya"nikone upapAta vigere nArakanA kacana pramANe hAtha che 'navara vaNassaikAiyA jAca asa sejA vA aNatA vA u ni ' 5.tu
Page #744
--------------------------------------------------------------------------
________________ 712 bhagavatIsUtre kAyikA yAvad asaMkhyAtA vA anantA botpadyanne iti yAvatpadena catvAro'STau dvAdaza poDaza saMkhyAtA vA etadantasya grahaNam / 'sesaM evaM ceva' zepam - parimANAtiriktaM sarvamapi evametra - nArakavadeva jJAtavyamiti / 'manussA vi evaM cetra jAva no Ayaja seNaM ujjeti AyajJaseNaM unabajrjjati' manuSyA api ekameva - naira kivadeva jJAtavyAH kiyantaM prakaraNaM manuSye yojyaM tatrAha - 'jAva' ityAdi, yAvat mere devara kantu AtmAyazasAmutpadyante etatparyantaM nArakaprakaraNavagantavyamiti / 'jai dhAya anaseNaM uvavajjaMti ki Ayajase uyajIvaMti ApaasaM ubajIta' he bhadanta / te manuSyAH yadi Atmano'yazasA - asaMyamenopa dhante tadA kim AsmayazaH - AtmanaH saMyamamupajIvanti - Azrayanti, athavA Atmano'saMyamamupajIvantIti praznaH, bhagavAnAha - 'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'Ayajapi udajIvaMti AyaajasaMpi uvajIvati' AtmayajJaH AtmanaH hote haiN| yahAM yAvat pada se cAra ATha bAraha solaha athavA saMkhyAta isa pAThakA grahaNa huA hai / 'sela' evaM ceda' parimANa ke atirikta aura saba kathana nAraka ke prakaraNa ke jaisA hI hai / 'manustA vi evaM ceca jAva ko AyajaseNaM ubavajrjati Apa ajaseNaM' uvavajjati' isa prakAra se manuSya bhI yAvat AtmasaMyama se utpanna nahIM hote haiM kintu Atma asaMyama se hI utpanna hote haiM ' ' pAThaka manuSya ke sambandha meM bhI saba kathana nAraka ke prakaraNa jaisA hI kaha denA cAhiye / 'jar3a Aga ajaseNaM' uvavajjati, kiM Ayajasa uvajIvati, Aya ajasa uvajIvaMta' he bhadanta / yadi ve manuSya Atma asaMyama se utpanna hote haiM to kyA ve Atma saMghakA Azraya karate haiM athavA Atma asaMyamakA vanaspatikAyika jIvA yAvat asakhyAta athavA ana ta utpanna thAya che. ahiyAM cAvapathI eka athavA be yAt dasa athavA asakhyAta A pATha 4 . 'sesa' eva' ceva' pariyAbhanA uthana zivAya gADItu sadha sthana nAraunA anu2] prabhA 4 che. 'manussA vi evaM ceva jAva no Aya jaseNa uvajati Aya ajaseNa utravanjati' me prabhA manuSya pazu yAvat Atma saMyamathI utpanna thatA nathI. para`tu Atma asa yamathI ja utpanna thAya che, A pATha sudhI manuSyeAnA saMbadhamAM paNa pariNAmanA kathana zivAya khAkInuM... saghaLuM kathana nAkanA prakaraNamAM kahyA pramANe kahevu joIe 'napha Ayaja seNa uvajjati ki Ayaja ubajIvaMti Aya ajasaM utrajIvaMti' he bhagavana jo te manuSye AtmasayathI utpanna thAya che, te thru teo Atma suyamanA Azraya kare che? athavA A asayamane Azraya kare che? uttaramAM
Page #745
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkSA za041 7.1 rAziyugmanirUpaNam saMyamamapi upajIvanti se manuSyA tathA-Atmano'yazaH asaMyamamapi upajIvantIti 'nai AyajasaM udajIpaMkti kisalessA alessA' yadi se manuSyA AtmapazA AtmanaH saMyamamupajIvati tadA kiM te sazyA leNyAsahitAH kiMvA azyA:le. yA rahitA vA bhavantIti mnH| bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'salessA vi alessA vi' salezyA api bhavanni alezyA:-lezyArahitA api bhavanti / 'jai alessA ki sakiriyA akiriyA' yadi salezyA bharanti tadA kiM te manuSyAH sakriyA bhavanti akriyA:-kriyArahitA vA bhavantIti bhannaH, bhagavAnAha-goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'no sakiriyA akiriyA no sakriyA bhavanti, kintu akriyA bhavantIti / 'jai akiriyA teNeva bhavaggahaNeNaM sijjhati jAva aMtaM kareMti' yadi te manuSyAH akriyAH tadA kiM tenaiva bhavagrahaNena Azraya karate haiM ? 'goyamA ! Ayajala ghiuvajIvaMti Aya ajasapi ughajIvaMti' he gautama ! ve Atma saMyamakA bhI Azraya kArate haiM aura Atma asaMghama kA bhI Azraya karate haiN| 'jaha AyajasaM udajIcaMti ki salessA aslA ' he bhadanta ! yadi ve Atma saMyama kA Azraya karate haiM to kyA ve salezya hole haiM athavA alezya hote haiM ? 'goyalA! lassA ci alessA bihe gautama ! ve salezya bhI hote haiM aura alekhya bhI hote haiM / 'jai arasA ki miirayA, aphiriyA' yadi ve alezya hote haiM to ye kyA kriyA sahita hote haiM ? athavA triyA rahita hote haiM ? uttara meM muzrI kahate haiM-'goyamAno sajhiriyA akiriyA ke sakriya nahIM hote haiM kintu akriya hote haiN| 'jaha aphiriyA teNeva bhavaragahaNeNaM sijjhati jAva aMta kareMti' he bhadanta ! yadi ve akriya hote haiM to kyA ce uslI bhavase siddhika hote haiM yAvat anta karate haiM ? yahAM yAvat asuzrI che -'goyamA! Ayajasa'vi uvajIvati Aya ajasa vi vajIvatiH he gautama! teo Atma saMyamane paNa Azraya kare che. ane mAma masayabhanI para mAzraya 42 . 'jai AyajasaM uvajIvatti kiM salessA alessA' sagavana ne to mAma sayAnI mAya 42 cha, tI zuM teo lezyAvALA heya che? athavA leNyA vinAnA heya che ? uttaramAM pramudhI 4 cha 'goyamA ! salessA vi alessA vi' gautama! tagAsezyA paNa 5 khAya cha, bhane syAvinAnA 55 saya . 'jaha alesA kiM sakiriyA akiriyA' ne tme| azyAvinAnA ya the,hai| zuEAL dina DAya ? yA vinAnAya che ? uttaramA anuzrI che -'goyamA! no sahiriyA akiriyA' tase liyA to nadhI yA mAi -ya! vinAnA yacha. 'jai akiriyA teNeva bhavagAhaNeNa sinhA ti jAva banakareti' he lAgavat je teo kiyA vinAnA hoya che, te zuM teo eja bhavamAM bha0 90
Page #746
--------------------------------------------------------------------------
________________ P 714 bhagavatI siddhayanti buddhayante mucyante parinirvAnti sanaM duHkhAnA mantaM kurvantIti praznA, uttaramAha-'haMtA' ityAdi, 'haMtA sijjhati jAca aMta kareM ti hanta gautama ! itthaM bhUtA manuSyAH siddhayanti buddhayante mucyante parinirvAnti sarvaduHkhAnAmantaM ca kuntyeveti / 'jai salerasA ki sakiriyA akiriyA' he bhadanta / te manuSyA yadi salecyA sadA kiM sakriyA bhavanti akriyA dA bhavantIti praznaH bhagavAnAha'goyamA' ityAdi, goramA' he pautama ! 'sakiriyA no akiriyA' ye salezyAste sakriyA eva bhavanti no akriyA bhavanti, iti / 'jai sakiriyA teNeva bhavaggahaNeNaM sijhaMti jAba antaM kareMti' yadi te sakriyAH tadA kiM tenaiva bhavagrahaNena siddhayanti yAvatsarvaduHkhAnAmantaM kurvantIti praznA, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi 'soyalA' he gautama ! atthegaiyA teNeva bhavaggahaNeNaM sijhati jAva aMta kareMti pada se yuddha hote haiM, mukta hote haiM, parinirvAta hote haiM aura sarva duHkhoM kA (anta karate haiM) ina padoM kA grahaNa huA hai / uttara meM pramuzrI kahate haiM-'hatA, lijjhaMti jAca aMta phareMti' hA gautama ! ve usI bhava se siddha hote yAvat samasta duHkhoM kA anta karate haiM / 'jaha salessA vilanizthiA akiriyA' he bhadanta ! yadi ve salezya hote haiM to kyA svakiya hote hai azvA akriya hote hai ? 'goramA ! sakiriyA no akiriyA' he gautanavela kraya hote hai akriya nahIM hote haiN| 'jaha sakiriyA teNeca gharagahaNeNa lijjhati jAba aMtaMbareti' yadi ve sakriya hote haiM to kyA ve latI lava le liddha hote haiM yAvat samarata duHkhoM kA anta karate haiM? moghamA ! atthegahayA teNeva bhavaggahaNeNa lijjhati, jAva siddha thAya che, yAvat aMta kare che? ahiyAM yAvatpadathI buddha thAya che? mukta thAya che ? parinita thAya che? ane sarva da ne aMta kare che ? A pano saMgraha thayo che. A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe che hai-'hatA ! sijjati jAva aMta kareMti' hai| gautama ! teso 1 sayamA siddha thAya che. yAvat sAhupAnI mata 32 cha 'jai khalestA ki sakiriyA akiriyA' 8 lagavan na t| lezyAvANA hAya che to zutamA asstthiykriyA sahita hoya che? athavA akriya-kiyA vinAnA hoya che ? uttaramAM prabhuzrI cha cha -'goyamA ! sakiriyA no akiriyA' gautama ta yi sahita lAya. yAvinAnA hotA nathI. 'jai sakiriyA taNeva bhavaggahaNeNa sijjJati, jAva aMta kare ti' ne tamo liyA sahita DAya che, to zuto me savamAM siddhi thaI jAya che ? yAvat saghaLA eno aMta kare che? uttaramAM anuzrI 41 cha -'goyamA ! atthegahayA veNeva bhavagahaNeNa sijhati, jAva
Page #747
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za041 u.1 rAziyugmanirUpaNam astyekake tenaiva bhavagrahaNena biddhayati thAyada anta anti / teSAM sosAya mApsyamAnatvena tatsamaye akriyatva sadbhAvAda, 'atthegahayA no teNe mAgahaNeNaM sijhaMti jAva aMtaM kareM ti' astyeka manuSyA no tenaida bharagrahaNena siddhayanti yAvat sarvaduHkhAnAmantavantIti / 'jaha Aya ajaba unajIvaMti ki salessA alessA' yadyAtmano'yaza uvajIvanti tadA kiM te manupyAH salegA alezyA vA bhavantIti praznaH, agavAnAha-'goyamA ! salessA no asmA' he gautama ! tadA te salezyA no alezyA bhavantIti / 'jAmamA siniriga akiriyA' yadi salezyAste manuSyA stadA kiM sakriyA akriyA vA bhavantIti praznaH, bhagavAnAha-'goyamA' ityAdi, 'goyamA' he gautama ! 'sakiriyA no aMta kareMli' he gautama ! ina meM kitane aise manuSya hote haiM jo unI bhavasiddhika hote haiM yAvat samasta duHkhoM kA anta karate haiN| yahAM mokSa kI bhaviSyat meM prApti ke sadbhAva ne akriyatA kA sadbhAja ho jAnA hai| 'atthegAyA no teNeva bhavarAhaNeNa lijjhatijAva aMtarareli' tathA ina meM kitaneka manuSya aise hote haiM jo unhI sagha se siddha nahIM hote haiM yAvat samasta duHkhoM kA anta nahIM karate haiM 'jara Aya ajasa upajIvaMti kiM salessA alessA' yadi Atma asaMyama kA Azraya karale haiM to kyA ve manuSya salezya hote haiM athavA alegya hote haiM? 'gocamA! salessA no alessA' he gautama! ve salezya hote haiM azya nahIM hote haiM ? 'jaha salessA sikiriyA akiriyA' yadi ve sazya hote haiM to kyA kriyA sahita hote haiM athavA kriyA rahita hote haiM ? 'goyAmA ! aMta kareti' he gItama! tamAmA TasA manuSya mevA jaya cha 3-21 bhavamAM siddha thaI jAya che, yAvat saghaLA dukhono aMta kare che. ahiyA bhaviSyamAM mokSa prAptinA sadUbhAvathI akriyapaNane sarbhAva thaI jAya che. 'atthegaiyA no teNeva bhavagAhaNeNa sijjati jAva ata pAreti' tathA tamAma keTalAka manuSyo evA hoya che ke-jeo eja bhavamAM siddha thatA nathI. yAvata saamaan| mata 2tA nathI. 'jai Aya ajasaM uvajIvati kiM salessA araNa' je teo A asaMyamane Azraya kare che to zuM te manuSya lezyA sahita hoya che? ke leDyA vinAnA hoya che ? uttaramAM prabhutrI kahe che 3-'goyamA salessA no alestA' gItamA tesavezyAvANADAya che, sezyA vinAnA BAtA nathI. 'jai salevA ki sakiriyA akiriyA tasA dezyAvANa hoya che, te zuM kiyA sahita hoya che ke kipa vinAnA hoya che? uttaramAM prabhuzrI 49 cheTe-'goMyamA! sakiriyA no bhakiriyA gautama ! tes| BAL sahita
Page #748
--------------------------------------------------------------------------
________________ 716 . bhagavatIsUtra akiriyA' sakriyAste bhavanti natu akriyA bhavantIti / 'jaha sakiriyA teNeva bhavaggaNeNaM sijhati jAba aMta kareM vi' yadi te sakriyA stadA ki tenaiva bhavagrahaNena siddhayanti yAvadantaM kurvantIti praznaH, uttaramAha-'No iNaDhe sasa?' nAyamarthaH samarthaH / ete tenaiva bhavagrahaNena na siddhayanti AtmA'yazaskatvena tadbhAvamokSA'pagAvAt / 'vANamaMtara joisiyavemANiyA jahA neraiyA' vAnavyantara jyotiSka vaimAnikA yathA nairayikAH nairayikavadeva eteSAmapi tiryagRmanuSyAbhyAmAgasyotpattirityAdikaM sarva jJAtavyamiti / 'seva ! bhaMte ! sevaM bhaMte tti' tadevaM sakiriyA no akiriyA' hegautama ! ve sakriya hote haiM akriya nahIM hote haiM / 'jaha sakiriyA teNeva bhavaggaNeNa lijjhati, jAva ata kareMti' yadi ke sakriya hote haiM to kyA ve usI bhava se siddha hote haiM yAvat samasta duHkhoM kA anta kara le haiM ? 'jo iNTe samadde' he gautama ! yaha artha samarthita nahIM huA hai / kyoMki Atma asaMyamavAle hone se ve tadbhava mokSagAmI nahIM hote haiM / 'yANamaMtara josiya vevANiyA jahA neraiyA' vAnavyantara, jyotiSka aura vaimAnika ina ke sambandha meM bhI naradhiko ke jaisA hI kathana jAnanA cAhiye / inakI bhI utpatti tiryagyonika jIvoM meM se aura manuSyoM meM se Aye hue jIvoM se hotI hai| arthAt manuSya gati se aura tiryaggatile Aye hue jIva hI vAnavyantarAdi rUpa se utpanna hote hai / ityAdi saba kathana nairayikoM ke jaisA hI jAnanA cAhiye / 'seva mate ! sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta jaisA Apane yaha kahA hai vaha saba sarvathA satya hI hai / isa prakAra kahakara gautamane DAya che. yA vinAnA hAtAnathI. 'jaH sakiriyA teNeva zavagaNeNa sijhati, Ava ata kare ti' ta yA sahita hAya cha ? to zu. tasA zera lama siddha thAya cha 1 yAra saghaNA gAnA mata 72 cha 1 No iNaTe samade' gItama! PAL Atha 53112 nathI. bha3-mAma sayabhAmA vAthA tayA me samA bhAkSa prAta 42vA hA nathI 'bANamatara joisiya vemANiyA jahA neraiyA' vAna0yantara, yati mana vaimAtinA samayamA paNa narayikanA kathana pramANe ja kathana samajavuM. teonI utpattI paNa tiryaMca nivALA jIvomAMthI ane manuSyamAMthI AvelA chamAMthI thAya che. arthAt manuSyagatithI ane tiryaMcagatithI AvelA che ja vALavyantara vigere paNAthI utpanna thAya che. vigere tamAma kathana narayikanA kathana pramANe ja samajavuM. 'seva bhate / seva bhate ! ti sAvana mA5 hevAnupriye yA viSayamA re kathana karyuM che, te sarvathA satya ja che. he bhagavan ApI devAnuM priyanuM saghaLuM
Page #749
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za041 u.1 rAziyugmanirUpaNam 717 bhadanta ! tadevaM bhadanta iti / he bhadancha ! rAziyugma kRtayugma nArakAdivaimAnikAnta jIvAnAmutpAdAdi vipaye yat apitaM devAnupriyeNa tatsarva satyameveti katha. yitvA gautamo yAvadviharatIti // // iti zrI vizvavikhyAta-jagavallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhApAkalitalalitakalApAlApakramavizuddhagadhapadhanakananthanirmApaka, vAdimAnamardaka-zrIzAhanchanapati kolhApurarAjapadatta'jainAcArya' padabhUpita-kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharmadivAkara --pUjyazrI ghAsilAlabativiracitAyAM zrI "bhagavatIsUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM ekacatvAriMzattame rAzi yugmazata ke prathamoddezakaH samAptaH // 4211:1 // prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyA / vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| jainAcArya janadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAka ekatAlIsaveM zataka ke rAziyugma zataka meM prathama uddezaka samApta // 41-1 // kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gotama svAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI namaskAra karyA vadanA namaskAra karIne te pachI sa yama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. zAstranA jainAcArya jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatI sUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA ekatALIsamAM zatakamAM rAziyugmazatakano pahele uddeza samApta 541-1
Page #750
--------------------------------------------------------------------------
________________ urdu redie || 'aha vIo uso' // mUlam - rAsijumsa teoganeraiyANaM bhaMte! kao uvavajaMti evaM ceva uddeso bhANiyavvo / navaraM parimANaM tinni vA satta vA paMcadasa vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA uvavajjaMti / saMtaraM taheva / te paNaM bhaMte! jIvA jaM samayaM teogA taM samayaM kaDajummA jaM samayaM kaDajummA taM samayaM teogA ? No iNaTTe samaTTe / jaM samayaM teogA taM samayaM dAvarajummA jaM samayaM dAvarajummA taM samayaM teogA ? No NaTTe samaTTe / evaM kaliogeNa | vi samaM sa taM va jAva vemANiyA / navaraM uvanAo savvesiM jahA vaktIe / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti // 41-2 // // vIo uddeso samatto // 1 chAyA - rAziyugma yoja nairayikAH khala bhadanta / kuta utpadyante evameva uddezo bhaNitavyaH / navaraM parimANaM trayo vA sapta vA, ekAdaza vA, paJcadaza vA, saMkhyAtA vA, asaMkhyAtAvotpadyante / sAntaraM tathaiva / te khaddha bhadanta / jIvAH yasmin samaye tryojA svasmin samaye kRtayugmAH yasmin samaye kRtayugmA svasmina samaye tryojAH nAyamarthaH samartha: / yasmin samaye jyojA svasmin samaye dvAparayugmAH yasmin samaye dvAparayugmA svasmin samaye yojAH nAyamarthaH samarthaH / evaM kalyojenApi samam, zeSaM tadeva yAvadvaimAnikAH / navaramupapAtaH sarveSAM yathA vyutkrAntau / tadeva bhadanta / tadeva bhadanta / iti // // dvitIyodezakaH samAptaH ||40|2|| TIkA -- 'rAsijumma teoga nerayANaM bhaMte / kabhI ubavajjati' rAziyugma yoja nairayikAH khalla bhadanta / kuta utpadyante kiM nairayikebhyo yAvaddevebhyo vaiti zataka 41 uddezaka 2 'rAsijumma teoganerayANaM bhate ! kao uvavajjati' he bhadanta ! rAziyugma vyAja nairathika kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote gIla uddezAnA prAraMbha ' rAsijumma teoMga neraiyANa' bhate / kao uvavanjati' tyAhi TIkA-he bhagavan rAziyukta caiAja nArayika kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che ? zuM teo naiyikAmAMthI ArthIne utpanna thAya che ?
