Book Title: Agam 03 Ang 03 Sthanang Sutra Part 05 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
Catalog link: https://jainqq.org/explore/006313/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo arihaMtANe namo siddhANaM, namo AyariyANaM namo uvajajhAyANaM namo loe savva sAhUNaM eso paMca namukakAro savva pAvappaNAsaNo maMgalANaM ca savvasiM paDhamaM havaI maMgala Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinAgama prakAzana yojanA pa. pU. AcAryazrI ghAMsIlAlajI mahArAja sAheba kRta vyAkhyA sahita DVD No. 1 (Full Edition) :: yojanAnA Ayojaka :: zrI caMdra pI. dozI - pIeca.DI. website : www.jainagam.com Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ THANAN SHRI S G SUTRA PART: 05 zrI sthAnAMga sUtra : bhAga 05 bhAga-05 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAlajI-mahArAja viracitayA sughAkhyayA vyAkhyayA samalataM hindI-gurjara-bhASA'nuvAdasahitam ||shrii-sthaanaanggsuutrm // (paJcamo bhAgaH) STHANANGA SUTRAM niyojaka : saMskRta-prAkRtajJa-jainAgamaniSNAta-priyavyAkhyAni paNDitamuni-zrIkanhaiyAlAlajI-mahArAjaH prakAzakaH sva.zrImAn zrI mahetA puruSottamadAsa gulAbacaMdabhAInA dharmapatnI gaM.sva.jIvakorabAnA smaraNArtha ghATakopara muMbaI nivAsi mahetA mANekalAla amulakharAya-tarupradatta dravyasAhAyyena a0 bhA0 zce0 sthA0 jainazAstroddhArasamiti pramukhaH zreSThi-zrIzAntilAla-maGgaladAsabhAI-mahodayaH mu0 rAjakoTa prathamA-AvRttiH vIra-saMyat vikrama saMvat IsavIsan prati 1200 2492 2022 mUlyam-ru. 25-0-0 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maLavAnuM ThekANuM zrI a, lA. sva. sthAnakavAsI jaina zAstroddhAra samiti, hai. gareDiyA pArA, 2048, (saurASTra) Published by : Shri Akhil Bharat S. S. Jain Shastroddhara Sarniti, Garedia Kuva Road, RAJKOT, (Saurashtra), W. Ry, India. ye nAma kecidiha naH prathayantyavajJAM, jAnanti te kimapi tAn pati naiSa ytnH| utpatsyate'sti mama ko'pi samAnadharmA, kAlohAyaM niravadhitripulA ca pRthvI / / 1 // harigItacchandaH karate avajJA jo hamArI yatna nA unake liye| jo jAnate haiM tattva kucha phira yatna nA unake liye // janamegA mujhasA vyakti koI taca isase pAyagA / hai kAla niravadhi vipulapRthvI dhyAna meM yaha lAyagA // 1 // bhUTyaH 3. 25%300 prathama AvRtti prata 1200 vIra saMvat 242 vikrama saMvata 2022 IsavIsana 1966 mudra: maNilAla chaganalAla zAha navaprabhAta prinTIMga presa, ghIkAMTA roDa, amadAvAda. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAdhyAya mATe khAsa sUcanA A sUtranA mUlapAThano svAdhyAya divasa ane rAtrinA prathama prahare tathA cothA prahare karAya che. (2) prAta:uSAkALa, sanyAkALa, madhyAhna, ane madhyarAtrimAM be-be ghaDI (48 miniTa) vaMcAya nahIM, sUryodayathI pahelAM 24 miniTa ane sUryodayathI pachI 24 miniTa ema be ghaDI sarvatra samajavuM. mAsika dharmavALAM strIthI vaMcAya nahIM temaja tenI sAme paNa vaMcAya nahIM. jyAM A strIo na hoya te oraDAmAM besIne vAMcI zakAya. (4) nIce lakhelA 32 asvAdhyAya prasaMge vaMcAya nahIM. (1) AkAza saMbaMdhI 10 asvAdhyAya kAla. (1) ulkApAta-moTA tArA khare tyAre 1 prahara (traNa kalAka svAdhyAya na thAya.) (2) digdAha-koI dizAmAM atizaya lAlavarNa hoya athavA koI dizAmAM moTI Aga lagI hoya to svAdhyAya na thAya. garjArava -vAdaLAMno bhayaMkara garjArava saMbhaLAya. gAjavIja ghaNI jaNAya to 2 prahara (cha kalAka) svAdhyAya na thAya. nirdhAta-AkAzamAM koI vyaMtarAdi devakRta ghoragarjanA thaI hoya, athavA vAdaLo sAthe vIjaLInA kaDAkA bole tyAre ATha prahara sudhI svAdhyAya nA thAya. (5) vidyuta--vijaLI camakavA para eka prahara svAdhyAya na thA. (6) cUpaka-zuklapakSanI ekama, bIja ane trIjanA divase saMdhyAnI prabhA ane caMdraprabhA maLe to tene cUpaka kahevAya. A pramANe cUpaka hoya tyAre rAtrimAM prathama 1 prahara svAdhyAya na karavo. (7) yakSAdIta-koI dizAmAM vIjaLI camakavA jevo je prakAza thAya tene yakSAdIpta kahevAya. tyAre svAdhyAya na karavo. (8) ghumika kRSNa-kAratakathI mahA mAsa sudhI dhUmADAnA raMganI je sUkSma jala jevI dhUmmasa paDe che tene dhUmikAkRSNa kahevAya che. tevI dhUmmasa hoya tyAre svAdhyAya na karavo. (9) mahikAzveta-zItakALamAM zvetavarNavALI sUkSma jalarUpI je dhummasa paDe che. te mahikAzveta che tyAre svAdhyAya na karavo. (10) rajauddaghAta-cAre dizAmAM pavanathI bahu dhULa uDe. ane sUrya DhaMkAI jAya. te rajauddAta kahevAya. tyAre svAdhyAya na karavo. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) audArika zarIra saMbaMdhI 10 asvAdhyAya (11-12-13) hADakAM-mAMsa ane rUdhira A traNa vastu agnithI sarvathA baLI na jAya, pANIthI dhovAI na jAya ane sAme dekhAya to tyAre svAdhyAya na karavo. phUTeluM iMDu hoya to asvAdhyAya. (14) maLa-mUtra--sAme dekhAya, tenI durgandha Ave tyAM sudhI asvAdhyAya. (15) smazAna--A bhUminI cAre bAju 100/100 hAtha asvAdhyAya. (16) caMdragrahaNa--jyAre caMdragrahaNa thAya tyAre jaghanyathI 8 muhUrta ane utkRSTathI 12 muhUrta asvAdhyAya jANavo. (17) sUryagrahaNa--jyAre sUryagrahaNa thAya tyAre jaghanyathI 12 muhUrta ane utkRSTathI 16 muhUrta asvAdhyAya jANavo. (18) rAjavyudgata--najIkanI bhUmimAM rAjAonI paraspara laDAI thatI hoya tyAre, tathA laDAI zAnta thayA pachI 1 divasa-rAta sudhI svAdhyAya na karavo. (19) patana--koI moTA rAjAnuM athavA rASTrapuruSanuM mRtyu thAya to teno agnisaMskAra na thAya tyAM sudhI svAdhyAya karavo nahIM tathA navAnI nimaNuMka na thAya tyAM sudhI UMcA avAje svAdhyAya na karavo. (20) audArika zarIra--upAzrayanI aMdara athavA 100-100 hAtha sudhI bhUmi upara bahAra paMcendriyajIvanuM mRtazarIra paDyuM hoya to te nirjIva zarIra hoya tyAM sudhI svAdhyAya na karavo. (21thI 28) cAre mahotsava ane cAra pratipadA--ASADha pUrNimA, (bhUtamahotsava), Aso pUrNimA (indra mahotsava), kArtika pUrNimA (skaMdha mahotsava), caitra pUrNimA (yakSamahotsava, A cAra mahotsavanI pUrNimAo tathA te cAra pachInI kRSNapakSanI cAra pratipadA (ekama) ema ATha divasa svAdhyAya na karavo. (29thI 30) prAtaHkAle ane sandhyAkALe dizAo lAlakalaranI rahe tyAM sudhI arthAt sUryodaya ane sUryAstanI pUrve ane pachI eka-eka ghaDI svAdhyAya na karavo. (31thI 32) madhya divasa ane madhya rAtrie AgaLa-pAchaLa eka-eka ghaDI ema be ghaDI svAdhyAya na karavo. uparokta asvAdhyAya mATenA niyamo mUlapAThanA asvAdhyAya mATe che. gujarAtI Adi bhASAMtara mATe A niyamo nathI. vinaya e ja dharmanuM mUla che. tethI AvA AvA vikaTa prasaMgomAM gurunI athavA vaDIlanI icchAne AjJAne ja vadhAre anusaravAno bhAva rAkhavo. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1) (2) (3) (8) svAdhyAya ke pramukha niyama isa sUtra ke mUla pATha kA svAdhyAya dina aura rAtrI ke prathama prahara tathA cauthe prahara meM kiyA jAtA hai I prAtaH USA-kAla, sandhyAkAla, madhyAhna aura madhya rAtrI meM do-do ghaDI ( 48 miniTa) svAdhyAya nahIM karanA cAhie, sUryodaya se pahale 24 miniTa aura sUryodaya ke bAda 24 miniTa, isa prakAra do ghar3I sabhI jagaha samajhanA cAhie / mAsika dharmavAlI striyoM ko svAdhyAya nahIM karanA cAhie, isI prakAra unake sAmane baiThakara bhI svAdhyAya nahIM karanA cAhie, jahA~ ye striyA~ na hoM usa sthAna yA kakSa meM baiThakara svAdhyAya kiyA jA sakatA hai / nIce likhe hue 32 asvAdhyAya - prasaMgo meM vA~canA nahIM cAhie-- (1) AkAza sambandhI 10 asvAdhyAyakAla (1) (2) (3) (8) (5) (6) (7) (8) ulkApAta--bar3A tArA TUTe usa samaya 1 prahara (tIna ghaNTe) taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / digdAha -- kisI dizA meM adhika lAla raMga ho athavA kisI dizA meM Aga lagI ho to svAdhyAya nahIM karanA cAhie / garjArava--bAdaloM kI bhayaMkara gaDagaDAhaTa kI AvAja sunAI detI ho, bijalI adhika hotI ho to 2 prahara (cha ghaNTe ) taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / nirghAta - AkAza meM koI vyantarAdi devakRta ghora garjanA huI ho athavA bAdaloM ke sAtha bijalI ke kaDAke kI AvAja ho taba ATha prahara taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / vidyuta - bijalI camakane para eka prahara taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie I yUpaka -- zukla pakSa kI prathamA, dvitIyA aura tRtIyA ke dino meM sandhyA kI prabhA aura candraprabhA kA milAna ho to use yUpaka kahA jAtA hai| isa prakAra yUpaka ho usa samaya rAtrI meM prathamA 1 prahara svAdhyAya nahIM karanA cAhie I yakSAdIpta-- yadi kisI dizA meM bijalI camakane jaisA prakAza ho to use yakSAdIpta kahate haiM, usa samaya svAdhyAya nahIM karanA cAhie / dhUmikA kRSNa - kArtika se mAgha mAsa taka ghU~e ke raMga kI taraha sUkSma jala ke jaisI dhUmasa (koharA) par3atA hai use dhUmikA kRSNa kahA jAtA hai isa prakAra kI dhUmasa ho usa samaya svAdhyAya nahIM karanA cAhie / Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) mahikAzveta--zItakAla meM zveta varNavAlI sUkSma jalarUpI jo dhUmasa par3atI hai vaha mahikAzveta kahalAtI hai, usa samaya svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (10) rajodghAta--cAroM dizAoM meM teja havA ke sAtha bahuta dhUla uDatI ho aura sUrya Dha~ka gayA ho to rajodghAta kahalAtA hai, usa samaya svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (9) aitihAsika zarIra sambandhI 10 asvAdhyAya -- (11,12,13) hADa-mAMsa aura rudhira ye tIna vastue~ jaba taka agni se sarvathA jala na jAe~, pAnI se dhula na jAe~ aura yadi sAmane dikhAI deM to svAdhyAya nahIM karanA cAhie / phUTA huA aNDA bhI ho to bhI asvAdhyAya hotA hai / (14) (15) (16) mala-mUtra - sAmane dikhAI hetA ho, usakI durgandha AtI ho taba-taka asvAdhyAya hotA hai / I zmazAna -- isa bhUmi ke cAroM tarapha 100 - 100 hAtha taka asvAdhyAya hotA hai / (19) candragrahaNa--jaba candragrahaNa hotA hai taba jaghanya se 8 muhUrta aura utkRSTa se 12 muhUrta taka asvAdhyAya samajhanA cAhie | (17) sUryagrahaNa - jaba sUryagrahaNa ho taba jaghanya se 12 muhUrta aura utkRSTa se 16 muhUrta taka asvAdhyAya samajhanA cAhie / (18) rAjavyudgata -- najadIka kI bhUmi para rAjAoM kI paraspara lar3AI calatI ho, usa samaya tathA lar3AI zAnta hone ke bAda eka dina-rAta taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / patana -- koI bar3e rAjA kA athavA rASTrapuruSa kA dehAnta huA ho to agnisaMskAra na ho taba taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie tathA usake sthAna para jaba taka dUsare vyakti kI naI niyukti na ho taba taka UMcI AvAja meM svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (20) audArika zarIra -- upAzraya ke andara athavA 100 - 100 hAtha taka bhUmi para upAzraya ke bAhara bhI paJcendriya jIva kA mRta zarIra par3A ho to jaba taka vaha nirjIva zarI vahA~ par3A rahe taba taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (21 se 28) cAra mahotsava aura cAra pratipadA - ASAr3hI pUrNimA ( bhUta mahotsava), Aso pUrNimA (indriya mahotsava), kArtika pUrNimA ( skandha mahotsava), caitra pUrNimA (yakSa mahotsava) ina cAra mahotsavoM kI pUrNimAoM tathA usase pIche kI cAra, kRSNa pakSa kI cAra pratipadA (aikama) isa prakAra ATha dinoM taka svAdhyAya nahIM karanA cAhie / Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (29 se 30) prAtaHkAla aura sandhyAkAla meM dizAe~ lAla raMga kI dikhAI deM taba taka arthAt sUryodaya aura sUryAsta ke pahale aura bAda meM eka-eka ghar3I svAdhyAya nahIM karanA cAhie / (31 se 32) madhya divasa aura madhya rAtrI ke Age-pIche eka-eka ghar3I isa prakAra do ghar3I svAdhyAya nahIM karanA caahie| uparokta asvAdhyAya sambandhI niyama mUla pATha ke asvAdhyAya hetu haiM, gujarAtI Adi bhASAntara hetu ye niyama nahIM hai / vinaya hI dharma kA mUla hai tathA aise vikaTa prasaMgoM meM gurU kI athavA bar3oM kI icchA evaM AjJAoM kA adhika pAlana karane kA bhAva rakhanA cAhie / Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya 2-6 in mo o wo 10-12 13-21 22-28 zrI sthAnAGga sUtrake pAMcaveM bhAgakI viSayAnukramaNikA anukramAGka AThavAM sthAna 1 AThaveM sthAnakA viSaya vivaraNa ekalabihArI sAdhuke svarUpakA varNana yonisaMgraha aura gatiAgatikA nirUpaNa karmaprakRti ke cayAdikA nirUpaNa mAyAcIke mAyAke AlocanakA nirUpaNa mAyAvI sAdhu ke svarUpakA nirUpaNa anAlocita-apratikrAnta mAyAvIke upapAtakI garhaNAkA nirUpaNa anAlocita-apratikrAnta mAyAcIkI AyatikI gaINAkA nirUpaNa Alocita-pratikrAnta mAyAvIke upapAtakI prazaMsA Alocita-pratikrAnta mAyAvIkI AyatikI prazaMsA saMvarAsaMvarakA nirUpaNa ATha prakArakI lokasthitikA nirUpaNa ATha prakArakI gaNisaMpadAkA nirUpaNa mahAnidhikA nirUpaNa IryAsamityAdi bhAvanidhikA nirUpaNa AlocanA denevAle AcArya aura lenevAle sAdhuke prAyazittakA nirUpaNa ATha prakArake madasthAnoMkA nirUpaNa ATha prakAra ke akriyAvAdiyokA nirUpaNa 29-31 au 32-35 36-42 43-48 22 50-52 53-56 57-60 61-70 72-89 zrI sthAnAMga sUtra :05 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 20 21 22 23 24 of 25 26 27 28 bhagavAna mahAvIra ke dvArA pravajita hue ATha rAjAoMkA nirUpaNa AhAra ke svarUpakA nirUpaNa kRSNarAjI aura tadgata lokAntika vimAna aura devoMke svarUpa nirUpaNa 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 pApazAstrakA nirUpaNa vacanavibhaktike svarUpakA nirUpaNa Ayurveda ke svarUpakA nirUpaNa zAdi devendrakI asamAraMbha aura samAraMbha se saMyamAsaMyamakA nirUpaNa ATha prakArake sUkSmajIvakA nirUpaNa siddha ke svarUpakA nirUpaNa darzanoMke svarUpakA nirUpaNa adaupamya kAlake svarUpakA nirUpaNa 41 42 mahiSiyoMkA nirUpaNa dharmAdi cArake madhyabhAgakA AThasthAnoMse nirUpaNa bhaviSyake tIrthaMkara dvArA prayatita honevAle rAjAoMkA nirUpaNa kRSNakI agramahiSiyoMkA nirUpaNa ATha prakAra ke gatikA nirUpaNa antadvapakA nirUpaNa cakravartI ratnavizeSakA nirUpaNa yojanake pramANakA nirUpaNa jambUsvAmI AdikoMkA nirUpaNa jambU mandarameM rahI anya vastuoMkA nirUpaNa tIrthakarake svarUpakA nirUpaNa dIrghatA AdikoMkA nirUpaNa mandara cUlikAkA nirUpaNa zrI sthAnAMga sUtra : 05 90-94 95-101 102-105 106-107 108-111 112-113 114-116 117 118-121 122-126 127 128-133 134 135 136 - 137 138 - 139 140-142 143-144 145-146 147-149 150-154 155-156 157-162 163-165 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSetrAdhikArase jambUdvIpAntargata padArthokA nirUpaNa 166parvatake Upara rahe kUToMkA nirUpaNa 167-178 devakalpa aura devendroM ke vimAnakA nirUpaNa 179-180 tapovizeSakA nirUpaNa 181-184 saMsArasamApannaka jIvoMkA nirUpaNa 185-186 ATha prakArake saMyamoMke svarUpakA nirUpaNa 187-190 ATha prakArakI pRthivI ke svarUpakA nirUpaNa 191-192 zubhAnuSThAna zravaNase ATha sthAnoM ke svarUpakA nirUpaNa 193-197 mahAzukra sahasrAra vimAnake uccatvakA nirUpaNa 198 AThapakArake sAmAyika aura kevalI sAdghAtakA nirUpaNa199-202 devatAoM ke svarUpakA nirUpaNa 203-206 nakSatroMke svarUpakA nirUpaNa 207-208 puruSavedanIya karma ke svarUpakA nirUpaNa 209-210 pudgaloMke caya aura upacayakA nirUpaNa 211-212 nayaveM sthAnakA prAraMbha sAMbhogikoMko visAMmogika karanekA nirUpaNa 213-214 AcArAMgake brahmacaryarUpa naba adhyayanoMkA nirUpaNa 215-218 brahmacarya gupti ke svarUpakA nirUpaNa 219-223 brahmacaryake navavidha agupti ke svarUpakA nirUpaNa 224-226 nava prakArake sadabhAva padArthakA nirUpaNa 227nava prakAra ke saMsArI jIvoMke gatiAgati AdikA nirUpaNa 228-234 jIvoMke rogotpatti ke nimittakA nirUpaNa 235-236 AMtararogake kAraNakA nirUpaNa 237-240 candrayogI nakSatroMkA nirUpaNa 241-242 vartamAna avasarpiNImeM baladeva vAsudevake pitAkA nirUpaNa 243-247 cakravartI ke mahAnidhikA nirUpaNa 218 zrI sthAnAMga sUtra :05 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 74 navaprakArake vikRti ke nAmakA nirUpaNa 258-260 zarIrake nava chidroMkA nirUpaNa 261 nava prakArake puNyakA nirUpaNa 262-263 pApake kAraNoMkA nirUpaNa pApazrutakA nirUpaNa 165-266 nipuNa puruSakA nirUpaNa 267-269 sAdhuke gaNakA nirUpaNa 270navakoTi (navavADa) se zuddha bhikSAkA nirUpaNa 271-272 IzAna devendra ke agramahiSIkA nirUpaNa 273devanikAyake svarUpakA nirUpaNa 274avyAvAdha deva ke graiveyaka vimAna prastarakA nirUpaNa 275-276 Ayuke pariNAmakA nirUpaNa 277bhikSumatimAke svarUpakA nirUpaNa 279prAyazcitta ke svarUpakA nirUpaNa 281-282 dakSiNa bharatameM rahe huve siddhAdikUTokA nirUpaNa 283-288 AMtararogake kAraNa karmavizeSakA nirUpaNa 289-290 tIrthakarAdike nAma gotramApta karanevAle zreNika AdikoMkA nirUpaNa 291-292 bhAvI madhyamatIrthakara kevalIke svarUpakA nirUpaNa 293-299 zreNikake tIrthakaratvakA nirUpaNa 300-328 mahApadmajinake dvArA prarUpita honevAle Arambha Adi sthAnoMkA nirUpaNa 329-332 nakSatravizeSakA nirUpaNa 333 kalpavizeSa meM rahe hue vimAnakI saMkhyAkA nirUpaNa 334 RSabha kulakara vizeSa RSabha pravartita pravRttikA nirUpaNa 335-336 graha vizeSa vIthi pramANakA nirUpaNa 337 nava prakArake no kaSAyakA nirUpaNa 82 83 86 338 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 101 104 kulakarake koTikA nirUpaNa 338-339 pudgalake svarUpakA nirUpaNa 339-340 dazaveM sthAnakA prArambha dazave sthAnakA viSaya vivaraNa lokasthitikA nirUpaNa 342-347 zabdabhedakA nirUpaNa 348-349 daza prakArake indriyArthoM kA nirUpaNa 350-352 pudgalake svarUpakA nirUpaNa 353-355 krodha ke utpattike kAraNakA nirUpaNa 356-358 saMyamAdi nirUpaNa 359-361 asaMyarakA vizeSa prakArakA kathana 362-363 samAdhi aura asamAdhikA nirUpaNa 364 daza prakArakI pravRjyAkA nirUpaNa 365-367 daza pakArake zramaNadharmakA nirUpaNa 368 daza prakArakI vaiyAvatyakA nirUpaNa 369-370 jIvake pariNAmakA nirUpaNa 371-378 ajIvake pariNAmakA nirUpaNa 379-386 asvAdhyAyake svarUpakA nirUpaNa 387-395 saMyamAsaMyamake svarUpakA nirUpaNa 396-398 sUkSmake svarUpakA nirUpaNa 399-400 gaMgAsiMdhu vagairaha nadiyoM meM AtmasamarpaNa karanevAlI nadIka nirUpaNa 401-402 bharatakSetragata rAjadhAnIkA nirUpaNa 403.-405 jambUdvIpagata meruke udvedha AdikA nirUpaNa 406 jambUmandara gata ATha pradezavAle rucaka parvatakA nirUpaNa 407-408 lavaNasamudragata gotIrtha rahita kSetrakA nirUpaNa 409-412 dhAtakI khaNDagata maMdaraparvatake udvedha AdikA nirUpaNa 413-414 106 107 109 110 112 113 114 116 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 119 120 121 122 123 124 125 126 427 128 129 130 131 jambU dvIpagata bharatAdi dazakSetrakA nirUpaNa 415-416 aJjanaka paryata Adike udvedha AdikA nirUpaNa 417-418 ruvakavara kuNDalavara parvatake udvedha AdikA nirUpaNa 419 dravyAnuyogake svarUpakA nirUpaNa 420-429 camarAdi acyutendra Adike utpAta parvatakA nirUpaNa 430-449 yojana sahasrAtmaka avagAhanAkA nirUpaNa 450-452 daza prakAra ke anta ke svarUpakA nirUpaNa 453-454 pUrvagatazrutakA nirUpaNa daza prakArakI pratisevanAkA nirUpaNa 456-459 AlocanAmeM tyAgane yogya doSoMkA nirUpaNa 460-462 AlocanA denevAle aura lenevAleke guNakA nirUpaNa 463-471 prAyazcitta ke svarUpakA nirUpaNa 472-474 mithyAtvakA nirUpaNa 475-477 vAsudeva sambandhI vaktavya nirUpaNa 478-480 bhavanavAsI devakA nirUpaNa daza prakArake sukhakA nirUpaNa 482-485 upaghAta aura vizodhike svarUpakA kathana 486-495 saMkleza aura asaMkleza ke svarUpakA kathana 496-497 daza prakArake balakA nirUpaNa 498-500 satyamRSA AdikA nirUpaNa 501-512 dRSTivAdake nAmakA nirUpaNa 513-517 daza prakAra ke zastrakA nirUpaNa 518-537 vAga (vANI-vacana) yogakA nirUpaNa 538-550 dAnake bhedokA kathana 551-555 gati ke bhedoMkA nirUpaNa 556-558 daza prakArake muNDa ke svarUpakA kathana 559-560 daza prakArake saMkhyAnakA nirUpaNa 561-564 481 134 136 140 cocccc &000 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 145 146 147 148 149 150 151 153 154 155 156 157 158 159 daza prakArake pratyAkhyAnakA nirUpaNa 565-572 daza prakArakI sAmAcArIkA nirUpaNa 573-580 mahAvIra bhagavAna ke daza mahAsvapnoMkA nirUpaNa 581-583 daza mahAsvapna ke phalakA nirUpaNa 584-591 sarAga samyagdarzanakA nirUpaNa 592-599 daza prakArakI saMjJAoMkA nirUpaNa 600-603 nairayikoMkI duHkhavedanAkA nirUpaNa 604-605 amUrta arthako jina hI jAnate hai aisA nirUpaNa 606-609 jinamaNIta parokSArtha pradarzaka zrutavizeSakA nirUpaNa 610-618 nArakAdi jIvake dravyabhedakA nirUpaNa 619-624 bhadrakarmakArIke kAraNakA nirUpaNa 625-630 AzaMsA yogakA nirUpaNa 631-633 daza prakArake dharmakA nirUpaNa 634-636 daza prakArake sthavirokA nirUpaNa 637-638 putrake bhedoMkA nirUpaNa 639-641 daza prakArake anuttarakA nirUpaNa 642-653 manuSya kSetrAdikA nirUpaNa 641-646 duSSama suSamAke parijJAna ke prakArakA nirUpaNa 647-648 muSamasuSamAke kucha vizeSa kathana 649-651 daza kulakaroMke nAmakA nirUpaNa 652-653 daza prakArake vakSaskAra parvatakA nirUpaNa kalpake svarUpakA nirUpaNa 655-657 daza prakArake pratimA ke svarUpakA nirUpaNa 658-661 jIvake bhedakA nirUpaNa 662-664 saMsArI jIvake avasthAkA nirUpaNa 665-671 vanaspatikI avasthAkA nirUpaNa 672 vidyAdhara zreNiyoMke viSkambhamAnakA nirUpaNa 673-675 w w w 160 161 162 163 164 m ` sr hm 654 w 167 168 169 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 173 174 175 176 177 178 179 180 devAvAsa vizeSakA nirUpaNa tejonisargakA nirUpaNa daza prakArake AryakA nirUpaNa ratnaprabhA pRthvI ke saMbaMdhakA kathana ratnaprabhAke AdheyabhUta dvIpAdikA nirUpaNa jJAnake vRddhi karanevAle nakSatroMkA nirUpaNa kulakoTI sUtrakA nirUpaNa capAdikA nirUpaNa zAkhaprazasti zrI sthAnAMga sUtra : 05 // samApta // 5 675 676-684 685-692 693-694 695 697-698 699-700 701-706 707-708 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI sthA. bhA. 5 ve kA zuddhipatra zrImAn sujJapAThakagaNa ___ savinaya nivedana hai ki "gacchataH skhalanaM kApi" isa kathana ke anusAra yaha zAstraprakAzanameM bhI muphasaMbaMdhI evaM priMTiMga saMbaMdhI galatiyAM honA saMbhavita hai so vAcaka gaNa " nIrakSIra" nyAyase sudhAra kara paDhaleMge hi tathApi vizeSaullekhanIya jo jo azuddhiyAM dRSTigocara huI haiM usakA yaha zuddhipatra denemeM AtA hai to vaha sudhAra kara paDha leveM yahI vinanti, azuddha zuddha pRSTha paMkti sthAnanI sthAnanI 1 23 ratyaratya kUlamatikUla- ratyaratyanukUlapratikUla bhUtakALaNa bhUtakALamAM vedanAsatrANi vedanAsUtrANi cayAdInAmarthastvam cayAdInAmarthastyayam che baMdha paDi jaze te baMdha paDi jaze. bhayasukta bhayayukta jo sAdhu janase jo sAdhujana lajjAse maraNAsahaNajutto maraNArAhaNajutto mAyA kRtvA mAyAM kRttvA suvarNAka rovA suvarNakAro vA ciraTTiesu cirahiiema ayati meM AyatimeM davalogAo devalogAo anyavAlA hotAhai anyavizeSaNo vAlA hotA hai 35 ahatanATaya gItavAdita tantrA ahatagItavAditatantrI kapuravA keyUravAn alacita Acita bahujaNa bahujAyarUjharayayAI bahujaNabahujAyasvarayayAI 43 pratikramaNa Adi teo. pratikramaNa Adi kare che teo 48 avasara asaMvara sUtra - g zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ turASAdau pazcAttApa tuSArAdau pazcAttApa daMto datto AlAcanAmeM sava zratamada ayathArya AlocanAmeM saba kRtamada ayathArtha anekAntAtmaka anekAtmaka vilakSaNatA jImAM anusaranArA jaIthI katrantareNa tapobrahmacaryAdirUpamasAtam jo vilakSatA jImAM anusaranA jaInI ka ntareNa tapobrahmacaryAdirUpa masAtam nA vibhUti janmAntarakA AtmAne sadbhAva atvimAM amArUpa Aga hAnekA kRtyalyuTA che tirabhUta janmAntarako AtmAne abhAva astitvamAM AtmArUpa Aga honekA kRtyalyuTo dvArA pupa sparzamayAt rasanendriya IDA. P O rA N puSya M 0 rzamayAt rasenandriya 0 0 yAt yAvat kathatha kathana ja zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arddhAmya vadhante varAvatanuM ta jahA bhagabhAMca agIkAra ityAhArasvarUpamAha tadyayA hotI bAhya karArddhamapi saMstim aJja padmakUTa ATha cakravartI pacca bhavanantyeva khaMDapapataguhA maMdara cUciyANaM aTau pUrvAdhamAM jabUThThImAM dikkumArI mahattarikAH kaTa kaTa svastikAdiSu zratAjJAnI vItarAga yamaH rAgadveyathI antamuhUta kimmapuruSa mahusamaraNIya methI zrI sthAnAMga sUtra : 05 apaya vardhante parAva nuM taM jahA bhagavAMzca agIkArI ityAhArasvarUpamAha tadyathA hotI bAhya puSkarArdhamapi saMsthitam pazca bhavantyeva aJjana padmakUTa 151 AyavartI vinya udyA che, 151 khaDaprapAtaguhA maMdara cUliyANaM aSTau pUrvAdha mAM ja'budvIpamAM dikkumArI mahattarikAH kUTa kUTa svastikAdiSu zrutAjJAnI. 118 119 120 121 124 124 127 vItarAgasaMyamaH rAgadveSathI antarmuhUta kimpuruSa mahusamaramaNIya tethI 138 139 142 143 151 152 156 159 163 164 165 166 170 172 174 175 185 190 196 200 205 206 207 16 1 23 4 29 1 7 18 2 13 25 30 3 8 28 24 6 20 24 2 16 30 23 25 31 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvilakSa vyaka yojaniyAM zAstrapariNA karanArAnA savyajjanA praca 39 abhiNaNAo pAsinA styAnagRddhi cakkhudaMmaNAvaraNaM candraNa praSiSTa droNamukhamauDamyAnAM ga stuonA madhyamAM hAnidhi avAsAH prajJatA cakatsaka uNieA parihastika zekavAmAM cakitsaka kriyavALA prakAramA AlAcanA satrakAra vRkSamaNu 29 sahananA anaMgAreNa zrI sthAnAMga sUtra : 05 4 dvilakSasaMkhpaka yoniyAM zastraparijJA pharanAra savyaJjanA brahmaca 39 abhinaMdaNAo prAptinA styAnarddhi cakkhu saNAcaraNaM candreNa praviSTa droNamukhamaDambAnAM gADA vastuonA madhyamAM mahAnidhi AvAsAH prajJaptA zaikitsaka uNiyA pArihastika rAkavAmAM cikitsaka kriyAvALA prakAranA AlocanA satrakAra vaizramaNa 39 sahanananA anagAreNa 209 209 216 217 222 225 226 236 236 239 239 241 242 249 251 254 256 256 258 261 265 267 268 269 270 271 279 282 284 285 287 289 291 10 20 20 29 20 21 28 27 15 29 2.3 6 26 29 30 31 2 3 21 xo o N ov ov U U N N G & ov 24 31 28 21 21 26 23 22 27 22 11 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ peDhAlate putra mahAjasA samma satrakAra jJAtAdhama kayAMganuM sUtramAM durdharSa vicalavAvana satithI bhAvita thakA je AraNacyue samApta jAnepara satrakAra mArambhate rUsa guNavALA karmAnA Aloka hAvAne kAre prataptAH rUpAta amAnajJa sAdhAra metAya saMghavaiyAtyam noti bodhyam kutastAtrAyaM jA tyAneja yAvattadarzanaM candrAparAga mArAi zrI sthAnAMga sUtra : 05 peDhAlanA putra mahAjasA sammaM sUtrakAra jJAtAdhama kathAMga sUtramAM durdharSa vimalavAhana zaktithI bhAvita karatA thakA se AraNaccue su samApta ho jAnepara sUtrakAra prArabhyate rUkSa guNavALA karmonA aloka hAvAnA kAraNe prajJaptAH rUpAnuM amanAjJa sAdhAraNa 59 metAya saMghavaiyAvRtyam nIti bodhyam kRtastatrAyaM jo tyAreja yAvattadarzanaM candroparAga moTAi 293 301 301 308 310 323 326 326 327 329 333 334 334 341 341 344 345 349 350 351 358 363 91 367 369 375 375 375 376 390 394 411 23 8 13. 21 28 17 21 26 26 1 10 17 25 1 25 27 19 20 17 30 23 17 23 27 10 1 11 24 4 12 20 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ udvega vizeSeNaM vyavacchedAtham dizA AmAM 25 18-19 udha vizeSaNaM vyavacchedArtham dizAomAM 413 414 414 410 udvega saMpUNa udha saMpUrNa 418 429 430 uddhaM kAma ekasahasragatyUta parimita 437 citra 447 lekapAlanAM kuMDavaparvata 'drAnAM devendrANAmutpAtaparvatAH uparisappa pahio AloyaNa nAma ekasahasragavyuta parimita citra, viyitra, lokapAlanAM kuMDalaparvata IdronAM devendrANAmutpAtaparvatAH uraparisappa vAhio AloyaNA 448 449 449 460 463 ravAmAM denI kaI kAraNa apazcAdanutApo karavAne upagahantaM dalebalya pratikramAham kAryotsarga kabhI parAcikAI karI zake che. AmavacanameM karavAmAM denI kaI kAraNe apavAdanutApI karavAne upagRhantaM daurbalya pratikramaNAham kAyotsarga kAbhI pArasaMcikAI re che. AsayacanameM 467 468 469 471 473 473 474 474 474 475 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 478 480 480 481 pUrvasatramAM dIpodadhi paNNatta hAtA hai duHkha anaprahata pUrvasUtramAM dvIpodadhi paNNate hotA hai duHkha anupaData 8 cAritrapaghAta 483 484 485 488 488 489 492 493 504 jA tihucariphaliyANaM pAtrane baMdhanovALe hAtA hai aciyattopayaghAe madhyamAmAzritya AgaLI tuNAdinI padArtha vyavahAra bakapaktiH mA0yu che. nAmavAloM ubhakAya saMdhava bhAvazAstra tiNhuvariphAliyANaM pAtrane baMdhanevALA hotA hai aciyattovaghAe madhyamAmAzritya AMgaLI tRNAdi padArtha vyavahAra bakapaktiH mA0yu che. nAmavAlA ubhayakAya. 504 504 505 518 519 saiMdhava 520 durNa 521 524 527 bhAvazastra durguNa kAraNadoSa kAraNadoSa anaikAntika saMkramaNa vizeSo kaNDUyana kAraNadApa kAraNadASa anekantika saMkramaNa vizeSoH kaNDayana 529 529 532 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 532 tadanukam sAmanya rU5 anvAyaya hAte tadanRtam sAmAnya rUpa anvayArtha 548 550 evaM evaM saMgrahArtha saMgrahAtha berA baheze 552 565 575 guvaMdiranI AjJAne bahAranA upAzramAM chadanAnuM nimatraNa puskokilaM mahattvo bhagavatA mATe gurnAdikanI AjJAne bahAranuM upAzrayamAM chahanAnu nimaMtraNa puMskokilaM mahAsvo bhagavato moTe 580 582 582 586 586 sA so 586 tINaM tIrNa 588 mahAva5na 588 mahAsvama tattatsthAna tattasthAna eka evaM 590 590 592 devalAkameM gavavA samyagdarzananA zramANe dhame dazavidhatvemAha devalokameM gavAyA samyagadarzanatA pramANe dharme dazavidhatvenAha (6) asa karma veloM kI 599 600 kama veloM kA 602 jA 602 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 602 604 607 613 7 kUtarAo janita (upadI) avadhijJAnI zrataskaMdha adhyayana gotrAsAdika zratane paramparopapannaka daMDakanA meLavavI sAmAcArI devatArAdhanena anAdRto urrrorm w w w w an armor 641 646 kUtArAo jatita (ujavI) avadhijJAna zrataskarSa adhyana gotrAsAdika zratane paramparApapannaka daMkakanA meLavI sAmAcarI devatArAdhanana anAdato ghara mahAghatika tirAMga utsapiNi nipurNa sImAGkara paurastyArdhe lAnta apratha samaya vA''romyAda bhegAthI che avasthAnuM bhijjati bhakhaMliputtassa tejoleiyAvAn tahezyA tejAlezyA tyAre che 649 652 652 653 654 mahAghatika tiraMga utsarpiNI nipuNa sImaGkara paurastyAdha lAntaka aprathamasamaya vA''rogyAt bhegethI te avasthAnuM bhijjati maMkhaliputtassa tejolezyAvAn telezyA tejolezyA tyAre te 670 677 678 678 682 681 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pitAnA cejanA 684 pitAne 683 jana Azcarya Azcarya paraMtvasyAmacasapiNyAM paraMtvasyAmavasapiNyAM 687 puruSacaragaMvahastI puruSavaragandhahastI 687 suMsamAra susumAra tovAca provAca adhedizAmAM adizAmAM tirlagenika tiyAnika prathamasamadvIndrIvanirtitAn prathamasamayadvIndriyanivartitAnU 703 karmayuggale karma pudgale 705 pugadala pudgala 691 706 samApta zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrI vItarAgAya namaH // zrI jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrI-ghAsIlAla-vrativiracitayA sudhAkhyayA vyAkhyayA sapalakRtam ||shrii-sthaanaanggsuutrm|| __ (paJcamo bhAgaH) sthAnAGgasUtrasya-sudhAkhyAyAM vyAkhyAyAM aSTamaM sthAnam vyAkhyAtaM saptamaM sthAnam, sampati saMkhyAkramaprAptamaSTamaM prArabhyate, yasyeda. mAdima sUtram-tathA-pratya sUtrasthAnantarAdhyayanAntimasUtreNa sahAyamabhisambandhaHanantarasUtre pudgalAH prokkAH, te ca karmaNA, tannirAca pratimAvizeSapatipannena abhigrahavizeSadhAriNA muninA vizeSataH kriyate iti ekalavihArapratimAyogya puruSa nirUpayati // aSTama sthAna prathama uddeza / sAtavAM sthAna vyAkhyAta ho cukA-aba kramaprApta AThavAM sthAna prArambha hotA hai, isakA yaha " ahiM ThANehiM " ityAdi sUtra prathama sUtra hai, isa sUtrakA anantara sAtaveM sthAnake antima sUtrake sAtha aisA sambandha hai ki anantara sUtrake anta meM pudgalokA kathana kiyA gayA haiso ina pudgaloM se hI karma banate haiM-athavA ye pudgala karmarUpa bhI hote haiM, ina karmarUpa pudgaloMkI nirjarA jo jIva pratimAyukta (abhigrahadhArI) hotA hai-aisA vaha muni jIva vizeSa rUpase karatA hai ataH aba mUtrakAra ekalavihArapratimA yogya puruSakA nirUpaNa karate haiM AThamA sthAnanA pahelA udezAno prAraMbha sAtamAM sthAnanuM nirUpaNa pUruM karIne have sUtrakAra kramaprAsa AThamAM sthAnanI 13mAta 42 che. tenuM 5j sUtra mA pramANe che-"ahi ThANehi" ityAdi. A sUtrane AgalA sthAnanA dehalA sUtra sAthe A prakArane saMbaMdha -AgalA sthAnanA chellA sUtramAM pulanuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che, te pagale vaDe ja kama bane che athavA te pudgale kamarUpa paNa hoya che. pratimAyukta (abhigrahadhArI) muni vaDe te karmarUpa pudgalanI nirjarA vizeSa rUpe thAya che. tethI have sUtrakAra ekalavihAra pratimAne megya puruSanuM ni35 42 cha-" ahi ThANehi saMpanne" tyAha-(sa. 1) sthA -1 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre ___ mUlam-ahiM ThANehiM saMpanne aNagAre arihai egallavihArapaDimaM uvasaMpajittA NaM viharittae, taM jahA-saDDhIpurisajAe 1, sacce purisajAe 2, mehAvI purisajAe 3, bahussue purisajAe 4, sattimaM 5, appAhigaraNe 6, dhiimaM 7, vIriyasaMpanne 8 // sU0 1 // chAyA-aSTabhiH sthAnaH sampanno'nagAraH arhati ekalavihArapatimAm upasaMpadya khalu vihantum, tadyathA-zraddhipuruSajAtam 1, satyaM puruSajAtam 2, medhAyipuruSajAtam 3, bahuzrutaMpuruSajAtam 4, zaktimat 5, alpAdhikaraNaM 6, dhRtimat 7, vIryasampannam 8 // sU0 1 // TIkA-' ahahiM ThANehiM ' ityAdi aSTabhiH sthAnaHguNavizeSeH sampanno-yukto'nagAraH sAdhu ekalavihArapratimAm - ekalasya-ekAkinI vihAraH grAmAdicaryA saeva pratimA abhigrahastAm-ninakalpapratimAM, mAsikyAdikAM bhikSupatimAM vA upasaMpadha-svIkRtya ___ "aTTahiM ThANehiM saMpanne" ityAdi // sUtra 1 // TIkArya-ATha sthAnoMse sampanna anagAra ekala vihAra pratimAko prApta kara vihAra karaneke yogya hotA hai / sthAna zabdase yahAM guNa liye gaye haiM, anagAra zabdakA artha sAdhuhai, arthAt ATha guNoM ke dhArI anagAra hotA hai, vahI ekalavihAra kara sakatA hai, gaccha se sAdhusaMghase alaga hokara grAmAdikoM meM vihAra karanA yahI ekalavihAra pratimA hai, aisI vaha ekalavihAra pratimA jinakalpapratimArUpa yA mAsikI Adi bhikSupratimA rUpa hotI hai| jo bhikSu-muni-ATha guNoM sahita hotA hai, vahI ekalavihAra rUpa pratimA-abhigrahako svIkAra karake vihAra TI -" ahiM ThANe isaMpanne' tyAdi ATha sthAnethI ( guNethI) yukta aNagAra ekala vihAra pratimAthI cukta thaIne ekala vihAra karavAne yogya bane che. A kathanane bhAvArtha e che ke ATha guNethI yukta sAdhu ja ekala vihAra karI zake che. gacchathIsAdhuonA gaMghathI-alaga thaIne grAmadikemAM vihAra kare tenuM nAma ekala vihAra pratimA che. evI te ekalavihAra pratimA jinakalpa pratimArUpa mAsikI Adi bhikSupratimArUpa hoya che. je muni ATha guNathI saMpanna hoya che. eja ekalavihArarUpa pratimA (abhigraha) ne svIkAra karIne ekala zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA08 sU01 ekatvavihArisvarUpanirUpaNam vihatum, arhati-yogyo bhavati, ebhiraSTaguNairdI nastu na tathA bhavati / tAneva guNAnAha-tayathA-zraddhi-zradvA-jinatattvaviSayakaM zraddhAnam-Astikyamiti yAvat anu. SThAnaviSayakaH svakIyo'bhilApo cA, tayuktaM puruSajAtam puruSaprakAra:-yaH sakalasurendraiH samyaktyacAritrAcAlpamAnopyacalaH santiSThate, tAdRzaH puruSavizeSaH iti prathamaH 11 tathA-satyam satyavAdi-cAritranirvAhane zUratvAt, sadbhyo-jIvebhyo hitaM vA satyaM-jIvAnAM hitacintanaparaM puruSajAtam-satyavAdI jIvahitaparAyaNo vA puruSabhedaH, iti dvitIyaH 2 / medhAvi-medhA-dhAraNApatI karane yogya hotA hai / jo ina ATha gugoMse rahita hotA hai, vaha ekala vihAra pratimAko prAptakara vihAra karaneke yogya nahIM hotA hai, ve ATha sthAnarUpa guNa isa prakArase haiM-addhi puruSa jAta 1, tattva viSayaka zraddhAna kA nAma zraddhi hai-dasarA nAma isakA Astikya bhI hai, athayAanuSThAna viSayaka jo apanA abhilASa hai, vaha addhi hai, isase yukta jo puruSa jAta hai, vaha addhi puruSa jAta hai, aisA addhi puruSajAta vahI hotA hai, jo sakala surendroM se bhI apane gRhIta samyaktyase calAyamAna karane ke kAraNa upasthita kiye jAne para bhI calAyamAna nahIM hotA hai, kintu merUkI taraha acala rahatA hai aisA yaha pahalA sthAna hai 1 / satyaM puruSajAtam-jo puruSa cAritra ke niryAhameM zUravIra honeke kAraNa satyayAdI hotA hai, athavA-jo jIvoMkI bhalAI karane meM tatpara banA rahatA hai, mere dvArA kisI bhI jIyako thoDAsA bhI duHkha na pahUMce pratyuta vihAra karavAne pAtra gaNAya che. je sAdhu A ATha guNethI yukta hete nathI te ekalavihAra pratimAne aMgIkAra karIne ekalavihAra karavAne pAtra gaNatA nathI. te ATha guNa nIce pramANe samajavA (1) zraddhi puruSa jAta-tatva viSayaka zraddhAnuM nAma zraddhi che. tenuM bIju nAma Astiya (AstikatA) paNa che. athavA anuSThAna viSayaka je pitAnI abhilASA che tenuM nAma zraddhI che. tenAthI yukta je puruSa hoya che tene zraddhi puruSa jAta kahe che. sakala surendro dvArA calAyamAna karavAmAM Ave te paNa je puruSa gRhIta samyakatvamAMthI calAyamAna thatuM nathI, paraMtu merunA jevo aDaga rahe che, evA puruSane A guNathI saMpanna bhAnayAmA mAve che. (2) satyaM puruSajAtam-2 puruSa pAtAnA yAvinA nirvAhamAM zUravIra hevAne kAraNe satyavAdI hoya che, athavA je puruSa jenuM bhaluM karavAne tatpara rahetuM hoya che, evA puruSane ja satya puruSa jAta kahe che. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre buddhiH, tadyuktaM, maryAdAyAM dhAvatIti vA medhAvi-maryAdAvarti puruSajAtam / zrutagrahaNazaktiyuktaH sAdhumaryAdAyI vA puruSaprakAra iti tRtIyaH / 3 / bahuzrutaMbahu-pracuraM zrutaM-zAstraM sUtrato'rthatazca yasya tAdRzaM puruSajAtam-utkRSTataH kiMcinyUnadazapUrvadharo jaghanyato navamasya tRtIyAcAravastuparyantadharaH puruSavizeSa iti caturthaH zaktimat-zakti sAmarya, tayuktam, tapaH prabhRti pazca sAmarthyayuktaH puruSavizeSaH / uktaM ca " taveNa satteNa sutteNa, egatteNa baleNa ya / tulaNA paMcahA vuttA, jiNakappaM paDivajjo // 1 // " sabakA mere dvArA bhalA ho aiptA puruSahI satyapuruSa jAta kahA jAtA hai / yaha dUsarA sthAna hai / medhAyI puruSa jAta - dhAraNAvAlI buddhikA nAma methA hai-aisI buddhi se jo puruSa yukta hotA hai, vaha medhAvI puruSa jAta hai, athavA-maryAdAke anukUla apanI pratyeka pravRtti calAnevAlA jo puruSa hai, vaha medhAvI hai-aisA medhAvI jo puruSajAta vizeSa puruSa hai yaha medhAvI puruSajAta hai yaha tIsarA sthAna hai 3 / / _ cauthA bahuzruta puruSajAta-jo AgamakA sUtrako aura arthakI apekSA vizeSa jJAtA hotA hai, vaha bahuzruta hai, aisA bahuzruta utkRSTa se kizcita nyUna daza pUrvakA pAThI hotA hai, aura jaghanyase nauve pUrvakI tRtIya AcAra vastu takakA jJAtA hotA hai yaha cauthA sthAna hai 4 / pAMcayAM sthAna zaktimAna-tapa AdirUpa pazca sAmarthya se yukta jo puruSa vizeSa te puruSanI evI bhAvanA rahe che ke "mArA dvArA keI paNa jIvane saheja paNa duHkha pahoMcavuM joIe nahI, paraMtu mArA dvArA saunuM bhaluM na ." (3) medhAvI puruSa and-dhAraNApANI muddhinu nAma bhedhA cha. mevA buddhithI je puruSa yukta hoya che tene medhAvI puruSa kahe che. athavA maryAdAne anukUla pitAnI pratyeka pravRtti cala vanAra je puruSa che tene medhAvI puruSa kahe che. evA medhAvI puruSa vizeSane medhAvI puruSa jAta kahe che. (4) bahuzrata puruSa jAta-sUtra ane arthanI apekSAe je Agamana vizeSa jJAtA hoya che tene bahuzruta kahe che. e bahuzrata adhikamAM adhika dasa pUrNa karatAM saheja nyUna zratane ane ochAmAM oche navamAM pUrvanI trIjI AcAra vastu paryantane jJAtA hoya che, (5) zaktimAna -tapa Adi rUpa pAMca sAmarthyathI je puruSa vizeSa yukta hoya che, tene zaktimAna kahe che. kahyuM paNa che ke - zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA08 sU01 ekatvavihArisvarUpanirUpaNam chAyA-tapasA satvena mUtreNa ekatvena balena ca / tulanA (yogaH) paJcadhA uktA jinakalpaM pratipadyamAnasya // 1 // iti / iti paJcamaH 1 / alpAdhikaraNam-alpam avidyamAnam adhikaraNaM-kalaho yasya tAdRzaM puruSajAtam-kalaharahitaH puruSavizeSa iti SaSThaH 6 // dhRtimat= dhRtiH dhairyam. so'sti yasya tat, tathAvidhaH purussprkaarH| ratyaratyanukUlapratikUla lopasargasahanasamarthaH puruSavizeSa iti saptamaH 7 tathA-vIryasampannam-cIya = yukta hotA hai, vaha zaktimAna kahA gayA hai, uktaM ca- taceNa satteNa sutteNa' ityaadi| jI jinakalpako prApta karanA cAhatA hai-usakI tulanA tapase, sattvase, sUtrase, ekatvase aura ghala se kI jAtI kahI gaI hai, arthAtprAvara tapasvI ho dRDha sattvadhArI ho sUtrakA prakhara jJAtA ho zArIrika balase yukta ho vaha zaktimAna hai." ___ alpAdhikaraNa-jo puruSa kalaha karane se rahita hotA hai, vaha alpAdhikaraNa hai-yahAM alpa zabda avidyamAna arthakA dyotaka hai yaha chaTThA sthAna hai 6, dhRti,mAn-jo puruSa vizeSa rati-arati, anukUla evaM pratikUla, parIvaha aura upasargoM ko sahana karanekI kSamatAvAlA hotA hai, aisA puruSahI dhRtimAn kahA gayA hai yaha sAtayAM sthAna hai 7, vIrya sampanna-utsAhakI adhikatAkA honA yaha vIrya hai-isa vIryase jo purUSa " taveNa satteNa sutteNa" tyA je sAdhu jinaka9pa pratimArUpa ekalavihAra karavA mAgatuM hoya, te tapa, satva, sUtra, ekatva ane balathI saMpanna have joIe eTale ke prakhara tapasvI, daDha sattAdhArI, sUtrane prakhara jJAtA, ane zArIrika baLathI yukta hoya evA puruSane ja zaktimAna kahe che ane e ja ekala vihAra karavAne pAtra gaNAya che. (6) ala pAdhikaraNa-je puruSamAM kalaha karavAne svabhAva hote nathI. evA puruSane a9pAdhikaraNa saMpanna kahe che. ahI a9papada avidyamAnanA marthanu dhotacha. (7) dhatimAna-re puruSa vizeSa 2ti bhati, manu mane prati, parISaha ane upasargone sahana karavAne samartha hoya che-vairyapUrvaka temane sahana karavAnI kSamatA dharAvatA hoya che, evA puruSavizeSane ja timAna kahe che. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre parAkramaH-utsAhAdhikyamiti yAvat, tena sampanna yuktaM puruSajAtam-utsAhasampannaH purupa vizeSa ityaSTamaH / AyeSu catuSu sthAneSu puruSajAtazabdo dRzyate, so'ntyeSyapi catuSu sthAneSu yojanIyastulyanyAyAditi / guNaguNinorabhedopacArAd guNI evaM guNatvenokta iti // sU0 1 // ___ evaM vidho'nagAraH sarvaprANinAM rakSaNe samarthoM bhavatIti teSAM prANinAM yoni saMgrahaM gatimAgatiM cASTasthAnatvena prarUpayati mUlam-ahavihe joNisaMgahe paNNatte, taM jahA-aMDayA 1, poyayA 2, jAva ubbhiyA 7 ubavAiyA 8 aMDayA aTugaiyA aTrAgaiyA paNNattA, taM jahA--aMDae aMDaesu upayajamANe aNDaehiMto vA poyaehiMto vA jAva uvavaiehito vA uvavajejA / se cevaNaM se aMDae aMDayanta vippajahamANe aMDayattAe vA poyayattAe vA jAva uvavAiyattAe vA gacchejjA ! evaM poyayAvi jarAuyAvi / sesANaM gai AgaI Natthi // sU0 2 // yukta hotA hai, vaha vIrya sampanna hai, arthAt variSabhanArAca saMhananake dharanevAlA ho ukta ATha guNake dharanevAlA ekelA vicara sakatA hai, yaha AThavAM sthAna hai 8 yahAM sUbameM Adike cAra sthAnoMmeM puruSa jAta zanda dekhA jAtA hai-so ukta ATha guNoMse yukta ho yaha akelA vihAra kara sakatA hai bAkI ke sthAnoMmeM bhI usakA yoga kara lenA cAhiye yahAM guNa evaM guNomeM abhedake upacArase guNIhI guNa rUpase kahA gayA hai // sU0 1 / (8) vIya" sapana--sAnI savitA vI tenu nAma pAya cha. A vayathI je puruSa sukta hoya che tene vIrya saMpanna kahe che. eTale ke vaja RSabha nArAca saMhananavALe puruSa A prakAranA vIryathI saMpanna hoya che. uparyukta ATha guNothI saMpanna muni ja ekalavihAra karI zake che. ahIM pahelA cAra sthAnamAM puruSajAta zabda vaparAya che, bAkInA cAra sthAnamAM paNa te zabdane vega karI levo joIe. ahIM guNa ane guNImAM abheda mAnIne guNIne ja guNarUpe prakaTa karavAmAM Avela che. je sU. 1 che zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA0 8 sU02 yonisaMgraho gatyAgatezcanirUpaNam chAyA- aSTavidho yonisaMgrahaH prajJaptaH, tadyathA-aNDajAH potajAH yAvat udbhijjA auSapAtikAH / aNDajA aSTa gatikA aSTAgatikAH prajJaptAH, tadyathAaNDajo'gaDajeSu upapadyamAnaH aNDajebhyo vA potajebhyo vA yAvat aupapAtikebhyo vA upapadyeta / sa eva khalu so'NDajaH aNDajatvaM viprajahat aNDajatayA yA potanatayA yA aupapAtikatayA vA gacchet / evaM potajA api jarAyunA api / zeSANAM gatirAgatirnAsti // sU0 2 // isa prakArakA anagAra sarva prANiyoMkI rakSA karane meM samartha hotA hai, ataH aba sUtrakAra una prANiyoM ke yoni saMgrahako evaM unakI gati aura Agatiko aSTasthAna rUpase prarUpita karate haiM " avihe jonisaMgahe paNNatte " ityAdi / sU0 2 // sUtrArtha-yoni saMgraha ATha prakArakA kahA gayA hai, jaise-aNDaja, potaja, yAvat udbhijja, aupapAtika inameM aNDaja aSTagatika aura aSTa Agatika hote haiM / jaise-aNDajoMmeM utpadyamAna hotA huA aNDaja aNDajoMse athavA potajoMse athavA-yAvat aupapAtikose Akarake aNDajoMmeM utpanna hotA hai, tathA aNDaja aNDajapaneko choDakara punaH aNDaja rUpase tathA pota ja rUpase yA aupapAtika rUpase utpanna ho jAtA hai| isI tarahakA kathana potaja evaM jarAyujoMkI gati Agatike sambandhameM bhI jAnanA cAhiye cAkIke jIvoMko gati Agati nahIM hotI hai| A prakArane aNagAra sarva jIvonI rakSA karavAne samartha hoya che. A prakAranA pUrvasUtra sAthenA saMbaMdhane anulakSIne have sUtrakAra nisaMgrahanuM tathA temanI gati ane AgatinuM ATha sthAnarUpe kathana kare che- " avihe jonisaMgahe paNNatte" tyA-(sU. 2) sUtrAtha-yAnisa 9 mA prAranA ho cha. bha3 (1) bha31, (2) pAta, ane udvijaja paryaMtanA saptama sthAnamAM darzAvelA sAta prakAra tathA (8) papAtika temAMthI aMDaja che ATha gati ane ATha AgativALA heya che. eTale ke aMDamAM upadyamAna aMDaja jIva aMDajomAMthI, ane aupa. pAtika paryantanA AThe prakAromAMthI AvIne aMDajemAM utpanna thaI jAya che, tathA aMDaja jIva aMDaja paryAyane cheDIne pharI aMDajarUpa paNa utpanna thaI jAya che athavA pitajathI laIne aupapAtika paryantanA jI rUpe paNa utpanna thaI jAya che. e ja prakAranuM kathana potaje ane jarAyujenI gati ane AgatinA viSayamAM paNa samajavuM joIe. bAkInA jIvanI gati Agati thatI nathI. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre TIkA-' aTThavihe joNisaMgahe ' ityAdi asya sutrasya vyAkhyA saptamasthAnakasya tRtIyasUtre gtaa| navaram-aupapA. tikAH devanArakAH / aSTa gatayo'STAgatayazca-aNDa japotana jarAyujAnAmeva bhavanti, tadbhinnAnAM rasana-saMsvedima-sammUchimodbhijjopapAtikAnAM tu na bhavanti / yato rasajAdhudbhijjAntAH aupapAtikeSu notpadyante rasajAdayohi devanArakeSu na gacchantItyarthaH / devanArakeSu paJcendriyajIvA evotpadyante / evameva devanArakA api rasanAdiSu notpadyante, kintu te pazcendriyeSu pRthivvabanaspatilakSaNaikendriyeSu votpadyate / ata epArasajAdyaupapAtikAntAnAmaSTagatitvamaSTAgatityaM ca nAsti / TIkArya-isa sUtrakI upAkhyA saptama sthAnakake tRtIya sUtra meM kI jA cukI hai, aupapAtika zabdase yahAM upapAda janmayAle deva aura nAraka liye gaye haiM / aNDaja, potaja aura jarAyuja inakehI aSTa gatiyAM aura aSTa AgatiyAM hotI haiN| inase bhinna jo rasaja, saMsvedima, saMmU chima, udbhijja aura aupapAtika haiM, unake aSTa gatiyAM aura aSTa AgatiyAM nahIM hotI haiM / kyoMki rasajase lekara udbhijja takake jIva aupapAtikoMmeM utpanna nahIM hote haiM-arthAt rasaja Adi jIya marakara deva nArakiyoM meM nahIM jAte haiN| kyoMki deva nArakiyoMmeM paJcendriya jIva hI utpanna hote haiM / isI taraha se deva nAraka bhI rasaja Adika jIyomeM utpanna nahIM hote haiN| kintu ve pazcendriyoMmeM athayA-pRthivI, ap yanaspati, ina ekendriyoM meM utpanna hote haiN| isIliye rasajase lekara aupa TIkArya-A sUtramAM AvatI pahelI sAta yunionuM spaSTIkaraNa sAtamAM sthAnanA trIjA sUtramAM thaI gayuM che aupapAtika zabda dvArA ahIM upapada janmavALA deva ane nArake gRhIta thayA che. aMDaja, pitaja ane jarAyujemAM ja ATha gatio ane ATha Agatiene saddabhAva hoya che. te sivAyanA rasaja, saMdima, saMmUcchima, uddhijaja ane pAtika, A pAMca prakAranA jIvomAM ATha gatie hitI nathI, kAraNa ke rasajathI laIne aupapAtika paryantanA jIvo opapAtikemAM utpanna thatAM nathI. eTale ke te pAMca prakAranA cha marIne deve ane nArakamAM jatAM nathI, kAraNa ke deva ane nArakamAM paMcendriya jIve ja utpanna thAya che e ja pramANe de ane nArake paNa rasaja AdikamAM utpanna thatAM nathI, parantu teo paMcendrimAM athavA pRthvI, apU, ane vanaspatikAya, A ekendrimAM ja utpanna thAya che. te kAraNe rasajathI laIne pAtika sudhInA jIvomAM aka gatikatA zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA08 sU03 karmaprakRtinAM trayAdinirupaNam amumevArtha sUcayitumAha sUtrakAra:-'sesANaM gaI AgaI Natthi" iti| atredaM bodhyam-sammUchima ' padenAtra sambhUcchimapaJcendriyatiryazco na gRhyante, yataste deveSu nArakeSu cApyutpadyante iti // muu02|| ___ aNDajAdayo jIvA aSTavidhakarmaNAM cayAdisattve eva bhavantIti cayAdIn pratyekamaSTasyAnatyena nirUpayati mUlam-jIvA NaM aTU kammapagaDIo ciNiMsu vA ciNaMti vA ciNissaMti vA, taM jahA-NANAvaraNinaM 1 darisaNAvaraNijaM 2, veyaNijaM 3 mohaNijaM 4 AuyaM 5 nAma 6 gottaM 7 aMtarAiyaM dAneraiyANaM aTThakammapagaDIo ciNiMsu vA ciNati vA ciNistaMti vA, taM jahA-evaM ceya / evaM niraMtaraM jAya vemANiyANaM 24 / jIvA NaM aTThakammapagaDIo uvaciNiMsu yA upaciNati yA uvaciNissaMti vA evaM ceva / evaM ciNa 1 uvaciNa 2 baMdha 3 udIra 4 veya 5 taha NijjarA 6 ceva / ee cha caupIsA daMDagA bhANiyavvA // sU0 3 // pAtika takake jIvoM meM aSTa gatikatA aura aSTa AgatikatA nahIM hai| isI arthako sUcita karane ke liye sUtrakArane " sesANaM gaI AgaI Natthi" aisA kahA hai| saMmUcchima padase yahAM saMmUcchima paJcendriya tiryazca gRhIta nahIM hue hai, kyoMki ve devoM meM aura nArakomeM bhI utpanna hote haiM / / mU0 2 / / aNDaja Adi jIva ATha prakArake karmI ke cayAdike hone para hI hote haiM, ataH aba sUtrakAra pratyeka cayAdikA nirUpaNa ATha sthAna ane aSTa AgatikatAne abhAva kahyo che. eja vAtane sUcita karavAne mATe sUtradhAre mI " sesANaM gaI AgaI Natthi' mA sUtrapA8 bhuuye| cha mahI saMmUrchAima padanA prayoga dvArA saMmUrchAima paMcendriya tiryaMce gRhIta thayA nathI, kAraNa ke teo devo ane nArakamAM paNa utpanna thAya che ke sUra ATha prakAranA karmone cayAdi thavAthI ja javAne aMjAdi rUpe utpanna thavuM paDe che, tethI have sUtrakAra cayAdinuM ATha sthAnarUpe nirUpaNa kare che- sthA0-2 zrI sthAnAMga sUtra :05 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 sthAnAGgasUtre ___ chAyA-jIvAH khalu aSTa karmaprakRtIH acindhan vA cinyanti vA ceSyanti vA, tadyathA-jJAnAvaraNIyaM 1, darzanAvaraNIyaM 2 vedanIyaM 3, mohanIyam 4, AyuH 5, nAma 6, gotram 7, AntarAyikam 8 / nairayikAH khalu aSTa karmaprakRtI: acinvan vA cinyanti vA ceSyanti yA, tadyathA-ekameva / evaM nirantaraM yAvad vaimAnikAnAm 24 / jIyAH khalu aSTa karmaprakRtIH upAcinvan vA upacinyati vA, upaceSyanti yA, evameva / evaM capaH upacayobandha udIro vedastathA nirjarA caiva / ete paTU, (evaM) caturviMzatiH daNDakAH bhaNitavyAH // sU0 3 // TokA-'jIvANaM' ityAdi jIvAHprANinaH khalu aSTa karmaprakRtIH acinvan-upArjitavanto'tItakAle, cinvanti-upArjayanti vartamAnakAle, ceSyanti-upArjayiSyanti bhaviSyatkAle, tadyathA-jJAnAvaraNIyam 1, darzanAvaraNIyam 2, vedanIyam 3, mohanIyam 4, AyuH 5, nAma 6, gotram 7, antarAyikam-antarAya eva-AntarAMyikam-antarAya karmeti 8 / idaM sAmAnyasatram / evaM vizeSasatrANi nairapikAdi vaimAnikAntA. rUpase karate haiM-"jIcANaM aTTakammapagaDIo ityAdi // sU0 3 // . TIkArya-jIvoMne atIta kAlameM ATha karma prakRtiyoMkA upArjana kiyAhai, vartamAna kAla meM ye unakA upArjana karate haiN| tathA bhaviSyakAlameM bhI ve unakA upArjana kreNge| ve ATha karma prakRtiyAM isa prakArase haiM_jJAnAvaraNIya 1, darzanAvaraNIya 2, vedanIya 3, mohanIya 4, Ayu 5, nAma 6, gotra 7 aura antarAya 8, yaha sAmAnya sUtra hai isameM vizeSa kathana isa prakArase haiM-nairayika jIvoMne atIta kAlameM ATha karmaprakRtiyoMkA upArjana kiyAhai, vartamAna meM ye unakA upArjana karatehaiM tathA bhaviSyat kAla meM bhI ye unakA upArjana kreNge| " jIvANaM aTThakammapagaDIo" tyA-(sU. 3) TIkartha-jIe bhUtakALamAM ATha karmaprakRtionuM upArjana karyuM che, vartamAna kALamAM paNa teo temanuM upArjana kare che tathA bhaviSyamAM paNa teo temanuM 6pAna (yaya) 422. te 2418 maprakRtimAnAM nAma mA prabhAga cha-(1) jJAnAya20Iya, (2)zanAparaNIya, (3) vahanIya, (4) mAnIya (5) mAyu, (6) nAma, (7) getra ane (8) antarAya,. A sAmAnya sUtra che. have nArakAdi jIvavizenI apekSAe kathana karavAmAM Ave che-nAraka jIvoe bhUtakALamAM ATha karma pravRtionuM upArjana karyuM che, vartamAna kALe paNa teo tenuM upArjana kare che. ane bhaviSyakALamAM paNa teo tenuM upArjana karaze. eja prakAranuM kathana vaimAnika paryantanA jI viSe paNa samajavuM. vaimAnika paryantanA jIvonA viSayamAM paNa teo temanuM upArjana karatA hatA, kare che, ane karaze. tema samajavuM zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sughATIkA sthA08 sU0 3 karmaprakRtinAM trayAdinirUpaNam 11 nAzritya vivaraNIyAni / amevArtha sUcayitumAha sUtrakAraH- neraiyANaM aTThakamma. pagaDIo ciNisu bA' ityAdi-' evaM nirantaraM jAva vemANiyANaM' ityantamiti / eyamupacaya-mUtrANyapi sAmAnya vizeSobhayAtmakAni bodhyAni / tadAha-" jIvANaM aTTha kammapagaDIo uvaciNi su vA, upaciNaMti vA uvaciNissaMti cA, evaM " iti / evameva sAmAnyavizeSarUpeNa bandhAdi sUtrANyapi / vijJeyAni / etadeva darzayituM saMgrahaNIgAthottarArddhamAha " evaM ciNa uvaciNa baMdha udIra veya tahaNijjarA ceva" iti| cayopacayasUtrANi tu sAmAnyavizeSobhayAtmakatvenoktAni / bandhasUtrANi udIraNAsUtrANi vedanAsUtrANi nirjarAsUtrANi cApi sAmAnyavizeSobhayA. isI tarahase yAvat caimAnika jIvoMne bhI nirantara atIta kAlameM ATha karma prakRtiyoMkA upArjana kiyA hai, vartamAna meM ve unakA upArjana karate haiM, tathA bhaviSyakAla meM bhI ve unakA upArjana kreNge| isI prakArase sAmAnya vizeSa rUpase upacaya sambandhI sUtroMkA bhI kathana kara lenA cAhiye. yahI bAta sUtrakArane " jIvA NaM aTThakammapagaDIo uciNisu0 vA, upaciNaMti vA, uyaciNissaMti vA evaM ceca" isa sUtra pATha dvArA prakaTa kI hai, tathA isI tarahase sAmAnya vizeSa rUpase bandhAdi sUtroMko bhI kahalenA cAhiye yaha prakaTa karaneke liye yahAM sUtrakArane saMgrahaNI gAthAkA yaha utarArdha "evaM ciNa upaciNa baMdha udIrayeya taha NijjarA ceya" kahA hai / tAtparya isakA aisA haiki jisa prakAra sAmAnya aura vizeSa rUpase ye cayasUtra aura upacaya. sUtra kahe gaye haiM-usI prakAra se bandhamUtra, udIraNAmUtra, vedanAsUtra jIvANaM aTukammapagaDIo upariNa'su vA, upaciNaMti vA, uvaciNisaMti vA evaM ceca" yaya sUtramA buthana 42pAmA mA0yu che se yana sAmAnya che ane nArakothI laIne vaimAnika payetanA jIvonA viSayamAM upacayane anulakSIne paNa karavuM joIe. e ja pramANe sAmAnya vizeSarUpa badhAdi sUtronuM paNa kathana karavuM joIe. eja vAta prakaTa karavAne mATe sUtrakAre ahIM saMgrahaNI gAthAne A uttarArdha bhAga praTa jya -" evaM ciNa upaciNa baMdha udiraveya taha NijjarA ceva" mA kathanane bhAvArtha e che ke jevI rIte sAmAnya ane vizeSarUpe cayasUtranuM kathana karavAmAM AvyuM che, e ja pramANe badhasUtra, udIraNA sUtra, vedanA satra ane nirAsUtranuM paNa sAmAnya ane vizeSarUpe kathana karavuM joIe, zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 sthAnAGgasUtre smakatvena pUrvavad vijJeyAnIti / cayAdInAmarthastyayam -cayanam kaSAyAdi pariNatasya karmapudgalopAdAnamAtram 1 / upacayanaM-citasyAbAdhAkAlaM vihAya jJAnAvaraNIyAditayA niSekaH sacetyam-prathamasthitau bahunaraM karmadalika niSiJcati, tato dvitIyAyAM sthitau vizeSahInam, evaM yAvat utkRSTAyAM sthitau vizeSahInaM niSiJcati 2 / bandhanam-tasyaiva jJAnAvaraNIyAditayA niSiktasya punarapi kaSAyapariNativizeSAt saMzleSaNam 3 / udIraNam-udayamamAptasya karmadalikasya vIryavizeSeNa samAkRSyodayAvalikAyAM pravezanam 4 // vedanam-svabhAvena udIraNAkaraNena ca aura nirjarAsUtra mI sAmAnya evaM vizeSa rUpase vyAkhyAta kara lenA cAhiye / ina caya AdikoMkA artha isa prakArase hai-kaSAya Adi rUpase pariNata hue jIvake dvArAjo karma pudgaloMkA sAmAnya rUpase upArjana kiyA jAtAhai, vaha cayahai 1, ApAdhAkAlako choDakara gRhIta karma pudgalokA jo jJAnAcaraNIpAdi rUpase niSeka hai, vaha upacayanahai 2, vaha upacayana rUpa niSeka isa prakArase hotA hai, jaise-prathama sthitimeM bahutara kabhapugalakA niSeka hotA hai, usake bAda dvitIya sthitimeM vizeSahIna karma dalikoMkA niSeka hotA hai, isa taraha hote 2 yaha niSeka yAvat utkRSTa sthiti taka vizeSa 2 hIna hotA hai, jJAnAvaraNIyAdi rUpase niSikta hue karma pudgalakA kaSAya pariNati vizeSa se jo AtmAke sAtha saMzleSaNa (sambandha ) hai, vaha bandha hai 3, udaya meM prApta nahIM hue karma dalikako vIrya vizeSase khIMcakara udyAvalikAmeM praveza karAnA isakA nAma udIraNA hai 4, svabhAyase yA udIraNAkaraNase udayAvalikAmeM A cayAdine artha have spaSTa karavAmAM Ave che - kaSAya AdirUpe pariNata thayelA jIva dvArA je karma pudgalenuM upArjana thAya che tenuM nAma caya che. AbAdhAkALane cheDIne gRhIta karma pudgaleno je jJAnAvaraNIya Adi rUpe niSeka thAya che, tenuM nAma upacayana che. te upacayana rUpa niSeka A prakAre thAya che-prathama sthitimAM bahetara karma pudgalane niSeka thAya che, tyAra bAda dvitIya sthitimAM vizeSa hIna kamaMdaline niSeka thAya che, A pramANe thatAM thatAM utkRSTa sthiti paryata te niSeka vizeSa vizeSa hIna thatA jAya che. jJAnAvaraNIya Adi rUpe niSikta thayelAM karma pudgalonuM kaSAyapariNati vizeSa vaDe AtmAnI sAthe je saMleSaNa (sambandha ) thAya che, tenuM nAma anyana che. udayAvalikAmAM nahIM AvelAM karma dalikane vIryavizeSa vaDe kheMcIne udayAvalikAmAM praveza karAve tenuM nAma udIraNa che. svAbhAvika zrI sthAnAMga sUtra :05 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA08 sU04 mAyAcino mAyAyA anAlocananirUpaNam 13 udayAvalikAmaviSTasya karmaNo'nubhavanam / nirjaraNaM-karmaNo'karmatAbhavana-jIva pradezebhyaH karmaNAM parizaTanamityarthaH 6 / kvacittu cayanAdInAmayamarthaH, tathAhicayanam asaMkalanam 1, upacayanam-paripoSaNam 2, bandhanam-nirmApaNam 3, udIraNAkaraNena karmAlikAnAkRSya teSAmudayAvalikAyAM prakSepaNam 4, vedanam anubhava udaya ityarthaH 5. nirjarA pradezebhyaH zaTanamiti 6 // sU0 3 // kazcijjIyo'STavidhakarmaNazcayAdikAraNamAsevya tadvipAkaM jAnannapi karmagurutvAnnAlocatIti darzayitumAha mUlam-ahiM ThANehiM mAI mAyaM kaTTu no AloejA no paDikamejA jAva no paDivajjejjA, taM jahA-kariMsu vA'haM 1, karomi vA'haM 2, karislAmi vA'haM 3 akittI vA me siyA 4, ayapaNe vA me siyA 5, avaNae vA me siyA 6, kittI yA me parihAissai 7 jase vA me parihAissai 8 // sU0 4 // praviSTa hue karmakA jo anubhavana hai, vaha vedana hai 5, jIvake pradezoMse karmapudgaloMkA jo parizaTana-jharanA hai-eka dezase naSTa ho jAnA hai, vaha nirjaraNa hai 6, kahIM 2 para ina cayanAdikoMkA svarUpa isa prakArase prakaTa kiyA gayA hai-AsaMkalanakA nAma cayana haiM, paripoSakA nAma upacayana hai, nirmANakA nAma bandhanahai, udIraNAkaraNase karma dalikoMkA khIMcakara unakA udayAvalikAmeM prakSepaNa karanA isakA nAma udIraNA hai, karmoM ke phaloMkA bhoganA isakA nAma vedana hai 5, aura pradezoMse thoDA 2 vinAza honA nirjarA hai| sU0 3 // rIte athavA udIraNAkaraNa vaDe udayAvalikAmAM praviSTa thayelA karmanuM je anubhavana che, tenuM nAma vedana che. jIvanA AtmapradezamAMthI karmapudgalenuM je parizaTana (jharavAnI kriyA)-eka dezamAMthI naSTa thavA rUpa kArya che tenuM nAma nirjaraNa che. kaI kaI zAstramAM A cayanAdikanuM A prakAranuM svarUpa paNa batAvyuM che-A saMkalananuM nAma cayana che, paripaSanuM nAma upacayana che, nirmApaNanuM nAma badhana che, udIraNAkaraNa vaDe karmadaline kheMcIne temanuM udayAvalikAmAM prakSepaNa karavuM tenuM nAma udIraNa che, karmonA phalene sagavavA tenuM nAma vedana che, tathA AtmapradezamAMthI karmalike cheDe vinAza thave tenuM nAma nirjarA che. che sU 3 ! zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sthAnAisUtre chAyA-aSTabhiH sthAnaH mAyo mAyAM kRtvA no Alocayati, 1 no pratikrAmati, yAvanno pratipadyate, tadyathA-akurvavA aham 1, karomi vA'ham 2, kariSyAmi cA'ham 3, akIrtirvA me syAt 4, avarNoM vA me syAt 5, apanayo yA me syAt 6, kIrtirvA me parihAsyati 7, yazo vA me parihAsyati 8 // TIkA-'ahi ThANehiM ' ityAdi mAyI-mAyAyuktaH puruSo mAyA pradhAnam aticAraM kRtvAtA mAyAm aSTabhiH sthAnaH kAraNaiH no Alocayati-gurave no nivedayati, no pratikrAmati=mithyAduSkRtaM na dadAti, yAvatpadAt-" no nidejjA, no garahejjA, no viuddejjA, no ciso hejjA, no akaraNayAe abbhudvijA, no jahArihaM tavokamma" chAyA-no nindati, no garhate, no vyAvarttate, no vizodhayati, no aka koI jIva ATha prakArake karmoM ke cayAdike kAraNoMkA Asevana karake unake vipAkako jAnatA huA bhI karmakI gurutA honeke kAraNa AlocanA nahIM karatA hai-yahI bAta aba sUtrakAra prakaTa karate haiM " ahiM ThANehiM mAI mAyaM kachu" ityAdi / sUtra 4 // TIkArtha-mAyA yukta puruSa mAyA pradhAna aticAra Adi karake usa aticArakI ATha kAraNoMse AlocanA nahIM karatA hai-guruse usa hue aticArakA nivedana nahIM karatA hai-pratikramaNa nahIM karatA haimithyA duSkRta nahIM detA hai, yAvat-" no niMdejjA-no garahejjA, no viuddejjA, no visohejjA, no akaraNayAe anbhuTTijjA, no jahArihaM tapokamma" nindA nahIM karatA hai, gardA nahIM karatA hai, koI jIva e heya che ke je ATha prakAranA karmonA cayAdinA kAraNenuM sevana karIne temanA vipAkane jANavA chatAM paNa karmanI gurutA hevAne kAraNe AlocanA karatA nathI. eja vAta have sUtrakAra prakaTa kare che- "advahiM ThaNedvi mAI mAyaM kaTTa" tyA-(sU 4) TIkartha-mAyAyukta puruSa mAyApradhAna aticAra AdinuM sevana karIne, ATha kAraNone lIdhe te aticAranI AlocanA karatuM nathI-gurunI samIpe pitAnA dvArA levAyelA aticAronuM nivedana karatuM nathI, pratikramaNa karatA nathIbhithyaangkt to nathI, "no ni dejjA, no garahejA, no viuTTejA, no pisohejA, no akaraNayAe, abbhudvijA, no jahArihaM tavokamma" tanI nin| utA nathI, nahIM karate nathI. ItyAdi kaMI paNa karatuM nathI. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA08 sU0 4 mAyAvino mAyAyA anAlocananirUpaNam 15 raNatayA abhyuttiSThate, no yathArha tapAkarma-iti saMgrahaH / tatra no nindati AtmasamakSaM svIkRtAticAranindA na karoti, no garhate=guru samakSaM svIkRtAticAranindAM na karoti no vyAvartate - aticArAnna nirtite, no vizodhayati=aticArakalaGka zubhabhAvajalena no prakSAlapati, no akaraNatayA amyuttiSThate-tasmAticArasya bhUyo'nAcaraNe samudyato na bhavati, tathA-yathArha = yathAyogyaM-tadativAradarIkaraNe samartha tapAkarma-prAyazcittamapi no pratipadyate na svIkaroti, kAni tAni sthAnAni ? ityAha-tadyathA-akuryam aham aham ityAdi kucha bhI nahIM karatA hai, nindA Adi zabdoMkA artha isa prakArase hai-" apane dvArA kRta aticAroMkI apane Apa nindA karanAyaha maiMne acchA nahIM kiyA-isa prakArase AtmaglAni honA isakA nAma nidA hai, apane dvArA hue aticAroMkA guruke samIpa nivedana karanA-unakI nindA karanA yaha gahIM hai, aticAra karanese ruka jAnA phira aticAroMkA sevana nahIM karanA isakA nAma vyAvartana hai, ati. cAroMkA zubha bhAvarUpa jalase prakSAlana karanA isakA nAma vizodhana haiM, aba maiM Age aticAroMkA Asevana nahIM karU~gA isa prakArake vicAromeM baddha honA isakA nAma akaraNatayA abhyutthAna hai, tathA lage hue aticAroMkI zuddhike liye yathAyogya prAyazcitta lenA isakA nAma yathAhaM tapaHkarma hai|" ina nindA Adi padoMkA grahaNa yahAM yAvat padase huA hai, mAyA yukta puruSa ina nindA AdikA jo yAvatpadase gRhIta hue haiM, nahIM karatA hai, aisA jAnanA cAhiye, nindA Adi padenA artha have spaSTa karavAmAM Ave che- " 20 meM moTu yu", mA prabhAva pAtA dvArA thye| matiyAnI pitAnI jAte ja nindA karavI athavA pitAnA deze mATe AtmaglAni anu bhavavI tenuM nAma nindA che. pitAnA dvArA je aticAre sevAyA hoya te aticAronI gurunI samakSa nindA karavI tenuM nAma gaha che. aticAre sevatAM aTakI javuM ane pharI temanuM sevana na karavuM tenuM nAma vyAvartana che. zubha bhAva rUpa jalavaDe aticAronuM prakSAlana karavuM tenuM nAma vizadhana che. "have bhaviSyamAM huM aticAronuM Asevana nahI karUM" A prakArane dRDha nizcaya kare tenuM nAma "akaraNatayA abhyasthAna" che. je aticAro lAgyA hoya temanI vizuddhine mATe ce.gya prAyazcitta se tanuM nAma " yayAta5:4" che. mI tyAdi' 56 5 vyAvartana Adi "yathAI tapa karma " paryantanA pada grahaNa thayAM che. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - sthAnAGgasUtre aticAraM kRtavAn. kRtasya nindayA kim ? iti prathama sthAnam / karomi vA aham sampratyaham aticAram AcarAmi, aniSpanne'ticAre tasyAlocanAkatham ? iti dvitIya sthAnam / kariSyAmi vA aham ahama gre'ticAraM kariSyAmIti samprati mamAticArAlocanaM nirarthakamiti tRtIya sthAnam / kRtasyAticArasyAlocane me akIrtiH syAt-iti caturtham / evam-aparNaH avarNavAdo mama syAt-iti paJcamam / apana yaH pUjAsatkArAderhAni me syAt iti SaSTham / kIrti vA me parihAsyati-mama kIrti hI nA yAsyatIti satamam / tathA-yazovA me parihAsyati-hInatA yAsyatIti aSTamam / atredaM bodhyam-kItiH sarvadigvyA. pinI, avarNaH ayazaH, yazastu eka digvyApi-iti // mU0 4 // ce ATha kAraNa isa prakArase hai-maiMne aticAra kiyA hai-ataH kRtakI nindAse aba kyA hotA hai, aisA yaha prathama sthAna hai, maiM aticAra karatA hU~ ataH aniSpanna aticArake hone para usakI AlocanA kaisI karUM tathA maiM Age aticAra sevana karUMgAhI ataH isa samaya aticArakI AlocanA nirarthaka hai, aisA yaha tRtIya sthAna hai| tathA kRta aticAroMkI AlocanA karane para merI akIrti hogI aisAyaha cauthA sthaanhai| tathA kRta aticArakI AlocanAmeM merA avarNavAda hogA aisAyaha pAMcavAM sthAna hai,kRta aticArakI AlocanAmeM merI pUjA honekI mere satkAra hone kI hAni hogI aisA yaha chaThA sthAna hai, tathA kRta aticArakI AlocanA karane para merI kIrti kSINa ho jAvegI aisA yaha sAtavA sthAna hai / tathA kRta aticAroMkI AlocanA karane para merA yaza ghaTa jAyegA aisA yaha AThavAM sthAna hai, samasta tamA 4 / 2 / ve 548 42pAmA mAve che-(1) me matiyAranu sevana karyuM che, have te thaI gayelA doSanI nindA karavAthI zuM vaLavAnuM che (2) huM aticAra evuM chuM, tethI aniSpanna aticAranA sadUbhAvamAM tenI AcanA kevI karuM! (3) huM bhaviSyamAM paNa aticArenuM sevana karavAne ja che. tethI atyAre aticAronI AlocanA karavI nirarthaka ja che. (4) kata aticAranI AcanA karavAthI mAre avarNavAda thaze, (5) kRta aticAranI AlocanA karavAthI mArI je pUjA thAya che, te baMdha paDI jaze (6) kata aticAranI AlocanA karavAthI mAre satkAra thavAnuM baMdha thaI jaze (7) kRta aticAronI AlocanA karavAthI mArI kIti ghaTI jaze (8) kRta aticAronI AlocanA karavAthI mAre yaza ghaTI jaze. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sughA TIkA sthA08 sU05 mAyAvino mAyAyA AlocananirUpaNam 17 uktArthaviparyayeNa aSTau sthAnAni nirUpayitumAha mUlam-ahiM ThANehiM mAI mAyaM kaTu AloejjA jAya paDivajejA, ta jahA-mAissa NaM assiloe garahie bhavai 1, uvavAe garahie bhavai 2, AjAI garahiyA bhavai 3, egamavi mAI mAyaM kaTTa no AloejjA jAva no paDivajjejjA Nasthi tassa ArAhaNA 4, egamavi mAI mAyaM kaTu AloejjA jAva paDivajjemjA, asthi tassa ArAhaNA 5, bahuo vi mAI mAyaM kaTu no AloejjA jAva paDivajjejjA natthi tassa ArAhaNA 6, bahuo vi mAI mAyaM kaTTa AloejjA jAya asthi tassa ArAhaNA 7, AyariyauvajjhAyassa vA me aisese nANadaMsaNe samuppajjejjA, se ya mamaM AloejjA mAINaM ese 8 // sU0 5 // __chAyA-aSTabhiH sthAnarmAyI mAyAM kRtvA Alocayati yAvat pratipadyate, tadyathA-mAyinaH khalu ayaM loko garhito bhavati 1, upapAto garhito bhavati 2, AyatiH garhitA bhavati 3, ekAmapi mAyI mAyAM kRtvA no Alocayeta yAvat no pratipadyeta nAsti tasya ArAdhanA 4, ekAmapi mAyI mAyAM kRtvA Alocayet yAvat pratipadyeta asti tasya ArAdhanA 5, bahuto'Si mAyI mAyAM kRtyA no Alocayet yAvat no pratipadyeta nAsti tasya ArAdhanA 6, bahuto'pi mAyI mAyAM kRtvA Alocayet yAvat asti tasya ArAdhanA 7 AcAryopAdhyA. yasya vA me atizeSaM jJAnadarzanaM samutpadyeta,saca mAm Alokayet mAyI khalu essH||suu.5|| dizAoM meM vyApta- jo prasiddhi hai, vaha kIrtihai, evaM eka dizAmeM vyApta jo prasiddhi hai, vaha yaza hai, avarNa nAma ayazakA hai / sU0 4 aba mUtrakAra ukta arthase viparIta rUpameM ATha sthAnoM kI prarUpaNA samasta dizAomAM vyApelI prasiddhinuM nAma kIrti che ane eka ja dizAmAM vyApta khyAtinuM nAma yaza che. avarNavAda eTale ayaza sU.jA have sUtrakAra uparyukta artha karatAM viparIta rUpe ATha sthAnanI sthA zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 TIkA- ' ahiM ThANehiM ' ityAdi - aSTabhiH sthAnairmAyI - ityAdi vyAkhyAtapUrvam | navaram - atra mAyI AsecanAkAlApekSayA bothyo na tu AlocanAkAlApekSayA / yato'yaM svakRtamaticAramAlocayatyeveti / tAni sthAnAnyAha tadyathA - mAyinaH = mAyAkArakajanasya 'asi' atra prathamArthe saptamI ArpatvAttena ayaM loko garhitaH aticAravazvena lokanindi tatvAd jugupsito bhavati / taduktam " bhIubvigganiluko, pAyaDapacchannadosa sayakArI / appacayaM jaNato, jaDassa ghI jIviyaM jiyai // 1 // rathAnAGgasUtre karate haiM-" ahiM ThANehiM mAI mAyaM kaTTu " ityAdi / TIkArtha- mAyI mAyA yukta puruSa mAyAko mAyA pradhAna aticArako karake usa mAyAkI ATha kAraNoMse AlocanA karatA hai, yAvat usake lAyaka tapa karatA hai, yahAM para mAthI yaha zabda yaha prakaTa karatA hai, ki jisa kAlameM usane mAyAkA sevana kiyA hai, vaha usa kAla meM mAyI hai, kintu jaba vaha usa mAyAkI AlocanA kara rahA hai, usa kAlameM vaha mAyI nahIM hai, ataH Asevana kAlakI apekSAse ise mAyI kahA gayA hai, Alocana kAlakI apekSAse nhiiN| kyoMki yaha svakRta aticAroMkI AlocanA jo karatA hai-ce ATha kAraNa isa prakAra se haiM- mAyAkAraka janakA yaha loka aticAravAlA honese loka nindita honeke kAraNa jugupsita hotA hai kahA bhI hai " a3pa re che - " jahi ThANehiM mAI mArya kaTTu " ityAdi TIartha - bhAyI (bhAyAyukta puruSa ) mAyA ( bhAyApradhAna atiyaare|) urIne te mAyAnI ATha kAraNeAne lIdhe AlecanA kare che, tathA tenI vizuddhi nimitte ceAgya tapaHkarma pantanuM (uparyukta nindA, gA~ Adi) badhu kare che, ahI mAyI? pada e vAta prakaTa karI che ke je kALe teNe mAyAnuM sevana karyu" hatuM tyAre ja te mAyI hatA, parantu te mAyAnI Ale.canA Adi karatI vakhate te mAyI hAtA nathI. A rIte Asevana kALanI apekSAe tene mAyI kahyo che. AlecanA kALanI apekSAe tene mAryo kahevAmAM Avye nathI. te pAtAnA dvArA je aticArAnu sevana thaI gayuM hAya che te aticArenI nIcenA ATha kAraNeAne lIdhe AlecanA kare che mAyAkAraka manuSyane A leka tenA aticAreAne kAraNe nindrita thavAne kAraNe juguptita thAya che, kahyuM paNa che ke zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA0 8 sU0 5 mAyAvinA mAyAyA AlocananirUpaNam 19 chAyA-bhItodvignaguptaH prkttpcchnndossshtkaarii| apratyayaM janayan jaDasya dhig jIvitaM jIvati // 1 // iti / ayaM bhAvaH-mAyAvI puruSaH svakRtamAyayA bhIta: bhayayukta udvignA-udbhrAntacittazca bhavati, tathA-guptaH saMhato bhavati-mama mAyAM na ko'pi jAnAtpiti mAyAyA gopane kRtaprayatno bhavatIti bhAvaH / etAdRzo'yaM prakaTamacchannadoSazatakArI-prakaTatayA pracchannatayAcAgaNitadoSakArI bhavati / tataH sa jaDasya mUrkhasyA'Si janasya apatyayam avizvAsaM janayan dhignIvitaM jIvatIti / iti prathamaM sthAnam / tathA-mAyina upapAta: devajanmagarhi to bhavati / kilviSikAdi devatvenotpAdAttasya mAyAkArakasya parajanma garhitaM bhavatItyarthaH / uktaMca " bhIuvyigganilukko' ityAdi / jo mAyAcI puruSa hotA hai, vaha apane dvArA kRta mAyAke prabhAvase bhaya yukta evaM udbhrAnta cittavAlA sadA banA rahatA hai, tathA merI mAyAkA pardA khulA na ho jAye isa vicArase vaha mAyAko DhAMkane ke liye anekAneka prayatna karatA rahatA hai, isa taraha yaha mAyAcArI puruSa prakaTa rUpase aura pracchanna rUpase agaNita saikar3oM doSoM kA kartA hotA hai, ataH aise puruSakA vizvAsa sAdhAraNase sAdhAraNa jana bhI nahIM karatA hai, to phira aise dhikkAra yogya jIvanase kyA lAbha-arthAt aise jIvanako sarvathA dhikkAra hai, tathA-mAyAcArIkA janma kilviSika Adi devoMmeM hotA hai, ataH usakA vaha janma bhI dhikkAra yogya hI hotA haigahita hotA hai, kahA bhI hai-" tayateNe baiteNe" ityaadi| " bhIubbigganilukko" tyA mAyAvI puruSa, pitAnA dvArA je mAyA (mAyA pradhAna aticAro)nuM sevana thaI gayuM hoya che tene kAraNe sadA bhayayukta ane utkrAnta cittavALe banI jAya che. mArI mAyAne pA~ ughaDI jaze, A prakAranA bhayane kAraNe pitAnI mAyAne DhAMkavAne mATe te ghaNA prayatna karyA kare che A rIte te mAyAcArI puruSa prakaTa rUpe ane pracchanna rUpe agaNita doSe karatA rahe che. te kAraNe sAmAnyamAM sAmAnya mANasa paNa tene vizvAsa karato nathI. tethI te mAyAvI puruSane pitAnA A prakAranA mAyAvI vartana pratye dhikkAranI lAgaNI pedA thAya che. A paheluM kAraNa che tathA mAyAcArIne janma kilpi Sika Adi halakI keTinA devomAM thAya che. A rIte tene parabhava paNa dhikkArane yogya gahiMta bane che. kahyuM paNa che ke - zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 (6 tava teNe va teNe, rUvateNe ya je nare / AyArabhAvateNeya, kuvyaI devakiJcisaM // 1 // " -- chAyA - tapasteno vAksteno rUpastenazca yo naraH / AcArabhAvastenazca karoti devakilbiSam ||1|| iti iti dvitIyam / tathA - kilviSaka devayonitacyutasya tasya AyatiH-tatacyavanAnantaraM manuSya bhaye punarutpattirapi garhitA = jAtyairzvayarUpAdirahitatayA ninditA bhavati / uktaMca " datto vi se cahattANaM, lagmihI elamyagaM / naragaM tirikkhajoNi vaH, bohI jattha sudullahA // 1 // " sthAnAGgasUtre jo jIva tapa cora hotA hai, vacana cora hotA hai-rUpacora hotA hai, AcAra evaM bhAva cora hotA hai aise manuSyakA janma kilyiSikajAtike devoM meM hotA hai, aisA yaha dvitIya sthAna hai, Ayati usakI garhita hotI hai, aisA yaha tRtIya sthAna hai - isakA tAtparya aisA hai ki jaba kilciSika, devoMmeM se caya kara manuSya bhavameM utpanna hotA hai, to vahAM para bhI usakI utpatti jAti, aizvarya, evaM rUpa rahita hone se nindita hotI hai, kahA bhI hai" tatto vi se cahantANaM " ityAdi / " kilviSaka deva yonise caca kara vaha mAyI sAdhu, bahirA aura mUMgA hotA hai, nAraka athavA tiryazca yonimeM janma letA hai, isa sthitimeM vaha bodhiko prApta nahIM kara sakatA hai| aisA yaha tRtIya kAraNa hai / tavateNe vaiteNe " tyAhi je jIva tapacAra hoya che, vacanacera DAya che, rUpacAra hAya che, AcAra ane bhAvacAra hAya che, evA puruSanA janma kidhdhiSika jAtinA deveAmAM thAya che. A prakAranuM khIjuM kAraNu samajavu. (3) tenI AyAti paNa gahiMta thAya che. eTale ke jyAre te kilvitrika devAmAMthI cyavIne manuSyabhavamAM utpanna thAva che, tyAre paNa kuLa, jAti, rUpa ane aizvaryathI rahita hAvAne kAraNe ninhita 4 hoya che. 4 pazu che - " tatto vi se caittANaM " tyAhi 66 te mAyI jIva kilpiSika devagatinuM AyuM purU' karIne-tyAMthI cyavartIne jo manuSyagatimAM utpanna thAya che, teA mUMgA, baherA Adi zArIrika kheADa khAMpaNavALe! hAya che, athavA teA te nAraka, tiyaMca Adi ceAnimAM paNa janma le che. A rIte tenI Ayati paNa gahita bane che. A prakAranuM A trIju kAraNa che, zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA08 sa0 5 mAyAcino mAyayA AlocananirUpaNam 21 chAyA-tato'pi sa cyutyA khalu labhate eDamakatAm / narakaM tiryagyoni vA, bodhiyaMtra sudurlabhA // 1 / iti / iti tRtIyam / tathA - yo mAyIjana ekAmapi mAyAm = aticArarUpAM kRtvA tAM puna na Alocayet yAvat no tapAkarma pratipadyeta, tasya jJAnAdimokSamArgaviSayA ArAdhanA na bhavati / taduktam " lajjAe gAraveNa ya, bahussuyamaeNa vAvi ducariyaM / je na kahiMti guruNaM, na hu te ArAhaNA ho ti" // 1 // chAyA---lajjayA gauraveNa ca bahuzrutamadena vApi duzcaritam / ye na kathayanti gurubhyo na khalu te ArAdhakA bhavanti // 1 // iti / tathA--" na vi taM satthaM va visaM, va duppautto va kuNai veyAlo / jaM taM va duppauttaM, sappo va pamAiNo kuddho / 2 // jaM kuNai bhAvasallaM, aNudiyaM utamaDhakAlammi / dullahabohiyattaM, aNaMtasaMsAriyataM vA // 3 // " chAyA--nApi tat zastraM vA viSaM yA duSprayukto vA karoti vetAlaH / yantraM vA duSpayuktaM so vA pramAdinaH kruddhaH // 2 // yat karoti bhAvazalyam anuddhRtam uttamArthakAle / durlabhabodhikatvam anantasaMsArikatvaM vA // 3 // iti / ayaM bhAvaH--ye sAdhavo lajjayA gauraveNa bahuzrutamadena' ahaM bahuzruto'smi' ityahaGkAreNa vApi svakIyaM duzcaritam-anicAraM gurubhyo na kathayanti-na nivedajo mAyI jIva aticAra rUpa mAyAko karake usakI AlocanA nahIM karatA hai, yAvat usake lAyaka tapa karmako svIkAra nahIM karatA haiaise usa jIvako jJAnAdi rUpa mokSamArga viSayaka ArAdhanA nahIM hotI hai / kahA bhI haiM-" lajjAe gAraveNa ya" ityAdi / ina zlokoMkA tAtparya aisA hai, jo sAdhujana lajjAse athavA gauravase yA maiM bahuzruta hUM, isa prakArake ahaMkArase apane aticArako gurujanoMse (4) je mAthI jIva aticAra rUpa mAyAnuM sevana karIne tenI zuddhine mATe gya tapa karatA nathI, te jIva vaDe jJAnAdi rUpa mokSamArganI ArAdhanA yatI nathI. 4thu 555 cha -" lajjAe gAraveNa ya" tyA eTale ke je sAdhu lajajAne kAraNe, gauravane kAraNe athavA pote bahu zrata che evA ahaMkArane kAraNe pitAnA aticArone gurujana pAse jAhera karatuM nathI-te aticAronI AlecanA karatuM nathI, te sAdhu jJAna, darzana, zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 sthAnAGgasUtre yanti, na khalu te ArAdhakA: jJAnadarzanacAritrarUpamokSamArgArAdhakA bhavantIti // 1 // tathA-pramAdinaH uttamArthakAle saMyatAbasthAyAm yat anuddhataM bhAvazalyaM durlabhayodhikatvarUpam anantasaMsArikatyarUpaM cetyanarthadvayaM karoti, tAdRzamanartha nApi zastraM karoti, na vA viSaM karoti, na vA duSprayukto cetAlaH karoti, nApi vA duSprayuktaM yantraM karoti, na yA kruddhaH sarpaH karotIti // 3 // iti caturtham / tathA-yo mAyI ekAmapi mAyAM kRtvA Alocayed yAvat prapipota, tasyAsti mokSamArgArAdhanA / ayaM bhAvaH--yaH sAdhurmAyAM kRtvA gurave nivedayati yAvat prAyazcittaM pratipadyate sa mokSamArgArAdhako bhavati / taduktam--uddhariyasavvasallo, bhattaparinnAe ghnniymaautto| maraNArAhaNajutto caMdagavejjJa samANei // 1 // ' chAyA--uddhRtasarvazalyo bhaktaparijJAyAM gADhamAyuktaH / maraNArAdhanA yuktazcandrakavedyaM samApnoti // 1 // iti / nahIM kahate haiM, ve jJAna-darzana-cAritra rUpa mokSamArgake ArAdhaka nahIM hote haiN| pramAdIko saMyata avasthAmeM anuddhRta bhAvazalya jaisA durlabha codhikatva rUpa aura anantasaMsArI rUpa do anarthako utpanna karatA hai, aise anarthako na zastra karatA hai, na viSa karatA hai, na duSprayukta vetAla karatA hai, aura na duSprayukta yantra karatA hai, aura na kruddha sarpa hI karatA hai, aisA yaha caturtha kAraNa hai, tathA-jo mAyI jIva eka mAyA rUpa AlocanA karake gurujanake samakSa AlocanA karatA hai yAvat usake yogya tapAkarma karatA hai, usako mokSamArgakI ArAdhanA hotI hai, arthAt aisA jIva mokSamArgakA ArAdhaka hotA hai kahA bhI hai uddhariyasavvasallo" ityAdi / caritra rUpa mekSa mArgane ArAdhaka thaI zakato nathI. pramAdI saMyata avasthAmAM anuddhata bhAvazilya jevA durlabhabe dhikatva rUpa ane anaMta saMsAra rUpa be anarthane utpanna kare che. evo anartha te zastra paNa karatuM nathI, viSa paNa karatuM nathI, duprayukta vetAla paNa karatA nathI, duprayukta yaMtra paNa karatuM nathI ane ddha sApa paNa karatuM nathI. evuM A cothuM kAraNa samajavuM. (5) je mAyI jIva mAyA rUpa aticAranuM sevana karIne gurunI pAse tenI AlecanA kare che, nindA, gaha Adi kare che ane tenI vizuddhine mATe yogya tapa kare che, tenA dvArA mekSamArganI ArAdhanA thaI zake che. eTale ke e jIva mokSamArgane ArAdhaka bane che. kahyuM paNa che ke / uddhariyasavyasallo" tyAha zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA08 sa0 5 mAyAvino mAyayA AlocananirUpaNam 23 rAdhAvedhavad dussAdhyaM mokSamArga samApnoti-sAdhayati / iti paJcamam / evaM SaSThaM saptamaM ca sthAnadvayaM vijJeyam / navaraM-bahuto'pi vahvImapi / sAryavibhaktikastasila pratyayo'tra bodhyaH / tathA mama AcAryasya upAdhyayasya ca atizeSam = atizayitaM jJAnadarzanaM samutpadyata-jAyeta, tataH sa mAm Alokayet jAnIyAt, yadeSa mAyAcIti / iti aSTamaM sthAnam / ebhiraSTabhiH sthAnaH mAyI mAyAM kRtvA'pi Alocayati yAvat tapAkarma pratipadyate iti ||muu0 5 // ___ bhaktaparijJAmeM atyanta lavalIna huA sAdhu samasta aticAra rUpa zalpako dUra karake rAdhAvedhakI taraha dussAdhya mokSa mArgako siddha kara letA hai, aisA yaha pAMcavAM sthAna hai, isI tarahase chaThA aura sAtavAM sthAna jAnanA cAhiye, jo mAyI aticAra rUpa bahutasI mAyAko karake usakI AlocanA nahIM karatA hai, yAvat usake yogya tapAkarmako prApta nahIM karatA hai, usakI ArAdhanA nahIM hotI hai / tathA jo bahuta sI mAyA karake usakI AlocanA karatA hai, yAvat usake yogya tapAkarma karatA hai, usakI ArAdhanA hotI hai, aisA yaha sAtavAM sthAna hai, AThayAM sthAna isa prakArase hai-mere AcAryako athavA upAdhyAyako jaba ati. zayita jJAnadarzana utpanna ho jAyegA, taba ve mujhe aisA jAna jAyeMge ki yaha mAyAvI hai, ataH mujhe AlocanA karalenI cAhiye yAvat usake yogya tapakarma prApta kara lenA cAhiye isa prakArake ina ATha bhakta parikSAmAM atyanta lavalIna thayele sAdhu samasta aticAra rUpa zalyane dUra karIne rAdhAvedhanI jema duHsAdhya kSamA ne siddha karI le che. me ma! pAyabhu sthAna (1295) samA eja pramANe chaThuM ane sAtamuM kAraNa paNa samajavuM. (6) je mAyI aticAra rUpa ghaNuM ja mAyAnuM sevana karIne tenI Alecana Adi karatuM nathI, ane tenI vizuddhi mATe egya tapa karma pa. tanuM kazuM paNa karato nathI tenAthI ArAdhanA thatI nathI. (7) je sAdhu ghaNuM ja mAyAnuM sevana karIne tenI ale. canA Adi kare che, ane tapa karma dvArA tenI vizuddhi paNa kare che, tenA dvArA ArAdhanA thAya che. (8) "mArA AcAryane athavA upAdhyAyane jyAre atizayita jJAna darzana utpanna thaI jaze, tyAre temane khabara paDI jaze ke huM mAyAvI chuM, tethI te atizanuM vizuddhi karavA mATe mAre AlecanA Adi karavuM joIe. ahIM Adi pada dvArA niMdAthI laIne regya tapa karma paryantanA parvokta sUtrapAThane grahaNa karavo joIe. A prakAranAM ATha kAraNone lIdhe mAyIjana mAyA zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 sthAnAGgasUtre mAyAM kRtvA sAdhuH kIdRzo bhavatItyAha - mUlam -mAI NaM mAyaM kaTu, se jahAnAmae ayAgarei vA taMbAgarei vA ta3 Agarei vA sIsAgarei vA ruppAgarei vA suvannAgarei vA tilAgaNIi vA tusAgaNIi vA buptAgaNIi vA NalAgaNIi vA dalAgaNIi vA sauDiyAlicchANi vA bhaMDiyAlicchANi yA goliyAlicchANi vA kuMbhArAvAei vA kavellugAvAei vA iTTAyAei vA jaMtavADacullIi vA lohAraMbarisANi yA tattANi vA samajoibhUyANi kiMsugaphullasamANANi ukkAsahassAI viNimmuyamANAI viNimmuyamANAI jAlA sahassAI pamuMcamANAI 2 iMgAlasahastAiM parikiramANAiM 2 aMto aMto jhiyAyaMti, evAmeva mAI mAyaM kaTu aMto aMto jhiyAyai, jai thi ya NaM anne kei vayai taMpi ya NaM mAI jANai ahamese abhisaMkijjAmi // suu06|| ___ chAyA--mAyI khalu mAyA kRtyA, sa yadhAnAmakam-aya Akara iti vA tAmrAkara iti vA trapvAkara iti vA rUpyAkara iti vA suvarNAkara iti vA tilA. gniriti vA tuSAgniriti vA busAgniriti vA naDAgniriti vA dalAgniriti vA zuNDikAlicchAni vA mANDikAlicchAni vA golikAlicchAni vA kumbhakArApAka iti vAkavellukApAka iti vA iSTApAka iti vA yantrabADacullIti vA lohakArAmbarISANoti vA taptAni vA samajyotirbhUtAni kiMzukaphullasamAnAni ulkAsahasrA. Ni vinirmuzvanti vinirmuzcanti jvAlAsahasrANi pramuzcanti 2 aGgArasahasrANi parikiranti 2, antaranto dhmAyante, evameva mAyI mAyAM kRtvA antaranto dhmAyate, yadyapi ca khalu anyAn ko'pi vadati, tadapi ca khalu mAyI jAnAti ahameSo'bhizaGakye // sthAnoMse mAyI bhASA karake bhI AlocanA karatA hai, yAvat tapakarma dhAraNa karatA hai. // suu05|| karyA bAda paNa AlecanA Adi kare che ane yogya tapadvArA potAnA dezanI vizaddhi karI le che. sU0 5 zrI sthAnAMga sUtra :05 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA syA08 sU0 6 mAyAvisAdhusvarUpanirUpaNam TIkA-'mAI NaM' ityAdi yo mAyAvAn puruSo mAyAM kRtvA nAlocayati yAvanna prAyazcittaM pratipayate, sa kIdRzaH sampadyate ? itpAha--' se jahAnAmae ' ityAdi / sa iti prasiddhI, yatheti-dRSTAnte, nAmeti saMbhAvanAyAM vAkyAlaGkAre vA / yathAnAma sa prasiddhaH aya AkAram lohAkaro'nta dhmAyate-prajvalati, iti' atra svarUpopadarzane, veti vikalpe / evamagre'pi bodhyam / yathA ca-tAmrAkaro yA apvAkaraH raGgAkaro vA zIzAkaro vA rUpayAkaro vA suvarNakAro vA antarmAyate, yathA vA-tilAgniH yathA vA tuSAgniH dhAnpatvagagniH, yathA vA-busAgniH kaDaGgarAgniH, yathA vAnaDAgniH-naDAH zarasadRzazuSiratRNavizeSAH, teSAmagniH, yathA vA-dalAgniH patrAgniH-antarmAyate / yathA ca zuNDikAlicchAni-zuNDikA:-piTakAkArANi mAyA karake sAdhu kaisA hotA hai, isa bAtako aba sUtrakAra kahate haiM. "mAINaM mAyaM kaha" ityaadi| TIkArtha-jo mAyAvAn puruSa mAyA(kapaTa)karake usakI AlocanA nahIM karatAhai,yAvat usake yogya tapAkarma svIkAra nahIM karatAhai, vaha aisA hotA hai, jaise lohakI khAna bhItara bhItara prajvalita hotI rahatI hai, athavA jaise tAmrakI khAna bhItara hI bhItara prajvalita hotI rahatI hai, athavAjaise zIsekI khAna bhItara hI bhItara prajvalita hotI rahatI hai, athayAjaise cAMdIkI khAna yA suvarNakI khAna bhItara hI bhItara prajvalita hotI rahatI hai, athavA-jaise tilakI agni yA tuSakI agni, yA bhUsAkI agni, yA bANa jaise chedavAle tRNa vizeSakI agni, athavA pattoMkI agni, bhItara hI bhItara jalatI rahatI hai, athavA-jaise zuNDikA. mAyA karyA bAda sAdhunI kevI hAlata thAya che, te have sUtrakAra prakaTa kare che "mAI NaM mAyaM kaTTa" tyaahTIkArtha-je mAyAyukta puruSa mAyA karIne tenI AlecanA karatA nathI, nindA. gaha Adi karato nathI, egya tapa karma dvArA tenI vizuddhi karatuM nathI, tene aMtarAtmA pazcAttApa rUpa agni vaDe prajavalita thayA kare che. tene aMtarAtmA keTale badhe prajavalita rahe che, te nIcenI upamAo dvArA spaSTa karavAmAM AvyuM che. jema loDhAnI khANa aMdarathI prajavalita thatI rahe che, athavA jema tAMbAnI khANa aMdarathI prajavalita thatI rahe che, athavA jema sIsAnI khANa aMdarathI prajavalita thatI rahe che, athavA jema cAMdI ke senAnI khANa aMdarathI prajavalita thatI rahe che, athavA jema talane athavA tuSane (anAjanA bhUsAne) agni, athavA bANa jevA chedavALA tRNavizeSane agni, athavA parNone agni. sthA0-4 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUtre surApiSTasvedanapAtrANi tAsAM licchAni-cullikA sthAnAni vA, yathA vA maNDikAlicchAni-mANDikA:-piSTapAcanapAtravizeSAH, tAsAM licchAni, yathA vAgolikAlicchAni dIrghA bhANDikA eva golikA ucyante, tAsAM licchAni antarmAyante / yathA ca kummakArApAkA-kummakArasya bhANDapAkasthAnaM vA, yathA vA-kavellukApAkaH-kavellukAH ' naliyA' iti bhASA prasiddhAH, tatpAkasthA. nam, yayA bA-iSTApAkA=iSTakA paripAkasthAnaM, yathA vA-yantravATacullIyatra sthAne ikSavo rasAthai yantre niSpIDayante tatsthAnaM ' yantrabATa ' ityucyate, tatra sthitA cullI-antayite / yathA vA-lohakArAmbarISANi-lohakArasya ambaroSANi-bhrASTrANi 'bhADa ' iti bhASA prasiddhAni, kIdRzAni tAni ? ityAhataptAni-uSNAni, samajyotirbhUtAni agnestulyatAM prAptAni, kiMzukaphullasamAnAni-palAzapuSpavadaruNAni, tathA ulkAsahasrANi-ulkA: agnipiNDAsteSAM liccha, athavA - bhANDikAliccha, athavA golikAliccha, bhItarahI bhItara prajvalita hote rahate haiM, athavA-jaise-kumbhakArakA AvA-vartana pakAnekA sthAna-bhItarahI bhItara prajvalita hotA rahatA hai, athavA-jaise-kavelluka-naliyoMko pakAnekA sthAna bhItara hI bhItara prajvalita hotA rahatA hai, athavA-jaise IToMke pakAnekA sthAna bhItara hI bhItara prajvalita hotA rahatA hai, athavA jaise yantra dvArA nikAle gaye ikSuke rasako pakAneke liye banAyA gayA cUlhA bhItara hI bhItara prajvalita hotA rahatA hai, athavA-jisa prakArase lohakAra-lohArakA ambarISa bhaTThI jo ki bhItara bAhara garama rahatI hai, aura agnike jaisI ho jAtI hai, tathA kiMzukake phUlake jaisI lAla hotI hai, pracura agni piNDoMko jo apane bhItarase bAhara 2 nikAlatA rahatA hai, yahAM athavA jema zuDikAliccha, athavA bhAMDikAliccha, athavA gelikAliccha aMdarane aMdara prajavalita rahe che, athavA jevI rIte kuMbhAranA nibhADAne agni aMdarane aMdara prajavalita thatuM rahe che, athavA jema naLiyAM pakAvavAnuM sthAna aMdarane aMdara prajavalita thatuM rahe che, athavA jema iTeDane pakavavAnuM sthAna aMdarane aMdara prajavalita thatuM rahe che, athavA zeraDInA rasamAMthI khAMDa, gaLa Adi banAvavA mATe te rasane ukALavA mATe banAvelI bhaddI ke cUle jema aMdarathI pajavalita thatuM rahe che, athavA luhAranI bhI aMdara ane bahArathI garama garama thaI jAya che ane agninA jevI lAlacoLa thaI jAya che-kizukanA phUle jevI lAla lAla thaI jAya che, ane temAMthI aneka agnikaNe zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA08 sU0 6 mAyAvisAdhusvarUpanirUpaNam sahasrANi-pracurAgnipiNDAn vinirmuzcanti vinirmuzcanti-bhUyo bhUyastyajanti, sahasrazabdaH prAcurye, jvAlAsahasrANi-pracurAgnizikhAH pramuzcanti 2=nirgamayanti, 2, tathA-aGgArasahasrANi-aGgAra: agnikaNAH, teSAM sahasrANi pracurAGgArAn parikiranti 2, paritaH samantAd vikSipanti antarantaH antarantarbhAge dhmAyante= prajvalanti, evameva-pUrvoktabadeva mAyI mAyAM kRtvA antarantaH svAntaHkaraNe dhamAyate pazcAttApAgninA prajvalito bhavati / yadyapi ca khalu anyAn ko'pi vadati, tadapi ca khalu mAyI jAnAti manyate-' eSo'ham ebhiH abhizaGkyeaticArakArikatayA'numIye iti / uktaM ca--- " niccaM saMkiyabhIo, gammo sabassa khliycaaritto| ___ sAhujaNassa avamao, mao vi puNa duggaI jAi // 1 // " sahasra zabda pracura arthakA vAcaka hai-pracura agni zikhAoMko jo bAra 2 chor3atA hai, evaM pracura agnikaNoMko jo bAra 2 idhara-udhara bakheratA hai, bhItara hI bhItara prajvalita hotA rahatA hai, isI prakArase mAyI mAyAko karake apane bhItara hI bhItara pazcAttAparUpI agnise prajyA lita hotA rahatA haiM / yadyapi vaha mAghAcArI jaba koI dUsaroMse kucha kahatA hai, to mAna liyA karatA hai, jAna jAtA hai-ki ye loga mujhe mAyAcArI rUpase anumita kara rahe haiM-uktaM ca " niccaM saMkiyabhIbho" ityAdi / mAyI jIva nitya zaGkita banA rahatA hai, bhayabhIta hotA rahatA hai, apane cAritrase vaha patita hotA hai, saba koI usakA apamAna karate (tamAyA) mahA2 7 // 43 cha (mahI ' kha' 56 prayu2 athavA anekanA arthamAM vaparAyuM che), pracura agni zikhAo jemAMthI cAre bAja phelAtI rahe che, evI luhAranI bhI jema aMdarathI prajavalita rahyA kare che. eja pramANe mAyA rUpa aticAronuM sevana karyA bAda te mAyInuM aMtaHkaraNa pazcAttApa rU5 agni vaDe aMdarane aMdara prajaLyA kare che. jyAre A mAyAcArI anya lokone kaMI paNa kahe che tyAre tenA pitAnA manamAM ja tene evuM lAgyA kare che ke A loke mane mAyAca rI ja gaNe che. kahyuM paNa che ke " nicaM sakiyabhIo" tyAha mAyI puruSa sadA zakita ja rahe che, bhayabhIta rahe che ane pitAnA cAritrathI bhraSTa thAya che. koI paNa mANasa tenuM apamAna karatA saMkeca anabhava nathI, sAdhue tene Adara karatA nathI, sau tene anAdara ja kare zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 sthAnAgasUtre chAyA-nityaM zaGkitabhIto gamyaH sarvasya skhalitacAritraH / sAdhujanasya avamato mRto'pi punardurgatiM yAti // 1 // iti / avamataH-anAhataH-ninditaH ityarthaH / anena sandarbheNa mAyino'sya lokasya garhitatvaM pradarzitamiti // suu06|| AlocanAyakarturmAyAvina upapAto'pi garhito bhavatIti darzayitumAha mUlam-mAI NaM mAyaM kaha aNAloiyapaDikate kAlamAse kAlaM kiccA aNNayaresu devalogesu devattAe uvavattAro bhavai, taM jahA-no mahiDDiesu jAva no dUraMgaiesu no cirahiiemu / se NaM tattha deve bhavai No mahiDDie jAva no ciradviie / jAvi ya se tattha bAhirabhaMtariyA parisA bhavai sA vi ya NaM no ADhAi no pariyANAi no mahariheNaM AsaNeNaM uvanimaMtei / bhAsaM piya se bhAsamANasta jAva cattAri paMca devA avuttA ceva abbhuTeMti mA bahu deve bhAsau, mAbahu deve bhAsau ||suu07|| ___ chAyA-mAyI khalu mAyAM kRtvA anAlocitapatikAntaH kAlamAse kAlaM kRtyA anyatameSu devalokeSu devatayA upapattA bhavati, tadyathA-no mahadi keSu yAyano dUragatikeSu no virasthiti keSu / sa khalu tatra devo bhavati no mahardiko yAvad no cirasthitikaH / yA pi ca tasya tatra vAhyAbhyantarikA pariSad bhavati, sA pi ca taM no Adriya te no parijAnAti no mahAheNa Asanena upanimantrayati / bhASAmapi ca bhASamANasya yAvat catvAraH pazca devA anuktA eva abhyuttiSThantimA bahu deva ! bhASatAm , mA bahu deva ! bhASatAm // hue saMkoca nahIM karatA hai, sAdhujana isakA Adara nahIM karate hai, kintu anAdara hI karate haiM, yaha marakara durgatimeM jAtAhai / isa saMdarbhase yaha prakaTa kiyA gayAhai, ki mAyAcArIkA yaha loka garhita hotAhai |suu06|| che, ane e jIva marIne durgatimAM ja jAya che. A prakAranA saMdarbha anulakSIne ahIM evuM prakaTa karavAmAM AvyuM che ke mAyAcArIne A leka gati hoya che. e sU0 6 zrI sthAnAMga sUtra :05 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA08 sa07 anAlAcitApratikrAntamAyAvinaupapAtagarhaNAni0 29 TIkA-'mAI NaM' ityAdi mAyAvI puruSo mAyAM kRtvA anAlocitapatikrAnta:-na AlocitaM prati. krAntaM ca yena sa tathA-AlocanA patikramaNavarjitaH kAlamAse kAlAyasare kAlaM kRtyA mRtvA anyatameSu devalokeSu-vyantarAdInAM devAnAM madhye keSucid deveSu devatayA-devatvena upapattA-upapAtavAn bhavati / keSu deveSu sa utpadyate ? ityAhatayathA-no mahardi keSu parivArAdisamRddhisahiteSu deveSu notpayate, amahardikeSu deveSu padyate itparthaH, yAvatkAraNAt-' no mahAdyutikeSu no mahAnubhAgeSu, no mahAsaukhyeSu'-iti saMgRhyate / tatra-mahAdyutikeSu-zarIrAbharaNAdidIptyA dIpti matsu deveSu sa notpadyate / tathA-no mahAnubhAgeSu caikriyAdilabdhirUpamahAprabhAva AlocanA Adi nahIM karanevAle mAyAcIkA upapAta bhI garhita hotA hai-isa bAtako aba sUtrakAra pradarzita karate haiM "mAINaM mAyaM kahu aNAloiyapaDikkate" ityAdi TIkArtha-mAyAvI puruSamAyAko karake yadi AlocanA aura pratikramaNa nahIM karatA hai, aura kAla mAsameM kAla kara jAtA hai, to vaha kisI eka vyantarAdi devalokameM vyantara devarUpase utpanna ho jAtA hai, yaha mahaki-parivAra Adi samRddhi sahita devoMmeM utpanna nahIM hotA hai, kintu amaharddhika devoMmeM utpanna hotA hai, yahAM yAvatpadase-" no mahAdyutikeSu no mahAnubhAgeSu, no mahAyaleSu, no mahAsaukhyeSu" isa pAThakA grahaNa huAhai, zarIra AbharaNAdikI dIptise jo dIpsiyukta hote haiM, aise devoMmeM yaha utpanna nahIM hotA hai, jo deva vaikiyAdi labdhirUpa mahAprabhAvase yukta hote haiM, unameM vaha utpanna nahIM hotA hai, jo deva prabala AlecanA adi nahIM karanArane (mAyAvIne) upapata paNa gahita ja hoya che, eja vAtanuM sUtrakAra have pratipAdana kare che. "mAI Na mAya kaTTha aNAloiyapaDikkate" tyaadiTIkArtha-mAyAvI puruSa mAyA karIne tenI AlocanA, pratikramaNa Adi karyA vinA kALane avasara Ave je kALadharma pAmI jAya che, te te vyantarAdi devalekamAM vyantarAdideva rUpe utpanna thaI jAya che te parivAra AdithI samRddha evA maha. ddhika Adi demAM utpanna thatuM nathI, paraMtu amahaddhika devomAM ja unna thAya che. maDI ' yAvat' 56 dvaa2| "no mahAdyutikeSu no mahAnubhAgeSu, no mahAbaleSu, no mahAsaukhyesu" 20 sUtrA: aDa 42 // o cha. meTale hai zarIrAma26 AdinI dIptithI yukta je deve heya che, temanAmAM tenI utpatti thatI nathI, zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 sthAnAGgasUtre sampanneSu, no mahAvaleSu-prabalazaktimatsu no mahAsaukhyeSu mahAsaukhyasampaneSu ca deveSu sa notpadyate / tathA-no dUragatikeSu-saudharmAdidevagatiSu deveSu, no caiva cirasthitikeSu sAgaropamasthitikeSu deveSu sa nospadyate / so'nAlocitapratikrAntaH sAdhuH khalu-nizcayena tatra-vyantarAdInAmanyatameSu deveSu devo bhavati / ata eva sa maharddhiko yAvat cirasthitiko devo na bhavati / vvantarAdyanyatameSu samutpannasya tasya tatra ca yA'pi bAhyAbhyantarikA pariSadbhavati sA'pi ca taM no Adriyate-tasyAdaraM na karoti, no parijAnAti-svAmitayA na manyate, tathAmahArheNa=mahatAM yogyena Asanena taM ca upanimantrayati, tathA kyApi devasabhAyAM zaktivAle hote haiM, una devoMmeM vaha utpanna nahIM hotA hai, jo deva mahA saukhyazAlI hote haiM, unameM vaha utpanna nahIM hotA hai, tathA-jo deva saudharmAdi devagatiyoM meM hote haiM, tathA jo deva sAgaropamakI sthiti vAle hote haiM una devoMmeM vaha devarUpase utpanna nahIM hotA hai, isa taraha jo mAyI sAdhu AlocanA aura pratikramaNa ina donoMse varjita hotA hai vaha kAla mAsameM kAlakara vyantarAdika devoMmeM se kisI eka deva. lokameM deva hotA hai, parantu vaha mahaddhika yAvat cirasthitika deva nahIM hotA hai, vyantarAdi devoM meM se kisI eka devalokameM utpanna hue usa devakI vahA~ para jo koI bhI bAhya Abhyantara pariSadA hotI hai, vaha bhI usakA Adara nahIM karatI hai, use apanA svAmI rUpase nahIM mAnatIhai, tathA-mahApuruSoMke yogya Asanase use upanimantrita nahIM karatI je deve vaikriyAdi labdhi rUpa mahAprabhAvathI yukta hoya che, te dezamAM paNa tenI utpatti thatI nathI, je deve prabaLa zaktivALA hoya che, te devomAM paNa tenI utpatti thatI nathI, je deva mahA saukhyazALI hoya che. te devomAM paNa tenI utpatti thatI nathI, tathA saudharma Adi kapamAM paNa tenI utpatti thatI nathI, tathA sAgaropamanI sthitivALA devAmAM paNa tenI utpatti thatI nathI. A rIte je mAyI sAdhu Alecana ane pratikramaNathI rahita hoya che, te kALane avasara Ave kALadharma pAmIne vyantarAdika devamAMthI koI paNa eka devalokamAM devaparyAye utpanna thAya che paraMtu te maharti kathI laIne cirasthitika paryAnA vizeSaNothI yukta thato nathI vyantarAdi de mAMnA koI paNa eka devalokamAM utpanna thayelA te devanI tyAM je kaMI bAhA Abhyantara pariSada hoya che te paNa tene Adara karatI nathI, tene pitAnA svAmI rUpe mAnatI nathI tathA mahApuruSane egya evAM Asana para tene besADatI nathI. tathA kaI paNa devasabhAmAM jyAre te deva jAya che ane zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA. 8 sU7 anAlocitApratikrAntamAyAvinaa, yati garhaNAni0 31 gatasya kiMcidviSayAM bhASAM vANIM bhASamANasya = sAmAnyena vadato, yAvatA padenaprajJApayataH=vizeSarUpeNa vadataH prarUpayataH = yuktiprayuktibhizca vadatastasya durbhagasya catvAraH paJca vA anye devAH anuktAH = kenA'pyapreritA eva anabhimatasya tasya bhASaNaniSedhAya abhyuttiSThanti - Urdhvo bhavanti, vadanti ca - he deva ! mA vahu bhASatAm mA bahu bhAvatAm - iti / atra sUcayatIti // sra0 7 // vAkyadviruktistasyAtyantApriyatvaM " itthamupAgatA proktA, sampati tasyAyatigarddatAmAha - mUlam - se NaM tAo devalogAo AukkhaeNaM bhavakkhaeNaM ThikkhaNaM anaMtaraM cayaM caittA iheva mANussara bhave jAI imAI kulAI bhavaMti tadyathA - aMtakulANi vA paMtakulAni vA tucchakulANi vA dariddakulANi vA bhikkhAgakulANi vA kivaNakulANi vA, tahappagAresu kulesu pumattAe paccAyAi, se NaM tattha me bhavai - durUve duvanne duggaMdhe durase duSphAse aNiTTe hai, arthAt mahApuruSoMke yogya Asana para use nahIM baiThAtI hai, tathAkisI bhI deva sabhAmeM gaye hue usa devako kisI bhI viSaya para bolate samaya yAvat vizeSa rUpa se yukti prayuktiyAM dvArA apane viSayakA prarUpaNa karate samaya usa durbhaga devakA cAra pAMca deva jo kisI bhI taraha se dUsare devoM dvArA ukasAye nahIM jAte haiM, khaDe hokara bhASaNa karanese niSedha kara dete haiM, aura kahate haiM, he deva ! aba tuma adhika mata bolo 2 yahAM jo isa prakAra se dvirukti huI hai, vaha usameM atyanta apriyatA prakaTa karaneke liye huI hai | sU0 7 // koI paNa viSaya para jyAre khele che, yAvat vizeSa rUpe yuktiprayuktio dvArA peAtAnA viSayanuM pratipAdana karavA mAMDe che, tyAre te pariSadamAM hAjara hAya evA cAra pAMca devA-(ke jemane anya deveA dvArA tenI virUddha uzkeravAmAM paNa na AvyA hAya-) UbhA thai jaine tene khelavA devAne niSedha 1re che, bhane uDe che } "he deva ! have tabhe adhina mobo De heva ! have tame belavAnuM adha karA " ahI je A prakAranI dvirukti thai che, te tenA pratye atyanta apriyatA ( aNugamA ) prakaTa karavAne mATe thaI che.Asa gA zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 sthAnAGgasUtre akaMte apie amaNupaNe amaNAme hINassare dINassare aNihasare akaM tassare apiyassare amaNuSNasare amaNAmasssare aNAeja vayaNapaccAyAe / jAvi ya se tattha bAhirabbhatariyA parisA bhavai, sAvi ya NaM No ADhAi No pariyANAi No mahariheNaM AsaNeNaM uvaNimaMte / bhApi ya se bhAsamANassa jAya cattAri paMca jaNA avuttA ceva abbhuTTheti-mA bahuM ajjautto ! bhAsau, mA bahuM ajautto ! bhAsau // sU0 8 // chAyA -- sa khalu tato devalokAta AyuHkSayeNa bhavakSayeNa sthitikSayeNa anantaraM cayaM tyaktvA ihaiva mAnuSyake bhave yAni imAni kulAni bhavanti, tadyathAantakulAni vA prAntakulAni vA tumchakulAni vA daridrakulAni vA bhikSAkakulAni vA rupaNakulAni vA tathAmakAreSu kuleSu puMstayA pratyAyAti sa khalu tatra pumAn bhavati durUSo durvaNo durgandho dUraso duHsparzo'niSTaH akrAntaH apriyaH amanojJaH amanaomo hInasvaro dInasvaraH aniSTasvaraH akAnta svaraH abhiyasvaraH amanojJasvaraH amana AmasvaraH anAdeyavacanapratyAyAtaH / yApi ca tasya tatra bAhyAbhyantarikA pariSad bhavati, sA'pi ca khalu no Adriyate no parijAnAti no mahArheNa Asanena upanimantrayati / bhASAmapi ca tasya bhASamANasya yAvat catvAraH paJca janA anuktA eva abhyuttiSThanti mA bahu Arya putra ! bhASatAm, mA bahu Aryaputra ! bhASatAm // TIkA -- saH anAlocitamatikrAnto mAyAvI tato devalokAt = vyantarA dyanyatamarUpAt AyuHkSayeNa= AyuH karma pudgalanirjaraNena bhavakSayeNa - AyuH karmAdi isa prakAra se upapAta meM garhatA prakaTa kara aba sUtrakAra usakI AyatimeM garhatA prakaTa karate haiM " se NaM tAo devalogAo AukkhaeNaM ityAdi / TIkArtha - aticAra rUpa mAyAkI AlocanA evaM pratikramaNa nahIM karanevAlA mAyAvI jana vyantarAdika kisI bhI devaloka se Ayukarma pudgaloMkI A prakAre te mAInA upapAtamAM gatA prakaTa karIne have sUtrakAra tenI AyAtimAM gatA prakaTa kare che-- " se NaM tAo devalogAo AukkhaeNaM " chtyaahiTIkA-aticAra rUpa mAyAnI AlecanA ane pratikramaNa karyA vinA kALadhama pAmIne nyatarAdika kAi pazu devavizeSamAM utpanna thayelA te mAyAvI puruSa, zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , sudhATIkA sthA08 sU08anAlocitApratikAnta mAyAvinaAyati garhaNAni0 33 nibandhanadeva paryAyanAzena, sthitikSayeNa=AyuH sthitibandhakSayeNa deva bhavanibandhanazeSakarmaNAM cA kSayeNa anantaram = AyuH kSayAdeH samanantarameva cayaM = devazarIraM tyaktyA ihaiva mAnuSya ke bhave= manuSyaloke yAni imAni = vakSyamANAni kulAni bhavanti nathAprakAreSu = tadvidheSu kuleSu puMstayA = puruSatvena upapattuM pratyAyAti - pratyAgacchati utpanno bhavatItyarthaH / tAni kulAni prAha tadyathA - antakulAni kSudrakulAni chimpakAdInAM kulAnIti yAvat prAntakulAni = cANDAlAdikulAni vA, tucchakulAni vA alpamAnuSANi kulAni, yadvA-agambhIrAzayAni kulAni, daridrakulAni = dhanadhAnyAdisamRddhivarjitAni kulAni vA, bhikSAkakulAni = bhikSAvRttijIvinAM kulAni vA, kRpaNakulAni - raGkakulAniveti / eteSAmantakulAdInAM kasminirjarA ho jAne se, Ayu karmAdike kAraNabhUta devaparyAyake nAza ho jAne se, evaM sthiti ke AyukI sthiti ke bandhake-sthiti bandhake kSaNa hA jAne se, usI samaya vaha deva zarIrako chor3akara isI manuSya bhavameM jo ye kula haiM, jaise ki - antakula, prAntakula, tuccha kula, daridrakula, bhikSAkakula athavA kRpaNa kula inameM varuTa, chimpaka Adike jo kSudrakula haiM, ve antakula haiM, cANDAla Adike jo kula haiM, ve prAnta kula haiM, jinakuloM meM alpa manuSya hote haiM ve tuccha kula haiM. athavA - agambhIra Aza - vAle jo kula hote haiM ve tuccha kula haiM, dhanadhAnya Adi samRddhi se vihIna jo kula haiM, ve daridra kula haiM, bhikSAvRtti se jinameM manuSya apanI AjIvikA calAte haiM ve bhikSAka kula haiM, jo kula raGkajanoMke hote haiM, tenuM devalAka sa MbaMdhI AyuSya pUrU thavAthI-Ayukama pudgalAnI nirjarA thaI javAthI, AyunI sthitinA kAraNabhUta devaparyAyanA nAza thaI javAthI, AyunI sthitinA andhanA ( sthitimadhanA ) kSaya thai javAthI, eja samaye te deva zarIrane cheDIne hIna manuSya kuLeAmAM utpanna thai jAya che. antakula, prAntakula, tumchasa, haridrabhusa, likSAusa, kRpaNahula, sAhine DIna usa uDe che. paruTa, jhimpaka AdinA je kSudrakuLA che temane antakuLa kahe che. cAMDAla AdinA je kuLa che temane prAntakuLa kahe che. je kuLAmAM alpa ( tuccha ) manuSyA thAya che te kuLAne tucchakaLA kahe che. athavA aga'bhIra AzayavALA je kuLe hAya che temane tuccha kuLA kahe che. dhana, dhAnya Adi samRddhithI vihIna je kuLA hoya che temane daridrakuLA kahe che je kuLanA leAkeA bhikSA mAgIne pAtAnuM gujarAna calAvatA hoya che te kuLAne bhikSAkakuLA kahe che. raMka janAnA athavA kupaNu leAkAnA je kaLA hoya che temane kRSNukuLA kahe che. A kuLAmAMthI kAI sthA0-5 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre thit kule devalokAccyuto'nAlocitamatikrAntamAyAvIjIyaH puruSatvena pratyAyAtIti saMkSipto'rthaH / tatra sa kIzo bhavati ? iti darzayati-' se NaM tattha' ityAdi / sa khalu tatra=antAdyanyatamakule dUrUpA janmataH kutsitarUpayuktaH, durvarNaH utpattyanantaraM rogAdinA varNakRtyaM prAptaH, durgandhaH kutsitagandhayuktaH dUsaH kutsitaprakRtiyuktaH, duHsparzaH rogAdinA kutsitasparzaH, aniSTaH lokAnAM dveSyaH, akAnta:-akamanIyaH, apriyA sarveSAm aprItibhAjanam , amanojJaH manaso'nave kRpaNa kula haiM, ina kuloM meM se kisI eka kulameM devalokase cakkara yaha AlocanA evaM pratikramaNase vihIna huA mAyAvI jIva puruSa rUpase utpanna hotA hai, vahAM vaha puruSarUpase utpanna hokara kutsita rUpacAlA hotA hai, durvarNavAlA hotA hai -utpattike bAdahI rogAdise varNakI vikRtivAlA hotA hai, durgandhayukta hotA hai-kutsita gandhayAlA hotA hai, dUra kutsita prakRtise yukta hotAhai-duHsparza-rogAdise kutsita sparzavAlA hotA hai, aniSTa lokoMkA deSya hotA hai, akAnta-akama. nIya hotA hai, apriya-samasta janoMko aprItikA bhAjana hotA hai, amanojJa-manake anukUla nahIM hotA hai, amana Ama-manako atyanta aniSTa hotA hai, tathA-hIna svara-hasva svaravAlA hotA hai, dIna svara dInatA yukta svaravAlA hotA hai, aniSTa svara-lokako apriya lage aise svaravAlA hotA hai, akAnta svara-akamanIya svaravAlA hotA hai, apriyasvara-jisake vacana sabako apriya lage aise vacanavAlA hotA paNa eka kuLamAM tenI Ayati thAya che kahevAnuM tAtparya e che ke je mAyAvI puruSa pitAnA mRta aticAronI AlocanA ane pratikramaNa nahIM karavAne kAraNe vyantarAdi dezamAM utpanna thaye heya che, te jIva tyAMnuM AyuSya pUruM karIne uparyukta koI paNa eka manuSyakuLamAM manuSya rUpe utpanna thaI jAya che. tyAM utpanna thayele te puruSa kutsita rUpavALe ane durvarNavALa, (utpatti thayA bAda rogAdine kAraNe varNanI vikRtivALe hoya chevaLI te dunvayakta (sita zapayA) .ya cha, 62sa (yutsita prativANI) yacha, 25 ( 2ER 420 utsita 25za pANa) ya che, maniSTa (al jenA pratye aNagamo rAkhe e) heya che, akAnta (akamanIya hoya che, apriya, amanojJa, amanAma (manane atyaMta aNagame prere e) hoya che, DAna252 (252nI bhayANe), hIna52 (hInatAyuta 252yANe). maniSTa svara (aNagame prere evA svaravALe), akAnta svara (akamanIya svaravALo) apriyaravaravALe, amanejha svaravALe, ane amana Ama svaravALo (manane zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA08108 anAlocitApratikrAntamAyAvina AyatigarhaNAni0 35 nukUlaH, amana AmA manaso'tyantAniSTaH, tathA-hInasvaraH-hasvasvaraH, dInasvaraH dInatAyuktasvaravAn, aniSTasvaraH aniSTaH lokAnAM dveSyaH svaro yasya sa tathA, akAntasvaraH akamanIyasvaraH, apiyasvaraH sarveSAm apriyakadvacanavAna , amanojasvara-manaso'bhItidvacanayAna, amanaAmasvaraH manaso'tyantAniSTasvaracAna, ata eva anAdeyavacanapatyAyAtaH-anAdeye anupAdeye vacanapatyAyAte= vacanajanmanI yasya sa tathA-anupAdeyavacanajanmA ca pumAn=puruSo bhavati / tatraantAdhanyatamakule samutpannasya dUrUpAdivizeSaNaviziSTasya tasya ca yA'pi bAbA-dAsIdAsarUpA, AbhyantarikA-putrakalatrAdirUpA pariSad bhavati, sA'pi ca khalu taM puruSaM, no Adriyate, no parijAnAti, no mahArhaNa Asanena upanimantrayati / tathA-kvA'pi manuSyasabhAyAM kiMcidviSayAM bhASAMcyANImapi bhASamANasya yadataH, yAvatpadena prajJApayataH prarUpayatazca tasya catvAraH paJca vA janAH anuktAH kenA'pyaritA eca anabhimatasya tasya bhASaNaniSedhAya abhyuttiSThanti UrthI bhavanti, vadanti ca he Aryaputra ! bahu mA bhASatAm bahu mA bhASatAm iti / atrApi dviruktiratyantAbhiyatvamUcanAyeti // suu08|| hai, amanojJa svara-sabake manameM aprIti utpanna karanevAle vacanoMvAlA hotA hai, amana Ama svara-manako atyanta aniSTa svaravAlA hotA hai, ata eva vaha anupAdeya vacana ( Adeya vacanase rahita hotA hai ) aura anyavizeSaNo vAlA hotA hai, isa prakArake durUpAdi vizeSaNoMse viziSTa usa antAdi kulameM utpanna hue janakI jo dAsI dAsa rUpa bAya pariSadA hai, yaha evaM putra kalatrAdi rUpa jo Abhyantara pariSadA hai, vaha usa puruSakA Adara Adi kucha bhI nahIM karatI hai yahAM yAvat padase "prajJApayataH-prarUpayataH" ina padoMkA saMgraha huA hai / Age ke padoMkA artha spaSTa hai / sU0 8 // aniSTa lAge evA svaravALo hoya che. te kAraNe te anupAdeya vacanavALe (Adeya vacanathI rahita) hoya che, ane eja prakAranA anya vizeSaNethI paNa yukta hoya che. A prakAranA dvarUpAdi vizeSaNothI yukta, ane uparyukta antAdi kuLamAM utpanna thayelA te puruSane koI paNa mANasa Adara karata nathI. dAsadAsI rUpa temanI bAhya pariSada ane putrakalatrAdi rUpa Abhyantara pariSada paNa temane Adara karatI Adi karatI nathI. ahIM "Adi- pada 43 " prajJApayataH prarUpayataH " mA phon| saDa thayo che, ma pahAnA artha spaSTa che. sU. 8 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 36 sthAnAso itthamanAlocita'tikrAntAsya mAyAvina ihalokaparalokAyatInAM garhitatvamutyA sampati yaH sAdhurAlocitapatikrAnto bhavati, tasya upapAtaH kIdRzo bhayatIti nirUpayitumAha - mUlam-mAI NaM mAyaM kaTu AloiyapaDikate kAlamAse kAlaM kiccA aNNayaresu devaloesu devattAe uvavattAro bhavai, taM jahA--mahiTTiesu jAya ciraTThiiemu / se NaM tattha deve bhavai mahiDDie jAva ciraTriie hAravirAiyavacche kaDagatuDiyathaMbhiyabhue aMgayakuMDalamaTragaMDatalakannapIDhadhArI vicittahatthAbharaNe vicittavatthAbharaNe vicittamAlAmauDIkallANagapavaravatthapari. hie kallANagapavaragaMdhamallANulevaNadhare bhAsuroMdI palaMbavaNamAladhare diveNaM paNNeNaM divveNaM gaMdheNaM divveNaM raseNaM divyeNaM phAseNaM divveNaM saMghAeNaM divveNaM saMThANeNaM divAe iDDIe divAe juIe divAe pabhAe divAe chAyAe divAe accIe divveNaM teeNaM divAe lesAe dasa disAo ujjovemANe pabhAse. mANe mahayA'hayaNaTTagIyavAittataMtItalatAlatuDiyaghaNamuiMgapaDuppapAiyaraveNaM divAiM bhogabhogAiM bhuMjemANe viharai / jAvi ya se tattha vAhirabhaMtariyA parisA bhavai, sAvi ya NaM ADhAi pariyANAi mahAriheNaM AsaNeNaM uvanimaMtei / bhAsapi ya se bhAsamANasta jAya cattAri paMcadevA avuttAceva abbhuTTitibahuM deve ! bhAsau--bahuM deve ! bhAsau // sU0 9 // chAyA-mAyI khalu mAyAM kRtvA AlocitapratikrAntaH kAlamAse kAlaM kRtvA anyatameSu devalokeSu devatayA upapattA bhavati, tadyathA-mahardikeSu yAvat cirasthitikeSu / sa khalu tatra devo bhavati-mahardiko yAvat cirasthitiko hAra zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA.8 sU09 AlocitapratikrAnta mAyAvinaupapAtaprazasanam 37 virAjitavakSAH kaTakatruTitastambhitabhujaH aGgadakuNDalamRSTagaNDatalakarNapIThadhArI vicitrahastAbharaNo vicitravastrAbharaNo vicitramAlAmauliH kalyANakamavaravastraparihitaH kalyANakAragandhamAlyAnulepanadharo bhAsvarazarIraH malambavanamAlAdharo divyena carNena divyena gandhena divyena rasena divyena sparzena divyena saMghAtena divyena saMsthAnena divyayA RddhayA divyayA dhutyA divyayA prabhayA divyayA chAyayA divyayA ardhyA divyena tejasA divyayA lezyayA daza dizaH udyotayan prabhAsayan mahatA ahatagItayAditatantrI talatAlatruTitaghanamRdaGgapaTupravAditaraveNa divyAn bhogabhogAn bhujAno viharati / yApi ca tasya tatra bAhyAbhyantarikA pariSad bhavati, sA'pi ca khalu tam Adriyate parijAnAti mahArheNa Asanena upanimantrayati / bhASAmapi ca tasya bhASamANasya yAvat catvAraH paJca pA deyA anuktA eva abhyuttiSThanti bahu deva ! bhASatAm , bahu deva ! bhASatAm / / TIkA--'mAI NaM ityAdi mAyAvI sAdhuH mAyAM kRtvA AlocitapratikrAntaH san kAlamAse kAlaM kRtyA anyatameSu-saudharmAdyanyatameSu devalokeSu-deveSu devatvena upapattA bhavati, isa prakAra anAlocita evaM apratikrAnta mApAvIke ihalokameM paralokameM, evaM AyatimeM garhitA kahakara aba sUtrakAra yaha prakaTa karate haiM-ki jo sAdhu Alocita evaM pratikrAnta hotA hai, usakA upapAta kaisA hotA hai ? "mAINaM mAyaM kaTu AloiyapaDikkate' ityaadi| TIkArtha-mAyAcI sAdhu mAyAko karake jaba AlocanA evaM pratikramaNa kara aticAra rahita ho jAtA hai aura kAla mAsameM kAla karatAhai, to yaha saudharma Adi devalokoMmeM se kisI eka devalokameM devarUpase utpanna ho jAtA hai-jaise-vaha jaba una devalokoMmeM jisa kisI devalokameM A prakAre anAcita ane apratikAnta mAyAvInA Aleka, paraleka ane AyatimAM gahiMtatAnuM pratipAdana karIne have sUtrakAra e vAta prakaTa kare che ke pitAnA aticAronI AlocanA ane pratikamaNa karanAra sAdhune upapAta ke hoya che- "mAINaM mAyaM kadra AloiyapaDikkate "tyAdi TIkAtha-mAyAvI sAdhu mAyA karIne AlocanA ane pratikramaNa dvArA je aticAronI zuddhi karI le che ane A rIte Alocita ane pratikrAnta thaIne kALane avasara AvatA kALadharma pAmI jAya che, te saudharma Adi devalokamAM devanI paryAye utpanna thaI jAya che. te je kaMI devalokamAM utpanna zrI sthAnAMga sUtra :05 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 sthAnAGgasUtre - keSu deveSu sa upapadyate ? ityAha- tadyathA - maharddhikeSu yAvat cirasthitikeSu | maharddhikAdicirasthitikAntAnAM zabdAnAmaryA atraiva sUtre uktAH / sa AlocitapratikrAntaH sAdhuH khalu tatra mahardikAdi cirasthitikAntadeveSu devo bhavati / kIdRzo devo bhavati ? ityAha- ' mahiDie ' ityAdi / sa devastatra maharddhiko yAvat cirasthitiko bhavati / tathA sa devastatra hAravirAjitacakSAH - hAreNa virAjitaM vakSaH = uro yasya sa tathA-hAra suzobhitavakSasthalaH, kaTakatruTitastambhitabhujaHkaTakAni = valayAH, truTitAni - vAhnAbharaNavizeSAH taiH stambhitau= stabdhIbhUtau mujau yasya sa tathA valaya truTitasuzobhitabAhurityarthaH / tathA - aGgadakuNDalamRSTaga NDatala karNapIThadhArI - aGgade kuNDalapRSTagaNDatalakarNapIThe ca dharati yaH sa tathAiti vigrahaH / tatra - aGgade ke pUre - bAhubhUSaNavizeSau kuNDalamRSTagaNDa taLakarNapIThemRSTe = pRSThe gaNDatale = kapolatale yAbhyAM te mRSTagaNDatale, karNau pIThe-Asane yayoste utpanna hotA hai, to maharddhika devoMmeM yAvat cirasthitika devoMmeM utpanna hotA hai, mahaddhika padase lekara cirasthitika takake padoMkA artha isI sUtrameM pahile prakaTa kara diyA hai, maharddhika yAvat cirasthitika devoMmeM deva huA bhI yaha mApAvI sAdhu aisA vaisA deva nahIM hotA hai kintu hAravirAjitavakSAH " vaha aisA deva hotA hai, ki jisakA vakSasthala hArase suzobhita hotA rahatA hai, donoM bhujAe~ jisakI - balayoMse evaM truTitoMse - AbharaNa vizeSoMse suzobhita hotI rahatI haiM, bAhuoMke bhUSaNa vizeSarUpa keyUroMko evaM kapolataloMko gharSita karanevAle kAnameM dhAraNa kiye kuNDaloMko jo dhAraNa kiye rahatA hai, athavA jo keyUroMko kuNDaloMko, cikane kapolataloMko evaM karNapIThoM ko kAnake AbharaNa vizeSoM ko dhAraNa kiye hue rahatA hai, yahAM prathama vigrahameM aisA kahA "" thAya che tyAM kaI sAmAnya deva rUpe utpanna thateA nathI, parantu mahuddhi ka mahAdyutika Adi vizeSaNAthI yukta cirasthitika deva rUpe utpanna thAya che. maha ddhikathI laIne cirasthitika sudhInA padonA artha A sUtramAM ja AgaLa 35STa 42vAmAM Avyo che " hAravirAjitavakSAH ' deva 3ye utpanna thayelA tenu vakSasthala hArathI sugaiAbhita rahe che, tenI khanne bhujAe kaDAM ane truTi tAthI ( AbharaNu vizeSeAthI) vibhUSita hAya che, bAhuonA bhUSaNa vizeSa rUpa keyUrAne te dhAraNa kare che, kapeAlatalo sAthe ghasAtAM kuDalone teNe banne karNAmAM dhAraNa karelA hAya che. athavA-te deva keyUrIne, ku'Dalone mulAyama kapolatalone ane karNapiDAne-kAnanA AbharaNa vizeSane dhAraNa kare che, zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA08 sU0 9AlocitapratimAntamAyAvina upapAtaprazaMsanam 39 karNapIThe, sRSTagaNDatale ca te karNapIThe ca te kuNDale ceti tathA, atra kuNDala. zabdasya pUrvanipAta ApatvAt / yadvA-gaNDatale ca karNapIThe ca gaNDatalakarNapIThAni, kuNDalena mRSTAnivRSTAni ca yAni gaNDatalakarNapIThAni tAni kuNDalamRSTagaNDatalakarNapIThAnIti / athavA-aGgade-keyUre, kuNDale, mRSTagaNDatale cikaNakapolatale, karNapIThe=karNAbharaNavizeSau ca dharati yaH sa tatheti / atra prathamavigrahe-keyUracAn kapolagharSakakarNasthitakuNDalayA~zvetyarthaH / dvitIye- keyUravAn kuNDalamRSTakakapolakarNavA~zcetyarthaH tRtIye-keyUravAn kuNDalavAn cikkaNakapolavAn karNAbharaNavA~zcetyarthaH / tathA-vicitrahastAbharaNaH vicitrANi anekavi. dhAni hastAbharaNAnimudrikAdIni yasya sa tathA-paridhRtavividhamudrikAdirUpahastAbharaNaityarthaH / tathA-vicitravastrAbharaNaH-vicitrANi vastrANi AbharaNAni ca yasya sa tathA-vividhavastravAn vividhAbharaNavAMzcetyarthaH / yadvA-vicitrANi vastra. rUpANyAbharaNAni yasya sa tathA vividhavastradhArItyarthaH / athavA--vicitrAvasthAbharaNAni ' iticchAyA / vicitrANi avasthAbharaNAni=avasthocitAni bhUSaNAni hai ki yaha deva keyUravAlA hotA hai, kapoloMko gharSaNa karane vAle karNasthita kuNDalabAlA hotA hai, dvitIya vigrahameM aisA kahA gayA hai, ki vaha deva keyUravAlA hotA hai, aura kuNDalase mRSTa kapolovAlA aura kAnoMvAlA hotA hai, tathA tRtIya vigrahameM aisA kahA gayA hai ki vaha deva keyUravAlA hotA hai, kuNDalayAlA hotA hai, cikane kapolovAlA hotA hai, aura karNAbharaNavAlA hotA hai, vividha mudrikA Adi rUpa hastAbharaNoMkA vaha pahire rahatA hai, vividha vastroMko evaM AbharaNoMko yaha dhAraNa kiye rahatA hai, athavA-vividha vastrarUpa AbharaNoMko vaha pahire rahatA hai, athavA-avasthAnurUpa vividha AbhUSaNoMko vaha dhAraNa ahIM pahelA vigrahamAM evuM kahevAmAM AvyuM che ke te deva keyUravALe hoya che ane kapila pradezanI sAthe gharSita thanArA karNakuMDaLavALA hoya che, bIjA vigrahamAM evuM kahevAmAM AvyuM che ke te deva keyUravALo hoya che, ane kuMDaLa vaDe mRi kapilovALo hoya che. trIjA vigrahamAM evuM kahevAmAM AvyuM che ke te deva keyUravALo hoya che. kuMDalavALo hoya che, mulAyama kapalovALe hoya che. ane kAnanA AbhUSaNe vALo hoya che. vividha mudrikA Adi rUpa hastAbha raNane te dhAraNa karanArA hoya che ane vividha vane tathA AbharaNene te dhAraNa karanAra hoya che, vivigha varUpa AbharaNene te pahera hoya che. athavA pitAnI avasthAne anurUpa vividha AbhUSaNone te dhAraNa karate hoya che, vividha mAlAe ja tenA mukuTarUpa hoya che athavA zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 sthAnAGgasUtre yasya sa tathA, avasthAnurUpavividhAbhUSaNadhAraka ityarthaH / tathA-vicitramAlAmauliH-vicitrA mAlA-puSpamAlA mauli: mukaTaM ca yasya sa tathA, yadvA-vicitra mAlAnAM mauli-zekharaH zirobhUSaNaM yasya sa tathA, athavA-vicitramAlA maulau zirasi yasya sa tatheti / tathA-kalyANakAparavastraparihitaH-kalyANakAni maGgalyAni vastrANi parihitAni-paridhRtAni yena sa tathA, athavA kalyANakara. vakhANi mAGgalikapatrANi parihita =paridhRtaH, paritottamayastra ityarthaH / tathAkalyANakAvaragandhamAlyAnulepana gharaH, tatra-gandhaHgandhadravyaM, mAlya-mAlA, anulepanaM-candanAdivilepana, eteSAM dvandve gandhamAlyAnulepanAni, kalyANakAni= magalyAni pravarANi zreSThAni ca yAni gandhamAlyAnulepanAni teSAM dham=dhArakaH, maGgalAvahazreSThagandhamAlAnulepanadhArItyarthaH / tathA-bhAsvarazarIraH = dedIpyamAna dehaH, pralambavanamAlAdharaH-pralambA-lambAyamAnA dIrghA yA vanamAlA-pAlyavizeSarUpAbharaNaM, tasyA dharaH-dhArakazca bhavati / evaMvidhaH sa AlocitapratikrAntasAdhu jIyo divyena-divibhavena-svargIyeNa gandhena, divyena rasena-raseneva rasena anurAgeNetyarthaH, divyena sparzana, divyena saMghAtena vacaSabhanArAcAtmakena sahana. nena, divyena saMsthAnena samacaturasrAtmakena, divyapA Rddha yA=svargasambandhinyA kiye rahatA hai, vividha mAlAe~ hI usakI mukUTa rUpa hotI haiM, athavA aneka prakArakI mAlAbhoMkA banA huA usakA mauli-zirobhUSaNa hotA hai / athavA usake mastaka para aneka prakArakI mAlAe~ sajI rahatI haiN| vaha sadA mAGgalika vastra pahire rahatA hai, usake zarIra para sadA sugandha mAlAe~ evaM candanAdi sugandhita TravyoM kA vilepana lagA rahatA hai, usakA zarIra dedIpyamAna rahatA hai / vaha lambI mAlya vizeSa rUpa vanamAlAkA dhAraka hotA hai, aisA yaha Alocita pratikrAnta sAdhujIca svargIya gandhase, svargIya rasase-anurAga rasase-dipa sparzase divya saMghAtase vajraRSabhanArAcAtmaka saMhananase-divya samacaturasra saMsthAnase, svargIya aneka mAlAomAMthI nirmita thayeluM tenuM zirAbhUSaNa hoya che, athavA tenA mastaka para aneka prakAranI mAlAo virAjatI hoya che. te sadA mAMgalika vastro dhAraNa kare che. tenA zarIra para sugandhayuta mAlAe zebhatI hoya che, ane candanAdi saMgadhita dravyanuM vilepana thatuM hoya che. te kAraNe tenuM zarIra dedIpyamAna rahe che. te lAMbI lAMbI vanamAlAone dhAraNa kare che. e te Acita, pratikrAnta sAdhune devaparyAyamAM utpanna thayele jIva, svargIya gandha vaDe, svargIya rasa vaDe (anurAga rasa vaDe), divya sparza vaDe, vajISabhanArAzAtmaka divya saMhanana vaDe, divya samacaturastra saMsthAna vaDe, svargIya vimAnAdi rUpa Rddhi vaDe, zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA0 8 sU09 AlocitapratikrAntamAyAvinaupapAtaprazaMsanam 41 vimAnAdi sampattyA, divyayA dyutyA zArIrikazobhayA, divyayAprabhayA alaGkArakAnsyA, divyayA chAyayA prativimbena, divyayA aA-zarIranirgatatejoyAlayA, divyena tejasA-zarIrakAntyA, divyayA lezyayA antaHpariNAminyA zuklAdi rUpayA daza dizaH udyotayan sthUlavastUpadarzanataH prakAzayan , prabhAsa. yansUkSmavastUpadarzanatazca prakAzayan , athavA-samAnArthamapi zabdadvayamutkarSAtizayadyotanArthamuktam , tatazca-atizayena prakAzayan , tathA-mahatA-vizAlena ahatanATyagItayAditatantrItalatAlanaTitaghanamRdaGgapaTupavAditaraveNa-ahataH = avicchi. no yo nATayagItasya-nATayena-nRtyena yuktaM yad gItaM tasya, tathA-vAditatantrItalatAlatruTitAnAM vAditAni zabditAni yAni tantrI vINA ca talau hastatalI ca tAlA-kAMspikAva, truTitAni catUryANi paTahAdIni vA tAni tathoktAni vimAnAdirUpa Rddhise, divya dyutise, zArIrika zomAse, divya alaGkAroMkI kAntirUpa prabhAse, divya pratibimpase, divya zarIra nirgata tejojyAlAse, divya zarIra kAntise, antaHpariNAminI zuklAdi rUpa divya lezyAse daza dizAoMko prakAzita karatA huA evaM atizaya rUpase prabhAsita karatAhuA, vizAla aise ahata-avicchinna nATayagIta vAdina tantrI tAla truTita ghana mRdaGgake paTu prayAdita ravapUrvaka divya bhogabhogoMko bhogatA rhtaahai| ahata zabdakA artha avicchinna hai, aura yaha ravakA vizeSaNa hai, nATyagIta zabdakA arthahai nRtya yukta, gIta, vAdina zabdakAartha bajAye gaye, tantrI zabdakA artha hai vINA, tala zabdakA arthahai hastatAla, tAla zabdakA artha hai kAMse AdikI AvAja, truTita zabdakA divya ghati (zArIrika zebhA) vaDe, divya alaMkArenI kAnti rUpa prabhAvaDe, divya pratibiMba vaDe, zarIra nirgata divya teje javAlA vaDe, divya zarIra kAnti vaDe, ane antaHpariNAminI zukalAdi rU5 divya lehyA vaDe dase dizAone prakAzita karate thake ane atizaya rUpathI prabhAsita karate thake divya nATya gItane tathA nipuNa kalAkAro dvArA bajAvavAmAM AvatA taMtrI, tAla kukita, ghana mRdaMga Adi vAdyonA madhura ivaninI sAthe divya bhogepabhogeno upabhoga karatA rahe che. ahata eTale avicchinna nATyagIta ane nRtya yukta gIta, vAdita eTale ke vagADavAmAM AvatAM. va aMge taMtrI pada vINAnA arthamAM, tala pada hasta tAlanA arthamAM tAla zabda kAMsA AdinA avAjanA arthamAM truTita zabda DhAla vigere vAjIMtranA arthamAM ane ghanamRdaMga para paDaghama Adi sthA0-6 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre kara teSAm , tathA-ghanamRdaGgapaTumayAditasya = ghanA gambhIradhvanikartRtvasAdRzyena meghatulyo yo mRdaGgaH sa dhanamRdaGgaH, paTunAbAdanacatureNa puruSeNa pravAdito yo ghanamRdaGgaH sa tathA, atra vizeSaNasya paranipAta ApatvAt , tasya tathAbhUtasta ca yo ravaH zabdastena-nATyagItAdInAmavicchinna mahAsvareNa hetubhUtena divyAna= svargIyAn bhogabhogAnpracurAn zabdAdikAn bhogAn , bhogArhAna yA zabdAdikAn bhogAna bhuJjAno viharati / yA'pi ca tasya bAhyAbhyantarikA pariSad bhavati, sA'pi ca tam Adriyate, parijAnAti, mahArhega Asanena ca tam upanimantrayati / tathA-kvacid devasabhAyAM kiMcidviSayAM bhASAmapi bhASamANasya prajJApayataH prarUpayatazca tasya bhASaNapravartanAya catvAraH pazca yA devA anuktAH kenAartha hai paTaha Adi vAditra, ghanamRdaGgakA artha hai bAdaloMke jaisI AvAja karanevAlA mRdaGga tabalA, aura paTupavAdita zabdakA artha hai, vAdana kriyAmeM catura puruSa dvArA bajAyA gyaa| bhogabhoga zabdakA arthahai, pracura zabdAdika bhoga athavA bhogake yogya zabdAdika bhoga / jo isa devakI bAhya pariSada evaM Abhyantarika pariSada hai, vaha bhI isakA Adara karatI hai, ise apanA svAmIrUpase svIkAra karatI hai, aura mahArha Asanase ise upanimantrita karatI hai, arthAt baDe 2 devoM ke baiThane yogya Asana para ise biThAtI hai, tathA kisI bhI devakI samAmeM jaba yaha kisI viSayako lekara bhASaNa karatA hai, yAvat-kisI viSayakI prajJApanA karatA hai, prarUpaNA karatA hai to binA kahe hI 4-5 deva khaDe hokara vAjitrAnA arthamAM vaparAyela che. vAdaLonI jevI garjanA thAya che, e avAja karanArAM mRdaMga, tabalAM, Adine paNa ghanamRdaMga kahe che. "paDha pravAdita" eTale vAdyo vagADavAmAM nipuNa puruSa dvArA vagADavAmAM AvatAM. bhega pada pracura zabdAdika bhegenA arthamAM ahIM prayukta thayela che. A devanI je bAhya ane Adhyantara pariSada hoya che, te paNa tene Adara kare che, tene pitAnA svAmI rUpe svIkAre che ane moTA moTA devane besavA yogya Asana para tene besADe che tathA jyAre te devanI kaI paNa sabhAmAM kaI paNa viSayane anulakSIne sAmAnya rUpe kahe che, vizeSa rUpe kahe che, yuktiprayuktio dvArA potAnA viSayanI prajJApanA kare che ane prarUpaNa kare che, tyAre koInI paNa sUcanA thayA vinA cAra pAMca de UbhA thaIne zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA0 8 sU010AlocitapratikrAnta mAyAcinaprAyatiprazaMsanam 43 'pyapreritA eva abhyuttiSThanti-U: bhavanti, vadanti ca-he deva ! bahu bhASatAM bahu bhASatAm abhimatamidaM bhavadIyaM bhASaNamiti / su0 9 // itthamAlocitapratikrAntasAdhunIvasya upapAtAgarhitatyamuktam / atha tasya AyatiutpattiH kIdRzI bhavatIti nirUpayitumAha mlam-se NaM tao devalogAo AukkhaeNa bhavakkhaeNaM ThiikkhaeNaM aNaMtaraM cayaM caittA iheya mANussae bhaye jAI imAiM kulAiM bhavaMti aTTAI jAva bahujaNassa aparibhUyA, tahappagAresu kulesu pumattAe paJcAyAi / se NaM tattha pume bhavai-- surUve suvanne sugaMdhe surase suphAse iDhe kaMte jAva maNAme ahI. Nassare jAva maNAmassare AejavayaNapaJcAyAe / jAvi ya se tattha bAhirabbhatariyA parisA bhavai, sA vi yaNaM ADhAi jAva bahu ajautte ! bhAsau--yahuM ajja utte ! bhAsau // sU0 10 // chAyAsa khalu tato devalokAt AyuHkSayeNa bhavakSayeNa sthitikSayeNa ana. ntaraM cayaM tyaktvA ihaiva mAnuSya ke bhave yAni imAni kulAni bhavanti-ADhayAni yAvad bahujanasya aparibhUtAni, tathAprakAreSu kuleSu pustayA pratyAyAti / sa khalu tatra pumAn bhavati-surUpaH suvarNaH sugandhaH surasaH susparzaH iSTaH kAnto yApad mana AmaH, ahInasvaro yAvad mana AmasvaraH AdeyavacanapatyAyAtaH / yA'pi ca tasya tatra bAhyAbhyantarikA pariSad bhavati, sA'pi ca tam Adriyate yAvad bahu Aryaputra ! bhASatAm -bahu Aryaputra ! bhASatAm / / sva0 10 // aisA kahate haiM ki he deva ! Apa aura kahiye aura kahiye-ApakA yaha kathana sabako bahutahI adhika rUcikara ho rahA hai ||suu03|| isa prakAra Alocita evaM pratikrAnta sAdhu jIvake upapAtako agarhita aba sUtrakAra yaha prakaTa karate haiM ki isakI Apati-utpatti evI vinaMti kare che ke "hajI A5 vadhAre belo, cheDA vadhu samaya sudhI ApanuM bhASaNa cAlu rAkhe amane ApanI vAta ghaNI ja rucikara lAge che. Acita ane pratikAnta sAdhune upapAta avagahita hoya che, e vAtanuM pratipAdana karIne have sUtrakAra e vAta prakaTa kare che ke tenI Ayati zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 sthAnAGgasUtre TIkA -' se NaM tao ' ityAdi kSayeNa AlocitamatikrAnta sAdhujIvaH khalu tato devalokAt AyuH- sthitibhavaanantaram = AyuH sthitibhavakSayasamanantarameva cayaM tyaktvA ihaiva asmi nneva mAnuSyake bhave = manuSyaloke yAni imAni vakSyamANAni kulAni bhavanti, tathAprakAreSu kuleSu puMstayA pratyAyAti = utpadyate / kAni tAni kulAni ? ityAha-' aDrAi' ityAdi / tatra - AdayAni = samRddhAni yAvatkaraNAt" dittA vitthinavi ula bhavaNasa yaNAsaNa jANavAhaNAraM bahuSaNa bahujA yarUca rayAI Aogapa oga saMpauttAI vicchaDDiyapaurabhattapANA bahudAsIdAsagoma* hisagavela gappabhUyAI " chAyA - dIptAni vistIrNavipulabhavanazayanAsanayAnavAhanAni bahudhana bahujAtarUparajatAni AyogaprayogasampayuktAni viccharditamacurabhaktapAnAni bahudAsIdAsa gomahipaga velakambhUtAni " iti padAni saMgRhyante / kaisI hotI hai " se NaM tao devalogAo " ityAdi / sUtra 11 TIkArtha - - vaha Alocita pratikrAnta sAdhu jIva usa devaloka se Ayuke kSayake, sthiti ke kSayake evaM bhavake devasaMbaMdhI kSapake anantara hI devazarIrako chor3akara isI manuSya bhavameM jo ye kula haiM-una kuloMmeM puruSa rUpa se utpanna hotA hai, una kuloMke nAma isa prakAra se haiM jaise ADhya samRddha yAvat bahujana dvArAbhI aparibhUta pahAM - yAvat zabda se - "dittAI vitthinnaviulabhavaNasayaNAsaNa jANavAhaNAI, bahudhaNabahujAyarUpa rapayAI AogapaogasaMpattAI, vicchaDipaparamattapANAI, bahu dAsIdAsa gomahisagavela gappabhUpAI " isa pAThakA saMgraha huA gaDita hoya che - " se NaM tao devalogAo " tyAhi--- TIkA -te Alocita ane pratikAnta sAdhu ke je saudharmAdi koI eka devalokamAM sakhI tenA AyunA kSaya karIne sthitine kSaya karIne ane bhavanA kSaya karIne, devalokamAMthI cyavIne nIce darzAvelAM kuLAmAMthI kAI paNa eka uttama kuLamAM manuSya rUpe utpanna thai jAya che. ahIM ADhaya ( samRddha )thI laIne bahujana dvArA paNa aribhUta kuLa pantanA kuLA gRhIta thayAM che. ahI... 'panta'nA pada dvArA nIcenAM sUtrapAThane grahaNa karavAnA che. bahujaNa " dittAI vitthinnavi ulabhavaNasa yaNAsaNa jANavAhaNAI', bahujAyarUparayayAI AotapaogasaMpa utsAI, vicchaDDiyapa urabhattapANAI', dAsIdAsa mago hisa-gavela gappabhUyAI " sUtrapAThA artha nIce pramANe thAya che vahu zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA08sU010 AlocitapratikrAnta mAyAvina Ayatiprazasam 45 tatra-dIptAni-lokAsiddhAni, ' dRptAni' iti cchAyApakSe-darpabanti-dharmagaurava sampannAni, tathA-vistIrNavipulabhavana zayanAsanayAnavAhanAni vistIrNAni= vistRtAni vipulAni-pracurANi bhavanAni-gRhANi zayanAni-paryAdIni AsanAni=siMhAsanAdoni yAnAni-rathAdIni vAhanAni-azvAdIni ca yeSAM tAni tathAbhUtAni, tathA-bahudhanabahujAtarUparajatAni-bahUni pracurANi dhanAni gaNimadharimAdirUpANi bahUni ca jAtarUpANi-suvarNAni rajatAni-rUpyANi ca yeSAM tAni tathoktAni, tathA-Ayogaprayoga saMprayuktAni-Ayogena=dviguNatriguNAdilAbhena dravyasya yaH prayogaH adhamaNebhyo dAna tatra samprayuktAni-vyApAritAni, tena yA sampayuktAni saMgatAni yAni tAni tathAbhUtAni, tathA-bicchaditapracuramaktapAnAni-vicchadite-baDunanabhojanAvaziSTatayA vikSipte pracure bhakta. pAne yeSu tAni tathoktAni, tathA-bahudAsIdAsagomahiSagavelakamabhUtAnidAsyazca dAsAzca-dAsIdAsam-bahU-macuraM dAsIdAsaM yeSu tAni-bahudAsIdAsAni, hai, isakA artha isa prakArase hai-loka prasiddha jo kula hote haiM ve dRpta. kula haiM-athavA-dharmake gauravase saMpanna jo kula haiM ve dRptakula hai, una kuloMmeM tathA-baDe 2 aneka gRha aneka paryaGka Adi, siMhAsana Adi, rathAdi yAna, azvAdi vAhanayAle jo kula haiM, una kuloMmeM, tathA-pracura gaNima, dharima, AdirUpa dhanavAle pracura suvarNavAle pracura rajatagAle, tathA Ayoga prayogako lekara dravyako vyApArita karanevAle, tathA viccha. dita pracura bhaktapAnavAle, tathA-bahu dAsI, dAsa gomahiSa, evaM gavelaka AdivAle, kuloMmeM janma letAhai, dviguNa triguNa Adike lAbhase dravyako karjake rUpameM denA isakA nAma Ayoga hai, jina gharoMmeM aneka jana bhojana karate haiM aura bhojana karane ke bAda adhika pramANameM bace aisA annako yahAM "vicchaditapracurabhaktapAna" zabdase prakaTa kiye gayehaiM, jina ' loka prasiddha je kuLa hoya che tene datakuLa kahe che athavA dharmanA gaurava saMpannathI je kuLa hoya che, temane datakuLa kahe che. evA datakuLamAM te putrarUpe utpanna thAya che. moTAM moTAM aneka ghare, khurasI palaMga Adi Asana tathA siMhAsa no. sthAdi yAna, azvAdi vAhane, ItyAdithI yukta je kuLe hoya che, temAM, tathA pracura gaNima, dharima Adi rUpa dhanasaMpattivALAM, pracura suvarNavALAM, pracura rajata (cAMdI) vALAM, Aga prayAga AdinI apekSAe dravyane vyApArita karanArA (dhIradhAra karanArA), tathA vidita vipula AhAra pAnavALAM, tathA bahu dAsadAsIthI yukta, gAya, bheMsa, bakarAM, gheTA AdithI yukta kuLamAM zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 sthAnAGgasUtre , tathA - gAvo mahiSyo gavela aaH = meSAzca prabhUtAH = macurA yeSu tAni - gomahiSagayelakamabhUtAni bahudAsIdAsAni ca tAni gomahiSagavelakama bhUtAni ceti - bahu dAsIdAsa gomahiSa gavelakaprabhUtAni pracuradAsIdAsagomahipameSayuktAnItyarthaH / tathA - bahujanasya janasamudAyasya aparibhUtAni=parAbhavarahitAnIti / evaM vidhAni yAni kulAni bhavanti teSu kuleSu sa puMstayA pratyAyAti / sa khalu tatra = ADhyAdi vizeSaNaviziSTeSu kuleSu pumAn = puruSo bhavati / sa tatra kIdRzaH puruSo bhavati ? ityAha-' surUve ' ityAdi / surUpAdizabdAnAmarthAH durUpAdi vaiparItyena bhAvanIyAH / tatrotpannasya ca tasya yA'pi bAhyAbhyantarikA pariSad kuloM meM aneka dAsIdAsa hote haiM aise kuloMmeM tathA-jina kuloMmeM gAya, bheMsa evaM meSa pracura mAtrAmeM hote haiM, aise kuloM meM ve janma lete haiN| tathA - jo kula aneka janoM dvArA bhI parAbhUta nahIM ho sakate haiM aise kuloM meM bhI vaha putra rUpase janma letA hai / kanyA rUpase janma nahIM letA hai / putra rUpase vaha janma isa prakArakA hotA hai - jaise ki vaha surUpaacche rUpavAlA hotA hai, sukarNa hotA hai-acche kAnoMvAlA hotA hai, sugandha - sugandhita zarIravAlA hotA hai, surasa-surasa zarIravAlA hotA haiM hai, susparza- acche sparza zarIravAlA hotA hai, iSTa hotA hai, kAnta hotA hai, yAvat mana Ama hotA hai, ahIna svaravAlA hotA hai, yAvat mana Ama svaravAlA hotA hai, aura Adeya vacanavAlA hotA hai, ina surUpAdi putra rUpe te janma dhAraNa kare che. evaDA ane trevaDA lAbha thAya evI rIte dravyanuM dhIrANu karavuM tenuM nAma AyeLa prayAga che. je gharamAM aneka mANase jame che ane temaNe bheAjana karI lIdhA bAda paNu aneka mANase jamI zake eTaluM bhAjana vadhe che, te prakAranu' kuTaMba ahI' " vicchardita pracurabhaktapAna A zabdo dvArA gRhIta thayu che. evAM ja kuTuMkhamAM te putra rUpe utpanna thAya che. te kanyArUpe janma letA nathI. dy - have te kevA putrarUpe janma le che, te vAta prakaTa karavAmAM Ave che-- te suiya ( 3pANI hoya che, subhagu ( suMdara anavANI) hoya che, sugandhayukta zarIravALo Aya che, (surasa zarIravALo) hAya che, suspaza (suhara sparzavANI) hoya che, ISTa hoya che, anta hoya che, priya hAya che, manAra hAya che. manaAma hoya che, ahInasvaravALA hAya che. ISTa-kAnta -priya-manAjJa ane manaAma svaravALo hoya che, tathA AdeyavacanavALo hAya che. kurUpa Adi zabdonA artha A sUtramAM AgaLa ApavAmAM Avela che. ahI zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA08 sU010 AlocitapratikrAnta mAyAvinaAyatiprazaMsanam 47 bhavati sA'pi ca tam Adiyate, parijAnAti, mahA?Na Asanena ca upanimantrayati / kvacinmanuSyasabhAyAM kiMcidviSayAM bhASAmapi bhASamANasya prajJApayataH marUpayatazca tasya bhASaNaprayatanAya casAraH paJca vA janAH anuktA eva kenA'pya. preritA eva abhyuttiSThanti-UrthI bhavanti, vadanti ca he Aryaputra / bahu bhASa tAm-he Aryaputra ! bahu bhASatAmiti / itthamAlocitapratikrAntasAdhorupapAtAyatyoragarhitatvamuktam / atazca tasya ihalokAgarhitatvalaghutA''halAdAdikamapi AlocanAguNatvena vaktavyam / AlocanAguNA caite proktAH, tathAhizabdokA artha dUrUpAdi zabdoMse viparIta rUpameM vyAkhyAta kara lenA cAhiye. yahAM utpanna hue usakI jo bAhya evaM Abhyantarika pariSadA hotI hai vaha bhI usakA Adara karatI hai, use apane svAmI rUpase mAnatI hai, aura mahArha Asanase ule upanimantrita karatI hai, tathAjaba vaha kisI bhI manuSya sabhAmeM kisI bhI viSayako lekara bhASaNa karatA hai, taba cAra pAMca deva vinA kisIko preraNAke khaDe hokara aisA kahate haiM ki he Aryaputra ! Apa bahuta kaha rahe haiM aura bhI kahiyeaura bhI kahiye isa taraha se AlocitapratikrAnta sAghukA upapAta aura Ayati ye donoM ahita kahI gaI hai| ataH usakI AlocanAke " isa lokakA agarhita honA, usameM laghunA honA haraeka janako usase Ananda milanA" ye guNa bhI yahAM kaha lenA cAhiye kyoMki AlocanAke ye guNa kahe gaye haiN-jaiseja sarUpathI laIne manaAma paryantanA vizeSa vaparAyAM che temanA artha darUpa Adi zabda karatAM viparIta thAya che, ema samajavuM. tyAM utpanna thayelA te puruSanI je bAhya ane Abhyantarika pariSada hoya che te paNa tene Adara kare che ane tene pitAnA svAmI rUpe gaNe che, tathA mahApuruSone besavA gya Asana para tene besADe che. jyAre kaI paNa manuSya sabhAmAM te kaI paNa viSaya para bhASaNa karate heya che, tyAre cAra pAMca mANaso kaI paNa puruSa dvArA prerita karAyA vinA paNa UbhA thaIne evuM kahe che ke "huM Aryaputra! Apa je kahe che te yathArtha ja che. ApanI vAta amane khUba ja rucikara lAge che. Apa hajI paNa vadhAre lo" A prakAre te Alocita. ane pratikAnta sAdhune upapAta ane AyAti, bane agahita ja hoya che. "mA do mati yayA, tenAmA dhutA (ninimAnIpA) DAvI, dareka mANasane tenA dvArA Ananda maLe " ItyAdi kahyuM paNa che ke - zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre - " lahuyAlhAiyajaNaNaM, appaparaniyatti ajjavaM sohii| dukkarakaraNaM ADhA, nissallaM ce va sohi guNA // 1 // " chAyA-laghutAhalAdAdikajananam AtmaparaniyantRtA ArjavaM zodhiH / duSkarakaraNam Adaro nizzalyatvaM caiva zodhiguNAH ||1||iti / suu010|| ye hi AlocanAdikaM kurvanti te saMvaravanto bhavanti, ataH saMbaraM, tadviparyayeNAsaMvaraM ca nirUpayitumAha mUlam-aTTavihe saMvare paNNate, taM jahA-soiMdiya saMvare 1 jAva phAsiMdiyasavera 5 maNasaMvare 6 vaisaMvare 7 kAyasaMvare / aTravihe asaMvare paNNatte, taM jahA--soiMdiya asaMvare 1 jAva kAya asaMvare 8 // sU0 11 // ___ chAyA-aSTavidhaH saMvaraH prajJaptaH, tadyathA-zrotrendriyasaMvaro 1 yAvat sparzendriyasaMgharaH 5 manaH saMvaraH 6 vAksaMvaraH 7 kAyasaMvaraH 8 aSTavidho'saMvaraH prajJaptaH, tadyathA-zrotrendriyAsaMbaro yAvat kAyAsaMvaraH // sU0 11 // TIkA- aTTavihe ityAdi--- saMvaraH-saMvaraNa saMvaraH, sa dravyabhAvabhedAd dvividhaH / tatra-dravyato jalamadhya" lahuyAlhAiyajaNaNaM" ityAdi / laghutA, AlhAda Adi janakatA, Atma paraniyantRtA, Arjaya, duSkara karaNatA, Adara prApti, evaM nizzalyatA ye saba zodhi ke guNa haiM // sU0 10 // jo AlocanA Adi karate haiM ve saMgharavAle hote haiM ataH aba sUtrakAra saMvara aura saMvarase viparIta asaMbara nirUpaNa karate haiM" avihe saMvare paNNatte" ityAdi / / " lahuyAlhAiya jaNaNaM " tyAha laghutA, AhAdajanatA, Atma niyaMtraNa, Arjava, duSkara karaNatA, Adara prApti, ane niHzalyatA, A badhAM AlocanA rUpa vizuddhinA guNo hyA che. // sU. 10 // je jI AlocanA, pratikramaNa Adi kare che teo saMvaravALA hoya che, tethI have sUtrakAra saMvaranuM ane tenAthI viparIta evA asaMvaranuM nirUpaNa kare che- " avihe saMvare paNNatte" tyA: zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA0 8 sa0 11 saMvarAsaMvaranirUpaNam gatanAvAderanavaratapavizajjalAnAM chidrANAM tathAvidhadravyeNa sthaganaM saMvaraH / bhAvatastu jIvadroNyAmAstravatkarmajalAnAmindriyAdicchidrANAM samityAdinA nirodhana saMvaraH / tatra bhAvasaMvaraH zrotrendriyasaMvarAdibhedena aSTavidho bodhyaH / tadviparIto'. saMvaro'pyaSTavidho vijJeya iti // sU0 11 // __anantaraM kAyasaMvara uktaH / tadghaTakaH kAyastu aSTaspI bhavatIti sparza syASTavidhatvamAha mUlam- aTra phAsA paNNattA, taM jahA-kakkhaDe 1 maue 2 garue 3 lahae 4 sIe 5 usiNa 6 niddhe 7 lukkhe8|| sU0 12 // TIkArtha-maMvara nAma rokanekA hai, yaha saMvara dravya saMvara aura bhAva saMvarake bhedase do prakArakA hotA hai, jalake bIcameM patita nAyameM ana. varata chidroMse AnevAle pAnIke rokanerUpa una chidroMko kisI dravyase banda kara denA isakA nAma dravya saMvara hai, tathA jIya rUpa naukAmeM indri. yAdikoM dvArA AnevAle karmoM ke kAraNabhUta una indriyAdi dvAroMkA samiti Adi dvArA banda kara denA isakA nAma bhAvasaMbara hai| inameM se jo bhAvasaMvara hai, vaha zrotrendriyasaMvara Adike bhedase ATha prakArakA kahA gayA hai-asaMyara saMvarase viparIta hotA hai-ataH asaMbara bhI ATha prakArakA kahA gayA hai, jo isa prakArase hai-zrotrendriya asaMvara 1, cakSuindriya asaMbara 2, ghrANendriya asaMbara 3, rasanendriya asaMvara 1, sparzanendriya asaMbara 5, mana asaMbara 6, vacana asaMbara 7, aura kAya asaMvara 8 // sUtra 11 // saMvara eTale zekavuM te. saMvaranA mukhya be bheda paDe che-(1) dravyasaMvara ane (2) bhAvasaMvara. pANInI aMdara taratI heDI paDelA chidra dvArA temAM pravezatA pANIne aTakAvavA mATe te hoDImAM paDelA chidrane kaI paNa dravya vaDe baMdha karI devuM tenuM nAma saMvara che. jIva rUpa naukAmAM IndriyAdike Adi dvArA AvanArAM karmonA kAraNabhUta te IndriyAdi dvArene samiti Adi dvArA baMdha karI devAM, tenuM nAma bhAvasaMvara che. bhAvasaMvaranA zregendriya saMvara Adi ATha bheda paDe che. saMvarathI viparIta svarUpavALo asaMvara hoya che. tenA paNa nIce pramANe 418 12 5 cha-(1) zrotrendriya asa52, (2) yadhandriya asa 12, (3) dhAndriya asara, (4) 2sanendriya asa52, (5) 15-draya asa52, (6) mana asaMvara (7) vacana asaMvara ane (8) kAya asaMvara che sU. 11 che. sthA0-7 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 sthAnAso chAyA-aSTa spAH prajJaptAH, tadyathA-karkazaH 1, mRdukA 2 gurukaH laghuka: 1 zItaH 5 uSNaH 6 snigdhaH 7 rUkSaH 8 // sU0 12 // TIkA--' aDha phAsA' ityAdivyAkhyA spaSTA // 12 // sparzAdha ukta saMkhyakA eveti lokasthitiriti lokasthitimaSTavidhatvenAha mUlam--ahavihA logahiI paNNattA, taM jahA--AgAsapaI. TTie vAe, 1 vAyapaiTThie udahI 2, evaM jahA chaTANe jAva jIyA kammapaiTiyA 6, ajIyA jIvasaMgahiyA 7 jIyA kamma saMgahiyA 8 // sU0 13 // chAyA-aSTavidhA lophasthitiH prajJaptA, tadyathA-AkAzapatiSThito vAtaH 1, vAtapatiSThitaH udadhiH 2, evaM yathA SaSTha syAne yAvat jIyAH karmapratiSThitAH 6, ajIvAjIvasaMgRhItAH 7, jIyA karmasaMgRhItAH / sU0 13 // anta meM kAyakA asaMbara sUtra meM kahA gayA hai ataH usa asaMvarameM jo kAya hai, vaha kAya ATha sparzavAlA hotA hai isa bAtako aba strakAra spaSTa karate haiM--" bhaTTa phAsA paNNattA" ityAdi _ sparza ATha kahe gaye haiM-jaise-karkaza sparza 1, mRdukasparza 2, guruka sparza 3, laghukasparza 4, zItasparza 5, uSNasparza 6, snigdhasparza 7, aura rukSasparza 8||suutr 13 // sparza ATha hI hote haiM-aisI lokakI sthiti hai-ataH aba sUtrakAra lokakI sthitimeM aSTa prakAratAkA kathana karate haiM-- AgalA sUtrane ane kAya asaMvarane ulekha thayela che te asaMvarathI yukta je kAya che, te kAya ATha sparzothI yukta hoya che. pUrvasUtra sAthenA A prakAranA saMbaMdhane lIdhe have sUtrakAra sparzanI prarUpaNa kare che- " aDha phAsA paNNattA" UyA: 25ni mA 42 hA cha-(1) 4415 // ', (2) bhUI 25za', (3) 12 25, (5) zIta 250, (6) G05 152, (7) sina25 250 bhane 31 25 // sU. 13 // sparza ATha prakAranA ja hoya che, evI lokonI sthiti che. tethI have sUtrakAranI lokanI sthitimAM aSTavidhatAnuM nirUpaNa kare che- zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA0 8 sU013 aSTavidhalokasthitinirUpaNam 51 TIkA-' aDhavihA' ityAdi lokasthitiH lokasya kSetralakSaNasya sthitiH, vyavasthA aSTavidhA prajJaptA, tadyathA-AkAzapratiSThito bAtaH 1, vAtapratiSThita udadhiHghanodadhiH 2, evam anena prakAreNa yathA SaSTha sthAne-SaSTha sthAnakayata atrA'pi 'jIyA kammapaiDiyA' iti yAvat sthAnAni vibhAvanIyAni / tAni hi-' udahIpaiTiyA puDhayI 3, puDhavi paiDiyA tasA thAyarA pANA 4, ajIvA jIvapaiDiyA 5, jIvA kammapaiDiyA 6" chAyA-udadhipatiSThitA pRthiyI 3, pRthivI pratiSThitA trasAH sthAyarAH pANAH 4, ajIvA jIvapratiSThitAH 5, jIvAH karmapratiSThitA 6 iti / eSo vyAkhyA paSTha sthAne gtaa| tathA-ajIvAH dharmA-dharmAkAzapudgalAstikAyAdvA samayalakSaNAH, jIvasaMgRhItA:-jI-prANibhiH saMgRhItAH svIkRtAH tadvinA teSAM vyavahArAsaMbhavAt 7 tayA-jIvAH pANinaH karmasaMgRhItAH-karmabhiH-- jJAnAvaraNAdibhiH saMgRhItAH baddhAH 8 iti / avihA logahiI " ityAdi TIkArtha-lokakI sthiti ATha prakArakI kahI gaIhai-jaise-AkAza pratiSThita vAta 1, vAtapratiSThita udadhi 2, ghanodadhi isa prakArase jaise kathana chaThe sthAnameM kiyA gayA hai, vaisA hI kathana yahAM para bhI "jIyA kammapaiDiyA" taka jAna lenA cAhiye, ve sthAna isa prakArase haiM-" udahI paiTiyA puDhayI 3, puDhayi paiDiyA tasA thAyarA 4, ajIcA jIya paiDiyA 5, jIvA kammapaiTiyA 6," ina padoMkI vyAkhyA 6 chaThe sthAnameM kI jA cukI hai, zeSa do sthAna isa prakArase haiM-"ajIyA jIva saMgRhItAH 7, jIvAH karmasaMgRhItAH 8 // dharmAstikAya, adharmA. stikAya, AkAzAstikAya, pudgalAstikAya aura addhA samaya ye saba ajIva jIva saMgRhIta haiM kyoMki inake vinA unakA vyavahAra nahIM calatA hai-evaM jIva prANI-jJAnAvaraNIya Adi kasoM se baddha hai 8. " avihA logaTTiI' tyA -asnI sthitimA prA2nI 5DI cha-(1) mA pratiSThita pAta, (2) vAta pratiSThita udadhi, (3) ghanodadhi pratiSThita pRthvI eja pramANe jevuM kathana cha4 sthAnamA 42yAmA mAvyu cha, mevu "jIvA kammapaiDiyA" mA 5 paryanuM kathana paNa ahIM grahaNa thavuM joIe. tyAM A pramANe kathana thayuM che" udahI paidviyA puDhavI3, puDhavi paiDiyA tasA thAvarA4, ajIvAjIva paichiyA5, jIvA kammapaiDiyA6, ma pahanI vyAcyA 7241 sthAnamA mA5pAmA mApI cha. bhAjInAme sthAna nIce pramANe cha-"ajIvA jIva saMgRhItAH7, jIyAH karmasaMgRhItAH8" stiya, madhamAstiya, mastiya, pusA. stikAya ane addhA samaya (kALa), A badhAM ajIva jIva saMgRhIta che, zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 sthAnAGgasUtre nanyatra sUtre SaSThapade " jIyAH karmapratiSThitAH" ityuktam, aSTame tu " jIyAH karmasaMgRhItAH" iti / ko'nayorbhedaH ! iticet, Aha-SaSThapade jIvopagrAhakatvena karmaNa AdhAratvaM vivakSitam , ihatu tasyaiva jIvabandhakatA vivakSiteti ||suu013|| lokasthityAdikaM gaNI eva prayaktIti gaNisampadamaSTa sthAnatvenAha__ mUlam-ahavihA gaNisaMpayA paNNattA, taM jahA-AyArasaMpayA 1, suyasaMpayA 2, sarIrasaMpayA 3 yayaNasaMpayA 4, vAyaNAsaMpayA 5, maisaMpayA 6, paogasaMpayA 7, saMgahapariNNA nAma aTumA // sU0 14 // ___chAyA-aSTavidhA gaNisampat prajJaptA, tadyathA-AcArasampat 1, zruta zaMkA--isa satrameM chaThe padameM "jIyAH karma pratiSThitAH" aisA kahA gayA hai, mo ina donoM prakArake kathanoM meM kyA bheda hai ? uttara--chaThe padameM jIyopagrAhaka hone se jIvameM karma kI AdhAratA vivakSita hai, aura 8 veM padameM usameM jIvabandhakatA vivakSita hai ||suu013|| lokasthiti Adiko gaNIhI kahatA hai-ataH aba sUtrakAra gaNisampadAkA kathana ATha sthAnoMse karate haiM " aDhavihA gaNisaMpayA paNNattA" ityAdi / TIkArtha--jJAnAdi guNoMke samUhakA nAma, athavA-sAdhu samudAyakA nAma, athavA prabhUta pratApakA nAma gaNa hai, yaha gaNa jiptako hotA hai, kAraNa ke temanA vinA temane vyavahAra cAlatuM nathI, ane je jJAnAvaraNIya Adi karmothI baddha che. - sUtranA 28! paDhamA "jIvAH karmapratiSThAH" mA pradhAna kathana thayuM che, te te banne kathana vacce taphAvata che? uttara- pagrAhaka hevAne kAraNe chaThA padamAM jIvamAM karmanI AdhA. ratA vivakSita thaI che, ane AThamAM padamAM temAM jIvabakatA vivakSita thaI cha. // sU. 13 // lokasthiti AdinI prarUpaNA gaNI ja kare che, tethI have sUtrakAra gaNisampadAnA ATha prakAranuM nirUpaNa kare che- " avihA gaNisapayA paNattA" tyAha TIkArtha-jJAnAdi guNonA samUhanuM nAma, athavA sAdhusamudAyanuM nAma gaNa che. athavA vipula pratApanuM nAma gaNu che A gaNa jene hoya che tenuM zrI sthAnAMga sUtra :05 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA08 sU014 aSTavidhagaNisaMpannanirUpaNam saMpat 2, zarIrasaMpat 3, vacanasampat 4, vAcanA sampat 5, matisampat 6, payogasampat 7, saMgrahaparijJA nAma aSTamI 8 // sU0 14 // TIkA-' aDhavihA gaNisaMpayA' ityAdi gaNisampat-gaNaH=jJAnAdiguNAnAM samUhaH sAdhusamudAyaH prabhUtapratApo yA, so'styasyeti gaNI AcAryaH, tasya sampadiya-ratnAdidhanamiva sampat-samRddhiH, sA aSTavidhA aSTaprakArA prajJaptA, tadyathA-AcArasampat-AcaraNam AcAra: vItarAgapraNItAcaraNam , A-mayAMdAyAM caraNaM-cAraH, maryAdayA kAlaniyamAdila. kSaNayA vA cAraH, AcAraH, sa jJAnadarzanacAritratapovIryalakSaNaH paJcadhA, yadvAA-maryAdayA cAro-vihAra AcAraH, mokSArthamanuSThAnavizeSo yA, jJAnAdiviSayakamanuSThAnaM vA / AcArya te guNavRddhayA ityAcAraH sAdhujanAcaritam , yadvA vaha gaNI hai, aisA yaha gaNI AcAryarUpa hotA hai, aise usa gaNIkI jo ratnAdi dhanake samAna sampatti hai, vaha A prakArakI kahI gaI hai-jaise-AcAra sampat 1, AcaraNakA nAma AcAra hai-yaha AcAra vItarAga praNIta jJAnAdi AcArarUpa hotA hai, AcArameM jo 'A' hai, vaha maryAdA arthameM AyA hai, kAla viSaya Adi rUpa maryAdAke anusAra jo cAra caraNa hai, yaha AcAra hai, yaha AcAra jJAna, darzana, cAritra, tapa, evaM vIrya rUpase pAMca prakArakA hotA hai, athavA-maryAdAke anusAra jo vihAra hai, vaha AcAra hai, adhayA-mokSake liye jo anuSTAna vizeSa hai, yA jJAnAdi viSayaka jo anuSThAna hai, vaha AcAra hai, aisA vaha AcAra sAdhujanake dvArA Acarita AcaraNa vizeSarUpa hotA hai, athavA-ziSTa janoMke AcaraNake anusAra jo jJAnAdikoMke sevanakI nAma gaNI che. evA te gaNI AcArya 25 ja hoya che. te gaNInI je ratnAdi dhanasamAna saMpatti hoya che, tenuM nAma gaNa saMpatti che. te gaNIsaMpattinA nIce pramANe ATha prakAra kahe che -(1) AcAra saMpatuM AcaraNane AcAra kahe che. A AcAra vitarAga praNIta jJAnAdi AcAra rUpa hoya che. AcAramAM ja "A" upasarga vaparAya che. te maryAdAnA arthamAM vaparAya che. kALa, niyama Adi rUpa maryAdA pramANe je cAra (caraNa ) che, tenuM nAma AcAra che. te AcAra jJAna, darzana, cAritra, tapa ane vIryarUpa pAMca prakAravALe kahyo che. athavA-maryAdA anusAra je vihAra che tenuM nAma AcAra che. athavA-mokSane nimitte je anuSThAna vizeSa che athavA jJAnAdi viSayaka je anuSThAna che tenuM nAma AcAra che. e te AcAra sAdhujane dvArA Acarita AcaraNa vizeSa zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 sthAnAGgasUtre ziSTAcArato jJAnAdi sevanavidhiH, sa eva-sampadiva sampat=samRddhiH / yadvAAcAra: AcArAgasUtrAkhyaM prathamamaGgam , asyAdhyayanena hi jJAnAdipaJcavidhAcAraH parijJAto bhavati, tatpatipAditAnuSTheyAcaraNameva sampadiya sampat // 1 // zrutasampat-zrutam AgamaH, sa eva sampadiya sampat-samRddhiH 2 / zarIrasampatzarIraM kAyastadeya sampadiya sampat-rUpalAvaNyArohapariNAhasthirasaMhananatyAdiviziSTalakSaNA 3 // vacanasampat-vacanaM sarvavyavahArahetuvAgvyApAraH, tadeva sampadiva sampat-Adeya satya-priya-hita-mitAdilakSaNA 4 / vAcanAsampat-vAcanAvidhi hai, vaha AcAra hai, yaha AcArahI sampattike jaisI jisakI saMpatti hai yaha AcArasaMpat hai, athavA-AcArAgasatra nAmakA jo prathama aGga hai, vaha AcAra hai, isake adhyayanase jJAnAdirUpa pAMca prakArakA AcAra parijJAta hotA hai, usa AcArAGga dvArA pratipAdita anuSTheyakA AcaraNa hI sampattike samAna sampat hai, yaha pahalI saMpadA hai ? zruta nAma AgamakA hai, yaha AgamahI sampatke samAna jo sampathai vaha zruta sampat hai / yaha dUsarI saMpadAhai 2 zarIra nAma kAyakA hai, yaha kAya hI rUpa, lAvaNya, Aroha-uccatva pariNAha vizAlatA sthira saMhananatyAdi rUpase jo sampatkI taraha saMpat hai vahazarIra saMpata hai, 3 samasta vyayahArakA hetubhUta jo vacana vyApAra hai vaha sampattike jaise sampatti rUpa hone ke kAraNa vacana saMpat rUpase kahA gayA rUpa hoya che. athavA ziSTajanenA AcaraNa pramANene je jJAnAdikenA sevanane vidhi che tenuM nAma AcAra che. A AcAra ja jemanI saMpatti hoya che. temane AcAra saMpar kahe che. athavA AcArAMga sUtranAmanuM je paheluM aMga che, tenuM nAma paNa AcAra che. tene adhyayanane lIdhe jJAnAdi rUpa pAMca prakAranA AcAranuM parijJAna prApta thAya che. te AcArAMga dvArA pratipAdita anuSThAnonuM AcaraNa ja dhanAdi saMpattinA jevuM gaNAya che. te kAraNe te AcArane gaNa saMpatti rUpa kahela che. (2) zrata saMpat--Agamone mRta kahe che te Agamane saMpattisamAna gaNavAmAM AvyA che. gaNI zratasaMpat rUpa saMpattithI yukta hoya che. zarIra sapata-yAne zarI2 43 cha. 35, sA59ya, bhAroDa, parivAra, sthira saMhanAna Adi rUpa kAyanI saMpattithI je yukta hoya che tene zarIra saMpatu kahe che. gaNuM zarIra rUpa saMpattithI paNa saMpanna hoya che (4) vacana saMpata- samasta vyavahAranA hetu rUpa je vAgU vyApAra che zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA08 sU014 aSTavidhagaNisaMpannirUpaNam gurumukhAt zrutasya sphuTatayA paThanaM, saiva sampadiya sampat-zravaNaramaNIyatyAdi viziSTalakSaNA 5 / matisampat-matiH kSiprAvagrAhikAdilakSaNA, saiva sampadiya sampata-heyopAdeyavivekapaTIyastyAdiviziSTarUpA 6 prayogasampat-prayogaH-prayojanam-AtmasAmaya dravyakSetrakAlabhAyaM vijJAya vAdAdikaraNaM sa eva sampadiya sampat-lokottasyAdasAmarthyarUpA 7 saGgrahaparijJA-saMgrahaH dravyato vastrapAtrAdInAM, bhAvato'nekazAstrAptajanebhyaH padArthAnAmekatrIkaraNaM, tatra parijJA-parihai / aisI yaha vacana sampadA vacanako hita,mita, satya evaM priya hone ke kAraNa hotI hai| guruke mukhase zrutakA sphuTa rUpase paDhanA isakA nAma vAcanA hai, isa vAcanAko jo sampatke jaisI sampadA kahA gayA hai, usakA kAraNa zravaNa ramaNIyatA Adiko lekara kahA gayA hai-mati sampat-zIghratAke sAtha jo avagrAhakAdi rUpa buddhi hai, usakA nAma mati hai, isa matiko jo sampatke jaisI sampatti kahA gayA hai, usakA kAraNa heya aura upAdeyabhUta padArthoM meM viveka karanemeM usakA pavI(caturAI) honA hai 6, prayoga saMpadA-dravya kSetra kAla evaM bhAyako jAnakara vAdAdi karanerUpa jo Atma sAmarthya hai, yaha prayoga hai, isa prayogako jo sampatke samAna sampat kahA gayA hai-usakA kAraNa usameM vAda karanekA loko. ttara sAmarthyakA kAraNa honA hai| saMgrahaparijJA-dravyakI apekSA aneka zAstra tathA AptajanoMse padArthoM kA ekatrita karanA isakA nAma saMgraha te paNa saMpattinA jevo ja hevAne kAraNe ahIM vacanane paNa saMpati rUpe prakaTa karavAmAM Avela che. jyAre vacana hita, mita, satya ane priya hoya tyAre ja vacana sapaMtu saMbhavI zake che. (5) vAcanA saMpatgurune mukhe zratane spaSTa rUpe zIkhavuM tenuM nAma vAcanA che. zravaNa ramaNIyatA Adi kAraNone lIdhe te vAcanAne paNa saMpatti samAna gaNIne vAcanA saMpar kahyA che. (6) matisaMparzIvratA pUrvaka koI paNa praznane avagrahaNa karanArI je buddhi che tenuM nAma mati che. tene paNa eka prakAranI saMpatti ja kahevAnuM kAraNa e che ke heya ane upAdeyane viveka karAvavAmAM e mati ja madadarUpa bane che, (7) praga saMpat-dravya, kSetra, kALa ane bhAvane jANIne vAdAdi karavA rUpa je Atma sAmarthya che tenuM nAma prayoga che. A prayogane je saMpattinA samAna gaNAvavAmAM Avyo che, tenuM kAraNa e che ke prAga saMpatamAM puruSane vAdavivAda karavAnuM lakattara sAmarthya hoya che. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 sthAnAGgasUtre jJAna-vicakSaNatA, aSTamI-aSTAnAM pUraNI sampat 8 // iti / AcArasampadAdInAM vistRtasvarUpaM dazAzrutaskandhasya caturthe'dhyayane'smatkRtamuniharSiNI TIkAyAM vilokanIyam / iti // sU0 14 // __ guNino hi guNaratnanidhAnabhUtA iti nidhAnaprastAvAnmahAnidhi sambandhamekaM sUtramAha mUlam - egamege NaM mahAnihI ahacakavAlapaihANe aTrajoyaNAI uD uccatteNaM paNNate // sU0 15 / / chAyA-ekaikaH khalu mahAnidhiraSTacakrayAlapratiSThAnaH aSTayojanAni Urdhvam uccatvena prajJaptaH // sU0 15 // TIkA-' egamege NaM' ityAdi cakravartinAM nava mahAnidhapo bhavanti, tatra khalu ekaiko mahAnidhiH aSTa hai, isa saMgrahameM jo vicakSaNatA hai, vaha saMgrahaparijJA hai, ina AcAra sampat Adike vistRta svarUpako acchI tarahase jAnanevAloMko dazAzruta skandhake caturtha adhyayanameM hamAre dvArA kI gaI munitoSiNI TIkA dekhanI cAhiye / / sUtra 14 // guNIjana guNarUpI ratnoMke khajAne hote haiM, isa kAraNa nidhAnake pravAsako lekara aba sUtrakAra mahAnidhise sambandhita isa eka sUtrakA kathana karate haiM-" egamegeNaM mahAnihI" ityAdi / TIkArtha-cakravattiyoMke nau mahAnidhiyAM hotI hai, so unameM eka (8) saMgraha parijJA-dravyanI apekSAe apAtrAdine ekatra karavA ane bhAvanI apekSAe aneka zAstro tathA Aptajana ( ziSya)ne ekatrita karavA tenuM nAma saMgraha che. A saMgraha karavAmAM je vicakSaNatAnI jarUra paDe che tene saMgraha pariztA kahe che. A AcArasaMpan Adi ATha saMpattionuM vistRta vivecana dazAzruta skanA cethA adhyayananI muniharSiNI TIkAmAM karavAmAM AvyuM che. te A viSayanuM vistRta svarUpa jANavAnI IcchAvALA pAThake e te TIkA vAMcI javI che sU. 14 guNIjane guNarUpI rannenA nidhAna (bharaDAra) jevAM hoya che, A prakAranA pUrvasatra sAthenA saMbaMdhane lIdhe have sUtrakAra mahAnidhionA svarUpanuM ni35 32 cha-" egamegeNaM mahAnihIM" dhyA: TIkAtha-cakavartIenA nava mahAnidhie kahyA che. te pratyeka mahAnidhi zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA0 8 sU0 15 mahAnidhinirUpaNam cakravAlapatiSThAnaH-aSTa cakrayAleSu aSTacakreSu pratiSThAnam=pratiSThA yasya sa tathAbhUtaH-aSTa cakreSu pratiSThito majhUSAkAraH aSTayojanAni Urdhvam ucatvena prajJaptaH / mahAnidhisvarUpaM cedam" nava joyaNavitthiNNA, bArasadIhA samUsiyA aTTa / javakhasahassaparivuDA, cakkaTThapaiTThiyA navavi // 1 // " chAyA-nava yojanavistIrNA, (viSkambhayuktA) dvAdazadIrghA ( AyAmayuktA ) samu. cchitA aSTa / __ yakSasahasraparivRtAzcakrASTapratiSThitA navApi // 1 // iti // sU0 15 / / itthaM dravyanidhimuktvA samprati bhAvanidhimAha__ mUlam ---aTTha samiIo paNNattAo, taM jahA-iriyAsamiI 1, bhAsAsamiI 2, esaNAsamiI 3, AyANabhaMDamattanikkhevaNAsamiI 4, uccArapAsavaNakhelajallasiMghANapariTrAvANayAsamiI 5 maNaguttI 6, vayaguttI 7 kAyaguttI 8 // sU0 16 // eka jo mahAnidhi hai, vaha aSTa cakroM meM hai, pratiSThAna jisakA aisI hotI hai, aSTa cakroM meM pratiSThita vaha manjUSAkAra nidhi ATha yojanakI U~cI hotI hai, mahAnidhikA svarUpa isa prakArase kahA gayA hai-- "naya jIyaNacitthiNNA" ityAdi / ye nau hI mahAnidhiyAM nau 2 yojanake viSkambhase (coDAi) yukta haiM, yojanake AyAmase sahitahaiM, ATha2 yojanakI U~cAIvAlI haiN| ekara hajAra yakSa inakI rakSA karanevAle haiN| aura ATha cakroM para pratiSThita haiM / / 1015 // __ isa prakAra dravya nidhikA kathana kara aba sUtrakAra bhAvanidhikA kathana karate haiM--" ahasamiIo paNNattAo" ityAdi // aSTacaka pratiSThita hoya cheaNacaka pratiSThita te maMjUSAkAra nidhi A jana yA DAya che. mahAnidhi 2135 mA praranu cha - ___"nava joyaNa vitthiNNA" tyAha te pratyeka mahAnidhine vidhvaMbha nava-nava janane, AyAma vistAra sahita che. UMcAI ATha-ATha jananI heAya che. eka-eka hajAra yakSa te pratyeka mahAnidhinI rakSA karatA hoya che ane te pratyeka mahAnidhi ATha cakra para pratiSThita che. te sU, 15 A pramANe dravyanidhinuM nirUpaNa karIne have sUtrakAra bhAvanidhinuM nirUpaNa sthA0-8 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre chAyA-aSTa samitayaH prajJatAH, tadyathAH-I-samitiH 1, mASAsamitiH 2, epaNAsamitiH 3, AdAnamANDamAtranikSepaNAsamitiH 4, uccAraprasravaNakhelajallazivANapariSThApanikAsamitiH 5, manoguptiH 6, vAgguptiH 7 kAyaguptiH 8 / ||su0 16 // TIkA-' aTTa samiI zro' ityAdi-- samitayaH-samsamyak, ekIbhAvena yA itayaH 7 zobhanakAnapariNAmadheSTAH, yadvA-saM-saMgatA itayA-parattapaH-samitayaH pANiparitApaparijihIrSayA samyaksavRttayaH, tA aSTavidhAH prajJaptAH, tadyathA-IryAsamitiH-IraNamIryA gamanaM, tatra yA samitiH-samyagekImAvena yA rAgadveSarAhityena pravartanaM-prakharatarasahasrakarakaranikaraprakAzitAsu dizAmu padArthAvekSaNakSame ca kSuSi manuSyarathacakraturagakhurakSuNNa TIkArya-samitiyAM ATha kahI gaI haiM, jaise-IryAsamiti 1, bhASA samiti 2, eSaNA samiti 3, AdAnabhANDamAtranikSepaNA samiti 4, uccAraprasravaNakhela jallazivANapariSThApanikAsamiti 5, manogusi 6, vAggupti 7, aura kAyagupti 8, ekIbhAvarUpase jo zobhana ekAgra pariNAmakI ceSTAe~ haiM, ve athavA-prANiyoMko paritApa karanekI pravRttiko choDanekI icchAse jo samyak pravRttiyAM haiM ve samitiyAM haiN| ye samitiyAM pUrvokta rUpase jo ATha prakArakI kahI gaI haiM-so unakA tAtparya aisA hai, ki jaba sUryake prakharatara kiraNoMse dizAe~ prakAzita honA ve aura AMkhoMmeM bhI padArthAvalokana karanekI kSamatA acchI tarahase A jAve taba manuSya rathacakra, turaga khura, inase TI10---" aDha samiIo paNNattAo" tyA nAya prabhA 248 smitime| hI cha-(1) dhyasamiti, (2) lASA samiti, (3) messe| samiti, (4) mAhAnamA mAtra nikSepa samiti, (5) uccAra prasavaNa khela jala ziMghANa pariSThApanika samiti, (6) managupti, (7) pAzuti ane (8) yati. ekIbhAva rUpe (ekAgra bhAvapUrvakanI) je zebhana ekAgrapariNAmanI ceSTAo che temane samiti kahe che. athavA jene paritApa karavAnI pravRttine choDavAnI IcchA pUrvaka je samyapha pravRttio karavAmAM Ave che, temanuM nAma samitio che. have tenA ATha prakAranuM spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che- (1) isamiti-jyAre sUryanA prakharatara kiraNo vaDe dizAo prakAzita thavA mAMDe, ane dareke dareka vastune AMkhe vaDe barAbara joI zakAya e prakAza badhe vyApI jAya, jyAre manuSyanA cAlavAthI, rathacaka ane azvAdinA zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA08 sU0 16 IyaryAsamityAdi bhAvanidhinirUpaNam 59 tuSArAdau pAsukamArge tadekatAnamanaso muneH zanairvinyastacaraNasya saGkucitanijapUrvAparagAtrasya purato yugamAtradRSTayA ceSTa namiti yAvat 1 / bhASAsamitiHbhASA-vacanaM, tasyAM samitiH-bhaSAsamitiH-kArkazyAdirahita-hitamita-pANimardanavarjitasphItamRdubhASaNavyavahAraH 2 / eSaNAsamitiH-eSaNA-gaveSaNA-udgamAdidoSavarjanarUpA grahaNeSaNA parimogaiSaNAdilakSaNA ca, tatra samitireSaNAtuSAra Adi jisa parase kSuNNa ho cukA hai, aura isIse jo prAsuka ho gayA hai, aise rAste para AgekI yuga pramANa bhUmikA avalokana karate hue ekAgra manavAle munikA ki jisane apanA pUrva apara saMkucita kara liyA hai, jo dhIre 2 calatA hai vaha IyA~ samiti hai, tAtparya isa kathanakA kevala yahI hai ki kisI bhI jantuko kleza na ho isa tarahase sAvadhAnIpUrvaka calanA hI IryAsamitihai,satya, hitakArI, parimita aura asatya rahita vacana bolanA isakA nAma bhASAsamitihai, bhASA zabdakA artha vacana hai, vacanameM jo samiti hai yaha bhASA samiti hai, bhASAmeM, vacanameM samitatA tabhI AsakatI hai, ki jaba vaha karkaza Adi doSase rahita ho, arthAt hita mita evaM priya ho prANimardana rahita ho, mRda ho, eSaNA samiti-jIvana yAtrAmeM Avazyaka aise niSi sAdhanoMkA jurAnemeM sAvadhAnIpUrvaka pravRtti karanA eSaNA samiti hai, eSaNA nAma dAbhaDA vaDe jhAkaLa Adi jenA parathI vilIna thaI gayuM hoya ane te kAraNe prAsuka thaI gayuM hoya evA rastA para sAmenI yugapramANa (dhuMsarI pramANu) bhUminuM avalokana karatAM karatAM jeNe pitAnA pUrva apara saMkucita karI lIdhe che. evA ekAgra manavALA muninuM je jatanA pUrvaka dhIre dhIre cAlavAnuM thAya che, tenuM nAma Isamiti che. A kathanane sArAMza nIce pramANe che-keI paNa jatune kaleza na thAya e pramANe sAvadhAnI pUrvaka cAlavuM tenuM nAma ja iryAsamiti che. (2) bhASAsamiti satya, hitarI, paribhita bhane priya payana mAsayA tenuM nAma bhASAsamiti che. bhASA zabdano artha vacana thAya che A vacanamAM je samiti che tenuM nAma bhASAsamiti che. vacanamAM samitatA tyAre ja Ave che ke jyAre te hita, mita ane priya hoya che, karkazatA Adi dethI rahita heya che-mUda hoya che ane prANi manathI rahita hoya che. (3) eSaNA samiti-jIvanayAtrA mATe Avazyaka hoya evAM sAdhananI prApti karavA mATe sAvadhAnI pUrvaka pravRtti karavI tenuM nAma eSaNA samiti zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- .. - - - sthAnAGgasUtre samitiH-bhikSAgatena muninA sopayogaM nayakoTivizuddha mikSAgrahaNam 3 // AdAnabhANDamAtranikSepaNAsamitiH-bhANDamAtrayorAdAne nikSepaNAyAM ca samitiH / uccAraprasravaNakhela jalla zivANapariSThApanikAsamitiH-uccAra:=purIpaM, prasravaNaM= mUtraM, khela-lemA, jallaH dehamale, zivANa-nAsAmalaM, teSAM pariSThApanikA vyutsarjana, tadviSayA samitiH 5 / manoguptiH-manasaH kuzalatve pravRttiH 6 / vAggupti:-yacasakuzalatve pravRttiH 7 / kAyaguptiH-kAyasya sthAnAdiSu kuzalatvena pravRttiH 8 // 16 // gaveSaNA karanekA hai, yaha gaveSaNA udgamAdi doSoMke chor3anerUpa grahaNe. SaNArUpa evaM paribhogeSaNAdi rUpa hotI hai, isa eSaNAmeM jo samiti hai, vahI eSaNAsamiti hai / isakA tAtparya kevala yahI hai, ki bhikSAke liye gaye hue muni dvArA jo upayoga yukta hokara nava koTise vizuddha AhArakA grahaNa karanA eSaNA samiti hai / bhANDa mAtrake uThAne meM evaM gharane meM jo samiti hai, vaha AdAna bhANDamAtranikSepaNA samiti hai, uccAra-purISa-prasravaNa-mUtra, khela-leSmA, jalla-dehamala ziMghANanAsAmala, ina sabake visarjanameM jo samiti hai, vaha uccAraprasrayaNa, khela-jalla zivANapariSThApanikA samiti hai, manakI kuzalatAmeM jo pravRtti hai, vaha manogupti hai, vacanakI kuzalatAmeM jo pravRtti hai, vaha vacana gupti haiM, kAyakI sthAna Adiko meM jo kuzalatA rUpase pravRttihai yaha kAya gupti hai |mu0 16 // che. eSaNa eTale gaveSaNa. te udgamAdi dene choDavA rUpa, grahaNaSaNA rUpa ane paribhogeSaNa Adi rUpa hoya che. A kathanane bhAvArtha nIce pramANe che-bhikSAprAptine mATe nIkaLelA muni dvArA je upaga yukta thaIne nava prakAre vizuddha AhAranuM grahaNa thAya che tenuM nAma eSaNa samiti che. (4) bhAMDamAtrane jatanA pUrvaka uThAvavA ane mUkavA tenuM nAma AdAna bhAMDamAtra nikSepaNa samiti che. (5) yA2 (ma), prasavAra (bhUtra), mesa (75), 188 (zarIrabhesa) zighANa (nAkamAMthI nIkaLate cIkaNo padArtha), A badhAnuM jatanA pUrvaka visarjana karavuM tenuM nAma ucAra prasavaNa khela jalaziMghANa pariSTha panikA samiti che. (6) mane gumi-mananI kuzaLatA pUrvakanI je pravRtti che tenuM nAma mane gupti che. (7) vacananI kuzaLatA pUrvakanI je pravRtti che tenuM nAma vacana zami che. (8) kAyanI sthAna AdimAM je kuzalatA rUpa pravRtti che tenuM nAma kAyagupti che. sU. 16 | zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA08 sU017 AlocanAdAyakagrAhakaprAyazcittAnAM sva061 samitiSu aticAre jAte AlocanA dIyate ityAlocanAcAryasya AlocakasApoH prAyazcittasya ca svarUpamabhidhAtumAha mUlam-aharhi ThANehi saMpanne aNagAre arihai AloyaNA paDicchittae, taM jahA-AyAravaM 1 ohAravaM 2 vavahAravaM 3 ovIlae 4 pakuvae 5 aparissAI 6 nijAyae 7 avAyadaMsI 8 / ahiM ThANehiM saMpanne aNagAre arihai attadosamAloittae, taM jahA-jAisaMpanne 1, kulasaMpanne 2, viNayasaMpanne 3, NAgasaMpanne 4, daMsaNasaMpanne 5, carittasaMpanne 6, khate 7, daMte 8 aTavihe pAyacchitte paNNatte taM jahA-AloyaNArihe 1, paDikkamaNArihe 2, tadubhayArihe 3, viyegArihe 4, viusaggArihe 5, tavArihe 6, cheyArihe 7, mUlArihe 8 // sU0 17 // chAyA- aSTabhiH sthAnaH sampanno'nagAraH arhati AlocanAH pratyeSTum , tadyathA-AcAravAn 1 avadhAravAn 2, vyavahAravAn 3, apanIDakaH 4, prakA rakaH 5, aparisrAvI 6 niryApakaH 7, apAyadarzI 8 / aSTabhiH sthAnaH sampa. no'nagAraH arhati AtmadoSamAlocayitum , tadyathA jAtisampannaH 1, kulasaMpannaH 2, vinayasampannaH 3 jJAnasampannaH 4, darzanasampannaH 5, cAritrasampannaH 6, kSAntaH 7, dAntaH 8 / aSTavidha prAyazcittaM prajJaptam , tadyathA-AlocanAIm 1, pratikramaNAham 2, tadubhayArham 3, vivekAham 4, vyutsarhim 5 tapo'ham 6, chedAhem 7, mUlAham 8 // sU0 17 // TIkA-'ahiM ThANehiM ' ityAdi -- aSTabhiH sthAnaH guNaiH sampanno'nagAraH arhati yogyo bhavati AlocanAH samitiyoM meM aticArake hone para AlocanA dI jAtI hai, ataH aba sUtrakAra AlocanAcAryakA, AlocakasAdhukA aura prAyazcittakA svarUpa kahatehaiM-" ahahiM ThANehiM saMpanne aNagAre " ityAdi // jyAre samitionA pAlanamAM aticAra lAgI jAya che. tyAre AlocanA apAya che. tethI have sUtrakAra AlecanAcAryanA, AlecanA karanAra ane praayshcitt||2535nu ni355 72 cha. "ahi ThANehi saMpanne aNagAre" yAha zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre Alocakena zrAvyamANAn aticArAn pratyeSTuM grahItuM-zrotumityarthaH, tadyathAAcAravAna-AcAra-jJAnAdi paJcavidhA, so'sti parijJAne Aseyanena ca yasya sa tathA-jJAnAdi paJcavidhAcArajJastadAsevakazca 1, avadhAravAn-avadhAraH avadhAraNam-Alocakena AlocyamAnAnAmaticArANAM nizcayakaraNaM, so'styasyeti tathAaticAraprakAranirNAyaka-ityarthaH / uktaM cAtra" AyArayamApAraM, paMcavihaM muNai jo ya Ayarai / ohAravamavahAre, AloiM tassa savyaMti // 1 // " chAyA-AcAravAna AcAraM paJcavidhaM jAnAti yazca Acarati / avadhAravAn avadhArayati AlocayataH sarvamiti // 1 // iti // 2 // tathA-vyavahAravAn-AgamazrutAjJAdhAraNAnItalakSaNAnAM paJcAnAM vyavahArANAmabhijJaH 3 / AbIDakA-apanIDayati-apagatabIDaM-vigatalajjaM karoti ya ___TIkArtha-ATha guNoM se saMpanna anagAra Alokake dvArA sunAye gaye aticAroMko sunane ke yogya hotA hai, ye ATha guNa isa prakArasehaiM-jo AcAravAna hotA hai-pAMca prakArake AcarakA-jJAnAcArakA darzanAcArakA cAritrAcArakA tapa AcArakA aura vIryAcArakA-jJAtA hotA hai, aura unakA pAlana karanevAlA hotA hai, jo ayadhAravAn (dhAraNAbuddhi vAlA) hotA hai-Alocakake dvArA AlocyamAna aticAroMkA nizcaya karanA so avadhAraNa hai, yaha avadhAraNa jisake hotA hai, vaha avadhAraNavAn hai, yaha avadhAraNavAn AtacAraki prakArakA nirNAyaka hotA hai, uktaMca-' AyAravamAyAraM ' ityAdi jo vyavahAravAna hotA hai-Agama vyavahAra, zruta vyavahAra, AjJA vyavahAra, dhAraNA vyavahAra aura jIta vyavahAra ina pAMca prakArake vyavahAroMkA jA jAnane vAlA hotA hai, vaha vyavahAravAna hai, jo apavrIDaka TIkArtha-nIcenA ATha guNothI yukta hoya e aNagAra AlocakanA dvArA prakaTa karavAmAM AvelA aticArene sAMbhaLavAne gya gaNAya che--je aNagAra AcAravAnuM hoya che-jJAnAcAra, darzanAcAra, cAritrAcAra, tapa AcAra ane vIyacArano jJAtA hoya che ane te AcAronuM pAlana karanAre hoya che, je aNagAra avadhAravAnuM hoya che, (AlecakanA AlecyamAna aticArone nizcaya kare tenuM nAma avadhAraNa che. je aNagAramAM A avadhAraNane sabhAva hoya che tene avadhAraNavAnuM kahe che. te avadhAraNavAnuM aNagAra aticArenA prakAra niya4 DAya che.) "AyAravamAyAraM" yA vyavahArapAna DAyache (mAgama vyavahAra, zratavya. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA08 sU017 AlocanAvAyakagrAhakaprAyazcittAnAM sya. 63 mAlocamAnaM sAdhu saH / yo hi lajjayA samyaganAlocamAnaM sAdhu samyak sarvamAlocayati so'pavIDako bodhyaH / uktaM ca-- " yavahArayaM kvahAraM AgamamAI u muNai paMcavihaM / obIladhagRhaMtaM, jaha Aloei taM savvaM // 1 // " chAyA--vyavahAravAna vyavahAram AgamAdiM tu jAnAti paJcavidham / ___ apanIDa upagRhantaM yathA Alocayati tatsarvam // 1 // " iti / ayaM bhAvaH-yastu AgamAdikaM paJcavidhaM vyavahAraM jAnAti sa vyavahAravA. nityucyate / tathA-yaH svAticAram upagrahantaM nihanuyAnaM sAdhu tathAvidhayA yuktyA tatsarvamaticArajAtamAlocayati, so'patrIDa: apanIDaka ityucyate iti 4 // prakAraka:-AlocanAnantaraM yo'ticAravataH sAdhoH zuddhikArakaH saH / taduktam___ " Aloiyammi sohiM, jo kArAvei so pakuvao" hotA hai-AlocanA karanevAle sAdhuko jo lajjA rahita karatA hai, vaha apanIDaka hai, arthAt-jo lajjAke yazase acchI taraha AlocanA nahIM karatA hai, aise sAdhuse jo samyak prakAra se saba AlocanA karA letA hai, vaha apavrIDaka hai-taduktaM -"cavahAravaM vavahAraM" ityAdi / ____ jo AgamAdi rUpa pAMca prakArake vyavahArako acchI tarahase jAnatA hai, yaha vyavahAravAn kahA jAtA hai, tathA jo apane aticAroMko chupAtA hai, usase jo yuktise una aticAroMkI AlocanA karavA letA hai, vaha apanIDaka hai, jo prakAraka hotA hai-AlocanAke bAda jo aticAravAle sAdhukI zuddhi karanevAlA hotAhai, vaha prakArakahai kahA bhiihaihAra, AjJA vyavahAra, dhAraNa vyavahAra ane jIta vyavahArane je jANakAra hoya che tene vyavaha ravAnuM kahe che), je aNagAra apavIDaka hoya che (AlecanA karanAra sAdhune je lajajA (saMkoca) rahita kare che, tene apavIDaka kahe che. eTale ke je aticAra yukta sAdhu lajajAne kAraNe sArI rIte AlecanA karate nathI evA sAdhune samajAvIne samyaka prakAre je AlocanA karAvI le che tene apanI 4 cha.) [ 55 cha -"vavahAravaM yavahAraM" tyA je AgamAdi rUpa pAMca prakAranA vyavahArone sArI rIte jANe che, tene vyavahAravAnuM kahe che. evA sAdhue pitAnA aticArene yuktiprayukti pUrvaka samajAvIne temanA aticAronI AlecanA karAvanAra sAdhune apagrIDaka kahe che. je aNagAra prakAraka hoya che (AlecanA karyA bAda aticAravALA sAdhunI zuddhi sapanA2 ya cha 24 47 2. { 55 cha -"Alo. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - sthAnAGgamane chAyA-Alocite zodhiM yaH kArayati sa prakArakaH-iti // 5 // aparisrAvI-parisravatItyevaM zIlaH parisrAvI, na tathA-aparisrAvI-Alo. caka doSANAmanyebhyo'kathanazIlaH, taduktam____jo anassa u dose, na kaheI ya aparisAI so hoi" chAyA-yA anyasya tu doSAn na kathayati ca aparisrAvI sa bhavati / iti||6|| ___ niryApakaH-niryApayati-tathAvidhayA yuktyA guryapi prAyazcittaM ziSyeNa nirvA hayati yaH saH, tathA / taduktam___ "nijjayao taha kuNaI, nivyahaI jeNa pacchittaM ' chAyA-niryApakastathA karoti nirvahati yena prAyazcittam-iti // 7 // tathA-apAyadarzI-apAyAn anarthAn pazyatItyevaM zIlaH,-durbhikSadaurbalyA dikRtaziSyacitabhaGganirvAhAdirUpAnarthadarzI / yadvA-samyaganAlocitaziSyebhyo durlabhayodhikatvAdikAn anarthAn darzayati yaH sa tthaa| taduktam-" dubhikkhadubyalAI, ihaloe jANae avAe u / daMsei ya paraloe, dullahabohitti saMsAre // 1 // " "Aloiyammi sohiM" ityAdi / jo aparisrAyI hotA hai-Alocakake doSoMko jo dUsaroMse nahIM kahatA hai, vaha aparisrAvI hai kahA bhI hai " jo annassa u dose" ityAdi / jo niryApaka hotA hai-jo yuktise pradatta guru prAyazcittakI bhI ziSyake dvArA pAlana karA letA hai vaha niryApaka hai kahA bhI hai-- "nijjavao taha kuNaI " ityAdi / jo apAyadarzI hotA hai-yadi ziSya acchI tarahase AlocanA Adi nahIM karatA hai, to use bodhi AdikI prApti honA durlabha hai, iyammi sohiM" tyA), 2 aparitrAvI ya cha (mAdAya hAvAnara sampanI pAse 48 rt| nathI tere 55rikhAvI che. 4 54 che -"jo annassa u dose" tyAdi), nayA54 DAya che (2 prahatta guruprAyazcittanu paNa yuktipUrvaka ziSya pAse pAlana karAvavAne samartha hoya che, tene niryA. pa cha hAM 5 // cha "nijjavao taha kuNaI" tyA), 2 . yaza heya che (je ziSya samyaka rIte AlecanA Adi kare nahI te tene baSi AdinI prApti thavAnuM durlabha banI jaze, ItyAdi ananuM ziSyane zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA08 su. 17 AlocanAdAyaka grAhaka prAyazcittAnAM sva0 chAyA - durbhikSa daurbalyAdIn ihaloke jAnAti apAyAMstu / darzayati ca paraloke durlabha yoSitvaM saMsAre // 1 // iti / 8 // atra guNeSu nirdeSTavyeSu guNino nirdezo guNaguNinoramedamAzritya bodhyaH / evamagre 'pi / 65 ityAdi anarthoM ko jo unheM dikhAne ke svabhAvavAlA hotA hai, vaha apAya trI hai hA mI hai--" duSivamukvArpha " phAti / ziSyako yadi acchI tarahase bhikSA AdikI prApti nahIM hotI hai, yaha durbala ho sakatA hai, durbalatA Anese usakA citta bhaMga bhI ho sakatA hai, cittamaMga ho jAnese phira usakA nirvAha honA kaThina ho sakatA hai, isa taraha se jo ziSyajanoMke liye apAyakA dikhAnevAlA hotA hai vaha pApadarzI hai| yahAM guNoM ke nirdeza honekA prakaraNa thA, parantu guNIkA nirdeza kiyA gayA hai, vaha guNa guNI meM abhedako lekara kiyA gayA hai, isI prakAra se Age bhI samajha lenA cAhiye. bhAna karAvavAnA sAmarthyavALA aNugArane apAyadI kahe che. kahyuM paNa che kesummila tunnasArUM ' ityAdi ) ,, ziSyane jo sArI rIte bhikSA AdinI prApti thatI nathI, tA tenAmAM dukha`la pazu AvI jAya che. duba latA AvI javAne kAraNe tenAmAM mAnasika asthiratA AvI javAnA paNa sa'bhava rahe che. mAnasika asthiratA AvI jAya te tene mATe peAtAnA nirvAha calAvavAnuM paNa kaThaNa thaI jAya che. A prakAre je AcAya Adi ziSyajanAne apAya darzAvanArA hAya che tene apAyadI kahe che. A rIte peAtAnA aticArAnI AlecanA karavA mAgatA Alecaka dvArA peAtAnA je aticArA prakaTa karavAnA hoya, te aticAra sAMbhaLavAne pAtra eja aNugArane gaNI zakAya che, ke jenAmAM nIcenA ATha guNenA sadbhAva hAya che-(1) te AcAravAna hAvA joIe, (2) te avadhAravAn hAvA joIe (3) te vyavahAravAn hAvA joIe (4) te apatrIDaka hAvA joIe (5) te prakAraka hAvA joIe, (6) te aparisAvI hovA joie. (7) te niryApaka hAvA joie ane (8) te apAyadI hovA joI che. A khadhAM pAnA artha upara spaSTa karavAmAM AvyA che. ahI guNAnA nirdeza thavA joItA hatA, parantu guNu ane guNImAM abhedanA upacAra karIne ahI' guNInA nirdeza karavAmAM Avye che. eja pramANe AgaLa paNu samajavAnuM che. sthA - 9 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 sthAnAGgasUtre 1 itthamAlocanAdAturguNAnuktvA samprati Alocakasya guNAnAha - ' aTThahiM ityAdi / " aSTabhiH sthAnaiH = guNairyukto'nagAro'rhati AtmadoSam = svAparAdham Alocayitum, tadyathA - jAtisampannaH - jAtiH - mAtRko vaMzaH tena sampannaH = yuktaH // 1 // kulasampannaH - kulaM = paitRko vaMzaH tena sampannaH 2 / evaMvidhaH puruSaH prAyo 'kRtyameva na karoti, yadi kathaMcit karoti tataH pazcAttApataptaH sa Alocayatyeveti " jAtisampannaH kulasampannaH " iti sthAnadvayamuktam / taduktam" jAIkulasaMpanno, pAyamakizyaM na sevai kiMci / AseviUNa pacchA, taraguNao sammamAloe || 1 // chAyA - jAtikulasampannaH prAyaH akRtyaM na sevate kiMcita / Asevya pazcAttadguNataH samyagAlocayati // 1 // iti / 99 isa prakAra se AlopanA dAtAke guNoMkA kathana kara aba sUtrakAra Alocakake guNoMkA kathana karate haiM-" aTThahiM" ityAdi ATha guNoMse yukta anagAra apane aparAdha rUpa doSoMkI AlocanA karane ke yogya hotA hai ve ATha guNa isa prakAra se haiM-jAti saMpanna 1jo mAtRkavaMza rUpa jAti se yukta hotA hai, vaha apane aparAdharUpa doSoMkI AlocanA karane ke yogya hotA hai 1- isI prakAra se jo kula saMpanna hotA hai - paitRka vaMza se yukta hotA hai aisA puruSa prAyaH akRtyahI nahIM karatAhai - yadi kathaMcit vaha karatA bhI hai to vaha pazcAttApase tapta hokara una A prakAre AlAcanA dAtAnA guNeAnu varjuna nirUpaNa karIne have sUtrakAra AlAcakanA guNeAnu nirUpaNa kare che 'aTThahiM" tyAhi-nIye dRrzApekSA ATha guNeothI sauMpanna hoya yethe| aNagAra peAtAnA aparAdharUpa deSAnI AlAyanA karavAne cAgya gaNAya che.(1) ati saMpanna, (2) sa saMpanna, (3) vinaya saMpanna, (4) jJAna sauMpanna (5) darzana saMpanna (1) cAritra saMpanna, (7) kSAnta bhane (8) hAnta. 66 jAti sa'panna--uttama mAtRvaMza yuktane jAti sa'panna kahe che. kula sa`panna-uttama pitR'zathI sa`panna haiAya evAne kula sa`panna kahe che, jAti sa"panna ane kula sa panna sAdhu, sAmAnya rIte akRtya karatA nathI. kadAca tenAthI koI akRtya sevana thaI jAya che, te pazcAttApa rUpI agnithI tenuM mana tama thaI jAya che, ane te peAtAnA deSanI AlAcanA avazya karI ja le che. A prakAre jAti zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - . sughA TIkA sthA. 8 sU.17 AlocanAdAyakagrAhakaprAyazcittAnAM sva. 67 tathA-vinayapsampanna: vinItaH, evaMvidhaH ziSyo'nAyAsenaiva sarvamAlocayati 3 / jJAnasampannaH jJAnavAna, etAdRzo munirdoSavipAkaM prAyazcittaM cA'nAyAsenAvagacchati / taduktam - " nANeNa u saMpanno, dosaviyAgaM viyANiuM ghoraM / Aloei suhaciya, pAyacchittaM ca avagacche // 1 // chAyA-jAnena tu sampanno dopavipAkaM vijJAya ghoram / Alocayati mukhameva prAyazcittaM ca avagacchati // 1 // iti // 4 // doSoMkI AlocanA karatA hI hai, isa taraha jAti saMpanna aura kula saMpanna ye do sthAna kaheheM kahA bhIhai--" jAi kulasampanno" ityAdi / isakA artha spaSTa hai-- vinaya saMpanna--jo vinIta hotA hai, aisA ziSya binA kisIke kahe sune zAntise apane aticAroMkI AlocanA karatAhai / 3 / __ jJAna saMpanna--jo ziSya jJAnavAlA hotA hai, aisA vaha muni ziSya, doSa vipAkavAle prAyazcitta anAyAsasehI jAna letA hai / kahA bhIhai " nANeNa u saMpanno" ityAdi / jo ziSya samyagjJAnase yukta hotA hai, vaha bAta bhalIbhAMti jAnatA hai, ki lage hue doSoMkA vipAka bhayaMkara phaladAtA hotA hai, ata: ina doSoMkI zuddhi kevala eka prAyazcittasehI hotI hai, isaliye vaha unakI AlocanA karatA hai, aura diyA huA prAyazcittako acchI tarahase svIkAra kara letA hai. saMpanna ane kulasaMpanna sAdhune ahIM AlecanA karavAne pAtra gaNAvyuM che. 4 5 cha ?-" jAikulapsa panno" tyAhi. te artha 25STa cha. vinaya saMpanna-je sAdhu vinIta hoya che, te kaI na kahe te paNa zAnitathI pitAnA aticAronI AlecanA kare che. jJAnasaMpanna-je ziSya (sAdhu) jJAnasaMpanna hoya che, te deSavipAkaprAyazcittane anAyAse ja jANuM le che. kahyuM paNa che ke___ " nANeNa u saMpanno" chatyAha je sAdhu samyagajJAnathI yukta hoya che, te A vAta ghaNI ja sArI rIte jANI zake che ke -pitAne je aticAre lAge che, tene vipAka bhayaMkara philadAtA hoya che, te jANe che ke te doSe gurunI samakSa prakaTa karIne gya prAyazcitta levAthI ja temanI zuddhi thaI zake che tethI te pitAnA dene guru samakSa prakaTa karavA rUpa AlecanA paNa kare che ane guru dvArA je prAyazcita ApavAmAM Ave, tene paNa samyapha rUpe svIkAra kare che. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre ___ darzanasampannaH zraddhAvAna evaM vidhaH puruSaH ' doSA anaryakarAH iti zraddhatte // 5 // cAritrasaMmpannA kriyAvAn , sa ca bhUyastamaparAdhaM na karoti, samyagAlocayati, pAyazcittaM ca nirvAhayati / taduktam - " suddho tahatti samma, sadahaI desaNeNa saMpanno / caraNeNa u.saMpanno, na kuNai bhujjo tamavarAhaM // 1 // " chAyA-zuddhastatheti samyaka, zraddhatte darzanena sampannaH / caraNena tu sampanno, na karoti bhUyastamaparAdham // 1 // iti // 6 // kSAntaH kSamAzIlaH, etAdRza AcAryaH kaThora vacanenokto'pi na kadAci. dapi cetasi roSamAyahati / taduktam "khato ApariehiM, pharusaM bhaNi movi na vi ruuse|" chAyA-kSAnta AcArya : paruSaM bhaNito'pi nApi rupyet-iti // 7 // darzana saMpanna--jo ziSya zraddhAcAlA hotA hai, aisA vaha ziSya "doSa anarthakara hote haiM " isa bAtake Upara dRDha zraddhAvAlA hotA hai.5 ___cAritra saMpanna--jo ziSya cAritra sampanna hotA hai, kriyAvAlA hotA hai usa aparAdhAMkI acchI tarahase AlocanA karatA hai, aura gRhIta prAyazcittakA nirvAha karatA 6 hai kahA bhI hai " suddho tahatti samma" ityAdi / kSAnta--jo ziSya kSamAzIla hotA hai, vaha AcAryake dvArA kaThora vacana kahe jAne para bhI apane cittameM roSa nahIM lAtAhai 7 kahA bhIhai___"khaMto AyariehiM" ityAdi / - darzana saMpanna-je ziSya zraddhAvALe hoya che, tene e vAta pratye daDha zraddhA hoya che ke doSa anarthakara hoya che." cAritra saMpanna-je ziSya caritra saMpanna heya che-kriyAvALo hoya che te pharI e aparAdha karatuM nathI. te pitAnA aticAnI sArI AlocanA kare che ane te aticAronI vizuddhi mATe je prAyazcitta ApavAmAM AvyuM hoya che, tenuM sArI rIte pAlana kare che. kahyuM paNa che ke "suddho tahatti samma" ityAhi. kSAnta-je ziSya kSamAzIla hoya che, te AcArya dvArA kaThora vacane kahevAmAM Ave te paNa pitAnA manamAM reSa karatuM nathI. kahyuM paNa che ke "khaMto Ayariehi" tyAdi zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA08 sU017 AlocanAdAyakagrAhakaprAyazcittAnAM sva069 tathA-dAntaH nigRhItendriyaH, ayaM hi dattaM prAyazcittaM voDhuM samarthoM bhavati / taduktam -" daMto samattho voDhuM pacchittaM jamiha dijjae tss"| chAyA--dAntaH samartho boTu prAyazcittaM yadiha dIyate tasmai-iti // 8 // itthamAlocakaguNAnuktvA samprati tatkRtAni prAyazcittAni aSTasthAnatvena prarUpayitumAha-' aTTavihe ' ityAdi / prAyazcittam-'mAyazcitta ' zabdo'parAdhe tacchuddhau ca dRzyate / atra aparAdho'rthoM vijJeyaH, tatatha prAyazcittam aparAdhaH aSTavidhaM prajJaptam , tadyathAAlocanAham-AlocanAm-nivedanA, tallakSaNaM zuddhimarhati yAvat 1 / pratikramaNA. dAnta--jo ziSya indriyoM kA nigraha karanevAlA hotA hai-yaha diye hue prAyazcittako vahana karane ke liye samartha hotA hai 8 kahA bhI hai-- "daMto samasthA voDhuM" ityAdi / isa prakArase Alocakake guNoMko kahakara aba sUtrakAra unake dvArA kiye gaye prAyazcittoMkI ATha sthAnoM se prarUpaNA karate haiM-"aTTavihe" ityAdi-"prAyazcitta" yaha zabda aparAdha aura usakI zuddhi meM vyavahRta huA dekhA jAtA hai, yahAM aparAdha artha prAyazcitta zabdakA prayogameM huA hai isa taraha prAyazcittarUpa aparAdha ATha prakArakA kahA gayA hai joprAyazcitta AlocanArUpa nivedanAse zuddhike yogya hotAhai, vaha AlocanAI prAyazcittahai, jo prAyazcitta mithyAduSkRti (micchAmi duvaMDa) denese zuddhike yogya hotA hai, yaha prAyazcitta pratikramaNAI hai 2, jo prAyaH dAnta-je ziSya Indriyono nigraha karanAro hoya che tene dAta kahe che. e ziSya tene je prAyazcitta ApavAmAM AvyuM hoya, tene vahana karavAne samaya ya che. 4thu 55 cha hai daMto samattho voDhuM" tyAla. A pramANe AlecakanA guNenuM nirUpaNa karIne have sUtrakAra tenA dvArA karAyelA prAyazcittonA ATha prakAronuM nirUpaNa kare che- " avihe" tyAdi. prAyazcitta" A pada aparAdha ane tenI zuddhinA arthanuM vAcaka che, eTale ke ahIM prAyazcitta para aparAdhanA arthamAM prayukta thayuM che. A rIte prAyazcitta rUpa aparAdhanA ATha prakAre ahIM prakaTa karavAmAM AvyA che-- (1) AlocanAI -je prAyazcitta AlecanA rUpa nivedana mAtrathI ja zaddha thaI javAne cagya hoya che, tene AlecanA prAyazcitta kahe che. (2) pratikramaNaI-je prAyazcitta pratikramaNa dvArA-mithyA duSuti devA mAtrathI zuddhine hoya che tene pratikramaNIM prAyazcitta kahe che. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 sthAnAGgasUtre ham-pratikramaNam-mithyAduSkRtaM, tadarhati yattat / tadubhayAham-AlocanA patikramaNetyubhayAham 3 / vivekAham-vivekaH prazuddha bhaktAdityAgarUpaH, tadaham / / byutsahim-vyutsargaH kAyotsargaH, tadaham 5 / tapo'ham-tapa-nirSikatikAdirUpaM, tadaham 6 / chadArham-chedaH atrajyA paryAyasya laghUkaraNaM, tadaham 7) tathAmUlAham-mUlam mahAvatAropaNam , tadahai prAyazcittam 8 // iti / / sU0 17 // jAtyAdi madeSu satsu janA AlocanAyAM na pravartante, iti madAn aSTasthAnatvena nirUpayati-- mUlam-aTTha mayaTThANA paNNattA, taM jahA-jAimae 1, kulamae 2, balamae 3, rUvamae 4, tavamae 5, suyamae 6, lAbhamae 7, istariyamae 8 // sU0 18 // zcitta AlocanA evaM pratikramaNase zuddhike yogya hotAhai, vaha tadubhayAI prAyazcittahai, jo prAyazcitta azuddha bhakta (AhAra)bhAdike tyAgase zuddhike yogya hotA hai, vaha vivekAI prAyazcitta hai, jo prAyazcitta kAyotsargase zuddhike yogya hotA hai, vaha vyutsAha prAyazcitta hai| jo prAyazcitta tapasyAse zuddhi ke yogya hotA hai, vaha tapo'haM prAyazcitta hai| jo prAyazcitta pravajyA paryAyake cheda karanese zuddhike yogya hotAhai, vaha chedAI prAyazcittahai, jo mahAvatAropaNake yogya hotAhai,yaha mUlAI praayshcitthai|suu017|| | (3) tadubhayAha-je prAyazcitta AlecanA ane pratikramaNa, ane dvArA zuddhine vegya hoya che tene tadubhayAI prAyazcitta kahe che. (4) vivekANuM prAyazcitta-je prAyazcitta azuddha AhAra AdinA tyAga vaDe zuddhine pAtra hoya che, tene vivekANuM prAyazcitta kahe che. (5) vyutsargohe prAyazcita-je prAyazcitta kAryotsarga dvArA zuddhine gya hoya che, tene vyutsargAtuM prAyazcitta kahe che. (6) tapa ahaM prAyazcitta-je prAyazcitta tapasyA dvArA zuddhine yogya hoya tene tapaahaM prAyazcita kahe che. (7) chedAha prAyazcita pravrayA paryAyanA chedana dvArA zuddhine cagya hoya cha, tene ch| prAyazcitta 4 che. (8) bhUdA praayshcitt-mhaantaa|54ne yogya re prAyazcitta hAya cha, tara bhUdA prAyazcitta 4 cha. // sU. 17 / / zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA08 sU. 18 aSTavidhamadasthAnanirUpaNam chAyA--aSTa madasthAnAni prajJaptAni, tadyathA-jAtimadaH 1, kulamadaH 2, balamadaH 3, rUpamadaH 4, tapomadaH 5, zrutamadaH 6, lAbhamadaH 7, aizvaryamadaH 8 // sU0 12 // TIkA--' aTTha mayaTThANA ' ityAdi madasthAnAnimmadabhedAH aSTa prajJaptAni, tadyathA-jAtimada ityAdi / vyAkhyA spaSTA / jAtyAdimadeSu satsu prANina ihaloke unmattA duHkhitAzca bhavanti, paraloke ca hInajAtyAdikAH / taduktam" jAtyAdimadonmattaH, pizAcavad bhavati duHkhitazceha / jAtyAdi hInatAM paramave ca niHsaMzayaM labhate / / 1 // " iti // sU018 / / jAtyAdi madoMke hone para manuSya AlocanAmeM pravRtti nahIM karate haiM isaliye aba sUtrakAra madoMkA ATha sthAna rUpase nirUpaNa karate haiM " aTTha mayaTThANA paNNattA" ityAdi // TIkArtha-ATha madake bheda kahe gaye haiM-jaise-jAtimada, kulamada, balamada, rUpamada, tapamada, zrutamada, lAbhamada aura aizvaryamada jAtyAdi madoMke hone para prANI isa lokameM unmatta aura duHkhita hote haiM evaM paralokameM hIna jAti AdivAle hote haiM-kahA bhI hai-- ___"jAtyAdi mandonmattaH" ityaadi| ___ jAtimada Adi madoMse unmatta huA vyakti isa lokameM pizAca kI taraha hotA hai aura yaha sadA duHkhita banA rahatA hai, tathA-parabhavameM vaha nizcayase jAti AdikI hInatA vAlA hotA hai / sUtra 18 // jAtyAdi madone je manuSyamAM saddabhAva hoya che te manuSya ja AlecanA Adi karatuM nathI. pUrvasUtra sAthe A prakAranA saMbaMdhane laIne have sUtrakAra ATha prakAranA madanuM pratipAdana kare che "aTU mayadANo paNNatA" tyAhiTI -mahanA mA 412 4hyA cha-(1) timaha, (2) maha, (3) sama (4) 35bha6, (5) ta5mada, (6) zrutamaha, (7) bAlama bhane (8) mezvabhaha, yAre mANasamAM jAtyAdi mane saddabhAva hoya che, tyAre mANasa A lekamAM unmatta ane duHkhI thAya che, ane paralokamAM paNa hInajAti AdinI prApti kare che. 45) :-"jAtyAdi madonmattaH" ityAhi jAti Adi ma vaDe umatta banela manuSya A lekamAM pizAca jevo banI jAya che, ane te sadA duHkha ja bhogavate rahe che. tathA parabhavamAM paNa te jAti AdinI hInatA prApta karIne duHkha ja pAmate rahe che. te sU 18 . zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 sthAnAGgasUtre anantarasUtre zrutamadaH proktaH, vAdinazca pAyaratadvanto bhavantIti yAdivizepAn aSTa sthAnatvenAha mUlam-aTra akiriyAvAI paNNattA, taM jahA-egAvAI 1, aNegAvAI 2, miyavAI 3, nimmiyavAI 4, sAyavAI 5,samu. ccheyavAI 6, NiyAvAI 7 NasaMti paralogavAI 8 // sU019 // ___ chAyA--aSTa akriyAvAdinaH prajJaptAH, tadyathA-ekavAdI 1, anekavAdI 2, mitavAdI 3, nimitavAdI 4, sAtavAdI 5, samucchedavAdI 6, nityavAdI 7, na zAntiparalokavAdI 8 // 10 19 // TIkA--" aTTha akiriyAvAI " ityAdi-- akriyAvAdIna:-kriyA sakalapadArthAnvitA astItirUpA, saba ayathArthatayA kutsitA-akriyA, nabaH kutsitArthatvasyoktatvAt , tAm akriyAM vadantItyevaM Uparake sUtrameM zrutamada kahA gayA hai yaha zrutamada jo vAdIjana hotehaiM, unako prAyaH karake hotAhai, ataH aba sUtrakAra cAdi vizeSoMkI prarUpaNA karate haiM-" a akiriyAvAI paNNattA" ityAdI // TIkArtha-akriyAvAdI ATha kahe gayehaiM-jaise-ekavAdI1, anekavAdI 2, mitavAdI 3, nirmitavAdI 4, sAta vAdI 5, samucchedavAdI 6, nitya. cAdI 7 na zAnti paralokavAdI 8 saphala padArthoM meM anvaya rUpase rahI huI "asti" aisI jo kriyA hai vaha ayathArtha honese kutsita haiyahAM nA kutsita arthakA kahanevAlA hai isa kriyAko-astirUpa kriyAko-isa taraha kutsitarUpase kahanekA jinakA svabhAva hai ve akri uparanA sUtramAM zratamada nAmane eka prakAra batAvavAmAM AvyuM che. vAdI janemAM sAmAnya rIte zratamadane sadbhAva hoya che, tethI have sUtrakAra vAdI vizenI ATha sthAnanI apekSAe prarUpaNa kare che___"att akiriyAvAI paNNattA" tyAhi-(sU. 13) TI10--2413 mahiyAvAdI 46 // che--(1) 1 (2) mane 4pAsI, (3) bhita. pAhI, (4) nimitavAdI, (5) sAtapATI samuchepI, (7) nityAdI ane (8) na zAnti paralekavAdI. sa45 pahA mAMsa-55 3 27sI "asti" mevA 2 yi ta yathArtha hevAthI kutsita che-ahI najha kutsita arthane vAcaka che-asti rUpa kriyAne-A pramANe kutsita rUpe kahevAne jemano svabhAva che, temane akriyAvAdI kahe che. zrI sthAnAMga sUtra :05 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA0 sthA08 sU0 19 aSTavidhA'kriyAvAdisvarUpanirUpaNam 73 zIlA akriyAvAdinaH-vastUnAmanekAntAtmakatvaM vAstavika svarUpamanupAdAya tadaikAntikasvarUpapatipattAro nAstikAH / ekAntayAdina ete vastutaH paralokasAdha. kakriyAmapi na badanti, atastadabhimatapadArthasattAyAM paralokasAdhakakriyAyA anupapattiriti te'kriyAvAdina eveti / te'kriyAvAdina:-aSTa saMkhyakAH majJaptAH, tadyathA-- ekavAdI--eka eva AtmAdipadArtha iti vadatItyevaM zIlaH / 'egAbAI' ityatra prAkRtatvAd dIrghaH / ekavAdimataM cettham / tatra kazcid bhUtAtmavAdI / tanmataM cedam-- " eka eva hi bhUtAtmA, bhUte bhUte vyavasthitaH / __ ekadhA bahudhA caiva, dRzyate jalacandravat // 1 // iti / yAvAda haiM-ye akipAyAdI nAstika haiM, kyoMki ye vastukA svarUpa jo anekAntAtmaka hai use nahIM mAnate haiM kintu ekAntAtmakahI vastukA svarUpa mAnatehaiM, ye ekAntavAda vastutaH paraloka sAdhaka kriyAko bhI nahIM mAnate haiM,isaliye inake dvArA abhimata(mAnAhuvA)padArtha sattAmeM paraloka sAdhaka kipAkI anupapatti hai, usakA sadbhAva siddha nahIM hotA hai, isa taraha ye akriyAvAdIhI haiM, ye akriyAvAdI jo pUrvoktarUpase ATha prakArake kahe gaye haiM-unakA abhiprAya aisA hai-ekahI AtmAdi padArtha hai aisI mAnyatA jinakI hai ye ekavAdI haiM-ekavAdakA mata isa prakArase haiisa ekavAdImeM jo bhUtAtmavAdI hai, usakA mantavya aisA hai-- __ " eka evahi bhUtAtmA" ityaadi| pratyeka bhUtameM(prANI meM ekahI bhUtAtmA vyavasthita hai, vaha eka bhUtAtmAhI te ayiAvAdIe nAstika che, kAraNa ke vastunuM je anekAntAtmaka svarUpa che, tene teo mAnatA nathI, paraMtu vastunA ekAntAtmaka svarUpane ja teo mAne che. A ekAntavAda vastutaH paraloka sAdhaka kriyAne paNa mAnatA nathI. temanA dvArA abhimata padArtha sattAmAM paraloka sAdhaka kriyAnI anupatti che. tene sadbhAva siddha thatuM nathI A rIte teo akiyAvAdI ja che. have te akiyAvAdIonA ATha prakAranuM spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che-"eka ja AtmAdi padArtha che," A prakAranI jemanI mAnyatA che temane ekavAdI kahe che. ekavAdInI mAnyatA A prakAranI che-te ekavAdIomAM je bhUtAmavAdI che, tenuM maMtavya evuM che ke - "eka eva hi bhUtAtmA" ityaahipratyeka bhUtamAM eka ja bhUtAtmA vyavasthita vidyamAna) che. te eka sthA-10 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 sthAnAGgasUtre evam - puruSAdvaitavAdi - zabdAdvaitavAdi - sAmAnyAdvaitavAdiprabhRtimatAni vijJeyAni / itthamAtmanaH puruSasya zabdasya sAmAnyasya caikatvayAdinA meSAmanekatvena anekadhaikatyavAdinaH / ete hi AtmAyatiriktAn sato'pi padArthAn na svIkurvanti / AtmAdInAmaikAntikamekatyaM yuktyA na sidhyati / ata eSAma. kriyAvAditvamiti / 1 / ____ anekavAdI-padArthAnAM kathaMcidekatve satyapyekAntastadanekatyavAdI / ayaM hi pramANataH padArthAnA parapasparavilakSaNatvAd rUpatvena rUpamiva parasparavilakSaNAneva padArthAn manute / itthaM cAtrAsyAbhimatam-yadi padArthAnAmekatvaM syAttarhi jalacandrakI taraha eka prakarakA aura aneka prakArakA dikhalAI detA hai, isa prakAra puruSAdvaita, zabdAdeta, sAmAnyAdvaita-vAdI Adi mata bhI isa ekayAdIke matameMhI haiN| isa taraha AtmAko puruSa ko,zabdako aura sAmAnya ko eka mAnanevAle hone se ye ekatvavAdI hI aneka prakArake ekatyavAdI haiN| ye ekavAdI AtmAdise atirikta vidyamAna bhI padArthoM ko svIkAra nahIM karate haiM, AtmAdikoMmeM ekAntika ekatya yuktise siddha nahIM hotA hai, isaliye inameM akriyAvAditA hai, padAyoM meM kathaMcit ekatya hone para bhI ekAntataH inakI anekatA kahanevAlA anekavAdI haiM, yaha anekayAdI pramANase pAdArthoM meM paraspara vilakSaNatA honeke kAraNa rUpatva se rupakI taraha parasparameM una padArthoM meM bhinnatAhI mAnatA hai| usakA mata isa prakAra se hai-yadi padArtho meM ekatA ho to jIva, bhUtAtmA ja jalacandranI jema eka prakArano ane aneka prakArane dekhAya che. eja pramANe puruSAdvaita, zabdAdvaita, sAmAnyAdvaita, Adi matavAdIonA matane paNa ekavAdI ja kahevAmAM Ave che. A pramANe AtmAne, puruSane, zabdane ane sAmAnyane eka mAnanArA hovAne kAraNe te ekatvavAdIonA ja aneka prakAra paDe che. te ekavAdI AtmAdi sivAyanA vidyamAna padArthono paNa svIkAra karatA nathI, AtmAdikamAM ekAntika eka yukti dvArA siddha thatuM nathI, tethI temane akiyAvAdI kahyA che. padArthomAM amuka dRSTie ekatva hovA chatAM paNa ekAtataH temanI anekatAnuM pratipAdana karanArA lokone anekavAdI kahe che. A anekavAdI pramANanI apekSAe padArthomAM paraspara vilakSaNatA hovAne kAraNe te padArthomAM bhinnatA ja mAne che. jema ke eka vastu karatAM bIjI vastunA rUpamAM bhinnatA jaNAya che, te kAraNe teo te padArthomAM bhinnatAne ja svI. kare che. temanI mAnyatA A prakAranI che je padArthomAM ekatA hota te jIva zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA08 sU. 19 aSTavidhA'kiyAvAdisvarUpanirUpaNam jIvAjIvabaddhamuktamukhitaduHkhitAnAmekatvaM prasajjeta / tatazca sukRtaduSkRtayoH phalasya vailakSaNyAbhAvAd dIkSAdau prANinAM pravRttirna syAt / tathA-sAmAnyaikatvavAdimatamapyevaM dUSayati-sAmAnyamAzritya yaiH padArthAnAmekatvaM vivakSitaM, tanna yujyate, sAmAnyasya vizeSebhyo bhedAbhedAbhyAM vktumshktvaaditi| eva. mavayavI avayavebhyo, dharmAdharmebhyazca bhedAbhedAbhyAM vaktumazakya iti| evamayaM padArthAnAmekAntato'nekatvamabhyupagacchati / akriyAvAditvaM cAsya padAryAno ajIva, baddha, mukta, sukhita, evaM duHkhita prANiyoMmeM ekatA honekA prasaGga prApta hotA hai, isa taraha se jaba samasta padArthoM meM ekatA AjA. cegI phira sukRta evaM duSkRtake phalameM jo bhinnatA dekhI jAtI hai-vaha nahIM dekhI jAyegI-ataH inake phalakI vilakSaNatAke abhAyase dIkSAdikameM prANiyoMkI pravRtti nahIM hogI tathA yaha anekavAdI sAmAnyakI apekSAse jo ekatvavAdIkA mata hai, use bhI isa prakArase dUSita karatA hai-vaha kahatA hai ki jo sAmAnyako azrita karake padArthoM meM ekatAkA kathana karate haiM vaha unakA kathana isaliye ThIka nahIM hai ki sAmAnya vizeSoMse bhinna evaM vizeSoMse abhinna nahIM saghatA haiyaha bAta kahanese azakya ho jAtI hai, ki sAmAnya vizeSoMse bhinna haiM-yA sAmAnya vizeSoMse abhinna haiM / isI taraha ayayacI avayavoMse dharmI dharmoM se, bhinna haiM yA abhinna haiM ? yahI bAta bhI nahIM kahI jA ajIva baddha, mukta, sukhI ane duHkhI jemAM paNa ekatA mAnavA prasaMga prApta thAta. A prakAre je samasta padArthomAM ekatA AvI jAya, te sukata ane duSkRtanA phalamAM je bhinnatA jovAmAM Ave che, te jovAmAM Ave ja nahI ane je temanA phalanI vilakSaNatA ja na rahe, te dIkSAdika levAnI pravRttine ja mAM abhAva rahevA mAMDe. sAmAnyanI apekSAe ekatvavAdIone je mata che, tene paNa A aneka vAdIo A prakAre dUSita karAve che teo evuM kahe che ke je leke sAmAnyane Azrita karIne padArthomAM ekatAnuM pratipAdana kare che, temanuM te kathana e kAraNe kharUM nathI ke sAmAnya vizeSe karatAM bhinna hevAnuM athavA abhinna hovAnuM siddha thaI zakatuM nathIsAmAnya vizethI bhinna che, athavA sAmAnya vizeSathI abhinna che e vAta ja azakaya lAge che. e ja pramANe avayavI ayavathI, ane dhImI dharmothI bhinna che ke abhinna che, te paNa kahI zakAya tema nathI. te kAraNe te aneka vAdI padArthomAM ekAntatA (saMpUrNataH) anekatA ja mAne A anekavAdIne zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAzastre kathaMcidekatve saMbhavatyapi ekAntato'nekatvanirUpaNAditi / sAmAnyasya sarvathA niSedho yo'nena kRtaH, sa pdaarthaanaambhedjnyaansyaa'nubhvsiddhtyaa'sNgtH| yadi sarvathA sAmAnyAbhAvaH syAt tarhi abhedajJAnAbhidhAna meva na syAt / evaM ca padAyAMnA sarvathA vailakSaNyena ekaparamANumantareNa sarveSAmaparamANutvameva prasajjeta / tathA-avayavinaM dharmiNaM cAntareNa pratiniyatAvayavadharmavyavasthA nopapadyeta / ataH sAmAnyasya dharmiNo'vayavinazca sadbhAbo mantavya eva / eSAM sadbhAve bhedAbhedavikalpadUSaNaM yaduktaM, tatsvAdvAdamavalambya samAdheyamiti 2 / 'aNegAvAI' ityatra dIrghamArSatvAt 2 // sakatI hai, isaliye yaha anekavAdI padArthoMmeM ekAntataH anekatAhI mAnatA hai| isa anekavAdImeM akriyavAditA isa kAraNa AtI hai ki padArthoM meM kathaMcit ekatA saMmavita hotI hai, phira bhI yaha usa ekatAko nahIM mAnatA hai, aura ekAnta rUpa se anekatAkAhI yahAM nirUpaNa karatA hai| sAmAnyakA sarvathA niSedha jo isane kiyA hai vaha padArthoM meM abheda jJAna anubhavase siddha honeke kAraNa asaMgatahI hai / yadi sarvathA sAmA. nyakA abhAya mAnA jAve to abhedajJatAkA kathanahI nahIM ho sakatA hai ! isa taraha padArthoM meM sarvathA bhinnatA honese eka paramANuke binA samasta padArthoM meM aparamANutAkI hI prasakti hogI, tathA avayavIke vinA evaM dharmI ke vinA pratiniyata avayaghakI aura dharmakI vyavasthA nahIM ho sakatI hai, isaliye sAmAnyakA dharmIkA aura avayavIkA sadbhAva mAnanAhI cAhiye / inake sadbhAvameM bhedAbhedarUpa vikalpa karake akiyAvAdI kahevAnuM kAraNa e che ke padArthomAM kyAreka ekatA saMbhavita paNa hoI zake che, chatAM paNa teo te ekatAne mAnatA nathI, ane ekAnta rUpe anekatAnuM ja pratipAdana kare che. temaNe sAmAnya je sarvathA niSedha ryo che te vAta asaMgata ja lAge che kAraNa ke-padArthomAM abhedajJAna anubhavathI siddha thAya che. je savathA sAmAnya abhAva mAnavAmAM Ave te abhedajJAnanuM kathana ja thaI zake nahIM. A rIte padArthomAM sarvathA bhinnatA hovAthI eka paramANu sivAyanA saghaLA padArthomAM aparamANutA mAnavAno ja prasaMga prApta thaze. tathA avayavI vagara ane dharmI vagara pratiniyata avayavanI ane dharmanI vyavasthA thaI zakatI nathI. tethI sAmAnya, dhamIne ane avayavIne sadbhAva mAnave ja joIe. temanA sadUbhAvane lIdhe bhedabheda rUpa vika9pa karIne je dUSitatA zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA08 sU019 aSTavidhA'kriyAyAdisvarUpanirUpaNam 77 mitavAdI - mitAn = parimitAn jIvAn vadatItyevaM zIlaH / jIvAnAmanantAnantatve'pi parimitAneva jIvAn manute iti parimitajIvavAdI / athavAmitam = aGguSThaparvamAtraM zyAmAkataNDulamAtraM vA jIvaM vadatItyevaM zIlaH / yo jIvam asaMkhyeyapradezAtmakatayA agulAsaMkhyeyabhAgAdArabhya yAvallokamApUrayatItyecamaniyatapramANata yAtrA'parimitamapi aGguSThaparvamAtratvena zyAmAkataNDulamAtratvena yA parimitaM vadati saH / yadvA-mitaM = parimitaM saptadvIpasamudrAtmakatayA tadvaiparItyenA'pi lokaM vadati yaH sa mitavAdI - ayamapi vastutattvaniSedhaka ityasyA'pyakriyAvAditvamiti | 3 | jo dUSaNa diye gaye haiM unakA parihAra syAdvAda matako avalambana karane se ho jAtA hai / mitavAdI -- anantAnanta jIba hone para bhI unheM parimita kahane ke jo svabhAvavAlA hotA hai, vaha mitavAdI hai, athavA aMguSThake parva barAbara yA zyAmAka taNDulake barAbara jo jIvako mAnatA hai, vaha mitavAdI hai - tAtparya isakA aisA hai, ki jIva asaMkhyAta pradezoMvAlA hai, isase vaha agulake asaMkhyAtaveM bhAgase lekara yAvat sampUrNa lokako vyApta kara letA hai, isa kAraNa aparimita hai, phira bhI jo use aMguSTha parva barAbara yA zyAmAka taNDula barAbara mAna kara parimita kahanevAlA parimitavAdI kahA gayA hai, athavA jo isa lokako saptadvIpa samudrAtmaka rUpa se parimita kahatA hai, vaha mitabAdI hai, yaha mitavAdI bhI vastutatvakA niSedhaka hai, isaliye ise bhI akriyAvAdI kahA gayA hai, TharAvavAmAM AvI che, tenuM syAdvAda matane! AdhAra levAthI nivAraNa (khaMDana ) thAlaya che. mitavAdI--anantAnta jIvAnA sadUbhAva hovA chatAM paNa temane jee parimita kahe che temane mitavAdI kahe che. athavA a'guThAnA pa` barAbara athavA zyAmArke cokhAnA kharAkhara jevA jIvane mAne che, temane mitavAdI kahe che. A kathananA bhAvA nIce pramANe che jIva asakhyAta pradezAvALA che, tethI te AMgaLanA asakhyAtamAM bhAgathI laine sapUrNa leAkapramANa kSetrane nyAsa karI le che, ane te kAraNe te aparimita ja che, chatAM paNu tene aMguSTha pa` kharAkhara athavA zyAmAMka--sAmAnA cAkhA kharAkhara mAnIne parimita kahenArAne parimi tavAdI kahe che, athavA-je leAkane sAta dvIpa samudrAtmaka rUpe parimita kahe che, tene matavAdI kahe che. A mitavAdI paNa vastutattvanA niSedhaka che, tethI tene paNa akriyAvAdI kahevAmAM Ave che. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 sthAnAGgasane nirmitavAdI-nirmitam IzvarabrahmapuruSAdinA racitaM lokaM vadatIti nirmitavAdI-lokasyezvarAdikRtatvavAdI / uktaM ca tanmatAnusAribhiH " AsIdidaM tamobhUta,-maprajJAtamalakSaNam / aprataya'mavijJeyaM, prasuptamiva sarvataH // 1 // tasminnekArNavIbhUte, naSTasthAvarajaGgame / naSTAmaranarecaiva, praNaSToragarAkSase // 2 // kevalaM gaharIbhUte, mahAbhUtavivarjite / acintyAtmA vibhustatra, zayAnastapyate tpH||3|| tatra tasya zayAnasya, nAbheH padma vinirgatam / taruNaravimaNDalanibhaM, hRdyaM kAJcanakarNikam // 4 // nirmitavAdI-isa lokako Izvarane yA brahmAne yA puruSa vizeSane banAyA hai, aisA jo kahatA hai, yaha nirmitavAdI hai, nirmitavAdIke matakA anusaraNa karanevAloMkA aisA kahanA hai-- " AsIdidaM tamobhUtaM " ityAdi / ina zlokoMkA bhAva aisA hai, ki pahile yaha andhakAra rUpa thA. sthAvara jIva aura trasa jIya tathA manuSya devatA uraga evaM rAkSasa isameM kucha bhI nahIM the paMca mahAbhUta bhI isameM nahIM the, yaha to eka vizAla khar3e ke rUpameM thA, isameM acintya svarUpavAle paramAtmA sote 2 tapa kara rahe the|| 1-3 // usako nAbhi meM se eka kamala nikalA isakI karNikA (kalI) kAMcana-suvarNa kI thii|| 4 // madhyAhna sUryake maNDalake nimitavAdI--"A lekanuM Izvare athavA brahmAe athavA kaI viziSTa puruSe sarjana karyuM che." A prakAranI mAnyatA dharAvanAra lokene nirmitavAdI kahe che. nirmitavAdInA matane anusaranArA lake evuM kahe che ke " AsIdidaM tamobhUta" tyAdi. A zlekane bhAvArtha nIce pramANe che-pahelAM A leka aMdhakAramaya hate. temAM sthAvara che, trasa jIve, manuSya, de, uraga, rAkSase Adi koI paNa jIvo na hatAM. temAM paMca mahAbhUtone paNa sadUbhAva na hatuM. A leka eka vizALa khADA rUpe ja hatuM. temAM acinya svarUpavALA paramAtmA sUtAM sUtAM tapa karI rahyA hatA . 