________________
११२
स्थानाङ्गस्त्रे
टीका- ' अट्ठ मुहुमा' इत्यादिसूक्ष्माणि - अष्ट संख्यकानि मज्ञप्तानि, तद्यथा- प्राणसूक्ष्मम् माणः = प्राणी तद्रूपं सूक्ष्मम् । यः प्राणी संचरमाण एव लक्ष्यते न तु स्थितः स कुन्ध्यादिकः प्राणसूक्ष्मम् इत्युच्यते ॥ १ ॥ पनकसूक्ष्मम् - पनकः = वर्षाकाले भूमिकाष्ठादौ समुत्पन्नः पञ्चवर्णः 'फुलन' इति भाषा प्रसिद्धः, जीवविशेषः, तद्रूपं सूक्ष्मम् ॥२॥ बीजसूक्ष्मम्-वीजं शाल्यादि तृषमुखं यतोऽङ्कुरः समुत्पद्यते, बीजं च तत् सूक्ष्मं चेति बीजमूक्ष्मम् इति ||३|| हरितसूक्ष्मम् - हरितः = उत्पद्यमानो नवीनो संयम और असंयम सूक्ष्म जीवों को भी आश्रित करके होते हैं, अब सूत्रकार सूक्ष्म जीवोंका आठ स्थानसे कथन करते हैंअट्ठ हुमा पण्णता " इत्यादि ॥
46
सूत्रार्थ -सूक्ष्म आठ कहे गये हैं- जैसे-प्राण सूक्ष्म १, पनक सूक्ष्म २, बीज सूक्ष्म ३, हरित सूक्ष्म ४, पुष्पसूक्ष्म ५, अण्डसूक्ष्म ६, लयनसूक्ष्म ७, और स्नेह सूक्ष्म ८ ।
टीकार्थ - यहां प्रथम भेद में प्राणसे प्राणवाला जीव गृहीत हुआ है, जो प्राणी चलने परही दिखलाई देता है, स्थित होने पर नहीं ऐसा कुन्थु आदिक जीव प्राणसूक्ष्म जीव हैं, पनक जीव- वर्षाकाल में भूमि काष्ठ आदिके कार जो पांच वर्णकी फूलन हो जाती है, पनक जीव है, जिस बीजसे अङ्कुर उत्पन्न होता है, ऐसा वह बीज बीज सूक्ष्म जीव है, जो जीव जमीन में भूमि के जैसाही उत्पन्न होता है, और अपनी कान्ति से
સૂક્ષ્મ જીવેને આશ્રિત કરીને પશુ માસ સયમ કે અસયમ સેવી શકે છે. તેથી હવે સૂત્રકાર સૂક્ષ્મ જીવાતું આઠ સ્થાનની અપેક્ષાએ કથન કરે છે.. अट्ठ सुहुमा पण्णत्ता " इत्यादि
66
सूत्रार्थ - सूक्ष्म योना नीचे प्रमाणे आड अर उद्या छे - ( १ ) प्राशुसूक्ष्म, (२) धन सूक्ष्म, (3) जीनसूक्ष्म, (४) हरितसूक्ष्म, (५) पुण्यसूक्ष्म, (६) मडसूक्ष्म, (७) वयनसूक्ष्म भने (८) स्नेहसूक्ष्म.
ટીકા-અહી પહેલા ભેદમાં પ્રાણ પદ વડે પ્રાણવાળે જીવ ગૃહીત થયે છે. જે જીવેા હલનચલન કરે ત્યારે જ દેખાય છે, જ્યારે એઠાં હોય છે ત્યારે દેખાતા નથી એવા કુન્થુ આદિ જીયાને પ્રાણસૂક્ષ્મ કહે છે.
પનકજીવ–ચામાસામાં જમીન, કાષ્ઠ આદિની ઉપર જે પાંચ વર્ણની ફૂગ થાય છે તે પનકજીવ રૂપ સમજવી.
ખીજસૂક્ષ્મ –જે ખીજમાંથી અંકુર ઉત્પન્ન થાય છે, તે ખીજસૂક્ષ્મ જીવ રૂપ માનવામાં આવે છે.
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૫