Page #751
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za041 u.2 rAziyugma yojanarathikotpattiH 719 praznaH, uttaramAi-'evaM ceva uddesao bhANiyabo' evameva prathama dezakavadeva dvitIyo. dezako'pi bhaNitavyaH / prathamoddezake yathA yathA kathitaM tatsarvamihApi tathaiva vakta vyamiti / prathamoddezakApekSayA dvitIye vailakSapyaM darzayati-'navaraM' ityAdi, 'navaraM parimANaM tinni vA satta vA ekkArasa vA paMcadasa vA saMkhejjA vA, asaMkhecA vA uvarajjeti' navara parimANaM trayo vA sapta vA ekAdaza vA, paJcadaza vA, saMkhyAtA vA asaMkhyAtAvotpadhante iti / 'saMtaraM tahera' sAntaramutpadhante nirantaraM botpadhante ityasyottaraM prathamoddezakavadeva jJAtavyamiti / teNaM bhaMte ! jIvA' te khalu madanta ! rAziyugma yoja jIvAH 'jaM samayaM teogA taM samayaM kaDa jummA' yasmin haiM ? kyA ve nairathikoM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA yAvata devoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? 'evaM ceva uddesa mo bhANiya. vcoM he gautama ! isa sambandha meM jesA prathama uddezaka kahA gayA hai usI prakAra se yaha dvitIya uddezaka bhI kara lenA cAhiye / parantu usakI apekSA jo yahAM bhinnatA hai vaha 'navaraM parimANa tinni cA satta vA ekArasa vA paMcadasavA saMkhejAcA akhejAcA uvavajjajati' isa sUtra pATha dvArA prakaTa kI gaI hai-ila se yaha prakaTa kiyA gayA hai ki rAziyugma nairayika eka samaya meM tIna, athavA sAta athavA gyAraha athavA pandraha athavA saMkhyAta athavA asaMkhpAta utpanna hote haiN| 'maMtara tahe' ye nAraka sAntara utpanna hote haiM athavA nirantara utpanna hote haiM ? isa sambandha meM uttara prathama uddezaka meM jaisA kahA gayA hai athavA tirya canikamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA manubemAMthI AvIne utpanna thAya che athavA devomAMthI AvIne utpanna thAya che ? A prazna uttaramA prabhuzrI gItamasvAmIna cha -'evaM ceva udesao bhANiyavo' gautama ! // sa mAM paDasA uddezAmA 2 amAna 4thana 42. vAmAM Avela che, e ja pramANenuM kathana A bIjA uddezAmAM paNa kahI levuM joIe. paraMtu pahelA uddezAnA kathana karatAM A uddezAmAM je pheraphAra Ave cha, te 'navara parimANa tinni vo satta vA ekArasa vA paMcarasa vA sakhejjA vA asakhejjA vA uvavajjati' 21 sUtrapA8 dvArA mahiyA pragaTa 42vAmAM Avasa che -A sUtrapAThathI e batAvela che ke-rAziyuma eja nigathika eka samayamAM traNa athavA sAta athavA agiyAra athavA paMdara athavA sadhyAta athavA manyAta 6panna thAya che. 'saMtara taheva' mA naa2|| sAMtara-aMtara sahita paNa utpanna thAya che ane niraMtara paNa utpanna thAya che. yA viSaya sadhI utta2 57 zAma 4 prabhAva rahe. 'te na
Page #752
--------------------------------------------------------------------------
________________ -720 bhagavatI samaye yonA svasmin samaye kRtayugamAH 'ja apayaM kaDa jummA ta samaya tezrogA' yasmin samaye kRtayugmAH tasmin samaSe yojAH kipiti praznaH, uttaramAha-'no iNaSTe samahe' nAyamarthaH samarthaH yasmin samaye yojAH na tasmin samaye kRta. yugpA tathA yadA kRtayugmA svadA na yojA iti bhAvaH / 'ja samayaM teogAta samayaM dAvarajummA jaM samayaM dAvarajummA taM samayaM teogA' yasmin samaye yojA tasmin samaye dvAparayugmAH yasmin samaye dvAparayugmA stariman samaye yojAH, vaisA hI hai / 'te NabhaMte ! jIvA jalamayaM teogAta lamaya kaDajummA' he bhadanta ! ye rAziyugma yoja jIva jima samaya yoja rAzipramANa hote haiM usa samaya meM ve kyA kRtayugna rAzipramANa ho jAte haiM ? 'ja 'samaya kaDajummA taM samayaM teogA' aura jisa samaya ye kRtayugma rAzipramANa hote haiM usa samaya kyA ve yoja rAzipramANa ho jAte haiM uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'No iNaDhe lagaTTe' he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / arthAt jisa samaya ye yojanAzipramita hote haiM usa samaya meM ye kRtayugma rAzi rUpa nahIM hote haiM tathA jaba the kRtayugma rAzIrUpa hote haiM, taba ve yoja rAzilpa nahIM hote haiN| jalamaya teogAta samaya' he bhadanta ! ye jIva jillA samaya yojarAzirUpa hote haiM taya kyA ye usa samaya 'dAvarajummA' dvAparayugma rUpa hote hai ? aura jilya samaya ye dvAparayugma hote haiM usa samaya kyA ye yojarAzi rUpa ho jAte haiM ? bhaMte ! jIvA jauM samaya' teogA ta samaya kaDajummA' 3 sAvan mA rAziphyuma ja jIva jyAre ja rAzipramANa hoya che te samaye tamA zukRtayugmazi prabhA vANA 5 jaya cha? 'ja samaya kaijummA ta samaya teogA' bhane nyAre ! tayugma zaziprabhAvamA yi cha, tyAre teo poja rAzirUpa thaI jAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gItabhasvAmIna 4 che 4-'No iNadve samaTe he gautama ! mA ma // 2 // 2 nathI. arthAt jyAre teo ja rAzirUpa hoya che, tyAre teo kRtayugma rAzirUpa hotA nathI. tathA jyAre teo kRtayugma rAzirUpa hoya che, tyAre tamA yo01 2035 hotA nathI. 'ja' samaya seogA ta samaya' he bhagavad A che jyAre jarAzi pramANavALA hoya che, tyAre zuM tamA 'dAvarajummA' dvAparayugma 35 hAya 2, mane kyAre /
Page #753
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za041 7.2 rAziyugmayojanairayikotpattiH 721 bhavanti kimini praznA, uttaramAha-'No iNaDhe samajhe' nAyamarthaH samarthaH 'evaM phali ogeNa vi samaM pa-seva kalyojenApi saha praznaM kRtvA uttaraNIyam iti / 'sesaM taM ceva jAva vevANiyA zepaM tadeva yAbadvaimAnikAH te khalu bhadanta ! jIyAH kuta utpadhante ? ityAzya vaimAnikaparyantaM prathamoddezakavadeva jJAtavyamiti / 'navaraM uvavAo sAli jahA daktIe' navarasupapAtaH sarveSAM yathA vyutkAntau prajJApanAyAH epThe pade kadhita itathaivehApi jJAtavya iti / 'seva bhaMte / sevaM bhaMte ! tti' tadevaM bhavansa ! tadena bhadanta ! iti / iti zrI - vizvavikhyAtajagavallabhAdipadabhUSitavAlabrahmacAri - 'jainAcArya' pUjyazrI-ghAsIlAlanativiracivAyAM "zrI bhagavatIsUtrasya' prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM ekacazArizattamazatakasya dvitIyodezakA samAptaH // 4112 / / uttara meM pradhunI ahate haiM-'yo iNaDhe samajhe' he gautama ! yaha artha lamartha nahIM hai / 'evaM kalibhogeNa vi sama' isI prakAra se phalyoja ke sAtha bhI prazna mArake untara pAha lenA cAhiye / 'sesaM ta ceva jAva vegANiyA he bhadanta ! ye jIva kimya sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote haiM ? yahAM se lekara vaidhAnikoM taka jesA prathama uddezaka meM kahA gayA hai vaisA hI vahAM para bhI kara lenA cAhiye / 'navara uvacAo savvesiM jahA vakkalIe' parantu upapAta ke viSaya meM jaisA kathana prajJApanA ke dvAparayugma 5 hoya che, te vakhate zuM teo jarAzi pramA DAya cha 1 mA prazna uttaramA suzrI 4 cha -'No iNa sama gIta ! mA ma 12 / 12 nathI. 'eva' kaliogeNa vi sabha' 21 pramANe tyo| sabhA paNa prazna upasthita jhIne tana uttara 4aa naye. 'sesa ta ceva jAva vemANiyA' hai sAvana m| ch| yA sthAna vizeSathI bhAvAna utpanna thAya che? A praznathI laIne vaimAnike sudhI pahelA udezAmAM je prabhArI hai. merI pramANe mahiyAM 555 u naye. 'navara uvavAo samvesiM jahA vatIe' 52'tu 65pAtanA samayamA prajJApanA sUcanA TrA vyutkAti padamAM je pramANenuM kathana karavAmAM Avela che. e ja pramANenu kadana manubhAthI AvIne utpanna thAya che. e pramANe samajavuM joIe. ___seva zate ! seva' bho ! tti' hai magavan mA5 hevAnupriye 2mA piyamA je pramANenuM kathana karyuM che, te saghaLuM kathana sarvathA satya che ke bhagavAna sa0 91
Page #754
--------------------------------------------------------------------------
________________ 722 bhagavatI sUtre chaTTe vyutkrAnti pada meM kiyA hai vaisA hI yahAM para bhI kara lenA cAhiye / 'levaM bhaMte ! seyaM bhaMte ! ti' ina padoM kA artha pUrva meM jesA kahA gayA hai vaisA hI jAnanA cAhiye / jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatI sUtra " kI prameyacandrikA vyAkhyAke ekatAlIsaveM zataka kA dvitIya uddezaka samApta // 41-2 // Apa devAnupriyanuM saghaLu kathana saCthA ja satya che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vadanA karI tene namaskAra karyo vaMdanA namaskAra karIne te pachI sayama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA cakA peAtAnA sthAna para birAjamAna thayA. prasUnA jainAcAya jainadhama divAkara zrI pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta 'bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA ekatALIsamA zatakanA khIo uddeze samApta 541-2aa phra
Page #755
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za041 u.3 rAziyugmadvAparayugmanairayikotpattiH 723 // 'aha tAo uddeso // mUlam-rAsijumma dAvarajumna neraiyANa saMte ! kao uvavajjaMti ? evaM ceva uddeso| navaraM parisAgaM do bA cha vA dasa vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA uvajjati sNveho| te Na bhaMte ! jIvA jaM samayaM dAvarajummA taM samayaM kaDajumlA jaM lamayaM kaDajummA taM samayaM dAvarajummA ? No iNaTe samaTe / evaM teoeNa vi samaM, evaM kaliogeNa vi samaM / lesaM jahA paDhame uddesae jAva vemaanniyaa| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti / // taio uddeso sabhatto // 41-3 // chAyA-rAziyugma dvAparayugma nairayikAH khala bhadanta ! kuta utpadhAte eva. mevodezakaH / navaraM parimANaM dvau vA paDU vA daza vA saMkhyAtA vA, asaMkhyAtA. votpadyante saMvedhaH / te khalu bhadanta ! jIvAH yasmin samaye dvAparayugmAH tasmin samaye kRtayugmAH yasmin samaye kRtayugmA stasmin samaye dvAparayugmAH ? nAyamarthaH samarthaH / evaM yojenApi samam, evaM kalyojenApi samam / zepaM yathA prathamoddezake yAvadvaimAnikAH / tadeva bhadanta ! tadevaM bhadanta / iti // 1 // tRtIyodezakaH samAptaH // 41-3 // TIkA--'rAsijumpadAvarajumma neraiyANaM bhaMte ! ko uvavajjati' rAziyugma dvAparayugmanairayikAH khalu bhadanta ! kuA utpadyante ? kiM nairayikebhyo yAvadevebhyo veti praznaH, uttaramAha-'evaM ceva udesao' evamevodezako yayA zataka 41 udezaka 3 'rAsijumma dAvarajumma nerajhyANa maMte ! kao uvavajali hatyAdi TIkArtha-he bhadanta ! rAziyugma dvAparayugma rAzimita nairayika kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote hai ? kyA ve narayikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA yAvat devoM meM se Akara trI dezAta Ara'rAsijumma dAvarajumma neraiyANa bhaMte ! o vavajjati' yA TIkA-he bhagavana rAziyugmamAM dvAparayugma rAzipramANavALA nirayike kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che? zuM teo narayikamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA tirtha mAthI AvIne utpanna thAya che? athavA
Page #756
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstra prathayodezakA tathaiva tRtIyodezako'pi jJAtavya iti / 'sabaraM pariyANaM do vA cha vA dasa vA saMkhejjA vA asaMkhejjA bA uvAti 'navara parimANaM dvau vA paD vA daza vA saMkhyAtA vA asaMkhyAtA vA utpadyante evAnAneva prathamodezakApekSayeti / 'saveho' saMvedhaH, saMvedho'pyatra vAcyaH / te NaM saMte ! jIvA' te khalu bhadanta ! jIvA rAgiyugma dvAparayugma nairayikAH 'jaM samayaM vArajummA taM samayaM kaDajummA' yasmin samaye dvAparayugmA stasmin samaye kRtayugmAH 'ja samnayaM kaDajummA taM samayaM dAvarajummA' yasmin samaye kRtayugmA rasmin samaye dvAparayugmA ke utpanna hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-eka, uddelao' he gautama! isa lambandha meM prathama uddezaka ke jaisA hI kathana janalA cAhiye 'navaraM parimANa do vA cha vA dala vA saMkhejAvA alakhajAyA uvava. jati' parantu parimANa prakaraNa meM yahAM aisA hI pahanA diye ki ye nairayika eka sAtha meM do utpanna hote haiM athavA chaha utpanna hote haiM, athavA dala utpanna hote haiM, athavA saMkhyAta utpanna hote haiM, athavA asaMkhyAta utpanna hote haiM / basa yahI eka vizeSatA pravana uddezaka kI apekSA isa talIya udezaka meM haiM / 'saMveho' yaza saMvedha bhI pAcya hai / 'teNa bhaMte ! jIvA' he bhadanta ! ye rAziyugma meM kAparayugma rAzimita nairathika 'ja samayaM dAvarajummA' jisa samaya meM vAparakhuma hote haiM usa samaya meM kyA ye kRlayugma rUpa ho jAte haiM ? 'jasama kaDajummA ta samaya dAvarajummA' aura jisa samaya meM ye kRtayugma rUpa hote haiM usa samaya meM kyA ye dvAparayugma rUpa ho jAte hai ? uttara meM prabhuzrI manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA dezamAMthI AvIne utpanna utpanna thAya che? A praznanA uttaramAM prabhuzrI gautamasvAmIne kahe cha -'eva ceva uddesao' le gautama ! mA viyanA samayamA patA dezAmA hyA pramANena saghaNu 4thana sabhA 'navara parimANa do vA cha vA dasa vA saMkhejjA vA asa khejjA vA uvavAjati' 52tu paribhAnA samayamA ahiyAM evuM kahevuM joIe ke A naiyike ekI sAthe be utpanna thAya che. athavA cha utpanna thAya che. athavA dasa utpanna thAya che, athavA saMkhyAta utpanna thAya che, athavA asaMkhyAta kevaLa eja vizeSapaNu paDasA dezAnA 4thana 42di At zrI dezAmA cha. 'sa veho' miDiyA savedha 5 kha cha, 'te Na bhate / jIvA' 3 sAvana mA ziyusamA 52 yuma [za prabhAvAmA naya'ja' samaya dAvarajumnA' ? samaye dvA52 yubha hoya cha, te samaye zu ga tayubha ya naya cha ? 'ja' samaya kaijummA ta samaya dAvarajummA' mana pare tamA tayumbha 35
Page #757
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyamadrikA TIkA za049 u. 3 rAziyugmadvAparayugmanairathikotpattiH 725 1 bhavanti kimiti praznaH, uttaramAha - 'go iTTe samaheM nAyamarthaH samarthaH / 'eva tebhaeNa vimamaM evaM kaliyogeNa vi samaM' evameva vyojenApi samam, ekameva kalyojenApi samaM prazna kA uttaraNIyamiti / 'sesaM jahA paDhamuddesa jAva vaimANiyA ' zeSaM parimANAtirikta sarvaM yathA mathamodezake vaimAnikAnta paryantaM kathitaM tathaivA trApi jJAtavyam / seva N bhaMte! seca saMte ! tti' tadeva bhadanta / tadeva bhava ! iti // iti zrI vizvavikhyAta jagadvallabhAdipada bhUpitavAtrahmacAri - 'jainAcArya ' pUjyazrI - ghAsIlAlavrativiracitAyAM "zrI bhagavatI sUtrasya" prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM ekacalAriMzattame rAziyugmazata ke tRtIyodezakaH samAptaH ||42|3|| kahate haiM / 'jo iTTe samaTTe' he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai| ' evaM teoNa sima eva kaliogeNa vi sama" isI prakAra se proja ke lAbha bhI aura isI prakAra se phalyona ke sAtha bhI prazna karake uttara kaha lenA cAhiye / 'sesa' jahA paDhamuddekhae jAtra demANiyA ' parimANa ke atirikta aura sava kathana prathamoddezaka meM jaisA vaimAnikoM taka kahA gayA hai vaisA hI yahA~ para kaha lenA cAhiye | 'seva' bhate ! seva' ate ! tina padoM kA artha pUrvokta jaisA hI hai / zataka meM tRtIya uddezaka samApta 41-3 // // 41 veM rAzi hAya che, tyAre zuM tee dvAparayugma rUpa hoya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke-4 gautama ! A artha kharAbara nathI. Aja rIte AAjanI sAthe paNu ane Aja rIte lyeAjanA saMbadhamA prazno karIne uttara vAkace rahI sevA lekhe. 'sesa' jahA paDhanuddevae jAva vemANiyA parimANunA udhana zivAya bAkInu saghaLuM kathana paheA uddezAmAM kahyA pramANe vaimAnikaeN sudhInA kathana pukhta kahela che eja pramANe ahiyAM paNa kahevu teie 'seva maMte ! seva bhave ! tti' he bhagavan zApa devAnupriye yA viSayabhAM je pramANe kahela che, te saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. he bhagavan Apa devAnupriyanuM saghaLuM kaMcana satya ja che A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teene namaskAra karyA vadanA namaskAra karIne te pachI sayama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvina karatA thakA peAtAnA sthAna para mizajamAna thayA. s0) utrIje / samApta 41-3
Page #758
--------------------------------------------------------------------------
________________ 762 1 bhagavatI sUtre 11 'g aseul stai' || I mUlam - rAsijumma kalioga neraiyANaM bhaMte ! kao uvavajjaMti evaM ceva / navaraM parimANaM ekko vA paMca vA nava vA terasa vA saMkhejjA vA asaMkhejjA vA uvavajjaMti / saMveho / teNaM bhaMte ! jIvA jaM samayaM kaliogA taM samayaM kaDajummA jaM samayaM kaDajummA taM samayaM kaliogA ? No iNaTTe samaTTe / evaM teogeNa visamaM dAvarajummeNa vi samaM / sesaM jahA paDhamuddesae jAva vemANiyA / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte tti // caDattho uddeso samatto // 41-4 // chAyA - rAziyugma kalyoja nairayikAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante evameva / navaraM parimANam eko vA pazca vA nava vA trayodaza vA saMkhyAtA yA asaMkhyAtAvotpadyante / saMvedhaH / te khalla bhadanta / jIvAH yasmin samaye kalyojA svasmin samaye kRtayugmAH yasmin samaye kRtayugmAH tasmin samaye kalyojAH ? nAyamarthaH samarthaH / evaM yojenApi samamas, evaM dvAparayugmenApi samam / zeSaM yathA prathamodezake yAvad vaimAnikAH / tadeva bhadanta / tadevaM bhadanta / iti // 2 // // caturthodezakaH samAptaH // TIkA--' rAsijumma kalioga neraiyANaM bhaMte / kabhI ubavajrjjati' rAziyugma kalyo janairayikAH khalu bhadanta ! kuva utpadyante kiM nairayikebhyo yAvaddevebhyoveti praznaH, uttaramAha - 'evaM ceva' evameva yathA prathamo dezake kathitamatrApi tathaiva | zataka 41 caturtha uddezaka / / 'rAsijumma kalibhoga nerayANaM bhate kao / uvavajjati' ityAdi TIkArtha - he bhadanta rAziyugma kalpoja rAzipramita nairayika kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote haiM ? kyA ve nairayikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM athavA yAvat devoM meM se Akara ke utpanna ceAthA uddezAne prAraMbha---- ' rAkhijumma kalioga neraiyANaM bhaMte ! kao uvavajjati' ityAdi TIkA"-- he bhagavan rAziyugma kalyAja rAzipramANavALA naiyikA kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che ? zu tee naiyikAmAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA tiya cacAnikAmAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA devAmAMthI AvIne utpanna
Page #759
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaizcandrikA ThIkA za041 va 4 rAziyugmakalyo janairayikotpattiH sarvaM jJAtavyamiti / 'navaraM parimANa eko vA paMca vA nava vA terasa vA saMkhejjAvA, asaMkhejjA vA uvavajjaMti' navaraM parimANameko vA paJca vA nava vA trayodaza cA, saMkhyAtA vA, asaMkhyAtA vA, utpadyante iti / 'saMveho' saMvedhaH kAya saMvedhospi atra vaktavyaH / ' te NaM bhaMte ! jIvA jaM samayaM kaliyogA taM samayaM kaDajummA jaM samayaM kaDajummA tauM samayaM kaliogA' he bhadanta / te rAziyugma kalyoja nArakA yasmin samaye kalyojAH kiM tasmin samaye kRyugmAH ? yasmin samaye kRtayugmA svasmin samaye kiM kalyojAH sambhavantIti praznaH, uttaramAha - 'jo iNaTThe samaTTe' 27 hote haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM- 'eva' ceva' he gautama | jaisA prathama uddeza meM kahA gayA hai vaisA hI saba kathana isa uddezaka ke sambandha meM bhI jAnanA cAhiye / parantu parimANa meM yahAM usa uddezaka kI apekSA bhinnatA AtI hai jo 'navara' parimANaM ekko vA paMca yA navavA terasa vA saMkhejjA yA asaMkhejjA vA uvavajjaMti' isa sUtrapATha dvArA batalAI gaI hai - isase yahAM ekasamaya meM eka athavA pAMca, athavA nau athavA teraha, athavA saMkhyAta athavA asaMkhyAta nairika utpanna hote haiM / 'saMveho' kAya saMvedha bhI yahAM para vaktavya hai / 'te NaM bhaMte ! jIvA jaM samayaM kaliogA taM samayaM kaDajummA, jaM samaya kaDajummA taM samayaM kalibhogA' he bhadanta / ve jIva jisa samaya kalpoja rAzimita rahate hai usa samaya kyA ve kRtayugma rAzipramita ho jAte haiM ? aura jisa samaya ve kRtayugmarAzipramita hote haiM usa samaya kyA ve kalpoja rAzi thAya he? yA praznanA uttaramAM anuzrI 4 - ' evaMceva' he gautama! pahelA uddezAmAM je pramANe kathana karela che, eja pramANenu' saghaLuM kathana A uddezAmAM saMbaMdhamAM paNu samajavu'. paratu parimANumA ahiyAM te uddezAnI apekSA linnayAyuM bhAve he ? 'navara parimANaM ekko vo pAMcavA nava vA terasa vA saMkhejjA vA asa khejjA vA uvavajjeti' mA sUtrapATha dvArA Desa che tethI ahiyAM eka samayamAM pAMca athavA nava athavA tera athavA sa MkhyAta avathA asaMkhyAta nairathi utpanna dhAya che. 'sa veho' hAyasavedha pazu zAhiyAM vA lekhe 'veNa' bhate / jIvA ja samayaM kaliogA va samaya kaDajummA jaM samaya kaDajummA ta samayaM kaliogA' he nagavan te havAle samaye kalpeja rAzipramANavALA hAya che. te samaye zu' kRtayugma rAzipramANuvALA thaI jAya che? ane jyAre je samaye mRtayugma rAzipramANuvALA hoya che tyAre zu teo kalyeAja rAzipramANavALA thai jAya che ? A praznanA uttaramA
Page #760
--------------------------------------------------------------------------
________________ 728 bhagavatImatre nAyamarthaH samarthaH / 'evaM te oeNa vi samaM evaMdAvarajummeNa visaM ekyena kRtayugmavadeva yojenApi samaM dvAparayugmenApi ca samaM praznaM kRtvA samuttaraNIyamiti / 'seMsa jahA paDhamuddesae jAca vegANiyA' zeSa kathitAtiriktaM mareM tathaiva jJAtadhyam yathA-prathamoddezake vaimAnikaparyantaM kathitamiti / 'seca bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' tadeva bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // 1 iti zrI-vizvavikhyAtajagavallabhAdipadabhUpitavAla brahmacAri - 'jainAcArya pUjyazrI-ghAsIlAlabaviviracitAyAM 'zrI bhagadatImUtrasya' prameyacandrikAkhyAyAM vyAkhyAyAM ekacatvAriMzattame rAziyugmazata ke caturtho'zakaH smaaptH||41||4|| pramita ho jAte haiM ? uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'jo iNaDhe samaDhe' he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai| 'evaM tejoeNa vilamaM evaM dAvarajummeNa vi samaM isI prakAra se yojasAtha bhI aura ilI prakAra se dvApara yugma ke sAtha bhI prazna karake uttara kaha lenA caahiye| 'sesaM jahA paDhamuddesae jAna vemANiyA' isa kathana ke atirikta aura saba kathana vaimAnikoM taka prathama uddezaka meM kiyA hai vaisA hI saba yahA~ para bhI jAnanA cAhiye / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti' ina padoM kA artha pUrvokta jaisA hI hai| // 41 ve zataka meM rAziyuramazataka meM yaha caturtha uddezaka samApta huaa| 41-4 // pramuzrI gautamasvAbhIne 49 che 3-'No iNaTTe samaDhe' he gauta! ! me matha parAma2 nathI. 'evaM teoeNa vi sama eva' dAvarajummeNa vi sama" mA pramANa vyAjanI sAthe ane Aja pramANe dvApara yugamanI sAthe paNa praznottara manAvIra saMbhala vA. 'sesa jahA paDhamuddesae jAva vemANiyA' mA uthana zivAya bAkInuM saghaLuM kathana je rIte vaimAnike suMdhI pahelA udezAmAM kahela che. e ja pramANenuM saghaLuM kathana ahiyAM paNa samajavuM. 'seva bhate ! seba bha te ! tti' magavan mA5 hevAnupriye yA viSayamA je pramANe kahyuM che, te saghaLuM kathana sarvathA satya che. he bhagavana ApI devAnuM priyanuM saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdana karI namaskAra karyA vaMdanA nakAra karIne te pachI saMyama ane tapathI potAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sunA yathA- deza sabhAta // 41-4 // -
Page #761
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyAdrikA ko 0.1 7.5-8. rAziyugmaka. narayilotpattiH 729 // aha 5-8 uddesagA' // mUlam-kaNhalessa rAsijumma kaDajumma naraiyANaM bhaMte ! kao uvavajjati uvavAo dhUmappabhAe setaM jahA pddhmuddese| asurakumArANaM taheva, evaM jAva vANamaMtarANaM / maNulsANa vi jaheva neraiyANaM AyaajasaM uvjiivNti| alessA akiriyA teNeva bhavaragahaNeNaM sijhaMti evaM na bhANiyabvaM / selaM jahA paDhamuddesae / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti // 51-5 // ___kaNhalesa teoehi vi evaM ceva uddelo| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti // 41-6 // kaNhalessa dAvarajummehiM evaM ceva uddesao / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti // 41-7 // ___ kaNhalessa kalioehi vi evaM ceva uddeso| parimANaM saMveho ya jahA ohiesu uddesaesu / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte !tti // 41-8 // // 5-8 uddesagA samattA // chAyA-kRSNalezya rAziyugma kRtayugmanairayikAH khalu bhadanta ! kuta utpadhante upapAto dhUmapabhAyAM zepa yathA mathamodeza ke| asurakumArANAM tadhera evaM yAvadvAnavyantarANAm, manuSyANAnapi yathaiva nairayikANAm AtmAyaza una jIvanti / alezyAH akriyAH tenaiva bhavagrahaNena siddhayanti evaM na bhaNitavyam / zepaM yathA prathamodezake / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // 41 // 5 // kRSNalezya yojairapi evamevoddezakaH / tadeva bhadanta / tadevaM bhadanta ! iti // 4116 kRSNalezya dvAparayugmairevamevoddezakaH / tadevaM bhadanta / tadeva bhadanta ! iti // 4117 // ____ kRSNalezya kalyorapi evamevoddezakaH / parimANaM saMvedhazca yathA audhike pR. ddezakeSu / tadevaM madanta ! tadevaM bhadanta ! iti // 418 // // paJcamAdArabhyATamAntA uddezakAH samAptAH // 41 // 5 // 8 // // zataka 41 uddezaka 5 se 8 taka // 'kaNalesmarAsijummakaDajumma neraiyANaM bhate ! o uyati' pAcamA uddezathI AThama sudhInA cAra uddezAno prAraMbha- 'kaNhalesa rAsijumma kahajummanera iyANa maMte ! o vavati' ityA. -
Page #762
--------------------------------------------------------------------------
________________ rad TIkA - - ' kaNhalesa rAsijummakaDajumma neraiyA NaM bhaMte ! kao uvavajrjjati ' he bhadanta ! kRSNalezvarAziyugmakRtayugma nairayikAH kutaH khanyatpadyante kiM nairathi - kebhyo yAvaddevebhya iti praznaH, uttaramAha- avidezadvAreNa - 'ubavAo jahA ' ityAdi, 'ucAo jarA ghumappabhAe' upapAto dhUsamabhAnarake yena prakAreNa kathita stenaiva rUpeNAtrApi jJAtavyaH 'sesaM jahA paTamuddesa' zeramupapAtAtiriktaM sarvaM yathA traitra fri dva sarvatrApi jJAtavyamiti / 'amRrakumArANaM taddeva' asurakumArANAmapi tathaiva nArakaradeva sarva jJAtavyamiti / 'evaM jAva vANamaMtarANaM' evamevanArakatradevopapAtAdikaM sarva yAvad vAnavyantarANAmapi jJAtavyamiti / 'manussANa 730 TIkArtha - he bhadanta ! rAziyugma meM kRtayugma pramANa kRSNaleDyAvAle nairayika kisa sthAnavizeSa se Akara ke utpanna hote haiM? kyA ve nairayika meM se Akarake utpanna hote haiM athavA yAvat devoM meM le Akara ke utpanna hote haiM? atideza dvArA uttara meM prabhuzrI kahateM hai- 'uvAo jahA 'dhUmappabhAe' he gautama! jailA upapAta ke sambandha meM kathana dhUmaprabhAmeM kiyA jA cukA hai vaisA hI yahAM para bhI kara lenA cAhiye / 'sesaM jahA paDhamuddelae' tathA upapAta ke atirikta aura sa kathana prathama uddezaka ke anusAra hI jAnanA cAhiye / 'asura kumArANaM taheva' tathA asurakumAroM ke sambandha meM bhI nAraka ke jaisA hI kathana samajhanA cAhiye 'evaM jAva vANamaMtarANaM' aura yaha kathana yAvat vAnavyantaroM taka nairayikoM ke kathana jaisA hI hai aisA jJAta karanA cAhiye / nAraka TIkAthaDe bhagavan rAziyugmamAM mRtayugma pramANavALA kRSNalezyAvALA tairayikA kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che ? zuM teeneriyakA mAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA tiya caccenikamAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA manuSyeAma thI Avane utpanna thAya che ? athavA devemAMthI AvIne utpanna thAya che? A praznaneA uttara atideza dvArA ApatAM prabhuzrI che hai- 'khavAoM jahA dhUmatprabhAe' he gautama | upayAtanA saMbhadhabhAM athana dhUmaprabhA narakamAM karavAmAM Avela che, eja pramANenuM kathana ahiyAM paNa 4rI sevu le'o, 'sesa' hA paDhamuddesara' upayAtanA uthana zivAya gADInu sadhaNu athana paDelA uddezAmAM hyA pramANe samabhavu', 'asurakumArANaM' bhaMte ! taddeva' tathA asurakubhArAnA sabhadhabhAM yAzu nAranA sthana prabhASenu 4 4dhan sabhavu lekhe. 'evaM jAva vANamaMtarANa" bhane sAuthana yAvat vAnavyantara nA kathana sudhI nairikAnA kathana pramANe ja che. tema samajI levu',
Page #763
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakA TIkA za041 u5-8 hai. rAziyugmaka. nairayikotpattiH tri tatra jahA neraiyANaM' manuSyANAmapi tathaiva jJAtavyaM yathaiva nArakANAmupapAtA dikaM kathitamiti / 'Aya ajasaM upajIvaMti' manuSyA Atmana'yazaH asaMyamamupajIvantIti vizeSo vaktavyaH / 'alessA akiriyA potra bhavaggahaNeNa sijjhati evaM na bhANiyacvaM' azyA akriyA stenaiva bharagrahaNega sidrayanti ityevamatra kRSNalepaprakaraNe no bhaNitavyaM kRSNalezyAnAma leiyatvasyAkriyatvasya tadbhavasiddhevAbhAvA diti bhAvaH / ' sesaM jahA paDhamuddesae' zeSaM kathitavyatirikta sarvaM yathA prathamadeza ke kathitaM tathaivAtrApi jJAtavyamiti / 'sevaM bhaMte / sevaM bhaMte ! tti' tadeva bhadanta ! tadeva bhadanta ! iti // 4115 // paJcamoddezakaH samAptaH // 41|5|| 731 'maNussA vita jahA neraiyANaM' nArakoM ke jaise upapAta Adi kahe gaye haiM vaise hI ve manuSyoM ke bhI jAnanA caahiye| 'Aya ajasaM uvajIvaMti' manuSya AtmA ke saMghakA Azrama karate haiN| 'alessA akiriyA teNeva bhavaggahaNeNa dijjhati evaM na bhaNiyannaM' ye yA rahita hote haiM kriyA rahita hote haiM, usI bhava se siddha hote haiM yaha sapa yahAM kRSNalezya ke prakaraNa meM nahIM karanA caahiye| kyoMki kRSNalezyAvAloM meM ava akriyatva aura tadbhavasiddhatva kA abhAva rahatA hai / 'sesaM jahA paDhamuddezae' nAkI kA aura saba kathana prathama uddezaka meM jaisA kahA gayA hai vaisA hI hai aisA jAnanA cAhiye | 'seca bhate ! seva bhaMte! tti' ina padoM kA artha jaisA pahile kahA gayA hai vaisA hI hai / // paMcama uddezaka samApta huA- 41-5 // 'manussA vi taheva jahA neraiyANa' nArahInA saMga dhabhAM ke pramANe upayAta vigere kahevAmA Avela che, eja pramANe manuSyeAnA sa khadhamAM paNa samajavu 'Aya ajra vajIvaMti' manuSya asaMyama AtmAno Azraya ne utpanna thAya che 'alessA akiriyA deNeva bhavaggaNeNa sijhAMti evaM na bhANiyantra' mA lezyA vinAnA hoya che, kriyAvinAnA haiya che, eja bhavamA siddha thAya che, A saghaLuM kathana ahiyAM A dRzyAnA prakaraNanuM na karavu joie. kemake -kRSNalayAvALAmAM aleyApaNAne akiyapaNAne tadbhavasiddhapaNuAne abhAva 2 che. 'sesa jahA paDhamuddesa' DInu sadhaN prathana rahe pramANe kahevAmA Avela che. eja pramANe samajavu joe, zamAM ke 'seva bhave ! seva' bhave ! ci' se lagavan ya dhana sarvadhA satya vigere pahelA kahyA pramANe A pade ne artha samajave. 5pAMcame uddeze samApta 41-pA
Page #764
--------------------------------------------------------------------------
________________ harUra bhagavatIsatre 'kaNhalesa tebhIe hi vi samaM evaM caiva uddesao' kRSNalezya jyorapi ekmevoddezako vaacyH| 'sevaM bhate ! sevaM bhate / ti' devaM bhadanta tadevaM bhadanta ! iti // 41 // 6 // paSTha dezakaH samAptaH / / 'kaNhalesa dAurajumme hi evaM cetra uddesao' kRSNaleya dvAparayugmairapi evameva pUrvavadeva uddezako vaktavyaH / sarva prathamoddezavadeva jJAtavyam / 'sevaM bhaMte ! sevaM ___ 'kAhalesa tesroe vi samaM evaM ceva uddemao' kRSNalezyAvAle rAziyugma pramANa naicikoM ke sambandha meM bhI isI prakAra se uddezaka kaha lenA cAhiye / ataH prathama uddezaka ke jaisA hI yaha uddezaka hai aisA jAnanA caahiye| 'seva bhate! levaM bhaMte tti' he bhadanta ! jaisA Apane yaha kahA hai vAda sarvathA satya pramANa hai 2 / isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko vandanA aura namaskAra kiyA vandanA namaskAra kara phira ve saMghala aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| _chaTThA uddezaka samApta hubhA 41-6 // 'kaNhalessa dArajummehiM evaM ceva uddesao' ityAdi / kRSNazyAcAle dvApara yugma pramitta nayikoM ke sambandha meM bhI chaThThA udezAne prAraMbha- 'kaNhalesa oehi vi samaM eva ceva uhesao' tyA TIkAI-kRSNalezyAvALA rAzizumamAM jayuma pramANuvALA narayike nA saMbaMdhamAM paNa Aja pramANenA uddezAo kahevA joIe. 'seva bhate ! seva bhate ! tti' lagavan mA5 hevAnupriyemA samayamA je pramANe kathana karela che, te saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. he bhagavad Apa devAnuSyinuM saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. pachaThTho uddeza samApta 541-6 sAtamA uddezAne prAraMbha- 'kaNhalessa dAvarajummehiM eva ceva uddesao' yAha TIkArya-kuzulezyAvALA dvAparayugya pramANuvALA narayikenA saMbaMdhamAM
Page #765
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za041 u.5-8 kRSNalezya kalyojanerayikotpattiH 733 bhaMte ! tti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta iti // 41 / 7 / / // saptamAdezakaH samAH // 'kaNhalesta kalioe hi vi evaM ceva udde pao' kRSNalezya kalyojanArakai rapi evameva-pUrvavadeva uddezako vaktavyaH / 'parimANaM saMveho ya jahA ohiesu udesaesu' parimANa kAyasaMvevazca audhi ke pradezakepu kathita stathaivAtrApi jJAtavyaH 'seva bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' tadevaM bhadanta tadevaM bhadanta ! iti // 41 // 8 // aSTamodezakaH smaaptH|| isI prakAra se uddezaka kaha lenA cAhiye / tAtparya yahI hai ki yahAM saba kathana prathama uddezaka ke jaisA hI hai aisA jAnanA cAhiye / 'sevaM bhaMte ! sevaM bhate ! tti' ina padoM kI vyAkhyA pahile phI gaI vyAkhyA jaisI hI hai| saptama uddezaka samApta huaa-41-7|| _ 'kaNhalessa kali mohi vi evaM ceva uddesao' ityAdi / 'kalyoja rAzipramoNa kRSNalezyAvAle nairamikoM ke sambandha meM bhI pUrva ke jaise hI uddezaka kaha lenA cAhiye / 'paripANaM saMveho ya jahA ohiesu uddela epsu' parimANa aura phAyaravedha jaisA audhika uddezakoM meM kahA gayA hai vaisA hI yahAM para bhI kaha lenA cAhiye / 'seva bhate ! paNa Aja pramANe uddezAo karavA joIe kahevAnuM tAtparya e che keA viSayamAM saghaLuM kathana pahelA uddezAnA kathana pramANe ja che. _ 'seva bhate ! seva bhate ! tti' hai agavan bhA5 hepAnupriye yA viSayamA je kathana karela che. te saghaLuM kathana sarvathA satya che. he lAgavana A5 devAna priyanuM saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vadanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI pitAne AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA rasthAna para birAjamAna thayA. sAtame uddeza samApta 41-chA 'kaNhalespta kali oehi vi eva' cetra Tadesao' tyaha TIkAI--koja rAzipramANa levAvALA nairathike nA saMbaMdhamAM 5 paDasAnA 4thana prabhAena: zAle. 'parimoga saveho ya jahA mohipasu uddemaesu' paribhAe bhane yi 35 pramANe mIdhi dizAmAM kahevAmAM Avela che. e ja pramANe ahIMyA paNuM kahI levA joIe,
Page #766
--------------------------------------------------------------------------
________________ 734 bhagavatIce // 'aha 9-12 udde pgaa|| mUlam-jahA kaNhaleslehiM evaM nIlaleslehiM vi cattAri uddesamA jhaanniyvaanirvselaa| navaraM uvavAo neraiyANaM jahA bAluyappamAe sesaM taM ceva / sevaM bhale ! sevaM bhaMte !tti // 9-12 // ___ chAyA--yathA kRSNalezya evaM nIlalezyarapi catvAra uddezakA bhaNitavyA niravazeSAH / nAramupapAto nairathikANAM thathA bAlu kAmamAyAm / zepaM tadeva / tadevaM bhadanta / tadeva bhadanta ! iti / / 9-12 / / TIkA-'jahA kaNTalesehi evaM nIlalessehiM vi cattAri uddhe sagA bhANiyanyA niravasesA' yathA-kRSNalezyanArakANAM catvAra uddezakAH kadhivA stathaiva nIlachezyairapi catvAra uddezakAH kRtayugma-yoja-dvApara-balyoja padaviziSTA bhaNitavyAH niravazeSAH / 'navaraM navaraM-kevalam 'neraiyANaM uvamAno jahA vAlyappabhAe' kRSNalezyaprakaraNApekSayA idaM vailakSaNyaM yadepAM nArakANAmupapAto yathA vAlukAseva mate ! ti ina padoM kI vyAkhyA pUrva meM kI gaI vyAkhyA ke hI jaisI hai| AThavAM uddezaka samApta huaa|41-8|| // zataka 41 uddezaka se 12 tk| 'jahA kaNhalesehiM evaM nIlalemsehi vi cattAri uddesagA bhANiyayA niravalelA' ityAdi / TIkArtha-jisa prakAra se kRSNalezyAvAloM ke sambandha meM pUrvoktarUpa se cAra uddezaka kahe gaye haiM, usI prakAra se nIlalezyAvAloM ke sambandha meM bhI cAra uddezaka kaha lenA cAhiye / 'la uvavAo nerai. cANaM jahA bAlu pappabhAe' parantu yahAM para nArakoM kA upagata bAlukA'seva bhaMte ! seva bhate ! tti' mA pAnI 0yAbhya! pahelA hA prabhAeM 4 che. AThamo udeze samApta tha41-8 navamA uddezathI bAramA sudhInA cAra uddezAone prAraMbha- 'jahA kaNhalessohi evaM nIlalesse hiM vi cattAri uddesagA bhANiyavyA niravasesA' tyAhi TIkArya-je pramANe kRSNalezyAvALAonA saMbaMdhamAM pUrvokta prakArathI cAra uddezA kahevAmAM Avela che, e ja pramANe nalalevAvALAnA saMbaMdhmaa 5 yAra shaay| vAle 'navara uvavAo neraiyANaM jahA vAluyappabhAe' paraMtu ahiyAM nArakene uparAta vAlukA prabhAmAM je pramANe kahevAmAM Avela
Page #767
--------------------------------------------------------------------------
________________ refer for 041 u. 9-12 nIlalezyAdi catvArohezakaraH 735 prabhAyAM kathita stathaiva bhaNitavyamiti / 'sesaM taM cetra' zepamupapAtAtirikta sarvamapi kRSNalezvadeveti bhAvaH / sevaM bhaMte / sevaM bhaMte / tti' tadevaM bhadanta tadevaM bhadanta / iti // // ekacatvAriMzattame zatake navamAdi dvAdazAntA uddezakAH samAptAH ||9|12 prabhA meM jaisA kahA gayA hai vaisA hI kahanA cAhiye / tAtparya isa kathana kA aisA hai ki jisa rIti kRtayugma rAzipati kRSNaleyAbAle nairayikoM ke, jyojarAzipramita kRSNalezyAvAle nairathikoM ke dvAparayugma rAzipramita kRSNaleiyAvAloM' 'narayikoM ke aura kalpojarAzipramita kRSNazyAvAle nairadhikoM ke sambandha meM cAra uddezaka pUrvokta rUpa se prakaTa kiye gaye haiM usI prakAra se kRtayugma rAziprati nIlaleApAle nairayikoM ke sambandha meM jyojarozi pramita nIlaleiyAvAle nairayikoM ke sambandha meM dvAparayugma rAzipramita nIlaleyAvAle nairadhikoMke sambandha meM aura kalyoja rAzipramita nIlalezyAvAle nairadhikoM ke sambandha meM bhI cAra uddezaka banAkara kara lenA cAhiye / parantu yahA~ para kRSNalepAcAle nairayikoM kI apekSA yadi koI vizeSatA hai to vaha uparAma kI apekSA se hai / ataH yahA~ para upapAta bAlukA prabhA meM jaisA batalAyA gayA hai vaisA hI hai / kRSNazyAvAle nArakoM ke prakaraNa ke jaisA nahIM hai / bAkIkA aura taba kathana kRSNalezya prakaraNa ke jainma hI hai| seva bhate ! che, eja pramANe kahevA joIe. A kathananu tAtparya e che ke-je pramANe kRtayugma rAzipramANu kRSNulesyAvALA naicikAnA tathA pre:ja rAzipramANa kRSNalezyAvALA naiyikAne tathA dvApayugma rAzipramANa kRSNulesthAnALA narayikAnA ane kalyAja rAzipramANu kRlezyAvALA taiyikAnA sabaMdhamAM pahelA kahyA pramANenA cAra uddezAe kahevAmAM AvyA che, eja pramANe kUtayugma rAzipramANu nIlalezyAvALA naiyikAnA sauMbaMdhamAM AAja rAzipramANa nIlallezyA nairiyakAnA samadhamAM dvAparayugma rAzipramANu nIlezyAvALA taiyiAnA saba'dhamAM ane kalpeja rAzipramANu nIlalezyAvALA naiyikAnA saba dhamAM paNa cAra uddezAo banAvIne kahevA joIe paraMtu ahiyA kulaHyAvALA nairiyAnI apekSAthI kaMi vizeSapaNuM heAya te te upapAtanI apekSAe ja che. jethI ahiyAM upapAta vAlukAprabhAmAM je pramaNe kahela che eja pramANe che. kRSNalezyAvALA nArakenA prakaraNa pramANe nathI khAInuM saghaLu kana kRSNulesyAvALA prakaraNumA kahyA pramANe ja che.