1-3 che te paramAtmAnI nAbhimAMthI eka kamala nIkaLyuM, tenI pAMkhaDI e suvarNanI hatI. jo zrI sthAnAMga sUtra : 0pa Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA08 su. 19 aSTavighA'kriyAvAdisvarUpanirUpaNam tasmin padme tu bhagavAn, daNDI yajJopavIta saMyuktaH / brahmA tatrotpannastena jaganmAtaraH sRSTAH // 5 // aditiH surasaMghAnAM ditirasurANAM manurmanuSyANAm / vinatA vihaGgamAnAM mAtA vizvaprakArANAm || 6 // kaduH sarIsRpANAM sulasA mAtA tu nAgajAtInAm / suramituSpadAnA milA punaH sarvabIjAnAm // 7 // " iti / 79 ayaM ca jagataH kartRmattvamevaM sAdhayati - jagat sabuddhikakartRkaM saMsthAnavasvAda ghaTayaditi / anenAnumAnena saMsthAnavato ghaTasya kartA kulAla iva saMsthAnato'sya jagataH kartA IzvarAdiH siddho bhavatIti / atrocyate jagato yadIzvasamAna yaha kamala camakIlA - tejasvI thA, usa kamalameM daNDa yukta tathA janeU se yukta brahmA utpanna hue. una brahmAne jagat kI mAtAe~ banAI // 5 // suroMkI mAtA aditi banAI, asuroMkI diti banAI, manuSyoMkI mAtA manu banAI pakSiyoMkI mAtA vinatA banAI || 6 || sarIsRpoM (sarpoM) kI mAtA kadu banAI, nAgoM kI mAtA sulasA banAI, catuSpadoMkI mAtA surabhi banAI, aura sarva bIjoMkI mAtA ilA banAI ||7|| yaha jagat kisI na kisIke dvArA kiyA gayA hai banAyA gayA hai - isa bAta ko ye nirmitavAdI isa prakAra se siddha karate haiM jisa prakAra ghaTa saMsthAnavAlA honeke kAraNa kisI na kisI sabuddhika(vizeSa buddhivAlA) kartAke dvArA kumbhakArake dvArA banAyA gayA hai, usI prakAra se yaha jagata bhI kisI na kisI buddhimAn kartA ke dvArA banAyA gayA hai- kyoMki yaha bhI saMsthAnavAlA hai, jo isakA kartA hai, vahI Izvara hai / madhyAhnanA sUrya ma DaLa samAna te kamala tejasvI hatuM. te kamalamAMthI daMDa tathA janAIthI yukta evAM brahmA utpanna thayA. te brahmAe jagatanI mAtAonuM nirmANa karyuM DA pa aa temaNe surAnI mAtA aditinuM, asuronI mAtA ditinuM manuSyAnI mAtA manunu, pakSIonI mAtA vinatAnuM, sarponI mAtA kakuMtu, nAgAnI mAtA sulasAnu, catuSponI mAtA surabhinu ane sarva khIjenI bhAtA sAnu sanna // 6-7 // A jagatanuM sarjana kAIne kAi vaDe avazya karAyelu' che, A prakAranI mAnyatAne A nimitavAdIo A prakAranI dalIla vaDe siddha kare che-jema ghaDA saMsthAnavALA ( AkAravALA) hovAthI koine keAI vizeSa buddhi sa`panna kartA dvArA -kuMbhAra dvArA banAvAyA che eja pramANe A jagat paNakAIne kAi buddhi zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre rAdi karva katvamuktaM, tanna saMbhavati, ghaTAderapIzvarakartRkatvena siddhau kulAlAdikArakavaiyaryapramaGgAt / kiM cAstu kulAlAdi ghaMTAdeH kartA, tathA'pi ghaTakarI kulAla. vajjagatkarapyanIzvaratvamApayeta / kiMca-Izvarasya zarIrityAbhAvena jagatpati kAraNatvameva na syAt / yadi so'pi zarIrI, tarhi taccharIrasyApi karjantareNa bhAvyam , evaM tasyApi karjantareNetyanavasthA prasajjeta, ata IzvarakartR katvaM jagato isa para siddhAntavAdIkA uttara aisA hai-ki nirmitavAdIne jo aisA kahA hai, ki yaha jagat buddhimAn kartArUpa Izvarake dvArA banAyA gayA hai-so yaha kathana usako saMbhakti nahIM hotA hai, kyoMki isa prakAra ke kathanase ghaTAdimeM bhI Izvara kartRkatyakI siddhikA prasaGga prApta hotA hai, aura aisA prasaGga prApta honese unameM jo kumbhakAra kartRkatA hai, usameM vyarthApatti AtIhai, khaira-yadi hama isa bAtako mAna bhI leM ki ghaTAdikoMkA ko kumbhakAra hai, to phira isase to yaha bAtahI sadhegI ki ghaTake kartA kumbhakArako taraha jagatakA kartA Izvara bhI anIzvara hI ho jAyegA aura Izvarako zarIra to hai nahIM-ataH zarIrake abhAvameM vaha jagatke prati kAraNa hI nahIM bana sakatAhai, yadi use zarIra sahita mAna liyA jAye to phira yahAM aisA prazna upasthita hotA hai, ki usake zarIrakA banAnevAlA bhI koI na koI dUsarA kartA honA cAhiye, aura jo isake zarIrakA banAnevAlA kartA hogA-usake bhI zarIrakA banA zALI kartA dvArA banAvavAmAM AvyuM che, kAraNa ke te saMsthAna (AkAra) vALuM cha. zvi2 // tena x (sa ) che. temanI A mAnyatAnI virUddhamAM siddhAntavAdIonI dalIla A pramANe chenirmitavAdIo evuM je mAne che ke A jagata buddhimAna katarUpa Izvare ja banAvyuM che, te vAta mAnI zakAya evI nathI. kAraNa ke A prakAranA kathanane mAnavAmAM Ave te ghaTAdi (ghaDA vagere)mAM paNa Izvara kaUkatva mAnavAne prasaMga prApta thaze eTale ghaDAne kartA paNa Izvarane ja mAnave paDaze, ane temAM je kuMbhakAra nArtApaNAnuM karkatAnuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che, tene paNa vyartha mAnavAne prasaMga prApta thaze. kadAca ApaNe e vAtane mAnI laIe ke ghaDAne kata kuMbhAra che, te evuM mAnavAne prasaMga paNa prApta thaze ke ghaDAdinA kartA kuMbhAranI jema jagatane kartA izvara paNa anIzvara ja hoI zake. vaLI Izvarane zarIra te hetuM nathI, tethI zarIranA abhAvane lIdhe te jagatanA nirmANamAM kAraNabhUta paNa kevI rIte banI zake ! je tene zarIra yukta mAnavAmAM Ave te e prazna udbhavaze ke tenA zarIrane banAvanAra paNa kaIne kaI bIje kartA have ja joIe! ane IzvaranA zarIrane je kartA haze te kartAne zarIrane paNa banAvanAra koI zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA. 8 sU.19 aSTavidhAprakriyAvAdisvarUpanirUpaNam 81 na sidhyati, api tu jagadetAdRzameva sarvadA''sIt , ataevoktam-" na kadA. cidanIdRzaM jagat " iti / itthamAptavacanAnumAnAbhyAmakRtrimatvena siddhasyAsya jagato'kRtrimatA niSeghanAdasyAkriyAyAditvamiti // 4 // tathA-sAtavAdI-sAta-sukha mevAsevanIyaM natvasAta-tapobrahmavaryAdikamiti badatItyevaM zIlaH / tathAhi-sAtavAdino mate sukhArthinA sAtamevAnuzIlanIya na tu tapobrahmacaryAdirUpamasAtam / na hi asAtena kadAcidapi sAtaputpattuM nevAlA koI tIsarA hogA-isa prakArase katrantarake(anyakartA) mAnanese mUlameM kSati karanevAlI anavasthAkA prasaGga prApta hotAhai, ataH yahI mAnanA cAhiye ki jagatameM Izvara kartR katA siddha nahIM hotI hai, kintu jagata to jaisA hai, vaisA hI sarvadAse thA, isIliye aisA kahA gayA hai, ki " na kadAcit anIzaM jgt"| isa prakArakA kathana karanevAlemeM akriyAvAditA isalipe prakaTa kI gaI hai ki Aptavacana aura prakArake anumAnase jagatameM akRtrimatA hI siddha kI gaI hai phira bhI isane usa akRtrimatAkA niSedha kiyA hai 4 / / sAtavAdI-jo isa yAtako kahatA hai ki sAta-sukhahI sevana karane yogya hai-asAta rUpa tapa, brahmacarya Adika sevana karane yogya nahIM haiM, isa sAtavAdIke matameM sukhArthIko sAta hI anuzIlanIya hai, tapa brahmacaryAdi rUpa asAta anuzIlanIya nahIM hai, kyoMki asAtarUpa trIje kartA haze! A pramANe karvarane mAnavAthI mULamAM ja kSatikaranArI anavasthAne prasaMga prApta thAya che. tethI evuM ja mAnavuM paDaze ke jagatamAM kaI Izvara kaUkatA siddha thatI nathI, paraMtu jagata te jevuM che evuM ja anAdi 4thI tu. tethI 24 me yAmAM mA0yu cha -" na kadAcit anIdRzaM jagat " jagatanA kartA tarIke Izvarane mAnanAranA kathanamAM akiyAvAditA te kAraNe prakaTa karavAmAM AvI che ke A pravacana ane bIjA anumAna dvArA jagatamAM akRtrimatA ja siddha karavAmAM AvI che, chatAM paNa nimiMtAvAdIoe A akRtrimatAne je niSedha karyo che. sAtavAdI-sAta eTale sukha, je lAkenI evI mAnyatA che ke sukha ja sevana karavA gya che-asAta rUpa tapa, brahmacarya Adi sevana karavA yogya nathI, temane sAtavAdI kahe che. A sAtavAdIo evuM kahe che ke sukhArthIone mATe sAta (sukha) ja anuzIlanIya che, tapa, brahmacarya Adi rUpa asAta anuzIlanIya nathI, kAraNa ke asAtarUpa brahmacaryAdi dvArA kadI paNa sthA0-11 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre zakyeta, kAraNAnuguNatyAt kAryasva / dRzyate hi loke'pi kAraNAnuguNameva kAryam, yathA-zuklaistantubhirArabdhaH paTaH zukla eva na tu raktaH / evaM sukhAnuzIlena sukhameva bhavati na tu duHkhamiti / akriyAyAditvaM cAsya-saMyamatapasorduHkhatvenAbhyupagamAt / vastutastu saMyamastapazcetidvayaM paramArthikapazamarUpaM pAramArthikamukharUpaM ca atastatkArya mokSe'pi kAraNAnuguNatvameveti // 5 // ___ tathA-samucchedavAdI-samuccheda-pratikSaNaM niranyayanAzaM yadati yaH sa tathAkSaNikavAdItyarthaH / etanmate sarvasya vastunaH pratikSaNaM niranvayanAzo bhavati / brahmacaryAdi dvArA kadAcit bhI sAta utpanna nahIM kiyA jA sakatA hai, kyoMki kAryakAraNake anusAra hI hotA hai, lokameM bhI kAraNake anu. sArahI kArya dekhA jAtA hai, jaise-zuklapaTa zukla tantuoM dvArA hI utpanna kiyA jAtA hai, lAla paTa utpanna nahIM kiyA jAtA hai, isI tarahase sukhake anuzIlanase sukhahI hotA hai, duHkha nahIM hotA hai, isa sAtavAdImeM akriyAvAditA isaliye haiM, ki yaha saMyama evaM tapako duHkha rUpase svIkAra karatA hai, saMyama aura tapa ye donoM vAstavameM prazama rUpa hai, aura vAstavika sukha rUpa hai, isaliye isa kAryarUpa mokSameM bhI prazama rUpatA aura vAstavika sukharUpatA hai / samucchedavAdI--jo pratikSaNa niranvaya vastuke nAza honekA kathana karatA hai, vaha samucchedavAda haiM, isakA dUsarA nAma kSaNikavAdI bhI hai, isake matameM pratyeka vastukA pratyeka kSaNameM niranvaya nAza hotA rahatA hai-yaha apane abhimatako siddha karane meM isa prakArakI yuktiko sAta (sukha) utpanna thatuM nathI. teo evI dalIla kare che ke kArya kAraNAnusAra ja thAya che-lekamAM paNa kAraNane anusAra kArya ja jovAmAM Ave che. jema sapheda taMtuomAMthI ja sapheda vastra nirmANa thAya che-lAla taMtuomAMthI sapheda vastra banAvI zakAtuM nathI, eja pramANe sukhanA anuzIlanathI ja sukhanI utpatti thAya che-duHkhanI utpatti thatI nathI. A sAtavAdIomAM akiyAvAdipaNuM, e kAraNe pragaTa karavAmAM AvyuM che ke-A sAtavAdIo saMyama ane tapane duHkharUpe svIkAra kare che. saMyama ane tapa te vAstavika rUpe prazamarUpa che ane vAstavika sukharUpa che. tethI A kArya rUpa mekSamAM paNa prazamarUpatA ane vAratavika sukharUpatA che. samuchedavAdI-je pratikSaNa niraya vastune nAza thate raheto hovAnuM mAne che temane samaje chedavAdI kahe che. temanuM bIju nAma kSaNikavAdI paNa che. teo evuM mAne che ke pratyeka vastune pratyeka kSaNe niranvaye nAza thatuM rahe che. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA0 8 0 19 aSTavidhA'kriyAcAdisvarUpanirUpaNam 83 svamatasAdhane'sau evaM yuktimAzrayate, tathAhi-vastunaH sattA kAryakAritvena sidhyati / yadi kAryAkAritve'pi vastunaH sattA bhavet tadA kharaviSANasyApi sattvamApadheta / kAryakAritvena siddhaM vastu nityatvenApi vaktumazakyam / nityatye hi krameNa kAryotpattirna syAt / na hi nityaM vastu krameNa kArya kattuM zaknoti tannityatvaikasvabhAvatayA ekakAryAnantaramanyakAryakaraNAbhAvaH prasajjeta, tatazca kAlAntaramAvi sakalakAryANAmabhAvaH prasajjeta / yadi ca nityasyAdivastunaH pratikSaNaM svabhAvAntarotpattyA sakalakAryakAritvaM syAt , tatazca tasya niyatvameyoupasthita karatA haiM-vastukI sattA vastuko kAryakArI honese siddha hotI hai, vastu kucha bhI kArya na kare aura phira bhI usakI sattA svIkAra kI jAye to phira kharaviSANakI jo bhI sattA mAnanI cAhiye, jo kAryakArI honese vastu siddha hotI haiM-yaha vastu nitya nahIM ho sakatI hai kyoMki nitya jo vastu hotI hai vaha na kramase kAryakara sakatI hai, aura na akramase yugapat rUpase-kArya kara sakatI hai kyoMki nitya jo hotA hai, vaha eka svabhAvavAlA hotA hai, eka svabhAvavAlA honese vaha nityarUpa kAraNa eka kArya karaneke bAda anya kArya karanevAlA ho nahIM sakatA hai kyoMki isa sthitimeM usameM svabhAvakI minnatA A jAtI hai, jo anityatAkI sAdhaka hotI hai| isaliye yaha mAnanA paDegA ki nitya kAraNa kAlAntara bhAvI sakala kAryo kA kartA na ho sakaneke kAraNa kAryakArA na honese avasturUpahI hai, usakI sattA teo pitAnI A mAnyatAne puravAra karavAne mATe A prakAranI dalIlene AdhAra le che-vastunI sattA (vidyamAnatA) vastu kAryakArI hovAne kAraNe siddha thAya che. vastu kaI paNa kArya na kare chatAM paNa tenI sattA svIkAravI e to gardabhane paNa ziMgaDAM hovAnI vAta svIkAravA jevuM che. je kAryakArI hovAne lIdhe ja vastunI sattA siddha thatI hoya, te vastu nitya hoI zake nahIM, kAraNa ke je vastu nitya hoya che te kamapUrvaka paNa kArya karI zakatI nathI ane akramapUrvaka -yugapatRrUpe-paNa kArya karI zakatI nathI, kAraNa ke je nitya hoya che te eka svabhAvavALI hoya che, eka svabhAvavALuM hovAthI te nitya rUpa kAraNa eka kArya karyA bAda anya kArya karanAruM hoI zakatuM nathI, kAraNa ke A sthitimAM temAM svabhAvabhinnatA AvI jAya che, je anityatAnI sAdhaka hoya che. tethI e mAnavuM paDaze ke nityakAraNa kAlAntarabhAvI sakala kAryonuM kartA na hoI zakavAne kAraNe kAryakArI na hovAthI avasvarUpa ja che. tenI sattA siddha thatI nathI. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre cchidyeta / atha yogapona sakalakAryakAritvamabhimataM tadapyayuktameva, yogapadyena sakalakAryakArityAbhAyasya pratyakSeNopalambhAt / itthaM ca kSaNikasyaiva vastunaH kAryakArityamupapannamiti / evamayaM samucchedavAdI ' sarva vastu kSaNikam ' iti manyate / na caitanmataM yuktiyuktam-vastUnAM kSaNikatve hi paraloko na sidhyati, siddha nahIM hotI hai yadi " kAlAntarabhAvI kAryo kA vaha nitya kAraNa kartA hotA hai, " yaha bAta mAnane ke liye usameM svabhAvAntarotpattikA kathana kiyA jAye to phira isa tarahase usameM nityatAkA hI vighAta ho jAtA hai kyoMki svabhAvAntarotpAda hI anityatAkA sAdhaka hotA hai, yadi kahA jAye ki nitya kAraNa eka sAthahI saphala kAraNoMkA karanevAlA hotA hai to aisA kahanA bhI ThIka nahIM hai, kyoMki eka hI kAlameM sakala kAryo ke karane kA abhAva usameM pratyakSase hI dekhane meM AtA hai, tathA-yadi yaha ekahI kAlameM sakala kAryoM ko kara letA hai, to phira vaha apara kAla meM kyA karegA? kucha nahIM karegA, isa taraha artha kriyAkArI nahIM hone ke kAraNa usameM avastutAkI prasakti ho jAyegI ataH yaha mAnanA cAhiye ki jo vastu kSaNika hai, vahI kAryakArI hai, kyoMki kSaNika vastumeMhI kAryakAritva banatA hai, isa tarahase yaha samucchedavAdI "sarva vastu kSaNikam " aisA mAnatA hai, isa prakArakA isa kSaNikavAdIkA yaha mata yuktiyukta nahIM hai, kyoMki vastuko jaya kSaNika je "kAlAntarabhAvI kAryonuM te nityakAraNa kartA hoya che," A vAta mAnavAne mATe temAM svabhAvAntarelpattinuM kathana karavAmAM Ave te A prakAranI mAnya tAne lIdhe te temAM nityatAne ja vighAta thaI jAya che, kAraNa ke svabhAva tatpAda ja gati anityatAne sAdhaka thAya che. je evuM kahevAmAM Ave kenitya kAraNa eka sAthe ja sakala kAryone karanAruM hoya che, te e prakAranuM kathana paNa yogya nathI, kAraNa ke eka ja kALamAM sakala kAryo karavAno abhAva temAM pratyakSarUpe ja jovAmAM Ave che. tathA je te eka ja kALamAM sakaLa kAryo karI letuM hoya, to te apara kALamAM zuM karaze? kaMI paNa nahIM kare ! A rIte artha kriyAkArI nahIM hovAthI temAM avarasutA ja mAnavAne prasaMga prApta thaze. tethI evuM mAnavuM paDaze ke je vastu kSaNika heya che, eja kAryakArI heya che kAraNa ke kSaNika vastumAM ja kAryakAritva saMbhavI zake che. A prakAre sabhu pAhI bhAna cha , " sarva vastu kSaNikam " "dhI vastu me| kSacha. " zrI sthAnAMga sUtra :05 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA08 sU019 aSTavidhA'kriyAvAdisvarUpanirUpaNam 85 phalArthinAM ca kriyAsu pravRttirapi na syAt / tathA-janAnAM sakalakriyAsu pravRttiH prayojanakavAkyAd bhavati / vAkyaM ca asaMkhyeyasamayasammanyanekavarNAtmakam / tattu kSaNikavAde na niSpadyate, varNasya kSaNavinAzitvAt / tatazva sakalavyavahArIcchedaH syAt / tathA caikAntataH kSaNikAt kulAlAdeH sakAzAdarthakriyA'pi no ghaTeta / ataH samucchedavAdinAM matamasamIcInam / vastutastu sakalaM vastu paryAyataH samucchedayat, dravyatastu na tatheti pratipattavyamiti akriyAvAditvaM cAsya vastUnAmekAntataH kSaNikatvAbhyupagameneti / / 6 / / mAnA jAyegA to phira paralokakI siddhi nahIM ho sakatI hai, aura jo phalArthI haiM unakI kipAmeM pravRtti bhI nahIM ho sakatI hai, yaha dekhA jAtA hai, ki manuSyoM kI sakala kriyAoM meM pravRtti prayojaka vAkyase hotI hai, aura prayojaka vAkya jo hotA hai, vaha asaMkhyAta samayamAvI aneka varNAtmaka hotA hai, parantu yaha bAta kSaNikavAda meM nahIM banatI hai, kyoMki kSaNikavAda meM varNa kSaNavinAzI mAnA gayA hai, ataH prayo ka vAkya ke abhAva meM sakala vyavahAra ke uccheda honekA prasaGga svataH prApta ho jAtA hai, tathA kulAla-kumbhAra Adi bhI jaba kSaNika hai, to phira unase artha kriyA bhI nahI ho sakatI hai, isaliye yaha mAnanA cAhiye ki samucchedavAdIkA mata asamIcIna haiM arthAt ThIka nahIM hai| vAsta vika dRSTise vicAra kiyA jAve to yahI bAta pratIti koTimeM AtI haiM, ki pratyeka vastu paryAya dRSTise vaha kSaNa vinazvara hai aura dravyadRSTi se yaha kSaNavinazvara nahIM hai, ina samucchedavAdiyoM meM akriyAvAditA isa kAraNa se hai ki ye ekAnta rUpase pratyeka vastuko kSaNacinazvara mAnate haiM. A prakAranA kSaNikavAdIonA matayuktiyukta lAgatA nathI. jo vastune kSaNika mAnavAmAM Ave te paraleAkanI siddhi paNa sa'bhavI zake nahI, ane phlAthI vyakti enI kriyAmAM pravRtti paNa sa'bhavI zake nahIM, evuM jovAmAM Ave che ke manuSyAnI sakaLa kriyAomAM pravRtti prayeAjakavAkaya vaDe ja thai zake che. te prayAjakAya asakhyAta samayabhAvI aneka varNAtmaka ja hoya che. parantu A prakAranI vAta kSaNikavAdamAM sa'bhavI zakatI nathI, kAraNa ke kSaNikavAdamAM vadhune kSavinAzI mAnavAmAM Avye che, tethI prayAjaka vAkayanA abhAvamAM sakala vyavahAranA uccheda thavAnA prasaMga ApoApa prApta thaI jAya che, tathA kuMbhAra Adi paNa je kSaNika ja hAya, teA temanA dvArA akriyA paNa thaI zake nahI' tethI evu' ja mAnavuM joI e ke samucchedavAdIne! mata paNa kharAkhara nathI. vAstavika dRSTie jovAmAM Ave te e vAtanI pratIti thAya che ke pratyeka vastu dravyanI apekSAe kSaNuvinazvara nathI, paNa paryAyanI apekSAe kSaNavinazvara che, A samuccheda zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre tathA-niyatavAdI-niyataM nityaM vastu vadatItyevaMzIlaH-lokanityatvavA. dItyarthaH / etanmate utpAdavinAzau tu AvirbhAvatirobhAvarUpau / AvibhAvazca sata evaM mapati nAsataH / asato'pi yathAvirmAyaH syAttarhi zazaviSANamapi Avirmavet / tathA naiva sataH sarvathA vinAzo bhavati ghaTasyeva / na hi sarvathA ghaTo vinaSTo bhavati, api tu avinazvare svakAraNe tirobhavati / nanu ghaTakAraNasya kapAladvayasyApi vinAzo dRzyate, kathaM sa tatra tirobhavatIticed Aha-na hi ghaTaM niyatavAdI--isakA dUsarA nAma loka nityavAdI bhI haiM-yaha pratyeka vastuko sarvathA nityahI mAnatA hai isake matameM utpAda vinAza AvirbhAva tirobhAva rUpa mAne gaye haiM, AvirbhAva satkAhI hotA hai, asatkA nahIM hotA, asatkA bhI yadi AvirbhAva ho to zazaviSANakA bhI AvirbhAva honA cAhiye, ghaTakI taraha satkA sarvathA vinAza nahIM hotA hai, kintu usakA tirobhAva hotA hai, jisa prakAra ghaTa apane avinazvara kAraNameM tirobhUta ho jAtA hai, usI prakAra pratyeka sat padArtha bhI apane adhinazvara kAraNameM tirobhUta ho jAtA hai isIkA nAma vinAza hai| ___ zaMkA--ghaTake kAraNabhUta jo kapAla dvaya hai, unakA bhI to vinAza dekhA jAtA hai, phira Apa yaha kaise kahate haiM ki ghaTa apane kAraNabhUta kapAla dvayameM tirobhUta ho jAtA hai| vAdIomAM akriyAvAditA mAnavAnuM kAraNa e che ke teo ekAntarUpe pratyeka vastune kSaNavinazvara mAne che. niyatavAdI-niyatavAdInuM bIjuM nAma leka nityavAdI" paNa che. teo pratyeka vastune sarvathA nitya ja mAne che. temanA manamAM te utpAda, vinAza, AvirbhAva tibhAva rUpa mAnavAmAM AvyA che. AvirbhAva ne ja thAya cheasane thatuM nathI. je asatane paNa AvirbhAva thatuM hoya, te sasalAne zigaDAMne paNa AvirbhAva the joIe jema ghaTa (ghaDA)ne sarvathA vinAza thata nathI eja pramANe sane paNa sarvathA vinAza thato nathI, paNa tene tibhAva thAya che je pramANe ghaDe pitAnA avinazvara kAraNamAM tirabhUta thaI jAya che e ja pramANe pratyeka sat padArtha paNa pitAnA avinazvara kAraNumAM tirabhUta thaI jAya che, tenuM nAma vinAza che. zakA-ghaTanA kAraNabhUta je kapAladvaya (be phaDAsiyAM) che temane paNa vinAza thate jovAmAM Ave che. chatAM paNa Apa evuM zA kAraNe kahe che ke ghaTa potAnA kAraNabhUta kapAlayamAM tirebhUta thaI jAya che? zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA08 sU019 aSTavighAkiyAvAdisvarUpanirUpaNam 7 pati paramArthataH kapAladvayasya kAraNatvam , api tu mRda eva / mRdeva hi kapAlAdyavasthAbhirghaTarUpeNa pariNamate, ataH kapAlAdyavasthA na pAramArthikI, api tu mRda. vasthaiva pAramArthikI sA nityaiveti / tatazca yathA ghaTaH svakAraNe mRdi tirobhavati, tadvadeva sarve'pi padArthAH svakAraNeSveva tirobhavantIti sarvathA nityo loka iti tanmatamasamIcInam , tathAhi-loko yadhekAntato nityaH syAttatastasya sthiraikarUpatvaM syAt / evaM ca sakalakriyAvilopaH prasajjeta / na caivaM bhavati / akriyAvAditvaM cAsya lokasyaikAntato nityatvasvIkArAditi // 7 // uttara--ghaTake prati vAstavikarUpase kapAla dvayameM kAraNatA nahIM kintu ghaTake prati kAraNatA to miTTI meM hI haiM, miTTIhI kapAla Adi avasthAoMse gujaratI huI ghaTarUpase pariNama jAtI hai, isaliye kapAla Adi avasthA pAramArthikI nahIM hai, pAramArthikI to mRdayasthA (miTTIkI avasthA) hI hai, aura vaha nityahI hai, isaliye jisa prakAra ghaTa apane kAraNarUpa mRttikAmeM tirobhUta ho jAtA hai, usI prakArase samasta padArtha apane kAraNoMmeMhI tirobhUta ho jAte haiM / isa taraha loka sarvadhA nitya hai aisA yaha niyatavAdIkA mata asamIcIna haiM, kyoMki-loka yadi ekAntataH nitya mAnA jAye to isase usameM sthira ekarUpatA AvegI ataH sakala kriyAoMkA vilopa honekA prasaGga prApta hogA parantu aisA to nahIM isameM akriyAvAditA isa kAraNase AI hai, ki yaha lokako sarvathA nitya rUpase svIkAra karatA hai| uttara-vAstavika rUpe te ghaTanA nirmANamAM kapAladraya kAraNabhUta banatAM nathI, paratu mATI ja temAM kAraNabhUta bane che. mATI ja kapAlAdi avasthAomAMthI pasAra thatI thatI ghaTa rUpe pariNamI jAya che. tethI kapAlAdi avasthA pAramArthikI nathI. pAramArthikI te mRdavasthA (mATInI avasthA) ja che, ane eja nitya che. tethI je prakAre ghaTa pitAnA kAraNarUpa mATImAM tirabhUta thaI jAya che, e ja pramANe samasta padArtha pitAnA kAraNomAM ja tirebhUta thaI jAya che. A prakAre leka sarvathA nitya che, e niyatavAdIne mata barAbara nathI, kAraNa ke lekane je ekAntarUpe nitya mAnavAmAM Ave, te temAM sthira ekarUpatA ja AvI jaze. tethI sakala kriyAone lepa thaI javAne prasaMga prApta thaze. evuM te che nahIM. A mata lekane sarvathA nityarUpe svIkAre che, te kAraNe ja A matamAM akiyAvAditA prakaTa thAya che. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. sthAnAGgasUtre tathA - nazAntiparalokavAdI - na vidyate zAntiH =mokSaH paraloko-janmA ntaraM ceti vadati yaH sa tathA mautikavAdI cArvAkaH / ayaM hi pratyakSameva pramANatvenAbhyupagacchati / pratyakSapramANAviSayatvAcca kharaviSANavadAtmano'bhAva manute / Atmano'bhAvAdevaitanmate nAsti puNyapApalakSaNaM karma, nAsti paraloko, na cAsti mokSaH / yadetazcaitanyamupalakSyate, na tadAtmA, api tu bhUtadharmaiti / etanmate puNyapApajanmamokSAyabhAvAt kriyAyAM prANinAmamavRttiH syAt / ataH suspaSTa - mevAsyAkriyAyAditvam / yaccAyaM pratyakSapramANAnupalabdhyA''tmano'satyaM manute, na zAnti paralokavAdI - jo mokSa evaM paraloka janmAntarako nahIM mAnatA hai, vaha bhautikavAdI cArvAka na zAnti paralokavAdI hai, yaha eka pratyakSa kohI pramANaM rUpase mAnatA hai, pratyakSa pramANakA aviSaya hone se yaha AtmAko kharaviSANakI taraha abhAva rUpa mAnatA hai, arthAt yaha AtmAkA abhAva mAnatA hai, AtmAke abhAva hone se hI isake manameM puNya pApa rUpa karma bhI nahIM mAne gaye haiM, paralokakA astitva bhI nahI mAnA gayA hai, aura na mokSakA sadbhAva hI mAnA gayA hai, yaha to caitanya pratIta hotA hai, vaha AtmA nahI hai, kintu bhUtakA eka dharma hai / puNya, pApa, janma evaM mokSa Adike abhAva hone se kriyAmeM prANiyoM kI pravRtti nahIM mAnI gaI hai, isa taraha isameM pAvAditA suspaSTahI hai, isane jo pratyakSa pramANase upalabdha na na zAnti paraleAkavAdI--je lekA meAkSamAM ane paralokamAM (janmAntaramAM) mAnatA nathI, temane bhautikavAdI kahe che cArvAkavAdI na zAnti paraleAkavAdI che. teo eka mAtra pratyakSa pramANunA viSayarUpa nahI' hAvAne kAraNe tee AtmAnA astitvane ja mAnatA nathI. jema galane ziMgaDAM hovAnI vAta mAnI na zakAya evI che, eja pramANe temanI mAnyatA pramANe AtmAne abhAva haivAnI vAta paNa mAnI zakAya evI nathI. kahevAnu' tAtpaya e che ke teo AtmAnA abhAva mAne che. te kAraNe tee pApakama ane puNyakamamAM paNa mAnatA nathI, para lAkanA astitvamAM paNa tee mAnatA nathI, mekSanA sadbhAvanI vAta paNa tee svIkAratA nathI. caityanyanI pratIti thAya che, tA AtmArUpa nathI paNa bhUtanA eka dharmarUpa che. puNya, pApa, janma ane mekSa AdinA tee abhAva mAne che, te kAraNe A matavALA kriyAmAM prANIothI pravRtti heovI ja joI e, evu mAnatA nathI. A prakAre A matamAM akriyAvAditA suspaSTa rUpe dekhAi Ave zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GORIA sughA TIkA sthA08 sU0 19 vAdi vizeSanidhinirUpaNam na tat saMgatam , yataH pratyakSAdyavRttyA''tmano nirAkaraNamazakyam / na hi pratyakSAdyapravRttyA vastunaH sarvathA asattvaM bhavati / tathA sati dezAntarasthavastuno'satyApatteH ataH pratyakSato'nupalabhyamAnasyA'nayAtmanaH sttvmstyev| kiM cAgamavizeSato'pyAtmanaH sattvaM siddhameveti / yadapi caitanyasya bhUtadharmatA proktA, sA'pyasaMgatA, vivakSitabhUtabhAve'pi jAtismaraNAdi darzanAditi // 8 // evamete'STAvakriyAvAdino diGmAtraNopadarzitAH / vizeSanijJAmubhiretammatAnyanyato vijJeyAnIti // 0 19 // honeke kAraNa AtmAkI asattA svIkAra kI hai, so aisI yaha mAnyatA usakI ucita nahIM hai, kyoMki pratyakSa AdikI apravRtti hAneke kAraNa AtmAkA nirAkAraNa azakya hai| kyoMki pratyakSAdiko apravRttise vastukA sarvathA asatya sAdhita nahIM hotA hai, yadi aisA hone lage to dezAntarastha vastu ke asattvakI Apatti hotI hai, isaliye aisA mAnanA cAhiye ki AtmA yadyapi indriya pratyakSase anupalabhyamAna hai, phira bhI usakA abhAva nahIM hai-kintu vaha sattva viziSTahI hai, kiMcaAgama vizeSase bhI AtmAkA astitva siddha hotA hai, tumane jo AtmA-caitanyako bhUtakA dharma kahA hai, so yaha kahanA bhI saMgata nahIM hai, kyoMki vivakSitabhUta ke abhAva meM bhI jAtismaraNAdi dekhe jAte haiM / isa prakArase ye ATha akriyAvAdI saMkSepa mAtrase yahAM dikhalAye gaye haiM-vizeSa jijJAstuoMko inake mata anya siddhAntagranthoMse jAna lenA cAhiye // sUtra 19 // che. teo pratyakSa pramANanA abhAvane lIdhe AtmAnI asattAmAM je mAne che, te temanI mAnyatA barAbara nathI kAraNa ke pratyakSa AdinI apravRtti hevAne kAraNe AtmAnuM nirAkaraNa azakya che. kAraNa ke pratyakSa AdinI apravRtti vaDe vastunuM sarvathA asatva (avidyamAnapaNuM) sAbita thatuM nathI. je evuM ja mAnI levAmAM Ave te dezAntaragata vastunA asatvane mAnavAne paNa prasaMga prApta thaze. tethI evuM mAnavuM joIe ke AtmA je ke Indriya pratyakSa vaDe anupalabdhamAna (aprApyakArI) che, chatAM paNa tene abhAva nathI-paraMtu tene sadUbhAva ja che. kAraNa ke AgamavizeSane AdhAre paNa AtmAnuM astitva siddha thAya che. A matamAM mAnanAra AtmA-caitanyane je bhUtanA dharmarUpa kahe che te kathana paNa saMgata lAgatuM nathI, kAraNa ke vivakSita bhUtanA abhAvamAM paNa jAtismaraNa Adi jovAmAM Ave che. A prakAre ahIM A ATha prakAranA akriyAvAdIonuM saMkSiptamAM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. A viSayamAM vadhu jANavAnI IcchAvALA pAThake anya siddhAnta granthamAMthI A mate viSe vizeSa mAhitI meLavI levI. | sU. 19 che sthA0-12 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sthAnAGgasUtre ete ca vAdinaH pApazAstrajJAnasampannA iti pApazAstrANyaSTasthAnatvena mAha mUlam-aTTavihe mahAnimitte paNNatte, taM jahA-bhome 1, upAe 2, suviNe 3, aMtalikkhe 4, aMge 5, sare 6, lakkhaNe 7 vaMjaNe 8 // sU0 20 // __ chAyA- aSTavidhaM mahAnimittaM prajJaptam , tadyathA-bhaumam 1, autpAtam 2, sthApnam 3, AntarIkSam 4, AGgam 5, svaraH 6, lakSaNaM 7, vyaJjanam 8 // // sU0 20 // ___TIkA- avihe ' ityAdi mahAnimitam-mUtabhavadgalyAnAm anondriyamAvAnAM parijJAne nimitta heturyattad nimittaM, tatpatipAdakazAstramapi nimittam , tatpratyekaM sUtravRttivAti: kataH krameNa sahasralakSakoTimamANamiti kRtvA mahata, mahacca tanimittaM ceti ye cAdI pApazAstra jJAnase saMpanna hote haiM isa kAraNa aba sUtrakAra pApazAstroMkA kathana ATha sthAnarUpase karate haiM " aTThavihe mahAnimitte paNNatte " ityAdi // TIkArtha-mahA nimitta ATha prakArakA kahA gayA hai-jaise bhauma 1, autpAta2, svApna 3, AntarIkSa 4, AGga5, svara 6, lakSaNa 7, aura vyaJjana 8, jo zAstra atIta vartamAna aura bhaviSyatkAla sambandhI atIndriya padArthoM ke parijJAnameM nimitta hotA hai, vaha nimitta hai, isa nimittakA pratipAdaka jo zAstra hai, vaha bhI nimitta hai, yaha nimitta bhUta pratyakSa zAstra sUtra, vRtti evaM vArtikakI apekSA kramazaH sahasra lakSa koTi pramANa hai, isI abhiprApase ise 'mahat' isa zabdase vizeSita kiyAhai, uparanA sUtramAM ATha prakAranA ayiAvAdIonI prarUpaNa karavAmAM AvI teo pApazAstranAjJAnathI saMpanna hoya che. te kAraNe have sUtrakAra ATha sthAna rUpe pApazAstronuM nirUpaNa kare che- bh| sibhittA nAya pramANe mA 42 // cha-(1) bhIma, (2) motpAta, (3) sthAna, (4) -tarIkSa, (5) 25in, (6) 252 (7) sakSay bhane (8) vyasana. bhUta, vartamAna ane bhaviSyakALa saMbaMdhI atIndriya padArthonA pariNAnamAM nimittabhUta thAya che tene nimitta kahe che. A nimittanuM pratipAdaka je zAstra che tene nimittazAstra kahe che. A nimitta pratyakSa zAstra sUtra, vRtti ane vArtikanI apekSAe kramazaH sahastralakSakaTi pramANa che. eja khyAlathI tene zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 8 sU020 pApazAstranirUpaNam mahAnimitam , tat aSTavidha prajJaptam , tadyathA-bhaumamityAdi / tatra-bhauma-bhUmi vikAro bhUkampAdikaM, tannirUpakaM zAstramapi bhaupameva / yathA" zabdena mahatA bhUmiyaMdA rasati kampate / senApatiramAtyazca rAjA rAjyaM ca pIDayate " // 1 // ityAdi // 1 // autpAtam-utpAta: majjArudhiradRSTayAdiH, tatphalasUcaka zAstram / tathAhi-" majjAni rughirAsthI ni, dhAnyAgArAn vazAstathA / ____ madhavA varSate yatra, bhayaM vidyAccaturvidham / / " yaha mahA nimitta zAstra pUrvokta rUpase jo ATha prakArakA kahA gayA hai, usakA tAtparyArtha aisA hai, jo zAstra bhUkampAdi rUpa bhUmike vikArakA nirUpaka hotA hai, vaha bhauma hai jaise--' zabdena mahatA bhUmiH" ityAdi / ___ jaba bhUmimeM kampana hotA hai, aura bar3A zabda ho to usakA phala yaha hai, ki senApatiko amAtyako, rAjAko aura rAjyako bar3I bhArI pIr3A hotI hai, autpAta-majjA, rudhira, vRSTi AdirUpa utpAtake phalakA sUcaka jo zAstra hai, vaha autpAta zAstra hai jaise-" majjAnirudhirAsthIni' ityaadi| jisa dezameM indra majjAko rudhirako asthiko dhAnyAgArako cartIko barasAtA hai, vahAM para senApatiko, amAtyako rAjAko rASTrakA bhaya hotA hai aisA jAnanA caahiye| 'mahat' mA vizeSay aunti mAya che. te bhAnimitta zAsanAmA: prakAranuM svarUpa have samajAvavAmAM Ave che - je zAma bhUkaMpa Adi rUpa bhUminA vikAronuM nirUpaka hoya che tene bhauma 3 cha. yuM 595 che ..-- " zabdena mahatA bhUmiH" tyAha je dharatIkaMpa thAya ane sAthe sAthe bhUmimAMthI ghaNI bhAre avAja (kaDAka) thAya, te tenA phalasvarUpe senApati, amAtya, rAjA ane rAjyane keAI bhAre Aphata AvI paDe che. atpAta-majajA, rudhiravRSTi Adi rUpa utpAtanA AgamananI sUcaka je vastuo bane che, temanuM phaLa darzAvanArUM je zAstra che, tene autpAtazAstra 4. cha. 4hyu 54 cha --" majjAni rudhirAsthIni" je dezamAM Indra majajAnI, lehInI, hADakAMthI, dhAnyAgAranI ke cabanI vRSTi varasAve che, tyAMnA rAjA, amAtya, senApati ane rASTra upara AvI paDe che. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- ------ ------ sthAnAGgasUtre caturvidhaM bhayamiti senApatyamAtyarAjarASTralakSaNam // 2 // syApnamsvapnasya zubhAzumasucakaM zAstram / yathA-' " mutraM vA kurute svapne, purISaM vA'tilohitam / prativudhyettadA kazcillabhate so'rthanAzanam // 1 // " iti // 1 // AntarIkSam-antarIkSaM = gaganam , tatra bhavamAntarIkSam = gandharvanagarAdi tacchu mAzumaphalamUcakaM zAstramapyAntarIkSam / yathA" kapilaM sasyaghAtAya, mAJjiSThaM haraNaM gavAm / avyaktavarNa kurute, balakSobhaM na saMzayaH // 1 / / gandharvanagaraM snigdhaM, sapAkAraM satoraNam / saumyAM dizaM samAzritya, rAjJastadvijayAvaham // 2 // " ityAdi // 4 // svapnake zubha azubhakA sUcaka jo zAstra hai vaha svAyanazAstra hai jaise-" mUtraM vA kurute svapne " ityaadi| ____ jo manuSya svapnameM pizAva karatA hai, athavA uccAra karatAhai, aura bAdameM jaga jAtAhai, to use isakA phala arthake vinAza hone rUpa hotaahai| ___ AntarIkSa--gandharvanagara Adike zubha aura azubhakA sUcaka jo zAstra hai vaha antarIkSa hai jaise-" kapilaM saspaghAtAya" ityAdi / jaba (lAla) kapila varNakA hotAhai-taba usase anAjako nuksAna hotA hai, aura jaba vaha maMjIThe ke raMga jaisA hotA hai, to usa samaya gAyoM kI corI hotI hai, tathA jaba vaha avyakta varNavAlA hotA hai, to vaha balakA svamanA zubha ane azubha phaLane darzAvanArUM je zAstra che tenuM nAma sthAnazA cha yu. 55 cha -" mUtraM vA kurute svapne" tyA: je mANasane pezAba thaI javAnuM ke jhADe thaI javAnuM svama Ave che, ane A prakAranuM svama AvyA bAda je te mANasa jAgI jAya che, te tenA dhananA vinAzarUpa phaLanI tene prApti thAya che. AntarIkSa-gandharva nagara AdinA zubhAzubhanuM sucaka je zAstra che tenuM nAma AtarIkSa che kahyuM paNa che ke - " kapilaM sasya ghAtAya" dhyAna jyAre te (garva nagara) kapila varNanA hoya che tyAre tenAthI anAjane nukasAna thAya che ane jayAre te maMjIThanA raMgane hoya che tyAre gAyanI corI thAya che ane jyAre te avyaktavarNavALAM hoya che, tyAre balane vinAza kartA zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA0 8 sU0 20 pApazAstranirUpaNam AGgam-aGgaM zarIrAvayavaH, tadvikAraH aGga-ziraH sphuraNAdi, tatphalasUcaka zAstramapyAGgam / yathA" dakSiNapArthe spandanamabhidhAsye tatphalaM striyA vAme / pRthivIlAmaH zirasi, sthAnavivRddhirlalATe syAt // 1 // " ityAdi // 5 // svaraH-paDUjAdiH svarazabdenocyate, tatphalapratipAdaka zAstramapi svaraH / yathA " sajjeNa labmaI vitti, kayaM ca na viNassai / ___ gAvo mittA ya puttA ya, nArINaM ceva vallabho // 1 // " vinAzakartA hotA hai, tathA jaba vaha snigdha, prAkAra sahita evaM toraNa sahita hotA hai to vaha uttara dizAmeM rAjAkI vijayakA sUcaka hotaahai| - AGga--zarIrake avayavakA nAma aGga hai, isa aGgakA jo vikAra hai-jaise zirakA sphuraNa Adi honA, isake phalakA sUcaka zAstra hai vaha AGga hai jaise-" dakSiNapArzva spandanaM " ityaadi| dakSiNapAca bhAgameM yadi sphuraNa hotA hai, to vaha use pRthivIke lAbha honekA sUcaka hotAhai, isI tarahase vaha strIke vAma bhAgameM ho to usako bhI vaha pRthivIke lAbha honekA sUcaka hotA hai, tathA zirameM yadi sphuraNa hotA hai, to vaha bhI pRthivIke lAbha hone kA sUcaka hotA hai, aura yadi vaha sphuraNa usake lalATameM hotA hai, to vaha usake sthAnakI vRddhikA sUcaka hotA hai| svara---SaDja Adi svaroMke phala kA pratipAdaka jo zAstra hai vaha svara hai jaise---" sajjeNa labhaI vitti " ityAdi / nIvaDe che ane jyAre te sinagdha, prAkAra (keTa) sahita teraNa sahita hoya che, tyAre te uttara dizAne rAjAnA vijayanA sUcaka samajavA. " AMga- zarIranA avayavanuM nAma aMga che. A aMgane je vikAra che (jema ke ziranuM kuraNa Adi thavuM) te vikAranA phalanuM sUcaka je zAstra che tene ' wit' cha bha3-, dakSiNapArzva spandana " tyAha strInuM jamaNuM aMga je pharake, te tene pRthvIne lAbha thaze ema sama. javuM eja pramANe tenuM DAbuM aMga pharake to paNa tene pRcchIne lAbha thaze ema samajavuM. je tenA ziramAM sakuraNa (pharavAnI kriyA thAya te paNa tene pRthvIne lAbha thaze ema samajavuM. je tenA lalATamAM kuraNa thAya te tenA sthAnanI vRddhi thaze ema samajavuM. | svara paja Adi svarenA phalanuM pratipAdana karanAruM je zAstra che, tene 252 4 cha, madhu 55 cha hai-" sajjeNa laThabhai vitti" tyAha zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAnAGgasUtre chAyA-paDjena labhate vRttiM kRtaM ca na vinazyati / gA mitrANi ca putrA~zca nArINAM caiva vallamaH // 1 // ityAdi / evaM sarvasvaraphalamanuyogadvArasUtrasya matkRtAyAmanuyogacandrikATIkAyAM, tathA'traiva sUtre saptamasthAne vilokanIyam / athavA-zakunaruta zubhAzubhasUcaka zAstraM svaraH / yathA" viyicivisado punno, sAmAe mUlimuli dhanno u / cerI cerI ditto, cikkuto lAbha he utti / / 1 // " chAyA--vipicivi zabdaH pUrNaH, pAmAyAH (pakSivizeSasya) salimUli (zabdaH) dhanyastu / cero cerI ( zabda ) dIptaH, 'viku' iti ( zabdaH ) lAma heturiti // 1 // ityAdi // 7 // SaDja svarase manuSya AjIvikA prApta kara letA hai, aura usakA kRta kArya kabhI naSTa nahIM hotA hai, use aneka gAyoMkI mitroMkI aura putroMkI prApti hotI hai, aura yaha aneka striyoMkA vallabha hotA hai| isI tarahase aura bhI svaroMkA phala mere dvArA kRta anuyogadvAra candrikA TIkA tathA isI sUtra meM saptama sthAnameM dekha lenA cAhiye athavA pakSiyoM ke zabdoMke zubha aura azubhakA sUcaka zAstra hai vaha svara hai jaise--" vivicivisaddo puno" ityAdi / zyAmA--pakSi vizeSakA vivici vizabda pUrNatAkA sUcaka hotA hai, muli sUli zabda dhAnyakA sUcaka hotA hai, cerI cerI zabda dIptikA mUcaka hotA hai, aura cikku yaha zabda lAmakA hetu hotA hai| SaDaja svara vaDe mANasa potAnI AjIvikA prApta karI zake che, tene koI paNa kAryamAM niSphaLatA maLatI nathI, tene aneka gAye, mitro ane putranI prApti thAya che. te aneka strIone priyatama bane che. eja pramANe bIjA svarenA phalanuM pratipAdana anugadvAra sUtranI anugadvAracandrikA nAmanI TIkAmAM karavAmAM AvyuM che, te tyAMthI vAMcI levuM. Aja sUtranA sAtamAM sthAnamAM paNa svaro viSe ghaNu mAhitI ApavAmAM AvI che. athavA pakSIonA suranuM zubha ane azubha phala darzAvanArUM je zAkha cha, tene 212 4 cha, ma hai-"vivicicisado puno" tyAha zyAmA (pakSI vizeSa)ne vivici vizabda pUrNatAne sUcaka hoya che, sUlili zabda dhAnyano sUyaka hoya che, "cerIcerI" zabda dIptine sUcaka hoya che ane "cikaku" zabda lAbhane sUcaka hoya che zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA08 sU0 21 vacanavibhaktisvarUpanirUpaNam lakSaNaM strI puruSAdInAm , yathA-- " asthivarthAH sukhaM mAse, tvaci bhogAH, striyo'kSiSu / gatau yAnaM, svare cAjJA, sarca sattye pratiSThitam // 1 // ityAdi / / 7 / / tathA-vyaJjanaM-maSAdi, yathA-" lalATakezaH prabhutvAya " ityAdi // 8 // // sU0 20 // ___ etAni ca zAstrANi vacanavibhaktiyogenAbhidheyapratipAdakAni bhavantIti vacanavibhaktisvarUpamAha-- mUlam-aTavihA vayaNavibhattI paNNattA, taM jahA nidese paDhamA hoI, biiyA uvaesaNe / taiyA karaNammikayA cautthI saMpadAvaNe // 1 // paMcamI ya avAyANe, chaTI sassAmi vaaynne| sattamI saMnihANatthe aTThamI AmaMtaNI bhave // 2 // tattha paDhamA vibhattI niddese so imo ahaM yatti 1 / biiyA uNa uvaese bhaNa kuNa va imaM va taM vatti 2 // 3 // taiyA karaNammi kayA NIyaM ca kayaM ca teNa va mae vA 3 // haMdi Namo sAhAe havai cautthI payANammi 4 // 4 // avaNaya gibahasu tatto ittotti va paMcamI avAyANe 5 / chaTThI tassa imassa va gayassa yA sAmi ___ lakSaNa--strI evaM puruSa Adi lakSaNoMkA zubhAzubha sUcaka zAstra hai, vaha lakSaNazAstra hai jaise-- " asthivyarthAH susaM mAse" ityAdi / vyaJjana--tila maSA AdikoMkA nAma vyaJjana hai jaise--lalATakezaH prabhutvAya" ityAdi 8 // sUtra 20 // lakSaNa-strI ane purUSa vigerenA lakSaNonuM zubha azubha batAvanAruM re zAstra che. " asthivarthAH susamAse" tyaahvyaMjana zarIra paranAM tala, masa Adine vyaMjana kahe che, bha " lalATakezaH prabhutvAya" tyAhi // sUtra. 20 // zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre saMbaMdhe 6 // 5 // hAi puNa sattamI tamimammi AhArakAlabhAve ya 9 / AmaMtaNIbhave aTramI u jaha hejjuvANatti 8||6||suu020|| chAyA--aSTavidhA vacanavibhaktiH prajJaptA, tayathA-nirdeze prathamA bhavati 1, dvitIyA upadezane 2 // tRtIyA karaNe kRtA 3, caturthI saMpradApane 4 // 2 // paJcamI ca apAdAne 5, SaSThI svasvAmi vArane 7 / saptamI sannidhAnArthe 7, aSTamI AmantraNI bhavet 8 // 2 // tatra prathamA vibhaktinirdeze saH ayam ahaM veti 11 dvitIyA punarupadeze bhaNa kuru vA idaM vA tadveti 2 // 3 // tRtIyA karaNe kRtA nItaM ca kRtaM ca tena yA mapA vA 3 / handi namaH svAhAyai bhavati caturthI pradAne 4 // 4 // apanaya gRhANa tata ita iti vA pazcamI 5 / SaSThI tasya asya bA gatasya vA svAmi sambandhe 6 // 5 // bhavati punaH saptamI tadasmin AdhArakAlabhAye ca 7. AmantraNI bhavet aSTamI tu yathA he yuvaniti // 6 // mU0 21 // TIkA- avihA ityAdi vacanavibhaktiH-ucyate iti vacanAni padAni, vibhajyate prakaTIkriyate kartatva karmatyAdirUpo'rtho'nayeti vimaktiH, bacanAnAM-vibhaktiH, bavanavimakti:prathamAdikA prAtipadikavibhaktiH aSTavidhA prajJaptA, tadyathA-nirdeze-prAtipadikA. ye zAstra vacana vibhaktike yogase abhidheyake pratipAdaka hote haiMisaliye aba sUtrakAra vacana vibhakti ke svarUpakA kathana karate haiM____ "aTTavihA vayaNavibhatI paNNattA" ityaadi| TIkArtha-jo kahe jAte haiM-bole jAte haiM-ve vacana haiM, vacanoMkA dUsarA nAma pada hai, tathA kartRtva karmatva AdirUpa artha jisake dvArA prakaTa kiyA jAtA hai, vaha vibhakti hai, vacanoMko jo vibhakti hai, vaha vacana vibhakti hai, prathamA Adika jo prAtipadika vibhakti hai, vaha ATha prakArakI kahI A zo vacana vibhaktinA rogathI abhidheyanuM pratipAdana karanArAM hoya che. tethI have sUtrakAra vacana vibhaktinA svarUpanuM nirUpaNa kare che- "avihA vayaNavibhattI paNNattA " tyaahTIkArtha-je bolavAmAM Ave che-kahevAmAM Ave che tenuM nAma vacana che. vacananuM bIjuM nAma pada , kartA, karma Adi rUpa artha jenA dvArA prakaTa karavAmAM Ave che, tenuM nAma vacanavibhakti che. pahelI, bIjI, trIjI Adi je prati zrI sthAnAMga sUtra : 0pa Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA08 sU021 vacanavibhaktisvarUpanirUpaNam rthamAtrasya pratipAdanaM nirdezastasmin pathamA vibhaktiH bhavati / / 1 / / upadezane anya. tamakriyAyAM pravartanecchotpAdane yathA ' dharma kuru ityAdau dvitIyA vibhakti bhavati // 1 // ' upadezanam ' ityupalakSaNam / tena grAmaM gacchatItyAdau upadezanamantareNApi dvitIyA bhavati // 2 // karaNe-tRtIyA vibhakti bhavati / atra karaNazabdastantreNa nirdiSTaH / tenAtra kartari kriyAyA svAtanyeNa vivakSite'rthe devadatAdau, karaNe kriyAsiddhau prakRSTopakArake ca tRtIyA vibhakti bhavati / karotIti karaNaM 'kRtyalyuTo bahulam ' iti bAhulakAt kartarilyuT / kriyate'neneti kara. gaI hai, prAtipadika artha mAtrakA jo pratipAdana hai, vaha nirdeza hai, isa nirdeza meM prathamA vimakti hotI hai, upadezanameM-anyatama kiyAmeM pravRtti karAne meM evaM icchAke utpAdana karAne meM dvitIyA vibhakti hotI hai jaise-tuma dharma karo ityAdi upadezana yaha upalakSaNa hai ataH " grAmaM gacchati" ityAdi meM upadezanake vinA bhI dvitIyA huI hai, karaNameM tRtIyA vibhakti hotI hai, yahAM karaNa zabda tantrase nirdiSTa huA hai, isase karnAmeM-kriyAmeM svatantra rUpase vivakSita hue devadatta AdimeM evaM karaNameM kriyAkI siddhi meM prakRSTa upakArako tRtIyA vibhakti hotI hai, jo kriyA karatA hai usakA kAma karaNa hai, kartA arthameM bhI " kRtyalyuTo bahulam " isase lyuTkA vidhAna hotA hai, athavA kriyA jisake dvArA kI jAnI hai, vaha karaNa hai, isa artha meM " karaNe lyuTa" isa sUtrase lyuTkA vidhAna hai tAtparya yaha hai ki kartA aura karaNa padika vibhakti che te ATha prakAranI kahI che prAtipadika artha mAtranuM je pratipAdana che, tenuM nAma nirdeza che. pahelI vibhakti nirdezAthe vaparAya che. bIjI vibhakti upadezananA arthamAM-anyatama kriyAmAM pravRtta karAvavAmAM ane icchAnuM utpAdana karAvavAmAM vaparAya che. gujarAtImAM karmArthe bIjI vibhakti vaparAya che jema ke "tamo dharma karo " A vAkayamAM "dhama? pada bIjI vibhaktimAM vaparAya che. upadezana vinA paNa bIjI vibhaktino prayoga thAya che. -"grAma gacchati" mA pAdhyamAMgrAmam " mA 56 mA vimatimai vaparAyuM che. jema ke "te capUthI phala kApe che" A vAkayamAM capU para karaNArthe trIjI vibhaktimAM che. kartA athe paNa trIjI vibhakti vaparAya che. jema ke rAme rAvaNane mAryo" A vAkyamAM rAma pada kartA arthe trIjI vibhaktimAM vaparAyuM che. kartAmAM-kriyAmAM svataMtra rUpe vikSita thayelA devadatta AdimAM ane karaNamAM -kiyAnI siddhimAM prakRSTa upakArakamAM trIjI vibhaktine prayoga thAya che. je kriyA sthA-13 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre Nam, karaNe lyuT // 3 // saMpadApane-saMpadAne-dAnasya karmaNA yo'bhipetastasmin caturthI vibhakti bhavati // 4 // apAdAne apAyAvadhibhUte pazcabhI vibhakti bhavati // 5 // sva svAmiyAcane-svaMmbhRtyAdi, svAmI-rAjAdiH, tayorvAcane-tatsambandhapratipAdane SaSThI vibhakti bhavati / 6 / sannidhAnArthe-sannidhIyate AdhIyate yasmistat sannidhAnam AdhAraH, tasminnarthe vAcye saptamI vibhakti bhavati 7 / tathAaSTamI-sambodhanavibhaktiHAmantraNI abhimukhI karaNArthA bhavati // 8 // itthaM sAmAnyenoktvA sampati sodAharaNamAha-tatra aSTasu vacanavibhaktiSu / nirdeze prathamA vimakti bhavati / yathA-' saH, trayam , ahaM veti 1 / upadeze punardvitIyA ina donoM arthoM meM lyuT pratyayakA vighAta hotA hai dAnake karmake dvArA jo abhipreta hotA hai, usameM caturthI vibhakti hotI hai apAya-vizleSakA jo avadhibhUta hotA hai usameM paMcamI vibhakti hotI hai svasvAmisambandhake kathanameM SaSThI vibhakti hotI hai / sya zabda se bhRtyAdi aura svAmI zabdase rAjA AdikA grahaNa huA hai, sannidhAna artha meM AdhA rameM-saptamI vibhakti hotI hai, tathA saMbodhanameM-kisI manuSyako apanI ora karane meM-saMbodhana vibhakti hotI hai, isa prakAra sAmAnyase kathana karake aba sUtrakAra ina cimaktiyoMko dRSTAnta dekara samajhAte haiM, jaise-" saH ayam ahaMvA" yaha nirdeza meM prathamA vibhakti huI hai, " bhaNa, kuru, idaMvA tadvA" yaha upadezameM dvitIyA vibhakti hai, isakA tAtparya aisA hai ki yaha pratyakSabhUta jo kArya hai, use tuma karo, kare che tenuM nAma karaNa che. A athavA kiyA jenA dvArA karAya che tenuM nAma karaNa che A kathananuM tAtparya e che ke karaNa ane kartA ane bane athe trIjI vibhakti vaparAya che jene dAna apAya che te padane cothI vibhaktimAM 5521ya che. bha hai "2 // prAjhane hAna sA che." mI pAyamA brAhmaNane cethI vibhakti saMpradAna arthe vaparAya che. apAya-( vizleSa)nI avadhi batAvavA mATe pAMcamI vibhakti vaSarAya che. svAsvAmI saMbaMdhanA kathanamAM chaThThI vibhakti vaparAya che. sva zabda vaDe tyAdi (nokara cAkara) ane svAmI zabda vaDe rAjA Adi grahaNa thayA che. saMnnidhAna (AdhAra athavA adhikaraNa) arthe sAtamI vibhakita vaparAya che. saMbodhana karavAmAM saMbaMdhana vibhakti vaparAya che. have sUtrakAra daSTAto dvArA mA vimatiyAnu 25084211 42 cha-" saH ayaM ahaM vA" hI nizA paDatI vimatinI prayoga thye| che. "bhaNa, kuru idaM v| tadyA" mI upadezAthe bIjI vibhaktine prAga thaye che. A vAkayane bhAvArtha nIce-pramANe che zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA080 21 vacanavibhaktisvarUpanirUpaNam vibhakti bhavati / yathA bhaNa kuru-idaM vA, taveti- idaM pratyakSaM yacchrataM tad bhaNa, idaM pratyakSa kArya kuru, tatparokSaM yA yacchutaM tad bhaNa, tatparokSaM kArya bA kuru iti 2 / tRtIyA vibhaktiH karaNe kartari karaNe ca bhavati / yathA- kadA nItaMca kRtaM ca tena vA mayA veti / kartarIdamudAharaNam / karaNetu * rathena yAti' ityAdikaM svabuddhayA vibhAvanIyam 3 / pradAne saMpradAne caturthI vibhakti bhavati / yathA-'indi ! namaH svAhAyai ' iti / ' handi ' iti komalAmantraNe 4 / apA. dAne pazcamI bhavati / yathA-apanaya gRhANa etasmAdito veti 5 / svAmisambandhe= sva-svAmibhAvasambandhe vAcye SaSThI bhavati / yathA-' gatasya tasya, gatasya asya vA idamasti' iti 6 / AdhArakAlabhAve-AdhAre kAle bhAve ca saptamI bhavati / yathA-tat asminniti / ' asmin kuNDAdau tad badarAdikaM tiSThati'ityarthaH / atrAdhAre saptamI bodhyaa| kAle yathA-' madhau ramate, ' bhAve tupaDho, tathA yaha pratyakSabhUta jo kArya hai tuma karo athavA-parokSabhUta jo zruta hai, use tuma paDho, tathA-parokSabhUta jo kArya hai, use tuma karo yaha zrutameM evaM kAryameM dvitIyA vibhakti huI hai, "kadA nItaM ca kRtaM ca tena vA mayA vA" yaha kartA meM tRtIyA vibhakti huI hai, karaNameM tRtIyA vibhakti " rathena yAti" isa prakArase hai, isI tarahase aura bhI udAharaNa apanI buddhise samajha lenA cahiye " handi ! namaH svAhAyai" yaha saMpradAnameM caturthI vibhakti huI hai " handi !" yaha prayoga komalA mantraNameM huA hai / " apanaya, gRhANa, etasmAt ito veti " yaha apAdAnameM paMcamI vibhakti huI hai "gatasya tasya gatasya asya vA idaM asti" yaha svasyAmi sambandha meM SaSThI vibhakti huI hai " asmin A pratyakSabhUta je zrata che tene tame bhaNe tathA A pratyakSabhUta je kArya che te tame kare. athavA parokSabhUta je zrata che tene tame bhaNe tathA pakSabhUta je kArya che te tame karo" ahIM zrata ane kArya, A be pado bIjI vinatama 552yAM che. "kadA nItaM kRtaM ca tena vA mayA vA" mI tA artha trI vimati cha. " rathena yAti" 24DI 4251 artha trI vimati cha. "handi ! namaH svAhAyai " malI sahAna mathe yAthI vimatinA prayoga thye| cha." handi !" 24 // 54 mA mAmAne mATe prayuta thayu cha. " apanaya, gRhANa, etasmAt inoveti" mAhAna mathe pAMcabhI vinatina prayoga yye| cha. "gatasya tasya gatasya asya vA idaM asti" maDI 25syaabhis'dhn| arthamA 7 vimati 55 . " asmin kuNDAdau badarAdikaM asti " mI zrI sthAnAMga sUtra: 05 Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 sthAnAGgasUtre 'cAritre'vatiSThate' iti 7 / AmantraNe tu-aSTamI vibhakti bhavati / yathAhe yuvanniti // mU0 21 // vacanavibhaktiyuktazAstrasaMskRtabuddhaya chadmasthA adRzyAnarthAn na sAkSAtkubanti, kevalinastu sAkSAtkurvati, iti tAnevArthAn aSTa sthAnatvenAha mUlam - aha ThANAI chaumattheNaM savvabhAveNaM Na jANAi Na pAsai, taM jahA-dhammatthikAyaM 1 jAva gaMdhaM 7 vAyaM 8 / eyANi ceya uppannanANadaMsaNadhare arahA jiNe kevalI jANai pAsai jAya gaMdha 7 vAyaM 8 // sU0 22 // chAyA-aSTa sthAnAni chadmasthAH khalu sarva bhAvena na jAnAti na pazyati, tadyathAdharmAstikAyaM 1 yAvad gandha 7 bAtam / etAni evaM utpannajJAnadarzanadharaH arhana jinaH kevalI jAnAti pazpati yAvad gandhaM vAtam // sU0 22 // TIkA-'aTTha ThANAI ' ityAdichadmasthaH-avadhijJAnamanaHparyavajJAnavanito muniH aSTa sthAnAni sarvabhAvena= kuNDAdau vadAdikaM asti" yaha AdhAra meM saptamI huI hai, "maghauramate" yaha kAla meM saptamI huI hai " cAritre'yatiSThate" yaha bhAva meM saptamI huI hai "he yuvan" ityAdi yaha AmantraNameM aSTamI vibhakti huI hai sU021 vacana vibhaktise yukta zAstrase saMskRta hue buddhivAle chamastha adRzya padArthoM ko sAkSAt rUpase nahIM jAnate haiM, inheM to kevalIhI jAnate haiM, ataH aba sUtrakAra inhI padArthoM kA ATha sthAnarUpase kathana karate haiM--" aTTha ThANAI chaumasyeNaM savyabhAveNaM" ityaadi| TokArtha--avadhijJAna evaM manaH paryayajJAnase rahita huA chadmastha adhi424Athai sAtamI visati cha, " madhau ramate " mI 101 24 sAtabhI vimati prayoga thye| che. "cAritre'vatiSThate" mI bhAvanA abhA sAtamI vibhakitane prayoga thaye che. he yuvan" mI mAdhanA 241 bhAvanAtana pryo| yo che.||suu.21|| vacana vibhaktithI yukata zAstro vaDe saMpanna hoya evA buddhizALI chadmastha adazya padArthone sAkSAt rUpe jANI zake che. eja vAtanI sUtrakAra have prarUpaNa 42 cha-" aTTha ThANAI cha umattheNaM savvabhAveNaM " tyaaTIkArtha--avadhijJAna ane mana:paryajJAnathI rahita e chadmastha muni nIcenA zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA0 8 sU0 23 AyurvedasvarUpanirUpaNam sAkSAtkAreNa na jAnAti, na pazyati, tadyathA-dharmAstikAyaM sarvabhAvena na jAnAti na pazyati 1, yAvatpadena-adharmAstikAyam 2, AkAzAstikAyam 3, jIvamazarIrapatibaddham 4, paramANupudgalaM 5 zabdaM 6 ca sarvabhAvena na jAnAti na pazyati gandhaM 7 vAtaM 8 ca sarvabhAvena na jAnAti na pazyati / jinastu etAnyaSTau sthAnAni sAkSAtkAreNa jAnAti pazyatItyAha-' eyANiceva' ityAdi / asya sUtrasya vistarato vyAkhyA pazcamasthAnasya dvitIyo. deze draSTavyA // mU0 22 // jinaH sarvajJatyAd dharmAstikAyAdivat Ayurvedamapi jAnAtItyAyurvedamaSTasthAnatvenAha___ mUlam-avihe Aulvee paNNatte, taM jahA-komArabhicce 1, kAyatigicchA 2, sAlAiyaM 3, sallahattA 4, jaMgolI 5, bhUyavijA 6, khArataMte 9, rasAyaNe 8 // sU0 23 / / muni ATha sthAnoMko sarvabhAva sAkSAt rUpase nahIM jAnatA hai, nahIM dekhatA hai, ve ATha sthAna ye haiM-dharmAstikAya yAvat vAta arthAt chadmasthajana dharmAstikAyako sarva bhAvase nahIM jAnatA hai, nahIM dekhatA hai, yahAM yAvatpadase-adharmAstikAyako, AkAzAstikAyako, azarIra pratibaddha jIyako, paramANu pudgalako, evaM zabdako vaha chadmastha sarvabhAvase nahIM jAnatA hai, aura nahIM dekhatA hai, isI taraha vaha gandhako aura cAtako bhI sarva bhAvase nahIM jAnatA hai, aura nahIM dekhatA hai parantu jo jina haiM ve ATha sthAnoM ko sAkSAt rUpase jAnate haiM aura dekhate haiM / isa sUtrakI vyAkhyA vistArase paMcama sthAnake dvitIya uddezameM dekha lenA cAhiye / / sUtra 22 / / jina sarvajJa hote haiM, isase ve dharmAstikAyAdikoM kI taraha Ayu. ATha sthAnene sarvabhAve (sAkSAt rUpe) jANato paNa nathI (1) dhAstiya, (2) mastiya, (3) ALAstiya, (3) zarIra pratima 75, (5) 52 / / 568, (6) 176, (7) Andha bhane (8) vAyu. parantu kevaLajJAnI jina A AThe sthAnane sAkSAt rUpe jANe che ane dekhe che.A sUtramAM AvatA padenI vyAkhyA pAMcamAM sthAnanA bIjA udezAmAM ApavAmAM AvI che to tyAMthI vAMcI levI. . sU. 22 che jina sarvajJa hoya che. tethI teo dharmAstikAya AdikanI jema A yu zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 sthAnAGgasUtre chAyA - aSTavidhaH AyurvedaH prajJaptaH, tadyathA - kaumArabhRtyam 1, kAyaci - kitsA 2, zAlAkyaM 3; zalya hatyA 4, jaGgolI 5, bhUtavidyA 6, kSAratantraM 7, rasAyanam 8 || sU0 23 // TIkA -' aTThavihe Auccee ' ityAdi AyurvedaH - AyuH = jIvitakAlaH, tad vidanti = jAnanti - rakSitumanubhavanti, tadvindinti = labhante vA tadvicchedakavyAdhipratIkArAt sarpAdyupakramarakSaNena yena yato yasmin sati vA sa AyurvedaH, athavA - AyuH = jIvitaM tadvindanti= vyAdhibhyastadrakSaNavidhiM jAnAti, pUrNaM vA tad vindanti = labhante taduktapadhyAhArAvAsevanato yena yato yasmin sati vA sa Ayurveda = vaidyakazAstre, sa ca aSTavaidako bhI jAnate haiM isaliye aba sUtrakAra AyurvedakA kathana ATha sthAnoM se karate haiM--" aTThavihe Aubvee paNNatte " ityAdi // TIkArtha -: -Ayu nAma jIvita kAlakA hai, isa jIvitako jisake dvArA athavA jisase yA jisake hone para manuSya jAnate haiM yaha Ayurveda hai, hamAre jIvana kI rakSA kisa tarahase ho sakatI hai, vyAdhikA pratIkAra kaise hotA hai, sarpAdike upadravase rakSA kaise hotI hai, ityAdi jIvanake rakSA upAyoMkA manuSya jisake dvArA yA jisake balase yA jisake bodha hone para jAna letA hai, vaha Ayurveda hai, athavA - jisake dvArA yA jisase yA jisake bodha hone para jo manuSya jIvanako vyAdhi se surakSita hokara Ananda se vyatIta karate haiM, usake rakSaNakI vidhiko jAnate haiM athavA pathyAhAra Adike sevana se jo pUrNa jIva prApta karate haiM vaha Ayurveda hai, AyurvedakA dUsarA nAma vaidyakazAstra bhI hai, yaha vaidyane paNa jANatA haiAya che. tethI have sUtrakAra AyurvedanA ATha prakAranuM nizyA 42 che. " aTThavihe Auvvera paNNatte " tyAhi TIkA-jIvitakALane Ayu kahe che. jenA dvArA athavA jenA sadbhAvane lIdhemanuSya A jIvitane jANe che, te zAstranu nAma Ayurveda che. ApaNA jIvananuM rakSaNa kevI rIte thai zake. rAgonA sAmanA kevI rIte thai zake, sarpAkrikeAnu` upadravathI jIvananI rakSA kevI rIte karI zakAya, ityAdi khAkhatAne leAkA je zAstranI madadathI, je zAstrane AdhAre athavA je zAstranA abhyAsathI jANI zake che te zAstranuM nAma Ayurveda che athavA je zAstranA dvArA je zAstranA edha dvArA manuSya vyAdhionA pratIkAra karIne peAtAnA jIvanane taMdurastI pUrNAMka AnadathI vyatIta kare che ane tenA rakSaNanI vidhine jANe che, athavA pathyAhAra AdinA sevana dvArA pUrNa taMdurasta jIvana prApta kare che, te zAstranuM nAma zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA08 sU023 AyurvedasvarUpanirUpaNam vidhaH prajJaptaH / tadyathA-kaumArabhRtyaM-kumArA! bAlakAH, teSAM bhRtiH-poSaNaM, tatra sAdhu-kaumArabhRtyam-kumArapoSaNanimittasya gavAdi dugdhasya saMzodhanArtha mAtuH stanyasya duSTatvazUnyatyakArakavyAdhInAmupazamanArthaM ca yacchAstraM taditi prathamo bhedaH // 1 // kAyacikitsA-kAyasya cikitsAyA:vyAdhipatIkArasya pratipAdakaM zAstram / atra hi-zarIrasaMsthitAnAM jvarAtisAraraktazAthonmAdaprameha kuSThAdInAM zamanArthA upAyAH pradaryante-iti dvitIyaH // 2 // zAlAkyam-zalAkAyAH karma zAlAkyam, tatpatipAdakaM zAstramapi tadeva / zalAkayA yat zravaNaAyurveda ATha prakArakA kahA gayA hai-jaise-kaumArabhRtya 1, kAya cikitsA 2, zAlAkya 3, zalyahatyA 4, jagolI 5, bhUtavidyA 6, kSAratantra 7, aura rasAyana 8 jo Ayurveda pAlakoMke bharaNapoSaNameM sAdhu hotA hai, vaha kaumArabhRtya hai, tAtparya yaha hai ki kumArake poSaNameM nimitta jo gavAdikA dugdha hai, usa dugdhake saMzodhanake liye evaM mAtAke dUdhako kharAba karanevAlI yA mAtAke dUdhako sukhA denevAlI vyAdhiyoMkI zAntike nimitta jo zAstra hai vaha kaumArabhRtya hai 1, kAyacikitsA-kAyakI cikitsAkA pratipAdaka jo zAstra hai yaha kApacikitsA zAstra hai, isa zAstrameM kAyako-zarIrako-kaSTa denevAlI vyAdhiyoMkA jaisA jyarakA atisArakA raktazodhakA unmAdakA kuSTha Adi rogoMke-upazamanakA pratIkAra kahA gayA hai, zalAkAkA jo AyurvedanA che. tenuM bIju nAma vaidakazAstra che. A AyurvedanA nIce pramANe 24 : 2 cha-(1) DaumAtya, (2) 4yayitsA , (3) zAya, (4) zakSya. tyA, (5) AlI, (6) bhUtavidhA, (7) kSAratatra, mane (8) 2sAyana. kaumArabhatya-je Ayurveda bAlakanA bharaNapoSaNathI sArI sArI vidhi batAve che, tenuM nAma kaumArabhaya che bALakanA piSaNane mATe upayogI evA gAya AdinA dUdhanA saMzAdhananI vidhi tathA mAtAnA dUdhanA saMzodhananI vidhi A zAstra batAve che. mAtAnA stanamAMthI dUdhane sUkavI nAkhanArI je vyAdhio thAya che temanA zamanano IlAja A zAstramAM batAvavAmAM AvyuM che. (2) kAyacikitsA-zarIranI cikitsAne lagatuM je zAstra che tene kAyacakitsAzAstra kahe che. A zAstramAM javara, atisAra Adi vyAdhionA tathA koDha, raktapitta, raktazuddhi, unmAda AdinA pratIkAranA-upazamananA IlAje batAvavAmAM AvyA che. (3) zAlaya-zasa (ddhaane| sajImA)nure ya cha, te zAsaya che. (saLIne garama karIne amuka bhAgomAM DAma devAthI amuka roga maTe zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- - - 104 ___sthAnAGgasUtre badananayanatrANAdInAM rogApanayanaM bhavati tadupAyo'tra pradarya te, iti tRtiiyH| zalyahatyA - zalyasya = zarIrapaviSTazarAdizalyasya hatyA = hananam - uddharaNazalyahatyA, tatmatipAdakaM zAstramapi zalyahatyetyucyate, iti caturthaH / jaGgolI viSavighAtatantram / __atra-sarpakITalUtAdaSTaviSavidhAtAryA vividhaviSasaMyogazamanArthI thopAyA pradazyante, iti pazcamaH / bhUtavidyA-bhUtAdInAM nigraNopAyA vidyante jJAyante yayA saa| atra hi-devAsuragandharvayakSarakSaH pitRpizAcanAgagrahAdi janitopadravaprazamanArtha zAntikarma prabhRti ni dizyate iti SaSThaH / kSAratantramkArya hai, vaha zAlakya hai, isa karmakA pratipAdaka jo zAstra hai, vaha zAlakya hai isa zAstra meM zalAI dvArA zravaNake cadanake nayanake evaM ghrANa Adike rogoMko dUra karaneke upAya prakaTa kiye gaye haiM, zalya. hatyA-isa zAstra dvArA zarIra meM praviSTa hue zara Adiko bAhara nikAlanekA upAya prakaTa kiyA gayA hai, jaGgolI-isa zAstra meM vividha prakArake viSoMko zamana karaneke upAya kiye gaye haiM, jaise sarpa daSTa, kITa daSTa aura lUtA daSTa vyaktike viSako naSTa karaneke tathA aura bhI aneka prakArake viSasaMpogako zamana karaneke upAya dikhalAye gaye haiN| bhUtavidyA-isa vidyA dvArA bhUta AdikoMke nigrahake upAya prakaTa kiye haiM-arthAt bhUta AdikoMkA nigraha kaise kiyA jAtA hai, ye saba bAteM isa vidyA dvArA jAnI jAtI haiM, yahAM deva, asura, gandharva, yakSa, rAkSasa, pita. pizAca, evaM nAga, graha Adi janita upadravoMke prazamanake liye che). A zalAkA vaDe roga pratikAra karavAnA IlAja batAvanAruM je zAstra che tene zAlakya kahe che. A zAstramAM kAna, nAka, AMkha ane mukhanA rogono saLIo dvArA IlAja karavAnA mArgo batAvyA che. (3) zalmahatyA-zarIramAM khUMpI gayelA tIra Adine bahAra kADhavAnA upAye je zAstramAM batAvyA che, te zAstranuM nAma zalmahatyA che. (4) jagalI-A zAstramAM vividha prakAranA viSenA upazamananA IlAje batAvyA che. jema ke sarpadaMsa, vIMchIne dasa, vyaktinA viSane utAravAnI rIta A zAstramAM batAvI che. (6) bhUtavidyA-A vidyA dvArA bhUta AdinA nigrahanA upAya prakaTa 42pAmA mAyA che. meTale bhUta, haya, masura gandharSaH, yakSa, rAkSasa, pitR, pizAca, graha, nAga Adi janita upadravanA zamana mATe zAnitakarma Adi upAya A zAstramAM batAvyA che. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA0 8 sU023 AyurvedasvarUpanirUpaNam 105 kSaraNaM kSArAcIryakSaraNaM, tatmatirodhanopAyapratipAdakaM yattantra-zAstraM kSAratantramiti saptamaH / tathA-rasAyanam-rasaH amRtarasaH vayaH sthApanArtham AyumeM dhAjanako rogApaharaNasamarthazva oSadhivizeSaH, tasya ayanaM prAptiH-rasAyanam , tatpatipAdakaM zAstramapi rasAyanam / athavA-rasasya-amRtarasasya ayanaM jJAnaM yatastadra. sApanam / rasasya-amRtarasasya ayanamiva-gRha bhiva vA yattad rasAyanamiti aSTamo bhedaH / / mU0 23 / / / rasAyana prabhAveNa jano devavad nirupakramAyuSko bhavatIti nirupakramAyuSkANAM zakrAdidevAnAmagramahiSIraSTasthAnatvenAha --- mUlam - sakassa NaM deviMdassa devaranno aTTa aggamahisIo pannatAo, taM jahA-paumA 1, sivA 2, satI 3, aMjU 4, amalA 5, accharA 6, NavamiyA 7 rohiNI 8 / 1 / IsANassa NaM deviMdassa devaranno aTraaggamahisIo pannattAo, taM zAntikarma Adi dikhalAye gaye haiN| kSAratantra-isa tantrameM vIryako praskhalita ho jAne ke nirodhakA upAya pradarzita kiyA gayA hai, rasAyanarasa nAma amRta rasakA hai-vayako sthApana karane ke liye yathAvata rakhane ke liye AyukI vRddhikA karanevAlA evaM medhAkI vRddhikA karanevAlA tathA rogake apaharaNa karanemeM zaktizAlI aisA jo auSadhi vizeSa haiisa auSadhi vizeSakI prAptikA pratipAdaka jo zAstra hai, vaha rasAyana hai, athavA amRta rasakA jJAna jisase hotA hai vaha rasAyana hai, athavA jo amRna rasake gharake jaisA hotA hai, vaha rasAyana hai, aisA yaha AThavAM bheda hai| sUtra 23 // (7) kSArataMtra-A zAstramAM vIryanuM khalana thaI jatuM aTakAvavAnA upAya batAvyA che. (8) 2sAyana-mabhRtarasanu' nAma 2sa cha, so yuthAna 25 mATa-vRddha tvanA nirodha mATe, AyuSyanI vRddhi mATe medhA (buddhi pratibhA)nI vRddhi mATe je zAstramAM IlAje batAvyA che te zAstranuM nAma rasAyana zAstra che. eTale ke A zAstramAM evA auSadhenuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che ke jenA dvArA nitya yauvana AdinI prApti thaI zake che. athavA amRtarasanuM jJAna, je zAstranA abhyAsathI prApta thAya che. te zAstranuM nAma rasAyanazAstra che. athavA te amRtarasanA ghara jevuM hoya che. e A AThamo bheda samaja che sU. 23 | sthA0-14 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAnAGgasUtre jahA kaNhA 1, kaNharAI 2, rAmA 3, rAmarakkhiyA 4, vasU 5, vasuguttA 6, vasumittA 7, vasundharA 8 / 2 / sakkasta NaM deviMdassa devaranno somassa mahAratno aTraaggamahisIo pnntaao| 3 / IsANassa NaM deviMdassa devaranno vesamANassa mahAranno aTThaaggamahisIo pnnnnttaao|4|| sU0 24 // chAyA-zakrasya khalu devendrasya devarAjasya aSTa agramahiSyaH prajJaptA, tadyathA-padmA 1, zivA 2, satI 3, ajU 4, amalA 5, apsarA 6, nabamikA 7, rohiNI 8 / 1 / IzAnasya khalu debendrasya devarAjasya aSTa agramahiSyaH prajJaptAH, tadyathA-kRSNA 1, kRSNarAjiH 2, rAmarakSitA 4, vasuH 5, vamuguptA 6, yasu. mitrA 7, vasundharA 8 / 2 / zakrasya khalu devarAjasya somasya mahArAjasya aSTa ___ rasAyanake prabhAvase manuSya devakI taraha nirupakrama AyuvAlA hotA hai, ataH aba sUtrakAra nirupakrama AyuvAle zakrAdi devoMkI agramahiSiyoMkA kathana ATha sthAnoMse kahate haiM-- " sakkassa NaM devidassa" ityAdi TIkArtha--devendra devarAja zakrakI ATha agramahiSiyA kahI gaI haiM. unake nAma isa prakArase haiM-padmA 1, zivA 2, satI 3, aJjU 4, amalA 5, apsarA 7, nayamikA 7, aura rohiNI 8 devendra devarAja IzAnakI ATha agramahiSiyAM kahI gaI hai-unake nAma isa prakArase haiM-kRSNA 1, kRSNarAji 2, rAmA 3, rAmarakSitA, vastu 5, vasuguptA 6, vasumitrA 7, aura vasundharA 8 / devendra devarAja zakrake lokapAla rasAyananA prabhAvathI mANasa devanA jevA nirupakrama AyuvALa bane che. tethI have sUtrakAra nirUpakrama AyuvALA zakAdinI amahiSIonuM ATha sthAnanI apekSA 4yana re cha. "sakkassa NaM devi dassa" tyaadiTIkAtha-devendra devarA ja zakane ATha agramahiSIo che. temanAM nAma nIce pramANe cha-(1) payA, (2) zivA. (3) satI, (4) ma-, (5) mamatA, (6) 24.21, (7) nabhi mane (7) Die. devendra devarAja IzAnane ATha agramahiSIo che. temanAM nAma nIce prabhAeM cha-(1) 40!, (2) 4062, (3) rAmA, (4) rAmakSitA, (5) su. (1) suzuptA, (7) sumitrA mana (8) sudh|. devendra 12104 zanI sA zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ supA TIkA sthA. 8 sU.24zakAdidevedrANAmapramahiSInirUpaNam 107 agramahiSyaH prajJaptAH / 3 / IzAnasya khalu devendrasya devarAjasya vaizramaNasya mahArAjasya aSTa agramahiSyaH prajJaptAH / 4 // sU0 24 // TIkA-'sakkassa NaM' ityAdivyAkhyA sugamA / / sU024 / / mahAgrahA api devA eya, atastAnaSTavidhatvenAha-- mUlam-aTra mahaggahA paNNattA, taM jahA-caMde 1, sUre 2, suke 3 buhe 4 bahassaI 5, aMgAre 6, sarNicare 7 keU 8||suu025|| chAyA--aSTa mahAgrahAH prajJaptAH tadyathA-candraH 1, sUraH 2, zukraH 3 budhaH 4 bRhaspatiH 5 aGgAraH 6, zanaizvaraH 7, ketuH 8 ||suu0 25 // TIkA--' aTTha mahaggahA ' ityAdi-- mahAgrahAH mahAntazca te grahAzceti tathA, manuSpatirazcAmu pghaataanugrhkaaritvaat| te ca candrAdibhedena aSTavidhA bodhyA iti // sU0 25 // jo soma mahArAja hai, unakI ATha agramahiSiyAM kahI gaI haiM isI prakArase devendra devarAja IzAna lokapAla jo vaizravaNa mahArAja haiM, unakI ATha agramahiSiryA kahI gaI haiM / satra 24 // mahAgraha bhI devahI hote haiM-ataH aba matrakAra unakI ATha prakAratAkA kathana karate haiM-" aTTha mahaggahA paNNattA" ityAdi // TIkArtha-mahAgraha ATha kahe gaye haiM, jaise-candra 1, sUrya 2, zukra 3. budha 4, bRhaspati 5, aGgAra 6, zanaizcara 7 aura ketu 8 / manuSya evaM tiryaJcoMke upaghAta evaM anugrahakArI honese inheM mahAgraha kahA gayA hai / 25 / pAla sema mahArAjane ATha agramahiSIo che. eja prakAre devendra devarAja izAnanA lekapAla vizramaNa mahArAjane ATha agramahiSIo che. | sU. 24 che mahAgraha paNa deve ja che. tethI have sUtrakAra temanA A prakAranuM 4thana 42 cha-" aTTa mahagahA paNNattA" tyAdi mA bhADA 4 che. tamanA nAma nIya pramANe che--(1) yandra, (2) sUrya, (3) zubha, (4) sudha, (5) 25ti (guru) (1) 25 // 2 (bha ), (7) zanaizvara (zanI) mana (8) tu. tasA mnussy| sane liya yAne pAta bhane anugrahakArI hoya che, tethI ja temane mahAgrahe kahyA che. che sU. 25 che zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre mahAgrahAca manuSyANAM viravAM copaghAtAnugraha kAriNo bAdaravanaspatInA grupaghAtAdi kArakatvena bhavantIti bAdaravanaspatIn aSTasthAnatvenAha-mUlam-aTTavihA taNavaNassaikAiyA paNNattA, taM jahA - mUle 1, kaMde 2, khaMdhe3, tayA4, sAle 5 pavAle6 patte 7, pupphe 8 // sU026 // 108 chAyA -- aSTavidhAstRNa vanaspatikAyikAH prajJaptAH, tadyathA - mUlaM 1 kandaH 2, skandhaH 3 tvak 4 zAlA 5 pravAlaH 6, patram 7puSpam 8 || sU0 26 // TIkA--' aTUvihA ' ityAdi- tRNavanaspatikAyikAH =bAdaravanaspatayaH aSTavidhAH prajJaptAH, tadyathAmUlamityAdi / tatra - mUlam = prasiddham, kandaH = skandhasyAdhobhAgaH, svaH = sthuDamiti siddham tvak= challo zAlA zAkhA, mavAlo'GkuraH patraM puSpaM ca prasiddhamiti // sru0 26 / / " manuSya aura tiryaJcoM ke upaghAta aura anugrahakArI ye mahAgraha bAdara vanaspatiyoM ke bhI upaghAtikAraka honese mahAgraha rUpase prasiddha haiM ataH aba sUtrakAra bAdara vanaspatiyoMkI aSTa prakAratAkA kathana karate haiM aviha taNavaNassaikAiyA paNNattA " ityAdi / 66 TIkArtha - tRNarUpa bAdara vanaspatikAyika ATha prakArake kahe gaye haiM, jaise - mUla 1, kanda 2, skanda 3, tvak 4, zAlA 5, pravAla 6, patra 7 aura puSpa 8 / tRNa vanaspatikAyika se yahAM para bAdara vanaspatikAyika liye gaye haiM, ye mUlAdike bheda se vanaspatikAyajo ATha prakArake kahe gaye haiM - unakA tAtparya aisA hai- mUla nAma jar3akA hai, skandhake adhobhAgakA nAma manuSyA ane tiya cAne upaghAta ane anugrahakArI evA mahAgrahA bAdara vanaspatikAyikAne paNa upaghAtikAraka pUsUtra sAthenA A prakAranA sakha'dhane lIdhe huve sUtrakAra-Adara vanaspatikAnA ATha prakArAnu nirUpaNa kare che-- aThThaviha taNavaNassa ikAiyA paNNattA " ityAdi 66 TIkA-tRNarUpa khAdara vanaspatikAyikanA nIce pramANe ATha prakAra kahyA che-- (1) bhUNa, (2) huncha, (3) 24ncha, (4) tvaI, (4) zAkhA, (6) pravAsa, (7) patra ane (8) puSpa, ahI tRNavanaspatikAyika eTale mAdaravanaspatikAyika samajavA joIe. tenA mULa Adi ATha prakAranuM have spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che-vanaspatikAyikane jamInamAM rahele bhAga mULane nAme oLakhAya che. thaDanA adhAbhAgane kanha kahe che, thaDane skandha kahe che. chAlane k kahe che, zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA08 sU027 asamAraMbhasamAraMmataH saMyamAsayanirUpaNam 109 bAdaravanaspatInAzritya caturindriyAdadho jIvAstiSThanti, teSAmavirAdhanayA saMyamo virAdhanayAcA'saMyamo bhavatIti caturindriyajIvAnAzritya saMyamamasaMyama ca pratyekamaSTasthAnatvenAha mUlam-cauridiyA NaM jIvA asamArabhamANasya avihe saMjame kajjai, taM jahA-cakkhumayAo sokkhAo avavarovittA bhavaI 1, cakkhumaeNaM dukkheNaM asaMjoettA bhavai 2 / evaM jAva phAsAmayAo sokkhAo avayarovettA bhavai 7, phAsAmaeNa dukkheNa asaMjoettA bhayai 8 // cauriMdiyANaM jIvA samArabhamANasta aTThavihe asaMjame kajai, taM jahA-cakkhUmayAo sokkhAo vavarovettA bhavai, 1 cakkhUmaeNa dukkheNaM saMjoettA bhavai 2 // evaM jAva phAsAmayAo sokkhAo vavarovettA bhavai 7, phAsamaeNaM dukkheNaM saMjoettA bhavai 8 // sU0 27 // ___ chAyA-caturindriyAna khalu jIvAn asamArabhamANasya aSTavidhaH saMyamaH kriyate, tayathA-cakSurmayAt saukhyAt avyaparopayitA bhavati 1, cakSurmayena duHkhena asaMyojayitA bhavati 2, evaM yAvat sparzamayAt saukhyAt apaparopayitA bhavati 7, sparzamayena duHkhena asaMyojayitA bhavati 8 // caturindriyAn khalu jIvAn samArabhamANasya aSTavidho'saMyamaH kriyate, tadyathA-cakSurmayAt saukhyAt vyaparopayitA bhavati 1, cakSuma yena duHkhena saMyojayitA bhavati 2 / evaM yAvat sparzamayAt saukhyAd vyaparopayitA bhavati 7, sparzamayena duHkhena saMyojayitA bhavati 8 // mU0 27 // kandahai, tanAkA nAma skandhahai, challI chAla kA nAma tvaka hai, zAkhAkA nAma zAlAhai aGkarakA nAma pracAlahai patra aura puSpa ye to prasiddha hIhaiM ||s26|| bAdara vanaspatiyoMke Azrita cauindriya Adi jIva rahate haiM, inakI virAdhanA nahIM karanese saMyama aura cirAdhanA karanese asaMyama zAkhAne zAlA kahe che. aMkurane (kepaLane) pravAla kahe che. pAnane patra cha che. bhane dUsane 505 49 che. // sU. 26 // bAdara vanaspatine Azraya karIne caturindriya ja rahelA hoya che. temanI virAdhanA nahIM karavAthI saMyama ane virAdhanA karavAthI asaMyama thAya zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 sthAnAGgasUtre TokA-' cauriMdiyANaM' ityAdi caturindriyAn jIvAn asamArabhamANasya anyApAdayatojanasya aSTavidhA= aSTa prakArakaH saMyamaH kriyate bhavati, tadyathA-vakSumayAt saukhyAt caturindriyAn jIvAna avyavaropayitA-apRthakartA bhavatIti prathamaH / ata eva-cakSurmayena duHkhena tAn asaMyojayitA bhavatIti dvitIyaH / evam-amunA prakAreNa agre'pi vibhAvanIyam / tatra-yAvatpadena-ghrANarasanayo grahaNam , tathAhi-prANamayAt saukhyAta avyavaropayitA bhavatIti tRtIyaH, ataeva-dhrANamayena duHkhena asaMyojayitA bhavatIti caturthaH / rasanendriyamayAt saukhyAt avyaparopayitA bhavatIti paJcamaH / hotA hai, isaliye aba sUtrakAra cauindriya jIvoMko Azrita karake saMyama aura asaMyamake pratyekake ATha bhedoMkA nirUpaNa karate haiM "caridiyA NaM jIvA" ityaadi| TIkArtha-cauindriya jIvoMkI virAdhanA nahIM karanevAleko ATha prakArakA saMyama hotA hai, jaise jo cauindriya jIvoMkA avyaparopayitA hotA hai, arthAt cauindriya jIvoMkI virAdhanA nahIM karatA hai yaha cakSu sambandhI usake sukhakA nAzaka nahIM hotA hai, isaliye vaha cakSurmaya duHkhase use saMyukta karane vAlA nahIM hotA hai, isI tarahase Age bhI samajha lenA cAhiye, yahAM yAvatpadase ghrANa aura rasanAkA grahaNa huA hai, cauindriya jIvoMkI virAdhanA nahIM karanevAlA manuSya ghrANake sukhase unakA viyoktA nahIM hotA hai, ataH yaha ghrANamaya duHkha se unheM saMyukta karanevAlA nahIM hotA hai, isI tarahayaha rasanendriya sambandhI sukha se avyaparopayitAavirAdhaka hotA hai, isIliye che, tethI have sUtrakAra caturandriya jIvane anulakSIne saMyama ane asaMyamanA mA4 mA honu ni3555 52 cha" cauridiyANaM jIvA "tyaadi| TIkArya-cauIndriya jIvonI virAdhanA nahIM karanAra jIva vaDe ATha prakAranA saMyamanuM pAlana thAya che (1) je cauIndriya jIvonA avyaparapAyitA (prANenI hiMsA na karanAro) hoya che, te temane cakSuIndriya saMbaMdhI sukhathI vaMcita karanAre hete nathI, (2) te temane cakSuIndriya saMbaMdhI duHkhathI saMyukta karanAro hoto nathI, eja pramANe AgaLa paNa samajavuM eTale ke ahIM ghANa, rasanA ane sparzendriya viSayaka AlApake paNa upara mujaba ja samajI levA jema ke....(3) cauindriya jIvanI virAdhanA nahI karanAra temane dhrANendriyanA sukhathI vaMcita karato nathI. (4) te temane dhrANendriyanA dukhathI saMyukta karatA nathI. (5) te temane rasanendriya saMbaMdhI sukhathI vaMcita karanAre hote nathI (6) te temane rasanendriyamaya duHkhathI saMyukata zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA08 sU027 asamAraMbhasamAraMbhataH saMyamAsaMyamanirUpaNam 111 ata eva rasanendriyamayena duHkhena asaMyojayitA bhavatIti paSThaH / tathA sparzamayAt saukhyAt avyaparopayitA bhavatIti saptamaH, ata eva-sparzamayena duHkhena asaMyo. jayitA bhavatItyaSTamaH // ___ tathA-caturindriyAn jIvAn samArabhamANasya vyApAdayato janasya aSTavidho. 'saMyamaH prajJaptaH, tadyathA-cakSurmayAt saukhyAd vyaparopayitA-pRthakartA bhavatIti prathamaH / ataeva cakSurmayena duHkhana saMyojayitA bhavatIti dvitiiyH| ataeva ghrANarasanasparzendriyAnAzritya SaD bhedA bodhyA iti ||suu0 27 // saMyamAsaMyamau ca sUkSmajIvAnapyAzritya bhavatIti sUkSmajIvAnaSTa sthAnatvenAha mUlam-aTTa suhumA paNNattA, taM jahA-pANasuhume 2, bIyasuhume 3, hariyasuhume 4, pupphasuhume 5, aMDasuhume 6, leNasuhume 7, siNehasuhame 8 // sU0 28 // chAyA-aSTa mUkSmANi prajJaptAni, tadyathA-prANarakSmam 1, panakasUkSmam 2, bIjasUkSmam 3, haritasakSmam 4, puSpasUkSmam 5, aNDasUkSmam 6, layanasUkSmam 7, snehamUkSmam 8 // mU0 28 // vaha rasanendrimaya duHkhase asaMyukta karanevAlA hotA hai, tathA jo cauindriya jIvoMko virAdhanA nahIM karatA hai, vaha sparzendriya sukhase unheM vaMcita nahIM karatA hai, ataH vaha sparzanendriyake duHkhase unheM saMyukta nahIM karatA hai, aisA yaha AThayAM sthAna hai| ___ isase viruddha jo cauindriya jIvoMkI virAdhanA karatA hai, vaha manuSya ATha prakArake asaMyamakA pAtra hotA hai-jaise-vaha cakSu sambandhI unake sukhakA vyaparopayitA hotA hai, ata eva vaha unheM cakSu sambandhI duHkhase saMyukta karanevAlA hotAhai, isI prakArase ghrANa rasana sparzanaina indriyoMko Azrita karake 6 bheda asaMyamake banA lenA cAhiye ||suu027|| karanAro hete nathI (7) te temane rasanendriyanA sukhathI vaMcita karanAre hete nathI. (8) te tebhane 25 driyanAmathI sayumata 42 / 3 / utA nathI. cauIndriya jIvonI virAdhanA karanAro jIva ATha prakAranA asaMyamane pAtra bane che. (1) temanI virAdhanA karanAra mANasa temanA cahyuindriya saMbaMdhI sukhane nAzakartA bane che. (2) te temane cakSusaMbaMdhI duHkhathI saMyukta karanAra hoya che. e ja pramANe ghANa, rasanA sparzendriyane Azraya laIne asaMyamanA bIjA cha bhedanuM kathana paNa karavuM joIe. e sU. 27 che zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 sthAnAGgastre TIkA- ' aTTha muhumA' ityAdisUkSmANi - aSTa saMkhyakAni majJaptAni, tadyathA- prANasUkSmam mANaH = prANI tadrUpaM sUkSmam / yaH prANI saMcaramANa eva lakSyate na tu sthitaH sa kundhyAdikaH prANasUkSmam ityucyate // 1 // panakasUkSmam - panakaH = varSAkAle bhUmikASThAdau samutpannaH paJcavarNaH 'phulana' iti bhASA prasiddhaH, jIvavizeSaH, tadrUpaM sUkSmam // 2 // bIjasUkSmam-vIjaM zAlyAdi tRSamukhaM yato'GkuraH samutpadyate, bIjaM ca tat sUkSmaM ceti bIjamUkSmam iti ||3|| haritasUkSmam - haritaH = utpadyamAno navIno saMyama aura asaMyama sUkSma jIvoM ko bhI Azrita karake hote haiM, aba sUtrakAra sUkSma jIvoMkA ATha sthAnase kathana karate haiMaTTha humA paNNatA " ityAdi // 46 sUtrArtha -sUkSma ATha kahe gaye haiM- jaise-prANa sUkSma 1, panaka sUkSma 2, bIja sUkSma 3, harita sUkSma 4, puSpasUkSma 5, aNDasUkSma 6, layanasUkSma 7, aura sneha sUkSma 8 / TIkArtha - yahAM prathama bheda meM prANase prANavAlA jIva gRhIta huA hai, jo prANI calane parahI dikhalAI detA hai, sthita hone para nahIM aisA kunthu Adika jIva prANasUkSma jIva haiM, panaka jIva- varSAkAla meM bhUmi kASTha Adike kAra jo pAMca varNakI phUlana ho jAtI hai, panaka jIva hai, jisa bIjase aGkura utpanna hotA hai, aisA vaha bIja bIja sUkSma jIva hai, jo jIva jamIna meM bhUmi ke jaisAhI utpanna hotA hai, aura apanI kAnti se sUkSma jIvene Azrita karIne pazu mAsa sayama ke asayama sevI zake che. tethI have sUtrakAra sUkSma jIvAtuM ATha sthAnanI apekSAe kathana kare che.. aTTha suhumA paNNattA " ityAdi 66 sUtrArtha - sUkSma yonA nIce pramANe ADa ara udyA che - ( 1 ) prAzusUkSma, (2) dhana sUkSma, (3) jInasUkSma, (4) haritasUkSma, (5) puNyasUkSma, (6) maDasUkSma, (7) vayanasUkSma bhane (8) snehasUkSma. TIkA-ahI pahelA bhedamAM prANa pada vaDe prANavALe jIva gRhIta thaye che. je jIveA halanacalana kare tyAre ja dekhAya che, jyAre eThAM hoya che tyAre dekhAtA nathI evA kunthu Adi jIyAne prANasUkSma kahe che. panakajIva-cAmAsAmAM jamIna, kASTha AdinI upara je pAMca varNanI phUga thAya che te panakajIva rUpa samajavI. khIjasUkSma -je khIjamAMthI aMkura utpanna thAya che, te khIjasUkSma jIva rUpa mAnavAmAM Ave che. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TokA0 sthA08 sU0 19 aSTavighasUkSmajIvanirUpaNam 113 bhUmitulyaH kAntimattayA durlakSyo vanaspatiH, tadrUpaM sUkSmaM haritasUkSma iti // 4 // puSpamUkSmam-puSpam-udumbarAdi puSpam , tadrUpaM sakSmam-puSpasUkSmam // 5 / / aNDasUkSmam-aNDam=makSikA-pipIlikA-gRhagodhikA-kRkalAsAdhaNDakaM tadeya sUkSmam iti // 6 // layanasUkSmam-layanam sattvAnAmAzrayaH kITikAnagarAdiH yatra kITikAH mUkSmAzcAnye jIvAstiSThanti taditi, tadeva sUkSmam-layanasUkSmam kITikAnagarAdi hi pRthivyAdivatmatibhAsamAnaM jIyatvena durlakSya bhavatIti yodhyam // 7 // tathA-snehasUkSmam-snehA avazyAyahimamahikAdi rUpaH, sa eva sUkSmam-iti 8 // sU0 28 // alaga pratIta nahIM hotA hai, aisA jo vanaspati vizeSarUpa jIva hai, vaha haritasUkSma jIva hai, udumbarAdike puSparUpa jo jIva hai, yaha puSpasUkSmajIva hai, makSikA, pipIlikA, gRhagothikA-visamarA evaM giragiTa AdikA jo aNDaka hai, yaha aNDasUkSma jIva hai, sattvoMkA AzrayabhUta jo kITikA nagarAdi hai, ki jahAM para kITikAe~ tathA anya aura bhI sUkSma jIva Azrita rahate haiM vaha layanasUkSma jIva hai, ye kITikAnagarAdi pRthivI AdikI taraha pratIta hote haiM para ce jIva rUpase mAlUma nahIM par3ate haiM / avazyAya-barpha, hima, mahikA AdirUpa sneha hotA hai, yaha snehahI sUkSma jIvarUpa hotA hai, // sUtra 28 // haritasUkama-je jIvane varNa bhUminA vaNe je ja hoya che, ane je pitAnI kAti vaDe alaga lAgato nathI, evA vanaspati vizeSa rUpe jIvane haritasUphamajIva kahe che. puSpasUphama jIva-umaraDA vigerenA puSpa rUpa je jIva hoya che tene puSpa sUkama jIva kahe che. aMDasUkSma jIva-mAkhI. kIDI, garoLI, kAMcaMDA AdinA je IMDA hoya che temane aMDasUma jI kahe che. layanasUkSma jIva-saranA Azraya sthAnarUpa je kaTikA nagarAdi (kIDiyArA) hoya che ane jyAM kIDAo ane anya sUkSama jI rahetA hoya che, tene layanasUphama jIva kahe che. teo pRthvInA jevAM ja lAge che, paraMtu teo jIva rUpa lAgatA nathI. nehasakamabarapha, hima, dhumasa Adi rUpa neha hoya che. te nehane " sne sakSama 75 35 sabhA / sU. 28 // sthA0-15 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % _ sthAnAsUtre anantaramaSTasUkSmA jIyA uktAH, tadavirAdhanApUrvakaM saMyamamAsevamAnAtha siddhA bhayantIti tAnevASTasaMkhyakatvenAha mUlam-~bharahassa NaM ranno cauraMtacakavahissa aTra purisajugAiM aNubaddhaM siddhAiM jAya savvadukkhappahINAI, taM jahAAiJcajase 1, mahAjase 2, atibale 3, mahAbale 4, teyavIrie 5, kittavIrie 6 daMDavIrie 7 jalavIrie 8||suu0 29 // chAyA--bharatasya khalu rAjJazcAturantacakravartinaH aSTa puruSayugAni anubaddhaM siddhAni yAvat sarvaduHkhapahINAni, tadyathA-AdityayazAH1, mahAyazAH2 pratibala: 3, mahAbalaH 4, tejovIryaH 5, kIrtavIryaH6, daNDavIryaH7, jalavIryaH 8||suu029|| TIkA-'bharahassa NaM' ityAdi cAturantacakravartina:-caturantAyAH pRthivyAH ayaM cAturantaH, sa cAso cakravartI ceti cAturantacakravartI, tasya tathAbhUtasya rAjJo bharatasya khalu aSTa ye ATha sUkSma jIva kahe gaye hai, unakI adhirAdhanApUrvaka saMyamakI sevA karanevAlearthAt saMyamakA pAlaka hotAhai, siddha hote haiM, ataH aba sUtrakAra inakA ATha sthAna rUpase kathana karate haiM "bharahassa NaM ranno cAurataM " ityAdi / TIkArtha-caturantavAlI pRthivIke cakravartI rAjA bharatake ATha puruSa yuga antara rahita hokara siddha-kRtakRtya hue haiM-yAvat-buddha hue haiM, mukta hue haiM, aura parinirvRta hue haiN| unake nAma isa prakArase haiM-Adityayaza1, mahAyaza2, atibala 3, mahAbala 4, tejovIrya 5,kIrtavIrya 6, daNDavIrya 7, aura jalavIrya 8 / cAra samudra-pUrva pazcima uparanA sUtramAM ATha prakAranA sUphamajI batAvavAmAM AvyA che, temanI avirAdhanApUrvaka saMyamanI ArAdhanA karanAra manuSya siddhapada pAme che. tethI have sUtrakAra ATha sthAnethI teonuM kathana kare che- __"bharahassaNaM ranno cAuraMta " yaah.TIkAI-caturanta (cAra antavALI) pRthvInA cakavartI rAjA bharatanA ATha puruSa yuga antara rahita thaIne siddha, buddha, mukta, parinivRta ane samasta duone nAza karanArA banyA hatA. te ATha puruSanAM nAma nIce pramANe hatAM.-(1) mAhityayaza, (2) mahAya15 (3) matimasa, (4) ma8148, (5) tavAya, (6) hAttavAya', (7) (3vIya mana (8) resIya. yA samudra (pUrva, pazcima, uttara zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA08 sU029 siddhasvarUpanirUpaNam aSTa saMkhyakAni puruSa yugAni-puruSAyugAnIva-kAlavizeSA iva kramavRttitvAta puruSayugAni-puruSaparamparAH anubaddham antararahitaM siddhAni kRtakRtyAni yAvapadena-'buddhAni muktAni parini tAni' ityeSAM sNgrhH| tatra-buddhAni-vimala kevalAlokena jJAtasakalalokAlokAni, muktAni sabaikamabhyo muktAni, parinitAni-samastakarmakRtavikArarahitatvena svasthIbhUtAni, sarvaduHkhAhINAni= samastaklezAntakArINi ca jAtAni / tAni kAni / ityAha-tathA-AdityayazA mahAyazA ityAdi / / sa0 29 // uttara aura dakSiNa dizAke cAra samudrahI hai, anta-maryAdA-jisake aisI pRthivIke 6-khaNDoMvAle pUrNa bharata kSetrake adhipati rAjA mahArAja the ataH ve cakravartI the yahAM puruSoM ko jo yugake jaisA kahA gayA hai, vaha krama vRttivAle honese kahA gayA hai, antararahita hone ke kAraNa anubaddha kahA gayA hai / siddha hue haiM isakA tAtparya aisA hai ki kRta. kRtya hue haiM jinheM koI bhI kArya karanA bAkI nahIM rahatA hai, ve kRtakRtya kahalAte haiN| vimala kevala jJAnarUpI Alokase prakAzajo sakala loka aura alokake jJAtA draSTA ho jAte haiM ve buddha kahalAte haiN| jo sakala karmoM se sarvathA rahita ho jAte haiM ye mukta kahalAte haiN| jo samasta karmakRta vikAroMse rahita hokara svasthIbhUta zItalIbhUta ho jAte haiM ve parinirvRta kahalAte haiM / jo samasta klezoMko zAnta kara dete haiM ve sarva duHkha prahINa kahalAte haiM / / sUtra 29 // / ane dakSiNa dizAnA cAra samudro) ja jene anta (maryAdA) che evI pRthvInA -cha khaMDavALA bharatakSetranA-adhipati hovAne kAraNe bharata cakravartIne caturata pRthvInA cakavAta kahevAmAM AvyA che. kamavRttivALA hovAne kAraNe ahIM pRruSone yuga samAna kahevAmAM AvyA che. attara rahita hovAne kAraNe anubaddha kahyA che. A ATha pu Sa siddha thayA che eTale ke teo kRtakRtya thaI gayA che jemane koI paNa kArya karavAnuM bAkI rahyuM hatuM nathI temane kRtakRtya thayelA kahevAya che. vimala kevaLajJAna rUpI Aleka vaDe jeo sakala loka ane alakane jANuM dekhI zake che temane buddha kahe che. jemanAM sakala karmone sarvathA kSaya thaI gayuM hoya che temane mukta kahe che je samasta karmakRta vikArothI rahita thaIne zArIrika ane mAnasika pariNAmethI rahita thaIne zItalIbhUta thaI gayA hoya che temane parinivRta kahe che, ke je saghaLA kaleze zAMta thaI gayA hoya che, jemaNe samasta duHkhAne anta karI nAkhyA che temane sarvaduHkha prahINu (samasta khenA antakartA) kahe che. sU. 29 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre saMyamayato'dhikArAtsaMyamayatAmeva aSTasthAnatvena nAmAnyAha mUlam-pAsassa NaM arahao purisAdANIyassa aTTagaNA aTugaNaharA hotthA, taM jahA-subhe 1 ya, subhaghose 2 ya vasiTre 3, baMbhayAri 4 ya, some 5, siridhare 6, ceva, vIrabhadde 7, jase 8 ii // 1 // suu030|| chAyA-pArzvasya khalu arhataH puruSAdAnIyasya aSTa gaNA aSTa gaNadharA amavan , tadyathA-zumazca 1, zubhaghoSadha 2, vaziSTho 3, brahmacArI 4 ca / somaH 5, zrIdharazcaiva 6, vIrabhadro 7, yazA 8 iti // sa0 30 // TIkA-'pAsassa NaM' ityAdi puruSAdAnIyasya=puruSairAzraNIyasya arhataH pArthasya khalu aSTagaNAH, tannAmakAzca aSTa gaNadharA amavan , tadyathA-zubhaH zubhaghoSa ityAdi / sU0 30 // gaNadharAzca darzanavanto bhavantIti darzanaM nirUpayitumAha mUlam-aTTavihe daMsaNe paNNatte, taM jahA--sammaiMsaNe 1, micchadaMsaNe 2, sammAmicchadaMsaNe 3, cakkhUdaMsaNe 4 acakkhudasaNe5, ohidaMsaNe 6, kevaladasaNe7, suviNadaMsaNe 8||suu031|| aba sUtrakAra saMyamavAleke adhikArako lekara saMyamavAloMke hI ATha sthAna rUpase nAmoMko kahate haiM " pAsassa NaM arahao purisAdANIyassa" ityAdi // sUtra0 24 // TIkArya-puruSAdAnIya-puruSoM dvArA AzrayaNIya arhanta pArzvake ATha gaNa (gaccha)aura ATha gaNanAyaka hue haiM-unake nAma isaprakArase haiM-zubha 1, zubhaghoSa 2, vaziSTa 3, brahmacArI 4, soma 5, zrIdhara 6, vIrabhadra 7, aura yaza 8 // sUtra 30 // have sUtrakAra saMyamanA adhikAra sAthe susaMgata evAM saMyamI jIvenuM ATha sthAna rUpe kathana kare che- " pAsassa NaM arahao purisAdANIyassa" tyaahTIkArtha-puruSAdAnIya (puruSo dvArA AzrayaNIya) ahaMta pArzvanAthanA ATha gaNa bhane 418 nAya di. tamanA nAma bhApramANe utA-(1) zuma (2) zulaghoSa, (3)ziSTa, (4) brahmacArI, (5) soma, (6)zrIdhara,(7) vIrabhadra bhane yaza. ||suu. 30 // zrI sthAnAMga sUtra :05 Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 8 sU0 31 darzanasvarUpanirUpaNam 117 chAyA - aSTavidhaM darzanaM prajJasam, tadyathA - samyagdarzanam 1, midhyAdarzanaM 2, samyaG mithyAdarzanaM cakSurdarzanam 4, acakSurdarzanam 5, avadhidarzanaM 6, kevaladarzanaM 7, svapnadarzanam 8 // sU0 31 // TIkA- ' aTThavihe daMsaNe ' ityAdi -- asya sUtrasya vyAkhyA saptamasthAnakasya saptaviMzatitamasUtre gatA, jijJAsumistata eva bodhyA / navaraM svapnadarzanam = svApakriyAnumatArtha vikalpasyAnubhavanam / svapnadarzanasya avakSurdarzanAntarbhAve'pi svApAyasthArUpopAdhimAzritya medo vivakSita iti // sU0 31 // gaNadhara darzanavAle hote haiM isaliye aba sUtrakAra darzanakA nirUpaNa karate haiM-" aDavihe daMsaNe paNNatte " ityAdi // TIkArtha-darzana ATha prakArakA kahA gayA hai, jaise - samyagdarzana 1, mithyAdarzana 2, samyaha mithyAdarzana 3, cakSurdarzana 4, acakSurdarzana 5, avadhidarzana 6, kevala darzana 7, aura svapnadarzana 8 / isa sUtra kI vyAkhyA saptama sthAnakake sattAIsaveM sUtrameM kI jA cukI hai, ataH jijJAsuoMko yaha vahIM se dekha lenA cAhiye svApa (sonA) kriyA se anugata jo artha vikalpakA anubhava hai usakA nAma svapnadarzana hai, yadyapi yaha svapnadarzana acakSu darzana meM antarbhUta ho jAtA hai, phira bhI svApAvasthA (sonekI avasthA ) rUpa upAdhiko Azrita karake vaha bhedarUpase vivakSita huA hai | sUtra 31 // gaNadhara danavALA hoya che. tethI have sUtrakAra darzananuM nirUpaNa kare che aduvihe daMsaNe paNNatte " ityAhi (< TIartha-darzananA nIce pramANe amara che - ( 1 ) sabhyagRddarzana, (2) mithyAdarzana, ( 3 ) sabhyabhUmithyAdarzana, (4) yakSurharzana (4) anyakSuharzana, (6) avadhidarzana, (7) upasaharzana yAne (8) svapradarzana. A sUtramAM thatAM padonI vyAkhyA sAtamA sthAnanA satyAvIsamAM satramAM ApavAmAM AvI che. tA jijJAsu pADakAe te vyAkhyA tyAMthI vAMcI levI. suptAvasthAmAM je artha vikalpanA anubhava thAya che tenu nAma svamadana che, jo ke svama darzananA acakSudanamAM samAveza karI zakAya che, chatAM paNa suptAvasthA rUpa upAdhine AdhAre ahI tene alaga bheda rUpe gaNAvavAmAM bhAve che. // sU. 31 // zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sthAnAGgasane samyagdarzanAdezca sthitipramANamaupamyAdvayA bhavatIti tAmAha mUlam-aTavihe addhomie paNNatte, te jahA paliovame 1, sAgarovame 2, ussappiNI 3, osappiNI 4, poggalapariya? 5, tIyaddhA 6, aNAgayaddhA 7, sabaddhA 8 // sU0 32 // ___ chAyA--aSTavidham advaupamyaM prajJaptam , tadyathA-palyopamaM 1, sAgaropamam 2, utsarpiNI 3, avasarpiNI 4, pudgalaparivartaH 5, atItAddhA 6, anAgattAdvA 7, sarvAddhA 8 // sU0 32 / TIkA--' aTThavihe ' ityAdi-- advaupamyam-upameva aupamyaM-palyAdirUpam , tatpadhAnA addhA-adhaupamyam / rAjadantAditvAdadAzabdasya puurvnipaatH| taca aSTavidhaM prajJaptam , tadyathA-palyopamam-palyena upamA yatra kAle parimANato bhavati sa kAlaH-palyopamam / napuMsakatvaM rUDhito bodhyam 1 / evaM sAgaro. samyagdarzanAdikI sthitikA pramANa aupampAddhAse hotA hai, isa. liye sarakAra aba usakA nirUpaNa karate haiM-- " avihe addhovamie paNNatte" ityAdi / / TIkArya-- advaupamya kAla ATha prakArakA kahA gayAhai, jaise-palyo. pama1, sAgaropama 2, utsarpiNI 3, avasarpiNI 4, pudgalaparivarta 5, atItAddhA 6, anAgatAddhA 7, aura sarvoddhA 8 / / upamAhI aupampa hai, yaha aupamya palyAdirUpa hotA hai, isa palyAdi rUpa pradhAnatAvAlA jo addhA-kAla hai, vaha addhaupamya hai, yaha advaupamya jo palyopama Adike bhedaseATha prakArakA kahA gayA hai, usakA tAtparya aisA hai ki jisa kAlameM parimANakI apekSAse palpa dvArA upamA dI jAtI hai, aisA vaha kAla palyopama hai, isI tarahase sAgaropamake samyaga darzana vigerenI sthitinuM pramANa pAmyAddhA (upamAkALa) vaDe jANuM zakAya che. tethI have sUtrakAra aupaccAddhAnA ATha prakAranuM nirUpaNa kare che- " avihe addhovamie paNNatte" tyA TIkArtha-advIpamya (upamA kALa) ATha prakArane kahyo che. te prakAra nIce prabhArI cha.(1) 5tyA5ma, (2) saagre|58, (3) Satel, (4) sabasapiNI, (5) pasala paripataH, (6) atItAddhA, (7) manAyatAddhA, mana (8) saddhiA. je kALane upamA dvArA ja samajI zakAya che tene pAmyA ddhA kahe che. palyAdi rUpa pradhAnatAvALA je addhA (kALa) che, tenuM nAma addhopamya che. palyopama-je kALanuM mApa palyanI upamA dvArA jANI zakAya che, evA kALanuM nAma popama kALa che. eka jana lAMbA, eka jana zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA08 sU. 32 addhaupamyakAlanirUpaNam pamamarSi bodhyam 2 / tathA utsarpiNI - utsarpanti vardhante zubhA bhAvA asyAmitiutsarpiNI- dazasAgaropamakoTA koTIparimANaH zubhabhAvavarddhako'zubhabhAvahAnikA rakaH kAlabhedaH 3| avasarpiNI - avasarpanti = hInA bhavanti zubhA bhAvA asyAmityavasarpiNI- dazasAgaropamakoTA koTIparimANo'zubhabhAvavarddhakaH zubhabhA vahAnikArakaH kAlabhedaH 4 tathA - pudgalapakhirttaH - pudgalAnAM rUpidravyANAm AhArakavarjitAnAmaudArikAdiprakAreNa ekajIvApekSayA parivarttanaM = sAmastyena sparzaH - samIlanaM pudgalaparivartaH, sa ca yAvatA kAlena bhavati sa kAlo'pi pudgala - parivarttaH / sa cAyaM kAlo'nantotsarpiNIrUpa: 5 / tathA atItAddhA-atItaHsambandhameM bhI jAnanA cAhiye jisa kAlameM zubha bhAvoMkI vRddhi hotI hai, yaha utsarpiNI kAla hai, yaha utsarpiNI kAla 10 koTAkoTI sAgaropamakI hotI hai, zubha bhAvakA vardhaka hotA hai, evaM azubha bhAvakA hAnikAraka hotA hai, avasarpiNI kAla bhI 10 koTAkoTI sAgaropamakI hotI hai, isameM azubha bhAvoMkI vRddhi hotI hai, aura zubha bhAvoMkI hAni hotI hai| AhAraka barjita rUpI dravyoMko audArika Adi prakArase grahaNa karanevAle eka jIvakI apekSAse jo unakA sampUrNa rUpase sparza hai, vaha pula parivarta hai, yaha pudgala parivarta jitane kAlameM hotA hai, vaha kAla bhI pudgala parivarta rUpa kahA gayA hai, yaha pudgala parivarta rUpa kAla ananta utsarpiNI aura ananta avasarpiNI rUpa hotA hai, atIta 119 zrI sthAnAMga sUtra : 05 paheALA ane eka ceAjana UMDA khADAmAM jugalIyAnA khAla ThAMsI ThAMsIne bharavAmAM Ave. pachI temAMthI seA seA varSe eka eka khAla kADhatAM kADhatAM te AkhA khADA khAlI thatAM jeTalA kALa vyatIta thAya che, teTalA kALane paLyeApama kALa kahe che-eja pramANe sAgaropama kALa viSe paNa samajavu', 10 koTAkATI sAgaro pama pramANa utsarpiNI kALa heAya che. A kALamAM zubha bhAveAnI vRddhi thAya ane azubha bhAvanI hAni thAya che avasarpiNIkALa paNa 10 koTAkoTI sAgaro 5ma pramANa hoya che A kALamAM azuddha(azubha)bhAveAnI vRddhi ane zubha bhAveAnI hAni thAya che. AhArakarjita rUpI dravyeAne audArika Adi prakAre grahaNa karanAra eka jIvanI apekSAe je temanA sapUNaeN rUpe spaza dhAraNa kare che, tenuM nAma pudgalavita che. A pudgala parivata jeTalA kALamAM thAya che teTalA kALane paNa pudgala parivata kALa kahevAya che. te pudgala piravata'kALa ananta utsarpiNI ane avasarpaNIkALarUpa hAya che.atIta (bhUtakAlina)pudgalaparAvatanuM nAma atIttAdvA * Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 sthAnAgato pudgalaparAvataH 6 / anAgatAddhA-AgAmI pudgalaparAvataH 7 tathA-saryAdA atItAnAgatavartamAnakAlasvarUpo'kAlabhedaH / ityaSTAyupamAkAlabhedAH / samayAdi zIrSaprahelikAntA anupamAkAla bhedA bodhyA iti / / sU0 32 // kAlAdhikArAtsaMpati kAlamAzritya sUtrAntaramAha mUlam --arahao NaM ariTranemissa jAva aTThamAo purisajugAo jugaMtakarabhUmI duvAsapariyAe aNtmkaasii|suu033|| chAyA--arhataH khalu ariSTanemeryAvat aSTama puruSayugaM yugAntakarabhUmiH dvivarSaparyAye antamakArSaH // sU0 33 // TIkA--' arahao NaM' ityAdi-- arhataH khalu ariSTanemeH ' aSTamaM puruSayugam aSTapuruSakAlaM yAvat yugAntakarabhUmiH-yugasya-puruSalakSaNakAlasyApekSayA antakarANAM bhavAntakAriNAM pudgalaparAvartakA nAma atItAddhAhai, AgAmI pudgalaparAvartakA nAma anA. gatAddhA hai isakA vizeSa varNana anuttaropapAtika sUtrake tIsare vargakI artha bodhinI TIkAke pudgalaparAvartaprakaraNameM dekhale tathA-atIta anAgata evaM vartamAna kAla svarUpa jo addhAkAla bheda hai, vaha saIddhA hai, ye ATha upamA kAlake bheda haiN| tathA-samayase lekara zIrSa prahelikA anupamA kAlake bheda haiM aisA jAnanA cAhiye // sUtra 32 // kAlake adhikArako lekara ava sUtrakArakA kathana karate haiM--- " arahaoNaM ariTThanemissa" ityAdi / / TIkArtha--bAvIsaveM ahenta ariSTanemike AThaveM puruSa yuga taka ATha puruSakAla taka-yugAntakara bhUmi yugake-puruSa kAlakI apekSAseM antakaroMkI-bhavAntakaroMkI-bhUmi kAla thI. tAtparya yaha hai ki ariche.AgAmI pudgala parAvartanuM nAma anAgatA ddhA che. AnuM vizeSa varNana anu ropapAtika sUtranA trIjA varganI arthavyAdhinI TIkAnA pudgalaparAvarta prakaraNamAM joI levuM. tathA atIta, anAgata ane vartamAnakALa svarUpa je addhAkALa bheda che tene sarvoddhA kahe che. A pramANe upamA kALanA ATha bheda thAya che. anu. pamA kALanA samayathI laIne zIrSaprahelika paryantanA aneka bhede thAya che, ema sabhA // sU 32 // kALano adhikAra cAlI rahyo che, te kAraNe have sUtrakAra atIta kALamAM siddha padanI prApti karanArA ariSTaneminA ATha zinuM kathana kare che- "arahao NaM aridunemirasa" tyaa:TIkArtha-bAvIsamAM tIrthakara ariSTaneminA AThamAM puruSa yuga sudhI-ATha puruSa kALa sudhI yugAntakara bhUmi (te yuganA puruSanI apekSAe antakanI- bhavA ntakanI bhUmi) hatI, A kathanane bhAvArtha nIce pramANe che-ariSTaneminA zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA08 sa. 38 mahAvIrapravAjitASTarAjanirUpaNam 121 bhUmiH kAla AsIt / ayaM bhAvaH-ariSTane meH ziSya praziSyaM-krameNa aSTau puruSAn yAyatsAdhavo muktiMgatA na tu tataH parata iti / tathA prasaGgAtparyAyA'pekSayA. 'pyantarabhUmimAha-tasya bhagavato dvivarSaparyAye varSadvayAtmake kebaliparyAye'. tIte sati bahavaH sAdhayaH antam-janmajarAmaraNarUpabhavasya avasAnam akArya = kRtavanta iti| sU0 33 // tIrthakaravaktavyatAdhikArAd bhagavatA mahAvIreNa pravAjitAn aSTau rAjJaH marUpayitumAha-- mUlam-samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM aTTha rAyANo muMDe bhavittA agArAo aNagAriyaM pavAiyA, taM jahA-vIraMgaya 1 vIrajase 2 saMjaya 3 eNijae ya rAyarisI 4 // seya 5 siye 6 udAyaNe 7 taha saMkhe kAsibaddhaNe 8 // sU0 34 // chAyA--zramaNena bhagavatA mahAvIreNa aSTau rAjAno muNDAn bhAvayityA AgArAt anagAritAM pravAjitAH, tadyathA-vIrAGgadaH 1, bIrayazAH 2, saMjayaH 3, paNeyakazca rAjaRSiH 4, zvetaH 5, ziva 6, udAyanaH 7, tathA zaGkhaH / kAzibarddhanaH 8 // sU0 33 // TIkA--'samaNeNaM ' ityAdi--- zramaNena bhagavatA mahAyoreNa aSTau rAjAnaH muNDAn-muNDitAna bhAvayitvA kRtvA agArAt anagAritAM pravAjitA diikssitaaH| te rAjAnaH ke ? ityAhaSTanemike ziSya praziSya taka kramazaH ATha puruSa taka muni mukti gaye isake bAdameM nahIM gaye tathA jaba una bhagavAnkI do varSa kI keli paryAya vyatIta ho gaI taba aneka sAdhuoMne janma jarA maraNa rUpa bhayakA anta kiyA arthAt mokSa gaye / sU0 33 // tIrtha karakI vaktavyatAke adhikArase aba sUtrakAra bhagavAn mahAvIrake dvArA prabajita hue ATha rAjAoMkI prarUpaNA karate haiM-- "samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNa" ityAdi // TIkArtha--zramaNa bhagavAna mahAvIrane ATha rAjAoMko muNDita karake agArAvasthAse anagArAvasthAmeM dIkSita kiyA hai, jina ATha ziSya praziSya vagere kramazaH ATha puruSa sudhInA munio mukta thayA hatAtyArabAda thayelA muniomAM mukti prApta karavAno A krama cAlu rahyo na hato jyAre ariSThaneminI be varSanI keliparyAya vyatIta thaI gaI tyAre aneka sAdhuoe janma, jarA ane maraNarUpa bhavane anta karI nAkhyuM hatuM. sU. 33 AgalA sUtramAM tIrthakaranI vAta karI. pUrvasUtra sAthe A prakAranA saMbaMdhane laIne have sUtrakAra mahAvIra prabhunI samIpe pratrajyA aMgIkAra sthA-16 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 sthAnAGgasUtre tadyathA - vIrAGgadaH ityAdi / tatra - ' vIrAGgado vIrayazAH saMjayaH' iti trayo'pi rAjAnaH prasiddhAH || 3 || aiNeyaka rAjaRSistu ketakArdhajanapadastha zvetAmbI nagarI apara nAma zvetavikA, tasyA bhartuH pradezinAmnaHzramaNopAsakasya svakIyaH / aiNeyakaiti tasya gotrAbhidhAnam ||4|| zvetaH = AmalakanagaryoH svAmI / yatra nagaryAM sUryAbho devaH saudharma devalokAd bhagavato mahAvIrasya vandanArthamavatIrNo'bhavat // 5 // zivaH ayaM hi hastinApuranRpa ekadA manasyacintayat yadahaM pratyahaM hiraNyAdinA vRddhirAjAoMko dIkSita kiyA haiM unake nAma isa prakArase hai vIrAGgada 1, cIrayaza 2, saMjaya 3, aiNeyaka rAjaRSi 4, zveta 5, ziva 6, udAyana 7, tathA zaGka - kAzivarddhana 8 inameM vIrAGgada, vIrayaza aura saMjaya ye to prasiddha hI haiN| aiNeyaka rAjaRSi jo ketakArthajanapadastha zvetAmbI nagarIke jisakA dUsarA nAma zvetavikA hai, usakA svAmI pradezI nAmakA zramaNopAsaka thA usakA AtmIyajana (kauTumbika) the aiNeyaka aisA yaha gotrAbhidhAna hai| zveta-ye Amalaka nagarIke svAmI the, isa nagarI meM sUryAbha deva saudharma devalokase bhagavAn mahAvIrako candanA ke liye avatIrNa (AdhA) huA thA, ziva-ye hastinApurake rAjA the eka dina inhoMne mana meM aisA vicAra kiyA ki mere yahA~ dina pratidina hiraNya AdikI baDhottarI ho rahI hai-kisI bhI vastukI kamI nahIM hai to yaha karanArA ATha rAjAonI prarUpaNA kare che 66 sama NaM bhagavayA mahAvIre NaM" ityAhi TIkA -nIcenA ATha rAjAoe zramaNa bhagavAna mahAvIranI pAse muDita thaIne gRhasthAvasthAnA tyAgapUrvaka aNugArAvasthA a'gIkAra karI hatI-eTale ke mahAviir prabhu tebhane avanti tA - ( 1 ) vIrAMga, (2) vIrayaza, (3) sabhya, meoya za4RSi, (5) zveta, (6) ziva, (7) dhAyana bhane (8) zama- azivarddhana temAM virAMgaDha, vIrayaza ane sajayanI vAta teA prasiddha che. eyaka rAjaRSi -ketakA janapadamAM je zvetAmbI athavA zvetavikA nAmanI nagarI hatI, tenA svAmI pradezI nAmaneA zramaNeApAsaka hatA. te pradezInA AtmIyajana ejJeyaka rAjarSi hatA. eNeyaka temanuM geAtra hatuM tethI temane ahI eNeyaka kahyA che. zveta teo Amalaka nagarInA rAjA haeNtA. te nagarImAM jyAre mahAvIra prabhu padhAre che tyAre sUryabha nAmanA deva saudhama kalpamAMthI temane vaDhaNA karavA mATe Ave che. ziva-te hastinApuranA rAjA hatA. tene eka divase evA vicAra byA ke pUrvajanmanA puNyakarmAMnA prabhAvathI mAre tyAM cAMdI, sonuM, ratna dhana zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA08 sU038 mahAvIrapravAjitASTarAjanirUpaNam 123 mupagacchAmi, tadasti mamaM prAktanapuNyakarmaNaH phalam, ato mayA bhUyastadartha yatno vidheyaH / evaM vicArya sa putraM rAjye saMsthApya kRtasakalakRtyo dikmokSitatApasatayA pravajitaH / tataH sa SaSThaSaSThena tapazcarana, AtApanAM kurvan , zINa patrAdinA pArayazca, vibhaGgajJAnaM labdhavAn / tena vibhaGgajJAnena sa sapta lokAn saptasamudrAMzca dRSTavAn / taddarzanena ' mama divyaM jJAnamutpanna-miti manyAno janapadamAgatya grAmanagarAdiSu bahUn janAn svopalabdhaM tattvaM grAhitavAn / tasmi nneva samaye saparivAro bhagavAn mahAvIro grAmAnugrAmaM vihara~statra smaagtH| mere pUrvajanmake puNya karmakA hI prabhAva hai, phala hai, isaliye aba mujhe punaH aisAhI prayatna karate rahanA cAhiye ki jisase merA yaha puNya kSINa na hone pAye mujhe yahI sAdhana sAmagrI prApta hotI rahe aisA vicAra kara usane putrako rAjyakA adhipati banA diyA aura svayaM dikyokSita tApasarUpase (!) dIkSita ho gayA, SaSTha SaSTha kI (velebelekI) tapasyA karate hue evaM AtApanA lete hue tathA-jIrNa pAtradikoMse pAraNA karate hue usane vibhaGgajJAna prApta kara liyA isavibhaGga jJAnase usane sAta lokoMko evaM sAta samudroMko dekhaa| unako dekhane se mujhe divya jJAna utpanna huAhai, aisA samajhakara usane janapadameM (deza)Akara grAma nagara AdikoMmeM aneka manuSyoMko apane dvArA upalabdha tattva grahaNa karavAyA usI samaya sapari. cAra grAmAnugrAma vihAra karate hue bhagavAna mahAvIra vahAM zvetAMbiMkA ngdhAnya AdinI vRddhi thatI jAya che. mAre tyAM kaI paNa vastunI kamI nathI. te mAre pharI e prayatna kara joIe ke jethI karIne mAruM A puNya kSINa na thaI jAya. A prakArane saMkalpa karIne teNe potAnA putrane rAjyane adhipati banAvI dIdho. tyAra bAda te dikSita tApasa rUpe dIkSita thaI gaye (ziva rAjarSinA A tapanuM vistAra pUrvakanuM varNana bhagavatI sUtramAMthI levuM) chaThThane pAraNe chaThanI tapasyA karatA ane AtApanA letA ane pAraNane divase keIeka ja dizAmAMthI ekaThA karelAM jINuM pAna, phala Adi vaDe pAraNAM karatAM evAM te zivarAjaSine koI eka divase virbhAgajJAna prApta thaI gayuM. te vilaMgajJAnanA prabhAvathI teNe sAta leka ane sAta samudra joyAM. tethI tene ema lAgyuM ke mane divyajJAnanI prApti thaI che. tyAra bAda janapadamAM AvIne teNe gAma, nagarAdimAM pharIpharIne evI prarUpaNa karavA mAMDI ke sAta ja samudro che-asaMkhyAta dvIpasamudra nathI. jyAre zivarAjarSi hastinApuramAM A prakAranI prarUpaNa karI rahyo hato, tyAre zramaNa bhagavAna mahAvIra pitAnA ziSya samudAya sAthe grAmAnugrAma vicaratA thakA hastinApura nagaramAM padhAryA zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 sthAnAGgasUtre gautamazca bhikSAyAM gato bahujana mukhAt zivopadiSTaM tatvaM zrutavAn / sa ca bhagavasamIpamAgatya ziyopadiSTAM prarUpaNAM bhagavantaM zrApayitvA tadyAthArthyaviSaye pRSTavAn / bhagAMstvasaMkhyeyAn dvIpasamudrAn prarUpitavAn / bhagavatprarUpaNAM janamukhAdAkarNya svadarzane jAtazaGkaH zivo bhagavatsamIpe jagAma / bhagayAMzca tanmanogataM bhAvaM tasmai proktavAn / tatazca sa mahAvIre saMjAta sarvajJatvavizvAso dRDhabhaktisaMyuto bhagavatsamIpe pravajitaH / tataH sa ekAdazAGgAnyadhItya kAlakrameNa siddho buddho muktaH parinirvRtaH sarvaduHkhAtmahINazceti // 6 // tathA-udAyanaH,-ayaM hi-sindhusauvIrAdInAM poDazAnAM janapadAnAM, rImeMA pahu~ce gautama bhikSAke liye gaye, unhoMne aneka manuSyoMse ziyo padiSTa tattvakI bAta sunI jaba mikSA lekara ye Ayeto bhagavAnake pAsa A. kara unhoMne zivopadiSTa prarUpaNA bhagavAnako sunAI aura sunAkara usake viSaya yAthArthya kyAhai, aisA pUchA-bhagavAnne asaMkhyAta dvIpasamudroMkI prarUpaNAkI bhagavAna kI prarUpaNAko janake mukha se sunakara apane darzana meM zaMkAyukta huA vaha ziya tApasa bhagavAna kepAsa AyA,bhagavAnUne usake manogata bhAvako usase kahA-to use bhagavAna mahAvIrake Upara "ye sarvajJa hai " aisA vizvAsa ho gayA aura vaha unake prati dRDha bhaktivAlA hokara unhIM ke pAsa dIkSita ho gayA 11 aGgoMkA usane adhyayana kiyA antameM yaha siddha buddha mukta parinita aura samasta duHkhoMse rahita hogayA udAyana-yaha sindhu sauvIra Adi solaha janapadoMkA bItamaya mahAvIra prabhunA ziSya gautama svAmIe hastinApuramAM gocarI mATe pharatAM pharatAM zivarAjarSi dvArA prarUpita uparyukta tattva viSayaka vAta sAMbhaLI bhikSA vaherIne AvyA bAda temaNe mahAvIra prabhune A vAta kahI saMbhaLAvI ane A bAbatamAM yathArtha vAta zI che te jANavAnI IcchA prakaTa karI, bhagavAne kahyuM ke asaMkhyAta dvIpasamudra che. leke dvArA mahAvIra prabhunI A prakAranI prarUpaNAnI vAta sAMbhaLIne zivarAjarSinuM mana zaMkAthI yukta thayuM. tethI te zramaNa bhagavAna mahAvIranI pAse AvyA. mahAvIra prabhue tenA manogata bhAvane jANI laIne e sacoTa khulAso karyo ke jethI zivarAjarSine mahAvIra prabhu pratye saMpUrNa zraddhA utpanna thaI. teNe temane sarvajJa mAnyA ane teNe temanI pAse pravajyA aMgIkArI lIdhI. teNe agiyAra aMgone abhyAsa karyo. aneka AkarA tapa karIne ane siddha, buddha, mukta, parinivRta ane samasta dukhathI rahita thaI gaye. zrI sthAnAMga sUtra :05 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA08 sU0 38 mahAvIrapravrAjitASTarAja nirUpaNam 125 vItabhayapramukhAnAM triSaSTyadhikatrizatAnAM nagarANAM, dazAnAM ca mukuTabaddhAnAM rAjJAmadhipatiH / zramaNopAsako'yaM rAjA ujjayinImavarudhya svaparabalasamakSaM raNakarma kuzalatayA raNabhUmau karivarapRSThAccaNDa pradyotanam adho nipAtya nigRhItavAn, ' ayaM dAsIpati - riti tallalATapaTTe cAGkitavAn / tathA - ' mama tanUjo'yamabhijidrAjyazriyA prAptamadaH kugati mA yAtu " iti sneha - nibaddha mAnaso'bhijite rAjyamadattvA svabhAgineyAya kezine rAjyamadAt / svayaM bhagavato mahAvIrasya sannidhau muNDito bhUtvA pravrajitaH / pravrajyAgrahaNAnantaraM bhUmaNDale viharan kadAcit svanagaryAM samAgataH / tatra samutpannarogaH sa Adi 336 nagaroMkA evaM 10 mukuTabaddha rAjAoMkA adhipati thA, zramaNopAsaka isa rAjAne ujjayinI para caDhAI karake apane sainya aura para sainyake samakSa raNabhUmimeM hAthI ke Upara baiThe hue caNDaprayotana rAjAko hAthIkI pIThake Upara se dekhate 2 hI nIce girA diyA thA aura use bandI banA liyA thA. aisA yaha raNa kAryameM kuzala thA aura " yaha dAsI pati hai " aisA paTTa usake lalATa para aGkita kara diyA thA. tathA merA putra abhijit rAjyazrIko prApta kara legA to vaha madonmatta hokara kugatimeM calA jAvegA - ataH aisA na ho isa abhiprAyase usane abhijit putrako rAjya nahIM diyA aura apane bhAneja keziko rAjya de diyA evaM svayaM bhagavAn ke samIpa muNDita hokara pravrajita ho gayA / pravrajyA grahaNake anantara hI vaha bhUmimaNDalameM vihAra karane udAyana-te sindhu sauvIra Adi 16 janapadone, vItabhaya Adi 336 nagaranA ane 10 mukuTabaddha rAjAne adhipati hatA. te zramaNeApAsaka (zrAvaka) hatA. udAyana rAjA ghaNuM! ja zUravIra hatA. teNe ujjayinI nagarI para caDAI karIne, peAtAnA ane duzmananA sainyanI samakSa ja ca'Dapradyota rAjAne hAthInI pITha parathI nIce nAkhIne peAtAnA kedI banAvI dIdhA hatA. tyAra bAda teNe caMDapradyotanA kapALamAM evAM lakhANavALA paTTo badhAnyeA hateA ke A dAsIpati che. '' tyAra khAda te bhAgavatI dIkSA aMgIkAra karavAnA vicAra kare che te vakhate tenA manamAM eveA vicAra Ave che ke jo mArA putra abhijitane rAjayazrI seAMpIza te te madenmatta thai jaine duCtimAM cAlye jaze. te kAraNe teNe peAtAnA putra abhijitane rAjya nahIM sAMpatA peAtAnA bhANeja kezIne rAjya sAMpyu. tyAra khAi zramaNa bhagavAna mahAvIra pAse mu`Dita thaine teNe pratrajayA aMgIkAra karI. tyAra bAda te bhUmimaMDalamAM vihAra karavA (6 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 sthAnAGgasUtre vaivAnumatyA dadhi bubhuje / itazca kezI manasyevamacintayat-ayaM mama rAjyApajihI' rogaccha lenAtrAste, ato mayA'yaM zatru vinAzanIyaH / evaM vicArya sa tasmai bhikSAyAM savirSa dadhi dadau / tenAsau kAlaM gtH| itthamudAyanamunau kAlagati gate tadguNAkRSTena kena cid devena tadIyazayyAtarakumbhakAragRhaM muktyA sarva nagaraM pASANapAtena vidhvaMsitamiti // 7 // ___ kAzivarddhanaH-kAzInagaryA vRddhi karaH zaGkho nAmASTamo rAjeti // 8 // sU0 34 // lagA vihAra karate 2 vaha kisI eka samaya apanI nagarI meM AyA, vahAM use roga ho gayA so vaidyoMkI salAhase usane dahIkA upayoga karanA prArambha kara diyA idhara kezIne apane manameM aisA vicAra kiyA-yaha mujhase rAjya chInanA cAhatA hai, so rogakA bahAnA lekara yahAM AyA hai, aura ThaharA huA hai, isaliye isa dRSTi se yaha merA zatru hai-ataH isakA vinAza mujhe avazya kara denA caahiye| aisA vicAra kara usane usa muni udAyanake liye bhikSAmeM viSa sahita dahI de diyA, isase vaha mara gayA isa prakAra udAyana munike mara jAne para usake guNAnu rAgI kisI devane usake zayyAtara kummakArake gharako chor3akara samasta nagarakA vidhvaMsa pattharakI varSAse kara diyaa| ___ kAzivarddhana-kAzI nagarIkI vRddhi karanevAlA zaDanAmakA AThavAM rAjA huA hai| sUtra 34 // lAge. A pramANe grAma nagarAdimAM vicaratAM vicaratAM ke eka samaye te pitAnI nagarImAM AvI pahoMce. tyAM AvyA bAda tene keIraga lAgU paDyo. vivonI salAhathI teNe AhAramAM dahIne upayoga zarU karyo. have tenA bhANeja kezI rAjAne e saMdeha utpanna thaye ke udAyana mArI pAsethI rAjya paDAvI levA mAge che, ane tethI ja te roganI sAravAra karavAnA bahAne nagaramAM AvyuM che. te kAraNe ja te A nagarane choDavA mAgatuM nathI. tethI te mAre zatru che. mAre kaI paNa rIte tene nAza karavo joIe. A prakAranA vicArathI prerAIne teNe muni udAyanane viSayukta dahIM vaherAvyuM. te dahIM khAvAthI te maraNa pAmyA. A prakAre udAyana muninI hatyA thaI javAthI tenA guNAnurAgI kaI deve kezInA AkhA nagara para pattharanI vRSTi karIne nagarane nAza karyo. muni udAyanane rahevAne mATe AzrayasthAna arpaNa karanAra eka kuMbhAranuM ghara ja A vRSTithI bacI gayuM. kAzivardhana-kAzI nagarInI vRddhi karanAre zaMkha nAmane eka rAjA thaI gaye. te paNa mahAvIra prabhu pAse prajita thaye hato. sU. 34 che zrI sthAnAMga sUtra : 0pa Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA08 sU0 35 AhArasvarUpanirUpaNam 127 ete vIrAGgadAdayo manojJe'manojJe cAhArAdau samavRttaya ityAhArasvarUpamAha - mUlam - aTThavihe AhAre paNNatte, taM jahA- maNupaNe asaNe pANe khAime sAime, amaNuNNe jAva sAime // sU0 35 // chAyA - aSTavidha AhAraH prajJaptaH, tadyathA - manojJam azanaM pAnaM khAdimaM svAdimam, amanojJaM yAvat svAdimam // sU0 35 // TIkA- ' ahei AhAre ' ityAdi AhAro manojJAmanojJabhedena dvividhaH / tatra pratyekamazanAdibhedena catuviMdha ityaSTAvAhArabhedA iti / sU0 35 // yathAsssradravyANi rasapariNAmaviziSTAni manojJAnyamanojJAni ca bhavanti, tathaiva kSetravizeSA api pudgalagatavarNapariNAma vizeSayatvena manojJA amanojJAzva ye vIrAGgadaka Adi manojJa evaM amanojJa AhAra Adi meM samavRtti. vAle the ataH aba sUtrakAra AhArake svarUpakA kathana karate haiM " aTThavihe AhAre paNNatta " ityAdi // TIkArtha - - manojJa aura amanojJake bheda se AhAra do prakArakA kahA gayA hai, inameM azana Adi ke bheda se AhAra cAra-cAra prakArakA hai, isa taraha se AhArakA ATha bheda ho jAte haiM / / sU0 35 // jisa prakAra isa pariNAma viziSTa AhAra dravya, manojJa aura amanojJa hote haiM usI tarahase kSetra vizeSa bhI pudralagata varNarUpa pariNAma vizeSavAle honese manojJa aura amanojJa hote haiM-ataH aba sUtrakAra kRSNarAja nAmaka amanojJa kSetra vizeSoM kI prarUpaNA karate haiNpUrvasUtramAM vIrAMgadaka AdinI vAta karavAmAM AvI che. te maneAjJa ane amaneAjJa AhArAdimAM samavRttivALA hatA. tethI have sUtrakAra AhAranA svaicatu prayana re che - " aTThavihe AhAre paNNatte " ityAdiTIDArtha-ADAranA bhubhyame aAra paDe che - (1) manojJa bhane (2) amanojJa. maneAjJa amanAra AhAranA nIce pramANe cAra-cAra prakAra paDe che--azana, pAna, khAdya, svAdya. A rIte bannenA maLIne kula ATha bhedo thaI jAya che. sU. 3pappA jevI rIte rasapariNAma viziSTa AhAra dravya maneAjJa ane amane jJa hAya che, eja pramANe kSetravizeSA paNa pudgalagata varUpa pariNAma vizeSa vALAM hovAthI maneAjJa ane amaneAsa hoya che. tethI have sUtrakAra kRSNarAji nAmanA amaneAna kSetravizeSAnI prarUpaNA kare che-- zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ %3 128 sthAnAGgasane bhavantItyamanojJAn kRSNarAjyabhidhAnAna kSetravizeSAn prarUpayitumAha mUlam--uppiM saNaMkumAramAhiMdANaM kappANaM haTThi baMbhaloe kappe riTavimANe patthaDe, ettha NaM akkhADagasamacauraMsasaMThANasaMThiyAo aTTa kaNharAIo paNNattAo, taM jahA--purasthimeNa do kaNharAIo, dAhiNeNaM do kaNharAIo, paJcasthimeNaM do kaNharAIo, uttareNaM do knnhraaiio| purasthimA abhaMtarA kaNharAI paJcatthimagaM bAhiraM kaNharAiM puTA, paccAsthamA abbhaM. tarA kaNharAI dAhiNabAhiraM kaNharAI puTTA dAhiNA abbhaMtarA kaNNarAI paccatthimagaM bAhiraM kaNNarAiM puTTA paccasthimA abbhaMtarA kaNharAI uttaraM bAhiraM kaNharAI puDhA, uttarA abhaMtarA kaNharAI purasthimaM bAhiraM kaNharAI puTA / purathimapaccasthimillAo bAhirAo do kaNharAIo chalaMsAo / uttaradAhiNAo bAhirAo do kaNharAIo tNsaao| savAovi abbhaMtarakaNharAIo cauraMsAo // 1 // eyAsi NaM aTaNhaM kaNharAINaM aTTha nAmadhejA paNNattA, taM jahA-kaNharAI vA, meharAI vA, maghAi vA, mAghabaIi vA, vAyaphalihei vA, vAyapalikkho. bhei vA, devaphalihei vA, devapalikkhobhei vA // 2 // eyAsi NaM asu uvAsataresu aha logaMtiyavimANA paNNatA, taM jahAaccI 1. accimAlI 2, vairoyaNe 3, pabhaMkare 4, caMdAbhe 5, murAbhe 6, supaiTThAbhe 7 aggiccAbhe 8 // 3 // eesu NaM asu logaMtiyavimANesu avihA logaMtiyadevA paNNattA, taM jahA-sArasAya 1 mAiccA 2, vahI 3, varuNA 4 ya gaddatoyA zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA08036kRSNarAjItadgata lokAntikavimAna- devasvarUpani0 129 / 5, ya / tusiyA 6 avAbAhA 7, aggiccA 8, ceva boddhavA // 4 // eesi NaM aTThaNhaM logaMtiyadevANaM ajahaNNamaNukko - seNa aTTha sAgarovamAiM ThiI paNNattA || sU0 36 // chAyA - upari sanatkumAramAhendrayoH kalyayoH, adho brahmaloke kalpe riSTavimAnaH prastaTaH, (taspa) adhaH khalu akSavATakasamacaturastra saMsthAna saMsthitA aSTa kRSNarAjayaH prajJaptAH, tadyathA - paurastye khalu dve kRSNarAjI dakSiNe khalu dve kRSNarAjI, pAzvAtye khalu dvai kRSNarAjI uttare khalu dve kRSNarAjI / paurastyA AbhyantarA kRSNarAjiH dAkSiNAtyAM bAhyAM kRSNarAjiM spRSTA, dAkSiNAtyA abhyantarA kRSNarAjiH pAthAtpAM bAhyAM kRSNarAjiM spRSTA, pAyAtyA AbhyantarA kRSNarAjiH uttarIyAM bAhyAM kRSNarAjiM spRSTA, uttarIyA - abhyantarA kRSNarAjiH paurastyAM cAvAM kRSNarAjaM spRSTA / paurastyapAvAcye bAhye dve kRSNarAjI paDase | uttarIyadakSiNAtye bAhye dve kRSNarAjiM yatre / sarvA api AbhyantarakRSNarAjayazcaturasrAH // 1 // etAsoM khalu bhaSTAnAM kRSNarAjinAm aSTa nAmaveyAni prajJaptAni tadyathAkRSNarAjiriti vA, megharAjiriti vA, maveti vA, mAghavatIti vA, vAtaparigha iti yA, vAtapratikSobha iti vA, devaparigha iti vA, devapatikSobha iti vA |2|| etAsAM khalu aSTAnAM kRSNarAjinAm aSTasu avakAzAntareSu aSTau lokAntikavimAnAni prajJasAni tadyathA - arci 1, acirmAli: 2, vairocanam 3, prabhaGkaram 4, candrAbham 5, kharAbham 6, supratiSThAmam 7, AgneyAbham 8 || 3 | eteSu khalu aSTasu lokAntikavimAneSu aSTavidhA lokAntikA devAH majJaptAH, tadyathA - sArasvatA AdizyA vahnayo varuNAva gardatoyAzca / tuSitA avyAvAdhA AgneyAzcaiva boddhavyAH ||4|| eteSAM khalu aSTAnAM lokAntikadevAnAm ajaghanyAnutkarSeNa aSTau sAgarIpamAni sthitiH prajJaptAH 5 / / sU0 36 / / TIkA -' upa ' ityAdi sanatkumAra mahendrayoH kalpayoH upari-upariSTAd brahmaloke kalpe riSTavimAnaH prasto vidyate / tasya ' heTThi ' ti=dhaH = adhastAt atra sala akSa " upi saNakumAramAhiMdANaM kappANaM " ityAdi // TIkArya -- sanatkumAra mAhendra kalpoMke Upara brahmaloka kalpa meM riSTa " upi saNakumAramAhiMdANaM kappArNa" ityAdi - TIkA-sanatkumAra ane mAhendra kalpAnI upara je brahmaleAka kalpa che temAM STi sthA0- 17 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ FO meromen 130 sthAnAzastre pATakasamacaturasrasaMsthAnasaMsthitAH - akSabATakAH=' akhADA' iti loke prasiddhaH, tadvat samacaturastreNa saMsthAne nAkAreNa saMsthitAH vidyamAnAH aSTau kRSNarAjaya kRSNavarNapudgalapaGktapaH prjnymaaH| kRSNarAjiyuktakSetravizeSA api kRSNarAjayaH procyante iti bodhyam / tAH kRSNarAjayo yathA vyavasthitAstathA pradarzayati-taM jahA-purathime Na' ityaadi| paurastye-pUrvadigbhAge khalu dve kRSNarAji bhavataH / evaM dakSiNapazcimottareSu digmAgeSvapi krameNa dve dve kRSNarAji bodhye / taba paurastyA pUrvadigmavA abhya ntarA-antarAlapattino kRSNarAjiH dAkSiNAtyAM bAhyA kRSNarAji spRssttaa-sNlgnaa| tathA-dAkSiNAtpA abhyantarA kRSNarAjiH pAzcAtyAM bAhyAM kRSNarAji spRSTA / pAzcAtyA abhyantarA kRSNarAji:-utarIyAM bAhyAM kRSNarAji spRSTA / uttarIyA ca abhyantarA kRSNarAjiH-uttarIyAM bAhyAM kRSNarAji spRSTA / uttarIyA ca abhyantarA-kRSNarAniH paurastyAM bAhyAM kRSNarAji spRSTeti / bAhyAmyantarabhedabhinnAsu vimAna nAmakA prastara hai, usake nIce akhADeke jaisI samacaukora AkAravAlI-ATha kRSNa varNavAle pudgaloMkI paMktiyAM (rAjI) kahI giihaiN| kRSNarAjise yukta kSetra vizeSa bhI kRSNarAjI kahA gayA hai| ye kRSNa rAjiyAM isa prakArase haiM-pUrva dizAmeM do kRSNarAjiyAM haiM, dakSiNa dizAmeM do kRSNarAjiyA~ haiM ! pazcima dizAmeM do kRSNa rAjiyAM haiN| evaM uttara dizAmeM do kRSNarAjiyAM haiM / pUrva dizAkI bhItarI kRSNa rAji dakSiNa dizAkI bAhirI kRSNarAjiko sparzatIhai, dakSiNa dizAkI bhItarI kRSNarAjI pazcimadizAkI bAhirI kRSNarAjI ko sparzatIhai pazcima dizAkI mItarI kRSNarAji uttara dizAkI bAhyakRSNarAjIko chUtI hai, evaM uttaradizAkI bhItarI kRSNarAji pUrva dizAkI bAhirI kRSNarAjiko chUtI hai, pUrva dizAkI evaM pazcima dizAkI bAhirI do kRSNarAjiyAM vimAna nAmane prastara che. tenI nIce akhADAnA jevI samarasa AkAravALI, kRSNavarNavALAM pudgalenI ATha rAjio (paktio) che. kRSNarAjithI yukta kSetravizeSane paNa ahI kRSNarAji kahevAmAM Avela che. te kRSNarAjio A pramANe che-pUrva dizAmAM be, dakSiNa be, pazcima dizAmAM che ane uttara dizAmAM be kRSNarAjio AvelI che. pUrva dizAnI je aMdara be kuNarAji che te dakSiNa dizAnI bahAranI kRSNarAjine sparza kare che dakSiNa dizAnI aMdaranI kRSNarAjI pazcima dizAnI bahAranI kRSNarAjane sparza kare che pazcima dizAnI je aMdaranI kRSNarAji che te uttara dizAnI bAhA kRSNajine sparze che. uttara dizAnI je aMdaranI kRNarAji che te pUrva dizAnI bAdhA kRSNarAjine sparze che pUrva dizAnI ane pazcima dizAnI be bAhya kRSNarAjio cha khUNAvALI che, zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkAsthA 082 36 kRSNarAjI tadga talokAntikavimAna-devasvarUpani0 131 etAsu kRSNarAjiSu paurastyaM pAzcAttyaM caitad bAhyaM kRSNarAjidvayaM SaDa-SaTkoNam / uttarIyaM dAkSiNAtyaM caitad vAhya kRSNarAjidvayaM vyatraM-trikoNa / tathA-AbhyantaramAgasthitAzcatasro'pi kRSNarAjayaH caturasrA:-catuSkoNA bodhyA iti // 1 // itthaM kRSNarAjInAM sthAnAni svarUpANi cAbhidhAya samprati tAsAM nAmAnyabhidhAtumAha-'eyAsiNaM' ityaadi| etAsAmaSTAnAM kRSNarAjInAM nAmAnyaSTau prajJamAni, tadyathA-kRSNarAjiriti yA 1, megharAjiriti vA 2, magheti vA 3, mAghavatIti vA 4, vAtapariceti yA 5, vAtapatikSobha iti vA 6, devaparigha iti vA 7. devapratikSobha iti vA 8, iti / itistvatra svarUpopadarzanArthaH / veti vikalpArthaH / tatra-kRSNarAjiHkRSNapudgalasvarUpatvAt 1|meghraajiH-meghraajiriv kRssnntvaat| tathA maghA maghAnAma SaSTho pRthivI tadvadatikRSNatvAt 3 mAghavatI-mAghavatI nAma saptamI pRthivI, tadvadatikRSNatvAt 4 / vAtaparidhaH-vAtasya mamanaparighAtatvAt 5 / vAtapratikSobhaHcha konoMvAlI haiN| uttara evaM dakSiNa dizAkI do bAhirI kRSNa rAjiyAM tikoNa haiM tathA samasta mItarI kRSNa rAjiyAM caukora haiN| ina ATha kRSNarAjiyoMke ATha nAma isa prakArase haiM-kRSNarAji 1, megharAji 2, megha 3, meghavatI 4, vAtaparighA 5. vAtapratikSobha 6, devaparigha 7, aura devapratikSAma 8 / inameM kRSNarAji aisA nAma kRSNa pudala rUpa honese hai, megharAji aisA nAma megharAjike jaisI kRSNa honese hai, mapArAji aisA nAma maghA nAmake chaThe narakake jaisI ati kRSNa honese hai, mAdhavatI aisA nAma mAghavatI nAmaka sAtavIM pRthivIse bhI adhika kRSNa hone ke kAraNase hai, ghAyuke gamanakA parighAta karaneke kAraNa vAtaparigha aisA nAma hai, vAtako kSomajanaka honese vAtapratikSobha aisA nAma hai, devaparigha aisA nAma devoM ko bhayakA utpAdaka honese uttara ane dakSiNa dizAnI be bAhya kRNarAji e trikoNAkAra che, tathA aMdaranI badhI kRSNarAjio catuSkoNa che. A ATha kRSNarAjionAM ATha namo nIya pramANe he-(1) 4062 / 7, (2) megharA, (3) bhadhArA, (4) bhApatI, (5) pAtaparidha, (6) pAtapratikSAla, (7) 1525 mane (8) pratisAda te rAjio kRNa pudgala rUpa hovAthI temanuM nAma kRSNarAjI che. teo megharAjInA jevAM kRSNa varNavALI hovAthI temanuM nAma megharAjI paDayuM che. maghA nAmanI chaThThI narakanA jevI ati kRSNa hovAne kAraNe temanuM nAma maghArAjI ja paDayuM che. -mAghavatI nAmanI sAtamI naraka pRthvI karatAM paNa adhika kRSNa varNavALI havAne kAraNe tenuM cothuM nAma mAghavatI che. vAyunA gamanamAM pratighAta (avarodha) utpanna karanAruM hovAne kAraNe tenuM pAMcamuM nAma vAta parigha che. vAyune mATe kSebhajanaka hovAne kAraNe tenuM chaThuM nAma vAtaprati bha che. dezamAM bhaya utpanna karanArI hovAne kAraNe tenuM sAtamuM nAma deva zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 532 __sthAnAGgasUtre bAtasya kSomajanakatyAt 6 / devaparighaH devAnAM bhayotpAdakatvena gamanavighAtahetutyAt 7 / devama tikSobhaH-devAnAM kSobhananakatyAditi8 // 8 // ___ etAsAmaSTAnAM kRSNarAjInAmaSTasu avakAzAntareSu-rAjidvayamadhya bhAgeSu aSTa lokAntikavimAnAni prajJaptAni, tayathA-arciH 1, arciAliH 2 ityAdi / tatra-arcile kAntikavimAnaM pUrva digvartinyA abhyantarakRSNarAjyA agrapati 1 / aci livimAnaM pUrvayoH kRSNarAjyomadhyavarti 2 / vairocanaM dakSiNadigyatinyA Abhyantara-kRSNarAjyA agravarti 3 / prabhaGkaraM dakSiNayoH kRSNarAjyomadhyavarti / candrAbhaM pazcima digvatinyA AbhyantarakRSNarAjyA agravarti 5 / murAbhaM pazcimayoH kRSNarAjyo madhyavati 6 / sumatiSThAbham uttaradigvartinyAH hai, tathA devapratikSobha aisA nAma devoMko kSobhajanaka honese hai| ina ATha kRSNarAjiyoMke aSTa avakAzAntaroMmeM do rAjike madhya bhAgoM meM ATha lokAntika vimAna kahe gaye haiM-jaise-arci 1, aciaulI 2, inameM jo arci nAmakA lokAntika vimAna hai vaha pUrvadigvartinI Abhyantara kRSNarAjike agravatI hai, arci AlI nAmakA jo lokA. ntika vimAna hai vaha pUrvakIkRSNarAjiyoMke madhyavartI hai, vairocana nAmakA jo lokAntika vimAna hai, vaha dakSiNadigvartinI Abhyantara kRSNa rAjAke agravatI hai, prabhaGkara nAmakA jo lokAntika vimAna hai, vaha dakSiNako kRSNa rAjiyoMke madhyavartI hai,candrAbha nAmakA jo lokAntika vimAna hai, vaha pazcima digvartinI Amyantara kRSNarAjike agravatI hai surAma nAmakA jo lokAntika cimAna hai-yaha pazcimakI kRSNarAjiyoMke parigha che. devemAM kSobha utpanna karanArI hovAne kAraNe tenuM AThamuM nAma deva pratibha paDayuM che. A ATha kRSNarAjionA ATha avakAzAntamAM (be rAjinI vacceno bhAga ahIM avakAzAntarethI grahaNa thaye che ) ATha kAntika vimAne kahyAM che. te kAntika vimAnanAM nAma arci, aciMilI Adi che. aci nAmanuM lekAtika vimAna pUrva dizAnI Abhyantara kRSNarAjine agravartI che. arcirmAlI nAmanuM lokAntika vimAna pUrvenI kRSNarAji enA madhya bhAge Avelu che. recana nAmanuM trIjuM lokAntika vimAna dakSiNa dizAnI Abhyantara kRSNarAjine agravartI che prazaMkara nAmanuM cothuM lekAntika vimAna dakSiNanI kRSNarAji enI vacce AveluM che. candraprabha nAmanuM pAMcamuM lokAntika vimAna pazcima dizAnI Abhyantara kRSNarAjine agravata che. surAbha nAmanuM kAntika vimAna pazcimanI kRSNarAjienI vacce AveluM che. supratiSThAbha zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarAdika pRSTha 132-33 meM kahA huA kRSNarAjIkA koSTaka | kRSNarAjI koSThakam / pUrvA dika supratiSThAbha 1 arciH 2 2 arcirmAliH zrI sthAnAMga sUtra : 05 9 riSTaM 3 vairocanaM D 7 zukrA 6 sUrAMM pazcimA dika pU caMdrAbhaM 4 pramaGkara peja 132-33 mAM khatAvela kRSNarAjI kASTaka dakSiNA dika Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA08 sU036 kRSNa rAjItadgata lokAntikavimAnadevasvarUpani0 133 AbhyantarakRSNarAjyA agravarti 7 / tathA-AgneyAbhaM vimAnam uttarayoH kRSNarAjyomadhyavarti 8 / etAsAM kRSNarAjInAM bahumadhyadezabhAge riTAmamapi vimAnamasti parantu aSTasthAnakAnurodhAttannAtra vivakSitamiti / etatkoSThakaM pRthakapatre draSTavyam / iti // 3 // eteSu aSTasu lokAntikavibhAneSu aSTavidhA lokAntikadevAH prajJaptAH, tadyathAsArasvatA AdityA ityAdi / tatra-arci vimAne sArasvatAH 1, arciAlivimAne AdityAH 2, vairocana vimAne vahnayaH 3, prabhaGkare varuNAH 4, candrAbhe gardatoyAH 5, sUrAbhe tuSitAH 6, supatiSThAme avyAvAdhAH 7, AgneyAbhe ca AgneyAH 8 iti riSTAbhe tu riSTA devA bodhyA: iti // 4 // eteSAM sArasva-ta amRtInAmaSTAnAmapi lokAntikadevAnAm jaghanyotkarSaNa aSTa sAgaropamANi sthitiH prajJaptA / / sU0 36 // madhyavartI hai, supratiSThAbha nAmakA jo lokAntika vimAna hai vaha uttara digavatI Abhyantara kRSNarAjike agravartI hai, tathA-agneyAbha nAmakA jo lokAntika vimAna hai, vaha uttarakI do kRSNarAjiyoM ke madhyavartI hai, ina kRSNarAjiyoMke bahu madhya dezabhAgameM riSTAbha nAmakA vimAna hai, parantu-yahAM ATha sthAnakoMke anurodhase usakI vivakSA nahIM huI hai-isakA koSThaka alaga patrameM dikhAyA hai so vahAMse dekha leve ina ATha lokAntika vimAnoM meM ATha prakArake lokAntika deva rahate haiM, unake nAma isa prakArase haiM-sArasvata 1, Aditya 2, yahni 3, varuNa 4, gardatoya 5, tuSita 6, avyAyAdha 7, aura Agneya 8 ina sabhI lokAntika devoM kI jaghanya evaM utkRSTa donoM prakArako Ayu ATha sAgaropamakI kahI gaI hai / / sUtra 36 // nAmanuM lekAtika vimAna utara dizAnI Abhyantara kRSNarajine agravarte che. AgneyAbha nAmanuM AThamuM lekAtika vimAna uttarathI bane kRSNarAjionI madhyamAM AveluM che. A kRSNara ji enA bahumadhya deza bhAgamAM riNAbha nAmanuM vimAna che. paraMtu ahIM ATha sthAnakene adhikAra cAlato hovAthI ahIM tenuM varNana karyuM nathI. A kAtika vimAnenuM sthAna batAvatI AkRti A sAthenA pijamAM batAvavAmAM AvI che-A ATha lekAtika vimAnamAM ATha prakAranA lekAblika deve rahe che. temanAM nAma A pramANe che-(1) sArasvata, (2) Aditya (3) pani, (4) 525, (5) hitAya, (6) tuSita. (7) 20yAmA mana (8) Agneya. A saghaLA lokAtika devenuM jaghanya ane utkRSTa A banne prakAranuM AyuSya ATha sAgaropamanuM kahyuM che. je sU. 36 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre 134 kRSNarAjayo hi alokasya madhyabhAgasthitA iti madhyabhAgapastAvAda dharmAdInAM caturNAm ekaikasya madhyabhAgam aSTasthAnatvena prarUpayitumAha mUlam-aDha dhammatthikAyamajjhapaesA pnnnnttaa| aTTha adhammasthikAyamajjhapaesA paNNattA / evaM ceva aTra AgAsasthikAyamajjhapaesA paNNattA / evaM ceya aha jIvamajjhapaesA paNNattA // sU0 37 // chAyA-aSTa dharmAstikAyamadhyapradezAH prajJaptAH / aSTa adharmAstikAyamadhyapradezAH prajJaptAH / evameva aSTa AkAzAstikAyamadhyapradezAH prajJatAH / evameva aSTa jIvamadhyapradezAH prajJaptAH |mu0 37 // TIkA-'aTTa dhammasthikAya' ityAdi vyAkhyA spssttaa| navaram-dharmAdharmAkAzAnAM madhyapadezA ruvakarUpAH / jIvasthApi kevalisamuddhAte rucakasthA evaM madhyapradezAH, anyadA yathAsthitA evASTau madhyapradezA iti / / sU0 37 // ye kRSNarAjiyAM Uryalokake madhya bhAgameM sthita haiM, isaliye aba sUtrakAra madhya bhAgake prastAvako lekara dharmAdikacAroMke eka ekake madhya bhAgakA kathana ATha sthAna rUpase karate haiM-- ___ " a dhammatyikAyamajjhamapasA paNNattA" ityAdi / TokArya-dharmAstikAyake madhya pradeza ATha kahe gaye haiM, adharmA. stikAyake madhyapradeza ATha kahe gaye haiN| AkAzAstikAyake madhya pradeza ATha kahe gaye haiN| jIvake madhyapradeza ATha kahe gaye haiN| dharmAstikAya adharmAstikAya aura AkAzAstikAyake jo madhyapradeza haiM ve rucaka rUpa haiN| jIva jaba keli samudghAta karatA hai, taba usakA bhI madhya pradeza rucakasthahI hote haiN| anya kAlameM ATha madhyapradeza yathAsthita hI hote rahate haiM / sUtra 37 // A kRSNarAjio urvakanA madhya bhAgamAM AvelI che. pUrvasUtra sAthe A prakAranA saMbaMdhane laIne have sUtrakAra dharmAstikAya Adi cAra astikAyanA bhaya mAganu na cha---"aTTa dhanmatthikAyamaapaesA paNNattA" tyaa:TIkArtha-dharmAstikAyanAM madhyapradeza ATha kahyA che adharmAstikAyanA madhyapradeza ATha kahI che Akaza stikAyanA madhyapradeza ATha kahyA che jIvanA madhyapradeza ATha kadA che dharmAstikAya, adharmAstikAya ane AkAzAstikAyanA je madhyapradeza che te rUcakarUpa che jIva jyAre kevalisa muddaghAta kare che tyAre tenA madhyapradeza paNa rUcakastha ja hoya che anyakALeATha madhyapradeze yathAsthita ja rahe che. 37 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA08 su038 bhaviSyatIrthakara mahApadmapravAjiSyamANarAjani0 135 ___ jIvamadhyapradezAdiprarUpakAzca tIrthakarA iti tIrthakaravaktavyatAM sUtradvayenAha - mUlam-arahatA NaM mahApaume aTTa rAyANo muMDA bhAbittA agArAo aNagAriyaM pavAvessai, taM jahA-paumaM 1, paumagumma 2, naliNaM 3, naliNagummaM 4, paumaddhayaM 5, dhaNuddhayaM 6, kaNagarahaM 7 bharahaM 8 // sU0 38 // __ chAyA-arhana khalu mahApadmaH aSTau rAjJo muNDAn bhArayitvA agArAt anagAritAM pravrAjayiSyati, tadyayA-pacaM 1, pajhagulmaM 2, nalinaM 3, nalinapacaM 4, padmadhvajaM 5, dhatuyajaM 6, kanakarathaM 7, bharatam 8 // sU0 38 // TokA-' arahaMtANaM ' ityAdi mahApadmaH arhan bhaviSya dutsapiNyAM mahApadma nAmA bhaviSyattIrthakaraH zreNika jIvaH khalu aSTau rAjJo muNDAn mAvayityA kRtvA agArAt anagAritAM pramAjayiSyati, tadyathA-pajhaM : padmagulmamityAdi / padmAdayo'tra prajAjanakriyAyAH karmatvena vivakSitatvAd dvitIyAntatvena nirdiSTA iti // sU0 38 // jIvake madhyapradeza Adike prarUpaka tIrya kara hote haiM, isaliye aba sUtrakAra tIrthaMkarakI vaktavyatA do sUtrase karate haiM-- " arahaMtANaM mahApaume aha rAdhANo" ityAdi // TIkArya--prahApadma arhanta ATha rAjAoMko muNDina karake agA. rAvasthAse anagArAvasthAmeM dIkSita kareMge una ATha rAjAmoMke nAma isa prakArase haiM-padma 1, padmagulma 2, nalina 3, nalinapadma 4, padmadhjava 5, dhanurdhvaja 6 kanakaratha 7, aura bharata 8 ye mahApadma arhanta zreNikake jIva haiM aura ye bhaviSyat utsapiNImeM tiirthNkrhoge|suutr 38 // jIvanA madhyapradeze Adina prarUpaka tIrthakare ja hoya che. tethI have sUtrA2 me sUtra dvArA tItha zanI vatavyatAnu prati pAhana 42-"arahaMtANaM mahApaume adurAyANo" tyAha-(sU. 32) TIkAtha-mahApadma ahaMta ATha rAjAone muMDita karIne agArAvasthAnA tyAga pUrvaka anagArAvasthAnI dIkSA Apaze. temanAM nAma nIce pramANe che- (1) 55, (2) 5 zulma, (3) nalina, (4) nalinapa, (5) 554104, (6) dhanu , (7) 4425 ane (8) bharata. 24 / bhA55 mata mAgabhI sAmai tIrthakara thaze. teo zreNika rAjAnA jIvarUpa che. che sU. 38 che. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ---- -- --- ---- 136 sthAnAisane tathA mlam -kaNhassaNaM vAsudevassa aTTa aggamahisIo arahao NaM arihaNomista aMtie muNDA bhavettA agArAo aNagAriyaM pavvaiyAo siddhAo jAva savvadukkhapahINAo, taMjahA- pau. mAvaI 1, gorI 2, gaMdhArI 3, lakkhaNA 4, suplImA 5, jaMbaI 6, saccabhAmA 7, ruppiNI 8 knnhggmaahisiio|| sU039 // chAyA-kRSNasya khalu vAsudevasya aSTau apramahiSyaH arhataH khalu ariSTanemerantike muNDA bhUtvA agArAt amagAritAM prajitAH siddhAH yAvat sarvaduHkha. mahoNAH, tadyathA-padmAvatI 1, gaurI 2, gAndhArI 3, lakSmaNA 4, supImA 5, jAmbavatI 6 satyabhAmA 7: rukmiNI 8 kRSNApramahiSyaH // sU0 39 // TIkA-'kaNhasta NaM' ityAdi kRSNavAsudevasya aSTau agramahiSyaH paTTarAipaH ahaMdariSTanemisavidhe muNDA bhUtvA agArAt anagAritAM pravrajitAH, siddhAH-kRtakRtyAH, yAvatpadena-'buddhAH muktAH parinirvRttAH' ityeSAM padAnAM saMgrahaH, tatra-buddhA-vimalakevalAlokena jJAta" kaNhassa NaM vAsudevassa aTTha agamahisIo" ityAdi / TIkArya--kRSNa vAsudevakI ATha paTTarAniyAM arhanta ariSTanemike pAsa muNDita hokara agArAvasthAse anagArAvasthAmeM dIkSita huI haiN| ye saba siddha yAvat sarva duHkhoMse prahINa haiN| unake nAma isa prakAra se haiM padmAvatI 1, gaurI 2, gAndhArI 3, lakSmaNA 4, suSImA 5, jAmbacatI 6, satyabhAmA 7, aura rukmiNI 8 siddha zabdakA artha kRtakRtya honA hai, yahAM yAvatpadase "buddhAH muktAH parinirvRttAH" ina padoMkA "kaNhasta Na vAsudevassa aTTha aggamahisIo" tyAla TIkArtha-kRSNa vAsudevanI ATha paTTarANIoe ahaMta ariSTa neminI pAse muMDita thaIne amArAvasthAnA tyAgapUrvaka anagArAvasthAnI dikSA lIdhI hatI. tabhanai nAma nIya pramANe tai-(1) padmAvatI, (2) gaurI, (3) mAndhArI, (4) sabhA , (5) suSImA, (6) mayatA. satyalAbha!, sane (8) mI , te AThe siddha, buddha, mukta, parinivRta ane samasta duHkhethI rahita thaI gaI have siddha Adi padone artha spaSTa karavAmAM Ave che. siddha thaI javuM. eTale ke IpaNa kArya karavAnuM bAkI na rahevuM. buddha eTale vimala kevaLajJAna zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bbeu supATIkA sthA08 sU039 kRNasya apramahiSInirUpaNam takalalokAlokaH, muktAH sarvakarmabhyo rahitAH parinirthatAH samastakarmakRtavikArarahitatvena svasthIbhUtAH, ataeva-sarvaduHkhapahINAH samastaklezAntakarA jaataaH| tAH kRSNAgramahinyo hi padmAvatI gaurI gAndhAdiyo bodhyaaH| amumevArthamupadarzayitumAha-' taM jahA=paumAvaI, gorI' ityAdi / AsAM caritAni antakRdda. zAGgasUtre varNitAni, jijJAsubhistata eva bodhyAnIti // sU0 39 // etAH kRSNagramahiSyaH padmAvatyAdayo vIryAt siddhAH vIyaryANi ca vIryamavAdapUrve'bhidhIyante / ato vIryapravAdapUrvasvarUpaM pratipAdayatimUlam-vIrayapuvyassaNaM aTU vatthU aTTa culiyaavtthuu|suu0 40 // chAyA-vIryapUrvasya khalu aSTau vastUni aSTa cUlikAvastUni // sU0 40 // TIkA-vIriyapucassa NaM' ityAdi vIryamabAdanAmakasya tRtIyapUrvasya vastUni adhyayanavizeSA aSTau bhavanti / yathA-AcArAGge zAstraparijJAdInyadhyayanAni tathA laghupAyazcitta-gurumAyazcittAsaMgraha huA hai, buddha zabdakA artha vimala kevalajJAna rUpa Alokase sakala loka aura alokakA jAnanA hai, mukta zabdakA artha sakala karmoM se rahita honA hai parinita zabdakA artha samasta kAryakRta bikA. rase rahita hokara svasthIbhUta honAhai,sarva duHkha prahINa zabdakA arthasamasta klezoMkA antakara denA hai, ina rANiyoMkA cAritra antakRddazAGga sUtra meM varNita hai ata eva jijJAsujanoMko yahIM se jAna lenA caahiye|s039| ye kRSNakI agramahiSiyAM vIryase siddha huI haiM, vIryakA varNana vIrya pravAda pUrva meM kiyA gayA hai, isaliye aba satrakAra vIryapravAdapUrvakA svarUpa kahate haiM-" viriyapuvyasta NaM aTTa vatyU" ityAdi / TokArtha--vIryapravAda nAmaka tRtIya pUrvakI mUla vastue~-adhyayana vaDe sakala leka ane alakane jANanAra. mukta eTale samasta karmothI rahita thayela jAva. parinivRta eTale karmakRta vikArathI rahita banIne svathI bhUta (zItalIbhUta-samasta paritApathI chUTi javuM) sarvaduHkha prahaNa eTale saghaLA kalezene atta karanAra. A AThenA caritranuM varNana annakUdazAMgamAM varNaveluM che, te jijJAsuoe te zAstramAMthI te vAMcI levuM. sU 39 - kRSNa vAsudevanI te agramahiSIo potAnA vIryanA prabhAvathI siddha pada pAmI hatI. vIryapravAhapUrvamAM vIryanuM varNana karavAmAM AvyuM che, tethI have sUtrakAra vIryapravAha pUrvanA svarUpanuM varNana kare che- "vIriyapuvyasta NaM aTTha patthU " tyaahTIkArtha-vIya pravAda nAmanA trIjA pUrvanI mUla vastuo-adhyayana vize ATha sthA0-18 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 sthAnAGgasUtre ropaNA-prAyazcittarUpANi AcArAgrANi bhavanti, tathaivAtrApi vastUni cUlikA vastUni ca bodhyAnIti / / sU0 40 // ___ vastuvIryAdeva gatirbhavatIti gatimaSTavidhatvenAha --- mUlam--aTragaio paNNattAo, taMjahA--NirayagaI 1,tiriyagaI 2, maNuyagaI 3 devagaI 4 siddhigaI 5, gurugaI 6, paNolaNagaI 7, pabbhAragaI 8 // sU0 41 // chAyA-aSTa gatayaH prajJaptAH, tadyathA-nirayagatiH 1, tiryaggatiH2. manujagatiH 3, devagatiH 1,sidigatiH5 gurugatiH6,praNodanagatiH7,mAgbhAragatiH 8||suu0 35 // TIkA-'aTTha gaIo' ityAdi gatayAgamanakriyAH aSTa prajJaptAH, tadyathA-nirayagatiH-narake gamanaM 1, tiryaggatiH-tirathitiryagyonau gamanam 2, manujagatiH manuSpayonau gamanam 3, vizeSa ATha haiM aura cUlikA vastue~ mI ATha haiN| jisa prakArase AcArAga sUtrameM parijJA Adi adhyayana hai, tathA laghu prAyazcitta, guru prAyazcitta evaM AropaNA prAyazcitta rUpa AcArApra haiM, usI prakArase yahA~ parabhI vastue~ evaM cUlikA vastue~ haiM aisA jAnanA cAhiye |s. 40 vastu vIryasehI gati hotI hai, isaliye aba sUtrakAra ATha bheda rUpase gatikA varNana karate haiM--"aTTa gaio paNNattAo" ityAdi / ___TIkArtha--gamana kriyA rUpa gatipAM ATha kahI gaI haiM-jaise-niraya gati 1, tiryaggati 3, manujagati 3, devagati 4, siddhigati 5. gurugati 6, praNodanagati 7, aura prAgmAra gati 8 narakameM jAnA isakA nAma niraya gati hai, tiryazca yonimeM jAnA isakA nAma tiryche, ane cUlikA vastuo paNa ATha che, jevI rIte AcArAMga sUtramAM pariNA Adi adhyayana che tathA laghu prAyazcitta guruprAyazcitta ane ApaNA prAya. zcitta rU5 AcArAgra che, eja pramANe ahIM paNa vastuo ane cUlikA vastuo ane cUlikAo che ema samajavuM. sU. 40 viryarUpa vastu vaDe ja gati thAya che. tethI have sUtrakAra ATha bheda rUpe zatina na re chaaTU gaio paNNatAo" tyA -(sa. 35) DAya-zamanAya35 gatimA mADI -(1) nizyAti, (2) tiyAti, (3) manuti , (4) kAti, (5) siddhagati, (6) gurugati, (7) pra gati ane (8) prAgabhAragati. narakamAM javuM tenuM nAma nirayagati che. tiryamAM javuM zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA08 sU041 tIrtha karasvarUpanirUpaNam devagatiH devayonau gamanam 4,siddhigatiH-siddhogatiH siddhigatyAM gamanabhityarthaH5, gurugatiH-guruzabdo bhAvaparaH, tatazca guruNA-gauraveNa-udhistiryaksvabhAvena yA paramANyAdInAM svabhAvato gatiH sA gurugati:6, praNodanagatiH-praNodanena-preraNena yA gatiH sA,yathA bANAdInAm 7 tathA-prAgmAragatiH-prArabhAreNa IpadavanatyA yA gatiH sA / yathA-dravyAntarAkrAntasya nAvAdeH // su0 41 // gatiprastAvAd gatibhaGgAdinadhiSThAtrINAM devInAM dvIpasyarUpamAha - mUlam--gaMgA siMdhu rattA rattavaI devANaM dIvA aTU aha joyaNAI AyAmavikkhaMbheNaM paNNattA // sU0 42 // __ chAyA-gaGgA sindhuH raktA raktavatI devInAM dvIpA aSTASTayojanAni AyAmaviSkambheNa prajJaptAH / / sU0 42 / / TIkA-'gaMgA siMdhu' ityAdi-- vyAkhyA spssttaa| navaraM-gaGgAdayo bharatairavatanadyaH / etatsamAna nAmAna evaM ggati hai, manuSya yonimeM jAnA isakA nAma manuSya gati hai, devayonimeM jAnA isakA nAma devagati hai, siddhi meM jAnA isakA nAma siddhigati hai, guru zabda yahAM bhAva paraka hai ataH Urdhva, adhaH tiryak, svabhAvase jo paramANu AdikoMkI svabhAvataH gati hotI hai vaha guru gati hai 6, preraNAse jo gati hotI hai, vaha praNodana gati hai jaise bANa AdikoMkI gati ISad avanatise jo gati hotI vaha prAgbhAra gati hai, jaisedravyAntarase AkAnta nAya AdikaM // sUtra 41 // gatike prastAvako lekara aba trakAra gativAlI Adi nadiyoMkI adhiSThAtrI deviyoMke dvIpakA svarUpa kahate haiM-- tenuM nAma tiryagati che manuSyayonimAM javuM tenuM nAma manujagati che. devayonimAM javuM tenuM nAma devagati che; siddhamAM javuM tenuM nAma siddhagati che. guru zabda ahIM bhAvaparaka che. tethI urdhva, adha: tiryaka rUpe je paramANu AdikanI svAbhAvika gati thAya che tenuM nAma gurugati che. preraNA vaDe je gati thAya che te gatinuM nAma praNodanagati che, jema ke bANa AdikanI gati ISadu avanati dvArA je gati thAya che te gatinuM nAma prAglAra gati che. jema ke dravyAntarathI AkAnta nAva (DI) AdinI gati. | sU 41 che gati viSayaka sUtranuM kathana karIne have sUtrakAra gativALI nadIonI adhiSThAtrI devInA nivAsasthAna rU5 dvIpanA svarUpanuM kathana kare che- zrI sthAnAMga sUtra :05 Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 sthAnAGgasUtre tadadhiSThAyo devyaH / AsAM nivAsadvIpA gaGgA prapAtAdikuNDamadhyavarttino bodhyA iti / / sU0 42 // dvIpAdhikArAdantaradvIpAnAha mUlam - ukkA muha mehamuhavijjumuhavijjudaMta dIvA nnn aTUTa joyaNasayAI AyAmavikkhaMbheNaM paNNattA // sU0 43 // chAyA - ulkAnukha - meghamukha - vidyunmukha - vidyudanta dvIpAH khalu dvIpA aSTASTa yojanazatAni AyAmaviSkambheNa prajJaptAH || sU0 43 // TIkA- ' ukkAmuha ' ityAdi himavataH zikhariNaca varSa dharaparvatasya pUrvayoraparayozca daMSTrayoH pratyeka daMSTrAya sthiteSu sapta saptasvantaradvISeSu paThatvena prathitAnAm ulkAmukhadvIpa - " gaMgA siMdhu rattA raktavaI devANa " ityAdi TIkArtha -- gaMgA, sindhu, raktA evaM raktavatI deviyoMke dvIpa AyAma aura viSkambhase ATha 2 yojanake kahe gaye haiM ye gaMgA Adika nadiyAM bharata airavatakI nadiyAM haiM jaise ina nadiyoMke nAma haiM isI taraha ke nAma inakI adhiSThAtrI deviyoMke haiM / inake nivAsa dvIpa prapAta Adi kuNDake madhya meM haiM || sUtra 42 // aba sUtrakAra dIpAdhikArako lekara antaradvIpoMkA kathana karate haiMukkAmuha mehamuha vijjumuha " ityAdi // 44 TokArtha - himapAt parvata evaM zikharI parvata kI pUrva apara daMSTrA meM se pratyeka daMSTrA meM sthita sAta 2 antara dvIpomeM chaThe rUpase prasiddha ulkAmukha dvIpa " gaMgA siMdhu rattA rattavaI devANaM" ityAdi TIkAtha-gagA siMdhu, raktA ane raktavatI A cAre devIonA nivAsa sthAna rUpa dvIpAnA AyAma ane viSNubha ATha ATha ceAjanane kahyo che. gaMgA Adi nadIe bharata ane airavata kSetranI nadIo che. te nadIenAM jevAM nAme che evAM ja temanI adhiSThAtrI devIenAM nAmeA che, temanA nivAsadvIpa prapAta mAhi huMDanI madhyamAM che / sU. 42 // AgalA sUtramAM dvIpanuM varNana karyuM. have sUtrakAra antaradvIpeNanuM pArjuna re che" ukkAmuhame muhavijjumuha " tyAhi TIkA -himavAn pa ta ane zikharI parvatanI pUrva para dAAmAMnI pratyeka danTrAmAM sthita sAta sAta antara dvIpAmAM chaThThA rUpe prasiddha ulkAmukha dvIpa, zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA08 sU043 antaradvIpanirUpaNam 141 meghamukhadvIpa-vidyunmukhadvIpa-vidyuhantadvIpa nAmakAnAM dvIpAnAM pratyekadvIpaH AyAmaviSkambhamAnena aSTASTa zatayojanapramANaH prajJapta iti // sU0 43 / / dvIpAdhikArAdeva dvIpaparikhAbhUtasya kAlodasamudrasya mAnamAkhyAtumAha mUlam-kAloe NaM samudde aTU joyaNasayasahassAiM cakkavAlavikkhaMbheNaM paNNatte // sU0 44 // chAyA-kAlodaH samudraH aSTau yojanazatasahasrANi cakravAlaviSkambheNa prajJaptaH // sU0 44 // TIkA-'kAloe gaM' ityAdi kAlodanAmA samudaH khalu aSTau yojanazatasahasrANi-aSTa lakSa yojanAni cakracAlaviSkambheNa cakravad golAkAreNa prajJaH / sU0 44 / / dIpAdhikArAt puSkarArddhadvIpamAnamAha mUlam - abhaMtarapukkharaddhe NaM aTujoyaNa sayasahassAI cakavAlavikkhabheNaM paNNatte / evaM bAhirapukkharaddhevi // sU0 45 // meghamukha dvIpa, vidyunmukha dvIpa aura vidyudanta dvIpa ina dvIpoMke bIca meM jo pratyeka dvIpa hai vaha AyAma evaM viSkambhase 800 sau 800 sau yojana pramANakA hai // sUtra 43 // dvIpAdhikArako lekara hI dvIpakI parikhAbhUta jo kAlodasamudra hai usakA pramANa isa prakArase hai| "kAloeNaM samudde aTThajoyaNa" ityAdi // TIkArtha-kAloda samudra cakravAla viSkammakI apekSA ATha lAkha yojanakA kahA gayA hai, cakravAla viSkambhakA tAtparya hai cakrakI taraha golAkAra vistArako cakravAla kahA jAtA hai |suu0 44 // meghamukhadvIpa, vidhummukha dvIpa ane vidyanta dvipa nAmanA pratyeka dvIpane bhAyAma ana vila 800-800 yena prabhAya yo cha. // sU 43 // dvIpane adhikAra cAlI rahyo che. tethI have sUtrakAra dvIpanI parikhAbhUta (cAre bAju vistIrNa) kAledasamudranA pramANanuM kathana kare che. "kAloeNaM samudde aTU joyaNa" yaahiTIkAryuM-kAledasamudranA cakravAla viddhabha ATha lAkha janane kahyuM che. cakanA je melAkAra vistArane cakavAta kahevAmAM Ave che. e sU. 44 che zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 sthAnAgasatre __ chAyA-abhyantarapuSkarAI khalu aSTau yojanazatasahasrANi cakravAlaviSkambheNa prajJaptam / evaM bAhyapuSkarAdhamapi // sU0 45 // TIkA- abhaMtara pukkharaddheNaM' ityAdivyAkhyA spaSTA // sU0 45 // puSkarAH ca cakravarti no'pi bhavantIti tadanavizeSam aSTasthAnatvenAha mUlam-egamegasta NaM ranno cAuraMtacakavAdista aTU sovapiNae kAkiNirayaNe chattale duvAlasaMsie aTrakaNNie adhikaraNi saMThie // suu046|| chAyA-ekaikasya khalu rAjJa zcAturantacakravartinaH aSTa sauvarNikaM kAkiNI ratnaM SaT talaM dvAdazAstrikam aSTa kaNikam adhikaraNI saMsthitam / / mU0 46 // TIkA-' egamegassa NaM' ityAdiekaikasya khalu rAjJazcyAturantacakravartinaH kAkiNIratnam aSTa sauvarNi dvIpake adhikArako lekara aba trakAra puSkarAdha dvIpake pramANakA kathana karate haiM-"anbhaMtarapukkharaddheNaM " ityAdi // TIkArtha--abhyantara puSkarArdha cakrayAla viSkambhakI apekSA ATha yojanakA kahA gayAhai / isI tarahase pAhya puSkarAdhakA bhI cakravAla viSkambhakI apekSA ATha lAkha pramANa jAnanA cAhiye // sUtra 45 // ____ puSkarAI meM cakravartI bhI hote haiM, ataH aba sUtrakAra usake ratna vizeSakA ATha sthAnoMse kathana karate haiM-- " egamegasta NaM ranno cAuraMtacakkayahissa" ityaadi| TIkArtha--eka eka cAturantacakavI rAjAkA kAkiNI ratna dviIpane adhikAra cAlI rahyo che. tethI sUtrakAra puSkarAI dvipanA prabhAnu 4thana 42 cha-" abbhatarapukkharaddhaNaM" tyaa:TIkArya-abhyattara puSkarAI cakravAla viSkabhanI apekSAe ATha lAkha jana pramANa che. e ja pramANe bAhya puSkarAne cakavAla viSkabha paNa ATha lAkha yojanane samaje che sU45 che puSparArdha mAM cakavartIe paNa hoya che. temanA kAkiNI nAmanA ratna vize. nuM have sUtrakAra kathana kare che- " egamegassa rNa ranno cAurata cakkavaTTissa'' tyaaTIkArya-pratyeka cAturanta cakavatI rAjAnuM kAkiNuM rana A suvarNa pramANa zrI sthAnAMga sUtra :05 Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA08 sU046 cakravati ratnavizeSanirUpaNam kam-aSTa suvarNamAnam SaT talam-SaTU talA=madhyabhAgA yasya tattathA-paT tala yuktaM dvAdazAstrikam dvAdaza anayA koNA yasya tattathA-dvAdazakoNayuktam , aSTakaNi kam-aSTau kaNikA-koNavibhAgA yasya tattathA, koNASTavibhAgopetam , adhikaraNe saMsthitam-adhikaraNI=' eraNa' iti bhASAmasiddhaM suvarNakAropakaraNa, tadvat saMsthitam adhikaraNI saMsthAnena saMsthitaM ca prajJaptam abhihitaM jinairiti / suvarNapamANaMtyevaM vijJeyam, tathAhi-vatvAri madhuratRNaphalAnyeka zvetasarSapaH, SoDaza veta sarSapA ekaM dhAnyamASaphalam dve dhAnyamApaphale ekA guJjA, paJca guJjAH-ekaH karmamASakaH, SoDazakarmamASA ekaM suvarNamiti / etAni madhurataNaphalAdIni mAnAni bharatacakravarti kAlikAni vijJeyAni, sarveSAM cakravartinI kAkiNIratnasya tulyamAnatvAt / atra 'egamegassa' iti vajanameM ATha suvarNa pramANa hotA hai 6 talovAlA hotA hai, 12 konoM vAlA hotA hai 8 konoM ke vibhAgoMvAlA hotA hai, aura jaisA AkAra adhikaraNI-eraNakA hotA hai vaisA AkAravAlA hotA hai, suvarNakA pramANa isa prakArase kahA gayA hai-cAra madhura tRNa phaloMkA eka zveta sarSapa-sarasoMkA eka dAnA hotA hai 16 zveta sarSapoMkA eka dhAnyamASa phala hotA hai, do ghAnyamApaka phaloMkI eka guJjA-rattI hotI hai, 5 ratiyoMkA eka karmamASaka hotA hai, evaM 16 karmamASakoMkA eka suvarNa hotA hai, ye madhura tRNa phalAdi rUpa jo pramANa yahAM prakaTa kiye gaye haiM ve bharata cakravartI ke jamAneke lenA cAhiye kyoMki samasta cakracartiyoMkA jo kAkiNI ratna hotA hai, usakA pramANa eka sA hotA hai, yahAM para " egamegassa" aisA jo pada kahA gayA hai, vaha isa bAtako vajananuM hoya che. tera tvane 6 sapATI hoya che, 12 khUNA hoya che ane 8 khUNAnA vibhAge hoya che tene AkAra adhikaraNa (eraNa)nA jevo hoya che. suvarNa pramANa vajanano artha have spaSTa karavAmAM Ave che-cAra madhura tRNaphalenuM vajana sarasavanA eka sapheda dANuM jeTaluM thAya che 16 soLa sarasavanA dANAnuM vajana eka dhAnyamASa phala (aDadanA dANa) jeTaluM be dhAnyamASa phalenI eka ratI (caNoThI thAya che. paMca ratane eka karmamASaka (vAla) thAya che ane 16 karmamASakane eka suvarNa thAya che A madhuratRNaphalAdi rUpa je pramANa ahIM prakaTa karavAmAM AvyuM che, te pramANa bharata cakavartIne jamAnAmAM pracalita hatuM. samasta cakravartI enA kAkiNI ronuM pramANa upara darzAmA pramANe ja hoya cha. " egamegassa" mA 56 bAsa me pAtaTa 42pAmA mApIche samasta zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgastre 144 padaM sarveSAM cakravartinAM kAkiNIratnaM bhavatIti sUcanArtham / ranno' iti padaM mUrdhAbhiSiktatvabodhanArtham / ' cAurata-cakavahissa' iti padaM SaTkhaNDabhara. tAdikSetrAdhipatitvasUcanArtha miti // s0 46 // __idaM ca kAkiNIratnaM caturaGgulapramANaM ' cauraMgulappamANA suvaNNavarakAgiNI NeyA' iti vacanAt / tathA yojanamAnamapiaGgulapramANenaiva niSpayate, ato. 'GgulapramANaniSpanna yojanamAnamAha mUlam-mAgahassa NaM joyaNassa aTra dhaNu sahassAiM Nihatte paNNatte // sU0 47 // ___ chAyA--mAgadhasya khalu yojanasya aSTa dhanussahasrANi nidhanaM prajJaptam // sa047 // sUcita karane ke liye kahA gayA hai ki samasta cakravartiyoMke kAkiNI ratna hotA hai " rano" yaha pada yaha prakaTa karatA hai ki mUryAbhiSikta rAjA hote haiN| " cAuraMtacakkaTista" yaha pada yaha prakaTa karatA hai ki jo cakravatI hotA hai, yad bharatAdi kSetroMkA pUrNa adhipati hotA hai, arthAt cha khaNDake nAtha hote haiM / sU0 46 // ____ yaha kAkiNI ratna cAra aGgula pramANakA hotA hai-jaisA ki " cauraMgulappamANA suvaNNacarakAgiNI yA " yaha kahA gayA hai, tathA yojanakA pramANa bhI aGkagulake pramANase banatA hai, ataH aba satra. kAra agulake pramANase niSpanna hue yojanake pramANako prakaTa karate haiN| cakravatIonI kAkiNI ratnanuM pramANa eka sarakhuM hoya che, ane pratyeka cakravartI pAse 8 2(na avazya DAya che. " ranno" mA 56 me pAta sUcita cha ke mastaka para mukUTa dhAraNa karanAra sAmAnya rAjA te ghaNA hoya che-temanI pAsa liI na tu nathI, 54"cAurata cakkayavisma" yAtu2- yayatA pAse ja te rana hoya che. cakavartI rAjA te bharatAdi kSetrone sarvoparI zAsaka hoya che. eTale cha khaMDane adhipati hoya che. sU. 46 ! uparanA sUtramAM je kAkiyuM ratnanI vAta karI te cAra AMgaLa-pramANa DAya che. sa pAta " cauragula pamANA suvaNNavarakAgiNI NeyA" // sUtramA kahevAmAM AvI che. jananuM pramANa paNa AgaLanA pramANa AdhAre ja nakkI thAya che. tethI have sUtrakAra AMgaLalanA pramANane AdhAre niSpanna thatAM yojana zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 8 sU. 47 yojanamAnanirUpaNam 155 TIkA--' mAgahassa NaM ' ityAdi-- mAgadhasya-magadhadezabhayasya khalu yojanasya-adhyamAnavizeSasya aSTa dhanussahasrANi aSTasahasrasaMkhyakAni dhaSi nidhattaM nikAcitaM nizcitaM pramANaM prajJaptamiti / idaM ca pramANaM paramANyAdinA krameNa vijJeyam / taduktam--" paramANU tasareNa rahareNU aggayaM ca bAlassa / likkhA jUyA ya javo aTTha guNavivaDiyA kamaso // 1 // " chAyA--paramANustrasareNU rathareNuragraMca bAlasya / likSA yUkA ca yavo'STaguNa vivaddhi tAH kramazaH // 1 // iti / ayamarthaH-paramANuH anantAnantAnAM mUkSmaparamANUnAM samudAyaH / ayaM caiko. vyAvahArikaH paramANuriti udhvareNyAdi bhedA api anenaiva saMgRhItA bodhyAH / sa paramANuraSTabhirguNitastrasareNu:-trasyatigacchati paurastyAdi vAyumerito yaH sa iti / trasareNuraSTaguNito rathareNuH prathagamanorakhAto bhavati / rathareNuraSTa. guNita ekaM vAlAgraM bhavati / aSTau bAlAgrANi ekA likSA, aSTau likSA ekA ___ "mAgahassa NaM joyaNassa aTTha dhaNusahassAiM" ityAdi TokArtha-magadha dezake yojanakA pramANa ATha hajAra dhanuSakA kahA gayA hai, yaha pramANa paramANu Adike pramANa kramasehotA hai-paramANu AdikA pramANa isa prakArase hai--" paramANU tasareNU rahareNU" ityAdi / ___ anantAnanta sUkSna paramANuoMkA samudAya rUpa eka paramANu hotA hai, yaha eka vyAvahArika paramANu hai, UrdhvareNu Adi bheda bhI isIse saMgRhIta ho jAte haiM / ATha paramANuoMse guNita eka trasareNu hotA hai, ATha guNA trasareNu eka rathareNu hotA hai yaha rathareNu rathake calanese utkhAta hotA hai / aSTa guNita rathareNukA eka vAlAgra hotA hai ATha pramAnu ni3555 42 cha. "mAgahassa NaM joyaNassa adu dhaNusahassAI" tyAta TIkArtha-magadha dezanA jananuM pramANa 8000 dhanuSanuM kahyuM che. te pramANu paramANu AdinA pramANakrama vaDe nakkI thAya che. paramANuM AdinuM pramANa nAye prabhArI samAyu-" paramANU tasareNU " tyAhi-manantAnanta sUkSma paramANuonA samudAya rU5 eka paramANuM hoya che. A eka vyAvahArika paramANu che. urdhvareNu Adi bheda paNa tenA dvArA ja gRhIta thaI jAya che. ATha paramANuone eka trasareNu thAya che. evAM ATha trasareNune eka raNa bane che. ratha cAlatI vakhate je dhULa UDe che tene ratha zu kahe che. evA ATha rathareNune bAlAzra hoya che. ATha bAlAthI eka zikSA (lIkha) thAya sthA0-19 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre yUkA, aSTau yUkA eko yayaH, iti / tathA-aSTau yavA ekamagulam caturviMzatiragulAni eko hastaH catvAro hastA ekaM dhanuH, dvisahasradhanUMSi ekaM gavyUtam, catvAri gavyUtAni eka yojanamiti / iti mAgadhaM yojanamAnam / mAgadhagrahaNAt yasmin deze SoDazabhirdhanuzzate gavyUtaM bhavati tatra catuHzatAdhika SaT sahanai (6400) rdhanubhi rekaM yojanaM bhavatIti // sU0 47 / / yojanaprastAbAdaSTayojanapramANAn jambUmabhRtIn nirUpayati-- mUlam-jaMbU NaM sudaMsaNA aTTa joyaNAI uDDhaM uccatteNaM bahumajjhadesabhAe aTTa joyaNAI vikkhaMbheNaM , sAtiregAiM aTTajoyaNAiM savvaggeNaM paNNattA 1 / kUDasAmalI NaM aTTa joyaNAI evaM ceya 2 / timisaguhA NaM aTTa joyaNAI uDDhaM uccatteNaM evaM ceya 3 / khaMDappavAyaguhA NaM aTu joyaNAI uDDhaM uccatteNaM evaM ceva 4 // sU0 48 // bAlAnoM kI eka likSA hotIhai ATha likSAoM kI eka yUkA (jU) hotI hai ATha yUkAoMkA eka yava hotA hai, ATha yavoMkA eka aMgula hotA hai 24 aMguloMkA eka hAtha hotA hai cAra hAthakA eka dhanuSa hotA hai, do hajAra dhanuSakA eka gavyUta koza hotA hai, aura cAra gavyUtoMkA eka yojana hotA hai| aisA yaha mAgadha deza prasiddha yojanakA pramANa hai| " mAgadha" ke grahaNa se jisa dezameM 1600 saudhanuSakA eka gabyUta hotA hai, vahAM 6400 dhanuSakA eka yojana hotAhai, aisA samajhanA caahiyes041| yojana ke prastAvako lekara aba sUtrakAra ATha yojana pramANavAle che ane ATha likSAnI eka yukA (ja) thAya che. ATha yUkAo maLIne eka yava thAya che. ATha yane eka AMgaLa thAya che. 24 AMgaLane 1 hAtha thAya che ane cAra hAtha maLIne eka dhanuSa thAya che. be hajAra dhanuSane eka koza (gabhUta) thAya che ane cAra kezane eka jana bane che. magadha dezamAM jananuM A prakAranuM pramANa cAle che. "mAgadha" A pada dvArA A pramANa magadhamAM ja pracalita che, ema kahevAmAM AvyuM che. je dezamAM 1600 dhanuSane eka gabhUta (keza) thAya che, te dezamAM 1400 dhanuSane jana gaNa joIe rU. 41 jananI prarUpaNa karavAmAM AvI. have satrakAra ATha jananA pramANa zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TokAsthA08sU048 jaMbUdarzanA prabhRtInAM utpatyAdipramANanirUpaNam 147 chAyA --jambU khalu sudarzanA aSTa yojanAni Urdhvam uccatvena, bahumadhyadezabhAge aSTayojanAni viSkambheNa, sAtirekANi aSTa yojanAni sarvAgreNa prajJaptA 1| kUTazAlmalI khalu aSTa yojanAni evameva 2 / timisra guhA khalu aSTa yojanAni Urdhvamuccatvena evameva 4 || mU0 48 // TIkA--' jaMbU NaM ' ityAdi -- " jambU :- jambU nAmako vRkSavizeSaH, tadAkArA sarva ratnamayI yA sA'pi jambU rucyate, tadadhiSThitatvAdevAyaM jambUdvIpo'bhidhIyate se yaM jambUH sudarzanA'paranAmnA vyavahriyate / asyAH sudarzanAyA jambbAH sthitirevaM vijJeyA, tathAhiuttarakurUNAM pUrvArddha mahAnadyAH pUrve paJcazatayojanAyAmaviSkambhasya dvAdazayojana - madhyabhAgasya kramaza ucchAyaparihANyA paryantabhAge dvigavyUtocchritasya dvigavyUtocchritAbhiH paJcazatadhanurvistIrNAbhiH padmavaravedikAbhiH parikSiptasya, jambU AdikoM kA nirUpaNa karate haiM- " jaMbU NaM sudaMsaNA aDDa joyaNAI " ityAdi TIkArtha --jambU yaha vRkSa vizeSakA nAma haiM, isake AkAravAlI jo sarva ratnamayI pRthivI hai vaha bhI jambU aisI kahI jAtI hai, isa jambUse yukta honeke kAraNa yaha dvIpa jambUdvIpa kahA gayA hai, isa jambU kI jisakA dUsarA nAma sudarzanA hai, sthiti isa prakAra se hai, uttara kuruke pUrvArdha meM sthita zItA mahAnadI ke pUrvameM pAMcasau yojana ke AyAma viSkambhavAlI eka pITha haiN| yaha pITha 12 yojanake madhya bhAgavAlI hai evaM kramazaH ucchrAyakI - U cepane kI hInatAse paryanta bhAgameM dvigavyUti pramANa U~cI haiM, tathA yaha dvigavyUti pramANa UMcI evaM pAMcasau vALA jammU AphrikAnuM nirUpaNa kare che-- 66 'jaMbU NaM sudaMsaNA aTTha joyaNAiM " tyAhi TIkA"-- ja bU' A nAmanuM eka vRkSa thAya che. te jamUnA AkAravALI je saratnamayI pRthvI che tene paNu ja bU kahevAmAM Ave che. A jabUthI yukta je dvIpa che te dvIpane jamUdrIpa kahe che. A jabUtu. bIjuM nAma sudarzanA che. tenI sthiti A pramANe che-uttara kurunA pUrvAdhamAM AvelI zItA mahA nadInI pUrve 500 yeAjananA AyAma ane vika'bhavALI eka pITha 12 ceAjananA madhyabhAgavALI che. madhyabhAgathI cheDA tarapha jatAM tenI ucAI kamazaH ghaTatAM ghaTatAM cheDAnA bhAgamAM e gabhUti (kAza ) pramANu thai jAya che. te e gabyUti pramANa cAinI ane 500 dhanuSapramANa vistAravALI eka padmavaravedikAthI zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 sthAnAGgasUtre dvigavyUtocchUitaiH sacchatratoraNaizcaturdArairyuktasya pIThasya madhyabhAge caturyojanocchritA aSTa yojanAyAmaviSkambhA maNipIThikA vyvsthitaa| tasyAM maNipIThikAyAM dvAda. zaSedikA guptA sudarzanA jambUH pratiSThitA bodhyeti| seyaM sudarzanAjambUH aSTa yojanAni Urdhvamuccatvena, bahumadhyadezabhAge-zAkhA vistAradeze aSTa yojanAni viSkambheNa,tathA-sAtirekANi atirekayuktAni-udvedhagamyUtidvayenAdhikAni aSTa yojanAni saryA greNa sarvaparimANena prajJapteti / atra pUrvAdiSu catasRSu dikSu catasraH zAkhAH santi / tadvaktavyatA anyato'vase yeti / 1 / evameva devakurupazci. dhanuSa pramANa aisI padmavarayedikAse parikSiptahai, tathA dvigavyUti pramANa U~ce evaM chatra toraNa sahita aise cAra dvAroMse yukta hai| ThIka isa pIThake madhya bhAgameM cAra yojana UMcI eka maNipIThikA hai, isakA AyAma aura viSkamma ATha yojanakA hai, isa maNipIThikAke Upara yaha sudarzanA jambU vyavasthita hai, yaha 12 vedikAoMse surakSita hai, yaha sudarzanA jambU ATha yojanakA UMcA hai tathA zAkhAoMke vistAra vAle pradezameM bahu madhyadeza bhAgameM ATha yojanakA hai, tathA kucha adhika ATha yojana sarvAgrase hai / sarvAgrase yahAM sarva pramANa liyA gayA hai, ataH yahAM kucha adhikatA aisA jo kahA gayA hai, yaha do kosake udvedha (gaharAI-UMDAI) kI apekSAse kahA gayA hai, isa taraha yaha jambU sarva pramANakI apekSA do kosa se adhika ATha yojanakA hai aisA vAcyArtha samajhanA caahiye| yahAM pUrvAdi cAroM dizAoMmeM cAra zAkhAe~ haiN| inakI vaktavyatA anya zAstroMse samajha parikSita che, tathA gabhUti pramANa UMcA ane chatraraNAthI yukta cAra dvArethI yukta che. te pIThanA barAbara madhya bhAgamAM cAra jana UMcI eka maNipIThikA che. tenI laMbAI ane pahoLAI ATha jananI che. te maNipIThikAnI upara A sudarzanA jabU vyavasthita (AvelI che. te bAra vedikAo vaDe surakSita che. A sudarzanA jaMbU ATha yeAjana UMce che, tathA zAkhAonA vistaravALA pradezamAM bahu madhya deza bhAgamAM ATha janane tene viSka che, tathA sarvAgranI apekSAe ATha vaijana karatAM saheja adhika pramANuvALa che. sarvAgra" A pada vaDe ahIM sarvapramANa grahaNa karavAmAM AvyuM che. be gagUti pramANu udhanI apekSAe ahIM A adhikatA grahaNa karavAmAM AvI che. A rIte A jabU sarvapramANanI apekSAe ATha vaijana karatAM be gabhUti pramANa adhika pramANa vALe che. e vAcyArtha ahIM samaje joIe ahIM pUrvAdi cAre dizAomAM cAra zAkhAo che. temanI vaktavyatA anya granthamAMthI jANI levI joIe. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA08 sa049 jambUmandaragatavakSaskAraparvatAdinirUpaNam 149 mArddha sthitasya bhavanapatidevavizeSasuparNakumArAvAsasya kUTa zAlmalidrumasyApi pramANaM bodhyam 2 / timisraguhAyAH khaNDamapAtaguhAyAzcApi pramANamevameva yodhyam 3-4 // sU0 48 // ete pUrvoktA jambUrakSAdayaH padArthA jambUdvIpe bhavantIti jambUdvIpAdhikArAttatadgatavastRni prarUpayitumAha-- malam-jaMbU maMdarasta pavyayassa purathimeNaM sIyAe mahAnaIe ubhao kUle aTra vakkhArapavvayA paNNatA, taM jahA-cittakUDe 1, pamhakUDe 2, naliNakUDe 3, egasele 4, tikUDe 5, cesamaNakUDe 6, aMjaNe 7, mAyajaMNe 8 // 1 // jaMbUmaMdarapaccatthimeNaM sayiAyAe mahAnaIe ubhao kUle aha vakkhArapavvayA paNNattA, taMjahA-aMkAI 1, pamhAvaI 2, AsIvise 3 suhAvahe 4, caMdapavyae 5, sUrapavyae 6, NAgapavyae 7, devapavae 8 // 2||jNbuu maMdarapurasthimeNaM sIyAe mahAnaIe uttareNaM aTra cakkavahivijayA paNNattA, taMjahA-kacche 1, sukacche 2, mahAkacche 3, kacchagAyaI 4, Avatte 5, jAva pukkhalAvaI 8 // 8 // jaMbU maMdarapurasthimeNaM sIyAe mahAnaIe dAhiNaNaM ahacakavahivijayA paNNattA, taMjahAbacche 1 suvacche 2, jAva maMgalAvaI // 4 // jaMbU maMdarapaccatthimaNaM sIyodA mahAnaIe dAhiNeNaM aTU cakacaTTivijayA paNNattA taMjahA. pamhe 1, jAva salilAI 8 // 5 // jaMbU maMdara paJcatthimeNaM sIyo. lenI cAhiye isI tarahase devakuruke pazcimArdhameM sthita jo kUTazAlmali druma hai ki jo bhavanapati deva vizeSa suvarNakumArakA AvAsabhUta hai, usakA bhI pramANa jAnanA cAhiye / timistra guhAkA aura khaNDa prapAta guhAkA bhI pramANa isI tarahakA samajhanA cAhiye / / sUtra 48 // bhavanapati devizeSa suvarNakumAranA nivAsasthAna rUpa je kUTa zAmali vRkSa devakuranA pazcimArdhamAM AveluM che, tenuM pramANa paNa A surdazanA jabUnA pramANa mujaba ja samajavuM timistraguphAnuM ane khaMDaprapAtaguhAnuM pramANa paNa eTaluM 0 sabhA . // sU. 48 // zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 sthAnAGgasUtre yAe mahAnaIe uttareNaM aTTha cakkavahivijayA paNNattA, taMjahA-- vappe 1, suvappe 2 jAva gaMdhilAyaI ! 8 // 6 // jaMbUmaMdarapurasthimeNaM sIyAe mahAnaIe uttareNaM aha rAyahANIo paNNatAo, taMjahA-khemA 1, khemapurI 2, caiva jAya puMDarIgiNI 8 // 7 // jaMbU maMdarapurasthimeNaM sAyAe mahANaIe dAhiNeNaM aTra rAya. hANIo paNNattAo, taM jahA-susImA 1, kuMDalA 2, ceva jAva rayaNasaMcayA 8 // 8 // jaMbU maMdarapaccasthimeNaM se yoyAe mahAnaIe dAhiNeNaM aTTa rAyahANIo paNNattAo, taM jahA-AsapurA 1 jAva vIyasogA // 9 // jaMbU maMdarapaccatthimeNaM sIyoyAe mahAnaie uttareNaM aTTa rAyahANIo paNNattAo, taM jahA-vijayA 1, vejayaMtI 2 jAva aujjhA 8 // 10 // sU0 49 // ___ chAyA-jambU mandarasya parvatasya paurastye sItAyA mahAnadyA ubhayataH kUle aSTau vakSaskAraparvatAH prajJaptAH, tadyathA-citrakUTaH 1, pakSamakUTaH 2, nalinakUTaH 3, ekazailaH 4, trikUTaH 5, vaizramaNakUTa: 6, ajanaH 7, mAtajanaH 8 / / 1 // jambU mandarapAzcAttye zItodAyA mahAnadyA ubhayataH kUle aSTau vakSaskAraparvatAH prajJaptAH, tadyathA-aGkAyatI 1, pakSmAvatI 2, AzIviSaH 3, sukhAvahaH 4 candraparvataH 5, mUraparvataH 6, nAgaparvataH 7, devaparvataH 8 // 2 // jambUmandarapaurastye zItAyA mahAnadyA uttare aSTau cakravarti vijayAH prajJaptAH, tadyathA-kacchaH 1, sukacchaH 2, mahAkacchaH 3, kacchakAvatI 4, AvataH 5, yAvat puSkalAvatI 8 // 3 // jambUmandara paurastye zItAyA mahAnadyAH dakSiNe aSTau cakravartivijayAH prajJaptAH, tadyathA-vatsaH 1, suvatsaH 2, yAvat maGgalAvatI 8 // 4 // jambU mandara pAzcAttye zItodA mahAnadyA dakSiNe aSTo cakravarti vijayAH prajJaptAH, tadyathApakSamo 1 yAvat salilAvatI 8 // 5 // jambU mandarapAzcAtyAdai zItodAyA mahAnadyA uttare aSTau cakravarti vijayAH prajJaptAH, tadyathA-vapraH 1, suvapro 2, yAyad gandhilAvatI 8 // 6 // jambU mandarapaurastye zItAyA mahAnayA uttare aSTau rAjadhAnyaH prajJaptAH, tadyathA-kSenA 1, kSemapurI 2, caiva yAvat puNDarIkiNI 8 // 7 // jambU mandaraporastye zItAyA mahAnadyA dakSiNe aSTau rAjadhAnyaH prajJaptAH, zrI sthAnAMga sUtra :05 Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA08 sU0 49 jambUmandaragatavakSaskAraparvatAdinirUpaNam 151 tadyathA-suSImA 1, kuNDalA 2, caiva yAvad ratnasaMcayA 8 // 8 // jambU mandarapAzcattye zItodAyA mahAnadyA dakSiNe aSTau rAjadhAnya prajJaptAH, tadyathA-azvapurI 1, yAvat vItazokA 8 // 9 // jambU mandarapAzcAttye zItodAyA mahAnadyA uttare aSTau rAjadhAnyA prajJaptAH,tadyathA-vijayA1, vaijayantIrayAyat ayodhyaa8||10||1043|| TIkA-'jaMbU maMdaratsa' ityAdi-- vyAkhyA sugmaa| nabaram-AdyamayAntarasUtradvayaM vakSaskAraparvataviSayakam / tatazcatvAryantarasUtrANi cakravarti vijayaviSayakANi / tatra kacchAdighaTite pratha. ye pUrvokta jambUvRkSa Adi padArtha jambUdvIpameM haiM, isaliye aba sUtrakAra jambUdvIpake adhikArako lekara jambUdvIpagata anya vastuoMkI prarUpaNA karate haiM-" jaMbU maMdarassa pavyayassa purathimeNasIyAe ityaadi| TIkArtha--jambUdvIpasthita mandara parvatakI pUrva dizAmeM sItA mahAnadIke donoM taTa para ATha vakSaskAra parvata kahe gaye haiM-jaise-citrakUTa 1, padma kUTa 2, nalina kUTa 3, ekazaila 4, trikUTa 5, vaizramaNakUTa 6, aJjana 7, evaM mAtaJjana jambUmandarake pAzcAtyameM zItodA mahAnadIke donoM taTa para ATha vakSaskAra parvata kahe gaye haiN| jaise-aGkAyatI 1, padmAvatI 2, AzIviSa 3, sukhAvaha 4, candra parvata 5, sUra parvata 6, nAga parvata 7 aura deva parvata 8 jambUdvIpasthita mandara parvatakI pUrvadizAmeM zItA mahAnadIke uttarameM ATha cakravarti vijaya kahe gaye haiN| unake nAma isa prakArase haiM-kaccha 1, sukaccha 2, mahAkaccha 3, kacchakAyatI 4, pUrvokta jabUvRkSa Adi padArtha jabUdvIpamAM AvelAM che. tethI have sUtrakAra jabUdvIpamAM AvelI anya vastuonuM ATha sthAnanI apekSAe kathana kare che___" jaMbU maMdarassa pavvayassa purathimeNaM sIyAe" tyADi TIkArtha-bUdvIpamAM AvelA mandara parvatanI pUrva dizAmAM zItA mahAnadInA banne taTa para ATha vakSaskAra parvato AvelA che. temanAM nAma A pramANe che. (1) vitra, (2) pATa, (3) nalina, (4) se zaiva (5) trikUTa, (6) paizrama , (7) aMjana ane (8) mAtaMjana. jaMbUdvIpamAM mandara parvatanI pazcima dizAmAM AvelI zIdA mahAnadInA bane taTa para ATha vakSaskAra parvate AvelA che. tamanai nAma 40 pramANe cha- (1) mAtI, (2) 56bhApatI, (3) mAzIviSa, (4) subhA57, (5) zandra5ta, (9) sU25 ta, (7) nAgapata bhane (8) heya. parvata. jabUdvIpanA mandaraparvatanI pUrva dizAmAM mahAnadInI uttare ATha cakravartI vilya 4aa che. tamanai nAma nAthe prabhArI cha-(1) 427, (2) su427, (3) ma427, (4) 427. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 sthAnAGgasUtre me'vAntarasUtre yAvatpadena-" maMgalAyatte, pukkhale ' chAyA-maGgalAvataH puSkala:iti nAmadvayaM grAhyam / vatsAdi ghaTite dvitIye-' mahAvacche, bacchAvaI, ramme, rammae. ramaNijje' chAyA-mahAvatso, yatsako, ramyo, ramyako, ramaNIyaH-iti paJca nAmAni grAhyANi / pakSmAdi dhaTite tRtIye-'supamhe, mahApamhe, pamhAvaI, saMkhe, naliNe, kumue' chAyA-supakSamaH, mahApakSmaH, pakSmavatI, zaGkhaH, nalinaH kumudaHiti SaD nAmAni grAhyANi / vaprAdi ghaTite-caturthetu-yAvatpadena-' mahAyappe, cappAvaI, vaggU. suvaggU. gaMdhile' chAyA-mahAbapaH, vaprAvatI, balgu, suvalguH, gandhila:-iti paJca nAmAni grAhyANi / iti / / Avarta 5, yAvat puSkalAvatI 8 yahAM yAvat zabdase maMgalAvarta aura puSkala ye do cakravarti vijaya gRhIta hue haiN| jambUdrIpasthita mandara parvatakI dizAmeM zItA mahAnadIkI dakSiNa dizAmeM ATha cakravarti vijaya kahe gaye haiM unake nAma isa prakArase haiM-vatsa 1, subatsa 2, yAvat maGgalAyatI yahAM yAvatpadase mahAvatsa, vatsaka, ramyaka aura ramaNIpa ye pAMca cakravarti vijaya gRhIta hue haiN| jambUdvIpasthita mandara parvatakI pazcima dizAmeM zItodA mahAnadIkI dakSiNa dizAmeM ATha cakravarti vijapa kahe gaye hai-ve aise haiM-pakSma yAvat salilAyatI 8 yahAM yAvatpadase " supakSama, mahApakSama, pakSmavatI, zaMkha, nalina aura kumuda " ina cakravarti vijayoMkA grahaNa hai. 5, jambUdvIpasthita mandara parvatakI pazcima dizAmeM zItodA mahAnadIke uttarameM ATha cakravarti vijaya kahe gaye haiM-jaise-vapra, suvana yAvat gandhilAyatI yahAM yAvat padase " mahAyapra, vaprAvatI valgu, suvalgu, gandhila" inakA: grahaNa patI, (5) sAvatta, (6) masAta (7) Y048 ane (8) 4.4AvatI. jabUdvIpamAM AvelA mandara parvatanI pUrva dizAmAM AvelI zItA mahAnadInI dakSiNa dizAmAM ATha cakravatI vijya AvelAM che. temanAM nAma nIce pramANe cha-(1) vatsa, (2) suparasa, (3) maDAvatsa, (4) 1.44, (5) 2bhyara, (6) 2bhIya (7) bhagasa Da (manasa) bhane (8) bhagavAyatI. bhUdI5 bha2 patanI pazcima dizAmAM vahetI zIdA mahAnadInI dakSiNa dizAmAM ATha cakravatI vijaya mAhA cha tamanA nAma nIce pramANe cha-(1) 56ma, (2) supakSama, (3) bhdd| 56bha, (4) 56bhapatI, (5) , (6) nalina, (7) muhamane (8) salimAtI. jaMbadvIpanA maMdara parvatanI pazcima dizAmAM vahetI zIdA mahAnadInI uttare mA yatI vijaya mAvata cha. tamanA nAmo nIya pramAko cha-(1) 55, (2) supaNa, (3) ma41, (4) yApatI, (5) 56Y, (6) supaY, (7) sandhi bhane zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA0 8 sU0 49 jaMbUmandaragatavakSaskAraparvatAdinirUpaNam 153 cakravartti vijayAstu kSetravibhAgAH - yeSu yAn vA cakravarttino vijayanta iti / tatazcatvAryayAntarasUtrANi rAjadhAnIviSayakANi / tatra kSemAdi ghaTite prathame'vAntarasUtre yAvatpadena - 'ariTThA, rihAvaI, khaggI, maMjUsA, usahapurIchApA - ariSTA, riSTAvatI, khaDgI, maJjUSA, RSabhapurI - iti paJca nAmAni grAhmANi / suSImAdi ghaTite dvitIye - 'aparAiyA, pakarA aMkAvaI, pamhAvaI, subhA' - chAyA aparAjitA, prabhaGkarA, aGkAvatI, pakSmAvatI, zubhA iti pazca nAmAni mAdyANi / tathA-azvapUryAdi ghaTite tRtIye' sIhapurA, - mahApurA, vijayapurA, avarAjiyA, avarA, asogA' chAyA - siMhapurI, mahApurI, vijayapurI, aparAjitA aparA, azokA, - iti par3a nAmAni grAdyANi / vijayAdi ghaTite catuhuA hai, jambUdrIpa sthita mandara parvatakI pUrva dizA meM zItA zItAmahAnadIke uttara meM ATha rAjadhAniyA~ kahI gaI haiM jo isa prakAra se haiMkSemA 1, kSemapurI 2, yAvat puNDarIkiNI 7 yahAM yAvat padase " ariSTA riSTAvatI, khaDgI, manjUSA, RSabhapurI " inakA saMgraha huA hai 7 jambU mandarakI pUrva dizA meM zItA mahAnadIkI dakSiNa dizAmeM ATha rAjadhAniyAM kahI gaI haiM jo isa prakArase haiM suSImA 1 kuNDalA 2 yAvat raNasaMca 8 yahAM yAvat padase " aparAjitA, prabhaGkarA, aGkAvatI, pakSmAvatI, zubhA " inakA saMgraha huA hai 8 jambU mandara parvatakI pazcima dizAmeM zItodA mahAnadI kI dakSiNa dizAmeM ATha rAjadhAniyAM kahI gaI haiM jaise- azvapurI 1 yAvat vItazokA 9 yahAM yAvat pada se "jiMhapurI, mahApurI, vijayapurI, aparAjitA aparA, azoka" inakA saMgraha huA hai jambU mandara parvatakI pazcima dizAmeM zItodA - (8) gandhilAvatI. jaMbudrIpamAM AvelA mandara parvatanI pUrva dizAmAM zItA mahA nadInI uttare ADe rAjadhAnIe AvelI che. temanAM nAma nIce pramANe che(1) kSebhA, (2) kSemathurI, ( 3 ) ariSTA (4) riSTApatI, (5) agI, (6) maMbhUSA, (7) RSabhapurI ane pu'DarI kaNI ja khUdrIpanA mandara parvatanI pUrva dizAmAM zItA mahAnadInI dakSiNa dizAmAM nIce darzAvelI ATha rAjadhAnIe AvelI che.. (1) suSImA, (2) muMDA, (3) aparAjitA, (4) prabha1za, (5) aDapatI, (6) pakSmAvatI, (7) zubhA bhane (8) 2 sayayA dvIpamAM AvelA bhandara parvatanI pazcima dizAmAM zItAdA mahAnadInI dakSiNa dizAmAM nIce pramANe A rAbhdhAna the| che (1) azvapurI, (2) siMhapUrI, (3) bhaDApurI, (4) vibhyapurI, (5) aparAnitA (3) aparA (7) azA ane (8) vItazoa. 4 zUdrIpanA bhandara parvatanI pazcima dizAmAM zIteAdA mahAnadInI uttara dizAmAM ATha rAjadhAnI sthA0- 0 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre theMtu yAvatkaraNAt-'jayantI. aparAjitA, cakapurI, khaDgapurI, avadhyA, iti pazca nAmAni grAhyANi / etAHkSemAdayo rAjadhAnyo nava yojanavistArA dvAdaza yojanAyAmAH, kacchAdi vijayeSu pravahamANAnAM zItAdinadInAM samIpavarti khaNDa trayamadhyakhaNDasthitA bodhyA iti / / mU0 49 / / ___etAsu rAjadhAnISu tIrthakarAdayaH saMbhavantIti tIrthakarAdIn aSTa sthAna. tvena prarUpayati mUlam.-jaMbU maMdaraputthimeNaM sIyAe mahANaIe uttareNaM ukkosapae aTTha arahaMtA aTTa cakavaTTI aTTa baladevA aTTa vAsu. devA uppajiMsu vA uppajatiyA uppajissaMti vA 1 // jaMbU maMdarapurasthimeNaM sIyAe mahANaIe dAhiNeNaM ukkosapae evaM ceya 2! jaMbU maMdarapaccatthimeNaM sIoyAe mahANaIe dAhiNaNaM ukkosapae evaM ce 3 // evaM uttareNavi 4 // sU0 50 // ____ chAyA--jambU mandarapaurastye zItAyA mahAnadyA uttare utkarSapade aSTau arhantaH aSTau cakravartinaH aSTau baladevA aSTo vAsudevA udapadyanta vA utpadyanta vA utpadyante yA utpatsyante vA 11 jambU mandarapaurastye-zItAyA mahAnadyA dakSiNe utkarSapade evameva 2 / jambU mandarapAzcAtye zotodAyA mahAnadyA dakSiNe utkapaMpade eyameva 3 / evamuttare'pi // su0 50 // mahAnadI ke uttarameM ATha rAjadhAniyA kahI gaI haiM-jaise vijayA 1 vaijayantI yAvat bhayodhyA 8 10 yahAM yAvat zabdase "jayantI, aparAjitA, cakrapurI, khajapurI, avadhyA " inakA saMgraha huA hai| ye kSemAdika rAjadhAniyAM no yojanakI vistAravAlI hai aura 12 yojanakI lambI haiM / kacchAdika vijayomeM bahatI huI zItAdi nadiyoM ke samIpavartI khaNDatrayake madhyakhaNDoM meM sthita haiM / / sUtra 49 // cha. tamanA nAma nAya pramANe cha, -(1) vinyA, (2) vaiyantI, (3) yantI, (4) a52ritA, (5) yapurI, (6) 53||purii, apacyA mane (8) ayodhyA. A kSemA Adi rAjadhAnIe nava jananA vistAravALI (pahoLI) ane 12 jana lAMbI che. teo kacchAdika vijemAM vahetI zItAdi nadIonI pAsenA traNa khaMDenA madhyakhaMDamAM AvelI che. sU. 49 che zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 8 sU0 50 tIrtha kara svarUpanirUpaNam TIkA--'jaMbU maMdarapurasthimeNaM' ityAdi-- jambU mandarapaurastye-jambU dvIpastha-mandaraparvatasya pUrvadigbhAge zItAyA mahAnadyAzca uttare yAH kacchAdicakravarti vijayasthitAH kSemAdayo rAjadhAnyastatra utkarSapade aSTau arhantaH, aSTau cakradartinaH, aSTau baladevAH, apTau vAsude. vAzca utpannAH vA utpadyante vA, utpatsyante veti 1 / tathA-jambU mandarasya pUrvabhAge zItAyA mahAnadyAzva dakSiNe bhAge yAH vatsAdi cakravarti vijayasthitAH suSamAdayo rAjadhAnyastatrApi utkarSa pade evameva-pUrvavadeva aSTau arhaccakravAdayo bodhyAH 2 / tathA-jambU mandarasya pazcime bhAge zIttodAyA mahAnAdyAzca ___ ina rAjadhAniyoM meM tIrtha kara Adi hote haiM isaliye aba sUtrakAra tIrthaMkara AdikoMkI prarUpaNA ATha sthAnase karate haiM-- " jaMbU maMdarapuratthimeNaM sIyAe " ityAdi / / TIkArtha--jambUdvIpa sthita mandara parvatake pUrva digbhAgameM evaM zItA mahA nadIke uttarameM jo kacchAdika cakravarti vijayoM meM sthita kSemAdika rAjadhAniyAM haiM unameM utkRSTa se ATha arhanta, ATha cakravartI ATha baladeva aura ATha vAsudeva utpanna hue haiM utpanna hote haiM aura utpanna hoMge tathA-jambUdvIpa sthita mandara parvatake pUrva bhAgameM aura zItA mahAnadIke dakSiNa bhAgameM jo vatsAdika cakravarti vijayasthita suSamA. dika rAjadhAniyAM haiM-unameM bhI utkRSTase ATha arhanta cakravatI Adi utpanna hue haiM aura utpanna hoMge 2 tathA-jambUdIpasthita mandara parvatake pazcima bhAgameM aura zItodA mahAnadIke dakSiNa bhAgameM jo pakSmAdi A rAjadhAnImAM tIrthakara Adi thatAM hoya che. tethI have sUtrakAra tIrthakara vagerenI ATha sthAnanI apekSAe prarUpaNa kare che- "jaMbU madarapurathimeNaM sIyAe" tyaaTIkAI-jabUdvIpamAM AvelA mandara parvatanI pUrva dizAmAM je zItA mahAnadI vahe che tenI uttare je karachAdika cakravarti vijaye AvelAM che temAM AvelI kSemAdika rAjadhAnImAM vadhAremAM vadhAre ATha ahaM te, ATha cakravatI , ATha balade ane ATha vAsudeve utpanna thayA hatA, utpanna thAya che ane utpanna thaze rA. tathA jaMbudvIpanA mandara parvatanI pUrva dizAmAM zItA mahAnadInA dakSiNa bhAgamAM vatsAdika cAvati vijayamAM AvelI je suSamAdika rAjadhAnIo che temAM paNa vadhAremAM vadhAre ATha arhata ATha cakavatI Adi utpanna thayA hatA utpanna thAya che ane uptana thaze 1. tathA jabudvIpanA mandara parvatanI pazcima dizAmAM zItAdA mahAnadInA dakSiNa bhAgamAM AvelA cakavati vijayamAM AvelI zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre dakSiNe bhAge yA pakSmAdi cakravarti vijayasthitA azvapuryAdayo rAjadhAnyastatrApi utkarSapade evameva-pUrvavadeva aSTASTa arhaccakravartyAdayo bodhyAH 3 / tathAjambU mandarasya pazcime bhAge zItodAyA mahAnadhAzca uttare bhAge yA capAdicakrarti vijayasthitA vijayAdayo rAjadhAnyastatrApi pUrvavadeva aSTASTa arhaccakravAdayo bodhyA iti / atredaM bodhyam-ekaikasmin vijaye ekaikasya arhata utpattyA dvAtri zadvijayeSu samakAlaM dvAtriMzattIrthakarA bhavanti / cakravartino valadevA vAsudevAzca utkarSata ekakAle'STAviMzatireva bhavanti, yata eSu vijayeSu jaghanyatazcatvArovAmudevAzcatvArazcakravarttino bhavantyeya cakravartino vAsudevAzca ekasmin kSetre ekacakravarti vijayasthita azvapurI Adi rAjadhAniyAM haiM unameM bhI utkRSTase ATha 2 arhanta cakravatI Adi utpanna hue haiM utpanna hote haiM aura bhaviSyatmeM bhI utpanna hoMge 3 tathA jambUdrIpasthita mandara parvatake pazcima bhAgameM aura zItodA mahAnadI se uttara bhAgameM jo caprAdika cakravarti vijapasthita vijayAdika rAjadhAniyAM haiM unameM bhI ATha 2 arhanta cakravarti Adi utkRSTa rUpase utpanna hue haiM, utpanna hote hai aura utpanna hoMge yahA~ para aisA jAnanA cAhiye-eka eka vijayameM eka 2 arhantakI utpati honese 32 vijayoMmeM eka sAtha 32 tIrtha kara hote haiN| tathA-cakravatI baladeva, aura vAsudeva utkRSTa se eka kAlameM 28 hI hote haiM kyoMki ina vijayoMmeM jaghanyase cAra vAsudeva, cAra cakravatI hote haiN| cakravatI aura vAsudeva eka kSetrameM eka kAlameM azvapurI Adi je rAjadhAnIo che temAM paNa vadhAremAM vadhAre ATha ane ATha cakravatI Adi utpanna thayA hatA, utpanna thAya che ane utpanna thaze. tathA jambudvIpanA mandara parvatanI pazcima dizAmAM zIdA mahAnadInA uttara bhAgamAM AvelA vaprAdika je cakavati vijaye che temAM AvelA vijyAdika rAjadhAnIomAM paNa bhUtakALamAM vadhAremAM vadhAre ATha ahaM te, ATha cakavatIo Adi utpanna thayA hatA, vartamAnamAM paNa utpanna thAya che ane bhaviSyamAM paNa utpanna thaze. jhA ahIM evuM samajavuM joIe ke eka eka vijayamAM eka eka ahaMtanI utpatti thatI hovAthI 32 vijayamAM eka sAthe 32 tIrthakaro hoya che. tathA cakravatI, baladeva ane vAsudeva eka ja kALamAM vadhAremAM vadhAre 28 ja hoya che, kAraNa ke te vijayemAM ochAmAM ochA cAra vAsudeva ane cAra cakavatI te avazya hoya ja che. eka kSetramAM eka ja kALe cakravatI ane vAsudeva-baneno sadUbhAva hotA nathI. tethI cakravatI ane vAsudevenI je zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA08 sU050 dI dhairbatADhayAdinirUpaNam 157 kAle na bhavantIti cakravartinAM vAsudevAnAM ca aSTAviMzatisaMkhyakatyam |bldevaashc vAsudevasahacaritA iti baladevAnomapi aSTAviMzati saMkhyakatvamiti sU0 50 // atha dIrghayatADhayAdIn aSTasthAnatvenAha mUlam.-jaMbU maMdarapurasthimaNaM sIyAe mahAnaIe uttareNaM aTTa dIhavayeDA, aTTha timisaguhAo, aTra khaMDapavAyaguhAo, aTTha kayamAlagA devA, aTTa NamAlagA devA, aTTha gaMgAkuMDA, aha siMdhukuMDA, aTTa gaMgAo, aha siMdhUo, aTTa usabhakUDA, pavvayA, aTTha usabhakUDA devA paNNattA 1 / jaMbU maMdarapurItthameNaM sIyAe mahANaIe dAhiNeNaM aha dIhayeyaDDA, evaM ceva jAya aTu usabhakUDA devA paNNattA, navaramettha rattA rattAvaIo tAsi ceva kuMDA 2 // jaMbU maMdarapaccasthimeNaM sIyoyAe mahANaIe dAhiNeNaM aTTa dIhaveyaDDA jAva aTTa naTTamAlagA devA aTTa gaMgAkuMDA aha siMdhukuMDA aTTa gaMgAo aTTa siMdhUo aTTha usabhakUDA pavvayA aTTa usabhakUDA devA paNNattA 3 // jaMbU maMdarapaccatthimeNaM sIyoyAe mahANaIe uttareNaM aTTha dohayeyaDDA jAva aTTa naTTamAlagA devA aTTha rattAkuMDA aTTha rattAyaI kuMDA aTTa rattAo jAca aTra usabhakUDA devA paNNattA 4 // sU0 51 // chAyA-jambU mandara paurastye zItAyA mahAnadyA uttare aSTau dIrghayatAyAH aSTau timisraguhAH aSTau khaNDaprapAtaguhAH aSTau kRtamAlakA devAH aSTau nATayanahIM hote haiM isaliye cakravartiyoM evaM vAsudevoMkI 28 saMkhyAmeM koI cAdhA nahIM AtI hai tathA-baladeva vAsudeva sahacarita hote haiM ataH baladevoMkI bhI 28 saMkhyA hone meM koI bAdhA nahIM AtI hai // sU0 50 // 28 nI saMkhyA kahI che tene meLa maLI jAya che. tathA baladeva ane vAsu deva sahacarita hoya che, tethI baLadevAnI saMkhyA paNa 28 nI ja thAya che. sU 50 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre mAlakA devAH aSTau gaGgAkuNDAni aSTau sindhukuNDAni, aSTau gaGgAH aSTau sindhavaH aSTau RSabhakUTAH parvatA: aSTau RSabhakUTA devAH prajJaptAH 1 / jambUmandarapaurastye zItAyA mahAnayA dakSiNe aSTau dIrghavaitADhayA evameva yAvat RSabhakUTA devAH prajJaptAH / navaramatra raktA raktAvatyaH, tAsAmeva kuNDAni 2 / jambU mandarapAzcAtye zItodAyA mahAnadyA dakSiNe aSTau dIrghautADhayA yAvat aSTau nATayamAlakA ava sUtrakAra dIrghavaitADhaya AdikoMkI prarUpaNA ATha sthAna rUpase karate haiM-- " jaMbU maMdarapurathimeNaM sIyAe mahAnaIe " ityaadi| sUtrArtha--jaMbUdvIpasthitamandaraparvatakI pUrva dizAmeM evaM zItA mahAnadIke uttarameM ATha dIrghavaitADhaya ATha timisraguhA, ATha khaNDa prapAta guhA, ATha kRtamAlaka deva, ATha nATayamAlaka deva, ATha gaGgA kuNDa, ATha sindhu kuNDa, ATha gaGgA ATha sindhu, ATha RSabhakUTadeya kahe gaye haiM / 1 / jambU mandarakI pUrva dizAmeM evaM zItA mahAnadIko dakSiNadizAmeM ATha dIrghavaitADhaya parvata evaM ATha RSabhakUTa deva kahe gaye haiN| vizeSa-yahAM para raktA aura raktAvatI nadiyAM haiM aura unhoMke kuNDa haiM / 2 / jambUdvIpa sthita mandara parvatakI pazcima dizAmeM aura zItodA mahAnadIke dakSiNameM ATha dIrghavaitADhaya yAvat ATha have sUtrakAra divaitADhya AdikanI prarUpaNa ATha sthAna rUpe kare che- "jaMbU maMdarapurasthimeNaM siyAe mahAnaIe" tyaahsUtrArtha-jaMbUdvIpanA mandara parvatanI pUrva dizA mAM je zItA mahAnadI vahe che tenI uttara dizAmAM ATha dIrghavaitADhya, ATha timisaguphA, ATha khaMDaprapAta guphA, ATha kRtamAlaka deva, ATha nATyamAlaka deva, ATha gaMgAkUMDa, ATha siMdhukuMDa, ATha gaMgA, ATha siMdhu, ATha RSabhakUTa parvata, ane ATha bASabhakUTa deva kahyA che 1 jaMbudvIpanA mandara parvatanI pUrva dizAmAM je zItA mahAnadI vahe che tenI dakSiNa dizAmAM paNa ATha dIrgha vaitADhya parvatathI laIne ATha RSabhakUTa deva paryantanI uparyukta vastuo kahI che. vizeSamAM tyAM raktA ane raktAvatI nadIo ane temanA kuMDa che. riA jabUdvIpanA mandara parvatanI pazcima dizAmAM je zIdA mahAnadI vahe che tenI dakSiNa dizAmAM dIrdha tAtyathI laIne ATha nATayamAlaka de ATha gaMgakuMDa, ATha siMdhukuMDa, ATha gaMgA ATha siMdhu ATha ruSabhakUTa parvata ane ATha aSabhakUTa deve paryAnA uparyukta padArtho che. (3) jabUdvIpanA maMdara parvatanI pazcima dizAmAM je zIdda mahAnadI vahe zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA08 sU0 50 dIrghavaitADhyA danirUpaNam 159 devA aSTau gaGgAkuNDAni a sindhukuNDAni aSTau gaGgAH, aSTau sindhavaH RSabhakUTa parvatAH RSabhakUTA devAH prajJaptAH 3 / jambU mandarapAzvAtye zItodAyA mahAnayA uttare aSTau dIrghaveADhA yAvat nATayamAlakA devA aSTau raktA kuNDAni aSTau raktAvatI kuNDAni aSTau raktAH yAvat aSTau RSabhakUTA devA majJaptAH 4 / 51 TIkA--' jaMbU maMdara puratthimeNaM ' ityAdi jambU mandarasya pUrve zItAyA mahAnadyA uttare aSTASTa saMkhyakA dIrghayetAyAdayo bodhyA: / ' dIrghavatADhya ' ityatra dIrgheti vizeSaNaM vartulacaitADhya vyava cchedArtham aSTam dIrghatAyeSu pratyeka vaitADhye ekA timisraguhAH ekA khaNDaprapAtaguhA cAsti / ato'STau timisraguhA aSTau khaNDaprapAtaguhA bodhyAH / aSTau nATayapAlaka deva, ATha gaGgAkuNDa, ATha sindhukuNDa, ATha gaGgA, ATha sindhu. ATha RSabhakUTa parvata, aura ATha RSabhakUTa deva kahe gaye haiM | 3 | jambUdvIpasthita mandaraparvatakI pazcima dizAmeM aura zItodA mahAnadI ke uttara meM ATha dIrghavaitADhya parvata yAvat ATha nATayamAlaka deva, ATha raktAkuNDa, ATha raktAvatI kuNDa, ATha raktA, pAvat ATha RSabhakUTa kahe gaye haiM / ' TIkArtha- jambU mandara ke pUrva meM zItAmahAnadI ke uttara meM ATha2 dIrghavaitAda Adi kahe gaye haiM yahAM "dIrgha vaitADhya" meM jo dIrgha vizeSaNa hai vaha vartula caitAdayakI nivRttike liye hai ATha dIrghavainADhayoM meM se pratyeka dIrghavaitAdayameM eka timisra guhA hai aura eka khaNDaprapAta guhA hai ataH ATha dIrghavaitAdayoMkI ATha timisraguhAe~ aura ATha khaNDa prapAta che, tenI uttare ATha dIrgha vaitADhaya parvatathI laIne ATha nATyamAlaka deveza, ATha raktAkuDa, ATha kdAvatI kuMDa, ATha rastA ityAdi ATha RSabhakUTa dhruve pantanI upayukta vastue che. 4aa ja mUDhIpanA mandara parvatanI pUrvamAM zItA mahAnadInI uttare ATha dIvaiyADhya Adi hovAnuM je kathana karavAmAM Avyu che, temAM vaitADhya pa`tenI AgaLa je ' dIgha'' vizeSaNu lagADavAmAM Avyu che te vartula vaitADhyanI nivRttine mATe lagADavAmAM AvyuM che. ATha dIgha vaitADhyomAnA pratyeka dIgha vaitADhyamAM eka timisrazukA ane ATha nimisa eka khaDaprapAtaguhA che. A rIte ATha dIdha vaitADhyanI kula guphAo ane AThe khaDaprapAta guphAo thaI jAya che. je ATha zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 syAnAGgasUtre kRtamAlakA devA aSTAnAM timistragRhAnAmadhiSThAyakAH, aSTau nATayamAlakAtha aSTAnAM khaNDaprapAtaguhAnAmadhiSThAyakA bodhyaaH| nIlayadvarSadharaparvatasya dakSiNamekhalAsthitAni SaSThi yojanAyAmaviSkambhANi madhyasthitagaGgAdevI bhavana sahitadvIpayuktAni tima.Su dikSu bAhyAbhyantaradvArayuktAni aSTau gaGgAkuNDAni santi / eteSAmaSTAnAM gaGgAkuNDAnAM pratyekaM dakSiNabahirita ekaikA gaGgAnadI vinirgacchatItyaSTau gaGgAnadho bhavanti / etA aSTAvapi gaGgAnayo vijayAna vibhajantyo bharatagaGgAvat zItAmanumavizantIti / evaM madhyasthitasindhudevI bhavanasahitadvIpayuktAni sindhukuNDAnyapi bodhyaani| eteSAM kuNDAnAM dakSiNaguhAe~ ho jAtI haiM / ATha kRtamAlaka deva haiM ye ATha timisra guhAoMke adhiSThAyaka haiN| ATha nATayamAlaka deva hai-ye ATha khaNDaprapAta guhA. oMke adhiSThAyaka haiN| nIlavarSadharakIdakSiNa mekhalA para sthita ATha gaGgAkuNDa haiM / ye gaGgAkuNDa 60 yojanakA AyAmaviSkambhacAle haiM -arthAta lambe cauDe haiM / inake madhya meM jo dvIpa haiM-ye dvIpa gaGgA devIke bhavanoM se yukta hai / ye tIna dizAoM meM haiM / bAhya aura AbhyaH tara dvAroMse ye yukta haiM / ina ATha gaGgA kuNDoMmeMse pratyeka kuNDake dakSiNa dizA sambandhI bAhya dvArase eka eka gaGgA nadI nikalI hai, isa taraha ATha gaMgA nadiyAM ho jAtI haiN| ye AThoM gaMgA nadiyAM vijayoMkA vibhAga karatI huI bharatakI gaMgAkI taraha zItA nadImeM praveza karatI haiN| isI taraha se sindhu kuNDa bhI jAnanA cAhiye. ina sindhu kuNDoMke bAcameM dvIpa haiM, jo sindhu devIke bhavanoMse yukta haiN| kRtamAlaka deve che, teo ATha timiA guphAonA adhiSThA pako che. je ATha nATyamAlaka deve kahyAM che teo ATha khaMDaprapAta guphAonA adhiSThApako che. nIlavatu varSadharanI dakSiNa mekhalA para ATha gaMgAkuMDa AvelA che. te gaMgA kuMDanI laMbAI tathA pahoLAI 60 jananI kahI che temanI vacce dvIpa che te dvIpa gaMgAdevInA bhavanAthI yukta che. te traNa dizAmAM che ane bAhya tathA Avyantara dvArothI yukta che. A ATha gaMgAkuDAmAMnA pratyeka kuMDanI dakSiNa dizAnA bAhya dvAramAMthI eka eka gaMgA nadI nIkaLe che. A rIte kula ATha gagA nadIo thAya che. te AThe gaMgA nadIo vija ( cakavatI vijayakSetre)no vibhAga karatI thakI bharatakSetranI gaMgA nadInI jema zItA nadImAM praveza kare che. e ja pramANe ATha siMdhukuMDa viSe paNa samajavuM. te sidhu kuMDanI vacce dvIpa che. te dvIpa siMdhudevInA bhavanothI yukta che te kuDAnA dakSiNa dizAnA bAhya dvAramAMthI ATha siMdhu nadIo nIkaLe che, ane zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA08 sU 51 dIgha vaitADhyAdinirUpaNam pahirato'STau sindhunadyo vinirgatya vijayAna vibhajantyaH zItAmanupavizantIti / RSabhakUTAH parvatA aSTau, aSTAsvapi vijayeSu tadbhAvAt / ta ete RSabhakUTA parvatA varSadharaparvatapratyAsannA mlecchakhaNDatrayamadhyakhaNDavartinaH sarveSu vijayeSu bharateSu airakhateSu ca bhavanti / etatpramANaM cetthamabhihitam__ " savvevi usabhakUDA, ubiddhA aTTa joyaNA hoti / bArasa aTThaya cauro, mUle majhuvari vitthiNNA // 1 // " chAyA-sarve'pi RSabhakUTA udviddhA aSTa yojanAni bhavanti / dvAdaza aSTau ca catvAro mUle madhye upari vistIrNAH // 1 // iti / ayamartha:--sarve'piruSamakUTa parvatA aSTau yojanAni udviddhAH unnatA bodhyAH / mUle dvAdaza madhye aSTau upari ca catvAri yojanAni vistIrNA bodhyA iti / etatkUTanivAsino devA api RSabhakUTanAmnA ucyante, te tu aSTasaMkhyakA bodhyA iti / / 1 / / tathA-jambU mandarasya pUrva zItAyA mahAnadyA dakSiNe. ina kuNDoMke dakSiNa bAhya dvArase ATha sindhu nadiyAM nikalakara vijayoMkA vibhAga karatI haiM, aura zItA nadImeM praveza karatI haiN| RSabhakUTa parvata ATha haiM-kyoMki AThohI vijayoM meM inakA sadbhAva hai| ye RSabhakUTa parvata varSadhara parvatoMke pAsameM haiM, aura tIna mleccha khaNDoMke madhya khaNDoMmeM sthita haiM / ye samasta vijayoMmeM bharatoMmeM aura airayata kSetroMmeM hote haiM / inakA pramANa isa prakAra se kahA gayA hai 'savye vi usa bhakUDA' ityaadi| ye samasta RSa nakUTa parvata ATha yojana UMce haiM / mUlameM 12 yojana madhyameM ATha yojana, aura UparameM cAra yojana vistAravAle haiN| ina kUToM para nivAsa karanevAle deva bhI RSabhakTa nAmase kahe jAte haiN| vina vibhAga karatI thakI zItA mahAnadImAM praveza kare che. RSabhakUTa parvate ATha che, kAraNa ke AThe vijemAM eka eka RSabhakUTa parvata hoya che. te bASabhakUTa parvate varSadhara parvatanI pAse AvelA che, ane traNa sveccha khanA madhyakhaDemAM sthita che. samasta vijaye mAM, bhAratamAM ane eravata kSetramAM temano sadbhAva nIce mujaba che - "savye vi usabhakUDA" tyA-te samasta RSabhaTa 55 te! mA8 mAha jana UMcA che. temane vista 2 mULabhAgamAM12 ejana, madhya bhAga ATha jana ane Teca 4 yojanAno che. te kUTa para nivAsa karanArA devenuM nAma paNa bASabhakUTa de che. rASabhakUTa deva paNa ATha ja che. jaMbudvIpanA mandara parvatanI pUrvamAM je sthA-21 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre - aSTASTasaMkhyakAdo caitAnyAdayo bodhyAH / navaram atra gaGgAkuNDasthAne raktAkuNDAni sindhukuNDasthAne raktAvatIkuNDAni ca bodhyAni / raktAkuNDAdhi chAtryo devyo raktAH, raktAvatIkuNDAdhiSThAtrayo devyazva raktAvatyo bodhyAH / tathA - gaGgAnadIsthAne raktAnadyaH sindhunadI sthAne raktAvatyo nadyo bodhyA iti ||2|| tathA - jambU mandarasya pazcime zItodAyA mahAnadyA dakSiNe aSTASTasaMkhyakA dIrghatAyA yAvad nATayamAlakA devA gaGgAkuNDAni gaGgAH sindhavaH RSabhakUTa parvatAH RSabhakuTA devAzca bodhyAH ||3|| tathA-jambU mandarasya pazcime zIto. dAyA mahAnayA uttare aSTASTasaMkhyakA dIrghavaitADhyA yAvad nATayamAlakA devA raktAkuNDAni raktAvatI kuNDAni raktA raktAvacya RSabhakUTa parvatA RSabhakUTA devAya bodhyAH 4 iti / / sU0 51 // 162 ye RSabhakUTa ATha haiM || 1 // tathA-jambUdIpasthita mandara parvatake pUrva meM aura zItA mahAnadI ke dakSiNameM bhI ATha 2 dIrgha vaitADhya Adika haiN| vizeSa - yahA~ gaMgA kuNDake sthAna meM raktAkuNDa aura sindhukuNDake sthAnameM raktAvatI kuNDa haiM aisA jAnanA cAhiye. raktAkuNDa kI adhiSThAtrI deviyAM ve raktAvatI haiM tathA gaMgA nadIke sthAna meM raktA nadiyAM, nadIke sthAna meM raktAvatI nadiyAM haiM aisA jAnanA cAhiye 2 tathAjambUmandara ke pazcimameM aura zItodA mahAnadIke dakSiNa meM ATha 2 dIrghatA yAvat nATayamAlaka deva, gaMgAkuNDa, sindhukuNDa, gaMgA nadiyAM sindhunadiyAM, RSabhakUTa paryata aura RSabhakUTa deva haiM aisA jAnanA cAhiye 3 tathA - jambUmandara ke pazcimameM aura zItodA mahAnadIke uttara meM ATha 2 dIrgha vaitADhya yAvat nATayamAlaka deva, raktAkuNDa zItA mahAnadI vahe che tenI dakSiNa dizAmAM paNa ATha dIdha vaitADhya Adi pUrvokta vastue che. vadhArAmAM tyAM gagAkuMDane badale raktAkuMDa che ane siMdhukuMDane badale raktAvatIkuMDa che, ema samajavuM, raktAkuMDanI adhiSThAtrI je devIe che temanu nAma che. rakatAvatI devIe che. tyAM gaMgAne khadale raktA ane siMdhune badale rakatAvatI nadIe che, ema samajavuM. jamUdrIpanA mandara patnI pazcimamAM je zIteAdA mahAnadI vahe che tenI dakSiNamAM paNa ATha ATha dIghra vaitADhya paryaMta nATyabhAsa hevA, gaMgAGkuDo, siMdhuDuDo, gaMgA nahIo, sidhu nahIo, RSala phUTa patA ane RSabhakUTa deve che, ema samajavuM. jamRdvIpanA mandara parvatanI pazcimamAM je zIteAdA nAmanI mahAnadI vahe che tenI uttara dizAmAM paNa ATha ATha dIvaitADhya 5tA nATyamAlaka devA, raktAkuDA, raktAvatIkuMDA, raktA nadIo, raktAvatI nadIe, RSabhakUTa parvatA ane RSabhakUTa devA che, ema samajavu joie, sU51 5 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- sughA TIkA sthA08 sU0 52 mandaracUlikAnirUpaNam ___itthaM jambU mandarasthAn padArthAn nirUpya samprati tasyaiva cUlikAmaSTasthAnatvenAha - mUlam-maMdaracUliyA NaM bahumajjha desabhAe aTTa joyaNAI vikkhaMbheNa paNNattA // sU0 52 // chAyA--mandaracUlikA khalu pahUmadhyadezabhAge aSTau yojanAni viSkambheNa prajJaptA // sU0 52 / / TIkA--' maMdaracUliyANaM' ityAdivyAkhyA spaSTA / / mU0 52 / / anantaraM jambUdvIparUpakSetragatAH padArthA uktAH, samprati kSetrasAdhAd dhAtakIkhaNDAdistha padArthAn nirUpapati __ mUlam--dhAyaisaMDadIve purasthimaddheNaM dhAyaharukkhe aTTa joyaNAI uDDa uccatteNaM, bahumajjhadesabhAe aha joyaNAiM vikhaMbhaNaM, sAiregAiM aTra joyaNAiM savvaggeNaM paNNattA 1 // evaM dhAyairukkhAo ADhavettA saccave jaMbUdIvavattavyayA bhANiyavyA jAya raktAyatI kuNDa, raktA, raktAyatI nadiyAM RSabhakUTa parvata aura RSabha kUTa deva haiM aisA jAnanA cAhiye 4- // sU0 51 / / ___ isa prakArase jambUmandarastha padArthoM kA nirUpaNa karake aba sUtrakAra usakI cUlikAkA ATha sthAnarUpase kathana karate haiM___" maMdaracUliyANaM bahumajjhadesabhAe " ityAdi TIkArtha-mandarakI cUlikA bahumadhyadezabhAgameM viSkambhakI apekSA ATha yojanakI kahI gaI hai // sU0 52 // A prakAre jaMbudvIpanI vastuonuM nirUpaNa karIne have sUtrakAra madaranI cUlikAonuM ATha sthAna rUpe nirUpaNa kare che - "maMdaracUliyANaM bahumajjhadesabhAe " tyaahTIkAI-mandara parvatanI cUlikAone viSkabha (vistAra) bahumadhyadeza bhAgamAM ATha ATha janane kahyo che. sU para che zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 sthanAGgasUtre maMdaracUliyatti 2 // evaM paJcasthimaddhevi mahAdhAyairukkhAo ADhavettA jAya maMdaracaliyatti 3, evaM pukkharavaradIvaDDapurasthimaddhevi paumarukkhAo ADhavettA jAva madaracUliyatti 4 // evaM pukkharavaradIvaDDapaccasthimaddhevi mahApaumarukkhAo jAva maMdaracUliyatti 5 // sU0 53 // chAyA-dhAtakIkhaNDadvIpe paurastyAH dhAtakIvRkSaH aSTau yojanAni Urdhvamuccatvena, bahumadhyadezabhAge aSTau yojanAni viSkammeNa, sAtirekANi aSTau yojanAni sarvAgreNa prajJaptaH 1 / evaM dhAtakIvRkSAt Arabhya sacaiva jambUdvIpavaktavyatA bhaNitavyA yAvat mandaracUliketi 2 / evaM pAzcAtyA'pi mahAdhAtakIvRkSAdArabhya yAvat mandaracUliketi / evaM puSkaravaradvIpArddhapaurastyAH'pi panavRkSAdArabhya yAvad mandaracUliketi / evaM puSpharavaradvIpA pAzcAtyAddhe pi mahApadmavRkSAd yAvad mandaracUliketi // su0 53 // TIkA---" dhAyaisaMDe " ityAdi-- yathA jambUdvIpe jambUrakSAdAramya mandaracUlikAntA viSayA uktAstathaiva dhAtakIkhaNDAdiSvapi bodhyAH / dhAtakIkSAdArabhya mandaracUlikAntAH padArthA bodhyaaH| tathA-dhAtakIkhaNDastha pAzcAtyArddha mahAdhAtakIkSAdArabhya, puSkara isa prakArase jambUdvIpa rUpa kSetrameM rahe hue padArthoM kA nirUpaNa kara aba sUtrakAra kSetrake sAdharmyako lekara dhAtakIkhaNDAdimeM sthita padArthoM kA nirUpaNa karate haiM--"dhAyaikhaMDa dIve purathimaddheNa" ityaadi| TIkArtha-jisa prakAra jambUdvIpa meM jambU vRkSase lekara mandaracUlikA taka samasta padArtha kahe gaye haiM, usI taraha dhAtakIkhaNDa Adi dvIpoMmeM bhI ve jAnanA cAhiye. arthAt dhAtakI vRkSase lekara mandaracUlikA taka samasta padArtha yahAM para bhI kathita kara lenA cAhiye. tayA-dhAtakI. A prakAre jabUDhIpa rUpa kSetramAM AvelA padArthonuM nirUpaNa karIne have sUtrakAra kSetranA sAdhamyane lIdhe dhAtakIkhaMDAdimAM rahelA padArthonuM nirUpaNa kare che "dhAyaikhaMDadIve purathimaddheNaM " tyaahTIkArtha-jevI rIte jabUdvIpamAM jaMbUvRkSathI laIne mandara cUlikA paryAnA samasta pUrvokta padArthone sadUbhAva che, e ja pramANe dhAtakIkhaMDa Adi dvIpamAM paNa e badhA padArthone sadbhAva che. eTale ke dhAtakIkhaMDanA pUrvArdhamAM dhAtakI zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA08 sU0 53 mandaracUlikAnirUpaNam varadvIpArddhapaurastyAI padmavRkSAdArabhya, puSkaravaradvIpArddhapAzcAtyAH mahApA vRkSAdArabhya mandaracalikAntAH padArthA bodhyAH / dhAtakyAdi vRkSANAM pramANAdikaM jambUvRkSavad bodhyam / taduktam-- "jo bhaNio jaMbUe vihI u so ceva hoi eesi / devakurAsu sAmalirukkhA jaha jaMbUdIvammi // 1 // " chAyA-=yo bhaNito jambvA vidhistu sa eva bhavati etepAm / devakurAsu zAlmalivRkSA yathA jambUdvIpe // 1 // iti // 0 53 // khaNDake pAzcAtyArddha meM-pazcimArdhameM mahAdhAtakI vRkSase lekara, puSkara vara dvIpArdhake paurastyAdha padmavRkSase lekara evaM puSkaracaradvIpArdhake pAzcAtyA meM mahA padmavRkSase lekara mandaracUlikA takake samasta padArtha kaha lenA cAhiye. dhAtakI Adi vRkSoMkA pramANa Adi saba jambUvRkSakI taraha jAnanA cAhiye. taduktam-" jo bhaNio jaMbUe" ityAdi / ___ jo vidhi jambUvRkSakI kahI gaI hai vahI vidhi inakI kahanI cAhiye / bheda itanAhI hai ki jambUdvIpameM jambUvRkSa haiM aura devakuruoMmeM zAlmalI vRkSa haiM // 1 // jisa prakAra jambUdvIpameM jambUvRkSa hai usI prakAra devakurumeM zAlmalivRkSa hai| sUtra 53 // vRkSanI laIne mandaracUlikA paryantanA uparyukta badhA padArtho che, ema samajavuM joIe. tathA dhAtakIkhaMDanA pazcimArdhamAM paNa mahAdhAtakI vRkSane laIne upayukta badhAM padArthone saddabhAva samaje. eja pramANe puSkaravara dvIpAdhanA pUrvArdhamAM paNa padmavRkSathI laIne mandara cUlikA paryantanA padArthone saddabhAva samajo. eja pramANe puSkaravara dvIpArdhamAM pazcimArdhamAM paNa mahApadmavRkSathI laIne mandara cUlikA paryantanA padArthone sadUbhAva samajo. dhAtakIvRkSa Adi samasta padArthonuM pramANa AgalA sUtramAM jabUvRkSa AdinuM je pramANu batAvyuM che te pramANe ja samajavuM. 59 cha -"jo bhaNio jaMbUe" chatyAhi. " eTale ke aMbUvRkSanuM jevuM varNana karyuM che, evuM ja varNana dhAtakIvRkSa ane padmavRkSanuM thavuM joIe. jaMbudvIpanA uparyukta padArthonuM varNana pramANe ja dhAtakIkhaMDAdinA uparyukta padArthonuM varNana samajavuM. ahIM te kathana karatAM eTale ja taphAvata che ke jaMbudvIpamAM jaMbUvRkSa che ane devakuruomAM zAmalI vRkSa che. | sU. 53 che zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 sthAnAGgasUtre kSetrAdhikArAtpunarapi jambUdvIpAntargatAn padArthAn mAha-- mUlam-jaMbUdIve dIye maMdare pavae bhadasAlavaNe aTra disA, hatthikUDA paNNattA, taM jahA--paumuttara 1, nIlavaMte 2, suhatthi 3, aMjaNagirI 4, kumue ya 5, palAsae 6, vaDise 7 aTThamae royaNagirI 8 // jaMbUdIvassa NaM dIyasta jagatI aha joyaNAI vikkhaMbheNaM paNNattA // sU0 54 // ___ chAyA- jambUdvIpe dvIpe mandare parvate bhadrazAlayane aSTau digrahastikUTAni prajJaptAni, tadyathA-padmottaraH 1, nIlayAn 2; suhastI 3, aJjanagiriH 4, kumudazca 5, palAzakaH 6, avataMsaH 7 aSTamako rocanagiriH 8 / jambUdvIpasya khalu dvIpasya jagatI aSTau yojanAni Urdhvamuccatvena bahumadhyadezabhAge aSTau yojanAni viSkambheNa prajJaptaH / / sU0 54 / / TIkA-jaMbUdIve dIve" ityAdi-- jambUdvIpe dvIpe madhyajambUdvIpe mandaraparyatasya caturdivartibhadrazAlapane kSetrAdhikArako lekarahI punaH sUtrakAra jambUdvIpAntargata padA. rtho kA kathana karate haiM " jaMbU dIye dIve maMdare pavyae // TIkArtha-jambUdvIpa nAmake madhya jambUdvIpameM mandara parvatakI cAroM dizAoMmeM rahe hue bhadrazAla vanameM zItA zItodA ina do mahAnadiyoMke taTa para ATha dighastikUTa kahe gaye haiM ! ye kUTa pUrvAdi cAroM dizA oMmeM hastike AkAra ke jaise haiM-ataH inheM dighasti kUTa kahA gayA hai| unake nAma isa prakArase haiM-padmottara 1, nIlavAn 2, suhastI 3, ajanagiri 4, kumuda 5, palAzaka 6, avataMsa 7, evaM AThavAM rocana kSetrAdhikAra cAlI rahyo che. tethI have sUtrakAra jambudvIpamAM AvelA bIjAM 54Anu ni3594 42 cha-"jabUdIve dIve maMdare pavvae" tyAdi TIkArya-jaMbudvipa nAmanA madhya jaMbudvIpamAM mandara parvatanI cAre dizAomAM AvelA bhadrazAla vanamAM zItA ane zItedA mahAnadInA taTa para ATha dilDastikUTa kahyA che. A phUTa pUrvAdi cAre dizAomAM hAthInA jevAM AkArathI vyApelA hevAne kAraNe temane digvastikUTa kahevAmAM AvyA che. temanAM nAma nIya pramANe cha-(1) pamotta2, (2) nAspAn, (3) sustI , (4) mAgiri, (6) bhu, (6) 58 // 4, (7) mayata'sa, bhane (8) zayanajari. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkAsthA08sU0 55parvatoparisthita kaTasvarUpanirUpaNam 167 zItAzItodayomahAnadyorubhayakulavartI ni aSTau=aSTasaMkhyakAni digharitakUTAnidikSu-pUrvAdiSu hastyAkArANi kUTAni prajJaptAni tadyathA-padmottara ityAdi / tathA-jambUdvIpAbhidhAnasya madhyajambUdvIpasya jagatI-vedikAdhArabhUtA pAlI Urdhvamuccatvena aSTau yojanAni bahumadhyadezabhAge viSkambheNa ca aSTau yojanAni prahaptA // iti // sU0 54 // / samprati kUTAni nirUpayitumAha mUlam-jaMbUdIce dIye maMdarassa pavvayamsa dAhiNeNaM mahAhimavaMte vAsaharapavyae aTU kUDA paNNattA, taM jahA-siddhe 1, mahAhimavaMte 2 himavaMte 3 rohite 4 harIkUDe 5 harikaMte 6 hariyAse 7 verulie 8 cevakUDAu // 1 // jaMbUmaMdarauttareNa ruppimmi vAsaharapavyae aha kUDA paNNattA, taM jahA-siddhe 1 ya ruppI 2 rammaga 3 narakaMtA 4 buddhi 5 ruppakUDe 6 y| hiraNNavae 7 maNikaMcaNe 8 ya ruppimmi kUDA u // 2 // jaMbU maMdarapurasthimeNaM ruyagavare pavyae aTa kUDA paNNattA, taM jahA--riTe 1 tavaNije 2 kaMcaNa 3 rayaya 4 disAsosthie 5 palaMbe 6 y| aMjaNa 7 aMjaNapulae 8 ruyagasta purathime kUDA / tattha NaM aTra disAkumArimahattariyAo mahiDDiyAo jAya paliovamaTTiyAo parivati, taM jahA- NaMduttarA 1 ya gaMdA 2 ANaMdA 3 NaMdi. vaddhaNA 5 / vijayA 5 ya vejayaMtI 6, jayaMtI 7 aparAiyA giri 8. isa jambUdvIpakI jagatI-vedikAkI AdhArabhUta pAlo-ATha yojanakI UMcI hai tathA madhya bhAgameM vaha viSkambhako apekSA ATha yojanakI hai| sUtra 54 // A jaMbudvIpa nAmanA madhya jabUdvIpanI jagatI (vedikAnI AdhArabhUta pALa-dIvAla) ATha jana UMcI che, tathA tenA madhyabhAge ATha jananA pina (pATha) pANI cha. // sU. 54 // zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre 8 // 3 // jaMbU maMdaradAhijeNaM rupagavare pavae aTTa kUDA paNNattA taM jahA- kaNae 1 kaMcaNe 2 paume 3 naliNe 4 sasi 5 divAyare 6 ceva / vesamaNe 7 vesalie 9 ruyagassa udAhiNe kuuddaa|| tattha NaM aha disAkumAri mahattariyAo mahiDriyAo jAya paliovamahiiyAo parivasaMti, taM jahA--samAhArA 1, supaiNNA 2, suppabuddhA 3, jasoharA 4 / lacchiyaI 5 sesaI 6 cittaguttA 7 vasuMdharA 9 // 4 // jaMbU maMdarapaccatthime ruyagavare pathae aTrakuDA paNNattA, taM jahA -sosthie 1 ya amohe 2 ya himavaM 3 maMdare 4 tahA / ruage 5 ruyaguttame 6 caMde 7, ahame ya sudaMsaNe vA tattha NaM aha disAkumAri mahattariyAo mahi. DDiyAo jAva paliovamaTiiyAo parivati, taM jahA-ilAdevI 1, surAdevI 3, puDhavI 3, paumAvaI 4 / eganAsA 5 NayamiyA 6, sIyA 7 bhaddA 8 ya aTTamA // 5 // jaMbU maMdarauttare ruyagavare pavyae aTTha kUDA paNNattA, taM jahA--rayaNe 1 rayaNuccae 2 ya, satvarayaNa 3 rayaNasaMcae 4 ceva / vijae 5 ya vejayaMte 6 jayaMte 7 aparAie 8 // ttattha NaM aTra disAkumArimahattariyAo mahiDiyAo jAya palioyamahiiyAo parivasati, taM jahA-- alaMbasA 1 miyakesI 2 poMDarigI 3 ya vAruNI 4 // AsAya 5 sabagA 6 ceva sirI 7 hirI 9 ceva uttarao // 6 // aTTa ahe. logavatyavAo disAkumArimahattariyAo paNNattAo, taM jahA-- bhogaMkarA 1 bhogavaI 3 sumogA 3 bhogamAliNI 4 / suvacchA 5 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA0 8 sU. 55 parvatoparisthitakUTasvarUpanirUpaNam 169 vacchamittA 6 ya, vAriseNA 7 balAhagA 9 / 7 / aTra uDaloga. vathavAo disAkumArimahattariyAo paNNattAo, taM jahAmeghaMkarA 1 meghaI 2 sumeghA 3, meghamAliNI / toyadhArA 5 vicittA 6 ya pupphamAlA 7 apriMdiyA 9 / sU0 55 / chAyA-jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya dakSiNe mahAhimavati varSadharapate aSTau kuTAni prajJaptAni, tadyathA-siddho 1 mahAhimavAn 2 himayAn 3 rohitA 4 hIkaTam 5 / harikAntA 6 harivarSa 7 vaiDUya 8 caiva kuTAni tu // 1 // jambU mandarottare rukmiNi varSadharaparyate aSTau kaTAni prajJaptAni, tadyathA-siddhazca 1 rukmI 2 ramyako 3 narakAntA 4 buddhI 9 rucakakUTazca 6 / hairaNyavataM 7 maNikAJcanaM 8 ca rukmiNi kUTAni tu // 2 // jambUmandarapaurastye rucakacare parvate aSTa kuTAni prajJaptAni, tadyathA-riSTaM 1 tapanIyaM 2 kAzcanaM 3 rajata dizAsau. vastikaM 7 pralamba 6 ca / aJjanam 7 aJjanapulakaM 8 ruSakasya paurastye kaTAni // tatra khalu aSTa dikkumArImahattarikA maharddhikA yAvat palyopamasthi. tikAH parivasanti, tadyathA-nandottarA 1 ca nandA 2 AnandA 3 nandivardanA 4 / vijayA 8 ca vaijayantI 8 jayantI 7 aparAjitA 8 // 3 // jambUmandaradakSiNe rucakavare parvate aSTa kuTAni prajJaptAni, tadyathA-kanakaM 1 kAzanaM 2 padma 3 nalinaM 4 zazI 7 diyAkarazcaiva 6 / vaizramaNo 7 vaiDUrya 8 rucakasya dakSiNe kUTAni / tatra khalu aSTa dizAkumArI mahattarikAH mahardikA yAvat palyopamasthitikAH parivasanti, tadyathA-samAhArA 1, supradattA 2, suprabuddhA 3, yazodharA 4, / lakSmIvatI 8, zeSavatI 8, citraguptA 7, vasundharA 8 // 4 // jambUmmandara. pAzcAtye rucakavare parvate aSTa kUTAni prajJaptAni, tadyathA-svastikazca 1, amohazca 2 himavAn 3, mandarastathA 4 / rucako 5 rucakottama 7 zcandraH 7, aSTamazva sudarzanaH / tatra khalu aSTa dikkumArImahattarikA mahardikA yAvat palyopamasthitikA parivasanti, tadyathA-ilAdevI 1 surodevI 2, pRthivI 3 padmAvatI 4 / ekanAsA 5 navamikA 6 sItA 7 bhadrA 8 ca aSTamI // 5 // jambUmandarottare rucakayare parvate aSTaukarAni prajJaptAni, tadyathA-ratnaM 1 ratnoccayazca 2 sarvaratnaM 3 ratnasaMcayazcaiva 4 / vijayazca 5 vaijayanto 6 jayantaH 7 aparAjitaH 8|| tatra khalu aSTau dikkumArImahattarikA mahardikA yAvatpalyopamasthitikAH parivasanti, tadyathA-alambuSA 1, minakezI 2 puNDarIkiNI 3 ca vAruNI 4 / AzA 5 ca sthA0-22 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - ouTIST----- 170 syAnAGgasUtra sarpagA 6 caiva zrIH 7 hIthaiva 8 uttarataH // 7 // aSTau adholokayAstacyA dikkumArImahattarikAH prajJaptAH, tadyathA-bhogaGkarA 1 bhogavatI 2, sumogA 3, bhogamAlinI 4 muvatsA 5 vatsamitrA 9 ca, vAriSeNA 7 balAhakA 8 // 7 // aSTau UryalokavAstavyA dikkumArImahattarikAH prajJaptAH, tadyathA-meghaGkarA 1 meghavatI 2, mumeghA 3, meghamAlinI 4 / toyadhArA 5 vicitrA 9 ca, puSpamAlA 7 aninditA 8 // sU0 56 // TIkA-'jaMbuddIce dIye' ityAdi jambUdvIpanAmaka madhyajambUdvIpe sthitasya mandaraparvatasya dakSiNadizi po mahAhimavAn varSadharaparvato'sti, tasmin varSa dharaparvate aSTakUTAni prajJaptAni, tadyathA-siddho 1 mahAhimavAn 2 ityAdi / tatra siddhasya devavizeSasya AyatanopalakSitaM yatkUTaM tatsiddhakUTaM bodhyam 1 / idaM kUTaM prAcyA dizi vijJeyam / tataH krameNa pazcimadizi vartamAnAni mahAhimavadAdikUTAni vijJeyAni / tatra aba sUtrakAra kUToMkA nirUpaNa karate haiM-- ___ " jaMbuddIve dIye maMdarassa pavyayassa" ityAdi / TIkArtha-jambUdvIpa nAmake madhya jambUdIpameM sthita mandara parvatakI dakSiNa dizAmeM jo mahA himavAn varSadhara parcata hai, usa varSadhara parvata para ATha kUTa kahe gaye haiN| unake nAma isa prakAra se haiM-siddha 1, mahA himavAna 2. himavAna 3, rohitA 4, hokUTa 5, harikAnta 6, harivarSa 7, aura vaiDUryakUTa inameM jo kUTa siddha-deca vizeSake Ayatanase upa lakSita hai, yaha siddha kUTa hai, yaha kUTa prAcI dizAmeM-pUrva dizAmeM hai, isake bAda kramazaH pazcima Adi dizAoM meM vartamAna mahA himavAna kUTa hai-yaha mahA himavAna kUTa mahA himavAna parvatakA nAyaka jo deva hai usa devake AvAsase yukta hai| himavaskUTa haimavatavarSakA jo have sUtrakAra kUTanuM nirUpaNa kare che___"jNbuudiye dIve maMdarassa pavvayassa" tyaaTIkArtha-jaMbudvIpa nAmanA madhya jaMbudvIpamAM AvelA mandara parvatanI dakSiNa dizAmAM maDAhimavAna varSadhara parvata che, te varSadhara parvata para ATha kaMTe kahyA che. tamanA nAma nIya pramANe che-(1) siddha, (2) mahAbhiyAna, (3) DibhavAn, (4) zaDita, (5) hITa, (1) Rt, (7) 25 bhane veDUyaTa siTa nAsana je kaTa che te siddha deva vizeSanA AvAsathI yukta che. te pUrva dizAmAM AveluM che, tyArabAda pazcima Adi dizAmAM mahAhimavAn Adi phUTe anukrame AvelA che. mahAhimavAna parvatane adhiSThAtA je deva che te devanA AvAsathI zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA08 sU055 parvatoparisthitakUTastha nirUpaNam 171 mahAhimavatkUTaM mahAhimavatparvata nAyakadevAvAsayuktaM vijJeyam 2 / himavatkUTa haimavatavarSa svAmidevAvAsayuktam 3 | rohitakUTa rohitAkhyanadIdevyadhiSThitam 4| hI kUTam etatkUTastha mahApadmAkhyahUdranivAsi honAmakadevyadhiSThitam // 4 // harikAntA kUTam - harikAntAnAma nadI devatAdhiSThitam // 9 // harivarSakUTamharivarSa nAmaka devAdhiSThitam // 7 // tathA vaiDUryakUTam - vaiDUryadeva bodhyamiti 8 // 1 // tathA - jambUmandarasya uttarasyAM dizi rukmiNi varSa gharaparvate aSTau kUTAni prajJaptAni tadyathA- siddho rukmItyAdi / etAni siddhAdIni kUTAni siddhAditattadevAdhiSThitAni bodhyAnIti // 2 // kUTAdhikArAt sampati jambUdvIpamAkArabhUtasya rucakadvIpavartino valayAkArasya rucaka parvatasya caturdigvasvAmI deva hai usa devake AvAsase yukta hai| rohitakUTa - rohitA nAmakI nadIkI jo devI hai usa devI se adhiSThita hai / harikAnta kUTa- harikAntAnAmakI nadIkI jo devI hai usa devI adhiSThita hai| harivarSa kUTavarSa ke nAyaka devase adhiSThita hai tathA vaiDUrya jo kUTa hai vaha vaiDUrya nAmaka devase adhiSThita hai 8 tathA - jambU mandarakI uttara dizAmeM jo after varSadhara parvata hai usa parvata para ATha kUTa kahe gaye haiM-jaise siddha 1, rukmIra, ramyaka3, narakAntA4, buddhi 5, rukmakUTa 6, hairaNyavata 7, aura maNikAJcana ye siddhAdi kUTa siddhAdi nAmake una2 devoM se adhiSThita haiN| kUTa ke adhikAra ko lekara aba sUtrakAra jambUdvIpakA prAkAra bhUta evaM rucaka dvIpavartI jo valayAkAra rucaka parvata hai, usa parvatakI cAroM yukta mahAhimavAn kUTa che haimavata varSanA adhiSThAtA devanA AvAsathI yukta je phUTa che tenuM nAma himavatkRSTa che. rohitA nAmanI nadInI adhiSThAtrI devInA vyAvAsathI yukta je phUTa che tenuM nAma hitaphUTa che. harikAntA nAmanI nadInI je devI che te devI varDa adhiSThita je phUTa che tenu' nAma harikAnta phUTa che. hiranA nAyaka deva vaDe adhiSThita je phUTa che tenuM nAma riva phUTa che, vai nAmanA deva vaDe adhiSThita je phUTa che tenuM nAma vaiDUphUTa che. ja khUdvIpanA mandara parvatanI uttara dizAmAM je rukima nAmanA vadhara parvata che te pata 52 mA chUTa uhyAM che. temanAM nAma yA pramANe che - (1) siddha, (2) ru4bhI, (3) 2bhyaI, (4) narAntA, (5) buddhi, (6) rummaTa, (7) 2eyakta bhane (8) maNikAMcana. te siddhAdi phUTa siddhAdi nAmanA devA vaDe adhiSThita che. kUTanA dhikAra cAlI rahyo che, tethI have trakAra jaMbUdrIpanA prAkAra (koTa) rUpa ane rucaka dvIpavatI je valayAkAra rucaka pata che te paryaMtanI cAre zrI sthAnAMga sUtra : 05 " - Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___sthAnAGgasUtre tIni kUTAni tannivAsinArdikkumArIzca aSTasthAnatvenAha-'jaMbUmaMdarapurasthimeNaM' ityAdi / jambUmandarapUbasyAM dizi rucakavaraparvate aSTau rucakakUTAni prajJaptAni, tadyathA-riSTa 1, tapanIyaM 2 kAzcana 3 mityAdi / eSu aSTasu rucakakUTeSu mahardikAH viziSTabhavanaparivArAdiyuktAH, yAvatpadena - ' mahajjuiyA, mahabbalA, mahAjasA, mahAsokkhA, mahANubhAgA, iti, chAyA-mahAdhutikA, mahAyalA, mahAyazaso, mahAsaukhyA, mahAnubhAgAH-ityetAni padAni grAhyANi / mahAdyutikA viziSTa zarIrAbharaNAdiprabhAbhAsvarAH, mahAvalA:-vizeSavalazA. linyaH, mahAyazasaH viziSTakIrtipatyaH, mahAsaukhyA viziSTamukhasampannAH, mahAnumAgA=acintyaprabhAvayuktAH, palyopasthitikA:=palyopamAyuSkA aSTau dikkumArImahattarikAH pradhAnatamA dikkumAryaH parivasanti, tadyathA-nandottarA dizAoM meM rahe hue kUToMkA aura unameM rahI huI dikkumAriyoMkA kathana ATha sthAnarUpase karate haiM-" jambU mandarapaurastye " ityAdijambUddhIpastha jo mandara parvata hai usa parvatakI pUrva dizAmeM jo rucakavara parvata hai usa parvata para ATha rucaka kUTa kahe gaye haiM-jaise-riSTa 1, tapanIya 2, kAzcana 3, rajata 4, dizAsauvastika 5, pralamba 6, aJjana 7 aura aJjanapulaka 8 ina ATha rucaka kUToMmeM maharddhika viziSTa bhavana evaM parivAra AdirUpa RddhivAlI, yAvat-mahAdyutivAlI viziSTa zarIrAbharaNAdi prabhAse bhAsvara mahA balavAlI vizeSa balasaMpanna mahA yazavAlI-viziSTa kIrtisaMpanna, mahA saukhyavAlI-viziSTa sukha sahita, mahAnubhAgayukta-acintyaprabhAvavAlI evaM eka palyopamakI sthitivAlI aisI ATha dikkumArI mahattarikAe~-pradhAnatama dikkumaadizAomAM AvelAM phUTenuM tathA te kUTemAM rahetI dikumArIonuM ATha sthAna 3the ni3555 re cha-" jaMbUmaMdarapaurastye" UtyA: jabUdvIpanA mandara parvatanI pUrva dizAmAM je rucakavara parvata che te parvata 52 mA 4 saya 58 4i cha. tamanA nAma nIya prabhAva cha-(1) 24, (2) tapanIya, (3) yana, (4) 24d, (5) hizAsIvAsta:, (6) prahasana, (7) mana ane (8) aMjana pulaka. A ATha cakakUTamAM mahaddhika (viziSTa bhavana ane parivAra Adi rUpa addhivALI), mahAdyutivALI (zarIrAbharaNa AdinI prabhAthI dedIpyamAna) mahAbalasaMpanna (vizeSa balathI yukta) mahA yazasaMpanna (viziSTa kIrtisaMpanna) mahA saumya saMpanna (viziSTa sukhasaMpanna) ane mahAnubhAga saMpanna (atizaya prabhAvavALI). eka pa5manI sthitivALI ATha mahattarikA dikumArIe (pradhAnatama dikumArIe) rahe che. temanAM nAma nIce pramANe zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - --- sughA TIkA sthA08 sU0 55 parvatoparisthitakUTasvarUpanirUpaNam 173 nandA-ityAdi / tatra-riSTakUTavAsinI nandottarA 1, tapanIyakUTavAsinI nandA 2, kAzcanakUTavAsinI AnandA 3, rajatakUTayAsinI nandivarddha nA 4, dizAsau. vastikakUTavAsinI vijayA 9, palambakUTavAsinI vaijayantI 9, aJjanakUTavAsinI jayantI 7, aJjanapulakakUTavAsinI aparAjitA 8 // etA nandottarAdyA dikkumAryA bhagavato'hato janmani darpaNahastA gAyantyo bhagavantaM paryupAsate, iti // 3 // tathA-jamyU mandarasya dakSiNadizi rucakavaraparyate aSTau rucakakUTAni prajJaptAni, rikAe~ rahatI haiM, unake nAma isa prakArase haiM-nandottarA 1, nandA 2, AnandA 3, nandivaI nA 4, vijayA 5, vaijayantI 7 aura aparAjitA 8 inameM mandottarA riSThakaTa para rahatI hai, nandA tapanIya kUTa para rahatI hai, AnandA kAzcana kUTa para rahatI hai, nandivarddhanA rajata kUTa para rahatI hai vijayA dizAsaucastika kaTa para rahatI hai, vaijayantI pralambakaTa para rahatI hai, jayantI aJjanakUTa para rahatI hai, aura aparAjitA aJjanapulaka kUTa para rahatI hai| ye nandottarA Adi dikkumAriyAM bhagavAn arhantake janmakAlameM hAthoM meM darpaNa liye hue gAtI rahatI haiM, aura bhagavAnkI paryupAsanAmeM lagI rahatI haiM 3 / ___tathA--jambU mandarakI dakSiNa dizAmeM jo rucakavara parvata hai, usa parvata para ATha rucakakUTa kahe gaye haiM-unakA nAma isa prakArase haikanaka 1, kAzcana 2, padma 3, nalina 4, zazI 5, divAkara 6, vaizravaNa 7, evaM baDUrya ina kanakAdi AThoMho kUToM para maharddhika yAvat palyocha-(1) nandottarA, (2) nanhI, (3) mAnanhA, nanhipaddhanA. (5) piyA, (6) vaiyantI, (7) yantI (8) a52ilrdl. nattarA nAmanI dikumArI riSTakUTa para rahe che, nandA tapanIya kUTa para rahe che, AnaMda kAMcana kUTa para rahe che, nanTivanA rajatakUTa para rahe che, vijyA dizAsauvAstika chUTa para rahe che. vajayatI pralamnakUTa para rahe che, jayantI aMjanakUTa para rahe che ane aparAjitA aMjanapulakaphUTa para rahe che. A nandottara Adi dikumArIo bhAgavAna ahatanA janmakALe hAthamAM darpaNa laIne gIta gAya che ane bhagavAnanI paryuM pAsanA karavA lAgI che. 3 tathA jaMbudvIpanA mandara parvatanI dakSiNa dizAmAM je cakavara parvata che te parvata para ATha cakakUTa kahyA che. temanAM nAma A pramANe -(1) 4, (2) iyana, (3) 55, (4) nalina, (5) , (6) 4i2, (7) vaizrama, mane (8) vaiDU. mA ale mA kuutt| 52 mAthA zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 __sthAnAGgasUtre tadyathA-kanakaM kAzcanam-iti / tatra-kanakAdiSu aSTAsvapi kUTeSu mahardvikA yAyaH palyopasthitikA aSTau dikkumArImahattarikAH parivasanti, tadyathA-samAhArA sumadattA-ityAdi / tatra-kanakakUTavAsinI samAhArA 1, kAzcanakUTavAsinI supradattA 2, padmakUTavAsinI suprabuddhA 3, nalinakUTavAsinI yazodharA 4, zazikUTa. vAsinI lakSmIvatI 9, divAkarakUTavAsinI zepavatI 9, vaizravaNakUTavAsinI citraguptA 7 vaiDUryakUTavAsinI vasundharA 8 / etAH samAhArAcA dikkumAryoM bhagavato'hato janmamahotsave bhRGgArahastA gAyantyo bhagavantaM paryupAsate. iti // 4 // tadhA-jambUmandarasya pazcimadizi ruSakavaraparyate aSTau rucakakUTAni prajJa. pamakI sthitivAlI ATha dikkumArI mahatarikAe~ rahatI haiN| unake nAma isa prakArase haiM-samAhArA 1, supradattA 2, suprabuddhA 3, yazodharA 4, lakSmIyatI 5, zeSavatI 6, citraguptA 7 aura vasundharA 8 inameM kanakakUTa para samAhArA dikkumArikArahatI hai, kAzcanakUTa para supradattA dikkumArikA rahatI hai,padmakUTa para suprabuddhA devI rahatI hai, nalina kUTa para yazodharAdevI rahatIhai, zazikUTa para lakSmIvatI dikkumArikA rahatI hai divAtarakUTa para zeSavatI dikkumArikA rahatIhai, caizravaNa kUTa para citraguptAdikkumArikA rahatIhai,aura vasundharA vaiDUrya kUTa para rahatIhai ye samA. hArAdika dikkumArikAe~ bhagavAn arhanta ke janmamahotsavameM bhRGgAroMko (jhArI) hAthameM lekara gAnA gAtI haiM, aura bhagavAna kI paryupAsanA karatI haiM tathA-jambusthita mandara parvata kI pazcima dizAmeM jo rucakavara parvata hai laIne mahAprabhAvasaMpanna paryantanA pUrvokta vizeSaNethI yukta ane eka pa. pamanI sthitivALI ATha mahattarikA (pradhAnatama) dikakumArIo nivAsa kare che. tamanA nAma nIya pramANe cha-(1) samA2, (2) su54ttA, (3) sumasuddhA, (4) yaa2|, (5) sabhIyatI, (6) zeSapatI, (7) trigutA, mana (8) su. rA. kanakaphUTa para samAhArA dikakumArI, kAMcanaphUTa para supradattA, dikakumArI, paghakUTa para suprabuddha dikakumArI, nalinakUTa para yazodharA dikumArI, zazIkUTa para lamIvatI dikumArI, divAkarakUTa para zeSavatI dikumArI, vaizramaNakUTa para citrAguptA dikumArI ane vaiDUryakUTa para vasundharA dikumArI nivAsa kare che. A samAhArA adi AThe dikakumArIe bhagavAna ahaMntanA janma mahotsavamAM zRMgAre hAthamAM laIne gIta gAya che ane bhagavAnanI payuM pAsanA kare che. 4 tathA jaMbadvIpanA mandara parvatanI pazcima dizAmAM je rucakavara parvata che te zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA08 sU0 55 parvatoparisthitakUTasvarUpanirUpaNam 175 ptAni, tadyathA--svastikaH, amohaH-ityAdi / tatra- svastikAdiSu kUTeSu mahardikA yAvatpalyopamasthitikA aSTauM dikkumArImahattarikAH parivasanti, tadyathA-ilA. devI surAdevItyAdi / tatra-svastikakUTavAsinI ilAdevI 8, amohakUTayAsinI surAdevI 2, himavatkUTavAsinI pRthivIdevI 3, mandarakUTavAsinI padmAvatI devI 4, rucakakUTavAsinI ekanAsAdevI5, rucakottabhakUTavAsinI naramikA devI 6, candrakUTavAsinI sItAdevI 7, sudarzanakUTayAsinI bhadrAdevI 8 / etA ilAdecyA. dayo dikkumAyau~ bhagavato'haM to janmamahotsave tAlavRntaharatA gAyantyo bhagavantaM paryupAsate, iti // 9 // tathA-jamyUmandarasya uttarasyAM dizi rucakacaraparyate apTau usa parvata para ATha rucaka kUTa kahe gaye haiM inake nAma isa prakArase hai-svastika 1, amoha 2, himavAn 3, mandara 4, rucaka 5, rucakottama 6, candra 7, aura sudarzana 8 ina AThoM kUToM para ATha dikkumArikAe~ jo maharddhika yAvat palyopamakI sthitivAlI haiM, rahatI haiM / inake nAma isa prakAra se haiM-ilAdeyI 1, surAdevI 2, pRdhicI 3, padmAvatI 4, ekanAsA 5 navamikA 6 sItA 7 aura AThavIM bhadrA inameM jo ilAdevI haiM, vaha svastika kRTa para rahatI hai / surAdevA amoha kaTa para rahatI hai, pRthivI devI himavat kaTa para rahatI hai, padmAvatI devI mandarakUTa para rahatI hai ekanAsA devI rUcakakUTa para rahatI hai navamikA devI rucako ttama kUTa para rahatI hai, sItAdevI candrakUTa para rahatI haiM, bhadrAdevI sudarzana kUTa para rahatI hai ye ilA Adi deviyAM bhagavAn arhantake janma mahotsava para tAlavRnta bIjanA hAthameM lekara gAnA gAtI haiM aura bhagavAna kI paryupAsanA karatI hai / 5 / tathA-jambUdIpasthita mandara 'ta 52 248 ruyaTa Zi . tamanA nAma 24t pramANe he-(1) 25sti, (2) moDa, (3) bhivAn, (4) ma.42, (5) 234, (6) runyottama, (7) yandra, ane (8) sudarzana. te AThe phUTe para mahaddhika Adi pUrvokta vizeSaNovALI ane eka pApamanI sthitivALI ATha dikakumArIo vase che. temanAM nAma 24 pramANe cha-(1) sAhepI, (2) surAhepI, (3) pRthivI. (4) pApatI, (6) nAsA, (9) nayabhiDA, (7) sItA ane ladrI. sAvI svastipUTa 52, surAdevI ame hakRTa para, pRthivIdevI himavat phUTa para, padmAdevI madarakUTa para, ekanAsAdevI cakaphUTa para, navamikAdevI rucakottamakUTa para, sItAdevI candrakuTa para ane bhadrAdevI sudarzanakUTa para nivAsa kare che. A IlA Adi AThe dika kumArikAe ahaMta bhagavAnanA janmamahotsavanA samaye hAthamAM talavRnta (vIjaNe) laIne gIta gAya che ane bhagavAnanI paryuM pAsanA kare che. pi zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 276 sthAnAGgasane kUTAni prajJaptAni, tayathA-ratnaM ratnocaya ityAdi ! nA-ratnAdiSu kUTeSu maharddhikA yAvatpalyopamasthitikA aSTau dikkumArImahattarikAH parivasanti, tadyathA-alamyuSA, mitakezItyAdi / tatra-ratnakUTayAsinI alambupAdevI 1, ratnoccayakUTayAsinI mitakezI devI 2, sarvaratnakUTayAsinI puNDarIkiNI devI 3, ratnasaMcayakUTavAsinI vAruNIdevI 4, vijayakUTavAsinI AzAdevI 5, vaijayantakUTavAsinI sarvagAdevI 6, jayantakUTavAsinI zrI devI 7 aparAjitakUTavAsinI hI devI 8) etA alambuSAcA dikkumAryoM bhagavatohato janmamahotsave cAmarahastA gAyantyo bhagavantaM paryupAsate, iti / / 9 // dikkumAryadhikArAt UrdhvAdholokasthitA dikkuparvata para ATha kUTa kahe gaye haiM-jaise-ratna 1 ratnoccaya 2, sarvaratna 3, ratnasaMcaya 4, vijaya 5, vaijayanta 6, jayanta 7 aura aparAjita 8 ina ratnAdi kUToM para maharddhika yAvat eka palyopamakI sthitiyAlI ATha dikkumArikA mahattarikAe~ rahatI haiM inake nAma isa prakArase haiM-alambuSA 1, mittakezI 2, puNDarIkiNI 3, vAruNI 4, AzA 5, sarvagA 6, zrI 7, aura ho 8 inameM ratnakUTavAsinI alambuSA devI hai, 1 rasnoccaya kUTa bAsinI mitakezI devI hai 2 sarvaratna kUTa vAsinI puNDarIkiNI devI hai 3, ratnakUTasaMcaya vAsinI vAruNI devIhai 4, vijayakaTa yAsinI AzAdevI hai 5, vaijayantakUTa vAsinI sarvagA devI hai, jayantakUTa vAsinI zrI devI hai 7 aura aparAjitakUTa vAsinI hI devI hai 8 ye alamdhuSA Adi deviyAM bhagavAn arhanta janma mahotsava tathA jaMbudvIpanA mandara parvatanI uttara dizAmAM je rucakavara parvata che, te parvata 52 2413 2 cha. tamanai nAma nIya pramANe 2-(1) 2 (2) 2(nA2yaya, (3) sava2tna, (4) tasa yaya, (5) vinya, (6) vaizya-ta, (7) yanta mane (8) aparAjitA. ATha ratnAdika phUTa para mahaddhika Adi pUrvokta vizeSaNavALI ane eka pApamanI sthitivALI ATha mahattarika dikakumArIo vase che. temanAM nAma A pramANe che - (1) sammuSA-3 hevInu niyAsasthAna naTa cha. (2) bhitazI-41 devI roccayakUTa para vase che. (3) puMDarIkiNa-A dikakumArI sarvaratnakUTa 52 5se che. (4) pAru-mahevI 2tnasayaya Ta 52 se che. (5) maashaaA devI vijayakUTa para vase che. (6) sarvagA-A devI vaijayantakRTa para vase cha. (7) zrI:- yI 45.taTa 52 se che bhane (0) 12vI- piis| aparAjitAkUTa para vase che. A alakhuSA Adi ATha devIo bhagavAna ahatanA zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughArIkA sthA0 8 sU0 55 parvatoparisthitakUTasvarUpanirUpaNam 177 mArIraSTasthAnatvenAha-: aTTha ahelogavatthavyAmo' ityAdi / adholokayAstavyAH adholokavAsinyo'STau dikkumArImahattarikAH prajJaptAH tadyathA-bhogaGkarA bhogavatItyAdi / tatra-bhogaGkarA bhogavatIdevyo saumanasaparvatavAsinyau, subhogA. bhoga mAlinIdevyo gandhamAdanaparvatayAsinyau; suktsAvatsamitrAdevyo vidyutna. bhaparvatavAsinyau, vAriSeNAbalAhakAdevyau mAlyavatparvatavAsinyau / taduktam " somnnsgNdhmaaynnvijjuppbhmaalvNtvaasiio| adisi devayAo, vatthanyAo ahe loe // 1 // " chAyA-saumanasagandhamAdana vidyutpabhamAlyavadvAsinyaH / aSTa digdevatA vAstavyA adholoke / / 1 / / iti / ke samaya cAmaroMko hAthoMmeM lekara gAnA gAtI haiM aura bhagavAnakI sevA karatI haiN|6| dikkumArikAoMke adhikArako lekara aba sUtrakAra arcaloka evaM adholokameM sthita jo dikkumArikAe~ haiM unakA ATha sthAna rUpase kathana karate haiM-" aTTha ahologavatthavcAo" ityaadi| ___ adholokameM ATha kumArikAoMkA nivAsa kahA gayA hai-unake nAma isa prakArase haiM-bhogaGkarA 1, bhogavatI 2, subhogA 3, bhoga. mAlinI 4, suratsA 5, vatsamitrA 6, vAriSeNA 7 aura klAhakA 8 inameM bhogaGkarA aura bhogavatI ye do deviyAM saumanasa parvata para rahatI haiM, subhogA aura bhogamAlinI ye do deviyAM gandhamAdana parvata para rahatI haiM subatsA aura vatsamitrA ve do deciyAM vidyutprabha parvata para rahatI haiM vAriSeNA aura balAhakA ye do deviyAM mAlya parvata para rahatI haiM-kahA bhI hai-" somaNasa gaMdhamAyaNa" ityAdi / janma mahotsavanA samaye hAthamAM cAmara laIne gIta gAya che ane bhagavAnanI sevA kare che. dA dikumArIone adhikAra cAlI rahyo che, tethI have sUtrakAra urvilekamAM tathA elekamAM rahetI dikakumArIonuM ATha sthAna rUpe nirUpaNa kare che- ___"aTra ahelogavatthavvAo" tyaa:TIkArtha-alekamAM AThadikumArIo vase che temanA nAma nIce pramANe che (1) 421, mana (2) logapatI-mA hepImA sImanasapata 52 2 . (3) sunomana (4) mAsinI- havAmA andhamAdana parata 52 27 cha, (5) subatsA mana (6) vatsabhitrA-mAme hevii| vidhutprala mata para rahe che. (7) vAriNA ane (8) balAhakA-A be devIo mAlya parvata 52 27 cha. 4o 5 03-" somaNasagaMdhamAyaNa" tyA: sthA--23 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 sthAnAGgasUtre ___etA bhogaGkarAdhA aSTau dikkumAryoM bhagavato'rhato janmabhavane saMvartakapavanAdikaM kurvantIti bodhyam // 7 // tathA-aryalokavAstavyAH UrcalokavAsinyo'STau dikkumAryaH prajJAtAH, tadyathA-meghaGkarA meghavatItyAdi / etA meghaGkarAdayo'STAyapi devyo nandanakUTavAsinyo bodhyAH / taduktam " NaMdaNavaNakUDesu eyAo uddlogvtthvvaau"| chAyA-nandanavanakUTeSu etA upralokavAstavyA iti // / ___meghaGkarAdayo'STAyapi dikkumAryo'bhravaddalakAdikaM kurvantIti / sarvA api dikkumAryoM bhavanapatidevyo bodhyAH // sU0 55 // ___ anantaraM dikkumAryo'STasthAnatvena nirUpitAH / dikkumAryazca devajAtIyA iti devAnAM kalpAna , devendrAn , devendravimAnAni cAha - mUlam-aTra kappA tiriyamissovavannagA paNNattA. taM jahA-- sohamme jAya sahassAre // 1 // eesu NaM aTrasu kappesu aha ___ ye bhogaGkarAdika ATha dikkumArikAe~ bhagavAna arhantake janmabhavana meM saMvartaka pacana Adika karate haiM, aisA jAnanA cAhiye 7 tathAUrdhvalokameM rahanevAlI jo ATha dikkumArikAe~ haiM ve isa prakArase haiM-meghaGkarA 1, meghavatI 2, sumeghA 3, meghamAlinI 4, toyadharA 5, vicitrA 6, puSpamAlA 7, aura aninditA 8 ye meghaGkarA Adi AThoM hI deviyAM nandanakUTavAsinI haiM kahA bhI haiM-- "NaMdaNavaNakUDetu" ityAdi / __ ye meghaDrAdika AThoMhI dikkumArikAe~ abhrayaIla arthAt AkAzameM bAdala karatI haiM Adi karatI haiM ye saba DikkumArikAe~ bhavanapati deviyAM haiM / sU0 55 // A bhegaMkarA Adi AThe dikumArIe bhagavAna ahaMtanA janmabhavanamAM saMvartaka pavana Adi kare che, tema samajavuM. chA udavalekamAM nivAsa karanArI ATha dikakumArIonAM nAma nIce pramANe // cha-(1) 421, (2) bhavatI, (3) subhedhA, (4) meghamAlinI, (5) tAyadharA, (6) viyitrA, (7) pu05mAtA bhane (8) maninhitA ma mAvImA nandanakUTa para nivAsa kare che. kahyuM paNa che ke - "NadaNavaNakUDesu" tyAha A AThe dikakumArIo athavala Adi kare che. A badhI dikakumAri. kAo bhavanapati nikAyanI devIo che. kesU. 55 che zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA08 sU056 devakalpa-devendrAndevendravimAnanirUpaNam 179 iMdA paNNattA, taM jahA-sake jAva sahassAre // 2 // eesi NaM akRNhaM iMdANaM aTra pariyANiyA vimANA paNNattA, taM jahA-- pAlae 1, pupphae 2, somaNase 3, sirivacche 4, gaMdAvate 5, kAmakame 6, pIimaNe 7 vimale 8 // 3 // sU0 56 // chAyA-aSTau kalpAH tiryamizropapannakAH prajJaptAH, tadyathA-saudhoM yAvat sahasrAraH // 1 // eteSu khalu aSTasu kalpeSu aSTau indrAH prajJaptA, tadyathA-zakro yAvatsahasrAraH // 2 // eteSAM khalu aSTAnAmindrANAm aSTau pariyAnikAni vimAnAni prajJaptAni, tadyathA-pAlakaM 1, puSpakaM 2, saumanasaM 3, zrIvatsaM 4, nandAyata 9 kAmakamaM 6 prItimanaH 7 vimalam 8 / 3 // 056 / / TIkA- aTTha kappA' ityAditimizropapannakAH-aSTasu devalokeSu tiryazco'pyutpadyante iti tiryagbhimizrAstirpammizrAH-satiyazco manuSyA upapannAH devatayA jAtA yeSu te tathA. isa prakAra dikkumArikAoMkA nirUpaNa ATha sthAna rUpase karake aba sUtrakAra dikkumArikAoMko devajAtIya honese devoMke kalpoMkA devendroMkA aura devendra vimAnoMkA kathana karate haiM-- " aTThakappA tiriyamissovavanagA paNNattA" ityAdi TIkArtha-tiryazca evaM manuSya jina kalpoMmeM deva rUpase utpanna hote haiM aise ATha kalpa kahe gaye haiM-unake nAma isa prakArase haiM-saudharma kalpa yAvat sahasrAra kalpa 1 / ina ATha kalpoMmeM ATha indra kahe gaye haiM-jaise-zakra yAvat sahasrAra ina ATha indroMke ATha pAriyAnika vimAna kahe gaye haiM AgalA sUtramAM sUtrakAre dikakumArikAonuM nirUpaNa karyuM. dikumArIene paNa deva jAtimAM ja gaNAvI zakAya che. tethI have sUtrakAra denA kalpanuM devendronuM ane devendra vimAnanuM ATha sthAna rUpe kathana kare che- "aTTa kappA tiriyamissovavannagA paNNattA" tyA TIkArya-je kapamAM tiya ce ane manuSya deva rUpe utpanna thAya che, evAM kaATha kahyAM che. temanAM nAma nIce pramANe che-saudharma ka95thI laIne sahastrAra ka95 paryantanA ATha kapa ahIM grahaNa karavA joIe. te ATha kalpanA ATha indro kahyA che temanA nAma-zakathI laIne sahastrAra paryantanA ATha Indrone nAme ahiyAM grahaNa karavA joIe. te ATha kalapanA ATha IndronA ATha pArivAnika vimAna che te vimAne nA nAma nIce pramANe che - zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 sthAnAGgasatre bhUtAH kalpA aSTau prajJaptAH, tadyathA-saudharmoM yAvat-sahanAra iti / eSAmaSTAnAM tiryamizropapannakatvaM tatrotpannAnAM pUrvabhavApekSayA bodhyamiti // 1 // tathAeteSu aSTasu kalpeSu zakrAdisahasrAraparyantA aSTau indrA bodhyA iti // 2 // tathA-eteSAM zakrAdisahasrArAntAnAmindrANAM pAriyAnikAni-pariyAyate-gamyate yastAni pAriyAnAni, tAnyeva pAriyAnikAni, yadvA-pariyAnaM gamanaM prayojana yeSAM tAni pAriyAnikAni-yAnakArakAbhiyogikapAlakAdidevairjinadarzanAdyartha kRtAni vimAnAni apTau prajJaptAni, tadyathA-pAlakaM puSpakamityAdi // sU056 // unake nAma isa prakArase haiM-pAlaka 1, puSpaka 2, saumanasa 3 zrIvatsa 4 nandAyata 5 kAmarasa 6 prItimana 7 aura vimala 8 yahAM prathama yAvat zabdase " aizAna, sanatkumAra, mAhendra, brahmaloka, lAntaka evaM mahAzukra" ina devalokoMkA grahaNa huA hai jo nAma ina kalpAke haiM-vehI nAma unake indroMke haiM saudharma kalpa ke indrakA nAma zakra hai| ina ATha kalpoM meM jo tirya mizropapannakatA kahI gaI hai vaha yahAM para utpanna huoMke pUrva bhavakI apekSAse kahI gaI hai / indra jina vimAnoM meM baiThakara bhagavAnake darzanoMko AtA jAtA rahatA hai ve pAriyAnika vimAna haiM / ina vimAnoM kI racanA Abhiyogika (naukara deva) jAtike deva karate haiN| bhagavAnake pAMcoM kalyANakomeM indra ina vimAnoM meM baiThakara jAtA hai| ye vimAna ATha kahe gaye haiN| sU0 56 // (1) 4143, (2) 5054, (3)saumanasa, (4) zrIvatsa, (5)nandAyatta (6) ma. 2sa, (7) prItibhana mana (4) visa, mA sUtramA 57sA '5nta' 54 // nIcenAM kalpanAM nAma grahaNa karAyA che-ezAna, sanakumAra, mahendra, brahmaleka, lAntaka ane mahAzuka. A konA IndronAM nAma paNa kanAM nAma jevAM 4 cha. saudharma rUpanA chandranu nAma 'za' che. - A ATha kamAM je tiya mizrApapannatA kahevAmAM AvI che, te tyAM utpanna thayelA devonA pUrvabhavanI apekSAe kahevAmAM AvI che, te tyAM utpanna thayelA dezanA pUrvabhavanI apekSAe kahevAmAM Avela che. eTale ke tiryaMca ane manuSyabhavanuM AyuSya pUruM karIne je utpanna thatA hoya che. je vimAnamAM besIne Indra ahaMta bhagavAnanA darzana karavA mATe jAya che ane darzana karIne pAchA phare che, te vimAnanuM nAma pAriyAnika vimAna che. A vimAnanI racanA Abhiyogike (nekara jAtinA deve) kare che. bhagavAna ahaM. tanA pAMca kalAkamAM javA mATe Indra A vimAnane uga kare che. evAM pAriyAnika vimAne ATha kahyAM che. je sU. 56 che zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA. 8 sU0 57 tapovizeSanirUpaNam 141 devatvaM ca jIvAstapazcaraNAtmApnuvantIti tapovizeSamevAha mUlam-aTThamiyANaM bhikkhupaDimA causaThThIe rAIdiehiM dohiya aThAsIehiM bhikkhAsaehiM ahAsuttaM jAva aNupAliyAvi bhavai // sU0 57 // chAyA-aSTASTamikA khalu bhikSupatimA catuSSaSTayA rAtrindivaiaubhyAM ca aSTAzItyA bhikSAzatAbhyAM yathAsUtraM yAvat anupAlitA'pi bhavati |suu0 51 / TIkA-'aTThamiyANaM' ityAdi-- aSTASTamikA-aSTau aSTamAni dinAni yasyAM sA tathAbhUtA-bhikSumatimA sAdhUnAmabhigraha vizeSaH catuSpaSTayA catuSpaSTisaMkhpakai rAtrindivaiH ahorAtra, dvAbhyAM ca aSTAzItyA mikSAzatAbhyAm-aSTAzItyadhikadvizatasaMkhyAbhibhakta jIya devatva padoMko tapasyAle prApta karate haiM ataH aba sUtrakAra tapovizeSakA kathana karate haiM " ahamiyANaM bhikkhupaDiyA" ityAdi // TIkArtha-ATha aSTakoM dvArA ArAdhanA karane yogyabhikSu pratimA 64 rAtadinoMkI 288bhikSAoMse sUtrake anusAra yAvat anupAlita hotI hai| __ tAtparya isa kathanakA isa prakArase hai-sAdhujanoMkA jo abhigraha vizeSa hai vahI bhikSupratimA rUpase yahAM prakaTa kiyA gayA hai yadyapi isa bhikSu pratimAmeM prathama aSTakake prathama dinase lekara AThaveM dina taka bhaktakI evaM pAnIkI eka eka dattikI vRddhike anusAra AThaveM dina 8 dattiyAM pAnIkI aura 8 dattiyAM anna kI ho jAtI haiM arthAt jIva tapasyAnA prabhAvathI deva paryAyanI prApti kare che. tethI have sUtrakAra to vizeSatuM yana re cha- " ahamiyANaM bhikkhupaDimA " tyAhi TIkArya-ATha aSTaka dvArA ArAdhanA karavA gya bhikSupratimA 64 rAtadinanI 288 bhikSAo vaDe sUtra anusAra ArAdhita thAya che - A sUtrane bhAvArtha nIce pramANe che-sAdhuonA abhigraha vizeSane ja ahIM bhikSupratimA rUpe prakaTa karavAmAM Avela che. A bhikSupratimAnI ArAdhanA karanAra sAdhu pahelA aSTaka (ATha dina)mAM pahelA divasathI laIne AThamA divasa sudhI eka eka datti AhAranI ane eka eka datti pANInI vadhAratAM vadhAratAM AThame divase ATha datti AhAranI ane ATha dari pANInI grahaNa kare che. eTale ke prathama aSTakanA pahelA divase eka zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 syAnAgAsUtre dattibhizca yathAsUtra-sUtranirdiSTavidhyanusAraM, yAvatpadena- ahAkappaM ahAmaggaM ahAtacaM ahAsammaM kAraNaM phAsiyA pAliyA sohiyA toriyA kiTiyA ArAhiyA ANAe" chAyA--yathAkalpaM yathAmArga yathAtattvaM yathAsAmyaM kAyena sRSTA pAlitA zodhitA tIritA kIrtitA ArAdhitA AjJayA-iti saMgrahaH, natra-yathA kalpa-kalpaMthavirAdikalpam anatikramya-kalpAnusAramityarthaH, yathAmArga= jJAnadarzana-cAritralakSaNamokSamArgAnatikrameNa kSayopazamabhAvAnatikrameNa cA, yathAtattvaM-tattvAnatikrameNa, ' yathAtathyam ' iticchAyApakSe-satyAnusAraM, yathAsAmyaM samamAyamanatikramya -suSTupakAreNa karmanirjaraNabhAvanayetyarthaH, kAyena zarIreNa spRSTA-samucitakAle savidhigrahaNAt , na tu manorathamAtreNa, pAlitA-vAraM vAramupayogena tatparatayA pAlanAviSayIkRtAH zodhitA pAraNakadine gurvAdi dattAya. ziSTabhojanAta. aticArapakSAlanAd vA, tIritA-pUrNe'pi tadavadhau svalpakA. lAvasthAnAt , kIrtitA-pAraNAdine-'ayamayaM ca abhigrahavizeSaH kRta AsIt asyAM pratimApAM, sacArAdhita evAdhunA, pAritapatimo'ha '-miti gurusamakSaM kIrtanAt , evaM ca ArAdhitA-ebhiH samastaiH prakArainiSThAM nItA, ata evaAjJayA jinAjJayA anupAlitA'pi bhavatIti / atreda bodhyam-prathamASTakaprathamadivase ekA datti bhaktasya ekA pAnakasya, dvitIye divase dve dattI bhaktasya dve pAnakasya, tRtIye tisro dattayo bhaktasya tisraH pAnakasya, ityevaM krameNa pratiprathama aSTakake prathama diyasameM eka datti bhaktakI auraeka datti pAnIkI, dvatIya dina 2 datti bhaktakI aura 2 dattiyAM pAnIkI, tIsarA dinameM 3 dattiyAM annakI aura 3 dattiyAM pAnIkI, caturtha dina cAra dattiyAM bhaktakI aura cAra dattiyAM pAnIkI, pAMca dina pAMca dattiyAM bhaktakI aura pAMca dattiyAM pAnIkI, chaThe dina 6 dattiyAM bhaktanI aura chaha dattiyAM pAnIkI 7 dina, dattiyAMbhaktakI aura 7 dattiyAM pAnIkI evaM AThaveM dina 8 dattiyAM bhaktakI ATha dattiyAM pAnIkI isa prakArase ye saba dattiyAM bhakta aura pAnIkI, prathama aSTakameM datti AhAranI ane eka datti pANInI, bIje divase be dakti AhAranI ane be dakti pANInI trIje divase traNa datti Aha nI ane traNa dakti pANInI, the divase cAra dAMta AhAranI ane cAra dakti pANInI, pAMcame divase pAMca datti AhAranI ane pAMca dakti pANInI chaThe divase chatti AhAranI ane che datti pANInI, sAtame divase sAta dakti AhAranI ane sAta dakti pANInI, ane AThame divase ATha datti AhAranI ane ATha dakti pANInI grahaNa kare che. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA 0 8 2057 tapovizeSanirUpaNam dinamekaikadattiddhayA'STame divase aSTau dattayo bhaktasya aSTau dattayaH pAnakasvetyekasminnaSTa ke patriMzaddattayo bhaktasya SaTtriMzadttayaH pAnakasya ca bhavanti / evaM krameNaiva dvitIyAdiSvappaSTa keSu pratyekamaSTake patriMzatpatriMzaddattayo bhaktapAnayo bodhyA iti aSTasvapyaSTakeSu aSTAzItyadhike dvezate bhaktasya dattayaH, tAvatya eva pAnakasya, parantyatra pAnakasya dattayo'vivakSitA bodhyAH / yadvAprathame'Take pratidivasamekaikA dattirbhaktasya ekaikA pAnakasya, dvitIye'STake pratidivasaM dve dve dattI bhaktasya, dve dve pAnakasya, evaM krameNa pratyaSTake ekaikA 36-36 hotI haiM, isI kramase dvitIya Adi aSThakoMmeM se pratyeka aSTakameM chattIsa bhaktako 36 pAnIkI dattiyAM hotI hai, isa kramase ina sabakA joDa 288-288 hotA hai, parantu yahAM para jo 288 bhikSAoMse vaha anupAlita hotI hai aisA jo kahA gayA hai, vaha kevala bhaktakI dattiyoko lekara hI kahA gayA hai pAnIkI dattiyoMko lekara nahIM. kyoMki yahAM para unakI vivakSA nahIM huI hai, yadvA-prathama aSTakameM pratidina eka eka datti bhaktakI aura eka 2 datti pAnIkI dvitIya aSTakameM 2-2 dattiyAM bhaktakI aura 2-2 dattiyAM pAnIkI, tRtIyaaSTakameM pratidina 3-3 dattiyAM bhaktakI aura 3-3 dattiyAM pAnIkI, caturtha aSTakameM pratidina 4-4 dattiyAM bhaktakI aura cAra-cAra dattiyAM pAnIkI, paMcama aSThakameM 5-5 dattiyAM bhaktakI aura 5-5 dattiyA~ A rIte pahelA aSTakamAM badhI maLIne AhAranI 36 dattio ane pANInI paNa 36 dattio thAya che. A rIte AThe aSTakamAM AhAranI kula 36 48 = 288 dattio ane pANInI paNa 288 dattio thAya che. A rIte AhAra ane pANInI kula dattio 288 + 288 = 576 thAya che. ahIM sUtramAM evuM je kahevAmAM AvyuM che ke 288 bhikSAo vaDe A pratimAnI ArAdhanA thAya che. te mAtra dattaone anulakSIne ja kahevAmAM AvyuM che-pANInI dattione ahIM gaNatarImAM levAmAM AvI nathI, kAraNa ke ahIM pANInI daktionI vivakSA karavAmAM AvI nathI. athavA prathama aSTakamAM (ATha divasamAM) dararoja eka eka datti AhAranI ane eka eka datti pANInI, bIjA aSTakamAM pratidina babbe datti AhAranI ane babbe dakti pANInI, trIjA aTakamAM pratidina traNatraNa datti AhAranI ane traNa traNa dakti pANInI cethA aSTakamAM pratidina cAra cAra datti AhAranI ane cAra cAra dakti pANInI, pAMcamAM aSTakamAM prati dina pAMca pAMca dakti AhAranI ane pAMca pAMca datti pANInI, chaTThA aSTa zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgalUne dattivRddhayA'STame'STake pratidivasamaSTI dattayo bhaktasya aSTau datnayaH pAnakasya ca bhavantIti / atra pakSe'pi bhaktapAnadattisaMkhyAH pUrvoktA eva / pAnakadattayo'. bA'pyavivakSitA bodhyA iti / / sU0 57 // tapo'nuSThAyakAzca jIvA eveti jIvAdhikArAt sarvajIyAnAha-- mUlam-aTavihA saMsAra samAvannagA jIvA paNNattA, taM jahA-paDhamasamayaneraiyA 1, apaDhamasamayaneraiyA 2, evaM jAya apaDhamasamaya devA 8 // 1 // aTTavihA sabajIyA paNNattA, taM jahA-neraiyA 1, tirikkhajoNiyA 2, tirikkhajoNiNIo 3, maNussA 4, maNussIo 5, devA 6, devIo 7, siddhA 9 // 3 // ahavA-aThavihA sajIyA paNNattA, taM jahA-AbhiNiyohiyaNANI 1 jAya kevalanANI 4 mai annANI 6, suyaannANI 7, vibhaMgaNANI 8 // 3 // sU0 58 // pAnIkI, chaThe aSThakameM cha-cha dattiyAM pratidina bhaktakI aura cha-cha dattiyAM pAnIkI sAtaveM aSTakameM 7-7 dattiyAM pratidina bhaktakI aura 7-7dattiyAM pAnIkI evaM AThaveM aSTakameM8-8dattiyAM pratidina bhaktakI aura 8-8dattiyAM pAnIkI isa prakArase bhI 288 dattiyAM pAnIkI aura 288 dattiyA~bhaktakI ho jAtI haiM / isa prakAra ke kathanameM prathama aSTakakI 8 dattiyAM donoMkI hotIhaiM, dvitIya aSTakakI 16 dattiyAM hotI haiM, tRtIya aSThakakI 24 dattiyAM hotI haiM caturtha aSTakakI 32 dattiyAM hotI haiM paMcama aSTakakI 40 dattiyAM hotI haiM / chaThe aSTakakI 48 dattiyAM hotI haiM 7 - aSTakakI 53 dattiyAM hotI haiM aura AThaveM aSTakakI 64 dattiyAM hotI haiM ina sabakA jor3a 288 ho jAtA hai, isa tarahake kathanameM bhI pAnIkI dattiyoMkI vivakSA nahIM kI gaI hai // sUtra 57 // kamAM patidina cha-chadatti AhAranI ane cha-cha datti pANInI, sAtamAM aSTakamAM pratidina sAta sAta datti AhAranI ane sAta sAta dakti pANInI ane AThamAM aSTakamAM pratidina ATheATha datti AhAranI ane ATha ATha dakti pANInI grahaNa karavAmAM Ave che. A pramANe pahelA aSTakanI kula8, bIjA aSTakanI kula 16, trIjA aSTakanI kula24, cethA aSTakanI kula 32, pAMcamAM aSTakanI kula 40, chaThA aSTakanI kula 48,sAtamA aSTakanI kula pa6 ane AThamAM aSTakanI kula 64 dattio thAya che. A rIte AThe aSTakanI maLIne AhAranI kula 288 dattio thAya che. A prakAranA kathanamAM paNa pANInI 288 dattionI vivalA thaI nathI ema samajavuM. | sU. 57 che zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA0 sU058 saMsArasamApanna kajIvanirUpaNam 185 chAyA -- aSTavidhAH saMsArasamApannakA jIvAH prajJaptAH, tadyathA- prathamasamayanairayikAH 1, amathamasamayanairayikAH 2, evaM yAvat aprathamasamayadevAH 8 // 1 // aSTavidhAH sarvajIvAH prajJaptAH, tadyathA - nairayikAH 1, tiryagyonikAH 2, tirtha - yonikA 3, manuSyAH 4, manuSyaH 5. devAH 6 devyaH 7, siddhAH 8 // 2 // athavA aSTavidhAH sarvajIyAH majJaptAH, tadyathA AbhinivodhikajJAnI 1 yAvat kevalajJAnI 5 matyajJAnI 6, zrutAjJAnI 7, vibhaGgajJAnI 8 // sU0 58 // I tapakA anuSThAna karanevAlA jIva hI hote haiM isaliye jIvake adhikAra ko lekara aba sUtrakAra sarva jIvoMkA kathata karate haiMaDavihA saMsAra samAcannagA jIvA paNNattA " ityAdi sUtrArtha-saMsAra samApannaka jIva ATha prakAra ke kahe gaye haiM / jaise prathama samaya nairamika 1, aprathama samaya nairavika 2, prathama samaya tiryagyonika 3, aprathama samayatiryagyonika 4, prathamasamayamanuSya 9, aprathamasamayamanuSya 6 prathamasamayadeva 7 aura aprathamasamaya deva 8 (1) samasta jIva ATha prakAra ke kahe gaye haiM jaise- nairayika 1 tiryagyonika 2 tiryagyonikA 3 manuSya 4 mAnuSI 5 deva 6 deviyAM 7 evaM siddha athavA sarva jIva ATha prakArake kahe gaye haiM jaise - AbhinibodhikajJAnI 1 yAvat kevalajJAnI 5, matyajJAnI 6, zrutAjJAnI 7 aura vibhaGgajJAnI 8 " tapanuM anuSThAna jIveA dvArA ja thAya che. pUsUtra sAthe A prakAranA sabaMdhane laIne have sUtrakAra samasta jIvenuM ATha sthAna rUpe kathana kare che avihA saMsArasamAvannagA jIvA paNNattA " ityAhi 66 sUtrA-saMsAra samApannaka jIveAnA nIce pramANe ATha prakAra kahyA che-(1) prathama samaya nairathiGa, (2) aprathama samaya nairayi, (3) prathama samaya tiyajyoniGa, (4) aprathama samaya tiryagyoniGa, (4) prathama samaya manuSya (6) aprathama samaya manuSya. (7) prathama sabhaya dveSa, ane (8) prathama samaya heva. samasta jIveAnA A pramANe paNa ATha prakAra paDe che--(1) naiyika, (2) tiryaya, (3) tirya thiezI, (4) manuSya, (4) bhAnuSI (strI), (9) hevA, (7) heviio| bhane (8) siddho. samasta jIvenA nIce pramANe ATha prakAra paNa paDe che--(1) AbhiniSAghiujnyaanii (2) zrutajJAnI bhane avadhijJAnI, (4) mana:paryayajJAnI, (4) ThevaNajJAnI, (1) bhatyajJAnI, (7) zrutAjJAnI bhane (8) vilajJAnI, sthA0-24 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 186 sthAnAGgasale TIkA--' avihA' ityAdi-- vyAkhyA spssttaa| navara-prathamasamayanairayikAH nairayikatvasya prathame samaye vartamAnAH / tadbhinnAstu aprathamasamapanarayikAH / evameva prathamasamayatiryagyonikAyaprathamasamayadevAntA api bodhyAH / atra-yAvatpadena-"prathamasamayatiryaponikAH, apathamasamayatiryagyonikAH, prathamasamayamanuSyAH, aprathamasamayamanuSyAH prathamasamayadevAH' iti padAnAM saMgrahaH // 1 // tathA-sarvajIvAH-sarve ca te jIvAzceti, saMsAriNaH siddhAzcetyarthaH / te jIyA aSTavidhAH prajJaptAH tadyathAnairayikA ityAdi / tatra-nairayikA ityeko bhedaH / strIpuruSabhedena dvau tiryagbhedau / evameva dvau manuSyabhedau, dvau devabhedau, ekazca siddhabheda iti // 2 // athavA-prakArAntareNa sarvajIvA aSTavidhA bodhyAH / te hi-AbhinivodhikajJAnI 1, zruta. TIkArtha-nairayika avasthAke prathama samayameM vartamAna jo jIva haiM ve prathama samaya nairayika haiM 1 aura inase bhinna jo jIva haiM ve aprathama samaya nairayika haiN| isI tarahase prathamasamapatiryagyonika, aprathamasamaya tiryagyonika Adi jIva bhI samajha lenA cAhiye isa prakArase bhI samasta jIva ATha prakArake kahe gaye haiM-jaise nairayika yaha ekahI bheda hai isameM pulliGga aura strIliGga ye do liGga nahIM hote haiN| strIliGga tiyazca aura puliGga puruSa-tiyazcake bhedase tiryazcake do bheda haiM isI tarahase strIliGga manuSya aura pulliGga puruSa-manuSyake bhedase manuSyake do bheda hai isI taraha strI deva aura pulliGga devake bhedase devake do bheda hote haiM isa prakArase yahA~ taka sAta bheda ho jAte haiM aura eka TIkAtha-have prathama samaya nairayika Adine bhAvArtha samajAvavAmAM Ave che je jIva merayika avasthAnA prathama samayamAM vartamAna hoya che tene prathama samaya narayika kahe che. te sivAyanA je nAraka hoya che temane aprathama samaya narayika kahe che. e ja pramANe prathama samaya tiryAnika, aprathama samaya tirya genika Adi jI viSe paNa samajavuM. bIjI rIte samasta jInA je ATha bheda kahyA che tenuM spaSTIkaraNa nIce pramANe che. narayikamAM narajAti ane nArI jAti rUpa bhede hotA nathI. badhAM narayike napuMsakaliMganA (nAnyatara jAtinA ja hoya che. tiya" mAM narajAti ane nArIjAti rUpa be bhede hoya che. manuSyamAM paNa narajAti ane nArIjAti rUpa be bheda hoya che. e ja pramANe devomAM paNa nara ane nArIjAti rUpa bheda (deve ane devIo) hoya che. siddha chamAM narajAti ane nArI zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA08 sU058 aSTavidhasaMyamasvarUpanirUpaNam 187 jJAnI 2, avadhijJAnI 3 manAparyayajJAnI 4, kevalajJAnI 5, matyajJAtI 6, zrutA. jJAnI 7, vibhaGgajJAnIti 8 // sU0 57 // anantarasUtre jJAnina uktAH, te ca saMyamayuktA api bhavantIti saMyamamaSTasthAnatvenAha-- mUlam-avihe saMjame paNNatte, taM jahA--paDhamasamayasuhumasaMparAyasarAgasaMjame 1, apaDhamasamayasuhamasaMparAyasarAgasaM. jame 2, paDhamasamayabAdarasaMparAyasaMjame 3, apaDhamasamayabAdarasaMparAyasaMjame 4, paDhamasamaya uvasaMtakasAyavIyarAgasaMjame 5, apaDha masamayaupasaMtakasAyavIyarAgasaMjame 6, paDhamasamayakhINakasAyAyarAgasaMjame 7, apaDhamasamayakhINakasAyavIyarAgasaMjame 8 // sU0 58 // __ chAzA--aSTavidhaH saMyamaH prajJaptaH, tadyathA-prathamasamayasUkSmasamparAyasarAga saMyamaH 1, aprathamasamayasUkSmasaMparAyasarAgasaMyamaH 2, prathamasamayayAdarasaMparAyasaMyamaH 3, aprathamasamayabAdarasaMparAyasaMyamaH 4, prathamasamayopazAntakaSAyayItarAgasaMyamaH 5, aprathamasamayopazAntakaSAyavItarAgasaMyamaH 6, prathamasamayakSINakaSAya vItarAgasaMyamaH 7, aprathamasamayakSINakaSApavItarAgasaMyamaH 8 / / mU0 58 // siddha jIva milAkara jIvake ATha meda ho jAte hai athavA-pUrvokta rUpase Abhiniyodhika jJAnI Adi ke bhedase jIvake ATha bheda kahe gayehaiM sU.52 ___anantara sUtra meM jo jJAnI jIva kahe gaye haiM ve saMyama yukta bhI hote haiM -isaliye aba sUtrakAra ATha sthAnaka rUpase saMyamakA kathana rUpa bhede hatA nathI, te kAraNe temane eka ja bheda kahyo che. A rIte samasta jIvanA kula ATha bheda paDe che. pUrvokta rUpe AbhinibaMdhika jJAnI (matijJAnI) AdinA bhedathI paNa chonA ATha prakAra paDe che. te sU. para che AgalA sUtramAM jJAnI chanI vAta karavAmAM AvI. jJAnI cha saMyama yukta paNa hoya che. tethI have sUtrakAra ATha sthAnaka rUpe saMyamanuM nirUpaNa kare che. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 sthAnAGgasUtre TIkA--' aTThavihe saMjame ' ityAdi-- saMyamAcAritra, sa sarAgavItarAgabhedena dvividhaH / tatra-sarAgasaMyamaH sukSmasamparAyavAdasamparAyabhedena dvividhaH / dvividho'pyayaM prathamasamayAprathamasamayabhedena dvividha iti caturvidhaH sraagsNymH| tathA vItarAgasaMyamo'pi upazAntakaSAyakSINakapAyabhedena dvividhaH / dvividho'pyayaM prathamasamayAprathamasamayabhedena karate haiM-" avihe saMjame paNNatte" ityAdi TIkArtha-saMyama ATha prakArakA kahA gayAhai-jaise-prathamasamaya sUkSma samparAyasarAgasaMyama1, aprathamasamayasakSamasaMparAyasarAga saMpama 2prathamasamayabAdarasaMparAyasarAgasaMyama 3, aprathamasamayabAdarasamparAyasarAgasaMyama 4, prathamasamaya upazAntakaSAya vItarAgasaMpama 5 aprathamasamaya upazAnta kaSAyabItarAgasaMyama 6 prathamasamayakSINakaSApavItarAga saMyama 7 evaM aprathamasamayakSINakaSAyavItarAgasaMyama 8 / saMyama nAma cAritrakA hai / yaha sarAga aura vItarAgake bhedase do prakArakA hotA hai| inameM jo sarAgasaMyama hai vaha sUkSmasAMparAya aura bAdarasAMparAyake bhedase do prakAra hai| donoM prakArakA yaha saMyama prathamasamaya aura aprathamasamayake bhedase do do prakArakA kahA gayA hai| isa taraha sarAgasaMpama cAra prakArakA ho jAtA hai| tathA-vItarAga saMyama bhI upazAntakaSAya aura kSINakaSAyake bhedase do tarahakA hai| yaha bhI donoM prakArakA saMyama prathamasamaya aura aprathamasamayake " ahavihe saMjame paNNatte" tyaahTIkAtha-saMyamanA nIce pramANe ATha prakAra kahyA che--(1) prathama samaya sUkSama samparAya sarAga saMyama, (2) aprathama samaya suphama saparAya sarAga saMyama, (3) prathama samaya bAdara saMparAsarAga saMyama,(4)aprathama samaya bAdara saMparAya sarAgasaMyama, (5) prathama samaya upazAna kaSAya vItarAga saMyama (6)aprathama samaya upazAnta kaSAya vItarAga saMyama, (7) prathama samaya kSINa kaSAya vItarAga saMyama ane (8) aprathama samaya kSINakaSAya vItarAga saMyama. saMyama eTale cAritra. tenA mukhya be bheda che-(1) sarAga saMyama ane (2) vItarAga saMyama. temane je sarAga saMyama che tenA be bheda paDe che-(1) sUkSma sAMparAya ane (2) bAdara sAMparAya. A banne prakAranA saMyamanA prathama samaya ane prathama samayanA bhedathI banne prakAra kahyA che. A rIte sarAga saMyamanA cAra prakAra thaI jAya che. vItarAga saMyamanA paNa upazAta kaSAya. ane kSINakaSAya nAmanA be bheda paDe che. A baMne prakAranA saMyamanA paNa zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA08 sU0 58 aSTavidhasaMyamasvarUpanirUpaNam dvividha iti caturvidho vItarAgasaMyamaH / itthamaSTavidhaH saMyamaH prajJaptaH / aSTavidha. tvamevAha-tadyathA-ityAdinA / tatra-prathamasamayamukSmasaMparAyasarAgasaMyamaH-prathamaH samayaH prAptau yasya sa tathA, tathA-sUkSmaH-kRzaH-saMparAyaH saMjvalanalobhalakSaNo vedyamAno yasmin sa tathA, tathA-rAgeNa abhiSvaGgalakSaNena sahitaH sa sarAgaH, etadvizeSaNatrayaviziSTo yaH saMyamaH sa tatheti prathamaH / dvitIyabhedopyevameva / navaraM-prathamasamayasthAne'trAprathamasayayaH / etau dvAbapi bhedo zreNIdvayApekSayA yadyapi punardibhedAviti catvAro bhedA bhavanti tathApi zreNIdvayApekSa bhedadvayaM no vivakSitamiti dvAveva bhedAcatroktI, iti // 2 // tathA-prathamasamayabAdarasaMparAyabhedase do prakArakA ho jAtA hai isa taraha vItarAga saMyama cAra prakArakA ho jAtA hai| isa taraha donoMkI catuSprakAratA milAkara saMyamako ATha prakArakA kahA gayA hai jo saMyama rAgase yukta ho, tathA jisakI prApti meM eka samaya ho evaM jisameM saMjvalana lobharUpa kaSAya vidyamAna ho rahA ho aisA ina tIna vizeSaNoMvAlA jo saMyama hai yaha prathama samaya sUkSma saMparAyasarAgasaMpama hai dvitIya bheda bhI aisA hI hai, parantu yahAM para prathamasamayake sthAnameM aprathamasamaya kahA gayA hai| ye donoM bheda bhI do zreNIkI apekSAse yadyapi do do bhedavAle aura ho jAte haiM-isa prakArase inake cAra bheda ho jAte haiM-parantu ina bhedoMkI yahAM para vivakSA nahIM huI hai| ataH do bheda hI yahAM prakaTa kiye gaye haiN|2| prathama samaya ane e prathama samayanA bhedathI banne prakAra paDe che. A rIte vItarAga saMyamanA paNa cAra prakAra thaI jAya che. A prakAre banene cAra cAra prakAro maLIne saMyamanA kula ATha prakAre paDe che. have A dareka prakAranA saMyamano bhAvArtha spaSTa karavAmAM Ave che. prathama samaya sakSama saM5rAya sarAga saMyama-je saMyama rAgathI yukta hoya che, jenI prAptimAM eka samaya thatuM hoya che ane jemAM saMjavalana lebhArUpa kaSAya vedyamAna thaI rahyo hoya che, evAM A traNa vizeSAvALA saMyamane prathama samayasUkSma saMpAya kahe che. bIje bheda paNa uparyukta lakSaNovALe ja che, paraMtu ahIM prathama samayane badale aprathama samaya kahe joIe. A banne bheda paNa zreNI drayanI apekSAe babbe bhedothI yukta che, ane te kAraNe te bannene cAra bheda paDe che, paraMtu ahIM te bhedanuM varNana karavAmAM AvyuM nathI. ahIM te bhede ja prakaTa karavAmAM AvyA che. rA zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ___ sthAnAGgasUtre saMyamaH-prathamasamayaH-prathamasamayopalabdhikAH, bAdarasamparAyaH-bAdarAH = sthUlAH samparAyAH saMjvalanakrodhAdayo pasmin sa tathAbhUtazca yaH saMyamaH sa i tRtIyo bhedaH ! caturyastu-aprathamasamayabAdarasamparAyasaMyama iti / etau dvAvapi medo zreNidvayApekSayA yadyapi puna ibhedAviti catvAro bhedA bhavanti, tathApi zraNIdvayA. pekSaM bhedadvayaM no vivakSitamiti dvAvevAtra bhedau bhavata iti / tathA-upazAntakaSAya. kSINakaSAyarUpazreNIdvayApekSayA vItarAgasaMyamo dvividhaH / dvividho'pyayaM prathamasamayAprathamasamayabhedena dvividha iti caturvidho viitraagsNymH| tamevAha-prathamasamayopazAntakaSAyavItarAgasaMyama ityAdinA // mU0 58 // jisa saMyamameM saMjvalanakaSAya Adika sthUla hai, aura jisakI prAptimeM prathama samaya bAdara saMparAya saMyama hai| tathA-caturtha saMyama aprathama samayabAdarasamparAya saMyama hai ye donoM bhI saMyama do zreNIkI ape. kSAse yadyapi do do bhedavAle aura ho jAte haiM -para aNi yApekSA bhedoMkI yahAM vivakSA nahIM huI hai isaliye ye dohI bheda prakaTa kiye gaye haiN| tathA-upazAntakaSAya evaM kSINakaSAya rUpa zreNI dvayakI apekSAse cItarAga saMpama bhI do prakArakA hotA hai yaha donoM bhI prakArakA saMyama prathamasamaya aura aprathamasamayake bhedase do do prakA. rakA ho jAtA hai, isa taraha vItarAga saMyama cAra prakArakA prakaTa kiyA gayA hai| yahI bAta 'prathamasamayopazAntakaSAyavItarAgasaMyamaH" ityAdi dvArA kahI gaI haiN| sU0 58 // saMyamI jIva pRthivIke Upara hote haiM ataH aba sUtrakAra ATha prathama bAdara saM5rAya saMyama-je saMyamamAM saMjavalana kaSAya Adi sthala hoya che ane jenI prAptimAM prathama samaya hoya e je saMyama che tenuM nAma prathama samaya bAdara saMparAya saMyama che. tathA tho bheda aprathama samaya bAdara saMpUrAya saMyama che. A bane saMyamanA paNa zreNIDhayanI apekSAe bhedanI vivekSA thaI nathI, tethI ahIM upayukta be bhede ja prakaTa karavAmAM AvyA che. tathA-upazAna kaSAya ane kSINa kaSAya rU5 zreNInI apekSA e vIta. rAga saMyama paNa be prakArane kahyuM che. A banne prakAranA saMyamanA paNa prathama samaya ane aprathama samaya nAmanA babbe bhedo paDe che. A rIte vItarAga sayabhAnA isa yA2 le 54 cha. merA pAta sUtrAre "prathamasamayopazAnta. kaSAyavotarAgasaMyamaH" tyAhi sU25 // 2 // 548 4rI cha. // sU 58 / / saMyamI jIvo pRthvInI upara hoya che. tethI have sUtrakAra ATha bheda zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA. 8 sU. 59 aSTavidhapRthivIsvarUpanirUpaNam 191 saMyaminazca pRthivyupari bhavantIti pRthivImaSTavidhatvenAha mlam- aTTa puDhavIo paNNattAo, taM jahA-rayaNappamA 1 jAya ahe sattamA 7, IsipabbhArA 8 // sU0 69 // chApA--aSTa pRthivyaH prajJaptAH, tadyathA-ratnaprabhA 1 yAvat adhaH saptamI 7 ISatmAgbhArA 8 / / mR0 59 // TIkA--- Tu puDavIo' ityAdi-- vyAkhyA spaSTA / sU0 59 // prakrAntApA ISamAgbhArapRthivyApramANaMH nAmAni cAha-- mUlam-IsipambhArAe NaM puDhavIe bahumajjhadesabhAe aTTajoyaNie khe-te aha joyaNAI bAhalleNaM paNNatte // 1 // IsipabbhArAe NaM DhavIe aTTa nAmadhejA bhavaMti, taM jahA-IsIi vA 1, IsipabbhArAi yA 2, taNUi vA 3, taNutaNui vA 4, siddhIi vA 5, siddhAlaei vA 6, muttIi vA 7, muttAlaei yA 8 // 2 // sU0 60 // chAyA-IpatpAgbhArAyAH khalu pRthivyA bahumadhyadezabhAge aSTayojanika kSetram aSTa yojanAni bAhalyena prajJaptam // 1 // ISatmAgbhArAyAH khalu pRthivyA aSTau nAmadheyAni bhavanti, tapathA-ISat iti thA, ISatprAgbhAreti yA, 2, tanuriti yA 3, tanutanu riti yA 4, siddhiriti vA 5, siddhAlaya iti yA 6, muktiriti thA, 7, muktAlaya iti vA 8 // 2 // su0 60 // bheda rUpase pRthivIkA kathana karate haiM-- " aTTha puDhaghIo paNNattAo" ityAdi sUtrArtha-pRthiviyAM ATha kahI gaIhaiM-jaise-ratnaprabhA1, yAvat adhaHsaptamI aura AThavIM ISatmAgbhArA8 isakI vyAkhyA spsstthai||suu059|| prakrAnta ISatpAgabhArA pRthivIkA pramANa evaM usake nAmoMkA kathana 35 pRthvInu 4thana re cha-" aTTa puDhabIo eNNatAo" tyA sUtrArtha-pRthvIe ATha kahI che ratnaprabhAthI laIne adhAsaptamI paryAnI sAta pRthvI ane AThamI ISatnAbhArA pRthvI A sUtranI vyAkhyA sugama che. sU. palA AgalA sUtramAM je ISa~AlArA pRthvI nAmano prakAra kahyo tenuM pramANa zrI sthAnAMga sUtra :05 Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ki sthAnAGgasUtre TIkA---' IsipamArAra NaM' ityAdi ISatmAramArAnAmakapRthivyA bahumadhyadezabhAge aSTayojanikam aSTayo janAtmaka kSetram aSTa yojanAni bAhatyena-sthaulyena prajJaptamiti // 1 // tathAISatmAgmArAyAH pRthivyA aSTau nAmadheyAni nAmAni bhavanti, tadyathA-ISaditi vetyAdi / tatra-ISaditi ratnaprabhApekSayA IpattyAd / / 1 / / IpatprAgbhAretiprArabhArasya-ucchyAdilakSaNasya ratnamamAdyapekSayA laghutvAt // 2 // tathA-tanuriti pratalatyAt // 3 // tathA-tanutanuriti atipratalatvAt // 4 // siddhiriti tadupari sidayamAnatvAt // 5 // siddhAlaya iti siddhanivAsasthAnasAmIpyAt sUtrakAra isa prakArase karate haiM-" IsipambhArAe Na puDhavIe" ityAdi ISatprArabhArA pRthivIke bahumadhyadezabhAgameM ATha yojana pramANakA kSetra kahA gayA hai, yaha ATha yojanakA sthUla (moTA)hai isa ISatpraramArA pRthivIke ATha nAma haiM / jo isa prakAra se haiN| ISat 1, ISatprarabhArA 2, tanu 3, tanu tanu 4 siddhi 5, siddhAlaya 6. mukti, aura muktAlaya8 TokArtha-isa ISatprAramArA pRthivIkAjo ISat aisA nAma kahA gayAhai, vaha ratnaprabhAkI apekSA kama honese kahA gayA hai, tathA ISat prAgabhArA aisA jo nAma kahA gayA hai, vaha ratnaprabhA AdikI apekSA isakA ucchApa-UMcAI Adi rUpa prAgmAra laghu honese kahA gayA hai, pratala honese tanu aisA isakA nAma kahA gayA hai, ati pranala bahuta patalI honese tanu tanu aisA isakA nAma kahA gayA hai, isake Upara jIva siddha ho jAte haiM, isase isakA nAma siddhi aisA kahA gapA hai| yaha tathA tenA nAmane have sUtrakAra prakaTa kare che- "IsipamArAe puDhavIe" tyAdi TIkAI-I-AzmArA pRthvInA bahu madhyadezabhAgamAM ATha yojana pramANunuM kSetra kahyuM che te ATha jananuM sthUla che. ISa~AmbhArA pRthvInA ATha nAmo nIya prabhAra cha-(1) dhSata, (2) ptyaalaa2|, (3) tanu, (4) tanutanu, (5) siddhi, (6) siddhAsya, (7) bhuti, mane (8) bhutAsaya. ratnaprabhA pRthvI karatAM nAnI hovAne kAraNe tenuM nAma ISat paDayuM che. ratnaprabhA Adi pRthvI karatAM UMcAI Adi rUpa prAgabhAra (pramANu)nI ape. kSAe te ladhu hovAne kAraNe tenuM bIju nAma ISa... bhArA che pratala (pAtaLI) hovAne kAraNe tenuM trIjuM nAma tanu che. ghaNI ja pratala hovAne kAraNe tenuM cothuM nAma tanutanu che. tyAM janAra jIva siddha thaI jAya che tethI tenuM nAma zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mughA TIkA sthA08 sa062 zubhAnuSThAnasya zravaNAdyaSTasthAnanirUpaNam 193 // 6 // muktiriti tadupari sakalakarmabhyo jIvAnAM mucyamAnatvAt // 7 // muktA. laya iti muktanivAsasthAnasAmIpyAt // 8 // atra sarvatra ' iti ' zabdaH svarUpanirdeze ve' ti vikalpArthe // sU0 61 // zubhAnuSThAneSu ye pramAdarahitA bhavanti, ta eva siddhimAjo bhavantIti zubhA. nuSThAnAni aSTavidhatvenAha-- ___ mUlam-ahahiM ThANehi sammaM saMghaDiyavaM jaiyatvaM parakami yavaM, assi ca NaM aTre No pamAeyatvaM bhavai, taM jahA-asuyANaM dhammANaM sammaM suNaNayAe abbhuTeyavyaM bhavai 1, suyANaM dhammANaM ogiNhaNayAe uvadhAraNayAe abbhuTTeyavyaM bhavai 2, pAvANaM kammANaM saMjameNaM akaraNayAe abbhuTreyavyaM bhavai 3, porANANaM kammANaM tavasA vigiMcaNayAe visohaNayAe abbhuTreyavyaM bhavai 4, asaMgihIyapariyaNasta saMgiNhaNayAe abbhuTreyavyaM bhavai 5, sehaM AyAragoyaraggahaNayAe abbhuTreyavyaM bhavai 6, gilANassa agilAe beyAvaccakaraNayAe abbhuTreyavyaM bhavai 7, sAhammiyANaM adhigaraNaMsi uppaNaMsi tattha aNi. sidAlayake pAsa hai, isase ise siddhAlaya aisA kahA gayA hai, mukti aisA jo nAma isakA kahA gayA hai usakA kAraNa yaha hai ki isake Upara sakala karmoM se jIva rahita banate haiM / tathA-muktAlaya aisA jo isakA nAmAntara kahA gayA hai, so usakA kAraNa aisA hai ki yaha mukta jIvoM ke nivAsasthAnake pAsa hai, yahAM sarvatra " iti " zabda svarUpa nirdezameM evaM "vA" yaha zabda vikalpa arthameM hai ||suu0 61 // siddhi paDayuM che. te siddhAlayanI pAse che athavA tyAM siddha jInA nivAsa sthAna rUpa siddhazilA AvelI che tethI tenuM chaThuM nAma siddhAlaya che. sakala karmothI rahita thayelA mukta jIve tyAM rahe che tethI tenuM nAma mukti che. te mukata jIvanAM nivAsa sthAnanI pAse hovAthI tenuM nAma muktAlaya che. A satramA yai rni " iti " nI prayoga thy| che te 2135nA nizana bhATa yye| cha bhane "yA" pahana prayoya vipArtha thye| cha. ||suu. 61 // sthA0-25 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 sthAnAGkasUtre ssiyovassio apakkhaggAhI majjhatthabhAvabhUe kahaNu sAhammiyA appasaddA appajhaMjhA appatumaMtumA upasAmaNayAe abbhuTeyavvaM bhavai 8 // sU0 62 // chAyA-aSTasu sthAneSu samyak saghaTitavya yatitavyaM parAkramitavyaM asmizca khalu arthe no prapAdayita vyaM bhavati, tadyathA-azrutAnAM dharmANAM samparu zravaNatAyai abhyutthAtavyaM bhavati 1, zrutAnAM dharmANAm avagrahaNatAye upadhAraNatAyai abhyutthAtavyaM bhavati 2, pApAnAM karmaNo saMyamena akaraNatAyai abhyutthAtavyaM bhavati 3, purANAnAM karmaNAM tapasA vivecanatAyai vizodhanatAyai abhyutthAtavyaM bhavati 4, asaMgRhItaparijanasya saMgrahaNatAyai abhyutthAtavyaM bhavati 5, zaikSam AcAragocaragrahagatAyai abhyutthAtavyaM bhavati 6, glAnasya aglAnyA caiyAttyakaraNatAyai abhyu. sthAtavyaM bhavati 7, sAdharmikANAm adhikaraNe utpanne tatra anizritopAzrito'pakSagrAhI madhyasthabhAvabhUtaH kathaMnu sAdharmi kA alpazabdA alpajhaJjhA alpatumanumA upazamanatAyai abhyutthAtavyaM bhavati 8 // su0 62 // TIkA-' ahiM ThANehiM ' ityAdi-- ___ sAdhumiH aSTasu sthAneSu-vastuSu samyak saMghaTitavyam=amApteSu teSu yogaH kartavyaH, samyag yatitavyam=prApteSu teSu tadavinAzArtha prayatnaH kAryaH, samyak pagakramitavyam-zaktikSaye'pi tadrakSaNe parAkramAprakRSTotsAhaH karttavyaH, zubha anuSThAnoMmeM jo jIva pramAda rahita hote haiM-ve hI siddhiko prApta karate haiM, ataH aba sUtrakAra zubha anuSThAnoMkA kathana ATha rUpase karate haiM-" ahiM ThANehi sammaM saMghaDiyavyaM " ityAdi // TIkArtha-sAdhu puruSoMko ATha sthAnoM meM-ATha vastuoMmeM acchI tarahase yoga karanA cAhiye-unakI aprAptimeM prApta karanekA prayatna karanA cAhiye-aura jaba ve prApta ho jAye to unakI avinAzitAke nimitta prayatna karanA cAhiye zakti nahIM rahe taba bhI unakI rakSA karanemeM je jIva pramAdano tyAga karIne zubha anuSThAnamAM rata rahe che, e jIva ja siddhi prApta kare che. tethI have sUtrakAra zubha anuSThAnonuM ATha sthAna rUpe thana 42 cha-" ahiM ThANehiM samma saMghaDiyavya " tyA:-- TIkAtha-sAdhuoe nIcenI ATha vastuone sArI rIte yoga karavo joIe eTale ke je temanI prApti na thaI hoya te temane prApta karavAno prayatna karavo joIe, ane je tenI prApti thaI jAya to temane nAza na thAya te mATe zrI sthAnAMga sUtra :05 Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA0 8 1062 zumAnuSThAnasya zravaNAdyaSTasthAnanirUpaNam 195 tathA-asmin vakSyamANe aSTakasthAnarUpe'rthe khalu no pramAdayitavyaM-na kadAcidapi pramAdaH kartavyo bhavati / tAnyevASTau sthAnAnyAha- tadyathA-azrutA. nAm akRtazravaNaviSayANAM dharmANAM zrutabhedAnAM samyak zravaNatAya zravaNAya abhyutthAtavyam-udyamaH karaNIyo bhavatIti prathamaH / zrutAnAM kRtazravaNaviSayANAM dharmANAm avagrahaNatAyai-manoviSayIkaraNAya upadhAraNatAyai aricyutismRtivAsanAviSayIkaraNAya ca abhyutthAtavyaM bhavatIti dvitIyaH / pApAnAM-prANAtipAtAdilakSaNAnAM karmaNAM saMyamena-saMyamadvArA akaraNatAyai-ananuSThAnAya abhyutthAtavyaM bhavatIti tRtIyaH / purANAnAM-purAkRtAnAM karmaNAM tapasA-tapodvArA vivecanatAyai nirjaraNAya vizodhanatAyai AtmanaH kalaGkasya dUrIkaraNAya ca abhyutthAtavyaM bhavaprakRSTa utsAha rakhanA cAhiye tathA ina ATha sthAnoM meM kabhI bhI pramAda nahIM karanA cAhiye ve 8 sthAna isa prakAra se haiM-jina zrutabhedoM ko kabhI nahIM sunA hai, una zrutamedoMko acchI tarahase sunaneke liye prayatnazAlI honA aisA yaha prathama sthAna hai, jina zrutadharmo ko acchI tarahase suna liyA hai, ve manameM acchI taraha se jama jAve unakI cyuti, smRti evaM vAsanA rUpa banI rahe-isake liye prayatnazIla bane rahanA aisA yaha dvitIya sthAna hai, prANAtipAta Adi rUpa pApa kamoM kA saMyama dvArA anuSTAna ho-vinAza hotA rahe-isake liye acchI tarahase yatnazIla bane rahanA-yaha tRtIya sthAna hai-pUrvopArjita karmoM kI tapasyA dvArA nirjarA hotI rahe aura AtmAse karma malarUpa kalaGka dUra hotA rahe isake liye sadA prayatnazIla bane rahanA yaha caturtha sthAna hai, jo abhI prayatna kare joIe. zakita na rahe te paNa temanI rakSA mATe khUba ja utsAha rAkhavuM joIe tathA A ATha sthAnamAM-a Tha bAbatemAM bilakula pramAda karavo joIe nahIM. te ATha sthAne nIce pramANe che - (1) je mRtabhedenuM kadI paNa zravaNa karyuM nathI. te zrata bhedenuM sArI rIte zravaNa karavAno prayatnazIla rahevuM joI che. (2) je mRtabhedonuM sArI rIte zravaNa thaI cUkayuM hoya, temanI vismRti na thAya-manamAM dRDhatAthI temanI sthApanA thaI jAya, temanI apiyuti, smRti ane vAsanArUpa dhAraNa TakI rahe te mATe sAdhujanee prayatnazIla rahevuM joIe. (3) prANAtipAta AdirUpa pApakarmone saMyama dvArA vinAza thatuM rahe te mATe temaNe khUba ja prayatnazIla rahevuM joIe. (4) pUrvopArjita karmonI tapasyA dvArA nirjarA thatI rahe-AtmAnI upara lAgele kamala rUpa kAdava dUra thatuM rahe te mATe teNe sadA prayatnazIla rahevuM joIe zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre tIti caturthaH / asaMgRhItaparijanasya-asaMgRhItasya asvIkRtasya parijanasya ziSpavargasya saMgrahaNatAyai svIkaraNAya abhyutthAtavyaM bhavatIti pazcamaH / AcAragocaragrahaNatAyai-AcAro-jJAnAdiviSayaH paJcavidhaH, gocaro-bhikSAcaryApatilekhanAdistayorgrahaNatAyai-zikSaNAya zaikSaM sadyaH prabajitaM ziSyaM prati abhyutthAtavyaM bhavati / iti SaSThaH // glAnasya-vyAdhiyuktasya aglAnyA akhedena vaiyAvRttyakaraNatAyai thaiyATatyakaraNAya abhyutthAtavyaM bhavatIti saptamaH / sAdharmikANAM-sAdhUnAm adhikaraNe kalahe utpanne sati tatra-sAdhuSu yaH anizritopAzritaH-nizritaM rAgaH upAzritaM dveSaH, tadvayaM nAsti yasya sa tathA-rAgadveSarahita ityarthaH, yadvAnizritam AhArAdhabhilApaH upAzrita-ziSyakulAdyapekSA, tadvayaM nAsti yasya sa tathA-AhArAdhabhilASa-ziSyakulAdyapekSArahita ityarthaH, ata eva-apakSanAhIpakSa-zAstraviruddhaM na gRhNAtItyevaM zIlaH ata epa ca-madhyasthamAyamUtA-mAdhyasthya prApto bhavati, tena sAdhunA kathaM-kena prakAreNa 'nu' iti vitarke, mamaite sAdhataka ziSya maNDalI meM nahIM Aye haiM unheM ziSya maMDalImeM lAnekA prayatna karanA yaha pAMcavAM sthAna hai, jJAnAdi rUpa pAMca prakArake AcArako evaM bhikSAcaryA, pratilekhanAdiko ziSyajanako jo navIna dIkSita huA hai, grahaNa karAne meM zikSA dene meM sadA prayatna karanA yaha chaThA sthAna he, saMghameM jo glAna sAdhu haiM-vyAdhiyuktamunijana haiM unakI vinA khedake caipAvRtti karane kI icchA rakhanA yaha sAtavAM sthAna hai, evaM sAdharmika sAdhujanoMmeM jaba kalaha utpanna ho jAye to rAgadveSa rahita hokaraathavA AhAra AdikI amilASA aura ziSyakula AdikI apekSA rahita hokara binA kisI pakSapAtake madhyastha bhAyayukta banakara usa (5) jeo hajI sudhI ziSyamaMDaLamAM sAmela thayA na hoya temane temAM lAvavA prayatna karavuM joIe. (6) jJAnAdi rUpa pAMca prakAranA AcA, tathA bhikSAcaryAne niyama pratilekhanA AdinuM ziSyajanane-khAsa karIne navadIkSita ziSyone grahaNa karAvavuM joIe. temane A badhAM niyamonI zikSA ApavAne temaNe prayatna zIla rahevuM joIe. (7) saghamAre dAna (vyApi yuta ) saadhume| DAya tebhanu misa kheda vinA vaiyAvRtya karavAne temaNe sadA prayatnazIla rahevuM joIe. (8) sAdharmika sAdhuomAM jyAre kalaha utpanna thAya tyAre rAgadveSathI rahita thaIne-athavA AhArAdi abhilASAthI ziSya samudAya a dinI icchAthI rahita thaIne, koI paNa vyakti tarapha pakSapAta karyA vinA-madhyastha bhAvayukta zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA08 sU0 63 mahAzukasahasrAravimAnoccatvanirUpaNam 197 mikAH sAdhayaH alpazabdArATI rahitAH, alpajhaJjhAH kalaharahitAH, alpatumantumAH krodhakRtamanovikArarahitA bhaveyuriti cintayatA kalahasya upazamanatAyai-zamanAya abhyutthAtavyaM bhavatItyaSTamo bhedaH / / su0 62 // itthaM ye pramAdarahitA bhavanti te devalokagAmino'pi bhavantIti devalokavizeSavimAnAnyaSTa sthAnatvenAha mUlam-mahAsukkasahassAresu NaM kappesu vimANA aTTha joyaNasayAI urdU uccatteNaM paNNattA // sa0 63 // chAyA-mahAzukrasahasrArayoH khalu kalpayoH vimAnAni aSTayojanazatAni Urdhvamuccatyena prajJaptAni / / sU0 63 // TIkA--' mahAmukkasahatsAresu NaM' ityAdi vyAkhyA spaSTA // sU0 63 // sAdhuko " ye mere sAdharmika sAdhu rATI (rAr3a-kalaha) rahita evaM kodhakRta manovikAra se rahita kaise ho isa prakArake vicArase kalaha prazamana ke liye prayatna karanA yaha AThavAM sthAna hai su. 62 / __ isa prakArase jo pramAda rahita hote haiM, ve devaloka gAmI bhI hote haiM aba sUtrakAra devaloka vizeSake vimAnoMkA kathana ATha sthAna rUpase karate haiM -" mahAplukkasahassAre NaM kappetu" ityAdi / TIkArtha-mahAzukra aura sahasrAra kalpoMmeM vimAnoMkI U~cAI AThasoM yojanakI kahI gaI haiM // sUtra 63 / / banIne "A mArA sAdharmika sAdhue kalaha rahita tathA kalaha janya kAdhAdi manovikArothI kevI rIte rahita bane," evA zubha vicArathI prerAIne kalahanA zamanane mATe prayatna karavA joIe. sAdhujanee A ATha bAbatamAM bilakula pramAda seve joIe nahIM. darA uparyukta ATha sthAnonI apekSAe je A pramAda rahita banIne prayatna zIla rahe che, teo devalokamAM paNa gamana kare che tethI have sUtrakAra devaloka vizeSanAM ATha sthAnarUpe kathana kare che. " mahAsukkasahassAresu NaM kappesu" tyA mahAzukra ane sahastrArakanAM vimAnanI UMcAI 800 jananI hI che. ||suu. 13 // zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre kecid vAdino'nantarokta devaloka vimAnavA sibhirapi vijitA na bhavantIti tAnaSTasaMrUpakatvenAha- mUlam - arahao NaM ariNemissa aTTa sayA vAINaM sademayAsurAe parisAe vAde aparAiyANaM ukkosiyA vAisapayA hutthA || sU0 64 // chAyA -- arhataH khalu ariSTanemeH aSTau zatAni vAdinAM sadevamanujAsurAyAM pariSadi vAde'parAjitAnAm utkRSTA vAdisampan abhavat / / sU0 64 // TIkA- ' arahao NaM ' ityAdi -- 198 vyAkhyAspaSTa || sU0 64 / / bhagavato'rhato'riSTaneme re teSu ziSyeSu madhye kazcit kevalI bhUtyA vedanIyAdicatuSTayakarma sthitI nAmAyuSkarma sthityA samIkaraNArthaM kevalisamuddhAtaM kRtavAniti kitaneka vAdI anantarokta devaloka vimAna meM rahe hue devoM dvArA bhI vijita nahIM hote haiM ataH aba sUtrakAra unhIMkA ATha sthAnarUpase kathana karate haiM- " arahao NaM ariNemissa " ityAdi // TIkArya - arhanta ariSTanemike AThasau bAda sadevamanujAsurapariSadAmeM vAda meM aparAjita hue ataH aisI unakI utkRSTa vAdi sampat thI | su. 64 / bhagavAna arhanta ariSTanemike ina ziSyoM ke bIcameM koI ziSya aisA bhI huA hai, jisane kevalI hokara vedanIyAdi cAra aghAtiyA karmoM kI sthitiko Ayukarma kI sthiti ke barAbara karaneke liye kevali AgalA sUtramAM devalAkanA vimAnAnI vAta karI keTalAka vAdI evAM jJAnI hAya che ke devaleAkanA vimAnAmAM rahetA devA paNa temane parAjita karI zakatA nathI. tethI have sUtrakAra ATha sthAnarUpe evAM vAdIenuM nirUpaNa kare chearho NaM ari missa " tyAhi "" TIkAtha-advaita ariSTanemInI utkRSTa vAdisaMpatti 800 nI hatI. kahevAnuM tApaya e che ke ahu ta ariSTaneminA 800 ziSyA eTalA badhAM jJAnI ane vAdavivAdamAM nipuNa hatA ke devA ane manuSyAnI pariSadamAMthI kAi paNa deva ke manuSya temane vAdamAM parAjita karI zakavAne samatha na hatA Asa 64aa bhagavAna arhata ariSTaneminA A ziSyasamudAyamAM kAI kAI evAM ziSyA paNa hatAM ke jemaNe kevaLajJAna prApta karIne vedanIya Adi cAra aghAtiyA karmonI sthitine AyukamanI sthitinI kharAkhara karavA mATe kelisamudUdhAta zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA08 sU0 65 aSTasAmAyika kaivalisamuddhAtanirUpaNam 199 kevali samudghAtamAha - ____ mUlam-aTrasamaie kevalisamugghAe paNatte, taM jahA-- paDhame samae daMDaM karei 1, bIe samae kavADaM karei 2, taie samae maMdhAnaM karei 3, cautthe samae logaM pUrei 4, paMcame samae logaM paDisAharai 5, chaTe samae maMthaM paDisAharai 6, sattame samae kavADaM paDisAharai 7, ahame samae daMDaM paDisAharai 8 // sU0 65 // chAyA-aSTasAmAyikaH kevalisamudghAtaH prajJaptaH, tadyathA-prathame samaye daNDaM karoti 1, dvitIye samaye kapATaM karoti 2, tRtIye samaye manthAnaM karoti 3, caturthe samaye lokaM pUrayati 4, paJcame samaye lokaM pratisaMharati 5, SaSThe samaye manyAnaM pratisaMharati 6, saptame samaye kapATa pratisaMharati 7, aSTame samaye daNDaM pratisaMharati // su0 65 // TIkA-'aha samaie' ityAdi-- kevalisamudghAtaH-kevalinaH antarmuhUrtabhAviparamapadasya samudghAta:= karmanirjaraNArtha vyApAravizeSaH aSTasAmayika:-aSTau samapA yasmin so'STasamayaH, sa evASTasAmayikA-aSTasamayamamANaH majJaptaH ! tadyathA-prathame samaye samuddhAta kiyA hai, ataH aba sUtrakAra isI kevalisamudghAtakA kathana karate haiM-" aTTha samaie kevalisamugghAe paNNatte" ityAdi // ___TIkArtha-jise antarmuhUrta ke bAda paramapadakI prApti honevAlI hai, usakA nAma kevali hai, kevalikA jo samuddhAta hai, vaha kevali samuddhAta hai, yaha kevalisamuddhAta karmanirjarAke liye vyApAravizeSarUpa mAnA gayA hai, aura yaha ATha samayakI sthitivAlA kahA gayA hai, karyo hato. tethI have sUtrakAra eja kevalisamuddaghAtanuM ATha sthAna rUpe ni35|| 42 cha -- aTTha samaie kevalisamugyAe paNNatte" tyAdi TIkArtha-jemane anatamuhurta bAda paramapadanI prApti thavAnI che. evA kevaLajJAnIne kevalI kahe che. te kevalIne je samudraghAta che tene kevalisamudraghAta kahe che. kamanI nirjarA mATenA vyApAra vizeSa rUpa A samudraghAta hoya che. te kevali. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 sthAnAGgasUtre daNDaM karotItyAdi / ayaM bhAvaH-samudghAtaM kartuM pravRttaH kevalI antarmuhUrtapramANam udIraNAvalikAyAM karmaprakSepavyApArarUpamAvarjIkaraNaM karoti / tataH sA dghAtaM karoti / tatra prathame samaye kevalI svazarIraviSkambham ayodhazca Ayatamubhayato'pi lokAntagAminaM jIvapradezasaGghAtaM jJAnAbhogato daNDamiya karoti / dvitIye samaye tu tameva daNDaM pUrvAparadigdvaye masArya pArzvato lokAntagAmikapATamiya karoti / tRtIye samaye tadeva kapATaM dakSiNottaradigdvaye prasArya lokAntagAminaM manthAnamiva karoti / manthAnakaraNasamakAlameya loko bahuzaH pUrito bhavati / tatazcaturthe samaye lokaM pUrayati, evaM ca samagro'pi lokaH pUrito bhavakevalisasuddhAtameM prathama samapameM kevali AtmapradezoMko daNDarUpa karate haiM. tAtparya yaha hai-samuddhAta kriyA pravRtta hue kevali antarmuhUrta pramANa AvarjIkaraNa karate haiM, yaha AvarjIkaraNa udIraNAvalikAmeM karmake prakSepa karaneke vyApAra rUpa hotA hai / isake bAda ve samuddhAta karate haiMprathama samayameM kevalI jIvapradeza saMghAtako jJAnAbhogase daNDake jaisA karate haiM / yaha daNDa apane zarIrake jaisAke jaisA caur3A hotA hai, evaM Upara nIce taka lambA hotA hai, evaM donoM taraphase lokAntagAmI hotA hai, dvitIya samayameM phira ve usI daNDako pUrva pazcima donoM dizAoM meM pasAra kara pAcase lokAntagAmI kapATa ke jaisA karate hai| tRtIya samayameM ve usI kapATako dakSiNa uttara do dizAmeM pasAra kara lokAntagAmI manthAke samAna karate haiM / manthA nAma raIkA hai / manthAke karane ke samakAlameM hI loka bahuta adhika rUpameM pUrita ho jAtA hai, samudgha ta ATha samayanI sthitivALo kahyo che. kevalisamudraghAtanA prathama samayamAM kevalI Amapradezane daMDarUpa kare che. A kathananuM tAtparya nIce pramANe che - samudraghAta kriyAmAM pravRta thayelA kevalI antarmuhUrta pramANa AvaIkaraNa kare che. udIraNAvalikAmAM karmane prakSepa karavAnA vyApAra rUpa A AvAjIkaraNa hoya che tyAra bAda teo samuddhAta kare che. prathama samayamAM kevalI jIva pradeza saMghAtane jJAnAbhaga vaDe daMDanA jevo kare che. te daMDa potAnA zarIra je paheLo hoya che ane uparathI nIce sudhI (zirathI paga sudhI) lAMbo hoya che. ane bane taraphathI kAntagAmI hoya che. bIjA samayamAM teo eja daMDane pUrva ane pazcima dizAmAM phelAvIne lekAntagAmI kamADanA je kare che. trIjA samayamAM tene eja kamADane dakSiNa ane uttara dizAmAM phelAvIne lekAtagAmI maLyAna (valeNa)nA je kare che. A mAna daMDa karavAnA samayamAM ja leka ghaNe khare aMze te parita thaI jAya che, zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prayojanAmAvAda calA audArikarupayoga ca yunakti mizrazarIrakA sughA TIkA sthA0 1 10 55 kevalIsamudghAtanirUpaNam 201 tIti / tadanantaraM paJcame samaye lokaM pratisaMharati sakarmakAn jIyapradezAn saGkocayati, tataH SaSThe sapaye bahutarasaGkocAt manthAnaM pratisaMharati / tataH saptame samaye kapATaM daNDe pratisaMharati / tato'STame samaye daNDaM pratisaMharati / evaM ca samudghAtakartA kevalI zarIrastho bhavatIti / atradaM yodhyam-samudghAtagataH kevalI prayojanAbhAvAd manoyogaM vAgyogaM ca na yunakti / kAyayogaM tu yunkti| kAyayogaM yuJjAnaH kevalI audArikazarIrakAyayogaM yunakti, audArikamizrazarIrakAyayogaM yunakti, kArmaNazarIrakAyayogaM ca yunkti| tatra-audArikazarIrakAyayogaH prthmaassttmsmyyoodhyH| audArikamizrazarIrakAyayogo caturtha samayameM ve lokako pUrNa rUpase bhara dete haiM, isa taraha AtmapradezoM dvArA samagra loka pUrita ho jAtA hai / isake bAda pAMcaveM samayameM ve samagra jIvapradezoMko saMkucita karate haiM, chaThe samayameM bahutara jIvapradezoMke saMkucita ho jAnese manthAnako saMkoca karate haiM, sAtaveM samayameM kapATakA daNDameM saMkoca karate haiN| aura AThaveM samayameM daNDakA saMkoca karate haiN| isa prakArake samuddhAtakA kartA kevali zarIrastha hI bane rahate haiM / yahAM aisA samajhanA cAhiye, samudghAta kevalI prayojanake abhAva ho jAne se manoyoga aura vAgayogakA vyApAra to nahIM karatA hai, kintu kAyayogakA vyApAra karatA hai| kAyayogakA vyApAra karate hue bhI ve kevalI audArikazarIrakAyayogakA audArikamizrazarIrakAyayoga aura kArmaNazarIrakAyayogakA vyApAra karate haiM, audArikazarIrakAyayoga prathamasamaya evaM aSTama cethI samayamAM teo lekane pUrNa rUpe bharI de che. A rIte Atmapradeza dvArA samagra leka saMpUrNa rUpe bharAI jAya che. pAMcamAM samayamAM teo jIvapradezane saghaLA saMkucita kare che. chaThA samayamAM ghaNAMkharA jIvapradeze saMkucita thaI javAthI teo manthAnane saMkucita kare che ane AThamA samayamAM kamADane daMDa rUpe saMkucita karI nAkhe che A prakArane samuddaghAta karanAra kevalI zarIrastha ja cAlu rahe che. ahIM evuM samajavuM joIe ke samadughAta karanArA kevalI prajanane abhAva thaI javAne kAraNe ane vALane vyApAra te karatA nathI, paraMtu kAyogane vyApAra kare che. kAyayogane vyApAra karatA te kevalI audArika zarIra kAyayegane, dArika mizrazarIra kAgane ane kAmaM zarIra kAgane ja vyApAra kare che. dArikazarIra kAga prathama samayamAM ane AThamAM samayamAM thAya che, sthA0-26 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 sthAnAGgasUtre dvitIyaSaSThasaptamasamayeSu, kArmaNazarIrakAyayogastu tRtIpacaturthapaJcamasamayeSu / tRtIyacaturthapaJcamasamayeSu tu samudghAtakartA kevalI niyamAt anAhArako bhavatIti / taduktam-- " audArikapayoktA prathamASTamasamayayo rasAviSTaH / mizraudArikayoktA saptamapaSTa dvitIyeSu // 1 // kArmaNazarIrayogI, caturtha ke pazcake tRtIye ca / samayatraye ca tasmin , bhavatyanAhArako niyamAt // 2 // " iti. ||su.65|| anantarasUtre kevalisamudghAtavaktavyatoktA, kevalinazca muktibhAjo bhavanti / atha ye kevalibhinnA guNavantaste tu devatvena samutpadyante iti devasamayameM hotA hai, audArikamizrazarIrakAyayoga dvitIyasamayameM chaTTe samayameM evaM sAtaveM samayameM hotA hai, aura kArmaNazarIrakAya. yoga tRtIya samayameM, caturtha samaya meM paMcama samayameM hotaahai| tRtIya caturtha paMcama samayameM samuddhAta kartA kevalI niyamase anAhAraka hotA hai| taduktam-"audArikaprayoktA" ityAdi / prathama samayameM aura aSThama samayameM audArika zarIra kAyayoga hotA hai, chaTe sAtaveM aura dvitIya samayameM mizra audArika zarIra kAyayoga hotA hai // 1 // tRtIya, caturtha aura pAMcaveM samaya meM kArmaNa zarIra kAyayoga hotA hai, inhIM tRtIya, caturtha pAMcaveM samayameM kevalI anAhAraka rahate haiM // 2 // sUtra 65 // ___anantara sUtra meM kevalisamuddhAtakI vaktavyatA kahI gaI hai| kevalI muktigAmI hote haiM, parantu jo keyalise bhinna hote haiM aura guNavAna dArika mizra zarIra kAga bIjA samayamAM chaTaDA samayamAM ane sAtamAM samayamAM thAya che, ane kArmANa zarIra kAga trIjA samayamAM cothA samayamAM ane pAMcamAM samayamAM hoya che. trIjA cethA ane pAMcamA samayamAM samuddhAta kartA Beii niyamayI manA724 DAya che..hyu 55 cha hai -"audArikaprayoktA" tyA prathama samayamAM ane AThamAM samayamAM dArika zarIra kAyoga thAya che, chaDA; sAtamAM ane bIjA samayamAM mizradArika-zarIra kAyoga thAya che. 15 trIjA, cothA ane pAMcamAM samayamAM kArpaNa zarIra kAyoga thAya che. eja trIjA, cethA ane pAMcamAM samayamAM kevalI anAhAraka rahe che. je sU. 6pa AgalA satramAM kevali samuddhAtanuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM. kevalI te saktigAmI hoya che. paraMtu kevalI sivAyanA je guNavAna jI hoya che. teo zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA08 sU0 66 devasvarUpanirUpaNam 203 vaktavyatAmAha-- mlam-samaNassa NaM bhagavao mahAvIrassa aTra sayA aNuttaroSavAiyANaM devANaM gaikallAgANaM ThiikallANANaM Agamasi. bhadANaM ukkosiyA aNuttarovavAiyasaMpayA hotthA // sU0 66 // ___ chAyA--zramaNasya khalu bhagavato mahAvIrasya aSTa zatAni anuttaropapAtikAnAM devAnAM gatikalyANAnAM sthitiphalyANAnAm AgamiSyadbhadrANAm utkRSThAanuttaropapAtikasampado'bhavan / / sU066 // TIkA--' samaNassa NaM' ityAdi--- zramaNasya khalu bhagavato mahAvIrasya anuttaropapAtikAnAM devAnAm anutta ropapAtikatvena utpatsyamAnAnAM dravyadevAnAM, kIdRzAnAmeSAm ? ityAha-gati kalyANAnAm-gati: devagatirUpA kalyANa yepAM te tathA-teSAm-anutaropapAtikadevagatirUpakalyANamAnAm , sthitikalpANAnAm-sthitiH trayastriMzatsAgaropamarUpA'nuttaropapAtikadevaloke sthitiryeSAM te tathA teSAm tathA-AgamiSyadrAhote haiM ve to devalokameM devarUpase utpanna hote haiN| ataH aba mUtrakAra deva vaktavyatAkA kathana karate haiM-- ___ "samaNassa NaM magavao mahAvIrasta aTThasayA" ityaadi| TIkArya-zramaNa bhagavAn mahAvIrake ATha sauziSya aise the, jinheM anu. ttaropapAtika devalokase cayana hone ke bAda mukti prApta hotiihai| ye AThasau ziSya dravya deva rUpase kahe gaye haiN| "gatikalyANa " vizeSaNase inheM isaliye vizeSita kiyA gayA hai, ki devagati rUpa kalyANa inheM prApta hotA hai, " sthiti kalyANa " se yaha prakaTa kiyA gayA hai, ki 33 sAgaropama rUpa sthitike ye bhoktA hogeN| "Agamesibha. te devalokamAM devarUpe utpanna thAya che. tethI have sUtrakAra ATha sthAna rUpe havAnu ni35 42 cha-" samaNassa gaM bhagavao mahAvIrassa aTTha sayA" tyAta TIkAI- zramaNa bhagavAna mahAvIranA ATha se ziSya manuSya bhava saMbaMdhI AyuSya para karIne anuttarapapAtika devalokamAM utpanna thayA che. tyAMthI cyavIne teo chelle bhava karIne mekSa prApta karaze. te ATha so ziSyane ahIM dravya deva 32 548 12pAmA mAvyA cha. "gatikalyANa " temana ticyA vizeSaNa lagADavAnuM kAraNa e che ke devagati rUpa kalyANanI temane prApti thaI che. "sthiti kalyANa" A padane ahIM pravega thavAnuM kAraNa e che ke teo 33 saagre|5m pramANa sthitinA yai as manapAna cha." AgamesibhadANaM" zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 sthAnAgasUtre NAm-anuttaropapAtikadevalokAccyavanAnantaram AgamiSyati kAle bhadraM-mokSarUpaM kalyANaM yeSAM te tathA teSAm-anuttaropapAnikadevalokAccyavanAnantaraM mukti prApsyamAnAnAM ziSyANAm aSTa zatAni anuttaropapAtikasampadaH abhavanniti // mU0 66 // tIrthaGkarA devasevyA ataeva devasvarUpamAha mlam-aTavihA vANamaMtarA devA paNNattA, taM jahA-pisAyA 1 bhUyA 2 jakkhA 3 rakkhasA 4 kinnarA 5 kiMpurisA 6 mahoragA 7 gaMdhavA // 1 // eesi NaM aTThaNhaM vANamaMtaradevANaM aha ceiyarukkhA paNNattA, taM jahA--kalaMbo 1 ya pisAyANaM vaDo jakkhANaceIye 2 tulasI bhUyANaM bhave 3, rakkhasANaM ca kaMDao4 // 1 // asoo kinnarANaM ca 5, kiMpurisANa ya caMpao 6 / nAgarukkho bhuyaMgANaM 7, gaMdhavyANa ya teMduo 8 / 2 / 067 // ___chAyA-aSTavidhA vyantarA devAH prajJaptAH, tadyathA-pizAcAH 1, bhUtAH 2, yakSAH 3, rAkSasAH 4, kinnarAH 5, kimpuruSAH 6, mahoragAH 7, gandharvAH 8 // 1 // eteSAM khalu aSTAnAM vyantaradevAnAm aSTau caityavRkSAH prajJaptAH, tadyathA-kadambazca pizAcAnAM 1, vaTo yakSANAM caityam 2 / tulasI bhUtAnAM bhavet 3, rAkSasAnAM ca kANDakaH 4 // 1 // azokaH kinnarANAM ca 5, kimpuruSANAM ca campakaH 6 nAgarakSo bhujaGgAnAM 7 gandharvANAM ca tindukaH 8 // 2 // suu066|| dANaM" padase yaha prakaTa kiyA gayA hai, ki anuttaropapAtika devalokase cayana hone ke bAda ye AgAmI kAlameM-usI bhavameM mukti prApta kreNge|stuu60| tIrtha kara devasevya hote haiM, ataH aba sUtrakAra devasvarUpakA kathana karate haiM-" avihA vANamaMtarA devA paNNattA" ityAdi A padanA prayoga dvArA e vAta prakaTa karavAmAM AvI che ke anuttarapapAtika devalokamAMthI cyavana thayA bAda teo AgAmI kALamAM-eja bhavamAM-mukti prAsa 42thAnA che. // sa. 16 // tIrthakarenI je dvArA paNa 5NuM pAsanA karAya che, tethI have sUtrakAra devasvarUpanuM ATha sthAna rUpe kathana kare che- " aTThavihA vANamaMtarA devA paNNattA " tyAha zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA08 sU0 67 devasvarUpanirUpaNam TIkA - avihA' ityAdi 6 pizAcAdayo'STau vyantarA devA bodhyAH // 1 // eteSAM pizAcAdInAm aSTAnAM vyantaradevAnAm aSTau caityavRkSAH = maNipIThiko parivartinaH sarvaratnamayA u paricchatradhvajAdibhiralaGkRtAH sudharmAdisamAnAmagrataH sthitA AvAsavRkSAH prajJaptAH, tadyathA-kadambatha pizAcAnAmityAdi / arthaH spaSTaH / navaraM bhujaGgA mahoragA bodhyA iti // sU0 66 / / 205 TIkArya -- vyantara deva ATha prakArake kahe gaye haiM jaise-pizAca 1, bhUta 2, yakSa 3, rAkSasa 4, kinnara 5, kimpuruSa 6, mahoraga 7, aura gandharva 8, ina ATha vyantara devoMke ATha caityavRkSa kahe gaye haiMjaise - pizAcoMkA kadamba 1, yakSoMkA vaTa 2, bhUtoMkA tulasI 3, rAkSaafat kaNDaka4, kinnaroMkA azoka 5, kimpuruSoMkA campaka 6, bhujaGgakA nAgavRkSa, aura gandharvo kA tinduka 8isa prakAra se ye ATha caityavRkSa haiN| ye AThoM caityavRkSa maNipIThikA ke Upara rahe hue haiN| ye saba sarvaratnamaya haiM, Upara meM ye chatra dhvajA AdikoMse alaGkRta haiM, surmAdi sabhAoMke Age ye sthita haiM / aura ye AvAsa vRkSa haiM / bhujase mahoraga kahe gaye haiM || sU0 67 || TIDArtha-vyantara hebAnA nIce pramANe bhAI prahAra hyA che - (1) pizAya, (2) lUta, (2) yakSa, (4) rAkSasa, (4) chinnara, (6) chiMyuruSa, (7) bhaDeriMga, mane (8) gandharva. A ATha ntara devAnA A caityavrukSA kahyAM che. te nAma nIce pramANe che-(1) pizAcAnA caityavrukSanuM nAma kadamba che. (2) yakSAnA caityavRkSanu nAma vaDa che. (3) teAnA caityavRkSanu nAma tulasI che. (4) rAkSasenA caityavRkSanuM nAma kaDaka che. (5) kinnAnA caityavRkSanu nAma azeka che, (6) ki puruSonA caityavRkSanuM nAma caMpaka che. (7) bhuja...gAnA caityavRkSanuM nAma nAgavRkSa che ane ( 8 ) gadhavAnA caityavRkSanu nAma tinduka che. A prakAre A ATha prakAranA vyantarAnA ATha caityavRkSe che. te ATha caityavRnne maNipIThikAnI upara UbhAM che. tee saratnamaya che. temanI uparanA bhAga chatra, dhvajA Ardike vaDaeN vibhUSita che. te caityavRkSe sudharmAdi sabhAenI AgaLa ubhelAM che. ane tee AvAsavRkSe che. A sUtramAM bhuja'ga pada vaDe maheAraga nAmanA byantarAnA sAtame prakAra grahaNu karavAmAM AvyA che. aa sU. 66 u zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 sthAnAGgasUtre devaprasaGgAt jyotiSkadevasvarUpamAha mlam --imIse rayaNappabhAe puDhavIe bahusamaramaNijAo bhUmibhAgAo a joyaNasae uDamabAhAe sUravimANe cAraM carei // sU0 68 // chAyA-asyAM ratnaprabhAyAH pRthivyA bahusamaramaNIyAd bhUmibhAgAt aSTayojanazatAni Urdhvam abAdhayA muravimAnaM cAraM carati // su0 68 // TokA-' imIse rayaNappabhAe ' ityAdivyAkhyA spaSTA / / mU0 68 // mUlam-aTTha nakkhattA caMdeNaM saddhiM pamaI jogaM joetti, taM jahA--kattiyA 1, rohiNI 2, puNavyasu 3, mahA 4, cittA 5, visAhA 6, aNurAdhA 7, jeThA 8 // sU0 69 // chAyA--aSTau nakSatrANi candreNa sArddha pramaI yogaM yojayanti, tadyathAkRttikA 1, rohiNI 2, punarvasu 3, maghA 4, citrA 5, vizAkhA 6, anurAdhA 7, jyeSThA 8 / su0 68 // deva prasaGgako lekara aba sUtrakAra jyotiSka deyake svarUpakA kathana karate haiM " imIse rayaNappamAe puDhavIe" ityAdi / __isa ratnaprabhA pRthivIke bahusamaramaNIya bhUmibhAgase AThasau yojana Upara sUra vimAnakI gati hai // sU0 68 // "aTTha nakkhattA caMdeNaM saddhiM " ityAdi / TIkArtha-ATha nakSatra candra ke sAtha pramada yogase yukta hote haiM jaisekRttikA 1, rohiNI 2, punarvasu 3, maghA 4, citrA 5 vizAkhA 6, AgalA sUtramAM devavizenuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM. have sUtrakAra tiSka denA svarUpanuM nirUpaNa kare che- imIse rayaNappabhAe puDhavIe" tyAha A ratnaprabha pRthvInA bahusamaramaNIya bhUmibhAgathI 800 jananI UMcAIe sUryanuM vimAna keI paNa prakAranI rukAvaTa vinA gati kare che. sU 68 " aTU nakkhattA caMdeNaM saddhi " tyaalTIkAI-ATha nakSatre candranI sAthe prema thI yukta hoya che. te nakSatronAM nAma mA prabhArI cha-(1) ti, (2) DI, (3) punapasU, (4) bhadhA, (5) vitrA, (6) vizAmA, (7) manurAdhA ane () ye4. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA080 69 nakSatra svarUpanirUpaNam TIkA--' aTTa nakkhattA' ityAdi- vyAkhyA spaSTA / navaraM-prama - yogaH = candreNa saha sparzalakSaNo yoga iti / ayaM yogaH kadAcideva, na tu sarvadA / taduktam- " puNavyasurohiNi cittA mahajeThThaNurAha kittiyavisAhA / caMdassa ubhayajogA " chAyA -- punarvasurohiNI citrA maghA jyeSThA'nurAdhAkRttikA vizAkhAH / candrasya ubhayayogAH iti / etAni nakSatrANi candrasya ubhayayogAni= dakSiNottara rUpobhayapArzve yujyamAnAni bhavanti / atastAni kadAcit pramarddayogInyapi bhavantIti bhAvaH etatphalaM cedam-" eteSAmuttaragA grahAH subhikSAya candramA nitarAm (subhikSAya ) " iti // su0 69 // 1 207 anurAdhA 7 aura jyeSThA 8 candrake sAtha sparza honA isakA nAma pramarda yoga hai, yaha yoga kadAcit hotA hai sarvadA nahIM hotaa| kahA bhI hai / 44 puNavvasu rohiNI cittA " ityAdi / isa kathana ke anusAra candrake ubhaya yoga hote haiM - arthAt punarvasu Adi nakSatra candrake dakSiNa uttara rUpa ubhaya pArzva meM yogavAle hote haiM / isaliye ve kadAcit pramarda yogavAle bhI hote haiN| inakA phala eteSAmuttaragA grahAH subhikSAya candramA nitarAM subhikSAya " isa kathana ke anusAra aisA prakaTa kiyA gayA hai, punarvasu Adi nakSatra candramAse uttara meM rahe to subhikSa hotA hai / / sU0 69 / / 46 deva nivAsake adhikArako lekara aba sUtrakAra devanivAsabhUta jo jambUdvIpa Adika haiM unakA dvArasUtra kahate haiM --- candranI sAthe sparza thavA tenuM nAma pramada caiAga che. A prakAranA cAga cAre 4 salavI zaDe che.- yama sa'lapato nathI dhuM pazu che - " puNavyasu rohiNI cittA " tyAhi. 66 A kathana anusAra candranA ubhayayeAga thAya che. eTale ke punavaMsU Adi nakSatra candranA dakSiNa uttara rUpa ane pArzvomAM yAgavALAM hAya che. tethI tee kayAreka pramada cAMgavALA paNu hAya che. eteSAmuttaragA mahAH subhikSAya caMdramA nitarAM subhikSAya" yA sUtrapATha dvArA temanuM isa mAvyu che-punarvasu Adi nakSatrA candramAnI uttaramAM rahe te subhikSa ( sukALa ) 35 rajanI prApti thAya che. // sU. 68 // daivanivAsanA adhikAra cAlI rahyo che. tethI have sUtrakAra devanivAsabhUta je jamUdrIpa Adi kSetre che temanAM dvArAnuM nirUpaNa kare che-- zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 devanivAsAdhikArAda devaniyAsamRtajambUdvIpA didvAra sUtramAha-mUlam - jaMbuddIvarasa NaM dIvarasa dArA aTTa joyaNAI uDDUM uccateNaM paNNattA 1 / sabvesiMpi dIvasamuddANaM dArA aTTha joyaNAI uDDuM accateNaM paNNattA / 2 / sU0 70 // chAyA - jambUdvIpasya khalu dvIpasya dvArANi aSTa yojanAni Urdhvamuccatvena prajJaptAni / sarveSAmapi dvIpasamudrANAM dvArANi aSTa yojanAni Urdhvam uccatvena majJaptAni 2 / / sU0 70 // TIkA--' jaMbuddIvassa NaM ' ityAdi -- vyAkhyA spaSTA / sU0 70 // devAdhikArAda yatkarmavazAjjIyA devatvaM yAnti tAni karmANyAha-mUlam - purisaveyaNijjassa NaM kammassa jahanneNaM aTTha saMvaccharAI ThiI paNNattA 1 / jasokittinAmayassa NaM kammassa jaha paNeNaM aTTha muhuttAiM baMdhaThiI paNNattA 2| uccagoyassa NaM kammassa evaM ceva 3 // sU0 71 // chAyA - puruSavedanIyasya khalu karmaNo jaghanyena aSTau saMvatsarAna sthitiH prajJaptA 1 / yazaH kIrttinAmakasya khalu karmaNo jaghanyena aSTa muhUrttAn bandhasthitiH prajJaptA 2 / uccagotrasya khalu karmaNa evameva 3 // sU0 71 // sthAnAGgasUtre " jaMbUddIvarasa NaM dIvassa dArA " ityAdi // TIkArtha- jaMbUdvIpa nAmakA jo madhyadvIpa hai, usake dvAra U~cAImeM ATha yojana ke kahe gaye haiM || samasta dvIpa samudroMke dvAra isI prakArase ATha 2 yojanake U~ce kahe gaye haiM || sUtra 70 // deva adhikArako lekara hI aba sUtrakAra jisa karmake vazase jIva jaMbUddIvarasa dArA " ityAhi - (sU. 64) TIkA-jabUdvIpa nAmanA je maghyadvIpa che tenA dvArAnI UMcAI ATha caiAjananI kahI che. samasta dvIpasamudronAM dvArA paNa eja pramANe ATha ATha ceAjana ziyAM hyAM che. // sU. 70 // devanA adhikAra cAlI rahyo che. tethI have sUtrakAra je karmAMnA prabhAvathI jIva devatvanI prApti kare che te karmAnuM kathana kare che 66 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - supA TIkA sthA08 sU071 puruSavedanIyAdikarmaNAM sthitinirUpaNam 209 TIkA-puruSaveyaNijjassa' ityAdivyAkhyA spaSTA // mU0 71 / / karmAdhikArAttannibandhanakulakoTisUtramAha mUlam-teiMdiyANaM aha jAikulakoDIjoNIpamuhasayasa. hassA paNNattA / sU0 72 // ___ chAyA-trIndriyANAm aSTau jAti kulakoTiyonimamukhazatasahasrANi prajJa. sAni // sU0 72 // TIkA--' teiMdiyANaM' ityAdi-- jIndriyANAM jIyAnAm aSTasaMkhyakAni jAtiyonipramukhakulakoTizatasaha. svANi-jAtaubIndriyajAtau yA yonipramukhAH dvilakSasaMkhyaka trIndriyotpattisthAnadevatvako prApta karate haiM una karmoM kA kathana karate haiM " purisapeyaNijjassa NaM kammassa" ityAdi TIkArtha-puruSa vedanIya karmakI sthiti jaghanya se ATha varSakI kahI gaI hai, yazaH kIti nAmaka karmakI bandha sthiti jaghanyase ATha muhUrta kI kahI gaIhai / uccagotra karmakI bhI bandha sthiti AThahI muhUrta kahI gaI hai| sUtra 71 // karmake adhikArako lekara aba sUtrakAra usake kAraNabhUta kula. koTi sUtrakA kathana karate haiM" te iMdiyANaM aha jAikulakoDIjoNIpamuhasayasahassA" ityAdi TIkAtha-teindriya jIvoMkI teindriya jAtimeM jo dolAkha yoniyAM -utpattisthAna kahI gaI hai unase utpanna jo kula koTiyAM hai ve ATha lAkha " purisabeyaNijassa NaM kammasa" tyA: TIkAtha-puruSa vedanIya karmanI jaghanya (ochAmAM ochI) sthiti ATha varSanI kahI che yazakIrti nAmanA karmanI banyasthiti paNa jaghanyanI apekSAe ATha sahartanI kahI che, uccatrakarmanI baMdha sthitiATha ja muhartanI kahI che. sagA kamane adhikAra cAlI rahyo che. tethI have satrakAra tenA kAraNabhUta kulaTi sUtranu 45 42 , " teiMdiyANaM aTa jAi kulakoDI joNIpamuhasayasahassA" tyA TIkAI-teIndriya jIvonI teIndriya jAtimAM je be lAkha yonIo (utpatti rUpanIe) kahe che, temAM utpanna thayelI evI je kula keTIo che temanI saMkhyA ATha lAkhanI kahI che, kAraNa ke eka ja nImAM aneka kulakoTIo hoya che, sthA0-27 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNata 210 sthAnAGgasUtre dvArakAH kulakoTayastAsAM zatasahasrANi lakSANi prajJaptAni-prarUpitAni / ayaM bhAvaH-trIndriyajAtI yA yonayaH-dvilakSasaMkhyakAni utpattisthAnAni tatprabhavAyAH kulakoTayastA aSTalakSasaMkhyakA bodhyA iti / ekasyAmapi yonau anekaku. lAni saMbhavanti / yathA-gomayarUpAyAmekasyAM yonau vicitrAkArAH kumyAdaya utpadhante, ato'STalakSasaMkhyakAH kulakoTayo bhavantIti / 'joNipamuha ' iti vizeSaNasya paranipAtaH prAkRtatyAditi // sU0 72 // zrIndriyAzca karmapudgalacayAdisattve eva bhavantIti cayAdInAha-- mUlam--jIvA NaM ahANaNivyattie poggale pAvakammattAe ciNisu vA ciNaMti vA ciNissaMti vA, taM jahA--paDhamasamaya. neraiya nivvattie jAva apddhmsmydevnivyttie| evaM-- ciNa upaciNa jAva nijarA ceva / aTTha paesiyA khaMdhA aNaMtA paNNattA / aTTa paesogADhA poggalA aNaMtA paNNattA jAva aTTaguNalukkhA poggalA aNaMtA paNNattA / sU0 73 // // aTThamaM ThANaM sammattaM // 8 // chAyA--jIpAH khalu praSTa sthAna nirtitAn pudgalAn pApakarmatayA acinvan vA cinvanti cA ceSyanti vA, tadyathA-prathamasamayanairapikanititAn haiN| kyoMki eka bhI yoni meM aneka kulakoTiyAM hotI haiM jaise eka hI gomaya rUpa yonimeM vicitra AkAravAle kRmi utpanna ho jAte haiN| isaliye inakI teindriya jIvoM kI kulakoTiyAM ATha lAkha kahI gaI hai| sUtra 72 // ____karma pudgaloMke cayAdi satya hone para hI teindriya jIva hote haiMataH aba sUtrakAra cayAdikoMkA kathana karate haiM-- rama ke-eka ja gAmaya rUpa nImAM vicitra AkAravALA kRmi utpanna thaI jAya che te kAraNe temanI (trIndriya jIvanI) kulakeTIe ATha lAkha kahevAmAM bhAvI cha. // sU. 72 // karmapulanA cayAdi satyane sadbhAva hoya te ja te Ikiya che utpanna thAya che. tethI have sUtrakAra cayAdikanuM nirUpaNa kare che zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA08 sU073 pudgalAnAM cayopacayAdisvarUpanirUpaNam 211 yAyat aprathamasamayadevanirttitAn / evaM caya upacayo yAvad nirjarA caiva / aSTapadezikAH skandhAH anantAH prajJaptAH / aSTa pradezAvagADhAH pudgalA anantAH prajJaptA yAvat aSTaguNarUkSAH pudgalA anantAH prajJaptAH // mU0 73 / / // aSTamaM sthAnaM samAptam // 8 // TIkA-' jIvA Na ' ityAdi-- jIyA jJAnAvaraNIpAyaSTasthAnanirtitAn pudgalAn pApakarmatayA 'ciNi su ciNaMti ciNistaMti ' ' acinvan yA ' upAduH bhUtakAle pudgalAnAM cayamupAdA. namakAryu :, cindhanti vA vartamAnakAle cayaM kurvanti, bhaviSyatkAle caya kariSyanti vA / epam teSAM pudgalAnAmupavayaM, bandham , udIraNa, vedanaM nirjaraNaM ca akAe: kurvanti, kariSyanti veti bhaavH| tatra cayaH-pudgalA. nAmupAdAnam , upacayasteSAM paripoSaNam , bandhaH-bandhanam , udIraNam-indri " jIvANaM aTThANa Nivyattie poggale " ityAdi / TIkArtha-jIvoMne jJAnAvaraNIya Adi ATha sthAnoMse nirvartita pudgaloMkA pApakarma rUpase capa-upAdAna-arthAt grahaNa kiyA hai, aba bhI ve unakA upAdAna karate haiM aura Age bhI ce aisAhI kreNge| isI prakAra pudgalokA upacaya arthAt paripoSaNa bandha yAMdhanA, udIraNa-indriyoMse khIMcakara dalikoMkA udaghameM lAnA, vedana-anubhava karanA, aura nirjarA-Atma " jIvANaM aTThANaNivyattie poggale" tyA TIkAI- e jJAnAvaraNIya vigere ATha sthAnethI nivartita pudgalene pApakarma rUpathI caya-upAdAna arthAt grahaNa karyo che. vartamAnamAM paNa teo te upAdAna kare che. ane bhaviSyamAM paNa teo tene caya karaze. eja rIte pudgalone upacaya arthAt parizeSaNu-baMdha bAMdhava, udIraNa-indriyethI kheMcIne dalikane udayamAM lAvavA vedana--anubhava kare. ane nirjara-AtmapradezathI zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 sthAnAGgasUtre yairAkRSNakarmadalikAnAmudaye mApaNam , vedanam-atubhavakaraNam , nirjaraNam AtmapradezebhyasteSAM pRthakkaraNam / ityAdi / zeSaM sugamamiti / / sU0 73 // iti zrI-vizvavikhyAta-jagadvavallama-prasiddhavAcaka-paJcadazamASA-kalitalalitakalApAlApapha pravizuddhagayapadyanaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka zrI zAhUchatrapati - kolhApurarAjamadatta-jainazAstrAcArya-padabhUSita-kolhApura rAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya - jainadharmadivAkara-pUjya zrI ghAsIlAlabati-viracitAyAM sthAnAGgasUtrasya sudhAkhyAyAM vyAkhyAyo aSTamaM sthAnaM sampUrNam // 8 // pradezoMse parizATana alaga karanA, jIvoMne jJAnAvaraNIya Adi ATha sthAnoMse nipatita pudgaloMkA caya, upacaya, bandha, udIraNa, vedana aura nirjarA ye saba pUrva kAlameM kiye haiM, vartamAna meM karate hai aura anAgata kAlameM kreNge| ityAdi zeSa vyAkhyA sugama hai ||suu0 73 // zrI jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja racita " sthAnAsUtra" kI sudhA nAmakI vyAkhyAke AThavAM sthAna samApta // 8 // parizATana-alaga karavuM. jIvoe jJAnAvaraNIya vigere ATha sthAnothI nivartita pudagalene caya upacaya banya, udIraNa, vedanA ane nirjarA A badhA pahelAM karyo che. vartamAnamAM kare che, ane bhaviSya kALamAM karaze. ! sU. 73 che zrI jainAcArya-jainadharma divAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "sthAnAMga sUtra" nI sudhA nAmanI TIkAmAM AThamuM sthAna samAsa | 8 | zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA09 sa01 sAMbhogikAnAM visAMmogikakaraNanirUpaNam 213 atha navamaM sthAnam prArabhyate-- pUrvamaSTamaM sthAnamukta, sampati saMkhyAkramA''gataM navama sthAna prArabhyate, asya va pUrveNa sahAyaM sambandhaH-tathAhi-pUrvasmin sthAne jIvAdi dharmA uktAH, ihApi ta eva pratipAdyanta ityevaM sambandhenA''yAtasyAsyedaM prathama sUtram / tasya ca pUrvasUtreNa sahAyaM sambandhaH-tathAhi-pUrvasUtre pudgalA uktAH, tadvizeSodayAca kazcicchrAmaNyaM prApto'pi dharmAcAryAdInAM pratyanIkatAM karoti, taM ca sAMbhogikaM visambhogikaM kurvantamaparaH suzramaNo jinAjJAM nAtikAmyatIti pradarzayitumAha-- mUlam--navahiM ThANehi samaNe NiggaMthe saMbhoiyaM visaMbhoiyaM karemANe gAikkamai, taM jahA-AyariyapaDiNIyaM 1, uvajjhA navave sthAnakA prAraMbhaisake pahile AThavAM sthAna kahA jA cukA hai, aba saMkhyA kramA nusAra nauvAM sthAna prArambha hotA hai, isakA pUrvake sAtha aisA sambandha hai ki pUrvasthAna meM jo jIvAdi ATha sthAnase dharma kahe gaye haiM, so yahAM para bhI unakAhI kathana kiyA jAyagA tathA pUrvake sUtrake sAtha aisA sambandha hai ki pUrvasUtra meM pudgala kahe gaye hai-so ina pudgaloMke udayase koI jIva AmaNya paryAyako prApta hone para bhI apane dharmAcAryake prati viruddha vyavahAra kara detA hai, isaliye usa sAMbhogikako bisaMbhogika karatA huA koI dUsarA zramaNa jinAjJAkA ullaGghanakartA nahIM hotA hai, yahI bAta aba sUtra kAra sarva prathama prakaTa karate hai-- nayamA sthAna praarmAThamuM sthAna pUruM thayuM. have kramamApta navamA sthAnane prAraMbha thAya che tene pUrva sthAna sAthe A prakArano saMbaMdha che-pUrva sthAnamAM jIvAdi dharmanuM kathana karavAmAM AvyuM che, A navamA sthAnamAM paNa temanuM ja kathana karavAmAM Avaze. AThamA sthAnanA chellA sUtra sAthe A sthAnanA pahelA sUtrane A prakArane saMbadha che-AThamA sthAnanA chellA sUtramAM pudgalenuM kathana karavAmAM AvyuM che. te pudgalena udayathI koI jIva zrAmasyaparyAya prApta karela hovA chatAM paNa pitAnA dharmAcArya pratye viruddha vartana batAve che. evA sAMgika sAdhune visAbhegika jAhera karanAra sAdhu jinAjJAne virASaka gaNAtuM nathI. eja vAtanuM gakAre A sthAnanA pahelA sUtramAM pratipAdana karyuM che. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 sthAnAGgaso yapaDiNIyaM 2, therapaDiNIyaM 3, kulapaDiNIyaM 4, gaNapaDiNIyaM 5, saMghapaDiNIyaM 6, NANapaDiNIyaM 7, daMsaNapaDiNIyaM 8, carittapaDiNIyaM 9 // sU0 1 // ___ chAyA--navabhiH sthAnaH zramaNo nimranthaH sAMbhogikaM visambhogikaM kurvan nAtikrAmati, tadyathA-AcAryamatyanIkam 1, upAdhyAyapratpanIkam 2, sthavirapratyanIkam 3, kulapratyanIkam 4, gaNapratyanIkam 5 saGghapratyanIkam 6, jJAnapratyanIkam 7, darzanapratyanIkam 8, cAritrapratyanIkam 9 / / sU0 1 // TIkA--' navahiM ThANehi ' ityAdi-- nayamiH-anupadaM vakSyamANaiH sthAnaH nirgranthaH zramaNaH sAMmogika-saMbhogaHsamAnasamAvArANAM sAdhUnAmekatra parasparamupadhyAdidAnA''dAnavyavahAraH so'styasyeti sAmmogikaH, sa eva sAmmogikastaM sAmbhogikaM zramaNaM visambhogikaM sammoganitaM kurvan nAtikrAmati-jinAjJA nollaGghayati, tAnyeva sthAnAni pradazayati-" taM jahe' tyAdi spaSTam // su0 1 // "navahiM ThANehiM samaNe NiggaMthe saMmoiyaM visaMmoiyaM" ityAdi sU0 1 TIkArtha-nau sthAnoMko lekara zramaNa nirgrantha sAMbhogika sAdhuko samAna samAcArIcAle sAdhu oMkA ekatra parasparameM upadhi Adike lene dene rUpa vyavahAravAle sAdhuko cisambhogika-sammogajita karatA huA jinAjJAkA ullaMghana nahIM karatAhai ve nau sthAna isa prakArase haiM-josAbhogika sAdhu AcAryake pratyanIka-viruddha hotA hai upAdhyAyake pratyanIka hotA hai sthavirake pratyanIka hotA hai, kulake pratpanIka hotA hai, gaNake pratyanIka hotA hai, saMghake pratyanIka hotA hai, jJAnake pratyanIka hotA hai darzanake pratyanIka hotA hai aura caritra ke pratyanIka hotAhai / / sU0 1 // " nahiM ThANehiM samaNe NiggaMthe saMbhoiyaM visabhoiyaM" tyaahTIkAtha-samAna samAcArIvALA sAdhuone-parasparanA upadhi Adi levA devAne vyavahAra hoya evA sAdhuone-sAbhegika sAdhue kahe che. nIcenAM nava kAraNe ne lIdhe kaI paNa saMbhagika sAdhune visaMgika jAhera karanAra sAdhu jinAjJAne virAdhaka gaNAtuM nathI. (1) je kaI sAMbhezika sAdhu AcArya pratyenIka hoya (vidhI, pI, mayA manApaTa manA2ne pratyanI 4 cha.), (2) ne koI sAdhuupAdhyAya pratyenIka haya, (3) sthavirapratyenIka hoya, (4) kula atyanI hAya, (5) 5 atyanI DAya, (9) se pratyanI DAya, (7) jJAna pratyenIka hoya, (8) darzana pratyenIka heya ane 9) cAritra pratyenIka hoya, te tene visaMgika jAhera karanAra sAdhu jinAjJAnuM ullaMghana kartA gaNAtuM nathI. su zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA09 sU02 AcArAGgasya brahmacaryahnapanacAdhyayananirUpaNam 215 pUrva jinAjJAnatikrAmakaH zramaNa uktaH, sa ca brahmacaryarata eva bhavatIti brahmacarya vibhaktuM tatpratipAdakAdhyayanAni darzayitumAha mUlam - Nava baMbhacerA paNNattA, taM jahA - satyaparinnA 1, logavijao 2, jAva uvahANasuyaM 8 mahApariNNA 9 // sU02|| chAyA - tava brahmacaryANi prajJaptAni tadyathA - zastraparijJA 1, lokavijayaH 2 yAvat upadhAnazrutam = mahAparijJA 9 / / sU0 2 / " TIkA--" Nava baMbhacerA" ityAdi- brahmacaryANi kuzalAnuSThAnAni tatpratipAdakAdhyayanAnyAcArAGgaH - prathama zrutaskandhapratibadvAni nava prajJaptAni tAni parigaNayati' taM jahe ' tyAdinA, tadyathA - zastraparijJA - zastraM - dravya bhAvabhedAdanekavidhaM jIvasAnimittasya emp tasya pahile jinAjJAkA anatikrAmaka hotA hai, aisA kahA gayA hai, so aisA zramaNa brahmavarya meM ratahI hotA hai isaliye aba sUtrakAra brahmacarya pratipAdaka adhyayanoM ko prakaTa karaneke liye kathana karate haiM " -- Naca babhaverA paNNattA' ityAdi || sUtra 2 // TIkArtha- kuzala anuSThAnoMkA nAma brahmacarya hai, ina kuzalAnuSThAna rUpa brahmacarya ke pratipAdaka jo adhyayana hai - AcArAGga ke prathama zrutaskandha se prati baddha jo adhyayana haiM ve nau kahe gaye haiM jo isa prakAra se haiM - jaise- zastra parijJA 1, lokavijaya 2, yAvat upadhAnazruta 8 aura mahAparijJA9 inameM jo zastra, dravya aura bhAvake bheda se do prakArakA hai, jIva hiMsA ke nimitta bhUta zastrakA jJAnapUrvaka tyAga karanA so zastraparijJA hai, yaha zastra parijJA pratipAdya rUpase jisa adhyayana meM hai vaha adhyayana bhI 44 zastraparijJA " isa nAmase kahA gayA hai, zatrukI taraha rAgadveSa rUpa bhAvalokakA dUra karanA yaha loka vijaya hai, isa lokavijayakA pratipAdaka jo adhyayana hai vaha adhyayana bhI " lokavijaya " isa zrI sthAnAMga sUtra : 05 jinAjJAnuM ullaMghana nahIM karanAra zramaNa ni ya sadA brahmacaryanA pAla namAM prayatnazIla rahe che. tethI have sUtrakAra brahmacaryanuM pratipAdana karanArAM adhyayanAnuM ni35 42 che - " jaba baMbhacerA paNNattA" ityaadiTIkA-kuzala anuSThAneAnu` nAma brahmacaryAM che. AcArAMga sUtranA prathama zrutakanya rUpe pratibaddha je nava adhyayanA che temAM A kuzala anuSThAna rUpa brahmacaya nuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. te nava adhyayane nIce pramANe che-(!) zastraprijnyaa, (2) so'pibhya ( yAvat) (8) upadhAnazruta, mane (E) mahAparijJA Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre parijJA-jJAnapUrvakaM pariharaNaM zastraparijJA, sA pratipAyatvena yasminadhyayane'sti tadaghyayanamapi zastraparijJeti vyavahiyate 1 evaM lokavijayA-tadAkhyamadhyayanam tatra lokasya-rAgadveSalakSaNasya bhAvalokasya vijaya:-zatroriva parAjayaH-dUrIkaraNaM lokavijayaH, tatpatipAdakamadhyayanamapi lokavijayo vyapadizyate 2, ' yAvat ' iti padena-' sIosaNijja 3, sammattaM 4, AvaMtI 5, dhuyaM 6, vimo. hAyaNaM' ityetAni saMgrAhyAni, chAyA-zItoSNIyaM 4, samyaktyaM 5, AvantI 6, dhutaM 7, vimohaH 8, tatra-zItoSNIya-zItAH-anukUlAH parISahAH, uSNA:pratikUlAH parISahAH, tAnadhikRtya kRtamadhyayanaM zItoSNIyam 3, tathA-' samya. tayam acalaM vidheyaM ca STatapAse vinAM tApasAdInAmaNimAdhaSTaizvaryaguNAn dRSTvA dRSTi nAmase kahA gayA hai / yahA~ yAvatpadase " sIosaNijjaM 3, sammatta 4 AvaMtI 5, dhuyaM 6 vimohAyaNaM" ina padoMkA saMgrahaNa huA hai zItaanukUla parISaha evaM uSNa-pratikUla parISaha-ina donoM prakArakI parI. SahoMko lekara jo adhyayana kiyA gayA hai, vaha zItoSNIya adhyayana hai, 7 kaSTapUrvaka tapakA sevana karane vAle tApasa AdijanoMkI aNimA Adi rUpa ATha prakArake aizvaryarUpa guNoMko dekhakara dRSTimoha nahIM karanA mahI yAtU' 56 53 "sIosaNijjaM3, sammatta4, AvaMtI5, dhupaM6, vimo. hAyaNaM" (3) zItagIya adhyayana, (4) sabhyara5 madhyayana, (5) bharatI adhyayana, (9) dhuta adhyayana mane (7) vimA adhyayana, 5 // adhyayanAna grahaNa karavAmAM AvyAM che. (1) aparijJA -zAnA dravya ane bhAvanI apekSA e be bheda paDe che. jIvahiMsAnA nimittabhUta zAne jJAnapUrvaka tyAga kare tenuM nAma zastraparijJA che. je adhyayanamAM A viSayanuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che te adhyayanamAM paNa ahIM "zastraparijJA" nAma ApavAmAM AvyuM che. (2) lakavijaya-zatrunI jema rAgadveSa rUpa bhAvakane dUra kare tenuM nAma lekavijaya che. A lekavijayanuM pratipAdana karanAra je adhyayana tenuM nAma paNa ahIM "lakavijaya" ApavAmAM AvyuM che. (3) Natollya adhyayana-zAta (anudA parISa8) mane 69 (prati parISaha) A banne prakAranA parISaha viSenuM je adhyayana che tenuM nAma "zItaya adhyayana" che. (4) samyakatva adhyayana-karNapUrvaka tapanuM sevana karanAra tApasa AdinA aNimA Adi rUpa ATha prakAranA ezvaryarUpa guNone joIne daSTiha kare zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA09 sa02 AcArAgasya brahmacaryarUpanayAdhyayananirUpaNam 217 moho na vidheyaH' iti pratipAdakamadhyayanam 4, AvantI-AcArAGgasya navabrahmacaryAntargata lokasArAkhyaM pazcamamadhyayanam , tacca ajJAnAdyasAranissAraNena lokasAraratnatrayagrahaNapravaNatApratipAdakam 5, dhutam-saGgAnAM tyAgastatyatipAdakamadhya. yanam 6, tathA-vimohaH-mohotpannaparISahopasargeSu satsu cittavyAkulImAvasta. smin sati tAn parISahopasargAn dhairyapUrvakaM sahe teti pratipAdakamadhyayanam 7 tathAupadhAnazrutaM-zrImahAvIrA''sevitasyopadhAnasya tIvratapasaH pratipAdakaM zrutaMcAhiye aisA jo pratipAdana karanevAlA adhyayana hai, vaha samyaktva adhyayana hai 8, AcArAGgake nava brahmacaryake antargata lokasAra nAmakA jo pAMcavAM adhyayana hai, vaha " avaMtI" adhyayana hai 9 / yaha adhyayana ajJAna AdirUpa asAra vastuke nikAla denekA evaM lokameM sArabhUta jJAnadarzana cAritra tapakA grahaNa karanekI caturatAkA pratipAdaka hai, saGga parigrahake tyAga karanekA pratipAdaka jo adhyayana hai, vaha dhuta adhyayana hai 6 vimoha-mohase utpanna parISahoM aura upasargoM ke ho jAne para jo cittameM vyAkulatAkA bhAva hotA hai vaha vimoha hai, isa vimohake hone para una parISahoMkA evaM upasargoM ko dhairyapUrvaka sahana karanA cAhiye aisA pratipAdana karanevAlA jo adhyayana hai, vaha vimoha adhyayana hai| zrI mahAvIra svAmIse Asevita tIvra tapa rUpa upadhAnakA jo zAstra joIe nahIM, A prakAranuM pratipAdana karanAruM je prakaraNa che tenuM nAma "sabhya35 adhyayana" che. (5) avaMtI adhyayana-AcArAMganA brahmacarya viSayaka navA adhyayanamAM lekasAra nAmanuM je pAMcamuM adhyayana che tenuM nAma "avaMtI che. A adhyayanamAM ajJAna AdirUpa asAra vastuone kADhI nAkhIne jJAna, darzana, cAritra ane tapane grahaNa karavAnI yogyatA kevI rIte AvI zake, e viSayanuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. (6) dhuta adhyayana-parigrahanA tyAganuM pratipAdana karanAra je adhyayana che tenuM nAma "dhuta adhyayana" che. (7) vimeha adhyayana-meha janya parISahe ane upasargo AvI paDe tyAre cittamAM je vyAkulatAne bhAva pedA thAya che tenuM nAma vimeha che. e vimeha thAya tyAre te parISaha ane upasargone dharyapUrvaka sahana karavA joIe, evuM pratipAdana karanAra adhyayananuM nAma "vimA adhyayana" cha. (8) 5dhAnazruta-mahAvIra svAmI dvArA mAsevita tIna tapa upadhAnanuM pratipAdana karanAra je zAstrarUpa zrata che. tenuM nAma "upadhAna sthA0-28 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 _ sthAnAGgasUtre gandharUpam upaghAnazrutam 8,tathA-mahAparijJA mahatI-bRhatI parijJA=antakriyAlakSaNA samyag vidheyeti pratipAdakamadhyayana mahAparijJA'bhidhAnaM bodhyam 9 / 02 / / pUrva brahmacaryapratipAdakAnyadhyayanAni proktAni, tAni ca brahmacaryANyuktAni, tAni ca maithunaviratyA sampadyanta iti kAryakAraNayorabhedopacArAnmaithunaviratirUpANyapi brahmacaryANi bhavantIti brahmacaryarakSAprakAralakSaNabrahmacaryaguptiH pAha mUlam -naya baMbhaceraguttIo papaNattAo, taM jahA-vivittAI sayaNAsaNAiM seyittA bhayai, No isthisaMsattAiM No pasusaMsatAI No paMDagasaMsattAiM 1, No itthINaM kahaM kahetA bhavai 2, No itithaTANAI sevittA bhavai 3 / No itthINa miMdiyAiM maNoharAiM maNoramAiM AloittA NijjAittA bhavai 4, No paNoya. rasabhoI bhavai 5, No pANabhoyaNassa aimattaM AhArae sayA bhavai 6, No puvvarayaM putvakIliyaM samarettA bhavai 7, No sadAguvAI No rUbANuvAI No silogANuvAI 8, No sAtasokkhapaDibaddhe yAci bhayai // sU03 // chAyA-nava brahmacaryaguptayaH prajJaptAH, tadyathA-viviktAni zayanAsanAni sevitA bhavati, no strIsaMsaktAni no pazusaMsaktAni no paNDakasaMsaktAni 1, no strINAM kathAM kathayitA bhavati 2, no svosthAnAni sevitA bhavati 3, no strINAmindriyANi manoharANi manoramANi AlokayitA niryAtA bhavati 4, no paNItarasabhogI bhavati 5, no pAna bhojanasya atimAtramAhArakaH sadA bhavati 6, no pUrvarata pUrvakrIDitaM smAM mapati 7, no zabdAnupAtI no rUpAnupAtI no zlokAnupAtI 8, no sAtaptauravyapratibaddhazcApi bhavati 9 // sU0 3 // rUpa zruta hai vaha upadhAna zruta hai 8mahatI anta kriyArUpa parijJA acchI tarahase vidheya hai, isakA pratipAdaka jo adhyayana hai vaha mahA parijJA adhyayana hai / / sUtra 2 // zrata che. (9) mahAparijJA adhyayana-"mahatI antakriyA rUpa parijJA sArI rIte vidheya che," A viSayanuM pratipAdana karanAra je adhyayana che. tenuM nAma " mahAparijJA adhyayana cha. / / sU. 2 // zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ supA TIkA sthA09sU03 brahmacarya guptisvarupanirUpaNam TIkA- navabaMbhaceraguttIo' ityAdi brahmacarya guptayaH-brahmacaryasya maithunavirativratasya guptayaH-rakSAprakArAH naya prajJaptAH, tadyathA-viciktAni-strI-pazu-paNDakarahitAni zayanA''sanAni-saMsA. rakapIThakamamRtIni, upalakSaNatayA'nyAnyapi sthAnAdIni sevitA-natsevanazIlo bhavati, tathA-strIsaMsaktAni-devInArItirazcIlakSaNastrosahitAni tAni no sevitA bhavati, tathA-pazusaMsaktAni gavAdi saMsargayutAni tAni no sevitA bhavati, gavAdikRtavikAradarza nato manovikArasambhavAtU , tathA-paNDakasaMsaktAni-napuMsakasaMsa___ isa prakAra se brahmacarya ke pratipAdaka adhyayana kahai / ina adhyayanoMko brahmacarya nAmase kahA gayA hai ye maithunakI viratise pAlita hote haiM, isa taraha kArya kAraNameM abhedake upacArase maithuna viratirUpa brahmavarya hotA hai, ataH aba satrakAra brahmacaryakI rakSAke prakArabhUta brahmacarya guptiyoMkA kathana karate haiM-"nava baMbhaceraguttIo paNNattAo" ityAdi ___TIkArtha--maithuna se viramaNa honerUpa brahmacaryakI guptiyAM rakSAke prakAra-nau kahIM gaI haiM-jaise-strI, pazu, paNDakase rahita zayanAsanoMkA vasati AdikoMkA tathA-upalakSaNase anya anya sthAnoMkA jo sevana karane ke svabhAvavAlA hotA hai, evaM strI saMsakta-devI, nArI, tirazcI rUpa strI sahita-inake sevana karane ke svabhAvavAlA nahIM hotA hai tathApazu saMsakta-gavAdike saMsargase yukta inakA pratisevita nahIM hotA hai, kyoMki gavAdikRta vikArake dekhanese manovikArake ho jAnekA saMbhava ho sakatA hai, tathA-paNDaka saMsakta saMstAraka Adike sevanase strI A prakAre brahmacaryanuM pratipAdana karanArAM adhyayane prakaTa karavAmAM AvyAM A adhyayanane brahmane nAme oLakhAvyAM che. mithunanI virati vaDe ja brahma caryanuM pAlana thAya che. A rIte kAryakaraNamAM abhedanA upacAranI apekSAe mithunavirati rUpa brahmacarya hoya che. tethI have sUtrakAra brahmacarya guptionuM thana re cha. "nava babheceraguttIo paNNattoo" tyAha TIkAtha-maithunathI viramaNa thavA rUpa brahmacaryanI guktio-(rakSAnA prakAra) nava hI cha (1) 2 0yati strI, 51 bhane 574 (nasa)thI 2hita zayanAsanAnu vasati (nivAsasthAna) AdinuM sevana karavAnA svabhAvavALI hoya che, e ja vyakti potAnA brahmacaryavratanuM pAlana karI zake che. eTale ke je vyakti zrIsasata (hevI, nArI, tiya 20 mahinA sasaga yI yuta) zaya. nAsana AdinuM sevana karatI nathI, pazusaMsakta (gAya Adi pazuonA saMsarAthI yukta) zayanAsanAdinuM sevana karatI nathI, ane paDakasaMsakta (napuMsakanA zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 sthAnAGgasUtre rgayutAni tAni sevitA na bhavati, tatsaMsarge strIvaddoSasambhavAt 1, tathA - strINAmpuruSasAkSitvarahitAnAM madhye upalakSaNAd ekAkinyA api striyAH samakSaM puruSasAkSitvaMvinA kathAM dharmadezanA dilakSaNavAkyaprabandharUpAM yadvA-jAtyAdicatUrUpAM kathAM no kathayitA- no varNayitA bhavati 2, tathA - strIsthAnAni - stryupavezanasthAnAna muhUrttaparyantakAlaM sevitA na bhavati 3, tathA khINAM manoharANi -dRSTipathagatamAtrANi antaHkaraNaharaNapravaNAni manoramANi - darzanAnantaramanucintanatajaise- doSakA sadbhAva honA saMbhavita ho sakatA hai, isaliye napuMsaka saMsakta zapanAsanoMkA (vasati AdikA) jo pratisevana karaneke svabhAvavAlA nahIM hotA hai| isa taraha brahmacaryake rakSA karaneke prakAroMmeMse yaha eka prakAra yahAM taka prakaTa kiyA gayA hai, isakA tAtparya yahI hai ki vahI vyakti apane brahma varyakI nau prakArase rakSA kara sakatA hai, jo isa prakAra ke prathama prakArakA sevana kartA hotA hai- 1 dUsarA rakSA kA prakAra aisA hai - " No itthINaM kahaM kahettA bhavai 2 " striyoMkepuruSa sAkSitva se rahita striyoMke bIca meM baiThakara upalakSaNase akelI bhI strI samakSa baiThakara puruSa sAkSitvake cinA dharma dezanA rUpa kathAkA yadvA jAtyAdi cAra prakArakI kathAoM kA varNana karanevAlA nahIM hotA hai 2 " No itthiThANAI sevittA bhavai " jo eka muhUrtta taka, strI jisa sthAna para baiThIM ho - usa sthAnakA sevana karanevAlA nahIM hotA hai, arthAt sa sathI yukta) zayanAtenuM sevana karatI nathI, tenA dvArA ja brahmacarya nuM pAlana thaI zake che. (gayAkRita vika reA najare paDavAthI manevikAra thai javAnA sA~bhava rahe che. napusakeA vaDe sevita thayelAM zayanAsanAnA upayoga karavAthI paNa maneAvikAra thaI javAnA sabhava rahe che te kAraNe evAM zayanAsanA tathA vasatine brahmacarya vratanA pAlatamAM bAdhaka gaNAvavAmAM AvyAM che ) (2) " No itthIgaM kahaM kahettA bhavai " ne sAdhu khImonI varaye mesIne ( puruSAnI hAjarI na heAya ane ekalI strIonI ja hAjarI hoya evA strI samudAyanI vacce besIne ) athavA kAI eka ja strInI samIpe besIne dharmapadeza ApatA nathI athavA jAti Adi cAra prakAranI kathAonuM vaNa na karavAnAsvabhAvavALe hAtA nathI, tenA dvArA peAtAnA brahmacarya vratanuM samyak rIte pAlana karI zakAya che. (3) " jo itthiThANAI sevittA bhavai " ne sthAna para ardha strI meDI hoya te sthAnanuM sevana na karanAra vyakti pAtAnA brahmacarya vratanuM pAlana karI zake che, zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA. 9 . 3 brahmacaryaguptisvarUpanirUpaNam 221 cittAhlAdakAni indriyANi akSimukhanAsikAdIni AlokayitA-draSTA tathAnirdhyAtA- nitarAM cintayitA na bhavati 4, tathA no praNItarasabhojI-kSaratsnehabindu bhojanakArI na bhavati 5, tathA-sa pAnabhojanasya rUkSasyApi atimAtram - atipramANaM yathA syAttathA sadA - nityamaharaha ityarthaH, AhArakaH- AhArakartA na strI jisa sthAna para baiThI ho usa sthAnakA eka muhUrttake bAda hI brahmacarya vratakI rakSA karanevAleko sevana karanA cAhiye tabhI brahmacarya vratakI rakSA ho sakatI hai, isake pahile sevana karanevAlA vyakti apane brahmacaryakI rakSA karanevAlA nahIM mAnA gayA hai " No itthINa miMdiyA manoharAI manoramAi AloittA NijjhA ittA bhavai 4 " tathA jo striyoMke dekhatehI antaHkaraNako haraNa karanevAle evaM manorama dekhaneke bAda cintavana karane se cittako vikAra karanevAle aise akSi- mukha nAsikA Adi avayavoMko dekhakara unakA atyanta cintavana karane - cAlA nahIM hotA hai-jisake hRdaya para inakA jarA sA bhI prabhAva nahIM paDatA hai 4 " No paNIyarasabhoi bhacai " tathA-jo aise bhojanakA ki jisameM se ghRtakI bindueN bAhara TapakatI hoM aisA sarasa AhAra pratidina karanevAlA nahIM hotA hai 5 tathA-" No pANabhoyaNassa aimattaM AhArae sapA bhavai 6 jo rUkSa bhI pAna bhojanakA je sthAna para koI strI beThI hoya sthAnane brahmacarya vratadhArI purUSa eka muddata sudhI upayAga karavA joie nahI' jemA pramANe karavAmAM Ave teAja tenA brahmacaya vratanI rakSA thaI zakeche. strIe te sthAnaneA tyAga karyAM bAda eka muddata pramANu kALa vyatIta thayA pahelAM te sthAnanuM sevana karanAra puruSane peAtAnA brahmacarya vravanI rakSA 52naa| ganuvAmAM mAnyo nathI. ( 4, " No itthINabhidiyAI maNoharAI maNora mAI AloittA NijjhAttA bhavai " ne sAdhu strImanA manorama bhane manohara nayana, mukha, nAka Adi avayavAne joine peAtAnA manamAM tenu cintavana kara nArA hAtA nathI, te sAdhu ja peAtAnA brahmaya vratanuM pAlana karI zake che. eTale ke strIenAM suMdara a Mge| jenA manane bilakula calAyamAna karI zakatAM nathI evA sAdhu ja brahmacaryavratanuM pAlana karI zake che. strIenAM sudara aMge jotAM ja jevuM citta caMcaLa banI jAya che ane je te aMgAnu' vAravAra cintayana karyAM kare che tenA dvArA petAnA brahmacaryavratanI rakSA thaI zakatI nathI. " ( 4 ) " No paNIyarasabhoI bhavai " me sAdhu prayura dhIthI larapUra mAhAra letA nathI-jemAMthI ghI Tapakatu` haiAya evA AhAra letA nathI, te sAdhu peAtAnA brahmacaya vratanI rakSA karI zake che. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 sthAnAGgasUtra bhavati, AhArapramANamuktaM ca" addhamasaNassa savvaMjaNassa kujjA dayassa do maae| vAUpaviyAraNaTThA, chanbhAyaM UNayaM kujjA // 1 // " chAyA-arddha mazanasya savyaJjanasya kuryAd dravasya (jalasya) dvau bhaagau| vAyupravicAraNArtha SaSThaM bhAgamUnakaM kuryAt // 1 // iti / ayaM bhASaH--udarastha SaD bhAgAH-kartavyAH / teSu bhAgatrayaM savyaJjanA. nnena pUrayet , bhAgadvayaM tu jalena / eka bhAga vAyusaMcAraNArtha riktameya sthApayediti / AhArapramANamanyatraivamuktam" arddha mannena sampUrya , tadarddha tu jalena vai| vAyu saMcaraNArthaM tu, caturthamavazeSayet " // 1 // iti / ati mAtrAmeM nitya AhArakartA nahIM hotA hai, AhArakA pramANa aisA kahA gayA hai " addhamasaNassa savvaM jaNassa" ityAdi / tAtparya yaha hai ki udarake 6 bhAga karanA cAhiye-inameM se 3 bhAga to vyajana sahita AhAra ke liye hotA hai, do bhAga pAnIke liye hotA hai aura eka bhAga vAyuke saMcaraNake liye khAlI rakhanA cAhiye anyatra AhArakA pramANa aisA kahA gayA hai" arddha mannena sampUrya" ityAdi / udarake cAra hissA karanA cAhiye-inameM do bhAga annase bharanA cAhiye eka bhAga jalase bharanA cAhiye evaM eka bhAga khAlI rakhanA cAhiye (6) "No pANabhoyaNassa aimattaM AhArae sayA bhavaI" sAdhu 36 (lukhA sUkA) AhAranuM paNa adhika mAtrAmAM nitya sevana karatA nathI, tenA dvArA ja pitAne brahmacarya vratanI rakSa thaI zake che sAdhue keTalo AhAra le na ta nAyanI mAthAmA 48 42yAmA mA0yUche-" addhamasaNarasa savyaM jaNassa" tyAhi A gAthAne bhAvArtha nIce pramANe che-udaranA cha bhAga karo. pachI temAMnA traNa bhAga vyaMjana sahita AhArathI bharavA joIe, be bhAga pANIthI bharavA joIe ane eka bhAga vAyunA saMcaraNane mATe khAlI rAkhavo joIe. anyatra AhAranuM pramANa A prakAranuM kahyuM che- "arddhamannena sampUrya " tyAha-62nA yA2 mA 5. tamAthI melA anna vaDe bharavA joIe, eka bhAga pANu vaDe bhara joIe ane eka bhAga khAlI rAkha joIe. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA09 20 3 brahmacaryaguptisvarUpanirUpaNam 223 tathA-no pUrvarataM-pUrva-gRhasthAvasthAyAM bhavaM, rata-kAmavAsanAnubhayanaM, tathA-pUrvakrIDitaM-pauryakAlikaM striyA saha krIDanaM ca smartA-tadubhayacintanazIlo na bhavati 7 tathA-no zabdAnupAtI-zabda-viSayAbhilASajanakam , anupatatianusaratItyevaM zIlastathA na bhavati, evaM rUpAnupAtI-rUpaM-scyAdirUpam anupatatItyevaM zIlastathA sa na bhavati, evaM sa zlokAnupAtI-yazo'nusaraNazIlo na bhavati 8 tathA-sa sAtasaukhyapratibaddhaH-sAtAt-puNyaprakRteH sakAzAtsaukhyaM-sukhaM vaiSayikaM gandharasAyanumapanaM sAtasaukhyaM, tatra prativaddhaH-Asakto na bhvti9||suu03|| ___ "No pucaraya pucakIliyaM samarettA bhavai 7" tathA-gRhasthAvasthAmeM jina kAmavAsanAoMkA sevana kiyA ho tathA strIke sAtha jo jo 2 kAmakrIDAe~ kI hoM-ina donoMkA jo smaraNa nahIM karatA hai 7 " No saddANuvAI No rUvANuvAI No silogANuvAI 8" tathA-jo zabdAnupAtI-viSayAbhilASajanaka zabdakA anusaraNa karaneke svabhAva. cAlA nahIM hotA hai, aura na strI Adike rUpako dekhatA hai, aura na jo yazake anusaraNa karane ke svabhAvavAlA hotA hai- 'jo sAta sokkha. paDiyaddhe yAvi bhavai 8" tathA-jo puNya prakRtike udayase janya caiSayika sukhameM-gandha, rasa, Adike anubhavanameM-Asakta nahIM hotA hai, aisA vaha vyakti apane brahmacaryakI rakSA kara sakatA hai. tAtparya isa kathanakA saMkSiptameM yahI hai-ki jo vyakti vivikta zayanAsanoMkA sevana karatA hai, aura strI saMsakta, pazu saMsakta evaM (7) No puvvarayaM puvvakIliyaM samarettA bhavai " 292552thAmA re ma kIDAonuM sevana karyuM hoya tathA strInI sAthe je kAmakrIDA karI hoya tenuM smaraNa nahI karanAra sAdhu pitAnA brahmacarya vratanI rakSA karI zake che. (8) ' No sahANuvAI No rUvANupAI No silogANuvAI' sAdhu shm| nupAtI ( viSayAbhilASAjanaka zabdanuM anusaraNa karanAra hoto nathI, strI AdinA rUpane dekhavAnA svabhAvavALo hoto nathI, te sAdhu potAnA brahma carya vratanI rakSA karI zake che. __ "No sAta sokkhapaDibaddhe yAvi bhavai " sAdhu eyapratinA yathA janya vaiSayika sukhamAM (gabdha, rasa, paze AdinA sevanamAM) Asakta thata nathI te sAdhu pitAnA brahmacarya vratanI rakSA karI zake che.. A kathanane saMkSipta sArAMza nIce pramANe che. je sAdhu vivakta (strI AdinA saMsargathI rahita) zayanAsanuM sevana kare che zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 sthAnAnasa pUrva brahmacarya guptaya uktA, sabhmati tadviparItAbrahmavaryAguptIrAha mUlam -Naya baMbhacera aguttIo paNNattAo, taM jahA-No vivittAI sayaNAsagAI sevittA bhavai, itthI saMpsattAI pasusaM sattAI paMDagasaMsattAiM 1, itthINaM kahaM kahetA bhavai 2, itthINaM ThANAI sevittA bhavai 3, itthINaM iMdiyAiM jAva nijjhAittA bhapai 4, paNIyarasamoI 5, pANabhoyaNasta aimAyamAhArae sayA bhavai 6, puvvarayaM puvyakIliyaM sarittA bhavai 7, saddANuvAI ruvAguvAI silogANuvAITa,sAyAsukkhapaDibaddhe yAvibhavai 9 suu04|| paNDaka saMsakta zayanAsanoMkA (vasati AdinA) sevana nahIM karatA hai, cahI apane brahmacaryakA rakSaka ho sakatA hai, tathA jo striyoM ke samakSa unake sAtha ekAntameM baiThakara kathA nahIM karatA hai, unake guptAGgoko dekhanekA jo prapAsa nahIM karatA hai, cittako curAnevAle evaM manako lubhAnevAle unake avayavoMko rAga bhAvase jo vilokana nahIM karatA hai, sarasamojana nahIM karatA hai, rUkSa bhI bhojanako jo atimAtrAmeM (pramANase adhika) nahIM khAtA hai, pUrvameM secita kiye kAmabhogoMkI jo smaraNa nahIM karatA hai, evaM jo vaiSayika sukhameM Asakta bhAvavAlA nahIM hotA hai, vahI apane gRhIta brahma varyakI rakSA karane meM sAvadhAna hotA hai, ye hI brahmacaryakI nau guptiyAM (bADe) haiN| satra 3 // ane strIsaMsakta, pazusaMsakta napuMsaka saMsakata zayanAsonuM (zayA, Asana AdinuM sevana karatA nathI, eja sAdhu pitAnA brahmacaryavratanI rakSA karI zake che. je sAdhu strIonI pAse ekAntamAM besIne kathA karatuM nathI, je sAdhu strIonA manahara ane manane DolAvanArAM aMgo ane upAMgonuM rAgabhAvapUrvaka avakana karatuM nathI, je sAdhu zrIdvArA sevita sthAnane eka muddata paryantane samaya vyatIta thayA bAda ja upayoga kare che, je ghatAdithI yukta bhojana karato nathI, je lakho sake AhAra paNa adhika mAtrAmAM lete nathI, je gRhasthAvasthAmAM sevelAM kAmagone yAda karatuM nathI, ane je vaiSayika sukhamAM AsaktithI yukta hote nathI e sAdhu pite grahaNa karelA brahmacaryavratanuM pAlana karavAne samartha bane che. A nava sthAnane brahmacaryanI nava guptio (vaDa) kahI che. sUtra-3 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA09 sU04 brahmacaryasya navavidhAguptinirUpaNam ___ 225 chAyA- nava brahmacaryAguptayaH prajJaptAH, tadyathA-no viviktAni zayanA''. sanAni sevitA bhavati, strIsaMsaktAni pazusaMsaktAni paNDakasaMsaktAni 1, strINAM kathAM kathayitA bhavati 2, strINAM sthAnAni secitA bhavati 3, strINAmindriyANi yAvat niryAtA bhavati 4, praNItarasabhojI 5, pAnabhojanasya atimAtramAhArakaH sadA bhavati 6, pUrvarataM pUrvakrIDitaM smartA bhavati 7, zabdA. nupAtI rUpAnupAtI lokAnupAtI 8 sAtasaukhyapratibaddhazcApi bhavati 1||suu04|| / isa prakArase brahmacaryakI guptiyoMko kahakara aba mUtrakAra unase viparIta jo brahmacaryakI aguptiyAM haiM unakA kathana karate haiM " Naya baMbhaceraaguttIo paNNattAo" ityAdi / / sUtra 4 // TIkArtha-brahmacaryakI aguptiyAM nau kahI gaI haiM-jaise jo vivakta zayana AsanoMkA sevana karaneke svabhAvavAlA nahIM hote haiM-strI saMsakta pazu saMsakta evaM paNDakasaMsaktazayanAsanoMkA sevana karane ke svabhAvavAle hote haiM 1 striyoMkI kathA karatA hai 2, striyoM ke sthAnoMkA sevana karaneke svamA. vaghAlA hotA hai 3, striyoMkI indriyoMkA yAvat jo dekhanevAlA hotA hai 4 jo praNItarasa bhojI hotA hai 5, rUkSa bhI pAna bhojanakA jo atimAtrAmeM bhojana karatA hai 6, pUrvameM bhoge gaye kAmabhogoMkA evaM kAmakrIDAoMkA jo smaraNakartA hotA hai 7, jo zabdAnupAtI rUpAnupAtI evaM zlokAnupAtI hotA hai 8, evaM sAtA sukhameM jo Asakta hotA hai - A prakAre brahmacaryanI guptionuM nirUpaNa karIne have sUtrakAra tenAthI viparIta evI brahmacaryanI je aguptio che temanuM nirUpaNa kare che " NavabaMbhecera aguttIo paNNattAo" tyaahTIkAI-brahmacaryanI aguptie nava kahI che, te nIce pramANe che (1) je sAdhu vivikta (saMsargarahita)zayanAsanuM sevana karavAnA svabhAvavALa hoya che. eTale ke je sAdhu strIsaMsata, pazusaMsata athavA napuMsaka saMsakta zayanAsananuM sevana karavAnA svabhAvavALo hoya che, (2) je strIonI pAse ekAntamAM kathA karate hoya che, (3) je strIo dvArA sevita sthAnanuM sevana karanAre hoya che, (4) je strIonAM aMgopAMgenuM rAga bhAvapUrvaka nirIkSaNa karanAre hoya che, (5) je praNIta rasajI (ghatAdi jemAMthI TapakatAM hoya evAM AhAra khAnAra) hoya che, (6) je lukhAsUkA bhajanane paNa adhika mAtrAmAM jamanAre hoya che, (7) je gRhasthAvasthAmAM bhagavelA kAmanuM ane kAmakrIDAonuM smaraNa karanAre hoya che, (8) je zabdAnupAtI, rUpAnupAtI ane plekAnupAtI hoya sthA0-29 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 226 sthAnAzastre TIkA--'Naya baMbhaceraaguttIyI' ityAdi-- brahmacaryaguptisUtravat sarva vaiparItyena vyAkhyeyam // mU0 4 // pUrva navaguptisahitaM brahmacaryamuktataM, taca jinaiH prajJaptamiti prAkRtasthAnA SataraNadvArA jinavizeSAyAha-- mUlam-abhiNaMdaNAo NaM arahao sumaI arahA navahiM sAgarovamakoDIsayasahassehiM viikatehiM samupanne / sU0 5 // chAyA-abhinandanAt khalu arhataH sumatirahana navasu sAgaropamakoTizatasahasreSu vyatikrAnteSu samutpannaH // mU0 5 // TIkA-' abhiNaMdaNAo' ityAdi / sugamam / / mU0 5 // aminandana-sumatijinAbhyAM ca sadbhUtAH padArthAH prarUpitAH, te ca naveti 9 vaha apane brahmacaryakI rakSA nahIM kara sakatA hai, isa prakArakI ye 9 brahmacaryako aguptiyAM haiN| pAnakI vyAkhyA brahmacaryasUtrameM pratipAdita guptiyoMke svarUpase viparIta rUpameM kara lenI cAhiye ||suu0 4 // nau gusiyoM sahita brahmacarya hotA hai, aisA jo kahA hai, vaha jinendra dvArA prarUpita hI kahA gayA hai isaliye aba sUtrakAra prakRta sthAnAvataraNa dvArA do jinavizeSoMkA kathana karate haiM -- " abhigaMdaNAmo NaM arahao" ityAdi / TIkArtha-abhinanda jinendra se sumati jinendra nau lAkha sAgaropama koTi jaba samApta ho gaye tava utpanna hue haiM / sU0 5 // (9) je vaiSayika sukhamAM Asakta hoya che, e sAdhu pitAnA brahmacarya vratanI rakSA karI zakatuM nathI. A prakAranI nava brahmacaryanI aguptio che. temanI vyAkhyA brahmacarya sUtranAM pratipAdita guprionA svarUpa karatAM viparIta rUpe samajI levI joIe sU. 4 | "naya antima saDita brahmayayaM vrata DAya cha," mA 2 sUtrAre je kathana karyuM che, te jinendro dvArA prarUpita thayeluM che. pUrvasUtra sAthe A prakAranA saMbaMdhane anulakSIne sUtrakAra havenA sUtramAM sthAna sAthe susaMgata evuM be jinendra vizenuM kathana kare che "abhiNaNAo gaM arahaoM" tyaaTIkAWabhinanda jinendra thaI gayA bAda nava lAkha sAgaropama keTa kALa pUro thayA bAda sumati jinendra utpanna thayA hatA. e sUpa che zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA09 sU. 6 navavighasadbhAvapadArthanirUpaNam tAn darzayitumAha mUlam -nava sambhAvapayatthA paNNattA, taM jahA jIvA 1 ajIvA 2 puNNaM 3 pAvo 4 Asavo 5 saMvaro 6 nijarA 7 baMdho 8 mokkho 9 / / sU0 6 // chAyA - nava sadbhAvapadArthAH prajJaptAH, tadyathA - jIvA 1 ajIvAH 2 puNyaM 3 pApam 4 AstrayaH 5 saMvaro 6 nirjarA 7 bandho 8 mokSaH 9 || sU0 6 // TIkA- nava sambhAvapayatthA ' ityAdi -- sadbhAvapadArthAH- sadbhAvaH - vidyamAnatvaM tena padArthAH sadbhAvapadArthAH- tattvabhUtapadArthAH te ca nava prajJaptAH, tadyathA - jIvA - ajIvA ityAdi, vivaraNa prathamasthAne gatam || sU0 6 || pUrva nava padArthA uktAH, tatra prathamo jIvapadArtho'stIti tadbheda-gatyA. gatyavagAhanAsaMsAranirvartanarogotpattinimittAni pratipAdayitumupanyasyati -- - 220 mUlam -- navavihA saMsArasamAvannagA jIvA paNNattA, taM jahApuDhavikkAiyA jAya vaNassaikAiyA beiMdiyA jAva paMcidiyatti |1| abhinanda evaM sumati jinendra ne jo sadbhUta padArtha prarUpita kiye haiM ve nau haiM, isI bAta ko dikhAne ke liye aba sUtrakAra kathana karate haiMnava samAvapatthA paNNattA " ityAdi / (6 TIkArtha- nau jo sadbhAvarUpa padArtha kahe gaye haiM ve isa prakAra se haiM, jIva 1, ajIva 2, puNya 3, pApa 4, Asrava 5, saMvara 6 nirjarA 7, bangha 8, aura mokSa 9 / tasyabhUta padArthoM kA nAma sadbhAba padArtha haiM, ye pUrvokta rUpase no inakA vivaraNa prathama sthAna meM kiyA jA cukA hai || sU0 6 || abhinandu ane sumati jinendre je sadbhUta (tatvarUpa) padArtho prarUpita karyAM che te nava che. eja vAta sUtrakAra nIcenA sUtra dvArA prakaTa kare che66 'nava samAva payatthA paNNattA " tyAhi TIkA-sadbhAva rUpa je nava padArtho kahyA che te nIce pramANe che-(1) jIva, (2) anuva, (3) yueya, (4) pApa, (4) Asava, (6) saMvara, (7) nirbharA, (8) jandha bhane (8) bhokSa. tattvabhUta padArthonuM nAma sadbhAva padArtho che. upara mujaba nava sadbhAva padA ii che. temanuM vivaraNa prathama sthAnamAM karavAmAM Avyu che. 5 sUtra 6 5 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 sthAnAGgasatre puDhavikkAiyA NavagaiyA Nava AgaiyA paNNattA, taM jahA-- puDhAyikAie puDhayikAiesu uvavajamANe puDhavikkAiehito yA jAya paMciMdirahito vA uvavajejA, se cevaNaM se puDhavikAyattaM vippajahamANe puDhavikAiyattAe jAya paMciMdiyattAe yA gacchejA 2 / evamAukAiyAvi 3 jAya paMciMdiyatti / 10 / NavavihA savyajIvA paNNatA, taM jahA -egidiyA 1 beI. diyA 2 teiMdiyA 3 cauridiyA 4 neraiyA 5 paMciMdiyati. rikkhajoNiyA 6 maNussA 7 devA 8 siddhA 9 11 / / ahayA NayavihA savajIvA paNNattA, taM jahA-paDhamasama. yaNeraiyA apaDhamasamayaNeraiyA jAya apaDhamasamayadevA 8 siddhA 9 / 12 / NavavihA sabajovogAhaNA paNNattA, taM jahA-puDhavikAiyaogAhaNA AukAiyaogAhaNA jAya vaNassaikAiyaogAhaNA yeiMdiyaogAhaNA teiMdiyaogAhaNA, cauridiyaogAhaNA, paMciMdiyaogAhaNA / 13 / jIvA NaM navahiM ThANehiM saMsAraM vattiMsu vA vattaMti vA vattistaMti vA, taM jahA-puDhavikAiyattAe jAva pNciNdiyttaae| // 14 // suu07|| kathita ina nau padArthoM meM prathama padArtha jIva haiM, ataH aba sUtrakAra usake bhedoMkA gati AgatikA avagAhanAkA saMsAra nirvartanakA evaM uparyukta nava sahAya padArthomAM sauthI pahelo padArtha jIva che. tethI have sUtrakAra tenA bhedanuM, gati AgatinuM, avagAhanAnuM, saMsAra nirvatananuM ane zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA09 sU09 navavidhasaMbhArijIvAnAM gatyAgatyAdinirUpaNam 229 chAyA--navavidhAH saMsArasamApanakA jIvAH prajJaptAH, tadyathA-pRthivIkA. yikA yAvat vanaspatikAyikAH dvIndriyA yAvat paJcendriyAH / 1 / pRthivIkAyikA navagatikA navAgatikAH prajJaptAH, tadyathA-pRthivIkAyikA pRthivIkAyikeSu utpadyamAnaH pRthivIkAyikebhyo vA yAvat paJcendriyebhyo yA utpadyeta, sa eva khalu sa pRthivIkAyikaH pRthivIkAyikatvaM viprajahat pRthivIkA. yikatayA yAvat pazcendriyatayA yA gacchet 2 / evamapkAyikA api 3, yAvat pazcendriyA iti / 10 / rogotpattike nimittoMkA pratipAdana karaneke liye " NayavihA saMsAra samAvannagA" ityAdi sUtrakA kathana karate haiM " NayavihAsaMsAra samAvannagA jIvA paNNattA" ityAdi / TIkArtha-saMsArI jIva nau prakArake kahe gaye haiM -jaise pRthivIkAyika yAvat vanaspatikAyika, dIndriya yAvat pazcendriya / pRthivIkAyika jIva navagativAle aura nava AgativAle kahe gaye haiM-jaiseM-pRthivIkAyika jIva pRthivIkAyika utpadyamAna hotA huA pRthivIkAyikoMse athavA yAvat paJcendriyoM se Akara utpanna hotA hai, tathA vahI pRthivIkAyika jIva jaya pRthvIkAyika paryAyako choDa detA hai, to vaha pRthivIkAyika rUpase yAvat paJcendriya rUpase utpanna ho sktaahai| isI taraha se apakAyika jIvoMke sambandhameM bhI yAvat paJcendriya jIvoMke sambandha meM bhI kathana kara lenA cAhiye 10 / zagAtpattimA nimittAnu pratipAina 421 // mAre "Nava vihA saMsAra samAvannagA jIvA paNNatA " tyA sUtranu thana 42 cha " Naya vihA saMsArasamAvannagA jIvA paNNatto" tyaahTIkArtha-saMsArI jInA nIce pramANe nava prakAre kahyA che pRthavIkAvikathI laIne vanaspatikAyika paryantanA pAMca prakAro tathA (2) dIndraya (7) zrIndriya, (8) yaturindriya bhane () payandriya. [1 // pRthvIkAyika che nava gativALA ane nava AgativALA kahyA che jema ke pRthvIkAyika jIva rUpe utpanna thate jIva pRthvIkAyikathI laIne paMcendriya parya. ntanA jIvamAMthI AvIne pRthvIkAya jIva rUpe utpanna thaI jAya che. vaLI eja pRthvIkAyika jIva jyAre pRthvIkAyika paryAya choDI de che, tyAre pRthvIkAyikathI laIne paMcendriya paryAnI koI paNa paryAyamAM utpanna thaI zake che. rA eja prakAranuM kathana aprakAyikathI laIne pacendriya paryantanA jInI gati ane Agati viSe paNa samajavuM. 10 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 230 mond sthAnAisane navavidhAH sarvajIvAH prajJaptAH, tadyathA-ekendriyAH 1, dvIndriyAH 2, zrIndriyAH 3 caturindriyAH 4 nairayikAH 5 pazcendri patiryagyonikA 6 manuSyA 7 devA 8 siddhAH 9 / 11 / ___ athavA-navavidhAH sarvajIyAH prajJaptAH, tadyathA-prathamasamayanairayikAH apathamasamayanairayikA yAvat aprathamasamayadevAH siddhaaH| 12 / navavidhA sarvajIvAvagAhanA prajJaptA,-tabadhA-pRthivIkAyikAvagAhanA 1 apkAyikAvagAhanA 2 yAvat vanaspatikAyikAvagAhanA 5 dvIndriyAvagAhanA 6 trIndri yAvagAhanA 7 caturindriyAvagAhanA 8 paJcendriyAvagAhanA 9 / 13 / jIvAH khalu navamiH sthAnaH saMsAram avartanta vA vartante vA patiSyante vA, tadyathA-pRthivIkAyikatayA yAvat paJcendriyatayA / 14 / sU0 7 // sarva jIva nau prakArake kahe gaye hai-jaise ekendriya 1, dvIndriya 2, teindriya 4, cauindriya 4, nairayika 5, paJcendripa tigponika 6, manuSya 7 deva 8 aura siddha 9-11 / adhayA-isa prakArase sarva jIva nau prakArake kahe gaye haiM-jaisepracamasamapanarapika 1 aprathamasamapanairapika 2, yAvat aprathama deva evaM siddha 12 / sarva jIvoMkI avagAhanA nau prakArakI kahI gaI hai-jaise-pRthivI. kAyika avagAhanA 1, apkApika aragAhanA 2, yAvat vanaspatikA. yika avagAhanA 5, dvIndriyAvagAhanA 6, trIndriyAcagAhanA 7, caui. ndriyAvagAhanA 8 evaM paJcandriyAvagAhanA 9 / 13 / samasta jIvonA nIce pramANe nava prakAra paDe che (1) sandriya, (2) hAya, (3) tendriya, (4) yaundriya, (5) na254, (6) payandriya tiyayAni4, (7) manuSya, (8) 35 ane (6) siddha. 11 // athavA-samasta jInA A pramANe nava prakAra paNa kahyA che.(1) prathama samaya narayika, (2) aprathama samaya nairacika, ItyAdi (8) aprathama samaya deva bhane () siddha. 12 // samasta saMsArI jIvonI avagAhanA nava prakAranI kahI che-(1) pRthvIkAyika avagAhanA (2 thI 5) aprakAyika avagAhanAthI laIne vanaspatikAyika avagAhanA paryAnI cAra avagAhanA (6) dvAdriya avagAhanA, (7) trIndriya bhayAnA, (8) yaturindriya mAnA, (6) 5'yandriya apAnA. 11 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA0 sthA09 207 navavighasaMsArijIvAnAM gatyAgatyAdinirUpaNam 231 TIkA--' navavihA saMsArasamAcannagA ' ityAdi , " spaSTam 1, navaram - pRthivIkAyikAH 1, ' yAvat ' - padena ' aSkAyikAH 2, tejaskApikAH 3, vAyukAyikAH 4 iti padatrayaM saMgrAm / tathA vanaspatikAyikAH 5, dvIndriyAH 6, ' yAvat ' padena zrIndriyAH 7, caturindriyAH 8 iti padadvayaM grAhyam / tathA paJcendriyAH 9 / tatra pRthivIkAyikAH pRthivIkApikAdi paJcendriyAnta navagatikAH evameva navA''gatikAzca prajJaptAH, tadyathApRthivIkAyikaH pRthivIkAyike SUtpadyamAnaH pRthivIkAyikebhyaH ' yAvat '-padenaapakAyikAdicaturindriyAntapaJcamIbahuvacanAntapadasaptakaM vijJeyam, tathA-pacce - pAMca sthAvara aura cAra basa ina nau sthAnoMko lekara jIva pahile saMsAra meM rhe| aba bhI ve rahate haiM aura bhaviSyatkAlameM bhI ve raheMge / ve nau sthAna isa prakAra se haiM - ve pRthivIkAyika rUpa se yahAM rahe haiM, rahate haiM aura raheMge, pAvat ve pazcendriya rUpa se rahe haiM rahate haiM aura rahege 14-7 39 TIkArtha - isa sUtra kI vyAkhyA spaSTa hai vizeSa- pRthivI kAyika ke prathama sUtrameM Agata yAvatpada se " aSkAyika 2 tejaskAyika 4 vAyukAyika 4 ina tIna padoMkA grahaNa huA hai, tathA dvitIya yAvaspada se " trIndriya 7 caturindriya 8 " ina do padoMkA grahaNa huA hai. pRthivIkAyika se lekara paJcendriyAnta takake 9 jIva naca gatika aura navAgatika hote haiM- jaise- pRthivIkAyikoM meM utpanna hotA huA koI jIva pRthivIkAyikoM se Akarake vahAM usa rUpase utpanna ho jAtA hai, pAMca sthAvara ane cAra trasa A nava sthAnemAM jIve bhUtakALamAM rahyA che, vata mAnamAM rahe che ane bhaviSyamAM paNa raheze. te nava sthAna nIce pramaNeche (1) tee pRthvIkAyika rUpa sthAnamAM rahyA hatA, rahe che ane raheze, (rathI9) eja pramANe teo apUrkAyikathI laine paMcendriya paryaMtanA AThasthAnAmAM paNa bhUtakALamAMrahyA hatA, vartamAnamAM rahe che ane bhaviSyamAM raheze 14 TIkA-AA sUtranI vyAkhyA saraLa che. pahelA sUtramAM pRthvIkAyika pantanA jIvA gaNAvatI vakhate je 'panta' pattu vAparyuM che tenA dvArA ayika, tejaskAyika ane vAyukAyika' A traNe pade grahaNa karavAmAM AvyAM che. bIjA sUtranuM' vivecana-pRthvIkAyikane laine pa Mcendriya pantanA nave prakA ranA jIve nava gatika ane nava Agatika hoya che. eTale ke pRthvIkAyikAmAM utpanna thatA keAIka jIva pRthvIkAyikAmAMthI AvIne tyAM te rUpe utpanna thaI jAya che, aAyikAmAMthI AvIne tyAM pRthvIkAyika rUpe upanna thai jAya che zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 sthAnAGgasUtre ndriyebhyo vA utpadyeta, sa eva khalu saH-pUrvoktaH pRthivIkAyikaH pRthivIkAyikatvaM viprajahat-tyajan pRthivI kAyikatayA ' yAvat '-padena ' apkAyikAdicatu. rindriyAntasvAtyayAntapratyekatRtIyaikavacanAntaSaTsaptakaM vijJeyam , tathA paJcendriyatayA vA gacchet / iti 2 / ____ emapkAyikA api navagatikA navAgatikA bodhyAH 3, ' yAvat ' padena tejaskAyikAdi caturindriyAnta pathamA bahuvacanAntaSadaSaTkaM grAhyam 9 tathA pazce ndriyAH 10 iti / apkAyikase Akara vahAM pRthivIkAyika rUpale utpanna ho jAtA hai, tejaskAyikoMse Akarake yahAM pRthvIkAyika rUpase utpanna ho jAtA hai, vAyakAyikoMse Akarake vahAM pRthivIkAyika rUpase utpanna ho jAtA hai, canaspatikAyikoMse Akarake pRthivIkAyika rUpase utpanna ho jAtA hai, do indriyoMse Akarake vahAM pRthivIkAyika rUpase utpanna ho jAtA hai, teindriyoMse A karake vaha vahAM pRthivIkAyika rUpase utpanna ho jAtA hai, cauindriyoMse Akara ke yahAM vaha pRthivIkAyika rUpase utpanna ho jAtA hai, isI taraha se paMcendriyoM se Akara ke bhI koI jIva pRthivIkAyika rUpase utpanna ho jAtA hai, isI prakAra koI pRthivIkAyika jIva marakara pRthivIkAdhika rUpase utpanna ho sakatA hai, apkAyika rUpase utpanna ho sakatA hai, tejaskAyika rUpase utpanna ho sakatA hai, vAyukAyika rUpase utpanna ho sakatA hai, vanaspatikAyika rUpase utpanna ho sakatA hai, do indriyase lekara paMcendriya takameM vaha utpanna ho sakatA tejakAyikamAMthI AvIne tyAM pRthvIkAyika rUpe utpanna thaI jAya che, vAyukAcikemAMthI AvIne tyAM pRthvIkAyarUpe utpanna thaI jAya che. vanaspatikAyikomAMthI AvIne tyAM pRthvIkAyika rUpe utpanna thaI jAya che. zrI. jemAMthI AvIne tyAM pRthvIkAyika rUpe utpanna thaI jAya che, trIndriyamAMthI AvIne tyAM pRthvIkAyika rUpe utpanna thaI jAya che, caturindrimAMthI AvIne tyAM pRthvI kAyika rUpe utpanna thaI jAya che, ane e ja pramANe paMcendrimAMthI AvIne paNa kaIka jIva pRthvIkAyikamAM utpanna thaI jAya che. - eja pramANe kaMI pRthvIkAyika jIva marIne pRthvIkAyika rUpe paNa utpanna thAya che, aprakAyika rUpe paNa utpanna thAya che, tejaskAyika rUpe paNa utpanna thAya che, vAyukAyika rUpe paNa utpanna thAya che, vanaspatikAyika paNa rUpe utpanna thAya che, dvIndriya rUpe paNa utpanna thAya che, trIndriya rUpe paNa utpanna thAya che, catu. rindraya rUpe paNa utpanna thAya che, ane paMcendriyarUpe paNa utpanna thAya zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA09 sU07navavidha saMsArijIvAnAM gatyagatyAdinirUpaNam " jayavihA savyajIvA" ityAdi - spaSTam, navaraM paJcendriya tiryagyonikAHpazyandriyAzca te tiryagyonikA ityarthaH / 66 ahavA NavavihA savvajIvA " ityAdi, spaSTam, navaram - mathamasamayanairayikaH - prathamaH samayaH - nairayikatvaprAptisamayo yeSAM te prathamasamayAH 1, te ca te nairayikAH- nArakAstathA, evamaprathamasamayanairayikAH- yeSAM nairayikatvaprApte prathamaH samayo nAsti te tathA 2, 6 ' yAvat ' padena prathamasamayapazcendriyatiryagyonikAH 3 aprathamasamayapazcendri tiryagyonikAH 4 prathamasamayamanuSyAH 5, apathamasamayamanuSyAH 6, prathamasamayadevAH 7 iti padapaJcakaM grAhyam tathA aprathamasamayadevAH 8, tathA siddhAH 9 iti navavidhAH sarvajIvA bodhyAH / 11 // " navavihA savyajIvogAhaNA " ityAdi sarvajIvAvagAhanA- avagAhanteavatiSThante Asate'syAM jIvA ityavagAhanA-zarIraM sA navavidhA, tadyathA - pRthi hai ||2|| isI prakAra se aSkAyika jIva bhI nava gativAle aura nava AgativAle haiM, aisA samajhanA cAhiye yahA~ para yAvat padase tejaskA yika se lekara cauindriya taka ke samasta padakA saMgraha huA hai| Nava vihA savya jIvA " ityAdi sUtra spaSTa hai / nairayika paryAyakI prAptikA samaya jinakA prathama samaya hai, aise ve prathamasamayanairapika haiM, inase bhinna aprathamasamayanairayika haiN| yahAM yAvatpadase " prathamasamaya paJcendripatiryagyonika 3 aprathama samaya paMcendriya tiryagyonika 4 prathamasamaya manuSya 5 aprathamasamayamanuSya 6, prathama samaya deva " ina pAMca padoMkA grahaNa huA hai 11| 64 233 che, pRthvIkAyikanI jema asUkAyika jIve. paNa nava gativALA ane nava Agati vALA hAya che. eja pramANe tejaskAyikathI laine paMcendriya paryaMntanA anya sAta prakAranA jIve paNa nava gativALA ane nava AgativALA hoya che, ema samajavu.. joie. 66 'Nava vihA savva jIvA " yA sUtranI vyAbhyA spaSTa che. nairayi paryAyanI prAptine prathama samaya jemane cAlu che evAM naiyikAne prathama samaya naicirakA kahe che, ane temanA karatAM bhinna evAM je naiyike che temane aprathama samaya nairiyA kahe che. A sUtramAM vaparAyelA panta pada dvArA pacendriya tiya caiAnika, prathama samaya manuSya, aprathama samaya manuSya, prathama samaya deva " A pAMca padone grahaNu karavAmAM AvyAM che. 11 66 prathama samaya sthA0-30 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23. sthAnAGgasatre vIkAyikAvagAhanA-pRthivIkAyikazarIram 1 evamapkAyikAvagAhanA 2, 'yAvat' padena tejaskAyikAvagAhanA 3, vAyukAyikAvagAhanA 4 iti padadvayaM jJeyam , tathA-vanaspatikAyikAvagAhanA 5 dvIndriyAvagAhanA 6 trIndriyAvagAhanA 7 caturindriyAvagAhanA 8 pazcendriyAvagAhanA 9 / iti / ___"jIvA NaM' ityAdi-jIvAH ' khalu '-vAkyAlaGkAre, navamiH sthAnaH saMsAra-bhavabhramaNam avartanta,-vRttiratra kR dhAtvarthe, tena akurvanityarthaH evamanya. dapi padadvayaM karotyarthaparatayA vivaraNIyam / tadyathA-pRthivIkAyikatayA 1, ' yAvat ' padena apkAyikatayetyAdicaturindriyatayetyantapadasaptakaM grAhya, tathA pazcendriyatayA 9 iti 14 // sU07 // jIrAnAM rogotpattinimittAnyAha mUlam-NavahiM ThANehi roguppattI siyA, taM jahA-accAsaNayAe 1, ahiyAsaNayAe 2, aiNidAe 3, aijAgarieNaM 4, uccAraniroheNaM 5, pAsavaNaNiroheNaM 6, addhANagamaNeNaM 7, bhoyaNapaDi kUlayAe 8,iMdiyatthavikovaNayAe 9 15|suu08|| __chAyA-nAmiH sthAnaH rogotpattiH syAt , tadyathA-atyazanatayA 1, ahitAzanatayA 2, atinidrayA 3, atijAgaritena 4, uccAranirodhena 5, prasa. vaNanirodhena 6, adhvagamanena 7 bhojanapratikUlatayA 8, indriyArthavikopanatayA 9 // suu08|| ___ avagAhanA zabdakA artha zarIra hai, yahAM yAvatpadase tejaskAyika avagAhanA 3 vAyukAyika avagAhanA 4 ina do padoMkA grahaNa huA hai __ ataH jIvoMne saMsAra-bhavabhramaNa kiyA hai, karate haiM-kareMge ityAdi rUpase artha saMgati kara lenI cAhiye yahAM yAvatpadase " aprakAyikase lekara cauindriya taka 7 padoMkA grahaNa huA hai / sUtra 7 / / avagAhanA pada zarIranA arthamAM vaparAyuM che. avagAhanA sUtramAM varSa rAyelA paryanta" pada dvArA "tejaskAyika avagAhanA ane vAyukAyika ava gAhanA", A be pada grahaNa karavA joIe. 14mAM sUtramAM e vAta prakaTa karavAmAM AvI che ke jIe pRthvIkAyika Adi nave sthAnamAM bhUtakALamAM bhramaNa karyuM che, vartamAnakALamAM paNa bhramaNa karI rahyA che ane bhaviSyamAM paNa bhramaNa karaze. A sUtramAM "payata pada vaDe apakAyikathI laIne caturindriya sudhInA sAte sthAne grahaNa karavAmAM AvyAM che. | sUtra 7 ! zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA.9 sU08 jIvAnAM rogotpattinimittanirUpaNama 235 TIkA-'Navarhi ThANehi rogapattI' ityAdi-navabhiH sthAnai rogotpattiH syAt , tadyathA - avazanata yA ati-atimAtram azanaM-bhojanam atyazanaM, tasya bhAvo'tyazanatA, tayA'tyazanatayA-apramita bhojanenetyarthaH,atyazanatayAjINatolpabate, tathA ca vAyuprakopAdayo nAnA rogA utpadyante iti, atra svArthe tal pratyayaH prAkRtatvAt , evamagre'pi, 'accAsaNayAe' ityatra prAkRtatvAdIrghaH 9 / / 1 / ahitAzanatayA-ahitaM-pratikUlam azanam-ajINe bhojanamityarthaH, ahitAzanaM tasya bhAvo'hitAzanatA tathA tatheti 2 / atinidrayA-adhikazayanena 3, atijAgaritena-adhikajAgaraNena 4, ucAranirodhena 5, prasravaNanirodhena 6, adhyagamanena-damArgagamanena 7, bhojanapratikUlatayA-prakRtyayogyaH bhojanena 8, indriyArthavikopanatayA-indriyArthAH indriyANAm-arthAH-zabdAdayo viSayAH indriyArthAsteSAM vikopanaM viSAkaH kAmavikAra ityarthaH indriyArthaviko. aba sUtrakAra jIvoMke rogotpattike nimittoMkA kathana karate haiM-- " NavahiM ThANehi rogappattI siyA" ityAdi // sUtra 8 // TIkArtha-jIvoMko nau kAraNoMse rogotpatti hotI hai-ve nau kAraNa isa prakArase haiM-adhika bhojana karanA yaha prathama kAraNahai 1,dUsarA kAraNa ahitAzanatAkupathpa mAhAra karanA athavAadhyasana arthAt ajIrNa ava. sthAmeM AhAra karanA-2 tIsarA kAraNa hai-atinidrA 3 cauthA kAraNa hai ati jAgaraNa 4, pAMcavAM kAraNa hai-malakA nirodha karanA 5, chaThAkAraNa hai-pezAbakA rokanA 6, sAtavAM kAraNa hai bahuta dUra taka rAstA calanA, 7AThavAM kAraNa hai prakRtike viruddha bhojana karanA 8, tathA nauvAM kAraNa hai-indriyoMke artha zabdAdikoMkA vipAka arthAta kAma vikArakA utpannahonA,kAma vikAra-jaba indriyoM meM kAmavikAra hotA hai, have sUtrakAra jIvonA rogatpattinAM nimitto (kAro)nuM nirUpaNa kare che " jayahiM ThANehi roguppattI siyA" tyaahTIkAI-vene reganI utpatti thavAnAM nIce pramANe nava kAraNe kahyAM che-(1) adhika pramANamAM bhejana karavAthI. A kAraNe ajIrNa thAya che ane ajIrNa thavAthI vAyuprakopa Adi vividha roga thAya che. (2) ahitAzanatA-eTale ke apathya AhAranuM sevana athavA apace thaye hoya chatAM bhojana levAthI paNa zazAtpatti thAya che. (3) atinidrA, (4) mati 2Na, (5) bhaganA niropa thavAthI, (6) pezAba baMdha thaI javAthI, (7) ghaNuM ja lAMbA aMtara sudhI yasapAthI, (8) prakRtina manu na DAya sevA yo bhASAthI, ana (6) kAmavikAra-IndriyenA artha zabdAdikene vikAra-jyAre indrimAM kAmavikAra zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 sthAnAGgasUtre panastasya bhAvaindriyArtha vikopanatAtayA tathA indriyArthavikopanenetyarthaH / kAmavikArakaraNAt syAdisaMyogAbhilASaH, tasmAca cintA, tataH smaraNaM, tatoguNakIrtanaM, nata udvegastataH pralApaH tatazvonmAdAdirogotpatti bhavati, yata uktam" AdAyabhilASaH syAcintA tadanantaraM tataH smaraNam / tadanu guNAnAM kIrtanamudvegatha pralApazca / umAda stadanu tatovyAdhijeDatAM tatastato maraNam / 11" iti9||suu08|| pUrva viSayaprAptau rogotpattiH syAt , atyAsaktAvapi rAjayakSmAdi rogo. tpattiH syAditi zArIrarogotpattinimittAni pratipAditAni samprati Antara. rogakAraNabhUtakarmavizeSAna nirUpayati-- mUlam -Nayavihe darisaNAvaraNije kamme paNNatte, taM jahA-- niddA 1, niddAnidA 2, payalA 3, payalApayalA 4, thINagiddI 5 cakkhudaMsaNAvaraNe 6, acakhudaMsagAvaraNe 7, avadhidasaNAvaraNe 8, kevaladaMsaNAvaraNe 9 // sU0 9 // tayastrI Adike saMyogakI abhilASA utpanna hotIhai, usase phira cintA hotI hai, cintAse smaraNa hotA hai, smaraNase guNa kIrtana hotA hai-isase udvega hotA hai, phira pralApa hotA hai, bAdameM isase unmAda Adi rogoMkI utpatti hotI hai, ukta ca-" AdAyabhilASaH' ityAdi // sUtra 8 // isa taraha viSaya prApsimeM rogotpatti hotI hai, atyAsaktimeM bhI rAjayakSmAdi rogoMkI utpatti hotI hai, isa prakArase zArIrika rogoMkI utpattike kAraNoMkA pratipAdana kara aba mUtrakAra Antara rogake kAraNa bhUta karma vizeSoMkA nirUpaNa karate haiNutpanna thAya che tyAre strI AdinA saMganI abhilASA utpanna thAya che, cintA dvArA maraNa thAya che, smaraNa dvArA guNakIrtana thAya che. tenA dvArA udvega thAya che ane temAMthI unmAda Adi roganI utpati thAya che. kahyuM paNa che ke"aadaaybhilaassH" tyaadi-|| sUtra 8 // A prakAre viSayAsaktine viSe rogotpatti thAya che. atizaya viSayAsata manuSyane kSaya roga Adi rogo thatAM hoya che. A prakAre zArIrika reganI utpattinA kAraNenuM pratipAdana karIne have sUtrakAra Atara reganAM kAraNe rUpa karma vizenuM nirUpaNa kare che zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sughA TIkA sthA09 sU09 AMtararogakAraNakarmavizeSanirUpaNam 237 ____ chAyA- navavidha darzanA''varaNIyaM karma pajJaptam , tadyathA-nidrA 1 nidrA. nidrA 2, pracalA 3, pracalA pracalA 4, styAnagRddhiH 5, cakSudarzanA''varaNam6, acakSurdarzanA''varaNam 7,avadhidarzanA''varaNam8,kevaladarzanA''varaNam 9 ||suu09|| TIkA-" Nayavihe darisaNAvaraNijje " ityAdi-darzanAvaraNIyaM-darzanaMsAmAnyavizeSalakSaNapadArtheSu sAmAnyamAtragrahaNarUpo bodhaH, tasya AvaraNIyamapRNotItyAvaraNIyam-AvaraNakArakaM karma darzanA''varaNIyaM-darzanAvaraNamityarthaH, taca navavidhaM prajJaptaM jinairiti, tadyathA-nidrA ni-niyataM drAti-caitanyaM kutsitatva-mavispaSTatvaM gacchatyanayeti nidrAsukhamabodhA-svApAvasthA, yatra svalpazabda ___ " Navavihe darisaNAvaraNijje " ityaadi| darzanAvaraNIya jo karma hai, vaha nau prakArakA jinendradevane kahA hai-jaise-nindrA 1 nidrA nidrA 2 pracalA 3, pracalA pracalA 4, sthAnagRddhi 5, cakSurdarzanAvaraNa 6, acakSurdarzanA varaNa 7, avadhi darzanAvaraNa 8 aura kevaladarzanAvaraNa 9 / / padArtha sAmAnya vizeSarUpa hai-inameM sAmAnya mAtrako grahaNa karanevAlA jo bodha hai, vaha darzana hai, isa darzanako AvaraNa karanevAlA jo karma hai, vaha darzanAvaraNIya karma hai, yaha darzanAvaraNIya karma pUrvokta rUpase jo nau prakArakA kahA gayA hai, usakA artha aisA hai-jisase cetanA avispaSTatAko prApta kara letI hai usakA nAma nidrA hai aisI yaha nidrA sukhaprabodha svApAvasthA (sone) rUpa hotI hai, isa avasthAmeM " Nava vihe darisaNAvaraNijje" tyAha darzanAvaraNIya karmanA nava prakArajinendra devoe kahyA che te nava prakAre nIya pramANe cha-(1) nidrA, (2) nidrAnidrA (3) pranyasA, (4) prayasA prayA, (5) styAna ddhi, (6) yakSuI nA126], (7) bhayakSuI nA125, (8) apadhi darzanAvaraNa, ane (9) kevaLadarzanAvaraNa padAthe sAmAnya vizeSarUpa che. temAMthI sAmAnya mAtrane grahaNa karanAre je bedha che tenuM nAma darzana che. A darzanane AvaraNa (AcchAdita) karanAruM je karma che te karmanuM nAma darzanAvaraNIya karma che. tenA nidrA, nidrAnidrA, Adi nava prakAre upara darzAvavAmAM AvyA che. have temane artha samajAvavAmAM Ave che jenA dvArA cetana avispaSTatva prApta karI le che, evI avasthAnuM nAma nidrA che. te nidrA sukha prAdha-svApAvasthA ( nidrAvasthA ) rUpe zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 sthAnAGgasUtre mAtreNApi jAgaraNaM bhavati, tadvipAkavedyA karmaprakRtirapi nidretyucyate 1, nidrAnidrA-nidrAtizAyinI nidrA nidrAnidrA-duHkhaprabodhA svApAvasthA, tadvipAkavedyA karmaprakRtirapi nidrAnidreti vyayahiyate 2, pravalA-upaviSTa ayasthito vA praca. latyasyAmiti pracalA, upaviSTasyodhyasthitasya vA ghUrNamAnasya svApAvasthA, tAzavipAkavedyA karmapatirapi pravaleti vyapadizyate 3, pacalAprathalA-pracalAtizAyinI pracalA pracalApavalA, pacalApavalA hi ca GkramaNAdi kurvato'pi bhavati / tadvipAka vedyA karmaprakRtirapi pracalApavalA kathyate 4 / styAnagRddhiH-bahutvena rahA humA jIya thoDese zabda mAtra se bhI jaga jAtA hai, isa nidrA rUpa vipAkase hI yaha nidrArUpa prakRti vedya hotI hai, yaha prakRti karmakI hai. isaliye isa karmapakRtiko bhI nidr| isa rUpase kaha diyA gayA hai, 1 jo nIMda para nIMda AtI hai vaha nidrA nidrA hai, yaha nidrA nidrA duHkha prabodhasvApAvasthA rUpa hotI hai, ataH nidrA nidrArUpa vipAkase vedya isa karmaprakRtiko bhI nidrA nidrA isa rUpase kaha diyA gayA hai, baiThe 2 yA khaDe 2 jo nIMda A jAtI hai, vaha pracalA hai, yaha pracalA prakRti isI prakArake vipAkase vedya hotIhai, isaliye isa karmaprakRtiko pracalA isa rUpase kaha diyA gayA hai, jo calate 2 hI nIMda A jAtI hai, yaha pracalA pracalA hai yaha isI rUpa vipAkase vedya hotI hai isaliye isa karmaprakRtiko pracalA pracalA isa rUpase kahA gayA hai, jisa nidrAmeM jAgarita avasthAmeM soce hue kAmako karane kA sAmarthya ho jAtA hai hoya che. A avasthAmAM rahelo jIva saheja avAja thatAM ja jAgI jAya che. A nidrArUpa vipAka vaDe ja A nidrArUpa prakRti vedya hoya che. A prakRti karmanI eka prakRti rUpa hovAthI A kama prakRtine paNa nidrAne nAme prakaTa karavAmAM AvI che. nIda para nIMda (uparAuparI nidrA) AvavA rUpa avasthAnuM nAma "nidrA nidrA che. A nidrAnidrA dukhaprabodha svApAvasthArUpa (nidrAvasthA rU5) hoya che. tethI nidrAnidrA rUpa viSAka vaDe vedya A karma prakRtine paNa nidrAnidrAne nAme eLakhavAmAM Avela che. beThAM beThAM athavA UbhAM UbhAM je UMgha AvI jAya che tene "pracalA" kahe che. A pracalAprakRti eja prakAranA vipAka vaDe vedya hoya che, tethI A karma prakRtine "pracalA " kahevAmAM Ave che. cAlatAM cAlatAM ja je UMgha AvI jAya che te UMghane "pracalAmacalA kahe che. A pracalA pracalA karmaprakRtine "pracalAmacalA' kahevAmAM Ave che. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA09 sU0 AMtararogakAraNakarma vizeSanirUpaNam 239 ? saGghAtaM prAptA gRddhiH - abhikAGkSA - jAgradavasthAyA manubhUtavastusAdhana viSayA yasyAM sA styAnagRddhiH svApAvasthA, yatra hi jAgradavasthAnubhUtamarthamutthAya sAdhayati sA svApAvasthA / ' styAnarddhi ' - riti pAThAntaram, tatpakSe- styAnA - piNDIbhUtA zraddhi: - AtmazaktilakSaNA yasyAM sA tathA yasyAM hi satyAM svaptujanasya vAsudevArddhabalasarazI zaktirbhavati yadvA- styAnA - jaDIbhUtA caitanyarddhisyAM sA tathA tadvipAkaveyA karmaprakRtirapi styAnagRddhiH styAnarddhiriti vA vyapadizyate / ityevaM nidrApaJcakaM darzanAvaraNakSayopazamatratAM darzanalabdhyAvArakatvena pratipAditam sAmprataM yad darzanalabdhInAM lAbhaM mUlata pavAssvRNoti yaha styAnarddhi hai kahIM 2 " stthAnarddhi " aisA bhI pAThAntara hai isakA artha hai ki jisa nidrAmeM soye hue manuSya meM vAsudevake ardhabala jaisI zakti ho jAtI hai tAtparya yaha hai ki isa nidrAmeM sahaja balase kahIM aneka guNa adhika bala prakaTa hotA hai, athavA jisameM cetanA rUpa Rddhi jaDIbhUta ho jAtI hai, vaha styAnarddhi hai isa karmaprakRtikA isI rUpa se vipAka vedya hotA hai - isaliye isa karma prakRtiko bhI styAnavRddhi yA styAnagRddhi isa rUpase kahA gayA hai, ye nidrApaMcaka darzanAcaraNa ke kSayopazama vAloMkI darzanalabdhike AvAraka hote haiN| tathA jo darzanalabdhiyoM ke lAbhako mUlasehI AvRta karate haiM, aise ve darzanAvaraNa cAra haiM jo isa prakAra se haiM-" cakkhudaMsaNAvaraNaM" ityAdi-cakSu se jo sAmAnyamAtra grAhI bodha hotA hai vaha cakSurdarzana hai-isa cakSu 1 o jAgRtAvasthAmAM je kAma karavAnA vicAra karavAmAM AvyA hAya, te kAmane karI nAkhavAnuM sAmarthya je nidrAmAM AvI jAya che te nidrAnuM nAma syAna gRddhi' che. tene kAi koI jagyAe tyAnagRddhine khale 'sthAnaddhi' pazu kahevAmAM Avela che. A kathananu tAtparya e che ke A nidrAvasthAmAM svAbhAvika khala karatAM aneka gaNuM adhika maLa prakaTa thAya che. athavA jemAM cetanA rUpa Rddhi jaDIbUta (kAI jaDIbuTTI samAna ) thaI jAya che, te nidrAnuM nAma sayAnaddhi che. A ka`prakRtine paNa tyAnagRddhi athavA Anaddhine nAme eLakhavAmAM Ave che. nidrApa caka ( pAMca prakAranI nidrA ) da nAvaraNunA kSApazamavALAonI danalabdhinuM Avaraka bane che. tathA danadhienA lAbhane mULamAMthI ja bhAvRta karanAra darzanAvarAnA nIce pramANe yAra prahAra udyA che - " cakkhu saNAcaraNaM " ityiAhi - (1) yakSurdazaM nAvara, (2) ayakSurharzanAvara, (3) avadhidarzanAvara ane kevaLa danAvaraNu. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ P atra 240 sthAnAima tad darzanAvaraNacatuSTayaM krameNa darzayati-' cakkhudasaNAvaraNaM ' ityAdinA, tatra cakSurdarzanA''varaNaM-cakSurdarzanaM-cakSuSA darzanaM sAmAnyamAtragrAhI bodhaH, tasthAss. varaNaM cakSurdarzanA''varaNam 6, acakSurdarzanA''varaNam-acakSurdarzanam-na cakSura. cakSuH-cakSubhinnendriyacatuSTayaM mano yA, tena darzanaM -sAmAnyagrAhiyodharUpam aca. kSurdarzana, tasyA''varaNam-AvArakam-acakSurdarzanA''varaNam 7, avadhidarzanA''ya. raNam-avadhidarzanam-avadhinA-rUpimaryAdayA darzanaM, yadvA-avadhireva-indriya nirapekSasAmAnyagrAhi bodha eva darzana-mAguktarUpam avadhidarzanaM tasyA''varaNa: mayadhidarzanA''varaNam 8, tathA-kevaladarzanA''yaraNaM-kevaladarzanaM kevalena-sampUrNavastu tatvagrAhakabodhavizeSarUpeNa yadarzanaM sAmAnyAMzagrahaNaM tat keyaladarzanaM tasyA''. varaNam keyaladarzanA''varaNam 9 // su0 9 // darzanakA jo AvaraNa hai yaha cakSurdarzanAvaraNa hai cakSuse bhinna indriya catuSTayakA nAma acakSu hai, athavA manakA nAma acakSu hai, acakSuse jAyamAna jo sAmAnya grAhIbodha hai vaha acakSudarzana hai, isa darzanakA jo AvaraNa hai vaha acakSudezanAvaraNa hai| rUpI padArthoM kA maryAdAse jo darzana hai, vaha avadhidarzana hai athavA-indriyoMkI apekSAke vinA jo rUpI padArthoMkA sAmAnya grAhI bodha hai, vaha avadhidarzana hai, ayaghidarzanakA svarUpa pahile prakaTa kiyA jA cukA hai, isakA jo AvaraNa hai, vaha abaghidarzanAvaraNa hai, kevala darzana-samasta vastuko grahaNa karane. vAle kevala jJAnase pahile jo unake sAmAnya aMzakA grahaNa hotAhai, vaha kevaladarzana hai, isa darzanakA jo AvaraNahai vaha kevldrshnaavrnnhaisuu9|| cakSa vaDe sAmAnya mAtra grAhI baMdha thAya che tene cakSudazana kahe che cakSurdazananuM je AvaraNa che tenuM nAmacakSurdazanAvaraNa che. cakSu sivAyanI indriyane acakSu kahe che athavAmanane paNa acakSu kahe che. acakSu vaDe je padArthane sAmAnya bodha thAya che tenuM nAma acakSurdarzana che. A darzananuM je AvaraNa che-tene AcchAdita karanAra je kama che tenuM nAma acakSudarzanAvaraNa che. rUpI padArthonuM maryAdApUrvakanuM je dazana che eTale ke amuka maryAdita aMtare athavA amuka ja dizAmAM rahelA rUpI padArthone bodha thavo tenuM nAma avadhidarzana che. athavA InidrAnI madada vinA rUpI padArthone je sAmAnyagrAhI baMdha thAya che tenuM nAma avadhidarzana che. avadhidarzananuM svarUpa AgaLa prakaTa karavAmAM AvyuM che. te avadhidarzananuM je AvaraNa che tene avadhidazanAvaraNa kahe che. kevaladarzana-samarata vastuone grahaNa karanArA kevalajJAnanI pahelAM tene aMzanuM je grahaNa thAya che tenuM nAma kevaladarzana che. A darzananuM AvaraNa sAmAnya bananAra karmane kevaladarzanAvaraNa kahe che. e sUtra 9 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TokA sthA0 9 sU0 10 candrayoginakSatranirUpaNam 241 ___ jIvAnAM karmavazAnakSatrAdidevatvaM tiryaktvaM manuSyatvaM ca bhavatIti nakSatrAdivaktavyatApratibaddhasUtracatuSTayamAha___mUlam-abhiINaM Nakkhatte sAirege nava muhatte caMdeNaM saddhiM jogaM joei, abhIiAiA NaM Nava nakkhattA caMdassa uttareNaM jogaM joeMti, taM jahA-abhiI savaNo dhaNiThThA jAya bharaNI // sU0 10 // ___ chAyA-abhijit khalu nakSatraM sAtirekAnnava muhUrtAna candreNa sAyogaM yunakti / abhijidAdIni khalu naya nakSatrANi candrasya uttare yogaM yuJjanti, taghayA-abhijit zravaNA dhaniSThA yAvat bharaNI // ma0 10 // ___TIkA-' abhiI NaM Nakkhatte' ityAdi-sugamam , navaram sAtirekAna kizcidadhikAna nava muhUrtAn abhijinnakSatra candreNa sArddha yoga yunakti / uttareuttarasyAM dizi sthitAni abhijidAdIni navanakSatrANi candrasya uttare-uttarabhAgeyogaM yuJjantIti bhAvaH / tAni parigaNayati / tadyathe' tyAdinA, abhijit 1, zrayaNA 2, dhaniSThA 3, ' yAvat '-padena ' zatabhipA 4, pUrvabhAdrapadA 5, uttarabhAdrapadA 6 revatI 7 azvinI 8 ityetAni pazcanakSatrANi grAhyANi, tathA bharaNI 9, iti nava // sa. 10 // ___jIvoMke karmake vazase nakSatrAdi deva paryApa tiryaka paryAya evaM manuSya paryAya prApta hotI hai, ataH aba sUtrakAra nakSatrAdi vaktavyatAse prativaddha cArakA kathana karate haiM___ " abhiINaM Nakkhatte sAIrege navamuhutte" ityaadi| TIkArtha-abhijit nakSatra kucha adhika nau muharta taka candra ke yogavAlA rahatA hai, sthita abhijit Adi nau nakSatra candra ke uttara bhAgameM yogavAle hote haiM / ve nau nakSatra ye haiM-abhijit 1 zravaNa 2, dhaniSThA 3, TIkAI-jIvone karmanA prabhAvathI nakSatrAdi devaparyAya tiryaMca paryAya ane manuSya paryAyanI prApti thAya che. tethI have sUtrakAra nakSatrAdinI vaktavyatAvALAM cAra sUtrAnuyana reche-abhiINaM Nakkhane sAIrege nava mahatta" tyA abhijita nakSatra nava muhUrta karatAM saheja adhika samaya sudhI candranA gavALuM rahe che. abhijitu Adi nava nakSatre candranA uttara bhAgamAM yoga pANAM hAya . te naya nakSatrAno nAma nIya pramANe cha-(1) malanita, (2) thA0-31 zrI sthAnAMga sUtra :05 Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - rAya sthAnAGgasUtre mUlam-imIse NaM rayaNappabhAe puDhavIe bahusamaramANi. jAo bhUmibhAgAo vajoyaNasayAI uDDUM abAhAe uparille tArArUve cAraM carai // sU0 11 // chAyA-asyAH khalu ratnaprabhAyAH pRthivyAH bahusamaramaNIyAd bhUmibhA. gAnayayojanazatAni ayam abAdhAyAm uparitanaM tArArUpaM cAraM carati ||suu011|| ___TIkA-' imIse NaM' ityAdi-asyAH khalu ratnaprabhAyAH pRthivyAH bahusamaramaNIyAt-bahuH-atyanto yaH samaH samatalaH, ata eva-ramaNIyaH-suzobhana:, tasmAd bhUmibhAgAt-tadapekSayA na tu parvatagartApekSayA navayojanazatAni acamupari abAdhAyAm-antare-dUre tArArUpa-tArAmaNDalaM cAra-bhramaNaM caratikarotIti // sU0 11 // mUlam-jaMbuddIce dIye NavajoyaNiyA macchA pavisisu vA parisaMti vA pavisissaMti yA // su0 12 // ___ chAyA-jambUdvIpe dvIpe navayojanikA matsyAH prAvizan yA pravizanti yA pravekSyanti vA // sU0 12 // zatabhiSA 4, pUrva bhAdrapadA 5, uttara bhAdrapadA 6, revatI 7, azvinI 8 aura bharaNI // sUtra 10 / / " imIseNaM rayaNappabhAe puDhavIe " ityaadi| TokArtha-isa ratnapramA pRthivIke bahusama-samatalavAle ramaNIya bhUmi bhAgase bhUmi bhAgakI apekSAse parvata garta (khaDDe)kI apekSAse nahIM-nausau yojanaUpara dUra tArAmaNDala bhramaNa karatAhai,arthAt isaratnaprabhA pRthivIkesamatala bhUmi bhAgase9 nausau yojana dUra tArA maNDalahai / s011|| pazu, (3) dhaniSThA. (4) zatabhiSA, (5) mAdrapA, (6) uttaramAdra 561, (7) 3yatI, (8) mazvinI mane (4) ma29. // sUtra 10 / / "imIseNaM rayaNappabhApa puDhavIe" tyAdi-(sU. 11) TIkAthe-A ratnaprabhA pRthvInA bahusama (samatalavAlA) ramaNIya bhAgathI upara -bhUmimAnI apekSA 5 tagatanI (55 tanI bhInI) apekSA nahIM - navase jananI UMcAIe tArAmaMDalamAM bhramaNa kare che. eTale ke A ratnaprabhA pRthvInA samatala bhUmibhAgathI 900 ejana UMce tArAmaMDala AveluM che. sU. 11 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA09 sU013 vartamAnAvasarpiNIvaladevayAsudevapittanirUpaNam 243 __TIkA--'jaMbuddIye' ityAdi-jambUdvIpe-dvIpe-madhyajambUdvIpe navayojanikA navayojanapamANAH matsyA prAvizan vA pravizanti vA, pravekSyanti thaa| yadyapi lavaNasamudre pazcazatayojanAyAmA matsyAH bhavanti, tathApi nadI mukheSu pRthvIrandhrayogyatayaitAvanta eva matsyAH pravezaM kurvanti / / sU0 12 // mUlam --jaMbuddIve NaM dIye bhArahevAse imIse osappiNIe Nava baladevavAsudevapiyaro hatthA, taM jahA-- payAvaI ya baMme ya, rodde some siveiya / mahAsIhe aggIsIhe, dasarahanayame ya vasudeve // 1 // itto ADhattaM jahA samavAye niravasesaM jAya--" egA se gabbhavasahI sijjhistai aagmessennN"| jaMbuddIve dIve bhArahe vAse AgamessAe uslappiNIe nava baladevavAsudeva piyaro bhavissati, nava baladevavAsudevamAyaro bhavistaMti, evaM jahA samavAe niravasesaM jAva mahA. bhImaseNa sugIve ya apacchime / / ___" jaMbUddIce dIye NavajopaNiyA macchA" ityaadi| TIkArtha-isa madhya jaMbUdvIpa nAmake dvIpameM nau yojana pramANanAle matsya pahile praviSTa hue hai, aba bhI praviSTa hote haiM evaM Age bhI praveza kareMge, yadyapi lavaNasamudrameM pAMcaso yojanakI lambI machaliyAM hotI haiM-taba bhI nadImukhoMmeM pRthvigatarandhra (chidra) kI yogyatAse . itane pramANavAlehI matsya praveza karate haiM / ma0 12 // "jabUddIve dIve NavajoyaNiyA macchA" pratyAhi-(sU. 12) TIkAI-A madhya jaMbudvIpa nAmane dvIpamAM nava jana pramANuvALa mA pahelAM praSiSTa thayelAM che. vartamAnamAM praviSTa thAya che ane bhaviSyamAM paNa praviSTa thaze. jo ke lavaNasamudramAM 500 ejana lAMbI mAchalIo hoya che, chatAM paNa nadImukhemAM pRthvI taradhra ( chidra)nI gyatA evI hoya che ke temAM nava jananI laMbAIvALAM ja mA praveza karI zake che. e sU. 12 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 244 sthAnAgamo ee khalu paDisatta kittIpurisANa vAsudevANaM / save vi cakajohI hammehaMtI sacakkehi ||1||suu0 13 // chAyA-jambUdvIpe khalu dvIpe bhArate varSe asyAmavasarpiNyAM nava baladevayAsudevapitaro babhUvuH, tayathA majApatizca brahmA ca rudraH somaH ziva iti ca / mahAsiMho'gnizikho dazaratho navamazca vasudevaH // 1 // ita mArabdhaM yathAsamavAye nirayazeSaM yAvad ekA tasya sagarbhavasatiH setsyati AgamiSyati / ___ jambUdvIpe dvIpe bhArate varSe AgamiSyantyAmutsapiNyAM nava baladeva-yAsudeva pitaro bhaviSyanti, nava baladevavAsudevamAtaro bhaviSyanti evaM yathA samavAye nirayazeSaM yAvad mahAbhImasenaH sugrIvazca apazcimaH / ete khalu pratizatrayaH kIrtipuruSANAM vAsudevAnAm / / sarve'pi cakrayodhinaH haniSyante svacakraH // 1 // sa0 13 // TIkA-'jaMbuddIye dIye' ityAdi-prajApatiH 1, brahmA 2, rudraH 3, somaH 4, zivaH 5, mahAsiMhaH 6, agnizikhaH , dazarathaH 8 vasudevaH 9 navamaH / ete nava baladevavAsudevapitaro vamUvuH / itaH sUtrAdArabdhaM yathA samayAye samacA " jaMbuddIve NaM dIve bhArahe vAse" ityAdi / / sUtra 13 / / TIkArtha-isa madhya jaMbUdIpa nAmake dvIpa meM sthita bharatakSetra meM avasarpiNImeM nau baladeva vAsudevake pitA hue haiM-unake nAma isa prakAra se haiM-- " prajApatizca brahmA ca rudraH" ityaadi| prajApati 1, brahmA 2, rudra 3, soma 4, ziva 5, mahAsiMha 6, agnizikha 7 dazaratha 8 vAsudeva 9 / ____ yahAMse Age jaisA samavAyAGga sUtra meM kahA gayA hai, vaisA hI saba " jaMbUddIve NaM dIve bhArahe vAse" tyAhi-(sU. 13) A madhya jaMbudvIpamAM AvelA bharatakSetramAM A avasarpiNamAM nava baladeva ane vAsudevonA pitA thaI gayA che. temanAM nAma A pramANe che. "prajApati zca brahmA ca rudraH " tyA (1) pati, (2) brahmA, (3) rudra, (4) sobha, (5) ziva, (6) mahA. siDa, (7) mazizima, (8) 42225 bhane (8) pAsuheta. tyA2 5chInuM samasta kathana samavAyAMgasUtramAM kahyA pramANe samajavuM. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ C - - -- - - supA yekA sthA09 sU016 vartamAnAyasapiNobaladevavAsudevapitRnirUpaNam 245 sUtra tathA-niravazeSa-sarya vijJeyam / taccArthata evam-vAsudevavaladevAnAM nava mAtaro nara pitarazva, teSAmeva pUrvabhavanAmAni, dharmAcAryAH, nidAnakAraNAni, pratizatrayo gatayazceti saMgrAhyam / kimavadhi ? ityAha- jAva egAse' ityAdi gaathaapshcaaddhm| atra yAvatpadasaMgrAhya gAthA pUrvAdha saMyojya gAthA pazcAda vaktavyam / tathAhi-- " aTuMtakaDA rAmA, iko puNa baMbhaloyakappambhi / egA se ganmavasahI, sijjhissai AgamesseNaM " // 1 // chAyA-aSTAntakRto rAmAH, ekaH punrbrhmlokklpe|| ekA tasya garmavasatiH, setsyati AgamiSyati / / 1 // " iti / ayaM bhAvaH-aSTa-aSTasaMkhyakA rAmAH antakRtaH siddhi prAptAH / ekaH / nayamo rAmaH-balarAmastu brahmalokakalpe gataH, tasya ekA garbhavasati'-garbhAvAsaH yahAM samajha lenA cAhiye-vaha arthakI apekSA aisA hai-vAsudeva evaM caladeva ina donoM ke mAtApitA ekahI hote hai ataH nava vAsudeva aura nava baladevoMke nau mAtAe~ aura nau pitA hue haiM-inake pUrvabhavake nAma dharmAcArya nidAnabaMdhake kAraNa, pratizatru, evaM gati yaha saba yahAM saMgR. hIta kara kaha lenA cAhiye yaha saba kathana samavAyAGga sUtra meM "jAya egAse" ityAdi gAthAke pazcAI takahai, yahAM yAvatpadase saMgrAhya gAthAke pUrvAdhako saMyukta karake gAthAkA vaha pazcAI isa prakAra se hai " aTuMtakaDA rAmA" ityaadi| tAtparya aisA hai ki nau bala devoM meM se eka baladeva brahmaloka kalpameM gayA hai, bAkIke 8 rAma-baladeva siddhipadako prApta hue haiM, jo rAma te vAsudeva ane baLadeva bhAIe hoya che ane pitA paNa eka ja hoya che tethI nava vAsudeva ane nava baLadevanI mAtAe nava hoya che ane pitA paNa nava hoya che. temanA pUrvabhavanAM nAma, dharmAcArya, nidAnabandhanAM kAraNo, pratizatra ane gati, e badhAnuM kathana samavAyAMgasUtramAM ApyA anusAra ja mahI aDa 422. " jAya egAse" yA yAnA pazcAddha sudhAnu kathana ahIM grahaNa karavuM joIe. saMgrahaNI gAthAnA pUrvArdha sAthe pazcAddhane joDavAthI A prakArane sUtrapATha bane che " aTuMtakaDA romA" tyAhi A gAthAne bhAvArtha e che ke nava baLadeva mAne eka baLadeva brahma lekakalpamAM devanI paryAye utpanna thayela che, bAkInA ATha baLadeve siddhi padanI zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 sthAnAGgasUtre manuSyajanma bhaviSyati / tataH sa AgamiSyati kAle setspati-siddhi prApsya. tIti / etadviSaye vistarataH samavAyAnasUtre pratipAditaM tato vilokanIyamiti / "jaMbuddIve dIve bhArahe' ityAdi-spaSTam , navaram-AgAmyutsarpiNIsatre navavaladevavAsudevapitaro navabaladevavAsudevamAtaro bhaviSyantIti samacAyAGgasUtrato'vaseyA etatsUtrayitumAha-' evaM jahA' ityAdi-evaM yathA samayAye tathA niravazeSa-sarva vijJeyam ' kimavadhi ? " ityAha-'jAya ' ityAdi-yAvat -mahAmoma se naH sugrIvazca apazcimaH ' ityantaM vAkyaM vijJeyam / ___ "ee khalu " ityAdi-ete-anantaroktAH pratizatravaH nava-navasaMkhyakA bhaviSyanti, keSAmityAha -' krittipurisANa' ityAdi-kIrtipuruSANAM-kIrtibrahmaloka kalpameM gaye haiM ve bhI vahAMse cava kara manuSya janma pA karake AgAmI kAlameM siddhipada ke bhoktA banege yaha viSaya vistArase sama. vApAGga sUtra meM pratipAdita huA hai isaliye vahAM se jAna lenA cAhiye. "jaMbuddIye dIye bhArahe " ityaadi| isa jambUdvIpa nAmake dvIpake bharata kSetrameM AgAmI utsarpiNImeM nau baladeva-vAsudevake pitA hoMge, nau inakI mAtAe~ hogI isa prakA. rase jaisA samAvAyAGga sUtra meM " mahAbhImasena evaM sugrIva " yahAM taka jaisA kahA gayA hai vaisA saba kathana yahAM kaha lenA cAhiye nau vAstudeyake prati vAsudeva nau hoMge ye saba bhI prativAsudeva cakrayodhana zIla hoMge evaM vAsudevake dvArA prati nivartita apane cakra dvArA mAre jAyeMge arthAt vAsudeva aura prativApludevakA jaba yuddha hotA hai-taya prApti karI che brahmaloka kalpamAM devanI paryAye utpanna thayelA eka baLadeva paNa tyAMthI vIne, manuSya janma prApta karIne bhaviSyakALamAM siddhipadane prApta karaze. A viSayanuM samavAyAMgasUtramAM vistArathI pratipAdana karavAmAM AvyuM che, te tyAMthI A viSayanI vadhu mAhitI meLavI levI. "javudIve dIve bhArahe " tyAha A jaMbudvIpa nAmanA dvIpanA bharatakSetramAM AgAmI utsarpiNImAM baladevavAsudevanA nava pitA thaze, baladeva-vAsudevanI mAtAe paNa nava thaze, ityAdi samasta kathana samavAyAMga sUtramAM kahyA anusAra ja ahIM paNa grahaNa karavAnuM che. " mahAbhImasena evaM sugrIya" sUtramA parya-tanuM sbhpaayaaN| sUtramA sAvatu samasta kathana ahI grahaNa karavuM joIe. nava vAsudevAnA prativAsudeva paNa nava ja thaze. A nave prativAsudeve cakradhana zIla (caka vaDe yuddha karanArA) haze. teo zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA0 9 sU. 14 cakravarti mahAnidhinirUpaNam 247 pradhAnapuruSANAm vAsudevAnAM nava pratizatravaH-prativAsudevA bhaviSyantIti sambandhaH, _ 'savye vi' ityAdi, ete sarve'pi pratiyAsudevAH cakrayodhinaH-cakrayodhanazIlAH svacakra haniSyante-svaiH zatrumUtavAsudevapratinivartitazcarghAtaM prApsyantIti // sU0 13 // mahApuruSAdhikArAnmahApuruSavizeSANAM cakravartinAM mahAnidhInAha mUlam --egamege NaM mahAnihi Nava joyaNAI vikkhaMbheNaM paNNatte egamegassa NaM ranno cAuraMtacakkayahissa nava mahAnihIo paNNattA, taM jahA-Nesappe 1, paMDuyae 2, piMgalae 3 savvarayaNe 4 mahApaume 5 / kAle 6 ya mahAkAle 7, mANavaga 8 mahAnihI saMkhe 9 // 1 // Nesappami nivesA, gAmAgaranagarapaTTaNANaM ca / doNamuha maDaMbANaM, khaMdhArANaM gihANaM ca // 2 // gaNiyassa ya bIyANaM, mANummANassa jaM pamANaM ca / dhanassa ya bIyANaM, uppattI paMDue bhaNiyA // 3 // prativAsudeva vAsudevako mAraneke liye cakra choDatA hai, vaha cakra una para apanA koI prabhAva nahIM dikhalAtA hai, aura vApisa hokara prativAsudevakA hI ghAta kara detA hai, aisI siddhAntako mAnyatA hai-isI mAnyatAko lekara " svacahaniSyante" aisA kahA gayA hai ||suu0 13 // vAsudevane mAravAne mATe cheDelA paNa vAsudeve dvArA pAchA vaLAyelA pita. pitAnAM ja cako vaDe ja mAya jaze. eTale ke vAsudeva ane prativAsudevanI vacce jyAre yuddha cAlu thAya che. tyAre prativAsudeva vAsudevane haNavA mATe pitAnuM caka tenA tarapha choDe che. te cakra vAsudevane vALa paNa vAMke karI zakatuM nathI ane vAsudeva pAsethI pAchuM karIne prativAsudevane ja haNI nAkhe che, A prakAranI siddhAntanI mAnyatA che. tathI 1 "sva cakrarhaniSyante" mA maarne| sUtrA mahI bhUpAmA AvyuM che. sUtra. 13 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 248 sthAnAGgasne sabA AbharaNavihI, purisANaM jAya hoi mahilANaM / AsANa ya hatthINa ya, piMgalaganihimisA bhnniyaa||4|| rayaNAI savarayaNe, coisa pavarAI cakkavaTrissa / uppajaMti egidiyAI paMciMdiyAiM ca // 5 // vatthaNa ya uppattI, nipphattI ceva savvabhattINaM / raMgANa ya dhoyANa ya, savvA esA mahApaume // 6 // kAle kAlaNNANaM, bhavyapurANaM ca tIsu vAsesu / sippasayaM kammANi ya, tinni payAe hiyakarAiM // 7 // lohasta ya utpattI, hoi mahAkAliAgArANaM ca / ruppassa suvaNNassa ya, maNimotisilappayAlANaM // 8 // johANa ya utpattI, AvaraNANaM ca paharaNANaM ca / savA ya juddhanII, mANayae daMDanII ca // 9 // navihI nADagavihI, kavvasta caucihassa uppattI / saMkhe mahAnihimmI, tuDiyaMgANaM ca savvesi // 10 // cakkaTrapaiThANA, aThussehA, ya navaya vikkhaMbhe / vArasadIhA maMjUsasaMThiyA jaNhavII muhe / / 11 // veruliyamaNikavADA, kaNagamayA vivihrynnpddipunnaa| sAsisUracakkalakkhaNa, aNusamajugabAhuvayaNA ya // 12 // paliovamahiIyA, NihisariNAmAya tesu khalu devA / tesiM te AvAsA, akkinjA AhiyaccA vA // 13 // ee te navanihao, pabhUyadhaNarayaNasaMcayasamiddhA / je vasamuvagacchaMtI, samvesi cakkavaTTINaM // 14 // suu014|| zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA0 9 sU014 cakrayattimahAnidhinirUpaNa 249 chAyA-ekaikaH khalu mahAnidhiH nava nava yojanAni viSkambheNa prajJaptA, ekaikasya khalu rAjJaH cAturantacakravartinaH nava mahAnidhayaH prajJaptAH, tadyathA naisarpaH 1 pANDukaH 2 piGgalakaH 3 sarvaratnaH 4 mahApadmaH 5 / kAlazca 6 mahAkAlaH 7 mANavakaH 8 mahAnidhiH zaGkhaH 9 // 1 // naisarpa nivezAH prabhA''karanagarapattanAni ca / droNamukhamaDambAnAM skandhAvArANAM gRhANAM ca // 2 // gaNitasya ca bIjAnAM mAnonmAnasya yat pramANaM ca / dhAnyasya ca bIjAnAmutpattiH pANDuke bhaNitA // 3 // sarva AbharaNavidhiH puruSANAM yazca bhavati mahilAnAm / azvAnAM ca hastinAM ca piGgalanidhau sa bhaNitaH // 4 // ratnAni sarvaratne caturdaza pravarANi cakravartinaH / utpayante ekendriyANi paJcendriyANi ca // 5 // vastrANAM ca utpattiH, niSpattiH caiva sarvabhaktInAm / ragANAM ca dhautAnAM ca saryA eSA mahApadme // 6 // kAle kAlajJAnaM bhavyapurANaM ca triSu varSeSu / zilpazataM karmANi ca trINi prajAyAH hitakarANi // 7 // lohasya ca utpatti bhavati mahAkAle AkarANAM ca / rUpyasya suvarNasya ca maNimuktAzilAmavAlAnAm // 8 // yodhAnAM ca utpattirAvaraNAnAM ca praharaNAnAm / sarvA ca yuddhanItiH mANavake daNDanItizca // 9 // nATayavidhirnATakavidhiH kAvyasya caturvidhasyotpattiH / zaGkhamahAnidhau truTitAGgANAM ca sarveSAm // 10 // cakrASTamatiSThAnAH aSTotsedhAzca nava ca viSkambhAH / dvAdazadIrghAH majjUSAsaMsthitikAH jAhavyAH mukhe // 11 // vaiDUryamaNikapATAH kanakamayAH vividharatnaparipUrNAH / zazisUracakralakSaNAnu samayugabAhuvadanAzca / / 12 // palyopAlasthitikAH nidhisadRGnAmAnazca teSu khalu devAH / yeSAM te AvAsAH akreyAH AdhipatyA vA // 13 // ete te navanidhayaH prabhUtadhanaratnasaJcayasamRdAH / ye vazamupagacchanti sarveSAM cakravartinAm // 14 // mU0 14 // thA0-32 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 sthAnAGgasUtre TIkA-' egamege the' ityAdi-ekaiko mahAnidhiH naya nava yojanAni viSkambheNa-vistAreNa prajJaptaH / ekaikasya khalu rAjJaH cAturantacakravartinaH nava mahAnidhayaH prajJaptAH, tadyathA-naisarpaH 1, pANDukaH 2, piGgalakaH 3, sarvaramaH 4 4, mahApadmaH 5 / kAlaH 6 mahAkAlaH 7 mANavakaH 8, mahAnidhiH zaGkhaH 9 ete nava mhaanidhyH| 1 / cakayati rAjyopayogisarvavastUni navasu nidhiSu sama. yatarantIti darzayati- Nesappami' ityAdi / prathame naisa nidhau-naisoM devaH, tadadhiSThitatvAnnidhirapi naisarvaH, tasmin mahAnidhau, evamagre'pi / , grAmAkaranakara pattanAnAM-tatra-grAmaH-ttiveSThitaH, AkaraH-suvarNaratnAdyutpattisthAnam , naka mahA puruSAdhikArako lekara aba sUtrakAra mahApuruSavizeSa cakracartiyoMkI mahAnidhiyoMkA kathana karate haiM - ___" egamegeNaM mahAnihI Naya Naya jo vaNAI" ityaadi| TIkArtha-viSkambhako(coDAI)apekSA eka eka mahAnidhi nau nau yojanakI kahI gaI hai, eka eka cAturanta cakravartI rAjAkI nau mahAnidhiyAM kahI gaI haiM-ve isa prakArase haiM -naisarpa 1 pANDuka 2 piGgalaka 3 sarvaratna 4, mahApadma 5, kAla 6 mahAkAla 7 mANavaka 8 evaM mahAnidhiza 9 (1) "jo sappami" ityAdi-nai sarpanidhi naisarpadevase adhiSThita hotI hai, ataH isa nidhiko nai sarpa kahA gayA hai, isameM grAma, Akara, nagara patana, droNamukha, maDamba, skandhAvAra aura gRha ina AThako sthApanA hotI hai, jo kAMTokI vADase veSTita hotA hai, usakA nAma grAmahai 1, suvarNa evaM ratna AdikoMkI utpattikA jo sthAna hotAhai, vaha Akarahai 2, mahApuruSone adhikAra cAlI rahyo che, tethI have sUtrakAra mahApuruSa vizeSa rUpa cakravartIonA mahAnidhionuM kathana kare che " egamegeNaM mahAnihI Naya Nava joyaNAiM" yAha-(14) TIkArtha-pratyeka mahAnidhine vijhaMbha nava navajanane kahyuM che. pratyeka cakavatI rAjAnA nava nava mahAnidhio kahyA che. temanAM nAma nIce pramANa che-(1) nava sa5, (2) pAMDa, (3) pinaz, (4) sarana, (5) mA55, (6) Asa, (7) bhAsa, (8) mA 54 ane (4) maDanidhi "No sappami" tyAha-naisanidhi nesa5 35 5 adhiSThita kAya cha, te kAraNe te nidhine nisarSanidhi kahyo che. temAM grAma, Akara, nagara, pattana, droNamukha, maDao, skandhAvAra; ane gRhanI sthApanA kare che. kAMTAvALI vADathI gherAyelA sthAnane grAma kahe che. suvarNa, ratna Adi je sthAnamAM nIkaLe che. te zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA0 9 sU0 14 cakravartti mahAnidhinirUpaNam ram - aSTAdaza karavarjitam, pacanaM zakaTA digamyasthalam, yadvA zakaTAdibhirnobhirvA yadgamyaM tat patana, naubhireva gamyaM tu paTTanam / uktaMca" pattanaM zakaTairgamyaM ghoTakainau bhireva ca / naumireva tu yadgamyaM paTTana tat pracakSate // 1 // " iti / tathA droNamukha DamyAnAM droNamukhAni - jalasthalobhapamArgayuktAni sthAnAni, maDambA:- sArddha krozadvapAntargrAmAntarazUnyA grAmavizeSAH teSAM ca punaH skandhAcArANAM - kaTaka nivezAnAM gRhANAM ca nivezA:- sthApanAni santi // 2 // dvitIye pANDuke mahA nighau gaNitasya gaNitaM gaNanayA dIyamAnaM gaNimamityarthaH, tasya 251 - aThAraha prakAra ke kara se jo rahita hotA hai, vaha nakara hai 3, jala pattana, sthala pattana, aura ubhaya pattana ke bheda se pattata tIna prakArakA hotA hai jahA~ para zakaTa Adi para baiThakara jAyA jAtA hai, aise sthAnakA nAma sthala pattana hai, athavA zakaTa Adi dvArA ghA naukAoM dvArA jo sthAna jAne yogya hotA hai vaha ubhaya pattana hai, tathA kevala naukAoM dvArA hI jo sthAna gamya hotA hai, vaha jala paTTana hai ukta N ca- pattanaM zakaTairgamthaM " ityAdi / 66 ina samudrakI velA Ane se jalamArga aura velA na Ane se sthalamArga donoM mArgoM se hokara jahAM jAyA jAtA hai, vaha droNamukha hai 5 // aDhAI koza taka jisake AsapAsa koI dUsarA grAma nahIM hotA hai, aisA vaha grAmavizeSa maDamya hai 6, jahAM para chAvanI (senA) paDI rahatI hai usakA nAma skandhAcAra hai 7, manuSyoMke nivAsa sthAnakA nAmagRha hai 8 | "gaNiyasta ya bIyANaM " ityAdi / dvitIya jo paNDuka mahAnidhi hai, isakA adhiSThAyaka deva paNDuka hai ataH isI sambandha se ise paNDuka mahAnidhi kahA gayA hai, isa sthAnane 'Akara' kahe che. 18 prakAranAM karathI rahita sthAnane nakara (nagara) kahe che jalapattana sthalapattana ane ubhapapattananA bhedathI pattana traNa prakAranA kahyA che temAM jyAM gADAAdimAM besIne jaI zakAya che evAM sthAnane pattana sthala kahe che athavA gADA Adi vAhanA vaDe ane naukAo vaDe jayAM jaI zakAya che te sthAnane ubhayapattana kahe che athavA mAtra naukAo dvArA ja jyAM jaI zakAya che te sthAnane jalapattana athavA paTTana kahe che. kahyuM paNa che ke " pattanaM zakaTairgamya " ityAhi zrI sthAnAMga sUtra : 05 samudranI bharatI AvavAthI jyAM jaLamAge paNa jai zakAya che ane bharatI na Ave tyAre sthaLamArge jaI zakAya che evAM sthAnanuM nAma droNumukha che. je grAmanI AsapAsanA aDhI gAu sudhInA vistAramAM khIjuM kAI gAma hatu' nathI evAM gAmane maDamba kahe che. jyAM lazkaranI chAvaNI hAya che evAM sthAnane skandhAvAra kahe che. manuSyAnA nivAsasthAnanu nAmagRha che. "gaNiyassa ya bIyANaM" ityAdi yahuvarttInA jInna mahAnidhitu nAma pAMDuka mahAnidhi che. teneA adhiSThAtA deva pAMDuka hAvAthI tene mahAnidhi kahe Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 252 9 ww dInArAdi pUgIphalAdi lakSaNasya, tathA bIjAnAM zAliyavAdyutpattikAraNabhUtAnAM tathA mAnonmAnasya mAnaM zeTakapaseTikAdi tadviSayaM yat tadapi mAnaMdhAnyAdimeyaM, yadvA-mIyate - parimIyate iti mAnaM dhAnyAdi, ummAnaM tulAkarSAdi tadviSayaM yat tadapyutmAnaM zarkarAguDAdi yad uttoya mIyate tat dharimamityarthaH, tadubhayasya ca yat pramANaM - mAnakaraNasAdhanaM tulAdikaM, tat pANDu ke bhaNitam / tathA dhAnyasya vIdyAdeH bIjAnAM sasyaniSpattinimittabhUtAnAM sasyavizeSANAm utpattizca pANDuke mahAnidhau bhaNitA- kathitA 2 || 3 || tRtIye piGgapaNDuka mahAnidhimeM gaNimakA- ginakara diye jAne yogya gaNima padArthakA - dInAra AdikA evaM pUgIphalAdikA - tathA zAli yava AdikI utpatti ke kAraNa bhUta bIjoMkA, tathA mAna unmAnakA - sera paserI Adise taulane yogya dhAnyAdi rUpa megha padArthakA athavA mAna rUpa dhAnyAdikA aura tulAkarSa-tolA mASA Adi rUpa unmAnake vikAsabhUta padArthoMkA athavA taulane yAgya guDa zakkara AdikA - dharimakA jo pramANa hai, vaha saba rahatA haiM, arthAt ina gaNima dharima Adi padArthoM kA vajana yA mApakA jJAna paNDuka mahAnidhi se hotA hai, tathA vrIhi Adi dhAnyakI evaM sasya AdikI niSpatti ke kAraNamUta sasya (dhAnya) vizeSoM kI utpatti pANDuka mahAnidhimeM kahI gaI hai 2 " sarva AbharaNA vidhiH 4" che. A pAMDuka mahAnidhimAM gaNIne levaDadevaDa karI zakAya evAM dInAra Adi dhanane tathA phalAdikane sadbhAva hAya che. A gaNI zakAya evAM padArthone gaNima 'kahe che. tathA temAM ( mANA Adi vaDe mApI zakAya evAM ) padArthanA paNa sadUbhAva hAya che. zAli (ceAkhA), java AdinI utpattinA kAraNabhUta khIjonA paNa temAM saddabhAva haiya che. tathA mAna unmAnane paNa temAM sardUbhAva DAya che. zera, pAserI, maNIka Adi vaDe tALavA yAgya dhAnyAne meya padmArthA kahe che athavA mANA, pavAlA vagere vaDe jevu... mApa kADhI zakAya che evAM padArthane paNa meya padArtha kahe che. teAlA, vAla, ratI Adi rUpa unmA nane viSayabhUta padArthono paNa A nidhimAM sadbhAva rahe che. athavA tAlavAne pAtra gALa, sAkara Adi padArthonA paNa temAM sadbhAva rahe che, tALI zakAya evAM padArthAne rima kahe che. A kathananu tAtparya e che ke gaNima, rima (gaNI zakAya ane jokhI zakAya) Adi padArthonA vajananu' athavA mApanuM jJAna pAMDuka mahAnidhi vaDe thAya che. tathA trIhI Adi (cAkhA vagere) dhAnyanI ane sasya AdinI utpattinA kAraNabhUta sasya (ghAsa) vizeSAnI utpatti pAMDuka mahAnidhimAM kahI che. 6 zrI sthAnAMga sUtra : 05 sthAnAGgasUtre - Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A M ERI - - - - - - -- sughA TIkA sthA09 sU0 14 cakravartimahAnidhinirUpaNam 253 lakamahAnidhau puruSANAM mahilAnAmazvAnAM hastinAM ca yaH sarva AbharaNavidhiH sa maNitaH 3 // 4 // caturthe sarvaratne mahAnidhI cakravarti no yAni caturdazamayarANi-zreSThAni ratnAni bhavanti tAni utyadyante tAni kIdRzAni ? ityAha'ekendriyANi ' ityAdi tatra kendriyANi-ekendriyajAtIni cakra 1-chatra 2daNDa 3-khaDga 4-dharma 5-maNi 6-kAkiNI 7 rUpANi sapta, tathA-paJcendriyANi senApati 1-gAthApati 2-vArdhaki 3-purohita 4-scya 5 zva 6-gaNa 7 rUpANi sapteti saMkalanayA caturdazaratnAni 4 // 5 // pazcame mahASane mahApiGgala mahAnidhikA adhiSThAyaka piGgala deva hai, isase isa mahAnidhikA nAma piGgala mahAnidhi hai, isa pigala mahAnidhi meM puruSoMke mahilAjanoMke ghoTakoM (ghoDo)ke evaM hAthiyoM ke AbharaNoMkI jo samasta vidhi hai, vaha prakaTa kI gaI hai, caturtha jo sarvaratna mahAnidhi hai, isakA adhi. SThAyaka deva saryaratna hai, isa sambandhase isa nidhikA nAma sarvaratna mahAnidhi hai, isI tarahase AgekI aura bhI mahAnidhi ke sambandhameM jAnanA cAhiye. isa sarvaratna mahAnidhimeM cakravartI ke jo zreSTa 14 ratna haiM-ekendriya jAti sambandhI 7 ratna aura paMcendriya jAti sambandhI 7 sAta ratna-ve utpanna hote hai-ekendriya jAti saMbaMdhI 7 sAta ratna isa prakAra se haiM-cakra 1 chatra 2 daNDa 3, khaDUga 4, carma 5, maNi 6 aura kAkiNI 7 pazcendriya jAti saMbaMdhI 7 ratna isa prakArase haiM-senApati 1, gAthApati 6, vArdhaki 3, purohita 4, strI 5, azva 6 aura gaja 7 "sarvaAbharaNAvidhi" pisa bhanidhimA puruSAnA, khImAnA, azvInA ane hAthIonAM samasta AbharaNe rahelAM hoya che. thA mahAnidhine adhiSThAtA deva sarva ratna che, ane te nidhimAM caka vatanA 14 zreSTha rane utpanna thAya che, tethI te nidhinuM nAma sarva ratna mahA nidhi che. e ja pramANe bAkInA pAMca nidhionAM nAme viSe paNa samajavuM. A sarvarata mahAnidhimAM cakavatinA je 14 zreSTha rane utpanna thAya che temAMnA 7 rane ekendriya jAtinA ane 7 rane pacendriya jAtinA hoya che. ekendriya tinai sAta 2tnI nIya pramANe 4aa che-(1) 24, (2) chatra, (3) , (4) 53.1, (5) yamI, (6) bhali mane (7) sligl2.na. payandriya tinA sAta 2ttA mA pramANe hyAM -(1) senApati, (2) thApati, (3) pApaDa, (4) puDita, (5) strI, (6) ava bhane (7) 11. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 254 sthAnAjasUtre nighau-yastrANAm utpattiH-utpAdanam tathA-sarvabhaktInA-saryAH-sarvaprakArakAzca tA bhaktayaH-vicchittayaH racanAvizeSAH zukamayUrAdicitrarUpAzceti sarva bhaktayastAsAM niSpattiH-utpattizca / kIdRzAnAM patrANAmityAha-ragANAM-raGgayutAnA, dhautAnAM-kSAlitAnAM vizuddhAnAmityarthaH, eSA sarvA bhaNitA 5 // 7 // SaSThe kAle mahAnighau kAlajJAnaM-zubhAzubhakAlabodhaH, tasmAt zumAgumakAlo jJAyata iti bhAvaH, kIdRzaM kAlajJAnamityAha -' bhavyapurANaM' ityAdi-triSu varSeSubhavya bhaviSyadvarSatrayabhAvivastudhipayaka, purANaM-purAtanam atItavarSa trayagatapurAtanavastuviSayakaM ca zabdAd vartamAnaviSayakaM ca kAlajJAnaM jAyate / tathA zilpa zata-ghaTa 1 loha 2 citra 3 vastra 4 nApitAnAM 5 pazcAnA pratyekaM yAni zilpAni tAni viMzativiMzatiritiguNanAt zilpasaMkhyA zataM tat vartate, tathA-- pAMcabI jo mahAnidhimahApadma hai, usameM raMge hue evaM dhoye hue samastaprakArake vastroMkI evaM zuka mayUra Adike citra rUpa sarva prakArako racanAoMkI niSpatti (utpatti) hotI hai 5, chaThA jo kAla mahAnidhi hai-usameM zuma azama kAlakA jJAna hotA hai-arthAt usase zuma azubha kAlakA bodha hotA hai-5, bhaviSyat kAlameM tIna varSakI Age hone vAlI vastukA jJAna hotA hai, bhUtakAla meM tIna varSa pahile ho gaI vastukA jJAna hotA hai, aura ca zabda se vartamAna sambandhI vastukA jJAna hotA hai, yahI bAta " bhavyapurANaM ca triSu varSeSu" ina padoM dvArA prakaTa kI gaI tathA-ghaTa sambandhI 20 prakArake zilpa-banAnekI paddhatiyAM, loha sambandhI 20 prakAra ke zilpa-citrake 20 prakArake zilpa, vastra ke 20 prakArake zilpa evaM nApitoMkenAIyoMke 20 prakArake zilpa,tathA-prajAke hitakara-nirvA. pAMcame je mahApadmanidhi hoya che temAM raMgelAM ane gheAyelAM sarva prakAranAM vastronI ane mora, popaTa, AdinA citra rUpa sarva prakAranI racanA sAnI nipatti (utpatti) thAya che. chaThe je kALanidhi che temAM zubhAzubha kALane baMdha thAya che. tenA dvArA bhaviSyamAM traNa varSa pachI bananArA banAvanuM jJAna thAya che. bhUtakALanA traNa varSa daramiyAna banelA banA jANuM zakAya che ane "ra" pada dvArA e vAta prakaTa karavAmAM AvI che ke kAla mahAnidhi dvArA vartamAna kALanI vastumAnI 544 mA5 thAya che se pAta " bhavyapurANaM ca triSu varSeSu" mA sUtrapATha dvArA prakaTa karavAmAM AvI che, tathA ghaTa saMbaMdhI 20 prakAranAM zilpa-mATInAM vAsaNe banAvavAnI 20 prakAranI paddhatio, lehasaMbaMdhI 20 prakAranAM zila5, citranA 20 prakAranAM zilpa, vastranA 20 prakAranAM zi95, zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA09 sU014 cakravatti mahAnidhinirUpaNam 255 karmANi-kRpiyANijyAdIni, etAni manAyA hitakarANi-nirvAhAbhyudayanisisatyena zumasampAdakAni trINi vastUni-kAlajJAna zilpakarmarUpANi santi 6 // 7 // saptame mahAkAle nidhau lohasya-pusIsakAderdhAtorupyasya-rajatasya, suvarNasya, maNimuktAzilApavAlAnAM-candrakAntAdi maNimuktAphala-sphaTikAdizilA-vidrumANAM ca AkarANAM khanInAm utpattirmayati 7 / 8 // aSTame mANavake mahAnighau yodhAnAM-bhaTAnAM, tathA-AvaraNAnAm-kavacAnAM praharaNAnAM-khagAdInAM cotpattirasti, tathA-yuddhanItiH-vyUharacanAdirUpA, daNDanItiH-aparAdhinAM daNDakaraNaprakAraca yata te 8 / 9 / navame zaGkhamahAnidhau nATayavidhiH-nRtyaprakAraH, tathA-nATakavidhiH - caritAnusAriceSTApradarzana vidhiH - abhinayaprakArazca vartate, tayA-caturvidhasya-gaya-padya-kathA-gepabhedAccatuSpakArasya kAvyasya-yadvAhake evaM unnatike sAdhaka bhUta jo kRSi vANijya Adi karma haiM-ye saba kAlamahAnidhimeM maujUda rahate haiM 7 / sAtavAM jo mahAkAla nidhi hai usameM lohakI, trapu-rAMgekI, sIsekI ityAdi dhAtuoMkI-cAMdIkI, sonekI maNi muktA, zilA pravAlakI candrakAnta Adi maNiyoMkI muktA phaloM kI sphaTika AdikoMkI evaM mUMgA AdikoMkI khAnokI utpatti hotI hai / AThayAM jA mANayaka mahAnidhi haiM-usameM maTokI, kavacoMkI evaM khaga Adi hathiyAroMkI utpatti hotI hai, tathA usameM vyUha racanA rUpa yuddha nItikA tathA aparAdhiyoMko daNDa dene ke prakAra rUpa daNDa nItikA khajAnA hotA hai 8 / nauvAM jo zaGkha mahAnidhi hai, usameM nAvyavidhi hotI hai, nATaka vidhi hotI hai, caturvidha kAvyakI utpatti hotI hai, evaM samasta nAIonA 20 prakAranAM zi95 tathA prajAnuM hita sAdhanArAM ane unnati sAdhanArAM je kRSi, vANijya Adi karmo che, te saghaLAnamahAnidhimAM sadbhAva hoya che. sAtamAM mahAkALanidhimAM loDhAnI, tAMbAnI, sIsAnI, cAMdInI, senAnI, maNinI, muktAphaLanI, zilA pravAlanI, candrakAnta Adi maNionI, muktAnI, sphaTikAdikanI, mUMgA (ratnavizeSa) AdikanI khANanI utpatti thAya che. AThame je mANuvaka nAmane mahAnidhi che. temAM bhaTenI, bakhataronI ane khaga ArirUpa hathiyAronI utpatti thAya che. tathA temAM vyuharacanA rUpa yuddha nItine, ane gunegArane daMDa devArUpa daMDanItine khajAno hoya che. navame je zaMkha mahAnidhi che temAM nATayavidhi thAya che, kAvyanI utpatti thAya che, ane samasta truTitAMganI utpatti thAya che. nRtyanA bakAranuM nAma nATyavidhi che. je pATha bhajavavAne hoya tene anurUpa abhinaya zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre dharmArthakAmamokSalakSaNA puruSArthapratibaddhasya grantharUpasya, yadvA-saMskRtaprAkRtApabhraMza saGkIrNabhASApratibaddhasya grantharUpasya, yadvA-samaviSamAIsamavRttabaddhasya gadyatayA ca grantharUpasya utpattiH, tathA-sarveSAM truTitAGgAnAM-mRdaGgAdivAthAnAM cotpattirbhaNitA 9 / 10 // ___ kIdRzA mahAnidhayaH ? ityAha-" cakkaTThapaiTThANA" ityAdi-cakrASTapatiSThAnA:-aSTacakrapratiSThAnA:-aSTama cakreSu' pratiSThAnam-avasthAnaM yeSAM te tathA, pratyekaM-nidhizcakravyUhASTakamadhyasthita iti bhAvaH, prAkRtatvAdaSTazabdasya paranipAtaH, aSTotsedhAH-aSTau yojanAnyutsedhaH-ucchAyo yeSAM te tathA aSTa. truTitAhoMkI utpatti hotI hai, nRtya ke prakArakA nAma nATyavidhihai, tathA caritake anusAra ceSTA pradarzana karane kI vidhikA nAma nATaka vidhi hai isakA dUsarA nAma abhinayake prakArakA dikhAnA bhI hai, gadyapadya kathA evaM geyake bhedase kAvya cAra prakArakA hotA hai, athavA-dharma-artha-kAma evaM mokSa rUpa caturvidha puruSArtha se pratibaddha grantharUpa kAvya hotA hai, athavA-saMskRta prAkRta apabhraMza evaM sakIrNa bhASAse prativaddha grantharUpa kAvya hotA hai, athavA samavRtta viSamavRtta, arddha samavRtta evaM gadyarUpa hone se grantharUpa kAvya hotA hai, isakI utpatti zaGkha mahAnidhise huI hai, tathA-jitane bhI mRdaGga Adi vAdya haiM, unakI bhI utpatti isI zaMkha mahAnidhise huI haiM / 10 / ye pratyeka mahAnidhiyAM ATha cakroM meM hai, avasthAna jinhoMkA aisI hotI hai-cakra vyUhake aSTakake madhya meM sthita hotI haiM / ATha yojanakI inakI pratyekakI UMcAI hotI hai| aura vistAra inakA nau yojanakA 12kA-yAmAnu prazana 42-tenu nAma nATavidhi che. Aya, 55, 4thA bhane geyanA bhedathI kAvyanA cAra prakAra paDe che. athavA dharma, artha, kAma ane mokSa 5 caturvidha puruSArthathI pratibaddha graMtharUpa kAvya hoya che. athavA-saMskRta, prAkRta, apabhraMza ane saMkIrNa bhASA vaDe pratibaddha graMtharUpa kAvya hoya che, samavRtta viSamavRtta, addha samavRtta ane gadyarUpa cAra prakAranuM kAvya heAya che. tenI utpatti zaMkhamahAnidhimAM thai che. tathA mRdaMga Adi jeTalAM vAdyo che temanI utpatti paNa A zakhamahAnidhimAMthI thaI hoya che. A pratyeka mahAnidhi cakravyuhanA aSTakanI madhyamAM rahela hoya che eTale ke madhyamAM pratyeka maha nidhi hoya che ane tenI AsapAsa rahelAM ATha cako tenI rakSamA karatAM hoya che. A pratyeka mahAnidhi UMcAI ATha ATha jananI zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA. 9 sa.14 cakravartimahAnidhinirUpaNam 257 yojanocchritA ityarthaH, viSkambhe-vistAre nava yojanAni, dvAdazadIrghAH- dvAdazayojanAni dIrghA:-AyatAH, majjUSAsaMsthitAH-majjUSAkArasthitAH / ete nava mahAnidhayaH kya bhavantItyAha-'jaNhavII muhe ' iti jAvyAH -gaGgAyA mahAnadyA mukhe-udgamadvAre bhavantIti / 11 / punaH kIdRzAsta ityAha-" veruliyamaNikavADA" ityAdi, vaiDUryamaNikapATA-caiDUryamaNimayakapATayuktAH, kanakamayA:-suvarNaracitatayA suvarNamayAH, vividharatnaparipUrNAH-karketanamarakatavaiDUryavajrendranIlAdinAnAratnasaMbhRtAH punaH zazisUracakralakSaNAnusamayugabAhubadanAH-zazisaracakrANyeva lakSaNAni-cihnAni yeSAM te tathA candrasUryacakracihnavantaH, te ca te anusamA:-anurUpAH aviSamAtha te yugapAhuyadanA:-yuga:-zakaTAGgavizeSaH 'jUbhA' iti bhASApasiddha, tadAkAravRttatvAda dIrghatvAcca bAhayo-dvArazAkhAvadaneSu mukheSu-dvAreSu yeSAM te tathAbhUtAzca te tathAcakrasUryacakrAGkitasamatala-yugavattadIrghadvArazAkhAyuktadvAra yuktA ityarthaH / 12 / pUrvamahAnidhInAmadhiSThAtRtvena devA mUcitAH, te devAH kIdRzAH ? ityAha" paliovamaThiiyA " ityAdi,-teSu-mahAnidhiSu khalu palyopamasthitikAHhotA hai, evaM 12 yojanakI ye dIgha hotI haiM, arthAt lambI hotI haiN| tathA-inakA AkAra maMjUSAke jaisA hai, ye mahAnidhiyAM gaGgA mahAnadIke udgama dvArameM hotI haiN|11|| __ ye nau mahAnidhiyAM vaiDUrya maNiyoMse nirmita hue kapAToMse yukta hotI haiM, suvarNase racita hone ke kAraNa suvarNamaya hote haiN| kaketana, marakata, vaiDUrya, vajra, indranIla Adi nAnA ratnoMse paripUrNa hote haiN| zazi, sUrya evaM cakake cihnoMse yukta hote haiM, samatalahote haiM, evaM viSamatAse rahita hote haiM, jubhAMke jaise ye gola evaM lambe hote haiM .... hoya che, pahelAI nava nava jananI ane laMbAI bAra bAra yojanAnI hoya che. temane AkAra maMjUSAnA jevo hoya che. te mahAnidhio gaMgAmahAnadInA udgama dvAromAM hoya che. te nava mahAnidhie vairyamaNiomAMthI banAvelAM kapATe (kamADe )thI yukta DAya che. mane tana, bha24ta, paiDyA, 500, chandranAra yA vividha ratnAthI pripUrNa hoya che te mahAnidhie zazi, sUrya ane cakanA cihUnothI yukta hoya che, samatala hoya che ane viSamatAthI rahita hoya che. dhuMsarInA jevA geLa ane lAMbA hoya che. sthA0-33 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 258 sthAnAGgasUtre palyopamApadhisthAyinaH, nidhisaddaGnAmAna:-navamahAnidhinAmasadRzanAmAno devAH santi, yeSAM devAnAM te-pUrvoktA mahAnidhayaH AvAsA:-nirAsasthAnAni santi / kathambhUtA AvAsAH? ityAha-akreyAH-mahAmaharghatyAtkenApi kretumazakyAH, capunaH AdhipatyAH-devAdhipatyayuktAH sarvadaiva tadadhiSThAnAt devAdhInatyAditi / 13 / 'ee te ' ityAdi-ete-anantaroktAste-prasiddhA mahAnidhayaH prabhUtadhanaratnasazcayasamRddhAH-bahudhanaratnasamUhena samRddhAH ati sampannAH ye mahAnidhayaH sarveSAM-cakravartinAM vazam-adhInatAm upagacchanti prApnuvanti iti |14||suu014|| pUrva mahAnidhaya uktAH te ca cittavikAra durgati hetaya iti vikRtiprasaGgAtAdRzavikRtInirUpayati mUlam---Nava vigaIo paNNattAo, taM jahA-khIraM 1, dahi 2, NavaNIyaM 3, sappiM 4, telaM, 5, gulo 6, mahuM 7, majaM 8 maMsaM 9 // sU0 15 // ...(!) 12 ina mahAnidhiyoM ke adhiSThApaka jo devatA haiM ve eka palyo. pamakI sthitivAle hote haiM aura jaisA nidhiyoMkA nAma hai, vaisA hI nAma una devatAoMkA hai, ataH ye mahAnidhiyAM apane 2 nAmake jaise nAmayAle devatAoMke nivAsasthAna rUpahaiM / ye nivAsasthAna atyahaiM mahA kImatavAle honese kisIkebhI dvArA kharIde nahIM jA sakate haiM tathAsadAhI devatAoMse adhiSThita honeke kAraNa devoMke Adhipatyase yukta haiM / 13 / ___ ye nau mahAnidhiyAM-bahuta adhika ghanA, evaM ratnoMke samUhase ati saMpanna haiN| aisI ye nauhI mahAnidhiyAM cakravartiyoMke AdhInatA svIkAra karate haiM-arthAt cakavatiyoMko prApta hote haiM / mUtra 14 // A mahAnidhionA adhinAyaka je deve heya che. temanI eka patyepamanI sthiti hoya che. te pratyeka nidhinA nAma jevAM ja nAmavALA deva vaDe te pratyeka maha nidhi adhiSita che eTale ke te mahAnidhionI jevAM ja nAme vALA deve tyAM nivAsa kare che. A mahAnidhi o akeya che eTale ke teo eTalA badhA kImati che ke temane kharIdI levAnuM kArya koI paNa mAnavIthI zakya bane tema nathI. te mahAnidhio sadA devatAo vaDe adhichita hovAne kAraNe nA AdhipatyathI yukta che. A mahAnidhie ghaNuM ja ghADA che ane ronA samUhathI cakravartIonI adhInatA svIkAre che eTale ke temanI cakavatIone prApti thAya che. e sUtra 14 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA0 9 sU0 15 navavidhavikRtinAmanirUpaNam 259 chAyA-navavikRtayaH prajJaptAH, tadyathA-kSIraM 1, dapi 2, navanIta 3, sarpiH 4, tailaM 5, guDaH 6, madhu 7, madyaM 8, mAMsam 9 // mU0 15 // ___TIkA-" Nava vigaIzro" ityAdi-mugamam navaraM-vikRtayaH-vikArakAritvAdabhedopacAreNa kSIrAdayo vikRtayaH proktAH, tadyathA-kSIraM-dugdhaM tacca paJcavidhaM yathA-anAdugdhaM 1 meSIdugdhaM 2 godugdhaM 3, mahiSIdugdham 4 uSTrIdugdham 5 iti bhedAt / tathA-dadhi 2 navanItaM 3, sarpiH-ghRtaM 4 etatrika caturvidham , ajAmepI gomahiSInAM catasRNAM tatsambhavAt , uSTINAM tu tadasambha ye kathita mahAnidhiyAM citta vikArakI evaM durgatike kAraNabhUta hotI haiM ataH vikRtike prasaGgako lekara aba sUtrakAra usa prakArakI vikRtiyoMkA nirUpaNa karate haiM-"Nava vigaIo paNNattAo" ityAdi / vikRtiyAM nau kahI gaI haiM-jaise-kSIra (dha) 1, dadhi 2, navanIta 3, sarpi 4, taila 5, guDa 6, madhu 7, madha 8 evaM mAMsa 9 / vikArakAraka honese amedakA upacAra karake kSIrAdikoMko vikRti rUpase 9 kahA gayA hai inameM kSIra rUpa jo vikRti hai-yaha pAMca prakArakI kahI gaI hai-jaise-ajA dugdha1, meSI dugdha 3, go dugdha 4, mahiSI-bhaiMsa dugdha 4, aura uSTra dugdha 5 tathA-dadhi rUpa vikRti 1 navanIta (makkhana) rUpa vikRti 2 evaM sapi-ghRta rUpa vikRti 3, ye tInoM vikRtiyoM cAra uparyukta mahAnidhie cittavikAramAM kAraNabhUta bane che ane durgatinI prApti karAve che A prakAre ahIM vikAra athavA vikRtine prasaMga prApta thatuM hovAthI have sUtrakAra te prakAranI vikRtionuM nirUpaNa kare che- "Nava vigaIo paNNattAo" tyAdi--(sU 15) nava prakAranI vikRtio kahI che. te nava prakAre nIce pramANe che (1) kSIra, (2) dhi, (3) navanIta, (4) sapi (ghI), (5) tesa, (6) gaNa, (7) bhadha, (8) madha (su21) mana (6) mAMsa. uparyukta vastuo vikArakAraka hovAthI vikArakAraka vastumAM abheda mAnIne zrIrAdi vastuone paNa ahI' vikRtirUpe prakaTa karavAmAM Avela che. kSIra (dUdha) rUpa je vikRti che. tenA pAMca prakAra kahyA che- (1) RAME-54rInu' 65, (2) meSIya-dheTarInu dUdha, (3) gAyagAyana idha, (4) bhaDipAhu-sanu 35 mane (5) anTradha-saidae . ___ dRSi35 (4ii 35) vikRti, navanIta (1 ) 35 vikRti, sapi35 (35) viti, mAtraNe vitiyAnA yAra yAra 412 4aa cha, 4 // 25 haiaja, meSa, gAya ane mahiSInA dUdhamAMthI dahIM, mAkhaNa ane ghI bane che. tethI zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 sthAnADasUtre vAt , tathA-tailaM-prasiddhaM tadanekavidham 5, guDaH-dvividhaH-drapiNDabhedAt 6, madhu-tridhA-mAkSika-kauntika-bhrAmarabhedAt 7, madyaM-madirA, tadvividhaM-kASThapiSTabhedAt 8, mAMsa vidhA jalacara-sthalacara-khecarabhedAt 9 / iti naya vikRtayaH // sU0 15 // pUrva vikRtaya uktAH, tAzca zarIrasyopacayahetaya iti zarIraM kiyacchidraM bhavatItyAha mUlam-Nava soyaparistavA boMdI paNNattA, taM jahA-do sottA 2 doNettA 4 do ghANA 6 muhaM7 pose 8 pAU 9||suu016|| chAyA-navasrotaH parisrayA bondI prajJaptAH, tadyathA-dve zrotre 2 dve netre 4 de ghrANe 6 mukhaM 7 posaH 8 pAyuH 9 // sU0 16 // prakArakI kahI gaI haiM-kyoMki ye cAroMhI vikRtiyAM ajA, meSI, gAya evaM mahiSIkI hotI hai / uSTrIke dugdhakI ye dadhi navanIta evaM sarpi ye tIna vikRtiyAM nahIM hotI haiM / taila rUpa vikRti aneka prakArakI hotI hai, guDarUpa vikRti drava evaM piMDake bhedase do prakArakI hotI hai madhurUpa vikRti mAkSika kauntika evaM bhrAmarake bhedase tIna prakArakI hotI hai, kASTa aura piSTake bhedase madya-madirArUpa vikRti do prakArakI hotI hai, mAMsarUpa vikRti-jalacara sthalacara aura khecarake bhedase tIna prakArakI hotI hai isa prakArase ye nau vikRtiyAM haiM |suutr 15 // te traNe vikRtionA cAra cAra prakAra kahyA che. sAMDhaNunA dUdhamAMthI dahIM, mAkhaNa ane ghI banatA nathI, te kAraNe A traNe vikRtionA pAMca prakArane badale cAra ja prakAra paDe che. telarUpa vikRtine aneka prakAra paDe che kAraNa ke tala, magaphaLI Adi aneka padArthomAMthI tela maLe che. geLarUpa vikRtinA drava (pravAhI) ane piMDanA bhedathI be prakAra paDe che. madhu (madha) rUpa vikRtinA nIce pramANe traNa 2 57 cha .