________________
६३४
स्थानाङ्गसूत्रे छाया-दशविधो धर्मः प्रज्ञप्तः, तयथा-ग्रामधर्मः १ नगरधर्मः २ राष्ट्रधर्मः ३ पाषण्डधर्मः ४ कुलधर्मः ५ गणधर्मः ६ संघधर्मः ७ श्रुतधर्मः ८ चारित्रधर्मः ९ अस्तिकायधर्मः १० ॥ सु० ६६ ॥
टोका-' दसविहे धम्मे' इत्यादि
धर्म: समाचारः व्यवस्थेति यावत् , स दशविधः प्रज्ञप्तः, तद्यथा-प्रामधर्म इत्यादि । तत्र-ग्रामधर्मः-ग्रामाः जननिवासभूतानि स्थानानि, तेषां तेषु या धर्मः सामाचरणं सः । अयं ग्रामभेदात् पायो भिद्यते एव ॥ १ ॥ नगराणि= पुराणि तेषां तेषु वा धर्मः समाचरणम् । अयं चापि प्रतिनगरं भिद्यते एव ।।२॥
इस लोकमें आशंप्ताप्रयोगपूर्वक भी कितनेकजन धर्मका आचरण करते हैं-अतः अब सूत्रकार दविध रूपले धर्मका कथन करते हैं
" दसविहे धम्मे पण्णत्ते " इत्यादि सूत्र ६६ ॥
टीकार्थ-धर्म दश प्रकारका कहा गया है-जैसे-ग्राम धर्म १, नगर धर्म २, राष्ट्र धर्म ३, पाषण्ड धर्म ४, कुलधर्म ५, गणधर्म ६, संघधर्म७, श्रुतधर्म ८ चारित्र धर्म ९ और अस्तिकाय धर्म १० यहां धर्म शन्दका अर्थ व्यवस्था है, वह १० प्रकारका जो कहा गयाहै, सो उसका तात्पर्य ऐसा है, जनताके निवासभूत जो स्थान है, उनका नाम ग्राम है, इन प्रामोमें जो समाचरण रूप धर्म है-व्यवस्था है, यह ग्रामधर्म है, यह धर्म ग्राम भेदसे प्रायः विशिष्ट होता ही है, नगर नाम पुरका हैं, इन पुरोंके या पुरोंमें जो समाचरण है व्यवस्था हैं वह नगरधर्म हैं,
આ લોકમાં આશંસાપ્રયોગ પૂર્વક પણ કેટલાક લેકે ધર્મનું આચરણ કરે છે. તેથી હવે સૂત્રકાર દસ પ્રકારના ધર્મનું કથન કરે છે –
" दसविहे धम्मे पण्णत्ते" त्यादि-(सू. १६)
टी -धर्म इस प्रा२न B छ-(१) मधम, (२) न१२५म', (3) राष्ट्रधभ, (४) पाषयम, (५) १५भ, (६) यमः, (७) सयम, (८) श्रुतधर्मी, (e) यात्रियम भने (१०) मस्तियधम.
અહીં ધર્મ શબ્દને અર્થ વ્યવસ્થા થાય છે તેના ગ્રામધર્મ આદિ જે દસ પ્રકારે બતાવવામાં આવ્યા છે, તેને આ પ્રમાણે અર્થ થાય છે
आभधर्म-साना निवासस्थान३५ ५-०यवस्था-छ, तेनु नाम श्राभધર્મ છેપ્રત્યેક ગામને વિશિષ્ટ પ્રકારને ગ્રામધર્મ હોય છે.
નગરધર્મ–પુર અથવા શહેરને નગર કહે છે. આ નગરોમાં અથવા આ નગરજનેનું જે સમાચરણ છે-જે વ્યવસ્થા છે, તેનું નામ નગરધર્મ છે. સામાન્ય રીતે પ્રત્યેક નગરને ધર્મ અથવા વ્યવસ્થા અલગ અલગ પ્રકારની હોય છે.
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૫
