________________
--
-
-
१०४
___स्थानाङ्गसूत्रे बदननयनत्राणादीनां रोगापनयनं भवति तदुपायोऽत्र प्रदर्य ते, इति तृतीयः। शल्यहत्या - शल्यस्य = शरीरपविष्टशरादिशल्यस्य हत्या = हननम् - उद्धरणशल्यहत्या, तत्मतिपादकं शास्त्रमपि शल्यहत्येत्युच्यते, इति चतुर्थः । जङ्गोली विषविघाततन्त्रम् । __अत्र-सर्पकीटलूतादष्टविषविधातार्या विविधविषसंयोगशमनार्थी थोपाया प्रदश्यन्ते, इति पश्चमः । भूतविद्या-भूतादीनां निग्रणोपाया विद्यन्ते ज्ञायन्ते यया सा। अत्र हि-देवासुरगन्धर्वयक्षरक्षः पितृपिशाचनागग्रहादि जनितोपद्रवप्रशमनार्थ शान्तिकर्म प्रभृति नि दिश्यते इति षष्ठः । क्षारतन्त्रम्कार्य है, वह शालक्य है, इस कर्मका प्रतिपादक जो शास्त्र है, वह शालक्य है इस शास्त्र में शलाई द्वारा श्रवणके चदनके नयनके एवं घ्राण आदिके रोगोंको दूर करनेके उपाय प्रकट किये गये हैं, शल्य. हत्या-इस शास्त्र द्वारा शरीर में प्रविष्ट हुए शर आदिको बाहर निकालनेका उपाय प्रकट किया गया है, जङ्गोली-इस शास्त्र में विविध प्रकारके विषोंको शमन करनेके उपाय किये गये हैं, जैसे सर्प दष्ट, कीट दष्ट और लूता दष्ट व्यक्तिके विषको नष्ट करनेके तथा और भी अनेक प्रकारके विषसंपोगको शमन करनेके उपाय दिखलाये गये हैं। भूतविद्या-इस विद्या द्वारा भूत आदिकोंके निग्रहके उपाय प्रकट किये हैं-अर्थात् भूत आदिकोंका निग्रह कैसे किया जाता है, ये सब बातें इस विद्या द्वारा जानी जाती हैं, यहां देव, असुर, गन्धर्व, यक्ष, राक्षस, पित. पिशाच, एवं नाग, ग्रह आदि जनित उपद्रवोंके प्रशमनके लिये છે). આ શલાકા વડે રોગ પ્રતિકાર કરવાના ઈલાજ બતાવનારું જે શાસ્ત્ર છે તેને શાલક્ય કહે છે. આ શાસ્ત્રમાં કાન, નાક, આંખ અને મુખના રોગોનો સળીઓ દ્વારા ઈલાજ કરવાના માર્ગો બતાવ્યા છે.
(૩) શલ્મહત્યા–શરીરમાં ખૂંપી ગયેલા તીર આદિને બહાર કાઢવાના ઉપાયે જે શાસ્ત્રમાં બતાવ્યા છે, તે શાસ્ત્રનું નામ શલ્મહત્યા છે.
(૪) જગલી-આ શાસ્ત્રમાં વિવિધ પ્રકારના વિષેના ઉપશમનના ઈલાજે બતાવ્યા છે. જેમ કે સર્પદંસ, વીંછીને દસ, વ્યક્તિના વિષને ઉતારવાની રીત આ શાસ્ત્રમાં બતાવી છે.
(૬) ભૂતવિદ્યા-આ વિદ્યા દ્વારા ભૂત આદિના નિગ્રહના ઉપાય પ્રકટ ४२पामा माया छे. मेटले भूत, हय, मसुर गन्धर्षः, यक्ष, राक्षस, पितृ, પિશાચ, ગ્રહ, નાગ આદિ જનિત ઉપદ્રવના શમન માટે શાનિતકર્મ આદિ ઉપાય આ શાસ્ત્રમાં બતાવ્યા છે.
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૫