(1) mAkSi (madhamAmAmA manAva bha), (2) zetu:(....) ? ane trIjuM bhrAmara madha ( bhamarIoe banAveluM madha). kASTa ane piSTanA bhedathI madya (madirA) rUpa vikRti be prakAranI kahI che. mAMsarUpa vikRti jalacara, sthalacara ane khecaranA bhedathI traNa prakAranI kahI che. A prakAranI A nava vikRtio che. sU. 15 uparyukta vikRtio zarIranA upacayamAM kAraNabhUta bane che. zarIramAM zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA09 sU0 16 zarIra chidranirUpaNam 261 TIkA - " vasoyaparisvA " ityAdi - bondI - zarIraM, tadatraudArikameva grAhyam, sAca bondI navasrotaH parisravA - navamiH - anupadaM vakSyamANaiH srotobhiH = chidraiH parisravati-kSaratIti navasrotaH parisravA prajJaptA, tAni nava strotAMsi kAni santItyAha - ' taM jahe ' tyAdi, tadyathA - dve zrotre - zravaNendriye 2, dve netre 4, dve ghANe - nAsike 6 mukhaM 7 posa:- mUtrendriyam = pAyuH - gudam 9, iti navasrotAMsi || sU0 16 // pUrvaM navacchidraM zarIramuktaM, sampati tatsAdhyapuNyabhedAnAha mUlam -- vacihe puNNe paNNatte, taM jahA - annapuNe 1, pANapuNe 2, vatthapuNe 3, leNapuNe 4, sayaNapuNNe 5, maNapuNe 6, vaipuNe 7, kAyapuNNe 8namokkArapuNNe 9 | suu017|| chAyA - navavidhaM puNyaM prajJaptam, tadyathA - annapuNyaM 1, pAnapuNyaM 2 2, vastrapuNyaM 3, layanapuNyaM 4 zayanapuNyaM 5 manaHpuNyaM 6, vAkyapuNyaM 7, kAyapuNyaM 8 namaskAra puNyam 9 / / sU0 17 // ye kahI gaI vikRtiyAM zarIra ke upacayameM kAraNarUpa hotI haiMsUtrakAra aba yaha prakaTa karate haiM ki zarIra meM kitane chidra haiM-" NavasoyaparissacA " ityAdi || sUtra 16 // - TIkArtha - yaha audArika zarIra nau chidroMvAlA kahA gayA hai, "boMdI' nAma zarIrakA hai zarIra se yahA~ audArikazarIra gRhIta huA hai, srota zabdakA artha chidra hai, ina nau chidroMse yaha audArikazarIra bahatA rahatA hai ve nau chidra isa prakAra se haiM do zrotra, do netra, do ghANa-nAsikA mukha, sUtrendriya aura gudA isa prakAra se ye nau dvAra haiM |016 | keTalAMka chidro hAya che, tethI have sUtrakAra te chidronI sakhyA prakaTa kare che-- java soya parisvA " tyAhi (sU. 16) " TIDArtha-mA gauhArisa zarIra nava chidroSANu hyuM che. "boMdI" yA yaha zarIranA ma'mAM vaparAyuM che ahI. zarIra pada vaDe audArika zarIrane ja grahaNa karavAmAM AvyuM che. ' srota 'padma chidranA arthamAM vaparAyu' che audArika zarIranA nava chidra 35 nava dvAra nIce pramANe che-se zrotra ( ana ), se netra, medhAzu ( nasA ), bhuJa, bhUtrendriya bhane guhA // sUtra 16 // zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 sthAnAGgasUtre TIkA' navavihe puNNe' ityAdi - punAti pavitrIkarotyAtmAnamiti puNyaM - zubhakarma navavidhaM prajJatam tadyathA - annapuNyaM - supAtrAdyannadAnajanyaM puNyaM - tIrthaGkaranAmAdipuNyaprakRtibandharUpam 1, evaM pAnapuNyaM pAnapAnajanitaM puNyaM 2, tathA - catrapuNyaM vastradAnajanyapuNyam 3 tathA-lapanapuNyaM - vAsArthaM sthAnadAnajanita , isa prakArase chidroMvAle zarIrako kahakara aba sUtrakAra tatsAdhya puNyake bhedoMkA kathana karate haiM-" Nava vihe puNNe paSNate " ityAdi / TIkArtha- puNya nau prakArakA kahA gayA hai jaise anna puNya 1, pAna puNpa 2 vastra puNya 3lapana puNya 4, zayana puNya 5, manaH puNya 6, cAkU (vacana) puNya 6 kAya puNya 7 aura namaskAra puNya jo AtmAko pavitra karatA hai vaha puNya hai, aisA vaha puNya zubha karmarUpa hotA hai, vaha zubha karmarUpa puNya pUrvokta rUpase nau prakArakA kahA gayA hai, usakA tAtparya aisA hai-supAtra AdikoM ko annakA dAna denA yaha anna puNya hai, kyoMki supAtra AdikoMke liye AhAra dAna dene se tIrthaMkara nAmakarma Adi puNya prakRtiyoMkA bandha hotA hai, isI prakAra se pAnadAna peya yogya vastuke dAna dene se jo puNya prApta hotA hai, vaha pAna puNya hai, vastroMke dAna denese jo puNpa hotA hai vaha vastrapuNya hai, nivAsake liye sthAnake dAna denese jo puNya hotA hai vaha layanapuNya A prakAre chidrovALA zarIranuM nirUpaNa karIne have sUtrakAra te zarIra dvArA sAdhya evAM puNyanA bhedonu nirUpaNa kare che-- 66 navavihe puNNe paNNatte " tyAhi.... (sU. 17) TI artha - cueyanA nIce pramANe nava ajharo udyA che - ( 1 ) mannayuSya (2) pAnayuSya, (3) vastrapuSya, (4) vayanapuSya, (6) manaHpueca. (7) pAiyuSya, (8) ayayuSya ane (2) namasrapuSya. je AtmAne pavitra kare che tenuM nAma puNya che. evu te puNya zubhakama rUpa hoya che. te zubhakarma rUpa puNyanA annapUrNa Adi nava prakAra paDe che. supAtra Ardikane annanuM dAna devuM tenuM nAma annapuNya che, kAraNa ke supAtrane annadAna devAthI dAtA tIrthaMkara nAmakama Adi puNyaprakRtiene bandha kare che. pANI, dUdha Adi peya padArthAMnu' supAtrane dAna devAthI je puNyanI prApti thAya che te puNyane pAnapuNya kahe che. vastronu dAna karavAthI je puNya prApta thAya che, tene vastrapuNya kahe che. nivAsa karavAne mATe sthAnanuM dAna karavAthI je puNya prApta thAya che tenu zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA09 sU 17 navavidhapuNyanirUpaNam puNyam 4, tathA-zayanapuNyaM-saMstArakAdidAnajanyapuNyam 5 tathA manaHpuNyaMmanasA sadbhAvanAbhAvitena jAyamAnaM puNyam 6, tathA-vAkpuNya-vAcA-svAdhyAyAdi pravaNayA jAyamAnaM puNyam 7 kAyapuNyam-kAyena-zarIreNa sadevasAdhuguru. zuzrUSAdi tatpareNa jAyamAnaM puNyam 8, tathA-namaskArapuNyaM-namaskAreNa sadevagurusAdhuprabhRtipuruSANAM praNAmena jAyamAnaM puNyam 9 // sU0 17 // pUrva puNyabhedA uktAH, samprati tadviparIta pApahetUnAha mUlam-Nava pAvassAyataNA paNNattA, taM jahA-pANAivAe 1 musAvAe 2, jAva pariggahe 5, kohe 6, mANe 7 mAyA 8 lobhe 9 // sU0 18 // __ chAyA-naya pApasyA''yatanAni prajJaptAni, tadyathA-mANAtipAtaH 1, mRSApAdaH 2, yAvat parigrahaH 5, krodhaH 6, mAnaH 7, mAyA 8 lobhaH 9 / / suu018|| hai, saMstAraka Adike dAna denese jo puNya hotA hai, vaha zayana puNya hai, sadbhAvanAbAle manase jo puNya hotA hai, vaha manaH puNya hai, svAdhyAya Adike lavalIna huI vANIse jo puNya utpanna hotA hai vaha vAk (vacana) puNya hai, tathA sudeva, sudharma, evaM susAdhukI sevA AdimeM tatpara hue zarIrase jo puNya utpanna hotAhai vaha kAyapuNya hai, tathA sudeva evaM susAdhu Adiko namaskAra karanese jo puNya utpanna hotA hai, vaha namaskAra puNya hai / / mU0 17 // isa prakArase puNya bhedoMkA kathana kara aba sUtrakAra isa puNyase viparIta pApake kAraNoMkA kathana karate haiM--- nAma layanapuNya che. saMstAraka (bichAnuM) AdinuM dAna devAthI je puNya prApta thAya che tenuM nAma zayanapuNya che. sadbhAvanA bhAvanArA mana vaDe je puNya prApta thAya che tenuM nAma manaH puNya che. svAdhyAya AdimAM lIna thayelI vANI vaDe je puraya thAya che tenuM nAma vApuNya che, sudeva sudharma ane susAdhunI sevA karavAthI je puNya prApta thAya che tenuM nAma kAyapuNya che. tathA sudeva ane susAdhune namaskAra karavAthI je puNya prApta thAya che tenuM nAma namaskAra puNya cha. / / sUtra 17 / / A prakAre puNyanA bhedonuM kathana karIne have sUtrakAra A puNya karatAM viparIta evAM pApanAM kAraNonuM kathana kare che- zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthanAGgasane TIkA--'Naya pAyasse' ityAdi-pApasya-azubhaprakRtirUpasya AyatanAni candhakAraNAni nava pajJaptAni tadyathA-prANAtipAta:-prANihiMsA 1, mRSAvAda:-mithyAvacanam 2 ' yAvat '-padena -- adattA''dAnam maithunam ' ityetadvaya grAhyam 4, parigrahaH 5, krodhaH 6, mAnaH 7, mAyA 8, lobhazce 9 ti naya pApakAraNAni // mU0 18 // pUrva pApakAraNAnyuktAni, tadadhikArAt pApazrutaprasaGgAnAha mUlam-Navavihe pAvassuyappasaMge paNNate, taM jahA-upAe 1 nimitte 2 maMte 3 Aikkhae 4 tigicchae 5, / kalA 6, AvaraNe 7, unnANe 8 micchApAvayaNeti 9 ya // sU0 19 // chAyA-navavidhaH pApazrutaprasaGgaH, prajJaptaH, tadyathA-utpAtaH 1, nimittaM 2, mantraH 3, AkhyAyakaH 4, caikitsikam 5, kalA 7, AvaraNam 7, ajJAnaM 8, mithyApravacanam 9 iti ca // mu0 19 // " Nava pAvassAyataNA paNNattA" ityAdi / mUtra 18 / / TIkArtha-azubha prakRtirUpa pApake bandha kAraNa nau kahe gaye haiM-jaiseprANAtipAta 1, mRSAvAda 2, yAvat parigraha 5 krodha 6, mAna7, mAyA 8 evaMlobha 9 prANiyoMkI hiMsA karanekA nAma prANAtipAta hai, mithyA vaca. nakA nAma mRSAvAda hai, yahAM dhAvatpadase " adattAdAna, maithuna" ina do padoMkA saMgraha huA hai, bAkI ke pApakAraNoMkA svarUpa sugamahai ||suutr18|| pApa kAraNoMko kahakara aba sUtrakAra inake sambandhase pApazruta prasakA kathana karate haiM-- __ " Navihe pAvassuyappasaMge paNNatte " ityAdi // sUtra 19 // "Nava pAyasvAyattaNA paNNattA " tyAha-(sU. 18) TIkArtha-azubha prakRti rUpa pApane badha nIceno nava kAraNe vaDe baMdhAya che-(1). pratizata, (2) bhUSApA, (3) mahattahAna, (4) bhaithuna, (5) pariyaDa, (6) jodha, (7) bhAna, (8) mAyA ane () dela, prANAyAnI hA 42vI tana nAma prANAtipAta che. asatya vacana bolavuM tenuM nAma mRSAvAda che bAkInAM sAte padone artha sugama che. A sUtra dvArA sUtrakAre nava pApakaraNonuM nirUpaNa karyuM che. e sUtra 18 che pApakAraNenuM kathana karIne have sUtrakAra pApakRta prasaMgonuM kathana kare che"nnv vihe pAvassuyappasaMge paNNatte" tyAha-(sU. 16) zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sudhATokA sthA0 9 sU0 19 pApazrutanirUpaNam TIkA--'Navavihe pApasuye' ityAdi-pApazrutaprasaGgaH-pApasya janakaM zrutaM pApazrutaM, tasya prasaGgaH-Asevanam , yadvA-vistAraH-sUtravRttivArtikarUpaH pApazrutaprasaGgaH navavidhaH prajJaptaH, tadyathA-utpAtaH-utpanamutpAta:-prakRtivikAra:sahajarudhiradRSTayAdiH, tatpratipAdanaparaM zrutamapi upacArAdutpAtazabdavAcyam 1 tathA-nimitta-atItavartamAnabhaviSyatparijJAnopAyabhUtazAstram 2 tathA-mantra:-mantra zAstra-jIvoddharaNagAruDAdi 3, tathA AkhyAyaka:-mAtaGgavidyA, yadupadezAjjanA atItAdivRttAntaM kathayanti 4 / tathA-caikitsikaM cikitsAparam-AyurvedazAstram pApa zrutakA prasaGga-pApake janaka zrutakA sevana athayA-pApa zrutakA satravRtti evaM vArtikarUpa prasaGga nau prakArakA kahA gayA hai, jaise-utpAta 1, nimitta 2, mantra 3, AkhyAyaka 4, caikitsika 5, kalA 6, Ava. raNa 7, ajJAna 8 aura mithyA pravacana 9 inameM prakRtike vikArakA nAma utpAta hai, aura vaha yahA~ svabhAvataH rudhirakI vRSTayAdi rUpa samajhanA cAhiye isakA pratipAdaka jo zruta hai, vaha bhI upacArase utpAta zabdakA vAcya huA hai atIta, vartamAna evaM bhaviSyatkAlake jJAna karAne meM upAya bhUta jo zruta hai vaha nimitta hai mantrazAstra -jIvoddhAraNa gAruDa Adi mantra hai-mAtaGgavidyA jisake upadezase manuSya atItakAla Adike vRttAntako kahate haiM, vaha AkhyAyaka haiM 4 Ayurveda zAstrakA nAma caiki pApakRtanA prasaMga-pApanA janaka gharanuM sevana-athavA pApakRtanA sUtra vRtti ane vArtika rUpa prasaMga nava prakAranA kahyAM che. te nava prakAro nIya pramANe cha (1) GrpAta, (2) nimitta, (3) matra, (4) mAyAya, (5) thailisi (9) al, (7) bhajJAna sana (6) bhithyAprayayana. upAta-prakRtimAM thatAM vikArenuM nAma utpAta che ahIM sAmAnya rIte rudhiravRSTi Adi rUpa vikArone utpAta samajavA joIe. A prakAranA utpAtanuM pratipAdana karanAra je zrata che tene ahI utpAta nAma ApavAmAM Avela che. nimitta bhUta, vartamAna ane bhaviSyakALanuM jJAna karAvavAmAM upayogI thaI paDe evuM je zrata che tenuM nAma nimittazAstra che. maMtrazAstra-chaddharaNa, gAruDa Adi maMtra je zAstramAM ApavAmAM AvyA che, te zAstranuM nAma maMtrazAstra che. AkhyAyaka-mAtaMgavidyA Adi bhUtakALa AdinA banAvone kahenArI vidyA je graMtha dvArA zIkhI zakAya che te graMthane AgAyaka kahe che, cakitmika-AyurvedazAstrane aikisika kahe che. sthA-34 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 sthAnAGgasUtre 5, tathA-kalA-lekhagaNitamamukhA zakunarutaparyantA dvAsaptatividhA, tatpratipAdana paraM zrutamapi kalApadayAcyaM bhavati 7, tathA-AvaraNam-Aviyate-AcchAdyate gaganamanenetyAvaraNaM-bhavanaprAsAdanagarAdi. tannirmANasUcakaM zrutamapi tathA, vAstu vidyetyarthaH 7, tathA-ajJAnam-ajJAnamayodhaH-tajjanakaM zrutaM tathA, laukikazAstra bhArata-kAvya nATakAdirUpam 8, tathA-mithyApravacana-bauddhAdiparatIthi kazAsa. nam 3 / ityevaM nava zAstrANi // sU0 19 // sika hai 5, kalAnoMkA-lekhagaNita Adise lekara zakunaruta takakI 72 kalAoMkA pratipAdaka jo zAstra hai, vaha kalA hai, zAstrako jo kalA kahA gayA hai, vaha unakA pratipAdaka hone se upacArase kalA rUpa kahA haiM / gagana jisake dvArA AcchAdita kiyA jAtA hai, vaha AvaraNa hai-aisA vaha AvaraNa bhavana, prAsAda nagarAdi rUpa yahAM liyA gayA haiM, isa bhavana AdikoMke nirmANakA sUcaka jo zruta hai, vaha zruta bhI yahAM AvaraNa zabdakA vAcya huA hai| yaha AvaraNa zruta vAstuvidyArUpa paDatA hai / ajJAna nAma ayodhakA hai-jisase samyagjJAna nahIM hotA hai, aise jo laukika zAstrarUpa bhArata kAvya nATaka Adi hai ve saba yahAM ajJAna se liye gaye haiM / bauddha Adi paratIrthika janoMkA jo zAsana hai vaha mithyA pravacana hai, isa prakArase ye nau pApazruta haiM / / sUtra 19 // kalA-lekhagaNitathI laIne zakunaruta paryantanI 72 kalAonuM prati pAdana karanAra je zAstra che tenuM nAma kalA che. ahIM zAstrane kalA kahevAnuM kAraNa e che ke te zAstramAM kalAonuM pratipAdana karAyuM che. kalA ane kalAnuM pratipAdana karanAra zAstramAM abheda mAnIne ahIM zAstrane paNa kalA rUpe prakaTa karavAmAM AvyuM che. AvaraNa -jenA dvArA gaganane AcchAdita karAya che, evI vastuone AvaraNa kahe che, ahI bhavana, prAsAda ane nagarAdirUpa AvaraNa grahaNa karavAnA che te bhavana AdikanA nirmANanuM sUcaka je zAstra che te zAstrane paNa ahI AvaraNa' kahevAmAM AvyuM che. tene vAstu vidyArUpa gaNI zakAya. ajJAna-jenA vAMcanathI samyaga jJAnanI prApti thatI nathI evAM laukikazAsa rUpa mahAbhArata, kAvya, nATaka Adine ajJAnazrata rUpa samajavA. mithyApravacana -bauddha Adine paratIthiMka jananA je dharmagra che temane mithyApravacana kahe che A prakAranA nava pApagnata che. sUtra 19 che zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA0 9 sU0 20 nipuNapuruSanirUpaNam 267 pUrvamutpAtAdi zrutAnyuktAni, tadvido nipuNA bhavantIti nipuNapuruSAnAha mUlam .-Nava uNiyA vatthU paNNattA, taM jahA- saMkhANe 1, nimitte 2, kAiya 3, porANe 4, pArihathie 5, parapaMDie 6, vAie 7, bhUi kamme 8,tigicchie 9 // sU0 20 // chAyA-naya naipuNikAni vastUni prajJaptAni, nadyathA-saMkhyAnaM 1, nimittaM 2, kAyikaM 3, purANaH 4, pArihastikaH 5, parapaNDitaH 6, vAdikaH , bhUti kama 8, cikitsakaH 9 // sU0 20 // _____TokA- 'Nava NeuNiyA' ityAdi-naipuNikAni-nipuNaM-sUkSmaM jJAnaM tena caranti naipuNikAni-sUkSmajJAnapArINi, yadvA-nipuNAni-pani tAnyeva naipuNikA. ni vastUni-AcAryAdipuruSarUpANi tAni nava prajAtAni, tadyathA-saMkhyAna-gaNitaM tajjJAnavAn puruSo'pi saMkhyAnapadavAcyaH yadvA-' saMkhANe' ityasya -- saMkhyAne' ___ utpAtAdi Adi zrutoMkA kathana kara aba sUtrakAra unake jAnanevAle nipuNa hote haiM, isa bAtako lekara nipuNa puruSoMke svarUpakA kathana karate haiM ___ " Nava Ne uNiyA vatthU paNNattA" ityAdi // sUtra 20 // TIkArtha-sUkSma jJAnase jo yukta hote haiM ve athavA jo catura hote haiM ve nepuNika haiM aise ve naipuNika AcArya Adi puruSa rUpa yahAM jAnanA cAhiye ye naipuNika nau kahe gaye haiM-jaise-saMkhyAta 1, nimitta 2 kAyika 3. purANa 4 parihastika 5 parapaNDita 6 vAdika 7 bhUtikama 8 aura cikitsaka 9 / saMkhyAna zabdakA artha gaNita hai, ima gaNitakA jJAnazAlI jo puruSa hai vaha saMkhpAna hai athavA-" saMkhANe" kI saMskRta chAyA " saM. utpAta Adi kRtenuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM te kRtene jANanAra nipuNa hoya che. tethI have sUtrakAra nipuNa purUSanA svarUpanuM kathana kare che. "Nava NeuNiyA vasthU paNNattA" yAha....(sU 20) TIkAtha-je puruSe sUphamajJAnathI yukta hoya che temane athavA jeo catura hoya che temane na puNika kahe che. evAM te naipuNi ke AcArya Adi rUpa samajavA. naipuliAnA na5 2 54 cha-(1) sabhyAta, (2) nibhitta, (3) yi, (4) purANa, (5) pAristi , (5) 525Dita, (7) pA6i (8) bhUti bhane (6) bhitsis. saMkhyAta pada gaNitanuM vAcaka che. A gaNitanA viSayamAM je mANasa nipura DAya cha tara yAta' 4 che. 15yA " saMkhANe " mA 54nI ch|y| zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 sthAnAGgasUtre iti saptamyantA chAyA, tatpakSe - saMkhyAne - gaNita rUpaviSaye prathamo nipuNa ityarthaH, evaM nimittAdiSvapi bodhyam, nimittam atItAnAgatazubhAzubhasUcakaM puruSavastu 2, kAyikaM - zArIrikam - iDApiGgalA suSumNAdi prANatatvanirUpakam 3, purANa:purAbhavo vRddha ityarthaH / sa ca cirajIvitvAd dRSTabahuvidhaprasaGgava ne puNiko bhavati, yadvA purANaM - purAbhavattaM zAstravizeSaH, tajjJAtA nipuNaprAyo bhavati 4, tathA - pArihastika :- svabhAvanipuNaH sarvakAryANAM samucitasamaye kartA 5, tathAparapaNDitaH paraH - prakRSTaH paNDitaH - vijJaH parapaNDitaH - bahuzAstravit, yadvA- para:rUpAne " aisI bhI hotI haiM, isa pakSake jo gaNita rUpa viSayameM prathama nipuNa hotA hai, vaha saMkhyAna hai isI tarahakA kathana nimitta Adi padoM meM bhI jAnanA cAhiye atIta anAgata sambandhI zubha azubhakA sUcaka jo puruSa rUpa vastu hai vaha nimitta hai 2 iDA piMgalA evaM suSumnA Adi prANa tattvakA nirUpaka jo zArIrika zAstra hai, vaha kAyika hai, isa zAstrakA jo jJAtA hai vaha kAyika haiM, purANa zabdakA artha purA bhavavRddha hai yaha vRddha ciraMjIvI honeke kAraNa aneka prakArake prasaGgokA draSTA hotA hai isaliye vaha naipunika kahA jAtA hai, athavA purAbhava vRttakA nAma purANa hai isa itihAsa rUpa purAbhava vRttakA pratipAdaka jo zAstra vizeSa hotA hai vaha bhI purANa zabda vAcya hotA hai isakA jo jJAtA haiM vaha bhI prAya: nipuNa hotA hai 4, pArihastika- samasta kAryoM kA samucita samayameM jo kartA hotA hai, vaha bhI svabhAvataH saMkhyAne " paNa thAya che. A saskRta chAyAnI dRSTie tenA artha A pramANe thAya che-gaNitanA je prathama nipuNa thAya che tene sakhyAna kahe che. eja prakAranu` kathana nimitta Adi pado viSe paNa samajavu. atIta ( bhUta )ane bhaviSyakALa saMbaMdha zubhaazubhanu sUcaka je zAstra che tenu nAma nimitta che, te zAstramAM nipuNa purUSa mATe nimittapada prayukta thayu che. IDA, piMgalA, suSumgA Adi prANatattvanuM nirUpaka je zArIrika zAstra che tene kAyika kahe che. te zAstramAM nipuNa hAya evA puruSane paNa kAyika kahe che. purANa pada purAbhava (vRddha)nuM vAcaka che. te vRddha ciraMjIvI hAvAne kAraNe aneka prakAranA prasa'geAnA dRSTA hAya che. tethI tene naipuNika kahevAmAM Ave che. athavA purA bhavavRttanuM-prAcInasamayanA itihAsanuM pratipAdana karanAra je zAstrache, tene purANu kahe che, te zAstranA je jJAtA hoya che te paNa sAmAnya rIte nipuNa ja hoya che pArihastika 'samasta kAryaMta je samucita samayamAM pUrAM karanArA hAya che te paNa svAbhAvika rIte nipuNu ja hAya che tethI evI nipuNa vyaktine pArihastika kahela zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA09 sU020 nipuNapuruSanirUpaNam anyaH mitrAdiH paNDito yaspa sa tathA, so'pi mitrAdipaNDitajanasaMsargAnipuNo mayati / tathA-vAdI-vAdalabdhisampannaH, sa ca pareNa parAjito na bhavati / yadvA-vAdI-mantravAdI, dhAtuvAdI vA, sa eva yAdikaH, yadvA-yAdo'syAstIti cAdikaH 7 / tathA-bhUtikarma-bhUtyA-bhasmanA, upalakSaNatvAnmRdA sUtreNa yA karma bhUtikarma-vazIkaraNAdi, rakSArya vasatyAdipariveSTanakriyA yA, AdizabdAjjyarAdistambhanaparigrahaH / tajjJAnanipuNo bhavati / tathA-caikitsika:-rogamatikA. rako baidya ityarthaH / ete nava nipuNA bhavanti 9 // sU0 20 // nipuNa hotA hai ataH aise nipuNako parihastika kahA gayA hai, jo asAdhAraNa vidvAna hotA hai, athavA jisake mitrAdijana paNDita hote hai, kyoMki aisA manuSya mitrAdi paNDita janoMke saMsargase nipuNa ho jAtA hai, 6 jA bAda labdhise saMpanna hotA hai, vaha vAdI hai aisA vAdI parase parAjita nahIM hotA hai, yadvA-vAdI-vAdI mantravAdI yA dhAtuvAdI jo hotA hai vaha vAdI hI vAdika hai, athavA-jisake bAda hai vaha yAdika hai, bhasma lagAkara yA miTTI zarIrameM potakara yA kisIkA gaMDA Adi bAMdha kara jo dUsaroM ko vazameM kiyA jAtA hai, yA rakSAke nimitta jo vasati Adi sthAnoMko pariveSTita kiyA jAtA hai, yA jvara Adiko gaMDA bAMdhakara jo roka diyA jAtA hai vaha saba bhUtikarma hai, isa bhUtikarmake jJAnavAlA jo vyakti hotA hai vaha nipuNa hotA hai, tathA-jo che. je mANasa asAdhAraNa vidvAna hoya tene parapaMDita kahe che. athavA jenA mitrAdijana paMDita hoya che tene parapaMDita kahe che, kAraNa ke e puruSa mitrAdi paMDitenA saMsargathI nipuNa banI jAya che. je mANasa vAdalabdhithI saMpanna hoya che tene vAdI kahe che e vAdI anyanA dvArA parAjita karAtA nathI. athavA-je maMtravAdI ke dhAtuvAdI hoya che evA vAdIne ja vAdika kahe che. athavA je vAdayukta che tene vAdika kahe che. bhasma lagAvIne athavA zarIra para mATIne lepa karIne athavA keIne mAdaLiyuM bAMdhIne bIjA mANasone je vaza karavAmAM Ave che. athavA rakSAne nimitte je vasati Adi sthAnane pari. veSTita karavAmAM Ave che, athavA tAva Adine derA dhAgA ke mAdaLiyuM bAMdhIne je rokavAmAM Ave che, te saghaLI kriyAonuM nAma bhUtikarma che. A bhUti karmanA jJAnavALo mANasa paNa nipuNa ja hoya che. roga pratikAra karanAra zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 sthAnAGgasUtre - - pUrva nipuNAH puruSA uktAH, te ca sAdhayo gaNAntarbhApino bhavantIti gaNAnirUpayitumAha mlam-samaNassa NaM bhagavao mahAvIrassa Nava gaNA hutthA, taM jahA-godAsegaNe 1, uttarayalissahagaNe 2, uddehagaNe 3, cAraNagaNe 4, uddavAiyagaNe 5, vissapAiyagaNe 6, kAmaDipagaNe 7, mANavagaNe 8, koDiyagaNe 9 // sU0 21 // ___ chAyA-zramaNasya khalu bhagavato mahAvIrasya nava gaNA amavan, tadyathAgodAso gaNaH 1, uttaravalissaha gaNaH 2 uddehagaNaH 3, cAraNagaNaH 4, uDDuvAdikagaNaH 5, vizvayAdikagaNaH 6, kAmadikagaNaH 7 mAnavagaNaH 8, koTika gaNaH 9 // sU0 21 // TIkA--" samaNassa NaM " ityAdi-spaSTam , godAsAdayo nava gaNA:ekavAcanA''cArakriyAvatAM samudAyAH supatItAH // sU0 21 // rogakA pratikAra karanevAlA vaidya hotA hai, vaha bhI nipuNa hotA hai, isa prakArase ye nau nipuNa mAne gaye haiM // sUtra 20 // ye jo nipuNa puruSa nirUpita kiye gaye haiM aise ve gaNAntarbhAvI sAdhu hote haiM ataH aba sUtrakAra gaNoMkA nirUpaNa karate haiM___ "samaNassa NaM bhagavabho mahAvIrasta " ityAdi / TIkArtha-zramaNa bhagavAna mahAvIrake nau gaNa hue haiM jaise-godAsa gaNa uttarabalissaha gaNa 2 uddeha gaNa 3 cAraNa gaNa 4 uDDuvAdika gaNa 5 vizvavAdika gaNa6 kAmaddhikagaNa 7 mAnava gaNa 8 aura koTikagaNa9 vaidhane cikitsaka kahe che. te paNa nipuNa ja hoya che. A rIte ahIM nava prakAranI nipuNa vyaktio prakaTa karavAmAM AvI che. A sUtra 20 che nipuNa puruSanuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM, gaNonI aMdara rahetA sAdhue paNa nipuNa ja hoya che. tethI have sUtrakAra gaNonuM nirUpaNa kare che- ___ "samaNassa NaM bhagavao mahAvIrasta" tyAhi-(sU. 21) 14- zramAyu mavAna mahAvIranA na thayA -(1) mahAsa, (2) utta2 matirasa gae, (4) yA295 gae], (5) 64 gae, (6) vivAha gaNa,( 7) bhaddhi ga], (8) bhAnayAgane (4) 4 . gadAsa Adi A nava gaNa eka vAcanAvALA, eka AcAravALA ane zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA09 sU022 navakoTiparizuddhabhikSAnirUpaNam 271 pUrva bhagayanmahAvIragaNA uktAH, te ca bhikSAjIvina iti maikSaM nirUpayitumAha mlam-samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM samaNANaM NiggaMthANaM NavakoDiparisuddhe bhivakhe paNNatte, taM jahA-Na haNai Na haNAvai haNaMtaM gANujANai, Na payai Na payAvei payaMtaM NANujANai, Na kiNai Na kiNAvei kiNataM. NANujANai / / sU0 22 // ___ chApA-zramaNena bhagavatA manAvIreNa zramaNAnAM nirgranthAnAM nayakoTipari. zuddha bhaikSaM prajJaptam . tadyathA-na hanti 1 na ghAtayati 2 ghnantaM nAnujAnAti 3 na pacati 4 na pAcayati 5 pacantaM nAnujAnAti 6 na krINAti 7 na krApayati 8 krINantaM nAnujAnAti 9 / mu0 22 // TIkA-" samaNeNa bhagavaye" ityAdi-spaSTam , navaraM-navakoTiparizuddhanayabhiH koTibhiH-vibhAgaiH parizuddha-nirdoSaM navakoTiparizuddhaM bhaikSa-bhikSANAM samUhaH, prajJaptam , tadyathA-sAdhuH svayameva godhUmAdi dalanena na hanti 1. na ghAta ye godAsa Adi nau gaNa eka vAcanAvAle eka AcAracAle aura eka kiyAvAle sAdhujanoMke samudAya rUpa hote haiM aura ye prasiddha hI haiM suu21|| kahe gaye ye mahAvIrake gaNa bhikSAjIya hote haiM ataH aba sUtrakAra bhaikSakA nirUpaNa karate haiM-" samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM" ityaadi| TIkArtha-zramaNa bhagavAna mahAvIrane zramaNa nirgranthoMkI bhikSA nau koTise vizuddha kahI gaIhai-sAdhu svayaM godhUma Adiko dalanA nahIM hai isa liyevaha jIyakA hanana nahIM karatA hai / tathA-vaha gRhastha Adiko godhUma Adi dalane ke liye prerita nahIM karatA hai-isaliye vaha unase jIvoMkI eka kriyAvALA sAdhuonA sAmudAyarUpa hoya che. A gaNa suvikhyAta hovAthI ahIM temanuM adhika vivecana karavAmAM AvyuM nathI. sU021 uparyukta nava gaNa bhikSAvI hoya che. tethI have sUtrakAra taikSanuM ni3565 43 cha-" samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM " Ulk- (sU. 22) TIkarthazramaNa bhagavAna mahAvIranA zramaNa nicenI bhikSA nava prakAre vizaddha hoya che. te nava keTivizuddhatA A pramANe samajAvI-(1)sAdhu pite ghauM Adine daLo nathI ane te kAraNe te pitAnA AhAra nimitte jIvahiMsA karatuM nathI, (2) te gRhastha Adine ghauM daLavAnuM kahetuM nathI. A rIte te anyanI pAse jIvonI virAdhanA karAvatuM nathI. (3) A prakAranuM kArya karanArane zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 sthAnAGgasUtre yati-pareNa gRhasthAdinA na virAdhayati 2, nanta-cirAdhayantaM nAnujAnAtinAnumodayati 3 na pacati-svayaM na randhayati 4, na ca pAcayati-gRhasthAdinA na randhayati 5 pacantaM paraM nAnujAnAti 6, tathA-na krINAti-svayam azanavasanAdikrayaNaM na karoti7,na krApayati-pareNApi8 krINantaM paraM naanunaanaati9||muu022|| pUrva zramaNAnAM navakoTiparizuddha bhaikSamuktaM, tagrAhiNAM kathaMcin mokSAbhAve devagatirbhavatyeveti devagativastujAtaM pradarzayitumAha mUlam -IsANasla NaM deviMdassa devaraNo varuNassa mahAranno Nava aggamahisIo pnnnnttaao|| sU0 30 // virAdhanA nahIM karavAtA hai 2 tathA-jo isa prakArakA kArya karate haiM unakI sAdhujana anumodanA nahIM karate haiM 3tathA-sAdhujana svayaM bhojana Adi pakAte hai 1, apane nimitta bhojanAdi ve dUsaroMse pakavAte nahIM haiM 2 aura na pakAnevAlekI ye anumodanA karate haiM 3 isI prakArase ve bhojanAdiko na svayaM kharIdayAteM haiM 1 tathA na apane nimitta parase bhojanAdi kharIdate haiM 2 aura na bhojanAdi kharI. danevAlekI anumodanA hI karate haiM 3 isa prakAra ye nau koTiyAM haiM munijana jo azana vasanAdi grahaNa karate haiM-ye nau koTiyoMse vizuddha hote haiM / / sU0 22 // ___ isa prakAra zramaNa janoMkI nau koTise vizuddha bhaikSakA kathana kara aba sUtrakAra yaha prakaTa karate haiM ki isa prakArake bhaikSako grahaNa karanevAle sAdhujanoMkI yadi kisI kAraNavaza mukti na ho to unako devagati prApta hotI haiM ataH ye aba isI nimittase devagati sambandhI te tema karavAnI anumodanA detuM nathI. (4) sAdhu pite AhAra rAMdhati nathI, (5) pitAne mATe bIjA pAse bhejana raMdhAvata nathI ane (6) bhojana rAMdhana ranI anumodana paNa karato nathI. (7) te pitAne mATe AhAra vigere kharIdate nathI (8) pitAne mATe bIjA pAse bhejanAdi kharIda karAvate nathI ane (9) ane pitAne mATe bhejanAdi kharIdavAnI anumodanA paNa karatuM nathI. A prakAre nava kATi vizuddha azana, vasanAdi munijane grahaNa kare che. zAstrArA A prakAre zramaNanA nava keTi (nava prakAranA) vizuddha zaikSanuM kathana karIne have sUtrakAra e vAta prakaTa kare che ke A prakArane vizuddha AhAra karanAra sAdhu kadAca kaI paNa kAraNe mokSanI prApti na karI zake te paNa tene devagatinI prApti to avazya thAya ja che. A prakAranA pUrvasUtra sAthenA saMbadhane laIne have sUtrakAra devagati saMbaMdhI keTalIka vastuonuM nirUpaNa kare che zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA09 sU0 24 IzAnadevendrAdinAmapramahiSInirUpaNam 273 chAyA-IzAnasya khalu devendrasya devarAjasya varuNasya mahArAjasya nava agramahiSyaH prajJaptAH // mU0 23 // TIkA-" IsANassa NaM " ityAdi-spaSTam // sU0 23 // ____ mUlam--IsANassa NaM deviMdassa devaranno aggamahisINaM Nava paliovamAiM ThiI paNNattA, IsANe kappe ukkoseNaM devINaM Naya paliozmAI ThiI paNNattA // sU0 24 // chAyA -IzAnasya khalu devendrasya devarAjasya apamahiSINAM nava palyopa. mAni sthitiH prajJaptA, IzAne kalpe utkarSeNa devInAM nava palyopamAni sthitiH prajJaptA // sU0 24 // ____TIkA-IsANassa NaM " ityAdi-sugamam , navaram - IzAnAyamahiSINAM sthitirutkRSTena nayaiva palyopamAni, tAsAM saparigrahatvAt , jaghanyena tu sAtireka palyopamamiti / aparigRhItadevInAM tu jaghanyena sAdhikaM palyopamam , utkRSTena sAtirekaM paJcapaJcAzatpalyopamAni sthitiriti // sa0 24 // vastujAtakA kathana karate haiM-- " IsANassa NaM deviMdassa devaraNo" ityaadi| TIkArtha-devendra devarAja IzAnake lokapAla jo varuNa mahArAja haiM unakI agramahiSiyAM nau kahI gaI haiM / / su0 23 // "IsANassa NaM deviMdassa devaranno" ityAdi / TIkArtha-devendradevarAja IzAnakI agramahiSiyoMkI sthiti nau palyopa makIkahI gaIhai IzAna kalpameM deviyoM kI sthiti utkRSTa se nau palyopamakI kahI gaI hai IzAna kalpake indrakI parigRhIta hone ke kAraNa agramahiSiyokI utkRSTa sthiti nau hI palpopamakI kahI gaI hai aura jaghanya "IsANarasa NaM devidAsa devaraNo" tyA-(sU 23) TIkArtha-devendra, devarAya IzAnanA lokapAla varuNa mahArAjane nava agrasahi. pIo kahI che. sU 23 che " IsANassa NaM devi dassa devaraNNA" tyA-(sU 24) TIkArya-devendra devarAya IzAnanI agra mahiSIonI sthiti nava palyopamanI kahI che. IzAna kalpanivAsI devIonI utkRSTa sthiti nava palyopamanI kahI che. IzAna ka95nA IndranI parigRhIta devIohevAne kAraNe agramahiSIonI utkRSTa sthiti nava pApamanI kahI che ane temanI jaghanya sthiti eka palyopama sthA-35 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgalane mUlam --Nava devanikAyA paNNattA, taM jahAsArassayamAiccA, vaNhI varuNA ya gadatoyA ya / tutiyA avAbAhA, agicA ceva riTThA ya ||1||suu025|| chAyA-nava devanikAyAH prajJaptAH tadyathAsArasvatA AdityA vahnayaH varugA gaddatoyAzca / tuSitA avyAyAdhA AgneyAzcaiva riSTAzca 1 // 1 // " sU0 25 // TIkA-" Naya devanikAyA " ityAdi-devanikAyAH naya prajJaptAH, tadyathA-sArasvatAH 1, AdityAH 2, vahnayaH 3, varuNAH 4, gardatoyAH 5, tuSitAH 6, anyAvAdhAH 7, AgneyA: 8 riSTazca / ityeteSu punaraSTadevanikAyAH kraSNa rAjyantareSyaSTAsu parivasanti, riSTAstu kraSNarAnimadhyabhAgavartini riSTAmavimAnamastaTe parivasantIti nava devanikAyaniyAso jnyeyH|| sU0 25 // sthiti kucha adhika eka palyopamakI kahI gaI hai tathA-aparigRhIta deviyoMkI jaghanya sthiti kucha adhika eka palyopamakI aura utkRSTa sthiti 55 palyopamakI kahI gaI hai / sU0 24 // " jaya devanikAyA paNNattA" ityaadi| nau devanikAya kahe gaye haiM -jaise-sArasvata 1, Aditya 2, vahni 3 varuNa 4 gardato55, tuSita6, avyAbAdha7, Agneya8, aura riSTa9 inameM jo aSTa devanikAya haiM ve ATha kRSNarAjike antaroM meM rahate haiM tathAjo riSTa haiM ve kRSNarAjike madhya bhAgavartI riSTAbhavimAna prastaTameM rahate haiM isa prakArase nava devanikAyoMkA nivAsa jAnanA caahiye|suu025|| karatAM saheja adhika kahI che. tathA aparigrahIta devIonI jaghanya sthiti eka papama karatAM saheja vadhu samayanI ane utkRSTa sthiti papa palyopamanI 4ii cha. // sU. 24 // " Nava devanikAyA paNNanA" tyAha- (sU. 25) Ast-14 paniDAya 4aa ch-(1)||225t, (2)mAhitya, (3) pani, (4) 504, (5) taya, (6) tuSita, (7) madhyAmAya, (8) neya bhane () viSTa. A nava devanikAmAMnA pahelA ATha devanikAya ATha kRSNarAjyantaramAM che. tathA je riSTa devanikAyanA deve che teo kRSNarAjionI madhyamAM AvelA riSTabhavimAnaprastaTamAM rahe che. A pramANe nava devanikAnA nivAsasthAna viSe samajavuM sU. 2pA zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA09 sU0 26-27 avyAbAdha deva mai vaiyaka vimAna prastaTani0 275 mUlam --- avvAbAhANaM devANaM Nava devA Nava devasayA paNNattA, evaM aggiccANavi, evaM riTThANavi // sU0 26 // chAyA - adhyAvAdhAnAM devAnAM nava devA nava devazatAni prajJaptAni, evamAgneyAnAmapi, evaM riSTAnAmapi / / sU0 26 / TIkA--' avvAbAhANaM ' ityAdi - avyAvAdhAnAM - lokAntikadevavizepANAM navadevA mukhyAH, navazatAni ca devAH sAmAnyAH santIti / evamAraneyAnAM riSTAnAmapi bodhyAH / atra nava sthAnAnurodhAttraya eva vivakSitAH || sU026|| mUlam - Nava gevejjavimANapatthaDA paNNattA, taM jahA - heTTimaheTThimagevija vimANapatthaDe 1, heTTimamajjhimagevijavimANapasthaDe 2, heTrima uvarimavijanimANapatthaDe 3, majjhima heTTimagevijavimANapatthaDe 4, majjhimamajjhimagevijavimANapatthaDe 5, majjhimauvarimage vijjavimANapatthaDe 6, uvarimaheTTimagevijatrimANapatthaDe 7, uvarimamajjhimagevijayimANavatthaDe 8, uparimauvarimage vijavimANapatthaDe 9 / eesi NaM NavaNhaM gevijjavi - mANapatthaDANaM Nava nAmadhijA paNNattA, taM jahA - bhadde 1 sumade 2, sunAe 3, somaNase 4, piyadaMsaNe 5 / sudaMsaNe 6, amohe 7, ya suppabuddhe 8 jasohare // 1 // sU0 27 // 46 avyAvahANaM Nava devA " ityAdi || sUtra 26 // TIkArtha-lokAntika deva vizeSa jo anyAbAdha hai unake nau deva mukhya haiM aura 900 sau jo deva haiM ve sAmAnya hai isI tarahase AgneyoMke aura riSToM ke bhI jAnanA cAhiye yahAM nau sthAnoMke anurodhase tInahI lokapAla vivakSita hue haiM | sUtra 26 // 66 ' avyAbAhANaM Nava devA" ityAdi - (sU. 29) TIkA leAkAntika devavizeSamAM je avyAbAdha (uparyukta sAtamI devanikAyanA) devA che temAM nava mukhya deve che ane 900 sAmAnya deve che. eja pramANe Agneya ane nikAyanA deve viSe pazu samajavuM. ahIM nava sthAnanA adhikAra hAvAthI navasthAnane anurUpa traNa leAkapAleAnI ja vAta karavAmAM AvI che. sU. 26 / / zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 sthAnAstre chAyA-naya graikeyakavimAnaprastaTAH prajJaptAH, tadyathA-adhastanAdhastanauveya. kavimAnaprastaTaH 1, adhastanamadhyamaveyakavimAnaprastaTaH 2 adhastanoparitanaye. yakavimAnamastaTaH 3, madhyamAghastanagreyeyakavimAnaprastaTaH 4 madhyamamadhyamoveyakavimAnamastaTaH 5, madhyamoparitanag2ayeyakavimAnamastadaH 6, uparitanAdhastanauveka. vimAnaprastaTaH 7, uparitanamadhyamaveyakavimAnaprastaTaH 8, uparitanoparitanagreveyakavimAnaprastaTaH 9 / eteSAM khalu nayAnAM aveyakavimAnapastaTAnAM nava nAmadhe yAni prajJaptAni, tayathA-bhadraH 1, subhadraH 2, sujAtaH 3 saumanasaH 4 priyadarzana: 5, sudarzanaH 6, amoghazva 7 suprabuddhaH 8 yazodharaH 9 // 1 // mU0 27 / TIkA-'Naya geyejje'-tyAdi-sugamam , navaram-prastaTa:-racanAvizeSavAn samUhaH // sU. 27 // " Nava gevejja vimANapatthaDApaNNattA'' ityAdi // sUtra 27 / / TokArtha-graiveyaka vimAna prastaTa nau kahe gayehaiM-jaise-adhasta nAdhastana preyeyaka vimAna prastaTa 1, adhastanamadhyama yeyakavimAnaprastaTa 2, adha. stanoparitanaveyakavimAna prastaTa 3, madhyamAghastanauveyakavimAna prastaTa 4, madhyamamadhyamaveyakavimAnaprastaTa 5, madhyamoparitana greveyaphavimAnaprastara 6, uparitanAdhastana apakavimAnaprastaTa 7, upa. ritana madhyama aveyaka vimAna prastara 8, evaM uparitanoparitanauveyaka vimAna prastaTa 9, ina nau graiveyaka vimAna prastaToMke nau nAma haiM-jaisebhadra 1, subhadra 2 sujAta 3 saumanasa 4, priyadarzana 5 sudarzana 6 amogha 7, suprabuddha 8, aura yazodhara 9, vizeSa racanAvAlA jo samUha hai vaha prastaTa hai // sU0 27 // "Nava gevejjavimANapatthaDA paNNattA" yAti-(sU 27) TIkAI-veyaka vimAnaprastaTa nava kahyA che-(1) adhastanApastana vaiveyaka vimAna prastaTa, 2)adhastana madhyama priveyaka vimAna prastaTa,(3) adhatane paritana veyaka vimAna prastaTa, (4) madhyamAdhastana raiveyaka vimAna prastaTa, (5) madhyamamadhyama aveya vimAna prastaTa, (6) madhyabhAparitana aveya vimAna prastaTa, (7) 75. ritanAdhastana raiveyaka vimAna prastaTa, (8) uparitana madhyama veyaka vimAna prastaTa ane (9) uparitane paritana raiveyaka vimAna prastaTa. A nava raiveyaka vimAna prastanAM nava nAma nIce pramANe che - (1) madra, (2) sumadra, (3) sulata, (4) saumanasa, (5) priyazana, (6) suza na, (7) samAdha, (8) suprabhuddha mana (6) ysh|52. vizeSa racanAvAle je samUha che tene prastaTa kahe che. sU. 27 che zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 277 - - sughA TIkA sthA09 sU028 Ayu pariNAmanirUpaNam pUrva aveyakavimAnAnyuktAni, tadvAsinazcA''yuSmanto bhavantItyAyuHparigAmabhedAn pradarzayitumAha-- mUlam -Nayavihe AupariNAme paNNatte, taM jahA-gaipariNAme 1 gaibaMdhaNapariNAme 2; ThiipariNAme 3, ThiibaMdhaNapariNAme 4, ugAravapariNAme 5,ahegArayapariNAme 6, tiriyaMgAravapariNAme 7, dIhaMgAravapariNAme 8, rahassaMgAravapariNAme9 ||suu028|| __ chAyA-navavidha AyuH pariNAmaH prajJaptaH, tadyathA-gatipariNAmaH 1, gatibandhanapariNAmaH 2, sthitipariNAmaH 3, sthitibandhanapariNAmaH 4, UrdhvagauravapariNAmaH 5, adhogauravapariNAmaH 6, tiryaggauravapariNAmaH 7, dIrghagauravapariNAmaH 8, isvagauravapariNAmaH 9 // sU0 28 // ____TIkA-'Nayavihe AupariNAme' ityAdi-AyuH pariNAmaH-AyuSaHkarma prakrativizeSasya pariNAmaH-svabhAvaH zaktirdharma iti yAvat ityAyuH pariNAmaH, sa navidhaH prajJaptaH tadyathA-gatipariNAmaH-gatirdevAdikA, tAM tattadavasthAnAdipramANatvena nizcitA yena svabhAvenAyunarjIvaM prApayati sa gatipariNAmaH 1, tathA____ "Nayavihe AupariNAme paNNatte" ityAdi / TIkArtha-karma prakRti vizeSarUpa AyukA pariNAma svabhAvazakti dharma nau prakArakA kahA gayA hai-jaise-gati pariNAma 1, gatibandhana pariNAma 2, sthiti pariNAma 3, sthiti bandhana pariNAma 4, Urdhvagauraya pariNAma 5 adho gaurava pariNAma 6, tiryaga gauravapariNAma 7, dIrghagaurava pariNAma 8 aura hrasva gaurava pariNAma 9 gatise yahAM devAdika gati lI gaI hai, usa 2, gatimeM rahane Adike pramANase nizcita usa 2, devAdigatiko jisa svabhAvase Ayu jIyako " Navavihe AupariNAme paNNatte" tyA-(sa. 28) TIkA-ATha karmaprakRtiomAMnI eka karma prakRtinuM nAma Apyu che. te AyunuM pariNAma ( svabhAva, zakti, dharma nava prakAranuM kahyuM che. te nava prakAranI nIce pramANe cha-(1) gati pariNAma, (2) timancana pariNAma, (3) sthiti pariNAma, (4) sthitimancana pariNAma, (5) 4 au25 pariNAma, (6) mAgI25 pariNAma, (7)tiya gaurava pariNAma, (8) hI go25 pariNAma mane (8) 25gau25 pariNAma. gati pariNAma-ahI gati pada devAdi gatinuM sUcaka che. te te gatimAM (te dareka gatimAM) rahevA AdinA pramANanI apekSAe nizcita evI te devAdi zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 278 sthAnAGgasatre gatibandhana pariNAmaH-patiniyatagatikarmabandhanatimittAyuH-svabhAvaH, yathA-narakA''yuH svabhAvena jIvo manuSyatiryaggatinAmakarmavadhnAti,na devanArakagatinAmakarma. iti sa gatibandhanapariNAmaH 2 / tathA-sthitipariNAmaH-antarmuhUrtAditrayastriMzasAgaropamAntAvasthAnarUpA''yuH svabhAvaH / tathA-sthitibandhanapariNAma:parabhavAyuSo niyatasthitibandhananimittapUrvabhavA''yuHpariNAmaH, yathA-tiryagA''yuH-pariNAmena jIvo devA''yuSa utkraSTato'pyaSTAdazasAgaropamANi sthiti vadhnAti, tirazvAM sahasAraparyantagamanAt 4 / tathA-UrdhvagauravapariNAmaH-jIvasyo diggamananimittAyuH-svabhAvaH, iha gauravazabdo gamanaparaH 5 / eyamadhogaurava pariNAmaH 6; tiryaggauravapariNAmaH 7, ityetau bodhyau / tathA-dIrghagauravapariprApta karatI hai, vaha gati pariNAma hai 1, pratiniyata gati karmake bandha. nakA nimitta jo AyuH svabhAva hai, yaha gativandhana pariNAma hai 2 jaise-narakAyuke svabhAvase jIva manuSya gati aura tirthaJca gati nAmakarmakA vadha karatA hai, deva evaM nAraka gati nAmakarmakA bandha nahIM karatA hai. antarmuhUrta se lekara 33 sAgaropama taka avasthAna rUpa jo AyukA svabhAva hai, yaha sthiti pariNAma hai, tathA-parabhavakI AyukA jo niyata sthiti bandhana pariNAma hai, jaise-tiryagAyuke pariNAmase jIva devAyukA utkRSTa se bhI 18 sAgaropamakA sthitibandha karatA hai, kyoMki tiryazca sahasrAra devaloka taka jAte haiN| jIvakA Urdhva dizAmeM gamanakA nimitta jo Ayu svabhAva hai yaha Urdhva gaurava pariNAma hai-yahAM gauraca zabdakA gamana paraka hai, isI tarahase adho gaurava pariNAma aura gatinI prApti je svabhAva vaDe Ayu jIvane karAve che te svabhAvanuM nAma gati pariNAma che. je AyuHsvabhAva pratiniyata gatikarmanA bandhananA nimitta rUpa hoya hoya che, tene gatibandhana pariNAma kahe che. jema ke narakAyunA svabhAvathI jIva manuSyagati ane tiryaMcagati nAmakarmane bandha kare che, deva ane nAraka gati nAmakarmano badha karato nathI. antarmuhUrtathI laIne 33 sAgarepama paryantanA avasthAna (Ayusthiti)rUpa je Ayune svabhAva che tenuM nAma sthiti pariNAma che. tathA-parabhavanA AyuSyanA niyata sthitibandhananA nimitta rUpa je pUrvabhavanA AyunuM pariNAma che tenuM nAma sthitibandhana pariNAma che jema ke tiryagra AyunA pariNAmathI chava vadhAremAM vadhAre 18 sAgare mane devAyune sthitibandha kare che, kAraNa ke tiya cemAMthI mArIne jIva sahastrAra devaloka paryata jaI zake che. jIvana urva dizAmAM gamananA nimitta rUpa je Ayu svabhAva che. tenuM nAma hu gaurava pariNAma che. ahI' gaurava pada gamananA arthanuM vAcaka che. eja zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA09 sU. 29 bhikSupratimAnirUpaNam 279 NAmaH-lokAntAllokAntaM yAvadgamanAtizayanimittabhUtA''yuH svamAvaH 8, evaM hasthagauravapariNAmaH 9, sarvatra prAkRtatvAdanusvArAgamaH // 0 28 // / pUrvamAyuH pariNAma uktaH, tatraiva cA''yuH pariNAmavizeSe sati tapAsAmarthya mayatIti tapovizeSAnirUpayitumAha mUlam-Naya NayamiyA NaM bhikkhupaDimA egAsie rAIdiehiM carahiM ya paMcuttarehiM bhikkhAsaehiM ahAsuttA jAya ArAhiyA yAvi bhavai // sU0 29 / / __ chAyA-nava navamikA khalu bhikSupratimA ekAzItyA rAtrindivaiH caturbhizca pazcottaraiH bhikSAzataiH yathAsUtra yAvat ArAdhitA cApi bhavati / / mU0 29 // TIkA-'Nava gabamiyA NaM' ityAdi-navanavamikA-nava-nava saMkhyAni nayamAni dinAni yasyAM sA navanavamikA-ekAzItisaMkhyakadinavatI bhikSupra. timA ekAzItyArAtrindivaiH-ahorAtraiH sampadyate, tatra prathamanavake pratidinamekA tiryagU gaurava pariNAma mI jAnanA cAhiye lokAntase lokAnta taka gamanake nimitta bhUta jo Ayu svabhAva hai vaha dIrgha gaurava pariNAma hai 8 isI tarahase hUsva gaurava pariNAma bhI jAnanA cAhiye |ssuu0 28 // Ayu pariNAma kahakara agha sUtrakAra isa vicArase ki "Ayu pariNAma vizeSa hone para tapa sAmarthya hotA hai " tapa vizeSoMkA nirUpaNa karate haiM-" Nava NavamiyANaM bhikkhupaDimA " ityaadi| sUtra 29 // TIkArtha-nau saMkhyaka nau dina jisameM hote haiM, aisI 81 dinoMkI bhikSupratimA 81 rAtadinoMmeM pAlita hotI hai, yahAM prathama navakameM pratidina pramANe agaurava pariNAma ane tiryagU gaurava pariNAma viSe paNa samajavuM. lekAnAthI kAnta paryanta gamananA atizayana nimittabhUta je AyusvabhAva che, tenuM nAma dIrgha gaurava pariNAma che. e ja pramANe hUrava gaurava pariNAmanA viSayamAM 54 sama.. // 5. 28 // AyupariNAmanuM pratipAdana karavAmAM AvyuM. AyupariNAma vizeSa heya tyAre ja tapAsAmarthya saMbhavI zake che. pUrvasUtra sAthenA A prakAranA saMbaMdhane laIne have sUtrakAra pavizenuM nirUpaNa kare che- __ NavaNava miyANaM bhikkhupaDimA' yAha-(sa. 28) / TIkArya-nava nava dinanA nava samUha rUpe ArAdhita thatI bhikSupratimAnI ArAdhanA 81 dinarAtamAM ArAdhita karAya che. A bhikSuka tamAnI ArAdhanA karanAra sAdhu zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 sthAnAGgasUtre dattiH pAnakasya ekA bhojanasya cetyevamekottarayA vRddhayA navame navake nava nava dattayaH, tatazca sarvasaGkalanayA paJcottaraizcaturmimikSAzataiH yathAsUtra' yAvat ' - padena 'yathAkalpaM, yathAmArga, yathAtattvaM samyakkAyena spRSTA pAlitA zobhitA tIritA kIrtitA' ityetAni padAni grAhmANi ArAdhitA cApi bhavatIti / etadarthastu saptamasthAna ke paJcamasUtraM vilokanIyaH / yadyapi annapAnakadattayaH sammilitA dazAdhikASTazatasaMkhyA bhavanti, tathApIhavAnakadattisaMkhyAyA avivakSaNAt pazcA dhikacatuzzataparimitaiva (405 ) iti saMkhyA vivakSiteti // sU0 29 // 66 eka pAnIkI aura eka datti AhArakI hotI hai isa taraha se eka 2 kI vRddhise nauveM navakameM nau 2 dattiyoMkI saMkhyA 810 AThaso dasa ho jAtI hai, parantu yahAM pAnakakI dattiyoMkI sa khyA avivakSita hone ke kAraNa bhojanakI kula dattiyAM 405 hI vivakSita huI haiM / yathA sUtraM " pada yaha prakaTa karatA hai ki isa bhikSu pratimA ke pAlana karane kI jaisI vidhi zAstra meM kahI gaI hai 405 dinoM meM yaha vaisIhI pAlita hotI hai yAvat padase yahAM " yathAkalpaM yathA mArga yathAtattvaM samyakkAyena spRSTA pAlitA zobhitA, tIritA, kIrtitA " ina padoMkA grahaNa huA hai ina sabakA artha saptama sthAnaka meM sAtaveM ThANemeM pAMcaveM sUtrameM dekha lenA cAhiye 29| || sUtra 29 // prathama navakamAM ( nava divasamAM) darAja eka datti pAnakanI (pravAhInI) ane eka datti AhAranI le che. dareka navakamAM AhAra ane pAnakanI eka eka dRtti vadhAratA vadhAratAM navamAM navakamAM te pratidina pAnakanI nava hRttie ane AhAranI nava ttie grahaNa kare che. A rIte 81 divasamAM te sAdhu AhAranI kula 405 vruttie grahaNa kare che. aDI' pAnakanI vruttione gaNAvavAmAM Avela nathI. (je AhAra ane pAnaka kharnInI ttie gaNAvavAmAM Ave te kula 810 kruttio thAya che, ) A satrapATha dvArA e vAta prakaTa karavAmAM AvI che ke A bhikSupratimAnI ArAdhanAnI jevI vidhi zAstramAM " "yathAsUtra yAvat " yathAtattvaM samyakkAyena, spRSTA pADitA, batAvI che evI vidhi anusAra 81 divasamAM tenI ArAdhanA thAya che. " yaha dvArA sahIM " yathAkalpaM, yathA mArga, Aftar, alftar, Afaar" au ya ugg zali 3. a yani qyrAyelAM padAnI vyAkhyA sAtamAM sthAnanA pAMcamAM sUtramAMthI vAMcI levAnI bhaLA maNu karavAmAM Ave che. ! sU ra aa zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA09 sU0 30prAyazcittasyarUpanirUpaNam 281 pUrva bhikSupatimoktA sampati tatra saMlagnAtIcArasya prAyazcittaM bhavatIti pAyazcittasUtramAha __ mUlam--Navavihe pAyacchitte paNNatte, taM jahA-AloyaNArihe jAva mUlArihe aNavaTuppArihe // sU0 30 // ____ chAyA-nayavidhaM prAyazcittaM prajJaptam tadyathA-AlocanAI yAvat mUlArham 8 anavasthApyAham 9 // m030|| ____TIkA-" Nayavihe pAyacchitte " ityAdi--prAyazcittaM-pApavizodhanaM navavidhaM prajJaptam , tadyathA-AlocanAm-AlocanA-guruM prati spapApasya nivedanaM, tadrUpA zuddhiH, tAmahatItyAlocanAm 1 ekamanyatrApi / ' yAvat ' padena-pratikramaNAI 2, tadubhayArha 3, vivekArha 4, vyutsargArha 5. tapo'haM 6, chedAI 7 iti par3agrAhyANi, tathA-mUlAham 8, anavasthApyArIm 9, tatra pratikramaNaM___ isa prakArake bhikSu pratimAkA kathana karake aba sUtrakAra usameM lage hue aticArakA prAyazcitta hotA hai, isa abhiprAyase prAyazcitta sUtrakA kathana karate haiM-" Navavihe pAyacchitte paNNatte" ityAdi / TIkArtha-pApa vizodhanakA nAma prAyazcitta hai, yaha pApavizodhana rUpa prAyazcitta nau prakArakA kahA gayAhai, vaha isa prakArase hai-AlocanAI1, yAvat mUlAI aura anavasthApyAI 9, inameM gurUke prati jo apane pApakA nivedana hai, vaha AlocanA hai, isa AlocanA rUpa zuddhike yogya jo hotA hai vaha AlocanAha prAyazcittahai 1 isI prakArase anyatra bhI jAnanA cAhiye yahAM yAvatpadase-"pratikramaNAI 2, tadubhayAhaM 3, vivekAI 4 vyutsahiM 5, tapo'haM 6, chedAI 7" ina chaha prAyazcittoMkA grahaNa huA hai, mithyA duSkRta denA isakA nAma pratikramaNa hai, A rIte bhikSupratimAnuM kathana karIne have sUtrakAra temAM lAgelA aticAranuM prAyazcitta thAya che. te abhiprAyathI prAyazcitta sUtranuM kathana kare che. "Nayavihe pAyacchitte paNNatte" tyAha-(sU 30) TIkAtha-pApavizedhana (pApanI zuddhi nuM nAma prAyazcitta che. te pApavize dhana rUpa prAyazcitta nava prakAranuM kahyuM che. te prakAre nIce pramANe che (1) mAsAyanA, (2) pratibhA , (3) tamayA, (4) (4AI (5) vyutsA , (6) ta5:56 (7) ch|, (8) bhUdA mAne (4) manavAyA AlocanAI gurunI pAse AlecanA (nivedana) karavAthI ja je pApanI vizuddhi thaI jAya che evA pApane AlecanAI pApa kahe che, ane evA pApanA prAyazcittane AlecanAI prAyazcitta kahe che. e ja pramANe AgaLa paNa samajavuM. sthA0-36 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra sthAnAGgastre mithyAduSkRtam 2, tadubhayam - AlocanA- midhyAduSkRtaitadvayam 3, viveka:azudrabhaktAdityAgaH 4, vyutsargaH - kAyotsargaH 5, taponirvikRtikAdi 6, chedaH - pravrajyAparyAvasvIkaraNam 7 mUlam mahAvratA''ropaNam 8, anavasthApyaM kRtatapaso vratA''ropaNam 9, ityetAnyarhatIti tanadrvANi nava prAyazcittAni, iha navasthAnaprasaGgAnnavaivoktAni, dazamaM prAyazcittaM tu pArAJcikam, talliGgAdi bhedarUpamiti || sU0 30 // pUrva prAyazcitamuktaM tacca bharatAdikSetreSveva bhavatIti tadgatavastu vizeSAnnirUpaAlocanA karanA evaM mithyA duSkRta denA ye donoM jahAM hote haiM aisA vaha prAyazcitta tadubhayAI hai, azuddha bhakta AdikA tyAga karanA yaha viveka hai, kAyotsarga karanA isakA nAma vyutsarga hai, nirvi kRtika Adi tapasyaoMkA nAma tapahai, evaM pravrajyA paryAyakA kama karanA isakA nAma cheda hai, mahAvratoM kA AropaNa karanA yaha mUla hai, tathA jisane tapasyA kI hai aise puruSameM vratoMkA AropaNa karanA yaha anavasthApya hai jo pApazuddhi ina 2 prAyazcittoM ke yogya hotI hai vaha pratikramaNArha tadu. bhAI Adi prAyazcitta haiM yahAM navasthAnake prasaGgase nau hI prAyazcittakahe haiM dazavAM prAyazcitta pArAzcika hai yaha liGgAdi bheda rUpa hotA hai | sU0 30/ kathita yaha prAyazcitta bharatAdi kSetroMmeMhI hotA hai, ataH aba mithyA duSkRta devu' tenu nAma pratikramaNa che. AleAcanA karavI ane mithyAduSkRta devuM-khA bannenA je prAyazcittamAM sadbhAva rahe che te prAyazcitane tadubhayAhu prAyazcitta kahe che. azuddha laData (AhAra) mahinA tyAgazva tenu nAma vive che. aayotsaMga' karave tenu nAma vyutsaga che.nivikRtika dghi tapasyAenuM nAma tapa che. pratrA paryAyamAM ghaTADA karavA tenuM nAma cheda che. mahAvratAnuM AropaNa karavuM tenu nAma mULa che, tathA jeNe tapasyA karI che evA puruSamAM tAnuM ApaNu karavuM tenuM nAma anavasthApya che. je pApazuddhi upayukta prAyazcittone cAgya hAya che, temanu ja ahIM malecanA, pratikramaNA', tadrubhayAhu Adi nava prakAre pratipAdana karavAmAM Avyu che. ahIM nava sthAnanA adhikAra hAvAthI nava prakAranA prAyazcittonu' ja nirUpaNa karavAmAM Avyu che. prAyazcittane dasamA prakAra pArAMcika prAyazcitta che. te liMgAdi bheda rUpa eTale ke sAdhunA rohara, patra mAhinA tyAga urAvA 35 hoya che. // sU. 30 // uparyukta prAyazcittone sadUbhAva bharatAdi kSetrAmAM ja hAya che, tethI have zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sughA TIkA sthA09 sU0 31 dakSiNamaratagatasiddhAdikUTanirUpaNam 283 yitumAha__mUlam--jaMbU maMdara dAhiNeNaM bharahe dahiveyaDDhe navakUDA paNNattA, taM jahA--siddhe 1 bharahe 2 khaMDaga 3, mANI 4 veyaDDa 4 puNNa 6, timisaguhA7 / bharahe 8 vesamaNe9 ya bharahe kUDANa NAmAI // 1 // jaMbUmaMdaradAhiNeNaM nisahe vAsaharapacae NavakUDA paNNattA, taM jahAsiddhe 1, nisahe 2 hariyAse 3 videhe 4, hIrI 5 dhii 6 ya siioyaa7|avrvidehe 8 syage 9nisahe kUDANa NAmANi // 1 // jaMbUmaMdarapavae NaMdaNavaNe Nava kUDA paNNattA, taM jahA-- NaMdaNe 1 maMdare 2 ceva nisahe 3 hemavate 4 rayaya 5 rupae 6 y| sAgaracitte 7 vaie 8, balakUDe 9 ceva boddhavve // 1 // jaMbU mAlavaMtavakkhArapacae NavakUDA paNNattA, taM jahA.. siddhe 1 ya mAlavaMte 2, uttarakuru 3 kaccha 4 sAgare 5 rayae / sIyA 7 taha 8 puNNaNAme 8 harissahakUDe 9 ya boddhavve // 1 // jaMbUmAlavaMtavakhArapaJcayakacche dIhaveyaDDe NavakUDA paNNattA, taM jahA. siddhe 1 kacche 2 khaMDaga 3 mANI 4 veyaDa 5puNNa 6 timisaguhA 7 // kacche 8 vesamaNe ya 9 kacche kUDANa NAmAI // 1 // jaMbU maMdaradAhiNeNaM sukacche dIhaveyaDDe NavakUDA paNNattA taM jahA-siddha 1 sukacche 2, khaMDaga 3 mANI 4 veyaDa 5 puNNa 6 timisaguhA 7 / sukacche 8 vesamaNe tA, sukacchi kUDANa. NAmAI // 1 // ____ evaM jAva pokkhalAvayaMsi dIhave yaDDe, evaM vacche dahiveyaDDe evaM jAva maMgalAvaiMmi diihveydddde| jaMbU maMdaradAhiNeNaM vijjuppame vakkhArapavyae gavakUDA zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 __ syAnAGgasUtre paNNatA, taM jahA-siddhe ya vijjuNAme 2 devakurA 3 pamha 4 kaNaga 5 sovatthI 6 / sIoyA 7 ya sajale 8 harikUDe 9 ceva boddhavye // 1 // jaMbU maMdaradAhiNeNaM pamhe dIhaveyaDDe NavakUDA paNNattA, taM jahA,--siddhe 1 pamhe 2 khaMDaga 3 mANI 4 veyaDa 5 / evaM ceya jAba salilAvaiMmi dIhaveyaDDhe, evaM vappe dIhayeyaDDhe evaM jAya gaMdhilAvaiMmi dIhaveyaDDe nava kUDA paNNattA, taM jahA--siddhe 1 gaMdhila 2 khaMDaga 3 mANI 4 veyaDa 5 puNNa 6 timisaguhA 7 // gaMdhilAvai 8 vesamaNa 9 kUDANaM hoti NAmAiM // 1 // evaM savyesu dIhaveyaDDesu dokUDAsarisaNAmagA sesA te ceva, jaMbUmaMdareNaM uttareNaM nIlavate vAsaharapavyae Nava kUDA paNNattA, taM jahA--siddhe 1, nilavaMta 2 videha 3 sIyA 4 kittI 5 ya nArikaMtA 6y| avaravidehe rammagakaDe 8 uvdNsnnecev||1|| jaMbUmaMdara uttareNaM eravae dIhaveyaDDe Nava kUDA paNNattA, taM jahA-siddhe 2 rayaNe 1 khaMDaga 3 mANI 4 veyaDha 5 puNNa 6 timisaguhA 7 / eravae 8 vesamaNe 9, eravae kUDaNAmAI // 1 // // sU0 31 // chAyA---jambUmandaradakSiNe bharate dIrghavaitADhaye nava kUTAH prajJaptAH, tadyathAsiddhaH 1 bharataH 2 khaNDakaH 3 mANiH 4 paitADhyaH 5 pUrNaH 6 timisraguhA sUtrakAra bharatAdi kSetragata vastu vizeSoMkA nirUpaNa karate haiM-- " jaMbU maMdadAhiNeNaM " ityAdi / jambU dvIpa sthita mandara parvatakI dakSiNa dizAmeM rahe hue bharata bhUtrA2 maratA kSetrAta 19tu vizeSAnu ni3555 42 cha-" jaMbU maMdara dAhiNeNaM tyAhi-(sa. 31) jaMbudvIpamAM AvelA mandara parvatanI dakSiNa dizAmAM rahelA bharata kSetramAM zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA.9 sU. 31 dakSiNabharatagatasiddhAdikaTanirUpaNam 285 7 bharataH 8 vaizramaNaH 9 vA bharate kUTAnAM nAmAni // 1 // ___ jambUmandaradakSiNe niSadhe varSadharaparvate nakkUTAH prajJaptAH, tadyathA-siddhAH 1 niSadhAH 2 hariyarSaH 3 videhaH 4 hIH 5 dhRtiH 6 ca zItodA 71 aparavidehaH 8 rucakaH 9 niSadhe kUTAnAM nAmAni // 1 // ____ jambU mandaparvate nandanavane nava kUTAH prajJaptAH, tadyathA-nandanaH 1 mandaraH 2 cai niSadhaH 3 himavAn 4 rajataH 5 rucakaH c| sAgaracitraH 7 vacaH 8 balakUTaH caiva boddhavyaH // 1 // jambUmAlyavadvakSaskAraparvate navakUTAH prajJaptAH, tadyathA--siddhazca 1 mAlyayAn kSetra meM jo dIghaMvaitADhaya hai usa para nau kUTa kahe gaye haiM-ye isa prakArase haiM-siddha 1, bharata 2 khaNDaka3, mANi4, vaitADhaya5, pUrNa 6, timisraguhA 7 bharata 8 aura vaizravaNa 9 // 1 // jambUdvIpa sthita mandara parvatakI dakSiNa dizAmeM rahe hue niSadha varSadhara parvata para nau kUTa kahe gayehaiM-ce isa prakAra se haiM-siddha 1 niSadha 2 harivarSa 3 bideha 4 hI 5 ghRti 6 zItodA7 aparavideha 8 ruck9||1|| jambUdvIpasthita mandara parvatake nandana vanameM nau kUTa kahe gaye haiMjo isa prakArase haiM-nandana 1, mandara 2,niSadha 3, himayAn 4, rajata 5, rucaka 6 sAgaracitra 7 banna 8 evaM balakUTa 8 // 1 // ___ jambUdvIpake mAlyavAna vakSaskAra parvata para nau kUTa kahe gaye haiMjo isa prakArase haiM-- je vaitADhaya parvata che tenA upara nava phUTa che. temanAM nAma A pramANe che-(1) siddha, (2) sarata, (3) 54, (4) mAli. (5) vaitADhaya. (6) pUrNa, (7) tibhisA zuru, (8) marata mana (6) zrama // 1 // jabUdvIpanA mandaraparvananI dakSiNadizAmAM rahelA niSadha varSadhara 5ta 52 na5 Ta 4i che. tamanA nAma nIya pramANe cha-(1) siddha, (2) niSadha, (3) riyaSa', (4) viTeDa, (5) kI (6) ti, (7) All, (8) aparavideha ane (8) rucaka nA jaMbudvIpamAM AvelA mandara parvatanA naMdanavanamAM nava phUTa kahyA che tamanai nAma nIya pramANe cha (1) nana, (2) bha-42, (3) niSadha, (4) bhivAn, (5) 24ta, (6) ru54, (7) sAthitra, (8) 401 mane (4) marATa. // 1 // jaMbudvIpanA mAlyavAnuM vakSaskAra parvata para nava kUTa kahyAM che. temanAM nAma yA pramANe che-(1) siddha, (2) bhAiyapAna, (3) utta212, (4) 427, (5) sAgara, zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 sthAnAGgasUtre 2 uttarakuruH 3, kacchaH 4 sAgaraH 5 rajataH 6 / zItA 7 tathA pUrNanAmA 8 harissahakUTazca boddhavyaH // 1 // jambU mAlyavadvakSaskAraparvatakacche dIrghavaitADhaye navakUTAH prajJaptAH, tadyathAsiddhaH 1 kacchaH 2 khaNDakaH 3 mANiH 4 caitADhayaH 5 pUrNaH 6 timisraguhA 7 // kacchaH 8 vaizravaNazca 9 kacche kUTanAmAni // 1 // jambUmandaradakSiNe sukacche dIrghavaitADhaye nava kUTAH prajJaptAH, tadyathA-siddhaH 1 sukaccha: 2 khaNDakaH 3 mANiH 4 vaitADhayaH 5 pUrNaH 6 timisraguhA 7 muknch| 8 vaizravaNazca 9 sukacchakUTAnAM nAmAni // 1 // ___ evaM yAvat puSkarAvatyAM dIrghavaitADhaye, evaM vakSaske dIrghayetAnye, evaM yAvat maGgalAvatyA diirghvaitaaddhye| siddha 1 mAlyavAna 2 uttara kuru 3 kaccha 4 sAgara 5 rajata 6 zItA 7 pUrNanAmA 8 aura harisaha kUTa 9 // 1 // ___jambUdvIpa sthita mAlyavAna vakSaskAra parvatake kakSameM dIrghavaitADhya para nau kUTa kahe gaye haiM jo isa prakArase haiM-- siddha 1 sukakSa 2 khaMDaka 3 mANi 4 vaitADhaya 6 pUrNa 6 timisraguhA 7 psukaccha 8 aura vaizravaNa 9 // 1 // isI tarahase yAvat puSkarAvatImeM dIrghavaitADhaya para isI tarahase vakSaskArameM dIrghavetADhaya para nau kUTa kahe gaye haiN| jambUdIpa sthita vidyutprabha nAmake vakSaskAra parvata para nau kUTa kahe gaye haiM jo isa prakA rase haiM-siddha 1 padma 2 khaMDaka 3 mANi 4 vaitADhaya 5 pUrNa 6, timisraguhA 7, sukaccha 8 vaizravaNa 9, isI tarahase yAvat (6) 24ta, (7) tA, pUnAmA bhane (4) risaha // 1 // jaMbudvIpamAM AvelA mAlyavAna vakSaskAra parvatanI kakSamAM dIrghavaita Dhatha para nava phUTa kahyAM che. temanAM nAme nIce pramANe che (1) si, (2) sukSa, (3) 4, (4) mANa, (5) paitAdaya, (9) pUrNa, (7) tibhiraguhA (8) su427 ana (6) vaizrama // 1 // eja pramANe puSkarAvatI paryantanA kSetromAM dIrgha vaitADhaya para nava kUTo che eja pramANe vakSaskAramAM dIrgha vaitADhaya para nava kR che eja pramANe maMgalAvatI parya. ntamAM dIrghavaitADhaya para nava phUTe kahyA che. jabUdvIpamAM AvelA vidyaprabha nAmanA vakSaskAra parvata para nava kUTa kahyA che temanA nAme nIce pramANe che (1) siddha, (2) 5, (3) 4 (4) mAzu (5) vaitA8ya 56 timisa guhA 7 sukaccha 8 vaizravaNa 9 eja pramANe salilAvatImAM dIrdha vaitADhaya para nava phUTe kahyA che, vipramAM zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA09 sU0 31 dakSiNabharatagatasiddhAdikUTanirUpaNama 287 jambU vidyutprabhe vakSaskAraparvate navakUTAH prajJaptAH tadyathA-siddhazca 1 vidyu. nAmAnaH 2 devakuravaH 3 padmaH 4 kanakaH 5 svastikaH 6 / zItodA 7 ca sajala: 8 harikUTaH 9 caiva boddhavyaH // 1 // jambUmandaradakSiNe padme dIrghavaitAharye navakUTAH prajJaptAH, tadyathA-siddhaH 1 padmaH 2 khaNDakaH 3 mANiH 4 vaitADha yaH 5 / evaM caiva yAvat salilAvatyAM dIrghavaitADha ye, evaM cane dIghayatADhaye / evaM yAvat gandhilAvatyA doghayatAiye navakUTAH prajJaptAH, tadyathA siddhAH 1 gandhilaH 2 khaNDakaH 3 mANiH 4 caitAdayaH 5 pUrNaH 6 timisraguhAH 7) gandhilAyatI 8 vaizravaNaH 9 kUTAnoM bhavanti nAmAni // 1 // evaM sarveSu dIrghatADhayeSu dvau kUTau sadazanAmako, zeSAstaeva / / jambU mandare uttare nIlavati varSadharaparvate navakaTAH prajJaptAH, tadyathA-siddhAH 1 nIlavAn 2 videhaH 3 sItA 4 kIrtiH 5 ca harikAntA 6 ca / aparavidehe ramyakakUTaH 8 upadarzanaH 9 caiva // 1 // salilAvatI meM dIrghatADhaya para, isI tarahase vaprameM dIrghavaitADhya para aura isI tarahase gandhilAvatImeM dIrgha vaitADhaya para nau kUTa kahe gaye haiM unake nAma isa prakArase haiM-siddha 1 gandhila 2 khaMDaka 3 mANi 4 caitAdaya 5 pUrNa 6 timisra guhA 7 gandhilAyatI 8 aura vaizravaNa 9 // 1 // isa prakArase samasta dIrgharvatADhayoMmeM do kUTa samAna nAmayAle haiM aura bAkIke Upara meM kahe hue jaise haiN| jambUdvIpa sthita mandarake uttarameM nIlacAna varSadharaparvata para nau kUTa kahe gaye haiM --jo isa prakAra se haiM-siddha 1 nIlayAna 2 videha 3 sItA 4 kIrti 5 harikAntA 6 apara videha 7 ramyakakUTa 8 aura upadarzana 9 // 1 // dIrgha vaitADhaya para nava phUTe kahyA che ane galpilAvatImAM paNa dIrgha vaitADhaya para 55 nytt| 4i che. temanAM nAbhI nIya pramANe sbh045|-(1) siddha, (2) gandhita (3) 54, (4) mANi, (5) vaitAdaya, (6) pU, (7) tibhitrazuDA, (9) galpilAvatI ane (9) vaizramaNa. A prakAre samasta dIrghatAmAM be kRTa samAna nAmavALAM che ane bAkInAM kRmAM nAma upara kahyA pramANe che. jabUdvIpamAM AvelA madara5rvatanI uttare nIlavAnuM varSadhara parvata para nava kUTa kahyAM che. temanAM nAme nIce pramANe che (1) siddha, (2) nAtavAn, (3) viTe, (4) sItA, (5) tiH, (6) Rel-tA (7) 152piDheDa (8) 2254 58 are ()S56deg // 1 // zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 sthAnAGgasUtre jambUmandarasya uttare airayate dIrghatADhaye navakUTAH prajJaptAH, tadyathA-siddhaH 1 rajataH 2 khaNDakaH 3 mANiH 4 caitAdayaH 5 pUrNaH 6 timisraguhA 7 / airavataH 8 vaizravaNaH 9 eravate kUTanAmAni // 1 // su0 31 // TIkA-'jaMbU maMdaradAhiNeNaM" ityAdi-eSAM vyAkhyA'nyato'yaseyA // mU0 31 // pUrva kUTA uktAH. te ca tIrthaGkaraiH prarUpitA iti navasthAnaprasaGgAnnayaratni. pramANa jinavizeSa nirUpayitumAha--- mUlam-pAse NaM arahA purisAdANIe bajarisahanArAya saMghayaNe samacauraMsasaMThANasaMThie nava rayaNIo uddhaM uccatteNaM hutthA // sU0 32 // chAyA-pAcavalu arhan puruSA''dAnIyo vajraRSabhanArAcasaMhananaH sama. caturasrasaMsthAnasaMsthitaH nava ratnayaH UrdhvamuccatvenA''ptIt // sU0 32 // TIkA--' pAse NaM arahA' ityAdi-- pArzvaH-pArzvanAthaH khalu arhan-jinaH kathaMbhUtaH ? ityAha- puruSAdAnIya' ityAdi-puruSairAdAnIyaH-AzrayaNIyaH atizayazAlitvAt , punaH vajraRSabhanArAca jambUdrIpa sthita mandarake uttarameM airacatameM dIrghabaitADhaya para nau kUTa kahe gaye haiM jo isa prakArase haiM -siddha 1 rajata 2 khaMDaka 3 mANi 4 vaitADhaya 5 pUrNa 6 timisraguhA 7 airavata 8 aura vaizravaNa 9 // 1 // isa sUtrakI vyAkhyA anya zAstroMse jAna lenI cAhiye / / sa0 31 // ye kathita kUTa tIrthaMkaroMne kahe gaye haiM -ataH nava sthAnake prasaGgase naya ratnipramANa jina vizeSakA kathana aba sUtrakAra karate haiM "pAseNaM arahA " ityAdi / TIkArtha-pArzvanAtha arhanta jo ki puruSoM meM zreSThahaiM vana RSabhanArAca saMhana jabUdvIpamAM AvelA mandara parvatanI uttare eravata kSetranA dIrghavaitAdya 52 nava 4i cha- (1) siddha, (2) 204ta, (3) bha74, (4) mANi, (5) vaitAdaya, (6) pUrNa (7) nibhisaguDI, (8) 25ta mana (6) vaiza15 // 1 // A sUtranI vyAkhyA anya zAstronI madadathI samajI levI. . sU 31 che tIrthakara dvArA uparyukta kUTa prarUpita thayelA che tethI satrakAra navaratina pramANu jinavizeSanuM (pArzvanAtha bhagavAnanuM) nava rathAnane anurUpa evuM Ythana 42 cha-" pAseNaM arahA' tyAhi-(satra 32) TIkAI_pArzvanAtha ahaMta ke jeo puruSamAM zreSTha hatA, vApabhanArA saMhanana zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA09 sU0 32AMtararogakAraNakarmavizeSanirUpaNam 289 saMhananaH-ghana-kolikAkAramasthi, RSamaH-pariveSTanapaTTAkRtiko'sthivizeSaH, cArAcam-ubhayato markaTabandha, tathA ca-dvayorasthanorubhayato markaTabandhanena baddhayoH paTA''kRtinA tRtIyenAsthnA pariveSTitayorupari tadasthitrayaM punarapi dRDhIkartuM tatra nikhAtaM kIlikA''kAraM vajranAmakamasthi yatra bhavati tad vajraRSabhanArAcam , tat saMhananaM saMhanyante-dRDhI kriyante zarIrapudgalA aneneti saMhananam-asthinicayo yasya sa vaRSabhanArAca saMhananaH, punaH samacaturasra saMsthAnanavAle evaM samacatusra saMsthAnacAle the, ye UMcAI meM nau ratni arthAt nau hAthake the inheM puruSAdAnIya isaliye kahA gayA hai ki ye atizayoMse virAjita the vajra RSamanArAca saMhananakA tAtparya aisA hai-kIlikAke AkAra jaisI jo haDDI hotI hai, usakA nAma bana hai pariveSTana vastrake AkAra jaisI jo haDDI hotI hai usakA nAma RSabha hai aura donoM taraphase jo markaTa bandha hai usakA nAma nArAca hai isa kathanakA tAtparya aisA hotA hai, ki donoM tarapha markaTa bandhanase bandhI huI tathA paTTIke AkAra jaisI tRtIya haDDIse pariveSTita huI do haDDiyoMke Upara aura bhI tIna haDDiyoMko dRDha karaneke liye kIlikAke AkAra jaisI jo vajra nAmaka haDDI vizeSa jahAM para gaDhI rahatI hai yaha vajraRSabha nArAca saMhanana hai, jisake dvArA zarIra pudgala majabUta kiye jAte haiM usakA nAma saMhanana hai-saMhananakA dUsarA nAma asthiyoMkA samUha bhI vALA hatA ane samacaturastra saMsthAnavALA hatA, temanA zarIranI UMcAI nava raprimANu (nava hAthanI) hatI. teo atizayathI virAjita hatA, te kAraNe temane puruSAdAnIya kahyA che. vaja RSabhanArA saMhananane bhAvArtha A pramANe che-kIlikAnA (khIlInA) AkAranuM je hADakuM hoya che tenuM nAma vajI che. pariveNana karavA mATenA vasanA AkAranuM je hADakuM hoya che tenuM nAma RSabha che, ane bane tarapha je markaTaba hoya che tenuM nAma nArA che. A prakAre vicAra karatA vA. aSabhanArAca saMhananane artha e thAya che ke banne tarapha markaTabandha vaDe bAMdhelA tathA paTTInA AkAranA trIjA hADakAthI pariveSTita thayelA evA be hADakAMo upara-A rIte te traNe hADakAMne dRDha karavAne mATe je kAlikA (bIlI) nA AkAranuM ja nAmanuM hADakuM je jagyAe saMdhAeluM hoya che te jagyAna nAma vajI RSabhanArAca saMhanana che. jenA dvArA zarIranA pudgalene majabUta karAya che tenuM nAma saMhanana che. asthionA samUhane paNa saMhanana kahe che. sthA0-37 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 _sthAnAstre saMsthitA-samA:-tulyA:-anyUnAdhikAH catasro'srayo-hastapAdoparyadhorUpAzcatyAro'pi vimAgA ( zumalakSaNopetAH ) yasya (saMsthAnasya ) tat samacaturasraM-tulyA''rohapariNAhaM, taca saMsthAnam AkAravizeSa iti samacaturasrasaMsthAnaM, tena saMsthitaH yuktaH samacaturastra saMsthAnasaMsthitaH, tathA Urdhvam upari uccatvena-ucchayeNa nava ratnayaH-hastAH-navahastaparimita-pArzvaH prabhurAsIt / / sU0 32 // pUrva tIrthaMkaravizeSa uktaH, iti tatprasaGgAnmahAvIrAkhyatIrthaGkaravizeSasya zAsane navamirjIvastIrthaGkaranAmagotramupAjitamiti pradarzayitumAha___mUlam -samaNassa NaM bhagavao mahAvIrassa titthaMsi jayahiM jIvehi titthaparanAmagotte kamme Nivyattie, seNieNaM 1, supAseNaM 2, udAiNA 3, poTTileNaM aNagAreNaM 4, daDhAuNA 5, saMkheNaM 6, sayaeNaM 7, sulatAe sAviyAe 8 revaIe 9||suu0 33 // hai, aisA jisakA zarIra hotA hai, vaha vajra RSabhanArAca saMhananavAlA hai, jisa AkArameM Uparake nIceke avayava, evaM hAtha aura pagake dimAga zubha lakSaNoMse yukta hote haiM, kamatI baDhatI nahIM hote haiM aisA jo zarIrakA AkAra hotA hai vaha samacaturastra saMsthAna haiM, sama zabdakA artha tulya hai-zarIrakI avayayake nyUnAdhikatAkA nahIM honA yahI tulpatA hai, evaM catuHzabdakA artha cAra hai, aura ani zabdakA artha hAtha, paira, Upara nIceke vibhAga haiM-isa taraha zarIrakA jo tulya Aroha pariNAhayAlA AkAra vizeSa hai, vaha samacaturasra saMsthAna hai, bhagavAna pArzvanAthake zarIrakA AkAra aisA hI thA ||s0 32 // pArzvanAtha bhagavAnanuM zarIra A prakAranA saMhananathI yukta hatuM. je saMsthAnamAM (AkAramAM) zarIranA uparanA bhAganAM aya, nIcenA bhAganAM avaya, tathA hAtha ane pagarUpa avaya, A cAre vibhAge zubha lakSaNathI yukta hoya chesapramANa hoya che, evA zarIranA AkArane samacatustrasaMsthAna kahe che. sama eTale tulya (samAna) avayavomAM nyUnAdhikatA na hovI-sapramANatA hovI tanu nAma tulyatA che. "yatuH" merase yA2. 'si' merale 75, 51, zarIrane uparano bhAga ane zarIrane nIceno bhAga. A rIte zarIrane je samapramANa AkAravizeSa hoya che tene samacaturasa saMsthAna kahe che. pArzvanAtha bhathavAnanuM zarIra A prakAranA AkAravALuM hatuM. sU. 32 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA09 sU033 upArjitatIrthaM karanAmagotrazreNikAdinirUpaNam 291 chAyA - zramaNasya khalu bhagavato mahAvIrasya tIrthe navabhirjIvaistIrthakara nAmagotra karmanirvartitam zreNikeNa 1, supArzvana 2, udAyinA 3, poTTilenAmanAreNa 4, dRDhA''yuSA 5, zaGkhena 6, zata kena 7 sulasamA zrAvikayA 8 revatyA 9 ||033 // TIkA - samaNassa NaM bhagavatra ' ityAdi 6 zramaNasya khalu bhagavato mahAvIrasya tIrthe = zAsane navabhirjIvaiH tIrthakaranAmagotra - tIrthaMkaratvanibandhanaM nAma tIrthakara nAma, tacca gotraM ca karmavizeSazva tIrthakara nAmagotraM tadUpaM karma / yadvA tIrthakareti nAmnA gotra - gotrAkhyaM karma nirvartitaM kRtaM samupArjitam / tadeva darzapati segieNaM ' ityAdi zreNikena - rAjagRhanagarAdhipena prasiddhena rAjJA tadupArjitam 1| evaM supArzvana- bhagavato mahAcIrasya pitRvyena 2, tathA udAyinA koNikaputreNa zreNikamapautreNa 3 / tathApoTTilena tadAkhyena anagAreNa / tathA dRDhA''yupA 5 tathA - zaGkhena 6 / -P isa taraha tIrthaMkara vizeSakA kathana kara aba sUtrakAra isI prasa ise mahAvIratIrtha karake zAsanameM jina nau jIvoMne tIrthaMkara nAma gotra karmakA upArjana kiyA hai, unakA nAma prakaTa karaneke liye sUtra kahate haiMsamaNassa NaM bhagavao mahAvIrassa " ityAdi / 16 TIkArtha- zramaNa bhagavAn mahAvIra ke tIrthameM nau jIvoMne tIrthaMkara nAma gotrakarmakA bandha kiyA hai, unake nAma isa prakAra se haiM -zreNika 1 supArzva 2, udAghI 3, pohila anagAra 4, dRDhAyu 5, zaMkha 6, zataka 7, zrAvikA sulasA 8, aura revatI 9 zreNika yaha rAjagRha nagarake prasiddha rAjA the supArzva ye bhagavAn mahAvIra ke kAkA the, udAyI ye zreNika ke prapautra AgalA sUtramAM pArzvanAtha bhagavAna viSe keTaluMka kathana karavAmAM AvyuM. have sUtrakAra evI nava vyaktibAnAM nAma prakaTa kare che ke jemaNe mahAvIra bhagavAnanA ( tIrthaMkaranA ) zAsanamAM tIrthaMkara nAmagAtrakama nu` upAna karyuM hatuM NaM bhagavana mahAvIrassa " ityAhi 66 samaNarasa TIkA -zramaNa bhagavAna mahAvIranA tImAM nava jIvAe tIthaMkara nAma getra unI andha yo che. temanAM nAma nIce pramANe che - (1) zreSaka, (2) supArzva, (3) uhAthI, (4) peTTisa athugAra, (4) hRDhAyu, (6) zaMbha, (7) zatam, (8) zrAvizra sukhasA mane (7) revatI. rAjagRha nagaranA prasiddha rAjA thai gayA. mahAvIra prabhunA kAkA thatA hatA.udAyI-te zreNikanA prapautra keNikanA putra hatA, zreNika-te supArzva -te zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 sthAnAGgasUtre tathA zatakena 8 tathA-sulasayA tadAkhyayA zrAvikayA 7 tathA-revatyAbhagavata auSadhadAcyA zrAvikayA 9 / iti // sU0 33 // pUrva tIrthaGkaratyayogyA jIvA uktAH, sampati tu bhAvino madhyamatIrthakarAn kevalinaca jIvAnAha - mlam- esaNaM ajo ! kaNhe vAsudeve 1, rAme baladeve 2, udaye peDhAlaputte 3 puTTile 4, sayae gAhAvaI 5 dArue niyaMThe 6, saccaI niyaMThI putte, 7, sAviyabuddhe aMbaDe parivAyae 8 ajAvi NaM supAsA pAsAyaccijA 9, AgamessAe ussappiNIe cAujjAmaM dhamma pannayaittA sijjhihiMti jAva aMtaM kAhiti // sU0 34 // __chAyA-eSa khalu AryAH ! kRSNo vAsudevaH 1, rAmo valadevaH 2, udayaH peDhAlaputraH 3, poTilaH 4, zatako gAthApatiH 5, dAruko nirgranthaH 6, satyaki nirgranthIputraH 8, zrAvikAbuddho'mpaDaH parivrAjakaH 8, AryA'pi khalu supArthA pArdhApatyIyA 9 AgamiSyantyAmutsapiNyAM cAturyAmaM dharma prajJApya setsyanti yAvat antaM kariSyanti / / mU0 34 // ____TIkA-' esa NaM ajjo' ityAdi-bhagavAn mahAvIraH sAdhUna saMbodha. evaM koNikake putra the, revato yaha zrAvikA thI isane bhagavAnko auSa. dhikA dAna diyA thA // sU0 33 / tIrtha karatvake yogya jIpoMkA kathana kara aba sUtrakAra bhAcI madhyama tIrthaMkaroMkA aura kelipoMkA kathana karate haiM-- " esaNaM ajjo kaNhe vAsudeve " ityAdi / TIkArya-bhagavAna mahAvIra sAdhunoMko sambodhitakarate hue kahate haiM- revatI-te zrAvikA hatI teNe bhagavAna mahAvIrane mATe auSadhinuM dAna pRthu tu. // sU 33 // tIrthakaratvane mATe yogya hoya evAM jIvonuM kathana karIne have sUtrakAra madhyama tIrthakaranuM ane kevalIonuM kathana kare che "esa NaM ajjo kaNhe vAsudeve" tyAha-(sU 34) TIkArya-bhagavAna mahAvIre sAdhuone anulakSIne A pramANe kahyuM- "he Aryo! zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA09 sU034 mAvimadhyamatIrthakarakevalinirUpaNam 293 yati-" he AryAH ! eSaH-navamo vAsudevAno madhye kRSNo vAsudevaH 1, tayArAmo baladevaH kRSNasya jyeSTho bhrAtA 2, tathA-udakaH-tanAmA'nagAraH peDhAlaputraH pArtha nAtha jinaziSyaH sUtrakRtAGgadvitIyazrutaskandhenAlandIyAdhyayanoktaH, sa ca rAjagRhanagarabAhyapadezasthAyAstadabayavabhUtAyA nAlandAyA aizAnyAM dizi hastidvIpavanakhaNDe vyavasthitaH, sa ca nAlandAvibhAgasthaM gautamasvAminaM svasaMdehaM pRSTvA'pAstasaMzayaH san cAturyAmadharma vihAya paJcAyAmaM dharma svIkRta. vAn 3 tathA-poTTila:-tadAkhyo'nagAraH 4, tathA-zataka:-tadAkhyo gAthApatiH he AryoM ! ye navameM nArAyaNa jo kRSNa vAstudeva haiM ce, tathA isake jyeSTha bhrAtA jo rAma-bala deva hai ve peDhAla ke putra udaka, poTTila, zataka gAthApati, dAruka nirgrantha, nirgranthI putra satyaki zrAvikA buddha, ambaDa parivrAjaka, evaM pArthApatyIyA supArthA AryikA-ye saba AgAmI utsa. piNImeM cAturyAma dharmakI prarUpaNA karake siddhiko prApta kareMge yAvat sarca duHkhoMkA anta kareMge! 9 nArAyaNoM meM se kRSNa vAsudeva ye nauveM nArAyaNa hue haiM baladeva ye kRSNake baDe bhAI hue hai udaka nAmake jo anagAra hue haiM ye peDhAlake putra ye, pArzvanAtha bhagavAna ke ziSya the inakA varNana sUtra kRtAGgake dvitIya zrutaskandhameM nAlandIya adhyayanameM kiyA gayA hai, ye rAja gRhanagarake yAtya pradezameM rahI huI nAlandAkI IzAna dizAmeM vartamAna hastidvIpa vanakhaNDa meM rahate the inhoMne nAlandAmeM rahe hue gautama svAmIse pUcha kara apane saMdehako dUra kiyA thA, aura cAturyAma dharmako choDakara paMcayAma dharmako dhAraNa kiyA thA 3 // kRSNa vAsudeva nAmanA je navamAM nArAyaNa che teo tathA temanA moTAbhAI baLadeva, tathA peDhAlano putra udaka, tathA poli, tathA zataka gAthA pati, tathA dAruka nirca tha tathA nircathI putra satyaki tathA zrAvikAbuddha ambaDa parivrAjaka tathA pAzvapatnIyA supArzva Arthika, A nave vyaktio AgAmI usarpiNImAM cAturyAma dharmanI prarUpaNa karIne siddha, buddha, mukta, parinivRtta ane samasta duHkhanA aMta karanArA thaze, (1) nynaaraay| ( paasuve| mAM nama nArAyaNa vAsuhe5 gayA che. (2) 40nA bhATAlAnu nAma paNa tuM. (3) 64 nAmatA saNa. gAra thaI gayA teo peDhAlanA putra hatA teo pArzvanAtha bhagavAnanA ziSya hatA. temanuM varNana sUtrakRtAMganA bIjA bhRta skalpanA nAlandIya nAmanA adhyayanamAM karavAmAM AvyuM che. teo rAjagRha nagaranA ba hya pradezamAM Avela nAlandAnI IzAna dizA mAM AvelA haritadvIpa nAmanA vanakhaMDamAM rahetA hatA. temanA manamAM je saMdeha utpanna thayo hato tenuM nAlaMdAmAM te samaye rahetA gautama svAmIe nivAraNa karyuM hatuM. tethI temaNe cAturyAma mane tyAga karIne paMca zrI sthAnAMga sUtra :05 Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 sthAnAGgasUtre 5, tathA-dAruko nimranthaH, ayaM ca kRSNayAsudevasya putro bhagavato'riSTaneminAthasya ziSyo'nuttaropapAtikasUtravarNitaH 6, tathA-satpakiH-tadAkhyo nimranthIputraH -sAdhvIputraH, kathaM 'sAvyA brahma vAriNyAH putraH ? ' iti tatkathaivam--- ceTakamahArAjaputrI sujyeSThAnAmnI jAtasaMvegA prabajitA, upAzrayamadhye AtApanAM kRtavatI, itazca peDhAlanAmA kazcit parivrAjako vidyAsiddhI vidyAdAnecchuryogyapuruSa brahmacAriNIputramanvepayaMstatrA''gataH, mujyeSThAM sAdhvImupAzrayAbhyantara AtApayantImavalokya dhUmikAvyAmohaM kRtvA vidyApramAvAdalakSito bIjaM nikSiAtavAn , tena tasyA garbho jAtaH, putrazvAjani. tasya satyakiriti dAruka nirgrantha kRSNa vAsudevake putra the, aura bhagavAn ariSTa neminAtha the, inakA varNana anuttarIpapAtika sUtra meM kiyA gayAhai, satyaki ye ninthI sAdhvI ke putra kaise the| to isakA uttara isa kapAse aisA hai sujyeSThA nAmakI ceTaka mahArAjakI eka putrI thI kisI nimittavaza ise saMsArase vairAgya ho gayA so yaha dIkSita ho gaI eka dinakI bAta hai, ki yaha upAzrayameM AtApa nA kara rahI thI itane meM peDhAla nAmakA koI parivrAjaka ki jise aneka vidyAe~ siddha thI, vidyAdAna denekI abhilASAvAlA hokara kisI brahmacAriNIke yogya putrakI zodha karatA huA vahAM AyA. usane sujyeSThA sAdhvIko upAzrayake bhItara AtApanA karatI huI dekhA-dekhakara usane dhUmikAvyAmoha (?) karake vidyAke prabhAvase alakSita rUpameM apane vIryakA prakSepa usakI yonimeM kara diyA, isase ya ma dharmane aMgIkAra karyo hato (4) dAruka nigraMtha teo kRNavAsudevanA putra hatA, ane bhagavAna ariSTaneminAthanA ziSya hatA. anuttare pAtika sUtramAM temanuM varNana karavAmAM AvyuM che. (5) satyakI-teo nithI sAthvInA putra hatA. brahmacAriNI sAdhvIne putra kevI rIte hoI zake, e vAtane khulAso karavAmAM Ave che-ceTaka mahArAjAne sujayeSTA nAmanI eka putrI hatI. tene koI kAraNe saMsAra para vairAgya AvI gaye, tethI teNe dIkSA aMgIkAra karI, tyArabAda ke eka divase te upAzrayamAM AtApanA laI rahI hatI. tyAre peDhAla nAmane kaI eka pari. trAjaka tyAM AvyuM. teNe aneka vidyAo siddha karI hatI. te kaI brahmacAriNInA putrane pitAnI A vidyA zikhavavA mAgate hato teNe suyeSThA sAdhvIneupAzrayamAMAtApanA karatI nihALI teNe pitAnI vidyAnA prabhAvathI dUmikAvyAmela karIne cAre bAju aMdhakAra karI daIne alakSita rUpe (keIne khabara na paDe. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA09 sU0 34 bhAvimadhyamatIrthakarakelinirUpaNam 295 nAma jAtam / tataH sujyeSThA putraH sAtyakirekadA bhagavatsamavasaraNaM gataH, itazca kAlasandIpanAmA vidyAdharo bhagavantaM vanditvA pRSTavAn-kasmAnme bhayamiti, / bhagavAn kathitavAn-etasmAt satyakeH / tataH kAlasandIpaH sAtyakimupetyAcajJayovAca -' are ! re ! tvaM mAM haniSyasi ?, ityuktvA svasthAnaM gataH / tata ekadA tatpitA peDhAlaparivAjako vidyAdharaH, sujyeSThAputra satyakimapahAya svasthAne nItapAn , svavidyAM ca zikSitavAn / atha sa sAtyakiH paJcasu pUrvabhaveSu rohiNyA vidyayA mAritaH, SaSThabhave SaNmAsAvazeSAyurasau vidyAM naicchat ! asmin saptame usako garbha raha gyaa| samaya para usako putra huA usakA "sAtyaki" aisA nAma rakhA gayA, dhIre 2 bAlyAvasthA pAra kara jaba yaha samajhadAra ho gayA to yaha eka dina bhagavAna ke samavasaraNameM gayA vahAM para usase pahile Aye hue kAlasandIpa nAmake vidyAdharane bhagavAnako vandanA karake unase pUchA-magavan ! mujhe bhaya kisase hogA ? bhagavAnane pratyu ttarameM usase kahA tumheM sAtyakise bhaya hogAta va kAlasandIpa sAtyakike pAsa jAkara usakA tiraskAra karate hue bolA-are ! re ! tU kyA mujhe mAregA! aisA kahakara vaha phira apane sthAna para calA gayA eka dina usakA pitA peDhAlaparivrAjaka vidyAdhara sujyeSThA ke putra sAtyakikA haraNa kara apane ghara para le AyA, aura lAkara usane use apanI vidyA sikhA do / sAtyaki pAMca pUrva bhavoM meM rohiNI vidyAdvArA evI rIte) pitAnA vIryane te sAdhvInI nimAM dAkhala karI dIdhuM. tethI te sAdhvIne garbha rahyo ane tyAra bAda egya samaye teNe eka putrane janma Ape tenuM nAma "sAtyakI" rAkhavAmAM AvyuM. dhIre dhIre bAlyAvasthA pUrI karIne jyAre te samajaNo thaye tyAre te eka divasa bhagavAnanA samavasaraNamAM jaI pahoMcyA. tyAM kAlasaMdIpa nAmane eka vidyAdhara paNa AveluM hatuM. te vidyAre bhagavAnane vaMdaNA karIne A pramANe pUchayuM-"he bhagavan! mAre kenAthI bhaya pAma paDaze?" bhagavAne tene kahyuM-"tAre sAyakIthI bhaya pAma paDaze" (sAyakI tArI hatyA karaze). bhagavAnano A prakArane javAba sAMbha vaLIne kAlasaMdIpa sAyakInI pAse jaIne tene tiraskAra karavA lAgyo-"chokarA ! zuM tuM mane mArI zakIza!" A pramANe kahIne te potAnA nivAsasthAna tarapha cAle gaye. tyArabAda koI eka divase sAtyakInA pitA peDhAla pari trAjaka vidyAre sujayeSThA pAsethI sAyakanuM apaharaNa karyuM. te tene pitAne zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 sthAnAGgasUtre bhave tu sA rohiNI vidyA siddhA, tallalATe vivaraM kRtvA taccharIraM praviSThA / lalATacchidra ca devena tRtIyaM netra kRtam / sAtyakiH svapitaraM peDhAlaparivAjakaM, kAlasaMdIpaM vidyAdharaM ca mAritavAn , svayaM ca vidyAdharacakravartI babhUva 7 / / ___ nathA--zrAvikA buddhaH-buddhA-jJAtA zrAvikA-sulasAbhidhAnA yena sa zrAvikAbuddhaH, ArSatvAvuddhasya paraprapogaH, ambaDa:-tadAkhyaH parivrAjako vidyAdharazramaNopAsakaH, tatkathai yam-- campAnagarInivAsI ambaDo vidyAdharaH zrAvako mahAvIraprabhusamIpe dharma zrutvA rAjagRhaM prayAtaH / sa ca bhagavatA bahusarapopakArAyokta:-" sulasAzrAvikA mArA gayA-ataH usane chaThe bhavameM jaba ki usakI Ayu cha mAsakI cAkI rahI isa vidyAkI cAhanA karanA choDa diyA parantu isa sAtaveM bhavameM use vaha rohiNI vidyA siddha ho gaI so vaha usake lalATameM cheda karake zarIra meM praviSTa ho gaI lalATake chedako devane tRtIya netrake rUpa meM pariNamA diyA sAtpakine apane pitA peDhAlaparivrAjakako aura kAlasaMdIpa vidyAdharako mAra diyA aura svayaM vidyAdharoMkA cakravartIvanagayA ambaDakA vizeSaNa jo 'zrAvikA buddha' diyA hai so usa viSaya meM kathA aisI hai-ambar3a nAmakA koI eka vidyAdhara thA, vaha campAnagarIkA rahanevAlA thA, zrAvaka thA, eka dinakI bAta hai ki yaha mahAvIra prabhuke pAsa dharma sunakara rAjagRha kI ora java calA taba bhagavAnne usase ghera laI gaye. tyArabAda teNe tene pitAnI vidyAo zikhavI dIdhI. pAMca pUrvabhavamAM rahiNIvidyA dvArA sAtyakIne mArI nAkhavAmAM AvyuM hatuM. tethI pitAnA chaThThA bhAvamAM jyAre pitAnuM cha mAsanuM AyuSya bAkI rahyuM hatuM tyAre te te vidyA prApta karavAnI abhilASA cheDI dIdhI. paraMtu A sAtamA bhAvamAM tene te rohiNI vidyA siddha thaI gaI. te vidyA tenA kapALamAM chidra pADIne tenA zarIramAM dAkhala thaI gaI tenA kapALamAM je chidra paDayuM hatuM. tenuM deva dvArA trIjA netramAM pariNamana karavAmAM AvyuM. tyAra bAda satyakIe tenA pitA peDhAla parivrAjakane ane kAlasaMdIpa vidyAdharane mArI nAkhyA ane pote vidyAdharane cakavartI banI gayo. (9) ambaDa-ambaDane zrAvikAbuddha vizeSaNa lagADavAmAM AvyuM che tene viSe A prakAranI kathA che ambaDa nAmano koI eka vidyAdhara hatuM. te caMpA nagarImAM raheto hato ane zramaNopAsaka (zrAvaka) hatuM. eka divasa te mahAvIra prabhunA darzana karIne tathA dharmopadeza sAMbhaLIne jyAre te rAjagRha nagara tarapha javA upaDayo, tyAre zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA09 sU0 34 bhAvimadhyamatIrthakarake valinirUpaNam 297 dharmAcaraNArtha nivedanIyA " / tato'mbaDacintayAmAsa - " ahomulasA puNyavatI, yA trilokInAthena dharmAcaraNArthaM nivedyate tasyAH kaITTagguNo yatprabhAveNa bhagaaar dharmAcaraNArthaM nivedyata iti tAvadahaM tasyAH samyaktvaM parIkSe " / tataH sa parivrAjakaveSadhArI gatvA sulasAmuvAca - ' AyuSmati ! tava dharmo bhaviSyatIti me bhojanaM gurubuddhA dehi " / tataH sulasovAca- yebhyo gurubuddhayA bhojanaM dIyate te viditA eva / tato'mbaDa AkAze kamalaM racayitvA tatropavizya lokaM vismAaneka jIvoMke upakArake nimitta aisA kahA ki " tuma merI taraphase sulasA zrAvikAko dharmAcaraNake liye nivedana karanA bhagavAn ke dvArA isa prakAra kahe jAne para usane vicAra kiyA - oha ! sulasA baDI puNyazAlinI hai jo dharmAcaraNake liye trilokInAtha bhagavAn dvArA prerita kI jA rahI hai, yA nivedita kI jA rahI hai ataH maiM isake samyaktvakA parIkSaNa karUM " aisA vicAra karake usane parivrAjakakA veSa dhAraNa kara liyA aura sulasAke pAsa jAkara vaha kahane lagAayuSmati ! tumheM bahuta dharma hogA jo tuma gurubuddhise mere liye bhojana pradAna karogI to taba usakI aisI bAta sunakara sulasA bolI- maiM jinheM gurubuddhise AhAra detI hU~ ye vidita hI hai, arthAt gurubuddhise tumako AhAra nahIM dUMgI / taba ambaDane AkAzameM kamala racakara aura usa para baiThakara logoM ko AzcaryameM DAla diyA lokoMne ambaTako bhagavAna mahAvIre aneka jIvA para upakAra karavA nimitte tene A pramANe kahyuM " sulasA zrAvikAne dharmadhyAna karavAnu` mArA taraphathI kaheze." jyAre mahAvIra prabhue te vidyAdharane A pramANe kahyu tyAre tenA manamAM evA vicAra thayA ke " sulasA kaiTalI khadhI puNyazAlinI che. trileAkInAtha bhagavAnanI tenA pratye kevI kRpAdRSTi che! ahA ! khuda mahAvIra prabhu tene dharmadhyAna karavAnI preraNA ApI rahyA che." tyAra khAda teNe vicAra karyo ke sulasA zrAvikAnA samyaktvanI mAre seATI karavI joie. A pramANe vicAra karIne teNe pari trAjakanA veSa dhAraNa karyAM. sulasAnI pAse jaIne teNe A pramANe kahyuM huM AyuSmati! je tuM gurumuddhithI ( mane guru mAnIne) mane bhAjana pradAna karIza teA tane khUba ja dharmalAbha thaze." tyAre sulasAe tene javAba ApyogurumuddhithI kAne AhAra pradAna karavA te huM jANuM chuM." eTale ke huM Apane gurumuddhithI bhAjana pradAna karI zakIza nahIM. tyAre ammare potAnI 66 66 sthA0 - 38 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 sthAnAGgasUtre pitavAn , tato'mbaDaM loko bhojanAya nimantritavAn , sa tu naicchat / lokAstaM papracchu:-bhagavan ! bhavAn kasya bhojanena mAsakSapaNAnte bhAgyaM saMvarddhayiSyati ? sa pratyuvAca-'sulasAyAH' iti / tato loko gatyA sulasAM nivedayAmAsayathA taya gehaM bhikSurayaM bhoktumicchati / sulasovAca-gurubuddhayA dAtuM nocitam / tatoloko'mbaDamuvAca / sa ca jJAtavAn sulasAparamasamyagdRSTiH, sA camatkAradarzanApi na vismitA / tato'mbaDo lokena saha mulasAgRhaM gatavAn / tatra naiSe. bhojanake liye nimantrita kiyA, parantu usane kisIkA bhI nimaMtraNa svIkAra nahIM kiyA taba lokoMne usase pUchA-bhagavan mAsakSamaNake antameM Apa apane bhojanase kisake saubhAgyako saMcarddhita kareMge ? taba usane kahA-maiM sulasAke saubhAgyakA saMvarddhana karUMgA, usakI aisI bAta sunakara logoMne sulasAke pAsa jAkara nivedana kiyA-ki he sulase ! tuma baDI saubhAgyazAlinI ho-kyoMki yaha bhikSu tumhAre ghara para hI bhojana karanA cAhatA hai, taba sulasAne kahA-maiM gurukI buddhise to ise AhAra denA nahIM cAhatI hUM, taba logoMne jAkara ambaDase kahA-to yaha samajha gayA ki mulasA parama samyagdRSTi jIya hai, jo mere isa camatkArako dekhakara bhI Arya cakita nahIM banI taya ambaDa lokoMke sAtha sulasAke ghara para svayaM gayA vahAM vaha naiSedhikI vidyAnA prabhAvathI AkAzamAM kamaLanuM nirmANa karyuM. te kamala para besIne teNe lekene Azcaryacakita karI nAkhyA. lekee tene bhejanane mATe AmaMtraNa ApavA mAMDayuM, paNa teNe keInA AmaMtraNa svIkAra na karyo. tyAre lokoe tene pUchayuM-"bhagavan! mAsakhamaNane ane Apa kayA bhAgyazALInA hAthano AhAra grahaNa karIne tenA saubhAgyanI abhivRddhi karaze?" tyAre ambaDe javAba Ape-"huM sulatAne tyAMthI AhAra grahaNa karIne tene saubhAgyanI abhivRddhi karIza." tenI A vAta sAMbhaLIne lokoe sulasA pAse jaIne tene kahyuM-"he sulasA! tuM ghaNI bhAgyazALI che, kAraNa ke mA khamaNune ane te sAdhu tArA gharanuM bhojana vaherIne pAraNuM karavAnuM che.tyAre sulasAe kahyuM- huM gurubhAvathI (tene mAro guru gaNIne) tene AhAra pradAna karavA mAgatI nathI." lekoe ambaDa pAse jaIne A vAta tene kahI saMbhaLAvI. tyAre tene khAtarI thaI gaI ke sulasA parama samyagdaSTi jIva che. tethI ja mArA A camatkAranI paNa tenA upara bilakula asara thaI nathI. A prakAre sulAsAnI kasoTI karIne te lekenI sAthe sulasAne ghera gayo naiSikI karate. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ suvA TIkA sthA0 9 sU. 34 mAvimadhyama tIrthaMkarake calinirUpaNam dhika kurvan pazJcanamaskAramantramuccArayan praviveza, sulasA'pyambaDasyAbhyutthAnAdika ziSTAcAraM kRtavatI, ambaDo'pi sulasAM prazaMsitavAn / 9 aupapAtikopAne, ' mahAvidehe setsyati' ityevamabhidhIyate so'nyo'mbaDaH sambhAvyate 8 tathA supAcI- tadAkhyA pAzrvapityApArzvanAtha ziSyaziSyA AryA'pi 9 / ete natra jIvA AgamiSyantyAm utsarpiNyAM cAtuyamaM- catvAro yAmA - mahAvratAni yasmin sa ' cAturyAmodharmastaM dharma prajJApya - prarUpyasetspaMti-siddhiM gamiSyanti ityArabhya -' yAvat ' padena ' bhotsyante, mokSyante, parinirvAsyanti, sarvaduHkhAnAm itigrAhmANi, antaM kariSyanti / eteSu kecinmadhyamatIrthaGkaratvenotpatsyante, kecitta skevalitveneti // sU0 34 // karatA huA evaM paMcanamaskAra maMtra kA uccAraNa karatA huA andara praveza kiyA sulasAne bhI amyaDakA abhyutthAna Adi ziSTAcAra kiyA evaM ambaDane bhI sulasAkI prazaMsA kI (C d 299 ambaDa mahAvideha meM siddhi pada prApta karegA " aisA jo aupapAtika upAGgameM kahA gayA hai, so vaha kathana isa ambaDake viSaya meM nahIM kahA gayA hai, kintu vaha kathana anya ambaDake viSayameM hai aisA pratIta hotA hai / supArzva - yaha AryikA thI aura pArzvanAthake ziSyakI ziSyA thI ye nau jIva AgAmI utsarpiNImeM cAra mahA vratavAle dharmakI prarUpaNA karake siddhi padako prApta kareMge yahA~ yAvatpadase " bhotsyante mokSyante, parinirvAsyanti, sarvaduHkhAnAm " ina padoMkA grahaNa huA zake ane paca namaskAra satranA jApa karatA te tenA gharamAM dAkhala thayA, sulasAe paNa abhyutthAna Adi ziSTAcAra pUrNAMka tenA satkAra karyAM, ammara puchu sulasAnI khUba ja praza`sA karI. >> " ambaDa mahAvidehamAM siddha pada prApta karaze A prakAranuM je kathana aupapAtika upAMgamAM karavAmAM AvyuM che, te kathana A ambaDane anulakSIne karAyu' nathI, parantu te kathana anya ambaDanA viSayamAM karavAmAM AvyuM che. zobha samabhavu. zrI sthAnAMga sUtra : 05 supArzva-te me Arthika ( sAdhvI ) hutI. tethe pArzvanAtha bhagavAnanA ziSyanI ziSyA hatAM. uparyukta nave jIve AgAmI utsarpiNImAM cAra mahatvatavALA dharmanI prarUpaNA karIne siddha thaze. ahIM " yAvat " padathI nIcene sUtrapATha grahaNa Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 sthAnAGgasUtre ___pUrva tIrthaGkaratyayogyA jIyA uktAH, tatra zreNikasya tIrthaGkaratvaM pradarzayi. tumAha-- mUlam-esa NaM ajo ! seNie rAyA bhiMbhasAre kAlamAse kAlaM kiccA imIse rayaNappabhAe puDhavIe sImaMtae narae caurAsIi vAsasahassaTiiesu neraiesu NeraiyattAe uvavAjihiti / se NaM tattha Neraie bhavissai kAle kAlobhAse jAva paramakiNhe vanneNaM / se NaM tattha ceyaNaM yeihiI ujjalaM jAya durahiyAsaM / se NaM tao narayAo uvadvettA AgamessAe ussAppie iheva jaMbuddove dove bhArahe vAse veyagiripAyamule puMDesu jaNavaesu sayaduvAre Nayare saMmuissa kulagarassa bhadAe bhAriyAe kucchisi pumattAe paccAyAhiI / taeNaM sA bhaddA bhAriyA navaNhaM mAsANaM bahupaDipuNNANaM aTramANa ya rAiMdiyANaM vIiktANaM sukumAlapANipAyaM ahINapaDipunnapaMciMdiyasarIraM lakkhaNavaMjaNaguNovaveyaM jAva surUvaM dAragaM payAhii / jaM rayANaM ca NaM se dArae payAhiI taM rayaNiM ca NaM sayaduvAre Nayare sabhitarabAhirae bhAraggaso ya kuMbhaggaso ya paumavAse ya rayaNavAse ya vAse vAsihii / taeNaM tassa dArayasta ammApiyaro ekArasame divase vIikate jApa bArasAhe divase ayameyArUvaM goNNaM guNanipphaNNaM nAmadhijjaM kAhiMti-jamhA NaM amhaM imaMsi dAragaMsi jAyaMsi samANaMsi sayavAre nayare sabhitarabAhirae bhAraggaso ya kuMbhaggaso ya paumavAse ya rayaNavAse hai, inameM kitaneka madhyama tIrthaMkara rUpase utpanna hoMge aura kitaneka kevali rUpase utpanna hoMge // sU0 34 // thaye che-buddha thaze, mukta thaze, parinivRta thaze ane samasta duone anta karaze. temAMthI keTalAka madhyama tIrthaMkara rUpe utpanna thaze ane keTalAka kevaLI rUpe unna thaze. sU 34 che zrI sthAnAMga sUtra :05 Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA09 sU0 35 zreNikastha tIrthakaratvanirUpaNam 301 ya vAse vuDDe taM hou NaM amhaM imassa dAragassa nAmadhijja mahApaume, taeNaM tassa dAragasta ammApiyaro nAmadhijaM kAhiMti-mahApaumetti / taeNaM taM mahApaumaM dAragaM ammApiyaro sAiregaM aTravAsajAyagaM jANittA mahayA rAyAbhiseeNaM abhisiMcihiti / se NaM tattha rAyA bhavissai mahayA himavaMta mahaMtamalayamaMdaramahiMdasAre rAyavannao jAva rajaM pasAhemANe viharissai, / taeNaM tassa mahApaumassa ranno annayA kayAI do devA mahiDiyA mahajjuiyA mahabbalAra mahAjasA mahAsokkhA seNAkammaM kAhiMti, taM jahA-puNNabhaddeya 1 mANibhaddeya 2 / taeNaM sayaduvAre nayare bahave rAIsaratalavaramADaMbiyakoDubiya ibbhaseTriseNAvaisatthavAhappabhiyao annamannaM sadAvehiti evaM vaissaMti-jamhANaM devANuppiyA! amhaM mahApaumassa ranno do devA mahiDriyA jAva mahAsokkhA seNA sammaM karate, taM jahApuNNabhaddeya mANibhadeya, taM hou NaM amhaM devANuppiyA mahApaumasta ranno doccevi nAmadhene devaseNe / taeNaM tassa mahApaumassa docce vi nAmadheje bhavissai devasaNetti / taeNaM tassa devaseNassa ranno annayA kayAiM see saMkhatalavimalasannigAse caudaMte hatthirayaNe samuppajjihii / taeNaM se devaseNe rAyA taM seyaM saMkhatalavimalasaMnigAsaM caudaMtaM hatthirayaNaM durUDhe samANe sayaduvAraM nayaraM majhaM majheNaM abhikkhaNaM 2 aijAhii ya NijjAhi ya / taeNaM sayaduvAre Nayare bahave rAIsaratalavara jAya annamannaM sadAvistaMti, evaM vaissaMti-jamhANaM devaannuppiyaa| zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 sthAnAGgasUtre amhaM devaseNassa ranno see saMkhatalavimalasaMnigAse caudaMte hatthirayaNe samuppanne ta hou NaM amhaM devANuppiyA / devase. Nassa ranno taccevi nAmadhejje vimalavAhaNe / taeNaM tassa devaseNasta ranno taccevi NAmadhejje bhavissai vimalayAhaNe. taeNaM se vimalayAhaNe rAyA tIsaM vAsAiM agArabAsamajhe casittA ammApiIhiM devattagaehiM gurumahattaraehiM abbhaNunnAe samANe udumisarae saMbuddhe aNuttare mokkhamagge puNaravi logatiehiM jIyakappiehiM devehiM tAhiM iTTAhi kaMtAhiM piyAhiM maNunnAhiM maNAmAhiM urAlAhiM kallANAhiM dhannAhi sivAhiM maMgallAhiM sassirIAhiM vaggUhiM abhiNadijjamANe 2 abhithuvamANe 2 ya bahiyA subhUmibhAge ujjANe egaM devadUsamAdAya muMDe bhavittA AgArAo aNagAriyaM pavaihii / tassa NaM bhagacaMtassa sAiregAI duvAlasavAsAiM niccaM bosaTakAe ciyattadehe je keI uvasaggA uppajjissaMti, taM jahA-divyAvA mANusA yA tirikkhajoNiyA vA, te upanne sammaM sahissai khamissai titikkhissai ahiyAsistai / taeNaM se bhagavaM IriyAsamie bhAsAsamie jAya guttabaMbhayArI amame akiMcaNe chinnagaMthe nirupaleve jahAbhAvaNAe kaMsapAIva mukkatoe jAva suhuyahuyAsaNeviva teyasA jlNte| kaMse saMkhe jIve, gagaNe vAe ya sArae salile / pukkharapatte kumme, vihage khaggI ya bhAraMDe // 1 // zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA09 sU035 zreNikasya tIrtha karatvanirUpaNam 303 kuMjara vasahe sIhe, nagarayA ceva sAgaramakhome / caMde sUre kaNage, vasuMdharA ce suhuyahue // 2 // natthi NaM tassa bhagavaMtassa karathai paDibaMdhe bhavai, se ya paDibaMdhe cauvihe paNNatte, taM jahA--aMDae vA 1, poyaei vA 2, uggahei vA 3, paggahei vA 4, ja NaM jaM NaM disaM icchai taM gaM taM gaM disaM apaDibaddhe sUibhUe lahumUe aNappagaMthe saMjameNaM tavasA appANaM bhAvemANe viharissai / tassa NaM bhagavaM. tassa aNuttareNaM nANeNaM aNuttareNaM daMsargaNaM aNuttareNaM cariteNaM evaM AlaeNaM, vihAreNaM ajjayeNaM, madaveNaM, lAghaveNaM, khaMtIe,-muttIe,-guttIe, saccasaMjama-tavaguNasucariyasovaciya phalaparinivyANamaggeNaM appANaM bhAvamANassa jhAgaMtArayAe vamANassa aNaMte aNuttare nivyAghAe nirAvaraNe kasiNe paDipunne kevalavaranANadaMsaNe samupajjihii / taeNaM se bhayave arahA jiNe bhavissai, kevalI savvannU savyadarisI sadevamaNuyAsurassa logassa pariyAgaM jANissai pAsissai savvaloe savvajIvANaM AgaI gaI ThiI cayaNaM uvavAyaM takma NomANasiyaM bhuttaM pIyaM kaDaM paDiseviyaM avIkammaM rahokammaM arahA arahassabhAgI bhavistai / taM taM kAlaM maNavayakAie joge vaTTamANANaM savyaloe savyajIvANaM savyabhAve jANamANe pAsamANe viharissai / taeNaM se bhayavaM teNaM aNuttareNaM kevalavaranANadaMsaNeNaM sadevamaNuyAsuralAgaM abhisamiccA samaNANaM NiggaMthANaM zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 sthAnAGgasUtre paMcamahavvayAiM sabhAvaNAI chacca jIvanikAyadhamma desemANe viharissai // sU0 35 // chAyA-eSa khalu AryAH / zreNiko rAjA bhimbhasAraH kAlamAse kAlaM kRtvA asyA ratnaprabhAyAH pRthivyAH sImantake narake caturazItivarSa sahasrasthitikeSu nerayikeSu nairayikatayA utpatsyate / sa khalu tatra nairayiko bhaviSyati kAla: kAlAyabhAsaH yAvat paramakRSNo varNena / sa khalu tatra vedanAM vedayiSyati-ujjvalA yAvat duradhisahAm / sa khalu tasmAnarakAt udRtya AgamiSyantyAmutsarpipyAm ihaiva jambUdvIpe dvIpe bhArate varSe vaitADhayagiripAdamUle puNDreSu janapadeSu zatadvAre nagare saMmuceH kulakarasya bhadrAyA bhAryAyAH kukSau pustayA pratyAyAsyati / tataH khalu sA bhadrA bhAryA navasu mAseSu bahumatipUrNeSu arddhASTibheSu ca rAtrindiveSu vyatikrAnteSu sukumArapANipAdam adInapratipUrNapazcendriyazarIraM lakSaNavyAnaguNopapetaM yAvat surUpaM dArakaM prajanayiSyati / yasyAM rajanau ca khalu sa dArakaH prajaniSyate tasyAM rajanau ca khalu zatadvAre nagare sAbhyantarabAkhake bhArAyazazca kumbhArazazca padmavarSazca ratnavarSazca varSoM varSiSyati / tataH khalu tasya dArakasya mAtApitarau ekAdaze diyase vyatikrAnte yAvat dvAdaze divase idametadrUpaM gauNaM guNaniSpanna nAmadheyaM kariSyataH-yasmAt khalu asmAkamasmin dArake jAte sati zatadvAre nagare sAbhyantarabAhya ke bhArAgrazazca kumbhArazazca pAvarSazca ratnavarSazca varSoM pRSTaH, tatU bhavatu khalu asmAkamasya dArakasya nAmadheyaM mahApadmaH / tataH khalu tasya dArakasya mAtApitarau nAmadheyaM kariSyataH mahApajheti / tataH khalu taM mahApana dArakaM mAtApitarau sAtirekam aSTavarSajAtakaM jJAtvA mahatA rAjyAbhiSekeNa abhipekSyataH / sa khalu tatra rAjA bhaviSyati, mahAhimahanmalayamandaramahendrasAraH rAjavarNakaH yAvat rAjyaM prasAdhayan vihariSyati / tataH khalu tasya mahApadmasya rAjJaH anyadA kadAcit dvau devau mahardi ko mahAdyutiko mahAbalau mahAyazasau mahAsaukhyau senAkarma kariSyataH, tadyathA-pUrNabhadrazca 1, maNibhadrazca 2 // tataH khalu zatadvAre nagare bahayo rAjezvaratalavaramADambikakauTumbikebhyazreSThisenApatisArthavAhaprabhRtayaH anyonyaM zabdayiSyanti, evaM vadiSyanti-yasmAt khalu devaanupriyaaH| asmAkaM mahApadmasya rAjJo dvau devau mahaddhi ko yAvat mahAsaukhyau senAkamakurutaH, tadyathA-pUrNabhadrazca maNibhadrazca, tad bhavatu khalu asmAkaM devAnupriyAH mahApadmasyarAjJo dvitIyamapi nAmadheyaM devasenaH iti / tataH khalu tasya mahApadmasya dvitIyamapi nAmadheyaM bhaviSyati / devasena iti / tataH khalu tasya devasenasya rAjJo'nyadA kadA zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA09 sU035 zreNikasya tIrtha karatvanirUpaNam 305 cit zvetazatalavimalasannikAzaM caturdantaM hastiratnaM smutptsyte| tataH khalu sa devaseno rAnA taM zvetaM zaGkatalavimalapsanikAzaM caturdantaM hastiratnam ArUDhaH san zatadvAraM nagaraM madhyamadhyena abhIkSNamabhIkSNamatiyAsyati ca niryAsyati ca / tataH khalu zatadvAre nagare bahayo rAjezvaratalapara0 yAvat anyonya zandayiSyanti, evaM vadiSyanti-yasmAt khalu devAnubhiyAH / asmAkaM devasenasya rAjJaH zvetaM zatalavimalasannikAza caturdantaM hastiratnaM samutpannaM tad bhavatu khalu asmAkaM devAnupriyAH / devasenasya rAjJamtRtIyamapi nAmadheyaM vimalavAhanaH / tataH khalu tasya devasenasya rAjJastRtIyamapi nAmadheyaM bhaviSyati vimalavAhana tataH khalu sa vimalavAhano rAjA trizataM varSANi agAravAsamadhye uSitvA mAtApitRbhyAM devatvagatAbhyAM gurumahatarairabhyanujJAtaH san Rtau zaradi saMbuddhaH anuttare mokSamArga, punarapi lokAntikaiH jitakalpikaiH devaiH tAbhiH iSTAbhiH kAntAbhiH priyAbhimanojJAbhiH mano'mAbhiH udArAbhiH kalyANAbhiH dhanyAbhiH zivAbhiH maGgalyAmiH sazrIkAbhiH vAgabhiH abhinandhamAnaH aminandhamAnaH ami. STrayamAnaH abhiSTrayamAnazca bahiH subhUbhimAge udyAne ekaM devadUSyamAdAya muNDo bhUtvA AgArAt anagAritAM pravrajiSyati / tasya khalu bhagavataH sAtirekANi dvAdazavarSANi nityaM vyutsRSTakAye, tyakte dehe-ye ke'pi upasargA utpatsyante, tadyathA-divyA vA mAnuSA vA tiyagyonikA vA, tAnutpannAn samyak sahiSyate kSamiSyate titikSiSyate adhyAsiSyate / tataH khalu sa bhagavAn IryAsamito bhASAsamitaH yAvat guptabrahmavArI amamo'kiJcanazchinnagrantho nirupalepaH yathA bhAvanAyAM kAMsyapAtrIya muktatoyaH yAvat suhatahutAzana iva tejasA jvalan / "kAMsyaM zo jIvaH, gaganaM vAtazca zAradaM salilam / puSkarapatraM karmaH, vihagaH khaDgI ca bhAraNDaH // 1 // kRjaraH vRSabhaH siMhaH, nAgarAjazcaiva sAgaro'kSomaH / candraH sUraH kanakaM, basundharA caiva suhutahutaH " // 2 // nAsti khalu tasya bhagavataH kutrApi pratibandho bhavati, sa ca pratibandhazcatuvidhaH prajJaptaH, tadyathA-aNDaja iti vA 1, potaja iti vA 2, avagrahikaiti yA 3, pragrahikaiti yA 4 // yAM yAM dizamicchati tAM tAM dizamaprativaddhaH zUcibhUto laghubhUtaH anAtmagranthaH saMyamena tapasA''tmAnaM bhAvayan bihariSyati / tasya khalu bhagavataH anuttareNa jJAnena anuttareNa darzanena anuttareNa cAritreNa evam Alayena , vihAreNa, Arjavena,mArdavena lAghavena zAntyA muktyA guktyA satyasaMyamatapoguNasucaritasopacitaphalanirvANamArgeNA''tmAnaM bhAvayato dhyAnAMntarikAyAM vartamAnasya sthA0-39 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 sthAnAGgasUtre anantamanuttaraM nirvyAghAtaM nirAvaraNaM kRtsnaM pratipUrNa kevalavarajJAnadarzanaM samutpatsyate / tataH khalu sa bhagavAn arhan jino bhaviSyati, kevalI sarvajJaH sarvadarzI sadevamanujAsurasya lokasya paryAyaM jJAsyati, drakSyati, sarvaloke sarva jIvAnAmAgatiM gatiM sthitiM cyavanamupapAtaM tarka manomAnasikaM bhuktaM pItaM kRtaM pratisevitamAvikarma ra karma rahA: arahasya bhAgI bhaviSyati taM taM kAlaM manovAkkAyike yoge vartamAnAnAM sarvaloke sarvajIvAnAM sarvabhAvAn jAnAnaH pazyana vihariSyati / tataH khalu sa bhagavAn tenAnuttareNa kevalavarajJAnadarzanena sadevamanujAsuralokamabhisametya zramaNebhyo nirmanthebhyaH paJcamahAvratAni sabhAvanAni SaDjIvanikAyadharma dizan vihariSyati // sU0 35 / / TIkA- 'esa NaM ajjo !" ityAdi -- gautamAdisAdhUna saMbodhayanbhagavAnAha - AryA ! iti = he AryAH ! Aryazabdasya savistaravyAkhyA upAsakadazAsUtre matkRtAyAmagArasaJjIvanITIkAyAM vilokanIyA / eSaH = atraiva trayastrizatatsUtroktAnAM mahAvIratIrthe nirvartitatIrtha karanAmagotrakarmaNAM navAnAM jIvAnAM tIrthaMkarataba yogya jIvoMkA kathana kara aba sUtrakAra zreNika meM tIrthakaratAkA pradarzana karane ke liye sUtra kahate haiM- "" ityAdi / 66 esa NaM ajjo ! seNie rAyA TIkArtha - yahAM gautamAdi sAdhujanoM ko saMbodhita karate hue bhagavAn kaha rahe haiM - he Aye ! Arya zabdako yadi vistRta rUpase vyAkhyA jAnanI hoM to upAsakadazAGga sUtra para jo mere dvArA agAra saMjIvanITIkA kI gaI hai usameM dekha lenI cAhiye ye mahAvIra ke tIrthameM jina nau jIvoMne tIrthakara nAmagotra karmakA upArjana kiyA hai aura isa viSayakA kathana 33 veM sUtrameM Upara yahIM para kiyA jA cukA hai, una jIvoMke vIcameM AgAmI kALamAM je jIvA tItha kara manavAnA che temanu kathana AgalA sUtramAM karavAmAM Avyu. mahArAjA zreNikanA jIva paNa AgAmI utsarpiNImAM tIrthaMkara khatavAnA che. tethI have sUtrakAra zreNikanuM kathana kare che-- "" esa NaM ajjo ! seNie rAyA " tyAhi - ( sU 35) " huM ArcI ! " A prakAranuM samedhata karIne mahAvIra prabhu gautamAdi sAdhuone A pramANe kahe che-(" huM AryAM ' ahI' je Aya padmanA prayAga thayA che te A padanI vistRta vyAkhyA upAsaka dazAMga sUtranI me lakhelI agara sa'jIvanI TIkAmAM ApavAmAM Avye che . je nava jIvee mahAvIra prabhunA tIthamAM tIrthaMkara nAma gAtranu` upArjana karyuM che temanu varNana 33mAM sUtramAM zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA.9 sU. 35 zreNikasya tIrtha karatvanirUpaNam 307 madhye yaH prathamatvenoktaH saH, zreNikorAjA sa eSa bhimbhasAraH-bhimbhasArAparanAmA, kAlamAse-kAlAvasare kAlaM kRtvA asyAH ratnapabhAyAH pRthivyAH sImatake-prathamaprastaTe madhyabhAgasthe vRtte paJcacatvAriMzallakSa yojanAyAmaviSkambhe narake caturazItivarSa sahasrasthitikeSu nairayikeSu nairapikatayA=nArakatyenotpatsyate, sa:zreNikastatra narayikA-nArako jIyo bhaviSyati / kIdRzaH sa bhaviSyatItyAha"kAla " ityAdi-svarUpeNa-kAlaH punaH kAlAvabhAsatadarzakAnAM kAla evAyabhAsamAno bhaviSyati, "yAvat"-padena-'gammIralomaharSaH, bhImaH, udvegajanakaH etAni padAni grAdyANi, tatra-gambhIralomaharSaH-gambhIro mahAn lomaharSoM bhayavikAro yasya sa tathA, bhImA-vikarAlA,uttrAsakAvAsotpAdakaH, punaH paramakRSNaH jo sarva prathama rUpase ginAye gaye haiM ve zreNika rAjA ki jinakA nAma bhimbhatAra bhI hai kAla mAsameM kAla karake isa ratnaprabhA pRthivIke sImantaka narakameM 84 hajAra varSakI sthitiyAle nairayikoM meM nairayikakI paryAyase utpanna hoMge sImantaka yaha prathama prastara hai yaha madhya bhAgameM sthita hai, gola hai 45 lAkha yojanakA isakA AyAma aura viSkambha hai, zreNikakA jIva vahAM aisA nAraka hogA jo kAla kRSNavarNavAlA hogA, kAlAvabhAsa dekhane vAloM ko kAlehI rUpase prati bhAsita hogA, yahAM yAvat zabdase "gambhIralomaharSaH bhImaH uchegajanakaH" ina padoMkA grahaNa huAhai, isase vaha mahAn hai lomaharSa bhaya vikAra jisakA aisA hogA, bhIma vikarAla hogA, uttrAsaka-trAsotpAdaka hogA, aura varNase parama kRSNa hogA, vaha zreNika jIva vahAM aisI pIDAkA vedanA karavAmAM AvyuM che. te nava vyaktiomAM sauthI pahelI vyakti zreNika kahI che. teo magadhanA mahArAjA ane temanuM nAma bibisAra paNa hatuM) kALane avasara AvatA kALadharma pAmIne te zreNika rAjA ratanapabhA pRthvInA sImAntaka nAmanA narakAvAsamAM 84 hajAra varSanI AyusthitivALA nArakamAM nArakanI paryAye utpanna thaze. sImantaka nAmanuM prathama prastaTa che te madhyabhAgamAM sthita che ane tene AkAra goLa che. tene AyAma ane viSkabha (laMbAI pahoLAI) 45 lAkha yojanapramANa che. zreNika rAjAne jIva tyAM evA narakarUpe upanna thaze ke je kALA varNavALe haze, kALAbhAsI haze. eTale ke dekhanAra paNa kALarUpe ja pratibhAsita thaze. ahIM "yAvat (paryata)" pada 43 "gambhIra, lomaharSaH bhImaH udvegajanakaH " mA paDhone ahue 323||maa mAvyAM che. A pade dvArA evuM prakaTa karavAmAM AvyuM che ke tene bhayavikAra mahAna haze, tenuM svarUpa bhIma ( vikarALa ) haze, tene dekhAva trAsajanaka haze, ane zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 sthAnAGgasUtre varNenAti zyAmalo bhaviSyati / saH-zreNika jIvaH tatra vedanAM-pIDAM vedayiSyati anubhaviSyati, kIdRzI vedanAM vedayiSyati? ityAha-" ujjalA-" mityAdiujjvalAM-duHkharUpatayA jAjvalyamAnAM sukhalezenA'pyaspRSTI ' yAvat-padena " vipulAM, pragADhAM, kaTukA, karkazAM, caNDA, duHkhAM, durgA, divyAm" ityetAni padAni grAhyANi, tatra-vipulAM-puSkalo zarIravyApinImityarthaH, tathA-pragAdA prakRSTAM, kaTuko-kaTukarasajanitA yadA-kaTukA-kaTukadrayayadaniSTAm , karkazAkaThorasparzasampAditAM, yadvA-karkazadravyavat kaThorAm , caNDAM-vegavatIM sadya evaM mUchokarIm , duHkhA-sukhAduHkhAceti dvividhavedanAmadhye duHkharUpAM, durgAparvatAdidargavad durullaGghayA, divyAM=paramAdhArmikadevakatAM, kiM bahunA duradhisahAM= soDumazakyA vedanAM vedayiSyati / karegA-jo ujjvala hogI-duHkha rUpase jalatI huI hogI arthAt sukhake lezase bhI jo aspRSTa hogI yahA~ yAvatpadase-vipulAM, pragADhAM, kaTuMkAM, karkazAM, caNDAM, duHkhAM, durgA, divyAm" ina padoMkA grahaNa huA hai| isase vaha vipula-puSkala-zarIra vyApinI vedanAko bhogegA pragADhaprakRSTa vedanAko bhogegA, kaTuka-kaTukarasajanita athayA-kaTuka dravakI taraha aniSTa, karkaza-kaThora sparzase sampAdita athavA-karkaza dravyakI taraha kaThora caNDa-vegavAlI arthAt zIghrahI mUcchita kara denevAlI, duHkha rUpa, durgaparyaMta Adi durgakI taraha durullaGghaya evaM divya-paramA. dhArmika devakRta aisI vedanAko bhogegA adhika kyA kahA jAya-yaha aisI vedanAko bhogegA jo sahana karaneke liye bhI use azakya hogI. tene varNa parama kRSNa haze. have sUtrakAra e vAta prakaTa kare che ke zreNika rAjAne jIva tyAM kevI pIDA bhegavaro "ujjvalAM, vipulAM, pragADhAM, kaTukA, karkazAM, caNDA, du khAM, durgA, divyAm" te pIDA ujajavaLa haze-eTale ke AganA jevI dajhADanArI haze, eTale ke tyAM lezamAtra sukhano paNa saMbhava nahIM hoya te pIDA vipula haze, eTale ke samasta zarIramAM vyathA utpanna karanArI haze, pragADha haze eTale ke AkhA zarIramAM bhayaMkara vedanA utpanna karanArI haze, kaTuka haze eTale ke kaDavA rasanA jevI dukha dAyaka athavA kaDavA dravyanA jevI aniSTa haze, karkaza haze-kaThora sparzathI utpAdita athavA karkaza dravyanA jevI kaThera haze, caMDa haze-eTale ke vegIlI haze athavA turata ja mUchita karI nAkhanArI haze, duHkha rU5 haze, parvata AdinI jema durulaMghanIya haze, ane divya haze. paramA-dhAmika devo vaDe te pIDA karAtI hovAthI tene divya kahI che. A prakAranI asahya vedanA tene te narakAvAsamAM bhegavavI paDaze. zrI sthAnAMga sUtra :05 Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA09 sU0 35 zreNikasya tIrtha karatvanirUpaNam 309 __" se NaM tao" ityAdi, sazreNikajIvastasmAnarakAbhissatyAgAminyAmutsarpivyAmasminneva jambUdvIpe bharatakSetre caitAdayagiripAdamUle puNDUjanapade zatadvAre nagare samuceH kulakarasya bhadrAmAryAyAH kukSau janmagrahISyati / tasya janmasamaye tasminnagare bhArAmazaH=bhArAgrapramANena, kumbhAraza: anekakumbhaparimANena punarUpeNetyarthaH papravRSTiH ratnadRSTizca bhaviSyatItyatastasya mAtApitarau mahApajheti nAma kariSyataH / sAtireka-kizcidadhikam aSTavarSIyaM taM rAjyAbhiSekeNAbhipekSya vaha zreNika jIva usa narakase nikala kara AgAmI utsarpiNI kAlameM isI jambUdvIpameM sthita bharata varSameM vaitAdayagirike pAdamUlameM puNDra janapadameM zatadvAra nagara meM saMmucikulakarakI bhadrA bhAryAkI kukSimeM putra rUpase janma grahaNa karegA, jaba nau maas7|| sAta dinarAta samApta ho jAyeMge taba yaha bhadrAbhAryA sukumAra pANipAdayAle ahIna pratipUrNa paMcendriya zarIravAle, lakSaNa guNoMvAle yAvat surUpavAle aise putrako utpanna karegI jisa rAtrimeM yaha dAraka utpanna hogA usa rAtrimeM usa zatadvAra nagara meM bhItara bAhara bhArAgra pramANase evaM kumbhAgrapramANa aneka kumma parimANase puMjarUpase padmavarSA aura ratnavarSA hogI usa dArakake mAtA pitA jaba 11 vAM dina samApta ho jAvegA yAvat 12 yAM dina prArambha hogA taya usa 12 veM dina meM isa dArakakA isa vicA: rase isa prakArakA gauNa-guNaniSpanna nAma karaNa kareMge ki jaba hamArA te narakamAMthI nIkaLIne zreNikano jIva kayAM jaze te have prakaTa karavAmAM Ave che-te zreNika rAjAne jIva tyAMthI nIkaLIne AgAmI utsarpiNI kALamAM A jIpane bharata kSetramAM vaitADhavyagirinI taLeTImAM AvelA purU nAmanA janapadanA zatadvAra nAmanA nagaramAM saMkuci kulakaranI bhadrA nAmanI bhAryAnI kukhe putra rUpe janma leze. bhadrAnA garbhamAM nava mAsa ane sADA sAta divasa rahIne te suMdara putra rUpe janma dhAraNa karaze, tenA hAtha paga sukumAra haze, tenI pAMce Indriye paripUrNa haze eTale ke kheDakhAMpaNathI rahita haze, te uttama lakSaNo ane guNethI yukta haze ane atyaMta sauMdarya saMpanna haze. je rAtre bhadrA A putrane janma Apaze, te rAtre zatadvAra nagaramAM ane nagaranI bahAra bhArApramANa ane kuMbhAgrapramANu eTale ke aneka kuMbha bharAya eTalA paghonI ane aneka ratnanI varSA thaze. jyAre te putrane janma thayAne 11 divasa pasAra thaI jaze ane bArame divasa besaze tyAre te bALakanA mAtApitA tene nAmakaraNa vidhi karaze. A bALakanA janma samaye zadvAra nagaranI aMdara ane bahAra bhArApramANa ane kuMbhAgrapramANa (aneka zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 __ sthAnAGgasUtre tazca / sa rAjA kIdRzo bhaviSyatItyAha-' mahayA' ityAdi-" rAjavarNakaH" iti-rAjJo varNakaH-varNanakArakaH padasamUhaH sa kimavadhirityAha-'jAva rajja' yAvad rAjya prasAdhayan=kurvan cihariSyatIti padaparyanto rAjavarNako grAhyaH, sa ca savistaraM jJAtAdharmakathAGgasUtre vilokniiyH| "taeNaM tassa" ityAdi- tadanantaraM tatpuNyaprabhAvAt pUrNabhadramANibhadrA. bhidhAnau dvau devau krameNa dakSiNottaranikAyendrau senAkarma-sainyakArya zatruvazIkayaha dAraka utpanna huA taba zatadvAra nagara meM bhItara bAhara bhArAgra pramANa se evaM kumbhAgra pramANase aneka kumbha pramANase arthAt puMjarUpase padmavarSA evaM ratnavarSA huI isaliye isa hamAre putra kA nAma mahApadma aisA honA cAhiye. aisA vicAra karake ve usake mAtApitA usakA mahApadma aisA nAma kareMge, bAda meM jaba vaha mahApadmadAraka kucha adhika ATha varSakA ho jAyegA taba ye isake mAtApitA use adhika ATha varSa kA huA jAnakara usakA baDe bhArI ThAThabATase-utsavase usakA rAjyAbhiSeka kareMge vaha vahA~kA rAjA hogA usameM mahAhimavAn, malaya, mandara evaM mahendrakI jaisI zaktikA nivAsahogA-isa prakArase rAjAkA varNana yahAM para anya sUtrase "yaha rAjya karegA" yahAM takakA lagA lenA cAhiye, / rajAkA vistArapUrvaka varNana jJAtA dharmakathAGga sUtra meM kiyA gayAhai,ataH vahAMdekhanA cAhiye anyadA-kisI samaya do maharddhika, mahAdyutika, mahAbaliSTha, mahAyazasvI, kuMbhapramANa) eTale ke puMjarUpe padmavarSA ane ratnavarSA thaI hatI. tethI A putranuM "mahApadha" evuM nAma rAkhavuM joIe. te nAma ja guNasaMpanna ane mathasapanna (sAtha) thaze. yA vidyArthI prerAdhana tasA tenu nAma 'mahApA rAkhaze. jyAre mahApadma ATha varSane thaze tyAre tenA mAtApitA ghaNuM ja dhAma. dhUmathI tene rAjyAbhiSeka karAvaze. A rIte te zatadhAra nagarane rAjA banaze. te mahApadma rAjA mahA himAvAna, malaya, mandara ane mahendranA je zaktizALI thaze. ItyAdi tenI zakti, samRddhi AdinuM varNana anya zAstromAM rAjAonA varNana pramANe ja grahaNa thavuM joIe. "te rAjya karaze " A kathana paryantanuM rAjAne lagatuM samasta kathana mahApadmanA viSayamAM paNa grahaNa karavuM joIe (jJAtAdharmakathAMga sUtramAM rAjAnuM varNana ApavAmAM AvyuM che). tyArabAda be mahaddhika, mahAdyutika, mahAbaliSTha, mahA yazasvI ane mahA sukhazALI de tenI senAnA kAryanA saMvAhaka thaze. te denAM zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 9 sU0 35 zreNikasya tIrtha karatvanirUpaNam raNarUpaM vyApAraM kariSyataH / tadvilokya tannagaranivAsino bahavaH-rAjezvaratalaparamADambikakauTumbikebhyazreSThisenApatisArthavAhamabhRtayaH, tatra-rAjAna:mANDalikAH, IzvarA:-aizvaryasampannAH, talavarA:-santuSTabhUpAladattapaTTavandhaparibhU SitarAjakalpAH, mADambikA grAmapaJcazatIpatayaH, yadvA-sArddhakrozadvayaparimitapAntarairvicchidyavicchidya sthitAnAM grAmANAmadhipatayaH, kauTumbi kAH-kuTumbabharaNe tatparAH, yadvA-bahukuTumbapratipAlakAH, ibhyA: - ibho-hastI, tatpramANa dravyamahantIti tathA, te ca jaghanya-madhyamotkRSTabhedAtrividhAH, tatra-jaghanyAhastiparimitamaNimuktAmavAlasuvarNarajatAdidravyarAzisvAminaH- madhyamAH-hasti. parimitavanamaNi-mANikyarAzisvAminaH, utkRSTAstu-hastiparimitakevalacanarAzi svAminaH, zreSThinaH-lakSmIkRpAkaTAkSapratyakSalakSyamANa-draviNalakSalakSaNavilakSaNahiraNyapadRsamalaGkRtamUrdhAno nagarapradhAnanyavahAraH, senApatayaH-caturaGgasenA. nAyakAH, sArthavAhA:-gaNima-dharima-meya-paricchedya-rUpakreyavikreyavastu jAtamA. dAya lAbhecchayA dezAntarANi vajatAM sArtha janasaGgha vAhayanti yoga-kSemAbhyAM paripAlayantIti, dInajanopakArAya mUladhanaM datvA tAn samarddha yantIti tathA, tatra gaNimam-eka-dvi-tri-caturAdisaMkhyAkrameNa gaNayitvA yad dIyate tadgaNimam , tathA-pUgIphala-kadalIphalAdikam , dharima-tulayA''tolya yad dIyate tata yathA-vrIhi-yaya-lavaNasitAdi, meyaM-zarAyalaghubhANDAdinA parimAya yada dIyate tat , yathA-dugdhaghRta-tailapabhRtikam , paricchedya ca-pratyakSato nikaSAdiparIkSayA yad dIyate tat , yathA-maNimuktA-vAlA''bharaNAdikam / ete rAjAdayo janAH, anyo'nyaM militvA devasevyatvena tasya dvitIyaM devaseneti nAma kariSyanti / evaM mahA sukhazAlI deva isakI senAke kAryake saMvAhaka hoMge unake nAma pUrNabhadra aura maNibhadra hoMge yaha dekhakara usa zatadvAra nagarameM aneka rAjezvara, talaghara, maDambika kauTumbika, ibhya, zreSThi, senApati evaM sArthavAha Adi jana parasparameM dUsareko bulAyeMge aura phira aisA vicAra kareMge-he devAnupriyo ! jisa kAraNa hamAre mahApadma rAjAkI senAkA nAma pUrNabhadra ane maNibhadra haze. A pramANe tenI senAonuM saMcAlana karatA dene joIne te zatatAra nagaranA aneka rAjezvara, talavara, maDambike, kauTa mbike, I, zreSThio, senApatio, sArthavAhe Adi bhegA thaIne e vicAra karaze ke "ApaNu mahArAjA mahApadyanI senAnuM saMcAlana pUrNabhadra ane maNibhadra nAmanA mahaddhika, mahAdyutika. mahAbaliSTha mahAyazasvI ane mahAsakhasaMpanna deve kare che. te he devAnupriye ! ApaNu mahArAjA mahApadmanuM zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAtasUtre 312 tadanantaraM tasyaikadA caturdantaM zveta zaGkhatalavimalaM hastiratnaM samutpatsyate tena lokAstasya vimalavAhaneti tRtIyaM nAma kariSyati / tataH kimityAha - ' tae se vimalavAhaNe " ityAdi, tataH sa vimalavAhano rAjA triMzadvarSANi gRhe uSitvA saMcAlana kArya maharddhika yAvat mahA saukhyazAlI pUrNabhadra evaM maNibhadra ye do deva kara rahe haiM - ataH hamAre mahApadma rAjAkA dUsarA bhI nAma deva sena kyoM na ho jAye, isa prakArakA vicAra kara ve usakA dUsarA nAma devasena bhI kareMge, isa prakAra jaba vaha devasena isa nAmase prathita ho jAvegA taba kucha samaya bAda usa devasena rAjAke yahAM eka hasti ratna jo varNa meM sapheda hogA evaM zaMkha talake jaisA vimala hogA aura cAra dAMtovAlA hogA utpanna hogA vaha devasena rAjA taba usa zvetazaMkha tala ke jaise vimala cAra dAMtovAle hastiratna para savAra hokara zatadvAra nagara meM bIcoMbIca ke rAste se bAra 2 nikalegA taba zatadvAra nagara meM aneka ve rAjezvara talavara Adi jana ApasameM ekatrita hokara phira aisA vicAra kareMge ki he devAnupriyo ! hamAre devasena rAjAke yahAM zveta evaM zaMkhatalake jaisA vimala cAra dAMtoMvAlA hastiratna utpanna huA hai, to isase hamAre devasena rAjAkA tRtIya nAma vimalavAhana kyoM na ho jAye ? isa prakAra vicAra karaneke bAda devasena rAjAkA tIsarA gAma vimalavAhana bhI hogA, ve vimalavAhana rAjA jaba 30 varSa taka ghara meM raha cukeMge aura apanI AMkhoMse hI apane mAtA pitAkA khIjuM nAma devasena zA mATe na rAkhavu...? " A pramANe vicAra karIne teo tenu' khIju' nAma devasena rAkhaze. A prakAre tenu devasena nAma pracalita thayA bAda keTalAka samaya vyatIta thayA pachI tenI hastizALAnI koI eka hAthaNI eka suMdara hastiratnaneA janma Apaze. tenA vaNuM sapheda haze, ane te za khatalanA jevA vimala haze. te hAthIne cAra datUzaLeA haze. te zveta zakhatalanA jevA vimala ane cAra datUzALAvALA hAthI para savAra thaIne te devasena rAjA zatadvAra nagaranA rastAo upara thaine vAravAra avarajavara karaze tene evA suMdara hAthI para besIne zatadvAra nagaramAM vicaratA joIne pUrvokta rAjezvara, talavara Adi leAkeA pharI ekatra thaine evA vicAra karaze ke " huM devAnu priMcA ! ApaNA devasena rAjAne sapheda varNanA, za khatala jevAM vimala, cAra datUzaLavALA hastiratnanI prApti thai che. te ApaNA devasena rAjAnuM trIju nAma vimalavAhana zA mATe na rAkhavu ? " A pramANe vicAra karIne tenuM trIjuM nAma vimalavAhana rAkhaze. teo 30 varSa sudhI gRhasthAvAsamAM raheze. tyAra bAda devatva padanI jemaNe prApti karI che evA tenA mAtApitA dvArA tene Apa zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA09 sU0 35 zreNikasya tIrthaM karatva nirUpaNam 313 " mAtApitroH paralokagamanAnantaraM gurumahattaraiH guravo = gauravArhAH, mahattarA=atizamihAnto vayovRdvAH gurumahattarAstaiH abhyanujJAtaH =bhAjJaptaH san zaradiRtau anuttare mokSamArge sambuddho bhaviSyati / tataH sa lokAntikadevaH iSTAdivizeSaNaviziSTAbhirvAgmirabhinandyamAnaH 2 abhiSTrayamAnaH 2 subhUmibhAgAmidhe udyAne dIkSito bhaviSyati / kIdRzImirvAgbhiriti -' idvAhi ' ityAdi / iSTAbhiH vallabhAbhiH kAntAbhiH = amilapitAbhiH priyAbhiH = premaja nikAbhiH, manojJAbhiH = manoharAbhiH, manAmAbhiH = hRdayAkarSikAbhiH = udAttAdispaSTazabdoccAraNayuktAbhiH kalyANAbhiH - kalyANakArikAbhiH, dhanyAbhiH prazaMsanIyAmi:, zivAbhiH = vANI doSavarjitAbhiH maGgalyAbhiH = maGgalajanikAbhiH sazrIkAbhiH = alaGkArazomA sampannAbhiriti / tatastasya bhagavataH sAtirekANi dvAdazavarSANi yAvat kRtakAyotsarge tyaktadeha matye sati 'je kei uvasaggA' ityAdi ye ke'pi divyAdaya upasargAH samutpatsyanti tAn samyak yathA karmanirjarA bhavati tathA devaloka dekha lege -taba devatva padako prApta hue ? mAtApitA dvArA ve saMbAdhita kiye jAvege-guru jyeSThajana dvArA abhyanujJAta hokara phira ve saMbuddha hue vimala vAhana zaradaRtumeM anuttara mokSamArga meM lagane ke liye jinakalpika lokAntika devoM dvArA una iSTa kAnta priya, manojJa, mano'ma, udAra kalyANa svarUpa, dhanya ziva, maGgala vidhAyaka, zrI yukta aisI vANI se vAra 2 abhinaMyamAna evaM 2 abhiSyamAna hote hue subhUmi bhAga nAmake udyAnameM jo nagara se bAhara hogA pahuMcege vahAM ve eka deva. dRSyako lekara evaM muNDita hokara AgArAvasthAse anagArAvasthA meM dIkSita ho jAyeMge. una bhAgyazAlI vimalavAhana munirAjake Upara kucha adhika 12 varSa taka jo koI bhI upasarga AveMge jAhe ve divya hoM, cAhe manuSya apAze. sa'buddha thayelA evA te vimalavAhana gurujanAnI-kuTuMbanA vAvRddha janAnI AjJA laIne zaradaRtumAM sarvazreSTha muktimArganI ArAdhanA nimitte subhUmibhAga nAmanA udyAnamAM jaze. pratrajyA agIkAra karavAne mATe jyAre teo te udyAna tarapha prayANa karaze tyAre leAkAntika deve ISTa, kAnta, priya, manojJa, manobha, uhAra, yA sva35 dhanya, ziva, bhagajavidhAyA bhane zrIyukta vANI vaDe vAravAra temanI praza'sA karaze. A prakAre temanA abhinadane ane stutivacanA jhIlatA jhIlatA te zatadvAra nagaranI bahAra AvelA bhUmibhAga nAmanA udyAnamAM pahoMcaze. tyAM te eka devadRSya (deveAdvArA aNu thayeluM vastra ) laIne muMDita thaIne gRhasthAvasthAnA tyAga karIne dIkSA a'gIkAra karaze. tyAra khAda 12 varSa sudhI temanA upara je kAI upasargo AvI paDaze cAhe devakRta sthA-40 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthanAGgasUtre sahiSyate-mukhAdyavikArakaraNena, kSamiSyate nodhAbhAvena, titikSiSyate-adInabhA. vena, adhyAsiSyate-nizcalabhAvena jIvanA''zAmaraNabhayaviSamuktatvAt / tataH khalu sa bhagavAn kIdRzo bhabiSyatItyAha-' iriyAsamie ' ityAdi-spaSTam , navaramamamA mamatvavarjitaH akiJcanaH dharmopakaraNAtiriktavasturahitaH, chinnagranthA = dravyabhAvagrantharahitaH, ata eva-nirupalepaH-karmavandhahetu rAgAdilepanavarjitaH, tathA yathA bhAvanayA-zAstroktavizuddhabhAvanayA bhAvitaH san sa kAMsyapAtrIya muktatoya:-muktaM tyaktaM toyamivatoyaM saMsArabandha hetutvAtsneho yena sa tathA, yathA kAMsyapAnyAM patitamapi toyaM liptaM na bhavati tathA saMsArabandhahetuH kRta hoM, cAhe tiryazcoM dvArA kRta hoM-una sabako ve acchI tarahase sahana kareMge, unake Upara thoDA bhI krodha nahIM kareMge, sahana karane meM ve kisI bhI prakAra kI dInatAkA pradarzana nahIM kareMge aDiga bhAvaseunheM saheMge ve IryAsamitavAn hoMge,bhASA samita hoMge, yAvat gupta brahmacArI hoMge, akiJcana hoMge,chinnagrantha hoMge,upalepa rahita hoMge,aura zAstrokta bhAvanAse bhare hue ve kAMsyapAtrIkI taraha muktatoya hoMgesaMsArabandhake hetubhUta sneha bhAvase rahita hoMge, evaM ghRtAdikI Ahutise pradIpta agnikI taraha tejase pradIpta hote hue ye vihAra kreNge| ___usa bihAra avasthAmeM inheM kahIM para bhI pratibandha-rukAvaTa nahIM hogA, yA kisI para bhI inakI Asakti nahIM hogI-na aNDaja saMbaMdhI upasargo heya, cAhe manuSyakRta upasargo hoya te cAhe tiryaMcakRta upasarga hAya) te upasargone te bhAgyazALI vimalavAhana munirAja sahana karaze. upasarga karanAra para teo saheja paNa krodha karaze nahIM, upasargo sahana karatI vakhate teo bilakula dInatA nahIM batAve, paraMtu teo aDagatAthI te upasargone sahana karaze. teo isamita banaze, bhASAsamita banaze, brahmacArI banaze, amama (mamatva bhAvathI rahita) banaze, akiMcana (dhapakaraNa sivAyanI sAmagrIthI rahita) thaze, chinnagraMtha (dravyagraMtha ane bhAvagraMthathI rahita) thaze, upalepa rahita (rAgAdi bhAvarUpa lethI rahita) thaze, ane zAstrokata bhAvanAthI yukta banelA evA te vimalavAhana munirAja kAMsAnA pAtranA jevAM "muktaya' banaze-saMsArabandhanA kArajarUpa snehabhAvathI rahita banaze ane ghI AdinI AtithI pradIpta thayelA agninA samAna tejathI pradIpta banIne vicaraze. temanI A vihArAvasthAmAM temane kaI paNa prakAranI rukAvaTa thaze nahIM- teo apratibaMdha vihAra karaze-eTale ke temane koI paNa vastu para Asakti, zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA09 sU0 35 zreNikasya tIrthaMkaratva nirUpaNam 315 Asakti inheM hogI, na potaja sambandhI Asakti inheM hogI, aura na pragrahika sambandhI Asakti inheM hogI ye jisa 2 dizAmeM jAneko soceMge usa 2 dizAmeM apratibaddha hokara zucibhUta hue, laghubhUta hue, parigraha rahita hue- ye saMyama evaM tapase AtmAko bhAvita karate hue vihAra kareMge, anuttara jJAnase anuttara darzanase anuttara cAritra se anutara Alayase, anuttara vihAra se, anuttara Arjavase, anuttara mArdavase anuttara lAghavase, anutara kSAnti se, anutara muktise, evaM satya, saMyama tapoguNa kI samyak ArAdhanA ke phalabhUta nirvANa mArgase apanI AtmAko bhavita karate hue una bhagavAn vimalavAhanako dhyAntanArikAmeM vartamAna ho jAne para ananta anuttara, nirvyAghAta, nirAvaraNa, kRtsna evaM pratipUrNa aisA zreSTha darzana, kevaladarzana utpanna hogA, taba ve vimalavAhana munirAja bhagavAn arhanta jina ho jAyeMge usa avasthAmeM kevalI sarvajJa sarvadarzI hokara deva manuSya asura sahita lokakI paryAyoM ko jAnege dekheMge sarva lokameM sarva jIvoMkI Agati evaM gatiko sthitiko, cyavanakI, upapAtako tarkako, manomAnasikako muktIko, nahI thAya,-aMDaja viSayaka Asakti paNa nahI' thAya, pAtaja viSayaka Asakti pazu nahI' thAya, avagrahika (rajoharaNa Adi)mAM paNa temane Asakti raheze nahIM. je je dizAmAM javAnA vicAra te karaze, te te dizAmAM teo pratikhaddha, zucibhUta, laghubhUta ane parigraha rahita thaine saMyama ane tapathI AtmAne bhAvita karatA thakA vicaraze. anuttara jJAna vaDe, anuttara dana vaDe, anuttara cAritra vaDe, anuttara Alaya vaDe, anuttara vihAra vaDe, anuttara Arjava vaDe, anuttara mAva vaDe, anuttara lAghava vaDe, anuttara kSAnti vaDe, anuttara mukti vaDe, ane satya saMyama ane tapeguNanI samyak ArAdhanAnA phalarUpa niSNuhu mA vaDe peAtAnA AtmAne bhAvita karatA evAM te vimalavAhana bhagavAna jayAre yAnAntarikAmAM (zukaladhyAnanA bIjA pAdanI samAptimAM ) vatamAna haze tyAre ananta, anuttara, nirvyAghAta, nirAvaraNu, kRtsna ane pratipUNu kevaLajJAna ane kevaLadana utpanna thaze. tyArathI tee chadmastha aNugArane badale arhata jina bhagavAna banI jaze. A rIte tee kevaLI, sarvajJa ane sadarzI thaIne deva, manuSya ane asura AdithI yukta leAkanI paryAyAne jANI zakaze ane dekhI zakaze samastalekramAM sarve jIveAnI Agati ane gatine sthitine, bhyavanane, upayAtane, tumne, malA bhumtine, pratisevita, Amane zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 sthAnAgasUtre kRtako, pratisevitako, prakaTa karmako, rahaH karmako jAne ge aura dekheMge ataH isase unake liye koI bhI vastu ajJeya aura adRzya nahIM rahegI Ageke padoMkA artha sugama hai| ___pUrNabhadra aura maNimadra ye do kramazaH dakSiNa nikAyake evaM uttara nikApake indra haiM, ye jo usakI senAkA kArya zatruko vazameM karanekA kAma kareMge so usake puNya prabhAvase kreNge| __rAjezvara Adi padoM kA artha isa prakArase hai-mANDalika jo hote haiM-ve rAjA kahalAte haiM / aizvarya sapanna jo hote haiM ve Izvara kahalAte haiM / santuSTa hokara rAjA jinhe paTTabandha pradAna karatA hai, aura jo usase paribhUSita hote haiM, aise rAjakalpa manuSpa talavara kahalAte haiM jo pAMcaso grAmake adhipati hote haiM, ve athavA DhAI DhAI kozake antarase base grAmoMke jo adhipati hote haiM-ce mADampika kahalAte hai / jo apane kuTumbakA bharaNa poSaNa karane meM lage rahate haiM, ve kauTumbika kahalAte haiM / athavA-jo aneka kuTumboMkA pAlanapoSaNa karate haiM-ce kauTumbika kahalAte haiM / ima nAma hAdhIkA hai, hAthI pramANa dravyake jo adhipati ane ekAnta karmane jANI zakAze ane dekhI zakAze kevaLajJAna prApta karyA bAda koI paNa vastu temane mATe areya ke adazyanahIM rahe, tyAra bAda je pade vaparAyAM che tene artha spaSTa che. A sUtramAM vaparAyelAM keTalAMka padane artha have samajAvavAmAM Ave che pUrNabhadra dakSiNa nikAyano Indra che ane maNibhadra uttara nikAyane Indra che. mahApadranA puNyaprabhAvane lIdhe A banne Idro tenI senAnuM saMcAlana karaze -zatrubhAna 11 42. rAjezvara Adi je pada A vaparAyAM che, te padano artha sUtramAM nIce pramANe che-mAMDalika je hoya che tene rAjA kahe che. aizvarya saMpanna vyaktine Izvara kahe che. aizvarya saMpanna mAMDalika rAjAne rAjezvara kahe che. - talavara-rAjA khuzI thaIne jene paTTabandhapradAna kare che, ane te paTTabanyathI je vibhUSita hoya che evA mANasane talavara kahe che. mADambika-500 gAmanA adhipatine mADambika kahe che athavA aDhI aDhI kezane aMtare vaselAM gAmane je adhipati hoya che tene mADambika kahe che. kauTumbika-pitAnA kuTuMbanuM bharaNapoSaNa karavAnA kAryamAM lIna rahenAra mANasane kauTumbika kahe che, athavA aneka kuTuMbanuM pAlanapoSaNa karanArane kauTumbika kahe che. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 9 sU0 35 zreNikasya tIrthaMkaratvanirUpaNa mU 317 hote haiM - ve ibhya kahalAte haiM, ve jaghanya madhyama evaM utkRSTake bhedase tIna prakAra ke hote haiM jo hastipramANa maNimuktA pravAla suvarNa rajata Adi dravyarAzike svAmI hote haiM ve jaghanya ibhya hai / jo hasti parimita vajramaNi, mANikya rAzike svAmI hote haiM, ve madhyama imya haiN| aura jo hastiparimita, kevala vajra (hire) rAzikehI svAmI hote haiM, ve uttama ibhya haiM / jo lakSmI devIkI kRpAke kaTAkSale sadA nirIkSya mANa bane rahate haiM, evaM isIse jinake gharoMmeM lAkhoMkI vibhUti rahatI hai, rAjA jinheM isI kAraNa apane nagarakA nagara seTha " pada pradAna karatA hai, aura isakA sUcaka jinake mastaka para suvarNakA paha bandha ba~dhA rahatA hai, aise bhAgyazAlIjana zreSThI kahalAte haiM / jo catu raGga senAke nAyaka hote haiM ve senApati kahalAte haiM / jo gaNima, dharima, megha, evaM paricchedya rUpa kreya vikreya vastuoMko lekara lAmakI icchAse paradeza meM becane ke liye jAte hue janasaMghakA yoga kSema dvArA paripAlana karate haiM, tathA mUlaghana dekara jo unhe saMvarddhita karate haiM, ve sArthavAha 46 1 Ila-hAthIne Ila kahe che. hAthInA vajana jeTalA vajananA dravyanA je adhipati hoya che temane IzyU kahe che. temanA jaghanya, madhyama ane utkRSTa, bheSAM traSu leha uhyA che, bhemanI pAse hastipramAtha bhaNi, bhoti, pravAsa, sonu cAMdI vigere dravyane samUha hoya che, tene jaghanya ibhya kahe che. jemanI pa.se hastipramANe trA maNui ane mANekanI dravyarAzi hAya che temate madhyama ilya kahe che, jemanI pAse hastipramANu tra (hIrA)heAya che temane utkRSTa Ilya kahe che, zreSThI-jemanA upara lakSmIdevInI sadA kRpAdRSTi rahe che, ane te kAraNe jemanA gharamAM lAkha rUpIyA paDayA hoya che ane te kAraNe rAjA jene nagara zeThanI padavI enAyata kare che, ane nagarazeThanI padavInA sUcaka suvarNa nA padmaanya jemanA mastaka upara ze|bhate hAya che evA bhAgyazALI puruSane zreSThI puruSa kahe che. senApati-gajadaLa, hayadaLa rathadaLa ane pAyadaLa rUpa caturaMgI senAnA nAyakane senApati kahe che, sArthavAha - zuibha, dharima, bheya bhane paricchedya 35 Deya, vidveya vastuyone laIne lAbhanI IcchAthI paradezamAM tenuM vecANa karavA mATe janArA jana samUhanuM cegakSema dvArA paripAlana karanAra tathA peAtAnuM dhana temane ApIne temane sadbhuita karanArane sAvAha kahe che. je vastune gaNIne vecavA ke zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 sthAnAGgasUtre kahalAte haiM, jo eka do tIna cAra Adi saMkhyAkramase ginakara vastu dI jAtI hai, yaha gaNima hai, jaise-pUgIphala (supArI) kadalI phala Adi tarAjUse tolakara jo vastu dI jAtI hai, vaha dharima haiM-jaise-brIhi yaya, lavaNa, mizarI Adi, zarAvadIpaka, evaM laghumANDa-Adi dvArA jo bhara karake pramANita kara dI jAtI hai vaha vastu meya hai, jaise-dUdha, ghRta, taila Adi jo yastu pratyakSameM kasauTI Adi para kasa kara parIkSA karake dI jAtI hai, yaha pariccheda vastuhai, jaise-maNi, muktA, pravAla evaM AbharaNAdi ve rAjA Adi jaba jo usakA devasena aisA nAma karaneke kAraNase hI kreNge| jaba ve vimalayAhana 30 varSa taka gharameM raheMge aura unakehI samakSa unake mAtApitA paralokameM jAvege taba ve devasena guru-gauravAha aise apane mahattaroMse-atizaya mahAn vRddhajanoMse AjJA pAkara zarada Rtuke nirmala jala samAna sarvazreSTha muktimArgameM saMbuddha hoNge,| inake sambuddha hone para lokAntika deva Akara iSTa Adi vacanoMse inakA bAra2 abhinandana kareMge, bAra 2 saMstavana kareMge mIThI vANiyoMkA nAma iSTa kharIdavAmAM Ave che evI vastune gaNima kahe che. dAkhalA tarIke nALiyera, sopArI vagere. je vastune trAjavA vaDe jokhIne apAya che te vastune dharima kahe che. jemake cokhA, java, mIThuM, sAkara vagere. paLI, ma Na, pAtra Adi dvArA bharIne je vastu apAya che tene meya kahe che. jema ke dUdha ghI, tela vagere. je vastunI kasoTI paththara Adi vaDe pratyakSa kasoTI karIne levAdevAmAM Ave che te vastune paricchedya vastu kahe che. jema ke maNi, metI, pravAla, AbhUSaNe vagere. A rAjezvarathI laIne sArthavAha paryAnA lake tenuM nAma devasena pADaze, kAraNa ke deve paNa tenI senAnuM saMcAlana karatA haze, de dvArA tenI sevA thatI hovAthI A nAma rAkhavAnuM temanA dvArA sUcana thaze. have vimalavAhana kevI rIte dIkSA aMgIkAra karaze te spaSTa karavAmAM Ave che-vimalavAhana 30 varSanI uMmara sudhI gRhasthAvAsamAM raheze, ane tyAra bAda tenA mAtApitAnuM devale kagamana thaze. devaparyAya pAmelA mAtApitA dvArA pratibaMdhita thaIne te dIkSA levAne vicAra karaze. gurujananI--mAnane pAtra vaDIlenI ane mahattaranI-atizaya mahAna vayevRddhajanonI AjJA laIne zaradaRtumAM teo sarvazreSTha muktimArge saMbuddha thaze. te vakhate lokAntika deve tenI pAse AvIne ISTa Adi pUrvokata vacane vaDe vAraMvAra tene abhinandana Apaze. teo vAraMvAra tenI stuti karaze. mIThAM vacanane ISTavAnuM kahe che. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA09 sU035 zreNikasya tIrtha karatvanirUpaNam 319 hai,jo manako ruce aisI abhilASAkI viSayabhUta vANiyoMkA nAma kAntahai, jina vANiyoMse prema utpanna ho aisI vANiyoMkA nAma priya hai, manakA haraNa jina vANiyoMse ho jAtA hai, aisI vANiyoMkA nAma manojJa hai, hRdayako AkarSita karanevAlI vANiyoMkA nAma mana Ama hai, udAtta Adi spaSTa zabdoMke uccAraNase yukta vANiyoMkA nAma udAra hai, kalyANakAraka vANiyoMkA nAma kalyANa hai, prazaMsanIya vANiyoMkA nAma dhanya hai, vANIke doSoMse varjita vANiyoMkA nAma ziya hai, maMgalajanakavANiyoM kA nAma maGgalya hai, alaMkAroMse zobhA saMpanna vANiyoMkA nAma sazrIka hai| ____ jaya devasena anagArAvasthAmeM pravajita hoMge to ve 12 varSa taka kAyotsarga kareMge, apanI dehase mamatvabhAvakA tyAga kara deMge, aura jo koI bhI deva Adika upasarga una para utpanna hoMge ve unheM jipta tarahase karmakI nirjarA hotI hai, usa rUpase sahana kareMge, unake sahana karanemeM ve apane mukhAdimeM kisI bhI prakArakI vikRti nahIM Ane deMge yaha bAta " sahiSyate " kriyApada dvArA prakaTa kI gaI hai| "kSamiSyate" pada dvArA yaha prakaTa kiyA gayA hai, ki ve una upa. sargoM para krodha nahIM kareMge "titikSiSyate" isa pada dvArA yaha prakaTa manane ruce evI vANIne kAntavANI kahe che. je vacane priya lAge te vacanane priya vANI kahe che. je vANI vaDe mananuM haraNa thAya-je vANuM manane mugdha karI nAkhe che evI vANIne manejha vANI kahe che. hRdayane AkarSita karanArI pAzIna manAyAma ( mano'ma) yAnI 3 cha. hAta mA 258 honA uccAraNathI yukta hoya evI vANIne udAravANuM kahe che. kalyANakAraka vacanane kalyANavANI kahe che. prazaMsanIya vANIne dhanyavANI kahe che. je vacanemAM vANInA kaI paNa deSane abhAva hoya che evI vANIne ziva kahe che. maMgalajanyavANIne maMga95 kahe che ane alaMkArothI zobhAsaMpanna banelI vANIne sazrI vANI kahe che. pravrayA aMgIkAra karyA bAda 12 varSa sudhI te devasena ( vimalavAhana) aNagAra kArya karaze-pitAnA zarIranA mamatvabhAvane tyAga karaze, ane tyAre temanI sAme je kaI devakRta, manuSyakRta athavA tiryacakRta upasargo bhAvI 5rI, tamane samalApa sahana ne bhanI ni21 42. "sahi dhyate" ! yA56 dvArA se sUthita 42|| mapyu , yAre 75sargA AvI paDaze tyAre teo potAnA mukhAdi para keIpaNa prakAranI vikRti AvavA AdhA vinA tabhana sahana 42. "kSamiSyate" mA liyA54 dvA21 me yAta pra zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 sthAnAGgasane kiyA gayA hai, ki ve una parISahoMke sahana karane meM kisI bhI prakArakA dInabhAva pradarzita nahIM kareMge " adhyAsiSyate" pada dvArA yaha prakaTa kiyA gayA hai, ki ve jIvanakI AzAse evaM maraNake bhaya se rahita hokara una parISahoMko sahana kreNge| ___amana zandakA artha hai, mamatvase rahita honA, dharmApakaraNase ati. rikta anya vastuoMse rahita honA, isakA nAma akizzana hai, dravyagrantha aura bhAva grandha ina donoM granthoM se rahita honA yaha chinna grantha hai, nirupalepa zabdakA artha hai-karmabandhake hetubhUta jo rAgadveSa bhAva haiM, una rAgadveSa bhAvarUpa lepase varjitahonA yathA bhAvanAkA arthahai-zAstrokta vizuddha bhAvanAse yukta honA yahAM jo "kAMsyapAtrIya muktatoyaH" aisA pada kahA,so usakA bhAva isa prakArase hai-ki jaise kAMse ke pAtra patita bhI jala usameM lipta nahIM hotAhai, usI prakAra se saMsArake bandhakA hetu. bhUta jo sneha haiM, yaha bhI usameM lipta nahIM hotA hai, yahAM yAvat zabdase "saMkha iva niraMjaNe, jIyo iva appaDiyagaI gagamiva nirAlaMcaNe, vAe karavAmAM AvI che ke teo upasargo karanAra upara krodha nahIM kare paNa kSamA mAya rAmaze. "titikSiSyate" mAyA54 dvArA se bAta Ta 32yAmAM AvI che ke teo te parISahe sahana karavAmAM kaI paNa prakAre dInabhAvanuM prAzana nahI 42. "adhyAsiSyate" mAThiyA56 dvaa2| sa 48 42pAmA mAnyu che ke teo jIvananI AzAthI ane maraNanA bhayathI rahita thaIne e parISahAne sana 2rI " amama"-meTa bhamatyamAthI 2ti yu. 20265 mAha dhapakaraNe sivAyanI vastuothI rahita hovuM tenuM nAma acina che. dravya grantha ane bhAvagrantha rUpa bane prakAranA graMtho (baMdha)thI rahita rahevuM tenuM nAma "chinnagraMtha che. karmabandhanA kAraNarUpa je rAgAdibhAvo che tenAthI rahita hovuM tenuM nAma "nirupalepatA" che. yathAbhAvanAthI yukta thavuM eTale zAsIta vizuddha sAmAthI yuta . mI ne "kAMsya-pAtrIvamuktatoyaH" A prakArane satrapATha ApavAmAM Avyo che tene bhAvArtha nIce pramANe samajo jevI rIte kAMsAnI thALImAM paDeluM jaLa paNa temAM lipta thatuM nathI-telanA jevI cIkaNI vastu jema te kAMsAnI thALIne cUMTI jAya che tema te kAMsAnA pAtra sAthe coMTI jatuM nathI eja pramANe saMsAranA bandhanA hetabhUta (kAraNa rUpa) je sneha che te paNa temAM lipta thatA nathI. ahI "yAvata' pada dvArA nInA satramA aDANa 42ye -" saMkhaivaniraMjaNe, jIvo iva appaDihayaH zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA09 sU0 35 zreNikasya tIrtha karatvanirUpaNam 321 sneho'pi tasmina lipto na bhavati / jAva' iti yAvacchabdena-" saMstra iva niraMjaNe jIvoviya appaDihayagaI gagaNamiva nirAlaMbaNe, vAe iva nirAlae, sArayasalilaM va sudahipae pukkharapattaM va niruvaleye, kummo iya gutidie, vihaga iva sanyo vippamukke, khaggivisANamiva egajAe, mAraMDapakvIva appamatte, kuMjare isa soDIre, vasame iya jAyathAme, sIhe iva duddharise maMdare iva appakaMpe, sAgare iva akkhobhe, caMde iva somalese, sure iva dittatee, jaccakaNagaM pica jAyarUce, vasuMdharA isa savaphAsavisahe" iti saMgrahaH / tatra-zaGkha iva niraJjanaH yathA zakhe kimapyajanaM sthiti na labhate tayaiva tasminnanagAre rAgAdinaM tiSThati / jIva ivApratihatagatiH-yathA jIvaH avyAhatagatyA sarvatra yAti tathA'yamapi dezanagarAdiSu aprtibndhvihaarii| gaganamiyanirAlambanaH-kulagrAmanagarAdhAlambaiva nirAlae, sArayasalilaM va tuhiyae, pupphapatya nirupaleve kummo icagutti die, vihaga iva sanyo vipamukke khaggivisANamiva egajAe, bhAraMDa pakkhIva appamatte, kuMjare ica soMDIre yasabhe iva jAyathAme sIhe ica duddharise, mandare iva appakaMpe, sAgare iya akkhobhe, cande iva somalese, sUre iva dittatee, jaccakaMgaNaM piva jAyarUce vasundharA iva savyaphAsavisahe " isa pAThakA saMgraha huA hai| jisa prakAra zaMkhameM koI bhI aMjana ThaharatA nahIM hai, usI prakArase usa anagArAmeM rAgAdi nahIM hoMge, jisa prakAra jIva apratihata gatise sarvatra jAtA hai-usI prakArase yaha bhI deza nagara AdikoM meM aprativandha vihArI hoMge, gaganakI taraha kula, grAma, nagara AdikomeM gaI, gagaNamiva nirAlaMyaNe, vAe iba nirAlae, sArayasalila va suddhahiyae, pulpha pattaM va niruvaleve, kummeAiva guti die, vihaga iva sapao bippamuke khaggipisANa miva egajAe, bhAraMDapakkhIva appamatte, kuMjare iva soMDIre vasabhe iya jAyathAme, sIhe iva duddharise, maMdare iba appakaMpe, sAgare iva akkhobhe, caMde iva somalese, sUre iva dittatee, jaccakaNagaM piva jAyarUve, vasuMdharA iva savyaphAsavisahe" ve A pade ne bhAvArtha spaSTa karavAmAM Ave che jevI rIte zaMkhamAM kaI paNa aMjana rahI zakatuM nathI, e ja pramANe te vimalavAhana aNagAramAM paNa rAgAdi raheze nahIM. jema jIva apratihata gatithI (koI paNa prakAranA avarodha rahita gatithI) sarvatra gamana kare che, te pramANe te aNagAra paNa grAma nagara AdimAM apratibaMdha vihArI banaze. AkAzanI jema teo paNa grAma, nagara AdikamAM kaI paNa jAtanA AlaM. sthA0-41 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 sthAnAGgasUtre navarjitaH, yAta ica nirAlayaH, yathA vAtasya na kutrApi gRhaM vartate tathA'yamapi gRhavarjitaH / zAradasalilamiva zuddhahRdayaH, yathA zaradatau malApagamena jalaM nirmalaM bhavati tathA rAgadveSApagamena nirmalavittaH, puSkarapatrabhiva nirupalepaH, yathA kamalapatra jaloparisthitikatvena nirupalepaM bhavati, tathA svajanaviSayasagarAhityena nirupaliptaH / kUrma iva guptendriyaH-kacchapaiya asaMyamasthAnebhyaH saMvRtasandriyaH / vihaga iva sarvato viSamuktaH-parivAraparityAgAt niyatavAsarahitatyAca pratibandhavarjitaH / khaDragiviSANamiva ekajAtaH, khaDgI-AraNyaka pazuH tasya zaGgamekameva saMjAyate tathA rAgAdi sahAyavarjitatvena ekIbhUtaH / bhAraNDapakSIyAmama:, yathA Alambana varjita hoMge, vAyukI taraha isakA kahIM para bhI ghara nahIM hoMge jaise zarada Rtu meM malake vinAzase jala nirmala ho jAtA hai, usI prakAra rAgadveSake cale jAnese sAghu nirmala cittabAlA hoMge, jaisekamalapatra jalake Upara rahatA huA bhI usase lipta nahIM hotAhai, usI prakArase ye bhI svajana viSayasaGga rahita hoMge, jisa prakAra kacchapa apanI indriyoMko apane apane meMhI chipA letA hai, usI prakArase ye bhI asaMyata sthAnoMse samasta indriyoMko saMvRtta kareMge, pakSI jisa prakAra sarvatovipramukta hotA hai, usI prakAra ye bhI parivAra ke parityAgase evaM niyatavAsase rahita hoMge, jisa prakAra geMDAkA eka hI sIMga hotA hai, usI prakAra ye bhI rAgAdi rUpa sahAyase varjita hone ke kAraNa ekIbhUta hoMge, bhAraNDa pakSIkI taraha ye sadA apramatta hoMge, arthAt jaisebananI AzAthI rahita banIne vicaraze. vAyunI jema temanuM paNa koI nizcita ghara nahIM hoya, zaradaRtumAM maLane nAza thaI javAthI jema jaLa nirmaLa banI jAya che, tema rAgadveSa rUpa maLa dUra thaI javAne kAraNe te maNagAranuM citta paNa nirmaLa banI jaze. jema pANInI upara ugavA chatAM kamaLapatra pANIthI bhIMjAtu nathI eja pramANe teo paNa saMsArIjanonI vacce rahevA chatAM saMsAranI vastuomAM Asakta nahIM thAya jema kAcabA pitAnA ane pitAnA zarIramAM ja saMkecI le che e ja pramANe teo paNa asaMyata sthAne mAMthI samasta indriyone saMvRtta karI leze jema pakSI saMpUrNa mukta thaIne vicare che eja pramANe teo paNa parivArane tyAga karIne tathA niyata vAsathI rahita banIne muktapaNe vicaraze. jema geMDAne eka ja zIMgaDuM hoya che tema teo paNa rAgAdirUpa sahAyathI varjita hovAne kAraNe mAtra eka ja mArganI -nirvANamArganI ArAdhanAmAM ekAgra banaze. teo bhAkhaMDa pakSInI jema sadA zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA.9 sU. 35 zreNikaraya tIrtha karatvanirUpaNam 323 bhAraNDapakSI dvijInakastricaraNavAna dvAbhyAM grIvAbhyAM dvAbhyAM mukhAbhyAM ca yuktaH, dvayorjIkyorekamevodaraM bhavati, tau cAtyantAmamattatayaiva nirvAhaM kurutaH, yadi kadAcittauko'pi jIvaH pramAdaM karoti tadA ubhayonAzaH syAdatastau sarvadA cakitacittau pramAdarahitau tiSThataH, tadvadapramattaH-tapaH saMyamAdidharmarakSaNe pramAdavarjitaH / kuJjara iva zauNDIraH kaSAyAdiripubhaJjanazIlaH / vRSama iva jAtasthAmAvRSabhavatsaM nAtaparAkramaH / siMha iva durdharSaH-siMhayatparISahopasargAdi mRgairdurjyH| mandara ivAprakampa:-parISahopasargapapanai ruvdclitH| sAgara ivAkSobha:bhAraNDa pakSI do jIyavAlA hotA hai, tIna caraNoMcAlA hotA hai, do grIvAvAlA hotA hai, do mukhovAlA hotA hai, aura eka hI udaravAlA hotA hai, parantu phira bhI ye donoM atyanta apramAda rUpasehI-bar3I sAvadhAnatAsehI-apanA nirvAha karate haiM-yadi kadAcit inameM se koI bhI jIva pramAda karatA hai to donoMkA nAza ho jAtA hai, isaliye ve donoM sarvadA cakita citta hokara pramAda rahita hI rahate haiM, usI prakArase ye bhI tapa saMyama Adi dharmakI rakSA karane meM sadA pramAda varjita hoNge| ye kuJjarakI taraha zauNDIra hoMge-kaSAya Adi zatruke vinAza karane meM prasiddha prabhAvazIla hoMge, vRSabhake samAna vaha zaktizAlI hoMgesaMyama bhArake vahana karane meM samartha hoNge| siMhake samAna yaha durdhaSa hoMgearthAt parISaha evaM upasarga Adi rUpa mRgoMse vaha jItA nahIM jA skeNge| merukI taraha vaha aprakampa hoMge-parISaha evaM upasarga rUpa payanase vaha meruke samAna hoNge| sAgarake samAna yaha gambhIra hoMge-harSazoka apramatta raheze. bhAraDa pakSIne be jIva, traNa paga, be mukha, be Deka ane eka ja udara hoya che. chatAM paNa bane jIva apramattapaNe ghaNI ja sAvadhAnI thI pitAne nirvAha calAve che. je te banemAMthI keI paNa eka jIva pramAda kare te banene nAza thaI javAno bhaya rahe che. te kAraNe te bane che sadA udyamazIla rahe che. A rIte rahe te ja temane nirvAha thaI zake che. e ja pramANe vimalavAhana aNagAra paNa tapa ane saMyamanI ArAdhanA karavAmAM bilakula pramAda nahIM kare. teo kuMjaranI jema zonDIra (zatruono nAza karavAne tatpara) banaze eTale ke krodhAdi kaSAya rUpa zatruono vinAza karavAmAM prayatnazIla raheze. teo saMyama rU5 bhAranuM vahana karavAmAM vRSabhanA samAna samartha banaze. teo siMhanA samAna dudharSa (ajeya) banaze eTale ke parISaha ane upasarga rUpa mRgo temane parAjita karI zakaze nahIM. merU parvatanI jema prakampa vagaranA thaze arthAt parISaha ane upasargarUpa pavanathI te merUnI mAphaka aDaga raheze sAgaranI jema teo akSubdha banaze zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 324 sthAnAGgasUtre harSazokAdikSobhavarjitaH / candraiva somalezyaH-anupatApahetumanaH prinnaamdhaarii| sUra iva dIptatenAH-dravyataH zarIrakAntyA, bhAvatojJAnena, sUryavadedIpyamAnaH / jAtyakanakamiva jAtarUpa:-zodhita suvarNamiva rAgAdimalarAhityena samudbhUtatejaskaH / vasundhareya sarvasparzaviSahaH-pRthvIvatkarkazakaThorAdisparzAnukUlapratikUlaparISahopasargAdisahanazIla iti / tathA-muhuta hutAzana iva tejasA jvalan-ghRtAghAhutitapitAgnivat tapaH-saMyamatejasA dIpyamAno vihariSyatIti bhAvaH / atra saGgraha gAthAdvayaM mUle varttate, tathAhi-" kaMse saMkhe" ityAdi / punaH kimityAhaAdirUpase rahita hoMge, candra ke samAna vaha somalezyAvAle hoMgeanupatApake hetu bhUta manaH pariNAmakA dhAraka hoMge, sUrya ke samAna vaha dIsa tejavAle hoMge-dravyakI apekSA vaha zarIra kAntise evaM bhAvakI apekSA jJAnase dedIpyamAna hoMge / zodhita suvarNake samAna vaha rAgAdi mala se rahita hone ke kAraNa samudbhUta tejayukta hoNge| pRthivIke samAna vaha karkaza, kaThora Adi sparzI ko evaM anukUla pratikUla parISaha aura upasargoM ko sahana karane ke svabhAvavAle hoMge, tathA-ghRtAdikakI AhuH tise tarpita huI agnikI samAna vaha sarvadA tapa evaM saMyamake tejase dIpyamAna hote hue vicareMge, isI prakArase hokara devasena anagAra bhI vicaraNA kareMge yahAM bhUlameM jo ye do-"kaM se saMkhe" ityAdi gAthAe~ eTale ke harSa, zoka Adi rUpa kSobhathI teo vihIna haze. candranA samAna saumya lezyAvALA haze-teo anupatApa rUpa manaHpariNAmanA dhAraka haze. teo saryanA jevA dIta tejavALI haze eTale ke dravyanI apekSAe zArIrika kAntithI ane bhAvathI apekSAe jJAnathI dedIpyamAna haze. jevI rIte zodhita suvarNamAM mela Adi rUpa azuddhine abhAva hovAne kAraNe caLakATa hoya che tema rAgAdi maLano abhAva thaI javAne kAraNe teo nirmaLa tejathI dedIpyamAna thaze. pRthvInI jema teo sahanazIla haze eTale ke karkaza, kaThera Adi sparzone tathA anukULa tathA pratikULa parISahAne sahana karavAnA svabhAvavALA haze. agnimAM vRtAdinI Ahuti ApavAthI jema agni vadhu prajavalita thAya che tema teo paNa sadA tapa ane saMyamanA tejathI dedIpyamAna thaze A prakAre saMyama ane tapathI pitAnA AtmAne bhAvita karatA vimalavAhana aNagAra 12 varSa payata chadmastha rUpa vicaraze. mADI bhUbhA 2 "kase saMkhe" tyAhi-tyAdi aayaa| mApIche. temane artha paNa upara darzAvyA pramANe ja che. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA09 sU035 zreNikasya tIrtha karatyanirUpaNam 'nadhiNaM' ityAdi-nAsti na bhaviSyati khalu tasya bhagavata etAdRzaH pakSI, yat kutrApi tasya pratibandhaH Asakti bhavati-bhavedityarthaH / sa caturvidhaH-'aMDaei vA ' ityAdi-aNDaja iti vA, tatra-aNDaja-haMsamayUrAdiH 'mamAyaM iMsAdiriti prativandharahitaH yadvA-aNDa-paTTasUtranaM vastrAdikam -idaM vastrAdikaM mameti bhAvanAjitaH 1 / potajaH-hastAdiH, tatra na prativandhaH evaM potake-bAlake, athavA pota ke kAryAsikavastre'pi vijJeyam 21 avagrahikam-avanaho'syAtItihaiM-unakA bhI artha aisA hI hai...." nasthiNaM " ityAdi usa bhagavAnakA aisA pakSa nahIM hogA ki jisase usakI kahIM para bhI Asakti ho jaay| Asakti cAra prakArako jo kahI gaI hai, usakA abhiprAya aisA hai-aNDese utpanna hue jo haMsa mayUra Adi pakSI haiM ye aNDaja haiM-ye haMsa mayUra Adi mere haiM ye jo Asakti haiM, vaha aNDaja Asakti hoMge usa Asaktise vaha rahita hote adhayA-pasUtrase jo vastrAdika utpanna hote haiM, banAye jAte haiM-ve aNDaja hai-isa aNDaja-nirmita vastra meM ye merehaiM aisI bhAvanAse varjita honA vaha aNDajAsakti vihInatA hai, isa Asaktise rahita hoMge,potaja nAma hastI AdikAhai, isameM jo pratibandha rahita hai, vaha potajAsakti vihInatA hai, athavA-"popaeiyA'kI saMskRta chAyA " potake vA" aisI bhI hotI hai-isa pakSameM usakI cAlakameM athavA kAsika vastra meM-lUtI kapaDe meM use pratibandha nahIM "nathiNa" tyAha-mA 3 viyarata vimalapAna masAramA paNa vastu pratye Asakti nahIM rahe, Asakti cAra prakAranI kahI che- (1) aMDaja Asakti-iMDAmAMthI utpanna thatAM hasa, mora Adi jIvone aMDaja kahe che. A haMsa, mayUra Adi pakSIo mArAM che, A pramANe mAnavuM tenuM nAma aMDaja Asakita che A prakAranI A saktithI teo rahita haze athavA-satra (dorA) mAMthI je vastrAdika banAvavAmAM Ave che temanuM nAma aMDaja che. A aMDaja. nirmita vastromAM mamatvabhAva na rAkhe tenuM nAma aMDaja Asakti vihInatA che. (2) pati bhAsata-hAthI, Aya, mAvAne pota04 cha. te 7vo pratye Asakti rAkhavI tenuM nAma pitaja Asakti che, te vimalavADana aNagAra pAta mAsatithIDita ze. athavA-"poyaraivA" ma panI saMta chAyA "potake vA" thAya che. mA saskRta chAyAnI apekSA piyAra karavAmAM Ave te tene artha A pramANe thaze-bAlakamAM athavA sUtarAu pamA tamane mAhita nahI 23. (3) pra4i mA sati-2, she|24 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 326 sthAnAGgasUtre avagrahikA-vasatipIThaphalakAdiH, pragrahika:-prakarSeNa graho'syeti-audhikamupakaraNajAtaM rajoharaNasadorakamukhayastrikAdika, tayoH prazastAprazastaviSaye harSazokavarjitaH 3-4 / 'jaMga' ityAdi-yAM yAM dizaM vihartumicchati ta tAM dizaM pratyaprativaddhaH, zucibhUtaH-bhAvazudayA, laghubhUta:-alpopadhikatvena gauravatyAgena ca, anAtmagrantha:-'a' iti-avidyamAna AtmanaH sambandhI granthaH hiraNyAdi. yasyeti, yadvA-analpagrantha iticchAyA, tatpakSe- bAgamavAn , yadvA-'aNuppagaMthe' iti pAThaH, tasya anupagranthaH iticchAyA, tatpakSe-anu-anurUpam-virate. raucityena pra-prakarSeNa granthA-zAstraM yasyeti, vItarAgazAstrasampanna ityarthaH, etAdRzaH san saMyamena tapasA''tmAnaM bhAvayamAno vihariSyatIti / punazca tassa NaM' ityAdi-tasya khalu bhagavataH anuttareNa jJAnadarzanacAritraNa evam-anuttareNa AlahogA jisakA grahaNa Avazyaka hotA hai, aise rajoharaNa sadoraka mukha. yastrikA Adika pragrahikahaiM-inake prazastaaprazasta viSayameM use harSa evaM zoka nahIM hoMge 3-4 "jaM NaM" ityAdi-jisa jisa dizAmeM yaha vihAra karanA cAhegA, usa usa dizAmeM apratibaddha hue bhAvazuddhise yukta hue, alpa upadhiyAlA honese evaM gauravakA tyAgI honese laghubhUta hue anAtma grandha-nija sambandhI granthase hiraNyAdi parigrahase rahita hue athavA-analpa grantha hue-bahuzruta hue-AgamakA adhika rUpameM jJAtA hue-athavA " aNuppagaMthe" anupragrantha hue-cItarAgake zAstrase saMpanna hae aisA yaha devasena anagAra saMyama aura tapase AtmAko bhAvita karate hue vicaraNa kareMge punazca "tassa gaM" ityAdi-usa bhagavAn devasena anagAra ke anuttaraasAdharaNa-jJAna darzana cAritrase evaM anuttara-vasati rUpa Alayase, mahepattI Adi upakaraNe sAdhu mATe Avazyaka gaNAya che te dharmopakaraNane pragrahika kahe che. temanA prazasta ane aprazasta viSayamAM harSa ane zokana kare tenuM nAma pragrahita Asaktine tyAga che. te vimalavAhana aNagAra pragrahika zaktithI tyAga rahita banaze. " " tyA-tasAra hazAmA viyapAnI ch| 20 tazAmA apratibaddha (bhAvazuddhithI yukta) thaIne, laghubhUta (a5upadhivALA ane gauravanA tyAgI hovAne kAraNe haLavA) thaIne, anAtmagrantha (senA, AdinA parigrahathI 2Dita) yana, (mAgamatA atizaya jJAtA) na mayA "annuppggthe| manu. pragrantha (vItarAgane zAstrathI saMpanna) thaIne, saMyama ane tapathI AtmAne bhAvita karatA vicaraze. " tassaNaM" tyA-yA prAre 12 varSa sudhA sayama bhane sabhya zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA09 sU0 35 zreNikasya tIrthaMkara tvanirUpaNam 327 yena vasatirUpeNa, anuttareNa vihAreNa ekarAtrAdinA, evam-anuttareNa-ArjabamArdava-lAghava-zAnti-muktirUpeNa, tathA-satya-saMyama-tapoguNasucaritasopacittaphalaparinirvANamArgeNa, tatra satya saMyamatapoguNA sucaritAH samyagArAdhitAH, sopacitAH, utkarSatAM mAtAH, ta eva 'phala' ti phalapadhAnaH parinirvANapAH= mokSamArgastena AtmAnaM bhASayamAnasya dhyAnAntarikAyAM-dhyAnayoH-zukladhyAnasya dvitIyattIyapAdarUpayoH antaraM madhyaM dhyAnAntaraM, tadeva dhyAnAntarikA, tasyAM-zukladhyAnadvitIyapAdasya samAptau tRtIyapAdasya cAsaMmAptau ityarthaH yattamAnasya anantamanutaraM niyAghAtaM nirAvaraNaM kRtsnaM pratipUrNa kevalavarajJAnadarzanaM samutpatsyate / punazca-'tapaNaM se ' ityAdi-tataH khalu sa bhagavAn jinaH kevalI sarvajJaH sarvadarzI bhaviSyati / tatazca sa devamanunAsurarUpasya lokasya paryAyaM, kiM anuttara vihArase-isI prakAra Aca mArdava-lAghava zAnti-mukti (nimitA)se, tathA-samyak rUpase ArAdhita evaM utkarSatAko prApta aise satya, saMyama evaM tapa guNAMse evaM phalapadhAna mukti mArgase AtmAko bhAvita karate hue una devasena anagArako jaba vedhyAnAntarikAmeM-zukla dhyAnake dvitIya tRtIya padake madhyarUpa dhyAnAntarikAmeM-zukladhyAnake dvitIya pAdakI samAptimeM aura tRtIya pAdakI asaMmAptimeM-vartamAna hoMge taba unheM ananta anuttara niryAghAta, nirAvaraNa, kRtsna, evaM pratipUrNa sarvotkRSTa kevala jJAna kevaladarzana utpanna hoNge| ___ "taeNaM se" taba ye devasena anagAra bhagavAn ahanta jina ArAdhanA karyA bAda te vimalavAhana aNagArane kevaLajJAna kevaLadarzananI prApti thaze eja vAtanuM have laMbANathI vivecana karavAmAM Ave che te vimalavAhana aNagAra anuttara ( asAdhAraNa ) jJAna, darzana ane cAritrathI, anuttara vasati (upAzraya) rUpa AlayathI anuttara vihArathI ane mA 5, mAya, sAya, zAnti, bhuti (Hialnal) mAha 43, tayA sabhya prakAre ArAdhita ane utkRSTatA yukta saMyama ane tapathI tathA phalapradhAna muktimArgathI AtmAne bhAvita karatA thakA vicaraze. A prakAre vicaratA evA te te aNagAra jyAre dhyAnAntarikAmAM (zukaladhyAnanA dvitIya tRtIyapAdanA madhya bhAga rUpe dayAnAntarikAmAM eTale ke zukala dhyAnanA dvitIya pAdanI samAptimAM ane tRtIya pAdanI asamAptimAM) sthita haze tyAre temane ana-ta, anuttara, nirvAghAta, nirAvaraNa, kRna ane pratipUrNa, sakUSTa kevaLajJAna utpanna thaze. "taeNaM se" tyAre te pasena (vibhasavAna) madhuzAra lagavAna mahata zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 sthAnAGgasUtre bahunA sarvaloke sarvajIyAnAm AgatyAdikaM yAvat pratisevitaM, tathA-AviSkarma prakaTakarma,-rahaH karma=ekAntakarma ca jJAsyati darziSyati ca / sa arhan arahasyabhAgI bhaviSyati na tasya kizcidguptaM bhaviSyatItyarthaH / zeSaM sugamam ||muu035|| mUlam -se jahANamae ajo ! mae NiggaMthANaM ege AraMmaTANe paNNatte, evAmeva mahApaumevi arahA samaNANaM NiggaMthANaM egaM AraMbhaTrANaM pnnnnvehii| se jahANAmae ajo! mae samaNANaM NiggaMthANaM duvihe baMdhaNe paNNatte, taM jahA-paMjabaMdhaNe dosabaMdhaNe, evAmeva mahApaumevi arahA samaNANaMNiggaMthANaM duvihaM baMdhaNaM pannavehiI taM jahA-pejabaMdhaNaM ca / dosabaMdhaNaM ca / se jahANAmae ajo ! mae samaNANaM NiggaMthANaM tao daMDA paNNattA, taM jahA-maNadaMDe vaidaMDe kAyadaMDe, evAmeva mahApaumevi samaNANaM NiggaMthANaM tao daMDe paNNavehii, taM jahA-maNodaMDaM vaidaMDaM kAyadaMDaM / se jahANAmae-eeNaM abhi. lAvaNaM cattAri kasAyA paNNattA, taM jahA-kohakasAe 1 mANakasAe 2 mAyAkasAe 3, lohakasAe / paMcakAmaguNe paNNatte, taM jahA--sadde 1 rUve 2 rase 3 gaMdhe 4 phAse 5 / chajIvaNikAyA paNNattA, taM jahA--puDhavikAiyA jAva tasakAiyA, evAmeva jAya kevalI sarvajJa sarvadarzI ho jAyeMge evaM deva manuja aura asura rUpa lokakI paryAyako, kiMbahunA sarva lokameM sarva jIvoMke AgatyAdikako yAvat pratisevita karma tathA prakaTa karma, evaM ekAnta karmake jJAtA aura draSTA ho jAyeMge, isa taraha unake liye saMsArakI koI bhI vastu arahasya-ajJeya nahIM rhegii| sU0 35 // jina kevalI sarvajJa ane sarvadaza thaI jaze. tyAra bAda teo deva, manuSya ane asara rUpa lokanI paryAyane ane samasta lekamAM sarva jInI Agati Adine jANI zakaze ane dekhI zako. ahIM "Adi " pada dvArA prakaTa karma paryantanuM pUrvokta badhuM teo jANu-dekhI zakaze ema samajavuM saMsAranI koI paNa vastu temane mATe aya ke adaSTa nahI rahe. sU35 | zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA09 sU036mahApadmajinaprarUpayiSyamANArammAdisthAnani0 329 tasakAie / se jahANAmae eeNaM abhilAvaNaM satta bhayaTrANA paNNattA, evAmeva mahApaumevi arahA samaNANaM NiggaMthANaM satta bhayaThANe pannavehii ! evaM aTramayahANe, NavabaMbhaceraguttIo, dasavihe samaNadhamme, evaM jAva tettIsaM aasaaynnaautti| se jahAnAmae ajjo ! mae samaNANaM NiggaMthANaM naggabhAve muMDabhAve aNhAe adaMtavaNe acchattae aNuvANahae bhUmisejjA phalagasejjA kaTuseTThA kelaloe baMbhaceravAse jAva paragharapavese jAya ladvAvaladdhavittIo paNNattAo, evAmeva mahApaume'vi arahA samaNANaM NiggaMthANaM NaggamAvaM jAva laddhAvaladdhavittIopaNNahiI / se jahANAmae ajjo ! mae samaNANaM NiggaMthANaM AhAkammie vA uddesie vA mosajAe vA ajjoyarae vA puie kIe vA pAmiccae vA acchejje vA, aNisihe vA ami haDe vA kaMtArabhatte vA dubhikkhabhatte vA gilANabhatte vA vaddaliyAbhatte vA pAhuNabhatte yA mUlabhoyaNe vA kaMdabhoyaNe yA bIyabhoyaNe vA hariyabhoyaNe vA paDisiddhe, evAmeva mahApaume'vi arahA samaNANaM niggaMthANaM AdhAkammiyaM vA jAva hariyabhoyaNaM vA paDisehissai / se jahANAmae ajjo ! mae samaNANaM niggaMthANaM paMcamahatvaie sapaDikamaNe acelae dhamme paNNatte, evAmeva mahApaume'vi arahA samaNANaM NiggaMthANaM ___" se jahANAmae ajjo " ityaadi| isa sUtrakI vyAkhyA sugama hai, " ege AraMbhaTANe" pramAdayoga rUpa eka Arambha sthAnakI prajJA. panA kreNge| zeSa sugama hai / / sUtra 36 // "se jahANAmae ajjo !" tyAha-(sU 38) mA sUtranI vyAjya! sa21 cha. " ege AraMbhadANe" prbhaah-yo| 35 me AraMbhasthAnanI prajJApanA teo karaze bAkInA kathanane artha saraLa che pasUtra 36aaaa sthA0-42 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre I paMcamahavvaiyaM jAva acelagaM dhammaM paNNavehii / se jahANAmae ajjo ! mae paMcANuvvaie sattasikkhAvaie duvAlasavihe sAthadhamme paNNatte, evameva mahApaume'vi arahA paMcANuvvaiyaM jAva sAvagadhammaM paNNavissai / se jahANAmae ajjo / mae samaNANaM sejjAtarapiMDe vA rAyapiMDe vA paDisiddhe, evAmeva mahApaume'vi arahA samaNANaM niggaMthANaM sejjAyapiMDaM vA rAyapiMDaM yA paDisehissai / se jahANAmae ajjo ! mama Nava gaNA egArasagaNadharA evAmeva mahApaumassavi arihao Nava gaNA egArasa gaNadharA bhavissaMti se jahANAmae ajjo ! ahaM tIsa vAsAI agAravA samajjhe vasittA bhuMDe bhavittA jAva pavvaie, dubAlasasaMbaccharAI terasapakkhachaumatthapariyAgaM pAuNittA terasahiM pakkhehiM UNagAI tIsa vAsAiM kevalipariyAgaM pAuNittA bAyAlIsaM vAsAI sAmaNNapariyAgaM pAuNittA bAvantarivAsAI savvAuyaM pAlaittA sijjhisaM jAva savyadukkhANamaMtaM karissaM, evAmeva mahApaume'vi arahAtIsaM vAsAI agAvAsamajhe vasittA jAva pavvihira, duvAlasasaMbaccharAI jAva bAvattariyAsAI savvAuyaM pAlaittA sijjhihii jAva savyadukakhANamaMtaM kAhiI 330 " jaM sIlasamAyAro, arahA titthaMkaro mahAvIro / tassIla samAyAro hohii arahA mahApaume || 1 ||" sU036 // // iya mahApaumacariyaM samattaM // isa Uparake sUtra meM mahApadma jina kahe gaye haiM / unake mahAvIra svAmIkI taraha uttaraphAlgunI nakSatra janmAdike prasaGga samayameM thA, ataH aba sUtrakAra nakSatra vizeSakA nirUpaNa karate haiM mAgalA e sutramAM AgAmI upiNImAM thanArA mahApadma jinezvara viSe kahevAmAM AvyuM. mahAvIra svAmInA janmAdi vakhate jema uttarA phAlgunI nakSatra cAlatu hatu, tema mahApadma jinezvaranA janmAdinA samaye uttarAphAlgunI nakSatra zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA09 sU036 mahApadmajinaprahapayiSyamAgAramAdini0 331 chAyA-tad yathA nAmakam-AryAH ! mayA zramaNebhyo nigranthebhya ekamA. rambhasthAnaM prajJaptam , evameva mahApadmo'pi arhan zramaNebhyo nirgranthebhya ekamAra mbhasthAnaM prajJApayiSyati / tad yathAnAmakam-AryAH / mayA zramaNebhyo niyaM: nthebhyo dvividhaM bandhanaM prajJaptam , tadyathA-premavandhanaM ca dveSabandhanaM ca evameva mahApamo'pi arhana zramaNebhyo nirgranthebhyo dvividhaM bandhana prajJApayiSyati, tadyathApremabandhanaM ca dveSabandhanaM ca / tad yathA nAmakam-AryAH ! mayA zramaNebhyo nimra nthebhyastrayodaNDAH prajJaptAH, tadyathA-manodaNDaH 1 vAgdaNDaH 2 kAyadaNDaH 3 evameva mahApamo'pi zramaNebhyo nigranthebhyastrIn daNDAn prajJApayiSyati, tadyathAmanodaNDaM vAgdaDaM kAyadaNDam / tadyathA-nAmakam-etena abhilApena catvAraH kaSAyAH prajJaptAH, tadyathA-krodhakaSAyaH 1, mAnakaSAyaH 2, mAyAkapAyaH 3, lobhakaSAyaH 4 / pazca kAmaguNA: prajJaptAH , tadyathA-zabdaH 1, rUpaM 2, rasaH 3, gandhaH 4 sparzaH 5 / SaDjIvanikAyAH prajJaptAH, tadyathA-pRthivIkAyikAH 1 yAvat trasakAyikAH 6 / evameva yAvat trasakAyikAn / tad yathAnAmakam-etenAbhilA. pena saptamayasthAnAni prajJaptAni, evameva mahApo'pyaIn zramaNebhyo nimranthebhyaH sapta bhayasthAnAni prajJApayiSyati / evamaSTa madasthAnAni, nava brahmacaryaguptIH, dazavidhAn zramaNadharmAn evaM yAvat trayastriMzatamAzAtanA iti / tad yathAnAmakamAryAH ! mayA zramaNebhyo nirgranthebhyo nagnabhAvaH, muNDamAvaH asnAnakam , adantadhAvanam , acchatrakam , anupAnatkam , bhUmizayyA, phalaka zayyA, kASThazayyA, keza. locaH, brahmacaryavAsaH, paragRhapravezaH, yAvat labbApalabdhavRttayaH prajJaptAH, ekameya mahApadmo'pi arhan zramaNebhyo nigranthebhyo nagnabhAvaM yAvat labdhApalabdhavRttI: prajJApayiSyati / tad ythaanaamkm-aaryaaH| mayA zramaNebhyo nirgranthebhya AdhA. kamikaMvA auddezikaM bA mizrajAtaM vA adhyayapUrakaM vA pUtikaM vA krIta yA mAmi syakaM vA AcchedyaM vA anisRSTaM vA adhyAhRtaM vA kAntAramaktaM vA, durbhikSabhaktaM vA glAnabhaktaM vA vAlikAbhaktaM vA mAdhuNabhaktaM vA mUlamojanaM vA kandabhojana vA phalabhojanaM vA bIjabhojanaM vA haritabhojana vA pratiSiddham evameva mahApamo. 'pi arhan zramaNebhyo nigrayebhya ASAkarmika vA yAvat haritamojanaM yA prati. SedhiSyati / tad yathAnAmakam-AryAH / mayAzramaNebhyo ninthebhyaH paJcamahA. vatikaH samatikramaNaH acelako dharmaH prajJaptaH evameva mahApadmo'pi ahaM na zramaNebhyo nigranthebhyaH paJcamahAvratikaM yAvat acelakaM dharma prajJApayiSyati / tad yathAnAmakam-AryAH / mayA pazcANuvratikaH saptazikSApratikaH dvAdavidhaH zrAvakadharma: mataptaH, evameva mahApamoDapi an paJcANuvatikaM yAvat zrAvakadharma prajJApayi zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 sthAnAsUtre pyati / tadyathAnAmakam-AyaryAH ! mayA zramaNebhyo nirgranthebhyaH zayyAtarapiNDo vA rAjapiNDo bA pratiSiddhaH, evameva mahApadmo'pi arhan zramaNebhyo nirgranthebhyaH zayyAtarapiNDa vA rAjapiNDaM vA pratiSedhiSyati / tada ythaanaamkm-aaryaaH| mama nava gaNA ekAdaza gaNadharAH evameva mahApadmAsyApi ahetaH nava gaNA ekAdaza gaNadharA bhaviSyanti / tadyathAnAmakam-bhAryAH / ahaM trizataM varSANi agAracAsamadhye uSitvA muNDo bhUtvA yAvat pratrajitaH, dvAdazasaMvatsarAn trayodazapakSAn chadmasthaparyAyaM pAlayityA trayodazabhiH pakSaiH UnakAni triMzataM varSANi keyaliparyAyaM pAlayitvA dvicatvAriMzataM varSANi zrAmaNyaparyAyaM pAlayityA dvAsaptati varSANi sarvAyuH pAlayitvA setsyAmi yAvat sarvaduHkhAnAmantaM kariSyAmi evameva mahApadmo'pi ahen trizataM varSANi agAravAsamadhye uSiyA yAvata pravrajiSyati, dvAdazasaMvatsarAn yAvat dvAsaptati varSANi sarvAyuH pAlayityA setsyati yAvat sarvaduHkhAnAmantaM kariSyati-- ( sudharmAsvAmI jambUsvAminaM pAha-) " yacchIla samAcAro'hen tIrthaGkarI mhaaviirH|| tacchIlasamAcAro bhaviSyati arhan mahApadmaH // 1 // sU0 36 // // iti mahApadmacaritra samAptam // TIkA-tathA- ' se jahANAmae ' ityAdi, sugama, navaram-' ege AraMbhaTThANe' iti-ekamArambhasthAnaM-pramAdayogalakSaNa prajJApayiSyati / zeSa sugamam / / // mU0 36 // pUrva mahApadmajina uktaH, tasya ca mahAvIra svAmina iyottaraphAlgunI nakSatra janmAdi prasaGgo'stIti nakSatra vizeSAnirUpayati mUlam -NavaNakkhattA caMdassa pacchaMbhAgA paNNattA, taM jahAabhiI 1 sayaNo 2 dhaNiTThA 3 revaI 4 assiNi 5 maggasira 6 puso 7 / hatthocittA ya tahA, pacchaMbhAgANava hvNti|1suu037|| "Nava NakkhattA caMdassa pacchaMbhAgA,' ityaadi| nau nakSatra candrake pRSTha bhAgameM sthita kahe gaye haiN| candramA nau nakSatroMko atikama karake pITha dekara bhogatA hai| TIkArtha-ve nakSatra ye haiM-abhijit 1, zravaNa 2, dhaniSThA 3, revatI 4, azvinI 5, mRgazira 6, puSpa 7, hasta 8 aura citrA 9 // sU0 37 // cAlatuM hatuM. pUrvasUtra sAthe A prakAranA saMbaMdhane lIdhe have sUtrakAra nakSatra vizeSAnu ni35442 cha-" Nava NakhattA caMdarasa pacchaMbhAgA" tyAhi-(sU. 37) TIkArtha-nava nakSatra candranA pRSTha bhAgamAM sthita kahyA che. candramAM nava nakSatrane atikAma karIne pITha daIne bhegave che eTale ke A nava nakSatre candranI pAchaLa 27sA cha-(1) animit, (2) zravaNa, (3) paniSThA, (4) 35tI, (5) marinI, (6) bhRgazIrSa, (7) pupya, (8) rata ane () yiA . // sUtra 37 // zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA09 sU036 nakSatravizeSanirUpaNam 333 chAyA-nava nakSatrANi candrasya pazcAdbhAgAni prajJaptAni, tadyathA-abhijit 1, zravaNaM 2, dhaniSThA 3 revatI 4 azvinI 5 mRgaziraH 6 puSyaH 7 / hastaH 8 citrA 9 ca tathA pazcAdbhAgAni nava bhavanti / / 1 / / sU0 36 // ____TIkA-" Nava NavattA" ityAdi,-nava-anupadaM vakSyamANAni navasaMkhyakAni nakSatrANi candrasya pazcAdbhAgAni-pRSThabhAgasthitAni prajJaptAni, nayanakSatrANi candro'tikramya pRSThaM dattvA bhuGga iti bhAvaH, tadyathA-amijidityAdi suga. mam // sU0 37 // pUrva nakSatravizeSA uktAH, te ca vimAnayuktA bhavantIti vimAnaprasaGgA kalpavizeSagatapimAnasaMkhyApramANamAha mUlam-ANayapANaya AraNaccue su vimANA Nava joyaNasayAI uTTe uccatteNaM paNNattA // sU0 38 // chAyA-Anata-prANatAraNAcyuteSu kalpeSu vimAnAni nayayojanazatAni udhyamuccatvena prajJaptAni // mU0 38 // ___TIkA-'ANayapANaye "-tyAdi-sugamam / / sU0 38 // ukta ye nakSatra vizeSa vimAna yukta hote haiM-ataH vimAnake prasaGgase aba sUtrakAra kalpa vizeSagata vimAna saMkhyAkA pramANa kahate haiM " ANayapANayAraNaccuesu" ityAdi / AraNa, prANata, AraNa evaM acyuta, ina kalpoM meM vimAna nau yojanake UMce kahe gaye haiM / sU0 38 // vimAna vizeSoMkI UMcAIke prasaGgase aba sUtrakAra kula vizeSakI UMcAIkA kathana karate haiM-"vimalavAhaNeNaM kulagare " ityAdi / vimala vAhana kulakara nau sau dhanuSake UMce the| sU0 39 / / AgalA sUtramAM nakSatronI vAta karI. nakSatra vizeSamAM vimAnone sada. bhAva hoya che. vimAnene pUrvasUtra sAthe A prakArane saMbaMdha hovAthI have sUtrakAra A navamAM sthAna sAthe susaMgata evuM kavizeSagata vimAna 5yana re -" ANayapANayaAraNaccuesu" tyAha-(sU. 38) Anata, prANata, AraNa ane acuta, A cAra kapamAM je vimAne che temanI UMcAI nava jananI kahI che. e sUtra 38 che vimAna vizenI UMcAInuM kathana karIne sUtrakAra kulakara vizeSanI UMcAIna *thana re cha-vimalavAhaNeNaM kulagare" tyAha-(sU 36) vimalavAhana kulakara 900 dhanuSapramANa UMcA hatA. (sU 39) zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 sthAnAGgasUtre pUrva vimAnavizeSANAmuJcatyamuktam , iti uccatvapasaGgAt kulakaravizeSasyoccatvamAha mUlam-vimalavAhaNe NaM kulagare Nava dhaNusayAI ur3e ucca teNaM hotthA // sU0 39 // ___ chAyA-vimalavAhanaH khalu kulakaraH navadhanuH zatAni Urdhvamuccatvena AsIt // mu0 39 // ___TIkA-vimalavAhaNe NaM' ityAdi-'sugamam / / sU0 39 // pUrva kulakaravizeSa uktaH, tatprasaGgAt kulakaravizeSeNa RSabheNa tIrthaM prava. titamityAha mUlat-usabheNaM arahayA kosalieNaM imIse osappiNIe NavahiM sAgarokmakoDAkoDIhiM viIkaMtAhi titthe payattie // sU0 40 // kulakara vizeSake prasaGgako lekara aba sUtrakAra kula vizeSa RSabhane tIrthakI pravRttiko isa viSayakA kathana karate haiM-- " usabheNaM arahayA kosalieNaM" ityaadi| kozala dezameM janme hue RSama arhantane isa avasarpiNI kAlameM nau sAgaropama koTAkoTIke samApta ho jAnepara tIrthakI pravRtti kii||4|| RSabha kulakarane tIrthako pravRtti kI aisA kahA so ye kulakara manuSya hI hote haiM, ataH aba sUtrakAra isI prasaGgase antaradvIpaja manuSyoMke kSetrakA pramANa kahate haiM-" ghaNadaMtaladaMta " ityAdi / kula kara vizeSanI uMcAInuM nirUpaNa karIne have sUtrakAra kulakara vizeSa aSabhadeve tIrthanI je pravRtti karI hatI tenuM nirUpaNa kare che- "usabheNa arahayA kosalieNaM" tyAdi-(sU. 40) kezala dezamAM utpanna thayelA aSabhadeva ahaMte A avasarpiNI kALanI nava sAgaropama koTI koTI samApta thaI gayA bAda tIrthanI pravRtti urI tI. // sUtra 40 // AgalA sUtramAM evuM kahevAmAM AvyuM ke trASabha kulakare tIrthanI pravRti karI. te kalara manuSya ja hoya che. pUrvasUtra sAthe A prakAranA saMbaMdhane laIne have sUtrakAra antaradvIpaja manuSyonA kSetranuM prama Na kahe che ghaNadata laTuiMta" tyA:-(sU. 41) zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA0 9 sU040 RSabhakulakarapravartitapravartananirUpaNam 335 chAyA-RSabheNa arhatA kauzalikena aspo avasarpiNyA navasu sAgaropamakoTIkoTiSu vyatikrAntAsu tIrtha pravartitam // mU0 40 // TIkA-" usameNaM arahA" ityAdi-sugamam , navaram-kauzalikena kau. zalAkhyadezabhavena // sU0 40 // pUrvavRSabhakulakarapravartitaM tIrthamityAha,-sa ca kulakaro manuSya ityantaradvIpajamanuSyakSetrapramANaM darzayitumAha mUlam -ghaNadaMtaladaMtagUDhadaMtasuddhadaMtadIvANaM dIvA NavaNavajoyaNasayAI AyAmavikkhaMbheNaM paNattA // sU 41 // chAyA-ghanadantalaSTadantagUDhadantazuddhadantaH dvIpAH khalu dvIpA nava nava yojanazatAni AyAmaviSkambheNa prajJaptAH // sU0 41 // sUtrakA artha sugama hai-ghanadanta 1, laSTadanta 2, gUDhadanta 3, evaM zaddhadanta ye cAra antara dvIpa haiN| ye pratyeka antara dvIpa AyAma evaM viSkambhakI apekSA nau nau sau yojanake UMce haiN| sUtra 41 // nau nau sau yojana pramANavAle antara dvIpa haiM, aisA kahakara aba sUtrakAra samabhUmi bhAgase Upara nau sau yojanake bhItara calanevAle grahavizeSakI vidhikA pramANa kahate haiM__sukkassa NaM mahAgahassa ca vIhio" ityAdi / zukra mahAgrahakI nau vIthiyAM kahI gaI hai-jaise-hayavIthi 1, gajavIthi 2, nAgavIthi 3, vRSabhavIdhi 4, govIthi 5, uragavIthi 5 ajavIthi 7, mRgavIthi 8 aura vaizvAnaracIthi 9 / sUvane artha sugama che. ghanadanta, kaSTadanta, gUDhadanta ane zuddhadaH A cAra antaradvIpa che. te pratyeka ataradvIpane AyAma (laMbAI) ane viSkabha (485) 600-800 yAnI 3gii cha. // sU. 41 // navaso ejananA pramANavALA antara dvIponI vAta karIne have sUtrakAra samabhUmibhAgathI upara 900 janapramANa UMca nI nIce gamana karanArA graha vizeSanI vIthinA pramANanuM kathana kare che- "sudhassa mahAgaharasa Na vIhio" tyA-(1 42) | mAnI na pAthimA (bhA) 4ii cha-2 -(1) vIthi, (2) pIyi, (3) nAsapIyi, (4) vRSamAthi, (5) govithI, (6) 72vIthi, (7) pIya, (8) bhRgapIyi, mane (6) vaizvAnarapAyi. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 sthAnAGgasUtre TIkA-'ghaNadaMte ' ityAdi--sugamam , navaraM-ghanadantaH 1 laSTadantaH 2, gUDhadantaH 3, zuddhadantaH, ime catvAro'pyantaradvIpAH pratyekaM nava nava yojanazatAni AyAmaviSkambheNa-dairghya vistAreNa prajJaptAH // sU0 41 // pUrvamantaradvIpA navanava yojanazatapramANA uktA iti samabhUmibhAgAdupa. riSTAnnavayojanazatAbhyantaracAriNo grahavizeSasya vIthimamANamAha mUlam-sukkassa NaM mahAgahassa Nava vIhio paNNatAo, taM jahA, hayavIhI 1, gayavIhI 2, NAgavIhI 3, vasahavIhI 4, govIhI 5, uragavIhI 6, ayavIhI 7; miyAhI 8, vesANaravIhI // sU0 42 // chAyA--zukrasya khalu mahAgrahasya navavIthayaH prajJaptAH, tadyathA-hayayothiH 1, gajavIthiH 2, nAgapIthiH 3, vRSabhavIthiH 4, govIthiH 5. uragavIthiH 6, ajacIthiH 7, mRgayIthiH 8, vaizvAnaravIthiH 9 // 0 42 // vIthi zabdakA artha hai mArga-kSetra vibhAga, ye vIthiyAM prAyaH tIna 2 nakSatroMse hotI haiN| sUtra 42 // vIdhi vizeSameM calanese zuka Adi graha manuSya AdikoMkA anu. graha evaM nigraha karate haiM, ataH aba sUtrakAra dravyAdi sAmagrIke nimi. tase kamoM ke udayAdike sadbhAvako lekara kameM svarUpakA aba sUtrakAra kathana karate haiM-"Navavihe nokasAyaveyaNijje kamme paNNatte" ityaadi| no kaSAya vedanIya karma nau prakArakA kahA gayA hai, jaise-strI veda 1, puruSa veda 2, napuMsaka veda 3, hAsya 4, rati 5, arati 6, bhaya 7, zoka 8 aura jugupsA 9 / vIthi eTale mAga athavA kSetravibhAga. A vIthie sAmAnya rIte traNa traNa nakSatro vaDe thAya che. e sUtra 42 che vIthi vizeSamAM cAlavAthI zukra Adi grahe manuSya Adika para anu graha ane nigraha kare che. tethI satrakAra pratyAdi sAmagrInA nimitta vaDe nA udayAdinA sadUbhAvane laIne karma svarUpanuM kathana kare che- pavihe nokasAyaveyaNije kamme paNNatte" tyAEi-(sU. 43) ne kaSAya vedanIya karmanA nIce pramANe nava prakAra kahyA che-(1) veda, (2) puruSave, (3) napusa 36, (4) 25, (5) ti, (9) 12ti, (7) laya (c) bhane (6) sA. zrI sthAnAMga sUtra :05 Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA09 sU0 42 gahavizeSasyavIthipramANanirUpaNam 337 TIkA-'mukkassa NaM mahAgahasse '-tyAdi-zukrasya-tadAkhyasya mahAyahasya navavIthayaH-mArgAH kSetravibhAgarUpAH, prAyastribhitriminakSatrai bhavanti, tAH prajJaptAH, tadyathA-hayavIthyAdayo navavIyayaH prasiddhAH / / sU0 42 // vIthivizeSacAreNa zukrAdayo grahA manuSyAdInanugRhNantyupadhnanti ceti dravyAdi sAmagryA karmaNAmudayAdi sadbhAvAditi karmasvarUpamAha mUlam-Navavihe no kasAyaveyaNijje kamme paNNatte, taM jahA-ithiyee 1, purisavee 2, NapuMsagavee 3, hAse 4, raI 5, araI 6, bhaye 7, soge 8 duguMchA 9 // sU0 43 // chAya-navavidhaM no kaSAyavedanIyaM karma prajJaptam , tadyathA-strIvedaH 1, puruSavedaH 2, napuMsaka vedaH 3, hAsya 4, ratiH 5, aratiH 6, bhayaM 7 zokaH 8 jugupsA // sU0 43 // yahAM " no" zabda sahacarake artha meM hai, ataH kaSAyoMke jo sahacara haiM, ve nokaSAya haiM " kaSAya novedanIya" aisA pATha honA cAhiye thA, para aisA na hokara jo kaSAyavedanIya pATha huA hai, vaha nau kaSAya rUpase jo karma vedita kiyA jAtA hai, vaha nokaSAya vedanIya hai avaziSTa pATha sugama hai / / sU043 // ukta karmake adhIna hue jIca nAnA kulakoTiyoMmeM utpanna hote haiM-ataH aba sUtrakAra kulakoTiyoMkA kathana karate haiM-- " cariMdiyANaM Nava jAi kulakoDI "ityaadi| nau indriya jIvoMkI kulakoTi saMkhyA 9 lAkha kahI gaI hai, bhuja- ahI "" zabda sahacaranA arthamAM vaparAya che. tethI kaSAyonA je sahaya2 cha bhane nAya 35 sabhA 2 me. " kaSAya no vedanIya " meyo pATha ApavAmAM Avyo che, tene zabda ArSa hevAthI tene pUrvanipAta (pUrva mUkavAnI kriyA) karI nAkhavAne lIdhe ApavAmAM Avela che. nekaSAya rUpe je karmanuM vedana karavAmAM Ave che te karmane kaSAya vedanIya kahe che. bAkIne pATha sugama che. | sUtra 43 che uparyukta karmanA prabhAvathI jIva aneka kula keTiomAM utpanna thAya che. tethI have sUtrakAra lakeTionuM kathana kare che__ "cauri diyAgaM Naya jAi kulakoDI" pAhi--(2. 44) caturindriya jIvonI kulakeTi saMkhyA nava lAkha kahI che. bhujaparisarpa sthA-43 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 - sthAnAstre TIkA-Nayavihe NokasAyaveyaNijje' ityAdi-no kaSAyavedanIyakaSAyANAM-no-sahacarA no kaSAyAH no zabdasya sahacarArthakatyAduktArthaH, 'kaSAya no vedanIyaM ' iti vaktavye no zabdasya ArpatyAtpUrvanipAtazca / no kaSAyatayA vedyate yatkarma tat-nokaSAyavedanIyam / zeSaM sugamam // sU0 43 // pUrva karmoktaM, tadvazapatinazva jIvA nAnAkulakoTiSu samutpadyanta iti kulakoTIH pradarzayitumAha mUlam -cauridiyANaM Naya jAikulakoDI joNippamuhasaya. sahassA paNNattA bhuyaparisappathalayarapaMciMdiyatirikkhajoNiyANaMNava jAikulakoDijoNippamuhasayasahassA pnnnnttaa|suu044| chAyA-caturindriyANAM nava jAtikulakoTiyonipramukhazatasahasrANi prajJaptAni, bhujaparisarpa sthalacarapaJcendriyatiryagyonikAnAM nava jAtikulakoTIyonipramukhazatasahasrANi prajJaptAni // mU0 44 // parisarpa sthalacara tiryazcoMkI kulakoTi saMkhyA nau lAkha kahI gaI hai| isa sUtrakI vyAkhyA spaSTa hai // sU0 44 // ___jIvANaM Nava dvANa Nivattie" ityaadi| TIkArtha-jIvoMne nau sthAnoM meM mithyAtva Adi kAraNoMse upArjita pudalokA karma dalikoMkA pApa karma rUpase saMgraha kiyAhai, vartamAnameM ve aisA karate hai, aura bhaviSyakAlameM bhI ve aisA hI kareMge, ye nau sthAna isa prakAra se haiM-pRthivIkAya yAvat pazcendriya yahA~ yAvatpadase-"ap. kAya, tejaskAya, vAyukAya, aura vanaspatikAya / tadhA-do indriya, tei. ndriya, evaM cauindriya" ina sabakA grahaNa huA hai|suu0 45 // sthalacara tiryaMcanI kulakeTisaMkhyA nava lAkha kahI che. A sUvanI vyAkhyA spaSTa che. je satra 44 che ___"jIvANaM NayadvANaNivattie" tyA-(sa. 45) TIkAthajIe nava sthAnamAM mithyAtva Adi kAraNo vaDe upArjita pulane -karmadalikane pApakarma rUpe caya (saMgraha) che, vartamAnamAM paNa teo temane caya karatA ja raheze te nava sthAna nIce pramANe che-(1) pRthvIkAya, (2) 154|y, (3) te424Aya, (4) vAyuya (5) vanaspatiya, (6) dvIndriya, (7) zrIndriya, (8) yaturindriya mana (8) payandriya. !! sa. 45 // zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 9 sU0 44 kulakara koTinirUpaNam TIkA--' cauriMdiyANaM ' ityAdi - spaSTam // sU0 44 // pUrva karmavazavartijIvAnAM kulakoTiruktA, tadgatAzca jIvAH karmacinvantIti pradarzayitumAha 339 mUlam - jIvA NaM NavadvANaNivattie poggale pAcakammattAe cirNisu vA 3 puDhavikAiyaNivattie jAva paMcidiyaNivattie, evaM ciNa uvaciNa jAva NijjarAceva || sU0 45 / / chAyA--jIvAH khalu navasthAnanirvartitAn pudgalAn pApakarmatayA acinvan yA 3 pRthivIkAyika nirvartitAn yAvat paJcendriyanirvartitAna evaM ciNa upaciNa yAvat nirjarAcaiva // sU0 45 // TIkA--' jIvA gaM' ityAdi - jIvAH khalu navasthAnanirvarttitAn-navasu sthAneSu nirvarttitAna - mithyAtvAdibhirupArjitAn pudgalAn = karmadanikAn pApakarmatayA acinvan / tadevAha - pRthivIkAya nirvarttitAn yAvat yAvatpadenaaptejo vAyuvanaspatikAya - dvitricaturindriyanirvarttitAn iti saptasthAnAni saMgrAhmANi tathA paJcendriyanirvarttitAn / zeSaM sugamam // sU0 45 // , pUrvaM karmapuGgalacayanAdyuktamiti pudgalaprastAvAt pudgalAnnirUpayati-mUlam - Nava paesiyA khaMdhA anaMtA paNNattA, vappaeso. gADhA poggalA anaMtA paNNattA, jAva pAvaguNalukkhA poggalA anaMtA paNNattA || sU0 46 // // iya pAvamaM ThANaM samattaM // karma pugaloM ke cayana AdikA kathana kara aba sUtrakAra pulake prastAvako lekara pudgaloMkA nirUpaNa karate haiM- " Nava paesiyA khaMdhA anaMtA paNNattA " ityAdi / nau pradezoMvAle skandha ananta kahe gaye haiM, nau pradezo meM avagADha kama pudgalAnA caya AdinuM kathana karIne have satrakAra tenI sAthe susa'gata evuM pudgalenu' nirUpaNa kare che na qefgur aar 3/4nar "Sulle--(u. 8) nava pradezeAvALA skunya ananta kahyA che. nava pradezemAM avagADha (rahelAM ) zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre chAyA--naya pradezikAH skandhAH anantAH prajJaptAH, nvprdeshaavgaaddhaa| pudgalAH anantAH prajJaptA yAvat navaguNarUkSAH pudgalAH anantAH prajJaptA ||suu46H| // iti navamaM sthAnaM samAptam // 9 // TIkA-" Nava paesiyA" ityAdi--sugamam / / sU0 46 / / iti zrI-vizvavikhyAta-jagadvavallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASA-kalitalalitakalApAlApaka pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka-pAdimAnamardaka zrI zAhachatrapati - kolhApurarAjapadatta-jainazAstrAcArya-padabhUSita-kolhApura rAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya - jainadharmadivAkara-pUjya zrI ghAsIlAlabati-viracitAyAM sthAnAGgasUtrasya sudhAkhyAyAM vyAkhyAyAM navamaM sthAnaM sampUrNam // 9 // pudgala ananta yAvat kahe gaye haiM, yAvat navaguNa rUkSa pudgala ananta kaheM gaye haiN| sUtra 46 // zrI jainAcArya jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja racita " sthAnAGga sUtra" kI sudhA nAmakI vyAkhyA navayAM sthAna samApta // 9 // pudgala anaMta kahyAM che. (yAvatUnava gaNAM rUkSa pudgala anaMta kahyAM che sUA. 46 zrI jainAcArya-jainadharmadivAkara pUjayazrI ghAsIlAlajI mahArAja kRta "sthAnAMga sUtra" nI sudhA nAmanI TIkAmAM navamuM sthAna samAsa che 9 che. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha dazamaM sthAnam prArabhyate - uktaM navamaM sthAnam / samprati saMkhyAkramaprApta dazamaM sthAnamAha / asya ca pUrveNa sahAyamabhisambandhaH-anantarasthAne jIvA ajIvAzca nava saMkhyakatvenoktAH, iha tu taeva dazasaMkhyakatvena prarUpyante, ityeva-sambandhenAyAtasya asya sthAnasyedamAdimaM sUtram-- tathA-asya ca anantarasthAnAntimasUtreNa sahAyamabhisambandhaH-anantara sthAnAnte hi nayaguNarUkSAH pudgalA anantatvenoktAH te ca asaMkhyeyapradezAtmake loke vyAptA bhavantIti teSAM lokasthitiriti lokasthitimasya sthAnasya prathamasUtre pAha-- // dazaveM sthAnakA prAramma // nauyAM sthAna kahA-aba saMkhyA kramase prApta dazayAM sthAna kahA jAtA, hai isakA pUrva sthAnake sAtha sambandha aisA hai-nauveM sthAnameM jIva aura ajIva naukI saMkhyA rUpase pratipAdita kiye gaye haiM-ve hI yahAM dazaveM sthAnameM dazakI saMkhyA rUpase pratipAdita kiye jAyeMge tathA-isa sthAnakA nauveM sthAnake antima sUtra ke sAtha sambandha aisA hai, ki usa sthAnake antameM nau guNavAle rUkSa pudgala ananta kahe gaye haiM so ve pudgala asaM. khyAta pradezAtmaka lokameM vyApta haiM, aisI unakI lokasthiti hai isI lokasthitiko sUtrakAra isa sthAnake prathama sUtra meM prakaTa kara rahe haiM dazamA sthAnane prAraMbha navamA sthAnanI prarUpaNA pUrI karIne have sUtrakAra dasamAM sthAnanI prarUpaNano prAraMbha kare che. navamAM sthAna sAthe A dasamAM sthAnano saMbaMdha A prakArano che-navamAM sthAnamAM jIva ane ajIvanuM nava sthAnonI daSTie prati pAdana karAyuM che. A dasamAM sthAnamAM dasa sthAnanI apekSAe temanuM pratipAdana karavAmAM Avaze. navamAM sthAnanA chellA sUtra sAthe A sthAnanA pahelA sUtrane saMbaMdha A prakArane che-navamAM sthAnanA atima sUtramAM nava gaNa rUkSa guNavALAM pagale anaMta kahyAM che. te pudgale asaMkhyAta pradezevALA lokamAM vyApta che-A prakAranI temanI sekasthiti che. tethI have sUtrakAra A sthAnanA pahelA satramAM te lekasthitinuM nirUpaNa kare che zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 sthAnAGgasUtre mUlam-dasavihA logaThiI paNNatA, taM jahA-jaNaM jIvA uddAittA udAittA tattheva tattheva bhujo bhujo paccAyaMti, evaM egA logaTTiI paNNattA 1 // jaNNa jIvANaM sayA samiyaM pAve kamme kajjai, evaM pegA logaDiI paNNattA 2 // jaNaM jIvA NaM sayA samiyaM mohaNijje pAye kamme kajjai evaMpegA logaTTiI paNNattA 3 // Na evaM bhUyaM vA bhavyaM vA bhavissai vA jaM-jIvA ajIyA bhavissaMti, ajIvA vA jIvA bhavissati, evaMpegA logaDiI paNNattA 4 Na evaM bhUpaM yA bhavyaM yA bhavissai vA jaM-tasA pANA vocchijissaMti thAyarA pANA bhavissaMti, thAvarA pANA bocchijjistaMti tasA pANA bhayisaMti vA, evaMpegA logaTTiI paNNattA 5 / Na evaM bhUyaM yA bhavyaM vA bhavistai yA jaM-loge aloge bhavissai, aloge loge bhavissai, evaMpegA logaTTiI paNNattA 6 / Na evaM bhUyaM yA bhavvaM vA bhavissai vA jaM--loe aloe papisissai, aloe loe pavilissai, evaM pegA logaTTiI paNNattA 7 / jAva tAya loge tAya tAva jIyA, jAya tAva jIvA tAca tAva loge, evaM. pegA logaTTiI paNNattA 8 jAya tAva jIvANa ya poggalANa ya gaipariyAe tAva tAva loe, jAva tAva loe tAva tAva jIvANa ya poggalANa ya gaipariyAe, evaMpegA logadiI paNNattA 9 / savvesu vi NaM logatesu abaddhapAsapuhA poggalA zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - --- - sughA TIkA sthA0 10 sU01 lokasthitinirUpaNam .. . 343 lukkhattAe kajjaMti, je NaM jIyA ya poggalA ya no saMcAyati bahiyA logaMtA gamaNayAe, evaM pegAlogaTTiI paNNattA 10 // sU0 1 // chAyA--dazavidhA lokasthitiH prajJaptA, tadyathA-yatkhalu jIyA apadrAya apadrAya tatraiva tatraiva bhUyo bhUyaH pratyAyAnti. evam ekA lokasthitiH-prajJaptA 11 yat khalu jIvAnAM sadA samitaM pApaM karma kriyate, evamapyekA lokasthitiH majJaptA 2 / yat khalu jIvAnAM sadA samitaM mohanIyaM pApaM karma kriyate, evamapyekA lokasthitiH prajJaptA 3 / na evaM bhUtaM yA bhavyaM yA bhaviSyati yA yan-jIvA ajIyA bhaviSyanti, ajIyA yA jIvA bhaviSyanti, evamapyekA lokasthitiH prajJaptA 4 / na evaM bhUtaM vA bhavyaM vA bhaviSyanti vA yat-trasAH prANA vyucchetsyanti sthAvarAH prANA bhaviSyanti, sthAvarAH prANA vyucchetsyanti trasAH prANA bhaviSyanti vA, evamapyekA lokasthitiH prajJaptA 5 / na eva bhUtaM vA bhavyaM vA bhaviSyati vA yat-lokaH aloko bhaviSyati, aloko loko bhaviSyati, evamapyekA lokasthitiH prajJaptA 6 / na evaM bhUtaM vA mavyaM yA bhaviSyati vA yatloko'loke pravekSyati, aloko vA loke pravekSyati, evamapyekA lokasthitiH pajJaptA 7 / yAvat tAyad lokaH tAvat tAvad jIvAH, yAvat tAvad jIvAH tAyat tAvad lokaH, evamapye kA lokasthitiH prajJaptA 8 / yAvat tAvad jIyAnAM ca pudgalAnAM ca gatiparyAyaH tAvat tAvada lokaH, yAvat tAvad lokaH tAvat tAvad jIvAnAM ca pudgalAnAM ca gatiparyAyaH, evamapyekA lokasthitiH prajJaptA 9 / sarveSyapi khalu lokAnteSu abaddhapAca spRSTAH pudgalA rUkSatayA kriyante, ye khalu jIvAzca pudgalAzca no zaknuvanti bahilokAntAd gamanAye, evamapyekA lokasthitiH prajJaptA 10 // suu01|| TIkA-'dasavihA logaTTiI ' ityAdi lokasthitiH-lokasya pazcAstikAyAtmakasya sthitiH svabhAvaH khalu daza vidhA prajJaptA / dazavidhatyamevAha-yat khalu jIvA apadrAya apadrAya-mRtvA mRtvA ___"dasabihA logahiI paNNattA" ityAdi / sUtra 1 // TokArtha-paMca astikAya rUpa isa lokakI sthiti svabhAva daza prakArakI kahI gaI hai, jo isa prakArase hai-jIpa cAra 2 sarakara lokarUpa dezameM "dasavihA logaTThiI paNNatA" tyAha-(sU 1) TIkAtha-paMca astikAyarUpa A lokanI sthiti (lekane svabhAva) dasa prakAranI kahI che, je A pramANe che-(1) je vAraMvAra marIne lekarUpa dezamAM athavA zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 344 sthAnAgasUtre tatraiva tatraiva lokadeze gatau yonau jAtau kule yA sAntaraM nirantaraM yA aucityena bhUyo bhUyaH punaH punaH pratyAyAnti= utpadhante, evam amunA prakAreNa ekA lokasthiti bhayatIti prathamo bhedaH 1 / tathA-yatkhalu jIvAnAM sadA-yavAhato'nAghaparyavasitaM kAlaM samitaM nirantaraM pApaM mokSavighAtahetutvAt pApamayaM karma-jJAnAva: raNIyAdhaSTavidhaM kriyatebadhyate baddhaM bhavati, evamapyekA aparA-dvitIyA lokasthiti bhavatIti dvitIyo bhedaH 2 / tathA-yat khalu jIvAnAM sadA samitaM mohanIyaM-mohanIyasya prAdhAnyena mohanIyaM mohanIyAdyaSTavidhaM pApaM karma kriyate-badhyate -baddha bhavati, evam anena prakAreNApi ekA-aparA-tRtIyA lokasthiti bhavatIti tRtIyo bhedaH 3 / tathA-na evaM bhUtaM vA bhavyaM vA bhaviSyati vA-kAlatraye'pyevamasaMmabi, yat-jIvA ajIvA bhaviSyanti, ajIvA vA jIyA bhaviSyanti, na kadAcidapi jIvA ajIvatvamApannA bhaviSyanti, nApi kadAcit ajIyA jIya. athavA gatimeM athavA jAtimeM athavA kulameM bAra bAra sAntara rUpase yA nirantara rUpase utpanna hote rahate haiM, isa prakArase yaha pahilI lokasthiti kahI gaI hai, yaha isakA prathama bheda hai 1, dvitIya lokasthiti aisI hai, jIvoM ke sadA-pravAhakI apekSA anAdi anantakAla taka-nirantara mokSake vighAtakA hetu honese pApa-jJAnAvaraNa Adi ATha prakArakA pApamaya karmabaddha hotA rahatA hai 2 / tIsarI lokasthiti aisI hai-jIvoMke Adi ananta kAla taka nirantara mohanIyakI pradhAnatA lekara mohanIya Adi ATha prakArakA pApakarma baMdhatA rahatA hai 3 // cauthI lokasthiti aisI hai yaha bAta na huI hai, na hogI na ho rahI hai arthAt kAla traya meM bhI yaha asaMbhava hai ki jIva ajIva ho jAyeM ajIva jIva ho jAyeM gatimAM athavA jAtimAM athavA kulamAM vAraMvAra sAntararUpe ke nirantararUpe utpanna thatAM rahe che. A prakAranI pahelI leka sthiti kahI che (2) bIjI leka sthiti A prakAranI che-jI dvArA sadA-pravAhanI apekSAe anAdi anantakALa sudhI -nirantara mokSanA vighAtaka pApakarmorUpa jJAnAvaraNIya Adi ATha prakAranAM pApa karmono bandha thatuM rahe che. (3) trIjI leka sthiti A prakAranI che-jI dvArA anantakALa sudhI nirantara mehanIya karmanI pradhAnatAne lIdhe mehanIya ATha prakAranAM pApakarmone baMdha thatuM rahe che. (4) cothI sekasthiti A prakAranI che-traNe kALamAM evuM kadI banyuM nathI, banatuM nathI ane banavAnuM paNa nathI eTale ke e vAta bilakula asaMbhavita che ke jIva ajIva banI jAya ane zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA010 sU. 1 lokasthitinirUpaNam tvamApanA bhaviSyantIti bhAvaH, evamapyekA lokasthiti bhavatIti caturtho bhaidaH 4 / tathA-na ca kAlatraye'pyevaM saMmavi yat , sAH prANA vyucchetsyanti trasapANino vinaSTA bhaviSyanti kevalaM sthAvarA prANA bhaviSyanti-sthAsyanti, athayAsthAvarAH prANA vyunchetsyanti kevalaM asAH pANA eva sthAsyantIti / evamapyekA lokasthiti bhavatIti paJcamo bhedaH 5 tathA-na ca kAlatraye'pyeva samavi, yatlokaH aloko bhaviSyati alokatvena pariNato bhaviSyati, aloko cA loko bhaviSyati lokatyena pariNato bhaviSyati, ityevamapi ekA lokasthiti bhavatIti SaSTho bhedaH 6 / tathA-na , kAlatraye'pi sambhavi, yat-lokaH aloke pravakSyati samAviSTo bhaviSyati, aloko vA loke samAviSTo bhaviSyatIti, evamapi ekA lokasthiti bhavatIti saptamo bhedaH 7 tathA-yAvad lokaH tAvat jIyA:yAvati kSetre lokanyapadezo bhavati tAvati kSetre jIvAH, yAvat jIvAH-yAvati kyoMki kabhI bhI jIva ajIya rUpatAko aura ajIya jIva rUpatAko prApta nahIM ho sakate haiM 4 / pAMcavIM lokasthiti isa prakArase hai-aisA trikAlameM bhI nahIM ho sakatAhai, ki isa lokameM brasa prANiyoMkA vyuccheda ho jAve, aura kevala sthacara prANiyoMkAhIsadbhAvabanA rahe 5 / chaThI loka sthiti aisI hai, yaha bAta bhI kAla ayameM sarvathA asaMbhava hai, ki loka aloka rUpase pariNama jAye aura aloka loka rUpase pariNama jAve 6 / sAtavIM lokasthiti aisIhai-yaha bAtabhI kAla trayameM saMbhavita nahIM ho sakatI hai ki lokakA praveza A lokameM ho jAye aura aloka kA praveza lokameMho jaave| AThavIM lokasthiti aisIhai-jitane kSetrameM lokakA vypajIva jIva banI jAya eTale ke jIva kadI paNa ajIva rUpatAne prApta karate nathI. (5) pAMcamI sekasthiti A prakAranI che-traNe kALamAM evuM kadI saMbhavI zakatuM nathI ke A lekamAMthI trasa jIvene cucheda (saMdatara nAza thaI jAya ane mAtra sthAvara ne ja saddabhAva rahe. - (6) chaTakI leka sthiti A prakAranI che-leka aleka rUpe pariNamana pAmI jAya, ane aleka leka rUpe pariNamI jAya, evI vAta paNa traNe kALamAM banI nathI, eTale ke e vAta paNa sarvathA asaMbhavita che, (7) sAtamI lokathiti A prakAranI che-e vAta paNa traNe kALamAM kadI saMbhavI zakavAnI nathI ke lekane alakamAM praveza thaI jAya ane alekano praveza lekamAM thaI jAya. AThamI lekasthiti A prakAranI che-jeTalA kSetramAM lekane vyapadeza thAya zrI sthAnAMga sUtraH 05 Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ meena - - - sthAnAGgasUtre kSetre jIyAH tAvat lokaH tAvati kSetre lokavyapadezaH, ityevamapi ekA lokasthitiriti aSTamo bhedaH 8 / atra bhede 'jAva tAva, tAva tAva' ityevaM yaduktaM, tad vAkyavinyAsasauSThavArtham / evmgre'pi| tathA-yAvati kSetre jIvAnAM pudga lAnAM ca gati paryAyaH, tAvati kSetre lokavyapadezaH, yAcati kSetre ca lokavyapadezastAvati kSetre jIvAnAM pudgalAnAM ca gatiparyAyaH, ityevamapi ekA lokasthiti bhavatIti navamo bhedaH 9 / tathA-sarveSvapi lokAnteSu khalu-nizcayena abaddhapArzvaspRSTAH-baddhAH gADhasaMzliSTAH pArthaspRSTAH spRSTamAtrAzca na ye te tathA, rUkSa dravyAntareNa saha gADhasaMzleSapArzvasparzAbhyAM rahitA ityarthaH, dravyAntara samparkAdadeza hotA hai-utane meM jIva haiM, aura jitane kSetrameM jIva haiM utane kSetra meM loka hai 8 nauvIM lokasthiti aisI hai-isa bhedameM jo "jAva, tAva, tAva, tAya, " aise padoMkA prayoga huA hai, vaha vAkyavinyAsakI sundaratAke liye huA hai, isI prakAra se Age bhI samajhanA cAhiye nauyI lokasthiti aisI hai-jitane kSetrameM jIvoM aura pudgaloMkI gatirUpa paryAya haiM utane kSetrameM loka vyapadeza hai, utane kSetrameM jIvoMkI evaM pudgaloMko gati paryAya hai 9, dazavIM lokasthiti aisI hai-samasta lokAntoMmeM nizcayase pudgala abaddha pozvaspRSTa haiM-arthAt nave gADha rUpase saMzliSTa haiM aura na spRSTa mAtra haiM-isa tarahase ve pudgala rUkSa dravyAntarake sAtha gADhasaMzleSa aura pArzvasparza ina donoMse rahita hai, tAtparya yaha hai ki ve yadyapi dravyAntarake saMparkase asaMjAta rUkSa che-jeTalA kSetrane lekane nAme oLakhavAmAM Ave che, eTalAM kSetramAM jIvanuM astitva che ane jeTalAM kSetramAM jenuM astitva che eTalAM ja kSetramAM leka che. (6) navamI sthiti mA prA2nI cha-(ma hamAre "jAva tAya, tAvaM, tAva" 2 paTTona prayoga vAmAM maaye| che te pAdhyavinyAsanI 12. tAne mATe karavAmAM AvyA che. e ja pramANe AgaLa paNa samajavuM) jeTalAM kSetramAM che ane pudgalenI gatirUpa paryAya che eTalA kSetramAM lekavyapadeza (leka zabdane praga) che ane jeTalAM kSetramAM lekavyapadeza che eTalA kSetramAM nI ane pudgalanI gatiparyAya che. (10) dasamI lekasthiti A prakAranI che samasta kAntomAM pugale abaddhapArzvapRSTa ja che. eTale ke teo gADha rUpe saMzliSTa paNa nathI ane mAtra nAmanA ja spaSTa paNa nathI. A prakAre te pudgale rukSa dravyAntaranI sAthe gADha saMzleSa ane pArzvasparza A banethI rahita che. A kathanane zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA010 sa01 lokasthitinirUpaNam 347 saMjAtarUkSapariNAmAH santa iti bhAvaH, pudgalAH svabhAvAt rUkSata pA kriyantepariNatA bhavanti, athavA-sarveSvapi lokAnteSu svabhAvato yA rUkSatA bhavati tathA te pudgalA abaddhapArzva spRSTAH parasparamasaMbadvAH kriyante, tatra gatvA vikIrNA bhavantItyarthaH / te sarvadhA na vikIrNA bhavantI kintu tAvadeva vikIrNA bhavanti yena jIyA karmapudgala sahitAH, pudgalAzca paramANyAdayo lokAntAd bahirgamanatAyai pahirgantuM no zaknuvanti / evamapi ekA lokasthitirbhavatIti dazamo bhedaH1 ||suu01|| lokasthitivazAdeva puruSeNa procyamAnAH zabdapudgalA lokAnte gacchantIti prastAvAcchabdabhedAnAha mUlam -dasavihe sadde paNNatte, taM jahA -nIhAri 1 piDime 2 lukkhe 3 bhinne 4 jajjarie 5 iya / dIhe 6 rahasse 7 puhatte 8 ya, kAkalI 9 khiMkhiNissare 10 // sU0 2 // pariNAmavAle haiM kyoMki ve svabhAvasehI rUkSa rUpase pariNata hote hai, athavA-samasta bhI lokAntoM meM jo svamAyase rUkSatA hotI hai, usase ve pudgala abaddha pArzva spRSTa-parasparameM asambaddha kiye jAte haiM-arthAt yahAM jAkara ve vikIrNa (vikhara) jAte hai-ve vahAM sarvathA vikIrNa nahIM hote haiM, kintu utanehI vikIrNa hote haiM ki jisase karmapudgala sahita aura pudgala paramANu Adi lokAntase bAhara jAne ke liye samartha nahIM ho sakate haiN| sUtra 1 // lokasthitike vaza se puruSa dvArA uccarita zabdapudala lokAntameM jAte haiM, isa prasnAyase aba sUtrakAra zabdabhedoMkA kathana karate haiNbhAvArtha e che ke te pudgale je ke dravyAntaranA saMparkathI asaMjAta vRkSa pariNAmavALAM che, kAraNa ke teo svabhAvataHja rasa rUpe pariNata thAya che, athavA samasta kAntamAM je svabhAvathI ja rUkSatA hoya che tenA vaDe te mudgala abaddhapArzvapRSTa-parasparamAM asaMbaddha-karAya che eTale ke tyAM jaIne teo vikIrNa thaI jAya che. arthAt verAI jAya che teo tyAM saMpUrNa vikIrNa thatAM nathI. paratu eTalAM ja vikIrNa thAya che. ke jeTalAM vikIrNa thavAne lIdhe karma pudgala ane paramANupudgala AdikAntamAMthI bahAra javAne mATe samartha banI zake nahIM. sU 1. lekasthiti (leka svabhAva) e che ke puruSa dvArA uccArita zabda pudgale kAntamAM jAya che. A prakAranA pUrvasUtra sAthenA saMbaMdhane laIne have sUtrakAra zahanehAnu 4thana re cha-dasavihe sadde paNNatte tyAdi (sa.2) zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 sthAnAGgastre __ chAyA-dazavidhaH zabdaH prajJaptaH, tadyathA-nirhArI 1 piNDimo 2 rUkSaH 3 minno 4 janairita 5 iti / dIpoM 6 isvaH 7 pRthaktvaMca 8 kAkaNI 9 kiGkiNIsvaraH 10 // sU0 2 // TIkA-'dasavihe sadde ' ityAdi zabdA-zrotrendriyagrAhyaniyatakramavarNAtmako dhvaniH dazavidhaH prajJaptaH, tadyathA'nirhArI' ityAdi / tatra-niryArI-ghaNTAzabdavat ghopayuktaH zabdaH 1, piNDimaH -piNDena nirTataH-DhakkAdizabdavad ghopavarjitaH zabdaH 2, rUkSaH-kAkAdizabdayat 3, minnA kuSThAdirogopahatazabdavat 4, jarjaritaH-satantrIkakaraTikAdivAdya__"dasavihe sadde paNNatte" ityAdi / sUtra 2 // mUlArtha-zabda 10 prakArakA kahA gayA hai, jaise-nirhArI 1, piNDima 2; rukSa 3 bhinna 4, jarjarita 5, dIrgha 6, hUsva 7, pRthakatva 8 kAkaNI 9 evaM kiGkiNI svara 10 / TIkArtha-zrotrendriya dvArA grAhya jo niyatakrama varNavAlA dhvanihai, usakA nAma zabda hai, yaha jo nihArI Adike bheda se 10 prakArakA kahA gayA hai, so usakA artha isa praphArase hai-jaise-ghaMTA zabda hotA hai, isI prakArakA jo zabda ghoSase yukta hotA hai vaha nirhArI zabda hai, DhakkA Adike zabdakI taraha jo zabda ghoSase rahita hotA hai vaha piNDima zabda hai kAka Adike zabdakI taraha jo zabda hotA hai, vaha rUkSa hai, kuSTa Adi rogase upahata prANIke zabdakI taraha jo zabda hotA hai, vaha bhinna zabda hai, tantrIka-vINAsahita karaTika (!) Adi yAdyake bhUtA-zana nIye pramANe 10 prama2 4aa cha-(1) nizi (2) (43ma, (3) 36, (4) minna, (5) rata, (6) al, (8) .5, (8) pRthatya () 4649 mane (10) filel. TIkA-ndriya dvArA grAhya je niyata kramavarNavALe dhvani hoya che tenuM nAma zabda che. have A dase prakAranA zabdonuM spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che ghaTanA avAja je je ivani thAya che te vanine niDarI zabda kahe che. A zabada ghoSathI yukta hoya che. meTA Dhola, nagArA AdinA avAjanI jema je zabdaghASathI rahita hoya che tene "piDima zabda" kahe che. kAgaDA AdinA avAja jevo je avAja hoya che tene "rUkSazabda" kahe chekucha roga AdithI pIDita jIvanA avAja je je avAja hoya che te avAjane bhinnazabda " kahe che. taMtrIka (tAravALAM vAdyone zrI sthAnAMga sUtra :05 Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA010 sU0 2 zabdabhedanirUpaNam zabdayat 5, dIrghaH-dIrghavarNAzritaH 'A' ityAdi zabdavat dUrataH zravaNIyo vA meghAdizabdavat 6, isvaH-hasyavarNAzrayaH 'a' ityAdi zabdavat , samIpataH zravaNIyo yA vINAdi zabdavat 7, pRthaktyaH nAnAturyAdidravyasaMyoge yugmazaGkhAdi zabdatulyo yaH zabdaH 8, kAkalI-sUkSmakaNThagItadhvaniH, tattulyo yaH zabdaH 9 / tathA-kiGkiNIsvaraH-kiGkiNI kSudraghaNTikA tasyAH svaro=dhvaniH, tatsadRzo yaH zabdaH 10 // mU0 2 // zabdakI taraha jo zabda hotAhai, vaha jajerita zabdahai "A" ityAdi dIrgha varNakI taraha jo zabda dIrgha varNake Azrita hotA hai, vaha dIrgha zabda hai, athavA jo zabda megha Adike zabdakI taraha dUrase sunane yogya hotA hai vaha dIrgha zabda hai "A" ityAdi zabdakI taraha jo vINAdike zabdakI taraha samIpasehI sunane yogya hotA hai, vaha hasva zabda hai aneka turyAdi dravyake saMyogameM nAnA prakArake cAditroMke saMyogameM yugma zakhAdike zabdake jaipsA jo zabda hotA hai vaha pRthaktva zabda hai, tathA-sUkSma kaNThase gAI gaI jo gIta dhvani hai vaha kAkalI hai, isa kAkalIke tulya jo zabdahai yaha kAkalI zabda hai, kSudra ghaNTikA nAma kiGkiNI hai, isa kiGkiNIkI dhvanike jaisA zabda hai vaha kiGkiNI svara hai // sUtra 2 // taMtrIka kahe che) karaTikA Adi vAdyanA avAja je je avAja hoya che tene jarita zabda" kahe che. "A Adi dIrgha varNanA uccAraNanI jema je zabda dIrghavarNavALe hevAnA kAraNe dIrgha uccAravALA hoya che tene "dI zabda" kahe che. athavA je avAja megha AdinA avAjanI jema dUrathI zravaNa karavAne yoya DAya cha ta bhAgane " za54" 4 cha. " a, i" tyAnA uccArananI jema je zabda hrasvavarNavALAM akSarane kAraNe hrasva uccAravALo ya che tene "havazabda" kahe che. athavA vaNA AdinA sUranI jema je sUra samIpamAMthI ja sAMbhaLavA yogya hoya che tene "hrasva zabda" kahe che. aneka turI Adi vAjiMtranA sAgathI-vividha prakAranAM vAjiMtronA saMgathIyamala zaMkhAdinA dhvani je je ivani thAya che tenuM nAma "pRthakaGzabda" che. sUma kaMTha vaDe gavAtAM gItane je ivani hoya che tene " kAkalI zabada' kahe che. nAnI ghaMTIne kiMkiNI kahe che. te kikiNInA vani jevA avAjane "85 12" 4 cha. // sUtra 2 // zabdanA uparyukta 10 bhedo zravaNendriya dvArA grAhya che. tethI have sUtrakAra kALabhedane anulakSIne IndriyArthonuM kathana kare che zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 sthAnAgastre anantarasUtre zabda bhedA uktAH, zabdazca indriyArtha iti kAlabhedena indriyArthAnAha mUlam --dasa iMdiyatthA tIyA paNNattA, taM jahA-deseNa vi ege saddAI suNiMsu, savvegavi ege sadAiM suNiMsu, deseNavi ege rUbAI pAsiMsu, savveNavi ege rUbAI pAsiMsu / evaM gaMdhAI rasAiM phAsAiM jAva savveNavi ege phAsAiM paDisaMvedeMsu // 1 // dasa iMdiyatthA paDuppannA paNNattA, taM jahA-deseNavi ege sadAiM suti, savyeNavi ege sadAiM suNeti, evaM jAva phAsAI paDisaMvedeti ||2||ds iMdiyatthA aNAgayA paNNattA, taM jahA deseNavi ege saddAI suNissaMti,savyeNavi ege sadAiM sunnissNti| evaM jAva savveNavi ege phAsAiM paDisaMvedessaMti // sU0 3 // __ chAyA-daza indriyArthA atItAH prajJaptAH, tadyathA-dezenApi eke zabdAn azrRNvan , sarveNApi eke zandAn azRNvan , dezenApi eke rUpANi apazyana, sarvegApi eke rUpANi apazyan / evaM gandhAna rasAna sparzAn yAvat sarveNApi eke sparzAna prati samavedayan / / 1 / / daza indriyArthAH pratyutpannAH prajJaptAH, tadyathAdezenApi eke zabdAn zrRNvanti, sarveNApi eke zabdAn zrRNvanti / evaM yAvat sparzAn pratisaMvedayanti // 2 // daza indriyArthA anAgatAH prajJaptAH, tadyathAdezenApi eke zabdAn zroSyanti, sarveNApi eke zabdAn zroSyanti / evaM yAvat saNApi e ke sparzAn pratisaMvedayiSyanti / 3 // sU0 3 // TIkA-' dasa iMdiyasthA' ityAdi atItA: bhUtakAlikA indriyArthAH indriyaviSayAH padArthAH dazasaMkhyakAH prajJaptAH, tadyathA-dezenApi-vivakSita zabdasamUhApekSayA dezato'pi kA~zcit zabdAn kahe gaye ye zabda bheda zravaNendriyake viSaya hote haiM, ataH aba sUtrakAra kAla bhedase indriyArthoM kA kathana karate haiM___" dasa iMdiyasthA tIyA paNNattA" ityAdi / TIkArya-bhUtakAlika indriyArtha daza kahe gayehai jaise koI eka puruSa aise __ " dasa iMdiyatthA tIyA paNNattA" tyA-(sU 3) TIkArya-bhUtakAlika IndriyAthe dasa kahyA che. te dasa prakAra nIce pramANe samajavA zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA0 10 sU0 3 indriyArthanirUpaNam 351 eke azRNvan = zrutavantaH tathA-e ke sarveNApi samudAyenApi zabdAn azRNvan = zrutavantaH / indriyApekSayA dezataH = zrotrendriyeNa eke zabdAn azrRNvan samminna zrI tolabdhiyuktAvasthAyAmeke sarvataH = sarvairindriyaiH zabdAn azRNvan / athavAdezataH = ekena karNena sarvataH ubhAbhyAmapi karNAbhyAm / tathA eke dezenApi rUpANi apazpan=dRSTavantaH, sarveNApi = parvato'pi caike rUpANyavazvan / evam = anena prakAreNa dezataH sarvataca gandhAn rasAn sparzAn eke samavedayan = anubhUtahue haiM jinhoMne vivakSita zabda samUhakI apekSA eka dezase kitaneka zabdoM ko sunA hai, kaI eka aise hue haiM, jinhoMne samudAya rUpase bhI zabdoM ko sunA hai, tAtparya isa kathanakA aisA hai ki jinako saMbhinnazrotAlabdhi ho gaI haiM unhoMne usa avasthAmeM samasta indriyAM se zabdoMko sunA hai aura jinheM yaha labdhi nahIM huI hai unhoMne indriyoMkI apekSAse kevala eka zrotrendriyasehI zabdoM ko sunA hai athavA dezataH zabdakA artha eka kAna hai aura sarvataH kA artha do kAna hai, tathA kitaneka puruSoMne eka kAna se zabdAdikoM ko sunA hai aura kitanekone unheM donoM kAnoMse sunA hai aisA bhI isakA artha ho sakatA hai, isI tarahase kitaneka puruSoMne bhUta kAlameM eka dezase bhI rUpoMkA avalokana kiyA hai aura puruSoMne sarvadeza se bhI rUpoMkA avalokana kiyA hai, isI prakArase deza aura sarva rUpase gandhoMkA, rasakA sparzo kA kitaneka puruSoMne anubhavana kiyA hai (1) isI " keTalAka puruSa evAM thayAM che ke jemaNe vivakSita zabda samUhanI apekSAe eka deza ( bhAga )rUpe keTalAka zabdone sAMbhaLyA che. keTalAka puruSa! evAM thayAM che ke jemaNe samudAyarUpe paNa zabdone sAMbhaLyA che A kathananA bhAvA nIce pramANe che-jemane sabhinna sroneAlabdhi thaI gaI che temaNe te ava sthAmAM samasta IndriyA vaDe zabdone sAMbhaLyA che ane jemane te labdhi prasa thai nathI temaNe indriyAnI apekSAe mAtra zrotrendriya vaDe ja zabdane sAMbhaLyA che athavA dezataH eTale eka kAna vaDe ane sataH eTale e kAna, vaDe A anI dRSTie vicAravAmAM Ave te ahI' A sUtrapAThanA a A pramANe thAya che-keTalAka puruSAe eka kAnathI zabdadikAne sAMbhaLyA che ane keTalAka puruSAe banne kAna vaDe zabdAdikane sAMbhaLyA che. eja pramANe keTalAka puruSae bhUtakALamAM eka dezathI paNa rUpAnuM avaleAkana karyuM cheane keTalAka puruSAe bhUtakALamAM sadezathI ( sadezataH ) paNa rUpe nu avalekhana karyu che. eja pramANe bhUtakALamAM keTalAka puruSAe deza ane sa rUpe gandhAnu, rasAnu ane spoMnuM anubhavana karyuM' che (1) zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 352 sthAnAGgasUtre vanta iti // 1 // tathA-pratyutpannAH vartamAna kAlikA indriyArthA apidaza sakhyakAH prajJaptAH tayathA-dezenApi eke zabdAn zrRNyanti / sarveNApye ke zabdAn aNvanti / tathA-kecita dezataH sarvatazcApi rUpANi pazyanti / evameva kecit dezataH sarvato'pi ca gandhAna rasAn sparzAn saMvedayanti anubhavanti // 2 // tathA-anAgatA bhaviSyatkAlikA indriyArthA dazasaMkhyakAH prajJaptAH, tadyathAdezataH sarvato'pi caike zabdAn zroSyanti / dezataH sarvatazcaike rUpANi drakSyanti / dezataH sarvatazca ke gandhAna rasAna sparzAn saMvedayiSyanti // 3 // iti ||muu03|| tarahase vartamAna kAlika indriyArtha bhI daza saMkhyAvAle kahe gaye hai jaise-dezase bhI kitaneka zabdoM ko sunate haiM aura sarvadezase bhI kitaneka deza aura sarva rUpase bhI rUpoMko dekhate haiM isI tarahase kitane dezase aura sarva rUpase bhI gandhoMko, rasoMko, aura sparzoM ko anu. bhavita karate haiN| bhaviSyatkAlika indriyArtha bhI isI tarahase 10 prakArake kahe gaye haiM jaise-dezase bhI aura sarva rUpase bhI kitaneka puruSa zabdoMko sunegeM / dezase aura sarva rUpase bhI kitaneka rUpoMko dekheMge, dezase aura sarva rUpale bhI kitaneka gandhoMkA, rasokA aura sparzoM kA saMvedana kareMge / isa sUtrakA tAtparya kevala yahI hai ki pAMca indriyoM ke jo pAMca viSaya kahe gaye haiM-unake mUlabhUta vartamAna aura eja pramANe vartamAnakAlika IndriyAI paNa dasa kahyA che. jema ke keTalAka puruSe dezarUpa zabdone sAMbhaLe che ane keTalAka sarvataH (sarvarUpe) paNa zabdone sAMbhaLe che. keTalAka dezataH rUpane dekhe che ane keTalAka sarvataH rUpane dekhe che keTalAka dezarUpe gadhenuM anubhava kare che ane keTalAka sarvarUpe gadhenuM anubhava kare che e ja rIte keTalAka deza rUpe ranuM ane keTalAka sarva rUpe rasanuM anubhava kare che. keTalAka deza rUpe sparzonuM ane keTalAka savarUpe sparzonuM anubhava kare che. (2) bhaviSyakAlika Indriyothe paNa eja pramANe dasa prakAranA kahyA che. jema ke--keTalAka leke deza rUpe zabdone sAMbhaLaze ane keTalAka sarva rUpe zabdane sAMbhaLaze. keTalAka deza rUpe rUpanuM avalokana karaze ane keTalAka sarva rUpe rUponuM avalokana karaze. keTalAka deza rUpe gadhenuM anubhavana karaze ane keTalAka deza rUpe ane keTalAka sarva rUpe rasanuM anubhava karaze. keTalAka deza rUpe ane keTalAka sarvarUpe sparzenuM saMvedana karaze. A sUtrane bhAvArtha nIce pramANe che. pAMca IndrinA pAMca viSaya kahyA che. jema ke bendriyane viSaya zabdonuM zravaNa karavAnuM che. bhUtakALa, vartamAna kALa ane bhaviSyakALanI ape zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA stha.10 24 pudgalasvarUpanirUpaNam indriyaviSayIbhUtAH padArthAH pudgaladharmA iti pudgalasvarUpamAha mUlam-dasahi ThANehiM acchinne poggale calejjA, taM jahAAhArijjamANe yA calejjA 1, pariNAmijjamANe vA calejA 2, ussasijjamANe vA calejjA 3, nissasijjamANe vA calejjA 4, veijjamANe vA calejjA 5, NijjarijjamANe vA calejjA 6, viubijjamANe vA calejjA 7, pariyArinjamANa vA calejjA 8, jakkhAiTTe vA calejjA 9, vAyaparigae vA calejjA 10 // sU0 4 // ___ chAyA-dazabhiH sthAnairacchinnaH pudralaH calet , tadyathA-AhiyamANo yA calet 1, pariNamyamAno vA calena 2, uzvasyamAno vA calet 3, niHzvasyamAno vA calet 4, vedyamAno vA calet 5, nirjIyamANo cA calet 6, vikriyamANo vA calet 7, paricAryamANo vA calet 8, yakSAviSTo cA calena 9, vAtaparigato yA calet 10 / sU0 4 // bhaviSyat kAlakI apekSA lekara 5-5-hI bheda kiye gaye haiM aura ina pAMcake ekadezase aura sarvadezase apanI 2 indriyoM dvArA grahaNa karanekI apekSA do do bheda kara diye gaye haiM, isa taraha bhUtakAlika indriyArtha 10 prakArake aura bhaviSyatkAlika indriyArtha 10 prakArake ho jAte haiN| sUtra 3 // indriyoMke viSayabhUta jo padArtha haiM, ve pudgaloMke dharma haiM ataH aba sUtrakAra pudgalakA svarUpa kahate haiM "dasahi ThANehiM acchinne poggale" ityAdi / kSAe temane vicAra karavAmAM Ave te pratyeka kALanI apekSAe temanA pAMca -pAMca bheda paDe che. te pAMca indriyArthIne eka deza rUpe ane sarva deza rUpe potapotAnI indriyo dvArA grahaNa karavAnI apekSAe bababe bheda paDI jAya che. A rIte bhUtakAlika indriyAI 10 prakAranA, vartamAnakAlika IndriyAthe paNa dasa prakAranA thaI jAya che. e sUtra 3 che IndriyenA viSayabhUta je padArtho che teo pudgalenA dharma rUpa che. tethI have sUtrakAra pugalanA svarUpanuM nirUpaNa kare che. " dasahiM ThANehiM acchinne poggale" tyA-(sU 4) thA0-45 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 sthAnAGgasUtre TIkA- 'dasahi ThANehiM' ityAdi dazabhiH sthAnaiH kAraNaiH acchinnaH = apRthagbhUtaH - zarIre vivakSitastrandhe vA sambaddhaH pudralaH calet= sthAnAntare gacchet, tadyathA - AhiyamANaH = khAdyamAnaH pulazcat 1 / pariNamyamAnaH = jaTharAgninA pariNatimApayamAno vA pudgalaH calet 2 / ucchasyamAno vA pudgalaH = ucchAsavAyupudgalaH calet 3 | niHzvasyamAno vA pudgalaH = niHzvAsapudgalaH calet 4 | vedyamAnaH = anubhUyamAno vA pudgalaHkarmapuGgalabalet 5 / nirjIryamANo dezataH kSIyamANo vA pula:- karmapulaH calet 6 / TIkArtha-daza kAraNoMse acchinna-apRthagbhUta zarIrameM athavA vivakSita skandhameM sambaddha pudgala sthAnAntara meM jA sakatA hai, ve daza kAraNa isa prakAra se haiM- inameM eka kAraNa hai jo khAyA gayA pula hotA hai vaha eka sthAna se dUsare sthAna meM jA sakatA hai, dUsarA kAraNa aisA hai jo pariNamyamAna - jaTharAgni se pariNatiko prApta huA- pudgala hotA hai, vaha eka sthAna se dUsare sthAna para jA sakatA hai, tIsarA kAraNa aisA haiucchrayaspamAna pudgala jo ucchvAsa vAyurUpa padvala hotA hai yaha eka sthAna se dUsare sthAna jA sakatA hai| caturtha kAraNa aisA haijo niHsvamAna pudgala hotA hai-niHzvAsa vAyurUpa pudgala hotA hai, vaha eka sthAna se dUsare sthAna para jA sakatA hai, pAMcavAM kAraNa aisA haijo vedyamAna pudgala anubhUyamAna karma pudgala hotA hai vaha eka sthAna se dUsare sthAna para jA sakatA hai, chaThA kAraNa aisA hai, jo pudgala nirjIryamANa hotA hai - ekadeza se kSIyamANa hotA hai, vaha ekasthAna se dUsare TIkA-daza kAraNeAne lIdhe acchinna-alaga nahIM paDelu'-zarIramAM athavA amuka skandhamAM saMbaddha hoya evu' pudgala sthAnAntaramAM jai zake che. te dasa kAraNeA nIce pramANe che- (1) AhAra rUpe grahaNa karAyelu pugala eka sthAnethI khIje sthAne jaI zake che. (2) je pariNamyamAna (jaTharAgni vaDe pariNatine pAmelu' ) pudUgala hAya che te paNa eka sthAnethI bIje sthAne jaI zake che. (3) usyamAna pudgala ( je ucchvAsanA vAyurUpa pudgala hoya che te) paNa eka sthAnethI khIje sthAne jaI zake che. (4) ni:zvasyamAna pudgala (niHzvAsa vAyurUpa pudgala) paNa eka sthAnethI khIje sthAne gamana karI zake che. (5) ? vedyamAna pudgala (anuyamAna karma pudgala) hAya te paNa eka sthAnethI khIje sthAne jaI zake che. ( 6 ) jai pudgaleA niyamAna hAya che eka dezathI kSIyamANa hoya che-te eka sthAnethI khIje sthAne jaI zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 10 sU0 4 pudgalasvarUpa nirUpaNam 355 vikriyamANa: = vaikriyazarIratvena pariNamyamAno vA pudgalaH calet 7 | paricAryamArNa: = maithunasaMjJayA viSayIkriyamANo vA pudgalaH =zukrapudgalAdiH calet 8 yakSAviSTaH = bhUtAdyadhiSThito vA pudgalazlet 9 / vAtaparigataH - dehagatavAyuprerito vA pudgalaH calet 10 // ' yA ' zabdaH sarvatra vikalpArthaH / yadvA-' AharijjamANe ' ityAdI sarvatra saptamyantatA bodhyA / tatazca - AhiyamANe = AhAre bhujyamAne sati pugalazleta | pariNamyamAne = jaTharAgninA bhojane khalarasamAvena pariNatimApadyamAne vA pulavalet 2 / ucchvasya mAne udaravAtena ucchvasite kriyamANe yA 3, niHzvasyamAne = udaravAtena niHzvasite kriyamANe vA 4, vedyamAne =anubhUyamAne vA karmaNi 5, nirjIryamANe = dezataH kSIyamANe vA karmaNi 6, vaikriya labdhimatA vikriyamANe zarIre vA7, parivAryamANe= saMbhujyamAne strIzarIrAdau pudgala: = zukra pudgalaH 8, yakSAviSTe sati puruSe pudgalaH taccharIralakSaNaH 9 / vAtaparigate vA = vAtena vyApte zarIre, bAhyavAtena vA utkSipte zarIre pudgalaH calediti 10 // 504 // sthAna para jA sakatA hai, sAtavAM kAraNa aisA hai jo vikriyamANa pudgala hotA hai, vaikripazarIra pariNatiko prApta hotA huA pudgala hotA haivaha eka sthAna se dUsare sthAna para jA sakatA hai, AThavAM kAraNa aisA hai jo parivAryamANa pugala hotA hai maithunasaMjJAse viSaya kiyA jAtA pudgala hotA hai, arthAt vIryarUpa pudgala hotA hai yaha eka sthAna se dUsare sthAna para jA sakatA hai, nauvAM kAraNa aisA hai, jo pudgala yakSAviSTa hotA hai bhUta Adi se adhiSTita hotA hai vaha eka sthAna se dUsare sthAna para calAyamAna hotA hai aura dazavAM kAraNa aisA hai ki jo pudgala bAta pariNata hotA hai - dehagatavAyuse prerita hotA hai, vaha eka sthAna se dUsare sthAna calAyamAna ho sakatA hai | sUtra 4 // zake che. (7) je vikriyamANu pudgala hoya che-vaikriya zarIrarUpa pariNatine pAmelu yugala hoya che, te pazu me sthAnetha mI sthAne naI zaDe che. (C) ii paricA mANu pudgala heAya che, eTale ke je maithunakriyA dvArA janma pudgala hAya che athavA je vIrUpa pudgala hAya che te paNa eka sthAnethI khIje sthAne jaI zake che. (9) yakSAviSTa pudgala bhUtAdi vaDe adhiSThita hoya evuM pudgala paNa calAyamAna thAya che eTale ke eka sthAnethI khIjesthAne jai zake che. (10) je pudgala vAtapariNata hoya che-dehagata vAyuthI prerita hoya che. te paNa eka sthAnethI bIje sthAne jaI zake che. / / sUtra 45 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 sthAnAGgasUtre pudgaladharmAn indriyArthAnAzritya krodhotpatti bhavatIti pudgalAdhikArAttAmeya dazakvitvenAha mUlam-dasahiM ThANehiM kohuppattI siyA, taM jahA-maNunnAI me sadapharisarasarUvaMgadhAimavahariMsu 1, amaNunAI me saddapharisarasarUvagaMdhAimuvahariMsu 2, maNunAI me sadapharisarasarUvagaMdhAiM avaharai 3, amaNunnAiM me saddapharisarasarUvagaMdhAI uvaharai 4, maNuNNAI me sadapharisa rasarUvagaMdhAiM avaharissai 5, amaNunAiM me saddapharisarasarUvagaMdhAiM uvaharissai 6, maNuNNAI me sadda jAya gaMdhAI avaha riMsu vA avaharai avaharissai 7, amaguNNAiM me sadda jAva uvaharisu vA uvaha. rai upaharissai 8, maNuNNAmaNuNNAiM sadda jAva avahariMsu avaharai avaharistai uvahariMsu upaharai upaharissai 9, ahaM ca NaM Ayariya uvajjhAyANaM sammaM vahAmi mamaM ca NaM AyariyauyajjhAyA micchaM paDiyannA 10 // sU0 5 // chAyA--dazabhiH sthAnaH krodhotpattiH syAt , tadyathA-manojJAna me zabda. sparzarasarUpagandhAna apAhASIta 1, amanojJAna meM zabdasparzarasarUpagandhAn upAhArSIt 2, manojJAn me zabdasparzarasarUpagandhAna apaharati 3, amanojJAna me zabdasparzarasarUpagandhAn upaharati 4, manojJAna me zabdasparzarasarUpagandhAna apahariSyati 5, amanojJAn me zabdasparzarasarUpagandhAna upahariSyati 6 / mano. jJAna me zabda yAvad gandhAna apAhArSId vA apaharati apahariSyati 7, amanojJAna zabda yAvad gandhAn upAhArSId vA upaharati upahariSyati 8, manojJAmano. jJAn zabda yAvat apAhArSIt apaharati apahariSyati, upAhArSIt upaharati upahariSyati 9, ahaM ca khalu AcAryopAdhyAyAnAM samyagavarne mAM ca khalu AcA ryopAdhyAyA mithyA pratipannAH 10 // suu05|| zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA010 sU0 5 kroyotpattikAraNanirUpaNam 357 TIkA-'dasahi ThANehiM ' ityAdi dazabhiH sthAnaH kAraNaiH krodhotpattiH syAt , tadyathA-ayaM puruSo me mama manojJAn zabdasparzarasarUpagandhAna apAhArSIt apahRtavAn iti prathama krodhopattisthAnam 1 / ayaM mama amanojJAn zabdAdIn upAhApItmahyam amanojJAn zabdAdIna samarpitavAn iti dvitIyam 2 / evaM vartamAnakAlikabhaviSyatkAliko manojJAmanojJazabdAdiviSayakApahAropahArAvAzritya catvAri sthAnAnIti uktadvayasaMyojanena SaTUkodhotpattisthAnAni 6 / tathA-kAlatraye'pyekakartRka manojJazabdAdi viSayakApahAramAzritya saptamam 7 kAlatraye'pyekakartRkam amanojJazabdAdiviSaindriyoM ke viSayabhUta pudgala dharmoM ko Azrita karake krodhakI utpatti hotI hai ataH isI abhiprAyako lekara aba sUtrakAra usIkA dazavidha rUpase kathana karatehaiM-"dasahiM ThANehiM ko huppattI siyA" ityAdi // sUtra5 / / TIkAtha-daza kAraNoMse krodhakI utpatti hotIhai ve daza sthAna isa prakArase haiM-jaise isa puruSane mere manojJa zabda, sparza, rasa, rUpa, evaM gandhoMkA apaharaNa kiyA thA 1 isa puruSane mujhe amanojJa zabdAdikoMko sama. pita kiyA thA 2 isI prakArase vartamAnakAlika aura bhaviSyatkAlika manojJa amanojJa zabdAdi viSayaka apahAra aura upahArako Azrita karake cAra sthAna banA lenA cAhiye, inameM pUrvokta sthAna dvayake saMyoga karanese krodhotpattike ye 6 sthAna ho jAte haiN| tathA-kAlatrayameM bhI eka kartRka manojJa zabdAdi viSayaka apahArako Azrita karake saptama IdrinA viSayabhUta pudgala dhamane Azraya laIne krodhanI utpatti thAya che. pUrvasUtra sAthe A prakAranA saMbaMdhane laIne have sUtrakAra krodhanI utpattinA 6 razInu ni3565 42 cha-"dasahi ThANehiM ko huppattI sipA" tyAhi (sU. 5) TIkAtha-daza kAraNone lIdhe krodhanI utpatti thAya che. te daza kAraNe nIce pramANe che(1) A puruSe mArAM maneNa zabda, sparza, rasa, rUpa ane anyanuM haraNa karAvyuM hatuM (2) A puruSe mane amane zabdAdike samarpita karyA hatA. e ja prakAre vartamAnakAlika ane bhaviSyakAlika manojJa ane amanez zabdAdi viSayaka apa. hAra ane upahArane Azraya laIne bIjAM cAra kAraNonuM kathana karI zakAya. parvokta be kAraNe sAthe A cAra kAraNeno saMyoga karavAthI kotpattinAM 6 sthaane| (122)nu pratipAhana mahI sudhImA 53 thAya che. traNe kALamAM kartaka (karAyela) manesa zabdAdi viSayaka eka apahArane (tenAthI vaMcita karavAnI kriyAne) ja Azraya laIne sAtamuM sthAna (kAraNa) zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre yakamupahAramAzritya cASTamam 7 tathA-kAlatraye'pyekakartRko manojJAmanojJazabdAdi viSayakApahAropahArAvAzritya navamam 9 / tathA-ahaM ca khalu AcAryopAdhyAyAnAM viSaye samyag-pAthAtathyena yarte pratipattimAn bhavAmi, parantu mAM prati AcA. yopAdhyAyA mithyA baiparItyena pratipanA iti dazamaM krodhotpattisthAnam ||suu05|| krodhotpattistu saMyaminAM na bhavatIti saMyamAn , tatpatipakSabhUtAn asaMyamAn tathA saMyarAn tadviruddhAn asaMvarAMzca pAha mlam-dasavihe saMjame paNNatte, taM jahA-puDhavikAiyasaMjame 1, jAva vaNassaikAiyasaMjame 5 beiMdiyasaMjame 6, teiMdiyasaM jame 7, cIraMdiyasaMjame 8, paMciMdiyasaMjame 9, ajIvakAya. saMjame 10 / 1 / dasavihe asaMjame paNNatte, taM jahA-puDhavikAiyaasaMjame 1, AukAiyaasaMjame 2, teukAiyaasaMjame 3 vAukAiyaasaMjame 4, vaNassaikAiyaasaMjame 5, jAva ajIvakAya. asaMjame 10 / 2 / dasavihe saMvare paNNatte, taM jahA-soiMdiyasthAna ho jAtA hai, tathA kAlatrayameM bhI eka kartRka amanojJa zabdA. dika viSayaka upahArako Azrita karake AThayAM sthAna ho jAtAhai 8 tathA-kAlatrayameM bhI ekakartRka manojJa aura amanojJa zabdAdi viSayaka apahAra evaM upahArako Azrita karake nauvAM sthAna ho jAtA hai tathA dazayAM sthAna aisA hai ki maiM to AcArya upAdhyAyoMke viSayameM sampakarUpase pratipattivAlA rahatA hUM parantu ve mere prati viparIta rUpa sehI bane rahate haiM-aisA yaha dazayAM krodhotpattikA sthAna hai| sUtra 5 // nakkI thaI jAya che. traNe kALamAM katRka amanejha zabdAdi viSaya upara (tene saMga karAvavAnI kriyA)ne Azraya laIne AThamuM sthAna (kAraNa) nakkI karI zakAya che. tethI traNe kALamAM kartaka eka mane jJa ane amane zabdAdi viSayaka apaDAra ane upahArane Azraya laIne kodhatpattinuM navamuM sthAna (kAraNa) nakkI karI zakAya che. dasamuM kAraNa nIce pramANe che-kaI vyakti evI mAnyatA sevatI hoya che ke huM te AcArya ane upAdhyAye pratye samyapha vartana rAkhuM chuM-temane Adara karuM chuM, paNa teo mArA pratye viparIta rUpe ja varte che. A prakAranA kAraNane lIdhe paNa krodhanI utpatti thAya che. e sUtra-pa che zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 359 -- - - - sughA TIkA sthA0 10 sU0 6 saMyamAdinirUpaNam saMvare 1, jAva phAsidiyasaMvare 5, maNasaMpare 6, vayasaMvare 7, kAyasaMvare 8, upagaraNasaMvare 9, sUIkusaggasaMvare 10 / 3 / dasavihe asaMvare paNNatte, taM jahA-soiMdiyaasaMvare, jAya sUcIkusaggaasaMbare 4 // sU0 6 // ___ chAyA-dazavidhaH saMyamaH prajJaptaH, tadyathA-pRthvIkAyikasaMyamaH 1, yAvadavanaspatikAyikasaMyamaH 5, dvIndriyasaMyamaH 6, trIndriyasaMyamaH 7, caturindriyasaM. yamaH 8, pazcandriyasaMyamaH 9, ajIvakAyasaMyamaH 10 / 1 / dazavigho'saMyamaH prajJaptaH, tadyathA-pRthvIkAyikAsaMyamaH 1, apkAyikAsaMyamaH 2, tejaskAyikA. saMyamaH 3, vAyukAyikAsaMyamaH 4, vanaspatikAyikAsaMyamaH 5, yAvat ajI kroghakI utpatti saMyamI jIvoMko nahIM hotI hai ataH sUtrakAra saMyamakA, saMyamase viruddha asaMyamakA tathA saMvarakA aura saMvaraviruddha asaMvarakA kathana karatehaiM-"dasavihe saMjame paNNattA" ityAdi ||str|| matrArtha-saMyama 10 prakArakA kahA gayAhai jaise-pRthivIkAyika saMyama 1, yAvat vanaspatikAyika saMyama 5, dIndriya saMyama 6, trIndriya saMyama 7, caturindriya saMyama 8 paMcendriya saMyama 9 evaM ajIvakAya saMyama 10 asaMyama 10 prakArakA kahA gayA hai jaise-pRthivIkAyika asaMyama 1 apkAyika asaMyama 2 tejaskAyika asaMyama 3, vAyukAdhika asaMyama 4 banaspatikAyika asaMghama 5, yAvat ajIvakAya AgalA sUtramAM kotpattinAM kAraNenuM pratipAdana karavAmAM AvyuM. saMyamI jI kodha karatA nathI. tethI saMyamanA, saMyamathI viparIta evA asaMyamanA, saMvaranA tathA saMvarathI virUddha evAM asaMvaranA bhedanuM sUtrakAra nirUpaNa kare che "dasavihe saMjame paNNatta" tyA-(sU. 1) sUtrArtha-saMyamanA nIce pramANe dasa prakAra kahyA che. (1) pRthvIkAyika saMyama (2 thI 5) apakAyikathI laIne vanaspati kAyika saMyama paryaMtanA cAra prakAra. (6 thI 9) kIndriya saMyamathI laIne pacedriya saMyama paryantanA cAra prakAro ane (10) ajIvakasaMyama. asaMyamanA paNa nIce pramANe dasa prakAra kahyA che.- (1) pRthvI yi masayama, (2) 154Ayi4 asayama, (3) te242443 masayama, (4) pAyuAyi masayama, pana5tithi: masayama (thI 5) zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAnAGgasane cakAyAsaMyamaH 10 / 2 / dazavidhaH saMvaraH prajJaptaH, tadyathA-zrotrendriyasaMyaro yAvat sparzendriyasaMvaraH 5 manaHsaMvaraH 6, vAksaMvaraH 7, kAyasaMvaraH 8, upakaraNasaMvaraH 9, sUcIkuzAgrasaMvaraH 10 / 3 / dazavidhaH asaMvaraH prajJaptaH, tadyathA-zrotrendriyAsaMbaro, yAvat sUcIkuzAgrAsaMvaraH / / 0 6 // asaMyama 10-2 sambara 10 prakArakA kahA gayA hai jaise-zrotrendriya saMyama 1 yAvat sparzendriya saMvara 5 manaHsaMbara 6, vAkU saMvara 7, kAyasaMbara 8 upakaraNasaMvara 9 evaM sUcIkuzAgrasaMvara 10 (3) asaMvara 10 prakArakA kahA gayA hai jaise -zrotrendriya asaMvara yAvat sUcIkuzAgra asaMvara 10 / upakaraNa saMghara-parimANase adhika evaM akalpanIya vastra pAtra AdikoMkA jo grahaNa nahIM karanA adhayA-phaile hue vastrAdi upakaraNoMkA ekaTThA karanA yaha upakaraNa saMpara hai, yaha aupadhika upakaraNakI ape. kSAse tathA-sUcIke agramAga barAbara yA kuzake agrabhAga barAbara bhI vastakA yatanAke sAtha grahaNa karanA aura yatanAke sAtha rakhanA yaha svIkuzAgrasaMvara hai, yahAM daza bhedoMmeM antima do upakaraNasaMvara dvAdriya asaMyamathI laIne paMcendriya asaMyama paryantanA cAra prakAro (10) achavakAya asaMyama. saMvaranA nIce pramANe 10 prakAra kahyA che. (1 thI 5) zrotrendriya saMvara khAne 25ndriya sa52 sudhIna pAya praare|, (6) bhanAsa 12, (7) 55sa12, (8) yasava2, (6) 542zusa 52 bhana (10) sUyIzAsava2. asaMvaranA nIce pramANe 10 prakAre kahyA che-zrotrendriya asaMvarathI laIne sUcIkuzAgra asaMvara paryatanA uparyukta dasa prakAre ahIM gaDaNa karavA joIe. upakaraNa saMvarano artha have spaSTa karavAmAM Ave che-parimANathI adhika ane akalpanIya vastra, pAtra Adi grahaNa na karavA tenuM nAma upakaraNa saMvara che. athavA phelAyelA (vikharAyelAM) vastra di upakaraNane ekaThAM karavA tenuM nAma upakaraNa saMvara che. aupadhika upakaraNanA pramANane maryAdita karavAthI upakaraNa saMvara thAya che. sucIkazAgra saMvara-soya athavA darbhanI aNu para rahI zake eTalI a5 pramANa vastune paNa yatanApUrvaka nIce mUkavI tenuM nAma sucIkuzAgra saMvara che. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA010 sU06 saMyamAdinirUpaNam TIkA- ' dasavihe ' ityAdi - vyAkhyA spaSTA, navaram - upakaraNasaMvaraH - parimANAdhikasya akalpanIyasya ca vastrapAtrAderagrahaNarUpo, viprakIrNasya vastrAdyupakaraNasya saMvaraNaM vA / ayaM caudhikopakaraNApekSaH / tathA-sUcI kuzAprasaMvaraH - sUcyagrakuzAgramAtrasyApi vastuno yatanayAssdAnaM nikSepaH saH / atra dazasu bhedeSu antimau upakaraNa saMvara-sUcIkuzAjarat dvau bhedau yatanayA AdAnanikSepaNarUpau dravyaviSayakAviti / etadviparItazca dazavidho'saMyamo bodhyaH // 06 // 361 asaMvaro dazavidhatvenoktaH / atha tasyaiva vizeSamAha - mUlam - dasahiM ThANehiM ahamaMtIi thaMbhijA, taM jahAjAimaeNa vA kulamaeNa vA, jAva issariyamaeNa vA 8, nAgasuvaNNA vA me aMtiyaM havvamAgacchaMti 9, purisadhammAo vA me uttarie ahohie NANadaMsaNe samutpanne // sU0 7 // " chAyA - dazabhiH sthAnaiH ahamantIti svasnIyAt tadyathA - jAtimadena vA, kulamadena vA, yAvat aizvaryamadena vA 8 nAgasuparNA vA me antikaM havyamAgacchanti 9, puruSadharmAda vA me autarikam yathAvadhika jJAnadarzanaM samutpannam 10 ||07|| TIkA -' dasahi ThANehiM ' ityAdi 9 dazabhiH sthAnairjanaH amantI - antaH = jAtyAdiprakarSa paryantaH so'styasyetiantI, ahameva antI - ahamantI ahameva jAtyAdinA uttamo'smIti kRtvA stambhI aura sUcIkuzAgra saMvara ye bheda dravyaviSayaka hai tathA inase viparIta 10 prakArakA asaMyama hotA hai | sUtra 6 // aba sUtrakAra kathita 10 prakArake asaMvara ke viSaya meM vizeSa kathana karate haiM - " dasahi ThANehiM ahamaMtIi mijjA " ityAdi / TIkArtha- daza sthAnoM ko lekara manuSya meM hI jAti Adise uttama hUM isa prakAra se ahaGkArI hotA hai, yaha antazabdakA artha jAti AdikA ahI' je dasa bhedane khatAvavAmAM AvyA che. temAMnA chellA be bhede (upakaraNa saMvara ane sUcIkuzAgrasa vara dravyaviSayaka che. asavaranA dasa bhedA saMvaranA dasa bhedA karatAM viparIta svarUpavALA haiAya che. ! sUtra 6 5 AgalA sUtramAM 10 prakAranA asavA prakaTa karavAmAM AvyA. have sUtrakAra te asavaranA viSayamAM vizeSa kathana kare che 66 sahi ThANehiM ahamaMtIi thabhijjA" hatyAhi - (sU. 7) TIkA"--"huM jAti AdinI apekSAe zreSTha chuM," A prakAre gava karavA sthA0-46 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 ---- - sthAnAGgamane yAt ahaGkArI bhavet / kaiH sthAnaH ? ityAha-tadyathA-jAtimadena jAti vizuddho mAtRvaMzaH, tasya mado'haGkArastena 1, kulamadena-kulaM-paitRko vaMzaH, tasya madastena 2, yAvatpadena - balamaeNa rUpamaeNa suyamaeNa tavamaeNa lAbhamaeNa'-chAyAbalamadena rUpamadena zrutamadena tapomadena lAbhamadena-ityeSAM saMgrahaH / 'yA' zabdAbalAdi madeSvapi yojanIyAH / arthaH spaSTaH / tathA-aizvaryamadena-vaibhavaprabhutA. prakarSa hai, yaha prakarSa jisake hotA hai, vaha antI hai, maiM hI antI hU~ jAti Adise uttama hU~ aisA jisako garva hotA hai vaha ahamantI hai aisA ahamantI jIva ina daza sthAnoM ke kAraNa se hotA hai-unameM eka sthAna hai jAtimada 1 vizuddha mAtRvaMzakA nAma jAti hai isakA jo mada-ahaMkAra hai vaha jAtimada hai, isa jAtimadako lekara manuSya ahamantI hotA hai 1 dUsarA sthAna hai-kulamada-paitRkavaMzakA nAma kula hai, isa kulakA jo mada ahaMkAra hai vaha kulamada hai, yahAM yAvaspadase-" balamaeNaM, khvamaeNaM, suyamaeNaM, tavamaeNaM, lAbhamaeNaM" ina padoMkA grahaNa huA hai "vA" zabdoMkA yoga balAdi madoMmeM bhI lagA lenA cAhiye, ina padoMkA artha spaSTa hai, isa prakArase ye yahAM taka 7 sthAna ho jAte hai, 8 vAM sthAna aizvarya mada hai, caibhavakA yA prabhutAkA mad karanA yaha aizvarya mara hai, isa mada rUpa kAraNako lekara bhI manuSya ahamantI hotA hai, nAgakumAra evaM suparNakumAra tenuM nAma 'mam' ath| malibhAna che. aham + antI = ahamantI huM antI chuM" eTale ke jAti AdinI apekSAe huM zreSTha chuM. A prakArano ahaMkAra karanArane "ahamanI" kahe che. A prakAranA ahamatInA nIce pramANe 10 prakAra paDe che- (1) timaha-mAtRyazane ti 4 cha. "huvizuddha mAtRzamA utpanna thayo chuM," A prakArane jAtine mada karavAthI mANasa ahamantI bane che. (2) mukhamA-pitRzzana puSa 49 0." vizuddha puSamA utpanna thye| chuM, A prakArane mada kare tenuM nAma kuLamada che. e mada karanAra bhAsa 541 mamantI ( 1) gAya che. mahI' 'yAt' 54thAnIyana sUtra54 a yayeA cha-"balamaeNaM, rUvamaeNaM, suyamaeNaM, tavamaeNa, lAbhamaeNaM" (7) , (4) 35ma, (5) zrutabha6, (6) ta5ma mane (7) dAsa, madene kAraNe paNa mANasa ahaMkArI bane che. A padano artha samajI zakAya e che. have ahaMkArane bAkInAM traNa sthAne prakaTa karavAmAM Ave che-(8) ezvaryamA-patAne vaibhava ghaNe ja che e mada paNa mANasane thAya che ane te kAraNe paNa te ahaMkArI bane che. (9) labdhimada-"mArI pAse evI labdhi zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA0 10 sU. 7 vizeSaNAsaMvaranirUpaNam dimadena 8, athA-nAgasuparNAH-nAgakumArAH suparNakumArAzca mama antikaM sannidhiM havyam zIghram Agacchanti, aho me labdhiriti bhAvanayA yo madastena 9 / tathA-puruSadharmAt-puruSANAM-sAdhAraNapuruSANAM dharmoM-jJAnaparyAyalakSaNastasmAttadapekSayA auttarikam-uttarameva auttarikam-pradhAnam yathAvadhikam-yAvatparimitaM jJAnadarzanaM tAvatparimita sarva me samutpannamiti hetoryo madaste neti 10 ||suu07|| jAtyAdimadaviparItazca samAdhiriti samAdhi tadviparItam asamAdhi cAha mUlam-dasavihA samAhI paNNattA, taM jahA-pANAivAyaveramaNe 1, musAvAyaveramaNe 2, adinnAdAnaveramaNe 3, mehuNaveramaNe 4, pariggahaveramaNe 5, I riyAsamiI 6, bhAsAsamiI 7, esaNAsamiI 8, AyANabhAMDamattanikkhevaNAsamiI 9, uccArapAsavaNakhela jallIsaMghANagapariTrAvaNiyAsamiI 10 / 1 / dasavihA asamAhI paNNattA, taM jahA pANAivAe jAva pariggahe IriyAasamiI jAva uccArapAsavaNakhelajallasiMghANagapariTTApaNiyA asamiI 2 // sU0 8 // mere pAsa bahuta jaldI A jAte haiM aisI mujhameM labdhi hai so isa bhAvanAse bhI manuSya ahamantI hotA hai, yaha 9 vAM sthAna hai, 10 vAM sthAna aisA hai ki sAdhAraNa puruSoMkA jo jJAnaparyAyarUpa dharma hai, usakI apekSA mujhameM jJAna adhika hai, arthAt jJAna aura darzana jitanA utpanna honA cAhiye utanA mujhe utpanna ho cukA hai isa prakArake madase bhI manuSya ahamantI hotA hai / / sUtra 7 // che ke nAgakumAra ane suparNakumAra paNa mArI pAse jyAre huM dhAruM tyAre turata ja AvI jAya che" A prakAranA madane labdhimada kahe che. A madane kAraNe paNa mANasa ahaMkArI bane che. dasamuM sthAna nIce pramANe che. sAdhAraNa paruSo karatAM paNa meM vadhAre jJAnadarzananI prApti karI che athavA jJAna ane darzana jeTaluM utpanna thavuM joIe, teTaluM mArAmAM utpanna thaI gayuM che, A prakArano mada karavAthI paNa mANasa ahamantI thaI jAya chesUtra che zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 sthAnAGgasUtre chAyA-dazavidhaH samAdhiH prajJapta:, tadyathA-prANAtipAtaviramaNaM 1, mRSAvAdaviramaNam 2, adattAdAnaviramaNam 3. maithunaviramaNam 4, parigrahaviramaNam 5, IryAsamitiH 6, bhASAsamitiH 7, eSaNAsamitiH 8 AdAnabhANDAmatranikSe. paNAsamitiH 5, uccAraprasravaNa zleSmanallazivANapariThApanikAsamitiH 10 / 1 / dazavidho'samAdhiH prajJaptaH, tadyathA-prANAtipAto yAvat parigrahaH, IryA'samitiryAvat uccaarmsrvnnshlessmjllshidhaannprisstthaapnikaa'smitiH2|08|| TIkA-'dasavihA' ityAdi samAdhiH-samAdhAna samAdhiH-samatA-sAmAnyato rAgAghabhAvaH / sa ca upA. dhibhedAt prANAtipAtaviramaNAdirUpo dazavidho vodhya iti 1 / samAdhiviparIto'samAdhirapi prANAtipAtAdibhedena dazavidho bodhya iti 2 // mU0 8 // jAtyAdi madoM se viparIta samAdhi hotI hai, ataH aba sUtrakAra samAdhikA aura usase viparIta asamAdhikA kathana karate haiM "dasavihA samAhI paNNattA" ityAdi / TIkArtha-sAmAnya rUpase rAgAdikoMkA abhAva honA isakA nAma samAdhi hai, yaha upAdhi bhedase prANAtipAtaviramaNa AdirUpa daza prakArakI hotI hai, jo isa prakArase hai-prANAtipAtaviramaNa 1, mRSAvAdavira maga 2, adattAdAna viramaNa 3, maithunaviramaNa 1, parigrahaviramaNa 5 IryAsamiti 6, bhASA samiti 7, eSaNA samiti 8 AdAna bhANDamatra. nikSepaNA samiti 9 aura uccAraprasravaNazleSmajallaziDANapariThApanikA samiti 10 asamAdhi 10 prakArakI kahI gaI hai jaise-prANA. jAtyAdi padethI viparIta samAdhi hoya che. tethI have sUtrakAra samAdhinA bhedanuM kathana kare che ane tyArabAda samAdhithI viparIta evI asamAdhinA leDonu ni355 4re cha- "dasavihA samAhI paNNatA" tyA-(sU. 8 ) TIkArtha-sAmAnya rUpe rAgAdikane abhAva have tenuM nAma samAdhi che, upAdhibhedanI apekSAe te samAdhinA nIce pramANe dasa prakAra paDe che-(1) prANAtipAta vibhA], (2) bhRSApAra vibhaY, (3) mahattAhAna vi25], (4) bhaithuna piramANa, (5) pazyi vibha, (6) simiti, (7) bhASAsamati, (8) sepAsamiti, (9) AdAnabhAMDamatranikSepaNA samiti, ane (10) uccA...savaNazleSma jalarzivANa pariSThApanikA samiti, asamAdhinA paNa dasa prakAra paDe che. te prakAre nIce pramANe che-(1 thI 5) prANAtipAtathI laIne parigraha parvatanA pAMca prakAre. (6) IryAasamiti zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA010 sU0 9 dazavidha pravrajyAnirUpaNam 365 samAdherAzrayaH supravrajyA, asamAdherAzrayazca duSpravrajyA, iti sAmAnyataH pravrajyAM dazavidhatvenAha mUlam - dasavihA pavajjA paNNattA, taM jahA chaMdA 1 sA 2 parijuNNA 3 suviNA 4 paDissuyA 5 ceva / sAraNiyA 6 roginiyA7 aNADhiyA8, devasannattI 9 / vacchANubaMdhiyA 10||suu09 // chAyA - dazavidhA pravajyA prajJaptA, tadyathA-chandA 1 roSA 2 parighUnA 3, svapnA 4, pratizrutA 5 caiva / smAraNikA 6, rogiNikA 7, anAhatA 8, devasaMjJapti | vatsAnubandhikA 10 || sU0 9 // TIkA - ' dasavihA ' ityAdi - pravrajyA - pravrajanaM pavrajyA - sAvayavyApAraviramaNalakSaNA dazavidhA - prajJaptAH, tadyathA - chandA - chando'bhimAnaH, sa ca svakIyaH parakIyazceti, tadvazAd yA mavrajyA tipAta yAvat pariyaha IrSyA asamiti yAvat uccAraprasravaNa zleSma jallaziGkANa pariSThApanikA asamiti // sUtra // samAdhikI AzrayabhUta supravrajyA hotI hai, aura asamAdhikI AzrayabhUta duSpravrajyA hotI hai ataH aba sUtrakAra sAmAnya rUpase pravrajyAkA dazavidha rUpase kathana karate haiM " dasavihA pavvajjA paNNattA " ityAdi / M TIkArya - sAvadha vyApAra se rahita honA- sAvadya karma karanekA paristhAga karanA isakA nAma pravrajyA hai, yaha pravrajyA daza prakArakI kahI gaI hai jaisechandA 1 roSA 2, parighUnA 3, svapnA 4 pratizrutA 5 smaraNikA 6 rogiNikA 7 anAhatA 8 devasaMjJapti 9 aura vatsAnuvaMndhikA 10 (7) bhASAasabhiti, (8) bheSAbhasamiti, (8) AhAna lAMDamatra nikSepAyAma samiti, ane (10)uccAra prasapaNa-zrleSmajalaziMdhANu pariSThApanikA asamiti. sU dvA supratrajyAnA AdhAra samAdhi para rahe che ane asamAdhine kAraNe praznamA duSpravrajyA rUpa banI jAya che. pUrvIsUtra sAthe A prakAranA saMbadhane lIdhe have sUtrakAra pratrajyAnA dasa prakAranuM nirUpaNa kare che-- 66 ' dasaviMhA pavvajjA paNNattA " chatyAhi - (sU. 7) TIkA sAvadha vyApArAthI nivRtta thavu. sAvadya kRtyAnA parityAga karavA tenu nAma pravrajyA che. te pravajyAnA nIce pramANe 10 prakAra kahyA che-(1) chandA, (2) zeSA, (3) paridhUnA, (4) svapnA, (5) pratizrutA, (1) smArazia, (7) zizubha, (8) anAhaMtA, (7) hepa saMjJAsi, bhane (10) vatsAnuNandhimA. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 sthAnAGgasUtre saa| tatra svakIyAmimAnavazAd yathA-bhagavatA saha vAdArthamAgatasya gautmaadeH| parakIyAmiprAyavazAd yathA-bhrAtRyazAd bhavadattasyeti 1 / roSAroSavazAd yA sA, yathA-zivabhUteH 2 / parighunA dAridrayavazAd yA sA, yayA-kASThahArakasya 3 / svapnAsvapnAt svapne vA yA pravrajyA sA, yathA-puSpacUlAyAH 4 pratizrutApratizrutAt pratijJAvazAd yA sA, yathA-zAlimadrabhaginIpaterdhanyasya 5 / smArajo pratrajyA svakIya yA parakIya abhiprAyake vazase dhAraNa kI jAtI hai yaha chadA pravrajyA hai jaise svakIya abhiprAyake vazase bhagavAn sAthavAda vivAda karaneke liye Aye hue gautamAdine dhAraNa ko hai parakIya abhiprAyake vazase jaise bhavadattane bhrAtAke vazase pravrajyA dhAraNa kI hai 1 jo pratrajyA zivabhUtikI taraha roSake vazase dhAraNa kI jAtI hai vaha roSA pravrajyA hai 2 paridhUna zabdakA artha hai dAridraya kASTahArakakI taraha jA pravrajyA dAridrayake vazase grahaNa kI jAtI hai vaha pariyUnA pravrajyA hai 3 svapnase adhayA-svapnameM jo pravrajyA puSpacUlA kI taraha dhAraNa kI jAtI hai vaha pratrajyA svapna hai 4 zAlibhadrake bahanoI dhanyakI taraha pravrajyA pratijJAke vazase dhAraNa kI jAtI hai vaha pratizruta haiM 5 je pravajyA pitAnA athavA parakIya abhiprAyane AdhAre dhAraNa karAya che te pravayAne chandA pravrayA kahe che. jema ke bhagavAna mahAvIranI sAthe vAdavivAda karavA AvelA gautamAdie je pravajayA aMgIkAra karI hatI te vakIya abhiprAyane kAraNe aMgIkAra karI hatI. bhavadatte je pravrayA aMgIkAra karI hatI te pitAnA bhAIne abhiprAyane kAraNe aMgIkAra karI hatI A rIte svakIya athavA parakIya abhiprAyathI prerAIne je dIkSA aMgIkAra karavAmAM Ave che tene chandA pratrajyA kahe che. (2) roSa-roSane kAraNe je pravajyA dhAraNa karAya che te pravajyAnuM nAma reSApatrajyA che. jema ke zivabhUtie reSane kAraNe pravajyA aMgIkAra karI hatI. tethI te pratrajyAne reSA pravrayA kahI zakAya. (3) parighana eTale dAridraya, kAkahArakanI jema je pravajyA dAridrayane kAraNe levAmAM Ave che tene parighanA pravajyA kahe che. (4) keI viziSTa svapnane kAraNe athavA puSpacUlAnI jema svapnamAM je pratrajyA dhAraNa karavAmAM Ave che tene svapnA pravajyA kahe che. (5) zAlibhadranA banevI dhanyanI jema je pravajayA pratijJAne kAraNe dhAraNa karAya che te pravajyAne pratikRta pravrayA kahe che. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA010 sU0 9 dazavidhapravajyAnirUpaNam 367 NikA-smAraNAd yA sA, yathA-mallinAtha smAritapUrvabhavAnAM pratibuddhayAdInAM SaNAM bhUpAnAm 6 / rogiNikA-roga AlambanatayA vidyate yasyAM sA rogiNI, saiva rogiNikA, yathA-sanatkumArasya 7 / anAhatA-anAhatAtm-anAdarAdhetoH yA pravajyA sA, yathA nandiSeNasya 8 devasaMjJaptiH-devasya saMjJaptyA devakRtapatibodhanena yA sA, yathA-metAryAdeH 9 / tathA-vatsAnubandhikA-vatsAH putraH, tasya anubandhaH sneho heturyasyAM sA, yathA-cairasvAmimAtuH 10 iti // sU0 9 // patrajyAvAneva zramaNadharmAdhikArI bhavatIti zramaNadharmAn dazavidhatvenAha mlam-dasavihe samaNadhamme paNNatte, taM jahA-khaMtI 1 muttI 2 ajjave 3, mahaye 4, lAghave 5, sacce 6, saMjame 7, tave 8, ciyAe 9. baMbhacerayAse 10 // sU0 10 // jo pravajyA mallinAthake dvArA smaraNa karAyA gayA hai pUrvabhava jinhoMko aise pratibuddha hue 6 rAjAoMkI taraha smaraNase grahaNa kI jAtI hai vaha smAraNikA pravrajyA hai 6 sanatkumArakI taraha jo pravrajyA rogake kAraNa grahaNa kI jAtI hai vaha roMgiNikA pravrajyA hai 7 nandiSeNa kI jaise jo pravrajyA anAdarake kAraNa kI jAtI hai vaha anAhatA pravrajyA hai 8 metArya AdikI taraha jo pravrajyA devakRta pratiyodhanake vazase dhAraNa kI jAtI hai vaha pravrajyA devasaMjJapti pravrajyA hai 9 jo pravrajyA vara svAmIkI mAtAkI taraha putrake sneha ke vazase dhAraNa kI jAtI hai vaha vatsAnubandhikA pravrajyA hai 10 // sUtra 9 // (6) je pravajyA pUrvabhava AdinA smaraNane kAraNe dhAraNa karAya che te pravrajyAne samAraNikA pravrajyA kahe che. malinAtha bhagavAna dvArA je cha rAjAone pUrvabhavanuM maraNa karAvavAmAM AvyuM hatuM te rAjAonI pravajyAne mAraNikA pravrayA kahI zakAya. (7) sanatkumAranI jema je pravajyA rogane kAraNe grahaNa karAya che te pravajyAne giNikA pravajyA kahe che. (8) nardiSeNanI jema je pravajyA anAdarane kAraNe levAmAM Ave che te pratrajyAne anAdatA pravajyA kahe che. (9) metA AdinI jema je pravajyA devakRta pratibaMdhathI prerAIne levAmAM Ave che te pravajyAne devasaMjJapti pravrayA kahe che. (10) vaira svAmInI mAtA jema je pravajyA putra pratyenA nehane kAraNe levAmAM Ave che te pravajyAne vatsAnubalpipatrajyA kahe che. e sUtra 9 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ %ESEEEEED 368 sthanAGgasUtre chAyA-dazavidhaH zramaNadharmaH prajJaptaH, tadyathA-zAntiH1, muktiH2, ArjavaM3, mArdavaM4, lAdhavaM5, satyaM6. saMyama:7, tapA8, tyAga:9, brahmacaryavAsaH10 // 5010 // TIkA-'dasabihe' ityAdi zramaNaghoM dazamakArakaH proktaH, tathAhi-zAntiH nindAdizravaNe'pi krodha. tyAgaH 1, muktiH bAhyAmyantaravastuSu lobhaparityAgaH 2, Arjavam mAyAtya gaH 3. mAdevaM mAnaparityAgaH 4, lAghavam-dravyato'lpopadhitA, bhAvato Rddhi, rasa zAtarUpaM gauravatrayatyAgaH 5, satyam satyavAditvam 6, saMyamaH-prANAtipAtAdiviramaNam 7, tapaH:-tapati-dahati aSTaprakArakaM karmeti tapaH-tapazcaryA 8, tyAgaH pratrajyAvAlAhI zramaNa dharmakA adhikArI hotA hai ataH aba sUtrakAra zramaNadharmoM kA daza prakArase varNana karate haiM - " dasavihe samaNadhamme paNNatta" ityAdi / TIkArtha-zramaNa dharma 10 prakArakA kahA gayAhaiM -jaise-kSAnti 1 mukti 2 Arjava 3 mArdava 4 lAghava 5 satya 6 saMyama 7 tapa 8 tyAga 9 aura brahmacarya vAsa 10 / nindA Adike sunane para bhI kodha nahIM karanA kSAnti hai 1 bAhya Abhyantara vastuoMmeM lobhakA parityAga karanA isakA nAma mukti hai 2 mAyA (kapaTokA tyAga karanA Ajavahai 3 mAnakA parityAga karanAmArdava hai 4 dravyakI apekSA alpa upadhi rakhanA aura bhAvakoapekSA Rddhi, rasa zAtA gaurava prayakA tyAga karanA lAghavahai 5 satya bolanA satyahai6 prANAtipAta AdikA tyAga karanA saMyama hai 7 ATha prakArake karmoM ko jo - pravajyAyukta vyakti ja zramaNudharmanI adhikArI thaI zake che. tethI have sUtrakAra zramaNadharmone dasa prakAranuM varNana kare che. " dasabihe samaNadhamme paNNatte" tyAha-(sU. 10) 14-zramapama isa mAranA hA cha-(1) kSAnti, (2) muhita, (3) mA . (4) mAya, (5) 81, (6) satya, (7) sayabha, (8) ta5, (6) tyAga bhane (10) brahmaya pAsa. - pitAnI nindA thatI sAMbhaLavAthI paNa krodha na kare athavA pitAnuM ahita karanAra pratye paNa kSamAbhAva rAkhe tenuM nAma kSAnti che. bAhya ane Avyantara varatuo pratyenA lebhane tyAga kara tenuM nAma mukti che. mAyA (kapaTane tyAga kare tenuM nAma Ave che. mAnane parityAga karI tenuM nAma mArdava che. dravyanI apekSAe apa upAdhi (upakaraNo) rAkhavI ane bhAvanI apekSAe gauravatrayane tyAga kare tenuM nAma lAghava che. satya bolavuM tenuM nAma satya che. prANAtipAta AdinA tyAganuM nAma saMyama che. ATha prakAranA zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA010 sU0 11 dazavidhavaiyAvRtyanirUpaNam 369 saMmogimunibhyo bhaktAdInAM dAnam 9, brahmacaryavAsaH brahmacaryeNAvasthAnam 10 // mU0 10 // vaiyAvRttyamapi zramaNadharma eveti vaiyAvRtyaM dazavidhatvenAha mUlam--dasavihe veyAvacce paNNatte, taM jahA--AyariyaveyAbacce 1, upajjhAyaveyAvacce 2, theraveyAvacce 3, tavassiveyAbacce 4, gilANaveyAvacce 5, sehaveyAvacce 6, kulaveyAvacce 7, gaNaveyAvacce 8,saMghaveyAvacce 9, sAhammiyayeyAvacce 10||suu011|| - chAyA-dazavidhaM vaiyArattyaM prajJaptam , tadyathA--AcAryayAvatyam 1, upAdhyA. yavaiyAvRtyam 2, spaviravaiyAvRtyam 3, tapasvivaiyAvRtyam 4, glAnayAsatyam 5, zaikSavaiyAvRtyam 6, kulavaiyAvRtyam 7, gaNayayAtyam 8, saMghavaiyAvRtyam 9 sAdha. mikavaiyAvRtyam 11 / / sU0 21 // TIkA-'dasavihe veyAyacce' ityAdi-- vaiyAhatyam-vyAhattasya-zubhavyApAravato bhAvaH karma cA vaiyAkRtyam-bhaktA. dibhirdharmopagrahakArivastubhirupagrahakaraNam / athavA-cayAttyam-vyApRtasya bhAvaH jalAtA hai vaha tapa hai 8 saMmogi munijanoMke liye bhaktAdikA denA tyAga hai 9 tathA brahmacarya se rahanA nAma brahmacaryavAsa 10 // sU0 10 // vaiyAvRtya bhI zramaNa dharmahI hai ataH aba matrakAra vaidhAvRtyakA varNana daza prakArase karate haiM-"dasavihe veyAyacce paNNatte' ityAdi ||suutr11|| TIkArtha-zubha vyApArayAlekA jo bhAva athavA karmahai vaha vaiyAvRtyahaidharmopagrahakArI vastu rUpa bhakta Adi dvArA glAna Adi sAdhujanoMkI sahAyatA unakI sevA karanA yaha vaiyAvRtya hai athavA-vyAvRta (sevA)kA karmone je bALI nAkhe che tene tapa kahe che. sAMbhagika munione AhArAdi ApavA tenuM nAma brahmacaryavAsa che. e sUtra 10 che viyAvRtya paNa zamaNudharma ja gaNAya che. tethI have sUtrakAra vaiyAvRtyanA dasa zetu 1 na 42 che-"dasa vihe veyAvacce paNNatte" ityAhi-(sU. 11) TIkArtha-zubha vyApAravALAno je bhAva athavA tenuM je karma hoya che tenuM nAma viyAvAya che. dharmopagrahakArI vasturUpa bhakta (AhAra) Adi dvArA glAna (bImAra, azakta) Adi sAdhuonI sevA karavI tenuM nAma vaiyAvRtya che. te athavA vyAvRta sthA-47 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 sthAnAGgasUtre -- karmaveti, pRSodarAdityAcchiddhiH, arthastu sa eva / tadadyayAvatyaM dazavidha prajJaptam, tadyathA-AcAryayAvRtyamityAdi / AcAryAdInAmarthaH spaSTaH / navaram-sAdhamikAH-samAno dharmaH sadharmaH, tena carantIti sArmikAH sAdhava iti ||suu011|| cayApattyaM ca jIvadharma iti jIvapariNAmAnAha mUlam --~-dasavihe jIvapariNAme paNNatte, taM jahA-gaipariNAme 1; iMdiyapariNAme 2, kasAyapariNAme 3, lesApariNAme 4, jogapariNAme 5, uvaogapariNAme 6, NANapariNAme 7, dasaNapariNAme 8, carittapariNAme 9, veyapariNAme 10 // suu012|| chAyA-dazavidho jIvapariNAmaH prajJaptaH, tadyathA-gatipariNAmaH 1, indriyapariNAmaH 2, kaSAyapariNAmaH 3, lezyApariNAma: 4, yogapariNAmaH 5, upayogapariNAmaH 6, jJAnapariNAmaH 7, darzanapariNAmaH 8 cAritrapariNAmaH 9, vedapariNAmaH 10 // sU0 12 // jo bhAva athavA karma hai vaiyAvRtya hai, yaha vaiyAvRtya AcArya caiyAvRttya 1 upAdhyAya vaiyAvRttya 2 sthavira vaiyAvRtya 3 tapasvi vaiyAvRtya 4 glAna vaiyAvRttya 5 zaikSa vaiyAvRttya 6 kula vaiyAvRtya 7 gaNa vaiyAvRtya 8 saMgha vaiyAvRtya 9 aura sAdharmika vaiyAvRttyake bhedase 10 prakArakA kahA gayA hai, AcArya AdikoMkA artha spaSTa hai samAna dharmakA nAma sadharma hai, isa samAna dharmase rahate haiM isa samAna dharmavAle jo hote haiM ye sAdharmika haiM aise sAdharmika sAghu hote haiN| sU. 11 / (sevA)ne je bhAva che athavA sevAnuM je kArya che tenuM nAma vaiyAvRtya che. te vaiyAvRtyAnA nIce pramANe 4sa prA2 53 8-(1) mAyA vaiyAvRtya, (2) 5dhyAya yAvRtya, (3) sthavi2 vaiyAvRtya, (4) tapasvI vaiyAkRtya, (5) khAna yAvRtya, (6) zekSa vaiyAvRtya, (7) OM vaiyAkRtya, (8) gaNa vaiyAkRtya, () sadha vaiyAvRtya sane (10) sA vaiyAvRtya. pahelAM nava prakArane artha Aja granthamAM AgaLa ApavAmAM Avela che. samAna dharmanuM nAma sadharma che. samAna dharmathI rahenArA athavA samAna sadharmavALA je sAdhuo hoya che temane sAdharmika kahe che temanA vaiyAvRtyane sAdharmika vaiyAvRtya kahe che. e sUtra 11 che zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 10 sU0 12 jIvapariNAma nirUpaNam TIkA --- dasavihe jIvapariNAme ' ityAdi jIva pariNAmaH - pariNamanaM pariNAmaH, sa ca dravyArthika- paryAyArthikanayamatena dvividhaH / tatra - dravyArthikanayamatena yad dravyaM kathaMcit sadeva uttaraparyAyarUpaM dharmAntaraM gacchati / tatra dravye pUrvaparyAyasya sarvathA'vasthAnamapi no bhavati, na cApyekAntena vinAzo bhavati / taduktam - " pariNAmodyarthAntaragamanaM na ca sarvathA vyavasthAnam / na ca sarvathA vinAzaH, pariNAmastadvidAmiSTaH // 1 // " iti / -- 371 vaiyAvRtya yaha jIva dharma hai ataH aba sUtrakAra jIva pariNAmoMkA kathana karate haiM- " dasavihe jIva pariNAme paNNatte" ityAdi / TIkArtha-jIva pariNamana rUpa pariNAma daza prakArakA kahA gayA hai jaisegati pariNAma 1 indriyapariNAma 2 kaSAyapariNAma 3 leiyApariNAma 4 yogapariNAma 5 upayogapariNAma 6 jJAna pariNAma 7 darzana pariNAma 8 cAritrapariNAma 9 aura vedanApariNAma 10 pariNamana rUpa pariNAma dravyArthika aura paryAyArthika nayake matase do prakArakA hotA hai, jo dravya kisI apekSA se apanA astitva rakhatA huA uttara paryAya rUpa dharmAntarako prApta karatA hai - dhAraNa karatA hai vaha dravyArthika naya matAnusAra pariNamana hai isa vivakSAke anusAra dravya pUrvaparyAyakA sarvadhA avasthAna bhI nahIM hotA hai aura ekAntataH usakA vinAza bhI nahIM hotA hai taduktam- vaiyAvratya jIvadhama rUpa che. tethI have sUtrakAra jIvapariNAmeAnu nirUpaNa kare che " dasa vidde jIvapariNAme paNNatte" ityAhi- (sU 12) TIkA-jIvapariNamanarUpa pariNAma dasa prakAranuM' kahyu che. te dasa prakArA nIce prabhANu che - (1) gatiparizAma, (2) indriyapariNAma, (3) uSAyapariNAma, (4) bezyA pazizuAbha, (5) yogapariNAma, (6) upayoga pariNAma. (7) jJAnapariNAma, (8) darzanaparizrAma, (8) zAstriparizAma bhane (10) behanApariNAma. zrI sthAnAMga sUtra : 05 pariNamanarUpa piraNAmanA be prakAra paDe che-(1) drabyArthika nayanI mAnyatA pramANe pariNamana ane paryAyArthi ka nayanI mAnyatA pramANenu pariNamana, je dravya keAI apekSAe (rIte) peAtAnu' astitva TakAvI rAkhIne uttara paryAyarUpa dharmAntarane dhAraNa kare che, te prakAranA pariNamanane drabyArthiMka nayanI mAnyatA pramANenu' pariNamana kahe che. A kathana anusAra dravyamAM pUrva paryAyanuM sarvathA avasthAna (astitva) paNa hAtu nathI ane tenA sapUrNataH nAza paNa thatA nathI, kahyu' paNa che ke Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 sthAnAGgasUtre paryAyArthikanayamatena tu-pUrvasatparyAyApekSayA vinAzaH, uttareNa cAsatA paryAyeNa prAdurbhAvaH / taduktam " pariNAmo hyarthAntaragamanaM " ityaadi| tAtparya isakA aisA hai ki eka paryAyase dUsarI paryAyakA honA dravya meM hI hotA hai, kyoMki paryAyoMkA AdhAra dravya hai, ataH dravya jaba eka paryAyakA parityAga karatA huA paryAyAntarako prApta karatA hai usa avasthAmeM vaha dravya apane maulika rUpa se naSTa nahIM hotA hai, prathama paryAyameM jaisA astitva thA vaisAhI usakA rUpa astitva paryAyAntarameM rahatA hai, isaliye arthAntaragamana hI pariNAmahai, dravyakA sadA ekasI sthiti meM rahanA yaha pariNAma nahIM hai, isa avasthAmeM bhI pUrvaparyAyakA usa dravyameM sarvathA vinAza bhI nahIM hotA hai, aura usakA sarvathA avasthAna bhI nahIM rahatA hai kyoMki jaba eka paryAya se dvitIya paryAyameM pravatti hotIhai to vaha prathama paryAya usa dravyameM antarhita (chipa) ho jAtI hai-yahI usakA prathama paryAya se rahita honA hai. __paryAyArthika nayake matAnusAra jaba dravya meM uttara paryAyakA utpAda hotA hai, to yaha uttara paryAya usa dravyameM asat hotI hai, aura isakA " pariNAmo yarthAntaragamana" tyAha A kathanane bhAvArtha nIce pramANe che-eka paryAyamAMthI bIjI paryAyamAM pariNamana thavAnI vAta dravyamAM ja saMbhavI zake che, kAraNa ke paryAnA AdhAra rUpa dravya hoya che. tethI jyAre eka paryAyane parityAga karIne paryAyAntara (anyaparyAya)ne dhAraNa kare che tyAre te dravyanA maulika rUpane nAza thato nathI. pUrva paryAyamAM tenuM jevuM astitva hatuM evuM ja tenuM astitva paryAyAntaramAM paNa TakI rahe che. tethI arthAntaragamana ja pariNAma che,-dravyanuM sadA eka sarakhI sthitimAM rahevuM tenuM nAma pariNAma (pariNamana) nathI. A avasthAmAM paNa pUrva paryAyane te dravyamAM sarvayA vinAza paNa thato nathI ane tenuM sarvathA avasthAna paNa rahetuM nathI, kAraNa ke jyAre keI eka paryAdhamAM jyAre te dravyanuM pariNamana thAya che, tyAre te pUvaparyAya dravyamAM antahiMta thaI jAya che-eja tenuM prathama paryAyathI rahita thavAnuM kArya (pariNamana) che. paryAyArthika nayanI mAnyatA A prakAranI che-jyAre dravyamAM uttaraparyAyane utpAda (utpatti) thAya che, tyAre te te dravyamAM te uttara paryAya asata (avidyamAna) hoya che ane tene temAM utpAda thAya che, tethI A uttaraparyAyanI zrI sthAnAMga sUtra :05 Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA010 sU0 12 jIvapariNAganirUpaNam 373 " satparyayeNa nAzaH, prAdurbhAvo'satA ca pryytH| dravyANAM pariNAmaH proktaH khalu paryayanayasya // 1 // " iti / jIvasya pariNAma:-jIvapariNAmaH / ayaM prayogakRtaH / sa cAyaM jIvapari. NAmo dazavidhaH prajJaptaH / tathAhi-gatipariNAmaH-gatiH-gatinAmakarmodayAnArakAdivyapadeza hetuH, tadrUpaH pariNAmaH / ayaM pariNAmazca nArakAdibhedena caturvidhI bhavakSayAvadhiko boddhavya iti // 1 // tathA-indriyapariNAmaH-indriyANyeva pariNAma:-indriyarUpo jIvapariNAmaH / sa cAyaM zrotrAdibhedena paJcavidhaH / 2 / tathAkaSAyapariNAma:-kaSAyarUpaH pariNAmaH / ayaM ca krodhAdi bhedena caturvidhaH / 3 / usameM utpAda hotA hai-ataH ima uttara paryAyakI apekSAse dravyakA utpAda aura vartamAnameM sat paryApakI apekSAse usakA vinAza hotA hai taduktam-" satparyayeNa nAzaH" ityaadi| jIvakA jo pariNAma hai vaha jIya pariNAma prayoga kRta hotA hai yaha jo daza prakArakA kahA gayA hai, usakA tAtparya isa prakArase haigatinAmakarmake udayase jo jIva, jIvameM nAraka Adi rUpa vyapadeza hotA hai yaha gatipariNAma hai, yaha pariNAma nAraka Adike bhedase cAra prakArakA hotA hai, aura yaha gatipariNAma jaba taka bhayakA kSaya nahIM hotA hai-taba taka jIvameM rahatA hai, dravyendriya evaM bhAvendriya rUpa jIvakA pariNAma hai vaha indriya pariNAma hai, yaha indriya pariNAma zrotrAdike bhedase pAMca prakArakA hotA hai kaSAya rUpa jo jIvakA pariNAma hai, vaha kaSAya pariNAma hai, yaha krodhAdike bhedase cAra prakArakA hotA apekSAe dravyane utpAda ane vartamAnamAM sat (vimAna) paryAyanI apekSAe tanA vinAza thAya cha. 4hyu 555 cha hai-" satparyayeNa nAzaH " tyAhi jIvanuM je pariNAma che te jIvapariNAma prayogakRta hoya che. tenA je dasa prakAre kahyA che tenuM spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che-gati nAmakarmAnA udayathI jIvamAM nAraka AdirUpa je oLakhavAmAM Ave che-tenuM nAma gatipariNAma che te gatipariNAmanA nAraka Adi cAra bheda paDe che. jyAM sudhI bhavane kSaya thato nathI, tyAM sudhI jIvamAM A gati pariNAmane sadUbhAva rahe che. dravyendriya ane bhAvendriya rUpa jIvanuM pariNAma che tene Idriya pariNAma kahe che. te Indriya pariNAma trAdinA bhedathI pAMca prakAranuM che kaSAyarUpa je jIvanuM pariNAma che tene kaSAya pariNAma kahe che. te krodhAdinA bhedathI cAra prakAranuM hoya che. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 374 sthAnAGgasUtre tathA-lezyApariNAmaH-lezyA-lezyArUpaH pariNAmaH / ayaM ca-kRSNAdibhedena SaividhaH / 4 / tathA-yogapariNAmaH-yogo-vyApAraH, sa eva pariNAmaH / ayaM ca-manovAkAyabhedena trividhaH / 5 / upayogapariNAmaH-upayujyate vastuparicchedaM prati vyApArya te ityupayogaH, bodharUpo jIvasya tatvabhUto vyApAraH, tadrUpaH pari. NAmaH / ayaM ca sAkArAnAkArabhedena dvividhaH / 6 // jJAnapariNAmaH-jJAnarUpaH pariNAmaH / ayaM ca-AminibodhikAdibhedena paJcavidhaH / yadyapi mithyAdRSTe. nitvena prasiddhAni matyajJAnazrutAjJAnavimaGgajJAnAni ajJAnapariNAmatyena ajJAnAnyeva, tathApi vizeSagrahaNasAdhAt tAnyapyatra jJAnapariNAmagrahaNenaiva gRhItA. hai / lezyA rUpa jo jIvakA pariNAma hai vaha lezyA pariNAma hai, yaha kRSNalezyA Adi rUpase 6 prakArakA hotA hai, yoga rUpa jo jIvakA pariNAma hai, vaha yoga pariNAma hai, yaha yoga pariNAma mana vacana vaMe kAyake bhedase tIna prakArakAhai vastuko jAnane ke prati jo jIvakA vyApAra hotA hai, vaha upayoga hai, yaha upayoga yahAM ghogharUpa liyA gayA hai, isa upayoga rUpa jo vyApAra jIvakA hotA hai, vaha upayoga pariNAmahai yaha sAkAra aura anAkAra ke bhedase do prakAra hotA hai 6 jJAna rUpa jo jIvakA pariNAma hai vaha jJAna pariNAmahai, yaha jJAna pariNAma Ami niyodhika Adike bhedase pAMca prakArakA kahA gayA hai, yadyapi mithyA. dRSTi jIvake jJAna rUpase prasiddha matyajJAna, zrutAjJAna, evaM vibhaGgajJAna ajJAna rUpa pariNAmavAle honese ajJAnahI haiM, to bhI vizeSa grahaNake sAdharmyako lekara ve bhI yaha jJAna pariNAmake grahaNase gRhIta hue haiM, I lesthArUpa je jIvanuM pariNAma che tenuM nAma lezyA pariNAma che tene kRSNalezyA Adi rUpa cha prakAra kahyA che. garUpa je jIvanuM pariNAma che tene gapariNAma kahe che. managa, vacanaga ane kAyayoganA bhedathI te gapariNAma traNa prakAranuM kahyuM che. vastune jANavAne mATe jIva je vyApAra (pravRtti) kare che, tenuM nAma upayoga rUpa je vyApAra hoya che tene upayoga pariNAma kahe che. tenA sAkAra ane anAkAra evA be bhede che. jJAnarUpa je jIvanuM pariNAma che tene jJAnapariNAma kahe che. te jJAna pariNAmanA abhinibedhika Adi pAMca prakAra che je ke midaSTi jIvanA jJAna rUpe prasiddha matyajJAna, kRtAjJAna, ane visaMgajJAna, A traNe ajJAnarUpa pariNAmavALAM hevAthI ajJAnarUpa ja hoya che, chatAM paNa vizeSa grahaNanA sAdhamyane zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sughA TIkA sthA0 10 sU012 jIvapariNAmanirUpaNam 375 nIti bodhyam // 7 // darzanapariNAmaH-darzanaM zraddhAnam , tadrUpapariNAmaH / ayaM casamyaktva-mithyAtva-mizra-bhedAt trividhaH // 8 // cAritrapariNAmaH-cAritrakriyA, tapaH pariNAmaH / ayaM ca sAmAyikAdibhedAt paJcavidhaH // 9 // tathAvedapariNAmaH-vedarUpaH pariNAmaH / ayaM ca-strInapuMsaka bhedena trividhaH // 10 // atra gatipariNAmaindriyapariNAmaH, ityAdikrameNa yo nirdezaH kRtastatrAyaM hetu:gatipariNAme satyeca indriyAdipariNAmAH saMbhavanti, ataH prathamaM sa nirdiSTaH / gatipariNAmAnantaraM prathamata indriyapariNAma eca bhavatIti-indriyapariNAma uktaH / indriyapariNAme sati iSTAniSTaviSayasambandhaH, tatazca rAgadveSau sammutpadyate aisA jAnanA cAhiye darzana rUpa jo jIvakA pariNAma hai vaha darzana pariNAma hai-yaha darzana pariNAma samyaktva, mithyAtya aura mizrake bhedase tIna prakArakA hai, cAritra zabdakA artha kriyA hai, isa kiyA rUpa jo jIvakA pariNAma hai, vaha cAritra pariNAma hai, yaha sAmAyika Adike bhedase pAMca prakArakA hai, veda rUpa jo jIvakA pariNAma hai vaha veda parijAma hai, yaha strIveda puMyeda aura napuMsaka veda se tIna prakArakA hai gati pariNAma indriya pariNAma ityAdi kramase jo nirdeza kiyA gayA hai, usameM yaha kAraNa ki gatipariNAmake hone para hI indriyAdi pariNAma hote haiM, isI kAraNa usakA prathama nirdeza huA hai, gatipariNAmake anantara prathamataH indriya pariNAma hI hotA hai-isa kAraNa usake bAda usakA nirdeza huA hai, indriya pariNAmake hone para iSTa aniSTa viSa yakA sambandha hotA hai, isase rAgadveSa utpanna hote haiM isa kAraNa usake lIdhe teo paNa jJAnapariNAmanA grahaNathI ja gRhIta thayAM che, ema samajavuM joIe. darzanArUpa jIvanuM je pariNAma che tene darzana pariNAma kahe che. te darzana -pariNAmanA samyakatva, mithyAtva ane mizrarUpa traNa bheda kahyA che. cAritrane artha kiyArUpa je jIvanuM pariNAma che tene cAritrapariNAma kahe che. te sAmAyika AdinA bhedathI pAMca prakAranuM hoya che. veda rUpa jIvanuM je pariNAma che tene vedapariNAma kahe che. tenA nIce pramANe traNa prakAra che. strIveda, puveda ane napuMsakaveda. ahI jIvanA pariNAmane gati pariNAma, Indriya pariNAma, saMbhavI zake che. A kAraNe sauthI pahelAM gati pariNAmane nirdeza karavAmAM Avyo che. gati. pariNAma pachI sauthI IndriyapariNAma ja thAya che, te kAraNe gati pariNAmane nirdeza karIne tyArabAda Indriya pariNAmane nirdeza karAve che indriya pariNAmane sadUbhAva hoya to ja ISTa ane aniSTa viSayane saMbaMdha thAya che, ane te kAraNe ja rAgadveSa utpanna thAya che. te kAraNe indriya pariNAmane nirdeza karyA zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sthAnAGgasUtre iti kaSAyapariNAmaH / kaSAyapariNAme sati lezyA pariNamatIti lezyApariNAmaH / nanu kaSAye pariNa te sati lezyApariNAmo bhavatIti yaduktaM, tatra kA yuktiH ? iti cet , Aha-kSINakaSAyasya lezyApariNati bhavati, na tu kSINale. zyasya kaSAyapariNAmaH / ata eva kSINakaSAyasya dezonapUrvakoTi yAvat zuklalezyApariNati bhavati ? yaduktam" muhuttaddhaM tu jahannA, ukkosA hoi pubdhkoddiio| navahiM varisehiM UNa, nAyabvA sukalesAe // 1 // " bAda kaSAya pariNAma kahA hai, kaSAya pariNAmake hone para hI lezyA pariNAma hotA hai isa kAraNa usake bAda lezyA pariNAma kahA hai| ___ zaMkA--kaSAya pariNAmake hone para lezyA pariNAma hotA hai aisA jo tuma kaha rahe ho isameM yukti kyA hai ? uttara--kSINa kaSAyavAle jIyako lezyA pariNAti hotI hai parantu jo kSINa lezyAvAlA jIva hai, usake kaSAya pariNAma nahIM hotA hai tAtparya isa kathanakA aisA hai ki kSINa kaSAyavAleko bArahayAM guNasthAna hotA hai aura vahAM lezyA pariNAma bhI hotA hai parantu jaya lezyA kSINa ho jAtI hai aise 14 veM guNasthAnavAle jIva ko kaSAya pariNAma nahIM hotA hai / isI kAraNa kSINa kaSAyavAlekI zukla lezyA pariNati dezona pUrvakoTi taka hotI hai / taduktam-- " muhuttaddhaM tu jahannA" ityaadi| bAda kaSAyapariNAmano nirdeza karavAmAM AvyuM che kaSAyapariNAmanuM astitva hoya to ja lesthA pariNAma saMbhavI zake che, te kAraNe tyAra bAda lezyA pariNAmane niza rAya che. zaMkA--Apa evuM kaI dalIlane AdhAre kahe che ke kaSAyapariNAma hoya tyAreja vezyA pariNAma saMbhavI zake che? uttara-kSINakaSAyavALA jemAM leyA pariNata hoya che, paraMtu je kSINa lezyAvALe jIva che temAM kaSAyapariNAma hetuM nathI. A kathanane bhAvArtha nIce pramANe che-bAramAM guNasthAnavatI jIva kSINakaSAyavALa hoya che, tyAM lekSApari NAmane paNa sadbhAva hoya che. paraMtu jyAM lezyA kSINa thaI jAya che evAM 14mAM guNasthAnavALA jIvamAM kaSAyapariNAmane sadabhAvatuM nathI. eja kAraNe kSINa kaSAyavALAnI zukalezyA pariNati dezanA pUrva keTi paryanta hoya che. kahyuM 55 cha -" muhuttaddhaM tu jahannA" tyAha zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA010 sa0 12 jIvapariNAmanirUpaNam 377 chAgA-muhartAddhaM tu, jaghanyA utkRSTA bhavati pUrvakoTayaH / navabhiSa rUnA, jJAtavyA zuklalezyAyAH // iti / ata eva-kaSAyapariNAmAnantaraM lezyApariNAma uktaH / ayaM lezyApariNAmo yogapariNAme satyeva bhavati / yato viruddhayogasya lezyApariNAmo'pagacchati / ata evoktam-" samucchinnakriyaM pAnamalezyasya bhavatI-ti, ato lezyApariNAmAnantaraM yogapariNAma uktaH / saMsAriNAM ca yogapariNAme satyu payogapariNAmo bhavatIti yogapariNAmAnantaramupayogapariNAma uktaH / sati copayogapariNAme jJAnapariNAma iti jJAnapariNAmaH / sati ca jJAnapariNAme samyaktvAdipa isIliye kaSAya pariNAma ke anantara lezyA pariNAma kahA gayA hai yaha lezyA pariNAma yoga pariNAmake hone para hI hotA hai, kyoMki jisako yogakA viyoga ho gayA hai aise jIyakA 14 ve guNasthAnavAle jIvakA-lezyA pariNAma dUra ho jAtA hai| isaliye kahA gayA hai" samucchinnakriyaM dhyAnamalezyasya bhavati" samucchinna kriyAvAlA dhyAna alezyA jIvako hotA hai, isa kAraNa lezyA pariNAmake anantara yoga pariNAma kahA gayA hai, saMsArI jIvoMke yoga pariNAma hone para upayoga pariNAma hotA hai-isaliye yoga pariNAmake anantara upayoga pariNAma kahA gayA hai. upayoga pariNAmake hone para jJAna pariNAma hotA hai, isaliye usake bAda jJAna pariNAma kahA gayA hai, jJAnapariNAmake hone para jIvakI samyaktvAdirUpa pariNati hotI hai, isaliye usake anantara darzana pariNAma kahA gayA hai, samyaktvake hone para te kAraNe kaSAya pariNAmane nirdeza karyA bAda lezyA pariNAmane nirdeza karAve che. gapariNAmane sadbhAva hoya tyAre ja lezyA pariNAmane sadUbhAva rahe che; kAraNa ke jenA pagane nirodha thaI gaye che evAM jIvanuM-14mAM guNasthAnavALA jIvana-lezyA pariNAma dUra thaI jAya che. tethI ja evuM kahyuM che ke "samucchinnakriyaM dhyAnamalezyasya bhavati" samugchinna yAvANu dhyAna azya jIvamAM hoya che. A kAraNe lezyA pariNAmane nirdeza karyA pachI gapariNAmane nirdeza karAyo che. saMsArI jemAM vegapariNAma hoya tyAre ja upaga pariNAmane paNa saddabhAva rahe che, tethI rogapariNAmanuM kathana karyA bAda upaga pariNAmane sadbhAva hoya to ja jJAnapariNAmane sadbhAva rahe che. tethI upagapariNAma pachI jJAnapariNAmane nirdeza karAyo che. jJAnapariNAmane sadbhAva hoya te ja jIvamAM samyakatva AdirUpa pariNati sthA0-48 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 308 sthAnAGgasUtre riNatiriti darzanapariNAmaH / sati ca samyakta ve cAritramiti tatpariNAma uktaH / cyAdivedapariNAme sati cAritrapariNAmo bhavati, na tu cAritrapariNAme sati vedapariNAmaH / yato'vedakasyApi yathAkhyAtacAritrapariNAmo dRSTa iti caaritrpri| jApAnantaraM vedapariNAma ukta iti / / sU0 12 // ___ itthaM jIvapariNAmo dazavidhatvenoktaH / sampati jIvaviparItAnAmajIvAnAM pariNAmaM dazavidhatvenAha mUlam -dasavihe ajIvapariNAme paNNatte, taM jahA-baMdhaNapariNAme 1, gatipariNAme 2, saMThANapariNAme 3, bhedapariNAme 4, vaNNapariNAme 5, gaMdhapariNAme 6, rasapariNAme 7, phAsapariNAme 8,agurulahupariNAme 9,sadapariNAme 10||suu013|| chAyA--dazavidho'jIvapariNAmaH prajJaptaH, tadyathA-bandhanapariNAmaH 1, gatipariNAmaH 2, saMsthAnapariNAmaH 3, bhedapariNAmaH 4, varNapariNAmaH 5, gandhapariNAmaH 6, rasapariNAmaH 7, sparzapariNAmaH 8, agurulaghupariNAmaH 9, zabdapariNAmaH 10 // sU0 13 // cAritra hotA hai, isaliye usake bAda cAritra pariNAma kahA gayA hai, strI Adi rUpa veda pariNAmake hone para cAritra pariNAma hotA hai, na ki cAritra pariNAma hone para vedapariNAma hotA hai, kyoMki abedakako bhI yathAkhyAta cAritra pariNAma dekhA gayA hai, isaliye cAritra pariNAmake anantara veda pariNAma kahA gayA hai / sU0 12 // haI zake che, te kAraNe jJAnapariNAmanuM kathana karIne tyArabAda darzanapariNAmanuM kathana karavAmAM AvyuM che. samyakatvane sadbhAva hoya tyAre ja cAritrane sadbhAva rahe che, te kAraNe darzanapariNAmane nirdeza karyA pachI cAritra pariNAmane nirdeza thayela che. strI AdirUpa vedapariNAmane sadbhAva hoya tyAre ja cAritrapariNAmane sadbhAva rahe che. cAritrapariNAmane sadbhAva hoya tyAre vedapariNAmane saddabhAva rahe che, evI vAta zakaya nathI, kAraNa ke avedakamAM paNa yathAkhyAta (zAstrokta) cAritrapariNAma jovAmAM Ave che. te kAraNe cAritrapariNAmanuM kathana karyA pachI vedapariNAmanuM kathana karavAmAM AvyuM che. e sUtra 12 che zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TokA sthA010 sU0 13 ajIvapariNAmanirUpaNam TIkA- 'dasavihe ' ityAdi ajIvapariNAmaH - ajIvAH = pudgalAH, teSAM pariNAmo dazavidhaH prajJaptaH, tadyathAbandhana pariNAmaH - bandhanaM = pudgalAnAM saMyogaH, sa eva pariNAmaH / viSamamAtrANAM snigdhAnAM ca rukSANAM ca pudgalAnAM saMyogarUpaH pariNAmaityarthaH atredaM bodhyamsamaguNasnigdhasya pudgalasya samaguNasnigdhena, samaguNarUkSasya pudgalasya ca samaguNarUkSeNa pudgalena saMyogo na bhavati / api tu viSamamAtrANAM snigdhAnAM rUkSANAM 379 isa prakAra se jIvakA pariNAma daza prakArakA kahA aba mUtrakAra jIvase viparIta ajIvoM ke pariNAmakA dazavidha rUpase kathana karate haiMdasava ajIva pariNAme paNNatte " ityAdi / 46 TIkArtha- pudgala rUpa ajIyoMkA pariNAma daza prakArakA kahA gayA hai jaisebandhana pariNAma 1, gatipariNAma 2, saMsthAnapariNAma 3 bhedapariNAma 4 varNa pariNAma 5, gandhapariNAma 6, rasapariNAma 7, sparza pariNAma 8 agurulaghu pariNAma 9 evaM zabda pariNAma 10 puloMkA jo saMyoga hai, vaha bandhana hai-isa bandhana rUpa jo pariNAma hai yaha bandhana pariNAma hai | yaha pariNAma viSama mAtrA vAle snigdha pugaloMkA eva rUkSa puloM kA saMyogarUpa hotA hai yaha isa prakAra se jAnanA cAhiye-samaguNa snigdhavAle pugalakA samaguNa snigdhavAle pugalake sAtha samaguNa rUkSavAle pugalakA samaguNa rUkSavAle pudgala ke sAtha saMyoga nahIM hotA pU`sUtramAM jIvanA dasa prakAranA pariNAmanuM nirUpaNa karavAmAM Avyu che. have sUtrakAra jIvathI viparIta evA ajIvanA dasa prakAranA pariNAmanu niiyAzu 42 - dasavihe ajIvapariNAme paNNatte " tyAhi - (sU. 13) TIkA-pudgalarUpa ajIvAnu pariNAma dasa prakAranu` kahyuM che. te prakArA nIce pramANe che-(1) jandhana pariNAma, (2) gati pariNAma, (3) saMsthAna pariNAma (4) leha pariNAma, (4) varSA pariNAma, (6) gandha parilAbha, (7) 2sa pari zubha, (8) sparza parilAbha, (Ga) aguru-madhu pariNAma bhane (10) zabda parikSAma puddagalAnA je saoNMcAga che tenuM nAma bandhana che. te andhanarUpa je pariNAma che tene andhana pariNAma kahe che. te andhanarUpa viSamamAtrAvALAM rinagdha pudgaleAnA ane rUkSa pudgalAnAMsacAgarUpa hAya che. A sAga A prakAre thAya che-samaguNu snigdhatAvALA pudgalanA samaguNu snigdhatAvALA pudUgala sAthe sayeAga thatA nathI ane samaNu rUkSa pudgalane rUkSa pudgala sAthe sayega thatA nathI, paraMntu viSamamAtrAvALAM snigdha zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 sthAnAGgasUtre ca pudgalAnAM saMyogo bhavati / taduktam" samaniddhayAe baMdho, na hoi samalukkhayAya vi na hoi| vemAyaniddhalukkhattaNeNa baMdho u khaMdhANaM // 1 // " chAyA-samasnigdhatayA bandho na bhavati samarUkSatayA'pi na bhavati / vimAtrasnigdharUkSatvena bandhastu skandhAnAm // 1 / / iti // viSamamAtrAmA pudgalAnAM saMyogo bhavatIti yaduktam , yatra mAtrAvaiSamyameva hai, kintu viSama mAtrAyAle hI snigdhoMkA aura rUkSoMkA snigdha pudgaloM ke sAtha aura rUkSa pudgaloMke sAtha bandha hotA hai taduktam - " samanidvAe baMdho " ityAdi / tAtparya yahI hai ki viSama sniggha rUkSa guNavAle pudaloMkAhI bandha hotA hai-sama guNavAle snigdha rUkSa pudgalokA bandha nahIM hotA hai yadi snigdha guNavAle paramANu samAna haiM to unakA bandha anya samAna snigdha guNavAle paramANuoM ke sAtha nahIM hogA aura na samAna rUkSa guNavAle paramANu bhoMke sAtha hogA isI tarahase rUkSa guNavAle paramANu samAna haiM to unakA bhI bandha anya samAna rUkSa guNavAle paramANumoMke sAtha nahIM hogA aura na anya samAna snigdha guNavAle paramANuoMke sAtha hogA bandha hone ke liye viSama guNatA kAraNa hotI hai, vaha viSamatA dadhadhikatAse lI gaI hai| pudgalane ane rUkSa pudgalene snigdhapugalanI sAthe ane rUkSa pudgalenI sAthe sayA(manya) 5 cha. yuM 5 cha hai " samanidvAe badho" tyAha A kathanane bhAvArtha e che ke viSama snigdha rUkSa guNavALAM pudgalene ja bandha thAya che- samaguNavALA (samAna mAtrAmAM) snigdharUkSa pudgalene badhe thaI zakato nathI. je snigdha guNavALAM paramANu samAna hoya te temane anya anya samAna snigdha guNavALAM paramANuonI sAthe paNa thaze nahIM ane samAna rakSa guNavALAM paramANuonI sAthe paNa thaze nahIM. eja pramANe je rUkSaguNavALAM pudgale samAna hoya te temane bandha paNa anya samAna rUkSa guNavALAM paramANuonI sAthe paNa thaze nahIM ane anya samAna niSpaguNavALAM paramAzuonI sAthe paNa thaze nahIM. bandha thavAne mATe viSama mAtrAmAM snigdha pudgalane tyadhika snigdha rUkSa guNatA hovI Avazyaka gaNAya che. te viSamatA zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 381 sughA TIkA sthA010 sU0 13 ajIyariNAmanirUpaNam bodhyam-snigdhasya pudgalasya dvikAdhikena snigdhena pugalena, rUkSasya pudgalasya ca dvikAdhikena rUkSeNa pudgalena sNyogH| snigdharUkSayostu pudgalayoH jaghanyavarjaH samo viSamo vA bandho bhavati / taduktam - "niddhassa nidreNa duhAhieNaM, lukkhassa lukkheNa duhAhieNaM / niddhassa lukkheNa uvei baMdho, jahannavajjo visano samo vA // 1 // " snigdha pudgalakA dvayadhika snigdha pudgala ke sAtha saMyoga hotA hai, jaghanya guNavAle yadi snigdha aura rUkSa pudgala haiM to unakA baMdha nahIM hotA hai, samaguNavAloMkA bandha nahIM hotA hai parantu dvayadhika samaguNavAloMkA aura viSama guNavAloM kA baMdha hotA hai| taduktam-- " niddhassa nidreNa duhAhieNaM " ityAdi / tAtyarya yaha hai ki eka tarapha do guNa adhika snigdha paramANu haiM, aura dUsarI tarapha 4 guNavAle snigdha ke paramANu haiM, to inakA bandha ho jAyegA / parantu yadi eka tarapha 1 guNayAlA snigdhakA paramANu haiM to inakA baMdha nahIM hogA kyoMki jaghanya guNavAloMko baMdha honekA niSedha kiyA gayAhai isI prakAra 4 guNavAle snigdha paramANuoMkA aura 4 guNavAle rUkSa paramANuokA athavA snigdha paramANuoMkA Apasa meM bandha dvAdhikatAvALI hevI joIe. eTale ke sinagdha pudgalane drayadhika niSpa pudgalanI sAthe saMga thaI zake che, ane rUkSa pudgalane dvAdhika rUkSa pudgalanI sAthe saMga thaI zake che. jaghanya guNavALA snigdha pudgalano eTale ke ochAmAM ochI nigdhatAvALA pudgalene ochAmAM ochI rUkSatAvALA pudgalanI sAthe bandha (saMga) thaI zakato nathI samaguNavALAM (mamAtrAmAM sinagdhatA athavA rUkSatAvALA) pudrAlane bandha thatuM nathI, paraMtu kayadhika samaguNavALA pudgalene ane viSama guNavALAM pudgalene bandha thAya che. kahyuM paNa che ke " niddhassa niddheNa duhAhieNa" tyAha A kathanano bhAvArtha nIce pramANe che- dhAro ke eka tarapha be gaNI nigdhatAvALAM paramANuo hoya ane bIjI tarapha cAra gaNI snigdhatAvALA paramANu hoya, te temane bandha thaI jaze. paraMtu je eka tarapha eka gaNI snigdhatAvALuM paramANu heya, te temane bandha nahIM thAya, kAraNa ke jaghanya guNavALAM (ochAmAM ochA pramANanI snigdhatA ke rUkSatAnA guNuvALA) para mANuonA badhane niSedha kahyo che. e ja pramANe cAra gaNI snigdhatAvALA paramANuo ane cAra gaNI rUkSatAvALAM paramANuone bandha paNa eka bIjA zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 sthAnAGgasUtre chAyA - snigdhasya snigdhena dvikAdhikena rUkSasya rUkSeNa dvikAdhikena / snigdhasya rUkSeNa upaiti bandho jaghanyavarjo viSamaH samo vA // 1 // iti prathamo bhedaH / tathA - gatipariNAmaH / ayaM dvividhaH spRzatipariNAma: aspRzadgatipariNA mava / tatra - yena pariNAmena pudgalaH prayatnavizeSamAzritya kSetrapadezAn spRzan gacchati sa pariNAmaH spRzatipariNAmaH / tathA - yena pariNAmena pudgalaH prayatna vizeSamAzritya kSetra pradezAn aspRzanneva gacchati sa pariNAmaH aspRzadgatipariNAmaH / gatimad dravyANAM prayatnabheda upalabhyate eva | ataH prayatnabhedena pariNAmanahIM hogA kyoMki sama guNoMvAlA bandha nahIM hotA hai, isa taraha do guNa adhika snigdhakA snigdhake sAtha aura rUkSakA snigdhake sAtha baMdha hotA hai isa prakArakA yaha prathama bheda hai (1) gati pariNAma spRzadgati pariNAma aura aspRzadgati pariNAmake bheda se do prakArakA hai, inameM jisa pariNAmase pula prayatna vizeSako Azrita karake kSetra pradezoMko chUtA huA jAtA hai vaha pariNAma spRzadagatipariNAma hai tathA jisa pariNAmase pudgala prayatna vizeSa ko Azrita karake kSetra pradezoMko nahIM chUtA huA hI calatA hai, aisA vaha pariNAma aspRzadgatipariNAma hai, gativAle jo dravya hote haiM unameM prayatna bheda pAyA hI jAtA hai, isaliye prayatna bhedase pariNAmameM bheda sAthe thatA nathI, cAragaNI snigdhatAvALAM paramANuonA cAra gaNI snigdhatAvALAM anya paramANue sAthe pazu bandha thatA nathI, kAraNu ke samaguNlRAvALAM paramAzuonA bandha thaI zakatA nathI. A rIte ahI evA niyama samajavA ke e gaNI adhika snigdhatA vALA paramANuonA snigdhanI sAthe, rUkSanA vRkSanI sAthe, be gaNuAM adhika snigdhanA rUkSanI sAthe ane rUkSanA snigdhanI sAthe bandha-sayAga thAya che. A prakAranA A pahelA bheda che. gatipariyAbhanA meM prakAra - (1) spRzadgati parilAbha, (2) aspRza Dragati pariNAma - je pariNAma vaDe pudgala prayatna vizeSane Azraya laIne kSetrapradezane spardhAtu spatu cAlyuM jAya che te pariNAmane spRzaddgati pariNAma kahe che. je pariNAma vaDe pudgala prayatnavizeSanA Azraya laine kSetrapradezeAnA spa karyA vinA cAlyuM jAya che te pariNAmane aspRzati pariNAma kahe che, je dravyA gativALAM hoya che teomAM prayatnabheda tA jovAmAM Ave ja che; tethI zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sapATIkA sthA010 sa013 ajIvapariNAmanirUpaNam bhedo bhavatyeva / dRzyateca atyuccapAsAdasthitapuruSaikakAlaprakSiptAnAM pASA. NAnAM patane kAlabhedaH, tathA-samabhUmigatapuruSaprakSiptAnAM satatagatipravRttAnAM loSTAdInAM dezAntaraprAptikAlabhedazva, ataH sambhAvyate evaM dvividho'pi gatipariNAmaH / athavA-laghu guru bhedAda dvividho'yaM gatipariNAmaH iti dvitIyaH / tathAsaMsthAnapariNAmaH-saMsthAna-parimaNDala-vRtta-vyasra-caturasrAyatalakSaNaM, tadrUpaH pariNAmaH / ayaM parimaNDalAdi bhedena paJcavidhaH / iti tRtIyaH / tathA-bhedapariNAmaH -bhedarUpaH pariNAmaH / ayaM khaNDabheda-pratara-bhedAnutaTabheda-cUrNabhedo-tkarikAhotA hI hai / yaha bAta to pratyakSase dekhane meM AtI hai ki bahuta UMce prAsAda parase khaDe hue aneka puruSoM dvArA ekahI samaya meM jo pASANa khaNDa prakSipta kiye jAte haiM, unake girane meM kAla bheda hotA hai tathA isI tarahase samabhUmimeM khaDe hue puruSoM dvArA-jo pASANa khaNDa pheMke jAte haiM, ve yadyapi eka sI gatise calate haiM phira bhI aise una pAvANoMkI dezAntara prAptimeM kAlabheda dekhA jAtA hai. athavA-guru aura laghu ke bhedase bhI gatipariNAma do prakArakA hotA hai-- saMsthAna pariNAma--saMsthAna nAma AkAra hai, yaha AkAra, parimaNDala, vRtta, vyasra, caturasra aura Aghata rUpase aneka prakArakA hotA haiM. arthAt pAMca prakAra kA hotA hai, isa taraha saMsthAna rUpa jo pariNAma hai, vaha saMsthAna pariNAma hai, tathA-bheda rUpa jo pariNAma hai vaha bheda pariNAma haiM yaha bheda pariNAma - khaNDabheda pratarabheda, prayatnabhedane laIne pariNAmamAM bheda paDI jAya che. e vAta te pratyakSa jovAmAM Ave che ke keI UMcA makAnanI agAzImAM UbhelAM aneka mANaso dvArA eka ja samaye je aneka paththara nIce pheMkavAmAM Ave che te paththaro ekI sAthe jamIna para paDatA nathI paNa temanAM patananA kALamAM taphAvata jovAmAM Ave che. e ja pramANe samatala bhUmi para UbhelAM aneka mANaso dvArA je paththaro pheMkavAmAM Ave che teo je ke ekadhArI gatithI AgaLa vadhe che, chatAM paNa dezAntara prAptimAM kALabheda jovAmAM Ave che. athavA-guru ane laghunA bhedathI paNa gati pariNAma be prakAranuM kahyuM che. saMsthAnA pariNAma-saMsthAna eTale AkAra te AkAranA nIce pramANe pAMca prakAra che-parimaMDala, vRtta vyastra, caturastra ane Ayata. A rIte saMsthAna rU5 je pariNAma che tene saMsthAnapariNAma kahe che. bheda pariNAma-bheda rUpa je pariNAma che tene bheda pariNAma kahe che. te bheda pariNAmanA nIce pramANe pAMca prakAra kahyA che-khaMDabheda, pratarabheda, anutaTa leTa, yUne mana BRE zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 384 syAnAGgasUtre bhedena paJcavidhaH / tatra-khaNDabhedo-yathA kSiptamRtpiNDasya 1, pratarabhedo-yathA meghasamUhasya 2 anutaTabhedo-yathA-vaMzasya 3, cUrNabhedaH pratItaH 4 utkarikAbhedo yathA samutkIryamANamasthakasya 5 / iti caturthoM bhedaH / tathA-varNapariNAmaH-varNarUpaH pariNAmaH / varNaH kRSNa-nIla-pIta-rakta-zveta bhedAt paJcavidhaH, atastatpari. NAmo'pi paJcavidho bodhyaH / iti pnycmH| gandhapariNAmaH-gandharUpaH pariNAmaH / gandhaH surabhidurabhibhedAd dvividhaH, atastatpariNAmo'pi dvividho bodhya iti SaSThaH / rasapariNAma:-rasarUpaH pariNAmaH / ayaM ca madhurAdi bhedaatpshcvidhH| anutaTa bheda, cUrNa bheda aura utkarikA bhedase pAMca prakArakA hotA hai inameM pheMke gaye mRtpiNDake jo TukaDe 2 ho jAte haiM vaha khaNDabheda hai| megha samUhake jo svataH TukaDe 2 ho jAte haiM vaha pratara bhedhai| bAMsakA jo bheda hai yaha anutaTa bheda hai, cUrNa rUpa jo bheda hai vaha cUrNabheda hai| samutkIryamANa prasta ke jo bheda haiM vaha utkarikA bheda haiM varNa pariNAma varNa rUpa jo pariNAma hai, vaha varNapariNAma hai, varNa, kRSNanIla, pIta, rakta evaM zvetake bhedase pAMca prakArakA hotA hai, isaliye varNakA pariNAma bhI pAMca prakArakA hotA hai| gandha pariNAma-gandha rUpa jo pariNAma hai, vaha gandha pariNAma hai surabhi aura durabhike bhedase gandha do prakAra hai isaliye gandha pariNAma bhI do prakArakA hotA hai, rasa rUpa jo pariNAma hai, vaha - rasa pariNAma mATInA DhephAne pheMkavAthI tenA je TukaDe TukaDA thAya che tene khaDabheda kahe che. meghasamUhanA je svataH (ApameLe) TukaDe TukaDA thaI jAya che tene pratabheda kahe che. vAMsa phATavAnI je kriyA thAya che tene anutaTabheda kahe che, kaI paNa vastune tadana bhUko thaI ja tenuM nAma cUrNabheda che. pahADanA bhedananI je kriyA thAya che tere utsarikA bheda kahe che. varNa pariNAma-varNarUpa je pariNAma che tene varNa pariNAma kahe che. te vaNuM pariNAmanA nIce pramANe pAMca prakAra kahyA che-kRSNa, nIla, pIta, rakta sana zveta. gandhapariNAma-gandharUpa je pariNAma che tene gandhapariNAma kahe che. gAdhanA meM prA2 cha-(1) surali mane (2) 2mi. tethI gandhapariNAmanA 5 surabhi gandhapariNAma ane durabhigandhapariNAma nAmanA be bheda paDe che. rasapariNAma-rasarUpa je pariNAma che tene rasapariNAma kahe che. rasanA madhurAdi pAMca prakAra che, tethI rasapariNAmanA paNa pAMca prakAra paDe che. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA0 10 sU0 13 ajIvapariNAmanirUpaNam 385 iti saptamaH / sparzapariNAmaH-sparzarUpaH pariNAmaH / ayaM ca-mRdukaThinAdibhedena aSTavidhaH, ityaSTamaH / agurulaghupariNAma:-guru-adhogamanasvabhAvaM laghu-Urdhvagama. nasvabhAvam , ubhayordvandve gurulaghu, na tathA yad dravyaM tat agurulaghu-bhASAmanaH karmadravyAdi, tadevapariNAmaH-pariNAmatavatorabhedAt-agurulaghupariNAmaH / eta. dgrahaNena etadviparIto gurulaghupariNAmo'pi gRhyate iti bodhyam / tatra-vivakSayA guru, vivakSayA ca laghu yad dravyaM tad gurulaghu-audArikAdi, sthUlataramityarthaH, tadrUpaH pariNAmaH-pariNAmapariNAmavatorabhedAd gurulaghupariNAmaH / idaM agurulaghu. gurulaghu bhedena nizcayanapamAzritya dvividhamapi, vyavahAratazcaturvidham / tatra-guru. hai. yaha rasa tikta kaTu kaSAyaamla ( khaTTA ) madhurake bhedase pAMca prakA. rakA hotA haiM, sparza rUpa jo pariNAma hai vaha spazapariNAma hai, sparza zIta, uSNa, snigdha,rUkSa karkaza kaThora, guru laghuke bhedase ATha prkaarkaahai| aguru laghu pariNAma--adhogamana svabhAvakA nAma guru hai, tathAurdhvagamana svabhAvakA nAma laghu hai, jo dravya na guru svabhAvavAlA hotA hai, aura na laghu svabhAvavAlA hotA hai aisA vaha dravya agurU-laghu svarUpa mAnA gayA hai, bhASA, mana, karma Adi rUpa jo dravya hai vaha aguru laghu rUpa hotA hai, isa aguru laghurUpa jo pariNAma hai, vaha aguru laghu pariNAma hai, yadyapi aguru laghu guNa mAnA gayA hai, aura guNa honese yaha dravyAzrita hotA hai, parantu yahAM jo dravyako aguru laghurUpa kahA gayA hai vaha pariNAma aura pariNAmI dravyameM abhedake upacArase hI kahA gayA hai, yahAM aguru laghuke grahaNase isase viparIta jo guru laghu pari saMparza pariNAma-sparzarUpa pariNAmane sparza pariNAma kahe che sparzanA mRdu, kaThina Adi ATha prakAra che, tethI sparza pariNAmanA paNa ATha prakAra paDe che. aguru laghupariNAma-je dravya guru svabhAvavALuM paNa hotuM nathI ane laghusvabhAvavALuM paNa hotuM nathI. evAM dravyane aguruladhurUpa gaNavAmAM Ave che. bhASA, mana, karma Adi rUpa dravya hoya che te agurulaghurUpa hoya che. A agurulaghurUpa je pariNAma che tenuM nAma agurulaghupariNAma che. jo ke agurulaghune guNa mAnavAmAM Avela che ane guNa rUpa hovAne lIdhe te dravyAzrita hoya che, paraMtu ahIM je dravyane agurulaghu rUpa kahevAmAM AvyuM che te pariNAma ane pariNAmI dravyamAM abhedano upacAranI apekSAe ja kahevAmAM AvyuM che. ahIM agurulaghunA grahaNane lIdhe sthA0-49 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre kam-adhogamanasvabhAvaM vajrAdi, laghukam = UrdhvagamanasvabhAvaM dIpazikhAdi, guruladhukaM = tiryaggAmi vAyujyotiSka vimAnAdi, agurulaghukam = AkAzAdIti navamo bhedaH / tathA zabdapariNAmaH - zabdarUpaH pariNAmaH zabdA zubhAzubhabhedena dvividhaiti zabdapariNAmospi dvividho bodhya iti dazamo bhedaH / sU0 13 // " 386 NAma hai, yaha bhI gRhota huA hai, vivakSAvaza jo dravya guru hotA hai, vaha dravya guru hai, aura vivakSA vaza jo dravya laghu hotA hai vaha dravya laghu hai, aisA vaha guru laghu audArika Adi dravyarUpa hotA hai, kyoMki guru laghu dravya sthUlanara hotA hai, isa gurulaghu rUpa jo pariNAma hai, vaha guru laghu pariNAma hai, yahAM pariNAma aura pariNAmavAle meM abhed sambandhase guru laghu pariNAma kahA gayA hai yaha aguru laghu pariNAma aura guru laghu pariNAma isa prakArake bheda nizcayanapake matAnusAra do prakArakA hotA hai, phira bhI vyavahAra ke anusAra cAra prakArakA hai, inameM adhogamana svabhAvavAlA guruka hotA hai, jaise vajrAdi dravya, Urdhva gamana svabhAvavAlA laghuka hotA hai jaise dIpazikhA Adi, guru laghu svabhAvavAlA guru laghuka hotA hai, jaise-tiryaggAmI bAyu evaM jyotiSka vimAna Adi evaM aguru laghuka AkAza Adi dravya hote haiM / zabda rUpa jo pariNAma hai, vaha zabda pariNAma haiM, zubha aura azubhake bheda se tenAthI viparIta je gurulaghu pariNAma che, tene paNa graDu karavu joie. je dravyanI gurudravya rUpe vivakSA thAya che, te dravya guru hAya che ane je dravyanI laghudravya rUpe vivikSA thAya che,te dravya laghu hoya che. evuM te gurulaghu dravya audyArika Adi dravyarUpa hoya che. kAraNa ke gurulaghu draSya sthUlatara hoya che A gurulaghurUva je pariNAmache tene gurulaghupariNAma kahe che. ahI parigrAma ane piraNAmavALa mAM abheda saMbaMdhanI apekSAe A pariNAmane gurulaghupariNAma kahevAmAM AvyuM che. nizcaya nayanI mAnyatA pramANe agurulaghupariNAma ane gurulaghupariNAmarUpa e bheda paDe che, chatAM paNa vyavahAra nayanI mAnyatA anusAra tenA cAra prakAra paDe che, jema ke adheAgamananA svabhAvavALu dravya guruka haiya che. vADhi drazyane A kAraNe guruka kahI zakAya. urdhvagamananA svabhAvavALuM dravya laghuka hAya che jema ke dIpa zikhAne laghuka kahI zakAya. gurulaghu svabhAvavALA dravyane gurulaghuka kahe che jema ke tiya gUgAmI vAyu, jyAtiSka vimAna Adi. -mAza Adi dravya agurulaghu hoya che. zabdapariNAma-zabdarUpa je pariNAma hoya che tene zabdapariNAma kahe che. zabdanA be bheda paDe che-(1) zubhazabda ane (ra) azubharAbta. tethI zabdapariNAma zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA. 10 sU. 14 asvAcyA svarUpanirUpaNam 387 ajIvapariNAmo'dhikRta iti pudgalalakSaNAjIvapariNAmam antarIkSalakSaNAjIvapariNAmaM cAzritya asvAdhyAyikaM nirUpayati mUlam-dasavihe aMtalikkhie asajjhAie paNNatte, taM jahA-ukAvAe 1,disidAhe 2, gajie 3, vijjue 4, nigghAe 5, juyae 6, jakkhAlitte 7, dhUmiyA 8, mahiyA 9, rayaugghAe 10 // dasavihe orAlie asajjhAe paNNatte, taM jahAaTTi 1, maMsaM 2, soNie 3, asuisAmaMte 4, susANasAmaMte 5, caMdovarAge 6, sUrovarAge 7, paDaNe 8, rAyabuggahe 9, upassayassa aMto orAlie sarIrage 10 // sU0 14 // chAyA-dazavidham AntarIkSikam asyAdhyAyikaM prajJaptam , tadyathA-ulkApAtaH 1, digdAhaH 2, garjitam 3, vidyut 4, nirghAtaH 5, yUpakam 6, yakSAdIptam 7, dhUmikA 8, mihikA 9, raja udghAtaH 10 / dazavidham audArikam asvAdhyAyikaM prajJaptam , tadyathA-asthi 1, mAMsam 2, zoNitam 3, azucisAmantam 4, zmazAna sAmantam 5, candroparAgaH 6, sUryoparAgaH 7, patanaM 8, rAjavyugrahaH 9, upAzrayasyAntaH audArikaM zarIrakam 10 // sU0 14 // TIkA-'dasavihe aMtalikkhie ' ityAdi AntarIkSikam - antarIkSam AkAzaM, tatra bhavamAntarIkSikam-asvAdhyApi. kam-asvAdhyAyaH paThitamUlapAThasyAvartanamasti yasmistat svAdhyAyikaM, na svAzabda do prakArakA hotA haiM, isaliye zabda pariNAma bhI do prakArakA hotA kahA gayA hai isa tarahase yaha ajIva pariNAma 10 prakArakA kahA gayA hai / mUtra 13 // ___ajIca pariNAmake adhikArakA lekara aba sUtrakAra pudgala rUpa ajIvake pariNAmako aura antarIkSarUpa ajIvake pariNAmako Azrita karake asvAdhyAyikakA nirUpaNa karate haiNnA be prakAra paDe che. A rIte ajIva pariNAmane dasa prakAranuM spaSTIkaraNa ahIM samApta thAya che. e sUtra 13 pUrvasUtramAM ajIvapariNAmanuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM. have sUtrakAra pudgalarUpa ajIvanA pariNAmane ane antarIkSarUpa ajIvanA pariNAmane AdhAre asvAdhyAyikenuM nirUpaNa kare che zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 388 sthAnAGgasUtre ghyAyikam-asvAdhyAyikam -svAdhyAyasyAkaraNakAraNaM davidha prajJaptam , tadyathA'ulkApAtaH' ityAdi / tatra-ulkApAta tArApatanam, atra praharaparyantamasyA. dhyAyaH / bhUkampo'pyatraiva saMgRhIta iti prathamaH / digdAhaH-pUrvAdikAyAM dizi chinnamUlodAhaH prajvalanaM digdAhaH / kasyAMcidizi mahAnagaraprajvalanamiva upari prakAzaH, adhastAdandhakAraH / atra ca yAvadizo'ruNimA tAvadasvAdhyAyaH / "dasavihe aMtalikkhie paNNatte" ityAdi // mUtra 14 // AntarIkSika asvAdhyAyika daza prakArakA kahA gayAhai jaise-ulkApAta 1, digdAha 2, gajita 3, vidyut 4, nirghAta 5 yUpaka 6 yakSAdIpta 7 dhUmikA 8 mihikA 9 aura raja uddhAta 10 / ___antarIkSa nAma AkAzakA hai, isameM jo hotAhai vaha AntarIkSika haiM, paThita mUlapAThakA Avartana karanA yaha svAdhyAya hai, yaha svAdhyAya jisameM hotA hai, vaha svAdhyAyika hai, aura yaha jisameM nahIM hotA hai vaha asvAdhyAyika hai, arthAt AkAzase sambandha rakhanevAlI ina daza bAtoMmeM svAdhyAya karanA varjita hai, tArAkA patana honA yaha ulkApAta hai-ulkApAtake samapa 1 prahara taka svAdhyAya karanA nipiddha hai bhUkampa yahIM para antarbhUta ho jAtA hai pUrvAdi dizAoM meM chinnamUlayAlA jo dAha-prajyalana hotA hai vaha digdAha hai kisI dizAmeM mahAnagarake jala "dasavihe aMtalikkhira paNatte" tyAha-(sU. 14) atarIkSika (a kAza sAthe saMbaMdha rAkhanArAM) asvAdavAdhika (svAdhyAya karavAno niSedha hoya evI bAbate dasa prakAranA kahyA che. jema ke (1) ulkApAta (2) , (3) ta, (4) vidyuta, (5) niti, (6) 554, (7) yakSAhIta, (8) dhubhi:|, () miDi ane (10) 204Satd. antarIkSa eTale AkAza. AkAzamAM je hoya che tene AntarIkSika kahe cha. zIme bhUtAnumAyatana (punarAvana) 42 tenu nAma svAdhyAya che. te svAdhyAya je kALamAM thAya che te kALane svAdhyAyika kahe che. jyAre te svA dhyAya karI zako nathI te kALane asvAdhyAyika kahe che. AkAza sAthe saMbaMdha dharAvatI nIcenI dasa prakAranI paristhitimAM svAdhyAya karavAno niSedha pharamAvyo che. (1) Gestud-tArAnu patana thatanu nAma yAta cha. Seld thAya tyArathI eka prahara sudhI svAdhyAya kare joIe nahIM. bhUkampane paNa A kAraNamAM ja samAveza thaI jAya che (2) digdAha-pUrvAdi dizAomAM je chinnamUlavALuM prajavalana thAya che tene digdAha kahe che. keTalIka vakhata ke mahAnagarane Aga lAgI hoya evI rIte zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA010 sU0 14 asvAdhyAyasvarUpanirUpaNam 389 iti dvitIyaH / garjitam-meghagarjitam / Adi svAtiparyantadazanakSatrANi vihAya anyanakSatreSu meghasya garjane praharamAtramasvAdhyAyaH / iti tRtIyaH / vidyut vidyuto vidyotanam / atrApi pUrvavat praharaparyantamasvAdhyAyaH iti caturthaH / nirghAtaHsAbhranirabhra vA vyomni vyantarakRto mahAmarjitasamo dhvaniH / atra catasraH aSTau, dvAdaza vA paharAn yAvadasvAdhyApaH iti pnycmH| yUpakaH-sandhyAmabhAcandrapramayomizrasvam , sa ca zuklapakSapratipad dvitIyAtRtIyArUpeSu triSu dineSu bhavati / tatra ca nekI taraha Upara prakAza aura nIce andhakAra dikhalAI detA hai vahI digdAha hai, yahAM para jaba taka dizAmeM lalAI rahatI haiM taba taka asvAdhyAya kahA gayA hai, garjita se yahAM meva gajita liyA gayA hai, A se lekara svAti nakSatra taka daza nakSatroM ko choDakara anya nakSatroMmeM megha garjana hone para prahara mAtrako asvAdhyAya kaho gayA hai vijalIkA camakanAyaha vidyut hai, yahAM para bhI eka prahara kA asvAdhyAya kahA gayA haiM cAhe AkAzameM bAdara chAye hoM, cAhe na chAye ho usa samaya AkAzameM jo vyantaradevakRta jo mahA garjanAkI jaisI dhvani hotI hai vaha niryAta hai, aisI avasthAmeM cAra prahara taka, ATha prahara taka athavA 12 prahara taka asvAdhyAya kAla kahA gayA hai, sandhyAkI prabhA aura caMdrakI prabhA ina donoMkI pramAkA jo mizraNa hai vaha yUpaka hai, yaha zukla pakSakI patipadAko dvitIyAko aura tRtIyAko hotA hai ina dinoMmeM candra sandhyA. upara prakAza ane nIce aMdhakAra najare paDe che. tenuM nAma ja digdAha che. jyAM sapI te dizAmAM ratAza dekhAtI baMdha na thAya tyAM sudhI svAdhyAya karavo joIe nahIM. (3) -20 56 meghanAnu pAya che. 20 nakSatrI ne svAti paryantanA dasa nakSatra sivAyanA nakSatramAM jyAre meghagarjanA saMbhaLAya tyAre eka prahara sudhI svAdhyAya karavAne niSedha che. vidyuta-vijaLIne camakAro thAya tyAre paNa eka prahara sudhI svAdhyAyane niSedha pharamAvyuM che. nighata--AkAza vAdaLAethI gherAyeluM hoya ke gherAyeluM na hoya evI sthitimAM AkAzamAM vyaktara devakRta je mahAgarjanA je avAja-kaDAkA je avAja-thAya che tenuM nAma nirdhAta che evo kaDAke thAya tyAre paNa cAra prahAra sudhI, ATha prahara sudhIno ane bAra prahara sudhIne asvAdhyAya kALa samajavo. cUpaka-saMdhyAnA tejanuM ane candranA tejanuM je mizraNa hoya che tenuM nAma cUpaka che. A prakAranuM cUpaka zukala pakSanI paDe, bIja ane trIjanI zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390 sthAnAGgasUtre candraH sandhyAgata iti hetoH sandhyA na jJAyate, sandhyAmamAvandrapramayomizrita tvAt / ayaM ca loke 'bAlavandra' iti nAmnA prasiddhaH / atra rajanImukhapahara mAtramasvAdhyAyaH / iti paSThaH / yakSAdIptam-ekasyAM dizi antarA'ntarA dRzya. mAno vidyutsadRzaH prakAzaH / atra yAyattadarzanaM tAvadasvAdhyAyaH / iti saptamaH / dhUmikA dhUmAkArA 'dhUbhara' iti bhASApasiddhA / iyaM yAvatpatati tAvadastrA. dhyAyaH / ityaSTamaH / mihikA-jalakaNasahitA dhUmikaiva / iyaM yAvattiSThati tAvadasvAdhyAyo bodhyaH / iti nvmH| dhUmikAmihikayoH pAtastu kArtikAdiSu garbhamAseSu bhavatIti bodhyam / tathA-rajaudghAtaH-pavanAdipreraNayA gagane samagata hotA hai isa kAraNa sandhyA mAlUna nahIM hotI hai kyoMki sandhyA pramA aura candramA ye donoM mizrita ho jAtI haiM / " bAlacandra " isa nAmase yaha yUpaka lokameM prasiddha haiM, yahAM para rajanI mukhale eka prahara taka asvAdhyAya kAla kahA gayAhai / eka dizAmeM vIca 2 meM jo vidyut jaisA prakAza pratIta hotA hai vaha yakSadIpta hai, jaba taka vaha prakAza dikha. lAI detAhai tabataka asvAdhyAyakAla kahA gayAhai, AkAzameM jo dhUA~ke jaisI dhUra dikhalAI detIhai vaha dhUmizrahai yaha dhUmikA jaba taka giratIhai tara taka asvAdhyAya kAla kahA gayAhai, jalakaNa sahita dhUmikAhI mihikA kahalAtI hai-yaha mihikA jaya taka rahatI hai taba taka asvAdhyAya kAla kahA gayA hai, dhUmikA evaM mihikA ina donoMkA pAta kArtika Adi tithie thAya che. A tithiemAM candra saMdhyAgata hoya che, te kAraNe saMdhyA najare paDatI nathI, kAraNa ke tyAre candraprabhA ane saMdhyAprabhAnuM mizraNa thaI jAya che. A cUpaka lekamAM "bAlacandra"nA nAmathI prasiddha che. tyAre rAtrinA prathama eka prahara sudhInA samayane asavAdhyAya kALa kahyuM che. yakSadIsa-kaI eka dizAmAM rahI rahIne je vijaLI je prakAza dekhAya che tene yakSadIpta kahe che. jyAM sudhI te prakAza dekhAyA kare tyAM sudhInA samayane asvAdhyAyakALa kahyo che. pUmikA-AkAzamAM dhumADAnA jevI je dhULa dekhAya che tene pUmikA kahe che. te pUmikA rUpa raja jyAM sudhI kharyA karatI hoya tyAM sudhInA kALane asvA dhyAya kALa kahyo che. mihikAjalakaNa sahitanI pUmikAne mihikA kahe che. jyAM sudhI A mihikAnuM atita rahe tyAM sudhInA kALane asvAdhyAyakALa kahyo che. pUmikA zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA010 sU014 asvAdhyAyasvarUpanirUpaNam 391 ntAd reNuvyApanam / atrAsvAdhyAyo yAvadrajasaH udghAtastAvad bodhyaH / iti dazamo bhedaH / iti dazavidhamAntarIkSikamasvAdhyApikamiti / tathA-audArikam-udAraM-manuSyapaJcendriyatiryakzarIraM, nasyedamaudArikammanuSyapaJcandriyatiryakrazarIramAzritya jAtam asvAdhyAyikaM davidhaM prajJaptam , tadyathA-' advimaMsa' ityaadi| asthimAMsazoNitAni pratItAni / tatra-pazce. ndriyatirazcAm asthimAMsazoNitAni drvyto'svaadhyaayikaani| upalakSaNAccApi gRhya te, tatazca-carmApi dravyato'syAdhyAyika bhavati / uktaM cagarbha mAsomeM hotA hai / tathA-raja uddhAta pavana AdikI preraNAse jo dhUli AkAzameM vyApta ho jAtI hai vaha raja uddhAta hai, yaha uddhAta jaba taka rahatA hai, taba taka asvAdhyAya kAla kahA gayA hai / isa tarahase yaha 10 prakArakA antarIkSika asvAdhyAya kAla kahA gayA hai| manuSya evaM paMcendriya tiryazcakA jo zarIra hai yaha udAra hai, yaha udAra hI audArika hai, isa audArika zarIrako lekara jo asthAdhyA. yika haiM, vaha bhI daza prakArakA kahA gayA hai jaise -asthi 1 mAMsa 2 zoNita 3 azuci sAmanta 4, inazAnasAmanta 5, candroparAga 6, sUryoparAga 7 patana ( rAjamaraNa ) 8 rAjavyudgraha 9 evaM upAzrayasyAnta audArika paJcendriya kA jIva rahita zarIra raka 10 paJcendriya tiryaJcoMke asthi mAMsa aura zoNita ye saba dravyakI apekSA asvAdhyAyika hai, yahAM upalakSaNase carmakA mI grahaNa huA hai pAta ane mihikApAta kArataka Adi garbha mahinAomAM ja thAya che. rajaudghAta-pavana Adine kAraNe je dhULa AkAzamAM UMce caDe che ane AkhuM AkAza tenAthI AcchAdita thaI jAya che tyAre 2jaughAta thaye kahevAya che. jyAM sudhI te rajauddaghAta rahe tyAM sudhInA kALane asvAdhyAyakALa kahyo che. A pramANe dasa prakAranA AtarIkSika asvAdhyAyakALa kahyA che- manuSya ane pandriyatiryaMcanA zarIrane audArika zarIra kahe che. te audArika zarIra viSayaka nIce batAvelI dasa prakAranI paristhitimAM svAdhyAya kare joIe nahIM eTale ke dArika zarIrasaMbaMdhI nIcenAM kAraNe jyAre ud bhave ta ne asvAdhyAya samanva-(1) asthi, (2) mAMsa, (3) zANita, (4) azusiAmanta, (5) 2mazanasAmanta, (6) ya-dro5211, (7) sUryA 5211, (8) patana, (8) 240yuDa mana (10) pAzrayasyAnta: mohari zarI24. paMcendriya tiryaMconAM asthi, mAMsa ane zeNita, A traNe padArtho dravyanI apekSAe asvAdayAyika che. ahIM upalakSaNathI carmane paNa grahaNa karavuM joIe. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 sthAnAGgasUtre ___ " soNiyamaMsaM camma aTThi vi ya hoMti cttaari"| chAyA-zoNitaM mAMsaM carma apthyapi ca bhavanti catvAri / iti / kSetrato manuSyakalevare zatahastAbhyantare, tiryak zarIre paSTihastAbhyantare / kAlato yAvatkAlaM dRzyate tAvat / bhAvato manasA'pyapaThanamiti / manuSyANAm asthi-carma-mAMsa-zoNitAni dravyato'svAdhyAyikAni bhavanti / kSetrata:-asthi hastazatAbhyanare patitama svAdhyAyikaM bhavati / atha tatsthAnamagnikAyena mAtaM isaliye carma bhI dravpakI apekSA asvAdhyAyika hai| arthAt inakI upasthitimeM svAdhyAya nahIM kiyA jAtA hai, ataH ye asvAdhyAya karane ke kAraNa haiN| uktaMca-" soNiyamasaM camma" ityaadi| kSetrakI apekSA manuSyakA kalevara yadi sau hAthake bhItara 2 meM vidyA mAnahai to vaha svAdhyAyake nahIM karaneko kAraNa hai tathA tiryazcapaMcendriyakA zarIra yadi sATha hAthake bhItara 2 hai to vaha bhI svAdhyAyake nahIM karane meM kAraNa hai, kAlakI apekSA jitane kAla taka vaha dikhalAI detA rahatA hai, utane kAla taka vaha svAdhyAyake nahIM karane meM kAraNa hai. bhAvakI apekSA usa samaya manase bhI usakA paThana nahIM kiyA jAtA hai, manuSyoMke asthi, carma, mAMsa evaM zoNita ye saba dravyakI apekSA asvAdhyAyika hai, kSetrakI apekSA yadi ye 100 hAthake bhItara 2 maujUda haiM to ye asvAdhyAyake karane meM kAraNa haiN| joIe. eTale ke came paNa dravyanI apekSAe asvAdhyAyika ja che. eTale ke asthi, mAMsa, rudhira ane carmanI jyAM upasthiti (vidyamAnatA) hoya, tyAM svAdhyAya kara joIe nahIM. eTale ja temane asvAdhyAyanA kAraNe rUpe pra48 42vAmA mAsa cha. huM 555 cha -" soNiyamaMsaM canma " yA kSetranI apekSAe je manuSyanuM zaba 100 hAtha sudhInA aMtare paDeluM, hoya te svAdhyAya karavuM joIe nahIM. je tiryaMcanuM kalevara sATha hAtha sudhInA aMtare paDatuM hoya te jyAM sudhI te kalevarane tyAMthI dUra karavAmAM na Ave tyAM sudhIno kALa asvAdhyAyakALa samaja. kALanI apekSAe vicAra karavAmAM Ave, te jeTalA kALa sudhI te najare dekhAtuM rahe teTalA kALa sudhI svAdhyAya karavo joIe nahIM. bhAvanI apekSAe eTalA samaya paryanta te pAThanuM manamAM paNa paDana karavuM joIe nahIM. manuSyanAM asthi, mAMsa, carma ane zeNitane dravyanI apekSAe asvAdhyAyika kahyA che. kSetranI apekSAe je te 100 hAthanA aMtara sudhImAM paDelAM hoya te svAdhyAya nahI karavAmAM kAraNabhUta bane che paraMtu jyAM te asthi Adi asavAyAyike paDyAM hoya te sthAnane pANIthI dhoIne sApha zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA0 10 sU0 14 asvAdhyAyasvarUpanirUpaNam 393 pAnIyapravAheNa vA ghautaM tadA asvAdhyAyo na bhavati / carmamAMsazoNitAni tu hastazatAbhyantare sthitAni yadi bhavanti tadA svAdhyAyo na kalpate / kAlato yAva skAlaM tiSThanti tAvadasvAdhyAyaH / yadi kasyAzcit saptagRhAbhyantare prasUtAyA dArako jAtastadA sapta dinAnyasvAdhyAyaH, aSTame divase svAdhyAyaH karttavyaH / atha dArikA jAtA, tarhi tasyAM jAtAyAmaSTau dinAnyasvAdhyAyaH, navame dine svAdhyAyaH kalpate iti bhedatrayam / azuci sAmantam - azucInAm = apavitrANAm, uccArAdInAM sAmantaM = mAmIpyam asvAdhyAyikaM bhavati / uccArAdiSu ghrANAlokaviSayeSu satsu asvAdhyAyo bodhyaH / iti caturtho bhedaH / zmazAnasAmantam = hAM yadi ye jisa sthAna meM par3e hoM vaha sthAna yadi pAnI se dhokara sApha kara diyA gayA hoM yA vahAM agni jalAkara usa sthAnakI zuddhi kara dI gaI hoM to aisI sthiti meM vaha sthAna asvAdhyAyakA kAraNa nahIM banatA hai, carma, mAMsa, zoNita yadi sau hAthake bhItara 2 sthita haiM taba svAdhyAya nahIM karanA cAhiye, kAlakI apekSA ye cIjeM jitane samaya taka paDI rahatI hai-utane samaya taka asvAdhyAya kahA gayA hai, yadi kisI sAta ghara ke bhItara 2 meM baccA utpanna huA hai, to sAta dina taka asvAdhyAya kahA gayA hai, aura yadi usako laDakI utpanna huI hai to ATha dina taka asvAdhyAya kAla kahA gayA hai nauveM dina svAdhyAya karanA kahA gayA hai, azucisAmanta - azuci padArthoM kA uccAra Adi apavitra cIjoMkA-sadbhAva yadi pAsameM ho aura ve ghrANa karI nAkhavAmAM Ave athavA te sthAna para agni saLagAvIne zuddhi karavAmAM Ave, teA evI paristhitimAM te sthAna asvAdhyAyane cAgya rahetu nathI, paNa svAdhyAyane cAgya banI jAya che. asthi, mAMsa, cama, zAdyuita Adi cIne svAdhyAya karanAra vyakitathI 100 hAtha sudhIne aMtare hAya to teNe svAdhyAya karave joIe nahI. kALanI apekSAe vicAra karavAmAM Ave teA jeTalA samaya sudhI te cItte tyAM paDI hAya, teTalA samayane asvAdhyAyakALa gaNavA joIe upAzrayanI samIpanA sAta ghara sudhInA kSetramAM koI strIe putranA janma ApyA hAya teA janmakALathI sAta divasa sudhInA asvAdhyAyakALa samajavA ane jo koI srIe putrInA janma ApyA hAya tA ATha divasa sudhInA asvAdhyAyakALa gaNuve. navamAM divase svAdhyAya karI zakAya che. azuci sAmanta-azuci padAtha' eTale maLa, mUtra Adi apavitra padAtha sthA0-50 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre zmazAnasAmIpyam asvAdhyAyikaM bhavati / atra asvAdhyAyo yAvat zmazAnaM jvalitaM dRzyate tAvad bodhya iti paJcamo bhedaH / candroparAgaH = candragrahaNam asthAdhyAyako bhavati / atra svalpagrA se catuSpaharamAtramasvAdhyAyaH, aaisasura paryantam sarvaprAse dvAdazapraharaparyantamiti SaSTho bhedaH / sUryoparAgaH = sUryagrahaNamasvAdhyAyiko bhavati / evaM sUryagrahaNe svalpagrAse'STapraharaparyantam, tato'dhigrAse dvAdazaH sarvagrAse SoDazamaharAt yAvadasvAdhyAyaH / iti saptamaH / Adi indriyoMke viSaya ho rahe hoM to aisI sthiti meM bhI svAdhyAya karanA varjita hai, isI prakArase yadi zmazAnakI samIpatA hA to bhI vahAM svAdhyAya karanA varjita hai, isakA tAtparya aisA hai ki jaba taka zmazAna jvalita hotA huA pratIta hotA rahatA hai taba takahI svAdhyAya karanA varjita samajhanA cAhiye / - 394 , candroparAga - jaba taka candra grahaNa ho rahA ho taba taka bhI svAdhyAya karanA varjita kahA gayA hai, yadi candra grahaNa meM candramAkA grAsa svalpa ho to usa avasthA meM cAra prahara takakA asvAdhyAya kahA gayA hai, aura yadi isase adhika grAsa ho to usa avasthAmeM ATha praharakA asvAdhyAya kAla kahA gayA hai aura yadi sarva grAsa ho to usa avasthAmeM bAraha praharakA asvAdhyAya kAla kahA gayA hai, isI tarahase sUrya grahaNameM bhI asthAdhyAya kAla kahA gayA hai, alpa grAsa meM ATha usase adhika grAsameM bAraha evaM sarva grAsa avasthAmeM solaha praharakA asvAdhyAya kAla jAnanA evAM azuci padArthI samIpamAM paDelAM hoya athavA temanI dudegdhanA dhrANendriya dvArA anubhava thatA hAya, tA evI sthitimAM paNa svAdhyAya karavAno niSedha che. ramazAna sAmanta-mazAnanI samIpamAM paNa svAdhyAya karavAne niSedha che. ahI evA atha grahaNa karavAnA che ke jyAM sudhI zmazAnamAM kAI zakhanA agnidAha cAlu hoya tyAM sudhI-eTale ke zmazAnanA agni STigAcara thatA hAya tyAM sudhI svAdhyAya karavA joI e nahI". candroparAga-jyAM sudhI candragrahaNa cAlu hAya tyAM sudhI paNa svAdhyAya karavAnA niSedha che. jo candragrahaNa vakhate candraneA svapagrAsa hoya te te avasthAmAM cAra praznara paryantanA asvAdhyAyakALa samajaveA. jo adhikagrAsa hAya te AThe praharapantanA asvAdhyAyakALa samajavA ane jyAre sarvagrAsa thayeA hAya tyAre khAra prahara sudhInA asvAdhyAya kALa samajave, sUryAMparAga-sUrya grahaNa vakhate paNa svAdhyAyanA niSedha pharamAvyeA che. alpagrAsamAM ATha, tethI adhikagrAsamAM bAra ane sagrAsa avasthAmAM seALa praharanA asvAdhyAyakALa samajave, zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA010 sU0 14 atyAdhyAyasvarUpanirUpam 395 patanam -maraNaM rAnAdInAm / tatra-rAjamaraNe yAvasiMhAsanArUDho'paro rAnA na bhavati tAvadasvAdhyAyo bhavati / evaM yathAsamavamanyaviSaye'pi asvAdhyAyo'nya to'vaseya, ityaSTamaH / rAjavyudgrahaH-rAjJAM vyudgrahaH saMgrAmaH asvAdhyAyiko bhavati / atrAsvAdhyAyo yatra kSetre yAvadrAjayuddhaM tAvadasvAdhyAyo bodhyaH, iti navamo bhedaH / tathA-upAzrayasya antaHmadhye vartamAnam audArikaM manuSyAdi sambandhizarIrakaM yadi bhavati tadA asvAdhyAyikaM bhavati / pariSThApite tu tasmin tat sthAna zuddhaM bhavatIti dazamo bhedaH / asvAdhyAyaviSaye vizeSajijJAsubhicAhiye isI prakAra se jaba rAjA AdikoMkA patana-maraNa ho jAtAhai tousa avasthA taka asvAdhyAya kAla kahA gayAhai ki jaba taka dUsarA rAjA nahIM ho jAtA hai isI tarahase yathAsaMbhava anya viSayameM asvAdhyAya kAla anya zAstroM se jAna lenA cAhiye isI prakArase rAjAoM meM jaba saMgrAma chiDa jAtA hai to yaha bhI asvAdhyAyakA hetu ho jAtA hai arthAt jisa kSetrameM jaba taka rAjayuddha ho rahA hai taba taka vahAM asvAdhyAya kAla hai, aisA samajhanA cAhiye. ___tathA-manuSya sambandhI mRta zarIra jaya taka upAzrayake bhItara maujUda rahatA hai, taba taka svAdhyAya karanA varjita hai, parantu jaba vaha zarIra pariSThApita ho jAtA hai to yaha sthAna zuddha ho jAtAhai, ora avasthA meM svAdhyAya varjita nahIM hotA hai / asvAdhyayake viSayameM vizeSa jijJA. patana-jyAre keI rAjA AdinuM maraNa thAya tyAre paNa svAdhyAya karavAne niSedha che. jyAM sudhI bIjA rAjAnI varaNI na thAya tyAM sudhI asvAdhyAya kALa A sthitimAM samaja. evI ja anya paristhitimAM asvAdhyAyakALa keTale kahyo che te anya zAstromAMthI jANI levuM. rAjabugraha-be rAjA o vaccenA yuddhane rAjabudugraha kahe che. A rIte jyAre yuddha cAlatuM hoya, tyAre paNa svAdhyAya karavAne niSedha pharamAvyuM che. je kSetramAM jyAM sudhI A rAjavyugraha cAlatuM hoya tyAM sudhInA kALane asvAdhyAyakALa gaNave joIe dasamo asvAdhyAyakALa nIce pramANe kahyo che jyAM sudhI manuSyanuM mRtazarIra upAzrayamAM paDyuM hoya tyAM sudhI svAdhyAya kara joIe nahIM. paraMtu jyAre tyAMthI te mRtazarIrane bahAra laI javAmAM Ave che tyAre te sthAna zuddha thaI jAya che, tethI tyAra bAda svAdhyAya karavAne niSedha nathI. asavAdhyAyakALanA viSayamAM vizeSa jANavAnI jijJAsAvALA pAThake e zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 sthAnAGgasa ranyatra draSTavyamiti // sU0 14 // anantarasUtre pazcendriyazarIramasvAdhyAyAdikaM bhavatItyuktam / pazcendriyAdhikAtadAzritaM saMyamamasaMyamaM ca pAha mUlam-paMciMdiyANaM jIvA asamArabhamANassa dasavihe saMjame kajai,-taM jahA-soyAmayAo sokkhAo avayarovettA bhavai 1, soyAmaeNa dukkheNaM asaMjoettA bhavai 2, evaM jAya phAsAmaeNaM dukkheNaM asaMjoettA bhavai 10 / evaM asaMjamo vi bhaNiyaho // sU0 15 // chAyA-pazcendriyAn khalu jIvAn asamArabhamANasya dazavidhaH saMyamaH kriyate, tadyathA-zrotramayAt saurUpAt anyaparopayitA bhavati 1, zrotramayeNa duHkhena aMsaMyojayitA bhavati 2, evaM yAvat sparzamayena duHkhena asaMyojayitA bhavati 10 / evamasaMyamo'pi bhaNitavyaH 10 // sU0 15 // TokA-paMciMdiyANa' ityAdi pazcendriyAn jIvAt khalu asamArabhamANasya avyApAdayato dazavidhaH saMyamaH kriyate bhavati, tadyathA-zrotramayAt saukhyAt avyaparopayitA apRthakartA bhavatisuoMko anyatra dekha lenA caahiye| sUtra 14 // paJcandriya zarIra asvAdhyAyika hotA hai, aisA Upara ke sUtra meM kahakara aba sUtrakAra paJcendriya ke adhikAra ko lekara yaha prakaTa karate haiM ki inake Azrita jo saMyama aura asaMyama hai vaha isa prakArase 10 prakArakA hotAhai-"paMciMdiyA NaM jIvA asamArabhamANasma' ityAdi ||tuu0 15 // TIkArtha-paMcendriya jIvoM ko virAdhanA nahIM karanevAle manuSyako daza prakA. anyatra joI levuM. A sUva 14 che pUrvasUtramAM pacendriyanA kalevarane asvAdhyAyika rUpe prakaTa karavAmAM AvyuM have paMcendriya Azrita saMyama ane asaMyamanuM nirUpaNa karavAmAM Ave che. paMciMdiyANaM jIvA asamArabhamANasa" yAlk-(sU. 15) TIkAtha-paMcendriya jIvonI virAdhanA na karanAra jIva dvArA dasa prakAranA saMyamanuM zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 397 sughA TIkA sthA010 sU0 15 saMyamAsaMyamasvarUpanirUpaNam iti prathamo bhedaH / tathA-zrotramayeNa duHkhena asaMyojayitA bhavatIti dvitIyo bhedaH / evameva cakSughANarasanasparzendriyANAM pratyekamAzritya dvau dvau bhedo bodhyau / etadeva sUcayitumAha-' evaM jAva phAsAmaeNaM dukkheNaM asaMjoettA bhavai ' iti / itthaM dazabhedA bhavantIti / etadvai parItyenAsaMyamasyApi daza bhedA bhavanti / te zrotramayAt saukhyAt vyaparopayitA bhavati ?, tathA zrotramayeNa duHkhena saMyojarakA saMyama hotA hai jaise-zrotrendriyake sukha se vaha usakA apRthaka kA hotA hai| zrotrendriyake duHkhase yaha usakA asaMyojayitA hotA hai 2 isI prakArase cakSuindriya, ghANaindriya, rasanendriya aura sparzanendriya inameM se pratyeka indriyako Azrita karake do do bheda banA kara pUrvokta rUpase kahanA caahiye| isa prakAra kahane se saMyamakA 10 vA bheda "vaha sparzamaya duHkhase usakA asaMyojitA hotA hai " yaha A jAtA hai, yahI yAta evaM jAva phAsAmaeNaM dukkheNaM " ityAdi mUtra pATha dvArA prakaTa kI gaI hai| isa saMyamake viparIta asaMyama hotA hai-ataH asaMyanake bhI 10 bheda hote haiM-jo isa prakArase haiM jo saMyamI jIva nahIM hotA hai, asaMyamI hotA hai vaha zrotramaya sukhase usakA vyaparopitA hotA hai ? pAlana thAya che. te dasa prakAre nIce pramANe che-(1) te tene zrotrendriyanA sukhathI vaMcita karavAnuM pApakRtya karatuM nathI. (2) te tene zrotrendriya viSayaka dukhathI yukta karato nathI. e ja pramANe cakSuIndriya, prANendriya, rasanendriya ane sparzendriya viSayaka babbe prakAre paNa zrotrendriyaviSayaka be prakAre jevAM ja samajI levA. A prakAre saMyamanA chellA be bheda nIce paDaze-(9) te tene sparzamaya sukhathI vaMcita karanAro banate nathI (10) te tene sparzamaya duHkhane sayo ta manato nathI. me pAta "evaM jAva phAsAmaeNaM dukhaNaM " tyAdi sUtrapATha dvArA vyakta karavAmAM AvI che. A saMyamathI viparIta asaMyama hoya che. have sUtrakAra te asaMyamanA dasa prakAro prakaTa kare che-je jIva saMyamI hotuM nathI tene asaMyamI kahe che. te dasa prakAre jIvenI virAdhanA karate hoya che, tethI asaMyamanA nIce pramANe dasa prakAra paDe che (1) asaMyamI jIva zrondriyaviSayaka sukhathI pacendriya jIvane vaMcita zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 sthAnAGgasUtra pitA bhavati 2, ityAdikrameNa vijJeyaH / etadeva sUcayitumAha-' evaM asaMjamovi bhANiyavyo' iti // mU0 15 // saMyamAsaMyamau pUrva prarUpito, tadadhikArAt tadviSayANi sUkSmANi pAha mUlam-dasa suhamA paNNattA, taM jahA-pANasuhame 1, paNa. gasuhume 2, jAva siNehasuhume 8, gaNiyasuhume 9, bhaMgasuhume 10 // sU0 16 // chAyA--daza sUkSmANi prajJaptAni, tadyathA-pAgamUkSmam 1, panakamUkSmam 2, yAvat snehasUkSmam 8, gaNitasUkSmam 9 bhaGgamukSmam 10 // sU0 16 / / TIkA-'dasa suhumA' ityAdi sUkSmANi vastUni dazasaMkhyakAni prajJaptAni, tadyathA-mANasUkSmam ityaadi| tatra-prANamukSmam-prANaH prANI tadrUpaM sUkSmam / yaH prANI saMvaranneva upalakSyate tathA-zrotramaya duHkha se usakA saMyojayitA hotA hai 2 ityAdi kramase yahAM para asaMyamako prakaTa karane ke liye kathana kara lenA cAhiye yahI bAta " evaM asaMjamo vi bhAgiyavyo" isa sUtrapATha dvArA prakaTa kI gaI hai / / mUtra 15 // __isa prakAra se saMyama aura asaMyamakI prarUpaNA karake aba sUtrakAra isI adhikArako lekara tadviSayaka sUkSmoMkA kathana karate haiM-- "dasa suhamA paNNatA" ityAdi // sUtra 16 // TIkArtha-mukSma daza kahe gayehaiM-jaise-prANasUkSma 1 panakasUkSma 2 yAvat snehasUkSma 8 gaNitasyUkSma 9 aura bhaGgasUkSma 10 kare che (2) asaMyamI jIva zrotrendriya viSayaka duHkhane tene saMga karAvanAra bane che. e ja pramANe bAkInI cAre indriyanA sukhathI temane vaMcita karavA rUpa cAra bIjA bhede ane duHkhathI yukta karavA rUpa cAra bhede maLIne asaM ymn| isa isa le thAya che. me 4 pAta" evaM asaMjamo vi bhANiyayo" tyAta sUtrapATha dvArA prakaTa karavAmAM AvI che. e sUtra 15 che A prakAre saMyama ane asaMyamanI prarUpaNA karIne have sUtrakAra eja viSaya sAthe susaMgata evAM sUkSma jIvonuM nirUpaNa kare che " dasa suhumA paNNattA" tyAhi-(sU. 19) TIkArtha-sakSama jIvanA dasa prakAre nIce pramANe paDe che (1 thI 8) prANasUmathI laIne nehasUkSma paryantanA ATha prakAre, 90 gaNitasUkSma ane (10) bhaMgasUphama. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA0 10 sU0 16 sUkSmasvarUpanirUpaNam 399 , na tu sthitaH sa kundhvAdikaH prANasUkSmam // 1 // panakasUkSmam- panava := varSAkAle bhUmikASThAdau samutpannaH paJcavarNaH ' phUlana ' iti bhASAprasiddho jIvavizeSaH, tadrUpaM sUkSmam / yAvatpadena - " bIyamuhame 3 hariyamahume 4, puSpahume 5, aMDasume 6. leNasume 7, chAyA - bIjasUkSmaM 3, haritamUkSmaM 4, puSpasUkSmam 5, aNDamUkSmam 6, layanasUkSmam 7, ityetAni padAni saMgrAhyANi / tatra - bIjasUzramam bIjaM = zAlpAdituSamukhaM, yato'GkuraH samutpadyate, bIjarUpaM sUkSmaM - bIjamakSmam iti // 3 // haritasUkSmam - haritaH = utpadyamAno navIno bhUmitulyavarNatayA durlakSyo vanaspatiH, tadrUpaM sUkSmaM hastimUkSmamiti // 4 // puSpasUkSmam puSpam = udumbarAdi sUkSma vastue~ daza kahI gaI haiM jaise-jo prANI calanA huA hI dikhalAI detA hai, arthAt-jo calane para hI pratIta hotA hai-sthita hone para pratIta nahIM hotA hai vaha prANasUkSma - prANirUpa sUkSma vastu haijaise kunthu Adika jIva, varSAkAlameM jo bhUmikASTha AdimeM utpanna ho jAte haiM aisI phUlanakA nAma panaka hai, isa panaka rUpa jo sUkSma vastu hai - vaha panaka sUkSma hai yaha panaka pAMca varNakA hotA hai 2 yahAM yAvat padase " cIyasume 3 hariyasuhume 4 puSpasuhume 5 leNasuhUme " yaha pATha saMgRhIta huA hai bIja rUpa jo sUkSma hai vaha bIjasUkSma hai jisase aGkura utpanna hotA hai vaha bIjasUkSma hotA hai, harita rUpa jo sUkSma hai vaha haritasUkSma hai yaha haritasUkSma eka prakArakI vanaspati vizeSa sUkSma jIveAnA dasa prakAranuM have spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che-- (1) prANasmA-je jIvA cAlatAM DAya tyAre ja najare paDe che evAM jIvAne prANusUkSma kahe che. prANa eTale prANI athavA jIva. ane sUkSma eTale khArIka A vyutpatti anusAra 'prANi (va) rUpa sUkSma vastune 'prANusUkSma' uDe che. prema hunchu (huthavA ) vagere the| (2) pana sUkSma - varSARtumAM bhIna, 318 Adi para ne pAMcavI bIsa phuga thAya che tene panaka kahe che. A panakarUpa je sUkSma vastu che tenu nAma panakasUkSma che. prANasUkSma pachI je 'yAvatu' padanA prayAga thayA che tenA dvArA panaka sUkSma, khIjasUkSma, haritasUkSma, puSpasUkSma, asUkSma ane layanasUkSma'' A prakAranA sagraha thayA che. (3) bIjasUkSma jemAMthI akura utpanna thAya che tene bIja kahe che. A khIjarUpa je sUkSma vastu che tene bIjasUkSma kahe che. (4) ritasUkSma hiratarUpa je sUkSma che. tene ritasUkSma kahe che. A haritasUkSma eka prakAranI vanaspativizeSarUpa hAya che. te jyAre navIna rUpe zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre puSpam, tadrUpaM sUkSmaM - puSpasUkSmamiti // 5 // aNDakSmam - aNDam = makSikApipIlikA - gRhagodhikA - kRkalAsAdhaNDakaM, tadeva sUkSmam iti // 6 // layanasU. kSpam-layanaM=pattvAnAmAzrayaH - kITanagarAdi yatra kI TikAH sUkSmAcAnye jIvAstiSThanti taditi, tadeva sUkSmam layanasUkSmam / kITikAnagarAdi hi pRthivyAdivatpratibhAsamAnaM jIvatvena durlakSyaM bhaktIti bodhyam // 7 // tathA snehasU kSmam-snehaH = avazyAya-hima mahikAdirUpaH, tadrUpaM sUkSmaM snehasUkSmam iti // 8 // rUpa hotA hai aura yaha jaba navIna rUpameM utpanna hotA haiM taba isakA varNa bhUmike varNa jaisA hotA hai, ataH usa samaya yaha bhUmi se pRthak pratItimeM nahIM AtA hai-puSpa rUpa jo sUkSma hai vaha puSpasUkSma hai aisA yaha puSpasUkSma udumbara Adike puSpa rUpa hotA hai aNDa rUpa jo sUkSma hai vaha aNDa sUkSma hai aisA yaha aNDasUkSma-makSikA, pipIlikA, gRha godhikA, kRkalAsa giragiTa Adi ke aNDe rUpa hotA hai saccoMke Azra 400 bhUta jo kITa nagara hai usakA nAma lapana hai isa layanameM makSma kITikAe~ aura sUkSma jIva rahate haiM ataH isa layana rUpa sUkSma hai kITi kAnagarAdi pRthivI Adiko taraha pratIta hotA hai aura yaha sajIya hai, isa rUpase baDI kaThinAI se pratIti koTimeM AtA hai sneha rUpa jo sUkSma hai vaha snehasUkSma hai avazyAya barpha, hima evaM mahikA Adi utpanna thAya che, tyAre teneA vadhu bhUminAva jevA hAya che, te kAraNe te bhUmithI alaga keAI vastu rUpe dekhatAM nathI. (5) puSpasUkSma-puSparUpa je sUkSma che tene puSpasUkSma kahe che. urdumbara (ubhara31) mahinA Dresane puSpasUkSma va uDI zAya (6) khaMDa (Dai ) 35 ne sUkSma che tene asUkSma muDe he. te bhAjI, DIDI, garojI, aMthIDa mahinAM DAiya hoya che. layanasUkSma-kIDiyArAMne layana che. tethI tene layanasUma kahe che. che, bhane "sA salava che" me samatAM dhI --te sajIva che evI khAtarI saralatAthI thatI nathI. kahe che. temAM kIDI Adi sUkSma jIve rahe A kIDiyArAM Adi pRthvInA jevAM ja lAge mulI jaDI thAya che. snehasUkSma-sneharUpa je sUkSma che tene snehasUkSma kahe che kharaz, hima, ghumasa, ANa, Adi 35 te snehasUkSma hoya che, zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA010sU017gaGgAsidhvAdi nadISu svAtmasamarpakanadInirUpaNam 401 gaNitasakSmam-gaNitaM saMkhyAnaM-saGkalanAdi, tadeva sUkSma sUkSmabuddhibhirvijJeyamiti gaNitasakSmamiti // 9 // tathA bhaGgasUkSmam-bhaGgAH bhedA-vastuvikalpAH, etadrUpaM sUkSma-bhaGgasUkSmamiti / sUkSmatAcAsya bhajanIyapadAnAM bAhulye gahanabhAvena sUkSmabuddhigamyatvAditi 10 // sU0 16 // gaNitasUkSmamityuktaM, sampati tadviSayavizeSabhUtAni ' jaMbUmaMdara' ityArabhya evaM kuMDalavare vi' iti paryantaM sUtrANi prarUpayati mUlam-jaMbUmaMdaradAhiNeNaM gaMgAsiMdhu mahAnaIo dasa mahAnaIo samappeMti, taM jahA--jauNA ', saraU 2, AdI 3, kosI 4, mahI 5, siMdhU 6, vivacchA 7, vibhAsA 8, erAvaI 9, caMdabhAgA 10 ||jNbuu maMdara uttareNa rattArattavaIo mahAnaIo dasa mahAnaIo samappaMti, taM jahA--kiNhA 1, mahAkiNhA 2, nIlA 3, mahAnIlA 4, tIrA 5, mahAtIrA 4, iMdA 7, iMdaseNA 8, vAriseNA 9, mahAbhogA 10 // sU0 17 // aisA rUpa sneha hotA hai, jo gaNitasUkSma buddhiyAloMke dvArA vijJeya hotA hai, aisA vaha saGkalana-vyavakalana Adi gaNita-gaNitasUkSmahai, vastuvikalpAkA nAma bhaGgahai ina bhaGgoM rUpa jo sUkSma hai vaha bhaGgasUkSma hai bhaGgoMmeM jo makSamatA kahI gaIhai vaha bhajanIya padoMkI bahulatAmeM gahana bhAvakoM lekara sakSama buddhivAloM dvArA gampa hone ke kAraNase kahI giihai| sU016 // ___ aba sUtrakAra gaNitasUkSmake viSayabhUna " jaMbU maMdara " yahAMse lekara " evaM kuMDalavare vi" yahAM takake sUtroM kA kathana karate haiM gaNitasUkSama-je gaNita sUkSama buddhivALAM jIve dvArA samajI zakAya evuM hoya che evuM te saMkalana-vyavakalana Adi je gaNita che tene gaNitasUmi kahe che. lasUkSma-12tupiyAnu nAma 1 cha. te rlt (vipI) 35 je sUkama che tene bhaMgasUma kahe che. baMnemAM je sUkSamatA kahI che te bhajanIya (vaikalpika) padonI bahulatAmAM gahana bhAvane laIne sUkSamabuddhivALA gamya hovAne kAraNe kahI che. je sU. 16 | ve sUtrA2 tisUkSmana (15535 " 'dhUma'42 "thI sana "evaM kuMDalavare vi " ' 12' 5-tanA sUtrAnu 4thana 42 che-- sthA0-51 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 sthAnAGgasUtre - chAyA-jambUmandaradakSiNe gaGgAsindhu mahAnadyo daza mahAnaghaH samarpayanti, tadyathA-yamunA 1 sarayUH 2, AdI 3, kauzikI 4, mahI 5, sindhu 6 vivatsA 7, vimAsA 8, airAvatI 9 candrabhAgA 10 // jambUmandarottare raktAraktavatyau mahAnadyau daza mahAnadyaH samarpayanti, tadyathA-kRSNA 1, mahAkRSNA 2, nIlA 3, nahAnIlA 4, tIrA 5, mahAtIrA 6, indrA 7, indrasenA 8, vAriSeNA 9, mahA. bhogA 10 // sU0 17 // TIkA-'jaMbUmaMdaradAhiNeNaM ' ityAdi jambUmandaradakSiNe-jambUdvIpasya meruparvatasya dakSiNasyAM dizi gaGgA sindhu mahAnadyaugaGgAmahAnadI sindhumahAnadI ca daza mahAnadyaH AtmAnaM samarpayanti saMgamayanti, tadyathA-yamunA sarayUrityAdi / tathA-jammandarottare jambUdvIpasya meruparvatasyottarasyAM dizi raktA raktAtyo mahAnadyau-raktAmahAnadI raktavartI mahAnadI ca daza mahAnadyaH AtmAnaM samarpayanti-saMyamayanti, tadyathA-kRSNA, mahAkRSNA ityAdi // sa0 17 // "ja maMdadAhiNeNaM gaMgAsiMdhu mahAnaIo ityAdi / / sU0 17 // TokArtha-jambUdvIpastha meru parvatakI dakSiNa dizAmeM gaMgA mahAnadImeM evaM sindhu mahAnadImeM daza mahAnadiyAM milI hai-jo isa prakArase haiM-yamunA 1 sarayU 2 AdI 3 kozikI 4 mahI 5 sindhu 6 vivatsA 7 vibhAsA 8. airAvatI 9 aura candrabhAgA 10 tathA jambU dvIpastha meru parvatakI uttara dizAmeM raktA aura raktavatI ina do mahAnadiyoMmeM daza mahA nadiyAM milI haiM jaise-kRSNA 1, mahAkRSNA 2 nIlA 3, mahAnIlA 4 torA 5, mahAtIrA 6, indrA 7, indrasenA 8 vAriSeNA 9 aura mahA. bhogA 10 // satra 17 // jaMbU maMdaradAhiNeNaM gaMgAsiMdhu mahAnaIo" tyA-(sa. 17) TIkArtha-jabUdvIpastha meru parvatanI dakSiNa dizAmAM je gaMgA ane siMdhu nAmanI mahAnadIo maLe che temane nIce darzAvelI dasa mahAnadIo maLe che- (1) yamunA (2) sarayU, (3) mATI, (4) Blasii, (5) mI, (6) sindhu (7) vivarasA, (8) QATAR, (6) azaktI mana (10) yandramA jabUDhIpastha meru parvatanI uttara dizAmAM je raktA ane raktAvatI nAmanI be mahAnadIo che, te nadIone A dasa mahAnadIo maLe che-(1) kRSNa, (2) malA , (3) nalal, (4) bhaDAnA , (5) tI21, (6) maatii|, (7) chandra, (8) ndrasenA, (6) parikSa mane (10) mahAsa. // sUtra 17 // zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA010 sU0 18 bharatakSetragatarAjadhAnInirUpaNam 403 mUlam--jaMbuddIve dIve bharahe vAse dasa rAyahANIo paNNattAo, taM jahA -caMpA 1 maharA 2, vANArasI 3, ya sAvatthI 4, taha ya sAyaM 5 / hathiNaura 6, kaMpillaM / mihilA 8, kosaMbi 9 rAyagiha 10 / eyAsu NaM dasa rAyahANIsu dasa rAyANo muMDA bhavettA jAva pavaiyA, taM jahA--bharahe 1 sAgaro 2, maghavaM 3, sarNakumAro 4, saMtI 5, kuMthU 6, are 7, mahApaume 8 hariseNo 9 jayaNAme 10 // sU0 18 // chAyA-jambUdvIpe dvIpe bhArate varSe daza rAjadhAnyaH prajJaptAH, tadyathA-campA 1 mathurA 2 vArANasI 3 ca, zrAvastI 4 tathA ca sAketam 5 / hastinApuraM 6 kAmpilyaM 7, mithilA 8 kauzAmbI 9, rAjagRham 10 // etAsu khalu dazarAja dhAnISu dazarAjAno muNDA bhUtvA yAvat pravrajitAH, tadyathA-bharata: 1 sAgaro 2 maghavA 3 sanatkumAraH 4 zAntiH 5, kunthuH 6, araH 7, mahAemaH 8 hariSeNo 9 jayanAmA 19 // mU0 18 TIkA-'jaMbuddIve dAye' ityAdi jambUdvIpAbhidhAnadvIpasthe dakSiNabharate varSe daza rAjadhAnya:-rAjAno dhIyante-sthApyante-abhiSicyante yAsu tA rAjadhAnyaH-janapadAnAM pradhAnanagaryaH ___"jaMbUhIve dIve bharahe vAse " ityAdi / / sUtra 18 / / TIkArtha-jambUdvIpa sthita bharata varSa meM-daza rAjadhAniyAM kahI gaIhaiM-jaisecampA 1 mathurA 2 vArANasI 3 zrAvastI 4 sAketa 5 hastinApura 6 kAmpilya 7 mithilA 8 kauzAmbI 9 aura rAjagRha 10 jinameM rAjA oMkA abhiSeka hotA hai ve rAjadhAnI kahalAtI haiM, ye rAjadhAno jana padoMkI pradhAna nagarI rUpa hotI haiM / aGga janapadakI rAjadhAnI campA thI " jaMbUdIve dIve bharahe vAse" tyAha-(sU. 18) TIkArya-jabUdvIpamAM AvelA bhAratavarSamAM dasa rAjadhAnIo AvelI che. temanAM nAma nIce pramANe che. (1) yA, (2) mathurA, (3) vArANasI, (4) zrAvastI, (5) sAta, (6) hastinApura, (7) ipikSya, (8) mipial, (8) zamI mane (10) 2147. je nagaramAM rAjAone abhiSeka thAya che, te nagarane rAjadhAnIo kahe che. rAjadhAnI janapadanI mukhya nagarIrUpa hoya che. aMga janapadanI rAjadhAnI caMpA zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 404 syAnAGgasUtre majJaptAH, tadyathA-campA, mathurA ityAdi / tatra-campA-aGgajanapadasya rAjadhAnI 1, mathurA zUrasenajanapadasya 2, vArANasI kAzIrAjajanapadasya 3, zrAvastIkuNAlAyAH 4, sAketam ayodhyA, sA ca kosaladezasya 5, hastinApuram kurujana padasya 6, kAmpilyaM pazvAlasya 7, mithilA videhasya 8, kauzAmbIvatsadezasya 6, rAjagRham-magadhasya / atratA rAjadhAnyo daza sthAnakAnurodhenoktAH / vastutastu sArddhapaJcaviMzato AryajanapadeSu SaDviMzatI rAjadhAnyo bhavantIti / tathA-etAsu dazasu rAjadhAnISu madhye'nyatamAsu rAjadhAnISu daza rAjAno muNDA bhUtvA agArAt anagAritAM pravrajitAH, tadyathA-bharataH sagara ityAdi / tatra bharatasagarI sAkete sUrasena janapadakI rAjadhAnI mathurA thI, kAzI janapadakI rAjadhAnI dhArANasI thI kuNAlakI rAjadhAnI zrAvastI thI, ayodhyA-sAketa rAjadhAnI kosala dezakI thI, kurujana padakI rAjadhAnI hastinApura thI, paJcAlako rAjadhAnI kAmpilya thI, videhakI rAjadhAnI mithilA thI, vatsadezakI rAjadhAnI kauzAmbI thI, aura magadha dezako rAjadhAnI rAjagRha nagara thI, yahAM daza sthAnakoM ke anurodhase hI ye 10 rAjadhAniyAM kahI gaI haiN| vaise to 25 "Arya janapadoM meM 26 rAjadhAniyAM haiN| tathA-ina 10 rAjadhAniyoMmeMse kinhIM rAjadhAniyoM meM ina daza rAjAoMne muNDita hokara agArAvasthAse anagAritAvasthAko dhAraNa kiyA hai, unake nAma-isa prakArase haiM-bharata 1, sagara 2 madhayA 3 sanatkumAra 4, zAnti 5, kunthu 6 aura 7 mahapadma 8 hariSeNa 9 aura nagarI hatI, sUrasena janapadanI rAjadhAnI mathurAmAM hatI, kAzI janapadanI rAjadhAnI vArANasImAM hatI, kuNAlA janapadanI rAjadhAnI zrAvastI hatI, kesala dezanI rAjadhAnI ayodhyA (sAketa) nAmanI nagarI hatI, paMcAlanI rAjadhAnI kAMpilyamAM hatI, kurujanakapadanI rAjadhAnI hastinApuramAM hatI, vatsadezanI rAjadhAnI kozambI nagarImAM hatI, videhanI rAjadhAnI mithilAmAM hatI ane magadhanI rAjadhAnI rAjagRha nagaramAM hatI. ahIM dasa sthAnanI prarUpaNA cAlI rahI che tethI dasa rAjadhAnIonAM nAmo ja ahIM ApavAmAM AvyAM che. Ama te 25 AryajanapadenI 26 rAjadhAnI hatI. uparyukta dasa rAjadhAnI bomAMnI kaI paNa rAjadhAnImAMthI muMDita thaIne gRhasthAvasthAnA parityAgapUrvaka aNagArAvasthA dhAraNa karanAra dasa rAjAonAM nAma naye pramANe Hai cha-(1) sarata, (2) sagara, (3) madhavA, (4) sanazubhAra, (5) zAnti, (6) chanthu, (7) 12, (8) bhApa, (e) (22 sAne (10) jayanAmA. A dasa rAjAomAMnA bhArata ane sagare sAketamAM pravajyA zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA010 sU 19 jambUdvIpagatamerorudvedhAdinirUpaNam 405 prabajitau, maghavA zrAvastyAm , sanatkumAraH zAntiH kunthuraromahApadmazca hastinApure, hariSeNaH kAmpilye, jayanAmA ca rAjagRhe / pUrvoktA dazasu rAjadhAnISu dazarAjAnaH kramato no vAcyAH, zAstrAntaravirodhAt / ataevAtra 'dazarAjadhAnISu' ityasya -- dazarAjadhAnISu madhye'nyatamAsu rAjadhAnISu' ityarthaH kRta iti / / 18 / / mUlam --jaMbuddIve dIve maMdare pavae dasajoyaNasayAI ulveheNaM, dharaNitale dasajoyaNasahassAI vikkhaMbheNaM, uri dasa joyaNasayAI vikkhaMbheNaM, dasadasAiM joyaNasahassAI sabaggeNaM paNNatte // sU0 19 // chAyA-jambUdvIpe dvIpe mandaraH parvato daza yojanazatAni udvedhena, dharaNitale daza yojanasahasrANi viSkambheNa, upari daza yojanazatAni viSkambheNa, dazadazakAni yojanasahasrANi sarvAgreNa prajJaptaH // mU0 19 // jaya inameM-bharata sagara ye do sAketameM pravajita hue haiM / maghavA zrAvastImeM pravrajita huA hai, sanatkumAra, zAnti, kunthu, ara, aura mahApana ye hastinApurameM pravajita hue haiM / hariSeNa kAmpilyameM pravajita huA hai, aura rAjagRhameM jayanAmake tIrthakara pravrajita hue haiM ina pUrvokta rAjadhAniyoMke ye 10 rAjA kramazaH nahIM kahanA kyoMki zAstrAntarase aisA kathana karanemeM virodha AtA hai, isIliye yahAM " daza rAjadhAnISu" isa pAThakA artha-" daza rAja. dhAniyoM meM se kinhIra rAjadhAniyoM meM" aisA artha kiyA gyaahai||suu.18|| lIdhI hatI. madhavAe zrAvastImAM ane sanakumAra zAnti, kuntha, ara ane mahApa hastinApuramAM pravajyA lIdhI hatI. harijeNe kAMpilyamAM ane jayanAmanA tIrtha kare rAjagRha nagaramAM pravajyA aMgIkAra karI hatI. uparyukta 10 rAjadhAnIomAM uparyukta 10 rAjAoe kamaza: pravajyA lIdhI hatI, evuM kathana karavuM joIe nahIM kemake-evuM kathana karavAmAM zAstrokta kathana 42di viparIta 4thana 42vAnApa sAgecha te 20 mahI " daza rAjadhAnISu' A sUtrapAThane artha A pramANe karavuM joIe dasa rAjadhAnIomAMnI koI paNa rAjadhAnImAM" kayA rAjAe kaI rAjadhAnImAM dIkSA lIdhI hatI, te vAta paNa upara prakaTa karavAmAM AvI che, tethI A sUtrapAThane artha spaSTa thaI jAya che. je satra 18 che zrI sthAnAMga sUtra :05 Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 - - sthAnAGgasUtre TokA-'jaMbuddIve dIve' ityAdi-- jambUdvIpAbhidhadvIpastho mandaraH parvato daza yojanazatAni-ekasahasrayojanAni udvedhena=bhUmyantargatena bhAgena / dharaNitale daza yojanasahasrANindazasahasrayojanAni viSkambheNa-pRthutvena / upari=paNDa kavane dazayojanazatAniekasahasrayojanAni viSkambheNa / sarvAgreNa-sarvaparimANena ca dazadazakAni-dazabhirguNitAni dazakAni yojanasahasrANi-lakSayojanAni prajJaptaH ! meroH samagra parimANaM lakSayojanAtmakaM bodhyamityarthaH // mU0 19 // ___ mUlam- jaMbuddIve dIve maMdarassa paThavayassa bahumajjhadesabhAe imIse rayaNappabhAe puDhavIe uvarimahehillesu khuDDagapayaresu etthaNaM aTrapaesie ruyage paNNatte, jao gaM imAo dasa disAso pavahaMti, taM jahA-purathimA 1, purathimadAhiNA 2, dAhiNA 3, dAhigapaJcasthimA 4, paJcasthimA 5, paJcatthimuttarA 6, uttarA 7, uttarapurathimA 8, uDDA 9 aho 10 / eesi NaM dasaNhaM disANaM dasa nAmadhijjA paNNattA, taM jahA-iMdA 1 aggII 2 jamA 3 NeraI 4 vAruNI 5 ya vAyavA 6 / somA7 IsANAvi 8 ya vimalA 9 tamA 10 ya boddhavvA // sU0 20 // ___ "jaMbuddIve dIve maMdare patrae " ityAdi // sUtra 19 // TokArtha-jambUdIpa nAmake dvIpameM rahA huA jo sumeru parvatahai, vaha eka hajAra yojana to jamInake bhItara hai, tathA bhUmike Upara 10 hajArakA cauDA hai, aura paNDakavanameM eka hajAra yojanakA hai, isa taraha vaha sarva pramAgakI apekSA daza guNita daza hajAra yojanakA hai, arthAt 1 lAkha yojanakA hai| sUtra 19 // " jaMbuddIve dIve maMdare pavvae" tyA-(sU. 18) - yUdvIpa nAmanA almare ma42 (subhe2) pati cha, ta tanI paDI. bAI 10 hajAra jananI che, ane paMDakavanamAM tene vistAra eka hajAra janane che A rIte sarva pramANanI apekSAe tenuM pramANa dasa hajAra yojanA karatAM 10 gaNuM-eTale ke eka lAkha janapramANa che. e sUtra 19 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA 010 sa020jambUmaMdaragatASTapradezikarucakanirUpaNam 407 chAyA-jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya bahumadhyadezabhAge asyAH ratnaprabhAyAH pRthivyA uparitanAdhastanayoH kSullakapratarayoH atra khalu aSTa pradeziko rucakaH prajJaptaH / yataH khalu imA daza dizaH pravahanti, tadyathA-pauraratyA 1, paura. styadakSiNA 2, dakSiNA 3 dakSiNapAzcAttyA 4 pAzcAttyottarA 6, uttarA 7 uttarapaurasttyA 8, UrdhvA 9 adhaH 10 / etAsAM khalu dazAnAM dizAM dazanAmadheyAni pajJaptAni, tadyathA endrI 1, AgneyI 2 yAmI 3, nairRtI 4, varuNI 5 ca vAya vyA 6 / saumyA7 aizAnI 8 api ca vimalA 9, tamA 19 ca boddhavyA / sa 20 // TIkA-'jaMbuddIve dIve' ityAdi jambUdvIpAbhidhadvIpasthasya mandarasya parvatasya bahumadhyadezabhAge sthitAya asyA ratnapabhAyAH pRthivyA uparitanAdhastanayoH kSullakamatarayo:-kSullakau= sarvapatarApekSayA isvau, tayoruparitanAnAmadhastanAnAM ca pratarANAM varddhamAnataratvAt , tau ca tau pratarau tayoH khalu aSTa pradezika:-aSTau ca te pradezA veti-aSTapradezAH, te santyasya ityaSTapradezikaH-uparitane pratare gostanAkArAzcatvAraH pradezAH, adha____ "jabuddIve dIve maMdarassa pavvayassa" ityAdi / sU. 20 // TIkArtha-jambUdIpake dvIpameM rahe hue maMdara parvatake bahumadhyadezabhAgameM sthita isa ratnaprabhA pRthivI nAmake dvIpameM rahe hue maMdaraparvatake bahu madhyameM sthita isa ratnaprabhA pRthivIke uparitana adhastana do kSullaka pratarameM ATha pradezika rucaka kahA gayA hai, tAtparya yaha hai ki mandara parvatake ThIka madhya bhAgameM sthita jo yaha ratnaprabhA pRthivI hai usa pRthivIke Uparake evaM nIce ke jo kSullaka pratara haiM-inameM Uparake kSullaka pratarameM gostanAkAra cAra pradeza evaM nIce ke pratarameM bhI cAra pradeza jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa" tyAhi-(sU. 20) TIkAtha-jabUdvIpa nAmanA dvIpamAM AvelA mandara parvatanA bahu madhyadeza bhAgamAM sthita A ratnaprabhA pRthvInA uparitana ane adhastana be suhalaka (husva) pratamAM ATha pradezika rucaka kahyA che. A kathanane bhAvArtha nIce pramANe che mandara parvatanA barAbara madhyabhAgamAM je ratnaprabhA pRthvI AvelI che te pRthvInuM uparanuM ane nIcenuM je kSullaka pratara che (A rIte je be sulaka pratare chetemAM kula ATha cakAkAra pradeza che. gAyanA AMcaLane rucaka kahe che gAyanAM AMcaLanA jevA AkArane rucakAkAra kahe che. evAM cAra rucakAkAra pradeza uparanA prataramAM che ane cAra rucakAkAra pradezo nIcenA prataramAM che. A rIte tyAM kula ATha rucakAkAra pradeza AvelA che. tyAM uparanA tathA zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 408 sthAnAGgasUtre stane'pi catvAra iti aSTapradeziko rucakaH prajJaptaH / yato rucakAt khalu imA:= vakSyamANA daza dizAH pravahanti-pavartante / tadyathA-paurastyA 1 paurastyadakSiNA 2 ityAdi / etAsAM dazAnAM dizAM daza nAmadheyAni prajJaptAni, tadyathA-aindrI 1, AgneyI 2 ityAdi / tatra-vimalA-tamorahitatvena nirmalatvAt Urdhvadigiti / tamA-andhakArayukatyena rAtritulyatvAt , adhodigiti // sU0 20 // isa tarahase aSTa pradezika rucaka kahA gayA hai, Uparake aura nIce ke kSullaka prataroM sivAya jo Upara nIce ke ora pratara haiM, ve varddhamAna pratara haiM, isaliye inakI apekSA Upara nIceke ve hI pratara liye gaye haiM jo sarva prataroMkI apekSA kSullaka hasva haiM, aise ye kSullaka pratara Uparake aura nIceke ye dohI haiM, inameM hI aSTapradezika rucaka kahA gayA haiM isa rucakase ye daza dizAe~ banatI haiMpUrva 1 pUrva dakSiNa 2 dakSiNa 3 dakSiNa pAzcAtya 4, pAzcAtya 5, pAzcA. tyottara 6, uttara 7, uttara pAzcAtya 8, Urdhva 9 aura adhaH 10 ___ ina daza dizAoMke ye 10 nAma kahe gayehaiM jaise-aindrI 1 AgneyI 2 yAmI 3, nairmato 4, vAru gI 5, vAyavya 6, saumya 7, aizAnI 8, vimalA 9, aura tamA 10 inameM urdhva dizAkA nAma vimalA isaliye kahA gayA hai, ki vaha tamo rahita honese nirmala haiM, adho dizAkA nAma tamA isaliye kahA gayA hai, ki vaha andhakAra yukta honese rAtrike tulya hai // sUtra 20 // nIcenA bhulaka prata sivAyanA je pratare che teo vimAna (dIrgha) prata che. upara ane nIcenA prataro temanA karatAM kSullaka (hastra) che A rIte sauthI kSullaka be pratiro ja che temAMnuM eka upara che. ane bIju nIce che. te. be kSullaka prataramAM ja ATha rucakA kAra pradeza che, te cakAkAra ATha pradezane ahIM aSTapradezikA rucaka kahevAmAM AvyA che. A rucakane AdhAre ja 10 dizAo bane che. te dasa dizAonAM nAma nIce pramANe kahyA che-(1) pUrva, (2) pUkSiNa, ( mami ) (3) kSi, (4) 6kSiNapazcima (naiRtya), (5) (5) pazcima, (6) pazcimottara (vAyavya), (7) uttara, (8) uttarapUrva (AII) (9) urva ane (10) adha: A dasa dizAonAM nIce pramANe dasa nAma paNa ghai cha-(1) aundrI, (2) mAgneyI, (3) yAbhI (4) natI (5) pAsI, (6) vAyavya, (7) saumya, (8) sezAnI, (6) vibhatA ane (10) tamA, urdhva dizA aMdhakAra rahita hovAne kAraNe nirmaLa hovAthI tenuM nAma vimalA che. adhodizA aMdhakAra yukta hovAthI rAtri samAna che te kAraNe tene " ma" hI che. // sUtra 20 / / zrI sthAnAMga sUtra :05 Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA0 10 sU0 :21 lavaNasamudragatagotIrtharahitakSetranirUpaNam 409 mlam-lavaNassa NaM samudassa dasa joyaNasahassAI gotitthavirahie khette SaNNatte / lavaNassa NaM samudassa dasajoyaNasahassAI udagamAle paNNatte / savye vi NaM mahApAyAlA dasa dasAiM joyaNasahassAI ulveheNaM paNNattA, mUle dasa joyaNasahassAI vikkhaMbheNaM paNNattA, bahusajjhadesabhAe egapaesiyAe seDhIe dasadasAiM joyaNasahassAiM vikkhaMmeNaM paNNattA, uvari muhamUle dasa joyaNasahassAi vikkhaMbheNaM paNNattA / tesi NaM mahApAyAlANaM kuDDA savvavairAmayA savattha samA dasa joyaNasayAI vAhalleNaM paNNattA / save vi NaM khuddA pAyAlA dasajoyaNasayAI ujveheNaM paNNattA, mUle dasadasAI joyaNAI vikkhaMbheNaM paNNattA, bahumajjhadesabhAe egapaesiyAe seDhIe dasajoyaNasayAI vikkhaMbheNaM paNNattA, upari muhamUle dasadasAiM joyaNAI vikkhaMbheNaM paNNattA / tesi NaM khuDDapAyAlANaM kuDDA savvavairA. mayA savvatthasamA dasa joyaNAI bAhalleNaM paNNattA // suu021|| chAyA-lavaNasya khalu samudrasya daza yojanasahasrANi gotIrthavirahitaM kSetra prajJaptam / lavaNasya khalu samudrasya daza yojanasahasrANi udakamAlA prajJaptA ! sarve'pi khalu mahApAtAlA daza dazakAni yojanasahasrANi udvedhena prajJAsAH, mUle daza yojanasahasrANi viSkammeNa prajJaptAH, bahumadhyadezabhAge ekapradezikayA zreNyA dazadazakAni yojanasahasrANi viSkambheNa prajJaptAH, upari mukhamUle dazayo. janasahasrANi viSkammeNa prajJaptAH / teSAM khalu mahApAtAlAnAM kuDayAni sarvacajramayANi sarvatra samAni dazayojanazatAni bAlpena prajJaptAni / sarve'pi khalu kSudrAH pAtAlA daza yojanazatAni udvedhena prajJaptAH,mUle dazadazakAni yojanAni viSkambheNa, pajJaptA bahumadhyadezamANe ekapradezikayA zreNyA daza yojanazatAni viSkammeNa prajJaptAH, upari mukhamUle dazadazakAni yojanAni viSkammeNa pajJaptAH / teSAM khalu kSudrapAtAlAnAM kuDayAni sarvavanamayANi sarvatra samAni daza yojanAni bAhalyena prajJaptAni // mU0 21 // sthA0-52 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre TIkA-' lavaNassa NaM' ityAdi lavaNasya khalu samudrasya gotIrthavirahitaM-gavAM tIrtham - taDAgAdau avataraNabhUmiH-gotIrtham , tadvad yattadapi gotIrthamityucyate, tato virahitam-arthAt samaM yat kSetraM tad dazayojanasahasraM prajJaptam / idaM ca pUrvabhAgataH pazcimabhAgatazca pazcanavatiyojanasahasraparimitAM gotIrtharUpAM bhUmi vihAya madhye sthitaM kSetraM bodhyamiti / lavaNasya khalu samudrasya madhyabhAgAdutthitA udakamAlA-udakazikhA-velA dazayojanasahasrANi viSkambheNa=pRthutvena prajJaptA / uccastvena tu SoDazasahasrANi bodhyeti / tathA-sarve'pi pUrvAdiSu catasRSu dikSu sadbhAvAccatvA. ro'pi mahApAtAlA valayAmukhakeyUrayUpakezvaranAmAno mahApAtAlakalazAH dazadazakAni-dazaguNitAni dazakAni yojanasahasrANi lakSayojanAni udvedhena-gAmbhI " lavaNassa NaM samudassa dasajoyaNasahassAiM" ityAdi ||suutr 21 // TIkArtha-lavaNa samudrakA gotIrthase rahita kSetra-kSetrasama daza hajAra yojana kahA gayAhai, gAya AdikoMko tAlAva AdimeM utaranekI jo bhUmi hotI hai vaha gotIrtha hai, isa gotIrthase rahita jo kSetra hai, vaha samakSetra hai, yaha samakSetra pUrva bhAgase aura pazcima bhAga 95 hajAra yojanakI gotIrtha rUpa bhUmiko choDakara madhyameM sthita hai, lavaNasamudrakI madhya bhAgase uThI huI udakavelA viSkambhakI apekSA daza hajAra yojanakI kahI gaI hai, tathA isakI UMcAI 16 hajAra yojanakI kahI gaI hai, tathA pUrvAdi cAroM dizAoMmeM jo eka eka pAtAla kalazahai, isa tarahase jo cAra pAtAla kalaza hai-ki jinake nAma balayAmukha, keyUra yUpaka aura Izvara haiM, udvedhakI apekSA-gaMbhIratAkI apekSA-eka 2lAkha yojanake "lavaNassa NaM samudassa dasajoyaNasahassAI" tyA-(sU. 21) TIkAtha-lavaNasamudranuM tIrthathI rahita kSetra-samakSetra-dasa hajAra jananuM kahyuM che. gAya Adikane taLAva Adi jaLAzayamAM utaravAnI je bhUmi hoya che tene tIrtha kahe che. A gAtIrthathI rahita je kSetra che tene samakSetra kahe che. pUrvanI 5 hajAra jana pramANa ane pazcimanI 95 hajAra yojana pramANa gatIthe rUpa bhUmine choDI detAM bAkInuM je 10 hajAra ejanapramANu samakSetra che tene ahIM gotIrthathI rahita kSetra rUpa kahyuM che. lavaNasamudranA madhyabhAgamAMthI utpanna thatI udakavelA (pANInI bharatI) viSkrabhanI apekSA e dasa hajAra yojana pramANa kahI che, tathA tenI UMcAI 16 hajAra jananI kahI che. tathA pUrvAdi dizAomAM je eka eka pAtAla kalaza che temane udvega (UMDAI) eka eka lAkha ejananI kahI che. evAM cAra pAtALa kalaza che. temanAM nAma valayAmukha, keyUra, cUpaka zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA0 10 sU0 20 lavaNasamudragatagotIrtharahitakSetranirUpaNam 411 ryeNa prajJaptAH / mUle-mUlabhAge caite mahApAtAlA dazayojanasahasrANi viSkambheNa prajJaptAH / tathA-mUlaviSkambhAdumayata ekaikapradezaddhayA, vistaraM gacchatAM yA ekapradezikA zreNistayA, ete bahumadhyadezamAge dazadazakAni yojanasahasrANi lakSayojanAni viSkambheNa prajJaptAH / athavA-ekapradezikAyAH zreNyA bahumadhyadezamAge atyantamadhyabhAge dazadazakAni yojanasahasrANi lakSayojanAni viSkambheNaM prajJaptAH / itthaM mUle madhye ca viSkambhato mahApAtAlapramANamamighAya samprati uparitanabhAgamAdAya viSkambhatastatpramANamAha-' upari' ityAdi / upari uparitanabhAge mukhamUle mukhapradeze daza yojanasahasrANi viSkambheNa prajJaptAH / teSAM khalu mahApAtAlakalazAnAM kUDayAni-bhittayaH sarvavajramayANi sarvAtmanA bajramayANi sarvatra samAni-tulyAni, bAhalyena sthaulyena daza yojanazatAni eka sahakahe gaye haiM / mUla bhAgameM inakA viSkambha daza hajAra yojanakA hai, evaM bahu madhyadeza bhAgameM inakA viSkambha mUla bhAgakI apekSA donoM tarapha eka eka pradezakI vRddhi se vRddhi hotA hai, vahI zreNi vRddhi hai, athavA-eka eka pradezavAlI zreNIke bahumadhya deza bhAgameM bilakula madhya bhAgameM-ye eka lAkha yojanake vistAravAle kahe gaye haiN| isa taraha mUlameM aura madhya meM kahakara aba sUtrakAra uparitana bhAgako lekara viSkambhakI apekSA usakA pramANa kahate haiM-" uvari" ityAdi-ina mahApAtAla kalazokA mukhake mUlameM mukha pradezameM daza hajAra yojanakA viSkambha kahA gayA hai, ina mahApAtAla kalazoM kI bhittiyAM haiM-ve vajramaya haiM, aura sarvatra samAna haiM, arthAt inakI moTAI ane Izvara che. mUla bhAgamAM temane viSka (vistAra) dasa hajAra ejanane che. banane bAjunA mULabhAgathI eka eka pradezanI vRddhi thatAM thatAM te pAtALa kaLazanA barAbara madhyabhAgane vistAra eka eka lAkha ejanane thaI jAya che. eka eka pradezanI je vRddhi che tenuM nAma zreNivRddhi che athavA-eka pradeza vALa zreNInA bahumadhyadezabhAgamAM-taddana madhyabhAgamAM-te kaLazene viratAra eka eka lAkha janane kahyo che. A rIte te mahApAtAla kalazonA mUlabhAga ane madhyabhAganA vistAranuM kathana karIne have sUtrakAra te mahApAtAla kalazenA Gparitana mAganA vibhAnu prabhAya 48 cha- " uvari" tyAha te mahApAtAla kaLazanA mukhapradezane viratAra dasa dasa hajAra yojanane kahyuM che. ApAtALakaLazenI je bhIte che te saMpUrNa rUpe vamaya che ane tenI jADAI eka sarakhI che. te bhI tenI jADAi eka hajAra yojana pramANe che. A pramANe zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre % srayojanAni prajJaptAni / itthaM mahApAtAlakalazAnabhighAya samprati kSudrapAtAlakalazAnAha- savve vi NaM khuddA pAyAlA ' ityAdi / sarve'pi khalu kSudrAH mahApA. tAlakalazApekSayA laghavaH pAtAlAH pAtAlakalazA dazayojanazatAni-ekasahasrayojanAni prajJaptAH / athavA-ekapradezikAyAH zreNyA bahumadhyadezabhAge viSkambheNa dazayojanazatAni prajJaptAH / tathA-upari-uparitanamAge mukhamUle mukhapadeze viSkambheNa dazazatakAni yojanAni-zatayojanAni viSkambheNa prajJaptAH / teSAM khalu kSudrapAtAlakalazAnAM kuDyAni sarvAtmanA bajramayANi sarvatra samAni bAhalyena dazayojanAni prajJaptAni // sU. 21 / / 1 hajAra yojanakI hai isa prakAra mahApAtAlakalazoMke sambandhameM kathana karake aba sUtrakAra kSudrapAtAla kalazoMke sambandhameM kathana karate haiM " savve vi NaM khuddA pAyAlA" ityaadi| TIkArtha mahApAtAla kalazoMkI apekSA jo choTe 2 pAtAlakalaza haiMve gambhIratAko apekSA eka hajAra yojanake kahe gayehaiM / mUlameM ye kSudra pAtAla kalaza viSkambhakI apekSA 100 yojanake kahe gaye haiN| tathA mUlake viSkambhakI apekSA donoM tarapha eka 2 pradezakI vRddhise jo inakA madhya bhAgakA viSkambha hai vaha eka hajAra yojanakA hai, athavA eka pradezika zreNike bahumadhya dezameM inakA jo viSkambha hai vaha eka hajAra yojanakA hai, tathA-mukha pradezameM jo inakA viSkambha hai-vaha sau yojanakA hai, ina kSudrapAtAla kalazoMkI jo bhittiyAM haiM ve yajramaya hai aura sarvatra samAna haiM-arthAt inakI moTAI daza yojanako hai |suu.21|| mahApAtAlakaLaze viSe kathana karIne have sUtrakAra kSudra pAtALakaLazanuM 1 42 cha-" savve viNaM khuddA pAyAlA" tyAhi mahApAtAla kaLaze karatAM nAnAM je pAtALa kaLaze che temano uddhadha (UMDAI) eka eka hajAra ejananI kahI che. te kSudrapAtAla kaLazanA mULabhAgane (taLiyAne) vistAra 100-100 janane kahyuM che. tenI banne taraphathI eka eka pradezanI vRddhi thatAM thatAM temanA madhyabhAganA vistAra eka eka hajAra yojana thAya che. athavA eka pradezika zreNitA bilakula madhya bhAgamAM te pratyeka kSudrapAtALa kaLazane vistAra 1000 janano che. te kaLazanA mukhapradezano vistAra 100 -100 janane kahyo che. A kSudra pAtALa kaLazanI bhIti sarvatra eka sarakhI jADI che ane ekalA vajanI ja banelI che temanI bhI tenI jADAI dasa jananI kahI che. e sUtra 21 / zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA010 sU0 22 dhAtakIkhaNDagatamaMdarayorudvedhAdinirUpaNam 413 mUlam -dhAyaisaMDagANaM maMdarA dasa joyaNasayAI ulveheNaM, dharaNitale desUNAI dasa joyaNasahassAiM vikkhaMbheNaM, uvari dasa joyaNasayAI vikkhaMbheNaM paNNattA / pukkharavaradIvaddhagA NaM maMdarA dasa joyaNasayAiM evaM ceva // sU0 22 // chAyAdhAtakIkhaNDagau khalu mandarau dazayojanazatAni udvedhena, dharaNitale dezonAni dazayAjanasahasrANi viSkambheNa, upari dazayojanazatAni viSkambheNa prajJaptau / puSkaravaradvIpArddhako khalu mandarau daza yojanazatAni evameva ||suu022|| TIkA-'dhAyaisaMDagA' ityAdi dhAtakIkhaNDagau-dhAtakIkhaNDakSetrasthitau mandarau-pUrvapazcimabhAgasthitau meruparvato pratyekam-ekaikameruparvataH udvedhena-dIrghatvamadhikRtyAntaHpravezApekSayA bhUmyantagatimAgena dazayojanazatAni-ekasahasrayojanaparimita ityarthaH / tathA dharaNitale-bhUmyuparibhAge viSkambheNa dezonAni dezataH Sar3a yojanazatarUpAta unAni-nyUnAni dazasahasrayojanAni caturnavatizatayojanaparimitaH mUle pazcana vatizatayojanapramANatvAt upari bhAge zikharapradeze viSphambheNa sahasrayojanAni ekasahasraghojanaparimita ityarthaH ekaiko ucyatvena caturazItisahasrayojanaparimito vartate evaM pramANau pUrvapazcimameruparvatau prajJaptau / 'pukavvaravara "dhAyaisaMDagA NaM maMdarA" ityAdi // sUtra 22 // TIkArtha-dhAtakI khaNDa kSetrameM sthita jo pUrva evaM pazcima sambandhI do meru parvata haiM ve pratyeka udvegha(gaharAI) bhUmike andara rahe hue bhAgakI apekSA eka hajAra yojanake haiM, arthAt inakA eka hajAra yojanakA bhAga bhUmimeM adRzya hai, tathA jamInake Upara inakA viSkambha kucha kama dasa hajAra yojanakA hai tathA UparameM inakA viSkambha 1 hajAra yojanakA hai puSka "dhAyaisaMDagA NaM maMdarA " tyAhi-(sU. 22) TIkAI-dhAtakIkhaMDadvIpanA pUrva bhAgamAM eka meru parvata che ane pazcima bhAgamAM paNa eka meru parvata che te bane parvatone udvedha -bhUmimAM rahele bhAga-eka eka hajAra janapramANa che. eTale ke A baMne meru parvateno eka eka hajAra yojana pramANa bhAga bhUminI aMdara rahele hevAthI adazya che jamInanI upara temane vikhuMbha dasa hajAra ejana karatAM kaMIka nyUna che, ane uparita bhAgamAM tene viSka eka hajAra ejanane che. puSkaravaradvIpa, nA be mandara (meru) parvatanuM kathana paNa dhAtakI khaMDanA meru parvatanA zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 % 3A sthAnAGgasUtre dIvaddhagANaM' ityAdi puSkaravaradvIpArddhagatau api mandarau dazayojanazatAni udveghena, ityAdi, evameva dhAtakIkhaNDamandaravadeva vijJeyau / uktaJca-'dhAyaisaMDe merU, culasIisahassa UsiyA dovi / ogADhA ya sahassaM, hoti ya siharaMmi vitthiNNA // 1 // mUle paNanauisayA, cau. NauisayA ya hoti dharaNiyale // " iti chAyA-dhAtakI khaNDe merU caturazIti sahasrANi ucchitau dvAvapi / avagADhau ca sahasraM, bhavatazca zikhare bistINau~ // 1 // mUle pazcanavatizatAni caturnavatizatAni ca bhavanti dharaNitale iti // su0 22 // mUlam-save viNaM vaveyaDDapavvayA dasa joyaNasayAI uDDUM uccatteNaM, dasa gAuyasayAiM ubeheNaM savvattha samA pallagasaMThANasaMThiyA, dasajAyaNasayAI vikkhaMbheNaM paNNattA // sU0 23 // ___ chAyA-sarve'pi khalu vRttavaitADhayaparvatA dazayojanazatAni Urdhvamuccatvena, dazagavyUtazatAni udvedhena, sarvatra samAH palyakasaMsthAnasaMsthitAH, dazayojanazatAni viSkambheNa prajJaptAH // mU0 23 // TIkA-'savve viNaM' ityAdi vyAkhyA spaSTA / navaraM-sarve'pi viMzatisaMkhyakA api vRttvaitaaddhyprvtaaH| viMzatisaMkhyakanvameteSAM-paJcasu haimavateSu pazcAnAM zabdApAtinAM, paJcasu airaNyaya. teSu paJcAno vikaTApAtinAM, paJcamu haribarSeSu paJcAnAM gandhApAtinAM, paJcasu ramyakavarSeSu pazcAnAM mAlyavatAM ca sadbhAvAditi / ' vRttavaitADhaya ' ityatra vRtteti vizeSaNaM dIrghavaitADhaya vyvcchedaarthm|| sU0 23 / / ravara dvIpArdhameM bhI do mandara parvatoMkA kathana isI prakArase hai, yahI bAta "puskharavaradIvaddhagANaM maMdarA" ityAdi sUtra pAThase prakaTa kI gaIhai ||suu.22|| "savve viNaM vaTaveyapavvayA" ityAdi // sUtra23 // TIkArtha-samasta vRta vaitADhaya parvata 20 kahe gaye haiM kyoMki pAMca haimavatoM meM 5 zabdApAtI haiM, pAMca airaNyavatoMmeM pAMca vikaTApAtI haiM pAMca harivarSoM meM pAMca gadhApAtI haiM, aura pAMca ramyaka kSetroMmeM pAMca mAlyavAn haiN| 4thana anusAra 1 sayu me4 pAta "pukkharavaradIvaddhagANa maMdarA" tyAta sUtrapATha dvArA prakaTa karavAmAM AvI che. je sU 22 "savve viNa vahaveyapavvayA" tyAhi-(sU. 23) TIkAI-vRttavaitAdya parvatanI kula saMkhyA 20 nI kahI che, kAraNa ke pAMca hemavatemAM pAMca zabdApAtI che, pAMca araNyavatemAM pAMca vikaTApAtI che pAMca righarSomAM pAMca gandhApAtI che, ane pAMca ramyakakSetramAM pAMca mAlyavAna che. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ DED sudhA TAkI sthA0 10 sU0 24 jambUdvIpagatabharatAdidazakSetranirUpaNam 415 mUlam-jaMbuddIve dIve dasa khettA paNNattA, taM jahA-bharahe 1, eravae 2, hemavae 3, herannavae (eraNNavae) 4, harivasse 5, rammagavasse 6, puvvavidehe 7 // avaravidehe 8 devakurA 9 uttarakurA 10 // sU0 24 // chAyA-jambUdvIpe dvIpe dazakSetrANi prajJaptAni, tadyathA-bharatam 1, airavataM 2, haimayataM 3, hairaNyavataM ( airaNyavataM ) 4, harivarSa, 5, ramyakavarSa 6. pUrvavi. dehaH 7 aparavidehaH 8 devakuravaH 9, uttarakuravaH 10 / / su0 24 // TIkA---'jaMbuddI ve dIve' ityAdivyAkhyA spaSTA // su0 24 // mUlam-mANusuttare NaM pavvae mUle dasabAvIse joyaNasae vikkhaMbheNaM paNNatte // su0 25 // chAyA-mAnuSottaraH khalu parvato mUle daza dvAviMzati yojanAni viSkambheNa prajJaptaH / / sU0 25 // vaitADhayoM meM jo " vRtta " (gola) aisA vizeSaNa diyA hai vaha dIrgha vaitADhayaparvatakI nivRtti ke liye diyA hai / sUtra 23 // __ " jaMbuddIve dIve dasa khettA paNNattA" ityAdi // 24 // TIkArya-jambUdvIpa nAmake dvIpameM 10 kSetra kahe gaye haiN| jaise-bharata 1, airavata 2, haimavata 3, hairaNyavata 4, harivarSa 5, ramyaka varSa 6, pUrva videha 7, apara videha 8, devakuru 9, aura uttara kuru 10 ||sUtra 24 // __" mANusuttareNaM pavvae mUle " ityAdi 25 // TokArtha-mAnuSottaraparvata mUlameM viSkambhakI apekSA eka hajAra 22 yoja. vaitADhayonI AgaLa je "vRtta" vizeSaNa lagADavAmAM AvyuM che te dIrdha vaitAyaparvatanI nivRttine mATe lagADavAmAM AvyuM che. sUtra. 23 " jaMbuddAve dIve dasa khettA paNNattA" tyaadiTIkArtha-bUdvIpa nAmanA dvIpamAM 10 kSetra kahyAM che. te 10 kSetronAM nAma nIce pramANe cha-(1) sarata, (2) bhairavata (3) Debhapata, (4) 29yavata, (5) 2. paSa, (6) 2bhya varSa', (7) pUviDa (8) a52viheDa, vizuru bhane (10) utta232 // sUtra 24 // zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre TIkA-'mANusuttare NaM ' ityAdi mAnuSottaraH-bharddha tRtIyadvIpamaryAdAkArakaH cakravAlaparvato mUle mUla bhAge daza dvAviMzati yojanazatAni-dvAtriMzatyadhikAni ekasahasrayojanAni viSkambhaNa prjnyptH| sU0 25 // mUlam-savvevi NaM aMjaNagapavvayA dasa joyaNasayAI uvve heNaM mUle dasa joyaNasahassAI vikkhaMbheNaM, uvariM dasa joyaNasayAI vikkhaMbheNaM paNNattA / savve viNaM dahimuhapavvayA dasa joyaNasayAI uvveheNaM savvatthasamA pallagasaMThANasaMThiyA dasa joyaNasahassAI vikkhaMbheNaM pnnnnttaa| savve vi NaM raikarapavvayA dasa joyaNasayAI uddhaM uccatteNaM, dasa gAuyasayAiM uvveheNaM, savvattha samA jhallarIsaMThANasaMThiyA dasajoyaNasahassAI vikkhaMbheNaM paNNattA // sU0 26 // ___ chAyA-sarve'pi khalu anjanakaparvatA daza yojanazatAni udvedhena, mUle daza yojanasahasrANi viSkambheNa, upari dazayojanazatAni viSkambheNa prajJaptAH / sarve'pi khalu dadhimukhaparvatA dazayojanazatAni uvedhena sarvatra samAH palyakasaMsthAnasaMsthitA dazayojanasahasrANi viSkambheNa prajJaptAH / sarve'pi khalu ratikaraparvatA dazayojana zatAni Urdhvamuccatvena, dazagavyutazatAni udvedhena, sarvatra samA jhallarI saMsthAnasaMsthitA dazayojanasahasrANi viSkambheNa prjnyptaaH||026|| TIkA- savve viNaM' ityAdi aJjanakamavatAH-nandIzvaradvIpasya pUrvadakSiNapazcimottararUpeSu caturpu vikSu nakA kahA gayA hai / sUtra 25 // ___ "sabve vi NaM aMjaNagapavvayA "ityaadi| TIkArtha-nandIzvara dvIpakI pUrva pazcima uttara aura dakSiNa rUpa cAroM dizA " mANusuttareNa pavvae mUle" tyA-(sU. 25) mAnuSattara parvatanA mULabhAgano vistAra eka hajAra bAvIza ejanane kahyo che. e sUtra 25 che savve viNaM aMjaNagapavvayA" tyAhi-(sU. 26) zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA010 sU026 aJjanakaparvatAdInAmudredhAdipramANanirUpaNam 417 catvAro zyAmavarNAH parvatAH / teSAM madhye ekaikasya parvatasya caturdikSu catasrazvatasraH puSkariNyaH santi, tathAhi-pUrvadik sthitasyAJjanaparvatasya caturdikSu nando. tarA nandA''nandA nandivardhanAbhidhAzcatasraH puSkariNyaH 4, dakSiNadisthitasyA. Jjanaparvatasya caturdikSu bhadrA vizAlA kumudA-puNDarikiNInAmnyazcatasraH puSkariNya: 8 / pazcimadikU sthitasyAJjanaparvatasya caturdikSu nandiSeNA-'moghA-gostUpAsudarzanAbhidhAzcatasraH puSkariNyaH 12 / uttaradisthitasyAJjanaparvatasya caturdikSu vijayA-vaijayantI-jayantyaparAjitAbhidhAzcatasraH puSkariNyaH 16 santi / Asu SoDazasu puSkariNISu pratyekasyAM puSkariNyAmemaiko dadhimukhaparvata iti SoDaza. oMmeM cAra zyAmavarNake parvata kahe gaye haiM unake madhyameM eka eka parva. takI cAroM dizAoMmeM cAra 2 puSkariNiyAM (gola yAvaDiyAM) haiM-jaisepUrva dizAmeM sthita jo aMjana parvata hai, usakI cAra dizAoMmeM nando. ttarA 1, nandA 2, AnandA 3, aura nandivardhanA isa nAmakI cAra puSkariNiyAM haiN| dakSiNa dizAmeM sthita jo aMjanaparvata hai usakI cAra dizAoM meM bhadrA 1, vizAlA 2, kumudA 3, aura puNDarikiNI 4 ye cAra puSkariNiyAM haiM / pazcima dizAmeM sthita jo aMjana parvatahai, usakI cAra dizAoM meM nandiSeNa 1, amodhA 2, gostUpA 3, evaM sudarzanA 4, ye cAra puSkariNiyAM haiN| uttara dizAmeM sthita jo aMjana parvata hai usakI cAra dizAoMmeM vijayA, vaijayantI, jayantI aura aparAjitA ye cAra puSkariNiyAM haiM / ina 16 puSkariNiyoMmeMse pratyeka puSkariNImeM eka eka dadhimukha parvata haiM. isa tarahase 16 dadhimukha parvata haiM / nandI nandIzvara parvatanI pUrva, pazcima uttara ane dakSiNarUpa cAre dizAomAM cAra zyAmavarNanA parvatanI cAre dizAomAM cAra cAra aMjanI parvate kahelA che te te dareka zyAmavarNanA parvatanI cAre dizAomAM cAra cAra puSkariNIo (goLAkAranI vA) che. pUrva dizAmAM je aMjanaparvata che tenI cAre dizAomAM yAra 404riNIya cha tamanA nAma nIya pramANe cha-(1) nhott| (2) nanhA, (3) AnandA ane (4) nAdivardhanA. dakSiNa dizAmAM je aMjanaparvata che tenI cAre dizAomAM bhadrA, vizAlA, kumudA ane puMDarikiNa nAmanI cAra puSkari. NIo che. pazcima dizo mAM je aMjanaparvata che tenI cAre dizAomAM nakti BNA, amoghA, gosUpa ane sudarzana nAmanI cAra puSkariNIo che. uttara dizAmAM je aMjana parvata che tenI cAre dizAomAM vijyA, vaijayatI, jayantI ane aparAjitA nAmanI cAra puSkariNIo che. A rIte 16 puSkariNIo sthA0-53 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre saMkhyakAH dadhimukhaparvatAH / ratikaraparvatAH nandIzvaradvIpe vidigvyavasthitAzcatuH sthAnakapoktAzcatvAraH parvatAH / iti // 0 26 // mUlam-ruyagavare NaM pavvae dasa joyaNasayAiM UbeheNaM, mUle dasa joyaNasahassAI vikkhaMbheNaM, uvAra dasa joyaNasayAI vikkhaMbheNaM paNNate / evaM kuMDalavare vi // sU0 27 // chAyA--rucakavaraH khalu parvato daza yojanazatAni udvedhena, male daza yojanasahasrANi viSkambheNa, upari daza yojanazatAni viSkambheNa prajJaptaH / evaM kuNDalavaro'pi // sU0 27 // zvara dvIpameM vidizAoM meM cAra sthAna meM kahe gaye cAra jo parvata haiM ve ratikara parvata haiM / ina samasta ajanaka parvatoMkA jamInake bhItara 1 hajAra yojana pramANa bhAga haiM mUlameM inakA viSkambha 10 hajAra yojanakA hai / aba dadhimukha parvata udvedha (gaharAI)kI apekSA 1 hajAra yojana pramANa haiM / ye saba sarvatra sama haiN| inakA AkAra palyakake AkAra jaisAhai, ina sabakA vistAra 10 hajAra yojanakAhai, pratyeka ratikara parvata 10 dasa dasa hajAra yojanake UMce kahe gaye haiN| usakA udvedha eka hajAra ganyUta (do hajAra koza)kAhai, ye sarvatra sama haiM, inakA AkAra jhAlarake AkAra jaisA hai, inakA viSkambha daza hajAra yojanakA hai 26 che. te pratyeka puSkariNImAM eka eka dadhimukha parvata che. A rIte kula 16, dadhimukha parvata che. nadIzvara parvatanI vidizAomAM (IzAna, agni Adi cAra khUNe) eka eka ratikara parvata che. A rIte cAre vidizAmAM la cAra ratikara parvate AvelA che. uparyukta cAre aMjanaka parvatane udha (jamInanI aMdara rahele bhAga) eka hajAra yojana pramANa che mULamAM ( taLeTImAM ) temane viSkabha (vistAra) dasa hajAra yajanane che ane Toca parane temane vistAra eka hajAra janane che. uparyukta 16 dadhimukha parvatemAMnA pratyeka dadhimukha parvatane udha eka hajAra yojana che. ane mULathI mukha sudhIne temane vistAra eka sarakhe -dasa dasa hajAra yojana che. A kAraNe te pratyekanA AkAra palpaka (palaMga) nA jeve che. pratyeka ratikara parvata dasa hajAra yojana UMcAIvALA che- pratyeka tikara parvatane uddeza eka hajAra gabhUta be hajAra kesa) pramANa che. te sarvatra samapramANa che-eTale ke mULabhAgathI Teca bhAga paryantane temane vistAra 10-10 hajA2 janane che. temane AkAra jhAlaranA jevuM che. e sUtra 26 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA 010sU027 rucakavarakuNDalavaraparvatayorudvedhAdinirUpaNam 419 TIkA--' ruyagavare NaM' ityAdi vyAkhyA spaSTA / navaram rucakavaraH ruvakanAmA trayodaza dvIpavartI ckrvaalprvtH| kuNDalavaravaktavyatA'pi rucakavaravaktavyatAvad bodhyA / kuNDalavaraHekAdazadvIpavartI kuNDalanAmA cakravAlaparvata iti // mU0 27 // anantaraM gaNitAnuyoga uktaH / samprati dravyAnuyogasvarUpaM sabhedamAha-- mUlam--dasavihe daviyANuoge paNNate, taM jahA-daviyANuoge 1, mAuyANuoge 2, egaTriyANuoge 3, karaNANu. oge 4, appiyANappie 5, bhAviyAbhAvie 6, bAhirAbAhire 7, sAsayAsAsae 8, taha NANe 9, atahaNANe 10 // sU028 // ____ "ruyagavareNaM pavyae dasajoyaNasayAI" ityAdi / sU. 27 // TIkAtha-rucakavara parvata udvedha (gaharAI kI apekSA eka hajAra yojanakA hai, mUlameM isakA viSkamma 10 hajAra yojanakA hai, tathA UparameM isakA viSkambha 1 hajAra yojanakA hai, isI tarahakA varNana kuNDalayara dvIpakA bhI jAnanA caahiye| yaha rucakavara parvata rucaka nAmakA jo terahavAM dvIpa hai, usameM rahA huA hai yaha gola hai-kITake AkAra jaisA hai kuNDalavara parvatako vaktavyatA bhI rucakavara parvatakI vaktavyatAkI jaisI jAnanI cAhiye yaha kuNDalavara parvata 11 vAM jo dvIpa hai, usameM rahA huA hai aura yaha bhI prAkArake jaisA gola hai isaliye rucakavara aura kuNDalavara ye donoM parvata cakravAla paryaMta kahe gaye haiN| sUtra 27 // "ruyagavareNa pavvae dasajoyaNasayAI" tyAha--(sU 27) TIkArya-cakavara parvatane udvedha (jamInanI aMdarane adazya bhAga) eka hajAra janane che. mULabhAgamAM tene viSka dasa hajAra janane ane uparanA bhAgamAM eka hajAra ejanane che. evuM ja varNana kuMDalavara parvatanA viSayamAM paNa samajavuM. caka nAmane je tera dvIpa che temAM rucakavara parvata Avela che te goLa che ane keTanA jevA AkArane che kuMDalavara parvatanuM varNana paNa rucakavara jevuM ja samajavuM, A kuMDalavara parvata agiyArame je dvIpa che temAM AveluM che. tene AkAra paNa prakAra (keTa)nA je geLa che. A banne parvate (cakavara ane kuMDalavara parvate, gaLAkAranA hevAthI temane cakavAla parvate kahyA che sUrA zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre chAyA - dazavidho dravyAnuyogaH prajJaptaH tadyathA dravyAnuyogaH 1, mAtRkAnu yogaH 2, ekArthakAnuyogaH 3, karaNAnuyogaH 4, arpitAnarpitam 5, bhAvitAbhAvitam 6, bAhyAbAhyam 7, zAzvatAzAzvatam 8, tathAjJAnam 9, atathAjJAnam 10 / 0 28 / / 420 TIkA--' dasavihe ' ityAdi -- anuyujyate = anurUpatayA anukUlatayA vA bhagavaduktArthena saha saMbadhyate itianuyogaH = bhagavadbhASitArthato nyUnAdhikaviparIta bhAvavailakSaNyavarjito gaNadharakartRkapratipAdanalakSaNo vyApAra iti / anuprogo vyAkhyAnamiti caikArthako isa prakArase gaNitAnuyogakA kathana kara aba sUtrakAra sabheda dravyAnuyogakA kathana karate haiM 1 welcom 61 davi daviyANuoge paNNatte " ityAdi || sUtra 28 // TIkArtha- dravyAnuyoga 10 prakArakA kahA gayA hai jaise - dravyAnuyoga 1, mAtRkAnuyoga 2, ekArthikAnuyoga 3, karaNAnuyoga 4, arpitAnarpita 5, bhAvitA bhAvita 6, vAhyAbAhya 7, zAzvatAzAzvata 8 tathAjJAna 9 aura atathAjJAna 10, gaNadharoM dvArA kiyA jo pratipAdana rUpa vyApAra bhagavadvArA pratipAdita arthase nyUnatAse adhikatAse evaM viparIta bhAvase rahita hotA hai, vahI anuyoga hai, tAtparya isakA yaha hai, ki bhagavAn ne jisa arthakA pratipAdana kiyA hai, usIse mela khAnevAlA jo gaNadharoMkA kathana haiM vahI anuyoga hai, anuyoga evaM vyAkhyAna ye donoM zabda eka arthavAle A prakAre gaNitAnuyAganu kathana karIne have sUtrakAra sabheda dravyAnuyAganuM athana 42 che -"dasavihe daviyANuoge paNNatte " ityAha- (sU 28) TIkA-dravyAnuyAga dasa prakAranA kahyo che-(1) dravyAnuyAga, (2) mAtRkAnuyAga (3) zearthianuyoga, (4) 42khAnuyoga, (5) arpitAnarcita (6 bhAvitAbhAvita, (7) mAdyAmAdya, (8) zAzvatAzAzvata, (7) tathAjJAna bhane (10) atathAjJAna. gaNadharo dvArA karAyelA pratipAdanarUpa vyApAramAM tIrthaMkara bhagavAne dvArA pratipAdita anI apekSAe nyUnatA pagu hAtI nathI, adhikatA paNa hatI nathI ane viparIta bhAvanA paNa sadbhAva hAtu nathI. eTale ke bhagavAne je arthanuM pratipAdana karyuM' hAya che tenI sAthe susaMgata ane sumeLayuMkta ja gaNadharAnuM kathana hAya che. te prakAranA jinendra bhagavAneAnA kathana sAthenA sumeLa yukta evA gaNadharonA kathananuM nAma anuyAga che anucega ane vyAkhyAna mA zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 421 sughATIkA sthA010 sU0 28 dravyAnuyogasvarUpanirUpaNam anuyogazabdasya vistarato vyAkhyA upAsakadazAGgasya matkRtAyAmagAradharmasaJjIvanITIkAyAM vilokanIyA / ayaM caanuyogH-crnnkrnnaanuyogH-dhrmkthaanuyogH-gnnitaanuyogH-drvyaanuyogmedaacturvidhaaH| tatra-dravyAnuyogaH-dravyasya jIvAderanuyogo-vicAraH / sa ca dravyAnuyoga mAtRkAnuyogAdi bhedena dazavidhaH / tatra-dravyAnuyogaH-jIvAde vyatvavicAraNA, yathA-dravatigacchati-prApnoti tA~stAn paryAyAniti dravyam , yate gamyate-prApyate taistaiH paryAyairiti vA dravyam-guNaparyAyavAn padArthaH / evambhUtazca jIvo'sti, yatastasmin sahamAvino jJAnAdayo guNAH santi, tadabhAve tu jIvatvameva na syAt / paryAyA api tasmin haiN| anuyoga zabdakI vistRta vyAkhyA upAsakadazAGgakI jo agAra dharma saMjIvanI TIkA hai, usameM kI gaI hai-ataH jijJAsuoMkoM vahAMse isa viSayakI vyAkhyA dekha lenI cAhiye, yaha anuyoga caraNakaraNAnuyoga dharmakathAnuyoga, gaNitAnuyoga aura dravyAnuyogake bhedase cAra prakArakA hai, jIvAdi dravyakA jo vicAra hai, vaha dravyAnuyoga hai, yaha dravyAnuyoga mAtRkAnuyoga Adike bhedase 10 prakArakA hai, jIvAdimeM jo dravyatvakA vicAra hai, vaha dravyAnuyoga hai, jaise-jo una una paryA. yoko prApta karatA hai, vaha dravya hai, athavA una 2 paryAyoM dvArA jo prApta kiyA jAtA hai, vaha dravya hai| aisA vaha dravya guNa aura paryAyavAlA vaha padArtha jIva hai, ataH vaha dravyarUpa hai, kyoMki usameM sahabhAvI jo jJAnAdika guNa haiM ve haiM anyathA unake abhAvameM usameM jIvatvahI nahIM bana sakatA hai, isI ane zabdo eka arthavALA che. anuga zabdanI vistRta vyAkhyA jANavAne utsuka pAThakee upAsakadazAMganI agAradharma saMjIvanI TIkA vAMcI javI. A anugane nIce pramANe cAra prakAra kahyA che-(1) caraNakaraNanuga, (2) yathAnuyoga, (3) gnnitaanuy| mana (4) dravyAnuyoga. jIvAdi dravyaviSayaka je vicAra karavAmAM Ave che tenuM nAma dravyAnuga che. tedravyAnuye ganAdravyAnuga, mAtRkAnupa Adi uparyukata 10 prakAro kahyA che. dravyAnuyoga-jIvAdimAM je dravyatvane vicAra karavAmAM Ave che tene dravyAnuga kahe che. jema ke-bAlava Adi paryAne je prApta kare che, tenuM nAma dravya che, athavA te te paryAya dvArA je prApta karAya che tenuM nAma dravya che, athavA te te paryAya dvArA je prApta karAya che te dravya che. evuM te dravya guNa ane paryAyavALA padArtharUpa hoya che. e guNaparyAyavALe te padArtha jIva che. tethI te dravyarUpa che, kAraNa ke temAM sahabhAvI jJAnAdika guNene sad. bhAva hoya che. je jJAnAdika guNone temAM abhAva hoya che temAM jIvatva ja zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422 sthAnAGgasUtre mAnuSatvavAlatvAdayaH santyeva, ato guNaparyAyavacAjjIvo dravyamityAdi dravyAnuyogaH 1 / tathA-mAtRkAnuyogaH-mAtRkA-pravacanapuruSasya utpAdavyayatrauvyarUpA padatrayI, tasyA anuyogaH / sa yathA-jIvadravyam utpAdavat-bAlatvAdiparyAyANAM pratikSaNamutpAdAt , anupAde ca vRddhAyapasthAnAmaprAptiprasaGgAt / tathA-jIvadravyaM. vyayavat , pratikSaNaM bAlyAvasthAnAM vyayadarzanAt , avyayatve ca tAsAM nityatva. praapteH| tathA jIvadravyaM dravyatvena dhrauvyavat / yadi tathA na syAttadA dravyaM sarvathA taraha usameM kramabhAvI jo paryAye haiM ve bhIhaiM, jIvameM mAnuSatva, bAlatva Adi paryAyeM hotI huI pratIta hI hotI haiM / isa prakAra guNa evaM paryAyavAlA honese jIva dravparUpa hai, ityAdi rUpa jo vicAra hai, vaha dravyA. nuyoga haiM, pravacana puruSakI utpAda vyaya evaM prauvyarUpa jo padatrayI hai, vaha mAtRkA hai, isa mAtRkAkA jo anuyoga hai, vaha mAtRkAnuyoga hai jaise-aisA vicAra karanA-ki jIva dravya utpAdavAlAhai, kyoMki bAlatya Adi paryAyoMkA pratikSaNa usameM utpAda hotA hai, yadi aisA nahIM ho to vRddha Adi avasthAoMko usameM prApti nahIM honekA prasaGga prApta hotA hai, isI prakArase jIva dravya vyayavAlA bhI hai, kyoMki usameM pratikSaNa bAlya Adi avasthAoMkA vyaya hotA huA dekhA jAtA hai, yadi ina paryAyoMkA usameM vyaya na ho to unakAusameM nityarUpase sadbhAva rahanekA prasaGga prApta hotA hai, isI tarahase jIva dravya dhrauvya svabhAvavAlA bhI hai, yadi vaha isa svabhAvavAlA na ho to vaha utpAdavAlAhI hone se saMbhavI zake nahIM. e ja pramANe kamabhAvI paryAne paNa temAM sadbhAva hoya che. jIvamAM mAnuSatva, bAlava Adi paryAnA saddabhAvanI pratIti te avazya thatAM ja hoya che. A rIte guNa ane paryAyavALo hovAne lIdhe jIva dravyarUpa che, ItyAdi rUpa je vicAraNA che tenuM nAma ja dravyAnuga che. mAtRkAnuga-pravacana puruSanI utpAda, vyaya ane dhrauvyarUpa je padatrayI che tenuM nAma mAtRkA che. A mAtRkAne je anuyAga (vyAkhyAna) che, tenuM nAma ja mAtRkAnuga che. jema ke-evI vicAraNA karavI ke chavadravya utpAdavALuM che, kAraNa ke bAla- Adi paryAne pratikSaNa temAM utpAda thatuM rahe che. je evuM na hota te vRddhatva Adi avasthAonI temAM prApti na thavAno prasaMga prApta thAta. eja pramANe jIvadravya vyayavALuM paNa che, kAraNa ke temAM pratikSaNa bAlyAdi ava. sthAono vyaya thatuM rahe che. je A paryAne temAM vyaya thato na hota te temAM tene nitya rUpe saddabhAva rahevAno prasaMga prApta thAta. e ja pramANe chavadravya dhrauvya svabhAva zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- sughATIkA sthA0 10sU028 dravyAnuyogasvarUpanirUpaNam sU019 dravyAnuyogasvarUpanirUpaNam 423 utpAdavyayavadeva syAt / tatazca-akRtAbhyAgamakRtavipraNAzamAptyA pUrvadRSTAnAM bhAvAnAmanusmaraNAbhilASAyabhAvaprasaGgena ca aihikapAralaukikAnAM sarveSAM kRtyAnAmucchedaH prasajjeta, ato dravyatayA'sya dhrauvyamabhyupagantavyam / evaM ca-yato jIva utpAdavyayadhauvyayuktaH, ato dravyamityAdi rUpo mAtRkAnuyoga iti / 2 / tathAekAthikAnuyogaH-ekA samAnaH arthoM-jIvAdiryeSAM te-ekArthikAH zabdAH, tairanuyogaH / sa yathA-jIvadravyamuddizya-jIvaH prANI bhUtaM sattva ityAdi / athavAekAthikAnAM zabdAnAmanuyogaH, yathA-jIvanAt-mANadhAraNAjjIvaH, prANAnAmakRtAbhyAgama kRta vipraNAza ina doSoMkI prAptike vazavAlA ho jAvegA, aura isase usameM pUrvadRSTa bhAvoMkoM smaraNa karanekI abhilASA Adike honekA abhAva prasakta hogA isase aihika evaM pAralaukika jitane bhI kRtya haiM una sabake uccheda honekA bhI prasaGga prApta hogA, isaliye inakA uccheda prApta na ho, jIvako dravya rUpase dhrauvyarUpa mAnanA cAhiye isa taraha jisa kAraNase jIva vyaya evaM dhrauvyase yukta hai, isI kAraNase vaha dravyarUpa hai, ityAdi rUpa jo vicAra hai, vaha mAtRkAnuyoga hai 2 / ekAthikAnuyoga-jina zabdoMkA artha samAna hai ve ekArthika zabda haiM, ina zabdoM ko lekara jo anuyoga hai, vaha ekAthikAnuyoga hai, jaise jIva dravyako lekara-jIva, prANI, bhUta, sattva ye zabda eka jIvake hI vAcaka hai, aisA vicAra ekAthi kAnuyoga haiM, athavA-ekArthika zabdoMkA vALuM paNa che je te A svabhAvavALuM na hota te utpAda svabhAvavALuM ja hovAne kAraNe te "akRtAvyAgama ane kRta vipraNAza" A doSanI prAptinA prasaMgavALa thaI jAta, ane te prakAranI paristhitimAM temAM pUrvadRSTa bhAvonuM smaraNa karavAnI abhilASA Adino abhAva hovAne prasaMga prApta thAta. te kAraNe jeTalAM aihika ane pAralaukika kRtya che te badhAne uccheda thavAne paNa prasaMge prApta thAta. A prakAre temanA ucachedane prasaMga tyAre ja prApta nahIM thAya ke jyAre jIvane dravyarUpe dhrauvyarUpa mAnavAmAM Avaze tethI ja jIvadravyane dhrauvyasvabhAvavALuM paNa mAnavuM ja paDaze. A rIte je kAraNe jIva vyaya ane prauvya guNathI yukta che eja kAraNe te dravyarUpa che. A prakAranI je vicAraNA thAya che tenuM nama mAtRkAnuga che. ekarthikAnuga-je zabdano artha samAna hoya che, te zabdane ekArSika zabdo kahe che. A zabdane anulakSIne je anuga (vyAkhyAna) thAya che. tene ekArSikAnuga kahe che. jema ke-jIva, prANI, bhUta ane sattva, A cAre zabda eka jIvanA ja vAcaka che, A prakAranI vicAraNAnuM nAma ekArthikAnuga che. athavA ekArthika zabdone je anuga che tenuM nAma ekArSikAnuga che zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre ucchAsAdInAM vidyamAnatvAt pANI, sadA bhavanAd bhUtam , sadA sattvAt satyaH, iti / / 3 / / tathA-karaNAnuyogaH-kriyate ebhiriti karaNAni-kriyAsiddhau sAdhakatamAni, teSAmanuyogaH, yathAkarturjIvadravyasya bhinna bhinnakriyAsu sAdhakatamAni kAlasvabhAvaniyatikarmapuruSakArANi, tAnyanupAdAya jIvo na kimapi kattuMzaknoti, ataH kAlAdIni karaNAni / athavA-mRddavyaM kulAlacakracIvaradaNDA. dIni karaNAni vinA ghaTarUpeNa niSpattumazakyam , ata etAni ghaTadravyasya kara* jo anuyoga hai, vaha ekAdhikAnuyoga hai, jaise-prANadhAraNa karanevAlA honese vaha jIva haiM, ucchavAsa Adi prANa jIvameM kriyamANa haiM isa kAraNa vaha prANI hai, yaha jIva trikAlameM bhI vicchedako prApta nahIM hotA hai, arthAt sadA isakA sadbhAva rahatA haiM isa kAraNa ise bhUta kahA gayA hai, isI tarahase isakI sattA sadA kAyama rahatI hai, isa kAraNa ise sattva kahA gayAhai / 3 // karaNAnuyoga-kriyA siddhi meM jo sAdhakatama hote haiM, ve kAraNa haiM / ina kAraNoMkA jo anuyoga hai, vaha karaNAnuyoga hai jaise-kartA rUpa jIva dravyako bhinna 2 kriyAoMmeM sAdhakatama kAla, svabhAva niyati karma, puruSakAra ye kAraNa hote haiM / kyoMki inake upArdana kiye vinA jIva kucha bhI kArya nahIM kara sakatA hai| isa kAraNa jIvako kriyA siddhi meM prakRSTa sAdhaka honese kAraNa hote haiM / athavA-mRttikA rUpa dravya kulAla (kuMbhakAra) cakra (cAka) cIvara, daNDa AdirUpa kAraNoMke vinA ghaTarUpa jema ke jIvane mATe vaparAtA cAre samAnArthI zabdono A pramANe ekArghikAnu coga karI zakAya-prANa dhAraNa karanAra hovAthI te jIvarUpa che, ucchavAsa Adi prANa jIvamAM kiyamANa hoya che, te kAraNe prANIrUpa che, traNe kALamAM tene saddabhAva rahe che-kadI tene viccheda thatuM nathI, te kAraNe tene bhUta paNa kahe che. tenI sattA (vidyamAnatA) kAyama TakI rahe che, te kAraNe tene satva paNa kahe che. karaNAnuga-kriyAsiddhimAM je sAdhakatama (utkRSTa sAdhaka35) hoya che temane karaNa kahe che. te karone je anuga che tenuM nAma karaNanuyoga che. jema ke... kartArUpa chavadravyane judI judI kriyAomAM kALa, svabhAva, niyati, karma ane puruSakArarUpa karaNe sAdhakatama nIvaDe che, kAraNa ke temanuM upArdana karyA vinA jIva kaI paNa kArya karI zakatuM nathI. A kAraNe jIva kiyAsiddhimAM teo atyaMta Avazyaka hevAthI temane karaNarUpa kahyAM che. athavA-mRttikA (mATI)rUpa dravya zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 425 sughATIkA sthA10 sa 28 dravyAnuyogasvarUpanirUpaNam NAni / itthaM yo'nuyogaH sa karaNAnuyoga iti 4 / tathA-api tA'narpitamarpita-vizeSitam , anarpitam , avizeSitam , ubhayoH karmadhArayaH / vizeSitAvizeSitarUpo dravyAnuyogaH / tatra-arpitaM yathA-jIvadravyaM kiMvidham ? saMsAri / saMsAryapi trasarUpam , trasarUpamapipazcendriyaM, tadapi nararUpamityAdi / anarpitaM yathAjIvadravyamiti / itthamekasya jIvadravyasya vizeSitAvizeSitarUpeNa yad vvyAkhyAna tat arpitAnarpitarUpo dravyAnuyogaH // 5 / tathA-bhAvitAmAvitam-bhAvita paryAyase utpanna honeke liye samartha nahIM haiM, isaliye ye ghaTa dravyake kAraNa haiM / isa prakArase jo anuyoga-vicAra hai, vaha karaNAnuyoga hai, dravyakA vizeSitA vizeSita rUpase jo vyAkhyAna hai-vaha arpitA'narpita rUpa dravyAnuyoga hai, arpita zabdakA artha vizeSita aura anarpita zabdakA artha avizeSita hai jaise-jIva dravyase lekara aisA vicAra karanA ki jIvadravya kaisA hai ? saMsArI hai-to kaisA saMsArI trasa rUpa saMsArI hai yA sthAvara rUpa saMsArI hai yadi vaha sarUpa saMsArI hai, dohandriyAdi trasa saMsArI hai, yA paMcendriya rUpa sa saMsArI hai ? yadi vaha paMcendriya rUpa sa saMsArI hai to kyA vaha nararUpa paMcendriya saMsArI hai yA aura koI rUpa paMcendriya saMsArI hai ? ityAdi tathA-jIva dravya aisA jo kathana hai vaha avizeSita kathana hai / 4 // ghaTa (ghaDA)rUpa paryAye utpanna thavAne samartha tyAre ja banI zake che ke jyAre tene mA2, ( 4131), yApara, 6 mAhi35 42NAneye bhaNe cha. tethI te vastuone ghaTarUpa dravyanAM karaNarUpa gaNI zakAya. A prakArano je anuga (viyA2) cha tara 42nuy||47 cha. arpitAnarpitarUpa dravyAnuyega-dravyanuM vizeSita avizeSitarUpe je vyAkhyAna che tenuM nAma arpitAnapitarUpa dravyAnuga che. "apita" zabdane artha vizeSita thAya che ane "anapita" zabdane artha avizeSita thAya che. jema ke chavadravyanI apekSAe evo vicAra karo ke "jIvadravya kevuM che? saMsArI che. je te saMsArI hoya te kayA prakAranuM saMsArI che-zuM trasarUpa saMsArI che ke sthAvararUpa saMsArI che? je te trasarUpa saMsArI hoya te zuM kIndriyarUpa che ke trIndriyarUpa che, ke caturindriyarUpa che, ke paMcendri rUpa trasa saMsArI che? je te paMcendriyarUpa tra saMsArI hoya to zuM nararUpa paMcendriyasaMsArI che, ke keI anya prakAranuM paMcendriyasaMsArI che?" ItyAdi je vicAraNA che te vizeSita kathana rUpa che, tathA "jIvadravya" evuM je kathana che te avizeSita kathana che. sthA0-54 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darada __ sthAnAGgasUtre vAsitaM dravyAntarasaMsargataH, abhAvitat avAsitam-dravyAntarAsaMsargataH / ubhyo| karmadhArayaH / bhAvitAbhAvitarUpo dravyAnuyogaH ! tatra-bhAvitaM yathA-kiMcid jIvadravya bhAvitam / tat prazastabhAvitaM cAprazastamAvitaM ca / tatra prazastabhAvita saMyamibhAvitam / aprazastabhAvitam-asaMyamibhAvitam / dvividhamapi tad vamanI. yamavamanIyaM ca / tatra vamanIyaM-yan saMsargajAtaM guNaM doSa vA anyasaMsargeNa vamati / avamanIyaM tu tadviparItam / abhASitaM yathA-kiMcijjavadravyam abhASitam / tat asaMsargaprAptam saMsargaprAptaM vA ' koraDu -iti bhASAprasiddhavajramudgatulyaM na vAsa. bhAvitAbhAvita-eka dravyakAjo bhAvita abhAvita rUpase vyAkhyAna hai, vaha bhAvitAbhAvita rUpa dravyAnuyoga hai, vaha dravyAntarake saMsargase jo vAsita hotA hai, vaha bhAvita hai, aura dravyAntarake saMsargase vAsita nahIM hotA hai, vaha avAsita hai, isakA vicAra jIvadravyake Upara isa prakArase kiyA gayA hai, jaise-koI jIvadravya bhAcita hotA hai, aura aprazasta bhAvoM se bhI bhAvita hotA hai, saMyamI jIva prazasta bhAvoMse bhAvita hotA hai, aura jo asaMyamI jIva hotA hai, vaha aprazasta bhAvoMse bhAvita hotA hai, prazasta aprazasta bhAvita bhI vamanIya aura avamanIyake bhedase do prakArakA hotAhai, vamanIya vaha hai jo saMsargase prApta hue guNa athavA doSa anyake saMsargale vamita (nikalajAte) ho jAte haiM inaseviparIta avamanIyahai / jo kisI bhI tarahase vAsita nahIM hotAhai bhAvitAbhAvita-eka dravyanuM je bhAvita abhAvita rUpe vyAkhyAna che, tenuM nAma bhAvitAbhAvitarUpa dravyAnuga che. anya dravyanA saMsargathI vAsita (yukta) thavuM-tenA saMsarganI asara thavI tenuM nAma bhAvita che, paraMtu anya dravyanA saMsargathI vAsita na thavuM tenuM nAma avAsita che. jIvadravyane anulakSIne tene vicAra A pramANe karavAmAM AvyuM che-keI dravya bhAvitarUpa hoya che. te prazasta bhAvathI paNa bhAvita (yukta) thAya che ane aprazasta bhAvathI paNa bhAvita thAya che. saMyamI jIva prazasta bhAvathI bhAvita thAya che ane asaMyamI jIva aprazasta bhAvothI bhAvita thAya che prazasta aprazastabhAvitA paNa vamanIya ane avama. nIcanA bhedathI be prakAranI hoya che. vamanIyabhAvitA evI hoya che ke jemAM saMsargathI prApta thayelA guNe athavA devuM anyanA saMsargathI vamana (pari. tyAga ) thaI jAya che. tenA karatAM viparIta avamanIyanuM svarUpa hoya che. je kaI paNa prakAre-keInA paNa sasaMgathI-vAsita thatuM nathI, keIna paNa saMsarganI jenA upara bilakula asara thatI nathI evAM jIvadravyane abhAvita zrI sthAnAMga sUtra:05 Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA010 sU0 28 dravyAnuyogasvarUpanirUpaNam 427 yituM zakyam / evaM ghaTAdidravyaviSaye'pi svadhiyA''locanIyam / itthamekasyadravyasya bhAvitAbhAvitarUpeNa yad vyAkhyAnaM tad bhAvitAbhAvitarUpo dravyAnuyoga iti // 6 // tathA vAhyAbAhyam - bAhyaM ca tadabAhyaMceti, bAhyAbAhyarUpo dravyAnuyogaH / tatra bAhyaM yathA - jIvadravyaM caitanyadharmeNa AkAzAstikAyAdibhyo vilakSaNatvAd bAhyam / avAhya yathA - jIvadravyam amUrttatvAdinA dharmeNa AkAzAstikAyatulyatvAt abAhyam / athavA - jIvadravyaM caitanyadharmeNa jIvAstikAyatulyatvAt avAhyam / itthamekasya jIvadravyasya bAhyAbAhyarUpo dravyAnuyoga iti / athavA - ghaTAdidravyaM bAhyaM dRSTigocaratvAt, karmacaitanyAdi tu avAhyam - AdhyAtmikatvAdityanyo'pi bAhyAbAhyarUpo dravyAnuyoga iti // || tathA - zAzvatAzAzvatam - zAzvataM vaha abhAvita hai, yaha koraDa mUMga (sijhAne para bhI sijhatA nahIM hai) ke tulya hotA hai, yaha kisI bhI taraha se saMsarga prApta guNAdise yA asaMsarga prApta guNAdi se vAsita nahIM kiyA jA sakatA hai, isI tarahakA vicAra ghaTAdi dravyake viSaya meM bhI kara lenA cAhiye / 5 - bAhyAbAhya-bAhya evaM abAhya rUpase jo dravyakA vicAra hai, vaha vAhyAbAhya dravyAnuyoga hai, jaise- jIvadravya caitanya dharmako lekara AkAzAstikAya AdikoMse vilakSaNa hone ke kAraNa bAhya hai, tathA amUrtatva svabhAva ko lekara vaha AkAzAstikAya se tulya hone ke kAraNa abAhya hai, athavA ghaTAdi dravya dRSTigocara hone se bAhya hai, evaM AdhyAtmika hone se karmacaitanya Adi abAhya hai, aisA dUsarA bhI bAhya abAhyarUpa dravyAnuyoga hai 7 zAzvatAzAzvata dravyAnuyoga isa prakAra se haiM kahe che. te 'kAra u''maga AdinA jevu hoya che. jema keraDu' magane game teTale palALavAmAM Ave chatAM paNa te pAcA paDatA nathI eja pramANe abhAvita jIvadravyane paNa sa`saga prApta guNAdi vaDe vAsita karI zakAtuM nathI. sa`saga ke asa'sa prApta gudASAnI tenA upara koi asara thatI nathI, A prakAranA vicAra ghaTAdi dravyanA viSayamAM paNa karI levA joI e. khAhyAmAhya dravyAnuyAga-khAhya ane akhAdyarUpe je drazyanA vicAra karavAmAM Ave che tene mAhyAbAhya dravyAnuyoga kahe che. jema ke-jIvadravya caitanya dhamanI apekSAe AkAzAstikAya AdithI bhinna hAvAne kAraNe mAhya che tathA jIva dravya amRta vabhAvanI apekSAe AkAzAstikAyanA jevuM ja hovAne kAraNe akhAdya che. athavA-ghaTAdi dravya dRSTigeAcara thatuM hAvAne kAraNe khAhya che ane AdhyAtmika hAvAne kAraNe kama, caitanya Adi akhAdya che, evA khIje paNa bAhya amAhyarUpa dravyAnuyoga che. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 sthAnAGgasUtre ca azAzvataM ceti, zAzvatAzAzvatarUpo dravyAnuyoga iti / tatra jIvadravyam AdyantarahitatvAt zAzvatam, tadeva anyAnyaparyAyaiH pariNamanAt azAzvatam / itthamekasya jIvadravyasya zAzvatAzA zvatarUpo dravyAnuyoga iti // 8 // tathA - tathAjJAnam - yathA vastu tathA jJAnaM yasya tattathAjJAnam / yathA - samyagdRSTijIvadravyaM tathA jJAnaM, tasyaiva avitathajJAnatvAditi / athavA-tathA-jJAnam - yathA tadvastu tathaiva jJAnam = avabodhaH - pratotiryasmiMstat / yathA ghaTAdidravyaM tathAjJAnaM ghaTAditayaiva pratibhAsamAnatvAditi / athavA - pariNAmidravyaM tathAjJAnaM, pariNAmitatathaiva pratimAjaise - Adi anta rahita hone se jIva dravya zAzvata hai, tathA vahI anya paryAyoM se pariNata rahatA hai, isa kAraNa azAzvata hai, isa taraha eka jIva dravya sambandhI zAzvata azAzvata ke vicAra se yaha zAzvatAzAzvata rUpa dravyAnuyoga hotA hai 8 | tathA jJAnarUpa dravyAnuyoga isa prakAra se hai-jaise vastu hai vaise hI usakA jJAna jisa vicAra meM hotA hai vaha tathAjJAna rUpa dravyAnuyoga hai, jaise - samyagdRSTi jIva hai, usI prakArakA usake vicAra meM jJAna hotA hai, yaha tathAjJAnarUpa dravyAnuyoga hai / kyoMki usakA hI jJAna avitatha hotA hai, athavA jaisI vastu hai, usakA vaisAhI jisa vicAra meM jJAna hotA hai vaha tathAjJAna hai, jaise-ghaTakA ghaTarUpa se jo jJAna hotA hai vaha tathAjJAna hai, kyoMki ghaTajJAnakA ghaTarUpase hI pratibhAsa hotA hai, athavA dravya pariNAmI hai aisA jo jJAna hai, vaha tathAjJAna hai, kyoMki zAzvatAzAzvata dravyAnuyAga-Adi anta rahita haiAvAthI jIvadrabyAzAzvata che ane anya paryAyarUpe pariNata thatu rahetuM heAvAne kAraNe eja jIvadravya azAzvata che. A prakAre eka jIvadravya sa`khaMdhI zAzvatAzAzvata dravyAnuyAga che. tathAjJAnarUpa dravyAnuyAga A prakArane che-vastu jevI hoya evu' ja tenuM jJAna je vicAraNAmAM thAya che, te vicAraNAne tathAjJAnarUpa dravyAnuyAga kahe che. jema ke samyagdRSTi jIvane tenA jJAna vaDe jIvadravya jevu' hAya che evu' ja dekhAya che, kAraNa ke tenuMja jJAna avitatha heAya che. te tenI ja vicAraNA vaDe jIvadravyane yathA rUpe jANe che te jIvadravyane yathArtha rUpe jANe che te vicAraNArUpa tenA jJAnane tathAjJAnarUpa dravyAnuyAga kahe che. athavA jevI vastu hAya evuM ja yathArtha tenu rUpa je vicAra dvArA samajAya che, te prakAranI vicAraNAne tathA jJAnarUpa dravyAnuyAga kahe che. jema ke ghaTanu ghaTarUpe je jJAna thAya che tenuM nAma tathAjJAna che, kAraNa ke ghaTajJAnanA ghaTarUpe ja pratibhAsa thAya zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 10 sa0 28 dravyAnuyogasvarUpanirUpaNam 429 samAnatvAditi / itthaM tathA jJAnarUpo dravyAnuyoga iti / 9 // tathA-atathAjJAnam-na vidyate yathA vastu tathA jJAnaM yasya tattathA / yathA-mithyAdRSTi jIvadravyam, tasya viparItajJAnatvAditi / athavA-nAsti yathA tadvastu tathaiva jJAnaM patItiryasmistat-atathAjJAnam , yathA-alAtadravyam / taddhi yathA bhavati na tathA pratImate iti / athavA-vakratayA'vabhAsamAnam ekAntavAdyabhyupagataM vastu / taddhi ekAntaH vAdibhirekAntena nityamanityaM vA'bhyupagamyate, pratibhAti ca pariNAmitayA taditi / itthamayathAjJAnarUpo dravyAnuyoga iti 10 // sU0 28 // dravyakA pariNAmI rUpase hI pratibhAsa hotA hai / isa prakAra se yaha tathAjJAna rUpa dravyAnuyoga hai ! jo vastu jaisI nahIM hai, usakA vaisA jJAna jisa vicArameM hotA hai, jaise-mithyAdRSTi jIva dravyakA jo jJAna hai, vaha atathAjJAna hai, kyoMki mithyAdRSTi jIvakA jJAna viparIta hotAhai, athavA-jo vastu jaisI nahIM hai, usakI vaisI pratIti honA yaha atathAjJAna hai, jaise alAta dravya (jalatA aMgAra) gola nahIM hotAhai-para vaha gola phirAne para pratIta hotA hai. aura jaisA vaha hai, vaisA vaha pratIta nahIM hotA hai, athavA-cakra rUpase avabhAsita hotI huI jo ekAntavAdiyoM dvArA mAnya vastu hai, vaha atathAjJAna hai, kyoMki ekAntavAdiyoM dvArA vaha ekAnta rUpase nitya athavA-anitya mAnI gaI hai, parantu vaha pariNAmI rUpase bhAsita hotI hai, isa prakArase atathAjJAna rUpa dravyAnuyoga hotA hai| sUtra 28 / che. athavA dravya-pariNAmI che evuM je jJAna che tene tathA jJAna kahe che, kAraNa ke dravyane pariNAmI rUpe ja pratibhAsa thAya che. A prakArane A tathAjJAna 35 dravyAnuyo che. atathAjJAna-je vastu jevI nathI evI je vicAra dvArA pratibhAjita thAya che evA vicArane atathAjJAna kahe che. jema ke mithyAdRSTi jIvanuM dravyaviSayaka je jJAna hoya che te atathAjJAna ja hoya che, kAraNa ke mithyASTi jIvanuM jJAna viparIta hoya che. athavA je vastunuM jevuM yathArtha svarUpa hoya tevA svarUpa karatAM viparIta (ayathArtha) svarUpa hovAnI pratIti thavI tenuM nAma atathAjJAna che. jema ke-alAtadravya meLa hetuM nathI, paraMtu tene cakkara cakakara pheravavAmAM Ave te te goLa lAge che, ane te prakAre te jevuM che tenuM dekhAtuM nathI athavA ekAntavAdIo dvArA viparItarUpe svIkAravAmAM AvatI je vastuo che temane paNa atathAjJAna kahe che, kAraNa ke ekAtavAdIo dvArA temane ekAnta (saMpUrNa rUpe nitya athavA anitya mAnavAmAM Avela che, paraMtu te pariNAmarUpe prati bhAsita thAya che. A prakArane atathAjJAnarUpa drayAnuga heya che. je sUva28 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasatre ___ punargaNitAnuyogamevApikRtya camarAyacyutendrANAmutpAtaparvatAn samamANamAha mUlam-camarasta NaM asuriMdassa asurakumAraranno tigicchikUDe uppAyapavvae mUle dasabAvIse joyaNasae vikkhaMbheNaM paNNatte / camarassa NaM asuriMdassa asurakumAraranno somasta mahAranno somappabhe uppAyapavvae dasa joyaNasayAI uDDhe uccateNaM, dasa gAuyasayAI uvveheNaM, mUle dasajoyaNasayAI vikkhaM. bheNaM paNNatte / camarassa NaM asuriMdassa asurakumAraraNNo jamassa mahAranno jamappame uppAyapavvae evaM ceva / evaM varuNastavi / evaM vesamaNassavi // 1 // balissavi // 1 // balista NaM vai. royaNiMdassa vairoyaNaraNo ruyAgaMde uppAyapavvae maledasabA. vIse joyaNasae vikkhaMbheNaM paNNatte / balissa NaM vairoyaNidassa vairoyaNaranno somassa evaM ceva / jahA camarassa logapAlANaM taM ceva balissavi // 2 // dharaNassa NaM NAgakumAridassa NAgakumAraranno dharaNappame uppAyapavvae dasa joyaNasayAI uDDe uccatteNaM, dasa gAupasayAI uvveheNaM. mUle dasa joya. NayasayAI vikkhaMbheNaM paNNatte / dharaNassa NaM NAgakumAriMdassa NAgakumAraranno kAlavAlassa mahAraNNo kAlappame uppAyapavae dasa joyaNaptayAI uDDe evaM ceva / evaM jAva saMkhavAlasta 3 / evaM bhUyANaMdassa vi / evaM logapAlANaM vi se, jahA dharaNassa evaM jAva thaNiyakumArANaM salogapAlANaM bhANiyabvaM / savvesi uppAyapavvayA bhANiyavvA sarisaNAmagA / sakkassa gaMdevi zrI sthAnAMga sUtra :05 Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TokA sthA010 sU0 29 camarAdyaSyutendrANAmutpAtaparyaMta nirUpaNam dassa devaraNNo sakkappabhe uppAyapavvae dasa joyaNasahassAI uDDa uccatteNaM, dasa gAuyasahassAiM ubveheNaM, male dasa joyaNasahassAiM vikkhaMbheNaM paNNatte / sakkassa NaM devidassa devaranno somassa mahAranno jahA sakkassa tahA savvesi logapAlANaM, savvesi caiMdANaM jAva accuyassatti | savvesiM' pamANamegaM 10 sU. 29 / chAyA -- camarasya khalu asurendrasya asurakumArarAjasya tigicchikUTa : utpAtaparvato mUle daza dvAviMzarti yojanazatAni viSkambheNa prajJaptaH / camarasya khalu asurendrasya asurakumArarAjasya somasya mahArAjasya somaprabhautpAtaparvato daza yojanazatAni Urdhvamuccatvena, dazagavyUtazatAni udvedhena, mUle daza yojanazatAni viSkambheNa prajJaptaH / camarasya khalu asurendrasya asurakumArarAjasya yamasya gaNitAnuyogako lekara hI aba sUtrakAra camara Adi acyutendroMke utpAta parvatoMkA pramANa sahita kathana karate haiM (6 camassaNaM asuriMdassa asurakumAraranno " ityAdi 0 29 / zabdArtha - asurendra asurakumAra rAja camara kA jo tigicchakUTa nAmakA utpAta parvata hai, vaha mUlameM eka hajAra 22 yojana pramANa viSkambhavAlA hai, ina asurendra asura kumArarAja camarake jo lokapAla soma mahArAja haiM, unakA somaprabha nAmakA utpAta parvata UMcAI meM 10 sau yojanakA kahA gayA hai, tathA uddedhase (gaharAI ) vaha 10 sau gavyUna pramANakA kahA gayA arthAt jamInameM isakA mUla bhAga nIce 1000 koza gaharA gayA hai, aura mUlameM isakA viSkambha 1 hajAra yojana kahA hai tathA ina asurendra asurakumArarAja camara ke lokapAla jo yama mahArAja haiM usakA yamaprabha nAmakA utpAta parvata bhI isI prakAra ke pramANavAlA hai, varuNa gaNitAnuceAganA AdhAra laIne have sUtrakAra camara Adi acyuta pa ntanA IndronA pavatAnuM pramANa sahita kathana kare che- R 61 camarasta NaM asuriMdarasa asurakumAraranno " ityAdi - (sU. 27) zabdAya-asurendra, asurakumArarAja camarane je tigicchakUTa nAmanA utpAta pava ta che te mULamA 1022 ceAjanapramANa vizka'bhavALA che. asurendra, asurakumArarAja camaranA leAkapAla sAma mahArAjanA somaprabha nAmanA je utpAta pava ta che tenI ayAI isa se| ( 1000 ) yojananI, ane teno udvedha ( bhUjalAga nIthenI UMDAi) dasa sA gadyUta pramANa-1000 keAsanI che tenA mULabhAganA vizvabha eka hajAra yeAjanane kahyo che. asurendra, asurarAja camaranA lekapAla yama zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 sthAnAstre mahArAjasya yamaprabha utpAtaparvata evameva / evaM varuNasyApi / evaM vaizravaNasyApi // 1 // baleH khalu vairocanendrasya vairocanarAjasya rucakendra utpAtaparvato mule daza dvAviMzatiM yojanazatAni viSkambheNa prajJaptaH / baleH khalu vairocanendrasya vairocanarAjasya somasya evameva / yathA camarasya lokapAlAnAM tadeva balerapi // 2 // dharaNasya khalu nAgakumArendrasya nAgakumArarAjasya dharaNaprabho utpAtaparvato daza yojanazatAni Urdhvamucyatvena, dazagavyUtazatAni udvedhena, mUle daza yojanazatAni viSkambheNa prajJaptaH / dharaNasya khalu nAgakumArendrasya nAgakumArarAjasya kAlavAlasya mahArAjasya kAlaprabha utpAtcaparvato daza yojanazatAni Urdhvamevameva / evaM kA bhI isI prakAra ke pramANavAlA varuNaprabha nAmakA utpAta parvata hai, tathA - isI prakArake pramANavAlA vaizravaNakA baizravaNa nAmakA utpAta parvata hai 1 / vairocanendra vairocanarAja balike jo lokapAla soma mahArAja haiM unakA jo utpAta parvata hai. vaha bhI camarake lokapAla sosa mahArAjake utpAta parvatake jaisA prabhANavAlA kahA gayA hai, isI prakAra ke unake jo zeSa tIna lokapAla haiM, unake bhI utpAta parvatoMkA pramANa camarake lokapAloM ke utpAta parvatoMke jaisA hI hai, nAgakumArendra nAgakumAra rAja dharaNakA jo dharaNaprabha nAmakA utpAta parvata hai, vaha eka hajAra yojana kI UMcAIvAlA hai, udvedha (gaharAI ) isakA 1 hajAra yojanakA hai, aura mUla meM bhI isakA viSkambha 1 hajAra yojanakA hai, ina nAgakumArendra nAgakumArarAja dharaNa ke jo lokapAla kAlavAla mahArAja haiM unake kAlaprabha nAmake utpAta parvatakI bhI UMcAI 1 hajAra mahArAjanA yamaprabha nAmanA utpAta parvatanuM pramANa paNa seAmaprabha jeTaluM ja che. temanA trIjA leAkapAla varuNanA varuNaprabhu nAmanA utpAta parvatanuM' pramANa paNa eTalu ja che, ane cAthA lokapAla vaizravaNanA vaizravaNuprala nAmanA utpAta patanuM pramANa paNa seAmaprabha utpAta paryaMta jeTalu ja kahyuM che. 15 vairAcanendra, vairAcanarAja balinA je seAma mahArAja nAmanA leAkapAla che. tenA utpAtapava tanu pramANu paNa camaranA leAkapAla sAma mahArAjanA utpAta patanA pramANa jeTaluM ja che. eja pramANe temanA khIjA' traNe leAkapAlenA utpAtapa tAnuM pramANa paNa camaranA leAkapAlAnA utpAtapa tenA pramANu bheTasu che. nAgakumArendra, nAgakumArarAja dharaNanA je dharaNuprabha nAmanA utpAta pata che, te eka hajAra caiAjana UMcA che, tenA udveSa paNa eka hajAra cAjananA zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA010 s.29 camarAdhaSyutendrANAmutpAtaparvatanirUpaNam 433 yAyat zaGkhavAlasya 3 // evaM bhUtAnandasyApi / evaM lokapAlAnAmapi tasya, yathA dharaNasya, evaM yAvat stanitakumArANAM salokapAlAnAM bhaNitavyam / sarSeSAmutpA. taparvatA bhaNitavyAH sadRzanAmakAH // 4 // zakasya khalu devendrasya devarAjasya zakraprabha utpAtaparvato dazayojanasahasrANi Urdhvamuccatvena daza gavyUtasahasrANi udvedhena, mUle dazayojanasahasrANi viSkambheNa prajJaptaH / zakrasya khalu devendrasya devarAjasya somasya mahArAjasya yathA zakrasya tathA sarveSAM lokapAlAnAM sarveSAM ca indrANAM yAvat anyutasyeti / sarveSAM pramANamekam 5 // mu0 29 // yojanakI hai, isI prakAra se yAvat zaGkhayAlake utpAtaparvatakI UMcAI hai, isI tarahase bhUtAnandake utpAtaparvatake evaM isake lokapAloMke utpAtaparvatoMke sambandhameM bhI kathana jAnanA cAhiye jaisA kathana dharaNake utpAta parvatake viSayameM kiyA gayA hai, usI tarahakA kathana yAvat lokapAla sahita stanitakumAroMke utpAtaparvatoMke viSaya meM kaha lenA cAhiye, jaisA jinakA nAma hai, usI nAmake una sabake utpAta parvata haiM 4 / devendra devarAja zakakA zakraprabha nAmakA jo utpAtaparvata hai, vaha 10 hajAra yojanakI UMcAIvAlA hai, isakA uddedha 10 hajAra gabyUta pramANa hai, mUlameM isakA viSkambha 10 hajAra yojanakA hai, devendra devarAja zakrake lokapAla soma mahArAjake utpAtaparvatakA varNana tathA che. ane tenA mULabhagate viSkabha eka hajAra ejanane che A nAgakumAre, nAgakumArarAja dharaNane lokapAla kAlavAla mahArAjanA kAlaprabha nAmanA utpAta parvatanI UMcAI paNa eka hajAra yojananI che. zaMkhavAla paryantane temanA kapAlanA utpAtaparvatanI UMcAI paNa eTalI ja kahI che. bhUtAnandanA utpAta parvatanuM tathA tenA lokapAlanA utpAta parvanuM paNa evuM ja samajavuM. jevuM kathana dharaNanA utpAta parvata viSe karavAmAM AvyuM che, evuM jakathana stunitakumAra paryantanA IdronA utpAta parvatanA viSayamAM tathA temanA lepAlanA utpAtaparvatanA viSayamAM paNa samajavuM. jevuM IndranuM nAma che evuM ja te saunA utpAta parvatanuM nAma samajavuM. paraMtu te nAmanI sAthe "prabhA' pada lagADavAthI utpAta parvatanuM nAma banI jAya che. 4 devendra, devarAja zakanA utpAta parvatanuM nAma zakraprabha che. te zakraprabha utpAta parvatanI UMcAI dasa hajAra jananI, udvedha dasa hajAra gabhUtapramANu ane tenA mULabhAgane viSkama dasa hajAra ejanane che, zrI sthAnAMga sUtra :05 Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434 sthAnAGgasUtre TIkA-'camarassa NaM' ityAdi vyAkhyA spaSTA / navaram-utpAtaparvataH-utpatanamutpAtaH, sa cAsau parvata. zreti / tiryaglokaM gantuM yatra parvate samAgatya devA vaikriyazarIraM prakalpya utpatanti-utplutya avataranti sa parvata ityarthaH / ayaM parvatazcamarAdInAM devAnAM pratyekaM pRthak pRthageva bhavati / tatra-dAkSiNAtyasya asurakumArendrasya asurakumAra rAjasya camarasthotpAtaparvataH tigicchikUTanAmakam tigicchi:-kilkaH kesara ityarthaH, tatpradhAnatvAdayaM tigicchikUTa ityucyate / tiiicchaprAdhAnyaM ca tatra aura bhI isake lokapAloMke utpAtaparvatoMkA varNana zakrake utpAta parvatake hI jaisA hai tathA zakrase atirikta aura jo indra hai, unake utpAtaparvatoMkA varNana yAvat acyuta takake utpAtaparvatakA varNana sabakA zakrake utpAtake jaisA hI hai, tiryak lokameM jAneke liye jisa parvata para A karake deva vaikriya zarIrako banAte haiM aura phira vahAMse ve tiryaga lokameM Ate haiM usa parvatakA nAma utpAta parvata hai yaha utpAta parvata pratyeka camarAdika devoMkA bhinna 2 hI hotA hai, dakSiNa dizAke adhipati asurakumAroMke indra jo asura rAja camara haiM, unake utpAta parvatakA nAma tigicchikUTa hai tigicchi nAma kijalka-kesarakA hai, kesarakI pradhAnatAvAlA hone se isa parvatakA nAma tigicchakUTa huA hai, kezarakI pradhAnatA yahAM isaliye hai ki yahAM kamaloMkI bahulatA hai, - devendra, devarAja zakanA lokapAla sema mahArAjanA utpAta parvatanuM varNana tathA temanA bIjAM lekapalenA utpAta parvatenuM varNana paNa zakanA utpAta parvatanA varNana jevuM ja samajavuM. zaka sivAyanA azruta paryantanA je Indro che, temane utpAta parvatenuM varNana paNa zakranA utpAta parvatanA varNana jevuM 1 sabhA have utpAta parvatane artha samajAvavAmAM Ave che tiya lokamAM javA mATe je parvata para AvIne deva vaikiya-zarIranI racanA kare che, ane jyAMthI tiryazlekamAM Ave che te parvatanuM nAma utpAtaparvata che. camarAdi pratyeka IndranA judA judA utpAta parvata che. dakSiNa dizAnA adhipati asurakumArano Indra asurarAja camara che. tenA utpAta parvatanuM nAma tigichikUTa che. tigiricha eTale kesara, tigicchikUTa parvata kesaranI pradhAnatA vALa hovAthI tenuM evuM nAma paDayuM che. tyAM kamalenI adhikatAne lIdhe kesaranI pradhAnatA samajavI. A utpAtaparvata kayAM Avela che te have prakaTa karavAmAM Ave che zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA010 sU0 29 camarAdyacyutendrANAmutpAtaparvatanirUpaNam 435 kamalAnAM bAhulyAt / atre bodhyam - rucakavaranAmnastrayodazAt samudrAt dakSiNato'saMkhyeyAn dvIpasamudrAn vyativrajya aruNavaradvIpAruNadharasamudrau staH / tatra aruNavarasamudrasya dakSiNato dvicatvAriMzadyojana sahasrANyavagAhya ayaM parvatastiSThati / so'yaM parvato ratnamayaH padmavaravedikayA vanakhaNDena ca pariveSTito'sti / ayaM camUle - mUlabhAge 'dasabAvIse joyaNasae' tti dazadvAviMzatiM yojanazatAni, dvAviMzatyadhikAni dazazatAni yojanAni - dvAviMzatyadhikaikasahasraparimito viSkambheNa prajJaptaH / tathA camarasya lokapAlAH somayamavaruNavaizravaNAH santi tatra-somasya mahArAjasya = lokapAlasya utpAtaparvataH somaprabhaH / ayaM ca ekasahasrayojanaparimita Urdhva mucvatvena, ekasahasraNavyUtaparimita udvedhena, mUle viSkambheNa eka sahasrayojanapamita iti / ayam- aruNodasamudre evA'nti / tathA yahAM isa prakAra se samajhanA cAhiye - rucakavara nAmake 13 ve samudrameM dakSiNa dizAkI aura asaMkhyAta dvIpasamudroMko pAra kara ke aruNavara dvIpa aura aruNavarasamudra AtA hai, yahAM aruNavarasamudra kI dakSiNa dizAse 42 hajAra yojana Age calane para yaha parvata hai, vaha yaha parvana ratnamagha hai, padmavara vedikA se aura vana khaNDa se pariveSTita haiM, yaha mUlameM viSkammakI apekSA 1022 yojana pramANa hai tathA camara ke lokapAla soma, yama, varuNa evaM vaizravaNa haiM, inameM jo soma mahArAja lokapAla haiM unake utpAta parvatakA nAma somaprabha hai, yaha somaprabha utpAtaparvata eka hajAra yojanakI UMcAIvAlA hai, tathA udvedhakI apekSA yaha 1 hajAra gavyUta parimita hai, evaM mUlameM isakA viSkaMbha eka hajAra yojana pramANa vAlA hai rucakavara nAmanA 13mAM samudrathI dakSiNa dizA tarapha asa MkhyAta dvIpasamudrone pAra karavAthI aruNavaradvIpa ane aruNuvara samudra Ave che te aruNa vara samudranI dakSiNa dizAmAM 42 hajAra ceAjana AgaLa jatAM A utpAta pata Ave che. A tigicchikUTa parvata ratnamaya che, ane padmavara vedikA ane vanakha'DathI pariveSTita ( vITaLAyele ) che. tenA mULabhAganA viSNubha 1022 yAjananA che. camarane cAra lokapAlo che. temanAM nAma seAma, yama, varuNa ane vaizravaNu che. seAma mahArAjanA utpAta parvatanuM nAma sAmaprabha che. te sAmaprabha parvatanI UMcAI eka hajAra cAjananI che, tenA uddedha (jamInanI a Mdara rahelA adRzya bhAganI UMDAi) eka hajAra gadyUta ( kesa ) pramANa che ane tenA mULabhAgane viSNubha paNa eka hajAra yeAjanapramANa che. A parvata aruNuAda samudramAM Avele zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre yamavaruNavaizravaNAnAM yamaprabhavaruNaprabhavaizravaNaprabhanAmAna utpAtaparvatAH krameNa uktapramANa eva bodhyaaH| ete'pyaruNode sthitA vijJeyAH // 1 // tathA-bale:audIcyasya asurakumArarAjasya vairocanendrasya vairocanarAjasya utpAtaparvato rucakendro nAma / sa ca mUle viSkambheNa dvAviMzatyadhikaikasahasrayojanaparimito'ruNavarasamudro vartate / taduktam-- " aruNassa uttareNaM, bAyAlIsaM bhave shssaaii| ogAhiUNa udahi, silanicayo rAyahANIo // 1 // chAyA--aruNasya uttare dvicatvAriMzat bhavet sahasrANi / avagAhya zilAnicayo rAjadhAnyaH / / 1 / / iti ayaM bhAvaH-aruNavarasamudrasya uttarasyAM dizi dvivatvAriMzatsahasrANi yojanAni aruNavarodadhim avagAhya rucakendro nAma zilAnicayaH parvato'sti / tatra isI tarahase camarake jo bAkIke yama varuNa evaM vaizravaNa lokapAla hai. unake yamaprama, varuNa, evaM vaizravaNaprabha, isa nAmake apane 2 utpAta parvata hai, inake mUla bhAgakA viSkambha pramANa, UMcAI AdikA pramANa soma mahArAjake utpAta parvata ke pramANa jaisA hI hai, ye saba utpAta parvata bhI aruNodasamudra meM hI sthita haiM / 1 / bali yaha uttarArdhakA adhipati hai. aura asurakA indra hai isake utpAtaparvatakA nAma rucakendra hai, yaha rucakendra utpAtaparvata mUlameM viSkambhakI apekSA 1022 yojanakA hai, aura aruNavarasamudra meM hai| taduktam-" aruNassa uttareNaM" ityaadi| __isakA tAtparya yaha hai-aruNavarasamudrakI uttara dizAmeM 42 hajAra yojana Age jAkara rucakendra nAmakA zilAnicaya parvata hai / che. yama mahArAjanA utpAta parvatanuM nAma yamaprabha che, varuNa mahArAjanA utpAta parvatanuM nAma varuNaprabha che, ane vaizravaNa lokapAlanA utpAta parvatanuM nAma vaizravaNaprabha che. A traNe lokapAlenA utpAta parvatanI UMcAI udha, mULabhAgane viSkabha vagerenuM pramANu sAma mahArAjanA utpAta parvatanA pramANa jeTaluM ja samajavuM. A traNe utpAtaparvate arUNodaya samudramAM ja AvelA che. bali uttarArdhana adhipati che. te asukumArone indra che. tenA utpAta parvatanuM nAma kendra che. A kendra utpAta parvatanA mULabhAgano viSkabha 1012 pejanane che, ane te parvata aruNuvarasamudramAM Avela che. kahyuM 55 cha ?--'aruNassa utareNaM" tyAha - A kathanane bhAvArtha nIce pramANe che-aruNuvara samudranA uttara dizAmAM 42 hajAra jana AgaLa jatAM kendra nAmane zilAnicaya (parvato Ave zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATIkA sthA' 10 sU0 21 camarAyacyutendrANAmutpAtaparvatanirUpaNam 437 catasro rAjadhAnyaH santIti / balevairocanendrasya vairocanarAjasya somasya lokapAlasya somapramo nAma utpAtaparvataH camarendrasya somalokapAlasyevAsti / tathAcamarendralokapAlAnAM yamavaruNavaizravaNAnAmiva baleryamavaruNavaizravaNAnAM lokapAlAnAmutpAtaparvatA bodhyAH / 2 / tathA-dharaNasya dAkSiNAtyasya nAgakumArendrasya nAgakumArarAjasya aruNodasamudravartI utpAtaparva to dharaNaprabho nAma / ayaM caikasahasrayojanaparimita ardhvamuccatvena, ekasahasragavyUta parimita udvedhena, mUle viSkambhena ekasahasrayojanaparimito varttate / tallokapAlAnAM kAlapAla-kolapAlazailapAla-zaGkhapAlAnAmutpAtaparvatAH krameNa kAlapAlaprama-kolapAlaprabha-zailapAla. vahAM cAra rAjadhAniyAM haiN| vairocanendra vairocanarAja balike lokapAla jo soma mahArAja hai, unakA jo utpAtaparvata hai, usakA nAma somaprabha hai, isa somaprabha utpAtaparvatakA varNana camarendra ke lokapAla yama varuNa, aura vaizravaNa haiM, usI prakArase balike bhI yehI lokapAla haiM, arthAt varuNake jo lokapAla hai, unakA bhI aisA hI nAma haiM aura inake bhI apane 2 utpAta parvata haiM / 2 / nAgakumArake indra evaM nAga. kumAroMke rAjA jo dakSiNArdhake adhipati dharaNa haiM, unakA jo utpAta parvatahai, vaha dharaNaprabha nAmakAhai, yaha bhI aruNoda samudravI hai, isakI UMcAI eka hajAra yojanakI hai, udvedhakI apekSA yaha eka hajAra gavyUta (do hajAra koza) parimita hai mUlameM yaha viSkammakI apekSA eka hajAra yojanakA hai / dharaNake jo lokapAla hai, unake nAma haiM kAlapAla che. tyAM cAra rAjadhAnIe che. vairocanendra vairacanarAja balinA je sema mahArAja nAmanA lokapAla che temanA utpAtaparvatanuM nAma somaprabha che. te somaprabha utpAta parvatanuM varNana camaranA lekapAla sema mahArAjanA utpAta parvatanA varNana jevuM ja samajavuM. balinA bIjA traNa lokapAlanAM nAma paNa camaranA bIjA traNa kapAlanAM jevAM ja che. eTale ke yama, varuNa ane vaizramaNa ja che. te pratyekanA paNa alaga alaga utpAta parvata che. te utpAtaparvatanuM varNana samaprabhanA utpAta parvatanA varNana pramANe samajavuM. nAgakumAranA Indra, nAgakumArarAja dharaNa dakSiNAIne adhipati che. tenA utpAta parvatanuM nAma dharaNaprabha che. te paNa aruNoda samudramAM Avela che tenI UMcAI 1000 ejana, udvedha 1000 gacUta (be keza) ane tenA mULabhAgane viSkabha eka hajAra yojana che. dharaNanA cAra leka pAnAM nAma nIce pramANe cha-(1) taa, (2) all, (3) zaitAna bhane (4) zamA temanA zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 438 syAnAGgasUtre prama-zaGkhapAlapraptanAmAno'ruNodesthitA vijJeyA iti| eSAmekaikasya pramANaM yathAekasahasrayojanaparimita Urdhvamuccatvena ' evaM ceva' ti evameva dharaNendrasya dharaNaprabhotpAtaparva tava deva ekasahasragavyUtaparimita udvedhena, mUle viSkamena eka sahasrayojanaparimita iti / yathA-dharaNasya tathaiva audIcyasya nAgakumArendrasya bhUtAnandasya utpAtaparvato vAcyaH / kevalaM sa nAmnA bhUtAnandaprabhaH ! ayamapi aruNodasamudre'sti, paramayamuttarato vAcyaH / dharaNasya lokapAlAnAmiva tasya= bhUtAnandasyApi lokapAlAnAmutpAtaparvatA lokapAlasadRzanAmAno vAcyAH / lokapAlAstu-kAlapAlaH, kolapAlaH, zaGkhapAlaH, zailapAla veti / eSAmutpAtapaH rvatAstu-kAlapAlapabha - kolapAlaprama-zailapAlaprama - zaGkhapAlapamanAmAno'ruNode kolapAla zailapAla aura zaGkhapAla aura inake apane 2 jo utpAta parvata hai, inake nAma kramazaH kAlapAlaprabha, kolapAlaprabha, zailapAla prabha aura zaGkhapAla prabha haiN| aura ye saba aruNodasamudameM sthita haiN| inameM eka ekakA pramANa pUrvokta rUpasehI hai-arthAt UMcAImeM ye saba eka 2 hajAra yojanake UMcehaiM, uddhedhakI apekSA ye saba eka2 hajAra gavyUta parimita haiN| mUlameM ina sabakA viSkambha eka eka hajAra yojanakA hai uttara dizAke adhipati jo nAgakumArake indra bhUtAnanda haiM, unakA bhI utpAtaparvata hai usakA nAma bhUtAnanda prabhahaiM, yaha bhI aruNoda samudra meM haiM aura uttara dizAkI tarapha haiM, dharaNake lokapAloMkI taraha bhUtAnandake bhI lokapAloM ke utpAta parvata haiM / inake nAma lokapAloMke jaise hI haiN| bhUtAnandake lokapAloMke nAma kAlapAla, kolapAla, zaGkhapAla, aura zailapAla haiM / inake utpAtaparvata kAlapAla prabha, kolapAlamabha, zaGkhapAla utpAta parvatanA nAma anukrame kAlapAlabha kelapAlaprabha, zilapAlaprabha ane zakhapAlaprabha che. te cAre utpAta parvate aruNoda samudramAM ja AvelAM che. te pratyeka parvata paNa eka eka hajAra yojana UMce, eka eka hajAra gabhUta pramANa ulledhavALo ane mULabhAgamAM eka eka hajAra ejananA viSkavALo che. nAgakumArendra, nAgakumArarAja bhUtAnanda uttara dizAne adhipati che. tene je utpAta parvata che tenuM nAma bhUtAnandaprabha che. te paNa aruNoda samudramAM che ane uttara dizAmAM Avela che. bhUtAnandanA lokapAlanAM nAma dharaNanA lekapAnAM nAma jevAM ja che. eTale ke kAlapAla, kolapAla, zaMkhapAla ane zailapAla che. te cArekapalenA utpAta parvatanAM nAma anukrame kAlapAlaprabha, kolapAlaprabha, zakhapAlaprabha ane zilapAlapraya che. A cAre utpAta parvate aruNoda samadramAM zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA010 sU0 29 camarAdyacyutendrANAmutpAtaparvatanirUpaNam 439 sthitA draSTavyAH / ' jahA dharaNasse ' - tyAdi - yathA = yatpramANo dharaNasya utpAtaparvataH, evam anena prakAreNa yAvatstanitakumArANAm = suparNAdistanitakumArAntAnAM lokapAlapahitAnAmutpAtaparvataviSaye bhaNitavyam / utpAtaparvatAzca tatsamAnanAmAno bodhyAH / < ayaM bhAvaH -- veNudevasya dAkSiNAtyasya suvarNakumArendrasya suparNakumArarAjasya utpAtaparbato veNudevaprabha nAma / veNudevasya lokapAlAstu - citra-vicitra-citrapakSa-vicitrapakSa - nAmAno vijJeyAH / utpAtaparvatAstu citraprabha - vicitramabhacitrapakSaprama - vicitrapakSamabha - nAmAnaH / tathA veNudAle raudIcyasya suvarNakumArendrasya suparNakumArarAjasya utpAtaparvato veNudAliprabhaH / veNudAlerlokapAlAstu prabha aura zailapAlaprabha haiN| ye saba bhI aruNoda meM sthita haiN| jitane pramA NakA dharaNakA utpAtaparvata kahA gayA hai, itane hI pramANa ke apane 2 lokapAla sahita suparNa se lekara stanitakumAroM takake utpAtaparvata bhI kahanA caahiye| ye utpAtaparvata saba apane 2 lokapAloM evaM indroMke samAna nAmavAle haiM tAtparya yaha hai- suparNakumAroMke indra jo suparNakumAra rAja veNudeva haiM, jo ki dakSiNArdhake adhipati haiM unakA jo utpAtaparvata hai, vaha veNudeva prabha nAmakA hai / veNudevake lokapAla - citra, vicitra, citrapakSa evaM vicitrapakSa ye haiM, veNudAlika jo ki uttarAddha ke adhipati evaM suparNakumAroke indra aura suparNakumAroMke rAjA haiM, unakA jo utpAta parvata hai, usakA nAma AvelA che temanu pramANu paNuM dharaNuprabha utpAta parvatanA pramANa jeTaluM ja kahyu` che. supaNuM kumArAthI stanitakumArA pantanA je Indro che temanA utpAta parvatAnu pramANa tathA temanA leAkapAlAnAM nAmanI pAchaLa temanA utpAtapa tAnAM nAma khanI jaze. 6 prabha ' pada lagADavAthI zrI sthAnAMga sUtra : 05 d A kathananu tAtparya nIce pramANe che-- supaNu kumArAnA indra je supaNu kumArarAja veNudeva che, te dakSiNAnA adhi pati che. tenA utpAta parvatanuM nAma veNudevaprabha che. te veNudevanA cAra lekapAlanAM nAma nIce prabhASe che-(1) citra (2) vicitra (3) citrapakSa ane (4) vithitrapakSa uttaranikAyanA supa kumArAnA indra supa kumArarAja veNudAlika che. temanA utpAta paMtanuM nAma vedAliprabha che. temanA lokapAlanAM nAma citra, vicitrapakSa ane Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440 sthAnAsUce citra-vicitra-citrapakSa-vicitrapakSa-nAmAno vijJeyAH / utpAtaparvatAstu citra. prabha-vicitraprabha-citrapakSaprabha-vicitrapakSaprama-nAmAnaH / tathA-veNudAle raudIcyasya suvarNakumArendrasya suvarNakumArarAjasya utpAtaparvato veNudAliprabhaH / veNudAle lokapAlAstu citr-vicitr-vicitrpkss-citrpkssnaamaanH| citraprabha-vicitrapakSamabha-citrapakSaprabha nAmAna eSAmutpAtaparvatAH / tathA-harikAntasya dakSiNAtyasya vidyutkumArendrasya vidyutkumArarAjastha utpAtaparvato harikAntaprabhaH / etallokapAlAnAM prabha-supabhamabhakAnta-supabhakAntAnAmutpAtaparvatAH prabhapramasupabhaprabha-pramakAntaprabha - supabhakAntamabhanAmAno bodhyAH / tathA-hariSahasya audIcyasya vidyutkumArendrasya vidyutkumArarAjasya utpAtaparvato hariSahaprabhaH / etallokapAlAstu-prabhaH sumamaH suprabhakAntaH pramakAntazca / utpAtaparvatAstveSAmprabhaprabhaH suprabhapramaH supabhakAntaprabhaH pramakAntaprabhazceti / tathA-agnizikhasya veNudAliprabha hai, aura isake jo citra vicitra Adi lokapAla haiM, unake utpAta parvata kramazaH citraprama vicitraprabha, vicitrapakSaprabha aura citrapakSaprabha ina nAmoMke haiN| ___ tathA dakSiNa dizAke adhipati jo harikAnta haiM, jo vidyutkumAroMke indra aura vidyutkumAroMke rAjA haiM, unakA utpAtaparvata harikAnta prabha nAmakA hai, inake lokapAla prabha, suprabha, prabhakAnta, aura suprabha. kAnta haiM / inake utpAta parvatoMkA nAma prabha prama, suprabhaprabha, prabhakAnta prabha aura suprabhakAnta prabha hai| vidyutkumAroMke indra evaM vidyutkumAroMke rAjA jo harivarSahai, evaM jo uttarArddha ke adhipati haiM unake utpAta parvatakA nAma hariSaha prabha hai, inake lokapAloke nAma prabha, suprabha, suprabhakAnta aura prabhakAnta haiM, inake utpAtaparvatoMke nAma prabha prabha, suprabhaprabha, suprabhakAntaprabha evaM prabhakAntaprabha hai, dakSiNa dizAke citrapakSa che. te lepAlanA utpAtaparvatanAM nAma anukrame citraprabha, vicitra prabha, vicitrapakSaprabha ane citrapakSaprabha che. dakSiNArdhanA vighakumArendra vidyuma rarAja harikAntanA utpAta parvatanuM nAma harikAntaprabha che. tenA kapAlanAM nAma prama, suprabha, prabhakAnta ane suprabhakAnta che. te cAre lokapAlanA utpAtaparvatanAM nAma anukrame prabhamabha, suprabhaprabha, prabhakAntaprabha ane suprabhakAntaprabha che. uttarArdhanA vighukumAredra vidhutakumArarAja harivarSanA utpAta parvatanuM nAma hariSahaprabha che. temanA lokapAlanAM nAma prabha, suprabha, suprabhakAntaprabha ane prabhakAntaprabha che, zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % - - - - --- sughA TIkA sthA0 10 sU. 29 camarAyacyutendrANAmutpAtaparvatanirUpaNam 441 dAkSiNAtyasya agnikumArendasya agnikumArarAjasya aruNadvIpasthitautpAtaparvato. 