Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ // OM aham // suutrkRtaangg-suutr-diipikaa| harSakulagaNi-racitApraNamya zrIjinaM vIraM, gautamAdigurUMstathA / svAnyopakRtaye kutra, dvitIyAGgasya dIpikAm // 1 // ___ iha hi pravacane catvAro'nuyogaH / tathAhi-caraNa karaNAnuyogaH 1, dravyAnuyogaH 2, dharmakathAnuyogaH 3, gaNitAnu. yogazca 4, tatra prathama zrImadAcArAcaraNa karaNAnuyogaprAdhAnyena vyAkhyAtam / athedaM zrIsUtrakRtAsyaM dvitIyAI dravyAnu1 yogaprAdhAnyena vyAkhyAyate / sUtrakRtAGgamiti ca ka: zabdArthaH / ucyate-' sUtra' svaparasamaya sUcanaM kRtaM yena tatsUtrakRtaM, | tadevAjhamiti / tatra zrutaskandhadvayaM, prathama zrutaskandhe poDazAdhyakanAni dvitIve sapta / tatra prathamazrutaskandhasya prathamAdhyayane catvAra uddezakAH, tatrApi pUrva prathamoddezakaH tsyaa[y]maadishlokaa| bujjhijjA0 x x x (sUtram) // 1 // vyAkhyA-'budhyeta ' jAnIyAt , kiM tat ? banne' badhyate jIvo'nena bandhanaM jJAnAvaraNAdyaSTaprakAra karma baDheko
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ mithyAtvAdayo vA parigrahArambhAdayo vA bandhanaM jAnIyAdityuktaM na ca jJAnamAtreNa siddhirityAha / 'tiudvijA-pari jANiA' parijJAya troTayet apanayet, AtmanaH pRthakkuryAdityarthaH / atha jambUsvAmI ziSyA tudharmasvAmina mAha, kimAheti, zrIvIraH kiM bandhanaM 'Aha' uktavAn ? kiMvA jAnan bandhanaM troTayati ? uttaramAha // 1 // cittamaMta0 X X X ( sU0 ) // 2 // vyAkhyA---' citavat ' sacittaM dvipadacatuSpadAdi, acitaM kanakarajatAdi yamapi 'parigRla' parigrahaM kRtvA 'kRzamayi' kamapi svayaM anyAn vA grAhayitvA gRhato vAnyAnanujJAya evaM duHkhAntra mukhyate parigraha eva paramArthavo'narthamUlami tyuktam || 2 || parigrahatacAvazyambhAvI Arambhastamiva prANAtipAta iti darzayati / - sayaM0 X X X ( su0 ) // 3 // vyAkhyA athavA prakArAntareNa bandhanamevAha-sa parigrahavAn svayaM AtmanA prANAn atipAtayet jIvAn hiMsyAt athavA 'anyaiH ' parairapi ghAtayati, matAnyAnanujAnIte, tadevaM kRtakAritAnumatibhiH prANivAtaM kurvan Atmano vairaM varddhayati, tatazva bandhanAnnamucyata iti mAtraH / / 3 / / punarvandhanamevAzrityAha- jaMsi kule0 X X X ( sU0 ) // 4 // vyAkhyA - yasmin kule jAto yaiva mitrairmAryAdibhircA saha saMsebharaH teSu mitra pitRmAtRbhAryAdiSu 'mamApI'ti mamatva
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAna lupyate, mamatvajanitena karmaNA bAdhyate 'bAlo' malaH, niveditavAdanyeSu ca 'mUrchito' mamatvAla ityadaH // 4 // kiM jAnan bandhanaM troTayatItyasyottaramAha vittaM soyariA0 x x x (suu0)||5|| myAkhyA-'vittaM' dravya, tacca sacittamacittaM vA, saudaryA bhrAta maginyAdayaH, sarvametad vittAdikaM saMsAre pIDayamAnasya jantorna trANAya na rakSaNAya bhavatIti, etat 'saGkhyAya' jJAtvA tathA jIvitaM svalpamiti saGkhyA parijhayA jJAtvA / pratyAkhyAnaparikSayA pratyArUyAya karmaNaH sakAzAt 'yati ' apagaccha yaso, tunidhaye, hodeva, yadi vA 'karmaNA' kriyayA saMyamAnuSThAnarUpayA bandhanAt truTyati-karmaNaH pRyam bhavatItyarthaH // 5 // svasamayaM pratipAdya parasamayaM pratipAdayitukAma Ai __ee gaMthe. x x x (suu0)|| 6 // vyAkhyA-'etAn ' pUrvoktAn 'manthAn ' sUtrArthAn vyutkrampa' parityajya 'eke' kecit zramagAma gAH, zramaNAH zAkyAdayo brAhma pAca 'apANaMtA' paramArthamajAnAnA 'viustiprati vividhanutprAvalpena 'sivA' baddhAH svasamayeSu pratibaddhAH santaH kAmeSu ca sakA varcanta iti / / 6 // sAmprataM nAstikamatamAzrityAha saMti paMca0 x x x (su0) // 7 //
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ .. __ upAkhyA-santi pazcamahAbhUtAni ihAsmilloMke 'ekeSAM' bhUtAdinAmAkhyAtAni-tavArthakunAni, nairvA bhUtAdi- 11 bhirnAstikairAkhyAvAni svayamaGgIkRtAni pareko ca pratipAditAni, cAmUni 'puDhatrI tyAdi pRthvI 1 apo-jalaM 2 tejoagniH 3 vAyuH 4 AkAzaM 51name yeSAM tAni / nanu mAikhyAdibhirapi bhUtAni manyanta eva tatkathaM cArvAkamatApekSayeva bhUtopanyAsa iti cedacyate-pAGkhyAdibhiIi pradhAnAhakArAdikaM tathA kAladigAtmAdikaM cAnyadapi vastujAtamaGgIkriyate, cAkistu bhUtavyatiriktaM nAtmAdi kiJcinmanyate iti tanmatAzrayeNaivAyaM sUtropanyAsa iti ||7|| pAkimanAGgIkAsmevAha ete paMca x x x (sU0) // 8 // vyAkhyA-etAni pazca mahAbhUtAni 'tebhyo' bhRtebhyaH kAyAkArapariNatebhya ekA kazcicidrapo bhUtA'vyatirikta tmA bhavati, na tu kazcidapara: paralokayAyI jIvArUpa: padArtho'stItyevamAkhyAtavantaste | nu yadi bhUtebhyo'nyaH kazci-|| dAtmA nAsti kathaM tarhi mRta iti vyapadeza ityAzaGkAyAmAha-' aha tesiM 'ti, atha teSAM bhUtAnAM vinAze'pagame dehino| devadattAdevinAzo bhavati, tatazca mRta ityucyate, na puna jIvApagama iti / atraitanmatanirloThanayuktayo vRttito'valeyAH // 8 // atha ekAtmAdvaitavAdamuddizyAha-- jahA ya0 x x x (sU0) // 9 // vyAkhyA-yathA, ca zabdo'pi zabdArthe, sa ca bhinnaH pRthivyAH stUpaH pRthivyeva vA stUpaH pRthivImahAtAkhyo'- 3 L -1 .
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ | vayavI, sa ca eko'pi yathA nAnArUpaH saritsamudra parvatanagaragrAmAdyAdhAratayA vicitro dRzyate, nimnonnatamRdukaThinarakta- |) pItAdibhedena vA dRzyate, na ca tAvatA pRthivItvasyaikasya bhedo bhavati, evaM mo! iti parAmantraNa, karasno'pi cetanAcetanarUpo loka eko vidvAn eka evAtmA vidvAn ' jJAnapiNDaH pRthivyAdibhUnAkAratamA nAnA dRzyate, na ca tAvatA / tasyai kasyAtmatantrasya bhedo bhavati // 2 // asyottaramAha--- patramegeti0 x x x (sU0) // 10 // __ vyAkhyA-ekamAtmAdvaitavAdamAzritA eke jalpanti 'mandA' jaDAH, mandatvaM caiteSAM yuktivikljiitraadvaitpkssaa|| zrayaNAt / tathAhi yoka evAtmA syAttadA eke kRSIvalAdaya Arambhe jIvahiMsAtmake 'nizritA' AsaktAH svayaM pApaM | | kRtvA tIvaM nArakAdi duHkhaM nigacchai'tti ArSa bAbahuvacanArthe ekavacanaM, nizcayena gacchanti, ta evArambha sakkA, nAnye / ityetambha syAt yadyeka evAtmA syAttadA kenAppazubhe karmaNi kRte sarveSAM duHkhaM syAnna caivaM dRzyate, tasmAdeka evAtmeti , ] na yuktam / / 10 / sAmprataM tIva-taccharIra-vAdimataM pUrvapakSayannAha patte kasiNe0 x x x (suu0)|| 11 // vyAkhyA--'pratyeka ' pratirIramAtmAnaH 'kRtsnAH ' sarve'pi ye 'bAlA' ajJA ye ca paNDitAste sarve'pi pRthag vyavasthitAH, nahi eka evAtmA sarvavyApI svIkArya:, bAlapaNDitAdivimAmA'bhAvaprasaGgAt / nanvevamAtmabahutvaM jainairapi
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ svIkriyata eva, taskimiti paramatamAzritya sUtramidamucyate ? ityAzAyAmAi-'saMti 'ti-'mani' vidyante jIvAH / / zarIraM yAvat , zarIrAbhAve tu na manti, etadevAha-'picA na te saMti' pretya' paraloke te jIvA na santi, teSAM mate zarIrAdbhinnaH paralokayAyI na kazcidAtmAkhyaH padArtho'stIti jainebhyo bhedaH / kimityevaM te manyanta ityAha-'Nasthi sattovAiA' aupapAtikA-bhavAdbhavAntaragAminaH sacAH prANino 'nadhi ti na saMti / nanu bhUtavAdino'sya ca tajIva -taccharIravAdinaH ko bheda ? ityatrocpane-bhUtavAdino bhRtAnyeva kAyAkArapariNatAni dhAvanacalanAdikriyAM kurvanti, asya tu kAyAkArapariNatebhyo bhUnempavetanAkhya Atmopadyate abhivyajyate vA tembazvA'bhinna ityanayorvizeSa: // 11 // tanmatamevAha nasthi puNNe va0 x x x (suu0)|| 12 // ___ vyAkhyA-nAsti puNyaM pApaM ca nAsti, ato [nAsti ] asmAllokAn paro'nyo lokaH paraloko, yA dhumapApAnubhatra iti / atra hetumAha-zarIrasya vinAzena dehina' Atmano'pi vinAzo'bhAvo bhavati tathA ca darpate vanmatalezo, yathAsvabhAvAdeva jagadvaicitrapaM, yaduktam-"kasya ca tIkSNatvaM, mayUrasya vicitrnaa| varNAzca tAmranhAnAM, svabhAvena bhavanti hi // 1 // " iti // 12 // athAkriyAvAdimAha kuvaM ca0 x x x (suu0)|| 13 //
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA - kurvan kAzyaMzva AtmA na bhavati, Atmano vyApakatvAdamUrttatyAca kartRtvAnupapattiH / tata evaM kArayitRtva madhyAtmano na yuktaM, ekaca 'evaM' zabdo'tItAnAgata kartRniSedhako dvitIyaH samucayArthaH / kartRtva- kArayitRtva niSedhAdanyApi kriyA tasya nAstItyAha sa ti saccI parispandAdikAM dezadezAntaraprAptirUpAM kiyAM kurvan AtmA na vidyate, sarvavyApitvenAmUrttatvena cAkAzasyevAtmano niSkriyatvaM sAGkhyamate, evaM ' te u 'tti evamuktaprakAreNa te sAGkhyAH pragamitAH prAgalbhyavanto dhArzvayanto vidyante || 13 || sAmprataM taJjIva taccharIrAkArakavAdinormataM nirAkurvannAha-je te u vAiNo0 x X X ( sU0 ) / / 14 / / vyAkhyA - ye tAtraccharIrA vyatiriktAtmAvAdinaH ' evaM ' pUrvokayukyA bhUtAvyatirikta mAramana mamyupagatavantaste nizakriyante, teSAM lokazcaturgatibhavarUpaH subhagarbharUparUpezvarada zivyAdigatyA jagadvaicitrparUpaH kutaH syAt hai, AtmAnaGgIkAre puNyapApAbhAve kathaM vivacitrarUpamityarthaH / te ca nAstikAptamayo'jJAnarUpAt tamo yAnti, jJAnAvaraNAvRtAH punarjJAnAvaraNarUpaM tamaH pravizanti athavA sadvivekAMtrasatvAttamo duHkhaM tasmAttamo - mahAduHkhaM yAnti yataste mandA jaDAH paralokanirapekSatvAcArambhanizritAH / ayameva loko'kArakavAdimatamAzritya kiJcidvivriyate-ye vAdino'kArakA :sAdUGkhyAH santi teSAM loko jarAmaraNazokaharSAdirU naharakaviryagAdirUpo niSkriye satyAtmani ' kutaH kasmAddhetoH syAt / na syAdityarthaH / tava dRSTeSTavAvArUpAcamaso'jJAnAce ' dano' vedanAsthAnaM yAnti / yato mandA Arambhanitri ,
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ T tAveti sAGkhyamataM nirastam // 14 // athAtmAnamAha saMti paMca0 X X X X ( sU0 ) / / 15 / / vyAkhyA - santi paJca mahAbhUtAni iddAsmin saMsAre ' ekeSAM ' AtmapaSTavAdinAM sAlAnAM vaizeSikANAM ca etadAkhyAtaM bhUtAnyAkhyAtAni vA / te punarvAdina evamAhuH yadbhUtAni AtmaSaSThAni - AtmA po yeNaM vAnyAtmAni pAzcidvAdinAmanityAni bhUtAnyAtmA ca na tathA epAmityAha-AtmA lokazca pRthiSyAdirUpaH zAzvato nityaH / / 15 / / zAzvatatvamevAha duhato te 0 x X ( sU0 ) // 16 // vyAkhyA- 'te' bhUpadArtha AnapaSThA ubhayato ' nirhetukasahetukavinAzAbhyAM na vinazyanti bauddhAnAM nate ghaTAdivastu hetuM vinA'pi kSaNe kSaNe vinazyati, vaizeSikANAM tu lakuTAdiyogena ghaTAdInAM vinAzaH tena dvividhenApi vinAzena lokAtmanorna vinAza iti tAtparyArthaH / yadivA dvirUpAcetanAcetanasvabhAvAna vinazyanti, AtmA cetanasva mAtrA vinazyati, pRthiSyAdyA lokAcAvetanasvabhAvAnna vinazyatIti na cotpadyate'sat-avidyamAnaM sarve'pi mahatrAH sarvathA niyatimAtra nityatvamAgatAH - prAptAH || 16 || atha bauddha matamAha - paMcakhaMdhe0 X X X * X ( sU0 ) // 17 //
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA-pake bauddhAH paJca skandhAna badanti / rUpaskandhaH 1, vedanAkandhaH 2, vijJAnaskandhaH3, sajJAskandhaH 4, saMskAraskandhaH 5 / tatra rUpandhaH prathivIsvAdayo rUpAdayazca1. bedanAkandhaH sakhaTAkhA adAkhA vijJAnaskandho rUpavijJAnaM rasavijJAnamityAdi 3, majJAskandhaH saJcA' nimittodgrahaNAtmakA pratyayaH, savikalpakaM | | jJAnamityarthaH 4, saMskAraskandhaH puNyApuNyAdi dharmasamudAyaH 5, na caitempo'nyaH kazcidvAtmArUyo padArtho'stIti ' bAlA' mUrkhAste, te skandhAH kiMbhUtAH ? kSaNayoginaH, kSaNe kSaNe bina barA ityarthaH / pUrvavAdibhyo vyatikamAha / 'aNNo 'tti yathA sAGakhyAdayo bhUnebhyo'yamAtmAnama zrI kanayantaH, yathA ca cArvAkAH bhUnebhyo'nyamabhinamAtmAnamiSTavanta tathA bauddhA nevAhu!ktavantaH nazA detRbhyo nAto heka:--dAmAmArapariNata gunaniSpAditaH, tathA'hetuko nitya, intraM tamAtmAnaM bauddhA nAGgIkRtavanta iti / / 17 // tathA'nye caturdhAtukaM jagaddhauddhA vadantI tyAha puDhavI AU0 x x x (sU0) // 18 // vyAkhyA-pRthivI dhAtuH 'Apo' jalaM dhAtuH, tathA te jorAyuzceti dhAtavaH ete catvAro'pi dhAtavo yadA 'ekA uci ekAkArapariNatAstadAkAratayA jIvArUpAM labhante, evamAhu 'nikAH' paNDitaMmanyA bauddhAH ' evamAhaMsu Avare' iti kacitpAThaH tatra ' Avare 'ci apare bauddhA ityarthaH / / 18 // atha pUrvoktaM sarva durmatInAmaphalatvaM svadarzanAGgIkAraM ca darzayabAha
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ agAramAvasaMtA vi0 x x x (sU0) // 19 // ___ vyAkhyA-'agAraM' gRhamAvasantastiSThanto gRhasthA, AragyA vA tApapAdayA, prajitAzva zAkyAdayA, api sammArane, idaM te sambhAvayanti, yathA-idamasmadIyaM 'darzana' matamApamA-AzritAH sarvaduHkhebhyo jIrA vimucyanta iti te badanti // 19 // atha teSAM niSphalatvamAhateNAvi saMdhi0 x x x (suu0)||20||||| 21 // // 22 // // 23 / / / / 24 // // 25 // vyAkhyA-te paJca pazcabhUtavAdyAdyAH sandhi jJAnAvaraNAdi karmavivararUpaM nApi naiva jJAvA, asAvA ityyH| NaM vAkyA ! laGkAre yathA jIvakarmaNoH sandhibhinnatvaM bhavati tathA'jJAtvA movArtha pravRttA ityarthaH / sanviiivadhaH dravyamandhiH kulyAdeH bhAvasandhiH karmavivararUpastaM uttarottarapadArthaparijJAna vA sandhistaM ajJAtvA pravRttAH / te kiM bhUnA ? ityAha-'na te 'ni, te janA-lokA na samyaga dharmavidaH, ye tu te evaMvidhavAdinaste 'oyo' bhavaudhaH, saMsArAta gazIlA na AkhvAnA jinaH / agretanAH paJca zlokAH evameva vyAyAH / paraM saMsAra 1, garbha 2, janma 3, duHkha 4, mAra 5, pAramA ca bhavantIti zeyam // 20 // 21 // 22 // 23 // 24 // 25 / / te yat prApnuvanti tadAha nANAvihAI0 x x x (suu0)|| 26 // /
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA -' nAnAvidhAni ' anekaprakArANi duHkhAni anubhavanti punaH punaH saMsAracakrazale mRtyuvyAdhi jarAbhizakule - vyApte / / 26 / / teSAM duHkhaphalamupasaMhAraM cAha uccAvayANi0 X X X ( sU0 ) // 27 // vyAkhyA--' uccAvacAnI 'ti aghamocamAni sthAnAni ' gacchanto ' bhramanto garmAgarma medhyanti - yAsyanyanantanaH / nAyaputte 'si' jJAtaH ' siddhArthazvatriyastasya putraH zrImahAvIro jina etramuktavAn iti / bravImIti sudharmAsvAmI jambUsvAminaM pratyAheti // 27 // iti zrIsUtrakRte dvitIyAne prathamAdhyayane prathamoddevakanyAkhyA sampUrNA // 1 // uktaH prathamoddezaH, atha dvitIyodezakaH kathyate / tasthAyamartha sambandhaH Adyodeza ke bhUtavAdA[ya]dimataM pradarzya nirAkurta ihApyavaziSTaM tadevopada nirAkriyata ityanena sambandhenAgatasthAsyoddezakrasya sUtraM yathA AghAyaM puNa0 X X X ( sU0 ) // 1 // ? vyAkhyA - punaH 'ekeSAM' niyativAdinAme tadArUpAta AkhyAnamityatra mAve kta pratyayaH, udyoge ca "vA klIca " iti karttari paSThI / tatazca niyatitrAdibhiridamAkhyAtamityarthaH / kiM tadityAha -' uvavaNNa 'tti ' upapatrA yuktyA ghaTamAnAH 'pRthaka ' aneke jIvAH jIvasacce paJcabhUtataccharIravAdipataM nirAkRtaM pRthagityanena AtmA'dvaitavAdinirApazca /
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ - te'neke jIvAH sukha duHkha devanArakAdibhaveSu 'vedayanti ' anubhavanti, anenAkaIvAdo nirastaH / 'aduve 'ti athavA , 'lupyante' sthAnAt sthAnAntaraM sAmpante, etenopapAtikatvamapyuktam / / 1 / / niyatirAdimatamevAha zlokadayena na taM sayaM kaDaM x x x (suu0)||2|| na sayaM kaDaM na0 x x x (sU0) / / 3 // vyAkhyA-yatnaiH prANibhiranubhUyate sukha duHkha sthAnavilopana thA, na te tatsvayaM-prAtmanA puruSAkAreNa kRtaM duHkhaM, IN duravasya copalakSaNAtsukhamapi grAhya, sukhadAkhAnamaH puruSakArakato na syAdityarthaH / anena kAlezvarasvabhAvakarmAdinA ca kRtaH kRtaM / nnmitylkaare| kAlAdibhirapi na katamityarthaH kintu niyateretra niSpadyate sarvamiti / tataH sukhaM saidikaM, . siddhau-moze bhavaM saiddhika, yadi 'vA' duHkhaM asaiddhika-sAMsArika, athavA saiddhikamasaddhikaM ca sukhaM, yathA sraka canda | nAGganAdyupamogakriyA, siddhau bhavaM saiddhika, AntaraM sukhamAnandarUpamasaiddhikaM tathA saidbhika masaiddhikaM ca duHkhaM, yathA kazA| tADanAnAdi kriyAsiddhau bhavaM saiddhikaM-jvaziropizUlAdirUpamajhotthamasaiddhikaM duHkhaM / etadubhayamapi sukhaM duHkhaM ca na puruSAkArakRtaM na cAnyaiH kAlAdibhiH kRtaM vedayantyanubhavanti pRthag jIvAH, kathaM tarhi prANino sukha dukhaM ca sthAdityAha- 3 | 'saMgahamati samyag svapariNAmena matiryasya yadA yatra yatsukhaduHsvAnubhavanaM sA saGgatiniyatistasyA bhavaM sAgatikaM, IN niyatikRtamityarthaH // 3 // hAsmin sukhaduHkhAnubhavatrAde ekeSAM niyativAdinAmidamAkhyAtaM yaduktaM te:--
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ "prAptavyo niyativalAzrayeNa yo'rthaH, so'vazyaM bhavati nRNAM zumo'zubho yaa|| bhUtAnAM mahati kRte'pi hi prayatne, nAbhAvyaM bhavati na bhAvino'sti nAzaH // 1 // " iti // 3 // asyocaramAha evameyANi0 x x x (sU0) // 4 // vyAkhyA-evametAni pUrvoktAni vacana ni jaldanto niyativAdino 'bAlA mUrkhAH, paNDitamAninaH, svayamapaNDitA api AtmAnaM paNDitaM manyamAnAH / punaH kimbhUtAH 1 niyatA niyatamajAnantaH, kizcinniyatikRtamavazyammAvi niyataM, AtmapuruSAkArezvarAdikRtaM kizcidaniyataM, evaM dvividhaM vastu ajAnanto niyatikRttamevaikAntenAzrayantaH / ata evA'buddhikA:-buddhirahitA bhavanti, puruSAkArAdayo'pi vastUtpAdakAH, ytH| 'na devamiti sazcintya, tyajedudyamamAtmanaH / anupamena kastailaM, tilemyA prAptumarhati ? // 1 . " iti / ityAdya jAvanto'ta evaM nirvRddhikAH / / 4 / / etadvAdinAmapAyamAha egamege u0 x x x (suu0)||5|| vyAkhyA evameke niyativAdinaH pArzvasthA yukkimamahAdahistiSThantIti pArzvasthA: paralokakriyApArzvasthA vA, | athavA pAzaH' karmabandhanaM tatra sthitAH, te bhujo 'tti te bhUyo vividhaM 'pragasmitAH pArthopevAH, niyativAdamaGgIkRtyApi evaM punarapi svakArye paralokakriyAsu ca pravartamAnA ata eva ghATopetAH na te duHkhavimocakAH AtmAnaM -. Pa
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ duHkhAma mocayanti // 5 // niyatidino ganA, azA'jJAnipatamAha javiNo migA0 x x x (suu0)|| 6 // vyAkhyA-yathA 'javino' vegavantaH manto mugAH paritrANena' zaraNena tarjinA' rahitAH, athavA paritAna' vAgurAdivandhana, tena ' tAjA bhayamprApitAH manto'zaGkitAni dhAnAni zaGkane, bhayabhrA petAH manto'kitAni sthAnAni zaGkane, bhayabhrAntAH santo nirmayAnyapi / sthAnAni sabhayatayA manyante zaGkitAni ca cAgupadIni azaGkamAnAH 'mumparya yanta' ityuttarasUtreNa sambandhaH // 6 // pariyANiyANi0 x x x (su0) // 7 // - vyAkhyA-paritrANaM saJjAtaM yeSu tAni paritrANitAni-zaraNabhUnAni sthAnAni mahatvAt samAnA:-mabhayAni manya. mAnAH 'pAzitAni' pAzayuktAni azaGkamAnAsteSu zaGkAmardhANAH prajJAnena bhayena ca 'saMvigga'tti samyag vyAptAstatra tatra vAgurAdike bandhane samparya yanne, samekIbhAvena parisamAntAta ayante gacchantIti // 7 // ipameva dRSTAntamAzrityAha--- aha taM paveja0 x x x (suu0)||8|| vyAkhyA--athAnantaramasau mRgastad 'vajjhaMti 'vadhaM' bandhana kAraNaM rajju gurAdivandhaM vA yadi 'plavaina' uparigacchet 'vA' athavA vardhasya adho prajet tadA 'padapAzAta ' bAgurAdivandhanAnmucyate, evaM santamapi namanapariirapopAyaM mando' jaDo na dehatI 'tina pazyati ||8||paashmpshyto yA'vasthA syAttAmAha
