________________
सुधा टीका० स्था १० सू० ७६ कुलकोटी सूत्र निरूपणम्
६९९
मूल-चउप्पय थलयरपंचिदियतिरिक्खजोणियाणं दस जाइकुलकोडि जोणीपमुहसहस्सा पण्णत्ता । उरपरिसप्पथलयरपंचिदियतिरिक्खजोणियाणं दस जाइकुलकोडि जोणि पमुहसय सहस्सा पण्णत्ता ॥ सू० ८८||
छाया - चतुष्पदस्थलचरपञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकानां दश जाति कुलकोटियोनि प्रमुख शतसहस्राणि मज्ञप्तानि । उरः परिसर्पस्थलचरपञ्चेन्द्रिय तिर्यग्योनिकानां दश जातिकुलकाटियोनिममुखशतसहस्राणि प्रज्ञप्तानि ।। सू० ८८ ॥
टीका- 'चउप्पय थलयर -' इत्यादि
"
चतुष्पद स्थलचर पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकानां चत्वारि पदानि चरणानि येषां ते चतुष्पदाः, स्थले चरन्तीति स्थलचराः, पञ्च इन्द्रियाणि येषां ते पञ्चेन्द्रियाः, तिर्यग्योनिका : = तिर्यञ्चः, एषां चतुर्णां पदानां कर्मधारयः तेषां तथाभूतानां जीवानां दशसंख्यकानि जातियोनिप्रमुखकुलकोटी - शतसहस्राणि जातौ पश्चेन्द्रियतिर्यग्जातो या योनिप्रमुखाः = चतुर्लक्षसंख्यकपञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकोत्पत्तिस्थानकर अब सूत्रकार यह प्रकट करने के लिये कि श्रुतज्ञानकी वृद्धि तो श्रुतज्ञान के प्रतिघातक श्रुतज्ञानावरणीय कर्म के क्षयोपशम से ही होती है अतः कर्म के कारणभूत कुलकोटि सूत्रका कथन करते हैं
"च उपयथलयर पंचिदिय " - इत्यादि । सूत्र ॥ ८८ ॥
-
टीकार्थ-चार चरण जिनके होते हैं वे चतुष्पद हैं. स्थल में जो चलते हैं वे स्थलचर हैं. तथा पांच इन्द्रियां जिनको होती हैं वे पञ्चेन्द्रिय है. इन चतुष्पद पञ्चेन्द्रिय तिर्योंकी जो उत्पत्ति स्थानरूप योनियां हैं वे चार लाख हैं । इन योनियों से उत्पन्न हुइ चतुष्पद स्थलचर पञ्चेन्द्रिय तिर्थ - ग्योनिकों की कुलकोटिकी संख्या १० लाख हैं. क्योंकि एक योनि में
પૂ સૂત્રમાં શ્રુતજ્ઞાનની વૃદ્ધિ કરનારાં દસ નક્ષત્રાનાં નામ પ્રકટ કરવામાં આવ્યાં. હવે સૂત્રકાર એ વાત પ્રકટ કરવા માગે છે કે શ્રુતજ્ઞાનાવરણીય કર્મોના ક્ષયેાપશમથી જ શ્રુતજ્ઞાનની વૃદ્ધિ થાય છે. તેથી તે કના કારણભૂત समेटियो उथन उरे छे. “ चउप्पयथलयरपंचिंदिय " (त्याहि सू. ८८)
ટીકા-જેને ચાર પગ હાય છે, તેને ચતુષ્પદ કહે છે. જે પ્રાણીએ જમીન પર જ હલનચલન કરે છે તેમને સ્થલચર કહે છે. જે જીવોને પાંચ ઇન્દ્રિય હાય છે, તેમને પ ંચેન્દ્રિય કહે છે. તે ચતુષ્પદ પચેન્દ્રિય તિય ચાની જે ઉત્પત્તિસ્થાનરૂપ ચેાનિઆ છે, તે ચાર લાખ કહી છે. આ ચેાનિઓમાંથી ઉત્પન્ન થયેલી ચતુષ્પદ સ્થલચર પંચેન્દ્રિય તિર્યંચાની કુલકાટિની સખ્યા ૧૦ લાખ છે, કારણ કે એક ચનિમાં અનેક કુલ હાય છે,
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૫
