________________
६३१
स्थानाङ्गसूत्रे देवश्चक्रवर्ती या भवेयमिति ॥ २ ॥ द्विधातो लोकाशंसापयोग:-द्विधातोद्वाभ्यां प्रकाराभ्यां व्यवस्थितौ यो लोकौ तौ द्विधातो लोको इहलोकपरलोकावित्यर्थः, तद्विषय आशंसाप्रयोगः । यथा-एतत्तपश्चरणादहमिहलोके समृद्धयादिसम्पन्नः परलोके च इन्द्रादिपदधारको भवेयमिति ३॥ जीविताशंसाप्रयोगः-जीवितेजीवने-जीवनविषय आशंसाप्रयोगः । यथा-चिरायुष्कत्वं मे भूयादिति ॥४॥ मरणाशंसाप्रयोगा जीवितपरित्यागविषय आशंसामयोगः। यथा-रोगादिपी. डितस्य मे मरणं भूयादिति ॥ ५॥ कामाशंसामयोगः-कामौ-मनोज्ञे शब्दरूपे, तद्विषय आशंसाप्रयोगः । यथा-मनोज्ञे शब्दरूपे मे भूयास्तामिति ॥ ६॥ भोगा. शंसामयोगः-भोगा: मनोज्ञा गन्धरसस्पर्शाः, तद्विषयः आशंसापयोगः । यथामनोज्ञा गन्धरसस्पर्शा मे भूयासुरिति ॥ ७॥ लाभाशंसाप्रयोगः-लाभाप्राप्तिः, सामानिक देव या चक्रवर्ती हो जाऊ, द्विधातोलोकाशंसा प्रयोग इस प्रकारसे होता है, कि में इस तपश्चरणसे इस लोक और परलोक दोनों लोकोंमें क्रमशः समृद्धयादि संपन्न और इन्द्रादि पदका धारक होजाऊ । जीविताशंसाप्रयोग-ऐसा होता है कि मैं चिरजीवि होजाऊं, मरणा. शंसाप्रयोग-ऐसा होता है कि मैं अब रोगसे पीडित हो रहा हूं, सो अच्छा हो मैं जल्दी मरजाऊं, मनोज्ञ शब्द और रूप ये काम शब्दसे यहाँ लिये गये हैं-इस काम विषयक जो आशंसा प्रयोग है, वह कामाशंसा प्रयोग है, वह इस प्रकारका होता है, कि मनोज्ञ शन्द. रूप मेरे पास सदा होवे, भोगाशंसा प्रयोग-मनोज्ञ गन्ध, रस और स्पर्श ये भोग शब्दसे लिये गये हैं, इस भोग विषयक जो आशंसा
દ્વિધાતકાશંસાપ્રયોગ–મારા તપના પ્રભાવથી હું આ લેકમાં સમૃદ્ધિ આદિથી સંપન્ન બનું અને પરલોકમાં પણ દેવ, ઈન્દ્ર આદિ પદની પ્રાપ્તિ કરું, આ પ્રકારની અને લોકસંબંધી અભિલાષા મેળવવી તેનું નામ દ્વિધાતેકા શંસા પ્રયોગ છે,
કવિતાશંસા પ્રયોગ-તપ આદિના પ્રભાવથી દીર્ધાયુની પ્રાપ્તિ ઈચ્છવી તેનું નામ જીવિતાશંસા પ્રાગ છે.
મરણશંસાપ્રયોગ-રોગાદિથી કંટાળીને મરણ અભિલાષા કરવી તેનું નામ મરણશંસા પ્રયોગ છે.
કામાશંસાપ્રગ-મનહર શબ્દ સાંભળવાની અને સુંદરરૂપ નિહાળવાની અભિલાષા સેવવી તેનું નામ કામાશંસા પ્રગ છે.
ભેગાશંસાપ્રયોગ–મને ગન્ય, રસ અને સ્પર્શને ભેગ કહે છે, આ ભગવિષયક જે અભિલાષા થાય છે તેનું નામ ભોગાશંસાપ્રગ છે. એટલે કે
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૫
