________________
स्थानाङ्गसूत्रे
धर्मार्थकाममोक्षलक्षणा पुरुषार्थप्रतिबद्धस्य ग्रन्थरूपस्य, यद्वा-संस्कृतप्राकृतापभ्रंश सङ्कीर्णभाषाप्रतिबद्धस्य ग्रन्थरूपस्य, यद्वा-समविषमाईसमवृत्तबद्धस्य गद्यतया च ग्रन्थरूपस्य उत्पत्तिः, तथा-सर्वेषां त्रुटिताङ्गानां-मृदङ्गादिवाथानां चोत्पत्तिर्भणिता ९ । १०॥ ___ कीदृशा महानिधयः ? इत्याह-" चक्कट्ठपइट्ठाणा" इत्यादि-चक्राष्टपतिष्ठाना:-अष्टचक्रप्रतिष्ठाना:-अष्टम चक्रेषु' प्रतिष्ठानम्-अवस्थानं येषां ते तथा, प्रत्येकं-निधिश्चक्रव्यूहाष्टकमध्यस्थित इति भावः, प्राकृतत्वादष्टशब्दस्य परनिपातः, अष्टोत्सेधाः-अष्टौ योजनान्युत्सेधः-उच्छायो येषां ते तथा अष्ट. त्रुटिताहोंकी उत्पत्ति होती है, नृत्य के प्रकारका नाम नाट्यविधिहै, तथा चरितके अनुसार चेष्टा प्रदर्शन करने की विधिका नाम नाटक विधि है इसका दूसरा नाम अभिनयके प्रकारका दिखाना भी है, गद्यपद्य कथा एवं गेयके भेदसे काव्य चार प्रकारका होता है, अथवा-धर्म-अर्थ-काम एवं मोक्ष रूप चतुर्विध पुरुषार्थ से प्रतिबद्ध ग्रन्थरूप काव्य होता है, अथवा-संस्कृत प्राकृत अपभ्रंश एवं सकीर्ण भाषासे प्रतिवद्ध ग्रन्थरूप काव्य होता है, अथवा समवृत्त विषमवृत्त, अर्द्ध समवृत्त एवं गद्यरूप होने से ग्रन्थरूप काव्य होता है, इसकी उत्पत्ति शङ्ख महानिधिसे हुई है, तथा-जितने भी मृदङ्ग आदि वाद्य हैं, उनकी भी उत्पत्ति इसी शंख महानिधिसे हुई हैं । १० ।
ये प्रत्येक महानिधियां आठ चक्रों में है, अवस्थान जिन्होंका ऐसी होती है-चक्र व्यूहके अष्टकके मध्य में स्थित होती हैं । आठ योजनकी इनकी प्रत्येककी ऊंचाई होती है। और विस्तार इनका नौ योजनका १२का-यामानु प्रशन ४२-तेनु नाम नाटविधि छे. आय, ५५, ४था भने ગેયના ભેદથી કાવ્યના ચાર પ્રકાર પડે છે. અથવા ધર્મ, અર્થ, કામ અને મોક્ષ ૫ ચતુર્વિધ પુરુષાર્થથી પ્રતિબદ્ધ ગ્રંથરૂપ કાવ્ય હોય છે. અથવા-સંસ્કૃત, પ્રાકૃત, અપભ્રંશ અને સંકીર્ણ ભાષા વડે પ્રતિબદ્ધ ગ્રંથરૂપ કાવ્ય હોય છે, સમવૃત્ત વિષમવૃત્ત, અદ્ધ સમવૃત્ત અને ગદ્યરૂપ ચાર પ્રકારનું કાવ્ય હેાય છે. તેની ઉત્પત્તિ શંખમહાનિધિમાં થઇ છે. તથા મૃદંગ આદિ જેટલાં વાદ્યો છે તેમની ઉત્પત્તિ પણ આ શખમહાનિધિમાંથી થઈ હોય છે.
આ પ્રત્યેક મહાનિધિ ચક્રવ્યુહના અષ્ટકની મધ્યમાં રહેલ હોય છે એટલે કે મધ્યમાં પ્રત્યેક મહ નિધિ હોય છે અને તેની આસપાસ રહેલાં આઠ ચકો તેની રક્ષમા કરતાં હોય છે. આ પ્રત્યેક મહાનિધિ ઊંચાઈ આઠ આઠ જનની
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૫