'gnizikhamabhaH / etallokapAlAstu-tejAH, tejazzikhaH, tejaskAntaH tejaHprabha iti / aruNadvIpasthitA epAmutpAtaparvatAstu-tejaH pramaH, tejazikhaprabhaH, tejaskAntapramaH, tejaH pramaprabha iti / tathA-agnimANavakasya audIcyasya agnikumA rendrasya agnikumArarAjasya aruNadvIpasthita utpAtaparvato'gnimANavakaprabhaH / etallokapAlAstu-tejAH, tejazikhaH, tejaHprabhaH tejaskAnta iti / aruNadvI. pasthitA utpAtaparvatAstu-tejaH prabhA, tejaHzikhaprabhaH, tejaHpabhaprabhaH tejaskA. ntaprabha iti / tathA-pUrNasya dAkSiNAtyasya dvIpakramArendrasya dvIpakumArarAjasya adhipati evaM agnikumAroMke indra tathA agnikumAroMke rAjA jo agnizikha haiM, utpAtaparvatakA nAma agnizikha prabha hai, yaha utpAta parvata aruNa dvIpameM sthita hai, agnizikhake jo lokapAla haiM unake nAma isa prakArase haiM-teja, tejazikha tejaskAnta aura tejaHprabha inake jo utpAtaparvata haiM-ve aruNa dvIpameM sthita haiN| inakA nAma kramazaH teja:prabha, tejaHzikhaprama, tejaskAntaprabha aura tejAprabhaprabhahai / tathA-agnikumArendra aura agnikumArarAja jo agnimANavaka hai, unakA aruNa dIpasthita jo utpAtaparvata hai, usakA nAma agnimANavakaprabha haiM, inake jo lokapAla haiM, unakA nAma teja tejaHzikhaprabha, tejaHprabhapabha, aura tejaskAntaprabha hai / tathA ye agnimANavaka uttarAdha ke adhipati haiM / dakSiNArdhake adhi. pati dvIpakumArendra evaM dIpakumArarAja jo pUrNa haiM, unakA jo utpAta dakSiNArdhanA agnikumAronA Indra, ane agnikumAranA rAjAnuM nAma agnizikha che. temanA utpAtaparvatanuM nAma agnizikhaprabha che A upAta parvata aruNadvIpamAM Avela che agnizikhAnA lokapAlanAM nAma nIce pramANe cha-(1) tela, (2) tezima, (3) rid sane (4) teprama. tamanA utpAtaparvate paNa aruNa dvIpamAM AvelA che. te utpAta parvatanAM nAma bhanubhanIya mAlyA pramANe cha-(1) tena, (2) zimasa, (3) tejaskAntaprabha ane (4) tejaprabhaprabha. uttaranikAyanA agnikumAronA Idra ane agnikumAranA rAjAnuM nAma agnimANavakaprabha che. te utpAta parvata aruNadvIpamAM Avelo che. te agnimANuvakanA yA pAnAM nAma nIya pramANe cha-(1) te4, (2) tezima, (3) : ana (4) 424Anta che. temn| pAta 5vatAnA nAma te sa, te-zimaprasa, teja:prabhaprabha ane tejaskAntaprabha che. sthA0-56 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % D sthAnAGgasUtre aruNadvIpasthita utpAtaparvataH pUrNapabhaH / etallokapAlAH-rUpa-rUpAMza-rUpakAnta-rUpamamA iti / aruNadvIpasthitA eteSAmutpAtaparvatAstu-rUpaprabha-rUpAMzapabharupakAntaprabha-rupaprabhaprabhA iti / tathA-viziSTasya audIcyasya dvIpakumArendrasya dvIyakumArarAjasya arugadvIpasthita utpAtaparvato viziSTamabhaH / etallokapAlAsturUpa-rUpAMza-rUpapabha-rUpAkAntA / iti / aruNadvIpasthitA utpAtaparvatAstveSAMrUpapabha-rUpAMzaprabha-rUpaprabha-rUpakAntaprabhA iti / tathA-jalakAntasya dAkSiNAtyasya udadhikumArendrasya udadhikumArarAjasya aruNodasthita utpAtaparvato jalakAntaprabhaH / etallokapAlAstu-jalo jalarayo jalakAnto jalaprabhazceti / aruNo. parvata hai, vaha aruNadvIpameM sthita hai, usakA nAma pUrNaprabha hai, inake lokapAloMkA nAma rUpa, rUpAMza, rUpakAnta, aura rUpaprabhahai, inake utpAta parvata rUpaprabha, rUpAMzaprabha, rUpakAntaprabha aura rUpaprabhaprabha nAmake haiM, evaM ye aruNasabhudra meM sthita haiN| dvIpakumArendra evaM dIpakumAra rAja jo viziSTa haiM, unakA utpAtaparvata viziSTa prabha hai, aura yaha aruNa dvIpameM sthita hai, ye viziSTa uttarArdhake adhipati haiM / inake lokapAloMke nAma isa prakArase haiM . rUpa 1, rUpAMza 2, rUpaprabha 3, aura rUpakAnta 4, inake utpAta parvata aruNa dvIpameM sthita haiM, inakA nAma rUpaprabha, rUpAMzaprabha rUpaprabhaprabha, aura rUpakAnta prabha hai, udadhikumAroMke indra evaM udadhikumAroMke rAjA jo jalakAnta haiM, unake utpAtaparvatakA nAma jalakAnta prabha dakSiNanikAyanA dvIpakumArendra dvIpakumArarAja pUrNanA utpAta parvatanuM nAma pUrNa prabha che. te utpAtaparvata aruNadvIpamAM Avelo che. pUrNanA leka pAnAM nAma, rUpa, rUpAMza, rUpakAta ane rUpaprabha che. temanA utpAtaparvatanAM nAma anukrame rUpaprabha, rUpAMzaprabha, rUpakAntaprabha ane rUpAbhaprabha che te cAre utpAta parvate aruNadvIpamAM AvelA che. uttaranikAyanA dvIpakumAredra dvIpakumArarAya viziSTanA utpAta parvatanuM nAma viziSTaprabha che. te utpAta parvata aruNadvIpamAM Avela che. tenA lekapAlanAM nAma nIce pramANe che-rUpa, rUpAMza, rUpaprama ane rUpakAnta. temanA utpAta parvatanAM nAma rUpaprabha, rUpAMzaprabha, rUpapramaprabha ane rUpanantaprabha che, te cAre utpAta parvate paNa aruNadvIpamAM AvelA che dakSiNanikAyanA udadhikumAranA indra ane udadhikumArarAja jayakAntanA utpAtaparvatanuM nAma jalakAntaprabha che. te utpAtaparvata aruNAdamAM Avela che. jalakAntanA cAra lokapAlenAM nAma zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 10 sU029 camarAyacyutendrANAmutpAtaparvatanirUpaNam 443 dasthitA utpAtaparvatAstveSAm-jalaprabho jalasyapabho jalakAntaprabho jalaprabhaprabha iti / tathA jalaprabhasya audIcyasya udadhikumArendrasya udadhikumArarAjasya aruNodasthita utpAtaparvato jalapabhaprabhaH / etallokapAlAstu-jalo jalarayo jalaprabho jalakAnta iti / aruNodasthitA utpAtaparvatAstveSAm-jalaprabho jalarayaprabho jalaprabhaprabho jalakAntapama iti / tathA-amitagate rdAkSiNAtyasya dikkumArendrasya dikkumArarAjasya aruNadIpasthita utpAtaparvato'mitagatiprabhaH / etallokapAlAstutvaritagatiH kSipragatiH siMhagatiH siMhavikramagatiriti / aruNadvIpasthitA utpAhai, yaha aruNodameM sthita hai, inake lokapAla jala, jalaraya, jalakAnta aura jalaprabha haiM inake bhI utpAtaparvata aruNAdameM sthita haiM, inakA nAma hai-jalaprabha 1, jalarayaprabha 2, jalakAntaprabha 3, aura jalaprabhaprabha 4, uddhikumAroMke indra evaM udadhikumAroMke rAjA jalaprabha kA jo utpAtaparvata hai usakA nAma jalaprama prabha hai yaha aruNodameM sthita hai, inake lokapAloMkA nAma jala, jalaraya, jalaprabha aura jalakAnta haiM, inake jo utpAta parvata haiM unake nAma jalaprabha, jalaraya prabha, jalaprabha evaM jalakAnta prabha hai, ye saba arUNodameM sthita haiM, dikkumArendra evaM dikkumArarAja jo amitagati haiM, unake utpAta parvatakA nAma amitagatiprabha hai, yaha aruNadvIpameM sthita hai, inake lokapAloMke nAma tvaritagati, kSipragati, siMhagati, evaM siMhavikramagati haiM, inake nIya pramANe cha-(1) , (2) 12ya, (3) restra mane (4) samAtemanA utpAta parvatanA nAma anukrame jalaprabha, jalayaprabha, jalakAntaprabha, ane jalaprabha prabha che. A utpAta parvate paNa aruNodamAM AvelA che uttaranikAyanA udadhikumAranA Indra ane udadhikumArarAya jalaprabhanA utpAtaparvatanuM nAma jalaprabhache. te utpAda parvata aruNodamAM Avela che. jalaprabhanA cAra kapalenAM nAma nIya pramANe cha-(1) ra, (2) 12ya, (3) saprala, mane (4) ard. temanA utpAtaparvatenAM nAma anukrame jalaprabha, jalaraprabha, jalaprabhaprabha ane jalakAntaprabha che. A cAra utpAta parvate aruNodamAM AvelA che. dakSiNanikAyanA dikakumArane Indra ane dikumArarAya amitagatinA utpAta parvatanuM nAma amitagatiprabha che, A utpAtaparvata aruNadvIpamAM mAvato cha bhitazatinA alarai nAma (1) tvaritagati, (2) kSiti, (3) siMti bhane (4) siMvimati cha. tamanA pAdaai zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre taparvatAsteSAM-tvaritagatiprabhaH kSipagatipramaH siMhagatiprabhaH siMhavikramagatiprabha iti / tathA-amitavAhanasya audIcyasya divakumArendrasya dikkumArarAjasya aruNadvIpasthita utpAtaparvato'mitavAhanamamaH / etallokapAlAstu-tvaritagatiH kSipagatiH siMhavikramagatiH siMhagatizceti / aruNadvIpasthitA utpAtaparvatAstveSAMtvaritagatiprabhaH kSipragatipramaH siMhavikramagatiprabhaH siMhagatiprabhazceti / tathAvelambasya dAkSiNAtyasya vAyukumArendrasya vAyukumArarAjasyotpAtaparvato velambapramo nAma / etallokapAlAstu-kAlo mahAkAlI aJjano riSTa iti / utpAtaparvatAstu-kAlapramo mahAkAlapramaH aJjanaprabho riSTapama iti / tathA-prabhaJjanasya utpAta parvata aruNa dvIpameM sthita haiM, ina utpAtaparvatoMke nAma haiMtvaritagatiprama 1, kSipragatiprama 2, siMhagatiprama 3, evaM siMha vikramagati prama 4 / ye inake utpAtaparvata aruNadrIpameM sthita haiN| dikkumArendra dikku. mArarAja jo amitavAhana haiM, so inakA jo utpAtaparvata hai usakA nAma amitavAhanaprama hai, yaha uttarArghakA adhipati hai, tvaritagati, kSipragati, siMhavikrapragati, aura siMhagati isa nAmake isake loka. pAla haiN| inake utpAtaparvatoMke ye nAma haiM-tvaritagati prama, kSipragati pabha, sihavikramagatiprabha aura sihagatiprama ye cAroMho utpAta. parvata aruNadvIpameM sthita haiM / vAyukumArendra, vAyukumArarAja jo belamba hai unake utpAtaparvatakA nAma belambaprama hai, inake lokapA. loke nAma isa prakArase haiM, kAla 1, mahAkAla 2, aJjana 3, evaM riSTa 4 inake utpAtaparvata kramazaH kAlamama 1, mahAkAlaprama 2, aJjana. aruNadvIpamAM AvelA che. temanA nAma anukrame tvarita gati prabha, kSipragatiprabhu, siMhagatiprabha ane siMhavikramagatiprabha che. uttaranikAyanA dikakumArarAya amita vAhananA utpAtaparvatanuM nAma amitavAhanaprabha che. temanA lokapAlanAM nAma (1) paritagati, (2) kSiprAti, (3) siti che mana sipibhagati (4) temanA utpAta parvatanAM nAma kramazaH nIce pramANe che-(1) varitagatiprabhu, (2) kSiprAtiprasa, (3) siti ma mare (4) sivibhAtina che. utpAta parvate aruNadvIpamAM AvelA che. dakSiNArdhanA vAyukumArane Indra ane vAyukumArarAja velambanA utpAta patatuM nAma vesampaprala cha, tabhanA sopAlonA nAma (1) ra (2) mahAsa, (3) bhajana Ane (4) riTa cha / yAre pAsanA 55 tenAM nAma anukrame kAlaprabha, mahAkAlaprabha, aMjanaprabha ane riTaprabha che. utta zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 10 sU029 camarAyacyutendrANAmutpAtaparvatanirUpaNam 445 audIcyasya vAyukumArendrasya vAyukumArarAjasya utpAtaparvataH prabhaJjanaprabha iti / etaralokapAlAstu kAlo mahAkAlo riSTo'Jjana iti / utpAtaparvatAstveSAm-kAla. prabho mahAkAlaprabho riSTapramo'Jjanapama iti / tathA-ghoSasya dAkSiNAtyastha stanitakumArendrasya stanitakumArarAjasyAruNadvIpasthita utpAtaparvato ghoSaprabhaH / etllokpaalaastu-aavto vyAvattoM nanyAvoM mahAnandyAvarta iti / aruNadvIpasthitA utpAtaparvatAstveSAm-Avarttaprabho vyAvarttaprabho gandhAvarttaprabho mahAnanyApartamama iti / tathA-mahAghoSasya audIcyasya stanitakumArendrasya stanitakumArarAjasyAruNadvIpasthita utpAtaparvato mahAghoSapabha iti / etallokapAlAstu-Avarto vyAvau mahAnandyAvoM nandyAvarta iti / aruNadvIpasthitA utpAtaparvatAstveSAmprama 3, aura riSTaprabha hai, vAyukumArendra vAyukumArarAja jo prabhaJjana haiM, unakA utpAtaparvata prabhaJjana prabha haiM, inake lokapAla cAra haiM-unake nAma isa prakArase haiM-kAla 1, mahAkAla 2, riSTa 3 evaM aJjanaprabha 4 ye prabhaJjana uttarArdhake adhipati haiN| stanitakumArendra stanitakumAra rAja jo ghoSa haiM, unake utpAtaparvatakA nAma isa prakAra se hai-Avarta 1, vyAvarta 2, nandyAvarta 3 aura mahAnandyAvarta 4, ghoSakA utpAta parvata aruNa dvIpameM sthita hai / tathA lokapAloMke ye cAra Avartamabha, vyAvata prabha 2, nandyAvarta prabha 3 evaM mahAnandyAvarta prabha jo cAra utpAta parvata haiM ve bhI aruNa dvIpameMhI sthita haiN| stanitakumArendra evaM stanitakumAra rAja jo mahAghoSahai, unakA utpAtaparvata mahAghoSa nAmakA hai inake jo lokapAla haiM ve isa nAmake haiM-Avarta 1, vyAvarta 2 mahAnandayA. rAInA vAyukumAre vAyukumArarAja prabhaMjananA utpAta parvatanuM nAma prabhaMjana prabha che. temanA cAra lokapAlanAM nAma nIce pramANe che-(1) kAla, (2) mahA sama, (3) 201 ma2 (4) marana. tamanA GpAta tAnAM nAma anubha kAlabha, mahAkAlapabha, ribdaprama ane aMjanaprabha che. dakSiNArdhanA svanitakumArendra svanitakumArarAja ghoSanA utpAtaparvatanuM nAma nIya prabhA cha-(1) Apatta, (2) vyAvata (3) nandhAvatta mana (4) mahAnaghAvatta. ghoSane utpAtaparvata aruNadvIpamAM Avela che ane tenAM lekapolenA utpAtaparvata paNa aruNadvIpamAM ja che. Ava Adi lekapa lenA utpAtaparvatanAM nAma anukrame Avarta prabha, vyAvarta prabha, nAvartaprama, ane mahAnandhAvastaprabha che. uttarArdhanA svanitakumArendra svanitakumArarAja mahA ghoSanA utpAta parvatanuM nAma mahAghoSaprabha che. temanA lekapalanAM nAma (1) bhApatta, (2) yApatta, (3) maDAnanyAvata mAne (4) na-dhAta cha. tamanA zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 446 sthAnAnasUtre Avartapramo vyAvarttaprabho mahAnanyAvarttaprabho nanyAvarta pabha iti / ete utpAtaparvatAH sthAnamAzrityaiva vijJeyAH" asurANAM nAgANaM, udahikumArANaM hoti AvAsAH / aruNodae samudde, tattheva ya tesi uppAyA // 1 // dIvadisA aggINaM, thaNiyakumArANa hoti AvAsAH / aruNavare dIvammi, tattheva ya tersi uppAyA // 2 // chAyA-asurANAM nAgAnAm , udadhikumArANAM bhvntyaavaasaaH| aruNodaye samudre tatraiva ca teSAmutpAtAH // 1 // dvIpadigagnInAM, stanitakumArANAM bhvntyaavaasaaH| aruNavare dvIpe tu, tatraiva ca teSAmutpAtAH // 2 // iti / uktAH bhavanapatInAM tallokapAlAnAM cotpAtaparvatAH, sAmpataM vaimAnikAnAM tAnAha-' sakkasse ' tyAdi zakrasya dAkSiNAtyasya devendrasya devarAjasya utpAta. varta 3 aura nandyAvata 4 ina cAra lokapAloMke Avarttaprabha 1, vyAvarta prabha 2, mahAnandyAvata prabha evaM nandyAvata prabha nAmake cAra parvata haiM, stanitakumArakA utpAtaparvata aura inake lokapAloMke utpAta parvata ye saba aruNa dvIpameM hI sthita haiN| ye utpAtaparvata sthAnoMko Azrita karake isa prakArase kahe gaye jananA cAhiye-- "asurANaM nAgANaM " ityaadi| ina gAthAoMkA artha spaSTa hai, isa prakAra bhavanapatiyoMke aura unake lokapAloM ke parvata kahe aba vaimAnikoMke utpAtaparvatoMke sambandhameM kahA jAtA hai--" sakkassa" ityaadi| devendra devarAja zakrake utpAta parvatakA nAma zakraprabha hai, yaha zaka GrnAta papatAnA nAma manu (1) bhApattama, (2) vyApattaprasa, (3) mA nadyAvattaprabha ane (4) nandAvartaprabha che. svaninakumArano utpAta parvata aruNa dvIpamAM Avela che ane tenA lekapAlanA utpAta parvate paNa aruNadvIpamAM ja che. A utpAtaparvatenuM sthAna darzAvatI gAthAo nIce pramANe che" asarANaM nAgANaM" yA-sA aayaamon| ma 52na sabhAmA spaSTa thaI cukaye che. A rIte bhavanapati devanA 20 Indro, temanA utpAta parvate, temanA lokapAle ane te lepAlanA utpAtaparvatanuM kathana karIne have sUtrakAra mA nikanA utpAta parvatanuM kathana kare che "sakAsa"tyAdi-hevendra 12100 zanA pAta 55 tanu nAma prala zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 10 sU029 camarAyacyutendrANAmutpAtaparvatanirUpaNam 447 parvataH zakraprabhanAmakaH / tallokapAlAnAM somayamavaruNavaizravaNAnAmutpAtaparvatAH somaprama-yamaprabha-varuNapabha-vaizravaNamabhanAmAnaH / zakrasyotpAtaparvatasya yatpamANaM tadeva pramANaM tallokapAlotpAtaparvatAnAmapi bodhyam / kuNDalavaradvIpasthitakuNDalaparvate dakSiNataH zakrendrasya SoDaza rAjadhAnyaH santi, tAsu catasRNAM catasRNAM rAjadhAnInAM madhye zakrasya caturNA lokapAlAnAmutpAtaparvatA yathAkramaM vodhyAH / tathA-IzAnasya audIcyasya devendrasya devarAjasya utpAtaparyataH iishaanbhnaamkH| sa ca zakrotpAtaparvatapramANaH / tallokapAlAnAM somayamavazravaNavaruNAnAmutpAtadakSiNa dizAkA adhipati hai, isake cAra lokapAla haiM-jinake nAma isa prakArase haiM-soma 1, yama 2, varuNa 3, aura vaizravaNa inake bhI apane 2 utpAta parvata haiM-jinakA nAma-somaprabha 1 vamaprabha 2 varuNa. prabha 3 aura vaizravaNaprabha 4 isa prakArase hai, zakrake utpAtaparvatakA jo pramANa hai vahI pramANa usake lokapAloMke utpAtaparvatoMkA hai, kuNDalavaradvIpameM sthita jo kuNDala parvata hai usa kuNDalaparvata para dakSiNa dizAkI ora zakrendrakI 16 rAjadhAniyAM haiN| unameM se cAra cAra rAjadhAniyoMke bIcameM zakrake cAra 2 lokapAloMke utpAtaparvata yathAkramase jAnanA cAhiye, tathA-devendra devarAja IzAnakA jo utpAta parvata hai, usakA nAma IzAna prabha hai, yaha IzAna uttara dizAkA adhipati hai, isake utpAtaparvatako pramANa zakrake utpAtaparvatake jaisA hai, isake bhI jo lokapAla haiM, unakA nAma bhI soma, yama vaizramaNa che. zakra dakSiNAIne adhipati che. tenA cAra lokapAlonAM nAma nIce pramANe cha-(1) soma, (2) yama, (3) 101 ane (4) paizravaNa. te nyArepAsanA utpAta 5 i nAma se maza: 548 42vAmAM Ave che-(1) somaprasa, (2) camaprabha, (3) varuNaprabha ane (4) vaizravaNaprabha. zakanA utpAta parvatanuM je pramANa A sUtramAM AgaLa prakaTa karavAmAM AvyuM che, eTaluM ja tenA lekapAlanA utpAta parvatanuM pramANa paNa samajavuM. kuMDalavara dvIpamAM je kuMDalaparvata che te kuMDalaparvata para dakSiNa dizA tarapha kendranI 16 rAjadhAnI che. temAMnI cAra cAra rAjadhAnIonI vacce zakanA cAra lekapAlenA utpAta parvatanAM kramaza: AvelA che. ema samajavuM. uttara dizAnA adhipati devendra devarAja IzAnanA utpAta parvatanuM nAma IzAnaprabha che. A IzAnaprabha utpAtaparvatanuM pramANa zakanA zakraprabha utpAta parvatanA jevuM ja che. devendra devarAja IzAnanA cAra lekapaasoni nAma naye pramANe che-(1) sAma, (2) yama, (3) zra15) mana (4) zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 sthAnAGgasUtre parvatAH somaprabhayamaprama-vaizravaNaprabha-varuNaprabhanAmAno bodhyAH / ete parvatAH kuNDalavaradvIpasya kuNDalaparva te uttarataH IzAnendrasya yAH SoDazarAjadhAnpaH santi, tAsu zakalokapAlotpAtaparvatavada bodhyAH / eteSAM parvatAnAM pramANaM zakrotpAta. parvatavad bodhyam / yathA zakrasyotpAtaparvatapramANaM tathaiva salokapAlAnAM sanatku mArAyacyutAntAnAmindrANAmapyutpAtaparvatapramANaM bodhyam / etamevArthaM manasi kRtyAha-' sakkassa gaM deviMdassa devaraNo' ityAdi / tatra dAkSiNAtyAnAM sanakumAra-brahma-mahArAkAkhyAnAM devendrANAmutpAtaparvatAH sanatkumAraprabha-brahmaprama aura varuNa hai, inake utpAtaparvatoMkA nAma somaprabha, yamaprabha, vaizravaNaprabha aura varuNaprabha hai, ye utpAta parvata kuNDalavara dvIpake kuNDala parvata para uttara dizAkI ora IzAnendrakI jo 16 rAjadhAniyAM haiM usameM zakrake lokapAloMke utpAta parvatoMkI taraha utpAta parvata jAnanA cAhiye, tathA ina parvatokA pramANa bhI zakake utpAna parvatake jaisA samajhanA caahiye| jaisA zakake utpAta parvatakA pramANa hai, vaisA hI pramANa lokapAla sahita sanatkumAra Adi acyuta takake indroMke utpAta parvatoMkA pramANa hai, aisA jAnanA cAhiye, isI bAtako manameM dhAraNa kara aba sUtrakAra "sakassa NaM devidassa devaraNo" ityAdi sUtrakA kathana karate haiM -dakSiNa dizAkI ora rahanevAle jo sanatkumAra, brahma, evaM mahAzukra nAmake devendra haiM, so unake utpAtaparvatoMke kramazaH nAma isa prakArase haiMsanatkumAraprabha, brahmapabha, aura mahAzukaprabha. varuNa. te cAra lokapAlanA utpAtaparvatenA nAma anukrame somaprabha, yamaprabha, vaizravaNa prabha ane varuNaprabha che. kuMDalavara dvIpamAM kuMDalaparvatanI uttara dizA tarapha izAnendranI je 16 rAjadhAnIo AvelI che, temAM zakanA lekapAlonA utpAta parvatanI jema IzAnendranA lekapolenA utpAta parvate paNa A velA che. te utpAta parvatanuM pramANa zakanA utpAtaparvatenA pramANa jevuM ja samajavuM. sanaskumArathI laIne acuta paryantanA IndranA ane temanA lepAlanA utpAtaparvatanuM pramANa paNa zakanA utpAta parvatanA pramANa jevuM ja samajavuM. me pAta sUtradhAre "sakassa NaM deviMdassa devaraNNo" tyAhi sUtrapATha dvArA prakaTa karI che. A kathananuM have vizeSa spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che-dakSiNAtya indronAM nAma sanakumAra, brahma, ane mahAzuka che. temanA utpAta parvatenAM nAma kramaza: zakaprabha, sanakumAraprabha, brahmaprabha ane mahAzukraprabha che. zakanA utpAta zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - sudhA TIkA sthA 10 sa. 30 yojanasahasrAtmikA mavagAhanAnirUpaNam 441 mahAzukraprabhAkhyA bodhyaaH| etallokapAmAstu zakralokapAlatulyAH ata eSAmutpAta. parvatAstadutpAtaparvatatulyA eva bodhyaaH| tathA-audIcyAnAM mAhendra-lAntakasahasrAra-mANatAcyutAnAM devendrANAmutpAtaparvatAH mAhendraprabha-lAntakAbhasahasrAraprabha-ANAtapabhAcyutapamanAmAno bodhyAH / eteSAM lokapAlA lokapAlo. tpAtaparvatAzca zakrendralokapAlAnAmiva bodhyAH, ataevAha-' samvesiM pamANamegaM' iti sarveSAM tulyaM pamANamityarthaH / sU0 29 // yojanasahasrAdhikArAt yojanasahasrAtmikAM zarIrAvagAhanAM prarUpayati mUlam -bAyaravaNassaikAiyANaM ukkoseNa dasa joyaNasayAI sarIrogAhaNA paNNattA / jalaparapaciMdiyatirikkhajoNiyANaM ukkoseNaM dasa joyaNasayAI sarIrogAhaNA paNNattA / uraparisappa thalayarapIcaMdiyatirikkhajoNiyANaM ukkoseNaM evaM ceva suu.30|| tathA-inake jo lokapAla haiM ye zakrake lokapAla jaise hai-isaliye inake utpAtaparvata zakrake lokapAloMke jaise hI hai| tathA uttara dizAmeM rahanevAle jo mAhendra, lAntaka, sahasrAra-prANata evaM acyuta devendra haiM-so unake utpAtaparvatoMke nAma kramazaH isa prakArase haiMmAhendraprama 1, lAntakaprama 2, sahasrAraprama 3, prANataprabha 4, aura acyutaprabha tathA inake jo lokapAla haiM, aura ina lokapAloMke jo utpAtaparvata haiM so yaha saba kathana zakendrake lokapAloM evaM inake utpAta parvatoMke jaisA hI hai-aisA jAnanA caahiye| isI bAtako lekara sUtrakArane " savvesiM pamANamegaM" aisA pATha kahA hai| sUtra 29 // parvata ane lekapAlonAM nAma AgaLa ApavAmAM AvyAM che. bAkInA traNe dakSiNAtya devonA lokapAlonAM nAma zakanA lekapAlenA jevA ja che, ane temanA utpAtaparvate paNa zakanA lekapAlanA utpAtaparvate jevAM che. uttara dizAmAM rahetA devendronAM nAma IzAna, mAhendra, lAntaka, sahastrAra, prAkRta ane azruta che. temanA utpAta parvatanAM nAma anukrame IzAnaprabha, mAhedraprabha, lAntakapraza, sahastrAraprabha, prANutaprabha ane azrutaprabha che. temanA leka pAsenA nAma kendranA pAnAM nAma jevo ja che. te lokapAlenA utpAta parva tenAM nAma, pramANa vagere zakanA lekapAlanA utpAta parvatanA kathana anusAra ja samajavuM. me pAta sUtramAre "savye siM pamANa megaM' mAsUtra dvArA vyata ch.|suutr.26|| sthA0-57 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 450 sthAnAGgasUtre chAyA-vAdaravanaspatikAyikAnAm utvarSeNa dazayojanazatAni zarIrAvagAhanA prajJaptA / jalavarapazcendriyatiryagyonikAnAm utkarSeNa dazayojanazatAni zarIrAvagAhanA prajJaptA / uraHparisarpasthalacarapazcendriyatiryagyonikAnAm utkarSaNa evameva / / sU0 30 // TIkA-'vAyaravaNassaikAiyANaM ' ityAdi bAdaravanaspatikAyikAnAM-bAdarAH sthUlA ye vanaspatikAyikA steSAM zarIrAvagAhanA utkarSeNa dazayojanazatAni ekasahasrayojanAni mataptA / bAdareti vizeSaNaM sakSmavyAvRttyartham / sakSmANAM zarIrAvagAhanA tu agulAsaMkhyeyabhAga mAtrapramANA / idaM zarIrAvagAhanApramANamutsedhAGgulamAnena gRhyate, na tu prabhA ye yojana sahasrake adhikArako lekara aba sUtrakAra yojana saha sAtmika jo zarIrako avagAhanA hai-usakA kathana karate haiM-- __" vAyaravaNassaikAiyANaM " ityAdi / sUtra 30 / / TIkArya bAdara vanaspatikAyikajIvoMkI zarIrAvagAhanA utkRSTase 1 hajAra yojanakI kahI gaI hai, jalacara paMcendriya tiryazca jIvoMkI zarIrAvagAhanA utkRSTase 1 hajAra yojanakI kahI gaI hai, uraHparisarpa sthalacara paMcendriyatiryazcoMkI zarIrAvagAhanA utkRSTase 1 hajAra yojanakI kahI gaI hai, sthUla jo vanaspatikAyika jIva haiM, ve vAdaravanaspakikAyika jIva haiM yahAM bAdaravizeSaNa sUkSma vanaspatikAyika jIvoMkI vyAvRttike liye diyA gayA hai, kyoMki sUkSma vanaspatikAyika jIvoMkI avagAhanA agulake asaMkhyAtaveM bhAga pramANa kahI gaI hai, yaha zarIrAyagAhanA pUrvasUtramAM hajAra ejananA pramANuvALA utpAta parvatanI vAta karavAmAM AvI. have sUtrakAra hajAra jananI avagAhanAvALAM je zarIra che temanuM ni35|| 42 cha-" vAyaravaNassaikAiyANaM " tyA:-( 30) TakAtha-bAdara vanaspatikAyikonA zarIranI utkRSTa (adhikamAM adhika) avagAhanA eka hajAra jananI kahI che. jaLacara paMcendriya tiryaMca nI zarIrAvagAhanA vadhAremAM vadhAre eka hajAra jananI kahI che. uraH parisarSa sthalacara paMcendriya tiyanI utkRSTa zarIravagAhanA eka hajAra jananI kahI che. je sthUla vanaspatikAyika jIva che temane bAdaravanaspatikAyika jI kahe che. ahIM sUkSmavanaspatikAcika jIvanI vyAvRttine nimitta (temanuM grahaNa karavAnuM na hovAthI) skUla vizeSaNa lagADavAmAM AvyuM che, kAraNa ke sUkSma vanaspatikAyikanI avagAhanA AgaLanA asaMkhyAtamAM bhAgapramANa ja kahI zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TokA sthA0 10 sa0 30 yojanasahasrAmikA mavagAhanAnirUpaNam 451 NAGgulamAnena / taduktam- ussehapamANAu miNe deha' chAyA-utsedhapamANAda minuyAd deham ' iti / zarIrAvagAhanAtu yeSu pradezeSu zarIramavagADhaM sA / bAdaravanaspatikAyikAnAmiyaM zarIrAvagAhanA tathAvidhamahAnadAdisthitapadmanAlApe. kSayA vijJeyeti / evameva jalacarapazcendriyatiryagyonikAnAm , uraHparisarpasthalacarapazcendiyatiryagyonikAnAM ca zarIrAvagAhanA vijnyeyaa| 'jalacarapaJcendriya tiryagyonikAnAm ' ityatra jalacarA matsyAH , te ca garbhajAH samUcchimAzca saMgRhyante / taduktam-' macchajuyale sahassaM ' chAyA-matsyayugale sahasram ' iti / ete ca svayambhUramaNe samudra eva bhavantIti / tathA-uraHparisarpasthalacarapazcendri. yatiryagyonikAstu garbhajA mahoragA bodhyAH / taduktam-" uragesu gabbhajAesu" pramANa utsedhAgula pramANase gRhIta huA hai, pramANAGgulake pramANase nahIM kyoMki-" ussehapamANA u miNe dehaM" zarIrAvagAhanAkA pramANa utsedhake pramANase nApanA cAhiye aisA kahA gayA hai, jina pradezomeM zarIra avagADha hotA hai, yaha zarIrAvagAhanA hai, bAdara vanaspatikAyi. koMkI yaha zarIrAvagAhanA tathAvidha mahAnada AdimeM sthita padmanAla (kamalanAla)kI apekSAse kahI gaI jAnanA cAhiye "jalacara paJcendriya" ityAdimeM jalacarase matsya-jIva gRhIta hue haiM ye matsya garbhaja aura saMmUcchima donoM prakArake kiye gaye haiM, kyoMki-" macchajuyale sahassaM" matsya yugala meM eka hajAra yojanakI avagAhanA hai, aisA pATha hai, ye matsya svayaMmUramaNa samudrame hI hote haiN| tathA-uraHparisarparUpa jo sthalacarapazcendriyatiyazca haiM ve yahAM A zarIravagAhanA pramANu ubhegula pramANanI apekSAe grahaNa thayuM che-pramAgisnaa prbhaa| 43 3 thayu nathI, 125 , " ussehapamANA u miNe deha" zArIrAvagAhanAnuM pramANa utsavanA pramANa vaDe mApavuM joIe," evuM kahevAmAM AvyuM che. je pradezomAM zarIra avagADha hoya che te pradezane zarIravagAhanA kahe che bAdaravanaspatikAyikenI A utkRSTa zarIravagAhanA tathAvidha mahAnada AdimAM sthita padmanAla(kamalanAla)nI apekSAe kahevAmAM AvI che ema samajavuM. ___"jalacarapaMcendriya" / 4thana dvA21 bhattyAne jayaravA3 aDa karavAmAM AvyAM che. ahIM garbha ja ane saMmUchima, A banne prakAranA ma zraha 21 // che, 40255 hai "macchajuyale sahassaM " matsya yugasAnI shrii||1. gAhanA 1000 janatI hoya che," evuM zAstravAkya che. A matye svayaM bhUramaNa samudramAM ja hoya che. tathA ahIM je uparisaparUpa sthalacara pacendriya tiryaMcanI zarIrAva zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 452 --- - 452 syAnAGgasUtre chAyA-urageSu garbhajAteSu-iti / ete tu bAhyadvIpeSu jalanizritA bhavantIti // sU0 30 // evaMvidhArthaprarUpakAzca jinA bhavantIti tatsambandhikaM sUtramAha mUlam -saMbhavAo NaM arahAo abhiNaMdaNe arahA dasahi sAgarovamakoDisayasahassehiM vIikaMtehiM samuppanne / suu.31|| chAyA--saMbhavAt khalu arhataH abhinandano'rhan dazamu sAgaropamakoTizatasahasreSu vyatikrAnteSu samutpannaH / / sU0 31 // TIkA-'saMbhavAo NaM' ityaadi| vyAkhyA spssttaa| navaraM-sAgaropamakoTizatasahasreSu = sAgaropamakoTilakSe iti / / sU0 31 // uktamamANA avagAhanAdapastaditare ca padArthA jineranantA dRSTA ityananta garbhaja hI liye gaye haiN| " uragesu ganbhajAelu" kyoMki aisI bar3I avagAhanA garbhaja uragoMmeM hI hotI hai, ye garbhaja uraga bAyadvIpoMmeM jala nizrita jalAzrita hote haiN| sUtra 30 // isa prakArake arthake prarUpaka jina hotehaiM-aba sUtrakAra jina sambandhI sUtrakA kathana karate haiM__ "saMbhavAoNaM arahAbho" ityAdi // sUtra 31 // TIkArtha-saMbhavanAtha arhantase abhinandana arhanta 10 lAkha sAgaropama koTi samApta ho jAne para utpanna hue haiN| sUtra 31 / / ukta pramANavAle avagAhanAdika padArtha aura inase bhinna padArtha gahanAnI vAta karavAmAM AvI che te garbhajanA viSayamAM ja karavAmAM AvI che, oma sabhA. "uragesu gambhajAesu" 125 meTalI madhI vizANa a1. gAhanAno sadbhAva mAtra garbhaja ugamAM ja hoya che. te gaja ura bAhyadvIpamAM jalanizrita (jaLamAM rahetA) hoya che. e sUtra 30 A prakAranA arthanA prarUpaka jinendra bhagavAna hoya che, tethI have sUtrakAra jinendra bhagavAna saMbaMdhI sUtranuM kathana kare che- ___"saMbhavAo NaM arahAo' tyAha-(sU. 31) TIkArtha-saMbhavanAtha ahaMtane thaI gayAne 10 lAkha sAgaropama kaTi samApta thaI gayA bAda abhinandana aDuta utpanna thayA hatA. e sUtra. 31 che uparyukta pramANuvALA avagAhanAdika padArthone tathA te sivAyanA paNa aneka zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TokA sthA0 10 sa032 dazavidhAnantakasva rUpanirUpaNam 453 dazabhiH sthAnarAha-- mlam-dasavihe aNaMtae paNNatte, taM jahA-NAmANaMtae 1, ThavaNANaMtae 2, davvANaMtae 3, gaNaNANaMtae 4, paesANaMtae 5, egao'NaMtae 6, duhao'NaMtae 7, desavitthArANaMtae 8, savvavitthArANaMtae 9, sAsayANaMtae 10 // sU. 32 // chAyA-dazavidhamanantakaM prajJaptam , tadyathA-nAmAnantakaM, 1 sthApanAnantakaM 2, dravyAnantakaM 3, gaNanAnantakaM 4, pradezAnantakam 5, ekato'nantakaM 6, dvidhAto'. nantakaM7, dezavistArAnantakaM8, sarvavistArAnantakaM9, zAzvatAnantakam 1 0||suu032| TIkA-'dasavihe ' ityAdianantakam -anantameva anantakaM dazavidhaM prajJaptam , tadyathA nAmAnantakamityAdi / tatra-anantakam-ityeSA yA nAmabhUtA varNAnupUrvI sA nAmAnantakam / yadvAjinendroMne anantarUpase dekhehe-ataHaba sUtrakAra daza sthAnAMseanantakA kathana karate haiM-"dasacihe aNaMtae paNNatte" ityAdi / / sUtra 32 // TIkArtha-ananta 10 prakArakA kahA gayAhai-jaise-nAmAnantaka 1 sthApa. nAnantaka 2 dravyAnantaka 3, gaNanAnantaka 4 pradezAnantaka 5 ekato'nantaka 6 dvidhAto'nantaka 7 dezavistArAnantaka 8 sarva vistArAnantaka 9 aura zAzvatAnantaka 10 / anantahI anantaka hai yaha anantaka jo 10 prakArakA kahA gayA hai, usakA tAtparya isa prakAra se hai-" anantaka" isa nAmavAlI jo varNAnupUrvI hai-vaha nAmAnantaka hai| padArthone jinendrae anantarUpe joyAM che. tethI have sUtrakAra 10 prakAranA anantanu ni3555 re cha-" dasa vihe aNaMtae paNNatte " tyAhi-(sa. 32) TIkArya-anantanA nIce pramANe 10 prakAra kahyA che-(1) nAmAnantaka (2) sthApanAnanta, (3)dravyAnanta, (4) nAnanta, (5) prazAnanta, (6) ta:mananta, (7) dvidhAta:mananta:, (8) dezavistArAna-ta, (6) svistaa2| nanta ana (10) zAvatAnanta. ananta ja anantakarUpa che. tenA 10 prakAranuM spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che. " mananta " AL napANI panuipUvI che tenu nAma 'nAmAnanta' cha. athA-2 sayetana mAha pahAtha na manta" sevI saMjJA 43 - zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre 454 yastha savetanAdeH padArthasya anantakamiti saMjJA kriyate sa nAmAnantakamiti 1 / sthApanAnantakam - akSAdau yadanantakamiti sthApanA kriyate, tadakSAdikaM sthApanAnantakam 2 / dravyAnantakam - dravyANAM - jIvadravyANAM pudgaladravyANAM vA yadanantatvaM tat 3 / gaNanAnantakam gaNanA = saMkhyAnaM, - tallakSaNamanantakam - avivakSitANyAdisaMkhyeyaviSayaH saMkhyAvizeSa ityarthaH 8 / pradezAnantakam - AkAzamadezAnAmAnantyam , alokAkAzapradezAnAmAnantyam 5 / ekato'nantakam - atItAddhA anAgatA vA 6 / dvidhA'nantakam - sarvAMddhA 7 dezavistArAnantakam - eka AkAzaprataraH / idamalokAkAzApekSayA bodhyam 8| sarva vistArAnantakam = sarvAkAzAsti kAyaH 9 zAzvatAnantakam - akSayaM jIvAdidravyam 10 iti // sU0 32 // athavA-' -jisa sacetana Adi padArthakI "anantaka " aisI saMjJA kI jAtI hai, vaha nAmAnantaka hai, akSa AdikoMmeM jo yaha anantaka hai, aisI sthApanA kI jAtI hai, vaha sthApanAnantaka hai, jIva dravyoMmeM athavA pudgala dravyoM meM jo anantatA hai vaha dravyAnantaka hai, saMkhyArUpa jo anantatA hai vaha gaNanAnantaka hai, yaha gaNanAnantaka aisI saMkhyA vize rUpa hotA hai, ki jisameM aNu Adi saMkhyA vizeSa avivakSita hotA hai AkAza pradezoMkI jo anantatA hai, vaha pradezAnantaka hai, yaha pradezAnantakatA alokAkAzake pradezoMkI apekSAse kahI gaI hai atItAdvA athavA anAgatAddhA rUpa ekato'nantaka sarvAddhArUpa dvidhAto'nantaka hai, eka AkArA pratara deza vistArAnantaka hai yaha alokAkAzakI apekSAse jAnanA cAhiye, sarvAkAza rUpa jo astikAya hai, vaha sarva vistArAnantaka hai, akSaya jo jIvAdi dravya hai, vaha zAzvatAnantaka hai 10 || sUtra 32|| khavAmAM Ave che, tene paNa nAmAnantaka kahe che. akSa AdimAM je A anantaka che," sevI sthApanA murAya che, tene 'sthApanAnanta' he che. apadravye! athavA pudgalaHnyAmAM je ananyatA che tene 'dravyAnantaka' kahe che. sakhyArUpa je anantatA che tenu' nAma gaNunAnantaka " che te gaNanAnantaka evI saMkhyAvizeSarUpa hAya che ke jemAM aNu Adi sakhyAvizeSa avivakSita haiAya che. AkAzapradezanI je anantatA che tenuM nAma " pradezAnantaka" che A pradezA nantakatA aleAkAkAzanA pradezeAnI apekSAe kahevAmAM AvI che. atItAddhA ( lUta Aja ) athavA manAgatAddhA (laviSyaAja 35 ' kheta: ananta ' hoya che. sarvoddhArUpa ' dvidhAta:anantaka hAya che. eka AkAzapatara dezavistArAnantakarUpa hAya che, aleAkAkAzanI apekSAe A pramANe samajavu joie. sarvAkAzarUpa je astikAya che te ' sa`vistArAnantaka 'rUpa che. akSaya je jIvADhi dravya che. tene zAzvatAnantaka 'rUpa samajavu / / sUtra 32 5 66 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TokA sthA0 10 sU033 pUryagatazrutanirUpaNam anantasya dazavidhatyarUpArya pratipAdakaM tu pUrva gatazrutamiti pUrvazrutavizeSamAha mUlam--uppAyapuvassa NaM dasavatthU paNNattA / asthiNasthippavAyapuvassa NaM dasa cUlavatthU paNNattA // sU. 33 // chAyA-utpAtapUrvasya khalu daza vastUni prajJaptAni / asti nAsti prapAdapUrvasya khalu daza cUlA vastUni prajJaptAni / / sU0 33 / / TIkA- 'uppAyapuvassa' ityAdi utyAtapUrvasya-prathamapUrvasya khalu dazavastUni-adhyayanavibheSAH prajJaptAni / astinAstimayAdapUrvasya-caturthasya pUrvasya khalu daza cUlAvastUni-mUlavastUnAmupari cUlArUpANi vastUni prajJaptAnIti // sU0 33 // pUrvazruteSu sAdhUnAM dazavidhA pratisevanA pratiSiddheti tAmAha mUlam-dasavihA paDiseyaNA paNNattA, taM jahA-dappa 1, pamAya 2, NAbhoge 3, Aure 4, AvaIsu 5, ya / saMkie 6 sahasakkAre 7 bhaya 8 ppaosA 9 ya dhImaMsA 10 // sU. 34 // ___ ananta daza prakAra kA hai-aisA pratipAdana karanevAlA pUrvagatazruta hai, ataH aba sUtrakAra pUrvazruta vizeSakA kathana karate haiM___" uppAyapuNyasma NaM dasavatthU paNNattA" ityAdi / sUtra 33 // TIkArya-utpAta pUrva yaha 14 pUrvo meMse pahilA pUrvahai, isakI vastue~ adhya. pana vizeSa 10 kahe gaye haiM, astinAsti pravAda pUrva jo cauthA pUrva hai so isakI dasa cUlikA rUpa vastue~ kahI gaI haiM / mUla vastuoMke Upara jo cUlA rUpa vastue~ haiM, ve cUlikA vastue~ haiM // sUtra 33 // "anantanA dasa prakAre che," A bAbatanuM pratipAdana karanAruM je mata che tenuM nAma pUrvagatakRta che. tethI have sUtrakAra pUrvakRtavizeSanuM kathana kare che___uppaaypuvvrsnnN dasa vatthU paNNatA" tyAha-(2. 33) TIkArca-14 pUrvemAMnA pahelA pUrvanuM nAma upAtapUrva che. tenI vastuo (adhyayana vize) 10 kahI che. astinAstipravAda pUrva nAmanuM je cothuM pUrva che tenI 10 cUlikArUpa vastuo kahI che. mULa vastuonI upara je cUlArUpa vastuo Da.40, temane yUlipastumA De che. // sUtra. 33 // zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre chAyA-dazavidhA pratisevanA prajJaptA, tadyathA-darpa 1 pramAdA 2, nAbhoge 3 Ature 4 ApattiSu 5 zaGkite 6 sahasAkAre 7 bhaya 8 pradveSAzca 9 vimarzAt 10 / / sU0 34 // TIkA-'dasavihA' ityAdi pratisevanA-pratiSidvA sevanA-pratiSiddhamANAtipAtAdi vastusevanarUpA dazavidhA prajJaptA, tadyathA-'darpa-pramAdA-nAbhoge' ityAdi / tatra darpa-pramAdA-nAbhoge-darpaca pramAdazca anAbhogazceti samAhAradvandve darpapramAdA-nAbhogam , tasmin sati pratisevanA bhavati / ayaM bhAvaH-darpo'haGkAraH, tasmin sati yA pratisevanA= Agamaviruddha prANAtipAtAdhAsevanAsA prathamA / tathA-pramAdaH parihAsavikayAdiH, taduktam-'kaMdappAippamAo' chAyA-kandapAdiH pramAda iti / athavA-pramAda = kartavyeSu prayatnAbhAvaH / tasmin sati yA pratisevanA sA dvitiiyaa| tathA-anA. pUrvagata zrutoMmeM sAdhujanoMko daza prakArakI pratisevanA pratiSiddha hai-ataH aba sUtrakAra usIkA kathana karate haiM -- "dasavihA paDiseyaNA paNNattA" ityAdi // sUtra 34 // TIkArtha-pratiSiddha prANAtipAtAdi vastukI jo sevanAhai, vaha pratisevanA hai, yaha pratisevanA 10 prakArakI kahI gaI hai, jo isa prakAra se hai-darpaH nAma ahaGkArakA hai, isa ahaMkArake hone para jo pratisevanA hai-Agama viruddha prANAtipAta AdikI jo AsevanA hai, vaha darpa nAmakI prathama pratisevanA hai, parihAsa vikUthA Adi rUpa pramAda hotA hai, taduktam"kaMdappAippamAo" kandarpa Adi pramAda hai, athavA-karane yogya kartavyameM prayatnakA abhAva isakA nAma pramAda hai, isa pramAdake hone pUrvagatakRtamAM sAdhujanene dasa prakAranI pratisevanA pratiSiddha gaNAvI che. - karavA cogya kahI che. have sUtrakAra te pratisevanAnuM nirUpaNa kare che- "dasavihA paDisevaNA paNNattA" tyA-(sU. 34) TIkAthI-pratiSiddha (niSedhayukta) prANAtipAta Adi vastunuM je sevana karAya che tenuM nAma pratisevanA che. A pratisevanA 10 prakAranI kahI che-prathama pratisevanA darpanAmanI kahI che, darpa eTale ahaMkAra-ahakArane kAraNe je pratisevanA (Agama virUddhanI prANAtipAta AdinI AsevanA) karAya che tenuM nAma da"pratisevanA che. pramAdapratisevanA-parihAsa, vikathA Adi rUpa pramAda hoya che. kahyuM paNa cha -"kaMdappAippamAo" " 335 mA35 prabhAra" mA 421 // yojya kartavyamAM prayatnane abhAva have tenuM nAma pramAda che. A pramAdane sadubhAva hoya tyAre je pratisevanA thAya che te pratisevanAnuM nAma pramAdapratisevanA che. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA010 sU0 34 dazavidhApratisevanAnirUpaNam 457 bhogo-vismRtiH, tasmin sati yA pratisevanA sA tRtIyA / tathA-Ature-glAne sati tadupacArA) yA pratisevanA sA, athavA-Aturazabdo'tra bhAvavacakaH, tatazcasvasyaivAturatve sati yA pratisevanA saa| ayaM bhAvaH-kSutpipAsAvyAdhibhirabhibhUtaH san sAdhuH yAM pratisevanAM karoti seti / taduktam " padamavIudduo vAhiova jaM sevai AurA esA" chAyA-prathamo dvitIyopadrutaH ( kSutpipAsopadrutaH ) vyAdhito vA yat seyate AturA eSA iti caturthI / tathA-Apatsu-dravya-kSetra-kAla bhAvamedAccaturvidhAsu ApattiSu yA pratisevatA sA / tatra-dravyataH pAsukadravyaM durlabham, kSetrato mArga: vattitvam, kAlato-durbhikSatvam , bhAvato glAnatyamiti / taduktampara jo pratisevanA hai, vaha pramAda nAmakI dvitIya pratisevanA hai, anAbhoga nAma vismRtikA hai-isa vismRtike hone para jo pratisevanA hai, vaha anAbhoga pratisedhanA hai| Atura-glAnake hone para usake upacArake liye jo pratisevanA hai, vaha athavA-Atura zabda yahAM bhAvavAcaka haiM, isase apanI hI AturatAmeM jo pratisevanA hai, yaha Atura pratisevanA hai tAtparya yaha hai ki kSudhA evaM pipAsA Adise duHkhita huA sAdhu jo pratisevanA karatA hai, vaha Atura pratisevanA hai taduktam-- ___"padamabIudduo vAhio va jaM sevai AurA esA"kSughAse pipAsAse athavA-vyAdhise yukta huA sAdhu jo sevana karatA hai vaha AturA pratisevanA hai, dravya, kSetra, kAla evaM bhAyake bhedase cAra prakArakI Apa. ttiyoMmeM jo pratisevanA hai, vaha Apatti pratiseyanA hai, prAsuka jalakI (3) manAlA pratisevanA-manAlI meTa vibhUti. te pirabhRtinA saha. bhAvamAM je prANAtipAta AdinuM sevana karAya che tene anAga pratisevanA kahe che, (4) AturA pratisevanA-bImArInuM nAma plAnAvasthA che. bImArIne sadUbhAva hoya tyAre tene upacArane mATe je pratisevanA thAya che tene AturapratisevanA kahe che. athavA-Atura zabda ahIM bhAvavAcaka che. eTale potAnI ja AturatAne kAraNe je pratisevana thAya che tenuM nAma AturapratisevanA che. eTale ke kSudhA, pipAsA AdithI vyAkuLa thayele sAdhu je pratisevana kare che tene Aturaprati sevn| 4 che. yu. 55 cha -"paDhamabIudduo vAhiovajaM sevai AurAesA" sAdhu sudhAne kAraNe. pipAsa ne kAraNe athavA vyAdhithI yukta thavAne kAraNe je pratisevanA (prANAtipAta AdinuM sevana kare che tene AturA pratisevana kahe che. (5) Apatti pratisevanA-dravya, kSetra, kALa ane bhAvanA bhedathI cAra prakAranI ApattiomAM je pratisevanA thAya che tene ApattipratisevanA kahe che. sthA0-58 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 ___ sthAnAGgasUtre " davvAi alaMbhe puNa caubvihA ApayA hoti " chAyA--dravyAdyalAbhe punazcaturviSA Apado bhavanti-iti / iyamApadviSayA pazcamI / tathA-zaGkita eSaNIye'pyaneSaNIyatayA saMdigdhe saMde. harUpe yA pratisevanA sA, taduktam-'jaM saMketaM samAvajje ' yat zaGkate tat samApadyateiti, iyaM sssstthii| tathA-sahasAkAre-sahasAkaraNaM sahasAkArastasmin-akasmAtkaraNe yA pratisevanA saa| sahasAkAralakSaNa cedam__ " puvvaM apAsiUNaM, pAe chuTaMmi jaM puNo pAse | na caei niyatte u, pAyaM sahasAkaraNaM meyaM // chAyA-pUrvam adRSTvA pAde tyakte yatpunaH pazyati / na zakroti nivartayituM pAdaM sahasAkaraNametat-iti / iyaM saptamI / tathAdurlabhatA yaha dravyase Apatti hai mArgameM rahanA yaha kSetrase Apatti hai, durbhikSatA yaha kAla se Apatti hai, glAnatA yaha bhAvase Apatti hai, taduktam-" davAi alaMbhe puNa caugvihA AvayA hoMti" dravyAdike alAbhameM cAra prakArakI Apatti hotI haiN| eSaNIyake aneSaNIya rUpase saMdigdha hone para jo pratisevanA hai vaha zaGkita pratisevanA hai| taduktam-"jaM saMketaM smaavjj"| ityAdi akasmAt karanekA nAma sahasAkAra hai, isa ikadama rUpa akasmAt karane meM jo pratisevanA hai, vaha sahasAkAra pratisevanA hai, sahasAkArakA lakSaNa isa prakArase hai-" puvvaM apAsiUNaM ityAdi / rAjA prAsuka jaLanI durlabhatA hevI tenuM nAma dravyanI apekSAe Apatti kahevAya che, mAmAM rahevuM paDe te kSetranI apekSAe Apatti kahevAya che. dubhikSatA (duSkALa) rUpa Apattine kALanI apekSAe Apatti kahI zakAya ane lAnatA (bhImArI)ne lAvanI apekSA mApatti mAya. yupae ke 3-" davAi alaMbhe puNa caucihA AvayA hoti" dravyAhinA khAna mAhi35 yA2 sAranI mApattiAya che." (6) zaMkitapratisevanA-AhArAdinI eSaNIyatAnA viSayamAM anekaNIyatA 35 saMdeha hovA chatAM te AhAradinI eSaNIyatArUpa saMdeha hovA chatAM te AhA rAdinuM sevana karavArUpa je pratisevanA che tene zakti pratisevana kahe che. kahyuM 55] cha"jaM saMketa samAvajje" (7) sahasAkArapratisevanA akasmAta kare tenuM nAma sahasAkAra che A prakAre akasmAta thavAnuM kAraNa vadhu paDatI utAvaLa ane sAvadhAnIno abhAva hoya che. akasmAta thAya evI pravRtti karavI tenuM nAma sahasAkArapratisevanA cha. sasAnu sakSa mA prabhArI yu-" puvyaM apAsiUNaM" tyA. ja zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA stha.010 sU0 34 dazayidhApratisevanAnirUpaNam 459 bhayapradveSAt-bhayaM ca pradveSazca-bhayapadveSa, tasmAt-bhayAt pradevA cetyrthH| tatrabhayAt-rAjAdimayAt pratisevanA mArgAdi pradarzanarUpA, siMhAdi bhayAd vA pratisevanA drutadrutagamanAdi rUpA / taduktam " bhayamabhi uggeNa sIhamAIyA" chAyA-bhayam abhiyogena-siMhAdinA vA iti / iyamaSTamI / pradveSAtkrodhAdikAt kaSAyAt pratisevanA-pradveSapatisevanA / atra 'pradveSa' zabdena krodhAdi kapAyo gRhyate, taduktam-' kohAIzrI pabhoso' chAyA-krodhAdikaH pradveSa iti / iyaM navamI | tathA-vimarzAt-ziSyAdi parIkSaNAt patisevanA-'kimeSakSobhayituM zakyo naveti kRtvA kSomakavacanoccAraNAdi rUpA / uktazca 'vImaMsA sehamAINaM' vimarzaH zaikSAdInAm ' iti iyaM dazamI ||mU0 34 // Adike bhayase jo mArga Adike pradarzana rUpa pratisevanA hai, vaha bhaya pratisevanA hai / athavA siMha Adike bhayase jaldI 2 Adi rUpase calanA hai yaha bhaya pratisevanA hai| taduktam-" bhayamabhi uggeNa sIhamAI vA / " krodha Adi kaSAyake vazase jo pratisevanA hai, vaha pradveSa prati. sevanA hai, yahAM pradveSa zabdase krodhAdi kaSAyoMkA grahaNa huA haiM / taduktam-"kohAIo poso"| ziSya AdikI parIkSA karaneke liye jo kSobhaka vacanAdikoMkA uccAraNa karanA hai, yaha vimarzake prati kSobhaka vacana " yaha ziSya kSubhita ho sakatA hai, yA nahIM" isa bAtako parIkSA karaneke abhiprAyase kahe jAte haiM / uktaMca-"vImaMsA sehamAINaM' // sUtra 34 // (8) bhayapratisevanA-rAjA AdinA bhayathI je mArga AdinA pradarzanarUpa pratisevanA thAya che tenuM nAma bhayapratisevanA thAya che. athavA-siMha AdinA bhayathI je jaladI jaldI cAlavAnuM thAya che tenuM nAma bhayapratisevanA che. kahyuM 59 // cha / -" bhayamamiuggeNa sIhamAIvA" (9) praSipatisevanA-krodhAdi kaSAyane vaza thaIne je pratisevanA thAya che tene praSi pratisevanA kahe che. ahIM pradeSa pada vaDe krodha vigere kaSAyone grahaNa 42vAmA mAvyA . 4 59 -"kohAio paoso 'tyAdi. (1) vimarSa pratisevanA-ziSya vigerenI parIkSA karavA nimitte je kSetmaka vacananuM uccAraNa thAya che, tene vimarza kahe che. A prakAranA vimarzanI pratisevanAnuM nAma vimarza pratisevanA che. A prakAranAM vimarza vacano-pratibhaka vacane-"A ziSya kSebha pAme che ke nahIM e vAtanI kasoTI karavA mATe vaparAya che. kahyuM paNa che ke" bomaMsA sehamAINaM" // sU 34 / / zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre sAdhumidi pratisevanA kathaMcit kriyate, tadA tairAlocanA karttavyeti tatra pariharaNIyAn doSAn dazabhiH sthAnairAha - 460 mUlam -- dasa AloyaNA dosA paNNattA, ta jahA AkaMpaittA 1, aNumANaittA 2, jaM diTTaM 3, vAyaraM 4 va suhumaM vA / chaSNaM 6 saddAulagaM 7 bahujaNa 8 ubvatta 9 tassevI 10 // sU. 35 // chAyA - daza AlocanA doSAH prajJaptAH, tadyathA - Akampya 1, anumAnya 2 yaddRSTaM 3, bAdaraM 4 vA sUkSmaM 5 vA channaM 6 zabdAnukulakam 7 bahujanam 8 avyaktam 9 tatsevI 10 / / sU0 35 / / 6 TIkA - dasa AloSaNA dosA ' ityAdi AlocanamAlocanA-gurusamIpe svadoSaprakAzanam, tatra ye doSAste AlocanA doSAH, te dazasaMkhyakAH prajJaptAH, tadyathA - ' Akampya' ityAdi / tatraAkampya=Avarjya - vaiyAvRttyAdinA gurumanukUlya yAsslocanA kriyate sa Akampya sAdhujanoM dvArA yadi pratisevanA kathaMcit kI jAtI hai to unheM AlocanA avazya hI karanI paDatI hai, ataH aba sUtrakAra usa Alo canAmeM pariharaNIya doSoMkA daza sthAnoMse kathana karate haiM- (6 dasa AloyaNA dosA paNNattA " ityAdi // sUtra 35|| TIkArtha- guruke samIpa apane doSoMkA prakAzana karanA isakA nAma AlocanA hai isa AlocanAmeM jo doSa haiM ve AlocanA doSa haiN| ye AlocanA doSa 10 prakArake kahe gaye haiM- jaise - Akampya 1 anumAnya 2 yaddRSTA 3 bAdara 4 sUkSma 5 channa 6 zabdAkulaka 7 bahujana 8 avyakta 9 evaM tatsevI 10 / sAdhue dvArA kadApi pratisevanA thaI jAya, tA temane avazya AleAcanA karavI paDe che. tethI have sUtrakAra AlecanAmAM pariharaNIya (tyAga karavA cegya dASAnuM 10 sthAnane anulakSIne kathana kare che dasa AloyaNAdosA paNNattA " tyAhi - (sU. 34) TIkA - gurunI samIpe peAtAnA doSone prakaTa karavA tenu' nAma AveAcanA che. A AlecanAmAM je dASA thAya che tene AlecanAdeSa kahe che. te AleAcanA hoSAnA 10 pra42 udyA che - (1) sambhyya, (2) anumAnya, (3) yahUddaSTa, (4) mAhara, (5) sUkSma, (6) channa, (7) zahAbau, (8) hunna, (6) avyakta, mune (10) tatsevI. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA010 sU035 AlocanAyAM pariharaNIyadoSanirUpaNam 461 doSaH prathamaH 1 / tathA-anumAnya=kimayamAcAryAdiko mRdudaNDadAyako yadvAugradaNDadAyakaH 1 ityanumAnaM kRtvA mRdudaNDadAyakasamIpe yA''locanA kriyate, sa dvitIyaH 2 / tayA-yad dRSTam-atIcArakarturyad doSajAtamAcAryAdinA dRSTaM tadeva AcAryaprasAdanArtham Alocayati, tairadRSTaM tu nAlocayati gurukarmatyAda, so'yaM tRtIyaH 31 tathA bAdaraMvA-bAdara meva sthUlameva atIcAra jAtam Alocayati na sUkSmamiti caturthaH 4 // sUkSmaM vA-mukSmameva aticArajAtamAlocayati / nanu yaH khalu sUkSmamAlocayati sa bAdaramapyAlocayet, kathaM tayuktaM 'sUkSmameva ' inameM jo paiyAvRttya Adi dvArA guruko apane anukUla karake Alo. canA kI jAtI hai vaha Akampya doSa hai, yaha AcAryAdika kaThora daNDa denevAlA hai yA mRdu daNDa denevAlA hai isa prakArakA anumAna karake jo AlocanA mRdu daNDa denevAle AcArya Adike pAsa kI jAtI hai vaha anumAnya doSahai, jo AlocanA karanevAlekA doSa AcAryAdikI dRSTimeM A gayA ho usI doSakI AlocanA AcArya Adiko prasanna karane ke liye yaha yadRSTa doSa haiM isa doSameM AlocanakartA AcAryAdi dvArA adRSTa doSoMkI AlocanA gurukarmA honese nahIM karatA hai, jo Alo. canakartA apane sthUladoSoMkI hI AlocanA karatA hai-vaha bAdara doSa hai, jo sUkSma doSoMkI hI AlocanA karatA hai yaha sUkSmadoSa hai| __ zaMkA--jo sUkSma aticAra rUpa doSoMkI AlocanA karatA hai vaha - vaiyAvRtya Adi dvArA gurune pitAne anukULa karIne je AlocanA karAya che, te AlecanAne Apyadayukta AlecanA kahe che. amuka AcArya kaThora daMDa (prAyazcitta) denArA che ane amuka AcArya mRdu daMDa denArA che, A prakAranuM anumAna karIne mRdu daMDa denArA AcAryanI samIpe je AlocanA karAya che te AlocanAne anumAnya deSayukta AlocanA kahe che AlecanA karanArano je deSa AcArya AdinI najare paDI gayo hoya te deSanI ja Ale. canA, AcAya' Adine khuza karavA mATe karavAmAM Ave che te AlocanA yaduduSTa deSa yukta AlocanA kahevAya che. ahIM evuM bane che ke AlocanA kartA sAdhu gurukarmA hovAne kAraNe pitAnA je de guru AdinA jANavAmAM na AvyA hoya tenI AlecanA karatA nathI. jyAre AlecanakartA pitAnA skUla nI ja AlocanA kare che tyAre tenI AlecanA bAdara deSayukta gaNAya che. jyAre AlocanAkartA pitAnA sUkSama nI ja AlocanA kare che tyAre te AlocanAne sUphamadeSayukta AlocanA kahevAya che. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 462 sthAnAGgasUtre iti ? aprocyate-' yA sUkSmamaticArajAtamAlocayati sa bAdaramapyAlocaye devetyAcAryasva svaviSaye vizvAsasamyAdanArthamiti paJcamaH 5 / tathA-channaM praccha - nnam Alocayati, yathA Atmanaiva sa zrRNoti vatvAcAryAdiriti paSThaH 6 / tathAzabdAkulakam zabdena AkulaM-zabdAphulaM tadeva zabdAkulakam-bRhadadhvaniyuktam Alocayati / ayaM bhAvaH-tathA mahatA zabdenAlocanAM karoti yathA'nye'pyagItArthAH zRNvanti, sa saptamaH 7 tathA-bahujanam-bahayo janA AlocanAcAryatvena yatra tad ityaSTamaH 8 / tathA-avyaktam-avyaktasya agItArthasya purato yA''locanA kriyate bAdara bhI aticAroMkI AlocanA kara sakatA hai to phira Apa "sUkSma hI" doSoMkI AlocanA karatA hai aisA kyoM kahate haiM ? uttara--jo sakSma ativAroMkI AlocanA karatA hai vaha bAdaroMkI AlocanA karatA hI hai. aisA apane viSaya meM AcAryakA vizvAsa sampA. danake liye yaha doSa kahA gayA hai / __jo isa rUpase AlocanA karatAhai ki jise svayaM sunatA hai, AcAyadi nahIM yaha channa doSa hai, jo baDe joroMse apane doSoMkA uccAraNa karake AlocanA karatA hai-ki jisase unheM anya agItArtha bhI suna lete hai isakA nAma zabdAkulaka doSa hai, jahAM AlocanAke AcArya rUpase anekajana hotehai vaha bahujana doSahai, jo AlocanA agItArthake samakSa kI jAtI hai vaha avyakta doSa hai, tathA jisa Alocya dopoMkA zaMkA-je sAdhu sakSama aticArarUpa denI AlocanA karate hoya che te bAdara aticAronI AlocanA paNa karI zake che. te Ape sUkSamadoSanI ja A canA kare che, A prakAranuM kathana zA mATe karyuM che? uttara-"je sUkSmadanI AlocanA kare che te bAdara aticAronI AlecanA paNa karatuM ja haze," A prakArane pitAne viSe AcAryanA abhiprAya evI mAnyatAthI je sUkSamadenI ja AlocanA karAya te bAdaradeSane saddabhAva rahe che. je sAdhu kRta aticAronI AlecanA pote ja sAMbhaLI zake evI rIte kare che-AcArya Adi sAMbhaLI na zake evI rIte kare che-te AlocanAne choDyukta AlecanA kahe che. anya agItArtha sAdhu Adine paNa saMbhaLAya evI rIte moTA avAje AlocanA karavAmAM Ave, te tene zabdAkulaka deSayukta AlecanA kahevAya che jayAre AlocanA karanAranA AcAryarUpe aneka mANasa hoya che, tyAre te AlecanA bahujana deSayukta gaNAya che je Ale. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA010 sU0 37 AlocanA dAturgrahItonirUpaNam 43 seti navamaH 9 tathA - tatsevI tAn AlocayitavyAna doSAn sevituM zIlamasyeti tathA - yo guruH svayameva AlocyAn doSAn sevate, tadagre yA'tIcArAlocanA seti dazamaH 90 / iti / / sU0 35 // AlocanA doSA uktA ityAlocanAyAH prastAvAt samprati AlocanAyA dAturgrahItuzca guNAn dazabhirdazabhiH sthAnairAha mUlam - dasahiM ThANehiM saMpanne aNagAre arihai attadosamA - loittae, taM jahA - jAisaMpanna 1, kulasaMpanne 2, evaM jahA aTUTThANe jAva khaMte 7, daMte 8, amAI 9 apacchANuyAvI 10 / dasahi ThANehiM saMpanne aNagAre arihai AloyaNaM paDicchitae, taM jahA - AyAvaM 1, avahAravaM 2, jAva avAyasI 8, piyadhamme 9 daDhamme 90 // sU. 36 // chAyA - dazamiH sthAnaiH sampanno'nagAraH arhati AtmadoSamAlocayituM tadyathAjAtisampannaH 1, kulasampannaH 2, evaM yathA aSTamasthAne yAvat kSAntaH 7, sevana svayaM AcArya karatA hai, aise usa AcAryake samakSa jo AlocanA karatA hai vaha tatsevI doSa hai | sUtra 35 // isa prakAra se AlocanA ke doSoMkA kathana kara aba sUtrakAra AlocanA denevAleke aura AlocanA karanevAleke guNoMkA daza daza sthAnoMse kathana karate haiM - "dasahi ThANehiM saMpanne aNagAre " ityAdi || sUtra 36 // TIkArtha- jo anagAra daza sthAnoMse guNoMse sampanna hotA hai- vahI apane apane aparAdhakI AlocanA karaneke liye yogya hotA hai, ve daza sthAna isa prakAra se haiM - jAtisaMpanna 1 kulasampanna 2 aSTama sthAnokta canA agItAnI samIpe karavAmAM Ave che, te AlAcanAne anyaktadoSayukta gaNAya che. AlAcanA karavAne yogya doSAnuM sevana karanArA AcAryanI samIpe je AlocanA karavAmAM Ave che te AlecanAne tasevIdoSayukta AlecanA kahe che. sU. upA pUsUtramAM AlAcanAnA doSonuM kathana karavAmAM AvyuM. have sUtrakAra AlecanA denAra ane AlAcanA karanAranA zuSNeAnuM dasa sthAnane anulakSIne athana 43 che - " dasahiM ThANehiM saMpanne aNagAre " hatyAhi - (sU 36) 66 TIkA-je aNagAra nIce darzAvelAM 10 sthAnAthI (guNAthI) yukta haiAya che te aNagAra ja AleAcanA karavAne adhikArI gaNAya che-(1) jAtisa'panna, (2) zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ sthAnAgasUtre dAntaH 8, amAyI 9 apazcAdanu tApI 10 / dazabhiH sthAnaH sampanno'nagAro'hati AlocanAM pratyeSTum, tadyathA-AcAravAn 1, avadhAravAn 2, yAvat apAyadarzI 8, priyadharmA 9 dadharmA 10 // 0 36 // TIkA-'dasahi ThANehi ' ityAdi dazabhiH sthAnaH guNaiH sampanno'gAraH arhati yogyo bhavati AtmadoSa-svAparAdham Alocayitum, tadyathA-jAtisampanna ityAdi / tatra-jAti sampanna:jAti: mAtRko vaMzaH tena sampanno-yuktaH // 1 / / kulasampannaH-kulaM paitRko vaMzaH, tena sampannaH // 2 // evaMvidhaH puruSaH prAyo'kRtyaM na kurute, yadi kathaMcit karoti tadA pazcAttApataptaH sana sa Alocayatyeveti " jAtisampannaH kulasampannaH" iti sthAnadvayamuktam / taduktam - " jAIkulasaMpaNNo pAyamakiccaM na sevaI kiNci| Aseviu ca pacchA tagguNao sammamAloe" // 1 // iti / chAyA-jAtikulasampannaH prApo'kRtyaM na sevate kiMcit / ____ AsevituM ca pazcAt tadguNataH samyagAlocayati // 1 // iti / vinayasampanna 3 jJAnasampanna 4 darzanasampanna 5 cAritrasampanna 6 kSAnta 7 dAnta 8 bhamAyI 9 evaM apazcAdanutApI 10 mAtAke vaMzakA nAma jAti aura pitAke vaMzakA nAma kula hai jo zuddha mAtAke vaMzavAlA evaM pitAke vaMzavAlA hotA hai, aisA vaha puruSa prAyaH karake akRtyakA sevana nahIM karatA hai, aura yadi kisI prakAra se vaha akRtyakA sevana kara letA hai, to vaha pazcAttApase tapta hokara apane doSoMkI AlocanA karatA hI hai| jAti sampanna kula sampanna ye do sthAna hai| kahA bhI hai- "jAI kulasaMpaNNo" ityaadi| pusasa patra, (3) pinayana, (4) jJAnapana, (5) zanasana, (6) yAtri sapana, (7) kSAnta, (8) bAnta. () samAyI bhane (10) apazvAnutApI mAtAnA vaMzanuM nAma jAti ane pitAne vaMzanuM nAma kuLa che. je puruSa zuddhamAtAnA vaMzavALe ane zuddhapitAnA vaMzavALa hoya che e puruSa to sAmAnya rIte akRtyanuM sevana karato ja nathI. paraMtu kyAreka tene dvArA je akatyanuM sevana thaI jAya che te tenuM aMtaHkaraNa pazcAttAparUpI agni vaDe tapta thaI jAya che. e puruSa potAnA dezanI AlocanA avazya kare ja che. A prakAranA jAtisaMpanna ane kulasaMpannarUpa pahelAM be rathAne samajavA. kahyuM paNa cha:-" jAI kulasapaNNo" tyAlA prare mAmA sthAnamA prati zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 10 sU0 36 AlocanAdAtugRhitozca guNanirUpaNam 465 6 evaM jahA aTThaTThANe jAva' evam = anena prakAreNa yathA'STamasthAne tathA'tra vijJeyaM, yAvat - yAvatpadena - vinayasampannaH 3, jJAnasampannaH 4, darzanasampannaH 5, cAritra sampannaH 6 iti catvAri padAni saMgrAhmANi tatra - vinayasampannaH= vinItaH / evaM vidhaH ziSyo'nAyAsenaiva sarvamAlocayati 3 / jJAnasampannaH= jJAnavAn, etAdRzo munirdoSavipAkaM prAyazcittaM cAnAyAsena - jJAtvA''locayati / 1 taduktam " nANeNa u saMpaNNo, dosavivAgaM viyANiu dhoraM / Aloei suhaM ciya, pAyacchittaM ca avagacche " ||1|| iti | chAyA - jJAnena tu sampanno, doSavipAkaM vijJAya dhoram / 1 Alocayati sukhameva prAyazvittaM ca avagacchati // 1 // iti / 4 / darzanasampannaH - zraddhAvAn evaMvidhaH puruSaH ' doSA anarthakarA - iti zraddhAM 9 isa tarahase jaisA kathana aSTama sthAnameM kiyA gayA hai, vaisA hI yahAM para bhI kara lenA cAhiye yahAM yAvatpadase "vinayasampanna, jJAnasampanna, darzanasampanna cAritrasampanna " ina cAra padoMkA grahaNa huA hai, jo ziSya vinaya-guNa sampanna hotA hai-vinIta hotA hai, aisA ziSya anAyAsa hI apane saba doSoMkI AlocanA kara letA hai, jo ziSya jJAnasampanna hotA hai - samyagjJAna se yukta hotA hai, aisA ziSya doSa vipAkavAle - doSoMkI zuddhi karanevAle prAyazcittako jAna kara anAyAsa bhAvasehI apane doSoMkI AlocanA karatA hai - kahA bhI haiM " nANeNa u saMpaNNe " ityAdi / isakA bhAva spaSTa hai, darzana sampanna jo ziSya zraddhAse yukta hotA pAdana karavAmAM Avyu' che evu' ja pratipAdana ahI' paNa dAnta paryantanA guNAvALA aNagAra viSe paNa karavu joI e. ahI" " paryanta " pada vaDe vinayasa panna, jJAnasa'panna, darzanasa'panna cAritrasa'panna ane kSAnta' ATalAM padAne grahaNa karavAmAM AvyAM che. vinayasaMpanna-je sAdhu vinIta hoya che, te anAyAse ja ( kaMI na kahe tA paNa) te peAtAnA badhA doSAnI AlecanA avazya karI ja le che. 66 je sAdhu jJAnasa'panna heAya che samyajJAnathI yukta hAya che, te dveASavipAka vALA-dASAnI zuddhi karanArA -prAyazcittane jANIne anAyAsa bhAvathI ja peAtAnA DhASAnI AlAcanA kare che kahyu paNa che ke-- " nANeNa u saMpaNNe" ityAhi yA uthanano lAvArtha spaSTa che. danasa panna--je ziSya zraddhAsa'panna haiAya che te eve dRDha vizvAsa dharAve sthA-59 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 466 sthAnAGgasUtre kRtvA''locayati // 5 // cAritrasampannaH kriyAvAna, sa ca bhUyastamaparAdha na karoti, samyagAlocapati, prAyazcittaM ca niryAhayati // 6 // taduktam -" dosANatyakara-tti ya, sammaM sadahaI saNeNa sNpnno| caraNeNa ya saMpanno, na kuNai bhujjA tamavarAhaM // 1 // " iti / chAyA-doSA anarthakarA iti ca samyak zraddhatte darzanena sampannaH // caraNena tu sampanno na karoti bhUyastamaparAdham // 1 // iti / tathA-kSAntaH kSamAzIlaH, etAdRza AcAryaH kaThoravacanenokto'pi na kadAcidapi roSamAvahati / taduktamhai aisA ziSya "doSa anarthakArI hote haiM " aisA dRDha vizvAsa karake apane doSoMkI acche prakArase AlocanA karatA hai 5 / jo ziSya cAritra sampanna-kriyAzAlI hotA hai vaha prAyaH puna usa aparAdhakA sevana nahIM karatA hai, aura padi kisI kAraNavaza aparAdha sevita ho jAtA hai, to vaha usakI acchI taraha se AlocanA karatA hai, aura diye gaye prAyazcittakA nirvAha karatA hai-kahA bhI hai " dosA jatthakara-ttiya" ityAdi / darzana saMpanna ziSya "doSa anarthakara haiM "aisA pUrNa rUpase zraddhAna karatA hai-tathA jo ziSya caritrase yukta hotA hai, vaha punaH usa aparAdhakA sevana nahIM karatA hai 6, jo ziSya kSAnta-kSamAzIla hotA hai, aisA vaha ziSya AcArya dvArA kaThora vacanase kahe jAne para bhI roSa dhAraNa nahIM karatA hai, kahA bhI haiche ke "deSa anarthakArI hoya che." te kAraNe te potAnA dezanI AlecanA karyA vinA rahetuM nathI. cAritrasaMpanna-je ziSya cAritrasaMpanna hoya che-kriyAzALI hoya che te sAmAnya rIte pharI evA deSanuM sevana karatA nathI, ane kadAca koI kAraNe dezanuM sevana thaI jAya te tenI samyak rIte AlocanA kare che ane tene je prAyazcitta ApavAmAM AvyuM hoya che, te prAyazcitta yathAvidhi kare che. dhu 5-"dosA Natyakara-ttiya" tyA bhAvArtha-"doSa anarthakara che," evI pUrNa zraddhApUrvaka darzanasaMpanna ziSya pitAnA doSanI AcanA kare che. je ziSya cAritrasaMpanna hoya che te pharIthI aparAdhanuM sevana karatA nathI. sAnta-je ziSya kSAnta-kSamAzIla hoya che te AcAryanA kaThora vacane sAMbhaLIne paNa veSa dhAraNa karatA nathI. kahyuM paNa che ke zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA0 10 sU036 AlocanAdAtuhitozca guNanirUpaNam 467 " khaMto Ayariehi, pharusaM maNiovi na ya ruuse"| chAyA-kSAnta AcArya paruSaM bhaNito'pi na ca ruSyet iti // 7 // tathA-dAntaH nigRhItendriyaH, ayaM hi dattaM prAyazcittaM voDhuM samarthoM bhavati / taduktam-" daMto samattho voDhuM pacchittaM jamiha dijjae tss"| chAyA--dAntaH samarthoM voDhuM prAyazcittaM yadiha dIyate tasmai-iti // 8 // tathA-amAyI-mAyAvarjitaH-svakRtAticArajAtasyAnihotA // 9 // apazcAdanutApI-na pazcAdanutaptu zIlamasyeti, AlocanAM kRtvA 'kimartha mayA svAparAdhA AlocitAH' iti pazcAttApavarjitaH 10 // taduktam - __ "no paliuMce amAyI apacchayAvI na paritappe" chAyA-no apahanuvIta amAyI apazcAnApI na paritapyet-iti / "khato AriehiM " ityaadi| jo ziSya-dAnta-apanI indriyoMkA nigraha karanevAlA hotA haiMvaha ziSya diye gaye prAyazcittako acche prakArase vahana kara letA hai, jo ziSya amAyI-mAyAse varjita hotA hai-apane dvArA sevita aticAroMko chipAnevAlA nahIM hotA hai, vaha apane doSoMko spaSTa rUpase prakaTa kara detA hai, aura dighe gaye prAyazcittako zAntike sAtha svIkAra kara letAhai, tathA-jo ziSya apazcAdanutApI hotAhai, 10 vaha AlocanA karake "maiMne apane aparAdhoMkI AlocanA kyoMki " aisA pazcAttApa nahIM karatA hai kahA bhI hai-"no palice amApI" ityaadi| isa prakArase daza guNa viziSTa AlocakakA kathana kara aba sUtra. " khaMto Acaripahi" tyAha. dAnta-je ziSya dAnta (potAnI indriyone nigraha karanAre) hoya che, te tene je prAyazcitta devAmAM AvyuM hoya che tenuM sArI rIte vahana kare che. amAvI-je ziSya amAyI (mAyA athavA kapaTathI rahita) hoya che, te pitAnA dvArA sevavAmAM AvelA dezone chupAvatA nathI. te pitAnA doSane guru samIpe spaSTa rUpe prakaTa kare che ane tene je prAyazcitta devAmAM Ave tene zAMtithI svIkAra kare che, apazcAdanutApI je ziSya apazcAdanutApI hoya che te pitAnA dezonI AcanA karyA bAda AlocanA karavA mATe pazcAttApa karato nathI. kahyuM 5 cha-"no paliMuMce amAyo" tyAdi. A prakAre 10 guNathI saMpanna AlecakanuM kathana karIne have sUtrakAra AlecanA karAvanArA puruSamAM je daza guNe hovA joIe temanuM nirUpaNa zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33D 468 sthAnAGgasUtre ___ itthaM dazaguNaviziSTamAlocakamuktvA samprati yadguNaviziSTasamIpe AlocanA kartavyA tamAha-' dasahi ThANehiM ityAdi / dazamiH sthAnaH guNaiH sampanno'. nagAro'hati AlocanAm Alocakena zrAvyamANam atIcArajAtaM pratyeSTum= grahItuM zrotumityarthaH, tadyathA-AcAravAn-AcAro-jJAnAdipaJcavidhaH, so'sti jJAnAsevanAbhyAM yasya sa tathA-jJAnAdipaJcavidhAcArajJastadA sevakazca1, avadhAravAn-avadhAraH avadhAraNam-Alocakena AlocyamAnAnAmatIcArANAM nizcaya karaNaM, so'syAstIti tathA-atIcAramakAranirNAyaka ityarthaH / uktaMcAtra" AyAravamAyAraM paMcavihaM muNai jo ya Ayarai / ohAravamayahAre AloiMtassa savvaMpi // 1 // chAyA-AcAravAn AcAraM paJcavidhaM jAnAti yazca Acarati / avadhAravAn avadhArayati AlocayataH sarvamapi // 1 // kAra" jina guNoMse viziSTa puruSake pAsa AlocanA karanI cAhiye usa puruSakA kathana karate haiM -"dasahiM ThANehi " ityAdi / ___ daza sthAnoM se yukta huA anagAra Alocakake dvArA sunAye gaye aticAroM sunaneke yogya hotA hai, ve daza sthAna isa prakArase haiM-jo guru AcAravAlA hotA hai-jJAnAdi rUpa pAMca prakArake AcArakA jo jJAna evaM AsevanakI apekSAse jAnanevAlA aura sevana karanevAlA hotA hai 1-avadhAraNavAlA (nizcaya karanevAlA) hotA hai 2-Alocya. mAna atIcAroMke prakArakA nirNAyaka hotA hai, kahA bhI hai-- "AyAra vamAyAraM" ityAdi / kare che. A dasa guNothI saMpanna hoya enA AcArya Adi pAse ja pitAnA denI AlecanA karavI joIe-- " dasahiM ThANehiM " tyA-46 sthAnAthI (guthI ) yuddhata DAya evA aNagAra ja Alecaka dvArA prakaTa karAtAM aparAdhane zravaNa karavAne adhikAra (gyatA) dharAve che te dasa guNo nIce pramANe kahyAM che- (1) je guru AcArasaMpanna hoya che temanI AgaLa pitAnA dezanI AcanA karI zakAya che. jJAnAdirUpa pAMca prakAranA AcAranuM jJAna dharAvanArA tathA te AcAranuM svayaM sevana karanArA gurune AcArasaMpanna kahe che. | (2) avadhAraNasaMpanna-je AcArya AlemAna aticAronA prakArane nirNaya karavAne samartha hoya che, te AcArya ja AlecakanI pAse AlocanA karAvavAne pAtra gaNAya che kahyuM paNa che ke - " AyAravamAyAraM " tyAdi. atha 52 pramANe 4 che. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- - sudhA TIkA sthA010 sU0 36 AlocanAdAtIhitozca guNanirUpaNam 469 __'jAva ' iti yAvatpadena-vyavahAravAn 3, apanIDakaH 4, prakArakaH 5, aparisrAvI 6, niryApakaH 7 iti saMgrAhyANi, tatra-vyavahAravAn AgamazrutAjJA dhAraNAjItalakSaNAnAM pazcAnAM vyavahArANAmabhijJaH 3 / apanIDakaH-apanIDayatiapagatabIDaM-mRduvacanAdinA vigatalajjaM karoti ya AlocamAna sAdhu saH // 4 // uktaM ca-- __"vavahAravaM vavahAraM AgamamAI u muNai paMcavihaM / ovIluvagRhaMtaM jaha Aloei taM savvaM " // 1 // chAyA--vyavahAravAn vyavahAram AgamAdi tu jAnAti pazvavidham / abIDa upagrahantaM yathA Alocayati tatsarvam // 1 // iti / ayaM bhAvaH-yastu AgamAdi paJcavidhaM vyavahAraM jAnAti sa vyavahAravAni tyucyate / tathA-yaH svAticAram upagrahantaM-nihnavAnaM sAdhu tathAvidhayA yuktyA isakA artha pUrvokta rUpase hI hai, yahAM yAvatpadase "vyavahAravAn 3 apanIuka 4, prakArakaH 5 aparisrAcI 6 niryApakaH 7" ina padoMkA saMgraha huA hai-inameM Agama, zruta, AjJA, dhAraNA aura jItake bhedase vyavahAra pAMca prakArakA hai, jo ina pAMca prakArake vyavahAroMkA jJAtA hotA haiM vaha vyavahAravAn 3 " apavrIDaka"-jo apane doSoMko kahane meM lajjApAtA ho aise sAdhuko jo mRdu vacana Adi dvArA lajjAse rahita kara detA hai yaha apanIuka hai kahA bhI hai "vahAravaM vavahAraM" ityaadi| isa gAthAkA artha pUrvokta rUpasehI hai, tAtparya isa kathanakA yahI hai ki jo AgamAdi rUpa pAMca prakArake vyavahArako jAnatA hai, vaha AlecanA karAvanAra AcArya mAM A sivAya nIce pramANe paNa gyatA DAvI naza-(3) vyavahAravAn, (4) 55trI, (5) 424, (6) aparikhAvI, (7) niryA5. Agama, zrata, AjJA, dhAraNa ane jItanA bhedathI vyavahAra pAMca prakArane kahyo che. je AcArya A pAMca prakAranA vyavahArane jANakAra hoya che tene vyavahAravAnuM kahe che. pitAnA dene prakaTa karanAra sAdhune mRdu vacana dvArA lajajA saMkeca AdithI rahita karAvavAne samartha AcAryane apavIDaka kahe che. kahyuM paNa che 2-"vavahAravaM vavahAra" tyAha. mA AthAnI 25 752 854 tha yudhyocha A kathanano bhAvArtha e che ke je AgamAdi pAMca prakAranA vyavahArane jJAtA hoya che, tene vyavahA zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAgasUtre tat sarvamatIcArajAtaM prakaTo kArayati so'pabrIDA apanIDaka ityucyate, iti / prakArakaH-AlocanAnantaraM yo'tIcAravataH sApoH zuddhikArakaH sH| taduktam-- " Aloiyammi sohiM, jo kArAvei so pkuvvo"| chAyA--Alocite zodhi yaH kArayati sa prakArakaH-iti // 5 // aparisrAvI-parisravatIti parisrAvI, na parisrAvItyaparisrAvI-AlocakadoSANAmanyebhyo'kathanazIlaH, taduktam__ " jo annassa u dose, na kaheI ya aparisAI so hoi " / chAyA-yo'nyasmai tu doSAn na kathayati cA'parisrAvI sa bhavati-iti // 6 // niryApakaH-niryApayati-tathAvidhayA yuktyA gurvapi prAyazcittaM ziSyeNa nirvAhayati yaH sa tathA / taduktam-- "nijjavao tahakuNai, nivvahaI jeNa pcchittN"| chAyA-niryApakastathA karoti nivahati yena prAyazcittam-iti // 7 // vyavahAravAna hai, evaM jo apane aticAroMko chupAte hue sAdhuse tathA prakArakI yukti dvArA sarva aticAroMko prakaTa karA letA haiM, vaha apa. bIDaka hai, AlocanAke pazcAt jo atIcAravAle sAdhukI zuddhikaratA hai vaha prakArakA hai kahA bhI hai--"Aloiyammi sohi " ityAdi / jo Alocakake doSoMko anyake prati prakaTa nahIM karatA hai use apari lAyI kahA gayA hai kahA bhI hai-- " jo annassa u dose" ityAdi / jo tathAprakArakI yuktise bhayaMkarase bhayaMkara bahuta bhArI bhI prAya. zcittako ziSyase palavA letA hai vaha niryApaka hai kahA bhI hai___"nijjavao taha kuNai " ityaadi| ravAnuM kahe che pitAnA aticArene chupAvanArA sAdhu pAse yuktipayuktithI aticAre prakaTa karAvanAra sAdhune apavIDaka kahe che. AcanA karAvyA bAda aticArenuM sevana karanAra sAdhunI zuddhi karApaarne 54 / 24 43 che. yu. 55 hai-" Aloiyammi sohiM " tyAdi AlecakanA deSane anyanI AgaLa prakaTa nahIM karanArane aparistrAvI 4 cha, 4yu 55 che -"jo annassa u dose" tyA. niryApaka-je yuktiprayukti pUrvaka-samajAvI-paTAvIne-bhayaMkaramAM bhayaMkara prAyazcittanuM paNa ziSyanI pAse pAlana karAve che, tene niyapaka kahe che. kahyuM paNa cha-"nijjavao taha kuNa" tyAhi. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % 3 . mas - mughATIkA sthA010 sU0 36 AlocanAdAtuhitozca guNanirUpaNam 471 ___ tathA apAyadarzI-apAyAn anarthAn pazyatItyevaM zIla:-durbhikSadaurbalyAdikRtaziSyacitabhaGgAnirvAhAdirUpAnarthadarzI / yadvA- samyaganAlocitaziSyebhyo durlabhavodhikatvAdikAn anan darzapati yaH sa tathA / taduktam-- " dubhikkha dubbalAI, ihaloe jANae ayAe u / daMsei ya paraloe, dullahavohitti saMsAre // 1 // chAyA-durbhikSadaurbalyAdIn ihaloke jAnAti apAyAMstu / darzayati ca paraloke durlabhabodhitvaM saMsAre // 1 // iti // 8 // tathA-priyadharmA-priyo dharmoM yasya sa tathA dharmapriya ityarthaH // 9 // dRDhadharmAdRDho dharmoyasya sa tathA-samprApte'pi mahAsaMkaTe dharmAdapracalanazIla iti // 10 // suu036|| ___ jo durbhikSa, durbalatA Adi kRta ziSya cittamanase prAyazcittake anirvAha Adi rUpa anarthoM ko jAnatA hai vaha athavA-acche prakAra se apane aticArokI AlocanA nahIM karanevAle ziSyoMke liye jo durlabha bodhikatA Adi rUpa anarthoM ko dikhalAtA hai vaha apAyadarzI hai kahA bhI hai--" dubhikkha duvvalAI " ityaadi| ___jo guruprAyazcittase apane doSoMkI zuddhi nahIM karanevAle ziSya. janoMke ihaloka sambandhI durbhikSa daurbalya Adi apAyoMko jAnatA hai. evaM paralokameM unakI durlabhavodhikatA prakaTa karatAhai, yaha apAyadarzI hai dharma jise priya hotA hai, aisA vaha priyadharmavAlA guru priyadharmA (8) apAyI-durlikSa, or atA mAna 2 ziSyanA bhanane mA. DaLa thayeluM ane prAyazcittanuM pAlana karavAmAM zithila thayeluM joIne tene tenA vipAkanuM bhAna karAvanAra sAdhune apAyadazI kahe che. apAyadaza AcArya aticAronI AlocanA nahIM karanAra ziSyane kahe che ke "AlecanA nahIM karavAthI durlabhadhiktA AdirUpa anarthanI prApti thAya che" kahyuM paNa che ke "dugmikkhadubbalAI " tyAdi. je guru prAyazcitta dvArA pitAnA dezanI zuddhi nahIM karanArA ziSyonA A loka saMbaMdhI duliMkSa, daurbalya Adi apAne jANe che ane paralekamAM ( parabhavamAM) temanI durlabha bAdhitAne prakaTa kare che, te AcAryane apAya- daza kahe che. (9) priyadharmA-jemane dharma priya hoya che evA gurune priya dharma kahe che. (10) daDhazarmA-moTAmAM moTuM saMkaTa AvI paDavA chatAM paNa pitAnA grahIta dharmamAMthI calAyamAna thatA nathI evA AcAryane daDhadhama kahe che. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 472 sthAnAGgasUtre athAlocanA prastAvAdazabhiH sthAna prAyazcittamAha-- mlam--dasavihe pAyacchitte paNNatte, taM jahA-AloyaNArihe 1, jAva aNavaTuppArihe 9 pAraMciyArihe 10 // sU. 37 // ___ chAyA--dazavidhaM prAyazcittaM prajJaptam , tadyathA-AlocanArha yAvat anasthA pyAI 9 pArAJcikAIm 10 // sU0 37 // TIkA---'dasavihe ' ityAdi-- prAyazcittaM-'prAyazcitta'-zabdo'parAdhe tacchuddhau ca dRzyate / atra-aparAdho'rthI vijJeyaH / tatazca-prAyazcitam aparAdho dazavighaH prajJaptaH, tadyathA-AlovanAham - AlocanA-nivedanA tallakSaNAM zuddhimarhati yattat / yAvatpadenapratikramaNArha 2 tadubhayArhama 3, vivekAIm 4, vyutsargAham 5, tapo'ham 6, hai, jo mahA saMkaTake prApta hone para bhI apane gRhIta dharmase calAyamAna nahIM hotA hai, vaha dRdadharmA hai / sUtra 36 / ___ AlocanAke prastAvako lekara aba sUtrakAra daza prakAra ke prAyazcittoMkA kathana karate haiM --"dasavihe pAyacchitte paNNatte" ityAdi // sUtra 37 // TIkArtha-prAyazcitta daza prakArakA kahA gayA-yaha prAyazcitta zabda aparAdha aura aparAdhakI zuddhi meM prayukta huA dekhA jAtAhai, yahAM yaha zabda aparAdhArthaka hai, isa taraha prAyazcitta aparAdha daza prakArakA jo kahA gayA hai, usakA tAtparya isa prakArase hai, jo aparAdha AlocanA rUpa zuddhi ke yogya hotA hai, vaha AlocanAhaM prAyazcitta hai 1, yahAM yAvat padase" pratikramaNAI 2, tadubhayAham 3, vivekAham 4 vyutsagoham 5 tapo. AcArasaMpannathI laIne daDhavamAM paryantane guNethI yukta hoya evA AcAryane ja AlecaphanA aticArene zravaNa karavAnA adhikArI gaNAya che. sUtra 36 che AlocanAnuM pratipAdana karIne have sUtrakAra 10 prakAranAM prAyazcittanuM 4thana --" dasa vihe pAyacchitte paNNatte" tyAl:-( 37) TakArya-prAyazcittanA dasa prakAra kahyA che. prAyazcitta zabda aparAdha ane apa rAdhanI zuddhinA arthamAM vaparAte jovAmAM Ave che. ahIM A zabda aparA dhArthaka che. A rIte prAyazcittanA prakAro eTale aparAdhanA ja prakAro ahIM batAvyA che. tenA dasa prakAre nIce pramANe che-(1) AlecanAI je aparAdhanI mAtra AlecanA dvArA ja zuddhi thaI jAya che te aparAdhane ArAcanAI kahe cha. ma " yAvat" 56 621 (2) pratibhA , (3) APRILS, (4) vi. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA10 sU037 prAyazcittanirUpaNam 473 chedAham 7, mUlAham 8 ityetAni saptasthAnAni graahyaanni| tatra-pratikramAham - pratikramaNaM mithyAduSkRtaM tadarhati yattat 2 / tadubhayAham AlocanA pratikramaNetyubhayAham 3 / vivekAhem-vivekaH azuddhabhaktAdi tyAgarUpaH, tadarham 4, vyutsahim-vyutsargaH kAyotsargastadaham 5 / tapo'rham-tapA=nirvikRtikAdirUpam, tadarham 6 / chedArham-chedaH-pravrajyAparyAyasya laghUkaraNaM,7 tadarha m-mUlaM=mahAvatAropaNaM, tadarham 8 / tathA-anavasthApyAIm-yasminnaparAdhe Asevite sAdhuH katipaya kAlaM vrateSvanavasthApyo bhavati / tatastapazcaraNena dopanirmukto vrateSvavasthApyate / 'ham 6 chedAham 7 mUlAham ' ina padoMkA saMgraha huA hai, jo prAyazcitta mithyA duSkRta ke yogya hotA hai, vaha pratikramaNAhaM prAyazcitta haiM 2, jo prAyazcitta AlocanA evaM pratikramaNa ina donoMke yogya hotA hai vaha tadubhayAI prAyazcittahai 3 jo prAyazcitta azuddha bhakta Adike tyAgarUpa vivekake yogya hotAhai yaha vivekAI prAyazcittahai 4 jo prAyazcitta kAyotsargarUpa vyutsargake yogya hotA hai, vaha vyutsargArha prAyazcitta hai 5 jo prAyazcitta nirvikRtikAdi rUpa tapake yogya hotA hai vaha tapo'haM prAyazcitta hai 6, jo prAyazcitta pravrajyA paryAyake kama karaneke yogya hotA hai, vaha chedAha prAyazcitta hai 7, mahAvratoMkA AropaNa karanA isakA nAma mUla hai, mUlake yogya hotA hai, vaha mUlAI prAyazcittahai 8 jisa aparAdhake sevana karane para sAdhu kucha samaya taka vratoMmeM anavasthApya (jisako phirase dIkSA na dI jA sake aisA guru aparAdha karanevAlA ) hotA hai aura phira tapa karanese doSa-nirmukta ho jAtA haiM, isa taraha vaha vratomeM 4), (5) vyutsAha, (6) ta5:56, (7) cheA bhane bhUbA " 20 mA8 padano saMgraha thayo che. AThamAM sthAnakamAM A prAyazcittonuM svarUpa samajAvavAmAM AvyuM che. je prAyazcitta mithyAdukRtane egya hoya che tene pratikramaNIM kahe che. je prAyazcitta AlocanA ane pratikamaNa, A bannene yogya hoya che tene tadubhayAruM prAyazcitta kahe che. je prAyazcitta azuddha bhakta (AhAra) AdinA tyAgarUpa vivekane yogya hoya che tene vivekAI prAyazcitta kahe che. je prAyazcitta kAryotsargarUpa vyutsaH gane pAtra hoya che tene yuvuM prAyazcitta kahe che je prAyazcitta nivi. kRtika AdirUpa tapane gya hoya che tene tapatuM prAyazcitta kahe che. je prAya. zcitta pratrajyA paryAyane na karavAne gya hoya che tene chedAI prAyazcitta kahe che. mahAvatanuM AropaNa karavuM tenuM nAma mUla che. je prAyazcitta A prakAranA mUlane egya hoya che tene mUlAha prAyazcitta kahe che. navamo prakAra anavasthApyA-je aparAdhanuM sevana karavAmAM Ave tyAre sthA--60 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 474 sthAnAGgasne tadarhati tatmAyazcittamanavasthApyAham 9 // pArAzcikAIm-yasminnatIcAre Asevite sAdhuliGgakSetrakAlatapomiH pArAJciko bahirbhUtaH kriyate, tadarhati yat tat pArAJcikAhamiti // sU0 37 // pArAzcikaH kadAcinmithyAtvamapyanubhavedato mithyAtvaM nirUpayati-- mlam-dasavihe micchatte paNNatte, taM jahA-adhamme dhammasaNNA 1, dhamme adhammasaNNA 2, ummagge maggasapaNA 3. magge ummaggasaNNA 4 ajIvesu jovasaNNA 5, jIvesu ajIvasaNNA 6, asAhusu sAhusaNNA 7, sAhusu asAhusaNNA 8, amuttesu muttasapaNA 9, muttesu amuttasapaNA 10 // sU. 38 // chAyA--daza vidhaM mithyAtvaM prajJaptam , tadyathA-adharma dharmasaMjJA 1, dharme adhamasaMjJA 2, unmArge mArgasaMjJA 3, mArge amArgasaMjJA 4, ajIveSu jIvasaMjJA 5 jIveSu anovasaMjJA 6, asAdhuSu sAdhusaMjJA 7, sAdhuSu asAdhusaMjJA 8, amukteSu muktasaMjJA 9 mukteSu amuktasaMjJA 10 / sU0 38 // sthapita kara diyA jAtA hai-aise prAyazcittake yogya jo hotA hai vaha anavasthApyAI hai / jisa aticArake sevana karane para sAdhu liGga, kSetra, kAla, evaM tapa inase bahirbhUta kara diyA jAtA hai, usakA nAma pArAzcika haiM isa pArAzcikake yogya jo hotA hai, vaha pArAzcikAI prAyazcitta hai 10 // sUtra 37. / / jo pArAzcika hotA hai, vaha kadAcit mithyAtva kAbhI anubhava kara sakatA haiM ataH aba sUtrakAra mithyAtvakA nivedana karate haiNsAdhune amuka samaya sudhI vratamAMthI anavasthApya thavuM paDe che ane tyArabAda tapa dvArA deSanI zuddhi thaI gayA bAda tene vratamAM sthApita karavAmAM Ave che, te prakAranA prAyazcittane pAtra bananAra sAdhunA te aparAdhane anavasthApyAha kahe che. 4sabhI 42-pAyi-re matiyAnu sevana 421||thii sAdhuna siMga, kSetra, kALa ane tapathI bahizta karI nAkhavAmAM Ave che tene sAdhuveSa kaDhAvI nAkhavAmAM Ave che, te prakAranA prAyazcittane pArAMcikAI prAyazcitta kahe che. sU37 je pArasaMcika hoya che te kyAreka mithyAtvane paNa anubhava karI zake che. tethI have sUtrakAra mithyAtvanA prakAronuM nirUpaNa kare che. - zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 10 sU0 38 mithyAtvanirUpaNam TIkA- ' dasavihe micchatte ' ityAdi mithyAtvaM = viparItajJAnaM dazavidhaM prajJaptam, tadyathA - adharme= prANAtipAtAdau dharmasaMjJA = dharmabuddhiriti prathamam 1 / tathA dharme prANAtipAtaviramaNAdi lakSaNe Aptavacane adharmasaJjJA - adharmatvena zraddhAnaM, viparIta buddhitvAt / viparIta buddhistu bhagavadviSaye anAsatvAbhimatatvena / tathAhi - ' sarva eva puruSArAgAdimanto'sarvajJAzca purupatvAd yathA'ham ' ityanumAnena puruSabhUtAstIrthakarA api rAgAdimanto'sarvajJAzva, " dasavihe micchatte paNNatte " ityAdi / sUtra 38 // TIkArtha - mithyAtva daza prakArakA kahA gayA hai viparIta ajJAnakA nAma mithyAtva hai yaha mithyAtva jo daza prakArakA kahA gayA haiM-so usakA tAtparya isa prakAra se hai-" adharme dharmasaMjJA " prANAtipAta Adi rUpa adharma meM dharmabuddhi rakhanA ( dharmakA zraddhAna karanA ) yaha mithyAtvakA prathama bheda haiM " dharme adharma saMjJA " prANAtipAta viramaNa AdirUpa dharma meM isa prakAra ke AptavacanameM adharma rUpatAkA dhyAna karanAviparIta ( zraddhAna karanA ) yaha midhyAtvakA dvitIya bheda haiM kyoMki isa prakArakI buddhi rakhanevAlekI buddhi viparIta isaliye mAnI gaI haiM ki vaha bhagavAnko anApta-Apta-vIta sarvajJa rUpase mAnatA hai usakA kahanA aisA hai ki jitane bhI puruSa haiM ve saba rAgAdivAle evaM asarvajJa haiM kyoMki ve puruSa haiM jaise ki hama isa prakArake anumAna se puruSa rUpa tIrthaMkara bhI rAgAdiyukta aura asarvajJa koTimeM A jAte dasavihe micchatte paNNatte " tyAhi - (sU. 38 TIkA"-viparIta jJAnane mithyAtva kahe che. te mithyAtvanA nIce pramANe 10 prakAra kahyA che-- 66 475 (1) adharme dharmasaMjJA " - prANAtipAta Adi adharma ne dharma3ya mAnavo te mithyAtvanA paDeteA leDha che. (2) " dharmaM adharma saMjJA " prAtipAta virabhAzu AhirUpa dharma mAM A prakAranA Aptavacana pratye zraddhA rAkhavAne khadale tenA karatAM viparIta khAkhatamAM zraddhA rAkhavI, A mithyAtvanA khIjo le che. A prakAranA vicAra karanAranI buddhine viparIta kahevAnu kAraNa e che ke te bhagavAnane anAsarUpe mAne che. A prakAranI mAnyatAvALA leAkA evuM kahe che ke jeTalA puruSA che te badhAM rAgAddhithI yukta hoya che ane asajJa haiya che, kAraNa ke teo paNa ApaNI ja jema puruSA ja che. A prakAranI mAnyatA svIkAravAmAM Ave teA puruSarUpa tItha karIne paNa rAgAdithI yukta ane asa zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre atazca te'nAptAH / tatazca tadupadiSTe zAstre na dharmatA / itthaM kutarkavazAd yasya tIrthakarokte Agame'pi adharmatvena zraddhAnamiti dvitIyam / 2 / tathA-unmArge= yathArthatattvApekSayA viruddhazraddhAnajJAnAnuSThAnarUpe mokSapurIMpratyamArgabhUte mArga saMjJA-kusaMskArato mArgabuddhiriti tRtIyam 3 / tathA-mArge-mokSapurImApake ratnatrayAtmake vAstavikamArge amArgasaMjJeti caturtham 4 / tathA- ajIveSu AkAzaparamANvAdiSu jIvasaMjJA-jIbabuddhiriti pazcamam 5 / tathA jIveSu pRthivyAdiSu ajIhaiM isaliye ve anApta haiM / isaliye inake dvArA upadiSTa zAstra meM dharmatA nahIM AtI haiM, isa prakAra se kutarkake vaza jo tIrtha karokta AgamameM bhI adharma rUpatAkA zraddhAna karatA hai vaha mithyAtvakA dvitIya bheda hai yathArthatattvakI apekSAse viruddha zraddhAna evaM viruddha jJAnase Acarita hue tathA mokSa purIke prati amArgabhUta aise unmArgameM kusaMskArake vazase jo mArgakI buddhi hai yaha mithyAtvakA tRtIya bheda haiM mokSa prApta karAne meM vAstavika mArgarUpa aise ratnatrayameM jo amArgakI mAnyatA hai vaha mithyAtvakA caturtha bheda hai-ajIvoMmeM AkAza paramANu AdikoMmeM jo jIva honekI mAnyatA hai vaha mithyAtvakA pAMcavA bheda hai, pRthivI Adika jIvomeM jo ajIva honekI mAnyatA hai vaha mithyAtvakA chaThA bheda hai, isa viSaya meM isa mAnyatAvAlekA aisA kahanA hai ki pRthivI vasa mAnavAne prasaMge upasthita thaze. tethI A prakAranA loko dvArA upadiSTa zAstramAM dharmatAne sadUbhAva hotuM nathI. A prakAranA kutarkathI prerAIne je leke tIrthakarokta AgamamAM paNa adharmarUpatA hovAnI zraddhA rAkhe che evA lokone A bIjA prakAranA mithyAtvanA upAsake kahI zakAya che. (3) yathArthatatva pratye zraddhA rAkhavAne badale tenA karatAM virUddha artha pratye zraddhA rAkhanArI ane virUddha jJAna vaDe Acarita thatA, mokSapurI, pratye nahI laI janAra hovAne kAraNe amArgarUpa evA unmArgane kusaMskArane kAraNe mArgarUpa mAnanArI je buddhi che tene mithyAtvanA trIjA bheda rUpa kahI zakAya. (4) ekSapurIne prApta karAvanArA vAstavika mArgarUpa ratnatrayamAM je amA genI mAnyatA che, te mithyAtvanA cethA bhedarU5 che. (5) ajImAM-AkAza, paramANu AdimAM-je jIva mAnyatA che tene mithyAtvanA pAMcamAM bheda rUpa samajavI. (6) jIvane ajIva mAnavA, te mithyAtvano chaTTho bheda che. keTalAka leke pRthvI Adi jene avarUpa mAne che teo evI dalIla kare che ke zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 10 sU0 38 mithyAtvanirUpaNam 477 vasaMjJA yathA-pRthivyAdayo'jIyAH ucchAsAdInAM jIvadharmANAM tatrAnupalambhAva ghaTavaditi SaSTham 6 / tathA-asAdhuSu-pRthivyAdiSaDjIvanikAyavadhAd nivRtteSu audezikAdi bhojiSu brahmacaryarahiteSu sAdhusaMjJeti saptamam 7 / tathA-sAdhuSu= samyagjJAnadarzanacAritramekSisAdhakeSu muniSu asAdhu-saMjJetyaSTamam 8 / tathA-amu. kteSu sakarmakeSu lokavyApAramavRtteSu muktasaMjJeti navamam 9 / tathA-mukteSu sakala karmakRtavikArarahiteSu anantajJAnadarzanamukhavIryayukteSu siddheSu amuktasaMjJeti dazamam 10 / / sU0 38 // AdikomeM ucchvAsa Adi jo jIva dharma haiM ve vahIM upalabdha hote haiM, ataH unako anupandhise ghaTakI taraha vaha jIvatva nahIM hai, pRthivyAdi jIvanikAyake vadhase nivRtta hue evaM auddezika Adi AhArake karanevAle aise brahmacarya rahita sAdhuoMko sAdhu mAnanA yaha mithyatvakA sAtavAM bheda hai, samyagdarzana samyagjJAna evaM samyaka cAritra, samyaka tapa inase mokSake sAdhakabhUta munijanoM meM asAdhukI mAnyatA yaha mithyAtvakA AThavAM bhedahai, jo karmaseabhuktahai-loka vyavahAra meM nirata haiM-sakamaka hai, usameM muktakI mAnyatA yaha mithyAtvakA 9 vAM bheda hai tathAjo sakala karmoM dvArA kRta vikArase rahita haiM, evaM anantajJAna, ananta darzana, ananta sukha aura ananta vIrya se jo yukta hai aise siddha parameSThImeM amuktakI mAnyatA yaha mithyAtvakA dazavAM bheda haiM / / sUtra 38 // pRthvIkAya AdimAM zvAsa, ucchavAsa Adi chavadharmo jovAmAM AvatA nathI. temAM A guNone abhAva hovAthI temane teo ghaTAdinI jema ajIva ja mAne che. temanI A prakAranI mAnyatAne mithyAtva ja gaNI zakAya. (7) pRthvI Adi javanikAyanA vadhathI nivRtta thayelA zika Adi AhAra karanArA evA brahmacaryarahita sAdhuone sAdhu mAnavA te paNa mithyAtva ja che. A mithyAtvane sAtame bheda che. (8) samyagU darzana, samyajJAna, samyaphacAritra ane samyaka tapane mokSanA sAdhanarUpa mAnanArA sAdhuone asAdhurUpa mAnavA te paNa mithyAtva ja che. A mithyAtvane navame bheda che. (9. je amukta che lekavyavahAramAM nirata che-sakarmaka che, temane mukta mAnavA te paNa mithyAtvane navame bheda che. (10) jeo sakala karmo dvArA kRta vikArothI rahita che ane anaMtajJAna, anaMtadarzana, anaMtasukha, ane anaMta vIryathI yukta che evAM siddha paramAtmAne amukta mAnavA te paNa mithyAtva ja che. A mithyA vana dasame bheda che. e sUtra 38 che zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - sthanAjastra anantarasUtre mithyAtvasvarUpamuktaM, tacca tIrthakaraiH prarUpitamiti candraprabhA. dInAM tIrthakarANAM, tIrthakarAzca mahApuruSA iti mahApuruSaprastAvAda vAsudevadvayasya ca sambandhikaM kimapi dazasthAnatvenAha mlam-caMdappabhe gaM arahA dasa putvasayasahassAiM savvAuyaM pAlaittA siddhe jAva ppahINe 1 // dhamme gaM arahA dasa vAsasayasahassAiM savvAuyaM pAlaittA siddhe jAvappahoNe 2 / NamI gaM arahA dasavAsasahassAI savvAuyaM pAlaittA siddhe jAvappahINe 3 / purisasIheNaM vAsudeve dasa vAsasayasahassAI savvAuyaM pAla ittA chaTIe tamAe puDhavIe neraittAe uvavaNNe 4 / nemINaM arahA dasa dhaNUI uDe uccatteNaM dasa ya vAsasahassAiM savvAuyaM pAlaittA siddhe jAvappahINe 5 / kaNhe NaM vAsudeve dasadhaNuiM urdU uccatteNaM dasa ya vAsasayAiM savAuyaM pAlaittA taccAe vAluyappabhAe puDhavIe neraittAe uvavaNNe 6 // sU. 39 // chAyA-candramabhaH khalu arhan daza pUrvazatasahasrANi sarvAyuSkaM pAlayitvA siddho yAvatpahINaH 1 / dharmaH khalu arhan dazavarSa zatasahasrANi sarvAyuSkaM pAlayitvA siddho yAvatmahINaH 2 / namiH khalu arhan dazavarSasahasrANi sarvAyuSkaM pAlayitvA isa prakAra se mithyAtyake svarUpakA jo pratipAdana kiyA gayA hai, baha tIrthaMkaroM dvArA sambandhita evaM tIrthaMkaroMke mahA puruSatvake sAdha. hse do vAsudevase sambandhita hone se viSayakA daza sthAna rUpase pratipA. dana karate haiM-" caMdaSpabheNaM arahA dasa" ityAdi // sUtra 39 // TIkArtha-candraprabha arhanta 10 lAkha pUrva taka sarvAyuSkakA pAlana karake siddha yAvat sarva duHkhoMse rahita hue haiN| dharmanAtha arhanta 10 lAkha A prakAre mithyAtvanA svarUpanuM je pratipAdana karavAmAM AvyuM che temAM tIrthakaro sAthe saMbaMdha rAkhanArI vAtane ullekha thayo che. tIrthakaranA mahA puruSatvanA sAdhammane lIdhe have be vAsudevenA viSe dasa sthAna sAthe susaMgata se thAI 4thana 42vAmAM Ave che-caMdappabheNaM arahA dasa' tyAhi (36) TIkArya-candraprabha ahata 10 lAkha pUrva sudhInA sarvAyuSyanuM pAlana 30 sada, muddha, bhuta, yAvat samAthI 2hita yA che. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 10 sU0 39 vAsudevasambandhivaktavyanirUpaNam siddho yAvat prahINaH 3 / puruSasiMhaH khalu vAsudeyo dazavarSazatasahasrANi sarvAyuSka pAlayitvA SaSThayAM tamAyAM pRthivyAM nairayikatayA upapannaH 4 / nemiH khalu arhan daza dhaSi Urdhvamuccatvena dazacavarSasahasrANi sarvAyuSkaM pAlayitvA siddho yAvasmahINaH 5 / kRSNaH khalu yAsudevo dazadhaSi Urdhvamuccatvena dazaca varSazatAni sarvAyuSkaM pAlayitvA tRtIyasyAM vAlukAmabhAyAM pRthivyAM nairayikatayA uppnnH6|039|| TIkA-'caMdappabheNaM ' ityAdi vyAkhyA spaSTA / atredaM bodhyam-AditazcatvAri mUtrANi AyurmAtra viSayANi / tataH sUtradvayam uccatvaviSayamAyurviSayaM yeti / 'siddhe jAvappahINe' varSa taka sarvAyuSkakA pAlana karake siddha yAvat sarva duHkhoMse rahita hue haiN| nami arhanta 10 lAkha varSa taka sarvAyuSkakA pAlana karake siddha yAvat sarva duHkhoMse rahita hue haiM / puruSasiMha vAsudeva 10 lAkha varSa taka sarvAyuSkakA pAlana karake chaThI tamA nAmakI pRthivImeM nairayika rUpase utpanna hue haiM 4 / neminAtha arhanta daza dhanuSa UMce the ve 10 hajAra varSa taka sarvAyuSkakA pAlana karake siddha yAvat samasta karmoM se rahita hue haiM / kRSNa vAsudeva daza dhanuSa UMce the ve 10 sau varSa takakI samasta AyukA pAlana karake tIsarI pRthivImeM utpanna hue haiN| isa 39 veM sUtrameM Adike cAra sUtra Ayuke sambandhameM kahe gaye haiN| tathA do sUtra UMcAIke sambandhameM evaM Ayuke sambandhameM kahe gaye dharmanAtha ahata 10 lAkha varSa sudhInA sarvAyuSyanuM pAlana karIne siddha thAvat sarvaduHkhathI rahita thaI gayA che. nami ahaMta 10 lAkha varSa sudhInA sarvAyuSyanuM pAlana karIne siddha thAvat sarva dukhethI rahita thayA che. puruSasiMha vAsudeva 10 lAkha varSa sudhI nA sayuSkanuM pAlana karIne chaThThI "tamA' nAmanI pRthvImAM (narakamAM) nairayika rUpe utpanna thayA che. jo - neminAtha arhata 10 dhanuSapramANe UMcA hatA, 10 hajAra varSa sudhI sarvAyakanuM pAlana karIne teo siddha (thAvat ) sarvaduHkhothI rahita thaI gayA che. kRSNa vAsudeva 10 dhanuSapramANu UMcA hatA. 10 so (1000) varSa paryanta sarjAyuSyanuM pAlana karIne teo trIjA narakamAM nArakanI paryAye utpanna thayA che. A 39mAM sUtranAM pahelAM cAra sUtre AyunA viSayamAM ApavAmAM AvyA che bAkInAM be sUtreAmAM UMcAI ane AyunuM kathana karavAmAM AvyuM che. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 480 sthAnAGgasUtre ityatra ' yAvat ' padena 'buddhe mutte parinivvuDe savvadukkhappahINe' ityetAni padAni grAhyANi / vyAkhyAtveSAM pUrvaM gatA // sU0 39 // ___" nairayikatayA utpannaH' iti pUrvamuktam / kSetrato nArakasamIpavartino bhavanavAsina iti bhavanavAsino dazavidhatvenAha mUlam -dasavihA bhavaNavAsI devA paNNattA, taM jahAasurakumArA jAya thaNiyakumArA / eesi NaM dasavihANaM bhavanavAsINaM devANaM dasa ceiyarukkhA paNNattA, taM jahA-Asattha 1, sattivanne 2, sAmali 3, uMbara 4, sirIsa 5 dahivanne 6 // vaMjula 7 palAsa 8 vappA-pae 9 ya kaNiyArarukkhe 10|suu040|| __chAyA - dazavidhA bhavanavAsino devA prajJaptAH, tadyathA-asurakumArA yAvat stanitakumArAH / eteSAM khalu dazavidhAnAM bhavanavAsinAM devAnAM dazacaityakSAH haiM / "siddhe jAvappahINe" meM yAvatpadase "buddhe mutte, parinivvuDe savya dukkhappahINe " ina padoMkA saMgraha huA hai, ina padoMkI vyAkhyA pahile kI jA cukI hai| sUtra 39 // 39 sUtra meM " nairapikakI paryAyase utpanna hue haiM" aisA antameM kahA gayA hai, so kSetrakI apekSA bhavanavAsI nArakake samIpavartI hote haiM-isaliye aba mUtrakAra bhavanavAsiyoMkA dazavidha rUpase kathana karate haiM - " dasavihA bhavaNavAsI devA paNNattA" ityAdi ||suutr 40 // TIkArtha-bhavanavAsI deva daza prakArake kahe gayehaiM-jaise-asurakumAra yAvat stanitakumAra ina 10 prakArake bhavanavAsI devoMke 10 caityavRkSa kahe "siddhe jAvappahINe" mA sUtramAre " jAva ( 5-ta)" 54 15rAyuM che. tanA 62 " buddhe, mutte, parinivvuDe savvadukkhappahINe" 21 // 2 5hone saya thayo che. A padene artha AgaLa spaSTa thaI cUkyo che. e sUtra 39 che pUrvasUtramAM evuM kathana karavAmAM AvyuM che ke kRSNa vAsudeva narakamAM utpanna thayA che. kSetranI daSTie vicAravAmAM Ave te bhavanavAsI de paNa nArakonI samIpanA kSetramAM ja rahe che. A saMbaMdhane kAraNe have sUtrakAra bhavanavAsI devAnA dasa prakAranuM kathana kare che- "dasavihA bhavaNavAsI devA paNNattA" tyA:-(sU. 40) TI -navAsI vAisa prA2na4A che. (1) su27mAra, (2) nArAmAra, (3) supa bhA2, (4) vidhutbhAra, (5) abhibhA2, (6) aligbhA2, (7) 5. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA010 sU040 bhavanavAsIdevanirUpaNam 481 prajJaptAH, tadyathA-azvatthaH 1 saptaparNaH 2, zAlmaliH 3, udumbaraH 4 zirISaH 5, dadhivarNaH 6 / vajjula: 7, palAzaH 8, vAtaka 9, zca karNikAravRkSazca 10 || sU040 // TIkA -' dasavihA ' ityAdi vyAkhyA spaSTA navaraM yAvatpadena - nAga suparNa vidyudagni- dvIpodadhi-dika vAyu - nAmAno grAhmA iti / asurAdInAM dazAnAM krameNa azvatthAdayazcaityavRkSAH= AvAsavRkSA bodhyAH || sU0 40 // anantaroktA bhavanavAsino devAH kila sukhena tiSThanti, ataH sukhaM dazavidhatvenAha mUlam - dasavihe sokkhe paNNatte, taM jahA Arogga 1 dIhamAU 2 aDDeja 3 kAma 4 bhoga 5 saMto se 6 / asthi 7 subhoga 8 nikkhammameva 9 tatto aNAbAhe 10 / sU. 49 // chAyA-dazavidhaM saukhyaM prajJaptaM tadyathA - ArogyaM 1 dIrghamAyuH 2 ADhadyatvaM 3 kAmau4 bhogAH 5 santoSaH / asti 7 zubhabhogaH 8 niSkrama evaM 9 tato'nAbAdham 10 // 041 // gaye haiM- jaise- azvattha 1 saptaparNa 2, zAlmali 3, udumbara 4, zirISa 5, dadhipUrNa 6, vajjala 7 palAza 8 vamAtaka 9 evaM karNikAra 10 yahAM yAvatpadase " nAgakumAra, suparNakumAra, vidyutkumAra, agnikumAra, dvIpakumAra, udadhikumAra, dikkumAra evaM vAyukumAra ina ATha bhavanavAsiyoMkA grahaNa huA hai, caitpavRkSa se AvAsavRkSa gRhIta hue haiM || su. 40 / ------ ye kathita bhavanavAsI deva sukhase rahate haiM, ataH aba sUtrakAra sukhakA kathana 10 vidha rUpase karate haiM (6 dasavihe sokkhe paNa te " ityAdi || sUtra 41 // dhikumAra, (8) hiikumAra, (8) vAyubhAra bhane (10) stanitakumAra yA hasa prakAranA bhavanavAsI devenA 10 caityavRkSeA kahyAM che. temanAM nAma nIce pramANe che- (1) azvattha, (2) samayartha, (3) zAhamasi, (4) uhubhbhara, (4) zirISa, (9) dudhiyA, (7) 1404 se, (8) palAza, (Ga) vayAta bhane (10) uziMDAra ahI' caityavRkSa pada dvArA AvAsavRkSa gRhIta thayAM che. ! sUtra 40 !! uparyukta bhavanavAsI deveA sukhapUrvaka rahe che. tethI have sUtrakAra sukhanA haMsa prakAzanu ni35Nu re che - "dasavihe sokkhe paNNatte tyAhi - (sU. 41) " sthA0-61 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 482 TIkA - dasavihe sokkhe ' ityAdi " saukhyaM - mukhameva saukhyaM tad dazavidhaM prajJaptam, tadyathA - Arogyam = nirogitA 1, dIrgham AyuH zubhaM cirajIvitatvam 2 | ADhayatvam = samRddhiyuktatA 3 / kAmau - zabdarUpalakSaNau 4 bhogAH = gandharasasparzalakSaNAH 5 / kAmabhogazabdAvatra luptavibhaktikau nirdiSTau / tathA - santoSaH = tRSNAyAH abhAvaH / santoSo'pi sukhameva sukharUpatvAttasya 6 / uktaM ca " AroggasAriyaM maNusattaNaM saccasArio dhammo / vijjA nicchapasArA muddAI saMtosasArAI || 1 ||" chAyA - ArogyasAraM manuSyatvaM satyasAro dharmaH / vidyA nizvayasArA sukhAni santoSasArANi // 1 // iti / sthAnAGgasUtre sukha 10 prakArakA kahA gayA hai - jaise - Arogya 1, nirogitA dIrgha Ayu 2 zubha cirajIvita ADhyatA- samRddhi se yuktatA 3, icchAnukUla zabda rUpa kAma 4, zubha gandharasa sparza rUpa bhoga 5, tRSNAkA abhAva rUpa santoSa 6, AvazyakatA ke anusAra vastukI prApti 7, zubha bhoga 8 pravrajyA 9 aura anAbAdha rUpa mokSa sukha 10 yahAM santoSako sukha isaliye kahA gayA hai ki vaha sukha rUpa hotA hai kahA bhI hai" AroggasAriyaM " ityAdi / -- satyasAra - manuSyabhava ArogyasAravAlAhI sukharUpa mAnA gayA hai, vAlAhI dharma mAnA gayA hai, nizciya rUpa sAravAlI vidyA mAnI gaI gaI hai, aura santoSasAravAlA sukha mAnA gayA hai| sumanA nIce pramANe 10 14124 che - (1) Arogya, (nirogitA) (2) dIrgha Ayu, (zularibhavita) (3) ADhyatA, samRddhi (sa annatA) (4 hA nukUla zabdarUpa kAma (5) zubha gandharasaspa bhega, (6) tRSNAnA abhAvarUpa saMtoSa, (7) AvazyatA pramANe vastunI prApti, (8) zubhayoga, (E) avalyA ane (10) anAmAdharUpa meAkSasukha, ahIM kAmabhAga A zabdo luptavibhaktivALA che. satASane sukha kahevAnu kAraNa e che ke te sukharUpa heAya che kahyuM paNa che ke " AroggasAriyaM " tyAhi. ArAgyasAravALA manuSyabhavane ja sukharUpa mAnavAmAM Avye che. satyasAravALA ja dhama mAnavAmAM AvyA che. nizcayarUpa sAravALI vidyAne ja vidyA bhanAtha che, satoSazya sArakhA suSya bhanAya che. athavA "santoSAmRtatRptAnAM "" zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA10 sa.41 sukhasvarUpanirUpaNam 483 athavA-" santoSAmRtatRptAnAM yatsukhaM zAntacetasAm / kutastaddhanalubdhAnAmitazvetazca dhAvatAm // 1 // " iti" // 6 // asti-yadA yadA yad yad vastu prayojanIyatAmupagacchati, tadA tadA tattad vastu asti-jAyate upalabhyate tat, tasyApi sukhahetutvAditi // 7 // zubha bhogA= zubhaH prazasto bhogaH zubhabhogaH / ayamapi sukhameva sAtodaya-niSpannatvAt | niSkramaH-niSkramaNaM niSkramaH-saMsArapaGkAnnirgamanaM prvrjyetyrthH| ekkAro'tra nizcaye, tatazca-niSkramaNameva saMsArasthitAnAM sukham, niSkaNTakasvAdhIna sukharUpatvAtasya / ata evoktam athavA-" santoSAmRtatRptAnAM" ityaadi| santoSa rUpa amRta pAnase tRpta hue aise zAnta cittavAle manuSyoMko sukha prApta hotA hai, vaha dhanake lubdhakoMko jo ki idhara udhara dauDa lagAte rahate haiM kahAM se prApta ho sakatA hai| asti--jaba jaba jo vastu prayojanIya hotI hai-taba taba usa vastukI jo prApti ho jAtI hai, yaha bhI sukhakA hetu honese sukharUpa hai, zubha bhoga-prazasta bhogakA nAma zubha bhoga hai, yaha zubhabhoga sAtA vedanIya kamake udayase niSpanna honese sukha rUpa kahA gayA hai, saMsAra paGka (kIcaDa)se bAhara nikalanA-arthAt pravajyA grahaNa karanA yaha bhI sukharUpa hai, yahAM jo eca " zabdakA prayoga kiyA gayA hai, nizcaya arthameM huA hai, ataH niSkramaNahI saMsArastha jIvoMko sukharUpa hai, kyoMki vaha niSkaNTaka svAdhIna sukharUpa hotA hai / sohI kahA haiItyAdi-saMteSarUpa amRtanuM pAna karIne tRpta thaI gayelA zAnta cittavALA manuSyane je sukha prApta thAya che, evA sukhanI prApti dhananI lAlasAmAM raghavAyAnI jema Amatema deDatA mANasane kadI thatI nathI. je vastunI jyAre jarUra paDe tyAre te vastunI prApti thaI javI tene paNa sukhanA heturUpa hovAne kAraNe sukharUpa mAnavAmAM Ave che. zubhagaprazasta bhegane zubhalega kahe che. sAtavedanIya karmanA udayathI evA zubhaginI prApti thAya che. A prakAranA bhega sukhadAyI hovAne kAraNe temane sukharUpa kahyA che. saMsArarUpa kAdavamAMthI bahAra nIkaLavuM-eTale gRhasthAvAsane tyAga karIne pravajayA aMgIkAra karavI tene paNa sukharUpa gaNavAmAM Avela che. ahIM 2" eva" zahane prayAsa thayecha ta nizvayArtha 42vAmA maavy| che bheTale ke saMsAramAMthI niSkama karavA pravajyA ja saMsAra chonA sukharUpa hoya che, kAraNa ke te niSkaTaka svAdhIna sukharUpa hoya che. kahyuM paNa che ke zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 584 sthAnAGgasUtre " duvAlasamAsapariyAe samaNe niggaMthe anuttarANaM devANaM teullesa viiivyh|" chAyA-dvAdazamAsaparyAyaH zramaNo nirgrantho'nuttarANAM devAnAM tejolezyAM vytivrjti-iti| tathA ca-"naiyAsti rAjarAjasya, tatsukhaM naiva devarAjasya / yatsukhamihaiva sAdho kavyApArarahitasya // 1 // " iti / ito'tiriktaM sukhaM tu duHkhapatIkAramAtratvena sukhAbhimAnajanakamAtrameva / taduktam "pratIkAraM vyAdheH sukhamiti vyavasyati janaH" iti / " sukha hi duHkhapatikArasevayA sthite ca duHkha tanuni vyavasyati' iti ca / 'nikhamma' ityatra napuMsakatvaM makArasya dvitvaM ca prAkRtatvAditi 9 tato"duvAlasamAsapariyAe samaNe " ityAdi / eka varSakI dIkSA paryAyavAlA zramaNa nirgrantha anuttara devoMkI lezyAko ullaGghana kara detA hai tathA ca-- " naivAstirAjarAjasya" ityAdi / / jo sukha isa lokameM laukika vyApArase rahita hue sAdhuko hai, vaha sukha na to kuberako hai aura na devarAja indrako hai| isase atirikta jo sukha hai vaha to duHkhakA pratIkAra honese sukhakI kalpanA mAtrakA janaka hI hai| kahA bhI hai-'pratIkAraM vyAdheH" ityAdi / vyAdhikA pratIkArakohI manuSya sukharU mAnatAhai, duHkhakA pratikAra karate 2 jaba duHkha alpa mAtrAmeM avaziSTa raha jAtA hai loga usehI sukha mAna lete haiN| "duvAlasamAsapariyAe samaNe" tyAha eka varSanI dIkSA paryAyavALe zramaNanigraMtha anuttara devanI tejalezyAnuM pam Bea'dhana za nA che. vaNI- naivAstti rAjarAjasya' tyAha A lekamAM laukika vyavahArathI rahita thayelA sAdhune je sukhanI prApti thAya che, evA sukhanI prApti kuberane paNa thatI nathI ane devarAja Indrane paNa thatI nathI. A sivAyanuM je sukha che te te mAtra duHkhanA pratIkArarUpa hovAthI sumanI 465nA mAtranu na DAya che. 4thu 544 cha hai-" pratIkAra' vyAdheH " tyAha vyAdhinA pratIkArane ja manuSya sukharUpa mAne che. duHkhano IlAja karatAM jyAre duHkha alpa mAtrAmAM bAkI rahI jAya che, tyAre manuSya tene ja sukha mAnI le che. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA* 10 sU0 41 sukhasvarUpanirUpaNam niSkramaNasukhAnantaram anAvAdham-na vidyate AvAdhA-janmajarAmaraNakSutpipAsAdi rUpA pIDA, yatra tadanAvAdham-mokSasukham / idaM ca sukhaM sarvotkRSTam / taduktam" navi asthi mANusANaM, taM sokkhaM navi ya savyadevANaM / jaM siddhANaM sokkha, avvAbAhaM uvagayANaM // 1 // " chAyA-nApyasti manuSyANAM tat sukhaM nApi ca sarvadevAnAm / ___ yat siddhAnAM saukhyam avyAvAdham upagatAnAm ||1||iti||10||4041|| anantarasUtre niSkramaNasukhamanAbAdhasukhaM ca proktam / tatra-niSkramaNa sukhaM cAritrasukhaM, taccedanupahataM bhavati tadaivAnAbAdhamukhamutpadyate / ataevacAritrasya tatsAdhanasya bhaktAderzAnAdezvopaghAtaM tadviparItAM vizodhi ca dazabhi niSkramaNa sukhake pazcAt jisameM janma jarA, maraNa kSudhA tRSA Adi rUpa pIDA nahIM hai aisA mokSa sukha hai vaha anAbAdha sukha hai yaha sukha sarvotkRSTa sukhahai-kahA bhI hai-"na vi asthi mANusANaM" ityaadi| ___ jo sukha siddhoMko prApta hai, vaha sukha na manuSyoMko prApta hai aura na sarva devoMko prApta hai // sUtra 41 // isa 41 veM sUtra meM niSkramaNa sukha evaM anAbAdha sukha kahA gayAhai nirmala inameM jo niSkramaNa sukhahai vaha cAritrasukharUpa hai, yaha cAritrasukha yadi anupahata hotA hai, taba hI anAvAdha sukha utpanna hotA hai| ataH aba sUtrakAra cAritrake evaM cAritrake sAcana rUpa bhakta Adike tathA jJAna Adike upadhAtakA evaM upaghAtase viparIta vizodhikA daza sarvotkRSTa sukha te mokSasukhane ja kahI zakAya. kAraNa ke mokSanI prApti karanAra jIvane janma, jarA, maraNa, sudhA, tuSA Adi rUpa pIDA rahetI ja nathI. mokSa sukha te anAbAdha sukha che. kahyuM paNa che ke "na vi asthi mANusANaM "tyAha je sukha siddha jane prApta thAya che, te sukha manuSyone paNa prApta thatuM nathI ane devone paNa prApta thatuM nathI. ke sU. 41 che pUrvasUtramAM niSkramaNa sukha (saMsAra tyAgarUpa prajyA sukha) ane anA bAdha sukharUpa me kSasukhanuM kathana karavAmAM AvyuM che. A baMnemAMthI je niSkamaNa sukha che te cAritrasukharUpa che. je A cAritrasukha anupahata (akhaMDita hoya che. te ja anAbAdha sukha prApta thaI zake che. tethI have sUtrakAra cAritranA ane cAritranA sAdhanarUpa bhaktAdi (AhAradi)nA tathA jJAnAdinA upaghA zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 486 sthAnAGgasUtre dazabhiH sthAnairAha mUlamU-dasavihe uvaghAe paNNatte, taM jahA-uggamovadhAe 1, uppAyaNoyaghAe 2, jaha paMcaTANe jAva pariharaNovadhAe 5 NANovaghAe 6, daMsaNovaghAe 7, carittoSadhAe 8, aciyattovadhAe 9, sArakkhaNovadhAe 10 / dasavihA visohI paNNattA, taM jahA-uggamavisohI 1 uppAyaNavisohI 2 jAva sArakkhaNavisohI 10 // sU. 42 // ___ chAyA-dazavidha upadhAtaH prajJaptaH, tadyathA-udgamopadhAtaH 1, utpAdanopadhAtaH 2, yathA pazcamasthAne yAvatpariharaNopadhAtaH 5, jJAnopadhAtaH 6 darzanopaghAtaH 7, cAritropaghAtaH 8, aprItikopaghAtaH 9, saMrakSaNopaghAtaH 10 // dazavidhA vizodhiH prajJaptA, tadyathA-udgamavizodhiH 1, utpAdanAvizodhiH 9, yAvasaMrakSaNavizodhiH 10 // sU0 42 / / daza sthAnoM dvArA kathana karate haiM "dasavihe uvadhAe paNNatte" ityAdi // sUtra 42 // sUtrArtha-upacAta 10 prakArakA kahA gayAhai-jaise-udgamopadhAta 1 utpAdanopadhAta 2 tathA paMcama sthAnameM kahe gaye anusAra yAvatpariharaNopadhAta 5 jJAnopadhAta 6 darzanopadhAta 7 cAritropaghAta 8, aprItikopadhAta 9 evaM saMrakSaNopadhAta 10 / vizodhi 10 prakArakI kahI gaI hai, jaise-udgama vizodhi 1 utpAdanA vizodhi 9 yAvat saMrakSaNa vizodhi 10 // tana tathA upaghAtathI virUddha evI vizuddhinuM dasa sthAne dvArA nirUpaNa kare che. " dasavihe uvadhAe paNNatte" tyAhi-(sU. 42) upaghAtanA nIce pramANe 10 prakAra kahyA che-(1) uddagamepaghAta, (2) utpA danepaghAta. tyArabAdanA pariharaNapaghAta paryantanA upaghAtanAM nAma pAMcamAM sthAnamA 4 pramANe sabhA , (6) jJAnapAta, (7) 45Ata, (8) yAtriIpAta () maprIti pAta bhane (10) sarakSaNAta. pizApi (vizuddhi) nA nIce pramANe 10 prakAra kahyA che-udgamavizedhi, utpAdanAvidhi Adi saMrakSaNa vidhi parvatanI 10 prakAranI vizedhi samajavI. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 10 sU042 upadhAta vizodhezvanirUpaNam 487 TIkA-'dasavihe ' ityAdi upadhAtA cAritropadhAtakatvAt , azuddhatetyarthaH, sa dazavidhaH prajJaptaH, tadyathAudgamopaghAtA-udgamaiH udgamadoSairAdhAkarmAdibhiH SoDazavidhabhaktapAnopakaraNavasatInAm upadhAtaH azuddhatA 1 / utpAdanopadhAtaH-utpAdanAbhiH dhAnyAdibhiH SoDazabhirutpAdanAdoSairbhaktapAnAdInAm upghaatH2| yAvatpadeva-eSaNopaghAtaparikarmopaghA. tau gRhyate / ataevoktam-'jaha paMcaTThANe jAva' iti / tatra-eSaNopaghAtA-eSaNayA zaGkitAdibhirdazabhireSaNAdoSairupadhAtaH 3 / parikarmopaghAtaH-parikarmavastrapAtrAdezchedanasIvanAdikaM, tena upaghAtaH akalpanIyatA / yadvA-upaghAtaH svAdhyAyasya zramAdinA zarIrasya, saMyamasya vA jAyate, tatra-vastrasya parikarmopaghAtaHTIkArtha-upaghAta zabdakA artha azuddhatAhai, kyoMki yaha azuddhatA cAri trakI upadhAtaka hotI hai, yaha upaghAta jo daza prakArakA kahA gayA hai usakA tAtparya aisA hai, AdhAkarma Adi 16 prakArake udgamadoSoMse bhaktapAnopakaraNake sthAnoMkI jo azuddhatA hai, vaha udgamopadhAta hai 1 dhAtrI Adi 16 prakArake utpAdanA doSoMse bhaktapAna AdikoMkA jo upadhAta hai vaha utpAdanopaghAta doSa hai 2 "jaha paMcaThANe jAva" jaisA pAMcaveM sthAnake dUsare uddeze meM kahA hai, vaise yahAM " eSaNopaghAta aura parikapighAta" ina do padoMkA grahaNa kara lenA cAhie zaDita Adi 10 eSaNA doSoMse jo bhaktapAna AdikI azuddhatA hai, vaha eSaNopadhAta hai 3. vastra pAtra AdikoMkA phADanA, phoDanA sInA Adi jo kAma hai vaha parikarma hai, isa parikarmase jo upaghAta akalpanIyatA hai-vaha parikopadhAtahai vastra sambandhI parikapighAta isa prakArase haiM upaghAta eTale azuddhatA, kAraNa ke A azuddhatA cAritrane upaghAta (khaMDana) kare che. upaghAtanA dase prakAre have samajAvavAmAM Ave che- uddagama paghAta-AdhAkarma Adi 10 prakAranA udgamadAvALA AhAradine grahaNa karavAthI cAritramAM je azuddhatA AvI jAya che tenuM nAma udgamapaghAta che. dhAtrI Adi 16 prakAranA utapAdanA deSone lIdhe AhArAdimAM je azuddhatA bhAvI taya cha tetuM nAma japAna upadhAta cha. mI " yAvat ( panta)" 54thI aSaNAta mana 525dhAta sUtrAre " jahapacaTThANe jAva" mA sUtrapATha mUkyo che. eSaNApaghAta-zakita Adi 10 prakAranA eSaNAde kahyA che. A dezone kAraNe AhArAdimA je doSa AvI jAya che te darUpa azuddhine eSaNepaghAta kahe che. parikapaghAta-vastra, pAtra Adine pheDavA, sIvavA, sAMdhavA Adi rUpa kriyAne parikamanI apekSAe je akalpanIyatA che tenuM nAma parikapaghAta che. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 488 syAnAGgasUtre "tiNhuvariphAliyANaM, vatthaM jo phAliyaM tu saMsIve / paMcahaM egayaraM, so pAvai ANamAINi " // 1 // chAyA-trayANAmupari pATitAnAM vastraM yaH pATitaM tu saMsIvyet / paJcAnAmekatamat sa prApnoti AjJAdIni // 1 // iti / ayaM bhAvaH-yaH pazcAnAm UrNAdipaJcavidhAnAM vastrANAM madhye ekatamamanyatamaM vastraM trayANAM pATitAnAM timRNAM thiggalikAnAm upari pATita, taMtu yadi saMsIvyet tadA sa sAdhuH AjJAdIni AjJAvirAdhanAdIn doSAna prApnotIti / pAtrasya parikamaupaghAtastu" analakkhaNegabaMdhe, dugatiga airega baMdhaNaM vAvi / jo pAyaM pariyaTTai, paraM divaDAo mAsAo" // 1 // chAyA-apalakSaNaikabandhaM dvitrikAtirekabandhanaM vApi / jo pAtraM parivartayati paraM dvayapAdi mAsAt // 1 // iti / ayaM bhAvaH-yat pAtram apalakSaNaikabandham-apagataM lakSaNaM-svarUpaM yasya tat, evaMbhUtaM sat ekabandham ekabandhayuktaM bhavet , tat pAtraM yaH sAdhuH dvayapA - dvitIyam apArddha yasmiMstad dvayapArddha, tasmAt-sArdhAt mAsAt paraM parivarttayati " tiNhupariphAliyANaM vatthaM" ityaadi| tAtparya yaha hai ki jo sAdhu UrNAdi pAMca prakArake vastro meM se kisI eka phaTe hue vastrako tIna thigalele adhika thigale lagAtA hai, arthAt kisI eka vastra meM tIna thigalese adhika thigalA lagAtA hai, vaha sAdhu AjJA AdikI virAdhanAjanya doSoMko prApta hotA hai, pAtra sambandhI parikopadhAta isa prakArase hai--"avalakkhaNega baMdhe" ityaadi| jo pAtra apagata hai, svarUpa jisakA aisA hotA huA eka bandhanayukta hotAhai, aise usa pAtrako jo sAdhu 1 // DeDha mAsase adhika samaya vasaviSayaka parikapaghAta A prakArane samajo "tiNhuvariphAliyANaM vatthaM " tyAha A kathanane bhAvArtha nIce pramANe che-je sAdhu UrNAdi (unanA banAvelA Adi) pAMca prakAranA vastromAMnA keI paNa prakAranA phATela vastrane traNa karatAM vadhAre thigaDAM lagAve che, te sAdhu AjJAdinI virAdhanA rUpa deSa kare cha. pAnasamadhI paribha padhAta mArane 4hyo cha-" avalakkhaNegabaMdhe "tyAha je pAtra apagata thaI gayuM heya-apagata thaI javAne kAraNe eka bandhanayukta heya, evAM pAtrane 1 mAsa karatAM adhika samaya sudhI rAkhe che. te tIrthakaronI AjJAne virAdhaka gaNAya che. sulakSaNa pAtra eka bandhanathI yukta hoya te zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 10 sU0 42 upadhAtaM vizodhezca nirUpaNam C paribhuGkte, sa AjJAvirAdhanAdidopayukto bhavati / sulakSaNaM pAtramekabandhanayuktamapi sArdhamAsAtparamapi paribhuJjAnaH sAdhuH AjJAvirAdhanAdidoSabhAgU no bhavati / tathA - dvikatrikAtirekavandhanaM dvAbhyAM bandhanAbhyAM tribhyo bandhanebhyazcAdhikabandhanayuktaM caturbandhanayuktaM suLakSaNamapi pAtraM sArdhamAsAt paraM paribhuJjAnaH sAdhurAjJAdivirAdhako bhavati / kiMcidUnacaturbandhanayuktaM pAtraM paribhuJjAnaH sAdhustu AjJAdivirAdhako na bhavatIti bodhyam / vasateH parikarmopaghAtastu -- 482 " miya dhUmi vAsiya, ujjoiya balikaDA avattA ya / sattA mahAviya, akappaNIyA usA vasahI " / 2 // chAyA -- dhavalitA dhUmitA vAsitA udyotitA balikRtA avyaktA ca / siktA sammRSTA'pi ca akalpanIyA tu sA vasatiH // 1 // iti / taka apane upayoga meM lAtA hai, aisA vaha sAdhu AjJA virAdhanA Adi doSoMse yukta hotA hai| sulakSaNa pAtra yadi eka bandhana se yukta bhI ho to use 1 // mAsa se bhI adhika samaya apane upayoga meM lAnevAlA sAdhu AjJA virAdhanA Adi doSoMkA pAtra nahIM hotA hai / tathA sulakSaNa bhI pAtra yadi do bandhanoMse tIna bandhanoMse adhika bandhanoMse yukta hotA hai-cAra bandhanoM se yukta hotA hai to aise do tIna bandhanoM se adhika bandhanavAle sulakSaNa bhI pAtrako jo sAdhu 1 || DeDha mAsa se adhika samaya taka apane upayoga meM lAtA hai to aisA vaha sAdhu AjJA virAdhanA Adi doSoM kA pAtra hotA hai, parantu kucha kama cAra bandhanavAle pAtrako apane upayoga meM lAtA huA AjJA virAdhanA Adi doSoMkA pAtra nahIM hotA hai. vasati sambandhI parikamapighAta isa prakAra se hai dUmiya dhUmiya vAsiya " ityAdi / mAsa karatAM adhika samaya sudhI tenA upayoga karanArA sAdhu AjJAvirAdhanA Adi deSone pAtra thatA nathI tathA sulakSaNa pAtra paNa je che athavA traNa anyanA karatAM adhika bandhanavALu hAya-cAra Adi andhanavALu' hAya, teA tenA 15 mAsa karatAM adhika samaya sudhI upayoga karanAra sAdhu AjJAvirAdhanA Adi doSone pAtra ane che, parantu cAra anyanA karatAM echAM andhanAvALA pAtranA 15 mAsa karatAM adhika samaya sudhI upayAga karanAra sAdhu AjJAvirAdhanA Adi doSone pAtra thatA nathI. vasati ( nivAsasthAna ) saMbadhI parika`pAta A prakAranA kahyo che-- dUmiya dhUmiya vAsiya " ityAdi 66 sthA0--62 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre ayaM bhAvaH- yA vasatiH dhavalitA=zubhrIkRtA, ghUmitA daMzamazakAdInAM vinAzAya kRtadhUmA, vAsitA = sugandhitA, udyotitaH = pradIpAdinA prakAzitA, balikRtA - kUrAdinA bhUtArthaM baliH kRto yasyAM sA, avyaktA = gomayAdinA upaliptA, siktA jalasekayuktA tathA sammRSTA = samArjitAcApi bhavati sA vasatiH akalpanIyA bodhyeti / 4 / tathA pariharaNopaghAtaH - pariharaNam = AsevanaM tena upadhAtaH - upadhyAderakalpanIyatvam / tatra upadheH pariharaNopaghAto yathA - ekalavihAriNA sAdhunA yadAsevitamupakaraNaM tadgrahItuM na kalpate iti / parantu sa gacchani 490 jo vasati dhavalita hoM-cUnA Adi se potakara sapheda kara dI gaI ho - dhUmita hoM - daMzamazaka Adi jIvoMke vinAzake nimitta jisameM ghUma kiyA gayA ho - vAsitA ho sugandhita kI gaI ho dhUpabattI Adi jalA kara jise sugandhayukta kiyA gayA ho, udyotitA ho, pradIpa Adike prakA zase jise prakAzita kiyA gayA ho jo balikRtA ho-bhUtoMke liye jisameM bhAta Adi rAMdhakara bali kI gaI ho jo avyaktA ho-govara Adise jo lIpakara sAka kI gaI ho, jo siktA ho, jalakA jisameM chiDakAva kiyA gayA ho, jo sammRSTA ho-buhArI Adi se jisakA kUDA sApha kara diyA gayA ho aisI vaha vasati - upAzraya - sAdhu janoMke liye akalpanIya kahI gaI hai, aisA jAnanA cAhiye 4 pariharaNopadhAta isa prakAra se hai-pariharaNa zabdakA artha Asevana hai, isase jo upadhAta haiupadhi AdikI akalpanIyatA hai, vaha pariharaNopadhAta hai - jaise-sakala je vasati ( raheThANu ) cUnA Adi vaDe dheALIne sapheda karavAmAM AvI hAya, DAMsa, macchara Adi jIvAnA nAza karavAne mATe jemAM dhumADA karavAmAM AngeA hAya, dhUpa, dhUpasaLI Adi sugandhidAra cIjone saLagAvIne jene sugandha yukta karavAmAM Avela hAya, dIvA Adi saLagAvIne jene prakAzita karavAmAM Avela hAya, bhUta Adine bhAta, aDada Adi rAMdhIne naivedya dharAvavAmAM Avela hAya, chANa Adi lIMpIne je vasatine sApha karavAmAM AvI hAya, je vasatimAM jaLa chAMTIne dhULa mATI Adine UDatAM aTakAvavAmAM AvyAM hoya, pAvaDA Adi vaDe jyAMthI kacarA sApha karavAmAM Avye hAya evI vasati athavA upAzraya sAdhuone mATe akalpanIya gaNAya che. evA sthAnamAM utaravAthI sAdhune vasatisa badhI parikarmAMpaghAtarUpa azuddhi lAge che. pariharaNeApaghAta-pariharaNa eTale Asevana. akalpanIyaupadhi AdinA upacAga karavAne kAraNe cAritramAM je azuddhi Ave che tenu nAma pariharaNA zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA010 sU0 42 upaghAtaM vizodhezva nirUpaNam 491 rgataH sAdhurekAkI sannapi jAgartti, dugdhAdivikRtiSu pratibaddho na bhavati, tadAcireNApi gacche samAgacchato'sya sAdhorupadhigrahItuM kalpate / taduktam-jaggaNa appaDibajjhaNa, jaivi cireNaM na uvahaMme " / chAyA -- jAgaraNam apratibandho yadyapi cireNa nopahanyate - iti / 66 tathA - basateH pariharaNopaghAto yathA - yaH kazcit sAdhuryatra vasatyAM zeSakAlasya mAsamekaM varSAkAlasya vA cAturmAsIM sthitvA punastatraiva tiSThati, tataH sA vasatiH kAlAtikrAntadoSaduSTA bhavati / yaH sAdhuryatra vasatyAM zeSakAlasya mAsamekaM tiSThati, varSAkAlasya vA cAturmAsIM tiSThati, tato vihRtya tadviguNaM kAlamanativihArI sAdhu dvArA Asevita upakaraNa grahaNa karanA yogya nahIM kahA gayA hai, yadi koI sAdhu gaccha se nirgata hokara ekAkI bihAra meM ho aura vaha apane kartavya meM jAgarUka ho evaM dugdha Adi vikRtiyoM meM pratibaddha na ho aisA vaha sAdhu bahuta samaya ke bAda bhI yadi apane gaccha meM A jAtA hai to aise sAdhukI upadhikA grahaNa karanA ucita mAnA gayA hai kahA bhI hai--" jaggaNa apaDivajjhaNa " ityAdi // vasatikA pariharaNopadhAta isa prakAra se hai jaise koI sAdhu jisa vasati zeSakAla ke eka mAsa taka athavA varSAkAlake cAra mAsa taka rahakara punaH vahIM para raha jAtA hai, to aisI vasati kAlAtikrAnta doSa se dUSita hotI hai, jo sAdhu jisa vasatimeM zeSakAla ke eka mAsa paghAta che. jema ke ekavihArI sAdhu dvArA je upakaraNeAnu sevana karAyu` hAya te upakaraNAne anya sAdhue grahaNa karavA joie nahI. chatAM evA sAdhunA upakaraNe. keI sAdhu grahaNa kare te tenA cAritramAM pariharaNeApaghAtarUpa azuddhi AvI jAya che. parantu kAI sAdhu gacchamAMthI nIkaLI jaIne ekAkI vihAra karavA lAgyA hAya ane peAtAnA kartavyanA pAlanamAM puratA jAgRta hoya, dUdha Adi vikRtimAM pratibaddha na thayA hoya, evA sAdhu ghaNA lAMbA samaya pachI peAtAnA gucchamAM pAchA AvI jAya te te sAdhunAM upadhine grahaNa karavAmAM koI paNa prakAranI akalpanIyatA kahI nathI. kahyuM paNu che ke 66 am eqftas" Suilt. vasati ( upAzraya ) saMkha'dhI piraharaNeApagha ta A prakAranA che-kAI sAdhu keAI vasatimAM eka mAsa pantanA zeSakALa vyatIta kare ane tyAra bAda paNa tyAMja rahevAnuM cAlu rAkhe te te vasati kAlAtikAntadoSathI dUSita thAya che. varSAkALanA cAra mAsa pUrA thayA bAda paNa je sAdhu eja vasatimAM rahe-tyAMthI vihAra na kare-te te vasati paNa kAlAtikrAnta doSathI dUSita thAya zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 492 sthAnAgasUtre kramya yadi punastatraiva vasatau samAyAti tadA sA vasatirupasthAnadoSaduSTA bhavati / taduktam-- " uuvAsA samaIyA, kAlAtIyA u sA bhave sejjA / __ sA ceva uvaTThANA, duguNA duguNaM avajjittA // 1 // " chAyA--RtuvarSAH samatItAH kAlAtItA tu bhavet zayyA / sA eva upasthAnA dviguNaM dviguNam avarjayitvA // 1 // iti / tathA-bhaktasya pariharaNopadhAtaH pariSThApakaM pati bhavati / taduktam " vihigahiyaM vihibhuttaM, airegaM bhattapANa bhottavvaM / vihigahie vihibhutte, ettha ya cauro bhaMgA // 1 // ahavAvi ya vihigahiyaM, vihibhuttaM taM guruha'NunnAyaM / sesA nANunnAyA, gahaNe dinne ya nijjuhaNaM // 2 // " chAyA-vidhigRhItaM vidhibhuktam atirekaM bhaktapAnabhoktavyam / vidhigRhIte vidhibhukte atra ca catvAro bhaveyubhaGgAH / / 1 / / athavA'pi ca vidhigRhItaM vidhibhuktaM tad gurubhiranujJAtam / zeSA nAnujJAtA, gRhIte datteca ni!haNA / / 2 / / iti / nihaNA tyAgaH / gurubhirazanAdikaM pariSThApayitumAjJaptaM ziSyaM prati paritaka ThaharatA haiM athayA varSAkAlake cAra mAsa taka ThaharatA hai phira vahAMse vihAra kara dviguNita kAlake bhItara 2 hI phirase vahIM Akara Thahara jAtA hai, to aisI ghaha vasati upasthAna doSase dUSita hotI hai, kahA bhI hai--" uuvAsA samaIyA" ityAdi // tathA--bhaktakA pariharaNopadhAta pariSThApakake prati hotA hai kahA bhI hai--vihiMgahiyaM vihibhuttaM" ityAdi / / nihaNA zabdakA artha tyAga haiM / gurune ziSyakoM AjJA dI ki tuma azana AdikA pariSThApana yathAvidhi nahI karatA haiM to usa che. je sAdhu kaI upAzrayamAM varSAkALanA cAra mAsa sudhI rahe athavA zeSakALanA eka mAsa sudhI rahe ane tyAra bAda tyAMthI vihAra karIne uparyukta samaya karatAM bamaNo samaya vyatIta thayA pahelAM eka sthAnamAM AvIne utare, te yasati (upAzraya) upasthAna ghoSayI iSita thAya che. 4 54 cha -"uu vAsA samaIyA" tyaahi-tthaa-maarne| pri72|5caat pa2i4ApanA 42nArane sANe cha. ukhu pAche hai-" vihigahiyaM vihibhutta" tyAdi-" niyaMhaNA" A padane artha tyAga che. guru dvArA ziSyane azanAdinuM pariSThApana (paraThavAnI kriyA) karavAnuM kAma saMpAyuM hoya. je te ziSya te azanAdinuM vidhi zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA010 sU042 upaghAta vizodhezca nirUpaNam 493 SThApanIyAzanAderavidhiviSayakaH pariharaNopadhAto bhavatIti bodhyam // 1 // tathAjJAnopadhAtaH-jJAneH zrutajJAne-upaghAtaH pramAdayazAt avizuddhatA // darzanopadhAtaH= zaGkAdibhiH samyaktvavirAdhanA // 7 // cAritropaghAtA=samitibhaGgAdibhizcAritrAvasvizuddhatA // 8 // * aciyattovaghAe ' apItikopaghAtaH-aprItikena-aprItyA vinayAderupaghAtaH // 9 // tathA-saMrakSaNopaghAtaH-saMrakSaNena zarIrAdiviSaye mUrchayA parigrahaviraterupadhAtaH 10 iti / tatra-vizodhiH-vizodhanaM vizodhiH-kalpanIyatA dazavidhA prajJaptA, tadyathA-udgamavizodhirityAdi / tatra-udgamavizodhiH-udgamadoSaziSyako pariSThApanIya azana AdikA avidhi viSayaka pariharaNopaghAta hotA hai| ____ jJAnopadhAta--pramAdake vazase jo zrutajJAnameM avizuddhatA hai, vaha jJAnopadhAta hai darzanopaghAta--zaGkA Adiko dvArA jo samyaktvakI cirAdhanA haiM vaha darzanopaghAta hai, cAritropaghAta-samitike bhaGga Adise jo cAritrameM avizuddhatA AtI hai vaha cAritropaghAta hai, aprItikopa. ghAta-aprItike kAraNa jo vinaya AdikA upaghAta hai, vaha aprItikopadhAta hai, saMrakSaNopadhAta-zarIra Adike viSayameM mU.ke parigraha viratikA upaghAta hai, vaha saMrakSaNopadhAta hai, vizodhi zabdakA artha kalpanIyatA hai, yaha kalpanIyatA rUpa vizodhi 10 prakArakI jo kahI gaI hai so usakA tAtparya aisA hai-udgama doSase rahita honeke kAraNa pUrvaka pariSThApana na kare, te te ziSyane pariSThApanIya azana AdinI avidhi viSayaka pariharaNapaghAta lAge che. sAnepaghAta-pramAdane kAraNe thatajJAnamAM je avizuddhatA AvI jAya che tenuM nAma jJAnapaghAta che. darzanepaghAta-zaMkA Adi dvArA samyakatvanI je virAdhanA thAya che tenuM nAma darzanepaghAta che. cAritrapaghAta-samiti Adi bhaMgane kAraNe cAritramAM je avizuddhatA AvI jAya che, tenuM nAma cAritrepaghAta che. aprItikepaghAta-aprItine kAraNe je vinaya Adine upaghAta thAya che, tenuM nAma aprItikepaghAta che. saMrakSaNapaghAta-zarIra Adi pratyenI mUccha (Asakti)ne kAraNe pari. grahaviratine je upayoga thAya che, tenuM nAma saMrakSaNapaghAta che. vidhi A pada ka95nIyatAnA arthamAM vaparAyuM che. A kalapanIyatA rUpa vize i10 prakAranI kahI che. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre 494 rahitatvena bhaktapAnAdInAM vizuddhatA 1, utpAdanAvizodhiH- utpAdanAdo para hitatvena bhaktapAnAdInAM vizuddhatA 2, yAvatpadena -' eSaNAvizodhiH 3, parikarmavizodhiH 4, pariharaNa vizodhiH 5, jJAnavizodhiH 6, darzanavizodhiH 7, cAritravizodhiH 8 ' aciyattavisohI - aprotikavizodhiH 9 ityetAni saptapadAni grAhmANi / tatra - eSaNA vizodhiH- eSaNayA =zaGkitAdidoSarahitatvena bhaktapAnAdInAM vizodhiH 3 / parikarmavizeodhiH - parikarmaNA kriyamANayA vastrAdisamAracanayA saMyamasya vizodhiH 4 / pariharaNa vizodhiH - pariharaNena - vastrAdInAM zAstrAnusArataH sevanayA vizodhi : 5 / jJAnavizodhiH- jJAnasya-jJAnAcArasya paripAlanena vizodhiH 6 / jo bhaktapAna AdikoMkI vizuddhatA hai, vaha udgama vizodhi hai, doSoM se rahita hone ke kAraNa jo bhakta pAna AdikoMkI vizuddhatA hai, vaha utpAdanA vizodhi haiM, yahAM yAvatpadase-" eSaNAvizodhi parikarmavizodhi, pariharaNavizodhi, jJAnavizodhi, darzanavizodhi, cAritra vizodhi, aprItikavizodhi " ina vizodhiyoMkA grahaNa huA hai / zaGkhina Adi doSoM se rahita hone ke kAraNa jo bhakta pAna AdikoM kI vizodhi hai, vaha eSaNA vizodhi hai / parikarma ( zobhA nahIM caDhAnA) se kriyamANa vastrAdi samAracanA se jo saMyamakI vizodhi hai vaha parikarma vizodhi hai vastrAdikoMkI zAstrAjJAnusAra sevanAse jo vizodhi hai, vaha pariharaNavizodhi hai jJAnAcArake paripAlana se jo jJAnakI udgamadoSathI rihata hAvAne kAraNe je AhArAdimAM vizuddhatA haiAya che, te vizuddhatAne udgama vizeAdhi kahe che. utpAdanA rahita heAvAne kAraNe je AhAra pANI AdimAM vizuddhatA rahelI hAya che, te AhArAdine utpAdanA vizodhiyukta he che. ahIM " yAvat " pahathI "zeSaNA vizeodhi, parivarbha vizodhi, pariDaraeNu vizeodhi, jJAna vizeodhi, darzana vizeodhi, vyAritra vizeodhi, ane aprItika vizeSi," ATalI vizeAdhione brahmaNa karavAmAM AvI che. bhaktapAna AphrikAmAM zakita Adi doSonA abhAva hAvA joI e tenu nAma eSaNA vizeSi che. parikama vizeAdhi-zAbhA vadhAravAnA khyAla vinA vasAdikanuM je parika karavAmAM Ave che. te parikamamAM akalpanIyatA kahI che. A prakAranA parikamathI sayamanI vizuddhatA jaLavAya che, tethI tene parikama vizeAdhi kahe che, pariharaNa vizeAdhi-vastrAdikAnI zAstrAjJAnusAranI sevanA rUpa je vizeAdhi che. tene pariharaNavizeAdhi kahe che, zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -RREARRE sughATIkA sthA0 10 sU042 saMklezamasaMklezanirUpaNam darzanavizodhiH-darzanasya darzanAcArasya paripAlanena vizodhiH 7 / cAritravizodhiHcAritrasya cAritrAcArasya paripAlanena vizodhiH 81' aciyattavizodhiH 'amItikavizodhiH amItakasya apIteH avinayAdyakaraNAdvizodhiH 9 / tathA-saMrakSaNavizodhiH-upadhyAdeH saMyamArtha saMrakSaNena cAritrasya vizodhiH 10 / athavA-udgamAdidoSaparihArato dazadhApIyaM vizodhizcittaviSayA bodhyeti // sU0 42 // anantarasatre cittaviSayA vizodhirUktA, samprati vizodhiviparItam upadhyAdi saMkleza, tadvipakSamasaMklezaM ca dazabhirdazabhiH sthAnairabhidhAtumAha mUlam -dasavihe saMkilese paNNatte, taMjahA-uvAhisaMkilese 1, uvassayasakilese 2, kasAyasaMkilese 3, bhattapANasaMkilese 4, maNasaMkilese 5, vaisaMkilese 6, kAyasaMkilese 7, NANasaMkilese 8, daMsaNasaMkilese 9 carittasaMkilese 10 / dasavihe vizodhi hai, vaha jJAnavizodhi hai, darzanAcArake paripAlanase jo darzanakI vizodhihai, vaha darzanavizodhihai, cAritrAcArake paripAlanase jo cAritrakI vizodhihai vaha cAritra vizodhihai, aprIti rUpa avinaya Adike nahIM karanese jo vizodhi haiM, vaha aprItika vizodhi hai, upadhi Adike saMyamake nimitta saMrakSaNase jo cAritrakI vizodhi hai, vaha saMrakSaNa vizodhi hai, athavA-udgamAdi doSoMke parihArase daza prakArakI bhI yaha vizodhi citta viSayavAlI jAnanA caahiye|suu042|| jJAnavidhi-jJAnAcAranI paripAlanA dvArA jJAnanI je vizuddhi jaLavAya che tene jJAnavidhi kahe che. darzanavidhi-darzanAcAranI paripAlanA dvArA darzananI je vizuddhi jaLavAya che tene darzana vizedhi kahe che. cAritravidhi-cAritrAcAranA paripAlana dvArA cAritramAM je vizuddhi Ave che tene cAritravizedhi kahe che. aprItikavizodhi-aprItirUpa avinaya vigere na karavAthI je vizuddhi Ave che, tene aprItikavidhi kahe che. saMrakSaNavizeSi-saMyamanA nibhAvane mATe upadhi AdinA saMrakSaNa vaDe cAritramAM je vizedhi Ave che, tene saMrakSaNa vidhi kahe che. athavAudgamAdi denA parihAravALI daza prakAranI A vizedhine cittaviSaya vALI samajavI che. sUtra 4ra che zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 496 sthAnAisUtre asaMkilese paNNatte, taM jahA-upahiasaMkilese 1 jAva caritta asaMkilese 10 // sU0 43 / / chAyA-dazavidhaH saMklezaH prajJaptaH, tadyathA-upadhisaMklezaH 1 upAzrayasaM. klezaH 2, kaSAyasaMklezaH 3 bhaktapAnasaMklezaH 4, manAsaklezaH 5, pAksaklezaH 6, kAyasaMkleza:7, jJAnasaMkleza:8, darzanasaMklezaH9, cAritrasaMklezaH 10 // dazavidho'saMklezaH prajJaptaH, tadyathA-upadhyasaMklezo1 yAvat caaritraa'sNkleshH10||suu043|| isa Uparake 42 ve sUtra meM vizodhi citta viSayavAlI hotI hai, aisA vahAM kahA gayAhai, so isa vizodhise viparIta jo upadhi AdikA saMkleza hai aura isake vipakSabhUta jo asaMkleza hai, usakA aba sUtrakAra daza daza sthAnoMse kathana karate haiM " dasavihe saMkilese paNNatte" ityAdi // sUtra 43 // sutrArtha-saMkleza 10 prakArakA kahA gayAhai, asamAdhikA nAma saMklezahai, isake daza prakAra ye haiM--- ___ upadhisaMkleza 1, upAzrayasaMkleza 2, kaSAyasaMkleza 3, bhaktapAna saMkleza 4, manaH saMkleza 5, vacana saMkleza 6, kAya saMkleza 7, jJAna saMkleza 8 darzana saMkleza 9 aura cAritra saMkleza 10 asaMkleza 10 prakAra kahA gayAhai,jaise upadhi asaMkleza yAvat cAritra asaMkleza10 AgalA sUtramAM evuM kahevAmAM AvyuM ke virodha cittaviSayavALI hoya che. A vize dhithI viparIta e upAdhi Adi viSayaka je saMkaleza che. tenuM tathA saMkalezathI viparIta evA asaMkalezanuM have sUtrakAra dasa dasa sthAnanI apekSAe nirUpaNa kare che- " dasavihe saMkilese paNNatte" tyAha-(sU. 43) / sUtrArtha--asamAdhinuM nAma saMkaleza che. te saMkalezanA nIce pramANe 10 prakAra gau cha-(1) 65dhi saza, (2) upAzraya sa421, (3) 4Aya sasaza, (4) matAna saveza, (5) manaHsaveza, (6) vA saseza, (7) 4ya saveza, (8) zAna saveza, (6) zanasa seza ane. (10) yAtrasaveza. asaMkalezana nIce pramANe 10 prakAra kahyA che- upadhi asaMkalezathI laIne cAritra asaMkaleza paryantanA uparyukta dasa prakAro ahIM grahaNa karavA joIe. zrI sthAnAMga sUtra :05 Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA010 sU.43 saMklezamaklezanirUpaNam 497 TIkA-'dasavihe saMkilese ' ityAdi saMkleza:-saMklezanaM saMkleza:-asamAdhiH, sa dazavidhaH prajJaptaH, tadyathAupadhisaMkleza ityAdi / tatra-upadhIyate sthirI kriyate saMyamaH zarIraM vA yena sa upadhiH vastrAdiH, tadviSayo'lAbhena prazastAlAbhena vA saMvalezo'samAdhiH-upadhisaMkleza iti 1 // upAzrayasaMklezaH-upAzrayo-vasatiH, tadviSayaH saMklezaH 2 / kaSAyasaMklezaH kaSAyarUpaH saMklezaH, kaSAyai saMklezaH 3 / bhaktapAnasaMklezaHbhaktapAnaviSayo'lAbhena prazastAlAbhena vA saMklezaH 4 / manaHsaMkleza:-manaso mana. si vA saMklezaH 6 / kAyasaMklezaH-kAyaviSayaH saMklezaH 7 / jJAnasaMkleza:jJAnasya saMklezaH avizuddhiH / darzanasaMklezaH-darzanasyAvizuddhiH 9 / tthaacaaritrsNkleshH-caaritrsyaavishuddhiH| tathA-asaMklezaH samAdhiH dazavidhaH prajJaptaH, saMyama athavA zarIra jisase sthira kiyA jAtA hai, vaha upadhi hai, aisI upadhi yastrAdi rUpa hotI hai, isa vastrAdi rUpa upadhike alAbhase athavA prazasta rUpa usake alAmase jo citta saMkleza rUpa samAdhi ho jAtI hai, vaha upadhi saMkleza hai, upAzraya viSayaka jo saMkleza hai vaha upAzraya saMkleza hai, kaSAya rUpa athavA kaSAyoMse jo saMkleza hai vaha kaSAya saMkleza hai, alAbhase athavA prazastake alAbhase bhakta pAna viSayaka jo saMkleza hai, vaha bhaktapAna saMklezahai, manakA athavA manameM jo saMkleza hai vaha manaH saMkleza hai, vacana dvArA jo saMkleza hai vaha vAka saMkleza hai, kAya viSayaka jo saMkleza hai vaha kAyasaMkleza hai, jJAnakI jo avizuddhi hai vaha jJAnasaMkleza hai, darzanakI jo avizuddhi saMyama athavA zarIranI sthiratAne mATe jarUrI vastune upadhi kahe che. te upadhi vastrAdi rUpa hoya che. A vastrAdi rUpa upAdhi prApta na thavAne kAraNe athavA prazasta rUpe tenI prApti na thavAne kAraNe cittamAM je saMkaleza rUpe asamAdhi thAya che, tene upadhisaMkaleza kahe che. upAzraya viSayaka cittamAM je asamAdhi thAya che tene upAzraya saMkelaza kahe che. kaSAyarUpa athavA kaSAcothI janya je saMkaleza thAya che tene kaSAyasaMkaleza kahe che. AhArAdinI prApti na thavAthI athavA aprazasta AhAradinI prApti thavAthI cittamAM je saMkaleza thAya che tene bhaktapAna saMkaleza kahe che. manano athavA manamAM je saMkaleza thAya che tene manaHsaMkaleza kahe che. vacana dvArA je saMkelaza thAya che tene vA sakaleza kahe che. kAyaviSayaka saMkalezanuM nAma kAya saMkaleza che. jJAnanI je avizuddhi che tene jJAnasaMkaleza kahe che. darzananI je avizuddhi che tene darzana saMkaleza kahe che. cAritranI je avizuddhi che tene zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A sthAnAGgasUtre tadyathA-upadhyasaMkleza ityAdi / eSAM vyAkhyA upadhisaMklezAdibhyo vaiparItyena bhAvanIyA / / sU0 43 // asaMklezayuktAzca jIvA viziSTavIryabalavanto bhavatIti balaM dazavidhatvenAha mUlam-dasavihe vale paNNatte, taM jahA-soiMdiyabale 1, jAva phAsiMdiyabale 5 NANabale 6, daMsaNabale 7, carittabale 8, tavabale 9 vIriyabale 10 // sU0 44 // chAyA-dazavidhaM balaM prajJaptam, tadyathA-zrotrendriyabalaM 1 yAvat sparzendriya balaM 5, jJAnabalam 6, darzanavalaM 7, cAritrabalaM 8, tapovalaM 9, vIryabalam 10 // sU0 14 // hai, vaha darzanasaMkleza hai, cAritrakI jo avizuddhi hai vaha cAritra saMkleza hai, isI prakArase asaMkleza rUpa jo samAdhi hai, vaha bhI daza prakArakI kahI gaI hai, isake prakAroMkI vyAkhyA upadhi saMkleza Adi kI vyAkhyAse viparIta hai aisA jAnanA cAhiye / / sUtra 43 // ____ asaMkleza yukta jIva viziSTa vIrya balavAle hote haiM esA vicAra karake aba sUtrakAra daza prakAra se balakA kathana karate haiM-- - "dasavihe bale paNNatte" ityAdi / sUtra 44 // mantrArtha-bala 10 prakArakA kahA gayAhai, jaise-zrotrendriya bala 1, yAvat sparzanendriya bala 5, jJAna bala 6, darzana bala 7, cAritra bala 8, tapo bala 9 evaM vIrya bala 10 // cAritra saMkaleza kahe che. e ja pramANe asaMkaleza rUpa je samAdhi che, tenA paNa dasa prakAra paDe che. temanI vyAkhyA upadhi saMkaleza AdinI vyAkhyA karatAM viparIta samajavI. | sUtra. 43 che asaMleza yukta che viziSTa vIrya balavALA hoya che. pUrvasUga sAthe A prakAranA saMbaMdhane lIdhe have sUtrakAra dasa prakAranA balanuM nirUpaNa kare che- "dasavihe bale paNNatte" tyAha-(sU. 44) sUtrArtha-sAmarthyane baLa kahe che. te baLanA nIce pramANe 10 prakAra kahyA che. (1) zrotrendriya baLathI laIne sparzendriyabaLa paryantanA pAMca prakAranAM baLa, (6) zAnamaNa, (7) zana, (8) zanaNa, (8) yAtriya, (6) tapomaNa mana (10) vAya . zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhATokA sthA0 10 sU0 44 dazavidhavalanirUpaNam TIkA-'dasavihe bale' ityAdi balaM-sAmarthya , tad dazavidhaM prajJaptam , tadyathA-' zrotrendriyabalam' ityAdi / tatra-zrotrendriyabalam-zrotrendriyaviSayagrahaNasAmarthyam / yAvatpadena-' cakSurindriyabalaM ghrANendriyabalaM rasanendriyabalam ' iti padatrayaM grAhyam / tathA-sparzendriyavalam 5 / eSAmarthastu pUrvavadvijJeyaH / tathA-jJAnabalam-atItAnAgatavastuparijJAnasAma rthyam , cAritrasAdhanatayA mokSasAdhanasAmarthya vA 6 / darzanabalam-atIndriyANAM tarkamAtreNa anavabodhyAnAM padArthAnAM jinavacanaprAmANyAd rocanam-abhirucIkara sAmarthyakA nAma bala hai, yaha bala jo 10 prakArakA kahA gayA hai, usakA tAtparya aisA hai, zrotrendriya kI apane viSayakA grahaNa karanekI jo sAmarthya hai vaha zrotrendriya bala hai| __ yahAM yAvatpadase " cakSurindriya vala, dhrANendriya bala, rasanendriya bala" ina tIna baloMkA grahaNa huA hai, cakSundriyakI jo apane viSa. yako grahaNa karanekI zakti haiM vaha cakSuindriya bala hai, ghrANaindriyakI jo apane viSayako grahaNa karanekI zakti haiM vaha ghrANendriya bala hai, rasanAindriyakI jo apane viSayako grahaNa karane kI zaktihai, vaha rasanendriyapala hai, tathA-sparzanendriyakI jo apane viSayako grahaNa karanekI zakti hai, vaha sparzanendriya bala hai| jJAna meM jo atIta anAgata vastuoMko jAnanekI zakti hai vaha athavA-cAritrake sAdhanase jo mokSake sAdhanakI sAmarthya hai vaha jJAnabala hai, tarka mAtrase anavabodhya atIndriya zrotrendriyamAM pitAnA viSayane grahaNa karavAnuM sAmarthya hoya che tene zrotrendriya 49 che. mI " yAvat (5yanta)" 54thI " yakSurindriya, dhrANendriyakhaLa ane rasanendriyabaLa," A traNa prakAranAM baLa grahaNa karavAmAM AvyAM che calaindriyanI je pitAnA viSayane grahaNa karavAnI zakti che, tene cakSurindriyabaLa kahe che. dhrANendriyanI je potAnA viSayane grahaNa karavAnI zakti che, tene dhrANendriyabaLa kahe che. rasanA IndriyanI je pitAnA viSayane grahaNa karavAnI zakti che. tene rasanendriyabaLa kahe che. sparzendriyanI je pitAnA viSayane grahaNa karavAnI zakti che. tene sparzendriyabaLa kahe che. - jJAnamAM je bhUtakAlina ane bhaviSyakAlina vastuone jANavAnI zakti che tenuM nAma jJAnabaLa che. athavA-cAritranA sAdhana vaDe mekSa rUpa sAdhyane sAdhavAnuM je sAmarthya che tenuM nAma jJAnabaLa che. jinendra bhagavAnanA vacanane pramANabhUta mAnavA ane te vacanane pitAnI rucine viSaya banAvI tenuM nAma darzanabaLa che. eTale ke tarkamAtrathI zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 500 sthAnAGgasUtre Nam 7 tathA-cAritrabalam-etadavalambya jIvo duSkaramapi sAMsArikapadArthA saktiparityAgaM kRtvA'nantamavyAbAdhamaikAntikamAtyantikamAtmAnandamanubhavatIti 8) tapobalam-tapaso'nazanAdeH sAmarthyam / etatprabhAveNa jIvo'nekajanmArjitaM duHkhanidAnabhUtaM niviDatayA baddha karmagranthi kSapayati 9 / tathA-vIryabalam-vIryam AtmazaktiH, tadeva valam / yena jIvo vibhinnaprakArAsu gamanAgamanAdi kriyAsu pratto bhavati, tathA yena ca jIvaH sakalakalimalapaTalamapanIya zAzvatAmandAnandasandohabhAgbhavatIti 10 // sU0 44 // padArthoM kA jina bacanakI pramANatAse jo apanI rucikA viSaya banAnA hai vaha darzana bala hai, jisake avalambanase jIva duSkara bhI sAMsArika padArthoM kI AsaktikA parityAga karake ananta avyAyAdha rUpa jo aikAntika Atyantika AtmAkA Ananda hai usakA anubhava karatA hai, vaha cAritra bala hai, anazana Adi tapakI jo zakti hai vaha tapobala hai isake prabhAvase jIva aneka janmAntaroM meM upArjita kiye gaye, duHkhake Adi kAraNa evaM gADharUpase bandhako prApta hue aise karmo ko naSTa kara detA hai, Atmazakti rUpa jo bala hai, vaha vIryabala hai, isake prabhAvase jIva vibhinna prakArako gamanAgamanAdi rUpa kriyAoM meM pravRtta hotA hai, tathA isIke prabhAvase jIva samasta karmarUpa malako nivAraNa karake zAzvata Ananda sandohako prApta karanevAlA hotA hai| suu044|| na samajI zakAya evAM atIndriya padArthonA viSayamAM jinendra bhagavAne je kahyuM che tene ja pramANu mAnavuM tenuM nAma darzanabaLa che. jenuM avalaMbana laIne jIva duSkara sAMsArika padArthonI Asaktine paNa tyAga karIne anaMta, avyAbAdha evAM ekAntika ane Atyantika AtmAnA AnaMdane anubhava re che. tenu nAma yAritrama che. anazanAdi tapanI je zakti che tene tapobaLa kahe che. tapanA prabhAvathI jIva aneka janmAntaromAM upArjita karelAM, duHkhanA Adi kAraNa rUpa, ane gADha rUpe bandhadazAne pAmelAM evAM karmono nAza karI nAkhe che. Atmazakti rUpa je baLa che tenuM nAma vIryabaLa che. tenA prabhAvathI jIva vibhinna prakAranI gamanAgamanAdi rUpa kriyAomAM pravRtta thAya che tathA tenA ja prabhAvathI jIva samasta karmarUpa maLane sApha karIne zAzvata, amanda AnaMda saMdehane prApta kare che. e sUtra 44 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA010 sU045 satyamRSAdinirUpaNam 501 anantaraM cAritrabalamuktam , cAritrabalayuktazca sarvadA satyabhASI bhavatIti satyaM tadviruddha mRSAdikaM ca prarUpayitumAha mUlam-dasavihe sacce paNNatte, taM jahA-jaNavaya 1 sammaya 2 ThavaNA 3 nAme 4 rUve 5 paDucca sacce 6 y| vavahAra 7 bhAva 8 joge 9, dasame ovammasacce 10 ya // 1 // dasavihe mose paNNatte, taM jahA-kohe 1 mANe 2 mAyA 3 lohe 4 pije 5 tadeva dole 6 ya hAsa 7 bhae 8 akkhAiya 9, uvaghAyanissie 10 dasame dasavihe saccAmose paNNatte-taM jahA-uppannamosae 2 vigayamIsae 2 uppaNNavigayamIsae 3 jIvamIsae 4 ajIvamIsae 5 jIvAjIvamIsae 6 aNaMtamIlae 7 parittamIsae 8 addhAmIsae 9 addhaddhAmIsae 10 // 3 // suu045|| __chAyA--dazavidhaM satyaM prajJaptam , tadyathA-janapadaM 1, sammataM 2, sthApanA 3, nAma 4, rUpaM 5, pratItyasatyaM 6 ca / vyavahAro 7, bhAvo 8, yogo 9 dazamamaupamyasatyaM 10 ca // 1 // dazavidhaM mRSA prajJaptam , tadyathA-krodho 1 mAno 2 mAyA 3 lomaH 4 prema 5 tathaiva doSazca 6 / hAso 7 bhayam 8 AkhyAyikA 9 upaghAtanizritaM 10 dazamam // 2 // dazavidhaM satyamRSA prajJaptam , tadyathAutpanna mizrakam 1, vigatamizrakam 2, utpannavigatamizrakam 3 jIbamizrakam 4 ajIvamizrakam 5 jIvAjIvamizrakam 6 anantamizrakam 7, parItamizrakam 8, addhAmizrakam 9 addhAddhA mizrakam 10 // 3 / / mU0 45 / / ___ Uparake 44 veM sUtrameM cAritra balake viSayameM kathana kiyA gayA hai, so isa cAritra balase yukta jo jIva hotA hai, vaha sarvadA satyabhASI hotA hai, ataH aba sUtrakAra satyakA aura isa satyase viruddha mRSA AdikA kathana karate haiM-"dasavihe sacce paNNatte" ityAdi ||suu045|| pUrvasUtra cAritrabala viSe kahevAmAM AvyuM. A cAritrabaLathI saMpanna hoya e jIva sarvadA satyabhASI hoya che. pUrva sUtra sAthe A prakAranA lIdhe have sUtrakAra satyanA 10 prakAranuM ane tenA karatAM viparIta evAM bhUSA ( asty)n| isa prAzanu 4thana 42 cha dasavihe sacce paNNate" tyA:-(sU. 45) zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OTA 502 sthAnAGgasUtre TokA--' dasavihe sacce ' ityAdi-- sadbhyaH-prANibhyaH padArthebhyo munibhyo vA hitaM satyaM, taddazavidhaM prajJatam , tadhathA-'janapadaH ' ityaadi| atra-janapadAdayaH zabdA uttarapadalopena nirdiSTAH / ata eteSu satyamiti padaM saMyojanIyam / tathAhi-janapadasatyaM-taM taM janapadamadhikRtya iSTArthapratipattijanakatayA vyavahArahetutvAt satyamityarthaH / yathA-kokaNAdiSu payaH picca, ityAdi-kathyate 1 / sammatasatyam-sakalaloka sammatyA satyatayA prasiddham / yathA-kumudakuvalayotpalatAmarasAnAM paGkajAtatve satya 10 prakArakA kahA gayA hai| jo prANiyoMke liye padArthoM ke liye athavA munijanoMke liye hita rUpa hotA hai, vaha satya hai vaha satya isa prakAra se 10 bhedoMvAlA kahA gayA hai, jaise-janapada satya 1, sammata satya 2, sthApanA satya 3 nAma satya 4, rUpa satya 5, pratItya satya 6 vyavahAra satya 7 bhAvasatya 8 yogasatya 9 aura aupampa satya 10 / / isaliye inameM "satya" pada lagA lenA cAhiye usa usa janapadako lekara jo vacana iSTa arthakI pratipattikA janaka honese vyavahArakA hetu hotA hai, aura isI kAraNa jo satya mAnA jAtA hai, vaha vacana janapada satya hai, jaise koGkaNa Adi dezoM meM paya-pAnIko "picca" kahA jAtA hai 1 jo vacana sakala lokoMko sammati se satya rUpase prasiddha hotA hai vaha sammata satya hai, jaise kumuda, kuvalapa, utpala, tAmarasa ye saba satya dasa prakAranuM kahyuM che. je prANuone mATe, padArthone mATe athavA munijanone mATe hitarUpa hoya che, tenuM nAma satya che. tenA nIce pramANe 10 52 4yA cha-(1) 5. satya, (2) sammata satya, (3) sthApanAsatya, nAmasatya, (5) 35satya, (6) pratItyasatya, (7) vyavahArasatya (8) mApasatya, () yogasatya bhane (10) bhopabhyasatya. have A dase prakAranA satyane bhAvArtha samajAvavAmAM Ave che-je je janapadamAM je vacana ISTa arthanI pratipattinuM janaka hevAne kAraNe vyavahAranA hatarUpa banatuM hoya che ane e ja kAraNe jene satya mAnavAmAM Ave che, avAM kyanane manapasatya samAyu. 2 4mA 55 (pAe)ne "pica" / che. pAthIne "picca' Devu tana54satyanA dRSTAMta 35 samA. re je vacana sakaLa lekanI saMmatithI satyarUpe prasiddha thAya che, te vacanane saMmata satya kahe che. jema ke kumuda, kuvalaya, utpala, tAmarasa vagere paMkamAM pedA thAya zrI sthAnAMga sUtra: 05 Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA010 sU0 45 satya mRSAdinirUpaNam / 503 samAne'pi sUryodayavikasanazIla aravindameva paGkajatvena sakalasammataM na zeSam , iti / 2 / sthApanAsatyam-sthApyate tattadrUpeNa yA sA sthApanA, tadrUpaM satyam / idaM ca tathAvidhamaGkAdivinyAsa mudrAvinyAsaM copalabhya prayujyate / tatrAGgAdi vinyAsamupalabhya yathA-purasthita bindudvayasahitamekamaGkamupalabhya zatamidamiti, bindutraya sahitamekamaGkamupalabhya sahasramidamiti / tathAvidhamudrAdivinyAsamupalamya tu mRtikAdiSu mASo'yaM kArSApaNo'yamiti / 3 / nAmasatyam-nAmataH satyaM, yathA-kulamavarddha yannapi kulavarddhana iti nAma 4 / rUpasatyam-rUpataH satyam , yathApaGkase utpanna hote haiM phira bhI sUryodaya ke hone para vikasanazIla hone ke kAraNa aravindahI paMkaja rUpase sakala jana sammata hai, zeSa nahIM 2, sthApanA rUpase jo satya hai, vaha sthApanAsatya hai yaha sthApanAsatya aGka Adike vinyAsako lekara dekhA jAtA hai, aGka Adike vinyAsako lekara sthApanA satya isa prakAra se haiM jaise-1 saMkhyAke Age 0 0 binduoMse 100 kI jo saMkhyA mAnI jAtI hai, tIna binduoMke rakhane se hajAra kI saMkhyA mAnI jAtI hai vaha saba sthApanAsatya haiM isI prakArase mRttikAdikoMmeM jo yaha eka mASA hai yaha eka tolA hai, ityAdi rUpa jo vyavahAra hai vaha bhudrAvinyAsa rUpa sthApanA satya hai 3, nAmase jo satya hai vaha nAmasatya hai jaise-kulako nahIM baDhAne para bhI vyavahAra meM kulavarddhana aisA nAma rakha liyA jAtA hai, so yaha nAmasatya hai / 4 / che. chatAM paNa sUryodaya thAya tyAre ja vikasavAnA svabhAvavALA araviMdane ja sakaLalekamAM paMkajane nAme oLakhavAmAM Ave che- anya phUlene (kumudAdine) paMkaja rUpe oLakhavAmAM AvatAM nathI. araviMda (kamaLa)ne paMkaja kahevuM te lekasammata satya che. sthApanA satya sthApanA rUpe je satya che tenuM nAma sthApanA satya che. aMka AdinA vinyAsanI daSTie A pramANe sthApanA satya jovAmAM Ave che.-"eka saMkhyAnI jamaNI bAjue (be zUnya) mUkavAthI je 100 saMkhyA mAnavAmAM Ave che ane 000 (traNa zUnya) mUkavAthI je 1000 nI saMkhyA mAnavAmAM Ave che te sthApanA satyanA dRSTAMta rUpa che eja pramANe mATI Adine mATe A ekamANe che, A eka tole che" ItyAdi rUpa je vyavahAra thAya che te mudrAvinyAsarUpa sthApanA satya che. nAmasaya-nAmanI apekSAe ja (nahIM ke guNanI apekSAe) je satya che tene nAmasatya kahe che. jema ke kuLanI vRddhi nahIM karanArane paNa "kulavarlDana " evI saMjJA dvArA oLakhavAmAM Ave che dhana vinAnA AdamInuM nAma "dhanapAra" hAya che. mA nAmasatyanAM haTAnta che. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 504 sthAnAkSasUtre dambhato'pi pravrajita ityucyate / 5 / pratItya satyam-pratItya vastyantaramAzritya satyam / yathA-anAmikAyAH kaniSThikAmAzritya dIrghatvaM, madhyamAmAzritya tu hasvatvamiti 6 / vyavahArasatyam-vyavahAro-lokavyavahAraH, tadapekSayA satyam / yathA-girirdahyate bhAjanaM stravati, alomikA eDakA, ityAdi / ayaM bhAvaHloke giriMgatatRNAdidAhe'pi tRNAdinA saha girerabhedamAzritya giridahyate, iti / bhAjanagatajalasrAve'pi jalabhAjanayorabhedavivakSagAd bhAjana sravati, iti, karttanayogyalomAbhAve sUkSmalomasadbhAve'pi alomikA eDa keti ca prayujyate, iti / jo rUpase satya hotA hai, vaha rUpa satya hai jaise-koI dambhase bhI cAhe pravarjita kyoM na huA ho para phira bhI vaha pravajita kahA hI jAtA hai, so yaha rUpasatya hai // 5 // ___ vastvantarako Azrita karake jo satya hai vaha pratItya satya hai, jaise-anAmikA agulImeM kaniSThikA aGgulIkI apekSA dIrghatA hai, aura madhyamA agulIkI apekSA hUsvatA hai 6 loka vyavahArakI apekSAse jo satya hai vaha vyavahAra satya hai, jaise lokameM kahA jAtA hai ki pahADa jala rahA hai ghara cU rahA hai eDakA (dheTA) loma vinA kI hai, yadyapi parvata nahIM jalatA hai pahADameM rahA tRNAdi padArtha para tRNAdike sAtha girikA abheda mAnakara pahADa jala rahA hai, aisA lokameM vyavahAra hotA hai isI tarahase ghara cUnA hai parantu jala aura gharameM abhedakI vivakSA karake loka kaha detA hai ki ghara cU rahA hai isI rUpasatya-je rUpanI apekSAe satya hoya che tene rUpasatya kahe che jema ke kaI vyakti daMbhane khAtara pravRjita thAya, chatAM paNa tene veSa joIne tene prajita ja kahevAmAM Ave che. A rUpasatyanA daSTAntarUpa che. pratItyasatya zuM vatvatara (anya vastune)ne Azraya laIne je satya rUpa manAya che tene pratIya satya kahe che. jema ke anAmikA nAmanI je AMgaLI che te TacalI AMgaLI karatAM moTI che ane vacalI AMgaLI karatAM nAnI che. vyavahAra satya-lekavyavahAranI apekSAe je vacana satya gaNAya che te vacanane vyavahAra satya kahe che. tenAM dRSTAMte nIce pramANe che-pahADa saLagI rahyo che, ghara cUve che, gheTuM ruvATI vinAnuM che," ItyAdi vA vyavahAra satyanA dRSTAMtarUpa che. kharI rIte pahADa baLato nathI, paNa tRNAdi padArtha baLatAM hoya che. chatAM tRNAdinI sAthe pahADane abheda mAnIne "pahADa baLe che," e lekamAM vyavahAra thAya che. ghara cUtuM nathI, paNa pANI sUve che. chatAM paNa ghara ane jalamAM abheda mAnIne "ghara cUve che," evuM leke kahe zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 505 sudhA TIkA sthA010 sU0 45 satyamRSAdinirUpaNam bhAvasatyam-bhAvo varNAdiH, tataH satyam / ayaM bhAvaH-yo mAvo varNAdiyasminnuskaTo bhavati, taM bhAvamAzritya tasmin yaH zabdaprayogaH sa bhAvasatyam / yathA zuklA balAkA-bakapaGktiHtA iti| balAkAyAM yadyapi nizcayena paJcavarNasadabhAvaH, tathApi sA zuklavarNasya prAcuryAt zukleti vyapadizyate, iti // 8 // yogasatyam-yogaH sambandhaH, tataH satyam / yathA-chatrI daNDIti / chatrayogavAn daNDayogavAn kadAcit chatradaNDayoryogAbhAve'pi chatrI daNDIti procyate, iti // 9 // tathAprakArase kataraneke yogya lomoM ke abhAvameM sUkSma lomoMke sadbhAva hone para bhI bheDa vinA loma kI hai aisA vyavahAra hotA hai / bhAvasatya--bhAva nAma varNa AdikA hai, isa varNAdikake Azrita jo satya hai vaha bhAvasatya hai jaise-valAkA bagale kI paMkti zukla hai dekhA jAve to nizcaya nayakI apekSA se balAkAmeM pAMcoM hI varNa hote haiM-para usameM zukla varNa adhika hotA hai isaliye usakI pracuratAko lekara balAkA zukla hai aisA vyavahAra hotA hai. ataH yaha bhAvasatya hai isa prakAra jisameM jisa varNakI adhikatA hotIhai, usa varNakI adhika tAko lekara honevAlA vyavahAra nayakI apekSAse hI bhAvasatya hai 8 / ___ yogasatya--sambandha rUpa yogase jo satya hai vaha yogasatyahai jaisechatrI daNDI Adi rUpa vyavahAra-jo sadA apane pAsa daNDa evaM chatra rakhatA hai, vyavahArameM vaha chatte vAlA daNDevAlA kahA jAtA hai parantu yadi usake pAsa daNDa aura chattA nahIM bhI hote haiM taba bhI vaha daNDI aura chatrI aisA kahA jAtA hai 9 / kahe che. kAtaravA lAyaka ruvAMTIne abhAva hoya ane sUkSma ruvAMTIne sadbhAva hAya tyAre "Tu vAMTI (banAnu cha," AyusA 49 che. bhAvasatya-varNa AdinuM nAma bhAva che. kaI paNa vastumAM je raMganI adhikatA hoya te prakAranA te vastuno raMga kahe. te bhAvasatya che. jema ke balAka zukalavarNanI che." kharI rIte balAkAmAM pAMce vana sadbhAva hoya che, paraMtu temAM zukalavarNa adhika hoya che-tethI zukalavarNanI pracuratAne lIdhe "balAkA zukala che," evo vyavahAra thAya che. A prakAre varNanI adhikatAnI apekSAe je vyavahAra thAya che. tene bhAvasatya kahe che. gasatya-saMbaMdharUpa roganI apekSAe je satya che tene gasatya kahe che. jema ke je potAnI pAse daMDa rAkhe che tene daMDAvALA ane chatrI rAkhe che tene chatrIvALa kahe che; bhale kyAreka tenI pAse, daDe athavA chatrI na hoya, tepaNa temane mATe "daMDAvALA, chatrIvALA," ItyAdi je gRvahAra thAya che te gasatya rUpa samaja. sthA0-64 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 506 sthAnAisUtre aupamyasatyam-aupamyam-upamA, tataH satyam / yathA-samudravattaDAga iti 1011 // tathA-mRSA-asatyaM, tad dazavighaM prajJaptam / tadyathA-krodha ityAdi / atrA'pi krodhAdipadena ' krodhamRSA' ityAdirUpeNa bodhyam tathAhi-krodhamRSA-krodhAzrita m asatyam / yathA-krodhavazApitA putraM prati kathayati- nAsitvaM mama putraH' iti 1 / mAnamRSA-mAnamAzrityAsatyam / yathA- apaNDito'pi mAnavazAdAha'mahApaNDito'ha '-miti 2 / mAyAmRSA-mAyAvazAdasatyam / yathA-nyAsarakSakeNa aupamyasatya-upamAse jo satya hai vaha aupamya satya hai jaise-vyavahAra meM aisA ka diyA jAtAhai ki yaha taDAga tAlAva, samudrakI tarahahai 10 isI prakAra se mRSA vacana bhI daza prakArakA kahA gayA hai-mRSA nAma asatyakA hai jaise-krodha 1 mAna 2 mAyA 3 lobha 4 prema 5 doSa 6 hAsa 7 bhaya 8 AkhyAyikA 9 evaM upaghAta nizrita yahA~ pratyeka padake sAtha mRSA zabdakA yoga kara lenA cAhiye jaise-krodha mRSA ityAdi jaise-krodhake Azrita hotA hai, vaha krodhamRSA hai jaise-krodhake vazase pitA putrase aisA kahane lagatA hai ki tUM merA putra nahIM hai / mAnake Azrita jo asatya hotA hai, vaha mAna mRSAhai-jaise-koI apaNDita mana ke AvezameM Akara kahane lagatA hai ki maiM bahuta baDA paNDita huuN|2| mAyAke vazase jo asatya kahA jAtA hai, vaha mAyA mRSA hai-jaise auSamya satya-upamAnI apekSAe je satya che tenuM nAma pamya satya che. jema ke lekamAM evuM kathana thAya che ke "A taLAva te samudra jevuM che eja pramANe mRSAvacana paNa 10 prakAranAM kahyA che asatya vacanane mRSAvacana kahe che. tenA 10 prakAre nIce pramANe che(1) dha, (2) mAna, (3) bhAyA, (4) sosa, (5) prema, (6) dveSa, (7) bAsa, (8) laya, (6) mAdhyAya! mane (10) upadhAta nizrita. ahIM pratyeka zabdanI sAthe "mRSA"ne yoga karavo joIe jema ke kodhamRSA ItyAdi. krodhane kAraNe je asatya belAya che tene kAyamRSA kahe che. jema ke kaI vAra kepane kAraNe pitA putrane kahe che ke "tuM mAro putra nathI. mAnasRSA-mAnane kAraNe je asatya belAya che tene mAna-mRSA kahe che. jema ke koI apaMDita mAnanA AvezamAM AvIne besI jAya che ke "huM ghaNe mATo lata chu." zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 10 sU0 45 satyamRSAdinirUpaNam nikSeptA procyate--' naSTaste nyAsaH 'thApaNa ' iti prasiddhaH' iti 3 / lobhamRSAlobhamAzritya asatyam / yathA-anyathA krItvA' itthamevedaM krIta'-mitivaNik prabhR. tInAmuktiriti 4 / premamRSA-prema-prItimAzritya mRSA-asatyam / yathA-'tavadAso'ha ' mityAdi 5 / dveSamRSA-dveSAzritamasatyam / yathA-matsariNAM guNasampa. nne'pi ' nirguNo'ya ' mityAdikathanam 6 / hAsamRSA-hAsamAzritya asatyam / koI 2 dharohara rakhane vAlA vyakti anya kisI gahanA rakhanevAlesemAyAke vazase aisA kaha detA hai ki terI dharohara naSTa ho gaI hai| ___ lobhake Azrita jo asatya hotA hai vaha lobhamRSA hai jaisejitane bhAvameM jo vastu nahIM kharIdI gaI hotI hai-vecanevAlA vaNik usa vastuko lenevAle se aisA kaha diyA karatA hai ki maiMne yaha vastu itane meM hI kharIdI hai 4 / / prItiko Azrita karake jo asatya kahA jAtA hai vaha prItimRSA hai, jaise-kitaneka manuSya prItike Avezase aisA kaha diyA karate haiM, ki maiM to ApakA sevaka hU~ 5, dveSako Azrita karake jo asatya vacana bole jAte haiM vaha dveSAmRSA hai, jaise-kitaneka matsarIjana (IrSyAlu) apane guNavAn vipakSIke prati aisA kaha dete haiM ki vaha to bilakula mUrkha hai, ha~sI majAka meM jo asatya vacana bola diye jAte haiM vaha hAsa mAyAmRSA-mAyA (kapaTa)ne kAraNe je asatya bolavAmAM Ave che tene mAyAmRSA kahe che. jema ke koI mANasa keIne tyAM potAnAM ghareNuM Adi thApaNa mUkI gayo hoya, te pacAvI pADavAnA hetupUrvaka "te ghareNAM Adi cora corI gayAM athavA gharamAM Aga lAgavAthI nAza pAmyAM", evuM asatya bAlavuM tenuM nAma mAyAmRSA che. lebhamRSA-lebhane kAraNe je asatya bolAya che tene "lobhAmRSA' kahe che jema ke koI vepArI pite cAra rUpI kharIdelI vastu pAMca rUpIye kharIde che, evuM je asatya kathana grAhaka pAse kare che tene lebhamRSA kahe che. premamRSA-pitAnA prema prakaTa karavAne mATe je asatya vacana bolAya che tenuM nAma prItimRSA che. jema ke premanA AvezamAM koI mANasa keIne evuM kahI nAkhe ke "huM Apane sevaka chuM." A premamRSAne dAkhala thaye SamRSA-dveSane kAraNe asatya belAya che tene zreSamRSA kahe che. jema ke kaI guNavAna virodhIne mATe evuM kahevuM ke "A mANasa te taddana makhe che." hAsamRSA -majAkamAM je asatya vacana bolavAmAM Ave che. tene hAsa aSA kahe che. jema ke koInI majAka karavA mATe tenI kaI vastu saMtADI zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 508 sthAnAGgasUtre - / yathA - kasyacit kenApi kasmiMzcid vastuni gRhIte pRSTo hAsyavazAt sa prAha-' na mayA dRSTa '- miti 7 | bhayamRSA - bhayamAzritya mRSA / yathA - rAjapuruSairgRhItAnAM caurANAmayathAtathabhASaNam 8| AkhyAyikA mRSA - AkhyAyikAmAzritya mRSA = atyuktyAdirUpA / yathA- gajamadajalainaMdIjAveti 9 tathA dazamaM mRSA upaghAta - nizritam - upadhAte = mANivadhe nizritam - Azritam yathA - adhAtake ' ghAtako 'ya ' mityAdyampAkhyAnavacanam 10 // 2 // tathA satyamRSA - satyaM ca tanmRSA mRSA hai - jaise - koI vyakti ha~sI haMsI meM jaba kisI kI koI vastu chipA letA hai, to jisakI vaha vastu hotI hai vaha usase pUchatA hai ki tumane merI vaha vastu dekhI hai? to vaha kaha detA hai ki maiMne terI vaha vastu nahIM dekhI hai ||7|| bhayako Azrita karake jo asatya bolA jAtA hai, vaha bhayamRSA haijaise - rAjapuruSoM dvArA pakaDe gaye caura bhayake vazase jhUTha bola dete haiM | 8 | AkhyAyikA mRSA -- kathA kahAnIke prasaGga meM jo caDhA baDhAkara bAta kahI jAtI hai vaha AkhyAyikA mRSA hai - jaise - vahAM itanA madjala hAthiyoMkA jharA ki usase eka nadI bahane lagI, jo asatya prANi meM Azrita hotA hai, vaha upadhAta nizrita mRSA hai jaise- aghAtakake viSaya meM yaha ghAtaka hai, ityAdi rUpa abhyAkhyAna vacana 10 isI taraha se devAmAM Ave. jyAre te mANasa evuM pUche ke " 'zu' tame mArI A vastu lIdhI che?" tyAre eve javAba ApavAmAM Ave ke me' te vastu lIdhI nathI '' 66 tA A prakAranA asatya vacanane hAsamRSA kahe che. bhayamRSA-bhayane kAraNe je asatya belavAmAM Ave che, tene bhayamRSA ThaMDe che. jema ke rAjyanA peAlIseA dvArA pakaDavAmAM Avele cAra sajAnA bhayathI jUhu khele che. AkhyAyikAmRSA-kathA kahetI vakhate athavA koI prasaMganuM varNana karatI vakhate je mIThuM maracu' bhabharAvIne atizayAktibharI vAta karavAmAM Ave che tenu nAma AkhyAyikAmRSA che. jema ke " tyAM hAthIonA gaDasthaLamAMthI eTale badhe mada jharyA ke madanI nadI vahevA lAgI.'' upaghAtanizritamRSA-prANIvadhanA Azraya laIne je asatya elAya che tene upaghAtanizritamRSA kruhe che. jema ke aghAtakane ghAtaka kaheve; te A prakAranuM mRSAvacana gaNAya che. A prakAranA abhyAkhyAna vacanane upaghAtanizcita mRSA kahe che, zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA010 sU045 satyamRSAdinirUpaNam 509 ceti, satyAnRtAtmakaM mizravacana daza vidhaM prajJaptam / tadyathA-utpannamizrakamityAdi / tatra-utpannamizrakam-utpannam-utpannaviSayaM mizraM-satyamRSArUpamutpannamitraM, tadeva-utpannamizrakamiti / yathA-zvaste zata dAsyAmI'-tyuktvA pazcAzaddataH, yadvA-'asminnagare dazadArakA jAtAH' iti kathayatastanyUnAdhikabhAve satyAmRSAtyAtaditi / satya mRSA vacana bhI satyAmRtAtma vacana bhI daza prakArakA kahA gayA hai jaise-utpanna mizraka 1, vigata mizraka 2, utpannavigatamizraka 3 jIvamizraka 4, ajIvamizraka 5, anantamizraka 6, ananta mizraka 7, parItamizraka 8, addhA mizraka 9 aura addhAddhA mizraka 10 ___ inameM utpanna viSayaka jo satya mRSA rUpa vacana hai, vaha utpanna mizraka hai-jaise-maiM tumheM kala sau rupayA dUMgA isa prakAra kaha kara 50 pacAsa denevAleke vacana utpanna mizraka haiM-kyoMki jitane rupayA deneko kahA hai utane rupayA nahIM denese to mRSApana vacanameM AyA-parantu diye avazya haiM-ataH isa apekSA vacanameM satyatA AI isa taraha aise vacana satya aura mRSA ina donoMse mile hue honeke kAraNa utpanna viSayameM satyamRSA mizraka haiM / isI tarahase isa nagarameM 10 bAlaka utpanna hue haiM-isa prakArake vacanameM bhI nyUnAdhika bhAvake hone para satyamRSA mizrakatA jAnanI cAhiye 1 / / eja pramANe satyamRSA (satyAnRtAtma) vacana paNa 10 prakAra kahyA che. (1) utpanna mizra, (2) vizamizra, (3) apavitabhi4, (4) 71. mizra, (5) apamizrA, (6) mizra, (8) manantamizrA, (8) maddha! mizra mane (10) maddhAddhAbhizra. utpannamiThaka-utpanna viSayaka je satyamRSArUpa vacana che tene upannamizraka kahe che. jema ke keIne bIje divase 100 rUpIyA devAne vAyado karyo hoya, paranta pa0 rUpIyA devAmAM Ave, te te prakArano vAyado karanAranA vacanane utpamizra kahe che, kAraNa ke vAyadA pramANenI pUrI rakama na devAne kAraNe temAM satyane aMza jaLavAya che. A vacanamAM satya ane mRSA banne saMmi. lita hovAne kAraNe A prakAranAM vacanone utpanna viSayanI apekSAe satyamRSAmizraka kahe che. tathA kai nagaramAM 10 bALako utpanna thayAnuM kathana kara. vAmAM Ave, te temAM paNa nyUnAdhikatA saMbhavI zake che. tethI A prakAranAM vacanane paNa satyamRSAmizraka kahI zakAya che zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 510 sthAnAnasatra vigatamizrakam -vigataviSayaM mizrakam / yathA-kasmiMzcid grAme nagare vA uneSu adhikeSu vA mRteSu-' adyAsmin nagare dazajanA mRtAH' iti 2 / utpa nnavigatamizrakam-utpannaviSayaM vigataviSayaM ca yanmizrakaM tat / yathA-ekasmin grAme UneSu adhikeSu vA dArakeSu utpanneSu-jAteSu. UneSu adhi keSu vA janeSu vigateSu-mRteSu-' agrAsminnagare daza bAlakA jAtAH, daza janAvAdyAsmin nagare mRtAH' iti 3 / jIvamizrakam jIvaviSaya mizrakam / yathA-prabhUtAnAM jIvatAM stokAnAM ca mRtAnAM zaGkha zaGkhanakAdInAmekaM mahArAziM dRSTvA kazcidavadati-' aho ! mahAnayaM jIvarAzi'-riti / atra satyamRpAtvaM jIvatAmajIvatAM ca mahArAzau mahA vigatamizraka--vigata viSaya sambandhI jo satyamRSA vacana hai, ve vigata mizraka vacana haiM-jaise-kisI eka grAmameM kama yA adhika manuSyoM ke mara jAne para aisA kahanA ki Aja isa grAmameM daza AdamI mara gaye haiM / ____utpannavigata mizraka vacana ve haiM jo utpanna viSayaka aura vigata mizraka hote haiM-jaise-kisI eka grAmameM kama yA adhika laDakoMke utpanna ho jAne para yA kama adhikake mara jAne para aisA kahanA ki Aja isa nagara meM 10 bAlaka utpanna hue haiM aura 10 Aja mare haiM 3 // jIvamizraka--jIva viSayaka jo satya mRSA vacana hai ve jIva mizraka vacana haiM-jaise-bahuta adhika jIvita evaM kama mare hue zaMkha zaMkhanaka (1) AdikoMkI eka mahA rAziko dekhakara koI aisA kahane lage-ki aho! yaha jIva rAzi bahuta baDI hai isa prakAra ke vacanameM jo - vigata mizra -vigata viSaya saMbaMdhI je satyamRSA vacana che, tene vigata mizraka vacana kahe che. jema ke kaI gAmamAM 10 karatAM ochAM ke vadhAre e kaI divasa marI gayA hoya chatAM, te gAmamAM te divase 10 mANase marI gayA, evuM kathana karavuM tene vigata mizraka vacana kahe che. utpannavigata mizraka-utpanna viSayaka ane vigata viSayaka je satyamRSA vacana che tene utpannavigata mizraka kahe che. jema ke keI nagaramAM 10 thI adhika ke ochAM bALakane janma thayela hoya ane 10 thI nyuna athavA adhika mANasonuM mRtyu thayuM hoya chatAM evuM kahevuM ke "Aje A gAmamAM 10 bALakone janma thaye che ane 10 mANasanAM maraNa thayAM che" jIvamizraka-jIvaviSayaka je satyamRSA vacana che tene jIvamizraka vacana cha. ma- vita bhane thoDA mRta (vita) zama, zamana Adine eka mATe Dhagale joIne koI evuM kahe ke-" are, A jIvarAzi zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA0 100 45 satyamRSAdinirUpaNam 511 jIvarAzitvavyapadezeneti 4 / ajIvamizrakam - ajIvaviSayaM mizrakam / yathAprabhUtAnAM mRtAnAM svokAnAM jIvatAM ca zaGkhazaGkhanakAdInAmekaM mahArAzi dRSTvA kazcidvadati - ' aho mahAnayam ajIvarAzi - riti 5 / jIvAjIva mizrakam - jIvAjIvaviSayaM mizrakam / yathA - tasminneva jIvanmRtazaGkhazaGkanakAdirAzau ' etAvanto jIvanti etAvanto mRtAH' iti niyamato'bhidhAnam 6| anantamizrakamUanantaviSayaM mizrakam / yathA mUlakAdikamanantakAyaM tasyaiva sambandhibhiH pANDuraiH patraiH anyena vA kenacid vanaspatinA mizramavalokya kazcit prAha - ' sarvo'pyesatya mRSAt prakaTa kiyA gayA hai vaha jIte hue aura nahIM jIte hue zaGkhAdikoM kI mahArAzimeM mahAjIvarAzike vyapadeza se prakaTa kiyA gayA hai |4| ajIvamizraka-- ajIva viSayaka jo satya mRSA vacana haiM - ve ajIva mizraka vacana haiM jaise-adhika mare hue aura kama jIte hue zaGka zekhanaka AdikoMkI eka mahArAziko dekhakara koI kahane lage ki yaha ajIva rAzi mahAna hai 5 / jIvAjIva mizraka-jIvAjIva viSayaka jo mRSA vacana hai ve jIvAjIva mizraka haiM-jaise usI jItI huI aura marI huI zaMkha-zaMkhanaka Adi rAzimeM aisA niyamase prakaTa karanA ki isameM itane jIvita haiM, aura itane mare haiM 6, anantamizraka-- ananta viSayaka jo satya mRSA vacana haiM - ve anantamizraka vacana haiM- jaise-mUlaka Adi ananta ghaNI mATI che," te A prakAranAM vacanane jIvamizraka vacana kahe che, kAraNa ke za'khArdikeAnI mahArAzimAM jIvita zakhAdi vadhAre hAvAthI teNe A prakAranA zabdaprayoga karyAM che. te mahArAzimAM jIvanta zaMkhAdi adhika haiAvAne kAraNe satyatA paNa che ane thADA ajIvanta za`khAdine kAraNe mRSApananA paNa sadbhAva che. jIvAjIvamizraka-jIva ane ajIva viSayaka je satyamRSA vacana che tene jIvAjIvamizraka kahe che. jema ke uparyukta jIvanta ane ajIvanta zaMkha-zakha naka Adi rAzimAM ATalAM mRta che evuM nizcaya pUrNAMka prakaTa karavuM. anantamizraka-ananta viSayaka je satyamRSA vacana che tene anantamizraka kahe che. jema ke mUlaka (mULA ) Adi ananta kAyane, tenA pILAM pILAM pAna sAthe athavA koI anya vanaspati sAthe mizrita thayela joine evuM kahevuM ke A khadhAM anantakAyika che,' A prakAranA kathanane anantamizraka kahe che, " zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___sthAnAgasUtre po'nantakAyikaH' iti / parItamizrakam-parItaviSayaM mizrakam / yathA-pratyeka vanaspatisaMghAtamanantakAyikalezena sahitamavalokya ko'pi yadati-' sarvo'pipratyekavanaspatiraya ' miti 85 addhAmizrakam-addhAH kAlaH, sa ceha prastAvAt divaso rAtrirvA gRhya te, tadviSayaM mizrakam / yathA-kazcit kamapi janaM tvarayana pariNataprAye divase vadati-' zIdha karu rAtrirjAyate -ti / rAtrau vA pariNataprAyAyAM vadati- uttiSTha sUrya udgataH' iti 9 / tathA-addhAddhAmizrakam-divasasya rAtra ekadezo'ddhAddhA, tadviSayaM mizrakam / yathA kacit kamapi jana prathamapauru. SyAmeva jAtAyAM tvarayannevaM vadati- gaccha madhyAho jAtaH ' iti 10 ||sU0 45 // kAyako usIke sambandhI pANDu 2-sapheda pattoMse athavA aura kisI dUsarI vanaspati se nizrita huA dekhakara koI aisA kahane lage ki yaha saba anantakAyika hai / / parItamizraka--parIta viSayaka jo satyamRSA vacana hai vaha parIta mizraka vacana hai jaise pratyeka vanaspatike samUhako anantakAyikake lezase sahita dekha kara koI aisA kaheM ki yaha saba pratyeka vnsptihai8| ___ addhA mizraka--rAtri yA divasa rUpa kAlakA nAma yahAMaddhA zabdase gRhIta huA hai, isa addhA rUpa kAla viSayaka jo satya mRSA vacana hai vaha addhA mizraka vacana hai, jaise-jaba divasa samApti kI ora jA rahA ho taba koI kisIko jaldI kI ora prerita karatA huA kahatA hai ki tuma jaldI karo rAta ho gaI hai, athavA -jaba rAta samApta honekI ora hotI haiM taba kahatA hai-tuma zIdhra uTho-sUrya nikala AyA hai ? divasa parItamizraka-parIta viSayaka je satyamRSA vacana che tene paramizraka kahe che. jema ke pratyeka vanaspatinA samUhane annakAyikanA aMzathI yukta joIne kaI evuM kahe ke A badhI pratyeka vanaspati che, to te kathanane parImizraka kahevAya addhAmizraka-rAtri athavA divasa rUpa kALane ahI "addhA" padathI grahaNa karavAmAM Avela che. A addhArUpa kALaviSayaka je satyamRSA vacana che. tene addhAmizraka kahe che. jema ke divasa pUro thavAnI taiyArImAM hoya tyAre koInI pAse kaI kAmanI jhaDapa lAvavA mATe evuM je kahevAmAM Ave che ke "tame utAvaLa karo, rAta paDI gaI che athavA rAtri pUrI thavAnI taiyArI heya tyAre evuM je kahevAmAM Ave che ke "tame jaladI UThe, sUryodaya thaI gaye che," A prakAranA vacanane advAmizraka kahe che. addhAddha mizraka-rAtri athavA divasano je eka deza (vibhAga) hoya che tenuM nAma "addhAddha che. te addhAddhA viSayaka je satyamRSArUpa vacana zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA0 sthA 10 sU0 46 dRSTivAdanAmanirUpaNam 513 anantarasUtre bhASAyAH prastAvaH kRtaH / ataH sakalabhASaNIyArthavyApaka satyabhASArUpaM dRSTivAda paryAyato dazavidhatvenAha mlam-diTrivAyassa NaM dasa nAmadhejA paNNattA, taM jahAdiTivAeivA 1, heuvAei vA 2, bhUyavAei vA 3, taccAvAei vA 4, sammAvAei vA 5, dhammAvAei vA 6, bhAsAvi. caei vA 7, puvvagaei vA 8, aNujogagaei vA 9, savapANa bhUyajIvaptattasuhAvahei vA 10 / / sU0 46 // ____ chAyA-dRSTivAdasya khalu daza nAmadheyAni prajJaptAni, tadyathA-dRSTivAda iti vA 1, hetuvAda iti vA 2, bhUtavAda iti vA 3, tattvavAda iti vA 4, samyagyAda iti vA 5, dharmavAda iti vA 6, bhASAviSaya iti vA 7, pUrvagataiti vA 8, anuyogagata iti vA, 9, sarvaprANabhUtajIvasattvasukhAvaha iti vA 10 // 2046 // athavA rAtrikA jo ekadeza hai vaha addhAdA hai isa addhArA viSayaka jo satya mRSA rUpa vacana haiM vaha addhAddhA mizraka vacana hai, jaise-koI kisI kisI manuSyako prathama pauruSIke hI jAne para zIghratAkI ora prerita karatA huA aisA kahe ki-tuma jAo do pahara ho gayA hai|10| suu045| isa Uparake sUtra meM bhASAkA prastAva kiyA gayA hai, ataH sakala bhASaNIya arthameM vyApaka jo satya bhASArUpa dRSTivAda hai usakA kathana paryAyakI apekSA lekara sUtrakAra dazavidha rUpase karate haiM "dihivAyarasa NaM dasa nAmadhejjA paNNattA" ityAdi // suutr46|| dRSTivAdake daza nAma kahe gaye haiM-jaise-dRSTivAda 1, hetuvAda 2 che. tene addhAdvAmizraka kahe che. jema ke pahele prahara pUro thavAnI taiyArI hoya tyAre kAmamAM utAvaLa karAvavA mATe keIne evuM kahevAmAM Ave ke "tame utAvaLa kare, bIje prahara zarU thaI gaye." A prakAranA satyasRSA vacanane addhAdvAmizraka kahe che. e sUtra 4pa che AgalA sUtramAM bhASAnuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. have samasta bhASaNaya arthamAM vyApaka je satyabhASArUpa dRSTivAda che tenuM kathana paryAyanI apekSAe dazavidha rUpe kare che- "diSTi vAyarasa NaM dasanAmadhejjA paNNattA" chatyAdi-(sU. 46) dRSTivAnA nAthe prabhAye isa nAma 42i cha-(1) dRSTiA , (2) hetupA, (3) bhUtavAha, (4) tatpavAha, (5) sabhyapA, (6) yA (7) mASAviyaya, sthA0-65 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 514 sthAnAGgasUtre TIkA - diDivAyassa NaM ' ityAdi -- 3 dRSTivAdasya - dRSTo darzanAni, vadanaM vAdaH, dRSTInAM vAdo dRSTivAdastasya, yadvA' dRSTipAtasya ' iticchAyA dRSTInAM sarvanayadRSTInAM pAto yasminnasau dRSTipAtastasya, khalu daza nAmadheyAni prajJaptAni / tadyathA - dRSTivAda iti vA / iti zabdo'tra svarUpanirUpaNe / vA zabdo vikalpe / evamagre'pi bodhyam / dRSTivAda zabdasyArthastvabhihita eveti 1 / hetuvAdaH - hinoti - gamayati jijJAsAviSayI bhUtamartha yaH sa hetuH - anumAnotpAdakaM liGgam, upacArAdanumAnameva vA, tasya vAdo bhUtabAda 3 tattvavAda 4, samyagvAda 5, dharmavAda 6, bhASA vicaya 7 pUrvagata 8 anuyoga gata 9, aura sarvaprANa, bhUta, jIva, sattva sukhAvaha 10 dRSTi nAma darzanoMkA hai, aura bAda nAma kahanekA hai, isa taraha dRSTiyoM kA jo yAda hai vaha dRSTivAda hai athavA - 'diTTivAyarasa "kI saMskRta chAyA " dRSTipAtasya " aisI bhI ho sakatI hai isa pakSameM aisA artha hotA hai ki jisameM samasta nayarUpa dRSTiyoMkA pAta (nirNaya) hotA hai yaha dRSTipAta hai isake daza nAma jo kahe gaye haiM unakA tAtparyArtha aisA hai yahAM dRSTivAda Adi nAmoMke sAtha jo " iti zabda AyA hai tathA vA zabda vikalpa meM AyA hai, dRSTivAda zabdakA artha to kaha hI diyA gayA hai, jo jinAjJA ke viSayabhUta artha jAnatA hai, vaha hetu hai, aisA vaha hetu anumAnakA utpAdaka liGga rUpa hotA hai athavA upacAra se anumAna rUpa hI hotA hai isa hetukA jo kathana hai vaha hetuvAda hai2 bhUtavAda vAstavika jo (8) pUrvaMgata, (Ga) anuyogagata mane (10) sarva Azu, bhUta, kapa, sattvasubhAvaha danAnuM nAma dRSTi che. ane mata prakaTa karavA athavA kahevu tenuM nAma vAda che. A rIte dRSTionA je vAda che tenu nAma dRSTivAda che. athavA' diTTivAyarasa A padmanI saMskRta chAyA paNa thAya che. A saMskRta chAyAnI apekSAe tenA atha A pramANe thAya che--jemAM samasta naya rUpa dRSTionA pAta thAya che tene dRSTipAta kahe che. have tenA daza nAmAnuM spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che ahI' dRSTivAda Adi nAmeAnI sAthe 'iti' tathA vA pada AvyAM che, te vikalpanA arthamAM AvyAM che, dRSTivAdanA a` te upara spaSTa karavAmAM Avye che. 66 ,, 66 dRSTipAtasya " 66 "" hetuvAda-jijJAsAnA viSayabhUta je a`janatA che, tenuM nAma hetu che. eve te hetu anumAnanA utpAdaka liMga (lakSaNu )rUpa hAya che. athavA upacAranI apekSAe anumAnarUpa ja hoya che. A hetutuM je tene hetuvAda kahe che. kathana kare che, zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA0 10 sa046 dRSTivAdanAmanirUpaNam 515 hetuvAda iti 2 / bhUtavAdaH-bhUtAH vAstavikAH padArthAsteSAM vAda iti 3 / tattvavAdaH-tattvAni-jIvAdIni, teSAM vAdaH / athavA-tathyavAda iticchAyA / tatratathyaH satyo vAda iti / samyagvAdaH-samyag aviparIto vAdaH iti 5 / dharmavAdaH-dharmANAM vastuparyAyANAM dharmasya zrutacAritralakSaNasya vAda iti 6 / tathAbhASAvicayaH-bhASA-satyAdikA tasyA vicayo nirNaya iti / athavA-bhASAvijayaiti, pAThaH / bhASAyAHmyAco vijayaH-samRddhiryasmin sa bhASAvijaya iti 7 / pUrvagataH-pUrvANi -sarvazrutAt pUrva kriyante iti pUrvANi-utpAdapUrvAdIni catu. deza teSu gataH abhyantarIbhUtastathAvidhasvabhAvatvAditi / yadvA-pUrvANi-utpAtA. padArthahaiM, ve bhUta haiM ina bhUtoMkA jo vAda haiM vaha bhUtavAda hai| jIvAdika tattvoM kA jo vAdahai vaha tattvavAdahai athavA-"taccAvAei vA"kI saMskRtacchAyA tathyavAda aisI bhI ho sakatI haiM isa pakSameM jo satyavAda hai vaha tathya vAda hai| aviparIta vAdakA nAma samyagvAda hai| dharmoM kA-vastukI paryAyoMkA-athavA-zrutacAritra rUpa dharmakA jo vAda haiM vaha dharmavAda hai satyAdika rUpa bhASAoMkA jo vicaya-nirNaya hai, vaha bhASA vicaya hai athayA-"bhAsAvicaei vA "kI saMskRtacchAyA " bhASA vijaya" aisI bhI hotI hai, isa pakSameM bhASAkA-vANIkA vijaya-samRddhi jisameM hai vaha bhASA vijaya haiM samasta zrutoMse jo pUrvameM kiye gaye haiM ve pUrva bhUtavAda-vAstavika je padArtho che temane bhUta kahe che. te bhUtone je vAda che tene bhUtavAda kahe che. tattvavAda-jIvAdika tane je vAda che tene tatvavAda kahe che. athavA " taccAvAeivA" mA 54nI saskRta chAyA " tathyA " 55] thAya che. mA tathyavAdane artha satyavAda thAya che. (5) sabhyapA-maviparIta vAhane sabhyapAI cha. (6) dhapA-dhArA (12tunI pAyAne athavA zrutayAritra35 dhmn| je vAda che tenuM nAma dharmavAda che. (7) bhASAvicaya-satya dikarUpa bhASAone je vicaya (nirNaya) che tenuM nAma bhASApiyaya . athavA-" bhAsAvicaeivA" A1 pahanI sakRta chAyA "bhASAvi045" 55 thAya che. bhASAvijaya eTale vANane vijaya athavA vANInI samRddhi jemAM che evI bhASAnA kathananuM nAma bhASAvijaya che. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 516 sthAnAGgasutre dIni caturdazagatAni - samAviSTAni yatra sa tathA ( 8 ) anuyogagataH - anuyogo dvividhaH - mUlaprathamAnuyogaH, gaNDikAnuyogazceti / tatra - mUlaprathamAnuyoga :mUlaM dharmapraNayanAttIrthakarAH, teSAM prathamaH samyaktvaprAptirUpapUrvamavAdigocaro yo'nuyogaH = vyAkhyAnaM saH / tathA-gaNDikAnuyogaH - gaNDikA - ikSukhaNDaM, gaNDikeva gaNDikA= ekAdhikArAgranthapaddhatiH, sA ca ikSvAkuprabhRtivaMzajAtAnAM nirvANagamanAnuttara vimAnavaktavyatA, tasyA anuyogaH = vyAkhyAnagrantha iti / evaM dvirUpe'yoge gata iti 9 / pUrvagato'nuyoga gatazcetyetannAmadvayaM yadyapi dRSTivAdasyAMzabhUtaM, tathAaise pUrva utpAda pUrva Adi 14 haiM inameM tathAvidha svabhAva honese jo abhyantarI bhUta hai vaha pUrvagata hai, athavA - utpAda Adi 14 pUrva jahAM para samAviSTa hai, vaha pUrvagata hai anuyoga gata mUlaprathamAnuyoga aura gaNDikAnuyogake bheda se anuyoga do prakArakA hai, inameM dharmake praNayanakartA hone se tIrthaMkara mUla haiM, inakA jo samyaktva prApti rUpa pUrva bhavAdi sambandhI anuyoga hai, vaha mUla prathamAnuyoga hai anuyoga zabdakA artha vyAkhyAna hai, ikSu khaNDakA nAma gaNDikA hai gaNDikAke samAna jo gaNDikA hai, ekAdhikAravAlI granthapaddhati hai, vaha gaNDikA hai, aisI vaha gaNDikA ikSvAku Adi vaMza meM utpanna huoMkI nirvANa gamana sambandhI vaktavyatA rUpa hotI hai, isa gaNDikAkA jo vyAkhyAna grantha hai, vaha gaNDikAnuyoga hai isa taraha dvirUpa anuyogameM jo gata haiM vaha badhAM zrutA karatAM jenI racanA pahelAM karAI che, te zrutanuM nAma pU che. utpAdapUrva Adi evAM 14 pUrva che. temAM A prakAranuM lakSaNa hAvAthI temane pUrvAMgata kahe che. eTale ke utpAda Adi 14 pUrvanA je zAstragranthamAM samAveza thAya che te zAstragraMthanu nAma pUgata che. anuyogagata-anuyoga me ahArano che (1) bhUsa prathamAnuyoga, ane (2) gaDikAnuyoga, dharmAMnA praNayanakartA ( pravartaka ) heAvAthI tItha karAne mULarUpa kahI zakAya, temanA samyakatvaprAptirUpa pUrvabhavAdi saMbaMdhI je anuceAga che tenu nAma prathamAnuyAga che. anuyAga zabda vyAkhyAnane vAcaka che. zeraDInA patIkAnuM nAma gaMDikA che A gaMDikA jevI je ekAdhikAravALI graMthapaddhati che. tenu nAma gADikA che. evI te gaoNMDikA IkSvAku AdivazeAmAM utpanna thayelA manuSyonI nirvAhaprAptinA athavA anuttara vimAnamAM temanA gamananA varSoMnarUpa hAya che. A gaDikAnA je vyAkhyAnagraMtha che tenuM nAma gaMDikAnuyAga che. A prakAre A e prakAranA anuyAgamAM jenA samAveza thAya che, tene anuce gagata zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA010 sU0 47 dazavidhazastranirupaNam pIdam avayave'vayavyupacArAd dRSTivAdatayoktamiti 91 tathA-sarvaprANabhUtajIvasattvasukhAvahaH-sarvensamastA ye prANAH dvitricaturindriyAdayazca, bhUtAH-taravazva, jIvAH pazcendriyAzca, sattyAH pRthivyaptejovAyavazceti sarvapANabhUtajIvasattvAH, teSAM sukhAvahaH, saMyamapratipAdakatvAt nirvANahetutvAcveti 10 // mU0 46 // anantarasUtre dRSTivAdo'zastrarUpatvAt prApyAdInAM sukhAvahatayA dazavidhatve. noktaH / azastraviparItaM zastraM tu duHkhAvahamiti zastra dazavidhatvenAha mUlam-dasavihe satthe paNNatte, taM jahA-satthamaggI 1, visaM 2, loNaM 3, siNeho 4, khAra 5, maMbilaM 6 / duppautto maNo 7, vAyA 8, kAyA bhAvo 9, aviraI 10 // 1 // dasavihe dose paNNatte, taM jahA tajjAyadose 1 maibhaMgadose 2, pasatthadose 3 parihAradose / salakkhaNa 5 kAraNa 6 heudose 7, saMkAmaNaM anuyoga gata ye do nAma yadyapi dRSTivAdake aMzabhUta haiM phira bhI pUrva gata evaM anuyoga gata aise nAma jo isake kahe gaye haiM ve avayavameM avayavIkA upacAra karake dRSTivAda rUpase kahe gaye haiM tathA-" sarva prANabhUta jIvasatvasukhAvaha " jo aisA nAma isakA kahA gayA hai vaha unako samasta prANAdikoMko saMyamakA pratipAdaka hone se evaM nirvANakA hetu honese sukhAvaha haiM, isaliye kahA gayA hai| ___yahAM doindriya, teindri, cauindriya Adi prANa zabdase, vRkSabhUta zabdase, paMcendriya jIva zabdase. aura pRthivI apa teja evaM vAyu, ye satva zabdase gRhIta hue haiM ||suu0 46 // kahe che. jo ke pUrvagata ane anugagata A banne nAma dRSTivALA aMzarUpa che, chatAM paNa temanA pUrvagata ane anugagata evAM je be nAma ApavAmAM AvyAM che te avayavamAM avayavIne upayoga karIne dRSTivAda rUpekahevAmAM Avela che, "sarvaprANabhUtajIva sarva sukhAvaha" evuM tenuM nAma ApavAmAM AvyuM che tenuM kAraNa e che ke te saMyamanuM pratipAdaka ane nirvANanA hetu rUpa hovAthI samasta prANadikene mATe sukhAvaha (sukhadAyaka) che prANa pada dvAdriya, trIndriya ane caturindriya nuM vAcaka che, bhUta pada vanaspatikAnuM vAcaka che, jIva pada paMcendriAnuM vAcaka che ane pRthvIkAya, akAya, tejaskAya bhane vAyuyanu vAya 'satva' 54 cha, mema samabu. // sUtra 46 // 1 'tajjAyadose0 ' indravajrA chandaH / zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAgasUtre 8, niggaha 9 vatthudose 10 // 2 // dasavihe visese paNNatte, taM jahA--vatthu 1 tajjAyadose 2 ya, dose egaTriei ya 3 / kAraNe 4 ya paDuppanne 5 dose 6 nicce 7 hi aTrame 8 // 3 // attaNA 9 uvaNIe 10 ya visesei ya te dasa // sU0 47 // ____ chAyA--davidhaM zastra prajJaptam , tadyathA- zastramagniH 1 virSa 2 lavaNaH 3 snehaH 4 kSAraH 5 amlam 6 / duSpayuktomano 7 vAka 8 kAyA-mAvaH 9 aviratiH 10 / / 1 / / dazavidho doSaH prajJaptaH, tapathA-tajjAtadoSaH 1, matibhaGgadoSaH 2, prazAstRdoSaH 3, parihAradoSaH 4 / svalakSaNa 5-kAraNa 6-hetudoSaH 7 saMkrAmaNa 8-nigraha 9-vastudoSaH 10 // 2 // davidho vizeSaH prajJaptaH, tadyathA azastrarUpa honese dRSTivAda prANAdikoMko sukhAvaha (sukhadAyaka) hai, isaliye use 46 ve sUtra meM 10 nAmavAlA kahA gayA, parantu azanase viparIta zastra hotA hai aura vaha duHkhAvaha hotA hai isaliye use bhI aba sUtrakAra daza prakArase kahate haiM - zastra daza prakArakA kahA gayA hai jaise-agni zastra 1 viSa zastra 2 lavaNa zastra 3 sneha zastra 4 kSAra zastra 5 amla zastra 6, duSprayukta manaHzastra 7 duSprayukta vacana zastra 8, duSprayukta kAyaceSTA zastra 9, aura avirati zastra 10 / doSa daza prakArakA kahA gayAhai-jaise-tajjAta doSa 1, matibhaGga doSa 2 prazAstu doSa 3 parihAra doSa 3 svalakSaNa doSa 5 kAraNa doSa 6 hetu doSa 7 sakramaNa doSa 8 nigraha doSa 9 aura vastu doSa 10 azastrarUpa hovAthI dRSTivAda prANAdikene mATe sukhAvaha che. tethI 46mAM sUtramAM tene 10 nAmevALa kahyo che. paraMtu azastrathI viparIta je zastra che te prANAdikene mATe duHkhAvaha hoya che. tethI have sUtrakAra zastranA dasa 54nu ni359 42 cha-" dasavihe satthe paNNatte" tyAha-(bhU. 47) zastramA sa 573 / hA cha-(1) abhizana, (2) viSazakha, (3) 41. zatra, (4) nezara, (5) kSA2zastra, (6) sazastra, (7) prayutamana:za, (8) duprayuta ayayeSTAzasa bhane (10) aviratizakha. hopanA pa nIye pramANe 10 12 hyA cha-(1) darnatSa, (2) bhatima goSa, (3) prazAratRhoSa, (4) 52|24oss, (5) 250kSaNoSa, (1) 7|24oss, (7) hetughoSa, (8) bhopa, () niyaDhoSa bhane (10) pastudoSa. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 519 vastu 1 tajjAtadoSazca 2, doSa 3 ekArthika iti 4 / kAraNe 5 ca pratyupanno doSaH 6 nityo 7 'dhikam aSTamaH 8 || 3 || AtmanA 9. upanItaM 10 ca vizeSa iti ca te daza // sU0 47 // TIkA---' dasavihe ' ityAdi - sughATIkA sthA0 10 0 40 dazavidhazastranirUpaNam zasyate = hiMsyate - prANaviyojanaM kriyate'neneti zastraM tad dazavidhaM prajJatam / tadyathA-zastramagnirityAdi / ayaM bhAvaH - zastra hiMsakaM vastu, tacca dravyato bhAvatazveti dvividham / tatra - dravyatastAvat - agniH zastraM bhavati / ayamagniviMjAtIyAgnimapekSya svakAyazastra, pRthivyAdikAyamapekSya parakAyazastraMm aghogolapraviSTo'gnirumayaphAyazastraM bhavatIti prathamo bhedaH 1 tathA viSaM sthAvarajaGgameti bhedadvayaM zakhaM bhavati / ' zastra ' - padamatrApi saMbadhyate, anyatrApi na saMbandhanIya " vizeSa doSa 10 daza prakArakA kahA gayA hai jaise vastu dopa 1 tajjAta doSa 2 ityAdi " zasyate-hiMsyate prANaviyojanaM kriyate aneneti zastram " isa vyutpattike anusAra jisake dvArA prANiyoMke prANoMkA unase viyojana kiyA jAtA hai vaha zAstra hai, vaha zAstra jo 10 prakA kA kahA gayA hai usakA tAtparya aisA hai - zastra hiMsaka vasturUpa hotA hai, aura vaha dravya aura bhAvake bhedase do prakAra kahA gayA hai, dravyakI apekSA agniko zastra kahA hai yaha agnizastra vijAtIya agnikI apekSA se svakAya zastrarUpa hai / pRthivI Adi kAyakI apekSAse parakAya zastrarUpa hai evaM ayogolaka meM (lohe ke gole meM praviSTa agni ubhayakAya zAstra rUpa hai 1 sthAvara jaGgama ke bheda se viSa do prakArakA hotA haiM / isa zabda ke sAtha bhI " zastra padakA vizeSa ghoSanA pazu isa prakAra hyA che - (1) vastudoSa, (2) talloSa ityAdi. 39 66 " 'zasyate-hiMsyate - prANiviyojanaM kriyate aneneti zastram ' A vyutpatti pramANe jenA dvArA prANIonA prANAnu' viyeAjana karavAmAM Ave che-jIvAnI hatyA karavAmAM Ave che, tenuM nAma zastra che. te zasranA upara mujaba dasa prakAra paDe che. te dareka prakAranA zasraneA artha spaSTa karavAmAM Ave che-zastra hiMsaka sAdhanarUpa Aya che, tenA dravya ane bhAvanI apekSAe e bheda paDe che. dravyanI apekSAe agnine zastra kahevAmAM Avela che. A agnizastra vijAtIya agninI apekSAe svakAyazastra rUpa che, ane pRthvI Adi kAyanI apekSAe parakAyazasrarUpa che, ane aAgAlakamAM ( leAkha'DanA geALAmAM ) praviSTa agni bhayakAya zasrarUpa che. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 520 sthAnAGgasUtre miti / / 2 / / tathA - lavaNa : = saindhavAdikaH prasiddhaH 3 / snehaH = tailaghRtAdikaM ca 4| kSArambhasmAdikam 5 / tathA amlaM kAkhikAdikam 6 / agnyAdyaglAntAni SaT dravyataH zastrANi bodhyAni bhAvataH zastrANi tu - ' duSprayuktomano0 ' ityAdi / duSprayuktaH - akuzalaH manovAkkAya bhAvaH - manovAkkAyaceSTA 9 / aviratiH - viratyabhAvaH 10 / / 1 // aviratyAdayo doSAH zastramityuktamiti doSaprastAvAd doSavizeSAna dazavidhatvenAha - ' dasavihe dose ' ityAdi / doSaH dUSaNaM- durguNo dazavidhaH prajJaptaH / sambandha kiyA gayA hai, anyatra bhI isI prakAra se samajhanA cAhiye 2 saiMdhava Adi lavaNa haiM aura ye dravya rUpa se zastra haiM kyoMki ye bhI prANiyoMke prANoMke vinAzaka hote haiM / snehase yahAM taila ghRta Adi gRhIta hue haiM kSAra se bhasma Adi aura amlase kAJjika Adi agni se lekara amla taka saba dravya zastra haiN| bhAvakI apekSA duSprayukta manaH, vacana evaM kAya ye zastra haiM, kyoMki akuzala mana, vacana kAya inake vyApArako bhAvazastra kahA gayA hai, viratikA abhAva bhI bhAvazastra rUpa se pratipAdita huA hai kyoMki avirati rUpa pariNAma hiMsA Adi pApoMkA vidhAyaka hotA hai 1 atha sUtrakAra doSake prastAvako lekarahI vizeSa rUpase doSoMkA kathana daza sthAna rUpase karate hai 66 viSazastra- sthAvara ane jagamanA bhedathI viSa e prakAranu kahyu che. A zabdanI sAthe paNa zastra " padmane ceAjavAmAM Avyu che. AgaLa paNa A pramANe ja dareka zabdanI sAthe zastra pada yAjavAnu che. "" lavaNuzastra-sidhAluNa Adine lavaNa kahe che. te paNa dravyanI apekSAe zasrarUpa che, kAraNa ke te paNa prANIonA prANAnA nAza karavAne samatha hAya che. snehazastra-aDI sneha " pada vaDe tela, ghI Adi padArthone grahaNa karavAmAM AvyA che. kSArazasra-kSArathI bhasma Adi padArtho grahaNa karavA joie. , amsazastra- azla pada vaDe ahI kAMjI ( AthA lAvIne anAvelA padArtho) Adi padArtho grahaNa karAyA che agnithI laine amla pantanA zo dravyazastrarUpa che, bhAvanI apekSAe duSprayukta mana, vacana ane kAya zasrarUpa che, kAraNa ke akuzala mana, vacana kAyanI pravRttine bhAvazasrarUpa kahevAya che. viratinA abhAva paNa bhAvazA rUpa che. kAraNa ke--avirati rUpa pariNAma hiMsA vigere pApAnuM vidhAyaka hAya che. Rsi'sA Adi pApAnu' vidhAyaka hoya che. have sUtrakAra dveSanA dasa prakAranuM spaSTIkaraNa kare che-- zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA010 sU 47 dazavidhazastranirUpaNam 521 tadyathA - tajjAtadoSa ityAdi / ete doSA guruziSyayorvAdi prativAdinorvA vAdamAzritya jAyante / tatra tajjAtadoSaH - tasya gurvAderjAtaM =jAtiH janmamarmakarmAdilakSaNaH prakAro vA tajjAtam, tadeva dUSaNamiti kRtvA doSastajjAtadoSaH / tathAvidhakulAdinA doSavattetyarthaH / athavA tasmAt = prativAdinaH sakAzAd jAtaH kSobhAnmukhastambhAdilakSaNo doSa iti tajjAtadoSa iti prathamo bhedaH 1 tathAmatibhaGgadoSaH - mateH = buddherbhaGgo vinAzo matibhaGgaH, tannimitto vismRtyAdirUpo doSa iti 2| prazAstRdoSaH - prazAstAccAdiprativAdinorvAdanirNAyakaH, sa yadi dveSayukta upekSako bhavecato yo doSaH - prativAdino vijayapradAnarUpo vismRtaprame doSa-dUSaNa durguNa ye saba paryAya zabda hai yaha jo daza prakArakA kahA gayA so usakA tAtparya aisA hai - tajjAta doSa ye saba doSa guru evaM ziSyake yA vAdI prativAdI ke vAdako Azrita karake hote haiM ataH guru AdIkoM meM kula jAti AdIkI jo doSavattA hai vaha tajjAta doSa hai athavA - prativAdI se utpanna hue kSobhase jo vAdIkA mukha stambha Adi ho jAtA hai vaha tajjAtadoSa hai 1 / matibhaGga -- buddhikA jo vinAza hai vaha matibhaGga hai isa matibhaGgakoM lekara jo vismRti Adi doSa utpanna ho jAtA hai vaha matibhaGga doSa 2 / prazAstR doSa -- vAdI aura prativAdI ke vAdakA jo nirNAyaka hotA hai, vaha prazAstA hai, vaha yaha yadi doSayukta hotA hai yA upekSaka hotA hai to isase prativAdIko jo vijaya pradAna rUpa doSa hotA hai athavA doSa, dUSaNa durguNa, A traNe zabde eka ja nA vAcaka che. tajAta doSa-A khadhAM doSa guru ane ziSyanA athavA vAdI ane prativAdInA vAdane Azraya laine thatAM heAya che. tethI guru AdikezamAM kuLa, jAti AdinI apekSAe je DhASavattA hAya tenu nAma tajajAta doSa che. athavA prativAdI dvArA utpanna thayelA kSeAbhane kAraNe vAdInA mukha para je acaMbAnA bhAva prakaTa thAya che athavA tenI javAkha ApavAnI zaktinA ja leApa thaI thaI jAya che tenu nAma tajjAtadoSa che. matibhaMga-buddhinA vinAzanuM nAma matibhaga che. A matibhagane lIdhe je vismRti smAdi doSa utpanna thaI jAya che, tene matibhaga doSa kahe che. prazAstraTThaSa-vAdI ane prativAdInA vAdanA je nirNAyaka hoya che tene prAzAstA' kahe che. te jo doSayukta hoya athavA upekSaka hAya teA tenA dvArA prativAdIne vijaya pradAna karAvavArUpa je doSa thAya che tene prazAstradoSa kahe sthA0-66 6 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 522 sthAnAGgasUtre yasya prativAdinaH prameyasmAraNAdirUpo vA sa prazAstRdoSa iti 3 / parihAradoSaH - pariharaNaM - parihAraH - zAstraniSiddhasya lokarUDhayA vA niSiddhasya vastuna AsevanaM tadeva doSaH / yadvA - parihAra doSaH - vAdinA dattasya dUSaNasyA'samyak parihAraH / yathA - zabdanityatvavAdino mImAMsakasya mate bauddhena dUSaNaM dattam -' zabdo'. nityaH kRtakatvAd dhaTavaditi / atra mImAMsakaH prAha yad bhavatA zabdasyAnityatvasAdhanAya kRtakatvAditi hetutvenopanyastam, tat kRtakatvaM ghaTagataM kiMvA zabdagatam ? yadi ghaTagataM kRtakatvaM tadA tacchande nAstIti hetorasiddhatvam / atha zabdagataM kRtakatvaM tanna anityatvena vyAptamupalabdham - ityasyAsAdhAraNA'naikA use usase jo prameyakA smaraNa karavA denerUpa doSa hotA hai vaha prazAstR doSa hai 3 parihAra doSa - jisa vastukA sevana karanA zAstra se niSiddha hai athavA lokarUDhise niSiddha hai aisI vastukA jo sevana hai vaha parihAra doSa hai athavA vAdI ke dvArA diye gaye dUSaNakA jo asamyakU parihAra hai vaha parihAra doSa hai jaise- zabdako nitya mAnanevAle mImAMsaka ke mana meM bauddhane isa prakAra se dUSaNa diyA- jaba bauddhane aisA usase kahA ki " ghaTakI taraha kRtaka honese zabda anitya hai " isa para mImAMsakane usase kahA- he bauddha ! tuma jo zabda meM anityatA siddha karane ke liye " kRtakatvAt " isa hetukA upanyAsa kara rahe ho-so hamArA tumase aisA pUchanA hai ki yaha kRtakatA zabda meM kyA ghaTagata AI hai yA zabdagata AI hai, arthAt ghaTagata kRtakatAko lekara zabdako tuma anitya siddha karate ho yA zabdagata kRtakatAko lekara anityatA che. athavA te nirNAyaka dvArA tene prameyanuM smaraNa karAvI devA rUpa je doSa thAya che tene prazAstradoSa kahe che. parihAradoSa-je vastunu' sevana karavAnA zAsrAe niSedha karyAM hoya athavA lAkariDha dvArA jenA sevananA niSedha DhAya evI vastunu sevana karavu tenu' nAma parihAradoSa che. athavA vAdi dvArA apAyela dUSaNanA je asamyaka parihAra che tenu nAma parihAra doSa che. jema ke-zabdane nitya mAnanArA mImAMsakanI mAnyatAmAM kAi bauddha matavAdIe A pramANe dUSaNa ( doSa ) batAnyeA- ghaTanI jema kRtaka hAvAthI zabda anitya che." tyAre mImAMsaka matavAdIe tene A pramANe kahyuM- huM mauddhamatavAdI ! tame zabdamAM anityatAnu' pratipAdana karavAne kRtakatvAt' A hetune upanyAsa karI rahyA che, teA hu' tamane pRSTha* chu ke te kRtakatA zabdamAM zu' ghaTagata AvI che ke zabdagata AvI che eTale ke ghaTagata kRtakatAne AdhAre zabdane tame anitya siddha karI che ke zabdagata bhATe " zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA0 10 sU0 47 dazavidhazastranirUpaNam 523 ntiko'yaM heturiti / ayaM mImAMsakoktaH parihAro na samyak parihAraH / evaM sati sarvAnumAnocchedaH prasajjeta / anumAnaM hi - sAdhanadharmamAtrAt sAdhyadharmamAtra nizcayalakSaNam / anyathA dhUmAdagneranumAnamapi na sidhyet / tathAhi parvato vahnimAn dhUmAd yathA mahAnasamityatra parvataikapadezAdigato dhUmo'gnisAdhanAyopAttaH uta mahAnasagataH ? yadi parvatAdigato dhUmo'gnisAdhanAya vivakSyate tadA so'gnivyAsiddha karate ho yadi ghaTagata kRtakatAko lekara zabda meM anityatA siddha karate ho to vaha zabda meM nahIM A sakane ke kAraNa hetu asiddha ho jAtA hai, aura yadi zabdagata kRtakatAko lekara anityatA siddha karate ho to vaha anitya ke sAtha vyapti upalabdha nahIM hotI hai, ataH kRtakatvAt " yaha hetu asAratA naikAntika hai, so isa prakAra kA yaha kiyA gayA mImAMsaka dvArA parihAra samyak parihAra nahIM hai, kyoMki isa prakArake parihAra rUpa kathana se sarvAnumAna uccheda prApta hotA hai vaha isa prakAra se 66 vaha sAdhanarUpa dharma mAtra se sAdhyarUpa dharmi mAtrakA nizcaya karanA yahI anumAna hai, aura vaha " parvatoM'yaM agnimAn dhUmatvAt mahAnasavat" ityAdi rUpa hotA hai, aba isa para pUchanevAlA aisA pUcha sakatA hai ki Apane agnikoM siddha karaneke liye jo dhUma rUpa hetu diyA hai, parvata ke eka pradeza meM rahA huA hetu diyA hai, yA mahAnasagata dhUma hetu rUpase prayukta kiyA hai, yadi parvatAdi pradezagata dhUma agniko siddha kRtakatAne AdhAre tenI aniyatA siddha karI che ? je ghaTagata kRtakatAne AdhAre tame zabdamAM anityatA siddha karavA mAgatA hai, te te zabdamAM nahI' AvI zakavAne kAraNe hetu asiddha thai jAya che, ane jo zabdagata kRtakatAne AdhAra laIne tame temAM anityatA siddha karatA hA, te te anityanI sAthe vyaSThi upalabdha thatI nathI. tethI " kRtakatvAt " tatA 35 hetu asAdhAraNa naikAntika che. sImAMsaka dvArA A prakAranA je parihAra karavAmAM AvyA che te samyak parihAra rUpa nathI, kAraNa ke A parihAra rUpa kathana vaDe sarvAnu mAna ucchedyane prasa`ga upasthita thAya che. A vAtanuM pratipAdana karI zakAyasAdhanarUpa dha mAtrathI ja sAdhyarUpa dhamimAtranA nizcaya karave tenuM nAma ja anumAna che. ane ne " parvato'yaM agnimAn dhUmatvAt mahAnasavat" hatyAhi rUpa hAya che. A viSayane anulakSIne kAI eve prazna paNa pUchI zake che ke " Ape agninu' astitva siddha karavAne mATe je dhUma ( dhumADA ) rUpa hetu dIdhA che te zu' patAdi eka pradezamAM rahelA hetu dIdhA che ke mahAnasagata dhUmane hetu rUpe prayukta karyA che? je parvatADhi pradezagata dhUmane agninu zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 524 sthAnAGgasUtre pyo na sthAdityasAdhAraNAnakAntiko hetuH| atha mahAnasagato dhUmo vivakSyate tadA nAsau parvataikadeze vartate ityasiddho heturityayaM mImAMsakoktaH parihAraH sarvAnumA. nocchedakatvena asamyakyarihArarUpaH parihAradoSa iti / tathA-svalakSaNakAraNahetudoSaH-svalakSaNaM ca kAraNaM ca hetu veti-svalakSaNakAraNahetavasteSAM doSastathA / dvandvAnte dvandvAdau ca zrUyamANaM padaM pratyekamamisaMbadhyate / tatazca-svalakSaNadoSaH5, kAraNadoSo 6, hetudoSa 7 zveti / trayo bhedA grAhyAH / tatra-svalakSaNadoSaHlakSyate tadanya pRthakAreNa avadhAryate vastvaneneti lakSaNaM, svaM ca tallakSaNaM cetikaraneke liye diyA gayA hai, to vaha agni vyApta nahIM ho sakatA hai, ataH yaha asAdhAraNa naikAntika hetvAbhAsa rUpa ho jAtA hai, aura yadi mahAnasa gata dhUpa agniko parvatameM siddha karane ke liye diyA gayA hai to vaha parvatake ekadezameM nahIM rahatAhai, vaha to mahAnasameMhI rahatA hai, isa tarahase yaha hetu asiddha ho jAtA hai, isa pUrvakti prakArase mImAM. saka dvArA kiyA gayA parihAra se isa rUpase samasta anumAnake uccheda honekA prasaGga prApta ho jAtA hai, ataH isa prakArakA mImAMsakakA kRta parihAra asamyak parihAra honese parihAra doSa rUpa hai / / inchake antameM aura indra ke AdimeM prayukta zabda pratyekake sAtha sambandhita hotA hai-isa niyama ke anusAra svalakSaNa doSa, kAraNadoSa aura hetudoSa ye tIna doSa haiM-jisake dvArA aneka vastvantarase vastu bhinna kI jAtI hai, vaha lakSaNa hai, aisA apanA jo lakSaNa hai vaha svala. astitva siddha karavAne mATe ahIM prakaTa karavAmAM hoya te te agni vyAsa hoI zake nahIM. tethI te asAdhAraNa nikAntika hetvAbhAsarUpa banI jAya che, ane je mahAna gata dhUmane agninuM parvatamAM astitva siddha karavA mATe ahI devAmAM Avyo hoya, te te parvatanA ekadezamAM rahetuM nathI-te te mahAnasamAM ja rahe che. A rIte A hetu asiddha thaI jAya che. A pUrvokta prakAre paNa mImAMsaka dvArA karavAmAM AvelA parihAra vaDe A rIte samasta anumAnanA ucacheda thavAne prasaMga prApta thAya che. tethI A prakArane mImAMsaka dvArA karAyela parihAra asamyaka parihAra rUpa hevAne kAraNe parihAradeSarUpa che. dvandane ane ane zraddhane prAraMbhe prayukta zabda pratyekanI sAthe saMbaMdhita hoya che, A niyama anusAra svalakSaNa deSa, karaNadeSa ane hetuSa, A traNa deSa che jenA dvArA aneka vasvantaramAMthI vastune judI pADI zakAya che tenuM nAma lakSaNa che. evuM pitAnuM je lakSaNa che, tenuM nAma svalakSaNa che, jemake zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 10 sU0 41 dazavidhazastranirUpaNam svalakSaNam, yathA jIvasyopayogavattvam, yathA vA - pramANasya svaparAvabhAsakajJAnRtyam / tasya svalakSaNasya doSaH = avyAptirativyAptirvA / tatra - avyAptiryathApadArthasya svalakSaNaM sannidhAnAsannidhAnAbhyAM jJAnapratibhAsabhedaH / idaM ca indriyapratyakSamevAzritya ghaTate, na tu yogijJAnamAzritya / yogijJAne hi sannidhAnAsanni dhAnAbhyAM pratibhAsabhedo nAstIti tatredaM svalakSaNaM na ghaTate ityavyAptiratra kSaNa hai, jaise- jIvakA lakSaNa upayoga athavA - pramANakA lakSaNa sva aura para padArthoM kA avabhAsa na karanevAlA jJAna isa lakSaNake doSa do hote haiM - avyApti aura ativyApti jo lakSaNa apane pUre lakSya meM nahIM rahatA hai lakSya ekadezameM rahatA hai-vaha avyApti doSa hai - jaise kisIne padArthakA aisA lakSaNa kiyA ki jisa kI sannidhAnatAse aura asannidhAnatA se jJAnameM pratibhAsa bheda hotA hai, vaha padArtha hai, aisA yaha lakSaNa avyApti doSa se dUSita ho jAtA hai kyoMki indriya pratyakSa rUpa jJAnameM to aisA pratibhAsa bheda padArtha kI sannidhAnatA aura asannidhAnatAse ho jAtA hai, para jo yogi jJAna hai usameM aisA nahIM hotA hai, isaliye padArthakA yaha lakSaNa anyApti doSavAlA hai- kyoMki pUrNa lakSya meM isakI vRtti nahIM hai- lakSyake eka dezameM hI isakI vRtti hai, jo sadoSa hotA hai vaha lakSaNa nahIM hotA hai svalakSaNakI ativyApti vahAM hotI hai jahAM lakSaNa apane lakSyameM 525 jIvanuM lakSaNa upayeAga che. ane pramANatuM lakSaNa sva ane pa2 padArthonuM avabhAsana karanAru' jJAna che A lakSaNanA nIce pramANe e doSa kahyA che-- (1) savyApti bhane (2) ativyApti ne lakSaNa potAnA pUrA lakSyamAM rahetuM nathI, paNa lakSyanA eka dezamA rahe che, te avyApti dekhavALu gaNAya che. jema ke phAie padArthanu A prakAranuM lakSaNa batAvyuM-" jenI sannidhAnatAthI (samIpamAM heAvAthI) ane asannidhAnatAthI jJAnamAM pratibhAsabheda thAya che, te padArtha che." A prakAranuM lakSaNa abhyAsiSathI dUSita thaI jAya che. kAraNa ke indriya pratyakSarUpa jJAnamAM tA padmAnI sannidhAnatA ane atidhAnatAthI evA pratibhAsabheda thaI jAya che, parantu je ceAgijJAna che temAM evuM thatuM nathI. tethI padArthanu A lakSaNa abhyApti doSavALuM gaNAya che, kAraNa ke pUrNa lakSyamAM tenI vRtti (vyApti) nathI, paNa lakSyanA eka dezamAM ja tenI vRtti che. je sadoSa hAya tene lakSaNa rUpa gaNI zakAya nahI'. svalakSaNanI ativyApti tyAM thAya che ke jyAM lakSaNu peAtAnA lakSyamAM zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 526 sthAnAGgasUtre bodhyeti / tathA-svalakSaNasyAtivyAptiyathA-pramANasya lakSaNam-arthopalabdhihetuH pramANamityuktam / arthopalabdhihetustu cakSurdadhyodana bhojanAdInyanantAni vastUnIti pramANAnAmAnantyaM prasajjeteti pramANeyattA na syAdityativyAptidoSa iti / athavA-svaH dArzantiko'rthoMlakSyate'neneti svalakSaNa dRSTAntastasya doSaH sAdhya vaikalpam / yathA zabdo nityo mUrttatvAd dhaTavaditi / atra dhaTe nityatvaM nAstIti rahatA huA bhI alakSyameM rahatA hai, jaise arthopalabdhi hetu-padArthoM kA jJapti karAnemeM jo kAraNa hotA hai-vaha pramANa hai, yahAM pramANa lakSya hai aura arthapalabdhi hetu yaha lakSaNahai, yahAM arthopalabdhike hetubhUta cakSu, dadhi, odana Adi ananta vastue~ bhI hotI hai ataH lakSaNa kiyA gayA hai pramANakA aura calA gayA vaha apramANabhUta dadhi Adi vastuoMmeM yadi inheM bhI pramANa mAnA jAve to pramANoMkI anantatA ho jAnekA prasaGga prApta hotA hai ataH pramANakI saMkhyAmeM bAdhA AtI hai isaliye yaha lakSaNa upalakSya meM rahane ke kAraNa sadoSa hai| athavA--svazabdase yahAM dArTAntika artha liyA gayA hai so dA . ntika rUpa artha jisake dvArA lakSya hotA hai vaha svalakSaNa hai aisA vaha syalakSaNa dRSTAnta hai isa dRSTAntakA jo sAdhya vikalatA rUpa doSa hai vaha svalakSaNa doSa hai jaise-kisIne kahA ki-"zabdo nityo mUrtatvAt 22vA chatAM 55 2596yamA 2 cha. ma .... apalabdhi hetu-padArthonI jJapti (jJAna) karAvavAmAM kAraNabhUta hoya chetenuM nAma pramANa che. ahIM pramANu lakSya che ane arthopalabdhihetu te lakSaNa che. aAhI apamAdhinA tu35 yakSa, hadhi (6) mohana (mAta) mA anaMta vastuo paNa hoI zake che. tethI pramANanA lakSaNanI vAta cAlI rahI hovA chatAM paNa apramANabhUta dadhi Adi vastuonI vAtamAM paDI javAthI ahIM ativyApti doSane prasaMge upasthita thaI jAya che. je dadhi Adine paNa pramANa mAnavAmAM Ave te pramANenI anaMtatA thaI javAne prasaMga prApta thaze. tethI pramANunI saMkhyAmAM avarodha AvI jAya che. tethI A lakSaNa upakSyamAM rahevAne kAraNe sadoSa che. athavA sva zabda vaDe dAbdantika artha levAmAM Ave che. tethI dA. tika rUpa artha jenA dvArA lakSya thAya che te svalakSaNa che. evuM te svalakSaNa dRSTAntarUpa hoya che, A dRSTAntane je sAdhyavikalatArUpa doSa che tenuM nAma 25sakSA hoSa che. rebha 3-72 sayu yu "zabdo nityo murtatvAt ghaTa zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA010 sU0 47 dazavidhazastra nirUpaNam dRSTAntadoSa iti 5 tathA kAraNadoSaH karotIti kAraNam = parokSArthanirNayArthamupapattimAtram / yathA- siddho nirupamasukho jJAnAnAvApakarSAt / atra sAdhyasAdhanadharmAnugataH sakalalokaprasiddho dRSTAnto nAstItyupapattimAtratA bodhyeti / kAraNasya doSaH kAraNadoSaH - sAdhyavyaminAritvam / yathA- vedo'pauruSeyo vedakAraNasyAzrayamANatvAditi / atra vedakAraNasyAzrUyamANatA kAraNAntarAdapi sambhavatIti ghaTavat " ghaTakI taraha mUrta hone se zabda nitya hai yahAM dRSTAntameM sAdhya jo nitya hai vaha nahIM rahatA hai isaliye vaha sAdhya vikalatA rUpa dRSTAnta doSa hai 5 / kAraNa doSa - " karotIti kAraNam " isa vyutpattike anusAra " jo karatA hai " vaha kAraNa hai aisA vaha kAraNa parokSa arthako nirNaya karAne ke liye upapatti mAtra rUpa hotA hai jaise-" jJAnake bAdhaka kAra ke abhAva kI prakarSatAse siddha nirUpama sukhavAle hai " aisA kisIne kahA so isa parokSa ardhako nirNaya karAnevAlA yaha aisA koI dRSTAnta nahIM haiM jo sAdhya evaM sAdhana dharmase yukta ho aura sakala lokaprasiddha ho isaliye aise kathanako kevala upapatti mAtra hI jAnanA cAhiye kAraNakA jo doSa hai vaha kAraNa doSa hai yaha kAraNadoSa sAdhyavikalatA rUpa hotA hai jaise- kisIne aisA kahA ki " vedake kAraNa sune nahIM jAte haiM isaliye vaha apauruSeya hai - kisI bhI puruSake dvArA banAyA nahIM vat " '' " ghaTanI jema sU hAvAthI zabda nitya che." ahI dRSTAntamAM sAdhyu je nitya che te rahetuM nathI, tethI tene sAdhyavikalatArUpa dRSTAntadoSa kahI zakAyaarhoss - " karotIti kAraNam A vyutpatti anusAra 66 ke pure che. te kAraNa che" evu' te kAraNa pakSa anA niya karAvavAmAM upapatti mAtra rUpa hoya che. jema ke....'" jJAnamAM avarodha karanArAM kAraNeAnA abhAvanI praka tAne lIdhe siddha nirUpama sukhavALA hoya che." A pramANe koie kahyuM che. para'tu A parAkSa arthAMnA nirNaya karAvanArU evuM kAi dRSTAnta nathI ke je sAdhya ane sAdhanadhama thI yukta hoya ane sakaLa lokamAM prasiddha hAya tethI A prakAranA kathanane mAtra upapatti rUpa ja samajavu' joIe. kAraNanA je doSa che tenu nAma kAraNadoSa che. te kAraNadoSa sAdhya vikalatArUpa hoya che, jema kekoie evuM kahyuM che ke " vedanA kAraNa (vedanI racanA karanAra puruSarUpa kAraNa sAMbhaLavAmAM AvatAM nathI, tethI vedya apauruSeya che-eTale ke kAi paNa puruSa dvArA temanI racanA thaI nathI." ahI vedanAM kAraNeAnI azrayamANutA tenA zrI sthAnAMga sUtra : 05 527 " Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre kAraNasya sAdhyavyabhicAritvamiti 6 / tayA - hetudoSaH-hinoti-gama yatIti hetuH-sAdhyasadbhAve hetusadbhAvaH, sAdhyAbhAve hetorabhAva iti / dRSTAntasadbhAve kAraNabheva heturiti vyapadizyate / tasya hetorasiddhaviruddhAnakAntikatvalakSaNaH doSo hetudoSa ityucyate / tatrAsiddhatvalakSaNo hetudoSo yathA-anityaH zabdazvAkSuSatvAd ghaTavadityatra cAkSuSatvaM zabde na sidhyatIti / viruddhatvalakSaNo hetudoSo yathAgayA hai " yahAM veda ke kAraNoMkI azrUyamANatA usake apauruSeyako lekara nahIM hai kintu anya kAraNoMse bhI ho sakatI hai, ataH sAdhya vikalatA rUpa kAraNa doSa hai / hetudoSa-sAdhyake sadbhAva meM hetukA sadbhAva aura sAdhyake abhA. vameM hetukA abhAva isa tarahake avinAbhAva sAdhyake sAtha anyathAnupapatti rUpa niyamase jo baMdhA hotA hai, vaha hetu hotA hai dRSTAnta ke sadbhAva meM kAraNa hetu rUpase kahA jAtA hai (!) hetuke asiddha, viruddha aura anekAntika ye tIna doSa hote haiM ye hI hetudoSa kahe gaye haiM inameM asiddha rUpa hetudoSa aisA hotA hai "anityaH zabdaH cAkSuSatvAt ghaTavat" cAkSuSa honese cakSu indriyakA viSaya honese ghaTakI taraha zabda anitya hai, yahAM cakSuSatva yaha hetudoSa rUpa hai kyoMki zabdameM cAkSu. SatA nahIM rahatI hai| ataH pakSameM sAdhanakA abhAva honA yahI asiddha doSa hai viruddha rUpa hetu doSa jaise-" zabdo nityaH kRtakatvAt ghaTavat" apauruSeyane lIdhe nathI, paraMtu anya kAraNane lIdhe paNa hoI zake che. tethI A prakAranA kathanamAM sAdhyavikalatArUpa kAraNadoSane sadubhAva raheluM che. hetadoSa-sAdhyanA sadubhAvamAM hetune sadUbhAva che ane sAdhyanA abhAvamAM hetune abhAva he, A prakAranA avinAbhAva saMbaMdhavALo hetuheya che. eTale ke sAdhyanI sAthe anyathAnupatti rUpa niyamathI je baMdhAyela che. tenuM nAma hetu che. dRSTAntanA sadUbhAvamAM kAraNane heturUpe kahevAmAM Ave che. utunA 5 4aa cha-(1) masiddha, (2) 135 mane (3) maneAntis. ahIM A traNane ja hetudoSa rUpa samajavA joIe. asiddharUpa hetudeSanuM svarUpa A prakAranuM che " anityaH zabdaH cAkSuSatvAt ghaTavat" yAkSuSa (yakSundriyanA viSaya35 hevAthI) hovAthI ghaTanI jema zabda anitya che. ahIM "cakSuSatva" hetudoSa rUpa che. kAraNa ke zabdamAM cakSuIndriya dvArA grAhyatA) hotI nathI tethI pakSamAM sAdhanane abhAva have tenuM nAma ja asiddhadeSa che. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA010 sU0 47 dazavidhazastra nirUpaNam 529 zabdo'nityaH kRtakatvAd ghaTavaditi / atra kRtakatvaM nityatvaviruddhamanityatvaM sAdhayatIti / anaikAntikatvalakSaNe hetudoSo yathA-zabdo nityaH prameyatvAdAkAzavaditi / atra prameyatvaM zabde nityatvasAdhanAyopAttam / prameyatvaM tvanityeSvapi varttate iti toranaikAntikatvamiti 7| mUle ' kAraNa ' zabde kakArasya dvitvaM padyAnurodhAd bodhyamiti / tathA saMkramaNa - nigraha - vastudoSaH - saMkrAmaNaM ca nigrahazva vastuceti saMkramaNa - nigraha - vastUni teSAM doSaH / atrApi doSazabdaH saMkramaNAdiSu triSu zabda ghaTakI taraha kRtaka honese anitya hai isa kathakameM kRtakatva rUpa hetu apane sAdhya nityase viruddha anitya ke sAtha vyApta hone ke kAraNa anityakA sAdhaka hotA hai nityakA nahIM, anaikAntika hetudoSa" zabdo nityaH prameyatvAt AkAzavat " prameya hone se zabda AkAzakI taraha nitya hai isa kathana meM prameyasvarUpa hetu jisa prakAra se nitya ke sAtha AkAza meM rahatA hai usI tarahase vaha anitya ghaTa paTAdikoMmeM bhI rahatA hai / isa kAraNa yaha hetu pakSa sapakSa meM rahatA huA bhI vipakSa ke sAtha rahane ke kAraNa anaikAntika hai 7 / saMkrAmaNa doSa -- prastuta prameyameM aprastuta prameyakA jo pravezana hai prameyAntara meM gamana hai vaha saMkramaNa doSa hai athavA prativAdIke matameM jo khudakA pravezana hai / arthAt prativAdI ke matakA samarthana hai / vaha saMkrAmaNa doSa hai 8 / virUddharUpa hetudoSanu svarUpa A prakAranuM che 99 66 " zabdo nityaH kRtakatvAt ghaTavat zabda ghaTanI jema kRtaka hAvAthI nitya che" A kathanamAM kRtakatva rUpa hetu peAtAnA sAdhya-nityathI virUddha evAM anityanI sAthe vyAsa hAvAne kAraNe anityanA sAdhaka thAya che-nityanA sAdhaka thatA nathI. " prabheya aneAntiH hetuddoSa -" zabdo nityaH prameyatvAt AkAza hAvAthI zabda AkAzanI jema nitya che." A kathanamAM prameyatvarUpa hetu je prakAre nityanI sAthe-AkAzamAM-rahe che eja pramANe te anitya ghaTa, paTa vageremAM paNa rahe che. A kAraNe A hetu pakSamAM (sapakSamAM) rahevA chatAM vipakSanI sAthe paNa rahevAne kAraNe anaikAntika che, "" saMkramaNadoSa-prastuta pramecamAM aprastuta prameyanA je praveza che-tenu prameyAntaramAM je kathana che tene saMkramaNadoSa kahe che. athavA prativAdInA mata sAthe potAnA matane paNa maLatA karI nAkhave eTale ke prativAdInA matanuM samarthana karavu tene sakAmaNudeSa kahe che. sthA0- 67 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 530 sthAnAgasUtre padeSu pratyekatra sambadhyate / tatazca-saMkramaNadoSo 8 nigrahadoSo 9 vastudoSa 10 zceti padacayamupalabhyate / tatra-saMkramaNadoSaH-saMkramaNaM-prastuta prameye'prastuta prameyasya pravezana-prameyAntaragamanamityarthaH / athavA-prativAdino mate svasyaM saMkramaNaM-prativAdimatasamarthanamityarthaH, tadeva doSaH-saMkramaNadoSa iti 8 / tathA-nitrahadoSaH-nigrahaH chalavitaNDAdinA prativAdinaH parAjayasthAna-prApaNaM, sa eva doSo nigrahadoSa iti 9 / tathA-vastudoSaH-sAdhyasAdhanadhauvasato'treti vastu prastAvAta pakSaH, tasya doSaH-pratyakSanirAsarUpaH / yathA-zabdaH zravaNaviSa. yAgocaraH / atra zabde zravaNa viSayAgocaratvaM pratyakSato nirastamiti 10 / / ____ anantaraM tajjAtAdayo daza doSAH sAmAnyato'mihitA iti teSAM vizeSato'bhidhAnAya pAha-dasavihe vise se ' ityAdi / nigrahadoSa-chalake dvArA yA vitaNDA Adike dvArA jo prativAdIko parAjayake sthAna meM prApta karA denA hotA hai vaha nigraha hai-yaha nigraha rUpa hI jo doSa hai vaha nigrahadoSa hai|9|| vastudoSa-sAdhya aura sAdhana rUpa dharma jahA~ para rahate haiM vaha vastu hai aisI usa vastu rUpa pakSa hotA hai usa pakSakA jo doSa haipratyakSa nirAzaya rUpa vaha vastu doSa hai jaise-zravaNa viSayAgocara zabda hai yahAM pakSa rUpa zabdameM zravaNa viSayaka agocaratA pratyakSasehI nirasta hai kyoMki vaha to usakA viSaya hI mAnA gayA hai 10 / / tajjAta Adi jo daza doSa sAmAnyase kahe gaye haiM aba unhoMko vizeSa rUpase kahane ke liye sUtrakAra " dasavihe visese " ityAdi rUpase prArambha karate haiM nigrahadoSa-chala dvArA athavA vitaMDAvAda dvArA prativAdIne parAjita kare tenuM nAma nigraha che. A nigraharUpa je deSa che tene nigrahadoSa kahe che. vastudeSa-sAdhya ane sAdhanarUpa dharma jyAM rahe che, tene vastu kahe che. evI te vasturUpa pakSa hoya che. te pakSane je deSa che-tenuM nAma vastudeSa che. jema ke zravaNa viSayAgacara zabda che", ahIM pakSarUpa zabdamAM zravaNa viSayaka agocaratA pratyakSa rUpe ja nirasta che, kAraNa ke tene te tenA viSaya rUpa ja mAnavAmAM Avela che. tajajAta Adi je sAmAnya doSanuM kathana karavAmAM AvyuM che temanuM ja vizeSa hoSI 35 4thana 42vAne bhATa ve suutr|2 " dasavihe visese" tyA sUtrAnu athana 42 cha-'vizeSa' 56 mahI "vizeSa hobArnu" pAya che. vizeSadoSanA paNa vastudoSa, tajajAtadoSa Adi 10 prakAranuM spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che zrI sthAnAMga sUtra :05 Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIka sthA010 sU0 47 dazavidhazastranirUpaNam vizeSaH-vizeSadoSastu davidhaH prajJaptaH. tadyathA-' vastutajjAtadoSa' ityAdi / tatra-vastu-pakSaH, tasya gurvAderjAta-jAtiH-janmamarmakarmAdi lakSaNaH prakAro vA tajjAtam / vastu ca tajjAtaM ceti vastutajjAtaM tapo doSaH / tatazca vastudoSastajjAtadoSazceti padadvayamupalabhyate / tatra-vastudoSaH pakSadoSaH, tajjAta doSaH jAtyAdyabhidhAnapUrvakam avahelanA / etau ca sAmAnyadoSApekSayA vizeSau bodhyau / athavA-vastudoSe tajjAtadoSe iti saptamyantAcchAyA krttvyaa| tatravastudoSe vastudoSaviSaye vizeSo=bhedaH-pratyakSanirAsAdiH / tatra-pratyakSa nirasto yathA-zabdaH zravaNaviSayAgocara iti, / anumAnanirasto yathA-zabdo nitya vizeSase yahAM vizeSa doSa kahe gaye haiM-ve vizeSadoSa bhI 10 prakArake haiM jaise-vastudoSa, tajjAtadoSa Adi inameM vastu nAma pakSakA hai, pakSakA jo doSa hai, vaha vastudoSa hai, jAti Adike abhidhAnapUrvaka jo avahelanA hai vaha tajjAtadoSa hai, ye donoM sAmAnya doSoM kI apekSA vizeSa doSa jAnanA cAhiye athavA-" vastudoSe tajAta doSe" yahAM aiso saptamyanta chAyA karanI cAhiye-isa pakSameM vastu doSake viSayameM jo vizeSa bhedahai vaha aneka prakArakA hai-jaise-"zabdaH zravaNaviSayAgocaraH' zabd zravaNendriyakA viSaya nahIM hai, yahAM zabda rUpa jo pakSameM zravaNendriya agocaratA pratyakSase nirasta hai / ataH zrava NendriyAgocaratA viziSTa zabda rUpa pakSa pratyakSase bAdhita hai anu. mAnase bAdhita pakSa isa prakArase hai jaise-" zabdoM nityaH" yahAM 1 vastudoSa-vastu eTale pakSa. pakSane je doSa che tene vastudoSa kahe che. jAti AdinA abhidhAna (nirdeza)pUrvaka je avahelanA thAya che, te tajajAta doSarUpa che. sAmAnya doSe karatAM A doSamAM adhikatA hovAne kAraNe A prakAranA vastudoSane vizeSadoSarUpa kahyo che. athavA - vastudoSe tajjAtadoSe" mA praranI sAtabhI vimatianI saMskRta chAyA ahI karavI joIe. A saMskRta chAyAnI apekSAe ahIM A pramANe artha thAya che vastudoSanA viSayamAM je vizeSa bheda che te aneka prakArano che. jema -" zabdaH zravaNaviSayAgocaraH" ' za6 zrondriyane viSaya nayA" mahI zabdarUpa pakSamAM zravaNendriya agocaratA pratyakSa rUpe nirasta che. tethI zravaNe ndriyAgocaratA viziSTa zarUpa pratyakSa vaDe bAdhita che. manumAna 43 sAcita 56 41 rane -" zabdo nityaH" mI zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 532 sthAnAGgasUtre iti / svavacananirasto yathA - yadahaM bravImi tadanRtamiti / lokarUDhinirasto yathA - narakapAlaM pavitramiti 1| tajjAtadoSe = tajjAtadoSaviSaye vizeSo bhedo janmamarmakarmAdibhiH / tatra janmAdAya tajjAtadoSaviSaye vizeSo yathA - kacchullayAe ghoDIe, jAo jo gaddaheNa chUTeNa / tassa mahAyaNamajjhe AyArA pAyaDA hoMti // 1 // " 66 chAyA -kacchumatyAM (kaNDUyanarogamatyAM) ghoDayAM jAto yo gardabhena kSiptena / tasya mahAjanamadhye AkArAH prakaTA bhavanti // 1 // zabda meM nityatA anumAna se bAdhita hai ataH nityatva viziSTa zabda rUpa pakSa anumAna nirasta hai / pratIti nirasta pakSa isa prakAra se hai jaise -" zazIna candraH " sva. vacana nirasta pakSa isa prakAra se hai - " yadahaM bravImi tadvRtam " jo maiM kahatA hUM vaha jhUTha kahatA hU~, lokarUDhile nirasta pakSa isa prakAra se hai " narakapAlapavitram " yahAM narakapAla rUpa pakSa pavitratA loka rUDhise nirasta hai 1 / isI prakAra se tajjAta doSa ke viSaya meM jo janma, marma, karma Adi dvArA bheda hai, vaha bhI aneka prakArakA hai- inameM janmako lekara jo tajjAtadoSa ke viSaya meM bheda hai vaha isa prakAra se hai - "" kacchullayAe ghoDIe " ityAdi / kaNDUyana rogavAlI ghoDo meM jo gardA bhake saMyogase santAna utpanna hotI hai usake AkAra meM bheda hotA hai aura usakA vaha AkAra mhaazabdamAM nityatA anumAna vaDe khASita che. tethI nityatva viziSTa zabdarUpe pakSa anumAna nirasta che. pratIti nirasta pakSa mA prahArano che- " zazIna candraH svavacana nirasta pakSa mA prahArano che-yadahaM bravImi tadanRtam " hu~' ? uDu chu te nUhu uDu chu" 43Dhi nirasta pakSa mA amarano che - " narakapAlapavitram " sahIM nara* pAla rUpa pakSa pavitratA leAkarUDhinI apekSAe nirasta (khAdhita) che. eja pramANe tajajAtadoSanA janma, ma, kama Adi dvArA aneka bheda paDe che. tajAta doSane je janmanI apekSAe bheda paDe che tenu' svarUpa yA aAranu che-" kacchullayAe ghoDIe" ityAha--- "" ka'phUyana rAgavALI gheADI sAthe gabhanA sayeAga thavAthI je sa'tAna utpanna thAya che tenI AkRtimAM ghaNA taphAvata heAya che. tethI tenA te AkAra zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA010 sU0 41 dazavidha zastranirUpaNam varNasaMkaro na pracchanno bhavatIti / ityAdi ranekavidhaH / evaM marmakarmAdyAdAyApi tajjAtadoSaviSaye vizeSaH svadhiyA bhAvanIya iti 2 tathA - ' dIse ' ti atra 'doSa' zabdena pUrvasUtrokta 'tajjAtadoSa vastudoSadvayamadhyagatA patibhaGgadoSAdArabhya nigrahadoSaparyantA aSTau doSA grAhyA iti tRtIyaH 3 / athavAdoSe iti saptamyantatvena chAyA kAryA / ekavacanaMtu jAtyAzrayeNa bodhyam / tato doSe = doSeSviti bodhyam / arthastu - doSeSu - matibhaGgAdi zeSadoSaviSaye vizeSo= bhedo draSTavya iti / ayaM vizeSo'nekavidhaH svadhiyA bhAvanIya iti 3 / tathAjanoM ke bIca meM prakaTa ho jAtA hai chipatA nahIM hai / tAtparya isakA yahI hai ki varNasaMkara pracchanna nahIM rahatA hai isI taraha se marmako lekara evaM karmako lekara bhI tajjAta doSake viSaya meM sAmAnya doSakI apekSA bheda apanI buddhise udbhavita kara lenA cAhiye yaha doSa zabda se pUrva sUtrokta tajjAta doSa se lekara antima vastu doSa, madhya meM Aye hue mati bhaMga doSa, prazAstR doSa, parihAra doSa, svalakSaNa doSa, kAraNadoSa, hetudoSa, saMkrAmaNa doSa aura nigraha doSa ye ATha doSa grahaNa kiye gaye haiM 3 athavA - " dose " kI saMskRtacchAyA " doSe " aisI saptamI vibha ktivAlI bhI hotI hai, ekavacana yahAM jAtakI apekSAse huA hai aisA jAnanA cAhiye, isaliye " doSe" yahAM para " doSeSu " aisA bahuvacana samajhanA - tathA ca-matibhaGga Adi zeSa doSoMke viSaya meM bhI bheda aneka prakArakA hai, aura yaha unakI aneka prakAratA apanI buddhi se udbhAbita kara lenA cAhiye 3 | 533 mahAjanAnI vacce avazya prakaTa thai jAya che. eTale ke vaN sa karatA chAnI rahI zakatI nathI. eja prakAre mama ane karmanI apekSAe tajajAta dveSanA viSayamAM sAmAnya doSa karatAM zI vizeSatA te pAThake peAtAnI jAte ja samajI levuM A sUtramAM vizeSadeSanA vastudoSa, tajajAtadoSa Adi 10 prahAra che. vstudoSa ane tajajAtadoSanuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM. khAkInAM ATha bheda nIce pramANe che-- (3) bhatilagahoSa, (4) prazAstR hoSa, (5) parihAradveSa, (6) svasakSAyu hoSa, (7) arazudveoSa, (8) hetu hoSa, (8) sAmaguddoSa bhane (10) nigraDa hoSa. athavA - " dose " pahanI saMskRta chAyA doSe " pazu thAya che. " doSe " yaha sAtamI vibhaktinuM pada che. ahI jAtanI apekSAe eka vacana vaparAyuM che, zobha samanadhuM. tethI ahIM " doSe " yA yaha " doSeSu " mA maDukyanAnta yahanuM vAcaka samajavuM. matibhaMga Adi doSAnA viSayamAM paNa aneka prakAranA bheda paDe che. pAThake e te bhedono aneka prakAratA peAtAnI jAte ja udbhAvita karI levo. 66 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 534 syAnAGgasUtre ekAthikaH ekavAsau arthaH abhidhevazceti ekArthaH, sa vidyate yasyAsAvekAthikaH ekArthavAcakaH zabda ityarthaH / tadrUpo doSa ekAthika doSa iti, yathA ghaTamAnayeti vaktavye ghaTaM kummaM kalazamAnayetyekAthikAnekazabdakathanarUpo doSaH / / tathA kAraNadoSa:-ayaM pUrva vyAkhyAto, doSasAmAnyApekSayA vizeSo bodhya iti 51 pratyutpanno doSaH vartamAnakAliko doSa ityarthaH / ayaM cAtItAdidoSasAmAnyApekSayA vizeSaH / athavA-pratyutpanne iti saptamyantatvena cchAyA kAryA / tatazca pratyutpanne padArthe sarvathA'dhigate yo doSa:- akRtAbhyAgamakRtavipraNAzAdi., ____eka artha jisakA ho vaha ekAdhika hai aisA ekArthika zabda eka hI arthakA kahanevAlA hotA hai aisA ekArthika rUpa jo doSa hai vaha ekArthika doSa hai jaise " ghaTamAnaya " ghaDAlAo aise vaktavyameM aisA kahanA ki " dharTa, kumbha, kalazaM, Anaya" dhaTa, kumbha, kalaza lAmo yahAM para eka arthavAle aneka zabdoMkA prayoga jo kiyA gayA hai vahI doSa hai 4 tathA-kAraNa doSa-yaha doSa pUrvameM vyAkhyAta ho cukA hai, so yaha usa vyAkhyAta sAmAnya doSa ko apekSA vizeSa doSa jAnanA cAhiye 5 / pratyutpanna doSa-yaha doSa vartamAna kAlika hotA hai, ataH atItAdi doSa sAmAnyakI apekSA ise vizeSa doSa samajhanA athavA "pratyutpanne" jaba aisI saptamI vibhaktiyAlI saMskRtacchAyA kI jAtI hai to isakA artha aisA hotAhai ki jo padArtha sarvathA adhigata hotA (jAnA. ' jene eka ja artha thatuM hoya evA zabdane ekArthika kahe che. ekArSika zabda eka ja arthInA vAcaka hoya che. e ekArSikarUpa je deSa te tenuM nAma mAthi hopa cha. ma " ghaTamAnaya " saav|' bhAma pAne male mej 4 "ghaTaM, kumbha, kalaza, Anaya" "ghI, dusa, za, lA" A vAkyamAM eka ja arthavALA aneka zabdane je prayoga karavAmAM mAnya cha, meroSa cha. kAraNa deSa-A doSanuM nirUpaNa A sUtramAM ja AgaLa karavAmAM AvI gayela che. pUrvokta vyAkhyAta sAmAnya kAraNa deSa karatAM ahI vizeSa kAraNa deSa grahaNa thavA joIe. pratyutpannadoSa-A deSa vartamAnakAlika hoya che. tethI bhUtakAlina Adi deSa sAmAnyanI apekSAe tene vizeSadeSarUpa samajavuM joIe. athavA ahIM " pratyutpanna" mA prA2nI sAtamI bitAjI sata chaay| 421.mAM mAve te teno artha e thAya che ke je sarvathA adhigata hoya che temAM akRtA zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mughATIkA sthA010 sU0 47 dazavidhazastranirUpaNam 535 sa eva doSasAmAnyApekSayA vizeSa iti 6 / nilo doSaH abhavyajIvAnAM. mithyAtvAdiH, anAdhaparyavasitatvAt / ayaM doSasAmAnyApekSayA vizeSo bodhyH| athavA-' nitye' iti saptamyantatvena cchAyA kAryA / sarvathA nitye padArthe'dhi. gate sati yo bAlyakumArAdyavasthAnAm abhAvApattilakSaNo doSaH sadoSasAmAnyApekSayA vizeSo bodhya iti / tathA-adhikam adhikanAmako doSaH-bAdasamaye pareSAM bodhanArtha yadatiriktaM dRSTAntanigamanAdi, tadeva doSo'dhikadoSaH / ati. jAtA) hai so usameM jo akRtAbhyAgama kRtavipraNAza Adi doSa hotAhai vahI doSa sAmAnyakI apekSA vizeSa doSa hotAhai 6 abhavya jIvoMkA jo mithyAtva Adi doSahai yaha nitya doSa hai kyoMki unakA vaha mithyAtya anAdi ananta rUpa hotA hai, yaha doSa, doSa sAmAnyako apekSA vizeSa doSa rUpa hai athavA-" nitye" jaba aisI saMskRta chApA saptamI vibhaktivAlI kI jAtI hai taba isa pakSameM aisA artha hotA hai ki jaba padArtha sarvathA nitya hai aisI mAnyatA hotI hai taba usameM bAlyakumAra Adi avasthAoM ke abhAva hone rUpa doSako Apatti AtI hai yaha nityadoSa sAmAnyakI apekSA vizeSa doSa hai / ___ adhika-adhika nAmakA doSa-yaha doSa usa samaya hotA hai jaba bAdake samaya meM dUsaroMko samajhAneke liye atirikta dRSTAnta nigamana AdikA prayoga kiyA jAtA hai tAtparya yaha hai ki bAdameM pratijJA hetu ye dohI anumAna ke aGga mAne gaye haiM udAharaNAdikA prayoga adhika doSa bhAgama kRtavipraNAza Adi je deSa hoya che te deSane sAmAnya gaNI zakAya nahIM paNa vizeSaNarUpa gaNI zakAya che. abhavya jemAM je mithyAtva Adi deSano sadubhAva hoya che te nitya deSarUpa hoya che, kAraNa ke temanuM te mithyAtva anAdi anaMtarUpa hoya che. tethI A doSane doSasAmAnya karatAM adhikaddeSarUpa gaNI zakAya che athavA je tenI saMskRta chAyA sAtamI vibhaktivALuM 'nitye pada levAmAM Ave te tene artha A pramANe thAya che - je padArtha sarvathA nitya hoya che evI mAnyatA svIkAravAmAM Ave to temAM bAlyAvasthA, Adi avasthAone abhAva hovA rUpa deASanI sadubhAvanA rahe che. A nityadoSa sAmAnyanI apekSAe vizeSa doSa rUpa che. adhikadeSa-A deSa tyAre thAya che ke jyAre vAta karatI vakhate anyane samajAvavAne mATe dRSTAnta nigamana Adine prayoga karavAmAM Ave che. A zrI sthAnAMga sUtra :05 Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ sthAnAGgasUtre riktadRSTAntanigamanAdikaM vinaiva vaktavyasyArthasya bodhAttatkathanasyA'narthakyaM bodhyam / taduktam "jiNavayaNaM siddhaM ceva bhannae katthaI udAharaNaM / ____ Asajja u soyAraM, he U vi kahiMci bhannejjA // 1 // " katthai paMcAvayayaM, dasa hAvA savvahA na paDikuTuM ' iti / chAyA-jinavacanaM siddhameva bhaNati kvacidudAharaNam / AsAdya tu zrotAraM hetumapi kutracida bhaNet // 1 // kathayati paJcAvayavaM dazadhA vA na pratikruTam, iti ca / ayamadhika doSo'pi doSasAmAnyApekSayA vizeSo bodhya iti / athavA-' adhike ' iti saptamyantatvena cchAyA karttavyA / adhike dRSTAntAdau sati yo doSo vAdino dUSaNaM so'dhikadRSTAntAdiviSayo doSo dopa-sAmAnyArUpa hai kyoMki pratijJA hetusehI vyaktavyArthakA bodha ho jAtA hai-ataH udAharaNAdike prayogakI vAmeM AvazyakatA nahIM rahatI hai phira bhI jo inakA prayoga hai vaha isI kAraNa adhika doSa rUpa mAnA gayA hai kahA bhI hai-" jiNavayaNaM siddhaM ceva" ityaadi| __jina vacanoM meM svataH pramANatA hai parantu kahIM 2 para ina vacanoMkI satyatA siddha karane ke liye udAharaNAdikA bhI prayoga kiyA jAtA hai aura zrotAjanakI apekSAse use samajhAneke liye hetukA bhI prayoga kiyA jAtA hai Adi yaha adhika doSa bhI doSa sAmAnyakI apekSA vazeSa doSarUpa hai athavA-" adhike" jaba aisI saptamI vibhaktivAlI kathanano bhAvArtha e che ke-vAdamAM pratijJA hetu e bene ja anumAnanA aMga rUpa mAnavAmAM Avela che-udAharaNa Adine anumAnanA aMgarUpa mAnavAmAM AvatAM nathI. tethI te be sivAyanA udAharaNAdikanA pragane adhikadeSarUpa mAnavAmAM Avela che, kAraNa ke pratijJA hetu vaDe ja vaktavyatAnA arthane bAdha thaI jAya che. tethI dRSTAnta AdinI vAdamAM AvazyakatA rahetI nathI. chatAM paNa tene je prayoga karavAmAM Ave te tene doSarUpa mAnavAmAM Ave che. kahyuM para cha-"jiNavayaNaM siddhaM ceva" tyAla jinendra bhagavAnanAM vacanomAM svatapramANatA che. chatAM paNa kyAreka temanAM vacanonI satyatAne siddha karavAne mATe udAharaNadine prayoga karavAmAM Ave che ane zrotAjanone A vAta samajAvavA mATe hetune paNa prayoga karavAmAM Ave che, ane pAMca avayane paNa prayoga karavAmAM Ave che. A prakArane je deSa che te doSasAmAnya karatAM vizeSarUpa gaNAya che. athavA zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 10 0 47 dazavidhazastra nirUpaNam 537 pekSayA vizeSo bodhya iti / atra - akAraH prazliSyate / tatazca - ' ahIya ' iti padaM luptavibhaktikaM vibhAvanIyam / 'aTTame ' ityasyAkAralopazcApi draSTavyaH / ayaM doSa Adima bodhya iti 8 / tathA-Atmaneti / atra kRtamityadhyAhriyate / tatazca - AtmanA kRta iti AtmanA kRtazca doSo doSasAmAnyApekSayA vizeSa iti 9 / tathA paropanItaH = pareNa prApitaH / ayaM paropanIto doSo'pi doSasAmAnyApekSayA vizeSo bodhya iti, ta ete dazavizeSA iti vizeSadoSAbodhyAH || sU0 47 // saMskRta chAyA kI jAtI hai taba isa pakSameM aisA artha hotA hai ki adhika dRSTAnta Adi ke prayoga hone para jo vAdIko dRSaNa diyA jAtA hai vaha adhika dRSTAntAdi doSa hai aura yaha doSa sAmAnya doSakI apekSA vizeSa doSa hai yahAM akArakA prazleSa huA hai ataH " ahIya " yaha lupta vibha ktivAlA pada hai " ahameM " akArakA lopa bhI ho gayA hai yaha doSa Adi doSakI apekSA AThavAM hai| AtmA ke sAtha kRta isa padakA adhyA hAra kara lenA cAhiye isa taraha AtmAke dvArA kiyA gayA doSa, doSa sAmAnyakI apekSAse vizeSa doSa hotA hai 9 parake dvArA diyA gayA aisA paropanIta doSa bhI doSa sAmAnyakI apekSA vizeSa doSa hotA hai 10 isa prakAra ke ye daza vizeSa doSa haiM | sUtra 47 // " adhike " adhi pahanI sAtabhI vibhaktivAjI saMskRta chAyA sevAmAM Ave te te sa'skRta chAyAneA artha A pramANe thAya che-- adhika dRSTAnta AdinA prayoga karavAmAM Ave tyAre vAdImAM je rASa batAvavAmAM Ave che te dASanu' nAma adhika dRSTAnta Adi viSayakadoSa che, ane te doSane sAmAnyadoSarUpa ja gaNavAmAM Ave che. ahI' ''kAranA azoSa thayo che. tethI " ahIya " A yaha suptavilavANu yaha che. 'ahameM ' A padamAM akAranA lepa thaI gayA che, pahelethI gaNavAmAM Ave teA A doSane ADhamAM prakArane DhASa gaNI zakAya. AtmAnI sAthe kRtapadane adhya hAra rAkhavuM joie. A rIte AtmA dvArA karAyelA doSane paNa sAmAnyadoSarUpa gaNavAne badale vizeSadeSarUpa ja samajave joIe. paranA dvArA karAyele pareApanItoSa paNa sAmAnya rUpa gaNI zakAya nahI, parApanItadeSane vizeSadoSa rUpa ja gaNavA joie. A prakAranA 10 vizeSadeASAnuM ahI nirUpaNu karavAmAM AvyuM che. ! sUtra 47 5 sthA - 68 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 538 _sthAnAgasUtre vizeSAdayo ye bhAvA anantarasUtre proktAste'nuyogagamyAH / anuyogazca artha vAcaM cAzritya bhavati / tatrArthamAzrityAnuyogo yathA-" ahiMsAsaMjamotavo" ityatrAhiMsAdInAM svarUpasya bhedaprakathanam / vAcamAzrityAnuyogastu eSAmevAhiMsAdipadArthAnAM zabdAzrito vicAra iti / tatra bAcamAzrityAnuyogaM dazavidhatvena pAha mUlam--dasavihe suddhavAyANuoge paNNatte, taM jahA-caMkAre 1 maMkAre 2 piMkAre 3 seyaMkAre 4 sAyaMkAre 5 egatte 6 puhatte 7 saMjuhe 8 saMkAmie 9 minne 10 / / sU0 48 // chAyA-dazavidhaH zuddhadhAcA'nuyogaH prajJaptaH, tadyathA-cakAraH 1 mAkAraH 2 apikAraH 3 sekAraH 4 sAyaMkAraH 5 ekatvaM 6 pRthaktvaM 7 saMyUthaM 8 saMkrA. mitaM 9 bhinnam 10 // sa. 18 // vizeSAdika jo bhAva Uparake sUtra meM kahe gaye haiM ve anuyoga gamya hote haiM artha aura bacanako Azrita karake anuyoga hotA hai arthako Azrita karake jo anuyoga hotA hai vaha "ahiMsA saMjamo tavo" ityAdi rUpa hotA hai kyoMki yahAM para ahiMsA Adike svarUpakA bheda kathana haA hai vANIko Azrita karake jo anuyoga hotA hai, vaha inhIM ahiMsA Adi padArthoM ke zabdAzrita vicArarUpa hotA hai ataH aba sUtrakAra vacanako Azrita karake anuyogakI dazavidhatAkA kathana karate haiM - " dasavihe suddhavAyANuoge paNNatta" ityAdi // sUtra 48 // sUtrArtha-vAkyArthakI apekSA rahita sUtrakA vyAkhyAna rUpa anuyoga daza prakArakA kahA gayA hai jaise-cakAra 1 mAkAra 2 apikAra 3 sekAra 4 sAyaMkAra 5 ekatva 6 pRthaktva 7 saMyUtha 8 saMkrAmita 9 aura bhinna 10 vizeSAdika je bhAvenuM uparanA sUtramAM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che, te bhAve anuyogagamya (vyAkhyAna dvArA samajI zakAya evAM) hoya che artha mana vynne| Azraya sana anuyothAya che. te " ahiMsA saMjamoM tavo" ItyAdi rUpa hoya che, kAraNa ke A kathana dvArA ahiMsA AdinA svarUpanuM bheda kathana thayuM che. vANIne AdhAra laIne je anuyoga thAya che te eja ahiMsA Adi padArthonA zabdAzrita vicArarUpa hoya che. tethI have sUtrakAra vacanane AdhAra laIne anuganA dasa prakAronuM nirUpaNa kare che "dasavihe suddhavAyANuoge paNNatte" ityAhi-(sU. 48) sUtrArtha -vAyArthInI apekSAthI rahita e sUtranA vyAkhyAnarUpa anuga dasa mAranayo che. te praa3| nIya pramANe cha-(1) 2342, (2) maa4|2, (3) api2, (4) se412, (5) sAya 42, (6) meva, (7) pRthatya, (8) saya, (6) samita bhane (10) linna. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 10 sU048 dazavidhavAcAnuyoganirUpaNam 539 TIkA--' dasavihe ' ityAdi zuddhavAcAnuyogaH-zuddhA vAkyArthApekSArahitA yA vAcAvacanaM-sUtraM, tasyA anuyogo vyAkhyAnam dazavidhaH prajJaptaH, tadyathA-cakAra ityAdi / tatra-cakA. rAnuyogaH-cakArasya anuyogo / yathA-samAhAretaretarayogasamuccayAnvAcayAvadhAraNapAdapUraNAdhikavacanAdirUpazcArtha iti / tatra-saMjJAparibhASa-saMjJA ca paribhASA vAkyArthakI apekSAse rahita honA yaha zuddha zabdakA artha hai aura vAcA zabdakA artha vacana hai yaha vacana yahAM sUtra rUpa liyA gayA hai, anuyoga zabdakA artha vacana hai yaha vacana yahAM sutrarUpa liyA gayA hai anuyoga zabdakA artha vyAkhyA hai isa taraha vAkyArthakI jisameM apekSA nahIM hai aise sUtrakA jo vyAkhyAna hai vaha anuyoga hai arthAt zuddha vAcAnuyoga hai isake jo cakAra Adike bhedase 10 prakAra kahe gaye haiM unakA tAtparya aisA hai cakArAdi padoM ke sAtha anuyogako sambandha kara lenA cAhiye isa taraha cakArakA jo anuyoga hai vaha cakArAnuyoga hai jaise-cakArakA-cakA itane arthameM prayoga hotA hai-samAhAra indra meM itaretara yoga dvandvameM samuccayameM, anvAcayameM, avadhAraNameM, pAda pUraNa aura adhika vacana AdimeM vyAkaraNake isa niyamAnusAra " kAra grahaNe kevalagrahaNaM varNagrahaNe savarNagrahaNaM" jisa zabdake sAtha "kAra" kA grahaNa hotAhai usa zabdase kevala isI zabdakA grahaNa hotAhai aura jisa zabdake - vAkayAthanI apekSAthI rahita hevuM, e zuddha zabdano artha che ane vAcA zabdane artha vacana che. te vacanane ahI sUtrarUpa levAmAM AvyuM che. anuyoga zabdano artha vacana thAya che. te vacanane ahIM sUtrarUpa gaNavAmAM Avela che. athavA-anuga zabda ahIM vyAkhyAnanA artha mAM prayukta thayela che. A rIte vAkyAnI jemAM apekSAe (AvazyakatA) rahetI nathI evA sUtranuM je vyAkhyAna che tene anuga-yuddha vAcAnuyoga-kahe che. tenA cakAra Adi je dasa bheda prakaTa karavAmAM AvyA che, temano artha have spaSTa karavAmAM Ave che cakAra anuyoga-cakArane je anuyAga che tenuM nAma cakAra anuga cha. ma "ca" sa phne| prayoga mATamA sabhA thAya cha-samAhAra dvandvamA ItaretarAgadvadramAM, samuccayamAM, avAcayamAM, avadhAraNamAM, pAda pUraNamAM ane adhika vacana AdimAM. "kAragrahaNe kevalagrahaNaM varNagraNe savarNagrahaNaM" vyAkaraNanA A niyama anusAra je zabdanI sAthe "kAra"nuM grahaNa thAya che te zabda dvArA kevaLa eja zabdanuM grahaNa thAya che, ane je zabdanI zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 540 sthAnAGgasUtre ceti / atra cakAraH samAhAre / dhavakhadirau-dhavazca khadirazceti / atra cakAra itaretarayoge / ' itthIo sayaNANi ya ' ityatra cakAraH samuccaye / tatazca strINAM zayanAnAM cAparibhogyatAyAstutyatvaM pratipAditam / 'bhikSAmaTa glAnaseyAM ca kuru' ityatra cakAro'nvAcaye / evameva avadhAraNAdiSvapi cakAro'nuyoktavya iti / 'caMkAra ' ityatra anusvAro'lAkSaNikaH / yathA- suke saNiMcare' chAyAsAtha varNakA grahaNa hotA usa zabdase usake savarNa varNAMkA grahaNa hotA hai, yahAM cakArase cakA grahaNa huA hai "saMjJA paribhASAm" isa zabdameM " saMjJA ca paribhASA ca" isa prakArake dvandva samAsameM samAhAra chanda ke arthameM " ca" zabdakA prayoga huA hai "dhavazvakhadirazca" dhavakhadirau" yahAM cakAra itaretarayoga dvandva ke artha meM prayukta huAhai " itthIo sayaNANiya" yahAM para cakAra samuccaya arthameM prayukta huA hai striyomeM evaM zayanoM meM isase apari bhogyatAkA tulya rUpase pratipAdana kiyA gayAhai "bhikSAmaTa glAnasevAM ca kuru" bhikSAlAo aura glAnakI sevA karoM-yahAM para "ca" kA prayoga anvayArtha (eka kArya karanemeM dUsarA kArya karane ke liye kahanA) arthameM huAhai isI prakArase avadhAraNa Adi arthameM bhI cakArakA prayoga samajha lenA cAhiye "mUlameM" " cakAra " aisA pATha hai so isameM jo anusvArakA prayoga huA hai vaha alAkSaNika hai| sAthe varNanuM grahaNa thAya che. te zabda vaDe tenA savarNa vargonuM grahaNa thAya cha. mI 2412 43 ''tuM ahae thayu che. " saMjJA paribhASAm // 2 // zamA " saMjJA ca paribhASA ca" mA 54aarne| dvandvasamAsa anya che. mahI' 'ca' 5hanA prayoga dvArA samAhA2vandvasabhAsa manApAmA mAvyo che. "dhavazca khadirazca" "dhavakhadirau" mahI 22 tiretarayAga dvandvasamAsana arthamA prayuta thy| che. itthIo sayaNANi ya" mahI yAra samucyayanA mathamA prayuta thayo strIomAM ane zayanamAM tenA dvArA aparibhogyatAnuM tulyarUpe pratipAdana karavAmAM AvyuM che. " bhikSAmaTa glAnasevAM ca kuru" "mikSA sAmane khAnanI (bhImAnI ) sevA 41" mA sUtramA "ca" 54 prayosankyAthai yo cha. ( se Aya karavAnuM kahevuM tenuM nA5 anvaya che.) eja pramANe avadhAraNa Adi arthamAM paNa cakArane prayoga kevI rIte thAya che te samajI levuM joIe. mULa sUtramAM zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 10 048 dazavidhavAcAnuyoganirUpaNam 541 6 zukraH zanaizvaraH ityAdau / evamagre'pi anusvAraviSaye bhAvanIyamiti / tathAmAkAraH / mA' zabdo niSedhe / tataH kArapratyaye mAkAra iti / tasya anuyogo = vyAkhyAnamapi mAkAraH / yathA - ' samaNaM va mAhaNaM vA ityatra mAhaNazabde mA zabdo niSedhe / athavA - ' makAra ' iticchAyA / yathA-' jeNAmeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNAmeva ' ityatra ' jegA meva ' ' teNAmeva ' iti padadvaye makArAgama ArSatvAt / anyathA - ' jeNeva ' teNeva ' ityanenaiva vivakSitArthapratIteriti 2 | jaisA " suke saNicare " meM huA hai isI tarahakA kathana Age ke padoM meM Agata anusvAra ke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye " mAkAra " meM " mA " zabda niSedha arthameM AyA hai isase kAra pratyaya karane para mAkAra aisA zabda bana gayA hai isakA jo anuyoga hai vaha bhI mAkAra hai jaise " samaNaM vA mAhaNaM vA " isameM " mAhaNa " zabda meM mA zabda niSedha meM prayukta huA hai| 65 17 athavA -" maMkAra " kI saMskRtacchAyA " makAra " aisI bhI hotI hai so makArakA jo anuyoga hai vaha makAra hai jaise- " jeNAmeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNAmeva " yahAM para " jeNAmeva" meM aura " teNAmeva " makArakA ArSa hone se huA hai nahIM to " jeNeva teNeva " itane mAtra se hI vivakSita arthakI pratIti ho jAtI hai tathA " adhikAra " " A padane prayANa thayA che. temAM je anusvAranA prayAga thayA che te alAkSaNika che. jema ke A prakAranA prayAga nIcenA sUtrapAtamAM paNa thaye che - " suke sarNicare " pachInA yahobhAM yAgu bhUNasUtramAM ne anusvAra caparAyo che. tenA viSe paNa A prakAranu spaSTIkaraNa samajI levuM. 66 cakAra " "" << " mA (2) bhAAra anuyoga-" bhAra" pahalAM mA zabda niSedhAthe vaparAye " pahale " kAra pratyaya lagADavAthI mAkAra tenA ne anuyoga hai tenu nAma bhAAra anuyoga che. mAhaNaM vA A sUtrapAThamAM maheNuM " padamAM niSedhAthe thayele che. "" 66 66 66 athavA " maMkAra " yA pahanI saMskRta chAyA A saMskRta chAyAnI apekSAe ahI nIce pramANe anuyoga chetene bhAramanuyoga che." ma mahAvIre teNAmeva " mA sUtrapAThAM " jeNAmeva " mAM bhAra 'no ArSa thapAne sIdhe "jeNeva ....teNeva " ne " 46 zrI sthAnAMga sUtra : 05 mAkAra pada manyu' che, prema hai-" samaNaM vA padmanA prAga mA makAra paNa thAya che. thAya che-" makAranA " jeNAmeva samaNe bhagava a ne " teNAmeva " yahAM mahajhe " jeNAmeva.... 19 Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AND sthAnAGgasUtre tathA-apikAraH, api zabdAtkArapratyaye saadhuH| 'piMkAra' iti tu AkAra loSe'nusvArAgame ca sati sAdhuH / apikArasya apizabdasyAnuyoge'pi api kaarH| sakhyayA-' api saMbhAvanA praznazaGkAga samuccaye / " tathA yuktapadArye ca kAmavArakriyAsu ca // " iti / tatra-saMbhAvanAyAm-'api stuyAjjina'-miti / 'api stuhi ' iti kAmacArakriyAyAm / dhigdevadattamapi stuyAdadharmiNa'-miti garhAyAm / api api zabdase kAra pratyaya karane para "apikAra " aisA zabda siddha hotA hai " pikAra" meM akArake lopa hone para aura anusvArake Agama hone para "piMkAra" aisA zabda bana gayA hai| api zabdakA jo anu. yoga hai vaha apikAra hai jaise-api zabda saMbhAvanAmeM praznameM zaMkAmeM garhAmeM aura samuccayameM prayukta huA hai tathA-api zabdakA prayoga "yukta padArthe ca kAmacArakriyAsuca" isa kathanake anusAra yukta padArtha meM aura kAmacAra (yathAruci kArya karanekA kahanA ) kriyAmeM bhI hotA hai "api stuyAjjinamiti" maiM saMbhAvanA karatA hUM ki Apane jinendrakI stuti karalI hogI-yahA~ " api" zabda saMbhAvanAmeM prayukta huA haiM " apistuhi " tumhArI icchA-tuma stuti karo-yahAM api zabda kAmacAra kiyAmeM prayukta huA hai "dhigdevadattam api stuyAt teNAmeva" thayu cha. to mAtra 'jeNeva teNeva" mA pahonA prayogathA 4 qiq. kSita arthanI pratIti thaI jAya che. api42 anuyora-mapi 542 "kAra" pratyaya sAthI 'mApi2' 54 manyu cha. piMkAra" // 54 25ranA vA5 yathAthI mane manuzvArnu mAgamAna vAthI ' apikAra " mAMthA manyu cha. bhapi zahanA re manuyosa che, tenuM nAma apikAra anuga che. "api" zabda prayoga saMbhAvanAnA arthamAM, praznArthama, zaMkAnA arthamAM, gahanA arthamAM ane samuccayanA artha mAM thAya che tathA "yuktapadArthe ca kAmacArakriyAsu ca" mA 4thana mnusAra yukta padArtha mAM ane kAmacAramAM (ruci anusAra kArya karavAnuM kahevAmAM 55 'mapi' hI prayoga thAya che. " api stuyAjinamiti" "hudhA chu mAye jinendranI stuti za sIdhI ze" mI api 56 samApanAthe 152rAyucha " api stuhi" tamArI IcchA hoya te tame stuti karo," A vAkyamAM api pada kAmacAra kiyAmAM prayukta thayuM che. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 10 sU0 48 dazavidhavAcAnuyoganirUpaNam 543 siJca,-api stuhi-iti samuccaye / evameva anyeSvartheSvapi svadhiyA bhAvanIyamiti 3 / tathA-sekAra iti / ' se ' iti athArthavAcakaH prAkRtaH zabdaH / tataH kAramatyaye sekAraH / tasya anuyogovyAkhyAnamapi sekAraH / athArtha sekArastu ' se bhikkhuvA' ityatra / athArthAzva-saMzayAdhikAramaGgalavikalpAnantarapraznakA. snyArambha smuccyaaH| ' se bhikkhU vA ' ityatra ' se ' zabda Anantarye / mUle adharmiNam" devadattako dhikkAra hai usane adharmIkI stuti kI hai yahAM para api zabda gardA meM prayukta huA hai, " api siJca-api stuhi" tuma pAnI sIMco aura stuti karo-yahAM api samuccayameM prayukta huA hai isI prakArase anya arthoM meM bhI apanI buddhise api zabdakA prayoga karake samajha lenA cAhiye 3 tathA--" sekAra " "se" yaha "atha" arthakA vAcaka prAkRta zabda hai isase kAra pratyaya karane para "sekAra" aisA siddha hotA hai / isa sAkArakA jo anuyogakA vyAkhyAna hai vaha bhI sekAra hai athArthameM 'sekAra" kA prayoga jaise-se bhikkhU vA" yahAM para huA hai / atha zabdake itane artha hote haiM-saMzaya, adhikAra, maGgala, vikalpa, anantara, prazna, kAsna Arambha aura samuccaya" se bhikhUvA yahAM "se" zabda Anantarya arthameM prayukta huA hai mUlameM "dhigdevadattam api stuyAt adharmiNam " vepattane ghi2 , 1295 ke teNe adhamInI stuti karI che. A vAkyamAM gartAnA arthamAM api pada vaparAyuM che. "api siJca-api stuhi " " tame pANInu siyana 42 / mane stuti kare"--A vAkayamAM api pada samucazayanA arthamAM vaparAyuM che. e ja pramANe ' api' 54ne| anya mAmA 59 gate / prayo42 me tenI matha samajI levuM joIe - se12 anu|5- se" 54 sarata Ava "atha "nu pAya prAkRta sApAnu 54 cha. tena "12 pratyaya sAthI se2' 56 ne che. te se| 23 re anuyoga-vyAcyAna-che tene se|2 anuyoga cha. ' atha 'nA arthamA 'se' pahanI prayoga nIyanA sUtra54mA thayo cha___"se bhikkhu vA" 'atha' 56 niiyn| ma viche-sazaya, madhi. 412, bha , vida5, anantara praza, cer bhAra bhane sbhusyyn| "se mikkhu vA" // sUtrAMzama 'se' 56 2mAnantayanA sabhA 152yu cha. bhUNa sUtramA "seya kAre" mA Arane che. temA 'ya' mA pAthI bhAvya zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 544 sthAnAGgasUtre ' seyaMkAra ' ityatra 'ya' iti ApatvAt / kvacit ' se' ityasAvityarthe / kvacittu-tasyArthe / athavA-' seyaMkAra' ityasya zreyaskAra iticchAyA / zreyasaH karaNaM zreyaskAra iti vigrahaH / zreyasa uccaarnnmityrthH| etadanuyogo yathA'seyaM me ahijjiu ajjJayaNaM dhammapaNNattI' ityatra zreyaH-atizayena prazasyakalyANamiti / athavA-' seyaMkAraH' ityasya ' seyakAra' iticchAyA / 'seya' zabdo bhaviSyadarthe / tataH kArapratyayaH / tadanuyogo yathA-' seyakAle akammaM nAvibhavaI' ityatra seyazabdo bhaviSyadarthavAcaka iti / atrAnusvAraH prAkRtatvAditi / / " seyaMkAre" aisA pATha hai so yahAM "yaM" yaha ArSa honese AyAhai kahIM para "se" yaha " asau " isa arthameM AtA hai athavA-" seyaM. kAra" kI saMskRtacchAyA zreyaskAra aisI bhI hotI hai, isakA vigraha " zreyasaH karaNam-zreyaskAraH" aisA hotA hai isakA artha hai zreyakAkalyANakA-uccAraNa karanA isakA anuyoga isa prakAra se hai-jaise" seyaM me ahijau ajjhayaNaM dhammapaNNattI" yahAM zreya zabda yaha hai ki dharma prajJaptikA adhyayana mujhe adhikase adhika rUpameM prazasya hai kalyANakara hai / athavA-" seyaMkAra " kI chAyA " seyakAraH" aisI bhI hotI hai isa pakSameM 'seya' zabda bhaviSyat arthameM prayukta hogA aura phira usase kAra pratyaya hokara " seyakAra " aisA zabda niSpanna ho jAvegA isa seyakArakA jo anuyoga hogA vaha bhI seyakAra hogA isakA anuyoga jaise-" seyakAle akammaM vA vibhava" aisA hai yahAM " seya" zabda bhaviSyat arthakA vAcaka hai yahAM anusvAra prAkRta honese cha. yAre 'se' 54 'asau' 41 sarata 54n| arthamA 5 152||y cha athavA "seyakAra" chAyA " zreyaskAra" 55 thAya che. tenI vyutpatti 2 // pramANe thAya che-" zreyasaH karaNam zreyaskAraH" mero hai zreyanu-yAnu:syA21 42'. tne| anuyo / pramANe sabhA -" seya' me ahi jiu ajjhayaNa dhamma paNNattI" mI 'zraya' za6 me pra48 42 cha hai ymprshminuM adhyayana mAre mATe adhikamAM adhikarUpe prazasya-kalyANakAraka che. athavA "seyaMkAra"nI sakRta chAyA "seyakAraH" 55 thAya che. m| sata chAyAnI apekSAe zeya?" pada bhaviSyakAlika arthanA saMbaMdhamAM prayukta thaze. ane tama 72' pratyAsAthI seya2' za6 sana. 0 sey|2|2 manuyoga yaze te 55 seya2 4. ma 3-" seyakAle akamma vA vibhava" ahI seya' zabda bhaviSyakAlina arthane vAcaka che, ahIM anuravAra prAkRta zrI sthAnAMga sUtra :05 Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 10 sU048 dazavidhavAcAnuyoganirUpaNam tathA-sApaGkAraH / sAyamiti satyArthako nipAtaH / tatacchAndasatvAt kAramatyaye sAyaGkAraH / athavA-karaNaM kAraH, sAyaM satyasya kAraH sAyaGkAra iti / tadanuyogo'pi sAyaGkAra iti / sa yathA-satyaM tathA vacanasadbhAvaprazneSviti 5 / cakA. rAdayo nipAtA uplkssnnpraaH| tatazcakArAdInAmanuyoga iva zeSanipAtAnAmapyanuyogaH svadhiyA kalpanIya iti / tathA-ekatvam-ekavacanaM, tadanuyogo'pi ekatvam / yathA-samyagdarzanajJAnacAritratapasi mokSamArga iti sUtre mokSamArga ityekaho gayA hai tathA-" sAyaGkAra " meM sAya yaha pada nipAta hai aura isakA artha hotA hai satya, isase kAra pratyaya karane para sAyaGkAra aisA zabda bana jAtA hai athavA-"karaNaM kAraH" karanekA nAma kAra hai satyakA jo kAra hai vaha sAyaMkAra hai isakA anuyoga isa prakArase hai-satya yaha zabda tathA vacanameM sadbhAvameM evaM praznameM prayukta hotA hai| cakAra Adi jo nipAta haiM ve upalakSaNa paraka haiM isase cakAra AdikoMke anu. yogakI taraha zeSa nipAtoMkA bhI anuyoga apanI buddhise jAna lenA cAhiye tathA-ekatva-eka vacanakA nAma ekatva hai isakA jo anuyoga hai vaha bhI ekatva hai jaise-" samyagdarzanajJAnacAritratapAMsi mokSa mArgaH" yahAM para jo sUtrameM " mokSamArgaH" aise ekavacanakA prayoga huA hai vaha isa bAtako prakaTa karane ke liye huA hai ki samyagdarzana pahane 42 thayecha. tayA "sAyaGkAra"mA 'sAya' te 5 nipAta cha, ane tanA artha "satya thAya che tene "kAra" pratyaya lagAvavAthI "sAyaMkAra pada banyuM che. maya-"karaNa kAraH" 42vu tenu nAma 4 / 2 che. satyanu 2 12 che athavA je satya karavAmAM Ave che tenuM nAma sAyaMkAra che. A sAyaMkArane je anu ga che. tene paNa sAyaMkAra kahe che. tene anuyoga A prakArane samaja"satya" pada zabda tathA vacanamAM, sadUbhAvamAM ane praznamAM prayukta thAya che. cakAra Adi je nipAta che teo upalakSaNaparaka che. tethI cakAra AdinA anuganI anusAra ja bAkInA nipAtone anuga paNa pAThake e pitAnI buddhithI samajI levuM joIe. ekatva anuga-eka vacananuM nAma ekava che. tenA anuyoganuM nAma meva manuyoga cha. bha ....samyagdarzanajJAnacAritratapAMsi mokSamArgaH" / sUtrapAmA "mokSamArgaH" 'mokSamAga mA 56 me kyanamA 15yuche. te padane A rIte eka vacanamAM prayoga thavAnuM kAraNa e che ke samyagdarzana, samyajJAna, samyaka caritra ane samyapha tapa, A cArene alaga alaga rUpe sthA-69 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre svena nirdezaH samyagdarzanAdInAM samuditAnAmeva mokSamArgatvadarzanArthoM, natvekaikasyeti / yathA vA-- "zaktinipuNatAlokakAvyazAstrAghavekSaNAt / / kAvyajJazikSayA'bhyAsa iti hetustadudbhave" // 1 // ityatra heturityekatvena nirdezaH zaktyAdInAM samuditAnAmeya kavitve hetutvaM na tu zaktyAderekaikasya hetutvamiti pradarzayitumiti 6 / tathA-pRthaktvam bhedo dviva. canabahuvacane ityarthaH / tadanuyogo'pi pRthaktvam / sa yathA-' dhammatthikAye dhammasamyagjJAna aura samyak cAritra tathA samyak tapa ye alaga 2 se muktike mArga nahIM haiM kintu eka hI AtmAmeM samudita hue ye muktike mArga haiN| isa taraha yaha eka vacana samudita samyagdarzanAdikoM meM mukti mArgatyakA samarthaka hai aura yahI yahAM isakA artha hai isI tarahase " zaktinipuNatA loka " ityAdi / ___ yahAM para " hetuH" yaha eka vacana meM nirdiSTa huA hai so isase yaha pradarzita kiyA gayA hai ki ye zakti Adi guNa samudita avasthAmeM hI kavitvameM kAraNa haiM bhinna 2 rUpase ye kavitvameM kAraNa nahIM haiMeka vacanakA anuyoga hai tathA-pRthakttva-pRthakttva nAma bhedakA hai aura yaha bheda dvivacana evaM bahuvacanakA vAcaka hai isa pRthaktvakA jo anuyoga hai vaha bhI pRthaktva hai isakA anuyoga isa prakArase hai jaisemuktinA mArgarUpa samajavAnA nathI, paraMtu eka ja AtmAmAM samudita thayela A cAre vastu ja muktinA mAgarUpa che. A rIte A eka vacanavALA zabdano prayoga samudita samyagdarzana AdikamAM muktimArganuM samarthana kare cha, meve! mI ma a 42 na . me pramANe... "zakti nipuNatA loka" tyAha yA sUtrapAmA " hetuH" 56 me vayanamA 15yu cha. sahI tanA vacanamAM prayoga karIne e vAta prakaTa karavAmAM AvI che ke zakti Adi guNo alaga alaga rUpe judI judI vyaktiomAM rahelA hoya to te vyaktiene kavi banAvavAmAM kAraNabhUta banatA nathI, paraMtu eka ja vyaktimAM Adi guNone samudita rUpe sadUbhAva hoya te te vyaktimAM kavitva zakti khIlI uThe che. A prakAranuM ekatva anuyAganuM svarUpa che. pRthakRtva anuga-pRthakRtva eTale alagatA athavA bheda. A bheda dvivacana ane bahuvacanane vAcaka che. A pRthaphatvane je anuga che tenuM nAma pRthakRtva anuga che. tene anuga A prakArane samaja- zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA010 sU048 dazavidhavA cAnuyoga nirUpaNam 547 tthikAyade se dhammanthikAyappadesA ' ityatra 'dhammatthikAyappadesA' iti bahuvacanaM teSAmasaMkhyAtatvapradarzanArthamiti 7 tathA saMyUthaM saMgataM yUthaM padAnAM padayorvA samucitaH samUhaH- samAsa iti yAvat / tadanuyogo'pi saMyUtham / yathA - samyagdarza nazuddham - samyagdarzanena samyagdarzanAya zamyagdarzanAd vA zuddhamityAdiranekavidhaH samAsa iti 8 tathA saMkrAmitam - minnavibhaktivacanAditayA pariNAmitam / tadanuyogo'pi saMkrAmitam / tathA-' sAhUNaM vadaNeNaM nAsai pAvaM asaMkiyA bhAvA" " dhammatthikAe dhammatthikAyade se, dhammatthikAyappadesA " meM jo bahuvacana hai unameM asaMkhyatatA ke pradarzana ke liye hai kyoMki dharmAstikAya ke pradeza siddhAntameM asaMkhyAta hI kahe gaye haiM saMkhyAta ananta Adi nahIM ataH bahuvacana meM yahAM asaMkhyAta ho kahe haiN| tathA saMyUtha saMgata jo yUtha hai aneka padoMkA samucita samUha hai vaha saMyUtha hai vaha saMyUtha samAsa rUpa hotA hai isa saMyUthakA jo anuyoga hai vaha bhI saMyudha hai 'jaise " samyagdarzana zuddham " yaha eka saMyUdha hai isakA anuyoga-" samyadarzana, samyagdarzanAya, samyagdarzanAt vA " ityAdi aneka prakAra se hotA hai tathA saMkrAmita bhinna vibhaktiyoM ke rUpa evaM bhinna vacanoM Adi ke rUpa meM jahAM zabdako badala diyA jAtA hai vaha saMkrAmita hai isa saMkrAmitakA jo anuyoga hai vaha bhI saMkrAmita hai jaise- " sAhUNaM dhammasthikA dhammatthikAyade se, "" dhammatthi kAyapadesA A sUtrapAThamAM je bahuvacananA upayAga thayA che, te dharmAstikAyanA pradezeAmAM asakhyAtatA prakaTa karavA mATe thayeA che, kAraNa ke siddhAntanA kathana anusAra dharmAstikAyanA pradeze| asakhyAta ja kahyA che-- .6 sakhyAta paNa kahyA nathI ane anaMta paNa kahyA nathI. tethI bahuvacanamAM te pradezAne asakhyAta ja kahyA che. sayUtha anuyAga-sAthe upayeAgamAM AvatA zabdasamUhane sayUtha kahe che eTale ke-aneka padAnA samucita samUhane saytha kahe che. te sayUtha samAsarUpa hAya che. te sayuthane je anuyAga che tenu' nAma sayUtha anuyAga che jema ke.... samyagdarzana zuddham " thA thoDa saMyUtha hai teno anuyoga " samyagdarzana, sabhya gdarzanAya, samyagdarzanAt vA " tyAhi bhane are thAya che. 66 " sa'krAmita anuyAga-judI judI vibhaktiyAnAM rUpamAM athavA judAM judAM vacanAdikAnAM rUpamAM zabdane badalavA zabdane judI judI vibhaktiyeAmAM ke vacanamAM prayeAga karavA tenu nAma sa'krAmita che. sakrAmitane! je anuyAga thAya che tenuM zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 syAnAGgasUtre ityatra ' sAhUNaM' ityasya paJcamyantatvena vipariNAmaM kRtvA sAdhUnAM sakAzAt azaGkitA bhAvA jAyante' ityevaM vibhaktipipariNAmarUpo'nuyogaH kriyate / tathA'acchadA je na muMjaMti, na se cA itti vuccai ' ityatra ' na sa tyAgItyucyate' ityekavacana bahuvacanatayA vipariNamathya 'na te tyAginaH' iti vacanavipariNAmarUpo'nuyogaH karttavya iti 9 / tathA-bhinna-visadRzam / vaisAdRzyaM ca kramakAlabhedAdimAdAya bodhyam / tadanuyogo'pi bhinnam / tatra-kramabhinnAnuyogo yathAvaMdaNeNaM nAsai pAvaM asaMkiyA bhAvA" yahAM para 'sAhaNaM' SaSThI vibhakti hai parantu paMcamI vibhakti meM isakA vipariNAma karake " sAdhubhya" aisA banAyA gayA hai, isakA artha hotA hai sAdhuoMse-sAdhuoMke samba. ndhase AzaMkita zaGkA rahita-niHsaMdigdha bhAva utpanna hote haiN| yahAM yaha vibhakti vipariNAma rUpa anuyogahai tathA-"acchaMdAje na bhuMjaMti nase cAi tti vuccai" yahAM para "se" yaha zabda eka vacanavAlA hai parantu ise bahuvacana meM vipariNamita kiyA gayA hai isakA artha hotA hai-jo icchAnusAra khAte pIte haiM ve tyAgI nahIM kahalAte haiN| isa taraha yahAM vibhaktikA vipariNAma rUpa yaha anuyoga hai 9 / bhinna-zabdakA artha yahAM visadRza liyA gayA hai vaisAdRzya kramabhedako lekara evaM kAlabheda Adiko lekara hotA hai isa bhinna rUpa vaisAdRzyakA jo anuyoga hai vaha bhI bhinna hai isameM kramabhinnAnu. nAma samita manu cha. ma , " sAhUNa vaMdaNeNa nAsai pAva asa kiyA bhAvA" mA vAyamA "sAhUNa" mA 56 724ii vimatimA 15yu che. parantu pAMyamI vimatima te 32vI nAbhIra " sAdhubhya" 56 manAyAma AvyuM che. A padane artha A pramANe thAya che-sAdhuonA saMbaMdhathI azaMkti (za hita, ni:sAhiba) mA utpanna thAya che. A vibhakti vipariNAmarUpa saMkramita anuga thaye vibhaktinA vipari bha35 sobhita manuyoganu 25TI429 42vAmA bhAva cha-" acchaMdA je na bhuti, na se cAi tti vucai" mahI "se" 54 me 1yanamA 152yuche. paraMtu tene bahuvacanamAM vipariNamita karavAmAM AvyuM che. tethI A sUtrane artha A pramANe thAya che-jeo potAnI IcchA pramANe khAya che ane pIve che, temane tyAgI kahI zakAtA nathI. A rIte ahIM vacananA vipariNAmarUpa A anuyoga thayo che. bhinnaaga-bhinna eTale visadaza (asamAna) A prakAranuM vaisA dazya (bhinnatA) kamabhedane lIdhe ane kALabhedane lIdhe utpanna thAya che. A bhinna rUpa vasAdazyane je anuyoga che tenuM nAma bhinna anuga che jema ke zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA010 sU048 dazavidhavAcAnuyoganirUpaNam 549 'tivihaM tiviheNaM ' iti sAmAnyata uktvA tataH 'tiviheNaM' ityasya vivaraNaM 'maNeNaM' ityAdinA kRtam / krameNa vivaraNe tu - tivihaM' ityetasya 'na karomi ' ityAdinA vivaraNaM kRtvA tataH 'tiviheNa ' ityasya vivaraNaM karttavyam / tatazca yathAsaMkhyamanvayaH syAt / tathA sati-' na karomi manasA, na kArayAmi. vAcA, kurvantaM nAnujAnAmi kAyena ' ityaniSTo'rthaH prasajjeta / iSTo'rthastumanaHprabhRtiSvekai kena karaNakAraNAnumodanAnAM niSedha iti kramabhinnasyAnuyogaH / yoga isa prakAra se jaise "tivihaM tiviheNaM" aisA sAmAnya rUpase karake phira "tiviheNaM" kA vivaraNa manase vacanase aura kAyase aisA kiyA gayA hai arthAt maiM pApakArya-hiMsAdika kArya na manase karUMgA na manase karAvAUMgA aura na karanevAlekI manase anumodanA hI karUMgA, isI tarahase vacana aura kAyake sAtha bhI aisA hI saMbandha kRta, kArita evaM anumodanA ina padoMkA kiyA gayA hai parantu jaba isakA vivaraNa kramase kiyA jAvegA taba isakA artha aisA hogA ki manase na karUMgA vacanase na karavAUMgA aura kAyase karAnevAlekI anumodanA nahIM karUgA arthAt kramazaH vivaraNa ina "tivihaM tiviheNaM" kA karane para trividhakA trividhake sAtha hogA mana, vacana kAya ye isa tarapha trividha haiM aura kRtakArita evaM anumodanA ye dUsarI tarapha trividha haiM ataH yathAsaMkhya mana vacana AdikA kRtakArita Adike sAtha sambandha ho jAvegA so aisA sambandha iSTa nahIM hai kyoMki aisA artha siddhAntakI "tiviha tiviheNa" mA sAmAnya35 4DIne puna: "tiviheNa" vividhanuM vivaraNa manathI, vacanathI ane kAyathI karavAmAM AvyuM che. eTale ke huM hiMsA dika pApakRtya manathI karIza nahIM, manathI karAvIza nahIM ane pApakRtya karanAranI anumodanA karIza nahIM. e ja pramANe vacana ane kAyanI sAthe paNa kRta, kArita ane anumodanAnI apekSAe paNa e ja saMbaMdha samajIne evuM ja kathana karI zakAya che. paraMtu je tenuM varNana anukrame karavAmAM Avaze, tyAre tene artha A pramANe thaze-huM manathI pApakama nahIM karuM, vacanathI nahIM karAvuM ane yathA 42nAranI anumohanA nahI 43, kyanathI nahIM | meTale "tiviha tiviheNa" mA pahanu maza: vi12 42tA trividhanu trividhanI sAthai vi5255 thaze. eka tarapha mana, vacana ane kAyarUpa trividha che ane bIjI tarapha kuta, kArita ane anumodanArUpa trividha che, tethI yathAsaMkhya mana, vacana Adino kata kArita AdinI sAthe saMbaMdha thaI jaze, paraMtu evo saMbaMdha ISTa nathI, zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 550 sthAnAGgasUtre kAlabhinnatAtu-atItAdinA nirdeze karttavye vartamAnAdinA nirdezaH / tadanuyogo. yathA-'sakke deviMde devarAyA vaMdai namasai ' iti RSabhasvAmivarNane atItakAlike prayoge kartavye vartamAnakAlikaH prayogasbaikAlikeSvapi tIrthakareSu zakrasyAyameva samudAcAra iti sUcayitumiti 10 // idaM sUtram , anantaroktaM doSasUtraM ca artha gauravayuktatvAdanyathA'pi pravacanAnukUlaM vyAkhyeyamiti // sU0 48 // mAnyatAse isa prakArake sambandhameM viruddha paDatA hai, siddhAntakI mAnyatA to manake sAtha kRta kArita evaM anumodanAke sambandha mAnane kI hai, vacanake sAtha kRta, kArita, anumodanAke sambandha mAnanekI hai aura kAyake sAtha kRta, kArita evaM anumodanAke sambandha mAnane kI hai| isa prakAra mana vacana aura kAyase eka ekake sAtha karaNa, kAraNa aura anumodanAkA jo niSedha hai vaha kramabhinna kA anuyoga hai| kAla bhinnatA to jahAM atIta Adise nirdeza karane yogya hone para jo vartamAna Adise nirdeza hotA hai vahAM hotI hai jaise-"sakke deviMde devarAyA vaMdai, namasai" RSabha svAmIke varNanameM aisA varNana kiyA gayA hai vaise dekhA jAve to yahAM atIta kAlako lekara atItakAlika kriyAoMkA prayoga sUtrakArako karanA cAhiye thA, parantu aisA na karake jo vartamAnakAlika kriyAoMkA prayoga kiyA gayA hai yahI kAlabhinnAnu yoga hai aura yaha kAlabhinnAnuyoga isa bAtakI sUcanA detA hai ki traikAlika bhI tIrthaMkaroM ke viSayameM zakrakA yahI samudAcAra hai yaha satra kAraNa ke A prakArano saMbaMdha siddhAMtanI mAnyatA anusAra te mananI sAthe kata, kArita ane anumodanAne saMbaMdha mAnavo joIe, vacananI sAthe paNa kata, kArita ane anumodanA saMbaMdha mAna joIe ane kAyAnI sAthe paNa kRta, kArita ane anumodanAne saMbaMdha mAnave joIe. A rIte mana, vacana ane kAya, A traNemAMthI pratyekanI sAthe karaNa, kAraNa ane anumodanAno niSedha che. te kamabhinnane anuga che. jyAM bhUtakALane nirdeza karavAno hoya, tyAM vartamAna Adi kALane nirdeza karAya te kALabhinnatA AvI jAya che. jema ke " sake deviMde devarAyA va dai namasai" assmsvaabhaan| namA 42 qg karavAmAM bhUtakAlIna prasaMganuM varNana hovAthI sUtrakAre bhUtakALanA kriyApadane prayoga karavo joIta hatuM, paraMtu e pramANe na karatAM je vartamAnakAlika kiyA. padono prayoga karyo che, tene ja kAlabhinnAnugarUpa gaNI zakAya. A kAlabhijJAnayoga e vAtanuM paNa sUcana kare che ke traNe kALanA tIrthakaronA viSayamAM zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RE sudhA TIkA sthA0 10 sU0 19 dAnabhedanirUpaNam ___ vacanAnuyogAnantaram arthAnuyogaH pravartate iti dAnarUpasyArtha sya bhedAnAmanuyogamAha mUlam-dasavihe dANe paNNatte, taM jahA-aNukaMpA 1 saMgahe ceva 2, bhae 3 kAluNiei ya / lajAe 5 gAraveNaM ca 6, ahamme uNa sattame 7 // 1 // dhamme ya aTThame vutte 8, kAhIi ya 9 kayaMtiya 10 // sU0 49 // chAyA-dazavidhaM dAnaM prajJaptam , tadyathA-anukampA 1 saMgrahazcaiva 2 bhayaM 3 kAruNyamiti ca 4 / lajjayA 5 gauraveNa ca 6 adharmaH punaH saptamam 7 // 1 // dharmazca aSTamamuktaM 8 kariSyatIti ca 9 kRtamiti ca 10 // sU0 49 / / aura isake UparakA doSasUtra artha gauravase yukta hone ke kAraNa prava canakI mAnyatAke sAtha bAdhA na Ave isa rUpase dUsare prakArase bhI vyAkhyAta kara lenA cAhiye // sUtra 48 // vacanAnuyogake anantara arthAnuyogakI pravRtti hotI hai ataH aba sUtrakAra dAnarUpa arthake bhedoMkA anuyoga kahate haiM-- " dasavihe dANe paNNatte" ityAdi / sUtra 49 // sUtrArtha-dAna 10 prakArakA kahA gayAhai jaise-anukaMpA dAna 1, saMgraha dAna 2, bhayadAna 3, kAruNya dAna 4, lajjA dAna 5, gauravadAna 6, adharmadAna 7, dharmadAna 8, kariSyati dAna 9, aura kRtadAna 10 / ___apanI zakti ke anusAra jo dUsaroMkI bhalAIke nimitta prtyupja samudAcAra che. A sUtra ane tenA upara doSasUtra artha gauravathI yukta hevAne kAraNe pravacananI mAnyatAmAM bAdhA (vAMdha) na Ave eve rUpe bIjI rIte paNa vyAkhyAta karI levuM joIe che sU. 48 che vacanAnAga pachI arthAnuyoganI pravRtti thAya che. tethI have sUtrakAra dAnarUpa arthanA bhedanuM nirUpaNa kare che- " dasa vihe dANe paNNatte" tyAhi-(sU. 48) sUtrAtha-hananA nAya prabhArI isa prA2 hAche-(1) anuhAna, (2) saDa hAna, (3) mayAna, (4) 4|27yaan, (5) aronlna, (6) gaurapAna, (7) apamAna, (8) mahAna, (6) riSyAtahAna bhane (10) tahAna. bIjAnuM hita karavA nimitte pratyupakAranI AzA vinA, pitAnI zakti zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAgasUtre TIkA-'dasavihe dANe' ityAdi dAnaM svasattvanivRttipUrvakraparasattvotpAdanavyApAraH, tadazavidhaM prajJaptam / tadyathA-' anukampA ' ityAdi / dAnamiti sarvatra saMbandhanIyam / tatazca-anukampayA yad dAnaM paGgvandhavadhiradInAnAthebhyastadanukampAdAnam / athavA-anukampAvazAd yad dAnaM tadapyupacArAdanukampeti / taduktam "kRpaNA'nAthadaridravyasanAgatarogazokavivazebhyaH / ___ yaddIyate kRpArthAdanukampA tadbhaveddAnam " // 1 // iti // 1 // tathA-saMgrahaH-saMgrahaNaM saMgraho-vyasanAdau sahAyakaraNaM, tadathaM dAnaM saMgrahadAnam / athavA-saMgrahArtha dAnamapyupacArAt saMgrahaH / taduktam-- " abhyudaye ca vipattau yatkiMcid dIyate sahAyArtham / tat saMgrahato'bhimataM, tIrthaGkaragaNadharaimunibhiH" // 1 // iti // 2 // pakArakI abhilASA kiye vinA dravyakA denA vaha dAna hai esA yahadAna 10 prakArakA kahA gayA hai usakA tAtparya isa prakArase hai-anukampA Adi zabdoM ke sAtha dAna pada lagA lenA cAhiye-isaliye anukampA Adi aise ye 10 dAna bana jAte haiN| dayAke vaza hokara jo paGguko andhe lUle bahireko, dInoMko evaM anAthoMkA dAna diyA jAtA hai vaha anukampA dAna hai / athavA anukampAke vazate jo dAna diyA jAtAhai vaha dAna bhI upacArase anukmpaahai| taduktam-" kRpaNAnAtha daridravyasanA" ityaadi| vyasana Adi avasthAmeM sahAyatA karanA isakA nAma saMgraha dAna hai| athavA-vyasana Adi avasthAmeM kiyA gayA dAna bhI upacArase saMgraha hai kahA bhI hai" abhyudaye ca vipattau " ityAdi / pramANe je dravya ApavAmAM Ave che tene dAna kahe che. tenA anukaMpAdAna Adi 10 prakAra paDe che. te darekane artha samajAvavAmAM Ave che - sanupAna-yAthI prerAna mAMdhA, dUsA, 131,mAra, mAmI, dIna, anAtha, Adi vyaktione je dAna ApavAmAM Ave che tene anukaMpAdAna kahe che. athavA anukaMpAthI prerAIne je dAna devAmAM Ave che tene paNa aupacArika rIte anukaMpa ja kahe che. kahyuM paNa che ke - " kRpaNAnAthadaridravyasanA" chatyA saMgrahadAna-vyasana Adi avasthAmAM sahAyatA karavI tenuM nAma saMgrahadAna che. athavA vyasana Adi avasthAmAM apAyelA dAnane paNa aupacArika rIte saMgraha 4. cha. yu. 55 cha ?- " abhyudaye ca vipattau" tyA / zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhArIkA sthA010 sU0 49. vAnabhedanirUpaNam 553 tathA-bhaya- bhayadAna-bhaSAdaH pad dAnaM taditi / athavaH- bhayanimitaM dAnamapyupacArAd bhayamiti / uktaMca" rAnArakSapurohitamadhumukhamAvalladaNDapAziSu ca / yahIyate bhayArthAttada bhayadAnaM budheyam // 1 // " iti // 3 // madhumukha iti durjanaH pizunaH khala ityarthaH / tathA-kAruNyakAruNyadAnam / kAruNyaM karuNA-putrAdiviyogajanitaH zokA, tena hetunA yad dAnaM tat kAruNyadAnam / athavA-kAruNya hetutvAdhAnamapyupacArAt kAruNyamiti / atra-iti zabdaH svarUpopapadazane / ca zabdaH samutraye / / 4 / / tathA-lajjayA yad dAna tada lajjA dAnam / taduktat-- " abhyarthitaH pareNa tu, yad dAnaM janamadhyasamUhagataH / paracittarakSaNArtha, lajjAyAstad bhavehAnam // 1 // iti ||5|| bhayase jo dAna diyA jAtA hai-yaha 'bhayadAna hai, athavA-bhayake nimittase diyA gayA dAna bhI upacArase bhaya kahA gayA hai kahA bhI hai-- " rAjA rakSapurohitamadhumukha" ityaadi| madhumukha zabda kA artha bujaina, pizuna-zugala khora evaM saba duSTa hai kAraNya dAna-gunAdike viyogase janita jo zoka hai, usakA nAma kAruNya hai, isa kArupayako lekara jo dAna diyA jAtA hai, vaha kArApa dAna haiM, athaSA-kAruNya hai hetu jisakA aisA honese vaha dAna bhI upacArase kAruNya hai yahAM para iti zabda svarUpa pradarzanameM aura ca zabda samujhaSaya artha meM AyA hai| lajjAdAna-lajjAse dAna diyA jAtA hai baha-lajjAdAna hai| bhacadAna-Ayane kAraNe je dAna devAmAM Ave che tene bhayadAna kahe che, athavA bhayane kAraNe apAtAM dAnane paNa pacArika rIte bhaya kahevAya che. kahyuM paNa che ke "rAjA rAma purohita madhumukha "tyAdi uparanA sUtramAM madhusukha eTale durjana, piyuna eTale cADI khera ane ala eTale duSTa artha thAya che, kAyadAna-putrAdinA viyogathI janita je zaka che tenuM nAma kAjhAya che. A kAyane lIdhe je dAna devAmAM Ave che tenuM nAma kAyadAna che. athavAkAyathI parita thaIne je dAna devAmAM Ave che tene paNa upacAranI apekSAe 4255 hai. bhUzAstramA "isi" 56 s135 Auna bhATaca " '56 samuccaya arthamAM vaparAyuM che. AMELH-AAthA rAdhanahAnavAmA mAyana sthA0-70 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre tathA-gauraveNa-gaNa-ahaGkAreNa yadAnaM dIyate tad dAnaM gauravadAnam / taduktam - " naTanatamauSTikebhyo, dAnaM sambandhivandhumitrebhyaH / yadIyate yazo'rtha, garveNa tu tad bhaveddAnam " // 1 // iti // 6 // tathA-adharmaH-adharmadAnam adharmasya-pApasya avaSTambhakaM dAnam / adharmahetu. svAda vA dAnamupacArAdadharma iti / taduktam " hiMsA'nRtacauryodhataparadAraparigrahaprasaktebhyaH / __ yaddIyate hi tebhyastajjAnIyAdadharmAya" // 1 // iti ||7 // tathA-dharma:-dharmadAnam-dharmahetukaM dAnam / athavA-dharmahetukaM dAnamupacArAd kahA bhI hai-" abhyarthitaH pareNa tu" ityAdi / gaurava dAna-jo dAna ahaMkArase diyA jAtA hai naTa nartaka muSTise yuddha karanevAle tathA bandhuvarga, mitrake liye aura yazake liye jo dAna diyA jAtA hai vaha gauravadAna hai kahA bhI hai-- " naTanatamauSTikebhyo " ityAdi / adharma dAna-pApako baDhAne ke liye jo dAna diyA jAtA hai, vaha adharmadAna hai, hiMsAke liye, jhUThake liye, corIke liye, parastrImeM Asakta ke liye jo dAna diyA jAtA hai vaha adharmadAna hai| athavAadharmakA hetu honese dAna bhI upacArase adharma kahA gayA hai kahA bhI hai " hiMsA'nRtacoryodyata" ityaadi| dharmadAna--dharma hai hetu jisakA aisA jo dAna hai vaha dharmadAna hai athavA-dharma hetuka jo dAna hai vaha bhI upacArase dharma hai kahA bhI hai cha. 4 5 cha hai-" abhyarthitaH pareNa tu" tyAdi. gauravadAna-je dAna ahaMkArathI prerAIne ApavAmAM Ave che. te dAnane gauravadAna kahe che. naTone, nartakene, muSTiyuddha karanArA mallone, baMdhu janane ane mitrane je dAna devAmAM Ave che te dAnane gauravadAna kahe che. yu 57 cha -" naTanartamauSTikebhyo" tyAha. adharmadAna-pApanI vRddhi karavAne mATe je dAna devAmAM Ave che tene adharma dAna kahe che. eTale ke hiMsAne nimitte, parastrI pratyenI Asaktine kAraNe -ItyAdi pApapravRttine mATe-je dAna devAmAM Ave che tene adharmAdAna kahe che. athavA te prakAranuM dAna adhamanA heturUpa hovAthI upacAranI apekSAe te nine 5 saya 4 cha. 4dhu 55 cha -" hiMsA'nRtacauryodyata " tyA. dharmadAna-je dAna ApavAmAM dharma kAraNarUpa hoya che athavA dharmane nimitte je dAna devAmAM Ave che tene dhamadAna kahe che. athavA dharmane nimitte zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughArIkA sthA010 sU049 dAnamedanirUpaNam dharma iti / taduktam" samatRNamaNimuktebhyo, yad dAnaM dIyate supAtrebhyaH / akSayamatulamanantaM, taddAnaM bhavati dharmAya " // 1 / / iti // 8 // tathA--kariSyati mamAyaM kamapyupakAramiti dhiyA yad dAna tat kariSyatidAnamucyate // 9 // tathA-anena mama kArya kRtamityupalakSya yadAnaM tat kRtadAnamucyate / taduktam "zatazaH kRtopakAro, dattaM ca sahasrazo mamAnena / ___ ahamapi dadAmi kiMcit . pratyupakArAya tad dAnam ||1||"iti10|su.49| ___ " samatRNamaNimuktebhyo" ityAdi / tRNa, maNi, evaM muktAko samAna ginanevAle aise supAtroMke liye jo dAna diyA jAtA hai vaha dAna dharmake liye hotA hai, evaM vaha dAna dAtAke liye akSaya atula evaM ananta rUpa hotA hai 8 / __ kariSyatidAna--yaha merA kucha bhI upakAra karegA isa buddhise jo dAna diyA jAtA hai vaha kariSyati dAna hai 9 / ___ tathA-isane merA kArya kiyA hai aisA dhyAna rakhakara jo dAna diyA vaha kRtadAna hai kahA bhI hai--" zataza:-kRtopakAro" ityAdi / je dAna devAmAM Ave che tene paNa aupacArika rUpe dharma kahe che. kahyuM paNa che ke - ___" samatRNamaNimuktebhyo " tyA: tRNa, maNi ane mitine samAna gaNanArA supAtrane je dAna devAmAM Ave che. te dAna, dharmane mATe ja thayuM gaNAya che. ane te dAna dAtAne akSaya, atula ane anaMta sukhadAyaka nivaDe che, kariSyatidAna-je hu amuka mANasane dhana ApIza te te kaI prakAre mArA upakArane badale vALI deze. A rIte pratyu pakAranI AzAthI prerAIne 2 hAna hevAmAM Ave che tenu nAma " riSyati hAna" cha, kRtadAna-1 bhAse mArAya yu ch-2424| bhArA 52 5 / 5. kAre karyA che, A prakAranI bhAvanAthI prerAIne je dAna devAmAM Ave che te hAnane tahAna 43 che. 4r2yA 54 cha -" zatazaH kRtopakAro" tyAha A mANase mArA sekaDe upakAra karyA che, tathA teNe mane hajAre rUpIAnI madada karI che, tethI mAre paNa tenA upakArane badale vALavA mATe zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 556 sthAnAGgasUtre anantaroktadAnAt zubhAzubhagatirbhavatIti sAmAnyato gatiM nirUpayatimUlam - dasavihA gaI paNNattA, taM jahA - nirayagaI 1 niraya viggahagaI 2, tiriyagaI 3 tiriyaviggahagaI 4 evaM jAva siddhigaI 9 siddhiviggahagaI 10 // sU0 50 // chAyA - dazavidhA gatiH prajJaptA, tadyathA - nirayagatiH 1 nirayavigrahagatiH 2 tiryaggatiH 3 tiryagvigrahagatiH 4 evaM yAvat siddhigatiH 9 siddhivigrahagatiH 10 / / sU0 50 // TIkA - ' dasavihA gaI ' ityAdi - gatiH gamanaM paryAyavizeSo vA, sA dazavidhA prajJaptA, tadyathA - 'nirayagati'isane mere saikaDoM upakAra kiye haiM tathA hajAroMkI sahAyatA bhI isane mujhe pahu~cAI hai ataH meM bhI pratyuprakAra ke nimitta ise kucha detA hU~ || sUtra 49 // isa 49 veM sUtrameM jo dAna kahA gayA hai usase jIvakI zubha azubha gati hotI hai arthAt dharma dAnase zubha gati hotI hai aura adharma dAna azubha gati hotI hai / ataH aba sUtrakAra sAmAnyataH gatikA nirupaNa karate haiM - " dasavihA gaI paNNattA " ityAdi // sUtra 50 // TIkArya - gati daza prakArakI kahI gaI hai jaise-naraka gati 1, naraka vigraha gati 2 tiryaggati 3 tiryag vigraha gati 4 yAvat siddhi gati 9 aura siddhi vigraha gati 10 / gamana athavA paryAya vizeSakA nAma gati hai, yaha gati jo naraka tene kaIka ApavuM joIe. A prakAranI bhAvanAthI je dAna apAya che tene kRtadAna kahevAmAM Ave che. II sUtra 49 // uparanA sUtramAM dAnanI vAta karavAmAM AvI che. tenAthI jIvanI zubhaazubha gati thAya che. ane adhama dAnathI jIvanI azubhagati thAya che. tethI have sUtrakAra gatinA prakAranu nirUpaNa kare che ityAdi - (sU. 50) davihA gaI paNNattA TIDArtha-gatinA nIce pramANe isa prahAra hyA che - (1) naramgati, (2) na24vithaDa gati, (3) tiyagati, (4) tiya`gvigraDhagati, eja pramANe manuSya gatithI laIne (2) siddhigati bhane (10) siddhivizragati paryantanA prhaare| samabhavA. zrI sthAnAMga sUtra : 05 " "" Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA010 sU0 50 gatibhedanirUpaNam rityAdi / tatra - nirayagatiH - nirayANAM =nArakANAm - gatirgamyamAnatvAt / athavA - nirayagatiH-nirayagatinAmakarmodayajanyo nArakatvalakSaNaH paryAyavizeSaH / iti 1 tathA - nirayavigrahagatiH - nirayANAM vigrahAt = kSetravibhAgAtikramaNapUrvakaMgatiH gamanam / athavA - nirayANAM vihAyogati karmajanyA sthitinivRttirUpA RjuvA gatirnirayavigrahagatiriti 2 / evameva tiryaggatiH 3 tiryagvigrahagatiH 4 yAvatpada grAhyAH - manujagatiH 5 manujavigrahagatiH 6 devagatiH 7 devavigrahagatizva vyAkhyeyAH / tathA-siddhigatiH - sidhyanti = pariniSThitArthAH bhavanti jIvA yatra sA siddhiH saiva gamyamAnatvAd gatiH siddhigatiH - lokAgrarUpA 9 / tathA " 557 gati AdIke bhI dasa 10 prakArakI kahI gaI hai so usakA tAtparya aisA hai - nArakokI jo gati hai vaha niraya gati haiM kyoMki yaha una pApIyoMke jIvoM dvArA prAptike yogya hotI hai athavA naraka gati nAma karmake udayase janya jo nAraka rUpa paryAya hai vaha niraya gati hai 1 / nirayavigraha gati - nArakoMkI kSetra vibhAga ke atikramaNapUrvaka jo gati gamana hai vaha nirayavigrahagati hai athavA - nArakoMkI jo vihAyogati karmajanya sthiti nivRtti rUpa Rju gati athavA vakragati hai vaha nirayavigrahagati hai 2 / isI prakAra se tiryaggati aura tiryag vigrahagatike viSayameM bhI jAnanA cAhiye yaha yAvat zabda se manujagati 5 manujavigrahagati 6 devagati 7 aura devavigrahagati 8 ina gatiyoMkA grahaNa huA hai naraka gati aura naraka vigraha gatike anusAra ina manuja gati Adi gamana athavA paryAya vizeSanuM nAma gati Adi 10 prakAra che. havete prakAranu spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che-- narakagati-nArakAnI je gati che tene nirayagati athavA narakagati kahe che, kAraNa ke A gati nArakA dvArA prApta karAya che athavA narakagati nAmaka nA udayathI janya je nAraka rUpa paryAya che tenu' nAma nirayagati che. nirayavigrahagati-nArakAnI kSetravibhAganA atikramaNapUrvaka je gati ( gamana DiyA ) che, tenu nAma nirayavigrahagati che. athavA-nAranI ne viDAyogati ka janya sthiti nivRttirUpa RRjugati athavA vakragati che tene nirayavigraha gati kahe che, eja pramANe tigati ane tivigraDhagatinA viSayamAM paNa samannvu'. sUtramAMnA 'yAvat' pahathI sahI (4) anubhagati, (6) bhanubhavithaDa gati, (7) dveSagati ane (8) dvepavizraDagati, AA Ara gatimAne aDathu 12 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 558 sthAnAisane siddhivigrahagatiH-siddhau lokAnte vigrahAt-AkAzavibhAgAtikramaNapUrvakaM gatiH= gamanamiti 10 vigrahagatiryadyapi cakragatiH tathApi sidasya tadabhAvAt tatsAhacaryAnnArakAdInAmapi sA proktA / athavA-atra prathamapadainirvizeSaNatayA RjugatiruktA, dvitIyapadaistu vakragatiriti / atra pakSe-siddhigatirityanena sAmAnyagatiruktA / 'siddhiviggahagaI' ityasya tu siddhayavigrahagatiriticchAyA |siddhau lokAgre avigraheNa =apakreNa gatiH-gamanamityarthaH / anena vizeSagatiruktA / sAmAnyavi. zeSApekSayaiva padadvayasya bhedo bodhya iti // sU0 50 // gatiyoMkA vyAkhyAna kara lenA cAhiye. jisa gatimeM jIva kRtakRtya ho jAte haiM vaha siddhi hai vahI unake dvArA gamyamAna honeke kAraNa gati hai yaha siddhigati lokake agrabhAga rUpa hai tathA-lokAntameM jo AkAza vibhAgakA atikramaNa karate hue unakI gati hotI hai vaha siddhi vigrahagati hai vigraha gati yadyapi vakragati rUpa hotI hai parantu siddhako vigrahagati-moDhe vAlI gati hotI nahIM hai ataH usake sAhacaryase yaha nArakAdikoMke bhI nahIM kahI gaI hai athavA-prathama padoM dvArA vinA vizeSake Rju gati kahI gaI hai aura dvitIya padoM dvArA vakrAti kahI gaI hai| ___isa pakSameM siddhigati isa padase to sAmAnya gati kahI hai aura "siddhiviggaha gaI" isa pada se sidadhavigrahagati kahI gaI haiM. kyoMki isakI chAyA siddhayavigraha gati aisI hotI hai siddhimeM-lokake vAmAM AvI che. narakagati ane narakavirahagatinA viSayamAM jevuM kathana karavAmAM AvyuM che, evuM ja kathana manujagati AdinA viSayamAM paNa samajI levuM. je gatimAM jIva kRtakRtya thaI jAya che te gatinuM nAma siddhagati che. karmone saMpUrNarUpe kSaya karIne thayelA jIve nuM ja siddhagatimAM gamana thAya che. A siddhagati lekanA agrabhAgarUpa che. tathA-AkAzavibhAganuM atikramaNa karIne le kAntamAM je temanI gati thAya che tenuM nAma siddhivigrahagati che vigrahagati je ke vakagatirUpa hoya che, paraMtu siddhajImA vigrahagati-meDa ( vaLAMkavALI) gati-hetI nathI. tethI tenA sAhacaryathI nArakAdikamAM paNa evI gatine sadubhAva kahyo nathI. athavA prathama pade dvArA keI paNa jAtanI vizeSatA vinA jagatinI vAta karavAmAM AvI che ane bIjA dvArA vakragatinI vAta karavAmAM bhAvI che. mATo piyAra 42vAmA mAye to "siddhigati " 546 // 2 // to sAmAnyAtinI vAta 42yAmA pApI cha bhane " siddhiviggahagaI" siddhivigrahagati A pada dvArA siddhavigrahagatinI vAta karavAmAM AvI che, kAraNa zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA010 sa0 51 davidhamuNDasvarUpanirUpaNam 559 siddhigatistu muNDAnAmeva bhavatIti muNDAn dazavidhatvenAha mUlam-dasa muMDA paNNattA, taM jahA--soiMdiyamuMDe 1 jAva phAsiMdiyamuMDe 5 kohamuMDe 6 jAva lohamuMDe 9 dasame siramuMDe 10 // sU0 51 // chAyA-daza muNDAH prajJaptAH, tadyathA-zrotrendriyamuNDo 1 yAvat sparzendriya muNDaH 5 krodhamuNDo 6 yAvad lobhamuNDo 9 dazamaH ziromuNDaH // 10 ||suu051|| ___TIkA- dasa muMDA ' ityAdi muNDayati apanayati-darIkarotIti muNDaH / tadvahutve munnddaaH| te dazasaM khyakAH prajJaptAH / tadyathA-' zrotrendriyamuNDa' ityAdi / tatra-zrotrendriyamuNDaH= agrabhAgameM-avigrahase vinA moDheke jo siddha jIvakA gamana hai vaha siddhayavigrahagati hai isase vizeSa gati ukta huIhai isa taraha sAmAnya aura vizeSakI apekSAse hI do padoMkA bheda jAnanA cAhiye ||suu050|| siddhi gati jo gati hotI hai vaha muNDoMkI hI hotI hai-isaliye aba sUtrakAra 10 prakArake muNDoMkA kathana karate haiM___ "dasa muMDA paNNattA" ityAdi // sUtra 51 // TIkArtha-muNDa dasa prakArake kahe gaye haiM-jaise-zrotrendriya muNDa 1 yAvat sparzendriya muNDa 5 krodha muNDa 6 yAvat lAbha muNDa 9 aura ziro muNDa 10-jo dUra karatA hai usakA nAma muNDa hai aise ye muNDa jo 10 kahe hai tenI chAya! " siddhayavigrahagati" mA 42nI thAya che. siddhimaaagrabhAgamAM-avigrahagatithI (moDa vinAnI gatithI) je siddha jInuM gamana che tenuM nAma siddhavigrahagati che. tenA dvArA vizeSagati prakaTa karavAmAM AvI che A rIte sAmAnya ane vizeSanI apekSAe ja banne pade varace bheda samajavuM joIe. e sUtra 50 | | mukita ja siddhigatimAM jAya che. A prakAranA pUrvesUtra sAthenA saMbaMdhane anulakSIne muMDe (muMDita)nA prakAranuM sUtrakAra kathana kare che- " dasamuDA paNNatta" tyAha-(sa. 51) / muMDa dasa prakAranA kahyA che-(1) thI (5) zrotrendriyamuMDathI laIne sparzendriya muMDa paryAnA pAMca prakAre, (6 thI 9) krodhamuMDathI laIne lobhamuMDa parvatanA 22 prre| mane (10) zibhu. 2 2 3 che tenu nAma bhu che. ve A dase prakAranA muDene bhAvArtha spaSTa karavAmAM Ave che. - zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 560 sthAnAgasUtre zrotrendriyaviSayadUrIkartA 1 / yAvatpadena-cakSurindriyamuNDo 2 dhANendriyamuNDo 3 rasanendriyamuNDazca 4 / grAhyAH / tathA-dvitIyayAvatpadena-mAnamuNDamAyAmuNDau / grAhyau / arthastu-zrotrendriyamuNDava dvijJeyaH / navaraM-ziromuNDaH hastena kezaluzcaka iti // mU0 51 // ___dasa muMDA paNattA' ityatra 'dasa ' iti saMkhyAnamiti saMkhyAnaM dazavidhatvenAha mUlam-dasavihe saMkhANe paNNate, taM jahA--parikammaM 2 vavahAro 2 rajju 3 rAsI 4 kalAsavanne 5 ya / jAvaMtAvati 6 vaggo 7 ghaNo 8 ya taha vaggavaggo vi 9 // 6 // kappo ya 60 // sU0 52 // gaye haiM-usakA tAtparya aisA hai jo zrotrendriyake viSayako dUra kara detA hai-zrotrendriyake viSaya meM rAgadveSa karane kA sarvathA tyAga kara detA hai vaha zrotrendriya muNDa hai yahAM yAvatpadase cakSurindriya muNDa, dhANendriya muNDa, rasanendriya muNDa ina cAra muNDoMkA grahaNa huA hai tathA dvitIya yAvatpadase "mAna muNDa evaM mAyA muNDa" ina do muNDoMkA grahaNa huA hai| ina saba kAla arthako zrotrendriya muNDake jaise jAnanA cAhiye jo krodha kaSAyako dUra karatA hai vaha krodhamuNDa hai isI prakArase "mAna mAyA lobha " ina muNDoMke viSaya meM bhI jAnanA cAhiye jo apane hAtha se mastakake kezoMkA luMcana karatA hai vaha ziromuNDa hai ||suu0 51 // zrotrendriyamuMDa-je mANasa zrotrendriyanA viSayane dUra karI nAkhe che, eTale ke zrotrendriyanA viSayamAM rAgadveSane tyAga karI nAkhe che tene zrotrendriya bhu 43 che. sUtramAM vaparAyelA "yAvat " pada vaDe ahIM cakSurindriyamuMDa dhrANendriya. muMDa ane rasanendriyamaMDa grahaNa karavAmAM Avela che. pAMcame prakAra sparzendriya maMDa che. A dareka IndriyanA viSayamAM rAgadveSane tyAga karanAra vyaktione mATe A pada vaparAyAM che. (6) oya -Thodhana 2 42nA2 vyatine auSabhu 44 cha. (7) mAnabhu-bhAnanI parityAga 42nA2ne mAnabhu 43 che. (8) mAyAbhu-bhAyA (458) no tyAga karanArane mAyAmuMDa kahe che. (9) le bhaTuMDa-lobhane tyAga karanArane lemaMDa kahe che. (10) ziramuMDa-pitAnA hAthe ja mastakanA vALanuM laMcana kare che tene ziramuMDa kahe che, je sUtra 51 che zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA. 10 sU. 52 dazavighasaMkhyAnasvarUpanirUpaNam 561 chAyA-dazavidhaM saMkhyAnaM prajJaptam , tadyathA-parikarma 1 vyavahAraH 2 rajjuH 3 rAziH 4 kalAsavarNazca 5 / yAvattAvat 6 vargoM 7 dhanazca 8 tathA vargavargo'pi 9 // 1 // kalpazca 10 // mU0 52 // TokA-' dasavihe saMkhANe' ityAdi saMkhyAnaM gaNanA davidhaM prajJaptam , tadyathA-' parikarma ' ityAdi / tatraparikarma-saMkalitAdirUpaM bahuvidhaM gaNitazAstraprasiddham , tadvArA yatsaMkhyeyasya gaNanA kriyate sA'pi parikarmeti bodhyam // 1 // tathA-vyavahAraH pATIgaNitaprasiddhaH zreNIvyavahArAdirUpo'nekavidhaH / tena yatsaMkhyeyasya gaNanA kriyate sA'pi muNDa 10 daza kahe haiM sodaza saMkhyA rUpa hotAhai ataH aba sUtrakAra saMkhyAkI dazavidhatAkA kathana karate haiM-- " dasavihe saMskhANe paNNatte" ityAdi // sUtra 52 // TIkArtha-saMkhyA-ginatI10 prakArakI kahI gaIhai jaise-parikarma1 vyavahAra 2 rajju 3 rAzi 4 kalAsavarNa 5 yAvattAvat 6 varga7 ghana 8 vargAvarga 9aura saMkhyA 10 nAma gaNanA-ginatIkAhai sojo parikarma Adike bhedase daza 10 prakArakI kahI gaIhai, so usakA tAtparya aisAhai parikarma saMkalita Adi rUpase aneka prakAra hotA hai, aura yaha gaNita zAstra meM prasiddha hai, isa parikarma dvArA jo saMkhyeyakI gaNanA kI jAtIhai vaha bhI parikarma hai 1 vyavahAra-yaha pAThI gaNita rUpase prasiddha hai aura yaha zreNI vyava. uparanA sUtramAM muMDanA 10 prakAra kahyA. dasane AMkaDe saMkhyArUpa gaNAya che. pUrvasUtra sAthe A prakAranA saMbaMdhane lIdhe have sUtrakAra saMkhyAnA dasa praare| 48 are che-" dasa vihe saMkhANe paNNatte"-(sU. 52) sabhya (bhaetarI 42vAnI paddhati) isa prA2nI DI -(1) 5.24 (2) 05192, (3) 24, (4) rAzi, (5) 4tAsa, (6) yAvattAvat, (7) varga, (8) dhana, (8) fan mane (10) 465. gaNatarI karavAnI paddhatinuM nAma saMkhyA che tenA parikarma Adi 10 prakAronuM have spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che - parika-saMkalita (saravALA) Adi rUpe aneka prakAranuM parikame kahyuM che. A parikarma gaNitazAstramAM jANItuM hovAthI ahIM tenuM vadhu spaSTIkaraNa karyuM nathI. A parikama dvArA je saMkheyanI gaNatarI karAya che tenuM nAma paNa parikame che. vyavahAra-te pATI gaNita rUpe prakhyAta che, ane te eNi vyavahAra Adi sthA0-71 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - sthAnAisUtre vyavahAraH / evamevAgre'pi aSTasu bhedeSu bodhyam / // 2 // tathA-rajjuH-rajjyA yatkSetrasya saMkhyAnaM kriyate tadrajjuH / rajjuriti kSetragaNitam / / 3 // tathArAziH dhAnyAdisamhaviSayaM gaNitam / ayaM ca pATIgaNite rAzivyavahAra iti nAmnA prsiddhH||4|| tathA-kalAsavarNam-kalAnAm-aMzAnAM savarNa savarNanaMsadRzIkaraNaM yasmin saMkhyAne tat kalAsavarNanam iti // 5 // tathA-yAvattAvat'jAvaM tAvaMti cA guNAkAro ti vA egaham ' iti-vacanAd yAvattAvaditi guNakAraH, tena yatsaMkhyAnaM kriyate tad yAvattAvadityucyate / idaM ca loke pratyutpannamiti rUDham / athavA-yAvataH kuto'pi tAvata eva yatheSTAd guNakarAd yatra yatheSTaM hAra Adi rUpase aneka prakArakA hai isa vyavahArase jo saMkhyeya kI gaNanA kI jAtI hai vaha bhI vyavahAra hai isI prakArase Age bhI ATha bhedoMmeM jAnanA cAhiye tathA-rajjuse jo kSetrakI ginatI kI jAtI hai vaha rajju hai rajju yaha kSetra gaNita hai 3 dhAnyAdi samUhake pramANako batAnevAlA jo gaNita hai vaha rAzi hai yaha pATI gaNitameM rAzi vyavahAra isa nAmase prasiddha hai 4 aMzoMkA sadRzIkaraNa jisa saMkhyAnameM ginatImeM hotA hai, vaha saMkhyAna kalAsa varNa hai 5, yAvattAvat-" jAvaM tAvaMti vA guNAkAro tti vA egaTTam" isa vacanake anusAra yAvat tAvat guNakArakA nAma hai, isa guNAkArase jo ginatI kI jAtI hai vaha yAvattAvat aisA kahA gayA hai / yaha lokameM pratyutpanna isa rUpase rUda hai| athavA-kahIM se bhI yatheSTa guNAkArase jahAM yatheSTa saMkalita rUpe aneka prakAra che. A vyavahArathI je saMkheyanI gaNatarI karAya che tene paNa vyavahAra kahe che. e ja pramANe pachInA ATha bhedamAM paNa samajavuM. rajaju-rajaju vaDe kSetranI je gaNatarI karAya che tenuM nAma rajaju che. kSetraphaLane lagatA gaNitane (gaNatarIne) rajajugaNita kahe che. rAzigaNita-dhAnyAdinA jaththAnuM pramANa batAvanAra je gaNita che tene rAzigaNita kahe che. A prakAre je gaNatarI karavAnI paddhati che tenuM nAma rAzi vyavahAra paNa che. saMkhyAnakalA savarNa je gaNatarImAM aMzene samAna banAvIne gaNatarI karavAmAM Ave che te gaNatarInuM nAma "saMkhyAnakalAsavarNa" che. ___ yAvattApat gaNita-"jAva tAvati vA guNAkAro tti vA egadam " mA kathana anusAra guNAkArane "yAvattAvatuM " kahe che. A zabda lekamAM "pratyutpanna A nAmathI paNa rUDha che. athavA-kaI prakAre-yatheSTa guNAkAra Adi vaDe yatheSTa zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA010 sU0 52 dazavidhasaMkhyanisvarUpanirUpaNam 563 saMkalitAdikamAnIyate tad yAvattAvatsaMkhyAnamucyate / tadudAharaNaM yathA " gaccho vAJchAbhyasto, vAJchayutogacchasaMguNaH kaaryH|| dviguNIkRtavAnchahate, vadanti saMkalitamacAryAH // 1 // " iti / ayaM bhAvaH-gaccho'tra dazasaMkhyako grAhyaH / sa daza saMkhyako gaccho vAJchA. bhyastaH-bAcchayA yatheSTena guNakAreNa aSTa saMkhyakena abhyasta =guNitaH sanjAto. 'zItisaMkhyakaH / sa punaH vAJchAyutaH guNakArayutaH kAryaH / tato'STAzItiH / tato gacchena-dazabhiH saMguNaH--guNanaM karttavyam / tato jAtAni aSTAzItyadhikAni aSTau zatAni / tato dviguNIkRtaguNakAreNa arthAt SoDazabhirbhAgo deyaH / tato labdhA paJcapaJcAzaditi / paJcapaJcAzaditi tu dazAnAM saMkalitam / idaM ca pATIgaNitatvena prasiddhamiti // 6 // tathA-varga:vargasaMkhyAnam / yathA dvayorvargazcatvAraH, Adi lAyA jAtA hai vaha yAvattAvatsaMkhyAta kahA jAtA hai isakA udAharaNa isa prakAra se hai-"gaccho vAJchAbhyasto ' ityaadi| isakA bhAva aisA hai-yahAM gacchase 10 lenA aura vAJchAse 8 lenA 10 gacchako vAJchA 8 se abhyasta-guNita karane para 80 Ate haiM aba punaH isa 80 meM vAJchAko jor3a denA cAhiye taba 88 ho jAte haiM / aba 88 ko gaccha 10 se guNA karane para 880 ho jAte haiN| aba 880 meM guNAkAra 8 ko dviguNita karake usakA bhAga denA cAhiye taba 55 labdha Aye isa taraha 10 kA saMkalita 55 huA yaha saMkalita pATI gaNita rUpase prasiddha hai 6 vargakA nAma varga hai jaise dokA varga 4 hotA saMdita (AVAL) sAvI vI tenu nAma " yAvattApat" sadhyA che. tenu nIce pramANe udAharaNa ApavAmAM AvyuM che- " gaccho vAJchAbhyastA" tyAhi yA sUtrAne! bhAvArtha nIce pramANe che-maDI 'gaccha" mA 56 10 nu pAya cha bhane " vAJchA" 56 8nu pAya che ||27ne vaaNch| (10 ne 8 vaDe ) guNavAthI 80 Ave che. tyArabAda 80 mAM vAMchA (ATha) umeravAthI 88 Ave che. have te 88 ne ga7 (10) vaDe guNatA 880 Ave che. te guNA22 (880) ne sabhI ch| (24 8 = 16) mAvAthI 55 mAvI jAya che. A rIte saMkalita papa thaye A paddhatinuM bIju nAma saMkalita pATI gaNita che. varga gaNita : kaI paNa rakamane eja rakama vaDe guNavAthI tene varga Ave che jema ke be varga 4 ane 3ne vaga 9 thAya che. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 564 sthAnAGgasUtre 'sadRzadvirAzighAtaH' iti vacanAt // 7 // tathA dhanA dhanasaMkhyAnam / yathAdvayorghano'STau ' samatrirAziiti' iti vacanAt // 8 // tathA-vargavarga:-saMkhyAnam / yathA-vargasya-dvayorvargasya caturNA varga: caturguNaH SoDazeti 9 / tathAkalpaH saMkhyAnam / kalpazca krakacena kASThasya chedaH, tadviSayaM saMkhyAnamapi kalpa ityucyate / idaM saMkhyAnaM pATIgaNite krAkacavyavahAra iti nAmnA prasiddhamiti // 10 // idaM ca saMkhyAnaviSaye saMkSepeNa vyAkhyAnaM kRtam / vizeSa jijJAsopazamastu gaNitazAstrAtkartavya iti // sma0 52 // hai " sadRza dvirAzighAtaH " aisA vargakA lakSaNa hai 7 saMkhyAmeM tIna bAra guNA karane para jo rAzi AtI hai vaha ghana hai jaise 2 kA dhana 8 hotAhai "sama trirAzi iti" aisAdhanakA lkssnnhai| vargake vargakA nAma vargavarga hai, jaise dokA varga 4 hotAhai aura 4 kA varga 16 hotAhai isa taraha doke vargakA varga 16 hotA 9krakaca karotase jo kASThakA chedanahai vahakalpahai isa viSayameM jo saMkhyA hai vaha bhI kalpa hai yaha gaNita pATI gaNitameM krAkaca vyavahAra isa nAmase prasiddha hai 10, yaha saMkhyAtake viSayameM saMkSepase vyAkhyA kI gaI hai jo vizeSa rUpase apanI jijJAsAkI zAnti cAhate hoM ve gaNitazAstrakA avalokana kreN| sU0 52 // ____"sazadvirAzighAtaH" 2 // sUtrapA dvArA ganu 52 hyA bhuzmanu lakSaNa prakaTa karavAmAM AvyuM che. ghanagaNitaH koI paNa saMkhyAne traNa vAra guNAkAra karavAthI teno ghana sAvale. 2nadhana 24242 %3D 8 thAya che "samatrirAziiti" m| sUtrapATha dvArA ghananuM A lakSaNa prakaTa karyuM che. varga varga-varganA varganuM nAma varga varga (caturthAta) che. jema ke bene varga 4 ane cArane varga 16 thAya che. tethI be varga varga 16 thAya che. traNane vagavarga 81 thAya che. kalpagaNita-karavatI vaDe lAkaDAne kApavuM tenuM nAma "kalpa che te ka5viSayaka je saMkhyA che tenuM nAma paNa kahe che. A gaNita pATIne (A prakAranI gaNita pATIne) gaNitamAM "kAcavyavahAra" kahe che. ahIM gaNitanA (gaNatarInA) dasa prakAranuM saMkSiptamAM vivaraNa karavAmAM AvyuM che, A viSayanI vadhu mAhitI meLavavA mATe gaNitazAstranuM avale. kana karavuM joIe. te sU. para che zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA010 sU053 davidhapratyAkhyAnasvarUpanirUpaNam 565 saMkhyAnaprastAvAt pratyAkhyAnasaMkhyAmAha mUlam-dasavihe paccakkhANe paNNatte, taM jahA-aNAgaya 6 maikkaMtaM 2 koDIsahiyaM 3 niyaMTiyaM 4 ceva / sAgara 5maNAgAraM 6 parimANakaDaM 7 niravasesaM 8 // 6 // saMkeyaM 9 ceva addhAe 60 paccakkhANaM dasavihaM tu // sU0 53 // chAyA-dazavidhaM pratyAkhyAnaM prajJaptam , tadyathA-anAgatam 1 atikrAntam 2 koTIsahitaM 3 niyantritaM 4 caiva / sAkAram 5 anAkAraM 6 parimANakRtaM 7 niravazeSam 8 // 1 // saMketaM 9 caiva addhAyAH 10 pratyAkhyAnaM dazavidhaM tu ||suu.53| TIkA-' dasavihe paccakhANe' ityAdi pratyAkhyAnam-prati-pratikUlatvena A-maryAdayA khyAnaM-gurvAdisamIpe prakaTanaM pratyAkhyAna-nivartanam , tad dazavidhaM prajJaptam / tadyathA-'anAgatam' ityAdi, tatra-anAgatakaraNAdanAgatam / ayaM bhAvaH-paryuSaNAdikAle AcAryAdivaiyAvRttyaka saMkhyAnake prastAvase aba mUtrakAra pratyAkhyAna saMkhyAkA kathana karatehaiM ___ " dasavihe paccakkhANe paNNatte" ityAdi // sUtra 53 // TIkArtha-pratyAkhyAna 10 prakArakA kahA gayAhai jaise-anAgata 1 ati. krAnta 2 koTI sahita 3 niyantrita 4 sAkAra 5 anAkAra 6 parimANa kRta 7 niravazeSa 8 saMketa 9 aura addhA pratyAkhyAna 10 / pratikUla rUpase maryAdAke anusAra gurvAdIke samIpameM kathana karanA isakA nAma pratyAkhyAna hai isakA dUsarA nAma nivartana bhI hai, yaha pratyAkhyAna jo 10 prakArakA kahA gayA hai so usakA tAtparya aisA saMkhyAnuM nirUpaNa karIne have sUtrakAra pratyAkhyAnasaMkhyAnuM pratyAkhyAnnaa prArAnu) ni359 42 cha __ "dasavihe paccakkhANe paNNatte" tyAha-(sU. 53) TI-pratyAbhyAnanA nIya pramANe 10 2 4aa cha -(1) sanAta, (2) mati. Anta, (3) DoTIsahita, (4) niyatrita, (5) sA.2, (6) mana!52, (7) pari. bhAta, (8) niravazeSa, (6) saMta mane (10) addhApratyAbhyAna. pratikaLa rUpe maryAdA anusAra gurnAdikanI samIpe kathana karavuM tenuM nAma pratyAkhyAna che. tene nivartana paNa kahe che. tenA dasa prakAre kahyA che have A prakAranuM spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che - zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre raNAdantarAyaH saMbhavet , ataH prathamameva yattapaH karaNaM tadanAgatamiti / taduktam-" hohI pajjosavaNA, mama ya tayA aMtarAiyaM hojjA / ___ guruveyAvacceNaM, tavassigelannayAe vA // 1 // so dAi tavokammaM, paDivajjai taM aNAgae kAle / evaM paccakkhANaM, aNAgapaM hoi NAyavvaM / / 2 / / " chAyA- bhaviSyati paryuSaNA mama ca tadA'ntarAyikaM bhavet / guruvayAttyena tapasviglAnatayA vA // 1 // sa tadAnIM tapaHkarma pratipadyate tat anAgate kaale| etat pratyAkhyAnam , anAgataM bhavati jJAtavyam // 2 // iti // 1 // tathA-atikrAntam-atikAraNAdatikrAntam / ayaM bhAvaH-paryupaNAdikAle hai anAgata kAlameM karane yogya jo pratyAkhyAna vartamAna meM pahile hI kara liyA jAtA hai vaha anAgata pratyAkhyAna hai isa pratyAkhyAna meM pratyAkhyAna karanevAlA aisA vicAra karatA hai ki paryuSaNA Adi kAla meM AcAryAdi kA caiyAvRtti karane se pratyAkhyAnameM antarApa ho sakatA hai isaliye pahilese hI maiM pratyAkhyAna rUpa tapako dhAraNa kara lUM to acchA hai ataH isa abhiprAyase prerita huA vaha pratyAkhyAnako pahilese hI jo dhAraNa kara letA hai vaha anAgata pratyAkhyAna hai so hI kahA hai "ho hI pajjosavaNA" ityaadi| atikAntapratyAkhyAna-atikrAntake karane para pratyAkhyAna atikrAnta hotAhai tAtparya isakA yahahai ki pratyAkhyAna karanevAlA aisA socatAhai ki anAgata pratyAkhyAna-bhaviSyamAM je pratyAkhyAna karavA gya hoya te pratyAkhyAna vartamAnakALe ja karI levAmAM Ave, te tene anAgata pratyAkhyAna kahe che. A pratyAkhAnamAM pratyAkhyAna karanAra vyakti e vicAra kare che ke paryuSaNAdi kALamAM AcArya AdinI vaiyAvaca karavAnI hovAthI pratyAkhyAnamAM aMtarAya naDI zake che tethI A pratyAkhyAna 35 tapa paryuSaNa pahelAM ja karI levuM joIe A prakAranA vicArathI prerAIne vyakti amuka nizcita samaya karatAM agAunA samaye je pratyAkhyAna dhAraNa kare che tene anAgata pratyAkhyAna kahe che. dhu 52 cha 3 -- "ho hI pajjosavaNA" chatyAdi atikAnta pratyAkhyAna-vartamAnakALe karavA gya pratyAkhyAna bhaviSyamAM karavAmAM Ave-kALa atikrAnta (vyatIta) thayA bAda karavAmAM Ave, te te pratyAkhyAnane atikrAnta pratyAkhyAna kahe che. paryuSaNAdikALamAM AcArya AdinuM vaiyAvaca karavAnuM hoya che. te kAraNe pratyAkhyAnamAM antarAya naDavAne saMbhava zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 10 su.53 dazavidhapratyAkhyAnasvarUpanirUpaNam 567 AcAryAdiyayAvRttyakaraNAdantarAyasadbhAvAttapaH karma na matipadyate / atikrAnte tu paryuSaNAdi kAle tatpratipradyate / tattapaH karaNam atikrAntamityucyate / taduktam" pajjosavaNAe tavaM, jo khalu na karei kAraNajjAe / guruveyAvacceNaM, tabassi gelanayAe vA // 1 // so dAi tavokammaM, paDivajjai aicchie kAle / eyaM paJcakkhANaM, aikaMta hoi nAyavvaM // 2 // " chAyA-paryuSaNAyAM tapo yaH khalu na karoti kAraNataH / guruvaiyArattyena tapasviglAnatayA vA // 1 // sa tadAnIM tapaH karma, pratipadyate tadatIte kAle / etatmatyAkhyAnam , atikrAntaM bhavati jJAtavyam / / 1 / / iti // 2 // tathA-koTisahitam-prathamasya caturthAderansavibhAga ekA koTiH. dvitIyasya paryuSaNAdike samayameM AcAryAdikI vaiyAvRtti karanese pratyAkhyAnameM antarAya ho sakatA hai isase tapaH karma dhAraNa nahIM kiyA jA sakatAhai, paryuSaNAdi kAlake nikala jAne para hI vaha dhAraNa kiyA jA sakatA hai ataH isa abhiprAya se jo tapaH paryuSaNAke nikala jAne para dhAraNa kiyA jAtA hai vaha atikrAnta pratyAkhyAna hai-taduktam " pajjosavaNAe tavaM" ityAdi / koTi sahita pratyAkhyAna-eka tapasyA samApti hote hI dvitIya tapasyAkA jo prArambha karanA vaha koTisahita pratyAkhyAna haiM jaisekisI tapasvIne prathama caturthAdiko tapasyA kI aura jaba isakI samApti huI to dvitIya caturthAdi tapasyA prArambha kara dI yahAM prathama tapasyAkA jo anta hai vaha eka koTi hai aura dvitIya tapasyAkA jo prArambha hai rahe che. A prakArano vicAra karIne payuMSaNAdikALe dhAraNa karavA yogya pratyAkhyAnane paryuSaNa vyatIta thai gayA bAda dhAraNa karavAmAM Ave, te te pratyAkhyAnane atikAnta pratyAkhyAna kahe che. kahyuM paNa che ke - "pajjosavaNAe tava" tyAdi keTisahita pratyAkhyAna-eka tapasyA pUrI thayA bAda turata ja bIjI tapasthAne prAraMbha karavo tenuM nAma keTisahita pratyAkhyAna che. jema ke kaI tapasvIe pahelAM caturNAdinI (eka upavAsa AdinI) tapasyA karI. te tapasyAnI samApti thatAM ja teNe dvitIya caturyAdinI tapasyAne prAraMbha karI dIdho. to teNe keTasahita pratyAkhyAna karyA gaNAya. ahIM pahelAM tapasyAne je anta che tene eka keTi kahevAya che ane bIjI tapasyAnA prAraMbhane bIjI koTi kahevAya che. A pramANe zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 568 sthAnAisUtre caturthAderAdivibhAgo'parA koTirityetAbhyAM dvAbhyAM koTimyAM sahitaM -yuvataM koTIsahitaM-saMyuktaM dvividhapatyAkhyAnakoTezcaturthabhaktAdeH krnnmityrthH| taduktam" paTTavaNao u divaso, paJcakkhAgassa niTThavaNao ya / jahiyaM samiti dunni u, taM bhannai koDisahiyaM tu // 1 // " chAyA-prasthApanakastu divasaH pratyAkhyAnasya niSThApanakazca / yatra samito dvau tu, tad bhaNyate koTisahitaM tu // 1 // iti // 3 // ' samitaH ' iti pUrvakasya ' iNa '-dhAtorlaTi dvivacane rUpam ' tathA-niyantritam-ni=nitarAm - atizayena yantrita pratijJAtadivase glAnatvAdi vidhnasadbhAve'pi niyamataH karttavyaM yattat pratyAkhyAnaM niyantritam / taduktam" mAse mAse ya tavo, amugo amugadivase ya evaiyo / haTTeNa gilAleNa va, kAyavyo jAva UsAso / / 1 // eyaM paccakkhANaM, niyaTiyaM dhIrapurisapannattaM / jaM giNhaMta'NagArA, aNissiyaSpA apaDibaddhA" // 2 // vaha dvitIya koTi hai isa prakAra prathama koTi aura dvitIya koTise yukta caturtha bhaktAdikA karanA yaha koTi sahita pratyAkhyAna hai sohI kahA hai___ " paThThavaNao u divase" ityAdi / niyantrita pratyAkhyAna-pratijJAta divasameM glAnatvAdi rUpa vighnake sadbhAvameM bhI jo tapa niyamase kartavya hotA hai aisA vaha pratyAkhyAna niyantrita pratyAkhyAna hai arthAt takalIphameM bhI jo tapa aura pratyAkhyAnako nahIM choDatA haiM vaha niyantrita pratyAkhyAna hai| "mAse mAse ya tayo" ityAdi / pahelI keTi ane bIjI keTathI yukta je upavAsa (caturtha bhakta) Adi karavAmAM Ave che, tenuM nAma keTisahita pratyAkhyAna che. kahyuM paNa che ke- "paTUvaNao u divase" tyAhi. niyaMtrita pratyAkhyAna-mAMdagI Adi vigho AvI paDe chatAM paNa jeTalA mATe koI tapasyA Adi karavAnA pratyAkhyAna karyA hoya teTalA kALa sudhI te tapa ane prAyAkhyAna karyA hoya teTalA kALa sudhI te tapa ane pratyAkhyAnano bhaMga na thavA deve tenuM nAma niyaMtrita pratyAkhyAna che. eTale ke game tevuM vigha AvI paDe te paNa dhAraNa karelA tapa ane pratyAkhyAnane tyAga na karanAranA pratyAkhyA nana niyatrita pratyAbhyAna che. yu pApa -"mAse mAse ya tavo" tyAha zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 10 sU. 53 dazavidhapratyAkhyAnanirUpaNam chAyA-mAse mAse ca tapo'mukam amukadivase ca etAvat / hRSTena glAnena vA kartavyaM yAvaducchvAsaH // 1 // etat pratyAkhyAnaM niyantritaM, dhIrapuruSamajJaptam / yad gRhNanto'nagArA anizritAtmAno'pratibaddhAH / / 2 / / tathA-sAkAram-Akriyante ityAkArAH pratyAkhyAnApavAdahetavo'nAmogAdyAH, taiH sahitaM sAkAram / anAbhogAdisahitaM pratyAkhyAnamityarthaH // 5 // tathAanAkAram-na santi AkArAH=mahattarapariSThApanIyAghAkArAH pratyAkhyAnagrahItu. yasmiMstat pratyAkhyAnam anAkAram / mukhe'gulyAdiprakSepasambhAvanayA'tra pratyAkhyAne'nAmoga sahasAkAranAmAnau AkArau bhavata eveti // 6 // tathA-pari jaba taka mere bhotara sAMsa hai taba taka meM cAhe svastha hoU cAhe asvastha hoUM kisI bhI avasthAmeM kyoM na hoU amuka amuka mahine meM amuka 2 divasameM itanI tapasyA to avazya hI karUMgA aise niyamase baddha hokara jo munijana tapasyA karate hai vaha niyantrita pratyAkhyAna hai| sAkAra pratyAkhyAna-pratyAkhyAnake apavAdake hetubhUta jo anAbhoga Adi haiM ve Akara zabdase gRhIta hue haiM ina AkAroMse sahita jo pratyAkhyAna hai vaha sAkAra pratyAkhyAna hai| anAkAra pratyAkhyAna-pratyAkhyAna grahItAko jisameM mahattara (paryAya jyeSTha) pariSThApanIya Adi AkAra nahIM hote haiM aisA vaha pratyAkhyAna anAkAra pratyAkhyAna hai mukha meM aGgagulI Adike DAlanekI sambhAvanAse jyAM sudhI mArA zvAsocchavAsa cAlu rahe tyAM sudhI keI paNa avasthAmAM (kaI bImArI AvI paDe athavA game tevuM vidana AvI paDe chatAM paNa) amuka amuka mahinAnA amuka amuka divasomAM huM ATalI tapasyA te avazya karIza ja" A prakAranA niyamapUrvaka je munijane tapasyA kare che athavA koI paNa prakAranA pratyAkhyAna dhAraNa kare che, te te pratyAkhyAnane niyaMtrita pratyAdhyaan De che. sAkAra pratyAkhyAna-pratyAkhyAnanA apavAdanA hetubhUta je anAga Adi che. temane ahIM AkAra zabdathI grahaNa karavAmAM Avela che. A AkAre sahita je pratyAkhyAna che tene sAkAra pratyAkhyAna kahe che. anAkAra pratyAkhyAna-pratyAkhyAna lenArane jemAM mahattara (paryAya ja8) pariNApanIya Adi AkAra letA nathI, evAM te pratyAkhyAnanuM nAma anAkAra pratyAbhyAna che. sukhamAM AMgaLI Adi nAkhavAnI saMbhAvanAthI A pratyAkhyAnamAM anAsthaa-72 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 570 syAnAGgasUtre mANakRtam-parimANaM-parigaNanaM kRtaM dattikavalagRhabhikSAdInAM yasmiratat pratyAkhyAnaM parimANakRtam / taduktam__ " dattIhi va kavalehiM va, gharehi bhikkhAdi ahavadavvehiM / jo bhattapariccAyaM, karei parimANakaDa meyaM // 1 // " chAyA-dattIbhirvA kavalA, gRhebhikSAbhirathayAdravyaiH / yo bhaktaparityAgaM, karoti parimANakRtametat // 1 // iti // 7 // tathA-niravazeSam-nirgatam avazeSam nyUnAtinyUnamapi azanAdikaM yasmistat / athavA-niravazeSasya-caturvidhasya AhArasya parityAgAniravazeSaM pratyAkhyAnam / taduktam" savvaM asaNaM sanyaM, ca pANagaM savvakhajjapejjavihiM / pariharai savvabhAveNaM, eyaM bhANiyaM nikhasesaM // 1 // " isa pratyAkhyAnameM anAbhoga evaM sahasAkAra nAmake do AkAra to hote hI haiM / SaSTha Adi tapa aura saMthArA ina donoMmeM baDoMkA AgAra nahIM hotA hai| ____ parimANa kRta pratyAkhyAna-jisa pratyAkhyAnameM dattiyoMkI kavaloMkI gRhoMkI evaM bhikSA AdikoMkI ginatI kI gaI hotI hai aisA vaha pratyAkhyAna parimANakRta pratyAkhyAna hai so hI kahA hai " dattIhiM va kavalehi va" ityaadi| niravazeSa pratyAkhyAna-jisa pratyAkhyAnameM caturvidha AhArakA nyUnAtinyUna aMza parityakta hotA hai aisA caturvidha AhArakA tyAgakarane vAlA jo pratyAkhyAna hotA hai vaha niravazeSa pratyAkhyAna haibhoga ane sahasAkAra nAmanA be AkAra te hoya che ja. chaTha Adi tapamAM ane saMthArAmAM moTAone AgAra heta nathI. parimANu kRta pratyAkhyAna -je pratyAkhyAnamAM AhArAdinI dRttionI, keLIonI, gharonI ane bhikSA AdikanI maryAdA nakkI karavAmAM AvI hoya che. te pratyAkhyAnane parimANakRta pratyAkhyAna kahe che. kahyuM paNa che ke "dattIhiM va kavalehiM va" tyAdi. niravazeSa pratyAkhyAna-je pratyAkhyAnamAM cAre prakAranA AhAranA nyUnAti nya aMzane paNa parityAga karavAmAM Ave che-eTale ke caturvidha AhArane pratyAkhyAnamAM saMpUrNataH parityAga karavAmAM Ave che, te pratyAkhyAnane niravazeSa pratyAkhyAna kahe che. kahyuM paNa che ke " savvaM asaNaM savvaM ca pANagaM" tyAha zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA010 1053 dazavidhapratyAkhyAnanirUpaNam chAyA-sarvamazanaM sarva, ca pAnakaM sarvakhAdhapeyavidhim / pariharati sarvabhAvena, etad bhaNitaM niravazeSam // 1 // iti // 8 // tathA-saketam-ketaH ketana-cihnam aGguSThamuSTigranthigRhAdikaM, tena sahavartate yat pratyAkhyAnaM tat , saketam / taduktam " aMguTamuSTi gaMThIdharase ussAsa thicugajoikkhe / bhaNiyaM sakeyameyaM, dhIrehiM aNataNANIhi // 1 // " chAyA-aGguSThamRSTiyanthi gRhasvedocchvAsastibuka (jalabindu) jotiSkam ( dIpa maashrity)| bhaNita saketametad dhIrairanantajJAnibhiH // 1 // iti / idaM pratyAkhyAnamabhigrahaviSayaM bodhyam / tathA-addhAyAH kAlasya pauruSyAdirUpasya pramANamAzritya yat pratyAkhyAnaM tat addhAmatyAkhyAnam / taduktam " savvaM asaNaM savvaM ca pANagaM" ityAdi / sarvabhAva zabdakA artha hai mana, vacana aura kAya arthAt niravazeSa pratyAkhyAnameM cAroM prakArake AhArakA parityAga mana, vacana aura kAyase tathA cauvihAra tapasyA karanA. saMketa pratyAkhyAna-keta nAma cihnakA hai jo pratyAkhyAna aMguSTha, muSTi, granthi evaM gRhAdi rUpa cihnase sahita hotA hai, vaha saMketa pratyA. khyAna hai kahA bhI hai-" aMguTThamuhigaMThIdhara" ityaadi| __ sveda nAma pasInAkA hai stibu nAma jala bindukA hai / tathA jyoti. kase yahAMdIpakI rozanI liihai| yaha pratyAkhyAna abhigraha viSayaka hotaahai| ____addhA pratpArUpAna-pauruSI AdirUpa kAlako Azrita karake jo pratyAkhyAna hotA hai vaha addhA pratyAkhyAna hai kahA bhI hai A gAthAmAM vaparAyelA "sarvabhAva" pada dvArA e sUcita thAya che ke niravazeSa pratyAkhyAnamAM cAre prakAranA AhArane mana vacana ane kAyAthI pari. tyAga karavo paDe che tathA cauvihAra tapasyA karavI paDe che. sata pratyAbhyAna-ta' saTI" yiha " 2 pratyAbhyAna gu4, bhuTa, granji, gRha Adi rUpa cihnathI yukta hoya che te pratyAkhyAnanuM nAma sata pratyAbhyAna che. yuM 55 cha ?-" aMguThTha muhi gaThI ghara" tyAhi. veda eTale paraseve. stibu eTale jaLabindu, tathA jatiSka eTale dIpane prakAza. A pratyAkhyAna abhigraha viSayaka hoya che. addhA pratyAkhyAna-pauruSI (prahara) AdirUpa kALane anulakSIne je pratyAkhyAna thAya che te pratyAkhyAnane addhA pratyAkhyAna kahe che. kahyuM paNa che ke zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ %3 572 sthAnAGgasUtre " addhApaJcakravANaM, taMja kAlappamANaccheeNaM / purimaddhaporisIhi, muhuttamAsaddhamAsehiM // 1 // " chAyA-addhApatyAkhyAnaM, tat yat kAlapamANacchedena / purimAI pauruSImiH, muhUrtamAsAImAsaiH // 1 // iti // 10 // itthamidaM daza vidhaM tu-davidhameya pratyAkhyAnaM vijJeyaM, na tu tato'dhikamiti / tu zabdo'vadhAraNArthako'tra bodhya iti // mU0 53 // pratyAkhyAnaM dazavidhatvena pUrvasUtre nirUpitam / pratyAkhyAnaM ca sAdhusAmAcArIti sAmAcArI dazavidhatvena nirUpayati mUlam-dasavihA sAmAcArI paNNatA, taM jahA-icchA 1 micchA 2 tahakAro 3 AvassiyA 4 nisIhiyA 5 / ApucchaNA 6 ya paDipucchA 7 chaMdaNA 8 ya nimaMtaNA 9 // 1 // upasaMpayA 10 ya kAle sAmAcArI bhaye dasavihA u // sU0 54 // chAyA-dazavidhA sAmAcArI prajJaptA, tadyathA-icchA 1 mithyA 2 tathAkAraH 3 AvazyakI 4 naiSedhikI 5 / ApacchanA 6 ca pratipRcchA 7 chandanA 8 ca nimantraNA 9 // 1 // upasampat 10 ca kAle sAmAcArI bhaved dazavidhA tu||suu054|| TIkA-'dasavihA sAmAcArI' ityAdisamAcaraNaM samAcAraH-ziSTajanAcaritaH kriyAkalApaH sa eva sAmAcArI, " addhApaccakkhA gaM" ityaadi| isa prakArase ye 10 prakArake hI pratyAkhyAna hote hai, inase adhika pratyAkhyAna nahIM hote haiN| yahAM "tu" isI avadhAraNa arthameMAyA hai 53 / isa prakArase 10 prakArakA pratyAkhyAna kaha kara aba sUtrakAra pratyAkhyAna sAdhu sAmAcArI rUpa honese 10 prakArakI sAdhu sAmAcArIkA kathana karate haiM-" dasavihA sAmAcArI paNNattA" ityAdi / / sU0 54 // TIkArtha-sAmAcArI 10 prakArakI kahI gaIhai, ziSyajanoM dvArA Acarita "addhA pacakkhANaM " tyAla. // pramANe 41 5412 / pratyAbhyAna hoya che. A dasa prakAranA adhika prakAranA pratyAkhyAna hotA nathI. ahIM "tuM" pada avadhAraNArthe vaparAyuM che. || sUtra 53 | TIkArtha-AgalA sUtramAM dasa prakAra karatAM pratyAkhyAnuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM. pratyAkhyAna sAdhusamAcArI rUpa hovAthI have sUtrakAra dasa prakAranI sAdhu sAmAyArInu 4thana 42 cha-" savihA sAmAcArI paNNatA" tyAhi-(sU. 54) zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 10 sU054 dazavidhasAmAcArInirUpaNam 573 svArthe vyaJ pittvAnDop / sA dazavidhA prajJaptA, tadyathA-icchA mithyetyAdi / atra-kRta dvandva samAsAnAm icchA mithyA tathA zabdAnAM kArazabdena saha sambandhaH / tatazva-icchAkAro mithyAkArastathAkAra iti trINi padAni bhavanti / tatra-icchAkAraH-icchAyA balAbhiyogamantareNa karaNam // 1 // mithyAkAraH-mithyA="yadetanmayA kRtaM tadasa '-diti manasi karaNam / kasmiMzcidakRtye karmaNi kRte sati bhavyenaivaM cintyate-" yadidaM mayA kRtaM tad bhagavatA'nuktatvAd mithyAbhUtam , jo kriyA kalApa hai, usakA nAma samAcAra hai, samAcArase svArtha meM dhyA pratyaya karane para sAmAcAra aisA zabda bana jAtA hai, bAdameM DIe pratyaya karanese sAmAcArI bana jAtA hai, yaha sAmAcArI jo 10 prakA. rakI kahI gaI hai, vaha icchA 1 mithyA 2 tathAkAra 3 Avazyaka 4, naiSedhikI 5, pracchanA 6, pratipRcchA 7, chandanA 8, nimaMtraNA 9 aura upasaMpat 10 isa nAmovAlI hai, tathA ke sAtha AyA huA kAra zabda icchA aura mithyA ina zabdoM ke sAtha lagA lenA cAhiye, kyoMki icchA, mithyA, tathA zabdoMmeM dvandva samAsa huA dvandva samAsameM jo zabda Adi yA antameM AtA hai, vaha samAsAntargata saba zabdoMke sAtha lagAyA jAtA hai, isa niyamake anusAra icchAkAra, mithyAkAra ye isa prakArake pada bana jAte haiM, jisa sAmAcArImeM jabardastI kiye vinA svayaM hI icchA kI jAtI hai, vaha sAmAcArI icchAkAra hai 1 / | sAmAcArI dasa prakAranI kahI che. ziSyajane dvArA Acarita je kriyA kalApa che tenuM nAma samAcAra che te samAcArayukta kiyAnuM nAma sAmAcArI cha. tenA nIya pramANe 65 pr4|24aa cha-(1) 27 (427 / 4 / 2) (2) mithyA (bhithyA 4(2), (3) tathA2, (4) 21zya, (5) naiSedhiyI, (9) PApra2711, (7) pratiY20!, (8) chandanA, (9) nimaMtraNa ane upasaMvat trIjA prakAranI sAmAcarImAM jematathAnI sAthe kAra zabda joDavAmAM AvyuM che, e ja pramANe IcchA ane mithyA pada sAthe paNa kAra zabda lagADa joIe, kAraNa ke IchA, mithyA ane tathA, A traNe padene zraddhasamAsa banyuM che. e niyama che ke dvanda samAsamAM je zabada Adi ke antamAM Ave che, te zabdane samAsanA dareka zabdanI sAthe lagA Da paDe che A niyama pramANe IcchAkAra, mithyAkAra ane tathAkAra pade bane che. IcchAkAra-je sAmAcArImAM jabardastI (jora talabI) karyA vinA jAte ja IcchA karAya che te sAmAcArInuM nAma icchAkAra che, zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 574 sthAnAGgasUtre ato mayedaM duSkRtaM kRta " - mityevaM yadasatkriyAto nivRtiH sa mithyAkAra iti // 2 // tathAkAraH-sUtravyAkhyAnAdau prastute gurubhiH kasmiMzcid vacasyudIrite sati " yathaiva bhavanta udIrayanti tathaivaitat " ityeva karaNam vitarkamakRtvaiva gurvAjJA'bhyupagama ityarthaH // 3 // AvazyakI - jJAnAdyarthamupAzrayAdavazyaM vahirgamane samupasthite -- mithyAkAra- " jo maiMne yaha (aticAra- pApa) kiyA hai, vaha merA kArya mithyaniSphala ho jAo" aisI jo vicAradhArA manameM uThatI hai, vaha mithyAkAra sAmAcArI hai, yaha mithyAkAra usa samaya hotA hai, jaba koI akRtya karma sevita ho jAtA hai, usa samaya vaha bhavya aisA vicAra karatA hai, ki jo yaha kArya maiMne kiyA hai, vaha bhagavAn ke dvArA anukta hone ke kAraNa mithyArUpa haiM, phira bhI maiMne ise ajJAna evaM pramAdAdike vazavartI hokara kara diyA hai ataH merA yaha duSkRtya mithyA ho jAo - isa prakAra se jo asatkriyA se (akalpanIya kArya se) nivRtti hai, vaha mithyAkAra haiM 2, tathAkAra - gurujanoM dvArA jaba sUtrakA vyAkhyAna Adi kiyA jAtA ho usa samaya unake kathana meM kisI bhI prakAra kI tarkaNA kiye binA ho " he bhadanta / Apa jo kahate haiM vaha aisA hI hai - " isa prakAra kA kahanA so tathAkAra hai, arthAt vitarka kiye binA hI gurukI AjJAko svIkAra karanA so tathAkAra hai 3 | mithyAara - " meM yA ne matiyAra (pApa) uyache, te bhArA atiyAra mithyA hA," A prakAranI je vicAradhArA manamAM utpanna thAya che tenu nAma mithyAkAra sAmAcArI che. jyAre kAI akRtyanu (na karavA ceAgya pApakamanuM) sevana thaI jAya che tyAre A mithyAkAra karavAmAM Ave che. akRtyanu sevana thaI jAya tyAre te bhavya jIva eve vicAra kare che ke me' A je kArya karyu che te bhagavAna dvArA anukta havAne kAraNe-evuM karavAnA niSedha hAvAne kAraNe-mithyArUpa che. chatAM paNa ajJAna, pramAda Adine kAraNe te akRtyanu mArA dvArA sevana thai gayu che. tethI mAru' A duSkRtya mithyA hA. A prakAre asakriyAmAMthI akalpanIya kArya mAMthI-je nivRtti thAya che tenu' nAma mithyAkAra che. tathAkAra-gurujanA dvArA jyAre sUtranuM vyAkhyAna Adi karAtu' hAya, tyAre temanA kathana sAme kai paNa prakAranI dalIla athavA vitarka karyAM vinA vuvu' ! "he lagavan ! sApa ne ho / te yathArtha che," tenu' nAma tathAkAra che. eTale ke koi paNa prakAranA vi*ka karyAM vinA ja gurunI AjJAnA svIkAra 12 tenu' nAma ' tathAara' che. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 10 sU0 54 dazavidhasAmAcArInirUpaNam 575 ' avazyamidaM karttavyamato'haM gacchAmi' ityevaM yA guruM prati nivedanA sA''vazyakIti tAtparyam // 4 // naiSedhikI-niSedhe bhavA naiSedhikI-upAzrayAdU bahiH karttavyavyApAra parisamApya punastatraiva pravizataH sAdhoH zeSasAdhUnAmuttrAsAdidoSapari jihIrSayA bahirvyApAraniSedhema upAzrayapravezasUcanam // 5 // AmacchanA-" bhadanta ! karomIdam" iti guru prati pracchanam // 6 // pratipRcchA- kiMcitkattavyamuddizya ziSyeNa pRSTo-gurustakArya pratiSiddhavAn punaH kiMcit kAlaM sthitvA ziSyaH kathayati-" aodaM cedaM ca kAraNamasti, ato yadi pUjyA Adizanti tadA ___AvazyakI-jJAna Adike nimitta yadi upAzrayake bAhara avazya jAnA paDe to aisI sthitise gurujanase aisA nivedana karanA ki yaha kArya Avazyaka hai, ataH maiM jAtA hUM yaha AvazyakI hai 4 / / neSedhikI-upAzrayase bAharake kartavya kAryako samApta kara punaH upAzrayameM praveza karanevAle usa sAdhuko, zeSa sAdhujanoMke udvega Adi doSoMkI nivRttike liye apane upAzrayameM AnekI sUcanA denA aura aba mujhe bAhara koI kAma nahIM hai aisA kahanA naiSedhiko hai 5 / / ApracchanA-he bhadanta ! maiM yaha kArya karatA hUM aisA guruse pUchanA so ApRcchanA hai / pratipRcchA-kisI kAryako karaneke liye guruse pUchanA aura yadi ve usa kArya karanekI AjJA nahIM dete haiM, punaH kucha dera taka Thahara kara aisA kahanA ki he bhadanta ! yaha kArya Avazyaka hai aura isameM ye ye AvazyakI-jJAna Adina nimitte je upAzrayanI bahAra javuM paDe tema hoya te gurune evI vinaMti karavI ke "A kArya Avazyaka che, tethI huM jauM chu," nAma "mAvazyI " che.. dhikI-upAzrayanI bahAra gayele sAdhu pitAnA bahAranuM kArya pUruM karIne jyAre upAzrayamAM pAchA phare, tyAre teNe bIjA sAdhuone udvega Adi denI nivRttine mATe pite upAzrayamAM AvI javAnI sUcanA ApavI paDe che ane have tene bahAranuM kaI kAma bAkI rahyuM nathI evuM je kahevuM paDe che tenuM nAma nadhikI che. AmachanA-"he bhagavan! huM A kArya karuM chuM," A prakAre gurunI anujJA laIne kAma karavuM tenuM nAma ApracchanA che. pratipRcchA-koI kArya karavA mATe gurunI AjJA mAgavAmAM AvI hoya ane guru dvArA te mATe AjJA devAmAM na AvI hoya te thoDI vAra thaMbhI zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 576 sthAnAgasUtre karomi " ityevaM kAryakaraNasamaye yad guru prati punaH pracchanaM sA prtipcchaa| athavA-grAmAntaragamanAya guruNA''diSTaH ziSyo gamanakAle yatpunarguruM prati pRcchati sA pratipRcchA / evaM pratyekaM kArya pratipRcchA vijJeyA // 7 // chandanAsAdhuH svAnItAzanAdhupabhogaviSaye gurvAjJayA " paribhuGkSavedaM kuru mayikRpAm " ityevaM yathArAlikamanyasAdhUna prati AgrahaM karoti sA chandanA // 8||nimntrnnaa -" imaM padArthamupalabhyAhaM tubhyaM dAsyAmi " ityevaM padArthaprApteH pUrvameva yatsAdhUnAmAmantraNaM sA nimantraNA / uktaM cakAraNa haiM ataH Apa pUjya yadi hameM AjJA dete haiM to meM ise kara lU isa tarahase kArya karane ke samayameM jo guruse punaH pUchatA haiM vaha prati pRcchA hai / athavA grAmAntara jAnekI gurune AjJA dI ho to vaha ziSya jo punaH gamana kAla meM guruse pUchatA hai vaha pratipRcchA hai, isI tara. hase pratyeka kArya meM pratipRcchA samajha lenA cAhiye 7) / chandanA-sAdhu jo apane liye AhAra Adi lAyA ho usake upabhogake viSaya meM gurukI AjJA lekara jo yathArAnika anya sAdhu janoMse aisA Agraha karake kahatA hai ki " Apa ise lIjiye, mere Upara kRpA kIjiye" isakA nAma chandanA hai 8 nimantraNA-" isa padArthako lA karake meM Apake liye dUMgA" isa prakArase padArtha prApti ke pahile hI jo sAdhujanoMko AmaMtraNa kara denA vaha niNaMtraNa hai 9 sohI kahA haijaIne pharIthI gurune evuM kahevuM ke "he bhagavana! A kArya Avazyaka che ane A kAraNone lIdhe te karavA cagya che. te Apa mane anujJA Ape te huM te kArya karuM" A prakAre kArya karatI vakhate gurune je pharIthI pUchavAmAM Ave che tenuM nAma pratipRrachA che athavA-cAmAntaramAM javAnI gurue AjJA pharamAvI che. e ja pramANe pratyeka kAryaviSayaka pratipRcchanAnA viSayamAM paNa samajavuM. chandanA-sAdhu potAne mATe je AhAra vaherI lAvyA hoya tenA upabhegane mATe gurunI AjJA prApta karIne anya sAdhujanene te sAdhu evI vinaMti kare che ke "Apa kRpA karIne grahaNa karo " A prakAranA sAdhunA AcAranuM nAma chandanA che. bha'!- 241 54Atha sApAna mAyane mApAza," bhI prAre padArthanI prApti thayA pahelAM ja sAdhujanene je AmaMtraNa karI devAmAM Ave che tenuM nAma nimaMtraNa che kahyuM paNa che ke - zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 10 sU0 54 dazavidhasAmAcArInirUpaNam 577 " puvvaggahieNa chaMdaNA, nimaMtaNA hoi aggahIeNaM!" / chAyA-pUrvagRhItena chandanA, nimantraNA bhavati agRhItena // iti // 9 // tathA-upasampat-" tyadIyo'ham ' ityAdi ruupennaanysttaa'bhyupgmH||10||iti / ___ sAmAcAryAH kramavinyAsastveyam-iha dharmasya parAnupatApamUlatvAt icchAkArasya AjJAvalAbhiyogalakSaNaparopapAtavarjakatvAt prAdhAnyena prathamamupanyAsaH 1 / " puvyaggahieNa chaMdaNA " ityAdi / upasampat-" maiM to ApakA hI hUM" ityAdi rUpase jo apane meM dUsarekI sattAkA abhyupagama hai, vaha upasampat hai, arthAt jJAna darzana cAritra Adike liya gurukI sevA karanA 10 // isa sAdhu sAmAcArIkA jo isa prakAra ke kramase vinyAsa huA hai, so usakA kAraNa isa prakArase hai-parako kisI bhI tarahase bAdhA na ho aise vinaya mUlavAlA dharma hotA hai-ataH icchAkArakA isIliye prathama upanyAsa kiyA gayA-kyoMki jahAM koI bhI vastu icchAke abhAvameM jabardastIse grahaNa karAI jAtI hai, vahAM jIvako saMkleza pariNAma ho jAneke kAraNa usako upatApa-saMtApa hotA hai, icchAkArameM jIva svayaM hArdika ullAsase kriyAoMko grahaNa karanekI apanI icchA "puvvaggahieNaM chaMdaNa" tyA upasampa-"huM to Apane ja chuM," ItyAdi kathana dvArA bIjAnI sattA (prabhAva)ne svIkAra kare tenuM nAma upasampat che. athavA jJAna, darzanacAritra Adine mATe gurunI sevA karavI tenuM nAma upasarpata che sAdhu sAmAcArInuM A prakAranA kAme je nirUpaNa karavAmAM AvyuM che tenuM kAraNa nIce pramANe che - anyane koI paNa prakAre potAnA taraphathI bAdhA (muzkelI) na rahe, evuM vinayamULavALA dharmanuM lakSaNa gaNAya che. ahIM IcchAkArane upanyAsa (nirdeza) sauthI pahelAM karavAnuM kAraNa e che ke-jyAre koI paNa vastune grahaNa karavAnI IcchA na hoya chatAM paNa je te vastune baLajabarIthI ke khoTA dabANathI grahaNa karAvavAmAM Ave, te grahaNakartAne kaleza thAya che. paraMtu jyAre koI paNa prakAranA dabANa-vinA-pitAnI ja IcchAthI kaI vastu athavA kiyAne grahaNa karavAmAM Ave che tyAre jIva utsAhapUrvaka tene grahaNa kare che. A rIte IchAkAra sAmacArIno sadUbhAva hoya te jIva potAnI hAdika IcchA ane umaLakAthI dhArmika pravRtti karyA kare che. mATe IcachAkArane upanyAsa sauthI pahelA karavAmAM AvyuM che. IcchAkAra pUrvaka karAtI kriyAomAM kaI aticAra (doSa) lAgI jAya, te sthA0--73 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 578 sthAnAGgasUtre parAnupatApakenApi ca kathaMcit skhalane mithyAduSkRtaM dAtavyamiti tadanantaraM mithyAkArasyopanyAsaH / 2 / etau ca guruvacanapatipattAveca jJAtuM zakyau, guruvacanaM ca tathAkArakaraNenaiva samyamatipannaM bhavatIti tadanantaraM tathAkArasyopanyAsaH 3 / guruvacanaM svIkRtyApi ziSya upAzrayAdu bahinirgamanakAle guruM pRSTvaiva nirgacchet , atastathAkArAnantaraM gurupRcchArUpAyo AvazyakyAH kathanam 4 / bahini rgataH ziSyo naiSedhikIpUrvakamevopAzraye pravizediti AvazyakyA anantaraM naiSedhikyAH kathanam 5 / tataH kizcitkArya kartuM pravRttaH ziSyo guruM pRcchatIti naiSedhikyA anaprakaTa karatA hai 1, to aisI sthitimeM vaha apane Apako saMbhAlane ke liye mithyAduSkRta detA hai, isaliye dvitIya nambarameM ise sthAna diyA gayA hai 2 icchAkAra aura mithyAduSkRta ye donoM gurUke vacanakI svIkRtimeMhI jAna sakate haiM, kyoMki tathAkAra karanese guruvacana acchI tarahase svIkRta hote haiM, isIliye usake bAda tathAkAra upanyAsa kiyA gayA hai 3, guru vacanako svIkRta karake bhI ziSya jaba upAzrayase bAhara jAne lage to usakA aisA kartavya hai ki vaha guru AjJA avazya 2 jAne ke liye prApta kare isI bAtako sUcita karaneke liye tathAkArake bAda guru pRcchA rUpa AvazyakIkA kathana huA hai 4 / bAharase apanA kartavya kArya samApta karake jaba ziSya punaH upAzrayake bhItara praviSTa hotA hai to vaha naiSedhikI pUrvaka hI upAzrayameM praviSTa ho isI vAtako sUcita karane ke liye AvazyakIke anantara neSedhikIkA kathana huA hai, jo kucha bhI kartavya kArya ziSya karatA hai, to usakA yaha avazya jIva pitAnI bhUla sudhArI levAne mATe "te dukRtya mithyA he," evI utkaTa IcchA prakaTa kare che. tethI mithyAkArane bIjo naMbara ApavAmAM Avyo che. IcchA kAra ane mithyAduSkata, e banne gurunA vacanane svIkAra karavAthI ja saMbhavI zake che. "ApanI vAta yathArtha che, A prakAre tathAkAra karavAthI ja gurunA vaca nenI saMpUrNataH svIkRti thAya che. tethI ja mithyAkArane upanyAsa karyA bAda tathAkArane upanyAsa karavAmAM Avyo che. gurunI anujJA svIkArIne ziSya jyAre upAzrayanI bahAra jAya tyAre paNa teNe gurunI AjJA avazya levI ja joIe e vAta prakaTa karavA mATe tathAkAranuM kathana karyA pachI turata ja gurupRcchArUpa AvazyakInuM kathana karavAmAM AvyuM che. upAzrayanI bahAranuM pitAnuM kArya patAvIne ziSya jyAre upAzrayamAM pAchA phare tyAre naiSadhi kIpUrvaka ja upAzrayamAM praveza kare, e vAtane sUcita karavAne mATe AvazyakInuM kathana karIne nadhikInuM zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 10 sU0 54 dazavidhasAmAcArI nirUpaNam 579 ntaram AmacchanAyAH kayanam 6 / itthaM ziSyeNApRSTe gurustatkAryaM nAnumodita - vAn / punaH ziSyastakAryaM prati guroranubhati prAptukAmaH kAraNamadarzanapUrvakaM punaH pRcchediti ApracchanAyA anantaraM pratipRcchAyAH kathanam 6 / pratipRSTena guruNA'nujJAtaH ziSyo'zanAdyAnIya tatparibhogArtha sAdhUnAmantrayediti tadanantaraM chandanAyA upanyAsaH 7, chandanA tu gRhIta evAzanAdau saMbhavet 8, agRhIte tu nimantraNaiveti chandanAyAH anantara nimantraNAyA upanyAsaH 9 | icchAkArAdi nimantra hI kartavya hai ki vaha vinA guruko pUche na kare- guruse pUcha karahI kare isI bAta ko sUcita karane ke liye naiSadhikIke bAda ApRcchanAkA kathana huA hai 6, kartavyakArya karane ke lie pUche gaye gurudeva yadi apanI anumati usa kAryako karanekI nahIM dete haiM, to ziSyakA yaha kartavya hai ki vaha punaH usa kAryako unheM Avazyaka rUpa se nivedita kare - aura jaba ve apanI AjJA pradAna kareM tabhI ziSya usa apane Avazyaka kAryako kareM - yahI bAta samajhAne ke liye ApRcchanA ke bAda pratipRcchanAkA pATha rakhA gayA hai 7| gurUse AjJA prApta kara AhArAdikI sAmagrI lAkara ziSyako cAhiye ki vaha usa azanAdike upabhogake lie sAdhujanoMke liye AmaMtrita kareM yahI bAta samajhAneke liye usake bAda chandanAkA pATha rakhA gayA hai 8| chandanA jo hotI hai gRhIta hue kathana karavAmAM Avyu che. ziSya je kAI kArya kare te gurune pUchyA vinA na kare, parantu gurunI AjJA laIne kare, te prakaTa karavAne mATe naiSeSikInu kathana karyAM khAda ApRcchanAtuM kathana karavAmAM Avyu che. ApRcchanAnuM kathana karavAnuM kAraNa e che ke kAi kArya karavA mATe gurudeva anumati na Ape, ane ziSyane ema lAgatu hoya ke te kArya karavu' Avazyaka che, te teNe krIthI gurunI anumati mAgavI joie, te kA` kevI rIte Avazyaka che te gurune samajAvavuM joIe jo gurudeva te kAya karavAnI anumati pradAna kare te ja te kAya karavuM joIe. A rIte ApRcchanA khAda ja pratikRcchanAnA prasaMga upasthita thatA heAvAthI tenuM kathana ApRcchanAnuM kathana karyA bAda karavAmAM Avyu che, gurunI AjJA prApta karIne AhArAdi sAmagrI lAvyA khAda te AhArAdi sAmagrInA upabhoga karavA mATe sAMbhegika sAdhuene AmaMtrita karavA joIe. eja vAta prakaTa karavAne mATe pratispRcchanAnuM kathana karyo khAda chaMdanAnu' kathana karavAmAM Avyu che. grahaNa karavAmAM AvelA AhArAdinA viSayamAM ja AmaMtraNa zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 580 sthAnAGgasUtre NAntA sarvA'pi sAmAcArI gurusAmIpyamantareNa na jJAyate iti saryAnte upasa. mpad upanyAsaH 10 iti // sa0 54 // pUrvokta sAmAcArI parUpakazca bhagavAn mahAvIrasvAmIti tatsvapnamAzritya daza sthAnAnyAha mUlam-samaNe bhagavaM mahAvIre chaumatthakAliyAe aMtima rAiyaMsi ime dasa mahAsumiNe pAsittA NaM paDibuddhe, taM jahAegaM ca NaM mahaM dhoradittarUvadharaM tAlapisAyaM sumiNe parAjiyaM pAsittA NaM paDibuddhe 1, egaM ca NaM mahaM sukillapakkhagaM puMsakoilayaM sumiNe pAsittA NaM paDibuddhe 2, egaM ca NaM mahaM cittavicittapakkhagaM puMsakoilaM sumiNe pAsittA NaM paDibuddhe 3, egaM ca NaM mahaM dAmadugaM savarayaNAmayaM sumiNe pAsittA NaM paDibuddhe 4, egaM ca NaM mahaM seyaM govaragaM sumiNe pAsittA NaM paDibuddhe 5, egaM ca NaM mahaM paumasaraM sabao samaMtA kusumiyaM sumiNe pAsittA NaM paDibuddhe 6, egaM ca NaM mahAsAgaraM ummIbIcisahassakaliyaM bhuyAhiM tiNNaM sumiNe pAsittA gaM paDibuddhe 7, egaM ca NaM mahaM diNayaraM teyasA jalaMtaM sumiNe pAsittA gaM azanAdimeM hI hotI hai aura nimaMtraNA agRhIta azanAdimeM hotI hai, isI bAtako prakaTa karaneke liye chandanAke bAda nimaMtraNAkA pATha rakhA gayA hai 9 / icchAkArase lekara nimaMtraNA takakI yaha samasta sAmAcArI gurUkI samIpatAke vinA jAnI nahIM jA sakatI hai isaliye sabake anta meM upasampatkA upanyAsa kiyA gayA hai| sUtra 54 // -indanA-saMbhavI zake che. parantu agRhIta AhArAdinA viSayamAM nimaMtraNAne sadabhAva rahe che. tethI chandanAnuM kathana karyA bAda nimaMtraNAnuM kathana karavAmAM AvyuM che-IcchAkArathI laIne nimaMtraNa paryantanI sAmAcArI gurunI samIpatA vinA jANI zakAtI nathI, te kAraNe sauthI cheluM upasampalU nuM kathana karavAmAM bhAvyu cha. / / sU. 54 / / zrI sthAnAMga sUtra :05 Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA010 sU055 mahAvIrabhagavato daza mahAsvapnanirUpaNam 581 paDibuddhe 8, egaM ca NaM mahaM hariveruliyavannAbheNaM niyae NamaMteNaM mANusuttaraM pavvayaM savvao samaMtA AyaDhiyaM pariveDhiyaM sumiNe pAsittA NaM paDibuddhe 9 / egaM ca NaM mahaM maMdare pavvae maMdaracUliyAo uvariM sIhAsaNavaragayamattANaM sumiNe pAsittA NaM paDibudhdhe 10 / / sU0 55 // chAyA-zramaNo bhagavAn mahAvIra chadmasthakAlikyAmantimarAtrau imAn daza mahAsvapnAn dRSTvA khalu pratibuddhaH, tadyathA-ekaM ca khalu mahAntaM ghoradIptarUpadharaM tAlapizAcaM svapne parAjitaM dRSTvA khalu matibuddhaH 1, ekaM ca khalu mahAntaM zuklapakSakaM puskokilaM svapne dRSTvA khallu pratibuddhaH 2, ekaM ca khalu mahAntaM citra vicitrapakSakaM pu~skokilaM svapne dRSTvA khalu pratibuddhaH 3, ekaM ca khalu mahat dAmadvikaM sarvaratnamayaM svapne dRSTvA khalu pratibuddhaH 4, ekaM ca khalu mahAntaM zveta. govarga svapne dRSTuA khalu pratibuddhaH 5, ekaM ca khalu mahat pamasaraH sarvataH samaH ntAt kusumitaM svapne dRSTvA khalu pratibuddhaH 6, ekaM ca khalu mahAsAgaraM UrmivIcisahasrakalitaM bhujAbhyAM torNa svapne dRSTvA khalu matibuddhaH 7, ekaM ca khalu mahAntaM dinakaraM tejasA jvalantaM svapne dRSTvA khalu pratibuddhaH 8, ekaM ca khalu mahAntaM harivaiDUryavarNAmena nijaketa antreNa mAnuSottaraM parvataM sarvataH samantAt AveSTitaM pariveSTitaM svapne dRSTvA pratibuddhaH 9, ekaM ca khalu mahati mandare parvate mandara cUlikAyA upari siMhAsanavaragatam AtmAnaM dRSTvA khalu pratibuddhaH 10 / / sU0 55 // TokA-'samaNe bhagavaM' ityAdi chadmasthakAlikyAm chadmasthakAla saMbandhinyAm antimarAtrau antimayAme zramaNo bhagavAn mahAvIra imAn anantaraM vakSyamANAn daza mahAsvapnAn=praza isa pUrvokta sAmAcArIke prarUpaka bhagavAn mahAvIra svAmI huehaiM ataH aba sUtrakAra unake svapnoMko, Azrita karake 10 sthAnoMko kathana karate haiM- " samaNe bhagava mahAvIre chaumattha kAliyAe" ityAdi ||suutr 55 // TIkArtha-zramaNa bhagavAna mahAvIrane chadmasthakAla sambandha rAtri ke antima AgalA sUtramAM sAdhusamAcArInI prarUpaNa karavAmAM AvI che. te sAdhu sAmAcArInA prarUpaka mahAvIra prabhu hatA. tethI sUtrakAra te mahAvIra prabhune kevaLa jJAnanI prApti pUrva je 10 svo AvyAM hatAM te prakaTa kare che- "samaNe bhagavaM mahAvIre chaumasthakAliyAe" tyAhi-(sU. 55) TIkAtha- pitAnI chadmasthAvasthAnI chelI rAtrInA chelA praharamAM zramaNa bhagavAna zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAgasUtre stAna svapnAn dRSTvA khalu pratibuddhaH jAgaritaH / tadyathA-te svapnA yathA-' eka ca khalu mahAntaM dhoradIptarUpadharam ' ityAdi / vyAkhyA spaSTA / navaram-mahAntaM =vizAlaM ghoradIptarUpadharam-dhoram-atibhayaGkaraM dIpta-krodhAdhmAtaM yat rUpaM taddharam / ' ditta' ityasya dRpteticchAyApakSe dRptam-darpayuktamiti / tAlapizA. cam tAlarakSavad dIpizAcam parAjita bhagavatA svaparAkrameNa parAstaM dRSTvA patibuddhaH / iti prathamaH svapnaH / 1 / dvitIyasvapne zuklapakSakam zuklapakSa. yuktaM puskokilaM-puruSajAtIya kokilam 2 // tRtIye citravicitrapakSakam-citreNa= citrakarmaNA vicitrau-vivighavarNayuktau pakSau yasya sa tathA tam 3 / caturthe dAmadvikam-mAlAdvayam 4 / pazvame-zveta govargam-zuklaM gosamUham 5 / SaSThe mahat= vizAlaM padmasara-padmAni yatra jAyante tat saraH / sarvataH samantAtU-sarvAsu dikSu vidikSu kusumitaM kusumAni-kamalarUpANi puSpANi saMjAtAni yatra tattAdRzam 6 // praharameM ina 10 mahA svamoMko dekhA aura dekhakara ve pratibuddha hue ve 10 mahAsvapna isa prakArase haiM, prathama svapna meM unhoMne aisA dekhA ki meMne eka bahutahI vizAla moTe-tAje bhayaMkara pizAcako parAsta kara diyA hai, yaha pizAca tAr3ake jaisA lambA-UMcA thA, evaM krodhase lAla, pIlA ho rahA thA athavA abhimAnase bharA huA thA (1) dvitIya mahAsvapna meM unhoMne eka donoM pakSa jisake zukla varNaH vAle haiM aise puruSajAtIya kokilako dekhA (2) / tRtIya svapna meM bhI unhoMne eka puruSa jAtIya kokilako hI dekhA para isake donoM paMkha citrakamase vividha varNoM se yukta ho rahe the (3) / caturtha svapna meM unhoMne do sundara mAlAe~ dekhI (4) pAMcave mahA. svapna meM sapheda varNa saMpanna gAyoMke samUhako dekhA (5) chaThe mahAsvapnameM mahAvIre A dasa mahAsva joyAM hatAM ane te svamo dekhIne teo pratibaddha thayA hatA -pahelA svamAmAM temaNe eka bahu ja vizALa kAya, tADanA jevo UMco ane krodhathI lAlapILA thaI rahele-athavA abhimAnathI bharela-pizAca jo ane temaNe te pizAcane potAnA baLathI parAsta ( parAjita) thata je. bIjA mahAsvapnamAM temaNe sapheda varNanI bane pAMkhevALA narakoyala de trIjA svapnamAM temaNe eka evA narajAtine koyalane je ke jenI ane pAMkhe vividha varSothI yukta hatI. cothA mahAsvapnamAM temaNe be suMdara mALAo dekhI. (5) pAMcamAM mahAsvapnamAM temaNe eka sapheda raMganI gAyonuM dhaNa joyuM (6) chaThA mahAsvapnamAM temaNe dizAo ane vidizAomAM vikasita zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA.10 sU055 mahAvIrabhagavato daza mahAsvapnanirUpaNam 583 saptame UrmivIcisahasrakalitam-Urmayo gurutaraGgAH, vIcayo laghutaraGgAH, teSAM yAni sahasrANi taiH kalitaM yuktam / UrmivIcyoryadyapi samAnArthatA, tathApyatra gurutva. laghutyabhedamAdAya dvayoruktau paunaruktyazaGkA'paneyeti 7 / aSTame tejasA jvalanta= jAjvalyamAnaM dinakara-sUryam 8 / navame-harivaiDUryavarNAbhena-hariH piGgalavarNo maNiH, vaiDya-nIlavarNoM maNivizeSaH tayorvarNayoriva AbhA kAntiryasya tad harivaiDUryava bhaM tena tathoktena nijakena svakIyena, antreNa-udArAntargatazarIrAvayavavizeSeNa, A~ta ' iti bhASA prasiddhana AveSTitaM-sakRdveSTitam , pariveSTitam = asakRdveSTitam 9 dazame -siMhAsanavaragatam-siMhAsanAnAM madhye yad varaM-zreSTha siMhAsanaM tatra gataM-sthitaM svAtmAnaM dRSTrA patibuddhaH 10 / iti // sa0 55 // bhagavatA ye daza svapnA dRSTAsteSAM kIdRzaM phalaM jAtamiti pratipAdayitumAha mUlam-jannaM samaNe bhagavaM mahAvIre egaM mahaM dhoradittarUvadharaM tAlapisAyaM sumiNe parAjiyaM pAsittA gaM paDibudhdhe, tannaM unhoMne eka padmasarovara dekhA-ki jisameM cAroM dizAoM meM evaM vidizAoM meM kamala khila rahe haiM (6) sAtaveM mahAsvapna meM unhoMne eka vizAla samudra dekhA jo urmiyoMse guru taraGgoM se evaM vIciyoMse. laghu taraGgoM se yukta ho rahA thA (7) AThaveM mahAsvapna meM unhoMne tejase jAjvalyamAna sUryako dekhA (8) nauveM mahAsvapna meM unhoMne mAnuSottara parvata dekhA jo haripiGgala varNavAle maNikI evaM vaiDUrya maNikI nIlavarNavAle maNikI kAnti jaisI kAntivAle apanI AMtase AveSTita aura pariveSThita bAra vAra veSTita ho rahA hai (9) dazaveM mahAsvapnameM unhoMne apane Apako siMhAsanoMke bIcameM zreSTha siMhAsana para baiThe hue dekhA isa prakArake mahAsvapnoMko dekhakara ve pratibuddha ho gaye // sUtra 55 // kamaLathI yukta evuM pasaravara dekhyuM. (7) sAtamAM mahAsvapnamAM temaNe eka vizALa samudra je ke je umie (vizALa mejAe) ane vIcio (maMdamaMda taraMge)thI yukta hato. (8) AThamAM mahAzvapanamAM tejathI jAjavalyamAna sUryane je. (9) navamAM mahAsvapnamAM temaNe mAnuSettara parvata che. te mAnuSattara parvata piMgala varNavALA maNinI ane nIlavarNavALA vairyamaNinI kAti jevI kAntivALA pitAnA AMtaraDA vaDe veSTita ane pariveSTita (vAraMvAra vIMTaLAto) thaI rahyo hate. (10) dasamAM mahAsvapnamAM temaNe pitAne sauthI zreSTha siMhAsana para beThelAM joyAM. A prakAranA A dasa mahAsvapnane dekhIne teo pratibaddha thaI gayA. e sU. 55 che zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 584 sthAnAgasUtre samaNeNaM bhagavayA mahAvIreNaM mohaNije kamme mUlAo ugghAie 1 / jannaM samaNe bhagavaM mahAvIre egaM mahaM sukillapakkhagaM jAya paDibuddhe, tannaM samaNe bhagavaM mahAvIre sukkajjhANovagae viharai 3 // jannaM samaNe bhagavaM mahAvIre egaM mahaM cittavicittapakkhagaM jAva paDibuddhe, tannaM samaNe bhagavaM mahAvIre sasamaya. parasamaiyaM cittavicittaM duvAlasaMgaM gaNipiDagaM Aghavei paNNavei paruvei daMsei nidaMsei uvadaMsei, taM jahA-AyAraM jAva dihivAyaM 3 / jannaM samaNe bhagavaM mahAvIre egaM mahaM dAmadugaM savarayaNAmayaM jAva paDibuddhe, tannaM samaNe bhagavaM mahAvIre duvihaM dhammaM paNNavei 5, taM jahA-agAradhammaM ca aNagAradhammaM ca 4 / jannaM samaNe bhagavaM mahAvIre ega mahaM seyaM govaragaM sumiNe jAva paDibuddhe, tannaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa cAuvaNNAiNNe saMdhe jAe, taM jahA-samaNA samaNIo sAvagA sAvi. yAo 5 / jannaM samaNe bhagavaM mahAvIre egaM mahaM paumasaraM jAva paDibuddhe, tannaM samaNe bhagavaM mahAvIre caubihe deve paNNa vei, taM jahA-bhavaNavAsI, vANamaMtarA, joisavAsI, vemANavAsI 6 / jannaM samaNe bhagavaM mahAvIre egaM mahaM ummivIi-jAva paDibuddhe, tannaM samajeNaM bhagavayA mahAvIreNaM aNAie aNayadagge dIhamaddhe cAuraMtasaMsArasAgare tiNe 7 / jannaM samaNe bhagavaM mahAvIre egaM mahaM diNayaraM jAva paDibuddhe, tannaM samaNasta bhagavao mahAvIrassa aNuttare jAva samuppaNNe 8 / jannaM samaNe zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA10 su. 56 dazamahAsvapnaphalanirUpaNam 585 " bhagavaM mahAvIre egaM mahaM hariveruliyA jAva paribuddhe, tannaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa sadeva maNuyAsuraloge urAlA kittivanna sadasilogA pariguvvaMti -' ii khalu samaNe bhagavaM mahAvIre, ii khalu samaNe bhagavaM mahAvIre 9 / jannaM samaNe bhagavaM mahAvIre maMdare pavvae maMdaracUliyAe uvari jAva paDi - buddhe, tannaM samaNe bhagavaM mahAvIre sadevamaNuyAsurAe parisAe majjhagae kevalipannattaM dhammaM Aghavei paNNavei jAva uvadaMsei 10 // sU0 56 // chAyA - yatkhalu zramaNo bhagavAna mahAvIra ekaM mahAntaM boradIptarUpadharaM tAlapizAcaM svapne parAjitaM dRSTvA khalu pratibuddhaH, tat khalu zramaNena bhagavatA mahAvIreNa mohanIyaM karma mUlAt udghAvitam 1 yatkhalu zramaNo bhagavAn mahAvIra ekaM mahAntaM zuklapakSakaM yAvat pratibuddhaH, tatkhalu zramaNo bhagavAn mahAvIraH zukladhyAnopagato viharati 2 / yatkhalu zramaNo bhagavAna mahAvIra ekaM mahAntaM citravicitrapakSakaM yAvat pratibuddhaH, tatkhalu zramaNo bhagavAn mahAvIraH svasamayaparasamayikaM citravicitra dvAdazAGga gaNipiTakam AkhyApayati prajJASayati prarUpayati darzayati nidarzayati upadarzayati, tadyathA - AcAraM yAvad dRSTivAdam 3, / yat khalla zramaNo bhagavAn mahAvIra ekaM mahad dAmadvikaM sarvaratnamayaM yAvat pratibuddhaH, tatkhalu zramaNo bhagavAn mahAvIro dvividhaM dharmaM prajJApayati 5 / tathathA - agAradharma ca anagAradharma ca 4 | yat khalu zramaNo bhagavAn mahAvIra ekaM mahAntaM zvetaM govarga svapne yAvat pratibuddhaH, tat khalu zramaNasya bhagavato mahAvIrasya cAturvarNyAkIrNaH saMgho, jAtaH, tadyathA - zramaNAH zramaNyaH zrAvakAH zrAvikAH 5 / yatkhalu zramaNo bhagavAn mahAvIra ekaM mahat padmasaro yAvat pratibuddhaH, tatkhalu zramaNo bhagavAn mahAvIrazcaturvidhAn devAn prajJApayati, tadyathA-bhavanavAsino vyantarAn jyotiyasino vimAnavAsinaH 6 / yat khalu zramaNo bhagavAn mahAvIra ekaM mahAntam Urmi vIci - yAvat pratibuddhaH, tat khalu zramaNena bhagavatA mahAvIreNa anAdikam ana da dIrghAdhyAnaM cAturanta saMsArasAgaraM tIrNam 7| yatkhalu zramaNo bhagavAna mahAvIra ekaM mahAntaM dinakaraM yAvat pratibuddhaH, tatkhalu zramaNasya bhagavato mahAvI :, sthA0-74 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #615 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAgasUtre rasya anantam anuttara yAvat samutpannam 8 / yatkhalu zramaNo bhagavAn mahAvIra ekaM mahAntaM harivaiDUrya yAvad pratibuddhaH, tatkhalu zramaNasya bhagavatI mahAvIrasya sadevamanujAsure loke udArAH kIrtivarNazabdazlokAH parigUyante-' iti khalu zramaNo bhagavAna mahAvIra-iti khalu zramaNo bhagavAna mahAvIraH / 9 / yatkhalu zramaNo bhagavAn mahAvIro mandare parvate mandaracUlikAyA upari yAvat pratibuddhaH, tatkhalu zramaNo bhagavAn mahAvIraH sadevamanujAsurAyAM pariSadi madhyagataH kevali prajJaptaM dharmam AkhyApayati prajJApayati yAvat upadarzayati 10 // sU0 56 // TIkA-'jaNNaM samaNe bhagavaM' ityAdi yatkhalu bhagavAn mahAvIraH prathame svapne svaparAkrameNa krodhAdhmAtaM mahAntaM dhoraM tAlavRkSavada dIrgha pizAcaM parAjitaM dRSTvA pratibuddhaH / tena bhagavatA mahAvIreNa mohanIyaM karma mUlAt uddhAtitam utpATitam-vinAzita miti prathamasvapnaphalam 1 // tathA bhagavAn dvitIye svapne ekaM mahAntaM zuklapakSayuktaM kokilaM dRSTA prtibuddhH| tena bhagavAn mahAvIraH zukladhyAnopagataH=zukladhyAnayuktaH san viharati-zukladhyAnaM dhyAyatItyartha iti dvitIyam 2 // tathA-bhagavAna tRtIye svapne bhagavAnne jo ye 10 mahAsvapna dekhe unakA phala kaisA huA aba isa bAtako sUtrakAra pradarzita karate haiM-- ___"jannaM samaNe bhagavaM mahAvIre egaM mahaM" ityAdi // sUtra 56 // TIkArtha-zramaNa bhagavAna mahAvIrane jo prathama svapna meM apane dvArA parAsta kiye gaye eka bhayaGkara tAlavRkSake jaise lambe moTe tAje krodhI pizAcakA dekhA so usakA phala unhoMne aisA prApta kiyA ki unhoM samasta karmoM ke pradhAna mohanIya karmako jaDamUlase vidhvaMsa kara diyaa| dvitIya svapnameM jo unhoMne eka puruSa jAtIya zukla varNake pAMkhovAle kokilako dekhA so usakA phala unhoMne yaha prApta kiyA ki una bhagavAnane zukla dhyAnako mahAvIra prabhue je uparyukta dasa mahAsvapna dekhyAM, te mahAsvapnanuM phala have sUtrakAra prakaTa kare che "jannaM samaNe bhagavaM mahAvIre ega mahaM" tyAha-(sU. 56) TIkAryuM-zramaNa bhagavAna mahAvIra je pahelA mahAsvapnamAM eka bhayaMkara, mahAkAya tADa jevA UMcA ane krodhI rAkSasane pitAnA dvArA parAjita thayele che, tenuM temane A prakAranuM phala maLyuM-temaNe samasta karmomAM mukhya evAM mohanIya karmane jaDamULamAMthI ucacheda (vinAza) karI nAkhyuM. temaNe bIjA mahAsvapnamAM zakulanI pAMkhevALA narakoyalanA je darzana karyA tenA phalasvarUpe temaNe zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #616 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA010 sU0 56 dazamahAsvapnaphalanirUpaNam ekaM mahAntaM citravicitrapakSayuktaM kokilaM dRSTvA pratibuddhaH / tena bhagavAn mahAvIraH svasamayaparasamayikaM - svasamayAH jinasiddhAntAH parasamayA:-paratIrthikasiddhAntAH, te ubhaye'Nisanti yatra taM tAdRzam , ata eva-citravicitra syAdvAdayuktaM dvAdazAGga-dvAdaza agAni-aGgAnIva aGgAni-avayavA yasmiMstaM tathAvidhaM gaNipiTakaM-gaNinA AcAryasya piTaka iva-ratnAdhAramaJjUSeva yaH sa taM tayAvidham AkhyApayati-sAmAnyataH, prajJApayati-vacanaparyAyeNa nAmAdibhedena vA, prarUpayati-pratimUtramarthaprarUpaNataH, darzayati-tattatsUtranirdiSTapratyupekSaNAdikriyANAM padarzanataH / nidarzayati-parA'nukampayA bhavyakalyANApekSayA vA nitarAm-avi. zayena darzayati, upadarzayati-sakalanayayuktibhiriti, tAnyaGgAni tu AcArAdidRSTibAdAntAni bodhyAnIti tRtIyam 3, tathA-zramaNo bhagavAn mahAvIraH caturthasvapne jAyA / tRtIya mahAsvapna meM jo unhoMne jo eka vizAla citravicitra pakSa yukta puruSa jAtIya kokilakA nirIkSaNa kiyA so isase unhoMne svasiddhAnta evaM parasiddhAntavAle aise gaNipiTakakA jo 12 aGgovAlAhai, evaM syAhAdase yukta dvAdazAMgakA sAmAnya rUpase kathana kiyA, prajJApana kiyA vacana paryAyase yA nAmAdi rUpase kathana kiyA, prarUpaNa kiyA, arthakI prarUpaNAse prati sUtrakA kathana kiyA, tattatsUtra nirdiSTa pratyupekSaNAdi kriyAoMkA pradarzana kiyA, nidarzana kiyA, dUsare jIvoMkI anukampAse athavA-bhavya jIvoMke kalyANakI apekSAse atizaya rUpase use dikha. lAyA evaM samasta naya evaM yuktiyoM dvArA usakA upadarzana kiyA ye aGga AcArAgase lekara dRSTivAda taka hai / 3 / zukaladhyAna dharyuM. trIjA mahAsvapnamAM temaNe vividha varSothI yukta pAMkhevALA narakoyalanA je darzana karyA tenA phalasvarUpe temaNe gaNipiTakanuM kathana karyuM, prajJApana karyuM, prarUpaNa karI, ItyAdi ahIM grahaNa thavuM joIe A gaNipiTakanA AcA gathI laIne dRSTivAda paryaMtanA bAra aMgo che. temAM svasiddhAnta ane para siddhAntanuM tathA syAdvAdayukta dAdazAMganuM sAmAnya rUpe kathana karavAmAM AvyuM che prajJApana karavAmAM AvyuM che,-eTale ke vacana paryAyapUrvaka athavA nAmAdirUpe kathana karavAmAM AvyuM che, prarUpaNa karavAmAM AvI che eTale ke arthanI prarUpaNA pUrvaka pratyeka sUtranuM kathana karavAmAM AvyuM che te sUvanirdiSTa pratyupekSaNAdi kiyAonuM pradarzana karavAmAM AvyuM che eTale anya cha pratye anukaMpAthI prerAIne athavA bhavya jIvanuM kalyANa thAya evI bhAvanAthI prerAIne atizayarUpe tene prakaTa karavAmAM Avela che ane samasta naye (mAnyatAo) ane yaktio dvArA tenuM upadarzana karavAmAM AvyuM che-trIjA mahAsvapnanA phalasvarUpe zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #617 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 588 sthAnAGgasUtre , ekaM mahat sarvaratnamayaM mAlAyugalaM dRSTvA pratibuddhastena bhagavAn AgArAnagAralakSaNaM dvividhaM dharmaM prajJApayatIticaturtham 4 tathA paJcame svapne bhagavAn ekaM mahAntaM zvetavarNa gosamUhaM dRSTvA pratibuddhastena bhagavato mahAvIrasya cAturvarNyAkIrNaH catvAro varNAzrAturva zramaNazramaNI zrAvaka zrAvikArUpaM tena AkIrNovyAptaH saGgho jAta iti paJcamam 5 / tathA-SaSThe svapne bhagavAn vikasitakamalasamUhasahitaM sarovaraM dRSTvA pratibuddhastena bhagavAn bhavanavAsivyantarajyotiSkavaimAnikarUpAn caturvidhAn devAn prajJApayati kathayatIti SaSTham 6 / tathA bhagavAn saptame svapne taraGgaparamparAyuktaM mahAsAgaraM bAhubhyAM svayaM tIrNa dRSTvA pratibuddhAstena bhagavatA anAdikamnAsti Adiryasya tat - Adirahitam, anavadagraham - nAsti avadaH = anto yasya tat antarahitam, tathA - dIrghAdhvAnaM dIrghaH adhvA = caturgatiparibhramaNarUpo mArgoM yasmiMstat, punaH punastatraiva bhramaNAd, evaM vidhaM cAturanta saMsArasAgaraM catvAraH = caturtha mahAsvapna meM jo zramaNa bhagavAn mahAvIrane evaM vizAla sarvaratnamaya mAlA yugala dekhA, so isake phalasvarUpa unhoMne AgAra aura anagAra dharmakI prarUpaNA kI (4) pAMcaveM svapna meM jo zramaNa bhagavAna mahAvIrane jo eka mahAn zveta varNavAle go samUhako dekhA so isake phala svarUpa unakA saGgha, zramaNa, zramaNI zrAvaka aura zrAvikA ina cAra varNoM vAlA huA 5 / chaThe svapna dekhe gaye padma sarovara ke phala svarUpa unhoMne bhavanavAsI, vyantara, jyotiSka evaM vaimAnika rUpase cAra prakAra ke devoMkI prajJApanA kI 6 / sAtaveM svapna meM jo unhoMne taraGga paramparAoMse yukta mahAsAgarako apanI bhujAoM dvArA pAra kiyA gayA dekhA so isake phalasvarUpa unhoMne anAdi ananta isa caturgati paribhramaNa rUpa mahAvIra prabhune A mAra a'gavALA gaNipiTakanu kathana AdikaravAnI zakti prApta thai. ceAthA mahAsvapnamAM temaNe je e suMdara mALAo dekhI tenA phaLa svarUpe temaNe agAradhamanI ane anagAradharmanI prarUpaNA karI. pAMcamAM mahAsvama temaNe je sapheda vaNunI gAyAnA samUha joyA tenA phalasvarUpe temaNe sAdhu, sAdhvI, zrAvake ane zrAvikArUpa caturvidha sa'ghanI sthApanA karI, chaTThA mahAsvapnamAM temaNe cAre dizAe ane vidizAomAM vikasita kamaLAthI yukta evu je padmasarovara dekhyuM. tenA lasvarUpe temaNe bhavanavAsI vyantara, jAti ane vaimAnikarUpa cAra prakAranA devAnI prajJApanA karI. sAtamAM mahAsvapnamAM temaNe taraMga para'parAothI yukta mahAsAgarane peAtAnA dvArA je tarI javAtA dekhyA, tenA phala svarUpe temaNe anAdi ana'ta ane devagatirUpa cAragativALA (nAraka, tiya ca, manuSya ane devagatirUpa zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #618 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA010 sU056 dazamahAsvapnaphalanirUpaNam catussaMkhyakA antAH narakatiryaGmanujadevarUpA gatayo yasmistAdRzo yaH saMsArasAgaraH sa eva sAgaraH durgamavartma tat tIrNamiti saptamam 7 / tathA bhagavAn aSTame svapne ekaM mahAntaM tejasA jvalantaM dinakara-sUrya dRSTvA pratibuddhastena bhaga vataH anantam-antarahitam anuttaram-nAsti uttaram pradhAnaM yasmAtat-sarvotkRTam , tathA-yAvatpadenAtra-' nivAghAe nirAvaraNe kasiNe paDipuNNe kevalavaranANadaMsaNe' chAyA-nirvyAghAtaM nirAvaraNaM kRtsnaM pratipUrNa kevalavarajJAnadarzanamiti paJcapadAni gRhyante / tatra-nirvyAghAtam=vyAghAtarahitam , nirAparaNam Ava. raNarahitam , kRtsnaM sampUrNam , pratipUrNam sarvathA sampUrNam , etAdRzaM yat kevala. varajJAnadarzanaM, tat samutpannamityaSTamam 8 tathA bhagavAn navame svapne harivaiDUryamArgavAle evaM naraka, tiryazca, manuja, deva ina cAra gatiyoMvAle saMsAra tera gaye haiM 7 AThaveM svapnameM jo unhoMne tejase dedIpyamAna sUryako dekhA haiM, so isake phalasvarUpa unheM ananta-anta rahita, anuttara, jisake jaisA koI jJAna pradhAna nahIM hai-sarvotkRSTa aisA kevalajJAna evaM kevala. darzana prApta huA hai, yahA~ para yAvatpadase-"nivvAghAe, nirAvaraNe, kasiNe, paDipuNNe, kevalavaranANadaMsaNe" isa pAThakA grahaNa huA hai, yaha kevalajJAna kevaladarzana vyAghAta rahita honeke kAraNa nirvyAdhAta hotA hai, AvaraNa-jJAnAvaraNAdise sarvathA rahita hone ke kAraNa-nirA. varaNa hotAhai sampUrNa hone ke kAraNa kRtsna hotAhai, tathA-sarvathA sampUrNa hone ke kAraNa pratipUrNa hotA hai / cAra gativALA) A saMsAra kAnanane athavA to A saMsArasAgarane pAra karIne siddhigati prApta karI. AThamAM mahAsvapnamAM temaNe je tejathI dedIpyamAna sUryane nayo, tanA 34913 tebhane mana (A2Dita ), manuttara (saha-manu55) niryAghAta, nirAvaraNa, kRna ane pratipUrNa kevaLajJAna ane kevaLadarzana prApta thayAM kevaLajJAna ane kevaLadarzana eka vAra prApta thayA bAda kAyamane mATe TakI rahe che-kadI temane anna AvatuM nathI, tethI temane anaMta vizeSaNa lagADayuM che. bIjA koI paNa jJAna karatAM te pradhAna-sarvotkRSTa hoya che tethI tene anuttara vizeSaNa lagADyuM che. A kevaLajJAna ane kevaLadarzana vyAghAta rahita hoya che tethI temane nirbIvAta vizeSaNa lagADyuM che, jJAnAvaraNa Adi AvaraNathI rahita hovAne kAraNe tene nirAvaraNa vizeSaNa lagADyuM che, saMpUrNa hevAne kAraNe temane "kRtna" vizeSaNa lagADayuM che ane sarvathA saMpUrNa hovAne kAraNe "pratipUrNa vizeSaNa lagADavAmAM AvyuM che. bhagavAna mahAvIre navamA mahA zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #619 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 590 syAnAGgasUtre varNAbhena svakIyena antrega ekaM mahAntaM mAnuSottaraM parvatam AveSTitaM pariveSTitaM dRSTvA pratibuddhastena bhagavataH sadevamanunAsure-devamanujAsuraiH sahitaM sadevamanujAsuraM tasmiMstathokte loke udArAH utkRSTAH pradhAnA iti yAvat kIrtivarNazabdazlokaH-tatra-kIrtiH sarvadigvyApinI, varNa:-ekadigvyApI, zabdaH arddhadigvyApI, zlokaH tattatsthAna eva guNakIrtanam , eSAmitaretarayogadvandvaste tathAbhUtAH pari bhagavAna ne jo nauveM mahAsvapnameM hari vaiDUrya maNikI AbhA jaisI AbhAvAlI apanI AMtase eka mahAna mAnuSottara parvatako AveSTita pariveSTita huA dekhA haiM, so isake phalasvarUpa unakI devalokameM manuSya lokameM evaM asuralokameM aisI utkRSTa kIrti gAI gaI aisA uskRSTa varNa yaza gAyA gayA, aisA utkRSTa zabda aura aisA utkRSTa zloka gAyA ki zramaNa bhagavAna mahAvIra sarvajJa haiM, sarvadarzI haiM, saba prakArake saMzayake nAzanahAre haiM, sarvajIva sukhapUrvaka samajha sake, aisI bhASAke bolanevAle haiM, SaT kAyake jIvoMke rakSaka haiM, sura, asura evaM manuSyoMse sevita caraNa yugalavAle haiM, evaM sakala saMyati janoMke zirobhUSaNa rUpa haiM, samasta dizAoM meM jo yaza prApta hotA hai, usakA nAma kItti hai, eka dizAmeM jo yaza vyApta hotA hai, usakA nAma varNa hai, ardha dizAmeM jo vyApta hotA hai, usakA nAma zabda hai, aura kevala usI sthAnameM jo guNa kIrtana hotA hai, vaha zloka hai / tathA svapnamAM piMgalamaNi ane nIla vaiDUryamaNi jevI prabhAvALA pitAnA AMtaraDA va mAnattara parvatane AveSTita ane pariveSTita thate joye. A mahAsvapnanA phalasvarUpe devalekamAM, manuSyalakamAM ane asurakamAM temanI evI ukaSTa kIrti gavAvA lAgI, e utkRSTa yaza gavAvA lAge, evA utkRSTa zabda ane evI utkRSTa prazaMsA gavAvA lAgI ke zramaNa bhagavAna mahAvIra sarvajJa che, sarvadazI che ane saghaLA saMzane nAza karanAra che. teo evI bhASA bolanArA che ke saghaLA che temanI vANane saraLatAthI samajI zake che. teo chakAyanA jIvonuM rakSaNa karanArA che, sura, asura ane manuSya paNa temanA caraNayugalanI sevA kare che. teo sakaLa saMyamIjanenA zirobhUSaNarUpa che. samarata dizAomAM yazane phelAve che tenuM nAma "kIti che, eka ja dizAmAM yazane phelAve che tenuM nAma "varNa" che e dizAmAM ja je vyApta thAya che tenuM nAma "zabda" che ane phakta amuka ja sthAnamAM je guNa dAna thAya che tenuM nAma "zleka che. dasamAM svapnamAM temaNe mandara parvatanI zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #620 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA0 sthA 10 sU0 57 sarAgasamyagdarzana nirUpaNama gUyante-kIrtyante, kathaM kIrtyante ? ityAha-' iti khalu ityAdi / iti evaMvidhA, arthAt sarvajJaH sarvadarzI sarvasaMzayavyayacchedakaH sarvajIvAbhigamyabhASAbhASI SaTakAya-- jIvavatsalaH surAsuramanujasevitacaraNayugalaH sakalasaMyatizirobhUSaNaH zramaNo bhagavAn mahAvIraH, iti khalu zramaNo bhagavAna mahAvIra iti / atra dviruktiH kIttayiturbAhulyAt AdarAd vA bodhyeti navamam 9 / tathA bhagavAn dazame svapne mandaraparvatasya cUlikAyA upari AtmAna siMhAsanavaragataM dRSTvA pratibuddhastena bhagavAn devAsuramanujapariSadi madhyagataH san kevaliprajJaptaM pUrvavartitIrthakaroktaM AkhyApayati prajJApayati yAvat upadarzayatIti / AkhyApayatItyAdi vyAlyAta. pUrvam 10 // iti dazasvapnaphalam / iti // mU0 56 // yadA bhagavAn dazavidhAn svapnAn dRSTavAn , tadA sa sarAgasamyagdarzanayukta AsIditi sarAgasamyagdarzanaM dazavidhatvenAha mUla-dasavihe sarAgasammaiMsaNe pannatte, taM jahA-nisagyu 1 vaesarUI 2 ANalaI 3 sutta 4 bIyaruimeva 5 / abhigama 6 vitthAraruI 7 kiriyA 8 saMkheva 9 dhammaruI 10 ||suu0 57 // ___ chAyA-dazavidhaM sarAgasamyagdarzanaM prajJaptaM, tadyathA-nisargoM 1, padezaruciH 2 AjJAruciH 3 sUtra 4 bIjarucireva 5 / abhigama 6 vistAraruciH 7 kriyA 8 saMkSepa 9 dharmaruciH 10 // mU0 57 // 10 veM mahAsvapnameM jo unhoMne mandara (meru) parvatakI cUlikAke Upara apane Apako zreSTha siMhAsanake Upara virAjamAna dekhA hai, so isake phala svarUpa unhoMne deva, manuja, evaM amura sampanna pariSadAmeM baiThakara kevali prajJapti apane pUrvavarti tIrthaMkarokta dharmakA kathana kiyA hai, yAvat usakA upadarzana kiyA hai, yahAM yAvat zabdase gRhIta prajJApayati Adi padoMkA artha pUrvameM vyAkhyAta kiyA jA cukA hai, isa prakArase yaha phala daza svapnoMkA haiM / sU0 56 // cUlikA (zikhara ) upara rahelA zreSTha siMhAsana upara pitAne virAjamAna thayelA dekhyA hatA. A mahAsvapnanA phalasvarUpe temaNe de, manuSya ane asurothI saMpanna pariSadamAM kevaliprajJaptinuM pitAnA pahelAM thaI gayelA tIrthakarakta dharmanuM kathana karyuM, prajJApana karyuM, ItyAdi pUrvokta sUtrapATha ahIM paNa grahaNa kare joIe. A rIte "upadarzana karavA" paryatane sUtrapATha ahIM grahaNa kare joIe. A prakAranuM dasa mahAsvapnanuM phala samajavuM. l sUtra 56 che zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #621 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre TIkA-'dasavihe ' ityAdi sarAgasamyagdarzanam-sarAgaH-anupazAntAkSINamohaH, tasya yat samyagdarzana tatvArthazraddhAnam , athavA-sarAgaM ca tatsamyagdarzanaMceti sarAgasamyagdarza namiti / tad dazavidhaM prajJaptam / tadyathA-" nisargopadezaruci '-rityAdi / tatra-nisargopade. zazabdayoH kRtadvandvayo ruci zabdena saha sambandhaH / tatazca nisargaruci rupadezaruci ceti padadvayam / evamagre'pi yathAsaMbhavaM bodhyam / tatra-nisargaruciH nisargaHsvabhAvaH, tena ruciH tattvAbhilASaH 1, tathA-upadezaruci:-upadeza tIrthakaragaNadharaguruprabhRtInAmAptapuruSANAM vacanaM, tena ruciH 2 / tathA-AjJAruciH jisa samaya bhagavAnanne 10 prakArake svapnoMko dekhA taba ve sarAga samyagdarzanase yukta the ataH aba sUtrakAra samyagdarzana 10 prakArase kathana karate haiM-"dasavihe sarAgasammadaMsaNe pannatte" ityAdi / sU0 57 // TIkAtha-sarAga samyagdarzana-jisa jIvakA moha na upazAnta ho nakSINa ho usa jIvakA jo samyagdarzana hai, vaha sarAga samyagdazana hai, tattvArtha ke addhAnakA nAma samyagdarzana hai, athavA-rAga sahita jo samyagdarzana hai, vaha sarAgasamyagdarzana hai, yaha sarAgasamyagdarzana 10 prakArakA kahA gayA hai, jaise-nisargaruci upadeza ruci Adi-svabhAvataH jo ruci tattva viSayaka abhilASA hotI hai, vaha nisarga ruci hai 1, tIrthaMkara gaNadhara guru Adi Apta puruSoM ke vacana se jo ruci hotI hai vaha upadeza jyAre mahAvIra prabhue uparyukta dasa mahAsvapnAM dekhyAM, tyAre teo sarAga samyagdarzanathI yukta hatA. tethI have sUtrakAra samyagdarzananA dasa prAnuM 4thana 43 cha-" dasavihe sarAgasammaiMsaNe paNNatte" tyAhi-(sU 57) TakAtha-sarAga samyagdarzanane artha A pramANe kahyo che-je jIvane meha upazAnta paNa na hoya ane kSINa paNa na hoya evA jIvanuM je samyagdarzana hoya che tenuM nAma sarAga samyagadarzanatA che. athavA rAga sahitanuM je samyagdarzana che tene samyagdarzana kahe che. te sarogasamyagdarzananA nIce pramANe dasa prA2 4aa cha-(1) nisaruthi, (2) 5hezarunthi, (3) AjJAruthi, (4) sUtraruthi, (5) bhA042thi, (6) bhanigamaruthi, (7) vistAruthi, (8) yAzi (9) saMkSeparuci ane (10) dharmaci. have A dase prakArene artha spaSTa karavAmAM Ave che- nisaruci-kudaratI rIte ja tattvaviSayaka je ruci (abhilASA) thAya che tenuM nAma nisarga ruci che. upadezaruci-tIrthakara, gaNadhara, Adi AptapuruSanAM vacanane lIdhe je ruci thAya che te rucinuM nAma upadezaruci che. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #622 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA 01. sU057 sarAgasamyagdarzananirUpaNam AjJA-tIrthakaravacanarUpA, tayA ruciH 3, tathA-sUtraruciH-sUtreNa Agamena ruciH 4, bIjaruciH-bIjamiva bIjam anekArthAbhidhAyakamekaM vacanaM tena ruciH 5, abhigamaruci:-abhigamena jJAnena ruciH 6 tathA-vistAraruciH-vistAro-dharmA. stikAyAdipadArthAnAM sarvanayapramANe vistarato jJAnaM, tena ruciH 7, kriyA ati. lekhanAmamArjanAdirUpA, tatra ruciH 8, saMkSepaH-jinoktatattvAnAM saMgrahastatra ruciH 9 / tathA-dharmaruciH-dharme zrutacAritralakSaNe ruciriti 10 // ___ yadvA-dazavidhaH sarAgasamyagdarzanaH prajJaptaH, tadyathA-ityAdirUpeNa chAyAkartavyA / atra pakSetvevaM vyaakhyaa| tathAhiruci hai 2, tIrthaMkarake vacana rUpa AjJAse jo ruci hotI hai, usakA nAma AjJA ruci hai 3, Agamase jo ruci hotI hai, vaha sUtraruci hai 4, aneka arthakA abhidhAyaka jo eka vacana hai, vaha bIja haiM, isa bIjase jo ruci hai vaha bIjaruci hai 5, abhigamase jJAnase jo ruci hai, vaha abhigama ruci hai 6, dharmAstikAyAdika padArthoM kA jo sarvanaya evaM pramANoMse vistArapUrvaka jJAna hotAhai, vaha vistAra ruci hai 7, pratilekhanA pramArjana Adi rUpa kriyAmeM jo ruci hotI hai, vaha kriyAruci hai 8, saMkSepa-jinokta tatvoM kA saMgrahameM jo ruci hai vaha saMkSeparuci hai 9 / tathA-zruta cAritra rUpa dharmameM jo jo ruci hai vaha dharmaruci hai 10, AjJAruci-tIrthakarAnAM vacane rUpa AjJAne lIdhe je ruci thAya che te rucine AjJAruci kahe che. sUtraruci-Agamana lIdhe je ruci thAya che te rucine sUtraruci kahe che. khIjaruci-aneka arthanuM abhidhAyaka je eka vacana che tenuM nAma bIja che. A bIjane lIdhe je ruci thAya che tenuM nAma bIja ruci che. abhigamaruci-jJAnane abhigama kahe che. te jJAnane lIdhe je ruci thAya che tene abhigamaruci kahe che. vistAra-dharmAstikAya Adi padArthonuM je sarvanaya ane pramANethI vistAra pUrvakajJAna thAya che tenuM nAma vistAra che. te vistArane lIdhe je ruci thAya che tenuM nAma vistAraruci che. kriyAruci-pratilekhanA, pramArjanA Adi kriyAo pratye ja ruci heya che. tena jiyArathi / che. saMpaci-jinekta tane saMgraha karavAnI je ruci hoya che tenuM nAma saMkSeparuci che. dharmaruci-mRtacAritrarUpa dharma pratyenI rucinuM nAma dharmaruci che. athavA sthA-75 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #623 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAsUce sarAgasamyagdarzana:-sarAgaM samyagdarzanaM yasya sa tathA-anupazAntA'kSINamohayukta tattvArthazraddhAnavAn puruSo dazavidhaH prajJaptaH / tadyathA-nisargaruciH-nisargeNa= svabhAvena ruci-tattvAbhilASo yasya sa tathA / yo hi-jAtismaraNAdirUpayA svabhatyA jJAteSu jinokteSu vAstavikeSu jIvAjIvAdipadArtheSu ruciyukto bhavati sa ityarthaH / taduktam___ " jo jiNadiDhe bhAve, jIvA iya sadahAi sayameva / emeva nannahatti ya, nisaggaruitti nAyabvo // 1 // " chAyA-yo jinadRSTAn bhAvAn jIvAdikAn zraddadhAti svayameva / evameva nAnyatheti ca nisargaruciriti jJAtavyaH // 1 // iti // 1 // athavA-" dasavihe sarAgasammaiMsaNe" ityAdi sUtrakI vyAkhyA-isa prakArase bhI kI jA sakatI hai, isa pakSameM sarAga samyagdarzana padase sarAga samyagdarzanavAlA puruSa gRhIta huA hai, aura vaha isa prakArase 10 prakArakA hotA hai-jisameM moha na upazAnta huA hai aura na kSINa hI huA hai aisA sarAga samyagdarzana jisakA hai vaha sarAga samyagdarzana hai sarAga samyagdarzanavAlA hai-inameM nisarga rucivAlA vaha puruSa hai ki jisakI tattvAbhilASa rUpa ruci svabhAvase haiM-jAtismaraNa Adi rUpa svamati dvArA jJAta jinokta jIvAjIvAdi padArthoM meM jo ruci yukta hotA hai kahA bhI hai-"jo jiNadiveM bhAve " ityAdi / "savihe sarAgasammaiMsaNe" tyAha A sUtranI vyAkhyA A pramANe paNa karI zakAya che- sarogasamyagdarzana A padathI sarAgasamyagadarzanavALA puruSane grahaNa karavAmA Ave te sarAgasamyagdarzanavALA puruSanA paNa nisarga rucivALe ItyAdi dasa prakAra paDe che. jemAM meha upazAnta thaye nathI paNa kSINa ja thaye che evA samyagdarzanane sarAga samyagadarzana kahe che. evA saragasamyagdarzanavALA puruSanA nIce pramANe dasa prakAra paDe che - (1) nisarucivALo-je puruSamAM tattvAbhilASArUpa rucine svabhAvathI ja naisargika rIte ja sadbhAva hoya che-jAtismaraNa Adi rUpa svamati dvArA jJAta jIva, ajIva Adi padArthomAM je ruciyukta hoya che. evA puruSane nisarga rucithI yukta sarAgasamyagdarzanavALo kahe che. kahyuM paNa che ke " jo jiNadiDhe bhAve" tyaaje puruSa evI zraddhA rAkhe che ke jIvAdika padArthonuM jevuM svarUpa jinendra zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #624 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mughATIkA sthA0 10 sU053 sarAgasamyagdarzananirUpaNam 595 tathA-upadezaruciH-upadezena-tIrthakaragaNadharagurumabhRtInAmAsapuruSANAM vacanena ruciryasyAsau tathA / yo hi tIrthakaraprarUpitAneva jIvAdipadArthAn , tIrthakara-gaNadharagurvAdyAptapuruSopadezena zraddadhAti sa ityarthaH / taduktam" ee ceva u bhAve, upaiTTe jo pareNa sadahai / chaumattheNa jiNega va, uvaesaruI muNeyabvo // 1 // " chAyA-etAneva tu bhAvAn , upadiSTAn yaH pareNa zraddadhAti / chadmasthena jinena vA, upadezarucitivyaH / / 1 / / iti // 2 // tathA-AjJArUciH-AjJAyA=sarvajJavacanarUpayA ruciryasya sa tathA / yo hi jo jinadRSTa jIvAdika padArthoM kI apane Apa zraddhAna karatA hai, kiye padArtha isI tarahase jaisA svarUpa jinendradevane kahA hai, vaisAhI inakA svarUpahai, anya rUpase inakA svarUpa nahIM haiM, isIkA nAma nisarga ruci hai aura isa nisargarucise yukta jo haiM vaha nisarga rucivAlA hai / ___ upadeza ruci-jisa jIvako jIvAdika padArthoM meM ruci tIrthaMkara gaNadhara guru Adi Apta puruSoMke vacanase hotI hai, vaha upadeza ruci hai, upadeza rucivAlA hai, jo jIva tIrtha kara prarUpita jIvAdika padArthoM tIrthaMkara gaNadhara guru Adi Apta puruSake upadezase zraddhAkA viSaya banatA hai vaha upadeza rucivAlA hai-kahA bhI hai-- " ee ceva u bhAve" ityAdi / AjJA ruci-sarvajJakI vacana rUpa AjJAse jisako ruci hotI hai, vaha AjJArucivAlA samyagdRSTi puruSa hai aisA AjJAruci jIva pratanu. dee kahyuM che evuM ja svarUpa che. keI bIjA prakAranuM temanuM svarUpa heI zake ja nahIM. A prakAranI rucinuM nAma nisaruci che. A prakAranI rucine je puruSamAM sadbhAva hoya che te puruSane nisarga rucivALa kahe . upadezaruci-tIrthakara, gaNadhara, guru Adi AptapuruSanAM vacana sAMbhaLIne je puruSamAM jIvAdika padArtho pratye ruci utpanna thAya che te puruSane upadezarucivALe kahe che. eTale ke jIva tIrthaMkara prarUpita jIvAdika padArtho pratye tIrthakara gaNadhara guru AdinA upadezathI zraddhAbhAvavALe thAya che te jIvane 75423thiyANe cha. yuM para -" ee ceva u bhAve" tyAha AjJArUcisonA vacanarUpa AjJA pratye jene rUci hoya che. evA puruSane AjJArucivALa samyagdaSTi kahe che. evA AjJArucivALA jIvanA rAgadveSa ane mithyAjJAna kSINa thaI gayA hoya che ane te kadAhathI rahita hevAne kAraNe zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #625 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 596 ___ sthAnAGgasaje pratanurAgadveSamithyAjJAnatvAt kadAgraharAhityena AcAryAdInAmAjJayaiva-upadezenaiva mASatuSAdivat jIvAdIn padArthAn zraddadhAti sa ityarthaH / taduktam " rAgo doso moho, annANaM jassa avagayaM hoI / __ ANAe royaMto, so khalu ANAI hoI // 1 // " chAyA-rAgo dveSo mohaH, ajJAnaM yasya upagataM bhavati / AjJayA rocayan sa khalu AjJAruci bhavati // 1 // iti // 3 // tathA-sUtraruciH-sUtreNa Agamena ruciryasya sa tathA / yo hi dvAdazAGgyAdirUpaM sUtra paDhstenaiva sUtreNa samyaktvaM labhate sa ityarthaH / taduktam"jo suttamahijjato, suraNa ogAhaI u sammattaM / aMgeNa bAhireNa va, so suttaruitti nAyavyo // 1 // " chAyA-yaH sUtramadhIyAnaH, zrutena avagAhate tu samyaktvam / / aGgena bAhyena vA, sa sUtraruciriti jnyaatvyH||1|| iti 4 // rAgadveSa mithyA jJAnavAlA honese evaM kadAgraha rahita honese AcAryAdikoMke AjJArUpa upadezasehI mASatuSa AdikI taraha jIvAdika padArtho kA zraddhAna karanevAlA hotA hai kahA bhI hai " rAgo doso moho" ityaadi| sUtra ruci-Agamase jisa jIvako jinokta tatvoMmeM ruci hotI hai aisA vaha jIva AjJAruci-AjJA rucivAlA hai-arthAt jo bAdazAjIrUpa sUtrako paDhatA huA usI sUtrase samyaktvako pAlatAhai, aisA jIva AjJA rUci rUpa samyaktvavAlA hai| kahA bhI hai-" jo suttamahito "ityaadi| tAtparya yahI hai ki aGga praviSTa rUpa zrutase yA aGga bAhyarUpa atase paDhakara samyaktvako prApta kara letA hai vaha sUtra rucivAlA jIva haiAcAryAdikanA upadeza dvArA ja-AjJArUpa upadeza dvArA janmASa, tuSa Adi pratyakSa padArthonI jema jIvAdika padArtho pratye paNa zraddhA rAkhate thAya che. 4hyu 55) che :-" rAgo dosoM moho" tyAha. sUtraruci-Agama dvArA je jIvamAM jinekta to pratye ruci utpanna thAya che te jIvane sUtrarucivALe kahe che. eTale ke je che bAra aMgarUpa sUtrane AdhAre ja samyakatvanI prApti kare che evA jIvane sutrarucirUpa samyaapvaanne 4 che. yu. 5che -"jo suttamahijjato" tyAhi. eTale ke aMgapraviNa zratanuM athavA aMga bAhyarUpa zratanuM adhyayana karIne je jIva samyaktvanI prApti karI le che te jIvane sUtrarucivALe kahe che. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #626 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA0 10 sU ) 57 sarAgasamyagdarzananirUpaNam 597 tathA - bIjaruciH - bIjena = anekArthabodhakena ekena padenApi ruciryasya sa tathA / yo hi jJAtena jIvAdinA ekena padena anekeSu padArtheSu zraddhAvAn bhavati sa ityarthaH / taduktam -- 66 eare gAI, payAI jo pasaraI u sammate / udaya tilabiMdu, so bIyaruiti nAyavva // 1 // " chAyA - ekapadena anekAni padAni yaH prasarati tu samyaktvam / udake iva tailabinduH sa bIjaruciriti jJAtavyaH // 1 // iti // 5 // tathA -- abhigamaruciH - abhigamena = jJAnena ruciryasya sa tathA / yo hi pUrvamAcArAdirUpasya zrutAGgasyArthato bhavati pazcAttu zraddhAvAn bhavati sa ityarthaH / aneka arthake bodhaka eka padase bhI jisakI ruci jIvAdika padArtha viSayaka hotI hai vaha bIja ruci samyaktvavAlA jIva hai / tAtparya yahI hai ki jo jIva jJAta eka jIvAdi padase bhI aneka padArthoM se zraddhAvAlA hotA hai aisA vaha jIva bIjaruci samyaktvavAlA hai| kahA bhI haiega para gAI " ityAdi / 46 jisa prakAra tailakI bindu pAnI meM DAlane para sarvatra phaila jAtI hai usI prakAra ke jo jIva eka Agamake padako jAnakara anya aura samasta viSayako jAna letA hai vaha bIjaruci samyaktvavAlA jIva hai / abhigama ruci - abhigama zabdakA artha jJAna hai, jo jIva pahile AcAraGga Adi rUpa tAGgake arthakA jJAtA hotA hai bAdameM zraddhAvAlA khIjaruci-aneka anA kheAdhaka eka pada dvArA paNa je jIvamAM jIvAdika padArtho pratye ruci utpanna thaI jAya che, te jIvane khIjaruci samyakUyatvavALA kahe che.-- A kathananuM tAtpa e che ke je jIva mAtra eka ja jIvAdi padanA jJAna dvArA aneka tavA pratye zraddhA rAkhatA thAya che, te jIvane khIjaruci samyaktvavALA kahe che ache - " ega pae Ne gAI" ityAdi. je rIte telanu eka ja TIpu pANImAM nAkhavAmAM Ave, te te pANImAM satra phelAi jAya che, eja pramANe je jIva AgamanA eka ja padane jANIne anya padmone-khAkInA samasta viSayane jANI le che athavA khAkInA samasta jinAkta padArtho viSe paNa zraddhAbhAvayukta khanI jAya che, evA jIvane khIja rucivALA jIva kahe che. abhigamaruci-abhigama eTale jJAna, je jIva pahelAM AcArAMga Adi rUpa zrutAMganA ane jJAtA thAya che ane tyAra khAda jineAkta tattva pratye zraddhAbhAvayukta thAya che, evA jIvane abhigamaruci samyakatvavALA jIva kahe zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #627 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 598 sthAnAGgasUtre taduktam "so hoi abhigamaruI, suyanANaM jassa atthao dihaM / ekkArasa aMgAI, panayaM diTTivAo ya // 1 // chAyA -- sa bhavati abhigamaruciH zrutajJAnaM yasya arthato dRSTam / " ekAdaza aGgAni, prakIrNakam dRSTivAdazca // 1 // iti // 6 // tathA - vistAraruciH - vistAraH- dharmAstikAyAdInAM padArthAnAM vistAreNa = sarvanayapramANajJAnaM tena ruciryasya sa tathA / yo hi dharmAstikAyAdIn padArthAn sarvanayapramANe jAnAti sa ityarthaH / taduktam 66 davvANa savvabhAvA, savva pamANehi jassa uvaladdhA / savvAhi nayavihIhiM vitthAraruI muNeyabvI // 1 // chAyA - dravyANAM sarva bhAvAH, sarva pamANairyasya upalabdhAH / sarnayavidhibhirvistAraruciH sa jJAtavyaH // 1 // iti | 7|| tathA - kriyAruciH - kriyA = pratilekhanAdirUpA tatra ruci ryasya sa tathA / yo pritilekhanAdirUpAyAM kriyAyAM zraddhAvAn bhavati sa ityarthaH / taduktam" paDilehaNAikaraNe, ruijuno jo ya saMjao hoi / kevalanAvirehiM, so khalu kiriyAruI bhaNibho // 1 // 19 hotA hai aisA jIva abhigama ruci samyaktvavAlA hotA hai| kahA bhI hai" so hoi abhigamaruI " ityAdi / isakA artha spaSTa hai vistAra ruci - sarvanaya evaM pramANase jo dharmAstikAyAdika padArthoM kA jJAtA hotA hai aisA vaha jIva vistAra ruci samyaktvavAlA hai kahA bhI hai- " davvANasanva bhAvA " ityAdi / kriyAruci - pratilekhanAdi kriyAoMmeM jisakI ruci hotI hai pratilekhanAdi rUpa kriyA meM jo zraddhAvAlA hotA hai vaha jIva kriyAruci samyaktvavAlA hotA hai / kahA bhI hai- " paDilehaNAi karaNe " ityAdi / che. uchu yache ! " soM hoI abhigama rUI " ityaahiA sUtrapAThane artha spaSTa che, vistAraruci-sanaya ane pramANeAnA AdhAra laIne ja dharmAstikAya Adi padArthonA jJAtA thAya che, evA jIvane vistAraruci samyaktvavALA kahe che. udhuM pazu che - " davvANa savvabhAvA " tyAhi. kriyAruci-pratilekhanA Adi kriyAe! pratye je jIvane ruci hAya che eTale ke pratilekhanA Adi kriyAe pratye je jIvane zraddhA hAya che te jIvane kriyAruci samyakatvavALA kahe che. kahyu paNa che ke-- zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #628 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA010 sU0 57 sarAgasamyagdarzana nirUpaNam chAyA - pratilekhanAdikaraNe ruciyukto yazca saMyato bhavati / kevalajJAnavaraiH sa khalu kriyAruci bhaNitaH || 1|| iti // 8 // tathA- -saMkSeparuciH - saMkSepe ruciryasya sa tathA / ayaM bhAvaH - yo hi kapilAdiparatIrthikadarzanaM na jAnAti tathA jinapravacaneSyabhijJo na bhavati etAdRzazvilAtiputravad yaH upazamAdipadatrayeNa jinoktaktave'bhiruci prApnoti sa saMkSeparucirityucyate iti / taduktam - " aNabhiggahiyakudiTThI, saMkhevaruitti hoi nAyavyo / avisArao patrayaNe, abhiggAhio ya seseSu // 1 // chAyA - anabhigRhItadRSTiH saMkSeparuciriti bhavati jJAtavyaH / avizAradaH pravacane, anabhigRhItazca zeSesu || 1|| iti // 9 // tathA - dharmaruciH- dharme=zrutacAritralakSaNe ruciryasya sa tathA / yo hi jino kte'stikAyadharme zrutadharme cAritradharme ca zraddhAvAn bhavati sa ityarthaH / taduktam- -- " jo asthikAyadhammaM, suyadhammaM khalu carittadhammaM ca / sadara jiNAbhihiyaM, so dhammaiti nAyavva // 1 // " chAyA - yaH astikAyadharmaM zrutadharmaM khalu cAritradharmaM ca / zraddadhAti jinAbhihitaM sa dharmaruciriti jJAtavyaH // 1 // iti // 10.57 // saMkSepa ruci -saMkSepa meM jisakI ruci hotI hai arthAt kapilAdi praNIta paratIrthika darzanako jo nahIM jAnatA hai tathA jina pravacana meM jo abhijJa nahIM hotA hai aisA jIva cilAti putrakI taraha kevala upazama Adi padatraya se jinokta tatvameM abhirucika samyaktvavAlA hai kahA bhI hai " aNabhigahiyakudiTThI " ityAdi / dharmaruci - zruta caritra rUpa dharmameM ruci hotI hai arthAt jo jinendradeva dvArA kathita astikAya dharma meM zruta dharmameM evaM cAritra dharmameM zraddhApaDilehaNAikaraNe " ityAdi. soparuci-sa'kSepamAM jemane ruci hAya che, eTale ke kapilAdi praNIta paratIthiMkanA danane je jANatA nathI, tathA jinapravacaneAnA paNu je jJAtA hAtA nathI evA jIva cilAti-putranI jema kevaLa upazama Adi padatraya varDa jinAkta tattva pratye abhirucivALA banI jAya che. tethI evA jIvane saMkSepa ruci samyaktvavALA jIva kahe che. kahyu paNa che ke~~ abhiggAhiyakudiTThI " tyAhi. 66 66 dharuci-jene zrutacAritrarUpa dharma pratye zraddhA hoya che--eTale ke jinendra daiva dvArA prarUpita astikAyadhama, zrutadhama ane cAritradhama pratye je jIva zraddhA zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #629 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 600 sthAnAGgasUtre sarAgasamyagdRSTistu dazavidhA api saMjJAH krameNa vyavacchinattIti saMjJAnI dazavidhatvenAha - mUlam -dasa saNNAopaNNattAo, taM jahA-AhArasaNNA 1 jAva pariggahasaNNA 4 kohasaNNA 5 jAva lohasaNNA 8 logasaNNA 9 ohasaNNA 10 / neraiyANaM dasa saNNAo evaM ceva / evaM niraMtaraM jAva vemANiyANaM // sU0 58 // ___ chAyA-daza saMjJA prAptAH, tadyathA-AhArasaMjJA 1 yAvat parigrahasaMjJA 4 krodhasaMjJA 5 yAvad lobhasaMjJA 8 lokasaMjJA 9 oghasaMjJA 10 / nairayikANAM dazasaMjJA evameva / evaM nirantaraM yAvad vaimAnikAnAm // suu058|| TIkA-'dasa saNNAo' ityAdi saMjJAyate avagamyate AhArAdharthI jIvo'nayeti saMjJA, vedanIyamohanIyodayAzrayA jJAnadarzanAvaraNakSayopazamAzrayA ca AhArAdiprAptyarthA vicitrA kriyAvAlA hotA hai aisA vaha jIva dharmaci samyaktvavAlA hai kahA bhI hai "jo asthikAyadhammaM" ityAdi / / sUtra 57 // sarAga samyagdRSTi 10 prakArakI bhI saMjJAoMko kramazaH naSTa karate haiM isaliye aba ve saMjJAoMkI dazavidhatAkA kathana karate haiM__" dasa saNNAo paNNattAo" ityAdi // sUtra 58 // TIkArtha-saMjJAe~ 10 prakArakI kahI gaIhaiM-AhAra saMjJA yAvat parigraha saMjJA 4 krodhasaMjJA 5 yAvat lobhasaMjJA 8 lokasaMjJA 9 aura oghasaMjJA jisake dvArA yaha jIva AhAra AdikA arthI icchAvAlAhai aisAjAnA jAtAhai, saMjJAhai ve vicitra prakArakI kriyA rUpa hotIhai, vedanIya evaM mohvALA hoya che evA jIvane dharmaruci samyakatvavALo kahe che. kahyuM paNa che ke___"jo asthikAyadhamma" tyAdi. // sUtra 57 // TIkArtha-sarAga sammadRSTi jIva dase prakAranI saMjJAone kramazaH nAza kare che, tethI have sUtrakAra saMjJAonA dasa prakAranuM nirUpaNa kare che- " dasa saNNAo paNNatAo" tyAhi-(sUtra 58) saMjJAnA nIce pramANe dasa prakAre kahyA che-(1) AhArasaMjJA, (2) bhaya sA, (3) bhaithunasazA, (4) parisajJA, (5) adhasajJA, (6) bhAnasazA, (7) bhAyAsa jJA, (8) sonasA () asto bhane (10) mobasA . jenA dvArA jIva AhArAdi abhilASAvALa bane che, tenuM nAma saMjJA che. te vicitra prakAranI kriyArUpa hoya che, vedanIya ane mehanIya karmanA zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #630 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA0sU0 58 saMjJAnAM dazavidhayanirUpaNam 601 tasyA bahutye saMjJAH / tAdRza prajJaptAH, tadyathA-AhArasaMjJA ityAdi / tatra-AhArasaMjJA-AhArAbhilASaH / iyaM taijasazarIranAmakarmodayAdasAtodayAcca bhavati 1 / bhayasaMjJA-trAsarUpA 2, maithunasaMjJA stryAdivedodayarUpA 3, parigrahasaMjJA-murchArUpA 4 / etA bhayasaMjJAdayastisraH saMjJA mohanIyodayajanyAH / tathA-krodhasaMjJA aprItirUpA 5, mAnasaMjJA-garvarUpA 6 mAyAsaMjJA-kapaTarUpA 7 lobhasaMjJA-gRddhirUpA 8 / etAH krodhasaMjJAdayazcatasraH saMjJA mohakamodayajanyAH / tathA-lokasaMjJA= nIya karmake udayAdhIna hotI hai jJAnAvaraNa aura darzanAvaraNake kSayopazamAdhIna hotI haiM evaM AhAra Adiko prApta karane ke prayojanavAlI hotI hai, yaha saMjJA dasa prakArakI hotIhai isaliye yahA~ bahuvacanakA nirdeza kiyA gayA hai ve saba aneka prakAra ina 10 prakAroM meM hI antarhita ho jAte haiM AhArakI abhilASAkA nAma AhAra saMjJA hai yaha saMjJA jIvake taijasa zarIra nAmakarmake udayase evaM asAtAvedanIya karmase hotI hai ? bhaya saMjJA-prAsarUpa hotI hai, maithuna saMjJA strI Adi vedake udaya sapa hotI hai, aura parigraha saMjJA mUrchArUpa hotI hai, bhaya saMjJAse lekara parigraha saMjJA takakI 3 saMjJAe~ mohanIya karmake udayase janya hotI haiN| krodha saMjJA aprIti rUpa hotI hai, mAnasaMjJA garvarUpa hotIhai, mAyA saMjJA kapaTarUpa hotI hai, lobhasaMjJA gRddhi rUpa hotI hai, ye krodha Adi dhArmika cAra saMjJAe~ mohanIya karmake udayase hotI haiN| lokasaMjJA apanI udayAdhIna hoya che, jJAnAvaraNIya ane darzanAvaraNaya karmonA upazamAdhIna hoya che ane AhAradiprApta karavAnA prayajanavALI hoya che. A saMjJA aneka prakAranI hoya che, tethI ahIM bahuvacanane prayoga karAyo che. A aneka prakArane tenA dasa prakAromAM samAveza thaI jato hovAne kAraNe ahIM tenA dasa prakAre kahevAmAM AvyA che. AhAranI abhilASA thavI tenuM nAma AhAra saMjJA che. tejasazarIra nAma karmanA udayathI jIvamAM ane asatAvedanIya karmanA udayathI jIvamAM A saMjJA udbhave che. bhayasaMjJA trAsarUpa hoya che. maithuna saMjJA-A saMjJAM strI Adi vedanA udaya rUpa hoya che ane parigrahasaMjJA mUcharUpa (padArtha pratyenI AsaktirU5) hoya che. bhayasaMjJA, maithunasaMjJA ane parigrahasaMjJA, A traNe saMjJAo mehanIya karmanA udayathI janya hoya che. kosaMjJA aprItirUpa hoya che, mAnasaMjJA garvarUpa hoya che, mAyA saMjJA sthA0-76 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #631 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAnasUtre 9 svacchandamatikalpitA ! yathA - ' na santyanapatyasya lokAH, zvAno yakSAH, vimAdevAH, kAkA: pitAmahAH, barhiNAM pakSavAtena garbhaH ' ityevamAdirUpA / iyaM ca jJAnAvaraNakSayopazamAnmohodayAcca bhavatIti 9 tathA oghasaMjJA - avyaktopayogarUpA vallivitAnArohaNAdiliGgA / iyaM jJAnAvaraNIyAtpakSayopazamajanyA bodhyA 10 / atra prathama yAvatpadena 'bhayasaMjJA maithunasaMjJA ca gRhyete dvitIyena tu-mAnasvacchanda mati se kalpita hotI hai, jaise-jisake lar3akA nahIM hotA hai usakI paraloka meM gati acchI nahIM hotI hai, zvAna kutte yakSa hai, citra deva haiM, kaue~ pitAmaha haiM, evaM pAMkhoMkI havAse mayUroMke garbha rahatA hai, ityAdi / yaha saMjJA jJAnAvaraNIya karmake kSayopazamase aura mohanIya karmake udayase hotI hai 9 / --- ogha saMjJA-avyakta upayoga rUpa hotI hai aura yaha veloM (latAoM) kI jo pAsa meM paDI huI vastu hotI hai usa para caDhane AdirUpa liGgase anumita hotI hai, jJAnAvaraNIya karmake alpa kSapopazama se hotI hai yahAM prathama yAvatpada se " bhaya saMjJA maithuna saMjJA " ina do saMjJAoMkA grahaNa huA hai tathA dUsare yAvatpadase mAna saMjJA mAyA saMjJA Adi saMjJAoMkA kapaTarUpa hoya che ane leAlasaMjJA vRddhi (lAlaca)rUpa hAya che. krodhAdi cAre sa'jJAe mehanIyakama nA udayathI janya hAya che. leAkasa'jJA-peAtAnI svacchaMda matithI koi paNa kalpanA karavArUpa leAkasa'jJA hAya che. jema ke evI kalpanA karavI ke aputra mAnavInI paraleAkamAM sadgati thatI nathI, kUtarAo yakSa che, brAhmaNA devA che, ka gaDAe pitAmaha che, pAMkhAnI havAthI mayUrAne (mAdA pakSIone) gabha rahe che, ityAdi je kalpanA karavAmAM Ave che tene leAkasaMjJA kahe che. A saMjJA jJAnAvaraNIya kramanA kSaceApazamathI ane mehanIya ka`nA udayathI janya hAya che. 602 Aghasa'jJA--mA sattA abyakta upayegarUpa hAya che, ane velAe pAse rahelI vastuonA AdhAra laIne UMcA vadhe che, te lakSaNu ane khIjA lakSaNA vaDe A saMjJAnuM anumAna karI zakAya che. A jJAnAvaraNIya karmonA alpakSapazamathI janya DAya che. A sUtramAM " yAvatu ' padathI bhayasaMjJA Adine grahaNa karavAnI che ane bIjA yAvat padathI mAnasa'jJA mAyAsa'jJA vigere sattAe samajavAnI che. te badhI sattAonAM nAma upara ApI devAmAM AvyA che. ahI sAmAnya jIva padane Azrita karIne A saMjJAenu kathana karavAmAM AvyuM che-5 cendriya zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #632 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 sudhA TIkA sthA0 10 sU0 58 saMjJAnAM darzAvadhatyanirUpaNam saMjJA mAyAsaMjJA ceti / etAH saMjJAH paJcendriyAnAzritya vyAkhyAtAH ekendriyAdInAM tu yathokta kriyAprayukta karmodayAdipariNatirUpA eva tA bodhyA iti / itthaM sAmAnyataH saMjJAbhedAnabhidhAya saMpati tA eva caturviMzatidaNDakasthamatyekajIvamAzrityAha-' neraiyANaM ' ityAdi / nairayikANAM - nArakajIvAnAm eva - meva - anantaroktasaMjJAvadeva daza saMjJA bodhyA / etAH saMjJA na kevalaM nArakANAmeva api tu nArakAdyArabhya vaimAnikAntAnAM caturviMzatidaNDakoktAnAM samastajIvAnAM bhavatIti darzayitumAha-' evaM niraMtaraM jAva vaimANiyANaM ' iti / 058 / / anantarasUtre nairayikAdi vaimAnikAntAnAM saMjJA uktAH / tatra vaimAnikAH grahaNa huA hai| ye saMjJAeM yahAM patrendriya jIvoMke azrita nahIM kara ke vyAkhyAta huI haiN| ekendriya Adi jIvoMke to ye yathokta kriyA prayukta kada Adi kI pariNati rUpahI hotI haiM aisA jAnanA cAhiye / isa taraha se sAmAnya rUpa se saMjJA bhedoMko kahakara aba sUtrakAra unakA kathana caubIsa daNDakoMmeM pratyeka jIvako Azrita karate haiM-neraiyANa " ityAdi 66 isa sUtra dvArA yaha prakaTa kiyA gayA hai ki nAraka jIvoMko ana ntarokta saMjJAoM kI taraha hI 10 saMjJAe~ hotI haiM- ye saMjJAe~ kevala nArakiyoMko hI hotI haiM aisI bAta nahIM haiM kintu nArakase lekara vaimAnika taka samasta jIvoM ko hotI hai| yahI bAta - " evaM niraMtaraM jAva vemANiyANaM " ityAdi sUtra pATha dvArA prakaTa kI gaI hai | sUtra 58 // isa pUrvokta 58 ve sUtrameM nairapika se lekara vaimAnika takake samasta jIvoMke saMjJAe~ hotI haiM aisA kahA gayA hai inameM vaimAnika jo jIva jIvAne Azrita karIne A sa`jJAonu` vivecana karavAmAM AvyuM nathI. ekendriya Adi jIvAmAM te te saMjJAe yathe kata kriyAprayukata kahRdaya AdinI pariNati rUpa ja hAya che, ema samajavuM. A rIte sAmAnya rUpe sa'jJAnA bhedonu kathana karIne have sUtrakAra 24 daMDakAmAMnA pratyeka daDakanA jIvane anulakSIne A saMjJAenuM kathana kare che neraiyANaM " chatyAhi-yA sUtra dvArA se bAta pravAmAM bhAvI che uparyukata dase prakAranI saMjJAonA nArakAmAM sadbhAva hAya che. A saMjJAone ekalAM nArakAmAM ja sadUbhAva hAya che, evuM nathI paraMtu nAkAthI laIne vaimAnike pantanA samasta jIvAmAM paNa A srajJAone sadbhAva hAya che. ye bAta sUtra " evaM niraMtara jAva vemANiyANaM " ityAdi sUtrapATha dvArA praTa purI che // sU. 58 // AgalA sUtramAM evuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che ke AhArasa'jJA Adi dase sa'jJAonA nArakathI laIne vaimAnike paryantanA jIvAmAM sadUbhAva 66 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #633 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 604 sthAnAGgasUtre mukhavedanAnumavino bhavanti / nAyikAstu duHkhavedanAnubhavina iti nairayikANAM yA duHkha vedanA bhavanti tAH prasaGgataH prAha mUlam- neraiyA NaM dasavihaM veyaNaM paJcaNubhavaMti, taM jahAsIyaM 1 usiNaM 2 khuhaM 3 pivAsaM 4 kaMDu 5 parajjhaM 6 bhayaM 7 sogaM 8 jaraM 9 vAhiM 10 // sU0 59 // gayA-nairayikAH khalu dazavidhAM vedanAM pratyanubhayanti, tadyathA-zItAm uSNAm 2 sudhAM 3 pipAsA 4 kaNDaM 5 paratantratA 6 bhayaM 7 zokaM 8 jarAM 9 cyAdhim 10 // sU0 59 // TIkA-' neraiyA NaM' ityAdi nairayikAH khalu-nizcayena dazavidhAM vedanAM-pIDAm pratyanumayanti, tadyathAhote haiM ve sukha vedanAnubhavI hote haiM, aura jo nairayika jIva hote haiM ve duHkha vedanAnubhavI hote haiM-isaliye aba sUtrakAra nairayika jIvoMkI jo duHkha vedanAe~ hotI haiM unakA prasaGgataH kathana karate haiM___"neraiyANaM dasavihaM veyaNaM" ityAdi / / sUtra 59 // TIkArtha-nairapiko 10 prakArakI cedanAkA anubhava karatehaiM-jaise-zIta vedanAra, uSNa vedanA2, kSudhA vedanA3, pipAsA vedanA4, kuNDa vedanA5, paratantratA vedanA 6, bhayavedanA 7, zokavedanA 8, jarA vedanA 9, evaM vyAdhi vedanA 10 / vedanA zabdakA artha pIDA hai, nairayika 10 prakArakI vedanAkA jo hoya che. uparyuMkata 24 daMDakanA je jIve che temAMnA vaimAnika deve sukhavedanAnubhavI (sAtavedanIyane anubhava karanArA) hoya che. ane nArake duHkha vedanAnubhavI (asAtA vedanAne anubhava karanArA) hoya che. tethI have sUtrakAra nAraka jInI dukhavedanAonuM nirUpaNa kare che- "neraiyANaM dasavihaM veyaNaM " tyAl:-(sU. 56) TIkArya-nArake dasa prakAranI vedanAonuM vedana kare che. te vedanAo nIce pramANe kahI che- (1) tavanA, (2) aNuvedanA, (3) kSudhAvenA, (4) pisAnA, (5) hanA, (6) 520tAnA, (7) mayayenA, (8) zavahanA, () 42 // bahanA bhane (10) vyAdhivehana. vedanA eTale pIDA. nAraka jIva zItavedanA Adi dasa vedanAonuM vedana zIta sparza vaDe janita je vedanA che. tenuM nAma zItavedanA che, uSNa zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #634 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA syA010 sU058 60 amUrtamartha jinaeva janAtItinirUpaNam 605 'zItAm ' ityAdi / tatra-zItA-zItasparza nanitA vedanA 1 / uSNA=uSNasparzajanitAvedanA 2 / kSunbubhukSA 3 / pipAsA-prasiddhA 4 / kaNDU: khjuu5| 'parajjhe' iti dezIyazabdaH prtntrtaarthvaackH| tatazva-paratantratA parAdhInatA 6 / bhayaMprasiddham 7 zokaH dainyam 8 / jarA-vRddhatA 9 / vyAdhiH jvarakuSThAdirUpaH 10 iti // sU0 59 // ___ ayaM ca vedanAdirUpo'rtho'mUrtaH / amUrtamarthaM ca jina eva jAnAti na tu chatrastha iti darzayitumAha mUlam-dasa ThANAI chaumatthe NaM savyamAvaNaM Na jANai Na pAsai, taM jahA-dhammatthikAyaM 1 jAva vAyaM 8 / ayaM jiNe bhavissai vA Na vA bhavissai 9; ayaM sabadukkhANamaMtaM karissai vA Na vA karissai 10 / eyANi ceSa uppannanANadaMsaNaghare arahA jAya ayaM savyadukkhANamaMtaM karissai yA Na vA karissai 10 // sU0 60 // anubhava karate haiM, so usakA tAtparya aisA hai-zIta sparzase janita jo vedanA hotI hai, yaha zIta vedanA hai, uSNa sparzase janita jo vedanA hotI hai vaha uSNa vedanA hai, bhUkhakI vedanAkA nAma kSut vedanA haiM, pyAsakI vedanAkA nAma pipAsA vedanA hai, khujalIkI vedanAkA nAma kaNDa vedanA hai " parajjha" yaha dezIya zabda hai aura yaha paratantratA rUpa arthakA vAcaka hai paratantratA-parAdhInatA evaM bhaya-Dara ye tathA zokadainya, jarA vRddhatA, evaM jvara, kuSThAdi rUpa vyAdhi ye saba bhogI jAtI haiM isaliye vedanA rUpa haiM // sUtra 59 / / sparza vaDe janita je vedanA che. tenuM nAma uSNavedanA che. bhUkhane kAraNe jIva je vedanAne anubhava kare che te vedanAnuM nAma sudhAvedanA ane pyAsa (tRSA)ne kAraNe je vedanA anubhave che tene pipAsAdanA kahe che. manapANa35 vanAnu nAma vahanA cha "parajjha" mA AmahI za6 cha bhane te parataMtratAnuM vAcaka che. nAraka jIvane parataMtratArUpavedanA, bhayarUpavedanA, deva) rU5 vedanA, jarA (vRddhatva)rUpa vedanA ane tAva Adi vyAdhi rU5 vedanA paNa bhegavavI paDe che. e sUtra 59 che zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #635 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre chAyA - daza sthAnAni chadmasthaH khalu sarvabhAvena na jAnAti na pazyati, tadyathA - dharmAstikAyaM 1 yAvada vAyum 8, ayaM jino bhaviSyati vA na vA bhavi yati 9, ayaM sarva du:khAnAmantaM kariSyati vA na vA kariSyati 10 / etAnyeva utpannajJAnadarzanadharaH arhan yAvat ayaM sarvaduHkhAnAmantaM kariSyati vA na vA kari vyati 10 / / / sU0 60 // TIkA- ' dasa ThANAI ' styAdi - chadmasthaH- paramAvadhijJAna yukto muniH daza sthAnAni sarvamAvena= sAkSAtkA reNa - pratyakSatayetyarthaH, na jAnAti na pazyati / tAni sthAnAnyAha - tadyathA 606 vedanA AdI rUpa artha amUrta hotA hai, aura jo amUrta hotA hai use jinahI jAnate haiM chadmaspa nahIM isI bAta ko aba sUtrakAra pradarzita karate haiM-" dasa ThANAI chaumatyeNaM savvabhAveNaM " ityAdi / sUtra 60 // TIkArtha - 10 sthAnoM ko chadmastha sarva bhAva se jAnatA hai na dekhatA hai - ve 10 sthAna isa prakAra se haiM- dharmAstikAya ? yAvat vAyu 8 yaha jina hogA yA nahIM hogA 9 aura yaha sarva duHkhoM kA anta karegA yA nahIM karegA inhIM 10 sthAnoMko utpanna jJAna darzana dhArI jina arhanta yAvat yaha sarva duHkhoM kA anta karegA yA nahIM karegA yaha saba jAnate haiM- chadmastha pada se yahAM parama avadhijJAna varjita muni liyA gayA hai, aisA chadmastha muni ina pUrvokta 10 sthAnoMko nahIM jAnatA hai dharmAstikAya ke sAtha Agata yAvatpadase adharmAstikAya AkA vedanArUpa padArtho amUrta hoya che. evAM amRta padArthone jinendra bhagavAnA ja jANI zake che-chadmastha jIvA temane jANI-dekhI zakatA nathI. eja thAtane sUtrakAra have prakaTa kare che-- " dasa ThANAI chaumattheNa savvabhAveNaM" ityAdi - (sU 60) TIkA-nIcenAM dasa sthAnAne chadmastha sava bhAva (pratyakSarUpe) jANatA paNa nathI ane dekhatA paNa nathI-(1 thI 8) dharmAstikAyathI laine vAta pantanA AThe pArtho (8) bhu vyakti dina ( ThevaNI ) thaze se nahI, (Ga) bhane amu vyakti samasta duH khAnA anta karaze ke nahI' kare, 10 parantu jemane kevaLajJAna ane kevaLadarzana utpanna thaI gayuM che. evAM arhata jinendra bhagavAna upayukata dase sthAnAne jANe che ane dekhe che. A sUtramAM avadhijJAnathI rahita munine chadmastha pada dvArA maheNu karavAmAM Avela che. evA chadmastha muni dharmAstikAya Adi zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #636 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA syA. 10 sU0 60 amUrtamartha jinaeva jAnAtItinirUpaNam 607 dharmAstikAyamityAdi / atra-yAvatpadena-adharmAstikAyam 2, AkAzAstikAyaM3, jIyamazarIramatibaddham4, paramANupudgalam5, zabdaM6, gandhamiti7 SaT padAni gRhyante / tatazca dharmAstikAyAdi gandhAntAni sapta sthAnAni chamasthaH sAkSAtkA. reNa na jAnAti na pazyatIti sapta sthAnAni kathitAnIti sapta sthAnAni 7 tathAchadmasthaH sarvabhAvena vAtaM vAyum na jAnAti na pazyatItyaSTamaM sthAnam / 8 / tathA' ayaM jano jinaH kevalo bhaviSyati na vA bhaviSyati '-iti chadmasthaH sAkSAkAreNa na jAnAti na pazyatIti navamaM sthAnam / 9 / tathA-ayaM janaH sarvaduHkhAnAM= zArIrikamAnasikasakaladuHkhAnAm antam avasAnaM kariSyati na vA karita Syati-iti chadmasthaH sarvabhAvena na jAnAti na pazyatIti dazamaM sthAnam // 10 // etAni daza sthAnAni chamasthaH zrutajJAnena tu jAnAtyeva / atredaM bodhyam-para. zAstikAya azarIrapratibaddha jIca, paramANu pudgala, zabda evaM gandha ina chaha padoMkA grahaNa huA haiM, isa taraha chadmastha ina dharmAstikAyAdika gandhAntake sAta sthAnoMko sAkSAt rUpase nahIM jAnatA hai, aura na dekhatA hai tathA-udmastha sarvabhAvase vAyuko nahIM jAnatA hai 8, aura nahIM dekhatAhai, tathA chadmastha yaha jana jina hogA yA nahIM hogA 9 isa bAtako bhI spaSTa rUpase nahIM jAnatA hai, aura na dekhatA hai tathA yaha jana zArIrika mAnasika sakala duHkhoMkA nAza karegA yA nahIM karegA yaha bAta bhI sAkSAt rUpase vaha nahIM jAnatA hai aura nahIM dekhatA hai 10 para yaha chadmastha ina saba sthAnoMko zrutajJAnake valase to jAnatA hI hai| yahA~ aisA samajhanA cAhiye-avadhijJAnI yadyapi chadmasthahI hai, para usa chadmasthakI yahA~ vivakSA nahIM huI hai, kyoMki dasa sthAnane jANu-dekhate nathI. sUtramAM dharmAstikAyanI pachI je, " pAvata ( paryanta ) pada vaparAyuM che tenA dvArA nIcenAM cha sthAnane grahaNa karavAmAM AvyAM che-adharmAstikAya, AkAzAstikAya, azarIra pratibaddhajIva, paramANupudgala, zabda ane gaMdha. A rIte chadmasthajIva dharmAstikAyathI laIne zabda paryaMtanA sAta amUrta padArthone sAkSAt rUpe jAte nathI, tathA (8) chadmastha jIva vAyune paNa sarvabhAve-sAkSAturUpe jANatA nathI bhane mata nayI. (e) mA bhAsa sina (pakSI) yarI nahI, mApAta paNa te spaSTa rUpe jANI dekhI zakatuM nathI. (10) amuka mANasa samasta duHkhane -zArIrika ane mAnasika duHkhane nAzakartA thaze ke nahI, e vAtane paNa chadmastha sAdhU sAkSAt rUpe jANatA nathI ane dekhato nathI. paraMtu te chadmastha jIva zratajJAnanA prabhAvathI A dase sthAnene sAmAnyarUpe te jANe ja che. ahIM evuM samajavuM joIe ke avadhijJAnI je ke chadmastha ja hoya che, zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #637 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 608 sthAnAGgasatre mAvadhijJAnI yadyapi chamastha eva tathApi sa neha vivakSitaH, paramANupudgalasya zabdasya gandhasya vAyozca tatsAkSA kAraviSayatvAt / nanu 'sarvabhAvena ' ityasya 'sarvaparyAyeNa' ityarthaH, evaM ca avadhijJAnI sarvaparyAyeNa paramANupudgalAdIn na jAnAti na pazyatIti chanasthapadena avadhimanaHparyayajJAnino'pi grahaNe kA hAniH ? iticeta, aprocyate-yadi ' sarvabhAvena ' ityasya -- sarvaparyAyeNa ' ityarthaH svIkriyate, tarhi ' azarIrapatibaddha jIvaM chadmasthaH sarvaparyAyeNa na jAnAti na pazyati' ityukte zarIrapratibaddhaM jIvaM tu sarvaparyAyeNa jAnAti pazyatItyarthoM gamyate / na ca zarIraavadhijJAnI rUpa chadmastha paramANu pudgalako zabdako gandhako evaM vAyuko sAkSAt rUpase jAnatA hai| zaMkA-yahAM sUtra meM " sarva bhAva pada " AyA hai, so isakA artha sarva paryAya aisA yadI mAnA jAve to yaha bAta bhI spaSTa ho jAtI hai, ki avadhijJAnI bhI paramANu Adi pudgaloMko sarva bhAvase nahIM jAnatA hai, to phira isase jo Apa inake grahaNakA niSedha karate haiM-vaha nahIM ho sakatA hai, nahIM hone se inake bhI grahaNameM udmastha padase Apako kyA bAdhA hai ? uttara-yadi ApakIhI yAta mAna lI jAve-to phira isakA aisA ardha nikalatA hai ki chamastha jIva azarIra pratibaddha jIvako sarva paryAyase nahIM jAnatA hai, nahIM dekhatA hai parantu yaha zarIra pratibaddha jIvako to sarva paryAyase jAnatA aura dekhatA hai so aisA artha ho jAne para parantu evA chadmasthanI vAta ahIM karavAmAM AvI nathI, kAraNa ke avadhijJAnI rUpa chaghastha paramANupudagalane, zabdane, gaMdhane ane vAyune sAkSAt rUpe jANe che. -mahI sUtramA "samAve (sAkSAt35)" 56 mAvyu cha. na te padano artha "sarva paryAyanI apekSAe" evo mAnavAmAM Ave te e vAta paNa spaSTa thaI jAya che ke avadhijJAnI ane mana:paryavajJAnI paNa paramANu Adi pudgalene sarvabhAve (sarva paryAyanI apekSAe) jANatA nathI. A prakAre vicAra karavAmAM Ave te avadhijJAnI ane mana:paryavajJAnIne paNa chavAstha jIva tarIke grahaNa karavAne niSedha Apa zA kAraNe kare che? temane paNa chavAstha jIve ja kahevAmAM zo vAMdhe Ave che? uttara-je temane paNa chadmastha mAnI levAmAM Ave, to evuM mAnavAne prasaMga prApta thAya che ke chavastha jIva azarIra pratibaddha chavane sarva paryAyanI apekSAe jAte ane dekhate nathI, paraMtu te zarIra-pratibaddhajIvane te sarva zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #638 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA.102.61 jinapraNItaparokSArthapradarzakazrutavizeSanirUpaNam 609 pratibaddhaM jIvam avadhijJAnI sarvaparyAyeNa jAnAti / ataH ' sarvabhAvena' ityasya 'sAkSAtkAreNa ' ityevArtho yuktaH / paramANupudgalAdI stu sAkSAtkAreNa avadhyAdijJAnI jAnAtyeya, atazchadmasthapadenAtra avadhyAdirahita epa grAhya iti / jinastu -etAni dazasthAnAni sAkSAtkAreNa jAnAtyevetyata Aha-'eyANi ceya' ityAdIti / / sU060 // 'sarvajJo jino dazavidhAn bhAvAn sarvabhAvena jAnAti pazyati' ityuktam / sa ca sarvajJo jino yAn parokSArthapradarzakAn zrutavizeSAn praNItavAn , tAneya dazasthAnakopayuktAn zrutavizeSAnAha-- __ mUlam-dasa dasAo paNNattAo, taM jahA-kammavivAgadasAo 1, uvAsagadasAo 2 aMtagaDadasAo 3 aNuttarobhI Apake abhimatakI siddhi nahIM hotI hai kyoMki avadhijJAnI rUpa chadmastha zarIra pratibaddha jIvako sarva paryAyase nahIM jAnatA hai aura nahIM dekhatAhai, isaliye sarvabhAva zabdakA artha " sAkSAkAra rUpase " aisA hI karanA cAhiye "sarva paryAyase" aisA artha nahIM karanA cAhiye avadhijJAnI pudgalAdIkoMko sAkSAtkAra rUpase to jAna tehI haiN| isaliye chadmastha padase yahAM avadhi Adi jJAnase vihIna jo chamastha haiM-vahI gRhIta huA hai aisA samajhanA cAhiye jaba chadmatha inheM sAkSAt rUpase nahIM jAnatA hai, to phira inheM sAkSAt rUpase kauna jAnatA hai 9 to isake liye kahA gayA hai-"eyA. Niceva" ityAdi-ina 10 sthAnoMko jo jina haiM ve to sAkSAt rUpase jAnatehI haiM // sUtra 60 // paryAyanI apekSAe jANe che ane dekhe che. je A prakArane artha svIkAravAmAM Ave te paNa ApanI je mAnyatA che te siddha thatI nathI kAraNe ke avadhibhne....mnH5 jJAnI35 752 71 (sAdhu) zarI2 pratimaddha chapane sapa paryA. yanI apekSAe jANato ane dekhato nathI. tethI "sarvabhAva" padane artha sAkSAtkArarUpe (spaSTarUpe)" ja thavo joIe nahIM. avadhijJAnI ane mana paryavajJAnI pudgalAdikane sAkSAt rUpe (spaSTarUpe) te jANatA ja nathI. tethI chakvastha pada dvArA ahIM avadhijJAna Adi jJAnothI rahita jIva ja grahaNa thavo joIe. je chadmastha temane sAkSAt rUpe jANuto nathI, te temane sAkSAt rUpe BY praznAvara eyANi ceva" tyAdi sUtra baa| e vAta prakaTa karavAmAM AvI che ke ahaMta jina kevalI A pudgalAdi dase sthAnene sAkSAt rUpe jANI zake che ane dekhI zake che. su. 60 || sthA0-77 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #639 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 610 sthAnAGgasUtre kvAiyadasAo 4 AyAradasAo 5 paNhAvAgaraNadasAo 6 baMdhadasAo 7 dogiddhadasAo 8 dIhadasAo 9 saMkheviyadasAo 10 kammavivAgadasANaM dasa ajjhayaNA paNNattA, taM jahA-miyAputte 1 ya gottAse 2, aMDe 3 sagaDe 4 ttiyaavre| mAhaNe 5 NaMdiseNe 6, ya soriyatti 7 uduMbare 8 // 1 // sahasuhAhe Amalae 9 kumAre lecchaI 10 iya // 1 // uvAsagadasANaM dasa ajjhayaNA paNNattA, taM jahA-ANaMde 1 kAmadeve 2 ya gAhAvai culaNIpiyA 3surAdeve 4 cullasayAe 5 gAhAvai kuMDakolie / saddAlaputte 7 mahAsayae 8 NaMdiNIpiyA 9 sAlaiyApiyA 10 // 2 // aMtagaDadasANaM dasa ajjhayaNA paNNattA, taM jahA-Nami 1 mAtaMge 2 somile 3 rAmagutte 4 sudaMsaNe 5 ceva / jamAlI 6 ya bhagAlI 7 ya, kiMkamme 8 pallaei 9 ya // 1 // phAle aMbaDaputte 10 ya, emae dasa AhiyA ||3||annuttrossvaaiydsaannN dasa ajjhayaNA paNNattA, taM jahA-isidAse 1 ya dhanne 2 ya sunakkhatte 3 ya kAie 4 iya / saTANe 5 sAlibhadde 6 ya, ANaMde 7 teyalI 8 iya // 1 // dasannabhadde 9 aimutte 10, emee dasa AhiyA // 4 // AyAradasANaM dasa ajjhayaNA paNNattA, taM jahA-vIsaM asamAhiTThANA 1 egavIsaM sabalA 2 tettIsaM AsAyaNAo 3 aTavihA gaNisaMpayA 4 dasa cittasamAhiTrANA 5 egArasa uvAsagapaDimAo 6 bArasa bhikkhupaDimAo 7 pajjosavaNAkappo 8 tIsaM mohaNijjaThANA zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #640 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA0 10sU061 jitapragItaparokSArthapradarzakazrutavizeSanirUpaNam 611 9 AyAiTrANAI 10 // 5 // paNhAvAgaraNadasANaM dasa ajjhayaNA paNNattA, taM jahA-uvamA 1 saMkhA 2 isibhAsiyAiM 3 AyariyabhAsiyAiM 4 mahAvIramAsiyAI 5 khomagapasiNAI 6 komalapasiNAiM 7 addAgapasiNAI 8 aMguTTapasiNAiM 9 bAhupasiNAI 10 // 6 // baMghadasANaM dasa ajjhayaNA paNNattA, taM jahA-baMdhe 1 ya, mokkhe 2 ya, devaddhi 3, dasAramaMDale 4 vi ya, Ayariya vippaDivattI 5, uvajjhAyavippaDivattI 6, bhAvaNA 7, vimuttI 8 sAo 9 kamme 10 // 7 // dogiddhidasANaM dasa ajjhayaNA paNNattA, taM jahA-vAe1 vivAe2 uvavAe3 sukhitte kasiNe 4 bAyAlIsaM sumiNA 5 tIsaM mahAsumiNA 6 bAvattari sabva sumiNA7 hAre8 rAme 9 gutte 10 emee dasaAhiyA // 8 // dIhadasANaM dasa ajjhayaNA paNNattA, taM jahA-caMde 1 sUrie 2 sukke 3 ya siridevI 4 pamAvaI 5 doksamuddovavattI 6 bahaputtI 7 maMdareiya 8 there saMmUyavijae 8 pamha UsAsanosAse 10 // 8 // saMkheviyadasANaM dasa ajjhayaNA paNNattA, taM jahAkhuDDiyA vimANapavimattI 1 mahalliyA vimANapavibhattI 2 aMgacUliyA3vaMgacUliyA 4 vivAhacUliyA 5aruNokvAe 6 varuNAve. vAe 7 gahalovavAe 8 velaMdharopavAe 6 vesamaNopacAe 10||suu061|| chAyA-daza dazAH prajJaptAH, tadyathA-karmavipAkadazAH1 upAsakadazAH2 antakRddazAH 3 anuttaropapAtikadazAH 4 AcAradazAH 5 praznavyAkaraNadazAH 6 bandhadazAH 7 dvigRddhidazAH8 dIrghadazA:9 sNkssepikdshaaH10| karmavipAkadazAnAM daza adhyayanAni prajJaptAni, tadyathA-mRgAputraH 1 ujjhitakaH 2 abhagnaH 3 zakaTe ticApare 4 bRhaspatiH 5 nandiSeNaH 6 / zaupaMdataH 7 udumbaraH 8 devadatAH9 ajUzca 10 // 1 // upAsakadazAnAM daza adhyayanAni prajJaptAni, tadyathA-AnandaH 1 kAmadevazca 2 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #641 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 612 syAnAGgasUtre gAthApaticulanIpitA 3 / surAdevaH 4 kSudrazatakaH 5 gAthApatikuNDakaulikaH 6 // sahAlaputraH 7 mahAzatakaH 8 nandinIpitA 9 zAleyikApitA 10 // 2 // antakRtadazAnAM daza adhyayanAni prajJaptAni, tadyathA-gautamaH 1 samudraH 2 sAgaraH 3 gambhIrazcaiva 4 bhavati stimitazca 5 / avalaH 6 kAmpilyaH 7 khalu akSobhaH 8 prasenajid 9 viSNuH // 3 // anuttaropapAtikadazAnAM daza adhyayanAni prajJaptAni, tadyathA-RSidAsazca 1 dhanyazca 2 sunakSatrazca 3 AkhyAtaH / pellako 4 rAmaputrazca 5 candrikaH 6 puSTimAtRkaH 7 // 1 // peDhAlaputraH anagAraH 8 navamaH poTilo'pi 1 ca / vehallo 10 dazama uktaH ime ca daza AkhyAtAH // 2 // 4 // AcAradazAnAM daza adhyayanAni prajJaptAni, tadyathA-viMzatirasamAdhisthAnAni 1, ekaviMzatizavalA: 2 trayastriMzat AzAtanAH 3 aSTavidhA gaNisaMpat 4 daza cittasamAdhisthAnAni 5 ekAdaza upAsakapatimAH 6 dvAdazabhikSupatimAH 7 paryu. SaNAkalpaH 8 triMzad mohanIyasthAnAni 9 AyatisthAnAni 10 // 5 // praznanyAkaraNadazAnAM daza adhyayanAni prajAtAni, tadyathA-upamA 1 saMkhyA 2 RSibhASitAni 3 AcAryamASitAni 4 mahAvIrabhASitAni 5 kSomakapraznAH 6 komalapanA 7 AdarzapraznAH 8 aGguSThapraznAH 9 cAhupaznAH 10 // 6 // bandhadazAnAM daza adhyayanAni prajAtAni, tadyathA-bandhazca 1 mokSazca 2 devardiH 3 dazAramaNDalam 4 api ca AcAryavipatipattiH 5 upAdhyAyavipattipattiH 6 bhAvanA 7 vimuktiH 8 sAtaM 9 karmaH 10 // 7 // dvigRddhidazAnAM daza adhyaya. nAni prajJaptAni, tadyathA-vAtaH 1 vivAtaH 2 upavAtaH 3 sukSiptaM kRtsnaM 4 dvicatvAriMzat svapnAH 6 trizada mahAsvapnAH 6 dvAsaptatiH savesvapnAH 7 hAro 8 rAmo 9 guptaH 10, evametAni daza AkhyAtAni || 8 // dIrghadazAnAM daza adhyayanAni prajJaptAni, tadyathA-candraH 1 sUryaH 2 zukrazca 3 zrIdevo 4 prabhAvatI 5 dvIpasamudropapattiH bahuputrI 7 mandara iti ca 8 sthaviraH sambhUtavijayaH 9 pakSmocyAsaniHzvAsam 10 // 9 // saMkSepikadazAnAM daza adhyapanAni prajJaptAni, tadyathA-kSudrikA vimAnapravibhaktiH 1 mahatI vimAnapavimaktiH 2 aGgacUlikA 3 cakracUlikA 4 vivAhacUlikA 6 aruNopapAtaH 6, varuNopapAtaH 7 garuDopapAtaH 8 velandharopapAtaH 9 paizravaNopapAtaH 10 ||suu061 // sarvajJa jina daza prakArake bhAvoMko sarva bhAvase jAnate dekhate haiM, aisA to kaha diyA gayA hai aba una sarvajJa jinane jina parokSArtha prakA AgalA sUtramAM evuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che ke sarvajJa jina (kevaLajJAnI) dasa prakAranAM uparyukatabhAne sAkSAt rUpe jANe che ane dekhe che. zrI sthAnAMga sUtra :05 Page #642 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA010 sU061 jinapraNItaparokSArthapradarzaka zrutavizeSanirUpaNam 613 TIkA-dasa dasAo' ityAdi dazAH-dazAdhyayanayuktatvAd dazAyAH avasthAyAH pratipAdakatvAd dazAHzAstravizeSAH daza prajJaptAH tadyathA-karmavipAkadazA upAsakadazA-ityAdi / tatrakarmavipAkadazAH-karmaNaH azubhasya karmaNo yo vipAkA pariNAmaH-phalaM, tatpatipAdikAH dazAH / atra karmavipAkadazAzabdena duHkhavipApharUpaH prathamazrutaskandha evaM gRhyate, tasyAdhyayanAnAmevAtra vakSyamANatyAditi 11 upAsakadazA:-upAsakAH zramaNopAsakAH-zrAvakA iti yAvat , tadanuSTheyakriyAkadambapratipAdikA. zaka zruta vizeSoMkA praNayana-racanA kiyA gayA hai unheM sUtrakAra dazaadhyayana rUpa daza sthAnase prakaTa karate haiM___ "dasa dasAo paNNattAo" ityAdi // sUtra 61 // TIkArtha-dazA zabdase yahAM zAstra vizeSa gRhIta kiye gayehaiM, kyoMki ve daza adhyayanoMse yukta haiM, aura dazA-avasthAoMke pratipAdaka haiM ve isa prakAra se haiM-karma vipAka dazA 1, upAsaka dazA 2, antakRta dazA 3, anuttaropapAtika dazA 4, AcAra dazA 5, prazna vyAkaraNa dazA 6, bandha dazA 7, digRddhi dazA 8, dIrgha dazA9 evaM saMkSepika dazA 10 / / azubha karmake phalako pratipAdana karanevAlI jo dazAe~ haiM ve karmavipAka dazA hai, yahAM karmavipAka dazA zabdase duHkhavipAka rUpa prathama zrutaskandhahI gRhIta huA hai, kyoMki yahAM usake adhyayana hI kahe jAyeMge, upAsaka dazA-zramaNopAsaka zrAvaka upAsaka kahe gaye haiM. te sarvajJa jinendroe je parokSArtha prakAzaka kRtavizeSenI racanA karI che, temane sUtrakAra dazAdhyayanarUpa dAsa sthAne dvArA prakaTa kare che- "dasa dasAo paNNattAo" tyA-(sU. 61) TIkAI-"dazA A pada dvArA ahI amuka zAstravizene grahaNa karavAmAM AvelA che, kAraNa ke teo dasa adhyayanethI yukata che ane dazA (avasthAo)nuM pratipAdana kare che. te dasa zAstronAM nAma nIce pramANe che-(1) karmavipAkadazA, (2) GHAI, (3) snt62||, (4) anutt|55ti , (5) mAyAzA, (6)50yA42854A, (7) manyA , vidizA, (4) 6bhane (10) sapizA. azubha karmanA phalanuM pratipAdana karanArI je dazAo che temane karmavi536|| 3 cha. sahI " bhavipAzA" pada dvArA pvi5||35 prathama zrataskaMdha ja grahaNa karavAmAM Avyo che, kAraNa ke temAM tenA adhyayane ja kahevAmAM AvyA che. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #643 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 614 sthAnAGgasUtre " dazA 2| iti 2 / antakRta dazAH - antaH = AyuSo'vasAnasamaye kevalaM prApya dharmadezanAmadacaiva karmaNAM tatphalabhUtasya saMsArasya ca nAzaH kRto yaiste'ntakRtAH, tacaritrapratipAdikA dazA iti 3 / anuttaropapAtikadazAH - nAsti uttaraH = utkR dhRtara:- pradhAna upapAto yasmAt so'nuttaropapAtaH = sarvArthasiddhAdiSu paJcasu vimAneSUpapAta ityarthaH sa vidyate yeSAM te'nuttaropapAtikAH, tatpratibaddhakathApratipAdikA dazA iti || 4 || AcAradazAH - AcAro = jJAnAcArAdiH paJcavidhaH, tatpratipAdikA dazAH - dazAzrutaskandha iti rUDhAH || 5 || praznavyAkaraNadazA:ina zrAvakoM dvArA karane yogya kriyAoMke pratipAdaka jo dazA haiM ve zramaNopAsaka dazA haiM 2, antaHkRta dazA - anta meM- Ayuke avasAna ke samaya meM kevalajJAnako prApta kara ke dharmadezanA diye binA hI jinhoMne karmoM kA evaM karmoM ke phalabhUta saMsArakA nAza kara diyAhai ve antakRta haiM inake caritrakA pratipAdana karanevAlI jo dazAe~heM ve antakRta dazA 3, anutta ropapAtika dazA - jisa upapAta se utkRSTatara upapAta aura koI nahIM hotA hai vaha anuttaropapAta hai, aisA vaha upapAta sarvArthasiddha Adi pAMca vimAnoMmeM hotA hai, yaha anuttaropapAta jinake hotA hai ve anuttaropapAtika haiN| inake sambandhakI kathAko pratipAdana karane vAlI jo dazAe~ haiM ve anuttaropapAtika dazA haiM 4 | AcAradazA - jJAnAcAra Adike bhedase AcAra pAMca prakArakA upAsakadazA-zramaNeApAsaka zrAvakone mATe ahIM upAsaka zabdanA prayAga thayA che te zramaNe pAsakA dvArA karavA caiAgya anuSThAnA (kriyA )nu prati. pAdana karanAra je dazA che-je zAstra che tenuM nAma zramaNeApAsakadazA che antakRtadazA-AyuSyanA antakALe kevaLajJAnane prApta karIne dha dezanA dIdhA vinA ja jemaNe karmanA are karmAMnA lasvarUpa saMsArane anta karI dIdhe che, temane antakRta kahe che. temanA caritranuM pratipAdana karanArI je dazAe che temanu nAma antakRtadazA che. anuttarASapAvikadazA-je uSapAta karatAM vadhAre sArA utpAta bIjo koi DhAtA nathI, te upapAtane anuttara papAta kahe che, evA te upapAta sarvo siddha Adi pAMca anuttara vimAnAmAM thAya che. jemaNe A anuttara upapAta prApta karyAM che evAM jIvAne anuttarApapAttika kahe che. evA jIvA sabadhIkathAnu pratipAdana karanArI je dazAe che temane anuttare pappAtika dazAo kahe che, AcAradazA-jJAnAcAra AdinA bhedothI AcAra pAMca prakAranA kahyA che. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #644 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA010 sU061 jinapaNItaparokSArthapradarzakazrutavizeSanirUpaNam 615 praznAH-pracchanAni, vyAkaraNAni=uttarANi, tadubhayapratipAdikA dazA iti // 6 // bandhadazAH-bandhamokSAdi pratipAdikA dazAH / bandhAdhyayanasya prAthamyAt asya sUtrasya vandhadazAiti nAma bodhyamiti // 7 // dvigRdidazAH-bAtacivAtAdidazAdhyayanAtmikAH // 8 // dIrghadazA:-candrasUryAyadhyayanAmikAH // 9 // tathAsaMkSepikadazAH kSudrikA vimAnapavibhaktirityAdidazAdhyayanAmikA // 10 // iti / etAsu dazasu dazAsu bandhadazA dvigRddhidazAdIrghadazAsaMkSepikadazAkhyAzcatasro dazA vicchinnA iti / itthaM dazadazAnAM nAmAnyabhidhAya samprati pratyekadazAnAM dazAkahA gayA haiM, isa AcArakI pratipAdaka jo dazAe~ haiM ve AcAra dazA haiM 5 ise dazAzrutaskandha bhI kahA gayA hai, prazna vyAkaraNa dazA-prazna aura uttara ina donoMkA kathana karanevAlI jo dazAe~ haiM ve prazna vyAkaraNa dazA haiM 6 / / bandhadazA-bandha, mokSa AdikI pratipAdaka jo dazAe~ haiM ve candha dazAhai 7 isa sUtrakA jo bandha dazA aisA nAmakaraNahai, vaha bandhAdhyayanakI prathamatAko lekara hai dvigRddhi dazA-yAta vidhAta Adi 10 adhyayanoMse yaha sUtra yukta hai dIrgha dazA 9-candra sUrya sambandhI adhyayanoMse yukta hone ke kAraNa sUtrakA nAma dIrgha dazA huA hai, saMkSepika dazA 10-yaha sUtra kSudrikA vimAnapravibhakti, ityAdi 10 adhyayanoMvAlA hai ina 10 dazAoM meM se bandha dazA, dvigRddhi dazA, dIrgha dazA evaM maMkSepika dazA ye cAra dazAe~ sUtra vicchinna ho gaye haiM / isa prakArase 10 dazA A AcAronuM pratipAdana karanArI je dazAo che temane AcAdazA kahe che. tenuM bIjuM nAma dazAzrutaskandha paNa che pravyAkaraNa dazA-prazna ane uttara, A bannenuM kathana karanArI je dazAe che, temane praznavyAkaraNadazA kahe che. bandhadazA-bandha, mokSa AdinI pratipAdaka je dazAo che temane banya dazA kahe che. A sUtranuM "badazA" nAma ApavAnuM kAraNa e che ke te sUtranA pahelA adhyayananuM nAma baMdha adhyayana che. dviguddhidazA-vAta, vivAta Adi dasa adhyayanethI e sUtrayukta che. dIrghadazA-A sUtramAM candra ane sUrya viSayaka adhyayana che saMkSepikadazA-A sUtra mudrikA vimAna pravibhakti Adi dasa adhyayanaathii yukta cha. uparyukta 10 dazAo (sU)mAMthI bandhadazA, dviguddhidazA, dIrghadazA ane saMkSepikAdazA, A cAra dazAo (sUtragrantha) vicchinna thaI gayela che. A zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #645 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre dhyayanAni nAmataH pAha-' kammavivAgadasANaM' ityAdi / tatra-karmavipAkadazAnAM mRgAputra gotrAsAdIni dazAdhyayanAni vijJeyAni / imAni nAmAni vAcanAntarApekSayA bodhyAni / upAsakadazAnAm AnandAdigAthApaticaritraniraddhAni AnandAdinAmnA prasiddhAni dazAdhyayanAni vijJeyAnIti // 2 // antakRtadazAnAM prathamavarge ' NamimAtaMge' ityAdi nAmadheyAni dazAdhyayanAni / vAcanAntarApekSANyetAnyadhyayanAni vijJeyAnIti // 2 // anuttaropapAtikadazAnAM tRtIyavarge RSidAsadhanyAdIni dazAdhyayanAni prajJaptAnIti / vAcanAntarApekSANyetAni vize. yAnIti // 4 // AcAradazAnAM dazAzrutaskandhadazAnAM viMzatiH asamAdhisthAnAni ekaviMzatiH zabalAH ' ityAdIni dazAdhyayanAni vijJeyAnIti // 5 // praznavyA. oMke sUtroMke nAmoMkA kathana karake aba sUtrakAra ina dazAoMmeM se pratyeka dazAke 10 adhyayanoMke nAma kahate haiM-"kammavivAgadasANaM" ityAdi karmavipAkadazAke mRgaputra (mRgAputra)gotrAsAdika Adi10 daza adhyayana haiM ye nAma vAcanAntarakI apekSAse haiM,upAsaka dazAke Ananda Adi gAthApatike caritrase nibaddha Ananda Adi nAmase prasiddha 10 adhyayana hai| antakRta dazAke prathama vargameM "NamimAtaMge" ityAdi / nAmaka 10 daza adhyayana haiM ye adhyayana vAcanAntarakI apekSAse haiM aisA jAnanA cAhiye anuttaropapAtika dazAke tRtIya vargameM RSidAsa, dhanya Adi 10 adhyayana kahe gaye haiM / ye bhI vAcanAntarakI apekSAse haiM / dazAzrutaskandha rUpa jo AcAradazA hai usake 20 asamAdhi sthAnake aura 21 zavala Adi dazA pratipAdaka 10 adhyayana haiM, praznavyAkaraNa dazAke upamA prakAre daza dazAe (sU)nAM nAmanuM kathana karIne have sUtrakAra te pratyeka dazAnA dasa dasa adhyayananAM nAma prakaTa kare che - "kammavivAgadasANaM" tyA karmavipAkadazAnA mRgaputra, gAtrAsAdika vigere dasa adhyayane che. A nAme vAcanAtaranI apekSAe ApyAM che. upAsakadazAnA AnaMda Adi gAthApatinuM caritranuM nirUpaNa karanArA AnaMda Adi nAmanA dasa adhyayana che. antatazAnA "NamimAtaMge" tyAhi nAnA sa adhyayanA che. sA adhyayane vAcanAktaranI apekSAe samajavAnA che, anuttarapapAtika dazAnA tRtIya vargamAM RSidAsa, dhanya Adi dasa adhyayane kahyAM che. A adhyayane paNa vAcanAntaranI apekSAe kahRAAM che, ema samajavuM. dazAzrutaskanvarUpa che AcAradazA che tenA dasa adhyayana che. te adhyayanamAM 20 asamAdhisthAnanuM ane 21 zabala Adi dazAonuM pratipAdana karavAmAM AvyuM che. praznavyAkaraNa zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #646 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA010 sa061 jinapraNItaparokSArthapradarzakazrutAvazeSanirUpaNam 617 karaNadazAnAm upamAsaMkhyAdIni dazAdhyayanAni vijJeyAni / sammatyetAni vicchinAni / pracalitamaznavyAkaraNadazAsu pazcAsravadvArAdhyayanAni pazcasaMgharadvArAdhyayanAni ca dRzyante iti // 6 ||bndhdshaanaaN bandhamokSAdIni dazAdhyayanAni santi / na caitAni sampatyupalabhyante / ato bandhadazAnAmazeSatA prAptA iti / / 7 // vAtavivAtAdidazAdhyayanAmikA dvigRddhidazA api vicchinnatvAnnAmazeSatAmeva prAptA iti // 8 // tathA-candra-sUrya-zukrAdidazAdhyayanAtmikA dIrghadazA api vicchinnA eva / tathApyAsAM kAnicidadhyayanAni nirayAvalikAsUtre dRzyante / tathAhicandra-sUrya-zukra-bahaputriketi catvAryadhyayanAni puSpitAnAmaka tRtIyavarge dRzyante, zrIdevInAmakamadhyayanaM tu puSpacUlikAnAmake caturthe varge / avaziSTAnyadhyayanAni saMkhyA Adi 10 daza adhyayana haiM, isa samayameM ye vicchinna ho gaye haiM / pracalita praznavyAkaraNa dazAmeM pAMca AsravadvAra adhyayana aura pAMca saMvaradvAra adhyayana upalabdha haiM / bandha dazAke bandha mokSa Adi 10 adhyayana haiN| ye isa samaya upalabdha nahIM haiN| kevala "vandha dazA" yaha nAma hI nAma raha gayA hai / vAta vivAta Adi 10 adhyayana rUpa digRddhi dazA bhI vyucchinna ho gaI hai, kevala isakA bhI nAma raha gayA hai, candra sUrya zukra Adi 10 adhyayana rUpa dIrgha dazA bhI naSTa ho gaI hai, phira bhI isake kitaneka adhyayana nirayAvalikA sUtra meM dekhane meM Ate haiN| jaise-candra, sUrya, zukra bahaputrikA ye cAra adhyayana puSpitA nAmaka tRtIya vargameM dekhe jAte haiM, evaM zrIdevI nAmakA adhyayana puSpa cUlikA nAmake caturtha vargameM dekhA jAtAhai, parantu avaziSTa adhydazAnA upamA, saMkhyA Adi dasa adhyayana che hAlamAM te adhyayane vicchinna thaI gayelA hevAthI aprApya che. paraMtu pracalita pravyAkaraNadazAmAM pAMca Asrava dvAra adhyayana ane pAMca saMvara dvArA adhyayane upalabdha che. anyadazAnA badha, mekSa Adi dasa adhyayano che. A adhyayana vicchinna thaI gayA hovAthI "bandhadazA" A nAma sivAyanuM temAM pratipAdita koI paNa sAhitya upalabdha nathI. vAta, vivAta Adi dasa adhyayano yukata dvigRddhidazA nAmanuM sUtra paNa vicchinna thaI gayuM che ane tenuM nAma mAtra ja rahI gayuM che. candra, sUrya, zuka Adi dasa adhyayanethI yukata dIrghadazA nAmanuM sUtra paNa vicchinna thaI gayuM che, paraMtu tenA keTalAka adhyayana nirayAvalikA sUtramAM levA bhaNe cha. ma hai-yandra, sUrya, zu, matriI , mA 2.2 adhyayana puSmitA nAmanA trIjA vargamAM jovA maLe che, Aane zrIdevI nAmanuM adhyayana pu5cUlikA nAmanA cothA vargamAM jovA maLe che, paraMtu bAkInA adhyayana sthA -78 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #647 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre tu na yavA'pyupalabhyante iti // 9 // tathA-'kSudrikA vimAnapavibhaktiH 1 mahatI vimAnamavibhaktiH 2 ' ityAdidazAdhyayanAmikAH saMkSepikadazA api vicchinnatvAnopalabhyante iti / 10 // sU0 61 // IdRzaM ca zrutaM kAlavizeSa eva bhavatIti kAlavizeSamAha mUlam -dasa sAgarakoDAkoDIo kAlo ussappaNIe, dasa sAgarakoDAkoDIo kAlo osappaNIe / sU0 62 // chAyA--dazasAgarakoTIkoTikaH kAlaH utsarpiNyAH, dazasAgarakoTIkoTikaH kAlaH avasapiNyAH // sU0 62 / / TIkA-'dasasAgara' ityAdi utsapiNyAH kAlaH dazasAgarakoTIkoTipramANaH / evameva avasarpiNyA api bodhya iti // sa0 62 // ____ upAdhivazAyathA kAladravyasya medA bhavanti, evamevopAdhivazAd nArakAdijIvadravyANAmapi bhedA bhavantIti darzayitumAha-- mUlam-dasavihA neraiyA paNNatA, taM jahA-aNaMtarovayanoMkI upalabdhi kahIM para bhI nahIM hai kSudrikAvimAnapravibhakti 1 mahatI vimAnapravibhakti 2, ityAdi rUpa 10 adhyayanoMvAlI saMkSepika dazA bhI vicchinna ho gaIhai, ataH usakI bhI upalabdhi nahIM hai suu.61|| aisA zrutakAla vizeSameM hI hotA hai, ataH aba sUtrakAra kAla vizeSakA kathana karate haiM___ "dasa sAgarakoDA koDIA kAlo" ityAdi // sUtra 62 // TIkArtha-utsarpiNI kAla 10 sAgaropamakoTI koTi pramANa kahA gayAhai, isIse avasarpiNI kAla bhI jAnanA cAhiye // sU. 62 // aprApya che. zudrika vimAnavibhakita, mahatI vimAna pravibhakti, ItyAdi dasa adhya yothI yukta saMkSepikadazA nAmanuM sUtra paNa vicchinna thaI gayeluM hovAthI mAya gAya cha. // sU. 11 // AgalA sUtramAM mRtanI vAta karI. zratane kALavizeSamAM ja sadUbhAva hoya che. tethI have sUtrakAra kALavizeSanuM kathana kare che. ____"dasa sAgarakoDAkoDIo kAlo" tyAhi-(sU 12) TIkAtha-utsarpiNIkALanuM dasa sAgarepamoTIkeTInuM pramANa kahyuM che. eTaluM ja pramANa avasarpiNIkALanuM paNa samajavuM ke sU62 che. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #648 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA0 10 sU0 63 nArakAdi jIvadravyabhedanirUpaNam 619 vannA 1, paraMparokvannA 2 aNaMtarAvagADhA 3 paraMparAvagADhA 4 aNaMtarAhAragA 5 paraMparAhAragA 6 aNaMtarapajjattA 7 paraMparapajjattA 8 carimA 9 acrim| 10 / evaM jAva vemANiyA // 1 // cautthIe NaM paMkappabhAe puDhavIe dasa nirayAvAsasayasahassA paNNattA // 2 // rayaNappabhAe puDhavIe jahanne] neraiyANaM dasavAsasahassAI ThiI paNNattA // 3 // cautthIe NaM paMkappabhAe puDhavIe ukkoseNaM neraiyANaM dasasAgarovamAiM ThiI paNNattA // 4 // paMcamAe NaM dhUmappabhAe puDhavIe jahanneNaM neraiyANaM dasa sAgarovamAI TiI paNNattA // 5 // asurakumArANaM jahanneNaM dasavAsasahassAI ThiI papaNattA // 6 // evaM jAva thANayakumArANaM // 7 // bAyaravaNassaikAiyANaM ukkosaNaM dasa cAsasahassAiM ThiI paNNattA // 8 // vANamaMtaradevANaM jahanneNaM dasavAsasahassAI ThiI paNNattA // 9 // baMbhaloge kappe ukkoseNaM devANaM dasasAgarovamAiM ThiI paNNatA // 10 // laMtae kappe devANaM jahanneNaM dasa sAgarovamAiM ThiI pnnnnttaa| 11 ||suu063|| chAyA-dazavidhA nairayikAH prajJaptAH, tadyathA-anantaropapannAH 1 paramparopapannAH 2 anantarAvagADhAH 3 paramparAvagADhAH 4 anantarAhArakAH 5 paramparA. hArakAH 6 anantaraparyAptAH 7 paramparaparyAptAH 8 caramAH 9 acaramAH 10) evaM yAvad vaimAnikAH // 1 // caturthyAM khalu paGkaprabhAyAM pRthivyAM daza nirayAvAsazatasahasrANi prajJaptAni // 2 // ratnapramAyAM pRthivyAM jaghanyena nairayikANAM daza. varSasahasrANi sthitiH prajJaptA // 3 // caturyA khalu paGkaprabhAyAM pRthivyAma utkarSaNa nairayikANAM daza sAgaropamANi sthitiH prajJaptA / / 4 / / pazcamyAM khalu dhUmapabhAyAM pRthivyAM jaghanyena nairayikANAM daza sAgaropamANi sthitiH prajJaptA // 5 // asurakumArANAM jaghanyena daza varSa sahasrANi sthitiH prajJaptA // 6 // evaM zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #649 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 620 sthAnAGgasUtre yAvat stanitakamArANAm // 7 / cAdaravanampatikAyikAnAm utkarSeNa daza varSasahasrANi sthitiH prajJaptA // 8 // vyantaradevAnAM jaghanyena dazavarSa sahasrANi sthitiH prajJaptA // 9 // brahmaloke kalpe utkarSeNa devAnAM daza sAgaropamANi sthitiH prajJaptA // 10 // lAntake kalpe devAnAM jaghanyena dA sAgaropamANi sthitiH prajJaptA 11 // 2063 // TokA-'dasavihA' ityAdi nairayikAH nArakA dazavidhAH prajJaptAH, tadyathA-'anantaropapannA' ityaadi| natra-anantaropapannAH-na vidyate antaraM vyavadhAnamasyeti anantaraH anyavahitaHvartamAnaH samayaH, tatra upapannAH sabojAtA ityarthaH / yeSAM nairayikANAmeko'pyutpattisamayo nAtikrAntaste nairayikA anantaropapannA iti bhAvaH // 1 // tathA___ upadhike vazase jisa prakAra kAla dravyake bheda hote haiM, isI prakArase upadhike vazase nArakAdi jIvadravyoMke bhI bheda hote haiM, yahI pAta aba sUtrakAra prakaTa karatehaiM-"dasavihA neraiyA paNNatA" ityAdi ||suutr63|| TIkArtha-nAraka jIva 10 prakArake kahe gayehaiM-jaise-anantaropapanna 1, paramparopapanna 2 anantarAcagADha 3, paramparAvagADha 4 anantarAhAraka 5, paramparAhAraka 6, anantaraparyApta 7 paramparaparyApta 8 carama 9, aura acarama 10 inameM sadyojAta-usI samaya-utpanna hue jo nAraka haiM ve ananta. ropapanna haiM antara nAma vyavadhAnakA hai, jisakA vyavadhAna nahIM hai vaha anantarahai, aisA anantara vartamAna samaya rUpa hotA hai, isa vartamAna samayameM jo utpanna hue haiM ye anantaropapanna nairayika haiM / arthAt jina upadhine AdhAre jema kALadravyanA bheda paDe che, e ja pramANe upadhine AdhAre nArakAdi jIvanA paNa bheda paDe che. eja vAta have sUtrakAra prakaTa kare che __ " dasavihA neraiyA paNNattA"-(sU. 13) TIkArtha-nAraka jIvana nIce pramANe dasa prakAra kahyA che- (1) anantaro55na, (2) 52252|55n, (3) anantarASADha, (4) 520052 // 4 // 8, (5) mnnt| DA24, (6) 52252 / 7 / 23, (7) mananta25/4, (8) 522525ryAta, (6) yarama bhane (10) ayama, je nArake sojAta-A samaye ja nAraka rUpe utpanna thayelA che temane ananta55nna nArake kahe che antara eTale samayanuM vyavadhAna jene lAgu paDayuM hotuM nathI tene anantara kahe che. evuM anantara vartamAna samayarUpa hoya che. tethI A vartamAna samayamAM ja jeo utpanna thAya che temane ananta55na zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #650 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA010 sU062 nArakAdi jIvadravya medanirUpaNam 621 paramparopapannAH-atItadvayAdisamayotpattikA nArakA ityarthaH / yepAmutpatau dvayA. disamayA vyatItAstathAvidhA nArakAH paramparopapannA iti bhAvaH // 2 // idaM bhedadvayaM kAlakRtaM bodhyam / tathA-anantarAvagADhA:-anantareSu-avyavahitakSetramade. zeSu avagADhA avagAhanAvanto naiyikAH / athavA-anantarAvagADhAH prathamasamaye kSetrapadezeSvavagAr3hA narayikAH // 3 // tathA-paramparAvagADhAH-parampareSu vyavahita kSetrapradezeSu avagAhanAvanto nairayikAH / athavA-dvayAdisamayavyavadhAnena kSetrapradezeSu avagAhanAvanta iti // 4 // idaM bhedadvayaM kSetrakRtam / tathA-anantarAhArakAHanantarAn-avyavahitAn jIvapradezerAkrAntAn spRSTAn vA pugalAn AhArayanti nArakoMkA eka bhI utpatti samaya amI atikrAnta nahIM huA hai, jo ThIka vartamAna samayameM nahIM mojUda haiM, aise ve nAraka yahAM anantara samayopapanna kahe gaye haiM 1, paramparopapannaka -jina nArakoMkI utpattimeM do Adi samaya nikala cuke haiM, aise nAraka paramparopapanna haiM / ye do bheda kAlakRta haiM 2, anantarAvagADha-jo nAraka avyavahita kSetra prade. zoMmeM avagohanAvAle haiM, aise ve nAraka anantarAvagADha haiM / athavA prathama samayameM jo kSetra pradezoM meM avagADha haiM ve nairayika anantarAvagAda haiN| jo nairayika vyavahita kSetra pradezoMmeM avagADha haiM avagAhanAcAle haiMce nairapika paramparAvagADha haiM / / ___ athavA-diAdi samayake vyavadhAnase jo kSetra pradezoM meM avagAhanAvAle haiM ve paramparAvagADha haiN| ye do bheda kSetrakRta haiN| anntraahaarkkahe che. eTale ke je nArakone utpanna thayA bAda eka paNa samaya vyatIta thaI gaye nathI-jeo barAbara A samaye ja tyAM utpanna thayA che, evA nArakene anantara55naka nArake kahe che. paramparo55na-je nArakene nAraka rUpe utpanna thayAne be Adi samaya vyatIta thaI gayA che te nArakone parasparopapana kahe che. A banne kALa kRta bhedo che. anantarAvagADha-je nArake avyavahita kSetrapradezomAM avagAhanAvALA che, te nArakone anantarAvagADha kahe che. athavA-prathama samayamAM je nArake kSetrapradezomAM avagADha che te nArakone anantarAvagADha che kahe che. paramparAvagADha-je nArakone paramparAvagADha (avagAhanAvALA) che, te nArakone parasparAvagADha kahe che. athavA be Adi samayanA vyavadhAnathI je nArake kSetrapradezamAM avagAhanAvALA che, te nArakane paramaparAvagAha kahe che, trIjo ane ce bheda kSetranI apekSAe pADavAmAM AvyuM che zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #651 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 622 sthAnAGgasUtre ye te tathA / athavA - prathamasamaye ye pudgalAnAhArayanti te'nantarAhArakAH ||5|| tathA-paramparAhArakAH-paramparAn = pUrvavyavahitAn jIvapradezAgatAn pudgalAnAhArayanti ye te tathA / athavA dvayAdisamayavyavadhAnena jIvamadezAgatAn pugalAnAhArayanti ye te tathA // 6 // idaM bhedadvayaM dravyakRtam / tathA-anantara paryAptAHna vidyate antaraM vaghAnaM paryAptatve yeSAM te'nantarAH, te ca te paryAptAzceti tathA / prathamasamayaparyAtakA ityarthaH // 7 // tathA paramparaparyAptAH- dvayAdisamayaparyAptA ityarthaH // 8 // idaM bhedadvayaM bhAvakRtam / paryApte bhavatyAditi / tathA - caramAH = antimamavikA nArakAH / ye narakAnnirgatAH santo na punarnArikA jo nairayika jIva pradezoMle AkrAnta athavA spRSTa- avyavahita pugaloMkA AhAra karate haiM ve anantarAhAraka haiM / athavA - prathama samayameM jo nairadhika pugalakA AhAra karate haiM ve anantarAhAraka haiM / 5 / paramparAhAraka- pUrvameM vyavahita hue aise jIvapradezAgata pugaloMkA jo nairadhika AhAra karate haiM ve athavA - dvi Adi samayake vyavadhAna se jIvapradezAgata pudgaloM kA jo AhAra karate haiM ve paramparAhAraka nairadhika haiM | 6 | ye do bheda dravyakRta haiM / anantaraparyAptaka- jinheM paryApta hone meM koI vyavadhAna - antara nahIM hai aise prathama samaya meM paryApta hue nairayika jIva anantara paryApta haiM | 7| paramparaparyApta jo doAdi samayoMmeM paryApta hote haiM ve parampara paryApta haiM- ye do bheda bhAvakRta haiM / 8 / jo carama nairayika naraka se anantAhAraka-je nArake jIvapradezeAthI AkrAnta athavA jIvapradezanI sAthe pRSTha evAM avyavahita pudgaleAnA AhAra kare che te nArakAne anantarAhAraka kahe che. athavA je nArakeA prathama samayamAM pudgalAnA AhAra kare che, te nArakane anantarAhAraka kahe che. paramparAhAraka-pUrvI vyavahita thayelAM jIvapradezAgata pudgalAnA je nArakA AhAra kare che te nArAne parasparAhAraka kahe che. athavA e Adi samayanA vyavadhAna bAda e Adi samaya vyatIta thaI gayA bAda-jIvapradezAgata puddagalAne je nArako AhAra kare che, te nArakeAne paramparAhAraka kahe che. A banne bhedde dravyakRta bhedo che. anantara paryApta jenArakAne papta thavAmAM koI paNa vyavadhAna ( samayanu aMtara) paDatuM nathI evA prathama samayamAM paryAsa banelA nAraka jIvAne anantara paryApta kahe che. parasparaparyApta-je nArakA e Adi samaya vyatIta thayA bAda paryApta thAya che temane para paraparyAsa kahe che. A banne bheda bhAvakRta che, zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #652 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 10 sU0 63 nArakAdi jIvadravyameda nirUpaNam 623 bhaviSyanti te jIvA iti bhAvaH / / 9 / / tathA - acaramAH - agre'pi nArakatvenotpatsyamAnAH // 10 // etad bhedadvayamapi bhAvakRtam, caramAcaramatyayorjIvaparyAyatvAditi // 1 // iti caturviMzatidaNDa kasthamathamabhedasya daza bhedA uktAH / evameva narakAtiriktAnAM caturviMzatidaNDakasthAnAM trayoviMzatisaMkhyakAnAM jIva bhedAnAM pratyekam anantaropapannAdikA daza bhedAH svayamUhanIyAH / etadeva sUcayitumAha-' evaM niraMtaraM jAva cemANiyANaM ' iti // 2 // caturviMzatidaNDakasthanikalakara punaH nairadhika nahIM hote haiM ve aura acarama-jo narakase nikalakara punaH nAraka honevAle hote haiM, kramazaH carama aura acarama nairayika haiN| ye do bheda bhI bhAvakRta hote haiN| kyoMki caramatA aura acaramatA ye jIvakI paryAya rUpa hotI haiM isa prakAra se caturviMzati daNDakastha prathama bhedake ye 10 bheda kahe haiM, so isI tarahase 10 bheda aura bhI caturviMzati daNDakastha meM 23 jIva bhedoM meM se pratyeka bheda kaha lenA cAhiye yahI bAta " evaM niraMtaraM jAva vaimANiyANaM " ityAdi sUtra pATha dvArA prakaTa kI gaI hai || 2 || isa prakAra se caturviMzati daNDakastha nAraka jIvake bheda kahe so aba sUtrakAra isI prasaGgase nairathikoMke nivAsasthAna bhUta jo nArakAbAsa haiM unakA kathana 10 sthAnaka rUpase kahate haiM " caDatthIeNaM " ityAdi - cauthI paGkaprabhA pRthivI meM 10 lAkha nirayAvAsa kahe gaye haiM / ratnaprabhA pRthivImeM jaghanyase nairayikoMkI 10 carama nAraka-je nArakA narakagatimAMthI nIkaLyA bAda pharI narakagatimAM jatA nathI temane carama nArakA kahe che. acaramanAraka-je nArakA narakamAMthI nIkaLIne pharI narakatimAM utpanna thavAnA hAya che temane acaramanArakA kahe che. A banne bheda paNa bhAvakRta che, kAraNa ke caramatA ane acaramatA, A banne jIvanI paryAyarUpa hoya che. A prakAre daMDamAMthI pahelA daMDakanA jIveAnA bhedonuM kathana karIne have bAkInA 23 'unA lehonuM sUtrAra uthana pure te - " evaM niraMtara vaimANiyANaM " tyAhi ~~A sUtrapATha dvArA sUtrakAre e vAta prakaTa karI che. vaimAnike paryantanA khAkInA 23 daDakAnA jIveAnA paNa nArakAnA jevA ja dasa dasa prakAra samajave. A prakAre 24 daMDakanA nArakAdi jIvAnA bhedaeNAnuM kathana karIne have sUtrakAra nArakAnA nivAsasthAnarUpa je narakAvAsa che temanuM dasa sthAnakarUpe kathana kare che " cautthIpaNaM " tyAhi ceAthI pa'prabhA nAmanI narakamAM dasa lAkha niyAvA se| kahyA che. pahelI zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #653 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 624 sthAnAGgasUtre nArakajIyasya daza bhedA uktAH, ataH prasaGgatastannivAsasthAnabhUtAn narakAvAsAn dazasthAnAnupAtitvenAha-' cautthIe NaM' ityAdi / vyAkhyA spaSTA / / sU0 63 / / anantarastre lAntakadevAnAM sthitiruktA / lAntakadevAzca prAptabhadrA bhavantIti bhadrakArikarmaNAM kAraNAnyAha___ mUlam-dasahi ThANehiM jIyA AgamesibhadattAe kamma pagareti, taM jahA-aNiyANayAe 1 didvisaMpannayAe 3 jogavAhiyattAe 3 khatikhamaNayAe 4 jiiMdiyayAe 5 amAillayAe 6 apAsatthayAe 7 susAmaNNayAe 8 parayaNavacchallayAe 9 pavayaNa ubhASaNayAe 10 // sU0 64 // chAyA-dazabhiH sthAnaH jIyAH AgamiSyadbhadratAyai karmaprakurvanti, tadyathAanidAnatayA 1 dRSTisampannatayA 2 yogavAhikatayA 3 kSAntikSamaNatayA 4 hajAra varSa kI jaghanya sthiti kahI gaI hai, caturtha paGkaprabhApRthivImeM utkRSTase narayikoMkI 10 sAgaropamakI sthiti kahI gaI hai, pAMcavI dhUmaprabhA pRthivImeM jaghanyase nairayikoM kI sthiti 10 sAgaropamakI kahI gaI hai| asurakumAroMkI sthiti jaghanyase 10 hajAra varSa kI kahI gaI hai, isI prakArase yAyat stanitakumAroMkI sthiti bhI jAnanI caahiye| ___ bAdara vanaspatikAyikoMkI sthiti utkRSTase 10 hajAra varSakI kahI gaI hai, brahmalokakalpameM devoMkI utkRSTa sthiti 10 sAgaropamakI kahI gaI hai, lAntaka kalpameM devoMkI jaghanya sthiti dasa sAgaropamakI kahI gaI hai // sUtra 63 // ratnaprabhA narakanA nArakonI jaghanya sthiti dasa hajAra varSanI kahI che. jethI paMkaprabhA pRthvInA nArakonI utkRSTa sthiti 10 sAgaropamanI kahI che. pAMcamI dhUmaprabhA narakamAM nArakenI jaghanya sthiti dasa sAgarepamanI kahI che. asurakumAranI jaghanya sthiti dasa hajAra varSanI kahI che. svanitakumAra paryantanA bAkInA bhavanapati devenI jaghanya sthiti paNa dasa hajAra varSanI kahI che. bAdara vanaspatikAyikanI utkRSTa sthiti dasa hajAra varSanI kahI che. vyantara devanI renI jaghanya sthiti dasa hajAra varSanI kahI che. brahmaleka kalpanA devanI utkRSTa sthiti dasa sAgarepamanI kahI che ane lAntaka kalapanA devenI jaghanya sthiti dasa sAgaropamanI kahI che. sUtra 63 che zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #654 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA010 sa0 64 bhadrakArikarmaNAM kAraNanirUpaNam 625 jitendriyatayA 5 amAyikatayA 6 apArzvasthatayA 7 suzrAmaNyatayA 8 prapaMcanavatsalatayA 9 pravacanodbhAvanatayA 10 // sU064 // ___TIkA-' dasahi ThANehiM ' ityAdi dazabhisthAnaH hetubhiH jIvAH AgamiSyadbhadratAyai-AgamiSyati AgAminikAle bhadraM-sumAnuSatyamAptyA mokSarUpaM, yadvA-sudevatvarUpam , anantaraM sumA. nuSatyaprAptyA mokSarUpaM ca kalyANaM yeSAM te-AgamiSyadbhadrAH, teSAM bhAvastattA tasyai-bhAvikalyANArtha karma-zumaprakRtirUpaM prakurvanti prakarSeNa prAzastyena kurvantiAcaranti / tadyathA-anidAnatayA-nidAyate-chidyate AnandarasasaMvalitamokSa isa Uparake sUtrameM lAntaka deyoMkI sthiti kahI gaI hai-so ye lAntaka deva prApta bhadravAle-prApta kalyANavAle hote haiM, ataH aba sUtrakAra bhadrakArI karmoM ke kAraNoMko kathana karate haiM " dasahiM ThANehi jIyA" ityAdi / sUtra 64 // TIkArtha-jIva 10 kAraNoM se AgamiSyad bhadratA ke liye kArya karate haiM-AgAmI kAlameM sumAnuSatvakI prAptise mokSarUpa, athavAsudevatvarUpake anantara sumAnuSatvakI prApsise mokSarUpa kalyANa jinakA honevAlA hotA hai, ve AgamiSyad bhadra jIva haiM, inakA jo bhAva hai, vaha AgamiSyad bhadratA hai, isa bhadratAke liye-bhAvi kalyANake liye jIva nidAna (niyANA) Adi baMdha rahita hokara zubha prakRtirUpa karma prakarSa se acchI tarahase karate haiM ye 10 kAraNa isa prakArase haiM, anidAnatAAnanda rasase mizrita, evaM mokSarUpa phalako utpanna karanevAlI aisI AgalA sUtramAM lAntaka kalpanA devenI jaghanya sthiti prakaTa karavAmAM AvI che. te lAnDaka Adi kalpanA deva prApta bhadravALA-prApta kalyANavALA hoya che. tethI have sUtrakAra bhadrakArI (kalyANakArI) karmonAM kAraNenuM ni3544 42 cha-' dasahiM ThANehiM jIyA" tyA-(sU. 14) TIkArtha-jIva dasa kAraNone lIdhe AgamiSyad bhadratAne mATe-bhAvI kalyANane mATe-karma kare che. bhaviSyakALamAM sumAnuSatvanI prApti dvArA mokSarUpa athavA sudevatvarUpa ane tyArabAda sumAnuSanI prApti dvArA mekSarUpa kalyANanI jene prApti thavAnI hoya che, evA jIvane "AgamiSyadubhadrajIva" kahe che, ane tene je bhAva che tenuM nAma Agami vyad bhadratA che. A bhadratAne mATe-A bhAvikalyANane mATe jIva nidAna Adi baMdharahita thaIne zubha prakRti rUpa karma sArAmAM sArI rIte kare che. te dasa kAraNe nIce pramANe che- sthA0-79 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #655 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 626 sthAnAGgasUtre rUpaphalaprasavinI jJAnAcArAdhanalatA yena cakravartidevendrAdi samRddhisamAptimArthanA'dhyavasAnena tad nidAnam , nAsti nidAnaM yasya so'nidAnaH, tasya bhAvastattA tayA, nidAnarahitatayetyarthaH // 1 // tathA-dRSTisampannatayA-dRSTiH samyagdaSTiH, tayA sampanno=yukto dRSTisampannaH, tasya bhAvastattA tayA-samyagdRSTi yuktatvenetyarthaH / / 2 / / tathA-yogavAhikatayA yogena=sarvatra nispRhatArUpeNa samAdhinA vahatigacchatItyevaMzIlaH yogavAhI, sa eva yogavAhikastasya bhAvastattAjJAnAdi-ArAdhanA rUpa latA jisa cakravartIkI devendrAdikI samRddhikI saMprApti kI prArthanAke adhyavasAyase cheda dI jAtI hai vaha nidAna hai, jisake aisA nidAna nahIM hai vaha anidAna haiM, isa anidAnakA jo bhAva hai, yaha anidAnatA hai-nidAna rahitatA hai, isa nidAna rahitatAse jIya AgAmI kAlameM apanI bhadratAke liye karmakA-prazasta karmakA AracaNa karate haiM 1 dRSTi sampannatA-dRSTi nAma samyagdRSTikA hai-isa samyagdRSTise yukta jo jIva hai vaha dRSTisaMpanna hai, isa dRSTi saMpannakA jo bhAva hai, vaha dRSTisampannatA hai, isa dRSTisaMpannatAse bhI jIva apanI bhAvi bhadratAke liye zubha karmakA AcaraNa karate haiN| (1) anidAnatA-AnaMda rasathI mizrita, ane mokSarUpa phalanI prApti karAvanArI evI jJAnAdinI ArAdhanA rUpalatA jenA dvArA chedAI jAya che te prArthanA athavA niyANAnuM nAma nidAna che. jema ke jJAnAdinI ArAdhanA kara. nAre kaI jIva niyANuM bAMdhe ke mArA tapanA prabhAvathI mane cakavatI padanI prApti thAya athavA devendronI samRddhinI mane saMprApti thAya, te A prakAranA tenA nidAna dvArA te mokSamArganI prApti karavAne badale saMsAramAM aTavAyA kare che ja chavamAM prakAranA nidAnane abhAva hoya che te jIvane anidAnatAvALe jIva kahe che. eTale ke nidAna rahitatAnA bhAvane anidAnatA kahe che A nidAna rahitatApUrvaka prazasta karmanuM sevana karIne jIva bhaviSyamAM bhadratAkalyANanI prApti kare che. A rIte anidAnatArUpa kAraNa paNa tenA bhAvi kalyAhanuM sAdhaka bane che. (2) daSTisaMpannatA-samyagdaSTine daSTi kahe che. A samyagadaSTithI yukata je jIva hoya che tene dRSTisaMpanna kahe che. A daSTisaMpannane je bhAva che tenuM nAma dRSTisaMpannatA che. A daSTisaMpannatAne kAraNe paNa jIva pitAnI bhAvi bhadratAne nimitte zubhakarmanuM AcaraNa kare che. A rIte daSTisaMpannatA paNa bhAvikalyANa sAdhavAnuM kAraNabhUta bane che. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #656 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TokA sthA0 10 sU0 64 bhadrakArikarmaNAM kAraNanirUpaNam 627 tayA sarvatrAnutkaNThAzAlitayetyarthaH // 3 // kSAnti kSamaNatayA-zakteH sadbhAve'pi kSAntyA-kSamayA kSamate yaH sa kSAntikSamaNaH, tasya bhASastattA tayA / zaktisadbhAve'pi kSamAguNena saha na zaktimattayetyarthaH // 4 // jitendriyatayA indriyanigraheNa // 5 // amAyikatayA amAyapA saralatayeti yAvat // 6 // apArthasthatayA yogavAhikatA jo sarvatra nispRhatA rUpa samAdhise calatA hai, yukta rahatA hai-vaha yogavAhI hai yA yogavAhika hai, isa yogavAhikakA jo bhAva hai yaha yogavAhikatA hai, arthAt sarvatra anutkaNThAzAlitA (utsuka panase rahita) rUpa yogavAhikatAse bhI jIva apanI AgAmI kAlameM honevAlI bhadratAke prazasta karmakA AcaraNa karatA hai, kSAnti kSamaNatA zakti ke sadbhAvameM bhI jo zAntise kSamA bhAvase parakRta aparAdhoMko sahana kara letA hai, vaha kSAnti kSamaNa hai, isa kSAnti kSamaNakA jo bhAva hai, vaha kSAnti kSamaNatA hai, isa kSAnti kSamaNatAse bhI jIva AgAmI kAlameM jina koMse bhadratA AtI hai, una kA~kA AcaraNa karatA hai, jite. ndriyatA-indriyoMko apane vazameM karanevAlA jitendriya kahA gayA haijitendriyakA jo bhAvahai, yaha jitendriyatAhai, ise jitendriyatAke kAraNa bhI jIva AgAmI kAlameM honevAle apane kalyANake yogya prazasta (3) gavAhikatA-je jIva sadA nispRhatArUpa samAdhithI yukta rahe che te jIvane gavAhI athavA gavAhika kahe che. A gavAhikane je bhAva che tenuM nAma gavAhikatA che. eTale ke sarvatra anukaMThA (anusukatA athavA niHspRhanA) bhAva rAkhanAro jIva gavAhika kahevAya che. e jIva paNa pitAnI gavAhikatAne kAraNe potAnI bhAvibhadratAne nimitte zubhakarmamAM pravRtta thAya che. A rIte gavAhitA paNa bhAvi kalyANanI sAdhaka bane che. (4) kSAnti kSamaNutA-zakitane sadbhAva hovA chatAM paNa kSamAbhAvapUrvaka anyanA aparAdhone sahana karI lenAra vyaktine kSAntikSamaNatA kahe che. A kSAntikSamaNatAne lIdhe paNa jIva AgAmI kALamAM pitAnuM kalyANa thAya evAM zubha karmonuM sevana kare che. A prakAre kSAntikSamaNatA paNa bhAvikalyANanI sAdhaka bane che. (5) jitendriyatA-je jIva Indroyane pitAne kAbUmAM rAkhe che te jIvane jitendriya kahe che. jitendriyane je bhAva che tenuM nAma jitendriyatA che. A jitendriyatAne kAraNa paNa jIva evAM prazasta karmomAM pravRtta thAya che ke jene lIdhe tene bhaviSyamAM bhadratA (kalyANa)nI prApti thAya che. A rIte jitendriyatA paNa bhAvikalyANanI prAptimAM kAraNabhUta bane che. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #657 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hara8 sthAnAGgasUtre pArtha-jJAnAdInAM bahirdezataH sarvato vA tiSThati yaH sa pArzva sthaH, na pArzvastho. 'pArtha sthaH, tasya bhAvastattA tyaa| jJAnadarzanacAritrAcAritratayA kriyApAtrataye. tyarthaH, zayyAtarAbhihatanityapiNDAdyabhojitayA vA / pArzva sthalakSaNaMcedamuktam" so pAsatyo duviho, dese savve ya hoi nAyatryo / sanyamminANadaMsaNa, caraNANaM jo ya pAsattho // 1 // desammi u pAsattho, senjAyarabhihaDaniyayapiMDaM ca / nIyaM ca aggapiDaM, muMjai jo so u nAyavvo // 2 // chAyA-sa pArzva stho dvividho deze sarvasmiMzca bhavati jJAtavyaH / sarvasmin jJAnadarzanacaraNAnAM yaH pArzvasthaH // 1 // deze tu pArzva sthaH zayyAtarAbhihataniyatapiNDaM ca / nityaM cAgrapiNDaM bhuGkte yaH sa tu jJAtavyaH / / 2 / / iti // 7 // karmakA AcaraNa karatA hai, isI tarahase amAyikatAse saralatAsejIca bhAvibhadratAke liye zubha prakRti rUpa karmake AcaraNameM sannaddha rahatA haiM, isI taraha jIva pArzvastha nahIM hotA hai, jJAna darzana evaM cAritra rUpa Atma pariNatine ramaNa karatA hai, athavA zayyAtara ke piNDakA abhojI hotA hai, aisA vaha jIva bhI bhAvi bhadratAke liye zubha pravRtti rUpa karmake AcaraNameM sannaddha rahatA hai, pAvasthakA lakSaNa isa prakArase kaha gayA hai-" so pAsattho duviho " ityAdi / jJAna, darzana evaM cAritrakA jo UparasehI pAlana karatA hai, vaha sarva rUpase pArzvastha hai, suzrAmaNyatA-jisakA zrAmaNya-cAritra pArzvastha amAyikatA-saralatA athavA niSkapaTatA yukta jIvane amAyikatAne kAraNe paNa jIva bhAvibhadratAne cagya prazasta karmomAM pravRtta thAya che. A rIte amAyikatA paNa bhAvikalyANanI prApti bane che. (7) apArthathatA-je jIva pArzvastha hete nathI-eTale ke jJAna, darzana ane cAritrarUpa AtmapariNatimAM je jIva ramaNa kare che tene apAzvastha kahe che. athavA je jIva zayyAtaranA nitya piMDane abheja hoya che e jIva paNa bhAvi bhadratAne cagya zubha pravRttirUpa karmanuM AcaraNa karavAmAM pravRtta rahe che. pArtha sthasakSa! mA prabhAra 4thu cha-" so pAsattho duviho" tyAhi--- je jIva upara uparathI ja jJAna, darzana ane cAritranuM pAlana kare che tene pArzvastha kahe che. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #658 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA0 10 sU064 bhadrakAripharmaNAM kAraNanirUpaNam 629 tathA-suzrAmaNyatayA-pArthasthatyAdidoSAbhAvena mUlottaraguNayuktatvena ca suSThu-zobhana zrAmaNyaM cAritraM yasya sa suzrAmaNyastasya bhAvastatA tayA // 8 // pravacanavatsalatayA-pravacanaM dvAdazAGgIlakSaNaM AgamastadAdhAraH saMgho pA, tatra vatsalatA-pratyanIkatArAhityena hitakAritA tayA / / 9 // tathA-pravacanodAyanatayA-pravacanasya-dvAdazAGgIlakSaNasya udbhAvanaH tasya sarvato vaiziSTayapadarzanarUpavarNavAdAdinA prabhAvakaH, tasya bhAvastattA tyaa| prAcanaprabhAvanayetyarthaH Adi rUpa doSake abhAvase evaM mUla guNa aura uttara guNase yukta honese zobhana hai, vaha suzrAmaNya hai, isa suzrAmaNyakA jo bhAva hai, vaha suzramaNyatA hai, isa suzrAmaNyatAse bhI AgAmI kAlameM hone vAlI apanI bhadratAke yogya prazasta karmakA AcaraNa karaneke liye sannaddha rahatA hai, pravacanavatsalatA-dvAdazAGgI rUpa AgamakA nAma pravacana hai, athavA isakA AdhArabhUta jo saMgha hai, vaha pravacana hai, isa pravacana meM vatsalatAkA honA-isake viparIta vyavahArase rahita hokara usakA hitakArI honA-isase bhI jIva AgAmI kAla meM honevAlI apanI bhadratAke yogya prazasta karmakA AcaraNa karatA hai, pravacanodbhAvanatA-jo dvAdazAGgI rUpa pravacanako sarva taraphaple saba prakAra viziSTatAkA pradarzana karatA hai usakI pramAvanA karatA hai. vaha pravacanodbhAvana hai, isakA jo bhAva hai yaha pravacanodbhAvanatA hai, arthAt pravacanakI (8) suzramaNyatA-jemanuM prAmANya (cAritra) pAzvastha AdirUpa denA abhAvathI ane mULaguNa ane uttara guNothI yukta hovAne kAraNe suMdara (prazasta) hoya che evA sAdhune suzramaNa kahe che. te sAdhumAM rahelA guNanuM nAma suzrAmazyatA che. A suzramaNyatAne kAraNe paNa jIva potAnI AgAmI bhadratAne vega prazasta karmomAM pravRtta thAya che. (9) pravacanavatsalatA-dvAdazAMgIrUpa AgamanuM nAma pravacana che. athavA tenA AdhArarUpa je saMgha che tenuM nAma pravacana che. A pravacana pratye vatsalatA hovI -tenA virUddhano vyavahAra karavAne badale tenA hitakArI thavuM tenuM nAma pravacana vatsalatA che. tene kAraNe paNa jIva pitAnA bhAvikalyANane 5 prazasta karmonuM AcaraNa kare che. (10) pravacana dvAvanatA-je jIva dvAdazAMgIrUpa pravacananI saghaLI viziSTatAonuM pradarzana kare che-tenI prabhAvanA kare che-te jIvanA te zubha kAryane prava cane ddhAvana kahe che. te pravacane dvAvanane je bhAva che tenuM nAma pravacane dvAvanatA zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #659 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 630 sthAnAGgasUtre // 10 // iti / ebhiH anidAnatvAdi pravacanodbhAyakatvAntairdazabhiH sthAnaH jIvA bhAvibhadratArtha zubhaprakRtirUpa karmAcaraNe sarvadA sannaddhA bhavantIti suutraashyH||suu.64|| bhAvibhadrakAraNaM zubhaprakRtikaM karmakurvatA sAdhunA na kadApyAzaMsAprayogaH kartavya ityAzaMsApayoga dazavidhatvenAha-- mUlam--dasavihe AsaMsappaoge paNNatte, taM jahA-ihalogAsaMsappaoge 1 paralogAsaMsappaoge 2 duhaologAsaMsappaoge 3, jIviyAsaMsappaoge 4 maraNAsaMsappaoge 5 kAmAsaMsappaoge 6 bhogAsaMsappaoge 7 lAbhAsaMsappaoge 8 pUyAsaMsappa. oge 9 sakArAsaMsappaoge 10 // sU0 65 // chAyA-dazavidhaH AzaMsAprayogaH prajJaptaH, tadyathA-ihalokAzaMsAprayogaH 1, paralokAzaMsApayogaH 2, dvighAto lokAzaMsAprayogaH 3, jIvitAzaMsAprayogaH 4 maraNAzaMsApayogaH 5, kAmAzaMsAprayogaH 6, bhogAzaMsAprayogaH 7, lAbhAzaMsApayogaH pUjAzaMsApayogaH 9. satkArAzaMsAprayogaH // sU0 65 // prabhAvanA hai, isa pravacana pramAvanA rUpa pravacanodbhAvanatAse bhI jIva apanI bhadratAke yogya prazasta karmakA AcaraNa karane ke liye sarvadA sannaddha (taiyAra) rahatA hai, isa taraha anidAnatAse lekara pravacanobhAbanatA takake ina 10 kAraNoMko lekara jIya bhAvi bhadratAke liye zuma prakRtirUpa karmake AcaraNameM sarvadA kaTibaddha rahate haiM, aisA Azaya isa sUtrakA hai| sUtra 64 // bhAvi bhadratAke kAraNabhUta zubha prakRti rUpa karmakA AcaraNa karate hue sAdhuko kabhI AzaMsA prayoga nahIM karanA cAhiye, ataH aba sUtrakAra isI AzaMsA prayogako dazavidha rUpase kahate haiM-- che. eTale ke pravacananI prabhAvanAnuM nAma pravacana dvAvanatA che. tene kAraNe paNa jIva AgAmI kALamAM bhadratA (kalyANa) sAdhavAmAM kAraNabhUta bane evAM prazasta karmo karavAne sadA tatpara rahe che. A prakAre anidAnatAthI laIne pravacane dvAvanatA sudhInA dasa kAraNone lIdhe jIva bhAvibhadratA (kalyANa)ne gya zubhaprakRti rUpa karmanuM AcaraNa mATe kaTibaddha rahe che, e A sUtrane Azaya che. sU. 64 bhAvi bhadratAnA kalyANanA kAraNabhUta zubha prakRtirUpa karmanuM AcaraNa karatA sAdhuoe kadI paNa AzaMsAprayoga (IcchArUpa mane vyApAra) kara joIe nahI. have sUtrakAra AzaMsApraganA dasa prakAranuM kathana kare che zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #660 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA010 sU0 65 AzaMsAprayoganirUpaNam TIkA-'dasavihe ' AsaMsappaoge' ityAdi AzaMsAmayogaH-AzaMsanamAzaMsA=icchA, tasyAH prayoga karaNam, yadvAAzaMsA=icchA, saiva prayogo=vyApAraH, icchArUpo vyApAra ityarthaH / sa dazavidhaH prajJaptaH / tadyathA-ihalokAsaMzAprayoga ityAdi / tatra-ihalokAzaMzAprayogaH-ihaloke-etallokaviSaya aashNsaapryogH| yathA-etattapaH samArAdhanenAhamihaloke samRdayAdi sampanno bhaveyamiti // 1 // paralokAzaMsAprayogaH paraloke-paraloka viSaya aashNsaapyogH| sa yathA-etattapazcaraNAdahaM paraloke indra indrasAmAyiko vA " dasavihe AsaMsappaoge paNNatte" ityAdi // sUtra 65 // TIkArtha-AzaMsA prayoga 10 prakArakA kahA gayA hai-jaise iha lokA. zaMsA prayoga 1 paralokAzaMsAprayoga 2,dvidhAto lokAzaMsA prayoga 3 jIvi. tAzaMsAprayoga 4, maraNAzaMsAprayoga 5, kAmAzaMsA prayoga 6, bhogA. zaMsA prayoga 7, lAbhAzaMptA prayoga 8, pUjAzaMsAprayoga 9 aura satkArA zaMsA prayoga 10 AzaMsA nAma icchAkA hai, isa icchAkA jo karanA hai, vaha AzaMsA prayoga athavA icchArUpa jo vyApAra hai, vaha AzaMsA prayoga hai, yaha AzaMsA prayoga 10 prakArakA jo kahA gayA hai, usakA tAtparya aisA hai ki isa tapake samArAdhanase maiM isa lokameM samRddhayAdi saMpanna ho jAU, so ihalokAzaMsA prayAga hai, paralokAzaMsA prayogayaha aisA hotA hai ki maiM isa tapazcaraNase paralokameM indra yA indrakA " dasavihe AsaMsappaoge paNNatte" tyAha-(sU 65) TIkArtha-AzaMsApraganA dasa prakAra kahyA che-(1) Ihale kAzaMsApraga, (2) 52 / saaye|1,(3)vidhaadainasaapryog, (4)vitAza sAprayoga,(5) bharaNAsAprayAsa, (9) AmAza saprayoga, (7) sAprayoga, (8) sAlAsAprayoga, (6) ya prayoga ana (10) sattAsAprayAsa. IrachAne AzaMsA kahe che. kaI paNa vastunI IcchA karavI tenuM nAma AzaM sAprayoga che. athavA vyApAranuM nAma AzaMsApraga che. have A dase prakAranA AzaMsApragone bhAvArtha spaSTa karavAmAM Ave che- - IhalokA sApraga-mArA A tapanA prabhAvathI mane A lokamAM dhana Adi samaddhinI prApti thAya, e prakAranI abhilASA sevavI tenuM nAma IhalakAshsaa prayoga che. parakAzasA praga-mArA A tapanA prabhAvathI mane parabhavamAM deva, Indra, sAmAnika deva, cakavatI Adi padanI prApti thAya, A prakAranI abhilASA sevavI tenuM nAma parakAzaMsA prayoga che. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #661 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 631 sthAnAGgasUtre devazcakravartI yA bhaveyamiti // 2 // dvidhAto lokAzaMsApayoga:-dvidhAtodvAbhyAM prakArAbhyAM vyavasthitau yo lokau tau dvidhAto loko ihalokaparalokAvityarthaH, tadviSaya AzaMsAprayogaH / yathA-etattapazcaraNAdahamihaloke samRddhayAdisampannaH paraloke ca indrAdipadadhArako bhaveyamiti 3 // jIvitAzaMsAprayogaH-jIvitejIvane-jIvanaviSaya AzaMsAprayogaH / yathA-cirAyuSkatvaM me bhUyAditi // 4 // maraNAzaMsAprayogA jIvitaparityAgaviSaya aashNsaamyogH| yathA-rogAdipI. Ditasya me maraNaM bhUyAditi // 5 // kAmAzaMsAmayogaH-kAmau-manojJe zabdarUpe, tadviSaya AzaMsAprayogaH / yathA-manojJe zabdarUpe me bhUyAstAmiti // 6 // bhogA. zaMsAmayogaH-bhogA: manojJA gandharasasparzAH, tadviSayaH AzaMsApayogaH / yathAmanojJA gandharasasparzA me bhUyAsuriti // 7 // lAbhAzaMsAprayogaH-lAbhAprAptiH, sAmAnika deva yA cakravartI ho jAU, dvidhAtolokAzaMsA prayoga isa prakArase hotA hai, ki meM isa tapazcaraNase isa loka aura paraloka donoM lokoMmeM kramazaH samRddhayAdi saMpanna aura indrAdi padakA dhAraka hojAU / jIvitAzaMsAprayoga-aisA hotA hai ki maiM cirajIvi hojAUM, maraNA. zaMsAprayoga-aisA hotA hai ki maiM aba rogase pIDita ho rahA hUM, so acchA ho maiM jaldI marajAUM, manojJa zabda aura rUpa ye kAma zabdase yahA~ liye gaye haiM-isa kAma viSayaka jo AzaMsA prayoga hai, vaha kAmAzaMsA prayoga hai, vaha isa prakArakA hotA hai, ki manojJa zanda. rUpa mere pAsa sadA hove, bhogAzaMsA prayoga-manojJa gandha, rasa aura sparza ye bhoga zabdase liye gaye haiM, isa bhoga viSayaka jo AzaMsA dvidhAtakAzaMsAprayoga-mArA tapanA prabhAvathI huM A lekamAM samRddhi AdithI saMpanna banuM ane paralokamAM paNa deva, Indra Adi padanI prApti karuM, A prakAranI ane lokasaMbaMdhI abhilASA meLavavI tenuM nAma dvidhAtekA zaMsA prayoga che, kavitAzaMsA prayoga-tapa AdinA prabhAvathI dIrdhAyunI prApti IcchavI tenuM nAma jIvitAzaMsA prAga che. maraNazaMsAprayoga-rogAdithI kaMTALIne maraNa abhilASA karavI tenuM nAma maraNazaMsA prayoga che. kAmAzaMsApraga-manahara zabda sAMbhaLavAnI ane suMdararUpa nihALavAnI abhilASA sevavI tenuM nAma kAmAzaMsA praga che. bhegAzaMsAprayoga-mane ganya, rasa ane sparzane bhega kahe che, A bhagaviSayaka je abhilASA thAya che tenuM nAma bhogAzaMsApraga che. eTale ke zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #662 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 10 sU0 66 dazavidhadharma nirupaNa 633 tadviSaya AzaMsAprayogaH / yathA-kIrteH zrutAdInAM ca lAbho me bhUyAditi // 8 // pUjAzaMsAprayogaH - pUjA = pUjanIyatA - sakalajanAbhivandanIyatA, tadviSaya AzaMsAprayogaH / yathA - sakalajanAmivandyo bhaveyamiti // 9 // tathA-satkArAzaMsAmayogaH- satkAraH = vastrAdipadAnapUrvakaM sammAnaH, tadviSaya AzaMsAprayogaH / yathAvastrAdipradAnapUrvakaM janA mAM sammAnayeyuriti / / sU0 65 // ihaloke AzAprayogapUrvakamapi keciddharmamAcarantIti dharma dazavidhatvenAhamUlam - dasavihe dhamme paNNatte, taM jahA-gAmadhamme 1 nagaradhamme 2 dudhamme 3 pAsaMDadhamme 4 kuladhamme 5 gaNadhamme 6 saMghadhamme 7 suyadhamme 8 caritadhamme 9 asthikAyadhamme 90 // sU0 66 // prayoga hai, icchA karatA hai, vaha bhogAzaMsAprayoga haiM, jaise manojJa gandha, rasa, sparza mujhe prApta hoveM, lAbhAzaMsA prayoga-lAma nAma prAptikA haiM isa prApti viSayaka jo AzaMsA prayoga hai, vaha lAbhAzaMsA prayoga hai, jaise kIrtikA yA zruta AdikoM kA lAbha mujhe ho, pUjAzaMsA prayoga sakala janoM dvArA abhicaMdanIyatAkA nAma pUjA hai, isa pUjA viSayaka jo AzaMsA prayoga hai, vaha pUjAzaMsA prayoga hai, jaise ki meM sakalajanoM dvArA abhicanya hoU tathA satkArAzaMsA prayoga - vastrAdi pradAnapUrvaka sammAnakA nAma satkAra hai, isa satkAra viSayaka jo AzaMsAprayoga hai, vaha satkArAzaMsA prayoga hai, jaise ki vastrAdi pradAnapUrvaka manuSya merA sanmAna kareM / / sUtra 65 // "mane maneAtta gandha, rasa ane spaza bhAgavavA maLe, A prakAranI IcchAnu nAma bhAgArA sApracetra che. lAbhAza'sAprayAga- lAbha eTale prApti. prAptiviSayaka AzaMsA karavI tenu nAma lAbhAza sAprayoga che. jema ke "mane kIti maLe, mane zratAdinA lAbha maLe," mA prakAranI abhilASA sevavI tenuM nAma lAbhAza'sAprayoga che. pUjAza'sApratyeAga-samasta leAkeA dvArA abhivaMdanIyatAnu nAma pUjA che. mA pUjAviSayaka je AzaMsAprayoga che tenuM nAma pUjAza sAprayega che. jema ke'badhAM leAkA mane vande," A prakAranI IcchA sevavI tenu nAma pUjAza sAprayAga che satkArAza sAprayeAga-vAdi pradAnapUrvaka sammAna karavuM tenuM' nAma satkAra che. " vastrAdi pradAnapUrvaka leAkA mArUM sanmAna kare." A prakAranI abhilASA sevavI tenuM nAma satkArAza'sAprayAga che. / sUtra 655 sthA0-80 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #663 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 634 sthAnAGgasUtre chAyA-dazavidho dharmaH prajJaptaH, tayathA-grAmadharmaH 1 nagaradharmaH 2 rASTradharmaH 3 pASaNDadharmaH 4 kuladharmaH 5 gaNadharmaH 6 saMghadharmaH 7 zrutadharmaH 8 cAritradharmaH 9 astikAyadharmaH 10 // su0 66 // TokA-' dasavihe dhamme' ityAdi dharma: samAcAraH vyavastheti yAvat , sa dazavidhaH prajJaptaH, tadyathA-prAmadharma ityAdi / tatra-grAmadharmaH-grAmAH jananivAsabhUtAni sthAnAni, teSAM teSu yA dharmaH sAmAcaraNaM saH / ayaM grAmabhedAt pAyo bhidyate eva // 1 // nagarANi= purANi teSAM teSu vA dharmaH samAcaraNam / ayaM cApi pratinagaraM bhidyate eva / / 2 // isa lokameM AzaMptAprayogapUrvaka bhI kitanekajana dharmakA AcaraNa karate haiM-ataH aba sUtrakAra davidha rUpale dharmakA kathana karate haiM " dasavihe dhamme paNNatte " ityAdi sUtra 66 // TIkArtha-dharma daza prakArakA kahA gayA hai-jaise-grAma dharma 1, nagara dharma 2, rASTra dharma 3, pASaNDa dharma 4, kuladharma 5, gaNadharma 6, saMghadharma7, zrutadharma 8 cAritra dharma 9 aura astikAya dharma 10 yahAM dharma zandakA artha vyavasthA hai, vaha 10 prakArakA jo kahA gayAhai, so usakA tAtparya aisA hai, janatAke nivAsabhUta jo sthAna hai, unakA nAma grAma hai, ina prAmomeM jo samAcaraNa rUpa dharma hai-vyavasthA hai, yaha grAmadharma hai, yaha dharma grAma bhedase prAyaH viziSTa hotA hI hai, nagara nAma purakA haiM, ina puroMke yA puroMmeM jo samAcaraNa hai vyavasthA haiM vaha nagaradharma haiM, A lokamAM AzaMsAprayoga pUrvaka paNa keTalAka leke dharmanuM AcaraNa kare che. tethI have sUtrakAra dasa prakAranA dharmanuM kathana kare che - " dasavihe dhamme paNNatte" tyAdi-(sU. 16) TI -dharma isa prA2na B cha-(1) madhama, (2) na125ma', (3) rASTradhabha, (4) pASayama, (5) 15bha, (6) yamaH, (7) sayama, (8) zrutadharmI, (e) yAtriyama bhane (10) mastiyadhama. ahIM dharma zabdane artha vyavasthA thAya che tenA grAmadharma Adi je dasa prakAre batAvavAmAM AvyA che, tene A pramANe artha thAya che Abhadharma-sAnA nivAsasthAna35 5-0yavasthA-cha, tenu nAma shraabhdharma chepratyeka gAmane viziSTa prakArane grAmadharma hoya che. nagaradharma-pura athavA zaherane nagara kahe che. A nagaromAM athavA A nagarajanenuM je samAcaraNa che-je vyavasthA che, tenuM nAma nagaradharma che. sAmAnya rIte pratyeka nagarane dharma athavA vyavasthA alaga alaga prakAranI hoya che. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #664 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA0 10 sU0 66 dazavidhadharmanirUpaNam rASTradharma: rASTra dezaH, tasya dharma: AcAraH / ayamapi pratidezaM bhiyate // 3 / / pASaNDadharmaH-pASaNDAH zramaNAH, teSAM dharmaH // 4 // kuladharmaH-kulAni-ugrAdikulAni, teSAM dhrmH| athavA-kulAni-sAdhUnAM gaccha rUpANi, teSAM dharma sAmAcArI // 5 // gaNadharma:-gaNaH mallAdigaNaH, tasya dharma: samAcAraH / athavAsAdhUnAM gacchasamudAyo gaNaH, tasya dharmaH sAmAcArI // 6 // saMghadharmaH-saMghA= samAnazIlAnAM janAnAM samudAyo goSThIti yAvat tasya dharmoM vyavasthA / athavAsAdhUnAM gaNasamudAyaH saMghaH, tasya dharma:-sAmAcArI / yadvAH-caturNA sAdhusAdhvI zrAvakazrAvikArUpANAM saMghaH, tasya dharmaH // 7 // zrutadharmaH zrutam AcArAdiyaha nagara dharma bhI prAyaH haraeka nagara meM alaga 2 hotA hai, rASTradharmarASTra nAma dezakA hai-isa rASTrakA jo dharma AcAra hai yaha rASTradharma yaha rASTradharma bhI prAyaH pratyeka rASTrakI apekSA bhinna 2 hotA hai, pASaNDa nAma zramaNoMkA hai, inakA jo dharma hai, vaha pASaNDa dharma haiM, ugrAdi kulokA nAma kula hai ina kuloMkA jo dharma hai yaha kuladharma haiM, athavA-sAdhujanoMke jo gaccha haiM ve kula haiM, ina kuloMkI jo sAmA. cArI hai vaha kuladharma hai| gaNadharma-malla Adike gaNakA jo dharma hai athavA sAdhuoMke gacchakA samudAyako gaNa kahate haiM-unakA jo dharma sAmAcArI usako gaNa dharma kahate haiM / saMghadharma samAnazIlavAle janoMkA jo samUha hai, vaha saMgha hai isa saMghako jo vyavasthA hai, vaha saMghadharma rASTradharmadezane rASTra kahe che. A rASTrano je dharma (AcAra) hoya che tenuM nAma rASTradharma paNa pratyeka rASTranI apekSAe vicAravAmAM Ave te alaga alaga hoya che. pASaDadharmazramaNane pAvaMDa kahe che. te zramaNane je dharma che tene pAyama 4 cha. kuLadharma-ugrAdi je kuLa hoya che temanA dharmane kuLadharma kahe che. athavA -sAdhuonA je gacchA hoya che temane kuLa kahe che. te kuLanI je sAmAcArI che tenA nAma kuLadharma che. gaNadharma-mala Adi jAtionA gaNane je dharma che tenuM nAma gaNadharma che, athavA sAdhuonA gacchanA samudAyane gaNa kahe che. te samudAyano je dharma athavA sAmAcArI che tene gaNadharma kahe che. saMghadharma-samAna zIlavALA jajonA samUhane saMgha kahe che. te saMghanI je vyavasthA che tene saMghadharma kahe che. athavA-sAdhu, sAdhvI, zrAvaka ane zrAvikA, A cArene saMgha bane che. te saMghane je dharma che tene saMghadharma kahe che. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #665 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 636 syanAGgasUtre kam , tadeva durgatiprapatajjantudhAraNAd dharmaH, AcArAGgAdaya AgamA ityarthaH / 8 // cAritradharma:-cAritra saMsArakAraNakarmacayariktakAraktaM jinoktamanuSThAnaM, tadeva dharmaH, caaritraanusstthaanmityrthH||9|| tathA-astikAyadharma:-astayaH padezAH, teSAM kAyA samudAyaH, sa eva dharmaH ayaM ca dharmAstikAyAdInAM vijJeya iti // sU0 66 // ____ ayaM grAmadharmAdirdazavidho dharmaH sthaviravinirmita iti sthavirAn dazavidhatvenAha malam-dasatherA paNNattA, taMjahA-gAmatherA 1 nagaratherA 2 rahatherA 3 pasatthAratherA 4 kulatherA 5 gaNatherA 6 saMghatherA 7 jAitherA 8 suyatherA 9 pariyAyatherA 10 ||suu0 67 // hai, athavA sAdhu-sAdhvI, zrAvaka, evaM zrAvikA ina cAra dharma vaha saMgha dharma hai zruta dharma-AcAra AdikA nAma zruta hai yaha zrutarUpa dharma hI durgatimeM par3ate hue jIvoMkA uddhAraka hotA haiM-yaha zrutadharma AcArAga Adi Agama rUpa hotA haiM, cAritra dharma-saMsArakA kAraNabhUta jo karma hai, usa karmakA nAza karanevAlA jo jinapraNIta anuSThAna hai, vahI cAritra dharmahai,yaha cAritra dharma cAritrAtuSThAna rUpa paDatAhai, asti. kAya dharma-asti nAma pradezoMkA hai, evaM kAya nAma samudAyakAhai, so pradezoMkA jo samudAya haiM yaha samudAya hI dharma hai yaha astikAya rUpa dharma dharmAstikAyAdikoMkA hotA hai / sUtra 66 // yaha grAmadharma Adi rUpa daza prakArakA dharma sthaviroM dvArA vinimita huA hai| ataH aba sUtrakAra daza prakArake sthaviroMkA kathana kRtadharma-AcAra AdinuM nAma zrata che. A kRtarUpa dharma ja durgatimAM paDatI ne uddhAraka gaNAya che. te zratadharma AcArAMga Adi AgamarUpa hoya che. cAritradharma-saMsAranA kAraNabhUta je karmone nAza karanArUM je jinapraNata anuSThAna che, tenuM nAma cAritradharma che. A cAritradharma cAritrAnuSThAnarUpa samaja. astikAyadharma-pradezane ati kahe che. ane samudAyane kAya kahe che. pradezonA samUhane astikAya kahe che. te pradezane samudAya ja dharmarUpa che. dharmAstikAya AdikanA dharmanuM nAma ja astikAyadharma che. sU. 66 grAmadharma Adi dasa prakAranA dharmonA nirmAtA sthavirene ja gaNavAmAM Ave che, tethI have sUtrakAra te sthavirenuM kathana kare che- zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #666 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA010 sU0 67 dazavidhasthaviranirUpaNam chAyA-dazasthavirAH prajJaptAH, tadyathA-grAmasthavirAH 1 nagarasthavirAH 2 rASTrasthavirAH 3 prazAstRsthavirAH 4 kulasthavirAH 5 gaNasthavirAH 6 saGghasthavirAH 7 jAtisthavirAH 8 zrutasthavirAH 9 paryAyasthavirAH 10 // sU0 67 // TIkA-'dasarA' ityAdi-sthApayanti-durvyavasthitaM janaM sanmArga sthirIkurvanti ye te sthviraaH| te vyavasthAkAriNo buddhimanta AdeyavacanA prabhAvazAlinazca bhavanti / te tu dazavidhAH prajJaptAH / tadyathA-'prAmasthavirA' ityAdi / tatra-prAmasthavirA: grAmavyavasthAkAriNaH // 1 // nagarasthivirA:-nagaravyavasthAkAriNaH // 2 // rASTrasthapirA:dezavyavasthAkAriNaH // 3 // prazAstRsthavirA:prazAstAra: dharmopadezakAH, te ca te spapirA: dharme sthirIkArakAH // 4 // kulasthavirAH // 5 // gaNasthavirAH // 6 // saGghasthavirA // 7 // iti trINi sthAnAni cAra bhedase karate haiM-" dasa therA paNNattA" ityAdi |suutr 67 // __TIkArtha-jo durvyasthita janako sanmArgameM sthApita karate hai, sthira karate haiM ve sthavira kahalAte haiM / ye sthavira vyavasthA karaneke svabhAvavAle hote evaM buddhizAlI hote haiM inakI bAtako harakoI mAnatA haiM aise pramAva saMpanna hote haiN| ye grAmasthavira 1 nagarasthavira 3 rASTrasthadhira 3, prazAstu sthavira 4 kula sthavira 5 gaNasthavira 6, saMgha sthavira 7, jAti sthavira 8, zrutasthavira 9 evaM paryApasthavirake bhedase 10 prakArakehote haiN| ___ inameM jo grAmakI vyavasthA karanevAle hote haiM ve grAmasthavira haiM 1 nagarakI vyavasthA karanevAle nagarasthavira 2, dezakI vyavasthA karanevAle rASTrasthavira 3, dharmakA upadeza denevAle aura dharmameM sthira karane vAle prazAstRsthavira hote haiM / kulasthavira, gaNa sthavira, evaM saMghasthavira "dasa therA paNNattA" tyA-(sU. 17) TIkA-jeo durvyavasthitajanene sanmArgamAM sthApita kare che-athavA kumArge jatA janene jeo sanmArge sthira kare che, temane sthavira kahe che te sthaviro vyavasthA karavAnA svabhAvavALA ane buddhizALI hoya che, tathA temanI vAtane dareka mANasa mAne che. teo prabhAvasaMpanna hoya che te sthavirenA nIce pramANe dasa 42 hyA che-(1) Abhasthavira, (2) na thapira, (3) rASTrasthavira, (4) prA. stRsthavira, (5) sthavira, (6) sthavira, (7) sadhasthavira, (8) tirathavira, (e) zrutasthavira sane (10) paryAyasthavira grAmavira-gAmanI vyavasthA karanAra vyaktine grAmavira kahe che. nagarasthavira-nagaranI vyavasthA karanArane nagarasthavira kahe che. dezanI vyavasthA karanArane rASTrasthavira kahe che, dharmane upadeza denArane ane lekhakone dharmamAM zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #667 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 638 syAnAGgasUtre vyAkhyAtapAyANi / jAtisthavirAH-jAtyA janmanA sthavirAH-paSTivarSapramANa. jnmpryaayaaH||8||shrutsthviraaH sthAnAGgAdhaGgadhAriNaH / 9 // tathA-paryAyasthavirAH= viMzativarSapramANapravrajyAparyAyadhArakA iti // 10 // mU0 67 // syavirAzca svAzritAn putravatpAlayantItiputrabhedAn pAha malam-dasa puttA paNNattA, taMjahA-attae 1 khettae 2 dinnae 3 viNNae 4 urase 5 mohare 6 soMDIre 7 saMbuddhe 8 upayAiyae 9 dhammaMtevAsI 10 ||suu0 68 // chAyA-daza putrAH prajJaptAH, tadyathA-AtmajaH 1 kSetrajaH 2 dattakaH 3 vinayitaH 4 aurasaH 5 maukharaH 6 zauNDIraH 7 saMvarddhitaH 8 aupayAcitakaH 9 dharmAntevAsI 10 ||suu0 68 / ina tIna sthAnoM kI vyAkhyA pahile kI jA cukI hai| jo 60 varSakI janma paryAyavAlA ho cukA ho vaha jAti (vaya) sthavira hai, AcAra Adi aGgokA jo dhAraka hotA hai yaha zrutasthavira hai aura jisakI dIkSA paryAya 20 varSa kI ho cukI hai aisA vaha sAdhu paryAyasthavira hai / / mU. 67 // sthavira jana apane AzritoMkA pAlana putrakI taraha karate haiM ataH aba sUtrakAra putra ke bhedoMkA kathana karate haiM--- " dasa puttA paNNattA" ityAdi // sUtra 68 // TIkArya-putra daza prakArake kahe gaye haiM-jo sadAcArake pAlanase apane pitAkI maryAdAko pavitra rakhatA hai vaha putra hai ye putra Atmaja 1 kSetraja 2 dattaka 3 vinayita 4 aurasa 5. maukhara 6, zauNDIra 7, saMvadita 8 aupayAcitaka 9 evaM dharmAntevAsI 10 isa prakAra se 10 prakArake kahe sthira karanArane prazAtRsthavira kahe che. kulasthavira, gaNusthavira ane saMghasthaviranI vyAkhyA AgaLa kahyA pramANe samajavI 60 varSanI janmaparyAya jeNe vyatIta karI nAkhI che evI vyaktine jAtisthavira kahe che. AcAra Adi aMgone je dhAraka hoya che tene zratasthavira kahe che. jeNe 20 varSanI dIkSA paryAya pALI lIdhI hoya evI vyaktine paryAyasthavira kahe che. e sUtra 67 sthavire potAnA AzritanuM putranI jema pAlana kare che, tethI have sUtrA2 putranA honu 4thana 42 cha,--"dasaputtA paNNatA" tyAha-(sU. 18) TI--putra isa praa2n| 4aa cha-(1) mArama, (2) kSetra, (3) hatta, (4) vinAyita, (5) maurasa, (6) bhaumara, (7) zau 12, (8) sapaddhita, () moya. yAyita bhane (10) dharmAntavAsI. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #668 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA010 s0 68 putramedanirUpaNam TIkA-'dasaputtA' ityAdi-punAti-pavitrayati sadAcArapAlanena pitRmaryAdAmitiputraH, tadvahutve putrAH, te dazavidhAH prajJaptA, tadyathA-'attae' ityAdi / tatraAtmajaH-AtmanaH pitRzarIrAjjAtaH / yathA-RSabhasya bharata iti // 1 // kSetrajaHkSetraM-dArA, tato jaatH| yathA-lokarUDhayA pANDo ryAyAM kuntyAM dharmAdimirjAtA yudhiSThirAdaya iti // 2 // dattakaH-datta eva dattakaH-kenacit kasmaicit svaputraH putratvena vitIrNaH / yathA baahublino'nilvegH| ayaM ca putratulyatvAtputro. bodhya iti / evamagre'pi putratA putratulyatvenaiva bodhyeti // 3 // tathA-vinayitaHvinayaM-zikSA prApitaH-ziSya ityarthaH // 4 // aurasaH-urasi-hRdaye snehAvirbhAvena gaye haiM / inameM jo pitAke zarIrase utpanna hotA hai, vaha Atmaja hai jaise RSamakA marata 1, strIse jo utpanna hotA hai yaha kSetraja hai jaiselokarUDhise pANDakI patnI kuntImeM dharmAdikoM dvArA yudhiSThira Adi utpanna hue 2, jo apanA putra dUsare ke liye putra rUpase de diyA jAtA hai vaha dattaka putra hai 3, jaise-bAhubalikA anilavega ise putratulya honese putra kahA gayA hai| isI prakArase Age kahe jAnevAle putroM meM bhI putratA putra tulyatAse hI jAnanA cAhiye ziSya vinayita putra hai 4 jisameM putrake jaisA sneha prakaTa hotA hai-hRdayameM jo snehakI prakaTatAse putrake jaisA banA rahatA hai, vaha aurasa putra hai 5, mIThI vANI bolane ke kAraNa apaneko putra - je sadAcAranA pAlana vaDe potAnA pitAnI maryAdAne pavitra rAkhe che, tene putra kahevAya che. tenA Atmaja Adi dasa prakAranuM have spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che Atmaja-pitAnA zarIrathI (vayathI) je putra utpanna thAya che tene Atmaja kahe che. jema ke RSabhane putra bharata. kSetraja-je putra zrIthI utpanna thAya che (patinA saMsarga vinA utpanna thAya che, tene kSetraja kahe che. jema ke pAMDu rAjAnI patnI kuMtIe dharmAdika dvArA yudhiSThira Adine janma Ape hate. dattakaputra-koI anya vyaktinA putrane pitAnA putra rUpe svIkAravAmAM Ave, te te putrane dattaka putra kahe che jemake-bAhubaline anilavega. anilagane bAhubali putrasamAna gaNAtuM hatuM, tethI tene tene dattakaputra gaNe che. eja pramANe bAkInA putra prakAromAM paNa putratulyatAne kAraNe ja putratA samajavI. ziSyane vinayitaputra kahe che. jenA pratye dilamAM putranA je prema ubharAya - zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #669 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 sthAnAGgasUtre putratvena varttate yaH sa tathA / athavA - uparasaH - upagataH = utpannaH rasaH putrasneha lakSaNo yasmin sa tathA / yadvA-upagato rasaH pitRlakSaNo yasya sa tatheti ||5|| maukharaH - mukhara - tathA= madhurabhASitvena AtmAnaM putratayA mApayati yaH sa tathA // 3 // zauNDIraH - yena kenacit zUreNa kazcita zauNDIraH zUro yuddhe nigRhItaH putratvena vijayakAriNaM zUraM pratipannaH saH // 7 // athavA- 'viSNae 4 urase 5 mohare 6 sauDI 7 ityetAni catvAri padAni guNabhedAt putraviSayANyeva bodhyAni / tatra - 'viSNae' ityasya 'vijJakaH iticchAyA / vijJakaH - vidvAn / yathA-abhayakumAra iti // 4 // aurasa:= balavAn yathA - bAhubalIti // 5 // | maukharaH - madhurabhASI | , rUpase prakaTa karatA hai vaha maukhara putra hai 6, kisI zUravIra ke dvArA yuddhameM parAsta kiye jAne para jo parAsta huA zUravIra usa vijayI zUrake prati apaneko putra rUpase prakaTa karatA hai vaha zauNDIra putra hai 7 / ye cAra pada guNa medase putra viSayakahI jAnanA cAhiye inameM " viSNae " kI saMskRtacchApA vijJaka aisI bhI hotI hai - isakA artha jo vidvAn hotA hai, vaha vijJaka hai| abhayakumArakI taraha jo putra vidvAna hotA hai, vaha isa vidvattA guNake kAraNa vijJaka putra kahA gayA hai, bAhubalIkI taraha jo putra hotA hai, vaha balavattA guNake kAraNa aurasa putra kahA gayA hai, jo madhura bhASI hotA hai, yaha rAmacandrakI taraha madhura bhASaNa guNa viziSTha hone ke kAraNa maukhara putra kahA gayA je premanI prakharatAne kAraNe hRdayamAM putranA jevu sthAna jamAve che, tene orasaputra kahe che. mIThI vANI khelavAne kAraNe je peAtAne putra rUpe prakaTa kare che, tene maukharaputra kahe che. kaiAi zUravIra puruSa dvArA yuddhamAM parAjita thayelA puruSa jo pAtAnI jAtane te zUravIranA putra rUpe prakaTa karatA dhyeya tA tene zauDIraputra kahe che. athavA - "viNNae4, urase5, mohare3, soMDIre7" yAra pahone zuzulehanI apekSA putraviSayaka 4 samabhavA leho "viSNAra" yA pahanI saMskRta chAyA "vijJAka" thAya che. te saMskRta chAyAnI apekSA teno artha 'vidvAna' thAya che. abhayakumAranI jema je putra vidvAna hAya che tene vijJakaputra kahevAmAM Ave che. khAhubalInI jema je putra baLavAna hoya che tene tenI balavattAne kAraNe aurasaputra kahevAmAM Ave che. je putra madhurabhASI hoya che tene mokhara putra kahevAmAM Ave che. jema ke rAmacandrajIne temanAM madhurabhASA yuktatAnA guNane zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #670 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 641 sughA TIkA sthA020 sU 68 putramedanirUpaNam yathA-rAmacandra iti // 6 // zauNDIraH zUro garvito vA / yathA-cAsudeva iti // 7 // nathA-saMvaditaH AhAradAnAdinA saMvarddhitaH / yathA-anAthaputraka iti ||8||tathAaupayAcitakaH-upayAcitena= devatArAdhanena labdhaH / yathA-sulasAyAH SaT putraaH| athavA-AyapAtika iticchAyA / avapAta: sevA prayojanamasyeti sa tatheti vigrhH| sevaka ityarthaH // 9 // dharmAntevAsI ante-samIpe vastuM zIlamasyeti antevAsI, dharmArthamantevAsI-dharmAntevAsI-dharma jighRkSuH ziSya ityarthaH // 10 // mU0 68 // __ anantarasUtre dharmAntevAsityamuktam, tacca kevalitvamAptyartha svIkriyate, kevalI cAnuttarajJAnAdisampanno bhavatIti tasya dazAnuttarANi pAha mUlam -kevalissa NaM dasa aNuttarA paNNattA, taMjahAaNuttare jANe 1 aNuttare dasaNe 2 aNuttare caritte tave 4 zUra athavA garvase yukta jo putra hotA hai, vaha vAsudevake samAna isa guNase yukta hone ke kAraNa zauNDIra putra kahA gayA hai, AhAra Adi dekara jise varddhita kiyA jAtA hai-pAlA poSA jAtA hai, vaha anAtha putrakI taraha saMvarddhita putra hai / devatAkI ArAdhanAke nimittako lekara jo putra sulasAke 6 putroM kI taraha prApta hotA hai vaha aupayAcitaka putra hai| athavA-jaya-" AvapAtika" aisI saMskRtacchAyA "ucayAiyae"kI hotI hai, taba isa pakSameM sevAhI jisakA prayojana hotA hai, aisA jo sevaka hai vaha AvapAtika putra hai / tathA-dharmAntevAsI-jo dharma prAptike nimitta guruke pAsa rahatA hai aisA dharma jighRkSu jo ziSya haiM vaha dharmAntevAsI putra hai / sU0 68 // kAraNe maukharapatra kahI zakAya che. zaurya athavA garvathI yukta putrane zIMDIraputra kahevAmAM Avela che. saMvata putra-AhAra Adi daIne jenuM saMvardhana-pAlanapoSaNa karavAmAM Ave che tene saMpaddhitaputra kahe che. jema ke anAthaputra. aupayAcitakaputra-devatAnI ArAdhanAne kAraNe je putranI prApti thAya che te putrane bhopayAyita: putra 47 cha. ma surasAna! 7 putrI. mathayA-"uvayAiyae" mA panI saskRta chAyAnI apekSA se tne| ma mA pramANe thAya chsevA ja jenuM prajana hoya che evA sevakane "Ava pAtikaputra" kahe che. dharmAtevAsI putra- je ziSya dhamaMprAptine nimitte ja gurunI pAse rahe che evA dharmaprAptinI jijJAsAvALA ziSyane dharmAntavAsI putra kahe che. e sUtra 68 che sthA-81 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #671 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 642 sthAnAGgasUtre aNuttare vorie 5 aNuttarA khaMtI 6 aNuttarA muttI 7 aNuttare ajjave 8 aNuttare mahave 9 aNuttare lAghave 10||suu069|| ____ chAyA-kevalinaH khalu daza anuttarANi prajJaptAni tadyathA-anuttaraM jJAnam 1 anuttaraM darzanam 2 anuttaraM cAritram 3 anuttaraM tapaH 4 anuttaraM vIryam 5 anuttarA kSAntiH 6 anuttarA muktiH 7 anuttaram Arjavam 8 anuttaraM mArdavam 9 anuttaraM lAghavam 10 ||s0 69 // TIkA-'kevalissaNa' ityAdi-kevalina:-kevala jJAninaH khalu dazasaMkhyakAni anuttarANi nAsti uttaraM pradhAnaM yebhyastAni tathoktAni-sarvotkRSTAni prajJaptAni / tayathA-'anuttaraM jJAnam' ityAdi / tatra-anuttaraM jJAnam-jJAnAvaraNIyakSayAt 1 anuttaraM darzanaM darzanAvaraNIyakSayAd darzanamohanIyakSayAdvA 2 anuttaraM cAritraM 68 ve sUtrake antameM kathita jo dharmAntevAsitva hai vaha kevalike padako prApta karane ke liye svIkAra kiyA jAtA haiM tathA kevali jo hote haiM ve anuttara jJAnAdise yukta hote hai, ataH aba sUtrakAra unake daza anuttaroMkA kathana karate haiM " kevalista gaM dasa anuttarA paNNattA" ityAdi s0 69 // TIkArtha-kevalIke 10 anuttara sarvotkRSTa vastue~ kahI gaI hai, jaise anuttara jJAna jJAnAvaraNIya karmake sarvathA prakSayase unheM prApta hotA hai 1 anuttara darzana darzanAvaraNIya karmake sarvathA nAzase athavA darzana mohanIya karmake sarvathA kSayase unheM prApta hotA hai| anuttara cAritra AgalA sUtranA ane je dharmAntavAsitvanI vAta karavAmAM AvI che, te dharmAtevAsitvane kevalipadanI prApti karavAne mATe svIkAra karavAmAM Ave che. tathA jeo kevalI hoya che teo anuttara jJAnAdithI yukta hoya che, tethI have sUtrakAra kevalInA dasa anuttaranuM nirUpaNa kare che " kevalisa NaM dasa anuttarA paNNattA" tyAEi-(.18) TIkArtha--anuttara eTale sarvotkRSTa vastu. kevalInA nIce pramANe dasa attare kahyA che-(1) anuttarajJAna-jJAnAvaraNIya karmanA sarvathA kSayane lIdhe temane anuttara jJAnanI prApti thAya che kevaLInA kevaLajJAna karatAM zreSTha anya koI paNa jJAna hotuM nathI, mATe temanA jJAnane anuttara kahyuM che. (2) anuttaradarzana-dazanA varaNIya kamane sarvathA nAza thavAne lIdhe athavA darzana mohanIya karmane sarvathA kSaya thavAne lIdhe temane anuttaradarzananI prApti thAya che. (3) anuttaracAritra-cAritra zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #672 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA syA010 sU0 69 dazaanuttaranirUpaNam 643 cAritramohanIyakSayAt 3 anuttaraM tapaH-zukladhyAnAdirUpam , tacca cAritramohanIyakSayAt anantavIryatvAcca bhavatIti bodhyam 4 anuttaraM vIrya-vIryAntarAyakSayAt tathA-cAritramohanIyakSayAt 5 anuttarA kSAntiH kSamA 6 anuttarA mukti-nirlobhatA 7 anuttaram Arjavam 8 anuttaraM mArdavam 9 anuttaraM lAghavaM 10 ca bhavati / yadyapi tapaH zAntimuktapArjavamArdavalAghavAni cAritramohanIyakSayAdutpannatyenacAritramedA iti cAritratvenaiSAmekatvameva, tathApyatraitAni sAmAnyavizeSabhedena kathaJcid bhedAda minnatvenoktAnIti ||suu069|| cAritra mohanIya karmake sarvathA nAzase yaha anuttara cAritra hotA hai| anuttara tapa-yaha zukla dhyAnAdi rUpa hotA hai, aura yaha cAritra mohanIya karmake kSayase hotA hai, evaM anantavIryase / anuttaravIrya-yaha vIryAntarAya karmake kSayase tathA cAritra mohanIya karmake kSayase hotA hai, anuttarA kSAnti-sarvotkRSTa kSamA, anuttarA mukti-sarvotkRSTa niloM. bhatA, anuttara Ajava, anuttara mArdava aura anuttara lAghava ye saba bhI cAritra mohanIya karmake kSayale utpanna hote haiN| anuttarakA tAtparya aisA hai ki ye 10 vastueM anya umasthajanoMkI apekSA unameM viziSTatama-asAdhAraNa hotI haiM / yadyapi tapa, kSAnti, mukti, Ajava, mArdava, evaM lAghaya ye saba cAritra mohanIya karmake kSayase utpanna honeke kAraNa cAritrake bheda haiM, evaM cAritrakI apekSA inameM ekatya hI hai-taba bhI mehanIyane sarvathA kSaya thavAthI teo anuttaracAritra prApta kare che. (4) anuttara tapa-te zakala-yAna Adi rUpa hoya che ane te cAritramehanIyanA kSayathI ane annatavIryathI prApta thAya che. (5) anuttaravIrya-vIyantarAya karmanA kSayathI tathA cAritramehanIya karmanA kSayathI anuttaravIrya prApti thAya che (6) anuttara zAnti-saSTi kSamA, (7) anutta2bhuti-satkRiSTa nimitA, (8) manuttara AjaMva, (9) anuttara mArdava ane (10) anuttara lAghava. anuttara kSAnti AdinI utpatti paNa cAritramohanIya karmanA kSayane lIdhe thAya che. anattarano bhAvArtha e che ke uparyuMkata dasa vastuo anya chagha karatAM temanAmAM viziSTatama-asAdhAraNa hoya che. jo ke tapa, kSati, mukita, Aja. mArdava ane lAghava A chaenI utpatti cAritramohanIya karmanA layane kAraNe ja thatI hovAthI temane cAritranA bheda rUpa ja gaNavA joIe, ane cAritranI apekSAe temanAmAM eka ja gaNavuM joIe, chatAM paNa ahI temanI vacce zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #673 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre kevalino dazAnuttarANi pUrvasUtre proktAni kevalI tu manuSyakSetraeva bhavatIti manuSyakSetraM manuSyakSetrasthitAn mahAdrumAn mahAdrumanivAsino devAMzca pratyekaM dazavidhatvena prAha 64 mUlam -samayakhette NaM dasa kurAo paNNattAo, taMjahA - paMca devakurAo paMca uttarakurAo / tattha NaM dasa mahaimahAlayA mahAdumA paNNattA, taMjahA- jaMbu sudaMsaNA 1 dhAyairukkhe 2 mahAdhAyairukkhe 3 paumarukkhe 4 mahApaumaruvakhe 5 paMcakUDasAmalIo 10 / tattha NaM dasa devA mahiDDiyA jAva parivasaMti, taMjahAaNADhie jaMbudIvAhivaI 1 sudaMsaNe 2 piyadasaNe 3 poMDarIe 4 mahApaDarIe 5 paMca garulA veNudevA 10 // sU0 70 // chAyA - samayakSetre khalu daza kuravaH prajJaptAH, tadyathA - pazca devakuravaH pazca uttarakuravaH / tatra khalu daza mahAtimahAlayA mahAdrumAH prajJaptAH, tadyathA - jambUH sudarzanA 1 dhAtakIvRkSaH 2 mahAdhAtakIvRkSaH 3 padmavRkSaH 4 mahApadmavRkSaH 5 paJca kUTazAlmalayaH 10 / tatra khalu daza devAH maharddhikA yAvat parivasanti, tadyathAanAhato jambU dvIpAdhipatiH 1 sudarzanaH 2 priyadarzanaH 3 puNDarIkaH 4 mahApuNDarIkaH 5 paJca garuDA veNudevAH 10 sU0 70 / / TIkA- 'samayakhette ' ityAdi samaya kSetra - manuSyakSetraM tacca - jambUdvIpo 1 ghAtakIkhaNDapUrvArddhapAcArdeti dvIpayahA~ inameM sAmAnya vizeSake bhedakI apekSA kathaMcit meda hone ke kAraNa bhinna rUpase inakA nirdeza kiyA gayA hai / / sU0 69 // daza anuttaravAle ye kevalI manuSya kSetrameMhI hote haiM. isaliye aba sUtrakAra manuSya kSetrakA, manuSya kSetrasthita mahAdumakA evaM mahAdrumanivAsI devakA pratyekakA daza prakAra se varNana karate haiM. " samayakhetteNaM dasa kurAo " ityAdi / sU0 70 // sAmAnya-vizeSanA bhedanI apekSAe thADA bheda hovAne kAraNe ahI temanA bhinnabhinnarUpe nirdeza karavAmAM AvyA che. !! sU. 69 // dasa anuttarAthI yukata kevalIonA manuSyaleAkamAM ja sadbhAva hoya che, tethI have sUtrakAra manuSyakSetranA, manuSyakSetrasthita mahAkrame (vRkSa)nA ane te dunivAsI devAnA dasa dasa prakArAnuM kathana kare che-- " samayakhetteNaM dasa kurAo" ityAdi - (sU. 70) zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #674 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA10 sU. 70 manuSyakSetrAdinirUpaNam 645 dvayam 3 puSkaravaradvIpArddhapUrvArddhapAcArddhati dvIpadvayam 5 iti paJcadvIpAtmakam / tatra khalu dazakuravaH prajJaptAH, tadyathA - paJca devakuravaH paJca uttarakuravaH / eSu dazasu kuruSu madhye paJca devakuravastatra krameNa mahAtimahAlayAH= vizAlAtivizAlAH jambU : sudarzanA 1 ghAtakIvRkSaH 2 mahAdhAtakIvRkSaH 3 padmavRkSo 4 mahApadmavRkSaceti 5 paJcamahAdrumAH vijJeyAH / tathA paJcasu uttarakuruSu krameNa ekaikasya mahAtimahAlayasya kUTazAlmalimahAdrumasya sadbhAvAt paJcamahAtimahAlayAH kUTazAlmalimahAdumA vijJeyA iti / tatra dazasu mahAtimahAlayeSu mahAdrumeSu dazadevAH maharddhikAH= viziSTa vimAnaparivArAdiRddhiyuktAH yAvatparivasanti / atra yAvatpadena " maha samaya kSetra se yahAM manuSya kSetra jise DhAI dvIpa kahA jAtA hai gRhIta huA hai, yaha paMca dvIpAtmaka hai, jaise-eka jambUdvIpa nAmakA dvIpa isameM hai 1 / pUrvArdha dhAtakI khaNDa 2 pavArdha dhAtakI khaNDa 3 ye dhAtakI khaNDa ke do bheda isameM haiN| tathA pUrvArdha puSkaravaravI pAdha evaM pazcA puSkaravara dIpArtha ye do bheda isameM hai / isa tarahase ye pAMca dvIpa isameM haiM / daza kuru isameM hai - pAMca devakuru aura pAMca uttara kuru / pAMca jo devakuru haiM ina meM kramazaH - vizAlAtivizAla jambUsudarzanA 1 ghAtakI vRkSa 2 mahAdhAtakI vRkSa 3 padmavRkSa 4 aura mahApadmavRkSa ye pAMca mahAdruma hai| pAMca uttara kuruoM meM kramazaH eka do ati vizAla kUTazAlmali mahAdruma hai - isa prakAra uttara kuruoM meM pAMca kUTa zAlmali mahAduma haiM / ina 10 mahAdrumoM ke Upara daza mahARddhivAle deva viziSTa vimAna paricAra manuSyakSetra ke jene aDhI dvIpa kahe che tene ahI. samayakSetrarUpe prakaTa karavAmAM Avela che. temAM pAMca dvIpeA (eka AkhA dvIpa ane cAra adha dvIpo bhavedA che- (1) bhyUdvIpa, (2) pUrvArdha dhAtaDIaMDa, (3) pazcibhArdhaM dhAtaDImAMDa, (4) pUvA puSkaravaradvIpa, khIje ane trIjodvIpa dhAtakI kha'DanA e rUpa samajave. ceAthe ane pAMcame dvIpa puSkaravara dvIpanA be bhAge rUpa samajave. A pAMca dvIpAmAM dasa kuru che. temAMthI pAMcane devakuru ane pAMcane uttara kuru kahe che. pAMca devakuruomAM anukrame nIcenAM pAMca mahACmeA che (1) vizAsAtivizAsa yU sudarzanA, (2) dhAtaDIvRkSa (3) bhaDDAdhAtaDIvRkSa, (4) padmavRkSa yAne (5) mahApadmavRkSa. pAMca uttarakuruomAM anukrame (1) ativizAlakUTa zAnni Adi mahAkumA che. A rIte pAMca uttarakurUomAM pAMcakUTa zAli mahAdruma che. pAMca uttarakuru ane pAMca devakurumAM maLIne kula dasa mahAdumA che. A dasa mahAdumeAnI upara dasa zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #675 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 646 sthAnAzastre jjuiyA, mahAvalA, mahAjasA, mahAsokkhA, paliovamaTiiyA" iti saMgrAhyam / tatra-mahAdyutikA-viziSTazarIrAbharaNAdiprabhAmAsvarAH, mahAbalAH vizeSavalazAlinaH, mahAyazasaH vizAlakIrtimantaH, mahAsaukhyAH-viziSTamukhasampannAH, palyopamasthitikAH=palyopamAyuSkA iti / tatra-anAdRtonAma jambUdvIpAdhipatidevaH sudarzanAyAM jambyAM parivasati 1 sudarzano dhAtakIkSe 2 priyadarzano mahAdhAtakIyakSe 3 puNDarIkA pakSe 4 mahApuNDarIko mahApamavRkSe 5 tathApaJcasu kUTazAlmaliSu paJcagaruDA veNudevA vasantIti ||suu0 70 // Adi Rddhi se yukta-yAvat rahate haiM. yahAM yAvatpada se -" mahajjui yA, mahAbalA, mahAjasA, mahAsokkhA, paliovamahiiyA" ina padoM kA saMgraha huA haiM ina padoMkA artha isa prakAra se hai-mahAdyutiye deva viziSTa zarIrake AbharaNa AdikoMkI prabhA se dedIpyamAna haiM mahAbalA zarIrake vizeSabala se saMpanna haiM mahAjasA vizAlakIrti se yakta haiM mahAsaukhyA evaM viziSTa sukha se saMpanna haiN| tathA ina sabakI 1 palyopamakI sthiti haiM sudarzanA nAmakA jo jambUvRkSa hai. isa para anAhata nAmakA jambU dvIpakA adhipati deva rahatA hai. dhAtakIvRkSa para sudarzana nAmakA deva rahatA hai. mahAdhAtakI vRkSa para priyadarzana nAmakA deya rahatA hai. padmavRkSa para puNDarIka nAmakA deva rahatA hai. evaM mahApadma vRkSa para mahApuNDarIka nAmakA deva rahatA hai| tathA jo pAMca kUTazAlmalimahAdruma haiM una para pAMca garuDAveNu deva rahate haiN| sUtra // 70 // mahaddhika, mahatika, mahAbalasaMpanna, mahAprabhAvazALI ane eka palyopamanI sthitivALA dasa de vase che. te deve viziSTa vimAna, parivAra Adi RddhithI cakata hovAne kAraNe temane mahaddhika kahyA che. teo zarIranI viziSTa kAnti ane AbharaNanI prabhAthI dedIpyamAna hoya che, tethI temane mahAghatika kahyA che. teo viziSTa baLathI yukata hovAne kAraNe temane mahAbalasaMpanna kahyA che. mahAkAti saMpanna hovAne kAraNe temane mahAprabhAvasaMpanna kahyA che ane viziSTa sukhathI saMpanna hovAne kAraNe temane mahAsukhasaMpanna kahyA che. have te dasa denAM nAma prakaTa karavAmAM Ave che- sudarzanA nAmanA bUvRkSa upara anAdUta nAmane deva vase che. te jabUdvIpane adhipati che. dhAtakIvRkSa upara sudarzana nAmane deva vase che. mahAdhAtakI vRkSa upara priyadarzana nAmane deva vase che. padmavRkSa upara puMDarIka nAmane deva vase che ane mahApadvavRkSa upara mahApuMDarIka nAmano deva vase che. pAMca phUTa zAlmali mahAkUmo upara pAMca garuDAveNu deva nivAsa kare che. A sUtra 70 che zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #676 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA010 sU0 71 duSSamasuSamAyA parijJAnaprakAranirUpaNam 647 duSSamA suSamA ca samayakSetre eva bhavata iti duSpamAyAH suSamAyAzca parijJAna prakArAn dazabhirdazabhiH sthAnairAha - mUlam - dasahi ThANehiM ogADhaM dussamaM jANejA, taM jahAakAle after 1 kAlena varisai 2 asAhU pUijaMti 3 sAhU Na puijjati 4 gurusu jaNo micchattaM paDivanno 5 amaNuNNA saddA 6 jAva amaNuSNA phAsA 10 dasahiM ThANehiM ogADhaM susamaM jANejjA, taMjahA - akAle na varisai 1 taMceva viparIyaM savvaM jAya maNuNNA phAsA 10 // sU0 71 // chAyA - dazabhiH sthAnairavagADhAM duSSamAM jAnIyAt, tadyathA-akAle varSati 1 kAle na varSati 2 asAdhavaH pUjyante 3 sAdhavo na pUjyante 4 guruSu jano mithyAtvaM pratipannaH 5 amanojJAH zabdAH 6 yAvat amanojJAH sparzAH 10 // dazabhiH sthAnairavagADhAM suSamAM jAnIyAt, tadyathA - akAle na varSati 1 tadeva viparItaM sarva yAvad manojJAH sparzAH 10 // 071 // TIkA- 'dasahi ThANehiM' ityAdi - idaM sUtraM vyAkhyAtamAyam / navaraM pAvatpadena amanojJAni rUpANi7 amanojJA duSSamA aura suSamA ye do kAla samaya kSetra meM hI hote haiM - isa liye aba sUtrakAra duSSamA evaM suSamA ke jAnane ke prakAroMkA kathana daza daza sthAnoM se karate haiM-dasahi ThANehiM ogADhaM - ityAdi / sUtra- 71 // TIkArtha - yaha sUtra vyAkhyAta prAya hai| yahAM yAvat pada se " amanojJAni rUpANi 7. amAnojJA gandhAH 8. amanojJA rasAH 9" yahAM taka ke 3 dukhamA ane suSamA A be kALA hoya che. samayakSetramAM (manuSyakSetramAM)ja hoya che. tethI have sUtrakAra duSamA ane suSamAkALanA lakSaNA prakaTa karatAM dasa isa sthAnAnu niiyA re che - "dasahi ThANehiM ogADhaM " ityAdi - (sU71) TIkA-duSamAkALa zarU thaI gayA che, te jANavAnAM lakSaNeA nIce pramANe che(1) A kALamAM samayasara varasAda paDatA nathI (2) kamesame varasAda paDe che. (3) asAdhunnonI pUla thAya che, (4) satAnI pUnna thatI nathI, (4) gurunA pratye leAkeAnA viparIta vartAva rahe che. (6) amaneAjJa zabdonA anubhava thAya che, "yApat" yaha dvArA " amanojJAni rUpANi, amanojJA gandhAH, amanojJA rasAH " zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #677 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 648 sthAnAGgasUtre gandhAH amanojJA rasAH 9 ityetAni trINi padAni grAhyANIti / etadvaiparItyena suSamAvagADhahetubhUtAni daza sthAnAni vyAkhyeyAnIti // 90 71 // kAlAdhikArAt suSamasuSamAyAH kiMcid vaiziSTayamAha-- mUlam-susamasusamAe NaM samAe dasavihA rukkhA upabhogattAe havvamAgacchaMti, taMjahA-mattaMgayA 1 ya bhiyagA 2 tuDiyaMgA 3 dIva 4 joi 5 cittaMgA 6 cittarasA 7 maNiyaMgA 8 gehAgArA 9 aNiyaNA 10 ya ||suu0 72 // chAyA-suSamasuSamAyAM khalu samAyAM dazavidhA vRkSA upabhogyatayA havyamAgacchanti, tadyathA-mattAGgakA 1 zca mRtAGgAH 2 truTitAGgAH 3 dIpa 4 jyoti 5 citrAGgAH6 citrarasA: 7 maNyaGgA:-gehAkArAH 9 anagnAzca 10 ||s072 // tIna pada gRhIta hue haiM. ina sthAnoM se bhinna suSamA kAlavizeSa ke AjAne ke cihna hote haiM // tAtparya yaha hai ki dupSamA kAla vizeSa A. gayA hai isake jAnane ke ye cihna haiM___isa kAlameM samaya para pAnI nahIM barasatA hai 1. akAlameM pAnI barasatA hai 2. asAdhujanoMkI pUjA hotI hai 3. sAdhujanoMkI pUjA nahIM hotI hai mAtApitA Adi 4. gurujanoMke prati lokoMkA vyavahAra vinayarahita hotA hai 5. amanojJa zabda yAvat amanojJa sparza ho jAte haiN| suSamAkAla meM ye hI saba bAteM viparIta rUpameM hone lagatI haiM-jaise-pAnI akAlameM nahIM barasatA hai ityAdi / sUtra // 71 // kAlake adhikArako lekara suSama suSamAkAla kI kucha viziSTatAkA kathana aba sUtrakAra karate haiNA traNe padene grahaNa karavAmAM AvyAM che-(7) amane jJarUpe jovAmAM Ave cha, (8) mabhanAza dhA, () mamanAza rasanA bhane (10) mA 25zAna anubhava thAya che. duSamakALa karatAM suSamAkALanA lakSaNa viparIta hoya che. jema ke (1) suSamA kALamAM samayasara varasAda paDe che. bAkInAM lakSaNe paNa duSamakALanA karatAM viparItarUpe samajavA joIe che sU 71 AgalA sUtramAM kALanuM kathana karavAmAM AvyuM. have sUtrakAra suSamasuSamA kALanI viziSTatAonuM nirUpaNa kare che- zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #678 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA0 10 sU0 72 suSamasuSamAyAH vaziSTayanirUpaNam 649 TIkA-'susamasusamAe NaM' ityAdi suSamasuSamAbhidhAnAyAM samAyAMkAlavizeSe dazavidhAH-dazaprakArA vRkSAH havyaM paryAptam janAnAm upabhogyatvena Agacchanti-prAdurbhavanti, tadyathA'mattAGgakA' ityAdi / tatra-mattAGgakAH-mattaM mado harSa iti yAvat , tatkAraNabhUto viziSTabalavIryakAntijanakaH sukhapeyaraso mattAGgaka ityucyate, tadAyinaH kalpavRkSA api mattAGgakA iti // 1 // bhRtAGgAH-bhRtaM bharaNaM pUraNaM, tatra-aGgAnikAraNAni bhRtAGgAni-pAtrANi, tadAyakA vRkSA api bhRtAGgAH / pAtradAyakA vRkSA ityarthaH // 2 // truTitAGgAH-truTitAni-tUryANi-caturvidhAni vAdyAni, tadaGgabhUtAH kAraNa. bhUtAH vRkSAH / caturvidhavAdyadAyino vRkSA ityarthaH // 3 // tathA-kRtadvandvasamAsAnAM dIpajyoticitrazabdAnAm aGgazabdena saha sambandhAt-'dIpAGga jyotiraGgAzcitrAGgA' "susamasusamAeNaM samAe"-ityAdi / sUtra // 72 // TIkArtha-suSama suSamAkAlavizeSameM daza prakArake vRkSa paryApti mAtra meM janoMke upabhogyarUpase utpanna hote haiM-jaise mAtaGgaka 1 matta nAma madaharSakA hai jo vRkSa isakA kAraNa bhUta hotA hai. viziSTabala vIrya aura kAnti kA janaka hotA hai tathA sukhase pIne yogya rasavAlA hotA haiusakA nAma mattAGgaka hai.mattAGgaka jAtike kalpavRkSa hote haiN| jo vRkSa thAlI kaTorA Adi pAtroMko dete haiM ve mattAGga haiM. cAra prakArake vAdyoMke kAraNabhUta jo vRkSa hote haiM ye truTitAGga haiN| dIpajyoti aura citra ina zabdoMke sAtha aGgazabda lagA lenA cAhiye tathA ca-dIpAGga, jyotiraGga aura citrAGga isa prakAra se kalpavRkSoM ke nAma bana jAte hai. inameM jo kalpa " susamasusamAeNaM samAe" tyAha-(sU. 72) TIkArtha-suSamasuSamakALamAM kone upabhegarUpe upagamAM Ave evAM dasa prakAranA vRkSo vipula pramANamAM utpanna thAya che. te vRkSanAM nAma nIce pramANe kahyAM che- (1) bhattAMvRkSa-" matta" mA 56 hunu vA che. vRkSa nA janaka hoya che, viziSTa bala, vIrya ane kAnti janaka hoya che ane svAdiSTa rasa denArAM hoya che, evAM mattAMgaka jAtinAM kalpavRkSo suSamasuSamAkALamAM yatA ya . (2) bhUtAMgavRkSa- vRkSa pAtra mAce cha. (3) guTitAMgavRkSe-A vRkSe cAra prakAranAM vAdya banAvavA mATe upagI yA 53 cha. "'" pahanI ma "ii5, jyoti manayitra" paho pAyA dIpAMga, tiraMga ane citrAMga" A traNa prakAranAM vRkSonAM nAma bane che. sthA0-82 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #679 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 650 sthAnAGgasUtre iti padatrayamupalabhyate / tatra-dIpAGgAH-pradIpakAraNabhUtA vRkSAH 4 jyotiraGgAHjyotiHcAdarAgniH, suSamasuSamAyAM tadabhAvAt jyotiratra bAdarAgnisadRzaM kimapi saumyaprakAzakaM vastu, tadaGgabhUtA vRkSAH 5 citrAGgA:-citrazabdo'trAnekavidhamAlyaparo vivkssitH| tatazca-citrANi anekaprakArANi mAlyAni, tadaGgabhUtA vRkSA ityarthaH / vividhamAlyadAyakA vRkSA iti bhAvaH // 6 // citrarasA:-citrA madhurAdayo'nekavidhA rasAzcitrarasAH, tatkAraNabhUtA vRkSA api / madhurAdhanekavidha bhojanadAyakA vRkSA ityarthaH // 7 // uktaM cAtra--- ___ "dIvasihAjoisanAmayA ya ee kariti ujjoyaM / cittaMgemu ya mallaM, cittarasA bhoyaNaTThAe // 1 // " chAyA-dIpazikhA jyoti nAmakAzca ete kurvanti uddyotam / citrAGgeSu ca mAlyaM, citrarasA bhojanArthAya // 1 // iti / vRkSa pradIpake kAraNa bhUta hote haiM ve dIpAGga hai. arthAt dIpa ke samAna prakAza karate haiM vaha dIpAGga haiN| bAdarAgni jaisI saumya prakAzayAlI vastu ke jo kAraNabhUta hote haiM ve jyotirAga kalpavRkSa hai. citra zabda yahAM aneka prakAra ke mAlyoMkA vAcakarUpa se vivakSita huA hai. ataH aneka prakAra kI mAlAoMke kAraNabhUta jo vRkSa haiM ve citrAGga jAti ke kalpavRkSa haiM / madhura Adi aneka prakArake manojJa rasoMko denevAle jo vRkSa hote haiM aise ce vRkSa citrarasa vRkSa haiM-ye vRkSa madhura Adi aneka prakAra ke bhojana pradAtA hote haiM. kahA bhI hai "dIvasihAjoisanAmayA ya' ityAdi / () dIpAMgavRkSo-je vRkSa dIpakanI jema prakAza Ape che, te vRkSone dipAMgavRNe kahe che. (5) jyotirAMgavo-bAdarAmi jevAM saumya prakAzavALI agni ApavAmAM kAraNabhUta banatAM kalpavRkSane tirAMgavRkSo kahe che, (6) mitrAMzavRkSo-'yitra' mA 56 maDI mane prAranI bhAvAmAnupAya che. je vRkSo aneka prakAranI mAlAo banAvavAmAM upayegI thaI paDe che, te vRkSone citrAMgavRkSo kahe che. (7) citrarasa-madhura Adi aneka prakAranA rasavALI vastuonA kAraNabhUta je kalpavRkSo hoya che, temane citrarasavRkSe kahe che, A vRkSo madhura Adi svAda vALAM aneka prakAranAM bhajananAM pradAtA hoya che. kahyuM paNa che ke - "dIvasihAjoisanAmayA ya" tyAdi. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #680 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA stha010 sU0 73 dazakulakaranAmanirUpaNam tathA-maNyaGgAH-maNInAMnmaNimayAnAmAbharaNAnAm aGgabhUtAH vRkSAH / AbharaNadAyakA vRkSA ityarthaH // 8 // gehAkArAH dvicatvAriMzadbhamabhavanadAyino vRkSAH // 9 // tathA-anagnAvastradAyino vRkSAH // 10 // uktaM cAtra "maNiyaMgesu ya bhUsaNavarAI bhavaNAI bhavaNarukkhesu / aNiyaNesu ya dhaNiyaM vatthAI bahuppagArAiM 10 / 1 // " chAyA-maNyaGgeSuca bhUSaNavarANi bhayanAni bhavanakSeSu / AnagneSu dhaNiyaM (pracurANi ) vastrANi bahuprakArANi // 1 // iti ||suu0 72 // kAlAdhikArAdeva kAlavizeSabhAvinAM dazakulakarANAM nAmAni mAha mUlamjaMbuddIve dIve bhArahe vAse tIyAe ussappiNIe dasakulagarA hotthA, taM jahA-sayajjale 1 sayAU 2 ya aNaMtaseNe 3 amiyaseNe 4 ya takaseNe 5 bhImaseNe 6 mahAbhImaseNe 7 ya sattame // 1 // daDharahe 8 sayarahe 10 / jaMbuddIbe dIye bhArahe vAse AgamissAe ussappaNIe dasakulagarA bhavissaMti, taM jahA-sImaMkare 1 sImaMdhare 2 khemaMkare 3 khemaMdhare 4 vimalavAhaNe 5 saMmuI 6 paDisue 7 daDhaghaNa 8 dasadhaNU 9 sayadhaNU 10||suu73|| maNyAGga jAti ke jo kalpavRkSa hote haiM ve maNimaya aneka prakAra ke AbharaNoM ke pradAtA hote haiN| gehAkAra jAti ke jo vRkSa hote haiM ve 42 khaNDoM ke bhavanoMko denevAle hote haiN| aura anagna jAtike vRkSa hote haiM ve vastroM ke pradAtA hote haiM-kahA bhI hai "maNiyaMgesu ya bhUsaNavarAI' ityaadi| ina gAthAoMkA artha Upara meM likhA gayA hai| sU0 / / 72 // (8) madhyAgavRkSo-A vRkSo aneka prakAranA maNimaya AbhUSaNanA pradAtA hoya che. (9) gehAkAravRkSo-A vRkSa 42 khaMDavALAM bhavanenA pradAtA hoya che. (10) manatinaivRkSo-mA vRkSo pAnA prahAta DAya che. 4.54 cha"maNiyaMgesu ya bhUsaNavarAI" tyAhi. A gAthAone artha upara spaSTa thaI gayela che. je sU. 72 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #681 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 652 sthAnAGgasUtre chAyA-jambUdvIpe dvIpe bhArate varSe'tItAyAmutsarpiNyA dazakulakarA abhavan , tadyathA-zatajvalaH 1 zatAyudha 2 anantaseno' 3 mitasenazca 4 tarkasenaH 5 bhImasenaH 6 mahAbhImasenazca 7 saptamaH // 1 // dRDharatho 8 dazarathaH 9 zatarathaH 10 // jambUdvIpe dvIpe bhArata varSe AgamiSyantyAmutsapiNyAM dazakulakarA bhaviSyanti, tadyathA-sImaGkaraH 1 sImaMdharaH 2 kSemaGkaraH 3 kSemandharaH 4 vimalavAhanaH 5 samuciH 6 pratizrutaH 7 dRDhadhanuH 8 dazadhanuH 9 zatadhanuH 10 // 10 73 // TIkA-'jaMbuddIce dIve' ityAdi jambUdIpasthitabharatakSetre'tItAyAm utsarpiNyA dazakulakarAH kulakaraNazIlA viziSTavudimanto lokavyavasthAvidhAnadakSAH puruSavizeSAH prajJaptAH,tadyathA-'zatajyala' kAla ke adhikArako lekara hI aba sUtrakAra kAla vizeSa meM hone vAle kulakaroM ke nAmoMkA kathana karate hai "jaMbuddIce dIve bhArahe vAse tIyAe"-ityAdi / sU0 // 73 // TIkArya-jambudvIpasthita bharata kSetra meM atIta utsarpiNI kAlameM 10 kulakara hue haiM. unake nAma isa prakAra se haiM zatajvala 1 zatAyu 2 anantasena 3 amitasena 4 bhImasena 6 mahAbhImasena 7 dRDharatha 8 dazaratha 9 evaM zataratha 10 kulako (maryAdAko) karane ke svabhAvavAle, viziSTa buddhivAle evaM lokavyavasthA karane meM dakSa jo puruSa vizeSa hote haiM ve kulakara kahalAte haiM isI prakAra jambudvIpa sthita AgAmI utpapiNIkAla meM 10 kulakara hogeM unake nAma isa kALane adhikAra cAlI rahyo che. tethI have sUtrakAra kALavizeSamAM thaI gayelA kulakaranA nAmanuM kathana kare che. " jaMbuddIce dIve bhArahe vAse tIyAe" tyAha-(sU. 73) TIkArya-jabUdvIpanA bharatakSetramAM atIta utsarpiNI kALamAM je dasa kulakare yayA itA, tamanA nAma mA pramANe utAM-(1) zadere, (2) zatAyu, (3) anantasena, (4) abhitasena, (6) lImasena, (7) mahAbhImasena, (8) 1825, (6) 6525 bhane (10) zata2tha. kuLanI racanA karanArA-kuLanI maryAdA bAMdhanAra, viziSTa buddhivALA ane lokayavasthAmAM nipuNa evAM je puruSa thaI gayAM che. temane kulakara kahe che. jema atIta utsarpiNI kALamAM thayelA dasa kulakaronAM nAma prakaTa karavAmAM AvyAM, eja pramANe have AgAmI utsarpiNIkALamAM thanArA kulakaronAM nAma prakaTa karavAmAM Ave che-AgAmI utsarpiNa kALamAM ja budvIpanA bharatakSetramAM zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #682 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA010 sU074 dazavakSaskAraparvatanirUpaNam 653 ityAdi / jambUdvIpasthitabharatakSetre AgamiSyantyAm utsapiNyAM dazasaMkhyakAH kulakarAH bhaviSyanti, tadyathA-'sImaGkaraH sImandhara' ityAdi / / sU0 73 // jambUdvIpaprastAvAdazavakSaskAraparvatAnAha-- mUlam-jaMbuddIve dIve maMdarassa pavvayassa purAtthime NaM soyAe mahANaIe ubhaokUle dasa vakkhArapavvayA paNNattA, taM jahAmAlavaMte 1 cittakUDe 2 pamhakUDe 3 naliNakUDe 4jAva somaNase 10 // jaMbUmaMdarapaccasthime NaM sIoyAe mahANaIe ubhaokUle dasa vakkhArapavvayA paNNattA, taM jahA-vijjuppabhe 1 jAva gaMdhamAyaNe 10 // evaM dhAyaisaMDapurathimaddhe vi vakkhArAbhANiyavA jAva pukkharavaradIvaDDapaccatthimaddhe ||suu0 7 // chAyA-jambUdvIpe dvIpe mandarasya parvatasya paurastye khalu sItAyA mahAnaghA ubhayataH kUle dazavakSaskAraparvatAH prajJatAH, tadyathA-mAlyavAn 1 citrakUTaH 2 prakAra se haiM-sImaGkara 1 sImaMdhara 2 kSemaGkara 3 kSemandhara 4 vimalavAhana 5samuci 6 pratizruta 7 dazadhanu 8 dRDhadhanu 9 aura zatadhanu 10|suutr||73|| jambUdvIpa ke prastAvako lekara aba sUtrakAra 10 vakSaskAra parvatokA kathana karate haiM "jaMbuddIve dIve maMdarasta pavyayassa"-ityAdi / sUtra // 7 // TIkArya-jambUdvIpa sthita mandara parvatakI pUrvadizAmeM sItA mahAnadIke donoM uttara dakSiNa taToM para 10vakSaskAra parvata-gajadanta parvata kahe gaye haiM unake nAma isa prakAra se haiM-mAlyavAn 1 citrakUTa 2 padmakUTa 3 nalina mA 10 dusre| yaze-(1) sImAM42, (2) sImadhara, (3) 42, (4) samadhara, (5) vibhasAuna, (6) bhuthi, pratizruta, (8) 605nu, (6) zidhanu mane (10) zatadhanu. // sU. 73 // AgalA sUtramAM jaMbudvIpanA kulakaranuM kathana karavAmAM AvyuM. have sUtrakAra jaMbudvIpanA 10 vakSaskAra parvatanuM kathana kare che- "jaMbuddove dIye madarassa pavyayassa" yAhi-(sU. 74) TIkArtha-jaMbUdvIpamAM AvelA mandara parvatanI pUrva dizAmAM sItA mahAnadInA banne taTapara (uttara dakSiNa taTa para) 10 vakSasarakAra parvate (gajadanta parvato AvelA cha. tamanA nAma nIya pramANe sai cha-(1) mAlyavAn , (2) citrakUTa, (3) paLUTa, zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #683 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre padmAkUTaH 3 nalinakaTo 4 yAvat saumanasaH 10 / jambUmandarapAzcAtye khalu sItodAyA mahAnadyA ubhayataH kUle dazavakSaskAraparvatAH prajJaptAH, tadyathA vidyutpabho yAvad gandhamAdanaH 10 / evaM dhAtakIkhaNDapaurastyAddhe'pi vakSaskArA bhaNitavyA yAvat puSkaravaradvIpArddhapAzcAtyAdye ||suu0 74 // TIkA-'jaMbuddIce dIve' ityAdi jambUdvIpasthamandaraparvatasya paurastye pUrva digbhAge khalu sItAyA mahAnayA ubhayataH kUle uttaradakSiNagatakUladvaye dazavakSaskAraparvatAH gajadantaparvatAH prajJaptAH / tadyathA-mAlyavAna 1 citrakUTaH 2 panakUTa: 3 nalinakUTaH 1 yAvat saumanasaH 10 atra yAvatpadena-ekazailaH 5, trikUTaH 6. vaizramaNakUTaH 7, aJjanaH 8, mAtacana: 9 ityeSAM saMgraho bhavati / tathA-jambUdvIpasthamandaraparvatasya pAzcAtyepazcimadigbhAge sItodAmahAnadyA ubhayataH kUle dakSiNottarataTe dazavakSaskAra parvatAH prajJaptAH, tadyathA-vidyutmabhaH 1, yAvat gandhamAdanaH 10, atra yAvatpadenaaGkAyatI 2, padmAvatI 3, AzIviSaH 4, sukhAvahaH 5, candraparvataH 6, saraparvataH 7, nAgaparvataH 8, devaparvataH 9, ityeSAM saMgraho bhavati / evameva dhAtakokhaNDasya paurastyAI pAzcAttyArddha ca daza daza vakSaskAraparvatAH, tathA puSkaravaradvIpArddha syApi paurastyArdhe pAzcAttyA. ca daza daza vakSaskAraparvatA bodhyA iti // suu07|| kUTa 4 ekazaila 5 trikUTa 6 zravaNakUTa 7 aMjana 8 mAtaMjana 9 aura saumanasa 10 isI prakAra se jambUdvIpa sthita mandara parvatakI pazcima dizAmeM sItodA mahAnadI ke donoM dakSiNa uttara taToM para 10 vakSaskAra parvata kahe gaye haiM- jaise-vidyutprabha 1 aMkAvatI 2 padmAvatI 3 AzI viSa 4, sukhAvaha 5, candraparvata 6, sUraparvata 7 nAgaparvata 8 devaparyata 9 aura gandhamAdana parvata 10 isI tarahase dhAtakI khaNDake pUrvArdha aura pazcimArdha meM bhI vakSaskAra parvata kaha lenA cAhiye aura isI taraha se yAvat puSkaravaradvIpA ke pUrvAdha aura pAzcAtyAddhaM meM bhI 10-10 vakSaskAra (4) nalinaTa, (5) mezaita, (6) trikUTa, (7) zrapaTa, (8) Art, (e) mAtajana ane (10) saumanasa. eja pramANe ja budvIpastha mandara parvatanI pazcima dizAmAM AvelI sIdA mahAnadInA bane taTa para (uttara dakSiNa taTa para) paNa dasa vakSaskAra parvate AvelA che. temanAM nAma nIce pramANe -(1) vidhu-prasa, (2) 25 yatI, (3) pAvatI, (4) mA.viSa, (5) subhA48, (6) yandrata, (7) sU25 ta, (8) nAgata, (6) 55 ta mana (10) gandhamAdana parvata. e ja pramANe dhAtakIkhaMDanA pUrvArdha ane pazcimArdhamAM AvelA zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #684 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA0 10 sU0 75 kalpasvarUpanirUpaNam puSkarArddha kSetrasvarUpaM pUrvamamihitam / kSetraprastAvAt sampati kalpAn dazavidhatvenAha mUlam-dasakappA iMdAhiTiyA paNNattA, taM jahA-sohamme 1 jAva sahassAre 8 pANae 9 accue 10 / eesu NaM dasasu kappesu dasa iMdA paNNattA, taM jahA-sakke 1 IsANe 2 jAva accue 10 / eesu NaM dasaNhaM iMdANaM dasa pArijANiyavimANA paNNattA, taM jahA-pAlae 1 pupphae 2 jAca vimalavare 9 savvao bhadde 10 // suu075|| chAyA-daza kalpA indrAdhiSThitAH prajJaptAH, tadyathA-saudharmoM 1 yAvat sahasrAraH 8 prANataH 9 acyutaH 10 / eteSu khalu dazasu kalpeSu daza indrAH majJaptAH, tadyathA zakraH 1 IzAno 2 yAvat acyutaH 10 / eteSu khalu dazAnAm indrANAM daza pAriyAnikavimAnAni prajJaptAni, tadyathA-pAlakaH 1 puSpako 2 yAvad vimalavaraH 9 sarvato bhadraH // sU0 75 // TIkA-'dasa kappA' ityaadi| indrAdhiSThitAH-indraradhiSThitaH:-indranivAsayuktA daza kalpA:-indrasAmAnika prAyastriMzAdi vyavahArayuktA devalokAH prajJaptAH, tadyathA-' saudharma' ityAdi / parvata kahe gaye haiM aisA kahalenA cAhiye yahAM yAvat zabdase dhAtakI khaNDakA pAzcAtyAI aura puSkaravaradvIpArdha kA pUrvArdha gRhIta huA hai| suutr||74|| puSkarAdha kSetrakA svarUpa pahile kaha diyA gayA hai-so aba kSetra ke prastAva ko lekara sUtrakAra kalpoMkA daza prakAra se kathana karate haiM "dasa kappA iMdAhiTiyA pnnttaa-ityaadi| sU0 // 75 // TIkArtha-daza kalpa indroM dvArA adhiSThita-unake nivAsavAle kahe gaye hai-arthAt-indra, sAmAnika, prAyastriMza Adi rUpa vyavahAra jo hai usa vakSarakAra parvatanuM kathana karavuM joIe. eja pramANe puSkaravAra dvIpAdhanA parva ane pazcimAImAM paNa 10-10 vakSaskAra parvate kahevA joIe. e sUtra 74 AgalA sUtramAM puSparAdha kSetrane ullekha thaye che. A rIte kSetrane adhikAra cAlu hovAthI have sUtrakAra kalponA dasa prakAranuM kathana kare che- " dasa kappA iMdAhiTiyA paNattA" tyA-(sU. 75) TIkartha-dasa kalpane Idro dvArA adhiSThita-IndronA nivAsavALAM kahyA che. eTale ke Indra, sAmAnika de trAyazciMzaka deve AdithI yukta che. te dasa kapanAM zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #685 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 sthAnAGgastre saudharmaH 1 IzAnaH 2 sanatkumAraH 3 mAhendraH 4 brahmaloko 5 lAntakaH 6 mahAzukraH 7 sahasrAraH 8 prANataH 9 acyutaH 10 iti daza / AnatAraNau tu indrAnaviSThitAviti / tathA eteSu dazasu kalpeSu krameNa zakraH 1 IzAnaH 2 sanatkumAraH 3 mAhendraH 4 brahmA 5 lAntakaH 6 mahAzukraH 7 sahasrAraH 8 prANataH 9 acyutaH 10 ityete daza indrA bodhyAH / amumevArthamAha sUtrakAraH - 'eesu NaM dasa kappe dasa iMdA' iti / tathA eteSu dazasu kalpesu zakrAdInAM dazAnAmiMdrANAM pAriyAnikavimAnAni pariyAnaM=sya sva kalpAdanyatra gamanam, tatprayojanaM yeSAM tAni pAriyAnikAni = gamanaprayojanAni tAni ca tAni vimAnAni pAlakAdyabhidheyAni dazasaMkhyakAni bodhyAni / tatra zakrasya pAlaka vimAnam 1, IzAnasya puSpakaH 2, sanatkumArasya saumanasaH 3, mAhendrasya vyavahAra se yukta kahe gaye haiM ve isa prakAra se haiM - saudharma 1 IzAna 2 sanatkumAra 3 mAhendra 4 brahmaloka 5 lAntaka6 mahAzukra 7 sahasrAra 8 prANata 9 aura acyuta 10 Anata aura AraNa ye do devaloka indra se adhiSThita haiM / tathA ina 10 kalpoM meM krama se zakra 1 IzAna 2 sanakumAra 3 mAhendra 4 brahma 5 lAntaka 6 mahAzukra 7 sahasrAra 8 prANata 9 aura acyuta ye 10 indra haiM / isI bAtako sUtrakAra ne " eesu NaM dasa kappe dasa iMdA" isa sUtrapATha dvArA prakaTa kiyA hai| ina daza kalpoM meM zakrAdika daza indroM ke pariyAnika vimAna apane 2 kalpa se anyatra lejAne ke prayojanavAle aise pAlaka Adi nAmavAle vimAnadaza haiN| pAlaka nAmakA vimAna zakrakA hai| puSpaka vimAna IzAnakA nAma nIce prabhAle che- (1) saudharma, (2) IzAna, (3) sanatkumAra, (4) bhADendra, (4) brahmasoDa, (6) sAnta, (7) mahAzuddha, (8) sahasrAra (8) prANuta bhane (10) ayuta. Anata AraNa, A e kalpA IndrothI anadhiSThita che eTale ke te be kalpAmAM indronA nivAsa hAtA nathI. A daza kalpAmAM anukrame (1) zake, (2) IzAna, (3) sanatkumAra, (4) bhADendra, (4) zrahma, (6) sAnta, (7) mahAzu, (8) sahasAra, (4) Ayuta bhane (10) abhyuta nAmanA indro vase che. me pAtane sUtrAre-" papasu NaM dasasu kappesu dasa iMdA " mA sUtrapATha dvArA vyakta karI che. uparyu kta dasa paiAnA je dasa indro kahyA che temanA 10 pAriyAnika vimAna kahyAM che. peAtapeAtAnA kalpamAMthI anya sthaLe gamana karavA mATe je pAlaka vimAnA hoya che temane pAriyAnika kahe che. temanAM nAma nIce pramANe che. - (1) zaDenA vimAnanuM nAma yAsa vimAna che. (2) IzAnanA vimAnanu nAbha puSpaka vimAna che. (3) sanatkumAranA vimAnanuM nAma saumanasa che. (4) mAhendra zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #686 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA0 sthA 10 sU0 76 dazavidhapratimAsvarUpanirUpaNam zrIvatsaH 4, brahmaNo nandyAvataH 5, lAntakasya kAmakamaH 6, mahAzukrasya pItigamaH 7, sahasrArasya manoramaH 8, prANatasya vimalavaraH 9, acyutasya sarvatobhadraH 10, iti // sU0 75 // pAlakAdi vimAnayAyina indrA uktAH / indratvaM tu jIyAH pratimAdirUpa tapodhArAdhanataH prApnuvantIti pratimAyA dazavidhatyamAha mUlam-dasa dasamiyA bhikkhupaDimA NaM egaNarAiMdiyasaeNaM addhachaTrehi bhikkhAsaehiM ahAsutaM jAya ArAhiyA ANAe aNupAliyAvi mavai // sU0 76 // . chAyA-daza dazamikA bhikSupratimA khalu ekena rAtrindivazatena arddhapaSTaimikSAzataiyathAsUtraM yAvat ArAdhitA AjJayA anupAlitA'pi bhavati / / sU0 76 / / TIkA-' dasadasamiyA' ityAdi daza dazamikA-daza dazamAni dinAni yasyAM sA tathAbhUtA-bhikSumatimA abhigrahavizeSaH khalu-nizcayena ekena rAtridivazatena-ekazatasaMkhyakairahorAtrai ardhaSaSThezca bhikSAzataiH sArdhapazcazatasaMkhyA-bhirda ttibhizca yathAsUtra-sUtranirdiSTahai 2 saumanasa vimAna sanatkumAra kA hai 3 zrIvatsa vimAna mAhendra kA hai,nandyAvarta vimAna brahmAkA hai 5kAmakama vimAna lAntakakA hai prItigama vimAna mahAzukra kA hai 7 manorama vimAna sahasrArakA hai 8 vimalavara vimAna prANatakA hai 9 aura sarvatobhadra vimAna acyutakA hai|suu0||79|| pAlaka Adi vimAnoM se gamana karane ke svamAyayAle indra kahe gaye haiN| jIva ina indroM ke padako pratimAdi rUpa tapa kI ArAdhanA se prApta karate haiM isaliye aba sUtrakAra pratimA kA dazavidha rUpa se kathana karate haiM-'dasa dasamiyA bhikkhupaDimANaM" ityAdi / sU0 // 76 // ___TIkArtha-daza dazakavAlI bhikSu pratimA-abhigraha vizeSa nizcaya se 100 rAta dinoM se 550 mikSAoM se yathAsUtra-sUtra nirdiSTa vidhi ke vimAna nAma zrIvatsa cha. (5) prahAnA vimAnatuM nAma na dhAvata , (6) sAnta. kanA vimAnanuM nAma kAmakama che, (7) mahAzukanA vimAnanuM nAma prItigama che. (8) sahastrArane vimAnanuM nAma manorama che. (9) prANutanA vimAnanuM nAma vimalavAra che. (10) acutanA vimAnanuM nAma sarvatobhadra che. je sU 75 che pAlaka Adi vimAnamAM Indro gamana karanArA hoya che. pratimAdi tapanI ArAdhanA dvArA IndrapadanI paNa prApti karI zake che. tethI have sUtrakAra pratimAnA isa renu (13544 42 -"dasa dasamiyA bhikkhupaDimANa" JlyA-(sU 76) TIkAI-dasa dasakavALI (dasa dasa dinanA dasa samUhavALI) bhikSupratimAnuM (abhigraha vizeSanuM) 100 rAtadivasamAM 550 bhikSAo vaDe yathAsUtra (sUtramAM sthA0-83 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #687 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 658 sthAnAso vidhyanusAra, yAvatpadena- ahAkappaM ahAmaggaM ahAtaccaM ahAsamma kAraNaM phAsiyA pAliyA sohiyA tIriyA kiTTiyA' chAyA-yayAkalpaM yathAmArga yathAtattvaM yathAsAmyaM kAyena spRSTA pAlitA zodhitA tIritA kIrtitA' iti saMgrahaH / tatra-yathAkalpa-kalpaM sthavirAdikalpamanatikramya-kalpAnusAramityarthaH, yathAmAgam jJAnadarzanacAritralakSaNamokSamArgAnatikrameNa kSayopazamabhAvAnatikrameNa vA, yathAtattvam tattvAnatikrameNa, 'yathAtathyam' iticchAyA-pakSe-satyAnusAraM, yathAsAmya-samabhAyamanatikramya - muSTuprakAreNa karmanirjaraNabhAvanayetyarthaH, kAyena-zarIreNa spRSTA samucitakAle savidhigrahaNAt na tu manorathamAtreNa, anusAra-yAvat ArAdhita hotI hai abhigraha vizeSako pratimA kahate haiM yahAM yAvat pada se "ahAkappaM, ahAmaggaM, ahAtaccaM, ahAsamma kAeNaM, phAsiyA, pAliyA, sohiyA, tIriyA, kiTTiyA" ina padoMkA saMgraha huA hai| sthavira kalpa ke anusAra pAlana karanA isakA nAma yathAkalpa hai, jJAna, darzana cAritra tapa, rUpa mokSa mArgako yA kSayo pazama bhAva ko ullaGghana nahIM karake jo pAlana karanA hai vaha yathAmArga hai tattva ke anusAra athavA-"ahAtattva" kI 'yathAtathya" chAyA ke pakSa meM satya ke anusAra jo pAlana karanA hai, vaha yathA tattva yA yathAtathya" hai-samabhAyake anusAra-acchI taraha se karma nirjarA kI bhAvanA se-jo pAlana karanA hai vaha yathAsAmya hai "kAraNaM phAsiyA"kA tAtparya batAvelI vidhi anusAra) Adi rUpe ArAdhana karAya che. abhigraha vizeSane pratimA kahe che. tenI ArAdhanA kevI rIte thavI joIe, te vAta yathAsUtra Adi pado dvArA prakaTa karI che. sUtramAM "yathAsUtra" pada pachI nIcene sUtrapATha ahaNa 423 . " ahAkappa', ahAmaga, ahAtacca, ahAsamma kApaNa', phAsiyA, pAliyA, sohiyA, tIriyA, kihiyA" yathAka5 pAlana karavuM eTale ke sthaviraka9pa pramANe pAlana karavuM. jJAna, darzana, cAritrataparUpa mArganuM athavA sopazama bhAvanuM ulaMghana karyA vinA je ArAdhanA karAya che tene yathAmAga ArAdhanA kahe che. tAva anusAra ArA. dhanA 12vI tenu nAma yayAta5 mArAdhanA cha. " yathAtathya" mA 2nI "ahAtattva "nI sasta chAyAnI apekSA mA 54ne yA pramANe yaaysatyanA anusAra tenuM pAlana karavuM tenuM nAma yathAtathya ArAdhanA che. samabhAva pUrvaka-samyakarUpe karmanirjarAnI bhAvanAthI je ArAdhanA karAya che tenuM nAma yayAsAbhya' cha. "kAraNa phAsiyA" mA pahanAlApAtha nIya prabhArI-zarIrayA zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #688 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA010 sU0 76 dazavidhapratimAsvarUpanirUpaNam 659 " pAlitA - vAraMvAramupayogena tatparatayA pAlanAviSayIkRtA, zodhitA -pAraNa kadine gurvAdidattAvaziSTamojanAt atIcArapaGkakSAlanAd vA, tIritA- pUrNe'pi tadavadhau svalpakAlAvasthAnAt kIrttitA=pAraNaka dine - " ayamayaM ca abhigrahavizeSaH kRta AsIta, asyAM pratimAyAM cArAdhita eva, adhunA pAritamatimo'ham " iti gurusamakSaM kIrttanAt evaM ca ArAdhitA - emiH samastaiH prakArairniSThAM nItA, ata eva - AjJayA-jinAjJayA - anupAlitA'pi bhavatIti / atre bodhyam- prathame hai - ki zarIra se samucita kAla meM isa pratimA kA savidhi grahaNa pAlana karanA na ki manoratha mAtra se pAlana karanA--" pAlitA" kA tAtparya hai - asAvadhAnI se isa bhikSu pratimAkA pAlana nahIM karanA kintu upayoga dekara isakA pAlana karanA " zodhitA " kA tAtparya hai - pAraNA ke dina guru Adi dvArA diye gaye avaziSTa bhojana se athavA aticAra rUpa kIcar3a ke prakSAlana se nirmala kara lenA "tIritA" kA tAtparya haijitane samaya kI isake pAlana kI avadhi hai. usa avadhi ke pUrNa ho jAne para bhI kucha samaya taka aura usameM avasthita (ThaharanA) rahanA kIrtitA kA tAtparya hai - pAraNA ke dina " yaha abhigraha vizeSa maiMne kiyA thA so vaha maiMne isa pratimA meM ArAdhita kara liyA hai ataH aba meM pUrNarUpa se ArAdhita pratimAvAlA ho cukA hUM" isa prakAra se gurU ke samakSa kIrtana karanA isa prakAra se ina samasta prakAroM ke sAtha pUrNatA samucita kALamAM A pratimAne savidhi grahaNa karavI-eTale ke maneAtha mAtrathI 4 tenu' pAsUna jharI zamatu nadhI-' pAlitA" AA pahanA lAvArtha nIye prabhAga che-asAvadhAnIthI A bhikSupratimAnuM pAlana karavu' joie nahI', parantu upayega pUrva tenu' pAsUna ' hame ' zoSitA" yA pahano lApArtha mA prahArano che-pAraNAne divase guru Adi dvArA ApavAmAM AvelA avaziSTa bhAjana vaDe athavA atiyAra35 DIyaDanA prazAsana baDe vizuddhi urI sevI the. "tIritA" A padanA bhAvArtha A prakAranA che--tenA pAlananI jeTalA samayanI adhi hAya teTalA samaya pUrNa thaI gayA bAda paNa thoDA vadhu samaya temAM sthira rahevuM "kIrtitA" yA phne| bhAvArtha nIce pramANe che- "bhe' mA maligrahavizeSa dhArAm karyA hatA A pratimAnI ArAdhanA meM zarU karI hatI, ane have me A pratimAnI ArAdhanA karI lIdhI che, tethI have huM' pUrUpe ArAdhita pratimA vALA thai cUkayA chuM," A prakAre pAraNAne divase gurunI samakSa kahevu' tenu' nAma kItitA ArAdhanA che. yathAsUtra Adi samasta prakAre jyAre te pratimAnI zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #689 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 660 sthAnAGgasUtre dazake prathamadivase ekAdatti bhaktasya ekA dattiH pAnakasya, dvitIye divase dve dattI bhaktasya dve datcI pAnakasya, tRtIye divase tisro dattayo bhaktasya timro dattayaH pAnakasya, ityevaM krameNa pratidinamekaikadattivRddhayA dazame divase daza dattayo bhaktasya daza dattayaH pAnakasyetyekasmindazake sarvasaMmelane paJcapaJcAzaddattayo bhaktatya paJcapazcAzaddattayazca pAnakasya bhavanti / evaM krameNaiva dvitIyAdiSvapi dazakeSu pratyekadazake pazca pazcAzaddattayo bhaktasya pazcapazcAzaddatta yaH pAnakasya ca bhayantIti / dazasu dazakeSu paJcAzadadhikapaJcazatasaMkhyakA dattayo bhaktaspa, tAvatyo dattayazca pAnakasya, parantvatra pAnakasya dattayaH avivakSitA bodhyaaH| yadA-prathame ko prApta jaba vaha pratimA ho jAtI hai taba vaha jinAjJA ke anusAra anupAlita huI kahI jAtI hai yahAM isa prakAra se samajhanA cAhiyeprathama dazaka ke prathama divasameM bhakta kI eka datti hotI hai aura pAnaka kI bhI eka datti hotI hai, dvitIya divasa meM bhakta kI do dattiyAM aura pAnaka kI bhI do dattiyAM hotI haiN| tIsare dinameM bhI bhakta kI tIna dattiyAM aura pAnakakI bhI tIna dattiyAM hotI haiN| isa krama se pratidina eka eka dattikI vRddhi se dazaveM divasameM daza dattiyAM bhaktakI aura daza hI dattiyAM pAnaka kI hotI haiM isa prakAra eka dazakameM saba dattiyAM milakara 55 ho jAtI haiN| isI krama se hI dvitIya dazakoM meM bhI bhakta kI aura pAnaka kI dattiyAM hotI haiN| saba daza dinoMkI dattiyAM 550 milakara ho jAtI haiN| parantu yahAM para pAnaka kI dattiyAM vivakSita nahIM ArAdhanA pUrI thAya che tyAre ja tenuM jinAjJAnusAra pAlana thayuM gaNAya che. A pratimAnI ArAdhanA kevI rIte thAya che, te have prakaTa karavAmAM Ave che- prathama 4zana ( hisomai) prathama se satanA (mAhAnI) me datti ane pAnanI (pANInI) eka datti levAmAM Ave che. bIje divase AhAranI be datti ane pANInI be dattio levAmAM Ave che. trIje divase AhAranI traNa dattio ane pAnakanI traNa daktie levAmAM Ave che. A prakAre pratidina eka eka dattinI vRddhi karatAM karatAM dasame divase AhAranI dasa dattio ane pAnakanI dasa datio levAmAM Ave che. A prakAre prathama dazakamAM AhAranI kula papa dattie levAmAM Ave che. sUtramAM pAnakanI kula 55 dattione gaNatarImAM lIdhA vinA AhArapAnanI pa5 dattio kahevAmAM AvI che. pahelA dazaka pramANe ja bIjAthI laIne dasamA dazaka sudhInA pratyeka dazakamAM paNa 5555 dattio ja levAmAM Ave che. A rIte dase dazakanI-kula 100 divasanI - 550 dattio thAya che. ahIM paNa pAnakanI dattionI gaNatarI kara zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #690 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA010 sU0 77 jIvamedanirUpaNam dazake pratidivasamekaikA dattirbhaktasya ekaikA pAnakasya, dvitIye dazake pratidivasa dve dve dattI bhaktasya dve dve pAnakasya / evaM krameNa pratidazake ekaikadattivRddhayA dazame dazake pratidivasaM dazadattayo bhaktasya dazadattayaH pAnakasya ca bhavantIti / atra pakSepi bhaktapAnadattisaMkhyA pUrvoktA eva / atra pakSe'pi pAnakadattayaH avivakSitA bodhyA iti // sU0 76 // pratimAdhArakAca jIvA eveti jIyAdhikArAt jIvabhedAnAha mUlam-dasavihA saMsArasamAvannagA jIvA paNNattA, taM jahApaDhamasamayaegiMdiyA 1 apaDhamasamayaegiMdiyA 2 evaM jAva apaDhamasamayapaMciMdiyA 10 dasavihA savyajIvA paNNatA, taM jahA-puDhavikAiyA 1 jAva vaNassaikAiyA 5 beiMdiyA 6 jAva paMciMdiyA 9 aNidiyA 10 // ahavA--dasavihA savyajIvA paNNattA, taM jahA--paDhamasamayaneraiyA 1 jAva apaDhamasamayadevA 8 paDhamasamayasiddhA 9 apaDhamasamayasiddhA 10 // sU0 77 // huI haiN| athavA-prathama dazakameM pratidina eka eka datti bhakta kI aura eka eka datti pAnaka kI hotI hai / dvitIya dazakameM pratidina do-do dattiyA~ bhakta kI aura do-do dattiyAM pAnaka kI hotI haiM isa krama se prati dazakameM eka-eka datti kI vRddhi se daza dazakameM pratidina daza dattiyAM bhakta kI aura daza dattiyAM pAnaka kI hotI haiN| isa pakSameM bhI bhakta aura pAnaka kI dattiyoM kI saMkhyA vahI pUrvokta 550 AtI hai| isa pakSameM bhI pAnaka kI dattiyAM avivakSita huI haiN| aisA jAnanA caahiye| sUtra // 76 // vAmAM AvI nathI tema samajavuM. athavA-prathama dazakanA dase divasomAM pratidina AhAranI eka eka datti ane pAnakanI eka eka datti levAmAM Ave che, bIjA dazakanA dase divasamAM pratidina AhAranI babbe dattio ane pAnakanI babe dattio levAmAM Ave che. A prakAre pratidazakamAM eka eka dattinI vRddhi karatAM karatAM dasamAM dazakanA pratyeka divase AhAranI 10-10 ane pAnakanI dasa dasa dattio levAya che. A prakAre paNa 100 divasamAM AhAra pAnanI kula 550 dattio ja grahaNa karAya che. A gaNatarImAM paNa pAnakanI dattio gaNatarImAM levAmAM AvI nathI, ema samajavuM. e sUtra 76 che zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #691 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre chAyA - dazavidhAH saMsArasamApannakA jIvAH prajJaptAH, tadyathA - prathamasamayaikendriyA 1 amathamasamayai kendriyAH 2 evaM yAvat aprathamasamayapaJcendriyAH 10 // 1 // dazavidhAH sarvajIvAH prajJaptAH, tadyathA- pRthivokAyikAH yAvat vanaspatikAyikAH 5 dvIndriyAH 6 yAvat pacendriyAH 9 anindriyAH || 2 || athavA dazavidhAH sarvajIvAH prajJaptAH, tadyathA- prathamasamayanairayikAH 1 amathamasamayanairayikAH 2 yAvat apathamasamaya devAH 8 prathamasamaya siddhAH 9 amathamasamayasiddhAH 10 || 3 || sU0 77 / / TIkA- ' dasavihA saMsArasamAnnagA' ityAdi - 662 vyAkhyA spaSTA / navaram - prathamasamayai kendriyAH = ekendriyatvasya prathame samaye varttamAnAH 1| tadbhinnAstu-aprathama samayai kendriyAH 2 / evameva prathamasamayadvIndriyAH 3 / apathamasamayadvIndriyAH 4 prathamasamayatrIndriyAH 5 apayamasamayatrIndriyAH 6 prathamasamayacaturindriyAH 7 amathamasamaya caturindriyAH 8 prathamasamayapaJcendriyAH 9 aprathamasamayapazcendriyAzca 10 vyAkhyeyAH / amumevArthe sUcayitu pratimA dhAraka jIva hote haiM ataH jIvAdhikAra ko lekara aba sUtrakAra jIva bhedeAMkA kathana karate haiM "dasa vihA saMsAra samAvannagA jIvA pannattA" ityAdi / suu0||77|| TIkArya-saMsAra samApannaka jIva 10 prakArake kahe gaye haiM- jaise prathama samayai kendriya- ekendriya paryAya ke prathama samaya meM vartamAna 1 aprathama samayaikendriya 2 ekendriya paryAya ke dvitIyAdi samayoM meM vartamAna isI prakAra se yAvat aprathama samaya pazcendriya-10 yahAM yAvat pada se - prathama samaya dvIndriya 3 aprathamasamaya dvIndriya : prathama samaya zrIndriya 5 aprathama samaya trIndriya 6, prathama samaya caturindriya, amayama samaya caturindriya 8 prathamasamayapaJcendriya 9 aprathamasamaya paJcendriya 10 " ina padoMkA saMgraha jIva ja pratimA dhAraNa karI zake che. A prakAranA pUsUtra sAthenA sabaMdhane lIdhe sUtrakAra have jIvabhedanuM kathana kare che dasavihA~ saMsArasamAvannagA jIvA paNNattA" ityAdi - (sU. 70) TIkA -sa sAra samApannaka jIveA dasa prakAranA kahyA che-(1)prathamasamayaikendriya, (2) prathamasamayaindriya, (3) prathamasabhayadvIndriya, (4) aprathamasabhayadvIndriya, (4) prathamasamayatrIndriya. (1) azrayabhasabhayatrIndriya, (7) prathama samayayaturindriya, (8) aprathasamayayaturindriya, (Ga) prathamasabhayapacendriya mane (10) aprathama samaya 5'cendriya, 6 ekendriya paryAMyanA prathama samayamAM vartamAna jIvAne prathamasamaya ekandriya kahe che. ekendriya paryAyanA dvitIya Adi samayeAmAM vartamAna jIvene prathamasamayekendriya kahe che. eja pramANe bAkInAM padone artha samajavA, zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #692 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA010 sU0 77 jIvamedanirUpaNam mAha-' evaM jAva apaDhamasamayapaMcidiyA' iti // 1 // tathA-sarvajIvA:-sarveca te jIvAzceti, saMsAriNaH siddhAzcetyarthaH / te jIvA davidhAH prajJaptAH, tadyathApRthivIkAyikA ityAdi / vyAkhyA spaSTA / prathamena yAvatpadena-'apkAyikAH 2 tejaskAyikAH 3 vAyukAyikAH' iti padatrayaM grAhyam / dvitIyena yAvatpadena tu-'zrIndriyAH 7 caturindriyAH 8 iti padadvayaM grAhyam / ' anindriyAstu-siddhAH, aparyAptAH, tathA indriyopayogavarjitatvAtkevalina iti // 2 // athayA-sarvajIyAH dazavidhAH prajJaptAH, tadyathA-prathamasamayanairayikAH-nairayikatvasya prathame samaye huA hai yahI bAta" evaM jAca apaDhamasamayapaMcidiyA "isa sUtra pATha dvArA prakaTakI gaI hai 10 tathA samasta jIva saMsArI evaM siddha jIva-daza prakAra ke kahe gaye haiM-jaise-pRthivIkAdhika 1 yAvat vanaspatikAyika 5 dvIndriya 6, yAvat pazcendriya 9 aura anindriya 10 (2) athavA-sarva jIva daza prakAra ke kahe gaye haiM-prathamasamayanairayika 1 aprathama samaya nairayika 2 yAvat aprathama samaya deva 8 prathama samaya siddha 9 aura aprathama samaya siddha 10 yahAM dvitIya sUtra meM prathama yAvat pada se "apkAyika 5 tejaskAdhika 3 vAyukAdhika 3" ina tIna padoMkA grahaNa huA hai. tathA-dvitIya yAvatpada se- teindriya aura cauindriya "ina do jIvoMkA grahaNa huA hai anindriya pada se siddha aura aparyApta jIva tathA indriyaupayogavarjita hone se kevalI gRhIta hue haiN| nairayika paryAya ke prathama samaya meM vartamAna jIva prathama samaya nairayika kahe gaye haiM / tathA-nairayika " eva' jAva apadamasamayapaciMdiyA" 21 sUtramA 20 pra48 yatai se ho upara prakaTa karavAmAM AvyA che. 1 samasta jIvanA (saMsArI jIvonA ane siddha jInA) nIce pramANe 10 prakAra kahyA che-pRthvIkAyikathI vanaspatikAyika paryaratanA pAMca prakAre (6) hIndriya. (7) zrIndriya, (8) yaturindriya, (8) 5yendriya bhane (10) bhanindriya. // 2 // athavA samasta jIvonA nIce pramANe dasa prakAra kahyA che. prathama samaya siddha bhane (10) maprabhayamasamayasiddha. 131 win mA " yAvat (paya-ta)" 56 vaa'm54||4i, 42||yis vAyukAyika", A traNa padone prahaNa karavAmAM AvyA che. bIjA traNamAM "anindriya pada dvArA siddha, aparyApta che tathA Indripayogavati hovAne kAraNe kevalIne grahaNa karavAmAM Avela che. narayika zrI sthAnAMga sUtra :05 Page #693 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - syAnAGgasUtre vartamAnAH 1 / tadviparItA apathamasamayanairayikAH 2 / yAvatpadena tu-" prathamasamayatiryagyonikAH 3 aprathamasamayatiryagyonikAH 4 prathamasamayamanuSyAH 5 aprathama samayamanuSyAH 6 prathamasamayadeyAH" 7 iti pazca padAni grAhyANi / prathamasamayatiryagyonikAdyaprathamasamayasidAntAni aSTAyapi padAni pUrvavavyAkhyeyAnIti ||suu077|| anantarasUtre saMsAra samApanakA jIyAuktA iti saMsArijIva prastAvAt tatparyAyavizeSAn pratipAdayati mUlam-'vAsasayAuyassa NaM purisassa dasa dasAo paNNattAmao, taM jahA vAlA 1 kiDDA 2 ya maMdA 3 ya, balA 4 pannA 5 ya hAyaNI 6, pavaMcA 7 pabbhArA 8 ya, muMmuhI 9 sAvaNI 10 tahA // 9||suu0 78 // chAyA-varSazatAyuSkasya khalu puruSasya daza dazAH mataptAH, tadyathA-vAlA 1 krIDA 2 ca mandA 3 ca balA 4 prajJA 5 ca hAyanI 6 / prapazyA 7 mAgbhArA 8 ca mumukhI 9 sthApanI 10 tathA // 1 // sU0 78 // paryAya ke dvitIyAdi samayoM meM vartamAna jIva aprathamasamayanairayika kahe gaye haiM yahAM yAvatpada se" prathama samaya tiryagyoMnika 3 aprathama samaya tiryagyonika 1 prathamasamayamanuSya 5 aprathamasamayamanuSya 6, prathama samaya deva "ina jIvoMkA grahaNa huA hai ina samasta padoMkI vyAkhyA pUrvakI taraha jAnanI cAhiye isI prakArako vyAkhyA prathama samaya siddha aura aprathamasamayasiddha ina padoM kI bhI samajha lenI cAhiye / sU0 // 77 // paryAyanA prathama samayamAM vartamAna jIvane prathamasamayanairayika kahevAmAM AvyuM che. ane narayika paryAyanA dvitIyAdi samayamAM vartamAna nairayikane aprathamasamaya nairayika kahevAya che. trIjA traNamAM "Adi pada dvArA nIcenA prakAro grahaNa 72saya 8-(3) prathama samaya tiya yoni, (4) aprathamasamayatiya-yonika (5) prathamasamayamanuSya, (6) aprathama samaya manuSya ane (7) prathamasamaya deva. A badhAM padonI vyAkhyA paNa AgaLanA padanI vyAkhyAne AdhAre nakkI thaI zake che. e ja pramANe prathama samaya siddhanI vyAkhyA paNa samajI levI. sUtra77 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #694 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 665 sughA TIkA sthA010 sU0 78 saMsArI jIvAvasthAnirUpaNam TIkA-'vAsasayAuyassa' ityAdi varSazatAyuSkasya varSANAM zatamAyuH jIvitakAlo yasya tasya puruSasya khallu dazasaMkhyakA dazAH avasthAH prajJaptAH / atra varSazatAyuriti padamupalakSaNam / tatazca yasmin kAle yasya yAvat pUrNamAyustAvadAyuyuktasya puruSasya daza dazA bodhyAH / anyathA-pUrvakoTathAyuSkasya puruSasya bAlye eva dazApi dazAH smaaporn| tA daza dazA imAH, tathAhi-tadyathA-vAlA 1 krIDA 2 ca" ityAdi / tatra-bAlA-bAlasya bAlakasya yA dazA sA'pi dharmadharmiNorabhedAd bAlA bodhyaa| aba sUtrakAra saMsArI jIva ke prastAva ko lekara saMsArI jIva ke paryAya vizeSoMkA kathana karate haiM 'vAsasayAuyassa NaM purisassa"-ityAdi / sUtra // 78 // TIkArtha-jisakI Ayu 100 varSakI hai aise puruSakI avasthAe~ daza kahI gaI haiM-jaise-cAlA 1 krIDA 2 mandA 3 balA 4 prajJA 5 hAyanI 6 prapayA 7 prArabhArA 8 mumukhI 9 aura svApanI 10 yahAM varSazatAyuSka zabda upalakSaNa rUpa hai isa se jisa kAlameM jisakI jitanI pUrNa Ayu hotI hai utanI Ayu se yukta puruSa bhI gRhIta huA hai so isakI bhI 10 daza avasthAe~ hotI haiN| yadi aisA na ho to jisa puruSa kI eka koTipUrva kI Ayu hotI hai usa puruSa kI bAlyakAlameM hI daza dazAe~ ho jAvegI daza dazAe~ jo kahI gaI haiM-so unakA tAtparya aisA hai-bAla-bAlaka-kI jo dazA hai vaha bhI dharma dharmi saMsArI nI vAta cAlI rahI che. tethI have sUtrakAra saMsArIonA paryAyavizavAnu thana 42 cha. "vAsasayAuyassa NaM purisarama" tyA-(sa. 78) TIkA-jenuM AyuSya 100 varSanuM hoya evA manuSyanI avasthAo dasa jItesa bhavasthAmA nIya prabhAva samAvI-(1)mAtA, (2) 11, (3) bhandA, (4) masA, (5) prajJA, (9) hAyanI, (7) prayA , (8) prAmA21, () bhuImubhI mana (10) zvApanI. ahIM "100 varSanA AyuSyavALe" A zabda upalakSaNarUpa che. je kALamAM jenuM jeTaluM pUrNa Ayu hAya eTalA AyuvALA puruSane paNa "varSa zatAyuSka" pada dvArA grahaNa karI zakAya che, ane evA puruSanI paNa upara pramANe dasa avasthAe ja samajavI. je A pramANe mAnavAmAM na Ave, te je puruSanuM eka koTipUrvanuM AyuSya hoya che, te purUSanI dasa avasthAo te tenA bAlya kAlamAMja AvI jaze. have A dasa avasthAone bhAvArtha prakaTa karavAmAM Ave che sthA0-84 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #695 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 666 uktaMcatatsvarUpam - " jAyamettassa jaMtussa, jA sA paDhamiyA dasA / na tattha suhadukkhAI bahuM jANaMti bAlayA // 1 // " chAyA - jAtamAtrasya jantoryA sA prAthamikA dazA / sthAnAGgasUtre na tatra sukhaduHkhAni bahu jAnanti bAlakAH || 1|| iti / zatavarSAyuSkasya janasya iyaM dazA dazavarSapramANA bodhyA / evamagre'pi dazavarSa pramANatA bodhyA / evaM pUrvakoTAdyAyuSkANAmekaikA dazA tattadAyuSo dazamabhAgapramANA bodhyeti // 1 // tathA-krIDApradhAnA dazA krIDeti, taduktam - " biiyaM ca dasaM patto, nANAkIDAhi kIDa / na tattha kAmabhogehi, tibbA uppajjaI maI // 1 // kA abheda mAnakara bAlA dazA-avasthA hai kahA bhI hai" jAyamettassa jaMtussa' ityAdi / jAta mAtra (janmate hI) jantu kI jo prAthamika dazA hai vahI bAla dazA hai isa dazA meM vaha sukha duHkhakA bhAna spaSTa rUpa se nahIM kara pAtA hai jisa manuSya kI Ayu 100 varSa kI hai usakI bAla dazA 10 varSa taka kI hotI hai, isI prakAra se Age bhI dazavarSa pramANatA jAnanI caahiye| jina jIvoM kI eka koTipUrva kI Ayu hotI hai, usa jIvoM kI AyukA jo dazavAM bhAga hai vaha bAlA avasthArUpa hotA hai aisA samajhanA cAhiye tathA jo avasthA krIDA pradhAna hotI hai vaha krIDA avasthA hai kahA bhI hai- (1) khAlAdazA-mAlyAvasthA athavA khAlakadazAnuM nAma mAlAdazA che, dhama ane mimAM abheda mAnIne A dazAnuM nAma "bAlAdazA kahevAmAM AvyuM cheu che - " jAyamettassa jaMtussa " ityAdi jAtamAtra (janmatA ja) jantunI je prAthamika dazA che tene mAladazA kahe che. A dazAmAM te sukhaduHkhanuM bhAna spaSTarUpe karI zakAtuM nathI. je mANasanu AyuSya 100 vaSaeNnu DAya che, te mANasanI khAlAdazA dasa varSanI uMmara sudhInI samajavI. eja pramANe bIjI avasthAe paNa dasa-dasa varlDapramANu samajavI. je jIvAnu AyuSya eka koTi pUrvanuM hoya che, te jIvAnA dasamAM bhAganuM AyuSyakALane AyuSkALanA zarUAtanA dasamAM bhAganA kALane-tenI khAlyAvasthA gaNavAmAM Ave che. krIDAvasthA-je avasthA skrIDApradhAna hoya che. tene krIDAvasthA kahe che u ! che ! - " viiyaM ca dasaM patto " ityAhi zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #696 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA0 100 78 saMsArI jIvAvasthAnirUpaNam 667 chAyA-dvitIyAM ca dazAM prApto, nAnAkrIDAmiHkrIDati / ___ na tatra kAmamogeSu tIbrA utpadyate mtiH||1|| iti // 2 // tathA-mandA-yasyAM dazAyAM janaHpazastabalabuddhayabhAyAt tatsAdhyakAryamupadarzayitumasamarthoM bhavati, parantu bhogAnubhUtI sakSamo bhavati sA dazA mndaa| taduktam-" taiyaM ca dasaM patto, aNupuvdhIe jo nro| samattho bhuMjiuM bhoge, jai se asthi ghare dhuvA // 1 // " chAyA-tRtIyAM ca dazAM prApta AnupULa yo nrH| ___ samarthoM bhoktuM bhogAn yadi tasya santi gRhe dhruvAH // 1 // iti / ayaM bhAvaH-mandAbhidhAnAM tRtIyAM dazAm AnupUrvyA-krameNa prApto yo naraH sa bhogAn bhoktuM samarthoM bhavati, yadi te bhogAstasya janasya gRhe dhradhAH nizcitAH bhaveyuriti // 3 // tathA-balA-yasyAmavasthAyAM puruSo balayukto bhavati, sA dazA balayogAd vletyucyte| "biiyaMca dasaM patto' ityaadi|| dvitIya avasthA ko prApta huA manuSya jo nAnA prakArakI krIDAoM ko karatA hai vahI usakI krIDA avasthA hai, isa avasthA meM yaha kAmabhogoMmeM tIvramativAlA-utpanna nahIM hotA hai| jisa dazAmeM manuSya prazasta bala buddhi ke abhAva se prazasta bala buddhi se sAdhyakArya ko dikhalAne ke liye asamartha hotA hai, parantu bhogoM kI anubhUti karane meM samartha hotA hai aisI vaha usakI dazA mandA kahI gaI hai. kahA bhI hai "taiyaM ca dasaM patto' ityaadi| mandAnAma kI tRtIya dazAko kramazaH prApta huA jo manuSya bhAgoM ko bhogane meM samartha hotA hai yadi ve bhoga usake gharameM dhruva-nizcita dvitIya avasthA jeNe prApta karI che evo manuSya vividha prakAranI kriIDAo karyA kare che. tethI ja A avasthAne kIDA avasthA kahe che. A avasthAmAM mANasa kAmonI tIvra abhilASAvALe hete nathI. (3) mandA avasthA-je avasthAmAM prazasta balabuddhinA abhAvane lIdhe. manuSya prazasta balabuddhi vaDe sAdhya evAM kAryone karI zakavAne asamartha hoya che, paratu bheganI anubhUti karavAne samartha hoya che, te avasthAnuM nAma madA avasthA che. 4 5 cha :-" taiya' ca dasa patto" tyA mandI avasthA jeNe prApta karI che evo manuSya bhegone bhegavavAne zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #697 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 668 sthAnAGgasUtre taduktam-" cautthI ya balA nAma, jaM naro dasamassio / samatyo balaM dariseuM, jai hoi nirupadayo // 1 // " chAyA-caturthI ca balA nAma, yAM naro dazAmAzritaH / samarthoM balaM darzayituM yadi bhapati nirupadravaH // 1 // iti / nirupadravaH rogAdyupadravavarjita ityarthaH // 4 // tathA-prajJA-prakarSeNa jJAyate'nayeti prajJA-abhISTArthasampAdanaviSayA parivArAbhiTaddhiviSayA yA buddhiH, tadyogA dazA'pi prajJA / taduktam- "paMcamiMca dasaM patto, aNupubdhIe jo nro| icchiyatthaM viciMtei, kuDuMba cAmikaMkhaI // 1 // " chAyA-paJcamIca dazAM prAptaH, AnupUrvyA ca yo nrH| IpsitArtha vicintayati, kuTumbaM cAbhikAGkSati ||1||iti // 5 // hote haiM to| tathA-jisa avasthA meM puruSa bala yukta hotA hai aisI vaha dazA bala ke yoga se balA kahI gaI hai. kahA mI hai " cautthIya balA nAma' ityaadi| caturthI dazA kA nAma calA hai isa dazA ko prApta huA manuSya apane balakA pradarzana karane meM samartha hotA hai yadi vaha rogAdi upadravoM se rahita hotA hai to jisa dazA prApta huA prANI-manuSya-icchita artha ke sampAdana karane meM samartha buddhivAlA evaM parivAra kI vRddhi karanevAlI buddhivAlA hotA hai, vaha dazA prajJA (buddhi ) ke yoga se prajJA dazA hai| kahA bhI hai-"paMcami ca dasaM patto" ityaadisamartha hoya che. je tenA gharamAM bhegone bhegavavAnI sagavaDa hoya, to temane jogavavAne te avazya samartha hoya che. 4) balA avasthA-je avasthAmAM mANasa zArIrika baLathI yukta hoya che, te avasthAne balanA cegane kAraNe balAavasthA kahe che. kahyuM paNa che ke " cautthIya balA nAma" cathI dazAnuM nAma balAvasthA che. A avasthAmAM je mANasa nIrogI hoya te pitAnA baLanuM pradarzana karavAne samartha hoya che. (5) prajJAdazA-je avasthAmAM mANasa Icchita arthanI prApti karAvanArI buddhithI yukta hoya che ane pitAnA parivAranI vRddhi karanArI buddhithI saMpanna DIya cha, te zAne prajJAnA yogathI prjnyaa6|| 4 cha. 4yucha hai-"paMcami ca dasa pattoM" tyAdi zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #698 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA syA0 100 78 saMsArIjIvAvasthAnirUpaNam tathA-hAyanI-hIyate-kSIyate janAnAmindriyazaktiryasyAM dazAyAM sA dazA / indriyANAM viSayagrahaNAkSamakAriNI dshetyrthH| taduktam -"chaTThI u hAyaNI nAma, jaM naro dsmssio| virajjaI ya kAmesu, iMdiesu ya hAyaI // 1 // " chAyA-SaSThI tu hAyanI nAma yAM naro dazAmAzritaH / rijyate ca kAmeSu indriyeSu ca hoyate // 1 // iti // 6 // tathA-prapazcA-prapazcate vyakti vRddhatAM, prapaJcayati vistArayati zleSmakAsAdirogAn vA, prapazcayati ayapAnayati vA''rogyAt yA dazA saa| uktaM cAtra-"sattamica dasaM patto, ANupubIe jo nnro| nicchUhai cikkaNaM khelaM, khAsaI ya abhikkhaNaM // 1 // " chAyA-saptamIMca dazAM prApta AnupUA yo nrH| niSkAsayati cikkaNaM zleSmANaM kAsate ca abhIkSNam ||1||iti||7|| ___isakA artha pUrvokta jaisA hI hai / jisa avasthAmeM manuSyoM kI indriyazakti kSINa hone lagatI hai vaha dazA hAyanI hai yaha dazA indriyoMko apane 2 viSayako grahaNa karAne meM asamartha hone lagatI hai kahA bhI hai__"chaTThI u hAyaNI nAmaM' ityaadi| ___ chaThI-dazA hAyanI hai isa avasthAmeM pahu~cA huA manuSya kAmabhogoM se viraktatA kI ora baDha jAtA hai aura indriyoM ke bala se bhI vihIna ho jAtA hai prapaMcA nAmakI jo sAtavI dazA hai yaha vRddhatAko prakaTa kara detI hai athavA zleSmA-kapharoga-yA khAMsI AdikA vistAra karatI hai athavA-Arogya se patita karatI hai kahA bhI hai hAyanI avasthA-je avasthAmAM mANasanI IndriyenI zakti kSINa thavA mAMDe che, te dazAnuM nAma hAyanIdazA che. A avasthAe pahelA manuSyanI Indriye pitapotAnA viSayane grahaNa karavAne asamartha thavA mAMDe che. kahyuM 55 cha hai-"chachI u hAyaNI nAma" tyAdi. chaThIdazAnuM nAma hAyanI dazA che. A avasthAe pahecele manuSya kAmagothI virakta thatuM jAya che ane tenI IndriyonI zakti paNa hAsa yA bhAMDe che. prapaMcadazA-A sAtamI daza vRddhA avasthAnAM cihno prakaTa karavA mAMDe che. athavA kaphanI vRddhi thavAne lIdhe udharasa, dama Adi rogo A avasthAe pahelA manuSyane lAgu paDe che. athavA A avasthAe pahecelA mANasanuM mAzaya maga cha. yuM 55 cha -" sattami ca dasa patto" yAha. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #699 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 670 sthAnAGgasUtre tathA-pAramArA-prAgmAram ISadavanataM zarIraM yasyAM saa|| uktaM cAtra--"saMkuci ya valIcammo, saMpatto ami dasaM / nArINa maNabhippeo, jarAe pariNAmio // 1 // " chAyA-saMkucitavalIcA saMprAptaH aSTamI dazAm / nArINAmanamipreto, jarayA pariNAmitaH // 1 // iti // 8 // tathA-mumukhI-mocanaM muk-parityAgaH, taM prati mukhaM yasyAM sA / jarayA gRhItazarIrasya puruSasya yasyAM dazAyAM zarIratyAgaM prati udyuktateva bhavati sA dshetyrthH| "sattamiMca dasaM patto' ityAdi / kramazaH saptamI avasthA para pahu~cA huA vyakti ko cikanA 2 kapha nikalatA hai aura vaha bAra 2 khAMsatA hai| jisa avasthAmeM zarIra kucha 2 juka jAtA hai-yaha prArabhArA hai kahA bhI hai "saMkuciyaklIcammo" ityaadi| isa avasthAko prApta hue manuSya ke zarIra para jhurriyAM par3a jAtI hai khAla kukara jAtI hai, aura vaha striyoM ko anabhipreta ho jAtA hai| arthAt gharakI strI bhI usase sneha nahIM dikhalAtI hai / jarA se gRhIta zarorayAle puruSakA jisa avasthA meM zarIra tyAga ke prati taiyArI jaisI hone lagatI hai utkaMThA jaisI caDhane lagatI hai vaha muDamukhI dazA hai| kahA sAtamI avasthAe pahoMcele mANasa cIkaNe cIkaNo kapha kADhyA kare che. ane vAraMvAra udharasa khAdhA kare che. prAglArA je avasthAmAM mANasanuM zarIra TaTTAra rahevAne badale jhakavA mAMDe che-pITha kamAnanA jevI thaI jAya che, te avasthAnuM nAma nAma prAzmArA mayA cha. 4thu 55 cha -" saMkuciyavalI cammo" tyAha prAzmArAvasthAe pahoMcelA manuSyanA zarIra para karacalIo paDI jAya che. tenI cAmaDI lukhI (rUkSa) thaI jAya che ane tenI patnI paNa tenA tarapha neha batAvatI nathI. sakhI avasthA-jarAthI gRhIta thayelA-vRddhAvasthAe pahelA zarIra vALA puruSa je avasthAe zarIra tyAganI jANe ke tayArI karI rahyo hoya evuM lAge che-athavA A zarIra have vahelAmAM vahelI take chUTI jAya evI utkaMThA je avasthAmAM vRddhi pAmatI jAya che, te avasthAnuM nAma mumukhIdazA cha. 4 5 cha hai-" navamI muMmuhI nAma " tyAhi. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #700 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA010 sU0 78 saMsarIjIvAvasthAnirUpaNam 171 uktaM cAtra--" navamI muMmuhI nAma, jaM naro dsmssio| ___jarA ghare viNassaMte, jIvo vasai akAmao // 1 // " chAyA-- navamI mumukhI nAma yAM naro dshaamaashritH| jarayA gRhe vinazyati jIyo vasati akAmataH ||1||iti||9|| tathA-sthApanI-svApayati-zAyayati-nidrAyuktaM karoti yA saa| nidrAkAriNI dazetyarthaH / asyAM dazAyAM naro yathA bhavati / / tadukam--" hINaminnassarA dINo, vivarIo vicitto| dubalA dukkhio vasai saMpatto dasami dasaM // 1 // " chAyA--hInaminnasvaro dInA, viparIto vicitrkH| durbaloduHkhito vasati, saMprApto dazamI dazAm ||1||iti||10||suu / / 78 // bhI hai-"navamI muMmuhI nAma' ityaadi| jisa dazAko prApta huA jIva yaha jAnakara ki yaha merA zarIra rUpa ghara jarA se vinaSTa ho rahA hai usameM cinA icchAke rahatA hai. jisa avasthAmeM manuSyako nIMda para nIMda AnelagajAtI hai aisI vaha nidrAkAriNI dazA svApanI dazA hai / kahA bhI hai-"hINa minnassaro dINo' ityAdi / isa avasthAmeM manuSya hIna aura lar3akhar3Ate hue svara vAlA ho jAtA hai dIna ho jAtA hai. isakA citta bhI ThikAne para nahIM rahatA hai. durbala kamajora ho jAtA hai evaM duHkhita humA vaha jisa kisI bhI prakAra se apane jIvana ko vyatIta karatA hubhA samApta hone kA abhilASI bana jAtA hai| sUtra // 78 // je avasthAe pahoMcele jIva pitAnA zarIrarUpa gharane vinaSTa thaI raheluM joIne temAM anicchAe paNa rahe che-lAcArIthI te zarIrane cheDI zakate nathI, te avasthAnuM nAma mumukhI avasthA che. (10) vApanI dazA-je avasthAmAM mANasane bahu ja UMgha Ave che evI nidrAkAriNadazAnuM nAma sthApanI dazA che kahyuM paNa che ke-- "hINa minnassaro dINo" tyAha--- A avasthAe pahoMcele manuSya hIna ane laDakhaDAtA (tharAtA) avAjavALa thaI jAya che, dIna thaI jAya che, tenuM citta paNa ThekANe rahetuM nathI. te kamajora banI jAya che. A prakAranI dazAne lIdhe duHkhI thate te manuSya pitAnA mRtyunI pratIkSA karatA thakA pitAnuM zeSa jIvana vyatIta kare che. e sUtra 78 che zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #701 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 672 ____sthAnAGgasUtre pUrvasUtre puruSANAM daza dazA uktAH, ataH puruSasamAnadharmANAM vanaspatInAM tA dazAH prakArAntarata Aha mUlam-dasa taNavaNassaikAiyA paNNattA-mUle 1 kaMde 2 jAya pupphe 8 phale 9 bIe 10 // sU. 79 // chAyA-daza tRNavanaspatikAyikAH prajJaptAH, tadyathA-mUlam 1 kando 2 yAvat puSpam 8 phalaM 9 bIjam 10 // sU0 79 // TIkA-'dasa taNapaNassai'-ityAdi tRNavanaspatikAyikA:-tRNamiva vnsptikaayikaaH| tRNasAdharmya caiSAM baadrtven| tena sUkSmA nAtra vivakSitAH / te ca bAdarA vanaspatikAyikA dazasaMkhyakAH prjnyptaaH| tadyathA-'mUlam' ityAdi / tatra-mUlam prasiddham 1, kandA skandhAdhovartI bhAgaH 2, yAvat karaNAt- " skandhA sthuDamiti prasiddhaH 3, tvamasiddhA 4, zAlA: zAkhA 5, pravAlam = 4, patraM prasiddham 6," ityetAni paJcapadAni sNgraahyaanni| tathA-puSpAdIni trINi padAni prasiddhAni 10 // sU0 79 // isa prakAra se puruSoMkI 10 dazAoMkA kathana kara aba sUtrakAra puruSa samAna dharmavAlI vanaspatiyoMkI una dazAoMkA varNana prakArAntarase karate haiM- "dasa taNavaNassaikAiyA pnnnnttaa-ityaadi| sUtra // 79 // TIkArtha-bAdara honese tRNake jaise bAdaravanaspati kAyika 10 prakAra ke kahe gaye haiM-jaise-mUla 1 kanda 2 yAvat puSpa 8phala 9 aura bIja 10 inameM mUla nAma jaDakA hai,kanda nAma skandhake adhovartI bhAgakA nAma kandA hai. yahAM yAvat padase skandha-thui tvacA zAlA-zAkhA, pravAla-kopala evaM patra,inakA grahaNa huA hai|tthaa-pussp,phl evaM bIja ye prasiddha haiM |suutr||79|| AgalA satramAM puruSonI dasa dazAonuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM. have sUtrakAra puruSasamAna dhamavALI vanaspationI daza dazAonuM nirUpaNa kare che "dasataNavaNassaikAiyA paNNattA' tyAha--(sU. 78) TIkArtha-bAdara hovAne lIdhe tRNanA jevA bAdara vanaspatikAyikanA dasa prakAra Baa cha-(1) bhUsa, (2) 6 (yAt) (8) 505, (6) 5 mane (10) mI. mahI yAvata 54 dvArA nIyana phe| 85 42vAbhA mAvyA-(3) 246 (23), (4) (15 (sa), (5) , (6) pravAsa, (7) patra. jenA AdhAre jhADa ke choDa jamIna upara UbhAM rahe che. tenuM nAma mULa che. rakanTa-thaDane je bhAga jamInamAM raheluM hoya che tene skanda kahe che. pravAla-aMka athavA kumaLAM parNone pravAla kahe che. zAkhA eTale thaDathI nIkaLatI DALI che. puSpa, phala ane bIjA zabdo jANItA che. | sU. 79 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #702 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkAsthA010sU080vidyAdharAbhiyogikazreNInAM viSkambhamAnanirUpaNam 673 dazasthAnakAnuroghAdU vidyAdharAbhiyogikazreNInAM viSkambha mAnamAha mUlam-sabao'vi NaM vijAharaseDhIo dasa dasa joyaNAI vikkhaMbheNa pnnnnttaa| sabao'viNaM AbhiogiyaseDhIo dasa dasa joyaNAI vikkhaMbheNaM paNNattA // sU0 80 // chAyA-sarvato'pi khalu vidyAdharazreNayo dazadaza yojanAni viSkambheNa prjnyptaa| sarvato'pi khalu AbhiyogikazreNayo daza daza yojanAni viSkambheNa prajJaptAH // sU0 80 // TIkA-'savvo'vi' ityAdi sarvato'pi sarvasyAmapi dizi khallu vidyAdharazreNayaH dIrghayatADhayarithatA vidyAdharanagarazreyaNo daza daza yojanAni viSkambheNa prajJaptAH / evamAmiyogikazreNInAmapi viSkambhataH pramANo bodhyaH / atredaM bodhyam dIrghavaitAdayaparvatA uccatvena paJcaviMzati yojanAni, mUlaviSkambheNa ca pazcAzad yojanAni / tatra dIrghacetADhayeSu parvateSu bhUmitalAd daza yojanAni vyativrajya viSkambhato dazayojanapramANA dakSiNata daza sthAnakoM ke anurodhase abasUtrakAravidyAdharazreNiyoMkA viSkambha mAna kahate haiM--"savvao'viNaM vijjAharasedIo-ityAdi |suutr // 8 // TIkArtha-samasta bhI dizAoMmeM vidyAdharazreNiyAM-dIrghatADhaya parvata para sthita vidyAdhara nagarakI zreNiyAMviSkambhakI apekSA 10-10 yojana kI kahI gaI haiN| isI prakAra se Abhiyogika zreNiyoMkA bhI viSkambha kI apekSA se pramANa jAnanA cAhiye, yahAM aisA samajhanA-dIrghavaitAdaya parvata saba UcAI meM 25 yojana ke haiM aura mUla ke viSkambha se 50 yojana ke haiN| dIrghavaitADhaya parvatoM para bhUmitala se 10 yojana taka Age have sUtrakAra dasa sthAnakenA anurodhanI apekSAe vidyAdhara zreNIonuM yana 43 cha-" savyo'viNaM vijjAharaseDhIo" tyAha-(sU. 80) TIkA-dIghatAtra parvata para AvelI vidyAdharanAM nagaranI zreNIone ahIM vidyAdhara zreNIo kahI che. A vidyAdharaNIe badhI dizAomAM AvelI che. A vidyAdhara nagaranI zreNIone vijhaMbha (vistAra) 10-10 janane kahyo che. Abhigika zreNIo (Abhigika devenAM nagaronI zreNIo ne viSkabha paNa eTale ja samajo. dareka dIrgha vaitADhya parvatanI UMcAI 25 jananI ane tenA mULa bhAgane vistAra 50 ejanane kahyo che. A dIghavaitADhya para bhUmitalathI sthA0-85 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #703 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 674 sthAnAGgasUtre uttaratazca vidyAdharazreNayo bhavanti / bharatakSetrasthadIrghavaitAdaye dakSiNataH paJcAzadvidyAdharaNazreNayo bhavanti / uttaratastu ssssttisNkhykaaH| aivatakSetrasthadIrghatADhaye dakSiNataH SaSThisaMkhyakAH, uttarataH pshcaashtsNkhykaaH| vijayasthiteSu dIrghavetADhayeSu dakSiNata uttarataca pazcAzatpaJcAzatsaMkhyakA vidyAdharazreNayo bodhyaaH| tathA-vidyAdharazreNInAmupari daza yojanAni vyativrajya vidyAdharazreNIvadeva AbhiyogikadevAnAM zreNayo bodhyaaH| Amiyogika zreNInAmupari dIrghavaitADhayA uccatvena pazcayojanAni, viSkambheNa tu daza yojanAni / AbhiyogikA devAstuzakrAdivazayatti somayamavaruNavaizravaNAkhyAnAM lokapAlAnAM sambandhino vyantarA jAkara ke viSkamma kI apekSA daza yojana pramANa vAlI dakSiNa meM aura uttara meM vidyAdhara zreNiyAM haiN| bharatakSetra meM jo dIrghavaitADhaya parvata hai usapara dakSiNakI ora 50 vidyAdhara zreNiyAM haiM / evaM uttarakI ora 50 vidyAdhara zreNiyAM haiN| airacata kSetra meM jo dIrghavaitADhya parvata haiM usapara dakSiNakI ora 60 aura uttarakI ora 50 vidyAdhara zreNiyAM haiN| vijayoM meM sthita jo dIrghavaitADhaya paryata haiM unapara dakSiNa aura uttarameM 50-50 vidyAdhara zreNiyAM hai tathA vidyAdhara zreNIyAM ke Upara daza yojana Age jAphara vidyAdharakI zreNiyoMkI taraha Abhiyogika devoMkI zreNiyAM haiN| Abhiyogika zreNiyoM ke Upara jo dIrghatADhaya parvata haiM unakI u~cAI pAMca yojanakI aura unakA viSkammadaza yojanakA hai ye jo Abhiyogika deva haiM ve zakrAdikoMke vazavartI jo soma yama varuNa aura vaizravaNa lokapAla haiM 10 janapramANa UMce gayA bAda, dakSiNamAM ane uttaramAM, dasa jananA pramANavALI vidyAdharaNIo Ave che. bharatakSetramAM je dIrghavaitADhya parvata che. tenA upara dakSiNamAM 50 vidyAdharazreNIo ane uttaramAM paNa 50 vidyAdhara zreNIo che. eravatakSetramAM je dIrghavaitADhya parvate che, te parvata upara dakSiNamAM 60 ane uttaramAM 50 vidyAdhara zreNIo che. vijayamAM AvelA je dIrtha vaitAtha parvate che, te parvata para dakSiNamAM 50 ane uttaramAM paNa 50 vidyAdhara zreNIo che vidyAdharazreNIothI 10 ejana uce javAthI vidyAdhara zreNIonA jevI ja Abhigika devenI zreNIo Ave che. Abhigika zreNIAnI uparanA bhAgamAM dIrghatADhaya parvatane jeTale bhAga bAkI rahe che teTalA bhAgane vistAra 10 ejanane ane uMcAI pAMca ejananI che. upara je Abhigika devanI vAta karI te de zakAdikanA sema, yama, vaNa, vaizravaNa Adi lokapAlane AdhIna hoya che, ane teo vyantara devarUpa zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #704 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA010 sU0 81 devAvAsavizeSanirUpaNam 675 bodhyaaH| ete hi lokapAlAnAm-abhiyogena-AjJayA carantIti hetorAbhiyogikA ucyante iti / / sU0 80 // AbhiyogikazreNayo hi devAvAsavizeSAnAha-~ mUlamgevijagacimANA NaM dasa joyaNasayAiM ur3e uccatteNaM paNNattA // sU0 81 // chAyA-praiveyakavimAnAni khalu daza yojanazatAni Urdhvamuccatvena prajJaptAni / suu081|| TIkA-'gecijagavimANA' ityAdivyAkhyA spaSTA // sU0 81 // graidheyakavAsinastu devA bhavanti / devAzca mahardikA iti teSAM mahardikatvamupavarNayituM, mahardikatvaprastAvAd munInAmapi tad varNayituM tejonisargaprakAramAhaunake sambandhI haiM aura ye vyantara deva rUpa haiN| ye lokapAloMkI AjJA se calate phirate haiM isa kAraNa Abhiyogika kahalAte hai / satra // 8 // ye Abhiyogika zreNiyAM devAvAsa rUpa haiM-ataH aba sUtrakAra devAvAsa vizeSoMkA kathana karate haiM-- "gedhijjagavimANANaM dasa joyaNasayAI"-ityAdi / sUtra // 81 // TIkArtha-aveyaka vimAna 10 sau yojanake arthAt 1 hajAra yojanake U~ce kahe gaye haiN| sUtra // 81 // graiceyakavAsI deva hote haiM-aura deva maharddhika hote haiM, isaliye aba sUtrakAra unake mahaddhikatAkA varNana karane ke liye aura maharddhikatA ke prastAvameM munijanoMkI bhI mahaddhikatAkA varNana karaneke liye tejo. hoya che, te devo lokapAlanI AjJA pramANe vartatA hoya che, te kAraNa temane Abhigika deve kahe che. e sUtra 80 || A AbhigikaNue devAvAsarUpa hovAthI sUtrakAra have dasa sthAnonI apekSAe devAvAsavizenuM kathana kare che. ____"gevijjagavimANANaM dasa joyaNasayAI" tyA-(sU. 81) TIkArtha-veyaka vimAne dasa ejanapramANa eTale ke eka hajAra ejanapramANu UMcAM che. e sUtra 81 veyaka vimAnamAM deve nivAsa kare che. deve mahaddhika hoya che, tethI have sUtrakAra temanI mahaddhikatAnuM kathana karavAne mATe ane munijanonI maha zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #705 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre malam-dasahi ThANehiM saha teyasA bhAsaM kujjA, taM jahA-- kei tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA accAsAejjA, se ya accAsAie samANe parikuvie, tassa teyaM nisirejA, se taM paritAyei se taM paritAvettA tameva saha teyasA bhAsaM kujjA 1 // kei tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM yA accAsAejjA, seya accA. sAie samANe deve parikuvie. tassa teyaM nisirijjA, se taM paritAyei, se taM paritAvattA tameva saha teyasAbhAsaM kujArA kei tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA accAsAejjA, se ya accAsAie samANe parikuvie deve ya parikuvie, duhao paDiNNA tassa teya nisirejA, se taM paritAviti, te taMparitAvittA tameva saha teyasA bhAsaM kunjA 3|kei tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM yA accAsAejA se ya accAsAie deve parikuvie, tassa teyaM nisirejA tattha phoDA samucchaMti, te phoDA mijaMti te phoDA bhinnA samANA tameva saha teyasA bhAsaMkujA / kei tahArUvaM samaNaM vA mAhaNaM vA accAsAejA se ya AJcasAie deye parikuvie tassa teyaM nisirejA tattha phoDA saMmucchaMti, te phoDA bhijati te phoDA bhinnA samANA tameva saha teyasA bhAsaMkujA 5 / kei tahArUyaM samaNaM vA mAhaNaM bA accAsAejA, se ya accAsAie parikuvie deve vi ya parikuvie, te duhao paDiNNA tassa teyaM nisirejA, tattha phoDA saMmucchaMti, sesaM taheva jAva bhAsaM kujjA / kei tahArUyaM samaNaM vA mAhaNaM vA accAlejhyAke prakAroMkA kathana karate haiM -- ddhikatAnuM paNa varNana karavAne mATe tejalezyAnA prakAranuM nirUpaNa kare che zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #706 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA0 10 mU0 82 tejonisarga prakAranirUpaNam 677 sAejjA, se ya accAsAie parikuvie, tassa teyaM nisirejjA, tattha phoDA saMmucchati, te phoDA bhijjati, tattha pulA saMmucchaMti, te pulA bhijaMti, te pulA minnA samANA tameva saha teyasA bhAsaM kujaa| ee tinni AlAvagA bhANiyavvA 9 / kei tahArUvaM samaNaM yA mAhaNaM vA accAsAemANe teyaM nisirejjA seya tattha No kammai, No pakammai, aMciyaMciyaM karei, karittA AyAhiNapayAhiNaM koi, karittA uTTe vehAsaM uppyi| uppaittA seMNa tao paDihae paDiNiyattai, paDiNiyattittA tameva sarIragaM aNudahamANe aNudahamANe saha teyasA bhAsaM kujjA, jahA vA gosAlagasta maMkhaliputtassa tave tee 10 // sU0 82 // chAyA-dazabhiH sthAnaH saha tejasA bhasma kuryAt tadyathA- ko'pi tathArUpa zramaNa yA mAhana yA atyAzAtayet sa ca atyAzAtitaH san parikupitaH tasya tejo nisRjet, sa taM paratiApayati, sa taM paritApya tameva saha tejasA bhasma kuryAt 1 / ko'pi tathArUpaM zramaNa yA mAhana vA atyAzAtayet sa ca atyAzAtitaH san devaH parikupitaH, tasya tejo nisRjet sa ta paritApayati, sata paritApya tameva saha tejasA bhasma kuryAt 2 / ko'pi tathArUpa zramaNa vA mAhana yA atyAzAtayet, sa ca atyAzAtitaH san parikupito devazca parikupitaH, ubhau pratijJau tasya tejo nisRje. tAm tau taM paritApayataH tau taM paritApya tameva saha tejasA bhasma kuryAtAm / ko'pi tathArUpaM zramaNaM vA mAhanaM yA atyAzAtayet, sa ca atyAzAtitaH deye parikupitaH, san tasya tejo nisRjet, tatra sphoTAH sambhUchanti, te sphoTA bhidyante, te sphoTA bhinnAH santaH tameva saha tejasA bhasma kuryuH 4 / ko'pi tathArUpaM zramaNaM vA mAhanaM cA atyAzAtayet, sa ca atyAzAtito devaH parikupitaH, tasya tejo nisajeta tatra sphoTAH sammUrcchanti, te sphoTA midyante, te sphoTA bhinnAH santastameva saha tejasA bhasma kuryuH 5 / ko'pi tathArUpaM zramaNaM yA mAhanaM vA atyAzAta yet, sa ca atyAzAtitaH parikupito devo'pi ca parikupitaH, to umau pratijJau tasya tejo zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #707 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 678 ___syAnAGgasUtre nisRjetAm, tatra sphoTAH sammUrcchanti, zeSaM tathaiva yAvada, bhasmakuyuH 6 / ko'pi tathArUpaM zramaNaM vA mAhanaM yA atyAzAtayet, sa ca atyAzAtitaH parikupitaH, tasya tejo nisRjet, tatra sphoTA sammUrcchanti, te sphoTA bhiyante, tatra pulAH sammU Inti, te pulA bhidyante, te pulA bhinnAH santastameva saha tejasA bhasma kuryuH 7 / ete traya AlApakA bhaNitavyAH 8 ko'pi tathArUpaM zramaNaM vA mAhanaM yA atyAzAtayan tejo nisRjet, tacca tatra no kramate, no prakramate, azcitA-zcitaM karoti, kRtyA AdakSiNapradakSiNAM karoti, kRtyA UrdhvaM vihAya utpatati utpattya tat khalu tataH pratihataM pratinivartate, pratinitya tameva zarIrakamanudahana anudahana saha tejasA bhasma kuryAt, yathA vA gozAlakasya maGkhaliputrasya tapastejaH // . 82 / / TIkA-dasahiM ThANehiM ityAdi tejolezyAvAn zramaNo dazabhiH sthAnaH prakAraiH saha tejapsA vartamAna teno lezyAvantam upasarNakAriNaM bhasma-bhasmeya bhasma-bhasmavat kuryAt-vinAzayet, tathA- ko'pi tejolezyAyAn upasargakArI tathArUpaM tejolezyAvantaM zramaNaM-tapasvinaM mAhanaMmA jahi mA jahi' iti prarUpakaM vA atyAzAtayet mahatImAzAtanAM kuryAt / atyAzAtitatha san sa zramaNo mAhano vA parikupitA atyanta / krodhava "dasa hiMThANehiM saha teyasA bhAsaM kujjaa"-ityaadi| sUtra // 82 // TIkArya-jo tejolezyAyAlA zramaNa tejolezyAse yukta upasargakArI ko bhasmasAt kara detA hai-naSTa kara detA hai-so isameM ye 10 kAraNa haiM - yadi koI tejolezyAvAlA upasargakArI kisI dUsare tejolezyAvAle tapasvIjana kI athavA mAhanakI-mata mAro mata mAro isa prakAra se prarUpaNA karaneyAle kI-mahatI AzAtanA kara detA hai aura AzAtanA yukta huA vaha zramaNa athavA mAhana jaba atyanta kupita ho jAtA hai hai, to vaha krodha ke vaza se usa AzAtanA kAraka ke Upara tejolezyA " dasahi ThANehiM saha teyasA bhAsaM kujjA" tyAha-(sU 82) TIkArca-nIcenAM dasa kAraNone lIdhe tejalezyAvALe sAdhu, tejalezyAthI yukta upasargakArI jIvane, potAnI tejalezyA vaDe bALIne bhasma karI nAkhe che - (1) je kaIlekSAvALe upasargakAra manuSya koI bIjA tejalezyAvALA tapasvI jananI athavA mAhaNanI (mA haNera, e upadeza ApanAranI) khUba ja AzAtanA kare che ane AzAtanAyukta thayelA che zramaNa athavA mAhaNa jyAre atyanta kupita thaI jAya che, tyAre te koine kAraNe te AzAtanAkAraka zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #708 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mughA TIkA sthA010 sU0 82 tejonisargaprakAranirUpaNam 679 zAt sa tasya AzAtanAkArakasyopari tejo nisRjet tejolezyAM pakSipet / tejolezyAyAH prakSepeNa sa zramaNaH tamupasargakAriNaM paritApayati-pIDayati, paritApya pIDathitvA tejasA sahava tejolezyA saha vartamAnamapitam AzAta. nAkAriNaM tadapekSayA balavattejolezyAyuktatvena bhasma kuryAt vinaashyet| evakAro'tra minnakramopyoM bodhyaH / evamagre'pi / iti prathamaM sthAnam / evameva dvitIyatRtIyasthAnadvayamapi vyAkhyeyam / navaram-dvitIyasthAne zramaNamAhanapakSapAtI deva AzatanA kAriNaM vinAzayati, tRtIyasthAne tu zramaNo mAhano vA tatpakSapAtI devazcetyubhI pratijJau AzAtanAkAriNau vinAzane kRtanizcayau tamAzAtanAkAriNaM vinAzayata ko chor3a detA hai tejolezyA ke prakSepa se vaha zramaNa usa upasargakArI ko pIDita kara detA hai aura pIDitakara ke tejolezyA ke sAtha vartamAna bhI usa AzAtanAkArI ko usakI apekSA baliSTha tejolezyA se yukta hone ke kAraNa vaha bhasmakara detA hai yahAM eyakAra bhinnakamArtha meM hai isI prakArase Age bhI jAnanA cAhiye aisA yaha prathama sthAna hai| isI prakAra se dvitIya aura tRtIya sthAna-kAraNa bhI jAnanA caahiye| dvitIya sthAnameM zramaNa kA athavA mAhanakA pakSapAtI koI deva yadi hai to vaha usa AzAtanAkArI ko naSTa kara detA hai / aura tRtIya sthAna meM zramaNa athavA mAhana athavA tatpakSapAtI koI deva ye donoM usa AzAtanAkArI ke vinAza karane meM yadi kRtanizcayavAle ho jAte haiM to usa AzAtAnAkArI ko naSTa kara dete hai-isa prakAra se ye dvitIya upara tejalezyA cheDe che, ane tejalezyA pheMkIne te zramaNa te upasargakArIne pIDita kare che ane tene bALIne bhasma karI nAkhe che. azAtanAkArI karatAM vadhAre baliSTha tejalezyAthI yukta hovAne kAraNe telezyAvALo zramaNa AzA tanAkArIne bALIne bhasma karI nAkhe che. ahIM "evakAra " bhinna kramarthamAM prayukta thaela che. e ja pramANe AgaLa paNa samajavuM. eja pramANe bIjA ane trIjA kAraNe viSe paNa samajavuM. bIjuM sthAna A pramANe che-zramaNa athavA mAhaNa pratye lAgaNI dharAvanAra ke deva hoya, to te deva AzAtanAkArIne tenI tejalezyA vaDe bhasmasAt karI nAkhe che. trIju sthAna (kAraNa) nIce pramANe che-te zramaNa athavA mAhaNa athavA temanA pratye lAgaNI dharA. vanAra koI deva, e banne je te AzAtanAkArIne nAza karavAne kRtanizcayI bane. te teo te AzAtanAkArIne nAza karI zake che. A prakAranA dvitIya ane tRtIya sthAna samajavA zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #709 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre iti dvitIyatRtIyasthAnadvayam // 2 // 3 // tathA ko'pi tejolezyAvAnupasargakArI prabalatejolezyAyuktaM kamapi zramaNaM mAhanaM vA atyAzAtayet, tenopasargakAriNAatyAzAtitaH sa parikupitaH san-tasya AzAtanAkArakasyopari tejolezyA prakSipet / tatastatra AzAtanA kAriNi puruSe sphoTAH sphoTakA agnidagdhe puruSa iya sammRcchanti jAyante / tataste sphoTA bhidyante pizIryante, sphoTA vizIrNAH santastejasA sadaiva-tejolezyA saha vartamAnamapi tamAzAtanAkAriNaM puruSaM bhasma kuryAt= vinAzayediti caturtha sthAnam // 4 // evameva paJcamaSaSThasthAnadvayamapi bodhyam / navaraM paJcamasthAne zramaNamAhanapakSapAtI devastejolezyAM nisRjati, SaSThe zravaNo mAhano vA tatpakSapAtI devazca tejolezyAM nisajeta iti paJcamaSaSThasthAnadvayam // 5 // 6 // tathA-ko'pi tejolezyAvAn upasargakArI prabalatejolezyAsamandhitaM aura tRtIya sthAna hai| 2-3, tathA-koI tejolezyAyAlA upasargakArI prabala tejolezyA se yukta kisI bhI zramaNa athavA mAhana kI azA. tanA karatA hai to usa upasargakArI se atyAzAtita hokara kruddha huA vaha tejolezyAvAlA zramaNa athavA mAhana usa tejolezyAvAle AzAtanAkArIke Upara apanI tejolezyA choDa detA hai-toisa avasthA meM usa AzAtanAkArI puruSa ke zarIra para agni se dagdha hue kI taraha phor3e ho jAte haiM, phira jaba ye phUTate haiM to usa AzAtanAkArI tejolezyAvAle puruSa ko bhasma kara dete haiM / 4 / isI prakAra se pAMcoM aura chaThA kAraNa bhI jAnanA cAhiye-pAMcaveM sthAna meM zravaNa mAhanakA pakSapAtI deva tejolezyAko choDatA hai chaThe sthAna meM zramaNa athavA mAhana athavA pakSapAtI deva tejolezyAko chor3atA hai 5-6 upasargakArI koI bhI tejo cothuM sthAna (kAraNa) A pramANe che-keI tejalezyAvALe upasargakArI, kAI prabaLa telezyAvALA keI zramaNa athavA mAhaNanI azAtanA kare che, te te azAtanAkArI pratye atyanta kopAyamAna thayele te tejezyAvALe zramaNa athavA mAhaNa te azAtanAkArI te jetezyAvALI vyaktinI upara pitAnI teje lezyA choDI de che. te kAraNe te azAtanAkArI vyaktinA zarIra upara, dAjhI gayA hoya evAM phellA thaI jAya che. jyAre te phelA phUTe che tyAre te azAtanAkArI vyakti marI jAya che. A rIte tejalezyAne kAraNe zarIra upara utpanna thayelA phellAM phUTavAthI te azAtanAkArI, tejalezyAvALe upadravakArI jIva bhasmasAt thaI jAya che. e ja pramANe pAMcamuM ane chaThuM sthAna paNa samajavuM. pAMcamA sthAnamAM zramaNa athavA mAhaNa pratye lAgaNI dharAvatA deva zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #710 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA sthA0 10 sU0 82 tejonisargaprakAra nirUpaNam 681 kamapi zramaNaM mAhanaM vA atyartham AzAtayet / tenAzAtitaH sa zramaNo mAhano yA parikupito bhavati / parikupitaca sa tasya = AzAtanAkArakasyopari tejolezyAM makSipet / tatazca tatra = AzAtanAkAriNi puruSe sphoTAH samutpadyante, te sphoTA bhidyante bhinneSu teSu sphoTeSu pulAH = laghusphoTAsammUrcchanti = saMjAyante, te pulAH bhidyante, bhinnAH santaste pulAstejasA saha varttamAnamapi tamAzAtanAkAriNaM bhasma kuryAditi saptamam // 7 // evamevASTamanavamasthAnadvayamapi bodhyam / navaram - aSTamasthAne- " sa ca atyAzAtita stena tatpakSapAtI devaH parikupitaH" itikrameNa navamasthAne tu - "saca atyAzAtitaH parikupito devo'pi ca parikupitaH, tau umau patijJau -" iti krameNa pATho'nusandheyaH / ata eva saptamaM bhedamAdAyapAhalezyAvAlA manuSya prabala tejolezyA se yukta kisI zramaNa athavA mAhana kI bahuta prakAra se yadi AzAtanA karatA hai to usa se AzAtita huA vaha zramaNa athavA mAhana jaya kruddha ho jAtA hai taba vaha AzAtanAkArI ke Upara tejolezyA ko chor3a detA hai taba usa AzAtanAkArI puruSa ke zarIra para phor3e ho jAte haiM aura ve phor3e jaba phUTate haiM to unake sthAna para dUsare aura choTe 2 phor3e utpanna ho jAte haiM. phira ye bhI phUTate haiM aura phUTakara usa tejolezyAvAle AzAtanAkArI puruSa ko bhasmakara dete haiM / 7, isI prakAra se AThavAM evaM navava sthAna bhI jAnanA cAhiye / AThaveM sthAna meM AzAtanA se yukta hue zramaNa athavA mAhana kA pakSapAtI koI deva kupita hotA hai, nauveM sthAna meM AzAtanA yukta huA yaha bhramaNa athavA mAhana bhI kupita hotA hai, aura tatpakSapAtI deva bhI kupita hotA hai. isa prakAra ve donoM usa dvArA te lesyA che|DavAmAM Ave che ema samajavu. te deve te azAtanAkArI tantalezyAvALA upasaCkArI puruSanA zarIra para phAllA utpanna thAya che ane te phAllA phUTe tyAre te azAtanAkArI upasa`kArI jIvanA nAza thaI jAya che, chaTTha' kAraNa A pramANe samajavu'zuMahI' zramaNu athavA mAhuNa ane tenA tarapha lAgaNI dharAvate deva, A khanne dvArA telesyA cheADavAmAM Ave che, ema samajavu. bAkInu` kathana-phAllA phUTavAthI azAtanAkArInA mRtyu thavA sudhInuM kathana--AgalA kathana pramANe ja samajavuM. sAtamuM kAraNa A pramANe samajavuM kAI paNa tejolezyAvALA puruSa jyAre kAi zramaNu athavA mAhaNanI khUbaja azAtanA kare che, tyAre kApAyamAna thayeleA te zramaNa athavA mAhaNu tenI upara tejalesyA cheDe che. tyAre te azAtanAkArI puruSanA zarIra upara sthA0 - 86 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #711 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 682 sthAnAGgasUtre sUtrakAraH-"ee tinni vi AlAvagA bhANiyavyA" iti / iti aSTamanavamasthAna dvayamiti // 8 // 9 // tathA-ko'pi tejolezyAvAn upasargakArI tathArUpaMdhItarAgaM zramaNaM mAhanaM yA atyAzAtayan tenaH tejolezyAM nimajet-prakSipet , nisRSTaM tat tejastatra zramaNe mAhane yA no kramate-nA kAmati sAmAnyataH, no prakramate vizeSatazca nA krAmati, tarhi kiM karotItyAha-tattejastatra azcitAzcitam-gamanAgamanaM karoti, gamanAgamanaM kRtvA tasya zramaNasya mAhanasya vA AdakSiNa pradakSiNam= dakSiNapAdArabhya pradakSiNarUpAM kriyAM karoti, tata UrdhvaM vihAya AkAzam utpatati udgacchati. utpatya 'se' tat tejaH khalu tataH zramaNasya mAhanasya vA prabalataratejasaH sakAzAt pratihataMcyAvartitaM sat pratinivarttane pratyAgacchati, AzAtanAkArI ke Upara tejolezyA chor3ane ke liye kRta nizcayavAle ho jAte haiM isa krama se pATha yahAM lagAnA cAhiye isI liye sasama bheda ko lekara ke sUtrakArane "ee tinni vi AlAyagA bhANiyavyA" aisA kahA hai. isa prakAra se AThavAM aura nauyAM sthAna haiN| 10 vAM sthAna isa prakAra se hai-upasargakArI koI tejolezyAvAlA vItarAga zramaNa athavA mAhana kI AzAtanA karatA hai aura isa prakAra vaha usake Upara tejo. lezyA chor3a detA hai aba chor3I gaI vaha tejolezyA usa vItarAga zramaNa ke athavA mAhana ke Upara apanA kucha bhI prabhAva nahIM dikhalA phelA thaI jAya che te phallA jyAre phUTe che tyAre temanI jagyAe bIjAM nAnAM nAnAM phelA thaI jAya che te nAnAM nAnAM phelA jyAre kuTe che, tyAre te azAtanAkArI tejalezyAvALo puruSa marI jAya che. e ja pramANe AThamuM ane navamuM kAraNa paNa samajavuM. AThamAM sthAnamAM pite jenA pratye lAgaNI dharAve che evA zramaNa athavA mAhaNanI azAtanA thavAthI kupita thayela deva tejo. lezya cheDe che, ema samajavuM. navamAM kAraNamAM jenI azAtanA karavAmAM AvI che evA zramaNa athavA mAhaNanI ane tenA pratye lAgaNI dharAvanArA deva, A bane kupita thaIne upadravakArI upara telekyA cheDe che, ema samajavuM. bAkInuM kathana sAtamAM kAramAM batAvyA pramANe ja samajavuM. eja vAta sUtragre "ee tinni vi AlAvagA bhANiyavvA" mA sUtrA dvArA praTa jarI che. A rIte AThamAM ane navamAM sthAnamAM bAkInuM badhuM kathana sAtamAM sthAna pramANe ja samajavuM. have dasamuM kAraNa batAvavAmAM Ave che- koI tejalezyAvALa upasargakArI manuSya, vItarAga, zramaNa athavA mAha nI azAtanA kare che, ane tene bALIne bhasma karI nAkhavA mATe tenA upara telesyA cheDe che. tenA dvArA cheDavAmAM AvelI te tejalezyA te vIta. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #712 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA010 sU0 82 tejonisargaprakAranirUpaNam pratinivRtya tattejaH svaprakSeptuH zarIram anudahana anudahan=prakarSeNa dahana tejasA jaha vartamAnaM tameva-upasargakAriNameva bhasma kuryAt / vItarAgasyAsti kazcidetAdRzaH prabhAyo yattasmin nikSiptaM tejaH tadIyaprabalataratejasA pratihataM taM tejonisarjakameva vinAzA yatIti bodhyam / atrArtha daSTAntamAha yathA-gozAlakasya-gozAlaketyabhidhAnasya bhagavadavinItaziSyasya maMDaliputrasya-maGkhali=citraphalakamadhAnI bhikSukasakatI hai kevala yaha unake samIpa taka hI AtI jAtI rahatI hai aura A jA karake unakI pradakSiNA karatI hai isa ke bAda yaha AkAza meM Upara ko ur3a jAtI hai. isa prakAra una vItarAga zramaNa athavA mAhanake prabalatara teja se pratihata hokara vaha pIche lauTa AtI hai, aura pIche lauTakara vaha apane prakSeptA ke zarIra ko apane teja se bahuta burI taraha jalA detI hai aura jalAkara usa upasargakArI ko bhasma kara detI hai. vItarAgakA koI aisA prabhAva hotA hai ki una para chor3A gayA teja unake prayalatara teja se pratihata hokara usa tejako chor3anevAle puruSakA hI vinAza kara detA hai. isa viSaya meM dRSTAnta gozAlaka hai. yaha gozA. laka bhagavAna mahAvIrakA avinIta ziSya thA. aura maGalikA-citra phalaka ko becanevAloM ke-athavA citraphalaka ko lekara mikSAvRtti karane vAloM ke pradhAnabhikSuka vizeSakA putra thA. isane bhagavAna mahAvIra ke rAga zramaNa athavA mAhaNanA upara potAno prabhAva bilakula pADI zakatI nathI. te tejalezyA mAtra temanI samIpamAM ja Ave che, samIpamAM AvI gayelI te vItarAga zramaNa athavA mAhaNanI pradakSiNA karIne pAchI pharI jAya che. te vItarAga zramaNa athavA mAhaNanA prabalatara tejathI pratihata thaIne A rIte pAchI pharelI te tejalezyA te prakSemAnI (tejalezyA choDanAra upadrava kArI mANasanI) tarapha pAchI pharelI tejalezyA te pramAnA zarIrane ja bALI de che. A rIte tejalezyA cheDanAra upadravakArI jIva ja baLIne bhasma thaI jAya che. vItarAgane e kaI prabhAva hoya che ke temanA tarapha cheDavAmAM AvelI tejalezyA prabalatara tejathI pratihata thaIne te tetezyA choDanAra puruSanA zarIrano ja nAza karI nAkhe che. A viSayanuM pratipAdana karavA mATe zAlakanuM dRSTAMta ApavAmAM AvyuM che. A gozAlaka zramaNa bhagavAna mahAvIrane avinIta ziSya hatuM tene makhaliputra paNa kahevAmAM Ave che, kAraNa ke citraphalaka vecanArane athavA citraphalakanI madadathI lekene citra batAvIne pitAnI AjIvikA calAvanArane putra hatuM. te ge zAlake bhagavAna mahAvIra upara tejalezyA choDI hatI, zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #713 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 684 sthAnAGgasUtre vizeSaH, tatputrasya tapaH = tapoja nitaM tejaH = tejolezyA / tapojanitatvAt tejo'pi tapa ityucyate / asya kathA bhagavatI sUtrasya paJcadazazatake vilokanIyA, iti dazamaM sthAnam 10 // 082- sakalasurAsuramanuja samacitacaraNayugalasya tribhuvanaguroH svaprabhAvamatihata yojanazatAbhyantaramahAmAryAdyupasargasya vividhalabdhilabdhAmitaprabhAvaprabhAvita lokavalayavineyasahasrasaMparitasya paramasamarthasya devadevendranarendrasvAmikalpasya zramaNasya bhagavato mahAvIrasya yacchiSyakalpenApi kSudraprabhAveNa gozAlake nopasargaH samarji Upara tejolezyA chor3I thI. para usane bhagavAn kA kucha bhI bigAr3a nahIM kiyA pratyuta unake teja se pratihata hokara usane gozAlakakA hI vinAza kara diyA isakI pUrI kathA bhagavatI sUtrake 15 ve zataka meM AI hai - so dekha lenI cAhiye. isa prakAra se yaha dazavAM sthAna hai | sUtra // 82 // sakala sura asura evaM manuSya jinake caraNa yugalakI sevAmeM tatpara rahate haiM tathA jo tribhuvanake guru haiM, evaM jinake amita prabhAva se 100 yojana (cAroM dizAoM meM pacIsa pacIsa yojana) arthAt 100 koza taka mahAmArI Adi jaise upasarga nahIM hote haiM, tathA jo amita aneka prakA kI labdhiyoMse labdha prabhAvase virAjita rahate haiM, aura isIse prabhAvita hue loka samudAyake hajAroM ziSyoM se jo sadA ghire rahate haiM aise parama samartha aura devoM, devendroM evaM rAjAoM ke svAmi tulya zramaNa bhagavAn ke Upara jo unakA ziSya gozAlakane upasarga kiyA vaha eka prakArakA parantu te telesyA bhagavAna mahAvIrane ijA karI zakI na hatI; UlaTA temanA tejathI pratihata thaI ne te tejolezyA pAchI pharI hatI. ane pAchI pharelI te tejo lezyAe gAzAlakanAM ja prANa harI lIdhAM hatAM, geAzAlakanI vistRta kathA bhagavatI sUtranA 15 mAM zatakamAM ApavAmAM AvI che, teA jijJAsu pADakAe tyAMthI te vAMcI levI. A prakAranu' dazamuM' kAraNu samajavuM. / / s 82 5 sakala sura, asura ane manuSya jemanA caraNuyugalanI sevA karavAne tatpara rahe che, jee tribhuvananA guru che, jenA amita prabhAvathI AsapAsanA 100-100 ceAjanapramANu eTale ke (cAre dizAomAM pacIsa pacIsa ceAjana ) kSetramAM mahAmArI. Adi upasage thatAM nathI, tathA je amita aneka prakAranI labdhiothI sapanna hAya che, ane jemanA prabhAvathI prabhAvita thaIne hajArA ziSyAnA samudAya jemanI AsapAsa gherAyeleA rahe che, evA samatha ane devA, devendro ane rAjendronA svAmItulya zramaNu bhagavAna mahAvIra upara temanA ziSya geAzAlake je upasaga karyAM te eka prakA zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #714 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 685 sughA TIkA sthA010 sU. 83 dazavighA'zcaryanirUpaNam tadAcaryamiti AzcaryaprastAvAt Azcarya dazavighatvenAha mUlam-dasa accheragApaNNattA,taM jahA-uvasagga 1 gabbhaharaNaM 2 itthItitthaM 3 abhAviyA parisA 4 / kaNhassa avarakaMkA 5 oyaraNaM caMdasUrANaM 6 // 1 // harivaMsakuluppattI 7 camaruppAo 8 ya adRsayasiddhA 9 / assaMjaesu pUyA 10 dasa vi aNaMteNa kAleNa // 2 // sU0 83 // chAyA -daza AzcaryANi prajJaptAni tadyathA-upasargo 1 garbhaharaNaM 2 strItIrtham 3 abhAvitA pariSat 4 / kRSNasya aparakaGkA / 5 avataraNaM candrasUryayoH // 1 // harivaMzakulotpattiH7 camarotpAtazca 8 assttshtsiddhaaH9| asaMyateSu pUjA 10dazApi anantena kAlena // 2 // mu083|| TIkA-'dasa accheragA' ityAdi AzcaryANi-'A' iti vismayena caryate, avagamyata ityAzcaryam, tasya bahutve AzcaryANi=adbhutAni dazasaMkhyakAni prajJaptAni / tadyathA-'upasargoH 1 garmaharaNam Azcarya jaisA hai. ataH Azcarya ke prastAva ko lekara aba sUtrakAra daza prakAra se AzcaryakA kathana karate haiM "dasa accheragA paNNattA"-ityAdi / mUtra // 83 // TIkArtha-Azcarya daza kahe gaye haiM-jaise upasarga 1garbhaharaNa 2strItIrtha 3 abhASitA pariSat 4 kRSNa kI aparakakA 5 candra sUryakA sAkSAt avataraNa 6 harivaMza kulotpatti 7 camarolpAta 8 aSTazatasiddha 9 evaM asaMyata pUjA 10. __ Azcarya zabdakA artha adbhuta hai-Azcarya meM jo "A" hai vaha vismaya arthakA vAcaka hai. isa se jo vastu vismaya se jAnI jAtI hai ranuM Azcarya lAge che. tathA have sUtrakAra dasa prakAranA Azcaryo prakaTa 43 cha- " dasa accheragA paNNattA" tyAhi-(sU. 83) -acche (mAzyA ) sahyA cha. -(1)95saga,(2)gama 265, (3) zrI tItha), (4) malAvitA pariSada, (5) nI a5244, (6) yandra sana apata265, (7) riyaza sotpatti, (8) yamapAta, (4) sazata siddha bhane (10) asayata pUla. 'bhAzcaya mA 56 anutanA artha mA 15||yu cha. 'yAzcaya, yahAM je "A" upasarga che te vismayAthane vAcaka che je vastu lekemAM visma. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #715 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre 2 ityAdi / tatra-upasargaH-upasRjyate-upadrayate cAlyate prANI dharmAda nenetyu. pasargaH-dharmAt pacyAlayituM devAsuramanunAdi kRto vidhnaH / upasargazca kevalino na bhavati kintu bhagavato mahAvIrasya kevalikAle jaatH| tasyAnantena kAlena jAyamAnatvAdAzcaryatvamityayamupasarga, Acaryamityucyate-iti prathamam // 1 // tathAgarbhaharaNa-garbhasya-udaragatajIvasya udarAntare haraNaM saMkrAmaNam / idaM garbhaharaNaMna kasyApi tIrthakRto jAtaM kevalaM bhagavato mahAvIrasyaiva jAtamiti dvitIyam // 2 // vaha Azcarya hai. tAtparya yaha hai ki jo bAta apUrNa hotI hai vaha Azcarya kahA jAtA hai. ye apUrva bAteM jo 10 prakAra kI kahI gaI haiM-unakA vivaraNa isa prakAra se hai-prANI jisa ke dvArA apane dharma se vicalita kara diyA jAtA hai vaha upasarga hai. devoM dvArA, asuroM dvArA evaM manuSyoM dvArA dharma se vicalita karane ke liye jo vighna upasthita kiyA jatA hai. vaha upasarga hai. upasarga keliyoM ko nahIM hotA hai-kintu yaha upasarga bhagavAna mahAvIra ko kevali avasthA meM huA hai. ataH yaha AzcaryakArI ghaTanA hai. kyoMki ananta kAla se yaha huA hai. isaliye ise Azcarya kahA gayA hai. garbhApahAra-udara gata jIvako dUsare udara meM rakhadenA yaha garbhaharaNa rUpa Azcarya hai. yaha garbhaharaNa kisI bhI tIrthaMkarakA nahIM huA hai. kevala bhagavAna mahAvIrakA hI huA hai. tIrthaMkara rUpa se yane bhAva utpanna kare che. tene Azcarya rUpa mAnavAmAM Ave che. A kathano bhAvArtha e che ke je vAta pahelAM kadI na banI hoya evI apUrva vAtane Azcarya rUpa mAnavAmAM Ave che. tenA upara mujaba dasa prakAra kahyA che. have A dase prakAranA AzcaryonuM vadhu spaSTIkaraNa karavAmAM Ave che. (1)upasarga-je trAsa dvArA manuSyane pitAnA dharmamAMthI calAyamAna karavAmAM Ave che, te trAsane upasarga kahe che. deva, manuSya ane asuredvArA A prakAranA upasargo karavAmAM Ave che. dharmanI ArAdhanA karanAra jIvane dharmanA mArgethI calAyamAna karavA mATe je vize upasthita karavAmAM Ave che, temane upasarga kahe che. kevaloone AvA upasargo sahana karavA paDatA nathI. chatAM paNa zramaNa bhagavAna mahAvIrane temanI kevalI avasthAmAM A prakAranA upasargo sahana karavA paDayAM hatAM, te vAta Azcarya janaka lAge che. AvuM pUrve kadI banyuM na hovAne kAraNe A ghaTanAne Azcarya janaka gaNavAmAM AvI che. (2) garbhApahAra-eka strInA udaramAM rahelA jIvane bIjI strInA udaramAM mUkI devo tenuM nAma garbhApahAra che. kaI paNa tIrthaMkaranI bAbatamAM garbhApaharaNanI ghaTanA banI nathI, mAtra bhagavAna mahAvIranI bAbatamAM ja A ghaTanA banI hatI, te kAraNe te apUrva banAvane paNa Azcarya rUpa gaNavAmAM Ave che. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #716 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA010 sU0 83 dazavidhAzcaryanirUpaNam 687 tIrtha karatye notpannAyAH striyAstIrthadvAdazAGgI saGgha yA atredaM bodhyam - puruSasiMhAH puruSa ra gandhahastino lokatraye'pya pratihatapramAyA eva tIrthaM pravarttayanti, na tu striyH| paraMtvasyAmavasarpiNyAM mithilAdhipateH kumbhakasya putrI mallIti nAmnA prasiddhekonaviMzatitamatIrthakaro bhUtvA tIrthaM pravartitayatItyabhUtapUrvaM yat strI tIrthaM jAtaM tattRtIya mAzvaryam // 3 // tathA - abhAvitA = viranigrahaNAyogyA pariSat / ayaM bhAvaH - samutpanna kevalajJAnasya bhagavato mahAvIrasya prathamasamavasaraNe na ko'pi virarti pratyapadyatetyabhUtapUrva tyAdAzcaryamiti caturtham // 4 // tathA kRSNasya aparakaGkA-eko vAsudevo nAparasya vAsudevasya kSetraM kadAcidapi gacchati parantu kRSNo nAma navamo vAsuutpanna hue strIkA tIrthadvAdazAGgI athavA saGgha jo hai vaha strItIrtha hai vahAM aisA jAnanA cAhiye - puruSa siMha, puruSavaragandhahastI evaM apratihata prabhAvavAle hI tIrtha kI pravRtti karate haiM- strIjana nahIM parantu isa avasarpiNI kAla meM mithilA pati kuMbhaka kI putrI jo mallI isa nAma se prasiddha huI hai usane unnIsa veM tIrthaMkara hokara tIrthakI pravRtti kI hai aisA yaha kArya abhUtapUrva huA ki jo strI tIrthaMkara huI. yaha tRtIya Azcarya hai| virati grahaNa ke ayogya pariSat kA honA yaha caturtha Azcarya hai| tAtparya yaha hai ki jaba bhagavAn mahAvIrako kevalajJAna utpanna hogayA taba unake prathama samavasaraNa meM kisIne bhI virati ko svIkAra nahIM kiyA yaha bhI abhUtapUrva hone se Azcarya ke rUpameM prakaTa kiyA gayA hai, kRSNakI aparakaGkA-eka vAsudeva apara vAsudeva ke kSetra (3) srItItha-tIrthaMkara rUpe utpanna thayelI strInuM je tItha che-je saMgha che, tenu' nAma zrItItha' che. sAmAnya rIte te puruSasi'ha, puruSavara gandhahastI ane apratihata prabhAvavALA puruSA ja tIthanI pravRtti kare che. parantu A avasarpiNI kALamAM mithilApati kuMbhakanI mallI nAmanI putrIe 19mAM tIrthaMkara thaIne tInI pravRtti karI hatI. strI tIthakara ane, e banAva abhUtapUrva hAvAthI, A khanAvane Azcaya rUpa gaNavAmAM Ave che. (4) abhAvitA pariSada-tI karanI dezanA kadI khAlI jatI nathI. chatAM tIrthaMkaranI dezanA sAbhaLavA chatAM je kAI paNa vyakti virati grahaNu na kare te temanI te pariSadane abhAvitA pariSada kahe che. bhagavAna mahAvIrane kevaLajJAnanI prApti thayA khAdya temanA prathama samavasaraNumAM temanI dezanA sAMbhaLavA mATe ekatra thayelA jIveAmAMthI kAI paNa jIve viratine svIkAra karyAM na hatA. AvI ghaTanA abhUtapUrva hovAne kAraNe ahI Azcarya rUpe atAvavAmAM AvI che. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #717 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 688 sthAnAGgasUtre devaH kapilavAsudevakSetratthitAparakaGkArAjadhAnI gata iti kRSNena vAsudevena yadaparakaGkArAjadhAnI gativiSayokRtA tadabhUtapUrvatvA dAzcaryamiti pazcamam // 5 // tathAcandrasUryayoHsva sva vimAnayuktayobhagava dvandanArthaM samavasaraNe samavasaraNamiti SaSTham tathA-harivaMzakulotpattiH-hariH etannAmakayugaliyapuruSavizeSaH, tasya vaMzaH-putrapautrAdisantAnaH sa eka kulaM tasyotpattiriti / zrUyate kila bharatakSetrApekSayA tRtIye hariyarSAkhye yugalikakSetra sthitaM harinAmakaM yugalika ko'pi vyantarasuraH pUrvabhavareNa meM kabhI bhI nahIM jAtA hai parantu nauve nArAyaNa jo ye kRSNa hue haiM ve kapilavAsudeva ke kSetra meM sthita jo aparakakA nAmakI rAjadhAnI meM gaye isa ko abhUtapUrva hone se Azcarya ke rUpa meM yahAM prakaTa kiyA gayA hai yaha pAMcavAM Azcarya hai-tathA candramA aura sUrya kA apane 2 vimAna sahita bhagavAn ko vandanAke liye samavasaraNameM sAkSAt AnA yaha chaThA Azcarya hai| harivaMza kulotpatti yaha sAtayAM Azcarya isaliye mAnA gayA hai ki harinAma ke yugalika puruSa vizeSa ke putrapautrAdi santAna rUpa kula kI utpatti huI hai yugalika puruSa ke samakSa usakI vaMza paramparA nahIM calatI hai kyoMki santAna ke hote hI mAtA pitA kI mRtyu ho jAtI hai aisI siddhAnta kI mAnyatA hai isa viSaya meM kathA aisI sunI gaI hai ki bharatakSetra kI apekSA tIsare harivarSa nAmake yugalika kSetra meM harinAma ke yugalika ko kisI vyantara devane pUrva bhava ke vaira se hara (5) kRSNanI aparakaMkA-eka vAsudeva bIjA vAsudevanAkSetramAM kadI jato nathI. paraMtu navamAM kRSNa nAmanA vAsudeva kapila vAsudevanA kSetramAM AvelI aparakaMkA nAmanI rAjadhAnImAM gayA hatA. A banAva paNa abhUtapUrva hovAne kAraNe tene ahIM Azcarya rUpa batAvavAmAM Avyo che. 6) candrasUryanuM avataraNa- candramAM ane sUryanuM potapotAnA vimAna sahita bhagavAnane vaMdaNA karavA mATe bhagavAnanA samavasaraNamAM je Agamana thayuM hatuM, tene chaThA AcArya rUpe prakaTa karavAmAM Avela che. (7) harivaMzaputpatti-hari nAmanA yugalika puruSa vizeSanA putra pautrAdi rUpa kuLanI je utpatti thaI tene sAtamuM Azcarya gaNavAmAM Ave che. yugalika puruSanI najara samakSa tenI vaMzaparamparA cAlu rahetI nathI, kAraNa ke saMtAnanI utpatti thatAM ja mAtA-pitAnuM mRtyu thaI jAya che, evI siddhAMtanI mAnyatA che. harivaMzakutpattinA viSayamAM A prakAranI kathA saMbhaLAya che-bharata kSetranI apekSAe trIjA harivarSa kSetramAM yugalike ja vase che. tethI tene yugalika kSetra kahe che. A harivarSa kSetramAM vasatA hari nAmanA keI yugalika puruSane tenA zrI sthAnAMga sUtra :05 Page #718 -------------------------------------------------------------------------- ________________ % 3per sughA TIkA sthA10 sU. 83 dazavighA'zcaryanirUpaNam samutthApya bharatakSetre nikssiptvaan| sa ca janmAntarapuNyaprabhAveNa labdha rAjyo'nekaputra. pautrAdiyuktazciraM rAjyaM kRtavAn / tasya vaMzastu tato jAtatvAd harivaMza-iti nAmnA prasiddhaH / ayaM cAbhUtapUrva ityAzcaryam / / 7 // tathA-camarotpAtaH-camarasyAmurakumArarAjasya utpAta: urdhvagamanam-saudharmakalpe gmnm| atretthaM zrUyate-dakSiNadizi caparacazcAbhidhAnAyAM rAjadhAnyAM sadyojAtazcamarendro'vadhijJAnenordhvamavalokayAmAsa / saca svazIrSAMparI saudharmakalpasthitasya zakrasya caraNau dadarza / tau dRSSvaiya mAtsaryAnalapradIptahadayaH zakraM tiraskartumanA iha tiryagloke suMsumAranagarodhAne chadmasthAvasthAyAm liyA thA. aura harakara usa bharata kSetrameM DAla diyA thA. janmAntara ke puNya prabhAva se use rAjyakI prApti ho gaI-mo usa avasthA meM usake putrapautrAdirUpa aneka saMtAna huI. usa saMtAna se yukta hue usane cirakAla taka rAjya kiyA ataH usase utpanna hone ke kAraNa usakA vaMza harivaMza isa nAma se prasiddha ho gayA. yaha abhUta pUrva hone se Azcarya ke rUpameM prakaTa kiyA gayA hai| camarotpAta-asurakumAra rAja camarakA saudharmakalpameM jAnA yaha AThayAM Azcarya haiM. isa viSayameM kathAnaka aisA hai-dakSiNa dizAmeM camaracazcAnAmakI rAjadhAnI hai, usameM camara utpanna huA utpanna hote hI usane avadhijJAna se U~ce ko dekhakara aisA dekhA ki mere zira ke Upara saudharmakalpa sthita zakrake do caraNa haiN| aisA dekhakara usakA hRdaya mAtsaryarUpa agni se pradIpta ho uThA-usane zakako pUrva bhavane duzmana evo koI vyatara deva upADI gayo hato teNe tene bharatakSetramAM mUkI dIdhuM hatuM. pUrvabhavanA puNyaprabhAvathI tyAM tene rAjayanI prApti thaI. tyAM teNe koI strI sAthe lagna karyA, ane tene putra pautrAdi rUpa parivAranI prApti thaI teNe A parivAra rUpa kuLathI yukta thaIne lAMbA samaya sudhI rAja karyuM. A rIte eka yugalika puruSanI kuLaparamparA cAlu thavAne je banAva banya, te abhUtapUrva hovAne kAraNe tene ahIM Azcarya rUpe prakaTa karavAmAM Avela che. te harinA vaMzane ahIM harivaMzane nAme prakaTa karavAmAM Avyo che. (8) camatpAta-asurakumAra rAja camare saudharmaka9pamAM jaI ne je utpAta macAvyo tene ahIM AThamAM Azcarya rUpa gaNAvyA che. A viSayanuM A kathA dvArA spaSTIkaraNa karavAmAM AvyuM che-dakSiNa dizAmAM asurakumAra rAya camaranI camaracaMcA nAmanI rAjadhAnI che. temAM keI jIva asurakumArendra camara rUpe utpanna thayo. utpanna thatAMnI sAthe ja teNe avadhijJAnathI uddha dizAmAM joyuM te pitAnA ja mastaka para saudharmaka95sthita zakanA be caraNa joyA. te joIne tenuM hRdaya mAtsaryarUpa agnithI prajavalita thayuM. teNe zakane sthA0-87 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #719 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre ekarAtrikI pratimAmAsthAya viharantaM bhagavantaM mahAvIraM bhaktivihvalacetasA praNamya povAca-"bhagavan ! prabalabairIparAjitasya mama sarvApadA prazamanasamartha bhavacaraNayugalaM zaraNaM bhavatviti" / evamuktvA salakSayojanapramANaM mahAbhayaGkaraM zarIraM caikriyazaktayA viracayya parigharatna paharaNaM parito bhrAmayan garjitAsphoTitAbhyAM devAMstrAsayan saudharmAvataMsakavimAnavedikAyAM gatvA zakraM durvacanai rdhykssipt| tenAdhikSiptaH zakro'pi krodhatAmralocano marIcimAlAkulitaM kulizaM tadupari kSiptavAn / kulizabhayAd tiraskAra karane kI icchA se isa tiryagloka meM sthita susumAra nagarake udyAna meM channasthAvasthAmeM eka rAtrikI pratimA dhAraNa kI pratimAko ghAraNa karake vihAra karate hue bhagavAn mahAvIrako bhaktise vihvala citta hokara usane namaskAra kiyA aura namaskAra kara phira vaha kahane lagA-"bhagavan ! prabala vairI se parAjita hue mujhe samasta ApattiyoM ke prazamana karane meM samartha aise Apake caraNa yugala zaraNabhUta hoM "isa prakAra kahakara ke usane eka lAkha yojana pramANa mahAmayaGkara zarIrakI caikrizakti se racanA kI aura aisA karake vaha parigharatnarUpa praharaNako cAroM ora ghumAtA huA evaM apanI garjanAoM evaM AsphoToM se devoMko bhayabhIta karatA huA saudharmAvataMsaka vimAna kI vedikAmeM jA phuNcaa| vahA~ pahu~ca karake zakra ko durca canoM se tiraskAra kiyA usake durvacanoM se tiraskRta zakrane bhI krodhAyamAna ho karake marIcimAlA-camakatI huI kiraNa se yukta kuliza-vajrako usake Upara prahAra kiyA-kuliza (vana) tiraskAra karavAno nizcaya karyo tyArabAda tiryazlekamAM AvelI susamAra nAmanI nagarInA udyAnamAM jaIne teNe chaghastha muninuM rUpa dhAraNa karIne eka rAtrinI pratimA dhAraNa karI A prakAre pratimA dhAraNa karIne vicaratA evA teNe bhaktithI vihala cittavALI dazAmAM bhagavAna mahAvIrane namaskAra karIne A pramANe prArthanA karI-"he bhagavAna! prabaLa verIthI parAjita thayelA evAM mane, samasta ApattionuM prazamana karavAne samartha evAM ApanA caraNayugalanuM zaraNa che." A pramANe kahIne teNe pitAnI vaikriyazaktithI eka lAkha janapramANunA mahA bhayaMkara zarIranI racanA karI. tyAra bAda parigharatna rUpa praharaNane cAre tarapha ghumAvate ghumAvata ane pitAnI gajanAo ane paDakArothI dene bhayabhIta karate karate te saudharmAvata'saka vimAnanI vedikAmAM jaI pahoMce. tyAM jaIne teNe durvacane dvArA zakane tiraskAra karyo. tethI kopAyamAna thayelA zake marIcimAlA (tejasvI kiraNe ) thI yukta kuliza (vaja)ne tenA upara prahAra karyo. te kulizanA prahArathI bhayabhIta zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #720 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 691 sughA TIkA sthA0 10 sU0 83 dazavidyA'zvarya nirUpaNam bhItastataH palAyitaH kulizenAnugato bhagavantam zaraNaM yayau / zakrazvAvadhijJAnene maM vyatikaraM vijJAya tIrthakarAzAtanAbhayAstatra zIghramAgatya vajraM pratyAvartya taM provAca mukto'si bhagavaccharaNaparigrahaNAt / nAstyadhunA te mama sakAzAta kiMcidapi bhayamiti / na kazcidapi camarendra Urdhvaloke gacchati, ato'sya camarendrasyotpAto'bhUtapUrvatyAdaSTamamAzcaryamiti // 8 // tathA aSTazatasiddhAH aSTottaraM zatam-aSTazataM tacate siddhAyeti / bhagavata RSabhadevasya tIrthe utkRSTAvagAhanAdhAriNo'STottarazatasaMkhyakA munaya eka samayena siddhA itIdamabhUtapUrvatvAnnavamamAzcaryam ||9|| tathA - asaMyateSu = ke prahAra se bhayabhIta huA camarendra vahAM se bhAgA aura sudharmA indra usake pIche par3A camarendra bhAgatA 2 bhagavAna kI zaraNa meM AyA zakra apane avadhijJAna se isa samAcAra ko jAnakara tIrtha kara kI AzAtanA ke bhaya se zIghra hI vahAM para AyA aura vahAM Akarake usane vajrake lauTA liyA tathA usase bolA- tuma bhagavAnakI zaraNa meM A gaye hai| isaliye meM tumheM chor3atA hU~ / aba tumheM mujhase koI bhaya nahIM hai. ise Azcarya rUpa isaliye kahA gayA hai ki keoI bhI camarendra urdhvalAka meM nahIM jAtA hai ataH isa camarendrakA utpAta abhUtapUrva hone se AThaveM Azcarya rUpameM yahAM prakaTa kiyA gayA hai| aSTazata siddha-bhagavAn RSabhadeva ke tIrthameM utkRSTa avagAhanA ke dhArI 108 munijana eka samaya meM siddha hue haiM. yaha bhI abhUtapUrva hone se nauvAM Azcarya hai / asaMyata pUjA thayele camara tyAMthI bhAgyA ane sudharmAMdevalAkanA Indra ( zaka) tenI pAchaLa pAchaLa paDayA camarendra bhAgIne bhagavAna mahAvIrane zaraNe AvyeA. zake peAtAnA avadhijJAnathI e vAta jANI lIdhI ke camare bhagavAna mahAvIranuM zaraNu svIkAryu che. tethI bhagavAnanI AzAtanA thavAnA bhayathI te tyAM Avye ane teNe pAtAnuM vajra pAchuM khe cI lIdhu. teNe camarane A pramANe kahyuM " tuM bhagavAnane zaraNe AvI gayeA che, tethI huM tane jatA karUM chuM. kruve tAre mAre bhaya rAkhavAnI jarUra rahetI nathI, " A khanAvane Azcaya rUpa kahevAnuM' kAraNa e che ke A pahelAM kadI paNa koI camara ulAkamAM gayA hAya evu banyuM nathI. A carendranA utpAta Azcaya janaka ane abhUtapUrva hAvAthI tene ahI AThamAM Azcarya rUpa gaNAvyA che. (9) aSTazatasiddha- eka ja samayamAM 108 siddho thayAnA je banAva bhagavAna RSabhadevanA tImAM banyA hatA, te anAva paNa abhUtapUrva hovAne kAraNe Azcarya rUpa gaNAya che. bhagavAna RSabhadevanA utkRSTa avagAhanA dhArI 108 munie eka ja samaye siddha thayA hatA. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #721 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 692 sthAnAGgasUtre Arammaparigrahavastu puujaa-smmaanH| ayaM bhAvaH-purA kAle ArambhaparigrahAsaktA na kadAcidapi pUjAhA~ jAtA apitu saMyamina eva / asthAmavasarpiNyAM tu tatpratikUlaM jAtamitidazamamAzcarya miti / / 10 // etAni abhUtapUrvANi dazA'pyAzcaryANi anantena kAlenA'syAmavasarpiNyAM jAtAnItyeteSAmAzcarya tvamiti / ataevAha-dasavi aNaMteNaM kAleNaM' iti ||suu0 83 // ____ pUrvasUtre cmrotpaato'ssttmaashcrytvenoktH| sa cotpAto ratnapramApRthivIto jAta iti ratnaprabhAviSaye kiMcidAha mUlam-imIseNaM rayaNappamAe puDhayIe rayaNe kaMDe dasa joyaNasayAiM bAhalleNaM pannatte / imIse rayaNappabhAe puDhavIe vayare kaMDe dasa joyaNasayAI bAhalleNaM pannatte 2 / evaM veruliya 3, lohiyakkhe 4, masAragalle 5 haMsagabme 6 pulae 7 sogaMdhie 8 joIrase 9 aMjaNe 10 aMjaNapulae 11 rayae 12 jAyarUve 13 aMke 14 phalihe 14 riTe 16, jahA rayaNe tahA solasavi bhANiyabA // sU0 84 // purAne samayameM jo jIva Arambha parigrahameM tatpara hote the ve kabhI bhI pUjA ke yogya nahIM hote the pUjA ke yogya to saMyamI jana hI hoteparantu isa avasarpiNI kAlameM to isase pratikUla hI huA hai-aisA dazayAM Azcarya haiM / ye daza Azcarya anantakAla se isa avasarpiNI kAlameM hue haiN| yahI bAta " dasa vi aNaMteNaM kAleNaM" isa sUtra pATha dvArA prakaTa kI gaI hai| sUtra // 8 // (10) asaMyata pUjA- purANA kALamAM AraMbha ane parigrahathI yukta jIne pUjAne gya gaNavAmAM AvatA nahIM. saMyamI janene ja pUjAne pAtra gaNavAmAM AvatA hatAM. paraMtu A avasarpiNI kALamAM te enA karatAM UlaTI ja vAta jovAmAM Ave che. tethI tene paNa Azcarya rUpa gaNavAmAM Ave che. upara gaNAvelA dasa banAve anaMta kALamAM kadI paNa banyA nathI, A avasarpiNa kALamAM ja A prakAranA Azcarya janaka banAvo banyA che. eja pAta sUtradhAre"dasa vi aNaMteNaM kAleNaM" mA sUtrAvAsa vyarata ch.|suutr 83" zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #722 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA0 10 sU0 84 ratnaprabhAviSayakakathananirUpaNam 693 chAyA- asyAH khalu ratnaprabhAyAH pRthivyAH ratnakANDo daza yojanazatAni bAhalyena prjnyptH| evaM vaiDUryo 3 lohitAkSo 4 masAragallo 5 haMsagarbhaH 6 pulakaH 7 saugandhiko 8 jyotIrasaH 9 aJjanaH 10 aJjanapulakaH 11 rajatam 12 jAtarUpam 13 aGkaH 14 sphaTikaH 15 riSTaH 86 / yathA ratnastathA poDazApi mANitavyAH // 0 84 // TIkA-'imI se NaM' ityAdi AyAmaviSkammAbhyAM rajju pramANA,bAhalyatazca azItisahasrAdhika-lakSayojanapramANAyA ratnapramAmidhAnAyA:pRthivyA bAhalye upari madhye-'dhastAca kharakANDa 1 paGkabahulakANDa 2 jalabahulakANDAmidhAnAstrayaH 3 kANDAH santi / ete trayo'pi krameNa bAhalyataH poddshcturshiityshiitishsryojnprmaannaaH| tatra-SoDazasahasrayojanabAhalyAtmake kharakANDe SoDazaratnAtmakAH SoDazakANDAH santi / tatraikaikaH kANDo bAhalyena sahasrasahasrayojanAtmako vijJeyaH / amumevArthamAha sUtrakAraH-, imose NaM' camarotpAta pUrvasUtrameM aSTama AzcaryarUpa se kahA gayA hai. yaha utpAta ratnaprabhA pRthivI se huA hai ataH aba sUtrakAra ratnaprabhAke viSayameM kucha kathana karate haiM-"imIse rayaNappabhAe-ityAdi |suu0||84|| ___TIkArtha-isa ratnaprabhA pRthivIkA AyAma aura viSkambha eka rAjUkA hai tathA isakA bAhalya-moTAI-1 lAkha 80 hajAra yojanakI hai.isake tIna kANDa haiN| sabase UparakA prathama kharakANDa hai. jo moTAI meM 16 hajAra yojana pramANa hai usake nIcekA dUsarA kANDa paGka bahula hai, jo moTAI meM 81 hajAra yojana pramANa hai. usake nIcekA tIsarA kANDa jalabaddala hai jo moTAI meM 80 hajAra yojana pramANa hai. 16 hajAra yojanakI moTAI. vAle kharakANDa ke ratnAtmaka 16 kANDa hai| inameM eka eka kANDakI moTAI 1-1 hajAra yojanakI hai| isI bAtako manameM dhAraNa karake AgalA sUtramAM AThamAM Azcarya rUpe camarotpAtanuM kathana karavAmAM AvyuM che. A utpAta ratnaprabhA pRthvImAMthI thayA hatA. pUrvasUtra sAthe A prakAranA prabaMdhane lIdhe have sUtrakAra ratnaprabhA pRthvI viSe thoDuM kathana kare che. " imIse rayaNappabhAe " chatyAla A ratnaprabhA pRthvIne Aya ma (laMbAI) ane viSThabha (paheLAI) eka rAjapramANa che, tathA tenI UMDAI 1 lAkha 80 hajAra jananI che. tenA traNa kAMDa che. sauthI uparane kAMDa barakAMDa che. tenI UMDAI 16 hajAra jana pramANa che. tenI nIce bIje paMkabahala kAMDa che te 84 hajAra jana pramANa UMDo che. tenI nIce trIjo jalabahula kAMDa che, te 80 hajAra jana pramANa che. zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #723 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 694 sthAnAGgasUtre ityAdinA / asyAH sarvataH samIpayarti nyA ratnaprabhAyAH pRthivyAH kharakANDaH sambandhi SoDazakANDeSu ratnanAmako yaH prathamaH kANDaH sa bAhalyena sthUlatayA daza yojanazatAni-sahasrayojanaparimitaH prjnyptH| evameva zeSA vajrakANDAdArabhya riSTaH kANDaparyantAH sarve'pi kANDAH sahasrasahasrayojanaparimitA bodhyaaH| tadevAha sUtrakAraH-"jahA rayaNe tahA solasa vi bhaNiyavyA" iti // ||suu0 84 // ratnaprabhAyA adhikarAt tadAdheyadvIpAdivaktavyatAmAha mUlam-savye'vi NaM dIvasamuddA dasa joyaNasayAiM uvveheNaM paNNattA 1 // savve'viNaM mahAdahA dasajoyaNAI uvveheNaM paNNattA 2 / savve'pi NaM salilakuMDA dasa joyaNAI uvveheNaM paNNattA 3 / sIyA sIyoyA NaM mahANaIo muhamUle dasa dasa joyaNAI uve. heNaM paNNattA 4 // sU0 85 // ___ chAyA-sarve'pi khalu dvIpasamudrA daza yojanazatAni udvedhena prajJaptAH 1 / sarve'pi khalu mahAhadA daza yojanAni udvedhena prajJaptAH 2 / sarvANyapi khalu salila. sUtrakArane " imIseNaM" ityAdi rUpase sUtrapATha kiyA haiM saba pRthiviyoM kI apekSA samIpavartI isa ratnaprabhA pRthiyo ke kharakANDa sambandhI 16 kANDoMmeM jo prathama ratna nAmakA prathama kANDa hai vaha 10 sau yojanakA eka hajAra yojanakA-moTA kahA gayA hai. isI taraha vajrakANDa se lekara riSTakANDa taka jo aura zeSakANDa haiM, ve saba bhI eka eka hajAra yojana ke moTe haiM / yahI bAta sUtrakArane " jahA rayaNo tahA solasa vi bhANiyanyA" isa sUtrapATha dvArA prakaTakI hai| sUtra / 84 // ratnaprabhA ke adhikAra se aba sUtrakAra inake Adheya bhUta dvIpA sauthI uparane barakAMDa ratnAtmaka 16 kaDavALo che. te pratyeka kAMDanI Sists 1000-1000 yA pramANu hI che. me pAtane sUtradhAre mahI " imIseNaM" tyA sUtrapA / 58 43 che. sadhajI nA24 pRthvIsAnI apekSAe samI pavatI evI A ratnaprabhA pRthvInA kharakAMDa saMbaMdhI je 15 kAMDe che. temAM sauthI pahelo kAMDa ratnakAMDa che. te dasa (1000) jana pramANa UMDe che e ja pramANe vAkAMDathI laIne riTakAMDa paryantanA bAkInA / 55 1000-1000 yezanamA loDai che. sena yAta sUtradhAre "jahA rayaNe tahA seolasa vi bhANiyavyA" 20 sUtra18 2 / 054 43rI cha. |suutr 84 // AgalA sUtramAM ratnaprabhA pRthvInI vAta karI. have sUtrakAra tenA Adheya zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #724 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA010 sU0 85 ratnaprabhA'dheyadvipAdinirUpaNam 695 kuNDAni dazayojanAni udvedhena prajJaptAni 3 / zItAzItode khalu mahAnadhau mukhamUle daza daza yojanAni udvedhena prajJapte 4 // mU0 85 / / TIkA-'savve'piNaM ityAdi sarve'pi dvIpasamudrA udvedhena gAmbhIryeNa daza yojanazatAni-sahasrayojanAni prajJaptAH kathitAstirthakaradibhiH / dvIpAnAM gAmbhIrya tu jambudvIpastha pazcimavidehakSetre jagati samIpe bhavati, nAnyatra, tathA'pi adhodizi sahasrayojanaparyantaM tattadvIpavyapadezAt tadAdAya teSAmapi gAmbhIryeNa sahasrayojanAtmakatvamuktam / ayamevArtho'nyatrApyuktaH "uvveho-uMDattatti bhaNiyaM hoi|diiyaann uMDattaNAbhAve viahodisi sahassaM jAva dIvandhavadeso / jaMbuddIve u pacchimavidehe jagai paccAsattIe uDataNamavi athiti" chAyA-udvedhauNDatvamiti bhaNitaM bhavati / dvIpAnAmuNDatvAbhAve'pi dikoMkI vaktavyatA kahate haiM___ "savve'viNaM dIvasamuddA dsjoynnsyaaii"-ityaadi| sUtra 85 TIkArtha-samasta dvIpa aura samudra gambhIratAkI apekSA se tIrtha karAdikoMne 10-10 sau yojanake 1-1 hajAra yojanake kahe gaye haiN| dvIpoMkA gAMbhIrya to jambUdvIpastha pazcimavideha kSetrameM jagatIke samIpameM hotA hai, anyatra nhiiN| phira bhI adhodizAmeM eka hajAra yojana paryanta usa 2 dvIpa ke nAma se vyapadeza hotA hai ataH use lekara unakA bhI vaha gAMbhIrya eka hajAra yojanakA kahA gayA hai| yahI artha anyatra bhI kahA gayA hai-" ubveho uDattatti bhaNiyaM hoi dIvANaM uDattaNAbhAve'pi ahodisi sahassa jAvadIvaca vdesoN| jaMbuddIve u pacchimavidehe jagaI paccAsattIe uDataNamayi athitti" udvedhanAma gaharAIkA hai. yaha gaha bhUta dvIpAdikanuM kathana kare che. " savvevi Na dIyasa muddA dasa joyaNasayAI" tyAha TIkArtha-samasta dvIpa ane samudronI gaMbhIratA (UMDANa) tIrtha karAdikee 10-10 so jananI eTale ke 1000-1000 jananI kahI che. dvIpanuM gAMbhIrya te jaMbuddhipastha pazcima videha kSetramAM jagatInI samIpamAM hoya che-anyatra nahI. chatAM paNa adizAmAM eka hajAra yojanaparyaMtanA pradeza mATe te te dvIpanA nAmane vyapadeza (vahepArI cAle che te kAraNe samasta dvipinuM gAMbhIrya 1000-1000 jananuM kahyuM che. eja artha anyatra paNa kahevAmAM AvyuM cha-" uvvehouttaMtti bhaNiya hAi dIvANaM uDattaNAbhAve'vi ahodisi saharasajAva dIvavyavadeso jaMbuddIve u pacchima videhe jagaI paccAsattIe uttaNamavi atthiti" zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #725 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre adhodizi sahasraM yAvad dviipvypdeshH| jambUdvIpe tu pazcimavidehe jagatI pratyAsatyA uNDatvamapyastIti |iti // 1 // tathA-sarve'pi mahAhadAH himavadAdi sthitAH padmAdayo gAmbhIryeNa dazayojanamamANA bodhyAH // 2 // tathA-sarvANyapi salilakuNDAni-sali. lAni-gaGgAdayo mahAnadyAteSAM kuNDAni-prapAtakuNDAni prabhavakuNDAni ca gAmbhIryeNa daza yojanapramANAni // 3 // tathA-zotA zItodeti mahAnadi dvayaM mukhamUle samudrapa. vezasthAne-gAmbhIryeNa dazayojanAtmakaM bodhyamiti // 4 // su0 85 // dvIpasamudrAdhikArAt tadartIni nakSatrANi darzayitumAha mUlam-kattiyANakkhatte sababAhirAo maMDalAo dasame maMDale cAraM carai 11 aNurAhANakhatte savyabhaMtarAo maMDalAo dasame maMDale cAraM carai 2 // sU0 86 // chAzA-kRttikAnakSatraM sarvabAhyAt dazame maMDale cAraM carati 1 / anurAdhAnakSatraM. sarvAbhyantarAd maNDalAd dazame maNDale cAraM carati // // sU0 86 // rAI dvIpoM meM nahIM hotI hai parantu phira bhI aghodizAmeM eka hajAra yojana taka dvIpavyapadeza hotA hai jambUdvIpameM to pazcima ghidehameM jagatI ke pAsa gaharAI bhI hai // 1 // tathA-samasta bhI mahAhada himavat Adi parvatoM para sthita panAdika hRda-gaharAImeM daza yojanake haiM-aisA jAnanA cAhiye. // 2 // tathA jitane bhI salila kuNDa haiM-gaGgAAdi nadiyoM ke kuNDa haiM-prapAtakuNDa aura prabhavakuNDa haiM -ye bhI saba 10 yojana pramANa ke gahare haiM // 3 // tathA-zItA zItodA nAmakI jo do nadiyAM haiM ve samudra praveza sthAnameM daza daza yojanakI gaharI haiM ||4||-mtr // 85 // dvIpa aura samudra ke adhikAra se aba sUtrakAra tadvartI nakSatroMko prakaTa karate haiM-"kattiyANakkhatte sacabAhirAo-ityAdi / suutr||86|| gaharAI (UMDANa)ne upa kahe che. A UMDANane dvIpamAM saddabhAva hete nathI. paraMtu adizAmAM eka hajAra jana sudhInA bhAga mATe te dvIpanA nAmane vyavahAra thAya che. jambudvIpamAM te pazcima videhamAM jagatInI pAse gaharAI paNa hoya che. 1che tathA saghaLAM mahAhudanI-himavatu Adi parvato para AvelAM padmAdika hRdanI-gaherAI (UMDAI) dasa jananI kahI che. ema samajavuM. 2tathA jeTalA salila kuMDe (gaMgAdi nadIonA kuDe) che-prapAtakuMDa ane prabhAvakuMDa che-teo paNa 10 janapramANa UMDA che . 3. tathA zItA ane zIdA nAmanI je mahAnadIo che, teo samadrapaveza sthAne 10-10 janapramANa UMDI che. 4 | sUtra 85 dviIpe ane samudrone adhikAra cAlI rahyo che, tethI have sUtrakAra temAM zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #726 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughATIkA sthA0 10 sU0 87 jJAnavRddhikaranakSatranirUpaNam 697 TIkA-'kattiyANakkhate' ityAdi sUryasya maNDalAni caturazItyadhikazatasaMkhyakAni candrasya ezcadaza, nakSatrANAM cASTau tatra-kRttikAnakSatraM sarvabAhyAd maNDalAt=candramaNDalAt-candrasaMcaraNamArgavizeSAt paJcadazAnAM madhye dazame maNDale caMdramaNDale sarvAbhyantarAt SaSThe candramaNDale cAraM carati= bhramaNaM karoti 1 / tathA-anurAdhA nakSatraM sarvAbhyantarAt candramaNDalAt dazame sarvabAhyAt SaSThe candramaNDale cAraM carati ||suu0 86 // nakSatrapastAvAt samprati jJAnavRddhikarANi dazanakSatrANyAha mUlam-dasa NakkhattA gANassa viddhikarA paNNattA, taM jahA migasiramaddA pusso, tinni ya puvvAiM muulmssesaa| hattho cittA ya tahA, dasa buDkirAiM nANasta // 1 sU0 87 // chAyA-daza nakSatrANi jJAnasya vRddhikarANi prajJaptAni, tadyathA-mRgaziraH 1 ArdrA 2 puSyaH3 tistrazca pUrvA 6 mUlam 7 azleSA 8 hastaH9 citrA 10 ca tathA daza vRddhikarANi jJAnasya // 1 // sU0 87 // TIkArtha-sUryake maNDala 184 haiN| candra ke maNDala 15 haiN| nakSatroMke maNDala ATha haiN| inameM kRttikA jo nakSatra hai yaha sarva bAhyamaNDala se-candra saMcaraNa mArga vizeSa se 15 maNDaloMmeM se daza maNDala meM-candramaNDalameM aura sarva Abhyantara maNDala se chaThe candramaNDalameM bhramaNa karatA hai / 1 // tathA-anurAdhA nakSatra sarvAbhyantara maNDala se-candramaNDala sarvabAhya se chaTTe candramaNDala meM bhramaNa karatA hai| sUtra // 86 // nakSatrake prastAva se aba sUtrakAra jJAnakI vRddhikAraka daza nakSatroMkA kathana karate haiM --"dasaNakkhattA NANassa"-ityAdi |suu0 // 87 // hemAta nakSatranai nAma 49 cha. "kattiyANakkhatte savva bAhirAo" tyA TIkArtha-sUryanAM maMDaLa 184che. cadranAM maMDaLa 15 che. nakSatranAM maMDaLa ATha che. temAMnuM je kRttikA nakSatra che te sarva bAhyamaMDalamAMnA-cadranA saMcaraNanA mArgamAMnA 15 maMDalemAMnA dasamAM caMdramaMDalamAM ane sarva Abhyantara maMDalamAMnA chaTTA candramaMDalamAM bhramaNa kare che. 1 tathA anurAdhA nAmanuM je nakSatra che te sarva Abhyantara candramaMDalemAMnA dazamAM candramaMDalamAM ane sarva bAhya candramaMDalamAMnA cha candramaMDalamAM bhramaNa kare che. sU. 86 che pUrvasUtramAM nakSatrane adhikAra cAlI rahyo hato. have sUtrakAra jJAnanI sthA0-88 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #727 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sthAnAGgasUtre TIkA-'dasa NakkhattA' ityAdi jJAnasya zrutajJAnasya vRddhikarANi mRgazira AdIni daza nakSatrANi bhavanti / ayaM bhAyaH-candro yadi dazasu eteSu nakSatraSu kenApi nakSatreNa yukto bhaveta, tadA yadi zrutajJAnasyoddezAdiH kriyate, tarhi tad barddhate / kSayopazamahetutvena kAlavizeSasya tathAvidhakAryeSu kAraNatyAt / taduktam " udayakkhayakhaoyasamoyasamAjaM ca kammuNo bhnniyaa| davyaM khettaM kAlaM bhavaMca bhAvaMca saMpappa // 1 // " chAyA-udayakSayakSayopazamopazamA yacca karmaNo bhaNitAH / dravyaM kSetraM kAlaM bhavaMca bhAvaMca smpraapy|| 1 // iti // sU087 // anantarasUtre zrutajJAnavRddhikarANi daza nakSatrANyuktAni / zrutajJAnasya vRddhistu tatpratighAtakakarmaNaH kSayopazamAdeva bhavatIti karmanibandhanakulakoTIsUtramAha mRgazira Adi 10 nakSatra zrutajJAnakI vRddhi karanevAle hote haiMjaise-mRgazira 1 ArdrA 2 puSya 3 pUrvA 6 mUla 7 azleSA 8 hasta 9 evaM citrA 10, tAtparya aisA hai ki candra ina 10 nakSatrameM se kisI bhI nakSatra se yukta ho, to usa samaya yadi zrutajJAnakA uddeza Adi kiyA jAve to vaha vRddhiko prApta hotA hai kyoMki kAla vizeSa bhI kSayopazamakA hetu hotA hai ataH yaha tathAvidhakAryoM meM kAraNa hotA hai-kahA bhI hai " udayakkhayakhaovasamo'-ityAdi / dravya, kSetra, kAla, bhava, aura bhAva inako prAptakara karmake udaya, kSaya, kSayopamazama aura upazama hote haiN| sUtra / / 87 // isa Upara ke sUtra meM zrutajJAnakI vRddhi karane vAle 10 nakSatroMko kaha. vRddhi 42naa| isa nakSatrAnuM 4thana 43 cha. "dasa NakkhasA NANassa" tyAha. TIkAI-mRgazIrSa Adi 10 nakSatre zrutajJAnanI vRddhi karanArA hoya che. 10 nakSatrAnA nAma nIye prabhArI cha-(1) bhRzazISa, (2) mAdrI, (3) puSya, (4-5-6) pUrvA , (7) bhUta, (8) AASA, (6) mane (10) yitrA, A kathananuM tAtparya e che ke jyAre candra A 10 nakSatramAMthI kaI paNa nakSatrathI yukta hoya, tyAre zrutajJAnane abhyAsa, vAcanA Adi karavAmAM Ave te jJAnanI vRddhi avazya thAya che; kAraNa ke kALavizeSa paNa pazamamAM 41295bhUta mana che. 4yuM 55 che -"udayakkhayakhaovasamA" tyAhi-dravya, kSetra, kALa, bhava ane bhAvane prApta karIne karmane udaya, kSaya, kSapazama ane upazama thatAM hoya che. e sU. 875 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #728 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sudhA TIkA0 sthA 10 sU0 76 kulakoTI sUtra nirUpaNam 699 mUla-cauppaya thalayarapaMcidiyatirikkhajoNiyANaM dasa jAikulakoDi joNIpamuhasahassA paNNattA / uraparisappathalayarapaMcidiyatirikkhajoNiyANaM dasa jAikulakoDi joNi pamuhasaya sahassA paNNattA // sU0 88|| chAyA - catuSpadasthalacarapaJcendriyatiryagyonikAnAM daza jAti kulakoTiyoni pramukha zatasahasrANi majJaptAni / uraH parisarpasthalacarapaJcendriya tiryagyonikAnAM daza jAtikulakATiyonimamukhazatasahasrANi prajJaptAni / / sU0 88 // TIkA- 'cauppaya thalayara -' ityAdi " catuSpada sthalacara paJcendriyatiryagyonikAnAM catvAri padAni caraNAni yeSAM te catuSpadAH, sthale carantIti sthalacarAH, paJca indriyANi yeSAM te paJcendriyAH, tiryagyonikA : = tiryaJcaH, eSAM caturNAM padAnAM karmadhArayaH teSAM tathAbhUtAnAM jIvAnAM dazasaMkhyakAni jAtiyonipramukhakulakoTI - zatasahasrANi jAtau pazcendriyatiryagjAto yA yonipramukhAH = caturlakSasaMkhyakapaJcendriyatiryagyonikotpattisthAnakara aba sUtrakAra yaha prakaTa karane ke liye ki zrutajJAnakI vRddhi to zrutajJAna ke pratighAtaka zrutajJAnAvaraNIya karma ke kSayopazama se hI hotI hai ataH karma ke kAraNabhUta kulakoTi sUtrakA kathana karate haiM "ca upayathalayara paMcidiya " - ityAdi / sUtra // 88 // - TIkArtha-cAra caraNa jinake hote haiM ve catuSpada haiM. sthala meM jo calate haiM ve sthalacara haiM. tathA pAMca indriyAM jinako hotI haiM ve paJcendriya hai. ina catuSpada paJcendriya tiryoMkI jo utpatti sthAnarUpa yoniyAM haiM ve cAra lAkha haiM / ina yoniyoM se utpanna hui catuSpada sthalacara paJcendriya tirtha - gyonikoM kI kulakoTikI saMkhyA 10 lAkha haiM. kyoMki eka yoni meM pU sUtramAM zrutajJAnanI vRddhi karanArAM dasa nakSatrAnAM nAma prakaTa karavAmAM AvyAM. have sUtrakAra e vAta prakaTa karavA mAge che ke zrutajJAnAvaraNIya karmonA kSayeApazamathI ja zrutajJAnanI vRddhi thAya che. tethI te kanA kAraNabhUta sameTiyo uthana ure che. " cauppayathalayarapaMciMdiya " (tyAhi sU. 88) TIkA-jene cAra paga hAya che, tene catuSpada kahe che. je prANIe jamIna para ja halanacalana kare che temane sthalacara kahe che. je jIvone pAMca indriya hAya che, temane pa Mcendriya kahe che. te catuSpada pacendriya tiya cAnI je utpattisthAnarUpa ceAniA che, te cAra lAkha kahI che. A ceAniomAMthI utpanna thayelI catuSpada sthalacara paMcendriya tiryaMcAnI kulakATinI sakhyA 10 lAkha che, kAraNa ke eka canimAM aneka kula hAya che, zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #729 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 700 __ sthAnAgasUtre kAraNAH kulakoTayastAsAM zatasahastrANi-lakSANi prajJaptAni-prarUpitAni tIrthakaragaNadharAdibhiH / ayaM bhAvaH paJcendriyatiryagjAtau yA yonayaH caturlakSasaMkhyakAni utpatisthAnAni.tatpabhavAyAzcatuSpadasthalacarapaJcendriyatiryagyonikAnAM kulakoTayastA dazalakSasaMkhyaphA bodhyA iti / ekasyAmapi yonau anekakulAni bhavanti yathAgomayarUpAyAmekasyAM yonau vicitrAkArAH kRmyAdaya utpadyante, ato dazalakSasaMkhyakAH kulakoTayo bhavantIti / sUtre-"jAijoNI pamuhakulakoDisayasahassA" itivaktavye "jAikulakoDijoNIpamuhasayasahassa" iti kathanaM "joNIpamuha" zabdasya prAkRtvena-paranipAtanAd bodhyam / tathA-ura parisarpasthalacarapaJcendriyatiryagyonikAnAmityAdi sUtramapi pUrvavad vyAkhyeyam- navaram urasA vakSasA parisarpanti saJcaranti ye te uraHparisaH uraHparisAdInAM caturNA padAnAM karmadhAraya iti||suu088|| paJcendriyatiryagyonikAstu karmapudgalacayAdisatye eva bhavantIti cayAdInAha mUlam-jIvANaM dasaTrANanivvattie poggale pAvakammattAe ciNiMsu vA ciNaMti vA ciNissaMti vA, taM jahA-paDhamasamayaegidiyanivvattie 1 jAya apaDhamasamayapaMciMdiyanivvattie aneka kula hote haiM. jaise-govara rUpa eka yonimeM vicitra AkAra ke kamI Adi utpanna hote haiN| isaliye inakI 10 lAkha kulakoTi saMkhyA kahI gaI hai| sUtrameM-"jAijoNI pamuhakulakoDisayasahassA" aisA pATha kahanA cAhiye thA--so aisA na kahakara "jAi kula koDi joNI pamuhasayasahassA" jo aisA pATha kahA gayA hai so usameM "joNIpamuha" zabdakA prAkRta hone se paranipAta huA hai isI prakAra se jo "uraH parisarpasthalacara paJcendriya tiryagyonikam" yaha pATha hai usakAbhI kathana jAnanA cAhiye chAtIse jo sarakate haiM ve ura parisarpa haiN|suu088|| jema ke gebara (chANuM) rUpa eka nimAM vicitra AkAranA kRmI Adi utpanna thAya che. tethI temanI kulakeTi saMkhyA 10 lAkha kahI che. sUtramAM "jAijoNIpamuhakulakoDisayasahassA" 54 mAyAmA maante| to, paasv| 54 mAvAne mahale " jAi kulakoDijANIpamuhasayasahassA" mA prazna pATha ||5vaamaaN Avyacha. 26 tamA "jANIpamuha" zahanA-prAkRta DApAthI-52nipAta thye| cha. se prabhArI ne " uraHparisarpasthalacarapaMcendriyatiryagyAnikam "ma sUtrA4 mAvyA cha tetuM 4thana para samajavuM. chAtInI madadathI sarakatA jIvone uraH parisarSa kahe che. e sUtra 88 che zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #730 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sughA TIkA sthA010 sU0 89 cayAdinirUpaNam 701 10 / evaM ciNa 2 baMdha 3 udIra 4 veda 5 taha NijarA cev| dasapaesiyA khaMghA aNaMtA paNNattA / dasapaesogADhA poggalA aNaMtA paNNattA | dasa samayaThijhyA poggalA anaMtA paNNattA / dasagukAlagA poggalA aNaMttA paNNattA / evaM vannehiM gaMdhehiM rasehiM phAsehiM dasaguNalukkhA poggalA anaMtA paNNattA // sU0 89 // // dasamaM ThANaM sammattaM // // ii ThANaM nAma taiyamaMgaM saMmattaM // 3 // chAyA - jIvAH khalu daza sthAnanirvarttitAn pudgalAn pApakarmatayA acinvan vA, cinvanti vA ceSyanti vA tadyathA- prathamasamayai kendriyanirvartitAn 1 yAvat aprathama samayapaJcendriyanirvartitAn 10 / evaM cayaH 1 upacayaH 2 bandhaH 6 udIraH 4 veda:5 tathA nirjarAcaiva dazapradezikAH skandhAH anantA. prajJatAH / dazapradezAvagADhA: puhalA anantAH prajJaptAH daza samayasthitikAH pudgalA anantAH prjnyptaaH| dazaguNa kAlakAH pudgalA anantAH prajJaptAH evaM varNairgandhai rasaiH spazairdazaguNarUkSAH pudgalA anantAH mjnyptaaH|| sU0 89 dazamaM sthAnaM samAptam | // iti sthAnaM nAma tRtIyamaGga samAptam || 3 || TIkA- 'jIcA NaM' ityAdi jIvA : = siddhavarjitA jIvAH, kaSAyAdi pariNAmena dazasthAna nirvartitAna = dazabhiH sthAnaiH prayamasamayai kendriyatvAdibhiH paryAyairhetuminivarttitAna= niSpAdi paJcendriya tiryagyonika jIva karmapudgala ke cayAdike sadbhAvameM hI hote haiM isaliye aba sUtrakAra cayAdikoMkA kathana kahate haiM "jIvANaM dasANanivyasie poggale" - ityAdi / sU0 // 89 // TIkArtha-siddha varjita jIvoMne (saMsArIjIyo) kaSAyAdi pariNAma ke vazavartI hokara prathama samayai kendriyAdirUpa 10 paryAyoM dvArA niSpAdita karma karma pudgalAnA cayAdinA sadbhAva hoya, te ja paMcendriya tiya caiAnika Adi jIvAnI utpatti sa`bhavI zake che, tethI have sUtrakAra caya, upacaya mAhinuM niiyaNu ure che, "jIvANa' dasaTThANanivvattie pogale " dhatyAhi - (sU 88) TIkA-siddha sivAyanA jIvAe kaSAyAdi pariNAmene AdhIna thaI ne prathamasamayaikendriya Adi rUpa 10 paryAyA dvArA nizpAdita kA~va NArUpa pudUgale ne zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #731 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 702 sthAnAGgasUtre tAna pudgalAn-karmavargaNArUpAn pApakarmatayA-pApaM ghAtikarma sarpakarma vA, tadeva kriyamANatvAt karma, tasya bhAvastattA tayA-acinvan-saMgrahItavantaH, cinyanti= saMgrahaNanti vA, ceSyanti-saMgrahISyanti vA / anena-jIvAnAM pApakarmatayA citaiH pudgalaiH saha traikAliko'nvayaH sUcitaH / ke dazasthAnanirvartitAH pudgalA jIvaistri kAlaviSayanvena saMgrahaviSayI-kriyante 1 ityAha-tadyathA prathamasamayai kendriyanirvati tAn-prathamaH-AdhaH samaya ekendriyatvasya yeSAM te prathamapsamayAH, te ca te ekendri. yAzca-prathamasamayakendriyAH tai nirvartitAH niSpAditAstAn ekendriyatvasya prathame samaye vartamAna jIvainiSpAditAna pudgalAnityarthaH / yAvatpadena-"aprathama samayakendriyanivartitAn 2 prathamasamayadvIndriyaniyaMtitAn 3 aprathamasamayadvIndriyanirvavargaNArUpa pudgaloMko pApa karmarUpase ghAtiyA karmarUpase yA sarva karmarUpase grahaNa kiyA hai, aba bhI ve karate haiM aura Age bhI ve kare ge-isa prakAra ke isa kathana se sUtrakArane jIvoMkA pApakarma rUpase ajita hue pudgaloM ke sAtha traikAlika anvayarUpa sambandha sUcita kiyA hai. ve daza sthAna isa prakArase haiM-prathama samayaikendriya nirvartita pudgala 10 ekendriya paryAyake prathama samayameM vartamAna jo jIva haiM ve prathamasamayaikendriya haiM ina ekendriya jIvoMke dvArA niSpAdita jo pudgala haiM ve prathamasamayaikendriya piSpAdita pudgala haiN| yahAM yAvatpadase "aprathamasamayaikendriya nirvartitAn 2, prathamasamayadvIndriyanirvartitAn 3, aprathamasamayadvIndrinirvatitAn 4 pApakarmarUpe-ghAtiyA karma rUpe athavA sarva karma rUpe bhUtakALamAM grahaNa karyA che, vartamAnamAM grahaNa kare che ane bhaviSyamAM paNa grahaNa karaze. A prakAranA A kathana dvArA sUtrakAre pApakarmarUpe ekatra thayelAM pudgalenI sAthe jIvone aukAlika anvaya rU5 saMbaMdha pragaTa karyo che. te dasa sthAna nIce pramANe che prathama samayUkedriya nivartita pudgalathI laIne aprathama samaya paMcendriya nivartita pudgala paryaMtanA dasa sthAne ahIM grahaNa karavA joIe. have sUtrakAra A dase sthAne artha spaSTa kare che. ekendriya paryAyanA prathama samayamAM vartamAna je jIva che tenuM nAma prathama samakendriya che. A ekendriya jIvo dvArA niSpAdita je pagale che temane prathama samakendriya niSpAdita pudgala kahe che. ahIM "paryanta" pada dvArA nIcenAM ATha sthAne raheNa thayAM che. (2) prathama samaya Dendriya nitina , (3) prathama sabhayahAndriya nivartita puta, (4) aprathamasamayadvIndriya nirvatita pula, (5) prathama zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #732 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 703 sughA TIkA sthA020 sU089 cayAdinirUpaNam titAn 4 prathamasamayatrIndriyanirvA titAn 5 aprathamasamayatrIndriyanirva nitAna 6 thamasamayacaturindriyanirvatitAn aprathamasamayapaJcendriyanirvatitAn 8 prathamasamayapazcendriyanirvatitAn 9" iti saMgrAhyam / tatra aprathamasamayai kendriyanirvatitAnekendriyatvasya dvitIyAdisamayeSu vartamAnai jIvai niSpAditAna 2 / evameva-prathamasamadvIndIyanirva titAna ityArabhya 'prathamasamayadvIndriyanivartitAn , ityantAnAM padAnAmapyartho vijJeya iti| yathA jIvA aprathamasamayaikendriya-nirva titAdIna pudgalAn kAlatrayaviSayatayA upacaya viSayIkurvanti, bandhaviSayIkurvanti, udIraNA viSayI. prathama samayatrIndriyanirvartitAn 5, aprathama samayatrIndriyanirvatitAna 6, prathama samaya caturindriyanivartitAna 7, aprathama samayacaturindraya nivartitAna 8, prathama samaya pazcendriya nirvatitAnU 9 "isa pAThakA saMgraha huA hai ekendriya paryAyake dvitIyAdi samayoM meM vartamAna jo jIva haiM ve aprathama samayaikendriya haiM aise ina ekendriya jIvoM dvArA niSpAdita jo pudgala haiM ve aprathamasamayaikendriyanirtitapudgala haiN| isI prakArase prathamasamayadvIndriyanirvatitAn "padase lagAkAra" aprathama samayapazcandriyanirtitAn "yahAM takake samasta padoMtakakA artha karalenA cAhiye, jisa prakAra jIva aprathama samayaikendriya nirtita hue Adi pudgaloMko kAlatrayameM saMgRhIta karate haiM usI taraha ve jIva una pudgaloko trikAla meM upacayakA viSaya banAte haiM bandhakA viSaya banAte haiM, samaya trIndriya nirvartita pule, (6) aprathama samaya trIndriya nirvartita pu, (7) prathama samaya caturindriya nivartita pule, (8) aprathama samaya caturindriya nirvatita pule, (9) prathama samaya paMcendriya nirvati pula. dasamuM sthAna-aprathamasamaye paMcendriya nirvartita pule-A sthAnanuM nAma te AgaLa ApavAmAM AvyuM ja che. ekendriya paryAyanA Adi samayamAM vartamAna je jIve che temanuM nAma aprathama samaye kendriyo che evAM te ekendriya jIvo dvArA nipAdita je pugale che temane aprathama samayUkendriya nirvartita pudgala kahe che. e ja pramANe prathama samaya hIndriya nirvatita pudgalathI laIne aprathama samaya pacendriya nitita pudgale paryaMtanA AThe padone artha paNa samajave. jevI rIte ja prathama samaya ekendriya nirvatitathI laIne aprathama samaya paMcendriya nirvatita paryantanA pudgalene traNe kALamAM caya (saMgraha) kare che, e ja pramANe teo traNa kALamAM temane upacaya paNa kare che, badha paNa kare che, udIraNa paNa zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #733 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 704 sthAnAGgasUtre kurvanti, vedaviSayIkurvanti, nirjarAviSayI kurvanti ca / etadeva darzayitumAha-evaM ciNa upaciNa' ityAdi / asyAyamarthaH-yathA caya sUtramabhihittaM tathaiva upacayAdi sUtrANyapi vaktavyAnIti / cayopacayAdInAM bhedastvayam-cayaH kaSAyAdi pariNAma -yuktasya jIvasya karmapudgalAnAM grahaNamAtram upacayaH gRhItAnAM karmapudgalAnAM jJAnAvaraNAditvena niSekaH, bandha: nikAcanaM karmapudgalAnAM nibiDatayA bandhanam. udIra: udIraNam aprApte'pi kAle prayatnavizeSeNa karmaphalAnAmudayAvalikAyAM pravezanam, vedaH-vedanam-udayApalikAyAM pravezitAnAM karmaNAM phalasya sukhaduHkhAderanubhayanam, nirjarA-udayAvalikA pravezitakarmapudgalaphalamUtasukhaduHkhAnubhavanena jIvapradezebhyaH aura nirjarAkA viSaya banAte haiN| isI bAtako prakaTa karane ke liye sUtrakArane "evaM ciNa uciNaM" ityAdi pATha kahA hai, isa pAThakA aisA artha hai jisa prakArase cayasUtra kahA gayA hai usI prakArase upacayAdi mUtra bhI kahalenA cAhiye, caya upacayaAdimeM aisA bheda haikaSAyAdi pariNAmase yukta jIvakA jo karmapudgaloMkA grahaNa karanA hai vaha caya hai gRhIta karma pudgaloMkA jJAnAvaraNAdirUpase jo niSeka hai vaha upacaya hai karma pudgaloMkA jo nibiDarUpa se bandhana hai vaha bandha hai aprApta kAlake hone para bhI prayatna vizeSa se karma phaloMkA jo udayAvalikAmeM praveza karAnA hai vaha udIraNa hai udyAvalikAmeM pravezita karma pudgalake phalabhUta sukha-duHkhAdikA jo anumayana karatA hai vaha veda hai udayA. palikAmeM pravezita karma pudgala ke phalabhUta sukha duHkhAdike anubhayana se kare che, vedana paNa kare che ane nirjarA paNa kare che. e ja vAtane sUtrakAre nIcenA sUtrapATha dvArA vyakta karI che. "evaM ciNa uvaciNaM" yA. yA sUtrA dvArA sayuM sUyana 42yAmA AvyuM che ke je prakAre jayasUtranuM kathana karavAmAM AvyuM che, e ja prakAre upacayAdi sUtranuM paNa kathana karavuM joIe. caya, upacaya Adi vacce A prakArano taphAvata che-kaSAyAdi pariNAmothI yukta jIva dvArA karmapudgalene grahaNa karavAnI je kiyA thAya che tene caya kahe che. gRhIta karma pudgalene jJAnAvaraNaya Adi rUpe je niSeka thAya che, tenuM nAma uparAya che. karma pudgalenuM je nibiDa (gADha) rUpe bandhana che tenuM nAma banyuM che. udayamAM AvavAne samaya paripakava thayA pahelAM prayatna vizeSa dvArA kamalene udayAvalikAmAM je praveza karAvavAmAM Ave che tenuM nAma udIraNA che. udayAvalikAmAM praviSTa karma pudgalenA phalarUpa sukhaduHkhAdinuM je anubhavana karavAmAM Ave che tenuM nAma vedana che. udayAvalikAmAM pravezita karma pudgalanA zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #734 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 705 sughATIkA sthA0ra0 sa0 89 cayAdinirUpaNam karmapudgalAnAM pRthagmavanamiti / anantaraM karmapudgalAnAM cayAdirukta iti pudgalaprastAvAda skandhAdInAha-'dasapaesiyA' ityAdi / dazapadezikA:-dazaca te pradezAH-niraMzA avayavAzceti dazapradezA, te santi yeSAM te tathA-dazapadezAtmakAH skandhAH pudgalasamUhAanantAH prajJaptA iti drvytH| tathA-dazapadezAvagADhAH dazasu pradezeSu-kSetrAMzavizeSeSu avagADhA AzrittAH pudgalA anantAH kathitA iti kSetrataH / tathA-dazasamayasthitikA:-dazasamayAn yAvat sthitimantaH pugalA anantAH iti kaaltH| evameva pazcAnAM varNAnAM 5, dvayorgandhayoH 2 pazcAnAM rasAnAM 5 paJcAnA sparzAnAM ca bhedayuktAH pudgalA anantA: bodhyaaH| amumevArtha sUcayitumAha-'dazaguNakAlakAH karma pudgaloMkA jo jIva pradezoMse pRthag honA hai yaha nirjarA hai isa prakArase karma pudgaloMko cayAdi kahakara aba satrakAra pudgalake prastAvase skandha AdikA kathana karate haiM-" dasapaesiyA" ityAdi-daza jo niraMza avayaya haiM ve daza pradeza haiM-ye daza pradeza haiM jinake ce daza pradezika skandha haiM paramANurUpa pudgaloMkA samudAyarUpa hotA hai| ye daza pradezika skandha dravyakI apekSAse ananta kahe gaye haiN| tathA-daza prade. zAvagADha skandha kSetrAMza vizeSarUpa pradezoMmeM Azrita pudgala kSetrakI apekSAse ananta kahe gaye haiM tathA-daza samaya takakI sthitivAle pudgala kAlakI apekSA ananta kahe gaye haiM / isI prakAra pAMca varSoM ke do gandhoM ke, pAMca rasoMke pAMca sparzoM ke bhedoMse yukta pudgala bhI ananta kahe gaye haiN| isI arthako sUcita karaneke liye satrakArane "daza guNakAlakA pudgalAH anantAH prajJaptAH "yahAMse lekara" daza guNarUkSAH pudgalAH anantAH phalarUpa sukhaduHkhAdinA vedana dvArA karma pudgalenuM jIvapradezathI alaga thavA rUpa je kArya thAya che tenuM nAma nija rA che. A prakAre pudgalenA cayAdinuM kathana karIne have sUtrakAra anya AdinuM dhyana re cha " dasapaesiyA" tyAhi-re isa ni2 mapaya cha temana isa pradeza kahe che. evAM dasa pradezevALA kanyane dasa pradezika kanya kahe che. kanya paramANu rUpa pudgalenA samudAya rUpa hoya che. A dasa pradezika skandhAne dravyanI apekSAe anaMta kahyA che. tathA dasa pradezAvagADha (dasa pradezonI avagAhanAvALA) skandhane kSetrAMta vizeSa rUpa pradezamAM Azrita pudgala kSetranI apekSAe anaMta kahyA che. tathA dasa samaya sudhInI sthitivALAM pudagalene kALanI apekSAe anaMta kahyA che. e ja pramANe pAMca varNo, be gadhe, pAMca ra ane pAMca sparzonA hAthI yuta purA pazu sanata jai cha. me pAtane sUtramAre " saguNa sthA0-89 zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #735 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 706 sthAnAGgasUtre - - - pudgalAH anantAH prajJaptA ityArabhya dazaguNarUkSAH pudgalA anantAH prajJaptAH' ityantaM bodhyamiti / arthastu-dazaguNa:-ekaguNApekSayA dazaguNAdhikaH kAlaH kRSNavarNavizeSo yeSAM te tathAbhUtAH pudralA anantAH prajJaptAH' iti krameNa vijJeya iti / zAstrAdau zAstrAnte zAstramadhye ca maGgalamAcaraNIyam iti ziSTAcAro'tra zAstrAnte maGgalArthakAnantazabdopAdAnena parirakSita iti bodhyam // sU0 89 // // iti dazamaM sthAnaM samAptam // // iti zrI vizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka paJcadaza bhASAkalitalalitakalApAlApaka pravizuddhagadyapadyAnakagranthanirmAyaka vAdimAnamardaka zrI zAhU chatrapatikolhApurarAjapradatta'jainazAstrAcArya' padabhUSita-kolhApura rAjagurucAlabrahmacAri-jainacArya-jainadharmadivAkara -pUjya zrI ghAsIlAlabativiracitA zrI sthAnAGgasUtrasya sudhAkhyA vyAkhyA smaaptaa|| // iti dazamaM sthAnaM samAptam // prajJaptAH " yahAM takakA pATha kahA hai, eka guNakI apekSAse daza guNa adhika kAla-kRSNa varNa jinakA hotA hai aise ye pudgala daza guNakolaka kahe gaye haiN| aise daza guNakAla pudgala ananta kahe haiN| isI kramase daza guNa rUkSa Adi padoMkA bhI vyAkhyAna karalenA cAhiye, "AdI madhyAvasAne ca maGgalaM bhASitaM budhaiH" isa kathanake anusAra zAstrakI AdimeM zAstrake antameM aura zAstrake madhya meM maMgala AcaraNIya hotA hai, aisA jo ziSTAcAra hai vaha sUtrakArane maGgalArthavAcaka ananta zabdake upAdAnase parirakSita kiyA hai-arthAt usakA nirvAha kiyA hai, aisA jAnanA cAhiye / sUtra // 89 // // dazavAM sthAna samApta // kAlakAH pudgalAH anantA: prajJaptAH" thI dhana "dasaguNarUkSAH pudgalA anantAH prajJaptAH" mA sUtrapA8 paryantanA sUtrapA8 dvArA vyatarI che. koI eka pugalamAM jeTalI kALAza hoya tenA karatAM dasagaNuM kALAzavALA pulane ahIM "dasaguNa kAlaka" dasagaNuM kALuM kahyuM che. evAM daza gaNI kALAzavALAM pudgale paNa anaMta kahyAM che A krama anusAra daza gaNuM rUkSatA vALAM pudgale sudhInA pudgalenuM kathana paNa ahIM karavuM joIe. "Adau madhyAvasAne ca maGgala bhASitaM budhaiH" mA 4thana anusAra zAsanA prAraMbhe, ane ane madhyabhAge maMgaLa AcaraNya hoya che. sUtrakAre maMgalArthaka * ananta" padane prayoga karIne A ziSTAcAranuM pAlana karyuM che, ema samajavuM. e sUtra 89 che ke dasamuM sthAna samApta che zrI sthAnAMga sUtra : 05 Page #736 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 707 sughA TIkA sthA.10 zAstraprazastiH zAstraprazastiHdvisahasre saptasaMkhye, vaikramIye ca vatsare / budhe ca caitramAsasya, dazabhyAM puSyame site // 1 // saurASTra subhage deze. madhumatyAstaTasthite / mendaDA saMjJaka grAme, zrAvakAvAsasaMkule // 2 // TIkA sthAnAGgasUtrasya sudhAkhyA bhvymnyjulaa| saMghabhojanazAlAyAM, pUrvAhne pUrNatAmagAt // 3 // atratyaH khalu bhaktibhAvasarasaH kAruNyaratnAkaraH, zuddhasthAnakavAsidharmanirataH samyaktvabhAvAnvitaH / tattvAtattvapayovivecanavidhau haMsAyamAnaHsadA, sarveSAmupakArako vijayate zrI jainasaMgho mahAn // 4 // zAstraprazasti do hajAra sAta vikrama saMvatsarameM jaba ki budhavArakA dina thA aura caitrakA mahInA thA zukla pakSathA puSya nakSatra thA 10 vIM tithI thI 1, saurASTra prAMtameM sthita mendaDAM nAmake grAmameM jo ki madhuvaMtIke taTa para sthita hai aura jisameM zrAvakoMke adhika ghara haiM 2, isa sthAnAGgasatrasudhAnAmakI yaha TIkA pauSadhazAlAmeM samApta huI hai. yaha TIkA bhavyajIvoMko baDI sundara lagI hai| jaba yaha TIkA pUrNa huIthI usa samaya pUrvAhakA samaya thA 3. ___ yahAMkA zrI jainasaMgha bhaktibhAvase sarasa hai, karuNAkA samudra hai zuddha sthAnakavAsidharmake pAlana karane meM nirata hai, samyaktva bhAvase - zAstra prazasti vikrama saMvata 2007nA caitra suda dasamane budhavAre, puSya nakSatra jyAre cAlatuM hatuM tyAre saurASTranA mendaDAM nAmanA madhumati nadInA kinAre vaselA gAmanI pauSadhazALAmAM, rathAnAMga sUtranI A sudhA nAmanI TIkA samApta thaI hatI. pUla choNe (hisanA pUrvAdha bhA) mATI mAnu ma 53 thayu hatuM. A TakA bhavya ne ghaNI suMdara lAgI che. A medaDA gAmamAM zrAvakonAM ghaNAM ghara che. mendaDA gAmane jainasaMgha bhaktibhAvathI yukta ane karuNAne sAgara che, zuddha sthAnakavAsI dharmanuM pAlana karavAmAM lIna che. samyaktva bhAvathI pUrNa zrI sthAnAMga sUtra: 05 Page #737 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 708 sthAnAGgastre deve gurau dharmapathe ca bhaktiyaSAM sadAcArarucihinityam te zrAvakA dharmaparAyaNAzca suzrAvikAH santi gRhe gRhe'tra // 5 // ||shaastr prazasti: samApta // bharA huAhai isI prakAra tatvA tattvakA viveka karanemeM paTu haiM, aura samasta jIvoMkA upakAraka hai aisA yaha mahAna zrI jainasaMgha sadA vijayazIla banA rahe 4 devameM gurumeM aura dharmamArgameM jinakI parama bhakti rahatI hai sadAcArake pAlanameM jinakI sadA ruci banI rahatI hai aise ve zrAvaka aura dharmaparAyaNA zrAcikAe~ yahAM para ghara ghara meM haiN| ||shaastr prazasti samApta // ane tattvatatvane viveka karavAmAM nipuNa, ane samasta jIvone upakAraka che. evo A mahAna zrI jainasaMgha sadA vijyazIla banI rahe, evI mArI shubhech| vyAta 43 chu. A gAmanA pratyeka gharamAM evAM zrAvaka zrAvikAo vase che ke jeo deva, guru ane dharmamArga pratye bhaktibhAvathI yukta ane sadAcAranuM pAlana karavAnI rucivALAM che. che zAstra prazasti samApta che zrI sthAnAMga sUtra : 05