________________
सुघा टीका स्था०८ सू ५१ दीघ वैताढ्यादिनिरूपणम् पहिरतोऽष्टौ सिन्धुनद्यो विनिर्गत्य विजयान विभजन्त्यः शीतामनुपविशन्तीति । ऋषभकूटाः पर्वता अष्टौ, अष्टास्वपि विजयेषु तद्भावात् । त एते ऋषभकूटा पर्वता वर्षधरपर्वतप्रत्यासन्ना म्लेच्छखण्डत्रयमध्यखण्डवर्तिनः सर्वेषु विजयेषु भरतेषु ऐरखतेषु च भवन्ति । एतत्प्रमाणं चेत्थमभिहितम्__ " सव्वेवि उसभकूडा, उबिद्धा अट्ट जोयणा होति ।
बारस अट्ठय चउरो, मूले मझुवरि वित्थिण्णा ॥१॥" छाया-सर्वेऽपि ऋषभकूटा उद्विद्धा अष्ट योजनानि भवन्ति ।
द्वादश अष्टौ च चत्वारो मूले मध्ये उपरि विस्तीर्णाः ॥१॥ इति । अयमर्थ:--सर्वेऽपिरुषमकूट पर्वता अष्टौ योजनानि उद्विद्धाः उन्नता बोध्याः । मूले द्वादश मध्ये अष्टौ उपरि च चत्वारि योजनानि विस्तीर्णा बोध्या इति । एतत्कूटनिवासिनो देवा अपि ऋषभकूटनाम्ना उच्यन्ते, ते तु अष्टसंख्यका बोध्या इति ।।१।। तथा-जम्बू मन्दरस्य पूर्व शीताया महानद्या दक्षिणे. इन कुण्डोंके दक्षिण बाह्य द्वारसे आठ सिन्धु नदियां निकलकर विजयोंका विभाग करती हैं, और शीता नदीमें प्रवेश करती हैं। ऋषभकूट पर्वत आठ हैं-क्योंकि आठोही विजयों में इनका सद्भाव है। ये ऋषभकूट पर्वत वर्षधर पर्वतोंके पासमें हैं, और तीन म्लेच्छ खण्डोंके मध्य खण्डोंमें स्थित हैं । ये समस्त विजयोंमें भरतोंमें और ऐरयत क्षेत्रोंमें होते हैं । इनका प्रमाण इस प्रकार से कहा गया है
'सव्ये वि उस भकूडा' इत्यादि।
ये समस्त ऋष नकूट पर्वत आठ योजन ऊंचे हैं । मूलमें १२ योजन मध्यमें आठ योजन, और ऊपरमें चार योजन विस्तारवाले हैं। इन कूटों पर निवास करनेवाले देव भी ऋषभक्ट नामसे कहे जाते हैं। વિન વિભાગ કરતી થકી શીતા મહાનદીમાં પ્રવેશ કરે છે. ઋષભકૂટ પર્વતે આઠ છે, કારણ કે આઠે વિજેમાં એક એક ઋષભકૂટ પર્વત હોય છે. તે બાષભકૂટ પર્વતે વર્ષધર પર્વતની પાસે આવેલા છે, અને ત્રણ સ્વેચ્છ ખના મધ્યખડેમાં સ્થિત છે. સમસ્ત વિજયે માં, ભારતમાં અને એરવત ક્ષેત્રમાં તેમનો સદ્ભાવ નીચે મુજબ છે –
“सव्ये वि उसभकूडा" त्या-ते समस्त ऋषभट ५५ ते! मा8 माह જન ઊંચા છે. તેમને વિસ્ત ૨ મૂળભાગમાં૧૨ એજન, મધ્ય ભાગ આઠ જન અને ટેચ ૪ યોજનાનો છે. તે કૂટ પર નિવાસ કરનારા દેવેનું નામ પણ બાષભકૂટ દે છે. રાષભકૂટ દેવ પણ આઠ જ છે. જંબુદ્વીપના મન્દર પર્વતની પૂર્વમાં જે
स्था-२१
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૫
