________________
३४४
स्थानागसूत्रे तत्रैव तत्रैव लोकदेशे गतौ योनौ जातौ कुले या सान्तरं निरन्तरं या औचित्येन भूयो भूयः पुनः पुनः प्रत्यायान्ति= उत्पधन्ते, एवम् अमुना प्रकारेण एका लोकस्थिति भयतीति प्रथमो भेदः १। तथा-यत्खलु जीवानां सदा-यवाहतोऽनाघपर्यवसितं कालं समितं निरन्तरं पापं मोक्षविघातहेतुत्वात् पापमयं कर्म-ज्ञानाव: रणीयाधष्टविधं क्रियतेबध्यते बद्धं भवति, एवमप्येका अपरा-द्वितीया लोकस्थिति भवतीति द्वितीयो भेदः २। तथा-यत् खलु जीवानां सदा समितं मोहनीयं-मोहनीयस्य प्राधान्येन मोहनीयं मोहनीयाद्यष्टविधं पापं कर्म क्रियते-बध्यते -बद्ध भवति, एवम् अनेन प्रकारेणापि एका-अपरा-तृतीया लोकस्थिति भवतीति तृतीयो भेदः ३। तथा-न एवं भूतं वा भव्यं वा भविष्यति वा-कालत्रयेऽप्येवमसंमबि, यत्-जीवा अजीवा भविष्यन्ति, अजीवा वा जीया भविष्यन्ति, न कदाचिदपि जीवा अजीवत्वमापन्ना भविष्यन्ति, नापि कदाचित् अजीया जीय. अथवा गतिमें अथवा जातिमें अथवा कुलमें बार बार सान्तर रूपसे या निरन्तर रूपसे उत्पन्न होते रहते हैं, इस प्रकारसे यह पहिली लोकस्थिति कही गई है, यह इसका प्रथम भेद है १, द्वितीय लोकस्थिति ऐसी है, जीवों के सदा-प्रवाहकी अपेक्षा अनादि अनन्तकाल तक-निरन्तर मोक्षके विघातका हेतु होनेसे पाप-ज्ञानावरण आदि आठ प्रकारका पापमय कर्मबद्ध होता रहता है २। तीसरी लोकस्थिति ऐसी है-जीवोंके आदि अनन्त काल तक निरन्तर मोहनीयकी प्रधानता लेकर मोहनीय आदि आठ प्रकारका पापकर्म बंधता रहता है ३॥ चौथी लोकस्थिति ऐसी है
यह बात न हुई है, न होगी न हो रही है अर्थात् काल त्रय में भी यह असंभव है कि जीव अजीव हो जायें अजीव जीव हो जायें ગતિમાં અથવા જાતિમાં અથવા કુલમાં વારંવાર સાન્તરરૂપે કે નિરન્તરરૂપે ઉત્પન્ન થતાં રહે છે. આ પ્રકારની પહેલી લેક સ્થિતિ કહી છે (૨) બીજી લેક સ્થિતિ આ પ્રકારની છે-જી દ્વારા સદા-પ્રવાહની અપેક્ષાએ અનાદિ અનન્તકાળ સુધી -નિરન્તર મોક્ષના વિઘાતક પાપકર્મોરૂપ જ્ઞાનાવરણીય આદિ આઠ પ્રકારનાં પાપ કર્મોનો બન્ધ થતું રહે છે. (૩) ત્રીજી લેક સ્થિતિ આ પ્રકારની છે–જી દ્વારા અનન્તકાળ સુધી નિરન્તર મેહનીય કર્મની પ્રધાનતાને લીધે મેહનીય આઠ પ્રકારનાં પાપકર્મોને બંધ થતું રહે છે. (૪) ચોથી સેકસ્થિતિ આ પ્રકારની છે-ત્રણે કાળમાં એવું કદી બન્યું નથી, બનતું નથી અને બનવાનું પણ નથી એટલે કે એ વાત બિલકુલ અસંભવિત છે કે જીવ અજીવ બની જાય અને
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૫