Page #768
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIya ||ah 13 -20 ude pagA' / / / mUla-kAuleslehi vi evaM cetra ghattAri uddesagA kAyavvA / navaraM neraiyANaM uvavAo jahA rynnppbhaae| sesaM taM ceva / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti // 13-16 // teulesla rAsijumma kaDajumma asurakumArANaM bhaMte ! kao uvavajjati evaM ceva / navaraM jesu teuleslA asthi tesu bhANiyavvaM / evaM ee vi kaNhaleslA sarisA cattAri uddesagA kAyavvA / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti // 41-26-2 // chAyA--kApotalezyairapi evameva catvAra uddezakAH kartavyA / navaraM nairayikANAmupapAto yathA ratnaprabhAyAm / zeSaM tadeva / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti / 13-16 // tejolezyA rAziyugma kRtayugmAsurakumArAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante evameva / navaraM yepu tegolezyA asti teSu bhaNitavyam / evamete'pi kRSNa lezyasadRzAzcatvAraH uddezakAH kartavyAH / tadeva bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // trayodazAdArabhya vizantyatoddezakAH samAptAH // 41 / 13-20 // TIkA--'kAulesehi vi evaM ceva cattAri uddesagA kAyadA' yathA kRSNasevaM bhate / tti' he bhadanta ! ApakA kar3A huA yaha saba viSaya sarvathA satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautamane pramuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyaa| vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| // 41 ve zataka kA 9 se 12 uddezaka samApta / / // zataka 41 uddezaka 13 se 20 tk|| 'kAuleslehiM vi evaM ceva cattAri uddesagA kAyavvA' ityAdi / TIkArtha--kApotalezyAvAle nairayikoM ke sambandha meM bhI kRSNalezyA 'seva bhate ! seva bhate ! ti sAvana bhAye 498 mA tamAma viSaya sarvathA satya ja che. 2 A pramANe kahIne vaMdanA namaskAra karI gautamasvAmI tapa ane saMyamathI potAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. navamA uddezathI bAramA sudhInA cAra udezAo samApta 41-9-12 teramA uddezathI seLamA sudhInA cAra udezAone prAraMbha TIAya-'kaNhalesse hiM vi evaM ceva cacAri uddesagA kAyavvA' pati
Page #769
--------------------------------------------------------------------------
________________ referrer 041 u. 13 - 16 kApotalezyAdicatvArodezakAH 737 astervAra uddezakAH kathitA evameva kApotaleiyairapi catvAra uddezakAH kartavyAH kApotalezya kRtayugmanArakAdeH prathamaH kApotaleiya yojanArakAde dvitIyaH, kApotalezya dvAparayugmanAravAdestRtIyaH kApotaleiya karayojanAkA devaturthIdezakaH / 'navara nerahayANaM ucavAo jahA rayaNappabhAe' navaraM pUrvApekSayA kApotazya prakaraNe idameva vailakSaNyaM yat atra nArakANAmupapAto ratnaprasAyAmitra vaktavyaH / vAle nairayikoM ke jaise cAra uddezaka hai jo isa prakAra se haiM / jaisekRtayugma rAzipramitavAle nairayikoM kA prathama uddezaka hai / yojarAzipramita kApotale gAvAle nairavikAdiyoM kA dvitIya uddeza hai| dvAparayugmarAzipramita kApotale gApAle nairavikakA tRtIya uddeza hai aura kalpojarAzipramita kApotaleiyAvAle nairathikoM kA caturtha uddezaka hai / 'navara' nerayANaM ubacAo jahA rayaNappabhAe' parantu kRSNaleiya prakaraNa kI apekSA isa kApotalezyA prakaraNa meM yadi koI vilakSaNatA hai to vaha upapAta kI apekSA se hai - yahI pAta 'navara' nerajhyANaM ucavAo jahA rayaNabhAe' isa sUtra dvArA prakaTa kI gaI hai| ataH yahAM upapAna ratnaprabhA pRthivI meM jaisA batalAyA gayA hai vaisA hI kahanA cAhiye / 'sesaM taM ceva' upapAta se atirikta aura sapa kapana kRSNalezya prakaraNa ke jaisA hI hai / 'seva' bha'te ! seva' bhate ! tti' he bhadanna ! Apa lesyAvALA nAyikAnA sabaMdhamAM pazu kRSNalezyAvALA nairiyakeAnA thana pramANenA cAra uddezAe kahyA che je A pramANe che, jemake-kRtayugma rAzipramANa kApe talezyAvALA naiyikAnA sabadhamA pahele uddeze| kahela che. 1 caiAja rAzipramANu kApAtalezyAvALA nariyakAnA sauMbadhamAM baMnne uMdezA kahela che. r dvAparayugma rAzipramANa kApAtalezyAvALA nArayikAnA saMbadhamAM trIjo uddezA kahela che 3 ane kayeAja rAzipramANa kApAtalespA vAjA nairathinA sabhadhabhAM thotho uddezA he he. 'nagara' neraiyANaM vAo jahA rayaNappabhAe' paraMtu dRpyulezyAnA a427 12 mA yonasezyA zubhAM je kAMi vilakSaNapatru che, te te upapAtanA sabadhamA kahela che. peja vAta 'navara' neraiyANaM vAo jar3A raNapabhAta' mA sUtrapAI dvArA pragaTa hai jethI ahiyAM upapAta ratnaprabhA pRthvInA saMbaMdhamAM je pramANe kahevAmAM gAvesa che, 4 prabhAle bhariyA heSu leo. 'me' ta'' papAtanA dhana karatAM khAkInu saghaLuM kathana kRSNa levAnA prakarajInI jema ja che, tema samajavuM, 'segha' bha'te ! seva' bhate ! tti' he bhagavana Apa devAnupriye bhAsa dhamAM bha0 93
Page #770
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'sesaM taM ce' zeSa mupapAtAtirikta sarva tadeva kRSNalezyapakaraNavadeveti bhaavH| 'sevaM bhaMte / sevaM bhaMte ! ti tadevaM bhadanta ! nadeva bhadanta ! iti // prayodazAdArabhya poDazAntodezakA samAsAH // 13 // 16 // 'teulessa rAzijumma kaDajumma asurakumArANaM bhaMte ! kao uvavaaMti' tejolezya rAziyugmAsurakumArAH khalu yadanta ! kuta utpayanve kiM nairayikebhyo yAvadevebhya iti praznaH, uttaramAha-evaM ceva' ekameva-kRSNalezyabadeveti ihAvi sanamupapAtAdikaM pUrvavadeva jJAtavyamiti bhAvaH / 'navaraM jesu teulessA asthi tesa devAnupriyane jaisA yaha kahA hai yaha sarvadhA satya hI hai 2 / ityAdirUpa se ina padoM kI vyAkhyA pUrva ke jaisI hI jAnanI cAhiye / // 41 ve zatakakSA 13-16 uddezaka samApta huaa| uddezaka 17 se 20 paryanta "teuleslarAlijumna ka.Dajumma asurakumArANaM bhaMte ! ityAdi / TIkArtha-'teulesla rAsijumma kADajumma asurakumArANaM bhaMte ! kao uvavajjati' he bhadanta ! rAziyuga meM kRlayugmagazipamANa tejolezyAvAle asurakumAra kisa sthAna vizeSa se prAkara ke utpanna hote haiM? kyA ve nairayikoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? adhavA yAvat devoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? 'evaM neva' uttara meM suzrI kahate haiM-he gautama ! je kathana karyuM che, te saghaLuM kathana sarvathA satya ja che he bhagavana Apa devAnupriyatuM saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kaDIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teo ne namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karanA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. jAsU01 teramA uddezathI saLa sudhInA cAra uddezAo samApta 41-13-thI16 sattaramA uddezathI vIsamA sudhInA cAra uddezAno prAraMbha-- 'teulessa rAsijumma kaDajumma asurakumArANaM bhavetyAdi TIja-ve ulessa rAkhijumma kaDajugma asurakumArANaM bhate ! ko uvavajjaMti' he bhagavad rAziyugmamAM kRtayugma rAzipramANu tejezyAvALA asurakumAra kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che? zuM teo nairayikamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA tiryacanikemAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA manuSyomAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA jemAMthI AvIne utpanna thAya 2 1 mA prazna uttaramA prasuzrI che hai-'eva ceva' ke gItama! vezyAnA
Page #771
--------------------------------------------------------------------------
________________ heart TIkA 2049 u.17- 20 tejo. rAziyugmAsura kumArotpattiH 739 bhANiyanvaM' navaraM jepu asurakumAreSu tejolezyA asti teSveva idaM sUtraM bhaNitavyaM nAnyatreti / evaM ee vi kaNhalessA sarisA cacAri uddesamA kAyantrA' evamete'pi catvAra uddezakA' tejolezya kRtayugma, tejolezyayoja - tejolezya dvAparayugmatejolezya kalyo jarUpAH kartavyA vaktavyA iti / ' sevaM bhave ! sevaM bhaMte ! tti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta iti // ekacatvAriMzattame zava ke saptadazAdiviMzatyantA uddezakAH samAptAH / 41 17 20 / | 'aha 21 - 28 uddegA' // mUlam - evaM pamhalessAe vi cattAri uddesagA kAyavvA / paMcidiyatirikkhajoNiyANaM maNussANaM vemANiyANaM y eesiM pahassA selANaM natthi / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti / 41-21-24 // 1 kRSNalezya prakaraNa ke samAna hI yahAM para samasta upapAta Adi vAcya hue haiM aisA jAnanA cAhiye / 'navara' jesu teulessA asthi tesu bhANiyavvaM ' parantu jina asurakumAroM meM tejolezyA hai unhIM ke sambandha meM isa sUtra kA kathana karanA cAhiye anya meM nahIM / 'evaM ee vi ruNhalessa sarisA cattAri uddegA kAyavvA' isa prakAra kRSNalezya prakaraNa ke jaise hI yahAM tejolezya kRtayugma tejolezya jyoja, tejolezya dvAparayugma, tejolezya phalyo jarUpa cAra uddezaka vaktavya hai / 'seva' bhaMte ! seva' bhaMte ! tti' ina padoM kA artha pUrvokta jaisA hI hai / 17-20 uddezaka samApta huA / 41-17- 20 // prakaraNamAM kahyA pramANe ja ahiyAM upAta vigere saghaLuM kathana kahevu' joie. tebha samanvu' 'navara jesu yeulessA asthi vesu bhANiyanva' paraMtu ne ne masura kumArAmA telesyA hAya teonA saMbaMdhasa| o sUtranu kathana kahevu joI e. zrIlabhAM nahIM. evaM ee vi kaNhalesa sarisA cattAri uddesagA kAyavvA' bhA rIte kRSNulephyA prakaraNanI jema ja ahiyAM teolesyA kUtayugma, tejalezyA Aja tenevaizyA dvAparayugma, ane teolezyA kalpejarUpa cAra uddezAo samajI levA, 'seva' bhate ! seva bhaMte! tti' se lagavan yAya hevAnupriye yA viSayabhAM je kathana karyu che, te sarvathA satya ja che 2 A pramANe kahIne gautama svAmIe prabhuzrIne vadanA karI namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI sayama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU.1A attaramA uddezAthI vIsamA uddezA sudhInA cAra uddezAeka samApta ll17-201
Page #772
--------------------------------------------------------------------------
________________ 740 bhagavatI jahA pamhalessAe evaM sukkaleslAe vi cattAri uddesagA kAyavvA / navaraM maNussANaM gamao jahA Ahi uddesaesu sesaM taM ceva / evaM ee chasu lessAsu cauvIsaM udesagA ohiyA cattAri save te aTrAvInaM udesagA bhvNti|sevN bhaMte! sevaM bhNte!tti|24-28|| ____ chAyA--evaM padmaleiyAyAmapi catvAra uddezakAH krtvyaa| paJcendriyatiyaMgUyonikAnAM manuSyANAM vaimAnikAnAM caiteSAM padamalezyA, zepANAM nAsti / tadeva bhadanta ! tadeva bhadanta ! iti // 21-24 ___yathA padumalezyAyAme zuklalezyAyAmapi catvAra uddezakAH krtvyaaH|nvrN manuSyANAM gamako yathA audhakoddezakepu / zeSaM tadeva / evamete pasu lezyAsu caturvizatimaddezakA, oNghikAzcatvAraH, sarve te aSTAviMzatirudezakA bhavanti / tadeva bhadanta ! 2 iti| 24-28 uddezakAH samAptAH / TIkA-'evaM pamhalessAe vi cattAri uddesagA kAyacA' evaM kRSNa zyAdivadeva padmalezyAyAmapi catvAra uddezakAH padmalezyakRtayugmAH padma lezyayojAH padmalezya dvAparayugmAH padmalezyakalyojAH ityevaMrUpAH kattamAH sarvatrAlApakamakAraH svaya. mevohanIyaH / kepI jIvAnAM pAlezyA bhavatIti tAn darzayati-paMciMdiya' zalaka 41 uddezaka 21 se 28 taka 'evaM pamhaleslAe vi cattAri uddemagA kAyacyA' ityaadi| TIkArtha-kRSNalezya prakaraNa meM bole cAra uddezaka prakaTa kiye jA cuke haiM vaise hI cAra uddezaka panalezya jIvoM ke sambandha meM bhI kaha lenA cAhiye / jaise padmaleza kRtayuga uddezaka 1 padmalezya yoja uddezaka 2 padamalezyadvAparayugma uddezaka 3 aura padmalezya kalyoja uddezaka 4 ina saba meM AlApa prakAra apane Apa udbhAvita kara lenA caahiye| padmalezyA kina kina jIvoM ke honI hai so sUtrakArane 'pNciNekavIsamA uddezAthI aThayAvIsamA sudhInA ATha uddezAne prAraMbha- 'eva pamhalesmAe vi cattAri uddesagA kAyavvA' tyAle TIkAI-kalezyAnAM prakaraNamAM je pramANenuM kathana karavAmAM Avela che. eja pramANenuM kathana cAra uddezArUpa padralezvA nArako vigerenA saMbaMdhamAM paNa kahevA joIe te A pramANe samajavA palezyA kRtayugya udeze 1 palezyA ja uddeze 2 pAlezyA dvAparayugma 3 ane pavalezyA kAja uddezaka 4 A badhAmAM AlApane prakAra svayaM banAvIne samajI le. padmazyA kayA kayA chane hoya M
Page #773
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za041 u.21-28 pAzuklAdilezyA catvAra uddezakA 741 ityAdi 'paciMdiyatirikkhajoNiyANaM mNussANaM vemANiyANaya eesi pamha. lessA' paJcandriyatiryagyonikAnAM enuSyANAM vaimAnikAnAM ca eteSAM jIvAnAM padmalezyA bhavati / 'sesANaM nasthi' zeSANAmetadvayatiriktAnAM padmale yA na bhavatIti 'seva bhaMte ! se bhaMte ! tti' tadeva bhadanta ! 2 iti / 'jahA pamhalessAe evaM suklalessAe vi cattAri uddesagA kAyavyA' yathApadmalezyAyAM catvAra uddezakAH kathitA evameva zuklalezyAyAmapi canvAra uddezakAH kartavyA sarvatrA''lApaprakAraH svayamevohanIya iti ! 'navaraM maNussANaM gamao diya tirikkha joNiyANaM maNuslANaM vemANiyANa ya eesi pamhalessA' isa sUtra pATha dvArA spaSTa kiyA hai-paJcendriyatiryaJcoM ke, manuSyoM ke evaM vaimAnika devoM ke padanalezyA hotI hai / 'sesANaM nasthi' inake sivAya aura jo jIva pacate haiM unake padmazyA nahIM hotI hai| leva mate ! seva bhate ! tti' he bhadanta ! jaisA Apane yaha kahA hai vaha saba sarvadhA satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyaa| vandanA namaskAra kara phira ve saMyana aura tapase AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye| ___ 'jahA pamhaleslAe evaM sukkalessAe vi pattAri udde paNA kAyavyA' padmalezyA meM jisa paddhati se cAra uddezaka prakaTa kiye gaye haiM che 1 te bhATe sUtrAre 'pacidiyatirikkhajoNiyANaM maNurasANa demaNigaNaya eesa pamhalessA' yA sUtra paatthvaa2| 2578 423 cha. 5 yendriya tirya yona, manuSyAna, tathA naiyi: haivAne pAlezyA DAya che. 'sesA nasthi' sAmanA zivAya je jIvo bAkI rahe che, teone paddamalezyA hotI nathI. 'seva bhate ! seva a te ! tti' samapan / 5 hevAnupriye re prabhAye 4hyu che, te saghaLuM kathana sarvathA satya ja che he bhagavana A5 devAnupriyanuM A viSayanA sa ba dhamAM kahela saghaLuM kathana sarvathA satya ja che A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatI thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA 'jahA pamhalessAe evaM sukalessAe vi cattAri uddesagA kAyavA' padama lezyAnA kathanamAM je pramANe cAra uddezAo kahelA che, e ja pramANe zukala lezyAnA saMbaMdhamAM paNa cAra uddezAo samajI levA. tathA A badhAmAM
Page #774
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavato jahA ohi uddesaesu' navaraM manuSyANAM gamakA prakAro yathA audhikoddezakeSu etasyaiva zatakasya prathamoddezake kathita stathaiva jJAtavyaH / 'sesaM taM ceva zeSaM tadevapUrva vadeva jJAtavyamiti / 'evaM ee chama lessAsu cauvIsaM udde bhagA' evam uparokta prakAreNa ete uddezakA paTTa lezyAsu caturvizati bhavanti / pratyekaLezyAnAM kRtayugmAdi catuzcaturuddezakasadbhAvAt / 'ohiyA catvAri' audhikAzcatvAra uddezakA bhavanti / 'savye te aTThAvIsaM udde bhagA bhavaMti' sarve te saGkalanayA aSTAviMzatiruvezakA bhvntiiti| 'sevaM bhate ! seva bhane ! tti' tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti / ||ekctvaariNshttme zatake 21-28 udezakA samAptAH // usI paddhati se zuklalecyA meM bhI cAra uddezaka kaha lenA cAhiye / tathA ina sappa , AlApa prakAra svayaM hI ubhAvita kara lenA caahiye| parantu manuSyoM ke sambandha meM gamaka prakAra jolA audhika uddezaka meM kahA jA cukA hai vaisA hI yahAM vaktavya huA hai| yahI yAta 'navaraM maNussANaM gayo jahA ohi uddesae' ina sUtrapATha dvArA yahAM samajhAI gaI hai / 'sesa taM ceva' bAkI kA aura saba kathana pUrva ke hI jaisA hai / 'evaM ee chastu lessAsu ca vIsaM uddesagA' isa prakAra chaha lejhyAoM ke sambandha meM samasta udezaka 24 hote haiN| kyoMki pratyeka lezyA meM pratyeka levAbAlo meM kRnayugmAdirUpa cAra cAra uddezaka haiN| tathA-'mohiza cattAri' audhika uddezaka 4 haiN| isa prakAra se saba AlApane prakAra svaya banAvIne samajI levuM joIe paraMtu manuSyonA saMbaM, dhamAM gamakena prakAra audhika udezAmAM eTale ke-A bhagavatI sUtranA ekatALIsamA zatakanA pahelA udezAmAM je pramANe kahevAmAM Avela che, e ja prabhAtuM 4thana sabha yu'. me pAta 'navaraM maNuskhANe gamo jahA ohi uddesae' mA suutrpaadr|2| maDiyAM samana cha, 'sesa ta ceva' mADInu bhAnu tamAma 4thana pasA 31 pramathenuM che. 'ecaeeca chasu lesmAsu cavIsagaM' usagA' 2 rIta mA 7 bezyAmAnA sadhamA saghaNA bhajIna 24 yAvAsa udezAo thaI jAya che kema ke dareka lekzAmAM-eTale ke dareka vezyAvALA mA tayubha tayumA 35 yAra yAra shaay| thAya che. tayA 'bhohiyA jattA auvika uddezAo 4 cAra che. A rIte badhA maLIne 28 aThayAvIsa udezAo thaI jAya che.
Page #775
--------------------------------------------------------------------------
________________ ramana Sear apadikArIkA 1041 .29-56 bhavasiddhika rA. kR. nairayikotpattiH 743 ||'ah 29-56 uddesgaa| mUlam -bhavasiddhiya rAsijumma kaDajummaneraiyANaM bhaMte ! kao uvavajjati jahA ohiyA paDhanagA cattAri uddesagA taheva niravasesaM ee cattAri uddesgaa| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte! ti|29-32 kaNhalessa bhavasiddhiya rAlijummakaDajummA neraiyANaM bhaMte! kao uvavajjati jahA kaNhaleslAe cattAri uddalagA bhavaMti tahA ime vi bhavalidviya kaNhaleslehi vi cattAri uddesagA kAyavvA // 41-33-36 // evaM nIlalessa bhavasiddhiehi vi cattAri uddelagA kAyavvA // 41-37-40 // evaM kAuleslehi vi cattAri uddelagA // 41-41-44 // teulessehi vi cattAri uddesagA ohiya srisaa|41-49-48|| pamhalessahi vi cattAri uddesagA // 41-49-52 // sukkaleslehi vi cattAri uddesagA ohiysrisaa| evaM ee vi bhavasiddhiehi vi aTThAvIsaM udesagA bhavati / levaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! ti // 41-53-56 // 41-29-56-uddesagA samattA mila kara 28 uddezaka hote haiM / 'sevaM bhaMte ! seva bhale tti' ina padoM kI vyAkhyA pUrva ke hI jaisI hai - 41 veM zataka meM 21 se lekara 28 takake uddezaka samApta hue| _ 'sevaM bhaMte ! sevaM bhate ! tti' mApana bhA5 hevAnupriye yA viSayamA kahela saghaLuM kathana satya che he bhagavan Apa devAnupriye kahela saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautama svAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI sa yama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA potAnA sthAna para birAjamAna thayA sUnA ekavIsamAM uddezAthI aThayAvIsamA sudhInA ATha udezAo samApta 1-21thI 28
Page #776
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIce chAyA--'bhavasiddhika rAziyugma kRtyugmanirayikAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante yathA audhikAH prathamakA cambAra uddezakA stathaiva nirava zepam ete catvAra uddezakAH tadeva bhadanta ! tadeva bhadanta ! iti // 41. 29-32 // kRSNalezya bhavasiddhika rAziyugma kRtayugma narayikAH khala bhadanta ! kuta utpadyante ? yathA kRSNale jyAyAM catvAra uddezakA bhavanti tathA-ime'pi bhavasiddhika kRSNalezyairapi catvAra uddezakAH kartavyAH // 41.33-36 / evaM nIlalezya bhavasiddhikarapi catvAra uddezakAH kartavyAH // 37-40 // evaM kApotalezyairapi catvAra uddezakAH // 41, 41-44 // tejolezyairapi catvAra uddezakAH // 41, 45-48 // padalezyairapi catvAra uddezakAH // 41,49-52 // zuklalezyairapi catvAra uddezakA adhikasadRzAH / evamete'pi bhavasiddhikarapi aSTAviMzatirudezakA bhavanti / tadeva bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // 41,53-53 // 41, 29-56 udezakAH smaaptaaH|| TIkA---'bhavasiddhiyarAsijumma kaDajumma neraiyANaM bhaMte ! katro bhavavajjati' bhavasiddhikarAziyugma kRtayugma nairayikAH khalu bhadanta ! kuta utpadhante kiM nairayikebhyo yAvadevebhyaH ? iti praznaH, uttaramAi-'jahA' ityAdi, 'jahA ohiyApaDhamagA cattAri uhegA' yathA audhikAH sAmAnyAH prathamakA AdhA zcatvAra zataka 41 uddezaka 29 se 56 taka 'bhavasiddhiya rAsijumma kaDajumma nerajhyANaM bhate! kao ucavajjati' ___TokArtha-he bhadanta ! rAziyugma meM kRtayugma rAzipramita bhavamiddhika nairayika kisa sthAna vizeSa se Akarake utpanna hote haiM kyA ve nairayikoM meM se Akarake utpanna hote haiM athavA yAvat devoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? isa prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate -'jahA ohiyA paDhamagA canAri uddemagA' 'he gautama ! jaise pahileke cAra audhika uddezaka kahe ogaNatrIsamA uddezathI batrIsamA sudhInA cAra udezAne prAraMbha- 'bhavasiddhiya rAsijummakar3ajumma neraiyANa' bhave ! kao uvavajjati' TIkAthaM-he bhagavana rAziyugmamAM kRtayuma rAzipramANavALA bhavasiddhika narayike kayA rathAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che ? zuM teo nairayikamAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA tiryaMcAnikezamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA dezamAMthI AvIne tpanna thAya cha ? mI praznanA uttaramA pramuzrI 41 cha -'jahA ohiyA padamagA
Page #777
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za041 3.29-36 bhavasiddhikarA. kR. narayikotpattiH 745 uddezakAH kathitA etasminneva zatake 'sahetra niravasesaM ee cattAri uddesagA' tathaiva venaiva rUpeNa niravazeSam ete'pi bhavasiddhika kRtayugmAdi nArakAdInAmapi catvAra uddezakA vaktavyA iti, "seva bhaMte ! seva bhaMte / ti tadeva bhadanta / tadevaM bhadanta ! iti // // 41, 29-32 uddezakA samAptAH // kaNhalessa bhavasiddhiya rAsijumma kaDajumma neraiyANaM bhaMte ! ko uvavajjati' kRSNalezya bhavasiddhikarAziyugma kRtayugma nArakAH khalu bhadanta ! kuta utpadyante ki nairayikebhyo yAvat devebhyo vA samutpadyante ? iti praznaH, uttaramAha-pUrvAtidezena gaye haiM isI zataka meM 'taheva nirabasesa ee cattAri uddemagA' umI prakAra se ina bhavalidika kRtayugmAdi nAraka AdikoM ke bhI cAra uddezaka yahAM vaktavya hue haiM / 'seva bhate! sevaM bhaMte !tti' ina padoM kI vyAkhyA pUrva ke jaisI hai| // 41 ve zataka meM 29 se lekara 32 taka ke uddezaka samApta huaa| ___ 'kaNhalessa bhavasiddhiyarAsijumma kaDajumma nesyANa bhate! ko uvavajjati' ityaadi| TIkArtha-he bhadanta ! hAziyugma meM kRtayugmarAzipramita kRSNalezya bhavasiddhika nairathika zisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote haiM ? cattAri rahenagAra gautama! ravI zata yA zatabhA paDasAnA yAra maulika shaay| vAmAM Ave che, merI pramANe 'taheva niravasema' ee cattAri usagA' mA avasiddhi kRtayuma vigaire nAnA sa ma 5 yAra udezAo pahelAM kahyA pramANe ahiyAM samajavA. 'seva bhate ! seva bhate tti bhagavan mA5 hevAnupriye mA viSayamA kahela saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. he bhagavana ApI devAnupriye kahela saghaLuM kathana satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teone namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI sa yama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvina karatA cakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. ogaNatrIsamA uddezAthI laIne batrIsamA sudhInA cAra uddezAo samApta // 41-28-32 / / tetrIsamA uddezathI chatrIsamA sudhInA cAra uzaonuM kathana- 'kaNhalesa bhavasiddhiya rAsijumma kaDajumma neraiyANa bhate / kamo uvava. jati' 4tyAdi TIkArya--he bhagavana raziyugmamA kRtayugma rAzi pramANe kRNayAvALA bhavasiddhika rayike kyA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che? zuM teo riyikamAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA tiryacanikamAMthI AvIne
Page #778
--------------------------------------------------------------------------
________________ 746 bhagavatI 'jahA' ityAdi, 'jahA kaNhalessAe cattAri uddesagA bhavati' yathA kRSNalezyA prakaraNe etasyaiva zatakasya pazcamAdhuddezale.pu catvAra uddezakA bhavanti 'tahA ime vi' tathA-tenaiva prakAreNa ime'pi / 'kaNhalesa bhavasiddhiehi vi cattAri uddesagA kAyacyA kRSNalezya bhavasiddhika nairayikAdikairapi kRSNalezya bhavasiddhika kRtayugma kRSNalezya bhavasiddhika vyoja bharasiddhika kRSNale zya dvAparayugma kRSNalezya bhavasiddhika kalyoja rUpA zcatvAra uddezakAH kartavyA iti prayastriMzattamAt paTtriMzattamaparyantodezakA samAptAH // 33-36 // kyA ve nairayikoM meM se Akarake utpanna hote haiM athavA yAvat devoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? isakA pUrvAtidezale uttara dete hue prabhuzrI gautama se kahate haiM-'jahA kaNhaleslAe cattAri uddesagA bhavaMti' he gautama ! isI zataka ke paMcamAdi cAra uddezakoM meM jisa prakAra se yatAye gaye haiM 'tahA ise vi' usI prakAra se ye 'kaNhalesa bhavasiddhie hi vi cattAri uddesamA kAyA kRSNAlezya bhavasiddhika nairayikAdi jIvoM ke sAtha bhI cAra udezakA panA denA cAhiye / jaise-kRSNalezya kRtayugma savasiddhikoddezaka 1, kRSNaleza yoja bhavasidvikoddezaka 2, kRSNalezya dvApara yugma avasidvikodezaka 3, aura kRSNalezya kalyoja bhayasiddhikoddezaka 4 hasta prakAra se zaziragma meM akSaNalezya bhavasiddhika naithioM ke sambandha meM the cAra uddezaka ho jAte haiM / isa prakAra 33 3 uddezaka se lekara 36 veM uddeza takake 4 udezaka 41 ve zataka meM samApta hue / 41, 33-36 // utpanna thAya che? athavA manuSyomAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA devomAMthI AvIne utpanna thAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke 'jahA kaNhalessAe cattAri uddesagA bhavaMti' 3 gautama ! mAtA zatanA yAMyamA adRzAmA 2 prabhAya nA yAra deshaa| uvAmA mA0yA cha, 'tahA ime bi' me pramANe mA 'kaNhalesa bhavasiddhiehi vi cattori udegA kAyavA' vezyAva siddhi 24 vAnI samayamA 55 yAra uddezAo kahevA joIe. jema ke-kalezyAvALA kRtayugma bhavasiddhika nairacikenA saMbaMdhamAM pahele udeze 1 kRSNalezyAvALA vyAja bhavasiddhika naira cikenA saMbaMdhamAM bIjo udeze 2 kRSNalezyAvALA dvAparayugma bhavasiddhika narayikanA saMbaMdhamAM trIje uddeza 3 ane kRSNavezyAvALA kAja bhavasiddhika nairayikanA saMbaMdhamAM tho udeze 4 A rIte rAziyugmamAM kRSNalezyAvALA
Page #779
