________________
स्थानाङ्गसूत्रे संबंधे ६ ॥५॥ हाइ पुण सत्तमी तमिमम्मि आहारकालभावे य ९। आमंतणीभवे अट्रमी उ जह हेज्जुवाणत्ति ८॥६॥सू०२०॥
छाया--अष्टविधा वचनविभक्तिः प्रज्ञप्ता, तयथा-निर्देशे प्रथमा भवति १, द्वितीया उपदेशने २॥ तृतीया करणे कृता ३, चतुर्थी संप्रदापने ४ ॥२॥ पञ्चमी च अपादाने ५, षष्ठी स्वस्वामि वारने ७। सप्तमी सन्निधानार्थे ७, अष्टमी आमन्त्रणी भवेत् ८ ॥२॥ तत्र प्रथमा विभक्तिनिर्देशे सः अयम् अहं वेति ११ द्वितीया पुनरुपदेशे भण कुरु वा इदं वा तद्वेति २ ॥ ३ ॥ तृतीया करणे कृता नीतं च कृतं च तेन या मपा वा ३। हन्दि नमः स्वाहायै भवति चतुर्थी प्रदाने ४॥४॥ अपनय गृहाण तत इत इति वा पश्चमी ५। षष्ठी तस्य अस्य बा गतस्य वा स्वामि सम्बन्धे ६ ॥५॥ भवति पुनः सप्तमी तदस्मिन् आधारकालभाये च ७. आमन्त्रणी भवेत् अष्टमी तु यथा हे युवनिति ॥६॥ मू० २१ ॥
टीका- अविहा इत्यादि
वचनविभक्तिः-उच्यते इति वचनानि पदानि, विभज्यते प्रकटीक्रियते कर्तत्व कर्मत्यादिरूपोऽर्थोऽनयेति विमक्तिः, बचनानां-विभक्तिः, बवनविमक्ति:प्रथमादिका प्रातिपदिकविभक्तिः अष्टविधा प्रज्ञप्ता, तद्यथा-निर्देशे-प्रातिपदिका.
ये शास्त्र वचन विभक्तिके योगसे अभिधेयके प्रतिपादक होते हैंइसलिये अब सूत्रकार वचन विभक्ति के स्वरूपका कथन करते हैं____ "अट्टविहा वयणविभती पण्णत्ता" इत्यादि। टीकार्थ-जो कहे जाते हैं-बोले जाते हैं-वे वचन हैं, वचनोंका दूसरा नाम पद है, तथा कर्तृत्व कर्मत्व आदिरूप अर्थ जिसके द्वारा प्रकट किया जाता है, वह विभक्ति है, वचनोंको जो विभक्ति है, वह वचन विभक्ति है, प्रथमा आदिक जो प्रातिपदिक विभक्ति है, वह आठ प्रकारकी कही
આ શો વચન વિભક્તિના રોગથી અભિધેયનું પ્રતિપાદન કરનારાં હોય છે. તેથી હવે સૂત્રકાર વચન વિભક્તિના સ્વરૂપનું નિરૂપણ કરે છે–
"अविहा वयणविभत्ती पण्णत्ता " त्याहટીકાર્થ-જે બોલવામાં આવે છે-કહેવામાં આવે છે તેનું નામ વચન છે. વચનનું બીજું નામ પદ , કર્તા, કર્મ આદિ રૂપ અર્થ જેના દ્વારા પ્રકટ કરવામાં આવે છે, તેનું નામ વચનવિભક્તિ છે. પહેલી, બીજી, ત્રીજી આદિ જે પ્રતિ
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦પ
