________________
सुघा टीका स्था०१० स०१ लोकस्थितिनिरूपणम्
३४७ संजातरूक्षपरिणामाः सन्त इति भावः, पुद्गलाः स्वभावात् रूक्षत पा क्रियन्तेपरिणता भवन्ति, अथवा-सर्वेष्वपि लोकान्तेषु स्वभावतो या रूक्षता भवति तथा ते पुद्गला अबद्धपार्श्व स्पृष्टाः परस्परमसंबद्वाः क्रियन्ते, तत्र गत्वा विकीर्णा भवन्तीत्यर्थः । ते सर्वधा न विकीर्णा भवन्ती किन्तु तावदेव विकीर्णा भवन्ति येन जीया कर्मपुद्गल सहिताः, पुद्गलाश्च परमाण्यादयो लोकान्ताद् बहिर्गमनतायै पहिर्गन्तुं नो शक्नुवन्ति । एवमपि एका लोकस्थितिर्भवतीति दशमो भेदः१ ॥सू०१॥
लोकस्थितिवशादेव पुरुषेण प्रोच्यमानाः शब्दपुद्गला लोकान्ते गच्छन्तीति प्रस्तावाच्छब्दभेदानाह
मूलम् -दसविहे सद्दे पण्णत्ते, तं जहा -नीहारि १ पिडिमे २ लुक्खे ३ भिन्ने ४ जज्जरिए ५ इय । दीहे ६ रहस्से ७ पुहत्ते ८ य, काकली ९ खिंखिणिस्सरे १० ॥ सू० २॥ परिणामवाले हैं क्योंकि वे स्वभावसेही रूक्ष रूपसे परिणत होते है, अथवा-समस्त भी लोकान्तों में जो स्वमायसे रूक्षता होती है, उससे वे पुद्गल अबद्ध पार्श्व स्पृष्ट-परस्परमें असम्बद्ध किये जाते हैं-अर्थात् यहां जाकर वे विकीर्ण (विखर) जाते है-वे वहां सर्वथा विकीर्ण नहीं होते हैं, किन्तु उतनेही विकीर्ण होते हैं कि जिससे कर्मपुद्गल सहित और पुद्गल परमाणु आदि लोकान्तसे बाहर जाने के लिये समर्थ नहीं हो सकते हैं। सूत्र १ ॥
लोकस्थितिके वश से पुरुष द्वारा उच्चरित शब्दपुदल लोकान्तमें जाते हैं, इस प्रस्नायसे अब सूत्रकार शब्दभेदोंका कथन करते हैंભાવાર્થ એ છે કે તે પુદ્ગલે જે કે દ્રવ્યાન્તરના સંપર્કથી અસંજાત વૃક્ષ પરિણામવાળાં છે, કારણ કે તેઓ સ્વભાવતઃજ રસ રૂપે પરિણત થાય છે, અથવા સમસ્ત કાન્તમાં જે સ્વભાવથી જ રૂક્ષતા હોય છે તેના વડે તે મુદ્ગલ અબદ્ધપાર્શ્વપૃષ્ટ-પરસ્પરમાં અસંબદ્ધ-કરાય છે એટલે કે ત્યાં જઈને તેઓ વિકીર્ણ થઈ જાય છે. અર્થાત્ વેરાઈ જાય છે તેઓ ત્યાં સંપૂર્ણ વિકીર્ણ થતાં નથી. પરતુ એટલાં જ વિકીર્ણ થાય છે. કે જેટલાં વિકીર્ણ થવાને લીધે કર્મ પુદ્ગલ અને પરમાણુપુદ્ગલ આદિકાન્તમાંથી બહાર જવાને માટે સમર્થ બની શકે નહીં. સૂ ૧.
લેકસ્થિતિ (લેક સ્વભાવ) એ છે કે પુરુષ દ્વારા ઉચ્ચારિત શબ્દ પુદ્ગલે કાન્તમાં જાય છે. આ પ્રકારના પૂર્વસૂત્ર સાથેના સંબંધને લઈને હવે સૂત્રકાર शहनेहानु ४थन रे छ-दसविहे सद्दे पण्णत्ते त्यादि (स.२)
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૫