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za041 u.37-52 nIlalezca bha. catvArodezakAH 747 'evaM nIlalesa bhavasiddhiehi vi cattAri uddesagA kAyanA' evameva kRSNalezya bhavasiddhikatradeva nIlalezva prasiddhikairapi catvAra uddezakAH kRtyugmAdi khyAH krtvyaaH|| saptatriMzattamAccatvAriMzattama paryantAH samAptAH // 37-40 // __evaM kAulessehi vi cattAri udesagA' ekameva kApotalezyairapi catvAra uddezakAH krtvyaa| ete catvAriMzatamAt catuzcatvAriMzattamaparyantA uddezakA samAptAH / / 41-44 // 'evaM nIlalesa bhavasiddhihi vi cattAri uddesagA sAyacA' TIkArtha-isI prakAra se-kRSNalezya bhavasiddhika jaise hI nIlalezya bhavasiddhika nairathikAdiyoM ke sambandha meM bhI cAra uddezaka kartavya hote haiN| jaise-nIlalezya kRtayugma bhavasiddhikoddezaka 1 nIlalezyayoja bhavasiddhikoddezaka 2, nIlalezya dvAparayugma bhavasiddhika uddeza 3 aura nIlalezya kalpoja sabasiddhika uddezaka 4 isa prakAra 37 veM uddezakase lekara 403 uddezaka taka ke 4 uddezaka 41 ve zataka meM samApta hue| bhavasiddhika narayikanA saMbaMdhamAM A cAra uddezAo thaI jAya che. A rIte tetrIsama udezAthI laIne chatrIsamA udezA sudhInA 4 uddezAo samApta // 41-33 thI 36 // tetrIsamA uddezathI 36 sudhInA udezAo samApta 'eva' nIlasta bhavasiddhiehiM vi cattAri udesagA kAyavvA' tyAhi TIkartha-Aja pramANe-kRSNalezyAvALA bhavasiddhikanA kathana pramANe ja nIlalezyAvALA bhavasiddhika nairayikanA saMbaMdhamAM paNa cAra uddezAo kahevA joIe jemake-nIlalezyAyukta kRtayuma bhavasiddhika narayikanA saMbaMdhamAM pahelo udeze 1 nalalezyAvALA ja bhavasiddhika rayikanA saMbaMdhamAM bIjo udeze. nIlalezyAvALA dvAparayugma bhavasiddhika nairayikanA saMbaMdhamAM trIje udeze 3 ane nIlalezyAvALA kalyAja bhavasiddhinA saMbadhamAthe uddeza sADa trIsamA uddezathI 40 sudhIne cAra udezAo samApta thayA 41-30thI40 'eva kAulettehi ni cattAri udesagA kAyavvA' tyAha rIkAI-eja pramANe kApatalezyAvALA bhavasiddhika nairacikenA saMbaMdhamAM paNa cAra udezAo kahevA joIe. A rIte A ekatALIsamAM 41 zatakamAM 41 ekatALIsamA uddezathI laIne cummALIsa sudhInA cAra uddezAo samApta 41thI 41 44
Page #780
--------------------------------------------------------------------------
________________ 748 bhagavatIsUtra 'teulesse hi vi cattAri ulagA ohiyasarisA tejolelyairapi tejolezya bhavasiddhikAsurakumArAdikarapi catvAra udezakA audhikasadRzAH kartavyAH / / paJcacatvAriMzattamAt aSTacatvAriMzattamparyantA uddezakAH samAptAH // 45-18 // ___ 'pamhalessehi vi cattAri uddesagA' panalezyAmAzrityApi padamalezya bhavasiddhika tiryak paJcendriyAdikamAzrityApi kRtayugmAdirUpA zcatvAra uddezakAH kartavyAH / ekonapaJcAzattamAd dvipazcAgattamaparyantA uddezakA samAptAH 149-52 'evaM kAuleslehi vi cattAri uddesamA kAyavA' ityAdi / isI prakAra se kApotalezya bhavasiddhika nairayikAdikoM ke sambandha meM bhI cAra uddezaka karane yogya hote haiN| ina prazAra 41 veM uddezaka se lekara 44 meM uddezaka taka ke 4 uddezaka 41 zataka meM samApta hue| 41, 41-44 // 'teulessaliMdhi cattAri unigA ohiya sarisagA' ityaadi| tejolezya bhavasiddhika asurakumArAdikoM ke sambandha meM bhI cAra uddezaka audhika uddezaka ke jaise karane yogya hote haiM / isa prakAra 45 ve uddezaka se lekara 48 ve uddezaka taka ke 4 uddezaka 41 ve zatakake samApta hue| 41, 45-48 // 'pahalesehiM vi cattAri uddesamA ityAdi padamalezya bhavasiddhika tiryapaMcendriyAdiloM ko lekara bhI kRtayugmAdirUpa cAra uddezaka kara lenA cAhiye / isa prakAra 49 ve uddezaka se lekara 52 ve uddezaka taka de 4 udezaka 41 ve zataka meM samApta hue 41, 49-52 / / 'teulessehi vi cattAri usagA ohiya sarisagA' tyA TakArya-te jetezyA bhavasiddhika nAvikonA saMbaMdhamAM paNa cAra udyazAo auvika uddezAnA kathana pramANe kahI levA joIe. A rIte pistALIsamA uddezathI laIne aDatALIsamA uddezA sudhInA cAra udezAo samApta 41-45 thI 48 'pamhalessahi vi cattAri udekhagA' tyAdi TIkAtha-pamalezyAvALA bhavasiddhika tiryaku parine laIne paNa kRtayuma vigere rUpe cAra udezAo banAvIne samajI levA. A rIte ogaNapacAsamAM uddezAthI para bAvana sudhInA cAra udezAo samApta 541-49-thI parA
Page #781
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiA TIkA 2041 u.53-56 zuklalaizya bha0 catvAroddezakAH har 'sukkale sehi vi cattAri ohiya sarisA ' zuklalezya mantarbhAvyApi kRtayumAdirUpA zrazvAra udezakA audhikarAdRzA eva karttavyA iti / ' evaM eevi bhavasiddhie vi aTThAvIsa uddezgA bhavaMti evaM pUrvavadeva ete bhavasiddhikairapi aSTaviMzatirudezakA bhavantIti ! 'seva bhaMte ! seva bhaMte / tti' tadeva bhadanta tadeva - bhadanta / iti / tripaJcAzattamAt paT paJcAzattama paryantA udezakA samAptA // 5356 1 'sukkalessehiM vicattAri ohiya sarisA' ityAdi / zuklalezyAvAloM ko Azrita karake bhI adhika uddezakoM ke jaise hI kRtayugmAdi rUpa cAra uddezaka banA lenA cAhiye / ' evaM ee vibhavasiddhirhi viTThAvIsa uddekhagA bhavati' isa prakAra bhavasiddhikoM ke sambandha meM bhI 28 uddezaka ho jAte haiM / tAtparya kahane kA yaha hai ki bhavasiddhika jIvoM ke kRtayugmAdirUpa se cAra uddezaka to audhika haiM aura 6 lezyAoM sambandhI cAra cAra uddezaka hone se caubIsa udde zaka ye ho jAte haiM / isa prakAra se kula yahAM 28 uddezaka hai / 'seva bhaMte ! seva bhaMte! tti' ina padoM kI vyAkhyA pUrvavat hI hai / isa prakAra 53 ve uddezaka se lekara 56 veM uddezaka taka ke 4 uddesaka 41 veM zataka meM samApta hue 41, 53-56 // 'sukka lessehi' cattAri ohiya sarisayA' zumsalezyAvANAmAno mAzraya karIne aughika uddezAti jema ja kRtayugmAdi rUpa cAra uddezAe kahevA 'evaM ee vi bhavasiddhipachi vi aTThAvIsa usagA bhavaMti' mA rIte bhavasiddhikAnA sabaMdhamAM paNa 28 aThayAvIsa uddezAo thai jAya che. kahevAnu tA e che ke-zukalalezthAvALAenA kRtayugmAdi rUpa cAra uddeza e tA audhika che, ane cha vaizyAe! sabadhI cAra cAra uddezAe thavAthI tenA 24 cevIsa uddezAo thAya che. A rIte ahiyAM badhA saLIne kula 28 aThayAvIsa uddezAe thAya che 'seva N bhate ! seva N bhave ! ci' se lagavan yAya devAnupriye yA viSayabhAM je kathana karyuM che te saghaLuM kathana sathA satya ja che, he bhagavan Apa devAnupriyanu` saghaLuM kathana satya ja che . A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne sayama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para birAjamAna thayA. spA A rIte 53 tepanamAM udezAthI laIne 56 chappana sudhInA 4 cAra uddezAo samApta 541-53 thI pA
Page #782
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIstra 'aha 57-84 uddesagA' gUlam-abhavasiddhiya rAkhijumma kaDajumma neraiyANaM bhaMte ! kao upajati ? jahA eDhamo uddeso| navaraM maNussA neraiyA ya saritA ANiyavA sesaM taheva / sevaM bhaMte! sevaM bhaMte !tti| evaM causu vi jummesu cattAri uddelagA // 57-60 // kaNhalesta abhavasiddhiya rAsijumma kaDajumma neraiyANaM bhaMte ! kamao uvavajjati evaM ceva cattAri uddesagA // 61-64 // evaM nIlalesla abhavasiddhiya rAsijumla kaDajumma neraiyANaM cattAri uddesamA // 65-68 // kAulesahi ci cattAri uddesagA // 69-72 // teuleslehi vi cattAri udegA // 73-76 // pamhalessehi vi cattAri uddelagA // 77-80 // sukkalessa abhavasiziehiAve cattAri uddelgaa||81-8|| evaM eesu ahAvIsAe vi abhavasiddhiya uddelaesu maNussA neraiyagameNaM NeyavA / sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti / evaM ee vi aTThAvIsaM uddepsagA // 61-84 // chAyA-abhavasiddhika rAziyugma chattayugmanairayikAH khasa bhadanta ! kuna utpadyante yathA prathama udezakaH / naraM manuSyAH nairayikAzca sahazA bhaNitavyAH / zepaM tathaiva, tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti / evaM caturvapi yugmeSu kyAra udezakA / 59-60 kRSNalezyAmavasiddhika rAziyugmakRtyugmanairayikAH khalu bhavanta ! kuta usAyante evamena catvAra uddeshkaaH| evaM nIlalepA'maprasiddhikarAziyugmanairayikANAM catvAra uddezanAH / kApotale zyairapi catvAra udezakAH / tejolezyarapi catvAra uddezanAH / egalezyairapi catvAra uddezanAH / zuklalezyA'bhavasiddhikairapi catvAra udezakAH / evameM teSu aSTAviMzatyAmapi bhavasiddhiko deza ke pu manuSyA nairayikAmeNa netavyAH / tadeva bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti / evamete'pi aSTAviMzatirudezakAH / / sapta paJcAzattamAt caturazItitamaparyantAH, ekacatvAriMzattame zatake samAptAH // 59-84 //
Page #783
--------------------------------------------------------------------------
________________ ateefat ahet 041 7.57 84 abhavasiddhikarA. kR. nairayikotpattiH 751 TIkA- 'abhavasiddhiya rAsijumma kaDajumma neraiyANaM bhaMte! kao ubavanaMti' avasiddhikarAziyugma kRtayugma nairayikAH khala - bhadanta / kuta utpadyante ki nairavikebhyo yAvaddevebhyo vA Agatyotpadyante ? iti praznaH, uttaramAha pUrvAtidezena 'jahA' ityAdi, 'jahA paDhamo uddesI' yathA prathama uddezakaH, etasyaiva zatakasya prathamadeza ke nArakANAM vaktavyatA kathitA tathaivAtrApi jJAtavyA / tiryagbhyo manuSyebhyo vA''gasthotpadyante / zeSaM prathamodezakava deva jJAtavyamiti / 'navaraM maNussA neraiyAya zataka 41 uddezaka 57 se 84 taka // 'abhavasiddhiyA rAsijumma kaDajumma nerahANaM bhaMte / kabhI umravajjati' ityAdi / 57-60 // 1 TIkA- 'abhavasiddhiyA rAsijumma kaDajumma nerahayANaM bhaMte ! kabhI uvavajjaMti' he bhadanA / rAziyugma meM kRtayugma pramANa abhavasiddhika nairaki kisa sthAna vizeSa se Akara utpanna hote hai ? kyA defeat meM se Akarake utpanna hote haiM athavA cAvat devoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? pUrvAtideza dvArA isa prazna kA uttara dete hue prabhuzrI gautama se kahate haiM- 'jahA paDhamo uddeto' he gautama! jaisI vaktavyatA nArakoM ke sambandha meM isI zataka ke prathama uddeza meM kahI gaI haiM vaisI vaktavyatA inake sambandha meM yahAM jAnanI cahiye / tathA ca-ye nairadhika tiryaJcoM meM se Akarake aura manuSyoM meM se Akara ke utpanna hote haiM - aisA isa prazna kA uttara hai| bAkI kA aura kathana prathama uddezaka ke jaisA hI hai / 'navaraM maNussA kyA risA sattAvanamA uddezAthI sAiThamA sudhInA cAra uddezAAnu kathana abhavasiddhi nArayika teme nairiyakAmAMthI AvIne utpanna thAya 'abhavasiddhiyA rAsijumma kar3ajumma neraiyoNa bhave ! kao uvavajjati' 4. TIkA-he bhagavan rAziyugmamAM mRtayugma pramANu kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che ? zu AvIne utpanna thAya che ? athavA tiya cayeAnikamAMthI che ? athavA manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA devAmAMthI AvIne utpanna thAya che ? A praznanA uttara atideza dvArA ApatAM prabhuzrI gautama svAbhIne - 'jahA paDhamouddesao' de gautama | nAramenA saMghabhAM bhA ekatALIsamA zatakanA pahelA uddezAmAM je pramANe kahevAmAM Avela che, eja pramANenuM saghaLuM kathana tenA saMkha dhamAM ahi paNu samajavu eTale kete nairayika tiya canikAmAMthI AvIne athavA manuSye mAthI AvIne utpanna thAya che, A pramANenA A praznanA uttara che, bAkIna saghaLa kathata pahelA
Page #784
--------------------------------------------------------------------------
________________ 752 Parenter sarisA bhAfotoat' navaram - kevalaM prathamode naphApekSayA idameva cailakSaNyaM yata after atrAma siddhikaprakaraNe manuSyA nArakAca sadRzA eva vaktavyA iti / 'sesaM tadeva' zeSa N tathaiva prathamoddezakadradeva jJAtavyam 'causu ni jummesu cacAri uddesagA' catupiyugmeSu kRtayugma jyoja dvAparayugma kalpojarUpayugAcatuSTayeSu cattrAra udezakA savanti / sevaM bhaMte ! sevaM bhate / tti' tadeva bhadanta ! tadeva bhadanta / iti / ekacatvAriMzattame zatake saptapaJcAzatamAd Arabhya SaSThi paryantA uddezakA samAptAH / 57-60 // bhANivA' parantu prathama uddezakakI apekSA yahAM kevala yahI vizeSatA hai ki isa abhavasidUdhika prakaraNa meM manuSya aura nAraka samAna rIti meM kahanA cAhiye / 'sesaM taheba' aura pAkI kA kathana pramodezaka ke hI jaisA hai| 'causu vi jummesu cattAri uddegA' yahAM para bhI cAra yugmoM meM- kRtayugma, jyoja, dvAparayugma aura kalyoja-ina yugmoM meM cAra uddeza hote haiM / 'seva bhaMte / sevaM bhaMte ! tti' he bhadanta ! jaisA Apane yaha kahA hai vaha sarvathA satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautama prabhuzrIko vandanA kI aura namaskAra kiyA / vandanA namaskAra kara phira ve saMgama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye / isa prakAra 57 veM uddezaka se lekara 60 veM uddezaka taka 4 pradeza 41 ve zataka meM samApta / 41,57,60 che. 'navara' maNussA neraiyA ya sarisA bhANiyavvA' paraMtu pahelA uddezA karatAM A kathanamAM kevaLa eja vizeSapaNu' Ave che--A abhavasiddhikanA prakaraNamAM manuSya ane nArakA sarakhA ja kahevA oie. 'ghezva' taddeva' yA zivAya mAhItu sadhaNu uthana paDelA uddezAnAM dyA prabhA 4 4. 'uvi jummesu cattAri uddegA' maDiyAM pazu yAra yugbhasAM drutyugbhcaija dvAparayugma ane kalTeja A cAra yugmAnA cAra uddezAo thAya che. 'seva N bhaMte ! seva N bhaMte! tti' he bhagavan yAya hevAnupriye yA viSayabhAM je pramANe kahela che, te saghaLuM kathana sarvathA satya che. huM bhagavan Apa devAnupriyanu saghaLuM kathana sathA satya che A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI tene namaskAra karyAM vaMdanA namaskAra karIne te pachI sayama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para birAjamAna thayA sU015 zAma prabhAye A pramANe 57 sattAvanamA uddezAthI laine 60 sAiThamA uddezA sudhInA cAra uddezAo samApta 541, 57 thI 60
Page #785
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyayandrikA TIkA za061 u.61-85 ka. abhava. rA. kR. nairayikotpattiH 753 kaNhalesa abhavasiddhiya rAsijumma kaDajumma neraiyANaM bhaMte ! ko uva. rajjati' kRSNalezyA'bhavasiddhika rAziyugma kRtayugma nairayikAH khalu madanta ! kuta utpadyante ki narayikebhyo yAvaddevebhyo vA Agatyotpadhante iti mannA, ucaramAhapUrvavadeva evaM cetra' ityAdi, 'evaM ceva cattAri uddesagA' evaM pUrvavadeva caturo yugmAnAzritya catvAra uddezakAH kartavyAH // 61-6 // * . 'eva' noblessa abhavasiddhiya rAsijumma kaDajumma neraiyANaM catvAri udde.. kaNhalesla abhavasiddhiya rAmijummakaDajummanerajhyANa bhaMte ! phaoMuthavajani' ityAdi sUtra-61-64 / * TIkArtha-kahalessa abhavasiddhiya rAsijumma phaDajumma neraiyANaM bhaMte ! kao uvavajjati' 1; he bhadanta ! rAziyugma meM kRtayugma pramANa kRSNalezyAvAle abhava. siddhika nairayika kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote haiM ? kyA ve narathikoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? athavA yAvat devoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? 'evaM ceva' he gautama ! pUrvake jaise yahAM para bhI cAra yugmoM ko Azrita karake cAra uddezaka kara lenA caahiye| isa prakAra 61 ve uddezaka se lekara 64 ve uddezaka takake cAra uddeza 41 ye zataka ke samApta hue / 41,61-64 / / __evaM nIlalessa abhavasiddhiya rAsijumma kaDajumma neraiyANaM cattAri uddesagA ityAdi 65-68 // 'kaNilessa abhavasiddhiya rAsijumma kaDajumma neraiyANa mate ! phao uvavajja ti' tyAha TIkArtha---he bhagavana rAziyugmamAM kRtayugma pramANu kRSNalezyAvALA abhavasiddhika narayike kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che? teo narayikamAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA tiryaMcanikamAthI AvIne utpanna thAya che? athavA manuSyomAMthI AvIne utpanna thAya che? ke deva mAMthI AvIne utpanna thAya che ? A praznanA uttaramAM prabhuzrI kahe che ke'ev ceva gautama ! pasAra pramANe vAmAM Avesa cha, se prabhArI ahiyAM paNa cAra yugmone Azraya karIne cAra udezAo kahevA joIe. A rIte 61 ekasaThamA uddezathI laIne 64 cosaThamAM uddezAo samApta 541-61- thI 64 'epa nIlalessa abhavasiddhiya rAsijumma kaDhajumma neraiyANa' pattAri sadesagA' tyAhi. bha0 95
Page #786
--------------------------------------------------------------------------
________________ ni 754 sA' evamadhika prakaraNavadeva abhavasiddhika rAziyugma kRtayugma caturo yugmAnAzritya catvAra uddezakA caktavyAH ||66 - 68 // 'kAulessehiM vicAra uddesagA' dahApi pUrvavadeva kApota chezyaiH kApotazyAmantarbhAvyApi caturo yugmAnAzritya catvAra uddezakAH karttavyAH ||69-72 // seuleserdivicattAri uddegA' tejolezyairapi catvAra uddezakAH ihApi pUrvavadeva tejolezyAmantarbhAvyAbhavasiddhikarAziyugmakRtayugmAdi nArakANAM yugmabhedAt catvAra uddezakAH kartavyA iti // 72-73 || bhagavatI sUtre nArakANAmapi TIkArtha- 'evaM nIlalessa abhavasiddhiya rAsijumma kaDajumma neraiyANaM cattAri uddegA' audhika prakaraNa ke jaise rAziyugma meM kRtayugma pramANa nIlaleiyAvAle abhavasiddhika nairathiko ke sambandha meM bhI cAra uddezaka kahanA cAhiye / isa prakAra 65 veM uddezaka se lekara 68 veM uddezaka taka ke cAra uddezaka 41 ve zataka meM samApta hue 41, 65 - 68 // 'ered sehiM vittAri uddesagA' ityAdi 69-72 / 'sehiM vicattAri uddegA' pahile ke jaise hI yahAM para bhI kApotaleiyAvAloM abhavasiddhika nairayikoM ke sambandha meM cAra yugmoM ko Azrita karake cAra uddezaka hote haiM, aisA jAnanA caahiye| isa prakAra 69 veM uddezaka se lekara 72 veM uddezaka taka ke cAra uddezaka 41 veM zataka meM 'samApta hue / 41,69-72 // 'teulesse hi vicattAri uddejanA' ityAdi 73-76 // TIartha' - ' evaM ' nIlalessa abhavasiddhiya rAkhijumma kaDajumma neraiyANaM cattAri uddesagA' gaudhi! a42zubhAM dyA pramANe rAziyugbhamAM drutayugbha prabhAtha niislezyAva LA abhavasiddhika nairayikAnA sabaMdhamAM paNa cAra yugmAne Azraya karIne cAra uddecAe kahevA joie, A rIte 6pa pAMsaThamA uddezAthI laine 68 aDasaThamA udezA sudhInA cAra uddezAo samApta 41-65 thI 68aa 'kAulesehiM vicacAri uddesagA' ityAhi TI. - ' kArallesehi vi cattAri uddesA' mahesAnI prema sADiyAM paNa kApAtalezyAvALA abhavasiddhika nairayikAnA saMbadhamAM cAra yugmAnA Azraya karIne cAra uddezAo thAya che, tema samajavuM, A pramANe 69 AgaNasittaramA uddezAthI laIne cAra uddezAe, samApta zayA // 41-68 thI 72 // 'use ivicattAri uddegA' ityAdi
Page #787
--------------------------------------------------------------------------
________________ , prameyacandrikA TIkA za041 u.73-76 rA. kR. tejobhavasiddhikotpattiH 755 'pamhalesse hi vi cattAri uddesagA' padmalezyairapi catvAra uddezakAH padamavezyA ghaTitA'bhavasiddhika rAziyugma kRtayugma vyoja dvApAyugma kalyoja nArakANAmapi catvAra uddezakAH kartavyAH // 77-80 // 'mukkalessa abhavasiddhie hi vi cattAri udesagA' zuklalezyA'bhavasiddhi 'teulesse hiM vi cattAri uddesagA' rAziyugma meM kRtayugmAdi pramANa pramita tejolezyAvAle abhavasiddhika nairathikoM ke sambandha meM bhI cAra uddezaka banate haiN| aisA jAnanAcAhiye / isa prakAra 73 veM uddezaka se lekara ke 76 3 uddezaka taka ke cAra uddezaka 41 veM zatapha meM samApta hue| 41, 73-76 // __'pamhalessehiM vi cattAri uddesagA' ityAdi 77-80 // 'pamhalessehi vi cattAri uddesagA' padamalezyAvAle abhavasiddhika nairayikoM ke sambandha meM bhI cAra uddezaka banate haiM-arthAt rAziyugma meM kRtayugma pramANa, yoja pramANa, dvAparayugma pramANa aura kalyojapramANa pramita padUmalezyAvAle abhavasiddhika nairayikoM ke cAra uddezaka banate haiM, aisA jAnanA cAhiye / isa prakAra 77 veM uddezaka se lekara 80 veM uddezaka takake cAra uddezaka 41 veM zataka meM samApta hue 41,77-80 // 'sukkalessa abhavasiddhiehiM vi cattAri uddesagA' ityaadi| Ta -'teulessehi vi cattAri uddesagA' rAziyumbhamA tayugma vigere pramANuvALA nIlezyAvALA abhAvasiddhika nairayikenA saMbaMdhamAM paNa cAra uddezAo thAya che, tema samajavuM. A rIte 73 tetaramAM uddezAthI laIne 76 chetaramAM uddezA sudhInA cAra uddezAo samApta 41-76 thI 76 'pamhalesehi cattAri videsagA' tyAha TIAya-'pamhalessehi cattAri vi udesagA' padmazyAvA siddhi narayikanA saMbaMdhamAM paNa cAra uddezAo thAya che. arthAta-rAziyumamAM kRtayugma pramANe, eja pramANa dvAparayugma pramANa ane kalyAja pramANa pramita pamalezyAvALA abhAvasiddhika narayikanA cAra uddezAo bane che, tama samarapu. A rIte sateramAM uddezAthI laIne 80 eMsImA uddezA sudhInA cAra deshaas| samArata // 41-77-80 // 'sukkalessa abhavasiddhiehi vi cattAri uhesagA' yA
Page #788
--------------------------------------------------------------------------
________________ 756 bhagavatI sUtre kairapi catvAra uddezakA bhavantIti / evaM eesa ahAvIsAe vi abhavasiddhiya udesa maNussA neraiyagameNaM neyanA' evameteSu aSTAviMzatAvapi uddezakeSu manuSyANAM vaktavyatA nairayikavadeva jJAtavyeti / 'sevaM bhaMte 1 seva bhata / tti' tadevaM bhadanta 1 tadeva bhadanta / iti / 81-84 // 'evaM eevi aTThAvIsa uddegA' evamete'pi aSTAviMzatirudezakA bhavantIti / 'sukAlesa abhavasiddhiehiM vi cattAri uddegA' isI prakAra se zuklalezpAvAle abhavasiddhikoM ke sambandha meM bhI cAra uddezaka ghanate hai / 'evaM eesa aTThAvIsAe vi abhavasiddhiya uddeesa maNussA raiyagameNaM' neyavyA' jaisI ina 28 uddezakoM meM nairayikoM kI vaktavyatA prakaTa kI gaI hai vaisI hI vaktavyatA manuSyoM ke sambandha maiM bhI kara lenI cAhiye / sevaM bhate / seva bhaMte / tti' he bhagavan ! jaisA Apane yaha viSaya kahA hai vaha sarvathA satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko vandanA kI aura nama skAra kiyA | vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye / isa prakAra 81 veM uddezaka se lekara ke 84 veM uddezaka taka ke cAra uddezaka 41 veM zataka meM samApta hue |41,81-84 // 'evaM ee vi aTThAvIsa uddegA' isa prakAra se ye bhI 28 uddezaka TImartha' - 'sukalessa abhavasiddhiehi vi cattAri udekhagA' gAna prabhA zukalaazyAvALA abhasiddhikAnA sabaMdhamAM paNa ca.ra uddezAe bane che, 'eva' su aTThAvIsAe vi abhavasiddhiya udesaesa maNumsA NeraiyagameNa neyavvA' A aThayAvIsa uddezAemAM nairiyake sabadhI kathana pragaTa karavAmAM Avela che, eja pramANunuM kathana manu yaiAnA saMbaMdhamAM paNa samajI levu 'seva' bha'te ! seva' bhate ! ci' he bhagavan gAya devAnupriye ne abhAyenuM kathana karyuM" che, te saghaLuM kathana sathA satya ja che. huM bhagavat Apa devAnu priyanuM saghaLuM kathana sathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI teene namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI sayama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para mirAjamAna thayA. sU.1 A rIte 81 ekayAsImA uddezAthI laIne 84 cAmAMzI sudhInA cAra uddezAo samApta 541-81-thI 84aaaa } 'evaM ee vi aTThAvIsa' uddegA' mA rIte yA mAyAvIsa uddeshaao| thAya che. "
Page #789
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA za041 3.84-87 sa. rAzi. kR. nairathi kotpattiH 757 ___ekaca 'vAriMzattame zatake sapta paJcAzattamoddezatazcaturazItyantA aSTAviMzatiru dazakA samAptAH // 57-84 / aha 85-112 udesagA . mUlam-sammadihi rAsijumma kaDajumma neraiyANaM bhaMte ! kao uvavajjaMti evaM jahA paDhamo uddeso| evaM causu vi jummesu cattAri uddesagA bhavasiddhiyasarisA kAyavvA / sevaM bhaMte ! 2tti // 85-88 // kaNhalessa sammadiTi rAsijumma kaDa jumma neraiyANaM bhaMte! kao uvavajjati? ee vi kaNhaleslasarisA cattAri vi uddesagA kAyavvA / evaM sammadiTThIsu vi bhavasiddhiyasarisA ahAvIsaM uddelagA kAyA / levaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti jAva 'viharai // 89-112 udesgaa|| ____ chAyA--samyagdRSTi rAziyugma kRtayugma nairayikAH khalu bhadanta ! kuta utsadha-te ? evaM yathA prathama uddezakaH / caturvapi yugmeSu catvAra udezakA bhavasiddhisadRzAH kartavyAH / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti / 85-88 / ____ kRSNalezya samyagdRSTi rAziyugma kRtayugma nairayikAH khalu bhadanta / kuta utpadhante ? ete'pi kRSNalezya sadRzAzcatvAro'pi uddezakAH krtvyaaH| evaM samyagRdRSTiSvapi bhavasiddhisadRzA aSTAviMzatirudezakAH kartavyAH / tadevaM bhadanta tadevaM bhadanta ! iti yAvaviharati // 88-112 uddezakAH // TIkA--'sammahihi rAsijumma kaDajumma neraiyANa maMte ! kao ujjati' samyagdRSTi rAziyugma kRtayugma nairayikAH khalu bhadanta ! kuta utpadhante ki nairahote haiM / 57 uddezaka se lekara 84 uddezaka samApta / // zataka 41 uddezaka 85-112 / / 'sammadidi rAsijumma kaDajumma nerajhyANaM bhaMte ! ko jvavajjati' TIkArtha-lammahi rAmijumma DajummanerajhyANaM bhaMte ! kao uvsattAvanAmAM uddezAthI caryAzI sudhInA uddezAo samApta 41-57-84 paMcyAsImAM uddezAthI aThayAsI uddezA sudhI 'sammadivI rAsijumma kaDajumma neraiyANa bhaMte / kao ubavajati'cha.