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ ahiappA'hi0 x x x (sU0) // 9 // __ vyAkhyA-sa mRgo'hitAtmA, tathA'hina 'prajJAnaM 'bodho yasya mo'hita prajJAno 'viSamAntena 'kaTapAzAdiyuknena pradezenopAgataH, athavA ' viSamAnte ' kUTapAze AtmAnamanupAtayeta , tatra cAso baddhaH padapAzAdInanarthabahulAn avasthAvizeSAna prAptastatra bandhane 'ghAtaM ' minAzaM 'nisahata 'mAyoti / / 2 // yAtayojanAmAha ___ evaM tu samaNA0 x x x (suu0)|| 10 // vyAkhyA-' evaM ' pUrvoktamRgadRSTAntena, turavadhAraNe, eke zramagAH pAkhaNDAzritA midhyAdRSTayo'nAryA asadanuSThAnA azaGkitAni dharmAnuSThAnAni zaGkamAnAstathA zaGkitAni-ekAntapazAyaNAni azaknio mRgA jhAnartha mAnaH spaH / / 10 // zaGkitAzakSitaviparyAsamAha dhammapaNNavaNA0 x x x (sU0) // 11 // vyAkhyA-'dharmaprajApanA' zAntyAdi dazaviSadharmaprarUpaNA yA mA prasiddhA tAM zaGkate, amaddharmaprarUpaNeyamiti manyante, ArambhAMzca-pApodAnabhUtAn na zante, yato 'avyaktA' mugdhAH sadasadvive kavikalA ' akovidAH ' apaNDitAH sacchAstrAvabodhavidhurAH // 11 // teSAM sarakalAmAvamAha sabappagaM0 x x x (sa.). // 12 //
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ - ___ vyAyA--'sama' logAI yu-! ' manasta sarvAM nUmati mAyAM tathA 'apattiyaM ti krodhastaM ca || vidhUya ' akAzaH' na vidyate karmA zo yasya so'kAMzaH syAt / amAvasvaM ca jJAnAdbhavati nAjJAnAdityAi-' eya-14 maTuM 'ti etamartha karmAmAvarUpaM mRga ra mRgo ajAnI 'cue 'ci tyajet / / 12 // bhUgopyajJAnavAdinAM doSamAha je etaM nAbhi. x x x (suu0)|| 13 // vyAkhyA-ya etaM karmakSapaNopAya na jAnanti mithyAdRSTayonAryAste mRgA itra pAbaddhA 'pAtaM ' vinAza meSyantiyAsyanti anveSayanti vA, tadyogyakriyAkaraNAt 'anaMtano' nirantaram // 13 // ajJAnavAdinAmeva kSaNAntaramAha ___ mAhaNA0 x x x (suu0)|| 14 // vyAkhyA-eke brAmaNAstathA ' zranaNAH' parivAjakA sarve kamAtmIyaM brAnaM vadanti, na ca tAni sarveSAM zAnAni, 1 anyonyavirodhena pravRttiAta, tasmAdajJAnameva zreya ityAha 'sabaloyaMsi 'ti sarvasmilloke ye 'prANA: ' prANinaste 'kicana' samyag na jAnanti // 14 // atha dRSTAntamAha bhilakkhU0 x x x (sU0) // 15 // myAkhyA-yathA ' mleccho'nAryaH 'amlecchasthAryasya' yaduktaM mAphtiM, taba'numASate, paramAryazUnyaM tadbhASita- 12 | mevAnumApate, na ca hetuM vijAnAti // 15 // dArzanti ke yojapati
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ evamannANiA0 X X X ( sU0 ) // 16 // vyAkhyA - eva 'majJAnikAH' samyagjJAnarahitAH 'svayaM AtmIyaM jJAnaM pramANatvena vadanto'pi nizvapArthaM na jAnanti / iva' yathA mleccho nizrayArthamajAnan paroktamanuvadatyevaM te'pi ' abodhikA ' bodharahitAH, tato'jJAnametra zreya iti // 16 // idAnImetadUpaNA yAha aNNANiANa0 X X X ( sa0 ) // 17 // vyAkhyA - ajJAnikAnAM ' ajJAnameva zreya iti vAdinAM yo ' vimarzo ' vicAraH sa ajJAne'jJAnaviSaye na niya. cchati' na yujyate, yato jJAnaM satyamasatyaM veti vimarzaH ajJAnena kRte'parAdhe svalpo doSaH, jJAnena kRte mahAn doSa ityevaMbhUto vicArospi teSAM na yujyate, evaMvivavicArasya jJAnarUpatvAditi, ajJAnavAde vicAro na yujyate / tathA Atmano'pi paraM pradhAnamajJAnavAdaM ' zAsitu' mupadeSTuM ' nAlaM ' na samarthAH svayamajJatvAt kRto anyeSAM ziSyANAmupadeSTuM samarthA bhaveyuH // 17 // yathA te AtmanaH parezaM ca zikSaNe'samarthAstathA dRSTAntenAha- vaNe mUDho0 X X X ( sU0 ) // 18 // vyAkhyA - vane'raNye yathA kazcinmUDho janturmUDhameva ' netAraM ' prApakamanugacchati Azrayati, tadA tau dvAvapi 'akovidau' mArgAnipuNau santau tIvraM zroto gahanaM zokaM vA 'niyacchataH ' prApnutaH // 18 // dRSTAntAnvaramAha---
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMdho aMdha x X X ( sU0 ) / / 19 / / vyAkhyA - yathA'ndhaH svayamanyasandhaM panthAnaM nayan 'dUramadhvAnaM vAJchitamArgAdanyaM dUraM mArga gacchati / tathA 'utpathaM' unmArgamApadyate 'jantuH' prANI andhaH / athavA paraM panthAnamanugacche vAJchitam // 19 // dArzantikamartha pAdaX X X ( sU0 ) // 20 // etramege0 vyAkhyA -' evaM ' pUrvoktArthena eke bhAvamUDhA 'niyAgo' mokSa saddharmo vA tadarthanaste kila vayaM gharmASakA iti jAnanto adharma pApameva ' Apayeran ' prApnuvanti / tathA te'manuvAnA AjIvikAdayo gopAlaka matAnupAriNo'jJAnavAdapravRttAH / sarvathA RjuH sarvarjuH prApnuvantItyarthaH / athavA 'sarjuka 4 " na satyaM ajJAnAnvA na vadeyuH || 20 || dUSaNAntaramAha - evamege0 * X X X ( sU0 ) // 21 // yAkhyA -' evaM ' pUrvoktanItyA 'eke'jJAnavAdinI 'vitarkAmi' manasAbhiH svamavikalpanAbhiH paramanyaM jainAdikaM na paryupAsate na sevante, svamatametra zreya iti jJAtvA tadeva sevante, nAnyaM jJAnAdivAdinaM, tathA 'apaNo'ti AtmIyairvitaH savicAraizyamasmadIyo mArgo' maJju' nirdoSatvAd vyaktaH spaSTaH RjurvA praguNo'kuTilaH diryasmAce durmatayastava etramAhuH / / 21 / / punasteSAmeva doSamAha -
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ evaM takkAi0 x x x (s.)|| 22 / / vyAkhyA-evaM pUrvoktanyAyena tarkayA' svakalpanayA 'mAghapanto' vadanto dharmAdharmayorakovidAH dukkhaM te nAtiboTayanti na atizayenApana yanti, yathA zaniH paJjara-panI paJjarastho yathA paJjaraM boTAyituM bandhanAdAtmAnaM mocavituM na sAtha, evamapAvapi saMsArapaJjarAdAtmAnaM mocayituM nAlam // 22 // atha ekAntavAdipataM yatrAha sayaM sayaM0 x x x (sU0) // 23 // __ vyAkhyA-svakaM svakamAnmIyamAtmIya mataM prazaMsantaH / parakIyAM vAvaM gaInto nindantA, yayA sAGkhyA nityavAdinI bauddhaM kSaNikavAdinaM nindanti, te'pi mApAna , evamanya'pi leyAH, evaM ekAntavAdino ye 'tu' sadhAraNe, tatra | neSveva svamateSu vidvasyante ' vidvAMsa vAcaranti / te saMpAraM vyucchritAH, vividhamane prakAramutpAvalyena zritAH saMsAre | sambaddhA uSitAH syuH / / 23 / / atha kriyAvAdimatamAha ahAvaraM0 x x x (suu0)|| 24 // vyAkhyA-athA'paraM 'pUrvamAkhyAtaM' pUrvacitaM kiyAtrAdidarzanaM, kimbhUtAH kriyAvAdina ? ityAha-kammaciMta'ci karmaNi jJAnAvaraNAdike cintA karmavittA, tataH 'praNaSTA' apagatA, yataste caturvidha karmabandha necchanti, tataH karmacintA. praNaSTAsteSAmidaM mataM saMsArasya pravarddhanaM syAt // 24 / / karmacintAnapTatvamevAha
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ X X X ( sU0 ) // 25 // jANaM kAraNahI0 vyAkhyA - jAnan yaH prANino dinadina 'kAvena zarIreNa cA 'DanAkuDI' ahiMsakaH ko'rthaH ! kopAdernimittAnmanovyApAreNa jIvAn inti na kAyena tasyAnatrayaM karmopacayo na syAdityarthaH / tathA'yudho'jAnan kAyena hinasti tasyApi manovyApArAbhAvAnna karmabandhaH 'puTThoti tena karmaNA'sau kevala manovyApArakRtena kevalakAya kriyotthena vA spRSTa eva vedayati, sparzamAtreNaiva tatkananubhavati, na tasyAdhiko vipAkaH, sparzAnantarameva parighaTatItyarthaH // 25 // evaM tatsava karma avyaktameva, na spaSTaM, kathaM tarhi karmopacayaH syAdityAha -- saMtibhe tau0 X X x ( su0 ) // 26 // vyAkhyA - santyamUni trINi ' AdAnAni ' karmopAdAni, yaiH pApakarma kriyate, tAnyAha - ' abhikAya ' sanmukhaM gatvA svayaM hanti 1, paraM preSya yatkArayati 2, kurvantaM vA manasA'nujAnIte 3, etatkarmApAdAnatrayam / ayambhAvaH - kevalaM manasA zarIreNa vA na karmabandhaH, kintu yatra svayaM kRtakAritAnumatayaH kliSTAvyavasAyazca tatraiva karmabandhaH / / 26 / / etadeva darzayati ( sU0 ) // 27 // ee u tau0 X X X vyAkhyA - turavadhAraNe, etAnyeva trINi vyastAni samastAni karmAdAnAni yaiH pApaM karma kriyate / evaM sati yatra Sarg
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ kRtakAritAnumatayaH prANihiMsAyAM na santi, tatra bhAvavizuddhyA-rAgadveparahita buddhyA pravartamAnasya satyapi prANAtipAte / kevalena manamA manovyApArarahitena kAyena umayena vA vizuddhabuddhenaM karmabandhastadabhAvAnirvANamabhigacchati-prApnoti // 27 // bhAvazuddhayA pravarcamAnasya hiMsAyAmapi karmavandho na syAdityatrArthe dRSTAntamAha puttaM piyA0 x x x (sU0) // 28 // vyAkhyA-pitA putraM ' samArabhya ' vyApAdya AhArA kasthAzcittathAvidhAyAmApodi rAgadveSarahito ' asaMpato gRhasthastanmAMsaM jhuMjAno'pi, ca zabdo'pyarthe, meghAkI saMyato'pi bhujAnaH karmaNA noralipyane, yathA pituH putraM vyApAda. yato'pi zuddhamanasaH karmavandho na syAttathA tasyAraktadviSTasya prANivadhe na karmadhandhaH // 28 // etaddaSayabAha maNasA je0 x x x (sU0) // 29 // vyAkhyA-ye kuto'pi hetormanasA 'praduSyanti ' pradveSa yAnti teSAM vaghapariNatAnAM zuddhaM cittaM na vidyate / evaM ca yatairukaM kevalamanaH pradveSe'pi 'anavayaM ' pApAmAva iti taceSAmatadha-midhyA, yataste na saMcAriNaH, manaso'zurutvAt / tathAhi-karmabandhe mukhyo heturmana eva, yathA ipithe'nupayukto gacchan karmarandhakA, upayuktastu sahasAhisako'pi na karmabandhaka iti tataH putraM piteti dRSTAnto na samIcIna iti / / 29 // atha teSAmanarthamAha icceyAhiM0 x x x (sU0) // 30 //
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA - ityetAmiH pUrvoktA miTamivaistre vAdinaH sAtagauravanizritAH idamasmaraNamiti manyamAnA narAH pApameva sevante kurvanti // 30 // atrArthe dRSTAntamAha- jahA assAviNi0 X X X ( sU0 ) // 31 // vyAkhyA -' AzrAvirNI ' sacchidrAM nAvaM yathA jAtpannaH samAruna parimApantumicchati sa naze nAvo jalasvAt ' antarA ' madhye eva viSIdati jale nimajjati // 31 // dArzantikamarthamAha evaM tu samaNA0 X X X ( sU0 ) // 32 // ttitremi // vyAkhyA---evaM naudRSTAntena eke zramaNAH zApAdayo midhyAdRSTayonAryAH svamatAnusAreNa saMsArapArakAyiNo'pi saMsAramevAnu paryaTanti, saMsAra evAnantakAle bhramanti // 32 // iti bImIti pUrvavat // iti zrI sUtrakRtAne prathamAdhyayane dvitIyodezakaH samAptaH // dvitIyodeza ke svAnyamamayaprarUpaNA kRtA, tRtIye'pi saivocyate iti tasyedamAdisUtram - jaMkiMci vi0 X X X ( sU0 ) // 1 // vyAkhyAya - yatkiJcidAhArajAtaM svayaM ghanaM vA pUtikRta-mAghAkarmAdi mithenApi yukaM 'saddhi 'ti' zraddhAvatA bhaktimatAnyenArAgantukAn uddizya ' IhitaM taM tatsAhasrAntastimapi yo bhuJjIta [] pakSaM gRhasthapakSaM prabrajitapa '
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ ca sevate, apamarthaH AdhAkarmAdilavenA'pi saMsRSTaM parakRttamallAhAra yo mAyen , so'pi dvipakSAsevI syAt , kiM puna: svayamAhAraM niSpAdya ye zAkyAdayo bhujate te sutarI dvipazcAsekniH syurityrthH| akSA dvipazmIryApathaM mAmyAyika vA baddhanikAcita me vA karma, tarasevinaH paratIthikAH sadhyA vA syUriti // 1 // atha tagojinAM vipAkaM dRSTAnte nAha tameva aviANatA0 x x x (sU0) // 2 // udayassa xx x (sU0) // 3 // vyAkhyA-tamAdhAkarmAApabhogadoSamavijAnanto 'viSame' karmacanthe saMsAre vA'kovidAH-kathaM karmapandhaH syAtkathaM cana syAt kathaM saMsArArNavastIryata ityatrAnipuNA dAkhinaH svH| grAntamAi-matsyA yathA 'vesAliaghi vizAlA samudrastatra mavA vizAlArUyajAtimavA yA vizAlA eka vA vaijJAlikA-vRharIrA 'udakasya' jalasyAbhyAgame samudravelAyAM satyAM udakasya prabhAvena nadImakhamAgatA punavelApagame jale zuSkavegenA'agale sati darakArezca pakSivizeranyaizvAmipArthi bhirvilupamAnAste dukhino matsyA 'ghAta' vinAzaM yAnti-prApnuvantIti zlokadvayArthaH // 2 // 3 // dArzantikayojanAmAha evaM tu samaNA0 x x x (suu.)|| 4 // . vyAkhyA--evame ke zramaNAH zAkyAdayaH svagRdhyA kA vartamAnameva surkha ihalokamulamAdhAkarmAgrupamogajameSituM zIlaM yeSAM te vartamAnamulaiSiNo zAlikA matsthA ina 'pAtaM ' vinAameyantya'nantano yAsyanti bahavAra saMsAre bhramiSyanti duAsvamanubhavantaH / / 4 / / athAparAbAnimatamAha
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ X ( sU0 ) // 5 // iNamannaM tu X X vyAkhyA - idaM cakSyamANamanyat ajJAnaM, ihAsmiloke ekeSAmAkhyAtaM / kiM punastairAkhyAtamityAi - ' deva utta 'ci devena ' usa: ' kRtaM devoza' devaputro vayaM lokaH brahmaNA uso basamA kRto vArya loka ityavare vadanvIti // 5 // tathAIsareNa0 x X X ( sU0 ) // 6 // vyAkhyA - IzvareNa kRto lokaH apare vadanti pradhAnAdikrato lokaH, saccarajastamoguNAnAM sAmyAvasthA prakRtiH saiva pradhAnazabdavAcyA AdizabdAnitrayatikRto loka ityanye, loko jIvAjIvasamAyuktaH sukhaduHkhasamanvita / / 6 / / tathAsabhuNA0 X X X ( sU0 ) // 7 // vyAkhyA - svayambhurviSNuranyo vA sa caikAkI raviM na labhate tato'nyA zaktiH samutpannA / tadanantaraM jagatsRSTirabhUt iti maharSiNA uktaM / tataH svayambhuvA lokaM niSpAdyA'tisambhAramayAdyamAkhyo mAspatIti mAro vyadhAyi tena mAreNa * saMstutA' kRtA mAyA, tayA mAyayA ca loko mriyate, na ca tatrato jIvasya mRttirasti, ato mAyaiSA, tena loko'zAzvata iti gamyate // 7 // tathA-- X ( sU0 ) // 8 // mahinAva X X vyAkhyA -- ' brAhmaNA ' dvijAtayaH, zramaNAdiNDipramukhA, eke aNDena kRtamaNDakRtaM aNDAAtaM jagat 'Ahu: '
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ vadanti, brahmaNA'NDaM kRtaM, tato vizvaM jAtaM / evaMbhUte jagati aso bramA tasvaM' padArthasamUhamakArSIt-kRtavAn , te ca mAsaNAyAH paramArthAnabhijJA evaM mRSA badanti / / 8 // atha teSAmuttaramAi satehiM0 x x x (suu0)||9|| vyAkhyA-svakai-nijaiH paryAya-rabhiprAyokaM kRtamabruvan kadhitavantaste 'tattvaM' paramArtha nAmijAnanti, na ca vinAzIH | lokaH kadAcibhirmalataH, paryAyarUpeNa vinAzyapi drazyArthata yA nityatvAt / lokasya IzvarAdikatatvanipeSayuktayaSTIto kSeyAH // 9 // atha teSAM mRpAvAdinAM phalamAha amaNunna. x x x (suu0)|| 10 // vyAkhyA-'amanojha' asadanuSThAnaM, tammAduspAdaH-prAdurbhAvo yasya tat amanojamaghumAda-duHkhaM vijAnIpAt prAma, ayamartha:-svakRtAda'nuSThAnAdeva duHkha mutpadyate, nazvarAderiti, te ce duHkhasya samutpAdamajAnantaH kathaM duHsvasya saMvaraM prati ghAtahetuM jhAsyanti ? kAraNocchedAdeva kAryocchedaH syAt , kAraNa vA'nAnantaH kathaM duHkhocchedAya yatiSyante / yatnavanto'pi duHkhocchedaM nApnuvantIti // 10 // kRtavAdimatamevAi suddhe apAvae0 x x x (suu0)|| 11 / / vyAkhyA-ayamAtmA zuddho, manuSyabhava evaM zuddhAcAro bhUtvA mokSe'pApakaH syAt , idame keSAM gozAlamatAnusAriNA |
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAkhyAtaM, punasyamAtmA'karmako bhUtvA krIDA pradveSeNa vA tatra mokSastha evAparAmpatti-rajamA lipyate, tasya hi svazAsana-1 pUjAmanyadarzanaparAmAmupalabhya 'krIDA' pramodaH syAt, svazAsanaparAmapradarzanAca dveSA, tato'sau krIDA-dveSAmyAM karmaNA vadhyate, tato bhUyaH saMsAre'vatarati // 11 // kizna-- iha saMbuDe0 x x x (suu0)|| 12 // vyAkhyA-iha saMsAre prAptaH san pravrajyAmaGgIkRtya saMvRtAtmA jAtaH san pazcAdapApaH syAt / yathA 'vikaTAmbu | uSNodakaM 'nIrajaskaM' nirmalaM sat vAdoddhRtareNuyuktaM 'sarajaskaM' malinaM bhUyaH syAt / tathA'yamAtmA trairaashikaannaaN| mate rAziprayAvasthA syAt / yathA-pUrva saMpArAvasthAyAM sakarmakA, tato mo'karmakaH punaH zAsanapasamavadarzanAd deyo| dayAtsakarmA syAditi // 12 // etanmataM kSayati eANuciMti0 x x x (sU0) // 13 // vyAsthA-'etAn / pUrvoktAna vAdino'nucinya 'medhAvI' pranAvAnetadavadhArayeyadhA-na te vAdino 'saparya' PA saMyamAnuSThAne baseyuH / yadyapi te saMyame sthitAstathApi na samyamanuSThAtAra ityavadhArayet , pRthaka 2 sarvepyete 'prAvAdukAH" / paramatinaH svakaM svakaM-AtmIyaM darzanamArUpAtArA, somanatvena kathayitAraH, svadarzanaM zubhaM vadanti te, na ca tatrAsthA viSayeti // 13 // kRtavAdimatameva prakArAntareNAha
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ sae sae0 x x x (sU0) // 14 // pAragA-he kuttadAhinA hajAre dahe. 'hapAnA saMgamAgha'nuSThAne 'siddhi' modhamamihitavanto, nAnyathA, tathA siddhi- / prAradhaH prAgapi 'vazavacI' pazyendriyaH syAt , asmanmatAzritaH sAMsArikaiH svabhAvairnAbhibhUyate sarva kAmA' amilAmA 'samarpitAH' sampamA yasya sa sarvakAmasamarpitA, ihaloke izaH syAt / paraloke ca mozca yAyAva ityarthaH / / 14 // etadevAha siddhA ya te. x x x (sU0) // 15 // bhyAkhyA-te'smanmatAzritAH siddhAcArogAzca syuH / arogabrahaNAt zArIramAnasAnekaduHkharahitAzceti zeyaM / ihAsmiloke ekeSAM zaivAdInAmidamAkhyAtaM te hi 'siddhi' bhaktimeva puraskRtyAGgIkRtya - strAzaye' svamatAnurAge 'prathitAH' sambadA narAH prAtapuruSAH paNDitamanyA havetyarthaH / / 15 // etaraNAyAi ___asaMvuDA0 x x x (sU0) // 16 // tibemi vyAkhyA-te pAkhaNDinastasyato'saMhatA anAdikaM saMsAraM punaH punabhramiSyanti, yadi kathaJcitteSAM svargAvAptistathA'pi 'kalpakAlaM' bahukAlaM utpabante sambhavantyAsurAH, asurasthAnopanA api na pradhAnAH, kiM tarhi / 'kilmipikA ' adhamA | eveti // 16 // bravImIti pUrvavat / / iti zrI sUtrakRtAkadIpikAyAM prathamAdhyayane tRtIyodezakaH samAptaH // chaH / /
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ hRtIyodeza ke anya tIrthikAnAM kRtitvamihApi tadevocyata ityarthasambadvasyAsyodeza kasyedamAdisUtram - ete jiA X X X ( sU0 ) // 10 // vyAkhyA - ete'nyamatino 'jitA' abhibhUtA rAgadveSAdibhiH, mo iti ziSyAmantraNaM, evaM tvaM jAnIhi yathA- ete zaraNaM kasyacitrANAya na samarthAH / ' antha 'ti yatrAjJAne bAlo'jJo lagnaH san atrasIdati / tatra te vyavasthitAH 'bAlApaNDimANiNo ' iti kvacitpAThastatra 'bAlA' nirvivekA apaNDitA api paNDitamAninaH kasyApi na trANAya syurityarthaH / tatkutyamAha ' hinvA NaM 'ti' hiravA tyaktvA pUrvasaMyogaM vanasvajanAdikaM Namiti vAkyAlaGkAre, sitAbaddhAH parigrahAramyeSa punaH sthitAH kanyaM kArya patanAdi, tasyopadezaM gacchanti iti kRtyopadezamA / athavA 'siyA' ityAsvAt syurbhaveyuH / ' kRtyaM' sAvadhAnuSThAnaM tatpradhAnAH kRtyA-gRhaspAsteSAmupadezaH - 4 ' "" saMkappo0 X X X ( sU0 ) // 1 // " saMrambha samArammarUpaH sa vidyate yeSAM te kRtyopadezikAH, pravajitA api kartavyairgRhasthebhyo na bhidyanta ityarthaH // 1 // evambhUteSu tIrthaSu satsAdhunA yatkarcabhyaM tadAi - X X X taM ca bhikkhU0 ( sU0 ) // 2 // vyAkhyA--' taM ' pAkhaNDilokaM ' parijJAya samyag jJAtvA 'bhikSuH saMyato vidvAn teSu na mUrcchayeda, taiH saha , 7
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ sambandhaM na kuryAt / kiM tarhi kuryAt ityAda-anutkarSavAn, utkarSo madastaM akurvan tathA apralIno'-sambaddhastIrthiSu gRhastheSu pArzvasthAdiSu vAsaM zleSaman ' madhyena' rAgadveSayoralena pApa-tmAnaM varttayet teSu nindAM svasya prazeSAM ca pariharan mAdhurmadhyasyavRmyA caredityarthaH // 2 // kathaM tIrthaMkAstrANAya na syurisyAda-- saparigahA ya0 X X X ( su0 ) || 3 // vyAkhyA -' saparigrahA' dhanAdiyuktAH, dhanAdyabhAve'pi zarIropakaraNAdau pRcchantiH suparigrahA eka tathA 'sArasmA' sAbadhanyApAzI tI vicAre ekeSAM AkhyAtaM yathA-kimanayA zirastuNDamuNDandAdikiyayA guzeranugrahAdyadA paramAkSaga vAviti tadA mokSaH syAdevaM bhASamANAste na trAgAya syuH / ye trAtuM samarthAstAnA' aparigrahA dharmokaraNaM vinA zarIropabhogAya svalpo'pi na vidyate parigraho yeSAM te'parigrahA anAramyAtha tAn ' bhikSuH sAdhuH zaraNaM 'parivrajet ' gacchet teSAM zaraNaM yAyAdityarthaH // 3 // parihArambhavarjanaM yathA syAttathAha - , " kaDesu ghAsa X X X ( sU0 ) // 4 // vyAkhyA--' kRteSu' gRhasthaiH svAyaM niSpAditeSu odanAdi piNDeSu prAsamAhAraM ' eSayet ' yAceta iti SoDazodramadoSatyAgaH sUcitaH tathA 'vidvAn' saMgamanipuNo 'dataM ' parairAzaMsAdoSarahitairnizreyasabuddhyA vitIrNa, taMtra paNa - grahaNaiSaNa caret / damityanena SoDazotpAdanAdoSAH eSaNAM caredityanena daza eSaNAdoSAca sUcitAH, etadoSatyAgena piNDaM gRhNIyA
