________________
सुघा टीका स्था०९ सू० ३२आंतररोगकारणकर्मविशेषनिरूपणम् २८९ संहननः-घन-कोलिकाकारमस्थि, ऋषमः-परिवेष्टनपट्टाकृतिकोऽस्थिविशेषः, चाराचम्-उभयतो मर्कटबन्ध, तथा च-द्वयोरस्थनोरुभयतो मर्कटबन्धनेन बद्धयोः पटाऽऽकृतिना तृतीयेनास्थ्ना परिवेष्टितयोरुपरि तदस्थित्रयं पुनरपि दृढीकर्तुं तत्र निखातं कीलिकाऽऽकारं वज्रनामकमस्थि यत्र भवति तद् वज्रऋषभनाराचम् , तत् संहननं संहन्यन्ते-दृढी क्रियन्ते शरीरपुद्गला अनेनेति संहननम्-अस्थिनिचयो यस्य स वऋषभनाराच संहननः, पुनः समचतुरस्र संस्थाननवाले एवं समचतुस्र संस्थानचाले थे, ये ऊंचाई में नौ रत्नि अर्थात् नौ हाथके थे इन्हें पुरुषादानीय इसलिये कहा गया है कि ये अतिशयोंसे विराजित थे वज्र ऋषमनाराच संहननका तात्पर्य ऐसा है-कीलिकाके आकार जैसी जो हड्डी होती है, उसका नाम बन है परिवेष्टन वस्त्रके आकार जैसी जो हड्डी होती है उसका नाम ऋषभ है और दोनों तरफसे जो मर्कट बन्ध है उसका नाम नाराच है इस कथनका तात्पर्य ऐसा होता है, कि दोनों तरफ मर्कट बन्धनसे बन्धी हुई तथा पट्टीके आकार जैसी तृतीय हड्डीसे परिवेष्टित हुई दो हड्डियोंके ऊपर और भी तीन हड्डियोंको दृढ करनेके लिये कीलिकाके आकार जैसी जो वज्र नामक हड्डी विशेष जहां पर गढी रहती है यह वज्रऋषभ नाराच संहनन है, जिसके द्वारा शरीर पुद्गल मजबूत किये जाते हैं उसका नाम संहनन है-संहननका दूसरा नाम अस्थियोंका समूह भी વાળા હતા અને સમચતુરસ્ત્ર સંસ્થાનવાળા હતા, તેમના શરીરની ઊંચાઈ નવ રપ્રિમાણુ (નવ હાથની) હતી. તેઓ અતિશયથી વિરાજિત હતા, તે કારણે તેમને પુરુષાદાનીય કહ્યા છે.
વજ ઋષભનારા સંહનનને ભાવાર્થ આ પ્રમાણે છે–કીલિકાના (ખીલીના) આકારનું જે હાડકું હોય છે તેનું નામ વજી છે. પરિવેણન કરવા માટેના વસના આકારનું જે હાડકું હોય છે તેનું નામ ઋષભ છે, અને બને તરફ જે મર્કટબ હોય છે તેનું નામ નારા છે. આ પ્રકારે વિચાર કરતા વા. અષભનારાચ સંહનનને અર્થ એ થાય છે કે બન્ને તરફ મર્કટબન્ધ વડે બાંધેલા તથા પટ્ટીના આકારના ત્રીજા હાડકાથી પરિવેષ્ટિત થયેલા એવા બે હાડકાંઓ ઉપર-આ રીતે તે ત્રણે હાડકાંને દૃઢ કરવાને માટે જે કાલિકા (બીલી) ના આકારનું જ નામનું હાડકું જે જગ્યાએ સંધાએલું હોય છે તે જગ્યાન નામ વજી ઋષભનારાચ સંહનન છે. જેના દ્વારા શરીરના પુદ્ગલેને મજબૂત કરાય છે તેનું નામ સંહનન છે. અસ્થિઓના સમૂહને પણ સંહનન કહે છે. स्था०-३७
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૫
