________________
सुधा टीका स्था० १० सू०४८ दशविधवाचानुयोगनिरूपणम् ५३९
टीका--' दसविहे ' इत्यादि
शुद्धवाचानुयोगः-शुद्धा वाक्यार्थापेक्षारहिता या वाचावचनं-सूत्रं, तस्या अनुयोगो व्याख्यानम् दशविधः प्रज्ञप्तः, तद्यथा-चकार इत्यादि । तत्र-चका. रानुयोगः-चकारस्य अनुयोगो । यथा-समाहारेतरेतरयोगसमुच्चयान्वाचयावधारणपादपूरणाधिकवचनादिरूपश्चार्थ इति । तत्र-संज्ञापरिभाष-संज्ञा च परिभाषा
वाक्यार्थकी अपेक्षासे रहित होना यह शुद्ध शब्दका अर्थ है और वाचा शब्दका अर्थ वचन है यह वचन यहां सूत्र रूप लिया गया है, अनुयोग शब्दका अर्थ वचन है यह वचन यहां सुत्ररूप लिया गया है अनुयोग शब्दका अर्थ व्याख्या है इस तरह वाक्यार्थकी जिसमें अपेक्षा नहीं है ऐसे सूत्रका जो व्याख्यान है वह अनुयोग है अर्थात् शुद्ध वाचानुयोग है इसके जो चकार आदिके भेदसे १० प्रकार कहे गये हैं उनका तात्पर्य ऐसा है चकारादि पदों के साथ अनुयोगको सम्बन्ध कर लेना चाहिये इस तरह चकारका जो अनुयोग है वह चकारानुयोग है जैसे-चकारका-चका इतने अर्थमें प्रयोग होता है-समाहार इन्द्र में इतरेतर योग द्वन्द्वमें समुच्चयमें, अन्वाचयमें, अवधारणमें, पाद पूरण
और अधिक वचन आदिमें व्याकरणके इस नियमानुसार " कार ग्रहणे केवलग्रहणं वर्णग्रहणे सवर्णग्रहणं" जिस शब्दके साथ "कार" का ग्रहण होताहै उस शब्दसे केवल इसी शब्दका ग्रहण होताहै और जिस शब्दके - વાકયાથની અપેક્ષાથી રહિત હેવું, એ શુદ્ધ શબ્દનો અર્થ છે અને વાચા શબ્દને અર્થ વચન છે. તે વચનને અહી સૂત્રરૂપ લેવામાં આવ્યું છે. અનુયોગ શબ્દનો અર્થ વચન થાય છે. તે વચનને અહીં સૂત્રરૂપ ગણવામાં આવેલ છે. અથવા-અનુગ શબ્દ અહીં વ્યાખ્યાનના અર્થ માં પ્રયુક્ત થયેલ છે. આ રીતે વાક્યાની જેમાં અપેક્ષાએ (આવશ્યકતા) રહેતી નથી એવા સૂત્રનું જે વ્યાખ્યાન છે તેને અનુગ-યુદ્ધ વાચાનુયોગ-કહે છે. તેના ચકાર આદિ જે દસ ભેદ પ્રકટ કરવામાં આવ્યા છે, તેમનો અર્થ હવે સ્પષ્ટ કરવામાં આવે છે
ચકાર અનુયોગ-ચકારને જે અનુયાગ છે તેનું નામ ચકાર અનુગ छ. म "च" स पहने। प्रयोग माटमा सभा थाय छ-समाहार द्वन्द्वमा ઈતરેતરાગદ્વદ્રમાં, સમુચ્ચયમાં, અવાચયમાં, અવધારણમાં, પાદ પૂરણમાં અને અધિક વચન આદિમાં.
“कारग्रहणे केवलग्रहणं वर्णग्रणे सवर्णग्रहणं"
વ્યાકરણના આ નિયમ અનુસાર જે શબ્દની સાથે “કાર”નું ગ્રહણ થાય છે તે શબ્દ દ્વારા કેવળ એજ શબ્દનું ગ્રહણ થાય છે, અને જે શબ્દની
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૫