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ dityarthaH / ' agRddho 'mUcchito 'vipramukto' rAgadveSarahitaca AhAre syAditi paJcagrAsaiSaNAdoSatyAgayuktaH / sa evambhUto bhikSuH pareSAmapamAnaM parivarjayet tapomadaM jJAnamadaM ca na kuryAdityarthaH, AtmanaH sakAzAt parAn hInAn na pazyediti tAtparyam || 4 || stramataM prakhyApya punaH paramataM darzayati 5 logavA0 X X X ( sU0 ) // 5 // vyAkhyA-- lokAnAM pAkhaNDikAnAM vAdamaGgIkAraM 'nisAmijjA ' nizAmayet jAnIyAt / taddarzayati idda saMsAre keSAJcid idamAkhyAtaM yathA 'viparItA midhyA yA prajJA, tathA 'sambhUtaM ' utpannaM viparyastabuddhiprathitamityarthaH / tathA anyairavivekibhiyeduktaM ' tadanugaM ' tatsadRza, avivekijanavAkyasadRzamiti // 5 // lokavAdamevAha aNate Nitie0 X X X ( sU0 ) // 6 // vyAkhapA- na vidyate anto yasyetyanantaH nityaH zAzvato niranvayanAzena na nazyati yo yAhamiha bhave sa parabhave'pi area evaM puruSaH puruSa eva aGganA aGganaiveti / athavA'nanto 'parimito niravadhikastathA 'nityaH' acyutAnutpannasthiraika rUpaH / tathA zAzvataH kAryadravyaM bhavadapi prAnte paramANutvaM na tyajati / tathA na vinazyati dimAtmAkAzAdyapekSayA / tathA antavAn lokaH, saptadvIpA vasundhareti parimANoktAstAharU parimANo 'nityaH' iti ' dhIraH' sAisiko vyAsAdiztIva pazyati || 6 || kizva shHsh
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ aparimANaM0 X X X ( sU0 ) // 7 // vyAkhyA - na vidyate parimANamiyatA kSetrataH kAlavo vA yasya tad-aparimANaM vijAnAti kazvitIrthika aparimita jJo'sau atIndriyadRSTA na punaH sarvajJaH yadvA'parimitajJo'bhipretArthAtIndriyadarzI, na punaH sarvadarzI / yaduktam , " sarva pazyatu yA mA vA dRSTamarthaM tu pazyatu / kITasaGkhyA parijJAnaM taspa na kopayujyate // 1" iti / iha keSAM sarvajJAvavAdinAmidamAkhyAtaM tathA sarvatra kSetre kAle vA ' saparimANaM parimANayuktaM, zrI-buddhistayA rAjate iti dhIra, ityevamasAvatItra pazyati divyaM varSasahasraM brahmA svapiti tAvatkAlaM na pazyati kiJcida, punastAvantaM kAla jAgartti tatra pazyati evaM bahudhA pravRttI lokavAdaH // 7 // asyottaramAha je kei tasA pANAo x X X ( sU0 ) // 8 // 4 vyApA-ye kecitratAH prANinastiSThanti athavA sthAvarAH, teparaM svakarmapariNatvA'yaM paryAyo'sti, aMju 'cipraguNo'vyabhicArI, tena paryAyeNa te trayasthAvarAH syuH / trasatvamanubhUya karmapariNatyA sthAvarAH sthAvaratvamanubhUpa trasAtha bhavantIti, tato yo yAdagihama sa parabhave'pi tAdRgiti niyamo na yuktaH // 8 // atra dRSTAntapAda urAlaM jagao0 X X X (sU0 ) // 9 // vyAkhyA - 'udAre' sthUlaM jagato gomeM, audArikAH prANino garna kalalArbudarUpAdavasthAvizeSAdviparItaM bAlakumAra - yauna
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa - - nAdikaM udAra yoga parisamantAt 'ayaMte' gacchanti saMparya yante / asamarthaH / audArikazarIriNo manuSyAdeAlakumArAdyavasthA vizeSAH pratyakSeNa dRzyante. na punarvAhaka prAka tAgeva sarvadeti / evaM sarveSAM sthAvara jaGgamAnAmanyathA bhavanaM jJeyaM / tathA A. krAntA pIDitA duHkhena saveM jantavastataste ahaminA bhavanti tathA kArya / athavA''kAnta' apriyaM duHkhaM yeSAM te'kAntaduHkhAzvazabdAva priyatakhAzca, ataH sarvAna hiMsyAditi dRSTAnto darzita upadezazca dattaH // 9 // kimartha sasAnna hiMsyAdityAha evaM khu nANiNo0 x x x (suu0)|| 10 // - vyAkhyA-khunizcaye, etadeva jJAninaH sAraM yakizvana prANijAtaM na hinasti / 'ahiMsA samatA caiva' etAvat vijAnIyAt / ko'rthaH / yathA mama maraNaM duHkhaM cApriyaM evaM sarvasya prANilokasyApIti, evaM jJAtvA na hiMsyAtprANinaH upa lakSaNAnmRSA na brUyAnmAdasaM gRhIyAnA'nA seveta na parigrahaM karyAditi / / 10 / / mUlaguNAnuktvottaraguNAnAha usie ya0 x x x (sU0) // 11 // vyAkhyA--vividhamanekadhA 'uSitaH' sthito davavidhasAmAcAryA vyuSitaH, vigt| AhArAdau gRddhiryapa sa vigatamRddhiH | sAdhuA, AdIyate prApyate mokSo yena tat AdAnIyaM-sAnAditrayaM, tatsamyag rakSayet / tathA paryApanazacyAsu, caryA-gamanaM | | AsanaM-niSIdanasthAnaM zayyA-vamatiH, saMstArako vA, teSu tathA bhake pAne cA'ntaH samyagupayogaratA bhAyaM / ayamarthaH / kAryAmASaNAdAnanikSepapratiSThApanasamitiSu upayuktenA'ntako bhaktapAnaM yAvamirdoSamanveSaNIyaM // 11 // punaruttaraguNAnAha
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ ete hi tihiM0 X X X // 12 // vyAkhyA - etAni trINi sthAnAni yathA - IryAsamitirityekaM sthAnaM 1, AsanaM zathyetyAdAnamANDamA nikSepaNA samitiriti dvitIyaM 2, maktaM pAnamityetena ekSaNAsamitiH, maktapAnArthe ca praviSTasya bhASaNAsambhavAdbhApAsamitizakSiptA, sati cAhAre uccAraprazravaNAdInAM sadbhAvAt pratiSThApana samitiradhyAyAta iti tRtIyaM sthAnaM 3, eteSu triSu sthAneSu samyag yataH saMgata, AmozyAya parivrajedityuttarazlokena sambandhaH tathA satataM muniH 'utkaSoM' mAnaH 'jvalanaH ' koSaH 'NUmaMti gahanaM mAyetyarthaH, saMsAramadhye sarvadA bhavatIti / madhyastho' lobha, ca samuccaye, etAn mAnAdIn kapAyAn 'virgiyae'ci vivecayedAtmanaH pRthakkuryAt / nanu krodha evAdI sarvatra sthApyate, atra tu kathaM mAna 1 iti ceducyate-mAne satyasarebhAvI krodhaH krodhe ca sati mAnaH syAnmavetyarthasya darzanAya kramolanamiti / 12 // upasaMhAramAha 4 samie ya0 X X X ( sU0 ) // 13 // tibemi // vyAkhyA - pazcasamitibhiH samitaH sAdhuH paJca mahAvratopetasvAt paJcaprakAra saMvarasaMvRtaH ca zabdAdguptiguptastathA gRhapAzAdiSu 'sitA ' baddhA gRhasthAsneSurasito na baddho na mUcchito bhikSurmAtrabhikSuH AsamaMtAt mokSAya parisamaMtAt baje, saMyamAnuSThAnasto bhavestvamiti ziSyasyopadezaH / itiH samAptau bravImIti pUrvavat / / 13 / / iti tapAgacchAdhipazrI hema vimalasUrIzvara ziSyaharSakulapraNItAyAM zrIsUtrakRtAGgadIpikAyAM prathamaM samayAdhyayanaM samAptam // // zrIrastu //
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUkSmadarzI ato'smAn poSaya anyathA tdA prapA pahalAviza lokalA asmatparipAlanatyAgAca paralokamAra tvaM jahAsi-tyajasi // 19 // abhannehi succhatA asaMvatA narA moha yAMti sadanuSThAne ca musanti / tathA vipamaira'saMyataiSimaM asaMyama grAhitA asaMyame | | pravartitAste pApaiH karmabhiH punaH pragalibhatA dhRSTatAGgatAH // 20 // tamhAdaviikrakha paMDira pAvAo cirte'minicudde| paNae bIre mahAvi siddhiM pahaM NeAuadhuvaM / / 21 / / tammA dRSyamato maktiyogyaM paNDitaH sana Izvasva-vicAraya pApAdvirataH abhinirvataH krodhAdityAgAta zItIbhataH || | tathA bIrAH karmavidAraNasamarthA mahAvIthi mahAmArga praNatAH prAptAH nAnye mahAvI thiM kimbhUnA sidvipathaM zAnAdimAge pratinetAraM prAya vamanyabhicAraM iti zrAtvA'saMyamapragalbherna mAvyamiti // 21 // vetAlizramaggamAgato maNakyamA kAeNa saMvuDo / vittAvittaM ca nAyao ArasaM ca susaMbar3e canimAmi tibemi !! ___ karmaNAM vaidArikaM vidAraNasamartha mArgamAgato manovAkAyasaMvRttastyaktvA visaM ghane jJAtIn svajanAn sAyadyArambhaM ca susaMvata indriyaiH saMyame careta iti pravImIti pUrvavat // 22 // vaitAliyAkhyadvitIyAdhyayanasya prathamodezakaH / /
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha saptamAdhyayanamArabhyate // asya ca nAlandIyamiti nA, tasthAyamarthaH- nAlandA - rAjagRhanagare bAhirikA, tasyAM sarva nAlandIyamiti / pUrvasakalena sUtrakRtAGgena sAdhvAcAraH prarUpitaH atra tu zrAvakavidhirucyate / tasyedaM sUtram - devaM kAlenaM deva umaema rAya nAma nagare hotthA ( ityAdi) jAvapa DivA (sU0 ) // 1 // vyAkhyA - vasmin kAle tasmin samaye-sare rAjagRdaM nAma nagaramabhavat riddhisphItaM samRddhaM varNako vAcyaH yAvat ' pratirUpaM ' ananyasadayaM / tasya nagarasya bahiruttarapUrvasyAM dizi nAlandAnAma bAhirikA''sIt sA cAnekamavanatasa trifaer naigRhasaGkIrNetyarthaH // 1 // tattha NaM nAlaMdA bAhiriyAe leve nAnaM gAhAvaI hutthA ( ityAdi) aparime AvihotthA ( sU0 ) // 2 // vyAkhyA - tasyAM nAlandAyAM lego nAma 'gRhapatiH' kuTumpika AsIt / sa ca ADhayo 'dIptastejasvI 'vitto' vikhyAto vistIrNavipula vanazayanAsanayAnavAhanA kISNa bahudhano bahujAtarUparajata 'AyogA' arthopAyAH 'prayogA' prayojanAni, taiH samprayukta ' saMyutaH inazvetaca vikSiptapracura bhaktapAno bahudAsyAdiparito bahujanasyAparibhUta AsIt // 2 // " seNaM leve nAmaM gAhAvaI samaNotrAsa yAvihudhA (hatyAdi) appANaM bhavemANe evaM va NaM viharadda ( sU0 ) || 3 || vyAkhyA - sa lepo nAma gRhapatiH zramaNopAsako'bhigatajIvAjIna ityAdi, 'niggaMthe 'ti AIte pravacane niHzaGkitaH
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ niSkAGkSito'nyamatanirAkAGkSi:, ' vicikitsa: ' cicaplutirvidvajjugupsA vA tadrahito nirvicikitso ' labdhArtho ' jJAtatatraH 'gRhItArthaH ' svIkRtamokSamArgaH vizeSataH pRSTo'rtho yena sa pRSTArthaH pRSTArthatvAdeva vinizcitArtha 'abhigataH pratItortho tathA premAnurAgeNa rakto'tyantaM samyaktvavAsitacitta ityarthaH / kenaciddharma pRSTaH prAha-ayamAyuSman ! jainadharmo'rthaH satyaM paramArtharUpaH, zeSaH sarvo'pyanarthaH / ' kasiyaphaliha 'ti ' ucchitaM prayAta sphaTika nirmalaM yazo yasya ' aprAvRttaM ' asthamidaM dvAraM gRhasya yena so'prAvRtadvArA paratIrthiko'pi gRhaM pravizya dharma yadi vadet, tadanumatasya parijano'pi samyak tacAzcAlayituM zakyate, tadmItyA na dvArapradAnamityarthaH / prItikArI rAjA antaHpure'pi pravezo yasya sa tathA ko'rthaH ? rAjAntaHpure hi ko'pi na pravezyastatrApyasau pratIdguNatvena pravezayogya ityarthaH / tathA caturdazyaSTamyAdiSu tithiSu uddiSTAtu mahAkalyANakasambandhitayA puNyatithitvena prasiddhAsu tathA paurNamAsISu ca tisRSvapi cAturmAsikatithiSu evaMbhUteSu dharmavitraseSu 'suSThu' atizayena pratipUrNa sampUrNa mAhArazarIra satkAra vyApArarUpaM pauSadhamanupAlayan tathAvidhAn sadguNAn dhamaNAn evaNIyena zuddhenAzanAdinA pratilAbhayan bahubhiH zIlata guNaviramaNapratyAkhyAna - pauSadhopavAserAtmAnaM bhAvayan / evaM pUrvoktaprakAreNa ca samuccaye NaM vAkyAlaGkAre, viharati Aste // 3 // tassa NaM levala gAhAvaissa nAlaMdAe bAhiriyAe ( ityAdi) kiNDe, vaNyao vaNasaMDalsa ( sU0 ) // 4 // vyAkhyA - tasya lepasya gRhpte| sambandhinI nAlandAyAH pUrvottarasyAM dizi gRhopayuktazeSaSeNa kRtA [ iti zeSadravyAnAm ] udakazAlA''sIdane kastambhacatamaniviSTA prAsAdIyA yAtratpratirUpA tasyAzrocarapUrvadig mAge hastiyAmAkhyo
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ vanakhaNDa AsIt, kRSNa ityAdi varNako vanaskhaNDasya ca // 4 // tassiM caNaM piesami mayavaM goyame viraha ( ityAdi) udae peDhAlaputte bhayavaM goyamaM evaM vayAsI ( sU0 ) // 5 // vyAkhyA - tasmin vanakhaNDe gRhapradeze bhagavAn gautamo viharati, tasminnArA meM sthitaH / atha udakAravyo nirgrantha peDhAlaputraH pArzvApatyasya pArzvaziSyasyApatyaM ziSyaH / sa ca maidAryo gotreNa 'jeNeva'tti yasyAM dizi gautamastatrAgasyedaM taM prAha- AyuSman bho gautama ! asti mama kavitpradezaH pRSTavyaH taM pradezaM mama yathAzrutaM tvayA yathAdarzitaM zrIvIrega tathA ' vyAgRNIhi ' kathaya, sa cAyaM bhagavAn yadi vA saha vAdena saMvAdaM pRSTastamudakaM peDhAlalaghuputra mevamavAdIt / api cAnuSman udaka! zrutvA svadIyaM praznaM nizamya cAvadhArya guNadoSavicAreNa samyam jJAsyedaM taducyatAM vizrabdhaM tvayA svA'bhiprAyaH ' macAyeM' sasadvArtha vA udakaH peDhAlaputrI gautama evaM avAdIt // 5 // usa goyamA ! akhila kumAmputtiyAnAma samaNA nimAMthA ( ityAdi) tersi ca NaM yAvara kAryasi uvavaNNANaM ThANa me yaM vacaM (sU0 ) || 6 || vyAkhyA - mo gautama !' asthi' santi kumAraputrA nAma nirdhandhA yuSmadIyaM pravacanaM pravadantaH tathAhi - ' gRhapati zramaNopAsaka upapanna niyama grahaNodyataM pratyAkhyApayanti-pratyAkhyAnaM kArayanti / tadyathA- praseSu ' daNDaM' hiMsAM nihAya tyaktvA prANAtipAtanivRtti kurvanti / ' namatthatti' nAnyatra svamateranyatra gajAdyabhiyogena yaH prANighAto na natra nivRciriti, tatra sthUlaprANivizeSaNAnyeSAM jIvAnAM hisAnumatidoSaH syAdityAzaGkAvAn prAha - ' gAhA vaha cora 'ti, spArtho'ye bhAvAyeSyate / ' evaM 'tti, udaka evAda padamiti vAkyAlaGkAre / evaM pratyAkhyAnaM kurvatAM zrAddhAnAM 19 -
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ .. - duSpratyAkhyAtaM bhavati, pratyAkhyAnamAsadbhAvAttathA evaM pratyAkhyApa yatA pranyAkhyAnaM kArayAyanIno'sAghamdaSTe pratyAkhyAnadAnaM bhavati, evaM pratyArUpAnaM kurvannA kArayantAko pratikSA karanA mahilA pani 'kasma NaM taM he' akasmAddhetorityarthaH / pratijJAbhaGgakAraNamAi-'saMmAriyA' ityAdi, sAMsArikAH khalu prANinaH sthAvara api prANina lasatayA pratyApAnti sAzca sthAvaratvenAte / eka sati pratijJAlopa: syAna, gathA nAgariko na navya' iti pratijJA yena katA sa yadi udyAnasthaM nAgarikaM hanyAttadA tasya kiM pratijJAlopo na syAt / evamatrApi, yena prasAnivRttiH kRtA ma yadi tameva saMsthAvarakAyasthitaM hanti tadA tamya kina bhaveda pratijJAlopa: bhavatyevenyathaH, trasakApAnmucyamAnAH sthAvarakAye utpadyante sthAvarakAyAnmucyamAnAstu trasakAye, na ca kizcillimasti yena jJAyate'yaM praso' sthAvaro veti / | 'tesiM ca NaM' teSAM prasAnAM sthAvara kAye utsabAnAM zrAvasyArambhavataH 'sthAnamidaM' sthAnarAkhyaM pAtyaM syAt evaM nAgarika dRSTAmtena prasametra banateH pratijJAlopa: syAt // 6 // udakaH punaH svAbhiprAyamAha-- evaMI pacakkhaMtANaM supaJcakkhAyaM bhavaI, paJcakkhAvemANANaM sapaJcAklAviyaM bhavai (ityAdi) aviyAI Auso goyamA tumbhaMpi evaM roI (mU) vyAkhyA-evaM pratyAkhyAnaM kurvatAM supratyAkhyAnaM bhavati, evaM pratyAkhyApayantAM ca tadeva, evaM pratyAkhyAnaM kurvatAM kAra| yatAM ca na svapratidhAlopA / 'NapaNatthetyAdi, evaM gRhasthaH pratyAkhyAti-prasasteSu vartamAnakAle prasatvenotpabheSu prANiSu 'daNDa' va 'nihAya'tyaktvA pranyAkhyAnaM karoti, tadiha bhUtatva vizeSaNAt sthAvaraparyAyaprAptasya vadhe'pi na pratikSAlopaH, nApatrA'miyogena rAjAdyamiyogAdanapatra pratyAkhyAnaM gRhapaticauravimokSaNatayeti samyaguktaM, tasmAdbhUtatvavizeSaNAvIkAre
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ pathA kSIracikRtipratyAkhyAyino dadhibhakSaNe'pi na pratitrAmA, tathA prasabhUtA na haMtacyA iti pratijJAvataH sthAvarahiMsAyA* IN mapi na pratyAkhyAnAticAraH, evaM vidyamAne sati 'bhASAyAH' pratyAkhyAnavAcaH parAkrama-bhUtavizeSamAdopaparihArasAmarSe evaM doSaparihAropAye sati kecana krodhAdvA lomAdvA zrAvakaM nirvizeSagametra pratyAkhyApayanti teSA mRSAvAdaH svAt, gRhanA ca vratalopaH / tadevamayamapi no'smadIyo'GgIkArA / kiM bhavatAM no 'naiyAyiko nyAyopapatro bhavati ! api ca AyuSman gautama ! eSa pavastubhyamapi rocate // 7 // savAya bhagavaM goyame udayaM peDhAlaputtaM evaM vayAsI (ityAda) tesiM ca NaM tasakAyaMsi utravannANaM ThANameyaM bhavatta (50) // 8 // vyA-saMvAdaM pAsa nauvahanaM sApaka hAsapura evamavAdIt-AyuSman udaka ! no khalu asmabhyaM etada rovate, yadidaM trasakAyaviratau bhUtatvAvizeSaNaM tadasmabhyaM na rocata ityarthaH / evaM sati ye zramaNA vA bAhmagA vA evaM ArUyAnti te yathArthI bhASAM na mApante kintu anutApinI bhASA bhASante, anyathA bhASaNe hi parasyAnutApo bhavati, te abhyAkhyAnti zramaNozamakAna, asadbhutadoSaprakaTane nAmyAkhyAnaM dadate 'jehiti yevapi anyeSu jIveSa ye 'saMyamayanti' saMyama rvanti / tadyathA-' brAmaNA mayA na hantavyA' ityukta sa yadA varNAntare tiryakSu vA sthitastadvadhe brAhmaNagha Apadyate, bhUtazabdavizeSaNAbhAvAt / evaM zUkarAdina hantavya ityAdi vizeSatratAni te'myAkhyAnti' kSayanti, kasmAddhetoH 1 yasmAtsAMsArikA | prANAstramA sthAvaratna sthAvarAtra matvena pratyAyAnti, sakAyAsadAyukena mucyamAnAH sthAvarakAye, sthAvara kApAca tayogya- . karmaNA mukhyamAnAsapakAye utpadhante, teSAM trasakAye samutpamAnAM sthAna metattrasakAyArUpamavAtya-adhAtAI bhavati, sthUla-
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ prANighAtanivRttaH zrAddhastAcyA ca prasasthAnamaghAtyaM syAt, tasya tIvrAdhyavasAyotpAdakatvAllokagarhitatvAcca sthAvarakAyAccAnivRtta iti tat sthAnamasya cAtyamiti // 8 // udaka Aha Te savArtha udae peDhAlaputte bhagavaM goyamaM evaM vayAsI annadA ( ityAdi) api bhedo se no ne Aue bhavai ( sU0 ) // 9 // vyAkhyA - udako gautamamagahIna AyuSman ! nae katarAna pANino yUyaM vadadha saprANina iti atha sahAcaM gautama udakamavAdIt-AyuSman udaka! yAn prANino yUyaM vadatha sabhUtAn satvena vartamAnA nAvItA nAdhyeSyAH, tAneva vayaM vadAmakhasA iti, ye( 3 ) yAn vayaM vadAmastrasahitAn yUyaM vadatha trasabhUtAn ete dve sthAne tulye ekArthe eva, nAtra kazcidarthabhedaH, evaM sati ayaM yuSmadIyaH pakSaH kiM 'supanIta taze ' yuktiyuktaH ? trasabhUtAH prANA ityayaM tu pakSI duSpraNItataro'yuktaH pratibhAsate, ko'yaM vyAmoho bhavatAM ? vena zabdabhedAdikaM pakSamAkozatha dvitIyaM svabhinandatha, ityayaM dezAtIkAro bhavata no naiyAyiko na nyAyopapazcaH ubhayorapi pakSayostulyatvAt // 9 // kumataniSedhamAha - bhagavaM ca NaM udAhu-saMtegaiyA maNussA bhavaMti ( ityAdi) taMpi tersi kusalameva bhavai ( sU0 ) // 10 // vyAkhyA - bhagavAn gautamaH punarAha manti 'eka' kecana manuSyAH yeSAM sAdhordharmakathakasya pura idamuktaM bhavati yathA na khalu vayaM 'muNDA bhavituM pravrajyAM grahItuM zaknumaH, agArAdanagAritAM pratrajituM trayaM ' AnupUbryeNa ' krameNa krameNa 'gotraM' sAdhutvamanuSleSayiSyAmaH / ko'rthaH 1 vayaM dezaviratiM pAlayAmaH tataH krameNa cAritraM, tava (1) evaM te 'sadA~ vyavasthAM zrAvayanti - pratyAkhyAnaM kurvantaH prakAzayanti, te evaM vyavasthAM sthApayanti supasthApayanti ca nAnyatrAbhiyogena, abhiyogo
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjAbhiyogAdistena prasaM nato'pi na vratamana, tathA gRhapati-cauravimokSaNatayeti / asyAH kathAgamyA, sA ceya-ratnapure ratnazekhararAbA svAntaHpurAditrINAM strairakrIDArUpa: kaumudImahotsavo'nuzAtA, | puruSeNa kenApi nagaramadhye na stheya mityAcoSaNA kAritA, nRpAdayaH puruSAH sarve'pi udyAne sAyaM jgmH| ekasae vaNijaH | SaT putrAH krayavikrayAdivyagrAH puramadhye eva tasthuH, sthagitAni gopurANi, tato niSkrAnte mahe rAkSArakSakANyAmu-pakSyAta nagare ko'pi naro'sti na veti ? tarvilokayadbhiH padaputrAste dRSTA, rAjJo niveditAH, rAjA kupitena paNAmapi vadhaH samAdiSTastatastapitA zokAkulo rAjAnaM vijJApayati ma, deva! mA kRthAH kulakSayamasmAkaM, sabedhana gRhmanAM muLagatA putrAH / evamukte'pi rAjA kathamapi na muzcati putrAna , tataH pinA sarvaputraghAtapraRcaM rAjAnaM jJAtvA paJcAnAM monanaM yAcitavAn , | rAjA pazcApi na muJcati, tatazcatvAro yAcitA tathA'pi na manyate nRpastatastrayo yAcitAste'pi na muktAstato dvau mArminau, tAvapi amuzcantaM nRpaMmekaM putraM yAcitaH, samagrapaurajanavijJato nRpaH putramekaM jyeSTaM muktavAn / atreyaM dRSTAntayojanA / samyaktvavAn zrAddhaH sarvaprANAtipAtavirati karttamazakto nRpasthAnIyaSaTkAyapitRtulyena sAdhunA prerito'pi sarvaviti nAmIkurute, paDapi jIvakAyAnmocayati sAdhuH, zrAddhastu SaNNAM mocane'zaktI jyeSTha mekaM trasakAyaM mazcani, pAla yatItyarthaH sAdhurekamocanenA'pi kRtArthamAtmAnaM manyate / yathA ca tasya vaNi jo na zeSa pazcaputravadhAnujJA evaM sAghorapi na zeSaprANivadhA numatiH kintu yadeva vrataM gRhItyA pAneva sthUlasaccAn saGkalpavadhanivRtto rakSati zrAddhaH, tanimitaM kuzalAnubandha evetyAi'tasehi' semyo daNDaM' hiMsA tyaktvA yAvadviramati tAvattasya kamalaM punya meveti // 10 //
