Book Title: Avashyak Sutram Part 02
Author(s): Punyakiritivijay
Publisher: Shripalnagar Jain Shwetambar Murtipujak Derasar Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/600437/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||ahm / / zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 ||shriimdvijyraamcndrsuuriishvrsmRti-grnthmaalaa-aagmaangkH-40-grnthaangkH-29/2|| // 1 // zrImadgaNadharavarasudharmasvAmiviracitaM zrImadbhadrabAhuzrutakevalitataniyuktiyutaM pUrvadharAcAryavihitabhASyabhUSitaM zrImadbhavavirahaharibhadrasUrisUtritavRttyalataM shriiaavshyksuutrm| dvitIyo vibhAgaH prakAzakaH zrI zrIpAlanagara jaina zvetAmbara mUrtipUjaka derAsara TrasTa 12, je. mehatA mArga, muMbaI-400006. // 1 // vIra saMvat 2538 prathama saMskaraNa vikrama saMvat 2068 i.sa. 2012 pratayaH 1000 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- _ Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 2 // // shriimdvijyraamcndrsuuriishvrsmRti-grnthmaalaa-aagmaangkH-40-grnthaangk:-29/2|| // prathamatIrthapati-zrIAdinAthasvAmine namaH // aiM nmH|| caramatIrthapati-zrImahAvIrasvAmine namaH / / ||pnycmgnndhr-shriimtsudhrmsvaamine nmH|| // tapAgacchIya pUjyAcAryadeva-zrImadvijayadAna-prema-rAmacandrasUrIzvarebhyo namaH // zrImadgaNadharavarasudharmasvAmiviracitaM zrImadbhadrabAhuzrutakevalitataniyuktiyutaM pUrvadharAcAryavihitabhASyabhUSitaM zrImadbhavavirahaharibhadrasUrisUtritavRttyalataM shriiaavshyksuutrm| dvitIyo vibhAgaH dharmaprabhAvakasAmrAjyam tapAgacchAdhirAja-jainazAsanaziromaNi-pUjyAcAryadeva-zrImadvijayarAmacandrasUrIzvarAH AjJA''zIrvAdadAtAraH jyotirmUrti-sUrirAmacandraparamakRpApAtra-suvizAlagacchAdhipatayaH pUjyAcAryadeva-zrImadvijayamahodayasUrIzvarAH prerakA: zAsanaprabhAvaka-pUjyAcAryadeva-zrImadvivijayamukticandrasUrIzvaravineyaratna-prajJAmUrti-pUjyAcAryadeva-zrImadvijayavicakSaNasUrIzvarAH mArgadarzakA: pU.A.bha.zrImadvijayarAmacandrasUri-paTTAlaGkAra-pU.A.bha.zrImadvijayajitamRgADUsUrIzvaravineyaratna-suvizAlagacchAdhipataya: pU.A.bha.zrImadvijayahemabhUSaNasUrIzvarAH sampAdakA: pUjyamunivaryazrIdivyakIrtivijayagaNivineyaratna-pUjyamunipravarazrIpuNyakIrtivijayagaNivaryAH // 2 // Page #4 -------------------------------------------------------------------------- _ Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AzIrvAdaH zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 | // 3 // // gacchAdhipatInAM aashiirvaadH|| anantajJAnavatAmanupamabodhavatAmaparimitaprabhAvazAlinAmarhatAmidaM zAsanaM zAstravacanAnubaddhatayaivAdya yAvajjIvitamastyapratihataprabhAvam / yatrazAstrAjJA pravartate tatrazAsanaM vilstytitmaam|bhgvtaaN jinezvarANAM virahakAle tessaaNvcaaNsyupjiivyaivaaraadhnaasaadhyaa| yadyapi zAstrANi sarvopakArakAraNAni, atastadadhyayanaM savaireva kartavyam, tathApi paramotkRSTapAvitryavatAM zAstrANAmadhyayanArthaM pAtratA-8 nivAryA / dvividhA kila zAstrazreNiH / mUlAgamarUpA, taditararUpA ca / tatra mUlAgamazAstrANi tadvRttayazca kevalaM gurUdattAdhikArANAM yogakriyAvAhinAmeva zramaNAnAmadhyayanagocarI bhavanti / taditararUpANi zAstrANi mUlAgamAnusAraM viracitAnyapi yathAsvaM zramaNazramaNInAM zrAvakazrAvikANAMcAdhyayanabhAjanAni bhavanti / iha tu, AgamazAstraprastAva iti yathA'haM yogavAhinAM zramaNa-zramaNInAmeva pravRttirasmin / yadyapi nAgamazAstrANi mudraNAr2yANi, teSAmupalabdhisaukhyAdanadhikAriNAmapi tat paThanAdisaMbhavAd / tathApi bahusaMkhyaka-zramaNazramaNIgaNa-svAdhyAya-sahAyakatayA mudraNavyavasthA'dyatanakAlInagItAthaiHsvIkRtA, kevalaM nigUDharahasyAnAMchedasUtrANAM mudraNaMnAdRtamityayaM vivekaH suspaSTaH / iha savRttikAnAmAgamazAstrANAM sampuTaH sampAditaH munivaraiH zrIdivyakIrtivijayagaNivaraiH, munivaraiH zrIpuNyakIrtivijayagaNivaraizca sAyujyena / itaH pUrvamanekavAramanekasthAnakaizcAgamazAstrANi sampAditAni / tat paramparAyAmidaMsampAdanaM svayaMsiddhAM viziSTiM dhArayatItyetat prtykssmsti| atra divyakRpAvataraNaMtapAgacchAdhirAjapUjyapAdAcAryavaryazrImadvijayarAmacandrasUrIzvarANAm, suvizAlagacchAdhipati pUjyapAdAcArya shriimdvijymhodysuuriishvraannaanyc| prerakatvayAtra prmgiitaarthpuujypaadaacaaryvryshriimdvijyvickssnnsuuriishvraannaam| zrIzrIpAlanagarajainazvetAmbaramUrtipUjakasaGghana granthaprakAzane'smin jJAnadravyavyaya Ahata ityetadanumodanIyamasti / agre'pi saGgho Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AzIrvAdaH zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 'yamevameva lAbhAnvito bhavatviti bhRshmaashaasyte| amISAmAgamagranthAnAmadhyayanaM prasaratu shrmnnsNghe| zramaNaizcAgamAnAmamISAmupaniSadbhUta upadezaH prasaratu sakalazrIsaMghe- ityaashiirvaadH| tapAgacchAdhirAjapUjyapAdAcAryavaryazrImadvijayarAmacandrasUrIzvarANAM paTTAlaGkAkArANAM prazAntamUrtipUjyapAdAcAryavaryazrImadvijayajitamRgAGkasUrIzvarANAM caraNakiGkaro vijyhembhuussnnsuuriH| kAndIvalI, muMbaI. vikrama saM0 2064 vIra saM0 2534 poSa suda 13 // 4 // Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 5 // ||prkaashkiiym // prakAzakIyam ||shriipaalngrmnnddn zrIAdinAthasvAmine nmH||||shriipaalngrmnnddn zrImunisuvratasvAmine nmH|| ||nmaami nityaM gururaamcndrm| prathamarAjA, prathamamuni, ane prathamatIrthAdhipati, jagaduddhAraka, jagadvatsala,zrIdelavADA (mevADa) tIrthathI prAptathayela vizAlakAya adbhUta zrIAdinAthabhagavAna ane zrI munisuvratabhagavAnanI amIdRSTithI temaja zrIsaMghasanmArgadarzaka puNyanAmadheya paramArAdhyapAda suvizAlagacchAdhipati pUjyapAda AcAryadeva zrImadvijayarAmacandrasUrIzvarajI mahArAjAnI kRpAdRSTithI amArA zrITrasTanI sthApanA vi.saM. 2024 mAM thaI ane Aja sudhI uttarottara dharmanI Rddhi ane vRddhi thatI rahI che| zrIpAlanagara nAmane sArthaka karatuM amAjhaM TrasTa navA navA sImAMkanone aMkita krtuNrguNche| vi.saM. 2056 nIsAlamAMTrasTanAjJAnadravyanAsavyaya mATe vinaMti karatAMsuvizuddhasaMyamI pUjyapAda AcAryadeva zrImadvijayavicakSaNasUrIzvarajI mahArAjAo AgamagraMthonA suMdararIte saMpAdana mATe upadeza karyo / jJAnakhAtAnA dravyanosavyaya ane sAdhusAdhvIvargane saralatAthI adhyayana e amano hetu hto| ratalAma cAturmAsa birAjamAna suvizAla gacchAdhipati pUjyapAda AcAryadeva zrImadvijayamahodayasUrIzvarajImahArAjA pAse jaI AjJA meLavI, saMpAdanakArya mATe mukhyapaNe pUjya munirAja zrIdivyakIrtivijayajI tathA pUjya munirAja zrIpuNyakIrti-28 vijayajI ma.sA., Arthika sahayoga mATe amArA TrasTamaNDaLe ane TrasTanI vinaMtithI mudraNa sudhInA Ayojana mATe zrIyuta ramaNalAla lAlacaMdajIojavAbadArI svIkArI jJAnabhaktino suMdaralAbha maLyAno AnaMda vyakta kryo| suMdara aneTakAu kAgaLa temaja suvAcya TAipa akSaro ane suzobhita chApakArya mATepU. guruvaryonuM satata mArgadarzana ane zrIyuta ramaNabhAInI jahamata atyaMta stutya ch| // 5 // zrIpAlanagara upAzrayamAMja alaga rIte eka suMdara AgamakakSa - nirmANa saMpanna thayuM, kompyuTara-prIMTara-sophTavera, ityAdi sAmagrI vasAvI, AgamagraMtho upara AgamapraNetAnI dRSTinu siMcana thAya te mATe zrIgautamasvAmInI gurumUrti prasthApita krii|pvitrtaanaa hetuthI bheno| Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIyam zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 6 // pAse A kAryano pratiSedha nirNIta ko ane AgamakakSamAM paNa praveza niSedha karyo ane kampyuTaromAM kampojIMga-prUpharIDIMga kArya mAtra puruSavarganAM ApareTaro- eDITaro dvArA karAvavAno amala karyo / dararoja A kArya nA prAraMbhathI aMta sudhI dhUpa-dIpanA prajvalanapUrvaka apavitratAno nAza ane arcanIyatAnuMsthApana karavApUrvaka paramamaMgalakArI ane paramapavitra AgamagraMthonI garimA jALavavAno yathAzakya prayAsa kryo| jo ke AkArya to mAtra punaHsampAdananu cha / prAcInahastapratomAMthI saMzodhanakAryano athAga prayatna to AgamoddhAraka pUjya sAgarajI mahArAja (pUjya AnaMdasAgarasUrIzvarajI mahArAja) Adiko che jeno zreya to teonAphALeja jAya cha / anya saMzodhako ane saMpAdanono A saMpAdanamA upayoga karyo che teno ullekha te te sthaLojeko cha / gaNipiTaka oTale AcAryabhagavaMtonI atyaMta kiMmatI ane gupta saMpatti / teno durupayoga na thAya mATe sAdhu-sAdhvIbhagavaMtone upayogamA AvatAM jJAnabhaMDAro tathA pU. AcAryAdigurubhagavaMto jemane jarUra haze temane vitaraNa karavAnunakkI karyu ch| TrasTIgaNa zrI zrIpAlanagara jaina zve0 mUrtipUjaka derAsara TrasTa zrI zrIpAlanagara jaina zve0 mUrtipUjaka derAsara TrasTa zrIpAlanagara, 12 jamanAdAsa mehatA mArga, vAlakezvara, muMbaI - 400 006. vikrama saM02063 vIra saM02533 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sampAdakIyam dvitIyo vibhAgaH zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 7 // / smpaadkiiym|| A-samantAt gamyate mokSaM prati yena sa AgamaH / devagurudharmavinayena sa AgamaH phalati, vidyA vinayena zobhate ityuktyanusAreNa saMsmaraNamAtreNa samAdhidAyakaM TINToimaNDanazrImuharIpArzvanAthaM natvA vyAkhyAnavAcaspatisanmArgadarzakadIkSAyugapravartakapUjyapAdAcArya-8 devezazrImadvijaya rAmacandrasUrIzvaraM saMyamamArgaprApakasamatAnidhiparamagurudevapUjyadarzanabhUSaNavijayaguruvaraMca praNamya ayaM jJAnadharmarUpo granthaH prstuuyte| AvazyakaniryukteH prathame vibhAge sAmAyikasya pUrvabhUmikA pradarzitA / tasminneva sAmAcAryupakramakAlaM pradarzya dvitIyavibhAge AyuSkopakramakAlena prArabhyate / tadanantaraM nayAnAM prarUpaNA kRtA / apRthaktve zrute nayAnAM samavatAraH pRthaktve zrute nAsti samavatAraH, puruSavizeSApekSaMvA nayAH avtaarynte| yAvadAryasvAminaH zrutamapRthaktvamAsIt tatsambadhena AryavajrasvAminaH vktvytaa| tasmin AryarakSitasUrivaktavyatA dazapuranagarasyotpattiH, evaM nihnavavaktavyatA sAmAyikaM kathamavApyate tasmin dvAre manuSyadurlabhatAyAM daza dRSTAntAH pratipAditAH / anukampApravaNacitto jIvaH sAmAyikaM labhate tat dRSTAntaiH dRr3hIkRtam / sarvaviratisAmAyikaniruktimupadarya tasyopari ] aSTadRSTAntAH prtipaaditaaH| evaM upoddhAtaniyuktiM pradarzya sUtrasparzikaniryuktyavasare dvAtriMzaddoSavirahitaM sUtraM pradarzitam / tadanantaraM namaskArasya utpattinikSepAdinavadvArANi prarUpitAni, tasmin prarUpaNAdvAre prarUpaNA SaTpadA navadhA paJcapadA prarUpitA / tadanantaraM siddhanamaskAraM kRtaH siddhaprakArAn pradarzya buddhisiddhabhede caturvidhA buddhiH sadRSTAntAH pratipAditA / karmakSayasiddhe samuddhAtasvarUpaMpratipAditamasti / AcAryopAdhyAyasAdhunamaskArAdi tathA namaskAraphalaM ca sadRSTAntaM prruupitm| evaM dvitIyavibhAge yugapradhAnAnAM zrIvajrasvAmIzrIAryarakSitasUrIzvarAdInAM ca mahAprabhAvakacaritrANi prarUpitAni tAnyavagamya // 7 // Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sampAdakIyam dvitIyovibhAga: zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 8 // paJcaparameSThinAM bhAvanamaskAraM kRtvA jainazAsanaprabhAvanAyAM sarve'pi yathAzakti prayatnaM kRtvA kSAyikasamyaktvadvAreNa mokSaM lbheyuH| munipuNyakIrtivijayo gnniH| zrI zrIpAlanagara jaina zve0 mUrtipUjaka derAsara TrasTa 12 jamanAdAsa mehatA mArga, vAlakezvara, muMbaI - 400006. vikrama saM0 2063 vIra saM0 2533 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 niryuktervi SayAnakramaH 0.3.6 upkrmaadiH| // shriiaavshykniryuktervissyaanukrmH|| ||dvitiiyo vibhaagH|| sUtrANi-0,bhASyaH-124-189(66), niyuktigAthA:-724-1055(332) viSayaH bhASya: niyuktiH pRSThaH kramaH viSayaH bhASya: niyuktiH pRSThaH 0.3 upodghAtaniyuktiH samavAyyasamavAyinI, kAdi (6) dravye, (krmsh:)| 724-879 477-657 bhAve'jJAnajJAnAdi, prakRte prAktRtI724-777 477-546 yamanuSyabhavabaddhajinanAma, gaNino AyurupakramAH (7) sadRSTAntAH, jJAnAdyavyAbAdhAntam / - 737-748 488-492 daNDakazAdyA hetvH| - 724-726 477-4800 .3.6.5 pratyayanikSepAH (4) dravye prazastAprazastadezakAlau, taptamASAdiH, divasarAtrI pramANakAlo, varNakAlaH, bhAve'vadhyAdiH / - 749-750 492-493 bhAvasthitiH (4), pramANakAlena lakSaNanikSepAH (12), bhAve prathamapauruSyA'dhikAraH, bhAve zraddhAnAdi (4) / - 751-753 493-496 bhagavatkSAyikagaNikSAyo nayasaptakaM-tallakSaNabhedAH, pazamikAbhyAm / - 727-735 482-486 tribhiH zrotrapekSayA0.3.6.3 puruSanikSepAH (8) / - 736 487 'dhikaarH| - 754-761 496-501 0.3.6.4 kAraNanikSepAH (4) 0.3.6.8 AryavajAtparato'samavatAraH, tadanyadravye nimittanaimittinau vajrastutiH (tccritrm)| - 762-764 501-502 .. // 1 // Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 2 // AvazyakaniryukterviSayAnukramaH 574 kramaH viSayaH bhASya: niyuktiH pRSThaH / kramaH viSayaH bhASya: niyuktiH pRSThaH dvirguhyakanimantraNA vAcakatve devamahaH 0.3.7.4 AtmA sAmAyikam / - 790 573 rukmiNIpratibodhanaM-AkAzagAminI, 0.3.7.5 vrataviSayaH srvjiivaadiH|149 791 tadviSayaH, parAnarpaNaM 0.3.7.6 drvyaarthikpryaayaarthikyomaaheshvriigmnm| - 765-772 510-519 dravyaguNasAmAyikatve pRthaktvakRtaAryarakSitAH, vAdaH / - 792-795 575-577 mAtrAdyAcAryAdi samyaktvazruta (3) cAritrANi (aaryrkssitcritrm)| - 773-776 519-520 (2)saamaayikm| 150 796 577-578 1 mahAkalpacchedAH sAmAyikasvarUpaM-bahuzo kaalike| 124 777 542 / deshsaamaayikm| - 797-803 578-580 0.3.7 nihnvvktvytaa| - 778-879 546-657 | kSetradikkAlagatibhavyasaMyunihnavamatAni, tadAdi cchAsadRSTyAhAraparyAptasuptajanmasthitipuruSagrAmakAlAH / 125-148778-783 546-570 vedasaJjAkaSAyAyurjJAnayogopayogazarIranihnavadRSTyupasaMhAraH, saMsthAnasaMhananamAnalezyApariNAmavedanApratyekadoSAstatphalaM ca, samuddhAtakarmatannirveSTanodveSTanAzravAlaGkAratannimittAnnAdigrahaNabhajanA, zayanAsanasthAnacaGgamaNaiH na bottike| - 784-788 570-572 saamaayikvicaarH| - 804-806 580-581 naigamasaMgrahavyavahArAstrividhaM | 0.3.7.10 samyaktvazrutayostriSu, viratinare zabdAdyAH saMyama mnvte| - 789 572 mizraM tiryakSvapi, pratipannAstrayANAM triSu, // 2 // Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 3 // Avazyaka niryukterviSayAnukramaH kramaH viSayaH bhASyaH niyuktiH pRSThaH / krama: viSaya: bhASya: niyuktiH pRSThaH caraNasya dvayoH, bhajanoddhuloke / -807-808 581 nizrAvayan ctvaari| - 812-829 586-597 0.3.7.11 dignikSepA, (18) dikSu 0.3.7.13 smyktvaadivissyH| - 830 598 pratipadyamAnaH, pratipanno 0.3.7.14 mAnuSyAryakSetrAdidurlabhatve 'nytrsyaam| - 809-811 582-585 collakAdidRSTAntAH, yugadRSTAnto .7.12 samyaktvazrute catasRSu vrataM nare mizraM gaathaabhiH| - 831-835 598-606 tiryakSu bhavyazcatvAri saMjayucyAsako ca, 0.3.7.15 dharmakaraNe upadezaH, AlasyAdyA: dRSTau nayau, AhArakaH paryAptakazca, (13) zrutivighnAH, jJAnAvaraNAdivad, samyaktvazrute'nAhArakAH paryAptakAvapi vratakSAntyAdi, dRSTAdau karmakSaye pratipannI, jAgaro'nyatarat, aNDapotajayostrika zubhayoge ca bodhiH| - 836-844 6 jarAyau catuSkaM-madhyamasthitau ubhayaM-AyuSa 0.3.7.16 anukampA'kAmanirjarAdyaivaidyautkRSTAyAmapi, vedatrayasaJjAcatuSkayo: miNThAdInAM (11) samyaktvalAbha: pratipattiH, aprathame, kaSAye saGgyAyuzcatvArItaraH (vaidyavAnaradeva:) abhyutthAnasamyaktvazrute, caturjJAnI triyogI upayogadvika vinayAdyaizca / - 845-848 610-6 audArikaM catvAri vaikriyaM dve, sarvasaMsthAna 0.3.7.17 samyaktvasthitiH, pratipattRpratisaMhananamadhyamamAne catvAri, SaTSa lezyAsa dve pannapratipatitAnAmalpabahatvaM tatsaGgayA, tisRSu cAritraM-pUrvapratipanno'nyatarasyAM antaramavirahavirahau bhavAkarSoM / varddhamAnAvasthite dvividhavedanA kSetrasparzanA tatsparzanA / - 849-860 633-638 'samavahataH, nirveSTayannudvRttaH 0.3.7.18 samyaktva zrutaH(7)deza(6) sarva 07-609 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 4 // niryukterviSayAnukramaH viSayaH bhASya: niyuktiH pRSThaH / kramaH (8) viratiniruktayaH, damadantAdyAH (8) dRSTAntAH / - 861-865 639-640 0.3.7.19 munitvsvruupm| 151 866-868 642 0.3.7.20 metaarystutiH| - 869-870 648 0.3.7.21 kaalikaacaarystutiH| - 871 6650 0.3.7.22 cilaatiiputrstutiH| - 872-875 653 | 0.5.3 0.3.7.23 lakSazlokasopaH,dharmaruciranAkuTyAm, ilAputraH parijJAyAMpratyAkhyAne tetliH| - 876-879 653-657 suutrsprshikniyukti:suutrsvruupm| - 880-886 658-661 / 0.5.4 sUtrasvarUpaM-doSAH 0.5.5 guNA: (8-6) / - 880-886 658-661 namaskAravyAkhyAH / - 887-1026 662-821 namaskAre utpattinikSepapadapadArthaprarUpaNAvastvAkSepaprasiddhikramaprayojanaphalAni (11) / - 887 662 Adinaigame'nutpannaH zeSANAM viSayaH bhASyaH niyuktiH pRSThaH | samutthAnavAcanAlabdhita utpannaH, RjvAnAdyaM, zeSA labdhi manvate, nihnavAdi dravye (dramakadRSTAntaH) naipAtikAt drvybhaavsngkocH| - 888-890663-665 kiM kasya kena kiyacciraM katividhamiti SaTpadAH, satpadAdyairgatIndriyAdiSu navapadAH, AropaNAbhajanApRcchAdApanAniryApanAbhiH paJcavidhA prruupnnaa| - 891-902 667-673 mArgAdyA namaskArahetavaH / - 903-905 674-675 mahAsArthavAhatvAdi, dRSTAntAH / savizeSAH, rAgadveSakaSAyendriyANi (sadRSTAntAni) kaSAyanikSepA: (8) (SaNNayamArgaNA ca) parIsahopasargAH (zlokA dRSTAntAni ca) arhacchabdaniruktiH, tnnmskaarphlm| - 906-926 675-716 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0.5.6 zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 5 // AvazyakaniyuktarviSayAnukramaH 0.5.8 viSaya: bhASya: niyuktiH pRSThaH / kramaH viSayaH bhASya: niyuktiH pRSThaH karmazilpAdibhiH (11) 0.5.10 tapa:siddhe dRddhprhaarii| - 952 770 siddhanikSepAH, karmazilpayorbhedaH, 0.5.11 siddhasya niruktiH, samuddhAtaH, sAgirisiddhaH, kokAso zailezI, alAbukAdivadgatiH, varddhakizca dRssttaantau| - 927-930 717-719 aloke skhalanetyAdi / - 953-959 772-778 vidyAmantrayorvizeSa:, | 0.5.12 siddhazilAvarNanaM-siddhAvagAhanAAryakhapuTastambhAkarSaka dezapradezaspazRlakSaNasukha dRSTAntI / . 931-933 722-724 .29. (mlecchadRSTAntaH) ekArthika (8) yoge AryasamitaH, Agame namaskAraphalAni / - 960-992 779-788 gautamaH, arthe mammaNaH, 0.5.13 AcAryanikSepAH (4) / - 993-999 789-791 yAtrAyAM truttitH| - 934-936 725-728 | 0.5.14 upAdhyAyanikSepAH (4) buddhisiddhalakSaNam, autpatti akssraarthaadi| - 1000-07791-793 kyAdibhedAH, lakSaNAni 0.5.15 sAdhornikSepAH, dRSTAntAzca, bharatazilApaNya svarUpAdi 152-174 1008-17 794-814 vRkSAdyAH (16) bharatazilA paJcavidhatve krame ca meSAdyAH (26) nimittArtha zaGkAsamAdhAnam - 1018-21 815-817 zAstrAdyAH (14) suvarNa 0.5.17 prayojanaphale, karmakSayAdi, kArakarSakAdyAH (12) abhayAdyAH arthakAmAdi (8)(tridaNDyAdi(22) dRSTAntAH / - 937-951 729-753 dRSTAntA: 5) - 1022-24818-820 // 5 // Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka kramaH viSayaH bhASyaH niyuktiH pRSThaH / kramaH viSayaH bhASyaH niyuktiH pRSThaH / niyukti AvazyakabhASya80.5.18 nandyanuyogopodghAtAn jJAtvA kakAralAbhaH / - 1040-41 842-843 niryuktervizrIhArika paJcamaGgalaM paThittvA sAmna ekArthikAni SayAnukramaH vRttiyutam sUtrArambhaH - 1025-26 820-821 (sAmasamasamyagikAH) nikSepAzca bhAga-2 prathama pratyekasya, dravye shrkraatulaayog||6|| sAmayikAdhyayanam / 175-183 1027-55 822-863 citayaH bhAve duHkhAkaraNaM sUtrasparza karaNabhayAnta mAdhyasthyaM jJAnAdi sAmAyikasarvavaya'yogapratyAkhyAna tatprotanaM c| 189 1042-44 844-845 yAvajIvatrividhAnAM sAmAyikaikArthikAni / - 1045847 nirUpaNam / 175-1831027-28 822-831 kartA''tmA, karma sAmAyikaM1.2 kSetrakAlakaraNe, jIvabhAvakaraNe krnnmaatmaa| - 1046-48 851-853 zrute baddhAbaddhanizIthAnizIthe sarvanikSepAH (7) / - 1049 855 (anAdezAH, dvaipAyanA:) nozrute krodhodayo varvyaH, samyaktvAdi guNe tapa:saMyamI, yojanAyAM zasto yogH| - 1050-51856-857 manovAkkAyAH (4-4-7) prtyaakhyaannikssepaaH(6)|- 1052-53 adhikArazca / 184-188 1029-38 831-841 1.10 yAvajjIvArthaH jIvanikSepaH kRtAkRtaM kena keSu kadA nayaH / ogheaayuH| - 1054-55 860-863 katividhaM kathaM dvArANi / - 1039 842 dezavighAtizuddhI // iti zrIAvazyakaniryukterdvitIyavibhAgasya vissyaanukrmH|| Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 0.3 upoddhAtaniyuktiH, 0.3.6 SaSThadvAram, upkrmaadiH| niyukti: 724 AyurupakramA: (7) sadRSTAntA:, daNDakazAdyA // 477 // / / aham // // shriimdvijyraamcndrsuuriishvrsmRti-grnthmaalaa-aagmaangkH-40-grnthaangkH-29/2|| ||prthmtiirthpti-shriiaadinaathsvaamine namaH // aiM namaH / / caramatIrthapati-zrImahAvIrasvAmine nmH|| ||pnycmgnndhr-shriimtsudhrmsvaamine nmH|| // tapAgacchIya pUjyAcAryadeva-zrImadvijayadAna-prema-rAmacandrasUrIzvarebhyo nmH|| zrImadgaNadharavarasudharmasvAmiviracitaM zrImadbhadrabAhuzrutakevalitataniyuktiyutaM pUrvadharAcAryavihitabhASyabhUSitaM zrImadbhavavirahaharibhadrasUrisUtritavRttyalaGkataM shriiaavshyksuutrm| dvitIyo vibhaagH| sAmprataM yathAyuSkopakramakAla: pratipAdyate-saca saptadhA, tadyathA ni0- ajjhavasANanimitte AhAre veyaNA praaghaae| phAse ANApANu sattavihaM jhijjae aauN||724|| adhyavasAnameva nimittaM adhyavasAnanimittam, tasminnadhyavasAne sati, athavA adhyavasAnaM rAgasnehabhayabhedena tridhA tasminnadhyavasAne sati, tathA daNDAdike nimitte sati, AhAre pracure sati, vedanAyAM nayanAdisambandhinyAM satyAm, parAghAto gartApAtAdisamutthastasmin sati, sparze bhujaGgAdisambandhini, prANApAnayonirodhe, kiM?,sarvatraiva kriyAmAha- saptavidhaM sapta hetavaH // 477 // Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 478 // prakAramevaM bhidyate Ayuriti gaathaasmudaayaarthH| avayavArthastUdAharaNebhyo'vaseyaH, tAni cAmUni-rAgAdhyavasAne sati bhidyate 0.3 upodghAtaAyuryathA niyuktiH, egassa gAvIyo hariyAo, tAhe kuDhiyA pacchao laggA, tehiM niyattiyAo, tatthego taruNo atisayadivvarUvadhArI SaSThadvAram, tisio gAmaM paviTTho, tassa taruNIe nINiyamudagaM, so ya pIto, sA tassa aNurattA, hokkAraMtassavi Na ThAti, so uThittA upkrmaadiH| niyukti: 724 gato, sAvitaMpaloeMtI taheva uNuyatteti, jAhe ahissojAo tAhe tahaThiyA ceva rAgasaMmohiyamaNA uyallA / evaM rAgajjhavasANe AyurupakramAH bhijati AuMti, tathA snehAdhyavasAne sati bhidyate AyuryathA- egassa vANiyagassa taruNI mahilA, tANi paropparamatIvamaNu- (7) sadRSTAntAH, rattANi, tAhe so vANijjageNa gato, paDiniyatto vasahiM ekkAheNa Na pAvai, tAhe vayaMsagA se bhaNaMti- picchAmo kiM sacco daNDakazAdyA aNurAgona vatti?, tato egeNAgaMtUNa bhaNiyA- so mautti, tIe bhaNiyaM-kiM saccaM?, saccaM saccaMti, tato tinnivAre pucchittA hetvH| mayA, iyarassa kahiyaM, so'vi taha ceva mto| evaM snehAdhyavasAne sati bhidyate Ayuriti, Aha- rAgasnehayoH kaH prativizeSa iti?, ucyate, rUpAdyAkSepajanitaHprItivizeSorAgaH, sAmAnyastvapatyAdigocaraH sneha iti, bhayAdhyavasAne bhidyate AryuryathA / 0 ekasya gAvo hRtAH, tadA grAmAdhipAH (ArakSakAH) pazcAllagnAH, tairnirvartitAH, tatraikaH taruNo'tizayadivyarUpadhArI tRSito grAma praviSTaH, tasmai taruNyA''nItamudakam, sa ca pItavAn, sA tasminnanuraktA, huGkArayatyapi na tiSThati, sa utthAya gataH, sApi taM pralokayantI tathaiva sthiteti(?) yadA'dRzyo jAtastadA tathAsthitaiva rAgasaMmUDhamanA mRtA / evaM rAgAdhyavasAnena bhidyate Ayuriti / ekasya vaNijastaruNI mahilA, tau parasparamatIva anuraktau, tadAsa vANijyAya gataH, pratinivRtto vasatimekAhena na prApsyati, tadA vayasyAstasya bhaNanti-prekSAmahe kiM satyo'nurAgo na veti, tata ekanAgatya bhaNitA- sa mRta iti, tayA bhaNitaM- kiM satyaM?, satyaM satyamiti, tataH trIn vArAn pRSTvA mRtA, itarasmai kathitam, so'pi tathaiva mRtH| tAhe pautteti (pra0) // 478 // Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 479 // somilasyeti-bAravatIe vAsudevo rAyA, vasudevo se piyA devaI mAyA, sA kaMci mahilaM puttassa thaNaM deMtiM daLUNa addhiti 0.3 upodghAtapagayA, vAsudeveNa pucchiyA- ammo! kIsa addhitiM pakaresi?, tIe bhaNiyaM- jAta! na me puttabhaMDeNa keNaI thaNo pIutti, niyuktiH, 0.3.6 vAsudeveNa bhaNiyA- mA addhitiM karesi, iNDiM te devayANubhAveNa puttasaMpattiM karemo, devayA ArAhiyA, tIe bhaNiyaM SaSThadvAram, bhavissai se divvapuriso puttotti, taheva jaayN| jAyassa ya se gayasukumAlotti nAmaM kyN| soya savvajAdavapito suhaMsuheNa upkrmaadiH| niyukti: 724 abhiramai, somilamAhaNadhUyA yarUvavatitti pariNAvio, ariTTanemissaya aMtiyaM dhammaM soUNa pavvaio, gatoya bhagavayA / AyurupakramAH saddhiM, dhijjAiyassavi apattiyaM jaayN| kAleNa puNo bhagavayA saddhiM bAravatimAgao, masANe ya paDimaM Thito, diTTho ya dhijjAieNaM, tato kuvieNa kuDiyaMTho matthae dAUNa aMgArANaM se bharito, tassa ya samma ahiyAsemANassa kevalaM samuppaNNaM, aMtagaDo ya sNvutto| vAsudevo ya bhagavato riTTanemissa calaNajuyalaM namiUNaM sese ya sAhU vaMdiUNa pucchai- bhagavaM! kato. gayasukumAlotti?, bhagavayA kahiyaM- masANe paDimaM Thito Asi, vAsudevo tattheva gato, mato diTTho, kuvieNa bhagavaM MC dvArikAyAM vAsudevo rAjA, vasudevastasya pitA devakI mAtA, sA kAJcinmahilA putrAya stanyaM dadatIM dRSTvA'dhRtiM pragatA, vAsudevena pRSTA- amba ! kimadhRtika prakaroSi?, tayA bhaNitaM jAta! na mama putrabhANDena kenacit stanyaM pItamiti, vAsudevena bhaNitA- mA'dhRti kArSIH, idAnIM tava devatAnubhAvena putrasaMpattiM karomi, devatA''rAddhA, tayA bhaNitaM- bhaviSyati tasyA divyapuruSaH putra iti, tathaiva jAtam / jAtasya ca tasya gajasukumAla iti nAma kRtam / sa ca sarvayAdavapriyaH sukhaM 8 sukhenAbhiramate, somilabrAhmaNaduhitA ca rUpavatIti pariNAyitaH, ariSTanemezcAntike dharmaM zrutvA pravrajitaH, gatazca bhagavatA sAdhaH, dhigjAtIyasyApyaprItikaM jaatm| kAlena punarbhagavatA sAdhaM dvArikAyAmAgataH, zmazAne ca pratimAM sthitaH, dRSTazca dhigjAtIyena, tataH kupitena kuNDikAkaNThaM (pAlI)mastake dattvA'GgAraiH tasya bhRtaH, | tasya ca samyagadhyasyataH kevalaM samutpannaM antakRcca sNvRttH| vAsudevazca bhagavato'riSTanemezcaraNayugalaM natvA zeSAMzca sAdhUna vanditvA pRcchati- bhagavan! kva gajasukumAla | iti?, bhagavatA kathitaM- zmazAne pratimayA sthita AsIt vAsudevastatraiva gataH mRto dRSTaH kupitena bhagavAn , saTaSTAntAH , daNDakazAdyA hetvH| Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 480 // // 5 // (7) pucchio- keNesa mAriutti ?, bhagavayA bhaNiyaM-jasseva tumaM nayariM pavisaMtaM daTThaNa sIsaM phuTTihItitti / dhijjAio'vi | 0.3 upodghAtamANusANi paTThAviUNa jAva nIti tAva diTTho aNeNa pavisaMto vAsudevo, bhayasaMbhaMtassa ya se sIsaMtaDitti sayasikkaraM phuttRti| niyuktiH, 0.3.6 evaM bhayAdhyavasAne sati bhidyate Ayuriti / dvAraM / yaduktaM 'nimitte sati bhidyate Ayu'riti tannimittamanekaprakAraM pratipAdayannAha SaSThadvAram, ni0-daMDakasasattharajjU aggI udagapaDaNaM visaM vaalaa| sIuNhaM arai bhayaM khuhA pivAsA ya vAhI y||725|| upkrmaadiH| niyuktiH ni0-muttapurIsanirohe jiNNAjiNNe ya bhoyaNe bhuso| ghaMsaNagholaNapIlaNa Aussa uvakkamA ee / / 726 // dAraM / / 725-726 daNDakazAzastrarajjavaH agniH udakapatanaM viSaM vyAlAH zItoSNamaratirbhayaM kSutpipAsA ca vyAdhizca mUtrapurISanirodhaH jIrNAjINe ca AyurupakramAH bhojanaM bahuzaH gharSaNagholaNapIDanAnyAyuSaH upakramahetutvAdupakramA ete, kAraNe kAryopacArAt, yathA- tandulAn varSati parjanyastathA / Ayurghatamiti / tatra daNDAdayaH prasiddhA eva, 'vyAlAH' sarpA ucyante, gharSaNaM candanasyeva, gholanaM- aGgaSThakAGgaligRhItasaJcAlyamAnayUkAyA iva, pIDanaM- ikSvAderiveti gaathaarthH|| dvAraM // tathA''hAre satyasati vA bhidyate AyuryathA- ego marugo chaNe aTThArasa vAre bhuMjiUNa sUleNa mao, aNNo puNa chuhAemaotti // dvAraM ||vednaayaaN satyAM bhidyate AyuryathA zironayanavedanAdibhiraneke mRtA iti // dvAraM / / tathA parAghAte sati bhidyate AyuryathA- vijale vA taDIe vA khANIe vA pelliysseti|| dvAraM // tathA sparze sati bhidyate AyuryathA- tayAviseNaM sappeNaM chittassa, jahA vA baMbhadattasya itthIrayaNaM, taMmi mae putteNa se 4- pRSTaH- kenaiSa mArita iti?, bhagavatA bhaNitaM- yasyaiva tvAM nagarI pravizantaM dRSTvA zIrSaM sphuttissytiiti| dhigjAtIyo'pi mAnuSAn prasthApya yAvadyAti tAvaddaSTo'nena pravizan vAsudevaH, bhayasaMbhrAntasya ca tasya zIrSaM caTaditi zatazarkaraM sphuttitmiti| (r) eko brAhmaNaH kSaNe'STAdaza vArAnbhuktvA zUlena mRtaH, anyaH punaH kSudhA mRta iti| * kardamena vA taTyA vA khanyA vA preritasyeti / tvagviSeNa sarpaNa spRSTasya, yathA vA brahmadattasya strIratnam, tasmin mRte putreNa tasyai - sadRSTAntAH, daNDakazAdyA hetvH| // 48 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka | niyuktibhASyazrIhArika niyuktiH, vRttiyutam bhAga-2 // 481 // bhaNiyaM- mae saddhiM bhoge bhuMjAhitti, tIe bhaNiyaM- na tarasi majjhaM pharisaM visahittae, na pattiyai, Aso ANio, so tIe 0.3 upodghAtahattheNa muhAo kaDiM jAva chitto, so galiUNa sukkakkhaeNa mato, tahAvi apattiyaMteNa lohamayapuriso kao, tIela 0.3.6 avalaMDio, so'vi vilINoti // dvAram // tathA prANApAnanirodhe sati bhidyate AyuryathA- chagalagANaM jaNNavADAdisu SaSThadvAram, mArijaMtANaM ||dvaarm||evN saptavidhaM bhidyate aayuriti|n caitatsarveSAmeva, kiMtu sopakramAyuSAMna nirupakramAyuSAmiti / tatra upkrmaadiH| niyuktiH devA neraiyA vA asaMkhavAsAuyA ya tirimnnuyaa| uttamapurisA ya tahA carimasarIrA ya niruvkmaa||1||sesaa saMsAratthA - 725-726 bhaiyA niruvakkamA va itare vaa| sovakkamaniruvakkamabhedo bhaNio samAseNaM // 2 // Aha- adhyavasAyAdInAM nimittatvA AyurupakramAH parityAgAdbhedopanyAso virudhyata iti, na, AntaretaravicitropAdhibhedena nimittabhedAnAmevopanyAsAt, sakalajanasAdharaNatvAcca sadRSTAntA:, zAstrArambhasya, Aha- yadyevamupakramyate Ayustatazca kRtanAzo'kRtAbhyAgamazca, kathaM?, saMvatsarazatamupanibaddhamAyuH, tasyA daNDakazAdyA pAntarAla eva vyapagamAtkRtanAzaH, yena ca karmaNA tadupakramyate tasyAkRtasyaivAbhyAgama iti, atrocyate, yathA varSazatabhakta hetvH| mapyagnikavyAdhitasyAlpenApi kAlenopabhujAnasya na kRtanAzo nApyakRtAbhyAgamastadvadihApIti, Aha ca bhASyakAra:kammovakkAmijjai apattakAlaMpi jai tato pttaa| akyaagmkynaasaamokkhaanaasaasyaadosaa||1|| na hi dIhakAliyassavi NAso - bhaNitaM- mayA sAdhu bhogAn bhukSveti, tayA bhaNitaM-na zaknoSi mama sparza visoDhum, na pratyeti, azva AnItaH, sa tayA hastena mukhAtkaTIM yAvatspRSTaH, sa gilitvA (vilIya) zukrakSayeNa mRtaH, tathApyapratyAyatA lohamayapuruSaH kRtaH, tayA AliGgitaH, so'pi vilIna iti / ajAnAM yajJapATakAdiSu mAryamANAnAm / devA nairayikA vA asaMkhyavarSAyuSazca tiryanarAH / uttamapuruSAzca tathA caramazarIrAzca nirupkrmaaH||1|| zeSAH saMsArasthA bhaktA nirupakramA vA itare vaa| sopakramanirupabhedo bhaNitaH samAsena // 2 // OM karmopakramyate aprAptakAle'pi yadi tataH praaptaaH| akRtaagmkRtnaashmokssaanaashvaashtaadossaaH|| 1 // na hi dIrghakAlikasyApi nAza--- // 481 // Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 482 // tassANubhUtito khippaM / bahukAlAhArassa va duyamaggitarogiNo bhogo||2|| savvaM ca padesatayA bhujjai kammamaNubhAvato bhaitaM / teNAvassANu 0.3 upoddhAtabhave ke katanAsAdayo tassa? // 3 // kiMcidakAle'vi phalaM pAvijjai paccae ya kaalenn| taha kammaM pAvijjai kAleNavi paccae aNNaM // 4 // niyuktiH, jaha vA dIhA rajjU Dajjhai kAleNa puMjiyA khippaM / vitato paDo'vi sussai piMDIbhUto ya kaalennN|| 5 // ityAdi / tatazca yathokta-3 SaSThadvAram, doSAnupapattiriti dvAragAthAvayavArthaH / vyAkhyAta upakramakAlaH, sAmprataM dezakAladvArAvayavArtha ucyate- tatra dezakAla. upkrmaadiH| niyukti: prastAvo'bhidhIyate, saca prazasto'prazastazca, tatra prazastasvarUpapratipAdanAyAha 727-728 ni0-nidbhUmagaMca gAmaM mahilAthUbhaM ca suNNayaM daTuM / NIyaMca kAgA olenti jAyA bhikkhassa haraharA // 727 // prazastAnirddhamakaM ca grAmaM mahilAstUpaM ca kUpataTamityarthaH, zUnyaM dRSTrA, tathA nIcaM ca kAkA:olinti tti gRhANi prati paribhramanti, prazasta dezakAlau, tAMzca dRSTvA vidyAt yathA jAtA bhaikSasya harahare tyatIva bhikSAprastAva iti, pAThAntaraM vA 'nIyaM ca kAe olinte' dRSTvetyanuvartata divasarAtrI iti gAthArthaH / aprazastadezakAlasvarUpAbhidhitsayA''ha prmaannkaalau| ni0-nimmacchiyaM mahuM pAyaDo NihI khajjagAvaNo sunnnno|jaa yaMgaNe pasuttA pautthavaiyA ya mattA y||728 // dAraM / / nirmAkSikaM madhu, prakaTo nidhiH, khAdyakApaNaH zUnyaH, kullUrikApaNa iti bhAvArthaH, ato madhvAdInAM grahaNaprastAvaH, tathA yA cAGgaNe prasuptA proSitapatikA ca mattA ca tasyA api grahaNaM prati prastAva eveti, Asavena madanAkulIkRtatvAttasyA iti| stasyAnubhUtitaH kSipram / bahukAlInAhArasyeva drutamagnikarogiNo bhogaH // 2 // sarvaca pradezatayA bhujyate karma anubhAvato bhaktam / tenAvazyAnubhave ke kRtanAzAdayastasya // 482 // ? // 3 // kiJcidakAle'pi phalaM pAcyate pacyate ca kAlena / tathA karma pAcyate kAlenApi pacyate'nyat // 4 // yathA vA dIrghA rajjUrdahyate kAlena puJjitA kSipram / vitataH paTo'pi zuSyati piNDIbhUtazca kAlena // 5 // Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 483 // gaathaarthH|| dAraM // idAnIM kAlakAlaH pratipAdyate- kAlasya- sattvasya zvAdeH kAlo- maraNaM kAlakAlaH, amumevArthaM 0.3 upodghAtapratipAdayannAha niyuktiH, ni0- kAleNa kao kAlo amhaM sjjhaaydeskaalNmi| to teNa hao kAlo akAlakAlaM kareMteNaM // 729 // SaSTadvAram, kAlena zunA kRtaH kAlaH kRtaM maraNam, asmAkaM svAdhyAyadezakAle tato'nena hataH kAlaH- bhagnaH svAdhyAyakAlaH, akAle upkrmaadiH| niyuktiH aprastAve kAlaM maraNaM kurvateti gaathaarthH||dvaarm||idaaniiN pramANakAlaH pratipAdyate-tatrAddhAkAlavizeSa eva manuSyalokAntarvartI 729-731 viziSTavyavahArahetuH aharnizarUpaH pramANakAla iti, Aha ca prazastAni0-duviho pamANakAlo divasapamANaMca hoi rAI |cuporisio divaso rAtI cauporisIceva // 730 // prazasta dezakAlau, dvividhaH pramANakAlaH- divasapramANaM ca bhavati rAtrizca, catuSpauruSiko divasaH rAtrizcatuSpauruSyeva, tatazca pramANameva kAlaH divasarAtrI pramANakAlaH, pauruSIpramANaM tvanyatrotkRSTahInAdibhedabhinnaM pratipAditameveti gAthArthaH // dvAram // idAnIM varNakAlasvarUpa- prmaannkaalau| pradarzanAyAha ni0-paMcaNhaM vaNNANaM jo khalu vaNNeNa kAlao vnnnno|so hoi vaNNakAlo vaNNijjai jo vajaM kAlaM // 731 // paJcAnAM zuklAdInAM varNAnAM yaH khalu varNena chAyayA kAlako varNaH, khaluzabdasyAvadhAraNArthatvAtkRSNa eva, anena gaurAdernAmakRSNasya ca vyavacchedaH, sa bhavati varNakAlaH, varNazcAsau kAlazceti varNakAlaH, vaNNijai jo va jaM kAlaM ti varNanaM. // 483 // varNaH, prarUpaNamityarthaH, tatazcavarNyate-prarUpyate yo vA kazcitpadArtho yatkAlaMsa varNakAlaH, varNapradhAnaH kAlovarNakAla iti gAthArthaH // idAnIM bhAvakAlaH pratipAdyate- bhAvAnAmaudayikAdInAM sthiti vakAla iti, Aha ca Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 484 // ni0- sAdIsapajjavasio caubhaMgavibhAgabhAvaNA etthaM / odaiyAdIyANaM taM jANasubhAvakAlaM tu // 732 // sAdiH saparyavasitazcaturbhaGgavibhAgabhAvanA atra kAryA, keSAM?- audayikAdInAM bhAvAnAmiti, tatazca yo'sau vibhAgabhAvanAviSayastaM jAnIhi bhAvakAlaM tu, iyamakSaragamanikA, ayaM bhAvArtha:- audayiko bhAvaH sAdiH saparyavasAnaH sAdiraparyavasAnaH / anAdiH saparyavasAnaH anAdiraparyavasAna ityevamaupazamikAdiSvapi caturbhaGgikA draSTavyA, iyaM punaratravibhAgabhAvanAaudayikacaturbhaGgikAyAM dvitIyabhaGgazUnyAnAM zeSabhaGgAnAmayaM viSayaH- nArakAdInAM nArakAdibhavaH khalvaudayiko bhAvaH / sAdisaparyavasAnaH, mithyAtvAdayo bhavyAnAmaudayiko bhAvo'nAdisaparyavasAnaH, sa evAbhavyAnAM caramabhaGga iti| uktaH audayikaH, aupazamikacaturbhaGgikAyAMtu vyAdayaH zUnyA eva, prathamabhaGgastvaupazamikasamyaktvAdayaH, aupazamiko bhAvaH sAdisaparyavasAna iti / ukta aupazamikaH, kSAyikacaturbhaGgikAyAMtutryAdayaH zUnyA eva, kSAyikaMcAritraMdAnAdilabdhipaJcaka ca kSAyiko bhAvaHsAdisaparyavasAnaH, siddhasya cAritryacAritryAdivikalpAtItatvAt, kSAyikajJAnadarzane tusAdiraparyavasAne iti, anye tu dvitIyabhaGga eva sarvamidaM pratipAdayanti / uktaH kSAyikaH, kSAyopazamikacaturbhaGgikAyAM dvitIyabhaGgazUnyAnAM zeSabhaGgAnAmayaM viSayaH- catvAri jJAnAni kSAyopazamiko bhAvaH sAdisaparyavasAnaH, matyajJAnazrutAjJAne bhavyAnAmanAdisaparyavasAne, ete evAbhavyAnAM caramabhaGga iti / uktaH kSAyopazamikaH, pAriNAmikacaturbhaGgikAyAM dvitIyabhaGgazUnyAnAM zeSabhaGgAnAmayaM gocaraH- pudgalakAye vyaNukAdiH pAriNAmiko bhAvaH sAdisaparyavasAnaH, bhavyatvaM bhavyAnAmanAdiH saparyavasAnaH, jIvatvaM punaH caramabhaGga iti, uktaH pAriNAmikaH / uktArthasaGgrahagAthA- bIyaM dutiyAdIyA bhaMgA vajjettu / 0 (audayikAdyanukrameNa) dvitIyaM dvitIyAdIn tRtIyAdIn bhaGgAn varjayitvA = 0.3 upodghAtaniyuktiH, 0.3.6 SaSThadvAram, upkrmaadiH| niyukti: 732 prazastAprazastadezakAlI, divasarAtrI prmaannkaalau| // 484 // Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0.3.6 zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 485 // prazastAprazasta biiyayaM sese| bhavamicchasammacaraNe ditttthiinaannetraannubhvvjie||1|| iti gAthArtha: 0.3 upodghAtani0- etthaM puNa ahigAropamANakAleNa hoi naayvvo|khettNmi kaMmikAle vibhAsiyaM jiNavariMdeNaM? // 733 / / niyuktiH, atra punaH anekavidhakAlaprarUpaNAyAM adhikAraH prayojanaM prastAvaH pramANakAlena bhavati jnyaatvyH| Aha-'davve addha' ityAdi SaSThadvAram, dvAragAthAyAM pagayaMtu bhAveNaMtI'tyuktam, sAmpratamatra punaradhikAraH pramANakAlena bhavati jJAtavya ityucyamAnaM kathaM na viruddhyata - upkrmaadiH| niyuktiH iti?, ucyate, kSAyikabhAvakAle bhagavatA pramANakAle ca pUrvAhnesAmAyikaMbhASitamityavirodhaH / athavA pramANakAlo'pi 733-734 bhAvakAla eva, tasyAddhAkAlasvarUpatvAdityalaM vistareNeti / 'uddese niddese ye' tyAdyupoddhAtaniyuktipratibaddhadvAragAthAdvayasya vyAkhyAtaM kAladvAramiti / sAmprataM yatra kSetre bhASitaM sAmAyikaM tadajAnan pramANakAlasya cAnekarUpatvAdvizeSamajAnan dezakAlau, gAthApazcArddhamAha codaka:-'khettaMmi kaMmikAle vibhAsiyaM jiNavariMdeNaM? itigaathaarthH||codkprshnottrprtipipaadyissyaa- divasarAtrI prmaannkaalau| ni0- visaahsuddhekkaarsiieNpuvvnnhdeskaalNmi| mahaseNavaNujjANe aNaMtaraM paraMpara sesaM // 734 / / vaizAkhazuddhaikAdazyAM pUrvAhnadezakAle prathamapauruSyAmiti bhAvArthaH / kAlasyAntaraGgatvakhyApanArthameva praznavyatyayena nirdeshH| mahasenavanodyAne kSetre anantaranirgamaH sAmAyikasya, paramparaM sesaM ti zeSaM kSetrajAtamadhikRtya paramparanirgamastasyeti, Aha ca bhASyakAra:- khettaM mahaseNavaNovalakkhiyaM jattha niggayaM pubviM / sAmAiyamannesu ya paraMparaviNiggamo tss||1||iti gAthArthaH // gataM zeSayorapi dvitIyaM varjayitvA (3-1-2-3-3 bhaGgAH) bhave mithyAtve (bhavye'bhavye ca)(au0) samyaktve (kSA0) caraNe (vratarUpe) (kSAyo) darzanajJAnayoH matyAdau ajJAne (bhavye abhavye ca) (pA0) aNau bhavyatve jiivtve||1||7 kSetraM mahAsenavanopalakSitaM yatra nirgataM pUrvam / sAmAyikamanyeSu ca paramparavinirgamastasya / / 1 / / ''ha // 485 // Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0.3.6 zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 486 // mUladvAragAthAdvayapratibaddhaM kSetradvAram, iha ca kSetrakAlapuruSadvArANAM nirgamAGgatA vyAkhyAtaiva, tatazca nirgamadvAravyAcikhyA- 0.3 upodghAta ''ha-'nAmaM ThavaNA davie khette kAle taheva bhAve y| eso u niggamassa nikkhevo chavviho hoi'tti yeyaM gAthopanyastA niyuktiH, asyA eva bhAvanirgamapratipAdanAyAha niyuktikAraH SaSThadvAram, ni0-khaiyaMmi vaTTamANassa niggayaM bhayavao jiNiMdassa / bhAvekhaovasamiyaMmi vaTTamANehi~ taM gahiyaM // 735 // upkrmaadiH| niyuktiH 735 kSAyike vartamAnasya bhagavato nirgataM jinendrasya bhAve, bhAvazabdaH ubhayathA'pyabhisambadhyate, bhAve kSAyopazamike vartamAnaiH tat / |prazastAsAmAyikamanyacca zrutaM gRhItam, gaNadharAdibhiriti gamyate / tatra gautamasvAminA niSadhAtrayeNa caturdaza pUrvANi gRhItAni, prazasta dezakAlau, praNipatya pRcchA niSadyocyate, bhagavAMzcAcaSTe- uppaNNe i vA vigame i vA dhuve i vA, etA eva timro niSadyAH, AsAmeva divasarAtrI sakAzAdgaNabhRtAM 'utpAdavyayadhrauvyayuktaM sadi' ti pratItirupajAyate, anyathA sattA'yogAt, tatazca te pUrvabhavabhAvitamatayo prmaannkaalau| dvAdazAGgamuparacayanti, tato bhagavamaNuNNaM karei, sakko ya divvaM vairamayaM thAlaM divvacuNNANaM bhareUNa sAmimuvAgacchai, tAhe sAmI sIhAsaNAo udvittA paDipuNNaM muTThi kesarANaM geNhai, tAhe goyamasAmippamuhA ekkArasavi gaNaharA isiM oNayA parivADIe ThAyaMti, tAhe devA AujjagIyasahaM niraMbhaMti, tAhe sAmI puvvaM titthaM goyamasAmissa davvehiM guNehiM pajjavehi aNujANAmittibhaNati cuNNANi ya se sIse chuhai, tato devAvicuNNavAsaMpupphavAsaMca uvariMvAsaMti, gaNaMca sudhammasAmissa bhagavAnanujJAM karoti, zakrazca divyaM vajraratnamayaM sthAlaM divyacUrNairbhUtvA svAminamupAgacchati, tadA svAmI siMhAsanAdutthAya pratipUrNAM muSTiM gandhAnAM gRhNAti, tadA gautamasvAmipramukhA ekAdazApi gaNadharA ISadavanatAH paripATyA tiSThanti, tadA devA AtodyagItazabdaM nirundhanti, tadA svAmI pUrva tIrtha gautamasvAmine dravyairguNaiH | paryavairanujAnAmIti bhaNati cUrNAni ca tasya zIrSe kSipati, tato devA api cUrNavarSAM puSpavarSAM ca upari varSanti, gaNaM ca sudharmasvAminaM maNasIkarei (pr0)| // 48 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASya zrIAvazyaka dhure ThaveUNa annujaanni| evaM sAmAiyassavi attho bhagavato niggao, suttaMgaNaharehito niggataM, ityalaM vistareNeti gaathaarthH| 0.3 upodghAtaniyukti| (granthAgraM 7000) sAmprataM puruSadvArAvayavArthapratipipAdayiSayA''ha | niyuktiH, zrIhArika ni0- davvAbhilAvaciMdhe vee dhammatthabhogabhAve y| bhAvapuriso u jIvobhAve pagayaM tu bhAveNaM // 736 // | SaSThadvAram, vRttiyutam davva tti dravyapuruSaH, sa cAgamanoAgamajJazarIrabhavyazarIrAtiriktaikabhavikabaddhAyuSkAbhimukhanAmagotrabhedabhinno draSTavyaH, upkrmaadiH| bhAga-2 | niyukti: 736 // 487 // athavA vyatirikto dvidhA- mUlaguNanirmitaH uttaraguNanirmitazca, tatra mUlaguNanirmitaH puruSaprAyogyANi dravyANi, uttaraguNa puruSanikSepAH nirmitastu tadAkAravanti tAnyeva, abhilapyate'neneti abhilApaH- zabdaH, tatrAbhilApapuruSaH pulliGgAbhidhAnamAtraM ghaTaH paTa (8) / iti vA, cihnapuruSastvapuruSo'pi puruSacihnopalakSito yathA napuMsakaM zmazrucihnamityAdi, tathA triSvapi liGgeSu strIpunnapuMsakeSu tRNajvAlopamavedAnubhavakAle vedapuruSa iti, tathA dharmArjanavyApAraparaH sAdhurdharmapuruSaH, arthArjanaparastvarthapuruSo mammaNanidhipAlavat, bhogapuruSastu samprAptasamastaviSayasukhabhogopabhogasamarthazcakravarttivat, bhAve yatti bhAvapuruSazca, cazabdo nAmAdyanuktabhedasamuccayArthaH, bhAvapuriso u jIvo bhAve tti pU:- zarIraM puri zete iti niruktavazAd bhAvapuruSastu jIvaH, bhAvi tti bhAvadvAre nirUpyamANe bhAvadvAracintAyAmiti bhAvArthaH, athavA 'bhAve' tti bhAvanirgamaprarUpaNAyAmadhikRtAyAm, kiM? - pagayaM tu ra bhAveNaM ti prakRtaM upayogastubhAvenetyupalakSaNAdbhAvapuruSeNa-zuddhena jIvena, tIrthakareNetyarthaH, tuzabdAvedapuruSeNa ca gaNadhareNeti, etaduktaM bhavati- arthatastIrthakarAnnirgataM sUtrato gaNadharebhya iti, evamanye'pi yathAsambhavamAyojyA iti gaathaarthH|| gataM // 487 // puruSadvAram, sAmprataM kAraNadvArAvayavArthavyAcikhyAsayA''haB dhuri sthApayitvA'nujAnAti / evaM sAmAyikasyApi artho bhagavato nirgataH, sUtraM gaNadharebhyo nirgtm| 0 SaNDhaH klIbo napuMsakamiti haimyukteH napuMstvam / Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 488 // ni0-Nikkhevo kAraNaMmI caubviho duvihu hoi dvvNmi| taddavvamaNNadavve ahavAvi NimittanemittI // 737 / / dAraM / / asyA gamanikA- nikSepaNaM nikSepo nyAsa ityarthaH, karotIti kAraNam, kArya nirvarttayatIti hRdayam, tasmin kAraNekAraNaviSayaH caturvidhaH caturbhedaH nAmasthApanAdravyabhAvalakSaNaH, nAmasthApane sujJAne, dravyakAraNaM vyatiriktaM dvidhA, yata Ahadvividho bhavati dravye, nikSepa iti varttate, sUcanAtsUtramitikRtvA dravye iti dravyakAraNaviSayo dvividho nikSepaH parigRhyate, tadeva dravyakAraNadvaividhyaM darzayati- taddavya miti tasyaiva paTAdevyaM tadravyaM- tantvAdi, tadeva kAraNamiti draSTavyam, tadviparItaM vemAdyanyadravyakAraNamiti / athavA'nyathA dvividhatvaM- nimittaM naimittikamapi, apizabdAdanyathApi kAraNanAnAteti, tAM vkssyti| tatra paTasya nimittaM tantavasta eva kAraNam, tadvyatirekeNa paTAnutpatteH, yathA ca tantubhirvinA na bhavati paTastathA tadgatAtAnAdi-8 ceSTAdivyatirekeNApi na bhavatyeva, tasyAzca ceSTAyA vemAdinimittam, tato nimittasyedaM naimittikamiti gaathaarthH|| ni0-samavAi asamavAI chavviha kattA ya kamma karaNaM ca / tatto yasaMpayANApayANa taha saMnihANe ya / / 738 // samekIbhAve avo'pRthaktve aya gatau, tatazcaikIbhAvenApRthaggamanaM samavAyaH- saMzleSaH sa yeSAM vidyate te samavAyinaH-8 tantavo yasmAtteSu paTaH samavaitIti, samavAyinazca te kAraNaMca samavAyikAraNaM- tantusaMyogAH, kAraNadravyAntaradharmatvAt paTAkhyakAryadravyAntarasya dUravarttitvAt asamavAyinaH ta eva kAraNamasamavAyikAraNamiti / Aha- arthAbhede satyanekadhA kAraNadvayopanyAso'narthaka iti, na, sajJAbhedena tantrAntarIyAbhyupagamapradarzanaparatvAttasya, athavA SaDDidhaM kAraNam, anusvAralopo'tra draSTavyaH, karotIti kartari vyutpatteH, svena vyApAreNa kArye yadupayujyate tatkAraNam, kathaM SaDvidhamityAha- kartA ca kAraNam, (r) karaNa kammaM ceti vyaakhyaa| 0.3 upodghAtaniyuktiH, 0.3.6 SaSThadvAram, upkrmaadiH| niyuktiH 737-738 kAraNanikSepA: (4) tadanyadravye nimittanaimittinau samavAyyasamavAyinI, kAdi (6) / // 488 // Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 489 // tasya kArye svAtantryeNopayogAt, tamantareNa vivakSitakAryAnutpatteH abhISTakAraNavat, tatazca ghaTotpattau kulAlaH kAraNam, 0.3 upodghAtatathA karaNaM ca- mRtpiNDAdi karaNam, tasya sAdhakatamatvAt, tathA karma ca kAraNam, kriyate nirvartyate yattatkarma- kAryam, niyuktiH, 0.3.6 Aha- tatkathamalabdhAtmalAbhaM tadA kAraNamiti?, atrocyate, kAryanirvartanakriyAviSayatvAttasyopacArAtkAraNatA, uktaM SaSThadvAram, ca- nirvayaM vA vikAryaM vA, prApyaM vA ytkriyaaphlm| tatdRSTAdRSTasaMskAra, karma karturyadIpsitam // 1 // ityAdi, mukhyavRttyA vA upkrmaadiH| niyukti: 739 saukaryaguNena karma kAraNam, tathA sampradAnaMca ghaTasya kAraNam, tasya karmaNA'bhipretatvAt, tamantareNa tasyAbhAvAt, samyak kAraNanikSepAH satkRtya vA prayatnena dAnaM sampradAnam, ata eva ca rajakasya vastraM dadAtIti na sampradAne caturthI, kiM tu brAhmaNAya ghaTa dadAtIti, tathA'pAdAnaM kAraNam, vivakSitapadArthApAye'pi tasya dhruvatvena kAryopakArakatvAd, 'do avakhaNDane' dAnaMkhaNDanam tadanyadravye nimittaapasRtya maryAdayA dAnamapAdAnam, piNDApAyo'pi mRdo dhruvatvAdapAdAnateti, sAca ghaTasya kAraNam, tAmantareNa tasyAnutpatteH, naimittinau tathA sannidhAnaM ca kAraNam, tasyAdhAratayA kAryopakArakatvAt, sannidhIyate yatra kAryaM tatsannidhAnaM- adhikaraNam, tacca samavAyya samavAyinI, ghaTasya cakram, tasyApi bhUH, tasyA apyAkAzam, AkAzasya tvadhikaraNaM nAsti, svarUpapratiSThitatvAt, ghaTasya cedaM kAraNam, kAdi (6) / etadabhAve ghaTAnutpatteriti gAthArthaH / / uktaM dravyakAraNam, idAnIM bhAvakAraNapratipAdanAyAha ni0-duvihaM ca hoi bhAve apasattha pasatthagaMca apasatthaM / saMsArassegavihaMduvihaM tivihaM ca nAyavvaM / / 739 // bhavatIti bhAvaH, sa caudayikAdiH, sa eva kAraNaM saMsArApavayoriti bhAvakAraNam, tatra dvividhaM ca dviprakAraM ca bhavati, // 489 // bhAve vicAryamANe, kAraNamiti prakramAdgamyate, bhAvaviSayaM vA, bhAvakAraNamityarthaH, aprazastaM- azobhanaM prazastaM- shobhnN| ca, tatrAprazastaM saMsArasya sambandhi ekavidhaM- ekabhedaM dvividhaM- dvibhedaM trividhaM- tribhedaM ca jJAtavyam, cazabdazcaturvidhAdyanukta Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 490 // kAraNabhedasamuccayArtha iti gAthArthaH / yaduktaM-saMsArasyaikavidha mityAdi, tadupapradarzanAyAha 0.3 upodghAtani0-assaMjamo ya ekko aNNANaM aviraI yaduvihaM tu |annnnaannN micchattaM ca aviratI ceva tivihaM tu||740|| niyuktiH, 0.3.6 __ asaMyamaH aviratilakSaNaH, sahyeka eva saMsArakAraNam, ajJAnAdInAM tadupaSTambhakatvAdapradhAnatvAditi, tathA'jJAnamaviratizca / SaSThadvAram, dvividhaM tu saMsArakAraNam, tatrAjJAnaM- karmAcchAditajIvasya viparItAvabodha iti, aviratistu sAvadhayogAnivRttiriti, | upkrmaadiH| tathA mitthAtvamajJAnaM cAviratizcaiva trividhaM tu saMsArakAraNam, tatra mithyAtvaM- atattvArthazraddhAnam, zeSaM gatArtham, evaM kaSAyAdi | niyuktiH 740-742 samparkAdanye'pi bhedAH pratipAdayitavyA iti gaathaarthH|| uktamaprazastaM bhAvakAraNam, adhunA prazastamucyate kAraNanikSepAH ni0- hoi pasatthaM mokkhassa kAraNaM egaduvihativihaM vA / taM ceva ya vivarIyaM ahigAropasatthaeNetthaM / / 741 // | tadanyadravye bhavati prazastaM bhAvakAraNaM mokSasya kAraNamiti, tacca eka mityekavidhaM dvividhaM trividhaM vA, idaM punaH tadeva ca saMsArakAraNaM | nimittaasaMyamAdi viparItaM draSTavyam, ekavidhaM saMyamaH, dvividhaM jJAnasaMyamau, trividhaM samyagdarzanajJAnasaMyamA iti, adhikAraH prastAvaH | naimittinau prazastena bhAvakAraNena atra sAmAyikAnvAkhyAne, mokSAGgatvAdasyeti / tatazca prazastabhAvarUpaM cedam, kAraNaMca mokSasya iti samavAyinI, adhikArabhAvaneti gAthArthaH / itthaM kAraNadvAre adhikAra pradarya punaH kAraNadvArasaGgatameva vaktavyatAzeSamAzaGkAdvAreNAbhi- kAdi (6) / dhitsurAhani0-titthayaro kiM kAraNaMbhAsai sAmAiyaM tu ajjhayaNaM? / titthayaraNAmagottaM kammaM me veiyavvaMti // 742 // 8 // 490 // tIrthakaraNazIlastIrthakaraH, tIrthaM pUrvoktam, sa kiMkAraNaM kiMnimittaM bhASate sAmAyikaM tvadhyayanaM?, tuzabdAdanyAdhyayanaparigrahaH, tasya kRtakRtyatvAditi hRdayam, atrocyate- tIrthakaranAmagotraM tIrthakaranAmasajJam, gotrazabdaH saJjJAyAm, karma mayA samavAyya Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 491 // 743-746 Vveditavyamityanena kAraNena bhASata iti gaathaarthH| 0.3 upodghAta niyuktiH, ni0- taM ca kahaM veijjai? agilAe dhammadesaNAIhiM / bajjhaitaMtu bhagavao taiyabhavosakkaittA NaM // 743 / / pUrvavat // SaSThadvAram, ni0-NiyamA maNuyagatIe itthI puriseyarovva suhleso| AseviyabahulehiM vIsAe annnnyrehiN||744 // upkrmaadiH| niyuktiH pUrvavadeva / itthaM tIrthakRtaH sAmAyikabhASaNe kAraNamabhidhAyAdhunA gaNabhRtAmAzaGkAdvAreNa tacchravaNakAraNaM pratipAdayannAhani0- goyamamAI sAmAiyaM tu kiMkAraNaM nisAminti?NANassataM tu suMdaramaMgulabhAvANa uvlddhii||745|| kAraNanikSepAH (4) * gautamAdayo gaNadharAH kiMkAraNaM tu kiMnimittam, kiMprayojanamityarthaH, sAmAyikaM nizAmayanti zRNvanti, atrocyate- nANassala tadanyadravye tti prAkRtazailyA caturthyarthe SaSThI, tatazca jJAnAya- jJAnArtham, tAdayaM caturthI, teSAM hi bhagavadvadananirgataM sAmAyikazabdaM zrutvA nimitta naimittinau tadarthaviSayaM jJAnamutpadyata iti bhAvanA, tattu jJAnaMsundaramaGgulabhAvAnAMzubhetarapadArthAnAM uvaladdhI tti upalabdhaye- upalabdhinimittamiti gaathaarthH|| sA ca sundaramaGgalabhAvopalabdhiH pravRttinivRttyoH kAraNam, Aha ca samavAyinI, ni0- hoi pavittinivittI saMjamatava pAvakammaaggahaNaM / kammavivegoya tahA kAraNamasarIrayA ceva // 746 // kAdi (6) / zubhetarabhAvaparijJAnAdbhavataH pravRttinivRttI zubheSu pravRttirbhavatItarebhyo nivRttiriti, te ca pravRttinivRttI saMyamatava iti saMyamatapasoH kAraNam, tatra nivRttikAraNatve'pi saMyamasya prAgupAdAnamapUrvakarmAgamanirodhopakAreNa prAdhAnyakhyApanArtham, tatpUrvakaMca vastutaH saphalaM tapaH, kAraNAnyathopanyAsastu saMyame satyapi tapasi pravRttiH kAryetyamunAuMzena prAdhAnyakhyApanArthamevetyalaM prasaGgena, tayozca saMyamatapasoH pAvakammaaggahaNaM ti pApakarmAgrahaNaM karmavivekazca, tathA kAraNaM nimittaM prayojanaM yathA samavAyya sayame satyapUivakarmAgamani pAvakamma Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 492 // saGghayam, uktaM ca paramamunibhiH-saMyame aNaNhayaphale, tave vodANaphale ityAdi, aNaNhayaH- anAzravaH vodANaM-karmanirjarA, 0.3 upoddhAta niyuktiH, karmavivekasya ca prayojanaM asarIrayA ceve ti azarIrataiva, caH pUraNArthaH, iti gAthArthaH // sAmprataM vivakSitamarthamuktAnuvAdena pratipAdayannAha SaSThadvAram, ni0-kammavivego asarIrayAya asarIrayA aNAbAhA / hoaNabAhanimittaM aveyaNamaNAulo niruo||747 / / upkrmaadiH| niyuktiH karmavivekaH karmapRthagbhAva: azarIratAyAH kAraNam, azarIratA aNAbAhAe tti anAbAdhAyAH kAraNaM bhavati, anAbAdhanimittaM 747-748 anAbAdhakAryam, nimittazabdaH kAryavAcakaH, tathA ca vaktAro bhavanti- anena nimittena- anena kAraNena mayedaM prArabdham, kAraNanikSepAH (4) tadanyaanena kAryeNetyarthaH, tatazca bhavatyanAbAdhakAryam, avedanaH vedanArahito, jIva iti gamyate, sacAvedanatvAd anAkulaH avihvala dravye nimitta naimittinI ityarthaH, anAkulatvAcca nIrugbhavatIti gAthArthaH / samavAyyani0- nIruyattAe ayalo ayalattAe ya sAsao hoi| sAsayabhAvamuvagao avvAbAhaM suhaM lhi||748 // dAraM / / samavAyinI, sa hi jIvaH nIruktayA acalo bhavati, acalatayA ca zAzvato bhavati, zAzvatabhAvamupagataH kiM?, avyAbAdhaM sukhaM labhata iti / kAdi (6) / niyukti: 749 gAthArthaH // itthaM pAramparyeNAvyAbAdhasukhArthaM sAmAyikazravaNamiti / gataM kAraNadvAram, pratyayadvAramadhunA vyAkhyAyata iti, | (4) dravyetaptaAha ca mASAdiH, bhaave'vdhyaadiH| ni0- paccayaNikkhevokhalu davaMmI tttmaasgaaio| bhAvaMmi ohimAI tiviho pagayaM tu bhAveNaM / / 749 // // 492 // pratyAyayatIti pratyayaH pratyayanaMvA pratyayaH, tannikSepaH- tannyAsaH,khaluzabdo'nantaroktakAraNanikSepasAmyapradarzanArthaH, tatazca 0saMyamo'nAzravaphala: tapo vyavadAnaphalam / Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0.3.6 zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 493 // nAmAdizcaturvidhaH pratyayanikSepo, nAmasthApane sugame, dravye dravyaviSayastaptamASakAdiH, AdizabdAddhaTadivyAdiparigrahaH, dravyaM 0.3 upodghAtaca tatpratyAyyapratItihetutvAt pratyayazca dravyapratyayaH- taptamASakAdireva, tajjo vA pratyAyyapuruSapratyaya iti, bhAvammi tti bhAve niyuktiH, vicAryamANe'vadhyAdistrividho bhAvapratyayaH, tasya bAhyaliGgakAraNAnapekSatvAd, AdizabdAnmanaHparyAyakevalaparigrahaH, SaSThadvAram, matizrute tu bAhyaliGgakAraNApekSitvAnna vivakSite, bahu cAtra vaktavyaM tacca nocyate, granthavistarabhayAditi, prakRtaM upayogastu upkrmaadiH| niyukti: 750 sAmAyikamaGgIkRtya bhAveNaM ti bhAvapratyayeneti gAthArthaH / ata evAha (4) dravyeni0- kevalaNANitti ahaM arahA sAmaiyaM parikaheI / tesipi paccaokhalu savvaNNU to nisAmiti ||750||daarN // taptamASAdiH, kevalajJAnI ahamiti svapratyayAdarhan pratyakSata eva sAmAyikArthamupalabhya sAmAyikaM parikathayati, teSAmapi zrotRRNAMgaNadharAdInAM bhAve' vdhyaadiH| hRdgatAzeSasaMzayaparicchittyA pratyayaH avabodhaH sarvajJa ityevaMbhUto bhavati, asmAdeva yatkaizciduktaM-sarvajJo'sAviti hyetattatkAle'pi niyuktiH 751 bubhutsubhiH / tatjJAnajJeyavijJAnarahitairgamyate kthm?||1|| ityAdi, tavyudastaM veditavyam, anyathA caturvede puruSe lokasya lakSaNanikSepAH (12), bhAve tadvyavahArAnupapatteH, vijRmbhitaM cAtrAsmatsvayUthyaiH pravacanasiddhyAdiSu, ataH saJjAtapratyayA nizAmayanti zRNvantIti zraddhAnAdi gAthArthaH / gataM pratyayadvAram, idAnIM lakSaNadvArAvayavArthapratipAdanAyAha ni0- nAmaMThavaNA davie sarise saamnnnnlkkhnnaagaare|giraaginnaannttii nimitta uppAya vigame y||751|| lakSyate'neneti lakSaNaM- padArthasvarUpam, tacca dvAdazadhA, tatra nAmalakSaNaM lakSaNamitIyaM varNAnupUrvI, sthApanAlakSaNaM lakArAdivarNAnAmAkAravizeSaH, dravyalakSaNaM jJazarIrAdyatiriktaM yadyasya dravyasyAnyato vyavacchedakaM svarUpam, yathA gatyAdi 0jIvapudgalagataM gatyAdi, tasya dharmAstikAyAdikAryatvAt tallakSaNatA / // 493 // Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 494 // dharmAstikAyAdInAm, idameva kiJcinmAtravizeSAtsAdRzyasAmAnyAdilakSaNabhedato nirUpyate-tatra sarise ttisAdRzyaM lakSaNam, 0.3 upodghAtaihatyaghaTasadRzaH pATaliputrako ghaTa iti, sAmannalakkhaNaM ti sAmAnyalakSaNaM yathA siddhatvaM siddhAnAM sadvyajIvamuktAdidharmaH niyuktiH, | 0.3.6 sAmAnyamiti, AgAre tti Akriyate'nenAbhipretaMjJAyata ityAkAro- bAhyaceSTArUpaH, sa evAntarAkUtagamakarUpatvAllakSaNamiti, SaSThadvAram, uktaM ca- AkArairiGgitairgatyA, ceSTayA bhASitena c| netravaktravikAraizca, gRhyate'ntargataM mnH||1||iti, gairAgaitti gatyAgatilakSaNaM upkrmaadiH| | niyukti: 751 dvayordvayoH padayorvizeSaNavizeSyatayA anukUlaMgamanaM gatiH pratyAvRttyA prAtikUlyenAgamanamAgatiH, gatizcAgatizca gatyAgatI lakSaNanikSepAH tAbhyAM te eva vA lakSaNaM gatyAgatilakSaNam, taccaturdhA- pUrvapadavyAhatamuttarapadavyAhatamubhayapadavyAhatamubhayapadAvyAhatamiti, / (12), bhAve tatra pUrvapadavyAhatodAharaNaM-'jIve NaM bhaMte! neraie? neraie jIve?, goyamA! jIve siya neraie siya aneraIe, neraie puNa zraddhAnAdi (4) / niyamA jIve' uttarapadavyAhatodAharaNaM- 'jIvai bhaMte! jIve jIve jIvai?, goyamA! jIvai tAva niyamA jIve, jIve puNa siyala jIvai siya no jIvaI' siddhAnAM jIvanAbhAvAditi hRdayam, ubhayapadavyAhatodAharaNaM- 'bhavasiddhie NaM bhaMte! neraie, neraie bhavasiddhie?, goyamA bhavasiddhie siya neraie siya aneraie, neraievi siya bhavasiddhie siya abhavasiddhie' ubhayapadAvyAhatodAharaNaM- jIve bhaMte! jIve jIve jIve?, goyamA! jIve niyamA jIve jIve'vi niyamA jIve' upayogo niyamAjjIvaH jIvo'pi niyamAdupayoga iti bhAvanA / loke'pi gatyAgatilakSaNaM- ruvI ya ghaDotti cUto dumotti nIloppalaMca jIvo bhadanta! nairayiko nairayiko jIvaH?, gautama! jIvaH syAnnairayikaH syAdanairayikaH, nairayikaH punrniymaajiivH| jIvati bhadanta! jIvo jIvo jIvati?, gautama! 8 jIvati tAvanniyamAjIvaH, jIvaH punaH syAjjIvati syAnno jIvati / bhavasiddhiko bhadanta! nairayiko nairayiko bhavasiddhikaH?, gautama! bhavasiddhikaH syAnnairayikaH syAdanairayikaH, nairayiko'pi syAdbhavyasiddhikaH syAdabhavyasiddhikaH / jIvo bhadanta! jIvo jIvo jIvo ?, gautama! jIvo niyamAjjIvaH jIvo'pi niyamAjIvaH 108 rUpI ca ghaTa iti cUto druma iti nIlotpalaM 2 // 494 // Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niyuktiH, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 495 // SaSThadvAram, upkrmaadiH| niyukti: 752 lakSaNanikSepAH (12), bhAve zraddhAnAdi 1(4) / logNmi| jIvo saceyaNotti ya vigappaniyamAdayo bhnniyaa||1|| tathA nANatti tti nAnAbhAvo nAnAtA- bhinnatA, sA ca lakSaNam, sA punazcaturdA- dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazca, tatra dravyato nAnAtA dvidhA- tadvyanAnAtA anyadravyanAnAtA ca, tatra tavyanAnAtA paramANUnAM parasparato bhinnatA, anyadravyanAnAtA paramANo_NukAdibhedabhinnatA, evamekAdipradezAvagADhekAdisamayasthityekAdiguNazuklAnAMtadatannAnAtA vAcyA, idaMca lakSaNaM padArthasvarUpAvasthApakatvAt nimittaM ti lakSyate zubhAzubhamaneneti lakSaNaM nimittameva lakSaNaM nimittalakSaNam, taccASTadhA, uktaM ca-bhomasumiNaMtarikkhaM divvaM aMgasara lakkhaNaM taha yA vaMjaNamaTThavihaM khalu nimittameyaM muNeyavvaM ||1||svruupmsy granthAntarAdavaseyam / / uppAda tti yato nAnutpannaM vastu lakSyate ata utpAdo'pi vastulakSaNam, vigamoya tti vigamazca vinAzazca vastulakSaNam, tamantareNotpAdAbhAvAt, na hi vakratayA'vinaSTamaGgalidravyaM Rjutayotpadyata iti bhAvaneti gaathaarthH|| ni0-vIriyabhAve ya tahA lakkhaNameyaM samAsao bhaNiyaM / ahavAvi bhAvalakkhaNa cauvvihaM sddhnnmaaii||752|| vIriyaM ti vIrya- sAmarthyaM yadyasya vastunaH tadeva lakSaNaM vIryalakSaNam, Aha ca bhASyakAra:-viriyaMti balaM jIvassa lakkhaNaM jaMca jassa saamtthN| davvassa cittarUvaMjaha viriya mhoshaadiinnN||1||tthaa bhAvAnAM- audayikAdInAM lakSaNaM pudgalavipAkAdirUpaM bhAvalakSaNam, yathodayalakSaNaH audayikaH, upazamalakSaNastvaupazamikaH, tathAnutpattilakSaNaH kSAyiko, mizralakSaNaH kSAyopazamikaH, pariNAmalakSaNaH pAriNAmikaH, saMyogalakSaNaH sAnnipAtika iti / athavA bhAvAzca te lakSaNaMcAtmana iti - ca loke| jIvaH sacetana iti ca vikalpaniyamAdayo bhnnitaaH|| 1 // 0 bhaumaM svApnamAntarIkSaM divyamAGga svaragataM lakSaNagataM tathA c| vyaJjanamaSTavidhaM khalu nimittametad muNitavyam / / 1 / / 0 vIryamiti balaM jIvasya lakSaNaM yacca yasya sAmarthyam / dravyasya citrarUpaM yathA vIryaM mahauSadhAdInAm // 1 // // 495 // Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 496 // bhAvalakSaNam, tatra sAmAyikasya jIvaguNatvAt kSayopazamopazamakSayasvabhAvatvAdbhAvalakSaNatA, amumevArthaM cetasyAropyAha'bhAve ya' ityAdi, bhAveca-vicAryamANe tathA lakSaNamidaMsamAsataH saGkepato bhaNitam / sAmAyikasya vaizeSikalakSaNAbhidhitsayA''ha-ahavAvi bhAvalakkhaNa cauvvidhaMsaddahaNamAdI athavA'pi bhAvasya-sAmAyikasya lakSaNamanusvAralopo'tra draSTavyaH, caturvidhaM zraddhAnAdIti gAthArthaH / yaduktaM-'caturvidhaM zraddhAnAdi' tatpradarzanAyAha ni0- saddahaNa jANaNA khalu viratI mIsA ya lakkhaNaM khe| te'vi NisAmiti tahA caulakkhaNasaMjuyaM ceva // 753 // daarN|| iha sAmAyikaM caturvidhaM bhavati, tadyathA-samyaktvasAmAyikaM zrutasAmAyikaM cAritrasAmAyikaM cAritrAcAritrasAmAyika ca, asya yathAyogaMlakSaNaM saddahaNaM ti zraddhAnam, lakSaNamiti yogaH samyaktvasAmAyikasya, jANaNa tti jJAnaM jJA-saMvittirityarthaH, sA ca zrutasAmAyikasya, khaluzabdo nizcayataH parasparataH sApekSatvavizeSaNArthaH, virati tti viramaNaM virati:azeSasAvadyayoganivRttiH, sA ca cAritrasAmAyikasya lakSaNam, mIsA ya tti mizrA-viratAviratiH, sA ca cAritrAcAritrasAmAyikasya lakSaNam, kathayatItyanena svamanISikA'pohena zAstrapAratatryamAha, bhagavAn jina evaM kathayati, tasya ca kathayataH te'pi gaNadharAdayaH nizAmayanti zRNvanti tathA tenaiva prakAreNa caturlakSaNasaMyuktameveti gaathaarthH|| uktaM lakSaNadvAram, adhunA nayadvAraM pratipipAdayiSurAha ni0-NegamasaMgahavavahAraujusue ceva hoi boddhavve / saddeya samabhirUDhe evaMbhUe ya muulnnyaa||754|| nayantIti nayA:- vastvavabodhagocaraM prApayantyanekadharmAtmakajJeyAdhyavasAyAntarahetava ityarthaH, te ca naigamAdayaH, naigamaH saGgrahaH vyavahAraH RjusUtrazcaiva bhavati boddhavyaH, zabdazca samabhirUDhaH evambhUtazca mUlanayA iti gAthAsamudAyArtho nigdsiddhH|| 0.3 upodghAtaniyuktiH, 0.3.6 SaSThadvAram, upkrmaadiH| niyukti: 752 lakSaNanikSepAH | (12), bhAve | zraddhAnAdi | (4) / | niyukti: 754 | nayasaptakaM| tallakSaNabhadAH, tribhiH | zrotrapekSayA| 'dhikaarH| // 496 // Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 497 // avayavArthaM tu pratinayaM nayAbhidhAnaniruktadvAreNa vakSyati, Aha ca ni0-NegehimANehiM miNaittI Negamassa nneruttii|sesaannNpinnyaannN lakkhaNamiNamo suNeha vocchN||755|| na ekaM naikaM- prabhUtAnItyarthaH, naikairmAnaH- mahAsattAsAmAnyavizeSajJAnairmimIte minotIti vA naikama iti, iyaM naikamasya niruktiH, nigameSu vA bhavo naigamaH, nigamAH- padArthaparicchedAH, tatra sarvaM sadityevamanugatAkArAvabodhahetubhUtAM mahAsattAmicchati anuvRttavyAvRttAvabodhahetubhUtaM ca sAmAnyavizeSaM dravyatvAdivyAvRttAvabodhahetubhUtaM ca vizeSaM paramANumiti / Aha- itthaM tahayaM naigamaH samyagdRSTirevAstu, sAmAnyavizeSAbhyupagamaparatvAt, sAdhuvaditi, naitadevam, sAmAnyavizeSavastUnAmatyantabhedAbhyupagamaparatvAttasyeti, Aha ca bhASyakAraH-jaM sAmaNNavisese paropparaM vatthuto ya so bhinnnne| mannai acaMtamato micchaddiTThI kaNAtovva // 1 // dohivi Naehi nItaM satthamulUeNa tahavi micchattaM / jaM savisayappahANataNeNa annonnaniravekkhA // 2 // athavA nilayanaprasthakagrAmodAharaNebhyo'nuyogadvArapratipAditebhyaH khalvayamavaseya ityalaM vistareNa, gamanikAmAtrametat / sesANa mityAdi zeSANAmapi nayAnAM- saGgrahAdInAM lakSaNamidaM zRNuta vakSye abhidhAsya ityayaM gaathaarthH|| ni0- saMgahiyapiMDiyatthaM saMgahavayaNaM samAsao beMti / vaccai viNicchiyatthaM vavahAro svvdvvesuN||756|| __ Abhimukhyena gRhIta:-upAttaHsaGgahItaH piNDita:- ekajAtimApannaH artho-viSayo yasya tatsaGgahItapiNDitArthaM saGgahasya vacanaM saGgrahavacanaM samAsataH saGkepataH, bruvate tIrthakaragaNadharA iti, etaduktaM bhavati-sAmAnyapratipAdanaparaH khalu ayaM sadityukte Oyata sAmAnyavizeSau parasparaM vastutazca sa bhinnau / manyate'tyantamato mithyAdRSTiH kaNAda iva // 1 // dvAbhyAmapi nayAbhyAM nItaM zAstramulUkena tathApi mithyaatvm| yat svaviSayapradhAnatvenAnyo'nyanirapekSau // 2 // 0.3 upodghAtaniyukti:, 0.3.6 SaSThadvAram, upkrmaadiH| niyuktiH 755-756 nayasaptakaMtallakSaNabhadAH, tribhiH shrotrpekssyaa'dhikaarH| // 497 // Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 498 // sAmAnyameva pratipadyate na vizeSAn, tathA ca manyate-vizeSAH sAmAnyato'rthAntarabhUtAH syuranAntarabhUtA vA?, yadyarthAntarabhUtAH / 0.3 upoddhAtana santi te, sAmAnyAdarthAntaratvAt, khapuSpavat, athAnantarabhUtAH sAmAnyamAnaM te, tadavyatiriktatvAt, tatsvarUpavat, niyuktiH, paryAptaM vyAsena, uktaH snggrhH|vccti ityAdi vrajati- gacchati niH- Adhikyena cayanaM cayaH adhikazcayo nizcayaH- sAmAnya vigato nizcayo vinizcayaH-niHsAmAnyabhAvaH tadarthaM- tannimittam, sAmAnyAbhAvAyeti bhAvanA, vyavahAro nayaH, kva?- sarvadravyeSu upkrmaadiH| niyuktiH 757 sarvadravyaviSaye, tathA ca vizeSapratipAdanaparaH khalu, ayaM hi sadityukte vizeSAneva ghaTAdIn pratipadyate, teSAM vyavahArahetutvAt, nayasaptakaMna tadatiriktaM sAmAnyam, tasya vyavahArApetatvAt, tathA ca- sAmAnyaM vizeSebhyo bhinnamabhinnaM vA syAt?, yadi bhinnaM tallakSaNabhadAH, vizeSavyatirekeNopalabhyeta, nacopalabhyate, athAbhinnaM vizeSamAtraMtat, tadavyatiriktatvAt, tatsvarUpavaditi, athavA vizeSeNa tribhiH zrotrapekSayAnizcayo vinizcayaH- AgopAlAGganAdyavabodhona katipayavidvatsannibaddha iti, tadarthaM vrajati sarvadravyeSu, Aha ca bhASyakAra:- 'dhikaarH| bhamarAdi paJcavaNNAdi nicchae jaMmi vA jnnvyss| atthe vinicchao so vinicchayatthotti jo gejjho||1|| bahutaraotti ya taM ciya gamei saMte'vi sesae muyi| saMvavahAraparatayA vavahAro loymicchto||2|| ityAdi, ukto vyavahAra iti gaathaarthH|| ni0-pacuppaNNaggAhI ujjusuonayavihI muNeyavvo / icchai visesiyataraM paJcuppaNNaM Naosaddo / / 757 // sAmpratamutpannaM pratyutpannamucyate, vartamAnamityarthaH, prati prati votpannaM pratyutpanna-bhinnavyaktisvAmikamityarthaH, tadvahItuM zIlamasyeti pratyutpannagrAhI, RjusUtra Rjuzruto vA nayavidhirvijJAtavyaH tatra Rju-vartamAnamatItAnAgatavakraparityAgAt vastvakhilaM ObhramarAdIn paJcavarNAdIn necchati yasmin vA jnpdsy| arthe vinizcayaH sa vinizcayArtha iti yo grAhyaH // 1 // bahutara iti ca tameva gamayati sato'pi zeSAn muJcati / saMvyavahAraparatayA vyavahAro lokamicchan // 2 // B Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 RjutatsUtrayati-gamayatIti RjusUtraH, yadvA Rju-vakraviparyayAdabhimukhaM zrutaM tu jJAnam, tatazcAbhimukhaMjJAnamasyeti RjuzrutaH, zeSajJAnAnabhyupagamAt, ayaM hi nayaH vartamAnaM svaliGgavacananAmAdibhinnamapyekaM vastu pratipadyate, zeSamavastviti, tathAhiatItameSyaM vA na bhAvaH, vinaSTAnutpannatvAd adRzyatvAt, khapuSpavat, tathA parakIyamapyavastu niSphalatvAt, khapuSpavat, tasmAdvarttamAnaM svaM vastu, tacca na liGgAdibhedabhinnamapi svarUpamujjhati, liGgabhinnaM tu taTaH taTI taTamiti, vacanabhinnamApo jalam, nAmAdibhinnaM nAmasthApanAdravyabhAvA ityukta RjusUtraH, icchati pratipadyate vizeSitataraM nAmasthApanAdravyaviraheNa samAnaliGgavacanaparyAyadhvanivAcyatvena ca pratyutpannaM- vartamAnaM nayaH, kaH?, 'zapa Akroze'zapyate'neneti zabdaH, tasyArthaparigrahAdabhedopacArAnnayo'pizabda eva, tathAhi-ayaM nAmasthApanAdravyakumbhAH na santyeveti manyate, tatkAryAkaraNAt,khapuSpavat, na ca bhinnaliGgavacanamekam, liGgavacanabhedAdeva, strIpuruSavat kuTavRkSavad, ato ghaTaH kuTaH kumbha iti svaparyAyadhvanivAcyamevaikamiti gaathaarthH|| ni0- vatthUo saMkamaNaM hoi avatthUNae samabhirUDhe |vNjnnmtthtdubhyN evaMbhUo visesei // 758 // vastunaH saGkamaNaM bhavati avastu naye samabhirUDhe, vastuno- ghaTAkhyasya saGkamaNaM- anyatra kuTAkhyAdau gamanaM kiM?- bhavati / avastu- asadityarthaH, naye paryAlocyamAne ekasminnAnArthasamabhirohaNAtsamabhirUDhaH tasmin, iyamatra bhAvanA- ghaTaH kuTaH / kumbha ityAdizabdAn bhinnapravRttinimittatvAdbhinnArthagocarAneva manyate, ghaTapaTAdizabdAniva, tathA ca ghaTanA ghaTaH, viziSTaceSTAvAnartho ghaTa iti, tathA kuTa kauTilyekuTanAtkuTaH, kauTilyayogAtkuTaH, tathA ubha umbha pUraNe umbhanAt umbhaH, kusthitapUraNAdityarthaH, tatazca yadA ghaTArthe kuTAdizabdaH prayujyate tadA vastunaH kuTAdestatra saGkAntiH kRtA bhavati, tathA ca sati 0.3 upoddhAtaniyuktiH, 0.3.6 SaSThadvAram, upkrmaadiH| niyuktiH 758 nayasaptakaMtallakSaNabhadAH, tribhiH shrotrpekssyaaadhikaarH| // 499 // // 499 // Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyukti| bhASya| zrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 500 // | nayasaptakaM sarvadharmANAM niyatasvabhAvatvAdanyatra saGkAntyobhayasvabhAvApagamato'vastutetyalaM vistareNa, uktaH samabhirUDhaH / vaJaNa mityAdi 0.3 upodghAtavyajyate'nena vyanaktIti vA vyaJjanaM-zabdaH arthastu- tadgocaraH, tacca tadubhayaM ca tadubhayaM- zabdArthalakSaNam, evambhUto yathAbhUto niyuktiH, 0.3.6 nayaH vizeSayati, idamatra hRdayaM- zabdamarthena vizeSayatyarthaM ca zabdena, 'ghaTa ceSTAyA' mityatra ceSTayA ghaTazabdaM vizeSayati, SaSThadvAram, ghaTazabdenApi ceSTAm, na sthAnabharaNakriyAm, tatazca yadA yoSinmastakavyavasthitaH ceSTAvAnartho ghaTazabdenocyate tadA saDa | upkrmaadiH| | niyuktiH ghaTaH, tadvAcakazca zabdaH, anyadA vastvantarasyeva ceSTA'yogAdaghaTatvaM taddhanezcAvAcakatvamiti gaathaarthH|| evaM tAvannaigamAdInAM | 759-760 mUlajAtibhedena saMkSepalakSaNamabhidhAyAdhunA tatprabhedasaGkhayAM pradarzayannAha tallakSaNabhadAH, ni0- ekvekko ya sayaviho sattaNayasayA havaMti emeva / aNNo'viya Aeso paMceva sayA nayANaM tu // 759 // tribhiH anantaroktanaigamAdinayAnAmekaikazcasvabhedApekSayA zatavidhaH zatabhedaH sapta nayazatAni bhavanti evaM tu, anyo'pi cA''dezaH paJca zrotrapekSayAzatAni bhavanti tu nayAnAm, zabdAdInAmekatvAd ekaikasya ca zatavidhatvAditi hRdayam / apizabdAtSaT catvAri dve vA zate, tatra SaT zatAni naigamasya saGgahavyavahAradvaye pravezAd, ekaikasya ca zatabhedatvAt, tathA catvAri zatAni saGgrahavyavahAraRjusUtrazabdAnAmekaikanayAnAMzatavidhatvAt, zatadvayaM tu naigamAdInAmRjusUtraparyantAnAM dravyAstikatvAt, zabdAdInAMca paryAyAstikatvAt, tayozca zatabhedatvAditi gAthArthaH / / ni0- eehiM diTThivAe parUvaNA suttaatthakahaNA ya / iha puNa aNabbhuvagamo ahigAro tihi u osannaM / / 760 // // 500 // ___ ebhiH naigamAdibhirnayaiH saprabhedairTaSTivAde prarUpaNA, sarvavastUnAM kriyata iti vAkyazeSaH, sUtrArthakathanA ca, Aha- vastUnAM sUtrArthAnatilaGghanAdadhyAhAro'narthaka iti, na, tatsUtropanibaddhasyaiva sUtrArthatvena vivakSitatvAt, tadvyatirekeNApi ca vastusambha 'dhikaarH| Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 501 // vAt, iha punaH kAlikazrute anabhyupagamaH nAvazyaM nayairvyAkhyA kAryeti, kintu?, zrotrapekSa kAryA, tatrApyadhikArastribhirAdyaiH 0.3 upoddhAtautsanaM prAyasa iti gaathaarthH|| Aha- 'iha punaranabhyupagama' ityabhidhAya punastrinayAnujJA kimarthamiti, ucyate niyuktiH, ni0- Natthi Naehi vihUNaM suttaM attho va jiNamae kiMci / Asajja usoyAraMNae NayavisArao bUyA // 761 // SaSThadvAram, nAsti nayairvihInaM sUtramartho vA jinamate kizcidityatastrinayaparigrahaH, azeSanayapratiSedhastvAcAryavineyAnAM viziSTabuddhya- upkrmaadiH| niyukti: 761 bhAvamapekSya iti / Aha ca- Azritya punaH zrotAraM- vimalamatim, tuzabdaH punaHzabdArthe, kiM? nayAnnayavizArado- gurugryAditi nayasaptakaMgAthArthaH / / uktaM nayadvAram, adhunA samavatAradvAramucyate- kvaiteSAM nayAnAM samavatAraH?, kva vA'navatAra iti saMzayApohAyAha- tallakSaNabhadA:, tribhiH ni0- mUDhanaiyaM suyaMkAliyaMtuNa NayA samoyaraMti ihaM / apuhutte samoyAro natthi puhutte smoyaaro||762|| zrotrapekSayA'mUDhA nayA yasmin tanmUDhanayaM tadeva mUDhanayikam, svArthe Thak, athavA avibhAgasthA mUDhAH, mUDhAzca te nayAzca mUDhanayAH dhikaarH| te'sminvidyante ata iniThanA (pA05-2-115)viti mUDhanayikam, zrutaM kAlikaM tukAlikamiti kAle- prathamacaramapauruSIdvaye niyuktiH paThyata iti kAlikam, na nayAH samavataranti, atra pratipadaM na bhaNyanta iti bhaavnaa| Aha-kva punaramISAM samavatAraH?, AryavajAtparaapuhutte samotAro apRthagbhAvo'pRthaktvaM caraNadharmasaGkhyAdravyAnuyogAnAM pratisUtramavibhAgena varttanamityarthaH, tasminnayAnAM to'samavatAraH, vajrastutiH vistareNa virodhAvirodhasambhavavizeSAdinA samavatAraH, natthi puhutte samotAro nAsti pRthaktve samavatAraH, purussvishessaapekssN| (tccritrm)| vA'vatAya'nta iti gAthArthaH / Aha-kiyantaM kAlamapRthaktvamAsIt?, kuto vA samArabhya pRthaktvaM jAtamiti?, ucyate, ni0- jAvaMti ajjavairA apahattaM kaaliyaannuogss| teNAreNa puhuttaM kAliyasuadiTThivAe y||763|| yAvadAryavairAHguravo mahAmatayastAvadapRthaktvaM kAlikAnuyogasyAsIt, tadA sAdhUnAMtIkSNaprajJatvAt, kAlikagrahaNaM prAdhAnya 762-763 // 501 // Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 502 // khyApanArtham, anyathA sarvAnuyogasyaivApRthaktvamAsIditi / tata ArataH pRthaktvaM kAlikazrute dRSTivAde ceti gAthArthaH // atha 0.3 upodghAtaka ete AryavairA iti?, tatra stavadvAreNa teSAmutpattimabhidhitsurAha niyuktiH, ni0-tuMbavaNasaMnivesAo niggaya piusagAsamallINaM / chammAsiyaM chasujayaM mAUyasamanniyaM vNde||764 // SaSThadvAram, tumbavanasannivezAnnirgataM pituH sakAzamAlInaM pANmAsikaM SaTsu- jIvanikAyeSu yataM- prayatnavantaM mAtrA ca samanvitaM vande, ayaM upkrmaadiH| smudaayaarthH| avayavArthastu kathAnakAdavaseyaH, taccedaM niyukti: 764 AryavajAtparavairasAmI puvvabhave sakkassa devaraNNo vesamaNassa sAmANio Asi / ito ya bhagavaM vaddhamANasAmI piTThicaMpAe nayarIe to'samavatAraH, subhUmibhAge ujANe samosaDho, tattha ya sAlo rAyA mahAsAlo juvarAyA, tesiM bhagiNI jasavatI, tIse bhattA piTharo, puttoya / vajrastutiH (tccritrm)| se gAgalInAma kumAro, tato sAlo bhagavato samIve dhammaM soUNa bhaNai-jaM navaraM mahAsAlaM rajje abhisiMcAmi tato tumhaM pAdamUle pavvayAmi, teNa gaMtUNa bhaNito mahAsAlo - rAyA bhavasu, aMha pavvayAmi, so bhaNai- ahaMpi pavvayAmi, jahA tunbhe iha amhANaM meDhIpamANaM tahA pavvaiyassavitti, tAhe gAgilI kaMpillapurAto ANeuM rajje abhisiMcito, tassa mAyA jasavatI kaMpillapure nagare diNNiyA piThararAyaputtassa, teNa tato ANio, teNa puNa tesiM do purisasahassavAhiNIo sIyAo - 0 vajrasvAmI pUrvabhave zakrasya devarAjasya vaizramaNasya sAmAnika AsIt / itazca bhagavAn vardhamAnasvAmI pRSThacampAyAM nagaryAM subhUmibhAga udyAne samavasRtaH, tatra cala zAlo nAma rAjA mahAzAlo yuvarAjaH, tayorbhaginI yazomatI, tasyA bhartA piTharaH, putrazca tasyA gAgalI ma kumAraH, tataH zAlo bhagavataH samIpe dharma zrutvA bhaNati-8 8 // 502 // yannavaraM mahAzAlaM rAjye'bhiSicAmi, tato yuSmAkaM pAdamUle pravrajAmi, tena gatvA bhaNito mahAzAlaH- rAjA bhava, ahaM pravrajAmi, sa bhaNati- ahamapi pravrajAmi, yathA yUyamiha asmAkaM meDhIpramANAstathA pravrajitasyApIti, tadA gAgilIH kAmpIlyapurAdAnIya rAjye'bhiSiktaH, tasya mAtA yazomatI kAmpIlyupare nagare piThararAjaputrAya, tena tata AnItaH, tena punastayoRs sahasrapuruSavAhinyau zibike, Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 503 // kAriyAo, jAva te pavvaiyA, sAvi tesiM bhagiNI samaNovAsiyA jAyA, te'vi ekkArasaMgAI ahijjiyaa| aNNayA ya 0.3 upoddhAtabhagavaM rAyagihe samosaDho, tato bhagavaM niggato caMpaM jato padhAvito, tAhe sAlamahAsAlA sAmiM pucchaMti- amhe piTTicaMpaM niyuktiH, 0.3.6 vaccAmo, jai nAma koi tesiM pavvaena sammattaM vA labheja, sAmI jANai- jahA tANi saMbujjhihinti, tAhe tesiM sAmiNA gotamasAmI biijjao diNNo, sAmI caMpaMgato, goyamasAmI'vi piTThicaMpaMgato, tattha samavasaraNaM, gAgali piTharo jasavatI upakramAdiH / niyukti: 764 laya niggayANi, tANi paramasaMviggANi, dhammaM soUNa gAgalIputtaM rajje abhisiMciUNa mAtApitisahitopavvaio, goyamasAmI AryavajrAtparatANi ghettUNa caMpaM vaccai, tesiM sAlamahAsAlANaM caMpaM vaccaMtANaM hariso jAto-saMsArAto uttAriyANiti, tato subheNa'jjhavasANeNa kevalanANaM uppannaM, tesipi ciMtA jAyA- jahA amhe etehiM rajje ThAviyANi puNaravi dhamme ThAviyANi saMsArAto vajrastutiH (tccritrm)| moiyANi, evaM ciMtatANaM subheNa'jjhavasANeNa tiNhavi kevalanANaM samuppaNNaM, evaM tANi uppaNNanANANi gayANi caMpaM sAmiM padakkhiNeuM titthaM namiUNa kevaliparisaM padhAvitANi, goyamasAmI'vi bhagavaM padakkhiNeUNa pAdesu paDito udvito kArite, yAvattau pravrajitau, sA'pi tayorbhaginI zramaNopAsikA jAtA, tAvapi ekaadshaanggaanydhiitvntau| anyadA ca bhagavAn rAjagRhe samavasRtaH, tato bhagavAn nirgataH campAM yataH pradhAvitaH, tadA zAlamahAzAlau svAminaM pRcchataH- AvAM vrajAvaH pRSThacampAm, yadi nAma ko'pi teSAM pravrajet samyaktvaM vA labheta, svAmI jAnAti-8 yathA te saMbhotsyante, tadA tayoH svAminA gautamasvAmI dvitIyako dattaH, svAmI campAM gataH, gautamasvAmyapi pRSThacampAM gataH, tatra samavasaraNam, gAgalIH piTharo yazomatI ca nirgatAH, te paramasaMvignAH, dharmaM zrutvA gAgalIH putra rAjye'bhiSicya mAtApitRsahitaH pravrajitaH, gautamasvAmI tAn gRhItvA campAM vrajati, tayoH zAlamahAzAlayozcampA vrajatoharSo jAtaH- saMsArAduttAritA iti, tataH zubhenAdhyavasAyena kevalajJAnamutpannam, teSAmapi cintA jAtA- yathA vayametAbhyAM rAjye sthApitAH punarapi dharme sthApitAH saMsArAnmocitAH, evaM cintayatAM zubhenAdhyavasAyena trayANAmapi kevalajJAnaM samutpannam , evaM te utpannajJAnA gatAzvampAm, svAminaM pradakSiNayya tIrthaM natvA kevaliparSada pradhAvitAH, gautamasvAmyapi bhagavantaM pradakSiNayya pAdayoH patita utthito. Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 504 // bhaNai-kahaM vaccai?, eha sAmi vaMdaha, tAhe bhagavayA bhaNio-mA goyama! kevalI AsAehi, tAhe AuTTo khAmei, saMvegaM 0.3 upodghAta - cAgato, ciMtei ya-mA'haM na ceva sijjhejaa| ito ya sAmiNA puvvaM vAgariyaM aNAgae goyamasAmimmi- jahA jo aTThApadaMDa niyuktiH, vilaggai ceiyANi ya vaMdai dharaNigoyaro so teNeva bhavaggahaNeNaM sijjhati, taM ca devA annamannassa kahiMti, jahA kira SaSThadvAram, dharaNigoyaro aTThAvayaM jo vilaggati so teNeva bhaveNa sijjhai, tato goyamasAmI ciMtai-jaha aTThAvayaM vaccejA, tato sAmI upkrmaadiH| niyukti: 764 tassa hiyayAkUtaM jANiUNa tAvasA ya saMbujjhihintitti bhagavayA bhaNito- vacca goyama! aTThAvayaM ceiyaM vaMdeuM, tAhe bhagavaM AryavajrAtparagoyamo haTTatuTTho bhagavaM vaMdittA gato aTThAvayaM, tattha ya aTThAvade jaNavAyaM soUNa tiNNi tAvasA paMcasayaparivArA patteyaM 2 to'samavatAraH, aTThAvayaM vilaggAmotti, taMjahA- koMDiNNo diNNo sevAlI, koMDiNNo saparivAro cautthaM 2 kAUNa pacchA mUlakaMdANi vajrastutiH (tccritrm)| AhArei saccittANi, so paDhamaM mehalaM vilaggo, diNNo'vi chaTThassa 2 parisaDiyapaMDupattANi AhArei, so biiyaM mehalaM vilaggo, sevAlI aTThamaM aTThameNa jo sevAlo sayaMmaellaotaM AhArei, sotaiyaM mehalaM vilggo| ioya bhagavaMgoyamasAmI bhaNati- kathaM (ka) vrajata, eta svAminaM vandadhvama, tadA bhagavatA bhaNitaH- mA gautama! kevalina AzAtaya, tadA''vRttaH kSamayati, saMvegaM cAgataH, cintayati camA'haM naiva saitsam / itazca svAminA pUrva vyAkRtamanAgate gautamasvAmini- yathA yo'STApadaM vilagati caityAni ca vandate dharaNIgocaraH sa tenaiva bhavagrahaNena sidhyati, tacca devA hai anyo'nyaM kathayanti, yathA kila dharaNIgocaro'STApadaM yo vilagati sa tenaiva bhavena sidhyati, tato gautamasvAmI cintayati- yathA'STApadaM vrajeyam, tataH svAmI tasya hRdayAkUtaM jJAtvA tApasAzca saMbhotsyanta iti bhagavatA bhaNitaH- vraja gautamASTApadaM caityaM vanditum, tadA bhagavAn gautamo hRSTatuSTo bhagavantaM vanditvA gato'STApadam, tatra 9 cASTApade janavAdaM zrutvA trayastApasAH paJcazataparivArAH pratyekaM pratyekaM aSTApadaM vilagAma iti, tadyathA-kauNDinyaH dattaH zevAlaH, kauNDinyaH saparivArazcaturthaM caturthaM / kRtvA pazcAt kandamUlAni AhArayati sacittAni, sa prathamA mekhalAM vilagnaH, datto'pi SaSThaM SaSThena parizaTitapANDupatrANyAhArayati, sa dvitIyAM mekhalAM vilagnaH, zevAlo'STamASTamena yaH zevAlaH svayaM mlAnaH (mRtaH) tamAhArayati, sa tRtIyAM mekhalAM vilagnaH / itazca bhagavAn gautamasvAmI // 504 // Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0.3.6 zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 | // 505 // urAlasarIro hutavahataDitaruNaravikiraNateyo, te taM ejaMtaM pAsiUNa bhaNaMti- esa kira thullasamaNao ettha vilaggihititti?, 0.3 upodghAtajaM amhe mahAtavassI sukkA lukkhA na tarAmo vilggiuN| bhagavaM ca goyamo jaMghAcAraNaladdhIe lUtApuDagaMpi nissAe uppayai, niyuktiH, jAva te paloeMti, esa Agato 2 esa asaNaM gatotti, evaM te tiNNivi pasaMsaMti, vimhiyA acchaMti ya paloentA, jadila SaSThadvAram, uttarati eyassa vayaM sIsA / goyamasAmIvi ceiyANi vaMdittA uttapurasthime disibhAe puDhavisilAvaTTae asogavarapAdavassa upkrmaadiH| niyukti: 764 ahe taM rayaNiM vAsAe uvaagto| io ya sakkassa logapAlo vesamaNo aTThAvayaM ceiyavaMdao Agato, so ceiyANiM vaMdittA AryavajrAtparagoyamasAmiM vaMdai, tato se bhagavaM dhammakahAvasare aNagAraguNe parikahei, jahA bhagavaMto sAhavo aMtAhArA paMtAhArA evamAdi, to'samavatAraH, vesamaNo ciMtei- esa bhagavaM erise sAhuguNe vaNNei, appaNo ya se imA sarIrasukumAratA jA devANavi na atthi, tato bhagavaM vajrastutiH (tccritrm)| tassAkUtaM nAUNa puMDarIyaM nAmamajjhayaNaM parUvei, jahA-puMDarigiNI nagarI puMDarIo rAyA kaMDarIo juvarAyA jahA nAtesu, taM mA tumaM baliyattaM dubbaliyattaM vA geNhAhi, jahA so kaMDarIo teNaM dubbaleNaM aTTaduhaTTo kAlagato ahe sattamAe uvavaNNo, - udArazarIro hutavahataDittaruNaravikiraNatejAH, te tamAyAntaM dRSTvA bhaNanti- eSa kila sthUlazramaNako'tra vilagiSyati? iti, yadvayaM (yaM vayaM) mahAtapasvinaH zuSkA rUkSA na zaknumo vilgitum| bhagavAMzca gautamo jaGghAcAraNalabdhyA lUtAtantumapi nizrAyotpatati, yAvatte pralokayanti, eSa AgataH 2 eSo'darzanaM gata iti evaM trayo'pi prazaMsanti, vismitAzca tiSThanti pralokayanto, yadyuttarati etasya vayaM shissyaaH| gautamasvAmyapi caityAni vanditvA uttarapaurastyai digbhAge pRthvIzilApaTTake azokavara-2 | pAdapasyAdhastAM rajanIM vAsAyopAgataH / itazca zakrasya lokapAlo vaizramaNo'STApadaM caityavandaka AgataH, sa caityAni vanditvA gautamasvAminaM vandate, tatastasmai bhagavAn dharmakathAvasare'nagAraguNAn parikathayati, yathA bhagavantaH sAdhavo'ntAhArAH prAntAhArA evamAdIn, vaizramaNazcintayati- eSa bhagavAn IdRzAn sAdhuguNAn varNayati, AtmanazcAsyeyaM zarIrasukumAratA yAdRzI devAnAmapi nAsti, tato bhagavAn tasyAkUtaM jJAtvA puNDarIkaM nAmAdhyayanaM prarUpayati, yathA- puNDarIkiNI nagarI puNDarIko rAjA 8 kaNDarIko yuvarAjaH yathA jJAteSu, tanmA tvaM balitvaM durbalatvaM vA grAhIH, yathA sa kaNDarIkastena daurbalyena ArtaduHkhAtaH kAlagato'dhaH saptamyAmutpannaH, - // 505 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 506 // puMDarIo puNa paDipuNNagallakapolo'vi savvaTThasiddhe uvavaNNo, evaM devANuppiyA! dubbalo balio vA akAraNaM, ettha 0.3 upoddhAtajhANaniggaho kAyavvo, jhANaniggaho paraMpamANaM, tato vesamaNo aho bhagavayA mama hiyayAkUtaM nAyaMti AuTTosaMvegamAvaNNo niyuktiH, vaMdittA pddigto| tattha vesamaNassa ego sAmANio devo jaMbhago, teNa taM puMDarIyajjhayaNaM uggahiyaM paMcasayANi, sammattaM ca SaSThadvAram, paDivaNNo, tato bhagavaM biiyadivase ceiyANi vaMdittA paccoruhai, te ya tAvasA bhaNaMti- tubbhe amhaM AyariyA amhe tubbhaM upkrmaadiH| sIsA, sAmI bhaNati-tubbha ya amha ya tiloyagurU AyariyA, te bhaNaMti-tubbhavi aNNo?, tAhe sAmI bhayavato guNasaMthavaM niyukti: 764 AryavajrAtparakarei, te pavvAvitA, devayAe liMgANi uvaNIyANi, tAhe bhagavayA saddhiM vaccaMti, bhikkhAvelA ya jAtA, bhagavaM bhaNai-kiM to'samavatAraH, ANijjau pAraNaMmitti?, te bhaNaMti- pAyaso, bhagavaM ca savvaladdhisaMpuNNo paDiggahaM ghatamadhusaMjuttassa pAyasassa bharettA vajrastutiH (tccritrm)| Agato, te bhagavatA akkhINamahANasieNa savve uvaTTiyA, pacchA appaNA jimito, tato te suTutaraM AuTTA, tesiM cala sevAlabhakkhANaM paMcaNhavi sayANaM gotamasAmiNo taM laddhiM pAsiUNa kevalanANaM uppaNNaM, diNNassa puNo saparivArassa puNDarIkaH punaH pratipUrNagallakapolo'pi sarvArthasiddhe utpannaH, evaM devAnupriya! durbalo baliko vA'kAraNam, atra dhyAnanigrahaH karttavyaH, dhyAnanigrahaH paraM pramANam, tato vaizramaNo'ho bhagavatA mama hRdayAkUtaM jJAtamityAvRttaH saMvegamApanno vanditvA prtigtH| tatra vaizramaNasya ekaH sAmAniko devo jRmbhakaH, tena tat puNDarIkAdhyayanamavagRhIta paJcazatAni, samyaktvaM ca pratipannaH, tato bhagavAn dvitIyadivase caityAni vanditvA pratyavatarati, te ca tApasA bhaNanti- yUyamasmAkamAcAryA vayaM yuSmAkaM ziSyAH, svAmI bhaNati- yuSmAkamasmAkaM ca trilokagurava AcAryaH, te bhaNanti- yuSmAkamapi anyaH?, tadA svAmI bhagavato guNasaMstavaM karoti, te pravAjitAH, devatayA liGgAnyupanItAni, tadA bhagavatA sArdhaM vrajanti, bhikSAvelA ca jAtA, bhagavAn bhaNati- kimAnIyatAM pAraNamiti?, te bhaNanti- pAyasaH, bhagavAMzca sarvalabdhisaMpUrNaH patadgahaM ghRtamadhusaMyuktena // 506 // pAyasena bhRtvA''gataH, te bhagavatA'kSINamahAnasikena sarve upasthApitAH, pazcAdAtmanA jemitaH, tataste suSThutaramAvRttAH, teSAM ca zevAlabhakSakANAM paJcAnAmapi zatAnAM gautamasvAminastAM labdhiM dRSTvA kevalAjJAnamutpannam, dattasya punaH saparivArasya Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 507 // bhagavato chattAticchattaM pAsiUNa kevalanANaM uppannaM, koDiNNassavisAmiMdaTThaNa kevalanANaM uppannaM, bhagavaMca puraopakaddemANo 0.3 upodghAtasAmiM padAhiNaM karei, te kevaliparisaM gatA, goyamasAmI bhaNai- eha sAmiM vaMdaha, sAmI bhaNai- goyamA! mA kevalI niyuktiH, 0.3.6 AsAehi, bhagavaM AuTTo micchAmidukkaDaMti karei, tato bhagavao suTutaraM addhitI jAyA, tAhe sAmI goyama bhaNati-kiM SaSThadvAram, devANaM vayaNaM gejjhaM? Ato jiNavarANaM?, goyamo bhaNati- jiNavarANaM, to kiM addhitiM karesi?, tAhe sAmI cattAri kaDe upkrmaadiH| niyukti: 764 paNNavei, taMjahA- suMbakaDe vidalakaDe cammakaDe kaMbalakaDe, evaM sIsAvi suMbakaDasamANe 4, tumaM ca goyamA! mama kambala AryavajrAtparakaDasamANo, aviya-cirasaMsiTTho'si me goyamA!, paNNattIAlAvagAbhANiyavvA, jAva avisesamaNANattA aMte bhavissAmo, to'samavatAraH, tAhe sAmI goyamanissAe dumapattayaMpaNNavei / devo vesamaNasAmANiotato caiUNa avaMtIjaNavae tuMbavaNasannivese dhaNagirI vajrastutiH (tccritrm)| nAma ibbhaputto, so ya saDDo pavvaiukAmo, tassa mAtApitaro vAreMti, pacchA so jattha jattha varijjai tANira vipariNAmei, jahA'haM pvviukaamo| ito ya dhaNapAlassa ibbhassa duhiyA sunaMdAnAma, sA bhaNai- mamaM deha, tAhe sA tassa diNNA / tIse ya bhagavatazchatrAticchatraM dRSTvA kevalajJAnamutpannam, kauNDinyasyApi svAminaM dRSTvA kevalajJAnamutpannam, bhagavAMzca purataH prakRSyan svAminaM pradakSiNIkaroti, te kevaliparSadaM 8 gatAH, gautamasvAmI bhaNati- eta svAminaM vandadhvam, svAmI bhaNati- gautama! mA kevalina AzAtaya, bhagavAnAvRtto mithyAmeduSkRtamiti karoti, tato bhagavataH suSThutaramadhRtirjAtA, tadA svAmI gautama bhaNati- kiM devAnAM vacanaM grAhyamAto jinavarANAm?, gautamo bhaNati- jinavarANAm, tataH kimadhRtiM karoSi?, tadA svAmI caturaH kaTAn prajJApayati tadyathA-zumbakaTo vidalakaTavarmakaTaH kambalakaTaH, evaM ziSyA api zumbakaTasamAnAH 4, tvaM ca gautama! mama kambalakaTasamAnaH, apica* cirasaMsRSTo'si mayA gautama!, prajJaptyAlApakA bhaNitavyAH, yAvat avizeSanAnAtvau ante bhaviSyAvaH, tadA svAmI gautamanizrayA drumapatrakaM prajJApayati / devo // 507 // vaizramaNasAmAnikastatazcyutvA'vantIjanapade tumbavanasanniveze dhanagiri mebhyaputraH, sa ca zrAddhaH pravrajitukAmaH, tasya mAtApitarau vArayataH, pazcAtsa yatra yatra viyate tAn tAn vipariNamayati yathA'haM pravrajitukAmaH / itazca dhanapAlasyebhyasya duhitA sunandA nAma, sA bhaNati- mAM datta, tadA sA tasmai dattA / tasyAzca = uyAho / Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 508 // bhAyA ajjasamio nAma puvvaM pavvaitao sIhagirisagAse / sunaMdAe so devo kucchiMsi gabbhattAe uvavaNNo, tAhe dhaNagirI 0.3 upodghAtabhaNai- esa te gabbho biijjao hohitti sIhagirisagAse pavvaio, imo'vi navaNhaM mAsANaMdArago jAo, tattha ya mahilAhiM niyuktiH, AgatAhiM bhaNNai- jar3a se piyA Na pavvaio hoto to laDheM hotaM, so saNNI jANati- jahA mama piyA pavvaio, SaSThadvAram, tassevamaNuciMtemANassa jAIsaraNaM samuppannaM, tAhe rattiM divA ya rovai, varaM nivijaMtI, to suhaM pavvaissaMti, evaM chammAsA upkrmaadiH| niyukti: 764 vacaMti / aNNayA AyariyA samosaDhA, tAhe ajjasamiodhaNagirIya AyariyaM ApucchaMti-jahA saNNAtagANi pecchAmotti, AryavajAtparasaMdisAviMti, sauNeNa ya vAhitaM, AyariehiM bhaNiyaM- mahati lAho, jaM ajja saccitaM acittaMvA lahaha taM savvaMlaeha, te gayA, to'samavatAraH, uvasaggijiumAraddhA, aNNAhiM mahilAhiM bhaNNai- eyaM dAragaM uvaDhehiM, to kahiM NehiMti, pacchA tAe bhaNiyaM-mae evaiyaM vajrastutiH (tccritrm)| kAlaM saMgovio, etAhe tumaM saMgovAhi, pacchA teNa bhaNiyaM- mA te pacchAyAvo bhavissai, tAhe sakkhiM kAUNa gahito chammAsiotAhe colapaTTaeNa pattAbaMdhio, na rovai, jANaisaNNI, tAhe tehiM AyariehiM bhANaM bhariyaMti hattho pasArio, 9 bhrAtA''ryasamito nAma pUrva pravrajitaH siNhgiriskaashe| sunandAyAH sa devaH kukSau garbhatayotpannaH, tadA dhanagiribhaNati-eSa tava garbho dvitIyako bhaviSyatIti siMhagirisakAze pravrajitaH, ayamapi navasu mAseSu dArako jAtaH, tatra ca mahilAbhirAgatAbhirbhaNyate-yadyetasya pitA na pravrajito'bhaviSyattadA laSTamabhaviSyat, sa saMjJI jAnAti-yathA mama pitA pravrajitaH, tasyaivamanucintayato jAtismaraNaM samutpannam, tadA rAtraudivA ca roditi, varaM nirvidyate iti, tataH sukhaM pravrajiSyAmIti, evaM SaNmAsA vrajanti / anyadA''cAryAH samavasRtAH, tadA''ryasamito dhanagirizvAcAryamApRcchato-yathA sajJAtIyAn pazyAva iti, saMdizataH, zakunena ca vyAhRtam, AcAryairbhaNitaM-8 mahAMllAbho, yadadya sacittamacittaM vA labheyAthAM tatsarvaM grAhyam, tau gatau, upasargayitumArabdhA, anyAbhirmahilAbhirbhaNyate- enaM dArakamupasthApaya, tataH kva neSyataH,8 // 508 pazcAttayA bhaNitaM-mayaitAvantaM kAlaM saMgopito'dhunA tvaM saMgopaya, pazcAttena bhaNitaM- mA tava pazcAttApo bhUt, tadA sAkSiNaH kRtvA gRhItaH pANmAsikastadA colapaTTakena pAtrabandhayitvA (jholikAM kRtvA), na roditi, jAnAti saMjJI, tadA tairAcArya janaM bhAritamiti hastaH prasAritaH, - Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 509 // diNNo, hattho bhUmiM patto, bhaNai- ajjo! najjai vairaMti, jAva pecchaMti devakumArovamaM dAragaMti, bhaNai ya-sArakkhaha eyaM, 0.3 upodghAtapavayaNassa AhAro bhavissai esa, tattha se vairo ceva nAmaM kayaM, tAhe saMjaINa diNNo, tAhiM sejjAtarakule, sejjAtaragANi niyuktiH, jAhe appaNagANi ceDarUvANi NhANeti maMDeMti vA pIhagaM vA deMti tAhe tassa puTviM, jAhe uccArAdI Ayarati tAhe AgAraM SaSThadvAram, sei kUvaivA, evaM saMvaDDai, phAsuyapaDoyAro tesimiTTho, sAhUvi bAhiM viharaMti, tAhe sunaMdA pamaggiyA, tAo nikkhevagotti upkrmaadiH| niyukti: 764 na deMti, sA AgaMtUNa thaNaM dei, evaM sojAva tivariso jaato| annatA sAhU viharatA AgatA, tattha rAule vavahArojAo, so AryavajrAtparabhaNai-mama eyAe diNNao, nagaraM sunaMdAe pakkhiyaM, tAe bahUNi khelaNagANi gahiyANi, raNo pAse vavahAracchedo, tattha to'samavatAraH, puvvahotto rAyA dAhiNato saMgho sunaMdA sasayaNapariyaNA vAmapAse Naravaissa, tattha rAyA bhaNai-mamakaeNa tubbhe jato ceDo vajastuti: (tccritrm)| jAti tassa bhavatu, paDissutaM, ko paDhamaM vAharatu?, purisAtIo dhammutti puriso vAharatu, tato nagarajaNo Aha- eesiM saMvasito, mAtA saddAveu, aviya mAtA dukkarakAriyA puNo ya pelavasattA, tamhA esA ceva vAharau, tAhe sA AsAhatthIraha datto, hasto bhUmiM prAptaH, bhaNati- Arya! jJAyate vajramiti' yAvat prekSante devakumAropamaM dArakamiti, bhaNati ca- saMrakSatainam, pravacanasyAdhAro bhaviSyatyeSaH, tatra tasya vajra eva nAma kRtam, tadA saMyatIbhyo dattaH, tAbhiH zayyAtarakule, zayyAtarA yadA''tmanazceTarUpANi snapayanti maNDayanti vA stanyaM vA dadati tadA tasmai pUrvam, yadoccArAdi Acarati tadA''kAraM darzayati kUjati vA, evaM saMvardhate, prAsukapratikArasteSAmiSTaH, sAdhavo'pi bahirviharanti, tadA sunandA mArgayitumArabdhA, tA nikSepaka iti na dadati, sA''gatya stanyaM dadAti, evaM sa yAvatrivArSiko jAtaH / anyadA sAdhavo viharanta AgatAH, tatra rAjakule vyavahAro jAtaH, sa bhaNati- mamaitayA dattaH, nagaraM sunandAyAH pAkSikam, tayA bahUni krIDanakAni gRhItAni rAjJaH pArzve vyavahAracchedaH, tatra pUrvAbhimukho rAjA dakSiNasyAM saGghaH sunandA sasvajanaparijanAH vAmapArzve : // 509 // narapateH, tatra rAjA bhaNati- mamIkRtena yuSmAkaM yato dArako yAti tasya bhavatu, pratizrutam, kaH prathamaM vyAharatu?, puruSAdiko dharma iti puruSo vyAharatu, tato nagarajana Aha- eteSAM paricitaH, mAtA zabdayatu, apica- mAtA duSkarakArikA punazca komalasattvA, tasmAdeSaiva vyAharatu, tadA sA azvahastiratha-- Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 51 // vasahagehi ya maNikaNagarayaNacittehiM bAlabhAvalobhAvAehiM bhaNai- ehi vairasAmI!, tAhe paloiMto acchai, jANai-jar3a 0.3 upodghAtasaMghaM avamannAmi to dIhasaMsArio bhavissAmi, aviya- esAvi pavvaissai, evaM tinni vArA saddAvio na ei, tAhe se piyA niyuktiH, 0.3.6 bhaNai- jai'sikayavvavasAo dhammajjhayamUsiyaM imaM vaira! / geNha lahuM rayaharaNaM kammarayapamajjaNaM dhIra! // 1 // tAhe'NeNa SaSThadvAram, turitaM gaMtUNa gahiyaM, logeNa ya jayai dhammotti ukkaTThisIhanAo kato, tAhe se mAyA ciMtei- mama bhAyA bhattA putto ya upkrmaadiH| niyukti: 765 pavvaio, ahaM kiM acchAmi?, evaM sAvi pavvAiyA dvirguhyakani0-jo gujjhaehiM bAlo NimaMtio bhoyaNeNa vaasNte|nnecchi viNIyaviNaotaM vairarisiMNamaMsAmi // 765 // nimantraNA, vAcakatve yaH guhyakairdevaiH bAlassan nimaMtiu tti AmantritaH bhojanena varSati sati, parjanya iti gamyate, necchati vinItavinaya iti, devamahaH, vartamAnanirdezastrikAlagocarasUtrapradarzanArthaH, pAThAntaraM vA necchiMsu viNayajuttotaM vairarisiM namasAmi tti, ayNgaathaasmudaayaarthH| rukmiNIavayavArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedaM prtibodhnm| so'vi jAhe thaNaM na piyaitti pavvAvio, pavvaiyANa ceva pAse acchar3a, teNa tAsiM pAse ikkArasa aMgANi suyANi paDhaM tINa, tANi se uvagayANi, padANusArI so bhagavaM, tAhe aTThavarisio saMjaipaDissayAo nikAlio, AyariyasagAse vRSabhaizca maNikanakaratnacitrairbAlabhAvalobhAvahairbhaNati- ehi vajrasvAmin!, tadA pralokayan tiSThati, jAnAti- yadi saGghamavamanye tadA dIrghasaMsAro bhaviSyAmi, apica- eSA'pi pravrajiSyati, evaM trIn vArAn zabdito naiti, tadA tasya pitA bhaNati-yadyasi kRtavyavasAyo dharmadhvajamucchritamimaM vajra! / gRhANa laghu rajoharaNaM // 510 // karmarajaH pramArjanaM dhIra! // 1 // tadA'nena tvaritaM gatvA gRhItam, lokena ca jayati jinadharma ityutkRSTisiMhanAdaH kRtaH, tadA tasya mAtA cintayati- mama bhrAtA bhartA putrazca pravrajitaH, ahaM kiM tiSThAmi ?, evaM sA'pi pravrajitA / 0 so'pi yadA stanyaM na pibatIti(tadA) pravAjitaH, pravrajitAnAM caiva pArzve tiSThati, tena tAsAM pArzve 8 ekAdazAGgAni zrutAni paThantInAm, tAni tasyopagatAni, padAnusArI sa bhagavAn, tadA'STavArSikaH saMyatIpratizrayAt niSkAzitaH, aacaaryskaashe*sukyjjhvsaao| Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0.3 upodghAtaniyuktiH, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 511 // acchai, AyariyA ya ujjeNIMgatA, tattha vAsaM paDati ahodhAraM, te ya se puvvasaMgaiyA jaMbhagA teNaMteNa voleMtA taM pecchaMti, tAhe te parikkhAnimittaM uttiNNA vANiyayarUveNaM, tattha baille ulladettA uvakkhaDeMti, siddhe nimaMtiMti, tAhe paTThito, jAva phusiyamatthi, tAhe paDiniyatto, tAhe taMpi ThitaM, puNo saddAveMti, tAhe vairo gaMtUNa uvautto davvato 4, davvao pupphaphalAdikhettao ujjeNI kAlao paDhamapAuso bhAvato dharaNichivaNaNayaNanimesAdirahitA pahaThThatuTThA ya, tAhe devattikAUNa necchati, devA tuTThA bhaNaMtitumaM daTThamAgatA, pacchA veuvviyaM vijaM deMti, ni0- ulleNIe jo jaMbhagehi ANakhiUNa thuymhio| akkhINamahANasiyaM sIhagiripasaMsiyaM vaMde // 766 // ujjayinyAM yo jRmbhakaiH devavizeSaiH ANakkhiUNaM ti parIkSya stutamahitaH stutovAkstavena mahito vidyAdAnena akSINamahAnasikaM siMhagiriprazaMsitaM vanda iti gAthAkSarArthaH / avayavArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedaM-puNaravi annayA jeTThamAse sannAbhUmiM gayaM ghayapunnehiM nimaMtenti, tatthavi davvAdio uvaogo, necchati, tattha se NahagA-miNI vijjA diNNA, evaM so viharai / jANi ya tANi payANusAriladdhIe gahiyANi ekkArasa aMgANi tANi se saMjayamajjhe thirayarANi jAyANi, tattha jo ajjhAti tiSThati, AcAryAzcojjayinIM gatAH, tatra varSA patatI ahatadhAram, te ca tasya pUrvasaMgatikA jRmbhakAH tena mArgeNa vyatikrAmyantastaM parIkSante, tadA te parIkSAnimittamavatIrNAH vaNigrUpeNa, tatra balIvana avalAdya (uttArya) upaskurvanti, siddhe nimantrayanti, tadA prasthitaH, yAvat bindupAtaH (phusArikA) asti, tadA pratinivRttaH, tadA so'pi sthitaH, punaH zabdayanti, tadA vajro gatvopayukto dravyataH 4 dravyataH puSpaphalAdi kSetrata ujjayinI kAlataH prathamaprAvaTa bhAvato dharaNisparzanayananimeSAdirahitAH prahRSTatuSTAzca, tadA deva iti kRtvA necchati, devAstuSTA bhaNanti- tvAM draSTumAgatAH, pazcAdvaikriyavidyAM ddti| punarapi anyadA jyeSThamAse saMjJAbhUmiM gataM ghRtapUrNairnimantrayanti, tatrApi dravyAdika upayogaH, necchati, tatra tasmai nabhogAminI vidyA dattA, evaM sa viharati / yAni ca tAni padAnusArilabdhyA gRhItAnyekAdazAGgAni, tAni tasya saMyatamadhye sthiratarANi jAtAni, tatra yo'dhyeti - SaSThadvAram, upkrmaadiH| niyukti: 766 dvirgahAkanimantraNA, vAcakatve devamahaH, rukminniiprtibodhnm| / 511 // Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 512 // dvirguhyaka vAcakatve devamahaH, puvvagayaM taMpiNeNa savvaM gahiyaM, evaM teNa bahu gahiyaM, tAhe vuccati paDhAhi, tato so eyaMtagaMpi kumuto acchai, annaM sunneto| 0.3 upodghAtaaNNayA AyariyA majjhaNhe sAhUsu bhikkhaM niggaesu sannAbhUmiM niggayA, vairasAmIvi paDissayavAlo, so tesiM sAhUNaM niyuktiH, 0.3.6 veMTiyAo maMDalie raettA majjhe appaNA ThAuM vAyaNaM deti, tAhe parivADIe ekkArasavi aMgAI vAei, puvvagayaM ca, jAva SaSThadvAram, AyariyA AgayA ciMteMti- lahuM sAhU AgayA, sugaMti sadaM maghogharasiyaM, bahiyA suNetA acchaMti, nAyaM jahA vairotti, upkrmaadiH| niyukti: 766 pacchA osariUNa saddapaDiyaM nisIhiyaM karei, mA se saMkA bhavissai, tAhe teNa turiyaM viMTiyAo saTThANe ThaviyAo, niggaMtUNa ya daMDayaM geNhai, pAe ya pamajjei, tAhe AyariyA ciMtenti- mA NaM sAhU parihavissaMti tA jANAvemi, tAhe rattiM nimantraNA, Apucchai- amugaM gAmaM vaccAmi? tattha do vA tinni vA divase acchissAmi, tattha jogapaDivaNNagA bhaNaMti- amhaM ko vAyaNAyario?, AyariyA bhaNaMti- vairotti, viNIyA tahatti paDisutaM, AyariyA ceva jANaMti, te gayA, sAhUvi pae rukmiNIvasahiM paDilehittA vasahikAlaNiveyaNAdi vairassa kareMti, nisijjA ya se raiyA, so tattha niviTTho, te'vi jahA Ayariyassa prtibodhnm| pUrvagataM tadapyanena sarvaM gRhItam, evaM tena bahu gRhItam, tadocyate paTha, tataH sa Agacchadapi (adhItamapi) kuTTayan tiSThati, anyat zRNvan / anyadA AcAryA madhyAhne sAdhuSu bhikSAyai nirgateSu saMjJAbhUmiM nirgatAH, vajrasvAmyapi pratizrayapAlaH, sa teSAM sAdhUnAM viNTikA maNDalyA racayitvA madhye AtmanA sthitvA vAcanAM dadAti, tadA paripATyA ekAdazApyaGgAni vAcayati, pUrvagataM ca, yAvadAcAryA AgatAzcintayanti- laghu sAdhava AgatAH, zRNvanti zabdaM meghaugharasitam, bahiH zRNvantastiSThanti, jJAta yathA vajra iti, pazcAdapasRtya zabdapatitaM naiSedhikIM karoti, mA tasya zaGkA bhUt, tadA tena viNTikAstvaritaM svasthAne sthApitAH, nirgatya ca daNDakaM gRhNAti, pAdau ca | pramArjayati, tadA''cAryAzcintayanti- mainaM sAdhavaH paribhUvan tat jJApayAmi, tadA rAtrAvApRcchati- amukaM grAmaM vrajAmi?, tatra dvau vA trIn vA divasAn sthAsyAmi, tatra 8 yogapratipannA bhaNanti- asmAkaM ko vAcanAcAryaH?, AcAryA bhaNanti- vajra iti, vinItA (iti) tatheti pratizrutam, AcAryA eva jAnanti, te gatAH, sAdhavo'pi prabhAte vasatiM pratilekhya vasatikAlanivedanAdi vajrAya kurvanti, niSidyA ca tasmai racitA, sa tatra niviSTaH, te'pi yathA AcAryasya - // 512 // Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 513 // SaSThadvAram, tahA viNayaM pauMjaMti, tAhe sotesiM karakarasaddeNa savvesiM aNuparivADIe AlAvae dei, je'vi maMdamehAvI tevi sigdhaM paTTave- 0.3 upodghAtaumAraddhA, tato te vimhiyA, jo'vi ei AlAvago puvvapaDhio taMpi viNNAsaNatthaM pucchaMti, so'vi savvaM Aikkhar3a, tAhe niyuktiH, 0.3.6 te tuTThA bhaNaMti- jai AyariyA kaivayANi diyahANi acchejjA tato esa suyakkhaMdho lahuM samappejjA, jaM AyariyasagAse cireNa parivADIe giNhaMti taM imo ekkAe porasIe sArei, evaM so tesiM bahumao jAo, AyariyA'vi jANAviotti- upkrmaadiH| niyukti: 766 kAUNa AgayA, avasesaMca varaM ajjhAvijautti, pucchaMti ya-sario sajjhAo?, te bhaNaMti-sario, esacceva amha dvirguhAkavAyaNAyario bhavau, AyariyA bhaNaMti- hohii, mA tubbhe etaM paribhavissaha ato jANAvaNANimittaM ahaM gao, Na uNa nimantraNA, vAcakatve esa kappo, jao eteNa suyaM kannAheDaeNa gahiyaM, ao eyassa ussArakappo kareyavvo, so sigghamossArei, bitiyaporusIe devamahaH, atthaM kahei, tadubhayakappajogotti kAUNa, je ya atthA AyariyassavisaMkitA te'vi teNa ugghADiyA, jAvaiyaM diTTivAyaM rukmiNIjANaMti tattio gahio, te viharaMtA dasapuraM gayA, ujjeNIe bhaddaguttA nAmAyariyA, therakappaTThitA, tesiM diTThivAo prtibodhnm| 8 tathA vinayaM prayuJjanti, tadA sa tebhyaH vyaktavyaktazabdena sarvebhyo'nuparipATyA AlApakAn dadAti, ye'pi mandamedhasaste'pi zIghraM prasthApayitumArabdhAH, tataste vismitAH, yo'pyeti AlApakaH, pUrvapaThitastamapi vinyAsanArthaM pRcchanti, so'pi sarvamAkhyAti, tadA te tuSTA bhaNanti- yadyAcAryAH katipayAn divasAn tiSTheyustataH eSa zrutaskandho laghu samApnuyAt, yadAcAryasakAze cireNa paripATyA gRhyate tadayamekayA pauruSyA sArayati, evaM sa teSAM bahumato jAtaH, AcAryA api jJApita itikRtvA 8 AgatAH, avazeSaM ca varamadhyApyatAmiti, pRcchanti ca-sata: svAdhyAyaH?, te bhaNanti- sRtaH, eSa evAsmAkaM vAcanAcAryoM bhavatu, AcAryA bhaNanti-bhaviSyati, mA. // 513 // yUyamenaM paribhUta ato jJApanAnimittamahaM gataH, na punareSa kalpyaH, yata etena zrutaM karNAhaTakena gRhItam, ata etasyotsArakalpaH karttavyaH, sazIghramutsArayati, dvitIyapauruSyAmarthaM , kathayati, tadubhayakalpayogya itikRtvA, ye cArthA AcAryasyApi zaGkitAste'pi tenodghATitAH, yAvantaM dRSTivAdaM jAnanti tAvAn gRhItaH, te viharanto dazapuraM gatAH, ujjayinyAM bhadraguptanAmAna AcAryAH sthavirakalpasthitAH, teSAM dRSTivAdo-- Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 514 // atthi, saMghADao se dino, gao tassa sagAsaM, bhaddaguttA ya therA suviNagaM pAsaMti-jahA kira mama paDiggaho khIrabhario 0.3 upoddhAta niyuktiH, AgaMtueNa pIU samAsAsio ya, pabhAe sAhUNaM sAheti te annamannANi vAgareMti, gurU bhaNaMti-Na yANaha tubbhe, anja mama pADicchao ehiti, so savvaM suttatthaM ghetthihitti, bhagavaMpi bAhiriyAe vuccho, tAhe aigao diTTho, suyapuvvo esa so SaSThadvAram, upkrmaadiH| vairo, tuTTehiM uvagUhio, tAhe tassa sagAse dasa puvvANi paDhitANi, to aNuNNAnimittaM jahiM uddiTTho tahiM ceva niyukti: 767 aNujANiyavvotti dspurmaagyaa| tattha aNuNNA AraddhA tAva navari tehiM jaMbhagehiM aNuNNA uvaTThaviyA, divvANi pupphANi 8 dvirguhyakacuNNANi ya se uvaNIyANitti // amumevArthaM cetasyAropyAha granthakRt 8 nimantraNA, vAcakatve ni0- jassa aNunAe vAyagattaNe dasapuraMmi nayaraMmi / devehi kayA mahimA payANusAriM namasAmi // 767 / / devamahaH, yasyAnujJAte vAcakatve AcAryatve dasapure nagare devaiH jRmbhakaiH kRtA mahimA, sampAditA pUjeti bhAvanA, taM padAnusAriNaM namasya / rukmiNI prtibodhnm| iti gAthArthaH // 44 // aNNayA ya sIhagiri vairassa gaNaM dAUNa bhattaM paccakkhAiUNaM devalogaM go| vairasAmI'vi paMcahi aNagArasaehiM 'sti, saMghATako'smai dattaH, gatastasya sakAzam, bhadraguptAzca sthavirAH svapnaM pazyanti - yathA kila mama patadgahaH kSIrabhRta Agantukena pItaH samAzvAsitazca, prabhAte sAdhubhyaH kathayanti, te anyadanyat vyAkurvanti, guravo bhaNanti- na jAnItha yUyam, adya mama pratIcchaka eSyati, sa sarvaM sUtrArthaM grahISyatIti, bhagavAnapi bAhirikAyAmuSitaH, tadA Agato dRSTaH, zrutapUrva eSa sa vajraH, tuSTairupagRhitaH, tadA tasya sakAze daza pUrvANi paThitAni, tato'nujJAnimittaM yatroddiSTastatraivAnujJAtavya iti dazapuramAgatAH tatrA'nujJA''rabdhA tAvannavaraM tairjumbhakairanujJA upasthApitA, divyAni puSpANi cUrNAni cAsmai upniitaaniiti| 0 anyadA ca siMhagirirvajrasvAminaM gaNaM dattvA bhaktaM pratyAkhyAya devalokaM gataH / vajrasvAmyapi paJcabhiranagArazataiH * samAsio a (pr0)| // 514 // Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 515 // devamahaH, saMparivuDo viharai, jattha jattha vaccai tattha tattha orAlavaNNakittisaddA paribbhamaMti, aho bhagavaMti, evaM bhagavaM bhaviyajaNavi 0.3 upoddhAtabohaNaM kareMto viharai / io ya pADaliputte nayare dhaNo seTThI, tassa dhUyA aiva rUvavatI, tassa ya jANasAlAe sAhUNIo niyuktiH, TThiyAo, tAo puNa vairassa guNasaMthavaM kareMti, sabhAveNa ya logo kAmiyakAmiyao, siTThidhUyA ciMtei-jar3a mama so pati SaSThadvAram, hoja to'haM bhoge jissaM, iyarahA alaM bhogehiM, varagA eMti, sA paDisehAvei, tAhe sAheti pavvaiyAo soNa pariNei, sA upakramAdiH / niyukti: 767 bhaNai-jaina pariNei ahaMpi pavvajaM gihissaM, bhagavaMpi viharaMto pADaliputtamAgao, tattha se rAyA sapariyaNo ammogaiyAe niggao, te pavvaigA phaDDagaphaDDagehiM eMti, tattha bahavo urAlasarIrA, rAyA pucchai- imo bhagavaM vairasAmI?, te bhaNaMti-na nimantraNA, vAcakatve havai, imo tassa sIso, jAva apacchimaM viMda, tattha paviralasAhusahito diTTho, rAiNA vaMdio, tAhe ujjANe Thio, dhammo'NeNa kahio, khIrAsavaladdhI bhagavaM, rAyA hayahiyao kao, aMtaure sAhai, tAo bhaNaMti- amhe'vi vaccAmo, savvaM aMteuraM rukmiNI prtibodhnm| niggaya, sA ya seTThidhUyA logassa pAse suNettA kiha pecchijjAmitti ciMteMtI acchavi, bitiyadivase piyA vinavio- tassa 8 saMparivRto viharati, yatra yatra vrajati tatra tatra udAravarNakIrtizabdAH paribhrAmyanti, aho bhagavAniti, evaM bhagavAn bhavyajanavibodhanaM kurvan viharati / itazca pATalIputre nagare dhanaH zreSThI, tasya duhitA atIva rUpavatI, tasya ca yAnazAlAyAM sAdhvyaH sthitAH, tAH punarvajrasya guNasaMstavaM kurvanti, svabhAvenaiva lokaH kAmitakAmukaH,8 zreSThiduhitA cintayati- yadi mama sa patirbhavet tadA'haM bhogAn bhokSye, itarathA'laM bhogaiH, varA AyAnti, sA pratiSedhayati, tadA sAdhayanti pravrajitakAH- sa na 8 pariNeSyati, sA bhaNati - yadi na pariNeSyati ahamapi pravrajyAM grahISyAmi, bhagavAnapi viharan pATalIputramAgataH, tatra tasya (sa) rAjA saparijanaH ahaMpUrvikayA nirgataH, 8 // 515 // te pravrajitakAH spardhakaspardhakairAyAnti, tatra bahava udArazarIrAH, rAjA pRcchati- ayaM bhagavAn vajrasvAmI?, te bhaNanti- na bhavati, ayaM tasya ziSyaH, yAvadapazcima vRndam, tatra praviralasAdhusahito dRSTaH, rAjJA vanditaH, tadodyAne sthito, dharmo'nena kathitaH kSIrAzravalabdhiko bhagavAna, rAjA hatahRdayaH kRtaH, antaHpurAya kathayati, tAla bhaNanti- vayamapi vrajAmaH, sarvamantaHpuraM nirgatam, sA ca zreSThiduhitA lokasya pArzve zrutvA kathaM prekSayiSya iti cintayantI tiSThati, dvitIyadivase pitA vijJaptaH- tasmai Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 516 // devamahaH, dehi, aNNahA appANaM vivAemi, tAhe savvAlaMkArabhUsiyasarIrA kayA, aNegAhiM dhaNakoDihiM sahiyA NINiyA, dhammo 0.3 upoddhAtakahio, bhagavaMca khIrAsavaladdhIo, loo bhaNati- aho sussaro bhagavaM saguNasaMpanno, Navari rUvavihUNo, jai rUvaM hotaM niyuktiH, savvaguNasaMpayA hoMtA, bhagavaM tesiM maNogayaM nAuM tattha sayasahassapattapaumaM viuvvati, tassa uvari niviTTho, rUvaM viuvvati atIva soma, jArisaM paraM devANaM, logo AuTTo bhaNati- eyaM eyassa sAhAviyaM rUvaM, mA patthaNijjo hohAmitti virUveNa upkrmaadiH| niyukti: 768 acchai sAtisautti, rAyA'vi bhaNati- aho bhagavao eyamavi atthi, tAhe aNagAraguNe vaNNei-pabhUya asaMkhejje dIvasamudde viuvvittA Ainnaviinnae karettaetti, tAhe teNa rUveNa dhammaM kaheti, tAhe seTThiNA nimaMtio bhagavaM visae niMdati,jai mamaM nimantraNA, icchai to pavvayau, tAhe pvvtiyaa| amumevArthaM hRdi vyavasthApyAha vAcakatve ni0- jo kannAi dhaNeNa ya nimaMtio juvvaNaMmi gihvinnaa| nayaraMmi kusumanAme taM vairarisiM namasAmi // 768 // rukmiNIyaH kanyayA dhanena ca nimantrito yauvane gRhapatinA dhanena nagare kusumanAmni pATaliputra ityarthaH, taM vairarisiM namasya iti gaathaarthH|| prtibodhnm| teNa ya bhagavayA payANusArittaNao pamhaTThA mahApariNAo ajjhayaNAo AgAsagAmiNI vijA uddhariyA, tIe ya - dehi, anyathA AtmAnaM vyApAdayAmi, tadA sarvAlaGkArabhUSitazarIrA kRtA, anekAbhirdhanakoTibhiH sahitA nItA, dharmaH kathitaH, bhagavAMzca kSIrAzravalabdhikaH, loko bhaNati- aho susvaro bhagavAn sarvaguNasaMpannaH, navaraM rUpavihInaH, yadi rUpamabhaviSyat, sarvaguNasaMpadabhaviSyat, bhagavAn teSAM manogataM jJAtvA tatra zatasahasrapatrapA vikurvati, tasyopari niviSTaH, rUpaM vikurvati atIva saumyam, yAdRzaM paraM devAnAm, loka AvRtto bhaNati- etadetasya svAbhAvika rUpam, mA prArthanIyo bhUvamiti virUpa-8 stiSThati sAtizaya iti, rAjA'pi bhaNati- aho bhagavata etadapyasti, tadA anagAraguNAn varNayati-prabhuzcAsaMkhyeyAn dvIpasamudrAn vikuLa AkIrNaviprakIrNAn kartumiti, tadA tena rUpeNa dharma kathayati, tadA zreSThinA nimantrito, bhagavAn viSayAn nindati, yadi mAmicchati tadA pravrajatu, tadA prvrjitaa| 0 tena ca bhagavatA padAnusAritayA | vismRtA mahAparijJAdhyayanAdAkAzagAminI vidyoddhatA, tayA ca . // 516 // Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 517 // gayaNagamaNaladdhisaMpaNNo bhagavaMti // uktArthAbhidhitsayA''ha 0.3 upoddhAtani0-jeNuddhariyA vijjA AgAsagamA mhaaprinnaao| vaMdAmi ajavairaM apacchimo jo suaharANaM // 769 // niyuktiH, yenoddhatA vidyA AgAsagama tti gamanaM- gamaH AkAzena gamo yasyAM sA tathAvidhA mahAparijJA'dhyayanAt, vande Aryavara SaSThadvAram, ArAdyAtaH sarvaheyadharmebhya ityAryaH AryazcAsau vairazceti samAsaH,taM apazcimo yaH zrutadharANAmiti gAthArthaH |saamprtmnyebhyo' upkrmaadiH| niyuktiH dhikRtavidyAyAJcAniSedhakhyApanAya pradAnanirAcikIrSayA tadanuvAdatastAvaditthamAha 769-771 ni0- bhaNai aAhiMDijjA jaMbuddIvaM imAi vijjaae| gaMtuMca mANusanagaM vijAe esa me viso||770|| dvirguhAka nimantraNA, bhaNati ca, vartamAnanirdezaprayojanaM prAgvat, AhiNDeta iti pAThAntaraM vA abhaNiMsu ya hiMDeja tti babhANa ca hiNDeta- paryaTet / vAcakatve jambUdvIpamanayA vidyayA, tathA gatvA ca mAnuSanagaM mAnuSottaraM parvatam, tiSThediti vAkyazeSaH, vidyAyA eSa me viSayo gocara iti devamahaH, rukminniigaathaarthH|| prtibodhnm| ni0- bhaNai adhAreavvA na hudAyavvA imA mae vijjA / appiTTiyA umaNuA hohiMti ao paraM anne / / 771 // bhaNati ca ityasya pUrvavadvyAkhyA, dhArayitavyA pravacanopakArAya na punardAtavyA iyaM mayA vidyA, huzabdaH punaH zabdArthaH, kimiti?