________________
सुधा टीका स्था० १० सू० १२ जीवपरिणाम निरूपणम्
टीका --- दसविहे जीवपरिणामे ' इत्यादि
जीव परिणामः - परिणमनं परिणामः, स च द्रव्यार्थिक- पर्यायार्थिकनयमतेन द्विविधः । तत्र - द्रव्यार्थिकनयमतेन यद् द्रव्यं कथंचित् सदेव उत्तरपर्यायरूपं धर्मान्तरं गच्छति । तत्र द्रव्ये पूर्वपर्यायस्य सर्वथाऽवस्थानमपि नो भवति, न चाप्येकान्तेन विनाशो भवति । तदुक्तम् -
" परिणामोद्यर्थान्तरगमनं न च सर्वथा व्यवस्थानम् ।
न च सर्वथा विनाशः, परिणामस्तद्विदामिष्टः ॥ १ ॥ " इति ।
--
३७१
वैयावृत्य यह जीव धर्म है अतः अब सूत्रकार जीव परिणामोंका कथन करते हैं- " दसविहे जीव परिणामे पण्णत्ते" इत्यादि । टीकार्थ-जीव परिणमन रूप परिणाम दश प्रकारका कहा गया है जैसेगति परिणाम १ इन्द्रियपरिणाम २ कषायपरिणाम ३ लेइयापरिणाम ४ योगपरिणाम ५ उपयोगपरिणाम ६ ज्ञान परिणाम ७ दर्शन परिणाम ८ चारित्रपरिणाम ९ और वेदनापरिणाम १०
परिणमन रूप परिणाम द्रव्यार्थिक और पर्यायार्थिक नयके मतसे दो प्रकारका होता है, जो द्रव्य किसी अपेक्षा से अपना अस्तित्व रखता हुआ उत्तर पर्याय रूप धर्मान्तरको प्राप्त करता है - धारण करता है वह द्रव्यार्थिक नय मतानुसार परिणमन है इस विवक्षाके अनुसार द्रव्य पूर्वपर्यायका सर्वधा अवस्थान भी नहीं होता है और एकान्ततः उसका विनाश भी नहीं होता है तदुक्तम्-
વૈયાવ્રત્ય જીવધમ રૂપ છે. તેથી હવે સૂત્રકાર જીવપરિણામેાનુ નિરૂપણ કરે છે " दस विद्दे जीवपरिणामे पण्णत्ते" इत्याहि- (सू १२)
ટીકા-જીવપરિણમનરૂપ પરિણામ દસ પ્રકારનું' કહ્યુ છે. તે દસ પ્રકારા નીચે प्रभाणु छे - (१) गतिपरिशाम, (२) इन्द्रियपरिणाम, (3) उषायपरिणाम, (४) बेश्या पशिशुाभ, (५) योगपरिणाम, (६) उपयोग परिणाम. (७) ज्ञानपरिणाम, (८) दर्शनपरिश्राम, (८) शास्त्रिपरिशाम भने (१०) बेहनापरिणाम.
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૫
પરિણમનરૂપ પિરણામના બે પ્રકાર પડે છે-(૧) દ્રબ્યાર્થિક નયની માન્યતા પ્રમાણે પરિણમન અને પર્યાયાર્થિ ક નયની માન્યતા પ્રમાણેનુ પરિણમન,
જે દ્રવ્ય કેાઈ અપેક્ષાએ (રીતે) પેાતાનુ' અસ્તિત્વ ટકાવી રાખીને ઉત્તર પર્યાયરૂપ ધર્માન્તરને ધારણ કરે છે, તે પ્રકારના પરિણમનને દ્રબ્યાર્થિંક નયની માન્યતા પ્રમાણેનુ' પરિણમન કહે છે.
આ કથન અનુસાર દ્રવ્યમાં પૂર્વ પર્યાયનું સર્વથા અવસ્થાન (અસ્તિત્વ) પણ હાતુ નથી અને તેના સપૂર્ણતઃ નાશ પણ થતા નથી, કહ્યુ' પણ છે કે
