________________
५३०
स्थानागसूत्रे पदेषु प्रत्येकत्र सम्बध्यते । ततश्च-संक्रमणदोषो ८ निग्रहदोषो ९ वस्तुदोष १० श्चेति पदचयमुपलभ्यते । तत्र-संक्रमणदोषः-संक्रमणं-प्रस्तुत प्रमेयेऽप्रस्तुत प्रमेयस्य प्रवेशन-प्रमेयान्तरगमनमित्यर्थः । अथवा-प्रतिवादिनो मते स्वस्यं संक्रमणं-प्रतिवादिमतसमर्थनमित्यर्थः, तदेव दोषः-संक्रमणदोष इति ८। तथा-नित्रहदोषः-निग्रहः छलवितण्डादिना प्रतिवादिनः पराजयस्थान-प्रापणं, स एव दोषो निग्रहदोष इति ९। तथा-वस्तुदोषः-साध्यसाधनधौवसतोऽत्रेति वस्तु प्रस्तावात पक्षः, तस्य दोषः-प्रत्यक्षनिरासरूपः । यथा-शब्दः श्रवणविष. यागोचरः । अत्र शब्दे श्रवण विषयागोचरत्वं प्रत्यक्षतो निरस्तमिति १०।। ____ अनन्तरं तज्जातादयो दश दोषाः सामान्यतोऽमिहिता इति तेषां विशेषतोऽभिधानाय पाह-दसविहे विसे से ' इत्यादि ।
निग्रहदोष-छलके द्वारा या वितण्डा आदिके द्वारा जो प्रतिवादीको पराजयके स्थान में प्राप्त करा देना होता है वह निग्रह है-यह निग्रह रूप ही जो दोष है वह निग्रहदोष है।९।।
वस्तुदोष-साध्य और साधन रूप धर्म जहाँ पर रहते हैं वह वस्तु है ऐसी उस वस्तु रूप पक्ष होता है उस पक्षका जो दोष हैप्रत्यक्ष निराशय रूप वह वस्तु दोष है जैसे-श्रवण विषयागोचर शब्द है यहां पक्ष रूप शब्दमें श्रवण विषयक अगोचरता प्रत्यक्षसेही निरस्त है क्योंकि वह तो उसका विषय ही माना गया है १०।।
तज्जात आदि जो दश दोष सामान्यसे कहे गये हैं अब उन्होंको विशेष रूपसे कहने के लिये सूत्रकार " दसविहे विसेसे " इत्यादि रूपसे प्रारम्भ करते हैं
નિગ્રહદોષ-છલ દ્વારા અથવા વિતંડાવાદ દ્વારા પ્રતિવાદીને પરાજિત કરે તેનું નામ નિગ્રહ છે. આ નિગ્રહરૂપ જે દેષ છે તેને નિગ્રહદોષ કહે છે.
વસ્તુદેષ-સાધ્ય અને સાધનરૂપ ધર્મ જ્યાં રહે છે, તેને વસ્તુ કહે છે. એવી તે વસ્તુરૂપ પક્ષ હોય છે. તે પક્ષને જે દેષ છે–તેનું નામ વસ્તુદેષ છે. જેમ કે શ્રવણ વિષયાગચર શબ્દ છે”, અહીં પક્ષરૂપ શબ્દમાં શ્રવણ વિષયક અગોચરતા પ્રત્યક્ષ રૂપે જ નિરસ્ત છે, કારણ કે તેને તે તેના વિષય રૂપ જ માનવામાં આવેલ છે.
તજજાત આદિ જે સામાન્ય દોષનું કથન કરવામાં આવ્યું છે તેમનું જ विशेष होषी ३५ ४थन ४२वाने भाट वे सूत्र।२ “ दसविहे विसेसे" त्या सूत्रानु अथन ४२ छ-'विशेष' ५६ मही “विशेष होबार्नु" पाय छे. વિશેષદોષના પણ વસ્તુદોષ, તજજાતદોષ આદિ ૧૦ પ્રકારનું સ્પષ્ટીકરણ કરવામાં આવે છે
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર :૦૫