- appiDDiyA u maNuyA hohiMti ato paraM aNNe alparddhaya eva manuSyA bhaviSyanti ata: paramanye eSyA iti gaathaarthH|| 48 // so bhagavaM evaM guNavijjAjutto viharato puvvadesAo uttarAvahaMgao,tattha dubbhikkhaM jAyaM, paMthAvi vocchiNNA, tAhe // 517 // - gaganagamanalabdhisaMpanno bhagavAniti / sa bhagavAn evaM guNavidyAyukto viharan pUrvadezAt uttarApathaM gataH, tatra durbhikSaM jAtam, panthAno'pi vyucchinnAH, tadA - Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 518 // saMgho uvAgao nitthArehitti, tAhe paDavijAe saMgho caDio, tattha ya sejjAyaro cArIe gao ei, te ya uppatite pAsai, tAhe 0.3 upodghAtaso asiyaeNa sihaM chiMdittA bhaNati- ahaMpi bhagavaM! tumha sAhammio, tAhe so'vi laio imaM suttaM saraMteNa-'sAhammiya niyukti:, 0.3.6 vacchalaMmi ujjuyA ujjuyA ya sjjhaae| caraNakaraNaMmi ya tahA, titthassa pabhAvaNAe y||1||' tato pacchA uppaio bhagavaM SaSThadvAram, patto puriyaM nayariM, tattha subhikkhaM, tattha ya sAvayA bahuyA, tattha rAyA taccaNNio saDao, tattha amhaccayANaM saTTayANaM upkrmaadiH| niyuktiH 771 taccaNNiovAsagANa ya viruddhaNa mallAruhaNANi vaTuMti, savvattha te uvAsagA parAijaMti, tAhe tehiM rAyA pupphANi vArAvio dvirguhyakapajjosavaNAe, saDDA addaNNA jAyA natthi pupphANitti, tAhe sabAlavuDDA vairasAmi uvaTThiyA, tubbhe jANaha, jai tunbhehi nimantraNA, vAcakatve nAhehiM pavayaNaM ohAmijjai, evaM bhaNito bahuppayAraM tAhe uppaiUNa mAhessariMgao, tattha huyAsaNaM nAma vANamaMtaraM, tattha devamahaH, kuMbho pupphANa uTTei, tattha bhagavato pitimitto taDio, so saMbhaMto bhaNai-kimAgamaNappaoyaNaM?, tAhe bhaNati-pupphehi rukmiNIpaoyaNaM, so bhaNai- aNuggaho, bhagavayA bhaNio- tAva tubbhe gaheha jAva emi, pacchA cullahimavaMte sirisagAsaM gao, prtibodhnm| saGgha upAgataH nistArayeti (nistArayiSyatIti), tadA paTavidyayA (dyAyAM) saGghazcaTitaH, tatra ca zayyAtarazcAryai gata AyAti, tAMzcotpatitAn pazyati,tadA sa dAtreNa zikhAM chittvA bhaNati- ahamapi bhagavan! tava sAdharmikaH, tadA so'pi lagita idaM sUtraM smaratA- 'sAdharmikavAtsalye udyuktA udyuktAzca svaadhyaaye| caraNakaraNe ca tathA hai tIrthasya prabhAvanAyAM ca // 1 // tataH pazcAdutpatito bhagavAn prAptaH purikAM nagarIm, tatra subhikSam, tatra ca zrAvakA bahavaH, tatra ca rAjA taccanikaH (bauddhaH) zrAddhaH, tatrAsmAkInAnAM zrAddhAnAM taccanikopAsakAnAM ca viruddhatayA mAlyArohaNAni varttante, sarvatra te upAsakAH parAjIyante, tadA tai rAjJA puSpANi nivAritAni paryuSaNAyAm,8 // 518 // zrAddhAH khinnA jAtAH, na santi puSpANIti, tadA sabAlavRddhA vajrasvAminamupasthitAH yUyaM jAnItha yadi yuSmAsu nAtheSu pravacanamavadhAvyate, evaM bhaNito bahuprakAraM tadotpatya mAhezvarIM gataH, tatra hutAzanaM nAma vyantarAyatanam, tatra kumbhaH puSpANAmuttiSThate, tatra bhagavataH pitRmitramArAmikaH, sa saMbhrAnto bhaNati- kimAgamanaprayojanaM?, tadA bhaNati- puSpaiH prayojanam, sa bhaNati- anugrahaH, bhagavatA bhaNitaH- tAvadyUyaM gRhNIta yAvadAyAmi, pazcAtkSullahimavati zrIsakAzaM gataH,, Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 devamahaH, sirIe ya cetiyaaccaNiyanimittaM paumaM chinnagaM, tAhe vaMdittA sirIe nimaMtio, taMgahAya ei aggigharaM, tattha'NeNaM vimANaM 0.3 upodghAtaviuvviyaM, tattha kuMbhaM choDhuM pupphANaM tato so jaMbhagagaNaparivuDo divveNaM gIyagaMdhavvaninAeNaM AgAseNaM Agao, tassa niyuktiH, 0.3.6 paumassa veMTe vairasAmI Thio, tato te taccaNNiyA bhaNaMti- amha evaM pADiheraM, agdhaM gahAya niggayA, taM volettA vihAra SaSThadvAram, upkrmaadiH| arahaMtagharaM gayA, tattha devehiM mahimA kayA, tattha logassa atIva bahumANo jAo, rAyAvi AuTTo samaNovAsao jaao| niyukti: 771 uktamevArthaM buddhabodhAyAha dvirguhAka nimantraNA, ni0- mAhesarIusesA puriaMnIA huaasnngihaao|gynnylmivittaa vaireNa mahANubhAgeNa // 772 // vAcakatve mAhezvaryAH nagaryAH sesa tti puSpasamudAyalakSaNA, sA purikAM nagarI nItA hutAzanagRhAt vyantaradevakulasamanvitodyAnAt, rukmiNIkathaM? - gaganatalamativyatItya- atIvollaGghaya, vareNa mahAnubhAgena, bhAga:- acintyA zaktiriti gAthAkSarArthaH // evaM so prtibodhnm| niyukti: 773 virahaMto ceva sirimAlaM go| evaM jAva apuhattamAsI, ettha gAhA pRthaktvakRta ni0- apuhutte aNuogo cattAri duvAra bhAsaI ego| puhatANuogakaraNe te attha tao u vucchinnA // 773 // AryarakSitAH, maatraadyaa| apRthaktve sati anuyogaH catvAri dvArANi-caraNadharmakAladravyAkhyAni bhASate ekaH, vartamAnanirdezaphalaM prAgvat, pRthaktvA cAryAdi (AryarakSita- zriyA ca caityArcanikAnimittaM padyaM chinnam, tadA vanditvA zriyA nimantritaH, tad gRhItvA''yAti agnigRham, tatrAnena vimAnaM vikurvitam, tatra kumbhaM nikSipya 8 critrm)| puSpANAM tataH sa jambhakagaNaparivRto divyena gItagandharvaninAdenAkAzenAgataH, tasya padyasya vRnte vajrasvAmI sthitaH, tataste tacanikA bhaNanti- asmAkametat prAtihAryam // 519 // argha gRhItvA nirgatAH, taM vyatikramya vihAramarhagRhaM gatAH, tatra devairmahimA kRtaH, tatra lokasyAtIva bahumAno jAtaH, rAjA'pyAvRttaH zramaNopAsako jAtaH10 evaM sa viharanneva zrImAlaM gataH, evaM yAvadapRthaktvamAsIt, atra gAthA / Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 520 // nuyogakaraNe punaste'rthAH- caraNAdayaH tata eva- pRthaktvAnuyogakaraNAd vyavacchinnA iti gaathaarthH|| sAmprataM yena pRthaktvaM kRtaM 0.3 upodghAtatamabhidhAtukAma Aha niyuktiH, 0.3.6 ni0-deviMdavaMdiehi mahANubhAgehi rakkhiajehiM / jugamAsajja vibhatto aNuogo to kao cuhaa||774|| SaSThadvAram, devendravanditairmahAnubhAgaiH rakSitAryairdurbalikApuSpamitraM prAjJamapyatigupilatvAdanuyogasya vismRtasUtrArthamavalokya yugamAsAdya upkrmaadiH| 8 niyuktiH pravacanahitAya vibhaktaH pRthak pRthagavasthApito'nuyogaH, tataH kRtazcaturddhA- crnnkrnnaanuyogaadiritigaathaarthH||saamprtmaary 774-776 rakSitasvAminaH prasUtiM pratipipAdayiSayA''ha pRthaktvakRta ni0-mAyA yaruddasomA piAya nAmeNa somadevutti / bhAyA ya phaggurakkhiatosaliputtA ya AyariyA / / 775 // AryarakSitAH, mAtrAdyAnika-nijavaNa bhaddagutte vI suM paDhaNaM ca tassa puvvagayaM / pavvAvio abhAyA rakkhiakhamaNehi~ jaNao a||776 // cAryAdi gAthAdvayArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedaM- teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM dasapuraM nAma nayaraM, tattha somadevo mAhaNo, tss| (AryarakSita critrm)| ruddasomA bhAriyA, tIse putto rakkhio, tassANujo phggurkkhio| acchaMtu tAva ajjarakkhiyA, dasapuranayaraMkahamuppannaM?,teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM caMpAe nayarIe kumAranaMdI suvaNNakAro itthilolo parivasati, so jattha jattha surUvaM dAriyaM pAsati suNeti vA tattha paMca suvaNNasayANi dAUNa taM pariNei (granthAgraM 7500) evaM teNa paMcasayA piMDiyA, tAhe so 7 tasmin kAle tasmin samaye dazapuraM nAma nagaram, tatra somadevo brAhmaNaH, tasya rudrasomA bhAryA, tasyAH putro rakSitaH, tasyAnujaH phlgurkssitH| tiSThantu tAvadAryarakSitAH, dazapuranagaraM kathamutpannaM? - tasmin kAle tasmin samaye campAyAM nagaryAM kumAranandI suvarNakAraH strIlolupaH parivasati, sa yatra yatra surUpAM dArikAM pazyati zRNoti vA tatra paJcasuvarNazatAni dattvA tAM pariNayati, evaM tena paJcazatI piNDitA, tadA sa. // 52 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 521 // IsAluo ekakkhaMbhaM pAsAdaM kAritA tAhiM samaMlalai, tassa ya mittoNAiloNAma smnnovaaso| aNNayA ya paMcaselaga- 0.3 upodghAtadIvavatthavvAovANamaMtarIo suravatinioeNa naMdIssaravaradIvaM jattAe patthiyAo, tANaMca vijumAlI nAmapaMcaselAhipatI niyuktiH, 0.3.6 socuo, tAo ciMteti-kaMci vuggAhemojo'mhaM bhattA bhavijjatti, navaraM vaccaMtIhiMcaMpAe kumAraNaMdI paMcamahilAsayaparivAro SaSThadvAram, lalaMto diTTho, tAhiM ciMtiyaM- esa itthilolo eyaM vuggAhemo, tAhe tAhiM ujjANagayassa appA daMsio, tAhe so bhaNati niyuktiH kAo tubbhe?, tAo bhaNaMti- devayAo, so mucchio tAo patthei, tAo bhaNaMti- jai amhAhiM kajaM to paMcaselagaMdIvaM 775-776 ejAhitti bhaNiUNaM uppatittA gayAo, so tAsu mucchio rAule suvaNNagaM dAUNa paDahagaM NINeti- kumAraNaMdi jo paMcaselagaMNei tassa dhaNakoDiM dei, thereNa paDahao vArio, vahaNaM kAriyaM, patthayaNassa bhariyaM, thero taM davvaM puttANa dAUNa AryarakSitAH, mAtrAdyAkumAraNaMdiNA saha jANavatteNa patthio, jAhe dUre samuddeNa gao tAhe thereNa bhaNNai-kiMcivi pecchasi?, so bhaNatikiMpikAlayaM dIsai, thero bhaNati- esa vaDo samuddakUle pavvayapAde jAo, eyassa hetuNa eyaM vahaNaMjAhiti, to tumaM amUDho (AryarakSita critrm)| IrSyAlurekastambhaM prAsAdaM kArayitvA tAbhiH samaM lalati tasya ca mitraM nAgilo nAma zramaNopAsakaH / anyadA ca paJcazailakadvIpavAstavye vyantayA~ surapatiniyogena / nandIzvaravaradvIpaM yAtrAyai prasthite, tayozca vidyunmAlI nAma paJcazailAdhipatiH (patiH) sa cyutaH, te cintayataH- kazcit vyuvAhayAvaH ya AvayorbhartA bhavediti, navaraM 8 vrajantIbhyAM campAyAM kumAranandI paJcamahilAzataparivAro lalan dRSTaH, tAbhyAM cintitaM- eSa strIlolupaH enaM vyudvAhayAvaH, tadA tAbhyAmudyAnagatAya AtmA darzitaH, tadA sabhaNati- ke yuvAM?, te bhaNataH- devate, sa mUrcchitaH te prArthayate, te bhaNataH- yadyAvAbhyAM kAryaM tat paJcazailaM dvIpamAyA iti bhaNitvotpatya gate, sa tayormUrchito rAjakule suvarNaM dattvA paTahaM niSkAzayati- kumAranandI yaH paJcazailaM nayati tasmai dhanakorTI dadAti, sthavireNa paTaho vAritaH, pravahaNaM kAritam, pathyadanena bhRtam, sthavirastat dravyaM // 521 // putrebhyo dattvA kumAranandinA saha yAnapAtreNa prasthitaH, yadA dUraM samudreNa gatastadA sthavireNa bhaNyate- kizcidapi prekSase?, sa bhaNati- kimapi kRSNaM dRzyate, sthaviro bhaNati- eSa vaTaH samudrakUle parvatamUle jAtaH, etasyAdhastAt etat pravahaNaM yAsyati, tat tvamamUDho - bhaNAta- cAryAdi Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 522 // vaDe vilaggejjAsi, tAhe paMcaselagAo bhAraMDapakkhI ehiMti, tesiM jugalassa tinni pAyA, tato tesu suttesu majjhille pAde sulaggo hojAhi paDeNa appANaM baMdhiuM, to te taM paMcaselayaM NehiMti, aha taM vaDaM na vilaggasi to eyaM vahaNaM valayAmuhaM pavisihitti tattha viNassihisi, evaM so vilaggo, NIo ya pakkhIhi, tAhe tAhiM vANamaMtarIhiM diTTho, riddhI ya se dAiyA, so pagahio, tAhiM bhaNio-na eeNa sarIreNa amhe bhuMjAmo, kiMcijjalanapavesAdi karehi, jahA paMcaselAdhipatI hohisi, to'haM kiha jAmi?, tAhiM karayalapuDeNa nIo saujjANe chaDDio, tAhe logo AgaMtUNa pucchai, tAhe so bhaNati-'didvaM suyamaNubhUyaM jaM vittaM paMcaselae dIve' tti, tAhe mitteNa vArijjaMtovi iMgiNimaraNeNa mao paMcaselAhivaI jAo, saDDhassa nivvedo jAo- bhogANa kajje kilissai, amhe jANaMtA kIsa acchAmotti pavvaio, kAlaM kAUNa accue uvavanno, ohiNA taM pecchai, aNNayA NaMdissaravarajattAe palAyaMtassa paDaho gale olaio, tAhe vAyaMto NaMdissaraM gao, saDDo Agao taM pecchai, so tassa teyaM asahamANo palAyati, so teyaM sAharettA bhaNati- bho mamaM jANasi? so bhaNati- ko - vaTe vilageH, tatra paJcazailAt bhAraNDapakSiNa eSyanti, tayoryugalayostrayaH pAdAH, tatasteSu supteSu madhyame pAde sulagno bhaveH paTenAtmAnaM bavA, tataste tvAM paJcazailaM neSyanti, atha taM vaTaM na vilagiSyasi tadA etat pravahaNaM valayAmukhaM pravekSyati iti tatra vinayasi, evaM sa vilagnaH, nItazca pakSibhiH, tadA tAbhyAM vyantarIbhyAM dRSTaH, RddhizcAsmai darzitA, sa pragRddhaH, tAbhyAM bhaNitaH- naitena zarIreNAvAM bhuJcahe, kiJcijvalanapravezAdi kuru, yathA paJcazailAdhipatirbhaviSyasi iti, tadahaM kathaM yAmi, tAbhyAM karatalapuTena nItaH svodyAne tyaktaH, tadA loka Agatya pRcchati, tadA sa bhaNati- 'dRSTaM zrutamanubhUtaM yadttaM pazyazaile dvIpe' iti, tadA mitreNa vAryamANo'pi iGginImaraNena mRtaH paJcazailAdhipatirjAtaH, zrAddhasya nirvedo jAtaH, bhogAnAM kRte (kArya) klizyate, vayaM jAnAnaH kiM tiSThAma iti pravrajitaH kAlaM kRtvA'cyute utpannaH, avadhinA taM pazyati, anyadA nandIzvaravarayAtrAyAM palAyamAnasya paTaho gale 'valagitaH, tadA vAdayan nandIzvaraM gataH, zrAddha AgataH taM prekSate, sa tasya tejo'sahamAnaH palAyate, sa tejaH saMhRtya bhaNati- bho mAM jAnAsi?, sa bhaNati- kaH 0.3 upodghAtaniyuktiH, 0.3.6 SaSThadvAram, upkrmaadiH| niyuktiH 775-776 pRthaktvakRta AryarakSitAH, mAtrAdyAcAryAdi (aaryrkssitcritrm)| Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 523 // sakkAdI iMde Na yANati?, tAhe taM sAvagarUvaM daMsei, jANAvio ya, tAhe saMvegamAvanno bhaNati- saMdisaha iyANiM kiM / 0.3 upodghAtakaremi?, bhaNati- vaddhamANasAmissa paDimaM karehi, tato te sammattabIyaM hohitti, tAhe mahAhimavaMtAo gosIsacaMdaNarukkhaM niyuktiH, 0.3.6 chattUNa tattha paDimaM nivvatteUNa kaTThasaMpuDe chubhittA Agao bharahavAsaM, vAhaNaM pAsai samuhassa majjhe uppAieNa chammAse SaSThadvAram, bhamaMtaM, tAhe teNa taM uppAiyaM uvasAmiyaM sA ya khoDI dinnA, bhaNio ya- devAhidevassa ettha paDimA kAyavvA, vItabhae upkrmaadiH| niyuktiH uttAriyA, udAyaNo rAyA, tAvasabhatto, pabhAvatI devI, vaNiehiM kahitaM- devAhidevassa paDimA kareyavvatti, tAhe iMdAdINaM 775-776 kareMti, parasUNa vahati, pabhAvatIe suyaM, bhaNati- vaddhamANasAmI devAhidevo tassa kIrau, jAhe AhayaM tAva puvvanimmAyA pRthaktvakRta paDimA, aMteure ceiyagharaM kAriyaM, pabhAvatI NhAyA tisaMjhaM accei, aNNayA devI Naccai rAyA vINaM vAei, so devIe sIsaMna AryarakSitAH, mAtrAdhApecchai, addhitI se jAyA, tao vINAvAyaNayaM hatthao bhaTuM, devI ruTThA bhaNai- kiM duTTha nacciyaM?, nibbaMdhe se siTuM, sAcAryAdi bhaNati-kiMmama?,suciraMsAvayattaNaM aNupAliyaM, aNNayAceDiMNhAyA bhaNati-pottAiMANehi, tAe rattANi ANIyANi, (AryarakSita critrm)| zakrAdIn indrAn na jAnAti,? tadA tat zrAvakarUpaM darzayati, jJApitazca, tadA saMvegamApanno bhaNati- saMdizata idAnIM kiM karomi ?, bhaNati- vardhamAnasvAminaH pratimA kuru, tataste samyaktvabIjaM bhaviSyati iti, tadA mahAhimavato gozIrSacandanavRkSaM chittvA tatra pratimA nirvartya kASThasaMpuTe kSiptvA Agato bharatavarSam, pravahaNaM pazyati samudrasya madhye utpAtena SaNmAsyA bhramat, tadA tena tadutpAtikamupazamitaM sA ca peTA dattA, bhaNitazca- devAdhidevasyAtra pratimA karttavyA, vItabhaye uttAritA, udAyano rAjA, tApasabhaktaH, prabhAvatI devI, vaNigbhiH kathitaM- devAdhidevasya pratimA kartavyeti, tadendrAdInAM kurvanti, parazurna vahati, prabhAvatyA zrutam, bhaNati-vardhamAnasvAmI devAdhidevastasya kriyatAm, yadA AhataM tAvatpUrvanirmitA pratimA, antaHpure caityagRhaM kAritam, prabhAvatI snAtA trisandhyamarcayati, anyadA devI nRtyati rAjA vINAM // 523 // vAdayati, sa devyAH zIrSa na prekSate, adhRtistasya jAtA, tato vINAvAdanaM hastAd bhraSTam , devI ruSTA bhaNati- kiM duSTaM nRttam, nirbandhe tasyai ziSTam, sA bhaNati- kiM mama? suciraM zrAvakatvamanupAlitam, anyadA ceTI snAtA bhaNati- potAnyAnaya, tayA raktAnyAnItAni, . Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0.3 upoddhAtaniyuktiH, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 524 // ruTThA adAeNa AhayA, jiNagharaM pavisaMtIe rattagANi desitti, AhayA mayA ceDI, tAhe ciMtei- mae vayaM khaMDiyaM, kiM jIviteNaMti?, rAyANaM Apucchai- bhattaM paccakkhAmitti, nibbaMdhe jar3a paraM bodhesi, paDissuyaM, bhattapaccakkhANeNa mayA devaloga gayA, jiNapaDimaM devadattA dAsaceDI khujjA sussUsati, devo udAyaNaM saMboheti, na saMbujjhati, so ya tAvasabhatto, tAhe devo tAvasarUvaM karei, amayaphalANi gahAya so Agao, raNNA AsAiyANi, pucchio- kahiM eyANi phalANi?, nagarassa adUre Asamo tahiM, teNa samaM gao, tehiM pAraddho, NAsaMto vaNasaMDe sAhavo pecchai, tehiM dhammo kahio, saMbuddho, devo attANaM darisei, ApucchittA gao, jAva atthANIe ceva attANaM pecchai, evaM saDDo jaao| io ya gaMdhArao sAvago savvAo jammabhUmIo vaMdittA veyaH kaNagapaDimAusuNettA uvavAseNa Thio, jai vA mao diTThAovA, devayAe daMsiyAo, tuTThA ya savvakAmiyANaM guligANaM sayaM deti, tato NIMto suNei- vItabhae jiNapaDimA gosIsacaMdaNamaI, taM vaMdao ei, vaMdati, tattha paDibhaggo, devadattAe paDiyario, tuTTeNa ya se tAo guliyAo diNNAo, so pvvtio| aNNayA tAe WE ruSTA, AdarzanAhatA, jinagRhaM pravizantyA raktAni dadAsIti, AhatA mRtA ceTI, tadA cintayati- mayA vrataM khaNDitam, kiM jIviteneti, rAjAnamApRcchati- bhakta pratyAkhyAmIti, nirbandhe yadi paraM bodhayasi, pratizrutam, bhaktapratyAkhyAnena mRtA devalokaM gatA, jinapratimA devadattA dAsI kubjA zuzrUSate, deva udAyanaM saMbodhayati, na B saMbudhyate, sa ca tApasabhaktaH, tadA devastApasarUpaM karoti, amRtaphalAni sa gRhItvA''gataH, rAjJA AsvAditAni, pRSTaH- kaitAni phalAni ?, nagarasyAdUre AzramaH tatra, tena samaM gataH, taiH prArabdhaH, nazyan vanakhaNDe sAdhUna pazyati, tairdharmaH kathitaH, saMbuddhaH, deva AtmAnaM darzayati, ApRcchaya gataH, yAvadAsthAnikAyAmevAtmAnaM pazyati, evaM zrAddho jaatH| itazca gAndhAraH zrAvakaH sarvA janmabhUmIrvanditvA vaitADhye kanakapratimAH zrutvopavAsena sthitaH, yadi vA mRto dRSTA vA, devatayA darzitAH, tuSTA ca sarvakAmitAnAM guTikAnAM zataM dadAti, tato nirgacchan zRNoti- vItabhaye jinapratimA gozIrSacandanamayI, tAM vanditumAyAti, vandate, tatra pratibhagnaH, devadattayA praticaritaH, tuSTena ca tasyai tA guTikA dattAH, sa prvrjitH| anyadA tayA - SaSThadvAram, upkrmaadiH| niyuktiH 775-776 pRthaktvakRta AryarakSitAH, mAtrAdyAcAryAdi (aaryrkssitcritrm)| // 524 // Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 525 // ciMtiyaM- mama kaNagasariso vaNNo bhavautti, tato jAyarUvavaNNA NavakaNagasarisarUvA jAyA, puNo'vi ciMtei- bhoge 0.3 upoddhAta bhuMjAmi, esa rAyA tAva mama piyA, aNNe ya gohA, tAhe pajjoyaM roei, taM maNasikAuMguliyaM khAi, tassavi devayAe kahiyaM, niyuktiH, erisI rUvavatitti, teNa suvaNNaguliyAe dUo pesio, sA bhaNati-pecchAmi tAva tuma, so'NalagiriNA rattiM Agao, diTTho tAe, abhirucio ya, sA bhaNati- jar3a paDimaM nesi to jAmi, tAhe paDimA nasthitti rattiM vasiUNa paDigao, annaM jiNapaDimarUvaM kAumAgao, tattha TThANe ThavettA jiyasAmi suvaNNaguliyaM ca gahAya ujeNiM paDigao, tattha nalagiriNA niyuktiH 775-776 muttapurisANi mukkANi, teNa gaMdheNa hatthI ummattA, taM ca disaM gaMdho ei, jAva eloiyaM, Nalagirissa padaM diTuM, pRthaktvakRta kiMnimittamAgaotti, jAva ceDI nadIsai, rAyA bhaNati-ceDI NIyA, NANa paDimaM paloeha, navaraM acchaitti niveiyaM, tato AryarakSitAH, mAtrAdhArAyA accaNavelAe Agao, pecchai paDimAe pupphANi milANANi, tato nivvaNNaMteNa nAyaM paDirUvaganti, hariyA paDimA, cAryAdi tato'NeNa paJjoyassa dUo visajjio, Na mama ceDIe kajjaM, paDimaM visajjehi, so Na dei, tAhe pahAvio jeTTamAse dasahi (AyarakSita critrm)| & cintitaM- mama kanakasadRzo varNo bhavatviti, tato jAtarUpavarNA navakanakasadRzarUpA jAtA, punarapi cintayati-bhogAn bhuje, eSa rAjA tAvanmama pitA, anye cArakSAH (godhAH), tadA pradyotaM rocayati, taM manasikRtya guTikAM khAdati, tasyApi devatayA kathitaM IdRzI rUpavatIti, tena suvarNaguTikAyai dUtaH preSitaH, sA bhaNatipazyAmi tAvattvAm, so'nalagiriNA rAtrAvAgataH, dRSTastayA, abhirucitazca, sA bhaNati- yadi pratimAM nayasi tarhi yAmi, tadA pratimA nAstIti rAtrAvuSitvA pratigataH, anyat jinapratimArUpaM kRtvA''gataH, tatra sthAne sthApayitvA jIvatsvAminaM suvarNagulikAM ca gRhItvA ca ujjayinI pratigataH, tatrAnalagiriNA mUtrapurISANi muktAni, // 525 // tena gandhena hastina unmattAH, tAM ca dizaM gandho yAti, yAvatpralokitam, analagireH padaM dRSTam, kiMnimittamAgata iti, yAvacceTI na dRzyate rAjA bhaNati- ceTI nItA, nAma la pratimA pralokayatha, navaraM tiSThatIti niveditam, tato rAjA'rcanavelAyAmAgataH, pazyati pratimAyAH, puSpANi mlAnAni, tato nirvarNayatA jJAtaM pratirUpakamiti, hRtA pratimA, tato'nena pradyotAya dUto visRSTaH, na mama ceTyA kAryam, pratimA visarjaya, sa na dadAti, tadA pradhAvito jyeSThamAse dazabhiH - Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyukti bhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 526 // rAihiM samaM, uttaraMtANa ya marUM khaMdhAvAro tisAe mariumAraddho, raNo niveiyaM, tato'NeNa pabhAvatI ciMtitA, AgayA, tIe 0.3 upoddhAtatinni pokkharANi kayANi, aggimassa majjhimassa pacchimassa, tAhe Asattho, gao ujjeNiM, bhaNio ya raNNA- kiM niyuktiH, logeNa mAriteNa?, tujhaM majjha ya juddhaM bhavatu, assarahahatthipAehiM vA jeNa ruccai, tAhe pajjoo bhaNati- rahehiM jujjhAmo, SaSThadvAram, tAhe NalagiriNA paDikappiteNAgao, rAyA raheNa, tato raNNA bhaNio- aho asaccasaMdho'si, tahAvi te natthi mokkho, upkrmaadiH| niyuktiH tato'NeNa raho maMDalIe dinno, hatthI vegeNa pacchao laggo, raheNa jio, jaMjaM pAyaM ukkhivai tattha tattha sare chubhai, jAva 775-776 hatthI paDio, uttaranto baddho, niDAle ya se aMko kao- dAsIpatio udAyaNaraNNo, pacchA NiyayaNagaraM pahAvio, pRthaktvakRta paDimA necchai, aMtarA vAseNa ubaddho Thio, tAhe ukkhaMdabhaeNa dasavi rAyANo dhUlIpAgAre karettA ThiyA, jaMca rAyA jemei AryarakSitAH, mAtrAdhAtaM ca pajjoyassavi dijai, navaraM pajjosavaNayAe sUeNa pucchio- kiM ajja jemesi?, tAhe so ciMtei- mArijAmi, tAhe cAryAdi pucchai- kiM ajja pucchijjAmi?, so bhaNati- ajja pajjosavaNA rAyA uvAsio, so bhaNati ahaMpi uvavAsio, mmvi| (AryarakSita critrm)| 3 rAjabhiH samam, uttaratAM ca maruM skandhAvArastRSA martumArabdhaH, rAjJe niveditam, tato'nena prabhAvatI cintitA, AgatA, tayA trINi puSkarANi kRtAni, agrasya & madhyasya pAzcAtyasya, tadA vizvastaH, gata ujjayinIm, bhaNitazca rAjJA- kiM lokena mAritena?, tava mama ca yuddhaM bhavatu, azvarathahastipAdairvA yena rocate, tadA pradyoto bhaNati- rathairyadhyAvahe, tadA'nalagiriNA pratikalpitenAgato, rAjA rathena, tato rAjJA bhaNitaH- aho asatyasandho'si, tathA'pi te nAsti mokSaH, tato'nena ratho maNDalyAM dattaH, hastI vegena pRSThato lagnaH, rathena jitaH, yaM yaM pAdamutkSipati tatra tatra zarAn kSipati, yAvaddhastI patitaH, avataran baddho, lalATe ca tasyAGkaH kRtaH-18 dAsIpatiH udAyanarAjasya, pazcAnnija nagaraM pradhAvitaH, pratimA necchati, antarA varSayA'vabaddhaH sthitaH, tadA avaskandabhayena dazApi rAjAnaH dhUliprAkArAn kRtvA | sthitAH, yacca rAjA jemati tacca pradyotAyApi dIyate, navaraM paryuSaNAyAM sUdena pRSThaH- kimadya jemasi?, tadA sa cintayati- mArye, tadA pRcchati- kimadya pRcchaye?, sa bhaNati- adya paryuSaNA, rAjopoSitaH, sa bhaNati- ahamapyupoSitaH, mamApi - // 526 // Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka 0.3 upoddhAta niyukti niyuktiH, bhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 527 // mAyApiyANi saMjayANi, Na yANiyaM mayA jahA- ajja pajjosavaNatti, raNo kahiyaM, rAyA bhaNati- jANAmi jahA so dhutto, kiM puNa mama eyaMmi baddhellae pajjosavaNA ceva Na sujjhai, tAhe mukko khAmio ya, paTTo ya sovaNNo tANakkharANa chAyaNanimittaM baddho, so ya se visao dino, tappabhitiM paTTabaddhayA rAyANo jAyA, puvvaM mauDabaddhA Asi, vatte vAsAratte gato rAyA, tattha jo vaNiyavaggo Agato so tahiM ceva Thio, tAhe taM dasapuraM jAyaM, evaM dasapuraM uppaNNaM / tattha uppaNNA rakkhiyajjA / so ya rakkhio jaMpiyA se jANati taM tattheva adhijio, pacchA ghareNa tIrai paDhiuMti gato pADaliputtaM, tattha cattAri vede saMgovaMge adhIo samattapArAyaNo sAkhApArao jAo, kiM bahuNA?, coddasa vijjAThANANi gahiyANi jeNa, tAhe Agato dasapuraM, te ya rAyakulasevagA Najjati rAyakule, teNaM saMviditaM raNNo kayaM jahA emi, tAhe UsiyapaDAgaM nagara kayaM, rAyA sayameva ammogatiyAe niggao, diTTho sakkArio aggAhAro ya se dinno, evaM so nagareNa savveNa ahinaMdijaMto hatthikhaMdhavaragao appaNo gharaM patto, tatthavi bAhirabbhaMtariyA parisA ADhAti, taMpicaMdaNakalasAdisobhiyaM, tattha bAhiriyAe mAtApitarau saMyatau, na jJAtaM mayA yathA- adya paryuSaNeti, rAjJe kathitam, rAjA bhaNati- jAnAmi yathA eSa dhUrtaH, kiM punaH mamaitasmin baddhe paryuSaNaiva na zudhyati, tadA muktaH kSamitazva. paTTazca sauvarNasteSAmakSarANAM chAdananimittaM baddhaH, sa ca viSayastasmai dattaH, tatprabhRti baddhapaTTA rAjAno jAtAH, pUrva mukuTabaddhA Asana, vRtte varSArAne gato rAjA, tatra yo vaNigvarga AgataH sa tatraiva sthitaH, tadA taddazapuraM jAtam, evaM dshpurmutpnnm| tatrotpannA rakSitAryAH / sa ca rakSito yatpitA tasya jAnAti tattatraivAdhItavAn, pazcAdgRhe na tIryate paThitumiti gataH pATalIputram, tatra caturo vedAn sAGgopAGgAnadhItavAn samastapArAyaNaH zAkhApArago jAtaH kiM bahunA?, caturdaza vidyAsthAnAni gRhItAnyanena, tadA''gato dazapuram, te ca rAjakulasevakA jJAyante rAjakule, tena saMviditaM rAjJaH kRtaM yathaimi, tadocchritapatAkaM nagaraM kRtam, rAjA svayameva abhimukho nirgataH, dRSTaH satkAritaH agrAsanaM ca tasmai dattam, evaM sa nagareNa sarveNAbhinandyamAno varahastiskandhagata Atmano gRhaM prAptaH, tatrApi bAhyAbhyantarikA parSadAdriyate, tadapi candanakalazAdizobhitam, tatra bAhyAyAmA-- SaSThadvAram, upkrmaadiH| niyuktiH 775-776 pRthaktvakRta AryarakSitAH, mAtrAdhAcAryAdi (aaryrkssitcritrm)| // 527 // Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 528 // uvaTThANasAlAe Thio, loyassa agdhaM paDicchai, tAhe vayaMsagA mittA ya savve Agae pecchai, diTTho parIyaNeNa ya jaNeNa aggheNa pajeNa ya pUio, gharaM ca se dupayacauppayahiraNNasuvaNNAdiNA bhariyaM, tAhe ciMtei- aMmaM na pecchAmi, tAhe gharaM niyuktiH, atiyao, mAyaraM abhivAdei, tAe bhaNNai-sAgayaM puttatti?, puNaravi majjhatthA ceva acchai, so bhaNati- kiM na ammo! SaSThadvAram, tujjha tuTThI?, jeNa mae eteNa NagaraM vimhiyaM coddasaNhaM vijjAThANANaM Agame kae, sAbhaNati-kahaM putta! mama tuTThI bhavissati?, upkrmaadiH| jeNa tumaM bahaNaM sattANaM vahakAraNaM adhijiumAgao, jeNa saMsAro vaDilai teNa kahaM tussAmi?, kiM tumaM diTThIvAyaM niyuktiH 775-776 paDhiumAgao?, pacchA so ciMtei- kettio vA so hohiti?, jAmi paDhAmi, jeNa mAue tuTThI bhavati, kiM mama logeNaM pRthaktvakRta tosieNaM?, tAhe bhaNati- ammo! kahiM so diTThivAo?, sA bhaNati- sAhUNaM diTThivAo, tAhe so nAmassa akkharatthaM AryarakSitAH, mAtrAdhAciMteumAraddho- dRSTInAM vAdo dRSTivAdaH, tAhe so ciMtei nAmaM ceva suMdaraM, jai koi ajjhAvei to ajjhAmi, mAyAvi cAryAdi tosiyA bhavautti, tAhe bhaNai- kahiM te diTThivAdajANaMtagA?, sA bhaNai- amha ucchughare tosaliputtA nAma AyariyA, so (AryarakSita critrm)| sthAnazAlAyAM sthitaH, lokasyA pratIcchati, tadA vayasyA mitrANi ca sarvAnAgatAn pazyati, dRSTaH parijanena ca janena arpaNa pAdyena ca pUjitaH, gRhaM ca tasya dvipadacatuSpadahiraNyasuvarNAdinA bhRtam, tadA cintayati- ambAM na pazyAmi, tadA gRhamatigato, mAtaramabhivAdayate, tayA bhaNyate- svAgataM putreti, punarapi madhyasthaiva tiSThati, sa bhaNati- kiM nAmba! tava tuSTiH?, yena mayA''gacchatA nagaraM vismitaM caturdazAnAM vidyAsthAnAnAmAgame kRte, sA bhaNati- kathaM putra! mama tuSTirbhavet?, yena tvaM bahUnAM satvAnAM vdhkaarnnmdhiityaagto| yena saMsAro vardhyate tena kathaM tuSyAmi?, kiM tvaM dRSTivAdaM paThitvA''gataH, pazcAtsa cintayati- kiyAnvA sa bhaviSyati?, yAmi paThAmi, yena mAtustuSTirbhavati, kiM mama lokena toSitena?, tadA bhaNati- amba! kva sa dRSTivAdaH?, sA bhaNati- sAdhUnAM dRSTivAdaH, tadA sa nAmno'kSarArthaM (padArtha) cintayitumArabdhaH, tadA sa cintayati- nAmaiva sundaram, yadi ko'pyadhyApayati tadA'dhIye, mAtA'pi toSitA bhavatviti, tadA bhaNati- ka te dRSTivAdaM jAnAnAH?, sA bhaNati- asmAkamikSugRhe tosaliputrA nAmAcAryAH, sa. // 528 // Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0.3 upodghAta niyuktiH, 0.3.6 zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 529 // SaSThadvAram, bhaNai- kallaM ajjhAmi, mA tujjhe ussugA hohI, tAhe so rattiM diTThivAyaNAmatthaM cintaMto na ceva sutto, bitiyadivase appabhAe ceva paTThio, tassa ya pitimitto baMbhaNo uvanagaragAme vasai, teNa hijo na diTThao, ajja pecchAmi cchaNaMti ucchulaTThIo gahAya eti nava paDipuNNAo egaM ca khaMDaM, imo ya nIi, so patto, ko tumaM?, ajjarakkhio'haM, tAhe so tuTTho uvagUhai, sAgayaM?, ahaM tujjhe daTThamAgao, tAhe so bhaNati- atIhi, ahaM sarIraciMtAe jAmi, eyAso ya ucchulaTThIo ammAe paNAmijAsi bhaNijjasu ya- diTTho mae ajarakkhito, ahameva paDhamaM diTTho, sA tuTThA ciMtei- mama putteNa suMdaraM maMgalaM diTuM, nava puvvA ghettavvA khaMDaM ca, so'vi ciMtei-mae diTTivAdassa nava aMgANi ajjhayaNANi vA ghettavvANi, dasamaM na ya savvaM, tAhe gato ucchughare, tattha ciMtei-kiha emeva atImi? goho jahA ayANaMto, jo eesiM sAvago bhavissai teNa samaM pavisAmi, egapAse acchai allINo, tattha ya DhaDDaro nAma sAvao, so sarIraciMtaM kAUNa paDissayaM vaccai, tAhe teNa dUraTThieNa tinni nisIhiAo katAo, evaM so iriyAdI DhahareNaM sareNaM karei, so puNa mehAvI taM avadhArei, so'vi teNeva bhaNati- kalye'dhyeSye, motsukA tvaM bhUH, tadA sa rAtrau dRSTivAdanAmArthaM cintayan naiva suptaH, dvitIyadivase'prabhAta eva prasthitaH, tasya ca pitRmitraM brAhmaNa upanagaragrAme vasati, tena hyo na dRSTaH, adya prekSe kSaNamiti ikSuyaSTIrgRhItvA''yAti nava pratipUrNA ekaM cakhaNDam, ayaM ca nirgacchati, sa prAptaH, kastvaM?, AryarakSito'ham, tadA sa tuSTa upagUhate, svAgatam?, ahaM yuSmAn draSTumAgataH, tadA sa bhaNati- yAyAH, ahaM zarIracintAyai yAmi, etAzcekSuyaSTayo mAtre dadyA bhaNezca- dRSTo mayA''ryarakSitaH, ahameva prathama dRSTaH, sA tuSTA cintayati- mama putreNa sundaraM maGgalaM dRSTam, nava pUrvANi grahItavyAni khaNDaM ca, so'pi cintayati- mayA dRSTivAdasya navAGgAni adhyayanAni vA grahItavyAni, dazamaM ca na sarvam, tadA gata ikSugRhe, tatra cintayati- kathamevameva pravizAmi prAkRto yathA'jAnAnaH, ya eteSAM zrAvako bhaviSyati tena samaM pravizAmi, ekapArzve tiSThati AlInaH, tatra ca DhaGkaro nAma zrAvakaH, sa zarIracintAM kRtvA pratizrayaM vrajati, tadA tena dUrasthitena timro naiSedhikyaH kRtAH, evaM sa IryAdi DhaGkareNa (mahatA) svareNa karoti, sa punarmedhAvI tadavadhArayati, so'pi tenaiva upkrmaadiH| niyuktiH 775-776 pRthaktvakRta AryarakSitAH, mAtrAdhAcAryAdi (aaryrkssitcritrm)| // 529 // Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 kameNa uvagato, savvesiM sAhaNaM vaMdaNayaM kayaM, so sAvago na vaMdito, tAhe AyariehiM nAtaM- esa Navasaho, pacchA pucchai 0.3 upoddhAtakato dhammAhigamo?, teNa bhaNiyaM eyassa sAvagassa mUlAo, sAhUhiM kahiyaM-jahesa saDDIe taNao jo so kallaM hatthikhaMdheNa niyuktiH, 0.3.6 atiNIto, kahaMti?, tAhe savvaM sAhei, ahaM diTThivAtaM ajjhAiuM tujjha pAsaM Agato, AyariyA bhaNaMti- amha dikkhA abbhuvagameNa ajjhAijai, bhaNai-pavvayAmi, sovi parivADIe ajjhAijjai, evaM hou, parivADIe ajjhAmi, kiMtu mamI upkrmaadiH| niyuktiH ettha na jAi pavvaiuM, aNNattha vaccAmo, esa rAyA mamANuratto, aNNo ya logo, pacchA mamaM balAvi nejA, tamhA aNNAhiM 775-776 vaccAmo, tAhe taMgahAya aNNattha gatA, esa paDhamA sehanippheDiyA, evaM teNa acireNa kAleNa ekkArasa aMgANi ahinjiyANi, pRthaktvakRta jo diDhivAdo tosaliputtANaM AyariyANaM so'vi aNeNa gahito, tattha ya ajjavairA suvvaMti jugappahANA, tesiM diTTivAdo AryarakSitAH, mAtrAdyAbahuo atthi, tAhe so tattha vaccai ujjeNiM majjheNaM, tattha bhaddaguttANa therANaM aMtiyaM uvagato, tehiMvi aNuhito-dhaNNo cAryAdi katattho yatti, ahaM saMlehiyasarIro, natthi mamaM nijAmao, tumaM nijAmao hohitti, teNa tahatti paDissuyaM, tehiM kAlaM (AryarakSita critrm)| 8- krameNopagataH, sarveSAM sAdhUnAM vandanaM kRtam, sa zrAvako na vanditaH, tadA AcAryajJAtaM- eSa navazrAddhaH, pazcAtpRcchati- kuto dharmAdhigamaH?, tena bhaNitaM- etasya zrAvakasya mUlAta, sAdhubhiH kathitaM- yathaiSa zrAddhyAstanayaH yaH sa kalye hastiskandhena pravezitaH (iti), kathamiti, tadA sarva kathayati, ahaM dRSTivAdamadhyetuM tava. & pArzvamAgataH, AcAryA bhaNanti- asmAkaM dIkSAyA abhyupagamena adhyApyate, bhaNati- pravrajAmi, so'pi paripATyA'dhyApyate, evaM bhavatu, paripATyA'dhIye, kintu mamAtra na jAyate pravrajitum, anyatra vrajAmaH, eSa rAjA mayyanuraktaH, anyazca lokaH, pazcAt mAM balAdapi nayeta, tasmAdanyatra brajAmaH, tadA taM gRhItvA anyatra gatAH, eSA * prathamA ziSyanispheTikA, evaM tenAcireNa kAlenaikAdazAGgAni adhItAni, yo dRSTivAdastosaliputrANAmAcAryANAM so'pyanena gRhItaH, tadA cAryavajrAH zrUyante yugapradhAnAH, // 530 // teSAM (pArzve) dRSTivAdo bahurasti, tadA sa tatra vrajati ujjayinImadhyena, tatra bhadraguptAnAM sthavirANAmantikamupagataH, tairapyanubaMhitaH- dhanyaH kRtArthazceti, ahaM saMlikhitazarIraH, nAsti mama niryApakaH, tvaM niryApako bhaveti, tena tatheti pratizrutam, taiH kAlaM. Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 775-776 kareMtehiM bhaNNai-mA vairasAmiNA samaM acchijjAsi, vIsuMpaDissae Thito paDhejAsi, jo tehiM samaM egamavi rattiM saMvasai so 0.3 upodghAtatehiM aNu marai, teNa ya paDissutaM, kAlagaegatovairasAmisagAsaM, bAhiM Thito, te'vi suviNayaM pecchaMti, tesiMpuNa thovamavasiTuM niyuktiH, 0.3.6 jAtaM, tehiM vi taheva pariNAmiyaM, Agato, pucchito- katto?, tosaliputtANaM pAsAto, ajjarakkhito?, Ama, sAhu, SaSThadvAram, sAgataM?, kahiM Thito?, bAhiM, tAhe AyariyA bhaNaMti- bAhiMThiyANaM kiM jAi ajjhAiuM?, kiM tumaM na yANasi?, tAhe so upkrmaadiH| bhaNai-khamAsamaNehiM ahaM bhaddaguttehiM therihiM bhaNito- bAhiM ThAejjAsi, tAhe uvaujjittA jANaMti- suMdaraM, na nikkAraNeNa niyuktiH bhaNaMti AyariyA, acchaha, tAhe ajjhAiuM pavatto, acireNa kAleNa nava puvvA ahijjiyA, dasamaM ADhatto ghettuM, tAhe pRthaktvakRta ajjavairA bhaNaMti-javitAI karehi, etaM parikaMmaM eyassa, tANi ya suhumANi gADhaMtANi ya, cauvvIsaMjaviyANi gahiyANi AryarakSitAH, mAtrAdhAaNeNa, so'vi tAva ajjhaai| ito ya se mAyApiyaraM sogeNa gahiyaM- ujjoyaM karissAmi aMdhakArataraM kayaM, tAhe tANi yA cAryAdi appAhiti, tahavi na ei, tato Daharato se bhAtA phaggurakkhio, so paTThavio, ehi savvANi'vi pavvayaMti jai vaccaha, so (AryarakSita critrm)| - kurvadbhiHbhaNyate- mA vajrasvAminA samaM sthAH, viSvak pratizraye sthitaH paTheH, yastaiH samamekAmapi rAtriM saMvasati sa tAnanu mriyate, tena ca pratizrutam, kAlagate gato vajrasvAmisakAzam, bahiHsthitaH, te'pi svapnaM pazyanti, teSAM punaH stokamavaziSThaM jAtaM (sthitaM), tairapi tathaiva pariNAmitam, AgataH, pRSTaH- kutaH?, tosaliputrANAM pArdhAt, AryarakSitaH?, om, sAdhu, svAgataM?, kva sthitaH?, bahiH, tadA AcAryA bhaNanti- bahiH sthitAnAM kiM jAyate' dhyetuM (zakyate'dhyApayituM), kiM tvaM na | jAnISe?, tadA sa bhaNati- kSamAzramaNairahaM bhadraguptaiH sthavirairbhaNitaH- bahiH tiSTheH, tadopayujya jAnanti- sundaram, na niSkAraNaM bhaNantyAcAryAH, tiSTha, tadA'dhyetuM pravRttaH, acireNa kAlena nava pUrvANyadhItAni, dazamamAhato grahItum, tadA AryavajrA bhaNanti- yavikAni kuru, etat parikamaitasya, tAni ca sUkSmANi gADhAntAni ca, // 531 // caturviMzatiryavikAni gRhItAni anena, so'pi tAvadadhyeti / itazca tasya mAtApitarau zokena gRhItau- udyotaM kariSyAmi andhakArataraM kRtam, tadA tau ca saMdizataH,8 tathApi naiti, tato laghustasya bhrAtA phalgurakSitaH, sa prasthApitaH, ehi sarve'pi pravrajanti yadi vrajasi, sa. Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 532 // tassa na pattiyai, jai tANi pavvayaMti to tumaM paDhamaM pavvajAhi, so pavvaio, ajjhAioya, ajjarakkhito javiesu atIva 0.3 upodghAtagholio pucchai- bhagavaM! dasamassa puvvassa kiM sesaM?, tattha biMdusamuddasarisavamaMdarehiM diTuMtaM kareMti, biMdumettaM gataM te samuddo niyuktiH, acchai, tAhe so visAdamAvaNNo, katto mama sattI eyassa pAraM gaMtuM?, tAhe Apucchai- bhagavamahaM vaccAmi?,esa mama bhAyA Agato, te bhaNaMti- ajjhAhi tAva, evaM so niccameva Apucchai, tao ajjavairA uvauttA- kiM mamAto ceva evaM upkrmaadiH| vocchijjaMtagaM?, tAhe aNeNa nAtaM-jahA mama thovaM AuM, na ya puNo esa ehiti, ato matehiMto vocchijihiti dasamapuvvaM, niyuktiH 775-776 tato'NeNa visajjio, paTTio dspurNgto| vairasAmI'vi dakkhiNAvahe viharaMti, tesiM siMbhAdhiyaM jAtaM, tato'NehiM sAha pRthaktvakRta bhaNiyA- mamArihaM suMThi ANeha, tehiM ANIyA, sA teNa kaNNe ThavitA, jemeMto AsAdehAmitti, taM ca pamhaTuM, tAhe viyAle AryarakSitAH, mAtrAdhAAvassayaM kareMtassa muhapottiyAe cAliyaM paDiyaM, tesiM uvaogojAto- aho pamatto jAto'haM,pamattassa ya natthi saMjamo, taM cAryAdi seyaM khalu me bhattaM paccakkhAettae, evaM saMpeheti, dubbhikkhaM ca bArasavarisiyaM jAyaM, savvatosamaMtA chinnA paMthA, nirAdhAraMjAyaM, (AryarakSita critrm)| tasya na pratyeti, yadi te pravrajanti tadA tvaM prathamaM pravraja, sa pravrajitaH, adhItazca, AryarakSito yavikeSu atIva ghUrNitaH pRcchati bhagavan! dazamasya pUrvasya kiM zeSa?, OM tatra bindusamudrasarSapamandaraiH dRSTAntaM kurvanti, bindumAtraM gataM tava samudrastiSThati, tadA sa viSAdamApannaH, kuto mama zaktiH etasya pAraM gantuM?, tadA ApRcchati- bhagavAn! ahaM vrajAmi, eSa mama bhrAtA AgataH, te bhaNanti- adhISva tAvat, evaM sa nityameva ApRcchati, tata AryavajrA upayuktAH- kiM madevaitat vyucchetsyati?, tadA anena OM jJAtaM- yathA mamAyuH stokam, na ca punareSa AyAsyAti, ato mat vyucchetsyeti dazamaM pUrvam, tato'nena visRSTaH, prasthito dazapuraM gataH / vajrasvAmyapi dakSiNApathe / viharanti, teSA zleSmAdhikyaM jAtam, tato'mIbhiH sAdhavo bhaNitAH-mamAA~ suNThImAnayata, tairAnItA, sA taiH karNe sthApitA, jeman AsvAdayiSyAmIti, tacca vismRtam, 8 tadA vikAle AvazyakaM kurvato mukhapotikayA cAlitA patitA, teSAmupayogo jAtaH- aho pramatto jAto'ham, pramattasya ca nAsti saMyamaH, tacchreyaH khalu mama bhaktaM pratyAkhyAtum, evaM saMprekSate, durbhikSaM ca dvAdazavArSikaM jAtam, sarvataH samantAt chinnAH panthAnaH, nirAdhAraM jAtam, - 53 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 533 // tAhe vairasAmI vijjAe AhaDapiMDaM ANeUNa pavvaiyANa dei, bhaNai ya- evaM bArasavarise bhottavvaM, bhikkhA ya natthi, jaha 0.3 upoddhAtajANaha ussaraMti saMjamaguNA to bhuMjaha, aha jANaha navi to bhattaM paccakkhAmo, tAhe bhaNaMti- kiM eriseNa vijJApiMDeNa niyuktiH, bhutteNaM?, bhattaM paccakkhAmo, Ayariehi ya puvvameva nAUNa sisso vairaseNo nAma pesaNeNa paTThaviyao, bhaNiyao ya-jAhe SaSThadvAram, tumaM sata-sahassanipphaNaM bhikkhaMlahihisi tAhe jANijjAsi-jahA naTuMdubbhikkhaMti / taovairasAmI samaNagaNaparivArio upkrmaadiH| niyuktiH egaM pavvayaM vilaggiumAraddho, ettha bhattaM paccakkhAmotti / ego ya tattha khuDDao sAhUhi vuccai- tumaM vacca, so necchai, tAhe so 775-776 egaMmi gAme tehiM vimohio, pacchA giri vilaggA, khuDDato tANa ya gaimaggeNa gaMtUNa mA tesiM asamAhI houtti tasseva heTThA pRthaktvakRta silAtale pAovagato, tato so uNheNa navanIto jahA virAto acireNa ceva kAlagato, devehi mahimA kayA, tAhe AyariyA | AryarakSitAH, mAtrAdhAbhaNaMti-khuDDaeNa sAhio aTTho, tato te sAhUNo duguNANiyasaddhAsaMvegA bhaNaMti- jai tAva bAlaeNa hotaeNa sAhio aTTho cAryAdi to kiM amhe Na suMdarataraM karemo?, tattha ya devayA paDiNIyA, te sAhUNo sAviyArUveNa bhattapANeNa nimaMtei, ajja bhe pAraNayaM, (AryarakSita critrm)| tadA vajrasvAmI vidyAhRtaM piNDamAnIya pravrajitebhyo dadAti, bhaNati ca- evaM dvAdaza varSANi bhoktavyam, bhikSA ca nAsti, yadi jAnItha- utsarpanti saMyamaguNAstadA / bhugdhvam, atha jAnItha naiva tadA bhaktaM pratyAkhyAmaH, tadA bhaNanti- kimIdRzena vidyApiNDena bhuktena?, bhaktaM pratyAkhyAmaH, AcAryazca pUrvameva jJAtvA ziSyo vajraseno nAma preSayA prasthApitaH, bhaNitazca- yadA tvaM zatasahasraniSpannAM bhikSAM labhethAstadA jAnIyAH- yathA naSTaM durbhikssmiti| tato vajrasvAmI zramaNagaNaparivRta eka parvata vilagitumArabdhaH, atra bhaktaM pratyAkhyAma iti / ekazca tatra kSullakaH sAdhubhirucyate- tvaM vraja, sa necchati, tadA sa ekasmin grAme tairvimohitaH, pazcAt giriM vilagnAH, kSullakaH teSAM ca gatimArgeNa gatvA mA teSAmasamAdhibhUriti tasyaivAdhastAt zilAtale pAdapopagataH, tataHsa uSNena yathA navanItaM vilIno'cireNa kAlenaiva kAlagataH, daivairmahimA kRtaH, tadA AcAryA bhaNanti- kSullakena sAdhito'rthaH, tataste sAdhavo dviguNAnItazraddhAsaMvegA bhaNanti- yadi bAlakena satA tAvat sAdhito'rthaH tadA kiM vayaM sundarataraM na kurmaH?, tatra ca devatA pratyanIkA, tAn sAdhUna zrAvikArUpeNa bhaktapAnena nimantrayati, adya bhavatAM pAraNakam, - / Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 534 // pAreha, tAhe AyariehiM nAyaM-jahA aciyattoggahotti,tattha ya abbhAse aNNo girI taM gayA, tattha devatAe kAussaggo & 0.3 upoddhAtakato, sA AgaMtUNa bhaNai- aho mama aNuggaho, acchaha, tattha samAhIe kAlagatA, tato iMdaNa raheNa vaMdiyA padAhiNI-8 niyukti:, kariteNa, taruvarataNagahaNAdINi pAsallANi katANi, tANi ajjavi taheva saMti, tassa ya pavvayassa rahAvattotti naamNjaayN| SaSThadvAram, taMmi ya bhagavaMte addhanArAyasaMghayaNaM dasa puvvANi ya vocchinnnnaa| soya vairaseNo jo pesio pesaNeNa so bhamaMto sopArayaM upkrmaadiH| patto, tattha ya sAviyA abhigatA IsarI, sA ciMtei-kiha jIvihAmo? paDikkao, natthi, tAhe sayasahasseNa taddivasaM bhattaM niyuktiH 775-776 nipphAiyaM, ciMtiyaM- ittha amhe savvakAlaM ujjitaM jIvie, mAidANiM ettheva dehabaliyAe vittiM kappemo, natthi paDikkao pRthaktvakRta to ettha sayasahassaniSphaNNe visaM choDhUNa jemeUNa sanamokkArANi kAlaM karemo, taM ca sajjitaM, navitA viseNaM saMjoijjai, AryarakSitAH, mAtrAdyAso ya sAhU hiMDaMto saMpatto, tAhe sA haTThatuTThA taM sAhuM teNa paramaNNeNa paDilAbheti, taM ca paramatthaM sAhai, so sAhU bhaNai-mAla cAryAdi bhattaM paJcakkhAha, ahaM vairasAmiNA bhaNio- jayA tumaM satasahassanipphaNNaM bhikkhaM lahihisi tato pae ceva subhikkhaM (AryarakSita critrm)| pArayata, tadA AcAryaitiM- yathA aprItikAvagraha iti, tatra cAbhyAse'nyo giristaM gatAH, tatra devatAyAH kAyotsargaH kRtaH, sA''gatya bhaNati- aho mamAnugrahaH, tiSThata, tatra samAdhinA kAlagatAH, tataH indreNa rathena vanditAH pradakSiNIkurvatA, taruvaratRNagahanAni natapAGani kRtAni, tAnyadyApi tathaiva santi, tasya ca parvatasya 8 rathAvartta iti nAma jAtam / tasmiMzca bhagavati ardhanArAcasaMhananaM daza pUrvANi ca vyucchinnAni (dazamaM pUrvaM ca vyucchinnN)| sa ca vajraseno yaH preSitaH preSayA sa bhrAmyan sopArakaM prAptaH, tatra ca zrAvikA abhigatA(abhigatajIvAjIvA) IzvarI, sA cintayati-kathaM jIviSyAma:?, pratikriyA (AdhAro) nAsti, tadA zatasahasreNa taddivase bhaktaM niSpAditam, cintitaM- atra vayaM sarvakAlamUrjitaM jIvitAH, medAnI atraiva dehabalikayA vRttiM kalpayAmaH, nAsti AdhArastato'tra zatasahasraniSpanne viSaM kSiptvA // 534 // jimitvA sanamaskArAH kAlaM kurmaH, tacca sajjitam, naiva tAvadviSeNa saMyujyate, sa ca sAdhurhiNDamAnaH saMprAptaH, tadA sa hRSTatuSTA taM sAdhuM tena paramAnnena pratilAbhayati, taM cala | paramArthaM sAdhayati, sa sAdhurbhaNati- mA bhaktaM pratyAkhyAsiSTa, ahaM vajrasvAminA bhaNitaH- yadA tvaM zatasahasraniSpannAM bhikSAM lapsyase tataH prabhAta eva subhikSaM 2 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 535 // bhavissai, tAhe pavvaissaha, tAhe sAvAriyA tthitaa| io ya taddivasaMceva vAhaNehiM taMdulA ANitA, tAhe paDikkao jAto, 0.3 upoddhAtaso sAhU tattheva Thito, subhikkhaM jAtaM, tANi sAvayANi tassaMtie pavvaiyANi, tato vairasAmitassa pauppayaM jAyaM vaMso niyuktiH, 0.3.6 avtttthito| ito ya ajjarakkhiehiM dasapuraM gaMtUNa savvo sayaNavaggo pavvAvito mAtA bhagiNIo, jo so tassa khaMtao SaSThadvAram, so'vi tesiM aNurAeNa tehiM ceva samaM acchai, na puNa liMgaM giNhai lajjAe, kiha samaNo pavvaissaM?, ettha mama dhUtAo upkrmaadiH| niyuktiH suNhAto nattuio ya, kiha tAsiM purao naggao acchissaM?, AyariyA ya taM bahuso 2 bhaNaMti- pavvayasu, so bhaNai- ji| 775-776 samaM juyaleNaM kuMDiyAe chattaeNaM uvAhaNehiM jannovaieNa ya to pavvayAmi, AmaMti paDissutaM, pavvaio, so puNa pRthaktvakRta caraNakaraNasajjhAyaM aNuyattaMtehiM geNhAvitavvotti, tato so kaDipaTTagacchattavANahakuMDiyabaMbhasuttANi na muyai, sesaM savvaM AryarakSitAH, maatraadyaaprihri| aNNayA ceiyavaMdayA gayA, AyariehiM puvvaM ceDarUvANi gahiyANi bhaNaMti- savve vaMdAmo chattaillaM mottuM , tAhe so cAryAdi ciMtei- ete mama puttA natugA ya vaMdijaMti ahaM kIsa na vaMdijjAmi?, tato so bhaNai- ahaM kiM na pavvaio?, tANi bhaNaMti (AryarakSita critrm)| - bhaviSyati, tadA pravrajiSyatha, tadA sA vAritA sthitaa| itazca taddivasa eva pravahaNaistandulA AnItAH, tadA''dhAro jAtaH, sa sAdhustatraiva sthitaH, subhikSaM jAtam, te sarve zrAvakA tasyAntike pravrajitAH, tato vajrasvAminaH padotpatanaM jAtaM vNsho'vsthitH| itazcAryarakSitairdazapuraM gatvA sarvaH svajanavargaH pravrAjitaH mAtA bhaginyo,8 yastasya sa pitA so'pyanurAgeNa teSAM taiH samameva tiSThati, na punarliGga gRhNAti lajjayA, kathaM zramaNaH pravrajiSyAmi ?, atra mama duhitaraH snuSA naptArazca, kathaM tAsAM purato 8 nagnaH sthAsyAmi, AcAryAzca taM bahuzo 2 bhaNanti- pravraja, sa bhaNati- yadi samaM yugalena kuNDikayA chatrakeNopAnadyAM yajJopavItena ca tadA pravrajAmi, omiti pratizrutam, pravrajitaH, sa punazcaraNakaraNasvAdhyAyamanuvartayadbhiAhayitavya iti, tataH sa kaTIpaTTakacchatropAnatkuNDikAbrahmasUtrANi na muJcati, zeSaM sarvaM pariharati / anyadA // 535 // caityavandakA gatAH, AcAryaiH pUrvaM DimbharUpANi grAhitAni bhaNanti- sarvAn vandAmahe chatriNaM muktvA, tadA sa cintayati- ete mama putrA naptArazca vandyante ahaM kathaM na vandye?, tataH sa bhaNati- ahaM kiM na pravrajitaH?, tAni bhaNanti Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 536 // kuto pavvaiyANa chattayANi bhavaMti?, tAhe so ciMtei- etANi vi mamaM paDicodeMti, tA chaDDemi, tAhe puttaM bhaNai-alAhi, 0.3 upoddhAtaputtA! chattaeNa, tAhe so bhaNati- alAhi, jAhe uNhaM hohiti tAhe kappo uvari kIrahiti, tato puNo bhaNaMti- mottUNa niyuktiH, 0.3.6 kuMDaillaM, tAhe putteNa bhaNio- mattaeNa ceva sannAbhUmiM gammai, evaM jaMnovaiyaMpi muyai, AyariyA bhaNaMti-ko vA amhe na. SaSThadvAram, yANai jahA baMbhaNA?, evaM teNa tANi savvANi mukkANi, pacchA tANi bhaNaMti-savve vaMdAmo mottUNa kaDipaTTaillaM, tAhe so upkrmaadiH| niyuktiH bhaNai- saha ajjayapajjaehiM mA vaMdaha, aNNo vaMdihiti mamaM, na muyai kaDipaTTayaM / tattha ya sAhU bhattapaccakkhAto, tato 775-776 kaDipaTTayavosiraNaTThayAe AyariyA vaNNeti- eyaM maDayaM jo vahai tassa mahallaM phalaM bhavati, puvvaM ca sAhU saNNiellagA ceva pRthaktvakRta AryarakSitAH, bhaNaMti- amhe etaM vahAmo, tato AyariyasayaNavaggo bhaNai- amhe vahAmo, te bhaNDatA AyariyasagAsaM pattA, AyariehiM mAtrAdhAbhaNiyA- amhaM sayaNavaggo kiM mA nijaraM pAvau?, tumhe ceva bhaNaha- amhe vahAmo, tAhe so thero bhaNai-kiM ettha puttA! cAryAdi bahuyA nijarA?, AyariyA bhaNaMti- AmaMti, tato so bhaNai- ahaM vahAmi, AyariyA bhaNaMti- ettha uvasaggA uppacaMti, (AryarakSita critrm)| - kutaH pravrajitAnAM chatrANi bhaveyuH?, tadA sa cintayati- etAnyapi mAM prati nodayanti, tatastyajAmi, tadA putraM bhaNati- alaM putra! chatreNa, tadA sa bhaNati- alam, yadoSNaM bhaviSyati tadA kalpa upari kariSyate, tataH punarbhaNanti- muktvA kuNDikAvantam, tadA putreNa bhaNitaH- mAtrakeNaiva saMjJAbhUmiM gamyate, evaM yajJopavItamapi muJcati, AcAryA bhaNanti- ko vA'smAnna jAnAti yathA brAhmaNA (iti), evaM tena tAni sarvANi muktAni, pazcAttAni bhaNanti- sarvAn vandAmahe muktvA kaTIpaTTakavantam, tadA sa bhaNati- saha pitRpitAmahairmA vandivam , anyo vandiSyate mAm, na muJcati kaTIpaTTam / tatra ca sAdhuH pratyAkhyAtabhaktaH, tataH kaTIpaTTakavyutsarjanAyAcAryA varNayanti-etan mRtakaM yo vahati tasya mahatphalaM bhavati, pUrvaM ca sAdhavaH saMjJitA eva bhaNanti- vayametat vahAmaH, tata AcAryasvajanavargo bhaNati- vayaM vahAmaH, te kalahAyamAnA // 536 // AcAryasakAzaM prAptAH, AcAryabhaNitAH- asmAkaM svajanavargaH kiM mA nirjarAM prApat?, yUyameva bhaNatha- vayaM vahAmaH, tadA sa sthaviro bhaNati- kimatra putra! bahI nirjarA?, AcAryA bhaNanti- omiti, tataH sa bhaNati- ahaM vahAmi, AcAryA bhaNanti- atropasargA utpadyante, - Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 | // 537 // ceDarUvANi naggeti, jai tarasi ahiyAseuM to vahAhi, aha nAhiyAsihi tAhe amha na suMdara hoi, so bhaNai-ahiyAsessaM, 0.3 upodghAtajAhe so ukkhitto tAhe tassa maggato pavvaiyA uTThiyA, tAhe khuDDagA bhaNaMti- muyaha kaDipaTTayaM so mottUNa purato kato doreNa niyuktiH, 0.3.6 baddho, tAhe so lajjaMto taM vahai, maggato mama suNhAdI pecchaMti, evaM teNa uvasaggo uTThito ahitAsetavvotti kAUNa vUDho, SaSThadvAram, pacchA Agato taheva, tAhe AyariyA bhaNaMti- kiM khaMta! imaM?, so bhaNai- uvasaggo uDio, AyariyA bhaNaMti- ANeha upkrmaadiH| sADayaM, tAhe bhaNai-kiM ettha sADaeNa?, diTuMjaM diTThavvaM, colapaTTaoceva bhavau, evaM tA socolapaTTayaM ginnhaavito| pacchA niyuktiH 775-776 bhikkhaM na hiMDai, tAhe AyariyA ciMteMti- esa jai bhikkhaM na hiMDai to ko jANai kayAdi kiMci bhaveja?, pacchA ekallao pRthaktvakRta kiMkAhiti?, aviya- eso nijaraMpAveyavvo, totahA kIrau jaha bhikkhaM hiMDai, evaM ceva AyaveyAvaccaM, pacchA paraveyAvaccaMpi AryarakSitAH, mAtrAdhAkAhiti, tatoNeNa savve sAhUNo appasAgAriyaM bhaNiyA- ahaM vaccAmi, tumhe ekkallayA samudisejjAha purato khaMtassa, tehiM cAryAdi paDissutaM, tato AyariyA bhaNaMti- tubbhe sammaM vaTTejaha khaMtassa ahaM gAmaM vaccAmitti, gatA AyariyA, te'vi bhikkhaMDa (AryarakSita critrm)| ceTarUpANi nagnayanti, yadi zaknoSyadhyAsituM tadA vaha, atha nAdhyAsayasi tadA asmAkaM na sundaraM bhavati, sa bhaNati- adhyAsiSye, yadA sa utkSiptastadA tasya pRSThataHla pravrajitA utthitAH, tadA kSullakA bhaNanti- muJca kaTIpaTTam, sa muktvA purataH kRtaH davarakena baddhaH, tadA sa lajjan taM vahati, pRSThato mama snuSAdyAH pazyanti, evaM tenopasarga utthito'dhyAsitavya itikRtvA vyUDham, pazcAt Agatastathaiva, tadA AcAryA bhaNanti- kiM vRddha! idaM?. sa bhaNati- upasarga utthitaH, AcAryA bhaNanti-Anaya 8 zATakam, tadA bhaNati- kimatra zATakena?, dRSTaM yadraSTavyam, colapaTTa eva bhavatu, evaM tAvatsa colapaTTakaM graahitH| pazcAt bhikSAM na hiNDate, tadA AcAryAzcintayanti-80 eSa yadi bhikSAM na hiNDate tadA ko jAnAti kadAcit kizcit bhavet?, pazcAdekAkI kiM kariSyati?, api ca- eSa nirjarAM prApayitavyastatastathA kriyatAM yathA bhikSA * hiNDate, evamevAtmavaiyAvRttyam, pazcAtparavaiyAvRttyamapi kariSyati, tato'nena sarve sAdhavo'lpasAgArika bhaNitAH- ahaM vrajAmi yUyamekAkinaH samuddizeta purataH pituH, taiH pratizrutam, tata AcAryA bhaNanti- yUyaM samyak vRddhasya vartitAdhve ahaM grAmaM vrajAmIti, gatA AcAryAH, te'pi bhikSAM annadivasaM // 53 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 538 // hiMDeUNa savve egallayA samuddisaMti, so ciMtei- mama esa dAhiti imo dAhi, ekkovi tassa na dei, aNNo dAhiti, esa0.3 upoddhAta varAo kiM labhai?, aNNo dAhiti, evaM tassa na keNai kiMcivi dinnaM, tAhe Asuruttona kiMcivi Alavei, ciMtei-kalaM niyuktiH, 0.3.6 tAva eu putto mama, to pekkha ee jaM pAvemi, tAhe bIyadivase AgatA, AyariyA bhaNaMti- kiha khantA! vaTTiyaM bhe?, tAheSThadvAram bhaNai-putta! jai tuma hoto to'haM ekvaMpi divasaM na jIvaMto, etevi je aNNe mama puttA nattugA ya te'vi na kiMci dinti, tAhe upkrmaadiH| niyuktiH te AyarieNa tassamakkhaM aMbADiyA, teviya abbhuvagayA, tAhe AyariyA bhaNaMti- ANeha bhAyaNANi jA'haM appaNA 775-776 khantassa pAraNayaM ANemi, tAhe sokhaMto ciMtei-kaha mama putto hiMDai?, logappagAso na kayAi hiMDiyapuvvo, bhaNai- ahaM pRthaktvakRta ceva hiMDAmi, tAhe so appaNA khaMto niggato, so ya puNa laddhisaMpuNNo cirAvi gihatthattaNe, so ya ahiMDaMto na yANai AryarakSitAH, mAtrAdhAkato dAraM vA avadAraM vA, tato so egaM gharaM avaddAreNa atigato, tattha taddivasaM pagataM vattellayaM, tattha gharasAmiNA bhaNito- cAryAdi kato avadAreNa pavvaiyao aiyao?, khaMteNa bhaNito-sirIe AyaMtIe kao dAraM vA avadAraM vA?, yato atIti tato (AryarakSita critrm)| BC hiNDitvA sarve ekAkinaH samuddizanti, sa cintayati- mahyameSa dAsyati ayaM dAsyati, eko'pi tasmai na dadAti, anyo dAsyati eSa varAkaH kiM labhate?, anyo dAsyati, evaM tasmai na kenacitkiJcidapi dattam, tadA kruddho na kiJcidapyAlapati, cintayati- kalye tAvadAyAtu putro mama, tarhi prekSadhvametAn yatprApayAmi, tadA dvitIyadivase AgatAH, AcAryA bhaNanti- kathaM pitarvRttaM tava?, tadA bhaNati- putra! yadi tvaM nAbhaviSyattahamekamapi divasaM nAjIviSyamete'pi ye'nye mama putrA naptArazca B te'pi na kiJciddadati, tadA te AcAryeNa tatsamakSaM nirbhartsatAH, te'pyabhyupagatavantaH, tadA AcAryA bhaNanti- Anayata pAtrANi yAvadahamAtmanA pituH pAraNamAnayAmi, tadA sa vRddhazcintayati- kathaM mama putro hiNDeta?, lokaprakAzo na kadAcit hiNDitapUrvaH, bhaNati- ahameva hiNDe, tadA sa AtmanA vRddho nirgataH, sa ca punarlabdhisaMpUrNaH cirAdapi gRhasthatve, sa cAhiNDamAno na jAnAti- kuto dvAraM vA'padvAraM vA?, tataH sa ekaM gRhamapadvAreNAtigataH, tatra taddivase prakRtaM vartate, tatra gRhasvAminA bhaNitaHkuto'padvAreNa pravrajita AyAtaH, vRddhena bhaNitaH- zriyA AyAntyAH kuto dvAraM vA apadvAraM vA, yata AyAti tataH // 538 // Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 539 // niyuktiH suMdarA, gihasAmiNA bhaNiyaM- deha se bhikkhaM, tattha laDDugA laddhA battIsaM, so te ghettUNa Agato, AloiyaM aNeNa, pacchA 0.3 upoddhAtaAyariyA bhaNaMti- tujjhaM battIsaM sIsA hohiMti paraMpareNa AvaliyAThAvagA, tato AyariehiM bhaNitA- jAhe tubbhe kiMci niyuktiH, rAulAto lahaha visesaM taM kassa deha?, bhaNai- baMbhaNANaM, evaM ceva amha sAhUNo pUyaNijjA, etesiM ceva esa paDhamalAbho SaSThadvAram, dijau, savve sAhUNa diNNA, tAhe puNo appaNo aTThAe uttiNNo, pacchA aNeNa paramannaM ghatamahusaMjuttaM ANitaM, pacchA sayaM upkrmaadiH| samudiTTho, evaM so appaNA ceva pahiMDito laddhisaMpuNNo bahUNaM bAladubbalANaM aahaarojaato| tattha ya gacche tiNNi pUsamittA |775-776 ego dUbbaliyApUsamitto, ego ghayapussamitto egovatthapussamitto, jo dubbalioso jharao, ghayapUsamitto ghataM uppAdeti, pRthaktvakRta AryarakSitAH, tassimA laddhI-davvao 4 davvatoghataM uppAdeyavvaM, khettao ujjeNIe, kAlato jeTThAsADhesumAsesu, bhAvato egA dhijjAiNi mAtrAdyAgugviNI, tIse bhattuNA thovaM thovaM piMDaMteNa chahiM mAsehiM vArao ghatassa uppAito, varaM se viyAiyAe uvajujihititti, teNa | cAryAdi (AryarakSitaya jAiyaM, annaM natthi, taMpi sA haTTatuTThA dijjA, parimANato jattiyaM gacchassa uvajujjai, so ya Nito ceva pucchai- kassa critrm)| - sundarA, gRhasvAminA bhaNitaM- dehi asmai bhikSAm, tatra modakA labdhA dvAtriMzat, sa tAn gRhItvA''gataH, Alocitamanena, pazcAdAcAryA bhaNanti- yuSmAkaM dvAtriMzacchiSyA bhaviSyanti paramparakeNAvalikAsthApakAH, tata AcAryabhaNitAH- yadA yUyaM kaJcid rAjakulAt labhadhvaM vizeSa taM kasmai datta?, bhaNati- brAhmaNebhyaH,8 evamevAsmAkaM sAdhavaH pUjanIyAH, etebhya evaiSa prathamalAbho dIyatAm, sarve sAdhubhyo dattAH, tadA punarAtmano'rthAyottIrNaH, pazcAdanena paramAnaM ghRtamadhusaMyuktamAnItam, pazcAtsvayaM samuddiSTaH, evaM sa Atmanaiva prahiNDito labdhisaMpUrNo bahUnAM bAladurbalAnAmAdhAro jAtaH / tatra ca gacche trayaH puSpamitrAH- eko durbalikApuSpamitra eko ghRtapuSpamitra eko vastrapuSpamitraH, yo durbalikaH sa smArakaH, ghRtapuSpamitro ghRtamutpAdayati, tasyeyaM labdhiH- dravyato 4 dravyato ghRtamutpAdayitavyaM kSetrata ujjayinyAM kAlato jyeSThASADhayormAsayoH, bhAvata ekA dhigjAtIyA gurvI, tasyA bharnA stokaM stokaM piNDayatA SaDbhirmAsairghaTo ghRtasya utpAditaH, varaM tasyAH prasUtAyA upayujyate iti, tena ca yAcitam, anyannAsti, tadapi sA hRSTatuSTA dadyAt , parimANato yAvadgacchasyopayujyate, sa ca nirgacchanneva pRcchati- kasya - Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0.3.6 zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 540 // kittieNaM ghaeNaM kajaM?, jattiyaM bhaNati tattiyaM ANei / vatthapussamittassa puNa eseva laddhI vatthesu uppAiyavvaesu, davvato. 0.3 upoddhAtavatthaM, khettato vaidise mahurAe vA, kAlato vAsAsu sItakAle vA, bhAvao jahA ekA kAviraMDA tIe dukkhadukkheNa chuhAe niyuktiH, maratIe kattiUNa ekkA pottI vuNAviyA kallaM niyaMsehAmitti, etthaMtare sA pussamitteNa jAiyA haTThatuTThA dijjA, parimANao SaSThadvAram, savvassa gacchassa uppAeti / jo dubbaliyapussamitto teNa navavi puvvA ahijiyA, so tANi divA ya rattIya jharati, evaM so upkrmaadiH| jharaNAe dubbalo jAto, jai so na jharejja tAhe tassa savvaM ceva pamhusai, tassa puNa dasapure ceva niyallagANi, tANi puNa niyuktiH 775-776 rattavaDovAsagANi, AyariyANa pAsaM alliyaMti, tato tANi bhaNaMti-amha bhikkhuNo jhANaparA, tubbhaM jhANaM natthi, AyariyA bhaNaMti-amha jhANaM, esa tubbha jo niellao dubbaliyapussamitto esa jhANeNa ceva dubbalo, tANi bhaNaMti- esa gihatthattaNe / AryarakSitAH, mAtrAdhAniddhAhArehiM balio, iyANiM natthi, teNa dubbalo, Ayario bhaNai- esa neheNa viNA na kayAi jemei, tANi bhaNaMti- cAryAdi kato tumbhaM neho?, AyariyA bhaNaMti-ghatapUsamitto ANei, tANi na pattiyaMti, tAhe AyariyA bhaNaMti- esa tumha mUle kiM (AryarakSita critrm)| - kiyatA ghRtena kArya?, yAvadbhaNati taavdaanyti| vastrapuSpamitrasya punarethaiva labdhiH vastreSUtpAdayitavyeSu, dravyato vastraM kSetrato vaideze mathurAyAM vA, kAlato varSAsu zItakAle vA, bhAvato yathA ekA kA'pi vidhavA tayA atiduHkhena kSudhA mriyamANayA karttayitvA ekaM vastraM vAyitaM kalye paridhAsya iti, atrAntare sA puSpamitreNa . yAcitA hRSTatuSTA dadyAt, parimANato yAvadgacchasya sarvasya utpAdayati / yo durbalikApuSpamitrastena navApi pUrvANi adhItAni, sa tAni divA rAtrau ca smarati, evaM saha smaraNena durbalo jAtaH, yadi sana smaret tadA tasya sarvameva vismarati, tasya punardazapure eva nijakAH, te punA raktapaTopAsakAH, AcAryANAM pArzve Agacchanti (pArzvamAzrayanti) tataste bhaNanti- asmAkaM bhikSavo dhyAnaparAH, yuSmAkaM dhyAnaM nAsti, AcAryA bhaNanti- asmAkaM dhyAnam , eSa yuSmAkaM yo nijako durbalikApuSpamitra eSa dhyAnenaiva 8 // 540 // durbalaH, te bhaNanti- eSa gRhasthatve snigdhAhArairbalikaH, idAnIM nAsti, tena durbalaH, AcAryo bhaNati- eSa snehena vinA na kadAcit jemati, te bhaNanti- kuto yuSmAkaMla snehaH?, AcAryA bhaNanti- ghRtapuSpamitra Anayati, te na pratiyanti, tadA AcAryA bhaNanti- eSa yuSmAkaM mUle kimAhRtavAn?,- Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 541 // AhArettAito?, tANi bhaNaMti-niddhapesalANi AhArettAito, tesiM saMbohaNAe gharaM tANaM visajio, etAhe deha, taheva dAu 0.3 upoddhAtapayattANi, so'vi jharai, taMpi najai chAre chubbhai, tANi gADhayaraM deti, tato niviNNANi, tAhe bhaNio- ettAhe mA jharau, niyuktiH, 0.3.6 aMtapaMtaM ca AhArei, tAhe so puNo'vi porANasarIro jAto, tAhe tANa uvagataM, dhammo kahio, sAvagANi jAyANi / tattha SaSThadvAram, ya gacche ime cattAri jaNA pahANA taMjahA- so ceva dubbaliyapUsamitto viMjho phaggurakkhito goTThAmAhilotti, jo viMjho so upkrmaadiH| niyuktiH atIva mehAvI, suttatthatadubhayANaM gahaNadhAraNAsamattho, so puNa suttamaMDalIe visUrai jAva parivADI AlAvagassa ei tAva 775-776 palibhajjai, so Ayarie bhaNai- ahaM suttamaMDalIe visurAmi, jao cireNa AlAvago parivADIe ei, to mama vAyaNAyariyaM pRthaktvakRta AryarakSitAH, deha, tato AyariehiMdubbaliyapussamitto tassavAyaNAyario diNNo, tatosokaivi divase vAyaNaMdAUNa AyariyamuvaTThito mAtrAdyAbhaNai- mama vAyaNaM deMtassa nAsati, jaM ca saNNAyaghare nANuppehiyaM, ato mama ajjharaMtassa navamaM puvvaM nAsihiti,tAhe cAryAdi AyariyA ciMteti- jar3a tAva eyassa paramamehAvissa evaM jharaMtassa nAsai annassa ciranaTuM ceva- atisayakaovaogo (AryarakSita critrm)| te bhaNanti- snigdhapezalAni AhRtavAn , teSAM saMbodhanAya gRhe teSAM visRSTaH, adhunA datta, tathaiva dAtuM pravRttAH, so'pi smarati, tadapi jJAyate kSAre kSipyate(yathA), te gADhataraM dadati, tato nirviNNAni, tadA bhaNitaH- adhunA mA smArSIH, antaprAntaM cAhArayati, tadA sa punarapi purANazarIro jAtaH, tadA teSAmupagatam, dharmaH kathitaH,8 zrAvakA jaataaH| tatra ca gacche ime catvAro janAH pradhAnAstadyathA- sa eva durbalikApuSpamitraH vindhyaH phalgurakSitaH goSThamAhila iti, yo vindhyaH so'tIva medhAvI,8 sUtrArthatadubhayAnAM grahaNadhAraNAsamarthaH, sa punaH sUtramaNDalyAM viSIdati yAvat paripATyAlApakasyAyAti tAvatpratibhajyate, sa AcAryAn bhaNati- ahaM sUtramaNDalyA viSIdAmi, yatazvireNAlApakaH paripATyA''yAti, tanmahyaM vAcanAcAryaM datta, tata AcAryairdurbalikApuSpamitrastasmai vAcanAcAryo dattaH, tataH sa katicidapi divasAn : vAcanAM dattvA''cAryamupasthito bhaNati- mama vAcanAM dadato nazyati, yacca sajJAtIyagRhe nAnuprekSitam, ato mamAsmarato navamaM pUrva nakSyati, tadA AcAryAzcintayantiyadi tAvadetasya paramamedhAvina evaM smarato nazyati anyasya ciranaSTameva / kRtAtizayopayogo, // 541 // Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 | // 542 // 0.3 upodghAtaniyuktiH, 0.3.6 SaSThadvAram, upkrmaadiH| bhASyaH 124 niyukti: 777 mahAkalpacchedAH kaalike| matimehAdhAraNAiparihINe / nAUNa sesapurise khettaM kaalaannubhaavNc||1||so'nnugghaannuoge vIsuMkAsIya suyavibhAgeNa / suhagahaNAdinimittaMNae ya sunnigRhiyvibhaae||2||svisymsddhNtaa nayANa taMmattayaM ca geNhaMtA / mannaMtAya virohaM apprinnaamaaiprinnaamaa||3||gcchinn mA humicchaM pariNAmA ya suhmaa'ibhubheyaa|hojaa'sttaa ghettUMNa kAlie to nyvibhaago|| 14 // ' yaduktaM-'anuyogastataH kRtazcaturddha' ti, tatrAnuyogacAturvidhyamupadarzayannAha mUlabhASyakAra:8 bhA0- kAliyasuyaM ca isibhAsiyAItaioya suurpnnnnttii| savvoya diTThivAo cautthaohoi annuogo||124|| kAlikazrutaM caikAdazAGgarUpam, tathA RSibhASitAni- uttarAdhyayanAdIni, tRtIyazca kAlAnuyogaH, sa ca sUryaprajJaptiriti, upalakSaNAt candraprajJaptyAdi, kAlikazrutaM caraNakaraNAnuyogaH, RSibhASitAni dharmakathAnuyoga iti gamyate, sarvazca dRSTivAdacaturtho bhavatyanuyogaH, dravyAnuyoga iti hRdayamiti gAthArthaH / tatra RSibhASitAni dharmakathAnuyoga ityuktam, tatazca mahAkalpazrutAdInAmapi RSibhASitatvAddRSTivAdAduddhRtya teSAM pratipAditatvAdharmakathAnuyogatvaprasaGga ityatastadapoddhAracikIrSayA''ha ni0-jaMca mahAkappasuyaM jANi ya sesANi cheysuttaanni| caraNakaraNANuogotti kAliyatthe uvgyaaii||777|| yacca mahAkalpazrutaM yAni ca zeSANi chedasUtrANi kalpAdIni caraNakaraNAnuyoga itikRtvA kAlikArthe upagatAnIti gaathaarthH|| iyANiM jahA deviMdavaMdiyA ajjarakkhiyA tahA bhaNNai- te viharaMtA mahuraM gayA, tattha bhUtaguhAe vANamaMtaraghare tthitaa| ito ya - matimedhAdhAraNAbhiH prihiinnaan| jJAtvA zeSapuruSAn kSetra kAlAnubhAvaM c|| 1 // so'nugrahAya anuyogAn pRthak akArSIcca shrutvibhaagen| sukhagrahaNAdinimitta nayAMzca sunigUhitavibhAgAn // 2 // svaviSayamazraddadhato nayAnAM tanmAtraM ca gRhnnntH| manyamAnAzca virodhamapariNAmA atipariNAmAH (ca) // 2 // gamata mA mithyAtvaM pariNAmAzca sUkSmA atibahubhedAH / bhaveyurazaktA grahItuM na kAlike tato nyvibhaagH||4|| 0 idAnIM yathA devendravanditA AryarakSitAstathA bhaNyate- te biharanto mathurA lagatAH, tatra bhUtaguhAyAM vyantaragRhe sthitAH / itazca - // 542 // Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 543 // mahAkalpa sakko devarAyA mahAvidehe sImaMdharasAmipucchai nigodajIve, jAhe nioyajIvA bhagavayA vAgariyA tAhe bhaNai- atthi puNa 0.3 upoddhAtabhArahe vAse koi jo nioe vAgarejjA?, bhagavatA bhaNitaM- atthi ajjarakkhito, tato mAhaNarUveNa so Agato, taM ca niyuktiH, 0.3.6 therarUvaM kareUNa pavvaiesu niggaesu atigato, tAhe so vaMdittA pucchai- bhagavaM! majjha sarIre mahallavAhI imo, ahaM ca bhattaM SaSThadvAram, paccakkhAeja tato jANaha mama kettiyaM AUyaM hojA?, javiehiM kira bhaNiyA AUseDhI, tattha uvauttA AyariyA jAva upkrmaadiH| niyuktiH 777 pecchaMti AuMvarisasatamahiyaM do tinni vA, tAhe ciMtei- bhAraho esa maNusso na bhavai, vijAharo vA vANamaMtaro vA, jAva do sAgarovamAI ThitI, tAhe bhamuhAo hatthehiM ukkhivittA bhaNai- sakko bhavANaM, tAhe savvaM sAhai- jahA mahAvidehe maecchedAH kaalike| sImaMdharasAmI pucchito, ihaM camhi Agato, taM icchAmi souM nioyajIve, tAhe se kahiyA, tAhe tuTTho Apucchai- vaccAmi?, AyariyA bhaNaMti- acchaha muhattaM, jAva saMjatA enti, ettAhe dukkahA saMjAtA, thirA bhavaMti je calA, jahA ettAhe'vi deviMdA entitti, tato so bhaNati- jai te mamaM pecchaMti teNa ceva appasattattaNeNa nidANaM kAhiMti to vaccAmi, tato cindhaM kAuM vacca, zakro devarAjo mahAvideheSu sImandharasvAminaM pRcchati nigodajIvAn , yadA nigodajIvA bhagavatA vyAkRtAstadA bhaNati- asti punarbhArate varSe kazcit yo nigodAn vyAkuryAt?, bhagavatA bhaNitaM- asti AryarakSitaH, tato brAhmaNarUpeNa sa AgataH, tacca sthavirarUpaM kRtvA pravrajiteSu nirgateSu atigataH, tadA se vanditvA pRcchati-8 bhagavan! mama zarIre mahAn vyAdhirayam, ahaM ca bhaktaM pratyAkhyAyAM tato jJApayata mama kiyadAyurasti?, yavikeSu kila bhaNitA AyuzreNiH, tatropayuktA AcAryA yAvatpazyanti AyurvarSazatamadhikaM dve trINi vA, tadA cintayati- bhArata eSa manuSyo na bhavati, vidyAdharo vA vyantaro vA, yAvat dve sAgaropame sthitiH, tadA bhravau8 hastAbhyAmutkSipya bhaNati- zakro bhavAn, tadA sarvaM kathayati- yathA mahAvideheSu mayA sImandharasvAmI pRSTaH, iha cAsmyAgataH, tadicchAmi zrotuM nigodajIvAn, tadA tasmai kathitAH, tadA tuSTa ApRcchati- vrajAmi?, AcAryA bhaNanti- tiSThata muhUrttam, yAvatsaMyatA AyAnti, adhunA duSkathA saMjAtA, sthirA bhavanti ye calAH, yathA'dhunA'pi | devendrA AyAntIti, tataH sa bhaNati- yadi te mAM pazyanti tenaivAlpasattvatvena nidAnaM kariSyanti tato vrajAmi, tatazciraM kRtvA vraja, - // 543 // Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 544 // mahAkalpa tato sakko tassa uvassayassa aNNahuttaM kAuM dAraM gato, tato AgatA saMjayA pecchaMti, kato eyassa dAraM?, AyariehiM 0.3 upoddhAta niyuktiH, vAhirittA- ito eha, siTuM ca jahA sakko Agato, te bhaNaMti- aho amhehiM na diTTho, kIsa na muhattaM dharito?,taM ceva sAhai 0.3.6 jahA appasattA maNuyA nidANaM kAhinti to pADiharaM kAUNa gato, evaM te deviMdavaMdiyA bhavaMti / te kayAi viharaMtA dasapura gayA, mahurAe akiriyAvAdI uTThito, natthi mAyA natthi piyA evamAdinAhiyavAdI, tahiyaM ca natthi vAI, tAhe saMgheNa upkrmaadiH| niyukti: 777 saMghADao ajjarakkhiyasagAsaMpesio, jugappahANA te, te AgaMtUNa tesiM sAhiti, te ya mahallA, tAhe tehiMmAulogoTThAmAhilo pesio, tassa vAdaladdhI atthi, teNa gaMtUNa so vAdI viNiggihito, pacchA sAvagehiM goTThAmAhilo dharito, tattheva vAsArattaM cchedAH kaalike| tthito| ito ya AyariyA ciMtaMti-ko gaNaharo bhavejjA?, tAhe NehiM dubbaliyapUsamitto samakkhito, jo puNa se sayaNavaggo tesiMgoTThAmAhilo phaggurakkhitovA'bhimato, tato AyariyA savve saddAvittA diTuMtaM kariti-jahA tiNNi kuDagA-nippAvakuDo tellakuDo ghayakuDotti, te tinnivi heTThAhuttA katA nipphAvA savve'vi Niti, tellamavi nIti, tattha puNa avayavA laggati, tataH zakrastasya upAzrayasyAnyataH kRtvA dvAraM gataH, tata AgatAH saMyatAH pazyanti, kuto dvArametasya?, AcAryaivyAhRtAH- ita AyAta, ziSTaM ca yathA zakra . AgatavAn , te bhaNanti-aho asmAbhirna dRSTaH, kathaM na muhUrtaM dhRtaH, tadeva kathayati- yathA'lpasattvA manujA nidAnaM kariSyanti tat prAtIhAryaM kRtvA gataH, evaM te 8 devendravanditA bhavanti / te kadAcit biharanto dazapuraM gatAH, mathurAyAmakriyAvAdI utthitaH, nAsti mAtA nAsti pitA evamAdinAstikavAdI, tatra ca nAsti vAdI, tadA saMghena saMghATaka AryarakSitasakAzaM preSito, yugapradhAnAste, tau Agatya tebhyaH kathayataH, te ca vRddhAH, tadA tairmAtulo goSThamAhilaH preSitaH, tasya vAdalabdhirasti, tena gatvA sa vAdI vinigRhItaH, pazcAt zrAvakaiH goSThamAhilo dhRtaH, tatraiva varSArAtraM sthitH| itazcAcAryAzcintayanti- ko gaNadharo bhavet?, tadA tairdurbalikApuSpamitraH samAkhyAtaH (nirdhAritaH), yaH punasteSAM svajanavargastasya goSThamAhilaH phalgurakSito vA'bhimataH, tata AcAryAH sarvAn zabdayitvA dRSTAntaM kurvanti- yathA trayaHkuTAH-8 niSpAvakuTastailakuTo ghRtakuTa iti, te trayo'pi arvAGmukhIkRtA niSpAvAH sarve'pi nirgacchanti, tailamapi nirgacchati, tatra punaravayavA laganti, - Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 545 // mahAkalpa ghatakuDe bahuMceva laggai, evameva ajo! ahaMdubbaliyapUsamittaM prati suttatthatadubhaesunipphAvakuDasamANojAto, phaggurakkhitaM 0.3 upoddhAtaprati tellakuDasamANo, goTThAmAhilaM prati ghatakuDasamANo, ato esa sutteNa ya attheNa ya uvagato dubbaliyapUsamitto tubbha niyuktiH, 0.3.6 Ayario bhavau, tehiM paDicchito, iyarovi bhaNio-jahA'haM vaTTio phaggurakkhiyassa goTThAmAhilassa ya tahA tumhehi SaSThadvAram, vaTTiyavvaM, tANivi bhaNiyANi- jahA tubbhe mama vaTTiyANi tahA eyassa vaTTejaha, aviya- ahaM kae vA akae vA na rUsAmi, upkrmaadiH| niyuktiH 777 esa nakhamahiti, so sutarAmeva eyassa vaTTejjAha, evaM dovi vagge appAhettA bhattaM paccakkhAiuM devlogNgtaa| goTThAmAhileNavi sutaM-jahAAyariyA kAlagatA, tAhe Agato pucchai-ko gaNaharo Thavio?, kuDagadiluto ya suto, taoso vIsuMpaDissaecchedAH ThAiUNAgato tesiM sagAsaM, tAhe tehiM savvehiM abbhuTTito bhaNioya- iha ceva ThAhi, tAhe necchai, tAhe so bAhiMThito aNNe kaalike| vuggAhei, te na sakkaMti vuggaaheuN| ito ya AyariyA atthaporusiM kareMti,sona suNai, bhaNai ya-tubbhe'ttha nippAvayakuDagA, tAhe tesu uThThiesu viMjho aNubhAsai taM suNei, aTThame kammappavAyapuvve kammaM vaNijjai, jahA kammaM bajjhai, jIvassa ya ghRtakuTe baDheva lagati, evamevAryAH! ahaM durbalikApuSpamitraM prati sUtrArthatadubhayeSu niSpAvakuTasamAno jAtaH, phalgurakSitaM prati tailakuTasamAnaH, goSThamAhilaM prati ghRtakuTasamAnaH, ata eSa sUtreNa cArthena copagato durbalikApuSpamitro yuSmAkamAcAryo bhavatu, taiH pratIpsitaH, itaro'pi bhaNitaH- yathA'haM vRttaH phalgurakSite goSThamAhile ca tathA tvayA'pi vartitavyam, te'pi bhaNitA:- yathA yUyaM mayi vRttAstathaitasmin vartedhvam, apica- ahaM kRte vA akRte vA nAruSameSa na kSamiSyate, tataH sutarAmevaitasmin ? vartedhvam, evaM dvAvapi vargoM saMdizya bhaktaM pratyAkhyAya devalokaM gatAH / goSThamAhilenApi zrutaM-yathA AcAryAH kAlagatAH, tadA AgataH pRcchati- ko gaNadharaH sthApitaH?, kuTadRSTAntazca zrutaH, tataH sa pRthag pratizraye sthitvA AgataH teSAM sakAzam, tadA nataiH sarvairabhyutthito bhaNitazca- ihaiva tiSTha, tadA necchati, tadA sa bahiHsthito'nyAn ? vyuddAhayati, tAn na zaknoti vyudAhayitum / itazcAcAryA arthapauruSIM kurvanti, sa na zRNoti, bhaNati ca- yUyamatra niSpAvakuTasamAnAH, tadA teSUtthiteSu vindhyo'nubhASate 8 tat zRNoti, aSTame karmapravAdapUrve karma varNyate, yathA karma badhyate, jIvasya ca. B // 545 // Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka | niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 546 // kammassa ya kahaM baMdho?, ettha vicAre so abhiniveseNa annahA mannaMto parUviMto ya niNhao jAotti // 0.3 upodghAta niyuktiH, // iti sUripurandarazrIharibhadrasUrikRtau ziSyahitAyAmAvazyakaTIkAyAM upakramAdivivaraNaM smaaptm|| 0.3.7 saptama dvAram nilavaanena prastAvena ka ete nihnavA ityAzaGkA'panodAya tAn pratipipAdayiSurAha vktvytaa| ___ni0- bahuraya paesa avvattasamucchAdugatigaabaddhiyA cev|sttee NiNhagA khalu titthaMmi uvaddhamANassa // 778 // niyukti: 778 bahuraya tti ekasamayena kriyAdhyAsitarUpeNa vastuno'nutpatteH prabhUtasamayaizcotpatterbahuSu samayeSu ratAH- saktAH bahuratAH, nihnavamatAni, tadAdipuruSadIrghakAladravyaprasUtiprarUpiNa ityrthH1| padesa tti pUrvapadalopAt jIvapradezAH pradezAH, yathA mahAvIro vIra iti, jIvaH graamkaalaaH| pradezo yeSAM te jIvapradezAH nihnavA, caramapradezajIvaprarUpiNa iti hRdayaM 2 / avvatta tti uttarapadalopAdavyaktamatA avyaktAH, yathA bhImaseno bhIma iti, vyaktaM- sphuTam, na vyaktamavyaktaM- asphuTaM mataM yeSAM te'vyaktamatAH, saMyatAdyavagame sandigdhabuddhaya iti bhAvanA 3|smucched tti prasUtyanantaraM sAmastyena prakarSacchedaH samucchedaH- vinAzaH,samucchedamadhIyate tadvedino vA tadadhIte / tadvettI (pA0 4-2-59)tyaN sAmucchedAH, kSaNakSayibhAvaprarUpakA iti bhAvArthaH 4 / duga tti uttarapadalopAdekasamaye dve kriye samudite dvikriyaM tadadhIyate tadvedino vA dvaikriyAH, kAlAbhedena kriyAdvayAnubhavaprarUpiNa ityarthaH 5 / tiga tti trairAzikA jIvAjIvanojIvabhedAstrayo rAzayaH samAhRtAH trirAzi tatprayojanaM yeSAM te trairAzikAH, rAzitrayakhyApakA iti bhAvanA 6 / abaddhigA ceva tti spRSTaM jIvena karma na skandhavadbaddhamabaddham, abaddhameSAmasti vidanti vetyabaddhikAH, spRSTakarmavipAkaprarUpakA iti hRdayaM 7 / sattete niNhayA khalu titthaMmi u vaddhamANassa tti saptaite nihnavAH khalu, nihnava iti ko'rthaH?- svaprapaJcatastIrthakara- karmaNazca kathaM bandhaH?, atra vicAre so'bhinivezenAnyathA manyamAnaH prarUpayaMzca nihnavo jAtaH iti| // 546 // Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0.3 upodghAtaniyuktiH, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 | // 547 // dvAram nihnvvktvytaa| niyuktiH 779-782 | nihnavamatAni, tdaadipurussgraamkaalaaH| bhASitaM nihate'rthaM pacAdyaci (nandigrahipacAdibhyo lyuNinyacaH)(pA03-1-134) ti nihnavo- mithyAdRSTiH, uktaMca- sUtroktasyaikasyApyarocanAdakSarasya bhavati naraH / mithyAdRSTiH sUtraM hi naH pramANaM jinaabhihitm||1||khlviti vizeSaNe, kiM vizinaSTi?anye tu dravyaliGgato'pi bhinnA boTikAkhyA iti, tIrthe varddhamAnasya, pAThAntaraMvA- 'etesiM niggamaNaMvocchAmi ahANupuvvIe tti gAthArthaH // sAmprataM yebhyaH samutpannAstAn pratipAdayannAha ni0- bahuraya jamAlipabhavAjIvapaesA ya tiisguttaao| avvattA''sADhAo saamuccheyaa''smittaao||779|| bahuratAH jamAliprabhavAH, jamAlerAcAryAt prabhavo yeSAM te tathAvidhAH, jIvapradezAzca tiSyaguptAdutpannAH, avyaktA ASADhAt, sAmucchedAH azvamitrAditi gaathaarthH|| ni0-gaMgAo dokiriyA chalugA terAsiyANa uppttii| therA ya goTThamAhila puTThamabaddhaM parUviMti // 780 // gaGgAt dvaikriyAH, SaDulUkAt trairAzikAnAmutpattiH,sthavirAzca goSThAmAhilAH spRSTamabaddhaM prarUpayanti, karmeti gamyate, puTThamabaddhaM parUviMsu vApAThAntaram, tatazcAbaddhikA goSThAmAhilAt saJjAtA iti gaathaarthH||saamprtN yeSu pureSUtpannAsta ete nihnavAstAni pratipAdayanAha ni0-sAvatthI usabhapura seyaviyA mihila ullugAtIraM / purimaMtaraMji dasapura rahavIrapuraM ca ngraaii||781|| zrAvastI RSabhapuraM zvetavikA mithilA, ullukAtIraM puramantaraJji dazapuraM rathavIrapuraM ca nagarANi, nihnavAnAM yathAyogaMprabhavasthAnAni, vakSyamANabhinnadravyaliGgamithyAdRSTiboTikaprabhavasthAnarathavIrapuropanyAso lAghavArtha iti gaathaarthH|| bhagavataH samupajAtakevalasya parinirvRtasya ca kaH kiyatA kAlena nihnavaH samutpanna iti pratipAdayannAha ni0- coddasa solasa vAsA coisavIsuttarA ya doNNi syaa| aTThAvIsA ya duve paMceva sayA ucoyaalaa||782|| // 547 // Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 548 // caturdazaSoDazavarSANi tathA coddasavIsuttarA ya donni saya tti caturdazAdhike dve zate viMzatyuttare ca dve zate, varSANAmiti gamyate, tathA'STAviMzatyadhike ca dve zate, tathA paJcaiva zatAni catuzcatvAriMzadadhikAni, iti gAthArthaH // avayavArthaM tu bhASyakAra eva prtipaadyissyti|| ni0-paMcasayA culasIyA chaccevasayA NavottarA hoMti / NANuppattIya duve uppaNNA Nivvue sesA // 783 // paJca zatAni caturazItyadhikAni SaT caiva zatAni navottarANi bhavanti / jJAnotpatterArabhya caturdazaSoDazavarSANi yAvadatikrAntAni tAvadatrAntare dvAvAdyAvutpannau, utpannA nirvRtte bhagavati, yathoktakAle cAtikrAnte zeSAHkhalvavyaktAdaya iti, boTikaprabhavakAlAbhidhAnaM lAghavArthameveti gAthArthaH / adhunA sUcitamevArthaM mUlabhASyakRd yathAkramaM spaSTayannAha bhA0-coisa vAsANi tayA jiNeNa uppADiyassaNANassa / to bahurayANa diTThIsAvatthIe samuppaNNA // 125 // caturdazavarSANi tadA jinena vIreNotpAditasya jJAnasya tato'trAntare bahuratAnAM dRSTiH zrAvastyAM nagaryAM samutpanneti gaathaarthH|| yathotpannA tathopadarzayan saGgrahagAthAmAha bhA0- jeTThA sudaMsaNa jamAli'Noja saavtthiteNdugujaanne| paMcasayA ya sahassaM DhaMkeNa jamAli mottUNaM // 126 // kuNDapuraM nagaram, tattha jamAlI sAmissa bhAiNijjo, so sAmissa mUle paMcasayaparivAro pavvaio, tassa bhajjA sAmiNo duhitA, tIse nAmANi jeTThatti vA sudaMsaNatti vA aNojjatti vA, sAvi sahassaparivArA aNupavvaiyA, jahA paNNattIe tahA kuNDapuraM nagaram, tatra jamAliH svAmino bhAgineyaH, sa svAmino mUle paJcazataparIvAraH pravrajitaH, tasya bhAryA svAmino duhitA, tasyA nAmAni- jyeSTheti vA sudarzaneti vA anavadyeti vA, sA'pi sahasraparivArA anupravrajitA, yathA prajJaptI tathA 2 | 0.3 upodghAtaniyuktiH, 0.3.7 saptamadvAram nihnvvktvytaa| niyukti: 783 nihnavamatAni, tdaadipurussgraamkaalaaH| bhASyaH 125-126 // 548 // Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niyuktiH, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 549 // bhANiyavvaM, ekkArasaMgA ahijjiyA, sAmiM ApucchiUNa paMcasayaparivAro jamAlI sAvatthIMgato, tattha teMduge ujjANe koTThae | 0.3 upoddhAtaceie samosaDho, tattha se aMtatehiM rogo utpanno, na tarai nisanno acchiuM, to samaNe bhaNiyAio- sejjAsaMthArayaM kareha, te 0.3.7 sptmkaaumaarddhaa|| atrAntare jamAlirdAhajvarAbhibhUtastAn vineyAn papraccha- saMstRtaM na veti?, te uktavantaH- saMstRtamiti, sa dvAram nihnavacotthito jigamiSurardhasaMstRtaM dRSTvA kruddhaH, siddhAntavacanaM smRtvA kriyamANaM kRta mityAdi karmodayato vitathamiti cintayA- vktvytaa| mAsa, kriyamANaM kRta mityetad bhagavadvacanaM vitatham, pratyakSaviruddhatvAt, azrAvaNazabdavacanavat, pratyakSaviruddhatA cAsyArdha niyukti: 783 nihnavamatAni, saMstRtasaMstArAsaMstRtadarzanAt, tatazca kriyamANatvena pratyakSasiddhena kRtatvadharmo'panIyata iti bhAvanA, tato yad bhagavAnAha tadAdipuruSatadanRtam, kintu kRtameva kRtamiti, evaM paryAlocyaivameva prarUpaNAMcakAreti, sacetthaM prarUpayan svagacchasthavirairidamukta:- he graamkaalaaH| bhASyaH 126 AcArya! kriyamANaM kRta mityAdi bhagavadvacanamavitathameva, nAdhyakSaviruddham, yadi kriyamANaM kriyAviSTaM kRtaM neSyate tataH kathaM / prAk kriyA'nArambhasamaya iva pazcAdapi kriyA'bhAve tadiSyata iti, tadA prasaGgAt, kriyA'bhAvasyAviziSTatvAt, tathA yaccoktaM bhavatA arddhasaMstRtasaMstArAsaMstRtadarzanAt tadapyayuktam, yato yadyadA yatrAkAzadeze vastramAstIryate tattadA tatrAstIrNameva, evaM pAzcAtyavastrAstaraNasamaye khalvasAvAstIrNa eva, viziSTasamayApekSINi ca bhagavadvacanAni, ato'doSa iti // evaM so jAhe na paDivajjai tAhe kei asaddahaMtA tassa vayaNaM gayA sAmisagAsaM, aNNe teNeva samaM ThiyA, piyadaMsaNAvi, tattheva ddhNko| - bhaNitavyam , ekAdazAGgAnyadhItAni, svAminamApRcchaya paJcazataparIvAro jamAliH zrAvastIM gataH, tatra tinduka udyAne koSThake caitye samavasRtaH, tatra tasyAntaprAnta // 549 / / roga utpannaH, na zaknoti niSaNNaH sthAtuM tataH zramaNAn bhaNitavAn- zayyAsaMstArakaM kuruta, te kartumArabdhAH / 0 evaM sa yadA na pratipadyate tadA kecidazraddadhatastasya vacanaM svAmisakAzaM gatAH, anye tenaiva samaM sthitAH, priyadarzanA'pi, tatraiva DhaGko, Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niyuktiH, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 550 // nAma kuMbhagAro samaNovAsao, tattha ThiyA, sA vaMdituM AgayA, taMpi taheva paNNavei, sA ya tassANurAeNa micchattaM0.3 upodghAtavipaDivaNNA, ajANaM parikahei, taM ca DhaMkaM bhaNati, so jANati- esA'vi vippaDivaNNA nAhavvaeNaM, tAhe so bhaNati 0.3.7 saptamasammaM ahaM na yANAmi evaM visesataraM, aNNayA kayAI sajjhAyaporusiM karei, tato DhaMkeNa bhAyaNANi uvvattaMteNa tatohutto cha dvAram nihnavaiMgAlo chuDho, tato tIse saMghADIe egadeso daho, sA bhaNai-sAvaya! kiM te saMghADI daDDA ? so bhaNai-tubbhe ceva paNNaveha vktvytaa| niyukti: 783 jahA- dajjhamANe aDaDhe, keNa tubbha saMghADI dahA?, tato sA saMbuddhA bhaNai- icchAmi saMmaM paDicoyaNA, tAhe sA gaMtUNa nihnavamatAni, jamAliMpaNNavei bahuvihaM, so jAhena paDivajjai tAhesA sesasAhUNo yasAmiMceva uvasaMpaNNAI, itaro'vi egAgI aNAloiya- tadAdipuruSapaDikvaMto kaalgto||ess saGgrahArthaH, akSarANi tvevaM nIyante jeTThA sudaMsaNA aNojjati jamAligharaNIe nAmAI, sAvatthIe graamkaalaaH| bhASya:126 nayarIe teMdugujANe jamAlissa esA diTThI uppaNNA, tattha paMcasayA ya sAhUNaM sahassaMca saMjaINaM, etesiM je sataM Na paDibuddhaM taka DhaMkeNa paDibohiyaMti vaksesaM, jamAliM mottuunnNti||anye tvevaM vyAcakSate-jeTThA mahattarigAsudaMsaNA'bhihANA bhagavato bhagiNI, nAma kumbhakAraH zramaNopAsakaH, tatra sthitA, sA vanditumAgatA, tAmapi tathaiva prajJApayati, sA ca tasyAnarAgeNa mithyAtvaM vipratipannA. AryAbhyaH parikathayati. ca DhaDU bhaNati, sa jAnAti- eSA'pi vipratipannA nAthavacanena, tadA sa bhaNati- samyagaha na jAnAmi etat vizeSataram, anyadA kadAcitsvAdhyAyapauruSIM karoti, tato DhaGkena bhAjanAnyudvarttayatA tato'GgAraH kSiptaH, tatastasyAH saMghATyA ekadezo dagdhaH sA bhaNati- zrAvaka! kiM tvayA saMghATI dagdhA?, sa bhaNati- yUyameva prajJApayata yathAdahyamAnamadagdham, kena yuSmAkaM saMghATI dagdhA?, tataH sA saMbuddhA bhaNati- icchAmi samyak praticodanAm, tadA sA gatvA jamAliM prajJApayati bahuvidham, sa yadA na pratipadyate tadA sA zeSasAdhavazca svAminamevopasaMpannAH, itaro'pi ekAkyanAlocitapratikrAntaH kaalgtH| 0 jyeSThA sudarzanA anavadyeti jamAligRhiNyA nAmAni, zrAvastyAM nagaryAM tindukodyAne jamAlereSA dRSTirutpannA, tatra paJcazatAni ca sAdhUnAM sahasraM ca saMyatInAm, eteSAM ye svayaM na pratibuddhAste DhaDUna pratibodhitA iti vAkyazeSaH, jamAliM muktveti / anye tvevaM vyAcakSate- jyeSThA mahattarA sudarzanAbhidhAnA bhagavato bhaginI,, Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 0.3 upodghAta| niyuktiH, 0.3.7 saptamadvAram nihnvvktvytaa| niyukti: 783 | nihnavamatAni, tdaadipurussgraamkaalaaH| bhASya: 127 // 551 // tIse jamAlI putto, tassa aNNojA nAma bhagavato duhitA bhAriyA // zeSaM pUrvavat / gataH prathamo nihnavaH, sAmprataM dvitIyaM pratipAdayannAha9 bhA0-solasa vAsANi tayA jiNeNa uppADiyassa NANassa / jIvapaesiyadiTThI usabhapuraMmI samuppaNNA // 127 // SoDaza varSANi tadA jinenotpAditasya jJAnasya jIvapradezikadRSTistata RSabhapure samutpannA iti gaathaarthH|| kathamutpannA? rAyagiha nagaraM guNasilayaM ceiyaM, tattha vasU nAmAyario coddasapuvvI samosaDho, tassa sIso tIsagutto nAma, so AyappavAyapuve ima AlAvayaM ajjhAvei- ege bhaMte! jIvapaese jIvetti vattavvaM siyA?, no iNamaDhe samaDhe, evaM do jIvapaesA tiNNi saMkhejjA asaMkhejjA vA, jAva egeNAvi padeseNa UNo No jIvotti vattavvaM siyA, jamhA kasiNe paDipuNNe logAgAsapadesatullapaese jIvetti vattavva' mityAdi, evamajjhAvito mithyAtvodayatovyutthitaH sannitthamabhihitavAn-yokAdayo jIvapradezAH khalvekapradezahInA api na jIvAkhyAM labhante, kintu caramapradezayuktA eva labhanta iti, tataH sa evaikaH pradezo jIva iti, tadbhAvabhAvitvAt jIvatvasyeti, sa khalvevaM pratipAdayan guruNokto- naitadevam, jIvAbhAvaprasaGgAt, kathaM?, bhavadabhimato'ntyapradezo'pyajIvaH, anyapradezatulyaparimANatvAt, prathamAdipradezavat, prathamAdipradezo vA jIvaH, zeSapradezatulyaparimANatvAd, antyapradezavat, na ca pUraNa itikRtvA tasya jIvatvaMyujyate, ekaikasya pUraNatvAvizeSAd, ekamapi vinA tasyAsampUrNatvamityevaM tasyA jamAliH putraH, tasya anavadyA nAma bhagavato duhitA bhaaryaa| 0 rAjagRhaM nagaraM guNazIlaM caityam, tatra vasunAmA AcAryazcaturdazapUrvI samavasRtaH, tasya ziSyastiSyagupto nAma, sa AtmapravAdapUrve imamAlApakaM adhyeti-'eko bhadanta! jIvapradezo jIva iti vaktavyaM syAt?, naiSo'rthaH samarthaH, evaM dvau jIvapradezau trayaH saMkhyeyA asaMkhyeyA vA, yAvadekenApi pradezenono na jIva iti vaktavyaM syAt, yasmAt kRtsnapratipUrNalokAkAzapradezazatulyapradezo jIva iti vaktavyaM' evmdhiiyaanH| // 551 // Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 552 // mapyukto yadA na pratipadyate tAhe se kAussaggo kato, evaM so bahUhiM asabbhAvubbhAvaNAhiM micchattAbhiniveseNa ya appANaM 0.3 upodghAtaca paraM ca tadubhayaM ca vuggAhemANo vuppAemANo gato AmalakappaM nagariM, tattha aMbasAlavaNe Thito, tattha mittasirI nAma niyuktiH, 0.3.7 saptamasamaNovAsao, so jANai- jahesa niNhao, aNNayA kayAi tassa saMkhaDI jAtA, tAhe teNa nimaMtio-tubbhehiMsayameva dvAram nihnavagharaM AgaMtavvaM, te gatA, tAhe tassa niviTThassa viulA khajagavihI nINitA, tAhe so tAo ekkekkAo khaMDaM khaMDaM dei, evaM vktvytaa| niyukti: 783 kUrassa kusaNassa vatthassa, pacchA pAdesu paDito, sayaNaMca bhaNai- eha vaMdaha, sAha paDilAbhiyA, aho ahaMdhaNNo sapuNNo nihnavamatAni, jaM tubbhe mama gharaM sayamevAgatA, tAhe te bhaNaMti- kiM dharisiyAmo amhe evaM tume?, so bhaNati- sasiddhateNa tumhe mayA / tadAdipuruSapaDilAbhiyA, jai navaraM vaddhamANasAmissa taNaeNa siddhateNa paDilAbhemi, tattha so saMbuddho bhaNai- icchAmi ajjo! samma graamkaalaaH| bhASya: 127 paDicoyaNA, tAhe pacchA sAvaeNa vihiNA paDilAbhito, micchAmi dukkaDaM ca kataM, evaM te savve saMbohiyA, Aloiya paDikaMtA viharaMti ||amumevaarthmupsNjihiirssuraah OtadA tasya kAyotsargaH kRtaH, evaM sa bahubhirasadbhAvodbhAvanAbhirmithyAtvAbhinivezena cAtmAnaM paraM ca tadubhayaM ca vyugAhayan vyutpAdayan gata AmalakalpAM nagarIm, tatra AmrazAlavane sthitaH, tatra mitrazrI ma zramaNopAsakaH, sa jAnAti- yathaiSa nihnavaH, anyadA kadAcit tasya(gRhe) saMkhaDI jAtA, tadA tena nimantritaH- yuSmAbhiH svayameva gRhamAgantavyam, te gatAH, tadA tasya niviSTasya vipulaHkhAdyakavidhirAnItaH, tadA sa tasmAt ekaikasmAt khaNDaM khaNDaM dadAti, evaM kUrasya kusiNasya(vyaJjanasya) vastrasya, pazcAtpAdayoH patitaH, svajanaM ca bhaNati-AyAta vandadhvam, sAdhavaH pratilAbhitAH,aho ahaM dhanyaH sapuNyo yatsvayaM yUyameva mama gRhamAgatAH, tadA te bhaNanti-8 kiM dharSitAH smo vayamevaM tvayA?, sa bhaNati- svasiddhAntena yUyaM mayA pratilAbhitAH, yadi paraM vardhamAnasvAmisatkena siddhAntena pratilambhayAmi, tatra sa sambuddho bhaNatiicchAmyAya! samyakpraticodanAma, tadA pazcAt zrAvakena vidhinA pratilambhito, mithyA me duSkRtaM ca kRtam, evaM te sarve saMbodhitAH, AlocitapratikrAntA viharanti / // 552 // Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka bhA0- rAyagihe guNasilae vasu coddasapuvvi tiisguttaao| AmalakappANayarI mittasirI kuurpiNddaaii||128|| | 0.3 upodghAtaniyuktiasyAH prapazcArtha ukta eva, akSaragamanikA tu usabhapuraMti vA rAyagihaMti vA egaTThA, tattha rAyagihe guNasilae ujjANe vasu niyuktiH, bhASya 0.3.7 saptamazrIhAri0 WcoddasapuvvI Ayario samosaDho, tassa sIsAo tIsaguttAo esA diTThI samuppaNNA, so micchattAbhibhUo AmalakappA nAma dvAram nihnavavRttiyutam nayarI taM gao, mittasirI sAvao, teNa kUrapuvagAdi (dezIyavacanatvAt kUrasikthAdinetyarthaH) diTuMtehiM paDibohiutti ||gto. vktvytaa| bhAga-2 | niyukti: 783 dvitIyo nihnavaH, sAmprataM tRtIyaM prtipaadynnaah||553|| nihnavamatAni, bhA0- codA dovAsasayA taiyA siddhiMgayassa viirss| avvattayANa diTThI seyaviyAe samuppannA // 129 // | tadAdipuruSa___caturdazAdhike dve varSazate tadA siddhiM gatasya vIrasya tato'vyaktakadRSTiH zvetavyAM nagaryAM samutpanneti gAthArthaH / kathamutpannA?-2 graamkaalaaH| bhASyaH seyaviyAe nayarIe polAse ujANe ajjAsADhA nAmAyariyA samosaDhA, tesiM sIsA bahave AgADhajogaMpaDivannA, sa evAyario tesiM vAyaNAyario, anno tattha natthi, te ya rattiM hiyayasUleNa mayA sohamme naliNigumme vimANe devA uvavannA, ohiM pauMjaMti, jAva pecchaMti taM sarIragaM, te ya sAhU AgADhajogavAhI, tevi na yANaMti- jahA AyariyA kAlagatA, tAhe taM ceva sarIragaM aNuppavisittA te sAhuNo uTThaveMti, verattiyaM kareha, evaM teNa tesiM divvabhAveNa lahuMceva sAriyaM, pacchA so te bhaNai8 0RSabhapuramiti vA rAjagRhamiti vA ekArthoM, tatra rAjagRhe guNazIla udyAne vasuzcaturdazapUrvI AcAryaH samavasRtaH, tasya ziSyAttiSyaguptAt eSA dRSTiH samutpannA, sa mithyAtvAbhibhUta AmalakalpA nAma nagarI tAM gataH, mitrazrIH zrAvakaH, tena kUrasikthAdidRSTAntaiH pratibodhita iti| 0 zvetavikAyAM nagaryAM polAsamudyAnamAryASADhA 8 // 553 // nAma AcAryA samavasRtAH, teSAM ziSyA bahava AgADhayogaM pratipannAH, sa evAcAryasteSAM vAcanAcAryaH, anyastatra nAsti, te ca rAtrau hRdayazUlena mRtAH saudharme nalinIgulme |vimAne devA utpannAH avadhiM prayuJjanti, yAvatprekSante taccharIrakam, te ca sAdhava AgADhayogavAhinaste'pi na jAnanti- yathA AcAryAH kAlagatAH, tadA tadeva zarIramanupravizya tAn sAdhUnutthApayanti, vairAtrikaM kuruta, evaM tena teSAM divyaprabhAveNa laghveva sAritam, pazcAtsa tAn bhaNati-- 128-129 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 554 // khamaha bhaMte! jaMbhe mae assaMjaeNa vaMdAviyA, ahaM amugadivase kAlagato, tujhaM aNukaMpAe Agato, evaM so khAmettA 0.3 upodghAtapaDigato, tevi taM sarIragaM chaDDeUNa ciMteMti- ecciraM kAlaM assaMjato vaMdito, tato te avvattabhAvaM bhAveMti-ko jANai kiM niyuktiH, 0.3.7 saptamasAhU devo vA? to na vaMdaNijjotti / hojjAsaMjatanamaNaM hoja musAvAyamamugotti ||1||thervynnN jadi pare saMdeho kiM surotti / dvAram nihnavasAhutti deve kaha na saMkA kiM so devo adevotti // 2 // teNa kahietti va matI devo'haM rUvadarisaNAo y| sAhutti ahaM kahie vktvytaa| niyukti: 783 samANarUvaMmi kiM sNkaa?||3||devssv kiM vayaNaM saccaMti na saahuruuvdhaariss| na paropparaMpi vaMdaha jaMjANaMtAvi jayayotti nihnavamatAni, // 4 // evaM bhaNNamANAvi jAheNa paDivajjati tAhe ugghADiyA, tato viharatA rAyagihaM gayA, tattha moriyavaMsapasUo balabhaddo tadAdipuruSa graamkaalaaH| nAma rAyA samaNovAsao, teNa te AgamiyA- jahA ihamAgatatti , tAhe teNa gohA ANattA- vaccaha guNasilagAto pavvaiyae bhASya: ANeha, tehiM ANItA, raNNA purisA ANattA- sigghaM ete kaDagamaddeNa mAreha, tato hatthI kaDagehi ya ANIehiM te pabhaNiyA- 128-129 amhe jANAmo jahA tumaM sAvao, to kahaM amhe mArAvihi ?, rAyA bhaNai- tumhe corA Nu cAriyA Nu abhimarA Nu?, ko| kSamadhvaM bhadantAH! yanmayA bhavanto'saMyatena vanditAH, ahamamukaSmin divase kAlagataH, yuSmAkamanukampayA AgataH, evaM sa kSamayitvA pratigataH, te'pi taccharIrakaM bla tyaktvA cintayanti- iyaciraM kAlamasaMyato vanditaH, tataste'vyaktabhAvaM bhAvayanti -ko jAnAti kiM sAdhurdevo vA?, tato na vandanIya iti / bhavedasaMyatanamanaM bhavenmaSAvAdosuka iti // 1 // sthaviravacanaM yadi parasmin saMdehaH kiM sura iti / sAdhuriti deve kathaM na zaGkA? kiM sa devo'deva iti // 2 // tena kathita iti ca matirdevo'haM ruupdrshnaacc| sAdhurahamiti kathite samAnarUpe kA zaGkA? / / 3 / / devasyaiva kiM vacanaM satyamiti na sAdhurUpadhAriNaH / na parasparamapi vandadhvaM yajAnAnA api yataya iti / / 4 / / evaM bhaNyamAnA api yadA na pratipadyante tadodghATitAH, tato viharanto rAjagRhaM gatAH, tatra mauryavaMzaprasUto balabhadro nAma rAjA zramaNopAsakaH, tena te jJAtA- yathehAgatA iti, // 554 // tadA tena ArakSA AjJaptA- vrajata guNazIlAt pravrajitAn Anayata, tairAnItAH, rAjJA puruSA AjJaptAH- zIghrametAn kaTakamana mardayata, tato hastiSu kaTakeSu cAnIteSu te prabhaNitAH- vayaM jAnImo yathA tvaM zrAvakaH, tat kathaM asmAn mArayiSyasi?, rAjA bhaNati- yUyaM caurA nu cArikA nu abhimarA nu?, ko Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 555 // jANai?, te bhaNaMti-amhe sAhuNo, rAyA bhaNai-kiha tubbhe samaNA?,jaM avvattA paropparassavina vaMdaha, tubbhe samaNA vA cAriyA vA?, ahaMpi sAvago vA na vA?, tAhe te saMbuddhA lajjiyA paDivannA nissaMkiyA jAyA, tAhe aMbADiyA kharehi mauehi ya, saMbohaNaTThAe tubbhaM imaM mae eyANurUvaM kayaM, mukkA khAmiyA y|| amumevArthamupasaMharannAha bhA0-seyavi polAsADhe joge taddivasahiyayasUle ya |sohNminnlinnigumme rAyagihe muriya balabhadde / / 130 // zvetavyAM nagaryA polAse udyAne ASADhAkhya AcAryaH, yoga utpATite sati taddivasa eva hRdayazUle ca, utpanne mRta iti vAkyazeSaH, sa ca saudharme kalpe nalinigulme vimAne, samutpadyAvadhinA pUrvavRttAntamavagamya vineyAnAM yogAn sAritavAniti vAkyazeSaH, suralokagate tasminnavyaktamatAstadvineyA viharantorAjagRhe nagare maurye balabhadro rAjA, tena sambodhitA iti vAkyazeSaH, evamanyA api saGgrahagAthA svabuddhyA vyAkhyeyA iti / uktastRtIyo nihnavaH, caturthavyAcikhyAsayA''ha bhA0-vIsA do vAsasayA taiyA siddhiM gayassa viirss| sAmuccheiyadiTThI mihilapurIe samuppaNNA // 131 // viMzatyuttare dve varSazate tadA siddhiM gatasya vIrasya tato'trAntare sAmucchedikadRSTiH mithilApuryAM samutpanneti gAthArthaH / yathotpannA tathA pradarzayannAha bhA0- mihilAe lacchighare mahagirikoDiNNa Asamitte ya / NeuNiyANuppavAe rAyagihe khaMDarakkhA y||132|| jAnAti?, te bhaNanti- vayaM sAdhavaH, rAjA bhaNati- kathaM yUyaM zramaNAH?, yadavyaktAH parasparamapi na vandadhvam, yUyaM zramaNA vA cArikA vA? ahamapi zrAvako vA na vA?, tadA te saMbuddhA lajjitAH pratipannA nizzaGkitA jAtAH, tadA nirbharttitAH kharairmRdubhizca, saMbodhanArthAya yuSmAkaM mayedametadanurUpaM kRtam, muktAH kSAmitAzca / 0.3 upodghAtaniyuktiH, 0.3.7 saptamadvAram nihnvvktvytaa| niyukti: 783 nihnavamatAni, tdaadipurussgraamkaalaaH| bhASyaH 130-132 // 555 // Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0.3 upodghAta zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 556 // 0.3.7 saptamadvAram nihnvvktvytaa| niyukti: 783 nihnavamatAni, tdaadipurussgraamkaalaa:| bhASya: 132 mihilAe nayarIe lacchihare cetie mahAgirI AyariyANa koDiNNo nAma sIso Thito, tassa Asamitto sIso, so aNuppavAdapuvve neuNiyaM vatthu paDhati, tattha chiNNachedaNayavattavvayAe AlAvago jahA paDuppannasamayaneraiyA vocchijissaMti, evaM jAva vemANiyatti, evaM biiyAdisamaesu vattavvaM, ettha tassa vitigicchA jahA- jAyA savve paDuppannasamayasaMjAtA vocchijissaMti- 'evaM ca kato kammANuveyaNaM sukydukyaannNti?| uppAdANaMtarato savvassa vinnaassbbhaavaa||1||so evamAdi parUveMto guruNA bhaNio- 'eganayamaeNamiNaM suttaM vaccahi mA hu micchattaM / niravekkho sesANavi nayANa hidayaM viyaarehi||2|| nahi savvahA viNAso addhApajjAyamettaNAsaMmi / saparappajjAyA aNaMtadhammiNo vatthuNo juttA // 3 // aha suttAtotti matI NaNu suttesAsayaMpi niddittuN| vatthudavvaTThAe asAsayaM pjjvtttthaae||4||ttthvinn savvanAso samayAdivisesaNaM jato'bhihitaM / iharA Na savvanAse samayAdivisesaNaM juttaM // 5 // ' jAhe paNNaviovi necchati tAhe ugghADito, tato so samucchedaM vAgareMto kaMpillapuraM gato, tattha khaMDarakkhA nAma samaNovAsayA, te ya suMkapAlA, tehiM te AgamiellagA, tehiM te 0 mithilAyAM nagaryAM lakSmIgRhe caitye mahAgiryAcAryANAM koNDinyo nAma ziSyaHsthitaH, tasyAzvamitraH ziSyaH, so'nupravAdapUrve naipuNikaM vastu paThati, tatra chinnacchedanakavaktavyatAyAmAlApako yathA- pratyutpannasamayanairayikA vyucchetsyanti, evaM yAvadvaimAnikA iti, evaM dvitIyAdisamayeSvapi vaktavyam, atra tasya vicikitsA jAtA- yathA sarve pratyutpannasamayasaMjAtA vyucchetsyanti- evaM ca kutaH karmANuvedanaM sukRtaduSkRtAnAmiti / utpAdAnantaraM sarvasya vinAzasadbhAvAt // 1 // sa evamAdi prarUpayan guruNA bhaNitaH- ekanayamatenedaM sUtraM vrAjIrmA mithyaatvm| nirapekSaH zeSANAmapi nayAnAM hRdayaM vicAraya / / 2 / / na hi sarvathA vinaasho'ddhaapryaaymaatrnaashe| svaparaparyAyairanantadharmiNo vastuno yuktaH / / 3 / / atha sUtrAditi matirnanu sUtre zAzvatamapi nirdiSTam / vastu dravyArthatayA'zAzvata paryavArthatayA / / 4 / / tatrApi na sarvanAzaH samayAdivizeSaNaM yto'bhihitm| itarathA na sarvanAze samayAdivizeSaNaM yuktam // 5 // yadA prajJApito'pi necchati tadodghATitaH, tataH sa sAmucchedaM vyAkurvan kAmpIlyapura gataH, tatra khaNDarakSA nAma zramaNopAsakAH, te ca zulkapAlAH, taiste jJAtAH, taiste, // 556 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 557 // gahiyA, te mAreumAraddhA, te bhaNaMti bhayabhIyA- amhehiM suyaM jahA tubbhe sAvagA, tahAviete sAhU mAreha, te bhaNaMti-je te sAhU 0.3 upodghAtate vocchiNNA tujhaMceva siddhaMto esa, ato tubbhe aNNe kevi corA, te bhaNaMti- mA mAreha, evaM tehiM saMboDiyA paDivaNNA | niyuktiH, | 0.3.7 saptamasammattaM / ayaM gaathaarthH|| akSarANi tu kriyAdhyAhArataH svadhiyA jJeyAni / gatazcaturtho nihnavaH, sAmprataM paJcamamabhidhitsurAha dvAram nihnava___ bhA0- aTThAvIsA do vAsasayA taiyA siddhiM gayassa vIrassa / do kiriyANaM diTThI ullagatIre samuppaNNA // 133 // | vktvytaa| niyukti: 783 aSTAviMzatyadhike dve varSazate tadA siddhiM gatasya vIrasya, atrAntare dvaikriyANAM dRSTiH ullukAtIre samutpanneti gAthArthaH / yathA - nihnavamatAni, samutpannA tathA nidarzanAyAha tadAdipuruSa graamkaalaaH| bhA0- NaikheDajaNava ulluga mahagiridhaNagutta ajagaMge y| kiriyA dorAyagihe mahAtavo tiirmnninnaae||134|| bhASyaH / ullakA nAma nadI, tIe uvalakkhiojaNavatovi soceva bhaNNai, tIse ya nadIe tIre egaMmikheDaThANaM, bIyaMmi ullagAtI 133-134 nagaraM, aNNe taM ceva kheDaM bhaNaMti, tattha mahAgirINa sIso dhaNagutto nAma, tassavisIso gaMgo nAma Ayario, so tIse nadIe pubvime taDe, AyariyA se avarime taDe, tato so sarayakAle AyariyaM vaMdao uccalio, so ya khallADo, tassa ullagaM ndi| uttaraMtassa sA khallI uNheNa Dajjhai, hiTThA ya sIyaleNa pANieNa sItaM , tato so ciMtei- sutte bhaNiyaM jahA egA kiriyA - gRhItAH, te mArayitumArabdhAH, te bhaNanti bhayabhItAH- asmAbhiH zrutaM yathA yUyaM zrAvakAH, tathApi etAn sAdhUna mArayatha, te bhaNanti- ye te sAdhavaste vyucchinnA yuSmAkameva siddhAnta eSaH, ato yUyamanye ke'pi caurAH, te bhaNanti- mA mImarata, eva taiH saMbodhitAH pratipannAH smyktvm| 0 ullakAnAmnI nadI, tayopalakSito janapado'pi sa eva bhaNyate, tasyAzca nadyAstIra ekasmin kheTasthAnam, dvitIye ullUkAtIraM nagaram, anye tadeva kheTamiti bhaNanti, tatra mahAgirINAM ziSyo dhanagupto nAma, tasyApi ziSyo gaGgo nAmAcAryaH, sa tasyA nadyAH paurastaye tIre, AcAryAstasya pAzcAtye taTe,tataH sa zaratkAle AcArya vanditumuccalitaH, sa ca khalvATaH, tasyollakA nadImuttarataH sA khalatiruSNena dahyate, adhastAcca zItalena pAnIyena zItam, tataH sa cintayati- sUtre bhaNitaM yathA ekA kriyA // 557 // Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 558 // vedijjai-sItA usiNAvA, ahaM ca dokiriyAo veemi, ato do'vi kiriyAo egasamaeNa vedijaMti, tAhe AyariyANa 0.3 upoddhAtasAhai, tAhe bhaNio-mA ajjo! evaM pannavehi, natthi egasamaeNa do kiriyAo vedijaMti, jato samaomaNo ya suhamA Na niyuktiH, 0.3.7 saptamalakkhijaMti utpalapatrazatavedhavat, evaM so paNNavito'vi jAhe na paDivajjai tAhe ugghADito, so hiMDato rAyagihaM gato, dvAram nihnavamahAtavo tIrappabhe nAma pAsavaNe, tattha maNiNAgo nAma nAgo, tassa cetie ThAti, so tattha parisAmajhe kaheti- jahA vktvytaa| niyukti: 783 egasamaeNa do kiriyAo vedijaMti, tato maNinAgeNa bhaNiyaM tIse parisAe majjhe- are duTThasehA! kIsa eyaM apaNNavaNaM nihavamatAni, paNNavesi?, ettha ceva ThANe ThieNa bhagavatA vaddhamANasAmiNA vAgariyaM-jahA ega kiriyaM vedeti, tumaMtesiM kiM laTThatarao tadAdipuruSa graamkaalaaH| jAo?, chaDDehi eyaM vAdaM, mA te doseNAsehAmi-maNinAgeNAraddho bhayovavattipaDibohio vottuM / icchAmo gurumUlaM gaMtUNa bhASya: 135 tato pddikkNto||1||tti gAthArthaH / / gataH paJcamo nihnavaH, SaSThamadhunopadarzayannAha bhA0-paMcasayA coyAlA taiyA siddhiM gayassa viirss| purimaMtaraMjiyAe terAsiyadiTThI uvavaNNA // 135 // paJca varSazatAni catuzcatvAriMzadadhikAni tadA siddhiMgatasya vIra(graMthAgraM 8000)sya, atrAntare puryantaraJjikAyAm, anusvAro'lAkSaNikaH, trairAzikadRSTirutpanneti gaathaarthH|| kathamutpanneti pradarzyate - tatra - vedyate- zItoSNA vA, ahaM ca dve kriye vedayAmi, ato dve api kriye ekasamayena vedyete, tadA''cAryebhyaH kathayati, tadA bhaNitaH- mA Arya! evaM prajIjJapaH, nAsti (etat yat) ekasamayena dve kriye vedyete, yataH samayo manazca sUkSme na lakSyete, evaM sa prajJApito'pi yadA na pratipadyate tadodghATitaH, sa hiNDamAno rAjagRhaM gataH, mahAtapa // 558 // stIraprabhaM nAma prazravaNam, tatra maNinAgo nAma nAgaH, tasya caitye tiSThati, sa tatra parSanmadhye kathayati- yathA ekasamayena dve kriye vedyete, tato maNinAgena bhaNitaM tasyAH parSado38 8madhye-are duSTazaikSa! kathametAmaprajJApanAM prajJApayasi?, atraiva sthAne sthitena bhagavatA vardhamAnasvAminA vyAkRtaM- yathaikAM kriyAM vedayati, tvaM tebhyaH kiM laSTataro jAtaH?,8 tyajainaM vAdam, mA tvAM(te) doSeNa zikSayAmi- maNinAgenArabdho bhayopapattipratibodhita uktvA / icchAmaH (iti)gurumUlaM gatvA tataH prtikraantH||1|| Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 559 // 0.3 upodvAtaniyuktiH, 0.3.7 sAlamadvAram nivvktvytaa| niyukti: 783 ___ bhA0- purimaMtaraMji bhUyaguha balasiri sirigutta rohagutte ya / parivAyapoTTasAle ghosaNapaDisehaNA vaae||136|| snggrhgaathaa| asyAzca kathAnakAdartho'vaseyaH, taccedaM- aMtaraMjiyA nAma purI, tattha bhUyaguhaM nAma cetiyaM, tattha siriguttA nAma AyariyA ThitA, tattha balasirI nAma rAyA, tesiM siriguttANaM therANaM saDiyaro rohautto nAma sIso, aNNagAme Thitao, tato so uvajjhAyaM vaMdao eti, ego ya parivAyao poTeM lohapaTTaeNa baMdhiuM jaMbusAlaM gahAya hiMDai, pucchito bhaNai- nANeNa poTTaphuTTai to lohapaTTeNa baddhaM, jaMbuDAlaMca jahA ettha jaMbUdIveNatthi mama paDivAditti, tato teNa paDahato NINAvito- jahA suNNA parappavAdA, tassa logeNa poTTasAlo ceva nAmaM kataM, so paDahato rohagutteNa vArio, ahaM vAdaM demitti, tato so paDisehitto gatA AyariyasagAsaM, Aloei- evaM mae paDahato viNivArio, AyariyA bhaNaMti- duhu kayaM, jato so vijjAbaliyo, vAde parAjito'vi vijAhiM uvaTThAitti tassa imAo satta vijjAo, taMjahA__ bhA0-vicchuya sappe mUsaga miI varAhI ya kaaypoaaii| eyAhiM vijAhiM so uparivvAyao kuslo||137|| tatra vRzciketi vRzcikapradhAnA vidyA gRhyate, sarpati sarpapradhAnA, mUsaga tti mUSakapradhAnA, tathA mRgI nAma vidyA, mRgIrUpeNo| 0 antaraJjikA nAma purI, tatra bhUtaguhaM nAma caityam, tatra zrIguptA nAma AcAryAH sthitAH, tatra balazrI ma rAjA, teSAM zrIguptAnAM sthavirANAM atizrAddho rohagupto nAma ziSyaH, anyagrAme sthitaH, tataH sa upAdhyAyaM vanditumAyAti, ekazca parivrAT lohapaTTenodaraM baddhA, jambUzAlAM gRhItvA hiNDate, pRSTo bhaNati- jJAnenodaraM sphuTati tat : lohapaTTena baddham, jambUzAkhAM ca yathA'tra jambUdvIpe nAsti mama prativAdIti, tatastena paTaho niSkAzito- yathA zUnyAH parapravAdAH, tasya lokena poTTazAla eva nAma kRtam, sa paTaho rohaguptena vAritaH, ahaM vAdaM dadAmIti, tataH sa pratiSidhya gata AcAryasakAzam, Alocayati- evaM mayA paTaho vinivAritaH, AcAryA bhaNanti- duSTa kRtam, yataH sa vidyAbalI, vAde parAjito'pi vidyAbhiruttiSThate, tasyemAH sapta vidyAH, tadyathA- * saddhiM ego| tdaadipurussgraamkaalaa| bhASyaH 136-137 // 559 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 560 // paghAtakAriNI, evaM vArAhI ca, kAgapotti tti-kAkavidyA, potAkIvidyA ca, potAkyaH sakunikA bhaNyante, etAsu vidyAsu, 0.3 upodghAtaetAbhirvA vidyAbhiH sa parivrAjakaH kuzala iti gaathaarthH| so bhaNai-kiM sakkA ettAhe nilukkiuM?, tato so AyarieNa niyukti:, 0.3.7 saptamabhaNio-paDhiyasiddhAu imAu satta paDivakkhavijAo geNha, taMjahA dvAram nihnava__ bhA0- morI nauli birAlI vagghI sIhI ulUgi ovaaii| eyAo vijAogeNha privaaymhnniio||138|| vktvytaa| niyukti: 783 morI nakulI birAlI vyAghrI siMhI ca ulUkI ovAi tti olAvayapradhAnA, etA vidyA gRhANa parivrAjakamathinya iti gAthArthaH / / nihnavamatAni, rayaharaNaMca se abhimaMteuM diNNaM, jai annapi uThei to rayaharaNaM bhamADijjAsi, to ajeyo hohisi, iMdeNAvi saktihisino tadAdipuruSajetuM, tAhe tAo vijAo gahAya gao sabhaM, bhaNiyaM ca'NeNa- esa kiM jANati?, eyassa ceva puvvapakkho hou, parivvAo graamkaalaaH| bhASyaH 138 ciMtei-ee niuNA to eyANa ceva siddhataM geNhAmi, jahA- mama dorAsI, taMjahA-jIvA ya ajIvA ya, tAhe iyareNa ciMtiyaMeteNa amha ceva siddhaMto gahio, teNa tassa buddhiM paribhUya tinni rAsI ThaviyA- jIvA ajIvA nojIvA, tattha jIvA saMsAratthA, ajIvA ghaDAdi, nojIvA ghiroliyAchinnapucchAI, diTuMto daMDo, jahA daMDassa AdimajhaM aggaM ca, evaM savve 0sa bhaNati- kiM zakyA adhunA nilAtuM?, tataH sa AcAryeNa bhaNitaH- paThitasiddhA imAH sapta pratipakSavidyAM gRhANa, tadyathA-10 rajoharaNaM ca tasmAyabhimantrya dattam, yadyanyadapi uttiSThate tadA rajoharaNaM bhrAmayestato'jayyo bhaviSyasi, indreNApi zakSyase no jetum, tadA tA vidyA gRhItvA gataH sabhAma, bhaNitaM cAnena-eSa kiM jAnAti?, etasyaiva pUrvapakSo bhavatu, paritrAT cintayati- ete nipuNAstata eteSAmeva siddhAntaM gRhNAmi, yathA mama dvau rAzI, yadyathA- jIvAzca ajIvAzca, tadA itareNa 8 jAvAca, tadA itrnn8||560|| cintitaM- etenAsmAkameva siddhAnto gRhItaH, tena tasya buddhiM paribhUya trayo rAzayaH sthApitAH-jIvA ajIvA nojIvAH, tatra jIvAH saMsArasthAH, ajIvA ghaTAdayaH,8 nojIvA gRhakokilAchinnapucchAdayaH, dRSTAnto daNDaH, yathA daNDasyAdimadhyamagraM ca, evaM sarve 8 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 561 // bhAvA tivihA, evaM so teNa nippaTThapasiNavAgaraNo kao, tAhe so parivAyao ruTTho vicchue muyai, tAhe so tesiM paDivakkhe | 0.3 upoddhAtamore muyai, tAhe tehiM haehiM viMchiehi pacchA sappe muyai, iyaro tesiM paDighAe naule muyai, tAhe uMdure tesiM majjAre, mie tesiM | niyuktiH, 0.3.7 saptamavagghe, tAhe sUyare tesiM sIhe, kAle tesiM uluge, tAhe poyAgIM muyai tesiM olAI, evaM jAhe na tarai tAhe gaddabhI mukkA, teNa ya. dvAram nihnavasA rayaharaNeNa AhayA, sA parivAyagassa uvari charittA gayA,tAhe so parivAyago hIlijaMto nicchUDho, tato so parivAyagaM vktvytaa| parAjiNittA gao AyariyasagAsaM, Aloei-jahA jio evaM, AyariyA Aha-kIsa tae uDhieNana bhaNiyaM?- nasthiti niyukti: 783 nihnavamatAni, tinni rAsI, eyassa mae buddhiM paribhUya paNNaviyA, iyANipi gaMtuMbhaNAhi, so necchai, mA me ohAvaNA houtti, puNo puNo tadAdipuruSabhaNiobhaNai-ko vA ettha doso? jai tinni rAsI bhaNiyA, asthi ceva tinni rAsI, AyariyA Aha-ajjo! asabbhAvo graamkaalaaH| bhASyaH138 titthagarassa AsAyaNA ya, tahAvi na paDivajjai, tato so AyarieNa samaM vAyaM laggo, tAhe AyariyA rAulaM gayA bhaNaMtiteNa mama sisseNa avasiddhaMto bhaNio, amhaM duve ceva rAsI, iyANiM so vipaDivanno, to tubbhe amhaM vAyaM suNeha, paDissuyaM bhAvAstrividhAH, evaM sa tena niSpRSTapraznavyAkaraNaH kRtaH, tadA sa parivrAT ruSTo vRzcikAn muJcati, tadA sa teSAM pratipakSAn mayUrAn muJcati, tadA tairhateSu vRzcikeSu / pazcAtsarpAn muzcati, itarasteSAM pratighAtAya nakulAn muJcati, tadondurAn teSAM mArjArAn, mRgAn teSAM vyAghrAn, tadA zUkarAn teSAM siMhAn, kAkAMsteSAmulUkAn, tadA potAkyastAsAmolavakAn , evaM yadA na zaknoti tadA gardabhI muktA, tena ca sA rajoharaNenAhatA, sA parivrAja upari haditvA gatA, tadA sa parivrAT hIlyamAno niSkAzitaH, tataH sa parivrAjakaM parAjitya gata AcAryasakAzam, Alocayati- yathA jita evam , AcAryA AhaH- kathaM tadottiSThatA na bhaNitaM-na santi rAzayastraya iti, etasya buddhiM paribhUya mayA prajJApitAH, idAnImapi gatvA bhaNa, sa necchati, mA me'pabhrAjanA bhUditi, punaH punarbhaNito bhaNati- ko vA'tra doSaH? yadi trayo rAzayo bhaNitAH,8 // 561 // santyeva trayo rAzayaH, AcAryA AhuH- Arya! asaddhAvastIrthakarasyAzAtanA ca, tathApi na pratipadyate, tataH sa AcAryeNa samaM vAdaM (kA) lagnaH, tadA AcAryA rAjakulaM gatA bhaNanti- tena mama ziSyeNApasiddhAnto bhaNitaH, asmAkaM dvau eva rAzI, idAnIM sa vipratipannaH, tat yUyamAvayorvAdaM zRNuta, pratizrutaM - Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 562 // | 0.3 upodghAtaniyuktiH, 0.3.7 saptamadvAram nihnvvktvytaa| niyukti: 783 nihnavamatAni, tdaadipurussgraamkaalaaH| bhASya:139 rAiNA, tato tesiM rAyasabhAe rAyapurao AvaDiyaM, jahegadivasaM uTThAya 2 chammAsA gayA, tAhe rAyA bhaNai- mama rajjaM avasIdati, tAhe AyariehiM bhaNiyaM- icchAe mae ecciraM kAlaM dhario, ettAhe pAsaha kallaM divasaM Agae nigiNhAmi, tAhe pabhAe bhaNai- kuttiyAvaNe parikkhijjau, tattha savvadavvANi atthi, ANeha jIve ajIve nojIve ya, tAhe devayAe jIvA ajIvA ya diNNA, nojIvA natthi, evamAdicoyAlasaeNaM pucchANaM nigghio|| amumevArthamupasaMharannAha__ bhA0- sirigutteNa'vi chalugo chammAse kaDDiUNa vAya jio| AharaNakuttiyAvaNa coyAlasaeNa pucchANaM // 139 // nigadasiddhA, navaraM coyAlasayaM- teNa roheNa chammUlapayatthA gahiyA, taMjahA- davvaguNakammasAmannavisesA cha?o ya samavAo, tattha davvaM navahA, taMjahA- bhUmI udayaM jalaNo pavaNo AgAsaM kAlo disA appao maNo yatti, guNA sattarasa, taMjahA-rUvaM raso gaMdho phAso saMkhA parimANaM puhuttaM saMogo vibhAgo parAparattaM buddhI suhaM dukkhaM icchA doso payatto ya, kamma paMcadhA- ukkhevaNaM avakhevaNaM AuMcaNaM pasAraNaMgamaNaMca, sAmaNNaM tivihaM-mahAsAmaNNaM 1sattAsAmaNNaM tripadArthasadbuddhikAri 2sAmaNNaviseso dravyatvAdi3, anye tvevaM vyAkhyAnayanti-tripadArthasatkarI sattA, sAmaNNaM dravyatvAdi, sAmanaviseso rAjJA, tatastayo rAjasabhAyAM rAjapurata ApatitaH (vAdaH), yathaiko divasastathotthAya 2 SaNmAsI gatA, tadA rAjA bhaNati- mama rAjyaM avasIdati, tadAcANitaMicchayA mayeyaciraM kAlaM dhRtaH, adhunA pazyata kalye divase Agate nigRhNAmi, tadA prabhAte bhaNati- kutrikApaNe parIkSyatAm, tatra sarvadravyANi santi, Anaya jIvAn ajIvAn nojIvAMzca, tadA devatayA jIvA ajIvAzca dattA, nojIvA na santi, evamAdicatuzcAtvAriMzena zatena pRcchAnAM nigRhiitH| OM catuzcatvAriMzaM zataM- tena rohaguptena SaT mUlapadArthA gRhItAH, tadyathA- dravyaguNakarmasAmAnyavizeSAH SaSThazca samavAyaH, tatra dravyaM navadhA, tadyathA- bhUmirudakaM jvalanaH pavana AkAzaM kAlo dik AtmA manazceti, guNAH saptadaza, tadyathA- rUpaM raso gandhaH sparzaH saMkhyA parimANaM pRthaktvaM saMyogo vibhAgaH paratvamaparatvaM buddhiH sukhaM duHkhamicchA dveSaH prayatnazca karma paJcadhAutkSepaNamavakSepaNamAkuJcanaM prasAraNaM gamanaM ca, sAmAnyaM trividhaM- mahAsAmAnyaM sattAsAmAnyaM sAmAnyavizeSaH, sAmAnyaM sAmAnyavizeSaH // 562 // Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 563 // pRthivItvAdi, visesA aMtA (aNaMtA ya), ihapaccayaheU ya samavAo, ee chattIsaM bheyA, ettha ekkakke cattAri bhaMgA bhavaMti, taMjahA- bhUmI abhUmI nobhUmI noabhUmI, evaM savvattha, tattha kuttiyAvaNe bhUmI maggiyA leTuo laddho, abhUmIe pANiyaM, nobhUmIe jalAyeva tu no rAzyantaram, noabhUmIe leTThae ceva evaM savvattha / / Aha ca bhASyakAra:- jIvamajIvaM dAuMNojIvaM jAio puNo ajIvaM dei carimaMmi jIvaM na uNojIvaMsajIvadalaM tato niggahio chalUgo, guruNA se khelamallo matthae bhaggo, tato niddhADio, gurUvi pUtio Nagare ya gosaNayaM kayaM- vaddhamANasAmI jayaitti // amumevArthamupasaMharannAha bhA0- vAe parAjio so nivisao kArio nariMdeNaM / ghosAviyaM ca Nagare jayai jiNo vaddhamANotti // 140 // 8 nigadasiddhA, teNAvi sarakkharaDieNaMceva vaisesiyaM paNIyaM,taMca aNNamaNNehiM khAINIyaM, taM colUyapaNIyanti vuccai, jao so gotteNolUo Asi // gataH SaSTho nihnavaH, sAmprataM saptamaM pratipAdayitumAha bhA0- paMcasayA culasIyA taiyA siddhiM gayassa vIrassa / abaddhiyANa diTThI dasapuranayare samuppaNNA // 141 // paJca varSazatAni caturazItyadhikAni tadA siddhiM gatasya vIrasya, tato'baddhikadRSTiH dazapuranagare samutpanneti gaathaarthH||kthmutpnnaa?, tatrAryarakSitavaktavyatAyAM kathAnakaMprAyaH kathitameva, yAvadgoSThAmAhilaH pratyuccArake karmabandhacintAyAM karmodayAdabhiniviSTo vizeSA antyA (anantyAzca), ihapratyayahetuzca samavAyaH, ete SaTtriMzat bhedAH, atraikaikasmin catvAro bhaGgA bhavanti, tadyathA- bhUmirabhUmirnobhUmi!abhUmiH, evaM sarvatra, tatra kutrikApaNe bhUmirmArgitA leSTurdattaH, abhUmeH (mArgaNe) pAnIyam, nobhUmerjalAyeva, noabhUmerleSTureva, evaM sarvatra / jIvamajIvaM dattvA nojIvaM yAcitaH punrjiivm|| dadAti carame jIvaM natu no jIvaM sajIvadalam // 1 // tato nigRhItaH SaDulUkaH, guruNA tasya mastake zleSmakuNDikA bhagnA, tato nirdhATitaH gururapi pUjito, nagare ca ghoSaNaM kRtaM- vardhamAnasvAmI jytiiti| 0 tenApi svabhasmakharaNTitenaiva vaizeSikaM praNItam, taccAnyAnyaiH khyAtiM nItam, taccolUkapraNItamityucyate, yataH sa gotreNolUka aasiit| bhASyagatA daza gAthA atra / 0.3 upoddhAtaniyuktiH, 0.3.7 saptamadvAram nihnvvktvytaa| niyukti: 783 nihnavamatAni, tdaadipurussgraamkaalaaH| bhASyaH 140-141 // 563 // Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 564 // vipratipanna iti / tathA ca kathAnakAnusandhAnAya prAguktAnuvAdaparAM saGgrahagAthAmAha bhA0- dasapure nagarucchughare antrkkhiypuusmitttiygNc|gotttthaamaahil navamaTThamesu pucchA ya viNjhss||142|| iyamarthataH prAgvyAkhyAtaiveti na vivriyate, prakRtasambandhastu-viMjho aTThame kammappavAyapuvve kammaM parUveti, jahA kiMci kammaMjIvapadesehiM baddhamattaM kAlantaraTThitimapappa vihaDai zuSkakuDyApatitacUrNamuSTivat, kiMci puNa baddhaM puDhaM ca kAlaMtareNa vihaDai, ArdralepakuDyo sasnehacUrNavat, kiMci puNa baddhaM puDhe nikAiyaM jIveNa saha egattamAvannaM kAlAntareNa veijjaitti // evaM zrutvA goSThAmAhila Aha-nanvevaM mokSAbhAvaH prasajyate, kathaM?,jIvAt karma na viyujyate, anyo'nyAvibhAgabaddhatvAt, svapradezavat, tasmAdevamiSyatAM bhA0- puTTho jahA abaddho kaMcuiNaM kaMcuo smnnei| evaM puTThamabaddhaM jIvaM kammaM samannei // 143 // spRSTo yathA'baddhaH kaJcukinaM puruSaM kaJcakaH samanveti samanugacchati, evaM spRSTramabaddhaM karma jIvaM samanveti, prayogazca-jIvaH karmaNA spRSTo na ca badhyate, viyujyamAnatvAt, kaJcakeneva tadvAniti gaathaarthH| evaM goTThAmAhileNa bhaNite viMjheNa bhaNiyaM- amhaM evaM ceva guruNA vakkhANiyaM goTThAmAhileNa bhaNiyaM-soya Na yANati, kiM vakkhANei?, tAhe so saMkio samANo gao pucchiuM, mA mae annahA gahiyaM haveja, tAhe pucchio so bhaNai-jahA mae bhaNiyaMtahA tumaevi avagayaM tahevedaM, tato viMjheNa Ovindhyo'STame karmapravAdapUrve karma prarUpayati, yathA kizcitkarma jIvapradezairbaddhamAtraM kAlAntarasthitimaprApya pRthagbhavati kizcitpunarbaddhaspRSTaM (spRSTabaddha) ca kAlAntareNa 8 * pRthagbhavati, kizcitpunarbaddhaspRSTaM (spRSTabaddha) nikAcitaM jIvena sahaikatvamApannaM kAlAntareNa vedyata iti / 0 evaM goSThamAhilena bhaNite vindhyena bhaNitaM asmAkamevameva | guruNA vyAkhyAtam, goSThamAhilena bhaNitaM- sa ca na jAnAti, kiM vyAkhyAnayati?, tadA sa zaGkitaH san gataH praSTum, mA mayA'nyathA gRhItaM bhUd, tadA pRSTaH sa bhaNatiyathA mayA bhaNitaM tathA tvayApi avagatam, tathaivedam, tato vindhyena , 0.3 upodghAtaniyuktiH, 0.3.7 saptamadvAram nihnvvktvytaa| niyukti: 783 nihnavamatAni, tdaadipurussgraamkaalaaH| bhASyaH 142-143 // 564 // Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0.3 upoddhAtaniyuktiH, 0.3.7 saptama zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 565 // mAhilavuttaMto kahio, tato gururbhaNati- mAhilabhaNitI micchA, kahaM! yaduktaM- jIvAt karma na viyujyata ityAdi, atra pratyakSavirodhinI pratijJA, yasmAdAyuSkakarmaviyogAtmakaM maraNamadhyakSasiddhamiti, heturapyanaikAntikaH, anyo'nyAvibhAgasambaddhAnAmapi kSIrodakAdInAmupAyato viyogadarzanAt, dRSTAnto'pi na sAdhanadharmAnugataH, svapradezasya yuktatvAsiddheH, tAdrUpyeNAnAdirUpatvAdbhinnaM ca jIvAt karmeti, tathA yaccoktaM- 'jIvaH karmaNA spRSTo na badhyata ityAdi' atrApi kiM pratipradezaMspRSTo nabhaseva uta tvaGmAtre kaJcakeneva, yadi pratipradezaM dRSTAntadAAntikayorasAmyam, kaJcakena pratipradezamaspRSTatvAt, atha tvagmAtre spRSTa iti, tato nApAntarAlagatyanuyAyi karma, paryantamAtravarttitvAd, bAhyAGgamalavat, evaM ca sarvo jIvo mokSabhAk, karmAnugamarahitatvAt, muktavat, tathA'ntarvedanA'bhAvaprasaGgaH, tannimittakAbhAvAt, siddhasyeva, na ca bhinnadezasyApi vedanAhetutvaM yujyate,zarIrAntaragatenAtiprasaGgAt, naca svakRtatvaM nibandhanam, atrAntarvartipradezAnAM karmayogarahitAnAM kartRtvAnupapatteH, tasmAd yat kiJcidetaditi / evaM geNhiUNa so viMjheNa bhaNito- evaM AyariyA bhaNaMti, tato so tuNhikko Tio ciMtei- samappau to khoDehAmi, annayA navame puvve sAhUNa paccakkhANaM vaNNijjai, jahA- pANAivAyaM paccakkhAmi jAvajIvAe ityAdi, goSThAmAhilo bhaNati- naivaM sohaNaM, kiM tarhi? bhA0- paccakkhANaM seyaM aparimANeNa hoi kAyavvaM / jesiMtu parImANaM taMduTuM AsasA hoii||144|| vktvytaa| niyukti: 783 nihnavamatAni, | tdaadipurussgraamkaalaaH| bhASyaH144 // 565 // mAhilavRttAntaH kathitaH, tato gururbhaNati- mAhilabhaNitirmithyA, kathaM? 