Page #790
--------------------------------------------------------------------------
________________ wq bhagavatIsUtra yikebhyo yAvadeveze vA Agatya samutpadhante iti pUrvavadeva praznaH / uttaramAhapUrvAtidezena-evaM' ityAdi, 'evaM jahA paDhamo udesao' evaM yathA prathama uddezakaH etasyaiva zatakasya prathame uddezake yena prakAreNa upapAtAdikaM kathitaM tenaiva rUpeNa ihApi sarva jJAtavyamiti / 'evaM causu vi jummesu cattAri uddesagA bhavasiddhiya sarisA kAyavvA' evaM caturvapi yugmeSu kRtayugmayojadvAparayugmakalyojeSu catvAra uddezakAH bhavasiddhikasadRzAH kartavyA yathA bhavasiddhikamakaraNe yugma catuSTayamantarbhAvya catvAra uddezakA audhikAra kathitA stathA'trApi yugma catuSTayaghaTitA vajaMti' he bhadanta ! rAziyugma meM kRtayugma pramANa samyagdRSTi nairayika kisa sthAna vizeSa se Akarake utpanna hote haiM ? kyA ve narayikoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? athavA yAvat devoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? pUrvAtideza se uttara dete hue prabhuzrI gautama se kahate haiM-'evaM jahA paDhamo uddesao' he gautama ! jisa prakAra se isI zanaka ke prathama uddezaka meM upapAta Adi kahe gaye haiM usI prakAra se ve saba yahAM para bhI kaha lenA caahiye| 'evaM causu vi jummesu cattAri uddesagA bhavasiddhiya sarisA kAyacA' isa prakAra cAra yugmoM meM kRtayugma yoja dvAparayugma evaM kalyoja meM cAra uddezaka bhavasiddhika nairayikAdikoM ke jaise kara lenA cAhiye / arthAt-jaise bhavasiddhika prakaraNa meM yugma catuSTaya ko lekara cAra audhika uddezaka kahe gaye haiM vaise hI yugma catuSTaya ko lekara yahAM para bhI cAra audhika uddezaka kaha lenA cAhiye / 'seva bhaMte / TA--'sammadivi rAsijumma kAjumma neraiyANa bhate ! ko uvavajjati' he bhagavana raziyugmamAM kRtayugma pramANa samyagdaSTinarayike kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che? zuM teo narayikamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA tiryaMcanikamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA manuSyamAMthI AvIne utpanna thAya che? ke devomAMthI AvIne utpanna thAya che? A praznanA uttaramA prabhuzrI gautamavAmIna cha -'eva jahA paDhamo uddesao' 3 gautama ! je pramANe A ekatALIsamA zatakanA pahelA uddezAmAM kahevAmAM Avela che. eja pramANe teonA upapAta vigere saghaLuM kathana ahiyAM paNa kahevuM joIe. 'eva causu vi jummesu cattAri udesagA bhavasiddhiyasarisA kAyavvA' ma prabhA bhavasiddhika aurayikanA kathana pramANe cAra yugmamAM kRtayugma, eja dvAparayugma ane kalyAjamAM cAra udezAo bhavasiddhika narayikanA kathana pramANe kahevA joIe. arthAta je pramANe bhavasiddhika prakaraNamAM cAra yugmane laIne cAra audhika uzAo kahela che, eja pramANe cAra yugmane Azraya karIne ahiyAM paNa cAra aughika udezAo kahevA joIe.
Page #791
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacantikArIkA za041 u,85-88 ru. sa. rAziyugma kR. nairathikotpAta.759 catvAra uddezakA : kartavyA iti / seva bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' tadevaM bhadanta ! tadeva bhadanta ! iti / // 85-88 // ekacatvAriMzat zatake samyagdRSTezcatvAra audhikAH smaartaaH| 'kaNhalessa sammadihirAsijumma kaDajumma neraiyANaM bhaMte ! kao uvavajjati' kRSNalezya samyagdRSTi rAziyugma kRtayugma nairayikAH khala bhadanta ! kuta utpadyante kiM nairayikebhyo yAvaddevebhyo vA Agatya samutpadyante iti pUrvavadeva praznaH / uttaramAha-pUrvAtidezena 'eevi' ityAdi, 'eevi kaNhalesa sarisA cattAri vi uddesagA kAyayA' ete'pi kRSNalezya sadRzA etacchatakIya paJcamoddezakasahazA sevaM bhaMte ! si' ina padoM kA artha pUrvokta jaimA hI hai / 41 ve zataka meM ye samyagdRSTi ke cAra audhika uddezaka samApta hue // 41, 85-88 // 'kaNhalessa sammaddiSTi rAsijumma kaDajumma nerahayANaM bhaMte / ko uvavati' ityAdi / TIkArtha-'kaNhalessa sammaddiSTi rAsijumma kaDajummaneraiyANaM bhaMte ! kao uvavajjati' he bhadanta | rAziyugma meM kRtayugma pramita kRSNale. zyAvAle samyagdRSTi nairayika kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote haiM ? kyA ve nairayikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA yAvat devoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? pUrvAtideza dvArA uttara dete hue prabhuzrI gautama se kahate haiM-'eevi kaNhalessasarisA cattAri vi uddesagA 'seva bhate ! seva bhate / tti' 8 lagavan mA5 haivAnupriye 2 prabhArI kahela che, te saghaLuM kathana sarvathA satya ja che, he bhagavana ApI devAnupriye kahela saghaLuM kathana sarvathA satya che, A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI namaskAra karyA vaMdanA namaskAra karIne te pachI saMyama ane tapathI potAnA AtmAne bhAvita karatA thakA potAnA sthAna para birAjamAna thayA. A rIte samyagdaSTinA cAra audhika uddezAo samApta 141-85-88 'kaNhalessa sammadiTTI rAsijumma kaDajumma neraiyANa bhate / kao uvajjati TIrtha-'kaNhalesa sammadiTThI rAsijumma kaDajumma neraiyANa mAte ! ko uvajjati' bhagavana rAziyubhamAM kRtayugma pramANa vezyAvANA sabhyaSTi narayike kayA vizeSathI AvIne utpanna thAya che? zuM teo nairayikemAthI AvIne utpanna thAya che athavA tiryaMca nikomAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA manuSyamAthI AvIne utpanna thAya che ? athavA devAmAMthI AvIne utpanna thAya che? praznano uttara atideza dvArA ApatAM gautamarAmIne prabhuzrI 33 cha -'eevi kaNhalesasarisA cattAri vi udesagA kAyavvA' he gautama !
Page #792
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI catvAro'pi udezakAH kRtayugma iyoja dvAparayugma kalyoja ghaTitAH kartavyA / 'evaM sammAhiTima vi bhavasiddhiyasarisA aTThAvIsaM uddesagA kAyacyA' evaM samyagraTiSvapi rAziyugma kRtayugmasyai kA, samyagdRSTizyojasya dvitIyaH samyadRSTi dvApara yugmasya tRtIyaH, samyagdRSTi kala yojasya caturthaH, te ete catvAra udezakA audhikAra 4, tataH kRSNalezya sampadRSTa yugmAdi ghaTitasya catvAraH / evaM nIlalezya kAyanchA' he gautama ! inake sambandha meM bhI kRSNalezyAvAloM ke jaiseisI zataka ke pAMcaveM uddezaka ke jaise-cAra uddezaka-kRtayugma, jyoja mAparayugma aura kalyoja pada dhaTina cAra uddezaka-yanAlenA caahiye| 'evaM sammadidvisu vi bhavasiddhiya sarisA aTTAvIsaMuddesagA kAyavyA' isI prakAra se samghadRSTiyoM ke sambandha meM bhI bhavasiddhika nairayikaAdikoM ke jaile aThAIsa uddezaka, dhanAlenA cAhiye / ve isa prakAra se banate haiM-rAziyugma meM kRtayugmapramita samyagdRSTi nairayikAdikoM kA prathama uddezaka jyoja rAzipramita samyagdRSTi nairayika AdikoM kA dvitIya uddezaka, dvAparayugma rAzipamita samyagdRSTi nairayikAdikoMkA tRtIya uddezaka lyojarAzipramita samyagdRSTi nairakAdikoMkA caturtha uddezaka aise ye cAra uddezaka audhika haiM / tathA-kRtayugmAdirAzi: pramita kRSNalezyAvAle sampadRSTi nairayikAdikoM ke cAra uddezaka, tathA A rAziyugmamAM kRtayugma pramANa kuSNulezyAvALA samyagdaSTi nairayikanA saMbaMdhamAM paNa kRSNalezyAvALAnA kathana pramANe arthAt A ekatAlIsamAM zatakanA pAMcamA uddezAnA kathana pramANe eTale ke kRtayuma, cora, dvApara yumbha, sane yApayuta yA2 deshaa| manAvI devA evaM sammahidvisu vi bhavasiddhiyasarisA aTThAvIsaM udesagA kAyavvA' mA prabhaai sabhyaSTi vALAonA khUnyamAM paNa bhavasiddhika nairayikanA kathana pramANe aThayAvIsa udezAo samajI levA, te A pramANe bane che rAziyugmamAM kRtayugma pramANa samyagdaSTi nairayikonA sambandhamAM pahelo udezo. 1 jarAzi pramANa samyagdaSTi nairayikonA sambandhamAM bIjo udeza. 2 dvAparayugmarAzi pramANa samyagdaSTi narayikonA saMbaMdhamAM trIje uddeze. 3 kaja rAziprama Na samya Ti narayikanA saMbaMdhamAM cothe udeze. 4 A pramANe cAra auvika udezAo tathA kutayuma vigere rAzipramANa kuSNulehyA LA samyagdaSTi nairayikanA saMbaMdhamAM cAra uddezAo tathA kRtayuma vigere rAzipramANa nIlalezyAvALA samyagdaSTi nairayikanA saMbaMdhamAM cA2 uddezAo tathA kRtayugma vigere rAzi pramANe tejalezyAvALA samyagdaSTi narayikonA saMbaMdhamAM cAra
Page #793
--------------------------------------------------------------------------
________________ ameyacamkiA TIkA za041 1,69-112 kR. sa rAzi, ka. nairayikotpAtaH 761 kApotaleiya tejolezya padgalezya zurujalezyAnAM pratyezasya catvAra catvAra uhe. zakA stadevaM sarva saMDAlanayA aSTAviMzatirudezakA bhavanti, iti / 'sevaM aMte ! seva' bhaMte ! tti' jAba viharai tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti yAvadviharati / 'ekacatvAriMzattame zatake 89-112 uddezakAH samAptAH / / kRtayugmAdirAzimitta nIlalezyAvAle sampaSTi naiyikAdiloM ke pAra uddezaka, tathA kRtayugmAdirAzimita kApotopAbAle sampaSTi nairayikAdikoM ke cAra uddezaka tathA kRtayugmAdi rAzipramita tejo lezyAvAle samyagdRSTi asurakumArAdikoM ke cAra uddezaka, tathA kRtayugmAdigazipramita pAlezyAvAle samyagdRSTi tiryapaMcendriya AdikoM ke cAra uddezaka aura kRtayugmAdizazipramitA zuklalezyAcAle sampaSTi tiryakrapaMcendriya AdikoM ke cAra udezaka isa prakAra 6 lezyA sambandhI 24 uddezaka ye haiM saSa kula milAkara yahAM 28 uddezaka hote haiM / seva bhate ! seva bhaMte ! ti jAba viharaha' he bhadanta ! jaisA Apane yaha kahA hai yaha saba sarvathA satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyaa| vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gye|| __ zataka 41 uddezaka 89se 112 taka samApta hue // uddezAo tathA kRtayugma vigere rAzi pramANa pamalezyAvALA samyagdaSTi nacikenA sa ba dhamAM cAra udezAo tathA kRtayugma rAzipramANu zukalezyAvALA samyagdaSTi naiyikanA saMbaMdhamAM cAra udezAo A rIte che vezyAsaMbaMdhI 24 covIsa uddezAo thAya che. ane badhA maLIne ahiyAM 28 aThayAvIsa udezAo thAya che. 'seva' bhaMte / seva bhaMte ! tti jAva viharaI' 3 sasapan mAya devAnupriye A viSayamAM je kathana karyuM che, te saghaLuM kathana sarvathA satya ja che. he bhagavad Apa devAnupriyanuM kathana sarvathA satya ja che, A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdana karI namaskAra karyA vaMdanA nasarakAra karIne te pachI saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. sU01 nevyAsIma uddezAthI 112 ekasolAra sudhInA vIsa udezAo samApta 41-89 thI 112 bha0 96
Page #794
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI // aha 113-140 uddesagA / / mUlam--micchAdiTri rAsijumma kaDajumsa neraiyANaM bhaMte ! kao uvavajjati ? evaM estha vi micchAdiTri abhilAveNaM aavasiddhiya larilA aTThAvIlaM uddesagA kaayvyaa| sevaM bhaMte! se bhaMte! ti // // 113-140 uhesagA smttaa|| ___ chAyA-mithyAdRSTi rAziyugma kRtayugma nairayikAH khalu bhadanta ! kuta utpadhante ? evamatrApi mithyAdRSTayabhilA penAbhavasiddhikasadRzA aSTAviMzatiruddezakA kartavyAH / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti / 113-140 uddezakA smaaptaaH|| TIkA-micchAdidvirAsijumma kaDa jumma neraiyANaM bhaMte ! ko uvadajjati' mithyApTi rAziyugma kRtayugma nairayikA : khalu bhadanta ! kuta utpadhante kiM nairayikebhyo yAvadevebhyo vA Agatya samutpadyante iti pUrva vadeva praznaH / uttarayatyatidezadvAreNa-'eva' ityAdi, evaM estha vi micchAdiSTi abhilAveNaM abhavasiddhiya ||shtk 41 uddezaka 113-140 // 'micchAdihirAsijumma kaDa jummanerayANaM bhaMte! ko udaya jaMti' ityaadi| ___TIkArtha-micchAdiSTisijumna kaDajummanerayANaM bhaMte ! kouvavajjati he bhadanta ! rAziyugma meM kRtayugvarAzipramita mithyAdRSTi nairayika kisa sthAnavizeSa le Akara utpanna hote haiM ? kyA ve nairathikoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? athavA dhAvat devoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? atidezAdvArA uttara dete hue prabhuzrI gautaya se kahate haiM-'evaM ettha vi ekataramA uddezAthI ekasacALIsa sudhInA udezAonuM kathana 'micchAdivi rAsijumma kaDajummaneraiyANaM bhaMte ! kao uvavajaMti' tyA --'micchAditi rAsijummakaDajumma neraiyANa bhaMte ! kao uvavati' he bhagavad rAziyugmamAM kRtayugma 2 zipramANu mithyASTi narayike kyA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che? zuM teo narayikomAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA tiryacanikamAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA manuvyomAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA jemAMthI AvIne utpana thAya che? atideza dvArA A praznane uttara ApatAM bhuzrI gautama svAmIne kahe.
