________________
सुधाटीका स्था० ८ सू०२३ आयुर्वेदस्वरूपनिरूपणम्
१०५ क्षरणं क्षाराचीर्यक्षरणं, तत्मतिरोधनोपायप्रतिपादकं यत्तन्त्र-शास्त्रं क्षारतन्त्रमिति सप्तमः । तथा-रसायनम्-रसः अमृतरसः वयः स्थापनार्थम् आयुमें धाजनको रोगापहरणसमर्थश्व ओषधिविशेषः, तस्य अयनं प्राप्तिः-रसायनम् , तत्पतिपादकं शास्त्रमपि रसायनम् । अथवा-रसस्य-अमृतरसस्य अयनं ज्ञानं यतस्तद्र. सापनम् । रसस्य-अमृतरसस्य अयनमिव-गृह भिव वा यत्तद् रसायनमिति अष्टमो भेदः ।। मू० २३ ।।।
रसायन प्रभावेण जनो देववद् निरुपक्रमायुष्को भवतीति निरुपक्रमायुष्काणां शक्रादिदेवानामग्रमहिषीरष्टस्थानत्वेनाह ---
मूलम् - सकस्स णं देविंदस्स देवरन्नो अट्ट अग्गमहिसीओ पन्नताओ, तं जहा-पउमा १, सिवा २, सती ३, अंजू ४, अमला ५, अच्छरा ६, णवमिया ७ रोहिणी ८।१। ईसाणस्स णं देविंदस्स देवरन्नो अट्रअग्गमहिसीओ पन्नत्ताओ, तं शान्तिकर्म आदि दिखलाये गये हैं। क्षारतन्त्र-इस तन्त्रमें वीर्यको प्रस्खलित हो जाने के निरोधका उपाय प्रदर्शित किया गया है, रसायनरस नाम अमृत रसका है-वयको स्थापन करने के लिये यथावत रखने के लिये आयुकी वृद्धिका करनेवाला एवं मेधाकी वृद्धिका करनेवाला तथा रोगके अपहरण करनेमें शक्तिशाली ऐसा जो औषधि विशेष हैइस औषधि विशेषकी प्राप्तिका प्रतिपादक जो शास्त्र है, वह रसायन है, अथवा अमृत रसका ज्ञान जिससे होता है वह रसायन है, अथवा जो अमृन रसके घरके जैसा होता है, वह रसायन है, ऐसा यह आठवां भेद है। सूत्र २३ ॥
(૭) ક્ષારતંત્ર-આ શાસ્ત્રમાં વીર્યનું ખલન થઈ જતું અટકાવવાના ઉપાય બતાવ્યા છે.
(८) २सायन-मभृतरसनु' नाम २स छ, सो युथान २५ माट-वृद्ध ત્વના નિરોધ માટે, આયુષ્યની વૃદ્ધિ માટે મેધા (બુદ્ધિ પ્રતિભા)ની વૃદ્ધિ માટે જે શાસ્ત્રમાં ઈલાજે બતાવ્યા છે તે શાસ્ત્રનું નામ રસાયન શાસ્ત્ર છે. એટલે કે આ શાસ્ત્રમાં એવા ઔષધેનું પ્રતિપાદન કરવામાં આવ્યું છે કે જેના દ્વારા નિત્ય યૌવન આદિની પ્રાપ્તિ થઈ શકે છે. અથવા અમૃતરસનું જ્ઞાન, જે શાસ્ત્રના અભ્યાસથી પ્રાપ્ત થાય છે. તે શાસ્ત્રનું નામ રસાયનશાસ્ત્ર છે. અથવા તે અમૃતરસના ઘર જેવું હોય છે. એ આ આઠમો ભેદ સમજ છે સૂ. ૨૩ |
स्था०-१४
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૫