0 evaM gRhItvA sa vindhyena bhaNitaH- evamAcAryA bhaNanti, tataH sa tUSNIkaH sthitazcintayati- samApyatAM tataH skhalayiSyAmi, anyadA navame pUrva sAdhUnAM pratyAkhyAnaM varNyate, yathA prANAtipAtaM pratyAkhyAmi yAvajjIvam, naivaM zobhanam / Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0.3 upoddhAtaniyuktiH, 0.3.7 saptamadvAram nihnvvktvytaa| | niyukti: 783 nihnavamatAni, tdaadipurussgraamkaalaaH| bhASyaH 144 zrIAvazyaka pratyAkhyAnaM zreyaH, aparimANena kAlAvadhiM vihAya kartavyam, evaM kriyamANaM zreyo bhavati, yeSAM tu parimANaM pratyAkhyAne tat niyukti tyAkhyAnaM duSTa azobhanam, kimiti?, yatastatra AsasA hoi tti anusvAralopAdAzaMsA bhavati, prayogazca-yAvajjIvakRtAbhASyazrIhAri0 vadhipratyAkhyAnamAzaMsAdoSaduSTam, parimANaparicchinnAvadhitvAt, zvaH sUryodayAt parata: pArayiSyAmItyupavAsapratyAkhyAnavat, vRttiyutam tasmAdaparimANameva pratyAkhyAnaM zreyaH, AzaMsArahitatvAt, tIritAdivizuddhopavAsAdivaditi gaathaarthH|| evaM pannaveMto viMjheNa bhAga-2 // 566 // bhaNio-na hoti eyaM evaM jaM tume bhaNiyaM, suNa, etthaMtaraMmi ya jaMtassa avasesaM navamapuvvassa taMsamattaM, tato so abhiniveseNa pUsamittasayAsaM ceva gaMtUNa bhaNai- aNNahA AyariehiM bhaNiyaM annahA tumaM paNNavesi // upanyastazcAnena tatpurataH svapakSaH, tatrA''cArya Aha-nanu yaduktaM bhavatA- 'yAvajIvaM kRtAvadhipratyAkhyAnamAzaMsAdoSaduSTamityAdi' etadayuktam, yataH kRtapratyAkhyAnAnAMsAdhUnAM nAzaMsA-mRtAH seviSyAma iti, kintu mRtAnAM devabhave mA bhUvratabhaGga iti kAlAvadhikaraNam, aparimANapakSe tu bhUyAMso doSAH, kathaM?, aparimANamiti ko'rthaH?, kiM yAvacchaktiH uta anAgatAddhA AhozvidaparicchedaH?, yadi yAvacchaktirasti, evaM sati zaktimitakAlAvadhyupagamAdasmanmatAnuvAda eva, AzaMsAdoSo'pi kAlpanikastulyaH, anAgatAddhApakSe'pi bhavAntare'vazyaMbhAvI vratabhaGgaH, aparicchedapakSe'pi kAlAniyamAt vratabhaGgAdayo doSA iti| evaM AyariehiM bhaNie na paDivajai, tato je'vi aNNagacchellayA therA bahussuyA te pucchiyA bhaNaMti- ettiyaM ceva, tato so P OevaM prajJApayan vindhyena bhaNitaH na bhavatyetat evaM yattvayA bhaNitam, zRNu, atrAntare ca yattasyAvaziSTaM navamapUrvasya tatsamAptam, tataH so'bhinivezena puSpamitrasakAzameva lagatvA bhaNati- anyathA''cAryabhaNitamanyathA tvaM prjnyaapysi| evamAcAryairbhaNite na pratipadyate, tato ye'pi anyagacchIyAH sthavirA bahuzrutAste pRSTA bhaNanti- etAvadeva, tataH sa. // 566 // Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 567 // bhaNati-tubbhe kiMjANaha?, titthagarehiM ettiyaM bhaNiyaM jahA'haM bhaNAmi, te bhaNaMti-tumaMna yANasi, mA titthagare AsAehi, 0.3 upodghAtajAhena ThAi tAhe saMghasamavAokao, tatosavvasaMgheNa devayAe kAussaggo kaojA bhaddiyA sA AgayA bhaNati-saMdisahatti, niyuktiH, 0.3.7 saptamatAhe sA bhaNiyA- vacca titthagaraM puccha-kiM jaM goTThAmAhilo bhaNati taM saccaM kiM jaM dubbaliyApUsamittappamuho saMghotti, tAhe dvAram nihnavasAbhaNai- mama aNuggahaM deha kAusaggaMgamaNApaDighAyanimittaM, tao ThiyA kAussaggaM, tAhe sA bhagavaMtaM pucchiUNa AgayA . vktvytaa| niyukti: 783 bhaNati- jahA saMgho sammAvAdI, iyaro micchAvAdI, nilao esa sattamao, tAhe so bhaNati- esA appiDDiyA varAI, kAla nihnavamatAni, eyAe sattI gaMtUNaM?, tovina saddahai, tAhe saMgheNa bajjho kao, tato so aNAloiyapaDikvaMto kaalgto| gataH saptamo. tadAdipuruSanihnavaH, bhaNitAzca dezavisaMvAdino nihnavAH, sAmpratamanenaiva prastAvena prabhUtavisaMvAdino boTikA bhaNyante, tatra kadaite graamkaalaaH| bhASya: 145 saJjAtA iti pratipAdayannAha bhA0- chavvAsasayAiM navuttarAI taiyA siddhiM gayassa viirss| to boDiyANa diTThIrahavIrapure samuppaNNA // 145 // nigadasiddhaiva, tatra yathA boTikAnAM dRSTirutpannA tathA saMgrahagAthayopadarzayannAha bhaNati- yUyaM kiM jAnItha, tIrthakarairetAvadbhaNitaM yathA'haM bhaNAmi, te bhaNanti- tvaM na jAnAsi, mA tIrthakarAn AzAtaya, yadA na tiSThati tadA saGghasamavAyaH kRtaH, tataH sarvasaGkena devatAyAH kAyotsargaH kRto, yA bhadrikA sA AgatA bhaNati- saMdizateti, tadA sA bhaNitA- vraja tIrthakara pRccha- kiM yat goSThamAhilo bhaNati tatsatyaM kiM yadurbalikApuSpamitrapramukhaH saGgha iti?, tadA sA bhaNati- mamAnugrahaM datta kAyotsargaM gamanApratighAtanimittam, tataH sthitAH kAyotsargam, tadA sA bhagavantaM pRSTvA // 567 // / AgatA bhaNati- yathA saGghaH samyagvAdI, itaro mithyAvAdI, nihnava eSa saptamakaH, tadA sa bhaNati- eSA'lparddhikA varAkI kaitasyAH zaktirgantum, tato'pi na zraddadhAti, tadA saGkena bAhyaH kRtaH, tataH so'nAlocitapratikrAntaH kaalgtH| Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 568 // 0.3 upodghAtaniyuktiH, 0.3.7 saptamadvAram nihnvvktvytaa| niyukti: 783 nihnavamatAni, tdaadipurussgraamkaalaaH| bhASya:146 - bhA0- rahavIrapuraM nayaraM dIvagamujANa ajjakaNhe y| sivabhUissuvahiMmi ya pucchA therANa kahaNA y||146 // rahavIrapura nagaraM, tattha dIvagamujANaM, tattha ajjakaNhANAmAyariyA samosaDhA, tattha ya ego sahassamallo sivabhUtI nAma, tassa bhajjA, sA tassa mAyaM vaDDei-tujjha putto divase 2 aDaratte ei, ahaM jaggAmi chuhAtiyA acchAmi, tAhe tAe bhaNNati-mA dAraM dejAhi, ahaM ajja jaggAmi, sA pasuttA, iyarA jaggai, aDDarate Agao bAraM maggai, mAyAe aMbADio-jattha eyAe velAe ugghADiyANi dArANi tattha vacca, so niggao, maggaMteNa sAhupaDissao ugghADio diTTho, vaMdittA bhaNati-pavvAveha maM, te necchaMti, sayaM loo kao, tAhe se liMgaM diNNaM, te vihriyaa| puNo AgayANaM raNNA kaMbalarayaNaM se diNNaM, AyarieNa kiM eeNa jatINaM?, kiM gahiyaMti bhaNiUNa tassa aNApucchAe phAliyaM nisijjAo ya kayAo, tato ksaaiio| annayA jiNakappiyA vaNijjaMti, jahA-'jiNakappiyA ya duvihA pANIpAyA paDiggahadharA ya / pAuraNamapAuraNA ekkekkA te bhave duvihaa||1|| dugatigacaukkapaNagaM navadasaekkAraseva bArasagaM / ee aTTha vikappA jiNakappe hoMti uvahissa // 2 // kesiMci 0 rathavIrapura nagaram, tatra dIpakAkhyamudyAnam, tatra AryakRSNA nAmAcAryAH samavasRtAH, tatra caikaH sahasramallaH zivabhUtirnAma, tasya bhAryA, sA tasya mAtaraM kalahayati- tava putro divase divase'rdharAtre AyAti, ahaM jAgarmi kSudhArditA tiSThAmi, tadA tayA bhaNyate- mA dAraM pidhAH, ahamadya jAgarmi, sA prasuptA, itarA jAgarti, ardharAtre Agato dvAraM mArgayati, mAtrA nirbhartsataH- yatraitasyAM velAyAmudghATitAni dvArANi tatra vraja, sa nirgataH, mArgayatA sAdhupratizraya udghATito dRSTaH, vanditvA bhaNati- pravrAjayata mAma, te necchanti, svayaM locaH kRtaH, tadA tasmai liGgaM dattam, te vihRtaaH| punarAgateSu rAjA kambalaratnaM tasmai dattam , AcAryeNa kimetena yatInAM? kiM gRhItamiti bhaNitvA tamanApRcchya sphATitaM niSadyAzca kRtAH, tataH kssaayitH| anyadA jinakalpikA varNyante, yathA -jinakalpikAzca dvividhAH pANipAtrAH patagrAhadharAzca / saprAvaraNA aprAvaraNA ekaikAste bhveyurdvividhaaH||1|| dvikaH trikaH catuSkaH paJcako navako dazaka ekAdazaka eva dvAdazakaH / ete'STa vikalpA jinakalpe bhavantyupadhe / / 2 // keSAzci-- 8 // 568 // Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 569 // duviho uvahI rayaharaNaM pottiyA ya, annesiM tiviho-do teceva kappovaDio, cauvihe do kappA, paMcavihe tiNNi, navavihe 0.3 upoddhAtarayaharaNamuhapattiyAo, tahA- 'pattaM pattAbaMdho pAyaTThavaNaM ca paaykesriyaa| paDalAiM rayattANaM ca gocchao paaynnijjogo|| | niyukti:, 0.3.7 sptm1|| dasavihe kappo vaTTito, egArasavihe do, bArasavihe tinni / etthaMtare sivabhUiNA pucchio-kimiyANiM ettio uvahI dvAram nihnavadharijjati?,ceNa jiNakappo na kIrai, guruNA bhaNiyaM-Na tIraisoiyANiM vocchinno, tato so bhaNati-kiM vocchijjati? vktvytaa| niyukti: 783 ahaM karemi, so ceva paralogasthiNA kAyavvo, kiM uvahipaDiggaheNa?, pariggahasabbhAve kasAyamucchAbhayAiyA bahudosA, nihavamatAni, apariggahattaM ca sue bhaNiyaM, acelA ya jiNiMdA, ato acelayA suMdaratti, guruNA bhaNio-dehasabbhAve'vi kasAyamucchAiyA tadAdipuruSakassavi havaMti, to deho'vi pariccaiyavvotti, apariggahattaM ca sute bhaNiyaM, dhammopakaraNevi mucchA na kAyavvatti, jiNAvi graamkaalaaH| bhASya:146 gaMteNa acelA,jao bhaNiyaM-'savvevi egadUseNa niggayA jiNavarA ityAdi' evaM therehiM kahaNA se katatti gaathaarthH|| evaMpi paNNavio kammodaeNa cIvarANi chaDDattA gao, tassuttarA bhaiNI, ujjANe Thiyassa vaMdiyA gayA, taM daLUNa tIevi cIvarANi vividha upadhiH rajoharaNaM mukhavastrikA ca, anyeSAM trividhaH- dvau tAveva kalpo vardhitaH, caturvidhe dvau kalpau, paJcavidhe trayaH, navavidhe rajoharaNamukhavastrike, tathApAtraM pAtrabandhaH pAtrasthApanaM ca pAtrakezarikA / paTalA rajastrANaM ca gocchakaH paatrniryogH|| 1 / / dazavidhe kalpo vardhitaHekAdazavidhe dvau, dvAdazavidhe trayaH / atrAntare zivabhUtinA pRSTaH- kimidAnImetAvAnupadhirdhiyate, yena jinakalpo na kriyate, guruNA bhaNitaM- na zakyate, sa idAnIM vyucchinnaH, tataH sa bhaNati- kiM vyucchidyate?, ahaM 8 karomi, sa eva paralokArthinA karttavyaH, kimupadhiparigraheNa?, parigrahasadbhAve kaSAyamUrchAbhayAdikA bahavo doSAH, aparigrahatvaM ca zrute bhaNitam, acelAzca jinendrAH, ato'celatA sundareti, guruNA bhaNitaH- dehasadbhAve'pi kaSAyamUrchAdayaH kasyacit bhavanti, tato deho'pi parityaktavya iti, aparigrahatvaM ca sUtre bhaNitam, dharmopakaraNe'pi // 569 // mUrchA na karttavyeti, jinA api naikAntenAcelAH, yato bhaNitaM-'sarve'pi ekadUSyeNa nirgatA jinAzcaturviMzatiH, evaM sthaviraiH kathanA tasmai kRteti| evamapi prajJApitaH | karmodayena cIvarANi tyaktvA gataH, tasyottarA bhaginI, udyAnasthitAya vandituM gatA, taM dRSTvA tayA'pi cIvarANi Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 570 // chaDDiyANi, tAhe bhikravaM paviTThA, gaNiyAe diTThA, mA amha logo virajihitti ure se pottI baddhA, tAhe sA necchai, teNa bhaNiyaM-acchau esA, tava devayAe diNNA, teNa ya do sIsA pavvAviyA-koDinno koTTavIre ya, tato sIsANa paraMparAphAso jAo, evaM boDiyA uppnnnnaa|| amumevArthamupasaMjihIrSurAha mUlabhASyakAra:___ bhA0-UhAe paNNattaM boDiyasivabhUiuttarAhi imaM / micchAdasaNamiNamo rahavIrapure samuppaNNaM // 147 // bhA0- boDiyasivabhUIo boDiyaliMgassa hoi uppattI / koDiNNakoTTavIrA paraMparAphAsamuppaNA // 148 // UhayA svatarkabuddhyA prajJaptaM praNItaM boTikazivabhUtyuttarAbhyAmidaM mithyAdarzanam, iNamo tti etacca kSetratorathavIrapure samutpannamiti gAthArthaH / / boTikazivabhUteH sakAzAt boTikaliGgasya bhavatyutpattiH, vartamAnanirdezaprayojanaM pUrvavat, pAThAntaraM vA boDiyaliMgassa Asi uppattI tataH kauDinyaH kuTTavIrazca, 'sarvo dvandvo vibhASayA ekavadbhavatI'ti kauNDinyakoTTavIraM tasmAt, paramparAsparzaAcAryaziSyasambandhalakSaNamadhikRtyotpannA- saJjAtA, boTikadRSTiradhyAharaNIyeti gaathaarthH|| sAmprataM nihnavaktavyatA nigamayannAha ni0- evaM ee kahiyA osappiNIe u niNhayA satta / vIravarassa pavayaNe sesANaM pavvayaNe nntthi||784|| evaM uktena prakAreNa ete anantaroktAH kathitAH pratipAditAH, avasarpiNyAmeva nivAH sapta amI vIravarasya pravacane tIrthe, zeSANAM arhatAM pravacane natthi tti na santi, yadvA nAsti nihnavasatteti gaathaarthH|| tyaktAni, tadA bhikSAyai praviSTA, gaNikayA dRSTvA, mA'smAsu loko viraGgIditi urasi tasyA vastraM baddham, tadA sA necchati, tena bhaNitaM- tiSThatvetat tubhyaM devatayA dattam, tena ca dvau ziSyau pravrAjitau- kauNDinyaH koTTavIrazca, tataH ziSyANAM paramparAsparzo jAtaH, evaM boTikA utpannAH / 0.3 upodghAtaniyukti:, 0.3.7 saptamadvAram nihnvvktvytaa| bhASyaH 147-148 niyukti: 784 nihanavadRSTyupasaMhAraH, prtyekdossaasttphlNc| // 570 // Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 | // 571 // ni0- mottUNamesimikvaM sesANaM jAvajIviyA diTThI / ekkekkassa ya ettodo do dosA muNeyavvA // 785 // 0.3 upoddhAtamuktvaiSAmekaM goSThAmAhilaM nihnavAdhamaM zeSANAM jamAliprabhRtInAM pratyAkhyAnamaGgIkRtya yAvajjIvikA dRSTiH, nAparimANaM niyuktiH, 0.3.7 saptamapratyAkhyAnamicchantIti bhAvanA, Aha- prakaraNAdevedamavasIyate kimarthamasyopanyAsa iti?, ucyate, pratyahamupayogena dvAram nihnavapratyAkhyAnasyopayogitvAnmA bhUt kazcit tathaiva pratipadyeta (tteti), ato jJApyate-nihnavAnAmapi pratyAkhyAne iyameva dRSTiH, vktvytaa| niyuktiH ekaikasya ca etto tti ato'mISAMmadhye dvau dvau doSau vijJAtavyau, muktvaikamiti vartate, bhAvArthaM tu vakSyAmaH, parasparato yathA''hurbahuratA 785-786 jIvapradezikAn- bhavantaH kAraNadvayAnmithyAdRSTayaH, yadbhaNatha- ekapradezo jIvaH, tathA kriyamANaM ca kRtamityevaM sarvatra nihanavayojyam, goSThAmAhilamadhikRtyaikaikasya trayo doSA iti yathAhurbahuratAn goSThAmAhilA:- doSatrayAd bhavanto mithyAdRSTayaH / dRSTyupasaMhAraH, pratyekadoSAyat kRtaM kRtamiti bhaNataH tathA baddhaM karma vedyate yAvajjIvaM ca pratyAkhyAnamiti gaathaarthH| tatraitA dRSTayaH kiM saMsArAya sttphlNc| AhosvidapavargAyetyAzaGkAnivRttyarthamAha ni0- satteyA diTThIo jAijarAmaraNagabbhavasahINaM / mUlaM saMsArassa u bhavaMti niggaMtharUveNaM // 786 // saptaitA dRSTayaH, boTikAstu mithyAdRSTaya eveti na tadvicAraH, jAtijarAmaraNagarbhavasatInA miti, jAtigrahaNAnnArakAdiprasUtigraha ityato garbhavasatigrahaNamaduSTaM mUlaM kAraNam, bhavantIti yogaH, mA bhUt sakRdbhAvinInAM jAtijarAmaraNagarbhavasatInAM mUlamiti pratyayaH ata Aha- saMsArassa u saMsaraNaM saMsAra:- tiryagnaranArakAmarabhavAnubhUtirUpaH pradIrgho gRhyate, tasyaiva tuzabdasyA 8 // 571 // vadhAraNArthatvAt, nirgrantharUpeNeti gaathaarthH|| Aha- ete nihnavAH kiM sAdhavaH? uta tIrthAntarIyAH? uta gRhasthA iti?, ucyate, na sAdhavaH, yasmAt sAdhUnAmekasyApyarthAya kRtamazanAdi zeSANAmakalpyam, naivaM nihnavAnAmiti, Aha ca Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka ni0-pavayaNanIhUyANaM jaMtesiM kAriyaM jhiNjtth| bhajaM pariharaNAe mUle taha uttaraguNe y||787 // 0.3 upodghAtaniyukti pavayaNanIhUyANaM ti nihUyaMti dezIvacanamakiJcitkarArthe, tatazca pravacanaM- yathoktaM kriyAkalApaM pratyakiJcitkarANAM yad niyuktiH, bhASya 0.3.7 saptamazrIhArika azanAdi teSAM kAritaM yasmin kAle yatra kSetre tad bhAjyaM vikalpanIyaM pariharaNayA, kadAcit parihiyate kadAcinneti, yadi vRttiyutam dvAram nihnavaloko na jAnAti yathaite nihnavAH sAdhubhyo bhinnAstadA parihiyate, atha ca jAnAti tadAna parihiyata iti, athavA pariharaNA- vktvytaa| bhAga-2 // 572 // niyuktiH paribhogo'bhidhIyate, yata uktaM-dhAraNA uvabhogo pariharaNA tassa paribhogo tatra bhAjyaM mUle mUlaguNaviSayamAdhAkarmAdi tathA 1 787-788 uttaraguNaviSayaM ca krItakRtAdItyato naite sAdhavaH, nApigRhasthA gRhItaliGgatvAt, nApitIrthAntarIyAH, nAnyatIrthyAH, yatastada- nihnavaarthAya yat kRtaM tat kalpyameva bhavati, ato'vyaktA eta iti gaathaarthH|| Aha- boTikAnAM yat kAritaM tatra kA vArtA?, dRSTyupasaMhAraH, pratyekadoSAucyate sttphlNc| ni0-micchAdiTThIyANaM jaMtesiM kAriyaM jahiM jattha / savvaMpitayaM suddhaM mUle taha uttaraguNe y||788 ||daarN // niyuktiH 789 naigamasaMgraha8 mithyAdRSTInAM boTikAnAM yad azanAdi teSAM kAritaM yasmin kAle yatra kSetre sarvamapi tat zuddhaM-kalpyamiti bhAvanA, mUlaguNaviSayaM vyavahArAtathottaraguNaviSayaMceti gAthArthaH / uktaM samavatAradvAram, adhunA'numatadvAraM vyAkhyAyate-tatra yadyasya nayasya sAmAyikaM mokSamArga- strividhm| tvenAnumataM tadupadarzayannAha ni0- tavasaMjamo aNumao niggaMthaM pavayaNaMca vvhaaro|sddhujusuyaannN puNa nivvANaM saMjamo ceva ||789||daarN|| tApayatIti tapaH tapaHpradhAnaH saMyamastapaHsaMyamaH asau anumataH abhISTo mokSAGgatayeti, nirgranthAnAmidaM nairgranthyaM-Arhatamiti (c) dhAraNamupabhogaH pariharaNaM tasya paribhogaH / // 57 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 573 // bhAvanA, kiM?- pravacanaM zrutamityarthaH, cazabdo'nuktasamyaktvasAmAyikasamuccAyArthaH, vavahAro tti evaM vyavahAro vyavasthitaH, 0.3 upodghAtavyavahAragrahaNAcca tadadhovartinaigamasaMgrahanayadvayamapi gRhItaM veditavyam, tatazcaitaduktaM bhavati- naigamasaMgrahavyavahArAstrividhamapi niyuktiH, 0.3.7 saptamasAmAyikaM mokSamArgatayA'numanyante, tapaHsaMyamagrahaNAccAritrasAmAyikam, pravacanagrahaNAd zrutasAmAyikam, cazabdAt / dvAram nivasamyaktvasAmAyikam, Aha- yadyevaM kimiti mithyAdRSTayaH?, ucyate, yato vyastAnyapyanumanyante, nasApekSANyeva,zabdaRjU- vktvytaa| niyukti: 790 sUtrayoH punaH kAraNe kAryopacArAt nirvANamArga eva nirvANaM saMyama evetyanumatam, RjusUtramullaGyAdau zabdopanyAsaH zeSo AtmA paritananayAnumatasaMgrahArthaH, etaduktaM bhavati-RjusUtrAdayaH sarve cAritrasAmAyikameva mokSamArgatvenAnumanyante, netare dve, tadbhAve'pi saamaayikm| mokSAbhAvAt, tathAhi-samagrajJAnadarzanalAbhe'pi nAnantarameva mokSaH, kintu sarvasaMvararUpacAritrAvAptyanantarameva, atastadbhAvabhAvitvAt tadeva mokSamArga iti gAthArthaH // dvAraM / / 'uddese niddese ya' ityAdhupodghAtaniyuktiprathamadvAragAthAvayavArtho gataH, idAnIM dvitIyadvAragAthAprathamAvayavaH kimiti dvAraM vyAkhyAyate-kiM sAmAyikaM?, kiM tAvajjIvaH? utAjIvaH? athobhayaM? utAnubhayaM?, jIvAjIvatve'pi kiM dravyaM? uta guNa ityAzaGkAsambhave satyAha ni0-AyA khalu sAmaiyaM paccakkhAyaMtao havai aayaa| taM khalu paJcakkhANaM AvAe savvadavvANaM // 790 // AtmA jIvaH khaluzabdo'vadhAraNe, Atmaiva-jIva eva sAmAyikamityajIvAdipUrvoktavikalpavyavacchedaH, paccakkhAyaMtao havai Ayatti sa ca pratyAcakSANa:- pratyAkhyAnaM kurvan 'kriyamANaM kRta'miti kriyAkAlaniSThAkAlayorabhedAd vartamAnasyai-8 // 573 // vAtItApatteH kRtapratyAkhyAno'pi gRhyate, sa eva ca paramArthata AtmA, zraddhAnajJAnasAvadhanivRttisvasvabhAvAvasthitatvAt, zeSaH saMsArI punarAtmaiva na bhavati, pracuraghAtikarmabhistasya svAbhAvikaguNatiraskaraNAt, ato dvitIyA''tmagrahaNam, taMkha Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 574 // vktvytaa| paccakkhANaM ti khaluzabdaH sAmAyikasya jIvapariNatitvajJApanArthaH, tat pratyAkhyAnaM jIvapariNatirUpatvAdviSayamadhikRtya 0.3 upoddhAtaAvAe savvadavvANaM ti sarvadravyANAmApAte-Abhimukhyena samavAye, niSpadyata iti vAkyazeSaH, tasya shrddheyjnyeykriyopyogitvaat| niyuktiH, 0.3.7 saptamasarvadravyANAmiti / Aha-kiMsAmAyikamiti svarUpaprazne prastute sati viSayanirUpaNamasyAnyAyyam, aprastutatvAd, bAhya dvAram nihnavazAstravat, ucyate, aprastutatvAdityasiddham, tathAhi-sAmAyikasya viSayanirUpaNaM prastutameva, sAmAyikasyAGgabhUtatvAt, bhASya:149 sAmAyikasvAtmavadityalaM vistareNa, iti gAthArthaH // tatra yaduktaM 'AtmA khalu sAmAyika'miti, tatra yathAbhUto'sau niyukti: 791 sAmAyikaM tathAbhUtamabhidhitsurAha mUlabhASyakAra: vrataviSayaH ____ bhA0-sAvajajogavirao tigutto chsusNjo| uvautto jayamANo AyA sAmAiyaM hoI // 149 // srvjiivaadiH| sAvadyayogavirataH avadyaM mithyAtvakaSAyanokaSAyalakSaNaM sahAvadyena sAvadho yogastadvirata:- tadvinivRttaH, tribhiH- manovAkkAyairguptaH SaTsu-jIvanikAyeSu saMyataH- prayatnavAn, tathA'vazyaMkartavyeSu yogeSu sadopayuktaH, yatamAnazca teSvevAsevanayA, itthambhUta evAtmA sAmAyikaM bhavatIti gAthArthaH ||saamprtN yaduktaM taMkhalupaccakkhANaM AvAe savvadavvANaM ti, tatra sAkSAnmahAvratarUpaMcAritrasAmAyikamadhikRtya sarvadravyaviSayatAmasyopadarzayannAha ni0- paDhamaMmi savvajIvA biie carime ysvvdvvaaii| sesA mahavvayA khalu tadekkadeseNa davvANaM // 791 // prathame prANAtipAtanivRttirUpe vrate viSayadvAreNa cintyamAne sarvajIvAH trasasthAvarasUkSmetarabhedA viSayatvena draSTavyAH, tadanupAlanarUpatvAt tasyeti, tathA dvitIye mRSAvAdanivRttirUpe carime ca parigrahanivRttirUpe sarvadravyANi viSayatvena draSTavyAni, kathaM?, nAsti paJcAstikAyAtmako loka iti mRSAvAdasya sarvadravyaviSayatvAt, tannivRttirUpatvAcca dvitIyavratasya, tathA // 574 // Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 575 // mUrchAdvAreNa parigrahasyApi sarvadravyaviSayatvAccaramavratasya ca tannivRttirUpatvAdazeSadravyaviSayateti puurvaarddhbhaavnaa| sesA mahavvayA 0.3 upoddhAtakhalu tadekkadeseNa davvANaM ti zeSANi mahAvratAni, khalvityavadhAraNArthaH, tasya ca vyavahitaHsambandhaH, teSAmekadezastadekadezastena niyuktiH, 0.3.7 saptamatadekadezenaiva hetubhUtena dravyANAm, bhavantIti kriyAdhyAhAraH, kathaM?- tRtIyasya grahaNadhAraNIyadravyAdattAdAnaviratirUpatvAt, dvAram nihnavacaturthasya ca rUparUpasahagatadravyasambandhyabrahmaviratirUpatvAt, SaSThasya ca rAtribhojanaviratirUpatvAditi pazcArddhabhAvanA, iti vktvytaa| niyukti: 792 gaathaarthH|| evaM cAritrasAmAyikaM nivRttidvAreNa sarvadravyaviSayaM zrutasAmAyikamapi zrutajJAnAtmakatvAt sarvadravyaviSayameva dravyArthikasamyaktvasAmAyikamapi sarvadravyANAM saguNaparyAyANAM zraddhAnarUpatvAt sarvaviSayamevetyalaM prasaGgena, prakRtaM prastumaH- tatra paryAyArthikasAmAyikamajIvAdivyudAsena jIva evetyuktam, tasya ca nayamatabhedena dravyaguNaprAptau sakalanayAdhAradravyArthikaparyAyArthi yordravyaguNa sAmAyikatve kAbhyAM svarUpavyavasthopasthApanAyAha vaadH| ni0-jIvo guNapaDivanno Nayassa davvaTThiyassa sAmaiyaM / soceva pajjavaNayaTThiyassa jIvassa esa gunno||792|| jIvaH AtmA, guNaiH pratipannaH- AzritaH- guNapratipannaH, guNAzca samyaktvAdayaH khalvaupacArikAH, nayasya dravyArthikasya / sAmAyikamiti vastuta Atmaiva sAmAyikam, guNAstu tadvyatirekeNAnavagamyamAnatvAnna santyeva, tatpratipattirapi tasya bhrAntA, citre nimnonnatabhedapratipattivaditi bhAvanA, sa eva sAmAyikAdirguNaH paryAyArthikanayasya, paramArthato yasmAjjIvasya eSa guNa / iti, uttarapadapradhAnatvAt tatpuruSasya, yathA tailasya dhAreti, na tatra dhArA'tirekeNAparaM tailamasti, evaM na guNAtirikto jIva iti, itthaM cedamaGgIkartavyamiti manyate, tathAhi-guNAtirikto jIvo nAsti, pramANAnupalabdheH, rUpAdyarthAntararUpaghaTavat, tasmAdguNaH sAmAyikamiti hRdayam, na tu jIva iti gaathaarthH||saamprtN paryAyArthika eva svaM pakSaM samarthayannAha // 575 // Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 576 // ni0- uppAjaMti vayaMti ya pariNammati ya guNA Na dvvaaii| davvappabhavA ya guNA Na gunnppbhvaaiNdvvaaiN||793|| 0.3 upodghAtautpadyante vyayante ca, anenotpAdavyayarUpeNa pariNamanti ca guNAH, cazabda evakArArthaH sa cAvadhAraNe, tasya caivaM prayogaH niyuktiH, 0.3.7 saptamaguNA eva na dravyANyutpAdavyayarUpeNa pariNamantIti, atasta eva santi, utpAdavyayapariNAmatvAt, patranIlatAraktatAdivat, dvAram nihnavatadatiriktastu guNA nAstyeva, utpAdavyayapariNAmarahitatvAd, vAndheyAdivat, kiJca davvappabhavA ya guNA na dravyAt prabhavo yeSAM vktvytaa| | niyuktiH te dravyaprabhavAH, cazabdo yuktyantarasamuccaye, guNA na bhavanti, tathA guNaprabhavANi dravyANi, naiveti vartate, ato na kAraNatvaM | 793-794 nApikAryatvaM dravyANAmityabhAvaH,sataH kAryakAraNarUpatvAt, athavA dravyaprabhavAzca guNA na, kintu guNaprabhavANi dravyANi, dravyArthika | paryAyArthikapratItyasamutpAdopajAtaguNasamudaye dravyopacArAt, tasmAd guNaH sAmAyikamiti gAthArthaH / evaM paryAyArthikena svamate yordravyaguNapratipAdite sati dravyArthika Aha- dravyaM pradhAnaM na guNAH, yasmAt sAmAyikatve vaad:| ni0-jaMjaMjeje bhAve pariNamaipaogavIsasA davvaM / taMtaha jANAi jiNo apajjave jANaNA ntthi||794||daarN / / yad yad yAn yAn bhAvAn vijJAnaghaTAdIn pariNamati prayogavisrasAto dravyaM tat, prayogena ghaTAdIn vizrasAto'bhrendradhanurAdIn, dravyameva tadutprekSitaparyAyamutphaNaviphaNakuNDalitAdiparyAyasamanvitasarpadravyavat, tathAhi-na tatra kecanotphaNAdayaHsarpadravyAtiriktAH santi, nirmUlatvAt, kintu tadeva tatra paramArthasaditi, kiJca- tat tathaiva anvayapradhAnaM paryAyopasarjanaM jAnAti / paricchinatti jinaH apajjave jANaNA Natthi tti aparyAye-nirAkAre 'jANaNA natthi'tti parijJA nAsti, na ca te paryAyAH tatra // 576 // vastuni santo dravyameva, tadAkAravat, tatazca tadeva sat, kevalinA'pyavagamyamAnatvAt, kevalasvAtmavat, tasmAjjIva eva sAmAyikamiti gaathaarthH||athvaa 'uppajaMti'tti iyameva gAthA dravyArthikamatena vyAkhyAyate- dravyArthikavAdI paryAyArthika Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 0.3.7 saptama // 577 // vAdinaM pratyAha-guNA na santyeva, kuto?, yasmAdutpadyante vyayante ca, anenotpAdavyayapariNAmena pariNamanti guNA eva, na0.3 upodghAtadravyANi, tatazca tAnyeva santi, satatamavasthitatvAd, aparopAdeyatvAt, dravyaprabhavAzca guNAH paropAdAnA vartante, na guNaprabha niyuktiH, vANi dravyANyaparopAdAnatvAt, tasmAdAtmaiva sAmAyikamiti gaathaarthH||evmvgtobhynymtshcodk Aha-kimatra tattva dvAram nihnavamiti?, atrocyate-sAmAyikabhAvapariNataH AtmAsAmAyikam, yasmAdyatsattadravyaparyAyobhayarUpamiti, tathA cAgamaH- vktvytaa| niyukti: 795 ni0-jaMjaMjeje bhAve pariNamaipaogavIsasA davvaM / taM taha jANAi jiNo apajjave jANaNA natthi // 795 // dravyArthikayad yad yAn yAn bhAvAn AdhyAtmikAn bAhyAMzca pariNamati prayogavisrasA(to)dravyam, bhAvArthaH pUrvavat, tattathApariNAmameva | paryAyArthikajAnAti jinaH, aparyAye parijJA nAsti, tasmAdubhayAtmakaM vastu, kevalinA tathA'vagatatvAditigAthArthaH ||saamprtN katividhamiti yordravyaguNa sAmAyikatve dvAramiti vyAkhyAyate , tatra vaadH| ni0-sAmAiyaMcativihaM sammatta suyaMtahA carittaM ca / duvihaM ceva carittaM agAramaNagAriyaM ceva / / 796 // niyukti: 796 samyaktvasAmAyikaM prAgnirUpitazabdArtham, caH pUraNe trividhaM tribhedam, samyaktvam, anusvAralopAt, zrutaM tathA cAritram, cazabdaH zruta (3) svagatAnekabhedapradarzanArthaH, tatra samyaktvamiti samyaktvasAmAyikam, tad dvividhaM- naisargikamadhigamajaMca, athavA dazavidhaM- cAritrANi (2) saamaayikm| ekaikasyaupazamikasAsvAdanakSAyopazamikavedakakSAyikabhedabhinnatvAt, athavA trividhaM-kSAyikaM kSAyopazamikamaupazamikaM ca, kArakarocakavyaJjakabhedaM vA, zrutamiti zrutasAmAyikam, tacca sUtrArthobhayAtmakatvAt trividham, akSarAnakSarAdibhedAdanekavidhaM ceti, cAritraM iti cAritrasAmAyikam, tacca kSAyikAdi trividham, sAmAyikacchedopasthApyaparihAravizuddhikasUkSmasamparAyayathAkhyAtabhedena vA paJcavidham, athavA gRhItAzeSavikalpaM dvividhaM- agArasAmAyikamanagArasAmAyikaM ca, tathA // 577 // Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 | // 578 // cAha- duvidhaM ceva carittaM agAramaNagAriyaM ceva dvividhameva cAritraM mUlabhedena, agAH- vRkSAstaiH kRtamagAraM- gRhaM tadasyAstIti 0.3 upodghAtamatublopAdagAra:-gRhasthastasyedaM-AgArikam, idaMcAnekabhedam, dezaviratecitrarUpatvAt,anagAra:-sAdhustasyedaM- AnagArikaM niyuktiH, 0.3.7 sptmcaiv| Aha- samyaktvazrutasAmAyike vihAya cAritrasAmAyikabhedasya sAkSAdabhidhAnaM kimarthaM?, ucyate, asmin sati dvAram nihnavatayorniyamena bhAva iti jJApanArtham, caramatvAdvA yathA'sya bheda ukta evaM zeSayorapi vAcya iti jJApanArthamiti gaathaarthH|| vktvytaa| bhASyaH 150 sAmprataM mUlabhASyakAraH zrutasAmAyikaM vyAcikhyAsustasyAdhyayanarUpatvAdAha niyuktiH bhA0- ajjhayaNaMpiya tivihaM sutte atthe ya tadubhae cev|sesesuvi ajjhayaNesu hoi eseva nijuttI // 150 // 797-798 adhyayanamapi ca trividhaM sUtraviSayamarthaviSayaM ca tadubhayaviSayaM caiva, apizabdAt samyaktvasAmAyikamapyaupazamikAdibhedAt / sAmAyika svarUpaM, bahuzo trividhamiti / prakrAntopoddhAtaniryukterazeSAdhyayanavyApitAM darzayannAha-zeSeSvapi caturviMzatistavAdiSvanyeSu vA'dhyayaneSu bhavati dezaeSaiva niyuktiH- uddezanirdezAdikA niruktiparyavasAneti / Aha- azeSadvAraparisamAptAvatidezonyAyyaH, apAntarAle kimartha saamaayikm| miti?, ucyate, madhyagrahaNe AdyantayorgrahaNaM bhavatI'ti nyAyapradarzanArtha iti gAthArthaH // dvAram / adhunA kasyeti dvAra pratipAdyate, tatra yasya tad bhavati tadabhidhitsayA''ha ni0- jassa sAmANio appA, saMjame niyame tve| tassasAmAiyaM hoi, ii kevlibhaasiyN||797 // __ yasya sAmAnikaH sannihitaH, apravasita ityarthaH, AtmA jIvaH, kva?- saMyame mUlaguNeSu niyame uttaraguNeSu tapasi anazanAdi // 578 // lakSaNe tasya evambhUtasyApramAdinaH sAmAyikaM bhavati, iti evaM kevalibhirbhASitamiti gaathaarthH|| ni0-josamosavvabhUesu, tasesuthAvaresu ya / tassasAmAiyaM hoi, ii kevalibhAsiyaM // 798 // Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 579 // yaH samaH madhyasthaH, AtmAnamiva paraM pazyatItyarthaH, sarvabhUteSu sarvaprANiSu traseSu dvIndriyAdiSu sthAvareSu ca pRthivyAdiSu, tasya 0.3 upodghAtasAmAyikaM bhavati, etAvat kevalibhASitamiti gAthArthaH // sAmprataM phalapradarzanadvAreNAsya karaNavidhAnaM pratipAdayannAha- niyuktiH, 0.3.7 saptamani0- sAvajajogapparivajaNaTThA, sAmAiyaM kevaliyaM pasatthaM / gihatthadhammA paramaMtiNaccA, kujA buho AyahiyaM paratthaM // 799 // dvAram nihnavasAvadyayogaparivarjanArthaM sAmAyikaM kaivalikaM paripUrNa prazastaM pavitram, etadeva hi gRhasthadharmAt paramaM pradhAnaM iti evaM jJAtvA kuryAd , vktvytaa| budhaH vidvAn AtmahitaM AtmopakArakaM parArthaM iti paraH- mokSastadartham, na tu suralokAdyavAptyartham, anena nidAnaparihAramAha, niyuktiH 799-800 iti vRttaarthH|| 799 // paripUrNasAmAyikakaraNazaktyabhAve gRhastho'pi gRhasthasAmAyikaM karemi bhaMte! sAmAiyaM sAvajja | sAmAyikajogaM paccakkhAmi duvihaM tiviheNaMjAva niyamaM paJjuvAsAmI'tyevaM kuryAt, Aha- tasya sarvaM trividhaM trividhena pratyAcakSANasya | svarUpaM, bahuzo dezako doSa iti?, ucyate, pravRttakArambhAnumatyanivRttyA karaNAsambhava eva, tathA bhaGgaprasaGgadoSazceti / Aha ca saamaayikm| ni0- savvaMti bhANiUNaM viraI khalu jassa savviyA nntthi| sosavvaviraivAIcukkar3a desaMca savvaM ca // 800 // savvaM ti upalakSaNAt sarvaM sAvadhaM yogaM pratyAkhyAmi trividhaM trividhena, ityevaM bhANiUNa abhidhAya viratiH nivRttiH khalu yasya sarvikA sarvA nAsti, pravRttakArambhAnumatisadbhAvAt, sa sarvavirativAdI cukkai tti bhrazyati desaM ca savvaM ce ti dezaviratiM. sarvaviratiMca, pratijJAtAkaraNAt / Aha-Agame trividhaM trividheneti gRhasthapratyAkhyAnamuktaM tatkathamiti?, ucyate, sthUlasAvadyayogaviSayameva tat, Aha ca bhASyakAra:- jati kiMcidappajoyaNamapappaM vA visesiuM vatthu / paJcakkhejja Na doso| sayaMbhuramaNAdimacchavva ||1||jo vA nikkhamiumaNo paDimaM puttAdisaMtaiNimittaM / paDivajijja tao vA karija tivihapi tivihennN||2|| 0 yadi kizcidaprayojanamaprApya vA vizeSya vastu / pratyAcakSIta na doSaH svayambhUramaNAdimatsya iva // 1 // yo vA niSkramitumanAH pratimAM putrAdisantatinimittam / pratipadyeta sako vA kuryAtrividhamapi trividhena // 2 // 2 // 579 // 8 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 580 // vktvytaa| 801-803 jo puNa puvvaarddhaannujjhiysaavjjkmmsNtaanno| tadaNumatipariNatiM so Na tarati sahasA nniytteuN|| 3 // ityAdi tathA'pi gRhastha- 0.3 upodghAtasAmAyikamapi paralokArthinA kAryameva, tasyApi viziSTaphalasAdhakatvAd, Aha ca niyuktikAraH niyuktiH, 0.3.7 saptamani0-sAmAiyaMmi ukae samaNo iva sAvao havai jmhaa| eeNa kAraNeNaM bahuso sAmAiyaM kujA // 801 // dvAram nihnavasAmAyika eva kRte sati zramaNa iva zrAvako bhavati, yasmAt prAyo'zubhayogarahitatvAt karmavedaka ityarthaH, anena kAraNena / niyuktiH bahuzaH anekadhA sAmAyikaM kuryAditi gAthArthaH / kiJca sAmAyikani0- jIvopamAyabahulo bahuso'vi abahuvihesu atthesuN| eeNa kAraNeNaM bahuso sAmAiyaM kujjA // 802 // svarUpaM, bahuzo jIvaH pramAdabahulaH bahuzaH anekadhA'pi ca bahuvidheSvartheSu- zabdAdiSu pramAdavAMzcaikAntenAzubhabandhaka eva, ato'nena kAraNena dezatatparijihIrSayA bahuzaH sAmAyikaM kuryAt-madhyastho bhUyAditi gaathaarthH|| dvAram |saamprtN saGkepeNa sAmAyikavatomadhyasthasya saamaayikm| niyuktiH lakSaNamabhidhitsurAha 804-805 kSetradikkAlani0- joNavi vaTTairAge Navidose doNha majjhayAraMmi |so hoi u majjhattho sesA savve amjjhtthaa||803|| gatibhavyayo nApi vartate rAge nApi dveSe, kiM tarhi?- doNha majjhayAraMmi dvayormadhya ityarthaH, sa bhavati madhyasthaH, zeSAH sarve'madhyasthA iti | saMjJayucchrAsa dRssttyaahaargaathaarthH|| dvAram ||saamprtN kva kiM sAmAyikamiti nirUpayan dvAragAthAtrayamAha pryaaptaadiH| ni0-khettdisaakaalgibhviysnnnniuusaasditttthimaahaare| pjttsuttjmmtttthitiveysnnnnaaksaayaauu||804|| // 580 // ni0-NANe joguvaoge sarIrasaMThANasaMghayaNamANe / lesA pariNAme veyaNA samugghAya kamme ya / / 805 / / - yaH punaH puurvaarbdhaanujjhitsaavdykrmsNtaanH| tadanumatipariNati sa na zaknoti sahasA nivarttayitum // 3 // Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 581 // ni0-NivveDhaNamuvvaTTe AsavakaraNe tahA alaMkAre / sayaNAsaNaThANatthe cakammaMte ya kiM kahiyaM // 806||daargaahaao|| 0.3 upoddhAta niyuktiH, AsAM samudAyArthaH kSetradikkAlagatibhavyasaMjJiucchrAsadRSTyAhArakAnaGgIkRtyA''locanIyam, kiM va sAmAyikamiti yogaH, 0.3.7 saptama dvAram nivatathA paryAptasuptajanmasthitivedasaMjJAkaSAyAyUMSi ceti, tathA jJAnaM yogopayogau zarIrasaMsthAnasaMhananamAnAni lezyAH pariNAmaM vedanAM samuddhAta vktvytaa| karma ca kriyA pUrvavat, tathA nirveSTanodvarttane aGgIkRtvAlocanIyaM-kva kimiti? AzravakaraNaM tathA'laGkAra tathA zayanAsanasthAna niyukti: 806 kSetradikkAlasthAnadhikRtyeti, tathA caGkamatazca viSayIkRtya kiM sAmAyikaM kva ityAlocanIyamiti smudaayaarthH| avayavArthaM tu pratidvAra gatibhavya saMjJayucchrAsasvayameva vakSyati-tatrordhvalokAdikSetramaGgIkRtya samyaktvAdisAmAyikAnAM lAbhAdibhAvamabhidhitsurAha dRSTyAhAra pryaaptaadiH| ni0-saMmasuANaM laMbho uhuMca ahe atirialoe a| viraI maNussaloe virayAviraI ya tiriesuN| 807 // niyuktiH |807-808 samyaktvazrutasAmAyikayoH lAbhaH prAptiH uD ca ityUrdhvaloke ca adhe ya tti adholoke ca tiryagloke ca, iyamatra bhAvanA samyaktvaUrdhvaloke merusuralokAdiSu ye samyaktvaM pratipadyante jIvAsteSAM zrutAjJAnamapi tadaiva samyakzrutaM bhavatIti, evamadholoke'pi mahAvidehAdholaukikagrAmeSu narakeSu ca ye pratipadyante, evaM tiryagloke'pIti, viraI maNussaloge tti viratizabdena sarvavirati-- tiryakSvapi, pratipannAstrasAmAyikaM gRhyate, tacca lAbhApekSayA manuSyaloka eva bhavati, nAnyatra, manuSyA evAsya pratipattAra iti bhAvanA, kSetraniyamaMtu yANAM triSu, caraNasya drUyoH, viziSTazrutavido vidanti, virayAviraI ya tiriesuMti viratAviratizca dezaviratisAmAyikalakSaNA lAbhavicAre tiryakSu bhavati, bhajano loke| manuSyeSu ca keSucit / / // 581 // ni0- puvvapaDivanagA puNa tIsuvi loesuniamao tiNhaM / caraNassa dosuniamA bhayaNijjA uDDalogaMmi / / 808 // pUrvapratipannakAstu trayANAM niyamena triSvapi lokeSu vidyante, cAritrasAmAyikaM tvadholokatiryaglokayoreva, Urdhvaloke tu bhAjyA viratinara mizra Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 582 // ityalaM prasaGgeneti gaathaarthH|| dvAraM / sAmprataM digdvArAvayavArthAbhidhitsayA diksvarUpapratipAdanayAha 0.3 upoddhAtani0- nAma ThavaNA davie khettadisA tAvakhetta pnnve| sattamiyA bhAvadisAsA hoatttthaarsvihaau||809|| daarN|| niyuktiH, 0.3.7 saptamanAmasthApane sugame davie tti dravyaviSayA dik dravyadik, sA ca jaghanyatastrayodazapradezikaM dazadikprabhaM dravyam, tatraikaikaH dvAram nihnava vktvytaa| pradezo vidizvete catvAraH, madhye tveka ityete paJca, catasRSu ca dikSvAyatAvasthitau dvau dvAviti, Aha ca bhASyakAra:- terasa niyuktiH 809 padesiyaM khalu tAvatiesuMbhave pdesesuN| jaMdavvaM ogADhaM jahaNNagaM taM dsdisaagN||1||asy ceyaMsthApaneti, utkRSTatastvanantapradezikamiti, khettadisa tti kSetradik, sAcAnekabhedA merumadhyASTaprAdezikarucakA bahiyAdivyuttarazreNyA zakaTorddhi- (18) dikSu pratipadyamAnaH, 000_saMsthAnAzcatasro dizaH, catasRNAmapyantarAlakoNAvasthitA ekapradezikAzchinnAvalisaMsthAnAzcatasra eva vidizaH pratipanno'"UrdhvaM catuHpradezikacaturasradaNDasaMsthAnA ekaiva, adho'pyevaMprakArA dvitIyeti, uktaM ca- aTThapadeso ruyago tiriyaM / nytrsyaam| logassa majjhayAraMmi / esa pabhavo disANaM eseva bhave aNudisANaM // 1 // dupadesAdiduruttara ekapadesA aNuttarA ceva / caurola cauro ya disA caurAdi aNuttarA doNNi // 2 // sagaDuddhisaMThitAo mahAdisAo bhavaMti cattAri / muttAvalI ya cauro do ceva ya honti ruygnibhaa||3|| iyaM ca sthApaneti AsAMca nAmAni- iMdaggeI jammA ya NeratI vAruNI ya vAyavvA / somA IsANA'vi (r)ya vimalA ya tamA ya boddhavvA // 1 // iMdA vijayaddArANusArato sesiyA pdkkhinnto| aTThavi tiriyadisAo uDDha vimalA tamA caadho|| trayodazaprAdezikaM khalu tAvatsu bhavetpradezeSu / yadravyamavagADhaM jaghanyaM taddazadikkam // 1 // OM aSTapradezo rucakastiryaglokasya mdhye| eSa prabhavo dizAmeSa, eva // 582 // bhavedanudizAm // 1 // dvipradezAdivyuttaraikapradezA'nuttaraiva / catasazcatasro dizazca, caturAye anuttare dve // 2 // zakaTorddhisaMsthitA mahAdizo bhavanti catasraH / muktAvalIva catamro dve eva bhavato rucakanibhe // 3 // 0 aindrI AgneyI yamA ca nairRtI vAruNI ca vaayvyaa| somA IzAnA'pica vimalA ca tamA (mI) ca boddhavyA / / 1 // aindrI vijayadvArAnusArataH zeSAH prdkssinntH| aSTApi tiryagdizaH UrdhvaM vimalA tamA cAdhaH // . Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 583 // 2 // tAvakhetta tti, tApa:- savitA tadupalakSitA kSetradik tApakSetradik, sA cAniyatA- jesiM jattA sUro udeti tesiMhavai puvvaa| 0.3 upodghAtatAvakkhettadisAo padAhiNaM sesiyAosiM ||1||pnnnnve tti prajJApakasya dik prajJApakadik- paNNavao jadabhimuho sA puvvA / / niyuktiH, 0.3.7 saptama10 sesiyA pdaahinnto| tassevaNugaMtavvA aggeyAdI disA niymaa||1||sptmii bhAvadik sA bhavatyaSTAdazavidhaiva, dvAram niva vktvytaa| dizyate ayamamuka iti saMsArI yayA sA bhAvadik, sA cetthaM bhavatyaSTAdazavidhA-puDhavijalajalaNa vAyA niyukti: 810 mUlA khaMdhaggaporabIyA y| biticaupaMceMdiya tiriyanAragA devsNghaayaa||1|| saMmucchimakamAkammabhUmagaNarA dinikSepA, th'ntrddiivaa| bhAvadisA dissai jaM saMsArI NiyayametAhiM ||2||ti gaathaarthH|| iha ca nAmasthApanAdravya- (18) dikSu pratipadyamAnaH, digbhiranadhikAra eva, zeSAsu yathAsambhavaM sAmAyikasya pratipadyamAnakaH pUrvapratipanno vA vAcyaH, tatra pratipanno'"kSetradizo'dhikRtya tAvadAha nytrsyaam| ni0- puvvAIAsumahAdisAsupaDivajamANao hoi| puvvapaDivannao puNa annayarIe disAe u||810|| pUrvAdyAsu mahAdikSu vivakSite kAle sarveSAM sAmAyikAnAM pratipadyamAnako bhavati, na tu vidikSu, tAsvekapradezikatvena jIvAvagAhanAbhAvAt, Aha ca bhASyakAra:- chiNNAvaliruyagAgiidisAsu sAmAiyaM Na jNtaasu| suddhAsu NAvagAhai jIvo tAo 2 // O yeSAM yataH sUrya udeti teSAM sA bhavati pUrvA / tApakSetradizaH prAdakSiNyena zeSAH anyoH||1||prjnyaapko yadabhimukhaH sA pUrvA zeSAH prdkssinntH| tasyA evAnugantavyA AgneyyAdyA dizo niymaat||1|| 0 pRthvIjalajvalanavAtAmUlAni skandhAnaparvabIjAni c| dvitricatuSpaJcendriyAH tiryaJcoM nArakA devasaMghAtAH // 1 // 5 // sNmuurchjkrmaakrmbhuumiknraastthaantrdviipaaH| bhAvadik dizyate yat saMsArI niyatametAbhiH / / 2 / / 0 chinnAvalIrucakAkRtidikSu sAmAyikaM na ysmaattaasu| zuddhAsu nAvagAhate jIvaH tAH Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0.3.7 saptama zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 584 // puNa phusejA // 1 // pUrvapratipannakaH punaranyatarasyAM dizi bhavatyeva, punaHzabdasyaivakArArthatvAditi gAthArthaH ||810||taapkssetrprjnyaa-2 0.3 upodghAtapakadikSu punaraSTasucaturNAmapisAmAyikAnAMpUrvapratipanno'sti,pratipadyamAnakazca sambhavati,adhaUrdhvadigdvaye tusamyaktvazruta niyuktiH, sAmAyikayorevameva, dezaviratisarvaviratisAmAyikayostu pUrvapratipannakaH sambhavati, pratipadyamAnakastu naiveti, uktaM ca- dvAram nilava vktvytaa| aTThasu cauNha niyamA puvvapavaNNo u dosu doNheva / doNha tu puvapavaNNo siya NaNNo taavpnnnnve||1||bhaavdikssu punarekendriyeSu na niyukti: 810 pratipadyamAnako nApi pUrvapratipannazcaturNAmapi, vikalendriyeSu samyaktvazrutasAmAyikayoH pUrvapratipannaH sambhavati netaraH, | dignikSepA, paJcendriyatiryakSu sarvavirativarjAnAM pUrvapratipanno'sti, pratipadyamAnako bhAjyaH, vivakSitakAle nArakAmarAkarmabhUmijAntaradvIpa | (18) dikSu pratipadyamAnaH, kanareSu samyaktvazrutayoH pUrvapratipannako'styeva, itarastubhAjyaH, karmabhUmijamanuSyeSu caturNAmapi pUrvapratipanno'styeva, pratipadya | pratipanno'mAnakastu bhAjyaH, sammUchimeSu tUbhayAbhAva iti, uktaM ca- ubhayAbhAvo puDhavAdiesu vigalesu hojja uvvnnnno| paMceMdiyatiriesaM nytrsyaam| NiyamA tiNhaM siya pvje||1||nnaargdevaakmmgaNtrdiivesu doNha bhayaNA u| kammagaNaresu causuM mucchesu tu ubhayapaDiseho // 2 // dvaarm||kaaldvaarmdhunaa, tatra kAlastrividhaH- utsarpiNIkAlaH avasarpiNIkAlaH ubhayAvato'vasthitazceti, tatra bharatairAvateSu viMzatisAgaropamakoTIkoTimAnaH kAlacakrabhedotsarpiNyavasarpiNIgataH pratyekaM SaDDidho bhavati, tatrAvasarpiNyAM suSamasuSamAkhyazcatuHsAgaropamakoTIkoTimAnaHpravAhataH prathamaH, suSamAkhyastrisAgaropamakoTikoTimAmAno dvitIyaH, suSamaduSSamAkhyastu sAgaropamakoTIkoTidvayamAnastRtIyaH, duSSamasuSamAkhyastu dvicatvAriMzadvarSasahasranyUnasAgaropamakoTIkoTimAnazcaturthaH, // 584 // - punaH spRzet // 1 // aSTasu caturNA niyamAtpUrvaprapannastu dvayordvayoreva / dvayostu pUrvaprapannaH syAt nAnyastApaprajJApakayoH // 1 // 7 ubhayAbhAvaH pRthvyAdikeSu vikaleSu / bhavet upapanna : / paJcendriyatiryakSu niyamAt trayANAM syAtpratipadyamAne // 1 // nArakadevAkarmakAntaradvIpeSu dvayorbhajanA tu / karmajanareSu caturNAM saMmUrchaSu tUbhayapratiSedha // 2 // Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 585 // duSSamAkhyastvekaviMzativarSasahasramAnaH paJcamaH, duSSamaduSSamAkhyaH punarekaviMzativarSasahasramAna eva SaSTha iti, ayameva 10.3 upoddhAtacotkrameNotsarpiNyAmapi yathoktasaGkhyo'vaseyaH kAla iti, avasthitastu caturvidhaH, tadyathA-suSamasuSamApratibhAgaH suSamA niyuktiH, 0.3.7 saptamapratibhAgaH suSamaduSamApratibhAgaH duSSamasuSamApratibhAgazceti,tatra prathamo devakurUttarakuruSu dvitIyo harivarSaramyakayoH tRtIyo dvAram nivahaimavatairaNyavatayoH caturtho videheSviti, tatretthamanekadhA kAle sati yasya sAmAyikasya yasmin kAle pratipattirityetada vktvytaa| | niyukti: 811 bhidhitsurAha dinikSepA, ni0-saMmattassa suyassa ya paDivattI chavvihaMmi kAlaMmi / viraiM virayAviraI paDivajjai dosutisuvAvi // 811 // | (18) dikSu pratipadyamAnaH, samyaktvasya zrutasya ca dvayorapyanayoH sAmAyikayoH pratipattiH SaDDidhe-suSamasuSamAdilakSaNe kAle sambhavati, saca pratipattA pratipanno'suSamasuSamAdiSu dezanyUnapUrvakoTyAyuSka eva pratipadyate, pUrvapratipannakAstvanayorvidyanta eva, viratiM samagracAritralakSaNAM tathA nytrsyaam| viratAviratiM dezacAritrAtmikAM pratipadyate, kazcit dvayoH kAlayostriSu, vA'pi kAleSu, apiH sambhAvane, asya cArthamupariSTAdvakSyAmaH, tatreyaM prakRtabhAvanA- utsarpiNyAM dvayorduSSamasuSamAyAM suSamaduSSamAyAM ca, avasarpiNyAM triSu suSamaduSSamAyAM duSSamasuSamAyAMduSSamAyAMceti, pUrvapratipannastu vidyata eva, apizabdAt saMharaNaMpratItya pUrvapratipannakaH sarvakAleSveva sambhavati, pratibhAgakAleSu tu triSu samyaktvazrutayoH pratipadyamAnakaH sambhavati, pUrvapratipannakastvastyeva, caturthe tu pratibhAge caturvidhasyApi pratipadyamAnakaH sambhavati, pUrvapratipannakastu vidyata eva, bAhyadvIpasamudreSu tu kAlaliGgarahiteSutrayANAM prtipdymaankH||55|| sambhavati, pUrvapratipannakastu vidyata eva, bAhyadvIpasamudreSu tukAlaliGgarahiteSutrayANAMpratipadyamAnakaH sambhavati, pUrvapratipannastvastyeveti gaathaarthH|| 811 // dvAram / sAmprataM gatidvAramucyate Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam vktvytaa| bhAga-2 // 586 // ___ni0- causuvigatIsuNiyamA sammattasuyassa hoi pddivttii| maNuesu hoi viratI virayAviraI ya tiriesuN||812|| 0.3 upodghAtacatasRSvapi gatiSu, niyamAt iti niyamagrahaNamavadhAraNArthe catasRSveva na mokSagatAviti hRdayam, samyaktvazrutayorbhavati pratipattiH, niyuktiH, 0.3.7 saptamasambhavati vivakSite kAla ityarthaH, apizabdaH pRthivyAdiSu gatyantargateSu na bhavatyapIti sambhAvayati, pUrvapratipannakastva- dvAram nihnavanayorvidyata eva, tathA manuSyeSu bhavati viratiH- pratipattimaGgIkRtya manuSyeSveva sambhavati viratiH samagracAritrAtmikA, pUrvaprati niyuktiH pannApekSayA tu sadA bhavatyeva, viratAviratizca dezacAritrAtmikA tiryakSu, bhavatItyanuvartate, bhAvanA manuSyatulyeti gaathaarthH|| 812-814 812 // bhavyasaMjJidvArAvayavArthAbhidhitsayA''ha samyaktvazrute catasRSu vrataM nare ni0- bhavasiddhio ujIvo paDivajjai so cauNhamaNNayaraM / paDiseho puNa asaNNimIsae saNNi paDivajje // 813 // | mizraM tiryakSu bhavasiddhiko bhavyo'bhidhIyate, bhavasiddhikastu jIvaH pratipadyate caturNAM samyaktvasAmAyikAdInAM anyatarat ekaM dve trINi bhavyazcatvAri sarvANivA, vyavahAranayApekSayetthaM pratipAdyate, natu nizcayataH kevalasamyaktvasAmAyikasambhavo'sti, shrutsaamaayikaanugttvaat| saMjJayu cchAsako c| tasya, evaM saMjayapi, yata Aha-saMnni paDivajje, pUrvapratipannakastu bhavyasaMjJiSu vidyata eva, pratiSedhaH punarasaMjJini mizrake'bhavye ca, idamatra hRdayaM- anyatamasAmAyikasya pratipadyamAnakAn prAkpratipannAn vA''zritya pratiSedhaH asaMjJini mizrake siddhe, yato'sau na saMjJI nApyasaMjJI na bhavyo nApyabhavyaH ato mizraH, abhavye ca, punaHzabdastu pUrvapratipanno'saMjJI sAsvAdanoja janmani sambhavatIti vizeSaNArthaH, saMjJI pratipadyata iti vyAkhyAtameveti gaathaarthH||813||gtN dvAradvayaM // ucchrAsadRSTidvAradvayAbhidhitsayA''ha ni0- UsAsagaNIsAsaga mIsaga paDiseha duviha pddivnnnno| diTThIi doNayA khalu vavahAro nicchaoceva ||814||daarN // // 58 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 587 // * ucchRsitIti ucchrAsakaH, niHzvasitIti niHzvAsakaH, AnApAnaparyAptipariniSpanna ityarthaH, sa hi caturNAmapi pratipadyamAnakaH sambhavati, pUrvapratipannastvastyeveti vAkyazeSaH, mizraH khalvAnApAnaparyAptyA'paryApto bhaNyate, tatra pratipattimaGgIkRtya pratiSedhaH, nAsau caturNAmapi pratipadyamAnakaH sambhavatIti bhAvanA, duvihapaDivanno tti sa eva dvividhasya samyaktvazrutasAmAyikasya pratipannaH- pUrvapratipanno bhavati, devAdirjanmakAla iti, athavA 'mizraH' siddhaH, tatra caturNAmapyubhayathA'pi pratiSedhaH, dvividhasya darzanacAritrasAmAyikasya zailezIgataH pUrvapratipanno bhavati, asAvapica tAvanmizra eveti / dRSTau vicAryamANAyAM dvau nayau khalu vicArakau- vyavahAro nizcayazcaiva, tatrAdyasya sAmAyikarahitaH sAmAyikaM pratipadyate, itarasya tadyukta eva, kriyAkAlaniSThAkAlayorabhedAditi gaathaarthH|| 814||gtN dvAradvayam, sAmpratamAhArakaparyAptakadvAradvayaM pratipAdayannAha ni0- AhArao ujIvo paDivajjai so cauNhamaNNayaraM / emeva ya pajjatto sammattasue siyA iyro|| 815 // AhArakastu jIvaH pratipadyate sa caturNAmanyatarat, pUrvapratipannastu niyamAdastyeva, evameva ca paryAptaH SaDbhirapyAhArAdiparyAptibhicaturNAmanyatarat pratipadyate, pUrvapratipannastvastyeva, sammattasue siyA iyaro tti itaraH- anAhArako'paryAptakazca, tatrAnAhArako'pAntarAlagatau samyaktvazrute aGgIkRtya syAt- bhavet pUrvapratipannaH, pratipadyamAnakastu naiveti vAkyazeSaH, kevalI tu samuddhAtazailezyavasthAyAmanAhArako darzanacaraNasAmAyikadvayasyeti, aparyApto'pi samyaktvazrute adhikRtya syAt pUrvapratipanna iti gaathaarthH||815||gtN dvAradvayam, sAmprataM suptajanmadvAradvayavyAcikhyAsayedamAha ni0-NiddAe bhAvao'vi ya jAgaramANo cauNhamaNNayaraM / aMDayapoyajarAuya tiga tiga cauro bhave kmso||816 // iha supto dvividhaH- dravyasupto bhAvasuptazca, evaM jAgradapIti, tatra dravyasupto nidrayA, bhAvasuptastvajJAnI, tathA dravyajAgaro 0.3 upodghAta| niyuktiH, 0.3.7 saptamadvAram nihnvvktvytaa| niyuktiH 815-816 samyaktvazrute catasRSu vrataM nare mizraM tiryakSu bhavyazcatvAri saMjJayucchAsako c| // 587 // Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 588 // mizra tiryakSu nidrayArahitaH, bhAvajAgaraH samyagdRSTiH, tatra nidrayA bhAvato'pica jAgrat caturNAM sAmAyikAnAmanyatarat pratipadyate, pUrvapratipanna | 0.3 upodghAtastvastyevetyadhyAhAraH, apizabdo vizeSaNe, kiM vizinaSTi?- bhAvajAgaraH dvayoH prathamayoH pUrvapratipanna eva, dvayasya tu / niyuktiH, 0.3.7 saptamapratipattA bhavatIti, nidrAsuptastu caturNAmapi pUrvapratipannau bhavati, na tu pratipadyamAnakaH, bhAvasuptastUbhayavikalaH, nayamatAdvA dvAram nihnavapratipadyamAnako bhavati, alaM vistareNa / janma trividhaM- aNDajapotajajarAyujabhedabhinnam, tatra yathAsaGkhyaM tiga tiga cauro bhave vktvytaa| niyukti: 817 kamaso tti aNDajA:-haMsAdayaH trayANAMpratipadyamAnakAH sambhavanti, pUrvapratipannAstu santyeva, potajA:- hastyAdayo'pyevameva, samyaktvazrute jarAyujAH- manuSyAste'pi caturNAmitthameva, aupapAtikAstu prathamayoyorevamiti gAthArthaH / / 816 // sthitidvAramadhunA''ha catasRSu vrataM nare ni0- ukkosayaTTitIepaDivajaMte yaNatthi pddivnnnno| ajahaNNamaNukkose paDivajaMte ya paDivaNNe // 817 // bhavyazcatvAri AyurvarjAnAM saptAnAM karmaprakRtInAmutkRSTasthiti vazcaturNAmapi sAmAyikAnAM paDivajaMte ya Natthi paDivaNNotti pratipadya- saMjayumAnako nAsti pratipannazca nAstIti, cazabdasya vyavahitaH sambandhaH, AyuSastUtkRSTasthitau dvayoH pUrvapratipanna iti, ajaghanyo cchaaskiic| tkRSTasthitirevAjaghanyotkRSTaH sthitizabdalopAt, paDivajaMte ya paDivaNNo tti, sa hi caturNAmapi pratipadyamAnakaH sambhavati, pratipannazcAstyeva, jaghanyAyuSkasthitistu na pratipadyate, na pUrvapratipannaH, kSullakabhavagata iti, zeSakarmarAzijaghanyasthitistu dezaviratirahitasya sAmAyikatrayasya pUrvapratipannaH syAd, darzanasaptakAtikrAntaH kSapakaH antakRt kevalI, tasya tasyAmavasthAyAM dezaviratipariNAmAbhAvAt, jaghanyasthitikarmabandhakatvAcca jaghanyasthititvaM tasya na tUpAttakarmapravAhApekSayeti, Aha ca // 588 // bhASyakAra:- Na jahaNNAuThiIe paDivajjai Neva puvvpddivnnnno| sese puvvapavaNNo desavirativajjie hojj||1|| tti gAthArthaH / (r) na jaghanyAyuH sthitau pratipadyate naiva puurvprtipnnH| zeSe pUrvapratipanno dezavirativarjite bhavet // 1 / / Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 589 // 817 // dvAraM / sAmprataM vedasaMjJAkaSAyadvAratrayaM vyAcikhyAsurAha ni0- cauro'vi tivihavede causuvi saNNAsu hoi pddivttii| heTThA jahA kasAesu vaNNiya taha ya ihyNpi|| 818 // catvAryapi sAmAyikAni trividhavede strIpuMnapuMsakalakSaNe ubhayathA'pi, santIti vAkyazeSaH, iyaM bhAvanA catvAryapi sAmAyikAnyadhikRtya trividhavede vivakSite kAle pratipadyamAnakaH sambhavati, pUrvapratipannastvastyeva, avedastu dezaviratirahitAnAM trayANAM pUrvapratipannaH syAt, kSINavedaH kSapako, natu prtipdymaankH||dvaarm ||tthaa catasRSvapi saMjJAsu AhArabhayamaithunaparigraharUpAsu caturvidhasyApi sAmAyikasya bhavati pratipattiH pratipadyamAnako bhavati, na na bhavati, itrstvstyev|| dvAram ||adho yathA paDhamillugANa udaye' ityAdinA kaSAyeSu varNitam, ihApi tathaiva varNitavyam, samudAyArthastvayaM-sakaSAyI caturNAmapyubhayathA'pi bhavati, akaSAyI tu chadmasthavItarAgastrayANAM pUrvapratipanno bhavati, tu prtipdymaankH| dvAramiti gAthArthaH / / 818 // gataM dvAratrayam, sAmpratamAyurjJAnadvAradvayAbhidhitsayA''ha ni0-saMkhijjAU cauro bhayaNA sammasuya'saMkhavAsINaM / oheNa vibhAgeNa ya nANI paDivajjaI curo||819|| saGkhyeyAyurnaraH catvAri pratipadyate, pratipannastvastyeveti vAkyazeSaH, bhayaNA sammasuya'saMkhavAsINaM ti bhajanA- vikalpanA samyaktvazrutasAmAyikayorasaGkhyeyavarSAyuSAm, iyaM bhAvanA-vivakSitakAle'saGgyeyavarSAyuSAMsamyaktvazrutayoH pratipadyamAnakaH sambhavati, pUrvapratipannastvastyeveti // dvAraM ||ohenn vibhAgeNa ya NANI paDivajjae cauro tti oghena- sAmAnyena jJAnI pratipadyate catvAryapi nayamatena, pUrvapratipannastvastyeva, vibhAgena cAbhinibodhikazrutajJAnI yugapadAdyasAmAyikadvayapratipattA sambhavati, pUrvapratipannastvastyeveti, uparitanasAmAyikadvayasyApi pratipadyamAnakaH sambhavati, itarastvastyeveti, avadhijJAnI samyaktva | 0.3 upodghAtaniyuktiH, 0.3.7 saptamadvAram nivvktvytaa| | niyuktiH 818-819 samyaktvazrute catasRSu vrataM nare mizraM tiryakSu bhavyazcatvAri saMjJayucchAsako c| // 589 // Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 590 // zrutasAmAyikayoH pUrvapratipanna eva na pratipadyamAnakaH, dezaviratisAmAyikaM tu na pratipadyate, guNapUrvakatvAt tadavApteH, 0.3 upodghAtasyAt punaH pUrvapratipannaH, sarvaviratisAmAyikaM tu pratipadyate, pUrvapratipanno'pi bhavati, manaHparyAyajJAnI dezaviratirahitasya | niyuktiH, 0.3.7 saptamatrayasya pUrvapratipanna eva, na pratipadyamAnakaH, yugapadvA saha tena cAritraM pratipadyate tIrthakRd, uktaM ca-paDivannami caritte cauNANI dvAram nihnavajAva chaumattho tti, bhavasthaH kevalI pUrvapratipannaH samyaktvacAritrayoH na tu pratipadyamAnaka iti gaathaarthH|| 819 // gataM / / vktvytaa| niyuktiH 820 dvAradvayam, sAmprataM yogopayogazarIradvArAbhidhitsayA''ha samyaktvazrute ni0-cauro'vi tivihajoge uvaogadugaMmi caura paDivajje / orAlie caukkaM sammasuya viuvvie bhayaNA // 820 // catasRSu vrataM nare mizraM tiryakSu catvAryapi sAmAyikAni sAmAnyataH trividhayoge manovAkAyalakSaNe sati pratipattimAzritya vivakSitakAle sambhavanti, bhavyazcatvAri (granthAgU 8500) prAkpratipannatAM tvadhikRtya vidyanta eva, vizeSatastvaudArikakAyayogavati yogatraye catvAryubhayathA'pi,8 saMjayuvaikriyakAyayogavati tu samyaktvazrute ubhayathA'pi, AhArakakAyayogavati tu dezaviratirahitAni trINi sambhavanti, taijasa cchAsako c| kArmaNakAyayoga eva kevale apAntarAlagatAvAdyaM sAmAyikadvayaM prAkpratipannatAmadhikRtya syAt, manoyoge kevale na kiJcit, tasyaivAbhAvAd, evaM vAgyoge'pi, kAyavAgyogadvaye tu syAd dvayamAdyaM prAkpratipannatAmadhikRtya, samyaktvAt pratipatato vikalendriyopapAtiSu ghaNTAlAlAnyAyeneti vistrennaalm|| dvAram ||uvogdugNmi cauropaDivajje tti upayogadvaye-sAkArAnAkArabhede catvAri pratipadyate, prAkpratipannastu vidyata eva, atrAha-'savvAo laddhIo sAgArovaogovauttassa bhavantI' tyAgamAdanAkAropayoge sAmAyikalabdhivirodhaH, ucyate, pravardhamAnapariNAmajIvaviSayatvAt tasyAgamasya, avasthitau 0 pratipanne cAritre cutarjJAnI yAvacchadmasthaH / 8808088888888888888888808080 // 590 // Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 591 // pazamikapariNAmApekSayA cAnAkAropayoge sAmAyikalabdhipratipAdanAdavirodha iti, Aha ca bhASyakAra:- UsaradesaM dabellayaM 0.3 upoddhAtaca vijjhAi vaNadavo pappa / iya micchassa aNudae uvasamasaMmaM lahai jiivo||1||avsthitprinnaamtaa cAsya-jaMmicchassANudao | niyuktiH, 0.3.7 sammamaNa hAyae teNa tassa prinnaamo| jaM puNa sayamuvasaMtaM Na vaDDae'vahito tennN||2|| dAraM / / orAlie caukkaM sammasuta viuvvie bhayaNaM tti dvAram nihnavaaudArike zarIre sAmAyikacatuSkamubhayathA'pyasti,samyaktvazrutayokriyazarIre bhajanA-vikalpanA kAryA, etaduktaM bhavati- vktvytaa| samyaktvazrutayokriyazarIrI pratipadyamAnakaH pUrvapratipannazcAsti, uparitanasAmAyikadvayasya tu prAkpratipanna eva, niyukti: 821 samyaktvazrute vikurvitavaikriyazarIrazcAraNazrAvakAdiH zramaNovA, na pratipadyamAnakaH, pramattatvAt, zeSazarIravicAro yogadvArAnusArato'nu- catasRSu vrataM nare saraNIya iti gAthArthaH // 820 // dvAratrayaM gatam, sAmprataM saMsthAnAdidvAratrayAvayavArthapratipAdanAyAha mizra tiryakSu bhavyazcatvAri ni0- savvesuvi saMThANesulahai emeva savvasaMghayaNe / ukkosajahaNNaM vajiUNa mANaM lahe mnnuo||821||daarN|| saMsthitiH saMsthAnaM- AkAravizeSalakSaNam, tacca SoDhA bhavati, uktaM ca-samacauraMse NaggohamaMDale sAi vAmaNe khujje / haMDe'vi cvAsako c| ya saMThANe jIvANaM chammuNeyavvA // 1 // tulaM vitthaDabahulaM ussehabahuM ca maDahakuTuM c| heDillakAyamaDahaM savvatthAsaMThiyaM huMDaM // 2 // ityAdi, tatra sarveSvapi saMsthAneSu labhate pratipadyate catvAryapi sAmAyikAni, prAkpratipanno'pyastItyadhyAhAraH, emeva savvasaMghayaNe tti evameva sarvasaMhananaviSayo vicAro veditavyaH, tAni ca SaT saMhananAni bhavantIti, uktaM ca-vajjarisabhaNArAyaM paDhamaM bitiyaM ca OUSaradezaM dagdhaM ca vidhyAti vanadavaH praapy| iti mithyAtvasyAnudaye aupazamikasamyaktvaM labhate jIvaH // 1 // 0 yanmithyAtvasyAnudayo na hIyate tena tasya pariNAmaH / yatpunaH sadupazAntaM na vardhate avasthitastena // 1 // 0 samacaturasra nyagrodhamaNDalaM sAdi vAmanaM kubjm| huNDamapi ca saMsthAnAni jIvAnAM SaD jJAtavyAni // 1 // tulyaM vistArabahulamutsedhabahulaM ca maDabhakoSThaM c| adhastanakAyamaDabhaM sarvatrAsaMsthitaM huNDam // 2 // 0 vajrarSabhanArAcaM prathama dvitIyaM ca . saMjayu // 591 // Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 592 // | risabhaNArAyaM / NArAya addhaNArAyaM kIliyA tahaya chevtttth||1|| risabho u hoi paTTo vajaM puNa kIliyA muNeyavvA / ubhaomakkaDabaMdhaM NArAyaM 0.3 upodghAtataM viyaannaahi||2||ih cetthambhUtAsthisaJcayopamitaHzaktivizeSaH saMhananamucyatena tvasthisaJcaya eva, devAnAmasthirahitAnAmapi niyukti:, 0.3.7 saptamaprathamasaMhananayuktatvAt / ukkosajahaNNaM vajjiUNa mANaM labhe maNuo tti utkRSTaM jaghanyaM ca varjayitvA mAnaM- zarIrapramANaM labhate dvAram nihnavapratipadyate manujaH prakaraNAdanuvartamAnaM caturvidhamapi sAmAyikam, prAkpratipanno'pi vidyata iti gAthArddhahRdayam, anyathA vktvytaa| nArakAdayo'pi sAmAnyena sAmAyikadvayaM trINi vA labhanta eveti, uktaM ca-kiM jahaNNogAhaNagA paDivajaMti ukkosogAhaNagA niyuktiH 821 samyaktvazrute ajahaNNukkosogAhaNaga tti pucchA?, gotamA! NeraiyadevA Na jahaNNogAhaNagA kiMci paDivajaMti, puvapaDivaNNagA puNa siyA sammattasutANa, catasRSa vrataM nare te ceva ajahaNNukkosogAhaNagA ukkosogAhaNagA ya sammattasute paDivajaMti, No sesetti / puvvapaDivaNNagA dovi doNhaM ceva / tiriesula mizraM tiryakSu bhavyazcatvAri pucchA?, gotamA! egeMdiyA tisuvi ogAhaNAsuNa kiMci paDivajaMti, NAvi puvpddivnnnngaa| jahaNNogAhaNagA vigaliMdiyA sammattasuyANaM saMjJayupuvvapaDivaNNagA havejjA Na paDivajjamANagA, ajahaNNukkosogAhaNagA ukkosogAhaNagA puNa Na puvvapaDivaNNA NAvi paDivajjamANagA, cchAsakau c| sesatiriyA jahaNNogAhaNagA sammattasuyANa puvvapaDivaNNagA hojjA No paDivajjamANagA, ajahannukkosogAhaNagA puNa tiNhaM duhAvi saMti, RSabhanArAcam / nArAcamardhanArAcaM kIlikA tathaiva sevArtam // 1 // RSabhastu bhavati paTTo vajraM punaH kIlikA jnyaatvyaa| ubhayato markaTabandho nArAcaM tat vijAnIhi / / 20 kiM jaghanyAvagAhanA pratipadyante utkRSTAvagAhanakA ajaghanyotkRSTAvagAhanA iti pRcchA?, gautama! nairayikadevA na jaghanyAvagAhanAH kiJcitpratipadyante, pUrvapratipannakAH punaH syuH samyaktvazrutayoH, ta evAjaghanyotkRSTAvagAhanA utkRSTAvagAhanAzca samyaktvazrute pratipadyante, na zeSe iti / pUrvapratipannakA dvaye'pi dvyorev| tiryakSu pRcchA?, gautama! ekendriyAstisRSvapyavagAhanAsu na kiJcit pratipadyante, nApi puurvprtipnnaaH| jaghanyAvagAhanA vikalendriyAH samyaktvazrutayoH pUrvapratipannA bhaveyurna pratipadyamAnAH, ajaghanyotkRSTAvagAhanA utkRSTAvagAhanAH punarna pUrvapratipannA nApi pratipadyamAnAH, zeSatiryaco jaghanyAvagAhanAH samyaktvazrutayoH pUrvapratipannA bhaveyurna pratipadyamAnAH, ajaghanyotkRSTAvagAhanAH punastrayANAM dvidhA'pi santi, - // 592 // Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 593 // ukkosogAhaNagA doNhaM duhaavi| maNuesu pucchA?, gotamA! saMmucchimamaNusse paDucca tisuvi ogAhaNAsu cauNhapi sAmAiyANaM Na puvvapaDivaNNagA no pddivjjmaanngaa| gabbhavakkaMtiya jahaNNogAhaNamaNUsA sammattasuyANa puvvapaDivaNNagA hojjA No paDivajjamANagA, ajahaNNukkosogAhaNagA puNa cauNhavi dudhAvi saMti, ukkosogAhaNagA puNa duNhaM dudhAvI tyAdi, alaM prasaGgena // gataM dvAratrayam, adhunA lezyAdvArAvayavArthamabhidhitsurAha ni0- sammattasuyaM savvAsulahai suddhAsutIsuya carittaM / puvvapaDivaNNagopuNa aNNayarIe u lesaae||822|| samyaktvaM ca zrutaM ceti ekavadbhAvastat samyaktvazrutaM sarvAsu kRSNAdilezyAsu labhate pratipadyate, zuddhAsu tejolezyAdyAsu tisRSveva, cazabdasyAvadhAraNArthatvAt, cAritraM viratilakSaNam, labhata iti vartate, evaM pratipadyamAnakamadhikRtya lezyAdvAra nirUpitam, adhunA prAkpratipannamadhikRtyA''ha- puvvapaDivaNNao puNa aNNatarIe u lesAe pUrvapratipannakaH punaranyatarasyAM tu lezyAyAM-kRSNAdyabhidhAnAyAM bhavati / Aha- matizrutajJAnalAbhacintAyAM zuddhAsu tisRSu pratipadyamAnaka uktaH kathamidAnI sarvAsvabhidhIyamAnaH samyaktvazrutapratipattA na virudhyata iti?, ucyate, tatra kRSNAdidravyasAcivyajanitA''tmapUriNAmarUpAM bhAvalezyAmAzrityAsAvuktaH, iha tvavasthitakRSNAdidravyarUpAM dravyalezyAmeva ityato na virodhaH, uktaM ca- se NUNaM bhaMte! kiNhalesA NIlalessaM pappa No tArUvattAe No tAvaNNattAe No tAgaMdhattAe No tArasattAe No tAphAsattAe bhujo bhujo pariNamati?, haMtA utkRSTAvagAhanA dvayordvidhA'pi / manujeSu pRcchA?, gautama! saMmUrchanajamanuSyAn pratItya tisRSvapyavagAhanAsu caturNAmapi sAmAyikAdInAM na pUrvapratipannA na pratipadyamAnAH / garbhavyutkrAntikajaghanyAvagAhanamanuSyAH samyaktvazrutayoH pUrvapratipannA bhaveyurna pratipadyamAnAH, ajaghanyotkRSTAvagAhanAH punazcaturNAmapi dvidhA'pi santi, utkRSTAvagAhanAH punardvayordvidhA'pi / 0 atha nUnaM bhadanta! kRSNalezyA nIlalezyAM prApya na tadrUpatayA no tadvarNatayA na tadgandhatayA na tadrasatayA na tatsparzatayA bhUyo bhUyaH pariNamati?, - 0.3 upodghAtaniyuktiH, 0.3.7 saptamadvAram nihnvvktvytaa| | niyuktiH 822 samyaktvazrute catasRSu vrataM nare mizraM tiryakSu bhavyazcatvAri saMyucchAsakau c| Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 594 // gotamA! kiNNalessA NIlalessaM pappa No tArUvattAe jAva pariNamati, se keNaTeNaM bhaMte! evaM vuccati- kiNhalessA NIlalessaM pappa jAva 0.3 upodghAtaNo pariNamai?, gotamA! AgArabhAvamAyAe vA se siyA palibhAgamAyAe vA se siyA, kiNhalessA NaM sA No khalu NIlalesA, tattha / niyuktiH, 0.3.7 saptamalagatA usakkati vA ahisakkai vA, te teNaTeNaM gotamA! evaM vuccati- kiNhalessA NIlalessaM pappa jAva No pariNamati, ayamasyArthaH dvAram nihnava'AgAra' ityAdi, AkAra eva bhAva AkArabhAvaH, AkArabhAva eva AkArabhAvamAtram, mAtrazabdaH khalvAkArabhAvavyati- vktvytaa| riktapratibimbAdidharmAntarapratiSedhavAcakaH, atastenAkArabhAvamAtreNaivAsau nIlalezyA syAt, na tu tatsvarUpApattitaH, tathA 8 niyukti: 822 samyaktvazrute pratirUpo bhAgaH pratibhAgaH, pratibimbamityarthaH, pratibhAga eva pratibhAgamAtram, mAtrazabdo vAstavapariNAmapratiSedhavAcakaH, catasRSu vrataM nare atastena pratibhAgamAtreNaiva asau nIlalezyA syAt, na tu tatsvarUpata evetyarthaH, sphaTikavadupadhAnavazAdupadhAnarUpa iti mizra tiryakSu bhavyazcatvAri dRSTAntaH tatazcasvarUpeNa kRSNalezyaivAsauna nIlalezyA, kiMtarhi?, tatragatotsarpati, kimuktaM bhavati?- tatrasthaiva-svarUpasthaiva saMjJayunIlalezyAdi lezyAntaraM prApyotsarpate ityAkArabhAvaM pratibimbabhAgaMvA nIlalezyAsambandhinamAsAdayatItyarthaH evaM nIlalesA cchAsakau c| kAulesaM pappa jAva NIlalesA NaM sA No khalu kAulesA, tattha gatA ussakkai vA osakkai vA ayaM bhAvArtha:- tatra gatotsarpati, kimuktaM bhavati?- tatrasthaiva svarUpasthaivotsarpati, AkArabhAvaM pratibimbabhAgaM vA kApotalezyAsambandhinamAsAdayati, - hanta gautama! kRSNalezyA nIlalezyAM prApya na tadrUpatayA yAvatpariNamati, atha kenArthena bhadanta! evaM procyate- kRSNalezyA nIlalezyAM prApya yAvanna pariNamati?, gautama! AkArabhAvamAtreNa vA tasyAHsyAt pratibhAgamAtreNa vA tasyAH syAt, kRSNalezyA sA, na khalu nIlalezyA sA, tatra gatA avaSvaSkati vA abhiSvaSkati vA, // 594 // OM tat tenArthena gautama! evamucyate- kRSNalezyA nIlalezyAM prApya yAvanna prinnmti| 0 evaM nIlalezyA kApotalezyAM prApya yAvannIlalezyA sA na khalu kApotalezyA, tatra gatotsarpati vA apasarpati vaa| Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 595 // tathA'pasarpati vA- nIlalezyaiva kRSNalezyAM prApya, bhAvArthastu pUrvavat, evaM kAulesA teulesaM pappa, teulesA pamhalesaM pappa, pamhalesA sukkalesaM pappa, evaM sukkalesA pamhalesaM pappa bhAvArthastu pUrvavat, evaM kiNhalesA nIlalesaM pappa, kiNhalesA kAulesaM pappa, kiNhalesA teulesaM pappa, evaM jAva sukka lesaM pappa, evamegegA savvAhiM cArijjati, tatazca samyaktvazrutaM sarvAsvavasthitakRSNAdidravyalezyAsu labhate nArakAdirapi, zuddhAsu tejolezyAdyAsu tattadravyasAcivyasaJjAtAtmapariNAmalakSaNAsu tisRSu ca cAritram, zeSaM pUrvavaditi gaathaarthH|| 822 // dvAram / sAmprataM pariNAmadvArAvayavArthaM pratidarzayannAha ni0- vahuMte pariNAma paDivajjai so cauNhamaNNayaraM / emeva'vaTThiyaMmivi hAyaMti na kiMci paDivajje // 823 // pariNAmaH- adhyavasAyavizeSaH, tatra zubhazubhatararUpatayA varddhamAne pariNAme pratipadyate sa caturNAM samyaktvAdisAmAyikAnAmanyatarat, emeva'vaTThiyamivi tti evamevAvasthite'pi zubhe pariNAme pratipadyate sa caturNAmanyataraditi, hAyaMtiNa kiMci paDivajje tti kSIyamANe zubhe pariNAme na kiJcit sAmAyikaM pratipadyate, prAkpratipannastu triSvapi pariNAmeSu bhavatIti gaathaarthH|| 823||dvaarm ||adhunaa vedanAsamudghAtakarmadvAradvayavyAcikhyAsayA''ha___ ni0- duvihAe~ veyaNAe paDivajjai so cunnhmnnnnyrN| asamohao'vi emeva puvvapaDivaNNae bhayaNA // 824 / / dvividhAyAM vedanAyAM- sAtAsAtarUpAyAM satyAM pratipadyate sa caturNAmanyataratu, prAkpratipannazca bhavati, asamohato'vi emeva tti asamavahato'pyevameva pratipadyate sa caturNAmanyatarat, prAkpratipannazca bhavati, samavahatastu kevalisamuddhAtAdinA saptavidhe na 0 evaM kApotalezyA tejolezyAM prApya, tejolezyA padmalezyAM prApya, padmalezyA zuklalezyAM prApya, evaM zuklalezyA padmalezyAM praapy| 0 evaM kRSNalezyA nIlalezyAM prApya kRSNalezyA kApotalezyAM prApya kRSNalezyA tejolezyAM prApya, evaM yAvat zuklalezyAM prApya, evamekaikA srvaabhishcaaryte| 0.3 upodghAtaniyuktiH, 0.3.7 saptamadvAram nihnvvktvytaa| niyuktiH 823-824 samyaktvazrute catasRSu vrataM nare| mizraM tiryakSu bhavyazcatvAri saMjJayucvAsakau c| // 595 // Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 596 // pratipadyate, kintu puvvapaDivaNNae bhayaNa tti pUrvapratipannake samavahate vicArayitumArabdhe bhajanA sevanA samarthanA kAryA, pUrvapratipanno 0.3 upoddhAtabhavatItyarthaH, saptavidhatvaM punaH samuddhAtasya, yathoktaM- kevali kasAyamaraNe vedaNa veuvvi teya aahaare| sattaviha samugghAto pannatto niyuktiH, 0.3.7 sptmviiyraagehiN||1|| iha ca pUrvapratipannake bhajanA, samavahato hi sAmAyikadvayasya trayasya vA pUrvapratipannako bhAvanIya iti dvAram nihnavagAthArthaH // 824||gtN dvAradvayam, nirveSTanadvArapratipAdanAyAha vktvytaa| niyuktiH ni0-davveNa ya bhAveNa ya nivito cauNhamaNNayaraM / naraesu aNuvvaTTe dugaMcauktraM siyA uvvaTTe // 825 // 825-826 dravyato bhAvatazca nirveSTayan caturNAmanyatarat pratipadyate prAkpratipannazcAsti, dravyanirveSTanaM karmapradezavisaGgAtarUpaM bhAvanirveSTanaM samyaktvazrute krodhAdihAnilakSaNam, tatra sarvamapi karma nirveSTayaMzcatuSTayaM labhate, vizeSatastadAvaraNaM jJAnAvaraNaM nirveSTayan zrutasAmAyika catasRSu vrataM nare mizraM tiryakSu mApnoti mohanIyaM tu zeSatrayamiti, saMveSTayaMstvanantAnubandhyAdInna pratipadyate, zeSakarma tvnggiikRtyobhythaa'pysti||dvaarm // bhavyazcatvAri udvartanAdvAramadhunA narakeSu adhikaraNabhUteSvanudvartayan, tatrastha evetyarthaH, narakAdveti pAThAntaram, dugaM ti AdyaM sAmAyikadvikaM / saMjJayu cchaaskiic| pratipadyate, tadeva cAdhikRtya pUrvapratipanno bhavati, udvRttastu syAt kadAcit catuSkaM pratipadyate kadAcit trikam, pUrvapratipanno'pyastyeveti gaathaarthH|| 825 // ni0- tiriesu aNuvvaTTe tigaMcauktraM siyA u uvvaTTe / maNuesu aNuvvaTTecauro ti dugaMtu uvvaTTe // 826 // tiryakSugarbhavyutkrAntikeSusaMziSvanudvRttaH san trikaM AdyaM sAmAyikatrayamadhikRtya pratipattA prAkpratipannazca bhavatItyadhyAhAraH, caukkaM siyA u uvvaTTe udvRttastu manuSyAdiSvAyAtaH syAt kadAciccatuSTayaM syAt trikaM syAt dvikamadhikRtyobhayathA'pi bhavatIti, (r) kevalI kaSAyo maraNaM vedanA vaikriyaM taijasa AhArakaH / saptavidhaH samuddhAtaH prajJapto viitraagaiH|| 1 / / // 596 // Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 597 // maNuesu aNuvvaTTe cauro ti dugaM tu uvvaTTe manuSyeSvanudvattaH san catvAri pratipadyate prAkpratipannazca bhavati, trINi dvikam, tuzabdo vizeSaNe, udvRttastiryagnArakAmareSvAyAtaH trINi dvikaM vA'dhikRtyobhayathA'pi bhavatIti gAthArthaH / / 826 // ni0- devesu aNuvvaTTedugaM caukvaM siyA u uvvtttte| uvvaTTamANao puNa savvo'vina kiMci paDivajje // 827 // deveSvanudvattaH san dvikaM AdyaM sAmAyikadvayamAzrityobhayathA'pi bhavatIti kriyA, caukkaM siyAu uvvade'tti pUrvavat, udvartamAnakaH punarapAntarAlagatau sarvo'pyamarAdirna kizcit pratipadyate, prAkpratipannastu dvayorbhavatIti gAthArthaH ||827||dvaarm ||aashrvkrnndvaarprtipaadnaayaah ni0-NIsavamANo jIvo paDivajai so cauNhamaNNayaraM / puvvapaDivaNNaopuNa siya aasvovnniisvo||828|| nizrAvayan yasmAt sAmAyikaM pratipadyate, tadAvaraNaM karma nirjarayannityarthaH, zeSakarma tu badhnannapi jIva-AtmA pratipadyate sa caturNAmanyatarat, pUrvapratipannakaH punaH syAdAzravako bandhaka ityarthaH, niHzrAvako vA, vAzabdasya vyavahitaH sambandhaH, AhanirveSTanadvArAdasya ko vizeSa iti?, ucyate, nirveSTanasya karmapradezavisaGghAtarUpatvAt kriyAkAlo gRhItaH, niHzravaNasya tu nirjarArUpatvAnniSThAkAla iti, athavA tatra saMveSTanavaktavyatA'rthato'bhihitAH, iha tu sAkSAditi gAthArthaH / / 828 // dvAram // adhunA'laGkArazayanAsanasthAnacaGkamaNadvArakadambakavyAcikhyAsayA''ha ni0- ummukkamaNummukke ummuMcaMte ya keslNkaare| paDivajejja'nnayaraMsayaNAIsuMpiemeva / / 829 // unmukte parityakte anunmukte aparityakte anusvAro'lAkSaNikaH, unmuJcazva kezAlaGkArAn, kezagrahaNaM kaTakakeyUrAdyupalakSaNam, pratipadyeta anyataraccaturNAM sayaNAdIsupi emeva tti zayanAdiSvapidvAreSu tisRSvapyavasthAsvevameva yojanA kAryA, unmuktazayano'nu | 0.3 upodghAta| niyuktiH, 0.3.7 saptama| dvAram nihnava vktvytaa| | niyuktiH 827-829 samyaktvazrute catasRSu vrataM nare mizrutiryakSu bhavyazcatvAri sNjyucchaaskiic| // 597 // Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 | // 598 // nmuktazayanaH tathonmuJcan caturNAmanyatarat pratipadyate prAkpratipannazca bhavati, evaM zeSayojanA kAryA, iti gAthArthaH // 829 / / upodghAtaniryuktau dvitIyadvAragAthAyAM kveti dvAraM gatam, adhunA keSviti dvAraM vyAcikhyAsurAha ni0-savvagayaM sammattaMsue caritte Na pajjavAsavve / desaviraiMpaDuccA doNhavi paDisehaNaM kujaa||830|| __ atha keSu dravyeSu paryAyeSu vA sAmAyikamiti?, tatra sarvagataM samyaktvam, sarvadravyaparyAyarucilakSaNatvAt tasya, tathA zrutasAmAyike cAritre cAritrasAmAyikena paryAyAH sarve viSayAH, zrutasyAbhilApyaviSayatvAd, dravyasya cAbhilApyAnabhilApyaparyAyayuktatvAt, cAritrasyApi paDhamaMmi savvajIvA' ityAdinA sarvadravyAsarvaparyAyaviSayatAyAH pratipAditatvAt, dezaviratiM pratItya dvayorapi-sakaladravyaparyAyayoH pratiSedhanaM kuryAt, na sarvadravyaviSayaM nApi sarvaparyAyaviSayaM dezaviratisAmAyikamiti bhaavnaa| Aha-ayaM sAmAyikaviSayaH kiMdvAre prarUpita eveti kiM punarabhidhAnaM? ucyate, kiMtaditi tatra sAmAyikaM jAtimAtramuktam, viSayaviSayiNorabhedena, iha punaH sAmAyikasya kiMdvAra eva dravyatvaguNatvanirUpitasya jJeyabhAvena viSayAbhidhAnamiti, Aha ca bhASyakAra:- kiM tanti jAtibhAveNa tattha iha nneybhaavto'bhihitN| iha visayavisayibhedo tatthAbhedovayAro tti // 1||gaathaarthH ||830||kessviti gatam, kathaM punaH sAmAyikamavApyate?, tatra caturvidhamapi manuSyAdisthAnAvAptau satyAmavApyata itikRtvA tatkramadurlabhatAkhyApanAyAha niyuktikAraH ni0-mANussa khetta jAI kularUvAroggamAuyaM buddhii|svnnoggh saddhA saMjamo ya logaMmi dulhaaii||831|| iMdiyaladdhI nivvattaNA ya pajjatti niruvahayakhemaM / dhAyAroggaMsaddhA gAhagauvaoga aTTho ya (anyadIyA) 0 kiM taditi (dvAre) jAtidvAreNa tatreha jnyeybhaavto'bhihitm| atra viSayaviSayibhedaH tatrAbhedopacAra : iti // 1 // 0.3 upodghAtaniyuktiH, 0.3.7 saptamadvAram nihnvvktvytaa| niyukti: 830 samyaktvAdi| vissyH| | niyukti: 831 | mAnuSyArya| kSetrAdidurlabhatve collkaadidRssttaantaa:| // 598 // Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 599 // ni0- collaga pAsaga dhaNNe jUe rayaNe ya sumiNa cakke y| cammajuge paramANU dasa diTThantA maNuyalaMbhe // 832 // 0.3 upodghAtamAnuSyaM manujatvaM kSetraM Arya jAtiH mAtRsamutthA kulaM pitRsamutthaM rUpaM anyUnAGgatA ArogyaM rogAbhAvaH AyuSkaM jIvitaM buddhiH niyuktiH, 0.3.7 saptamaparalokapravaNA zravaNaM dharmasambaddhaM avagrahaH tadavadhAraNaM athavA zravaNAvagraho- yatyavagrahaH zraddhA ruciH saMyamazca anavadyAnuSThAna dvAram niDsavalakSaNaH, etAni sthAnAni loke durlabhAni, etadavAptau ca viziSTasAmAyikalAbha iti gaathaarthH|| 832 // atha caitAni vktvytaa| niyuktiH 832 durlabhAni- indriyalabdhiH paJcendriyalabdhirityarthaH, nirvartanA ca indriyANAmeva, paryAptiH-svaviSayagrahaNasAmarthyalakSaNA, niruvahata mAnuSyAryatti nirupahatendriyatA, kSemaM viSayasya dhrAtaM subhikSaM ArogyaM nIrogatA zraddhA bhaktiH grAhakaH guruH upayogaH zrotustadabhimukhatA kSetrAdiaTTho ya tti arthitvaM ca dharma iti gaathaarthH|| bhinnakartRkI kileyam / jIvo mAnuSyaM labdhvA punastadeva duHkhena lapsyate, durlabhatve collakAdibahvantarAyAntaritatvAt, brahmadattacakravartimitrabrAhmaNacollakabhojanavat, atra kathAnakaM-babhadattassa ego kappaDio dRSTAntA:, olaggao, bahusu AvatIsu avatthAsu ya savvattha sahAyo Asi, so ya rajjaM patto, bArasasaMvacchario abhiseo kao, yugadRSTAnto gaathaabhiH| kappaDiotattha alliyAvaMpiNa lahati, tato'NeNa uvAo cintito, uvAhaNAodhae baMdhiUNa dhayavAhaehiM samaMpadhAvito, raNNA diTTho, uttiNeNaM avagUhito, aNNe bhaNaMti- teNa dAravAle sevamANeNa bArasame saMvacchare rAyA diTTho, tAhe rAyA taM daTThaNa saMbhaMto, imo so varAo mama suhadukkhasahAyago, ettAhe karemi vittiM, tAdhe bhaNati- kiM demi tti?, so bhaNati- deha (r)bhAvanA (pra0)10 brahmadattasyaikaH kArpaTiko'valagakaH, bahvISvApatsu avasthAsu ca sarvatra sahAya AsIt , sa ca rAjyaM prAptaH, dvAdazavArSiko'bhiSekaH kRtaH, kArpaTikastatra pravezamapi na labhate, tato'nenopAyazcintitaH, upAnaho dhvaje baddhA dhvajavAhakaiH samaM pradhAvitaH, rAjJA dRSTaH, uttIrNenAvagUDhaH, anye bhaNanti- tena 3 dvArapAlAn sevamAnena dvAdaze saMvatsare rAjA dRSTaH, tadA rAjA taM dRSTvA saMbhrAntaH, ayaM sa varAko mama sukhaduHkha sahAyakaH, adhunA karomi vRttim, tadA bhaNati-kiM dadAmIti, sa bhaNati- dehi . // 599 Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka | niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 600 / karacollae ghare ghare jAva savvaMmi bharahe, jAdhe NiTThitaM hojjA tAhe puNovi tubbha ghare ADhaveUNa bhuMjAmi, rAyA bhaNati-kiM te eteNa?, desaM te demi, to suhaM chattachAyAe hatthikhaMdhavaragato hiMDihisi, so bhaNati- kiM mama eddaheNa AhaTTeNa?, tAhe so diNNo collago, tato paDhamadivase rAiNo ghare jimito, teNa se juvalayaM dINAro ya diNNo, evaM so parivADIe savvesu rAulesu battIsAe rAyavarasahassesu tesiM ca je bhoiyA, tattha ya Nagare aNegAo kulakoDIo, Nagarassa ceva so katA aMta kahiti, tAdhe gAmesu tAhe puNo bharahavAsassa, aviso vacceja aMtaMNa ya mANusattaNAto bhaTTho puNo mANusattaNaM lahai?, pAsaga tti, cANakkassa suvaNNaM natthi, tAdhe keNa uvAeNa viDhavijja suvaNNaM?, tAdhe jaMtapAsayA katA, kei bhaNaMti- varadiNNagA, tato ego dakkho puriso sikkhAvito, dINArathAlaM bhariyaM, so bhaNati- jAti mamaM koi jiNati so thAlaM geNhatu, aha ahaM jiNAmi to egaMdINAraM jiNAmi, tassa icchAe jaMtaM paDati atoNa tIrai jiNituM, jahA soNa jippar3a evaM mANusalaMbho'vi, avi NAma so jippeja Na ya mANusAto bhaTTho puNa mANusattaNaM 2 / dhaNNe tti jattiyANi bharahe dhaNNANi tANi savvANi karabhojanaM (karatayA yadbhojanaM) gRhe gRhe yAvat sarvasmin bharate, yadA niSThitaM bhavettadA punarapi tava gRhAdArabhya bhuJja, rAjA bhaNati- kiM te etena?, dezaM tubhyaM dadAmi, tataH sukhaM chatracchAyAyAM varahastiskandhagato hiNDiSyase, sa bhaNati- kiM mamaitAvatA ADambareNa (upAdhinA)?, tadA tattasmai dattaM (kara) bhojanam, tataH prathamadivase rAjJo gRhe jimitaH, tena tasmai yugalaM dInArazca dattaH, evaM sa paripATyA sarveSu rAjakuleSu dvAtriMzati vararAjyasahasreSu teSAM ca ye bhojikAH (grAmAdhipatayaH), tatra ca nagare'nekAH kulakoTyaH, nagarasyaiva sa kadA'ntaM kariSyati?, tadA grAmeSu tadA punarbharatavarSasya, api sa vrajedantaM na ca mAnuSyAdbhaSTaH punarmAnuSyaM labhate 1 / 'pAzaka' iti, | cANakyasya suvarNa nAsti, tadA kenopAyena upArjayAmi suvarNa?, tadA yantrapAzakAH kRtAH, kecidbhaNanti- varadattAH, tata eko dakSaH puruSaH zikSitaH, dInArasthAlaM bhRtam, sa bhaNati- yadi mAM ko'pi jayati sa sthAlaM gRhNAtu, athAha jayAmi tadaikaM dInAraM jayAmi, tasyecchayA yantra patati ato na zakyate jetum, yathA sa na jIyate evaM mAnuSyalAbho'pi, api nAma sa jIyeta na ca mAnuSyAdRSTaH punarmAnuSyaM 2 / dhAnyAnI'ti, yAvanti bharate dhAnyAni tAni sarvANi - 0.3 upoddhAtaniyuktiH, 0.3.7 saptama| dvAram nihnava vktvytaa| niyukti: 832 mAnuSyAryakSetrAdidurlabhatve collakAdidRSTAntA:, yugadRSTAnto gaathaabhiH| // 600 // Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 601 // piNDitANi, tattha pattho sarisavANaM chUDho, tANi savvANi ADuAlittANi, tatthegA juNNatherI suppaM gahAya te viNija 0.3 upodghAtapuNo'viya patthaM pUreja, avisA devappasAdeNa pUrejja Na ya mANusattaNaM3 / jUe jadhA egorAyA, tassa sabhA aTThakhaMbhasatasaMniviTThA niyuktiH, jattha atthAyaNayaM deti, ekekko ya khaMbho aTThasayaMsio, tassa raNNo putto rajjakaMkhI ciMteti-thero rAyA, mAriUNa rajjaM 0.3.7 saptama dvAram nihnavagiNhAmi, taM ca amacceNa NAyaM, teNa raNNo siTuM, tato rAyA taM puttaM bhaNati- amha jo Na sahai aNukkama so jUtaM khellati, jati vktvytaa| jiNati rajjaM se dijati, kaha puNa jiNiyavvaM?, tujjha ego Ao, avasesA ahaM AyA, jati tumaM egeNa AeNa niyukti: 832 mAnuSyAryaaTThasatassa khaMbhANaM ekkevaM aMsiyaM aTThasate vArA jiNAsi to tujjha rajjaM, avi ya devatAvibhAsA 4 / rataNe tti, jahA ego kSetrAdivANiyao buDDo, rayaNANi se atthi, tattha ya mahe mahe aNNe vANiyayA koDipaDAgAo unbheMti, soNa ubbhaveti, tassa durlabhatve collakAdiputtehiM there pautthe tANi rayaNANi desI vANiyayANa hatthe vikkItANi, varaM amhe'vi koDipaDAgAo ubbhaventA, te yaha dRSTAntAH, vANiyagA samaMtato paDigayA pArasakUlAdINi, thero Agato, sutaM jadhA vikkItANi, te aMbADeti, lahuM rayaNANi ANeha, piNDitAni, tatra prasthaH sarSapANAM kSiptaH, tAni sarvANi mizritAni (viloDitAni) tatraikA jIrNasthavirA sUpaM gRhItvA tAni uccinuyAt punarapi ca pUrayetprastham, api sA devaprasAdena pUrayet na ca mAnuSyaM 3 / 'dyUta' yathA eko rAjA, tasya sabhA'STottarastambhazatasanniviSTA yatrAsthAnikAM dadAti, ekaikazca stambho'STazatAMtrikaH, tasya rAjJaH putro rAjyakAsI cintayati- vRddho rAjA, mArayitvA rAjyaM gRhNAmi, taccAmAtyena jJAtam, yena rAjJe ziSTam, tato rAjA taM putraM bhaNati- asmAkaM yo na sahate'nukramaM sa dyUtaM krIDati, yadi jayati rAjyaM tasmai dIyate, kathaM punarjetavyaM?, tavaika AyaH avazeSA asmAkamAyAH, yadi tvamekenAyenASTazatasya stambhAnAmekaikamasimaSTazatavArAn jayasi tadA tava rAjyam, apica devatAvibhASA 4 / 'ratnAnI'ti, yathaiko vaNik vRddhaH, ratnAni tasya santi, tatra ca mahe mahe'nye vaNijaH koTIpatAkA ucchUyanti, sa nocchyati, tasya putraiH sthavire proSite tAni ratnAni dezIyavaNijA haste vikrItAni, varaM vayamapi koTIpatAkA ucchrayantaH, te ca vaNijaH samantataH pratigatAH pArasakUlAdIni (sthAnAni), sthavira AgataH, zrutaM yathA vikrItAni, tAn nirbhartsayati, laghu ratnAni Anayata, - yugadRSTAnto gaathaabhiH| // 601 // Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 602 // tAhete savvato hiMDitumAraddhA, kiM te savvarayaNANi piMDijja?,aviya devappabhAveNa vibhaasaa5|suvinnetti-egenn kappaDieNa 0.3 upoddhAtasumiNaecaMdo gilito, kappaDiyANa kathitaM, te bhaNaMti-saMpuNNacaMdamaMDalasarisaMpovaliyaMlabhihisi,laddhA gharacchAdaNiyAe, niyuktiH, aNNeNavi diTTho, so NhAiUNa pupphaphalANi gahAya suviNapADhagassa katheti, teNa bhaNitaM- rAyA bhavissasi / itto yA 0.3.7 saptama dvAram nihnavasattame divase tattha rAyA mato aputto, so ya NivviNo acchati, jAva Aso adhiyAsito Agato, teNa taM daTThaNa hesitaM vktvytaa| padakkhiNIkato ya, tato vilaio puDhe, eva so rAyA jAto, tAhe so kappaDio taM suNeti, jadhA- teNa'vi diTTho eriso niyukti: 832 mAnuSyAryasuviNao, sovi AdesaphaleNa kira rAyA jAto, soya ciMteti-vaccAmi jattha gorasotaM pibettA suvAmi, jAva puNotaM cev|| kSetrAdisumiNaM pecchAmi, atthi puNa so pecchejjA?, avi ya soNa mANusAto 6 / cakka tti dAraM, iMdapuraM nagaraM, iMdadatto rAyA, tassa durlabhatve collakAdiiTThANaM varANaM devINaM bAvIsaM puttA, aNNe bhaNaMti- ekkAe ceva devIe puttA, rAiNo pANasamA, aNNA ekkA amaJcadhUyA, sA dRSTAntAH, paraM pariNiteNa diTelliyA, sA aNNatA katAi riuNhAtA samANI acchati, rAyaNA ya diTThA, kA esatti?, tehiM bhaNitaM- yugadRSTAnto tadA te sarvato hiNDitumArabdhAH, kiM te sarvaratnAni piNDayeyuH?, api ca devaprabhAveNa vibhASA 5 / svapnaka iti, ekena kArpaTikena svapne candro gilitaH, gaathaabhiH| kArpaTikebhyaH kathitam, te bhaNanti- saMpUrNacandramaNDalasadRzIM polikA lapsyase, labdhA gRhacchAdanikyA, anyenApi dRSTaH, sasnAtvA puSpaphalAni gRhItvA svapnapAThakAya kathayati, tena bhaNitaM- rAjA bhaviSyasi / itazca saptame divase tatra rAjA mRto'putraH, sa ca nirviNNastiSThati, yAvadazvo'dhyAsitaH ('dhivAsitaH) AgataH, tena taM dRSTvA 8 8 heSitaM pradakSiNIkRtazca, tato vilagitaH pRSThe evaM sa rAjA jAtaH, tadA sa kArpaTikastat zRNoti, yathA- tenApi dRSTa IdRzaH svapnaH, sa tvAdezaphalena kila rAjA jAtaH, sa ca cintayati-vrajAmi yatra gorasastaM pItvA svapimi, yAvatpunastameva svapnaM prekSayiSye, asti punaH sa prekSeta?, api ca sa na mAnuSyAt 6 / cakramiti dvAram , indrapura // 602 // nagaram, indradatto rAjA, tasyeSTAnAM varANAM devInAM dvAviMzatiH putrAH, anye bhaNanti ekasyA eva devyAH putrAH, rAjJaH prANasamAH, anyA ekA'mAtyaduhitA, sA paraM pariNayatA dRSTA, sA'nyadA kadAcit RtusnAtA satI tiSThati, rAjJA ca dRSTA, kaSeti?, tairbhaNitaM-, Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 603 // tubbhe devI esA, tAhe so tAe samaM rattiM evaM vasito, sAya rituNhAtA, tIse gabbho laggo, sAya amacceNa bhaNiellitA-jayA 0.3 upodghAtatumaMgabbho AhUto bhavati tadA mamaM sAhijasu, to tassa kathitaM-divaso muhutto jaMca rAyAeNa ullavitaM sAtiyaMkAro, teNa taM niyuktiH, pattae lihitaM, so sAraveti, NavaNhaM mAsANaM dArao saMjAto, tassa dAsaceDANi taddivasaM jAtANi, taMjahA- aggiyao | 0.3.7 saptama dvAram nihnavapavatao bahuliyo sAgaro ya, tANi ya sahajAtagANi,teNa kalAyariyassa uvaNIto, teNa lehAitAo gaNiyappahANAo vktvytaa| kalAo gAhito, jAhe tAo gAhiMti AyariyA tAdhe tANi taM kahRti vAulleti ya, puvvapariccaeNaM tANi roDaMti, teNa tANi niyukti: 832 mAnuSyAryaNa ceva gaNitANi, gahitAo kalAo, te ya aNNe bAvIsaM kumArA gAhijaMtA taM AyariyaM piTuMti avayaNANi ya bhaNaMti, kSetrAdijati so Ayario piTTeti tAhe gaMtUNa mAtUNaM sAhaMti, tAhe tAo taM AyariyaM khiMsaMti-kIsa AhaNasi?, kiM sulabhANi durlabhatve puttajammANi?, ato te Na sikkhitaa| io ya mahurAe pavvayao rAyA, tassa sutA NivvutI NAma dAriyA, sA raNo collakAdi dRSTAntAH , alaMkiyA uvaNItA, rAyA bhaNati- jo tava royati bhattAro, to tAe bhaNitaM- jo sUro vIro vikkaMto so mama bhattA hou, se yugadRSTAnto gaathaabhiH| - yuSmAkaM devyeSA, tadA sa tayA saha rAtrimekAmuSitaH, sA ca RtusnAtA tasyA garbho lagnaH, sA cAmAtyena bhaNitapUrvA- yadA tava garbha utpanno bhavati tadA mahyaM kathayeH, tayA tasmai kathitaM- divaso muhUrtoM yacca rAjJollaptaM satyaGkAraH, tena tatpatre likhitam, sa saMrakSati, navasu mAseSu dArakaH saMjAtaH, tasya dAsaceTAstadivase jAtAH, tadyathA-8 agniH parvato bAhulikaH sAgarazca, te ca sahajAtAH, tena kalAcAryAyopanItaH, tena lekhAdikA gaNitapradhAnAH kalA grAhitaH, yadA tA. grAhayantyAcAryAstadA te taM nindayanti vyAkulayanti ca, pUrvaparicayena te tiraskurvanti tena te naiva gaNitAH, gRhItAH kalAH, te cAnye dvAviMzatiH kumArA grAhyamANAstamAcAryaM piTTayanti avacanAni ca bhaNanti, yadi sa AcAryaH piTTati tadA gatvA mAtRbhyaH kathayanti, tadA tAH tamAcArya hIlayanti (upAlabhante) kathamAhaMsi?, kiM sulabhAni putrajanmAni?, ataste // 603 // na zikSitAH / itazca mathurAyAM parvato rAjA, tasya sutA nirvRti ma dArikA, sA rAjJe'laGkatopanItA, rAjA bhaNati- yastubhyaM rocate bhartA sa, tatastayA bhaNitaM- yaH zUro vIro vikrAntaH sa mama bhartA bhavatu, sa Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 / 604 // puNa rajjaM dijjA, tAdhe sA taM balavAhaNaM gahAya gatA iMdapuraM nagaraM, tassa iMdadattassa bahave puttA, iMdadatto tuTTho ciMtei- YNaM ahaM aNNehiMto rAIhiMto laTTho to AgatA, tato teNa ussitapaDAgaM nagaraM kAritaM, tattha ekkaMmi akkhe aTTha cakkANi, tesiM purato dhiilliyA ThaviyA, sA acchimmi vidhitavvA, tato iMdadattorAyA sannaddhoNiggatosaha puttehiM, sAvikaNNA savvAlaMkArabhUsiyA egaMmi pAse acchati, so raMgo te ya rAyANo te ya daMDabhaDabhoiyA jAriso dovatIe, tattha raNNo jeTTho putto sirimAlI NAma kumAro,so bhaNito- putta! esa dAriyA rajjaM ca ghettavvaM, ato viMdha etaM puttaliyaMti, tAdhe so'kataraNo tassa samUhassa majjhe dhaNuMceva geNhittuM Na tarati, kaha'vi'NeNa gahitaM, teNa jato vaccatu tato vaccatutti mukko saro, so cakke apphiDiUNa bhaggo, evaM kassai evaM aragaMtaraM volINo kassai doNNi kassai tiNNi aNNesiM bAhireNa cevaNIti, tAdhe rAyA adhitiM pagatoaho'haM etehiM dharisitotti, tato amacceNa bhaNito- kIsa adhiti kareha?, rAyA bhaNati- etehiM ahaM appadhANo kato, amacco bhaNati- atthi aNNo tubbha putto mama dhUtAe taNaio suriMdadatto NAma, so samattho vidhituM, abhiNNANANi se - punA rAjyaM dadyAt, tadA sA talavAhanaM gRhItvA gatA indrapura nagaraM tasyendradattasya bahavaH putrAH indradattastuSTazcintayati- nUnamahamanyebhyo rAjabhyo laSTastata AgatA, tatastenocchritapatAkaM nagaraM kAritam, tatraikasmin akSe (akSATake) aSTa cakrANi, teSAM purataH zAlabhaJjikA sthApitA, sA'kSiNa vedhitavyA, tata indradatto rAjA sannaddho nirgataH saha putraH, sA'pi kanyA sarvAlaGkArabhUSitaikasmin pArzve tiSThati, sa raGgaH te ca rAjAnaste ca daNDabhaTabhojikA yAdRzo draupadyAH, tatra rAjJo jyeSThaH putraH | zrImAlI nAma kumAraH, sa bhaNitaH- putra! eSA dArikA rAjyaM ca grahItavyam, ato vidhyainAM zAlabhaJikA iti, tadA so'kRtakaraNaH tasya samUhasya madhye dhanureva grahItuM na zaknoti, kathamapyanena grahItum, tena yato vrajatu tato vrajatviti muktaH zaraH, sa cakre AsphAlya bhagnaH, evaM kasyacit ekamarakAntaraM vyatikrAntaH kasyacit dve kasyacitrINi, anyeSAM bAhya eva nirgacchati, tadA rAjA'dhRtiM pragataH- aho ahametairdharSita iti, tato'mAtyena bhaNitaH- kimadhRtiM karoSi?, rAjA bhaNati- etairahamapradhAnaH kRtaH, amAtyo bhaNati- astyanyo yuSmAkaM putro mama duhitustanujaH surendradatto nAma, sa samartho vedhitum, abhijJAnAni tasmai -* paese (pr0)| 0.3 upodghAtaniyuktiH, 0.3.7 saptamadvAram nihnvvktvytaa| niyukti: 832 mAnuSyAryakSetrAdidurlabhatve collakAdidRSTAntAH , yugadRSTAnto gaathaabhiH| // 604 // Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 605 // kahitANi, kahiM so?, darisito, tato sorAiNA avagUhito, bhaNito- seyaM tava ee aTTharahacakke bhettUNa puttaliyaM acchimmi 0.3 upodghAtavidhittA rajjasukkaM NivvutidAriyaM saMpAvittae, tato kumArojadhA''Navehatti bhaNiUNa ThANaM ThAitUNa dhaNuMgeNhati, lakkhAbhimuhaM niyuktiH, saraM sajjeti, tANi ya dAsarUvANi cauddisaM ThitANi roDiMti, aNNe ya ubhayato pAsiM gahitakhaggA, jati kahavi lkkhss| 0.3.7 saptama dvAram nilavacukkati tato sIsaM chiMditavvaMti, so'vi se uvajhAo pAse Thito bhayaM deti-mArijasi jati cukkasi, te bAvIsaMpikumArAmA vktvytaa| esa vindhisatitti visesaullaMThANi vigghANi kareMti, tato tANi cattAri te ya do purise bAvIsaM ca kumAre agaNaMteNa tANaM niyukti: 832 mAnuSyAryaaTThaNhaM rahacakkANaM aMtaraM jANiUNaM taMmi lakkhe NiruddhAe diTThIe aNNamatiM akuNamANeNa sA dhiilliyA vAme acchimmi kSetrAdividdhA, tato logeNa ukkiTThisIhaNAdakalakalumisso sAdhukAro kato, jadhA taM cakkaM dukkhaM bhettuM evaM mANusattaNaMpi 7 / camme durlabhatve collakAditti-jadhA ego daho joyaNasayasahassavicchiNNo cammeNa Naddho, egaM se majjhe chiDaM jattha kacchabhassa gIvA mAyati, tattha dRSTAntAH, kacchabho vAsasate vAsasate gate gIvaM pasAreti, teNa kahavi gIvA pasAritA, jANa teNa chiDDeNa niggatA, teNa jotisaM diTTha yugadRSTAnto gaathaabhiH| kathitAni, kutra saH?, darzitaH, tataH sa rAjJA'vagUhito, bhaNitaH- zreyastavaitAni aSTa rathacakrANi bhittvA zAlabhaJjikAmakSNi viddhA rAjyazulkAM nirvRtidArikA saMprAptum, tataH kumAro yathA''jJApayateti bhaNitvA sthAnaM sthitvA dhanurgRhNAti, lakSyAbhimukhaM zaraM nisRjati (sajjayati), te ca dAsAzcaturdizaM sthitAH skhalanAM kurvanti, anyau cobhayataH pAryayorgRhItakhagau, yadi kathamapi lakSyAzazyati tadA zIrSa chettavyamiti, so'pi tasyopAdhyAyaH pArzve sthitaH bhayaM dadAti- mArayiSyase yadi bhrazyasi, te dvAviMzatirapi kumArA mA eSa vyAtsIditi vizeSocchRGkhalA vighnAn kurvanti tatastAzcaturastau ca dvau puruSau dvAviMzatiM ca kumArAnagaNayatA teSAmaSTAnAM rathacakrANAmantaraM 8 jJAtvA tasmilakSye niruddhayA dRSTyA anyatra matimakurvatA sA zAlabhaJjikA vAme'kSNi viddhA, tato lokenotkRSTisiMhanAdakalakalommizraH sAdhukAraH kRtaH, yathA // 605 // taccakraM duHkhaM bhettumevaM mAnuSyamapi 7 / carmeti- yathaiko hRdo yojanazatasahasravistIrNazcarmaNA naddhaH, ekaM tasya madhye chidraM yatra kacchapasya grIvA mAti, tatra kacchapo varSazate varSazate gate grIvAM prasArayati, tena kathamapi grIvA prasAritA yAvattena chidreNa nirgatA , tena jyotirdRSTaM 2 Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 606 // komudIe pupphaphalANi ya, so Agato, sayaNijjayANaM dAemi, ANettA savvo paloyati, Na pecchati, avi so, Na yA mANusAto 8 / yugadRSTAntapratipAdanAyA''ha ni0- puvvaMte hoja jurga avarate tassa hoja samilA u / jugaNDiMmi paveso iya saMsaio maNuyalaMbho // 833 // 8 jalanidheH pUrvAnte bhaved yugam, aparAnte tasya bhavet samilA tu, evaM vyavasthite sati yathA yugacchidre pravezaH saMzayitaH, iya evaM saMzayito manuSyalAbho, durlabha iti gaathaarthH|| ni0-jaha samilA pabbhaTThA sAgarasalile annorpaarNmi| paviseja juggachiDaMkahavi bhamaMtI bhamaMtaMmi // 834 // yathA samilA prabhraSTA sAgarasalile samudrapAnIye aNorapAra miti dezIvacanaM pracurArthe upacArata ArAdbhAgaparabhAgarahita ityarthaH, pravizet yugacchidraM kathamapi bhramantI bhramati yuga ityevaM durlabhaM mAnuSyamiti gaathaarthH|| ni0-sA caMDavAyavIcIpaNulliyA avilabheja yugachiDDe / Na ya mANusAu bhaTTho jIvopaDimANusaM lahai // 835 // sA samilA caNDavAtavIcIpreritA satyapi labheta yugacchidram, na ca mAnuSyAd bhraSTo jIvaH pratimAnuSaM labhata iti gaathaarthH|| idAnIM paramANU, jahA ego khaMbho mahApamANo, so deveNaM cuNNeUNaM avibhAgimANi khaMDANi kAUNa NAliyAe pakkhito, pacchA maMdaracUliyAe ThiteNa phumito, tANi NaTThANi, atthi puNa kovi?, tehiM ceva poggalehiM tameva khaMbhaM Nivvattejja?, No kaumudyAM puSpaphalAni ca, sa AgataH, svajanAnAM darzayAmi, AnIya sarvataH pralokayati, na prekSate, api saH, na ca mAnuSyAt 8 / (r) idAnIM paramANuH- yathaikaH stambho mahApramANaH, sa cUrNayitvA devenAvibhAgAni khaNDAni kRtvA nAlikAyAM prakSiptaH, pazcAnmandaracUlAyAM sthitena phUtkRtaH, tAni naSTAni, asti punaH ko'pi?, taireva pudgalaistameva stambha nirvartayet , neti, - 0.3 upoddhAtaniyuktiH, | 0.3.7 saptamadvAram nihnvvktvytaa| niyuktiH | 833-835 mAnuSyAryakSetrAdidurlabhatve collakAdidRSTAntAH , yugadRSTAnto gaathaabhiH| // 606 // Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0.3.7 saplama zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 607 // tti, esa abhAvo,evaM bhaTTho mANusAto Na punno| ahavA sabhA aNegakhaMbhasatasahassasaMniviTThA, sA kAlaMtareNa jhAmitA 0.3 upoddhAtapaDitA, atthi puNa koi?, tehiM ceva poggalehiM karejA, Notti, evaM mANussaM dullhN| niyuktiH, ni0- iya dullahalaMbhaM mANusattaNaM pAviUNa jo jiivo|nn kuNai pArattahiyaM so soyai sNkmnnkaale||836|| dvAram nihnavaiya evaM durlabhalAbhaM mAnuSatvaM prApya yo jIvo na karoti paratra hitaM- dharmam, dIrghatvamalAkSaNikam, sa zocati saGkramaNakAle / vktvytaa| niyuktiH maraNakAla iti gaathaarthH|| 836-839 nila-jaha vArimajjhachUDhovva gayavaro macchauvva glghio|vggurpddiuvv mao saMvaTTaiojaha va pakkhI // 837 // dharmakaraNe upa dezaH, AlayathA vArimadhyakSipta iva gajavaro matsyo vA galagRhItaH vAgurApatito vA mRgaH saMvarta- jAlaM ita:- prApto yathA vA pakSIti syAdyAH (13) gaathaarthH|| shrutivighnaaH| ni0-so soyai macujarAsamocchuo turiynniddpkkhitto| tAyAramaviMdaMto kmmbhrpnnolliojiivo||838|| so'kRtapuNyaH zocati, mRtyujarAsamAstRto- vyAptaH, tvaritanidrayA prakSiptaH, maraNanidrayA'bhibhUta ityarthaH, trAtAraM avindan alabhannityarthaH, karmabharaprerito jIva iti gaathaarthH||scetthN mRtaH san ni0-kAUNamaNegAI jammamaraNapariyaTTaNasayAI / dukkheNa mANusattaMjai lahai jahicchayA jIvo // 839 // eSo'bhAvaH, evaM bhraSTo mAnuSyAnna punaH / athavA sabhA anekastambhazatasahasrasanniviSTA, sA kAlAntareNa dagdhA patitA, asti punaH ko'pi?, taireva pudgalaiH kuryAt , neti, evaM mAnuSyaM durlbhm| 0 vArirvAggajabandhanyoriti medinyaam| 0 Atmanepadamanityamityatra prAptamapi na syAd aprAptamapi ca syAdityanityasyArthastena 'samyak praNamya na labhanti kadAcanApi' ityatrevAtra parasmaipaditvApekSayA na zatRrvirodhAvahaH / // 607 // Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0.3.7 saptama zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 608 // kRtvA'nekAni janmamaraNaparAvartanazatAni duHkhena mAnuSatvaM labhate jIvo yadi yadRcchayA, kuzalapakSakArI punaH sukhena mRtvA | 0.3 upodghAtasukhenaiva labhata iti gaathaarthH|| niyuktiH, ni0-taMtaha dullahalaMbhaM vijulayAcaMcalaM mANusattaM / labhrUNa jopamAyai so kApurisona sppuriso||840|| dvAram nihnavatattathA durlabhalAbhaM vidyullatAcaJcalaM mAnuSatvaM labdhvA yaH pramAdyati pramAdaM karoti sa kApuruSo na satpuruSa iti gaathaarthH|| ityalaMDa vktvytaa| niyuktiH prasaGgena, prakRtaM prastumaH- yathaibhirdazabhidRSTAntairmAnuSyaM durlabhaM tathA''ryakSetrAdInyapisthAnAni, tatazca sAmAyikamapi duSprApa-8 840-842 miti, athavA mAnuSye labdhe'pyebhiH kAraNairdurlabhaM sAmAyikamiti pratipAdayannAha dharmakaraNe upani0-Alassa moha'vaNNA thaMbhA kohA pamAya kivnnttaa| bhayasogA aNNANA vakkheva kutUhalA ramaNA / / 841 // dezaH, Ala syAdyAH (13) AlasyAnna sAdhusakAzaM gacchati zRNoti vA, mohAd gRhakartavyatAmUDho vA, avajJAto vA kimete vijAnantIti, stambhAd ativighnaaH| vA jAtyAdyabhimAnAt krodhAd vA sAdhudarzanAdeva kupyati, pramAdAt vA madyAdilakSaNAt kRpaNatvAt vA dAtavyaM kiJciditi, bhayAt vA narakAdibhayaM varNayantIti, zokAt vA iSTaviyogajAt ajJAnAt kudRSTimohitaH, vyAkSepAd bahukartavyatAmUDhaH, kutUhalAt naTAdiviSayAt, ramaNAt lAvakAdikheDDeneti gAthArthaH / / 841 // ni0- etehiM kAraNehiM labhrUNa sudullahapi maannussN| Na lahai sutiM hiyakari saMsAruttAraNiM jiivo||842|| ebhiH kAraNaiH AlasyAdibhirlabdhvA sudurlabhamapi mAnuSyaM na labhate zrutiM hitakAriNI saMsArottAriNI jIva iti gaathaarthH|| vratAdisAmagrIyuktastu karmaripUna vijityAvikalacAritrasAmAyikalakSmImavApnoti, yaanaadigunnyuktyodhvjylkssmiimiti|| 0 maNusayattaM (pr0)| // 608 // Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 609 // Aha ca 0.3 upodghAtani0- jANAvaraNapaharaNe juddhe kusalattaNaMcaNIti ya / dakkhattaM vavasAo sarIramAroggayA ceva // 843 // | niyuktiH, 0.3.7 saptamayAnaM hastyAdi, AvaraNaM- kavacAdi, praharaNaM-khaDgAdi, yAnAvaraNapraharaNAni, yuddhe kuzalatvaM ca- samyag jJAnamityarthaH, dvAram nihnavanItizca nirgamapravezarUpA dakSatvaM AzukAritvaM vyavasAyaH zauryaM zarIraM avikalaM ArogyatA, vyAdhiviyuktatA caiveti / etAvadguNa- vktvytaa| sAmagyavikala eva yodho jayazriyamApnotIti dRSTAntaH, dArTAntikayojanA tviyaM- jIvo joho jANaM vayANi AvaraNamuttamA 8 niyuktiH 843-844 khNtii| jhANaM paharaNamiTTha gIyatthattaM ca kosllN||1|| davvAijahovAyANurUvapaDivattivattiyA NIti / dakkhattaM kiriyANaM jakaraNamahINa dharmakaraNe upkaalNmi||2|| karaNaM sahaNaM ca tavovasaggaduggAvatI' vvsaao| etehiM suNirogo kammariu jiNati svvehiN||3|| vijitya ca dezaH, Ala syAdyAH (13) samagrasAmAyikazriyamAsAdayatIti gAthArthaH // 843 // athavA'nena prakAreNA''sAdyata iti shrutivighnaaH| ni0- diDhe sue'NubhUe kammANa khae kae uvasame a| maNavayaNakAyajoge apasatthe labbhae bohii|| 844 // dRSTe bhagavataHpratimAdau sAmAyikamavApyate, yathA zreyAMsena bhagavadarzanAdavAptamiti, kathAnakaM cAdhaH kathitameva, zrute cAvApyate yathA''nandakAmadevAbhyAmavAptamiti, atra kathAnakamuparitanAGgAdavaseyam, anubhUte kriyAkalApe satyavApyate, yathA valkalacIriNA pitrupakaraNaM pratyupekSamANeneti, kathAnakaM kathikAto'vaseyam, karmaNAM kSaye kRte sati prApyate, yathA caNDakauzikena prAptam, upazame ca satyavApyate yathA'GgaRSiNA, manovAkkAyayogeca prazaste labhyate bodhiH, sAmAyikamanarthAntara-2 // 609 // 0jIvo yodho yAnaM vratAni AvaraNamuttamA kssaantiH| dhyAnaM praharaNamiSTaM gItArthatvaM ca kaushlym|| 1 // dravyAdiyathopAyAnurUpapratipattivarttitA niitiH| dakSatvaM kriyANAM ytkrnnmhiinkaale|| 2 // karaNaM sahanaM ca tapasaH upasargadurgApattau vyvsaayH| etaiH sunIrogaH karmaripuM jayati sarvaiH // 3 // Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 610 // miti gAthArthaH / athavA'nukampAdibhiravApyate sAmAyikamityAha 0.3 upodghAtani0- aNukaMpa'kAmaNijjara bAlatave daannvinnyvinbhNge| saMyogavippaoge vasaNUsavaiTisakkAre // 845 // niyuktiH, ni0- velje meMThe taha iMdaNAga kayauNNa pupphsaalsue| sivadumahuravaNibhAuya AhIradasaNNilAputte / / 846 // 40.3.7 saptama dvAram nihnava__ anukampApravaNacitto jIvaH sAmAyikaM labhate, zubhapariNAmayuktatvAd, vaidyavat, pratijJeyameva manAga vizeSitavyA, vktvytaa| la hetudRSTAntAnyatvaM tu pratiprayogaM bhaNiSyAmaH- akAmanirjarAvAn jIvaH sAmAyikaM labhate, zubhapariNAmayuktatvAnmiNThavat, niyuktiH 845-846 bAlatapoyuktatvAdindranAgavat, supAtraprayuktayathAzaktizraddhAdAnatvAt kRtapuNyakavat, ArAdhitavinayatvAt puSpazAlasutavat, anukampA'avAptavibhaGgajJAnatvAt tApasazivarAjaRSivat, dRSTadravyasaMyogaviprayogatvAt mathurAdvayavAsivaNigdvayavat, anubhUtavyasanatvAd kAmanirjarA dyaivaidyabhrAtRdvayazakaTacakravyApAditamallaNDIlabdhamAnuSatvastrIgarbhajAtapriyadveSyaputradvayavat, anubhUtotsavatvAdAbhIravat, dRSTamaharddhika- miNThAdInAM tvAddazArNabhadrarAjavat, satkArakAziNo'pyalabdhasatkAratvAdilAputravat, iyamakSaragamanikA, sAmpratamudAharaNAni pradarzyante- (11) samyabAravatIe kaNhassa vAsudevassa do vejjA- dhannaMtarI vaitaraNI ya, dhanvaMtarI abhavio, vetaraNI bhavio, so sAdhUNa gilANANaM ktvlaabhH| pieNa sAhati,jaMjassa kAyavvaMtaMtassa phAsueNa paDoAreNa sAhati, jati se appaNo atthi osadhANi to deti, dhaNNaMtarI puNa jANi sAvajANi tANi sAhati asAdhupAoggANi, tato sAhuNo bhaNaMti-amhaM kato etANi?,so bhaNati-Na mae dvArikAyAM kRSNasya vAsudevasya dvau vaidyau- dhanvantarI vaitaraNizca, dhanvantaryabhavyo, vaitaraNirbhavyaH, sa sAdhubhyo glAnebhyaH prItyA kathayati, yadyasya karttavyaM tattasmai // 610 // prAsukena pratIkAreNa kathayati, yadi tasyAtmano'sti (santi) auSadhAni tadA dadAti, dhanvantarI punaryAni sAvadhAni tAni kathayati asAdhuprAyogyANi, tataH sAdhavo bhaNanti- asmAkaM kuta etAni?, sa bhaNati- na mayA 2 Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 vktvytaa| samaNANaM aTThAe ajjhAitaM vejasatthaM, te dovi mahAraMbhA mahApariggahA ya savvAe bAravatIe tigicchaM kareMti, aNNadA kaNho 0.3 upodghAtavAsudevo titthagaraM pucchati- ete bahUNaM DhaMkAdINaM vadhakaraNaM kAUNa kahiM gamissaMti?, tAdhe sAmI sAdhati- esa dhaNNaMtarI niyuktiH, 0.3.7 saptamaappatiTThANe Narae uvavajihiti, esa puNa vetaraNI kAlaMjaravattiNIe gaMgAe mahANadIe viMjhassa ya aMtarA vaannrttaae| dvAram nihnavapaccAyAhiti, tAdhe so vayaM patto sayameva jUhavatittaNaM kAhiti, tattha aNNayA sAhuNo sattheNa samaMdhAvissaMti, egassa ya sAdhussa pAde sallo laggihiti, tAdhe te bhaNaMti- amhe paDicchAmo, so bhaNati- mA savve marAmo, vaccaha tubbhe ahaM bhattaM niyuktiH 845-846 paccakkhAmi, tAhe NibbaMdhaM kAuMso'vi lio, Na tIrati sallaMNINetu, pacchA thaMDillaM pAvito chAyaM ca, te'vi gatA, tAhe so anukampAsvANarajUhavatI taMpadesaM eti jattha sosAdhU, jAva purillehiM taM datRRNa kilikilAitaM, to teNa jUhAhiveNa tesiM kilikilA kAmanirjarA dyaivaidyaitasaI soUNa rUsiteNa AgaMtUNa diTTho so sAdhU, tassa taM daTThaNa IhApUhA kareMtassa kahiM mayA eriso diTThotti?, jAtI | miNThAdInAM saMbharitA, bAravaI saMbharati, tAhetaM sAdhuMvaMdati, taMca se sallaM pAsati, tAhe tigicchaM savvaM saMbharati, tato so giriM vilaggiUNa (11) samya ktvlaabhH| = zramaNAnAmarthAya vaidyakazAstramadhItam, tau dvAvapi mahArambhau mahAparigrahau ca sarvasyAM dvArikAyAM cikitsAM kurutaH, anyadA kRSNo vAsudevastIrthakaraM pRcchati- etau 8 bahUnAM DhaGkAdInAM vadhakaraNaM kRtvA kva gamiSyataH?, tadA svAmI kathayati- eSa dhanvantarI apratiSThAne narake utpatsyate, eSa punarvaitaraNI kAlaJjaravarttinyAM (aTavyAM) gaGgAyA mahAnadyA vindhyasya cAntarA vAnaratayA pratyAyAsyati, tadA sa vayaH prAptaH svayameva yUthapatitvaM kariSyati, tatrAnyadA sAdhavaH sArthena samamAgamiSyanti, ekasya ca sAdhoH pAde zalyaM lagiSyati, tadA te bhaNanti- vayaM pratIkSAmahe, sa bhaNati- mA sarve mriyAmahe, vrajata yUyamahaM bhaktaM pratyAkhyAmi, tadA so'pi nirbandhaM kRtvA sthitaH, na zaknoti zalyaM nirgamitum, pazcAt sthaNDilaM prApitaH chAyAMca, te'pi gatAH, tadA sa vAnarayUthAdhipatistaM pradezameti yatra sa sAdhuH, yAvat paurastyaistaM dRSTvA kilakilAyitam, tatastena yUthAdhipena teSAM kilakilAyitazabdaM zrutvA ruSTenAgatya dRSTaH sa sAdhuH, tasya taM dRSTvA IhApohau kurvataH kva mayedRzo dRSTa iti?, jAtiH smRtA, dvArikA saMsmarati, tadA taM sAdhu vandate, tacca tasya zalyaM pazyati, tadA cikitsAM sarvAM saMsmarati,tataH sa giriM vilagya - // 611 // Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 612 // salladdharaNisallarohaNIo osahIo ya gahAya Agato, tAdhe salladdharaNIe pAdo Alitto, tato egamuhatteNa paDio sallo, 0.3 upodghAtapauNAvito saMrohaNIe, tAhe tassa purato akkharANi lihati, jadhA- ahaM vetaraNI nAma vejo puvvabhave bAravatIe Asi, niyuktiH, / 0.3.7 saptamatehiMvi so sutapuvvo, tAdhe so sAdhU dhammaM katheti, tAhe so bhattaM paccakkhAti, tiNNi rAtiMdiyANi jIvittA sahassAraMgato dvAram nihnavatathA cA''ha vktvytaa| ni0-sovANarajUhavatI kaMtAre suvihiyaannukNpaae| bhAsuravaraboMdidharo devo vemANio jaao||847|| niyukti: 847 anukmpaa:nigdsiddhaa| ohiM payuMjati jAva pecchati taM sarIragaM taM ca sAdhu, tAhe AgaMtUNa deviDiM dAeti, bhaNati ya-tujjhappasAdeNa kAmanirjarAmae deviDDI laddhatti, tato'NeNa sosAdhUsAharito tesiMsAdhUNaM sagAsaMti, te pucchaMti-kiha'si Agato?, tAhe sAhati / evaM dyaivaidya miNThAdInAM tassa vANarassa sammattasAmAiyasuyasAmAiyacarittAcarittasAmAiyANa aNukaMpAe lAbho jAto, itaradhA NirayapAyoggANi: (11) samyakammANi karettA NarayaM gato honto| tato cutassa carittasAmAiyaM bhavissati siddhI ya 1 / akAmaNijjarAe, vasaMtapure nagare ktvlaabhH| ibbhavadhugA NadIe NhAti, aNNo ya taruNo taM daddUNa bhaNati- suNhAtaM te pucchati esa NadI mattavAraNakaroru! / ete yA 8 zalyoddharaNIzalyarohiNyoSadhyau ca gRhItvA''gataH, tadA zalyoddharaNyA pAda AliptaH, tata ekena muhUrtena patitaM zalyam, praguNitaH saMrohaNyA, tadA tasya purato'kSarANi likhati- yathA'haM vaitaraNirnAma vaidyaH pUrvabhave dvArikAyAmAsam, tairapi zrutapUrvaH saH, tadA sa sAdhurdharmaM kathayati, tadA sa bhaktaM pratyAkhyAti, bIn rAtrindivAn jIvitvA sahasrAraM gtH|| 0 avadhiM prayuNakti yAvatprekSate taccharIraM taM ca sAdhum, tadA''gatya devardhi darzayati, bhaNati ca- yuSmatprasAdena mayA devardhilabdheti, tato'nena sa sAdhuH8 saMhRtasteSAM sAdhUnAM sakAzamiti, te pRcchanti- kathamasyAgataH?, tadA kathayati / evaM tasya vAnarasya samyaktvasAmAyikazrutasAmAyikacAritrAcAritrasAmAyikAnAmanukampayA 8 lAbho jAtaH, itarathA narakaprAyogyANi karmANi kRtvA narakaM gato'bhaviSyat, tatazcyutasya cAritrasAmAyikaM bhaviSyati siddhizca 1 / akAmanirjarayA, vasantapure nagare M ibhyavadhUnadyAM snAti, anyazca taruNastAM dRSTvA bhaNati- susnAtaM te pRcchati eSA nadI mattavAraNakaroru! / ete ca -* egte| // 612 // Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 613 // NadIrukkhA ahaM ca pAdesute pddio||1||saa bhaNati- 'subhagA hoMtuNadIo ciraMca jIvaMtuje nndiirukkhaa| suNhAtapucchagANa 0.3 upodghAtaya ghattihAmo piyaM kaauN||2|| tato so tIe gharaM vA dAraM vA ayANanto cinteti- annapAnaharedvAlA, yauvanasthAM vibhUSayA / vezyAM niyukti:, 0.3.7 saptamastrImupacAreNa, vRddhAM krkshsevyaa||1|| tIse biijjiyANi ceDarUvANi rukkhe paloeMtANi acchaMti, teNa tesiM pupphANi. dvAram nihnavaphalANi ya dAUNa pucchitANi- kA esA?, tANi bhaNaMti- amugassa suNhA, tAhe so ciMteti- keNa uvAeNa etIe samaM / / vktvytaa| mama saMpayogo bhavejjA?, tato NeNa carikA dANamANasaMgahItA kAUNa visajjitA tIe sagAsaM, tAe gaMtUNa sA bhaNitA niyukti: 847 anukampA:jadhA amugo te pucchati, tIe ruTThAe pattullagANi dhovaMtIe masilitteNa hattheNa piTThIe AhatA, paMcaMgulIo jAtAo, obAreNa ya NicchUDhA, sAgatA sAhati-NAmaMpiNa sahati, teNa NAtaM jahA-kAlapakkhapaMcamIe, tAhe teNa puNaravi pesitA dyaivaidya miNThAdInAM pavesajANaNAnimittaM, tAhe salajjAe AhaNiUNa asogavaNiyAe chiMDiyAe nicchUDhA, sA gatA sAhati-NAmaMpiNa sahati, (11) samyateNa NAto paveso, teNAvadAreNa aigato, asogavaNiyAe suttANi, jAva sasureNa diTThA, teNa NAtaM, jadhA-Na mama puttotti, ktvlaabh:| 8 nadIvRkSA ahaM ca pAdayoste patitaH // 1 // sA bhaNati-subhagA bhavantu nadyazciraM ca jIvantu ye ndiivRkssaaH| susnAtapRcchakebhyazca priyaM kartuM yatiSyAmahe / / 1 / / tataH sa 8 tasyA gRhaM vA dvAraM vA ajAnAnazcintayati-tasyAH dvitIyAni (tayA sahAgatAni) ceTarUpANi vRkSAn pralokayanti tiSThanti, tena tebhyaH puSpANi phalAni ca dattvA pRSTAni-8 kaiSA?, tAni bhaNanti- amukasya snuSA, tadA sa cintayati- kenopAyenaitayA samaM mama saMprayogo bhavet?, tato'nena carikA dAnamAnasaMgRhItA kRtvA visRSTA tasyAH sakAzam, tayA gatvA sA bhaNitA- yathA'mukastvAM pRcchati, tayA ruSTayA bhAjanAnyudvartayantyA maSIliptena hastena pRSThau AhatA, paJcAGgalayo jAtA avadvAreNa cala // 613 // niSkAzitA, sA gatA kathayati- nAmApi na sahate, tena jJAtaM yathA- kRSNapakSapaJcamyAm, tadA tena punarapi preSitA pravezajJAnArtham, tadA salajjayA AhatyAzokava-8 nikAyAzciNDikayA niSkAzitA, sA gatA kathayati- nAmApi na sahate, tena jJAtaH pravezaH, tenApadvAreNAtigato'zokavanikAyAM suptau, yAvat zvazureNa dRSTau, tena jJAtaMyathA na mama putra iti, - Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 614 // pacchA se pAdAto NeuraM gahitaM, cetitaM ca tIe, bhaNito ya NAe- NAsa lahu~, sahAyakiccaM karejAsi, itarI gaMtUNa bhattAra 0.3 upodghAtabhaNati- itthaM ghammo, jAmo asogavaNiyaM, gatANi, asogavaNiyAe pasuttANi, tAhe bhattAraM uTThaveMttA bhaNati-tujjhaM etaM niyuktiH, 0.3.7 saptamakulANurUvaM?, jaM mama pAdAto sasuro NeuraM geNhati, so bhaNati- suvasu labhihisi pabhAte, thereNa siTuM, so ruTTho bhaNati dvAram nihnavavivarIto'si therA?, so bhaNati- mae diTTho aNNo, tAhe vivAde sA bhaNati- ahaM appANaM sohemi, evaM karehi, NhAtA, vktvytaa| tAhe jakkhagharaM aigatA, jo kArI so laggati doNhaM jaMghANaM aMtareNa volaMtao, akArI muccati, sA padhAvitA, tAhe so niyukti: 847 anukampAUviDo pisAyarUvaM kAUNa sAgataeNaM geNhati, tAhe tattha gaMtUNa jakkhaM bhaNati- jo mama pitidiNNao taM ca pisAyaM mottUNa kAmanirjarAjai aNNaM jANAmi to me tumaM jANAsitti, jakkho vilakkho ciMteti-pecchaha kerisANi maMteti?, ahaMpi vaMcito NAe, dyaivedya miNThAdInAM Natthi satittaNaM dhuttIe, jAva ciMteti tAva NipphiDitA, tAhe sothero savveNa logeNa hIlito, tassa tAe addhitIe niddA (11) samyanaTThA, tAhe raNNo taM kaNNe gataM, rAyANaeNa aMteuravAlao kato, AbhisikkaM ca hatthirayaNaM raNNo vAsagharassa heTThA baddhaM ktvlaabhH| - pazcAttasyAH pAdAt nUpuraM gRhItam, cetitaM ca tayA, bhaNitazcAnayA- nazya laghu, sahAyakRtyaM kuryAH, itarA gatvA bhartAraM bhaNati- atra dharmaH, yAvo'zokavanikAm, gatau, azokavanikAyAM prasuptau, tadA bhartAramutthApya bhaNati- yuSmAkametat kulAnurUpaM?, yanmama pAdAcvazuro nUpUraM gRhNAti, sa bhaNati- svapihi lapsyase prabhAte,8 sthavireNa ziSTam, sa ruSTo bhaNati- viparIto'si sthavira?, sa bhaNati- mayA dRSTo'nyaH, tadA vivAde sA bhaNati- ahamAtmAnaM zodhayAmi, evaM kuru, snAtA, tadA yakSagRhamatigatA, yo'parAdhI sa lagati dvayorjaGyorantarA vyatikrAmana, anaparAdho mucyate, sA pradhAvitA, tadA sa viTo'pi pizAcarUpaM kRtvA AliGganena gRhNAti, tadA tatra gatvA yakSa bhaNati-yo mama pitRdattastaM ca pizAcaM muktvA yadyanyaM jAnAmi tadA mAM tvaM jAnAsi iti, yakSo vilakSazcintayati- prekSadhvaM kIdRzAni mantrayati?, ahamapi // 614 // vaJcito'nayA, nAsti satItvaM dhUrtAyAH, yAvaJcintayati tAvannirgatA. tadA sa sthaviraH sarveNa lokena hIlitaH, tasya tayA'dhRtyA nidrA naSTA, tadA rAjJastat karNe gatam, rAjJA'ntaHpurapAlakaH kRtaH, AbhiSekaM ca hastiratnaM rAjJo vAsagRhasyAdhastAdvaddhaM - Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 615 // acchati, devI ya hatthimeMThe AsattiyA, NavaraM rattiM hatthiNA hattho pasArito, sA pAsAyAo oyAriyA, puNaravi pabhAe 0.3 upodghAtapaDivilaitA, evaM vaccati kAlo, aNNatA ciraM jAtaMti hatthimeMTheNa hatthisaMkalAe hatA,sA bhaNati-so puriso tArisoNa niyuktiH, suvati, mA rUsaha, taM thero pecchati, so ciMteti-jati etAovi erisio, kiMnu tAo bhaddiyAutti sutto, pabhAte savvo 0.3.7 saptama dvAram nihnavalogo uhito, so na udvito, rAyA bhaNati-suvau, sattame divase udvito, rAiNA pucchiteNa kahitaM-jahegA devI Na yANAmi vktvytaa| kataratti, tAhe rAiNA bheMDamao hatthI kArito, savvAo aMtepuriyAo bhaNiyAo- eyassa accaNiyaM karettA olaMDeha, niyuktiH 847 anukampAusavvAhiM olaMDito, sANecchati, bhaNati- ahaM bIhemi, tAhe rAiNA uppalaNAleNa AhatA, jAva umucchitA paDiyA tato kAmanirjarAse uvagataM-jadhesA kAritti, bhaNitA-'mattaM gayamAruhaMtIe bheMDamayassa gayassa bhytie| iha mucchita uppalAhatA tattha na caivaidya miNThAdInAM mucchita sNklaahtaa||1||' puTThI se joiyA, jAva saMkalapahArA diTThA, tAhe rAiNA hatthimeMTho sA ya duyagANi vi tammi (11) samyahathimmi vilaggAviUNa chaNNakaDae vilaitANi, bhaNito miTho- ettha appatatIo girippavAtaM dehi, hatthissa dohivi ktvlaabhH| l tiSThati, devI ca hastimeNThe AsaktA, navaraM rAtrau hastinA hastaH prasAritaH, sA prAsAdAt avatAritA, punarapi prabhAte prativilagitA, evaM vrajati kAlaH, anyadA ciraM jAtamiti hastimeNThena hastizRGkhalayA hatA, sA bhaNati-sa puruSastAdRzo na svapiti, mA ruSaH, tat sthaviraH pazyati, sa cintayati- yadyetA api IdRzyaH kiMnu tA* bhadrikA iti suptaH, prabhAte sarvo loka utthitaH, sa notthitaH, rAjA bhaNati- svapitu, saptame divase utthitaH, rAjJA pRSTena kathitaM- yathaikA devI na jAnAmi katareti, tadA rAjJA bhiNDamayo hastI kAritaH, sarvA antaHpurikA bhaNitAH- etasyArcanikAM kRtvollaGghayata, sarvAbhirullacitaH, sA necchati, bhaNati- ahaM bibhemi, tadA rAjJotpalanAlenAhatA, yAvanmUrchitA patitA, tatastenopagataM- yathaiSA'parAdhinIti, bhaNitA- mattaM gajamArohanti!. bhiNDamayAta gajAta bibhyanti! / iha mrchitotplaahtaa.8||615|| tatra na mUrcchitA zRGkhalAhatA // 1 // pRSThistasyA avalokitA, yAvat zRGkhalAprahArA dRSTAH, tadA rAjJA hastimeNThaH sA ca dve api tasmin hastini vilagayya chinnakaTake * vilagitAni, bhaNito meNThaH- atrAtmatRtIyo giriprapAtaM dehi, hastino dvayorapi erisaM kareMti / Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 | // 616 // pAsehiM veluggAhA ThavitA, jAva hatthiNA egopAdo AgAsekato, logo bhaNati-kiM tiriojANati?, etANi mAretavvANi, tahAvi rAyA rosaMNa muyati, tato do pAdA AgAse tatiyavArae tinni pAdA AgAse ekkeNa pAdeNa Thito, logeNa akkaMdo kato- kiM etaM hatthirayaNaM viNAsehi ?, raNNo cittaM oAlitaM, bhaNito- tarasi Niyatte?, bhaNati-jati abhayaM deha, diNNaM, teNa Niyattito aMkuseNa jahA bhamittA thale Thito, tAhe uttArettA NivvisatANi kayANi / egattha paccaMtagAme sunnaghare ThitANi, tattha ya gAmellayapAraddho corotaM sunnagharaM atigato, te bhaNaMti-veDhetuM acchAmo, mA kovi pavisau, gose ghecchAmo, so'vi coro luTuMto kihavi tIse Dhukko, tIse phAso vedito, sA DhukkA bhaNati- ko'si tumaM?, so bhaNati- coro'haM, tIe bhaNiyaM- tuma mama patI hohi, jA etaM sAhAmo jahA esa corotti, tehiM kallaM pabhAe meMTho gahio, tAhe uviddho sUlAe bhiNNo, coreNa samaM sA vaccati, jAvaMtarA NadI, sA teNa bhaNitA- jadhA ettha saratthaMbhe accha, jA ahaM etANi vatthAbharaNANi uttAremi, so gato, uttiNNo padhAvito, sA bhaNati- puNNA NadI dIsai kAgapejjA, savvaM piyAbhaMDaga tujjha htthe| jadhA tuma pArzvayoH kuntagrAhAH sthApitAH, yAvaddhastinA ekaH pAda AkAze kRtaH, loko bhaNati- kiM tiryaG jAnAti?, etau mAriyatavyau, tathA'pi rAjA roSaM na muJcati, tato dvau pAdAvAkAze tRtIyavAre trayaH pAdA AkAze ekena pAdena sthitaH, lokenAkrandaH kRtaH- kimetat hastiratnaM vinAzayata?, rAjJazcittaM drAvitam, bhaNitaH- zaknoSi nivarttayituM?, bhaNati- yadyabhayaM datta, dattam, tena nivartito'Gkazena yathA bhrAntvA sthale sthitaH, tadottArya nirvissyiikRtau| ekatra pratyantagrAme zUnyagRhe sthitau, tatra ca grAmeyakaprArabdhazcaurastat zUnyagRhamatigataH, te bhaNanti- veSTayitvA tiSThAmaH, mA ko'pi pravikSatat, pratyUSe grahISyAmaH, so'pi cauro gacchan (luThan) kathamapi tayA spRSTaH, tasyAH sparzo viditaH, sA spRSTA bhaNati- ko'si tvaM?, sa bhaNati- cauro'ham, tayA bhaNitaM- tvaM mama patirbhava, yAvadenaM kathayAvo yathaiSa caura iti, taiH kalye prabhAte meNTho gRhItaH, tadAvabaddhaH zUlAyAM bhinnaH, caureNa samaM sA vrajati, yAvadantarA nadI, sA tena bhaNitA- yathA'tra zarastambe tiSTha, yAvadahametAni vastrAbharaNAnyuttArayAmi, 8 sa gataH, uttIrNaH pradhAvitaH, sA bhaNati- pUrNA nadI dRzyate kAkapeyA, sarvaM priyAbhANDakaM tava haste / yathA tvaM pecchAmo / * uvittttho| 0.3 upodghAta| niyuktiH, | 0.3.7 saptama dvAram nihnava| vktvytaa| | niyukti: 847 anukampA'kAmanirjarAdyaivaidya| miNThAdInAM (11) smyktvlaabhH| // 616 // Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 / / 617 // pAramatItukAmo, dhuvaM tuma bhaMDa ghiiukaamo||1||so bhaNati- cirasaMthuto bAli! asaMthueNaM, melhe piyA tAva dhuo'dhuveNaM / jANemi 0.3 upodghAtatujjha ppayaissabhAvaM, aNNo Naro ko tuha vissasejjA? ||1||saa bhaNati- kiM jAhi?, so bhaNati- jahA te so mArAvito evaM niyuktiH, mamaMpi kahaMci mArehisi / itarovi tattha viddho udagaM maggati, tatthego saDDo, so bhaNati- jati namokkAraM karesi to demi, so 0.3.7 saptama dvAram nihnavaudagassa aTThA gato, jAva taMmi ete ceva so NamokkAra kareMto ceva kAlagato, vANamaMtaro jAto, saDDovi Arakkhiyapurisehi vktvytaa| gahito, so devo ohiM payuMjati, pecchati sarIragaM sahUM ca baddhaM, tAhe so silaM viuvvittA moeti, taM ca pecchaMti sarathaMbhe niyukti: 847 anukampAUNilukkaM, tAhe se ghiNA uppaNNA, siyAlarUvaM viuvvittA maMsapesIe gahiyAe udagatIreNa voleti, jAva NadIto maccho kAmanirjarAucchaliUNa taDe paDito, tato so maMsapesiM mottUNa macchassa padhAvito, so pANie paDito, maMsapesIvi seNeNa gahitA, tAhe dyaivaidya miNThAdInAM siyAlojhAyati, tAe bhaNNati-maMsapesI paricajja macchaM pecchasi jNbuaa!