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ tasAvi vucati tasA (ityAdi) te mahAkAyA te ciraviiyA (sU0) // 11 // dhyAkhyA-nasA api dvIndriyAdayo'pi tramA ucyante / samAstamasambhArakRtena karmaNA syuH, sammAro nAma karmago| 'vazyaM vipAkAnubhavena bedanaM, tacca prasanAma pratyekanAma ityAdikaM tramatvena saMbaddhaM yadApuSkaM udaya prAsaM syAttadA snaamaadi| karmaNA tramA ucyante, sAyuryadA kSINaM syAtra pakAyasthitizca kSINA syAt , sAca jadhanyenAntarmuhataH utkRSTataH sAtirekasahasradayasAgaramAnAstataste vasAyustya nita, anyAyAdhisa inarakAji svAgaH sthAvaratvena pratyAyAnti, sthAvarA api tathaitra karmaNA sthAvaratvenolpadyante, evaM sati sthAvarakArya nataH zrAddhasya kathaM sthUlaprANAtipAtanivRttivatamA ? iti / kina 'thAvara Au~"ti, yadA sthAvarAyUSkamapi kSINaM syAttathA sthAparakAyasthitica, sA jaghanyenAntarmuhUrcam , utkRSTato'nantakAla. masakhyeyAH pudgalaparAvartAH, tataste svAyuH parityajya 'bhUyate' punarapi paralokata pA sthAvara kAvasthiteramAvAsAmAsvasatvena pratyAyAnti, te prasAH prANA apyucyante tramA apyurUpante mahAkAyAste yojanalakSapramANazarIravikRrvaNAn / cirasthitikAste bhavasthityapekSayA trayastriMzatmAgArAyukabhAvAn / natastra panitireva zrAddhena katA na tu sthAvarANA, nAgarikadRSTAntopyayuktaH, nAgariko na hantavya iti pratijJA kRtvA bahiHsthitaM vameva paryApApanna dhanato tabhaGga iti tatpakSaH, sa cAyukto, yo hi nagaradharupetaH sa bahiHstho'pi nAgarika ekAtaH paryAyAna iti vizeSaNa mayukta, sarvathA nagaradharmatyAge. | tu tameveti nopapadyate, sa cAnya eveti / tathA prasatvasyAgAcadA sthAvaratvaM prAtastadA'nya ekAyamiti, nato na tamaH // 11 // punarudakA pAha
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ + sAyaM udara vedAlapuce bhayavaM goyamaM evaM kyAsI (ityAdi) tesi ca NaM bhAvarakAsi uvaSaNNANaM ThANameyaM basaM ( sU0 ) // 12 // vyAkhyA -savAdamudako gautamamavAdIta he gautama | nAsti sa kazcit paryAyo yasminekaprANAtipAta viramaNe'pi zramaNopAsakasya daNDo' badho 'nikSiptaH parityaktaH syAt / ko'yaH 1 zraddhena mamuddizya pratyAkhyAnaM kRtaM saMsAriNa cAnyonyamanasambhavAt zrasAH sarve'pi sthAvaratvaM prAptAstadA zramAnAmamAtrAnirviSayaM pratyAkhyAnamityarthaH ' kaTsa NaM 'ti kena hetunA idamucyate 1 sAMsArikAH khalu prANAH sthAvarApatayA tramA api sthAvaratayA pratyAkhyAnti, sthAvarakAyAdvimucyamAnAH svAyuSA ' sarve nizvazeSakAmakAye samutpadyante sakAyAdapi tadAvRSaNa mRcyamAnAH sarve sthAnarakAye samutpadyante teSAM trasAnAM sthAvara kAyotpannAnAM sthAnametadvAtyaM yathA kenacit pratijJAtaM mayA nagara nivAsI na hantavyaH tazca udvasitaM nagaraM tato nirviSayaM pratyAkhyAnaM, evamatrA'pi zranAnAmamAvAnirviSayatvamiti // 12 // atha gautamaH prAha - sadvAcaM- savAyaM bhagavaM goyame udayaM peDhAlaputtaM evaM kyAsI (yAda) ayaMpiM mere se jo nevAue bhavada ( sU0 ) // 13 // 1 vyAkhyA - sadvAcaM gautama udakamanAdIna, asmAkamiti magadhadeze sarvajanaprasiddhaM saMskRtamevoccAryate caiva paThitaM tade camasmAkaM sambandhinA vaktavyena naitadazobhanaM, kintarhi ? yuSmAkamevAnupravAdena etadsomanamiti, asmadvaktavyenAsya codhasvAnutthAnameva / tathAhi naitadbhUtaM na ca bhavati nApi ca bhaviSyati yatsarve'pi sthAvarAsatvaM pratipadyante sthAvarAmAnaMsyAt zrasAnAM cAsayeyatvena tadAdhAratvaM na yuktaM tratA api sthAvaratvaM na pratipannA na ca pratipadyante nApi pratipatsyante na ca
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - kadAcitrasazUnyaH saMsAra: syAditi bhavadAkSepo buthaitra astyayaM paryAyo yanchumaNopAsakasya sarvaprANibhitramatvena bhUtairutpaH | nairdaNDo nikSipto-vadhastyaktaH, kena hetanetyAi-'saMsAriyA' ityAdi, pUrvavat , yAvat trasakAye utpamAnAM sthAnametadaghAtyaM / syAt / te ca trasAH prANA ucyante asA apyucyante, te mahAkAyAzvirasthitikAH, te sA vahayo, yaiH zrAddhasya supratpAruyAtaM mavati, bhavadabhiprAyeNa masthAvarANAM prasatvenotpatteH, te'lpatarakA yaH zrAddhasyApratyAkhyAnaM bhavati, alpazabdo'bhAvavAcakaH, na santyeva svadabhiprAyeNa te jIvA yeSu apratyAkhyAnamiti / evaM 'se' tampa zrAddhaya mahatavasakAyA upazAntampa vistApa diti / evaM sati yadyayaM vadatha anyA va vadati yatrAtsyanau paryAya ityAdi sugama / yAvatro nepAUe / bhavati // 13 // atha prasAnAM sthAvaratvaM prAptAnAM vadhe'pi na bratabhaGgaH syAdityatra dRSTAntatrayamAha bhagavaM ca pa udAhu niyaMThA khalu pucchiyamA (ityAdi) se evamAyANitavvaM ( sU0) // 14 // vyAkhyA--bhagavAn gautama 'udAi' uktavAn nirgranthAH pRSTavyAH, nirgranthAnAM sarveSAmapyetatsammatamiti dvAphnAya nirgranthapraznaH / kimuktavAnityAha-zAntipradhAnA iha kecinmanuSyAH syuH, teSAM ekamuktapUrva bhavati-ayaM vrata grahaNavizeSaH syAt / yathA-ye ime muNDAbhUtvA'gArAcinatyAnagAritA pratipannAH, eteSAmupari mayA maraNAnto daNDo nikSipto-badhastyaktaH, ko'rthaH ? kenApi yatInAzritya vrataM gRhItaM, yathA-yAvajIvaM mayA yatayo na intavyA iti, ye ca ime 'gAraM' gRhamAvasanti teSAM daNDo na tyaktaH, gRhasthAnAM hiMsA na pratyAkhyAtA ityarthaH / tatra kecita zramaNAH kiyantamapi kAlaM pravrajyA pratipAlpa, kAlamAnamAha-vAsANi "ci, barSANi catvAri pazvA SaD daza vA, asyopalakSaNAdanyo'pi kAlavizeSo zeyastamevAi
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ aspataraM prabhUtataraM ca kAlaM tathA 'desaM dUijitta'ti vihatya karmodayAddeha pAvasergRhasthA bhaveyuH, evambhUtaH paryAyaH kiM sambhAvyate ? uta neti praSTA nirgranyA pratyUcuH hanta gRhavAsaM vrajeyuH / 'tasya ca' yativadhagRhItatasya taM gRhasthaM dhanataH kiM vratabhaGgo maveta uta nati ? te Aharneti, evaM zrAddhasya sanivRttasya sthAvaratva prAptaM vasaM nato na syAdvatamaGgaH // 14 // atha dvitIyaM dRSTAntaM pratyArUpAviSayagataM darzayannAha-- bhagavaM ca gaM udAhu niyaMThA ' khalu' pucchayabbA ( ityAdi) se ezmAyANiyavvaM ( sa0 ) / / 15 / vyAkhyA-bhagavAn gautamaH prAha-nirgandhAH praSTavyAH, iha khalu gRhapanayo cA gRhapatiputrA vA tathAprakAreSu zreSThaleSu | utpadya dharmazravaNArthamAgaccheyusteSAM dharma AkhyAtavyaH ? iti pRSTe zramaNA AhuH-Ita AkhyAtavyaH / kiM te tathAprakAra zuddhaM dharma zrutvA evaM vadeyuH / idameva nirgranthasambandhi pravacanaM satyaM yAvat sarvaduHkhapahINamArgaH 'itthaMti atra sthitA jIvA siddhyanti yAvatsarvaduHkhAnAmantaM kurvanti, tadAjJayA tathA gacchAmastathA ceSTAmahe yAvat tathA ' utthayA' prayatnena prANinAM / 'saMyamena ' hiMsAniyA ' saMyamAmo' saMyamaM karmoM, yathA jinAbA, evaM te vadeyUH ? iti pRSTe zramaNA AhuH-haMta badeyuH / punaH zramaNAna pRcchati-kiM te tAdRzayogyAH kalpante pravAyituM zramaNA Ahu-Inta kalpante ityAdi / tesiM ca NaM' taistathAvidhaiH sarvajIvebhyo daNDastyaktA evaMvidhAste viharanto varSANi catvAri paJca vA SaD daza cA alpataraM bahutaraM vA | kAlaM dezapAmAdAvudyattavihAreNa vihRtya pazcAtpatitapariNAmAssanto'gAra vrajeyuH / gRhasthA bhayarityarthaH / nirgranyA pRSToparamAhura-inta vrajeyuH teSAM sarvaprANibhyo daNDo no nidhilA, teSAmavasthAtrayamAha-pUrva gRhasthatve sarvajantu vayo na tyaktA,
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ | atha yaH sa sAdhutve sarvajantubadhastena tyaktaH, punA sAdhutvaM sustvedAnIM gRhasthe jAte sarvajantuvadho na tyaktA, pUrvamasaMyata 1, ArataH saMyataH 2, idAnImasaMyataH 3, asaMyatasya sarvajantuvadho na tya:, tadevaM jAnIta nirgranthAstadevamAsAtavyaM / evaM | yathA'vasthAtraye'pyanyathAvaM syAt evaM zramazArayorapi pleSama // 5 // atha tRtIyaM dRSTAntaM paratIthikAnuddizyAha bhagavaM ca NaM udADu niyaMDA khala pucchiyavA (ityAdi) se evamAyANi yavaM (pU.) // 16 // mArthamidaM sUtrama / tAtparyAsta ayama, pUrva parivrAjakAdayaH santo'sambhogyA sAdhanAM. grahItazrAmadhyAca sAdhUnAM sambhogyAH punaH zrAmaNyatyAge'sammogyAH, evaM paryAyAnyathAtvaM prasasthAvarANAmapi pojyaM // 16 // evaM dRSTAntatrayeNa || nirdoSAM dezavirati prasAdhya punarapi tadgatameva vicAramAha bhayavaM ca NaM udAhu saMtegaiyA samaNovAsagA bhavaMti ( ityAdi ) jAva mayaMpi mede se no neyAue mavara (sU0) / / 17 // vyAkhyA-magavAn gautama udakaM pratyAha-zAntipradhAnA eke zramaNopAsakA bhavanti, teSAM ca idamuktapUrva mavati, yathA-na khalu vayaM zaknumaH pravajyAM gRhItuM, kintu cayaM caturdazyaSTamyAdiSu tithiSu sampUrNa popatraM samyaganupAlayanto | vihariSyAmaH / tathA sthUlaprANAtipAtamRpAvAdAda tAdAnamaithuna parigrahaM pratyAkhyAsyAmo dvividhaM kRtakArita medAt , zrAddhasya anumateraniSidvatvAda / 'trividhena ' manovacanakAya: 'mA' niSedhe, pauSadhasthasya mama kunai kizcit pacanapAcanAdikaM mA kArTa pareNa mA kArayata, sarvathA'sammavino vastuno'numaterapi niSedhastatrApi pratyArUpAsyAmaH / te zrAvakA pravA'pItvA
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ searer ca pauSadhayuktazcAdA sandIpIThikAtaH pratyAruhyA'vatIrya samyak pauSadhaM kRtvA kAlaM kRtavantaste kiM samyakRtakAlA utAsamyak ? evaM pRSTainirgranyairavazyamevaM vaktavyaM-te samyakkA laganA, evaM kAlagatAnAmavazyaM bhAvI devalokotpAdastatro pAca te sA eva tatazca viSaye // 17 // punaH bhAddhoddezena pratyAkhyAnaviSayaM darzayatibhagavaM caNaM udAhu saMtegazyA samaNovAsagA bhavaMti ( ityAdi) jAva api mere se No NeyAue bhavadda ( sU0 ) // 18 ) vyAkhyA - gautamaH prAha - ' santi 'vidyante 'eke' kecana zramaNopAsakAsteSAmetaduktapUrva bhavati, yathA na zaknumo vayaM pravAM grahItuM nApi caturdazyAdiSu samyak pauSadhaM pAlayituM vayaM cApazcimayA saMlekhanakSaNayA kSatikAyAH, yadi vA 'saMlekhanajoSaNayA ' sevanayA 'joSitAH' sevitA, uttamArthaguNairevambhUtAH santo bhaktapAnaM pratyAkhyAya 'kAla' dIrghakAlamana kAlamANA vihariSyAmaH / ko'rthaH 1 na khalu vayaM dIrghakAlataM pAlayituM samarthAH kintu vayaM sarvamapi prANAtipAtAdikaM pratyAkhyAya saMlekhanayA saMlikhita kAyAzcaturvidhAhAratyAgena jIvitavyaM kusamayoM / iti sUtreNevAha - 'savvaM pANAibAya' mityAdi, yA tathAkAlagatAH, kiM vaktavyametatsyAt ? samyaka te kAlagatA iti pRSTaza nirgranthA AhuryathA te sanmanasaH zrobhanacittAH kAlagatA iti / te kAlaM kRtvA suralokeSUtpadyante tatra copannA yadyapi intuM na zakyante tathApi trasatvAce zrAddhasya savadhanivRtipratyAkhyAnasya viSayAH syuH // 18 // punaH pratyAkhyAnaciSathamAha bhagavaM caNaM uhu saMgayA maNussA bhavati taM jahA ( ityAdi) mere se jo bAura bhavadda ( sU0 ) // 19 //
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA-~bhagavAnAha eke kecana manuSyA evambhUtA bhavanti tadyathA-mahArambhA mahAparigrahA ityAdi sumama-pAvadhairadAnaM prathamavatagrahaNaM. tata Aramya maraNAntaM yAvadaMDo nikSiptastvataH te ca tasmAdbhavAt svAyuSaM jahati, tyaktvAtra sajIvita svakaM pApamAdAya-gRhItvA durgatigAminaH syuH, mahArammaparigrahattvAce mRtA narake nArakatrasatvenotpannAH sAmAnyena prANina ucyante, vizeSatastu vasA mahAkAyA ityAdi pUrvavat // 19 // punaH pratyAkhyAnaviSayaM darzayati bhagavaM ca NaM udAhu saMtegaDyA maNussA bhavaMti, taM jahA ityAdi) jAva No NeyAue bhavada (suu0)||20|| vyAkhyA-pUrvoktamyo mahArambhAdibhyo viparItA: suzIlA sAdhavaH, ete va sAmAnya zrAvakArate'pi traseveva deSeSa. spadhante, tato'pi na nirviSaya pratyAkhyAnam // 20 // kizva bhagavaM ca NaM udAha saMtegaDyA maNussA bhavaMti taM jahA (ityAdi) jAba no neya upa bhavada (sU0) || 21 // vyAkhyA-sugamamidaM sUtram | ete cArapecchAdivizeSaNA avazyaM prakRtibhadratayA sadgatigAmiravena praseghUtpadhante hai| // 21 // kizcAnyat __ bhagavaM ca NaM udAhu sategaiyA maNussA bhavaMti taM jahA (ityAdi) jAva no neyAue bhavai ( sU0 ) // 22 // vyAkhyA-eke manudhyA evambhUtAH syuH 'AraNyakA' araNyavAsinaH, AvAsathikA grAmanimandhikAH 'keNhui rahassiyA' kvacitkArye rahasyakAH, ete sarve'pi tIthikavizeSAH, te ca no bahusaMyatAH kithAsu, no bahu prativiratAH sarva
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ RA or * jantuvadhAna nivRttAH, satyAmRSANi vAkyAni pareSu evaM vakSyamANaprakAreNa prayuJjanti evaM vippaDivedeti' karacin pAThaH, evaMvidha-prakAreNa prativedayanti-jJApayanti, yathA-ahaM na intavyo'nye intavyA, ahaM nAnApayitavyo'nya AjJApayitavyA ityAdInyapadezavAkyAni dadati / evambhatAste kAmAptatAH kizcidajJAnatapaHparAH kAla katvA'nyanaredhanurIyeSu sthAneSu / | kirivaSikeSu asuradevAdhameSu utpadyante, athavA prANyupadhAtakopadenadAtAro mogamacchitA 'amUryeSu ' ninyAndhakAreSu / kilviSapradhAneSu narakasthAneSu samutpadyante te ca devA nArakA vA prasastraM na vyabhicaranti, teSu ca yadyapi dravyamANAnipAto na sambhavati tathApi bhAvaprANAtipAtasya virateviSayatA pratipadyante / tato devalokAcaputA nArakAduttA vA kliSTapaJcendriya tiryakSu hIna manuSyeSu vA eDamUkatayA tamorUpatayA andhavadhista yA pratyAyAnti, ne cAasthAye'pi trasatvaM na vyabhicaranti, | tato na niSiyaM pratyArUyAnaM, eSu ca draSaprANAtipAto'pi sambhavati // 22 // atha prakaTameva virativiSayamAha __ bhagavaM ca NaM udAhu saMtegaiyA pANA dIhAuyA, ( ityAdi ) jAba no neyAue bhavai (sU0 ) // 23 // __vyAkhyA-bhagavAnAi-yo hi pratyAkhyAnaM gRhAti tasmAt dIrghAyuSkAH pANinaste ca nArakamanuSyadevA dvivi. | catuSpazcendriyAstiyaJcazva sambhavanti tataH kathaM nirviSayaM pratyAkhyAnamiti / zepaM sugamam // 23 / / __ bhagavaM ca NaM udAhu saMtegaiyA pANA samAuyA, (ityAdi) jAba no neyAue bhavaI (sU0 ) // 24 // vyAkhyA-iMdaM samAyuSkasUtraM pUrvavat // 24 / / bhagavaM ca NaM udAhu saMtegaDyA pANA appAuyA (ityAdi) jAva no neyApa (suu0)||25||
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA-idamalpAyuSkasUtramapi spaSTaM / navaraM yAvace na mriyante tApat pratyAkhyAnasya viSayaH, aseSu vA samutpannAH saMto viSayatAM pratipadyante // 25 // punaH zrAvakANAM digvatAzrayeNa pratyAkhyAnaviSayaM darzayati / bhagavaM ca NaM udAhu saMtegaiyA samaNovAsagA bhavaMti, (ityAdi) jAva ayaMpi bhede se0 (sU0 ) // 1 // 26 // vyAkhyA-sugama, navaraM- desAvagAsiya'ti pUrvagrahItaspa digavatasya yojanazatAdikasya yatpratidinaM sakSipta yojanamatavratAdimAnaM karoti, taddepAvakAzikamucyate, tathAhi-'puratthApAINa 'miti, 'purastha 'ti prAtareva pratyA. khyAnAvasare digAzritameyambhUnaM pratyAkhyAnaM karoti, yathA- prAcInaM' pUrvAbhimukhaM pUrva dizi etAvanmayA'dya gantavyaM 'pratIcIna pAzcamAyAM dizi dakSiArayA udocyA uttaramyAM etAvad gantavyaM, evaM pratyahaM pratyAkhyAnaM karoti, tena ca vratena gRhItaparimANAt pareNa daMDo nikSipto-va ghastyaktaH, tatazca sa zrAvakaH sarvajIveSu kSemakaro'hamasmItya dhyavasAyI syAt, tatra gRhItaparimANe deze ye pAreNa trasAH yeSu zrAvakasvAdAnataH prathamatratAdArabhyAmaraNAntaM daNDastyaktA, te trasAH svAyuSkaM parityajya tatraiva gRhIta mAnadeza evaM trasatvena pratyAyAnti, gRhItaparimANadeze vasAyukaM parityajya trasepyotpadyante, te zrAddhasya supratyAkhyAna syAdubhayathApi trasatvamadbhAvAditi / zeSa sugamam // 26 // tatha AreNaM je tasA pANA (ityAdi) jAba ayaMpi bhede se No0 (sU0) // 2 // 25 // vyAkhyA-aba ArAddezavartinastramA ArAddezavartipu sthAvareNu utpadyante // 27 //
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ tastha je pAreNaM tasA pANA (ityAdi ) (sU0) // 3 // 28 // dhyArayA ---pramAdezatinavA mRhItaparimANAddezAd bahirye vasA sthAvarAzca tevRtpadyante // 28 // tastha je AreNaM thAvarA pANA (ityAdi) ayaMpi mede se No0 (sU0 ) // 4 // 29 // dhyAkhyA-ArAddezatino ye sthAva rAste ArAddezatino ye trasAstepUtpadyante // 29 / / tattha je te bhAreNa je dhAyarA pANA (ityAdi) mayapi bhede se go.(0)||5|| 30 // vyAkhyA--ArAddeza vartino ye sthAtra rAste teSu taddezavartidhveva sthAvaretpadyante // 30 // tattha je te mAre thAvarA pANA ( ityAdi ) jAva ayaMpi bhede se No0 (suu0)|| 6 // 31 // vyAkhyA-parade( ? ArAde zavartino ye sthAyarAste gRhItaparimANasthe (paradezavarti )Su sasthAvarespadhante // 31 // __ tattha je te pareNaM tasA thaavr| pAgA ( ityAdi ) jAca ayaMpi bhede se No geyAue bhavada (s.)|| 7 / / 32 // vyAkhyA-paradezatino ye vasAH sthAvarAste ArAdezavartiSu trasepRtpadyante // 32 // tastha je te pareNaM tasA thAvarA pANA ( ityAdi ) jAva ayapi bhede se go0 ( s0)||8|| 33 // vyAkhyA-paradezavartino ye tramAH sthAvarAH prANAste ArAdezavartiSu sthAvarespadyante // 33 / / tatya je te pareNa tasA thAvarA pANA ityAdi jAva ayaMpi mere se no neyAue.bhavaha ( suu0)| 9 // 34 // vyAkhyA-paradezavacino ye sAH sthAvarAste paradezavArcaSveva trasasthAvarespadyante / evaM navApi sUtrANi maNitAni,
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatra yatra prasAstatrAdAnazaH prathamavanagrahaNAdArabhya bhAtrakeNAmaraNAnto daNDaH parityakta iti yojyaM, yatra tu sthAyarAsta pAryAya daNDo na nikSipto-na tyaktaH, anarthAya ca daNDaH parityakta iti / zeSa sugamam / / 34 // tadevaM bahudRSTAntaH zrAvakapratyAkhyAnasya saviSayatAM prasAdhyAdhunA parapraznasyAtyantAsambatAM darzayannAha bhagavaM ca Na udAhu na eyaM bhUya na evaM bhayaM na eyaM bhavisaMta (ityAdi) jAva no neyAue bhavaI (sU0 ) // 35 // __ vyAkhyA-gautamasvAmI udakaM prAha-naitad bhUtaM naitad bhAvyaM netad bhaviSyaM yat prasAH sarvathA ucchetsyanti sthAvarA | eva bhaviSyanti, tathA sthAvarA ucchetsyanti prasA eva bhaviSyanti, pratavayaM na mambhavati, nahi kadApyevaM mambhavo'sti yat pratyAkhyAninamekaM vihAyAnyeSAM nArakANAM dvIndriyAditivAM manuSyANAM devAnAM ca srvthaapbhaavH| evaM divasapratyAkhyAnaM nirviSayaM syAdi pratyAkhyAnino jIvata eva nArakAdyAstrasAH mamucchidyanta, na cAyaM prakAra sammavI, thA- IA varANAM pA'nantatvAbhAsaharUyeyeSu sevRtpAdasambhavaH, evaM mati yad badata yayamanyo vA vadati, tadyathA nAstya'sau paryAyo yat zrAzkasyai katrasaviSayo daNDatyAga iti, tadevaM tvadIyaM preyaM sarvamazobhanamiti // 35 // athopasaMhAramAha--- bhagavaM ca NaM udAhu AusaMto udagA ! je khalu samaNaM vA mAiNa vA paribhAseha ( ityAdi ) nirsi pahArettha gamaNApa (pU) // 36 // ___ vyAkhyA-gautamasvAmyAha-AyuSman udaka ! je khalu zramaNa' yathoktakiyAkAriNaM 'mAhanaM vA' sabrahmacaryopetaM |' parimApate ' maitrI manyamAno'pi nindati / samyaga zAnaM darzanaM cAritraM ca 'Agamya ' prApya pApAnAM karmaNAmakaraNAya
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ utthitaH sa khala tuccha pratiH paNDitamanyaH paralokasya sadateH 'palimanthAya' vidhAtAya tiSThati / sAgaravadgambhIraH zramaNAdIna parimApate ' na nindati, teSu ca paramAM maitrI manyate samyag jJAnAdInyanugamya pApakarmaNA makAna posthitA saba kovizuddhamA viti, anena vAkyena paranindAvarjanAdyathAsthitArthakathanena zrIgautamaH svauddhatyaM pariharati sma, evaM zrIgautamena yathAsthitArthajJApito'pyudako yadA gautamamanAdriyamANo yasyA evaM dizaH prAdurbhutastAmeva dizaM gamanAya pradhAritavAna-cititavAn // 36 // tadA gautamaH prAha bhagavaM ca NaM udAhu AusaMto udagA! ityAdi) jAva kallApaM maMgalaM devayaM ceiyaM pajjuvAsaha (sU0) / / 37 // vyArUyA-bhagavAna gautama Aha-he AyuSmana udaka ! yaH khalu tathAbhUtasya zramaNasya trAhmaNasya vA 'anti ke samIpe ekamapyAyaM dhArmikaM suvacanaM zrutvA nizamyA'vadhArya Atmana eva tadanuttaraM yogakSemapadamityavagamya sakSamayA buddhyA pratyupekSya vicArya ahamanena yogakSemapadamanuttaraM ' lambhitaH' prApitaH san so'pi tAvalaukiko'pi tamupadezadAtAramAdriyate-pUjyo'ya miti jAnAti kalyANaM maGgala devatAM caityamiva paryurAste, prAkRta jano'pi cedvitopadezadAtAraM pUjayati tadA kiM punarvAcya | manuttaradharmApadazakapRjAyA vivakijanasyati bhAvaH // 37 // tae NaM se udae peDhAlapute bhagavaM goyama evaM bayAsI (ityAdi ) evameva jahA gaM tujhe vayaha ( sU0 ) // 38 // vyAkhyA-udako gautamasvAminamAha, yathA-eteSAM padAnAM pUrvamajJAtatayA'zravaNatayA anAkarNanena abodhyA' zravaNepyanavabodhAt ' abhigamena' bove'pi samyagapratipacyA'dRSTAnAmazrutAnAmavijAtAnAM 'anisRSTAnAM ' guruNA'dattAno
