________________
सुधाटीका स्था' १० सू० २१ चमरायच्युतेन्द्राणामुत्पातपर्वतनिरूपणम् ४३७ चतस्रो राजधान्यः सन्तीति । बलेवैरोचनेन्द्रस्य वैरोचनराजस्य सोमस्य लोकपालस्य सोमप्रमो नाम उत्पातपर्वतः चमरेन्द्रस्य सोमलोकपालस्येवास्ति । तथाचमरेन्द्रलोकपालानां यमवरुणवैश्रवणानामिव बलेर्यमवरुणवैश्रवणानां लोकपालानामुत्पातपर्वता बोध्याः । २। तथा-धरणस्य दाक्षिणात्यस्य नागकुमारेन्द्रस्य नागकुमारराजस्य अरुणोदसमुद्रवर्ती उत्पातपर्व तो धरणप्रभो नाम । अयं चैकसहस्रयोजनपरिमित अर्ध्वमुच्चत्वेन, एकसहस्रगव्यूत परिमित उद्वेधेन, मूले विष्कम्भेन एकसहस्रयोजनपरिमितो वर्त्तते । तल्लोकपालानां कालपाल-कोलपालशैलपाल-शङ्खपालानामुत्पातपर्वताः क्रमेण कालपालप्रम-कोलपालप्रभ-शैलपाल. वहां चार राजधानियां हैं। वैरोचनेन्द्र वैरोचनराज बलिके लोकपाल जो सोम महाराज है, उनका जो उत्पातपर्वत है, उसका नाम सोमप्रभ है, इस सोमप्रभ उत्पातपर्वतका वर्णन चमरेन्द्र के लोकपाल यम वरुण, और वैश्रवण हैं, उसी प्रकारसे बलिके भी येही लोकपाल हैं, अर्थात् वरुणके जो लोकपाल है, उनका भी ऐसा ही नाम हैं और इनके भी अपने २ उत्पात पर्वत हैं ।२। नागकुमारके इन्द्र एवं नाग. कुमारोंके राजा जो दक्षिणार्धके अधिपति धरण हैं, उनका जो उत्पात पर्वतहै, वह धरणप्रभ नामकाहै, यह भी अरुणोद समुद्रवी है, इसकी ऊंचाई एक हजार योजनकी है, उद्वेधकी अपेक्षा यह एक हजार गव्यूत (दो हजार कोश) परिमित है मूलमें यह विष्कम्मकी अपेक्षा एक हजार योजनका है । धरणके जो लोकपाल है, उनके नाम हैं कालपाल છે. ત્યાં ચાર રાજધાનીએ છે. વૈરોચનેન્દ્ર વૈરચનરાજ બલિના જે સેમ મહારાજ નામના લોકપાલ છે તેમના ઉત્પાતપર્વતનું નામ સોમપ્રભ છે. તે સોમપ્રભ ઉત્પાત પર્વતનું વર્ણન ચમરના લેકપાલ સેમ મહારાજના ઉત્પાત પર્વતના વર્ણન જેવું જ સમજવું. બલિના બીજા ત્રણ લોકપાલનાં નામ પણ ચમરના બીજા ત્રણ કપાલનાં જેવાં જ છે. એટલે કે યમ, વરુણ અને વૈશ્રમણ જ છે. તે પ્રત્યેકના પણ અલગ અલગ ઉત્પાત પર્વત છે. તે ઉત્પાતપર્વતનું વર્ણન સમપ્રભના ઉત્પાત પર્વતના વર્ણન પ્રમાણે સમજવું.
નાગકુમારના ઈન્દ્ર, નાગકુમારરાજ ધરણ દક્ષિણાઈને અધિપતિ છે. તેના ઉત્પાત પર્વતનું નામ ધરણપ્રભ છે. તે પણ અરુણોદ સમુદ્રમાં આવેલ છે તેની ઊંચાઈ ૧૦૦૦ એજન, ઉદ્વેધ ૧૦૦૦ ગચૂત (બે કેશ) અને તેના મૂળભાગને વિષ્કભ એક હજાર યોજન છે. ધરણના ચાર લેક પાનાં નામ નીચે પ્રમાણે छ-(१) taa, (२) all, (3) शैतान भने (४) शमा तेमना
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૫