|cukko maMsaMca macchaMca kaluNaM jhAyasi konnhuaa!|| (11) smy1|| teNa bhaNNati- 'pattapuDapaDicchaNNe! jaNayassa ayasakArie! / cuktA pattiM ca jAraM ca kaluNaM jhAyasi baMdhakI! / / 2 // ktvlaabhH| pAramatigantukAmo, dhruvaM tvaM bhANDaM grahItukAmaH // 1 // sa bhaNati-cirasaMstuto bAle! asaMstutena, tyajasi priyaM tAvat dhruvo'dhruvena / jAnAmi tava prakRtisvabhAvamanyo naraH kastvayi vizvasyAt ? // 1 // sA bhaNati- kiM yAsi?, sa bhaNati- yathA tvayA sa mAritaH evaM mAmapi kathazcinmArayiSyasIti / itaro'pi tatra viddha udakaM mArgayati, tatraikaH zrAddhaH, sa bhaNati- yadi namaskAraM karoSi tadA dadAmi, sa udakArthaM gataH, yAvattasminnAgacchati caiva sa namaskAraM kurvanneva kAlagataH, vyantaro jAtaH, zrAddho'pyArakSakapuruSairgRhItaH, sa devo'vadhiM prayunakti, pazyati zarIraM zrAddhaM ca baddham, tadA sa zilAM vikuLa mocayati, tAM ca pazyati zarastambe nilInAm, tadA tasya la ghRNotpannA, zRgAlarUpaM vikuLa gRhItamAMsapezIka udakatIreNa vyativrajati yAvatradyA matsya ucchalya taTe patitaH, tataH sa mAMsapezI muktvA matsyAya pradhAvitaH, sa // 617 // pAnIye patitaH, mAMsapezyapi zyenena gRhItA, tadA zRgAlo dhyAyati, tayA bhaNyate- mAMsapezI parityajya matsyaM prArthayase jambUka! / bhraSTo mAMsAca matsyAca karuNaM dhyAyasi jambUka! // 1 // tena bhaNyate- patrapuTapraticchanne! janakasya ayazaskArike? / bhraSTA patyuzca jArAcca karuNaM dhyAyasi puMzcali? // 2 // Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 ||618 // evaM bhaNiyA tA viliyA jAtA, tAhe so sayaM rUvaM daMseti, paNNavittA vuttA- pavvayAhi, tAhe so rAyA tajjito, teNa | 0.3 upodghAtapaDivaNNA, sakkAreNa NikkhaMtA, devaloyaM gatA evamakAmanijjarAe meNThassa // 2 // bAlataveNavasaMtapuraM nagaraM, tattha siTThigharaM niyuktiH, 0.3.7 saptamamArie ucchAditaM, iMdaNAgo nAma dArao, so chuTTo, chuhito gilANo pANitaM maggati, jAva savvANi matANi pecchati, dvAram nihnavabAraMpi logeNa kaMTiyAhiM DhakkiyaM, tAhe so suNaiyacchiddeNa NiggaMtUNa taMmi Nagare kappareNa bhikkhaM hiMDati, logo te dei vktvytaa| sadesabhUtapuvvottikAuM, evaM so saMvaDDai / ito ya ego satthavAho rAyagihaM jAukAmo ghosaNaM ghosAveti, teNa sutaM, sattheNa samaM niyukti: 847 anukampA:patthito, tattha teNa satthe kUro laddho, so jimito, Na jiNNo, bitiyadivase acchati, satthavAheNa diTTho, ciMteti- YNaM kAmanirjarAesa uvavAsio, soya avvattaliMgo, bitiyadivase hiMDaMtassa seTTiNA bahuM NiddhaMca diNNaM, soteNa duve divasA ajiNNaeNa caivaidya miNThAdInAM acchati, satthavAho jANati- esa cha?NNakAlio, tassa saddhA jAtA, so tatiyadivase hiMDato satthavAheNa sahAvito, (11) samyakIsa'si kallaMNAgato?, tuNhikko acchati, jANai, jadhA- chaThe katellayaM, tAhe se diNNaM, teNavi aNNevi do divase ktvlaabhH| evaM bhaNitA tadA vyalIkA jAtA, tadA sa svakIyaM rUpaM darzayati, prajJApyoktA- pravraja, tadA sa rAjA tarjitaH, tena pratipannA, satkAreNa niSkrAntA, devalokaM gatA cha evamakAmanirjarayA meNThasya // 2 // bAlatapasA- vasantapuraM nagaram, tatra zreSThigRhama, mAryotsAditam, indranAgo nAma dArakaH, sa chuTitaH, bubhukSito glAnaH pAnIyaM mArgayati, yAvatsarvAn mRtAn pazyati, dvAramapi lokena kaNTakairAcchAditam, tadA sa zUnyacchidreNa nirgatya tasminnagare kaparaNa bhikSAM hiNDate, lokastasmai dadAti svadeze 3 bhUtapUrva itikRtvA, evaM sa saMvardhate / itazcaikaH sArthavAho rAjagRhaM yAtukAmo ghoSaNAM ghoSayati, tena zrutam, sArthena samaM prasthitaH, tatra sArthe tena kUro labdhaH, sa jimitaH, 8na jIrNaH, dvitIyadivase tiSThati, sArthavAhena dRSTaH, cintayati- nUnameSa upoSitaH, sa cAvyaktaliGgo, dvitIyadivase hiNDamAnAya zreSThinA bahu snigdhaM ca dattam, sa tena dvau8 // 618 // divasau ajIrNena tiSThati, sArthavAho jAnAti- eSa SaSThAnnakAlikaH, tasya zraddhA jAtA, sa tRtIyadivase hiNDamAnaH sArthavAhena zabditaH, kimAsI: kalye nAgataH?, tUSNIkastiSThati, jAnAti, yathA-SaSThaM kRtam, tadA tasmai dattam, tenApyanyAvapi dvau divasau satkAreNa diikssaagrhnnaay| Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 619 // acchAvito, logovi pariNato, aNNassa NimaMteMtassaviNa geNhati, aNNe bhaNaMti- eso egapiMDio, teNa taM aTThApadaMDa 0.3 upodghAtaladdhaM, vANieNa bhaNito- mA aNNassa khaNaM geNhejAsi, jAva NagaraM gammati tAva ahaM demi, gatA NagaraM, teNa se Niyaghare / niyuktiH, maDho kato, tAdhe sIsaM muMDAveti kAsAyANi ya cIvarANi geNhati, tAdhe vikkhAto jaNe jAto, tAdhe tassavi ghareNecchati, 0.3.7 saptama dvAram nihnavatAdhe jaddivasaM te pAraNayaM taddivasaM se logo ANei bhattaM, egassa paDicchati, tato logoNa yANati-kassa paDicchitaMti?, vktvytaa| tAdhe logeNa jANaNANimittaM bherI katA, jo deti so tADeti, tAhe logopavisati, evaM vaccati kaalo|saamii yasamosarito, niyuktiH 847 anukampA'tAhe sAdhUsaMdisAvettA bhaNitA-muhuttaM acchaha, aNesaNA, taMmi jimite bhaNitA-oyaraha, gotamoya bhaNito- mama vayaNeNaM kAmanirjarAbhaNenjAsi-bho aNegapiDiyA! egapiMDito te daTThamicchati, tAhe gotamasAmiNA bhaNitoruTTho, tubbhe aNegANi piMDasatANi caivaidya miNThAdInAM AhAreha, ahaM egaM piMDaM bhuMjAmi, to ahaM ceva egapiMDio, muhattantarassa uvasaMto ciMteti-Na ete musaMvadaMti, kiha hojA?, (11) samyaladdhA sutI, homi aNegapiMDito, jaddivasaM mama pAraNayaM tadivasaM aNegANi piMDasatANi kIraMti, ete puNa akatamakAritaM - sthApitaH, loko'pi pariNataH, anyasya nimantrayato'pi na gRhNAti, anye bhaNanti- eSa ekapiNDikaH, tena tat arthAtpadaM labdham, vaNijA bhaNitaH- mA'nyasya pAraNaM gRhNIyAH, yAvannagaraM gamyate tAvadahaM dAsyAmi, gatA nagaram, tena tasya nijagRhe maThaH kRtaH, tadA zIrSaM muNDayati kASAyikANi ca cIvarANi gRhNAti, tadA vikhyAto jane jAtaH, tadA tasyApi gRhe necchati, tadA yasmin divase tasya pAraNaM tasmin divase tasya loka Anayati bhaktam, ekasya pratIcchati, tato loko na jAnAti- kasya pratISTamiti, tadA lokena jJApanAnimitta bherI kRtA, yo dadAti sa tADayati, tadA lokaH pravizati, evaM vrajati kAlaH / svAmI ca samavasRtaH, tadA sAdhavaH saMdizanto | bhaNitAH- muhartaM tiSThata, aneSaNA, tasmin jimite bhaNitAH- avatarata, gautamazca bhaNito- mama vacanena bhaNe:- bho anekapiNDika! ekapiNDikastvAM draSTamicchati // 619 // tadA gautamasvAminA bhaNito ruSTaH, yUyamanekAni piNDazatAnyAhArayata, ahamekaM piNDaM bhuje, tato'hamevaikapiNDikaH, muhUrtAntareNopazAntazcintayati- naite mRSA vadanti, kathaM bhavet?, labdhA zrutiH, bhavAmyanekapiNDiko, yaddivase mama pAraNaM taddivase'nekAni piNDazatAni kriyante, ete punarakRtamakAritaM * ahApadaM (pr0)| ktvlaabhH| Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 620 // bhuMjaMti, taM saccaM bhaNaMti, cintaMteNa jAtI saritA, patteyabuddho jAto, ajjhayaNaM bhAsati, iMdaNAgeNa arahatA vuttaM, siddho y| 0.3 upodghAtaevaM bAlataveNa sAmAiyaM laddhaM teNa 3|daannenn jadhA-egAe vacchavAlIe putto, logeNa ussave pAyasaM ovakkhaDitaM, tatthAsannaghare / niyuktiH, dAragarUvANi pAsati pAyasaMjimiMtANi, tAdheso mAyaraM bhaNei-mama'vi pAyasaMraMdhehi, tAhe Nasthiti sA addhitIe paruNNA, 0.3.7 saptama dvAram nihnavatAo saejjhiyAo pucchaMti, NibbaMdhe kathitaM, tAhi aNukaMpAe aNNAevi aNNAevi ANItaM khIraM sAlI taMdulA ya, vktvytaa| tAdhe therIe pAyaso raddho, tato tassa dArayassa NhAyassa pAyasassa ghatamadhusaMjuttassa thAlaM bhareUNa uvaTTitaM, sAdhU ya niyukti: 847 anukampA'mAsakhavaNapAraNate Agato, jAvatherI aMto vAulA tAva teNa dhammo'vi me houtti tassa pAyasassa tibhAgo diNNo, puNo kAmanirjarAciMtitaM- atithovaM, bitio tibhAgo diNNo, puNovi NeNa ciMtitaM- ettha jati aNNaM aMbakkhalagAdi chubhati to'vi dyaivaidya miNThAdInAM Nassati, tAhe taiyo tibhAgo diNNo, tato tassa teNa davvasuddhaNa dAyagasuddheNa gAhagasuddheNa tiviheNa tikaraNasuddheNa bhAveNaM (11) samyadevAue Nibaddhe, tAdhe mAtA se jANati-jimio, puNaravi bharitaM, atIva raMkattaNeNa bharitaM poTeM, tAdhe rattiM visUiyAe mato ktvlaabhH| bhuJjanti, tatsatyaM bhaNanti, cintayatA jAtiH smRtA, pratyekabuddho jAtaH, adhyayanaM bhASate, indranAgena arhattA vRttA, siddhazca / evaM bAlatapasA sAmAyikaM labdhaM tena 8 3 / dAnena, yathA- ekasyA vatsapAlyAH putraH, lokenotsave pAyasamupaskRtam, tatrAsannagRhe dArakarUpANi pazyati pAyasaM jimanti, tadA sa mAtaraM bhaNati- mamApi pAyasaM paca, tadA nAstIti sA'dhRtyA praruditA, tAH sakhyaH pRcchanti, nirbandhe kathitam, tAbhiranukampayA anyayA'pi anyayA'pi AnItaM kSIraM zAlayastandulAca, tadA sthavirayA pAyasaM pakvam, tataH tasmai dArakAya snAtAya ghRtamadhusaMyuktena pAyasena sthAlo bhRtvopasthApitaH, sAdhuzca mAsakSapaNapAraNAya AgataH, yAvatsthavirA'ntAkulA (vyApRtA) tAvattena dharmo'pi mama bhavatviti tasya pAyasasya tribhAgo dattaH, punazcintitaM- atistokama, dvitIyastribhAgo dattaH, punarapyanena cintitaM- atra yadyanya-80 dapyamlakhalAdi kSipyate tadapi nazyati, tadA tRtIyastribhAgo dattaH, tatastasmAttena dravyazuddhena dAyakazuddhena grAhakazuddhena trividhena trikaraNazuddhena bhAvena devAyurnibaddham, tadA mAtA tasya jAnAti- jimitaH, punarapi bhRtaH, atIva raDUtayA bhRtamudaram, tadA rAtrI visUcikayA mRto * caDhei / Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 621 // devalogaM gato, tato cuto rAyagihe nagare padhANassa dhaNAvahassa putto bhaddAe bhAriyAe jAto, logo ya gabbhagate bhaNatikayapunno jIvo jo uvavaNNo, tato se jAtassa NAmaM kataM katapuNNotti, vaDDito, kalAo gahiyAto, pariNIto, mAtAe dullaliyagoTThIe chUDho, tehiM gaNiyAgharaM pavesito, bArasahiM varisehiM NiddhaNaM kulaM kataM, to'vi soNa Niggacchati, mAtApitANi se matANi, bhajjA ya se AbharaNagANi carimadivase peseti, gaNitAmAyAe NAtaM-NissAro kato, tAdhe tANi aNNaM ca sahassaM paDivisajjitaM, gaNiyAmAtAe bhaNNai-nicchubhau eso, sANecchati, tAhe coriyaMNINio gharaM sajjijjati, uttiNNo bAhiM acchati, tAhe dAsIe bhaNNati-NicchUDho'vi acchasi?, tAhe niyayagharayaM saDiyapaDiyaM gato, tAhe se bhajjA saMbhameNaM uTThitA, tAhe se savvaM kathitaM, sogeNaM apphuNNo bhaNati-asthi kiMci? jA annahiM jAittA vavaharAmi, tAhe jANi AbharaNagANi gaNitAmAtAe jaMca sahassaM kappAsamollaM diNNaM tANi se daMsitANi, sattho ya taddivasaM kaMpi desaM gaMtukAmao, sotaM bhaMDamollaM gahAya teNa sattheNa samaM padhAvito, bAhiM deuliyAe khaTraMpADiUNaM sutto| aNNassa ya vANiyayassa mAtAe sutaM, - devalokaM gataH, tatazcyuto rAjagRhe nagare pradhAnasya dhanAvahasya putro bhadrAyAM bhAryAyAM jAtaH, lokazca garbhagate bhaNati- kRtapuNyo jIvo yaH utpannaH, tatastasya jAtasya nAma kRtaM kRtapuNya iti, vRddhaH, kalAH gRhItAH, pariNItaH, mAtrA durlalitagoSThyAM kSiptaH, tairgaNikAgRhaM pravezito, dvAdazabhirvanirdhanaM kulaM kRtam, tadA'pi sa na nirgacchati, mAtApitarau tasya mRtau, bhAryA ca tasyAbharaNAni caramadivase preSate, gaNikAmAtrA jJAtaM nissAraH kRtaH, tadA tAni anyacca sahasraM prativisRSTam, gaNikAmAtrA bhaNyate- niSkAzyatAM eSaH, sA necchati, tadA cauryeNa ninISitaH, gRhaM sajyate, uttIrNastiSThati bahiH, tadA dAsyA bhaNyate- niSkAzito'pi tiSThasi?, tadA nijagRha zaTitapatitaM gataH, tadA tasya bhAryA saMbhrameNotthitA, tadA tasmai sa kathitam, zokena vyApto bhaNati- asti kiJcit? yAvadanyatra yAtvA vyavaharAmi, tadA yAnyAbharaNAni gaNikAmAtrA yacca sahasraM karpAsamUlyaM dattaM tAni tasmai darzitAni, sArthazca tasmin divase kamapi dezaM gantukAmaH, sa tat bhANDamUlyaM gRhItvA tena sArthena samaM pradhAvitaH, bahirdevakulikAyAM khavAM pAtayitvA suptaH |anysy ca vaNijo mAtrA zrutam, * dhaNasatthavAhassa (pr0)| 0.3 upodghAtaniyuktiH, 0.3.7 saptamadvAram nihnvvktvytaa| niyukti: 847 anukampA:kAmanirjarAdyaivaidyamiNThAdInAM (11) smyktvlaabhH| Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ M. 0.3 upodghAta zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 622 // jadhA- tava putto mato vAhaNe bhinne, tIe tassa davvaM diNNaM, mA kassai kadhijjasi, tIe ciMtitaM- mA davvaM jAu rAulaM, pavisihiti me aputtAe, tAhe rattiM taM satthaM eti, jA kaMci aNAhaM pAsemi, tAhe taMpAsati, paDibodhittA pavesito, tAhe gharaM niyuktiH, 0.3.7 saptamanetUNa rovati-ciraNaTThagatti puttA!, suNhANaM cauNhaM tANaM kadheti- esa devaro bhe ciraNaTThao, tAotassa lAitAo, tatthavi. dvAram nihnavabArasa varisANi acchati, tattha ekkekkAe cattAri paMca ceDarUvANi jAtANi, therIe bhaNitaM- ettAhe Nicchubhatu, tAo Na vktvytaa| taraMti dharituM, tAdhe tAhiM saMbalamodagA katA, aMto rayaNANa bharitA, varaM se eyaM pAoggaM hoti, tAdhe viyaDaM pAettA tAe ceva niyuktiH 847 anukampA'devauliyAe osIsae se saMbalaM ThavettA paDiyAgatA, so'visItalaeNa pavaNeNaM saMbuddhopabhAtaMca, sovisatthotadivasamAgato, kAmanirjarAimAevigavesao pesio, tAhe uTThavittA gharaMNIto, bhajjA se saMbhameNa uTThitA, saMbalaM gahitaM, paviTTho, abbhaMgAdINi kareti, caivaidya miNThAdInAM putto ya se tadA gambhiNIe jAto, so ekkArasavariso jAo, lehasAlAo Agato royati- dehi me bhattaM, mA uvajjhAeNa (11) samyahammihAmitti, tAe tAo saMbalathaiyAto moyago diNNo, Niggato khAyaMto, tattha rayaNaM pAsati, lehaceDaehiM diTuM, tehiM ktvlaabhH| yathA- tava putro mRto vAhane bhinne, tayA tasmai dravyaM dattam, mA kasmaicit cIkathaH, tayA cintitaM-mA dravyaM yAsIt rAjakulam, pravekSyati mamAputrAyAH, tadA rAtrau taM |sArthameti, yad kazcidanAthaM pazyAmi, tadA taM pazyati, pratibodhya pravezitaH, tadA gRhaM nItvA roditi-ciranaSTaH putra! snuSAbhyazcatasabhyastAbhyaH kathayati- eSa devA bhavantInAM ciranaSTaH, tAstasmin lagnAH, tatrApi dvAdaza varSANi tiSThati, tatraikaikasyAzcatvAraH paJca putrA jAtAH, sthavirayA bhaNitaM- adhunA niSkAzayantu, tA na dhattuM / zaknuvanti, tadA tAbhiH zambalamodakAH kRtAH, anto ratnena bhRtAH, varaM tasyaitat prAyogyaM bhavati, tadA vikaTaM pAyayitvA tasyAmeva devakulikAyAmucchIrSake tasya / zambalaM sthApayitvA pratyAgatA, so'pi zItalena pavanena saMbuddhaH prabhAtaM ca, so'pi sArthastasmin divase AgataH, anayA'pi gaveSakaH preSitaH, tadotthApya gRhaM nItaH,8 bhAryA tasya saMbhrameNa utthitA, zambalaM gRhItam, praviSTaH, abhyaGgAdIni karoti, putrazca tasya tadA garbhiNyA jAtaH, sa ekAdazavArSiko jAtaH, lekhazAlAyA Agato roditi- dehi mahyaM bhaktaM mopAdhyAyena ghAniSam, tayA tasyAH zambalasthagikAto modako dattaH, nirgataH khAdana, tatra ratnaM pazyati, lekhadArakaidRSTam, - Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 / / 623 // pUviyassa diNNaM, dive dive amha polliyAo dehitti, imovi jimite moyage bhiMdati, teNa diTThANi, bhaNati- suMkabhaeNa 0.3 upoddhAtakatANi, tehiM rayaNehiM taheva pvitthrito| setaNao ya gaMdhahatthI NadIe taMtueNa gahito, rAyA AdaNNo, abhayo bhaNati niyuktiH, 0.3.7 saptamajai jalakaMto atthi to chaDDeti, so rAule atibahuattaNeNa rataNANa cireNa labbhihititti kAUNa paDahao NipphiDito dvAram nihnavajo jalakaMtaM deti tassa rAyA rajjaM addhaM dhUtaM ca deti, tAdhe puvieNa diNNo, NIto, udagaM pagAsitaM, taMtuo jANati-thalaM vktvytaa| NIto, mukko, NaTTho, rAyA ciMteti-kato?,puviyassa pucchati-kato esa tujhaM?, nibbaMdhe siTuM-kayapuNNagaputteNa diNNo, niyuktiH847 anukampA'rAyA tuTTho, kassa aNNassa hohiti?, raNNA saddAviUNa katapuNNao dhUtAe vivAhito, visao se diNNo, bhoge bhuMjati, kAmanirjarAgaNitAvi AgatA bhaNati- ecciraM kAlaM ahaM veNIbaMdheNa acchitA, savvavetAlIo tumaM aTThAe gavesAvitAo, ettha dyaivaidya miNThAdInAM diTThotti, katapuNNao abhayaM bhaNati- ettha mama cattAri mahilAo, taMca gharaMNa yANAmi, tAhe cetiyagharaMkataM, leppagajakkho (11) samyakatapuNNagasariso kato, tassa accaNiyA ghosAvitA, do ya bArANi katANi, egeNa paveso egeNa NippheDo, tattha abhao ktvlaabhH| - tairApUpikAyaM dattam, divase divase'smAkaM polikA dadyA iti, ayamapi jimite modakA bhinatti, tena dRSTAni, bhaNati- zulkabhayena kRtAni, tai ratnaistathaiva prvistRtH| secanakazca gandhahastI nadyAM tantukena gRhItaH, rAjA khinnaH, abhayo bhaNati- yadi jalakAnto bhavet tadA tyajet, sa rAjakule'tibahutvena ratnAnAM cireNa lapsyata itikRtvA paTaho dApitaH- yo jalakAntaM dadAti tasmai rAjA rAjyamardhaM duhitaraM ca dadAti, tadA''pUpikena datto, nItaH, udakaM prakAzitam, tantuko jAnAti-8 sthalaM nItaH, mukto, naSTaH, rAjA cintayati-kutaH?, ApUpikaM pRcchati-kuta eSa tava?, nirbandhe ziSTa- kRtapuNyakaputreNa dattaH, rAjA tuSTaH, kasyAnyasya bhavet?, rAjJA zabdayitvA kRtapuNyako duhitrA vivAhitaH, viSayastasmai dattaH, bhogAn bhunakti, gaNikA'pyAgatA, bhaNati- iyaciraM kAlamahaM veNIbandhena sthitA, sarvavaitAlikAstvadarthaM gaveSitAH, atra dRSTa iti, kRtapuNyako'bhayaM bhaNati- atra mama catamro mahelAH, tacca gRhaM na jAnAmi, tadA caityagRhaM kRtam, lepyayakSaH kRtapuNyakasadRzaH kRtaH, tasyAnikA ghoSitA, dve ca dvAre kRte, ekena praveza ekena nirgamaH, tatrAbhayaH // 623 // Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 624 // katapuNNao ya egattha bArabbhAse AsaNavaragayA acchaMti, komudI ANattA, jadhA paDimapaveso acchaNiyaM kareha, Nayare 0.3 upoddhAtaghositaM-savvamahilAhiM ettavvaM,logo'vi eti,tAo'vi AgatAo, ceDarUvANi tattha vappotti ucchaMge NivisaMti, NAtAo niyuktiH, teNa, therI aMbADitA, tAo'vi ANitAo, bhoge jati sattahivi shito| vaddhamANasAmI ya samosarito, katapuNNao 0.3.7 saptama dvAram nivasAmivaMdiUNa pucchati-appaNo saMpattiM vipattiM ca, bhagavatA kathitaM- pAyasadANaM, saMvegeNa pvvito| evaM dANeNa sAmAiyaM vktvytaa| labbhati 4 / idANiM viNaeNaM, magadhAvisae gobbaragAme pupphasAlo gAhAvatI, tassa bhaddA bhAriyA, putto se pupphasAla suo, niyukti: 847 anukampA:so mAtApitaraM pucchati-ko dhammo?, tehiM bhaNNati-mAtapitaraM sussUsitavvaM-do ceva devatAImAtA ya pitA ya jiivlogNmi| kAmanirjarAtatthavi piyA visiTTho jassa vase vaTTate maataa||1|| so tANa pae muhadhovaNAdivibhAsA, devatANi va tANi sussuusti| dyaivaidya miNThAdInAM aNNatA gAmabhoio Agato, tANi saMbhaMtANi pAhuNNaM kareMti, so ciMteti- etANavi esa devataM, etaM pUemi to dhammo (11) samyahohiti, tassa sussuusNpkto| aNNatA tassa bhoio, tassavi aNNo, tassavi aNNo, jAva seNiyaM rAyANaM olaggiu- ktvlaabhH| kRtapuNyakazcaikatra dvArAbhyAse Asanavaragatau tiSThataH, kaumudI AjJaptA, yathA pratimApravezo'rcanAM kuruta, nagare ghoSitaM- sarvamahilAbhirAgantavyam, loko'pyAyAti, tA api AgatAH, ceTarUpANi tatra vappa iti utsaGge nivizante, jJAtAstena, sthavirA nirbhatsitA, tA api AnItAH, bhogAn bhunakti saptabhirapi shitH| vardhamAnasvAmI ca samavasRtaH, kRtapuNyakaH svAminaM vanditvA pRcchati- AtmanaH sampattiM vipattiM ca, bhagavatA kathitaM- pAyasadAnam, saMvegena prvrjitH| evaM dAnena sAmAyika lbhyte| idAnIM vinayena, magadhAviSaye gUrbagrAme puSpazAlo gAthApatiH, bhadrA tasya bhAryA, putrastasya puSpazAlasutaH, sa mAtarapitaraM pRcchati- ko dharmaH?, tAbhyAM bhaNyate -8 mAtarapitarau zuzrUSitavyau, dve eva daivate mAtA ca pitA ca jiivloke| tatrApi pitA viziSTo yasya vaze vartate maataa||1||s tayoH prage mukhadhAvanAdivibhASA, daivate iva tau shushruusste| anyadA grAmabhojika AgataH, tau saMbhrAntau prAghUyaM kurutaH, sa cintayati- etayorapi etadaivatam, etaM pUjayAmi tato dharmo bhaviSyati, tasya zuzrUSAM prkRtH| anyadA tasya bhojikaH, tasyApyanyaH, tasyApyanyaH yAvacchreNikaM rAjAnamavalagitu-- Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 / / 625 // mAraddho, sAmI samosaDho, seNio iDDIe gaMtUNa vaMdati, tAhe sosAmi bhaNati- ahaM tubbhe olaggAmi?,sAmiNA bhaNitaM 0.3 upodghAtaahaM rayaharaNapaDiggahamattAe olaggijjAmi, tANaM suNaNAe saMbuddho, evaM viNaeNa sAmAiyaM labbhati 5 / idAnIM vibhaMgeNa | niyukti:, 0.3.7 saptamalabbhati, jadhA-asthi magadhAjaNavae sivorAyA, tassa dhaNadhannahiraNNAi paidiyahaM vaddati, ciMtA jAyA-asthi dhammaphalaMti, dvAram nihnavato mahaM hiraNNAdi vaDDati, tA puNNaM karemitti kaliUNa bhoyaNaM kAritaM, dANaM ca NeNa diNNaM, tato puttaM rajje ThaveUNa vktvytaa| sakatataMbamayabhikkhAbhAyaNakaDucchugovagaraNo disApokkhiyatAvasANa majjhe tAvaso jAto, chaTThaTThamAto parisaDiyapaMDuttANi niyukti: 847 anukampA'ANiUNa AhAreti, evaM se ciTThamANassa kAleNa vibhaMgaNANaMsamuppannaM saMkhejadIvasamuddavisayaM, tatoNagaramAgaMtUNa jadhovaladdhe kAmanirjarAbhAve paNNaveti / aNNatA sAdhavo diTThA, tesiM kiriyAkalAvaM vibhaMgANusAreNa loemANassa visuddhapariNAmassa apuvvakaraNaM dyaivaidya miNThAdInAM jAtaM, tato kevalI saMvattotti 6|sNyogviogo'vilbbhti, jadhA do mathurAo-dAhiNA uttarAya, tattha uttarAovANiyao (11) samyadakkhiNaM gato, tattha ego vANiyao tappaDimo, teNa se pAhuNNaM kataM, tAhe te NiraMtaraM mittA jAtA, amhaM thiratarA pItI ktvlaabhH| mArabdhaH, svAmI samavasRtaH, zreNika RddhyA gatvA vandate, tadA sa svAminaM bhaNati- ahaM tvAmavalagAmi?, svAminA bhaNitaM- ahaM rajoharaNapratigrahamAtrayA'valagye, teSAM zravaNena saMbuddhaH / evaM vinayena sAmAyikaM labhyate / idAnIM vibhaGgena labhyate, yathA'sti magadhAjanapade zivo rAjA, tasya dhanadhAnyahiraNyAdi pratidivasaM vardhate, cintA jAtA- asti dharmaphalamiti, tato mama hiraNyAdi vardhate, tat puNyaM karomIti kalayitvA bhojanaM kAritam, dAnaM cAnena dattam, tataH putra rAjye sthApayitvA 8 svakRtatAmramayabhikSAbhAjanakaDucchukopakaraNo dikprokSitatApasAnAM madhye tApaso jAtaH, SaSThASTamAt parizaTitapANDupatrANi AnIya AhArayati, evaM tasya tiSThataH 8 kAlena vibhaGgajJAnaM samutpannaM saMkhyeyadvIpasamudraviSayam, tato nagaramAgatya yathopalabdhAn bhAvAn prajJApayati / anyadA sAdhavo dRSTAH, teSAM kriyAkalApaM vibhaGgAnusAreNa 8 // 625 // lokamAnasya vizuddhapariNAmasyApUrvakaraNaM jAtam, tataH kevalI saMvRtta iti / saMyogaviyogato'pi labhyate, yathA dve mathure- dakSiNottarA ca, tatrottarasyA vaNik dakSiNAM gataH, tatra eko vaNik tatpratimaH, tena tasya prAghUyaM kRtam, tadA tau nirantaraM mitre jAtau, AvayoH sthiratarA prIti Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 / / 626 // hohititti jati amha putto dhUtA ya jAyati to saMyogaM karessAmo, tAhe dakkhiNeNa uttarassa dhUtA varitA, diNNANi bAlANi, 0.3 upodghAtaetthaMtare dakkhiNamathurAvANiyao mato, putto se taMmi ThANe Thito, aNNatA soNhAti, cauddisaMcattAri sovaNNiyA kalasA niyuktiH, 0.3.7 saptamaThavitA, tANa bAhiM roppiyA, tANaM bAhiM taMbiyA, tANa bAhiM maTTiyA, aNNA yaNhANavidhI raitA, tato tassa puvvAe disAe dvAram nihnavasovaNNio kalasoNaTTho, evaM cauddisaMpi, evaM savve NaTThA, uTThitassa NhANapIDhaMpiNaTuM, tassa addhitI jAtA, NADaijAo vktvytaa| niyukti: 847 vAritAo, jAva gharaM paviTTho tAdhe uvaTThavitA bhoyaNavihI, tAdhe sovaNNiyarUppamatANi raiyANi bhAyaNANi, tAdhe ekkevaM anukampA:bhAyaNaM NAsiumAraddhaM, tAhe so pecchati NAsaMti, jAvi se mUlapattI sAvi NAsiumADhattA, tAhe teNa gahitA, jattiyaM gahiyaM kAmanirjarAtattiyaM ThitaM, sesaM naTuM, tAdhe gato sirigharaM joeti, so'vi rittao, jaMpiNihANapauttaM taMpiNaTuM, jaMpi AbharaNaM taMpiNatthi, dyaivaidya miNThAdInAM jaMpi vuDDipauttaM tevi bhaNaMti- tumaMNa yANAmo, jo'vi dAsIvaggo so'vi NaTTho,tAdhe ciMteti- aho ahaM adhaNNo, tAdhe (11) samyaciMteti-pavvayAmi, pvvito|thovN paDhittA hiMDati teNa khaMDeNa hatthagayeNa kouhalleNaM, jar3a pecchijjAmi, viharaMto uttaramathuraM bhaviSyatIti yadyAvayoH putro duhitA vA jAyate tadA saMyogaM kariSyAvaH, tadA dAkSiNAtyenauttarasya duhitA vRtA, dattA bAlikA / atrAntare dakSiNamathurAvaNik mRtaH, putrastasya tasmin sthAne sthitaH, anyadA sa snAti, caturdizaM catvAraH sauvarNikAH kalazAH sthApitAH, tebhyo bahiH raupyakAH tebhyo bahistAmrAstebhyo bahiH mArttikAH,8 anyazca snAnavidhI racitaH, tatastasya pUrvasyA dizaH sauvarNaH kalazo naSTaH, evaM caturdigbhyo'pi, evaM sarve naSTAH, utthitasya snAnapIThamapi naSTam , tasyAdhRtirjAtA, nATakIyA vAritAH, yAvadgRhaM praviSTastadopasthito bhojanavidhiH, tadA sauvarNarUpyamayAni racitAni bhAjanAni, tadA ekaikaM bhAjanaM naMSTumArabdham, tadA sa prekSate nazyanti,8 yApi ca tasya mUlapAtrI sA'pi naMSTumArabdhA, tadA tena gRhItA, yAvadgRhItaM tAvatsthitam, zeSaM naSTam, tadA gataH zrIgRhaM pazyati, so'pi riktaH, yadapi nidhAnaprayuktaM tadapi naSTama, yadapyAbharaNaM tadapi nAsti, yadapi vRddhiprayuktaM te'pi bhaNanti- tvAM na jAnImaH, yo'pi dAsIvargaH so'pi naSTaH, tadA cintayati- aho ahamadhanyaH, tadA cintayati- pravrajAmi, pravrajitaH / stokaM paThitvA hiNDate tena khaNDena hastagatena kautUhalena, yadi prekSeya, viharan uttaramathurAM ktvlaabhH| // 626 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 627 // gto| tANi'vi rayaNANi sasurakulaM gatANi, te ya kalasA, tAhe so majjati, uttaramAthuro vANio uvagijaMto jAva te na 0.3 upoddhAtaAgayA kalasA, tAhe so tehiMceva pamajjito, tAhe bhoyaNavelAetaM bhoyaNabhaMDaM uvaTThavitaM, jahAparivADIya ThitaM, tatoso'vi | niyuktiH, sAdhU taM gharaM paviTTho, tattha tassa satthavAhassa dhUyA paDhamajovvaNe vaTTamANI vIyaNayaM gahAya acchati, tAhe so sAdhU taM 0.3.7 saptama dvAram nihnavabhoyaNabhaMDaM pecchati, (graM09000) satthavAheNa bhikkhA NINAvitA, gahitevi acchati, tAhe pucchai- kiM bhagavaM! eyaM ceDiM vktvytaa| paloeha, tAhe so bhaNati-Na mama ceDIe payoyaNaM, eyaM bhoyaNabhaMDaM paloemi, tato pucchati-kato etassa tujjha Agamo?, niyukti: 847 anukampA:sobhaNati-ajjayapajjayAgataM, teNa bhaNitaM-sabbhAvaMsAha, teNa bhaNiyaM-mama NhAyaMtassa evaM ghevaNhANavihI uvaTThitA, evaM kAmanirjarAsavvANi'vi jemaNabhoyaNavihI sirigharANi'vi bharitANi, NikkhittANi diTThANi, adiTThapuvvA ya dhAriyA ANettA deMti, caivaidya miNThAdInAM sAhU bhaNati- eyaM mama AsI, kiha?, tAha kaheti- hANAdi, jai Na pattiyasi tato NeNa taM bhoyaNavattIkhaMDaM DhoitaM, caDatti (11) samyalaggaM, piuNo ya NAmaM sAhati, tAhe NAtaM jahA esa so jAmAtuo, tAhe uTTheUNa avayAsittA paruNNo bhaNati- eyaM savvaM gataH, / tAnyapi ratnAni zvazurakulaM gatAni, te ca kalazAH, tadA sa majati uttaramAthuravaNigupagIyamAnaH yAvatta AgatAH kalazAH, tadA sa taireva pramaGktaH , tadA bhojanavelAyAM tadeva bhojanabhANDamupasthitaM yathAparipATi ca sthitam,tataH so'pi sAdhustadgRhaM praviSTaH, tatra tasya sArthavAhasya duhitA prathamayauvane vartamAnA vyajanaM gRhItvA tiSThati, tadA sa sAdhustad bhojanabhANDaM prekSate, sArthavAhena bhikSA AnAyitA, gRhItAyAmapi tiSThati, tadA pRcchati- kiM bhagavan! etAM ceTI pralokayati? tadA sa bhaNatina mama ceTyA prayojanam, etat bhojanabhANDaM pralokayAmi, tataH pRcchati- kuta etasya tavAgamaH?, sa bhaNati- AryakaprAryakAgataM (pitRpitAmahAgataM), tena bhaNitaMsaddhAvaM kathaya, tena bhaNitaM- mama snAyamAnasyaivameva snAnavidhirupasthitaH, evaM sarvo'pi jemanabhojanavidhiH, zrIgRhANyapi bhRtAni, nikhAtAni dRSTAni, adRSTapUrvAzca &dhArakA AnIya dadati, sAdhurbhaNati- etanmamAsIt, kathaM?, tadA kathayati- snAnAdi, yadi na pratyeSi (yadA na pratyagAt) tadA'nena tadbhojanapAtrIkhaNDaM Dhaukitam, | jhaTiti lagnam, pituzca nAma kathayati, tadA jJAtaM yathA eSa sa jAmAtA, tadotthAyAvakAzya prarudito bhaNati- etat sarva ktvlaabhH| Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 628 // tadavatthaM acchati, esA te puvvadiNNA ceDI paDicchasutti, so bhaNati-puriso vA puvvaM kAmabhoge vippajahati, kAmabhogA vA puvvaM purisaM vippahayaMti, tAhe so'vi saMvegamAvaNNo mamaMpi emeva vippayahissaMtitti pvvito| tatthegeNa vippayogeNa laddhaM, egeNa saMyogeNa sAmAiyaM laddhati / idANiM vasaNeNa, do bhAugA sagaDeNa vaccaMti, cakkuleNDA ya sagaDavaTTAe lolati, mahalleNa bhaNiyaM-uvvattehi bhaMDiM, itareNa vAhiyA bhaMDI, sA sannI suNeti, chiNNA cakkeNa, matA itthiyA jAyA hatthiNApure Nagare, so mahallataro puvvaM marittA tIse poTTe AyAo putto jAo, iTTho, itaro'vi tIse ceva poTTe AyAo, jaMso uvavaNNo taM sA ciMteti-silaM va hAvijAmi, gabbhapADaNehiM viNa paDati, tao so jAo dAsIe hatthe diNNo, chaDDehi, so seTThiNA diTTho Nijz2ato, teNa ghettUNa aNNAe dAsIe diNNo, so tattha saMvaDDai / tattha mahallagassa NAmaM rAyalalio iyarassa gaMgadatto, so mahallo jaM kiMci lahai tato tassavi deti, mAUe puNa aNiTTho, jahiM pecchai tahiM kaTThAdIhiM phnni| aNNayA iMdamaho jAo, tao piyareNa appasAgAriyaM ANIo, AsaMdagassa heTThA kao, jemAvijjai, ohADio, tAhe kahavi diTTho, tAhe tadavasthaM tiSThati, eSA tvayA pUrva dattA ceTI pratIccheti, sa bhaNati- puruSo vA pUrvaM kAmabhogAn viprajahAti, kAmabhogA vA pUrva puruSaM viprajahati, tadA so'pi saMvegamApanno mAmapyevameva viprahAsyantIti prvrjitH| tatraikena viprayogena labdhamekena saMyogena sAmAyikaM labdhamiti / idAnIM vyasanena, dvau bhrAtarau zakaTena vrajataH, 8cakraulaNDikA (dvimukhaH sarpaH) ca zakaTavarttanyAM luThati, mahatA bhaNitaM- udvarttaya gantrIm, itareNa vAhitA gantrI, sA saMjJinI zRNoti, chinnA cakreNa, mRtA strI jAtA 8 hastinAgapure nagare, sa mahAn pUrve mRtvA tasyA udare AyAtaH putro jAtaH, iSTaH, itaro'pi tasyA evodare AyAtaH, yadA sa utpannastadA sA cintayati- zilAmiva hApayAmi, garbhapAtanairapi na patati, tataH sa jAto dAsyA haste dattaH, tyaja, sa zreSThinA dRSTo nIyamAnaH, tena gRhItvA'nyasyai dAsyai dattaH, sa tatra saMvardhate / tatra mahato nAma rAjalalita itarasya gaGgadattaH, sa mahAn yatkiJcillabhate tatastasmAyapi dadAti, mAtuH punaraniSTaH, yatra prekSate tatra kASThAdibhiH prahanti / anyadA indramaho jAtaH, tataH pitrA'lpasAgArikamAnItaH, palyaGkasyAdhastAtkRtaH, jemyate, niSkAzitaH (pracchannaH) tadA kathamapi dRSTaH, tadA* uvaTTeja (pr0)| 0.3 upodghAtaniyuktiH, 0.3.7 saptamadvAram nihnvvktvytaa| | niyukti: 847 anukampAUkAmanirjarAcaivaidya| miNThAdInAM (11) smyktvlaabhH| // 628 // Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 629 // hatthe ghettUNa kaDio, caMdaNiyAe pakkhito, tAhe soruvai, piuNA NhANio, etthaMtare sAhU bhikkhassa atiyao, siTThiNA 0.3 upodghAtapucchio- bhagavaM! mAue putto aNiTTho bhavai?, haMtA bhavai, kiha puNa?, tAhe bhaNati- yaM dRSTvA vardhate krodhaH, snehazca niyuktiH, parihIyate / sa vijJeyo manuSyeNa, eSa me puurvvairikH||1|| yaM dRSTvA vardhate snehaH, krodhazca parihIyate / sa vijJeyo manuSyeNa, eSa me 0.3.7 saptama dvAram nihnavapUrvabAndhavaH ||2||taahe so bhaNai-bhagavaM?, pavvAveha evaM?, bAdati visajio pvvio| tesiM AyariyANa sagAse bhAyAvi vktvytaa| se NehANurAgeNa pavvaio, te sAhU jAyA iriyAsamiyA, aNissitaM tavaM kareMti, tAhe so tattha NidANaM karei-jai asthi niyuktiH 847 anukampA'imassa tavaNiyamasaMjamassa phalaM to AgamessANaM jaNamaNaNayaNANaMdo bhavAmi, ghoraM tavaM karettA devaloyaM go| tato cuo kAmanirjarAvasudevaputto vAsudevo jAo, iyaro'vi baladavo, evaM teNa vasaNeNa sAmAiyaM laddhaM 7 / ussave, egaMmi paccaMtiyagAme AbhIrANi, dyaivaidya miNThAdInAM tANi sAhUNaM pAse dhammaM suNeti, tAhe devaloe vaNNeti, evaM tesiM atthi dhamme subuddhii| aNNadA kayAi iMdamahe vA aNNaMmi (11) samyavA ussave gayANi NagariM, jArisA bAravai, tattha loyaM pAsanti maMDitapasAhiyaM sugaMdhaM vicittaNevatthaM, tANi taM davaNa ktvlaabhH| - haste gRhItvA karSitaH, candanikAyAM (varcAgRhe) prakSiptaH, tadA sa roditi, pitrA snapitaH- atrAntare sAdhurbhikSAyai atigataH, zreSThinA pRSTaH- bhagavan! mAtuH putro'niSTo bhavati?, om (evameva) bhavati, kathaM punaH?, tadA bhaNati- tadA sa bhaNati- bhagavan! pravrAjayainaM?, bADhamiti, visRSTaH prvrjitH| teSAmAcAryANAM sakAze bhrAtA'pi tasya snehAnurAgeNa pravrajitaH, tau sAdhU jAtau IryAsamitau, anizritaM tapaH kurutaH, tadA sa tatra nidAnaM karoti- yadyasti asya taponiyamasaMyamasya phalaM (r)tadAyatyAM janamanonayanAnando bhaveyam, ghoraM tapaH kRtvA devalokaM gtH| tatazcyuto vasudevaputro vAsudevo jAtaH, itaro'pi baladevaH, evaM tena vyasanena sAmAyikaM lbdhm|| * utsave, ekasmin pratyantagrAme AbhIrAH, te sAdhUnAM pArzve dharmaM zRNvanti, tadA devalokAn varNayanti, evaM teSAmasti dharme subuddhiH / anyadA kadAcit indramahe vA'nyasminvotsave 8 // 629 // gatA nagarIm, yAdRzA dvArikA, tatra lokaM pazyanti maNDitaprasAdhitaM sugandhaM vicitranepathyam, te taM dRSTvA - Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 |vRttiyutam bhAga-2 // 630 // caivaidya bhaNaMti- esa so devaloo jo sAhahiM vaNNio, ettAhe jar3a vaccAmo suMdaraM karemo, amhevi devaloe uvavajAmo,tAhe tANi 0.3 upoddhAtagaMtUNa sAhUNa sAhati-jo tubbhehiM amha kahio devaloo so paccakkho amhehiM diTTho, sAhU bhaNaMti-Na tAriso devaloo, | niyuktiH, aNNAriso, ato aNaMtaguNo, taotANi abbhahiyajAtavimhayANi pavvaiyANi / evaM ussaveNa sAmAiyalaMbho 9 / iDDitti, 0.3.7 saptama dvAram nivadasaNNapure Nagare dasaNNabhaddo rAyA, tassa paMca devIsayANi oroho, evaM so rUveNa jovvaNeNa baleNa ya vAhaNeNa ya paDibaddho vktvytaa| erisaMNatthitti aNNassa ciMtei, sAmI samosario dasaNNakUDe pavvate / tAhe so ciMtei-tahA kallaM vaMdAmi jahA Na keNai niyukti: 847 anukampA'aNNeNa vaMdiyapuvvo, taM ca abbhatthiyaM sakkoNAUNa ciMtei- varAo appANayaM Na yANati, tao rAyA mahayA samudaeNa kAmanirjarANiggao vaMdiuMsavviDie, sakko ya devarAyA erAvaNaM vilaggo, tassa aTTha muhe viuvvai, muhe 2 aTTha aTTa daMte viuvvei, daMte 2 miNThAdInAM aTTa aTThapukkharaNio viuvvei, ekkekkAe pukkaraNIe aTTha 2 paume viuvvei, paume 2 aTTha aTTha patte viuvvei, patte 2 aTTha 2 (11) samyabattIsabaddhANi divvANi NADagANi viuvvai, evaM so savviDDIe uvagijjamANo Agao, tao erAvaNaM vilaggo cevala bhaNanti- eSa sa devaloko yaH sAdhubhirvarNitaH, adhunA(atra) yadi AyAsyAmaH sundaramakariSyAmaH, vayamapi devaloke utpatsyAmahe,tadA te gatvA sAdhUna kathayantiyo yuSmAbhirasmAn kathito devalokaHsa pratyakSo'smAbhidRSTaH, sAdhavo bhaNanti- na tAdRzo devalokaH, anyAdRzaH, ato'nantaguNaH, tataste'bhyadhikajAtavismayAH | prvrjitaaH| evamutsavena sAmAyikalAbhaH / Rddhiriti, dazArNapure nagare dazArNabhadro rAjA, tasya paJca devIzatAni avarodhaH, evaM sa rUpeNa yauvanena balena ca vAhanena ca pratibaddhaH ITaza nAstyanyasyeti cintayati, svAmI samavasRto dazArNakUTe parvate / tadA sa cintayati- tathA kalye vanditAhe yathA na kenacidanyena vanditapUrvaH, taccAbhyarthita zakro jJAtvA cintayati- varAka AtmAnaM na jAnAti, tato rAjA mahatA samudayena nirgato vandituM sarvA , zakrazca devarAja airAvaNaM vilagnaH, tasyASTau mukhAni vikurvati, // 630 // mukhe 2 aSTASTa dantAn vikurvati, dante 2 aSTa aSTa puSkariNIrvikurvati, ekaikasyAM puSkariNyAmaSTASTa padyAni vikurvati, padye 2 aSTASTa patrANi vikurvati, patre 2 aSTASTa dvAtriMzadvaddhAni divyAni nATakAni vikurvati, evaM sa sarvopagIyamAna AgataH, tataH airAvaNe vilagna eva = ktvlaabhH| Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 631 // tikkhutto AdAhiNaM payAhiNaM sAmiM karei, tAhe so hatthI aggapAdehiM bhUmIe Thio, tAhe tassa hathissa dasaNakUDe pavvate / 0.3 upoddhAtadevatAppasAeNa aggapAyANi uTThitANi, tao se NAmaM kataM gayaggapAdagotti, tAhe so dasaNNabhaddo ciMtei- erisA kaoTha | niyuktiH, 0.3.7 saptamaamhANaM iDDitti?, aho kaellao'NeNa dhammo, ahamavi karemi, tAhe so savvaM chaDDeUNa pvvio| evaM iDDIe sAmAiyaM lahai chna dvAram nihv10|iyaanniN asakkAreNaM, ego dhijjAio tahArUvANaM therANaM aMtie dhammaMsoccA samahilio pavvaio, uggaM 2 pavvajaM kareMti, vktvytaa| NavaramavaropparaM pItI Na osarai, mahilA maNAgaM dhijjAiNitti gavvamuvvahati, mariUNa devaloyaM gayANi, jahAugaM bhuttaM / niyuktiH 847 anukampA'ato ya ilAvaddhaNe Nagare ilAdevayA, taM egA satthavAhI puttakAmA olaggati, so caviUNa putto se jAo, NAmaMca se kayaM kAmanirjarAilAputto tti, iyarIvi gavvadoseNaM tao cuA laMkhagakule uppaNNA, do'vi jovvaNaM pattANi, aNNayA teNa sA laMkhagaceDI caivaidya miNThAdInAM diTThA, puvvabhavarAgeNa ajjhovavaNNo, sAmaggijaMtIviNa labbhai jattieNa tulai tattieNa suvaNNeNa tANi bhaNaMti-esA (11) samyaamha akkhayaNihI, jai sippaM sikkhasi amhehi ya samaM hiMDasi to te demo, so tehiM samaM hiMDio sikkhio ya, tAhe - trikRtva AdakSiNapradakSiNaM svAminaM karoti, tadA sa hastI agrapAdaiH bhUmau sthitaH, tadA tasya hastino dazArNakUTe parvate devatAprasAdena agrapAdA utthitAH, tatastasya kRtaM nAma gajAgrapAdaka iti, tadA sa darzArNabhadrazcintayati- IdRzA kuto'smAkamRddhiriti aho kRto'nena dharmaH, ahamapi karomi, tadA sa sarvaM tyaktvA prvrjitH| evamRjhyA sAmAyikaM lbhyte| idAnImasatkAreNa- eko dhimjAtIyastathArUpANAM sthavirANAmantike dharmaM zrutvA samahilaH pravrajitaH, ugrAmugrAM pravrajyAM kurutaH, navaraM parasparaM prIti pasarati, mahelA dhigjAtIyeti manAk garvamudbahati, mRtvA devalokaM gatau, yathAyuSkaM bhuktam / itazcelAvardhane nagare ilAdevatA, tAmekA sArthavAhI putrakAmA'valagati, sa cyutvA putrastasya jAtaH, nAma ca tasya kRtamilAputra iti, itarApi garvadoSeNa tatazcyutA laGghakakule utpannA, dvAvapi yauvanaM prAptau, anyadA tena sA laGghakaceTI dRSTA, pUrvabhavarAgeNAdhyupapannaH, sA mAryamANApi na labhyate yAvatA tolyate tAvatA suvarNena, te bhaNanti- eSA'smAkamakSayanidhiH, yadi zilpaM zikSase asmAbhizca samaM hiNDase tadA tubhyaM dadyaH, sa taiHsamaM hiNDitaH zikSitazca, tadA - ktvlaabhH| Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 632 // vivAhaNimittaM raNNo pecchayaNaM karehitti bhaNito, beNNAtaDaM gayANi, tattha rAyA pecchati saMtepuro, ilAputto ya kheDDAu 0.3 upodghAtakarei, rAyAe diTThI dAriyAe, rAyA Na dei, rAyANae adente aNNe'viNa deMti, sAhukkArarAvaM vaTTati, bhaNio- laMkha! paDaNaM niyukti:, . | 0.3.7 saptamakareha, taMca kiravaMsasihare aDDe kaTuMkatellayaM, tattha khIlayAo, sopAuAu AhiMdhaimUle viMdhiyAo, tao'sikheDagahattha dvAram nihnavagao AgAsaM uppaittA te khIlagA pAuANAliyAhiM pavesettavvA satta aggimAiddhe satta pacchimAiddhe kAUNa, jai phiDai vktvytaa| tao paDio sayahA khaMDijjai,teNa kayaM, rAyA dAriyaM paloei, loeNa kalakalo kao, Na ya dei rAyA rAyA Na pecchai, niyuktiH 847 anukampA'rAyA ciMtei-jai marai to ahaM eyaMdAriyaM pariNemi, bhaNai-Na diTuM, puNo karehi, puNo'vi kayaM, tattha'viNa diTuM, tatiyaMpi kAmanirjarAvArAkayaM, tatthaviNa diTuM, cautthiyAe vArAe bhaNio-puNo karehi, raMgo viratto, tAhe so ilAputto vaMsagge Thio ciMtei dyaivaidya miNThAdInAM dhiratthu bhogANaM, esa rAyA ettiyAhiMNa titto, etAeraMgovajIviyAe laggiuMmaggai, etAe kAraNA mamaM mAreumicchai, soya (11) samyatattha Thiyao egattha seTThighare sAhuNo paDilAbhijjamANe pAsati savvAlaMkArAhiM itthiyAhiM, sAhU ya virattatteNa paloyamANe - vivAhanimittaM rAjJaH prekSaNakaM kurviti bhaNito, bennAtaTaM gatAH, tatra rAjA prekSate sAntaHpuraH, ilAputrazca krIDAH karoti, rAjJo dRSTiArikAyAm, rAjA na dadAti, rAjyadadati anye'pi na dadati, sAdhukAraravo varttate, bhaNito- laGghaka! patanaM kuru, tatra ca vaMzazikhare tiryakASThaM kRtam, tatra kIlikAH, sa pAduke paridadhAti mUlaviddhe, tato'sikheTakahastagata AkAzamutpatya tAH kIlikAH pAdukAnalikAsu pravezayitavyAH saptAgrAviddhAH sapta pazcAdAviddhAH kRtvA, yadi skhalati tataH patitaH zatadhA khaNDyate, tena kRtam, rAjA dArikA pralokayati, lokena kalakalaH kRtaH, rAjA na ca dadAti rAjA na prekSate, rAjA cintayati- yadi mriyate tadA'hametAM dArikAM pariNayAmi, bhaNati-na dRSTam, punaH kuru, punarapi kRtam, tatrApi na dRSTam, tRtIyavAramapi kRtam, tatrApi na dRSTama, caturthavAre bhaNitaH- punaH kuru, raGgo viraktaH, tadA sa: // 632 // ilAputro vaMzAgre sthitazcintayati- dhigastu bhogAn, eSa rAjA etAvatIbhirna tRptaH, etayA raGgopajIvikayA lagitumabhilaSyati, etasyAH kAraNAt mAM mArayitumicchati, sa ca tatrasthita ekatra zreSThigRhe sAdhUna pratilambhyamAnAn pUrayati sarvAlaGkArAbhiH strIbhiH, sAdhUMzca viraktatve pralokayan * pAu AbaMdhati (pr0)| ktvlaabhH| Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 / / 633 // pecchati, tAhe bhaNai- 'aho dhanyA niHspRhA viSayeSu' ahaM seTThisuo etthaMpiesaavattho, tattheva virAgaMgayassa kevalaNANaM uppaNNaM / tAe'viceDIe virAgo vibhAsA, aggamahisIe'vi, raNNo'vipuNarAvattIjAyA virAgo vibhAsA, evaM te cattAri'vi kevalI jAyA, siddhA y| evaM asakkAreNa sAmAiyaM labbhai, 11 ahavA titthagarANaM devAsure sakkAre karemANe daRsNa jahA mariyassa // ahavA imehiM kAraNehiM laMbho ni0- abbhuTThANe viNae parakkame sAhusevaNAe ya |sNmiNsnnlNbho virayAviraIi viriie|| 848 // abhyutthAne sati samyagdarzanalAbho bhavatIti kriyA, vinIto'yamiti sAdhukathanAt, tathA vinaye aJjalipragrahAdAviti, parAkrame kaSAyajaye sati, sAdhusevanAyAM ca satyAM kathaJcit tatkriyopalabdhyAdeH samyagdarzanalAbho bhavatItyadhyAhAraH, virtaavirteshce| viratezceti gaathaarthH|| 848 // kathamiti dvAraM gatam / taditthaM labdhaM sat kiyacciraM bhavati kAlaM?, jaghanyata utkRSTatazceti vinyaadyaishc| pratipAdayannAha niyukti: 849 samyaktvasthitiH, ni0-sammattassa suyassa ya chAvaTThI sAgarovamAI tthiii| sesANa puvvakoDI desUNA hoI ukkosA // 849 // pratipattRpratisamyaktvasya zrutasya ca SaTSaSTiH sAgaropamANi sthitiH, kathaM? 'vijayAisu do vAre gayassa tiNNacue va chAvaTThI / Narajamma pannapratipatipuvvakoDI muhattamukkosao ahiyaM // 1 // ' zeSayoH dezaviratisarvaviratisAmAyikayoH pUrvakoTI dezonA bhavati, ukkosa tti - prekSate, tadA bhaNati- ahaM zreSThisutaH atrApi etadavasthaH, tatraiva vairAgyaM gatasya kevljnyaanmutpnnm| tasyA api ceTyA vairAgyaM vibhASA, agramahiSyA api, rAjJo'pi punarAvRttirjAtA vairAgyaM vibhASA, evaM te catvAro'pi kevalino jAtAH siddhAzca / evamasatkAreNa sAmAyikaM lbhyte| athavA tIrthakarANAM devAsurAn satkArAn kurvato dRSTvA yathA marIceH / athavA ebhiH kAraNairlAbhaH / 0.3 upoddhAtaniyuktiH, 0.3.7 saptamadvAram nivvktvytaa| niyukti: 848 anukampA:kAmanirjarAdyaivaidyamiNThAdInAM (11) samyaktvalAbha: (vedyavAnaradeva:) abhyutthAna tAnAmalpa bahutvaM ttsddyaa| // 633 // Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 634 // utkRSTasthitikAlaH,jaghanyatastvAdyatrayasyAntarmuhUrtam, sarvaviratisAmAyikasya samayaH, cAritrapariNAmArambhasamayAnantaramevA 0.3 upodghAta'yuSkakSayasambhavAt, dezaviratipratipattipariNAmastvAntauhUrtika eva, niyamitaprANAtipAtAdinivRttirUpatvAt, upayogA-3 niyuktiH, 0.3.7 saptamapekSayA tu sarveSAmantarmuhUrtaH sarvajIvAnAM tu sarvANi sarvadaiveti gaathaarthH||849 // dvAram ||adhunaa kaitti dvAraM vyAkhyAyate dvAram nihavakatIti kiyantaH vartamAnasamaye samyaktvAdisAmAyikAnAMpratipattAraHprAkpratipannAH pratipatitA veti, atra pratipadyamAnakebhyaH vktvytaa| niyuktiH prAkpratipannapratipatitasambhavAttAneva pratipAdayannAha 849-852 ni0-sammattadesavirayA paliyassa asaMkhabhAgamettA u|seddhiiasNkhbhaago sue sahassaggaso virii||850|| samyaktvasamyaktvadezaviratAHprANinaH kSetrapalitasyAsaGghayeyabhAgamAtrA eva, iyaM bhAvanA-kSetrapalitAsaGganyeyabhAge yAvantaH pradezAstA sthitiH, pratipattRvanta eva utkRSTataH samyaktvadezaviratisAmAyikayorekadA pratipattAro bhavanti, kintu dezaviratisAmAyikapratipattRbhyaH pratipannapratisamyaktvapratipattAro'saGkhayeyaguNA iti, jaghanyatastveko dvau veti / seDhIasaMkhabhAgo suetti iha saMvartitacaturasrIkRtalokaika- patitAnA malpabahutvaM pradezanirvRttA saptarajjvAtmikA zreNiH parigRhyate, tadasaGkhayeyabhAga iti, tasyAH khalvasaGkhayeyabhAge yAvantaH pradezAstAvanta ttsngkyaa| eva ekadotkRSTataH sAmAnyazrute- akSarAtmake samyagmithyAtvAnugate vicArye pratipattAro bhavantIti hRdayam, jaghanyatastveko dvau veti / sahassaggaso viraI sahasrAgrazo viratimadhikRtya utkRSTataH pratipattAro jJeyA ityadhyAhAraH, jaghanyatastveko dvau veti gaathaarthH|| 850 // prAkpratipannAnidAnI pratipAdayannAha ni0-sammattadesavirayA paDivannA saMpaI asNkhejaa| saMkhejjA ya caritte tIsuvi paDiyA aNaMtaguNA // 851 // ni0-suya paDivannA saMpaI payarassa asaMkhabhAgamettA u|sesaa saMsAratthA suyaparivaDiyA hu te savve // 852 // // 634 // Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 635 // | samyaktva samyaktvadezaviratAH pratipannAH sAmprataM vartamAnasamaye'saGghatyeyA utkRSTatojaghanyatazca, kintu jaghanyapadAdutkRSTapade vizeSAdhikAH, | 0.3 upodghAtaete ca pratipadyamAnakebhyo'saGkhayeyaguNA iti| atraivAntare sAmAnyazrutApekSayA prAkpratipannAn pratipAdayatA suyapaDivaNNA niyukti:, | 0.3.7 saptamasaMpai payarassa asaMkhabhAgamettA u idameSyagAthAzakalaM vyAkhyeyam, dvitIyaM tUttaratra, tatrAkSarAtmakAviziSTazrutapratipannAH sAmprataM vaziSTa zrutaprAtapannAH sAmprataladvArama nilavapratarasya saptarajjvAtmakasyAsaGkhayeyabhAgamAtrAH, asaGkhayeyAsu zreNisu yAvantaH pradezAstAvanta ityarthaH, saGkhyeyAzca cAritre vktvytaa| prAkpratipannA iti, tribhyo'pi caraNadezacaraNasamyaktvebhyaH patitAH aNaMtaguNa tti prApya pratipatitA anantaguNAH pratipadyamAnaka niyukti: 853 prAkpratipannebhyaH, tatra caraNapratipatitA anantAH, tadasaGkhayeyaguNAstu dezaviratipratipatitAH, tadasaGkhayeyaguNAzcasamyaktva- sthitiH, pratipatitA iti / atrAntare sAmAnyazrutapratipatitAnadhikRtyaiSyagAthApazcArddha vyAkhyeyaM sesA saMsAratthA suyaparivaDiyA hu te svve| pratipattR pratipannapratisamyaktvapratipatitebhyaste'nantaguNA iti gAthArthaH ||851-852||dvaarm||adhunaa'ntrdvaaraavyvaarth ucyate-sakRdavAptamapagataM patitAnApunaH samyaktvAdi kiyatA kAlenAvApyate?, kiyadantaraM bhavatIti, tatrAkSarAtmakAviziSTazrutasyAntaraM jaghanyamantarmuhUrtam, malpabahutvaM utkRSTaM tvAha ttsngghyaa| ni0- kAlamaNaMtaM ca sue addhApariyaTTao u desuunno| AsAyaNabahulANaM ukkosaM aMtara hoi / / 853 / / ekaMjIvaMprati kAlo'nanta eva, cazabdasyAvadhAraNArthatvAdanusvArasya cAlAkSaNikatvAt, zrute sAmAnyato'kSarAtmake ukkosaM aMtaraM hoi tti yogH| tathA samyaktvAdisAmAyikeSutu jaghanyamantarmuhUrtakAla eva, utkRSTaM tvAha-upArddhapudgalaparAvarta eva dezonaH, // 635 // kiM? - utkRSTamantaraM bhavatIti yogaH, keSAM? - AzAtanAbahulAnAm, uktaM ca-titthagarapavayaNasuyaM AyariyaM gaNaharaM mhiddddiiy| 7 apArdhati (pr0)| 0 tIrthakaraM pravacanaM zrutamAcArya mhrdhikm| 0 Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 636 // AsAinto bahuso aNaMtasaMsArio hoi||1||tti gAthArthaH // 853 // dvAram / / sAmpratamavirahitadvArArthamAha- atha kiyantaM 0.3 upodghAtakAlamaviraheNaiko vyAdayo vA sAmAyikaM pratipadyanta ityAha niyuktiH, 0.3.7 saptamani0- sammasuyaagArINaM AvaliyaasaMkhabhAgamettA u / aTThasamayA caritte savvesu jahanna dosmyaa||854 // dvAram nihnavasamyaktvazrutAgAriNAM samyaktvazrutadezaviratisAmAyikAnAmityarthaH, nairantaryeNa pratipattikAla:AvalikAasaGkhyeyabhAgamAtrAH vktvytaa| samayA iti, tathA'STau samayAH cAritre nirantaraM pratipattikAla iti, sarveSu samyaktvAdiSu jaghanyaH avirahapratipattikAlo dvau / niyuktiH 854-856 samayAviti gAthArthaH // 854 // tatrAsmAdevAvirahadvArAd virahakAlaH pratipakSa iti gamyamAnatvAdanuddiSTo'pi dvAragAthAyAM samyaktvapradarzyate sthitiH, pratipattRni0- suyasamma sattayaM khalu virayAviraIya hoi bArasagaM / viraIe pannarasagaM virahiyakAlo ahorattA / / 855 // pratipannapratizrutasamyaktvayorutkRSTaH pratipattivirahakAlaH saptakaM khalu ityahorAtrasaptakam, tataH paramavazyaM kvacit kazcit pratipadyata patitAnAiti, jaghanyastvekasamaya iti, viratAviratezca bhavati dvAdazakaM dezaviraterutkRSTaH pratipattivirahakAlo'horAtradvAdazakaM bhavati, malpabahutvaM tatsaGkhyA / jaghanyatastu trayaH samayA iti, virateH paJcadazakaM virahitakAlaH ahorAtrANi sarvaviraterutkRSTaH pratipattivirahakAlo'horAtrapaJca-8 dazakam, jaghanyatastu samayatrayameveti gAthArthaH / / 855||saamprtN bhavadvAramucyate-kiyato bhavAneko jIvaH sAmAyikacatuSTayaM pratipadyata iti nidarzayannAha ni0- sammattadesaviraI paliyassa asNkhbhaagmettaao| aTTha bhavA ucaritte aNaMtakAlaMca suysme||856|| - AzAtayan bahuzo'nantasAMsAriko bhavati // 1 // // 636 // Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 637 // samyaktvadezaviratimantaH matublopAt samyaktvadezaviratAsteSAM tatsAmAyikadvayaM pratipattimaGgIkRtya bhavAnAM prakrAntatvAt / 0.3 upodghAtakSetrapalyopamasyAsaGkhyeyabhAgamAtre yAvantaH pradezAstAvanta utkRSTataH pratipattibhavAH, jaghanyatastvekaH, aSTau bhavAH cAritre vicArye, niyuktiH, 0.3.7 saptamautkRSTatastvAdAnabhavAH khalvaSTau, tataH sidhyatIti, jaghanyatastveka eva, aNaMtakAlaMca suyasamae tti 'anantakAlaH' anantabhava dvAram nihnavarUpastamanantakAlameva pratipattA bhavatyutkRSTataH sAmAnyazrutasAmAyike, jaghanyastvekabhavameva, marudevIveti gAthArthaH // 856 // vktvytaa| niyuktiH dvAram ||saamprtmaakrssdvaarmdhikRtyaah 857-858 ni0-tiNha sahassapuhuttaM sayappuhuttaM ca hoi viriie| egabhave AgarisA evatiyA hoMti nAyavvA // 857 // samyaktva sthitiH, AkarSaNaM AkarSa:- prathamatayA muktasya vA grahaNamityarthaH, tatra trayANAM- samyaktvazrutadezaviratisAmAyikAnAM sahasra pratipattRpRthaktvam, pRthaktvamiti dviprabhRtirA navabhyaH, zatapRthaktvaM ca bhavati viraterekabhave AkarSA etAvanto bhavanti jJAtavyA utkRSTataH, pratipannapratijaghanyatastveka eveti gaathaarthH||857|| patitAnA malpabahutvaM ni0-tiNha sahassasamasaMkhA sahasapuhuttaM ca hoi viriie|nnaannbhve AgarisA evaiyA hoMti NAyavvA / / 858 // ttsngghyaa| trayANAM- samyaktvazrutadezaviratisAmAyikAnAM sahasrANyasaGkhyeyAni, sahasrapRthaktvaM ca bhavati virateH, etAvanto nAnAbhaveSvAkarSAH / / anye paThanti-doNha sahassamasaMkhA'tatrApi zrutasAmAyikaMsamyaktvasAmAyikAnAntarIyakatvAdanuktamapi pratyetavyam, anantAzca sAmAnyazrute jJAtavyA ityakSarArthaH / iyaMbhAvanA- trayANAM hokabhave sahasrapRthaktvamAkarSANAmuktam, bhavAzca palyopamAsaGkhayeya // 637 // bhAgasamayatulyAH, tatazcasahasrapRthaktvaM bhavati tairguNitaM sahasrANyasaGkhayeyAnIti,sahasrapRthaktvaM cetthaM bhavati-virate:khalvekabhave zatapRthaktvamAkarSANAmuktam, bhavAzcASTau, tatazcazatapRthaktvamaSTabhirguNitaM sahasrapRthaktvaM bhvtiityvyvaarthH||858|| dvAram / / Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 niyuktiH, vRttiyutam |vktvytaa| bhAga-2 // 638 // sparzanAdvAramadhunA, tatreyaM gAthA 0.3 upoddhAta ni0- sammattacaraNasahiyA savvaM logaM phuse NiravasesaM / satta ya coddasabhAge paMca ya suydesviriie||859|| samyaktvacaraNasahitAH samyaktvacaraNayuktAH prANina utkRSTataH sarvaM lokaM spRzanti, kiM bahirvyAptyA?, netyAha- niravazeSa 0.3.7 saptama dvAram nihnavaasaGkhyAtapradezamapi, ete ca kevalimasamuddhAtAvasthAyAmiti, jaghanyatastvasaGkhayeyabhAgamiti / tathA- satta ya coddasabhAge paMca ya suyadesaviraIe tti zrutasAmAyikasahitAH sapta caturdazabhAgAnspRzanti, anuttarasureSvilikAgatyA samutpadyamAnAH, cazabdAt / niyuktiH 859-860 paJca tamaHprabhAyAM dezaviratyA sahitAH paJca caturdazabhAgAn spRzantIti, acyute utpadyamAnAH, cazabdAt vyAdIMzcAnyatreti, samyaktvaadhastu te na gacchantyeva ghaNTAlAlAnyAyenApi taM pariNAmamaparityajyeti gaathaarthH|| 859 // evaM kSetrasparzanoktA, sAmprataM sthitiH, pratipattabhAvasparzanocyate-kiM zrutAdisAmAyikaM? kiyadbhirjIvaiH spRSTamityAha pratipannapratini0-savvajIvehiMsuyaMsammacarittAIsavvasiddhehiM / bhAgehi saMkhejehiM phAsiyA desviriio|| 860 // patitAnAsarvajIvaiH sAMvyavahArikarAzyantargataiHsAmAnyazrutaM spRSTam, samyaktvacAritre sarvasiddheH spRSTe, tadanubhavamantareNa siddhatvAnupapatteH, ttsngkyaa| bhAgairasaGghayeyaiH siddhabhAgaiHspRSTA dezaviratistu, idamatra hRdayaM-sarvasiddhAnAMbuddhyA'saGkhyeyabhAgIkRtAnAmasaGkhayeyabhAgairbhAgonairdezaviratiH spRSTA, asaGkhayeyabhAgena tu na spRSTA, yathA marudevAsvAminyeti gaathaarthH||860|| dvAram // idAnIM niruktidvAram, caturvidhasyApisAmAyikasya nirvacanam, kriyAkArakabhedaparyAyaiH zabdArthakathanaM niruktiH, tatra samyaktvasAmAyikaniruktima // 638 // bhidhitsurAha 0 prtiprdeshvyaaptyetyrthH| malpabahutva Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 639 // ni0-sammaddiTTi asamoho sohI sabbhAvadasaNaM bohI avivajaosudihitti evamAI niruttaaii||861 // samyak iti prazaMsArthaH, darzanaM- dRSTiH, samyag- aviparItA dRSTiH- samyagdRSTiH, arthAnAmiti gamyate, mohanaM mohaHvitathagrahaH na mohaH amohaH- avitathagrahaH, zodhanaM- zuddhiH mithyAtvamalApagamAt samyaktvaM zuddhiH, sat- jinAbhihitaM pravacanaM tasya bhAvaH sadbhAvaH tasya darzanaM- upalambhaH sadbhAvadarzanamiti, bodhanaM bodhirityauNAdika it, paramArthasambodha ityarthaH, atasmiMstadadhyavasAyo viparyayaH na viparyayaH aviparyayaH, tattvAdhyavasAya ityarthaH, suzabdaH prazaMsAyAm, zobhanA dRSTiH sudRSTiriti, evamAdIni samyagdarzanasya niruktAnIti gaathaarthH|| 861 // zrutasAmAyikaniruktipradarzanAyA''ha ni0- akkhara sannI saMmaM sAdiyaM khalu sapajjavasiyaM ca / gamiyaM aMgapaviTuM sattavi ee sapaDivakkhA // 862 // iyaM ca gAthA pIThe vyAkhyAtatvAnna viviyte|| dezaviratisAmAyikaniruktimAhani0-virayAviraI saMvuDarmasaMvuDe bolapaMDie ceva / desekkadesaviraI aNudhammo agAraMdhammoya // 863 // viramaNaM viratam, bhAve niSThApratyayaH,na viratiH- aviratiH, virataMcAviratizca yasyAM nivRttausA viratAviratiH,saMvRtAsaMvRtAH sAvadhayogA yasmin sAmAyike tat tathA, saMvRtAsaMvRtAH- sthagitAsthagitAH parityaktAparityaktA ityarthaH, evaM bAlapaNDitam, ubhayavyavahArAnugatatvAd, dezaikadezaviratiH prANAtipAtaviratAvapi pRthivIkAyAdyaviratirgRhyate, aNudharmo bRhatsAdhudharmApekSayA dezaviratiriti, agAradharmazceti na gacchantItyagA:- vRkSAstaiHkRtamagAraM- gRhaM tadyogAdagAra:- gRhasthaH taddharmazceti gaathaarthH|| 863 // sarvaviratisAmAyikaniruktimupadarzayannAha ni0-sAmIiyaM samaiyaMsammAvAo samAsa saMkhe vo / arNavajaM ca pariNNA paJcakkhANe yate aTTha / 864 // 0.3 upoddhAtaniyuktiH, 0.3.7 saptamadvAram nihnvvktvytaa| niyukti: 861 smyktvshrutH| niyuktiH 862-864 samyaktvazrutaH (7) deza (6) sarva (8) viratiniruktayaH, damadantAdhAH (8)dRSTAntAH / // 639 // Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niyuktiH, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 / / 640 // vktvytaa| sAmAyika iti rAgadveSAntarAlavartI samaH madhyastha ucyate, aya gatA' viti ayanaM ayaH- gamanamityarthaH, samasya ayaH 0.3 upoddhAtasamAyaH sa eva vinayAdipAThAt svArthikaSThakpratyayopAdAnAt sAmAyikam, ekAntopazAntigamanamityarthaH, samayikaM samiti 0.3.7 saptamasamyakzabdArtha upasargaH, samyagayaH samayaH- samyag dayApUrvakaM jIveSu gamanamityarthaH, samayo'syAstIti, ata ini ThanA (pA0 dvAram nihnava5-2-115) viti Than samayikam, samyagvAdaH rAgAdivirahaH samyak tena tatpradhAnaM vA vadanaM samyagvAdaH, rAgAdiviraheNa yathAvad vadanamityarthaH, samAsaH 'asu kSepaNa' iti asanaM AsaH- kSepa ityarthaH, saMzabdaH prazaMsArthaH zobhanamasanaM samAsaH, niyuktiH 865 samyaktvazrutaH apavarge gamanamAtmanaH karmaNo vA jIvAt padatrayapratipattivRttyA kSepaH samAsaH, saMkSepaH saMkSepaNaM saMkSepaH stokAkSaraM sAmAyika (7) deza (6) mahArthaM ca dvAdazAGgapiNDArthatvAt, anavadyaM ceti avadyaM pApamucyate nAsminnavadyamastItyanavadyaM sAmAyikamiti, pariH sarva(8) viratisamantAjjJAnaM pApaparityAgena parijJA sAmAyikamiti, pariharaNIyaM vastu vastu prati AkhyAnaM pratyAkhyAnaM ca, ta ete sAmAyika niruktayaH, paryAyA aSTAviti gAthArthaH / / 864 // eteSAmaSTAnAmapyarthAnAmanuSThAtRRn yathAsaGkhayenASTAveva dRSTAntabhUtAn mahAtmanaH prati-8 damadantAdyAH pAdayannAha ni0- damadaMte meyaje kArlayapucchA cilAya atteyaM / dhammarui ilA teyali sAmAie aTThadAharaNA // 865 / / . damadantaH metAryaH kAlakapRcchA cilAtaH AtreyaH dharmaruciH ilA tetaliH, sAmAyike'STAvudAharaNAnIti gAthAsamudAyArthaH / / 865 // avayavArthastu kathAnakebhyo'vaseya iti, tatra yathoddezaM nirdeza iti sAmAyikamarthato damadantAnagAreNa kRtamiti taccaritAnuvarNanamupadezArthamadyakAlamanuSyANAM saMvegajananArthaM kathyate- hatthisIsaeNagare rAyA damadaMto nAma, io ya gayapure (c) iNa gatau iti (pr0)| 0 AyaH (pra0)10 upazamavivekasaMvararUpaM / 0 hastizIrSe nagare rAjA damadanto nAma, itazca gajapure * damadamaMto (pr0)| (8)dRSTAntAH / // 640 // Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 641 // |vktvytaa| Nagare paMca paMDavA, tesiM tassa ya vairaM, tehiM tassa damadamaMtassa jarAsaMghamUlaM rAyagihaM gayassa so visayo lUDito daDDo ya, 0.3 upodghAtaaNNadA damadaMto Agao, teNa hatthiNApuraM rohitaM, te bhaeNa Na Niti,tao damadaMteNa te bhaNiyA-siyAlA ceva suNNa- niyuktiH, gavisae jahicchiyaM AhiMDaha, jAva ahaM jarAsaMghasagAsaMgao tAva mama visayaM luDeha, idANiM NipphiDaha, te Na Niti tAhe. 0.3.7 saptama dvAram nihnavasavisayaM go| aNNayA NiviNNakAmabhogo pavvaio, tao egallavihAraM paDivaNNo viharaMto hatthiNApuraM gao, tss| bAhiM paDimaM Thio, juhiTThileNa aNujattANiggaeNa vaMdio, pacchA sesehivi cauhi paMDavehiM vaMdio, tAhe dujodhaNo niyuktiH865 samyaktvazrutaH Agato, tassa maNussehiM kahiyaM jahA- esa so damadaMto, teNa so mAtuliMgeNa Ahao, pacchA khaMdhAvAreNa eMteNa pattharaM 2 | (7) deza (6) khivaMteNa patthararAsIkao, judhiTThilo niyatto pucchai- ettha sAhU Asi kahiM so?, loeNa kahiyaM- jahA eso patthararAsI sarva (8) viratidujohaNeNa kao, tAhe so aMbADio,te ya avaNiyA pattharA, telleNa abbhaMgio khAmio y| tassa kira bhagavao niruktayaH, damadaMtassa dujohaNe paMDavesu ya samo bhAvo Asi, evaM kAtavvaM // amumevArthaM pratipAdayannAha bhASyakAra: damadantAdyAH (8)dRSTAntAH / nagare paJca pANDavAH, teSAM tasya ca vairam, taistasya damadantasya jarAsandhamUlaM rAjagRhaM gatasya sa viSayo luNDito dagdhazca, anyadA damadanta AgataH, tena hastinAgapuraM ruddham, te bhayena na niryAnti, tato damadantena te bhaNitAH- zRgAlA iva zUnyaviSaye yathecchamAhiNDadhvam, yAvadahaM jarAsandhasakAzaM gatastAvanmama viSayaM luNTayata, idAnIM nirgacchata, te na nirgacchanti tadA svaviSayaM gtH| anyadA nirviNNakAmabhogaH pravrajitaH, tata ekAkivihAraM pratipanno viharan hastinAgapuraM gataH, tasmAt bahiH pratimayA : sthitH| yudhiSThireNAnuyAtrAnirgatena vanditaH, pazcAt zeSairapi caturbhiH pANDavairvanditaH, tadA duryodhana AgataH, tasya manuSyaiH kathitaM- yathA eSa sa damadantaH, tena sa8 bIjapUreNAhataH, pazcAtskandhAvAreNAgacchatA prastaraM 2 kSipatA prastararAzIkRtaH, yudhiSThiro nivRttaH pRcchati-sAdhuratrAsIt kasaH?,lokena kathitaM- yathaiSa prastararAziduryodhanena kRtaH, tadA sa nirbhartsataH, te cApanItAH prastarAH, tailenAbhyaGgitaH kSamitazca / tasya kila bhagavato damadantasya duryodhane pANDaveSu ca samabhAva AsIt, evaM karttavyam / * AhiMDiyA (pr0)| // 641 // Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka | niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 642 // 0.3 upoddhAtaniyuktiH, 0.3.7 saptamadvAram nihvvktvytaa| bhASyaH151 niyuktiH 866-868 munitva svruupm| bhA0-nikkhaMto hatthisIsA damadaMto kAmabhogamavahAya / Navirajjai rattesuMduhesuNa dosamAvajja // 151 // niSkrAnto hastizIrSAt nagarAddamadanto rAjA kAmabhogAnapahAya, kAma:- icchA bhogA:- zabdAdyanubhavAH kAmapratibaddhA vA bhogAH kAmabhogA iti, sa ca nApi rajyate rakteSu na prItiM karoti, aprIteSu dviSTeSu na dveSamApadyate, vartamAnanirdezaprayojana prAgvaditi gaathaarthH| tathAhi- munayaH khalvevambhUtA eva bhavanti, tathA cAha ni0-vaMdijjamANAna samukkasaMti, hIlijjamANAna samujjalaMti / daMteNa citteNa caraMti dhIrA, muNI smugghaaiyraagdosaa|| 866 // vandyamAnAH- na samukkasaMti na samutkarSa yAnti , tathA hIlyamAnA na samujjvalanti na kopAgniM prakaTayanti, kiM tarhi?- dAntena upazAntena cittena caranti dhIrAH munayaH samuddhAtitarAgadveSA iti gaathaarthH|| 866 // tathA ni0- to samaNo jai sumaNo bhAveNa yajaiNa hoi paavmnno|synne yajaNe yasamo samoya maannaavmaannesuN||867|| tataH samaNo tti prAkRtazailyA yadi sumanAH,zobhanaM dharmadhyAnAdipravRttaM mano'syeti sumanAH samaNotti bhaNyante, kimitthambhUta eva?, netyAha- bhAvena ca AtmapariNAmalakSaNena yadi na bhavati pApamanAH- avasthitamanA apItyarthaH athavA bhAvena ca yadina bhavati pApamanAH, nidAnapravRttapApamanorahita iti bhAvanA, tathA svajane ca mAtrAdike jane cAnyasmin samaH- tulyaH, samazca mAnApamAnayoriti gaathaarthH|| 867 // ni0- Natthiya si koi veso pio va savvesuceva jIvesu / eeNa hoi samaNo eso aNNovi pjjaao||868|| nAsti ca se tasya kazcid dveSyaH priyo vA sarveSveva jIveSu, etena bhavati samaNaH, sam aNati- gacchatIti samaNaH, eSo'nyo'pi 0 anavasthita0 (pr0)| // 642 // Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika |vRttiyutam bhAga-2 // 643 // 0.3 upoddhAtaniyuktiH, 0.3.7 saptamadvAram nihnvvktvytaa| niyukti: 868 munitvsvruupm| paryAya iti gAthArthaH // dvAram / idAnIM samayikam, tatra kathAnakaM sAete Nagare caMDavaDaMsao rAyA, tassa duve pattIo- sudaMsaNA piyadasaNA ya, tattha sudaMsaNAe duve puttA- sAgaracaMdo muNicaMdo ya piyadasaNAevido puttA-guNacaMdo bAlacaMdo ya, sAgaracaMdo juvarAyA, muNicaMdassa ujjeNI diNNA kumaarbhuttiie| io ya caMDavaDaMsao rAyA mAhamAse paDimaM Thio vAsaghare jAva dIvago jalaitti, tassa sejjAvAlI ciMtei-dukkhaM sAmI aMdhatamase acchihiti, tAe bitie jAme vijjhAyaMte dIvage tellaM chUDhaM, sotAva jaliojAva addharatto, tAhe puNovi tellaM chUTa tAva jalio jAva pacchimapaharo, tatthavi chUDhaM, tato rAyA sukumAro vihAyaMtIe rayaNIe veyaNAbhibhUo kAlagao, pacchA sAgaracaMdo rAyA jaao| aNNayA somAisavattiM bhaNai-geNha rajjaM puttANa te bhavautti, ahaM pavvayAmi, sANecchai eeNa rajjaM bla AyattaMti, tao sA atijANanijANesu rAyalacchIe dippaMtaM pAsiUNa ciMtei-mae puttANa rajaM dijaMtaM Na icchiyaM, tevi evaM sobhantA, iyANIvi NaM mAremi, chiddANi maggai, so ya chUhAlU, teNa sUtassa saMdesao diNNo, etto cceva puvvaNhiyaM OsAkete nagare candrAvataMsako rAjA, tasya dve patnyau- sudarzanA priyadarzanA ca, tatra sudarzanAyA dvau putrau- sAgaracandro municandrazca, priyadarzanAyA api dvau putrau-8 guNacandro bAlacandrazca, sAgaracandro yuvarAjaH, municandrAyojjayinI kumArabhuktyAM dattA / itazca candrAvataMsako rAjA mAghamAse pratimayA sthito vAsagRhe yAbaddIpo jvalatIti, tasya zayyApAlikA cintayati- duHkhaM svAmI andhatamase sthAsyati, tayA dvitIye yAme vidhyAyati dIpe tailaM kSiptam, sa tAvatprajvalito yAvadardharAtram, tadA punarapi tailaM kSiptaM tAvajjvalito yAvatpazcimapraharaH, tadApi kSiptam, tato rAjA sukumAlo vibhAtAyAM rajanyAM vedanAbhibhUtaH kAlagataH, pazcAtsAgaracandro rAjA jAtaH / anyadA sa mAtR-8 sapatnI bhaNati- gRhANa rAjyaM putrayoste bhavatviti, ahaM pravrajAmi, sA necchati etena rAjyamAyattamiti, tataH sA atiyAnaniryANayoH rAjalakSmyA dIpyamAnaM dRSTrA cintayati- mayA putrayo rAjyaM dIpyamAnaM neSTam, tAvapyevamazobhiSyataH, idAnImapyenaM mArayAmi chidrANi mArgayati, saca kSudhAtaH, tena sUdAya saMdezo dattaH,atraiva paurvAhnikaM // 643 // Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhASya vRttiyutam 0.3 upodghAtaniyuktiH, 0.3.7 saptamadvAram nihnvvktvytaa| niyukti: 868 munitvsvruupm| zrIAvazyaka paTThavijAsi, jar3a virAvemi, sUeNa sIhakesarao modao ceDIe hattheNa visajjio, piyadasaNAe diTTho, bhaNai-pecchAmi niyukti laNaM ti, tIe appito, puvvaMNAe visamakkhiyA hatthA kayA, tehiM so viseNa makkhio, pacchA bhaNai-aho surabhI moyagotti zrIhArika paDiappio, ceDIe tAe gaMtUNa raNNo samappio, te ya dovi kumArA rAyasagAse acchaMti, teNa ciMtiyaM-kiha ahaM etehiM chuhAiehiM khAissaM?, teNa duhA kAUNa tesiM doNhavi so diNNo, te khAiumAraddhA, jAva visavegA AgaMtuM pavvattA, rAiNA bhAga-2 | // 644 // saMbhaMteNa vejjA saddAvitA, suvaNNaM pAiyA, sajA jAyA, pacchA dAsI saddAviyA, pucchiyA bhaNai-Na keNavi diTTho, NavaraM eyANaM mAyAe parAmuTTho, sAsadAvviyA bhaNiyA-pAve! tadANecchasi rajjaM dijaMtaM, iyANimimi NAhaM te akayaparaloyasaMbalo saMsAre chUDho hototti tesiM rajjaM dAUNa pvvio| aNNayA saMghADao sAhUNa ujjeNIo Agao, so pucchio- tattha NiruvasaggaM?, tebhaNaMti-NavaraM rAyaputtopurohiyaputtoya bAhinti pAsaMDatthesAhUNo ya,sogao amariseNaMtattha, vissAmio sAhUhi, te ya saMbhoiyA sAhU, bhikkhAvelAe bhaNio-ANijjau, bhaNai- attalAbhio ahaM, NavaraM ThavaNakulANi sAhaha, - prasthApayeryad bhakSayAmi, sUdena siMhakezariko modakaJceTyA hastena visRSTaH, priyadarzanayA dRSTaH, bhaNati- prekSe tamiti, tayA'rpitaH, pUrvamanayA viSamrakSitau hastau kRtau, tAbhyAM sa viSeNa mrakSitaH, pazcAt bhaNati- aho surabhirmodaka iti pratyarpitaH, ceTyA tayA gatvA rAjJe samarpitaH, tau ca dvAvapi kumArau rAjasakAze tiSThataH, tena cintitaM- kathamahametayoH kSudhArttayoH khAdayAmi?, tena dvidhA kRtvA tAbhyAM dvAbhyAM sa dattaH tau khAditumArabdhau, yAvat viSavegA AgantuM pravRttAH, rAjJA saMbhrAntena vaidyAH zabditAH, suvarNaM pAyitau, sajjau jAtau, pazcAddAsI zabditA, pRSTA bhaNati- na kenApi dRSTaH navarametayormAtrA parAmRSTaH, sA zabditA bhaNitA- pApe! tadA naiSIdrAjya dIyamAnam, idAnImanenAhaM tvayA'kRtaparalokazambalaH saMsAre kSipto'bhaviSyaditi tayo rAjyaM dattvA prvrjitH| anyadA saMghATakaH sAdhvorujjayinIta AgataH, sa pRSTastatra nirupasargam, tau bhaNataH- navaraM rAjaputraH purohitaputrazca bAdhete pASaNDasthAn sAdhUMzca, sa gato'marSeNa tatra, sAdhubhirvizramitaH, te ca sAMbhogikAH sAdhavo bhikSAvelAyAM bhaNitaH AnIyatAM?, bhaNati- Atmalabdhiko'ham, navaraM sthApanAkulAni kathayata,, ||644 // Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 tehiM se cellao diNNo, sotaM purohiyagharaM daMsittA paDigao, imovi tattheva paiTTho vaDDavaDDeNaM saddeNaM dhammalAbhei, aMtauriAo 0.3 upodghAtaniggayAo hAhAkAraM kareMtIo, so vaDDavaDDeNaM saddeNaM bhaNai- kiM eyaM sAvietti, te NiggayA bAhiM bAraM baMdhaMti, pacchA | niyuktiH, | 0.3.7 saptamabhaNaMti- bhagavaM! paNaccasu, so paDiggahaM ThaveUNa paNaccio, te Na yANaMti vAeuM, bhaNaMti- jujjhAmo, dovi ekkasarA te dvAram nihnavaAgayA, mammehiM AhayA, jahA jaMtANi tahA khalakhalAviA, tao NisiTuM haNiUNa bArANi ugghADittA gao, ujjANe |vktvytaa| acchati, rAiNo kahiyaM, teNa maggAvio, sAhU bhaNaMti- pAhUNao Agao, Na yANAmo, gavasaMtehiM ujjANe TThio, rAyA niyukti: 868 munitvagao khAmio ya, Necchai mottuM, jai pavvayaMti to muyAmi, tAhe pucchiyA, paDisuyaM, egattha gahAya cAliyA jahA saTThANe svruupm| ThiyA saMdhiNo, loyaM kAUNa pavvAviyA, rAyaputto sammaM kareti mama pittiyattotti, purohiyasuyo dugaMchai-amhe eeNa kavaDeNa pavvAviyA, dovi mariUNa devalogaM gayA, saMgAraM kareMti- jo paDhamaMcayai teNa so saMboheyavvo, purohiyasuo caiUNa tIe / duguMchAe rAyagihe meIe poTTe Agao, tIse siTThiNI vayaMsiyA, sA kiha jAyA!, sA maMsaM vikkiNai, tAe bhaNNai- mA. - taistasmai kSullako dattaH, sa tatpurohitagRhaM darzayitvA pratigataH, ayamapi tatraiva praviSTo bRhatA bRhatA zabdena dharmalAbhayati, antaHpuryo nirgatA hAhAkAraM kurvatyaH, sa. bRhatA bRhatA zabdena bhaNati- kimetat zrAvike? iti, tau nirgatau bahira badhnItaH, pazcAt bhaNataH- bhagavan! pranataya, sa pratigrahaM sthApayitvA pranartitaH, tau na jAnIto vAdayitum, bhaNataH- yudhyAvahe, dvAvapi tau sahaivAgato, marmasvAhatau, yathA yantrANi tathA asthirasandhikau kRtau, tato nisRSTaM hatvA dvArANi udghATya gataH, udyAne tiSThati, rAjJe kathitam, tena mArgitaH, sAdhavo bhaNanti- prAghUrNaka AgataH, na jAnImaH, gaveSayadbhidyAne dRSTaH, rAjA gataH kSAmitazca, necchati moktum, yadi pravrajatastadA / muJcAmi, tadA pRSTI, pratizrutam, ekatra gRhItvA cAlitau yathA svasthAne sandhayaH sthitAH, locaM kRtvA pravrAjitau, rAjaputraH samyak karoti- mama paitRka (pitRvyaH) iti, purohitasuto jugupsate- AvAmetena kapaTena pravrAjitau, dvAvapi mRtvA devalokaM gatau, saGketaM kurutaH yaH prathamaM cyavate tena sa saMboddhavyaH, purohitasutazcyutvA tayA / jugupsayA rAjagRhe mAtaGgyA udare AgataH, tasyAH zreSThinI vayasyA, sA kathaM jAtA?, sA mAMsaM vikrINAti, tayA bhaNyate mA-D* saMgaraM (pr0)| * AyAto (pr0)| II EX Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 646 // 0.3 upodghAtaniyuktiH, 0.3.7 saptamadvAram nihnvvktvytaa| niyuktiH 868 munitvsvruupm| aNNattha hiMDAhi, ahaM savvaM kiNAmi, divase 2 ANer3a, evaM tAsiM pII ghaNA jAyA, tesiM ceva gharassa samosIiyANi ThiyANi, sAya seTThiNI z2iMdU, meIe rahassiyaM ceva tIse putto diNNo, seTTiNIe dhUyA maiyA jAyA, sA meIe gahiyA, pacchA sAseTThiNItaMdAragaM meIe pAesupADeti, tubbhapabhAveNa jIvautti, teNa senAmaMkayaM meyajoti, saMvaDio, kalAogAhio, saMbohio deveNa, Na saMbujjhai, tAhe aTThaNhaM ibbhakaNNagANaM egadivaseNa pANI geNhAvio, sibiyAe Nagari hiMDai, devovi meyaM aNupaviTTho roiumAraddho, jai mamavi dhUyA jIvaMtiyA tIsevi ajja vivAho kao hoto, bhattaM ca metANa kayaM hotaM, tAhe tAe meIe jahAvattaM siTuM, tao ruTTho devANubhAveNa ya tAo sibiyAo pADio tumaM asarisIo pariNesitti khaDDAe chUDho, tAhe devo bhaNai-kiha?,so bhaNai-avaNNo, bhaNai- etto moehi kiMcikAlaM, acchAmi bArasa varisANi, to bhaNai- kiM karemi?, bhaNai- raNo dhUyaM davAvehi, to savvAo akiriyAo ohADiyAo bhavissaMti, tAhe se 'nyatra hiNDiSThAH ahaM sarva krINiSyAmi, divase 2 Anayati, evaM tayoH prItirghanA jAtA, teSAmeva gRhasya samavasRtAni sthitAni, sA ca zreSThinI nindUH, tadA mAtaGgyA rAhasyikameva tasyai putro dattaH, zreSThinyA duhitA mRtA jAtA, sA mAtaGgyA gRhItA, pazcAtsA zreSThinI dArakaM taM mAtaGgayAH pAdayoH pAtayati, taba prabhAveNa | jIvatviti, tena tasya nAma kRtaM metArya(mAtaGgyAtmaja) iti, saMvRddhaH, kalA grAhitaH, saMbodhito devena, na saMbudhyate, tadA'STAnAmibhyakanyAnAmekadivasena pANIAhitaH, * zibikayA nagaryAM hiNDate, devo'pi mAtaGgamanupraviSTo roditumArabdhaH, yadi mamApi duhitA'jIviSyat tasyA api vivAhaH adyakRto'bhaviSyat, bhaktaM ca metAnAM kRtamabhaviSyattadA tayA metyA yathAvRttaM ziSTam, tato ruSTo devAnubhAvena ca tasyAH zibikAtaH pAtitaH tvamasadRzaH pariNayasi iti gartAyAM kSiptaH, tadA devo bhaNatikathaM?, sa bhaNati- avarNaH, bhaNati- ito mocaya kaJcitkAlam, tiSThAmi dvAdaza varSANi, tato bhaNati- kiM karomi?, bhaNati- rAjJo duhitaraM dApaya, tat sarvA akriyA apaspheTitA bhaviSyanti, tadA tasmai prAtivezmikAni / I mRtApatyaprasUH / // 646 // Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 / / 647 // 0.3 upodghAtaniyuktiH, 0.3.7 saptamadvAram nihnvvktvytaa| niyukti: 868 munitvsvruupm| chagalao diNNo, so rayaNANi vosirai, teNa rayaNANa thAlaM bhariyaM, teNa piyA bhaNio raNNo dhUyaM varehi, rayaNANaM thAlaM bharettA gao, kiM maggasi?, dhUyaM, NicchUDho, evaM thAlaM divase 2 geNhai, Na ya dei, abhao bhaNai-kao rayaNANi?, so bhaNai- chagalao hagai, amhavi dijau, ANIo, maDagagaMdhANi vosirai, abhao bhaNai- devANubhAvo, kiM puNa?, parikkhijjau, kiha?, bhaNai- rAyA dukkhaM vebbhArapavvataM sAmiM vaMdao jAti, rahamaggaM karehi, so kao, ajjavi dIsai, bhaNio-pAgAraM sovaNNaM karehi, kao, puNovi bhaNio-jai samudaM ANesi tattha NhAo suddho hohisi to te dAhAmo, ANIo, velAe NhAvio, vivAho kao siviyAe hiMDateNa, tAovi se aNNAo ANiyAo, evaM bhoge bhuMjati bArasa varisANi, pacchA bohito, mahilAhivi bArasa varisANi maggiyANi, diNNANi ya, cauvvIsAe vAsehiM savvANivi pavvaiyANi, NavapuvvI jAo, ekallavihArapaDimaM paDivaNNo, tattheva rAyagihe hiMDai, suvaNNakAragihamAgao, so ya seNiyassa sovaNiyANaM javANamaTThasataM karei, ceiyaccaNiyAe parivADie seNio kArei tisaMjhaM, tassa gihaMsAhU aigao, chagalako dattaH, sa ratnAni vyutsRjati, tena ratnAnAM sthAlo bhRtaH, tena pitA bhaNitaH- rAjJo duhitaraM vRNuSva, ratnaiH sthAlaM bhRtvA gataH, kiM mArgayasi?, duhitaram, tiraskRtaH, evaM sthAlaM divase 2 gRhNAti, na ca dadAti, abhayo bhaNati- kuto ratnAni?, sa bhaNati- chagalo hadati asmabhyamapi dadAtu, AnItaH, mRtakagandhAni vyutsRjati, abhayo bhaNati- devAnubhAvaH, kiM punaH? parIkSyate, kathaM?, bhaNati- rAjA duHkhaM vaibhAraparvataM svAmivandako yAti, rathamArga kuru, sa kRtaH, adyApi dRzyate, bhaNitaH- prAkAraM sauvarNaM kuru, kRtaH, punarapi bhaNitaH- yadi samudramAnayasi tatra snAtaH zuddho bhaviSyasi tadA te dAsyAmaH, AnItaH, velAyAM snApito, vivAhaH kRtaH zibikayA hiNDamAnena, tA api tasyAnyA AnItAH, evaM bhogAn bhunakti dvAdaza varSANi, pazcAbodhitaH, mahelAbhirapi dvAdaza varSANi mArgitAni dattAni ca, caturviMzatyA varSeH sarve'pi pravrajitAH, navapUrvI jAtaH, ekAkivihArapratimA pratipannaH, tatraiva rAjagRhe hiNDate, suvarNakAragRhamAnagataH, sa ca zreNikasya sauvarNikAnAM yavAnAmaSTazataM karoti, caityArcanikAya paripATyA zreNikaH kArayati trisandhyam, tasya gRhaM sAdhuratigataH, - // 647 // Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 | // 648 // tassa egAe vAyAe bhikkhA Na NINiyA, so ya aigao, te ya javA koMcaeNa khAiyA, so Agao Na pecchai, raNo ya 0.3 upodghAtacetiyaccaNiyavelA Dhukkar3a, ajja aTThikhaMDANi kIrAmitti, sAdhu saMkai, pucchai, tuNhikko acchai, tAhe sIsAveDheNa baMdhati, niyuktiH, 0.3.7 saptamabhaNio ya-sAha jeNaM gahiyA, tahA AveDhio jahA acchINi bhUmIe paDiyANi, koMcao ya dAruM phoDeteNa sIliMkAe dvAram nihnavaAhao galae, teNa vantA, logo bhaNai- pAva! ee te javA, sovi bhagavaM kAlagao siddho ya, logo Agao, diTTho vktvytaa| mettajjo, raNNo kahiyaM, vajjhANi ANattANi, dAraM ThaittA pavvaiyANi bhaNaMti- sAvaga! dhammeNa vaDDAhi, mukkANi, bhaNai niyuktiH 869-870 jai uppavvayaha to bhe kavillIekaDemi, evaM samaiyaM appae ya pare ya kAyavvaM / tathA ca kathAnakAthaikadezapratipAdanAyAha metaarystutiH| ni0- jo koMcagAvarAhe pANidayA koMcagaMtu nnaaikkhe|jiiviymnnpehtN meyajarisiM NamaMsAmi // 869 // yaH krauJcakAparAdhe sati prANidayayA krauJcakaM tu krauJcakameva nAcaSTe, apitu svaprANatyAgaM vyavasitaH, tamanukampayA / jIvitamanapekSamANaM metAryaRSiM namasya iti gAthArthaH / / 869 // ni0-NippheDiyANi doNNivi sIsAveDheNa jassa acchINi |nn ya saMjamAu calio meyajo maMdaragirivva // 870 // niSkAsite bhUmau pAtite dve api zirobandhanena yasyAkSiNI, evamapi kadImAno'nukampayA na ca naiva saMyamAccalito yastaM tasyaikayA vAcA bhikSA nAnItA, sa cAtigataH, te ca yavAH krauzcena khAditAH, sa Agato na prekSate, rAjJazca caityArcanikAvelA Dhaukate, adyAsthikhaNDAni kriye iti, sAdhu zaGkate, pRcchati, tUSNIkastiSThati, tadA ziraAveSTanena badhnAti, bhaNitazca- kathaya yena gRhItAH, tathA''veSTito yathA'kSiNI bhUmau patite, krauzazca dAru pATayatA 8 // 648 // zalAkayA''hato gale, tena vAntAH, loko bhaNati-pApa! ete te yavAH, so'pi bhagavAn kAlagataH siddhazca, loka AgataH, dRSTo metAryaH, rAjJaH kathitaM vadhyA AjJaptAH,8 dvAraM sthagitvA pravrajitA bhaNanti- zrAvaka dharmeNa vardhasva, muktAH, bhaNati- yadi utpravrajata tadA bhavataH kaTAhe kathayiSyAmi / evaM samayikamAtmani parasmiMzca krttvym| * aTTha (pr0)| * keNa (pr0)| tAhe (pr0)| Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 649 // metAryaRSiM namasya iti gaathaabhipraayH|| 870 // dvAram // idAnIM samyagvAdastatra kathAnakaM-"turuviNIe NayarIe jiyasattU 0.3 upodghAtarAyA, tattha bhaddA dhijjAiNI, putto se datto, mAmago se ajjakAlago tassa dattassa soa pvvio| so datto jUyapasaMgI | niyuktiH, majjapasaMgI ya, ullagiumAraddho, pahANo daMDo jAo, kulaputtae bhiMdittA rAyA dhADio, so ya rAyA jAo, jaNNA NeNa | 0.3.7 saptama dvAram nihnavasubaha jtttthaa| aNNatA taM mAmagaM pecchai, aha bhaNai- tuTTho dhammaM suNemitti, jaNNANa kiM phalaM?, so bhaNai-kiM dhamma vktvytaa| pucchasi?, dhammaM kahei, puNovi pucchai, NaragANaM paMthaM pucchasi?, adhammaphalaM sAhai, puNovi pucchai, asubhANaM kammANaM niyukti: 870 metaarystutiH| / udayaM pucchasi?,taM piparikahei, puNovi pucchai, tAhe bhaNai-NirayA phalaMjaNNassa, kuddho bhaNai-ko paccao?,jahA tuma sattame divase suNayakuMbhIe paccihisi, ko paccao?, jahA tujjha sattame divase saNNA muhaM aigacchihiti, ruTTho bhaNai-tujjha8 ko maccU ?, bhaNai- ahaM suiraM kAlaM pavvalaM kAuM devalogaM gacchAmi, ruTTho bhaNai-ruMbhaha, te daMDA niviNNA, tehiM so ceva rAyA AvAhio-ehi jAva eyaM te baMdhittA appemo,soya pacchanno acchai, tassa divasA vissariyA, sattame divase rAyapathaM 0 turumiNyAM nagaryAM jitazatrU rAjA, tatra bhadrA dhigjAtIyA, putrastasyA dattaH, mAtulo'thAryakAlakastasya dattasya, sa ca prvrjitH| sa ca datto dyUtaprasaGgI madyaprasaGgI ca, avalagitumArabdhaH, pradhAno daNDiko jAtaH, kulaputrAn bhedayitvA rAjA niSkAzitaH, sa ca rAjA jAtaH, yajJA anena subahava issttaaH| anyadA mAtulaM | prekSate, atha bhaNati-tuSTo dharmaM zaNomIti, yajJAnAM kiM phalaM?, sabhaNati- kiM dharma pRcchasi?, dharmaM kathayati, punarapi pRcchati, narakANAM panthAnaM pRcchasi?, adharmaphalaM kathayati, punarapi pRcchati, azubhAnAM karmaNAmudayaM pRcchasi?, tamapi parikathayati, punarapiM pRcchati, tadA bhaNati- narakAH phalaM yajJasya, kruddho bhaNati- kaH pratyayaH?, yathA tvaM saptamadivase zvakambhyAM pakSyase, kaH pratyayaH?. yathA tava saptame divase saMjJA mukhamatigamiSyati, ruSTo bhaNati- tava kathaM mRtyuH?, bhaNati- ahaM suciraM kAlaM bhaNati- ahaM saciraM kAlaM // 649 // pravrajyAM kRtvA devalokaM gamiSyAmi, ruSTo bhaNati- runddha, te daNDikA nirviNNAH, taiH sa caiva rAjA''hUtaH- ehi yAvadenaM tubhyaM baddhA'rpayAmaH, sa ca pracchannastiSThati, tasya divasA vismRtAH, saptame divase rAjapathaM -* kayA (pr0)| Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 650 // sohAvei, maNussehi ya rkkhaavei| ego ya devakuligo pupphakaraMDagahatthagao pacUse pavisai, sannADo vosaritA pupphehi 0.3 upodghAtaohADei, rAyAvi sattame divase AsacaDagareNaMNIti, jAmi taMsamaNayaM mAremi, jAti, vollaMtojAva aNNeNaM AsakisoreNaM niyuktiH, saha pupphehi ukkhiviyA khureNaM muhaM saNNA aigaA, teNa NAtaM jahA mArejjAmi, tAhe daMDANa aNApucchAe NiyattiumAraddho | 0.3.7 saptama dvAram nihnavate jANaMti daMDA- nUNaM rahassaM bhiNNaM, jAva gharaM Na pavesai tAva geNhAmo, gahio, iyaro yarAyA ANIo, tAhe teNa kuMbhIe vktvytaa| suNae chubhittA bAraM baddhaM, heTThA aggI jAlio, te suNayA tAvijjantA taM khaMDAkhaMDehiM chiMdaMti / evaM sammAvAo kAyavvo, niyukti: 871 kAlikAjahA kAlaganjeNaM // tathA cAmumevArthamabhidhitsurAha caarystutiH| ni0- datteNa pucchio jo jaNNaphalaM kAlao turuminniie| samayAe AhieNaM saMmaM vuiyaM bhadaMteNaM / / 871 // dattena dhigjAtinRpatinA pRSTo yo yajJaphalaM kAlako munisturumiNyAM nagaryAM tena samatayA''hitena madhyasthatayA gRhItena, ihalokabhayamanapekSya saMmaM vuiyaM bhayaMteNaM ti samyaguditaM bhadantena, mA bhUd madvacanAdadhikaraNapravRttiriti gaathaarthH|| 871 // dvAram / / samAsadvAramidAnIm, tatra kathAnakaM-khiipaiTThie Nagare ego dhijjAio paMDiyamANI sAsaNaM khiMsai,so vAe paiNNAe zodhayati, manuSyaizca rkssyti| ekazca devakulikaH- hastagatapuSpakaraNDakaH pratyUSasi pravizati, saMjJAkulo vyutsRjya puSpairAcchAdayati, rAjA'pi saptame divase. azvasamUhena nirgacchati, yAmi taM zramaNakaM mArayAmi, yAti, vyativrajan yAvadanyenAzvakizoreNa saha puSpairutkSiptA khureNa mukhaM saMjJA'tigatA, tena jJAtaM yathA mArye, tadA daNDikAnanApRcchaya nivartitumArabdhaH, te jAnanti daNDikAH- nUna rahasyaM bhinnam, yAvadhaM na pravizati tAvahnImaH, gRhItaH, itarazca rAjA AnItaH, tadA tena kumbhyAM zunaH kSiptvA dvAraM baddham, adhastAdagniAlitaH, te zvAnastApyamAnAstaM khaNDazazchindanti / evaM samyagvAdaH karttavyaH, yathA kaalkaaryenn| 0 kSitipratiSThite nagare eko dhigjAtIyaH paNDitammanyaH zAsanaM nindati, sa vAde pratijJayA mahattho (pra0) // poDo (pr0)| // 650 // Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 651 // uggAhiUNa parAiNittA pavvAvio, pacchA devayAcoiyassa uvagayaM, duguMchaMna muMcai, saNNAtayA se uvasaMtA, agArI NehaMNa 0.3 upodghAtachaDDai, kammaNaM diNNaM, kiha me vase hojA?,mao devaloe uvavaNNo. sAvitaNNivveeNa pavvaiyA, aNAloiyA ceva kAlaM niyuktiH, 0.3.7 saptamakAUNa devaloe uvvnnnnaa| tao caiUNa rAyagihe Nayare dhaNo nAma satthavAho, tassa cilAiyA nAma ceDI, tIse putto dvAram nihnavauvavaNNo, NAmaM se kayaM cilAyagotti / iyarIvi tasseva dhaNassa paMcaNhaM puttANamuvari dAriyA jAyA, suMsumA se NAmaM kayaM, so vktvytaa| yase bAlaggAho diNNo, aNAlio karei, tAhe NicchUDho sIhaguhaM corapalliMgao, tattha aggappahArI nIsaMsoya, coraseNAvaI niyukti: 871 kAlikAmao, so ya seNAvaI jAo, aNNayA core bhaNai- rAyagihe dhaNo NAma satthavAho, tassa dhUyA suMsumA dAriyA, tahiM / caarystutiH| vaccAmo, dhaNaM tumha suMsumA majjha, osovaNiM dAuM aigao, NAmaM sAhittA dhaNo saha puttehiM Adharisito, te'vi taM gharaM pavisittA dhaNaM ceDiM ca gahAya pahAviyA, dhaNeNa NayaraguttiyA saddAviyA, mama dhUyaM Niyatteha, davvaM tubbhaM, corA bhaggA, logo dhaNaM gahAyaM Niyatto, iyaro saha puttehiM cilAyagassa maggao laggo, cilAovidAriyaM gahAya Nassai, jAhe cilAao Na udgAhya parAjitya pravrAjitaH, pazcAddevatAcoditasyopagatam, jugupsAM na muJcati, sajAtIyAstasyopazAntAH, agArI snehaM na tyajati, kArmaNaM dattam, kathaM me vaze bhavet?, mRto devaloka utpannaH / sA'pi tannidena pravrajitA, anAlocikaiva (cyaiva) kAlaM kRtvA devaloka utpnnaa| tatazcyutvA rAjagRhe nagare dhano nAma sArthavAhaH, tasya cilAtA nAma dAsI, tasyAH putra utpannaH, nAma tasya kRtaM cilAtaka iti / itarA'pi tasyaiva dhanasya paJcAnAM putrANAmupari dArikA jAtA, suMsumA tasyA nAma kRtam, sa ca tasyai bAlagrAho dattaH, aceSTAH karoti, tadA niSkAzitaH siMhaguhAM caurapallIM gataH, tatrAgraprahArI nistUMzazca, caurasenApatirmRtaH, sa ca senApatirjAtaH, anyadA caurAna bhaNati- rAjagRhe dhano nAma sArthavAhaH, tasya duhitA suMsumA dArikA, tatra vrajAmaH, dhanaM yuSmAkaM suMsumA mama, avasvApinIM dattvA'tigataH, nAma sAdhayitvA dhanaH // 651 // saha putrairAdharSitaH, te'pi tadhaM pravizya dhanaM ceTI ca gRhItvA pradhAvitAH, dhanena nagaraguptikAH zabditAH, mama duhitaraM nivartayata, dravyaM yuSmAkaM caurA bhagnAH, loko dhanaM gRhItvA nivRttaH, itaraH saha putraizcilAtasya pRSTato lagnazcilAto'pi dArikAM gRhItvA nazyati, yadA cilAto na bohiyassa (pr0)| * taccidde vikriyAH / Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 652 // tarai susumaM vahiu~, imevi dukkA, tAhe suMsumAe sIsaMgahAya patthio, iyare dhADiyA NiyattA, chuhAe ya pariyAvijaMti, tAhe 0.3 upodghAtadhaNo putte bhaNai- mamaM mArittA khAha, tAhe vaccaha NayaraM, te necchaMti, jeTTho bhaNai- mamaM khAyaha, evaM jAva Daharao, tAhe piyA | niyuktiH, se bhaNai-mA aNNamaNNaM mAremo, eyaM cilAyaeNa vavaroviyaM suMsumaMkhAmo, evaM AhArittA puttimaMsaM / evaM sAhUNavi AhAro 0.3.7 saptama dvAram nihnavaputtimaMsovamo kAraNio, teNa AhAreNa NayaraM gayA, puNaravi bhogANamAbhAgI jAyA, evaM sAhUvi NivvANasuhassa AbhAgI vktvytaa| bhavati / sovi cilAyao sIseNa gahieNaM disAmUDho jAo,jAva egaM sAhaM pAsai AyAviMtaM, taM bhaNai- samAseNa dhamma niyuktiH 871 kAlikAkahi, mA evaM ceva tubbhavisIsaMpADemi, teNa bhaNiyaM- uvasamaviveyasaMvaraM, so eyANi payANi gahAya egate ciMtiumAraddho- caarystutiH| uvasamo kAyavvo kohAINaM , ahaMca kuddhao, vivego dhaNasayaNassa kAyavvo, taMsIsaM asiMca pADei, saMvaro- iNdiysNvro| noiMdiyasaMvaro ya, evaM jhAyai jAva lohiyagaMdheNa kIDigAo khAiumAraddhAo, so tAhiM jahA cAliNI tahA kao, jAva pAyacchirAhiM jAva sIsakaroDI tAva gayAo, tahaviNa jhANAo caliotti // tathA cAmumevArthaM pratipipAdayiSurAha - zaknoti susamAM voDhum, ime'pi AsannIbhUtAH, tadA suMsumAyAH zIrSaM gRhItvA prasthitaH, itare dhATitA nivRttAH, kSudhA ca paritApyante, tadA dhanaH putrAn bhaNati- mAM mArayitvA khAdata, tadA vrajata nagaram, te necchanti, jyeSTho bhaNati- mAM khAdata, evaM yAvallaghuH, tadA pitA teSAM bhaNati- mA anyo'nyaM mArayAva (mImarAma), enAM cilAtena vyaparopitaM susumAM khAdAmaH, evamAhArya putrImAMsam / evaM sAdhUnAmapyAhAraH putrImAMsopamaH kAraNikaH, tenAhAreNa nagaraM gatAH, punarapi bhogAnAmAbhAgino hai jAtAH, evaM sAdhavo'pi nirvANasukhAnAmAbhAgino bhavanti / so'pi cilAtaH zIrSe gRhIte (gRhItazIrSaH) dinaDho jAtaH, yAvadekaM sAdhuM pazyati AtApayantam, taM bhaNati samAsena dharmaM kathaya, maivameva tavApi zIrSaM pIpatam, tena bhaNitaM- upazamavivekasaMvaram, sa etAni padAni gRhItvA ekAnte cintitumArabdhaH- upazamaH karttavyaH krodhAdInAm, ahaM ca kruddhaH, viveko dhanasvajanasya kartavyaH tat zIrSamasiM ca pAtayati, saMvara indriyasaMvaro noindriyasaMvarazca, evaM dhyAyati yAvadudhiragandhena kITikAH khAditumArabdhAH, sa tAbhiryathA cAlanI tathA kRtaH, yAvat pAdazirAto yAvat zIrSakaroTikA tAvadgatAH, tathApi na dhyAnAcalita iti| // 652 Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 653 // ni0-jo tihi paehi smmNsmbhigosNjmNsmaaruuddho| uvasamaviveyasaMvaracilAyaputtaM NamaMsAmi // 872 // yastribhiH padaiH samyaktvaMsamabhigataH prAptaH, tathA saMyama samArUDhaH, kAni padAni? upazamavivekasaMvarAH upazama:-krodhAdinigrahaH, vivekaH-svajanasuvarNAdityAgaH, saMvara- indriyanoindriyaguptiriti, tamitthambhUtamupazamavivekasaMvaracilAtaputraM namasye, upazamAdiguNAnanyatvAccilAtaputra evopazamavivekasaMvara iti,sacAsau cilAtaputrazceti samAnAdhikaraNa itigAthArthaH // 872 // ni0- ahisariyA pAehiM soNiyagaMdheNa jassa kiiddiio|khaayNti uttamaMgaMtaM dukkarakArayaM vaMde // 873 // abhisRtAH padbhyAM zoNitagandhena yasya kITikA avicalitAdhyavasAyasya bhakSayantyuttamAGgam, padbhyAM zirAvedhagatA ityarthaH, taM duSkarakArakaM vande iti gAthArthaH / / 873 // ni0-dhIro cilAyaputto mUyaiMgaliyAhiMcAliNivva ko|so tahavi khajjamANo paDivaNNo uttamaM aTuM / 874 / / dhIraH sattvasampannazcilAtIputraH mUtiMgaliyAhiM kITikAbhirbhakSyamANazcAlanIva kRto yaH, tathApi khAdyamAnaH pratipanna uttamamartham, zubhapariNAmAparityAgAditi hRdym| ni0- aDDAijehiM rAidiehiM pattaM cilAiputteNaM / deviMdAmarabhavaNaM accharagaNasaMkulaM rammaM // 875 // arddhatRtIya rAtrindivaiH prAptaM cilAtIputreNa devendrasyeva amarabhavanaM devendrAmarabhavanam, apsaroga myamiti gAthArthaH // 875 // dvaarm||sNkssepdvaarmdhunaa ni0- sayasAhassA gaMthA sahassa paMca ya divddddmegNc| ThaviyA egasiloe saMkhevo esa nnaayvvo|| 876 // 0 gAthAhRdayam. (pr0)| 0.3 upodghAtaniyuktiH, 0.3.7 saptamadvAram nihnvvktvytaa| niyuktiH 872-875 cilaatiiputrstutiH| niyukti: 876 lkssshloksngkepH| // 653 // Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80.3 upodAta zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 654 // cattAri risI gaMthesatasAhasse kAuMjiyasattuMrAyANamuvatthiyA, amha satthANi suNehi tumaM paMcamologapAlo, teNa bhaNiyaMkettiyaM?, te bhaNaMti- sahasAhassiyAo saMdhiyAo cattAri, bhaNai- mama rajjaM sIyai, evaM addhaddhaM osaraMtaM jAvekeko silogo Thio, taMpi na suNai, tAhe cauhivi NiyamatapadarisaNasahito silogo kao, sa cAyaM- 'jIrNe bhojanamAtreyaH, kapilaH praanninaaNdyaa| bRhaspatiravizvAsaH paJcAlaH strISu maardvm||1||'aatrey evamAha- jIrNe bhojanamAsevanIyamArogyArthineti, evaM pratyekaM yojanA kAryA, evaM sAmAyikamapi caturdazapUrvArthasaMkSepo vartata iti // dvaarN| adhunA'navadyadvAram, tatrA''khyAnakaM- vasaMtapure nagare jiyasattU rAyA dhAriNI devI tesiM putto dhammaruI,soyarAyA thero tAva sopavvaiukAmo dhammaruissa rajaM dAumicchai, so mAuM pucchai-kIsa tAo rajjaM pariccayai?, sA bhaNai-saMsAravaddhaNaM, so bhaNai- mamavi na kajaM, saha piyareNa tAvaso jAo, tattha amAvasA hohititti gaMDao ugghosei-Asame kallaM amAvasA hohiti to pupphaphalANa saMgaha kareha, kallaM Na vaTTai chiMdiuM, dhammaruI ciMtei-jai savvakAlaMNa chijjejja to suMdaraM hojjA / aNNayA sAhU amAvAsAe tAvasAsamassa adUreNa voleMti, te dhammaruI picchiUNa bhaNai- bhagavaM! kiM tujhaM aNNAuTTI Natthi? to aDaviM jAha, te (r)catvAra RSayo granthAn zatasAhasrAn kRvA jitazatru rAjAnamupasthitAH, asmAkaM zAstrANi zRNu tvaM paJcamo lokapAlaH, tena bhaNitaM- kiyat?, te bhaNanti - zatasAhanikAH saMhitAzcatasraH, bhaNati- mama rAjyaM sIdati, evamardhArdhamapasarat yAvadekaikaH zlokaH sthitaH, tamapi na zRNoti, tadA caturbhirapi nijamatapradarzanasahitaH zlokaH kRtH| OM vasantapure nagare jitazatrU rAjA, dhAraNI devI, tayoH putro dharmaruciH, sa ca rAjA sthavirastAvatsa pravrajitukAmo dharmarucaye rAjyaM dAtumicchati, sa mAtaraM pRcchati- kutastAto rAjyaM parityajati?, sA bhaNati- saMsAravardhanam, sa bhaNati- mamApi na kAryam, saha pitrA tApaso jAtaH, tatrAmAvasyA bhaviSyatIti maruka udghoSayati- Azrame kalye'mAvAsyA bhaviSyati tataH puSpaphalAnAM saMgrahaM kurudhvam, kalye na varttate chettuma, dharmarucizcintayati- yadi sarvakAlaM na chidyeta tadA sundaraM bhavet / anyadA sAdhavo'mAvAsyAyAM tApasAzramasyAdUreNa vyativrajanti, tAn dharmaruciH prekSya bhaNati- bhagavantaH! kiM yuSmAkamanAkuTTiAsti?, tato'TavIM yAtha, te. niyuktiH, 0.3.7 saptamadvAram nihnvvktvytaa| niyuktiH 876 lakSazlokasaGkepaH, dharmaruciranAkuyAm, ilAputraH, parijJAyAM, pratyAkhyAne tetaliH / // 654 // Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 655 // sakepaH, bhaNaMti-amhaMjAvajjIvAe aNAuTTI,sosaMbhaMto ciMteumAraddho, sAhavigayA, jAIsaMbhariyA, ptteybuddhojaao||amumevaarth 0.3 upodghAtamabhidhitsurAha niyuktiH, ni0- soUNa aNAudiaNabhIo vajjiUNa aNagaMtu / aNavajjayaM uvagao dhammaruI NAma anngaaro||877|| 0.3.7 saptama dvAram nihnavazrutvA AkarNya, AkuTTanaM AkuTTizchedanaM hiMsetyarthaH, na AkuTTiH- anAkuTTistAM sarvakAlikImAkarNya, aNabhItaH aNa vktvytaa| karaNa iti daNDakadhAtuH, aNati- gacchati tAsu tAsu jIvo yoniSvanenetyaNaM- pApaM taddhItaH, varjayitvA'NaM tu- parityajya niyuktiH 877-878 sAvadhayogaM aNavajayaM uvagao tti varjanIyaH vayaMH aNasya vayaMH aNavaya'staddhAvastAmaNavarNyatAmupagataH sAdhuH saMvRtta / lakSazlokaityarthaH, dharmarucirnAmAnagAra iti gAthArthaH / / 877 // dvAram // sAmprataM parijJAdvArAvayavArthaH pratipAdyata iti, tatra kathAnakaM dharmaruciranAprAguktam, idAnIM gAthocyate kuTyAm, ni0- parijANiUNa jIve ajjIve jaannnnaaprinnaae| sAvajajogakaraNaM parijANai soilaaputto|| 878 // ilAputraH, ___ parijJAya jIvAnajIvAMzca jANaNApariNNAe ti jJaparijJayA sAvadyayogakaraNaM sAvadyayogakriyAM parijANai tti pratyAkhyAnaparijJayA parijJAyAM, pratyAkhyAne sa ilAputra itigaathaarthH|| 878 // dvAram ||prtyaakhyaandvaarm, tatra kathAnakaM- tetalipuraNayare kaNagaraho rAyA, paumAvaI devI, tetaliH / rAyA bhogalolo jAte 2 putte viyaMgei, tetalisuo amacco, kalAo pUsiyAraseTThI, tassa dhUyA poTTilA AgAsatalage diTThA, maggiyA, laddhA ya, amacco ya egaMte paumAvaIya bhaNNai- egaM kahavi kumAraM sArakkhaha to tava ya mama ya bhikkhAbhAyaNaM // 655 // bhaNanti- asmAkaM yAvajjIvamanAkuTTI, sa saMbhrAntazcintayitumArabdhaH, sAdhavo'pi gatAH, jAtiH smRtA, pratyekabuddho jaatH| tetalIpure nagare kanakaratho rAjA, padmAvatI devI, rAjA bhogalolupaH jAtAn jAtAn putrAn vyaGgyati, tetalIsuto'mAtyaH, kalAdaH puSyakAraH zreSThI, tasya duhitA poTTilA''kAzatale dRSTA, mArgitA, labdhA ca, amAtyazcaikAnte padmAvatyA bhaNyate- ekaM kathamapi kumAraM saMrakSaya tadA tava mama ca bhikSAbhAjanaM , Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 656 // bhavissaitti, mama uyare putto, eva rahassagayaM sAravemo, saMpattI ya poTTilA devI ya samaM ceva pasUyA, poTTilAe dAriyA devIe 0.3 upodghAtadiNNA, kumAropoTTilAe, so saMvaDDai, kalAoya geNhai / aNNayA poTTilA aNiTThA jAyA,NAmamaviNa geNhai, aNNayA niyuktiH, 0.3.7 saptamapavvaiyAo pucchai- atthi kiMci jANaha, jeNaM ahaM piyA hojjA, tAo bhaNaMti- Na vaTTai eyaM kaheuM, dhammo kahio, dvAram nihnavasaMvegamAvaNNA, Apucchai- pavvayAmi, bhaNai- jai saMbohesi, tAe paDissuyaM, sAmaNNaM kAuM devalogaM gyaa| so rAyA , vktvytaa| mao, tAhe purassa daMsei kumAra, rahassaMca bhiMdai, tAhe so'bhisitto, kumAraM mAyA bhaNai-tetalisuyassa suTTha vaTTejAhi, tassa niyuktiH 878 lakSazlokapahAveNa taMsi rAyA jAo, tassa NAmaM kaNagajjhao, tAhe savvaTThANesu amacco Thavio, devo taM bohei, Na saMbujjhai, tAhe saGkepaH, rAyANagaM vipariNAmeijaojao ThAi tao taorAyA paraMmuho ThAi, bhIo gharamAgao, so'vi pariyaNo NADhAi, suTTataraM dharmaruciranA kuTTyAm, bhIo, tAhe tAlapuDaM visaM khAi, Na marai, kaMko asI khaMdhe Nisio, Na chiMdai, ubbaMdhai, rajju chiMdai pAhANaM galae ilAputraH, baMdhittA atthAhaM pANiyaM paviTTho, tatthavi thAho jAho, tAhe taNakUDe aggiM kAuMpaviTTho, tatthaviNa Dajjhai, tAhe NayarAo parijJAyAM, pratyAkhyAne bhaviSyatIti, mamodare putraH, enaM rahasyagataM sArayAmaH, samApattyA, poTTilA devI ca samameva prasUte, poTTilAyA dArikA devyai dattA, kumAraH poTTilAya, sa saMvardhate, tetaliH / kalAzca gRhnnaati| anyadA poTTilA'niSTA jAtA, nAmApi na gRhNAti, anyadA pravrajitAH pRcchati- asti kiJcijAnItha yenAhaM priyA bhaveyam, tA bhaNanti-na vartate etatkathayitum, dharmaH kathitaH saMvegamApannA, ApRcchati- pravrajAmi, bhaNati- yadi saMbodhayasi, tayA pratizrutam, zrAmaNyaM kRtvA devalokaM gtaa| sa rAjA mRtaH, tadA paurebhyo darzayati kumArama, rahasyaM ca bhinatti, tadA so'bhiSiktaH, kumAraM mAtA bhaNati- tetalIsute suSTha vartethAH, tasya prabhAveNa tvamasi rAjA jAtaH, tasya nAma | kanakadhvajaH, tadA sarvasthAneSvamAtyaH sthApitaH, devastaM bodhayati, na saMbudhyate, tadA rAjAnaM vipariNamayati, yato yatastiSThati, tatastato rAjA parAGgakhastiSThati, bhIto // 656 // gRhamAgataH, so'pi parijano nAdriyate, suSThutaraM bhItaH, tadA tAlapuTaM viSaM khAdati, na mriyate, kaGko'siH skandhe vAhitaH na chinatti, uddhanAti, rajU chinatti, pASANAn gale badA'stAghe pAnIye praviSTaH, tatrApi stAgho jAtaH, tadA tRNakUTe'gniM kRtvA praviSTaH, tatrApi na dahyate, tadA nagarAnnirgacchati, - Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 657 // NipphiDai jAva piTThao hatthI dhADei, purao pavAtakhaDDA, duhao acaknuphAse majjhe sarANi pataMti, tattha Thio, tAhe bhaNai-hA poTTile sAvige 2 jar3a NitthArejjA, Auso poTTile! kaovayAmo?, te AlAvage bhaNai jahA tetaliNAte, tAhe sA bhaNai- bhIyassa khalu bho pavvajjA, AlAvagA, taM daTThaNa saMbuddho bhaNai- rAyANaM uvasAmehi, mA bhaNihiti- ruTTho pavvaio, tAhesAhariyaMjAvasamaMtatomaggijjai,raNNo kahiyaM-saha mAyAeNiggao,khAmettA pavesio, nikkhamaNasibiyAha NINio, pavvaio, teNa daDhaM AvaigahieNAvi paccakkhANe samayA kyaa| atra gAthA ni0- paccakkhe daTThaNaMjIvAjIve ya puNNapAvaMca / paccakkhAyA jogA sAvajA tetalisueNaM // 879 // pratyakSAniva dRSTA devasaMdarzanena, kAn?- jIvAjIvAn puNyapApaMca pratyAkhyAtA yogAH sAvadyAstetalisuteneti gAthArthaH // 879 // gataM niruktidvAram, samAptA copoddhAtaniyuktiriti // // iti sUripurandarazrIharibhadrasUrikRtau ziSyahitAyAmAvazyakaTIkAyAM nihnavavaktavyatAvivaraNaM samAptam copodghAtaniyuktiH smaaptaa| 0.3 upoddhAtaniyuktiH, 0.3.7 saptamadvAram nihnvvktvytaa| niyukti: 879 lakSazlokasajhepaH, dharmaruciranAkuyAm, ilAputraH, parijJAyAM, pratyAkhyAne tetaliH / // 657 // yAvatpRSThato hastI dhATayati, purataH prapAtagartA, ubhayato'cakSuH sparzo madhye zarAH patanti, tatra sthitaH, tadA bhaNati- hA poTTile zrAvike! 