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ nidAnAM sthiratAssthApitAnAM ' anupacAritAnAM ' anavaghAritAnAM nirNItAnAM na zraddhAnaM kRtavAn na pratyArUpAnaruci ca kRtavAn / idAnIM tu yuSmadantike zrutvA jhAracA ca dRSTAntAdivizeSaNaviziSTAnAM padAnAM enamarthaM zraddhadhe'haM ruci ca karomi evamedad yathA yUyaM vadatha / / 38 / / taNaM bhagavaM goyame udayaM peDhAlaputtaM evaM bayAsI - (ityAdi) dhammaM upajjitANaM biirikhae ( sU0 ) // 39 // vyAkhyA----tataH zrImadama udakavAdI asmina zraddhAnaM kuru he Arya : pratyayaM ruci ca kuru, evametadyathA vayaM vadAmaH tathA tvaM pratyehi / tataH sa udakaH zrIgautama mevamavAdIt - icchAmyahaM madanta ! yuSmatsamIpe cAturyAmikAJcatuta rUpAddharmAt paJcayAmikaM paJca mahAvratarUpaM mapratikramaNaM dharmamupasampadya svIkRtya vihartumiti // 39 // taNaM se bhagavaM goyame udayaM peDhAlapucaM gaddAya jeNeva samaNe bhagavaM mahAvIre teNeva uvAgacchaGga ( ityAdi) sapadikamaNaM dhammaM uvasapajivANaM bihAi tibemi ( sUtra ) // 40 // || nAlaMdaijje sattamaM ajJayaNaM samattaM // vyAkhyA -- tato bhagavAn gautamantaM prAkpratipanna zrIrzvazAsanavratamudakaM gRhItvA yatra zrI vIro bhagavAMstatraivopA gacchati / tataH sa udakaH zramaNa bhagavantaM zrIvIraM triHkRtvA AdakSiNaM pradikSiNaM karoti, tisraH pradakSiNAH karotIti, kRtvA ca vandate namasyati, banditvA namastviA ca evamavAdIt icchAmi bhadanta ! yuSmadantike cAturyAmAddharmAtpaJcamahAvratikaM dharmamupasampadya vihartumiti / tataH zrIvIra svamudakamevamavAdIt yathAsukhaM devAnupriya 1 mA pratibandha - dharmAntarAyaM
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ kA riti / tataH sa udakaH zrIvIrAnti ke paJcamahAtratikaM grahaNAyosthitaH, bhagavatApi tasya sapratikramaNaH paJcamahAvratiko dharmo'nujJAtaH, sa ca dharmamupasampadya-svIkRtya viharati / iti parimamAptyarthe dhImIni pUrvavat / sudharmAsvAmI svaziSyAnidamAha-tadyathA so'haM bravImi yena mayA bhagavadantike zrutamiti // 40 // nAlandIyAkhyamidaM samAdhyayanaM samAptam / / tatsamAptau ca samApto'yaM dvitIyaH zrutaskandhaH / tat sampUrtI ca sampUrNeyaM zrIsUtrakRtAGgadIpikA // on M atha prazastiH / nistandra candracAruNi, candrakule caraNa cAturI bhaajH| vikhyAnatapetyAkhyA, jagati jagaccandrasUrayo'bhavan / teSAM dozaMzamuSAM, mantAne sukunamazcavitAne / zrIsomasundara gurU-tamA amAsaGgamA abhavan tatpadRskuTakamalA-bhAle kAle gatila kapAzAH / zrImunisuMdara guravaH, kAmita sampattisuratasvaH vAkye'pi mAstIti-rudapAdi vAdivarge yeH| zrIjayacandramunIndrAH, pArIndrAste paragajeSu taspadavizadasthAne, sthAne zRGgAramAratAM bhejuH| zrIratnazekharA iti, jagati pataH khyAtimApuste teSAmanaMkapar3e, guNasavai prabhAvakapapaTTe / prAptAdhikaniSThAH, zrIlakSmIsAgarAH ziSTAH // 6 //
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - masitakalikAluSyAH, ziSyAsteSAM yathArthanAmAnaH / zrIsumatisAdhuguravo lakSmIsurabhI kAramadhana guravaH // 7 // | tatpaTTe pravAdepsita-pUraNacintAmaNIyamAnAnAm | labdhAdhikamAnAnAM, suhemavimalAbhidhAnAnAm // 8 // sUrIndragacchanAyaka-padavIprAptaprabhApratiSThAnAm / zighyAzurguNazAsana-jananItithi sammite (1583 ) varSe // 9 // vibudhavinputhai caMcyA(?)x svasya smRtaye paropakRtaye ca / sUtrakRtAGgasyaitA, harpakulo dIpikAmalikhat // 10 kAzcitpramANayuktI-prathayaM nAtra sugmtaahetoH| tasa ena jaiva vidita, sa maga vApi // 11 sUtrAsaGganamatrA-vAdi kathaJcinmayA yadajatayA ! tanchodhagantu sudhiyaH, kRpayA mAtsaryamutsAya // 12 // granthamitiranumitA'tra ca, saptapahasrANi kizcinAni 1 vivudhavanavAcyamAno'yaM, grantho'yaM jagati jayatu ciram // 13 / / = - = = x"vibudhanAmakaziSyaH" iti muditAyAm /
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ zreSTi-pendalanA - medapustakovAre prandhAGkaH 109 paJcama gaNabhRcchrImatsudharmasvAmipraNItaM svarataragaccha gaganAGgaNa bhAskara pAThakapravara zrI matsAdhuraGgagaNasaGkalitayA dIpikayA samalaGkRtaM zrIsUyagaDAGgasUtram / ( AdyazrutaskandhAtmakaH prathamo vibhAgaH ) sampAdaka:- kriyoddhArakazrImanmohanalAlajImunivaravineyavineya- sva0 anuyogAcArya - zrImatkezaramunijI jivaravineyo buddhisAgaro gaNiH / prakAzaka:- surata vAstavya zreSTha devacandralAlabhAI jainapustakoddhArakozasya kAryavAhako motIcaMda magana bhAI cokasI zAke 1881 vIrAbdAH 2485 vikramAcdA 2015 khistAbdAH 1959 prataya: 500 prathamaM saMskaraNam niSkrayaM rUpyakatrayam - ayo
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ ahaM namaH / vande vIraM sukhodadhim / jaa - mi - ma - tara ninya-pracacanameM jaina darzanakI sAMskRtika paramparA akSuNNarUpase aGkita milatI hai| nirgrantha-pravacanako jainasAhityarUpase mAnA jAtA hai| maulika jaina-sAhityarUpameM aMga-tapAMga-Avazyaka Adi sUtroMko "Agama" nAmase prasiddhi prAtra hai| jaMga sUtroMpAhA zrIAcArAMga hai, to dUsarA hamAre hAthameM rahA yaha zrIsUyagaDAMga sUtra hai| isameM do zrutaskandha hai, aura teIsa adhyayana / isa para caudaha pUrvadhArI jhunakevalI zrIbhanyAhusvAmIjIne niyuktikI racanA kI hai, aura bhIzIlAMka-0 sarijI mahArAjane vistRta aura vizada saMskRta vyAkhyA kI hai / jo zrIAgamodaya samitidvArA prakAzita abhI aprApya hai| isameM anyAnya darzanoM ke siddhAMtoMkA suvizada vizleSaNa huA dIkhatA hai, jo jainadarzanake abhyAsiyoMke liye adbhuta hai| bauddha piTaka granthoM kI bhASA jahAM pAlI hotI hai, vahAM jainAgamoMkI bhASA ardhamAgadhI / isameM bihAra-baMgAlakI prAkRta bhASAkA mUla rUpa pracura mAtrAmeM milatA hai| sAdhAraNa jana jo ardhamAgadhIko nahIM jAnate. ve use (ardhamAgadhIko) prAkRta | hI batA dete haiN| para aisA ekAntika nahIM hai| kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcArya mahArAja siddhahama aSTamAdhyAyake cauthe. pAdameM sUtra naMbara 287 meM svopajJa vRttimeM "porANamaddhamAgahamAsAniyayaM suttaM" arthAt prAcIna sUtra ardhamAgadhI bhASAmeM niyata-nirUpita haiN| aisA sUcana karate hue ce hI vahIM "prAyo'syaiva vidhAnAta"-likha kara mAgadhI ke samAna hI ardhamAgadhI /
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ kA vidhAna karate hai| isase spaSTa hotA hai ki-ardhamAgadhIke rUpa pAhatase bhinna hote hai / jo svayaM unhIne apane siddhahamameM "ata etsau pusI maagnnyaaN"| 8-4-287 mUtrameM aura usake bAdake 4-4-301 sUtra sakameM pratipAdana karate haiN| Agamodaya samitidvArA prakAzita zrIzIlokamUrikRta TIkAbAle zrIsUyagaDAMgasUtra meM aura isa dIpikA TIkAvAle sUyagaDAMga* sUtra meM isa prakAra bhASAbheda dekhA jAtAhe-"bujjhijatti tiuTTiA -kimAha baMdhaNaM viiro"| zrIzIlAMkamUri vRttivAlI pratimeM aisA pATha hai / taba dIpikAvRttivAlI pratimeM-" bRAjheca tinajA-kimAha baMdhaNaM vIre" isa prakAra donoM pratiyoM kI pahilI hI gAyAne kitanA rUpAntara hai| pUrva pradarzita pATha jahAM prAkRta meM praveza karatA hai to anantara dIpikA sUcita pATha ardhamAgadhIke rUpoMko surakSita karatA hai| yahAM yadi sAre sUtrako gAthAoMke pAThabhedake udAharaNa likhe jAyeM to eka lambAsA prakaraNa bana sakatA hai| Agama prakAzana karanevAle mahAnubhAvoMne prAkRta aura mAgadhImeM jo bheda thA usakI ora gajanimIlikA nyAya svIkAra kiyA dIkhatA hai / zrIzIlAMkasUriyAlI pratima prathamAke eka vavanagata-'vIre-ko vIro' kara diyA hai| za-kA to prayoga hI kahIM nahIM dIkhatA, jo mAgadhImeM honA cAhiye / vIro-prayoga gaLata to nahIM kahA jA sakatA para bhASAke itihAsakI dRSTise khedajanaka jarUra huA hai| prAkRta bhASAke sAtha saurasenI-paizAcI-mAgadhI Adi bhASAoMke liyebhI kalikAlasarvajJa zrIhema. candrAcAryane-jainavidvAn paNDita zrIcaNDane-aidayugIna sthAnakavAsI svargIya zatAvadhAnI santa zrIratacaMdrajI svAmIne-paNDita vecaradAsajIne-paNDita prabhudAsabhAIne evaM jainAcArya zrImada vijayavijJAnasUrijIke ziSyarala zrIvijayakastarasUrijIne vizeSa 2 prayatna kiye dikhAI dete haiN|
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina sAdhu sAdhvI saMskRta bhASAke adhikatara abhyAsI dekhe jAte haiM, para saMskRtase ati sarala jainatvako mAtRbhASA [!! kahI jAnevAlI prAkRta aura ardhamAgadhIke abhyAsameM udAsIna dekhe jAte haiM. abhyAsa-pravRtti bar3hanI cAhiye | sarakAra kI orase calanevAlI yunivarsiTiyoMmeM saMskRta-pAlIke liye jahAM DigriyAM dI jAtI haiM, vahAM prAkRta-mAgadhI kI pravRtti nagaNya hai| jisake liye vicAravAna jainasaMghane prayatnazIla honA cAhiye, astu / bhASAzAstriyoM kI khojase unake abhimatose patA calatA hai ki zvetAmbara jaina AgamoMkI bhASA bAja se 2500 varSa prAcIna mAnI jAtI hai| ardhamAgadhI bhASa' yonA gAta degara par3I nA to par3hI sarala mAlUma detI hai| sthAnakavAsI samAjakI orase ana AgamoM para apane sAmpradAyika DhaMgase naI 2 TIkAoMkA nirmANa ho rahA hai| yadi usake nirmAcA sAmpradAyika durApaise rahita hoM, to adhika yAMcchanIya honaa| isa dIpikAvRttike sAtha jo sUyagaDAMga mUla chapA hai usameM mAgadhI prayoga surakSita dIkhate hai, jo abhyAsIke liye dhyAna denekI vastu hai| zIlAMkasUrikI vRtti vistRtarUpase vastusvarUpakI carcA karatI hai, vahAM yaha dIpikA ati saMkSipta rUpase siddhAntoMkA pratipAdana karatI hai| donoM vistRta aura saMkSipta TIkAoMko gurugamase paDhanevAle hI jaina darzanakI sarvodayamAvI sarvatomukhI | sthAdvAda cailikA sahI mUlyAMkana kara skeNge| isake sampAdana karanevAle evaM prakAzana karanevAle dhanyavAda ke pAtra hai| isake paThana-pAThanase vastusvarUpakI heya jJeya upAdeya vizeSatAko yathAyogya DhaMgase AtmapariNata kare yahI prArthanIya / sabakA kalyANa ho| upAdhyAya kavIndrasAgara
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ kiJcitprAstAvikam / vipAThakAnAM karakamale samarpyate mAnandameSaH sUtrakRtAGgadIpikA yA AyataskandhAtmakaH prathamo vibhAgaH / savitAro yA dIpikAyAH sugRhItanAmadheyA vidvajjanavariSThAH zrImatsAghuraGgopAdhyAyapravarAH / ete pAThakapatraH kadA katamaM viSayaM jJAtiM kulaM vA mAme nagaraM pAvayAmAsuH zvajanuSA ? ityAre kAyAH samAdhAne nAvAptA kApi sAdhanasAmagrathayAvanmayA ato na nirNetuM zakyate, yadi ca samprApsyate'taH paraM kicitsAdhanaM tarhi nivedayiSyate dvitIye vibhAge / yA yAH pratikRtayo'syA saMzodhane upayuktA mayA tAsAM paricayo'pi tatraiva dAsyate / saGkalanasamagrAdikastvasyAH svayaM dIpikAkAramahAnubhAvaire bolikhitamasya zrutakasya prAnte, yathA--- " " 'zrIjinadevasUrINA-mAdezena cirAyuSAm / upajIvya bRhadvRrtti kRtvA nAmAntaraM punaH // 1 // zrIsAghuropAdhyAyai - dvitIyAGgasya dIpikA / saMkSeparUcijIvAnAM hitAya sukhabodhinI // 2 // " " lilikhe varalUgrAme, nidhinandazaraika (1599 ) vatsare + (saumye) / " + anuSTubhAM lakSaNAnusAreNAtraikasya 'ka' varNasyaiva truTirabhUtparaM mudraNasamaye naitarasphuritamata AryAyAH pUrbhu rezena likhitA eka bihAntargatAH zabdAH, kintu tRtIyacaraNAnte ekasyaiva 'ka' varNasya vardhanAjAyate zrotramUrtistadyathA--- "lilikhe varalUmAme, nidhinandazaraka ( ke1599 ) / vatsare kArtike mAse, caturmAsa kraparvaNi // 2 // etadeva samIcInamAbhAti /
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ kArtike (hi) mAse, ( mudA ) caturmAsakaparvaNi // 3 // tribhirvizeSakam / parijJAyate'nena padmatrayeNa yaduta - kharataragacchAcArya zrImani deva sUrINAmAdezataH zrImatsAghuraGgopAdhyAyapravarairvikramAmavanavatyatrikAyAM paJcadazazatAcyAM kArtikacAturmAsikAhi saGkaliteyaM dIpikA marudharIyavaralUmAma iti / yadyapi zrutaskandhadvisya saMkhAnameva prakAzanecchAprAk paraM bahukAla pAdikAraNavazAdayaM prathama eva zrutarakandhaH prakAzyaasynA, dvitIyo'pi svalpenaiva samayena prakAzamedhyatIti varttavyA dhIrimA tAvatkAlaM zrIdhanaiH pAThakaiH 1 kRte'pyAyA se prUphasaMzodhane chadmasyasulabhA anAbhogAdijanyA yAH kAcana skhalanAmTayo vA dRSTipathamavasareyustAH sammAmIyAH sahaja pAhRdayaiH sabvanerityabhyarthayate- poDazAdhike dvisahase vaikrame pAda lisapure - kalyANabhavane } svargIyAnuyogAcArya paMnyAsapravara zrImatkezaramunijidgaNivaracaraNAkamadhukaro buddhisAgaro gaNiH / oefeo --
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa naM. 1 muulsuutraannaamkaaraabnukrmH| | aha pAsa vivegmuttttite| 29 | appege pachiyaMtasi0 / agne ahiM muchiyA. ahile pumA sNgaa| | ahigaraNakaDAsa bhikkhumo0| 37 appege nAcagA diss| khiNihe sahite susaMvuDe | ahile saMti bApaTTA / | agaM vaNiehiM aahiyN| abhayaMtA va luuhennN| avakkhuba ! daskhu AditaM / 42 aha te pribhaasejaa| ambhAgamitami vaadhe| amuMjiyA namI videhI / 23 abhavisu purA vi bhikkhyo| shrnnaagympssNtaa| appege khudhita bhikkhu.| aha tattha puNo namayati / 25 / appege pddibhaasNtiH| aha se'NutappatI pcchaa| baha vaM paveva bjhN| bahiyappA ahiyaapmaanne| anANiyANa vImaMsA aMdho aMdhaM para niso0|| ahAparaM purkkhaay| amnnunsmuppaay| asaMvuddhA aNAdIyaM0 / aNate nitie loe / aparimANa vivaagaai| 45-45-Sahsik 25
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 avi dhUyarAhi suNhAhi / adu pAiNaM ca suhINaM vA / ani hatyApAgaledAra ! adu knnnnnaascchejeN| anaM maNeNa cititiH| adu sAvinApavAe / aha taM tu bhedamAvamaM0 / aha NaM se hoI svlto.|| adu jaNi alNkaar| asUriya nAma mhaahitaavN.| appeNa appaM iha pNctaa| ahAvaraM sAsayadukkhadhamma0 / ayaM va tattaM jaliya sjoy| abhijuMjiyA shasaahukmmaa0| 83 | aTThAvayaM na sikkhinaH / aNAsiyA nAma mdaasiyaalaa0| 84 bakusIle sayA bhikhuu0| aNucaraM dhammamiNa jinnaann0| aNussuo uraales| aNucaraM dhmmmuiirhtaa| agir3e srphaasesu0| aNuttaragaM paramaM mhesii0| aGmANaM ca mArya c| assi ca loe aduvA prsthaa0| 95 ahAkara ceva nikAmamINe / 118 apavikkha dilR Na hue va sijii0|100 bahAkaraM vA na nikaamnaa.| 119 anassa pANassihaloiyassa0 / 102 | baraI raIpa abhibhUya bhikkhuu0| anAyapiMDeNa'hiyAsapatrA0 102 120-146 avi immamANo phalagAva tthaa0|103 aNupraveNa mahAghoraM / aNu mANaM ca mAyaM c0| 106 atarisa trige| 120 atikamati vaayaae| | bahAvare tasA pANA0 / 121 | appapitAsi pANAsi / / atimANaM ca mAyaM ca / 124
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 pAhaNaM vymaavnN| 13. | abao gavaM nasthiH / anANiyA tA kusalAvi saMtA0 / 131 / aNusAsaNaM puDho paannii| apovarsakhA iti te udaahu| 132 aNelimAma vegane attANa jo jANai jo ya log0| 139 aMtANi dhIya sevetiH / aTTho vi sattANa viuTTaNaM c0| 139 aMtaM kariti duskhaann| ahAtahiyaM tu paceyaisaM0 / 140 aNuttare ya se tthaanne| aho ya rAo ya samuTTiehi / 140 samavisu purA dhoraa| aha seNa mudreNa amuuddhgst| 152 ahAha bhagavaM-evaM se dNte0| assi suThibA tiviheNa taayii| 153 A aNugakachamANe vitahaM biyANe / 155 AgAramAvasaMtA vika ahA bujhyAI susikkhrjjaa| 156 AghAyaM puNa erosina alasae no pcchnnbhaasii0| 156 vaaydNddsmaayaaraa| aMtae vitigicchaae| 157 | mAiMsu mahApurinA / 158 / bAsile devile ceka / AmaMtiya osaviyA / 16. AsaMdiyaM ca nvmuc| 160 AyataTuM sujhaavaay| sAdhAya kizcamAheyaM / 162 zrANimakkhirAgaM ca / AsaMdI paliyake y0| 113 1 AghaM maImamaNuvIya dhmm0| 116 AdINavittI vi kareti paavN| 118 | Arya na kujA ii jIviyahI / 119 11 AuklayaM ceva abujhmaanne0| 121 18 mAyagutte saza yaMte / AhAtahiyaM tu pddeyimsN0| 140 58
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ PAhacahIyaM samupehamANe / AN AMA 129 iseyAhiM diTThIhi / iNamamaM tu anmANa / iha saMduDe muNI jaae| ihalogaduhArahaM viduu0| iha jIviyameva paashaa| iNameva khaNaM viyaanniyaa| veva NaM suseiMtiH / ivevaM pddileiNti| imaM ca dhmmmaadaayk| ihamege i bhaasNtiH| israkamAha se viire| 148 | iMgAlarAsi jaliyaM sjoti0| 5 uTTiyamaNagAramesaNaM / ihegamUDhA pavayaMti mokkhA 98 uvaNIyatarassa tAiyo / itthIsa yA ArayamehuNA 10 / 120 sinnodgtttbhornno| imaM ca dhmmmaadaayk| uttara maNuyANa AhiyA / ispIyo je Na sevNti| 159 uttarA mhullaavaa.| io viddhNsmaannss| rahamahe tiriyaM vA. 61-107 iti virae sApAyakamme hi| 163 maheyaM tiriya disaamu0| 87 ubAlao paanntivaatpjaa| 50 | IsareNa kaDe loe / udaena je siddhimudaahrNti| udayaM jai kammamalaM hrijaa0| 99 urAvayANi gcchNtaa| uddesiyaM kIyagaDa / jadagassa pbhaavennN| 12 / saJcAra pAsavarNaH / | rAlaM jagato jog| caTuMbahe viriyaM / 54 'u
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ com evaM tu samaNA ege| asimAvi isthiposesu0|| evANuciti medhaavii0| ete jiyA bho ! na srnnN0| pae gaye viumm| evaM kha nANiyo sAraM / ee paMca mhaabhuugaa| etehiM sihi ThANehi / evamegetti jNpti| ero care tthaannmaasnne0| evameyANi jptaa| | evaM logammi tAiNA0 / eSamege paassthaa0| 12-59-60 evaM mattA mhNtr0| evamamANiyA maann| evaM kAmesaNaM viuuH| pavamege niyAgaTThI / evaM se udAhu annuptrnaagii| evamege viyacAhi. evaM sehe vi apuDhe / evaM takAi saahiNtaa| ete sahe acaarytaa| eeca tau AyANA 18 | evaM vipaDiyanege / ee mo! kasiNA phaasaa| 22 | pahitAya ! dharaM jaamo0| 23 / ete saMgA masANaH / evaM nimaMtaNaM uddh| evaM tu samaNA ege| evaM samudvira bhikkhuu0| evaM tumme sarAgatyA / erisA bho! vaI esA01 ete pukhva mhaapurisaa| ee ogha tarisaMti. evaM bahUhi kayaM purv| 17 evaM bu tAsu vimpN0| evaM bhayaM Na seyAyaH /
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ evaM mae puTTe mahANubhAve0 / eyAI phAsAI phusaMti bAle0 / eyANi socA NaragANi dhIre0 / evaM tirikkhe maNugrAmaresuM0 / eyAI kAyAI paveditAI0 / eyaM sammaviriyaM0 / evamAdAya mehAvI0 / yamahaM sapehAe0 / etehiM cha ikAehiM0 / evaM udAhu nimgaMthe0 | etesu vAle ya pacamANe0 / egattamevaM abhipatthamajjA0 / eyaM khu nANiNo sAraM0 / 73 85 85 86 ** 105 105 110 111 113 117 119 125 evaM tu samaNA eMge0 ekUNa use paleti 0 / evaM Na se hoi samAhipatte0 / etAiM mayAI virgica dhIre0 / evaM tu sepi adhammaM0 / evaM tu se vi aTTamme0 / ettha viNe aNissive 128-129 143 145 o oe sadA na rakhenA0 / 146 149 152 aniyA0 164 ettha vi bhikkhu aNuna viNIya0 / 164 ettha vi niggaMthe ege egaciU okhANamicche bhaNue samAhi0 / 149 ka kuruvaM ca kArayaM deva0 / kaDesu ghAsa mesijjA0 / kAmehi saMbhavehi ya0 / kujae aparAjie jahA0 / ko jAgA ? vijJAtaM / kuvaMti saMthavaM vAhi0 / zAMti pAvagaM kammaM0 / kuTuM agara tagaraM ca0 / kIlehi vijayaMti sAikammA0 / kesi ca dhigale siLA o0 / 69 kaMdUsu pakhippa pati bAbaM0 / buddhe0 / 164 6 24 28 38 54 65 68 70 75 06 81
