________________
सुघाटीका स्था.९ सू०८ जीवानां रोगोत्पत्तिनिमित्तनिरूपणम २३५
टीका-'णवर्हि ठाणेहि रोगपत्ती' इत्यादि-नवभिः स्थानै रोगोत्पत्तिः स्यात् , तद्यथा - अवशनत या अति-अतिमात्रम् अशनं-भोजनम् अत्यशनं, तस्य भावोऽत्यशनता, तयाऽत्यशनतया-अप्रमित भोजनेनेत्यर्थः,अत्यशनतयाजीणतोल्पबते, तथा च वायुप्रकोपादयो नाना रोगा उत्पद्यन्ते इति, अत्र स्वार्थे तल् प्रत्ययः प्राकृतत्वात् , एवमग्रेऽपि, 'अच्चासणयाए' इत्यत्र प्राकृतत्वादीर्घः ९।। १। अहिताशनतया-अहितं-प्रतिकूलम् अशनम्-अजीणे भोजनमित्यर्थः, अहिताशनं तस्य भावोऽहिताशनता तथा तथेति २। अतिनिद्रया-अधिकशयनेन ३, अतिजागरितेन-अधिकजागरणेन ४, उचारनिरोधेन ५, प्रस्रवणनिरोधेन ६, अध्यगमनेन-दमार्गगमनेन ७, भोजनप्रतिकूलतया-प्रकृत्ययोग्यः भोजनेन ८, इन्द्रियार्थविकोपनतया-इन्द्रियार्थाः इन्द्रियाणाम्-अर्थाः-शब्दादयो विषयाः इन्द्रियार्थास्तेषां विकोपनं विषाकः कामविकार इत्यर्थः इन्द्रियार्थविको.
अब सूत्रकार जीवोंके रोगोत्पत्तिके निमित्तोंका कथन करते हैं-- " णवहिं ठाणेहि रोगप्पत्ती सिया" इत्यादि ॥ सूत्र ८ ॥
टीकार्थ-जीवोंको नौ कारणोंसे रोगोत्पत्ति होती है-वे नौ कारण इस प्रकारसे हैं-अधिक भोजन करना यह प्रथम कारणहै १,दूसरा कारण अहिताशनताकुपथ्प माहार करना अथवाअध्यसन अर्थात् अजीर्ण अव. स्थामें आहार करना-२ तीसरा कारण है-अतिनिद्रा ३ चौथा कारण है अति जागरण ४, पांचवां कारण है-मलका निरोध करना ५, छठाकारण है-पेशाबका रोकना ६, सातवां कारण है बहुत दूर तक रास्ता चलना, ७आठवां कारण है प्रकृतिके विरुद्ध भोजन करना ८, तथा नौवां कारण है-इन्द्रियोंके अर्थ शब्दादिकोंका विपाक अर्थात काम विकारका उत्पन्नहोना,काम विकार-जब इन्द्रियों में कामविकार होता है,
હવે સૂત્રકાર જીવોના રોગત્પત્તિનાં નિમિત્તો (કારો)નું નિરૂપણ કરે છે
" जयहिं ठाणेहि रोगुप्पत्ती सिया" त्याहટીકાઈ–વેને રેગની ઉત્પત્તિ થવાનાં નીચે પ્રમાણે નવ કારણે કહ્યાં છે-(૧) અધિક પ્રમાણમાં ભેજન કરવાથી. આ કારણે અજીર્ણ થાય છે અને અજીર્ણ થવાથી વાયુપ્રકોપ આદિ વિવિધ રોગ થાય છે. (૨) અહિતાશનતા-એટલે કે અપથ્ય આહારનું સેવન અથવા અપચે થયે હોય છતાં ભોજન લેવાથી પણ शशात्पत्ति थाय छे. (3) अतिनिद्रा, (४) मति २ण, (५) भगना निरोप થવાથી, (૬) પેશાબ બંધ થઈ જવાથી, (૭) ઘણું જ લાંબા અંતર સુધી यसपाथी, (८) प्रकृतिन मनु न डाय सेवा यो भाषाथी, अन (6) કામવિકાર-ઈન્દ્રિયેના અર્થ શબ્દાદિકેને વિકાર-જ્યારે ઇન્દ્રિમાં કામવિકાર
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૫