2 yadi nistArayiSyasi, AyuSmati! poTTale kuto vrajAmaH?, tAnAlApakAn bhaNati yathA tetalijJAte, tadA sA bhaNati- bhItasya khalu bhoH pravrajyA, AlApakAH, taM dRSTvA saMbuddho bhaNatirAjAnamupazamaya, mA bIbhaNata-ruSTaH pravrajitaH, tadA saMhRtaM yAvatsamantato mArgyate, rAjJaH kathitam, saha mAtrA nirgataH, kSamayitvA pravezitaH, niSkramaNazibikayA nirgataH, pravrajitaH, tena dRDhamApadgRhItenApi pratyAkhyAne samatA kRtaa| Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 658 // atha sUtrasparzikaniryuktyavasaraH,sAca prAptAvasarA'pi nocyate, yasmAdasati sUtre kasyAsAviti, tatazca sUtrAnugame vakSyAmaH 0.4sUtraAha- yadyevaM kimiti tasyAH khalvihopanyAsaH?, ucyate, niyuktimAtrasAmAnyAt, evaM sUtrAnugamo'pyavasaraprApta eva, tatra ca sparzika niyuktiH sUtramuccAraNIyam, tacca kimbhUtaM?, tatra lakSaNagAthA sUtrasvarUpam, ni0- appaggaMthamahatthaM battIsAdosavirahiyaM jNc| lakkhaNajuttaM suttaM aTThahi ya guNehi uvaveyaM // 880 // niyuktiH alpagranthaM ca mahArthaM ceti vigrahaH, 'utpAdavyayadhrauvyayuktaM sadi' tyAdivat' adhikRtasAmAyikasUtravadvA, dvAtriMzaddoSavirahitaM 880-884 sUtrasvarUpam, yacca, ka ete dvAtriMzaddoSAH?, ucyante doSA: guNAH ni0- aliyamavarghAyajaNayaM niratthayamavayaM chalaM duhilaM / nissAramadhiya mUNaM puNaruttaM vAhayamajuttaM // 881 // (8-6) / ni0- kamabhiNNavaryaNabhiNNaM vibhattibhinnaMca ligabhinnaM ca / aNabhihiyamapayameva ya sabhAva hINaM vavahiyaM ca // 882 // ni0- kAlajaticchavidosA samayaviruddhaMca vayaNamittaM ca / athAvattIdosoya hoi asamAsadosoya // 883 // ni0- uvamAruvargadosA'nirdesapadatthasaMdhidosoya / ee usuttadosA battIsaM hoMti NAyavvA / / 884 // tatra anRtaM abhUtodbhAvanaM bhUtanihnavazca, abhUtodbhAvanaM- pradhAnaM kAraNamityAdi, bhUtanihnava:- nAstyAtmetyAdi 1, upaghAtajanakaM sattvopaghAtajanakam, yathA vedavihitA hiMsA dharmAyetyAdi 2, varNakramanirdezavat nirarthakamArAdesAdivat, Ar At | es ityete AdezAH, eteSu varNAnAM kramanidarzanamAtraM vidyate, na punarabhidheyatayA kazcidarthaH pratIyate, ityevaMbhUtaM nirarthakamabhidhIyate, DitthAdivadvA 3, paurvAparyAyogAdapratisambandhArthamapArthakam, yathA daza dADimAni SaDapUpAH kuNDamajAjinaM palalapiNDaH tvara kITike! dizamudIcIm, sparzanakasya pitA pratisIna ityAdi 4, vacanavighAto'rthavikalpopapattyA chalaM // 658 // Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 659 // 0.4 sUtrasparzikaniyuktiH sUtrasvarUpam, niyuktiH 881-884 sUtrasvarUpam, doSAH guNA: (8-6) / vAkchalAdi, yathA navakambalo devadatta ityAdi 5, drohasvabhAvaM druhilam, yathA- yasya buddhirna lipyeta, hatvA sarvamidaM jgt| AkAzamiva paGkena, nAsau pApena yujyate // 1 // kaluSaM vA druhilam, yena puNyapApayoH samatA''pAdyate, yathA-'etAvAneva loko'yam, yAvAnindriyagocaraH' ityAdi 6, niHsAraM pariphalgu vedavacanavat 7, varNAdibhirabhyadhikaM- adhikaM 8, taireva hInaM- UnaM 9, athavA hetUdAharaNAdhikamadhikam, yathA'nityaH zabdaH kRtakatvaprayatnAnantarIyakatvAbhyAM ghaTapaTavadityAdi, etAbhyAmeva hInaM- UnaM yathA- anityaH zabdo ghaTavat anityaH zabdaH kRtakatvAdityAdi 8-9, zabdArthayoH punarvacanaM punaruktaM anyatrAnuvAdAt, arthAdApannasya svazabdena punarvacanam, tatra zabdapunaruktaM- indra indra iti, arthapunaruktaM- indraH zakra iti, arthAdApannasya svazabdena punarvacanam, yathA-pIno devadatto divA na bhuGkte balavAn paTindriyazca, arthAdApannaM rAtrI bhuGkte iti, tatra yo brUyAt- divA na bhuGkte rAtrau bhuGkte iti sa punaruktamAha 10, vyAhataM yatra pUrveNa paraM vihanyate, yathA'karma cAsti phalaM cAsti, kartA nAsti ca karmaNA' mityAdi 11, ayuktaM anupapattikSamam, yathA-'teSAM kaTataTabhraSTaigajAnAM madabindubhiH / prAvartata nadI ghorA, hstyshvrthvaahinii||1||' ityAdi 12, kramabhinnaM yatra yathAsaGkhyamanudezo na kriyate, yathA 'sparzanarasanaghrANacakSuHzrotrANAmAHsparzarasagandhavarNazabdA' iti vaktavye sparzarUpazabdagandharasA iti brUyAt ityAdi 13, vacanabhinnaM vacanavyatyayaH, yathA vRkSAvetau puSpitAH ityAdi 14, vibhaktibhinnaM vibhaktivyatyayaH, yathaiSa vRkSa iti vaktavye eSa vRkSamityAha 15, liGgabhinnaM liGgavyatyayaH, yatheyaM strIti vaktavye'yaM strItyAha 16, anabhihitaM anupadiSTaM svasiddhAnte, yathA saptamaH padArtho dazamaM dravyaM vA vaizeSikasya, pradhAnapuruSAbhyAmabhyadhikaM sAGkSayasya, catuHsatyAtiriktaM zAkyasyetyAdi 17, apadaM padyavidhau padye vidhAtavye'nyacchando'bhidhAnam, yathA''ryApade vaitAlIyapadAbhidhAnaM 18, svabhAvahInaM yadvastunaH Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 660 // svabhAvato'nyathAvacanam, yathA zIto'gnirmUrtimadAkAzamityAdi 19, vyavahitaM antarhitam, yatra prakRtamutsRjyAprakRtaM 0.4sUtravyAsato'bhidhAya punaH prakRtamabhidhIyate, yathA hetukathanamadhikRtya suptiGantapadalakSaNaprapaJcamarthazAstraM vA'bhidhAya sparzika niyuktiH punarhetuvacanamityAdi 20, kAladoSaH atItAdikAlavyatyayaH, yathA rAmo vanaM prAvizaditi vaktavye vizatItyAha 21, yatidoSaH sUtrasvarUpam, asthAnavicchedaH tadakaraNaM vA 22, chaviH alaGkAravizeSastena zUnyamiti 23, samayaviruddhaM ca svasiddhAntaviruddhaM yathA / niyukti: 885 sAvayasyAsat kAraNe kArya sadvaizeSikasyetyAdi 24, vacanamAtraM nirhetukaM yatheSTabhUdeze lokamadhyAbhidhAnavat 25, arthApattidoSaH sUtrasvarUpam, doSA: guNAH yatrArthAdaniSTApattiH, yathA 'brAhmaNo na hantavya' iti, arthAdabrAhmaNaghAtApattiH 26, asamAsadoSaH samAsavyatyayaH, yatra vA (8-6) / samAsavidhau satyasamAsavacanam, yathA rAjapuruSo'yamityatra tatpuruSasamAse kartavye vizeSaNasamAsakaraNaMbahuvrIhisamAsakaraNaM yadivA asamAsakaraNaM rAjJaH puruSo'yamityAdi 27, upamAdoSaH hInAdhikopamAnAbhidhAnam, yathA meruH sarSapopamaH, sarSapo merusamo binduH samudropama ityAdi 28, rUpakadoSaH svarUpAvayavavyatyayaH, yathA parvatarUpAvayavAnAM parvatenAnabhidhAnam, samudrAvayavAnAMcAbhidhAnamityAdi 29, anirdezadoSaH, yatroddezyapadAnAmekavAkyabhAvona kriyate, yatheha devadattaH sthAlyAmodanaM pacatIti vaktavye pacatizabdAnabhidhAnaM 30, padArthadoSaH yatra vastuparyAyavAcinaH padasyArthAntaraparikalpanA''zrIyate, yatheha dravyaparyAyavAcinAM sattAdInAM dravyAdarthAntaraparikalpanamulUkasya 31, sandhidoSaH vizliSTasaMhitatvaM vyatyayo veti 32 / ebhirvimuktaM dvAtriMzaddoSarahitaM lakSaNayuktaM sUtraM taditi vAkyazeSaH, dvAtriMzaddoSarahitaM yacca iti vacanAttacchabdanirdezo gmyte|| aSTAbhizca guNairupetaM yat tallakSaNayuktamiti varttate, te ceme guNAH ni0- niddosa sAravantaM ca heujuttmlNkiyN| uvaNIyaM sovayAraMca miyaM mahurameva y||885|| // 660 // Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 661 // nirdoSaM doSamuktaM sAravatbahuparyAyam, gozabdavatsAmAyikavadvA, anvayavyatirekalakSaNA hetavastadyuktam, alaGkataM upamAdibhi 0.4sUtrarupetam, upanItaM upanayopasaMhRtam, sopacAraM agrAmyAbhidhAnam, mitaMvarNAdiniyataparimANam, madhuraM zravaNamanoharam / athavA'nye sparzikasUtraguNAH niyuktiH suutrsvruupm| ni0- appakkharamasaMdiddhaM sauravaM vissaomuMhe / atthobhemaNavalaM ca suttaM savvaNNubhAsiyaM // 886 // niyuktiH886 alpAkSaraM mitAkSaram, sAmAyikAbhidhAnavat, asaMdigdhaM saindhavazabdavallavaNaghoTakAdyanekArthasaMzayakAri na bhavati, sAravat / sUtrasvarUpam, doSAH guNAH bahuparyAyam, vizvatomukhaM anekamukhaM pratisUtramanuyogacatuSTayAbhidhAnAt, pratimukhamanekArthAbhidhAyakaM vA sAravat, astobhakaM (8-6) / vaihihakArAdipadacchidrapUraNastobhakazUnyam, stobhakAH- nipAtAH, anavadyaM agaham, na hiMsAbhidhAyakaM-'SaT zatAni niyujyante, pazUnAM mdhyme'hni| azvamedhasya vacanAnnyUnAni pshubhistribhiH||1||' ityAdivacanavat, evaMbhUtaM sUtraM / sarvajJabhASitamiti / tatazca sUtrAnugamAt sUtre'nugate'navadyamiti nizcite padacchedAnantaraM sUtrapadanikSepalakSaNa: sUtrAlApakanyAsaH, tataH sUtrasparzaniyuktizcaramAnuyogadvAravihitA nayAzca bhavanti, samakaM caitadanugacchatIti, Aha ca bhASyakAra:- suttaM suttANugamo suttAlAvagakao ya nikkhevo / suttapphAsiyanijuttI NayA ya samagaM tu vccNti||1|| sUtrAnugamAdInAM cAyaM viSayaH- sapadaccheda sUtramabhidhAya avasitaprayojano bhavati sUtrAnugamaH, sUtrAlApakanyAso'pi nAmAdinikSepamAtramevAbhidhAya, sUtrasparzaniyuktistu , padArthavigrahavicArapratyavasthAnAdyabhidhAyeti, tacca prAyo naigamAdinayamataviSayamiti vastutastadanta vina eva nayA iti, na caitat svamanISikayocyate, yata Aha bhASyakAraH-hoi kayattho vottuM sapayaccheyaM suyaM suyaannugmo| suttAlAvayanAso nAmAiNNAsaviNiogaM // 1 // suttaphAsiyanijjuttiviniogo sesao pytthaaii| pAyaM so cciya negamaNayAimayagoyaro hoi||2|| Aha- yadyeva // 661 // Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 662 // mutkramato nikSepadvAre kimiti sUtrAlApakanyAso'bhihita?, ucyate, nikSepasAmAnyAllAghavArthamityalaM prasaGgena / evaM vineyacha janAnugrahAyAnugamAdInAM prasaGgato viSayavibhAgaH pradarzitaH, adhunA prakRtaM prastumaH, tatra sUtraM sUtrAnugame satyuccAraNIyam, namaskAra vyAkhyA, tacca paJcanamaskArapUrvakam, tasyAzeSazrutaskandhAntargatatvAt, ato'sAveva sUtrAdau vyAkhyeyaH, sarvasUtrAditvAt, sarvasammata niyukti: 887 sUtrAdivat sUtrAditvaM cAsya sUtrAdau vyAkhyAyamAnatvAt, niyuktikRtopanyastatvAd, anye tu vyAcakSate- maGgalatvAdevAyaM namaskAre sUtrAdau vyAkhyAyata iti, tathAhi-trividhaM maGgalaM- Adau madhye'vasAne ca, tatrA''dimaGgalArthaM nandI vyAkhyAtA, madhya utpattinikSepa padArthamaGgalArthaM tu tIrthakarAdiguNAbhidhAyakaH 'titthakareM' ityAdi gAthAsamUhaH, namaskArastvavasAnamaGgalArtha iti, etaccAyuktam, prruupnnaa| zAstrasyAparisamAptatvAdavasAnatvAnupapatteH, na cA''dimaGgalatvamapyasya yujyate, tasya kRtatvAt, kRtakaraNe cAnavasthAprasaGgAt, alaM vA parabuddhimAndyapradarzanena, naiSa satAM nyAyaH, sarvathA guruvacanAd yathA'vadhAritaM tattvArthameva pratipAdayAmaH / / sUtrAdizca namaskAraH, atastameva prAg vyAkhyAya sUtraM vyAkhyAsyAmaH, sa cotpattyAdyanuyogadvArAnusArato vyAkhyeyaH, tatra namaskAraniyuktiprastAvinImimAmAha gAthAM niyuktikAraH ni0- uppattI (1) niklevo (2) payaM (3) payattho (4) parUvaNA (5) vatthu (6) / akkheva (7) pasiddhi (8) kamo (9) paoyaNaphalaM nmokkaaro||887|| utpAdanaM utpattiH, prasUtiH utpAda ityarthaH, so'sya namaskArasya nayAnusAratazcintyaH, tathA nikSepaNaM nikSepo nyAsa ityarthaH, sa cAsya kAryaH, padyate'neneti padaM tacca nAmikAdi, taccAsya vAcyam , tathA padArthaH padasyArthaH padArthaH, sa ca vAcyaH, tasya ca nirdezaH sadAdyanuyogadvAraviSayatvAt, prakarSeNa rUpaNA- prarUpaNA kAryeti, vasantyasmin guNA iti vastu tadarha vAcyam, AkSepaNaM // 66 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 663 // namaskAravyAkhyA, niryakti: 88 Adinaigamenutpanna: zeSANAM AkSepaH AzaGketyarthaH, sA ca kAryA, prasiddhiH tatparihArarUpA vAcyeti, kramaH arhadAdirabhidheyaH, prayojanaM tadviSayameva, athavA yena prayuktaH pravartate tatprayojanaM- apavargAkhyam, tathA phalaM tacca kriyA'nantarabhAvi svargAdikam, anye tu vyatyayena prayojanaphalayorarthaM pratipAdayanti, namaskAraH (9500 granthAgraM) khalvebhirizcintya iti gAthAsamudAyArthaH / / 887 // yathoddezaM nirdeza' iti nyAyamAzrityotpattidvAranirUpaNAyA''ha niyuktikAraH ni0- utpannA'Nuppanno ittha nayA''inigamassa'Nuppanno / sesANaM utpanno jai katto?, tivihsaamittaa||888|| utpannazcAsAvanutpannazcasa iti samAnAdhikaraNaH,ktena naviziSTenAnaJ (pA-2-1-6) kRtAkRtAdivadutpannAnutpannaH, syAdvAdina eva evaM prakAraH samAso yujyate, nAnyasyaikAntavAdinaH, ekatraikadA parasparaviruddhadharmAnabhyupagamAt, Aha- syAdvAdino'pi kathamekatraikadA parasparaviruddhadharmAdhyAsa iti, ucyate, ettha Naya tti atra nayAH pravartante, te ca naigamAdayaH sapta, naigamo'pi dvibhedaH-sarvasaGgAhI dezasaGgAhIca, tatrAdinaigamasya sAmAnyamAtrAvalambitvAt tasya cotpAdavyayarahitatvAnnamaskArasyApi tadantargatatvAdanutpannaH, sesANaM uppaNNo tti zeSA:-vizeSagrAhiNasteSAM zeSANAM vizeSagrAhitvAt tasya cotpAdavyayavattvAt utpAdavyayazUnyasya vAndhyeyAdivadavastutvAt namaskArasya ca vastutvAdutpanna iti, Aha- zeSAH saGgrahAdayaH, saGgrahasya ca vizeSagrAhitvaM nAstIti, ucyate, tasyAdinaigama evAntarbhAvAnna doSa iti, ataH zeSANAmutpannaH, jai katto tti yadyutpannaH kuta? iti, Aha-tiviha-sAmittA trividhaM ca tat svAmitvaM ceti samAsaH, tasmAtrividhasvAmitvAt-trividhasvAmibhAvAt trividhakAraNAdityarthaH / Aha- evamapyekatraikadA parasparaviruddhadharmAdhyAsadoSastadavastha eva, na, azeSavastuna eva tattvataH sAmAnyavizeSAtmakatvAt, sAmAnyadharmaiHsattvAdibhiranutpAdAda vizeSadharmaH saMsthAnAnupUrvyAdibhirutpAdAd, vijRmbhitaM cAtra samutthAnavAcanAlabdhita utpnnH| // 663 // Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 664 // bhASyakRtA tattu nocyate granthavistarabhayAd, gamanikAmAtramevaitaditi gAthArthaH // 888 // yaduktaM-'trividhasvAmitvAditi, tat trividhasvAmitvamupadarzayannAha ni0- samuTThANa 1 vAyaNA 2 laddhio 3ya paDhame nayattie tivihaM / ujjusuya paDhamavajaM sesanayA laddhimicchati // 889 // samutthAnato vAcanAto labdhitazca namaskAraH samutpadyata iti vAkyazeSaH, samyak saGgataM prazastaM votthAnaM samutthAnaM tannimittaM namaskArasya, kasya samutthAnaM?, anyasyAzrutatvAttadAdhArabhUtatvAt pratyAsannatvA dehasyaiva gRhyate iti, yuktaM ca dehasamutthAnaM namaskArakAraNam, tadbhAvabhAvitvAnyathA'nupapatteriti, ataH samutthAnataH1 vAcanaM vAcanA- parataH zravaNaM adhigama upadeza ityanarthAntaram, sA ca namaskArakAraNam, tadbhAvabhAvitvAdeveti, ato vAcanAtaH 2, labdhiH- tadAvaraNakarmakSayopazamalakSaNA, sA ca kAraNam, tadbhAvabhAvitvAdeva, ato labdhitazca 3, padAntaprayuktazcazabdo nayApekSayA trayANAmapi prAdhAnyakhyApanArthaH / ata evAha- paDhame Nayattie tivihaM ti prathame nayatrike'zuddhanaigamasaGghahavyavahArAkhye vicArye samutthAnAdi trividhaM namaskArakAraNamiti, Aha- prathame nayatrike'zuddhanagamasaGgrahau kathaM trividhaM kAraNamicchataH?, tayoH sAmAnyamAtrAvalambitvAd, ucyate, 'Adinegamasya'Nuppanna' ityatraiva prathamanayatrikAt tayorutkalitatvAnna doSaH, ujjusuyapaDhamavajaMti RjusUtraH prathamavarja-samutthAnAkhyakAraNazUnyaM kAraNadvayamevecchati, samutthAnasya vyabhicAritvAt, tadbhAve'pi vAcanAlabdhizUnyasyAsambhavAt, sesa nayA laddhimicchaMti tti zeSanayAH- zabdAdayolabdhimeva ekAkAraNamicchanti, vAcanAyA api vyabhicAritvAt, tathAhi- satyAmapi vAcanAyAM labdhirahitasya gurukarmaNo'bhavyasya vA naivotpadyate namaskAraH, tasyAM satyAmevotpadyate, tato'sAdhAraNatvAtsaiva kAraNamiti gaathaarthH|| 889 // dvAraM 1 // idAnIM nikSepaH, sa ca caturdhA- nAmanamaskAraH sthApanA namaskAravyAkhyA, niyukti: 889 Adinaigameanutpanna:zeSANAM samutthAnavAcanAlabdhita utpnnH| // 664 // Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 665 // vAcanA namaskAraH dravyanamaskAraH bhAvanamaskArazca, nAmasthApane sugame, jJabhavyazarIrAtiriktadravyanamaskArAbhidhitsayA''ha ni0- nihAi davva bhAvovauttujaM kunja saMmadiTThI u| (mUladAraM) nevAiaMpayaM (mU0 3) dvvbhaavsNkoannpyttho||890|| namaskAranihnavAdivyanamaskAraH, namaskAranamaskAravatoravyatirekAt, AdizabdAt dravyArtho vA yo mantradevatAdhArAdhanAdAviti, vyAkhyA, niyuktiH 890 ettha davvanamokkAre udAharaNaM- vasaMtapure Nayare jiyasattU rAyA, dhAriNIsahio oloyaNaM karei, damagapAsaNaM, aNukaMpAe AdinaigamenaisarisA rAyANotti bhaNai devI, raNNA ANAvio, kayAlaMkAro diNNavattho tehiM uvaNIo, soya kacchUe gahiellao, nutpanna: zeSANAM bhAsuraM olaggAvijjai, kAlaMtareNa rAyANae se rajjaM diNNaM, pecchai daMDabhaDabhoie devayAyayaNapUyAo karemANe, so ciMtei-3 samutthAnaahaM kassa karemi?, raNNo AyayaNaM karemi, teNa deulaM kayaM, tattha raNNo devIe ya paDimA kayA, paDimApavese ANIyANi labdhita pucchaMti, sAhai, tuTTho rAyA sakkArei, so tisaMjhaM accei, paDiyaraNaM, tuTTeNa rAiNA se savvaTThANagANi diNNANi, annayA utpnnH| rAyA daMDayattAe gao taM savvaMteuraTThANesu ThaveUNaM, tattha ya aMteuriyAo nirohaM asahamANiotaM ceva uvacaraMti, so necchai, tAhetAobhattagaM necchaMti, pacchA saNiyaM paviTTho, viTTAliyoya,rAyA Agao, siTe vinnaasio| rAyattthANIo titthayaro,8 Oatra dravyanamaskAre udAharaNaM- vasantapure nagare jitazatrU rAjA, dhAraNIsahito'lokanaM karoti, dramakadarzanam, anukampayA nadIsadRzA rAjAna iti bhaNati devI, rAjJA''nItaH, kRtAlaGkAro dattavastrastaiH upanItaH sa ca kacchvA gRhItaH, bhAsvaramavalagyate, kAlAntareNa rAjJA tasmai dattama, daNDabhaTabhojikAn devatAyatanapUjAH kurvataH prekSate, sa cintayati- ahaM kasya karomi?, rAjJa AyatanaM karomi, tena devakulaM kRtam, tatra rAjJo devyAzca pratimA kRtA, pratimApraveze AnIte pRcchataH, kathayati, tuSTo: rAjA satkArayati, sa trisandhyamarcayati praticaraNam, tuSTena rAjJA tasmai sarvasthAnAni dattAni, anyadA rAjA daNDayAtrAyai gataH taM sarveSvantaHpurasthAneSu sthApayitvA, tatra // 665 // cAntaHpuryaH nirodhamasahamAnAstamevopacaranti, sa necchati, tadA tA bhaktaM necchanti, pazcAt zanaiH praviSTaH, vinaSTazca, rAjA AgataH, ziSTe vinaashitH| rAjasthAnIyastIrthakaraH, nedaM (pr0)| yajanAnu0 pra0 Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0.5 namaskAravyAkhyA, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 666 // aMteuratthANIyA chakkAyA, ahavANa chakkAyA kiMtu saMkAopadA, mA seNiyAdINavi davvanamokkAro bhavissai, damagatthANiyA sAhU, kacchUllatthANIyaM micchattaM, bhAsuratthANIyaM sammattaM, DaMDo vinivAo saMsAre, esa dvvnmokkaaro| bhAvovauttu jaM kujala sammaddiTThI u noAgamato bhAvanamaskAraH yat kuryAt yat karoti zabdakriyAdi samyagdRSTireveti, atra ca nAmAdinikSepANAM yo niyukti: 890 nayo yaM nikSepamicchati tadetadvizeSAvazyakAdAzaGkAparihArasahitaM vijJeyam, iha tu granthavistarabhayAdalpamativineyajanAnugrahArthaM / Adinaigameca noktamiti ||dvaarm / / padadvAramadhunA- padyate'neneti padam, tacca paJcadhA-nAmikaM naipAtika aupasargika AkhyAtikaM mizra 'nutpanna: zeSANAM ceti, tatrAzva iti nAmikam, khalviti naipAtikam, parItyaupasargikam, dhAvatItyAkhyAtikam, saMyata iti mizram, evaM samutthAnanAmikAdipaJcaprakArapadasambhave satyAha- nevAiyaM payaM ti nipatatyarhadAdipadAdiparyanteSviti nipAtaH, nipAtAdAgataM tena vA vAcanA labdhita nirvRttaM sa eva vA svArthikapratyayavidhAnAt naipAtikamiti, tatra 'nama' iti naipAtikaM padam // dvAram // padArthadvAramadhunA- tatra utpnnH| gAthAvayavaH davvabhAvasaMkoyaNapayattho tti nama ityetat pUjArthaM 'Nama prahvatve' dhAtuH uNAdayo bahula (pA0 3-3-1) mityasun, namo'rhadbhyaH, sa ca dravyabhAvasaGkocanalakSaNa iti, tatra dravyasaMkocanaM karaziraHpAdAdisaGkocaH, bhAvasaGkocanaM vizuddhasya manaso niyogaH, dravyabhAvasaGkocanapradhAnaH padArtho dravyabhAvasaGkocanapadArthaH, zAkapArthivAderAkRtigaNatvAt pradhAnapadalopaH, atra ca bhaGgacatuSTayaM- dravyasaGkoco na bhAvasaGkoca ityekaH, yathA pAlakasya, bhAvasaGkoco na dravyasaGkoca ityanuttaradevAnAM dvitIyaH, dravyabhAvayoH saGkoca iti zAmbasya tRtIyaH, na dravyasaGkoco na bhAvasaGkoca iti shuunyH| iha ca bhAvasaGkocaH 8 antaHpurasthAnIyAH SaT kAyAH athavA na SaT kAyAH kiM tu zaGkAdIni padAni, mA zreNikAdInAmapi dravyanamaskAro bhUda, dramakasthAnIyAH sAdhavaH, kacchUsthAnIya mithyAtvam, bhAsvarasthAnIyaM samyaktvam, daNDo vinipAtaH saMsAre, eSa drvynmskaarH| // 666 // Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 667 // pradhAno dravyasaGkoco'pi tacchuddhinimitta iti gaathaarthH|| 890 // dvAram ||prruupnnaadvaarprtipaadnaayaa''h ni0- duvihA parUvaNA chappayA ya1navahA ya 2 chappayA innmo| kiM 1 kassa 2 keNa va 3 kahiM 4 kicciraM 5 kaiviho va6 bhave // 891 // dvividhA dviprakArA prakRSTA- pradhAnA pragatA vA rUpaNA- varNanA prarUpaNeti, dvaividhyaM darzayati- SaTpadA ca navadhA ca - navaprakArA navapadA cetyarthaH, cazabdAt paJcapadAca, tatra chappayA iNamo SaTpadeyaM SaTpadA idAnIM vA, kiM? kasya? kena vA? kva vA? kiyacciraM? katividho vA bhavennamaskAra iti gaathaasmudaayaarthH|| 891 // tatrA''dyadvArAvayavArthAbhidhitsayA''ha ni0-kiM? jIvo tappariNao (dA01) puvvapaDivannaoujIvANaM / jIvassa va jIvANa va paDucca paDivajjamANaM tu / / 892 // kiMzabdaH kSepapraznanapuMsakavyAkaraNeSu, tatreha prazne, ayaM ca prAkRte'liGgaH sarvanAmanapuMsakanirdezaH sarvaliGgaH saha yathAyogamabhisambadhyate, kiMsAmAyikaM ? ko namaskAraH?, tatra naigamAdyazuddhanayamatamadhikRtyAjIvAdivyudAsenAha-jIvo nAjIvaH, saca saGgrahanayApekSayA mA bhUdaviziSTaH skandhaH, yathA''hustanmatAvalambina:- 'puruSa evedaM sarvaMyadbhUtaM yacca bhAvyam, utAmRtatvasyezAno yadannenAtirohatI'tyAdi, tathA tannayavizeSApekSayaiva mA bhUdavizeSo grAma ityato noskandhonogrAma iti vAkyazeSaH, sarvAstikAyamayaH skandhaH, taddezo jIvaH, sa caikadezatvAt skandho na bhavati, anekaskandhApatteH, askandho'pi na bhavati, skandhAbhAvaprasaGgAd, anabhilApyo'pi na bhavati, vastuvizeSatvAt, tasmAnnoskandhaH, skandhaikadeza ityarthaH, skandhadezavizeSArthadyotako nozabdaH, evaM nogrAmo'pi bhAvanIyaH, navaraMgrAma:- caturdazabhUtagrAmasamudAyaH, yathoktaM- egidiya suhamiyarA ekendriyAH sUkSmetarAH 0.5 namaskAravyAkhyA, niyuktiH 891-892 kiMkasya kena kiyaccira katividhamiti SaTpadA, satpadAthaigatIndriyAdiSu navapadA, AropaNAbhajanApRcchAdApanAniryApanAbhiH paJcavidhA prruupnnaa| // 667 // Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 668 // sanniyarapaNidiyA sbiticuu| pajjattApajjattA bhedeNaM coddsggaamaa||1|| alaM prasaGgena, prakRtaM prastumaH- sAmAnyenAzuddhanayAnAM jIvastajjJAnalabdhiyukto yogyo vA namaskAraH,zabdAdizuddhanayamataM tvadhikRtyAha-tappariNaojIva iti vartate, sa hi namaskArapariNAmapariNata eva namaskAro nApariNata ityarthaH / ekatvAnekatvacintAyAM tu naigamasya saGgrahavyavahArAntargatatvAt saGgrahAdibhireva vicAraH, tatra saGgrahasya namaskArajAtimAtrApekSatvAdeko namaskAraH, vyavahArasya vyavahAraparatvAd bahavo namaskArAH, RjusUtrAdInAM vartamAnamAtragrAhitvAd bahava evopayuktAzceti samAsArthaH, vyAsArtho vizeSAvazyakAdavaseyaH, kimitidvAra gatam / sAmprataM kasya? iti dvAram, iha ca prAkpratipannapratipadyamAnakAGgIkaraNato'bhISTamartha nirUpayannAha- puvvapaDivannao u jIvANaM ityAdi, prakRtacintAyAmiha pUrvapratipanna eva yadA'dhikriyate tadA vyavahAranayamatamAzritya jIvAnAM jIvasvAmika ityarthaH, pratipadyamAnaM tu pratItya jIvasya jIvAnAM (vA) ityakSaragamanikA, bhAvArthastu nayaizcintyate- yasmAnnamaskAryanamaskartRdvayAdhInaM namaskArakaraNam, tatra naigamavyavahAramataM namaskAryasya namaskAraH, na kartuH, yadyapi namaskArakriyAniSpAdakaH kartA tathA'pi nAsau tasya, svayamanupayujyamAnatvAt, yatibhikSAvat, tathAhi-na dAturbhikSA niSpAdakasya, apitu bhikSobhikSeti pratItam, atra casambandhavizeSApekSAvazaprApitA aSTau bhaGgA bhavanti, tadyathA-jIvasya 1 ajIvasya 2 jIvAnAM 3 ajIvAnAM 4 jIvasya cAjIvasya ca 5 jIvasya cAjIvAnAM ca 6 jIvAnAmajIvasya ca 7 jIvAnAmajIvAnAM ca 8, atrodAharaNAnijIvassa so jiNassa va ajjIvassa u jinniNdpddimaae| jIvANa jatINaM piva ajjIvANaM tu pddimaannN||1||jiivssaajiivss ya jaiNo - saMjJItarAH paJcendriyAH sdvitrictusskaaH| paryAptAparyAptabhedena caturdaza graamaaH||1|| kSavivakSAvaza0 (pr0)| jIvasya sa jinasyaiva ajIvasya tu jinendrprtimaayaaH| jIvAnAM yatInAmapi ajIvAnAM tu pratimAnAm // 1 // jIvasyAjIvasya ca - 0.5 namaskAravyAkhyA, niyuktiH 892 kiM kasya kena kiyacciraM katividhamiti SaTpadA, satpadAthairgatIndriyAdiSu navapadA, AropaNAbhajanApRcchAdApanAniryApanAbhiH paJcavidhA prruupnnaa| // 668 // Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 669 // biMbassa cegao smyN| jIvassAjIvANa ya jaiNo paDimANa cegatthaM // 2 // jIvANamajIvassa ya jaINa biMbassa cegao smy| jIvANamajIvANa ya jaINa paDimANa cegatthaM ||3||sngghmtN tu namaHsAmAnyamAnaM tatsvAmimAtrasya ca vastuno jIvo nama iti ca tulyAdhikaraNam, abhedaparamArthatvAt tasya, kazcittu zuddhataraH pUjyajIvapUjakajIvasambandhAjIvasyaiva namaskAra ityekaM bhaGgaM pratipadyate, RjusUtramataM tu namaskArasya jJAnakriyAzabdarUpatvAt teSAM ca karturanarthAntaratvAt kartRsvAmika eva, zabdAdimatamapIdameva, kevalamupayuktakartRsvAmiko'sau, tasya jJAnamAtratvAt jJAnamAtratA cAsyopayogAdeva phalaprApteH, zabdakriyAvyabhicArAt, ekatvAnekatvavicArastu naigamAdinayApekSayA pUrvavadAyojanIya iti gAthArthaH / / 892 // kasyeti gatam, kena? ityadhunA nirUpyate-kena sAdhanena sAdhyate namaskAraH?, tatreyaM gAthA ni0- nANAvaraNijjassa ya daMsaNamohassa tahakhaovasame / (dA03) jIvamajIve aTThasubhaMgesuu hoi savvattha // 893 // jJAnAvaraNIyasya iti sAmAnyazabde'pi matizrutajJAnAvaraNIyaM gRhyate, matizrutajJAnAntargatatvAt tasya, tathA samyagdarzanasAhacaryAjjJAnasya darzanamohanIyasya ca kSayopazamena sAdhyate, prAkRtazailyA tRtIyAnirdezo draSTavyaH, tasya cAvaraNasya dvividhAni spardhakAni bhavanti-sarvopaghAtIni dezopaghAtInica, tatra sarveSu sarvaghAtiSUddhAtiteSu dezopaghAtinAMca pratisamayaM vizuddhyapekSa bhAgairanantaiH kSayamupagacchadbhirvimucyamAnaH krameNa prathamamakSaraM labhate, ekamekaikavarNaprAptyA samastanamaskAramiti, kSayopazamasvarUpaM pUrvavad / gataM keneti dvAram, kasminnityadhunA, tatra kasminniti saptamyadhikaraNe, adhikaraNaM cAdhAraH, sa ca caturbhedaH, yaterbimbasya caikataH samakam / jIvasyAjIvAnAM ca yateH pratimAnAM caikatra / / 2 / / jIvAnAmajIvasya ca yatInAM bimbasya caikataH samakam / jIvAnAmajIvAnAM ca yatInAM pratimAnAM caikatra // 3 // namaskAravyAkhyA, niyuktiH 893 kiM kasya kena kiyacciraM katividhamiti SaTpadA, satpadAthairgatIndriyAdiSu navapadA, AropaNAbhajanApRcchAdApanAniryApanAbhiH paJcavidhA prruupnnaa| // 669 // Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0.5 namaskAravyAkhyA, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 670 // tadyathA- vyApakaH aupazleSikaH sAmIpyako vaiSayikazca, tatra vyApakaH tileSu tailam, aupazleSikaH- kaTe Aste, sAmIpya kaH- gaGgAyAM ghoSaH, vaiSayika:-rUpecakSuH, tatrAdyo'bhyantaraH,zeSA bAhyAH, tatra naigamavyavahArau bAhyamicchataH, tanmatAnuvAdi casAkSAdidaMgAthAzakalaM-'jIvamajIvetyAdi' jIvamajIva iti prAkRtazailyA'nusvArasyAbhUtasyaivAgamaH, tattvastu jIve ajIve ityAdyaSTasu bhaGgeSu bhavati sarvatreti bhAvanA, namaskAro hi jIvaguNatvAjjIvaH, sa ca yadA gajendrAdau tadA jIve, yadA kaTAdau kiM kasya kena kiyaccira tadA'jIve, yadobhayA''tmake tadA jIvAjIvayoH, evamekavacanabahuvacanabhedAdaSTau bhaGgAH prAguktA eva yojyaaH| Aha katividhamiti pUjyasya namaskAra iti naigamavyavahArau, sa eva ca kimityAdhArona bhavati? yena pRthagiSyate, ucyate, nAvazyaM svena svAtmanyeva / SaTpadA, bhavitavyam, anyatrApi bhAvAt, yathA devadattasya dhAnyaM kSetra iti, tuzabdAccheSanayAkSepaH kRtaH, saMkSepato darzyate- tatra satpadAthai rgatIndriyAdiSu saGgraho'bhedaparamArthatvAt kazcidvastumAtre abhIcchati, kazcittaddharmatvAjjIva iti, RjusUtrastu jIvaguNatvAjjIva eva manyate, navapadA, Aha- RjusUtro'nyAdhAramapIcchatyeva, AkAze vasatI'ti vacanAd, ucyate, dravyavivakSAyAmevaM na guNavivakSAyAmiti, AropaNAzabdAdayastUpayukte jJAnarUpe jIva evecchanti nAnyatra, na vA zabdakriyArUpamiti gAthArthaH // 893 // kasminniti dvAramuktam, dApanAniryAsAmprataM kiyacciramasau bhavatIti nirUpyate, tatreyaM gAthA | panAbhiH paJcavidhA ni0- uvaoga paDuccaMtomutta laddhIi hoi u jhnno| ukkosaTii chAvaTThi sAgarA (dA05) 'rihAi paMcaviho // 894 / / prruupnnaa| upayogaM pratItya antarmuhUrtaM sthitiriti sambadhyate jaghanyataH utkRSTatazca, laddhIe hoi u jahanno labdhezca kSayopazamasya ca bhavati / tu jaghanyA sthitirantarmuhUrta eva, utkRSTasthitilabdheH SaTSaSTisAgaropamANi, samyaktvakAla ityarthaH, ekaM jIvaM pratItyaiSA, nAnAjIvAn punaradhikRtyopayogApekSayA jaghanyenotkRSTatazca sa eva, labdhitazca sarvakAlamiti // dvAram // katividho vA? bhajanApucchA // 670 // Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 671 // ityasya praznasya nirvacanArthogAthAvayavaH- arihAi paMcaviho tti arhatsiddhAcAryopAdhyAyasAdhupadAdisannipAtAt paJcavidhArthasambandhAt arhadAdipaJcavidha ityanena cArthAntareNa vastusthityA namaHpadasyAbhisambandhamAheti gAthArthaH / / 894 // dvAram // namaskAra vyAkhyA, gatA SaTpadaprarUpaNeti, sAmprataM navapadAyA avasaraH, tatreyaM gAthA niyuktiH ni0-saMtapayaparUvaNayA 1davvapamANaMca khitta 3 phusnnaay4|kaalo a5aMtaraM 6bhAga 7 bhAva 8 appAbahuMceva 9 // 895 // 895-898 kiM kasya kena sat iti sadbhutaM vidyamAnArthamityarthaH, sacca tatpadaM ca satpadaM tasya prarUpaNA satpadaprarUpaNA, kAryeti vAkyazeSaH, yatazca kiyaciraM katividhamiti namaskAro jIvadravyAdabhinna ityato dravyapramANaM ca vaktavyam, kiyanti namaskAravanti jIvadravyANi?, tathA kSetraM iti kiyati SaTpadA, kSetre namaskAraH?, evaM sparzanA ca kAlazca antaraM ca vaktavyam, tathA bhAga iti namaskAravantaH zeSajIvAnAM katithe bhAge vartante / satpadAthai rgatIndriyAdiSu iti, bhAve tti kasmin bhAve? appAbahuM ceva tti alpabahutvaM ca vaktavyam, prAkpratipannapratipadyamAnakApekSayeti smaasaarthH|| navapadA, 895 // vyAsArthastu pratidvAraM vakSyate, tatrAdyadvArAbhidhitsayA''ha AropaNA bhajanApRcchAni0-saMtapayaM paDivanne paDivajaMte amaggaNaM gisuN| iMdiarkAe 3 vee 4 joe a5 kasAya 6 lesaasu7||896 // dApanAniryAni0-sammatta 8 nANa 9daMsaNa 10 saMjaya 11 uvaogao a12 AhAre 13 / bhAsaga 14 paritta 15 pajjatta 16suhume 17 sannI a panAbhiH paJcavidhA 18bhava 19 carame 20 // 897 / / prruupnnaa| idaM gAthAdvayaM pIThikAyAM vyAkhyAtatvAnna viviyte| dvAram / anuktadvAratrayAvayavArthapratipAdanAyAha // 671 // ni0- paliAsaMkhijjaime paDivanno hujja (dA02) khittlogss|sttsucudsbhaagesu hunja (dA03) phusaNAvi emeva // 898 // paliyAsaMkhejjaime paDivanno hojjatti iyaMbhAvanA-sUkSmakSetrapalyopamasyAsaGkhayeyatame bhAge yAvantaH pradezA etAvanto namaskAra Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 672 // pratipannA iti // dvAram // khittalogassa sattasu coddasabhAgesu hoja tti gatArtham, navaramadholoke paJcasviti // dvAram / / phusaNAvi emeva tti navaraM paryantavartino'pi pradezAn spRzatIti bhedenAbhidhAnamiti gaathaarthH|| 898 // dvAram // kAladvArAvayavArthavyAcikhyAsayA''ha ni0- egaM paDucca hiTThA taheva nANAjiANa savvaddhA (dvAraM 5) / aMtara paDucca eNaM jahannamaMtomuhattaM tu / / 899 / / ekaM jIvaM pratItyAdhastAt SaTpadaprarUpaNAyAM yathA kAla uktastathaiva jJAtavyaH, nAnAjIvAnapyadhikRtya tathaiva, yata Ahataheva nANAjIvANa savvaddhA bhANiyavvA kAkvA niiyte||dvaarm // aMtara paDucca egaMjahannamantomuhuttaM tu kaNThyam, navaraM pratItyazabdasya vyavahito yogaH, ekaM pratItyaivamiti gaathaarthH|| 899 // ni0- ukkoseNaM ceyaM addhApariaTTao u desUNo / NANAjIve Natthi u (dvAraM 6) bhAve ya bhave khaovasame (dvAraM 8) // 900 // ukkoseNaM ceyam, tameva darzayati- addhApariyaTTao u desUNo NANAjIve Natthi u nAnAjIvAn pratItya nAstyantaram, sadA'vyavacchinnatvAt tsy|| dvaarm|| bhAve ya bhave khaovasame tti, prAcuryamaGgIkRtyaitaduktam, anyathA kSAyikaupazamikayorapyeke vadanti, kSAyike yathA-zreNikAdInAm, aupazamike zreNyantargatAnAmiti, yathAsaGkhyaM ca bhAgadvArAvayavArthAnabhidhAnamadoSAyaiva, vicitratvAt sUtragateriti gaathaarthH||900|| dvaarm|| bhAgadvAraM vyAcikhyAsurAha ni0- jIvANa'NaMtabhAgo paDivaNNo sesagA aNaMtaguNA (dvAraM 7) / vatthu ta'rihaMtAi paJca bhave tesimo heuu||901|| jIvANaNantabhAgo paDivaNNe sesagA apaDivanagA aNaMtaguNatti / / dvAram // alpabahutvadvAraM yathA pIThikAyAM matijJAnAdhikAra iti / sAmprataM cazabdAkSiptaM paJcavidhaprarUpaNAmanabhidhAya pazcArdhena vastudvAranirUpaNAyedamAha- vastu iti vastu dravyaM dalika 0.5 namaskAravyAkhyA, niyuktiH 899-901 | kiM kasya kena kiyaciraM katividhamiti SaTpadA, satpadAthairgatIndriyAdiSu navapadA, AropaNAbhajanApRcchAdApanAniryApanAbhiH paJcavidhA prruupnnaa| // 672 // Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 673 // yogyamarhamityanarthAntaram, vastunamaskArArhA arhadAdayaH paJcaiva bhavanti, teSAM vastutvena namaskArArhatve'yaM hetuH- vakSyamANalakSaNa 0.5 iti gaathaarthH||901|| adhunA cazabdasUcitAM paJcavidhAMprarUpaNAMpratipAdayannAha namaskAra vyAkhyA, ni0- ArovaNA ya bhayaNA pucchA taha dAyaNA ya nijavaNA / namukAra'namukkAre noAijue va navahA vA // 902 // / niyukti: 902 kiM kasya kena AropaNA ca bhajanA pRcchA tathA dAyanA darzanA dApanA vA, niryApanA, tatra kiM jIva eva namaskAra? AhosvinnamaskAra eva kiyacciraM jIvaH? ityevaM parasparAvadhAraNaM AropaNA, tathA jIva eva namaskAra ityuttarapadAvadhAraNaM 1, ajIvAvyavacchidya jIva eva katividhamiti namaskAro'vadhAryate, jIvastvanavadhAritaH, namaskAro vA syAdanamaskAro vA, eSA ekapadavyabhicArAdbhajanA 2, kiMviziSTo SaTpadA, satpadAthaijIvo namaskAraH? kiMviziSTastvanamaskAra iti pRcchA 3, atra prativyAkaraNaM dApanA- namaskArapariNata: jIvo namaskArola gatIndriyAdiSu nApariNata iti 4, niryApanA tveSa eva namaskAraparyAyapariNato jIvo namaskAraH, namaskAro'pi jIvapariNAma eva nAjIvapariNAma iti, etaduktaM bhavati-dApanA praznArthavyAkhyAnaM niryApanA tu tasyaiva nigamanamiti, athaveyamanyA caturvidhA prarUpaNeti, dApanAniryAyata Aha- namokkAra'namokkAre NoAdijue va NavadhA vA tatra prakRtyakAranokArobhayaniSedhasamAzrayAccAturvidhyam, prakRti: paJcavidhA svabhAvaH zuddhatA yathA namaskAra iti, sa eva naJA sambandhAdakArayuktaH anamaskAraH, sa eva nozabdopapade nonamaskAraH, ubhayaniSedhAttu noanamaskAra iti, tatra namaskArastatpariNatojIvaH, anamaskArastvapariNato labdhizUnyaHanyo vA, noaaijue| vatti noAdiyukto vA namaskAraH anamaskArazca, anena bhaGgakadvayAkSepoveditavyaH, nozabdenA''diryukto yasya namaskArasyetarasya cetyakSaragamanikA, tatra nonamaskAro vivakSayA namaskAradezaH anamaskAro vA, dezasarvaniSedhaparatvAnnozabdasya, noanamaskAro'pi anamaskAradezo vA namaskArovA, dezasarvaniSedhatvAdeva, eSA caturvidhA, naigamAdinayAbhyupagamastvasyAH navapadA, AropaNAbhajanApucchA panAbhiH prruupnnaa| // 673 // Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 674 // vyAkhyA niyuktiH 903-904 mAgAMdyA namaskAra hetavaH / pUrvoktAnusAreNa pradarzanIyaH, navadhA ve ti prAguktA paJcavidhA iyaM caturvidhA ca saGkalitA satI navavidhA prarUpaNA prakArAntarato draSTavyeti gaathaarthH|| 902 // prarUpaNAdvAraM gatam, idAnIM niHzeSamiti, sAmprataM vatthu ta'rihaMtAI paMca bhave tesimo heu tti gAthAzakalopanyastamavasarAyAtaMca vastudvAraM vistarato vyAkhyAyata iti, tatrAnantaroktaM gAthAzakalaM vyAkhyAtameva, navaraMtatra yaduktaM teSAM vastutve'yaM hetu riti, sa khalvidAnI heturucyate, tatreyaM gAthA ni0- magge 1 avippaNAso 2 AyAre 3 viNayayA 4 sahAyattaM 5 / paMcavihanamukkAraM karemi eehi~ heuuhiN||903|| mArgaH avipraNAzaH AcAraH vinayatA sahAyatvaM arhadAdInAM namaskArArhatve ete hetavaH, yadAha- paJcavidhanamaskAraM karomi ebhirhetubhiriti gAthAsamAsArthaH / / iyamatra bhAvanA- arhatAM namaskArArhatve mArgaH- samyagdarzanAdilakSaNo hetuH, yasmAdasau . taiH pradarzitastasmAcca muktiH, tatazca pAramparyeNa muktihetutvAt pUjyAsta iti / siddhAnAMtunamaskArArhatve'vipraNAzaH,zAzvatatvaM hetuH, tathAhi- tadavipraNAzamavagamya prANinaH saMsAravaimukhyena mokSAya ghttnte| AcAryANAM tu namaskArArhatve AcAra eva hetuH, tathAhi- tAnAcAravata AcArAkhyApakAMzca prApya prANina AcAraparijJAnAnuSThAnAya bhavanti / upAdhyAyAnAM tu namaskArArhatve vinayo hetuH, yatastAn svayaM vinItAn prApya karmavinayanasamarthavinayavanto (pra) bhavanti dehina iti / sAdhUnAM tunamaskArArhatve sahAyatvaM hetuH, yataste siddhivadhUsaGgamaikaniSThAnAMtadavAptikriyAsAhAyyamanutiSThantIti gaathaarthH||903|| evaM tAvatsamAsenArhadAdInAM namaskArArhatvadvAreNa mArgapraNayanAdayo guNA uktAH sAmprataM prapaJcenArhatAM guNAnupadarzayannAha ni0- aDavIi desiattaM 1 taheva nijAmayA samuiMmi 2 / chakkAyarakkhaNaTThA mahagovA teNa vuccaMti 3 // 904 // aTavyAM dezakatvaM kRtamarhadbhiH, tathaiva niryAmakAH samudre, bhagavanta eva SaTkAyarakSaNArthaM yataH prayatnaM cakruH mahAgopAstenocyanta // 674 // Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 675 // iti gAthAsamAsArthaH // 904 / / avayavArthaM tu pratidvAraM vakSyati, tatra dvArAvayavArtho'bhidhIyate 0.5 ni0- aDaviMsapaccavAyaM volittA desiovaeseNaM / pAvaMti jahiTThapuraM bhavADaviMpI tahA jIvA // 905 // namaskAra vyAkhyA, ni0- pAvaMti nivvuipuraM jiNovaiTeNa ceva maggeNaM / aDavIi desiattaM evaM neaMjiNiMdANaM // 906 // niyukti: 905 aTavIM pratItAM sapratyapAyAM iti vyAghrAdipratyapAyabahulAMvoleta tti ullaGgaya dezikopadezena nipuNamArgajJopadezena prApnuvanti mArgAdyA namaskArayathA iSTapuraM iSTapattanam, bhavATavImapyullaGghaceti vartate, tathA jIvAH kiM prApnuvanti? - nirvRtipuraM siddhipuraM jinopadiSTenaiva mArgeNa, hetvH| nAnyopadiSTena, tatazcATavyAM dezikatvamevaM jJeyaM jJAtavyam, keSAM? jinendrANAmiti gAthAdvayasamAsArthaH ||905-906||vyaasaarthstu niyuktiH 906 mahAsArthakathAnakAdavaseyaH, taccedaM- etthaM aDavI duvihA-davvADavI bhAvADavI ya, tattha davvADavIe tAva udAharaNaM- vasaMtapuraMNayara, vAhatvAdi dhaNo satthavAho, so puraMtaraM gaMtukAmo ghosaNaM kArei jahA NaMdiphalaNAe, tao tattha bahave taDigakappaDigAdayo saMpiMDiyA, dRssttaantaaH| so tesiM miliyANaM paMthaguNe kahei- ego paMtho ujuo ego vaMko, jo so vaMko teNa maNAgaM suhaMsuheNa gammai, bahuNA ya kAleNa icchiyapuraM pAvijai, avasANe sovi ujjugaMceva oyarai, jo puNa ujjugo teNa lahu~ gammai, kiccheNa ya, kahaM ?, so aIva visamo saNho ya, tattha otAre ceva duve mahAghorA vagghasiMhA parivasaMti, te tao pAe cceva laggati, amuyaMtANa ya pahana 0atrATavI dvividhA- dravyATavI bhAvATavI ca, tatra dravyATavyAM tAvadudAharaNaM- vasantapuraM nagaram , dhanaH sArthavAhaH, sa purAntaraM gantukAmo ghoSaNAM kArayati- yathA : nandIphalajJAte, tatastatra bahavastaTikakArpaTikAdayaH saMpiNDitAH, sa tebhyo militebhyaH pathiguNAn kathayati- ekaH panthAH Rjureko vakraH, yaH sa vakrastena manAk sukhasukhena gamyate, bahunA ca kAlena IpsitapuraM prApyate, avasAne so'pi RjumevAvatarati, yaH punaH Rjustena laghu gamyate, kRcchreNa ca, kathaM?, so'tIva viSamaH zlakSNazca, tatrAvatAra eva dvau mahAghorI vyAghrasiMhau parivasataH, tau tataH pAdayoreva lagataH, amuJcatAMzca panthAnaM na . 8 // 675 // Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0.5 zrIAvazyaka niyukti bhASya vyAkhyA zrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 676 // mahAsArtha pahavaMti, avasANaMca jAva aNuvaTuMti, rukkhA ya ettha egemaNoharA, tesiM puNa chAyAsuna vIsamiyavvaM, mAraNappiyA khusA chAyA, parisaDiyapaMDupattANaM puNa aho muhattagaMvIsamiyavvaM, maNohararUvadhAriNo mahuravayaNeNaM ettha maggaMtaraTThiyA bahave purisA namaskArahakkAreMti, tesiM vayaNaM na soyavvaM, satthigA khaNaMpiNa mottavvA, egAgiNo niyamA bhayaM, duraMto ya ghoro davaggI appamattehiM niyukti: 905 ullaveyavvo, amolhavijaMto ya niyameNa Dahai, puNo ya dugguccapavvao uvauttehiMceva laMgheyavvo, alaMghaNe niyamA marijaMti, mArgAdyA namaskArapuNo mahatI aiguvilagavvarA vaMsakuDaMgI sigdhaM laMghiyavvA, taMmi ThiyANaM bahU dosA, tao ya lahugo khaDDo, tassa samIve hetvH| maNoraho NAma baMbhaNo NiccaM saNNihio acchai, so bhaNai-maNAgaM pUrehi eyaMti, tassa na soyavvaM, soNa pUreyavvo, so khu| niyukti: 906 pUrijjamANo mahallataro bhavai paMthAo ya bhajjijjai, phalANi ya ettha divvANi paMcappayArANi NettAisuhaMkarANi kiMpAgANaM n| vAhatvAdi pekkhiyavvANi Na bhottavvANi, bAvIsaMca NaM ettha ghorA mahAkarAlA pisAyA khaNaM khaNamabhiddavaMti te'viNaM Na gaNeyavvA, bhattapANaM ca tattha vibhAgao virasaM dullabhaM catti, appayANayaM ca Na kAyavvaM, aNavarayaM ca gaMtavvaM, rattIe vi doNNi jAmA prabhavanti, avasAnaM ca yAvadanuvartete, vRkSAzcatatrai manoharAH, teSAM punazchAyAsuna vizramitavyam, mAraNapriyaiva sA chAyA, parizaTitapANDupatrANAmadho muhUrta vizramitavyam, manohararUpadhAriNazca bahavo madhuravacanenAtra mArgAntarasthitAH puruSA AkArayanti, teSAM vacanaM na zrotavyam, sArthikAH kSaNamapi na moktavyAH, ekAkino niyamAdbhayam, duranto ghorazca davAgnirapramattairvidhyApayitavyaH, avidhyApitazca niyamena dahati, punazca durgoccaparvata upayuktai reva lavayitavyaH, anullaGkane ca niyamAt mriyate, punarmahatI atigupilagaharA vaMzakuDaGgI zIghraM lar3ayitavyA, tasyAM sthitAnAM bahavo doSAH, tatazca laghargataH, tasya samIpe manoratho nAma brAhmaNo nityaM sannihitastiSThati. sa. bhaNati-manAka pUrayanamiti, tasya na zrotavyama, sana pUrayitavyaH sa hi pUryamANo mahattaro bhavati panthAnazca bhajyante, phalAni cAtra divyAni paJcaprakArANi netrAdisukhakarANi kimpAkAnAM na prekSayitavyAni na bhoktavyAni, dvAviMzatizcAtra ghorA mahAkarAlAH pizAcAH kSaNa kSaNamabhidravanti te'pi na gaNayitavyAH, bhaktapAnaM ca tatra vibhAgato virasaM R durlabhaM ceti, aprayANaM ca na karttavyam, anavarataM ca gantavyam, rAtrAvapi dvau yAmau . dRSTAntAH / // 676 // Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namaskAra vyAkhyA zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 677 // suviyavvaM, sesaduge ya gaMtavvameva, evaM ca gacchaMtehiM devANuppiyA! khippameva aDavI laMghijjar3a, laMghittA ya tamegaMtadogaccavajjiyaM pasatthaM sivapuraM pAvijjai, tattha ya puNo Na hoMti kei kilesatti / tao tattha kei teNa samaM payaTTA je ujjugeNa padhAviyA, aNNe puNa iyareNa, tao sopasatthe divase uccalio, puraovaccaMto maggaM AhaNai, silAisuyapaMthassa dosaguNapisuNagANi akkharANi lihai, ettiyaM gayamettiyaM sesaMti vibhAsA, evaM je tassa niddese vaTTiyA te teNa samaM acireNa taM puraM pattA, je'vi lihiyANusAreNa saMmaM gacchaMti te'vi pAvaMti, je na vaTTiyA na vA vaTuMti chAyAdiSu paDiseviNo te na pattA na yAvi pAvaMti / evaM davvADavIdesigaNAyaM, iyANiM bhAvADavIdesigaNAe joijjai- satthavAhatthANIyA arahaMtA, ugghosaNAthANIyA dhammakahA taDigAithANIyA jIvA, aDavItthANIo saMsAro, ujjugo sAhumaggo, vaMko ya sAvagamaggo, pappapuratthANINo mokkho, vagyasiMghatullA rAgaddosA, maNohararukkhacchAyAthANIyA itthigAisaMsattavasahIo, parisaDiyAitthANIAo aNavajjavasahIo, maggataDatthahakkAraNapurisathANagA pAsatthAI akallANamittA, satthigAthANIyA sAhU, davaggAithANiyA kohAdao B svaptavyaM zeSadvike ca gantavyameva, evaM gacchadbhireva devAnupriyAH! kSipramevATavI lacyate, laGgayitvA ca tadekAntadaurgatyavarjitaM prazastaM zivapuraM prApyate, tatra ca punarna bhavanti kecitklezA iti| tatastatra kecittena samaM pravRttA ye RjunA pradhAvitAH, anye punaritareNa, tataH sa prazaste divase uccalitaH, purato vrajan mArga Ahanti (samIkaroti), zilAdisu ca patho guNadoSapizunAnyakSarANi likhati, etAvadgatametAvaccheSamiti vibhASA, evaM ye tasya nirdeze vRttAste tena samamacireNa tatpuraM prAptAH, ye'pi likhitAnusAreNa samyaggacchanti te'pi prApnuvanti, ye na vRttA na vA vartante chAyAdiSu pratisevinaste na prAptA na cApi praapnuvnti| evaM dravyATavIdezikajJAtam, idAnIM bhAvATavIdezikajJAte yojyate- sArthavAhasthAnIyA arhantaH, udghoSaNAsthAnIyA dharmakathA taTikAdisthAnIyA jIvAH, aTavIsthAnIyaH saMsAraH, RjuH sAdhumArgaH, vakrazca zrAvakamArgaH, prApyapurasthAnIyo mokSaH vyAghrasiMhatulyau rAgadveSau, manoharavRkSacchAyAsthAnIyAH stryAdisaMsaktavasatayaH, parizaTitAdisthAnIyA anavadyavasatayaH, mArgataTasthAhnAyakapuruSasthAnIyAH pArzvasthAdayo'kalyANamitrANi, sArthikasthAnIyAH sAdhavaH, davAgnyAdisthAnIyAH krodhAdayaH niyukti: 905 mAgAMdyA nmskaarhetvH| niyukti: 906 mahAsArthavAhatvAdi dRssttaantaa:| // 677 // Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 678 // kasAyA, phalathANIyA visayA, pisAyathANIyA bAvIsaM parIsahA bhattapANANi esaNijjANi, apayANagathANIo nicuJjamo, 0.5 jAmaduge sajjhAo, purapattANaM ca NaM mokkhsuhNti| etthaya taM puraM gaMtukAmo jaNo uvaesadANA iNA uvagArI satthavAhotti namaskAra vyAkhyA, namaMsati, evaM mokkhatthIhivi bhagavaM pnnmiyvvo| tathA cAha niyukti: ni0-jaha tamiha satthavAhaM namai jaNotaM puraMtu gNtumnno| paramuvagArittaNao nivigghatthaM ca bhttiie||907|| |907-910 ni0- ariho u namukkArassa bhaavokhiinnraagmymoho|mukkhtthiinnNpi jiNo taheva jamhA ao arihA // 908 // mahAsArtha vAhatvAdi gAthAdvayaM nigadasiddham, navaraM madazabdena dveSo'bhidhIyate iti|| dRSTAntAH / ni0-saMsArAaDavIe micchatta'nnANamohiapahAe / jehiM kaya desiattaM te arihaMte paNivayAmi // 909 // saMsArATavyAm, kiMviziSTAyAM?- mithyAtvAjJAnamohitapathAyAM tatra mithyAtvAjJAnAbhyAM mohitaH panthA yasyAmiti vigrahaH, tasyAM yaiH kRtaM dezikatvaM tAnarhataH praNaumi abhyarthayAmIti gaathaarthH||909|| dRSTvA jJAtvA ca samyak panthAnamAsevya ca kRtaM nAnyathA, tathA cA''ha ni0-sammaiMsaNadiTTho nANeNa ya suTTha tehiM uvaladdho / caraNakaraNeNa pahao nivvANapaho jinniNdehiN||910|| samyagdarzanena aviparItadarzanena dRSTaH, jJAnena ca suSTha yathA'vasthitaH tairarhadbhirjAtaH, caraNaM ca karaNaM cetyekavadbhAvastena prahataH AsevitaH nirvANapathaH mokSamArgo jinendraiH| tatra vratAdi caraNam, piNDavizuddhyAdi ca karaNam, yathoktaM- vaya samaNadhamma // 678 // kaSAyAH, phalasthAnIyA viSayAH, pizAcasthAnIyA dvAviMzatiH parISahAH, bhaktapAnAnyeSaNIyAni, aprayANasthAnIyo nityodyamaH, yAmadvike svAdhyAyaH, puraprAptAnAM 8 ca mokSasukhamiti / atra ca tatpuraM gantukAmo jana upadezadAnAdinopakArI sArthavAha iti namasyati, evaM mokSArthibhirapi bhagavAn prnnntvyH| 0 abhyarcayAmi (pr0)| Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namaskAra zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 | niyuktiH |911-912 mahAsArtha // 679 // |dRSTAntAH / saMjama veyAvaccaM ca bbhNguttiio| NANAditiyaM tavaM kovaniggahAI caraNameyaM // 1 // piMDavisoM hI samiI bhIvaNa parDimA ya iNdiyniroho| paDilehaNaguttIo abhiggahA ceva karaNaM tu|| 2 // iti gAthArthaH // 910 // na kevalaM prahata eva, kintu te khalvanena pathA nirvRtipurameva prAptA iti, Aha ca ni0- siddhivasahimuvagayA nivvANasuhaM ca te aNuppattA / sAsayamavvAbAhaM pattA ayarAmaraM ThANaM // 911 / / siddhivasatiM mokSAlayaM upagatAH sAmIpyena- karmavigamalakSaNena prAptA iti, anenaikendriyavyavacchedamAha, keSAzcita sukhaduHkharahitA eva te tatra tiSThantIti darzanam, ata Aha- nirvANasukhaM ca te'nuprAptA niratizayasukhaM prAptA ityarthaH, te ca keSAJciddarzanaparibhavAdinehA''gacchantIti darzanam, tannivRttyarthamAha- zAzvataM nityaM avyAbAdhaM vyAbAdhArahitaM prAptAH ajarAmaraM sthAnaM jarAmaraNarahitaM sthAnamiti gaathaarthH|| 911 // dvAraM 1||saamprtN dvitIyadvAravyAcikhyAsayA''ha ni0- pAvaMti jahA pAraM saMmaM nijAmayA samuddassa / bhavajalahissa jiNiMdA taheva jamhA ao arihA // 912 // prApayanti nayanti yathA yena prakAreNa pAraMparyantaM samyakzobhanena vidhinA niryAmakAH pratItAH, kasya?- samudrasya, bhavajaladheH' bhavasamudrasya jinendrAstathaiva, pAraM prApayantIti vartate, yasmAdevamataste'rhAH, namaskArasyeti gamyate, ayaM saMkSepArthaH // 912 // bhAvattho puNa ettha nijAmayA duvihA, taMjahA- davvanijAmayA bhAvanijAmayA ya, davvanijAmae udAharaNaM taheva ghosaNagaM vibhaasaa| ettha aTThavAyA vaNNeyavvA, taMjahA- pAINaM vAe paDINaM vAe oINaM vAe dAhiNaM vAe, jo uttarapurasthimeNa so ObhAvArthaH punaratra niryAmakA dvividhAH, tadyathA- dravyaniryAmakA bhAvaniryAmakAca, dravyaniryAmake udAharaNaM tathaiva ghoSaNaM vibhaassaa| atrASTau vAtA varNayitavyAH, tadyathA- prAcInavAtaH pratIcInavAtaH udIcInavAto dAkSiNAtyavAtaH, ya uttarapaurastyaH sa - II ES Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 680 // 0.5 namaskAravyAkhyA, niyuktiH 913-914 mahAsArthavAhatvAdi dRSTAntAH / sattAsuo, dAhiNapuvveNaM tuMgAro, avaradAhiNeNaM vIAo, avaruttareNa gajjabho, evete aTTha vAyA, annevi disAsuM aTTha ceva, tattha uttarapuvveNaM donni, taMjahA- uttarasattAsuo purathimasattAsuo ya iyarIe vi donnivi purathimatuMgAro dAhiNatuMgAro ya, dAhiNavIyAvo avaravIyAvo ya, avaragajjabho uttaragajjabhoya, eesolasa vaayaa|ttth jahAjalihi~mi kAliyAvAyarahie gajjahANukUlavAe niuNanijAmagahiyA nicchiDDapotA jahiTThiyaM paTTaNaM pAveMti, evaM ca ni0-micchattakAliyAvAyavirahie smmttgjbhpvaae| egasamaeNa pattA siddhivasahipaTTaNaM poyaa||913 // mithyAtvameva kAlikAvAtaH tena virahite bhavAmbhodhau tathA samyaktvagarjabhapravAte, kAlikAvAto hyasAdhyaH garjabhastvanukUlaH, ekasamayena prAptAH siddhivasatipattanaM potAH jIvabohitthAH, tanniryAmakopakArAditi bhaavnaa|| tatazca yathA sAMyAtrikasArthaH prasiddhaM niryAmakaM ciragatamapi yAtrA siddhyarthaM pUjayati, evaM granthakAro'pi siddhipattanaM prati prasthito'bhISTayAtrAsiddhaye niryAmakaratnebhyastIrthakRddhyaH stavacikIrSayedamAha ni0-nijAmagarayaNANaM amUDhanANamaikaNNadhArANaM / vaMdAmi viNayapaNao tiviheNa tidaMDavirayANaM // 914 // niryAmakaratnebhyaH arhadbhyaH amUDhajJAnA yathAvasthitajJAnA mananaM matiH- saMvideva saiva karNadhAro yeSAM te tathAvidhAstebhyo vandAmi vinayapraNatastrividhena tridaNDaviratebhya iti gaathaarthH||914|| dvAraM 2 // sAmprataM tRtIyadvAravyAcikhyAsayA''ha sattvAsukaH dakSiNapUrvasyAM tuGgAraH, aparadakSiNasyAM bIjApaH aparottarasyAM garjabhaH, evamete'STavAtAH, anye'pi dikSvaSTaiva, tatrottarapUrvasyAM dvau, tadyathA- uttarasattvAsukaH pUrvasattvAsukazca, itarasyAmapi dvAveva- pUrvatuGgAro dakSiNatuGgArazva, dakSiNabIjApo'parabIjApazca, aparagarjabha uttaragarjabhava, ete SoDaza vaataaH| tatra yathA jaladhau kAlikAvAtarahite garjabhAnukUlavAte nipuNaniryAmakasahitA nizchidrapotA yathepsitaM pattanaM praapnuvnti| * vibhAvo. vijaao| // 680 // Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 681 // mahAsArtha ni0- pAlaMti jahA gAvo govA ahisAvayAiduggehiM / paurataNapANiANi avaNANi pAvaMti taha ceva // 915 // ni0-jIvanikAyA gAvojatepAlaMti te mahAgovA / maraNAibhayA ujiNA nivvANavaNaMca pAvaMti // 916 // ni0- to uvagArittaNaonamo'rihA bhviajiivlogss| savvasseha jiNiMdA loguttamabhAvaotaha ya // 917 // gAthAtrayaM nigadasiddhameva // dvAraM 3 // evaM tAvaduktena prakAreNa namo'rhatvahetave guNAH pratipAditAH, sAmprataM prakArAntareNa namo'rhatvahetuguNAbhidhitsayA''ha ni0- rAgaddosakasAe, yaiMdiANi apaMcavi / parIsahe uvassagge, nAmayaMtA namo'rihA // 918 // rAgadveSakaSAyAn indriyANi ca paJcApi parISahAnupasargAnnAmayanto namo'rhA iti| tatra 'raJjarAge'rajyate anena asmin vA raJjanaM vA rAgaH, saca nAmAdizcaturvidhaH, tatra nAmasthApane sugame, dravyarAgo dvedhA- Agamato noAgamatazca, Agamato rAgapadArthajJastatrAnupayuktaH, noAgamato jJazarIrabhavyazarIratadvyatiriktabhedastrividhaH, vyatirikto'pi karmadravyarAgo nokarmadravyarAgazca, karmadravyarAgazcaturvidhaH- rAgavedanIyapudgalA yogyAH1 badhyamAnakA 2 baddhAH 3 udIraNAvalikAprAptAzca 4, bandhapariNAmAbhimukhA / yogyAH, bandhapariNAmaprAptA badhyamAnakAH, nirvRttabandhapariNAmAH satkarmatayA sthitA jIvenA''tmasAtkRtA baddhAH, udIraNAkaraNenA''kRSyodIraNAvalikAmAnItAzcaramA iti, nokarmadravyarAgastu karmarAgaikadezastadanyo vA, tadanyo dvividhaH-prAyogiko vaizrasikazca, prAyogiko kusumbharAgAdiH, vaizrasikaH sandhyAbhrarAgAdiH, bhAvarAgo'pyAgametarabhedAd dvidhaiva, Agamato rAgapadArthajJa upayuktaH, noAgamato rAgavedanIyakarmodayaprabhavaH pariNAmavizeSaH, saca dvedhA-prazasto'prazastazca, aprazastastrividhaH- dRSTirAgo viSayarAgaH sneharAgazca, tatra trayANAM triSaSTyadhikAnAMprAvAdukazatAnAmAtmIyAtmIyadarzanAnurAgodRSTirAgaH, vAhatvAdi, dRSTAntAH savizeSAH, rAgadveSakathAyendriyANi (sadRSTAntAni) kaSAyanikSepAH (8) (SaNNayamArgaNA ca) parIsahopasargAH (lokA dRSTAntAni ca) ahaMcchabdaniruktiH , |tnnnskaarphlm| // 1 // Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 682 // mahAsArtha dRSTAntAH rAgadveSakaSA yathoktaM-asiyasayaM kiriyANaM akiriyvaaiinnmaahuculsiiii| annANiya sattaTThI veNaiyANaM ca battIsA ||1||jinnvynnbaahirmii mUDhA nmskaarnniydsnnaannuraaenn| savvaNNukahiyamete mokkhapahana upvjjti||2||vissyraagstushbdaadivissygocrH, sneharAgastu viSayAdi vyAkhyA, nimittavikalo'vinIteSvapyapatyAdiSu yo bhavati, tatreha rAge udAharaNaM-khitipatiTThiyaMNayaraM, tattha do bhAugA-arahannao niyuktiH 918 arahamitto ya, mahaMtassa bhAriyA khuDDalae rattA, so necchai, bahuso uvasaggei, bhaNiyA ya aNeNa-kiMna pecchasi bhAugaMti?, vAhatvAdi, bhattAro mAriyo, sA pacchA bhaNai- iyANiM pina icchasi?, so teNa nivveeNa pavvaio, sAhU jAo, sAvi aTTavasaTTA mayA 1 savizeSAH, suNiyA jAyA, sAhuNo yataM gAmaM gayA, suNiyAe diTTho, laggA magga maggiM, avasaggotti naTTho rttiie| tatthavi mayA makkaDI yendriyANi (sadRSTAjAyA aDavIe, te'vi kammadhammasaMjogeNa tIse aDavIe majjheNaM vacaMti, tIe diTTho, laggA kaMThe, tatthavi kileseNa palAo, ntAni) kaSAtatthavi mayA jakkhiNI jAyA, ohiNA pecchai, chiddANi maggai, so'vi appamatto, sA chidaM na lahai, sA ya savvAdareNaM yanikSepAH (8) (SaNNayamArgaNA tassa chidaM maggei, evaM ca jAi kAlo, teNa kira je samavayA samaNA te taM bhaNaMti- hasiuNa taruNasamaNA bhaNaMti dhanno'si ca) parIsaho pasargAH (lokA (r)azItaM zataM kriyAvAdinAmakriyAvAdinAmAhuzcaturazItim / ajJAnikAnAM saptaSaSTiM vainayikAnAM ca dvaatriNshtm||1|| jinavacanabAhyamatayo mUDhA nijdrshnaanuraagenn| dRSTAntAni ca) arhacchabdasarvajJakathitamete mokSapathaM naiva prapadyante // 2 // 0 kSitipratiSThitaM nagaram, tatra dvau bhrAtarI- arahannako'rhanmitrazca, mahato bhAryA kSullake raktA, sa necchati, bahuza upasargayati, nirukti:, bhaNitA cAnena- kiM na pazyasi bhrAtaramiti?, bhartA mAritaH, sA pazcAdbhaNati- idAnImapi necchasi?, sa tena nidena pravrajitaH, sAdhurjAtaH, sA'pi ArttavazArtA mRtA zunI jAtA, sAdhavazca taM grAmaM gatAH, zunyA dRSTaH, lagnA pRSThataH, upasarga iti naSTo raatrau| tatrApi mRtA markaTI jAtA aTavyAm, te'pi karmadharmasaMyogena tasyA aTavyA madhyena vrajanti,tayA dRSTaH, lagnA kaNThe, tatrApi klezena palAyitaH tatrApi mRtA yakSiNI jAtA'vadhinA prekSate, chidrANi mArgayati, so'pyapramattaH, sA chidraM na labhate, sA ca sarvAdareNa tasya chidraM mArgayati, evaM ca yAti kAlaH tena (saha)kila ye samavayasaH zramaNAste taM bhaNanti- hasitvA taruNazramaNA bhaNanti dhanyo'si tadaivA''gatya sAzleSaM muhurbhturivaakrot| tnnnskaarphlm| // 682 // Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 683 // arahamitta! tumaM / jaMsi pio suNiyANaM vayaMsa! girimakkaDINaMca ||1||annnnyaa sosAhU viyarayaM uttarai, tattha ya pAyavikkhaMbha 0.5 namaskArapANiyaM, teNa pAdo pasArio gaibheeNa, tattha ya tAe chidaM lahiUNa Uruo chinno, micchAmi dukkaDaMti- paDio mAha vyAkhyA AukkAe paDio hojjatti, sammaddiTThiyAe sA dhADiyA, taheva sappaeso lAio rUDho ya devayappahAveNaM, anne bhaNaMti so niyukti: 918 mahAsArthabhikkhassa gao annagAme, tattha tAe vANamaMtarIe tassa rUvaM chAettA tassa rUveNaM paMthe talAe NhAi, annehiM diTTho, siTuM vAhatvAdi, dRSTAntA: gurUNaM, Avassae Aloei, gurUhi bhaNiyaM-savvaM Aloehi ajo!, so uvautto muhaNaMtagamAi, bhaNai- na saMbharAmi savizeSAH, rAgadveSakaSAkhamAsamaNA!, tehiM paDibhiNNo bhaNai-nasthitti, AyariyA aNuvaTThiyassana diti pAyacchittaM, sociMtei- kiM kaha vatti? yendriyANi (sadRSTAsA uvasaMtA sAhai- eyaM mae kayaM , sA sAviyA jAyA, savvaM parikahei / esa tiviho appasattho, tassa appasatthassa imA ntAni) kaSANiruttagAhA- 'rajjaMti asubhakalimalakuNimANidvesu pANiNo jennN| rAgotti teNa bhaNNai jaM rajjai tattha raagttho||1|| yanikSepAH (8) (SaNNayamArgaNA eSo'prazastaH, prazastastvarhadAdiviSayaH, yathoktaM-arahatesu ya rAgo rAgo sAhasu bNbhyaariisu| esa pasattho rAgo ajja sarAgANa ca) parIsaho pasargAH (zlokA - arhanmitra! tvam / yadasi priya zunyA vayasya! girimarkaTyAzca // 1 // anyadA sa sAdhurvitarakamuttarati, tatra ca pAdaviSkambhaM pAnIyam, tena pAdaH prasArito gatibhedena, dRSTAntAni ca) arhacchabdatatra ca tayA chidraM labdhvoru chinnam, mithyA me duSkRtamiti patito mA'hamapyakAye patito bhUvamiti, samyagdRSTyA sA dhATitA, tathaiva sapradezo lagito rUDhazca devatAprabhAveNa * niruktiH, anye bhaNanti- sa bhikSAyai gato'nyagrAme, tatra tayA vyantaryA tasya rUpaM chAdayitvA tasya rUpeNa pathi taDAke snAti, anyaidRSTaH, ziSTaM gurubhyaH, Avazyake Alocayati, 8 gurubhirbhaNitaM- sarvamAlocaya Arya!, sa upayukto mukhAnantakAdi (keSu) bhaNati-na saMsmarAmi kSamAzramaNAH!, taiH pratibhinno bhaNati- nAstIti, AcAryA anupasthitAya 8 | phlm| na dadate prAyazcittam, sa cintayati- kiM kathaM veti, sopazAntA kathayati- etanmayA kRtam, sA zrAvikA jAtA, sarvaM parikathayati, eSa trividhaH aprazastaH, tasyAprazastasyaiSA niruktagAthA- rajyanti azubhakalimalakuNimAniSTeSu prANino yena / rAga iti tena bhaNyate yadrajyati tatra rAgasthaH / / 1 // 7 arhatsu ca rAgo rAgaH sAdhuSu brahmacAriSu / eSa8 prazasto rAgo'dya sarAgANAM - saMmaM (pra0) jAva paDikkamaNaM devasiyaM tAva Abhoeti (pr0)| tannanaskAra // 3 // Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0.5 namaskAra zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vyAkhyA, niyuktiH 918 mahAsArtha vRttiyutam bhAga-2 dRSTAntA: // 684 // rAgadveSakaSA saahuunnN||1||evNvidhN rAgaM nAmayantaH- apanayantaH, kriyAkAlaniSThAkAlayorabhedAdapanIta eva gRhyate, Aha-prazastanAmanamayuktam, na, tasyApibandhAtmakatvAt, Aha-'esa pasattho' ityAdikathaM?, sarAgasaMyatAnAM kUpakhananodAharaNAt prAzastyamityalaM prasaGgena / idAnIM doSo dveSo vA, 'duSa vaikRtye' duSyate'nena asminnasmAddUSaNaM vA doSaH, 'dviSa aprItau' vA dviSyate'nenetyAdinA dveSaH, asAvapi nAmAdizcaturvidho nyakSeNa rAgavadavaseyaH, tathA'pi digmAtrato nirdizyate- noAgamato dravyadveSaH jJazarIre- vAhatvAdi, taravyatiriktaH karmadravyadveSo nokarmadravyadveSazca, karmadravyadveSaH yogyAdibhedAzcaturvidhA eva pudgalAH, nokarmadravyadoSo duSTavaNAdiH, savizeSAH, bhAvadveSastu dveSakarmavipAkaH, saca prazastetarabhedaH, prazasto'jJAnAdigocaraH, tathA hyajJAnamaviratimityAdi dveSTi, aprazastastu yendriyANi samyaktvAdigocaraH, tatrAprazaste udAharaNaM- NaMdo nAma nAvio gaMgAe logaM uttArei, tattha ya dhammarUI NAma aNagAro tIe (sadRSTA |ntAni) kaSAnAvAe uttiNNo, jaNo mollaM dAUNa gao, sAhU ruddho, phiDiyA bhikkhAvelA, tahAvi na visajjei, vAluyAe uNhAe yanikSepAH (8) (SaNNayamArgaNA tisAio ya amucaMto ruTTho, so ya diTThIvisaladdhio, teNa Dahomao egAe sabhAe gharakoilao jAo, sAhUvi viharato ca) parIsaho pasargAH (zlokA taM gAmaM gao, bhattapANaM gahAya bhottukAmo sabhaM aigao, teNa diTTho, so pekkhaMtao ceva tassa Asuratto, bhottumAraddhassa dRSTAntAni ca) kayavaraM pADei, annaM pAsaMgao, tatthavi, evaM kahiMci na labbhai, sotaM palAei, ko re esa? nAviganaMdamaMgulo?, daDDo, samudaM arhacchabda niruktiH, 8 saadhuunaam||1||Onndo nAma nAviko gaGgAyAM lokAnuttArayati, tatra ca dharmarucirnAma anagArastayA nAvottIrNaH, jano mUlyaM datvA gataH, sAdhUruddhaH, sphittitaaphlm| bhikSAvelA, tathA'pi na visarjayati, vAlukAyAmuSNAyAM tRSArditazcAmucyamAno ruSTaH sa ca dRSTiviSalabdhimAn , tena dagdho mRta ekasyAM sabhAyAM gRhakokilo jAtaH, sAdhurapi biharan taM grAmaM gataH, bhaktapAnaM gRhItvA bhoktukAmaH sabhAmatigataH, tena dRSTa, sa pazyanneva tasmai kruddhaH, bhoktumArabdhe kacavaraM pAtayati, anya pArzvagataH, tatrApi, 8 evaM kutrApi na labhate, sa taM pralokayati-ko re eSaH nAviko nando'maGgalaH?, dagdhaH, samudra 2 tannanaskAra // 684 // Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0.5 namaskAravyAkhyA, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 685 // (sadRSTA jao gaMgA pavisai tattha varise 2 aNNaNNeNaM maggeNaM vahai, cirANagaM jaM taM mayagaMgA bhaNNai, tattha haMso jAo, so'vi mAhamAse sattheNa pahAIe jAi, teNa diTTho, pANiyassa pakkhe bhariUNa siMcai, tatthavi uddavio pacchA sIho jaao| aMjaNagapavvae, so'vi sattheNa taM vIIvayai, sIho uDhio, sattho bhinno, so imaM na muyai, tatthavidaho, maoya vaannaarsiie| niyukti: 918 mahAsArthabaDuo jAo, tatthavi bhikkhaM hiMDataM annehiM DiMbharUvehiM samaM haNai, chubhai dhUlI, ruTeNa daho, tattheva rAyA jAo, jAI vAhatvAdi, dRSTAntAH saMbharai, savvAo aIyajAIosarai asubhAo, jai saMpayaM mArei to bahugAo phITTo homitti tassa jANaNANimittaM samas savizeSAH, samAlaMbei, jo eyaM purai tassa rajjassa addhaM demi, tassa imo attho-gaMgAe nAvio naMdo, sahAe ghrkoilo| haMso mayaMgatIrAe, rAgadveSakaSA yendriyANi sIho aNjnnpvve||1|| vANArasIe baDDuo,rAyA tattheva Agao' evaM govagAvi paDhaMti, so viharaMto tattha samosaDho, |ntAni) kaSAArAme Thio, ArAmio paDhai, teNa pucchiosAhai, teNa bhaNiyaM-ahaM pUremi 'eesiMghAyaojo uso ittheva samAgao' yanikSepAH (8) (ghaNNayamArgaNA so ghettUNaM raNo aggao paDhai, rAyA suNaMtao mucchio, so hammai-so bhaNai hammamANo kavvaM kAuM ahaM na yANAmi / ca) parIsaho pasargAH (zlokA yato gaGgA pravizati tatra varSe varSe'nyAnyena mArgeNa vahati, cirantano yaH sa mRtagaGgeti bhaNyate, tatra haMso jAtaH, so'pi mAghamAse sArthena prabhAte (pathAtIto) yAti, dRSTAntAni ca tena dRSTaH, pAnIyena pakSau bhRtvA siJcati, tatrApyapadrAvitaH pazcAt siMho jAtA'Jjanakaparvate, so'pi sArthena taM vyativrajati, siMha utthitaH, sArtho bhinnaH, sa enaM na muJcati,8 nirukti:, tatrApi dagdho mRtazva vArANasyAM baTako jAtaH, tatrApi bhikSAM hiNDamAnamanyairDimbharUpaiH samaM hanti, kSipati dhUlim, ruSTena dagdhaH, tatraiva rAjA jAtaH, jAtiM smarati, sarvA atItajAtIrazubhAH smarati, yadi samprati mAryeya tadA bahoH sphiTito'bhaviSyam iti tasya jJAnanimittaM samasyA samAlambayati, ya enAM pUrayati tasmai rAjyasyArdhaM dadAmi, phala tasyaiSo'rthaH- gaGgAyAM nAviko nandaH sabhAyAM gRhkokilH| haMso mRtagaGgAtIre siNho'nyjnprvte||1|| vArANasyAM baTuko rAjA tatraivAgataH' evaM gopA api paThanti,sa viharan tatra samavasRtaH, ArAme sthitaH, ArAmikaH paThati, tena pRSTaH kathayati, tena bhaNitaM- ahaM pUrayAmi, 'eteSAM ghAtako yastu so'traiva samAgataH' sa gRhItvA rAjJo'grataH paThati, rAjA zRNvan mUrchitaH, sa hanyate, sa bhaNati hanyamAnaH kAvyaM kartumahaM na jaane| - arhacchabda tannanaskAra // 685 // Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 / / 686 // mahAsArtha dRSTAntAH savizeSAH, rAgadveSakaSA logassa kalikalaMDo eso samaNeNa me dino||1||raayaa Asattho vArei, keNaMti pucchati, sAhai- samaNeNaM, rAyA tattha maNusse visajjei, jai aNujANaha vaMdao emi, Agao saho jAo, sAhavi AloiyapaDikvaMto siddho|| evaMvidhaM dveSaM nAmayanta ityAdi rAgavadAyojyam, iha rAgadveSau krodhAdyapekSayA nayaiH paryAlocyete-naigamasya saGgrahavyavahArAntargatatvAt / niyukti: 918 saGgahAdibhireva vicAraH, tatra saGgahasyAprItijAtisAmAnyAt krodhamAnau dveSaH, mAyAlobhau tu prItijAtisAmAnyAd rAgaH, vAhatvAdi, vyavahArasya tu krodhamAnamAyA dveSaH, mAyAyA api paropaghAtArthaM pravRttidvAreNAprItijAtAvantarbhAvAt, lobhasturAgaH, RjusUtrasya tvaprItirUpatvAt krodha eva paraguNadveSaH, mAnAdayastu bhAjyAH, kathaM?, yadA mAnaHsvAhaGkAre prayujyate tadA''tmani bahumAna-2 yendriyANi prItiyogAd rAgaH, yadA tu sa eva paraguNadveSe prayujyate tadA'prItirUpatvAd dveSaH, evaM mAyAlobhAvapyAtmani mUrchArpaNAd (sadRSTA ntAni) kaSArAgaH, tAveva paropaghAtanimittayogAdaprItirUpatvAd dveSaH, zabdAdInAM tu lobha eva mAnamAye svaguNopakAramurchAtmakatvAt / yanikSepAH (8) (SaNNayamArgaNA prItyantargatatvAllobhasvarUpavadatastritayamapi rAgaH, svaguNopakArAMzarahitAstu mAnAdyazAH krodhazca paropaghAtAtmakatvAt dveSa ca) parIsaho pasargAH (nokA ityalaM prasaGgena, vizeSabhAvanA vizeSAvazyakAdavaseyeti // dvAram ||ath kaSAyadvAram, zabdArthaH prAgvat, teSAmaSTadhA nikSepaH, dRSTAntAni ca) nAmasthApanAdravyasamutpattipratyayAdezarasabhAvalakSaNaH, Aha ca-NAmaM ThavaNA davie uppattI paccae ya aaese| rasabhAvakasAyANaM arhacchabdaNaehi~ chahi~ maggaNA tesiN||1|| tatra nAmasthApane kSuNNe, dravyakaSAyo vyatiriktaH karmadravyakaSAyo nokarmadravyakaSAyazca, lokasya kalikAraka eSa zramaNena mahyaM dttH|| 1 / / rAjA Azvasto vArayati, keneti pRcchati, kathayati-zramaNena, rAjA tatra manuSyAn visRjati-yadi anujAnIta vanditumAyAmi, AgataH zrAddho jAtaH, sAdhurapyAlocitapratikrAntaH siddhH| OMnAmasthApanAdravye utpattau pratyaya Adeze c| rasabhAvakaSAyANA, nayaiH SaDbhirmArgaNA teSAm // 1 // niruktiH tnnnskaarphlm| // 686 // Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namaskAravyAkhyA, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 687 // (sadRSTA karmadravyakaSAyo yogyAdibhedAH kaSAyapudgalAH, nokarmadravyakaSAyastu sarjakaSAyAdiH, utpattikaSAyo yasmAd dravyAderbAhyAt / kaSAyaprabhavastadeva kaSAyanimittatvAd utpattikaSAya iti, uktaM ca-kiM etto kaTThayaraM jaMmUDho khANugaMmi apphiddio| khANussa niyuktiH 918 tassa rUsai Na appaNo duppaogassa // 1 // pratyayakaSAyaH khalvAntarakAraNavizeSaH tatpudgalalakSaNaH, AdezakaSAyaH mahAsArthakaitavakRtabhRkuTibhaGgarAkAraH, tasya hi kaSAyamantareNApi tathAdezadarzanAt, rasakaSAyo harItakyAdInAM rasaH, bhAvakaSAyo vAhatvAdi, dRSTAntAH dvividha:- Agamatastadupayukto noAgamatastadudaya eva, saca krodhAdibhedAccaturvidhaH, krodho'pi nAmadibhedAccaturvidhaH kaSAya savizeSAH, rAgadveSakaSAprarUpaNAyAM bhAvita eva, tathApi vyatirikto dravyakrodhaH prAkRtazabdasAmAnyApekSatvAt carmakArakotthaH rajakanIlikotthazca yendriyANi krodha iti gRhyate, bhAvakrodhastu krodhodaya eva, sa ca caturbhedaH, yathoktaM bhASyakRtA- jalareNubhUmipavvayarAIyariso caubviho / ntAni) kaSAkoho prabhedaphalamuttaratra vakSyAmaH / tattha kohe udArahaNaM- vasaMtapure Nayare ucchannavaMso ego dArago desaMtaraM saMkamamANo sattheNa yanikSepAH (8) (SaNNayamArgaNA ujjhiotAvasapalliMgao, tassa nAmaM aggiotti, tAvaseNa saMvaDio, jammo nAmaM sotAvaso, jamassa puttotti jamadaggio ca) parIsaho pasargAH (zlokA jAo, so ghoraM tavaccaraNaM karei, vikkhAo jaao| io ya do devA vesANaro saTTo dhannaMtarI tAvasabhatto, te dovi paropparaM dRSTAntAni ca) arhacchabdapannati, bhaNaMti ya-sAhutAvase parikkhAmo, Aha saDo-jo amhaM savvaaMtigao tubbha ya savvappahANo te prikkhaamo| niruktiH, 0 kimetasmAtkaSTataraM yanmUDhaH sthaannaavaasphaalitH| sthANave tasmai ruSyati nAtmano duSprayogAya // 1 // 0 jalareNubhUmiparvatarAjIsadRzazcaturvidhaH krodhH| OM tatra krodhe udAharaNaM- vasantapure nagare utsannavaMza eko dArako dezAntaraM saMkrAman sArthenojjhitastApasapallI gataH, tasya nAmAgnika iti, tApasena saMvardhitaH, yamo nAma sa tApasaH, yamasya putra iti jAmadagnyo jAtaH, sa ghoraM tapazcaraNaM karoti, vikhyAto jAtaH / itazca dvau devI- vaizvAnaraH zrAddho dhanvantarI (ca) tApasabhaktaH, tau dvAvapi parasparaM prajJApayataH, bhaNatazca- sAdhutApasau parIkSAvahe, Aha zrAddhaH- yo'smAkaM sarvAntiko yuSmAkaM ca sarvapradhAnastau priikssaavhe| - 8 tnnnskaarphlm| // 687 // Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0.5 namaskAra vyAkhyA zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 688 // mahAsArtha dRSTAntAH ioya mihilAeNayarIe taruNadhammopaumarahorAyA, socaMpaMvaccai vasupujasAmissa pAmUlaM pavvayAmitti, tehiMso parikkhijjai bhatteNaM pANeNa ya, paMthe ya visame so sukumAlao dukkhAvijjai, aNulome ya se uvasagge kariMti, so dhaNiyatarAgaM thiro jAo, sotehiM na khobhio, anne bhaNaMti- sAvao bhattapaccakkhAio, te siddhaputta-rUveNaM gayA, aisae sAhiti, bhaNaMti niyukti: 918 ya-mA imaM karehi jahA ciraM jIviyavvaM, so bhaNai- bahuo me dhammo hohIti, na sako khobheu| gayA jamadagssi mUlaM, vAhatvAdi, sauNarUvANi kayANi, kucce se gharao kao, sauNao bhaNai- bhadde! jAmi himavaMtaM, sA na dei mA Na ehisitti, so savahe savizeSAH rAgadveSakaSAkarei- goghAyakAi jahA emitti, sA bhaNai-na eehiM pattiyAmitti, jai eyassa risissa dukkiyaM piyasitti to te visajemi, yendriyANi soruTTho, teNa dovidohiMvi hatthehiMgahiyANi, pucchiyANi bhaNaMti-maharisi! aNavaccositti, sobhaNai-saccayaM, khobhio, (sadRSTA ntAni) kaSAevaM so sAvago jAo devo| imo'vi tAo AyAvaNAu ottinno migakoTThagaM NayaraM jAi, tattha jiyasattU rAyA, so yanikSepAH (8) (SaNNayamArgaNA uTThio- kiM demi?, dhUyaM dehitti, tassa dhUmAsayaM, jA tumaM icchai sA tujjhatti, kannateuraM gao, tAhiM daTThaNa nicchUDhaM, na ca) parIsaho pasargAH (zlokA - itazca mithilAyAM nagaryAM taruNadharmA padmaratho rAjA, sa campAM vrajati vAsupUjyasvAminaH pAdamUle pravrajAmIti, tAbhyAM sa parIkSyate bhaktena pAnena ca, pathi ca viSame sala dRSTAntAni ca sukumAro duHkhyate, anulomAMzca tasyopasargAn kurutaH, sa bAda sthiro jAtaH, sa tAbhyAM na kSobhitaH, anye bhaNanti- zrAvako bhaktapratyAkhyAyakaH, tau siddhaputrarUpeNa arhacchabda niruktiH, gatau, atizayAn kathayataH, bhaNatazca- mA imaM kArSIH yathA ciraM jIvitavyam, sa bhaNati- bahurme dharmo bhaviSyati, na zakyaH (ktaH) kSobhayitum / gatau jamadagnermUlam, tannanaskArazakunarUpe kRte, kUrce tasya gRhaM kRtam, zakunako bhaNati-bhadre! yAmi himavantam, sA na dadAti mA na gA iti, sa zapathAn karoti- goghAtakAdIn yathaiSyAmIti, sA phlm| bhaNati-naitaiH pratyemi iti, yadyetasya RSerduSkRtaM pibasIti tadA tvAM visRjAmi, sa ruSTaH, tena dvAvapi dvAbhyAmapi hastAbhyAM gRhItI, pRSTau bhaNataH- maharSe! anapatyo'sIti, // 688 // sa bhaNati- satyam, kSobhitaH, evaM sa zrAvako jAto devaH / ayamapi tasyA AtApanAyA avatIrNo mRgakoSThakaM nagaraM yAti, tatra jitazatrU rAjA, sa utthitaH- kiM dadAmi?, duhitaraM dehIti, tasya duhitazatam, yA tvAmicchati sA taveti, kanyAntaHpuraM gataH, tAbhidRSTvA niSThyUtam, na -* nedaM vAkyaM pratyantare / Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 0.5 namaskAravyAkhyA, niyuktiH 918 mahAsArtha / / 689 // lajisitti bhaNio, tAo khujIkayAo, tatthegA reNueNaM ramai tassa dhUyA, tIe NeNaM phalaM paNAmiyaM, icchisitti ya bhaNiyA, tIe hattho pasArio, nijaMtIe uvaTThiyAo khujAo, sAliyarUvae dehi, tAo akhujAo kayAo, kannakujaM nayaraM saMvuttaM, iyarIvi NIyA AsamaM, sagomAhiso pariyaNo dino, saMvaDDiyA, jovvaNapattA jAhe jAyA tAhe vIvAhadhammo jAo, aNNayA udumi jamadaggiNA bhaNiyA- ahaM te carugaM sAhemi jeNaM te putto baMbhaNassa pahANo hohiti, tIe bhaNiyaMevaM kajjautti, majjha ya bhagiNI hatthiNApure aNaMtavIriyassa bhajjA, tIse'vi sAhehi khattiyacarugaMti, teNa sAhio, sA ciMtei- ahaM tAva aDavimigI jAyA, mA mama puttovi evaM nAsautti tIe khattiyacarU jimio, iyarIe iyaro pesio, doNhavi puttA jAyA, tAvasIe rAmo, iyarIe kattavIrio, so rAmo tattha sNvddddi| annayA ego vijjAharo tattha samosaDho, tattha eso paDilaggo,teNa so paDicario, teNa se parasuvijjA diNNA, saravaNe sAhiyA, aNNe bhaNaMti- jamadaggissa paraMparAgayatti parasuvijjA sA rAmo pADhiotti / sA reNugA bhagiNIgharaM gayatti teNa raNNA samaM saMpalaggA, teNa se putto jAo, lajjasIti bhaNitaH, tAH kubjIkRtAH, tatraikA reNau ramate tasya duhitA, tasyai anena phalaM dattam, icchasIti ca bhaNitA, tayA hastaH prasAritaH, nIyamAnAyAmupasthitAH kubjAH , zyAlInAM rUpaM dehi, tA akubjAH kRtAH, kanyakubjaM nagaraM saMvRttam, itarA'pi nItA Azramam, sagomAhiSaH parijano dattaH, saMvardhitA, yauvanaprAptA yadA jAtA, tadA vIvAhadharmo jAtaH, anyadA Rtau yAmadagnye na bhaNitA- ahaM tava carUM sAdhayAmi yena tava putro brAhmaNAnAM pradhAno bhavatIti, tayA bhaNitaM-evaM kriyatAmiti, mama ca bhaginI hastinAgapure'nantavIryasya bhAryAm, tasyA api sAdhaya kSatriyacarumiti, tena sAdhitaH, sA cintayati- ahaM tAvadaTavImRgI jAtA, mA mama putro'pi evaM nInezat iti tayA kSatriyacarurjimitaH, itarasyAyapi itaraH preSitaH, dvayorapi putrau jAtau , tApasyA rAmaH, itarasyAH kArtavIryaH, sa rAmastatra saMvarddhate / anyadA eko vidyAdharastatra samavasRtaH, tatraiSa, pratilagnaH, tena sa praticaritaH, tena tasmai pazuvidyA dattA, zaravaNe sAdhitA, anye bhaNanti- yAmadagnyasya paramparAgateti pazuvidyA tAM rAmaH pAThita iti| sA reNukA bhaginIgRhaM gateti tena rAjJA samaM saMpralagnA, tena tasyAH putro jAtaH, , vAhatvAdi, dRSTAntAH savizeSAH, rAgadveSakaSAyendriyANi (sadRSTAntAni) kaSAyanikSepAH (8) (SaNNayamArgaNA ca) parIsahopasargAH (zlokA dRSTAntAni ca acchabda niruktiH, tnnnskaarphlm| // 689 // Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 / / 690 // saputtA jamadaggiNA ANiyA, ruTTho, sA rAmeNa saputtiyA mAriyA, so ya kira tattheva isusatthaM sikkhio, tIse bhagiNIe 0.5 suyaM, raNo kahiyaM, so Agao AsamaM viNAsittA gAvIe ghettUNaM pahAvio, rAmassa kahiyaM, teNa pahAviUNa parasuNA namaskAra vyAkhyA, mArio, kattavIrio ya rAyA jAo, tassa devI taaraa| annayA se piumaraNaM kahiyaM, teNa AgaeNaM jamadaggI mArio, niyukti: 918 mahAsArtharAmassa kahiyaM, teNAgaeNaM jalaMteNaM parasuNA kattavIrio mArio, sayaM ceva rajjaM paDivannaM / io ya sA tArA devI teNa vAhatvAdi, dRSTAntAH saMbhameNa palAyaMtI tAvasAsamaM gayA, paDio se muheNaM gabbho, nAmaM kayaM subhUmo, rAmassa parasUjahi 2 khattiyaM pecchai tahiM tahiM savizeSAH, rAgadveSakaSAjalai, annayA tAvasAsamassa pAseNaM vIIvayai, parasUpajjalio, tAvasA bhaNaMti- amhecciya khattiyA, teNa rAmeNa sattavArA yendriyANi nikkhattA puhavI kayA, haNUNaM thAlaM bhariyaM, evaM kira rAmeNaM koheNaM khattiyA vhiyaa|| evaMvidhaM krodhaM nAmayanta ityaadi| (sadRSTA ntAni) kaSApUrvavat |maano'pi nAmAdizcaturvidha eva, karmadravyamAnastathaiva nokarmadravyamAnastustabdhadravyalakSaNaH, bhAvamAnastu tadvipAkaH, yanikSepAH (8) (SaNNayamArgaNA saca caturdhA, yathA''ha-tiNasalayAkaTThaTThiyaselatthaMbhovamo mANotti, atrodAharaNaM-sosubhUmo tattha saMvaDai vijAharapariggahio, ca) parIsaho pasargAH (zlokA B saputrA jAmadagnyenAnItA, ruSTaH, sA rAmeNa saputrA mAritA, sa ca kila tatraiveSuzAstraM zikSitaH, tasyA bhaginyA zrutam, rAjJe kathitam, sa Agata AzramaM vinAzya gA. dRSTAntAni ca) arhacchabda8 gRhItvA pradhAvitaH, rAmAya kathitam, tena pradhAvya parvAmAritaH, kArtavIryazca rAjA jAtaH, tasya devI taaraa| anyadA tasya pitRmaraNaM kathitam, tenAgatena jamadagnirmAritaH, niruktiH, rAmAya kathitam, tenAgatena jvalantyA parvA kArtavIryo mAritaH, svayameva rAjyaM prtipnnm| itazca sA tArAdevI tena saMbhrameNa palAyamAnA tApasAzramaM gatA, patitazca tasyAH tannanaskAra phlm| svamukhena garbhaH, nAma kRtaM subhUmaH, rAmasya pazH yatra 2 kSatriyaM pazyati tatra tatra jvalati, anyadA tApasAzramasya pArzvena vyativrajati, pazUrdhvalitA, tApasA bhaNanti-18 vayameva kSatriyAH, tena rAmeNa sapta vArA niHkSatriyA pRthvI kRtA, hanubhiH sthAlaM bhRtam, evaM kila rAmeNa krodhena kSatriyA htaaH| tinizalatAkASThAsthizailastambhopamo maanH| Osa subhUmastatra saMvardhate vidyAdharaparigRhItaH, 2 // 690 // Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 691 // annayA parikhijjai visAIhiM, ioyarAmonemittaM pucchai-kaomama viNAsotti?,bhaNiyaM-jo eyaMmisIhAsaNe nivesihiti 0.5 namaskAraeyAu dADhAo pAyasIbhUyAo khAhiti tao bhayaM, to teNa avAriyaM bhattaM kayaM, tattha sIhAsaNaM dhure ThaviyaM, dADhAo se vyAkhyA, aggao kyaao| itto ya mehaNAo vijjAharo so paumasiridhUyAe nemittiyaM pucchai- kassesA dAyavvA?, so subhomaM niyuktiH 918 mahAsArthasAhai, tappabhiio mehanAo subhomaM olaggai, evaM vaccai kaalo| io ya subhUmo mAyaraM pucchai- kiM ettigo logo? vAhatvAdi, dRSTAntAH annovi atthi?, tIe savvaM kahiyaM, to mA NIhi mA mArijihisitti, so taM soUNamabhimANeNa hatthiNAuraMgaotaM sabhaM, savizeSAH, rAgadveSakaSAsIhAsaNe niviTTho, devayA raDiUNa naTThA, tAo dADhAo paramaNNaMjAyAo, totaM mAhaNA pahayA, teNaM vijjAhareNaM tesimuvari / yendriyANi pADijjaMti, so vIsattho bhuMjai, rAmassa parikahiyaM, sannaddho tatthAgao parasuMmuyai, vijjhAo, imo ya taM ceva thAlaM gahAya (sadRSTA tAni) kaSAuDhio, cakkarayaNaM jAyaM,teNa sIsaM chiNNaM rAmassa, pacchA teNa subhomeNa mANeNaM ekkavIsaM vArA nibbaMbhaNA puhavi kayA, yanikSepAH (8) (SaNNayamArgaNA gabbhAvi phaaliyaa|| evaMvidhaM mAnaM nAmayanta ityAdi pUrvavat / mAyA caturvidhA, karmadravyamAyA yogyAdibhedAH pudgalA iti, ca) parIsaho pasargAH (zlokA anyadA parIkSyate viSAdibhiH, itazca rAmo naimittikaM pRcchati- kuto mama vinAza iti, bhaNitaM- ya etasminsiMhAsane nivekSyati etA daMSTrAH pAyasIbhUtAH khAdiSyati dRSTAntAni ca) tato bhayaM tatastenAvAritaM bhaktaM kRtam, tatra siMhAsanaM dhuri sthApitam, daMSTrAzca tasyAgrataH kRtaaH| itazca meghanAdo vidyAdharaH sa padmazrIduhiturnaimittikaM pRcchati- kasmai eSA 8 arhacchabda niruktiH, dAtavyA?, sa subhUmaM kathayati, tatprabhRti meghanAdaH subhUmamavalagati, evaM vrajati kaalH| itazca subhUmo mAtaraM pRcchati- kimiyAn lokaH? anyo'pyasti?, tayA sarvaM 8 kathitam, tato mA gA mA mAriSi iti, sa tat zrutvA'bhimAnena hastinAgapuraM gatastAM (ca) sabhAm, siMhAsane niviSTaH, devatA raTitvA naSTA, tA daMSTrAH paramAnnaM jAtAH,8 tatastaM brAhmaNA hantumArabdhAstena vidyAdhareNa teSAmupari pAtyante (prahArAH), sa vizvasto bhuGkte, rAmAya parikathitam, sannaddhastatrAgataH pazuM muJcati vidhyAtaH, ayaM ca // 691 // tameva sthAlaM gRhItvotthitaH, cakraralaM jAtam, tena zIrSa chinnaM rAmasya, pazcAttena subhUmena mAnenaikaviMzatiM vArAn nirbrAhmaNA pRthvI kRtA, garbhA api paattitaaH| pahAyA (pr0)| tnnnskaarphlm| Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 692 // nokarmadravyamAyA nidhAnAdiprayuktAni dravyANi, bhAvamAyA tatkarmavipAkalakSaNA, tasyAzcaite bhedAH- mAyAvalehigomuttimiMDhasiMgaghaNavaMsimUlasamA mAyAe udAharaNaM paMDarajjA- jahA tIe bhattapaccakkhAiyAe pUyANimittaM tinni vAre logo AvAhio, taM AyariehiM nAyaMAloAviyA, tatiyaM ca NAloviyA, bhaNai- esa puvvabbhAseNAgacchai, sAyamAyAsalladoseNa kibbisagA jAyA, erisI duraMdA mAyeti // ahavA savvaMgasuMdaritti / vasaMtapuraM NayaraM, jiyasattU rAyA, dhaNavaIdhaNAvahA bhAyaro seTThI, dhaNasirI ya se bhagiNI, sA ya bAlaraMDA paralogarayA ya, pacchA mAsakappAgayadhammaghosAyariyasagAse paDibuddhA, bhAyarovi sineheNaM taheva, sApavvaumicchai, te taM saMsAraneheNaM na deMti, sAya dhammavvayaM khalukhaddhaM karei,bhAujjAyAo se kurukurAyaMti, tIe viciMtiyaM-pecchAmi tAva bhAugANa cittaM, kimayAhiti?, pacchA niyaDIe AloiUNa sovaNayapavesakAle vIsatthaM vIsatthaM bahuM dhammagayaM jaMpiUNa tao naTThakhiDDeNaM jahA se bhattA suNei tahegA bhAujjAyA bhaNiyA- kiM bahuNA? sADiyaM rakkhejjAsi, teNa ciMtiyaM-nUNamesA duccAriNitti, vAriyaM ca bhagavayA asaIposaNaMti, taoNaMpariTThavemitti pallaMke uvavisaMtI mAyA avalekhagomUtrikAmeSazRGgadhanavaMzImUlasamA / mAyAyAmudAharaNaM paNDvAryA (pANDurAryA)- yathA tayA pratyAkhyAtabhaktayA pUjAnimittaM trIn vArAn lokaH AhUtaH, tad AcAryatim, AlocitA, tRtIyaM ca nAlocitA, bhaNati- eSa pUrvAbhyAsenAgacchati, sA ca mAyAzalyadoSeNa kilbiSikI jAtA, IdRzI durantA maayeti| athavA sarvAGgasundarIti, vasantapuraM nagaram, jitazatrU rAjA dhanapatirdhanAvaho bhrAtarau zreSThinau, dhanazrIzca tayorbhaginI, sA ca bAlaraNDA paralokaratA ca, pazcAt mAsakalpAgatadharmaghoSAcAryasakAze pratibuddhA, bhrAtarAvapi snehena (tasyAH snehena) tathaiva, pravrajitumicchati, tau tAM saMsArasnehena na dadAte, sA ca dharmavyayaM pracura pracura karoti, bhrAtRjAye kliznItaH, tayA vicintitaM- pazyAmi tAvadbhAtrozcittam, kimetAbhyAmiti, pazcAnnikRtyA''locya zayanapravezakAle vizvastaM vizvastaM bahu dharmagataM jalpitvA tato naSTakrIDayA yathA tasyA bhartA zRNoti tathaikA bhrAturjAyA bhaNitA- kiM bahunA? zATikAM rakSeH, tena cintitaM- nUnameSA duzcAriNIti, nivAritaM ca bhagavatA asatIpoSaNamiti, tata enAM pariSThApayAmIti palyale upavizantI. 0.5 namaskAravyAkhyA, niyukti: 918 mahAsArthavAhatvAdi, dRSTAntA: savizeSAH, rAgadveSakaSAyendriyANi (sadRSTAntAni) kaSAyanikSepAH (8) (SaNNayamArgaNA ca) parIsahopasargAH (zlokA dRSTAntAni ca) arhacchabdaniruktiH, tnnnskaarphlm| // 692 // Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 693 // vAriyA, sA ciMtei- hA! kimeyaMti, pacchA teNa bhaNiyaM- gharAo me NIhi, sA ciMtei-kiMmae dukkaDaM kayaMti, na kiMci namaskArapAsai, tao tattheva bhUmigayAe kiccheNa NIyA rayaNI, pabhAe ulluggaMgI niggayA, dhaNasirIe bhaNiyA-kIsa ulluggaMgitti, vyAkhyA, sAruyaMtI bhaNai-na yANAmo avarAhaM, gehAo ya dhADiyA, tIe bhaNiyaM-vIsatthA acchaha, ahaM te bhalissAmi, bhAyA hai niyukti: 918 mahAsArthabhaNio-kimeyamevaMti, teNa bhaNiyaM-alaMmeduTThasIlAe, tIe bhaNiyaM-kahaM jANAsi?, teNa bhaNiyaM-tujjhaceva sagAsAo, vAhatvAdi, dRSTAntAH suyA se dhammadesaNA nivAraNaM ca, tIe bhaNiyaM-aho te paMDiyattaNaM viyArakkhamattaM ca dhamme ya pariNAmo, mae sAmaneNa savizeSAH, rAgadveSakaSAbahudosameyaM bhagavayA bhaNiyaM tIse uvaiSTuM vAriyA ya, kimetAvataiva duccAraNI hoi, tao so lajio, micchAdukkaDaM se yendriyANi davAvio, ciMtiyaM ca NAe- esa tAva me kasiNadhavalapaDivajjago, bIovi evaM ceva viNNAsio, navaraM sA bhaNiyA-kiM (sadRSTA ntAni) kaSAbahuNA?, hatthaM rakkhijjasitti, sesavibhAsA taheva,jAva eso'vi me kasiNadhavalapaDivajjagotti ettha puNa imAe niyddie| yanikSepAH (8) (SaNNayamArgaNA abhakkhANadosao tivvaM kammamuvanibaddhaM, pacchA eyassa apaDikkamiya bhAvao pavvaiyA, bhAyaro'vi se saha jAyAhiM ca) parIsaho pasargAH (zlokA vAritA, sA cintayati- hA kimetaditi, pazcAttena bhaNitaM- gRhAnme nirgaccha, sA cintayati- kiM mayA duSkRtaM kRtamiti, na kiJcit pazyati, tatastatraiva bhUmigatayA dRSTAntAni ca kRcchreNa nItA rajanI, prabhAte mlAnAGgI nirgatA, dhanazriyA bhaNitA- kathaM mlAnAGgIti, sA rudantI bhaNati- na jAnAmyaparAdham, gRhAcca nirdhATitA, tayA bhaNitaM-8 arhacchabda | niruktiH , vizvastA tiSTha, ahaM tvAM milayiSyAmi, bhrAtA bhaNitaH- kimetadevamiti, tena bhaNitaM- alaM me duSTazIlayA, tayA bhaNitaM- kathaM jAnAsi?, tena bhaNitaM- tavaiva tannanaskArasakAzAt, zrutA tasyA dharmadezanA nivAraNaM ca, tayA bhaNitaM- aho tava pANDityaM vicArakSamatvaM ca dharme ca pariNAmaH, mayA sAmAnyena bahudoSametad bhagavatA bhaNitaM tasya la | phlm| upadiSTaM vAritA ca, kimetAvataiva duzcAriNI bhavati, tataH sa lajjitaH, mithyAmeduSkRtaM tasyai dApitam, cintitaM cAnayA- eSa tAvanme kRSNadhavalapratipattA, dvitIyo'pi evameva jijJAsitaH (parIkSitaH), navaraM sA bhaNitA- kiM bahunA?, hastaM rakSeriti, zeSavibhASA, tathaiva, yAvadeSo'pi me kRSNadhavalapratipatteti, atra punaranayA mAyayA'bhyAkhyAnadoSatastIvra karmopanibaddham, pazcAdetasmAdapratikramya bhAvataH pravrajitA, bhrAtarAvapi tasyAH saha jAyAbhyAM - // 693 // Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0.5 namaskAravyAkhyA, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 694 // mahAsArthavAhatvAdi, dRSTAntA: pavvaiyA, ahAuyaM pAlaittA savvANi suralogaM gayANi, tatthavi ahAuyaM pAlayittA bhAyaro se paDhamaM cuyA sAgee Nayare / asogadattassa inbhassa samuddadattasAyaradattAbhihANA puttA jAyA, iyarIvi caviUNa gayapureNayare saMkhassa ibbhasAvagassa dhUyA AyAyA, aIvasuMdaritti savvaMgasuMdarI se nAmaM kayaM, iyarIo vi bhAujjayAo caviUNaM kosalAure NaMdaNAbhihANassa niyukti: 918 inbhassa sirimaikaMtimaiNAmAo dhUyAo AyAo, jovvaNaM pattANi, savvaMgasuMdarI kahavi sAgeyAo gayapuramAgaeNa asogadattasiTThiNA diTThA, kassesA kannagatti, saMkhassa siTThissa sabahumANaM samuddadattassa maggiyA laddhA vivAho ya kao, savizeSAH, rAgadveSakaSAkAlaMtareNa so visajjAvago Ayao, uvayArose kao, vAsagharaMsajjiyaM / etthaMtaraMmi yasavvaMgasuMdarIe uiyaM taM niyaDinibaMdhaNaM yendriyANi paDhamakamma, tao bhattAreNa se vAsagharaTThieNa voleMtI devigI purisacchAyA diTThA, tao'NeNa ciMtiyaM-duTThasIlA me mahilA, (sadRSTA ntAni) kaSAkovi avaloeuMgaotti,pacchA sA''gayA,Na teNa bollAviyA, tao aTTaduhaTTayAe dharaNIe ceva rayaNI gamiyA, pahAe se yanikSepAH (8) (SaNNayamArgaNA bhattAro aNApucchiya sayaNavaggaM egassa dhijjAiyassa kahettA gao sAgeyaM NayaraM,pariNIyA ya'NeNa kosalAure NaMdaNassa ca) parIsaho pasargAH (zlokA ada (pravrajitAyAM) pravrajitau, yathAyuSkaM pAlayitvA sarve suralokaM gatAH, tatrApi yathAyuSkaM pAlayitvA bhrAtarau tasyAH prathamaM cyutau sAkete nagare'zokadattasyebhyasya : dRSTAntAni ca) samudradattasAgaradattAbhidhAnau putrau jAtI, itarApi cyutvA gajapure nagare zaGkhasyebhyazrAvakasya duhitA AyAtA, atIva sundarIti sarvAGgasundarI tasyA nAma kRtam, itare api niruktiH, bhrAtRjAye cyutvA kozalapure nandanAbhidhAnasyebhyasya zrImatikAntimatinAmnyau duhitarau jAte, yauvanaM prAptAH, sarvAGgasundarI kathamapi sAketAdjapuramAgatenAzokadattazreSThinA dRSTA, kasyaiSA kanyaketi, zaGkhasya zreSThinaH sabahumAnaM samudradattAya mArgitA labdhA vIvAhazca kRtaH, kAlAntareNa sa netumAgataH, upacArastasya kRtaH, vAsagRhaM sjjitm| phlm| atrAntare ca sarvAGgasundaryA uditaM tat mAyAnibandhanaM prathamakarma, tato bha; tasyA vAsagRhasthitena vrajantI daivikI puruSacchAyA dRSTA, tato'nena cintitaM- duSTazIlA mama mahilA, ko'pyavalokya gata iti, pazcAtsA''gatA, na tenAlApitA, tata ArttaduHkhasthitayA (khArttayA) dharaNyAmeva rajanI gamitA, prabhAte tasyA bhartA'nApRcchya svajanavargamekaM dhimjAtIyaM kathayitvA gataH sAketa nagaram, pariNItA cAnena kozalapure nandanasya, arhacchabda tannanaskAra // 694 // Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 695 // dhUyA sirimaitti, bhAuNA ya se tIse bhaiNI kaMtimaI, suyaM ca Nehi, tao gADhamaddhiI jAyA, visesao tIse, pacchA tANaM namaskAragamAgamasaMvavahAro vocchinno, sA dhammaparA jAyA, pacchA pavvaiyA, kAleNa viharaMtI pavvattiNIe samaM sAkeyaM gayA, vyAkhyA, puvvabhAujjAyAo uvasaMtAo bhattArA ya tAsiMna suTTha / etthaMtaraMmi ya se udiyaM niyaDinibaMdhaNaM bitiyakammaM, pAraNage bhikkhahU~ niyukti: 918 mahAsArthapaviTThA, sirimaI ya vAsagharaMgayA hAraM poyati, tIe abbhuTThiyA, sAhAraM mottUNa bhikkhatthamuTThiyA, etthaMtaraMmi cittakammoiNNeNaM vAhatvAdi, dRSTAntAH mayUreNaM so hAro gillio, tIe ciMtiyaM- accharIyamiNaM, pacchA sADagaddheNa ThaiyaM, bhikkhA paDiggAhiyA niggayA ya, savizeSAH, | rAgadveSakaSAiyarIe joiyaM- jAva natthi hArotti, tIe ciMtiyaM- kimeyaM vaDDakheDDe?, pariyaNo pucchio, so bhaNai- na koI ettha ajaM yendriyANi mottUNa paviTTho anno, tIe aMbADio, pacchA phuttuN| iyarIevi pavattiNIe siTuM, tIe bhaNiyaM-vicitto kammapariNAmo, (sadRSTA ntAni) kaSApacchA uggataratavarayA jAyA, tesiM cANatthabhIyANaM taM jeDDu Na uggAhai, sirimaI kaMtimaio bhattArehiM hasijaMti, Na ya yanikSepAH (8) (SaNNayamArgaNA vippariNamaMti, tIevi uggatavarayAe kammasesaMkayaM, etthaMtaraMmi sirimaI bhattArasahagayA vAsahare ciTThai, jAva moreNa cittAo ca) parIsaho pasargAH (zlokA - duhitA zrImatiriti, bhrAtrA ca tasya tasyA bhaginI kAntimatiH, zrutaM caibhiH, tato gADhamadhRtirjAtA, vizeSatastasyAH, pazcAttayorgamAgamasaMvyavahAro vyucchinnaH, sA dRSTAntAni ca) | dharmaparA jAtA, pazcAtpravrajitA, kAlena viharantI pravarttinyA samaM sAketaM gatA, pUrvabhrAturjAye upazAnte bhartArau ca tayorna suSTha / atrAntare ca tasyA uditaM nikRtinibandhanaM 8 arhacchabda niruktiH, dvitIyaM karma, pAraNake bhikSArthaM praviSTA, zrImatizca vAsagRhagatA hAraM protati, tayA'bhyutthitA, sA hAraM muktvA bhikSArthamutthitA, atrAntare citrakarmottIrNena mayUreNa sa hAro tannanaskAragilitaH, tayA cintitaM- Azcaryamidam, pazcAt zATakArdhena sthagitam, bhikSA pratigRhItA nirgatA ca, itarayA dRSTa- yAvannAsti hAra iti, tayA cintitaM- kimeSA bRhatI phlm| krIDA, parijanaH pRSTaH, sa bhaNati- na ko'pi atrAryAM muktvA praviSTo'nyaH, tayA nirbharsitaH, pazcAt sphiTitam / itarayA'pi pravarttinyAH ziSTam, tayA bhaNitaM-vicitraH // 695 // karmapariNAmaH, pazcAt ugratarataporatA jAtA, taizvAnarthabhItaiH tadahaM nAvagAhyate, zrImatikAntimatyau bhartRbhyAM hasyete, na ca vipariNamataH, tayA'pyugrataporatayA karmazeSa : kRtam, atrAntare zrImatirbha; saha gatA vAsagRhe tiSThati, yAvanmayUreNa citrAdavatIrya - Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 696 // oyariUNa niggilio hAro, tANi saMvegamAvaNNANi, aho se bhagavaIe mahatthatA jaM na siTThamidaMti khAmeuM payaTTANi, 0.5 namaskAraetthaMtaraMmi se kevalamuppaNNaMti, devehi ya mahimA kayA, tehiM pucchiyaM, tIe'vi sAhio parabhavavuttaMto, tANi pavvaiyANi, vyAkhyA, erisI duhAvahA mAyatti / ahavA sUyao- egassa khaMtassa putto khuDDao suhasIlao jAva bhaNai-aviratiyatti,khaMteNa | niyukti: 918 mahAsArthadhADio loyassa pesaNaM kareMto hiMDiUNa aTTavasaTTo mao, mAyAdoseNa rukkhakohare sUtao jAo, so ya akkhANagANi vAhatvAdi, dRSTAntAH dhammakahAo jANai jAtisaraNeNaM, paDhai, vaNacaraeNa gahio, kuMTito pAo acchi ca kANiyaM, vidhIe uDDio, Na koi savizeSAH, | rAgadveSakaSAicchai, sosAvagassa AvaNe ThavittA mullassa gao, teNa appao jANAvio, kIo, paMjarage chUDho, sayaNo micchadiDio, yendriyANi tesiM dhammaM kahei, tassa putto mahesaradhUyaM davaNaM ummatto, taM divasaM dhammaMNa suNeti Na vA paccakkhAyaMti, pucchiyANi sAhaMti (sadRSTA |ntAni) kaSAvIsatthANi acchaha, so dArao saddAvio, bhaNio ya sasarakkhANaM dukkAhi, ThikkiriyaM accehi, mamaM ca pacchato iTTagaM yanikSepAH (8) (ghaNNayamArgaNA ukkhaNiUNaM NihaNAhi, tahA kayaM, so aviratao pAyapaDito vinnavei- dhUyAe varaM dehi, sUyao bhaNai mahesarassa- ca) parIsaho | pasargAH (zlokA - nirgilito hAraH, tau saMvagemApannI, aho tasyA bhagavatyA gAmbhIryaM yanna ziSTamidamiti kSamayituM pravRttau, atrAntare tasyAH kevalajJAnamutpannamiti, devaizca mahimA hai dRSTAntAni ca arhacchabdakRtaH, taiH pRSTam,tayA'pi kathitaH parabhavavRttAntaH, tau pravrajitau, IdRzI duHkhAvahA maayeti| athavA zukaH- ekasya vRddhasya putraH kSullakaH sukhazIlo yAvadbhaNatiaviratiketi, vRddhena nirdhATitaH lokasya preSaNaM kurvan hiNDayitvA ArtavazArto mRto, mAyAdoSeNa vRkSakoTare zuko jAtaH, sa cAkhyAnakAni dharmakathAzca jAnAti jAtismaraNena paThati, vanacareNa gRhItaH, kuNTitaH pAdaH akSi ca kANitam, vIthyAmavatAritaH, na ko'pIcchati, sa zrAvakasyApaNe sthApayitvA mUlyAya gataH, tenAtmA 8 jJApitaH, krItaH, paJjare kSiptaH, svajano mithyAdRSTiH, tebhyo dharma kathayati, tasya putro mAhezvarasya duhitaraM dRSTvonmattastaddivase dharma na zRNvanti na vA pratyAkhyAnti, pRSTAH // 696 // kathayanti, vizvastAstiSThata, sa dArakaH zabditaH- bhaNitazca- sarajaskAnAM pArzve vraja, ThikkarikA (kapAlaM) arcaya, mAM ca pazcAt iSTakamutkhAya nijahi, tathA kRtam, so'virataH pAdapatito vijJapayati- duhiturvaraM dehi, zuko bhaNati mahezvarAya- nedamudAharaNaM pratya0 / niruktiH, tnnnskaarphlm| Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0.5 namaskAravyAkhyA, zrIAvazyaka jiNadAsassa dehi, dinA, sAgavvaM vahai-devadinnatti, annayA teNa hasiyaM, nibbaMdhe kahiyaM,amarisaMvahai, saMkhaDIe vakhittANi niyukti- harai, bhaNati- tumaMsipaMDitautti picchaM uppADiyaM, sociMtei-kAlaM harAmi, bhaNai-NAhaM paMDitaosAhAviI paMDitiyA,bhASyazrIhAri0 egANhAviNI karaM chettaM NitI corehiMgahiyA, ahaMpi erise maggAmi rattiM eha rUvaelaettA jAihAmo, te AgayA, vAtakoNaeNa niyuktiH 918 mahAsArthavRttiyutam BNakANi chiNNANi, anne bhaNaMti-khattamuhe khureNa chinnANi, bitiyadivase gahiyA, sIsaMkoTTei bhaNati ya-keNa tubbhetti? vAhatvAdi bhAga-2 dRSTAntAH tehiM samaM pahAviyA, egaMmi gAme bhattaM ANemiti kalAlakule vikkiyA, te rUvae ghettUNaM palAyA, rattiM rukkhaM vilaggA, tevi savizeSAH, // 697 // palAyA ulaggati, mahisIo hariUNaM tattheva AvAsiyA maMsaM khAyaMti, ekko maMsaM ghettUNa rukkhaM vilaggo disAo paloei, rAgadveSakaSA yendriyANi teNa diTThA, rUvae dAie, so dukko, jibbhAe gahio, paDateNa Asaitti bhaNite Asaitti kAUNaM NaTThA, sA gharaM gayA, (sadRSTA ntAni) kaSAsAhAviI paMDitiyA NAhaM pNddito| tAhe puNovi aNNaM lomaM ukkhaNai, puNaravi dAriyApiuNA dAriddeNa dhaNayao yanikSepAH (8) chalAviorUvagA dinnatti kUDasakkhIhiMdavAvio, dAriyA maggiyA, kUve chUDhA, suraMgakhaNAviyA, piyA kappAsaMkattAvio, (SaNNayamArgaNA ca) parIsaho- jinadAsAya dehi, dattA, sA garvaM vahati- devadatteti, anyadA tena hasitam, nirbandhe kathitam, amarSaM vahati, saMkhaDyAM vyAkSipteSu harati, bhaNati- tvamasi paNDita iti / picchamatpATitama. sa cintayati- kAlaM harAmi, bhaNati- nAhaM paNDitaH, sA nApitI paNDitA-ekA nApitI karaM kSetra nayantI caurergahItA, ahamapIdRzAna mArgayAmi dRSTAntAni ca) arhacchabdarAtrAvAyAta rUpyakAn lAtvA yAsyAmaH, te AgatAH, kSurapreNa nAsikA cchinnAH, anye bhaNanti- kSatramukhe kSurapreNa chinnAni, dvitIyadivase gRhItA, zIrSa kuTTayati bhaNati niruktiH, ca-kena yuSmAkamiti?, taiH samaM pradhAvitA, ekasmin grAme bhaktamAnayAmIti kalAlakule vikrItA, te rUpyakAn gRhItvA palAyitAH, rAtrau vRkSaM vilagnA, te'pi tannanaskAra3 palAyitA avalaganti, mahISIrhatvA tatraivAvAsitA mAMsaM khAdanti, eko mAMsaM gRhItvA vRkSaM vilagno dizaH pralokayati, tena dRSTA, rUpyakAn darzayati, sa AgataH, L jihvayA gRhItaH, patatA Asta iti bhaNite Aste iti kRtvA naSTAH, sA gRhaM gatA, sA nApitI paNDitA nAhaM pnndditH| tadA punarapi anyaM picchamutkhanati, punarapi dArikA pitrA dAridyeNa dhanadazchalitaH rUpyakA dattA iti, kUTasAkSibhirdApitaH, dArikA mArgitA (yAcitA), kUpe kSiptA, suraGgA khAnitA, pitA kasaM karttitaH, kolikhiNI (pr0)| phlm| // 627 // Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namaskAravyAkhyA, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 698 // (sadRSTA saputtayA NijjAhi, so gao disaM, imAvi gaNiyaveseNaM puvvamAgayA, tilakkhAgiyA koligiNI coranimittaM caMdaputtaM saddAissAmitti asaMtaeNaM pattiyAvito rAyA vANiyadAriyAe, evamAINi paMca sayANi rattIgayANi, piMcchittA mukko, seNeNaM gahio, duNhaM seNANaM bhaMDatANaM paDio, asogavaNiyAe peselliyAe putteNa diTTho, bhaNio ya-saMgovAhi, ahaM te. niyuktiH 918 mahAsArthakalaM kAhAmi, saMgovio,aNNassa rajje dijjamANe bhiMDamae mayUre vilaggeNaM rattiM rAyA bhaNio,pesilliyAputtassa rajja | vAhatvAdi, dRSTAntA: diNNaM, teNa sattadivase maggiyaM, dovi kulA pavvAviyA, bhattaM paccakkhAyaM, sahassAre uvvnnnno|| evaMvidhAM mAyAM nAmayanta / savizeSAH, rAgadveSakaSAityAdi pUrvavat, lobhazcaturvidhaH-karmadravyalobho yogyAdibhedAH pudgalA iti, nokarmadravyalobhastvAkaramuktizcikkaNiketyarthaH, yendriyANi bhAvalobhastu tatkarmavipAkaH, tadbhedAzcaite-loho halihakhaMjaNakaddamakimirAyasAmANosarveSAMkrodhAdInAM yathAyogaM sthitiphalAni ntAni) kaSApakkhacaumAsavaccharajAvajjIvANugAmiNo kmso| devanaratiriyanAragagaisAhaNaheyavo neyaa||1|| lobhe luddhanaMdodAharaNaM- yanikSepAH (8) (paNNayamArgaNA pADaliputte luddhaNaMdo vANiyao, jiNadatto sAvao,jiyasattU rAyA,so talAgaM khaNAvei,phAlA ya diTThA kammakarehi, (graM ca) parIsaho pasargAH (zlokA 10000) surAmollaMti dogahAya vIhIe sAvagassa uvaNIyA,teNa teNecchiyA,NaMdassa upanIyA,gahiyA, bhaNiyAya-aNNevi dRSTAntAni ca) arhacchabdasaputrA niryAhi, sa gato dizi, iyamapi gaNikAveSeNa pUrvamAgatA, tilakhAdikA kolikI cauranimittaM candraputraM zabdayiSyAmIti asatA pratyayito rAjA vaNigdArikayA, niruktiH , evamAdIni paJca zatAni rAtrigatAni, niSpicchIkRtya muktaH, zyenena gRhItaH, dvayoH zyenayoH kalahayatoH patito'zokavanikAyAm, preSyikAputreNa dRSTaH, bhaNitazca-8 saMgopaya, ahaM tava kArya kariSyAmi, saMgopitaH, anyasmai rAjye dIyamAne bhiNDamaye mayUre vilagnena rAtrau rAjA bhaNitaH, preSyikAyAH putrAya rAjyaM dattam, tena saptamadivase mArgitam, dve api kule pravrAjite, bhaktaM pratyAkhyAtam, sahasrAre utpannA : lobho hridraakhnyjnkrdm-kRmiraagsmaanH|(r) pakSacaturmAsasaMvatsarayAvajjIvAnugAminaH krmshH| devanaratiryanArakagatisAdhanahetavo jnyeyaaH||1|| lubdhanandodAharaNaM- pATaliputre lubdhanando vaNik, jinadattaH zrAvakaH, jitazatrU rAjA, sa taDAgaM khAnayati, kuzyazca dRSTAH karmakaraiH, surAmUlyamiti dve gRhItvA vIthyAM zrAvakAyopanIte, tena te neSTe, nandAyopanIte, gRhIte, bhaNitAzva-anyA api * vIhIe nIya tnnnskaarphlm| // 698 // Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 699 // ANejaha, ahaM ceva geNhissAmi, divase 2 giNhai phaale| aNNayA abbhahie sayaNijjAmaMtaNae balAmoDIeNIo, puttA 0.5 bhaNiyA- phAle geNhaha, so ya gao, te ya AgayA, tehiM phAlA Na gahiyA, akkuTThA ya gayA pUviyasAlaM, tehiM UNagaMmollaMti namaskAra vyAkhyA, egaMte eDiyA, kiTTai paDiyaM, rAyapurisehiM gahiyA, jahAvattaM ranno kahiyaM / so naMdo Agao bhaNai- gahiyA Na vatti, tehiM niyukti: 918 mahAsArthabhaNNai- kiM amhevi gaheNa gahiyA?, teNa ailolayAe ettiyassa lAbhassa phiTTo'haMti pAdANa doseNa ekkAe kusIe dovi vAhatvAdi, dRSTAntAH pAyA bhaggA, sayaNo vilavai / tao rAyapurisehiM sAvao NaMdo ya ghettUNa rAulaM nIyA, pucchiyA, sAvao bhaNai- majjha savizeSAH, icchAparimANAtirittaM, aviya- kUDamANaMti, teNa na gahiyA, sAvao pUeUNa visajio, naMdo sUlAe bhinno, sakulo ya rAgadveSakaSA yendriyANi ucchAio, sAvago sirighriotthviyo| erisoduraMto lobho||evNvidhN lobhaM nAmayanta ityAdi pUrvavat / athendriyadvAramucyate, (sadRSTA ntAni) kaSAtatrendriyamiti kaH zabdArthaH?,'idi paramaizvarye' indanAdindraH,-sarvopalabdhibhogaparamaizvaryasambandhAjIvaH, tasya liGgaMtena dRSTaM yanikSepAH (8) sRSTaM cetyAdi, indriyamindraliGga' ityAdinA sUtreNa nipAtanAt siddham, tacca dvidhA-dravyendriyaM bhAvendriyaMca, tatra nirvRttyupakaraNe (SaNNayamArgaNA ca) parIsahodravyendriyaM labdhyupayogau bhAvendriyamiti, amUni ca sparzanAdibhedena paJca bhavanti ato bahuvacanam, uktaM ca- sparzanarasana- pasargAH (zlokA dRSTAntAni ca) ghrANacakSuHzrotrANIndriyANi (tattvA0 a0 2 sU0 20) etAni ca nAmitAni alaM duHkhAyeti, atrodaahrnnaani| tattha soiNdie| arhacchabda niruktiH - Anayeta ahameva grahISyAmi, divase divase kuzyau gRhNAti / anyadA abhyadhike svajanAmantraNe balAtkAreNa nItaH, putrA bhaNitAH- kuzyau gRhNIyAta, sa ca gataH,8 te cAgatAH, taiH kuzyau na gRhIte, AkruSTAzca gatAH ApUpikazAlAm, tairUnaM mUlyamityekAnte kSipte, kiTTa patitam, rAjapuruSairgRhItAH, yathAvRttaM rAjJe kathitam / sa nanda Agato bhaNati- gRhIte na veti, tairbhaNyate- kiM vayamapi graheNa gRhItAH?, tenAtilaulyatayA etAvato lAbhAt bhraSTo'hamiti pAdayordoSeNaikayA kuzyA dvAvapi pAdau bhagnau, svajano vilpti| tato rAjapuruSaiH zrAvako nandazca gRhItvA rAjakulaM nItau, pRSTau, zrAvako bhaNati- mamecchAparimANAtiriktam, apica- kUTamAnamiti, tena na gRhIte, zrAvakaH pUjayitvA visRSTaH, nandaH zUlAyAM bhinnaH, sakulazcotsAditaH, zrAvakaH zrIgRhikaH sthaapitH| etAdRzo duranto lobhH| tatra zrotrendriye -* kITTo phiTTo dihro / * jinndtto| tnnnskaarphlm| // 699 // Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 700 // udAharaNaM- vasaMtapure Nayare pupphasAlo nAmaM gaMdhavio, so aisussaro virUvo ya, teNa jaNo hayahiyao kao, taMmi Nayare namaskArasatthavAho disAyattaM gaellao,bhaddA ya se bhAriyA, tIe keNavi kAraNeNa dAsIo payaTTiyAo, tAo suNaMtIo acchaMti, vyAkhyA, kAlaM na yANaMti, cireNa AgayAo aMbADiyAo bhaNaMti-mA bhaTTiNI! rUseha, jaM ajja amhAhiM suyaM taM pasUNavilobhaNijjaM, niyukti: 918 mahAsArthakimaMga puNa sakaNNANaM?, kahaMti?, tAhiM se kahiyaM, sA hiyaeNa ciMtei-kahamahaM pecchijjAmi? annayA tattha NayaradevayAe vAhatvAdi, dRSTAntAH jattA jAyA, savvaM ca NayaraM gayaM, sAvi gayA, logovi paNamiUNaM paDiei pahAyadesakAlo ya vaTTai, sovi gAiUNa savizeSAH, rAgadveSakaSAparissaMto parisare sutto, sAya satthavAhI dAsIe samaM AgayA, paNivaittA deulaM payAhiNaM karei, ceDIhiMdAioesa sotti, yendriyANi sA saMbhaMtA,tao gayA, pecchai virUvaM daMturaM, bhaNai-diDhaM se rUveNaM ceva geyaM, tIe nicchuDhaM, cetiyaM ca'NeNa, kUsIlaehiMsa | (sadRSTA ntAni) kaSAkahiyaM, tassa amariso jAo, to se gharamUle pacUsakAlasamae gAiumAraddho pautthavaiyAnibaddhaM, jaha Apucchai jahA tattha yanikSepAH (8) (SaNNayamArgaNA ciMtei jahA lehe visajjai jahA Agao gharaM pavisai, sA ciMtei-sabhUyaM vaTTai tAe abbhuTTaimitti AgAsatalagAo appA ca) parIsaho pasargAH (zlokA udAharaNaM- vasantapure nagare puSpazAlo nAma gAndharvikaH, so'tIva susvaro virUpazca, tena jano hatahRdayaH kRtaH, tasminnagare sArthavAho digyAtrAM gato'bhUt, bhadrA ca tasya dRSTAntAni ca) bhAryA, tayA kasmaicidapi kAraNAya dAsyaH pravartitAH, tAH zRNvantyastiSThanti, kAlaM na jAnanti, cireNAgatA upAlabdhA bhaNanti- mA svAmini! ruSaH, yadadyAsmAbhiH arhacchabda niruktiH, zrutaM tatpazUnAmapi lobhanIyam, kimaGga punaH sakarNAnAM?, kathamiti?, tAbhistasyai kathitam, sA hRdayena cintayati- kathamahaM prekSayiSye?, anyadA tatra nagaradevatAyA hai tannanaskArayAtrA jAtA, sarvaM ca nagaraM gatam, sA'pi gatA, loko'pi praNamya pratyeti prabhAtadezakAlazca varttate, so'pi nigIya parizrAntaH parisare suptaH, sA ca sArthavAhI dAsyA | phlm| samamAgatA praNipatya devakulasya pradakSiNAM karoti, ceTIbhirdarzitaH eSa sa iti, sA saMbhrAntA, tato gatA, prekSate virUpaM danturam, bhaNati- dRSTaM tasya rUpeNaiva geyam, tayA niSThyUtam, cetitaM cAnena, tasmai kuzIlavaiH (vidUSakaiH) kathitam, tasyAmarSo jAtaH, tatastasyA gRhamUle pratyUSakAlasamaye gAtumArabdhaH proSitapatikAnibaddham, yathA | ApRcchati yathA tatra cintayati yathA lekhAn visRjati yathA''gato gRhaM pravizati, sA cintayati- samIpe(bhUmau) vartate tadabhyutiSThAmIti AkAzatalAdAtmA // 700 // Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namaskAravyAkhyA niyukti: 118 zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 701 // mukko, sA mayA, evaM soiMdiyaM dukkhAya bhvi|| cakkhidie udAharaNaM- mahurAe NayarIe jiyasattU rAyA, dhAriNI devI, sA payaIe dhammasaddhA, tattha bhaMDIravaNaM ceiyaM, tassa jattA, rAyA saha devIe NayarajaNo ya mahAvibhUIe niggao, tatthegeNaminbhaputteNa jANasaMThiyAe devIe javaNiyaMtaraviNiggaosAlattagosaneuro aIva suMdaro diTTho calaNotti, ciMtiyaM ca'NeNaM-jIe mahAsArthaeriso calaNo sA rUveNa tiyasasuMdarINavi abbhahiyA, ajjhovavanno, pacchA gaviTThA-kA esatti?,NAyA, taggharapaccAsanne / vAhatvAdi, vIhI gahiyA, tIse dAsaceDINaM duguNaM dei mahAmaNussattaNaM ca dAei, tAo hayahiyayAo kayAo, devIevi sAhaMti, savizeSAH saMvavahAro laggo, devIevi gaMdhAI tao ceva giNhati / aNNayA teNa bhaNiyaM-ko eyAo mahAmollA gaMdhAipuDiyAo rAgadveSakaSA yendriyANi ucchoDei?, ceDIe siTuM- amhANaM sAmiNitti, teNa egAe puDiyAe bhujapatte leho lihiUNa chUDho, jahA-'kAle prasuptasya (sadRSTA ntAni) kaSAjanArdanasya, meghAndhakArAsucazarvarISu / mithyAna bhASAmi vizAlanetra!, te pratyayA ye prthmaakssressu||1||' pacchA uggAhiUNaM yanikSepAH (8) (SaNNayamArgaNA visajjiyA, devIe ugghADiyA, vAcio leho, ciMtiyaM ca'NAe-dhiratthu bhogANaM, paDileho lihio, yathA-'neha loke ca) parIsaho pasargAH (lokA sukhaM kiJcicchAditasyAMhasA bhRzam / mitaM ca jIvitaM nRNAM, tena dharme matiM kuru||1||' pAdaprathamAkSarapratibaddho bhAvArthaH dRSTAntAni ca) muktaH, sA mRtA, evaM zrotrendriyaM duHkhAya bhvti| cakSurindriye udAharaNaM- mathurAyAM nagaryAM jitazatrU rAjA, dhAriNI devI, sA prakRtyA dharmazraddhA, tatra bhaNDIravaNaM caityam, arhacchabda niruktiH, tasya yAtrA, rAjA saha devyA nagarajanazca mahAvibhUtyA nirgataH, tatraikenebhyaputreNa yAnasaMsthitAyA devyA yavanikAntaravinirgataH sAlaktakaH sanUpuro'tIvasundaro dRSTazcaraNa iti, cintitaM cAnena- yasyA IdRzcazaraNaH sA rUpeNa tridazasundarIbhyo'pyabhyadhikA, adhyupapannaH, pazcAdveSitA- kaiSeti?, jJAtA tadhapratyAsanne vIthI gRhItA, tasyA phlm| dAsaceTIbhyo dviguNaM dadAti mahAmanuSyatvaM ca darzayate, tA hutahRdayAH kRtAH, devyAyapi kathayanti, saMvyavahAro lagnaH, devyA api gandhAdistata eva gRhNanti / anyadA tena 8 // 701 // bhaNitaM- ka etA mahAmUlyA gandhAdipuTikA ucchoTayati?, ceTyA ziSTam- asmAkaM svAminIti, tenaikasyAM puTikAyAM bhUrjapatre lekho likhitvA kSiptaH, yathApazcAdubAhya visRSTA, devyodghATitA, vAcito lekhaH, cintitaM cAnayA- dhigastu bhogAn, pratilekho likhitaH-- tannanaskAra Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0.5 namaskAravyAkhyA, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 702 // dRSTAntAH savizeSAH, rAgadveSakaSA pUrvazlokavadavaseyaH, tao baMdhiUNa puDiyA Na suMdaragaMdhatti visajjiyA ceDI, tIe paDiappiyA puDiyA, bhaNiyaM ca'NAedevI ANavei- NaM suMdarA gaMdhatti, tuTeNa choDiA, diTTho leho, avagae lehatthe visanno pottAI phAleUNa niggao, ciMtiyaM / caNeNaM-jAva esA na pAviyA tAva kahamacchAmitti paribhamaMto ya annaM rajaMgao, siddhaputtANa Dhukko, tattha nII vakkhANijjai, niyuktiH 918 mahAsArthatatthavi ayaM silogo-'na zakyaM tvaramANena, prAptumarthAn sudurlabhAn / bhAryAM ca rUpasampannAM, zatrUNAM ca parAjayam // 1 // vAhatvAdi, ettha udAharaNaM- vasaMtapure Nayare jiNadatto NAma satthavAhaputto, so ya samaNasaDDo, io ya caMpAe paramamAhesaro dhaNo NAma satthavAho, tassa ya duve accheragANi-causamuddasArabhUyA muttAvalI dhUyA ya kannA hArappabhatti, jiNadatteNa suyANi, bahuppagAraM yendriyANi maggio Na dei, tao'NeNa caTTaveso kao, egAgI sayaM ceva caMpaM gao, aMciyaM ca vaTTai, tatthego ajjhAvago, tassa (sadRSTA ntAni) kaSAcha uvaDio paDhAmitti, so bhaNati- bhattaM me natthi, jai navaraM kahiMpI labhasitti, dhaNo ya bhoyaNaM sasarakkhANaM dei, tassala yanikSepAH (8) (SaNNayamArgaNA uvaDhio, bhattaM me dehi jA vijaM geNhAmi, jaM kiMci demitti paDisuyaM, dhUyA saMdiTThA- jaMkiMci se dijAhitti, teNa ciMtiyaM- ca) parIsaho pasargAH (zlokA - tato baddhA puTikA na sundaragandheti visRSTA ceTI, tayA pratyarpitA puTikA, bhaNitaM cAnayA- devyAjJApayati- na sundarA gandhA iti, tuSTena choTitA, dRSTo lekho'vagate dRSTAntAni ca) arhacchabdalekhArthe viSaNNaH potAni sphATayitvA nirgataH, cintitaM cAnena- yAvadeSA na prAptA tAvatkathaM tiSThAmIti paribhrAmyazcAnyat rAjyaM gataH, siddhaputrAnAzritaH, tatra nItirvyAkhyAyate, niruktiH, tatrApyayaM zlokaH / atrodAharaNaM- vasantapure nagare jinadatto nAma sArthavAhaputraH, sa ca zramaNazrAddhaH, itazca campAyAM paramamAhezvaro dhano nAma sArthavAhaH, tasya ca dve Azcarye- tannanaskAracatu:samudrasArabhUtA muktAvalI duhitA ca kanyA hAraprabheti, jinadattena zrute, subahuprakAraM mArgito na dadAti, tato'nena vipraveSaH kRtaH, ekAkI svayameva campAM gataH.8 aJcitaM ca vartate, tatraiko'dhyApakastamupasthitaH paThAmIti, sa bhaNati- bhaktaM me nAsti, yadi paraM kvApi labhasa iti, dhanazca bhojanaM sarajaskebhyaH dadAti, tamupasthitaH, bhaktaM me dehi yAvadvidyAM gRhNAmi, yatkiJciddadAmIti pratizrutam, duhitA saMdiSTA- yatkiJcidasmai dadyA iti, tena cintitaM-- phlm| // 702 // Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0.5 namaskAravyAkhyA niyuktiH 918 zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 / / 703 // savizeSAH, rAgadveSakaSA sohaNaM saMvuttaM, vallUreNa dAmio virAlotti, so taM phalAigehiM uvacarai, sA Na geNhai uvayAraM, so ya aturio NIigAhI thakke thakke saMmaM uvacarai, sasarakkhA ya taM kharaMTei, teNa sA kAleNAvajiyA ajjhovavannA bhaNai- palAya'mha, teNa bhaNiyaMajuttameyaM, kiMtu tumaM ummattigA hohi, vejjAvi akkosejjAhi, tahA kayaM, vejehiM paDisiddhA, piyA se addhitiM gao, caTTeNa mahAsArthabhaNiyaM-paraMparAgayA me asthi vijA, dukkaro ya se uvayAro, teNa bhaNiyaM- ahaM karemi, caTTeNa bhaNiyaM- pauMjAmo, kiMtu vAhatvAdi, dRSTAntAH baMbhayArIhiM kalaM, teNa bhaNiyaM- atthi bhagavaMto sasarakkhA te ANemI, caTTeNa bhaNiyaM-jar3a kahavi abaMbhayAriNo hoMti to kajaM na sijjhai, te ya pariyAvikhaMti, teNa bhaNiyaM-je suMdarA te ANemi, katihiM kajjaM?, cauhiM, ANIyA saddavehiNo yaha yendriyANi disAvAlA, kayaM maMDalaM, disApAlA bhaNiyA- jo sivAsaddo taM maNAgaM viMdhejaha, sa sarakkhA ya bhaNiyA huMphuTattikae (sadRSTA ntAni) kaSAsivArUyaM karejaha, dikkarigA bhaNiyA- tumaM taha ceva acchejjaha, tahA kayaM, viddhA sa sarakkhANa, pauNA ceDI, viparINao yanikSepAH (8) (SaNNayamArgaNA dhaNNo, caTTeNa vuttaM- bhaNiyaM mae- jai kahavi abaMbhayAriNo hoMti kanaM na sijjhaItyAdi, dhaNeNa bhaNiyaM-ko uvAo? ca) parIsaho | pasargAH (zlokA - zobhanaM saMvRttam, durdareNa (vallUreNa) dAmito biDAla iti, sa tAM phalAdikairupacarati, sA na gRhNAti upacAram, sa cAtvarito nItigrAhI avasare'vasare samyagapucarati, dRSTAntAni ca sarajaskAzca taM nirbhartsayati, tena sA kAlenAvarjitA adhyupapannA bhaNati- palAyyate'smAbhiH, tena bhaNitaM- ayuktametat, kintu tvamunmattA bhava, vaidyAnapi AkrozeH, arhacchabdatathA kRtaM vaidyaiH pratiSiddhA, pitA tasyA adhRtiM gataH, vipreNa bhaNitaM- paramparAgatA'sti me vidyA, duSkarazca tasyA upacAraH, tena bhaNitaM- ahaM karomi. vipreNa bhaNitaM-8 niruktiH, prayuJjaH, kintu brahmacAribhiH kAryam, tena bhaNitaM- santi bhagavantaH sarajaskAstAnAnayAmi, caTTena bhaNitaM-yadi kathazcidapi abrahmacAriNo bhaviSyanti tadA kAryaM na 8 setsyati, te ca paryApadyante, tena bhaNitaM- te sundarAstAn AnayAmi, katibhiH kArya?, caturbhiH, AnItAH zabdavedhinazca dikpAlAH, kRtaM maNDalam, dikpAlA // 703 // bhaNitAH- yataH zivAzabda AyAti taM zIghraM vidhyeta, sarajaskAzca bhaNitAH- huphuDitikRte zivArutaM kuryAt, duhitA bhaNitA- tvaM tathaiva tiSTheH, tathA kRtam, viddhAH sarajaskAH , praguNIbhUtA putrI, vipariNato dhanyaH, caTTenoktaM- bhaNitaM mayA- yadi kathamapyabrahmacAriNo bhaveyuH kAryaM na setsyati, dhanena bhaNitaM- ka upAyaH?, 2 tannanaskAra| phlm| Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 704 // caTTeNa bhaNiyaM- erisA baMbhayAriNo havaMti, guttIo kahei, dagasokarAisu gavesiyo natthi, sAhUNa Dhukko- tehiM siTThAo 'vshikhnnisiliNdiykuddutrpuvvkiiliypnniie|aimaayaahaarvibhuusnnaa ya nava bNbhguttiio||1||eyaasuvttttmaanno suddhamaNo namaskAra vyAkhyA joya baMbhayArI so| jamhA ubaMbhaceraMmaNoNiroho jiNAbhihiyaM // 2 // ' uvagae bhaNiyA-baMbhayArIhiM me kajjaM, sAhU bhaNai niyukti: 918 mahAsArthana kappar3a niggaMthANameyaM, caTTassa kahiyaM- laddhA baMbhayArI Na puNa icchaMti, teNa bhaNiyaM- erisA ceva paricattalogavAvArA vAhatvAdi, dRSTAntAH muNao bhavaMti, kiMtu pUjiehiMvi tehiM kajasiddhI hoi, nAmANi likkhaMti, na tANi khuddavaMtarI akkamai, pUiyA, maMDalaM savizeSAH, kayaM, sAhuNAmANi lihiyANi, disAvAlA ThaviyA, na kUviyaM sivAe, pauNA ceDI, dhaNo sAhUNamalliyaMto saho jAo, rAgadveSakaSA yendriyANi dhammovagAritti ceDI muttAphalamAlA ya tasseva dinnA, evaM aturaMteNa sA teNa pAviyatti silogattho / so eyaM suNiUNa (sadRSTA ntAni) kaSApariNAmei- ahaMpisadesaMgaMtumaturaMto tattheva kiMci uvAyaM ciMtissAmitti gaosadesaM, tattha ya vijAsiddhA pANA daDarakkhA, yanikSepAH (8) (SaNNayamArgaNA teNa te olaggiyA, bhaNaMti-kiM te amhehiM kajaM?, siTuM- deviM ghaDeha, tehiM ciMtiyaM- ucchobhaM demo jeNa rAyA paricayai, ca) parIsaho pasargAH (zlokA vipreNa bhaNita-IdRzo brahmacAriNaH syuH, guptIH kathayati, parivrAjakeSu gaveSito nAsti, sAdhUnAM pArzve AgataH, taiH ziSTAH- vasatiH kathA niSedyendriyANi kuDyAntaraM dRSTAntAni ca) pUrvakrIDitaM prnniitm| atimAtrAhAro vibhUSaNaM ca nava brhmcryguptyH||1|| etAsu vartamAnaH zuddhamanA yazca brahmacArI saH / yasmAcca brahmacarya manonirodho jinAbhihitam // arhacchabda niruktiH, 2 / / upagate bhaNitAH- brahmacAribhirme kAryam, sAdhavo bhaNanti-na kalpate nirgranthAnAmetat, caTTAya kathitama, labdhA brahmacAriNo na punaricchanti, tena bhaNitaM- ITazAtananaskAraevaM parityaktalokavyApArA munayo bhavanti, kiM tu pUjitairapi taiH kAryasiddhirbhavati, tannAmAni likhyante, na tAni kSudravyantarya Akramante, pUjitAH maNDalaM kRtam, phlm| sAdhunAmAni likhitAni, dikpAlAH sthApitAH, na kUjitaM zivayA, praguNA (jAtA) duhitA, dhanaH sAdhUnAzrayan zrAddho jAtaH, dharmopakArIti ceTI muktAphalamAlA ca tasmAyeva dattA, evamatvaramANena sA tena prApteti zlokArthaH / sa etat zrutvA pariNamayati- ahamapi svadezaM gatvA'tvaramANastatraiva kaJcidupAyaM cintayiSyAmIti gata : svadezam, tatra ca vidyAsiddhAzcaNDAlA daNDarakSAH, tena te'valagitAH, bhaNanti- kiM tavAsmAbhiH kArya?, ziSTam, devIM mIlayata taizcintitaM- AlaM dadyo yena rAjA, // 704 // Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 705 // tehiM mArI viuvviyA, logo mariumAraddho, rannA pANA samAiTThA- labheha mAriM, tehiM bhaNiyaM- gavesAmo vijjAe, devIvAsaghare mANusA hatthapAyA viuvviyA, muhaM ca se ruhiralittaM kayaM, raNo niveiyaM- vatthavvA ceva mArI, niyaghare gavesAhi, raNNA gaviTThA diTThA ya, pANA samAiTThA-savihIe vivAdeha to khAI maMDale majjharattaMmi appasAgArie vAvAeyavvA, tahatti paDisue NIyA sagiha rattiM maMDalaM, soya tattha puvvAloiyakavaDogao, sakhaliyAraM mAreumAraddhA, teNa bhaNiyaM-kiM eyAe kayaMti, te bhaNaMti-mArI esatti mArijjai, teNa bhaNiyaM-kahameyAe AgiIe mArI havaitti?, keNati avasaddo te diNNo, mA mAreha, muyaha eyaM, te necchaMti, gADhataraM laggo, ahaM bhe koDimolla alaMkAraM demi muyaha eyaM, mA mArehiti, balAmoDIe alaMkAro uvaNIo, tIe ciMtiyaM-nikkAraNavacchallotti taMmi paDibaMdho jAo, pANehiM bhaNiyaM- jai te nibbaMdho eyaMpi na mAremo, kiMtu nivvisayAe gaMtavvaM, paDisue mukkA, so taMgahAya palAo, to pANappao vacchalagotti daDhayaraM paDibaddhA AlAvAIhiM ghaDiyA, desaMtaraMmi bhoge bhuMjatA acchNti| aNNayA so pecchaNage gaMtuM payaTTo, sA neheNa gaMtuM na dei, teNa hasiyaM, tIe parityajati, tairmArivikurvitA, loko martumArabdhaH, rAjJA cANDAlAH samAdiSTAH- labhadhvaM mArIm, tairbhaNitaM- gaveSayAmo vidyayA, devIvAsagRhe manuSyA hastapAdA vikurvitAH, mukhaM ca tasyA rudhiraliptaM kRtam, rAjJaH niveditaM- vAstavyaiva mArI, nijagRhe gaveSaya, rAjJA gaveSitA dRSTA ca, cANDAlAH samAdiSTAH-svavidhinA vyApAdayata tadA'vazyaM maNDale madhyarAtre'lpasAgArike vyApAdayitavyA, tatheti pratizrute nItA svagRha rAtrI maNDalam, sa ca tatra pUrvAlocitakapaTo gataH, sopacAraM mArayitumArabdhA, tena bhaNitaM- kimetayA kRtamiti, te bhaNanti- mAryeSeti mAryate, tena bhaNitaM- kathametayA''kRtyA mArirbhavatIti, kenacidapazabdo datta yuSmAkam, mA mArayata, muJcatainAm, te necchanti, gADhataraM lagnaH, ahaM yuSmabhyaM koTimUlyamalaGkAraM dadAmi muzcetainAm, mA mArayateti balAt alaGkAra upanItaH, tayA cintitaM- niSkAraNavatsala iti tasmin pratibandho jAtaH, cANDAlairbhaNitaM- yadi te nirbandha enAM naiva mArayAmaH, kiMtu nirviSayatayA(dezAdvahiH)gantavyam, pratizrute muktA, sa tAM gRhItvA palAyitaH, tataH prANaprado vatsala iti dRDhataraM pratibaddhA''lApAdibhirmIlitA, dezAntare bhogAn bhuJjAnau tiSThataH |anydaa sa prekSaNake gantuM pravRttaH, sA snehena gantuM na dadAti, tena hasitam, 0.5 namaskAravyAkhyA, niyuktiH 918 mahAsArthavAhatvAdi, dRSTAntAH savizeSAH, rAgadveSakaSAyendriyANi | (sadRSTAntAni) kaSAyanikSepAH (8) (SaNNayamArgaNA ca) parIsahopasargAH (zlokA |dRSTAntAni ca arhacchabdaniruktiH , tnnnskaarphlm| // 705 // Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0.5 namaskAravyAkhyA niyuktiH 918 mahAsArtha vRttiyutam savizeSAH, rAgadveSakaSA zrIAvazyaka pucchio-kimeyaMti?, nibbaMdhe siTuM, niviNNA, tahArUvANaM ajjANaM aMtie dhammaM socA pavvaiyA, iyarovi aTTaduhaTTo niyukti mariUNa taddivasaMceva narage uvvnnnno| evaMdukkhAya cakkhiMdiyaMti ||ghaannidie udAharaNaM-kumAro gaMdhappio,soya aNavarayaM bhASyazrIhArika NAvAkaDaeNa khellai, mAisavattIe tassa maMjUsAe visaM choDhUNa NaIe pavAhiyaM, teNa ramaMteNa diTThA, uttAriyA, ugghADiUNa apaloiuM pavatto, paDimaM jUsAIehiM gaMdhehiM samuggako diTTho, so'NeNa ugghADiUNa jiMghio mao y| evaM dukkhAya ghANiM-vAhatvAdi, bhAga-2 dRSTAntAH diyanti // jibhidie udAharaNaM-sodAso rAyA maMsappio, AmAghAo, sUyassa maMsaMbIrAleNa gahiyaM, soyariesu maggiyaM, // 706 // na laddhaM, DiMbharUvaM mAriyaM, susaMhiyaM pucchai, kahiyaM, purisA se dinA- mArehatti, nayareNa nAo bhiccehi ya rakkhasotti mahuM / |yendriyANi pAettA aDavIe pavesito, caccare Thio gayaM gahAya diNe 2 mANussaM mArei, kei bhaNaMti-virahe jaNaM mAreti, teNaMteNaM satttho (sadRSTA ntAni) kaSAjAi, teNa sutteNa na jANio, sAhU ya AvassayaM karentA phiDiyA, te daTThaNaM olaggai, taveNa na sakkei alliiuM, ciMtai, yanikSepAH (8) (SaNNayamArgaNA dhammakahaNaM, pavvajjA / anne bhaNaMti- so bhaNai vaccaMte- ThAha, sAhU bhaNai- amhe ThiyA tumaM ceva ThAhi, ciMtei, saMbuddho, ca) parIsaho |pasargAH (zlokA tayA pRSTaH- kimetaditi, nirbandhe ziSTam, nirviNNA, tathArUpANAmAryANAmantike dharmaM zrutvA pravrajitA, itaro'pyAtaduHkhArto mRtvA taddivasaM (taddoSAdeva) narake dRSTAntAni ca) * utpannaH / evaM duHkhAya cakSurindriyamiti / / ghrANendriye udAharaNaM- kumAro gandhapriyaH, sa cAnavarataM nAvAkaTakena krIDati, mAtRsapalyA tasya maJjUSAyAM viSaM kSiptvA nadyAM arhacchabda niruktiH, pravAhitam, tena ramamANena dRSTA, uttAritA, udghATya pralokayituM pravRttaH, pratimaJjUSAdigairgandhaiH samudro dRSTaH so'nenoddhATya ghrAto mRtazca / evaM duHkhAya ghrANendriyamiti / jihvendriye udAharaNaM- sodAso rAjA mAMsapriyaH, amAghAtaH, zukasya mAMsa mAriNa gRhItam, zaukarikeSu mArgitaM, na labdham, DimbharUpaM mAritam, susaMhitaM pRcchati, kathitam, puruSAstasmai dattA- mArayateti, nAgareNa jJAto bhRtyaizca rAkSasa iti madyaM pAyayitvA aTavyAM pravezitaH, catvare sthito gajaM gRhItvA dine 2 manuSyaM mArayati, kecidbhaNanti- virahe janaM mArayati, tena mArgeNa sArthoM yAti, tena suptena na jJAtaH, sAdhavazvAvazyakaM kurvantaH sphiTitAH, tena dRSTvA'valagyante, tapasA na zaknoti Azrayitum, cintayati, dharmakathanam, prvrjyaa| anye bhaNanti- sa bhaNati vrajataH- tiSThata, sAdhavo bhaNanti- vayaM sthitAstvameva tiSTha, cintayati, saMbuddhaH, tnnnskaarphlm| // 706 // Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namaskAra zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 707 // mahAsArtha (sadRSTA sAisayA AyariyA, te ohinANI, kettiyANamevaM hohi / eva dukkhAya jibbhiNdiyNti|| phAsiMdie udAharaNaM- vasaMtapure Nayare jiyasattU rAyA, sukumAliyA se bhajA, tIse aIva sukumAlo phAso, rAyA rajjaM na ciMtei, so eyaM niccameva paDibhujamANo | vyAkhyA, acchai, evaM kAlo vaccai, bhiccehiM sAmaMto'himaMteUNa tIe saha nicchUDho, putto se rajje Thavio, te aDavIe vaccaMti, sA niyuktiH 918 tisAiyA, jalaM maggiyaM, acchINi se baddhANi mA bIhehitti, chirAruhiraM pajiyA, ruhire mUliyA chUDhA jeNa Na thijjai, vAhatvAdi, chuhAiyA urUmaMsaM dinnaM, urUga saMrohiNIe rohiyaM, jaNavayaM pattANi, AbharaNagANi sAraviyANi, egattha vANiyattaM karei, dRSTAntAH savizeSAH, paMgU ya se vIhIe sohago, ghaDio, sA bhaNai-na sakkaNomi egAgiNI gihe ciTThiuM bidijjiyaM labhAhi, ciMtiyaM ca'NeNa rAgadveSakaSA yendriyANi niravAo paMgU sohaNo, tao'NeNa so neDavAlago niutto, teNa ya gIyachaliyakahAihiM AvajjiyA, pacchA tasseva laggA bhattArassa chiddANi maggai, jAhe na labhai tAhe ujjANiyAgao suvIsattho bahu majjaM pAettA gaMgAe pakkhitto, sAvi taM davvaM tAni) kaSA yanikSepAH (8) khAiUNa khaMdheNa taM vahai, gAyati ya ghare 2, pucchiyA bhaNai- ammApiIhiM eriso dinno kiM karemi?, so'vi rAyA egastha. (SaNNayamArgaNA ca) parIsahosAtizayA AcAryAH, te avadhijJAninaH, kiyatAmevaM bhaviSyati / evaM duHkhAya jihvendriyamiti / sparzanendriya udAharaNaM- vasantapure nagare jitazatrU rAjA, sukumAlikA pasargAH (zlokA dRSTAntAni ca) tasya bhAryA, tasyA atIva sukumAlaH sparzaH, rAjA rAjyaM na cintayati, sa etAM nityameva pratibhujAnaH tiSThati, evaM kAlo vrajati, bhRtyaizca sAmanto'pi mantrayitvA tayA arhacchabdasaha niSkAzitaH, putrastasya rAjye sthApitaH, tAvaTavyAM vrajataH, sA tRSArditA, jalaM mArgitam, akSiNI tasyA baddhe mA bhaiSIriti, zirArudhiraM pAyitA, rudhire mUlikA niruktiH , kSiptA, yena na styAyati, kSudhArditA UrumAMsaM dattam, uru saMrohiNyA rohitam, janapadaM prAptau, AbharaNAni saMgopitAni, ekatra vaNiktvaM karoti, paGguzca tasyA vIthyAH phlm| zodhakaH, mIlitaH, sA bhaNati-na zaknomi ekAkinI gRhe sthAtuM dvitIyaM lambhaya, cintitaM cAnena- nirapAyaH paGgaH zobhanaH, tato'nena sa gRhapAlako niyuktaH, tena ca gItazchalitakathAdibhirAvarjitA, pazcAttenaiva lagnA, bhartazchidrANi mArgayati. yadA na labhate tadodyAnikAgataH suvizvasto bahu madyaM pAyayitvA gaGgAyAM prakSiptaH, sA'pi tavyaM khAdayitvA skandhena taM vahati, gAyatazca gRhe gRhe, pRSTA bhaNati- mAtApitRbhyAmIdRzo dattaH, kiM karomi?, so'pi rAjA ekatra tannanaskAra // 707 // Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 / / 708 // Nayare ucchalio, rukkhachAyAe sutto, Na parAvattati chAyA, rAyA tattha mayao aputto, assoya ahivAsio tattha gao, jayajayasaddeNa paDibohio, rAyA jAo, tANivi tattha gayANi, raNNo kahiyaM, ANAviyANi pucchiyA, sAhai- ammApIIhi dinno, rAyA bhaNai-'bAhubhyAMzoNitaM pItamurumAMsaMca bhakSitam / gaGgAyAMvAhito bhartA, sAdhu sAdhu ptivrte?||1|| nivvisayANi aannttaanni| evaM doNhaMpi visesao sUmAliyAe dukkhAya pAsiMdiyaM / kiJca- 'zabdasaGge yato doSo, mRgAdInAM shriirhaa| sukhArthI satataM vidvAn, zabde kimiti snggvaan?||1|| pataGgAnAM kSayaM dRSTvA, sadyo ruupprsnggtH| svasthacittasya rUpeSu, kiM vyarthaH snggsmbhvH?||2|| uragAn gandhadoSeNa, paratantrAn samIkSya kH|gndhaaskto bhavetkAyasvabhAvaM vA na cintayet? ||3||rsaasvaadprsnggen, matsyAdyutsAdanaM yataH / tato duHkhAdijanane, rase kaH saGgamApnuyAt? // 4||sprshaabhissktcittaanaaN, hastyAdInAM smnttH| asvAtantryaMsamIkSyApi, kaH syaatsprshnsNvshH?||5||' ityevaMvidhAnIndriyANi saMsAravarddhanAni viSayalAlasAni durjayAni durantAni nAmayanta ityAdi pUrvavat // adhunA parISahadvArAvasaraH, tatra mArgAcyavananirjarArthaM pariSoDhavyAH parISahA iti nirvacanam, tatra mArgAcyavanArthaM darzanaparISahaH prajJAparISahazca, zeSAstu nirjarArthamiti, ete ca dvAviMzatiH parisaGkhyAtA eva, tadyathA- kSutpipAsAzItoSNadaMzamazakanAgnyAratistrIcaryAniSadyAzayyA''krozavadhayAcanAlAbharogatRNasparzamalasatkArapuraskAraprajJA'jJAnadarzanAni vistarato'vagantavyAH, asya bhAvArtha:-'kSudhAtaH zaktimAn sAdhureSaNAM nAtilaGyet / yAtrAmAtrodyato vidvAnadIno'viplavazcaret // 1 // pipAsitaH pathistho'pi, tattvavid nagare nirgataH, vRkSacchAyAyAM suptaH, na parAvarttate chAyA, rAjA ca tatra mRto'putraH, azvazcAdhivAsitastatra gataH, jayajayazabdena pratibodhitaH, rAjA jAtaH, tAvapi tatra gatau, rAjJe kathitam, AnAyitau pRSTA, kathayati- mAtApitRbhyAM dattaH, rAjA bhnnti| 0 nirviSayAvajJaptau / evaM dvayorapi vizeSataH sukumAlikAyAH duHkhAya sparzanendriyam / 0.5 namaskAravyAkhyA, niyukti: 918 mahAsArthavAhatvAdi, dRSTAntAH savizeSAH, rAgadveSakaSAyendriyANi (sadRSTAntAni) kaSAyanikSepAH (8) (SaNNayamArgaNA ca) parIsahopasargAH (zlokA dRSTAntAni ca) arhacchabdaniruktiH, tnnnskaarphlm| // 708 // Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 709 // 0.5 namaskAravyAkhyA, niyukti: 918 mahAsArthavAhatvAdi, dRSTAntAH rAgadguSakaSA (sadRSTAntAni) kaSA * dainyavarjitaH / zItodakaM nAbhilaSenmRgayet klpitodkm||2||shiitaabhighaate'pi ytistvgvstrtraannvrjitH| vAso'kalpyaM na gRhNIyAdagniM nojjvAlayedapi // 3 // uSNatapto na taM nindecchAyAmapi na saMsmaret / snAnagAtrAbhiSekAdi, vyajanaM cApi varjayet ||4||ndsstto daMzamazakaistrAsaM dveSaM munivrajet / na vArayedupekSeta, sarvAhArapriyatvavit ||5||vaaso'shubhN na vA me'sti, necchet tatsAdhvasAdhu vaa| lAbhAlAbhavicitratvaM, jAnannAgnyena viplutH|| 6 // gacchaMstiSThanniSaNNo vA, nAratipravaNola bhavet / dharmArAmarato nityaM, svasthacetA bhvenmuniH||7||snggpngksudurbaadhaaH, striyo moksspthaarglaaH| cintitA dharmanAzAya, savizeSAH, yato'tastA na cintayet // 8 // grAmAdyaniyatasthAyI, sadA vaa'niytaalyH| vividhAbhigrahairyuktazcaryAmeko'pyadhizrayet // yendriyANi 9 // zmazAnAdiniSadyAsu, stryAdikaNTakavarjite / upasargAnaniSTeSTAneko'bhIraspRhaH kSamet // 10 // zubhAzubhAsu zayyAsu, sukhaduHkhe samutthite / saheta saGgaM neyAcca, zvastyAjyeti ca bhAvayet ||11||naakrusstto munirAkrozet, saamyaadjnyaanaadyvrjkH| yanikSepAH (8) | (SaNNayamArgaNA apekSetopakAritvaM, na tu dveSaM kadAcana // 12 // hataH sahetaiva muniH, pratihanyAnna sAmyavit / jIvAnAzAt kSamAyogAd, ca) parIsaho |pasargAH (zlokA guNApteH krodhdosstH||13|| paradattopajIvitvAd, yatInAMnAstyayAcitam / yato'to yAcanAduHkhaM, kssaamyennecchedgaaritaam|| 14||prkiiyN parArthaM ca, labhyetAnnAdi naiva vaa| labdhe na mAdyennindedvA, svpraannaapylaabhtH||15||nodvijed ogasamprApto, niruktiH , na cAbhIpseccikitsitam / viSaheta tathA'dInaH, shraamnnymnupaalyet||16||abhuutaalpaannuceltve, kAdAcitkaM tRNAdiSu / tatsaMsparzodbhavaM duHkhaM, sahenecchecca tAn mRdUn // 17 // malapaGkarajodigdho, grISmoSNakledanAdapi / nodvijet snAnamicchedvA, sahetodvartayenna vA // 18 // utthAnaM pUjanaM dAnaM, spRhayennAtmapUjakaH / mUrchito na bhavellabdhe, dIno'satkArito na ca // 19 // ajAnan vastu jijJAsuna muhyet karmadoSavit / jJAninAMjJAnamudvIkSya tathaivetyanyathA na tu||20||virtstpsopetshchdmstho'hN dRSTAntAni ca) | acchabda tnnnskaarphlm| // 709 // Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namaskAra zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 710 // tthaa'pic| dharmAdisAkSAnaivekSe, naivaM syAt krmkaalvit||21||jinaastduktN jIvovA, dharmAdharmI bhavAntaram / parokSatvAt mRSA naivaM, cintayet mahato grhaat|| 22 // zArIramAnasAnevaM, svprpreritaanmuniH| parISahAn sahetAbhI:, kAyavAGkanasA vyAkhyA, sadA // 23 // jJAnAvaraNavedyotthA, mohanIyAntarAyajAH / karmasUdayabhUteSu, sambhavanti parISahAH // 24 // kSutpipAsA ca niyukti: 918 mahAsArthazItoSNe, tathA dNshmshaadyH| caryAzayyA vadhorogaH, tRNasparzamalAvapi ||25||vedyaadmii alAbhAkhyastvantarAyasamudbhavaH / vAhatvAdi, dRSTAntAH prajJA'jJAne tu vijJeyau, jJAnAvaraNasambhavau / / 26 // caturdazaite vijJeyAH, sambhavena parISahAH / sasUkSmasamparAyasya, cchadmasthA- savizeSAH, rAgadveSakaSArAgiNo'pi ca // 27 // kSut pipAsA ca zItoSNe, daMzazcaryA vadho malaH / zayyA rogagRNasparzI, jine vedyasya smbhvaad|| yendriyANi (sdRssttaa28||' iti / eSa sNkssepaarthH||avyvaarthstu parISahAdhyayanato'vaseya iti| etthavidavvabhAvavibhAsA, davvaparIsahA ihaloya ntAni) kaSANimittaM jo sahai paravaso vA baMdhaNAisu, tattha udArahaNaM jahA cakke sAmAie iMdapure iMdadattassa putto, bhAvaparIsahA je yanikSepAH (8) (SaNNayamArgaNA saMsAravoccheyaNimittaM aNAulo sahai, tehiM ceva uvaNao psttho||adhunopsrgdvaaraavsrH, tatropa-sAmIpyena sarjanamupasargaH, ca) parIsaho pasargAH (zlokA upasRjyate'neneti vA upasargaH karaNasAdhanaH, upasRjyate'sAviti vopasargaH karmasAdhanaH, saca pratyayabhedAccaturvidhaH-divya dRSTAntAni ca) arhacchabdamAnuSatairyagyonyAtmasaMvedanAbhedAt, tattha divvA cauvvihA- hAsA padosA vImaMsA puDho vemAyA, hAse khuDDagA aNNaM gAma niruktiH , tannanaskArabhikkhAyariyAe gayA, vANamaMtara uvAiMti- jar3a phavvAmo to viyaDiuM DeragakaNhavaNNaeNa accaNiyaM dehAmo, laddhaM, sAla phlm| 0 atrApi dravyabhAvavibhASA- dravyaparISahA ihalokanimittaM yaH sahate paravazo vA bandhanAdibhiH, tatrodAharaNaM yathA cakre sAmAyike indrapure indradattasya putraH, bhAvaparISahA yAn saMsAravyucchedanimittamanAkulaH sahate, teSveva upanataH prshstH| OM tatra divyAzcAturvidhAH- hAsyAt pradveSAt vimarzAt pRthagvimAtrayA, hAsye kSullakAH anyaM grAmaM bhikSAcaryAyai gatAH, vyantarImupayAcante- yadi lapsyAmahe tadA vikaTayya laghukRSNavarNenArcanaM dAsyAmaH, labdham, sA 2 // 710 // Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0.5 namaskAra vyAkhyA, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 / / 711 // dRSTAntAH rAgadveSakaSA maggai, annamannassa kahaNaM, maggiUNa dinnaM, eyaM te taMti,tAhe sayaM ceva taM pakkhAiyA, kaMdappiyA devayA tesiM rUvaM AvarettA ramai, viyAle maggiyA, na diTThA, devayAe AyariyANa kahiyaM / paose sNgmo|viimNsaae egastha deuliyAe sAhU vAsAvAsaM vasettA gayA, tesiMca ego puvviM pesio, tao ceva varisArattaM kareuM Agao, tAe deuliyAe AvAsio, devayA ciMtei- niyuktiH 918 mahAsArthakiM daDhadhammo navatti saDDIrUveNa uvasaggei, so necchai, tuTThA vaMdai / puDhovemAyA hAseNa kareuM padoseNa kareja, evaM sNjogaa| vAhatvAdi, mANussA cauvvihA- hAsA paosA vImaMsA kusIlapaDisevaNayA, hAse gaNiyAdhUyA, khuDDagaM bhikkhassa gayaM uvasaggei, savizeSAH, hayA, raNNo kahiyaM khuDDago saddAvio, sirigharadidrutaM kahei / paose gayasukumAlo somabhUiNA vavarovio, ahavA ego yendriyANi dhijjAio egAe aviraiyAe saddhiM akiccaM sevamANo sAhuNA diTTho, paosamAvaNNo sAhuM mAremitti pahAvio, sAhuM / (sadRSTA ntAni) kaSApucchai- kiM tume ajja dilRti?, sAhU bhaNai- bahuM suNer3a kannehiM silogo| vImaMsAe caMdagutto rAyA cANakkeNa bhaNio- yanikSepAH (8) (SaNNayamArgaNA pArattiyaMpi kiMpi karejjAsi, susIso ya kira so Asi, aMteure dhammakahaNaM, uvasaggijaMti, aNNatitthiyA ya viNaTThA, ca) parIsaho pasargAH (zlokA mArgayati, anyo'nyasmai kathanam, mArgayitvA dattam, etatte taditi, tadA svayameva taM prasvAditA, kAndarpikA devatA teSAM rUpamAvRttya ramate, vikAle mArgitAH, na dRSTAntAni ca dRSTaH, devatayA''cAryAya kathitam / pradveSe saMgamakaH / vimarza ekatra devakulikAyAM sAdhavo varSArAtramuSitvA gatAH, teSAM caikaH pUrvaM preSitaH, tatraiva varSArAtraM kartumAgataH, arhacchabda niruktiH, tasyAM devakulikAyAmAvAsitaH, devatA cintayati- kiM dRDhadharmA naveti zrAddhIrUpeNopasargayati, sa necchati, tuSTA vndte| pRthagvimAtrA hAsyena kRtvA pradveSeNa kuryAt, evaM sNyogaaH| mAnuSyAzcaturvidhAH- hAsyAt pradveSAt vimarzAt kuzIlapratiSevanayA, hAsye gaNikAduhitA, kSullakaM bhikSAyai gatamupasargayati, hatA, rAjJaH kathitam, kSullakaH* zabditaH, zrIgRhadRSTAntaM kathayati / pradveSe gajasukumAlaH somabhUtinA vyaparopitaH, athavA eko dhigjAtIya ekayA'viratikayA sArdhamakAryaM sevamAnaH sAdhunA dRSTaH, pradveSamApannaH sAdhu mArayAmIti pradhAvitaH, sAdhuM pRcchati- kiM tvayA'dya dRSTamiti?, sAdhurbhaNati- bahu zRNoti karNAbhyAM zlokaH / vimarzAt candragupto rAjA cANakyena 8 bhaNitaH- pAratrikamapi kiJcit kuru, suziSyazca kila sa AsIt, antaHpurAya dharmakathanam, upasargyante'nyatIrthikAzca vinaSTAH, - tnnnskaarphlm| // 711 // Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 712 // NicchUDhA ya,sAhU saddAviyA bhaNaMti- jai rAyA acchai to kahemo, aigao rAyA osario, aMteuriyA uvasaggeti, 0.5 namaskArahayAo, sirigharadiTTataM khei| kusIlapaDisevaNAe IsAlUya bhajAo cattAri rAyasaMNAyaM,teNa ghosAviyaM-sattavaiparikkhittaM vyAkhyA, gharaM na lahai koi pavesaM, sAhU ayANaMto viyAle vasahinimittaM aiyao, so ya pavesiyallao, tattha paDhame jAme paDhamA ? niyukti: 918 mahAsArthaAgayA bhaNai- paDiccha, sAhU kacchaM baMdhiUNa AsaNaM ca kummabaMdhaM kAUNa ahomuho Thio cIraveDheNaM, na sakkio vAhatvAdi, dRSTAntA: kisittA gayA, pucchaMti-keriso?,sA bhaNai- eriso natthi aNNo maNUso, evaM cattArivi jAme jAme kisiUNa gayAo, savizeSAH, rAgadveSakaSApacchA egao miliyAo sAhaMti, uvasaMtAo saDDIo jaayaao| tericchA cauvvihA- bhayA paosA AhArahe yendriyANi avaccalayaNasArakkhaNayA, bhaeNa suNagAI DasejjA, paose caMDakosio makkaDAdI vA, AhAraheuM sIhAi, avaccaleNa (sadRSTA ntAni) kaSAsArakkhaNaheuM kAkimAi / AtmanA kriyanta iti AtmasaMvedanIyA, jahA uddese cetie pAhuDiyAe, te cauvvihA- ghaTTaNayA yanikSepA: (8) (SaNNayamArgaNA pavaDaNayA thaMbhaNayA lesaNayA, ghaTTaNayA acchiMmi rayo paviTTho camaDhiuM dukkhiumAralu ahavA sayaM ceva acchiMmi galae vA ca) parIsaho pasargAH (zlokA nirvAsitAzca, sAdhavaH zabditA bhaNanti- yadi rAjA tiSThati tadA kathayAmaH, atigato rAjA'pasRtaH, antaHpurikA upasargayanti, hatAH, zrIgRhadRSTAntaM kathayanti / dRSTAntAni ca) kuzIlapratiSevanAyAmIAluzca bhAryAzcatasro rAjakudambama, tena ghoSitaM- saptavRtiparikSiptaM gRhaM na labhate ko'pi praveSTam, sAdhurajAnAno vikAle vasatinimittamatigataH,8 arhacchabda niruktiH, sa ca pravezitaH, tatra prathame yAme prathamA''gatA bhaNati- pratIccha, sAdhuH kacchaM baddhavA AsanaM ca kUrmabandhaM kRtvA'dhomukhaH sthitazvIraveSTanena, na zakitaH, klizitvA gatA, pucchanti- kIdRzaH?, sA bhaNati- ihazo nAstyanyo manuSyaH, evaM catasro'pi yAme yAme klizitvA gatAH, pazcAnmIlitAH ekatra kathayanti, upazAntAH zrAddhyo jaataaH| tairazcAzcaturvidhAH- bhayAt pradveSAt AhArahetoH apatyAlayasaMrakSaNAya, bhayena zvAdirdazet, pradveSe caNDakauziko markaTAdirvA, AhArahetoH siMhAdiH, apatyalayanasaMrakSaNahetoH kAkyAdiH / yathoddeze caitye prAbhRtikAyAm, te caturvidhAH- ghaTTanatA prapatanatA stambhanatA zleSaNatA, ghaTTanatA akSiNarajaH praviSTaM marditvA duHkhayitumArabdhaM athavA svayameva akSNi gale vA - tnnnskaarphlm| // 712 // Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka | niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 713 // dRSTAntAH / kiMci sAlugAi uTThiyaM ghaTTai, pavaDaNayA Na ya payatteNaM caMkamai, tattha dukkhAvijjai, thaMbhaNayA nAma tAva baiThTho acchio jAva sutto thaddho jAo ahavA haNuyAjaMtamAI, lesaNayA pAyaM AuMTittA acchio jAva tattha va tattha vAeNa laio, namaskAra vyAkhyA, ahavA na sikkhAmitti aiNAmiyaM kiMci aMgaMtattheva laggaM, ahavA AyasaMveyaNiyA vAiyA pittiyA saMbhiyA saMnivAiyA niyukti: 919 ee davvovasaggA, bhAvao uvauttassa ee ceva, uktaM ca-divvA mANusagA ceva, tericchA ya viyaahiyaa| AyasaMveyaNIyA ya, mahAsArtha vAhatvAdi uvasaggA cuvihaa||1||haaspposviimNsaa, puDhovemAya divviyaa| mANussA hAsamAIyA, kusIlapaDisevaNA // 2 // tericchigA bhayA / dosA, AhAraTThA taheva y| avaccaleNasaMrakkhaNaTThAe te viyaahiyaa||3||ghttttnnaa pavaDaNA ceva, thaMbhaNA lesaNA thaa| AyasaMveyaNIyA u, uvasaggA cubvihaa||4|| ityAdyalaM prasaGgena, etannAmayanto namo'rhA iti vyAkhyAtamayaM gaathaarthH|| sAmprataM prAkRtazailyA'nekadhA'rhacchabdaniruktasambhavaM nidarzayannAha ni0- iMdiyavisayakasAe parIsahe veynnaavssgge| ee ariNo haMtA arihaMtA teNa vuccaMti // 919 // indriyAdayaH pUrvavat, vedanA trividhA- zArIrI mAnasI ubhayarUpA ca, ee ariNo haMtA ityatra prAkRtazailyA chAndasatvAt * 'supAM supI'tyAdilakSaNataH eteSAmarINAM hantAraH yato'rihantAraH tenocyante tenAbhidhIyante, arINAM hantAro'rihantAra iti kiJcitsAlukAdi utthitaM ghaTTayati, patanatA na ca prayatnena caGkamyate, tatra duHkhyate, stambhanatA nAma tAvadupaviSTaH sthito yAvatsuptaH stabdho jAtaH, athavA hanuyantrAdi, zleSaNatA pAdamAkRSya sthito yAvattatra vA tatra vAtena lagnaH, athavA nRtyaM zikSa iti atinAmitaM kizcidanaM tatraiva lagnam , athavA''tmasaMvedanIyA vAtikAH 8 paittikAH zleSmikAH sAnnipAtikA ete dravyopasargAH, bhAvata upayuktasyaita eva, divyA mAnuSyakAzcaiva tairazcAzca vyaakhyaataaH| aatmsNvedniiyaashcopsrgaashcturvidhaaH||1|| hAsyapradveSavimarzapRthagvimAtrA divyaaH| mAnuSyA hAsyAdayaH kuzIlapratiSevanA // 2 // tairazcA bhayAdveSAdAhArAya tathaiva c| apatyalayanasaMrakSaNArthAya te vyaakhyaataaH| 3 // ghaTanA prapatanaiva stambhanaM zleSaNaM tthaa| AtmasaMveganIyAstu upsrgaashcturvidhaaH|| 4 // Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0.5 namaskAravyAkhyA, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 714 // 920-922 dRssttaantaaH| niruktiH syAt, etadanantaragAthAyAmeta evoktAH punaramISAmevehopanyAso'yukta iti?, atrocyate, anantaragAthAyAM namaskArArha-2 tve hetutvenoktAH, iha punarabhidhAnaniruktipratipAdanArthamupanyAsa iti gAthArthaH / sAmprataM prakArAntarato'raya AkhyAyante, te cASTau jJAnAvaraNAdisaMjJAH sarvasattvAnAmeveti, Aha ca niyuktiH ni0- aTThavihaMpiya kammaM aribhUaMhoi savvajIvANaM / taM kammamariM haMtA arihaMtA teNa vuccaMti // 920 // aSTavidhamapi aSTaprakAramapi, apizabdAduttaraprakRtyapekSayA'nekaprakAramapi, cazabdo bhinnakramaH, sa cAvadhAraNe, jJAnA mahAsArtha vAhatvAdi varaNAdi, tatazcASTavidhaM kamaiva aribhUtaM zatrubhUtaM bhavati sarvajIvAnAM sarvasattvAnAmanavabodhAdiduHkhahetutvAditi bhAvaH, pazcArddha | pUrvavat, evaMvidhA arihantAra iti gAthArthaH / / 920 // athavA ni0- arihaMti vaMdaNanamaMsaNAI arihaMti pUasakkAraM / siddhigamaNaMca arihA arahaMtA teNa vuccaMti / / 921 // arha pUjAyAM arhantIti pacAdyac kartari arhAH, kimarhanti?