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahaM ca NANaM kaha damaNaM se0| 86 koI ca mANaM ca taheva maay0| 92 | sveyanara se kusale mhesii0| 87 cittamaMtamacittaM caa| kiriyAkiriyaM vinnyaannuvaayN0| 93 ciraM dujmaannsH| 11 kammaM parinnAya dargasi dhiire0| 101 | gAraM pi ya Avase nre| coiyA bhikkhucriyaae| a kulAI je dhAvai saaugaaii| 106 | gaMtuM tAya ! puNo gacche / caMdALagaM ca karagaM c0| kammamege pavediti / 103 | girISare vA nishaayyaanne0| 90 cattAri agaNIo samArabhitA / 76 kaDaM ca kajamANaM ca / gamAha miti buyA'buvANA0 / 9. ciyA mahaMtIu mmaarbhittaa0| 82 J kayare dhamme akhAe ? / / gaMdhamala siNANaM ca 111 cizcA vittaM ca putte s0| 110 kayare magge akkhAe ? / 123 gihe diivmpaasNtaa| cattAri smosrnnaannimaanni| 131 kesiMci takAi abujha bhaav0| 147 gutto caIe ya smaahiptto0| 120 kammaM ca chaMdaM ca viniya dhiire| 145 gaMdha vihAya iha sikkhamANe. 149 chaMdeza pale jamA pyaa| kAleNa pucche samiyaM pyaasu0| 153 channaM ca pasaMsa No kre| kuto kayAi medhaavii| 161 / ghaDigaM ca sarDihimayaM ca / 1 | chiditi bAlAya khureNa naka0 / -
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - assi kule smuppme0| jahA ya puDhavI thuubhe0| je se bAipo evN| javiNo migA jahA sNtaa| je eyaM naabhijaannti| jANaM kaarnn'nnaaittttii| jahA basthASiNI naavN0| kiSi pratikaDaM0 / je kei vasA paannaa| jamiNaM jagatI puDho jagA / jeyAvi bahussate siyaa| jaha vi ya nagiNe kise ghre| ja [ya]itaM (?) viharAhi jogava0129 | jo tume niyamo ciSNo0 / jai kAluNiyANi kAsiyA / 31 | jA vi[4] kAhi haaliyaa| he na saMgAkAsmi / jo paribhavai paraM jaNaM / jahA gaMvaM pilAgaM vA / jeyAni aNAyage siyA0 jahA maMdhAda(Ne)e (?) naam0| 60 atya'thamie aNAule0 / bahA pigamA siNgaa| je eyaM caraMti aahiyN0| . jehi kAle parita je iha vinavaNAhi ajosiyaa| jahA naI deyrnnii| je 6 sAtANumA nraa| jehiM nArINa sNjogaa| je iha aarmnissiyaa| je mAyaraM ca piyaraM ca.. jayA hemNtmaasmmi| je evaM uMchaM aNugiddhA0 / jaM ki ci aNagaM taat!| juvatI samaNaM buuyaa| jahA rakkhaM vaNe naayN| | jaukuMbhe joi ucguude| THA 29 FES
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ ar se[at]ine bhikkhu0 ! 69 jAe phale samutpanne / 72 je ke vAlA iha jIbiyo0 / ka 75 jase sugA veyaraNI'bhidugaM0 / maMdira alpAirahe jara te sutA lohitapUyapAI0 / jaM jArikhaM puSThumakAsi kammaM0 / jahA sayaMbhU bahINa sehe 0 / johesu NAe jaha vIsaseNe 0 / jAtIpakSaM aNuparivamANe0 / se mAyaraM vA piyaraM ca hivA0 / Aci duI va viNAsayaMthe0 / je dhamma viNihAtha muMje0 / 79 1 91 92 94 95 100 je mAyaraM ca piyaraM ca hivA0 / 101 jaM vikramaM jANe0 / 106 jahA kumme sagAI0 / 106 je abuddhA mahAbhAgA | tes va buddhA mahAbhAgA0 / 108 jase kisi siloyaM ya0 / 113 jeNehUM nivahe bhikkhU0 / 113 je kei logaMmi ke riAyA0 | 120 jahAhi vitta pasako ya sace0 / 121 123 124 127 127 jai jo kei pucchenA0 / jaha vo kei pucchejA0 / jeli taM vakapati0 / I je. va dANaM pasaMsaMti0 / jahA DhaMkA ya kaMkA ya0 / 128 hA sAvapi nAvaM0 / 129 je ya buddhA atikaMtA0 / 130 jahA hi aMdhe saha jotiNA vi0 / 134 je rakkhasA vA jamaloiyA ya0 / 137 jamADu ohaM salilaM apAragaM0 | 137 je Ayao parako dAvi nacA0 / 139 je ANi puTThA paricayaMti0 / je kohaNe hoti jagaTTabhAsI0 / je viggIe annAyamAsI0 | 141 142 142 je Avi appaM vasumati mattA / 143 je mAhaNe svatiyaprAya vA0 / 144 ne mAsavaM bhikkhu sumrAhuvAdI0 | 144
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 157 . // 162 | jahA diyaapovmpnycjaay| 149 / Dahare ya pANe cuDhe ya pANe0 / 138 je ThANao ya sayaNAsaNe ya0 150 DhahareNa bar3eNa'NasAsito u0| 151 | teNAvi saMdhi NacANaM / ( gAthA jamatItaM pdusspnne| 20 thI 25) / 10 jIvitaM piTTho kinaa| No pihe nnaavpNgure| tameva aciyaagNtaa| je dhammaM suddhmkkhNti| jo kAhara hoja saMjae / taM ca bhikkhU prinaay| jaM mayaM sbsaahuurnn| hi NUNa purA aNusmutaM0 / tamhA dAvi ikkha paTie / gaya saMkhagamA jiiviyN| tavasaM va jahAi se rkheN| jhANajogaM samAGa / NAico ueti Na asyameti / 134 tiriyA maNuyA ya dinvgaa| 36 Na tesu kujjhe ga ya pbhejaa| 151 tiviheNa vi pANa mA haNe. ThitINa siTTA vyasattamA vaa0| 92 getA jahA aMdhakArasi raao0| 152 | tattha daMDeNa sNviite| ThANI viviThANANiH / No chAyae No vi ya lUsapajjA / 154 taM ca bhikkhu parimAyA Na mijada mhaaviire| DaharA buddhA ya pAsaha / tamege paribhAsaMti /
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 | summe muMjaha pApamu0 / |sameva avijaataa| taseNa aNusihA te / te babIodagaM cek0| 18 duhayo hai pvinnaasNtiH| tatma maMdA visiiyNti| te evamakkhaMti abujhamANA| 134 / devA gNvrkkhsaal| tamhA na pAe itthii| te ekmakkhaMti samiba log0| 135 | dUra aNupassiyA munnii| sahi pate loLaNasaMpagAre / se evamakkhaMti smikhmlog| 136 duktI more puNo pusso| te hammamANA narage paddhatiH / se pakkhulogasiha gaaygaa..| 136 dAruNi saagpaagaae| | se tiSpamANe tlsNpukhmv0| 9. ve'tiiymuppsmnnaagyaaii| 138 dANANa se abhayappayANaM / te saMpamAdasi ptrmaannaa| 81 | meva kudhati na kaarviti0| 138 duhAvayaM suakkhAya0 / sikkhAdi suusaahi'bhitaavyNti0| 82 niu mehaavii0| 158 vira bNdhnnummuke| tesipi tavo muddhoH / DANaTTayA ya je paannaa| tathimA takhiyA bhaasaa| tuhalo vi te na bhaasNti| taM magaM gusaraM sukhaM / 123 / paNiya va sahANa aNusare 40 / 91 vahA gira smaarmbh.| 126 / varNati khuppaMti vasaMti phmmii0|100 | dhammapanavaNA bA thaa|
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ ghuNiyA kuliyaM va lev| dhammassa ya pArae munnii| dhammapannavaNA emA0 / ghoyaNa rayaNaM cev| nIvArameyaM bujhinaa| 68 | nisamma se bhikkhusamIhiyaI / 153 / / naMdIcuNNagAI paairaahiH| .. nIbAre paNa liiejjaa| niSaM tase pANiNo thAvare ya0 / 74 nidviyaTThA va devA vaa| no ceva te vaya masI bhavaMtiH / 74 | na kuvavI mhaaviire| nikkhamma dINe prbhoynnmmi| 101 neyAjyaM suakkhAya0 / 105 | patteyaM kasiNe bhaayaa| namattha aNtraaennN0| paMca khaMdhe vyNtege| niksamma gehAu nirAkakakhI. 123 puDhavI AU,veU y| nivANaM paramaM buddhaa| 127 pariyANiyANi saMtA0 / ma kammuNA kamma kharveti vAlA0 / 137 puttaM piyA smaarmbhH| na vasa jAsI va kuLaM va tANaM / 154 purisorama pAvakammuNA / nikiMcaNe mikkhmulhjiivii0| 144 paNNasamatte nayA ae| 13 | na pUyaNa deva siloykaamii0| 148 palimayamahaM biyaanniyaa| nariya pune va pAve vaa| nANAyihAI dukkhaaii| na taM sayaM kaI dukkhaM0 / na sayaM kara na bhannehi | navi tA ameva luppae / | no abhikheja jiiviyN0| | na ya saMkhayamA jIviyaH / no vAsu cakkhU sNvinaa| : :
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 bAlA baLA bhuumimnnukmNtaa0|81-83 | milakkhU amilakkhussa. maNasA vayasA va. maNamA je prssNvi0| mAhaNA khaciyA bessaa| | bhaMjati bALassa baheNa putttthiiN| 83 mAyAhi piyAhi lupatI. mAyA piyA gusA maayaa0| 1 majati gaM pukhamarI srose| mahatA paligoSajANiyA / musAvAyaM pahilaM p0| bhArasna jAtA muNi muNjejjaa.| 10 mA peha purA paNAmae / musa na bUyA muNi atagAmI0 / 122 bhAsamANo na bhaasenaa0| 113 mA paccha asaadhuvaamce| mAhaNe sivA samaNe tivA0 / 163 bhUyAI smaarmbh| 126 mAyara piyare pos| mikkhu muya taha didhamme / 146 muDucANaM muhuuttss0| bhUtAbhisekA duguMchamANe 154 mA epamayamabhaMtA / rAyANo rAyamacA th.| bhUehiM na vihonaa| 158 maNadhaNehi nnegehi| raaghosaamibhuutppaa0|| bhAvaNAjogasukhappA 158 | mahIi majhami ThiThe nngi| 89 rAmo vi maTTiyA saMtA0 / macchA ya kummA ya sirIsibA ya0 / 99 rahire puNo smussiyNge| mAhaNA samaNA po0| 14-21 | mAigo gaDha mAyAlo / 1.4 | khesu NApa jaha sAmasI baa0| 91
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ la DogavAyaM nisAmekhA0 / liyA vidyAmitA deNaM0 / ye kAme Na parathenA0 / va vizaM soyariyA deva0 / vaNe mUDhe jahA jaMtU / busie ya vigayagiddhI0 // viramA vIrA samuTTiyA0 / veyAliyamamAga bho0 / vitaM pasavo ya nAIo0 / vinaddho nAtisaMgehi0 / vatyagaMdha malaMkAraM / 24 batyANi ca me paDiddi0 / vetAlie nAma mahAbhitAve0 / verAI kumaI gherI0 / 55 115 vezaNugiche NicayaM kareti0 / paNa pANA0 / 3 15 26 30 3.2 43 51 52 vayaM sayaM parsA | saMti me tara AyANA0 / sabhuNA kaDe lopa* / sardi pariyApa0 / sukhe apAra AyA / sa sa vANe0 / siddhAya te barogA ya0 / saparigmA ya sAraMbhA0 / saMyujjhaha ki na bujjha0 / samite u sadA sAhU0 1 2 sIja paMsUguDiyA0 / 3-7 sehaMsi ya NaM mamAiNo0 / 14 | sama baraMbhi saMjame0 / 70 84 104 118 127 fare gAmadhammehi0 / 129 visohiyaM te aNukAyaMte 0 / 141 151 piNaM samavANusiTTi0 / SaNaMsi mUDhadasa jahA amUDhA0 / 151 sa sayaM sivAya pANe0 / saMti paMca mahambhUyA0 / viukassa0 / 16 20 21 21 22 22 24 27 27 30 31 23
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ " - 44 siitodgaaddidurgchiyo| saMvuTakammarasa mikkhuNo / / socA bhagavANusAsaNaM / sanamA mhie| sadhe sykmmkppiyaa| 'sUraM mamaMti appaann| sadA dattesaNA dukkh| saMtratA kesaloSaNaM / saMbaddhasamakappA 0 / savAhi annujuttiidi| saMkhAya pesa dhamma0 muTameNaM taM parasamma sayaNAsaNehi jogagehi / 3. | bhI jahA va ruNimahi / 40 | samaNaM pi vahuvAsIgaM0 / suddhaM rakhA prisaae| sayaM dukkaDaM ca na bdti| sutameyamevamegesi / 45 sNloknnijmnngaa| suphaNiM ca sAgapAgAe / saMDAsagaM ca phaNihaM c| suSisuddhalese mehaavii0| saMtacmaNaM nAma mhaahitaav| 55-62 se sundara nagaravahe va sdde0| sadA kasiNaM puga pmmtthaann| 63 / samajiNittA phalusaM aNabrA0 | samUsiyaM nAma vithuumtthaannN0| 82 65 samUsiyA tasya visuunniyNgaa| 82 sadA jalaM nAma nihaM mhNt0| 82 sadA kasiNaM puNa ghmmtthaannN0| 83 saMvAhiyA dukaDiNo paNati / 84 mayAjalA nAma ndiibhiduggaa0| 84 se sambadaMsI amibhUya naannii| 87 se bhUtipajhe aNie caarii|88 se pannayA akkhayasAgare vaa0| 8 | se vIripaNaM pddiputrdhiirie| 88 77 sayaM sahassANa ya joyayANa / 78 se pavvae shmhppgaale0| 89 'surasaNaseva jaso girissaH / / 48
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ HE 104 se vAriyA iridha sarAibhatra / 93 / savvaM jagaM tU samayANupehI / 118 | se pesale suhame purisjaae| 145 socA ya dhamma arihaMtabhAsiya 93 sIha jahA khuramigA paratA. 122 sayaM samidhA aduvA vi socaa| 147 saMbujhaha jaMtaSo 1 mANusacaM01 9. | saMbulamANe u gare matImaM0 / 122 sahANi socA adu bheravANi / 150 sAI saMgAI baca dhIre / 102 / suddhe siyA jAe na duusejaa| 122 | saMkhAe dhamma ca viyaagrNti0| 153 satyamege u sikkhNti| svAdisudII re kitabhASa mikkhU / 155 saMparAiyaM niyacchati / saMkhuDe se mhaapnne| 125 samAlavejA pripunnbhaasii0| 155 sahasamaIe gyaa| 106 / sudaM maga virAhinA 129 se sukhasuse ubahANavaM c| sAhare hatthapAde y.| | saMghara sAdhamma pa0 / 130 se cakkhU mnnusmaann| saMpasArI kykirie| 112 | saMvRr3e se mahApa0 / 130 sussUsamANo ubaasejjaa| sacaM asacaM iti piNyNtaaH| 132 hattha'ssarahajAgehi / suyakkhAtadhamme vitigiccha. manmissa bhAvaM sagirA mahIe0 / 132 iNa chidai bhidaha NaM daMThehaH / sinnnne0| 117 saMvacchara suviNaM lakkhaNaM ca / 135 itthehi pAdehi ya paMghiUNaH / savivivAminimbuDe pyaasu0| 117 sadepurUdesu asjjmaanne0| 140 | itthIma erAvaNamAhu nnaae|
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ | hariyANi bhUtAgi vilaMbagANiH / 96 | holAvAyaM shiivaayN0| hueNa je siddhimudAharati / 99 ! hammamANo na ippebaa| 114 / haNaM naannujaannejaa| 126 115 | hAsa pi jo saMpati pAvaSamme0 / 154 ' = pArozeSTa naM. 2 dIpikAgata subhASita gadya-padyasaMgrahaH / patrAka "dhassa micchaviraha-mAyanogatti heyako pro|" 2 | "jIvo kAyapaha-paNA ya tesi baheNa baMdhoci / " [hasi viNAse 3. viNAso hoi dehiNaM / " "ema balu gaMthe, esa khalu mohe, esa khalu mAre, esa |"eka para hi bhUtAtmA, dehe he vyvsthitH|| khalu nirae, ispaM gaDhie loe|" ekacA bahudhA vaiva, dRzyate jalandravat / / 1 // " 4-5 "yaM nANaM kiyAhINaM, yA bamANiNo kiyA / baschinImILaNamica, nasthi suI dukkhameva aNuparcha / pAsaMto paMguko par3o, ghAbamANo ma dhamo // 1 // " . narae neiyANaM, bahonisi pabamANANaM // 1 // " " sejogasiddhIi phaLabayaMti" " sahi devA vaMtariyA, prtnniigiiymyrvennN| /
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ DAna kA -11 " , 17 " kAlo sahAvaniyaI, puDhakathaM purisakAraNe paMca / samavAye sammataM, egaMte hoi micchataM // 1 // " proNI prANijJAnaM, ghAtacittaM ca tadgatA ceSTA / prANaizca viprayogaH, paJcabhirApadyate hiMsA // 1 // " aTThavi kammAI ahe, baMdhai pakarei ciNai uvaciNai / kamiyabhoI sAhU, jaM bhaNiyaM bhagavaIe phuDaM // 1 // " " AgrahI bata ninISati, yukti tatra yatra matirasya niviSThA / pakSapAtarahitasya tu yuktiryatra tatra matireti nivezam // 1 // " 23 19 pariprahArambhamanA-stArayeyuH kathaM parAn / svayaM daridro na paramIzvarIkartumIzvaraH // 1 // " 46 kiM tAe paDhiyAe ?, payakoDIe palAlabhUyAe / jatthittiyaM na nAyaM parassa pIDA na kAyanA // 1 // " jaM ajjiyaM caritaM, desUNAe ya puvvakoDIe / + "6 12 24 26 " taMpi kasAiyamito, hArae naro muhutte || 1 || " " jaM ajjiyaM samIkhallaehiM tavaniyamabaMbha maI ehi / mAhutayaM kalahaMtA, chaDDe aha sAgapatterhi || 2 || " pupphaphalANaM ca rasaM, surAe maMsassa mahiliyANaM ca / jANatA je virayA, te dukarakArae vaMde || 1 || 40 hA mAtamriyata iti, trAtA naivAsti sAmprataM kazcit / kiMvA zaraNaM me sthAdiha duSkRtacaritasya pApasya || 1 ||" 42 " riddhI sahAvataralA, rogajarAbhaMguraM ithaM sarIraM / 39 46 dopi gamaNasIlANaM, kiJciraM hojja saMbaMdho ? // 1 // " 44 " mAtApitRsahasrANi putradArazatAni ca / pratijanmani varttante, kasya mAtA pitA'pi vA ? // 2 // " 44 " svAdhyAyadhyAnakRcchrANi, bhikSAbhramaNa eva ca / prAyaH pauruSahInAnAM, jIvanopAya kauzalam // 1 // " 37 37 46
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ "yuddhasya hi gatirdevI, kastatra jayanizcaya / " balavAnindriyagrAmaH, paNDito'pyatra mumati // 1 // " 65 " gRhI dAnena zuddhayati" 56 | " jai vi na se vayabhaMgo, tahavi kusaMgAo hoi avvaao| "purANaM ( zAstraM ) mAnavo dharmaH, sAGgo vedaishvikitsitm| / dosanihAlaNaniThaNo, samvo pAyaM jaNo jeNa // 2 // " 65 / / __ AzAsiddhAni catvAri, na hantavyAni hetubhiH // 1 // " 56 | " muNDaM zirovadanametadaniSTagandhaM, " akosahaNaNamAraNa-dhammabhaMsANa baalsulbhaannN| bhikSATanena bharaNaM ca hatodarasya / __ lAbha mannai dhIro, jahuttarANaM abhAvammi // 1 // " 57 gAtraM malena malinaM gatasarvazobha, "sarvANi sattvAni sukhe ratAni, sarvANi duHkhAca smudvijnti| | citraM tathApi manaso madane'sti vAMchA // 1 // " 65 tasmAtsukhArthI sukhameva dadyAt, sukhapradAtA labhate sukhAni / /"59 | " na ya loNaM loNijjai, Na ya tuppijai ghayaM va tillaM vaa| "kIrati jAijuThavaNa-maeNa aviyAriUNa kjjaaii| | kiha sakko ? baMceuM, attA aNuhUya'kallANaM // 1 // " 66 / vayapariNAme sariyAI, tAI hiyae khuDukaMti // 1 // " 60 | " acchinimelaNamittaM pi, nasthi suhaM dukkhameva aNubaddhaM / " hataM muSTibhirAkAzaM, tuSANAM khaNDanaM kRtam / ] narae neraIyANa, ahonisaM paJcamANANaM // 1 // yanmayA prApya mAnuSyaM, sadarthe nAdaraH kRtaH // 2 // " 60 " mayA parijanasyArthe, kRtaM karma sudAruNam / / " mAtrA svasrA duhitrA vAna viviktAsano bhavet / ekAkI tena do'I, gatAste phlbhoginH||2||"
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ ..... .. - | "diti kasAyA bhavamaNataM / " 5 / " visappe sadhyamao dhAre, bahupANaviNAsaNe / NI"dIyate mriyamANasya, koTi jIvitameva vaa| natthi joisame satye, tamhA joI na dIvae // 3 // " 96 | dhanakoTina gRhIyAta, sarvo jIvitumicchati // 1 // " 92 | " jAyateyaM na icchaMti, pAvagaM jalaittae / "rukkhA gucchA gummA, layA ya ballI ya pavvagA ceva / tikkhamannayaraM satyaM, savayo vi durAsayaM // 1 // " 96 taNavalayahariyaosahi-jalahahahaNA ya bodhavyA // 1 // " 94 | " pAINaM paDiNaM vA vi, urdu aNudisAmavi / | " vabaMdhaabhakkhANA-dANaparabhaNaviloyaNAINaM / ahe dAhiNao vA vi, dahe uttarao vi ya // 2 // " 96 savvajahanno udao, dasaguNimo ikasi kayANaM // 1 // " 95 | " bhUyANaM esamAdhAo, havvavAho na sNso| " tivvayare ya pose, sayaguNio syshsskoddigunno| / taM paIvapayAvaTThA, saMjayA kiMci nArabhe // 3 // " 96 | koDAkoDiguNo vA, huja vivAgo bahutaro vA // 2 // " 95 | " tamhA eyaM viyANittA, dosaM duggaivaDhaNaM / " taheva bhattapANesu, payaNe payAvaNesu ya / agaNikAyasamAraMbha, jAvajjIvAha vajae // 4 // " 96 pANabhUyadayaTThAe, tamhA mikkha na pae na payAvae // 1 // "96 | " so eso jassa guNA, viyaraMti'NivAriyA dsdisaasu| " jalanissiyA jIvA, puDhavIkaTThanissiyA / iharA kahAsu mumvasi, paJcakkhaM ana dihosi // 1 // " 102 hammati bhattapANesu, tamhA mikkhU na payAvae // 2 // " 96 | " azAzvatAni sthAnAni, sarvANi divi ceha vat /
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 39 devAsuramanuSyANA - mRddhayazca sukhAni ca // 1 // " dharma eko hi zAzvataH / 46 " kaSAyA yasya no chinnA, yasya nAtmavazaM manaH / indriyANi na guptAni pravrajyA tasya jIvanam // 1 // " 108 kaMsesu kaMsapAesu, kuMDamosu vA puNo / dd 66 bhuMjato asaNapANAI, AyArA paribhassai // 1 // 113 " gaMbhIravijayA ee, [ pANA duppaDilehagA | Xxx] 113 64 gopaviTTo u, na nisIeja katthai / kahaM ca na pabaMdhejjA, ciTThittA Na va saMjaya // 1 // " tiNhamannayarAgassa, nisejjA jassa kapaI / jarAe abhibhUyassa, vAhiyassa tavasiNo // jIveNa bhaMte ! isamANe vA ussuyamANe vA kai kamma pagaDIo baMdhai ?, goyamA ! sattavihabaMdhae vA 105 105 1 // dd 113 114 aTThadhi vA " 115 39 " jeNa paro dUmijjai, avarAho hoi jeNa bhaNiena / appA paDai kilese, taM na hu jaMpati gIyatthA // 1 // " ego me sAsao appA, nANadaMsaNasaMjuo / "" sesA me bAhirA bhAvA, savve saMjogalakkhaNA // 1 // " akarttA nirguNo bhoktA, AtmA kA piladarzane / "kriyaiva phaladA puMsAM, na jJAnaM phaladaM smRtam / yataH strIbhakSyabhogajJo, na jJAnAtsukhito bhavet // 1 // 121 66 ajarAmaravadvAla, klizyate dhanakAmyayA / zAzvataM jIvitaM caiva manyamAno dhanAni ca // 1 // 19 121 sAmannamaNucaraMtarasa, kasAyA jassa ukkaDA huMti / 66 119 119 121 mannAmi ucchupuSkaM va niSphalaM tassa cAricaM // 1 // " 130 " paDhamaM nANaM tao dayA, evaM ciTThai savvasaMjae / anANI ki kAhI ?, kiM vA nAhI ? cheyapAvagaM // 1 // " 136
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ " nANarasa hoi bhAgI, thirayarao daMsaNe carite ya / dhanA Avaka hAIM, gurukulavAsaM na muMcati // 1 // "9 "pAvaM kAUNa puNo, appANaM suddhameva vAharai | 142 duguNaM karei pAvaM, bIyaM bAlassa maMdatvaM // 1 // 11 " brAhmaNaM DoDamiti brUyAt" tathA " vaNijaM kirATa " miti 142 " jJAnakriyAbhyAM mokSaH " 144 " anyaiH svecchAracitA- narthavizeSAn kra[a] meNa vijJAya / kRtsnaM vAGgamayamita iti, khAdatyaGgAni darpeNa // 1 // 145 ekaH prakurute karma, bhunaktamyekazca tatphalam / 66 ," 146 jAyate mriyate caika, eko yAti bhavAntaram // 1 // " nahi bhavati nirvigopaka- manupAsitagurukulasya vijJAnam / prakaTitapAzcAdbhAgaM pazyata nRtyaM mayUrasya // 1 // " 150 " so attho vattavvo, jo bhannai akkharehiM thovehiM / jo puNa bahuakkharehiM so hoi nissAro // 1 // 139 155 66 dagdhe bIje yathA'tyantaM [ prAdurbhavati nAGkuraH / karmabIje tathA dagdhe, na rohati bhavAGkuraH // 1 // ' patra pRSTha 4 2 1 57 1 95 95 2 98 1 104 1 111 1 115 1 10 sAmAnya zuddhipatrakam / paMkti 1 9 13 2 11 12 6 7 7 4 azuddha megetti cANaM Ako *NAiNi 'nAdI ni lavaNa vihUNA sikhaMti "lasiNANaM ussUyamANe zuddha megeti cANaM akkosa nAI 161 nAdInAM sarfar sikkhati "laM siNA rasuyamANe
