________________
स्थानाङ्गसूत्रे छाया-दशविधा प्रतिसेवना प्रज्ञप्ता, तद्यथा-दर्प १ प्रमादा २, नाभोगे ३ आतुरे ४ आपत्तिषु ५ शङ्किते ६ सहसाकारे ७ भय ८ प्रद्वेषाश्च ९ विमर्शात् १० ।। सू० ३४ ॥
टीका-'दसविहा' इत्यादि
प्रतिसेवना-प्रतिषिद्वा सेवना-प्रतिषिद्धमाणातिपातादि वस्तुसेवनरूपा दशविधा प्रज्ञप्ता, तद्यथा-'दर्प-प्रमादा-नाभोगे' इत्यादि । तत्र दर्प-प्रमादा-नाभोगे-दर्पच प्रमादश्च अनाभोगश्चेति समाहारद्वन्द्वे दर्पप्रमादा-नाभोगम् , तस्मिन् सति प्रतिसेवना भवति । अयं भावः-दर्पोऽहङ्कारः, तस्मिन् सति या प्रतिसेवना= आगमविरुद्ध प्राणातिपाताधासेवनासा प्रथमा । तथा-प्रमादः परिहासविकयादिः, तदुक्तम्-'कंदप्पाइप्पमाओ' छाया-कन्दपादिः प्रमाद इति । अथवा-प्रमाद = कर्तव्येषु प्रयत्नाभावः । तस्मिन् सति या प्रतिसेवना सा द्वितीया। तथा-अना.
पूर्वगत श्रुतोंमें साधुजनोंको दश प्रकारकी प्रतिसेवना प्रतिषिद्ध है-अतः अब सूत्रकार उसीका कथन करते हैं --
"दसविहा पडिसेयणा पण्णत्ता" इत्यादि ॥ सूत्र ३४॥ टीकार्थ-प्रतिषिद्ध प्राणातिपातादि वस्तुकी जो सेवनाहै, वह प्रतिसेवना है, यह प्रतिसेवना १० प्रकारकी कही गई है, जो इस प्रकार से है-दर्पः नाम अहङ्कारका है, इस अहंकारके होने पर जो प्रतिसेवना है-आगम विरुद्ध प्राणातिपात आदिकी जो आसेवना है, वह दर्प नामकी प्रथम प्रतिसेवना है, परिहास विकूथा आदि रूप प्रमाद होता है, तदुक्तम्"कंदप्पाइप्पमाओ" कन्दर्प आदि प्रमाद है, अथवा-करने योग्य कर्तव्यमें प्रयत्नका अभाव इसका नाम प्रमाद है, इस प्रमादके होने
પૂર્વગતકૃતમાં સાધુજનેને દસ પ્રકારની પ્રતિસેવના પ્રતિષિદ્ધ ગણાવી છે. - કરવા ચોગ્ય કહી છે. હવે સૂત્રકાર તે પ્રતિસેવનાનું નિરૂપણ કરે છે–
"दसविहा पडिसेवणा पण्णत्ता" त्या-(सू. ३४) ટીકાથી–પ્રતિષિદ્ધ (નિષેધયુક્ત) પ્રાણાતિપાત આદિ વસ્તુનું જે સેવન કરાય છે તેનું નામ પ્રતિસેવના છે. આ પ્રતિસેવના ૧૦ પ્રકારની કહી છે–પ્રથમ પ્રતિસેવના દર્પનામની કહી છે, દર્પ એટલે અહંકાર–અહકારને કારણે જે પ્રતિસેવના (આગમ વિરૂદ્ધની પ્રાણાતિપાત આદિની આસેવના) કરાય છે તેનું નામ દ"પ્રતિસેવના છે.
પ્રમાદપ્રતિસેવના-પરિહાસ, વિકથા આદિ રૂપ પ્રમાદ હોય છે. કહ્યું પણ छ -“कंदप्पाइप्पमाओ" " 3३५ मा३५ प्रभार" मा ४२१॥ योज्य કર્તવ્યમાં પ્રયત્નને અભાવ હવે તેનું નામ પ્રમાદ છે. આ પ્રમાદને સદુભાવ હોય ત્યારે જે પ્રતિસેવના થાય છે તે પ્રતિસેવનાનું નામ પ્રમાદપ્રતિસેવના છે.
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૫