- vandananamaskaraNe, tatra vandanaM zirasA namaskaraNaM vAcA, tathA'rhanti / pUjAsatkAram, tatra vastramAlyAdijanyA pUjA, abhyutthAnAdisambhramaH satkAraH, tathA siddhigamanaM cAhanti siddhyanti-niSThitArthA bhavantyasyAM prANina iti siddhiH- lokAntakSetralakSaNA, vakSyati ca-"iha boMdiM caittA NaM tattha gaMtUNa sijjhaI' tadgamanaM cala pratyarhA iti, arahatA teNa vucaMti prAkRtazailyA asteinocyante, athavA arhantItyarhanta iti gAthArthaH // 921 // ni0-tathA- devAsuramaNuesuMarihA pUA suruttamA jamhA / ariNo haMtA rayaM haMtA arihaMtA teNa vucaMti // 922 // devAsuramanujebhyaH pUjAmarhanti-prApnuvanti tadyogyatvAt, surottamatvAditi yuktiH, itthamanekadhA'nvarthamabhidhAya punaH sAmAnya- // 714 // vizeSAbhyAmupasaMharannAha- ariNo haMtA ityAdi pUrvavadeva, arINAM hantAraH yataH arihantArastenocyante, tathA rajaso hantAraH 0 iha tanu tyaktvA tatra gatvA sidhyati / Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0.5 namaskAravyAkhyA, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 niyuktiH 923-925 mahAsArthavAhatvAdi dRSTAntAH / // 715 // yatorajohantArastenocyante iti, rajo badhyamAnakaM karma bhaNyata iti gaathaarthH||922|| idAnImamoghatAkhyApanArthamapAntarAlikaM / namaskAraphalamupadarzayati ni0- arahaMtanamukkAro jIvaM moei bhvshssaao| bhAveNa kIramANo hoi puNo bohilaabhaae||923|| 8 arhatAM namaskAraH arhannamaskAra, ihArhacchabdena buddhisthAhadAkAravatI sthApanA gRhyate, namaskArastu namaH zabda eva, jIvaM AtmAnaM mocayati apanayati, kutaH?- bhavasahasrebhyaH, bhAvena upayogena kriyamANaH, iha ca sahasrazabdo yadyapi dazazatasaGkhyAyAM vartate tathA'pyatrArthAdanantasaGkhyAyAmavagantavyaH, anantabhavamocanAnmokSaprApayatItyuktaM bhavati, Aha-nasarvasyaiva bhAvato'pi namaskArakaraNe tadbhava eva mokSaH, tatkathamucyate-jIvaM mocayatItyAdi, ucyate, yadyapi tadbhava eva mokSAya na bhavati tathA'pi bhAvanAvizeSAdbhavati punaH bodhilAbhAya bodhilAbhArtham, bodhilAbhazcAcirAdavikalo mokSaheturityatona doSa itigaathaarthH|| 923 // tathA cAha ni0- arihaMtanamukkAro dhannANa bhavakkhayaM kuNaMtANaM / hiayaM aNummuaMto visuttiyAvArao hoi||924 // arhannamaskAra iti pUrvavat, dhanyAnAM bhavakSayaM kurvatAm, tatra dhanyAH- jJAnadarzanacAritradhanAH sAdhvAdayaH, teSAM bhavakSayaM kurvatAmiti, atra tadbhavajIvitaM bhavaH tasya kSayo bhavakSayastaM kurvatAM- AcaratAm, kiM? - hRdayaM cetaH anunmuJcan aparityajan, hRdayAdanapagacchannityarthaH, visrotasikAvArako bhavati, ihApadhyAnaM visrotasikocyate, tadvArako bhavati, dharmadhyAnaikAlambanatAM karotIti gAthArthaH // 924 // ni0- arahaMtanamukkAro evaM khalu vaNNio mahatthutti / jo maraNaMmi uvagge abhikkhaNaM kIrae bhuso||925|| // 715 // Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 716 // arhannamaskAra evaM khalu varNito mahArtha iti mahAnartho yasya sa mahArthaH, alpAkSaro'pi dvAdazAGgArthasAhitvAnmahArtha iti, kathaM punaretadevamityAha- yo namaskAro maraNe prANatyAgalakSaNe upAgre- samIpabhUte abhikSaNaM anavarataM kriyate bahuzaH anekazaH, tatazca pradhAnApadisamanusmaraNakaraNena grahaNAt mahArthaH, pradhAnazcAyamiti / Aha ca bhASyakAra:-jalaNAibhae sesaM mottuM'ppegarayaNaM mahAmollaM / juhi vA'ibhae gheppai amohasatthaM jaha theh||1|| mottuMpi bArasaMga sa eva maraNaMmi kIrae jmhaa| arahaMtanamokkAro tamhA so baarsNgttho||2|| savvaMpi bArasaMgaM prinnaamvisuddhiheumettaayN| takkAraNabhAvAo kiha na tadattho namokkAro? ||3||nn hu taMmi desakAle sakko bArasaviho suykkhNdho| savvo aNuciMteuM dhaMtapi smtthcittennN|| 4 // tappaNaINaM tamhA aNusariyavvo suhaNa cittennN| eseva namokkAro kayannutaM mnnmaannennN||5|| iti gAthArthaH // 925 // upasaMharannAha ni0- arihaMtanamukkAro, svvpaavppnnaasnno| maMgalANaMca savvesiM, paDhamahavai maMgalaM // 926 // kiM bahunA?, ihAhannamaskAraH, kiM?- sarvapApapraNAzanaH, tatra pAMzayatIti nipAtanAt pApam, pibati vA hitamiti pApam, auNAdikaH paH pratyayaH, sarvaM- aSTaprakAramapi karma- pApaM jAtisAmAnyApekSayA, uktaM ca- pApaM kamaiva tattvata ityAdi, tatpraNAzayatIti sarvapApapraNAzanaH, maGgalAnAM ca sarveSAM nAmAdilakSaNAnAM prathama iti pradhAnaM pradhAnArthakAritvAt, athavA OjvalanAdibhaye zeSaM muktvA apyeka ratnaM mahAmUlyam / yudhi vA'tibhaye gRhyate'moghazastraM yathA tatheha // 1 // muktvA'pi dvAdazAGgaM sa eva maraNe kriyate ysmaat| arhannamaskArastasmAtsa dvAdazAGgArthaH / / 2 / / sarvamapi dvAdazAGgaM pariNAmavizuddhimAtrahetukam / tatkAraNabhAvAt kathaM na tadartho namaskAraH? / / 3 / / naiva tasmin dezakAle zakyo dvAdazavidhaH zrutaskandhaH / sarvo'nucintayituM bADhamapi samarthacittena // 4 // tatpraNatInAM(sadbhAvAt ) tasmAdanusatavyaH zubhena cittena / eSa eva namaskAraH kRtajJatvaM manyamAnena / / 5 / / (gAtheyaM gAthAcatuSkAdbhinnasaMbandhA ttr)| pAraNaM mudrite| * 0matthaM mudrite / 0.5 namaskAravyAkhyA, niyukti: 926 mahAsArthavAhatvAdi, dRSTAntAH savizeSAH, rAgadveSakaSAyendriyANi (sadRSTAntAni) kaSAyanikSepAH (8) / // 716 // Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 717 // paJcAmUni bhAvamaGgalAnyarhadAdIni, teSAM prathama- AdyamityarthaH, bhavati maGgala miti saMpadyate maGgalamiti gAthArthaH // 926 // uktastAvadarhannamaskAraH, sAmprataM siddhanamaskAra ucyate, tatra siddha iti kaH zabdArthaH?, ucyate- "Sidhu saMrAddhau' 'rAdha sAdha namaskAra vyAkhyA, saMsiddhau 'SidhUzAstremAGgalye ce'ti, sidhyati sma siddhaH, yo yena guNena niSpanna:- pariniSThito na punaH sAdhanIyaH siddhaudanavat / niyukti: 927 sa siddha ityarthaH, sa ca siddhaH zabdasAmAnyAkSepataH, arthatastAvaccaturdazavidhaH, tatra nAmasthApanAdravyasiddhAn vyudasya zeSa- karmazilpAnikSepapratipAdanAyAha dibhiH (11) siddhnikssepaaH| ni0-kamme 1 sippe aravijAya 3, maMte 4 joge a5 Agame 6|atth 7 jattA 8 abhippAe 9, tave 10 kammakkhae 11 iy|| niyukti: 928 927 // karmazilpA dibhiH (11) karmaNi siddhaH karmasiddhaH- karmaNi niSThAM gata ityarthaH, evaM zilpasiddhaH2 vidyAsiddhaH 3 mantrasiddhaH 4 yogasiddha: 5 AgamasiddhaH siddhnikssepaaH| 6 arthasiddhaH 7 yAtrAsiddhaH 8 abhiprAyasiddhaH 9 tapaHsiddhaH 10 karmakSayasiddha 11 zceti gaathaasmaasaarthH||927 // avayavArthaM tu pratidvArameva vakSyati, tatra nAmasthApanAsiddhau sukhAvaseyau, dravyasiddho niSpanna odanaH siddha ityucyate, sAmprataM karmasiddhAdivyAcikhyAsayA karmAdisvarUpameva pratipAdayannAha ni0-kammaMjamaNAyariovaesayaM sippmnnhaa'bhihi| kisivANijjAIyaM ghddlohaaraaibheaNc||928|| iha karma yadanAcAryopadezajaM sAtizayamananyasAdhAraNaM gRhyate, zilpaM anyathA'bhihitamiti, ko'rthaH?- iha yadAcAryopadeza granthanibandhAdvopajAyate sAtizayaM karmApi tacchilpamucyate, tatra bhAravahanakRSivANijyAdi karma ghaTakAralohakArAdibhedaM ca zilpamiti gAthArthaH // 928 // sAmprataM karmasiddhaM sodAharaNamabhidhitsurAha // 717 // Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka | niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 718 // ni0- josavvakammakusalojovA jattha supariniTThio hoi|sjjhgirisiddhovivs kammasiddhatti vineo||929|| yaH kazcit sarvakarmakuzalo yo vA yatra karmaNi supariniSThito bhavatyekasminnapi sahyagirisiddhaka iva sa karmasiddha iti vijJeyaH, namaskAra | vyAkhyA, karmasiddho jJAtavya iti gAthAkSarArthaH // 929 // bhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedaM- koMkaNagadese egami dugge sajjhassa niyukti: 929 bhaMDaM uruMbhei vilaetti ya, tANaMca visame gurubhAravAhitti kAUNa raNNA samANattaM, eesiMmaevi paMtho dAyavvo na puNa eehiM karmazilpA dibhiH (11) kssi| io ego siMdhavao purANo so paDibhajaMto ciMtei-tahiM jAmi jahiM kamme Na esa jIvo bhanjai suhaM na viMdai, so siddhnikssepaaH| tesiM milio, so gaMtukAmo bhaNai, kuMdurukka paDibohiyallao siddhao bhaNai-siddhiyaM dehi mamaM, jahA siddhayaM siddhyaa| gayA sajjhayaM, so ya tesiM mahattarao savvavaDDhe bhAraM vahai, teNa sAhUNaM maggo dinno, te ruTThA rAule kaheMti, te bhaNaMti- amhaM rAyAvi maggaM dei bhAreNa dukkhAvijaMtANaM tA tumaM samaNassa rittassa tthikkassa maggaM desi?, raNNA bhaNiyaM-duTTha te kayaM, mama ANA laMghiyatti, teNa bhaNiyaM-deva! tume gurubhAravAhittikAUNameyamANattaM?, raNNA AmaMti paDissuyaM, teNa bhaNiyaM-jaha evaM toso gurutarabhAravAhI, kaha?-jaMso avIsamaMto aTThArasasahassasIlaMganibbharaMbhAraMvahai,jomaevivoDhuMNa pAriotti, OkokaNakadeze ekasmin durge sahyAdbhANDamavatArayati Arohayati ca, teSAM ca viSame gurubhAravAhina itikRtvA rAjJA samAjJaptam, etebhyo mayA'pi panthA dAtavyo na punaretaiH kasmaicit / itazcaikaH saindhavIyaH purANaH sa pratibhagnazcintayati- tatra yAmi yatra karmaNi naiSa jIvo bhajyate sukhaM na vindati, sa tairmilitaH, sa gantukAmo bhaNati, 8 kukkaTarutapratibodhitaH siddho bhaNati- siddhiM dehi mahyam, yathA siddhaM siddhA gatAH sahyakam, sa ca teSAM mahattaraH sarvabahuM bhAraM vahati, tena sAdhubhyo mArgo dattaH, te ruSTA // 718 // rAjakule kathayanti, te bhaNanti- asmAkaM rAjA'pi mArgaM dadAti bhAreNa duHkhyamAnAnAM tattvaM zramaNAya riktAya vizrAntAya mArgaM dadAsi ?, rAjJA bhaNitaM- duSTa tvayA kRtam, mamAjJA laviteti, tena bhaNitaM- deva! tvayA gurubhAravAhItikRtvaitadAjJaptaM?, rAjJA omiti pratizrutam, tena bhaNitaM- yadyevaM tadA sa gurutarabhAravAhI, kathaM? - yatso'vizrAmyan aSTAdazasahasrazIlAGganirbhara bhAraM vahati yo mayApi voDhuM na pAritaH (zaktaH) iti, - R Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namaskAravyAkhyA, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 719 // dhammakahA ya'NeNa kayA, ho mahArAya!-'vujhaMti nAma bhArA te puNa vujhaMti vIsamaMtehiM / sIlabharo voDhavvo jAvajjIvaM avissaamo||1||raayaa paDibuddho, soya saMvegaMgao, abbhuTTiotti, esa kmmsiddhotti||saamprtN zilpasiddhaM sodAharaNamevAbhidhAtukAma Aha niyukti: 930 ni0- josavvasippakusalojovA jattha supariniTThio hoi| kokAsavaIviva sAisao sippsiddhoso||930|| karmazilpA dibhiH (11) yaH kazcidanirdiSTasvarUpaH sarvazilpeSu kuzalaH sarvazilpakuzalaH, yo yatra vA supariniSThito bhavatyekasminnapi kokAzavarddhakivat | siddhnikssepaaH| sAtizayaH zilpasiddho'sau gaathaakssraarthH||930||bhaavaarthH kathAnakAdavaseyaH, taccedaM- sopArae rahakArassa dAsIe baMbhaNeNa dAsaceDo jAo, so ya mUyabhAveNa acchai mA NajjIhAmitti, rahakAro appaNo putte sikkhAvei, te maMdabuddhI na laeMti, dAseNa savvaM gahiyaM,rahakAromao,rAyAe dAsassa savvaM dinnaM jaMtassa gharae saarN| ioya ujjeNIerAyA sAvago,tassa cattAri sAvagA- ego mahANasiosoraMdhei, jairuccai jimiyamettaM jIrai, ahavA jAmeNaM bihiM tihiMcauhiM paMcahiM, jairuccainaceva jIrai, bidio abbhaMgei, so tellassa kulavaM 2 sarIre pavesei, taM ceva NINei, tatio sejjaM raei, jar3a ruccai paDhame jAme dharmakathA cAnena kRtA- bho mahArAjan! - uhyante nAma bhArAH te punaruhyante vishraamydbhiH| zIlabharo boDhavyo yAvajjIvamavizrAmaH // 1 // rAjA pratibuddhaH, sa ca saMvega gato'bhyutthita iti, eSa karmasiddha iti| "sopArake rathakArasya dAsyAM brAhmaNena dAsaceTo jAtaH, sa ca mUkabhAvena tiSThati mA jJAyiSi iti, rathakAra AtmanaH putrAn zikSayati, te mandabuddhayo na gRhNanti, dAsena sarvaM gRhItam, rathakAro mRtaH, rAjJA dAsAya sarva dattaM yattasya gRhasya sAram / itazvojayinyAM rAjA zrAvakaH, tasya catvAraH 8 zrAvakAH- eko mahAnasikaH sa pacati, yadi rocate jimitamAtreNa jIryati, athavA yAmena dvAbhyAM tribhizcaturbhiH paJcamiH, yadi rocate naiva jIryati, dvitIyo'bhyaGgayati, sa tailasya kuDavaM 2 zarIre pravezayati tadeva niSkAzayati, tRtIyaH zayyAM racayati, yadi rocate prathame yAme, Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 720 // vibujjhai ahavA bitie tatie cautthe, ahavAsuvaiceva, cauttho sirighario, tAriso sirigharao kaojahA aigaona 0.5 kiMci pecchai, ee guNA tesiM, so ya rAyA aputto niviNNakAmabhogo pavvajovAyaM ciMteMto acchi| io ya pADaliputte namaskAra vyAkhyA, Nayare jiyasattU rAyA, so ya tassa NayariM rohei, etthaMtaraMmi ya tassa raNNo puvvakayakammapariNaivaseNa gADhaM sUlamuppaNNaM niyukti: 930 tao'NeNa bhattaM paJcakkhAyaM, devaloyaM gao, NAgaragehi ya se NayarI dinnA, sAvayA sahAviyA pucchai- kiM kammayA?, karmazilpAbhaMDArieNa pavesio, kiMcivi na pecchai, aNNeNa dAreNa darisiyaM, sejjAvAleNa erisA sejjA kayA jeNa muhatte muhatte uDhei, dibhiH (11) siddhnikssepaaH| sUeNa erisaM bhattaM kayaM jeNaM velaM velaM jemei, abbhaMgaeNa ekkao pAyAo tellaM Na NINiyaM, jo mama sariso so nINeu, cattArivi pavvaiyA, so teNa telleNa DajhaMto kAlao jAo, kAgavanno naamNjaayN| io ya sopArae dubbhikkhaM jAyaM, so kokkAso ujjeNiM gao, rAyANaM kiha jANAvemitti kavotehiM gaMdhasAliM avaharai, koTThAgAriehiM kahiyaM, maggieNaM diTThoDa ANIo, raNNA NAo, vittI dinnA, teNAgAsagAmI khIliyApaoganimmAo garuDo kao, soya rAyA teNa kokAseNa vibudhyate athavA dvitIye tRtIye caturthe, athavA svapityeva, caturthaH zrIgRhikastAdRzaM zrIgRhaM kRtaM yathA'tigato na kiJcitpazyati, ete guNAsteSAm, sa ca rAjA'putro nirviNNakAmabhogaH pravrajyopAyaM cintayan tiSThati / itazca pATalIputre nagare jitazatrU rAjA, sa ca tasya nagarauM ruNaddhi, atrAntare ca tasya rAjJaH pUrvakarmapariNativazena gADhaM zUlamutpannam, tato'nena bhaktaM pratyAkhyAtam, devalokaM gataH, nAgaraizca tasmai nagarI dattA, zrAvakAH zabditAH pRcchayante- kiMkarmakAH?, bhANDAgArikeNa pravezitaH, kizcidapi na pazyati, anyena dvArA darzitam, zayyApAlakenezI zayyA kRtA yena muhUrte muhUrte uttiSThati, sUdenedRzaM bhaktaM kRtaM yena vAraM vAraM jemati, abhyaGgakenaikasmAt 3 padastailaM na niSkAzitam, yo mama sadRzaH sa niSkAzayatu, catvAro'pi pravrajitAH, sa tena tailena dahyamAnaH kRSNo jAtaH, kAkavarNo nAma jAtam / itazca sopArake durbhikSaM jAtam, sa kokAza ujjayinIM gataH, rAjAnaM kathaM jJApayAmIti kapotairgandhazAlInapaharati koSThAgArikaiH kathitam, mArgayadbhidRSTa AnItaH, rAjJA jJAto, vRttirdattA, tenAkAzagAmI kIlikAprayoganirmito garuDaH kRtaH, sa ca rAjA tena kokAzena - // 72 Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 721 // devIe ya sammaM teNa garuDeNa Nahamagge hiMDai, jo Na Namai taM bhaNai- ahaM AgAseNa AgaMtUNa mAremi, te savve ANAviyA, taM 0.5 deviM sesiyAo devIo pucchaMti- jAe khIliyAe niyattai jaMtaM, egAe vaccaMtassa issAe NiyattaNakhIliyA gahiyA, tao namaskAra vyAkhyA, NiyattaNavelAe NAyaM,Na Niyattai, tao uddAmaM gacchaMtassa kaliMge asilayAe paMkhA bhaggA, paMkhAvigalotti paDio, tao niyukti: 930 tassaMghAyaNANimittaM uvagaraNaTThA kokAsoNayaraMgao, tattha rahakAro rahaM nimmavii, egacakkaM nimmaviyaM egassa savvaM ghaDiyallayaM karmazilpA dibhiH (11) kiMci 2 navi, tA so tANi uvagaraNANi maggai, teNa bhaNiyaM-jAva gharAo ANemi, rAulAona labbhanti nikAlerDa, sola siddhnikssepaaH| gao, imeNa taM saMghAiyaM, uddhaM kayaMjAi, apphiDiyaM niyattaM pacchaomuhaM jAi, ThiyaMpina paDai, iyarassa'ccayaM jAi, apphiDiyaM paDai, so Agao pecchai nimmAyaM, akkheveNa gaMtUNa raNNo kahei, jahA- kokkAso Agaotti, jassa baleNaM kAgavaNNeNa savve rAyANo vasamANIyA, to gahio, teNa hammaMteNa akkhAyaM, gahio saha devIe, bhattaM vAriyaM, nAgaraehiM ajasabhIehiM kAgapiMDI pavattiyA, kokkAso bhaNio- mama sayaputtassa sattabhUmiyaM pAsAyaM karehi, mama ya majjhe, to savve rAyANae - devyA ca samaM tena garuDena nabhomArge hiNDate, yo na namati taM bhaNati- ahamAkAzenAgatya mArayiSyAmi, te sarve AjJApitAH, tAM devIM zeSA devyaH pRcchanti- yayA kIlikayA nivartyate yantram, ekayA vrajata IjyA nivartanakIlikA gRhItA, tato nivartanavelAyAM jJAtam, na nivarttate, tata uddAmaM gacchataH kaliGge'silatayA pakSau bhagnau, 8 pakSavikala iti patitaH, tatastatsaMghAtanAnimittamupakaraNArthaM kokAzo nagaraM gataH, tatra rathakAro rathaM nirmimIte, ekaM cakraM nirmitam, ekasya sarvam, ghaTitaM kiJcitkiJcinnaiva, tataH sa tAni upakaraNAni mArgayati, tena bhaNitaM- yAvad gRhAd AnayAmi, rAjakulAt na labhyante niSkAzayitum, sa gataH, anena tatsaMghaTitam, UrdhvaM kRtaM yAti,8 AsphoTitaM nivRttaM pazcAnmukhaM yAti, sthitamapi (sthApitamapi) na patati, itarasyAtyayaM yAti, AsphoTitaM patati, sa AgataH pazyati nirmitam, akSepeNa gatvA rAje // 721 // kathayati, yathA- kokAza Agata iti, yasya balena kAkavarNena sarve rAjAno vazamAnItAH, tato gRhItaH, tena hanyamAnenAkhyAtam, gRhItaH saha devyA, bhaktaM vAritam, nAgarairayazobhItaiH kAkapiNDikA pravarttitA, kokAzo bhaNitaH- mama zatasya putrANAM saptabhaumaM prAsAdaM kuru, mama ca madhye, tataH sarvAn rAjakule - Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 ANavessAmi, teNa nimmio, kAgavaNNaputtassa lehaM pesiyaM, ehi jAva ahaM eemAremi, to tumaM mAyApittaM mamaMca moehisitti divaso dino, pAsAaMsaputtao rAyA vilaio, khIliyA AhayA, saMpuDo jAo, mao ya saputtao, kAgavaNNaputteNa taM savvaM NayaraMgahiyaM, mAyApittaM kokkAsoya moyAviyANi / esevaMviho sippasiddhotti // sAmprataM vidyAdisiddha pratipAdayannAdau tAvat svarUpameva pratipAdayati ni0- itthI vijA'bhihiyA puriso maMtutti tabisesoyaM / vijA sasAhaNA vA sAhaNarahio amaMtutti // 931 // strI vidyA'bhihitA puruSo mantra iti tadvizeSo'yam, tatra 'viha lAbhe' 'vida sattAyAM'vA, asya vidyeti bhavati, 'mantri guptabhASaNe' asya mantra iti bhavati, etaduktaM bhavati- yatra mantre devatA strI sA vidyA, ambAkuSmANDyAdi, yatra tu devatA puruSaH sa mantraH, yathA vidyArAjaH, hariNegameSirityAdi, vidyA sasAdhanA vA sAdhanarahitazca mantra iti sAbarAdimantravaditi gaathaarthH|| 931||saamprtN vidyAsiddhaM sanidarzanamupadarzayannAha ni0-vijANa cakkavaTTI vijjAsiddhosa jassa vegAvi / sijjhijja mahAvijA vijjAsiddhajjakhauDuvva // 932 // vidyAnAM sarvAsAmadhipatiH- cakravartI vidyAsiddha iti vidyAsu siddho vidyAsiddha iti, yasya vaikA'pi siddhayet mahAvidyA mahApuruSadattAdirUpAsa vidyAsiddhaH, sAtizayatvAt, ka iva?- AryakhapuTavaditi gAthAkSarArthaH ||932||bhaavaarthH kathAnakAda namaskAravyAkhyA, niyuktiH 931-932 vidyAmantrayovizeSaH, aarykhputtstmbhaakrsskdRssttaantau| // 722 // // 722 // AnAyayiSyAmi, tena nirmitaH, kAkavarNaputrAya lekhaH preSitaH, ehi yAvadahametAn mArayAmi, tatastvaM mAtApitaraM mAM ca mocayeriti divaso dattaH, prAsAdaM saputro rAjA 8 vilagnaH, kIlikA''hatA, saMpuTo jAtaH, mRtazca saputraH, kAkavarNaputreNa tat sarvaM nagaraM gRhItaM mAtApitarau kokAzazca mocitaaH| eSa evaMvidhaH zilpasiddha iti / Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 723 // vaseyaH, taccedaM-vijAsiddhA ajjakhauDA AyariyA, tesiM ca bAlo bhAiNijjo, teNa tesiM pAsao vijA kannAhADiyA, vijAsiddhassa ya NamokkAreNAvi kira vijAo havaMti, so vijAcakkavaTTI taM bhAiNejjaM bharukacche sAhusagAse ThaviUNa namaskAra vyAkhyA, guDasatthaM NayaraMgao, tattha kira parivvAyao sAhahiM vAe parAjio addhitIe kAlagao taMmi guDasatthe Nayare vaDDakarao niyukti: 932 vANamaMtarojAo, teNa tattha sAhUNo savve pAraddhA, taNNimittaM ajakhauDA tattha gayA, teNa gaMtUNa tassa kaNNesu uvaahnnaao| vidyAmantrayo vizeSaH, olaiyAo, devakulio Agao pecchai, gao, jaNaM ghettUNa Agao, jao jao ugghADijjati tao tao ahiTThANaM AryakhapuTaraNo kahiyaM, teNavi diTuM, kaTThalaTThIhiM pahao, so aMteure saMkAmei, mukko, paTThiyao, vaDDakarao annANi ya vANamaMtarANi stambhAkarSa kdRssttaantau| pacchao upphiDaMtANi bhamaMti, logo pAyapaDio vinnavei-muyAhitti, tassa devakule mahAvissaMdA donni mahaimahAliyAo pAhANamaIo doNIo, tAosovANamaMtarANi yakhaDakhaDAviMtANi pacchao hiMDaMti, jaNeNa vinnavio, so vANamaMtarANi ya mukkANi, tAo doNIovi Arao ANittA chaDDiyAmi, jo mama sariso ANehititti mukkaao| so ya se bhAiNijjo 0 vidyAsiddhA AryakhapuTA AcAryAH, teSAM ca bAlo bhAgineyaH, tena teSAM pArthAt vidyA karNAhatA, vidyAsiddhasya ca namaskAreNApi kila vidyA bhavanti, sa vidyAcakravartI taM bhAgineyaM bhRgukacche sAdhusakAze sthApayitvA guDazastraM nagaraM gataH, tatra kila parivrAjakaH sAdhubhivadi parAjito'dhRtyA kAlagataH tasmin guDazastre 8 nagare bRhatkaro vyantaro jAtaH, tena tatra sAdhavaH sarve prArabdhAH( upasargayituM), tannimittamAryakhapuTAstatra gatAH, tena gatvA tasya karNayorupAnahAvavalagitau, devakulika AgataH pazyati, gataH, janaM gRhItvA''gataH, yato yata udghATyate tatastato'dhiSThAnam, rAjJe kathitam, tenApi dRSTam, kASThayaSTibhiH prahataH, so'ntaHpure saMkramayati, muktaH, pRSThato bRhatkaro'nye ca vyantarAH pRSThata utsphiTanto bhrAmyanti, lokaH pAdapatito vijJapayati- muJceti, tasya devakule mahAvisyande dve droNyau atimahatyau pASANamayyau, te sa vyantarAzca khaTatkAraM kurvantaH pazcAt hiNDante, janena vijJaptaH, sa vyantarAzca muktAH, te droNyau api arvAk AnIya tyakte, yo mama sadRza AneSyatIti mukte| sa ca tasya bhAgineya - 8 // 723 Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0.5 niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 724 // stambhAkarSa AhAragehIe bharuyakacche taccaNiojAo, tassa vijApahAveNa pattANi AgAseNaM uvAsagANaM gharesu bhariyANi eMti, logo / bahuo tammuho jAo, saMgheNa ajjakhauDANa pesiyaM, AgaA, akkhAyaM erisI akiriyA udvitatti, tesiM kapparANaM aggato namaskAra vyAkhyA, mattao so teNa vattheNa ucchAiyaojAi, ToppariyA gayA, savvapavare AsaNe ThiyA, annattha kayAi ei, bhariyA ra AgayA, niyukti: 933 AyariehiM aMtarA AgAse pAhANo Thavio, savvANi bhiNNANi, so cellao bhIo naTTho, AyariyA tattha AgayA, vidyAmantrayo vizeSa:, taccaNiyA bhaNaMti- ehi buddhassa pAe paDihitti, AyariyA bhaNaMti- ehi puttA! suddhodaNasuyA vaMda mamaM, buddho niggao, pAesu AryakhapuTapaDio, tattha thUbho dAre, so'vi bhaNio- ehi pAehiM paDAhitti paDio, uddhehitti bhaNio addhoNao Thio, evaM ceva kdRssttaantau| acchahitti bhaNio TThio pAsallio, niyaMThaNAmionAmeNa so jaao| esa evaMviho vijjAsiddhotti ||saamprtN mantrasiddha sanidarzanamevopadarzayati ni0-sAhINasavvamaMto bahumaMto vA pahANamaMto vaa| neosa maMtasiddhokhaMbhAgarisuvva saaiso||933|| svAdhInasarvamantro bahumantrI vA mantreSu siddho mantrasiddhaH, pradhAnamantro veti pradhAnaikamantro veti jJeyaH, sa mantrasiddhaH, ka iva?8 AhAragRGkhyA bhRgukacche taccanIko jAtaH, tasya vidyAprabhAveNa pAtrANi AkAzenopAsakAnAM gRheSu bhRtAnyAyAnti, loko bahustanmukho jAtaH, saMghenAryakhapuTebhyaH preSitam , AgatAH, AkhyAtam etAdRzI akriyotthiteti, teSAM karparANAmagrato mAtrakaH sa tena vastreNAcchAdito yAti, TopparikA gatA, sarvapravare Asane sthitA,8 anyatra kadAcidAyAti, bhRtAni 2 AgatAni, AcAryairantarA''kAze pASANaH sthApitaH, sarvANi bhinnAni, sa kSullakaH (ziSyaH) bhIto naSTaH, AcAryastatrAgatAH, tacanIkA bhaNanti- AyAta buddhasya pAdayoH patateti, AcAryA bhaNanti- AyAhi putra! zuddhodanasuta! vandasva mAm, buddho nirgataH, pAdayoH patitaH, tatra stUpo dvAre, so'pi bhaNitaH- ehi pAdayoH pateti patitaH, uttiSTheti bhaNitaH ardhAvanataH sthitaH, evameva tiSTheti bhaNitaH sthitaH pAvinato, nirgranthanAmita iti nAmnA sa jAtaH / eSa evaMvidho vidyAsiddha iti| // 724 // Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 725 // yoge stambhAkarSavat sAtizaya iti gaathaakssraarthH|| 933 / / bhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedaM- egaMmi Nayare ukkiTThasarIrA raNNA visayalolueNa saMyaI gahiyA, saMghasamavAe egeNa maMtasiddheNa rAyaMgaNe khaMbhA acchaMti te abhimaMtiyA, AgAseNaM uppAiyA namaskAra vyAkhyA khaDakhaDiMti, pAsAyakhaMbhAvi caliyA, bhIeNa mukkA, saMgho khaamio| esevaMviho maMtasiddhotti bhnnnni||saamprtN sadRSTAntaM niyukti: 934 yogasiddhaM pratipipAdayiSurAha AryasamitaH, | ni0-savvevidavvajogA prmcchryphlaa'hvego'vi| jasseha hujja siddhosa jogasiddhojahA smio||934|| Agame sarve'pi kAryena dravyayogAH paramAzcaryaphalAH paramAdbhutakAryAH, athavaiko'pi yasyeha bhavet siddhaH sa yogasiddhaH, yogeSu yogevA gautamaH, arthe mammaNaH siddho yogasiddha iti, sAtizaya eva, (yathA) samitA iti gaathaakssraarthH||934||bhaavaarthH kathAnakagamyaH, taccedaM-AbhIra yAtrAyA visae kaNhA (NNA) ebennAe yaNaIe aMtare tAvasA parivasaMti, tatthego pAdugAleveNaM pANiye cakamaMto bhamai eti jAiya, truttitH| logo AuTTo, saDDA hIlijjaMti, ajjasamiyA vairasAmissa mAulagA viharaMtA AgayA, saDDA uvaTThiyA akiriyatti, AyariyA / necchaMti, bhaNaMti- ajjo! kinna ThAha?, esa jogeNa keNavi makkhei, tehiM aTThApayaM laddhaM, ANIo, amhe'vi dANaM demutti, Oekasmin nagare utkRSTazarIrA rAjJA viSayalolupena saMyatI gRhItA, saMghasamavAye ekena siddhamantreNa rAjAGgaNe stambhAstiSThanti te'bhimantritAH AkAzenotpATitAH khaTatkAraM kurvanti, prAsAdastambhA api calitAH, bhItena muktA saMghaH kSAmitaH / eSa evaMvidho mantrasiddha iti bhnnyte| 0 AbhIraviSaye kRSNA(kanyA) yA bennAyAzcA nadyorantarA tApasAH parivasanti, tatraikaH pAdukAlepena pAnIye caMkramyamANo bhrAmyati AyAti yAti ca, loka AvarjitaH, zrAddhA hIlyante, AryasamitA vajrasvAmino mAtulA viharanta AgatAH, zrAddhA upasthitA akriyeti AcAryA necchanti, bhaNanti- AryAH! kiM na pratIkSadhvaM?, eSa yogena kenApi mrakSayati, tairarthapadaM labdham, AnItaH, vayamapi dAnaM dadya iti, - // 725 // Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0.5 zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 726 // aha so sAvago bhaNai- bhagavaM! pAyA dhovaMtu,amhevi aNuggahiyA homo anicchaMtassa pAyA pAugAo ya dhoyAo, gao pANie nibbuDDo, ukkiTThI kayA, evaM DaMbhaehiM logo khajjaitti, AyariyA niggayA, jogaM pakkhittA NaI bhaNiyA- he viyanne! namaskAra vyAkhyA taTA dehi ehi puttA! parimaM kUlaM jAmi, dovi taDA miliyA, gayA, te tAvasA pavvaiyA baMbhaddIvagavatthavvA baMbhadIvagA niyukti: 935 jaayaa| esa evaMviho jogasiddhotti // adhunA''gamArthasiddhau pratipAdayati yoge AryasamitaH, ni0-Agamasiddho savvaMgapArao goamuvva guNarAsI / paurattho atthaparova mammaNo atthasiddhatti // 935 // Agame & AgamasiddhaH sarvAGgapAragaH dvAdazAGgaviditabhAvaH, ayaMca mahAtizayavAniti, yata uktaM-'saMkhAie u bhavesAhai jaMvA paroka gautamaH, arthe mammaNaH, upucchijjA / na ya NaM aNAisesI viyANaI esa chumttho||1||' ityAdi, ayaM ca gautama iva guNarAziriti / atra ca bhUyAMsi yAtrAyAM sAtizayaceSTitAnyudAharaNAnIti, tathA pracurArthaH prabhUtArthaH arthaparo vA, tanniSTha ityarthaH, arthasiddha iti tadatizayayogAdeva, truttitH| mammaNavaditi gAthAkSarArthaH / / 935||bhaavaarthstu kathAnakAdavaseyaH, taccedaM-tatthAgamasiddho kira sayaMbhuramaNe'vi mcchgaaiiyaa| jaM ciTThati sa bhagavaM uvautto jANai tyNpi||1||atthsiddho puNa rAyagihe Nayare mammaNotti, teNa mahayA kileseNa aibahugaM atha sa zrAvako bhaNati-bhagavan! pAdau prakSAlayatAm, vayamapyanugRhItA bhavAmaH, anicchataH pAdau pAduke ca dhaute, gataH pAnIye nibrUDitaH, utkRSTiH (nindA) kRtA, evaM dambhaiH lokaH khAdyata iti, AcAryA nirgatAH, yogaM prakSipya nadI bhaNitA- he benne! taTamarpaya ehi putri! pUrva kUlaM yAmi, dvAvapi taTau militau, gatAH, te tApasAH pravrajitAH brahmadvIpavAstavyA brahmadvIpakA jaataaH| eSa evaMvidho yogasiddha iti| 0 saMkhyAtItAMstu bhavAnkathayati yadvA parastu pRcchet / naivAnatizayI vijAnAti eSa // 726 // chAsthaH // 1 // tatrAgamasiddhaH kila svayambhUramaNe'pi mtsyaadyaaH| yacceSTayanti sa bhagavAnupayukto jAnAti takadapi // 1 // arthasiddhaH punA rAjagRhe nagare mammaNa iti, tena mahatA klezenAtibahukaM -* kalakalaH / * dehItyantaM na (pr0)| Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 727 // daviNajAyaM meliyaM, sotaMNakhAyaiNa pivai, pAsAuvariMca'NeNa aNegakoDinimmAyagabbhasAro kaMcaNamao divvarayaNapajjatto 0.5 varavairasiMgo mahaMto ego baladdo kArAvio, bIoya ADhatto, so'vi bahunimmAo, etthaMtaraMmi vAsAratte tassa nimmAvaNa namaskAra vyAkhyA, nimittaM so kacchoTTagabiijo NaIpUrAo kaTThavirUDhago kaTThANi ya uttArei / io ya rAyA devIe saha oloyaNagao acchai, niyukti: 935 sotahAviho aIva karuNAlaMbaNabhUo devIe diTTho, tao tIe sAmarisaMbhaNiyaM-saccaMsuvvai eyaM mehanaisamA havaMti raayaanno| yoge Aryasamita:, bhariyAI bhareMti daDhaM rittaM jatteNa vajjei ||1||rnnnnaa bhaNiyaM-kiha vA?, tIe bhaNiyaM-jaM esa damago kilissai, raNNA Agame saddAvio bhaNio ya- kiM kilissasi?, teNa bhaNiyaM- baladdasaMghADago me Na pUrijjai, raNNA bhaNiyaM- balahasayaM geha, | mammaNaH, teNa bhaNiyaM-Na me tehiM kajja, tasseva bitijaM pUreha, keriso sotti gharaM neUNa darisio, raNNA bhaNiyaM-savvabhaMDAreNavina | yAtrAyAM pUrijjai imo, tA ettigassa vibhavassa alaM te tiNhAetti, teNa bhaNiyaM-jAvesona pUrio tAva me na suhaM, Araddho ya uvAo truttitH| pesiyANi disAsu bhaMDANi ADhattAo kisIo ADhattANi gayaturayasaMDaposaNANi, raNNA bhaNiyaM- jai evaM tA kiM dravyajAtaM militam, sa tanna khAdati na pibati, prAsAdasyopari cAnenAnekakoTInirmitagarbhasAraH kAJcanamayo divyaratnaparyApto varavajrazRGgo mahAn eko balIvardaH kAritaH, dvitIyazca ArabdhaH, so'pi bahunirmAtaH, atrAntare varSArAtre tasya nirmANanimittaM sa kacchoTTakadvitIyo nadIpUrAt kASThavirUDhaH kASThAnyevottArayati / itazca rAjA devyA sahAvalokanagatastiSThati, sa tathAvidho'tIva karuNAlambanabhUto devyA dRSTaH, tatastayA sAmarSaM bhaNita- satyaM zrUyate etat- meghanadIsamA bhavanti rAjAnaH / bhRtAni bharanti dRDhaM riktaM yatnena vrjynti|| 1 // rAjJA bhaNita- kathaM vA?, tayA bhaNitaM- yadeSa dramakaH klizyate, rAjJA zabdito bhaNitazca- kiM klizyase?, tena bhaNitaM-- balIvardasaMghATako me na pUryate, rAjJA bhaNitaM- balIvardazataM gRhANa, tena bhaNitaM- na me taiH kAryam, tasyaiva dvitIyaM pUraya, kIdRzaH sa iti gRhaM nItvA darzitaH, rAjJA bhaNitaM // 727 // sarvabhANDAgAreNApi na pUryate ayam, tAvadetAvato vibhavasya (sthAna), alaM tava tRSNayeti tena bhaNitaM- yAvadeSa na pUryate tAvanna me sukham, ArabdhazcopAyaH preSitAni dikSu bhANDAni ArabdhAH kRSayaH ArabdhAni gajaturagaSaNDapoSaNAni, rAjJA bhaNitaM- yadyevaM tatkiM. Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 728 // thevassa kae kilissasi?, teNa bhaNiyaM-kilesasahaM me sarIraM vAvAraMtaraM ceyANi natthi mahagyANi ya vAsAratte dArugANitti nivvahiyavvA ya paiNNatti ao karemitti, raNNA bhaNiyaM- pujaMtu te maNorahA, tumaM ceva bitijjagaM puriuM samattho na puNa namaskAra vyAkhyA ahaMti niggao, teNa kAleNa purio| esa evaMviho atthasiddhotti / sAmprataM yAtrAdisiddhapratipAdanAyA''ha niyukti: 936 ni0- jo niccasiddhajatto laddhavaro jo vatuMDiyAvaivvA |so kira jattAsiddho'bhippAo buddhipjjaao||936|| yoge AryasamitaH, yo nityasiddhayAtraH, kimuktaM bhavati?- sthalajalacAripatheSu sadaivAvisaMvAditayAtra iti, labdhavaro yo vA tuNDikAdivat, sa Agame kila yAtrAsiddha iti, uttaradvArAnusambandhanAyA'ha- abhiprAyaH buddhiparyAya iti gAthAkSarArthaH // 936 // bhAvArthastvAkhyAnagocaraH, taccedaM- paDhamaM tAva jo kira bArasa vArAo samudaM oggAhittA kayakajjo Agacchai so jattAsiddho, taM anne'vi mammaNaH, yAtrAyAM jantagAjattAsiddhinimittaM pecchaMti / egaMmi ya gAme tuMDigo vANiyago, tassa sayasahassavArAo vahaNaM phuTuM, tahAvina bhajjai, truttitH| bhaNai ya- jale naTuMjale ceva labbhai, sayaNAiehipi dijjamANaM necchai, puNo puNo taM taM bhaMDaM gahAya gacchai, nicchaeNa se devayA pasannA, khaddhaM khalu davvaM dinaM, bhaNio ya- annapi kiM te karemi?, teNa bhaNiyaM-jo mama nAmeNa samudaM ogAiha so - stokasya kRte klizyasi?, tena bhaNitaM- klezakSamaM me zarIraM vyApArAntaraM cedAnIM nAsti mahArghANi ca varSArAtre dArUNIti nirvRhitavyA'pi ca pratijJetyataH karomi, rAjJA bhaNitaM- pUryantAM te manorathAH, tvameva dvitIyakaH pUrayituM samarthaH na punarahamiti nirgataH, tena kAlena pUritaH / eSa evaMvidho'rthasiddha iti| "prathamaM tAvadyaH kila8 dvAdaza vArAH samudramavagAhya kRtakArya Agacchati sa yAtrAsiddhaH, tamanye'pi yAntaH yAtrAsiddhinimittaM pshynti| ekasmiMzca grAme tuNDiko vaNik, tasya zatasahasravArAH pravahaNaM bhagnam, tathA'pi na viramati, bhaNati ca- jale naSTaM jale caiva labhyate, svajanAdibhirapi dIyamAnaM necchati, punaH punastattaddhANDaM gRhItvA gacchati, nizcayena tasya 8 // 728 // devatA prasannA, pracuraM pracura dravyaM dattam, bhaNitazca- anyadapi kiM tava karomi?, tena bhaNitaM- yo mama nAmnA samudramavagAhate so-2 Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 aviyanno eu, tahatti paDisuyaM, evesa jattAsiddho / anne bhaNaMti-kira nijAmagassa vAsullao samudde paDio, so tassa kae samudaM ullaMciumADhatto, tao aniviNNassa devayAe varo dinotti // kRtaM prasaGgena, sAmpratamabhiprAyasiddhaM pratipAdayannAha ni0-viulA vimalA suhumA jassa maI jo cauvvihAe vA / buddhIe saMpannosa buddhisiddho imA saay||937 / vipulA vistAravatI ekapadenAnekapadAnusAriNI vimalA saMzayaviparyayAnadhyavasAyamalarahitA sUkSmA atyantaduHkhAvabodhasUkSmavyavahitArthaparicchedasamarthA yasya matiH iti yasyaivaMbhUtA buddhiH sa buddhisiddha iti, yazcaturvidhayA vA autpattikyAdibhedabhinnayA buddhyA sampannaH sa buddhisiddho vartate, iyaM ca sA caturvidhA buddhiriti gAthArthaH / / 937 // ni0- uppattiA1veNaiA 2, kaMmiyA 3paarinnaamiaa4| buddhI cauvvihA vuttA, paMcamA novlbbhe||938|| utpattireva prayojanaM yasyAH sA autpattikI, Aha- kSayopazamaH prayojanamasyAH, satyam, kintu sa khalvantaraGgatvAt sarvabuddhisAdhAraNa itina vivakSyate, na cAnyacchAmrakarmAbhyAsAdikamapekSata iti 1, vinayaH- guruzuzrUSAsa kAraNamasyAstatpradhAnA vA vainayikI 2, anAcAryakaM karma sAcAryakaM zilpam, kAdAcitkaM vA karma zilpaM nityavyApAraH, karmajA iti karmaNo jAtA karmajA 3, pariH-samantAnamanaM pariNAmaH- sudIrghakAlapUrvAparArthAvalokanAdijanya Atmadharma ityarthaH sa kAraNamasyAstatpradhAnA vA pAriNAmikI 4, budhyate'nayeti- buddhiH-matirityarthaH, sA ca caturvidhoktA tIrthakaragaNadharaiH, kimiti?, yasmAt paJcamI nopalabhyate kevalinA'pyasattvAditi gaathaarthH|| autpattikyA lakSaNaM pratipAdayannAha vipanna AyAtu, tatheti pratizrutam, evameSa yaatraasiddhH| anye bhaNanti- kila niryAmakasya vAsulaH samudre patitaH, sa tasya kRte samudraM riktIkartumArabdhaH, tato'nirviNNAya devatayA varo datta iti| 0.5 namaskAravyAkhyA, niyuktiH 937-938 buddhisiddhalakSaNam: autpattikyAdibhedAH, lakSaNAni dRssttaantaashc| // 729 // // 729 // Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 730 // ni0-puvvamadiTThamassuamaveiatakkhaNavisuddhagahiatthA / avvAhayaphalajogiNi buddhI uppattiA nAma // 939 // pUrvaM iti buddhyutpAdAt prAksvayamadRSTo'nyatazcAzrutaH aveditaH manasA'pyanAlocitaH tasminneva kSaNe vizuddhaH- yathAvasthitaH gRhItaH- avadhAritaH arthaH- abhipretapadArtho yayA sA tathA, ihaikAntikamihaparalokAviruddhaM phalAntarAbAdhitaM vA'vyAhatamucyate, phalaM- prayojanam, avyAhataM ca tatphalaM ca avyAhataphalam, yogo'syA astIti yoginI avyAhataphalena yoginI avyAhataphalayoginI, anye paThanti-avyAhataphalayogA, avyAhataphalena yogoyasyAH sA'vyAhataphalayogA buddhi: autpattikI nAmeti gaathaarthH||saamprtN vineyajanAnugrahAyAsyA eva svarUpapratipAdanArthamudAharaNAni pratipAdayannAha ni0- bharahasila 1paNia 2rukkhe 3 khuDDaga 4 paDa 5 saraDa 6 kAga 7 uccAre 8 |gy 9ghayaNa 10 gola 11khaMbhe 12, khuDDaga 13 maggitthi 14 pai 15 putte 16 / / 940 // ni0-bharahasila1 miMDha2 kukkuDa 3tila 4 vAlua5 hasthi6 agaDa 7 vaNasaMDe 8 / pAyasa 9aiyA 10 patte 11 khADahilA 12 pNcpiaroa13||941|| ni0- mahusittha 17 muddi 18 aMke 19 anANae 20 bhikkhu 21 ceDaganihANe 22 / sikkhA ya 23 atthasatthe 24 icchA ya mahaM sayasahasse 26 / / 942 // AsAmarthaH kathAnakebhya evAvaseyaH, tAni cAmUni- ujjeNIe NayarIe Asanno gAmo NaDANaM, tatthegassa NaDassa bhajjA (c) paNaH / OM mudrikA / 0 ujjayinyA nagaryA Asanno grAmo naTAnAm, tatraikasya naTasya bhAryA - namaskAravyAkhyA, niyuktiH 939-942 buddhisiddhalakSaNam: autpattikyAdibhedA:, lakSaNAni dRssttaantaav| Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 731 // mayA, tassa ya putto Daharao, teNa annA ANIyA, sA tassa dAragassa na vaTTai, teNa dAraeNa bhaNiyaM- mama laTuMna vaTTasi, tahA te karemi jahA me pAesupaDisitti, teNa rattiM piyA sahasA bhaNio-esa goho esa gohotti, teNa nAyaM-mama mahilA viNaTThatti namaskAra vyAkhyA, siDhilo rAgo jAo, sA bhaNai-mA puttA! evaM karehi, so bhaNai- mama laTuM na vaTTasi, bhaNai- vaTTIhAmi, tA laTuM karemi, niyuktiH sAvaTTiumAraddhA, annayA chAhIe ceva esa goho esa gohotti bhaNittA kahiMti puTTho ya chAhiM daMsei, tao se piyA lajio, |940-942 so'vi evaMvihotti tIse ghaNarAgo jAo, so'vi visabhIo piyAe samaM jemei| annayA piyareNa samaM ujjeNiM gao, diTThA buddhisiddha lakSaNam: NayarI, niggayA piyAputtA, piyA se puNo'vi aigaoThaviyagassa kassai, sovi sippANaIe puliNe ujjeNINayarI Alihai, autpattiteNa NayarI sa caccarA lihiyA, tao rAyA ei, rAyA vArio, bhaNai- mA rAulagharassa majjheNaM jAhi, teNa kouhalleNa kyAdibhedAH, pucchio-sa caccarA kahiyA, kahiM vasasi?, gAmetti, piyA se aago| rAiNo ya egUNagANi paMcamaMtisayANi, ekvaM lakSaNAni maggai, joya savvappahANo hojjatti, tassa parikkhaNanimittaM taMgAma bhaNAvei, jahA- tubbhaMgAmassa bahiyA mahallI silA tIe 8- mRtA, tasya ca putro laghuH, tenAnyA''nItA, sA tasmin dArake na (suSTu) varttate, tena dArakeNa bhaNitaM- mayi laSTA na vartase, tathA tava kariSyAmi yathA me pAdayoH patiSyasIti, tena rAtrau pitA sahasA bhaNitaH- eSo'dhama eSo'dhamaH (godhaH), tena jJAtaM- mama mahilA vinaSTeti zlatho rAgo jAtaH, sA bhaNati- mA putra! evaM kArSIH, sasa bhaNati- mayi sundarA na vartase, bhaNati- vatsyeM, tadA laSTaM karomi, sA vartitumArabdhA, anyadA chAyAyAmevaiSa godha eSa godha iti bhaNitvA keti pRSTazca chAyAM darzayati,8 tatastasya pitA lajjitaH, so'pi evaMvidha iti tasyAM ghanarAgo jAtaH, so'pi viSabhItaH pitrA samaM jemti| anyadA pitrA samujjayinIM gataH, dRSTA nagarI, nirgatau pitAputrau, pitA tasya punarapi atigato vismRtAya kasmaicit , so'pi ziprAnadyAH puline ujjayinI nagarImAlikhati, tena nagarI sa catvarA (sAntaHpurA) AlikhitA, tata rAjA''yAtaH, rAjA nivAritaH, bhaNati- mA rAjakulagRhasya madhyena yAsIH, tena kautUhalena pRSTaH- sa catvarA kathitA, kva vasasi?, grAma iti, pitA tsyaagtH| rAjJazcaikonAni paJcamantrizatAni eka mArgayati, yazca sarvapradhAno bhavediti, tasya parIkSaNanimittaM taM grAmaM bhANayati- yathA yuSmAkaM grAmasya bahiSTAt mahatI zilA tasyA * * kimeyaM tae AlihiyaM?, kiM vA rAulaM?, teNa NagarI (pratya0 adhikaM) dRssttaantaashc| // 731 // Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0.5 namaskAravyAkhyA, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 732 // maMDavaM kareha, te addaNNA, so dArao rohao chuhAio, piyA se acchai gAmeNa samaM, osUre Agao royai- amhe chuhAiyA acchAmo, so bhaNai-suhio'si, kiha?, kahiyaM, bhaNai- vIsatthA acchaha, heTThao khaNaha khaMbhe ya deha thovaM thovaM bhUmI kayA, tao uvalevaNakaovayAre maMDave kae raNNo niveiyaM, keNa kayaM?, rohaeNa bharahadAraeNaM / esA eyassa uppattiyA buddhii| evaM savvesujoejjA / tao tesiM raNNA meDhao pesio, bhaNiyA ya- esa pakkheNa ettio ceva paccappiNeyavvo Na dubbalayaro 940-942 buddhisiddhanAvi baligayarotti, tehiM bharaho pucchio- teNa virUveNa samaMbaMdhAvio javasaM dinnaM, taM carantassa Na hAyai balaM virUvaM cala lakSaNam: pecchaMtassa bhaeNa Na vddi| evaM kukkuDao adAeNa samaM jujjhaavio| tilasamaM tellaM dAyavvaMti tilA adAeNa mviyaa| autpatti kyAdibhedAH, vAlugAvarahao-paDicchaMdaM deha / hathiMmi junnahatthI gAme chUDho, hatthI appAuo marihititti appio mauttiNa niveiyavvaM, lakSaNAni divasadevasiyA ya se pauttI dAyavvatti, adANevi niggaho, somao, te addaNNA, bharahasuyavayaNeNa niveiyaM jahA- so ajja dRssttaantaashc| hatthI Na uDhei na NisIyai Na AhArei Na NIhArei Na Usasai Na nIsasai evamAI, raNNA bhaNiyaM- kiM mao?, tubbhe maNDapaM kuruta, te'dhRtimupagatAH, sa dArako rohakaH kSudhitaH, pitA tasya tiSThati grAmeNa samam, utsUrye Agato roditi- vayaM kSudhitAstiSThAmaH, sa bhaNatisukhito'si, kathaM?, kathitam, bhaNati- vizvastAstiSThata, adhastAt khanata stambhAMzca datta stokaM stokaM bhUmiH kRtA, tataH kRtopalepanopacAre maNDape kRte rAje niveditam, kena kRtaM?, rohakeNa bharatadArakena / eSaitasyautpattikI buddhiH / evaM sarveSu yojayet / tatasteSAM rAjJA meSaH preSitaH, bhaNitAzca- eSa pakSaNeyanmAna eva pratyarpaNIyo na durbalataro nApi baliSTha iti, tairbhArataH pRSTaH- tena virUpeNa (vRkeNa) samaM bandhito yavasaM dattam, taM carato na hIyate balaM vRkaM ca pazyato bhayena na vardhate / evaM kurkuTa Adarzana samaM yodhitH| tilasamaM tailaM dAtavyamiti tilA Adarzana mApitAH / vAlukAdavaraka:- praticchandaM datta / hastini- jIrNahastI grAme kSiptaH, hastI alpAyuriti // 732 / / * mariSyatItyarpitaH mRta iti na niveditavyam, divasadaivasikI ca tasya pravRttirdAtavyeti, adAne'pi nigrahaH, sa mRtaH, te adhRtimupagatAH, bharatasutavacanena niveditaM yathAso'dya hastI nottiSThate na niSIdati nAhArayati na nIhArayati nocchrasiti na niHzvasiti evamAdi, rAjJA bhaNitaM- kiM mRtaH?, yUyaM - Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka bhaNahatti / agaDe AraNNao AgaMtu Na tIrai nAgaraM deha / vaNasaMDe puvvaM paasNgogaamo| paramannaM karIsaoNhAe palAluNhAe 0.5 niyukti yatti / tao raNNA evaM parikkhiUNa pacchA samAi8, jahA teNeva dAraeNAgaMtavvaM, taM puNa Na sukkapakkhe Na kaNhapakkhe Na rAI namaskArabhASya vyAkhyA, zrIhAri0 na divase Na chAyAe Na uNheNaMNa chatteNaM Na AgAseNaMNa pAehiMNa jANeNaMNa paMtheNaMNa uppaheNaMNa NhAeNaM Na maliNeNaMti, niyuktiH vRttiyutam tao tassa niveiyaM, pacchA aMgohaliM kAUNa cakkamajjhabhUmIe eDagArUDho cAlaNInimiuttimaMgo, aNNe bhaNaMti 940-942 bhAga-2 buddhisiddh||733|| sagaDalaTTaNIpaesabaddhao chAiyapaDageNaM saMjhAsamayaMmi amAvAsAe sandhIe AgaonariMdapAsaM, raNo pUio, Asanno yaso lakSaNam: Thio, paDhamajAmavibuddheNa ya raNNA saddAvio, bhaNio ya-sutto? jaggasi?, bhaNai- sAmi! jaggAmi, kiM ciMtesi?, autpatti kyAdibhedAH, bhaNai- asotthapattANaM kiM daMDo mahallo uyAhu se sihatti? raNNA ciMtiyaM- sAhu, evaM pacchA pucchio bhaNai- dovila lakSaNAni samANi, evaM bIyajAme chagaliyAo leMDiyAo vAeNa, tatie khADahillAe jattiyA paMDarArehA tattiyA kAlagA jattiyaM pucchaM dRssttaantaash| tahahamittaM sarIraM, cautthe jAme saddAviovAyaM na dei, teNa kaMbiyAi chikko, uTThio, rAyA bhaNai-jaggasi suyasi?,bhaNaiBE bhaNateti / avaTa AraNyako nAgantuM zaknoti nAgaraM datta / vanakhaNDe pUrvasmin pArzve gato grAmaH / paramAnnaM karISoSmaNA palAloSmaNA ceti / tato rAjJA evaM parIkSyam pazcAtsamAdiSTaM yathA- tenaiva dArakeNAgantavyam, tatpunarna zuklapakSe na kRSNapakSe na rAtrau na divA na chAyayA noSNena na chatreNa nAkAzena na pAdAbhyAM na yAnena na pathA notpathena na snAtena na malineneti, tatastasmai niveditam, pazcAdaGgarUkSaNaM (dezasnAnaM) kRtvA cakramadhyabhUmAveDakArUDhazvAlanInirmitottamAGgaH, anye bhaNanti- zAkaTalanI (kaTa) pradezabaddhaH chAditaH paTena sandhyAsamaye'mAvAsyAyAH sandhyAyAmAgato narendrapArzvam, rAjJA pUjitaH, Asannazca sa sthitaH, prathamayAmavibuddhena ca rAjJA zabditaH, bhaNitazca-8 supto jAgarSi?, bhaNati- svAmin! jAgarmi, kiM cintayasi?, bhaNati- azvatthapatrANAM kiM daNDo mahAn uta tasya zikheti,rAjJA cintitaM- sAdhu, evaM pazcAtpRSTo bhaNatidve api same, evaM dvitIyayAme chAgalikA liNDikA vAtena, tRtIye khADahillAyA yAvatyaH pANDurArekhAH tAvatyaH kRSNA yAvanmAtraM pucchaM tAvanmAnaM zarIram, caturthe yAme zabdito vAcaM na dadAti, tena kambikayA hataH, utthito, rAjA bhaNati jAgarSi svapiSi?, bhaNati-- // 733 // Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niryaktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 734 // jaggAmi, kiM karesi?, ciMtemi, kiM?, kaihiM si jAo, kaihiM?, paMcahi, keNa keNa?, raNNA vesamaNeNaM caMDAleNaM rayaeNaM 0.5 vicchueNaM, mAyAe nibaMdheNa pucchie kahiyaM, so pucchio bhaNai- yathA nyAyena rAjyaM pAlayasi toNajjasi jahA rAyaputtotti, namaskAra vyAkhyA, vesamaNo dANeNaM, roseNaM caMDAlo, savvassa haraNeNaM rayao, jaMca vIsatthasuttapi kaMbiyAe uTThavesi teNa vicchuotti, tuttho| niyuktiH rAyA, savvesiM uvariM Thavio, bhogAya se diNNA / eyassa uppattiyA buddhitti ||pnniye dohiM paNiyagaMbaddhaM, ego bhaNai-jo 940-942 buddhisiddhaeyAo lomasiyAo khAi tassa tumaM kiM karesi?, iyaro bhaNai- jo NayaradAreNa moyago Na NIti taM demi, teNa cakkhiya lakSaNam: cakkhiya savvAo mukkAo, jio maggai, iyaro rUvagaM dei, so necchai, donni ya jAva saeNa'vi Na tUsai,teNa jUyArA autpatti kyAdibhedAH, olaggiyA, dinnA buddhI, egaMpubviyAvaNe moyagaMgahAya iMdakhIle Thavehi, pacchA bhaNejjAsi-niggaccha bho moyagA! Nigaccha, lakSaNAni soNa Nigacchihiti, tahA kayaM paDijio so| esA jUikarANamuppattiyA buddhii|| rukkhe phalANi makkaDA na deMti, pAhANehiM / dRssttaantaav| hayA ambayA dinnA, esAvi leTugaghettayANamuppattiyatti // khuDDage paseNaI rAyA suo se seNio rAyalakkhaNasaMpuNNo, tassa jAgarmi, kiM karoSi?, cintayAmi, kiM?, katibhirjAto'si?, katibhiH?, paJcabhiH, kena kena?, rAjJA vaizramaNena cANDAlena rajakena vRzcakena, mAtrA nirbandhena pRSTayA , kathitam, sa pRSTo bhaNati-yathA nyAyena rAjyaM pAlayasi tato jJAyase yathA rAjaputra iti, vaizramaNo dAnena, roSeNa cANDAlaH, sarvasvaharaNena rajakaH, yacca vizvastasuptamapi kambikayA (agreNa) utthApayasi tena vRzcika iti, tuSTo rAjA, sarveSAmupari sthApitaH, bhogAzca tasmai dttaaH| eSotpattikI buddhiriti / paNo- dvAbhyAM paNo baddhaH, eko bhaNati-ya etAzci TikAH khAdati tasmai tvaM kiM karoSi?, itaro bhaNati- yo nagaradvAreNa modako na nirgacchati taM dadAmi, tena daSTA daSvA sarvA muktAH, jito mArgayati, itro| rUpyakaM dadAti, sa necchati, dve ca yAvacchatenApi na tuSyati, tena dyUtakArA avalagitAH, dattA buddhiH, ekaM kAndavikApaNAnmodakaM gRhItvA indrakIle sthApaya, pazcAd bhaNeH- nirgaccha bho modaka! nirgaccha, sa na nirgamiSyati, tathA kRtam, pratijitaH sH| eSA dyUtakarANAmautpattikI buddhiH|| vRkSe phalAni markaTA na dadati, pASANairhatA AmrA dattAH, eSApi leSTukakSepakANAmautpattikIti / mudrAratne- prasenajit rAjA sutastasya zreNiko rAjalakSaNasaMpUrNaH, tasmai . // 734 // Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 735 // niyuktiH kiMciviNa deimA mArijihitti, addhitIe niggao bennAyaDamAgaokaivayasahAo,khINavibhavaseTThissa vIhIe uvaviTTho, tassa ya tappuNNapaccayaM tadivasaM vAsadeyabhaMDANaM vikkaojAokhalukhaddhaM viDhattaM, anne bhaNaMti-seTTiNArayaNAyaro sumiNami namaskAra vyAkhyA, gharamAgao niyakaNNaM pariNetago diTTho, tao'NeNa ciMtiyaM- eIe pasAeNa mahaI vibhUI bhavissati, pacchA so vIhIe. uvaviTTho, teNa tamaNaNNasarisAe AgaIe daRsNa ciMtiyaM eso so rayaNAyaro bhavissai, tappahAveNa yANeNa milakkhuhatthAo 940-942 buddhisiddhaaNagvejjA rayaNA pattA, pacchA pucchio- kassa tubbhe pAhuNagA?, teNa bhaNiyaM- tujhaMti, gharaM NIo, kAleNa dhUyA se lakSaNam: diNNA, bhogebhuMjai, kAleNa yanaMdAe sumiNamidhavalagayapAsaNaM, AvaNNasattA jAyA, pacchAraNNA se uTTavAmA visajjiyA, autpattisigghaM ehitti, Apucchai, amhe rAyagihe paMDarakuDDagApasiddhA govAlA, jai kajaM ehitti, gao, tIe dohalao devalogacuya kyAdibhedAH, lakSaNAni gabbhANubhAveNa varahatthikhaMdhagayA abhayaM suNejjAmitti, seTThI davvaM gahAya raNo uvaDhio, rAyANaeNa gahiyaM, ugghosAviyaM dRssttaantaashc| ca, jAo, abhayaoNAmaM kayaM, pucchai-mama piyA kahiMti?, kahiyaMtIe, tattha vaccAmotti sattheNa samaM (10500) vaccaMti, na kizcidapi dadAti mA mImarata (mAryeta) iti, adhRtyA nirgataH bennAtaTamAgataH katipayasahAyaH, kSINavibhavazreSThino vIthyAmupaviSTaH, tasya ca tatpuNyapratyayaM taddivase varSadeyabhANDAnAM vikrayo jAtaH, pracuraM pracuramarjitam, anye bhaNanti-zreSThinA ratnAkaraH svapne gRhamAgato nijakanyAM pariNayan dRSTaH, tato'nena cintitaM- etasyAH prasAdena mahatI vibhUtirbhaviSyati, pazcAt sa vIthyAmupaviSTaH, tena tamananyasadRzayA''kRtyA dRSTvA cintitaM eSa sa ratnAkaro bhaviSyati, tatprabhAveNa cAnena mlecchahastAt anANi ratnAni prAptAni, pazcAtpRSTaH- kasya yUyaM prAghUrNakAH?, tena bhaNitaM- yuSmAkamiti, gRhaM nItaH, kAlena duhitA tasmai dattA, bhogAn bhunakti, kAlena ca nandayA svapne dhavalagajadarzanam, ApannasattvA jAtA, pazcAt rAjJA tasmai uSTrI preSitA, zIghramehIti, ApRcchati, vayaM rAjagRhe pANDurakuDyAH prasiddhA gopAlAH, yadi kAryamAgaccheriti, // 735 // gataH, tasyA dohado devalokacyutagarbhAnubhAvena varahastiskandhagatA abhayaM zRNomIti, zreSThI dravyaM gRhItvA rAjJa upasthitaH, rAjJA gRhItam, udghoSitaM ca, jAtaH, abhayo nAma kRtam, pRcchati mama pitA kveti, kathitaM tayA, tatra vrajAma iti sArthena samaM vrajanti,, Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 736 // rAyagihassa bahiyA ThiyANi, gavesao gao, rAyA maMtI maggai, kUve khuDDa (khaMDa) gaM pADiyaM, jo geNhai hattheNa taDe saMto 0.5 tassa rAyA vittiM dei, abhaeNa diTuM, chANeNa AhayaM, sukke pANiyaM mukvaM, taDe saMtaeNa gahiyaM, rAyAe samIvaMgao, pucchio namaskAra vyAkhyA, ko tuma?, bhaNai-tujjha putto, kiha va kiMvA?, savvaM parikahiyaM, tuTTho ucchaMge kao, mAyA pavesijaMtI maMDeI, vAriyA, niyuktiH amacco jAo, esA etassa uppattiyA buddhii|| paDe- do jaNA NhAyaMti, egassa daDho egassa junno, junnaitto daDhaM gahAya 940-942 buddhisiddhapaTThio, iyaro maggei, Na dei, rAule vavahAro, mahilAo kattAviyAo, dinno jassa so, aNNe bhaNaMti-sIsANi lakSaNam olihiyANi, egassa unnAmao egsssottio| kAraNiyANamuppattiyA buddhii||srddo- sannaM vosiraMtassa saraDANa bhaMDatANa autpatti kyAdibhedAH, ego tassa ahiTThANassa heTThA bilaM paviTTho puMcheNa ya chikko, gharaM gao, addhiIe dubbalo jAo, vijjo pucchio, jai sayaM lakSaNAni deha, ghaDae saraDo chUDho lakkhAe viliMpittA, vireyaNaM dinaM, vosiriyaM, laTTho huo, vejjassa uppattiyA buddhI / bitio dRssttaantaashc| - rAjagRhasya bahiH sthitAni, gaveSako gataH, rAjA mantriNaM mArgayati, kUpe mudrikA pAtitA, yo gRhNAti hastena taTe san tasmai rAjA vRttiM dadAti, abhayena dRSTam, chagaNena (gomayena) Ahatam, zuSke pAnIyaM muktam, taTe satA gRhItaM rAjJaH samIpaM gataH, pRSTaH- kastvaM?, bhaNati- tava putraH, kathaM vA kiM vA?, sarvaM parikathitam, tuSTa 8 utsate kRtaH, mAtA pravizantI maNDayati, vAritA, amAtyo jAtaH, eSaitasyautpAtikI buddhiH / / paTa:- dvau janau snAtaH, ekasya dRDha ekasya jIrNaH, jIrNavAn dRDhaM / gRhItvA prasthitaH, itaro mArgayati, na dadAti, rAjakule vyavahAraH, mahilAbhyAM karttanaM kAritam, datto yasya yaH, anye bhaNanti-zIrSe avalikhite, ekasyorNAmaya ekasya sautrikaH / kAraNikANAmautpattikI buddhiH| saraTaH- saMjJA vyutsRjataH saraTayoH kalahAyamAnayoH ekastasyAdhiSThAnasyAdhastAt bilaM praviSTaH, pucchena ca spRSTaH, gRha gataH, adhRtyA durbalo jAtaH vaidyaH pRSTaH, yadi zataM dadAsi, ghaTe saraTaH kSiptaH lAkSayA vilipya, virecanaM dattam, vyutsRSTaM laSTo jAtaH, vaidyasya autpattikI buddhiH||8||736 / / OM dvitIyaH-* suttANusAreNa jo jassa paDo so tassa diNNo (pra. adhika) / jassa uNNAmao paDo tassa sIsA uNNAtantU viNiggayA jassa sottio tassa suttatantU (pr.adhikN)| Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maskAra zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 737 // vyAkhyA, niyuktiH saraDo-bhikkhuNA khuDDago pucchio esa kiM sIsaM cAlei?, so bhaNai-kiM bhikkhU bhikkhuNI vA?, khuDDagassa uppattiyA buddhI / kAge- taccaNNieNa cellao pucchio- arahaMtA savvaNNU?, bADhaM, kettiyA ihaM kAkA?, 'sahi kAkasahassAIjAIla bennAyaDe privsNti|jiuunngaa pavasiyA abbhahiyA pAhuNA aayaa||1||'khuddddgss uppattiyA buddhii|| bitio-vANiyao nihimi diDhe mahilaM parikkhai- rahassaM dharei na vatti, so bhaNai- paMDurao mama kAko ahiTThANaM paviTTho, tAe sahajjiyANa 940-942 buddhisiddhakahiyaM, jAva rAyAe suyaM, pucchio, kahiyaM, rannA se mukkaM maMtI ya niutto, eyassa uppattiyA buddhii|| tatio-viTTha vikkharai lakSaNam: kAo, bhAgavao khuDDagaM pucchai- kiM kAgo vikkharai?, so bhaNai- esa ciMteti- kiM ettha viNha atthi nasthitti?,8 autpattikhuDDagassa uppattiyA buddhii|| uccAre-dhijjAiyassa bhajjA taruNI gAmaMtaraM nijamANI dhutteNa samaM saMpalaggA, gAme vavahAro, kyAdibhedAH, lakSaNAni vibhattANi pucchiyANi AhAraM, vireyaNaM diNNaM, tilamoyagA, iyaro dhADio, kAraNiyANa uppattiyA buddhii||ge- vasaMtapure dRssttaantaashc| rAyAmaMtiM maggai, pAyao laMbio-jo hatthiM mahaimahAlayaM tolei tassa ya sayasahassaM demi, so egeNaMNAvAe choDhuM atthagghe - saraTaH- bhikSuNA kSullakaH pRSTaH- eSa kiM zIrSaM cAlayati?, sa bhaNati- kiM bhikSuH bhikSukI vA?, kSullakasyautpattikI buddhiH| kAkaH- taccanIkena kSullakaH pRSTaH-8 ArhatAH sarvajJAH?, bADhaM, kiyanta iha kAkAH?,- 'SaSTiH kAkasahasrA ye bennAtaTe parivasanti / yadi nyUnAH proSitA abhyadhikAH prAghUrNakA AyAtAH // 1 // kSullakasyautpattikI buddhiH| dvitIyo- vaNik nidhau dRSTe mahilA parIkSate- rahasyaM bibharti naveti, sa bhaNati- zvetaH mama kAko'dhiSThAne praviSTaH, tayA sakhInAM kathitam, yAvadrAjJA zrutam, pRSTaH, kathitam, rAjJA tasmai arpitaH mantrI ca niyuktaH, etasyautpattikI buddhiH / / tRtIyaH- viSThAM vikirati kAkaH, bhAgavataH kSullakaM pRcchati- kiM kAko vikirati?, sa bhaNati- eSa cintayati- kimatra viSNurasti nAstIti, kSullakasyautpattikI buddhiH / / uccAra:- dhigjAtIyasya bhAryA taruNI grAmAntaraM nIyamAnA dhUrtena samaM saMpralagnA, grAme vyavahAraH, vibhaktau pRSTau AhAram, virecanaM dattam, tilamodakAH, itaro nirdhATitaH, kAraNikAnAmautpattikI buddhiH / / gajaH- vasantapure rAjA mantriNaM mArgayati, ghoSaNA kAritA- yo hastinaM mahAtimahAlayaM tolayati tasmai ca zatasahasraM dadAmi, sa ekena nAvi kSiptvA astAghe - / 737 // Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 738 // jale dhario jeNa chiddeNa tIse NAvAe pANiyaM tattha rehA kaDDiyA, uttArio hatthI, kaTThapAhANAiNA bhariyA NAvA jAva 0.5 rekhA, uttAreuM toliyANi, pUjio mantI kao, eyassa uppattiyA baddhI / aNNe bhaNaMti- gAvimaggo silAe NaTTho, peDhe namaskAra vyAkhyA, (poTTa) paDieNa NINio, eyassa uppattiyA buddhii||ghynno- bhaMDo savvarahassio, rAyA devIe guNe laei nirAmayatti, so niyuktiH bhaNai- na bhavaitti, kiha?, jayA pupphANi kesarANi vA Dhoei, taM tahatti viNNAsiyaM, NAe hasiyaM, nibbaMdhe kahiyaM, |940-942 buddhisiddhanivvisao ANatto, uvAhaNANaM bhAreNaM uvaDhio, uDDAhabhIyAe ruddho, ghayaNassa uppattiyA buddhii| golago nakkaM paviTTho, lakSaNam: salAgAe tAvettA jaumao kaDDio, kahuMtassa uppattiyA buddhii||khNbhe- rAyA maMtiMgavesai, pAyaolaMbio, khaMbhotaDAgamo, autpatti kyAdibhedAH, jo taDe saMtao baMdhar3a tassa sayasahassaM dijjai, taDe khIlagaM baMdhiUNa pariveDheNa baddho jio, maMtI kao, eyassa uppattiyA , lakSaNAni buddhii||khudddde-privvaaiyaa bhaNai-jojaM karei taM mae kAyavvaM kusalakammaM, khuDDago bhikkhaTThiyao suNei, paDahao vArio, dRssttaantaashc| gao rAulaM, diTTho, sA bhaNai- kao gilAmi?, teNa sAgAriyaM dAiyaM, jiyA, kAiyAe ya paumaM lihiyaM, sAna tarai, jale dhRto yasmin bhAge tasyA nAvaH pAnIyaM tatra rekhA kRSTA, uttArito hastI, kASThapASANAdinA bhRtA nauryAvadekhA,uttArya tolitAni, pUjito mantrI kRtaH, etasyautpattikI buddhiH / anye bhaNanti- gomArgaH zilayA naSTaH, pIThe patitena nItaH, etasyautpattikI buddhiH| ghRtAnnaH- sarvarAhasyiko bhANDo, rAjA devyA guNAn lAti- nirAmayeti, sa bhaNati- na bhavatIti kathaM?, yadA puSpANi kezarANi vA Dhokayati, tattatheti jijJAsitam, jJAte hasitam, nirbandhe kathitam, nirviSaya AjJaptaH, 8 upAnahAM bhAreNopasthitaH, uDDAhabhItayA ruddhaH, ghRtAnnasyautpattikI buddhiH // golaka:- nAsikA praviSTaH, zalAkayA tApayitvA jatumayaH karSitaH, karSata autpattikI buddhiH / / stambhaH- rAjA mantriNaM gaveSayati, ghoSaNA kAritA, stambhastaTAkamadhye, yastaTe san badhnAti tasmai zatasahasraM dIyate, taTe kIlakaM bar3A pariveSTena baddho jitaH, // 738 // mantrI kRtaH etasyautpattikI buddhiH / kSullakaH- parivrAjikA bhaNati- yo yat karoti tanmayA karttavyaM kuzalakarma, kSullako bhikSArthikaH zRNoti, paTahako vAritaH, gato rAjakulam, dRSTaH, sA bhaNati- kuto gilAmi?, tena sAgArikaM (mehanaM) darzitam, jitA, kAyikyA ca padmaM likhitam, sA na zaknoti, 2 Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 739 // jiyA, khuDDagassa uppattiyA buddhI / / maggitthI- ego bhajaMgahAya pavahaNeNa gAmaMtaraM vaccai, sAsarIraciMtAe uinnA, tIse rUveNa vANamaMtarI vilaggA, iyarI pacchA AgayA raDai, vavahAro, hattho dUraM pasArio, NAyaM vaMtaritti, kAraNiyANamuppattiyatti / namaskAra vyAkhyA, magge- mUladevo kaMDario ya paMthe vaccaMti, io ego puriso samahilo diTTho, kaMDario tIse rUveNa mucchio, mUladeveNa niyuktiH bhaNiyaM- ahaM te ghaDemi, tao mUladevo taM egaMmi vaNaniuMje ThaviUNa paMthe acchai, jAva so puriso samahilo Agao, 940-942 mUladeveNa bhaNio- ettha mama mahilA pasavai, eyaM mahilaM visajehi, teNa visajjiyA, sA teNa samaM acchiUNa AgayA 2 buddhisiddha lakSaNam: AgaMtUNa ya tatto paDayaM ghettUNa mUladevassa dhuttI bhaNai hasaMtI-piyaM khuNe dArao jAo, doNhavi uppttiyaa| paitti- doNhaM autpatti kyAdibhedAH, bhAugANa egA bhajjA, loge koD doNhavi samA, rAyAe suyaM, paraM vimhayaM gao, amacco bhaNai-kao evaM hoti?, avassaM lakSaNAni viseso atthi, teNa tIse mahilAe leho dinno jahA- eehiM dohivi gAmaM gaMtavvaM, ego puvveNa avaro avareNa, taddivasaMceva dRssttaantaashc| AgaMtavvaM, tAva mahilAe ego puvveNa pesio, ego avareNa jo vesso, tassa puvveNa eMtassavi jaMtassavi niDAle sUro, evaM - jitA, kSullakasyautpattikI buddhiH / mArgastrI- eko bhAryAM gRhItvA pravahaNena (yAnena) grAmAntaraM vrajati, sA zarIracintAyai uttIrNA, tasyA rUpeNa vyantarI vilagnA, itarA pazcAdAgatA roditi, vyavahAraH, hasto dUraM prasAritaH, jJAtaM vyantarIti, kAraNikAnAmautpattikIti // mArgaH- mUladevaH kaNDarIkazca pathi vrajataH, ita ekaH puruSaH samahilo dRSTaH, kaNDarIkaH tasyA rUpeNa mUrchito, mUladevena bhaNitaM- ahaM tava ghaTayAmi, tato mUladevastaM ekasmin vananikuJja sthApayitvA tiSThati, yAvatsa puruSaH samahila AgataH, mUladevena bhaNitaH- atra mama mahilA prasUte, etAM mahilA visRja, tena visRSTA, sA tena samaM sthitvA''gatA, Agatya ca tataH paTaM gRhItvA mUladevasya 8 dhUrtA bhaNati hasantI- priyaM no dArako jAtaH, dvyorpyautpttikii| patiriti- dvayorbhAtroreko bhAryA, loke sphuTaM dvayorapi samA, rAjJA zrutam, paraM vismayaM gataH, amAtyo // 739 // (r)bhaNati- kuta evaM bhavati?, avazyaM vizeSo'sti, tena tasyai mahilAyai lekho datto yathA- etAbhyAM dvAbhyAmapi grAmaM gantavyam, ekaH pUrveNAparaH pazcimena, taddivasa evAgantavyam, tayA mahilayakaH pUrveNa preSito'paro'pareNa yo dveSyaH, tasya pUrveNa Agacchato'pi gacchato'pi lalATe sUryaH, evaM - Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 740 // MNAyaM, asaddahatesu puNo'vi paTThaviUNa samagaM purisA se pesiyA, te bhaNaMti-te daDhaM apaDugA, eso maMdasaMghayaNotti bhaNiyaM, ceva pavaNNA, pacchA uvagayaM, maMtissa uppattiyA buddhii|| putte- ego vaNiyago dohi bhajAhi samaM aNNarajaMgao, tattha mao, namaskAra vyAkhyA, tassa egAe bhajjAe putto, so visesaM Na jANai, egA bhaNai-mama putto, biiyA bhaNai-mama, vavahAro na chijjai, amacco niyuktiH bhaNai-davvaM viriviUNa dAragaM dobhAge kareha karakayeNa, mAyA bhaNai- etIse putto mA mArijau, diNNo tIse ceva, maMtissa |940-942 buddhisiddhauppattiyA buddhii|| mahusitthe- sitthagakaro, kolagiNI unbhAmiyA, tIe ya jAlIe nihuvaNaTThiyAe uvariM bhAmaraM paDuppAiyaM, lakSaNam: pacchA bhattAro kiNaMto vArio- mA kiNihisi, ahaM te bhAmaraM daMsemi, gayANi jAliM, na dIsai, tao taMtuvAyaputtIe autpattiteNeva vihiNA ThAiUNa darisiyaM, NAyA ya'NeNa jahA- ubbhAmiyatti, kahamannaheyamevaM bhavaitti, tassa uppattiyA buddhii|| kyAdibhedAH, lakSaNAni muddiyA- purohio nikkhevae ghettUNa annesiM dei, annayA damaeNa ThaviyaM, paDiAgayassa Na dei, pisAo jAo, amacco dRssttaantaashc| vihIe jAi, bhaNai- dehi bho purohiyA! taM mama sahassaMti, tassa kivA jAyA, raNo kahiyaM, rAiNA purohio bhaNio-8 - jJAtam, azraddadhatsu punarapi prasthApya samakaM (yugapat ) puruSau tasyai preSitau, tau bhaNataH- tau dRDhamapaTukI, eSa mandasaMhanana iti bhaNitaM (bhaNitvA) tameva prapannA, pazcAdupagatam, mantriNa autpattikI buddhiH|| putraH- eko vaNigU dvAbhyAM bhAryAbhyAM samamanyarAjyaM gataH, tatra mRtaH, tasyaikasyA bhAryAyAH putraH, sa vizeSaM na jAnAti. ekA bhaNati- mama putraH, dvitIyA bhaNati- mama, vyavahAro na chidyate, amAtyo bhaNati- dravyaM vibhajya dArakaM dvau bhAgau kuruta krakacena, mAtA bhaNati- etasyAH putro mA mArayatu, dattastasyA eva, mantriNa autpattikI buddhiH|| madhusikthaM- sikthakaraH, kolikI udbhAmikA, tayA ca jAlyAM nidhuvanasthitayopari bhrAmaraM jJAtam, pazcAdbharttA krINan vAritaH- mA krINAhIti, ahaM te bhrAmaraM darzayAmi, gatau jAlyAma, na dRzyate, tataH tantuvAyaputryA tenaiva vidhinA sthitvA darzitam, jJAtA cAnena yathoddhAmiketi.8 // 740 / / kathamanyathA etadevaM bhavediti, tasyautpattikI buddhiH / mudrikA- purohito nyAsAn gRhItvA'nyeSAM na dadAti, anyadA dramakeNa sthApitama, pratyAgatAya na dadAti, vihvalo jAtaH, amAtyo vIthyAM yAti, bhaNati- dApaya bhoH! purohitAttanmama sahasramiti, tasya kRpA jAtA, rAjJe kathitam, rAjJA purohito bhaNitaH-- Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namaskAra vyAkhyA. zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 | // 741 // dehi, bhaNai-na demI, na geNhAmi, raNNA damagosavvaM sapaccayaM divasamuhuttaThavaNapAsaparivattimAi pucchio, annayA jUyaM ramai rAyAe samaM, NAmamuddAgahaNaM, rAyAe alakkhaM gahAya maNussassa hatthe diNNA, amugaMmi kAle sAhasso naulago damageNa Thavio taM dehi, imaM abhinnANaM, dinno ANio, annesiM naulagANaM majjhe kao, saddAvio, paccabhinnAo, purohiyassA niyuktiH jibbhA chinnA, raNNo uppattiyA buddhii|| aMke- taheva egeNa nikkhitte laMcheUNa ussIvettA kUDarUvagANa bhario taheva 940-942 buddhisiddhasivviyaM, Agayassa allivio, sA muddA ugghADiyA, kUDarUvagA, vavahAro, pucchio-kittiyaM?, sahassaM, gaNeUNa gaMThI lakSaNam: taDio, tao na tIrai sivveTha, kAraNigANamuppattiyA buddhii||nnaanne- taheva nikkhevao paNA chUDhA, Agayassa naulao autpatti kyAdibhedAH, diNNo, paNe pucchA, rAule vavahAro, kAlo ko Asi?, amugo, ahuNottaNA paNA, so cirANao kAlo, DaMDio, lakSaNAni kaarnnigaannmuppttiyaa|| bhikkhuMmi- taheva nikkhevao, so na dei, jUtikarA, olaggiyA, tehiM pucchieNa ya sabbhAvo kahio, te rattapaDaveseNa bhikkhusagAsaMgayA suvaNNassa khoDIogahAya, amhe vaccAmo ceiyavaMdagA, imaM acchau, soya puvvaM - dehi, bhaNati- na dadAmi, na gRhNAmi, rAjJA dramakaH sarvaM sapratyayaM divasamuhUrtasthApanApArzvavartyAdi pRSTaH, anyadA dyUtaM ramate rAjJA samam, nAmamudrAgrahaNam, rAjJA'lakSa gRhItvA manuSyasya haste dattA, amuSmin kAle sAhasro nakulako dramakeNa sthApitastaM dehi, idamabhijJAnam, datta AnItaH, anyeSAM nakulakAnAM madhye kRtaH, zabditaH, pratyabhijJAtaH, purohitasya jihvA chinnA, rAjJa autpattikI buddhiH / aGka:- tathaivaikena nikSipte lAJchayitvotsIvya kUTarUpakairbhUtaH tathaiva sIvitaH, AgatAyArpitaH, sA * mudrodghATitA, kUTarUpyakAH, vyavahAraH, pRSTaH- kiyat?, sahasram, gaNayitvA granthirbaddhaH, tato na zakyate sIvitum, kAraNikANAmautpattikI buddhiH / / nANake- tathaiva nikSepaH paNA (drammAH) kSiptAH, AgatAya nakulako dattaH, paNaviSaye pRcchA, rAjakule vyavahAraH,kAlaH ka AsIt?, amukaH, adhunAtanAH paNAH, sa cirantanaH kAlaH, daNDitaH, kAraNikAnAmautpattikI buddhiH / bhikSau- tathaiva nikSepaH, sa na dadAti, dyUtakArA avalagitAH, taiH pRSTena ca sadbhAvaH kathitaH, te raktapaTaveSaNa bhikSusakAzaM gatAH suvarNakhorakAn gRhItvA, vayaM vrajAmazcaityavandakAH, idaM tiSThatu, sa ca pUrva - dRssttaantaashc| // 741 // Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 742 // bhaNio, eyaMmi aMtare AgaeNaM maggiya, tIe lolayAe diNNaM, anne viya bhikkhaMtagA etAe maMjUsAe kanjihitti niggayA, jUikArANamuppattiyA buddhii|| ceDagaNihANe- do mittA, tehiM nihANagaM diTuM, kalle sunakkhatte NehAmo, egeNa hariUNa iMgAlA chuDhA, bIyadivase iMgAlA pecchai, so dhutto bhaNai- aho maMdapunnA amhe kiha tA iMgAlA jAyA?, teNa NAyaM, hiyayaM Na darisei, tassa paDimaM karei, do makkaDe laei, tassa uvari bhattaM dei, te chuhAiyA taM paDimaM cddNti| annayA bhoyaNaM sanjiya dAragANIyA, saMgoviyA na dei, bhaNai-makkaDA jAyA, Agao, tattha leppaNaTThANe ThAvio, makkaDagA mukkA, kilikiliMtA vilaggA, bhaNio- ee te tava puttA, so bhaNai-kahaM dAragA makkaDA bhavaMti?, so bhaNai- jahA dinArA iMgAlA jAyA tahA dAragAvi, evaMNAe diNNo bhAgo, eyassa uppattiyA buddhii|| sikkhAsatthe dhaNuvveo, taMmi egokulaputtagodhaNuvveyakusalo, so ya kahiMpi hiMDato egattha Isaraputtae sikkhAvei, davvaM viDhataM, tesiMpi timissayA veeI-bahugaM davvaM dinnaM, jaiyA jAhi taiyA mArijihititti, gehAo ya nIsaraNaM keNavi uvAeNa na deMti, teNa NAyaM, saMcAriyaM sannAyagANaM jahA ahaM ratti 8 bhaNitaH, etasminnavasare Agatena mArgitam, tayA lolatayA dattam, anye'pi ca bhikSamANA etasyAM maJjUSAyAM kariSyantIti nirgatAH, dyUtakArANAmautpattikI buddhiH| ceTakanidhAne- dve mitre tAbhyAM nidhAnaM dRSTaM kalye sunakSatre netAsvahe, ekena hRtvA'GgArAH kSiptAH, dvitIyadivase'GgArAn pazyati, sa dhUrto bhaNati- aho mandapuNyAvAvAM kathaM tAvadayArA jAtAH, tena jJAtam, hRdayaM na darzayati, tasya pratimAM karoti, dvau markaTau lAti, tasyopari bhaktaM dadAti, tau kSudhAtauM mAM pratimAM ctttH| anyadA bhojanaM sajjayitvA dArako nItI, saMgopitau na dadAti, bhaNati- markaTau jAto, AgataH, tatra lepyasthAne sthApitaH, markaTau muktau, kilakilAyamAnau vilagnau, bhaNitaHetau tau te putrau, sa bhaNati- kathaM dArako markaTau bhavataH?, sa bhaNati- yathA dInArA aGgArA jAtAstathA dArakAvapi, evaM jJAte datto bhAgaH, etasyautpattikI buddhiH|| zikSAzAstra- dhanurvedaH, tasminnekaH kulaputrako dhanurvedakuzalaH, sa ca kvacidapi hiNDamAna ekatrezvaraputrAn zikSayati, dravyaM upArjitam, teSAmapi zalyAyate bahu dravyaM dattam, yadA yAsyati tadA mArayiSyAma iti, gRhAcca niHsaraNaM kenApyupAyena na dadati, tena jJAtam, saMdiSTaM saMjJAtakAnAM yathA'haM rAtrau - timissayA ciMtaMti (pr0)| 0.5 namaskAravyAkhyA, niyuktiH 940-942 buddhisiddhalakSaNam: autpattikyAdibhedAH, lakSaNAni dRssttaantaashc| // 742 // Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namaskAravyAkhyA, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 743 // niyuktiH chANapiMDae NaIe chubhissAmi, te laejaha, teNa golagA davveNa samaMvAliyA, esA amhaM vihitti tihipavaNIsutehiMdAraehiM samaMNaIe chUhai, evaM nivvAheUNa naTTho, eyassa uppttiyaa|| atthasatthe- ego putto do savattiNIo, vavahAro na chijjar3a, devIe bhaNiyaM- mama putto jAhiti,so eyassa asogapAyavassa heTThA Thio vavahAraM chiMdihiti, tAva dovi aviseseNa khAha pivahatti,jIse Na puttosA ciMtei- ettiotAva kAlo laddho, pacchA na yANAmo kiM bhavissaitti paDissuyaM, devIe NAyaMNa esA puttamAyatti, devIe uppttiyaa|| icchAe- ego bhattAro mao, vaDippauttaM na uggamai, tIe patimitto bhaNiouggamehi, so bhaNai-jai mama vibhAgaM dehi, tIe bhaNiyaM-jaM icchasi taM mama bhAgaM dejjAsi, teNa uggameuMtIse tucchayaM dei, sA necchai, vavahAro, ANAviyaM, do puMjA kayA, kayaraMtumaMicchasi?, mahaMtaMrAsiM bhaNai, bhaNio- eyaM ceva dehitti, davAvio, kaarnniyaannmuppttiyaa|| sayasahasse- ego parivAyao, tassa sayasahasso khoro, so bhaNai-jo mamaM apuvvaM suNAvei tss| eyaM demi, tattha siddhaputteNa suyaM, teNa bhaNNai-tujjha piyA majjha piuNo dhArei aNUNayaM sayasahassaM |ji suyapuvvaM dijau aha chagaNa (gomaya) piNDAn nadyAM kSepsyAmi tAn AdadIdhvam, tena golakA dravyeNa samaM vAlitAH, eSo'smAkaM vidhiriti tithiparvasu tairdArakaiH samaM nadyAM kSipati, evaM nirvAhya naSTaH, etasyautpattikI buddhiH / / arthazAstre- ekaH putra dve sapatnyau, vyavahAro na chidyate, devyA bhaNitaM- mama putro bhaviSyati sa etasyAzokapAdapasyAdhastAtsthito 8vyavahAraM chetsyati, tAvaDe apyavizeSeNa khAdataM pibatamiti, yasyA na putraH sA cintayati- etAvAn tAvat kAlo labdhaH, pazcAnna jAne kiM bhaviSyatIti pratizrutam, devyA 8 jJAta- naiSA putramAteti, devyA autpattikI / icchAyAM- eko bhartA mRtaH, vRddhiprayuktaM nAgacchati, tayA patimitraM bhaNitaM- udgAhaya, sa bhaNati- yadi mahyaM vibhAgaM dadAsi, tayA bhaNita- yadicchasi taM mahyaM bhAgaM dadyAH, tenodgAhya tasmai tuccha dIyate,sA necchati, vyavahAraH, AnAyitam, dvau pujau kRtau, kataraM tvamicchasi?, mahAntaM rAzi bhaNati, bhaNitaH-enameva dehIti, dApitaH, kaarnnikaanaamautpttikii|| zatasahasra- ekaH paribhraSTaH, tasya zatasAhasika khaurakam, sa bhaNati- yo mahyamapUrvaM zrAvayati tasmai etad dadAmi, tatra siddhaputreNa zrutam, tena bhaNyate-'tava pitA mama piturdhArayatyanUnaM zatasahasram / yadi zrutapUrvaM dadAtvatha . 940-942 buddhisiddhalakSaNam: autpattikyAdibhedAH, lakSaNAni dRssttaantaashc| Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 744 // Na suyaM khoragaM dehi||1|| jio, siddhaputtassa uppattiyatti gaathaatryaarthH|| uktautpattikI, adhunA vainayikyA lakSaNaM pratipAdayannAha ni0-bharanittharaNasamatthA tivaggasuttatthagahiapeAlA / ubhao logaphalavaI viNayasamutthA havai buddhii||943|| ihAtiguru kAryaM durnirvahatvAdbhara iva bharaH, tannistaraNe samarthA bharanistaraNasamarthA, trayo vargAH trivargamiti lokarUDherdharmArthakAmAH, tadarjanaparopAyapratipAdananibandhanaM sUtraM tadanvAkhyAnaM tadarthaH peyAlaM- pramANaM sAraH, trivargasUtrArthayorgRhItaM pramANasAroyayA sA tathAvidhA, athavA trivarga:-trailokyam ||aah-nndydhyyne'shrutnisRtaa''bhinibodhikaadhikaare autpattikyAdibuddhicatuSTayopanyAsaH, trivargasUtrArthagRhItasAratve ca satyazrutaniHsRtatvamuktaM virudhyata iti, na hi zrutAbhyAsamantareNa trivargasUtrArthagRhItasAratvaM sambhavati, atrocyate, iha prAyovRttimaGgIkRtyAzrutanisRtatvamuktam, ataH svalpazrutanisRtabhAve'pyadoSa iti / ubhayalokaphalavatI aihikAmuSmikaphalavatI vinayasamutthA vinayodbhavA bhavati buddhiriti gAthArthaH / asyA eva vineyajanAnugrahArthamudAharaNaiH svarUpamupadarzayannAha ni0-nimitte1 atthasatthe 2 alehe 3 gaNie a4 kUva 5 asse a6|gddh 7 lakkhaNa 8 gaMThI 9 agae 10 gaNiAya rahio a11||944|| ni0-sIA sADI dIhaM ca taNaM avasavvayaM ca kuMcassa 12 // nivvodae a13 goNe ghoDagapaDaNaMca rukkhAo 14 // 945 // gAthAdvayArthaH kathAnakebhya evAvasayaH, tAni cAmUni-tattha nimittetti, egassa siddhaputtassa do sIsagA nimittaM sikkhiyA, na zrutapUrvaM khorakaM dadAtu // 1 // jitaH, siddhaputrasyautpattikIti // OM tatra nimittamiti- ekasya siddhaputrasya dvau ziSyau nimittaM zikSitau, 2 namaskAra vyAkhyA, niyuktiH 943-945 buddhisiddhalakSaNam: autpattikyAdibhedAH, lakSaNAni dRssttaantaashc| Mxx Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 745 // annayA taNakaTThassa vacaMti, tehiM hatthipAyA diTThA, ego bhaNai- hatthiNiyAe pAyA, kahaM?, kAieNa, sA ya hatthiNI 0.5 kANA,kahaM?, egapAseNa taNAIkhAiyAI,teNa kAieNevaNAyaM jahA itthI purisoya vilaggANi,sAya guvviNitti, kahaM?, namaskAra vyAkhyA, hatthANi thaMbhettA uTThiyA, dArago se bhavissai, jeNa dakkhiNo pAo garuo, rattapottA, jeNa rattA dasiyA rukkhe lggaa|| | niyuktiH NaItIre egAe vuDDIe putto pavisiyao, tassAgamaNaM pucchiyA, tIse ya ghaDao bhinno, tatthego bhaNai- 'tajjAeNa ya tajjAyaM 944-945 silogo maotti pariNAmei, bitio bhaNai- jAhi vuDDe! so ghare Agao, sA gayA, diTTho puvvAgao, juvalagaM rUvage yaha buddhisiddha lakSaNam: gahAya AgayA, sakkArio, bitio Apucchai- sabbhAvaM mama na kahesi, teNa pucchiyA, tehiM jahAbhUyaM parikahiyaM, ego autpattibhaNai- vivattI maraNaM, ego bhUmIo uTThio so bhUmIe ceva milio, evaM sovidArao, bhaNiyaM ca-'tajjAeNa ya tajjAyaM kyAdibhedAH, lakSaNAni silogo, guruNA bhaNiyaM- ko mama doso?, Na tumaM sammaM pariNAmesi, egassa veNaigI buddhii|| atthasatthe- kappao dRssttaantaashc| dahikuMDagaucchukalAvao ya, eyassa vennigii| lehe jahA- aTThArasalivijANago, evaM gnnievi| aNNe bhaNaMti- kumaaraa| B anyadA tRNakASThAya vrajataH, tAbhyAM hastipAdAH eko dRSTA,bhaNati- hastinyAH, pAdAH kathaM?, kAyikyA, sA ca hastinI kANA, kathaM?, ekapArzvena tRNAni khAditAni, tena kAyikyaiva jJAtaM yathA strI puruSazca vilagnau, sA ca gurviNIti, kathaM?, hastau stambhayitvotthitA, dArakastasyA bhaviSyati, tena dakSiNaH pAdo guruH, raktapotA, yena raktA dazA vRkSe lagnA / / nadItIre ekasyA vRddhAyAH putraH proSitaH, tasyAgamanaM pRSTI, tasyAzca ghaTo bhinnaH, tatraiko bhaNati- tajAtena ca tajjAtaM (zlokaH) mRta iti kathayati, dvitIyo bhaNati- yAhi vRddhe! sa gRhe AgataH, sA gatA, dRSTaH pUrvAgataH, yugmaM rUpyakAMzca gRhItvA''gatA, satkAritaH, dvitIya ApRcchati- sadbhAvaM mahyaM na kathayasi, tena pRSTI, tAbhyAM yathAbhUtaM parikathitam, eko bhaNati- vyApattimaraNam, eko bhUmerutthitaH sa bhUmAveva militaH, evaM so'pi dArakaH, bhaNitaM ca- 'tajjAtena 8 ca tajjAtaM' zlokaH, guruNA bhaNitaM- ko mama doSaH?, na tvaM samyak pariNamayasi, ekasya vainayikI buddhiH // arthazAstre- kalpakaH dadhibhAjanamikSukalApakazca, etasya vainyikii| lekhe yathA'STAdazalipivijJAyakaH, evaM gaNite'pi, anye bhaNanti- rAjakumArA * kahei / // 74 Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0.5 zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 746 // vaTTehiM ramantA akkharANi sikkhAviyAgaNiyaMca, esaa'veyssvennigii| kUve-khAyajANaeNa bhaNiyaM jahA- eDre pANiyaMti, tehiM khayaM, taM volINaM, tassa kahiyaM, pAse AhaNahatti bhaNiyA, ghosagasaddeNaM jalamuddhAiyaM, eyassa vennigii| Aso- namaskAra vyAkhyA, asavANiyagA bAravaiMgayA,savve kumArA thulle vaDDe ya geNhaMti,vAsudeveNa dubbalaolakkhaNajuttojo sogahio, kajanivvAhI niyuktiH aNageAsAvaho ya jAo, vAsudevassa vennigii| gaddabhe- rAyA taruNappio, so odhAio, aDavIe tisAe pIDio 944-945 buddhisiddhakhaMdhAro, theraM pucchai, ghosAviyaM, egeNa piibhatteNANIo, teNa kahiyaM- gaddabhANaM ussiMghaNA, tassa sirApAsaNaM, anne lakSaNam: bhaNaMti-ussiMghaNAe ceva jalAsayagamaNaM, therssvennigii||lkkhnne-paarsvise Asarakkhao, dhIyAe tassa samaM saMsaggI, autpatti kyAdibhedAH, tIe bhaNio-vIsatthANaM ghoDANaM cammaM pahANANa bhareUNa rukkhAo muyAhi, tattha jo Na uttassai taM laehi, paDahayaM cala lakSaNAni vAehi, bujjhAvehi ya khakkharaeNaM, so veyaNakAle bhaNai-mama do dehi, amugaM 2 ca, teNa bhaNio- savve geNhAhi, kiM te eehiM, sonecchai, bhajjAe kahiyaM-dhIyA dijau, bhajjA se necchai, so tIse vaDDai, dArayaM kahe (1) i, lakkhaNajutteNa kuTuMbaM vartulai ramamANA akSarANi zikSitAH gaNitaM ca, eSA'pyetasya vainyikii| kUpe- khAtajJAyakena bhaNitaM- yatheyaDUre pAnIyamiti, taiH khAtam, tadvyatikrAntam, tasya kathitam, pArzve Akhanateti bhaNitAH, ghoSakazabdena jalamuddhAvitam, etasya vainyikii| azvaH- azvavaNijo dvArikAM gatAH, sarve kumArAH sthUlAn bRhatazca gRhNanti, vAsudevena durbalo lakSaNayukto yaH sa gRhItaH, kAryanirvAhI anekAzvAvahazca jAtaH, vAsudevasya vainyikii| gadarbha:- rAjA taruNapriyaH so'vadhAvitaH-, aTavyAM tRSA pIDitaH skandhAvAraH, sthaviraM pRcchati, ghoSitam, ekena pitRbhaktenAnItaH, tena kathitaM- gardabhANAmudghANam, tasya zirAdarzanam, anye bhaNanti- udghANenaiva jalAzayagamanam, sthavirasya vainyikii| lakSaNe- pArasaviSaye azvarakSakaH, duhitaikena samaM saMsRSTA, tayA bhaNitaH- vizvastAnAM ghoTakAnAM carma pASANairbhUtvA vRkSAtmuJca,tatra yo notrasyati taM lAyAH, paTahaM ca vAdaya, bodhaya ca kharkharakeNa, sa vetanakAle bhaNati- mama dvau dehi, amukamamukaM ca, tena bhaNita:- sarvAn gRhANa, kiM te AbhyAM?, sa necchati, bhAryAyai kathitaM- duhitA dIyatAm, bhAryA tasya necchati, sa tayA saha kalahayati, dArakaM kathaya (ro) ti, lakSaNayuktena kuTumba - dRSTAntAcA // 746 // Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0.5 zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 747 // parivaDDaitti // jahA egassa mAulageNa dhIyA dinnA, kammaM na karei, bhajjAe codio dive dive aDavIo rittahattho ei, chaThe mAse laddhaM kaTuMkulaokao, sayasahasseNa seTThiNAlaio, akkhayANimittaM, aassaamissvennigii| gaMThiMmi-pADaliputte namaskAra vyAkhyA, muruMDorAyA, pAlittA AyariyA,tattha jANaehiM imANi visajjiyANi-suttaM mohiyayaM laTThI samA samuggakotti, keNaviNa niyuktiH NAyANi, pAlittAyariyA saddAviyA, tubbhe jANaha bhagavaMti?, bADhaM jANAmi, suttaM uNhodae chUDhaM mayaNaM virAyaM diTThANi 944-945 buddhisiddhaaggaggANi, daMDao pANie chUDho, mUlaM guruyaM, samuggao jauNA gholio uNhodae kaDio ugghADio ya, teNa viya lakSaNam oTTiyaM sayalagaM rAilleUNa rayaNANi chUDhANi, teNa sIvaNIe sIviUNa visajjiyaM abbhidettA nippheDeha, Na sakkiyaM, autpattipAdalittayassa vennigii||age- parabalaMNayaraM roheu eitti rAyAe pANIyANi viNAseyavvANitti visakaro pADio, puMjA kyAdibhedAH, lakSaNAni kayA, vejjojavamettaMgahAya Agao, rAyA ruTTho, vejo bhaNai-sayasahassavedhI, kaha?, khINAU hatthI ANIo, puMchavAlo dRssttaantaashc| uppADio, teNaMceva vAleNaMtattha visaM diNNaM, vivaNNaM kariyaM taMcaraMtaMdIsai, esa savvovi visaM, jovi evaM khAyai sovila parivardhata iti / ekasya mAtulakena duhitA dattA, karma na karoti, bhAryayA codito divase divase'TavIto riktahasta AyAti, SaSThe mAse labdhaM kASThaM kUlataH (kuDavaH) kRtaH, zatasahasreNa zreSThinA gRhItaH akSatatAnimittam, azvasvAmino vainyikii| granthau- pATalIputre muruNDo rAjA, pAdaliptA AcAryAH, tatra jJAtRbhirimAni preSitAni-8 sUtraM mohitakaM yaSTiH samaH samudraka iti, kenApi na jJAtAni, pAdaliptAcAryAH zabditAH, yUyaM jAnItha bhagavanniti?, bADhaM jAnAmIti, sUtramuSNodake kSiptaM madanaM vigata dRSTAnyagrAgrANi, daNDaH pAnIye kSiptaH, mUlaM guru, samudgako jatunA veSTita uSNodake kSipta udghATitazca, tenApi auSTrikaM zakalaM rAlAliptaM (saMdhita) kRtvA ratnAni 8 kSiptAni, tena sIvanyA sIvitvA visRSTaM abhittvA niSkAzayata, nazakitam, pAdaliptasya vainyikii| agadaH- parabalaM nagaraM ro mAyAtIti rAjJA pAnIyAni vinAzayitavyAnIti // 747 // viSakara: pAtitaH, puJjAH kRtAH, vaidyo yavamAtraM gRhItvA''gataH, rAjA ruSTaH, vaidyo bhaNati- zatasahasravedhi, kathaM?, kSINAyurhastI AnItaH, pucchavAlaH saviSIkRtaH (utpATitaH), tenaiva vAlena tatra viSaM dattam, vipannaM kRtvA taccarat dRzyate, eSa sarvo'pi viSam, yo'pyenaM khAdati so'pi -* doTTiyaM / Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 748 // visaM, eyaM sayasahassavedhI, atthi nivAraNAvihI?, bADhaM atthi, taheva agao dinno, pasamito jAi, vejassa vennigii| kiM bahuNA?, asAreNa paDivakkhadarisaNeNa ya AyovAyakusalattadaMsaNatti // rahio gaNiyA ya evaM ceva, pADaliputte do blU gaNiyAo-kosA uvakosA ya, kosAe samaMthUlabhaddasAmI acchaio Asi pavvaio, jaM varisAratto tattheva kao tao niyukti: sAviyA jAyA, paccakkhAi abaMbhassa aNNattha rAyaNiogeNa, rahieNa ArAhio, sA diNNA, thUlabhaddasAmiNo abhikkhaNaM |944-945 buddhisiddha2 guNaggahaNaM karei, na tahA taM uvayarai, so tIe appaNo vinnANaM dariseukAmo asogavaNiyAe Nei, bhUmIgaeNa aMbapiMDI lakSaNam: toDiyA, kaMDapoMkhe aNNoNNaM lAyaMteNa hatthabbhAsaM ANettA addhacaMdeNa chinnA gahiyA ya, tahAvi Na tUsai, bhaNai-kiM autpatti kyAdibhedAH, sikkhiyassa dukkaraM?, sA bhaNai-piccha mamaMti siddhatthayarAsiMmi NacciyA sUINa aggayaMmi ya kaNiyArakusumapoiyAsu ya, lakSaNAni so AuTTo, sA bhaNai-'na dukkaraM choDiya aMbapiMDI, Na dukkaraM sikkhiu ncciyaae| taM dukkaraM taM ca mahANubhAvaM, jaM so muNI dRssttaantaashc| pamadavaNaMmi vuccho||1||' tao tassa saMtigo vuttaMto siTTho, pacchA uvasaMtorahio, doNhavi vennigii||siiyaa sADI dIhaM cala viSam, etat zatasahasravedhi, asti nivAraNAvidhiH?, bADhamasti, tathaivAgado dattaH, prazAmayan yAti, vaidyasya vainyikii| yat kiM bahunA?, asAreNa pratipakSadarzanena . ca AyopAyakuzaladarzanamiti / / rathikaH gaNikA caikameva, pATalIputre dve gaNike- kAzopakozA ca, kozayA samaM sthUlabhadrasvAmI sthita AsIt pravrajitaH, yad 8 OM varSArAtrastatraiva kRtaHtataH zrAvikA jAtA, pratyAkhyAti abrahmaNaH anyatra rAjaniyogAt, rathikena rAjA''rAddhaH, sA dattA, sthUlabhadrasvAmino'bhIkSNamabhIkSNaM guNagrahaNaM karoti, na tathA tamupacarati, sa tasyai Atmano vijJAnaM darzayitukAmo'zokavanikAyAM nayati, bhUmigatenAmrapiNDI troTitA, zarapuGkhAn anyo'nyaM lAtA hastAbhyA-8 samAnIyArdhacandreNa chinnA gRhItA ca, tathApi na tuSyati, bhaNati- kiM zikSitasya duSkaraM?, sA bhaNati- pazya mameti siddhArthakarAzau narttitA sUcInAmagre ca karNikAra-8 kusumaprotAnAM ca, sa AvarjitaH, sA bhaNati- na duSkaramAmrapiNDitroTanam, na duSkaraM zikSitasya nartane (zikSitAyAM nRtau)| taduSkaraM tacca mahAnubhAvam, yatsa muniH pramadAvane uSitaH / / 1 / / tatastatsatko vRttAntaH ziSTaH, pazcAdupazAnto rathikaH, dvayorapi vainayikI / / zItA zATI dIrgha ca - // 748 // Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0.5 namaskAravyAkhyA, niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 749 // taNaM koMcayassa avasavvayaM eka ceva, rAyaputtA AyarieNa sikkhAviyA, davvalobhI ya sorAyANao taM mAreumicchai, te daargaa| ciMteti- eeNa amhaM vijA diNNA, uvAeNa nitthAremo, jAhe so jemao ei tAhe NhANasADiyaM maggai, te sukkiyaM bhaNaMti-8 aho sIyA sADI, bArasaMmuhaM taNaM deMti, bhaNaMti- aho dIhaM taNaM, puvvaM kuMcaeNa payAhiNIkajjai, taddivasaM apayAhiNIkao, niyuktiH parigayaM jahA virattANi, paMtho dIho sIyANaM mamaM kAuMmaggai, naTTho, doNhavi vennigii|| nivvodae- vANiyagabhajjA cirapautthe 944-945 buddhisiddhapaimmi dAsIe sabbhAvaM kahei- pAhuNayaM ANehitti bhaNiyA, tIe pAhuNao ANIo, AvassayaM ca se kAriyaM, ratti lakSaNam: pavesio, tisAio nivvodayaM dinnaM, mao, deuliyAe ujjhio, NhAviyA pucchiyA, keNa kAriyaM?, dAsIe, sA pahayA, autpatti kyAdibhedAH, kahiyaM, vANigiNI pucchiyA, sAhai sambhAvaM, paloiyaM, tayAviso ghoNasotti diTTho ya, NayaramayaharANaM vennigii| goNe lakSaNAni ghoDagapaDaNaM ca rukkhAo ekvaM, ego akayapuNNo jaMjaM karei taM taM se vivajjai, mittassa jAitaehiM baillehiM halaM vAhei, viyAle ANiyA, vADe chuDhA, so jemei, mitto soi, lajjAe Na dukko, teNavi diTThA, te NipphiDiyA vADAo hariyA, gahio, tRNaM krauJcakasyApasavyamekameva, rAjaputrA AcAryeNa zikSitAH, dravyalobhI ca sa rAjA taM mArayitumicchati, te dArakAzcintayanti- etenAsmAkaM vidyA dattA, upAyena . nistArayAmaH, yadA sa jemitumAyAti tadA snAnazATIM mArgayati, te zuSkA bhaNanti aho zItA zATI, dvArasaMmukhaM tRNaM dadati, bhaNanti- aho dIrgha tRNam, pUrva krauna pradakSiNIkriyate, taddivasamapradakSiNIkRtaH, parigataM yathA viraktAni, panthA dIrghaH zItatrANaM (gamanaM) mama kartuM mArgayati, naSTaH, dvayorapi vainyikii| nIbodake- vaNigbhAryA : ciraproSite patyau dAsyai sadbhAvaM kathayati- prAghUrNakamAnayeti bhaNitA, tayA prAghUrNaka AnItaH, bhadraM ca tasya kAritam, rAtrI pravezitaH, tRSito nIbodakaM dattam, mRtaH, devakulikAyAmujjhitaH, nApitAH pRSTAH, kena kAritaM?,dAsyA, sA prahatA, kathitam, vaNigjAyA pRSTA, kathayati sadbhAvam, pralokitam, tvagviSaH sarpa iti dRSTazca,8 8nagaramahattarANAM vainyikii| gauH ghoTakapatanaM vRkSAt caikameva, eko'kRtapuNyo yadyatkaroti tattattasya vipadyate, mitrasya yAcitAbhyAM balIvAbhyAM halaM vAhayati, vikAle AnItI, vATake tyaktI, sa jemati, mitraM svapiti, lajjayA na samIpamAgataH, tenApi dRSTau, tau niSkAzitau vATakAd hRtau, *mitto so lajjAe Navi dihro (pr0)| dRssttaantaashc| // 742 Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAkhyA, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 750 // dehitti rAulaM nijai / paDipaMtheNaM ghoDaeNaM ei puriso, so teNa pADio AsaeNa, palAyaMto teNa bhaNio- AhaNahatti, mamme Ahao, mao, teNavi laio, viyAle NayaribAhiriyAe vutthA, tattha lomaMthiyA suttA, imevi tahiM ceva, so ciMtei- namaskArajAvajjIvabaMdhaNo kIrissAmi, varaM me appA ubbaMdho, suttesu daMDikhaMDeNa taMmi vaDarukkhe appANaM ukkalaMbei, sA dubbalA, niyuktiH 946 tuTTA, paDieNa lomaMthiyamayaharao mArio, tehivi gahio, karaNaM NIo, tIhivi kahiyaM jahAvuttaM, so pucchio bhaNai- buddhisiddhaAma, kumArAmacco bhaNai- eso baladde deu tubbhaM puNa akkhINi okkhamaMtu, eso AsaM deu, tujjha jIhA uppADijjai, eso lakSaNam: autpattiheTThA ThAu tubbhaM ego uvajjhAo ukkalaMbijau, NippaDibhotti kAuM maMtiNA mukko, maMtissa veNaigitti gAthAdvayArthaH / uktA kyAdibhedAH, vainayikI, sAmprataM karmajAyA buddherlakSaNaM pratipAdayannAha lakSaNAni dRssttaantaav| ni0- uvaogadiTThasArA kammapasaMgaparigholaNavisAlA / sAhukkAraphalavaI kammasamutthA havai buddhii||946 // upayojanamupayogaH- vivakSite karmaNi manaso'bhinivezaH sAra:- tasyaiva karmaNaH paramArthaH upayogena dRSTaH sAro yayeti samAsaH abhinivezopalabdhakarmaparamArthetyarthaH, karmaNi prasaGgaH- abhyAsaH parigholana- vicAraH karmaprasaGgaparigholanAbhyAM vizAlA karmaprasaGgaparigholanavizAlA abhyAsavicAravistIrNeti bhAvArthaH, sAdhukRtaM- suSThukRtamiti vidvadbhyaH prazaMsA - gRhItaH, dehIti rAjakulaM niiyte| pratipathena ghoTakenaiti puruSaH, sa tena pAtitaH azvena, palAyamAnaH tena bhaNita- AjahIti, marmaNyAhataH, mRtaH, tenApi lagitaH (so'pi lagnaH), vikAle nagarIbAhirikAyAmuSitAH, tatra mallAH suptAH, ime'pi tatraiva, sa cintayati- yAvajjIvabandhanaH kArayiSye, varaM mamAtmodvaddhaH, supteSu daNDIkhaNDena tasminvaTavRkSe AtmAnamavalambayati, sA durbalA, truTitA, patitena mallamahattarako mAritaH, tairapi gRhItaH, karaNaM nItaH, tribhirapi kathitaM yathAvRttam, sa pRSTo bhaNati-8 om, kumArAmAtyo bhaNati-eSa balIvardI dadAti tvaM punarakSiNI niSkAzaya, eSo'zvaM dadAtu, tava jihvotpATyate, eSo'dhastAttiSThatu yuSmAkameka upAdhyAyo'valambayatu, niSpratibha itikRtvA mantriNA mocitaH, mantriNo vainyikii| // 750 // Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 751 // sAdhukArastena phalavatIti samAsaH, sAdhukAreNa vA zeSamapi phalaM yasyAH sA tathA, karmasamutthA karmodbhavA bhavati buddhiriti gAthArthaH / asyA api vineyavargAnukampayodAharaNaiH svarUpamupadarzayannAha ni0- herannie 1 karisae 2kolia 3 Dove a4 mutti 5 ghaya 6 pve7| tunnAga 8 vaDaI 9pUie a10 ghaDa 11 cittakAre a12 / // 947 // 0.5 namaskAravyAkhyA, niyukti: 947 buddhisiddhalakSaNam: autpattikyAdibhedAH, lakSaNAni dRssttaantaakss| heraNNio abhikkhajoeNa aMdhakArevi rUvayaM jANai hatthAmoseNaM, karisao abhikkhajoeNa jANai phalanipphattiM, tattha udAharaNaM- egeNa coreNa khattaM paumAkAraM khayaM, so jaNavAyaM nisAmei, karisao bhaNai- kiM sikkhiyassa dukkara?, coreNa suyaM, pucchio gaMtUNa, churiyaM aMcchiUNa mAremi, teNa paDayaM pattharettA vIhiyANa muTThI bharittA kiM paraMmuhA paDatu uraMmuhA pAselliyA(vA)?, taheva kayaM, tuttttho| kolio muTThiNA gahAya taMtU jANai- ettiehiM vA kaMDaehiM bujjhaitti / Doe vaDDai jANai ettiyaM maaii|mottiyN AiNNaMto AgAse ukkhivittA tahA Nikkhivai jahA kolavAle paDai ghaye ghayavikkiNao sagaDe saMtaojai ruccai kuMDiyAnAlae chubhai pivayo AgAse ThiyAiMko(ka)raNANi karei / tuNNAo puvviM thullANi pacchA | 0 suvarNakAro'bhIkSNayogenAndhakAre'pi rUpyakaM jAnAti hastAmarzana, karSako'bhIkSNayogena jAnAti phalaniSpattim, tatrodAharaNaM- ekena caureNa khAtraM padmAkAra khAtam, sa janavAda nizAmayati, karSako bhaNati- kiM zikSitasya duSkaraM?, caureNa zrutam, pRSTo gatvA, kSurikAmAkRSya mArayAmi, tena paTaM prastIrya vrIhINAM muSTiM bhRtvA kiM parAGmukhAH patantu arvAGmukhAH pArzvagA(vA?), tathaiva kRtam, tussttH| koliko muSTinA gRhItvA tantUna jAnAti- iyadbhirvA kaNDakairUyate iti / Dove (kuNDikAyAM) vardhakirjAnAtIyanmAti / mauktikAni protayan AkAze utkSipya tathA nikSipati yathA kolavAle (davarake) patati / ghRte ghRtavikrAyakazakaTe san yadi rocate kuNDikAnAlake kSipati / plavaka AkAze sthitAni(taH) karaNAni karoti / tantuvAyaH pUrvaM sthUlAn pazcAdyathA acchiNdiuunn| aannto|* kolvaadde| * ghare pvo| cuullaanni| // 751 // Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 752 // jahA Na Najjai sUie taiyaM geNhai jahA samappar3a jahA sAmisaMtagaM taM dUsaMdhiyAreNa kAriyaM / vaDDaI- amaveUNa devaularahANaM pamANaMjANai / ghaDakAropamANeNa maTTiyaM geNhai, bhANassavipamANaM amiNittA kre| pUvio'vipuNo palappamANamamaveUNa namaskAra vyAkhyA, karei / cittakarovi amaveUNavi pamANajuttaM karei, tatiyaM vA vannayaM karei jattieNaM samappar3a / savvesiM kammajatti gaathaarthH|| niyukti: 948 uktA karmajA, sAmprataM pAriNAmikyA lakSaNaM pratipAdayannAha buddhisiddha lakSaNam: ni0- aNumANaheudiTuMtasAhiyA vyvivaagprinnaamaa| hianisseasaphalavaI buddhI pariNAmiAnAma / / 948 // autpattianumAnahetudRSTAntaiH sAdhyamarthaM sAdhayatIti anumAnahetudRSTAntasAdhikA, iha liGgAt jJAnamanumAnaMsvArthamityarthaH, tatprati- kyAdibhedAH, pAdakaM vaco hetuH parArthamityarthaH, athavA jJApakamanumAnaM kArako hetuH, dRSTamarthamantaM nayatIti dRSTAntaH / Aha- anumAnagrahaNA lakSaNAni dRssttaantaashc| deva dRSTAntasya gatatvAdalamupanyAsena, na, anumAnasya tattvata ekalakSaNatvAt, uktaM ca- anyathA'nupapannatvaM, yatra tatra trayeNa kiN?| nAnyathA'nupapannatvaM, yatra tatra trayeNa kiN?||1||ityaadi / sAdhyopamAbhUtastu dRSTAntaH, uktaMca- yataH sAdhyasyopamAbhUtaH, sa] dRSTAnta iti kathyate kAlakRto dehAvasthAvizeSo vaya ityucyate, tadvipAke pariNAmaH- puSTatA yasyAH sA tathAvidhA, hitaM-8 abhyudayastatkAraNaM vA, niHzreyasaM-mokSastannibandhanaM vA hitaniHzreyasAbhyAM phalavatI hitaniHzreyasaphalavatI buddhiH pAriNAmikI nAmeti gAthArthaH / / asyA api ziSyagaNahitAyodAharaNaiH svarUpaM darzayannAha na jJAyate sUcyA tAvadgRhNAti yathA (yAvatA) samApyate yathA svAmisatkaM tadrUSyaM adhikaarenn(tdruussysndhikaarenn)kaaritm| vardhakiH amApayitvA devakularathAnAM // 752 // 8 pramANaM jAnAti / ghaTakAraH pramANena mRttikAM gRhNAti, bhAjanasyApi pramANamamApayitvA karoti / ApUpiko'pi punaH palapramANamamApayitvA kroti| citrakAro'pi amApayitvA'pi pramANayuktaM karoti, tAvantaM vA varNakaM karoti yAvatA smaapyte| sarveSAM karmajeti / 0 yaH sAdhya / - sAmisaMgataM / Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRttiyutam bhAga-2 zrIAvazyaka ni0- abhae 1 siTTi 2 kumAre 3 devI 4 udiodae havai rAyA 5 / sAhU anaMdiseNe 6 dhaNadatte 6 sAvaga 8 amacce 9 // 949 // niyukti ni0-khavage 10 amaccaputte 11 cANakke 12 ceva thUlabhadde a13| nAsikkasuMdarI naMde 14 vaire 15 pariNAmiA buddhI / / 950 // bhASyazrIhAri0 ni0-calaNAhaya 16 AmaMDe 17 maNI a18 sappe a19khaggi 20 thUbhiM 21 de 22 // pariNAmiabuddhIe evamAI udaahrnnaa||951|| AsAmarthaH kathAnakebhya evAvaseyaH, tAni cAmUni-abhayassa kahaM pariNAmiyA buddhi?, jayA pajjoorAyagihaM orohati praNayaraM, pacchA teNa puvvaM nikkhittA khaMdhAvAranivesajANaeNaM, kahie NaTTho, esA / ahavA jAhe gaNiyAe chaleNa NIo baddho jAva tosio cattAri varA, ciMtiyaM ca'NeNa-moyAvemi appagaM, varo maggio- aggI aimitti, mukko bhaNai-ahaM chaleNa ANIo, ahaM taM divasao pajjoo hIraitti kaMdaMtaM nemi, gao ya rAyagiha, dAso ummattao, vANiyadAriyAo, gahio, raDato hio, evamAiyAo bahuyAo abhayassa pariNAmiyAo buddhiio| seTThitti, kaTTho NAma seTThI egattha Nayare vasai, tassa vajA nAma bhajjA, tassa neccaillo devasaMmo NAma baMbhaNo, seTThI disAjattAe gao, bhajjA se teNa samaM saMpalaggA, tassa ya ghare tinni pakkhI-suo ya mayaNasalAgA kukkuDago yatti, so tANi uvaNikkhivittA gao, so'vi dhijjAio rattI aIi, P Oabhayasya kathaM pAriNAmikI buddhiH?, yadA pradyoto rAjagRhamavarudhyate nagaram, pazcAttena pUrvaM nikSiptAH (dInArAH) skandhAvArajJAyakena kathite naSTaH, essaa| athavA yadA gaNikayA chalena nIto baddho yAvattoSitaH catvAro varAH, cintitaM cAnena- mocayAmi AtmAnam, varA mArgitAH- agnau pravizAmIti, mukto bhaNati- ahaM 8 chalenAnIto'haM tvAM divase pradyoto hiyate iti krandantaM neSyAmi, gatazca rAjagRham, dAsa unmatto, vaNigdArikAH, gRhItaH, raTan hataH, evamAdikA baDhyo'bhayasya pAriNAmikyo buddhayaH / / zreSThIti- kASTho nAma zreSThI ekatra nagare vasati, tasya vajrA nAma bhAryA, tasya naityiko devazarmA nAma brAhmaNaH, zreSThI digyAtrAyai gataH, bhAryA tasya tena samaM saMpralagnA, tasya ca gRhe trayaH pakSiNaH- zukazca madanazalAkA kurkuTakazceti, sa tAn upanikSipya gataH, so'pi dhigjAtIyo rAtrAvAyAti, orohtiyN| 0.5 namaskAravyAkhyA, niyuktiH 949-951 buddhisiddhalakSaNam: autpattikyAdibhedAH, lakSaNAni dRssttaantaashc| // 753 // // 753 // Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namaskAra zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 754 // mayaNasalAgA bhaNai- ko tAyassa na bIhei?, suyao vArei- jo aMbiyAe daio amhaMpi tAyao hoi, sA mayaNA aNahiyAsIyA dhijjAiyaM parivasai, mAriyA tIe, suyaoNa maario| aNNayA sAhU bhikkhassa taM gihaM aiyayA, kukkuDayaM pecchiUNa egosAhU disAloyaMkAUNa bhaNai-jo eyassa sIsaMkhAi sorAyA hoitti,taM kihavi teNaM dhijjAieNaM aMtarieNa suyaM, taM bhaNai- mArehi khAmi, sA bhaNai- annaM ANijjai, mA puttabhaMDaM saMvaTTiyaM, nibbaMdhe kae mArio jAva NhAuMgao, tAva tIse putto lehasAlAo Agao, taM ca siddhaM tammaMsaM, so rovai, sIsaM diNNaM, so Agao, bhANae chUDhaM, sIsaM maggai bhaNai- ceDassa diNNaM, so ruTTho, eyassa kajje mae mArAvio, jar3a paraM eyassa sIsaM khAejjA to rAyA hojja, kayaM NibbaMdhe vavasiyA, dAsIya suyaM, taoceva dArayaMgahAya palAyA, aNNaMNayaraMgayANi, tattha aputtorAyA mao, AseNa parikkhio, sorAyA jaao| ioya kaTTho Agao, NiyayagharaM saDiyapaDiyaM pAsai, sA pucchiyA,Na kahei, suyaeNaM paMjaramukkeNa kahiyaM baMbhaNAisaMbandho so taheva, alaMsaMsAravavahAreNaM, ahaM etIse kaeNa kilesamaNuhavAmi esAvi evaMvihatti pavvaio, iyarANi madanazalAkA bhaNati- kastAtAnna bibheti?, zuko vArayati, yo'mbAyA dayito'smAkamapi (sa) tAto bhavati, sA madanA'nadhyAsinI dhigjAtIyaM parivAsayati | (Akrozati), mAritA tayA, zuko na mAritaH / anyadA sAdhU bhikSArthaM tad gRhamatigato, kurkuTakaM prekSyaikaH sAdhurdigAlokaM kRtvA bhaNati- ya etasya zIrSaM khAdati sa rAjA bhavatIti, tatkathamapi tena dhimjAtIyenAntaritena zrutam, tAM bhaNati- mAraya khAdAmi, sA bhaNati- anya AnIyate, mA putrabhANDaM saMvartayatu, nirbandhe kRte mAritaH yAvat snAtuM gataH, tAvattasyAH putro lekhazAlAyA AgataH, tacca siddha tanmAsam, sa roditi, zIrSa dattam, sa AgataH, bhAjane kSiptam, zIrSa mArgayati, bhaNati-ceTakAya dattam, sa ruSTaH etasyArthAya mayA mAritaH, yadi parametasya zIrSaM khAdeyaM tadA rAjA bhaveyam, kRtaM (manasi) nirbandhe vyavasitA (kartuM), dAsyA zrutam, tata eva dArakaM gRhItvA palAyitA, anyannagaraM gatau, tatrAputro rAjA mRtaH, azvena parIkSitaH (pariSiktaH), sa rAjA jAtaH / itazca kASTha AgataH, nijakaM gRhaM zaTitapatitaM pazyati, sA pRSTA, na kathayati, zukena paJjaramuktena vyAhRtaH brAhmaNAdisaMbandhaH sa tathaivAlaM saMsAravyavahAreNa, ahametasyAH kRte klezamanubhavAmi eSA tvevaMvidheti pravrajitaH, itarau - vyAkhyA, niyuktiH 949-951 buddhisiddhalakSaNam: | autpattikyAdibhedAH, lakSaNAni dRssttaantaashc| Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 taM ceva NayaraM gayANi jattha so dArao rAyA jAo, sAhUvi viharaMto tattheva gao, tIe paccabhinnAo, bhikkhAe samaM suvaNNaM diNNaM, kUviyaM, gahio, rAyAe mUlaM NIo, dhAvIe NAo, tANi nivvisayANi ANattANi, piyA bhogehiM nimaMtio, necchai,rAyA saDDo kao, varisAratte puNNe vayaMtassa akiriyANimittaM dhijjAiehiMduvakkhariyAe uvaTThaviA, paribhaTThiyArUvaM kayaM, sA guThviNIyA aNuvvayai, tIe gahio,mA pavayaNassa uDDAho houtti bhaNai-jaimae to joNIeNIu ahaNa mae tA poTTaM bhidittA NIu, evaM bhaNie bhinnaM poTTe, mayA, vanno ya jAo, seTThissa pAriNAmigI iyaM,jIe vA pavvaiotti ||kumaarokhuddddgkumaaro, so jahA jogasaMgahehiM, tassavi prinnaamigii| devI-pupphabhadde Nayare pupphaseNo rAyA pupphavaI devI, tIse do puttabhaMDANi-pupphacUlo pupphacUlA ya, tANi aNurattANi bhoge bhuMjaMti, devI pavvaiyA, devaloge devo uvavaNNo, so ciMtei jai eyANi evaM maraMti to narayatiriesu uvavajihiMti suviNae so tIse neraie darisei, sA bhIyA pucchai pAsaMDiNo, te na yANaMti, anniyaputtA tattha AyariyA, te saddAviyA, tAhe suttaM kaTuMti, sA bhaNai- kiM tumhehivi suviNao diTTho?, so api tadeva nagaraM gatau yatra sa dArako rAjA jAtaH, sAdhurapi viharan tatraiva gataH, tayA pratyabhijJAtaH, bhikSayA samaM svarNaM dattam, kUjitam, gRhItaH, rAjJo mUlaM nItaH, dhAtryA jJAtaH, tau nirviSayAvAjJaptau, pitA bhogairnimantritaH, necchati, rAjA zrAddhaH kRtaH, varSArAtre pUrNe vrajato'kriyA ('varNa) nimittaM dhigjAtIyaidyakSarikA upasthApitA, paribhraSTAyA rUpaM kRtam, sA gurviNI anuvrajati, tayA gRhItaH, mA pravacanasyoDDAho bhUditi bhaNati- yadi mayA tadA yonyA niryAtu atha na mayA tadodaraM bhittvA nirgacchatu, evaM bhaNite bhinnamudaram , mRtA, varNazca jAtaH, zreSThinaH pAriNAmikIyam, yayA vA pravrajita iti / kumAra:- kSullakakumAra :, sa yathA yogasaMgraheSu, tasyApi paarinnaamikii| devI- puSpabhadre nagare puSpaseno rAjA puSpavatI devI, tasyA dve putrabhANDe-puSpacUlaH puSpacUlA ca, tau anuraktau bhogAn bhuJjAte, devI pravrajitA, devaloke deva utpannaH, sa cintayati- yadi etAvevaM mriyeyAtAM tadA narakatiryakSu utpadyeyAtAmiti svapne sa tasyai nArakAn darzayati, sA bhItA pRcchati- pASaNDinaH, te na jAnanti, arNikAputrAstatrAcAryAH, te zabditAH, tadA sUtraM kathayanti, sA bhaNati- kiM yuSmAbhirapi svapno dRSTaH, sa. 0.5 namaskAravyAkhyA, niyuktiH 949-951 buddhisiddhalakSaNam: autpattikyAdibhedAH, lakSaNAni dRssttaantaashc| // 755 // // 755 // Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 756 // namaskAravyAkhyA, niyuktiH 949-951 buddhisiddhalakSaNam: autpattikyAdibhedAH, bhaNai- sutte amha erisaM diTuM, puNo'vi devaloe darisei, te'vi se anniyAputtehiM kahiyA, pavaiyA, devassa pAriNAmiyA buddhii|| udiodae- purimayAle Nayare odiodao rAyA sirikaMtA devI, sAvagANi doNNivi, parivAiyA parAjiyA dAsIhiMmuhamakkaDiyAhiM velaviyA nichUDhA,paosamAvaNNA, vANArasIe dhammaruI rAyA, tattha gayA, phalayapaTTiyAe sirikaMtAe rUvaM lihiUNa dAei dhammaruissa raNNo, so ajjhovavanno, dUyaM visajjei, paDihao avamANio nicchUDho, tAhe savvabaleNAgao, NayaraM rohei, udiodao ciMtei- kiM evaDDeNa jaNakkhaeNa kaeNa?, uvavAsaM karei, vesamaNeNa deveNa snnyrNsaahrio| udiodayassa pAriNAmiyA buddhii||saahuuy naMdiseNotti,seNiyaputtonaMdiseNo, sIsso tassa ohANuppehI, tassa ciMtA (jAyA)- bhagavaM jai rAyagiha jAeja to devIo anne ya picchiUNa sAisae jai thiro hojjatti, bhaTTArao ya gao, seNIo uNa NIti saMtepuro, anne ya kumArA saaMteurA, NaMdiseNassa aMteura setaMbaravasaNaM paumiNimajhe haMsIo vA mukkAbharaNAo savvAsiM chAyaM harati, so tAo daTUNa ciMtei- jai bhaTTAraeNa mama AyarieNa erisiyAo mukkAo kimaMga bhaNati- sUtre'smAkamIdRzaM dRSTam, punarapi devalokAn darzayati, te'pyarNikAputraiH tasyai kathitAH, pravrajitA, devasya pAriNAmikI buddhiH / uditodayaH- purimatAle nagare uditodayo rAjA zrIkAntA devI, dve api zrAvako, parivrAjikA parAjitA dAsIbhirmukhamarkaTikAbhirviDambitA niSkAzitA, pradveSamApannA, vArANasyAM dharmarucI rAjA, tatra gatA, phalakapaTTikAyAM zrIkAntAyA rUpaM likhitvA darzayati dharmaruce rAjJaH, so'dhyupapannaH, dUtaM visarjayati, pratihato'pamAnito niSkAzitaH, tadA sarvabalenAgataH, nagaraM rodhayati uditodayazcintayati- kimetAvatA janakSayeNa kRtena?, upavAsaM karoti, vaizravaNena devena sanagara: sNhRtH| uditodayasya pAriNAmikI buddhiH| sAdhuzca nandiSeNa iti, zreNikaputro nandiSeNaH, ziSyastasyAvadhAvanotprekSI, tasya cintA (jAtA) bhagavAn yadi rAjagRhaM yAyAt tarhi devIranyAMzca sAtizayAn prekSya yadi sthiro bhavediti, bhaTTArakazca gataH, zreNikaH punarnirgacchati sAntaHpuraH, anye ca kumArAH sAntaHpurAH, nandiSeNasya antaHpuraM zvetAmbaravasanaM padminImadhye haMsya iva muktAbharaNAH sarvAsA chAyAM harati, sa tA dRSvA cintayati- yadi bhaTTArakeNa mamAcAryeNezyo muktAH kimaGga-* setaM prvrnnN| lakSaNAni dRssttaantaashc| II GENI Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0.5 namaskAravyAkhyA, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 757 // puNa majjha maMdapunassa asaMtANa pariccaiyaM? tabviyANai, NivveyamAvaNNo AloiyapaDikvaMto thiro jaao| doNhavila pariNAmigI buddhI // dhaNadatto susumAe piyA pariNAmei- jai eyaM na khAmo to aMtarA marAmotti, tassa pAriNAmigI buddhii|| sAvao mucchio ajjhovavaNNo sAviyAe vayaMsiyAe, sIse pariNAmo- mA marihitti aTTavasaTTo naraesu tiriesu vA (mA) niyuktiH uvavajihitti tIse AbharaNehiM viNIo, saMvego, kahaNaMca, tIe pAriNAmiyA buddhii|| amacco- varadhaNupiyA jaughare ke| |949-951 buddhisiddhaciMtei-mA mArio hoi esa kumAro, kahiMpI rakkhijjar3a, suraMgAe nINio, palAo, eyassavi pAriNAmiyA buddhI / anne lakSaNam: bhaNaMti- egorAyA devI se aippiyA kAlagayA, soya muddho, so tIe viyogadukkhiona sarIraThiI karei, maMtIhiM bhaNioDI autpatti-deva! erisI saMsArahiitti kiM kIrai?, so bhaNai- nAhaM devIe sarIraTTiiM akareMtIe karemi, maMtIhi pariciMtiyaM-na anno kyAdibhedAH, lakSaNAni uvAotti, pacchA bhaNiyaM- deva! devI saggaM gayA taM tatthaTThiiyAe ceva se savvaM pesijjau, laddhakayadevITThiIpauttIe pacchA punarmama mandapuNyasya asatInAM prArthanayA (mandapuNyenAsatInAM parityakta) tadvijAnAti, nirvedamApannaH AlocitapratikrAntaH sthiro jAtaH / dvayorapi pAriNAmikI buddhiH|| dhanadattaH susumAyAH pitA pariNamayati- yadyenAM na khAdema tadA'ntarA mriyemahi iti, tasya pAriNAmikI buddhiH / / zrAvako mUrchitaH adhyupapannaH zrAvikAyA 8 vayasyAyAma, tasyAH pariNAmaH- mA mRtetyaarttvshaalo narakeSu tiryakSu vA (mA) utpAdIti tasyA AbharaNairvinItaH (abhilASaH), saMvegaH, kathanaM ca, tasyAH pAriNAmikI buddhiH // amAtyaH- varadhanupitA jatugRhe kRte cintayati- mA mArito bhaviSyati eSa kumAraH, kathamapi rakSyate, suraGgayA niSkAzitaH, palAyitaH, etasyApi pAriNAmikI buddhiH| anye bhaNanti- eko rAjA devI tasyAtipriyA kAlagatA, sa ca mugdhaH, sa tasyA viyogena duHkhito na zarIrasthitiM karoti, mantribhirbhaNitaH- deva! etAdRzI saMsArasthitiriti kiM kriyate?, sa bhaNati, nAhaM devyAM zarIrasthitimakurvatyAM karomi, mantribhiH paricintitaM- nAnya upAya iti, pazcAdbhaNitaM- deva! devI svargaM gatA tattatra sthitAyAyeva tasyai sarvaM preSyatAm, labdhAyAM devIkRtasthitipravRttau pazcA-* paricayai / * tabviyANaMti / dRssttaantaashc| // 757 // Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 758 // karejasutti, rannA paDissuyaM, mAiThANeNa ego pesio, raNNo AgaMtUNa sAhai- kayA sarIraTTiI devIe, pacchA rAyA karei, 0.5 evaM paidiNaM kareMtANa kAlo vaccai, devIpesaNavavaeseNa bahuM kaDisuttagAi khajjairAyA, egeNa ciMtiyaM- ahaMpikhattiM karemi,8 namaskAra vyAkhyA, pacchA rAyA diTTho,teNa bhaNio- kuto tuma?, bhaNai- deva? saggAo, raNNA bhaNiyaM- devI diTThatti, so bhaNai-tIe ceva niyuktiH pesio kaDisuttagAinimittaMti, davAviyaM se jahicchiyaM, kiMpiNa saMpaDai, raNNA bhaNiyaM-kayA gamissasi?, teNa bhaNiyaM- 949-951 buddhisiddhakallaM, raNNA bhaNiyaM- kallaM te saMpADessaM, maMtI AdiTThA- sigghaM saMpADeha, tehiM ciMtiyaM-vinaTuM kajaM, ko ettha uvAotti lakSaNam: visaNNA, egeNa bhaNiyaM-dhIrA hoha ahaM bhalissAmi, teNa taM saMpADiUNa rAyA bhaNio-deva! esa kahaM jAhitti?, raNNA autpattibhaNiyaM- anne kahaM jaMtagA?, teNa bhaNiyaM- amhe jaM paTThaveMtA taMjalaNappaveseNaM, na aNNahA saggaM gamissai, raNNA bhaNiyaM kyAdibhedAH, lakSaNAni taheva peseha, tahA ADhattA, so visaNNo, aNNo ya dhutto vAyAlo raNo samakkhaM bahuM uvahasai jahA- deviM bhaNijjasisiNehavaMto te rAyA, puNovijaM kajaM taM saMdisejjAsi, aNNaM ca imaM ca imaM ca bahuvihaM bhaNejjAsi, teNa bhaNiyaM- deva! kriyatAmiti, rAjJA pratizrutam, mAtRsthAnenaikaH preSitaH, rAjJe Agatya kathayati- kRtA zarIrasthitirdevyA, pazcAt rAjA karoti, evaM pratidinaM kurvatAM kAlo brajati, devIpreSaNavyapadezena bahu kaTIsUtrAdi khAdyate rAjJaH, ekena cintitaM- ahamapi khAditiM karomi, pazcAdrAjA dRSTaH, tena bhaNitaH- kutastvaM?, bhaNati- deva! svargAt , rAjJA 8 bhaNitaM- devI dRSTeti, sabhaNati-tayaiva preSitaH kaTIsUtrAdinimittamiti, dApitaM tasmai yatheSTam, kimapi na saMpadyate, rAjJA bhaNitaM-kadA gamiSyasi?, tena bhaNitaM- kalye, rAjJA bhaNitaM- kalye te saMpAdayiSyAmi, mantriNa AdiSTAH- zIghraM saMpAdayata, taizcintitaM- vinaSTaM kAryam, ko'tropAya iti viSaNNAH, ekena bhaNitaM-dhIrA bhavata ahaM 8 melayiSyAmi, tena tat saMpAdya rAjA bhaNitaH- deva! eSa kathaM gamiSyatIti?, rAjJA bhaNitaM- anye kathaM yAtAH?, tena bhaNitaM- vayaM yaM prAsthApayiSyastaM jvalanapravezena 8 8nAnyathA svargaM gamiSyati, rAjJA bhaNita-tathaiva preSayata, tathA ArabdhavantaH (preSayituM), sa viSaNNaH, anyazca dhUrto vAcAlo rAjJaH samakSa bahUpahasati yathA- devI bhaNe: snehavAn tvayi rAjA, punarapi yena kArya tat saMdizeH, anyacca idaM cedaM ca bahuvidhaM bhaNeH, tena bhaNitaM- deva! - dRssttaantaav| // 75/ // Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 759 // NAhamettigaM avigalaM bhaNiuM jANAmi, eso ceva laTTho pesijjau, raNNA paDisuyaM, so taheva NijiumADhatto, iyaro mukko, avarassa mANusANi, se visaNNANi palavaMti- hA! deva! amhehiM kiM karejAmo?, teNa bhaNiyaM-niyatuMDaM rakkhejaha, pacchA namaskAra vyAkhyA, maMtIhiM kharaMDiya mukko, maDagaM dahUM, maMtissa paarinnaamiyaa||khmetti,khmo cellaeNa samaM bhikkhaM hiMDai, teNa maMDukkaliyA niyuktiH mAriyA, AloyaNavelAe NAloei, khuDDaeNaM bhaNiyaM- Aloehitti, ruTTho AhaNAmitti thaMbhe abbhaDio mao, egattha |949-951 virAhiyasAmaNNANaM kule diTThIviso sappo jAo, jANaMti paroppara, rattiMcaraMti mA jIve mArehAmitti, phAsugaM aahaaremitti| buddhisiddha lakSaNam: aNNayA raNNo putto ahiNA khaio mao ya, rAyA pausamAvaNNo, jo sappaM mArei tassa dINAraM deI, aNNayA AhiMDieNaM autpattitANaM rekkAo diTThAo, taM bilaM osahIhiM dhamati, sIsANi NitANi chiMdai, so abhimuho na NIi, mA mArehAmi kiMcitti kyAdibhedAH, lakSaNAni jAissaraNattaNeNa, taM niggayaM niggayaM chiMdai, teNa pacchA rAyAe uvaNIyANi, sorAyA NAgadevayAe bohijai, varo diNNo- dRssttaantaashc| kumAro hohitti, so khamagasappo mao samANo tattha rANiyAe NAgadatto putto jAo, ummukkabAlabhAvo sAhuM daTuM