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ iti zrI pAThaka pravarazrImatsAdhuraGgagaNivaravihitayA dIpikayA samalaMkRtaH zrIsUyagaDAMgasUtra-prathamazrutaskandhaH I
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ zreSThi devacaMdralAlabhAI jaina pustakoddhAre granthAGka 109 // OM hrI~ ahaM namaH // parama suvihitazrI matkharataragacchavi bhUSaNa mahopAdhyAya zrImatsAdhuraGgagaNivaryagumphitayA dIpikayA samalaGkRtaM / sUyagaDAGgasUtram / Defec. namaH zrIvarddhamAnAya, svAmine paramAtmane / yadIyadarzanAdeva, parAnando vijRmbhate // 1 // nAnAlabdhipradhAnAya nidhAnAya mahaujasAm | ajJAnadhvAntavidhvaMsa- dakSAya zrutavedhase // 2 // zrI vIrasvAminaH ziSya - rAjAya guNadhAriNe / saMyamazrIpavitrAya, gautamasvAmine namaH || 3 || yugmam || sajjJAnasudhayA hArda, cakSuryairvimalIkRtam / bhavantu guravaste tu suprasannadRzo mayi // 4 // zrIsAghuraGgopAdhyAyai - dvitIyAGgasya dIpikA / saMkSeparucijIvAnAM hitAya sukhabodhinI // 5 // [ viracyata iti zeSaH ] jinapravacanaM naumi, zrImadarhatprakAzitam / yAnapAtrAyitaM yena, jantUnAM bhavasAgare || 6 || natvaitAn paramAbhISTAn stutvA ca zrutadevatAm / samyaktvadIpikAM kurve, dvitIyAGgasya dIpikAm // 7 //
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ tathAhi bujjheja tiuddejA, baMdhaNaM prijaanniyaa| kimAha ? baMdhaNaM vIre, kiMvA jANaM tiuddaI ? // 1 // vyAkhyA-sUtramidaM sUtrakatAGgasyAdau vartate, asya zrImadAcArAGgena sahAyaM sambandhaH, zrIAcArAGge caitatprarUpitaMINT "jIvo chakkAyaparUvaNA ya. tesiM vaheNa baMdho"tti / jIvaSaTakAyAnAM ca vadhe'STakoNa bandha: syAt " esa khalu / gaMthe, esa khalu mohe, esa khalu mAre, esa khalu nirae, icatthaM gaDhie loe" iti vacanAt / yadi SaNNAM jIva- | nikAyAnAM vadhe'STakarmaNAM bandha ityetatsarva buddhyeta, yadi vA keSAzcidvAdinAM jJAnAdeva muktiH, apareSAM tu kriyayA muktiH, jainAnAM tUbhAbhyAM niHzreyasAdhigamaH, tatrApi jJAnapUrvikaiva kriyA phalavatI, nahi kevalena jJAnena muktiH kevalayA kriyayA vA muktiH / yatA-" haiyaM nANaM kiyAhINaM, hayA annANiNo kiyaa| pAsaMto paMgulo daDDo, dhAvamANoM ya aMdhao // 1 // " tarhi kathaM muktiH syAdasyocaraM-" saMjogasiddhIi phalaM vayaMtI" tyAdivacanaprAmANyAdubhAmyAMjJAnakriyAmyAmeva muktiH, ityAdi buddhyeta anena jJAnamuktaM, troTayedityanena ca kriyoktA, tatrAyamartho--'buddhyeta' avagacche- | drodhaM vidadhyAt / kiM buddhyeta ? 'paMdhaNaM' bandhanaM jJAnAvaraNAdyaSTaprakAraM karma taddheta vo vA mithyAtvAviratyAdayaH, mithyA 1 eSa khalu grantha eSa khalu moha, eSa khalu mAra eSa khalu niraya, atrArthe gRddho lokaH / 2 hataM jJAnaM kriyAhInaM, hatA ajJAninaH kriyA / pazyan paDalo dagdho, dhAvamAnazcAndhakaH // 1 // 3 saMyogasiddhyA phalaM vadanti /
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAdayo hi catvAro ' hetava: ' karmabandhakAraNAni / "vardhassa sicchaavirai - kasAyajogatti heyavo cauro " iti vacanAt parigrahArambhAdayo vA / na ca bodhamAtrAdabhISTArthasiddhiH, ataH kriyAM darzayati-' parijANiyA ' bandhanaM parijJAya viziSTayA kriyayA saMyamAnuSThAnarUpayA ' troTaye' dapanayet - AtmapradezebhyaH karma pRthakkuryAt / evamukte jambUsvAmyAdiko vineyo bandhAdisvarUpaM pRSTavAn -' kimAha ? baMdhaNaM vIre ' zrIvIro bhagavAn kiM bandhanamuktavAn 1 yena jJAtena bandhanaM troTayati, kimuktaM bhavati ? SaTkAyavadhe bandhaM vijJAya bandhanaM - aSTakarmalakSaNaM parijJAya troTayet / evaM zrIsudharmasvAminA'bhihite zrIjambU provAca- kimAha bandhanaM vIraH 1 yadavagacchatastadbandhanaM troTayatIti gAthArthaH // 1 // bandhanapraznanirvacanAyAhacittamaMtamacittaM vA, parigijjha kisAmavi / annaM vA aNujANAi, evaM dukkhANa muccaI // 2 // vyAkhyA--asmiJjagati jJAnAvaraNIyAdikarmabandhanaM jJeyaM, karmabandhakAraNaM ca ArambhaparigrahAveva tatra pUrvaM parigrahasvarUpaM darzayati-' cittamaMtamacittaM vA' + sacittamacittaM vA ' kRzamapi ' stokamapi parigrahaM parigRhya 'annaM va aNujANAi' karaNakAraNAnumatiprakAraiH parigrahaM ' parigRhya' svIkRtya evaM duHkhayatIti duHkhaM aSTaprakAraM karma tatphalaM vA asAtodayAdirUpaM, tasmAnna mucyate / kimuktaM bhavati 1 sacittAcittarUpaM vA parigrahaM parigRhya anyAnvA grAhayitvA gRhato vA'nyAnanujJAya duHkhAt aSTaprakAra karmarUpAttatphalabhUtAdasAtodayAdirUpAdvA na mucyata iti gAthArthaH // 2 // atha yatra parigrahastatrArambhaH yatrArambhastatra prANAtipAta eva, etadeva darzayati 1 bandhasya mithyAtvAviratikaSAyayogA iti hetavazcatvAraH / + dvipadacatuSpadAdi / X kanakaratnAdi /
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ sayaM tivAyae pANe, aduvA'nnehiM ghAyae / haNataM vA'NujANAi, veraM vaDDai appaNo // 3 // vyAkhyA--sa parigrahavAnasantuSTaH san bhUyastadarjana paraH samarjitopadravakAriNi ca dveSamupagataH prANinaH prANAnatipAtayati punaH sa parigrahAgrahI lobhAbhibhUtaH san svayaM vyApAdayati apa[rairapi ]zanapi (1) ghAtayati, ta[na] tazvAnyAn samanujAnIte, tadevaM kRtakAritAnumatibhirjIvopamardanena janmAntarazatAnyAtmano vairaM varddhayati, tatazca duHkhaparamparArUpabandhanAnna mucyate / kimuktaM bhavati ? parigrahArambhanirato janturlobhAbhibhUtaH san svayaM prANinaH atipAtayati, aparairghAtayati nato'nyAn samanujAnIte, tatazca janmAntarazatAnyanubandhi kevalaM vairameva varddhayati, upalakSaNArthatvAnmRSAvAdAdayo'pi bandhahetavo draSTavyA iti gAthArthaH || 3 || punarvandhamevAzrityAha jasi kule samutpanne, jehiM vA saMvase nare / mamAI luppaI bAle, annamannoI mucchite // 4 // manuSyaH vyAkhyA - yasminkule rASTrakUTAdau samutpannaH, yairvA samaM vasati pAMzukrIDAdikaM karoti, evaMvidho 'naro ' pitRmAtRbhrAtRbhaginIbhAryAputrAdiSu 'mamatvavAn ' mamatAM kurvan svaparivAre snin bAlo'jJo lupyate, mamatvajanitena karmaNA 'lupyate ' vilupyate, kutra ? saMsAre-nArakatiryagmanuSyAmaralakSaNe ' bAdhyate ' pIDayate / idamuktaM bhavati - 'bAlo ''jJo 'naze' manuSyaH svaparivAramamatoddhAntacetAH sa~zcAturgatike saMsAre sadasadvivekazUnyaH san paribhramati, tatazca tiryagnarakAdiSu asAtave danayA pIDayata iti gAthArthaH // 4 // kiM vA jAnan bandhanaM troTayatItyasyottaramAha - 6
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ vittaM soyariyA ceva, sabameyaM na tANae / saMkhAya jIviuM ceva, kammuNA u tiu // 5 // vyAkhyA-' vittaM ' sacittamacittaM vA ' sodaryAH ' bhrAtRbhaginyAdayaH saMsArAntargatasyAsumato dussahA - atikaTukAH zArIramAnasA vedanAH samanubhavato na ' trANAya ' rakSaNAya bhavanti, iti ' saGkhyAya ' jJAtvA jIvitaM ca mitaM prANinAM jJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA ca sacittAcittaparigrahaM prANyupaghAtasvajanasnehAdIni bandhanasthAnAni pratyAkhyAya karmaNaH sakAzAtruTyati-apagacchati - karmaNaH pRthag bhavati, yadi vA 'karmaNA ' kriyayA saMyamAnuSThAnarUpayA bandhanAnuyyati / idamuktaM bhavati - jIvasya saMsArasAgarAntarbhramato dussahA vedanAH samanubhavato vittaM sodaryAzca trANAya na bhavanti iti jJaparijJayA jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA ca sarve dhanasvajanAdisambandhaM pratyAkhyAya karmaNaH pRthagbhavatIti gAthArthaH // 5 // svasamayapratipAdanAnantaraM parasamayapratipAdanAyAha ee gaMthe viukkamma, ege samaNamAhaNA / ayANaMtA viuslitA, sattA kAmehi mANavA // 6 // vyAkhyA - etAn granthAn arhaduktAn vyutkramya' parityajya 'eke' kecana, na sarve, zramaNAH - zAkyAdayo 'brAhmaNAH ' bRha[bArha]spatyamatAnusAriNaH ajAnAnAH 'vividhaM' anekaprakAraM ' ut' prAbalyena 'sitAH' baddhA: - svasamayeSvabhiniviSTAHsvamata kadAgrahagrastAH evaMvidhA mAnavAH svasvadarzananAnurAgiNa icchAmadanAdike kAme AsaktAssantaH pravarttante / idamuktaM bhavati - arhaduktAn granthAn dayArasamayAn parityajya svamativikalpitagrantheSu AsaktA eke zramaNabrAhmaNAH paravAdinaH
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ mA paramArthamajAnantaH kevalaM khaMkadAgrahagrastAH svasvamatAnurAgiNo mAnavAH kAme icchAmadanAkhye pravarttanta iti gAthArthaH // 6 // atha granthakAraH pUrva cArvAkamataM darzayannAha--|| saMti paMca mahabbhUyA, ihamegesimAhiyA / puDhavI AU teU ya, vAU AgAsapaMcamA // 7 // vyAkhyA-cArvAkA evaM pratipAdayanti-' santi' vidyante ' iha ' jagati paJca mahAbhUtAni, sarvalokavyApitvAt , iha loke ekeSAM-bhUtavAdinAM 'AkhyAtAni' pratipAditAni tatattIrthakatA tairvA bhUtavAdibhizcArvAkaiH 'AkhyAtAni' svayamaGgIkRtyAnyeSAM pratipAditAni / kAni tAni ? 'puDhavI' ityAdi, pRthivI-kAThinyarUpA, Apo.dravalakSaNA, tejauSNarUpaM, vAyuzcalanalakSaNaH, AkAzaM-zuSiralakSaNaM, tacca paJcamaM, etAni paJca mahAbhUtAni-na kaizcidapyapahotuM zakyAni, etAvatA cArvAkAH sarvalokavyApitvAt paJca mahAbhUtAni pratipAdayanti iti gAthArthaH // 7 // atha punazcArvAkaH svamatasvarUpaM darzayati| ee paMca mahabbhUyA, tebbho egotti aahiyaa| aha tesiM viNAse u, viNAso hoi dehinno|| 8 // ___ vyAkhyA-etAnyanantaroktAni pRthivyAdIni pazca mahAbhUtAni, yAni, tebhya:-kAyAkArapariNatebhyaH ekaH' kazci| cidrUpo bhUtAvyatirikta AtmA bhavati, na bhUtebhyo vyatirikto'paraH kazcidAtmA'sti, yathA'pare vAdinaH prarUpayanti, yathA-dehAd vyatiriktaH pRthagAtmAkhyaH padArtho'stIti, na tathA paralokayAyI sukhaduHkhAdibhoktA jIvAkhyA padArtho'stIti
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ cArvAkA pratipAdayanti / atha paravAdI jIvAkhyapadArthapratipAdanaparastatsthApanAya provAca-bho cArvAka ! yadi bhRtavyatirikto'paraH kazcidAtmAkhyA padArthoM na vidyate tarhi kasminnapi mRte ' asau mRta' iti vyapadezaH kuto bhavati ? ityukte cArvAkaH prAha-' aha tesi viNAse u, viNAso hoi dehiNo' teSAM paJcamahAbhUtAnAM kAyAkArapariNatAnAM vinAze sati dehino devadattAkhyasya vinAzo bhavati, tato 'mRta' iti vyapadezaH syAnna paraM paJcabhUtebhyaH pRthagbhUtaH kazcidAsmAkhyaH padArtho'stIti bhAvaH, paraM ye evaM pratipAdayanti paralokayAyI sukhaduHkhAdibhoktA jIvAkhyA padArtho'sti tanmugdharaJjanameveti gAthArthaH / / 8 // etAvatA paJcabhUtavAdinA svapakSe prarUpite AtmAdvaitavAdI svapakSamAviSkarotijahA ya puDhavIthUbhe, ege nANA ya dIsai / evaM bho ! kasiNe loe, vinna nANA ya dIsai // 9 // - vyAkhyA-pRthivyeva stUpA-pRthivIsaGghAtAkhyo'vayavI, sa caika evAsti, paraM nAnArUpa:-saritsamudraparvatanagarapurasanivezAdyAdhAratayA vicitro dRzyate, nimnonnatamRdukaThinaraktapItazvetAdibhedena vA dRzyate, na ca pRthvItatvAdvyabhicarati, bhedena vicitratayA dRzyamAno'pi pRthivyeva kathyate, evaM bho|' iti parAmantraNaM, bho paravAdin / yathA pRthivIpiNDaH sarvatra eka eva, tathaivAtmA'pi nAnAprakAro dvipada-catuSpada-bahupadAdirUpeNa dRzyate, paraM bhavanmate yatpratizarIraM AtmA varNyate tanmudhA, yatA-" eka eva hi bhUtAtmA, dehe dehe vyvsthitH| ekadhA bahudhA caiva, dRzyate jalacandravat // 1 // " // 9 // ityAtmA'dvaitavAdaH, atha jainaH pratyuttaradAnAyAha
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ evamegetti jaMpati, maMdA AraMbhanissiyA / ege kiccA sayaM pAvaM, tivaM dukkhaM niyacchai // 10 // * vyAkhyA-'evaM ' pUrvoktanyAyena 'eke ' kecana paravAdinaH AtmA'dvaitavAdamAzritya ' jalpanti' pratipAdayanti / kimbhUtAste ? ' mandA' jaDA:-samyakparijJAna vikalAH, ata eva 'mandAH' yuktivikalA AtmAdvaitapakSasamAzrayaNAta , | tathAhi-yadyeka evAtmA syAnAtmabahutvaM tato ye 'sattvAH' prANinaH kRSivalAH ' Arambhe' prANyupamardanakAriNi vyApAre niHzritAste svayamevArambhakRtaM pApaphalamanubhavanti, nAnye, yadyAtmA eka eva sarvatra tarhi ekena vihite pApe tatphalaM sarvaevAnubhavanti, ekena vihite puNye tacchubhaphalamapi sarve'pyanubhaviSyanti, na caivaM dRzyate, svastrakarmaphalabhujaH sarve'pi prANinaH, yadyeka evAtmA sarvagataH zarIraM zarIraM prati jalacandravatpratibhAsate tarhi eke sukhinaH eke duHkhinaH eke sadhanAH eke niHsvAH eke mUrkhAH eke prAjJAH eke rAjAnaH eke raGkAH eke surUpAH eke kurUpAH, evaM andhAH kANAH kubjAH paGgavA, eke paTuzarIrA ityAdi vyavasthA vyabhicarati, tasmAdyatkizcidetat / yadivA ekazcauryAdikamasamaJjasaM karoti, sa eva vadhavandhanacchedanabhedanAdikAM viDambanAM sahate, nApare, yadyeka evAtmA syAttarhi ekena jantunA kRte'parAdhe sarve'pi surA mAnavAstiryo nArakAzca sarve'pi sadRzAmeva duHkharUpAM viDambanAmanubhavanti, na caivaM dRzyate, yato nArakAH sarvadA'pi duHkharUpAM viDambanAmanubhavanto dRzyante " acchinimIlaNamittaM, natthi suhaM dukkhameva aNubaddhaM / narae neraiyANaM, aho. 1 akSinimIlanamAtraM nAsti sukhaM duHkhamevAnubaddhaM / niraye nairayikANAM aharnizaM pacyamAnAnAm // 1 //
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ nisiM paJcamANANaM / / 1 // " iti vacanAt / devAzca sadA'pi sukhina eva, yataH " tehiM devA vaMtariyA, varataruNIgIyavAiyaraveNaM / nicaM suhiyA pamuiyA, gayaMpi kAlaM na yANaMti // 2 // " evaM vaimAnikA api sukhinaH | | " devANaM devaloe,jaM sukkhaM taM naro subhaNiovi / na bhaNai vAsasaeNa vi, jassa vi jIhAsayaM hunaa||3|| tiryazcastu duHkhina eva "tiriyA kasaMkusArA-nivAyavahabaMdhamAraNasayAI / neva ihaM pAvitA, parattha jaha nImiyA haMtA // 4 // " manuSyAstu kepi sukhinaH ke'pi dukhinaH "kecillakSambharayA, koTimbharayazca ke'pi kepi narAH / ke'pi ca nAtmambharayaH, phalametatsukRtaduSkRtayoH // 5 // " evaM cAturgatikA api prANinaH sukhaduHkhavyavasthayA vyavasthitA vilokyante, yataH " pratyakSa evaM vizve'smin , prapazcaH punnypaapyoH| yadvibhinnaM jagatsarve, sukhaduHkhavyavasthayA // 1 // " evaM sthite ye kecana vAdinaH " eka eva hi bhUtAtmA, dehe dehe vyava* IN sthitaH / ekadhA bahudhA caiva, dRzyate jalacandravat // 1 // " ityAdiprarUpayanti, tatsarva mithyA, kizca-sarvagatatve Atmano bandhamokSAghabhAvaH, tathA pratipAdyapratipAdakavivekAbhAvAcchAstrapraNayanAbhAvazca syAditi, tenonmattapralapitamiva | bhavaduktaM na saGgatimaGgatIti zrutvA sarvagatAtmavAdI maunamAlamdhya sthitaH // 10 // atha tajjIvataccharIravAdI prAha 1 tatra devA vyantarikA varataruNIgItavAditaraveNa / nityaM sakhitAH pramuditA gatamapi kAlaM na jAnanti // 2 // 2 devAnAM devaloke yatsukhaM tannaraH subhaNito'pi / na bhaNati varSazatenApi yasyApi jihvAzataM bhaveta // 2 // 3 tiyazvaH kaSAzArAnipAtavaghabandhanamAraNazatAni / naiveha prApnuyuH paratra yadi niyamitA abhUvan // 4 //
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ baDApatteyaM kasiNe AyA, je bAlA je ya pNddiyaa| saMti peccA Na tesiMti, nathi sattAvevAiyA // 11 // vyAkhyA-tajjIvataccharIravAdI evaM brUte 'patteyaM kasiNe Aya ' tti, 'pratyekaM' zarIraM prati pratyekaM AtmAnaH kRtsnAH ' sarve'pi, zarIraM prati pRthagevAtmA iti bhAvaH, na punaH sarvagata eka evAtmA 'je bAlA je ya pNddiyaa'| ye 'bAlA' mUrkhA ye ca ' paNDitAH ' sadasadvivekajJAste sarve pRthag vyavasthitAH, yadyeka evAtmA sarvavyApakaH syAttabasau bAlaH paNDitazcAsau, nAyaM loke vyavahAraH parisphuTaH syAt , dRzyate cAyaM prasiddho vyavahAra AbAlagopAlAdiSu ayaM || bAlaH ayaM paNDita ityAdi, tarhi jJAyate-zarIraM zarIraM prati pRthagevAtmA, nahi sarvajagadvyApI eka eveti, evamAtmano bahutvamAhatAnAmapISTameva ityAzaMkyAha-jainAnA mate tanmate ca na ko'pi bhedaH syAt, paramayaM vizeSa:-AtmanAM bahutvamasti, paraM yAvaccharIraM tAvadevAtmA, zarIravinAze Atmano'pi vinAzaH, zarIrAdbhinno gatyantaragAmI AtmA nAstyeva, tadeva darzayati-'saMti peccA Na tesiM' ti, paralokAnuyAyI zarIrAdbhinnaH svakarmaphalabhoktA na kazcidAtmArayA padArtho'stIti bhAvaH / kimityevamata Aha-'nathi sattovavAiyA' asti zabda ekavacano'pyatra bahuvacanAnto draSTavyaH, tatazca na vidyante 'saccAH' prANinA, upapAtena nivRttAH auSapAtikAH, bhavAdbhavAntaragAmino na bha atrAha para:-prAgupanyastabhUtavAdino'sya ca tajjIvataccharIravAdinazca mithaH ko vizeSaH ? ityatrocyate-bhUtavAdinA tvevaM prarUpyate-bhRtAnyeva kAyAkArapariNatAni dhAvanavalganAdikAM kriyAM kurvanti, tajjIvataccharIravAdI svevaM prarUpayati-kAyAkAra. pariNatemyo bhUtebhyazcetanAkhya Atmotpadyate abhivyajyate vA tebhyazvAmina iti / kAyAkArapariNatebhyo bhUtebhya Atmotpadyate,
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ teSu vinaSTeSu AtmA'pi vinazyati, na paralokayAyI svakarmaphalabhoktA AtmAkhyaH padArtho'stIti bhAvaH // 11 // ___ evaM cAtmano'bhAve puNyapApayorapyabhAva iti darzayitumAha natthi punne va pAve vA, natthi loe io pare / sarIrassa viNAseNaM, viNAso hoi dehiNo // 12 // | vyAkhyA-Atmano'bhAve puNyapApayorapyabhAvaH, tatra puNyamabhyudayaprAptilakSaNaM, tadviparItaM pApaM, tata Atmano'bhAve / puNyapApayorapyabhAvaH, dharmiNo'bhAve dharmasyApyabhAva iti, Atmano'bhAve'smAllokAtparo'nyo lokastasyApyabhAva eveti / tataH kimuktaM bhavati ? Atmano'bhAve puNyapApayorapyabhAvastatazca paralokasyApyabhAva eveti tatvaM, puNyapApAnusAriNI zubhAzubhagatiH prANinAmudayamAyAti paraloke, tata ekasyAtmano'bhAve puNyapApaparalokAnAM ca abhAva eveti / atrArthe bahavo dRSTAntAH santi, tathAhi-yathA jalabuddhado jalAtirekeNa nAparaH kazcidvidyate, jalApagame budbudAnAmapyapagamaH, tathA bhUtavyatirekeNa nAparaH kazcidvidyate Atmeti, tathA yathA kadalIstambhasya bahistvagapanayane kriyamANe tvagmAtrameva sarva, nAntaH kazcitsAro'sti, evaM bhUtasamudAyavicaTane tAvanmAnaM vihAya nAntaH sArabhUtaH kazcidAtmAkhyaH padArtha upalabhyate, punaryathA''dazeM svacchatvAtpratibimbito bahistho'pyartho'ntargato lakSyate, na tathA''tmeti / yathA ca grISme bhaumenoSmaNA parispandamAnA marIcayo jalAkAraM vijJAnamutpAdayanti, evamanye'pi gandharvanagarAdayaH svasvarUpeNAtathAbhUtA api tathA pratibhAsante, tathA''tmA'pi bhUtasamudAyasya kAyAkArapariNatau satyAM pRthagasanneva tathA bhrAnti
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ mutpAdayati / atrAha para:-nanu yadi bhUtavyatiriktaH kazcidAtmA na vidyate na ca puNyApuNyaphalaM na ca paralokastahi kathaM jagadvaicitryaM ghaTate ?, tathAhi-kazcidIzvaraH paro daridraH eka sukhI eko duHkhI ityevaMprakArA jagadvicitratA kuto jAtA hai | ityatrocyate-svabhAvAt , tathAhi-kutracicchilAzakale pratimArUpaM niSpAdyate, tacca kuDamAgarucandanAdivilepanAnubhogamanubhavati, sragdhUpAdyAmodaM ca gRhNAti, anyasmiMstu pASANakhaNDe pAdakSAlanAdi kriyate, na ca tayoH pASANakhaNDayoH zubhAzume staH, yadudayAttau-pASANakhaNDau zubhAzubhAvasthAvizeSamanubhavataH, ityevaM svabhAvAjagadvaicitryaM, yata-"kaNTakasya ca tIkSNatvaM | mayUrasya vicitrtaa| varNAzca tAmracUDAnAM, svabhAvena bhavanti hi // 1 // " iti taJjIvataccharIravAdimataM gatam // 12 // atha akartRvAdimatanirUpaNAyAhakuvvaM ca kArayaM ceva, savaM kuvaM na vijaI / evaM akArao appA, evaM te u paganbhiyA // 13 // ___ vyAkhyA-te akartRtvavAdina evaM kathayanti-AtmA amRto nityaH sarva vyApI ceti, ata eva na svayaM kriyA karoti na cAnyAn kArayati, etAvatA AtmA svayaM kriyAyAM na pravartate nApyanyaM pravarttayati, yadyapi sthitikriyA 'mudrAprati. bimbodaya ' nyAyena [ japAsphaTikanyAyena caM] mujikriyAM karoti tathApi samastakriyAkartRtvaM tasya nAstItyetadarzayati'savvaM kuvvaM Na vijaI' sarvAM parispandAdikAM dezAddezAntaraprAptilakSaNAM kriyAM kurvamAtmA na vidyate, sarvavyApitvenAmUrttatvenAkAzasyevAtmano niSkriyatvamiti / tathA coktaM-" akartA nirguNo bhoktA, AtmA sAGkhyastha darzane / 1 svbhaavvaadii| 2 mudritabRhadvRttau /