Page #795
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramiyabAdakA TIkA za041 u.113-140 mi. rAziyugma kR. nairayikotpAtaH 763 sarisA aTTAvIsaM uddesagA kAyanA' evaM pUrvavadevatrApi mizrAdRSTayamilApenA bhavasiddhika sadRzA aSTAviMzatiruddezakAH kartavyAH, yathA'bhavasiddhikapakaraNe aSTAviMzaviruddezakAH kavitA stenaiva rUpeNa audhikodezakastathA paDlezyAntI. veNa paDaddezakA militvA saptoddezakAH sarvatra kRtayugmAdicaturvidhayugmAnu pravezenA. STAviMzatirudezakA vaktavyAH, pUrva yatrAmavasiddhikapadaM dattaM tatra prakRte mithyAdRSTipadaM deyam / 'sevaM bhate / setra bhate / tti' tadeva bhadanta tadeva bhadanta iti / 113-140 uddezakAH samAptAH // micchAdiTThi abhilAveNaM abhavasiddhiyasarisA aTTavIsaM uddesagA kAyavvA' he gautama ! inake sambandha meM bhI mithyAvRSTi pada ke uccAraNa se abhavasiddhika nairathikAdikoM ke jaise 28 uddezaka canAlenA cAhiye / inameM cAra audhika uddezaka haiN| aura 6 lezyA lambandhI 24 uddezaka haiN| saba milakara 28 uddezaka ho jAte haiM / inake banAne kI vidhi Upara prakaTa kI jA cukI hai| isa prakAra pahile jahAM bhavasiddhika padakA prayoga kiyA gayA hai vahAM vahAM prakRta meM mithyAdRSTi padakA prayoga karanA cAhiye / 'seva bhate / seba mate !ti' he bhadanta jailA Apane yaha kahA hai vaha svadha satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautama ne prabhuzrI ko vandanA kI aura namaskAra kiyaa| indanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna che hai-'evaM esthavi micchAdiTThi abhilAveNa abhavasiddhiyasarisA aTThAvIsa uddekhagA kAyavvA' he gautama ! ma sadhamA 5 mithyATa se pahanAyA29 sAthai abhavasiddhika nairayikanA kathana pramANenA 28 aThayAvIsa uddezAo kahevA joIe. AmAM pa. 4 cAra vika uddezAo thAya che. ane cha vezyA saMbaMdhI 24 grevIsa uddezAo thAya che. e rIte badhA maLIne 28 aThayAvIsa udezAo thaI jAya che A aThayAvIsa uddezAo kahevAnI rIta upara pahelAM batAvavAmAM Avela che, te pramANenI samajavI. A rIte pahelAM jyAM abhavasiddhika e padane pravega karavAmAM Avela che. tyAM tyAM mithyAdaSTi padane prayAga karIne saghaLuM kathana kahevuM joIe. 'seva bhate / seva bhaMte ! tti' De mazavan mA5 hepAnupriye sA samayamA je kathana karyuM che, te saghaLuM kathana sarvathA satya che. he bhagavana Ape devAnupriyanuM saghaLuM kaghana sarvathA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI ane namaskAra karyA vaMdanA namarakAra karIne te pachI
Page #796
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIsa 764 _ 'aha 141-168 udesamA / mUlam-zAhapakkhiya rAkhijumna kaDajumma neraiyANaM bhaMte ! phao uvavajjati evaM ettha vi abhavasiddhiyasarisA aTThAvIsaM uddesagA kAyavvA / levaM bhaMte! levaM bhaMte ! tti| // 141-168 uddesagA smttaa|| chAyA--kRSNapAkSika rAziyugma kRtayugma nairayikAH khalu bhadanta ! kuta utpa. dhante evamatrApi abhavasiddhikasahazA aSTAviMzatirudezakAH samAptAH / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti // 141-168 uddezakA smaaptaaH|| TIkA--'kaNhapa kviya rAsijumma kaDajumma neraiyANaM bhane ! kao uvava jjaMti' kRSNapAkSika rAziyugma kRtayugma nairayikAH khalu bhadanta ! kuna utpadhante kiM nairayikebhya Agatya yAvadevebhyo vA Agatyotpadyante iti pUrvavadeva praznA, uttaramAha atidezadvAreNa-'evaM' ityAdi, 'evaM ettha vi abhavasiddhiyaptarisA para virAjamAna ho gaye / zataka 41 uddezaka 113-140 samApta hue / zataka 41 uddezaka 141-168 // 'kaNahapakkhiya rAsijumma kaDajumma nerayANaM bhate ! ko uvavajjati' TIkArtha-'kaNhapakkhiyarAsijumma kaDajumma nerajhyANaM bhate! kao jabavajjeti' he sadanta ! rAziyugma kRtayugmarAzipamita kRSNapAkSika nairayika kisa sthAnavizeSa se Akarake utpanna hote hai ? kyA ve nairadhikoM meM se bhAkarake utpanna hote haiM athavA yAvat devoM meM se Akara ke utpanna hote haiM ? atidezadvArA isa prazna kA uttara dete hue prabhuzrI gautama se kahate saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA rathAna para birAjamAna thayA. sU015 ekoteramA udezAthI e cALIsa sudhInA aThavIsa udezAo saMpUrNa ||41-113-thii 140 // ekaekatALIsamA uddezathI ekase aDasaTha sudhInA aThayAvIsa uddezAonuM kathana prArama-'kaNhapakkhiya rAsijumma kaDajumma neraiyANa bhaMve ! ko ubavajjati' 8. TI -kaNhapakliya rAkhijumma kaDajummanera iyANa bhaMte ! kao uvavajjati' he bhagavad raziyugmamAM kRtayugma rAzi pramANa kRSNapakSavALA nairayike kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che? zuM teo nAvike mAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA tiryaMcanimAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA manuSyomAMthI AvIne utpanna thAya che? athavA devAmAMthI AvIne utpana thAya che? atiza dvArA A praznane uttara gautamasvAmIne ApatAM prabhuzrI
Page #797
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradrikA TIkA 2041 u. 141-168 kR rAziyugma kR. nairayikotpAtaH 765 aTThAvIlaM udesamA kAyannA' evam pUrvaH dezatrApi kRSNapAkSika prakaraNe'pi abhavasiddhikatradeva / STAviMzatiru dezakAH karttavyAH, yathA - abhavasiddhika prakaraNe'STAviMzatirudezakAH kathitAH tathaivAtrApi tenaiva rUpeNa aSTAviMzatiruddezakAH karttavyAH setraM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti' tadevaM bhadanta / tadevaM bhadanta iti / 'ekacatvAriMzattame zatake ekacatvAriMzadadhikazatatamAdArabhyASTa paSTayadhika zataparyantA - uddezakAH samAptAH // 141 - 168 / / - he gautama! ' evaM ettha vi abhavasiddhiya saritA aTThAvIsa uddesagA kAvvA' pahile ke jaise yahAM para bhI - isa kRSNapAkSika prakaraNa meM bhI- abhavasidadhika nairacikakAdikoM ke jaise 28 uddezaka banAlenA cAhiye / ataH abhavasiddhika prakaraNa meM jaise aTThAIsa uddezaka kahe gaye haiM vaise hI uddezaka 28 yahAM para kara lenA cAhiye | 'seva' bhate ! seva' bhate ! nti' he bhadanta ! jaisA Apane yaha kahA hai vaha sarvathA satya hI hai 2 / isa prakAra kahakara gautamane prabhuzrI ko bandanA kI aura namaskAra kiyA, vandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapase AtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye / // 141 se lekara 168 taka ke uddezaka 41 veM zataka meM samApta hue / - 'eva ettha vi abhavasiddhiyasarisA aTThAvIsa uddesagA kAyavvA' he gautama pahelAM kahyA pramANe ahiyAM paNa A kRSNapAkSikanA prakaraNamAM paNa abhavasiddhika naiyikAnA kathana pramANe aThayAvIsa 28 uddezAo banAvIne kahevA joI e. jethI abhavasiddhika prakaraNamAM je pramANe aThayAvIsa uddezAe kahevAmAM AvyA che, eja pramANenA 28 aThayAvIsa uddezAo ahiyAM paNa vAle. 'seva bhaMte ! seva' bhaMte / tti' he bhagavan yA viSayabhAM sAtha devAnupriye je pramANe kahela che, te saghaLuM kathana sa`thA satya ja che. he bhagavan Apa devAnupriye kahela saghaLuM kathana saCthA satya ja che. A pramANe kahIne gautamasvAmIe prabhuzrIne vaMdanA karI tene namaskAra karyAM vadanA namaskAra karIne te pachI sayama ane tapathI peAtAnA AtmAne bhAvita karatA thakA peAtAnA sthAna para birAjamAna thayA. prasU015 ekasesa ekatALIsamA uddezAthI akasesa aDasaTha sudhInA ayAvIsa uddezAe samApta 541-141 thI 168nA
Page #798
--------------------------------------------------------------------------
________________ ANCHORE megesaninema bhagavatIsUtra 'aha 169-196 uddesagA' mUlam-sukkapakkhiya rAsijumma kaDajumma neraiyANaM bhaMte ! kao uvavajaMti evaM ettha vi bhavasiddhiyasarisA aTThAvIsaM uddesagA bhvNti| evaM ee savve vi channauyaM uddesagasayaM bhavaMti rAsijummasayaM // 41-196 // jAva sukkalessA sukkapakkhiya rAsijumma kaliogavemANiyA jAva jai sakiriyA teNeva bhavaggahaNeNaM sijhaMti jAva aMtaM kareMti ? No iNaTe smjhe| sevaM bhaMte ! sevaM bhaMte ! tti, bhagavaM goyame samaNaM bhagavaM mahAvIraM tikkhutto AyAhiNapayAhiNaM karei, karettA vaMdai namasai, vaMdittA namaMsittA evaM vayAtIevameyaM bhaMte ! tahameyaM bhaMte ! avitahameyaM saMte! asaMdiddhameyaM bhaMte ! icchiyameyaM bhaMte! paDicchiyameyaM bhaMte ! icchiyapaDicchiyameyaM bhaMte ! sacceNaMe samaDhe je NaM gambhe vayaha tti kaTu apUtivayaNA khalu arihaMtA bhagavaMto samaNaM bhagavaM mahAvIra vaMdai namasai, vaMdittA namaMsittA saMjameNaM tapalA appANaM bhAvamANe viharaI // 169-196 // igacattAlIsaimaM rAsijummasayaM samattaM // 41 // bhagavaI smttaa| chAyA--zuklapAkSikarAziyugma kRtayugmanairayikAH khala bhadanta ! kuta utpadhante ? evamatrApi bhavasidUdhika sahazA aSTAviMzatirudezakA bhavanti evamete sarve'pi paNNavatIkamuddezakazataM 196 bhavati rAziyugmazave // 41-196 // ___ yAvat zukkalezyAH zuklapAkSikarAziyugma kalyoja vaimAnikAH yAvat yadi sakriyAH tenaiva bhavagrahaNena siddhayanti yAvadantaM kurvanti ? nAyamarthaH samarthaH / tadevaM bhadanta ! tadevaM bhadanta ! iti bhagavAn gautamaH zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM vikRtva AdakSiNapadakSiNaM karoti kRtvA vandate namasyati vanditvA namasthitvA evamavAdI-evametad bhadanta ! tathyametat bhadanta ! avitayametad bhadanta ! asa. digdhametada bhadanta ! icchitametad bhadanta.! pratIcchitametada bhadanta ! icchitapratIcchitamend bhadanta ! satyaH khalu eSo'rthaH yat khalu yUyaM vadatha iti kRtvA
Page #799
--------------------------------------------------------------------------
________________ referrer 041 u. 169 - 196 zu. rAziyugma kR. nairayikotpAtaH 767 apUtivacanAH khalu arhanto bhagavantaH zramaNa bhagavantaM mahAvIraM vandate namasyati vanditvA namayitvA saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharati // 41 // ekacatvAriMzattamaM rAziyugma zataM samAptam // 41 // bhagavatI mAtA TIkA - 'sukkapakkhiya rAsijumma kaDajumma neraiyANaM bhaMte! kao uvavajjaMti' zukLapAkSikarAziyugma kRtayugma nairayikAH khalu bhadanta / kuta utpadyante kiM nairayikebhya Agatya yAvaddevebhyo vA Agatya samutpadyante iti pUrvavadeva praznaH uttaramAha - ihApi pUrvAtidezenaiva ' evaM ' ityAdi, 'evaM ettha vi bhavasiddhiyasarisA bhAvI uddegA bhavaMti evaM pUrvavadevAtrApi zuklapAkSike'pi bhavasidadhika sadRzA aSTAviMzatiruddezakA bhavanti catvAra audhikAH kRtayugmAdi catuSTaya ghaTitAH || zataka 41 uddezaka 169 - 196 / / 'sukkapakkhiya rAsijumma kaDajumma neraiyANaM bhaMte ! kabhI uvayajjaMti' ityAdi / TIkArtha - 'sukkapakkhiya rAhijumma kaDajummaneraiyANaM bhaMte ! kao jayavajjaMti' rAziyugma meM kRnayugmarAzipramANa zuklapAkSika nairafor he bhadanta ! kisa sthAna vizeSa se Akara ke utpanna hote hai ? kyA ve nairayikoM meM se Akarake utpanna hote haiM ? athavA yAvat devoM meM se Akarake utpanna hote hai ? isa prazna kA uttara bhI pUrvAtidezadvArA dete hue bhagavAn gautamasvAmI se kahate haiM - ' evaM ettha vi bhavasiddhiyasarisA aTThAvIsa uddegA bhavaMti' he gautama! pUrva ke jaise yahAM zuklapAkSika ke sambandha meM bhI bhavasiddhika nairavikAdikoM ke prakaraNa ke jaise 28 uddezaka hote haiM / ina ekase egaNasittaramA uddezAthI ekaseA chantu sudhInA uddezAonuM kathana 'sukapakkhiya rAkhijumma kaDajumna neraiyANaM bhave ! kao uvavajjati' chatyAhi TIartha - 'sukka pakkhiya rAsijummakaDajumma negiyANaM bhate ! kao uvavajjati' rAziyugmamAM mRtayugma rAzipramANu zukalapAkSikanA nairayikA he bhagavan kayA sthAna vizeSathI AvIne utpanna thAya che ? zuM tee nAyikAmAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA tiya cacce niAmAMthI AvIne utpanna thAya che ? athavA manu caiAmAMthI AvIne utpanna thAya che athavA deveAmAMthI AvIne utpanna thAya he ? yA prazna uttara atideza dvArA AyatAM prabhuzrI - ' evaM ettha vi bhavasiddhiyasarisA aTThAvIsa uddegA bhavati' he gautama bhavasiddhihInA *na prama Ne. ahiyAM zukalapAkSikanA saMbaMdhamA pazu 28 aThyAvIsa uddezAe
Page #800
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ga bhagavatI pahalezyA ghaTanA zitirityezmaSTAviMzatikadezakA yavanti, 'evaM ee sabve vi chanauyaM uddesyaM bhavaMti rAsijummasara' aSTAviMzatirodhikAH, aSTAviMzatiavasiddhikasya, aSTAvizatya navasidhikasya samyagTaSTi midhyAdRSTi kRSNapAkSika zupAkSikA sarvasaGkalanayA evamete eveM'pi SaNNava vikamupezakazataM bhavati rAziyugmazate rAziyugmazava ke ekacatvAriM 'jasame sarve'pi uddezAH paNavatyuttarazatabhamANA bhavantItyarthaH / ' jAca sukalessA sukkapakkhiyarA sijumma kaliyogameM kRtayugmAdi cAra pada ghaTita pyAra to adhika uddezaka haiM aura kRSNazyAdi 6 leiyAoM ke 4-4 uddezaka haiM / isa prakAra saca 24 uddezaka ho jAte haiM / 'evaM ee sacce vi channavayaM uddesagasagaM bhavati rAsijummasae' isa prakAra se isa rAziyugma zataka meM samasta uddezaka 196 ho jAte haiM / inameM 28 audhika uddezaka haiM / bhavasiddhika nairayikoM ke 28 uddezaka haiM | abhavasidvinairayikoM ke 28 uddezaka hai / samyagdRSTi nairayikoM ke 28 uddezaka haiM / midhyAdRSTi narayikoM ke 28 uddezaka hai zuklapAkSika nairayikoM ke 28 uddezaka haiM / aura kRSNapAkSika nairayikoM ke 28 uddezaka haiN| saba milakara ye ila rAziyugma zataka se 196 uddezaka haiM / 'jAba sukkalessA sukkapakkhiya rAsijumma kalioga vemAniyA' he bhadanta ! yAvat rAziyugma meM phalyoja rAzinita zuklalezyA thAya che, temAM kRtayugma vigere cAra pado yukata cAra uddezA aughika udde zAe thAya che, ane kRSNulezyA vigere cha lesyAeAnA cAra-cAra uddezAo thAya che. gadhA bhajIne madhyAvIya uddezAo thA laya hai. 'evaM ee savve vi channauyaM' uddegasvayaM bhavaMti gasijummasae' mA rIte mA rAziyugma zatambhAM badhA maLIne ekasechannu uddezAo thAya che temAM 28 aThayAvIsa uddezAe che, bhavasiddhika nairayikAnA 28 aThayAvIsa uddezAo che. abhavasiddhika nairayikAnA saMbaMdhamAM 28 aThayAvIsa uddezAe thAya che. samyagdaSTi nairiyekAnA samadhamAM Theya vIsa uddezAe thAya che. mithyArdaSTi rariyakAnA sa dhamAM aThayAvIsa uddezAo thAya che. zulapAkSika naiyikAnA saMbadhamAM aThayAvIsa uddezAe thAya che ane kRSNapAkSika nairayikAnA samadhamAM ayAvIsa uddezAe thAya che. A madhA maLIne A rAziyugma zatakamAM 196 ekaseAchannu uddezAo thAya che. 'jAva sukkalessA sukkapakliya rAkhijugma kaliyoga vemANiyA' he lagana thAvat rAziyugmamAM kalyAja rAzipramANa zukalalezyAvALA zukalapAkSika naiyika
Page #801
--------------------------------------------------------------------------
________________ praterfer TIkA za041 u. 169.196 zu. zu. rA. kaliyo0 siddhatvam 769 vaimANiyA' yAvacchuklalezyA zukLapAkSika rAziyugma kalpoja vaimAnikAH yAva "spadena kRSNalezya nIlalezya kApotavezya tejolezya padUmalezya zuklapAkSika kRtayugmataM Arabhya zuklapAkSika rAziyugma kalyoja vaimAnikAntAnAM pUrvavarttinAM saMgrado bhavati iti / 'jAva jar3a sakirikA teNetra bhavaggaNeNaM sijyaMti - jAva aMta kare vi' - yAvat yadi sakriyA stenaiva bhavagrahaNena siddhayanti yAvadantaM kurvanti ? atra prathama 'yAvatpadena prathamodezakIya : 'yadi sakriyA' etatpUrvatana saMpUrNasya prakaraNasya saMgraho bhavati / dvitIya yAvatpadena buddhayanti mucyante parinirvAnti sarvaduHkhAnA mityasya grahaNaM bhavatIti sakriyAH sarve tenaiva bhavagrahaNena siddhayantItyAdi praznaH, uttaramAha ! $ vAle zuklapAkSika vaimAnika 'jAva jai sakiriyA' yAvat yadi ve 'sakriya hai' to kyA 'teNeva bhavaggahaNeNaM sijjhati' usI bhava se siddha hote haiM ' 'jAva aMtaM kareti' yAvat samasta duHkhoM kA anta karate haiM? yahAM prathama yAvatpada se aisA pATha gRhIta huA hai ki rAziyugma meM kRSNalezyAvAle, nIlaleivAvAle, kApotaleiyAvAle, tejolezyAvAle, padmazyAvAle kRtayugma rAzipramANa pramita, jpojarAzi pramANa pramita, dvAparayugmarAzipramANa pramita evaM kalpoja rAzipamANa pramita zukla pAkSika taka ke vaimAnikadeva haiM ve kyA usI bhava grahaNa se siddha hote haiM - yAvat- buddha hote haiM, mukta hote haiM, parinirvAta hote haiM aura sarva duHkhoMkA anta karate haiM ? 'jAba jai sakiriyA' isa pATha meM jo yAvatpada AyA hai usase sakriyapada ke pUrva meM Agata jo pATha hai vaha saba gRhIta huA hai / yaha pATha isI zataka ke prathama uddezaka meM A cukA hai / isa t 'jAva jai sakiriyA' yAvat le tethe DiyA sahita hoya to zu 'veNeva bhavaggahaNeNaM siljha ti' zena lavamAM siddha thAya che ? 'jAba aMta' kare'ti' yAvat samasta duHkhAne! ata karaze ? ahiyAM pahelA cAvapadathI eve pATha grahaNa karAyeA che ke-rAziyugmamAM kRSNavezyAvALA nIlalezyAvALA kApe talezyAvALA teolezyAvALA, padmalezyAvALA je kRtayugma rAzipramANu pramita, caiAja rAzi pramANuvALA, dvAparayugma rAzipramANavALA. ane kalyAja rAzipramANuvALA, zukalapAkSika sudhInA vaimAnika devA che, tee zuM eja bhagrahaNuthI siddha thaI jAya che? yAvata yuddha thAya che? mukata thAya che ? parinirvAMta thAya che? ane sarva hu.jono mata re che ? 'jAtra jai sakiriyA' mA pAThayAM yAvapada Avela che, tenAthI sakriya e padanI pahelAM je pATha Avela che, te saghaLeA pATha grahaNa karAyeA che, A pATha A zatakanA pahelA uddeza mA 570 Ro
Page #802
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatIs 'sama' nAyamarthaH samarthaH devA ete tenaiva bhavagrahaNena na siddhayanti devAnI simAvAditi bhAvaH | 'seva' bhaMte! seva' bhate / tti' tadeva' bhadanta ! tadevaM maMda| iti kathayitvA 'bhAva' goyame' bhagavAn gautamaH 'samaNaM bhagavaM mahAvIra taM mahAvIram 'vikkhuto AyAhiNaM payAhiNa kareDa' trikRtvaH -trivA 1 770 zrama - zyU AdakSiNaM pradakSiNaM karoti, 'karettI' kRtvA 'cadai namasaha' vandate namasyati' after namakhiyA' canditvA namasthitvA 'eva' kyAsI' evam vakSyamANaprakAreNa anAdIda - 'evameyaM bhaMte' evad madanta / yad devAnumiyeNa kathitaM tat evameva 'sahameyaM bhaMte / ' tathyaM - satyametad bhadanta ! 'avitaha meyaM bhaMte!" avitathametad bhadanta ! prazna ke uttara meM prabhuzrI kahate haiM-'No iNDe samaTTe' he gautama! yaha artha samarthita nahIM huA hai| kyoMki jo deva hote haiM ve isI bhavagrahaNa se siddha nahIM hote haiM devoM ke siddhi kA abhAva rahatA hai | 'sevaM bhaMte! seva te ! tti' he bhadanta ! jaisA Apane yaha kahA hai vaha saba sarvathA satya hI hai 2 | isa prakAra kahakara 'bhagavaM goyame' bhagavAn gautamane 'samaNaM bhavaM mahAvIraM' zramaNa bhagavAn mahAvIrako 'tikkhutto AgrAhiNaM payAriNaM kareha' tIna bAra AdakSiNa pradakSiNa kiyA / 'karettA vaMdaha, namasaI' AdakSiNa pradakSiNa karake bandanA kI, namaskAra kiyA / ' vaMdittA namasittA' candanA namaskAra kara phira unhoMne prabhuzrI se 'evaM vyAsI' aisA kahA 'ekameyaM bhate ! tahaseyaM bhaMte ! 'avitaha meyaM bharate ! asaMdiddhameyaM bhate ! icchiyameyaM bhate ! paDicchivameyaM bhate ! 'he bhadanta ! jaisA Avela che, A praznanA uttarasAM prabhuzrI gautamasvAmIne uDe he he-'No iNTTe samaTTe' he gautama! yA artha azabhara nathI. bha I - saDiya hoya che, tethe Aja bhavagrahaNathI siddha thatA nathI sakriyAne siddhinI prAptinA abhAva rahe che. seva bha'te ! seva bha'te ! tti' lagavan yAya hevAnupriye ne prabhA uthana karela che, te saghaLuM kathana saCthA satya ja che. he bhagavan Apa devAnupriyanuM saMghaNuM sthana sarvathA satya 4 hai sA pramAye ahIne 'bhagava' goyame' bhagavAn gautamasvAmI 'khamaNa bhagavaM mahAvIra' zrama lagavAna mahAvIrane ' tikkhuto AvAdiNa N payAhiNa' karei' yuvAra mAkSiSu prakSiSyA urI 'karettA vaMdai namasa' kSirIne vadhanA rI namaskAra aryA. 'vaMdittA namakhittA' banA namaskAra 4rIne tethe|ye aluzrIne 'pavaM' vayAsI' mA prabhA' 'evameya' aMte taimeya bhaMte ! avitahameya bhate ! asaMdiddhameya' bhate ! icchiyameya bhaMte! paDi cchiyameya bha'te !' he bhagavana Aya hevAnupriye ke prabhAta he, te sadhaNu uthana dakSiya
Page #803