jAI nAhametAvadavikalaM bhaNituM jAne, eSa eva laSTaH preSyatAma, rAjJA pratizrutam, sa tathaiva netumArabdhaH, itaro muktaH, aparasya manuSyAH, te viSaNNAH pralapanti- hA deva! 8 asmAbhiH kiM kAryaM?, tena bhaNitaM- nijatuNDaM rakSata, pazcAnmantribhiH saMtaW (nirbhartya) muktaH, mRtakaM dagdham, mantriNaH pAriNAmikI / kSapaka iti, kSapakaH zaikSeNa samaMsa bhikSAM hiNDate, tena maNDUkikA mAritA, AlocanAvelAyAM nAlocayati, kSullakena bhaNitaM- Alocayeti, ruSTa AhanmIti stambhe Ahato mRtaH, ekatra virAddhazrAmaNyAnAM kule dRSTiviSaH sarpo jAtaH, jAnanti parasparam, rAtrau caranti, mA jIvAn mImarAmeti, prAsukamAhArayAma iti| anyadA rAjJaH putro'hinA daSTaH mRtazca, rAjA pradveSamApannaH,8 yaH sarpa mArayati tasmai dInAraM dadAti, anyadA''hiNDakena teSAM rekhA dRSTAH, tadvilamoSadhIbhirdhamati, zIrSANi nirgacchanti chinatti, so'bhimukho na niryAti, mA mImara // 759 // kiJcidapi jAtismaratvena, taM nirgataM nirgataM chinatti, tena pazcAdrAjJa upanItAni, sa rAjA nAgadevatayA bodhyate, varo dattaH- kumAro bhaviSyatIti, sa kSapakasarpo mRtaH san tatra rAjyA nAgadattaH putro jAtaH, unmuktabAlabhAvaH sAdhuM dRSTvA jAti - Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namaskAra zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vyAkhyA vRttiyutam bhAga-2 // 760 // saMbharittA pvvio|soy chuhAlugo abhiggahaM geNhai- mae Na rUsiyavvaMti, dosINassa hiMDai, tassa ya Ayariyassa gacche / cattAri khamagA- mAsio domAsio timAsio caumAsio, rattiM devayA AgayA, te savve khamae aikkamittA khuDDayaM dai, khamaeNa niggacchaMtI hatthe gahiyA, bhaNiyA ya-kaDagapUyaNe! eyaM tikAlabhoiyaM vaMdasi, ime mahAtavassI na vaMdasitti, niyuktiH sA bhaNai- bhAvakhamagaM vaMdAmi na davvakhamaetti, gayA, pabhAe dosINagassa gao, nimaMteti, egeNa gahAya pAe khelo chUDho, 949-951 buddhisiddhabhaNai-micchAmi dukkaDaM khelamallo tunbhaM NovaNIo, evaM sesehivi, jemeumAraddho, tehiM vArio, nivvegamAvaNNo, paMcavi lakSaNam: siddhA, vibhAsA, savvesiM pAriNAmiyA buddhI / amaccaputto varadhaNU, tassa tesu tesu paoyaNesu pAriNAmiyA, jahA mAyA , autpatti kyAdibhedAH, moyAviyA, so palAio, evamAi savvaM vibhAsiyavvaM / aNNe bhaNaMti- ego maMtiputto kappaDiyarAyakumAreNa samaM hiMDai, lakSaNAni aNNayA nimittio ghaDio, rattiM devakuMDisaMThiyANaM siyA raDai, kumAreNa nemittio pucchio-kiM esA bhaNaitti, teNa bhaNiyaM- imaM bhaNai- imaMsi nadititthaMmi purANiyaM kalevaraM ciTThai, eyassa kaDIe sataM pAyaMkANaM, kumAra! tumaM giNhAhi, saMsmRtya prvrjitH| sa ca kSudhAlurabhigrahaM gRhNAti- mayA na ruSitavyamiti, paryuSitAya hiNDate, tasya cAcAryasya gacche catvAraH kSapakAH- mAsiko dvimAsikastrimAsikaH caturmAsikaH, rAtrau devatA AgatA, tAn sarvAn atikramya kSullakaM vandate, kSapakeNa nirgacchantI haste gRhItA, bhaNitA, ca- kaTapUtane! enaM trikAlabhojinaM vandase?, imAn mahAtapasvino na vandasa iti, sA bhaNati- bhAvakSapakaM vande na dravyakSapakAn iti, gatA, prabhAte paryuSitAya gataH, nimantrayati, ekena gRhItvA zleSma kSiptam, bhaNati- mithyA ] me duSkRtaM zleSmamallakaM yuSmabhyaM nArpitam, evaM zeSairapi, jimitumArabdhaH, tairvAritaH, nirvedamApannaH, pazcApi siddhAH, vibhASA, sarveSAM pAriNAmikI buddhiH / / amAtyaputro varadhanuH, tasya teSu teSu prayojaneSu pAriNAmikI, yathA mAtA mocitA, sa palAyitaH, evamAdi sarvaM vibhaassitvym| anye bhaNanti- eko mantriputraH kArpaTikarAjakumAreNa // 760 // samaM hiNDate, anyadA naimittiko ghaTitaH (mIlitaH), rAtrau devakulikAsaMsthiteSu zivA raTati, kumAreNa naimittikaH pRSTaH- kimeSA bhaNatIti, tena bhaNitaM- idaM bhaNatiasminnadItIrthe paurANikaM kalevaraM tiSThati, etasya kaTyAM zataM pAdAGkAnAM (mudrAvizeSANAM), kumAra! tvaM gRhANa, dRssttaantaash| Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 761 // tujjha pAyaMkA mama ya kaDevaraMti, muddiyaM puNana sakkuNomitti, kumArassa koDDuMjAyaM, te vaMciya egAgI gao, taheva jAyaM,pAyaMke ghettUNa paccAgao, puNo raDai, puNo pucchio, so bhaNai- capphaligAiyaM kahei, esA bhaNai- kumAra! tujjhavi pAyaMkasayaM jAyaM majjhavi kalevaraMti, kumAro tusiNIo jAo, amaccaputteNa ciMtiyaM, pecchAmi se sattaM kiM kivaNataNeNa gahiyaM Au soMDIrayAe?, jar3a kivaNattaNeNa kayaM na eyassa rajjaMti niyattAmi, pacUse bhaNai-vaccaha tubbhe, mama puNa sUlaM kajjaina sakkuNAmi gaMtuM, kumAreNa bhaNiyaM-na juttaM tuma mottUNa gaMtUM, kiMtu mA koi ettha me jANehitti teNa vaccAmo, pacchA kulaputtagagharaMNIo samappio, taM ca savvaM pejjAmollaM dinnaM, maMtiputtassa uvagayaM jahA- soMDIrayAetti, bhaNiyaM ca'NeNa- asthi me viseso ao gacchAmi, pacchA gao, kumAreNa rajjaM pattaM, bhogAvise diNNA, eyassa pAriNAmigI buddhI ||caannkko- gollavisae caNayaggAmo, tattha ya caNago mAhaNo, so ya sAvao, tassa ghare sAhU ThiyA, putto se jAo saha dADhAhiM, sAhUNa pAesu pADio, kahiyaM tava pAdAGkA mama ca kalevaramiti mudritaM punarna zaknomIti, kumArasya kautukaM jAtam, tAn vaJcayitvA ekAkI gataH, tathaiva jAtam, pAdAGkAn gRhItvA pratyAgataH, punA raTati, punaH pRSTaH, sa bhaNati / capphalikAdikaM (kautUhalika) kathayati, eSA bhaNati- kumAra! tavApi pAdAGkazataM jAtaM mamApi kalevaramiti, kumArastUSNIko jAtaH, amAtyaputreNa cintitam, pazyAmyasya sattvaM kiM kRpaNatvena gRhItamAtaH zauNDIryeNa?, yadi kRpaNatvena kRtaM naitasya rAjyamiti nivarte, pratyUSasi bhaNati- vrajata yUyam, mama punaH zUlaM kriyate(pIDayati) na zaknomi gantum, kumAreNa bhaNitaM- na yuktaM tvAM muktvA gantum, kintu mA kopyatra mAM jJAsIt tena vrajAvaH, pAzcAtkulaputrakagRha nItaH samarpitaH, tacca sarvaM peyA (poSaNa) mUlyaM dattam, mantriputrasyopagataM yathA- zauNDIryeNeti, bhaNitaM cAnena- asti me vizeSaH ato gacchAmi, pazcAdgataH, kumAreNa rAjyaM prAptam, bhogA api tasmai dattAH, etasya pAriNAmikI buddhiH| cANakyaH- gollaviSaye caNakagrAmaH, tatra ca caNako brAhmaNaH, sa ca zrAvakaH, tasya gRhe sAdhavaH sthitAH, putrastasya jAtaH saha daMSTrAbhiH, sAdhUnAM pAdayoH pAtitaH, kathitaM * egtttthaanne| namaskAravyAkhyA, niyuktiH 949-951 buddhisiddhalakSaNam: autpattikyAdibhedAH, lakSaNAni dRssttaantaashc| // 761 // Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 762 // ca- rAyA bhavissaitti, mA duggaI jAissaitti daMtA ghaTThA, puNo'vi AyariyANaM kahiyaM, bhaNai- kiM kajjau?, ettAhe biMbaMtario bhavissai, ummukkabAlabhAveNa coisa vijATThANANi AgamiyANi, soya sAvao saMtuTTho, egAo bhaddamAhaNa- namaskAra vyAkhyA, kulAo bhajjA se aanniyaa| aNNayA kamhiMvi koute mAigharaM bhajjA se gayA, kei bhaNaMti- bhAivivAhe gayA, tIse yA niyuktiH bhagiNIo aNNesiM khaddhAdANiyANaM diNNelliyAo, tAo alaMkiyavihUsiyAo AgayAyo, savvo'vi pariyaNo tAhiM 949-951 samaM saMlavaeti, sA egaMti acchai, addhiI jAyA, gharaM AgayA, sasogA, nibbaMdhe siTuM, teNa ciMtiyaM-naMdo pADaliputte deila buddhisiddha lakSaNam: tattha vaccAmi, tao kattiyapuNNimAe puvvaNNatthe AsaNe paDhame NisaNNo, taM ca tassa sallIpatiyassa sayA Thavijjai, siddhaputto autpattiya NaMdeNa samaM tattha Agao bhaNai- esa baMbhaNo NaMdavaMsassa chAyaM akkamiUNa Thio, bhaNio dAsIe- bhagavaM! bitIe kyAdibhedAH, lakSaNAni AsaNe NivesAhi, atthu, bitie AsaNe kuMDiyaM Thavei, evaM tatie daMDayaM, cautthe gaNittiyaM, paMcame jaNNovaiyaM, dhiTThotti nicchUDho, pAo ukkhitto, aNNayA ya bhaNai- 'kozena bhRtyaizca nibaddhamUlaM, putraizca mitraizca vivRddhshaakhm| utpATya nandaM -ca- rAjA bhaviSyatIti, mA durgatiM yAsIditi dantA ghRSTAH, punarapyAcAryebhyaH kathitam, bhaNati- kiM kriyatAM?, adhunA (ataH) bimbAntarito (rAjA) bhaviSyati, unmuktabAlabhAvena caturdaza vidyAsthAnAnyAgamitAni (prAptAni), sa ca zrAvakaH saMtuSTaH, ekasmAt bhadrabrAhmaNakulAt bhAryA tsyaaniitaa| anyadA kasmiMzcidapi kautuke mAtRgRhaM bhAryA tasya gatA, kecidbhaNanti- bhrAtRvivAhe gatA, tasyAzca bhaginyo'nyeSAM pracurAdAnIyAnAM (dhanADhyebhyaH)dattAH, tA alaMkRtavibhUSitA AgatAH, sarvo'pi parijanastAbhiH samaM saMlapati, saikAnte tiSThati, adhRtirjAtA, gRhamAgatA, sazokA, nirbandhe ziSTam, tena cintitaM-nandaH pATalIputre dadAti tatra vrajAmi, tataH (tatra) kArtikapUrNimAyAM pUrvanyaste Asane prathame niSaNNaH, taca tasya zallIpateH (nandasya) sadA sthApyate, siddhaputrazca nandena samaM tatrAgato bhaNati- eSa brAhmaNaH nandavaMzasya WchAyAmAkramya sthitaH, bhaNito dAsyA- bhagavan! dvitIya Asane upaviza, astu, dvitIye Asane kuNDikAM sthApayati, evaM tRtIye daNDakam, caturthe mAlAm, paJcame | yajJopavItam, dhRSTa iti niSkAzitaH, pAdaH (pratijJA) utkSiptaH (manasi sthApitA), anyadA ca bhaNati- pAo paDhamo / dRssttaantaav| // 762 // Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 763 // parivartayAmi, mahAdrumaM vaayurivogrvegH||1||' niggao maggai purisaM, suyaM ca'NeNa biMbaMtario rAo hohAmitti, naMdassa 0.5 moraposagA, tesiM gAmaM gao parivvAyagaliMgeNaM, tesiM ca mahattaradhUyAe caMdapiyaNe dohalo, so samudANito gao, pucchaMti, namaskAra vyAkhyA, so bhaNai-jai imaM me dAragaM deha toNaM pAemi caMda, paDisuNeti, paDamaMDave kae taddivasaM puNNimA, majjhe chiDaM kayaM, majjhagae niyuktiH caMde savvarasAlUhiM davvehiM saMjoettA duddhassa thAlaM bhariyaM, saddAviyA pecchai pibai ya, uvariM puriso acchADei, avnniie| |949-951 buddhisiddhajAo putto, caMdagutto se nAmaM kayaM, so'vi tAva saMvaDai, cANakko ya dhAubilANi mggi| so ya dAragehiM samaM ramai lakSaNam: rAyaNIIe, vibhAsA, cANako paDiei, pecchai, teNavi maggio- amhavi dijjau, bhaNai- gAvIo laehiM, mA mArejjA autpattikoI, bhaNai- vIrabhojjA puhavI, NAtaM jahA viNNANaMpi se atthi, pucchio-kassatti?, dAraehiM khiyN-privvaaygputto| kyAdibhedAH, lakSaNAni eso, ahaM so parivvAyago, jAmu jA te rAyANaM karemi, palAo, logo milio, pADaliputtaM rohiyaM / NaMdeNa bhaggo parivvAyago, AsehiM piTThIo laggo, caMdagutto paumasare nibbuDo, imo upaspRzati, saNNAe bhaNai- volINotti, anne nirgato mArgayati puruSam, zrutaM cAnena bimbAntarito rAjA bhaviSyAmIti, nandasya mayUrapoSakAH, teSAM grAmaM gataH parivrAjakaveSeNa, teSAM ca mahattarasya duhituH candrapAne , * dohadaH, sa bhikSayan gataH, pRcchanti, sa bhaNati- yadi imaM dArakaM mahyaM datta tadainAM pAyayAmi candram, pratizRNvanti, paTamaNDape kRte taddivase pUrNimA, madhye chidraM kRtaM madhyagate candre sarvarasADhyairdravyaiH saMyojya dugdhasya sthAlo bhRtaH, zabditA pazyati pibati ca, upari puruSa AcchAdayati, apanIte (dauhade) jAtaH putraH, candraguptastasya nAma kRtam, so'pi tAvatsaMvardhate, cANakyazca dhAtubAdAn (svarNarasAdikAn) mArgayati / sa ca dArakaiH samaM ramate rAjanItyA, vibhASA, cANakyaH pratyeti, prekSate, tenApi mArgitaH- mahyamapi dehi, bhaNati- gA lAhi, mA mAriSi kenacit, bhaNati- vIrabhojyA vasundharA, jJAtaM yathA vijJAnamapyasti tasya, pRSTaH- kasyeti?, dArakaiH kathitaM-8 parivrAjakaputra eSaH, ahaM sa parivrAjakaH, yAvo yAvattvAM rAjAnaM karomi, palAyitaH, loko mIlitaH, pATalIputraM ruddham / nandena bhaJjitaH parivrAjakaH, azvaiH pRSThato cha lagnaH, candraguptaH padmasarasi brUDitaH, ayamupaspRzati, saMjJayA bhaNati- (azvavArAn) vyatikrAnta iti / anye , dRssttaantaashc| // 763 // Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 764 // bhaNanti- caMdaguttaM paumiNIsare chubhittA rayao jAo, pacchA egeNa jaccavalhIkakisoragaeNaAsavAreNa pucchio bhaNaiesa paumasare niviTTho, tao AsavAreNa diTTho, tao'NeNa ghoDago cANakkassa allito, khaggaM mukkaM, jAva niguDiuMjaloyaraNaTThayAe kaMcugaM millai, tAva'NeNakhaggaM ghettUNa duhAkao, pacchA caMdagutto hakkAriya caDAvio, puNo palAyA, pucchio'NeNa caMdagutto-jaM velaM taMsi siTTho taM velaM kiM tume ciMtiyaM?, teNa bhaNiyaM-dhuvaM evameva sohaNaM bhavai, ajjo ceva jANaitti, tao'NeNa ciMtiyaM-jogo esa na vipariNamaitti / pacchA caMdagutto chuhAio, cANako taM ThavettA bhattassa aigao, bIhei ya- mA ettha najjejjAmo DoDassa bAhiM niggayassa poTTa phAliyaM, dahikUraMgahAya gao, jimio daaro| aNNayA aNNattha gAme rattiM samuyANei, therIe puttagabhaMDANaM vilevI vaTTiyA, ekkeNa majjhe hattho chUDho, daDDo rovai, tAe bhaNNai-cANakkamaMgalayaM, pucchiyaM, bhaNai-pAsANi paDhamaM gheppaMti, gaA himavaMtakUDaM, pavvaio rAyA, teNa samaM mittayA jAyA, bhaNai- samaM sameNa vibhajAmo rajjaM, upaveMtANaM egattha NayaraM na paDai, paviTTho tidaMDI, vatthUNi joei, iMdakumAriyAo diTThAo, tAsiM taNaeNa bhaNanti- candraguptaM padminIsarasi kSiptvA rajako jAtaH, pazcAdekena jAtyavAhlIkakizoragatenAzvavAreNa pRSTo bhaNati- eSa padyasarasi brUDitaH, tato'zvavAreNa dRSTaH, tato'nena ghoTakazcANakyAyArpitaH, khaGgo muktaH, yAvat zeSaM muktvA jalAvataraNArthAya kaJcukaM (adha:paridhAna) muJcati, tAvadanena khaoN gRhItvA dvidhAkRtaH, pazcAccandragupta AhUyArohitaH punaH palAyitau, pRSTo'nena candraguptaH- yasyAM velAyAM tvamasi ziSTastasyAM velAyAM kiM tvayA cintitaM?, tena bhaNitaM- dhruvamevameva zobhanaM bhaviSyati, Arya 8 eva jAnAtIti, tato'nena cintitaM- yogya eSa na vipariNamata iti| pazcAt candraguptaH kSudhAtaH, cANakyastaM sthApayitvA bhaktAyAtigataH, bibheti ca- mA'tra jJAyiSmahi mahodarasya (bhaTTasya) bahirnirgatasyodaraM pATitam, dadhikUraM gRhItvA gataH, jemito daarkH| anyadA anyatra grAme rAtrau bhikSayati, sthavirayA putrAdInAM rabbA pariveSitA, | ekena madhye hastaH kSiptaH, dagdho roditi, tayA bhaNyate- cANakyAkhyAnakaM cANakyasadRzam, pRSTam, bhaNati- pArvAH prathamaM grAhyAH, gato himavatkUTam, pArvatiko rAjA, tena samaM maitrI jAtA, bhaNati- sarvasamena vibhajAvo rAjyam, upAgacchato (luNTato) rekara nagaraM na patati, praviSTastridaNDI, vastUni pazyati, indrakumAryo moddotttthss| namaskAravyAkhyA, niyuktiH 949-951 buddhisiddhalakSaNam: autpattikyAdibhedAH, lakSaNAni dRssttaantaav| // 764 // Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 / / 765 // Na paDai, mAyAe NINAviyAo, paDiyaM NayaraM, pADaliputtaM rohiyaM, naMdo dhammabAraM maggai, egeNa raheNa jaMtarasi taM nINAhi, 0.5 do bhajAo egA kaNNA davvaM ca NINei, kaNNA caMdaguttaM paloei, bhaNiyA- jAhitti, tAhe vilaggaMtIe caMdaguttarahe Nava namaskAra vyAkhyA, aragA bhaggA, tidaMDI bhaNai- mA vArehi, navapurisajugANi tujjha vaMso hohitti, aiyao, dobhAgIkayaM rajjaM / egA kaNNagA niyuktiH visabhAviyA, tattha pavvayagassa icchA jAyA, sA tassa diNNA, aggipariyaMcaNe visaparigao mariumAraddho bhaNai-vayaMsa! | 949-951 marijjai, caMdagutto ruMbhAmitti vavasio, cANakkeNa bhiuDI kayA, Niyatto, dovi rajjANi tassa jAyANi / naMdamaNusA buddhisiddha | lakSaNam: coriyAe jIvaMti, coraggAhaM maggai, tidaMDI bAhiriyAe naladAmaM muiMgamAraNe daTuM Agao, raNNA saddAvio, ArakkhaMDa autpattidiNNaM, vIsatthA kayA, bhattadANeNa sakuDuMbA maariyaa| ANAe- vaMsIhiM aMbagA parikkhittA, vivarIe ruTTho, palIvio kyAdibhedAH, lakSaNAni savvo gAmo, tehiMgAmIllaehiM kappaDiyatte bhattaM na dinnnnNtikaauN| kosanimittaM pAriNAmiyA buddhI- jUyaM ramai kUDapAsaehiM, dRssttaantaashc| sovaNNaM thAlaM dINArANaM bhariyaM, jo jiNai tassa eyaM, ahaM jINAmi ego dINAro daayvvo| aiciraMti annaM uvAyaM ciMtei, B dRSTAH, tAsAM satkena (prabhAveNa) na patati, mAyayA apanAyitAH, patitaM nagaram, pATalIputraM ruddham, nando dharmadvAraM mArgayati, ekena rathena yat zaknoSi tannaya, dve bhArye 8 * ekAM kanyAM dravyaM ca nayati, kanyA candraguptaM pralokayati, bhaNitA-yAhIti, tadA vilagantyAM candraguptarathe navArakA bhagnAH, tridaNDI bhaNati- mA nivArIH, nava puruSayugAni tava vaMzo bhaviSyatIti, atigataH, dvibhAgIkRtaM rAjyam / ekA kanyA viSabhAvitA, tatra parvatakasyecchA jAtA, sA tasmai dattA, agnipradakSiNAyAM parigataviSo martumArabdho bhaNati- vayasya! marAmi, candragupto ruNadhmi iti vyavasitaH, cANakyena bhRkuTIkRtA, nivRttaH, dve api rAjye tasya jaate| nandamanuSyAzcaurikayA jIvanti, cauragrAhala BmArgayati, tridaNDI zAkhApure naladAmaM matkoTakamArakaM dRSTvA''gataH, rAjJA zabditaH, ArakSyaM dattam, vizvastAH kRtAH, bhaktadAnena sakuTumbA maaritaaH| AjJAyAMvaMzIbhirAmrAH parikSeptavyAH, viparIte ruSTaH, pradIpito grAmaH samagraH, taimeyakaiH kArpaTikatve bhaktaM na dttmitikRtvaa| kozanimittaM pAriNAmikI buddhiH- dyUtaM ramate kUTapAzakaiH, sauvarNaH sthAlo dInArabhRtaH, yo jayati tasyaiSaH, ahaM jayAmi eko dInAro dAtavyaH / aticiramita anyamupAyaM cintayati, - // 765 // Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0.5 zrIAvazyaka| niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 766 // NAgarANa bhattaM dei majjapANaMca, mattesu paNaccio, bhaNai- 'do majjha dhAurattA kaMcaNakuMDiyA tidaMDaM ca rAyAvi ya vasavattI ethavi tA me holaM vAehiM' aNNo asahamANo bhaNati-gayapoyayassa mattassa uppaiyassa joaNasahassaMpae pae sayasahassaMta namaskAra vyAkhyA, etthavi tA me holaMvAehiM / anno bhaNai-tilaADhayassa vuttassa nipphaNNassa bahusaiyassa tile tile sayasahassaMtA me hAlaM niyuktiH vAehi aNNo bhaNai-navapAusaMmi puNNAe giriNaIyAe sigyavegAe egAhamahiyametteNa navaNIeNa pAliM baMdhAmi etthavitA |949-951 buddhisiddhame holaM vAehi, anno bhaNai- jaccANa navakisorANa taddivaseNa jAyamettANa kesehiM nahaM chAemi etthavi tA me holaM vAehi, lakSaNam: anno bhaNai- do majjha atthi rayaNA sAli pasUI ya gaddabhiyA ya chinnA chinnAvi ruhaMti etthavi tA me holaM vAehi, anno autpatti kyAdibhedAH, bhaNai- sayasukilaniccasuyaMdho bhanja aNuvvaya natthi pavAso niriNo ya dupaMcasao etthavi tA me holaM vAehiM, evaM NAUNa lakSaNAni rayaNANi maggiUNa koTThArANi sAlINa bhariyANi, gaddabhiyAe pucchio chinnANi 2 puNo puNo jAyaMti, AsA egadivasa jAyA maggiyA egadivasiyaM NavaNIyaM, esa pAriNAmiyA cANakkassa buddhii|| thUlabhaddassa pAriNAmiyA- piimmi mArie - nAgarebhyo bhaktaM dadAti madyapAnaM ca, matteSu praNartitaH, bhaNati- dve mama dhAturakte kAJcanakuNDikA tridaNDaM ca rAjA'pi ca vazavartI atrApi tanme jhallarI vAdaya, anyo'sahamAno bhaNati- gajapotasya mattasyotpatitasya yojanasahasraM pade pade zatasahasraM atrApi tanme jhallarIM vAdaya, anyo bhaNati- uptasya tilADhakasya niSpannasya bahuzatikasya tile tile zatasahasraM tanme jhallarIM vAdaya, anyo bhaNati- navaprAvRSi pUrNAyA girinadyAH zIghravegAyA ekAhamathitamAtreNa navanItena pAlIM badhnAmi atrApi : tanme jhallarIM vAdaya, anyo bhaNati- jAtyAnAM navakizorANAm, taddivasajAtamAtrANAM kezairnabhazchAdayAmi atrApi tanme jhallarI vAdaya,anyo bhaNati-dve mamAsti zAliratne-8 prasUtizca gardabhikA ca, chinnA chinnA api rohanti, atrApi tanme jhallarI vAdaya, anyo bhaNati- sadAzulko nityasugandho bhAryA anuvartinI nAsti pravAso nirRNazca // 766 // dvipaJcazatikaH atrApi tanmama jhallarIM vAdaya, evaM jJAtvA ratnAni mArgayitvA koSThAgArANi zAlIbhirbhUtAni gardabhikayA pucchiko (dhAnyabhAjanavizeSaH) chinnA chinnA punaH punarjAyante iti, azvA ekadivasajAtA mArgitAH, ekadivasarjanavanItam, eSA pAriNAmikI cANakyasya buddhiH / sthUlabhadrasya pAriNAmikI- pitari mRte suya0 (pra0) dRssttaantaashc| Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 767 // deNa bhaNio- amacco hohitti, asogavaNiyAe ciMtei-kerisA bhogA vAulANaMti pvvio| raNNA bhaNiyA-pecchaha 0.5 mA kavaDeNa gaNiyAgharaM jAejjA, niMtassa suNagamaDeNa vAvaNNeNa NAsaMNa geNhai, purisehiM raNNo kahiyaM, virattabhogotti namaskAra vyAkhyA, sirio Thavio, thUlabhaddasAmissa pAriNAmiyA raNNo y||nnaasikkN NayaraM, NaMdo vANiyago, suMdarI se bhajjA suMdarinaMdo se niyuktiH nAmaM kayaM, tassa bhAyA pavvaiyao, so suNei- jahA so tIe ajjhovavanno, pAhuNao Agao, paDilAbhio, bhANaM teNaM 949-951 buddhisiddhagahiyaM, iha patthaviyautti ujjANaM nINio,logeNa ya bhAyaNahattho diTTho, taoNaM uvahasaMti-pavvaio suMdarInaMdo, taoso lakSaNam: tahavigao ujjANaM, sAhuNA se desaNA kayA, ukkaDarAgotti na tIrai magge lAiuM, veuvviyaladdhimaMca bhagavaM sAhU, tao'NeNa autpatti kyAdibhedAH, ciMtiyaM-na aNNo uvAotti ahigayareNaM uvalobhemi, pacchA merU payaTTAvio, na icchai, aviogio, muhutteNa ANemi, lakSaNAni paDisue payaTTo, makkaDajuyalaM viuvviyaM, anne bhaNaMti-saccakaM ceva diTuM, sAhuNA bhaNio-suMdarIe vAnarIoya kA laTThayarI?, dRssttaantaav| nandena bhaNitaH- amAtyo bhaveti, azokavanikAyAM cintayati-kIdRzA bhogA vyAkSiptAnAmiti pravrajitaH / rAjJA bhaNitAH (puruSAH)- pazyata mA kapaTena gaNikAgRhaM yAsIt, nirgacchan zvamRtakena vyApannena nAsikAM na kUNayati, puruSai rAjJaH kathitam, viraktabhoga iti zrIyakaH sthApitaH, sthUlabhadrasvAminaH pAriNAmikI rAjJazca / / 8 nAsikyaM nagaram, nando vaNiga, sundarI tasya bhAryA, sundarInandastasya nAma kRtam, tasya bhrAtA pravrajitaH, sa zRNoti- yathA sa tasyAmadhyupapannaH, prAghUrNakaH (sAdhuH)8 AgataH, pratilambhitaH, bhAjanaM tena grAhitam, ehi atra prasthApayetyudyAnaM nItaH, lokena ca bhAjanahasto dRSTaH, tatastaM upahasanti- pravrajitaH sundarInandaH, tataH sa tathApi gata udyAnam, sAdhunA tasmai dezanA kRtA, utkaTarAga iti na zakyate mArge Anetum, vaikriyalabdhikazca bhagavAn sAdhuH, tato'nena cintitaM- nAnya upAya iti adhikatareNopalobhayAmi, pazcAt meruH pravartitaH, necchati, aviyogikaH, muhUrtenAnayAmi, pratizrute pravRttaH, markaTayugalaM vikurvitam, anye bhaNanti- satyameva dRSTam, sAdhunA bhaNitaH- sundarIvAnoMH kA laSTatarA?, appaNA samaM cAlio so jANai ettha visjehitti| * avivegio| / 767 // Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 768 // so bhaNai- bhagavaM! aghaDaMtI sarisavva merUvamatti, pacchA vijAharamihuNaM diTuM, tattha pucchio bhaNai-tullA ceva, pacchA devamihuNagaM diTuM, tatthavi pucchio bhaNati- bhagavaM! eIe aggao vAnarI suMdaritti, sAhuNA bhaNiyaM-thoveNa dhammeNa esA namaskAra vyAkhyA, pAvijaitti, tao se uvagayaM, pacchA pvvio|saahuss pariNAmiyA buddhii||virsaamiss pAriNAmiyA-mAyA NANuvattiyA, niyuktiH mA saMgho avamannijihititti, puNo devehiM ujjeNIe veuvviyaladdhI dinnA,pADaliputtemA paribhavihitti veuvviyaM kayaM, puriyAe 949-951 buddhisiddhapavayaNaohAvaNA mA hohititti savvaM kaheyavvaM ||clnnaahe- rAyA taruNehiM vuggAhijai, jahA therA kumAramaccA avaNijjaMtu, lakSaNam: sotesiM parikkhaNaNimittaM bhaNai-jorAyaM sIse pAeNa AhaNai tassa ko daMDo?,taruNA bhaNaMti-tilaM tilaM chiMdiyAvvao, autpattitherA pucchiyA-ciMtemotti osariyA, ciMteMti- nUNaM devIe ko aNNo AhaNaitti AgayA bhaNaMti- skkaareyvvo| raNNo kyAdibhedA:, lakSaNAni tesiMca paarinnaamiyaa||aamNddetti- AmalagaM, kittimaMegeNa NAyaM aikaDhiNaM akAle biMbo hoitti / tassavi paarinnaamiyaa|| dRssttaantaashc| maNitti- sappo pakkhiNaM aMDagANi khAi rukkhe vilaggittA, tattha giddheNa AlayaM vilaggiya mArio, maNI tattha paDio, - sabhaNati- bhagavAn! aghaTamAnA sarSapa iva merUpameti, pazcAdvidyAdharamithunaM dRSTam, tatra pRSTo bhaNati- tulyaiva, pazcAddevamithunaM dRSTam, tatrApi pRSTo bhaNati- bhagavan! etasyA agrato vAnarI sundarIti, sAdhunA bhaNitaM-stokena dharmeNaiSA prApyata iti, tatastenopagatam, pshcaatprvrjitH| sAdhoH pAriNAmikI buddhiH|| vajrasvAminaH pAriNAmikI- mAtA nAnuvarttitA, mA saGgho'vamAnIti, punardevairujjayinyAM vaikriyalabdhirdattA, pATaliputre mA parAbhUditi vaikriyaM kRtam, purikAyAM pravacanApabhrAjanA mA 8 bhUditi sarvaM kthyitvym| caraNAhatau- rAjA taruNairyudgAhyate, yathA sthavirAH kumArAmAtyA apanIyantAm, sa teSAM parIkSAnimittaM bhaNati- yo rAjAnaM zIrSe pAdena Ahanti tasya ko daNDaH?, taruNA bhaNanti- tilazazchettavyaH, sthavirAH pRSTAH- cintayAma ityapasRtAH, cintayanti- nUnaM ko devyA anya Ahanti ityAgatA bhnnnti-8|| 768 // 8 stkaaryitvyH| rAjJasteSAM ca paarinnaamikii| Amlakamiti Amalakam, kRtrimamekena jJAtamatikaThinam, akAle'tyAmlaM bhavatIti / tasyApi pAriNAmikI / / maNiriti- sarpaH pakSiNAmaNDAni khAdati vRkSaM vilagya, tatra gRdhreNAlayaM vilagya mAritaH, maNistatra patitaH, - Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 769 // heTThA kUvo, tassa pANiyaM rattibhUyaM, NINiyaM kUvAo sAbhAviyaM hoi, dAraeNa therassa kahiyaM, teNa vilaggiUNa ghio| therassa prinnaamiyaa||sppo- caMDakosio ciMtei-eriso mahappa iccAi vibhAsA, eyassa paarinnaamigii||khggiiti-svyputto namaskAra vyAkhyA, jovvaNabalummatto dhammaM na giNhai, mariUNa khaggisu uvavaNNo, piTThissa dohiMvi pAsehiM jahA pakkharA tahA caMmANi laMbaMti, niyuktiH aDavIe ca uppahe jaNaM mArei, sAhuNo ya teNeva paheNa aikkamaMti, vegeNa Agao, teeNa Na tarai alliuM, ciMtei, jAI 949-951 saMbhariyA, paccakkhANaM, devalogagamanaM / eyassa paarinnaamigii||thuubhe- vesAlAe NayarIe NAbhIe muNisuvvayassa thUbho, tassa buddhisiddha lakSaNam: guNeNa kUNiyassa Na paDai, devayA AgAse kUNiyaM bhaNai- 'samaNo jar3a kUlavAlae mAgahiyaM gaNiyaM labhissati / lAyA yaha autpattiasogacaMdae vesAliM ngriNghessi||1||' so maggijjai / tassa kA uppattI?- egassa Ayariyassa cellao aviNIo, taM kyAdibhedAH, lakSaNAni Ayario aMbADei, so ve vhi| annayA AyariyA siddhasilaM teNa samaM vaMdagA vilaggA, uttaraMtANa vadhAe silA mukkA, dRSTAntAzca / diTThA AyarieNa, pAyA osAriyA iharA mArio hoto, sAvo diNNo- durAtman! itthIo viNassihisitti, micchAvAI adhastAtkUpaH, tasya pAnIyaM raktIbhUtam, niSkAzitaM kUpAt svAbhAvikaM bhavati, dArakeNa sthavirAya kathitam, tena vilagya gRhiitH| sthavirasya paarinnaamikii|| sarpaH- caNDakauzikazcintayati- IdRzo mahAtmA ityAdi vibhASA, etasya paarinnaamikii| khazI- zrAvakaputro yauvanabalonmatto dharma na gRhNAti, mRtvA khaDgiSUtpannaH, * pRSTe'sya dvayorapi pArzvayoH yathA pakSI tathA carmaNI lambete, aTavyAM cotpathe janaM mArayati, sAdhavazca tenaiva pathA vyatikramanti, vegenAgataH, tejasA na zaknoti abhidrotum, cintayati, jAtiH smRtA, pratyAkhyAnam, devalokagamanam / etasya paarinnaamikii||stuupH- vizAlAyAM nagaryAM madhye munisuvratasya stUpaH, tasya guNena kUNikasya ( udyamepi) na patati, devatA''kAze kUNika bhaNati-'zramaNo yadA kUlavAlako mAgadhikAM gaNikA lapsyate (gmissyti)| rAjA ca azokacandraH (kauNikaH)vaizAlI nagarI // 769 // grhiissyti||1||'s mArmyate / tasya kotpattiH? - ekasyAcAryasya kSullakaH (ziSyaH)avinItaH, tamAcAryo nirbhartsayati, sa vairaM vahati / anyadA AcAryAH siddhazailaM tena samaM vandituM vilagnAH, avataratAM vadhAya zilA muktA, dRSTA''cAryeNa, pAdau prasAritau itarathA mRtA abhaviSyan, zApo dattaHdurAtman! strIto vinayasIti, mithyAvAdI Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 770 // 0.5 namaskAravyAkhyA, niyukti: 952 tapa:siddhe dRddhprhaarii| eso bhavauttikAuM tAvasAsame acchai, naIe kUle AyAvei, paMthanbhAse jo sattho ei tao AhAro hoi, NaIe kUle AyAvemANassasANaI aNNao pavUDhA, teNa kUlavArao nAmaMjAyaM, tattha acchaMto Agamio, gaNiyAo saddAviyAo, egA bhaNai- ahaM ANemi, kavaDasAviyA jAyA, sattheNa gayA, vaMdaI uddANe hoiyammi ceiyAI vaMdAmi tunbhe ya suyA, AgayAmi, pAraNage modagA saMjoiyA dinnA, aisAro jAo, paogeNa Thavio, uvvattaNAIhiM saMbhinnaM cittaM, ANio, bhaNio- raNNo vayaNaM karehi, kaha?, jahA vesAlI gheppai, thUbho nINAvio, ghiyaa| gaNiyAkUlavAlagANaM doNhavi paarinnaamigii| iMdapAuyAo cANakkeNa puvvabhaNiyAo, esA pAriNAmiyA // ukto'bhiprAyasiddhaH, sAmprataM tapaH siddhapratipipAdayiSayA''ha ni0-na kilammai jotavasA sotavasiddho dddhpphaarivv|so kammakkhayasiddho jo svvkkhiinnkmmNso||952|| / na klAmati na klamaM gacchati yaH sattvastapasA- bAhyAbhyantareNa sa evaMbhUtastapaH siddhaH, aglAnitvAd, dRDhaprahArivaditi gaathaakssraarthH||bhaavaarthH kathAnakAdavaseyaH, taccedaM- ego dhijjAiyao duiMto aviNayaM karei, so tAo thANAo nINio eSa bhavatvitikRtvA tApasAzrame tiSThati, nadyAH kUle AtApayati, panthAbhyAse yaH sArtha AyAti tata AhAro bhavati, nadyAH kUle AtApayataH sA nadyanyato vyUDhA, tena kUlavArako nAma jAtam, tatra tiSThan AgamitaH, gaNikAH zabditAH, ekA bhaNati- ahamAnayAmi, kapaTazrAvikA jAtA, sArthena gatA, vandate, vidhavAyAM jAtAyA caityAni vande yUyaM ca zrutAH, AgatA'smi, pAraNake modakAH sAMyogikA dattAH, atisAro jAtaH, prayogeNa sthApitaH(nIrogIkRtaH), udvartanAdibhiH saMbhinnaM cittam, AnItaH, bhaNitaH- rAjJo vacanaM kuru, kathaM?- yathA vaizAlI gRhyate, stUpo niSkAzitaH (pAtitaH), gRhiitaa| gaNikAkUlavAlakayordvayorapi pAriNAmikI / / indrapAdukAH (indrakumAryaH) cANakyena pUrvabhaNitAH, eSA paarinnaamikii|| OMeko dhigjAtIyo durdAnto'vinayaM karoti, sa tataH sthAnAt niSkAzito . udANe / // 770 // Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 771 // hiMDato corapallimalliNo, seNAvaiNA putto gahio, taMmi mayaMmi socveva seNAvaI jAo, nikkivaM pahaNaitti daDhappahArI se NAmaM kayaM / so annayA seNAe samaM egaM gAmaM haMtuMgao, tattha ya ego darido,teNa puttabhaMDANa maggaMtANaM duddhaM jAettA pAyaso namaskAra vyAkhyA, siddho, so ya NhAiuMgao, corA ya tattha paDiyA, egeNa so tassa pAyaso diTTho, chuhiyatti taM gahAya pahAvio, tANi niyukti: 952 khuDDagarUvANi rovaMtANi piumUlaM gayANi, hio pAyasotti, so roseNaM mAremitti pahAvio, mahilA avayAseuM acchai, tapa:siddhe tahavi jAi jahiM so ceva coraseNAvaI gAmamajjhe acchai, teNa gaMtUNa mahAsaMgAmo kao, seNAvaiNA ciMtiyaM- eeNa mama dRddhprhaarii| corA paribhavijanti, tao asiM gahAya niddayaM chiNNo, mahilA se bhaNai- hA Niviva! kimeyaM kayaMti?, pacchA sAvi mAriyA, gabbho'vi dobhAe kao phuruphurei, tassa kivA jAyA- ahammo kao, ceDarUvehiMto dariddatti pauttI uvaladdhA, daDhayaraM nivveyaM gao, ko uvAotti, sAhU diTThA, pucchiyA ya'NeNa-bhagavaM! ko ettha uvAo?, tehiM dhammo kahio, soya se uvagao, pacchAcArittaM paDivajjiya kammANa samugghAyaNaTThAe ghoraMkhaMtiabhiggahaM giNhiya tattheva viharai, tao hIlijjai8 hiNDamAnazcaurapallImAzritaH, senApatinA putro gRhItaH, tasmin mRte sa eva senApatirjAtaH, niSkRpaM prahantIti dRDhaprahArI tasya nAma kRtam / so'nyadA senayA samaM ekaM 8 grAmaM hantuM gataH, tatra caiko daridraH, tena putrapautrebhyo mArgayaGgyaH dugdhaM yAcitvA pAyasaM sAdhitam, sa ca snAtuM gataH, caurAzca tatra patitAH, ekena tasya tatpAyasaM dRSTam,8 kSudhAta iti tadgRhItvA pradhAvitaH, tAni kSullakarUpANi rudanti pitamUlaM gatAni, hRtaM pAyasamiti, sa roSeNa mArayAmIti pradhAvitaH, mahilA nivArayitaM tiSThati. tathApi yAti yatra sa eva caurasenApatiAmamadhye tiSThati, tena gatvA mahAsaMgrAmaH kRtaH, senApatinA cintitaM- etena mama caurAH paribhUyante, tato'siM gRhItvA nirdayaM chinnaH, mahilA 8 tasya bhaNati- hA niSkRpa! kimetatkRtamiti, pazcAtsA'pi mAritA, garbho'pi dvidhA kRtaH sphurati, tasya kRpA jAtA- adharmaH kRtaH, ceTarUpebhyo daridra iti pravRttirupalabdhA, // 771 // dRDhataraM nirvedaM gataH, ka upAya iti, sAdhavo dRSTAH, pRSTAzvAnena- bhagavan! ko'tropAyaH?, tairdharmaH kathitaH, sa ca tasyopagataH, pazvAcAritraM pratipadya karmaNAM samuddhAtanArthAya ghoraM kSAntyabhigrahaM gRhItvA tatraiva viharati, tato hIlyate , Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 772 // niruktiH, hammati ya, so saMmaM ahiyAser3a, ghorAkAraM ca kAyakilesaM karei, asaNAi va alaMbhato samma ahiyAsei, jAva'NeNa kamma nigyAiyaM, kevalaMsa uppaNNaM, pacchA so siddhatti // uktastapa:siddhaH, sAmprataM karmakSayasiddhapratipAdanAya gAthAcaramadalamAha- namaskAra vyAkhyA, so kamma ityAdi, sa karmakSayasiddhaH, yaH kiMviziSTa ityataAha- sarvakSINakarmAMzaH sarve- niravazeSAH kSINAH karmAMzAH- karmabhedA vyAkhyA, yasya sa tathAvidha iti gaathaarthH|| sAmprataM karmakSayasiddhameva prapaJcato niruktavidhinA pratipAdayannAha niyuktiH 953 siddhasya ni0-dIhakAlarayaM jaMtu kammaM se siamtttthhaa| siaMdhaMtaMti siddhassa siddhttmuvjaayi||953|| dIrghaHsantAnApekSayA'nAditvAt sthitibandhakAlo yasya taddIrghakAlam, nisarganirmalajIvAnuraJjanAcca karmaiva bhaNyate tatazca samuddhAtaH, dIrghakAlaM ca tadrajazceti dIrghakAlarajaH, yacchabdaH sarvanAmatvAduddezavacanaH, yatkarmetthaMprakAram, tuzabdo bhavyakarmavizeSaNArthaH, zailezI, alAbukAyato nAbhavyakarma sarvathA dhmAyata iti, tatazca yadbhavyakarmeti zeSitaM iti zeSaM kRtaM zeSitaM- sthityAdibhiH prabhUtaM sat sthiti- divagatiH, saGkhyAnubhAvApekSayaivAnAbhogasaddarzanajJAnacaraNAdyupAyataH zeSaM- alpaM kRtamiti bhAvaH, prAk kiMbhUtaM saccheSitaM? ityAha aloke skhalaneaSTadhA sitaM aSTaprakAraMjJAnAvaraNAdibhedena sitaM 'sita varNabandhanayo'riti vacanAt sitaMbaddhamucyate / idAnIM niruktimupadarzayati- tyaadi| taccheSitaM sitaM karma dhmAtam, dhmA zabdAgnisaMyogayo'riti vacanAt dhyAnAnalena dagdhaM mahAgninA lohamalavadasyeti siddha iti, evaM karmadahanAnantaraM siddhasyaiva sataH kiM?- siddhatvamupajAyate, nAsiddhasya, bhavyo'siddho na sidhyatIti vacanAd, upajAyata ityapi tadAtmanaH svAbhAvikameva sadanAdikarmAvRtaM tadAvaraNavigamenA''virbhavati tattvataH tathA'pi laukikavAcoyuktyA | 8 hanyate ca, sa samyak adhyAsayati ghorAkAraM ca kAyaklezaM karoti, azanAdi vA'labhamAnaH samyagadhyAste, yAvadanena karma nirghAtitaM (nihataM ), kevalaM tasyotpannam, pazcAtsa siddha iti / / OM bhave- saMsAre bhavo bhavyaH abhavya ityarthaH / // 772 // Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0.5 zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 773 // namaskAravyAkhyA, vyAkhyA, vyavahAradezanayopajAyata ityucyate, athavA siddhasya siddhatvaM bhAvarUpamupajAyate, na tu pradIpanirvANakalpamabhAvarUpamiti nayamatAntaravyavacchedArthametat, tathA cA''hureke-'dIpo yathA nirvRtimabhyupeto, naivAvaniM gacchati nAntarikSam / dizaMna kAJcidvidizaMna kAJcit, snehakSayAt kevalameti shaantim||1||'ityaadi, evaMvidhasiddhatvabhAve dIkSAdiprayAsavaiyarthyAt niranvayakSaNabhaGgasya cAyujyamAnatvAt, pradIpadRSTAntasyApyasiddhatvAt, tathAhi-tatra ta eva pudgalA bhAsvaraM rUpaM parityajya tAmasaM| niyukti: 953 siddhasya rUpAntaramAsAdayantItyalaM vistareNa, athavA'nyathA vyAkhyAyate 'dIrghakAlarayaM' iti rayaH-vega: ceSTA'nubhavaH phalamityanA niruktiH, ntaram, tatazca dIrghakAlo rayo'syeti dIrghakAlarayam, santAnopabhogyatvAditi bhAvanA, yadbhavyakarma 'sesita' miti zleSitamiti samuddhAtaH, saMzliSTaM lezyAnubhAvAt aSTadhA sitamityAdi pUrvavat, athavA'nyathA vyAkhyAyate-dIrghakAlaraja iti, tatra raja iva rajaH zailezI, alAbukAsUkSmatayA snehabandhanayogyatvAdvAraja ityucyate,yadbhavyakarmeti ca naivaM vyAkhyAyate,sAkSAtkarmAbhidhAnena sarvanAmno nirarthakatvAt, divadgatiH, prakaraNAdeva bhavyasyAvagamyamAnatvAd, abhavyasya siddhatvAnupapatteH, tatazca jantukarma iti vyAkhyAyate, jantuH- jIvastasya aloke skhalanekarma jantukarma, anenAbaddhakarmavyavacchedamAha, tacca se' tasya jantoH 'asitaM' asitamiti kRSNamazubhaM saMsArAnubandhitvAt, tyaadi| evaMvidhasyaiva ca kSayaH zreyAniti, na tu zubhasya svarUpasyeti bhAvanA, aSTadhA sitamiti pUrvavaditi gaathaarthH||prthmvyaakhyaa- pakSamadhikRtya sambandhamAha-tatkarmazeSaM tasya samasthityasamasthiti vA syAt?, na tAvat samasthiti viSamanibandhanatvAt, nApyasamasthiti caramasamaye yugapat kSayAsambhavAditi, etadayuktam, ubhayathA'pyadoSAt, tathAhi-viSamanibandhanatve satyapi vicitrakSayasambhavAt kAlataH samasthititvAvirodha eva, caramapakSe'pisamuddhAtagamanena samasthitikaraNabhAvAdadoSaH, na caitat svamanISikayaivocyate, yata Aha niyuktikAraH // 773 // Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 774 // namaskAravyAkhyA, vyAkhyA, | niyuktiH 954-955 | siddhasya niruktiH, ni0- nAUNa veaNijjaM aibahuaMAuaMca thovAgaM / gaMtUNa samugghAyaMkhavaMti kammaM niravasesaM // 954 // jJAtvA kevalenAvagamya, kiM?- vedanIyaM karma, kiMbhUtaM?- atibahuzeSabhavopagrAhikarmApekSayA'tiprabhUtamityarthaH, tathA''yuSkaM ca karma stokaM alpam, tadapekSayaiva jJAtveti vartate, atrAntare gatvA prApya samuddhAtaM iti samyag apunarbhAvenot- prAbalyena karmaNo hananaM ghAta:- pralayo yasmin prayatnavizeSe'sau samuddhAta iti tam, kSapayanti vinAzayanti karma vedanIyAdi niravazeSa iti niravazeSamiva niravazeSa prabhUtatamakSapaNAccheSasya cAntarmuhUrttamAtrakAlAvadhitvAt, kiJciccheSatvAdasatkalpaneti bhAvanA, atrA''ha- 'jJAtvA vedanIyamatibahvi' tyatra ko niyamaH? yena tadeva bahu (graM011000) tathA''yuSkamevAlpamiti, atrocyate, vedanIyasya sarvakarmabhyo bandhakAlabahutvAt kevalino'pi tadbandhakatvAdAyuSkasya cAlpatvAt, uktaM ca- jAva NaM ayaM jIve eyai veyai calai phaMdai tAva NaM aTThavihabaMdhae vA sattavihabaMdhae vA chavvihabaMdhae vA egavihabaMdhae vA No NaM abaMdhae AyuSkasya tvAntarmuhartika eva bandhakAla iti, uktaMca-"siya tibhAge siya tibhAgatibhAgeityAdyalaM prasaGgeneti gaathaarthH||954|| idAnIM samuddhAtAdisvarUpapratipAdanAyaivA''ha ni0- daMDa kavADe maMthaMtare asAharaNayA sriirtthe| bhAsAjoganirohe selesI sijjhaNA ceva // 955 // / iha samuddhAtaM prArabhamANaH prathamamevAvarjIkaraNamabhyeti, AntauhartikamudIraNAvalikAyAM karmapudgalaprakSepavyApArarUpamityarthaH, tataH samuddhAtaM gacchati, tasya cAyaMkramaH- iha prathamasamaya eva svadehaviSkambhatulyaviSkambhamUrdhvamadhazcA''yatamubhaya 0 yAvadayaM jIva ejate vyejate calati spandate tAvadaSTavidhabandhako vA saptavidhabandhako vA SaDdhibandhako vA ekavidhabandhako vA naabndhkH| OM syAtribhAge syaatribhaagtribhaage| samuddhAtaH, zailezI, | alAbukA| divadgatiH, | aloke skhlnetyaadi| // 774 // Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namaskAravyAkhyA, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 775 // to'pi lokAntagAminaM jIvapradezasaGghAtaM daNDaM daNDasthAnIyaM kevalI jJAnAbhogataH karoti, dvitIyasamaye tu tameva daNDaM. pUrvAparadigdvayaprasAraNAt pArzvato lokAntagAminaM kapATamiva kapATaM karoti, tRtIyasamaye tadeva kapATaM dakSiNottaradigdvayaprasAraNAnmanthasadRzaM manthAnaM karoti lokAntaprApiNameva, evaM ca lokasya prAyo bahu paripUritaM bhavati, manthAntarANyapUritAni vyAkhyA, bhavanti, anuzreNigamanAt, caturthe tu samaye tAnyapi manthAntarANi saha lokaniSkuTaiH pUrayati, tatazca sakalo lokaH pUrito niyukti: 955 | siddhasya bhavatIti, tadanantarameva paJcame samaye yathoktakramAt pratilomaMmanthAntarANi saMharati- jIvapradezAn sakarmakAn saGkocayati, niruktiH, SaSThesamaye manthAnamupasaMharatighanatarasaGkocAt, saptame samaye kapATamupasaMharati daNDAtmani saGkocAt, aSTamasamaye daNDamupasaMhRtya samuddhAtaH, zarIrastha eva bhavati / amumevArthaM cetasi nidhAyoktaM daNDakapATaM manthAntarANi saMharaNatA pratilomamiti gamyate, zarIrastha iti zailezI, alAbukAvacanAt, na caitat svamanISikAvyAkhyAnam, yata uktaM- prathame samaye daNDaM kapATamatha cottare tathA smye| manthAnamatha tRtIye divadgatiH, lokavyApI caturthe tu||1|| saMharati paJcame tvantarANi manthAnamatha punaH sssstthe| saptamake tu kapATaM saMharati tato'STame daNDam // 2 // iti / aloke skhalanetasyedAnIM samuddhAtagatasya yogavyApArazcintyate- yogAzca-manovAkkAyAH,atraiSAMkaH kadA vyApriyate?, tatra hi manovAgyogayoravyApAra eva, prayojanAbhAvAt, kAyayogasyaiva kevalasya vyApAraH, tatrApi prathamASTamasamayayoraudArikakAyaprAdhAnyAdaudArikayoga eva, dvitIyaSaSThasaptame samaye punaraudAriketasmAcca bahiH kArmaNe vIryaparispandAdaudArikakArmaNamizraH, tricaturthapaJcameSu tu bahirevaudArikAt bahutarapradezavyApArAdasahAyaH kArmaNayoga eva, tanmAtraceSTanAditi, anyatrApyuktaM- audArikaprayoktA prathamASTamasamayayorasAviSTaH / mizraudArikayoktA saptamaSaSThadvitIyeSu // 1 // kArmaNazarIrayogI caturthake paJcame tRtIye c| samayatraye'pi tasmin bhavatyanAhArako niyamAd ||2||iti, kRtaM prasaGgena / bhASAyoganirodha iti,ko'rthaH?- parityaktasamuddhAtaH kAraNavazAd tyaadi| // 775 // Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 0.5 namaskAravyAkhyA, // 776 // yogatrayamapi vyApArayet, tadarthaM madhyavartinaM yogamAha- bhASeti, atrAntare'nuttarasurapRSTo manoyogaM satyaM vA'satyAmRSaMvA prayuGkte, evamAmantraNAdau vAgyogamapi, netarau dvau bhedau dvayorapi, kAyayogamapyaudArikaM phalakapratyarpaNAdAviti, tato'ntarmuhUrtamAtreNaiva kAlena yoganirodhaM karoti,atra kecidvyAcakSate-jaghanyenaitAvatA kAlena utkRSTatastu SabhirmAsairiti, etaccAyuktam, kSapayanti / vyAkhyA, karma niravazeSamiti vacanAt phalakAdInAMca prajJApanAyAM pratyarpaNasyaivoktatvAt, evaM ca sati grahaNamapi syAd, alaM prasaGgena, niyukti: 955 siddhasya prakRtaM prastumaH- sa hi yoganirodhaM kurvan prathamameva yA'sau prathamameva zarIrapradezasambaddhA manaH paryAptinirvRttiryayA pUrvaM manodravyagrahaNaM niruktiH, kRtvA bhAvamanaH prayuktavAn tatkarmasaMyogavighaTanAya mantrasAmarthyena viSamiva sa bhagavAnanuttareNAcintyena nirAvaraNena samuddhAtaH, zailezI, karaNavIryeNa tavyApAraM nirudhya ca pajattamittasannissa jattiyAI jahannajogissa / hoti maNodavvAiMtavvAvAro ya jmmtto|| alaabukaa1||tdsNkhgunnvihiinnNsme 2 niraMbhamANo so|mnnsosvvnirohN krej'sNkhejsmehiN||2||pjjttmettbeNdiyjhnnvy-2 divadgatiH, aloke jogapajjayA je ya / tadasaMkhaguNavihINe samae samae nirNbhNto||3|| savvavaijogaroha saMkhAIehiM kuNai samaehiM / tatto ya skhalanesuhamapaNagassa paDhamasamayovavannassa // 4 // jo kira jogo tdsNkhejgunnhiinnmekkikke| samae niruMbhamANo dehatibhAgaM ca tyaadi| muNcNto||5||rNbhi sa kAyajogaM saMkhAIehi ceva smehiN| to kayajoganiroho selesI bhAvaNAmei ||6||tti' tataH zailezI (r)paryAptamAtrasaMjJino yAvanti jaghanyayogasya / bhavanti manodravyANi tadvyApArazca yaavnmaatrH|| 1 // tadasaMkhyaguNavihInaM samaye samaye nirundhan saH / manasaH sarvanirodha kuryAdasaGkhyeyasamayaiH / / 2 // paryAptamAtradvIndriyasya jaghanyavacaHparyavA yAvantaH / tadasaGkhyeyaguNavihInAn samaye samaye nirundhan / / 3 / / sarvavacoyogarodhaM saMkhyAtItaiH // 776 // karoti samayaiH / tatazca sUkSmapanakasya prathamasamayotpannasya / / 4 / / yaH kila jaghanyo yogastadasaGkhyeyaguNahInamekaikasmin / samaye nirundhan dehatribhAgaM ca muJcan // 5 // ruNaddhi sa kAyayogaM saMkhyAtItaireva smyaiH| tataH kRtayoganirodhaH zailezIbhAvanAmeti // 6 // Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 777 // pratipadyate, tatra zilAbhirnirvRttaH zilAnAM vA'yamityaNa zaila:- parvatasteSAmIza:- prabhuH zailezaH, sa ca meruH, tasyeveyaM 0.5 sthiratAsAmyAdavastheti zailezI, athavA- azailezaH sannabhUtatadbhAvAcchailezavadAcarati zailezIbhavatItyadhyAhAraH, athavA namaskAra vyAkhyA, sarvasaMvaraH zIlaM tasyezaH zIlezaH tasyeyaM yoganirodhAvastheti zailezI, iyaM ca madhyamapratipattyA hrasvapaJcAkSaroddiraNamAtra vyAkhyA, kAlaM bhavati, sa ca kAyayoganirodhArambhAt prabhRti dhyAyati sUkSmakriyA'nivRttidhyAnam, tataH sarvanirodhaM kRtvA niyuktiH 956 siddhasya zailezyavasthAyAM vyucchinnakriyamapratipAtIti, tato bhavopagrAhikarmajAlaM kSapayitvA RjuzreNipratipannaH aspRzadgatyA niruktiH, sidhyatIti, atra bahu vaktavyaM tattu nocyate granthavistarabhayAditi gaathaarthH|| 955 // anantaragAthopanyastasamuddhAta samuddhAtaH, zailezI, mAtrApekSaH sambandhaH / Aha- samuddhAtagatAnAM viziSTakarmakSayo bhavatIti kA'tropapattiriti?, ucyate, prayatnavizeSaH, alAbukAkiM nidarzanaM? ityata Aha divadgatiH, ni0-jaha ullA sADIA Asusukkai viralliA sNtii| taha kammalahuasamae vaccaMti jiNA samugghAyaM // 956 // | aloke skhalaneyathA ityudAharaNopanyAsArthaH, ArdrA zATikA, jaleneti gamyate, Azu zIghraM zuSyati zoSamupayAti, virallitA vistAritA tyaadi| satI bhavati, tathA te'pi prayatnavizeSAt karmodakamadhikRtya zuSyantIti zeSaH, yatazcaivamataH karmalaghutAsamaye vrajanti jinAH samuddhAta miti tatra karmaNa- AyuSkasya laghutA karmalaghutA, lagho vo laghutA- stokatetyarthaH, tasyAH samayaH- kAlaH karmalaghutAsamayaH, sa ca bhinnamuhUrtapramANastasmin, athavA karmabhirlaghutA karmalaghutA, jIvasyeti hRdayam, sA ca samuddhAtAnantarabhAvinyeva bhUtopacAraM kRtvA'nAgataiva gRhyate, tasyAH samayastasmin, bhinnamuhUrta evetyarthaH, vrajanti- gacchanti / jinAH- kevalinaH samuddhAtaM prAkprarUpitasvarUpamiti gAthArthaH // 956 // sAmprataM yaduktaM zailezI pratipadyate sidhyati ce ti, // 777 // Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namaskAravyAkhyA, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 778 // tatrAsAvekasamayena lokAnte sidhyatItyAgamaH, iha ca karmamuktasya taddezaniyamana gatirnopapadyate iti mA bhUdavyutpannavibhrama ityatastannirAseneSTArthasiddhyarthamidamAha ni0-lAuaraMDaphale aggI dhUme asU dhnnuvimukke|gipuvvpogennN evaM siddhANavi giio||957 // alAbu eraNDaphalam, agnidhUmau, iSurdhanurvimuktaH, amISAM yathA tathA gamanakAle svabhAvatastannibandhanAbhAve'pi dezAdiniyataiva gatiH pUrvaprayogeNa pravartate, evameva vyavahitatuzabdasyaivakArArthatvAt siddhAnAmapi gtiritykssraarthH|| 957 // adhunA bhAvArthaH prayogairnidarzyate- tatra karmavimukto jIvaH sakRdUrdhvamevA''lokAdgacchati, asaGgatvena tathAvidhapariNAmatvAdaSTamRttikAlepaliptAdhonimagnakramApanItamRttikAlepajalatalamaryAdordhvagAmitathAvidhAlAbuvat tathA chinnabandhanatvena tathAvidhapariNatestadvidhairaNDaphalavat tathA svAbhAvikapariNAmatvAdagnidhUmavat tathA pUrvaprayuktatatkriyAtathAvidhasAmarthyAddhanuH prayatneriteSuvad, iSuH- zara iti gAthArthaH / / 957 // evaM pratipAdite satyAha ni0- kahiM paDihayA siddhA, kahiM siddhA paiTThiyA / kahiM boMdiMcaittANaM, kattha gaMtUNa sijjhii?||958|| va pratihatAH kva pratiskhalitA ityarthaH siddhAH muktAH, tathA kva siddhAH pratiSThitAH kva vyavasthitA ityarthaH, tathA kva bondi tyaktvA kva tanuM parityajyetyarthaH, iha bondiH tanuH zarIramityanarthAntaram, tathA kva gatvA sidhyanti niSThitArthA bhavanti, ityanusvAralopo'tra draSTavyaH athavaikavacanato'pyevamupanyAsaH sUtrazailyA'viruddha eva, yato'nyatrApi prayogaH- vatthagaMdhamalaMkAra itthIo sayaNANi y| acchaMdA jeNa bhuMjaMti Na se cAitti vuccii||1||ityaadi gAthArthaH // 958 // itthaM codakapakSamadhikRtyA''ha ni0- aloe paDihayA siddhA, loagge apaiTThiyA / ihaM boMdicaittA NaM, tattha gaMtUNa sijjhii||959|| vyAkhyA, niyuktiH 957-959 siddhasya niruktiH, samuddhAtaH, zailezI, alAbukAdivadgatiH, aloke skhlnetyaadi| Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 779 // / aloke kevalAkAzAstikAye pratihatAH pratiskhalitAH siddhA iti, iha ca tatra dharmAstikAyAdyabhAvAt tdaanntryvRttirev| pratiskhalanam, na tu sambandhivighAtaH, pradezAnAM niSpradezatvAditi sUkSmadhiyA bhAvanIyam, tathA lokAgre ca paJcAstikAyA- namaskAra vyAkhyA, tmakalokamUrdhani ca pratiSThitAH, apunarAgatyA vyavasthitA ityarthaH, tathA iha ardhatRtIyadvIpasamudrAntaH bondiM tanuM tyaktvA vyAkhyA, parityajya sarvathA kiM?- tatra lokAgraMgatvA aspRzadgatyAsamayapradezAntaramaspRzannityarthaH, sidhyanti niSThitArthA bhavanti siddhyati niyuktiH |960-961 veti gAthArthaH // 959 // tatra 'lokAgre ca pratiSThitA' iti yaduktaM tadaGgIkRtyA''ha-kva punarlokAnta ityatrAntaramAha | siddhazilAni0-IsIpanbhArAe sIAe joaNaMmi logNto| bArasahiMjoaNehiM siddhI svvtttthsiddhaao||960|| varNanam, namaskAraISatprAgbhArA-siddhibhUmistasyAH sItAyA iti dvitIyaM bhUmernAmadheyaM yojane lokAnta Urdhvamiti gamyate, adhastiryak caitAvati phlaani| kSetre tadasambhavAt, tathA cA''ha- dvAdazabhiryojanaiH siddhiH UrdhvaM bhavati, kutaH?- sarvArthasiddhAd vimAnavarAt, anye tu 'siddhiM lokAntakSetralakSaNAmeva vyAcakSate, tattvaMtu kevalino vidantIti gAthArthaH ||960||saamprtmsyaa eva svarUpavyAvarNanAyAha ni0-nimmaladagarayavaNNA tusaargokhiirhaarsrivnnaa| uttANayachattayasaMThiAya bhaNiyA jiNavarehiM / / 961 // nirmaladagarajovarNAH, tatra dagarajaH- zlakSNodakakaNikAH, tuSAragokSIrahAratulyavarNAH, tuSAra:- himam, gokSIrAdayaH prakaTArthAH / saMsthAnamupadarzayannAha- uttAnacchatrasaMsthitA ca bhaNitA jinavarairiti, uttAnacchatravat saMsthiteti gaathaarthH||961|| adhunA paridhipratipAdanenAsyA evopAyataH pramANamabhidhitsurAha 0 sambandhe vighaatH| 0 lokAntAlokAdyoH saMgatatvAt siddhAnAM ca lokAntAvasthAnaniyamAt alokapradezeSvaMzena gatvA nivarttanarUpaM skhalanaM pradezAnAM 8 niSpradezatvAnna saMgatam, agre tu dharmAdyabhAvAnna syAdeva gamanam / // 779 // 2 Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namaskAra zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 780 // ni0- egA joaNakoDI bAyAlIsaMca syshssaaii| tIsaMceva sahassA do ceva sayA auNavannA / / 962 / / nigadasiddhA, navaraM paJcacatvAriMzadyojanalakSapramANakSetrasyAlpamanyat paridhyAdhikyaM prajJApanAto'vaseyam, ihaughata idamiti vyAkhyA, // 962 // idAnImasyA eva bAhulyaM pratipAdayannAha vyAkhyA, ni0- bahumajjhadesabhAve aTeva ya joaNANi bAhallaM / caramaMtesu ataNuI aMgula'saMkhijjaIbhAgaM // 963 // niyuktiH 962-966 madhyadezabhAga eva bahumadhyadezabhAgastasminnaSTaiva yojanAni bAhulyaM- uccaistvaM carimAnteSu pazcimAnteSu tanvI, kriyatA tanu | siddhazilAityatrAha- aGgulAsaGkhayeyabhAgaM yAvat tanvIti gAthArthaH // 963 // sA punaranena krameNetthaM tanvIti darzayati varNanam, ___ ni0- gaMtUNa joaNaM joaNaM tu parihAi aMgulapuhuttaM / tIse'via peraMtA macchiapattAu taNuayarA / / 964 // namaskAra phlaani| / gatvA yojanaM yojanaM tu vIpsA parihAyai tti parihIyate aGgulapRthaktvaM pRthaktvaM pUrvavat, evaM anena prakAreNa hAnibhAve sati tasyA api ca paryantAH, kiM?- makSikApatrAt tanutarA ghRtapUrNatathAvidhakaroTikAkAreti gAthArthaH // 964 // sthApanA ceyam / / asyAzcopari yojanacaturviMzatibhAge siddhA bhavantIti / ata evA''ha ni0-IsIpabbhArAe sIAe joaNaMmi jo koso| kosassaya chanbhAe siddhANogAhaNA bhnniyaa||965|| ISatprAgbhArAyAH sItAyA iti pUrvavat, yojane uparivartini yaH kroza upariva]va, krozasya ca tasya SaDbhAge uparivartinyeva siddhAnAmavagAhanA bhaNitA, lokAgre ca pratiSThitA iti vacanAd, ayaM gaathaarthH|| 965 // amumevArthaM samarthayannAha ni0- tinni sayA tittIsAdhaNuttibhAgo akoschnbhaao| jaM paramogAho'yaM to te kosassa chanbhAe / 966 / / trINi zatAni dhanuSAM trayastriMzadadhikAni dhanustribhAgazca krozaSaDbhAgo vartate yat yasmAt paramAvagAho'yaM siddhAnAmiti vartate, // 780 Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0.5 namaskAravyAkhyA, 967-970 namaskAra zrIAvazyaka tataste krozasya SaDbhAga iti gaathaarthH|| 966 // atha kathaM punastatra teSAmupapAto'vagAhanA vetyatrocyateniyukti ni0- uttANauvva pAsillauvva ahavA nisannaoceva / jojaha karei kAlaM so taha uvavajjae siddho||967|| bhASyazrIhAri0 | uttAnako vA pRSThato vA ardhAvanatAdisthAnataH pArzvasthito vA tiryasthitovA, athavA niSpanna (SaNNa) kazcaiva iti prakaTArthe / vyAkhyA, vRttiyutam kiMbahunA?, yo yathA yena prakAreNAvasthitaH san karoti kAlaM sa tathA tena prakAreNopapadyate siddha iti gaathaarthH|| 967 // niyuktiH bhAga-2 // 781 // kimityetadevaM ? ityata Aha siddhazilAni0-ihabhavabhinnAgAro kammavasAo bhavaMtare hoi|nytN siddhassa jaotamI to sotyaagaaro||968|| varNanam, ___ ihabhavabhinnAkAraH karmavazAt karmavazena bhavAntare svargAdau bhavati, tadAkArabhedasya karmanibandhanatvAt, na ca karma siddhasya, phlaani| yataH tasmin apavarge tato'sau siddhaH tadAkAraH pUrvabhavAkAra iti gAthArthaH // 968 // tathA kiMca ni0-jaMsaMThANaM tu ihaM bhavaMcayaMtassa caramasamayaMmi / AsI apaesaghaNaM taMsaM ThANaM tahiM tassa // 969 // yat saMsthAnamatraiva bhavaM saMsAraM manuSyabhavaM vA tyajataH satazcaramasamaye AsIt pradezaghanaM tadeva saMsthAnaM tatra tasya bhavati, tribhAgena randhrApUraNAditi gaathaarthH|| 969 // tathA cA''ha ni0-dIhaM vA hassaM vAjaMcaramabhave havija saMThANaM / tatto tibhAgahINA siddhANogAhaNA bhnniaa||970 // dIrgha vA paJcadhanuHzatapramANaM hrasvaM vA hastadvayapramANam, vAzabdAt madhyamaM vA vicitraM yat caramabhave pazcimabhave bhavet saMsthAna // 781 // tataH tasmAt saMsthAnAt tribhAgahInA, kutaH?- tribhAgena zuSirapUraNAt, siddhAnAmavagAhanA, avagAhante'syAmavasthAyAmityavagAhanA-svAvasthaiveti bhAvaH, bhaNitA uktA tIrthakaragaNadharairiti gAthArthaH ||970||saamprtmutkRssttaadibhedbhinnaamvgaahnaam Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 782 // bhidhitsurAha namaskArani0-tinni sayA tittIsA dhaNuttibhAgo ahoi boddhvvo| esA khalu siddhANaM ukkosogAhaNA bhnniaa||971 // vyAkhyA, ni0- cattAri arayaNIo rayaNitibhAgUNiAya boddhavvA / esAkhalu siddhANaM majjhimaogAhaNA bhnniaa||972|| vyAkhyA, niyuktiH ni0- egA ya hoi rayaNI advaiva ya aMgulAi saahiiaa| esA khalu siddhANaM jahannaogAhaNA bhnniaa|| 973 // 971-974 etAstisro'pi nigadasiddhAH, navaramAkSepaparihArau bhASyakRtoktau, tau cemau- kiha marudevImANaM? nAbhIojeNa kiMcidUNA siddhshilaasaa| to kira paMcasayaM ciya ahavA saMkoyao siddhaa||1|| sattUsiesu siddhI jahannao kihamihaM bihtthesu?| sA kira varNanam, namaskAratitthakaresuM sesANaM sijjhamANANaM // 2 // te puNa hojja bihatthA kummAputtAdao jahanneNaM / anne saMvaTTiyasattahatthasiddhassa phlaani| hINatti // 3 // bAhullato ya suttaMmi satta paMca ya jhnnmukkosN| iharA hINabbhahiyaM hojjNguldhnnupuhuttehiN|| 4 // accherayAi kiMcivisAmannasueNa desiyaMsavvaM / hoja va aNibaddhaM ciya pNcsyaadesvynnNv||5||' ityAdi kRtaM prsnggen|saamprtmuktaanuvaadenaiv saMsthAnalakSaNaM siddhAnAmabhidhAtukAma Aha ni0-ogAhaNAi siddhA bhavattibhAgeNa hu~ti parihINA |sNtthaannmnnitthNtthN jarAmaraNavippamukkANaM // 974 // (r) kathaM marudevImAnaM?, nAbhito yena kiJcidUnA saa| tataH kila paJcazatameva athavA saMkocataH siddhA // 1 // saptocchUiteSu siddhiH jaghanyataH kathamiha dvihasteSu? 8 sA kila tIrthakarANAM zeSANAM sidhyatAm / / 2 / / te punarbhaveyurdvihastAH kUrmAputrAdayo jaghanyena / anye saMvartitasaptahastasiddhasya hIneti / / 3 / bAhulyatazca sUtre sapta // 782 // pazca(zatAni) ca jaghanyA utkRSTA (c)| itarathA hInamabhyadhikaM (kramazaH) bhavedaGguladhanuHpRthaktvaiH / / 4 / / AzcaryAdi (AzcaryatayA) kizcidapi sAmAnyazrute na dezitaM sarvam / bhavedvA'nibaddhameva paJcazatAnAdezavacanavat // 5 // Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 783 // namaskAravyAkhyA, vyAkhyA, niyuktiH 975-977 siddhazilAvarNanam, nmskaarphlaani| nigadasiddhA, navaraM anitthaMsthaM itIdaMprakAramApannamittham, itthaM tiSThatIti itthasthaM na itthaMsthaM anitthasthaMmiti kenacit prakAreNa laukikenaasthitmityrthH|| 974 // Aha- oghata ete kiM dezabhedena sthitA? uta neti? netyAha- kuta iti?, atrocyate, yasmAt ni0- jattha ya ego siddho tattha aNaMtA bhvkkhyvimukkaa| annunnasamogADhA puTThA savve alogaMte // 975 // yatraiva deze cazabdasyaivakArArthatvAt ekaH siddhaH, nirvRtaH, tatrAnantAH kiM?- bhavakSayavimuktA iti bhavakSayeNa vimuktAH bhavakSayavimuktAH, anena punaH svecchayA bhavAvataraNazaktimatsiddhavyavacchedamAha, anyo'nyasamavagADhAH, tathAvidhAcintyapariNAmavattvAt, dharmAstikAyAdivat, puTThA savve ya logaMte tti spRSTA:- lagnAH sarve ca lokAnte, athavA spRSTaH sarvaizca lokAnta iti, lokAgre ca pratiSThitA iti vacanAd, ayaM gAthArthaH // 975 // tathA ni0-phusai aNaMte siddhe savvapaesehi niamaso siddho / te'vi asaMkhijjaguNA desapaesehi~ je puTThA // 976 // spRzatyanantAn siddhAn sarvapradezaiH AtmasambandhibhiH niyamAt niyamena siddha iti, tathA te'pyasaGkhyeyaguNA vartante dezapradezairye spRSTAH, tebhyaH sarvadezapradezaspRSTebhyaH, kathaM? - sarvAtmapradezairanantAH spRSTAH tathaikaikapradezenApyanantA eva, sa cAsaGkhayeyapradezAtmakaH, tatazca mUlAnantakaM sakalajIvapradezAsaGkhayeyAnantakairguNitaM yathoktameva bhavatIti gAthArthaH // 976 // sthApanA ceyaM-sAmprataM siddhAneva lakSaNataH pratipAdayannAha ni0- asarIrA jIvaghaNA uvauttA daMsaNe anANe a|saagaarmnnaagaarN lakkhaNameaMtu siddhANaM // 977 // avidyamAnazarIrAH, audArikAdipaJcavidhazarIrarahitA ityarthaH, jIvAzceti ghanAzceti vigrahaH, ghanagrahaNaM zuSira // 783 // Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 / / 784 // 0.5 namaskAravyAkhyA, vyAkhyA, niyuktiH |978-979 siddhazilAvarNanam, nmskaarphlaani| upayuktAH, kva?, darzane ca kevaladarzane jJAne ca kevala eveti, iha ca sAmAnyasiddhalakSaNametaditi jJApanArthaM sAmAnyAlambanadarzanAbhidhAnamAdAvaduSTamiti, tathAca sAmAnyaviSayaM darzanaM vizeSaviSayaM jJAnamiti, tatazca sAkArAnAkAraM sAmAnyavizeSarUpamityarthaH, lakSaNaM tadanyavyAvRttaM svarUpamityarthaH etad anantaroktam, tuzabdo vakSyamANanirupamasukhavizeSaNArthaH, siddhAnAM niSThitArthAnAmiti gaathaarthH||977|| sAmprataM kevalajJAnadarzanayorazeSaviSayatAmupadarzayati ni0- kevalanANuvauttA jANaMtI svbhaavgunnbhaave| pAsaMti savvaokhalu kevaladiTThIhi'NaMtAhiM / / 978 // kevalajJAnenopayuktAH kevalajJAnopayuktAH na tvantaHkaraNena, tadabhAvAditi, kiM?, jAnanti avagacchanti sarvabhAvaguNabhAvAn sarvapadArthaguNaparyAyAnityarthaH, prathamo bhAvazabdaH padArthavacanaH dvitIyaH paryAyavacana iti, guNaparyAyabhedastu sahavartino guNAH kramavartinaH paryAyA iti, tathA pazyanti sarvataH khalu khaluzabdasyAvadhAraNArthatvAt sarvata eva, kevaladRSTibhiranantAbhiH, kevaladarzanairanantairityarthaH, anantatvAt siddhAnAmiti, iha cA''dau jJAnagrahaNaM prathamatayA tadupayogasthAH siddhyantIti jJApanA miti gAthArthaH // 978 // Aha- kimete yugapajjAnanti pazyanti ca? ityAhozvidayugapaditi, atrocyate, ayugapat, kathamavasIyate?, yata Aha ni0- nANaMmidaMsaNaMmi aitto egayarayaMmi uvuttaa| savvassa kevalissA jugavaM do natthi uvogaa||979|| jJAne darzane ca etto tti anayorekatarasminnupayuktAH, kimiti?, yataH sarvasya kevalinaH sattvasya yugapad ekasmin kAle dvau na staH upayogau, tatsvAbhAvyAt, kSAyopazamikasaMvedane tathAdarzanAt, atra bahu vaktavyaM tattu nocyate granthavistarabhayAditi gAthArthaH / / 979 // sAmprataM nirupamasukhabhAjazca ta ityetadupadarzayannAha // 784 // Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 785 // namaskAravyAkhyA, vyAkhyA, niyuktiH 980-982 | siddhazilAvarNanam, nmskaarphlaani| ni0- navi asthi mANusANaM taM sukkhaM neva savvadevANaM / jaM siddhANaM sukkhaM avvAbAhaM uvgyaannN||980|| naivAsti mAnuSANAM cakravAdInAmapi tat saukhyam, naiva sarvadevAnAM anuttarasuraparyantAnAmapi, yat siddhAnAM saukhyam, avyAbAdhAmupagatAnA miti tatra vividhA AbAdhA vyAbAdhA na vyAbAdhA avyAbAdhA tAmupa- sAmIpyena gatAnAM- prAptAnAmiti gAthArthaH // 980 // yathA nAsti tathA bhaGgayopadarzayati ni0-suragaNasuhaM samattaM savvaddhApiMDiaMaNaMtaguNaM / na ya pAvai muttisuhaM'NaMtAhivi vggvgguuhiN||981|| suragaNasukhaM devasaGghAtasukhaM samastaM sampUrNaM atItAnAgatavartamAnakAlodbhavamityarthaH, punazca savvaddhApiMDiaMsarvakAlasamayaguNitam, tathA'nantaguNamiti, tadevaMpramANaM kilAsadbhAvakalpanayaikaikAkAzapradeze sthApyate, ityevaMsakalalokAlokAkAzAnantapradezapUraNenAnantaM bhavati, na ca prApnoti tathA prakarSagatamapi muktisukhaM siddhisukham, anantairapi vargavagairvargitamiti gaathaarthH|| 981 / / tathA caitadabhihitArthAnuvAdyevA''ha granthakAraH ni0-siddhassa suhorAsI savvaddhApiMDio jai havijjA / so'NaMtavaggabhaiosavvAgAse na mAijjA // 982 // siddhasya sambandhibhUtaH sukharAzi: sukhasaGghAta ityarthaH, saddhiApiNDitaH sarvakAlasamayaguNitaH yadi bhavedityanena kalpanAmAtratAmAha, saH anantavargabhaktaH anantavargApavargitaH san samIbhUta eveti bhAvArthaH, sarvAkAze lokAlokAkAze na mAyAt, ayamatra bhAvArtha:- iha kila viziSTAhlAdarUpaM sukhaM gRhyate, tatazca yata Arabhya ziSTAnAM sukhazabdapravRttiH tamAhlAdamavadhIkRtyaikaikaguNavRddhitAratamyena tAvadasAvAhlAdo vizeSyate yAvadanantaguNavRddhyA niratizayaguNaniSThAMgataH, tatazcAsAvatyantopamAtItaikAntautsukyavinivRttistimitatamakalpazcaramAhlAda eva sadA siddhAnAmiti, tasmAccArataH prathamAccordhvamAntarAlavartino // 785 // Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0.5 zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 786 // namaskAravyAkhyA vyAkhyA, ye guNatAratamyenAlAdavizeSAste sarvAkAzapradezAdibhyo'pi bhUyAMsa ityataH kiloktaM-'savvAgAseNa mAejjattItyAdi, anyathA / niyatadezAvasthitiH teSAM kathamiti sUrayo'bhidadhatIti, tathA caitatsaMvAdyArSavede'pyuktam, ityalaM vyAsaGgeneti gaathaarthH|| 982 / / sAmpratamasyaivaMbhAvasyApi sataH nirupamatAM pratipAdayannAhani0-jaha nAma koi miccho nagaraguNe bahuvihe viaannto| na caei parikaheuM uvamAi tahiM asNtiie||983|| niyuktiH 983-984 yathA nAma kazcit mleccha: nagaraguNAn sadgRhanivAsAdIn bahuvidhAn anekaprakArAn vijAnannaraNyagataH sannanyamlecchebhyo na zaknoti parikathayitum, kuto nimittAt?, ityata Aha- upamAyAM tatrAsatyAmiti gaathaakssraarthH||983||bhaavaarthH kathAnakAdava varNanam, seyaH taccedaM- ego mahAraNNavAsI miccho raNNe ciTThai, ioya egorAyA AseNa avaharitaM aDaviM pavesio, teNa diTTho, namaskAra phlaani| sakkAreUNa jaNavayaMNIo, raNNAvi soNayaraM, pacchA uvayAritti gADhamuvacario jahA rAyA tahA ciTThai dhavalagharAIbhogeNaM, vibhAsA, kAleNa raNNaM sariumAraddho raNNA visajjio gao, raNNigA pucchaMti- kerisaM NayaraMti?, so viANato'vi tatthovamA'bhAvA Na sakkar3a NayaraguNe prikhiuN| esa diTuMto, ayamatthovaNaotti ni0- ia siddhANaM sukkhaM aNovamaMtthi tassa ovammaM / kiMcI viseseNittosArikkhamiNaM suNaha vucchaM / / 984 // iya evaM siddhAnAM saukhyamanupamaM vartate, kimityata Aha- yato nAsti tasyaupamyamiti, tathA'pi bAlajanapratipattaye kiJcidvizeSeNa (r)eko mahAraNyavAsI mleccho'raNye tiSThati, itazcaiko rAjA'zvenApahRtya tAmaTavIM pravezitaH, tena dRSTaH, satkArya janapadaM nItaH, rAjJA'pi sa nagaram, pazcAdupakArIti / / 786 // gADhamupacaritaH, yathA rAjA tathA tiSThati dhavalagRhAdibhogena, vibhASA, kAlenAraNyaM smartumArabdhaH, rAjJA visRSTo gataH, AraNyakAH pRcchanti- kIdRzaM nagaramiti?, sa vijAnannapi tatropamA'bhAvAnna zaknoti nagaraguNAn parikathayitum / eSa dRSTAntaH, ayamatropanaya iti / Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 787 // vyAkhyA, vyAkhyA, nmskaarphlaani| eto tti ArSatvAdasya sAdRzyamidaM- vakSyamANalakSaNaM zRNuta, vakSya iti gAthArthaH / ni0- jaha savvakAmaguNiaMpuriso bhottUNa bhoaNaM koi / taNhAchuhAvimukko acchinna jahA amiatitto||985|| yathA ityudAharaNopanyAsArthaH sarvakAmaguNitaM sakalasaundaryasaMskRtaM puruSo bhuktvA bhojanaM kazcit, bhujyata iti bhojanam, tRkSudvimuktaH san AsIta yathA'mRtatRptaH, abAdhArahitatvAd, iha ca rasanendriyamevAdhikRtyeSTaviSayaprAptyautsukyavinivRttyA | niyuktiH 985-986 sukhapradarzanaM sakalendriyArthAvAptyA'zeSautsukyanivRttyupalakSaNArtham, anyathA bAdhAntarasambhavAt sukhAbhAva iti, uktaM ca siddhazilAveNuvINAmRdaGgAdinAdayuktena haarinnaa| zlAghyasmarakathAbaddhagItena stimitaH sdaa||1|| kuTTimAdau vicitrANi, dRSTvA ruupaannynutsukH| varNanam, locanAnandadAyIni, lIlAvanti svakAni hi||2|| ambraagurukrpuurdhuupgndhaanitsttH| paTavAsAdigandhAMzca, vyaktamAghrAya niHspRhaH // 3 // nAnArasasamAyuktaM, bhuktvA'nnamiha maatryaa| pItvodakaMca tRptAtmA, svAdayan svAdimaM zubham // 4 // mRdutuuliismaakraantdivypryngksNsthitH| sahasA'mbhodasaMzabdazruterbhayaghanaM bhRshm|| 5 // iSTabhAryApariSvaktastadratAnte'thavA nrH| sarvendriyArthasamprAptyA, srvbaadhaanivRttijm|| 6 // yadvedayati zaM hRdyaM, prazAntenAntarAtmanA / muktAtmanastato'nantaM, sukhmaahurmniissinnH||7|| iti gaathaarthH|| 985 // ni0- iasavvakAlatittA aulaM nivvANamuvagayA siddhA / sAsayamavvAbAhaM ciTThati suhI suhaM pattA // 986 // __ iaevaM sarvakAlatRptAH svasvabhAvAvasthitatvAt, atulaM nirvANamupagatAH siddhAH, sarvadA sakalautsukyavinivRtteH, yatazcaivamataH zAzvataM sarvakAlabhAvi avyAbAdhaM vyAbAdhAparivarjitaM sukhaM prAptAH sukhinaH santastiSThantIti yogaH / sukhaM prAptA ityukte sukhina ityanarthakam, na, duHkhAbhAvamAtramuktisukhanirAsena vAstavasukhapratipAdanArthatvAdasya, tathAhi-azeSadoSakSayataHzAzvatamavyA pritykt| // 787 // Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namaskAra zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 788 // vyAkhyA, vyAkhyA, | niyuktiH 987-992 siddhazilAvarNanam, nmskaarphlaani| bAdhaM sukhaM prAptAH sukhinaH santastiSThanti na tu duHkhAbhAvamAtrAnvitA eveti gAthArthaH // 986||saamprtN vastutaH siddhaparyAyazabdAn pratipAdayannAha ni0- siddhatti abuddhatti apAragayatti aparaMparagayatti / ummukkakammakavayA ajarA amarA asaMgA y||987|| siddhA iti ca kRtakRtyatvAt buddhA iti ca kevalena vizvAvagamAt pAragatA iti ca bhavArNavapAragamanAt paramparAgatA iti ca puNyabIjasamyaktvajJAnacaraNakramapratipattyupAyamuktatvAt paramparayA gatAH paramparAgatA ucyante, unmuktakarmakavacAH sakalakarmaviyuktatvAt, tathA ajarA vayaso'bhAvAt, amarA AyuSo'bhAvAt, asaGgAzca sakalaklezAbhAvAditi gAthArthaH // 987 // sAmpratamupasaMharannAha ni0-nicchinnasavvadukkhA jaaijraamrnnbNdhnnvimukkaa|avvaabaahN sukkhaM aNuhuMtI sAsayaM siddhA // 988 // vastuto vyAkhyAtaiveti na pratanyate / ni0-siddhANa nmokkaarojiivN0||989|| ni0-siddhANa namukkAro dhnnaann0||990|| ni0- siddhANa namukkAro evN0||991 // ni0-siddhANa namukkAro savva0 biiaMhoi maMgalaM // 992 / / gAthAsamUhaH sAmAnyato'rhannamaskAravadavaseyaH, vizeSatastu sugama eveti // uktaH siddhanamaskArAdhikAraH, sAmpratamA0 prtipttyopaay| // 788 // Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 789 // namaskAravyAkhyA, vyAkhyA, niyuktiH 993-994 AcAryanikSepAH (4) / cAryanamaskAraH, tatrAcArya iti kaH zabdArthaH, ucyate,-'cara gatibhakSaNayoH' ityasya (careH) AGi vA gurA (pA0 3-1100) vArttike viti Nyati AcArya iti bhavati, Acaryate'sAvityAcAryaH, kAryArthibhiH sevyata ityarthaH, ayaM ca nAmAdibhedAccaturvidhaH, tathA cA''ha ni0- nAmaMThavaNAdavie bhAvaMmi cauvviho u aayrio|dvvNmi egabhaviAI loie sippstthaaii||993|| nAmAcAryaH sthApanAcAryaH dravyAcAryo bhAvAcArya iti, tatra nAmasthApanAcAryo sugamau, dravyAcAryamAgamanoAgamAdibhedaM prAyaH sarvatra tulyavicAratvAdanAdRtya jJazarIrAdivyatiriktaM dravyAcAryamabhidhAtukAma Aha- dravya iti dravyAcAryaH, ekabhavikAdiH ekabhavikaH baddhAyuSkaHabhimukhanAmagotrazceti, athavA AdizabdAvyabhUta AcArya dravyAcAryaH, bhUtazabda upamAvAcI, dravyanimittaM vA ya AcAravAnityAdi, bhAvAcArya:- laukiko lokottarazca, tatra laukikaH zilpazAstrAdiH, tatparijJAnAt tadabhedopacAreNaivamucyate, anyathA zilpAdigrAhako gRhyate, anye tvevaM bhedamakRtvaughata evainamapi dravyAcArya vyAcakSata iti gaathaarthH|| 993 // adhunA lokottarAn bhAvAcAryAn pratipAdayannAha ni0- paMcavihaM AyAraM AyaramANA tahA pbhaasNtaa| AyAraM saMtA AyariyA teNa vuccaMti / / 994 // paJcavidhaM paJcaprakAraM-jJAnadarzanacAritratapovIryabhedAt, 'AcAra'miti AGmaryAdAyAMcaraNaM cAraH- maryAdayA kAlaniyamAdilakSaNayA cAra AcAra iti, uktaM ca- kAle viNae bahumANe ityAdi, tamAcarantaH santaH anuSThAnarUpeNa, tathA prabhASamANAH arthAd vyAkhyAnena, tathA''cAraM darzayantaH santaH pratyupekSaNAdikriyAdvAreNa, mumukSubhiH sevyante yena kAraNenAcAryAstenocyanta iti gAthArthaH // 994 // amumevArthaM spaSTayannAha Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 0.5 namaskAravyAkhyA, vyAkhyA, niyuktiH 995-997 AcAryanikSepAH (4) / // 790 // ni0-AyAronANAI tassAyaraNA pbhaasnnaaovaa|je te bhAvAyariyA bhAvAyArovauttAya // 995 // AcAraH pUrvavat jJAnAdipaJcaprakAraH, tasya AcArasyA''caraNAt prabhASaNAdvA, vAzabdAd darzanAdvA hetorye mumukSubhirguNairvA jJAnAdibhirAcaryante te bhAvAcAryA ucyante, etaccA''caraNAdyanupayogato'pi sambhavati yataH ata Aha- 'bhAvAcAropayuktAzca bhAvArthamAcAro bhAvAcAraH tadupayuktAzceti gaathaarthH||995||aayriynnmokaaro 4 ityAdigAthAprapaJcaH sAmAnyenArhannamaskAravadavaseyaH vizeSatastu sugama eveti // ukta aacaarynmskaaraadhikaarH| sAmpratamupAdhyAyanamaskArAdhikAraH, tatropAdhyAya iti kaH zabdArthaH?, ucyate- 'iG adhyayane' ityasya 'iGazceti (pA0 3-3-21) ghaJ upAdhyAyaH, upetyAdhIyate'smAt sAdhavaH sUtramityupAdhyAyaH, saca nAmAdibhedAccaturvidha iti, Aha ca ni0- nAmaMThavaNAdavie bhAvaMmi cauvviho uvjjhaao| davve loiasippAi niNhagA vA ime bhAve // 996 // iyaM hi tattvata AcAryagAthAtulyayogakSemaiveti na pratanyate, navaraM nihnavA veti yaduktaM tatra te hyabhinivezadoSeNaikamapi padArthamanyathA prarUpayanto mithyAdRSTaya eva ityato dravyopAdhyAyA iti // ni0- bArasaMgo jiNakkhAo sajjhAo kahio buhehiM / taM uvaisaMti jamhA uvajhAyA teNa vucaMti // 997 // dvAdazAGga AcArAdibhedAt jinAkhyAtaH arhatpraNItaH svAdhyAyaH vAcanAdinibandhanatvAt iha sUtrameva gRhyate, kathitaH budhaiH gaNadharAdibhiH, ya iti gamyate, taM svAdhyAyamupadizanti vAcanArUpeNa yasmAt kAraNAdupAdhyAyAstenocyante, upetyAdhIyate'smAdityanvarthopapatteriti gAthArthaH // 997 // sAmpratamAgamazailyA'kSarArthamadhikRtyopAdhyAyazabdArthaM nirUpayannAha // 790 // Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 791 // vyAkhyA, vyAkhyA, ni0- utti uvaogakaraNe jjhatti ajhANassa hoi niddese / eeNa hu~ti ujjhA eso anno'vi pjjaao||998 // u ityetadakSaraM upayogakaraNe vartate, jjha iti cedaM dhyAnasya bhavati nirdeze, tatazca prAkRtazailyA etena kAraNena bhavati ujjhA, namaska upayogapurassaraM dhyAnakartAra ityarthaH, eSo'nyo'pi paryAya iti gaathaarthH|| 998 // athavAni0- utti uvaogakaraNe vattiapAvaparivajaNe hoi| jhatti ajhANassa kae utti a osakkaNA kamme // 999 // niyuktiH 998-999 nigadasiddhA, navaramupayogapUrvakaM pApaparivarjanato dhyAnArohaNena karmANyapanayantItyupAdhyAyA ityakSarArthaH, akSarArthAbhAve cala AcAryapadArthAbhAvaprasaGgAtpadasya tatsamudAyarUpatvAdakSarArthaH pratipattavya ityalaM vistareNa // 999 // uvajjhAyanamokkAroM' 4 ityAdi-8 nikSepAH (4) / niyuktiH gAthApUgaH sAmAnyenArhannamanaskAravadavaseyaH, vizeSastu sugama eveti // 1000-1002| ukta upaadhyaaynmskaaraadhikaarH|| sAmprataM sAdhunamaskArAdhikAraH, tatra 'rAdha sAdha saMsiddhA' vityasya upapratyayAntasya upAdhyAyasAdhuriti bhavati, abhilaSitamarthaM sAdhayatIti sAdhuH, sa ca nAmAdibhedataH, tathA cA''ha nikSepAH (4) akssraarthaadi| ni0- nAmaM 1ThavaNAsAhU 2 davvasAhU a 3bhAvasAhU a4| davvaMmiloiAI bhAvaMmi asaMjao sAhU / / 1000 / vastutogatAthaiveti na viviyate // dravyasAdhUn pratipAdayannAha ni0-ghaDapaDarahamAINi usAhatA huMti davvasAhutti / ahavAvi davvabhUAte huMtI davvasAhutti // 1001 // nigadasiddhA, navaramathavA'pi dravyabhUtA iti bhaavpryaayshuunyaaH||bhaavsaadhuun pratipAdayannAha ni0- nivvANasAhae joe, jamhA sAhaMti saahunno|smaa yasavabhUesu, tamhA te bhaavsaahunno||1002|| nirvANasAdhakAn yogAn samyagdarzanAdipradhAnavyApArAn yasmAt sAdhayanti sAdhavaH vihitAnuSThAnaparatvAt, tathA samAzca // 791 // Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 792 // sarvabhUteSviti yogaprAdhAnyakhyApanArthametat, tasmAtte bhAvasAdhava iti gaathaarthH||1002|| ni0- kiM picchasi sAhUNaM tavaM va niamavasaMjamaguNaM vA / to vaMdasi sAhUNaM? eaMme pucchio sAha // 1003 // namaskAra vyAkhyA, nigdsiddhaa| vyAkhyA, ni0-visayasuhaniattANaM visuddhacArittaniamajuttANaM / taccaguNasAhayANaM sadAya kicujjayANa nmo||1004|| niyuktiH |1003-1006 nigadasiddhaiva, upAdhyAya___ ni0- asahAi sahAyattaM karaMti me saMjamaM kritss| eeNa kAraNeNaM namAmi'haM savvasAhUNaM / / 1005 / / nikSepAH (4) paramArthasAdhanapravRttau satyAM jagatyasahAye sati prAkRtazailyA vA'sahAyasya sahAyatvaM kurvanti mama saMyamaM kurvataH sataH, anena / akssraarthaadi| prakAreNa namAmyahaM sarvasAdhubhya itigAthArthaH // 1005 // sAhUNa namokAro 4ityAdigAthAvistaraH sAmAnyenArhannamaskAravadavaseyaH, vizeSastu sukhonneya iti kRtaM prasaGgena / uktaM vastudvAram, adhunA''kSepadvArAvayavArthapracikaTiSayedamAha ni0- navisaMkhevo va vitthAru saMkhevo duvihu siddhasAhUNaM / vitthArao'Negaviho paMcaviho na jujaI tamhA // 1006 // ihAsyA gAthAyA aMzakakramaniyamAcchandovicitau lakSaNamanena pAThena virudhyate na saMkhevo ityAdinA, yata ihAdya eva paJcamAtro'zakaH ityato'papATho'yamiti, tatazcApizabda evAtra vidyamAnArtho draSTavyaH, Navi saMkhevo ityAdi, iha kila sUtraM saMkSepavistaradvayamatItya na vartate, tatra saMkSepavat sAmAyikasUtram, vistaravaccaturdaza pUrvANi, idaM punarnamaskArasUtramubhayAtItam, // 792 // yato'tra na saMkSepo nApi vistara ityapizabdasya vyavahitaH sambandhaH, saMkSepo dvividha iti yadyayaM saMkSepaH syAt tatastasmin sati (c) svv0| 0 saahnn| 0 itaH prAk 'eso paMcanamukkAro' ityAdizlokaH pustkaadshessu, na ca vRttau vyAkhyAtaH sUcito vA sH| Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 793 // dvividha iti- dvividha eva namaskAro bhavet, siddhasAdhubhyAmiti, kathaM?, parinirvRtArhadAdInAM siddhazabdena grahaNAt saMsAriNAM ca sAdhuzabdeneti, tathA ca naite saMsAriNaH sarva eva sAdhutvamatilaya vartanta iti, tadabhAve zeSaguNAbhAvAt, atastannamaskAra namaskAra vyAkhyA, evetaranamaskArabhAvAt, athAyaM vistaraH, ityetadapyacAru, yasmAd vistarato'nekavidhaH prApnoti, tathA ca- RSabhAjita vyAkhyA, sambhavAbhinandanasumatipadmaprabhasupArzvacandraprabhetyAdimahAvIravarddhamAnasvAmiparyantebhyazcaturviMzatyarhadbhyaH, tathA siddhebhyo'pi niyuktiH 1006-1007 visteraNa- anantarasiddhebhyaH paramparasiddhebhyaH prathamasamayasiddhebhyaH dvitIyatRtIyasamayAdisaGkhayeyAsaGkhyeyAnantasamayasiddhebhyaH, upAdhyAyatathA tIrthaliGgacAritrapratyekabuddhAdivizeSaNaviziSTebhyaH tIrthakarasiddhebhyaH atIrthakarasiddhebhyaH tIrthasiddhebhyaH ityevamAdira nikSepAH (4) akssraarthaadi| nantazo vistaraH, yatazcaivamata Aha- pakSadvayamapyaGgIkRtya paJcavidhaH- paJcaprakAro na yujyate yasmAnnamaskAra iti gAthArthaH // 1006 ||gtmaakssepdvaarm, adhunA prasiddhidvArAvayavArtha ucyate- tatra yattAvaduktaM na saMkSepa'iti, tanna, saMkSepAtmakatvAt, nanu / sa kAraNavazAt kRtArthAkRtArthAparigraheNa siddhasAdhumAtraka evoktaH, satyamukto'yuktastvasau, kAraNAntarasyApi bhAvAt, taccoktameva, athavA vakSyAmaH, 'hetunimitta' mityAdinA, sati ca dvaividhye sakalaguNanamaskArAsambhavAdekapakSasya vyabhicAritvAt, tathA cA''ha ni0- arahaMtAI niamA sAhU sAhU a tesu bhaiavvA / tamhA paMcaviho khalu heunimittaM havai siddho||1007|| ihArhadAdayo niyamAt sAdhavaH, tadguNAnAmapi tatra bhAvAt, sAdhavastu teSu arhadAdiSu bhaktavyAH vikalpanIyAH, yataste na sarve'haMdAdayaH, kiM tarhi?, kecidarhanta eva ye kevalinaH, kecidAcAryAH samyak sUtrArthavidaH, kecidupAdhyAyAH sUtravida eva, kecidetadvyatiriktAH ziSyakAH sAdhava eva, nArhadAdaya iti, tatazcaikapadavyabhicArAnna tulyAbhidhAnatA, tannamaskaraNeca // 793 // Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 0.5 namaskAravyAkhyA, vyAkhyA, niyuktiH 1008-1009 sAdhonikSepAH, svruupaadi| // 794 // netaranamaskAraphalamiti,prayogazca-sAdhumAtranamaskAro viziSTAIdAdiguNanamaskRtiphalaprApaNasamarthona bhavati, tatsAmAnyAbhidhAnanamaskAratvAt, manuSyamAtranamaskAravat jIvamAtranamaskAravadveti, tasmAt paJcavidha eva namaskAraH, khaluzabdasyAvadhAraNArthatvAt, vistareNa ca vyaktyapekSayA kartumazakyatvAt, tathA- hetunimittaM bhavati siddha iti, tatra heturnamaskArArhatve ya uktaH 'magge avippaNAso'tti ityAdi tannimittaM copAdhibhedAdbhavati siddhaH paJcavidha iti gaathaarthH||1007||gtN prasiddhidvAram, adhunA kramadvArAvayavArthaM pratipAdayannAha ni0-puvvANupubvina kamo neva ya pacchANupubvi esa bhave / siddhAIA paDhamA bIAe sAhuNo aaii||1008|| iha kramastAvad dvividhaH- pUrvAnupUrvIca pazcAnupUrvI ceti, anAnupUrvI tu krama eva na bhavati, asamaJjasatvAt, tatrAyamarhadAdikramaH pUrvAnupUrvI na bhavati, siddhAdhanabhidhAnAd, ekAntakRtakRtyatvenArhannamaskAryatvena ca siddhAnAM pradhAnatvAt, pradhAnasya cAbhyarhitatvena pUrvAbhidhAnAditi bhAvArthaH, tathA naiva ca pazcAnupUryeSa kramo bhavet, sAdhvAdhanabhidhAnAt, iha sarvapAzcAtyAH apradhAnatvAt sAdhavaH, tatazca tAnabhidhAya yadi paryante siddhAbhidhAnaM syAt syAt pazcAnupUrvIti, tathA cAmumevArthaM pratipAdayanAha- siddhAdyA prathamA- pUrvAnupUrvI, bhAvanA pratipAditaiva, dvitIyAyAM pazcAnupUrtyAM sAdhava Adau, yuktiH punarapyatrAbhihitaiveti gaathaarthH||1008 ||saamprtN pUrvAnupUrvItvameva pratipAdayannAha ni0- arahaMtuvaeseNaM siddhA najaMti teNa arihaaii| navi koI parisAe paNamittA paNamaI rnnnno||1009|| iha arhadupadezena Agamena siddhAHjJAyante avagamyante pratyakSAdigocarAtikrAntAH santo yatastenArhadAdipUrvAnupUrvI krama iti gamyate, ata eva cAhatAmabhyarhitatvam, kRtakRtyatvaM cAlpakAlavyavahitatvAt prAyaH samAnameva, tathA arhannamaskAryatvamapya // 794 // Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 namaskAravyAkhyA, vyAkhyA, niyuktiH 1010-1011 sAdho // 795 // ni nikSepAH, svruupaadi| sAdhanam, arhannamaskArapUrvakasiddhatvayogenArhatAmapi vastutaH siddhanamaskAryatvAt pradhAnatvAditi bhAvanA, Aha- yadyevamAcAryAdistahi kramaH prAptaH, arhatAmapi tadupadezena saMvitteriti, atrocyate, na, ihArhatsiddhayorevAyaMvastutastulyabalayorvicAraH zreyAn, paramanAyakabhUtatvAd, AcAryAstu tatpariSatkalpA vartante, nApi kazcit pariSadaM praNamya praNAmaM kRtvA tataH praNamati rAjJa ityato'codyametaditi gaathaarthH||1009|| uktaM kramadvAram, adhunA prayojanaphalapradarzanAyedamAha ni0- ittha ya paoaNamiNaM kammakhao maMgalAgamoceva / ihaloapAraloiaduviha phalaM tattha dittuNtaa||1010|| * atra ca namaskArakaraNe prayojanamidaM- yaduta karaNakAla evAkSepeNa karmakSayaHjJAnAvaraNIyAdikarmApagamaH, anantapudgalApagamamantareNa bhAvato nakAramAtrasyApyaprApterityAdi bhAvitam, tathA maGgalAgamazcaiva yaH karaNakAlabhAvIti, tathA kAlAntarabhAvi punaraihalaukikapAralaukikabhedabhinnaM dvividhaM phalaM dviprakAraM phalam, tatra dRSTAntAH vakSyamANalakSaNA iti gaathaarthH||1010|| ni0- iha loi atthakAmA 2 AruggaM 3 abhiraI 4 aniSphattI 5|siddhii a6sagga 7 sukulappaccAyAI 8 aprloe||1011|| iha loke'rthakAmau bhavataH, tathA''rogyaM bhavati nIrujatvamityarthaH, ete cArthAdayaH zubhavipAkino'sya bhavanti, tathA cAhaabhiratizca bhavati, Abhimukhyena ratiH- abhiratiH iha loke'rthAdibhyo bhavati, paraloke ca tebhya eva zubhAnubandhitvAnniSpattiH, puNyasyeti gamyate, athavA'bhiratezca niSpattirityekavAkyataiva, tathA siddhizca muktizca, tathA svargaH sukulapratyAyAtizca paraloka ityAmuSmikaM phalam // iha ca siddhizcetyAdikramaH pradhAnaphalApekSyupAyakhyApanazca (nArthaH), tathAhi- viralA evaikabhavena siddhimAsAdayanti, anAsAdayantazcAvirAdhakAH svargasukulotpattimantareNa nAvasthAntaramanubhavantIti gthaarthH|| 1011 // sAmprataM yathAkramamevArthAdInadhikRtyodAharaNAni pratipAdayannAha // 795 // Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0.5 zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 | // 796 // ni0- ihalogaMmi tidaMDI 1 sAdivvaM 2 mAuliMgavaNa 3 meva / paraloi caMDapiMgala 4 huMDiajakkho 5adiTuMtA // 1012 // akSaragamanikA sujJeyA, bhAvArthaH kathAnakebhyo'vaseyaH, tAni cAmUni-namokkAro atthAvaho, kahaMti?, udAharaNaM-jahA namaskAra vyAkhyA, egassa sAvagassa putto dhammaM na laei, so'visAvao kAlagao, so vivahArAhaoevaM ceva viharai / annayA tesiM gharasamIve vyAkhyA, parivvAyao AvAsio, so teNa samaM mittiM karei, annayA bhaNai-ANehi niruvahayaM aNAhamaDayaM jao te IsaraM karemi, niyuktiH |1012 teNa maggioladdho ubbaddhaomaNusso, se masANaMNIo, jaMca tattha pAuggaM / soya dArao piyariM namokkAraM sikkhAvio, sAdhobhaNio, ya- jAhe bIhejasi tAhe evaM paDhijjasi, vijjA esA, so tassa mayagassa purao Thavio, tassa ya mayagassa hatthe / nikSepAH, svruupaadi| asI dinno, parivvAyao vijaM pariyattei, uTThiumAraddho veyAlo, so dArao bhIo hiyae namokkAraM pariyaTTei, so veyAlo paDio, puNo'vi javei, puNovi uThThio, suTutarAgaM pariyaTTei, puNo'vipaDio, tidaMDI bhaNai-kiMci jANasi?, bhaNainatthi, puNo'vi javai, tatiyavArA, puNo'vi pucchio, puNo NavakAraM karei, tAhe vANamaMtareNa rusieNa taM khaggaM gahAya so 7 namaskAro'rthAvahaH, kathamiti?, udAharaNaM- yathaikasya zrAvakasya putro dharmaM nAzrayati, so'pi zrAvakaH kAlagataH, sa vyavahArAhata evameva viharati / anyadA teSAM (zrAvakajanAnAM) gRhasamIpe parivrAjaka AvAsitaH, sa tena samaM maitrI karoti, anyadA bhaNati-Anaya nirupahataM anAthamRtakaM yatastvAM IzvaraM karoti, tena mArgitaM labdha udbaddho manuSyaH, sa zmazAnaM nItaH, yacca tatra praayogym| sa ca dArakaH pitrA zikSito namaskAram, bhaNitazca- yadA bibhIyAstadainaM paTheH, vidyaiSA, sa tasya mRtakasya purataH sthApitaH, tasya ca mRtakasya haste'sirdattaH, parivrAjako vidyA parivarttayati, utthAtumArabdho vaitAlaH, sa dArako bhIto hRdi namaskAraM parAvarttayati, sa vaitAlaH patitaH, // 796 // punarapi japati, punarapyutthitaH, suSThutaraM parivartayati, punarapi patitaH, tridaNDI bhaNati- kiJcit jAnISe?, bhaNati- na, punarapi japati, tRtIyavAram, punarapi pRSTaH, punarnamaskAraM karoti (parAvarttayati), tadA vyantareNa ruSTena taM khagaM gRhItvA sa * 0'vi bAhirAhao (vysnophtH)| Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 797 // tidaMDI dokhaMDIkao, suvannakoDI jAo, aMgovaMgANi ya se juttajuttANi kAuMsavvarattiM vUDhaM IsarojAo namokkAraphaleNaM, jaiNa honto namokkAro to veyAleNa mArijaMto, so suvannaM hoNto||kaamnipphttii,-kh?, egA sAvigA tIse bhattA micchAdiTThI namaskAra vyAkhyA, annaM bhajjaM ANeuM maggai, tIse taNaeNa na lahai se savattagaMti, ciMtei-kiha mAremi?, aNNayA kaNhasappo ghaDae chubhittA vyAkhyA, ANIo, saMgovio, jimio bhaNai- ANehi pupphANi amuge ghaDae ThaviyANi, sA paviTThA, aMdhakAraMti namokkAraM niyuktiH 1012 karei, jaivi me koi khAejjA tovi me maraMtIe namokkAro Na nassahiti, hattho chUDho, sappo devayAe avahio, pupphamAlA sAdhokayA, sA gahiyA, dinAya se, so saMbhaMto ciMtei- annANi, kahiyaM,gaopecchai ghaDagaMpupphagaMdhaMca, Navi ittha koi sappo, nikSepAH, svruupaadi| AuTTo pAyapaDio savvaM kahei khAmei ya, pacchA se ceva gharasAmiNI jAyA, evaM kaamaavho| AroggAbhiraI- egaM NayaraM, NaIe taDe kharakammieNaM sarIraciMtAe niggaeNaMNaIe bujjhaMtaM mAuliMgaM diTuM, rAyAe uvaNIyaM, sUyassa hatthe dinnaM, jimiyassa tridaNDI dvikhaNDIkRtaH, suvarNakoTikaH (suvarNapuruSaH) jAtaH, aGgopAGgAni ca tasya yuktayuktAni (pRthak pRthak) kRtvA sarvarAtrau vyUDhaH Izvaro jAto namaskAraphalena, yadi nAbhaviSyannamaskArastadA vaitAlenAmAriSyat sa(ca) sauvrnno'bhvissyt|| kAlaniSpattiH,- kathaM?, ekA zrAvikA tasyA bhartA mithyAdRSTiranyAM bhAryAM AnetaM mArgayati, tasyAH sambandhena na labhate tasyAH sApatnyamiti, cintayati- kathaM mArayAmi?, anyadA kRSNasarpo ghaTe kSiptvA''nItaH, saMgopitaH, jimito bhaNati-AnayA puSpANi amukasmin ghaTe sthApitAni, sA praviSTA, andhakAramiti namaskAraM karoti (guNayati), yadyapi mAM ko'pi khAdet tadyapi mama mriyamANAyA namaskAro nAla nayatIti, hastaH kSiptaH, sarpo devatayA'pahataH, puSpamAlA kRtA, sA gRhItA, dattA ca tasmai, sa saMbhrAntazcintayati- anyAni, kathitam, gataH pazyati ghaTaM puSpagandhaM ca,8 naivAtra ko'pi sarpaH, AvarjitaH pAdapatitaH sarvaM kathayati kSamayati ca, pazcAtsaiva gRhasvAminI jAtA, evaM kAmAvahaH / / ArogyAbhiratiH- eka nagaram, nadyAstIre // 797 // kharakarmikeNa zarIracintAyai nirgatena nadyAmuhyamAnaM bIjapUrakaM dRSTam, rAjJa upanItam, sUdasya haste dattam, jimata * khoddii| * jaayaa| * chdd| Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 798 // uvaNIyaM, pamANeNaM airittaM vanneNa gaMdheNaM airittaM, tassa maNusassa tuTTho, bhogo diNNo, rAyA bhaNai- aNuNaIe maggaha, jAva laddhaM, patthayaNaM gahAya purisA gayA, diTThovaNasaMDo, jogeNhai phalANi somarai, raNNo kahiyaM, bhaNai- avassaM ANeyavvANi, namaskAra vyAkhyA, akkhapaDiyA vaccaMtu, evaM gayA ANenti, ego paviTTho so bAhiM ucchubbhai, anne ANaMti, so marai, evaM kAle vaccaMte vyAkhyA, sAvagassa parivADI jAyA, gao tattha, ciMtei- mA virAhiyasAmanno koi hojjatti nisIhiyA namokkAraM ca kareMto Dhukkar3a, niyuktiH 1012 vANamaMtarassa ciMtA, saMbuddho, vaMdai, bhaNai- ahaM tattheva sAharAmi, gao, raNo kahiyaM, saMpUio, tassa osIse diNe diNe sAdhoThavei, evaM teNa abhiraI bhogA ya laddhA, jIvayAo ya, kiM annaM AroggaM?,rAyAvi tuttttho|| paraloe namokkAraphalaM- vasaMtapure nikSepAH, svruupaadi| Nayare jiyasattU rAyA, tassa gaNiyA sAviyA, sA caMDapiMgaleNa coreNa samaM vsi| annayA kayAi teNa raNNo gharaM hayaM, hAro NINio, bhIehiM sNgovijji| annayA ujjANiyAgamaNaM, savvAo vibhUsiyAogaNiyAovacaMti, tIesavvAo aisayAmitti so hAro Aviddho, jIse devIe so hAro tIse dAsIe sonAo, kahiyaM raNNo, sA keNa samaM vasai?,kahie cNddpiNglo|| 1 upanItam, pramANenAtiriktaM varNena gandhenAtiriktaM tasmai manuSyAya tuSTaH, bhogo dattaH, rAjA bhaNati- anunadi mArgayata yAvallabdhaM (bhavati), pathyadanaM gRhItvA puruSA gatAH, dRSTo vanakhaNDaH, yo gRhNAti phalAni sa mriyate, rAjJe kathitam, bhaNati- avazyamAnetavyAni, akSapatitAH (akSapAtanikayA) vrajantu, evaM gatA Anayanti, ekaH praviSTaH sa bahirnikSipati, anye Anayanti, sa mriyate, evaM kAle vrajati zrAvakasya paripATI jAtA, gatastatra, cintayati- mA virAdhitazrAmaNyaH kazcit bhUditi naiSedhikIM 8 namaskAraM ca kurvan gacchati, vyantarasya cintA, saMbuddhaH, vandate, bhaNati- ahaM tatraivAneSye, gataH, rAjJaH kathitam, saMpUjitaH tasya ucchIrSe dine dine sthApayati, evaM tenaabhirtibhogaashv labdhAH, jIvitavAMzca, kimanyad Arogya?, rAjApi tuSTaH / paraloke namaskAraphalaM- vasantapure nagare jitazatrU rAjA, tasya gaNikA zrAvikA, sA8 // 798 // caNDapiGgalena caureNa samaM vsti| anyadA kadAcit tena rAjJo gRhaM hatam, hAra AnItaH, bhItAbhyAM saMgopyate / anyadojAnikAgamanam, sarvA vibhUSitA gaNikA, vrajanti tayA sarvAbhyo'tizAyinI syAmiti(sarvA atizaye iti) sa hAra AviddhaH, yasyA devyAH sa hArastasyA dAsyA sa jJAtaH, kathitaM rAjJe, sA kena samaM vasati?, kathite. Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 799 // svruupaadi| gahio, sUle bhinno, tIe ciMtiyaM- mama doseNa mAriotti sA se namokkAraM dei, bhaNai ya-nIyANaM karehi jahA- eyassa raNo putto AyAmitti, kayaM, aggamahisIe udare uvavaNNo, dArao jAo, sA sAviyA kIlAvaNadhAvIyA jaayaa| namaskAra vyAkhyA, annayA ciMtei-kAlo samo gabbhassa ya maraNassa ya, hoja kayAi, ramAtI bhaNai-mA rova caMDapiMgalatti, saMbuddho, rAyA vyAkhyA, mao, sorAyA jAo, sucireNa kAleNa dovi pavvaiyANi, evaM sukulapaccAyAI tammUlAgaM ca siddhigamaNaM // ahavA bitiyaM niyuktiH 1012 udAharaNaM- mahurAe NayarIe jiNadatto sAvao, tattha iMDio coro, NayaraM musai, so kayAi gahio sUle bhinno, paDicaraha sAdhobitijjayAvise najihiMti, maNUsA paDicaraMti, sosAvao tassa nAidUreNa vIIvayai,so bhaNai-sAvaya! tumaMsi aNukaMpao nikSepAH, tisAio'haM, deha mama pANiyaM jA marAmi, sAvao bhaNai- imaM namokkAraM paDha jA te ANemi pANiyaM, jai vissArehisi to ANIyaMpi Na demi, so tAe lolayAe paDhai, sAvaovi pANiyaM gahAya Agao, evvelaM pAhAmotti namokkAraM ghosaMtasseva niggao jIvo, jakkho aayaao| sAvao tehiM mANussehiM gahio corabhattadAyagotti, raNNo niveiyaM, bhaNai- eyaMpi sUle - caNDapiGgalo gRhItaH, zUle bhinna :, tayA cintitaM- mama doSeNa mArita iti sA tasmai namaskAraM dadAti, bhaNati ca- nidAnaM kuru yathA- etasya rAjJaH putra utpadya iti, kRtam, agramahiSyA udare utpannaH, dArako jAtaH, sA zrAvikA krIDanadhAtrI jaataa| anyadA cintayati- kAlaH samo garbhasya ca maraNasya ca, bhavetkadAcit, ramayantI bhaNati- mA rodIH caNDapiGgala iti, saMbuddho, rAjA mRtaH, sa rAjA jAtaH, sucireNa kAlena dvAvapi pravrajitau / evaM sukulapratyAyAtiH tanmUlaM ca siddhigamanam / athavA dvitIyamudAharaNaM- mathurAyAM nagaryAM jinadattaH zrAvakaH, tatra huNDikazcauraH, nagaraM muSNAti, sa kadAcit gRhItaH zUle bhinnaH, praticarata sahAyA api tasya jJAyanta iti manuSyAH praticaranti, sa zrAvakastasya nAtidUreNa vyativrajati, sa bhaNati- zrAvaka! tvamasi anukampakaH tRSito'haM dehi mahyaM pAnIyaM yanniye, zrAvako bhaNati- ima namaskAraM paTha yAvattubhyamAnayAmi pAnIyam, yadi vismariSyasi tadA''nItamapi na dAsyAmi, sa tayA lolupatayA paThati zrAvako'pi pAnIyaM gRhItvA''gataH, adhunA pAsyAmIti namaskAra ghoSayata eva nirgato jIvaH, yakSa aayaatH| zrAvakastairmanuSyairgRhItazcaurabhaktadAyaka iti, rAjJe niveditam, bhaNati- enamapi zUle - // 799 // Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0.5 namaskAravyAkhyA, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 800 // sAdho nikSepAH, bhiMdaha, AghAyaNaM nijai, jakkho ohiM pauMjai, pecchai sAvayaM, appaNo ya sarIrayaM, pavvayaM uppADeUNa Nayarassa uvariM ThAUNa bhaNai-sAvayaM bhaTTArayaM na yANeha?,khAmeha, mA bhe savve cUrehAmi, devaNimmiyassa puvveNa se AyayaNaM kayaM, evaM phalaM labbhai namokkAreNeti gAthArthaH / / 1012 // uktA namaskAraniyuktiH, sAmprataM sUtropanyAsArthaM pratyAsattiyogAdvastutaH sUtra-3 vyAkhyA, sparzaniyuktigatAmeva gAthAmAha niyuktiH 1013-1014 ni0-naMdIaNuogadAraM vihivaduvugghAiyaMca nAUNaM / kAUNa paMcamaMgala AraMbho hoi suttassa // 1013 // nandizcAnuyogadvArANi cetyekavadbhAvAd nandianuyogadvAram, vidhivad yathAvad upodghAtaM ca uddese ityAdilakSaNaM jJAtvA vijJAya, svruupaadi| bhaNitveti vA pAThAntaram, tathA kRtvA paJcamaGgalAni namaskAramityarthaH, kiM?, Arambho bhavati sUtrasya, iha ca punarnandyAdyupanyAsaH kila vidhiniyamakhyApanArthaH, nandyAdi jJAtvaiva bhaNitvaiva vA, nAnyatheti, upoddhAtabhedopanyAso'pi sakalapravacanasAdhAraNatvena tasya pradhAnatvAt, pradhAnasya ca sAmAnyagrahaNe'pi bhedenAbhidhAnadarzanAd, yathA brAhmaNA AyAtA vaziSTo'pyAyAta / iti, kRtaM casUryeti gaathaarthH||1013||smbndhaantrprtipaadnaayaivaa''h ni0- kayapaMcanamukkAro karei sAmAiyaMti so'bhihio|saamaaiaNgmev yajaMso sesaMtao vucchaM // 1014 // 8. kRtaH paJcanamaskAro yena sa tathAvidhaH ziSyaH sAmAyikaM karotItyAgamaH, so'bhihitaH, paJcanamaskAraH, sAmAyikAGgameva ca yadasau,sAmAyikAGgatAca prAguktA, zeSaM sUtraM tataH tasmAdvakSyata iti gaathaarthH||1014|| taccedaM-karemi bhaMte! sAmAiyaM, savvaM // 800 // bhinta, AghAtaM nIyate, yakSo'vadhiM prayukte, pazyati zrAvakamAtmanazca zarIrakam, parvatamutpATya nagarasyopari sthitvA bhaNati- zrAvakaM bhaTTArakaM na jAnItha?, kSAmayata, 8mA bhavataH sarvAMzcacuram, devanirmitena (tAt caityAt ) pUrvasyAM tasyAyatanaM kRtam / evaM phalaM labhyate nmskaarenneti| * nyrss| Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 / / 801 // namaskAravyAkhyA, vyAkhyA, niyuktiH 1014 sAdhonikSepAH, svruupaadi| sAvajaM jogaM paccakkhAmi jAvajjIvAe tivihaM tiviheNaM, maNeNaM vAyAe kAeNaM na karemi na kAravemi karataMpi annaM na samaNujANAmi, tassa bhante! paDikkamAmi niMdAmi garihAmi appANaM vosirAmi iha ca sUtrAnugama eva(sUtraM) ahInAkSarAdiguNopetamuccAraNIyam, tadyathA- ahInAkSaramanatyakSaramavyAviddhAkSaramaskhalitamamilitamavyatyAneDitaM pratipUrNa paripUrNaghoSaM kaNThoSThavipramuktaM vAcanopagatam, ityamUni prAg vyAkhyAtatvAnna vyAkhyAyante, tatastasminnuccarite sati keSAzcidbhagavatAM sAdhUnAM kecanArthAdhikArA adhigatA bhavanti, kecana tvanadhigatAH, tatazcAnadhigatAdhigamanAya vyAkhyA pravartata iti, tallakSaNaM cedaM'saMhitA ca padaM caiva, padArthaH pdvigrhH| cAlanA pratyavasthAnaM, vyAkhyA tantrasya SaDvidhA // 1 // ' iti, tatrAskhalitapadoccAraNaM saMhitA, athavA- paraH sannikarSaH saMhitA, yathA karemi bhaMte! sAmAiyamityAdi jAva vosirAmitti / padaM ca paJcadhA, tadyathAnAmikaM naipAtikaM aupasargika AkhyAtikaM mizraM ceti, tatra azva iti nAmikaM khalviti naipAtikaM parItyaupasargika dhAvatItyAkhyAtikaM saMyata iti mizram, athavA subantaM tiGantaM ca, suptiGntaM pada (pA01-4-14) miti vacanAt, tatra karomi bhayAnta! sAmAyikam, sarvaM sAvadhaM yogaM pratyAkhyAmi yAvajjIvayA trividhaM trividhena, manasA vAcA kAyena na karomi na kArayAmi kurvantamapyanyaM na samanujAne, tasya bhayAnta! pratikramAmi nindAmi garhAmi AtmAnaM vyutsRjAmIti padAni / adhunA padArtha:-saca caturvidhaH, tadyathA-kArakaviSayaH samAsaviSayastaddhitaviSayo niruktiviSayazca, tatra kArakaviSaya:- pacatIti pAcakaH, samAsaviSayaH- rAjJaH puruSo rAjapuruSa iti, taddhitaviSayaH- vasudevasyApatyaM vAsudevaH, niruktiviSayaH- bhramati ca rauti ca bhramaraH, atrApi, 'DukRJ karaNa' ityasya laTpratyayAntasya tanAdikRJbhya u (pA03-1-79) riti uttve guNe raparatve ca kRte karomIti bhavati abhyupagamazcAsyArthaH, evaM prakRtipratyayavibhAgaH sarvatra vaktavyaH, iha tu granthavistarabhayAnokta iti, // 801 // Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0.5 namaskAravyAkhyA, vyAkhyA, niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 802 // bhayaM pratItam, tathA vakSyAmazcopariSTAditi, anto- vinAzaH, bhayasyAnta ityayameva padavigrahaH, padapRthakkaraNaM padavigraha iti, sAmAyikapadArthaH pUrvavat, sarvamityaparizeSavAcI zabdaH, avayaM- pApaM sahAvadyena sAvadyaH- sapApa ityarthaH, yujyata iti yogaH- vyApArastam, pratyAkhyAmIti, pratizabdaH pratiSedhe AG Abhimukhye khyA prakathane, tatazca pratIpamabhimukhaM khyApana sAvadyayogasya karomi pratyAkhyAmIti, athavA pratyAcakSa iti, 'cakSiG vyaktAyAM vAci' asya pratyApUrvasyAyamarthaH niyuktiH 1014 pratiSedhasyAdareNAbhidhAnaM karomi pratyAcakSe, 'yAvajjIvaye' tyatra yAvacchabdaH parimANamaryAdAvadhAraNavacanaH,tatra parimANe sAdhoyAvat mama jIvanaparimANaM tAvat pratyAkhyAmIti, maryAdAyAM yAvajjIvanamiti, maraNamaryAdAyA ArAnna maraNakAlamAtra eveti, nikSepAH, avadhAraNe yAvajjIvanameva tAvat pratyAkhyAmi, na tasmAt parata ityarthaH, jIvanaM jIvetyayaM kriyAzabdaH parigRhyate tayA, svruupaadi| athavA pratyAkhyAnakriyA gRhyate, yAvajjIvo yasyAMsA yAvajjIvA tayA, 'trividha miti timro vidhA yasya sAvadhayogasya sa trividhaH, saca pratyAkhyeyatvena karma saMpadyate, karmaNi ca dvitIyA vibhaktiH, atastaM trividhaM yogaM manovAkkAyavyApAralakSaNam, kAyavAGganaHkarmayogaH (tatvA0 a06 sU01) iti vacanAt, trividheneti karaNe tRtIyA, 'manasA vAcA kAyena' tatra 'mana jJAne' mananaM manyate vA'neneti asunpratyaye manaH, taccaturddhA-nAmasthApanAdravyabhAvaiH, dravyamanastadyogyapudgalamayam, bhAvamano mantA jIva eva, 'vA paribhASaNe' vacanaM ucyate vA'nayeti vAk, sA'pi caturvidhaiva nAmAdibhiH, tatra dravyavAk zabdapariNAmayogyapudgalA jIvaparigRhItA bhAvavAk punasta eva pudgalAHzabdapariNAmamApannAH,'ciJcayane' cayanaM cIyate vA'neneti nivAsaciti // 802 // zarIropasamAdhAneSvAdezca kaH (pA03-3-41) iti kAyaH, jIvasya nivAsAt pudgalAnAM citeH pudgalAnAmeva keSAJcit zaraNAt / teSAmevAvayavasamAdhAnAt kAyaH- zarIram, so'picaturddhA nAmAdibhiH, tatra dravyakAyo ye zarIratvayogyAH agRhItAstatsvAmi Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 / / 803 // namaskAravyAkhyA, vyAkhyA, niyuktiH 1015-1016 sAdhonikSepAH, svruupaadi| bhASyaH152 nAca jIvena ye muktA yAvattaM pariNAmaMna muJcanti tAvadravyakAyaH, bhAvakAyastu tatpariNAmapariNatA jIvabaddhAjIvasamprayuktAzva, anena trividhena karaNabhUtena, trividhaM pUrvAdhikRtaM sAvadhaM yogaM na karomi na kArayAmi kurvantamapyanyaM na samanujAnAminAnumanye'hamiti, tasyetyadhikRto yogaH sambadhyate, bhayAnta iti pUrvavat, pratikramAmi- nivarte'hamityuktaM bhavati, nindAmIti jugupse ityarthaH, garhAmIti ca sa evArthaH, kintvAtmasAkSikI nindA gurusAkSikI gati, kiM jugupse?- 'AtmAnaM' atItasAvadhayogakAriNam, vyutsRjAmI'ti vividhArtho vizeSArtho vA vizabdaH ucchabdo bhRzArthaH sRjAmi-tyajAmItyarthaH, vividhaM vizeSeNa vA bhRzaM tyajAmi vyutsRjAmi, evaM tAvatpadArthapadavigrahau yathAsambhavamuktau, adhunA cAlanApratyavasthAne vaktavye, tadatrAntare sUtrasparzaniyuktirucyate, svasthAnatvAt, Aha ca niyuktikAraH ni0- akkhaliasaMhiAI vakkhANacaukkae darisiaMmi |suttpphaasianibruttivitthrttho imo hoi||1015|| akkhaliAitti askhalitAdau sUtra uccarite, tathA saMhitAdau vyAkhyAnacatuSTaye darzite sati, kiM?- sUtrasparzaniyuktivistarArthaH ayaM bhavatIti gaathaarthH||1015|| ni0-karaNe 1bhae a2 aMte 3sAmAia4 savvae a5 vaje a6|joge 7 paccakkhANe 8 jAvajIvAi 9tiviheNaM 10 // 1016 // karaNaM bhayaM ca antaH sAmAyikaM sarvaM ca varjaM ca yogaH pratyAkhyAnaM yAvajjIvayA trividheneti padAni, padArthaM tu bhASyagAthAbhiya'kSeNa pratipAdayiSyatIti gAthAsamAsArthaH // 1016 // sAmprataM karaNanikSepaM pradarzayannAha bhA0- nAmaM 1ThavaNA 2 davie 3 khitte 4 kAle 5 taheva bhAve a6 / eso khalu karaNassA nikkhevo chavviho hoi||152|| niyuktigAthA itypi| // 803 // Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 804 // 0.5 namaskAravyAkhyA, vyAkhyA, 1016 akSaragataM padArthamAtramadhikRtya nigadasiddhA, sAmprataM dravyakaraNapratipAdanAyA''ha____ bhA0- jANagabhaviairittaM sannA nosannao bhave karaNaM / sannA kaDakaraNAI nosannA vIsasapaoge / / 153 // iha yathAsambhavaM dravyasya dravyeNa dravye vA karaNaM dravyakaraNam, tacca noAgamato jJabhavyAtiriktaM saMjJA nosaMjJAto bhavet karaNam, etaduktaM bhavati- jJazarIrabhavyazarIravyatiriktaM dravyakaraNaM dvidhA- saMjJAkaraNaM nosaMjJAkaraNaM ca, tatra saMjJAkaraNaM kaTakaraNAdi, niyukti: AdizabdAt pelukaraNAdiparigrahaH, peluzabdena rutapUNikocyate, ayamatra bhAvArtha:- kaTanirvartakamayomayaM citrasaMsthA sAdhopollakAdi tathA rutapUNikAnirvartakaM zalAkAzalyakAGgaruhAdi saMjJAdravyakaraNamanvarthopapatteriti, Aha- idaM nAmakaraNameva nikSepAH, paryAyamAtrataH saMjJAkaraNamiti na kazcidvizeSa iti, ucyate, iha nAmakaraNamabhidhAnamAtraM gRhyate, saMjJAkaraNaMtvanvarthataH saMjJAyAH svruupaadi| karaNaM 2, dravyasya saMjJayA nirdizyamAnatvAt , tathA ca bhASyakAreNApyetadevAbhyadhAyi-sannA NAmaMti maI taMNo NAmaM jmbhidhaannN|| 1 // jaM vA tadatthavikale kIrai davvaM tu davaNapariNAmaM / pelukkaraNAi na hi taM tayatthasuNNaM Na vA sddo||2|| jai Na tadatthavihINaM to kiM davvakaraNaM? jao tennN| davva kIrai saNNAkaraNaMti ya krnnruuddhio||3|| nosaMjJe ti nosaMjJAdravyakaraNam, tacca dvidhA- prayogato vizrasAtazca, ata evAha-vIsasapaogetti gaathaarthH|| tatra vizrasAkaraNaM dviprakAra-sAdhanAdibhedAt, ata evAha granthakAra:___ bhA0- vIsasakaraNamaNAI dhammAINa parapaccayAjo(yajo) gaa|saaii cakkhupphAsiamabbhAimacakkhumaNumAI // 154 // vizrasA svabhAvo bhaNyate tena karaNaM vizrasAkaraNam, iha ca kRtyaluTo bahula (pA0 3-3-113) miti vacanAt karaNAdiSu paaillkaadiH| 0 saMjJA nAmeti mtiH| tanno nAma ydbhidhaanm|| 1 // yadvA tadarthavikale kriyate dravyaM tu dravaNapariNAmaH / pelukaraNAdi na hi tattadarthazUnyaM na vA zabdaH / / 2 / / yadi na tadarthavihInaM tadA kiM dravyakaraNaM? yatastena / dravyaM kriyate saMjJAkaraNamiti ca karaNarUDheH / / 3 / / bhASyaH 153-154 // 804 // Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 805 // yathAprayogamanurUpArthaH karaNazabdo'vaseya iti, anAdi AdirahitaM dharmAdInA miti dharmAdharmAkAzAstikAyAnAmanyo'nyasamAdhAnaM karaNamiti gamyate, Aha-karaNazabdastAvadapUrvaprAdurbhAve vartate, tatazca karaNaMcAnAdiceti viruddham, ucyate, nAvazyamapUrvaprAdurbhAva eva, kiM tarhi?, anyo'nyasamAdhAne'pIti na doSaH, athavA parapratyayayogA diti paravastupratyayabhAvAddharmAstikAyAdInAM tathA tathA yogyatAkaraNamiti, evamapyanAditvaM virudhyata iti cet, na, anantazaktipracitadravyaparyAyobhayarUpatve sati vastuno dravyAdezenAvirodhAdityatra bahu vaktavyaM tattu nocyate, gamanikAmAtratvAt prArambhasyeti, athavA parapratyayayogAt tattatparyAyabhavanaM sAdyeva karaNam, devadattAdisaMyogAddharmAdInAM viziSTaparyAya ityarthaH, evamarUpidravyANyadhikRtyoktaMsAdyamanAcaM ca vizrasAkaraNam, adhunA rUpidravyANyadhikRtya sAdyeva cAkSuSetarabhedamAha- sAdi cakSuHsparzaM cAkSuSamityarthaH, abhrAdi, AdizabdAt zakracApAdiparigrahaH, acakkhutti acAkSuSamaNvAdi, AdizabdAt vyaNukAdiparigrahaH, karaNatA ceha kRtiHkaraNamitikRtvA, anyathA vA svayaM buddhyA yojanIyeti gaathaarthH|| cAkSuSAcAkSuSabhedameva vizeSeNa pratipAdayannAha bhA0- saMghAyabheatadubhayakaraNaM iMdAuhAi paccakkhaM / duaaNumAINaM puNa chaumatthAINa'paccakkhaM // 155 // saGghAtabhedatadubhayaiH karaNaM saMghAtabhedatadubhayakaraNam, indrAyudhAdisthUlamanantapudgalAtmakaM pratyakSaM cAkSuSamityarthaH, vyaNukAdInAm, AdizabdAttathAvidhAnantANukAntAnAM punaH karaNamiti vartate, kiM?, chadmasthAdInAM? AdizabdaH svagatAnekabhedapratipAdanArtha iti, apratyakSa- acAkSuSamiti gaathaarthH|| uktaM vizrasAkaraNam, adhunA prayogakaraNaM pratipAdayannAha___ bhA0- jIvamajIve pAogiaMca caramaM kusuNbhraagaaii| jIvappaogakaraNaM mUle taha uttaraguNe a||156|| O krnntaa| ru chadmasthagatAnAm / namaskAravyAkhyA, vyAkhyA, niyuktiH 1016 sAdhonikSepAH, svruupaadi| bhASyaH 155-156 // 805 // Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 806 // 8 iha prAyogika dvedhA-jIvaprAyogikamajIvaprAyogikaMca, prayogena nirvRttaM prAyogikam, caramaM-ajIvaprayogakaraNaM kusumbharAgAdi, AdizabdAccheSavarNAdiparigrahaH // evaM tAvadalpavaktavyatvAdabhihitamoghato'jIvaprayogakaraNamiti, adhunA jIvaprayogakaraNamAha- jIvaprayogakaraNaM dviprakAraM- mUla iti mUlaguNakaraNam, tathA uttaraguNe(ti)ca uttaraguNakaraNaM ceti gaathaasmaasaarthH| vyAsArthaM tu granthakAra eva vakSyati, tatrAlpavaktavyatvAdevAjIvaprayogakaraNamAdAvevAbhidhitsurAha bhA0-jaMjaM nijIvANaM kIrai jiivppogotNtN| vannAirUvakammAi vAvi ajjiivkrnnNtu||157|| yad yannirjIvAnAM padArthAnAM kriyate- nirvaya'te jIvaprayogato jIvaprayogeNa tattadvarNAdi kusumbhAdeH rUpakarmAdi vA kuTTimAdau ajIvaviSayatvAttadajIvakaraNamiti gaathaarthH|| bhA0- jIvappaogakaraNaM duvihaM mUlappaogakaraNaM ca / uttarapaogakaraNaM paMca sarIrAiM paDhamaMmi / / 158 / / jIvaprayogakaraNaM dvividhaM dviprakAraM- mUlaprayogakaraNamuttaraprayogakaraNaM ca, cazabdasya vyavahita upanyAsaH, paJca zarIrANi prathama mUlaprayogakaraNamiti gaathaarthH|| bhA0- orAliyAiAI oheNiaraMpaogao jamiha / niSphaNNA nipphajjai AillANaM ca taM tiNhaM // 159 // B audArikAdIni, AdizabdAdvaikriyAhArakataijasakArmaNazarIraparigrahaH, oghena iti sAmAnyena, itarat uttaraprayogakaraNaM gRhyate, tallakSaNaM cedaM- prayogataH prayogeNaiva yad iha loke niSpannAH, mUlaprayogeNa niSpadyata iti tad uttarakaraNam, AdyAnAM ca tat trayANAm, etaduktaM (graM 11500) bhavati- paJcAnAmaudArikAdizarIrANAmAdyaM saGghAtakaraNaM mUlaprayogakaraNamucyate, aGgopAGgAdikaraNaM tUttarakaraNamaudArikAdInAM trayANAm, na tu taijasakArmaNayoH, tadasambhavAditi gAthArthaH // 159 // tatraudArikA 0.5 namaskAravyAkhyA, vyAkhyA, niyuktiH 1016 sAdhonikSepAH, svruupaadi| bhASyaH 157-159 // 80 Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0.5 zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 807 // dInAmaSTAGgAni mUlakaraNAni, tAni cAmUni namaskArabhA0-sIsa 1muro 2 ara 3 piTThI 4 do bAhU 6 UruA ya 8 attuNgaa| aMgulimAi uvaMgA aMgovaMgANi sesaanni||160|| vyAkhyA, nigadasiddhA, navaramaGgopAGgAni zeSANi karapAdAdIni gRhynte| kiJca vyAkhyA, ___ bhA0- kesAIuvarayaNaM urAlaviuvvi uttaraM karaNaM / orAlieviseso kannAiviNaTThasaMThavaNaM // 161 // niyuktiH 1016 kezAdhuparacanaM kezAdinirmANasaMskArI, AdizabdAnnakhadantatadrAgAdiparigrahaH audArikavaikriyayoruttarakaraNam, yathAsambhavaM sAdhoceha yojanA kAryeti, tathaudArike vizeSa uttarakaraNe iti, karNAdivinaSTasaMsthApanam, nedaM vaikriyAdau, vinAzAbhAvAd, vinaSTasya nikSepAH, svruupaadi| ca sarvathA vinAzena saMsthApanAbhAvAditi gaathaarthH|| itthaMbhUtamuttarakaraNamAhArake nAsti, gamanAgamanAditu bhavati, athaveda bhASyaH manyAdRk trividhaM karaNam, tadyathA- sanAtakaraNaM parizATakaraNaM saGghAtaparizATakaraNaM ca, tatrA''dyAnAM zarIrANAM taijasa-1 |160-163 kArmaNarahitAnAM trividhamapyasti, dvayostu caramadvayameveti, Aha ca___ bhA0-AillANaM tiNhaM saMghAosADaNaM tadubhayaM ca / teAkamme saMghAyasADaNaM sADaNaM vAvi // 162 // vastuto vyAkhyAtaiveti na vyAkhyAyate // sAmpratamaudArikamadhikRtya saGghAtAdikAlamAnamabhidhitsurAha bhA0-saMghAyamegasamayaM taheva parisADaNaM uraalNmi|sNghaaynnprisaaddnn khuDDAgabhavaM tisamaUNaM // 163 // saGghAtaM iti sarvasaGghAtakaraNamekasamayaM bhavati, ekAntAdAnasyaikasAmayikatvAt, ghRtapUpadRSTAnto'tra, yathA-ghRtapUrNaprataptAyAM tApikAyAMsampAnakaprakSepAtsa pUpaH prathamasamaya evaikAntena snehapudgalAnAMgrahaNameva karoti, na tyAgam, abhAvAd, dvitIyAdiSu tu grahaNamokSau, tathAvidhasAmarthyayuktatvAt, pudgalAnAMca saGghAtabhedadharmatvAt, evaM jIvo'pitatprathamatayotpadyamAnaHsannAdyasamaye Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0.5 zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 / / 808 // nikSepAH, audArikazarIraprAyogyANAM dravyANAM grahaNameva karoti, na tu muJcati, abhAvAd, dvitIyAdiSu tu grahaNamokSau, yuktiH pUrvavat, namaskAraataH saGghAtamekasamayamiti sthitam, tathaiva parizATana miti parizATanAmakaraNamekasamayamiti vartate, sarvaparizATasyApyeka vyAkhyA, sAmayikatvAdeveti, audArika ityaudArikazarIre saMghAyaNaparisADaNa tti saGghAtanaparizATanakaraNaM tu kSullakabhavagrahaNaM trisamayonam, vyAkhyA, tat punarevaM bhAvanIyaM- jaghanyakAlasya pratipAdayitumabhipretatvAt vigraheNotpAdyate, tatazca dvau vigrahasamayAvekaH saGghAtasamaya niyuktiH 1016 iti, taiyU~nam, tathA coktaM-do viggahami samayA samayo saMghAyaNAe tehUNaM / khuDDAgabhavaggahaNaM savvajahanno ThiI kaalo||1||ih c| sAdhosarvajaghanyamAyuSkaM kSullakabhavagrahaNaM prANApAnakAlasyaikasya saptadazabhAga iti, uktaM ca bhASyakAreNa-khuDDAgabhavaggahaNA sattarasa svruupaadi| havaMti ANapAcUMmitti gaathaarthH|| bhASya:164 bhA0- eyaM jahannamukkosayaM tu paliattiaMtusamaUNaM / viraho aMtarakAlo orAle tassimo hoi||164|| idaM jaghanyaM saGgAtAdikAlamAnam, utkRSTaM tu saGghAtaparizATakaraNakAlamAnamaudArikamAzritya palyopamatritayameva samayonam,8 iyamatra bhAvanA- ihotkRSTakAlasya pratipAdyatvAdayamavigrahasamApannaH iha bhavAt parabhavaM gacchannihabhavazarIrazATaM kRtvA para-8 bhavAyuSastripalyopamakAlasya prathamasamaye zarIrasaGghAtaM karoti, tato dvitIyasamayAdArabhya saGghAtaparizATobhayakAla iti, tena saGkAtanAsamayena UnaM palyopamatrayamiti, uktaMca-ukkoso samaUNo jo so sNghaatnnaasmyhiinno| coyaga-kiha na dusamayavihUNo 0 dvau vigrahe samayau samayazca saMghAtanAyAH tairUnam / kSullakabhavagrahaNaM sarvajaghanyaH sthitikAlaH // 1 // 0 kSullakabhavagrahaNAni saptadaza bhavanti aanpraanne|| 08 utkRSTaH samayono yaH sa saMghAtanAsamayahInaH / codakaH- kathaM na dvisamayavihInaH // 808 Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 809 // |nikSepAH, saaddnnsme'vnniiymi?||1|| bhaNNai bhavacarimaMmivi samaye saMghAtasADaNA cev| parabhavapaDhame sADaNamao tadUNo Na kAlotti // 2 // co0- jai parapaDhame sADo Niviggahado ya taMmi saMghAto / NaNu savvasADasaMghAtaNAo samae viruddhaao||3||aa0- jamhA vigacchamANaM namaskAra vyAkhyA, vigayaM uppjjmaannmuppnnnnN| to parabhavAisamae mokkhaadaannaannmviroho||4|| cuisamae Nehabhavo ihadehavimokkhao jhaatiie| jaila vyAkhyA, parabhavovi Na tahiM to so ko hou saMsArI? ||5||nnnnu jaha viggahakAle dehAbhAve'vi parabhavaggahaNaM / taha dehAbhAmivi hojeha bhavo'vitA niyuktiH 1016 ko doso? // 6 // A0- jaMciya viggahakAlo dehAbhAvevi to parabhavo so| cuisamae'viNa deho na vigNaho jai sa ko hoi? // 7 // sAdhoevamaudArike jaghanyetarabhedaH saGgAtaparizATakAla uktaH / saGghAtaparizATayostveka eva(samayaH), dvitIyasyAsambhavAd, adhunA svruupaadi| saGghAtAdiviraho jaghanyetarabhedo'bhidhIyate, tathA cA''ha- virahaH kaH?, ucyate, antarakAlaH, audArike tasya saGghAtAderayaM / bhASya:165 bhavatIti gaathaarthH|| B bhA0-tisamayahINaMkhuDaM hoi bhavaM savvabaMdhasADANaM / ukkosa puvvakoDI samao uahI atittIsaM // 165 // trisamayahInaM kSullaM bhavati, bhavaM iti bhavagrahaNam, sarvabandhasATayorantarakAla iti, tatra trisamayahInaM sarvabandhasya kSullaM tu sampUrNa sarvazATasyeti, utkRSTaH pUrvakoTisamayaH, tathA udadhIni ca (dhayazca) sAgaropamANi ca trayastriMzat sarvabandhasya, samayonastvayameva - zATanasamaye'panIte? // 1 // bhaNyate bhavacarame'pi samayaM saMghAtazATane eva / parabhavaprathame zATanamatastadUno na kAla iti // 2 // codakaH- yadi parabhavaprathame zATo nirvigrahatazca tasmin sNghaatH| nanu sarvazATasaMghAtane samaye viruddhe // 3 // AcAryaH- yasmAdvigacchat vigtmutpdymaanmutpnnm| tataH parabhavAdisamaye mokSAdAnayorna / virodhaH // 4 ||cyutismye nehabhava ihadehavimokSato ythaa'tiite| yadi parabhavo'pi na tatra tadAsa ko bhavatu saMsArI? // 5 // nanu yathA vigrahakAle dehAbhAve'pi prbhvgrhnnm| tathA dehAbhAve'pi bhavediha bhavo'pi ko doSaH? // 6 // 2 A0- yasmAdeva vigrahakAlo dehAbhAve'pi tataH (eva) parabhavaH sH| cyutisamaye'pi na deho na vigraho yadi sa ko bhavet? // 7 // // 809 // Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 810 // svruupaadi| bhASya:165 zATasyeti gaathaakssraarthH||bhaavaarthstu bhASyagAthAbhyo'vaseyastAzcemA:- saMghAyaMtarakAlo jahannaokhuDDayaM tismuunnN| do viggahami samayA taio sNghaaynnaasmo||1|| tehUNaM khuDDabhavaM dhariuM parabhavamaviggaheNeva / gaMtUNa paDhamasamae saMghAyayao sa vinnnneo|| 2 // namaskAra vyAkhyA, ukkosaM tettIsaM smyaahiypuvvkoddiahiaaii| so sAgarovamAI aviggaheNeha sNghaayN|| 3 // kAUNa puvvakoDiM dhariuM surajeTThamAuyaM vyAkhyA, ttto| bhottUNa ihaM taie samae sNghaayyNtss||4||idNpunH sarvazATAntaraMjaghanyaM kSullakabhavamAnam, kathaM?, ihAnantarAtItabhavacarama- niyuktiH 1016 samaye kazcidaudArikazarIrI sarvazATaM kRtvA vanaspatiSvAgatya sarvajaghanyaM kSullakabhavagrahaNAyuSkamanupAlya paryante sarvazATa sAdhokaroti, tatazca kSullakabhavagrahaNameva bhavati, utkRSTaM tu trayastriMzat sAgaropamANi pUrvakoTyA'dhikAni, kathaM?, iha kazcit / nikSepAH, saMyatamanuSya audArikasarvazATaM kRtvA'nuttarasureSu trayastriMzatsAgaropamANyativAhya punarmanuSyeSvaudArikasarvasaGghAtaM kRtvA pUrvakoTyante audArikasarvazATaM karotIti, uktaM ca bhASyakAreNa-khuDDAgabhavaggahaNaM jahannamukkosayaM ca tittIsaM / taM sAgarovamA saMpunnA puvvakoDI u||1||gurvstu vyAcakSate- tadArambhasamayasya pUrvabhavazATenAvaruddhatvAt samayahInaM kSullakabhavagrahaNaM jaghanyaM zATAntaramiti, tathA ca kilaivamakSarANi nIyante-trisamayahInaM kSullakamityetadapi nyAyyamevAsmAkaM pratibhAti, kintvatigambhIradhiyA bhASyakRtA saha virudhyata iti gAthArthaH // idAnIM saGghAtaparizATAntaramubhayarUpamapyabhidhitsurAha 0 saMghAtAntarakAlo jaghanyataH kSullakabhavagrahaNaM trisamayonam / dvau vigrahe samayau tRtIyaH saMghAtanAsamayaH // 1 // tairUnaM kSullakabhavaM dhRtvA parabhavamavigraheNaiva / gatvA / prathamasamaye saMghAtayataH sa vijJeyaH / / 2 // utkRSTaH trayastriMzat smyaadhikpuurvkottydhikaani| sa sAgaropamANi avigraheNeha sNghaatm|| 3 // kRtvA pUrvakoTIM dhRtvA surajyeSThamAyuSkaM ttH| bhuktvA iha tRtIye samaye sNghaatytH|| 4 // OM kSullakabhavagrahaNaM jaghanyamutkRSTaM ca trayastriMzat / tat sAgaropamANi saMpUrNAni pUrvakoTI tu||1|| 80 tribhirUnaM sarvabandhasya samayonaM sarvazATasyeti bhaavaarthH| Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namaskAra vyAkhyA, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 811 // vyAkhyA, niyuktiH 1016 bhA0-aMtaramegasamayaM jhnnmoraalghnnsaaddss|stismyaa ukkosaM tittIsaMsAgarA huMti // 166 // antaraM antarAlam, eka samayaM jaghanyaM sarvastokam, audArikagrahaNazATayoriti, satrisamayAnyutkRSTaM trayastriMzat sAgaropamANi bhavantIti gaathaakssraarthH| bhAvArthastu bhASyagAthAbhyAmavaseyaH, te ceme-ubhayaMtaraM jahaNNaM samao niviggaheNa sNghaae| paramaM satisamayAI tittIsaM udhinaamaaii||1|| aNubhaviuM devAisu tettIsamihAgayassa tiymii| samae saMghAyatao neyAI smykuslehiN||2|| uktaudArikamadhikRtya sarvasAtAdivaktavyatA, sAmprataM vaikriyamadhikRtyocyate, tatreyaM gAthA bhA0-veuvviasaMghAojahannusamao udusmukkoso|saaddopunn samayaM ciaviuvvaNAe vinniddittttho||167|| vaikriyasaGghAtaH kAlato jaghanyaH sarvastokaH samaya eva, tuzabdasyaivakArArthatvenAvadhAraNArthatvAd, ayaM caudArikazarIriNAM vaikriyalabdhimatAM vikurvaNArambhe devanArakANAM ca tatprathamatayA zarIragrahaNa iti, tathA dvisamaya iti dvisamayamAna utkRSTaH vaikriyasanAta iti vartate kAlatazceti gamyate, sa punaraudArikazarIriNo vaikriyalabdhimatastadvikurvaNArambha eva vaikriyasanAtaM samayena kRtvA''yuSkakSayAt mRtasyAvigrahagatyA deveSUpapadyamAnasya vaikriyameva saGghAtayato'vaseya iti bhAvanA, zATaH punaH samayameva kAlataH vikurvaNAyAM vaikriyazarIraviSayo vinirdiSTa iti gaathaakssraarthH| adhunA saGghAtaparizATakAlamAnamabhidhitsurAha bhA0-saMghAyaNaparisADo jahannaoegasamaio hoi| ukkosaM tittiisNsaayrnnaamaaiNsmuunnaa||168|| 0 ubhayAntaraM jaghanyaM samayo nirvigraheNa sNghaate| paramaM sa trisamayAni trayastriMzat udadhinAmAni // 1 // anubhUya devAdiSu trayastriMzatamihAgatasya tRtiiye| samaye saMghAtayata eva jJeyAni smykushlaiH|| 2 // * saMghAyayao duvihaM sADataraM vocchaM (iti vi0 bhaa0)| sAdhonikSepAH, svruupaadi| bhASya: 166-168 // 8 1 // Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 812 // 0.5 namaskAravyAkhyA, vyAkhyA, niyuktiH 1016 sAdho nikSepAH, iha vaikriyasyaiva saGghAtaparizATaH khalubhayarUpaH kAlato jaghanya ekasAmayiko bhavati, utkRSTastrayastriMzat sAgaropamANi sAgaranAmAni samayonAnIti gaathaakssraarthH||bhaavaarthstvyN- ubhayaMjahaNNa samao sopuNa dusamayaviuvviyamayassa / paramatarAI saMghAtasamayahINAI tettiisN||1||' idAnIM vaikriyamevAdhikRtya saGghAtAdyantaramabhidhitsurAha___ bhA0- savvaggahobhayANaM sADassa ya aMtaraM viuvviss| samao aMtamuhattaM ukkosaM rukkhkaaliiaN||169|| iha sarvagrahobhayayoH saGghAtasaMghAtaparizATayorityarthaH,zATasya ca antaraM virahakAla: vaikriyasya vaikriyazarIrasambandhinaH samayaH saGghAtasyobhayasya ca, antarmuhUrtaM zATasya, idaM tAvajjaghanyaM trayANAmapi kathaM jJAyata iti cet? yata Aha- utkRSTaM vRkSakAlika vRkSakAlenAnantena nirvRttaM vRkSakAlikamiti gaathaakssraarthH||bhaavaarthstvyN-"sNghaatNtrsmyo dusamayaviuvviyamayassa tiyNmi| so divi saMghAtayato taie va mayassa tiyNmi||1||' avigraheNa saGghAtayataH dvitIyasaGghAtaparizATasya samaya evAntaramiti, ubhayassa ciraviuvviyamayassa devesaviggaha gyss|saaddssNtomuhuttN tiNhavi trukaalmukkosN||1||'uktaa vaikriyazarIramadhikRtya saGghAtAdivaktavyatA, sAmpratamAhArakamadhikRtyainAM pratipAdayannAha bhA0- AhAre saMghAo parisADo asamayaM samaM hoi / ubhayaM jahannamukkosayaM ca aMtomuhattaM tu // 17 // AhAra ityAhArakazarIre saGghAtaH- prAthamiko grahaH parizATazca- paryante mokSazca, kAlataH samayaM kAlavizeSa samatulyaM bhavati, saGghAto'pi samayaM zATo'pi samayamityarthaH, ubhayaM saGghAtaparizATobhayaM gRhyate tajjaghanyata utkRSTatazcAntarmuhUrtameva bhavatIti ubhayasmin jaghanyaH samayaH sa punardvisamayavaikriyamRtasya / paramatarANi saMghAtasamayahInAni trayastriMzat // 1 // 0 saMghAtAntaraM samayo dvisamayavaikriyamRtasya tRtiiye| sa divi saMghAtayataH tRtIye vA mRtasya tRtiiye|| 1 // 0 ubhayasya ciravikurvitamRtasya deve savigrahaM gatasya / zATasyAntarmuhUrta trayANAmapi tarukAlamutkRSTam // 1 // svruupaadi| bhASyaH 169-170 Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0.5 zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 813 // vartate, antarmuhUrtamAtrakAlAvasthAyitvAdasyeti garbhArthaH, utkRSTAttu jaghanyo laghutaro veditavya iti gAthArthaH // sAmpratamAhArakamevAdhikRtya saGghAtAdyantaramabhidhAtukAma Aha bhA0- baMdhaNasADubhayANaM jahannamaMtomuttamaMtaraNaM / ukkoseNa avaI puggalapariaTTadesUNaM // 171 // bandhanaM- saGghAtaH zATa:- zATa eva ubhayaM sAtazATau amISAM bandhanazATobhayAnAM jaghanyaM sarvastokaM antarmuhartamantaraNaM antarmuhUrtavirahakAlaH, sakRtparityAgAnantaramantarmuhUrtenaiva tadArambhAditi bhAvanA, utkarSataH arddhapudgalaparAvarto dezono'ntaramiti, samyagdRSTikAlasyotkRSTasyApyetAvatparimANatvAditi gAthArthaH / uktA''hArakazarIramadhikRtya sAtAdivaktavyatA, idAnIM taijasakArmaNe adhikRtyA''ha bhA0- teAkammANaM puNa saMtANANAiona sNghaao| bhavvANa huja sADo selesIcaramasamayaMmi // 172 // taijasakArmaNayoH punardvayoH zarIrayoH santAnAnAditaH kAraNAt, kiM?, na saGghAta:- na tatprathamatayA grahaNam, prAgeva siddhiprasaGgAt, bhavyAnAM bhavet zATaH keSAJcit, kadeti?, ata Aha- zailezIcaramasamaye, sa caikasAmAyika eveti gaathaarthH|| bhA0- ubhayaM aNAinihaNaM saMtaM bhavvANaM hujja kesiMci / aMtaramaNAibhAvA accaMtaviogaonesiM // 173 // ubhayaM iti saGghAtaparizATobhayaM pravAhamaGgIkRtya sAmAnyena anAdyanidhanaM anAdyaparyavasitamityarthaH, sAntaM saparyavasAnamubhayaM bhavyAnAM bhavet keSAzcit, na tu sarveSAmiti, antaramanAdibhAvAdatyantaviyogatazca nAnayoriti gaathaarthH||173 / / athavedamanyajIvaprayoganirvRttaM caturvidhaM karaNamiti, Aha ca bhA0-ahavAsaMghAo1sADaNaMca 2 ubhayaM 3 tahobhayaniseho 4 / paDa 1saMkha rasagaDa 2thUNA 4jIvapaoge jahAsaMkhaM // 174 // namaskAravyAkhyA, vyAkhyA, niyuktiH |1016 sAdhonikSepAH, svruupaadi| bhASyaH 171-174 // 813 // Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 814 // 0.5 namaskAravyAkhyA, vyAkhyA, niyuktiH 1017 sAdhonikSepAH, svruupaadi| athavAzabdaH prakArAntarapradarzanArthaH, saGghAta iti saGghAtakaraNam, sAtanaM ca zAtanakaraNaMca ubhayaM saGghAtazAtanakaraNaM tathobhayaniSedha iti saGghAtaparizATazUnyam / amISAmevodAharaNAni darzayannAha- paTaH zaGkhaHzakaTaM sthUNA, jIvaprayoga iti jIvaprayogakaraNe tatkAyavyApAramAzritya yathAsaGkhyametAnyudAharaNAni samavaseyAni, tathAhi- paTastantusaGghAtAtmakatvAt saGghAtakaraNaM zasastvekAntasATakaraNAdeva zATakaraNaMzakaTaM takSaNakIlikAdiyogAdubhayakaraNaMsthUNA punarUtiryakaraNayogAt saMghAtazATavirahAdubhayazUnyA iti gaathaarthH|| uktaM jIvaprayogakaraNam, Aha- 'jaM jaM nijIvANaM kIrai jIvappaogao taM taM ityAdinA'syAjIvakaraNataiva yuktiyukteti, atrocyate, na, abhiprAyAparijJAnAd, ihAdAvevAthavAzabdaprayogataH prakArAntaramAtrapradarzanArthametaduktam, tatazcAtra vyutpattibhedamAtramAzrIyate, jIvaprayogAt karaNaM jIvaprayogakaraNamiti, jyAyAMzcAnvartha ityalaM prasaGgena / uktaM dravyakaraNam, sAmprataM kSetrakaraNasyAvasaraH, tatreyaM niyuktigAthA ni0-khittassa natthi karaNaM AgAsaMjaM akittimo bhaavo| vaMjaNapariAvannaM tahAvipuNa ucchukaraNAI // 1017 // iha kSetrasya nabhasaH nAsti karaNaM nirvRttikAraNAbhAvAnna vidyate karaNaM mukhyavRttyA AkAzaM kSetraM yad yasmAt akRtrimo bhAvaH / akRtakaH padArthaH, akRtakasya ca sato nityatvAt karaNAnupapattiriti bhaavH| Aha- yadyevaM kimiti niyuktikAreNa nikSepagAthAyAmupanyastamiti?, atrocyate, vyaJjanaparyAyApannaM tathApi punarikSukaraNAdyastyeveti, iha vyaJjanazabdena kSetrAbhivyaJjakatvAt pudgalA gRhyante, tatsambandhAt paryAyaH kathaJcit prAgavasthAparityAgenAvasthAntarApattirityarthaH, tamApannaM punastathA'pi yadA vivakSyate tadA paryAyo dravyAdananya iti paryAyadvAreNa kSetrakaraNamastIti sabhAvArthA'kSaragamanikA / / upacAramAtrAdvekSukaraNAdi, yathekSukSetrakaraNaM zAlikSetrakaraNam, athavA''dizabdAd yatra prarUpyate kriyate veti gaathaarthH|| 1017 // uktaM Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 815 // kSetrakaraNam, idAnIM kAlakaraNasyAvasaraH, tatreyaM gAthAni0- kAlevinatthi karaNaMtahAvipuNa vaMjaNappamANeNaM / bavabAlavAikaraNehiM'NegahA hoi vvhaaro||1018 // namaskAra vyAkhyA, kalanaM kAlaH kalAsamUho vA kAlastasmin kAle'pi, na kevalaM kSetrasya, kiM?, nAsti karaNaM-na vidyate kRtiH, kutaH? vyAkhyA, tasya vartanAdirUpatvAd, vartanAdInAM ca svayameva bhAvAt, samayAdyapekSAyAM ca paropAdAnatvAditi bhAvanA, Aha- yadyevaM niyuktiH kimiti niyuktikRtopanyastamiti?, atrocyate, tathA'pi punarvyaJjanapramANena bhavatIti zeSaH, iha vyaJjanazabdena vivakSayA |1018 paJcavidhatve vartanAdyabhivyaJjakatvAd dravyANi gRhyante, tatpramANena- tannItyA tadbalena bhavatIti, tathAhi vartanAdayastadvatAM kathaJcidabhinnA krameca eva, tatazca tadvatAM karaNe teSAmapi karaNameveti bhAvanA, samayAdikAlApekSAyAmapi vyavahAranayAdasti kAlakaraNamiti, zaGkA smaadhaanm| Aha ca- bavabAlavAdikaraNairanekadhA bhavati vyavahAra iti, atrAdizabdAt kaulavAdIni gRhyante, uktaM ca- bavaM ca bAlavaM ceva, kolavaM thIviloyaNaM / garAi vaNiyaM ceva, viTThI bhavai sttmaa||1||eyaanni satta karaNANi calANi vaTuMti, avarANi sauNimAINi cattAri thirANi, uktaM ca- sauNi cauppaya NAgaM kiMchugdhaM ca karaNaM thiraM cuhaa| bahulacauddasirattI sauNI sesaM tiyaM kmso||1||es ettha bhAvaNA-bahulacauddasirAIe sauNI havati, sesaM tiyaM cauppayAI karaNaM amAvAsAe diyA rAo ya to paDivayadiyAya, taosuddhapaDivayaNisAdau bavAINi havaMti, eesiMca parijANaNovAo-pakkhatihaoduguNiyA durUvahINA ya suklpkkhNmi| O bavaM ca bAlavaM caiva kaulavaM striivilocnm| garAdi vaNik caiva viSTirbhavati sptmii||1|| etAni sapta karaNAni calAni varttante, aparANi zakunyAdIni catvAri sthirANi,- zakunizcatuSpadaM nAgaH kiMstughnaM ca karaNAni sthirANi cturdhaa| kRSNacaturdazIrAtrau zakuniH zeSaM trikaM krmshH|| 1 // eSA'tra bhAvanA- kRSNacaturdazIrAtrau 8 zakunirbhavati zeSaM trayaM catuSpadAdikaraNaM amAvAsyAyA divA rAtrau ca tataH pratipaddivase ca, tataH zuddhapratipannizAdI bavAdIni bhavanti, eteSAM ca parijJAnopAyaHpakSatithayo dviguNitA dvirUpahInAzca shuklpksse| R / / 815 // Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 816 // namaskAravyAkhyA, vyAkhyA, niyuktiH 1019 paJcavidhatve krameca shngkaasmaadhaanm| sattahie devasiyaMtaM ciya rUvAdhiyaM rttiN||1||esetth bhAvaNA-ahigayadiNaMmi karaNajANaNatthaM pakkhatihioduguNiyattiahigayatihiM paDucca aigaA duguNA kajaMti, jahA suddhacautthIe duguNA aTTha havaMti 'durUvahINa'tti tao doNNi rUvANi pADijaMti, sesANi cha sattahiM bhAge devasiyaM karaNaM bhavai, ettha ya bhAgAbhAvA chacceva, tao bavAikameNa cAduppaharigakaraNabhogeNaM cautthIe divasao vaNiyaM havai, 'taM ciya rUvAhiyaM ratti'ti rattIe viTThI, kaNhapakkhe puNo do rUvANa pADiljaMti, evaM savvattha bhAvaNA kAyavvA, bhaNiyaM ca- 'kiNhanisi taiya dasamI sattamI cAuddasIya aha vitttthii| sukkacautthekArasi nisi aTThami punnimA ya divaa||1|| suddhassa paDivayanisi paMcamidiNa aTThamIe rattiM tu / divasassa bArasI punnimA ya rattiM bavaM hoi||2|| bahulassa cautthIe divA ya taha sattamIi rattimi / ekkArasIe u divA bavakaraNaM hoi nAyavvaM // 3 // ityalaM prasaGgeneti gaathaarthH|| 1018 // uktaM kAlakaraNam, adhunA bhAvakaraNamabhidhIyate, tatra bhAvaH paryAya ucyate, tasya ca jIvAjIvopAdhibhedena dvibhedatvAt tatkaraNamapyoghato dvividhameveti, ata Aha ni0- jIvamajIve bhAve ajIvakaraNaM tu tattha vnnaaii| jIvakaraNaM tu duvihaM suakaraNaM no asuakaraNaM // 1019 // - saptahate daivasikaM tadeva rUpAdhikaM rAtrau // 1 // eSA'tra bhAvanA- adhikRtadine karaNajJAnArthaM pakSatithayo dviguNitA iti adhikRtatithiM pratItya atigatA dviguNAH kriyante, yathA zuklacaturthyAM dviguNA aSTa bhavanti, dvirUpahInA iti tato dve rUpe pAtyete, zeSANi paT saptabhirbhAge daivasikaM karaNaM bhavati, atra ca bhAgAbhAvAt SaDeva tato bavAdikrameNa cAtuSprAharikakaraNabhogena caturthyA divase vaNik bhavati, 'tadeva rUpAdhikaM rAtrA' viti rAtrau viSTiH, kRSNapakSe punadvai rUpe na pAtyete, evaM sarvatra bhAvanA karttavyA, bhaNitaM ca- kRSNe nizi tRtIyAyAM dazamyAM saptamyAM caturdazyAM ahni vissttiH| zukle caturthyAM ekAdazyAM nizi aSTamyAM pUrNimAyAM ca divA // 1 // zuklasya pratipanizi paJcamIdine aSTamyA rAtrau tu| dvAdazyA divase pUrNimAyAzca rAtrau bavaM bhavati // 2 // kRSNasya caturthyAM divase ca tathA saptamyA raatrau| ekAdazyAstu divase bavakaraNaM bhavati jJAtavyam // 3 // Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 | // 817 // namasva vyAkhyA, vyAkhyA, paJcavidhatve kameca zaGkA samAdha ihAnusvArasyAlAkSaNikatvAnjIvAjIvayoH sambandhibhAva iti bhAvaviSayaMkaraNamavaseyamiti, alpavaktavyatvAdajIvabhAvakaraNamevAdAvupadarzayati- ajIvakaraNaM tu tuzabdasya vizeSaNArthatvAdajIvabhAvakaraNaM parigRhyate, tatra tayormadhye varNAdi, iha | paraprayogamantareNAbhrAdernAnAvarNAntaragamanaM tadajIvabhAvakaraNam, AdizabdAd gandhAdiparigrahaH, tatrA''ha- nanu ca dravyakaraNamapi vizrasAviSayamitthaMprakAramevoktam, konvatra bhAvakaraNe vizeSa iti?, ucyate, iha bhAvAdhikArAtparyAyaprAdhAnyamAzrIyate niyuktiH 1020-1021 tatra tu dravyaprAdhAnyamiti vizeSaH, jIvakaraNaM tu punaH dvividhaM 'dviprakAraM- zrutakaraNaM nozrutakaraNaM ca, zrutakaraNamiti zrutasya / jIvabhAvatvAcchUtabhAvakaraNam, nozrutabhAvakaraNaM ca guNakaraNAdi, cazabdasya vyavahitaH sambandha iti gAthArthaH // 1019 // sAmprataM jIvabhAvakaraNenAdhikAra iti tadeva yathoddiSTaM tathaiva bhedataH pratipipAdayiSurAha ni0- baddhamabaddhaMtu suaMbaddhaMtu duvAlasaMga niddittuN| tabvivarIamabaddhaM nisIhamanisIha bddhNtu||1020|| iha baddhamabaddhaM tu zrutam, tuzabdo vizeSaNArthaH, kiM vizinaSTi?- laukikalokottarabhedamidamevamiti, tatra padyagadyabandhanAd baddhaM zAstropadezavat, ata evAha -baddhaM tu dvAdazAGgaM- AcArAdigaNipiTakaM nirdiSTam, tuzabdasya vizeSaNArthatvAllokottaramidam, laukikaMtu bhAratAdi vijJeyamiti, tadviparItamabaddhaM laukikalokottarabhedamevAvaseyamiti, nisIhamanIsIha baddhaM tu tti iha baddhazrutaM niSIthamaniSIthaMca, tuzabdaH pUrvavat, tatra rahasye pAThAdrahasyopadezAcca pracchannaM niSIthamucyate, prakAzapAThAt prakAzopadezatvAcAniSIthamiti gaathaarthH||1020||saamprtmnissiithnissiithyorev svarUpapratipAdanAyAha ni0- bhUApariNayavigae saddakaraNaM taheva na nisIhaM / pacchannaM tu nisIha nisIhanAmaM jaha'jjhayaNaM // 1021 // bhUtaM- utpannaM apariNataM- nityaM vigataM- vinaSTam, tatazca bhUtApariNatavigatAni, etaduktaM bhavati-'uppaNNe i vA vigae i vA // 81 Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 818 // Wdhuve i vA' ityAdi, zabdakaraNamityanenoktimAha, tathA coktaM- uttI tu saddakaraNe ityAdi, tadevaM bhUtAdizabdakaraNaM na niSItha miti niSIthaM na bhavati, prakAzapAThAt, prakAzopadezatvAcca, pracchannaM tu niSIthaM rahasyapAThAd rahasyopadezAcca niSIthanAma namaskAra vyAkhyA, yathA'dhyayanamiti gaathaarthH||1021|| athavA niSIthaM guptArthamucyate, jahA- aggANIe virie atthinatthippavAyapuvve ya pATho vyAkhyA, jatthego dIvAyaNo bhuMjai tattha dIvAyaNasayaM bhuMjai jattha dIvAyaNasayaM bhuMjai tattha ego dIvAyaNo bhuMjai, evaM hammai vi jAva jattha niyuktiH | dIvAyaNasayaM hammai tatthego dIvAyaNo hammai, tathA cAmumevArthamabhidhAtukAma Aha |1022-1023 prayojanaphale, ni0- aggeNIaMmi ya jahA dIvAyaNa jattha ega tattha sayaM / jattha sayaMtatthego hammai vA bhuMjae vAvi // 1022 // karmakSayAdi, sampradAyAbhAvAnna pratanyata iti|| arthakAmAdi (8) ni0- evaM baddhamabaddhaM AesANaM havaMti pNcsyaa|jh egA marudevI aJcaMtatthAvarA siddhaa||1023|| (tridaNDyAevaM ityanantaroktaprakAraM baddhaM lokottaram, laukikaM tvatrAraNyakAdi draSTavyam, abaddhaM punarAdezAnAM bhavanti paJca zatAni, didRSTAntAH kimbhUtAni?, ata Aha- yathaikA- tasmin samaye'dvitIyA marudevI RSabhajananI atyantasthAvarA ityanAdivanaspatikAyAdudvRttya siddhA niSThitArthA sajAteti, upalakSaNametadanyeSAmapi svayambhUramaNajaladhimatsyapadmapatrANAM valayavyatiriktasakalasaMsthAnasambhavAdInAmiti,laukikamapyaDDikApratyaDDikAdikaraNaM granthAnibaddhaM veditavyamiti gaathaarthH||1023|| atra vRddhasampradAyaHAruhae pavayaNe paMca AesasayANi jANi aNibaddhANi, tatthegaM marudevA Navi aMge Na uvaMge pATho atthi jahA- accaMtaM 0 uktistu shbdkrnne|(r) yathA'grAyaNIye vIrye astinAstipravAdapUrve ca pAThaH- yatraiko dvIpAyano bhuGkte tatra dvIpAyanazataM bhuGkte, yatra dvIpAyanazataM bhuGkte 8 tatraiko dvIpAyano bhuGkte, evaM hanyate'pi yAvat yatra dvIpAyanazataM hanyate tatraiko dvIpAyano hanyate / AIte pravacane paJcAdezazatAni yAnyanibaddhAni, tatraikaM marudevA naivAGge nopAGge pATho'sti yathA- atyantaM - // 818 // Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 819 // thAvarA hoiUNa siddhatti, biiyaM sayaMbhuramaNe samudde macchANaM paumapattANa ya savvasaMThANANi atthi valayasaMThANaM mottuM, taiyaM viNhussa sAtiregajoyaNasayasahassaviuvvaNaM, cautthaMkaraDaokuruDA dosaTTiyaruvajjhAyA, kuNAlANayarIe niddhamaNamUle vasahI, varisAsu devayANukaMpaNaM, nAgarehi nicchuhaNaM, karaDeNa rUsieNaM vuttaM-'varisa deva! kuNAlAe,' ukkuruDeNa bhaNiyaM-'dasa divasANi paMca ya' puNaravi karaDeNa bhaNiyaM-'muTTimettAhiM dhArAhiM' ukkuruDeNa bhaNiyaM- 'jahA rattiM tahA divaM' evaM vottUNamavaktraMtA, kuNAlAevi paNNarasadivasaaNubaddhavarisaNeNaM sajANavayA(sA) jaleNa ukvaMtA tao te taiyavarise sAee Nayare do'vi kAlaM kAUNa ahe sattamAe puDhavIe kAle Narage bAvIsasAgarovamaTTiIA NeraiyA sNvuttaa| kuNAlANayarIviNAsakAlAo terasame varise mahAvIrassa kevlnnaannsmuppttii| eyaM anibaddhaM, evamAipaMcAesasayANi abaddhANi // evaM loiyaM abaddhakaraNaM battIsaM aDDiyAo battIsaM paccaDDiyAo solasa karaNANi, logappavAhe paMcaTThANANi taMjahA- AlIDhaM paccAlIDhaM vaisAha sthAvarA (da) bhUtvA (anAdivanaspaterAgatya) siddheti, dvitIyaM svayambhUramaNe samudre matsyAnAM padmapatrANAM ca sarvasaMsthAnAni santi valayasaMsthAnaM muktvA, tRtIyaM viSNoHsAtirekayojanazatasahasravaikriyam, caturthaM kuruTotkuruTau doSArtetaropAdhyAyau kuNAlAyAM nagaryAM nirdhamana (jalanirgamanamArga) mUle vasatiH (tayoH), varSAsu (varSAvAse) devatAnukampanam, nAgarairniSkAzanam, karaTena ruSTenoktaM-'varSa deva! kuNAlAyAm,' utkuruTena bhaNitaM- 'daza divasAn paJca ca' punarapi karaTena bhaNitaM- muSTimAtrAbhirdhArAbhiH * utkuruTena bhaNitaM- yathA rAtrau tathA divA' evamuktvA'pakrAntau, kuNAlAyAmapi paJcadazadivasAnubaddhavarSaNena' sajanapadA (kuNAlA) jalenApakrAntA, tatastau tRtIye varSe sAkete nagare dvAvapi kAlaM kRtvA'dhaH saptamyAM pRthivyAM kAle narake dvAviMzatisAgaropamasthitiko nairayikau saMvRttau / kuNAlAnagarIvinAzakAlAttrayodaze varSe mahAvIrasya kevljnyaansmutpttiH| etadanibaddham, evamAdIni paJcAdezazatAni abaddhAni // evaM laukikamabaddhakaraNaM dvAtriMzadaDDikAH dvAtriMzatpratyaDDikAH SoDaza karaNAni, lokapravAhe paJca sthAnAni, tadyathA- AlIDhaM pratyAlIDhaM vaizAkha -* dosaDhiyaruva0 / namaskAravyAkhyA, | vyAkhyA, | niyuktiH |1023 prayojanaphale, karmakSayAdi, | arthakAmAdi (8) (tridaNDyAdidRSTAntAH 5) / // 819 // Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 820 // namaskAravyAkhyA, vyAkhyA, niyuktiH 1024 prayojanaphale, karmakSayAdi, arthakAmAdi maMDalaM samapayaM, tatthAlIDhaM dAhiNaM pAyaMaggaohuttaM kAuM vAmapAyaM pacchaohuttaM osArei, aMtaraM doNhavi pAyANaM paMcapAyA, evaM ceva vivarIyaM paccAlIDhaM, vaisAhaM paNhIo abhitarAhuttIo samaseDhIe karei, aggimayalo bahirAhutto, maMDalaM dovi pAe dAhiNavAmahuttA osArettA UruNovi AuMTAvei jahA maMDalaM bhavai, aMtaraM cattAri payA, samapAyaM dovi pAe samaM niraMtara Thavei, eyANi paMcaTThANANi, logappavAe(he) sayaNakaraNaM chaTuMThANaM, ityalaM vistareNa // uktaM zrutakaraNam, adhunA nozrutakaraNamabhidhitsurAha ni0-nosuakaraNaM duvihaM guNakaraNaM taha ya juMjaNAkaraNaM / guNakaraNaM puNa duvihaM tavakaraNe saMjame atahA // 1024 // * zrutakaraNaM na bhavatIti nozrutakaraNam, amAnonAH pratiSedhavAcakAiti vacanAt, dvividhaM dviprakAraM guNakaraNaM iti guNAnAM karaNaM guNakaraNam, guNAnAM kRtirityarthaH, tathA iti nirdeze 'caH' samuccaye vyavahitazcAsya yogaH, kathaM?, yojanAkaraNaM ca manaHprabhRtInAM vyApArakRtizcetyarthaH, guNakaraNaM punaH dvividhaM dviprakAram, kathaM?, tapakaraNaM iti tapasaH anazanAderbAhyAbhyantarabhedabhinnasya karaNaM tapaHkaraNam, tapaH kRtiriti hRdayam, tathA saMjame atti saMyamaviSayaM ca paJcAzravaviramaNAdikaraNamiti bhAva ityayaM gaathaarthH|| 1024 // idAnIM yojanAkaraNaM vyAcikhyAsurAha ni0-juMjaNakaraNaM tivihaMmaNa 1vaya 2 kAe a3 maNasi sccaaii| saTThANi tesi bheocau1cauhA 2 sattahA 3 cev||1025|| maNDalaM samapAdam, tatrAlIDhaM dakSiNaM pAdamagratobhUtaM kRtvA vAmapAdaM pazcAtkRtyApasArayati, antaraM dvayorapi pAdayoH paJca pAdAH, evameva viparItaM pratyAlIDham, vaizAkha pANI abhyantare samazreNyA karoti, agratalau bAhyataH, maNDalaM dvAvapi pAdau dakSiNavAmataH apasArya UrU api AkuJcati yathA maNDalaM bhavati, antaraM catvAraH pAdAH, samapAdaM dvAvapi pAdau samaM nirantaraM sthApayati, etAni paJca sthAnAni, lokapravAde (he) zayanakaraNaM SaSThaM sthaanm| (tridaNDyAdidRSTAntAH 5) / niyuktiH 1025 nandyanuyogopoddhAtAn jJAtvA pacamaGgalam paThittvA sUtrArambhaH / // 820 // Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namaskAra zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 821 // yojanAkaraNaM trividhaM triprakAraM maNavaikAe yatti manovAkkAyaviSayam, tatra manasi satyAdi manoviSayaM satyAdiyojanAkaraNaM tadyathA- satyamanoyojanAkaraNam, asatyamanoyojanAkaraNam, satyamRSAmanoyojanAkaraNam, asatyAmRSAmanoyojanAkaraNamiti, svasthAne pratyekaM manovAkkAyalakSaNe teSAM yojanAkaraNAnAM bhedaH vibhAgaH cau cauhA sattahA ceva tti ayamatra bhAvArtha:- manoyojanAkaraNaM caturbhedaM satyamanoyojanAkaraNAdi darzitameva, evaM vAgyojanAkaraNamapi caturbhedameva draSTavyam, kAyayojanAkaraNaM tu saptabhedam, tadyathA- audArikakAyayojanAkaraNam, evamaudArikamizram, evaM vaikriyakAyaH evaM vaikriyamizram, evamAhArakakAyaH evamAhArakamizram, evaM kArmaNakAyayojanAkaraNamiti gaathaarthH||1025|| itthaM tAvad vyAvarNitaM yathoddiSTaM karaNam, adhunA'tra yenAdhikAra iti tadarzanAyA''ha ni0- bhAvasuasaddakaraNe ahigAro ittha hoi kaayvvo|nosuakrnne guNajhuMjaNe ajahasaMbhavaM hoi||1026|| bhAvazrutazabdakaraNe adhikAraH avatArobhavati kartavyaH zrutasAmAyikasya, natucAritrasAmAyikasya, tasya ante yathAsambhavAbhidhAnAda, iha ca bhAvazrutaMsAmAyikopayoga eva, zabdakaraNamapyatra tacchabdaviziSTaH zrutabhAva eva vivakSitona tu dravyazrutamiti, tatra vastuto'syAnavatArAt, tathA nozrutakaraNamadhikRtya guNajhuMjaNe ya tti guNakaraNe yojanAkaraNe ca yathAsambhavaM bhavati, adhikaraNamiti gamyate, tatra yathAsambhavamiti guNakaraNe cAritrasAmAyikasyAvatAraH, tapaHsaMyamaguNAtmakatvAccAritrasya, yojanAkaraNecamanovAgyojanAyAMsatyAsatyAmRSAdvaye dvayasyApi bhAvanIyaH, kAyayojanAyAmapi dvayasyAdyasyaiveti gaathaarthH||1026|| // iti sUripurandarazrIharibhadrasUrikRtau ziSyahitAyAmAvazyakaTIkAyAM namaskAravyAkhyAvivaraNaM samAptam // vyAkhyA, vyAkhyA, niyuktiH 1026 nandyanuyogopoddha jJAtvA paJcamaGgalam paThittvA sUtrArambhaH / // 821 // Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 / / 822 // sUtrasparza // atha sAmAyikAkhyaM prthmmdhyynm|| 1.prathamasAmprataM sAmAyikakaraNamevAvyutpannavineyavargavyutpAdanArthaM saptabhiranuyogadvAraiH kRtAkRtAdibhiH nirUpayannAha madhyayanaM sAmAyika, ni0- kayAkayaM 1 keNa kayaM 2 kesu adavvesu kIraI vAvi 3 / kAhe va kArao 4 nayao 5 karaNaM kaivihaM 6 (ca) kahaM 7? niyuktiH // 1027 // 1027 kayAkayaM ti sAmAyikasya karaNamiti kriyAM zrutvA codaka AkSipati- etatsAmAyikamasyAH kriyAyAH prAk kiM kRtaM karaNabhayAntakriyate? AhozvidakRtamiti, ubhayathA'pi doSaH, kRtapakSebhAvAdeva karaNAnupapatteH, akRtapakSe'pivAndhyeyAderiva karaNAnupa- sAmAyikasarvapattireveti, atra nirvacanam, kRtaM cAkRtaM ca kRtAkRtam, nayamatabhedena bhAvanA kAryA, kena kRtamiti vaktavyam, tathA keSu / vaya'yogapratyA khyAnayAvatIvadravyeSviSTAdiSu kriyate?, kadA vA kArako'sya bhavatIti vaktavyam, nayata iti kenAlocanAdinA nayeneti, tathA karaNaM kaivihaM trividhAnAM katibhedaM kathaM kena prakAreNa labhyata iti vaktavyamayaM gAthAsamAsArthaH // 1027 // avayavArthaM tu pratidvAraM bhASyakAra eva niruupnnm| vakSyati, tatrA''dyadvArAvayavArthAbhidhitsayA''ha bhA0- uppannANuppannaM kayAkayaM ittha jaha namukkAre (daa01)| keNaMti atthaotaM jiNehiM suttaM gaNaharehiM / / 175 // (dA02) ihotpannAnutpannaM kRtAkRtamabhidhIyate, sarvameva ca vastUtpannAnutpannaM kriyate, dravyaparyAyobhayarUpatvAdvastuna iti, atra naigamAdinayairbhAvanA kAryeti, ata evA''ha- atra yathA namaskAre nayabhAvanA kRtA tathaiva kartavyeti gamyate, sA punarnamaskArAnusAreNaiva bhAvanIyeti dvAram / sA puNa bhAvaNA- iha kei uppannaM icchaMti, kei aNuppannaM icchaMti, te ya NegamAI satta mUlaNayA, tattha (r)sA punarbhAvanA- iha keciduppannamicchanti, kecidanuppannamicchanti, te ca naigamAdayaH sapta mUlanayAH, tatra - bhASyaH175 2 // Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 823 // Negamo'Negaviho, tatthAiNegamassa aNuppannaM kIrai No uppaNNaM, kamhA?, jahA paMca asthikAyA NiccA evaM sAmAiyaMpiNa 1. prathamakayAi NAsi Na kayAiNa bhavadi Na kayAiNa bhavissai, bhuviM ca bhavai abhavissai, dhuve Niie akkhae avvae avaTThie madhyayana sAmAyika, NicceNa esa bhAve keNai uppAiettikaTTa, jadAvi bharaheravaehiM vAsehiM vocchinai tayAvi mahAvidehe vAse avvocchittI tamhA niyuktiH aNuppannaM / sesANaM NegamANaM chaha ya saMgahAINa nayANaM uppannaM kIrai, jeNaM paNNarasasuvi kammabhUmIsu purisaM paDucca uppajjai 1027 jai uppannaM kahaM uppanna?, tiviheNa sAmitteNa uppattI bhavai, taMjahA-samuTThANeNaM vAyaNAe laddhIe, tattha koNao kaM uppattiM / sUtrasparza karaNabhayAntaicchai?, tattha je paDhamavajA NegamA saMgahavavahArA ya te tivihaMpi uppattiM icchaMti, samuTThANeNaM jahA titthagarassa saeNaM sAmAyikasarvauvaTThANeNaM, vAyaNAe vAyaNAyariyaNissAe jahA bhagavayA goyamasAmI vAio, laddhIe vA abhaviyassa Natthi, bhaviyassa varyayogapratyA khyAnayAvatIvapuNa uvaesagamaMtareNAvipaDimAi daRsNaMsAmAiyAvaraNijjANa kammANa khaovasameNaM sAmAiyaladdhI samuppajjai, jahA sayaMbhUramaNe trividhAnAM samudde paDimAsaMThiyA ya macchA paumapattAvi paDimAsaMThiyA sAhusaMThiyA ya, savvANi kira tattha saMThANANi asthi mottUNa niruupnnm| bhASya: 175 - naigamo'nekavidhaH, tatrAdinaigamasyAnutpannaM kriyate notpannam, kasmAt?, yathA paJcAstikAyA nityA evaM sAmAyikamapi na kadAcinnAsIt na kadAcinna bhavati na kadAcinna bhaviSyati, bhUtaM ca bhavati ca bhaviSyati, dhruvaM naityikaM akSayamavyayaM avasthitaM nityaM naiSa bhAvaH kenacidutpAdita itikRtvA, yadApi bharatairavateSu varSeSu 8 vyucchidyate tadA'pi mahAvideheSu varSeSu avyavacchittiH tasmAdanutpannam / zeSANAM naigamAnAM SaNNAM ca saMgrahAdInAM nayAnAmutpannaM kriyate, yataH paJcadazasvapi karmabhUmiSu puruSaM 8 pratItyotpadyate. yadyatpannaM kathamutpannaM?, trividhena svAmitvenotpattirbhavati, tadyathA- samutthAnena vAcanayA labdhyA, tatra ko nayaH kAmutpattimicchati?, tatra ye prathamavarjA 8 naigamAH saMgrahavyavahArau ca te trividhAmapyutpattimicchanti, samutthAnena yathA tIrthakarasya svakenotthAnena, vAcanayA vAcanAcAryanizrayA yathA bhagavatA gautamasvAmI vAcitaH, // 823 // * labdhyA vA'bhavyasya nAsti, bhavyasya punarupadezakamantareNApi pratimAdi dRSTvA sAmAyikAvaraNIyAnAM karmaNAM kSayopazamena sAmAyikalabdhiH samutpadyate, yathA svayambhUramaNe samudre pratimAsaMsthitAzca matsyAH padmapatrANyapi pratimAsaMsthitAni sAdhusaMsthitAni ca, sarvANi kila tatra saMsthAnAni santi muktvA - Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 824 // sUtrasparza valayasaMThANaM, erisaM Natthi jIvasaMThANaMti, tANi saMThANANi daTThaNa kassai saMmattasuyacarittAcarittasAmAiyAi uppjjejjaa| 1.prathamaujjusuo paDhamaM samuTThANeNaM necchai, kiM kAraNaM?, bhagavaM ceva uTThANaM, sa eva vAyaNAyario goyamappabhiINaM, teNa duvihaM- madhyayana sAmAyika, vAyaNAsAmittaM laddhisAmittaMca, jaMbhaNiyaM- vAyaNAyariyaNissAe sAmAiyaladdhI jassa uppajjai, tiNNi saddaNayA laddhi niyuktiH micchati, jeNa uTThANe vAyaNAyarie ya vijamANevi abhaviyassa Na uppajjai, labdherabhAvAt, evaM uppaNNaM aNuppaNNaM vA |1027 sAmAiyaM kajjai, kayAkayaMti dAraM gatam, adhunA dvitIyadvAramadhikRtyA''ha- kena iti, kena kRtamityatra nirvacanam, arthataH karaNabhayAntaarthamaGgIkRtya tat sAmAyikaM jinaiH tIrthakaraiH sUtraM tvaGgIkRtya gaNadharairiti, vyavahAramatametat, nizcayamataM tu vyaktyapekSayA yo sAmAyikasarvayatsvAmI tattenaiveti, vyaktyapekSazceha tIrthakaragaNadharayorupanyAso veditavyaH, pradhAnavyaktitvAd, anyathA punaruktadoSaprasaGga vaya'yogapratyA khyAnayAvajIvaiti, uktaM ca bhASyakAreNa-NaNu Niggame gayaM ciya keNa kayaMti tti kA puNo pucchA? / bhaNNai sa bajjhakattA ihaMtaraMgo viseso'yaM // 1 // trividhAnAM bAhyakartA sAmAnyenAntaraGgastu vyaktyapekSayeti bhAvanA, ayaM gAthArthaH ||saamprtN keSu dravyeSu kriyate ityetad vivRNvannAha- niruupnnm| bhASyaH 176 bhA0-taM kesukIraI tattha negamo bhaNai iTThadavvesu / sesANa savvadavvesupajjavesuMna svvesuN||176||(daa03) tat sAmAyikaM keSu dravyeSu sthitasya sataH kriyate nirvartyata iti dravyeSu praznaH, nayapravibhAgeneha nirvacanaM tatra Negamo bhaNai - valayasaMsthAnam, IdRzaM nAsti jIvasaMsthAnamiti, tAni saMsthAnAni dRSTvA kasyacitsamyaktvazrutacAritrAcAritrasAmAyikAdirutpadyetam / RjusUtraH prathamAM samutthAnena bla (iti) necchati, kiM kAraNaM?, bhagavAnevotthAnam, sa eva vAcanAcAryo gautamaprabhRtInAm, tena dvividhaM vAcanAsvAmitvaM labdhisvAmitvaM ca, yadbhaNitaM- vAcanAcAryanizrayA 8 sAmAyikalabdhiryasyotpadyate, trayaH zabdanayA labdhimicchanti, yena utthAne vAcanAcArye ca vidyamAne'pi abhavyasya notpadyate, evamutpannaM anutpannaM vA sAmAyika kriyate, kRtAkRtamiti dvAraM gtm| 0 nanu nirgame gatameva kena kRtamitIti kA punaH pRcchA? / bhaNyate sa bAhyakartA ihAntaraGgo vizeSo'yam / / 1 / / // 824 // Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 825 // sUtrasparza naigamanayo bhASate- iSTadravyeSu iti manojJapariNAmakAraNatvAnmanojJeSveva zayanAzanAdidravyeSviti, tathAhi-"maNuNNaM bhoyaNaM 1.prathamabhoccA, maNuNNaM sayaNAsaNaM / maNuNNaMsi AgAraMsi maNuNNaM jhAyae munnii||1||' ityAgamaH, zeSANAM saGgrahAdInAM sarvadravyeSu, madhyayana sAmAyika, zeSanayA hi pariNAmavizeSAt kasyacit kiJcinmanojJamiti vyabhicArAt, sarvadravyeSu sthitasya kriyate yatra manojJaH pariNAma niyuktiH iti manyante, paryAyeSu na sarveSvavasthAnAbhAvAt, tathAhi- yo yatra niSadyAdau sthitaH na sa tatra tatsarvaparyAyeSu, ekabhAga eva / 1027 sthitatvAt, itthaM caitadaGgIkartavyam, anyathA punaruktadoSaprasaGgaH, tathA coktaM bhASyakAreNa-NaNu bhaNiyamuvagghAe kesutti iha karaNabhayAntakao puNo pucchaa?| kesutti tattha visao iha kesu Thiyassa tllaaho||1|| to kiha savvaddavvAvatthANaM? NaNu jaaimettvynnaao| sAmAyikasarvadhammAisavvadavvAhAro savvo jnno'vssN||2|| athavopoddhAte sarvadravyANi viSayaH sAmAyikasya, iha tAnyeva sarvadravyANi vaya'yogapratyA khyAnayAvatIvasAmAyikasya hetuH, zraddheyajJeyakriyAnibandhanatvAt, athavA'nyathA punaruktaparihAraH- kRtAkRtAdigAthAyAM kRtamakRtaM vA trividhAnAM sAmAyikaM kArya karma, karturIpsitatamatvAt kena kRtamiti kartuH praznaH, keSu dravyeSviti sAdhakatamakaraNapraznaH, prAkRte tRtIyA-3 niruupnnm| bahuvacanaMsaptamIbahuvacanatulyaM tRtIyArthe vAsaptamI kRtvA nirdezaH, nacaitadapisvamanISikAvyAkhyAnam, yato bhASyakAreNApya bhASyaH176 bhyadhAyi- "visaovi uvagghAe kesuttIhaM sa eva heutti| saddheyaNeyakiriyANibaMdhaNaM jeNa saamiyN||1|| ahavA kayAkayAisu kajaM keNa va kayaM ca kattatti / kesutti karaNabhAvo tatiyatthe sattamI kaauN||2|| ityalaM prasaGgeneti gAthArthaH / / 176 // dvAram ||saamprtN __ 0 manojJaM bhojanaM bhuktvA manojJaM shynaasnm| manojJe'gAre manojJaM dhyAyati muniH||1|| OM nanu bhaNitamupoddhAte keSvitIha kutaH punaH pRcchA? / keSviti tatra // 825 // viSaya iha keSu sthitasya tallAbhaH // 1 // tadA kathaM sarvadravyAvasthAnaM? nanu jAtimAtravacanAt / dharmAdisarvadravyAdhAraH sarvo jano'vazyam // 2 // 0 viSayo'pyu(yo vo)poddhAte keSvitIha sa eva heturiti / zraddheyajJeyakriyAnibandhanaM yena saamaayikm||1|| athavA kRtAkRtAdiSu kArya kena vA kRtaM ca karteti / keSviti karaNabhAvaH tRtIyArthe saptamIM kRtvA // 2 // Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 826 // kadA kArako'sya bhavatItyetannayairnirUpayannAha 1.prathamabhA0- kAhu? udiDhe negama uvaTThie saMgaho avvhaaro| ujjusuo akkamaMte saddu samattaMmi uvutto||177|| (dA04) madhyayanaM kadA'sau sAmAyikasya kArako bhavatIti praznaH, iha nayairnirvacanaM uddiDhe Negama tti uddiSTe sati naigamo manyate, iyamatra bhAvanA sAmAyika, niyuktiH sAmAnyagrAhiNo naigamanayasyoddiSTamAtra eva sAmAyike guruNA ziSyo'nadhIyAno'pi tatkriyA'nanuSThAyI san sAmAyikasya / 1027 kartA vanagamanaprasthitaprasthakakartRvat, yasmAduddezo'pi tasya kAraNaM sAmAyikasya, tasmiMzca kAraNe kAryopacAraH, uvaTThie sUtrasparza karaNabhayAntasaMgaho ya vavahArotti saGgraho vyavahArazca manyate- upasthitaH sankArako bhavatIti, iyamatra bhAvanA-ihoddezAnantaraM vAcanAprArthanAya sAmAyikasarvayadA vandanaM dattvopasthito bhavati tadA pratyAsannatarakAraNatvAt saGgahavyavahArayoH kAraNa iti, RjusUtra AkrAman kArako vayaMyogapratyAbhavatIti manyate, etaduktaM bhavati- uddezAnantaraM gurupAdamUle vanditvopasthitaH- sAmAyikaM paThitumArabdhaH kArakaH, vRddhAstu khyAnayAvajIva trividhAnAM vyAcakSate- na paThanneva, kintu samApteH kAraka iti sAmAyikakriyAM vA pratipadyamAnastadupayogarahito'pi kArakaH, yasmAt sAmAyikArthasya sAmAyikazabdakriye asAdhAraNaM kAraNam, asAdhAraNakAraNe ca vyapadeza iti, saddu samattaMmi uvautto tti zabdAdayo nayA manyante- samApte satyupayukta eva kArako bhavati, trayANAM ca zabdAdInAM nayAnAM zabdakriyAviyukto'pi sAmAyikopayuktaH kArakaH, manojJatathApariNAmarUpatvAt sAmAyikasyeti bhAvanA, ayaM gAthArthaH // 177 // kadA kAraka iti gatam, nayato-nayaprapaJcata ityarthaH, athavA kadA kAraka ityetAvad vAraMgatam, nayata ityetattu dvArAntarameva, atastadabhidhitsayA''ha bhA0- AloaNA ya1viNae 2 khitta 3disA'bhiggahe a4 kAle 5 / rikkha 6 guNasaMpayA vi a7 abhivAhAre a 8 aTThamae niruupnnm| bhASyaH 177-178 // 826 // Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niryaktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 / / 827 // // 178 // (dA05) ihA''bhimukhyena gurorAtmadoSaprakAzanaM- AlocanAnayaH, tathA vinayazca padadhAvanAnurAgAdiH, tathA kSetraM ikSukSetrAdi, tathA digabhigrahazca vakSyamANalakSaNaH, kAlazcAharAdiH, tathA rikSasampat- nakSatrasaMpat guNasaMpacca guNA:- priyadharmAdayaH, abhivyAharaNaM abhivyAhArazcASTamo naya iti gAthAsamAsArthaH // 178 // vyAsArthaM tu pratipadaM bhASyakAra eva samyag nyakSeNa vakSyati, tathA cA''dyadvAravyAcikhyAsayA''ha bhA0- pavvajAe juggaM tAvai AloaNaM gihtthesuN| uvasaMpayAi sAhusu sutte atthe tadubhae a||179|| (pa01) pravrajyAyAH-niSkramaNasya yat prANijAtaM strIpuruSanapuMsakabhedaM yogyaM anurUpaM tadanveSaNam, yaditi vAkyazeSaH, tAvatyevAslocanA'valokanA vA, keSu?- gRhastheSu gRhasthaviSaya iti, etaduktaM bhavati- yogyaM hi sarvopAdhizuddhameva bhavati, tatazca tadanveSaNena sarvasyaiva vidheH kastvaM? kovA te nirvedaH? ityAdipraznAderAkSepa iti, tatazca prayuktAlocanasya yogyatA'vadhAraNAnantaraM sAmAyikaM dadyAt, na zeSANAM pratiSiddhadIkSANAmiti nyH| evaM tAvad gRhasthasyAkRtasAmAyikasya sAmAyikArthamAlocanoktA, sAmprataM kRtasAmAyikasya yateH pratipAdayannAha- upasampadi sAdhuSu Alocaneti vartate, sUtre arthe tadubhaye ca, iyamatra bhAvanA-sAmAyikasUtrAdyarthaM yadA kazcidupasampadaM prayacchati yatistadA'sAvAlocanAM dadAti, atra vidhiH sAmAcAryAmukta eva, Aha-alpaM sAmAyikasUtram, tatkathaM tadarthamapi yaterupasampat?, tadabhAve vA kathaM yatiH? kathaM vA pratikramaNamantareNa zuddhiriti?, atrocyate, mandaglAnAdivyAghAtA vismRtasUtrasya yateH sUtrArthamapyupasampadaviruddhaiva, eSyatkAlaMvA duSSamAntamA 1. prathamamadhyayanaM sAmAyika, niyuktiH 1027 sUtrasparza karaNabhayAntasAmAyikasarvavaya'yogapratyAkhyAnayAvaddhIvatrividhAnAM niruupnnm| bhASya: 179 // 827 Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 sUtrasparza | // 828 // lokyAnAgatAmarSakaM sUtramiti, tadabhAve'pi ca tadA cAritrapariNAmopetatvAdasau yatireva, zuddhizcAsya yAvat sUtramadhItaM tAvat 1.prathamatenaiva pratikramaNaM kurvata ityalaM vistareNeti gAthArthaH / / 179 / / dvAram / adhunaikagAthayaiva vinayAdidvAratrayaM vyAcikhyAsurAha- madhyayana sAmAyika, ___bhA0- Aloie viNIassa dijae taM (paDi 2) pasatthakhittaMmi (pa03) / abhigijjha do disAo caraMtiaMvA jhaakmso|| | niyuktiH 180 // (pa04) 1027 Alocite sati vinItasya, pAdadhAvanAnurAgAdivinayavata ityarthaH, uktaMca bhASyakAreNa- aNuratto bhattigao amuI aNuyattao karaNabhayAntavisesaNNU / ujuttaga'paritaMto icchiyamatthaM lahai saahuu||1|| dIyate tat sAmAyikam, tasyApi na yatra tatra kvacit, kiM tarhi?, sAmAyikasarvaprazastakSetre ikSukSetrAdAviti, atrApyuktaM-ucchuvaNe sAlivaNe paumasare kusumie ya vnnsNdde| gaMbhIrasANuNAe payAhiNajale jiNaghare / vaya'yogapratyA khyaanyaavkhiivvaa||1|| deja Na u bhaggajhAmiyasusANasuNNAsusaNNagehesu / chAraMgArakayArAmejjhAIdavvaduDhe vaa||2||tthaa abhigRhya aGgIkRtya dve trividhAnAM dizau pUrvAMvottarAMvA dIyata iti vartate, tathA carantIM vA, tatra carantI nAma yasyAM dizi tIrthakarakevalimanaHparyAyajJAnyavadhijJAnicaturdazapUrvadharAdayo yAvad yugapradhAnA iti viharanti yathAkramaza iti guNApekSayA tAsu dikSu yathAkrameNa dIyata iti, uktaM capuvvAbhimuho uttaramuho va dejA'havA pddicchijjaa| jAe jiNAdao vA disAe~ jiNaceiyAiM vA // 1 // iti gaathaarthH|| 180 // dvAratrayaM gatam, adhunA kAlAdidvAratrayamekagAthayaivAbhidhitsurAha 0 anurakto bhaktigato'mocI anuvartako vishessjnyH| udyatako'paritAnta iSTamarthaM labhate saadhuH||1|| 0 ikSuvane sAlIvane padyasarasi kusumite ca vnkhnndde| // 828 // gambhIrasAnunAde pradakSiNajale jinagRhe vA / / 1 / / dadyAt na tu bhagnadhyAmitazmazAnazUnyeSu saMjJAgeheSu / kSArAGgArakacavarAmedhyAdidravyaduSTe vaa|| 2 // 0 pUrvAbhimukha | uttaramukho vA dadyAdathavA prtiicchet| yasyAM jinAdayo vA dizi jinacaityAni vA // 1 // *0NNAmaNuNNa0 (pr0)| niruupnnm| bhASyaH 180 Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhyayana zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 829 // sUtrasparza __ bhA0- paDikuTThadiNe vajia rikkhesu amigasirAi bhnniesuN| piyadhammAIguNasaMpayAsutaM hoi dAyavvaM // 181 // (pa05-6-7) 1.prathamapratikruSTAni- pratiSiddhAni dinAni- vAsarAH, pratikruSTAni ca tAni dinAni ceti vigrahaH, tAni caturdazyAdIni varjayitvA sAmAyika, pratikRSTeSveva paJcamyAdiSu dAtavyamiti yogaH, uktaM ca-cAuddasiM paNNarasiM vajjejjA aTThamiM ca navamiM ca / chaTTiM ca cautthiM bArasiMha | niyukti: ca doNhapi pkkhaannN||1|| eteSvapi dineSu prazasteSu muhUrteSu dIyate, nAprazasteSu, tathA RkSeSu nakSatreSu ca mRgazirAdiSu, ukteSu / |1027 granthAntarAbhihiteSu, na tu pratiSiddheSu, uktaM ca-miyasiraaddApUso tiNNI ya puvvAi mUlamassesA / hattho cittA ya tahA daha vuDikarAI krnnbhyaantnnaannss||1||tthaa-sNjhaagyN ravigayaM viDDe samgahaM vilaMbiM c| rAhuhayaM gahabhinnaM ca vajae satta nkkhtte||2||tthaa priyadharmAdiguNasampatsu sAmAyikasarvasatISu tat sAmAyikaM bhavati dAtavyamiti, uktaM ca- piyadhammo daDhadhammo saMviggo'vajjabhIru asaDho y| khaMto daMto gutto thiravvayaM vaya'yogapratyA khyAnayAvatIvajiiMdio ujjuu||1||viniitsyaapyetaa guNasampado'nveSTavyA iti gaathaarthH||181|| (pa05-6-7) sAmprataM caramadvAravyA trividhAnAM cikhyAsayA''ha niruupnnm| bhASyaH ___ bhA0-abhivAhArokAliasuaMmisuttatthatadubhaeNaM ti| davvaguNapajjavehi adiTThIvAyaMmi boddhvvo||182|| (pa08) 181-182 abhivyAharaNaM AcAryaziSyayorvacanaprativacane abhivyAhAraH, sa ca kAlikazrute AcArAdau suttatthatadubhaeNaM ti sUtrataH / arthatastadubhayatazceti, iyamatra bhAvanA-ziSyeNecchAkAraNedamaGgAdhuddizata ityukte satIcchApurassaramAcAryavacanaM- ahamasya caturdazI paJcadazI varjayet aSTamI ca navamIM c| SaSThI ca caturthI dvAdazIM ca dvayorapi pkssyoH||1|| 0 mRgaziraH ArdrA puSya timrazca pUrvA mUlamazleSA / hastazcitrA ca tathA daza vRddhikarANi jJAnasya // 1 // saMdhyAgataM ravigataM viDvaraM sagrahaM vilambi c| rAhuhataM grahabhinnaM ca varjayet sapta nakSatrANi // 1 // 0 priyadharmA dRDhadharmA 8 saMvino'vadyabhIrurazaThazca / kSAnto dAnto guptaH sthiravrato jitendriya Rju // 1 // // 829 Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 830 // sAdhoridamaGgamadhyayanamuddezaM voddizAmi- vAcayAmItyarthaH, AptopadezapAramparyakhyApanArthaM kSamAzramaNAnAM hastena, na svotprekSayA, sUtrato'rthatastadubhayato vA'smin kAlikazrute a(ta)thotkAlike, dRSTivAde kathamiti?, taducyate-davvaguNapajjavehi ya diTThIvAyaMmi boddhavvo dravyaguNaparyAyaizca 'dRSTivAde' bhUtavAde boddhavyo'bhivyAhAra iti, etaduktaM bhavati-ziSyavacanAnantaramAcAryavacanamuddizAmi sUtrato'rthatazca dravyaguNaparyAyaiH anantagamasahitairiti, evaM guruNA samAdiSTe'bhivyAhAre ziSyAbhivyAhAraH- bravIti ziSyaH- uddiSTamidaMmama, icchAmyanuzAsanaM kriyamANaM pUjyairiti, evamabhivyAhAradvAramaSTamaM nItivizeSairnayaitamiti gaathaarthH||182|| vyAkhyAtA pratidvAragAthA, sAmpratamadhikRtamUladvAragAthAyAmeva karaNaM katividhamiti vyAcikhyAsurAha bhA0 - uddesa 1samuddese2 vAyaNa 3 maNujANaNaMca 4 aayrie| sIsammi uddisijjaMtamAi eaMtujaM kaihA // 183 // (dA06) iha guruziSyayoH sAmAyikakriyAvyApAraNaM karaNam, taccaturddhA- uddesa samuddese ti uddezakaraNaM samuddezakaraNaM vAyaNamaNujANaNaM catti vAcanAkaraNamanujJAkaraNaMca, chandobhaGgabhayAdiha vAcanAkaraNamatropanyastam, anyathA'munA krameNa iha- uddezo vAcanA samuddezo'nujJA ceti gurorvyApAraH, Ayarie tti gurAvidaM karaNaM guruviSayamityarthaH, sIsammi uddisijaMtamAi ziSye-ziSyaviSayaM uddizyamAnAdi- uddizyamAnakaraNaM vAcyamAnakaraNaM samuddizyamAnakaraNaM anujJAyamAnakaraNaM ca, eyaM tu jaM kaiha tti etadeva caturvidhaM tad yaduktaM katividhamiti gAthArthaH / / 183 // Aha-pUrvamanekavidhaM nAmAdikaraNamabhihitameva, iha punaH kimiti praznaH?, ucyate, tat pUrvagRhItasya karaNamanekavidhamuktam, iha punarasmin guruziSyadAnagrahaNakAle caturvidhaM karaNamiti, pUrva vA karaNamavizeSeNoktam, iha guruziSyakriyAvizeSAd vizeSitamiti na punaruktam, athavA'yameva karaNasyAvasaraH, pUrvatrAnekA 1. prathamamadhyayana sAmAyika, | niyuktiH | 1027 sUtrasparza karaNabhayAntasAmAyikasarvavaya'yogapratyA khyAnayAvajIva| trividhAnAM | niruupnnm| bhASya: 183 // 830 // Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 / / 831 // ntadyotanAtha vinyAsaH kRta iti vicitrA sUtrasya kRtirityalaM vistareNa, dvAraM 6 / kathamiti dvAramidAnIm, tatreyaM gAthA ni0- kaha sAmAialaMbho? tssvvvighaaidesvaaghaaii| desavighAIphaDDagaaNaMtavuddIvisuddhassa // 1028 // ni0- evaM kakAralaMbho sesANavi evameva kamalaMbho (dA0) / eaMtu bhAvakaraNaM karaNe abhae ajNbhnniaN||1029|| kathaM kena prakAreNa sAmAyikalAbha iti praznaH, asyottaraM- tasya-sAmAyikasya sarvavighAtIni dezavighAtIni ca sparddhakAni bhavanti, iha sAmAyikAvaraNaM-jJAnAvaraNaM darzanAvaraNaM (mithyAtva) mohanIyaMca, amISAM dvividhAni spardhakAni-dezaghAtIni sarvaghAtIni ca, tatra sarvaghAtiSu sarveSUddhAtiteSu satsu dezaghAtisparddhakAnAmapyananteSUddhAtiteSvanantaguNavRddhyA pratisamaya vizuddhyamAnaH zubhazubhatarapariNAmo bhAvataH kakAraM labhate, tadanantaguNavRddhyaiva pratisamayaM vizuddhamAnaH san rephamityevaM zeSANyapi, ata evA''ha- dezaghAtisparddhakAnantavRddhyA vizuddhasya stH|| kiM?- eva mityAdi,- pUrvArddhaM gatArtham, AhaupakramadvAre'bhihitametat-kSayopazamAt jAyate, punazcopoddhAte'bhihitametat- kathaM labhyata iti tatroktam, iha kimarthaM prazna iti punaruktatA, ucyate, trayamapyetadapunaruktam, kutaH?, yasmAdupakrame kSayopazamAt sAmAyikaM labhyatam ityuktam, upodghAte sa eva kSayopazamastatkAraNabhUtaH kathaM labhyata iti praznaH, iha punarvizeSitataraH praznaH- keSAM punaH karmaNAM sa kSayopazama iti pratyAsannatarakAraNaprazna ityalaM prasaGgena / dvAramevopasaMharannAha- etadeva- anantaroditaM sAmAyikakaraNaM yattadbhAvakaraNaM karaNe ya tti upanyastadvAraparAmarzaH / bhae yatti bhayamapi yad bhaNitaM yaduktamiti gaathaadvyaarthH|| 1028-1029 / / mUladvAragAthAyAM karaNamityetadvAraM vyAkhyAtam, etadvyAkhyAnAcca sUtre'pi karomItyayamavayava iti, adhunA dvitIyAvayavavyAcikhyAsayA''ha bhA0- hoi bhayaMto bhayaaMtago arayaNA bhayassa chnbheaa|svvNmi vannie'NukkameNa aMtevi chnbheaa||184|| 1. prathamamadhyayana sAmAyika, niyukti: 1028 sUtrasparza karaNabhayAntasAmAyikasarvavaya'yogapratyAkhyAnayAvajjIvatrividhAnAM niruupnnm| niyukti: 1029 kSetrakAlakaraNe, jIvabhAvakaraNe zrute baddhAbaddhanizIthAnizIthe nozrate guNe tp:sNymo| bhASya: 184 // 831 // Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 832 // bhavati bhadanta ityatra bhadi kalyANe sukhe ca arthadvaye dhAtuH 'jRvizibhyAM jhac' (u.pA. 413) auNAdikapratyayo dRSTaH, taM 1.prathamadRSTvA prakRtiruhyate, bhadi kalyANa iti anunAsikalopazceti, tasyauNAdikavidhAnAt, tatazca bhadanta iti bhavati, bhadantaH madhyayanaM kalyANaH sukhazcetyarthaH, prAkRtazailyAvA bhavati bhavAnta iti, atra bhavasya saMsArasyAntastenA''cAryeNa kriyata iti bhavAntakara sAmAyika, niyuktiH tvAdbhavAnta iti, tathA- bhayAntazcetyatra bhayaM-trAsaH tamAcAryaM prApya bhayasyAnto bhavatIti bhayAnto-guruH, bhayasya vA'ntako 1029 bhayAntaka iti, tasyA''mantraNam, racanA nAmAdivinyAsalakSaNA, bhayasya SaDbhedAH SaTprakArA:- nAmasthApanAdravyakSetrakAla kSetrakAla karaNe, jIvabhAvabhedabhinnAH, tatra paJca prakArAH prasiddhAH, SaSThaM bhAvabhayaMsaptadhA- ihalokabhayaM paralokabhayamAdAnabhayamakasmAdbhayamazloka- bhAvakaraNe zrute bhayamAjIvikAbhayaM maraNabhayaM ceti, tatrApIhaloke bhayaM svabhavAdyat prApyate paralokabhayaM parabhavAt, kiJcanadravyajAtamAdAnaM baddhAbaddha nizIthAtasya nAzaharaNAdibhyo bhayaM AdAnabhayam, yattu bAhyanimittamantareNAhetukaM bhayaM akasmAd bhavati tadAkasmikam, 'zloka nizIthenozrute zlAghAyAM' zlokanaM zlokaH zlAghA- prazaMsA tadviparyayo'zlokastasmAdbhayamazlokabhayam, AjIvikAbhayaM-durjIvikAbhayam, guNe tapa: sNymau| prANaparityAgabhayaM maraNabhayamiti, evaM sarvasmin varNite anukrameNa uktalakSaNenAnte'pi SaD bhedA iti, tatra 'ama gatyAdiSu' bhASya: 185 amanamantaH- avasAnamityarthaH, asminnapi SaD bhedAH, tadyathA- nAmAntaH sthApanAntaH dravyAntaH kSetrAntaH kAlAntaH bhAvAntazceti, nAmasthApane kSuNNe, dravyAnto ghaTAdyantaH, kSetrAnta UrdhvalokAdikSetrAntaH, kAlAntaH samayAdyantaH, bhAvAntaH audyikaadibhaavaantH|| bhA0- evaM savvaMmi'vi vanniaMmi itthaM tu hoi ahigaaro|sttbhyvippmukke tahA bhavaMte bhayaMte a||185|| evaM uktena prakAreNa sarvasmin anekabhedabhinne bhayAdau varNite sati atra tu prakRte bhavatyadhikAraH- prakRtayojanA saptabhayavipramukto cha // 832 // Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 / / 833 // yastena, tathA bhavAnto yaH bhadantazceti, pazcAnupUrvyA grantha iti gaathaadvyaarthH||185|| mUladvAragAthAyAM vyAkhyAtaM bhayAntadvAradvayam, 1.prathamatavyAkhyAnAcca bhadantabhavAntabhayAnta iti gumantraNArthaH sUtrAvayava iti, uktaM ca- bhASyakAreNa AmaMtei karemi bhadaMta! madhyayana sAmAyika, sAmAiyaMti sIso'yaM / AhAmaMtaNavayaNaM guruNo kiNkaarnnminnti?||1|| bhaNNai- gurukulavAsovasaMgahatthaM jahA gunntthiih| NicaM | niyuktiH gurukulavAsI haveja sIso jao'bhihiyaM // 2 // nANassa hoi bhAgI thirayarao daMsaNe caritte y| dhannA AvakahAe gurukulavAsaM na |1029 | kssetrkaalmuNcNti||3||aavssyNpi NiccaM gurupAmUlaMmi desiyaM hoi / vIsupi hi saMvasao kAraNao jayai sejjaae||4|| evaM ciya savvAvassayAi karaNe, jIvaApucchiUNa kjjaaii| jANAviyamAmaMtaNavayaNAo jeNa savvesiM // 5 // sAmAiyamAiyaM bhadaMtasaddo ya jaM tyaaiie| teNANuvattai tao bhAvakaraNe zrute | karemi bhaMtetti savvesu // 6 // kiccAkiccaM guruvo vidaMti viNayapaDivattiheuM c| UsAsAi pamottuM tayaNApucchAya paDisiddhaM // 7 // baddhAbaddha nizIthAguruvirahamivi ThavaNAgurUvi sevovadasaNatthaM c| jiNavirahami'vi jiNabiMbasevaNAmaMtaNaM saphalaM // 8 // ranno Na parokkhassavi jaha sevA nizIthe nozrute maMtadevayAe vaa| taha ceva parokkhassavi guruNo sevA vinnyheuN||9||ityaadi, kRtaM vistareNa / / sAmprataM sAmAyikadvAravyAcikhyA- guNe tapa: sNymau| OAmantrayati karomi bhadanta! sAmAyikamiti shissyo'ym| Aha AmantraNavacanaM guroH kiMkAraNamidamiti? // 1 // bhaNyate- gurukulavAsopasaMgrahArthaM yathA bhASya:185 gunnaarthiih| nityaM gurukulavAsI bhavet ziSyo yato'bhihitam / / 2 / / jJAnasya bhavati bhAgI sthirataro darzane cAritre ca / dhanyA yAvatkathaM gurukulavAsaM na muJcanti // 3 // 8 Avazyakamapi nityaM gurupAdamUle dezitaM bhvti| viSvagapi hi saMvasataH kAraNato yatate zayyAyAm / / 4 / / evameva sarvAvazyakAni ApRcchya kaaryaanni| jJApitamAmantraNavacanAt yena sarveSAm // 5 // sAmAyikamAdau bhadantazabdazca yattadAdau / tenAnuvartate tataH karomi bhadanta iti sarveSu / / 6 // kRtyAkRtyaM guravo vidanti cha vinayapratipattihetave ca / ucchrAsAdi pramucya tadanApRcchayA pratiSiddham // 7 // guruvirahe'pi sthApanAgururapi sevopadarzanArthaM c| jinavirahe'pi jinabimbasevanAmantraNaM saphalam / / 8 // rAjJa iva parokSasyApi yathA sevA mantradevatAyA vaa| tathaiva parokSasyApi guroH sevA vinayahetave // 9 // * rUvasovadaM0 (vi0)| // 833 // Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1.prathama madhyayanaM zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 / / 834 // sayA''ha ni0- sAmaM1samaMca 2 sammaM 3 iga 4 mavi sAmAiassa egtttthaa| nAmaMThavaNA davie bhAvaMmi atesi nikkhevo||1030|| ni0- mahurapariNAma sAmaM1 samaM tulA 2 smNkhiirkhNddjuiN3| dore hArassa ciI ega 4 meAiMtu dvvNmi||1031|| iha sAmaM samaM ca samyak 'igamavi dezIpadaM kvApi pravezArthe vartate, sampUrNazabdAvayavamevAdhikRtyA''ha- saamaayiksyaikaarthikaani| amISAM nikSepamupadarzayannAha- nAmasthApanAdravyeSu bhAve ca nAmAdiviSaya ityarthaH, 'teSAM' sAmaprabhRtInAM nikSepaH, kArya iti gamyate, sa cAyaM- nAmasAma sthApanAsAma dravyasAma bhAvasAma ca, evaM samasamyakpadayorapi drssttvyH| tatra nAmasthApane kSuNNe eva, dravyasAmaprabhRtIMzca pratipAdayannAha mahure tyAdi,- ihaughato madhurapariNAmaM dravyaM- zarkarAdi dravyasAma samaM tulA iti bhUtArthAlocanAyAM samaM tulAdravyam, samyak kSIrakhaNDayuktiH kSIrakhaNDayojanaM dravyasamyagiti, tathA dore iti sUtradavarake mauktikAnyevAdhikRtya bhAviparyAyApekSayA hArasya muktAkalApasya cayanaM citiH- pravezanaM dravyekam, ata evAha- eyAiM tu davvaMmi tti etAnyudAharaNAni dravyaviSayANIti gaathaadvyaarthH||1031||saamprtN bhAvasAmAdi pratipAdayannAha ni0- AovamAi paradukkhamakaraNaM 1 rAgadosamajjhatthaM / nANAitigaM 3 tassAi poaNaM 4 bhAvasAmAI // 1032 // AtmopamayA- AtmopamAnena paraduHkhAkaraNaM bhAvasAmeti gamyate, iha cAnusvAro'lAkSaNikaH, etaduktaM bhavati- AtmanIva paraduHkhAkaraNapariNAmo bhAvasAma, tathA rAgadveSamAdhyasthyaM anAsevanayA rAgadveSamadhyavartitvaM samam, sarvatrA''tmanastulyarUpeNa (r)deshiipde| 0 paraduHkhAkaraNaM pa0 / sAmAyika, | niyuktiH 1030-1032 kSetrakAlakaraNe, jIvabhAvakaraNe zrute baddhAbaddha| nizIthAnizIthe nozrute guNe tapaH sNymii| // 834 // Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 / / 835 // vartanamityarthaH, tathA jJAnAditrayamekatra samyagiti gamyate, tathAhi- jJAnadarzanacAritrayojanaM samyageva, mokSaprasAdhakatvAditi 1.prathamabhAvanA, tasya iti sAmAdisambadhyate, Atmani protanaM Atmani pravezanaMikamucyate, ata evA''ha- bhAvasAmAI bhAvasAmAdAvetA-8 madhyayanaM sAmAyika, nyudAharaNAnIti gaathaarthH||1032|| sAmAyikazabdayojanA caivaM draSTavyA- ihA'tmanyeva sAmna ikaM niruktanipAtanAt (yad niyuktiH yallakSaNenAnupapannaM tat sarvaM nipAtanAt siddhamiti) sAmno nakArasyA''ya AdezaH, tatazcasAmAyikam, evaM samazabdasyA''yA 1033-1034 dezaH, samasya vA AyaH samAyaH sa eva sAmAyikamiti, evamanyatrApi bhAvanA kAryeti kRtaM prasaGgena |saamprtN sAmAyika kSetrakAla karaNe, jIvaparyAyazabdAn pratipAdayannAha bhAvakaraNe zrute ni0-samayA sammatta pasattha saMti suvihiasuhaM aniMdaca / aduguNchiamgrihiaNannvjmime'viegtttthaa||1033|| baddhAbaddha nizIthAnigadasiddhaiva / Aha-asya niruktAveva sAmAiyaM samaiya' mityAdinA paryAyazabdAH pratipAditA eva tat punaH kimarthama nizIthe nozrute bhidhAnamiti?, ucyate, tatra paryAyazabdamAtratA, iha tu vAkyAntareNArthanirUpaNamiti, evaM pratizabdamarthAbhedato'nantA gamA guNe tapa: |sNymau| anantAH paryAyA iti caikasya sUtrasyeti jJApitaM bhavati, athavA'sammohArthaM tatroktAvapyabhidhAnamaduSTameva ityata evoktaMime'vi egaTThatti ete'pi te'piitydossH| sAmprataM kaNThataH svayameva cAlanAM pratipAdayannAha granthakAra: ni0-ko kArao? karato kiM kamma?, jaMtu kIraI teNa / kiM kArayakaraNANa ya annamaNannaM ca? akkhevo||1034|| iha 'karomi bhadanta! sAmAyikaM' ityatra kartRkarmakaraNavyavasthA vaktavyA, yathA karomi rAjan! ghaTamityukte kulAlaH kartA ghaTa eva karma daNDAdi karaNamiti, evamatra kaH kArakaH kulAlasaMsthAnIyaH? ityata Aha- kareMto tti tat kurvannAtmaiva, atha kiM (r) ityata evAha - 'bhAvasAmAI' bhAvasAmAdIni pratipattavyAnIti (pr0)| // 835 // Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 836 // karma ghaTAdisaMsthAnIyaM? ityatrA''ha- yattu kriyate nirvaya'te tena kA tacca tadguNarUpaM sAmAyikameva, tuzabdaH karaNapraznanirvacanasaGgrahArthaH, yathA karma nirdiSTamevaM kiM karaNamityuddezAdicaturvidhamiti nirvacanam, evaM vyavasthite satyAha- kiM kAragakaraNANa yatti kiM kArakakaraNayoH?, cazabdAt karmaNazca parasparataH kulAlaghaTadaNDAdInAmivAnyatvam, Ahozvidananyatvameveti?, ubhayathA'pi doSaH, kathaM?, anyatve sAmAyikavato'pi tatphalasya mokSasyAbhAvaH,tadanyatvAd, mithyAdRSTeriva, ananyatve tu tasyotpattivinAzAbhyAmAtmAno'pyutpattivinAzaprasaGga iti, aniSTaM caitat, tasyAnAdimattvAbhyupagamAdityAkSepazcAlaneti gAthArthaH // 1034 // vijRmbhitaM cAtra bhASyakAreNa- annatte samabhAvAbhAvAo tppoynnaabhaavo| pAvai micchassa va se sammAmicchA'viseso y||1||ah va maIbhinneNavi dhaNeNa sadhaNotti hoi vveso| sadhaNo ya dhaNAbhAgI jaha taha saamaaiyssaamii|| 2||nn jao jIvaguNo sAmaiyaM teNa viphalatA tss| annattaNao juttA parasAmaiyassa vaa'phltaa||3|| jai bhinnaM tabbhAve'vi no tao tssbhaavrhiotti| aNNANicciya NiccaM aMdho va samaM piivennN||4|| egatte tannAse nAso jIvassa saMbhave bhvnnN| kAragasaMkaradoso tadekayAkappaNA vaavi||5|| ityAdi, itthaM cAlanAmabhidhAyAdhunA pratyavasthAnaM pratipAdayannAha ni0- AyA hu kArao me sAmAiya kamma karaNamAyA ya / pariNAme sai AyA sAmAiyameva u pasiddhI // 1035 // 6 anyatve samabhAvAbhAvAt ttpryojnaabhaavH| prApnoti mithyAdRSTeriva tasya samyaktvamithyAtvAvizeSazca / / 1 / / atha ca mati :- bhinnenApi dhanena sadhana iti bhavati vypdeshH| sadhanazva dhanAbhAgI yathA tathA sAmAyikasvAmI // 2 // tanna yato jIvaguNaH sAmAyika tena viphalatA tsy| anyatvAt yuktA parasAmAyikasya vA' (syevA) phltaa||3|| yadi bhinnaM tadbhAve'pi sa sakaH (sAmAyikayuktaH) tatsvabhAvarahita iti / ajJAnyeva nityaM andho yathA samaM pradIpena // 4 // ekatve tannAze nAzo jIvasya saMbhave bhavanam / kArakasaMkaradoSastadekatAkalpanA vaapi||5|| 1.prathamamadhyayanaM sAmAyika, niyuktiH 1035 kSetrakAlakaraNe,jIva|bhAvakaraNe zrute baddhAbaddhanizIthAnizIthe nozrute guNe tp:sNymau| // 836 // Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1035 kSetrakAla // 837 // zrIAvazyaka B ihA''tmaiva kArako mama, tasya svAtantryeNa pravRtteH, tathA sAmAyikaM karma tadguNatvAt, karaNaM coddezAdilakSaNaMtatkriyatvAdAtmaiva, 1.prathamaniyuktitathA'pi yathoktadoSANAmasambhava eva, kuta ityAha- yasmAt pariNAme satyAtmA sAmAyikam, pariNamanaM- pariNAmaH kathaJcit / / madhyayanaM bhASya sAmAyika, zrIhAri0 pUrvarUpAparityAgenottararUpApattiriti, uktaMca-nArthAntaragamo yasmAt, sarvathaivana caa'gmH|prinnaamH pramAsiddha, iSTazca khalu pnndditaiH|| niyuktiH vRttiyutam 1||ityaadi, tasmin pariNAme sati, ayamatra bhAvArthaH- pariNAme sati tasya nityAnityAdyanekarUpatvAdrvyaguNaparyAyANAmapi bhAga-2 bhedAbhedasiddheH, anyathA sakalasaMvyavahArocchedaprasaGgAd, ekAntapakSaNAnyatvAnanyatvayoranabhyupagamAd, itthaM caikatvAnekatva karaNe, jIvapakSayoH kartRkarmakaraNavyavasthAsiddheH AtmA jIvaH sAmAyikameva tu prasiddhiH, tathAhi-na tadekAntena anyat tadguNatvAnna / |bhAvakaraNe zrute cAnanya (tta) dguNatvAdeveti, itthaM caitadaGgIkartavyam, anyathA guNaguNinorekAntabhede viprakRSTaguNamAtropalabdhau pratiniyataguNi baddhAbaddha | nizIthAviSaya eva saMzayo na syAt, tadanyebhyo'pi tasya bhedAvizeSAt, dRzyate ca yadA kazciddharitatarutaruNazAkhAvisararandhrodarAntarataH nizIthe nozrute kimapi zuklaM pazyati tadA kimiyaM patAkA kiM vA balAketyevaM pratiniyataguNiviSaya iti, abhedapakSe tu saMzayAnutpattireva, | guNe tapa: |sNymau| guNagrahaNata eva tasyApi gRhItatvAdityalaM vistareNeti gaathaarthH||1035|| bhASyakAradUSaNAni tvamUni-AyA hu kArao me sAmAiya kamma karaNamAA y| tamhA AyA sAmAiyaM ca pariNAmao ekkaM // 1 // jaMNANAisahAvaM sAmAiya jogamAikaraNaM c| ubhayaM ca sa pariNAmo pariNAmANaNNayA jNc||2|| teNAyA sAmaiyaM karaNaM ca casaddao abhinnnnaaii| NaNu bhaNiyamaNaNNatte taNNAse jiivnnaasotti|| & Oihaatmnaiv| tadhaNatvA0 / 0 Atmaiva kArako me sAmAyika karma karaNamAtmaiva / tasmAdAtmaiva sAmAyikaM ca pariNAmata aikyam // 1 // yasmAjjJAnAdisvabhAva // 837 // &sAmAyika yogAdi(karmAha)karaNaM c| ubhayaM ca sa pariNAmaH pariNAmAnanyatA yacca // 2 // tenAtmA sAmAyika karaNaM ca cazabdato'bhinnAni / nanu bhaNitamananyatve tannAze jIvanAza iti // 3 // Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 838 // 3 // jai tappajjayanAso ko doso hou? savvahA ntthi| jaM so uppaayvvydhuvdhmmaannNtpjjaao||4|| savvaM ciya paisamayaM uppajjai 1.prathamaNAsae ya NicaM c| evaM ceva ya suhdukkhbNdhmokkhaaisbbhaavo|| 5 // egaM ceva ya vatthu pariNAmavaseNa kaargNtryN| pAvai teNAdoso madhyayanaM vivakkhayA kAragaM jNc||6|| kuMbho'vi sajjamANo kattA kammaM sa eva karaNaM ca / NANAkAragabhAvaM lahai jahego vivkkhaae||7|| jaha sAmAyika, niyuktiH (r)vA nANANaNNo nANI niyovogkaalNmi| ego'vi tassabhAvo sAmAiyakArago cevaM ||8||saamprtN pariNAmapakSe satyekatvAnekatva |1036 pakSayoravirodhena kartRkarmakaraNavyasthAmupadarzayannAha | kSetrakAla karaNe, jIvani0- egattejaha muhi~ karei atyaMtare ghaDAINi / davvatthaMtarabhAve guNassa kiM keNa saMbaddhaM! // 1036 / / bhAvakaraNe zrute ekatve kartRkarmakaraNAbhede kartRkarmakaraNabhAvo dRSTaH, yathA muSTiM karoti, atra devadattaH kartA taddhasta eva karma tasyaiva ca baddhAbaddhaprayatnavizeSaH karaNamiti, tathA'rthAntare- kartRkarmakaraNAnAM bhede dRSTa eva tadbhAvaH, tathA cA''ha- ghaTAdIni yathA karotIti | nizIthA nizIthe nozrute vartate, tatrApi kulAlaH kartA ghaTaH karma daNDAdi karaNamiti / iha ca sAmAyikaM guNo vartate, sa ca guNinaH kathaJcideva bhinna guNe tapa:iti / vipakSe bAdhAmupadarzayati- dravyAt sakAzAd, guNina ityarthaH, ekAntenaivArthAntarabhAve- bhede sati, kasya?- guNasya, kiM sNymii| kena sambaddhamiti?, na kiJcit kenacit sambaddham, jJAnAdInAmapi guNatvAtteSAmapi cA''tmAdiguNibhya ekAntabhinnatvAt, saMvedanAbhAvataH sarvavyavasthAnupapatteriti bhAvanA, evamekAntenAnAntarabhAve'pi doSA abhyUhyA iti gaathaarthH|| 1036 // - yadi tatparyAyanAzaH (sAmAyikarUpapa0) ko doSo bhavatu? sarvathA nAsti / ytsH(aatmaa)utpaadvyydhrauvydhrmaa'nntpryaayH|| 4 / / sarvameva pratisamayamutpadyate nazyati ca nityaM ca / evameva ca sukhduHkhbndhmokssaadisdbhaavH|| 5 // ekameva ca vastu pariNAmavazena kArakAntaratAm / / prApnoti tenAdoSaH- vivakSayA kArakANi yat / / // 838 // 6 // kumbho'pi sRjyamAnaH kartA karma ca sa eva karaNaM ca / nAnAkArakabhAvaM labhate yathaiko vivkssyaa|| 7 // yathA vA jJAnAnanyo jJAnI nijopyogkaale| eko'pi tatsvabhAvaH sAmAyikakArakazcaivam // 8 // Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 839 // kaNThatastAvadukte cAlanApratyavasthAne, ata eva cAtra punaruktadoSo'pi nAsti, anuvAdadvAreNa cAlanApratyavasthAnapravRtterityalaM prasaGgena, prakRtaM prastumaH, tatra sarvaM sAvadhaM yogamityAdyavaziSyate, tadiha sarvazabdanirUpaNAyA''ha ni0- nAmaM1ThavaNA ra davie 3 Aese 4 nirvsese5cev|th savvadhattasavvaM ca 6 bhAvasavvaM ca sttmyN7||1037|| iha sarvamiti kaH zabdArthaH?, ucyate, 'sR gatau' ityasya auNAdiko vapratyayaH sarvazabdo vA nipAtyate mriyate sa iti zriyate vA'neneti sarvaH, tadidaM ca nAmasarvaM sthApanAsarvaM dravyasarvaM AdezasarvaM niravazeSasarvaM tathA sarvadhattasarvaM ca bhAvasarvaM ca saptamamiti samAsArthaH // 1037 // vyAsArthaM tubhASyakAraH svayameva vakSyati, tatra nAmasthApane kSuNNatvAdanAdRtya zeSabhedavyAcikhyAsayA punarAha bhA0-davie cauro bhaMgA savva 1masavve a2 davva 1 dese a2Aesa savvagAmo nIsese savvagaM duvihaM // 185 // dravya iti dravyasarve catvAro bhaGgA bhavanti, tAneva sUcayannAha- savvamasavve a davva dese ya tti- ayamatra bhAvArtha:- iha yadvivakSitaM dravyamaGgulyAdi tat kRtsnaM- paripUrNaM anUnaM svairavayavaiH sarvamucyate, sakalamityarthaH, evaM tasyaiva dravyasya kazcitsvAvayavo dezaH kRtsnatayA- svAvayavaparipUrNatayA yadA sakalo vivakSyate tadA dezo'pi sarvaH, evamubhayasmin dravye taddeze ca sarvatvam, tayoreva yathAsvamaparipUrNatAyAmasarvatvam, tatazcaturbhaGgI- dravyaM sarvaM dezo'pi sarvaH1 dravyaM sarvaM dezo'sarvaH 2 dezaH sarvaH dravyamasarvaM 3 dezo'sarvaH dravyamapyasarvaM 4, atra yathAkramamudAharaNaM-sampUrNamaGgali dravyasarvaM tadeva dezonaM dravyamasarvam, tathA dezaH- parva tatsampUrNa dezasarvaM parvaikadezaH dezAsarvam, evaM dravyasarvam / athA''dezasarvamucyate- AdezanaM Adeza upacAro vyavahAraH, sa ca bahutare pradhAne vA''dizyate deze'pi, yathA vivakSitaM ghRtamabhisamIkSya bahutare bhukte stoke ca zeSe upacAraH 1.prathamamadhyayana sAmAyika, | niyuktiH 1037 kSetrakAlakaraNe, jIvabhAvakaraNe zrute baddhAbaddhanizIthAnizIthe nozrute guNe tapa: sNymau| bhASya: 185 // 839 // Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 840 // kriyate- sarvaM ghRtaM bhuktaM bhaktaM vA, pradhAne'pyupacAraH, yathA grAmapradhAneSu puruSeSu gateSu grAmo gata iti vyapadizyate, tatra 1. prathamapradhAnapakSamevAdhikRtyA''ha granthakAraH- Aesa savvagAmo tti AdezasarvaM sarvogrAmogata ityAyAta iti veti kriyaabhaavnoktaiv| madhyayana sAmAyika, evamAdezasarvamuktam, atha niravazeSasarvamabhidhIyate, tatrA''ha- nissese savvagaM duvihaM ti niravazeSasarvaM 'dvividhaM' dviprakAra niyuktiH (granthAgraM012000) sarvAparizeSasarvaM taddezAparizeSasarvaM ceti gaathaarthH||185|| atrodAharaNamAha, tatra |1037 bhA0- aNimisiNo savvasurA svvaaprisessvvgNeaN1| taddesAparisesaM savve kAlA jahA asurA 2 // 186 // kSetrakAla karaNe, jIvaanimeSiNaH sarvasurAH animiSanayanAH sarve devA ityarthaH, sarvAparizeSasarvametat, yasmAnna kazciddevAnAM madhye'nimiSatvaM bhAvakaraNe zrute vyabhicaratIti, tathA taddezAparizeSamiti- taddezaparizeSasarvaM sarve kAlA yathA asurA iti, iyamatra bhAvanA- teSAmeva devAnAM deza baddhAbaddha nizIthAeko nikAyaH asurAH, te ca sarva evAsitavarNA iti gaathaarthH||186|| sarvadhattasarvapratipAdanAyA''ha nizIthe nozrute bhA0-sA havai savvadhattA dupaDoArA jiA ya ajiA ya / davve savvaghaDAI savvaddhattA puNo kasiNaM // 187 // guNe tapa: sNymau| sA bhavati savvadhattA ityatra sarva-jIvAjIvAkhyaM vastu dhattaM- nihitamasyAM vivakSAyAmiti sarvadhattA, nanu dadhAtehI (pA07 bhASyaH 4-42) ti hizabdAdezAddhitamiti bhavitavyaM kathaM dhattamiti?, ucyate, prAkRte dezIpadasyAviruddhatvAnna doSaH, athavA dhatta / 186-187 iti Ditthavadavyutpanna eva yadRcchAzabdaH, athavA sarvaMdadhAtIti sarvadhaM-niravazeSavacanaM sarvadhamAttaM-AgRhItaM yasyAM vivakSAyAM sA sarvadhAttA, evamapi niSThAntasya pUrvanipAtaH, jAtikAlasukhAdibhyaH paravacana (pA06-2-170) miti paranipAta eva, athavA sarvadhena AttA sarvadhAttA tayA yat sarvaM tat sarvadhAttAsarvamiti, sA ca bhavati sarvadhAttA dupaDoyAra tti dviprakArA- jIvAzcAjIvAzca, yasmAt yat kiJcaneha loke'sti tat sarvaM jIvAzcAjIvAzca,na hotavyatiriktamanyadasti, atrA''ha- dravyasarvasya sarvadhattAsarvasyaka // 840 // Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 | // 841 // ca ko vizeSa iti?, ayamabhiprAyaH- dravyasarvamapi vivakSayA'zeSadravyaviSayameva, atrocyate, davve savve ghaDAI iha dravyasarve 1.prathamasarve ghaTAdayo gRhyante, AdizabdAdagulyAdiparigrahaH, sarvadhattA punaH kRtsnaM vastu vyApya vyavasthiteti vizeSa ityayaM gaathaarthH|| madhyayanaM sAmAyika, 187 // adhunA bhAvasarvamucyate bhASyaH188 bhA0-bhAve savvodaiodayalakkhaNaojaheva taha sesA / ittha ukhaovasamie ahigAro'sesasavve // 18 // niyuktiH __ bhAva iti dvAraparAmarzaH, sarvo dviprakAro'pi zubhAzubhabhedena audayikaH- udayalakSaNaH karmodayaniSpanna ityarthaH yathaivAyamuktastathA / 1037-1038 kSetrakAlazeSA api svalakSaNato vAcyA iti vAkyazeSaH, tatra mohanIyakarmopazamasvabhAvataH zubhaH sarva evaupazamikaH, karmaNAM karaNe, jIvakSayAdeva zubhaH sarvaH kSAyikaH, zubhAzubhazca mizraH sarvaH kSAyopazamikaH, pariNatisvabhAvaH sarvaH zubhAzubhazca pAriNAmikaH bhAvakaraNe zrute baddhAbaddhaevaM vyutpattyarthaprarUpaNAM kRtvA prakRtayojanAmupadarzayannAha-ettha uityAdi, atra tukSAyopazamika iti kSAyopazamikabhAvasarveNa nizIthAadhikAraH, avatAra upayoga ityarthaH, azeSasarveNa ca niravazeSasarveNa ceti gaathaarthH||188 // vyAkhyAtaH sautraH sarvAvayavaH, nizIthe nozrute guNe tapa:sAmprataM sAvadyAvayavavyAcikhyAsayA''ha sNymau| ni0- kammamavalaM jaMgarihiaMti kohAiNo va cattAri |sh teNa jo u jogo paccakkhANaM havai tassa // 1038 // karma anuSThAnamavadyaM bhaNyate, kimavizeSeNa?, netyAha- yad garhitaM iti yannindyamityarthaH, krodhAdayo vA catvAraH, avadyamiti vartate, sarvAvadyahetutvAt teSAM kAraNe kAryopacArAt, saha tena- avadyena yastu yogaH ya eva vyApAraH asau sAvadha ityucyate, pratyAkhyAnaM niSedhalakSaNaM bhavati tasya sAvadhayogasya, pAThAntaraM vA- 'kammaM vajaM jaMgarahiyaMti iha tu 'vRjI varjane' ityasya varjanIyaM vayaM tyajanIyamityarthaH, zeSaM pUrvavat, navaraMsaha va]na savarNyaH prAkRte sakArasya dIrghAdezAt sAvajamiti gaathaarthH| Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 842 // 1038 // adhunA yogo'bhidhIyate, saMca dvidhA- dravyayogo bhAvayogazca, tathA cA''ha ni0-davve maNavayakAe jogA davvA duhAubhAvaMmi / jogA sammattAI pasattha iarou vivriio||1039|| OM dravya iti dvAraparAmarzaH, maNavaikAe jogA davveti manovAkkAyayogyAni dravyANi dravyayogaH, etaduktaM bhavati-jIvenAgRhItAni gRhItAni vA svavyApArApravRttAni dravyayoga iti, dravyANAM vA harItakyAdInAM yogo dravyayogaH, duhA u bhAvaMmi tti dvidhaiva dviprakAra eva, 'bhAva' iti bhAvaviSayaH jogo tti yogo'dhikRtaH- prazasto'prazastazca, tatra sammattAI pasattha ttisamyaktvAdInAm, AdizabdAd jJAnacaraNaparigrahaH, prazastaH yujyate'nena karaNabhUtenA''tmA'pavargeNetikRtvA, iyaro u vivarIo tti itarastu mithyAtvAdiryogaH, 'viparIta' ityaprazastovartate, yujyate'nenA''tmA'STavidhena krmennetikRtvaa'yNgaathaarthH||1039||saavaa yogamiti vyAkhyAtau sUtrAvayavAviti, adhunA pratyAkhyAmItyavayavaprastAvAt pratyAkhyAnaM nirUpyate, iha pratyAkhyAmIti vA pratyAcakSe iti vA uttamapuruSaikavacane dvidhA zabdau, tatrA''dyaH pratyAkhyAmIti, pratizabdaH pratiSedhe AG Abhimukhye khyA prakathane, pratIpaM Abhimukhyena khyApanaM sAvadhayogasya karomi pratyAkhyAmIti, athavA 'cakSiA vyaktAyAM vAci' pratiSedhasyA''dareNAbhidhAnaM karomi pratyAcakSe, pratiSedhasyAkhyAnaM pratyAkhyAnaM nivRttirityarthaH, idaMcaSaTprakAraM nAmasthApanAdravyakSetrAtIcchAbhAvabhedabhinnamiti, tatra ca nAmasthApane kSuNNatvAdanAdRtya dravyapratyAkhyAnAdi pratipAdayannAha ni0-davvaMmi niNhagAI 3 nivvisayAI ahoI khittNmi4| bhikkhAINamadANe aiccha 5 bhAve puNo duvihaM 6 // 1040 // dravyamiti dvAraparAmarzaH, niNhagAi tti nivAdipratyAkhyAnam, AdizabdAd dravyayordravyANAM dravyabhUtasya dravyahetorvA yat 0 tathA cAha- nAmaM ThavaNA davie khittamadicchA ya bhAvao taM ca / nAmAbhihANamuttaM tthvnnaagaarkkhnikkhevo||1|| iti gAthA kvacit // 0 diccheti vA atigacchapratyA0 1.prathamamadhyayana sAmAyika, niyuktiH 1039 kRtAkRtaM kena keSu kadA nayaH katividhaM kathaM dvaaraanni| niyuktiH 1040 dezavighAtizuddhau kkaarlaabhH| / / 842 // Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 843 // pratyAkhyAnaMtadravyapratyAkhyAnamiti, nivvisayAI ya hoi khittamitti nirviSayAdica bhavati kSetra iti, tatra nirviSayasyA''diSTasya 1. prathamakSetrapratyAkhyAnam, AdizabdAnagarAdipratiSiddhaparigrahaH, bhikSAdInAmadAne'ti (ga) cche ti bhikSaNaM-bhikSA prAbhRtikocyate, madhyayana sAmAyika, AdizabdAd vastrAdiparigrahaH, teSAmadAne satyatigaccheti vacanamatIccheti veti pratyAkhyAnam, bhAve puNo duvihaM ti bhAva iti niyuktiH dvAraparAmarzaH, bhAvapratyAkhyAnaM punardvividham, tatra bhAvapratyAkhyAnamiti bhAvasya- sAvadyayogasya pratyAkhyAnaM bhAvato vA-2 1041 dezavighAtizubhAt pariNAmotpAdAbhAvahetorvA-nirvANArthavA bhAva eva vA-sAvadyayogaviratilakSaNaH pratyAkhyAnaM bhAvapratyAkhyAnamiti zuddhau gaathaarthH||1040||saamprtN dvaividhyamevopadarzayannAha kkaarlaabhH| ni0-suaNosuasuaduvihaM puvva 1mapuvvaM 2 tu hoi nAyavvaM / nosuapaccakkhANaM mUle 1 taha uttaraguNe a2||1041 // suyaNosuya tti zrutapratyAkhyAnaM nozrutapratyAkhyAnaMca, suyaM duvihaM ti zrutapratyAkhyAnaM dvividham, dvaividhyameva darzayati-puvvamapuvvaM tu hoi NAyavvaM tti pUrvazrutapratyAkhyAnamapUrvazrutapratyAkhyAnaM ca bhavati jJAtavyamiti, tatra pUrvazrutapratyAkhyAnaM pratyAkhyAnasaMjJitaM / pUrvameva, apUrvazrutapratyAkhyAnaM tvAturapratyAkhyAnAdikamiti, tathA nosuyapaccakkhANaM ti nozrutapratyAkhyAnaM zrutapratyAkhyAnAdanyadityarthaH, mUle taha uttaraguNe ya tti mUlaguNapratyAkhyAnamuttaraguNapratyAkhyAnaM ca, tatra mUlaguNapratyAkhyAnaM dezasarvabhedam, dezataH zrAvakANAM sarvatastu saMyatAnAmiti, ihAdhikRtaM sarvam, sAmAyikAnantaraM sarvazabdopAdAnAditi gAthArthaH // 1041 // iha ca vRddhasampradAyaH paJcakkhANe udAharaNaM rAyadhUyAe- varisaM maMsaM na khAiyaM, pAraNae aNegANaM jIvANaM ghAo kao, sAhUhiM pratyAkhyAne udAharaNaM rAjaduhituH- varSa mAMsaM na khAditam, pAraNake'nekeSAM jIvAnAM ghAtaH kRtaH, sAdhubhiH saMbodhitA, pravrajitA, pUrvaM dravyapratyAkhyAnaM pazcAdbhAvapratyAkhyAnaM jaatm| // 843 // Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 844 // 1.prathamamadhyayana sAmAyika, niyuktiH 1042-1043 sAmna ekArthikAni nikssepaa| bhASyaH 189 saMbohiyA, pavvaiyA, puvvaM davvapaccakkhANaM pacchA bhAvapaccakkhANaM jAtamiti kRtaM prasaGgena / pratyAkhyAmIti vyAkhyAtaH sUtrAvayavaH, adhunA yAvajjIvatayeti vyAkhyAyate- iha cA''dau bhAvArthamevAbhidhitsurAha ni0- jAvadavadhAraNaMmi jIvaNamavi pANadhAraNe bhnni|aapaanndhaarnnaao pAvanivittI ihaM attho||1042|| yAvad ityayaM zabdo'vadhAraNe vartate, jIvanamapi prANadhAraNe bhaNitam, 'jIva prANadhAraNa' iti vacanAt, tatazcAprANadhAraNAtprANadhAraNaM yAvat pApanivRttirityarthaH, paratastu na vidhirnApi pratiSedho, vidhAvAzaMsAdoSaprasaGgAt pratiSedhe tu surAdiSUtpannasya bhaGgaprasaGgAditi gaathaarthH||1042|| iha ca jIvanaM jIva iti kriyAzabdo'yam, na jIvatIti jIva AtmapadArthaH, jIvanaM tu prANadhAraNam, jIvanaM jIvitaM cetyeko'rthaH, tatra jIvitaM dazadhA vartate, tadeva tAvadAdau nirUpayannAha ni0- nAmaM 1ThavaNA 2 davie 3 ohe 4 bhava 5 tabbhave a6 bhoge a7| saMjama 8 jasa 9 kittIjIviaMca 10 taMbhaNNaI dasahA & // 1043 // * nAmajIvitaM sthApanAjIvitaM dravyajIvitaM oghajIvitaM bhavajIvitaM tadbhavajIvitaM bhogajIvitaM ca tathA saMyamajIvitaM yazojIvitaM kIrtijIvitaM ca tadbhaNyate dazadheti gAthAsamAsArthaH / / 1043 // avayavArthaM tu bhASyakAraH svayameva vakSyati, tatra nAmasthApane kSuNNatvAdanAdRtya zeSabhedavyAcikhyAsayA''ha bhA0-davve saccittAI 3 AuasahavvayA bhave ohe 4 / neraiyAINa bhave 5 tabbhava tattheva uvvttii6||189|| dravya iti dvAraparAmarzaH, dravyajIvitaM saccittAdi, AdizabdAnmizrAcittaparigrahaH, iha ca kAraNe kAryopacArAd yena dravyeNa sacittAcittamizrabhedena putrahiraNyobhayarUpeNa yasya yathA jIvitamAyattaM tasya tathA tavyajIvitamiti, dvipadAdidravyasya cAnye, paardaadidrvyaavsthetynye| // 844 / / Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. prathamamadhyayana sAmAyika, zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 845 // sAmna ekArthikAni nikssepaashc| uktaM dravyajIvitam, AuyasaddavvayA bhave ohe tti Ayuriti pradezakarma tavyasahacaritaM jIvasya prANadhAraNaM sadaiva saMsAre bhavedogha iti dvAraparAmarzaH oghajIvitaM sAmAnyajIvitamityarthaH, idaMcAGgIkRtya yadi paraMsiddhAmRtAH, na punaranye kadAcana ityuktamoghajIvitam, NeraiyAINa bhavetti nArakAdInAmiti, AdizabdAt tiryaGnarAmaraparigrahaH, bhava iti dvAraparAmarzaH, svabhave sthitirbhavajIvitamiti, uktaM bhavajIvitam, tabbhava tattheva uvavatti tti tasmin bhave jIvitaM tadbhavajIvitam, idaM caudArikazarIriNAmeva bhavati, yata Aha-tatraivopapattiH, tatraivopapAta ityarthaH, bhavazca tadAyuSkabandhasya prathamasamayAdArabhya yAvaccaramasamayAnubhava:, sa caudArikazarIriNAM tiryamanuSyANAm, tadbhavopapattimAgatAnAM tadbhavajIvitaM bhavati, nanu ca bhavajIvitamanantaraM caturdA varNitaM nArakAdigatisamApannAnAM yA'vasthA, tatra svAyuSkabandhakAlAt prabhRti sarvaiva bhavasthitiH yathAsvamabAdhAsahitA bhavajIvitam, iha tu tadbhavajIvite AbAdhonikA karmasthitiH, tadbhavodayAt prabhRti karmaniSekaH tadbhavajIvitamiti mahAn vizeSaH, tat kimarthamaudArikANAmeva?, ucyate?, teSAM hi garbhakAlavyavahitaM yoniniHsaraNaM janmocyate, tena ca garbhakAlena sahaiva tadbhavajIvitam, vaikriyazarIriNAM tUpapAtAdeva kAlAntarAvyavahitaM janmeti jIvitaM svAbAdhAkAlasahitamitikRtvA tadbhavajIvitamaudArikANAmeva supratipAdamiti, teSAM cedaM svakAyasthityanusArato vijJeyamiti gaathaarthH|| 189 // uktaM tadbhavajIvitam, ni0-bhogaMmi cakkimAI 7 saMjamajIaMtusaMjayajaNassa 8 / jasa 9kittI abhagavao 10 saMjamanarajIva ahigaaro||1044|| bhogaMmitti dvAraparAmarzaH, bhogajIvitaM ca cakravartyAdInAm, AdizabdAdbaladevavAsudevAdiparigrahaH, uktaM ca bhogajIvitam, saMjamajIyaM tu saMjayajaNassa tti saMyamajIvitaM tu 'saMyatajanasya' sAdhulokasya, uktaM saMyamajIvitam, jasakittI ya bhagavao tti // 845 // Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. prathama madhyayanaM zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 / / 846 // sAmAyika, niyuktiH 1044 sAmna | ekArthikAni |nikssepaashc| yazojIvitaM bhagavato mahAvIrasya, kIrtijIvitamapi tasyaiva, ayaM cAnayorvizeSaH- dAnapuNyaphalA kIrttiH, parAkramakRtaM yazaH' iti, anye tvidamekamevAbhidadhati, asaMyamajIvitaM cAviratigataM saMyamapratipakSato gRhNantIti, saMjamanarajIva ahigAro tti-saMyamanarajIvitenehAdhikAra iti gAthArthaH // 1044 // yAvajjIvatA ceha 'jIva prANadhAraNa' ityasyAvyayIbhAva samAse yAvadavadhAraNa (pA02-1-8) ityanena nirvRtte bhAvapratyaya utpAdite yAvajjIvaM bhAvaH SaSThyA avyayAdApsupaH (pA0 2-4-82) iti supluk, tasya bhAvastvatalA (pA05-1-119)viti talistrIliGgatA yAvajjIvatA tayA yAvajjIvatayA, tatrAlAkSaNikavarNalopAt 'jAvajjIvAe' iti siddham, athavA pratyAkhyAnakriyA anyapadArtha iti tAmabhisamIkSya samAso bahuvrIhiH, yAvajjIvo yasyAMsA yAvajjIvA tayetyalaM prasaGge, timro vidhA yasya yogasya sa trividhaH sAvadyayogaH, sa ca pratyAkhyeya iti karma saMpadyate, karmaNi ca dvitIyA vibhaktiH, taM trividhaM yogam, trividhenaiva karaNena, karaNe tRtIyeti, manasA vAcA kAyena ceti, atra manaHprabhRtInAM pUrva svarUpaM darzitameveti na pratanyate, navaraM bhAvArtha ucyate- tatra 'trividhaM trividhene' tyatrAnantarasya karaNasya vivaraNasUtramevedam, yaduta- manasA vAcA kAyeneti, tasya ca karaNasya karma pratyAkhyeyo yogastamapi sUtra eva vivRNoti-na karomi na kArayAmi kurvantamapyanyaM na samanujAnAmi- nAnumanye'hamiti / atrA''ha-kiM punaH kAraNamuddezakramamatilaya vyatyAsena nirdezaH kRta iti?, atrocyate, yogasya karaNatantro(ntrato)padezanArtham, tathAhi-yogaH karaNavaza eva, karaNAnAM bhAve yogasyApi bhAvAdabhAve cAbhAvAditi, karaNAnAmeva tathA kriyArUpeNa pariNaterityatra bahu vaktavyaM tattu nocyate granthavistarabhayAditi, aparastvAha-na karomina kArayAmi kurvantaMna samanujAnAmItyetAvatA granthena gate'nyamapItyatiricyate, tathA cAtiriktena sUtreNa nArthaH, ucyate, sAbhiprAyakamidam, anuktasyApyarthasya saGgrahArtham, yasmAt sambhAvane'pi // 846 // Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 847 // 1.prathamamadhyayanaM sAmAyika, | niyuktiH 1045 saamaayikaikaarthikaani| zabdo'yam, so'yamapizabdaH ubhayazabdamadhyastha etat karoti- yathA kurvantaM nAnujAnAmi evaM kArayantamapyanujJApayantamapyanya nAnujAnAmi, tathA yathA vartamAnakAle kurvantamanyaM na samanujAnAmIti evamapizabdAdatItakAle kRtavantamapikAritavantamapi tathA'nAgate'pi kAle kariSyantamapi kArayiSyantamapIti trikAlopasaGgraho veditavya iti, na kriyAkriyAvatorbheda eva ato na kevalA kriyA sambhavatIti khyApanArthamanyagrahaNam, atrApi bahu vaktavyaM tattu nocyate mA bhUt mugdhamativineyasammoha iti, kiJcittu sUtrasparzaniyuktau vakSyAma iti / evaM tAvadidametAvat sUtrasya vyAkhyAtam // iha ca sarvaMsAvA yogaM pratyAkhyAmItyatra pratyAkhyAnaM gRhasthAn sAdhUMzcAdhikRtya bhedapariNAmato nirUpayannAha ni0-sIAlaM bhaMgasayaM tivihaM tiviheNa smiiguttiihiN| suttapphAsianizruttivittharattho gao eva // 1045 // guravastu vyAcakSate- tadidametAvat sUtrasya vyAkhyAtam, sAmprataM trividhaM trividhenetyetadeva kila vyAcaSTe, tatra trividhaM sAvadhaM yogaM pratyAkhyeyaM kRtakAritAnumatibhedabhinnaM trividhena manasA vAcA kAyeneti karaNena pratyAkhyAti yataH atastadbhedopadarzanAyaivA''ha- siAlaM bhNgsyNgaahaa||atraa''h-ydyevmih sarvasAvadhayogapratyAkhyAnAdhikArAt saptacatvAriMzadadhikazataM pratyAkhyAnabhedAnAM gRhasthapratyAkhyAnabhedatvAdayuktametaditi, atrocyate, pratyAkhyAnasAmAnyato gRhapratyAkhyAnabhedAbhidhAne'pyadoSatvAdityalaM prasaGgena, prakRtaM prastumaH, tatra 'sIyAlaM bhaMgasayaM'ti- etadbhAvyate, sIyAlaM bhaMgasayaM gihipaccakkhANabheyaparimANaM / taM ca vihiNA imeNaM bhAveyavvaM pyttennN||1|| tinni tiyA tinni dugA tinnikkikkA ya hoMti yogesuN| tiduevaM O saptacatvAriMzaM zataM bhaGgAnAM gRhipratyAkhyAnabhedaparimANam / tacca vidhinaitena bhAvayitavyaM prayatnena // 1 // trayastrikAstrayo dvikAstraya ekakAzca bhavanti yogessu| trayo. // 847 // R Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 848 // tiduevaM tiduekkaM ceva krnnaaiN||2|| paDhame labbhai ego sesesu paesu tiya tiya tiyaM ca / do nava tiya do navagA tiguNiya |1.prathamasIyAlabhaMgasayaM // 3 // ' kA punaratra bhAvanA?, ucyate-Na karei Na kAravei kareMtamapi aNNaM Na samaNujANai maNeNaM vAyAe madhyayana kAeNaM esa ekko bheo1|co0- na kareIccAitigaM gihiNo kaha hoi desaviraassa? A0- bhannai visayassa bahiM pddiseho| sAmAyika, niyuktiH annumiievi||4|| keI bhaNaMti gihiNo tivihaM tiviheNa natthi saMvaraNaM / taM Na jao NiddiTuM pannattIe viseseuN||5|| to |1045 kaha nijuttIe'NumaiNisehotti? sosvisyNmi| sAmaNNeNaM nathi utivihaM tiviheNa ko doso?||6||puttaaiisNtinnimitt sAmAyikai kaarthikaani| mittamekkArasiM pvnnnnss| jaMpaMti kei gihiNo dikkhAbhimuhassa tivihNpi||7|| Aha kahaM puNa maNasA karaNaM kArAvaNaM aNumaI ya |jh vayataNujogehiM karaNAI taha bhave mnnsaa||8||tdhiinnttaa vaitaNukaraNAINaM ahava maNakaraNaM / sAvajjajogamaNaNaM pannattaM viiyraagehiN||9|| kAravaNaM puNa maNasA ciMtei ya kareu esa sAvajaM / ciMteI ya kae puNa suTTha kayaM aNumaI hoi ||10||es ekko bheogo||iyaanniN bitio bheo-Na kareiNa kAravei kareMtaMpi aNNaMNa samaNujANai maNeNa vAyAe dvAvekastrayo dvAvekastrayo dvAvekaJcaiva karaNAni // 2 // prathame labhyate ekaH zeSeSu padeSu trikaM trikaM trikaM c| dvau navako trikaM dvau navako triguNite saptacatvAriMza bhaGgazatam / / 3 / / na karoti na kArayati kurvantamapyanyaM na samanujAnAti manasA vAcA kAyenaiSa eko bhedaH / codakaH- na karotItyAditrikaM gRhiNa kathaM bhavati dezaviratasya? AcArya Aha-bhaNyate viSayAvahiH pratiSedho'numaterapi / / 4 / kecid bhaNanti gRhiNastrividhaM trividhena nAsti saMvaraNam / tanna yato nirdiSTaM prajJaptau viziSya // 5 // tatkathaM niryuktau anumatiniSedha iti?, sa svvissye| sAmAnyena nAstyeva trividhaM trividhena ko doSaH? // 6 // putrAdisaMtatinimittamAtreNaikAdazI prpnnsy| jalpanti kecidvRhiNo dIkSAbhimukhasya trividhamapi // 7 // Aha- kathaM punarmanasA karaNaM kAraNamanumatizca / yathA vAktanuyogAbhyAM karaNAdayastathA bhaveyurmanasA // 8 // tadadhInatvAt / vAktanukaraNAdInAmathavA manaHkaraNaM / sAvadyayogamananaM prajJaptaM viitraagaiH||9||kaarnnN punarmanasA cintayati ca karotyeSa sAvadyam / cintayati ca kRte punaH suSTha kRtamanumatirbhavati 8 // 10 // eSa eko bhedo gataH 1 / idAnIM dvitIyo bhedaH- na karoti na kArayati kurvantamapyanyaM na samanujAnAti manasA vAcA - // 84 Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhyayana zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 | // 849 // esa ekko 1, tahA maNeNaM kAeNa ya bitio 2, tahA vAyAe kAeNa ya tatio 3, esa bitio mUlabheo go|| iyANiM 1.prathamataio-Na kareina kAravei kareMtaMpi aNNaMNa samaNujANai maNeNa ekko 1 vAyAe bitio 2 kAeNa tatio 3 esa taio sAmAyika, mUlabheo go| iyANiM cauttho- Na kareiNa kAravei maNeNa vAyAe kAeNaM ekko 1Na karei kareMtaMpiNANujANai bitIo niyuktiH 2 Na kAravei kareMtaM NANujANai 3 taio esa cauttho mUlabheo, iyANiM paMcamo- Na karei Na kAravei maNeNaM vAyAe esa 1045 ekko 1Na karei kareMtaM NANujANai esa bitio 2 Na kAraveti NANujANai esa taio 3 ee tinni bhaMgA maNeNa vAyAe sAmAyikai kaarthikaani| laddhA, anne'vi tinni, maNeNaM kAeNa ya emeva labbhaMti 3, tahA'varevi vAyAe kAeNa ya labbhaMti tinni tinni 3, evameva ee save Nava, evaM paJcamo'pyukto mUlabheda iti / iyANiM chaTTho- Na karei Na kAravei maNeNaM esa ekko, taha ya Na karei kareMta NANujANai maNeNaM esa bitio, Na kAravei kareMtaM NANujANai maNasaiva tRtIyaH, eva vAyAe kAeNavi tinni tiNNi bhaMgA lanbhaMti, uktaH SaSTho'pi mUlabhedaH, adhunA saptamo'bhidhIyate iti- Na karei maNeNaM vAyAe kAraNa ya ekko, evaM Na kAraveila - eSa ekaH1 tathA manasA kAyena ca dvitIyaH2 tathA vAcA kAyena ca tRtIyaH 3 eSa dvitIyo mUlabhedo gataH 2 / idAnIM tRtIyaH- na karoti na kArayati kurvantamapi anya 8na samanujAnAti manasaikaH 1 vAcA dvitIyaH 2 kAyena tRtIyaH 3 eSa tRtIyo mUlabhedo gtH3| idAnIM caturtho- na karoti na kArayati manasA vAcA kAyenaikaH 1 na karoti 8 kurvantamapi nAnujAnAti dvitIyo 2 na kArayati kurvantaM nAnujAnAti tRtIyaH 3 eSa caturtho mUlabhedaH 4 idAnIM paJcamaH- na karoti na kArayati manasA vAcA eSa ekaH 1 na 8 karoti kurvantaM nAnujAnAti eSa dvitIyaH 2 na kArayati nAnujAnAti eSa tRtIyaH 3 ete trayo bhaGgA manasA vAcA labdhAH anye'pi trayo manasA kAyena caivameva labhyante 38 tathA'pare'pi vAcA kAyena ca labhyante trayaH 2, 3, evamete sarve nava, evaM paJcamo'pyukto mUlabhedaH 5 iti / idAnIM paSTho- na karoti na kArayati manasA eSa ekaH, tathaiva na karoti kurvantaM nAnujAnAti manasA eSa dvitIyaH, na kArayati kurvantaM nAnujAnAti manasaiva tRtIyaH, evaM vAcA kAyenApi trayastrayo bhaGgA labhyante 6 / na karoti manasA vAcA 8 kAyena caikaH, evaM na kArayati - // 849 // Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 | // 850 // maNAdIhiM esa bitio, kareMtaM NANujANaitti taio, saptamo'pyukto mUlabheda iti / idAnImaSTamaH- Na karei maNeNaM vAyAe 1.prathamaekko tahA maNeNa kAeNa ya esa bitio, tahA vAyAe kAeNa ya esa taio, evaM Na kAravei etthavi tinni bhaMgA evameva madhyayanaM sAmAyika, labbhaMti, kareMtaM NANujANai ettha vi tiNNi, eSa ukto'STamaH / idAnIM navamaH- na karei maNeNa ekko 1Na kAravei bitio niyuktiH kareMtaM NANujANai esa taio, evaM vAyAe bitiyaM kAeNavi hoi titayameva, navamo'pyuktaH idAnImAgataguNanaM kriyate- 1045 laddhaphalamANameaMbhaMgA uhavaMti aunnpnnnnaasN| tIyANAgayasaMpaiguNiyaM kAleNa hoi imN||1||siiyaalN bhaMgasayaM kaha? sAmAyikai kaarthikaani| kAlatieNa hoi gunnnnaao| tIyassa paDikkamaNaM pacuppannassa saMvaraNaM ||2||pnyckkhaannNc tahA hoi ya esassa eva gunnnnaao| kAlatieNaMbhaNiyaM jiNagaNaharavAyaehiM ca ||3||evN tAvad gRhasthapratyAkhyAnabhedAH pratipAditAH, sAmprataMsAdhupratyAkhyAnabhedAn sUcayannAha-tivihaM tiviheNaM ti ayamatra bhAvArtha:- trividhaM trividhenetyanena sarvasAvadhayogapratyAkhyAnAdarthataH saptaviMzatibhedAnAha- te caivaM bhavanti- iha sAvadyayogaH prasiddha eva hiMsAdiH, taM svayaM sarvaM na karoti na kArayati kurvantamapyanyaM na samanujAnAti, ekaikaM karaNatrikena-manasAvAcA kAyeneti nava bhedAH, atItAnAgatavartamAnakAlatrayasambaddhAzca saptaviMzati-8 mana AdibhireSa dvitIyaH, kurvantaM nAnujAnAtIti tRtIyaH 7 / na karoti manasA vAcA ekaH tathA manasA kAyena ca eSa dvitIyaH tathA vAcA kAyena ca eSa tRtIyaH, evaM nakArayati atrApi trayo bhaGgA evameva labhyante, kurvantaM nAnujAnAti atrApi trayaH 8 // na karoti manasA ekaH na kArayati dvitIyaH kurvantaM nAnujAnAti eSa tRtIyaH, evaM vAcA dvitIyaM kAyenApi bhavati tritayameva 910labdhaphalamAnametat bhaGgAstu bhavantyekonapaJcAzat / atItAnAgatasampratiguNitaM kAlena bhavatIdam // 1 // saptacatvAriMzaM bhaGgazatam, kathaM? kAlatrikeNa bhavati gunnnaat| atItasya pratikramaNaM pratyutpannasya saMvaraNam // 2 // pratyAkhyAnaM ca tathA bhavati caiSyasya evaM guNanAt / kAlatrikena / bhaNitaM (saptacatvAriMzaM zataM) jinagaNadharavAcakaizca // 3 // // 850 // Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 ||851 // karma krnnmaatmaa| riti, idaM ca pratyAkhyAne bhedajAlaM samiiguttIhiM ti samitiguptiSu satISu bhavati, samitiguptibhirvA niSpadyate, tatreryAsamiti 1.prathamapramukhAH pravIcArarUpAH samitayaH paJca guptayazca pravIcArApravIcArarUpA manoguptyAdyAstisra iti, uktaM ca-samio niyamA madhyayanaM gutto gutto samiyattaNaMmi bhiyvvo| kusalavaimudIrato jaM vaigutto'vi samio'vi // 1 // anye tu vyAcakSate- kilaitA aSTau | sAmAyika, niyuktiH pravacanamAtaraH sAmAyikasUtrasaGgahaH, tatra karemi bhaMte! sAmAiyaM ti paMca samiIogahiAo, 'savvaMsAvajaM jogaMpaccakkhAmila |1046 . tti tiNNi guttIo gahiyAo, ettha samiIo pavattaNe niggahe ya guttIotti, eyAo aTTha pavayaNamAyAo jAhiM sAmAiyaM kartA''tmA, coddasaya puvvANi mAyANi, mAugAotti mUlaM bhaNiyaMti hoi|| ihaiva prAyaH sUtrasparzaniyuktivaktavyatAyA uktatvAt madhyagrahaNe sAmAyikaM, ca tulAdaNDanyAyenA''dyantayorapyAkSepAdidamAha- suttapphAsiyaNijjuttivittharatthogao evaM tisUtrasparzaniyuktivistarArtho gataH, OM 'evaM' uktena prakAreNeti gAthArthaH // 1045 // sAmprataM sUtra evAtItAdikAlagrahaNaM trividhamuktamiti darzayannAha ni0- sAmAiaMkaremI paccakkhAmI paDikkamAmitti / pacuppannamaNAgayaaIakAlANa gahaNaM tu // 1046 // sAmAyikaM karomi tathA pratyAkhyAmi sAvadhaM yogamiti, tathA pratikramAmIti prAkRtasya, idaM hi yathAsaGkhyameva pratyutpannAnAgatAtItakAlAnAM grahaNamiti, uktaM ca-aIyaM jiMdai paDuppannaM saMvarei aNAgayaM paccakkhAitti gAthArthaH // 1046 // sAmprataM tasya bhadanta! pratikramAmItyetad vyAkhyAyate- tatra 'tasye' tyadhikRto yogaH sambadhyate, nanu ca pratikramAmItyasyAH kriyAyAH so'dhikRto samito niyamAnupto guptaH samitatve bhaktavyaH / kuzalaM vaca udIrayan yadvacogupto'pi samito'pi // 1 // 0 karomi bhadanta! sAmAyikamiti paJca samitayo gRhItAH, // 851 // sarvaM sAvadhaM yogaM pratyAcakSa iti timro guptayo gRhItAH, atra samitayaH pravarttane nigrahe ca guptaya iti, etA aSTa pravacanamAtaro yAbhiH (yAsu vA) sAmAyikaM caturdaza ca pUrvANi mAtAni, mAtara iti mUlaM bhaNitaM bhvti| 0 atItaM nindati pratyutpannaM saMvRNoti anAgataM pratyAkhyAti / Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ |1.prathama zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 852 // |1047 karma krnnmaatmaa| yoga: karma, karmaNi ca dvitIyA vibhaktiratastamityabhidheye tasyetyabhidhIyate kimarthamiti?, Aha-prayojanArtha SaSThI vivakSAtaH prayuktA sambandhalakSaNA'vayavalakSaNA vA, yo'sau yogastrikAlaviSayastasyAtItaM sAvadhamaMzamavayavaM pratikramAmi na shessN| madhyayana vartamAnamanAgataMvA, kecit punaravibhAgajJAH aviziSTameva sAmAnyaM yogasambandhayanti, tanna yujyate, aviziSTasya trikAla sAmAyika, niyuktiH viSayasya pratikramaNaprayojanAbhAvAt, granthagurutvApattezca, aviziSTamapi sambadhya punarvizeSe'vasthApanIyastacchabda iti granthagurutA, yadetat pratikramaNametat prAyazcittamadhye paThitamataH prAyazcittamAsevite'tItaviSayamiti gatatvAdatItapratikramaNamiti kartA''tmA, na vaktavyam, iha punaruktatvaprasaGgAt, yasmAdasya pratikramAmItizabdasya karmaNA bhavitavyamavazyam, tacca bhUtaM sAvadyayoga sAmAyikaM, muktvA nAnyat karma bhavitumarhati, tasmAttasyetyavayavalakSaNayA SaSThyA sambandhaH // Aha- yadyevaM punaruktAdibhayAdabhidhIyate tata idamaparamAzaGkApadamiti darzayati ni0-tiviheNaMti na juttaM paDipayavihiNA samAhiaMjeNa / atthavigappaNayAe guNabhAvaNayatti ko doso ? // 1047 // trividhaM trividhene tyatra trividhenetyayuktamiti, ata Aha- pratipadavidhinA samAhitaM yena yasmAt pratipadamabhihitameva, 'manasA vAcA kAyene ti, atrocyate, arthavikalpanayA guNabhAvanayeti vA ko doSaH?, etaduktaM bhavati- arthavikalpasaGgrahArthaM na punaruktam, athavA guNabhAvanA punaH punarabhidhAnAdbhavatIti na doSaH, athavA manasA vAcA kAyenetyabhihite pratipadaM na karomina kArayAmi nAnujAnAmIti yathAsaGkhyamanudezaH samAnAnA miti yathAsaGkhyakamaniSTaMmA prApaditi trividhenaikaikamucyate, trividhamityatrA // 852 // pyayameva prAyaH parihAra iti gaathaarthH||1047|| ityalaM prasaGgena, prakRtaM prastumaH, 'tasya bhadanta! pratikramAmI' tyatra bhadantaH / pUrvavad aticAranivRttikriyAbhimukhazca tadvizuddhyarthamAmantrayata iti atrA''ha- nanu pUrvamukta eva bhadantaH sa evAnuvartiSyate, Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1.prathama zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 853 // krnnmaatmaa| evamarthaM cAdau prayukta ityataH kiM punaraneneti?, atrocyate, anuvartanArthameva ayaM punaranusmaraNAya prayuktaH, yataH paribhASAanuvartante ca nAma vidhayo, na cAnuvartanAdeva bhavanti, kiM, tarhi?, yatnAdbhavanti, 'sa cAyaM yatnaH punaruccAraNa'miti, athavA ] madhyayana sAmAyika, sAmAyikakriyApratyarpaNavacano'yaM bhadantazabdaH, anena caitat jJApitaM bhavati- sarvakriyAvasAne guroH pratyarpaNaM kAryamiti, niyuktiH uktaM ca bhASyakAreNa-sAmAiyapaJcappaNavayaNo vA'yaM bhadaMtasahotti / savvakiriyAvasANe bhaNiyaM pnycppnnmnnennN||1||iti kRtaM prasaGgena, 1048 pratikramAmItyatra pratikramaNaM mithyAduSkRtamabhidhIyate, tacca dvidhA- dravyato bhAvatazca, tathA cAha niyuktikAraH kartA''tmA, karma ni0-davvaMmi niNhagArha kulAlamicchaMti tatthudAharaNaM / bhAvaMmi taduvautto miAvaI tatthudAharaNaM // 1048 // sAmAyikaM, 8 dravya iti dvAraparAmarzaH, dravyapratikramaNaM tadabhedopacArAt tadvadevocyate, ata evAha-nivAdi, AdizabdAdanupayuktAdiparigrahaH, kulAlamithyAduSkRtaM tatrodAharaNam, taccedaM- egassa kuMbhakArassa kuDIe sAhuNo ThiyA, tatthego cellao tassa kuMbhagArassala kolAlANi aMgulidhaNuhaeNaM pAhANaehiM viMdhai, kuMbhagAreNa paDijaggiuM diTTho, bhaNioya-kIsa me kolAlANi kANesi?, khuDDao bhaNai-micchAmi dukkaDaMti, evaM so puNo'vi vidhiUNa micchAmidukkaDaMti, pacchA kuMbhagAreNa tassa khuDDagassa kanAmoDao dino, so bhaNai-dukkhAvio'haM, kuMbhagAro bhaNai-micchAmi dukkaDaM, evaM so puNo puNo kannAmoDiyaM OsAmAyikapratyarpaNavacano vA'yaM bhadantazabda iti| sarvakriyAvasAne bhaNitaM pratyarpaNamanena // 1 // OM ekasya kumbhakArasya kuTyAM (gRhe) sAdhavaH sthitAH, tatraikaH kSullakastasya kumbhakArasya bhAjanAni aGgaladhanuSA pASANaiH kANIkaroti, kumbhakAreNa pratijAgarya dRSTaH, bhaNitazca- kathaM mama bhAjanAni kANayasi?, kSullako / bhaNati- mithyA me duSkRtamiti, evaM sa punarapi kANayitvA mithyA me duSkRtamiti (karoti) pazcAt kumbhakAreNa tasya kSullakasya karNAmoTako dattaH, sa bhaNati- duHkhi-8 to'ham, kumbhakAro bhaNati- mithyA me duSkRtam, evaM sa punaH punaHkarNAmoTakaM - B // 853 // Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 854 // 1.prathamamadhyayana sAmAyika, niyuktiH 1048 kartA''tmA, sAmAyikaM, krnnmaatmaa| dAUNa micchAdukkaDaMti karei, pacchA cellao bhaNai- aho suMdaraM micchAmidukkaDaMti, kuMbhagAro bhaNai-tujjhavi erisaM ceva micchA dukkaDaMti, pacchA Thio viMdhiyavvassa / 'jaMdukkaDaMti micchA taM ceva NisevaI puNo pAvaM / paccakkhamusAvAI mAyANiyaDippasaMgo y||1|| eyaM davvapaDikkamaNaM // bhAvapratikramaNaM pratipAdayati- bhAva iti dvAraparAmarza eva, tadupayukta eva tasminadhikRte zubhavyApAre upayuktastadupayukto yat karoti, mRgApatiH tatrodAharaNam, taccedaM- bhagavaM vaddhamANasAmI kosaMbIe samosario, tattha caMdasUrA bhagavaMtaM vaMdagA savimANA oiNNA, tattha miyAvaI ajjA udayaNamAyA divasottikAuM ciraM ThiyA, sesAo sAhuNIo titthayaraM vaMdiUNa sanilayaM gayAo, caMdasUrAvi titthayaraM vaMdiUNa paDigayA, sigyameva viyAlIbhUyaM, miyAvaI saMbhaMtA, gayA ajjcNdnnaasgaasN| tAoya tAva paDikvaMtAo, miyAvaI AloeuMpavattA, ajjacaMdaNAe bhaNNai- kIsa anje! ciraM ThiyAsi?, na juttaM nAma tumaM uttamakulappasUyAe egAgiNIe ciraM acchiuMti, sA sabbhAveNa micchAmidukkaDaMti bhaNamANI ajjacaMdaNAe pAesu paDiyA, ajjacaMdaNA ya tAe velAe saMthAraM gayA, tAhe niddA AgayA, - dattvA mithyAduSkRtamiti karoti, pazcAtkSullako bhaNati- aho sundaraM mithyAmeduSkRtamiti, kumbhakAro bhaNati- tavApi ITazameva mithyAmeduSkRtamiti, pazcAtsthitaH kANanAt- / yadduSkRtamiti mithyA (kRtvA) tadeva niSevate punaH pApam / pratyakSamRSAvAdI mAyAnikRtiprasaGgazca // 1 // etdrvyprtikrmnnN| 0 bhagavAn vardhamAnasvAmI kauzAmbyAM samavasRtaH, tatra candrasUryo bhagavantaM vandituM savimAnAvavatIrNI, tatra mRgAvatI AryodayanamAtA divasa itikRtvA ciraM sthitA, zeSAH sAdhvyastIrthakara vanditvA svanilayaM gatAH, candrasUryAvapi tIrthakaraM vanditvA pratigatau, zIghrameva vikAlIbhUtaM mRgAvatI saMbhrAntA, gatA AryacandanAsakAzam / tAzca tAvatpratikrAntAH, mRgAvatyAlocituM pravRttA, AryacandanayA bhaNyate- kathamArye! ciraM sthitA'si?, na yuktaM nAma tava uttamakulaprasUtAyA ekAkinyAH ciraM sthAtumiti, sA sadbhAvena mithyA me duSkRtamiti bhaNantI AryacandanAyAH pAdayoH patitA, AryacandanA ca tasyAM velAyAM saMstArake sthitA, tadA nidrA''gatA,, // 854 // Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 855 // krnnmaatmaa| pasuttA, miyAvaIevi tivvasaMvegamAvaNNAe pAyapaDiyAe ceva kevalaNANaMsamuppaNNaM / sappoya teNaMteNamuvAgao, ajjacaMdaNAe 1.prathamayasaMthAragAo hattho olaMbio, miyAvaIemA khajihititti so hattho saMthAragaMcaDAvio,sA viuddhA bhaNai-kimeyaMti?, madhyayanaM ajjavi tumaM acchasitti micchAmi dukkaDaM, niddappamAeNaM Na uTThAviyAsi, miyAvaI bhaNai- esa sappomA bhekhAhiitti ato sAmAyika, niyuktiH hattho caDAvio, sA bhaNai- kahiM? so, sA dAei, ajjacaMdaNA apecchamANI bhaNai- ajje! kiM te aisao?, sA 1048 bhaNai- AmaM, to kiM chAumathio kevaliotti?, bhaNai- kevalio, pacchA ajjacaMdaNA pAesu paDiUNa bhaNai-0 kartA''tmA, karma # micchAmi dukkaDaMti, kevalI AsAiotti, iyaM bhAvapaDikkamaNaM / ettha gAhA-'jai ya paDikkamiyavvaM avassa kAUNa pAvayaM sAmAyikaM, kammaM / taM ceva na kAyavvaM to hoi pae pddikkNto||1||'tti gAthArthaH // 1048 // iha ca pratikramAmIti bhUtAt sAvadhayogAnivarte'hamityuktaM bhavati, tasmAJca nirvRttiryattadanumaterviramaNamiti, tathA nindAmIti garhAmi, atra nindAmIti jugupse ityarthaH garhAmIti ca tadevoktaM bhavati, evaM tarhi ko bheda ekArthatve?, ucyate, sAmAnyArthAbhede'pISTavizeSArtho gardAzabdaH, yathA sAmAnye gamanArthe gacchatIti gauH sarpatIti sarpaH, tathA'pigamanavizeSo'vagamyate, zabdArthAdeva, evamihApi nindAgarhayoriti // - prasuptA, mRgAvatyA api tIvrasaMvegamApannAyAH pAdapatitAyA eva kevalajJAnaM smutpnnm| sarpazca tena mArgeNopAgataH, AryacandanAyAzca hastaH saMstArakAdavalambitaH, mRgAvatyA mA khAdIditi sa hastaH saMstArake caTApitaH, sA vibuddhA bhaNati- kimetaditi, adyApi tvaM tiSThasIti mithyAmeduSkRtam, nidrApramAdena notthApitA'si, mRgAvatI bhaNati- eSa sarpo mA bhavantaM khAdIditi (ato) hastazcaTApitaH, sA bhaNati- kva saH?, sA darzayati, AryacandanA apazyantI bhaNati- Arye kiM tavAtizayaH?,8 sA bhaNati- om, tarhi kiM chAdyasthikaH kaivalika iti?, bhaNati- kaivalikaH, pazcAdAryacandanApAdayoH patitvA bhaNati- mithyA me duSkRtamiti kevalyAzAtita iti, idaM bhAvapratikramaNam / atra gAthA- yadi ca pratikrAntavyamavazyaM kRtvA pApakaM krm| tadeva na karttavyaM tadA bhavati pade prtikraantH||1|| iti // 855 // Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 856 // taMcArthavizeSa darzayati 1.prathamani0- sacarittapacchAyAvo niMdA tIe cukknikkhevo| davve cittayarasuA bhAvesu bahU udAharaNA // 1049 // madhyayana sAmAyika, sacaritrasya sattvasya pazcAttApo nindA, svapratyakSaM jugupsetyarthaH, uktaM ca- AtmasAkSikI nindA tIe caukkanikkhevo tti tasyAM niyuktiH tasyA vA nAmAdibhedacatuSko nikSepa iti, tatra nAmasthApane anAdRtyA''ha-davve cittakarasuyA bhAvesu bahU udAharaNa tti 1049 dravyanindAyAM citrakarasutodAharaNaM, sA jahA raNNA pariNIyA appANaM kiMdiyAiyatti, bhAvanindAyAM subahUnyudAharaNAni sarvanikSepAH yogasaGgraheSu vakSyante, lakSaNaM punaridaM-hA! duTu kayaM hA! duTTha kAriyaM duTTha aNumayaM i'tti / aMto aMto Dajjhai pacchAtAveNa niyuktiH vevNto||1||'tti gaathaarthH|| 1049 // 1050 krodhodayo ___ni0-garahAvitahAjAIameva nvrNprppgaasnnyaa| davvaMmi maruanAyaM bhAvesu bahU udAharaNA // 1050 // vajya:, gardA'pi tathAjAtIyave ti nindAjAtIyaiva, navarametAvAn vizeSa:- paraprakAzanayA gardA bhavati, yA guroH pratyakSaM jugupsA sA samyaktvAdi garheti, parasAkSikI gaheM ti vacanAd, asAvapi caturvidhaiva, tatra nAmasthApane anAdRtyaivAha- davvaMmi maruaNAyaM bhAvesu bahu / zasto yogH| udAharaNa tti / tatra dravyagarhAyAM marukodAharaNam , taccedaM- ANaMdapure maruo NhasAe samaM saMvAsaM kAUNa uvajjhAyassa kahei jahA suviNae NhusAe samaM saMvAsaMgaomitti / bhAvagarhAe sAdhUudAharaNaM- 'gaMtUNa gurusagAse kAUNa ya aMjaliM viNayamUlaM / / 0sA yathA rAjJA pariNItA''tmAnaM ninditvtiiti| (c) hA duSTa kRtaM hA duSTa kAritaM duSTunumataM iti| antarantardahyate pazcAttApena caivAntaH (vepan) // 1 // iti| 08 Anandapure marukaH snuSayA samaM saMvAsaM kRtvA upAdhyAyAya kathayati, yathA svapne snuSayA samaM saMvAsaM gato'smIti / bhAvagarhAyAM sAdhurudAharaNaM- gatvA gurusakAzaM kRtvA 8 cAJjaliM vinayamUlam / yathA''tmanastathA pareSAM jJApanameSA gardA tu||1|| // 856 // Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 | // 857 // 1.prathamamadhyayana sAmAyika, niyuktiH 1051 krodhodayo vajya, samyaktvAdi zasto yogH| jaha appaNo taha pare jANAvaNa esa garahA u||1||'tti gaathaarthH|| 1050 // tatra nindAmi garhAmItyatra gardA jugupsocyate, tatra kiM jugapse?, 'AtmAnaM' atItasAvadhayogakAriNamazlAghyam, athavA'trANaM- atItasAvadhayogatrANavirahitaM jugupse, sAmAyikenAdhunA trANamiti, athavA 'ata sAtatyagamane' atanamatItaM- sAvadhayogaM satatabhavanapravRttaM nivartayAmIti, 'vyutsRjAmI' ti vividhArtho vizeSArtho vA vizabdaH ucchabdo bhRzArthaH sRjAmi- tyajAmItyarthaH, vividhaM vizeSeNa vA bhRzaM tyajAmi vyutsRjAmi, atItasAvadyayogaM vyutsRjAmIti vA, avazabdo'dhaHzabdasyArthe vizeSeNAdhaH sRjAmItyarthaH, nanvevaM sAvadhayogaparityAgAt karomi bhadanta! sAmAyikamiti sAvadyayoganivRttirucyate, tasya vyavasRjAmi zabdaprayoge vaiparItyamApadyate, tanna, yasmAt mAMsAdiviramaNakriyAnantaraM vyavasRjAmIti prayukta tadvipakSatyAgo mAMsabhakSaNanivRttirabhidhIyate, evaM sAmAyikAnantaramapi prayukta vyavasRjAmizabde tadvipakSatyAgo'vagamyate, saca tadvipakSaH sugama evetyatra bahu vaktavyaM tattu nocyate, granthavistarabhayAd, gamanikAmAtrapradhAnatvAt prArambhasya // sAmprataM vyutsargapratipAdanAyA''ha granthakAra: ni0-davvaviussagge khalu pasannacaMdo have udAharaNaM / paDiAgayasaMvego bhAvaMmivi hoi socev||1051|| / iha dravyavyutsargaH- gaNopadhizarIrAnapAnAdivyutsargaH, athavA dravyavyutsargaH ArtadhyAnAdidhyAyinaH kAyotsarga iti, ata evA''ha- dravyavyutsarge khalu prasannacandro bhavatyudAharaNam, bhAvavyutsargastvajJAnAdiparityAgaH, athavA dharmazukladhyAyinaH kAyotsarga eva, tathA cA''ha- pratyAgatasaMvegobhAve'pi bhAvavyutsarge'pi bhavati sa eva -prasannacandra udaahrnnmitigaathaakssraarthH|| 1051 // bhAvArthaH kathAnakAdavaseyaH, taccedaM-khiipaiTThie Nayare pasannacaMdo rAyA, tattha bhagavaM mahAvIro samosaDho, tao OkSitipratiSThite nagare prasannacandro rAjA, tatra bhagavAn mahAvIraH samavasRtaH, tato // 857 // Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhArika vRttiyutam bhAga-2 // 858 // rAyA dhammaM soUNa saMjAyasaMvego pavvaio,gIyattho jaao| aNNayA jiNakappaM paDivajiukAmo sattabhAvaNAe appANaM 1.prathamabhAvei, teNaM kAleNaM rAyagihe Nayare masANe paDimaM paDivanno, bhagavaM ca mahAvIro tattheva samosaDho, logo'vi vaMdago NIi, madhyayanaM duve ya vANiyagA khiipaiTThiyAo tattheva AyAyA, pasannacaMdaM pAsiUNa egeNa bhaNiyaM- esa amhANaM sAmI rAyalacchi sAmAyika, niyuktiH pariccaiya tavasiriM paDivanno, aho se dhannayA, bitieNa bhaNiyaM- kuo eyassa dhaNNayA?, jo asaMjAyabalaM puttaM rajje 1051 ThaviUNa pavvaio, so tavassI dAigehiM paribhavijai, NayaraM ca uttimakkhayaM pavaNNaM tAva, evamaNeNa bahuo logo dukkhe krodhodayo vayaH Thaviotti adaTThavvo eso, tassa taM soUNa kovo jAo, ciMtiyaM ca'NeNa-ko mama puttassa avakareitti?, nUNamamugo, tA. samyaktvAdi kiM teNa?, eyAvatthagaoNaM vAvAemi, mANasasaMgAmeNa roddajhANaM pavanno, hatthiNA hatthiM vivAeitti, vibhaasaa| etthaMtare zasto yogH| seNiobhagavaM vaMdaoNIi, teNavi diTTho vaMdioya, aNeNa IsiMpinaya nijjhAiMtao, seNieNa ciMtiyaM-sukkajjhANovagao esa bhagavaM, tA erisaMmi jhANe kAlagayassa kA gai bhavaitti bhagavaMtaM pucchissaM, tao gao vaMdiUNa pucchio'NeNa bhagavaM rAjA dharmaM zrutvA saMjAtasaMvegaH pravrajitaH, gItArthoM jAtaH / anyadA jinakalpaM pratipattukAmaH sattvabhAvanayA''tmAnaM bhAvayati, tasmin kAle rAjagRhe nagare zmazAne pratimA pratipannaH, bhagavAMzca mahAvIrastatraiva samavasRtaH, loko'pi vandako nirgacchati, dvau ca nANijau kSitipratiSThitAt tatraivAgatau, prasannacandraM dRSTvA ekena bhaNitaM-8 eSo'smAkaM svAmI rAjyalakSmI parityajya tapaH zriyaM pratipannaH, aho asya dhanyatA, dvitIyena bhaNitaM- kuta etasya dhanyatA?, yo'saMjAtabalaM putra rAjye sthApayitvA pravrajitaH, sa tapasvI dAyAdaiH paribhUyate, nagaraM cottama kSayaM prapannaM tAvat, evamanena bahuko loko duHkhe sthApita ityadraSTavya eSaH, tasya tat zrutvA kopo jAtaH, cintita cAnena- ko mama putramapakarotIti?, nUnamamukaH, tat kiM tena?, etadavasthAgato ('pi) taM vyApAdayAmi, mAnasasaMgrAmeNa raudraM dhyAnaM prapannaH, hastinA hastinaM vyApAdayatIti / / 858 // vibhaassaa| atrAntare zreNiko bhagavantaM vandituM nirgacchati, tenApi dRSTo vanditazca, aneneSadapi na ca niAtaH, zreNikena cintitaM- zukladhyAnopagata eSa bhagavAn , tadIDaze dhyAne kAlagatasya kA gatirbhavatIti bhagavantaM prakSyAmi, tato gato vanditvA pRSTo'nena bhagavAn-~ Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhyayanaM zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 859 // jaMmi jhANe Thio mae vaMdio pasannacaMdo taMmi mayassa kahiM uvavAo bhavai?, bhagavayA bhaNiyaM-ahe sattamAe puDhavIe, tao 1.prathamaseNieNa ciMtiyaM-hA! kimeyaMti?, puNo pucchissaM / etthaMtaraMmi apasannacaMdassa mANase saMgAme pahANanAyageNa sahAvaDiyassa sAmAyika, asisatticakkakappaNippamuhAI khayaM gayAI paharaNAI, tao'NeNa sirattANeNaM vAvAemitti parAmusiyamuttimaMgaM, jAhe loyaMDa | niyuktiH kayaMti, tao saMvegamAvaNNo mahayA visujjhamANapariNAmeNa attANaM niMdiuM payatto, samAhiyaM caNeNa puNaravi sukkaM jhaannN| 1051 etthaMtaraMmi seNieNavipuNo'vvi bhagavaMpucchio- bhagavaM! jArise jhANe saMpai pasannacaMdo vaTTai tArise mayassa kahiM uvavAo?, krodhodayo vajyaH, bhagavayA bhaNiyaM- aNuttarasuresuMti, tao seNieNa bhaNiyaM-puvvaM kimannahA parUviyaM uAhu mayA annahA avagacchiyaMti?, samyaktvAdi bhagavayA bhaNiyaM-na annahA parUviyaM, seNieNa bhaNiyaM- kiM vA kahaM vatti?, tao bhagavayA savvo vuttaMto saahio| etthaM-8 zasto yogH| taraMmi ya pasannacaMdasamIve divvo devaduMduhisaNAho mahanto kalayalo uddhAio, tao seNieNa bhaNiyaM- bhagavaM! kimeyaMti?, bhagavayA bhaNiyaM- tasseva visujjhamANapariNAmassa kevalaNANaMsamuppaNNaM, tao se devA mahimaM kareMti / esa eva davvaviussagga yasmin dhyAne sthito mayA vanditaH prasannacandrastasminmRtasya kvopapAto bhavati?, bhagavatA bhaNitaM- adhaH saptamyAM pRthivyAm, tataH zreNikena cintitaM -hA kimetaditi?. punaH prkssyaami| atrAntare ca prasannacandrasya mAnase saMgrAme pradhAnanAyakena sahApatitasyAsizakticakrakalpanIpramakhAni kSayaM gatAni praharaNAni. tato'nena: zirastrANena vyApAdayAmIti parAmRSTamuttamAGgam, yadA locaH kRta iti, tataH saMvegamApannaH mahatA vizudhyamAnapariNAmenAtmAnaM nindituM pravRttaH, samAhitaM cAnena punarapi * zuklaM dhyAnam / atrAntare zreNikenApi punarapi bhagavAn pRSTaH-bhagavan! yAdRze dhyAne samprati prasannacandro varttate tAdRze mRtasya kvopapAtaH?, bhagavatA bhaNitaM- anuttarasureSviti, tataH zreNikena bhaNitaM- pUrvaM kimanyathA prarUpitamutAho mayA'nyathA'vagatamiti?, bhagavatA bhaNitaM- nAnyathA prarUpitam, zreNikena bhaNitaM- kiM vA kathaM veti?, tato bhagavatA sarvo vRttAntaH kthitH| atrAntare ca prasannacandrasamIpe divyo devadundubhisanAtho mahAn kalakala utthitaH, tataH zreNikena bhaNitaM- bhagavana! kimetaditi?.8 bhagavatA bhaNitaM- tasyaiva vizudhyamAnapariNAmasya kevalajJAnaM samutpannam, tatastasya devA mahimAnaM kurvanti / eSa eva dravyavyutsargabhAvavyutsargayorudAharaNam / // 859 // Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 / / 860 // bhAvaviussaggesu udAharaNaM / sAmprataM samAptau yathAbhUto'sya kartA bhavati sAmAyikasya tathAbhUtaM saMkSepato'bhidhitsurAha 1.prathamani0-sAvajjajogavirao tivihaM tiviheNa vosiriapAvaM / sAmAiamAIe eso'Nugamo prismtto||1052|| madhyayana sAmAyika, sAvadyayogavirataH, kathamityAha- trividhaM trividhena vyutsRjya pApaM na tu sApekSa evetyarthaH, pAThAntaraM vA sAvadyayogavirataH san niyuktiH trividhaM trividhena vyutsRjati pApameSyam, sAmAyikAdau sAmAyikArambhasamaye eSo'nugamaH parisamAptaH, athavA sAmAyikAdau 1052-1053 sUtra iti, AdizabdAt sarvamityAdyavayavaparigraha iti gAthArthaH // 1052 // ukto'nugamaH, samprati nayAH, teca naigamasaGgraha pratyAkhyAna nikSepAH (6) vyavahAraRjusUtrazabdasamabhirUDhavambhUtabhedabhinnAH khalvoghataH sapta bhavanti, svarUpaM caiteSAmadhaH sAmAyikAdhyayane nyakSeNa niyuktiH pradarzitameveti neha pratanyate, iha punaH sthAnAzUnyArthamete jJAnakriyAnayadvayAntarbhAvadvAreNa samAsataH procyante jJAnanayaH kriyAnayazca, 1054 yAvajIvArthaH tathA cA''ha jIvanikSepaH ni0-vijAcaraNanaesusesasamoAraNaM tu kAyavvaM / sAmAianijuttI subhAsiatthA prismttaa||1053|| ogheaayuH| * vijjAcaraNanaesuM ti vidyAcaraNanayayoH jJAnakriyAnayayorityarthaH, sesasamoyAraNaM tu kAyavvaM ti zeSanayasamavatAraH kartavyaH, tuzabdo vizeSaNArthaH, kiM vizinaSTi?-tau ca vaktavyau, sAmAyikaniyuktiH subhASitArthA parisamApteti prakaTArthamiti gaathaarthH|| 1053||saamprtN svadvAra eva zeSanayAntarbhAvenAdhikRtamahimAnau anantaropanyastagAthAgatatuzabdena cAvazyavaktavyatayA vihitau , jJAnacaraNanayAvucyete, tatra jJAnanayadarzanamidaM-jJAnameva pradhAnamaihikAmuSmikaphalaprAptikAraNam, yuktiyuktatvAt, tathA cA''ha- 60 // ni0- nAyaMmi giNhiavve agihiavvaMmiceva atthaMmi / jaiavvameva iajo uvaeso sonao nAmaM // 1054 // nAyaMmi tti jJAte samyakparicchinne giNhiyave tti grahItavye upAdeye agivhiyavvaMmi tti agrahItavye anupAdeye heya ityarthaH, Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 // 861 // cazabdaH khalubhayorgrahItavyAgrahItavyayoqhatatvAnukarSaNArthaH, upekSaNIyasamuccayArtho vA, evakArastvavadhAraNArthaH, tasya caivaM 1.prathamavyavahitaH prayogo draSTavyaH- jJAta eva grahItavye tathA'grahItavye tathopekSaNIye ca jJAta eva nAjJAte atthaMmitti artha aihikAmuSmike, madhyayana sAmAyika, tatraihika : grahItavyaH srakcandanAGganAdiH agrahItavyo viSazastrakaNTakAdirupekSaNIyastRNAdiH, AmuSmiko grahItavyaH niyuktiH samyagdarzanAdiH agrahItavyo mithyAtvAdiH upekSaNIyo vivakSayA'bhyudayAdiriti, tasminnarthe jaiavvameva tti anusvAralopAd 1054 yatitavyaM evaM anena krameNaihikAmuSmikaphalaprAptyarthinA sattvena yatitavyameva, pravRttyAdilakSaNaH prayatna: kArya ityarthaH, itthaM yAvajIvArthaH jIvanikSepaH caitadaGgIkartavyam, samyagajJAte pravartamAnasya phalavisaMvAdadarzanAt, tathA cAnyairapyuktaM- vijJaptiH phaladA puMsAM, na kriyA phaladA ogheaayuH| mtaa| mithyAjJAnAt pravRttasya, phlaasNvaaddrshnaat||1||tthaa''mussmikphlpraaptyrthinaa'pijnyaat eva yatitavyam, tathA cAgamo'pyevameva vyavasthitaH, yata uktaM- paDhamaNANaM tao dayA, evaM ciTThai svvsNje| annANI kiM kAhiti kiMvA NAhiti cheya pAvagaM? 1 // itazcaitadevamaGgIkartavyaM yasmAttIrthakaragaNadharairagItArthAnAM kevalAnAM vihArakriyA'pi niSiddhA, tathA cAgamaH-gIyattho yaha vihAro bitio gIyatthamIsao bhnnio| etto taiyavihAro NANuNNAo jinnvrehi||1||n yasmAdandhenAndhaH samAkRSyamANaH samyakpanthAnaM pratipadyata itybhipraayH| evaM tAvat kSAyopazamikaM jJAnamadhikRtyoktam, kSAyikamapyaGgIkRtya viziSTaphalasAdhakatvaMtasyaiva vijJeyam, yasmAdarhato'pi bhavAmbhodhitaTasthasya dIkSAMpratipannasyotkRSTatapazcaraNavato'pi na tAvadapavargaprAptiH saMjAyate yAvajjIvAjIvAdyakhilavastuparicchedarUpaM kevalajJAnaM notpannamiti, tasmAjjJAnameva pradhAnamaihikAmuSmikaphalaprApti prathamaM jJAnaM tato dayA evaM tiSThati srvsNytH| ajJAnI kiM kariSyati? kiM vA jJAsyati chekaM pApakaM (vA)? // 1 // OM gItArthazca vihAro dvitIyo gItArthamizrako bhnnitH| AbhyAM tRtIyo vihAro nAnujJAto jinvraiH||1|| // 861 // Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 / / 862 // kAraNamiti sthitam / iti jo uvaeso so nayo nAma ti 'iti' evamuktena nyAyena yaH upadezo jJAnaprAdhAnyakhyApanaparaH sa nayo 1.prathama nAma jJAnanaya ityarthaH / ayaM ca caturvidhe samyaktvAdisAmAyike samyaktvasAmAyika zrutasAmAyikadvayamevecchati, jJAnAtmaka- madhyayana sAmAyika, tvAdasya, dezaviratisarvaviratisAmAyike tu tatkAryatvAt tadAyattatvAnnecchati, guNabhUte cecchatIti gaathaarthH|| 1054 // niyuktiH ukto jJAnanayaH, adhunA kriyAnayAvasaraH, taddarzanaM cedaM- kriyaiva pradhAnamaihikAmuSmikaphalaprAptikAraNam, yuktiyuktatvAt, 1054 yAvajIvArthaH tathA cAyamapyuktalakSaNAmeva svapakSasiddhaye gAthAmAha-'NAyaMmi giNhiyavve' tyAdi, asyAH kriyAnayadarzanAnusAreNa vyAkhyA jIvanikSepaH jJAte grahItavye'grahItavye caiva arthe aihikAmuSmikaphalaprAptyarthinA yatitavyameva, na yasmAt pravRttyAdilakSaNaprayatnavyatirekeNa ogheaayuH| jJAnavato'pyabhilaSitArthAvAptidRzyate, tathA cAnyairapyuktaM-kriyaiva phaladA puMsAM, na jJAnaM phaladaM matam / yataH strIbhakSyabhogajJo, jJAnAt sukhito bhavet ||1||tthaa'mussmikphlpraaptyrthinaa kriyaiva kartavyA, tathA ca munIndravacanamapyevameva vyavasthitam, yata uktaM- ceiyakulagaNasaMghe AyariANaM ca pavvayaNa sue y| savvesuvi teNa kayaM tvsNjmmujjmtennN||1|| itazcaitadevamaGgIkartavyaM yasmAt tIrthakaragaNadharai : kriyAvikalAnAM jJAnamapi viphalamevoktam, tathA cA''gamaH-subahaMpi suyamahIyaM kiM kAhi caraNavippa-3 mukkss?| aMdhassa jaha palittA diivsyshsskoddiivi||1||hshikriyaavikltvaat tasyetyabhiprAyaH, evaM tAvat kSAyopazamikaM cAritramaGgIkRtyoktam, cAritraM kriyetyanarthAntaram, kSAyikamapyaGgIkRtya prakRSTaphalasAdhakatvaMtasyA eva vijJeyam, yasmAdahato'pi bhagavataH samutpannakevalajJAnasyApi na tAvanmuktyavAptiH saMjAyate yAvadakhilakarmendhanAnalabhUtA hrasvapaJcAkSaro (r)caityakulagaNasaMgheSu AcArye pravacane zrute c| sarveSvapi tena kRtaM tapaHsaMyame udyacchatA // 1 // subahvapi zrutamadhItaM kiM kariSyati vipramuktacaraNasya? / andhasya yathA pradIptA dIpazatasahasrakoTyapi // 1 // // 862 // Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 / / 863 // diraNamAtrakAlAvasthAyinI sarvasaMvararUpA cAritrakriyA nAvApteti, tasmAt kriyaiva pradhAnA aihikAmuSmikaphalaprApti 1. prathamakAraNamiti sthitam, 'iti jo uvaeso so nao nAmaM'ti 'iti' evamuktena nyAyena ya upadeza: kriyAprAdhAnyakhyApanaparaHsa madhyayanaM nayo nAma, kriyAnaya ityarthaH, ayaM ca samyaktvAdau caturvidhe sAmAyike dezaviratisarvaviratisAmAyikadvayamevecchati sAmAyika, niyuktiH kriyAtmakatvAdasya, samyaktvasAmAyikazrutasAmAyike tu tadarthamupAdIyamAnatvAdapradhAnatvAnnecchati, guNabhUte cecchatIti |1054 gaathaarthH|| 1054 // uktaH kriyAnayaH, itthaM jJAnakriyAnayasvarUpaM jJAtvA'viditatadabhiprAyo vineyaH saMzayApannaH sannAha yAvajjIvArthaH jIvanikSepaH kimatra tattvaM?, pakSadvaye'pi yuktisambhavAt, AcAryaH punarAha-savvesiMpigAhA, athavA jJAnakriyAnayamataM pratyekamabhidhAyAdhunA ogheaayuH| sthitapakSamupadarzayannAha ni0-savvesiMpinayANaM bahuvihavattavvayaM nisaamittaa| taMsavvanayavisuddhajaMcaraNaguNaTThio sAhU // 1055 // * sarveSAmapi mUlanayAnAm, apizabdAt tadbhedAnAM ca nayAnAM dravyAstikAdInAM bahuvidhavaktavyatAM sAmAnyameva vizeSA eva ubhayameva vA'napekSamityAdirUpAM athavA nAmAdInAM nayAnAM kaH kaM sAdhumicchatItyAdirUpAM nizamya zrutvA tat 'sarvanayavizuddhaM / sarvanayasammataM vacanaM yaccaraNaguNasthitaH sAdhuH, yasmAt sarvanayA eva bhAvanikSepamicchantIti gAthArthaH- // 1055 // ityAcAryaharibhadrakRtau ziSyahitAyAmAvazyakaTIkAyAM sAmAyikAdhyanaM samAptam // | // iti sUripurandarazrIharibhadrasUrikRtAyAM ziSyahitAkhyA''vazyakavRttau sAmAyikAkhyaM prathamamadhyayanaM smaaptm| || 8 // 863 // Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1.prathama madhyayana zrIAvazyaka niyuktibhASyazrIhAri0 vRttiyutam bhAga-2 sAmAyika sAmAyikasya vivRtiM kRtvA yadavAptamiha mayA kuzalam / tena khalu sarvaloko labhatAMsAmAyikaM prmm||1|| yasmAjagAda bhagavAn sAmAyikameva nirupamopAyam / zArIramAnasAnekaduHkhanAzasya mokSasya // 2 // (granthAgraM 12343) ||aavssypuvvddhsmmttN|| // 864 // // iti sUripurandarabhavavirahopAdhizobhitazrImaddharibhadrasUrivihitavivRtiyutaH zrIAvazyakasUtrIyazrInamaskAraniyuktisAmAyikAdhyayanamayadvitIyo vibhAgaH smaaptH|| // 864 //