________________
स्थानानसूत्रे
9
स्वच्छन्दमतिकल्पिता ! यथा - ' न सन्त्यनपत्यस्य लोकाः, श्वानो यक्षाः, विमादेवाः, काका: पितामहाः, बर्हिणां पक्षवातेन गर्भः ' इत्येवमादिरूपा । इयं च ज्ञानावरणक्षयोपशमान्मोहोदयाच्च भवतीति ९ तथा ओघसंज्ञा - अव्यक्तोपयोगरूपा वल्लिवितानारोहणादिलिङ्गा । इयं ज्ञानावरणीयात्पक्षयोपशमजन्या बोध्या १०। अत्र प्रथम यावत्पदेन 'भयसंज्ञा मैथुनसंज्ञा च गृह्येते द्वितीयेन तु-मानस्वच्छन्द मति से कल्पित होती है, जैसे-जिसके लड़का नहीं होता है उसकी परलोक में गति अच्छी नहीं होती है, श्वान कुत्ते यक्ष है, चित्र देव हैं, कौएँ पितामह हैं, एवं पांखोंकी हवासे मयूरोंके गर्भ रहता है, इत्यादि । यह संज्ञा ज्ञानावरणीय कर्मके क्षयोपशमसे और मोहनीय कर्मके उदयसे होती है ९ ।
---
ओघ संज्ञा-अव्यक्त उपयोग रूप होती है और यह वेलों (लताओं) की जो पास में पडी हुई वस्तु होती है उस पर चढने आदिरूप लिङ्गसे अनुमित होती है, ज्ञानावरणीय कर्मके अल्प क्षपोपशम से होती है यहां प्रथम यावत्पद से " भय संज्ञा मैथुन संज्ञा " इन दो संज्ञाओंका ग्रहण हुआ है तथा दूसरे यावत्पदसे मान संज्ञा माया संज्ञा आदि संज्ञाओंका કપટરૂપ હોય છે અને લેાલસંજ્ઞા વૃદ્ધિ (લાલચ)રૂપ હાય છે. ક્રોધાદિ ચારે સ’જ્ઞાએ મેહનીયકમ ના ઉદયથી જન્ય હાય છે.
લેાકસ'જ્ઞા-પેાતાની સ્વચ્છંદ મતિથી કોઇ પણ કલ્પના કરવારૂપ લેાકસ'જ્ઞા હાય છે. જેમ કે એવી કલ્પના કરવી કે અપુત્ર માનવીની પરલેાકમાં સદ્ગતિ થતી નથી, કૂતરાઓ યક્ષ છે, બ્રાહ્મણા દેવા છે, ક ગડાએ પિતામહ છે, પાંખાની હવાથી મયૂરાને (માદા પક્ષીઓને) ગભ રહે છે, ઇત્યાદિ જે કલ્પના કરવામાં આવે છે તેને લેાકસંજ્ઞા કહે છે.
આ સંજ્ઞા જ્ઞાનાવરણીય ક્રમના ક્ષચેાપશમથી અને મેહનીય ક`ના ઉદયથી જન્ય હાય છે.
६०२
આઘસ'જ્ઞા—મા સત્તા અબ્યક્ત ઉપયેગરૂપ હાય છે, અને વેલાએ પાસે રહેલી વસ્તુઓના આધાર લઈને ઊંચા વધે છે, તે લક્ષણુ અને ખીજા લક્ષણા વડે આ સંજ્ઞાનું અનુમાન કરી શકાય છે. આ જ્ઞાનાવરણીય કર્મોના અલ્પક્ષપશમથી જન્ય ડાય છે.
આ સૂત્રમાં “ યાવતુ ' પદથી ભયસંજ્ઞા આદિને ગ્રહણ કરવાની છે અને બીજા યાવત્ પદથી માનસ'જ્ઞા માયાસ'જ્ઞા વિગેરે સત્તાએ સમજવાની છે. તે બધી સત્તાઓનાં નામ ઉપર આપી દેવામાં આવ્યા છે. અહી સામાન્ય જીવ પદને આશ્રિત કરીને આ સંજ્ઞાએનુ કથન કરવામાં આવ્યું છે-૫ ચેન્દ્રિય
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૫