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramaiyacandrikA TIkA za041 u.169-196 zu. zu. rA. kaliyo siddhatvam 771 he bhadanta! avitathaM sarvathaiva satyamityarthaH 'asaMdiddha meyaM bhaMte !' asaMdigdhamsandeharahitaM yathA bhavettathA etat 'icchiyaseyaM bhaMte !' icchitam abhilApAviSayIbhUtam etad bhavaduktam 'paDicchiyameyaM bhaMte' pratIcchitaM yakagAbhilapitametat / 'icchiyapaDicchiyameyaM bhate' icchita pratIcchitametat bhadanta ! 'sacceNaM esamaDe' he bhadanta ! devAnupiyeNa kathita epaH khalu arthaH sarvathaiva satyaH / 'jaNNaM tumbhe vadaha' yat khalla yUyaM vadatha tti kaTu' iti kRtvA-kathayitvA, ityarthaH, 'apUtivayaNA khalu arihaMtA bhagavaMto' apUti vacanAH khalu arhanto bhagavantaH / pUtidoSaH sagato yasya vacanAra itthaM bhUnA stIrthakarA bhavanti, etAdatA vacanAtizayatvaM vodhitam' evaM kathanAnantaraM bhagavAn gautamaH 'samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdai namasai' zramaNaM bhagavantaM mahAvIraM bandate namasvati 'baMdittA namaMsittA' vanditvA namasthitvA 'saMjameNa tapasA apyANaM bhAve pANe viharai', saMyamena tapasA AtmAnaM bhAvayan viharatIti / iti zrI-vizvavikhyAtajAvallabhAdipadabhUpitavAlabrahmacAri - 'jainAcArya pUjyazrI-ghAsIlAlaprativiracitAyAM zrI bhagavatImatrasya' prameyacandrikAkhyAnAM vyAkhyAyAM rAziyugmazatamekacatvAriMzattamaM zataM samAptam // 41 // // bhagavatI samAptA // Apa devAnupriyane kahA hai vaha aisA hI hai / 'tahameyaM bhaMte 'he bhadanta ! yaha sarvathA satya hI hai / he bhadanta ! yaha asaMdigdha hI hai he bhadanta ! yaha mujhe iSTa hai / he bhadanta ! yaha mujhe svIkRta hai| 'icchiyapaDicchiyameyaM bhaMte !' he bhadanta / yaha sujhe Icchita pratIcchita hai| 'sacceNaM esamajaNaM tumbha vadaha' he bhadanta ! jo Apa devAnupriyane kahA hai ailA yaha artha sarvathA latya hI hai 'tti kaTu' aisA kahakara gautamane 'apUti vayaNA khalu arihanA' arhanta bhAvanta nirdoSa vacanavAle hote haiM isa liye 'samaNaM bhagavaM mahAvIraM vaMdaha namalaI' zramaNa bhagavAna mahAvIra ko tama che. 'tahameya bhate !' he mana ta sapA satya 4 che , mana mA kathana asaMdigdha ja che. saMdeha vagaranuM che. he bhagavana te mane ISTa che ke bhagavad te 4thana bhane svIya che. 'icchiyapaDicchiyameya bhave !' usasapanale bhane chita pratizata cha. 'sacceNaM esamaTTe tumbhe vadaha' 3 magana mApa devAnupriye 2 4sa cha, ta ma cha, arthAt sarvathA satya 01 cha. tikadRddha' mA pramANe hI gautamAmI 'apUtibayaNA khalu arihaMtA' mata lagavAna niSi kyanAya cha, tathA 'samaNa bhagava mahAvIra vaMdai namasa'
Page #804
--------------------------------------------------------------------------
________________ 772 bhagavatIne candanA kI namaskAra kiyaa| vidittA namasittA saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe vihara' bandanA namaskAra kara phira ve saMyama aura tapa se mAtmA ko bhAvita karate hue apane sthAna para virAjamAna ho gaye // . jainAcArya janadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyAke ekatAlIsavAM rAziyugma zataka samApta // 41 // // bhagavatIsUtra kA anuvAda samApta huaa| zrama sAvana mahAvIra ne nArI nabha24.2 4aa vaMdittA namaMmittA' nA namaH4.2 4zana saMjameNaM tavasA appANabhAve mANe viharaI' saMyama ane tathA pitAnA AtmAne bhAvita karatA thakA pitAnA sthAna para birAjamAna thayA. jainAcArya jainadharmadivAkara pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyAnA ekatALIsamuM rAziMyuma zataka samApta kalA bhagavatI sUtrane anuvAda samAptA
Page #805
--------------------------------------------------------------------------
________________ prameyacandrikA TIkA bhagavatIsUtrasya zatakAnAmuddezakAnAM parimANam 73. atha zAstraprazasti marUpayan pUrva zAkhasya zatakAnAmuddezakAnAM ca parimANamAha-'sabba.e' ityAdi, mULam-savvAe bhagavaIe aTratIsaM sataM syANaM 138 uddesagANaM egUNavIsaI paMcavIsAiM sayAI 1925 // . chAyA-sarvasyA bhagavatyA aSTatriMzaM zataM zatAnAm udezakAnAm ekonaviMzatiH paJcaviMzAni zatAni 1925 // / ____TIkA-'savAe bhagavaIe' sarvasyA bhagavatyAH sarvasya bhagavatIsUtrasya 'aTThaH tIsa sayaM sayANaM' zatAnAM zatakAnAm aSTatriMzam-aSTatriMzadadhikaM zataM 138 bhavati / atra bhagavatyAmaSTAtriMzadadhika zatasaMkhyakAni 138 zatakAni santIti / tathAhi-prathamAdArabhya dvAtriMzatyantAni zatakAni avAntarazatakarahitAni 32 trayastriMzattamazatajJAdArabhya ekonacatvAriMzattamazatakaM yAvat saptasu zatakeSu bhatizatakaM , dvAdaza dvAdaza avAntara zatakAnIti caturazItiH zatakAni 84 / catvAriMzattamazatake ekaviMzatiH zatakAni 21, ekacatvAriMzattame __zAstra prazasti kI prarUpaNA karate hue sUtrakAra pahile isa zAstra ke zatakoM kA parimANa prakaTa karate haiM-- 'savvAe bhagavaIe atIsaM sataM sayANaM uddesagANaM egUNavIsaI paMcavIsAI sayAI' isa samasta bhagavatI zAstra ke 138 zataka haiN| inakI gaNanA isa prakAra se hai-prathama zataka se lekara 32 veM zataka taka avAntara zataka nahIM haiN| 33 ve zataka se lekara 39 ve zataka taka ke 7 zatako meM 12-12 avAntara zataka haiN| isa prakAra 84 zataka hai| 40 ve zataka meM 21 avAntara zataka haiN| 41 ve zataka meM avAntara zAstra prazasti zAstra prazastinI prarUpaNa karatAM sUtrakAra sauthI pahelAM zAstranA zatake bhane dezAsAnA prabhAe thana pragaTa : che.-'savvAe bhagavaIe advatIsa sata sayANa, uddesagANaM egUNavIsaI paMcavIsAiM sayAi' mA sA lagatA sUtranA 138 ekaseADatrIsa zatake kahyA che tenI gaNatrI A pramANe che. pahelA zatakathI Abhane batrIsamA zataka sudhImAM avAnAra zatake AvatA nathI 32 batrIsamA zatakathI 39 ogaNacALIsamA zataka sudhI 7 sAta zatakamAM 12-12 bAra bAra avAntara zatake Ave che. A rIte 84 coryAzI , rAtaka thaI jAya che, cALIsamA zatakamAM 21 ekavIsa avatAntara zatake kahA
Page #806
--------------------------------------------------------------------------
________________ qf bhagavatIstra atake tu avAntarazatakaM nAstItyevamekameva zatakam 1, tadevaM-32-84-21 1 sarvasaMkalanayA aSTaniMzadadhiyAyekaM zataM (138) zatakAnAM bhavati / tathA'uddesagANaM' uddezakAnAs-'egaNavIsaI paMcavIsAI sayAI' paJcaviMzatyadhikAni ekonaviMzatiH zatAni 1925 bhavantIti // ____ athopasaMharana bhagavatIsUtrasthitapadAnAM saMkhyApatipAdikAM gAthAmAha'culasIi' ityaadi| mUlam-culasIi saya sahassA, payANa pvrvrnaanndNsiihiN| bhAvAbhAvamaNaMtA, pannattA ettha maMgaMmi // 1 // chAyA-caturazIti zatasahasrANi, padAnAM pravaravarajJAnadarzibhiH / bhAvAbhAvA anantAH, prajJaptA anAke // 1 // TIkA-'culasIi sayasahassA payANaM pavaravaraNANadaM sIhi' caturazIti zata pravaravarajJAnadarzibhiH prajJaptAni asmin-bhagavasyAkhya paJcamAGge padAni caturazIti zatasahasrANi vidyante iti padAni viziSTasampradAyagamyANi marANA varaM yajjJAnaM tena jJAnena pazyantIti pravaravarajJAnada zina rataH ke valibhirityarthaH zataka nahIM hai| eka hI zataka haiN| isa prakAra 32-84-21 ye saba milakara 138 zataka hote haiN| tathA uddezako kI saMkhyA 1925 hai| atha bhagavatIsUtra sthita padoM kI saMkhyA pratipAdaka gAthAkA kathana sUtrakAra karate hai-- 'culasI sayasahassA payANa pavaravaranANa dNsiihi| bhAvAbhAva maNaMtA pannattA ettha maMgaMmmi // 1 // isa bhagavatI nAmake paMcama aGga meM padoM kI saMkhyA kevalI bhaga. vantone 44 lAkha kahI hai| yaha padoM kI saMkhyA viziSTa saMpradAya gamya che. tathA 41 ektALIsamA zatakamAM avAntara zataka thatA nathI. eka ja zataka che. A rIte 32-84-21-1 A badhA maLIne kula 138 ekane ADatrIsa zatake thaI jAya che. tathA udezAonI saMkhyA kula 125 eka hajAra navaso pacIsanI kahela che. * have bhagavatI sUtramAM kahela padonI saMkhyAnuM pratipAdana karanAra gAthAnuM sUtrA2 4thana 2 che.---- 'culasII sayasahassA payANa pavaravaranANadaMtIhi / bhAvAbhAvamaNaMtA pannattA estha magaMmi // 1 // A bhagavatI sUtra nAmanA pAMcamA aMgamAM padenI saMkhyA kevalI bhagavAnee 84 coryAzIlAkha kahela che. A pade nI saMkhyA vizeSa saMpra
Page #807
--------------------------------------------------------------------------
________________ hear that bhagavatIsUtrasya upadeza prakArakathanam tre 'majJaptAnIti yogaH / idamatesya sUtrasya padaparimANaM kathitam athArtha svarUpamAha - ''bhAvAbhAvamaNaMtA' bhAvAH jIvAdayaH padArthAH abhAvAya te eva jIvadayaH anyA- pekSayA iti bhAvAbhAvAH, athavA bhArA vidhayaH abhAvA niSedhA iti bhAvAbhAvAH te ca bhAvAbhAvAH anantAH 'ettha maMgaMmi atra asmin bhagavatInAmake pazcamA "athavA bhAvAbhAvaH viSaya bhUtairanantAni iti bhAvAnantAni caturazIti zatasahasrANi padAni mataptAnIti gAthArthaH // 1 // mUlam - paNNattIe AinANaM aTTahaM sayANaM do do uddesagA - uddisijjati / NavaraM utthe sae paDhamadivase aThTha, vitiyadivase do uddegA uddisijjati / NavamAo sayAo Ara jAvaiyaM jAvaiyaM pavei tAvaiyaM tAvaiyaM egadivaseNaM uddisijjai, ukko seNaM sayaM pi egadivaseNaM, majjhimeNaM dohiM divasehiM sayaM, evaM jAva vIsaimaM sayaM, navaraM gosAlo egadivaseNaM uddisijjai / jai Thio egeNa caiva AyaMvileNaM aNunnaccai / ahaNaM Thio AyaMvileNaM chaNaM aNupaNaccai | ekavIsabAvIsa tevIlAI sayAI ekeka divaseNaM uddisijjeti / udesi sayaM dohiM divasehiM cha cha uddegaa| paMcavIsaimaM dohiM divasehiM cha cha uddegA / vaMdhisayAI asayAI egeNaM divaseNaM, seDhisayAI vArasa egeNaM, egiMdiya mahAjummasayAI vArasa egeNaM / evaM veMdiyANaM bArasa, leiMdiyANaM vArasa, cAuriMdiyANaM / tathA bhagavatI sUtra meM jIvAdirUpa bhAvapadArtha evaM anya kI apekSA 'se abhAva rUpa ve hI jIpAdirUpa abhAva padArtha athavA bhAva -1 -vidhi aura 'abhAva- niSedha rUpa bhAvAbhAva ananta kahe hai / athavA viSayabhUta bhAvAbhAvoM se ananta caurAsI lAkha pada kahe gaye hai / aisA yaha gAdhArtha hai / dAyathI jANI zakAya che. tathA A bhagavatI sUtramAM jIvAdirUpa bhAva padAtha athavA bhAva vidhi ane abhAva niSedharUpa bhAvAbhAva ananta kahela che. athavA viSayarUpa bhAvAbhAveAthI anaMta coryAzIlAkhapade kahevAmAM Avela che, A pramANe A gAyAnA atha thAya che.
Page #808
--------------------------------------------------------------------------
________________ .776 - - bhagavatIne pArasa ege vaa| asanni paMciMdiyamahAjummasayAI ekavIsa egadivaleNaM udisijti|raasijummsyN egadivaseNaM udisiji| chAyA-pajJaptyAm AdimAnAm aSTAnAM zatakAnAM dvau dvau uddezakau ca udhiiyete, navaraM caturthe zatake prathamadise aSTa. dvitIya divase dvau ca uddizyante / navamAt zatakAt ArabdhaM yAvatkaM yAvatkaM bhaveyane tAvatkaM tAvatkam ekadivasena udizyate, utkarSaNa zatakamapi ekadivasena, madhyamena dvAbhyAM divasAbhyAM zatakam evaM yAvat viMzatitamaM zatakam, navaraM gozAlam (adhyayanam) ekadivasena uddizyate yadi sthitaH ekenaiva AcAmAmlena anujJApyate / atha khala sthitaH AcAmAmchena paSThenaM anumApyate ekaviMzadvAviMzatrayoviMzatitamAni zatakAni ekaikadivasena zreNizatakAni dvAdaza ekena ekendriyamahAyugmazatakAni dvAdaza ekena / evaM dvIndriyANAM dvAdaza, trIndriyANAM dvAdaza, caturindriyANAM dvAdaza ekena / asaMzipaJcendriyANAM dvAdaza, saMjhi paJcendriyamahAyugma atakAni ekaviMzatiH ekadivasena uddizyante / rAziyugmazatakam ekadivasena uddizyante // ' TIkA-kasmin dine kati uddezakA uddezyante ityAha-pannattIe' prajJaptyAm 'AimANaM aTThaNhaM sayANe' AdhAnAmaSTAnAM zatAnAm 'do do uddesagA udisijjaMti dvau dvau uddezakau uddizyante 'navaraM cautthe sae paDhamadivase aTTha' navaraM vizepastvayaM "caturthe zatake prathamadivale aSTa uddezakA uddizyante tathA vitIyadivase do uddesagA udi sajjati' dvitIya divase dvau uddezakau uddizyate 'navamAyo sayAo AraddhaM' 'paNNattIe AimANa aTTaNhaM sayANaM do do uddesagA uddisijjati' i. TIkArtha- ekadina meM kitane uddezaka upadiSTa hote hai isake liye kahA gayA hai ki prajJapti meM Adi ke ATha zatakoM ke do do uddezaka eka .ekadina meM upadiSTa hote hai| parantu 'cautthe sae paDhamadivase aha' pahile dina caturtha zataka ke ATha uddezaka aura dUsare dina do uddezaka upadiSTa hote hai / 'navamAoM sayAo AraddhaM jAvaiyaM 2 pavei tApajhyaM 2 ega 'paNNattIe AimANaM aThaNha sayANa' do do udesagA udimijjati' ItyAdi sUtra ekadivasamAM keTalA uddezAone upadeza karI zakAya che? A praznanA uttaramAM kahela che ke-prajJaptimAM pahelA ATha zatakanA babbe - udezAo eka eka divasamAM upadeza ApI zakAya che arthAta pahelA ATha zatanA baLe uddezAonuM kathana dararoja karI zakAya cha. parata 'cautthe sae paDhamadivase aTU' paDavA pise yAthA zatanA ATha udezAo ane bIjA divase be udezAne upadeza ApI zakAya che,
Page #809
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakiA TIkA bhagavatI sUtrasya upadeza prakArakathanan 777 navamAt zatAdArabdham ' jAvatye jAvaiyaM' yAvatikaM yAvatikaM pAtrat 'pa' pravedayati-mavedayati- zakyate 'vAvaiyaM tAvaiyaM tAvatyamANam tAvatya mANam' 'egadivaseNaM' ekadivasena 'uddisijnai' uddizyate navamazatAdArasya agre yAvatpramANaM vyAkhyAtuM zakyate tAvatyamANaM yathecchaM vyAkhyAtavyami tibhAvaH / kiyatparyantaM vyAkhyAtavyamityAha- 'ukoseNaM sapi egadivaseNaM' utkarSeNa paripUrNa zatamapi ekadivasena 'majjhimeNaM' madhyayena madhyamatayA 'dohiM divasediM sayaM' dvAbhyAM divasAbhyAM zatam 'uddisijja' uddizyate ' jahanneNaM 'tihiM' divasehiM sayaM' jaghanyena tribhirdivasaiH zatakamuddizyate ' evaM jAva bIsaha maM sayaM' evaM yAvada viMzatitamaM zatakaM viMzatitamazataka paryanta muddizyate 'navare' vizeSa -. stvayam 'gosAlo egadivaseNaM uddisijja' gozAlakazataM paJcadazam ekadivasena uddizyate 'jar3a Thio' yadi sthitaH yadi gozALakAdhikAraH sthitaH avaziSTo bhavedivaseNa uddisijjaha' tathA nauveM zataka se lekara Age jitanA jitanA eka dina meM kahA jA sake utanA utanA icchAnusAra upadiSTa karanA cAhiye - vyAkhyAna meM kahanA cAhiye / isa prakAra yadi ekadina meM bhI utkRSTa rUpa se ena pUrA zataka vyAkhyAta upadiSTa ho sakatA ho to vyAkhyAta kara denA cAhiye aura madhyama rUpa se yadi vaha do dina meM upadiSTa ho sakatA ho to use do dina meM bhI upadiSTa kara denA cAhie aura jaghanya se use tIna dina meM bhI upadeza meM kaha denA cAhiye ' evaM jAva vIsahamaM yaM' aisA yaha zataka ke upadiSTa hone kA kathana area zataka taka kahA gayA jAnanA cAhie / parantu 'gosAlo egadivaseNaM uddijjiha, pandrahavAM jo gozAlaka zataka hai usakA to 'mAo sayAo AraddhaM jAvaiyaM 2 tAvaiyaM 2 ega divaseNaM uddisijjai' tathA navamA zatakathI laIne AgaLa jeTalA jeTalA udezAe eka divasamAM kahI zakAya eTalA eTalA uddezAe IcchA pramANe kahevA jeIe.-arthAt khyAnamAM thana karavA joyae. A rIte je ekadivasamAM paNa utkRSTa rUpathI eka zataka prepUrUM vyAkhyAnamAM kahI zakAya tema hAya teA pUrepUrA eka zatakane upadeza kahevA joIe. arthAt upadeza ApavA joie. ane madhyama paNAthI je te e divasamAM upadeza kahI zakAya tema hAya te e divasamAM paNa tene upadeza ApaveA, ane jadhandhathI traNa divasamAM paNa upadeza rUpe kahevA joie. 'va javi vIsaima sa' mA rIte yA zatamenA upadeza ApakA saMbaMdhI udhana pIsabhA zata4 sudhI usa che, tebha sabhavu raMtu 'gosAle egadivaseNaM iivajJajja' padaram je gecAlaka zataka che, tene upadeza-vyAkhyAna eka ja 57004
Page #810
--------------------------------------------------------------------------
________________ 479 bhagavatI tadA 'egeNa ceva AyaMvileNaM' ekanaiva AcAmAmlena ephamAcAmAmlaM kRtvA dvitIya - divase 'aNunaca anujJApyate uddizyate 'aha Na' atha khalu punarapi ca yadi 'Thio' sthitaH avaziSTo bhayettadA saH 'AyavileNa chaheNa aNuNNacaI' AcAmAmlena paSThena-AcAmAmla dvayena tRtIya divase anujJApayate uddizyate 'ekavIsa vAvIsa tevIsa imAI sayAI ekkekadivaseNaM udisijjIta' ekaviMzati-dvAviMzati-trayo vizati-tamAni zatakAni ekadivasenaiva uddizyante / 'cauvIsaimaM sayaM do divasehi cha cha udesagA' caturviMzatitamaM zatakaM dvAbhyAM divasAbhyAM paT pada iti dvipajhmelane dvAdaza bhavanti, tena matyeka divase dvAdazeti dvAbhyAM divasAbhyAM catu. dizatirUdezakA uddizyante, ityarthoM bodhyaH, caturviMzatitamazatake caturvizatyuddezakAnAM sadbhAvAt 'paMcavIsaimaM sayaM dohi divasehiM cha-cha uddesagA' paJcaviMzatitama. vyAkhyAna upadeza eka hI dina meM karanA caahie| yadi vaha kucha bAkI bacA rahatA hai to usakA eka AyaMdhilakarake dUsare dina upadeza karanA caahie| phira bhI yadi yaha pAkI yacA rahatA hai to do AyaMbilakarake tRtIya dina usakA upadeza karanA cAhie 'ekkavIsayAvIsa tevIsa imAiM sayAI ekkekka diyaseNaM uddisijjati' 21 vAM zataka, 22 vAM zataka evaM 23 vA zataka inakA upadeza eka eka dina meM karanA cAhie 'cauvIsaimaM sayaM dohi divasehiM 6-6 uddesagA' caubIsa meM zatakakA ekadina meM cha-cha uddezakoM ko lekara vyAkhyAna karanA cAhie isa prakAra ekadina meM 12 uddezakoM kA vyAkhyAna ho jAtA hai| isI prakAra do dina meM isake 24 uddezakoM kA vyAkhyAna ho jAtA hai| divasamAM karI levo joIe. eka divasamAM upadeza karatAM je kadAca bAkI rahI jAya te eka AyaMvila karIne bIje divase tenuM vyAkhyAna-upadeza karI levo joIe. te paNa je bAkI rahI jAya te be AyaMvila karIne zrI hivase tenu 4thana 42 nase. 'ekkavIsavAvIsavIsaimAI mayAI ekkekkadivaseNaM udisijjati' 21 sevAsabhu zata: 22 mAvIsabhuzata4 ane 23 tevIsamuM zataka Ane upadeza eka eka divase karI levo joIe. 'cauvIsaima saya dohiM divasehi cha cha uddesagA' yAvIsabhA zatanA hisamA cha cha uddezAo laIne upadeza karavo joIe. A rIte eka divasamAM 12 bAra udezAonuM kathana thaI jAya che. A ja pramANe bIje divase paNuM bAra udezAonuM vyAkhyAna karI levuM joIe. A pramANe be divasamAM tenA 24 cAvIsa udezAonuM vyAkhyAna thaI jAya che. vIsamA zatakamAM 24 covIsa
Page #811
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - ykichuhmaa strii saabliig ihaa saandhkhaamu _779.' zatakaM dvAbhyAM divasAbhyAM paT SaT uddezakAnudizya upadizyante / 'baMdhisayAI aTTha-:". sayAI egeNaM divaseNaM' vandhizatakApaSTazavAni ekena divasenopadizyante 'sedi." sayAI bArasa egeNa' zreNi zatAni dvAdaza ekena divasena padizyante / 'egidiya / mahAjummasayAI vArasa egeNaM' dvAdaza ekendriya mahAyugmazatAni ekadivasenopadizyante / evaM 3 diyANaM bArasa' evaM dvIndriyANAM dvAdazavadAni 'teiMdiyANaM pArasa cauridiyANaM bArasaegaNa' zrIndriyANAM dvAdazazatAni caturindriyANAM dvAdazazatAni ekena divasenopadizyante 'asannipaMcidiyANaM vArasa sannipaMcidiyamahAjumma sayAI ekavIsaM egadivaseNa udisijjati' asaMkSipaJcandriyANAM dvAdaza caubIsaveM zataka meM 24 uddezaka haiM / 'paMcavIsaimaM sayaM dohi divasehi cha cha uddesagA paccIsaveM zatakakA vyAkhyAna 6-6 uddezakoM ko lekara 2 dinameM karanA caahiye| 'yadhisayAI aTThamayAiM egeNaM divaseNaM baMdhizataka : Adi ATha zatoM kA vyAkhyAna ekadirameM karanA cAhiye / 'sedisayAI vArasa egeNaM' zreNi zata Adi 12 zatoMkA vyAkhyAna ekadina meM karanA. cAhie / 'egidiya mahAjummasayAI pArasa egeNaM' ekendriya ke 12mahAyu gma zatoM kA vyAkhyAna ekadina meM karanA caahie| 'evaM veM diyANaM yArasa' doindriya ke 12 mahAyugma zata teindriyake 12 mahAyugma cauindriyoM ke 41 mahAyugmazata aura asaMjJI paJcendriyoM ke 41 mahAyugmazata evaM saMjJI dezAmA 4aa che. 'paMcavIsaima maya dohiM divasehi cha cha uddesagA' 52yAsamA zatakanuM vyAkhyAna cha cha uddezAo laIne 2 be divasamAM kahevuM joIe. 'baMdhimyAi masayAI egeNa divaseNaM' mazita: vigaire mA zata vyA. bhyAna me hivase 4 leye. 'seDhinayAI vArasa egeNaM' zita vigere mAra zatanu vyAyAna se samAM 42 naye 'egidiya mahAjummasayANaM bArasa egeNe' 8 mendriyAnA 12 mAra mahAyugma zatAnu' vyAbhyAna me hisamA 42vu naye. 'eva vediyANa vArasa' mendriya vALA jInA saMbaMdhanA 12 bAra mahAyugma zatake, traNa IndriyavALA jInA saMbaMdhamAM 12 mahAyugma zataka, cAra IndriyavALA jIvonA saMbaMdhamAM 12 bAra mahAsuma zatake tathA pAMca IndriyavALA jInA saMbaMdhamAM 12 bAra mahAyugma zataka ane saMsI pacendriyanA saMba dhamAM 21 ekavIsa mahAyuma
Page #812
--------------------------------------------------------------------------
________________ Mara bhagavatImatra zatAni tathA saMkSipaJcendriyamahAyugmazatAni ekaviMzatirekadivasenopadizyante / __ 'rAsIjummasayaM egadivaseNaM UdisijjaI' rAziyugmazatamekacatvAriMza zataka "samagramapi ekadivasena upadizyate iti / // iti zrI vizvavikhyAta-jagavallabha-masiddhavAcaka-paJcadazabhASA phalitakalitakalApAlApakapavizuddhagadhapadhanaikagranthanirmApaka, ' cAdimAnamardaka-zrIzAhUcchatrapati kolhApurarAjapadatta 'jainAcArya' padabhUpita-kolhApurarAjagurubAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharmadivAkara -pUjyazrI ghAsikAlacativiracitAyAM zrI "bhagavatIsUtrasya " prameyacandrikAkhyA vyAkhyA samAsAH // bhagavatI sampUrNA // pazcandriya ke 41 mahAyugma zata ye saba mahAyugma zata eka eka dina meM upadiSTa karadenA cAhie tathA rAziyugma zata 41 vAM zataka pUrA kA pUrA eka dina meM upadiSTa karanA caahie| jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjakRta "bhagavatIsUtra" kI prameyacandrikA vyAkhyA samApta / bhagavatI sUtra samApana // zataka A mahAyugma zatakenuM kathana eka eka divasamAM karI levuM joIe. tathA ziyugma zataka 41 ekatALIsamAM zatakanuM vyAkhyAna pUrepUrU eka ja divasamAM karI levuM jAIe. A pramANe A zAstra prazasti kahela che. jainAcArya jainadharmadivAkara zrI pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAjakRta "bhagavatIsUtranI prameyacandrikA vyAkhyA samApta bhagavatIsUtra samAptA o zAntiH zAntiH zAntiH zrI RtumAM zrI mada ghAsIlAla munIzvara vijayetetarAma