________________
२३०
भगवतीले सत्याम् अन्तररहितम् उद्वर्त्य-निःमृत्य 'कहिं गच्छन्ति' कुत्र गच्छन्ति कहिं उपवज्जति' कुत्रोत्पद्यन्ते ? हे भदन्त ! इमे नारकभवसमाप्तो अनन्तरम्-अन्तर. रहितं कस्मिन् भवे गच्छन्ति, कुत्र चोत्पद्यन्ते-कि नेरइएसु उववज्जति तिरिक्ख. जोणिएसु उववज्जति' किं नरयिकेषु उत्पद्यन्ते ? अथवा-तियग्योनिके पृत्पद्यन्ते इति प्रश्नः, उत्तरमाह-'उव्वट्टणा' इत्यादि' 'उबट्टणा जहा बक्तीए' उद्वर्तनी यथा व्युत्क्रान्ती, प्रज्ञापनायाः पृष्टपदे यथा-उद्वर्तना कथिता, तथैव इहापि नारकाणामुदत्तना ज्ञातव्या । अर्थतः सा चैवम्
नरगाओ उध्वट्ठा, गम्भे पज्जत्तऽसंखजीवीमु' इति ।
नरकात् उवृत्ता गर्ने पर्याप्ता संख्यजीविषु, इतिच्छाया। ___अयं भावः-ते नारका नरकान्निर्गत्य पर्याप्तसंख्यातवर्षायुष्क मनुष्येपू स्पधन्ते, तथा-तिर्यग्योनिकपुत्पद्यन्ते इति । 'ते णं भंते ! जीवा एगसमएणं निकल करके कहां पर जाते हैं ? कहां उत्पन्न होते हैं ? तात्पर्य यह है कि नारक नरक पर्याय से निकलते ही उसी समय किस भाव में जाते हैं और कहां उत्पन्न होते हैं ? 'किं नेरइएसु उववज्जति' क्या नरयिकों में उत्पन्न होते हैं ? या 'तिरिक्खजोणिएस उपवति' तिर्यग्योनिकों में उत्पन्न होते हैं ? उत्तर में प्रभुश्री कहते हैं-'उबट्टणा जहा वक्कंनीए' हे गौतम ! प्रज्ञापना के ६ठे पद में जिस प्रकार से उद्वर्तना कही गई है, उसी प्रकार से यहां पर भी नारकों की उद्वर्तना करनी चाहिये, घह इस प्रकार से है-- ___'नरगाओ उन्धा गम्भे पज्जत्तसंखजीवीस्तु' तात्पर्य ऐसा है-वे भारक नरक से निकल करके पर्याप्त संख्यात वर्ष की आयुवाले मनुः ज्यों में और तिग्मोनिकों से उत्पन्न होते हैं। तेणं भंते ! जीवो एगનીકળીને ક્યાં જાય છે? અર્થાત્ કયાં ઉત્પન્ન થાય છે? આ કથનનું તાત્પર્ય એ છે કે-નારક, નારક પર્યાયથી નીકળીને એ વખતે ક્યા ભવમાં જાય છે? भने ४यां उत्पन्न याय छ १ 'किं नेरइएसु उबवज्जति' शुतमा १२यिमा उत्पन्न याय छ १ मथवा 'तिरिक्खजोणिएसु उववज्जति' तिय ययानिमा ५ थाय छ १ मा प्रशना उत्तरमा प्रभुश्री मीनभान ठे-'उच्चट्टणा जहा वक्तीए' હે ગૌતમ! પ્રજ્ઞાપના સૂત્રના છઠા વ્યુત્કાતિ ૫દમાં જે પ્રમાણે ઉદ્વર્તન સંબંધી કથન કહેવામાં આવેલ છે, એ જ પ્રમાણે અહિયાં નારકની પણ ઉદ્વર્તન કહેવી જોઈએ. તે કથન આ પ્રમાણે છે –
'नरगाओ उबट्टा गम्भे पज्जत्तऽसखजीवीसु' मा ४थननु तात्पर्य' એ છે કે-તે નારકો નરકથી નીકળીને પર્યાપ્તક સખ્યાત વર્ષની આયુષ્યવાળા अनुध्यामा मन तिय ययानिकीमा पन थाय छे. 'ते गं भंते ! जीवा एगममरणं