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ [prakRteviraho mokSaH, tannAze sa svruuptH||1||" +] evamanena prakAreNAtmA akAraka iti sAGkhyA, evaM pragalmitAH pragalbhavanto dhAryavantaH santo-bhUyo bhUyastatra tatra pratipAdayanti, yathA-prakRtiH karoti puruSa upabhuGkte, tathA buddhyadhyavasitamartha puruSazcetayate, ityAdyakArakavAdimatamiti // 13 // sAmprataM tajjIvataccharIrakArakavAdino mataM nirAcikIrSurAhaje te u vAiNo evaM,loe tesiM kuto siyA? tamAo te tamaMjaMti, maMdA aarNbhnissiyaa||14|| ___vyAkhyA-tatra ye tAvaccharIrAvyatiriktAtmavAdinaH 'evaM' pUrvoktayA nItyA bhUtAvyatiriktamAtmAnamabhyupagatavantaH, atra ko'rthaH ? bhUtAnyeva kAyAkArapariNatAni dhAvanavalganAdikriyAM kurvanti, na punastadvyatiriktaH kazcidAtmAkhyaH padArthoM 'sti, evaM (!) bhUtAvyatiriktAtmavAdina evaM prajJApayanti / atha te nirAkriyante-yadi bhUtAvyatiriktaH kazcidAtmAkhyaH padArtho nAsti tAtmAmAve yo'yaM lokazcAturgatikasaMsAro bhavAdbhavAntaragatilakSaNaHprAkprasAdhitaH subhagadurbhagasurUpakarUpezvaradAriyAdigatyA jagadvaicitryalakSaNazca, sa evambhUto lokasteSAM kuto bhavet ? kayA yuktyA ghaTeta ? Atmano'namyupagamAna kathaJcidityarthaH, ataste nAstikAH paralokayAyijIvAnamyupagamena puNyapApayozcAbhAvamAzritya yatkiJcanakAriNo'jJAnarUpAtamasaH sakAzAdanyattamo yAnti bhUyo'pi jJAnAvaraNAdirUpaM mahattaraM tamaH sacinvanti, yadi vA tamasaH paraM tamo yAnti| saptamanarakapRthivyAM raurava-mahAraurava-kAla-mahAkAlA-pratiSThAnAkhyaM narakAvAsaM yaantiityrthH| kimiti ? yataste 'mandA' jaDA-mUrkhAH satyapi sarvajagatprasiddha yuktyupapanne Atmani mithyAbhinivezAttadabhAvamAdRtya x prANyupamardakAriNi vivekijana + bhANDArakarapratau / x paralokAmAvaM /
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ m nindite Aramme nizcayena nitarAM vA zritA:-sambaddhAH, kimuktaM bhavati ? te cArvAkA mUrkhAH santo bhUtAvyatiriktamAramAmAvaM manyante, tadabhAve + ca puNyapApayorapyabhAvaH, tatazca paralokAbhAvaH, ityAdimithyAyuktimirAtmAdyabhAvapratipAdanaparA: prANyupamardakAriNi nizzUkatayA mahArambhe nilIyante, tatazca "mahAraMbhayAe mahApariggahayAe kuNimAhAreNaM paMciMdiyavaheNaM jIvA neraiyattAe kammaM pakariti " iti vacanAt te mahArambhanimagnAH saptamanarakAvAseSutpadyante / atra paravAdinirAkaraNaM hetuyuktibhistabRhaTTIkAto'traseya, atra tu saMkSiptalikhitatvAditi gAthArthaH // 14 // sAmpratamAtmaSaSThavAdimataM pUrvapakSayitumAhasaMti paMca mahabbhUyA, ihamegesi aahiyaa| AyacchaTTho puNo Ahu, AyA loge ya sAsae // 15 // ___ vyAkhyA-ekeSAM vAdinAM mate paJca mahAbhUtAni yathA santi tathA AtmA SaSThaH, ko'rthaH ? pazca mahAbhUtAni santi tathA tebhyaH pRthagbhRtaH SaSThaH AtmAkhyaH padArtho'stIti bhAvaH / etAni cAtmaSaSThAni bhUtAni yathA'nyeSAM vAdinAM mate anityAni tathA nAmISAmiti darzayati-'AyA loge ya sAsae' iti, AtmA lokazca pRthivyAdirUpo'vinAzI, tatrAtmanaH sarvavyApitvAdamUrttatvAcca AkAzasyeva zAzvatatvaM, pRthivyAdInAmapi tadrUpApracyuteravinazvaratvamiti gAthArthaH // 15 // zAzvatatvameva bhUyaH pratipAdayitumAha+ AtmAbhAve / 1 mahArambhatayA mahAparigrahatayA kuNimA(mAMsA )hAreNa paJcendriyavadhena jIvA nairayikatayA karma prakurvanti /
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ duhao te Na viNastaMti, Neya uppajjae asaM / sabe vi sabayA bhAvA, NiyatIbhAvamAgayA // 16 // ___vyAkhyA-vinAzo hi dvidhA, sahetuko nihatukazca, tatra[ te ] pRthivyAdayaH padArthA AtmaSaSThA 'umapataH' sahetukanihatakavinAzadvayenApi na vinazyanti. yathA bauddhAnAM svata eva nitako vinAzaH sampadyate padArthAnAM. vaizeSikANAMcA lakkuTAdikAraNasAnidhye vinAzaH sahetukA, eteSAM ca mate ubhayarUpeNApi vinAzena lokAtmanona vinAza iti bhASA: yadi vA 'duhao'tti dvirUpAdAtmanaH svabhAvAcatanAcetanArUpAna vinazyantIti, tathAhi-pRthivyAdayo bhAvAH svarUpAparityAgena nityAni, pRthivyaptejovAyvAkAzAni na svarUpaparityAgaM kadAcidapi kurvanti, ata eva nityAni / AtmA'pi nitya eva, akRtakatvAditi / tathA coktaM-" +nainaM chindanti zastrANi, nainaM dahati pAvakaH / na cainaM kledayaH tyApo, na zoSayati maarutH||1||acchedyo'ymbhedyo'y-mvikaarii sa ucyate / nityaH satatagaH sthANuracalo'yaM sanAtanaH // 2 // " 'Ne ya uppajae asaM' evaM ca svabhAvena vastu nAsadutpadyate, asatazcetpadArthasyo. tpattiH syAttarhi gaganAravindazazaviSANAdayo'pi bhAvA utpadheran , na cotpadyante, tarhi jJAyate-asataH padArthasyotpattireva nAsti, yathA mRtpiNDAdeva ghaTotpattiH, mRtNDei ghaTasadbhAvAt , yadi asadutpattistanyasmAdapi bhAvAt ghaTotpattirmagayatAMka, paraM na ko'pi sakarNaH pumAn asadutpatti prarUpayati, paTotpattau tantava eva kAraNaM, paraM nahi paTotpattI mRtpiNDagaveSaNaM kuryAt ghaTotpattau ca tantUnAM gaveSaNaM, ataH sati kAraNe kAryamutpadyate, evaM ca kRtvA sarva nAsadutpadyate, asati padArthe kArakavyApArA +jIva / - shaashvtH| * vicArayantu /
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ RY bhAvAt , asadutpattau kartuApAra eva na parisphurati, tatazca sarve'pi bhAvAH sarvadApi niyatibhAvamAzritAH, nityA eva || santIti bhAvaH, asataH padArthasyotpattireva na sambhavati tarhi kathamutpadyate vinazyate ca, AvirbhAvatirobhAvamAtratvAdutpatti vinAzayoriti gAthArthaH // 16 // ___ityAtmaSaSThavAdimataM nirUpitaM, asyottaraM niyuktikAreNa prAdAyi, taniyuktigAthAvyAkhyAnaM bRhaTTIkAto'vaseyaM / atha ) aphalavAdAdhikAramAvirbhAvayannAhapaMca khaMdhe vayaMtege, bAlA u khnnjoinno| anno aNanno nevAhu, heuyaM ca aheuyaM // 17 // vyAkhyA-'eke' kecana vAdino bauddhAH paJca skandhAn vadanti, rUpa-vedanA-vijJAna-saMjJA-saMskArokhyAH pava skandhA vidyante, eteSAM paramArthaH SaDdarzanasamuccayAdigranthAntarebhyo'vaseyA+, bauddhAnAM mate pazca skandhA eva, na caitebhyo | __ + 1-" tatra rUpaskandhaH pRthivIdhAtvAdayo rUpAdayazca" (bRhavRttiH ) " rUpamiti ragaragAyamANaparamANupracayaH, bauddhamate hi sthUlarUpasya jagati vivartamAnapadArthajAtasya tadarzanopapattibhirnirAkriyamANatvAtparamANava eva taattvikaaH|" (Sar3a darzanasamu0) 2-"sukhA duHkhA aduHkhasukhA ceti vednaa-vednaaskndhH|" (bRvRttiH), " vedaneti-vedyata iti vedanA, pUrvabhavapuNyapApapariNAmabaddhAH sukhduHkhaanubhvruupaaH| bhikSurbhikSAmaTaeNzcaraNakaNTake lagne prAha-' ita ekanavateH kalpe, zaktyA me puruSo hataH / tena karmavipAkena, pAde viddho'smi bhikSavaH / // 1 // " (SaDda0) 3-" rUpavijJAnaM rasavijJAnamityAdi vijJAna-vijJAnaskandhaH" ( bRhvRttiH)| " vijJAnamiti viziSTaM jJAnaM sarvakSaNikatvaM,
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 vyatiriktaH kazcidAtmAkhyaH padArtho'dhyakSeNAdhyavasIyate, tadanyabhicAriliGgagrahaNAbhAvAnnApyanumAnena, na ca pratyakSAnumAnavyatiriktamarthAvisaMvAdi pramANAntaramastasyaivaM bAlA iva bAlAH - yathAvasthitArthAparijJAnAt ityevaM bauddhAH pratipA dayanti tathA ca skandhAH kSaNayoginaH - kSaNamAtrAvasthAyina ityarthaH / pUrvavAdibhyo'sAvanyathA prarUpayati, tameva zlokapacArddhena darzayati-' anno aNanno ' ityAdi, te hi bauddhA yathA''tmapaSThavAdinaH sAGkhyAdayo bhUtavyatiriktamAtmAnamamyupagatavantaH, yathA ca cArvAkAH bhUtAnyatiriktaM caitanyAkhyamAtmAnamiSTavantaH, tathA bauddhA naivAhu-na coktavantaH / tathA 'heyaM ca aheyaM' tathA hetubhyo jAto hetukaH- kAyAkArapariNata bhUta niSpAdita iti, tathA ahetuko'nAdyaparyavasitatvAnnitya yaduktaM- ' yatsattatkSaNikaM yathA jaladharaH santazca bhAvA ime, sattAzaktirihArthakarmaNi miteH siddheSu siddhA ca sA / nApyekaivavidhA'nyadA'pi parakRnnaiva kriyA vA bhaved, dvedhA'pi kSaNabhaGgasaGgatirataH sAdhye ca vizrAmyati // 1 // ' iti vijJAnam " / ( SaDda0 ) 4-" saMjJAskandhaH-saMjJAnimittodgrahaNAtmakaH pratyayaH / " ( bRhadvRttiH ), " saMjJeti saMjJA-nAma, ko'rthaH ? sarvamidaM sAMsArikaM sacetanAcetanasvarUpavyavaharaNaM saMjJAmAtraM - nAmamAtraM, nAtra kalatraputramitrabhrAtrAdisambandho ghaTapaTAdipadArthasArtho vA pAramArthikaH / tathA ca tatsUtraM - ' tAnImAni bhikSavaH ! saMjJAmAtraM - vyavahAramAtraM kalpanAmAtraM saMvRtimAtramatIto'dhvA'nAgato'dhvA sahetuko vinAzaH AkAzaM pudgalA ' iti / " ( SaDdarzana 0 ) / 5-" saMskAraskandhaH puNyApuNyadharmasamudAya iti / " ( bRhadvRttiH ) / " saMskAra iti, ihaparabhavaviSaya santAna padArthanirIkSaNaprabuddhapUrva bhAvAnurUpa saMskArasya pramAtuH sa evAyaM devadattaH saiveyaM dIpakaliketyAdyAkAreNa jJAnotpattiH saMskAraH / " ( SaDdarzana 0 ) /
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ iti / evamapyAtmAnaM bauddhA nAbhyupagatavantaH // 17 // tathA pare bauddhavizeSAzcaturddhAtukamidaM jagadADurityetaddarzayitumAhapuDhavI AU teU ya, tahA vAU ya egao / cattAri dhAuNo rUvaM, evamAhaMsu (jANayA) Avare // 18 // -X vyAkhyA - pRthivIdhAturApazca dhAtustathA tejo dhAturvAyuzca dhAtuH, ete catvAro'pi padArthA jagato dhArakatvAtpoSakadhAtavo'bhidhIyante 'egao'ti catvAro'pyete ghAtavo okAkArapariNatAH santo jIvavyapadezamanuvate, tathA cocuHcaturddhAtukamidaM zarIraM, na tadvyatirikta AtmA astItyevamAhaMsu Avare' ti apare bauddhavizeSA evamabhihitavanta iti [ kacid ] ' jANagA ' iti [ pAThaH, tatrApyayamartho - X ] ' jAnakAH ' jJAninaH kila vayamitya bhimAnAgnidagdhAH santa evamAhuriti / aphalavAditvaM caiteSAM kriyAkSaNa eva kartuH sarvAtmanA naSTatvAt yatasteSAM hi mate yatsattatkSaNikaM, kSaNikavAdinaste, ataH kriyAkSaNa eva kartturabhAvaH, kSaNikatvAt prathamakSaNa eva karttA vinaSTA, puNyapApaphalaM ko sunakti ? aphalavAditvAtkriyAphalena sambandhAbhAvAt, athavA sarve'pyaphalavAdina evaM draSTavyAH kaizcidAtmano nityasya avikAriNo abhyupagatatvAt, kaizvizvAtmana evAnabhyupagamAditi gAthArthaH // 18 // atha sUtrakAraH svasvadarzanAbhyupagamena muktiriti darzayitumAha AgAramAvasaMtA vi, ArannA vAvi pavayA / imaM darisaNamAvannA, sabadukkhA vimuccaI // 19 // x bRhadvRttau /
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA - agAramAvasanto gRhasthAH, AraNyA vA tApasAdayaH pravrajitAH - zAkyAdayaH, evaM pratipAdayanti - yathedamasmadIyaM darzana ye samAzritAste sarvaduHkhebhyo vimucyante, tathAhi paJcabhUta- taJjIvataccharIvAdinAmayamAzayo - yathedamasmadIyaM darzanaM ye samAzritAste gRhasthAH santaH sarvebhyaH zirastuNDamuNDana - daNDAjinajaTAkApAyacIvaradhAraNa - kezolluzcana - nAgnyatapazcaraNa - kAyaklezarUpebhyo duHkhebhyo mucyante tathA cAhu:-" tapAMsi yAtanAzcitrAH, saMyamo bhogavazvanA / agnihotrAdikaM karma, bAlakrIDaiva lakSyate // 1 // " iti / evaM sAGkhyA api vadanti ye'smadIyaM darzanamakartRtvAtmAdvaitapaJcaskandhAdikapratipAdakamApannAH pravrajitAste sarvebhyo janmajarAmaraNagarbhaparamparAne kazArIra mAnasA titIvravarA sAMtodayarUpebhyo duHkhebhyo vimucyante sakaladvandvavinirmokSaM mokSamAskandantIti // 19 // atha teSAmevAphalavAditvamA viSkurvannAha teNAvi saMdhi NacANaM, Na te dhammaviU jaNA / je te u vAiNo evaM, na te ohaMtarAhiyA // 20 // vyAkhyA- te pazcabhUtAdiprarUpakA vAdinaH 'sandhi' bhAvasandhirjJAnAvaraNAdikarmavivararUpastaM ajJAtvA te pravRttAH [ yathA , AtmakarmaNoH sandhirdvidhA ( dravya ) bhAvalakSaNA bhavati ] tathA abudhdaiva te varAkAH duHkhavimokSArthamabhyudyatA iti mAvaH / [tazcaivaM] ata eva [te] samyagdharmaparicchede karttavye na [vidvAMso] nipuNAH [janAH-] paJcabhUtAstitvAdivAdino lokA iti 'je te u vAiNo evaM' ye ca te evamanantaroktaprakAravAdino nAstikAdayo bhavauva + svacaraNazIlAste na bhavantItyarthaH // 20 // x bRhadvRttau + saMsAraH /
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ teNAvi saMdhi NacANaM, Na te dhammaiviU jnnaa| je te u vAiNo evaM, na te saMsArapAragA // 21 // teNAvi saMdhi NacANaM, Na te dhammaviU jnnaa| je te u vAiNo evaM, na te gabbhassa pAragA // 22 // teNAvi saMdhi NaccANaM, Na te dhammaviU jnnaa| je te u vAiNo evaM, na te jammassa pAragA // 23 // | teNAvi saMdhi NaccANaM, Na te dhammaviU jnnaa| je te u vAiNo evaM, na te dukkhassa pAragA // 24 // teNAvi saMdhi NaccANaM, Na te dhammaviU jnnaa| je te u vAiNo evaM, na te mArassa pAragA // 25 // ____etAsAM vyAkhyA sugamaiva, ete sarve'pi vAdino mithyAprarUpaNayA saMsAra-garbha-janma-duHkha-mArAdipAragA na bhavantIti, anantazo duHkhaparamparAmanubhaviSyanti, anantazo garbhaprapaJcakalaGkalibhAgino bhaviSyanti, na hi saMsArasamudrAduttIya pAragAmino bhaviSyanti // 21-25 / / yatpunaste prApnuvanti tadarzayitumAhanANAvihAiM dukkhAi~, aNuhoMti puNo punno| saMsAracakkavAlammi, vAhimaccujarAkule // 26 // ___ vyAkhyA-x'nAnAvidhAni' bahuprakArANi duHkhAnyasAtodayalakSaNAnyanubhavanti punaH punastathAhi-narakeSu karapatradAraNakumbhIpAkataptAya zAlmalIsamAliGganAdIni, tirthakSu ca zItoSNa-dahana-damanAGkana-tADanA-timArAropaNa-kSuttRDAdIni, 1 ajJAtvA / 2dharmavido jnaaH|3 teta vAdinaH / 4 kAmaH ||xvyaadhimtyjraabhiraakule-vyaapte sNsaarckrvaal|
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ manuSyeSviSTaviyogAniSTasaMprayoga-zokAkrandanAdIni,deveSu cAbhiyogyAkilviSikatva-cyavanAdInyanekaprakArANi duHkhAni, evambhUtA vAdinaH paunaHpunyena samanumavantIti gAthArthaH // 26 // uccAvayANi gacchaMtA, gabbhamasati'NaMtaso / nAyaputte mahAvIre, evamAhu jiNottame tibemi // 27 // ____ vyAkhyA-uccAvacAnIti adhamottamAni nAnAprakArANi vA [saM]sthAnAni 'gacchaMtA' iti 'gacchanto' bhramanto garbhAdgarbhameSyanti-yAsyantyanantazo-nirvicchedamiti, bravImIti sudharmasvAmI jambUsvAminaM pratyAha-'jJAtaputro' magavAn bhImahAvIra evamuktavAn , tatsakAze mayA'pi zrutaM tathA'hamapi bravImi, na svamanISikayeti gAthArthaH // 27 // iti samayAkhye prathamAdhyayane prathamoddezakaH smaaptH| ___ uktaH prathamoddezakaH sAmprataM dvitIyo'bhidhIyate, tasya cAyamabhisambandhaH-iha prathamoddezake svasamaya-parasamayaprarUpaNA kRtA, dvitIyoddezake'pi saivAbhidhIyate, yadi vA'nantaroddezake bhUtavAdyAdimatapradarzanena tannirAkaraNaM kRtaM, iha tu niyativAdyAdimithyAdRSTimatAnyupadarya nirAkriyante / atha dvitIyoddezakasyAdisUtraMAghAyaM puNa egesiM, uvavannA puDho jiyaa| vedayati suhaM dukkhaM, aduvA luppaMti ThANao // 1 // vyAkhyA-tairniyativAdibhiH punaridamAkhyAtaM-etatprarUpitaM-upapannAH 'pRthak pRthag nArakAdibhaveSu zarIreSu cetyanenAtmA''dvaitavAdanirAso'vaseyaH / upapannAH ke ? ' jIvAH' prANinaH sukhaduHkhabhoginaH, tathA te jIvAH pRthaka pRthak pratyekadeha.
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ | vyavasthitA sukhaduHkhaM vedayantyanubhavanti, na vayaM pratiprANipratItaM sukhaduHkhAnubhavaM nihanumahe, anena akartRtvavAdino nirastAH, akari avikAriNi Atmani sukhaduHkhAnubhavo na syAt / aduvetyathavA te prANinaH sukhaM duHkhaM cAnubhavanto 'vilupyante' ucchidyante-svAyuSaH pracyAvyante, sthAnAtsthAnAntaraM saGkrAmyanta ityarthaH / etAvatA niyativAdina evamAkhyAnti, jIvAH pRthaka pRzam nArakAdibhaveSUtpadyante, tatra ca sukhaduHkhAdikamanubhavanti, tatazca svasthAnAdvilupyante-ucchidyante svAyuSaH pracyAvyante, sthAnAtsthAnAntaraM sAmyanta iti gAthArthaH // 1 // atha punarapi yattairniyativAdibhirAzriyate tacchokadvayena darzayitumAhana taM sayaM kaDaM dukkhaM, katto annakaDaM ca NaM? / sukhaM vA jai vA dukkhaM, sehiyaM vA asehiyaM // 2 // vyAkhyA-yattena jIvena sukhaduHkhAdyanubhUyate, ekasmAtsthAnAtsthAnAntare yadutpattirvidhIyate, tatsarva duHkhAdi nAtmakRtaM na ca kAlezvarasvabhAvAdikRtaM, yadyAtmakRtaM sukhaduHkhAdi nAnubhyate tabanyakRtaM kutaH 1, yadi svayamAtmanA puruSakAreNa kRtaM sukhaduHkhAdyanubhUyeta tataH sevakavaNikkarSakAdInAM samAne puruSakAre kRte sati phalaprAptivaisAdRzyaM phalAprAptizca na bhavet / / kasyacittu sevAdivyApArAbhAve'pi viziSTaphalAvAptirdRzyate, ityato na puruSakArAtkizcidAsAdyate, kiM. tarhi ? niyaterevetyetacca dvitIyazlokAnte'bhidhAsyate, tathA ca na kAlezvarasvabhAvakRtaM, yadi kAlezvarAdikRtaM sukhaduHkhAdi syAcaHkAkArameva syAt , jagadvaicitryaM kutaH ? subhagadurbhaga-sadhananirdhanAdibhedena jagadvaicitryaM dRzyate, tarhi jJAyate-kAlezvarAdikRtamapi na, kintu niyatikRtameva sarva / kizca-tatsukhaM duHkhaM ca dvidhA-saiddhikaM asaiddhikaM ca, yadi vA saiddhikaM sukhamapavargalakSaNaM duHkha
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ masAtodayalakSaNaM, asaiddhikaM [ sukhaM ] sAMsArikaM atha cobhayamapyetatsukhaM duHkhaM ca srakcandanAdyupabhogakriyAsiddhau bhavaM sukhaM saiddhika, tathA kazAtADanAGkanAdikriyAsiddhau bhavaM duHkhaM, tathA asaiddhikaM sukhamAntaramAnandarUpaM AkasmikamanavadhAritavAhyanimittaM, evaM duHkhamapi jvaraziro'rtizUlAdirUpamaGgotthamasaiddhikamiti gAthArthaH // 2 // yadi kasyApi kRtaM sukhaduHkhAdi na syAttarhi asau sukhI asau duHkhI ityAdi vaicitryaM kutaH 1 tadeva kathayatina sayaM kaDaM na annehiM, vedayaMti puDho jiyA / saMgaiyaM taM tahA tesiM, ihamegesimAhiyaM // 3 // vyAkhyAna svayaM puruSakAreNa kRtaM duHkhaM nApyanyena kenacitkAlAdinA kRtaM vedayantyanubhavanti, pRthag 'jIvAH ' prANina iti, tarhi kutasteSAM sukhadu:khAdyudayamAyAti 1 atra niyativAdI svAbhiprAyaM prakAzayati- ' saMgaiyaM 'ti, saGgatiniyatistasyAM bhavaM sAGgatikaM, na puruSakArAdikRtaM sukhaduHkhAdi, kevalaM niyatikRte sAGgatikamityucyate / iha 'ekeSAM ' vAdinAM sukhaduHkhAnubhavavAde ' evamAkhyAtaM ' eSA prarUpaNetyarthaH, uktaM ca- " prAptavyo niyatibalAzrayeNa yo'rthaH, so'vazyaM bhavati nRNAM zubho'zubho vA / bhUtAnAM mahati kRte'pi hi prayatne / nAbhAvyaM bhavati na bhAvino'sti nAzaH // 1 // " ityevaM zlokadvayena niyativAdamatamupanyasyAsyottaradAnAya Aha-evameyANi jaMpaMtA, bAlA paMDiyamANiNo / NiyayANiyayaM saMtaM, ajANatA abuddhiyA // 4 // vyAkhyA - evaM te niyativAdino niyativAdamAzritya jalpanto 'bAlA ' ajJAninaH paNDitamAninaH, AtmAnameva
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ . paNDitammanyAH vAlA ucyante / kimiti bAlAH 1 yataste kizcitsukhaduHkhAdi jantUnAM niyatikRtaM kiJcidaniyatita na manyante, kevalaM bhavitavyatAvazAnniyatikRtameva manyante, ata eva ajANagA' ajJAnino buddhirahitAH, jainAstu kiJci niyatikRtaM manyante tathA kizcidaniyatikatamapi puruSAkArakAlezvarasvabhAvakarmAdikRtaM manyante, tatra kazcitsukhaduHkhAdi. puruSAkArasAdhyamapyAzrIyate, yataH phalaM kriyAtaH sambhavati, kriyA ca puruSAkArAyattA vartate, tathA coktaM-" na devamiti saJcintya, tyajedudyamamAtmanaH / anucamena kastailaM, tilebhyaH prAptumarhati // 1 // " kina-" udyoginaM puru. siMhamupaiti lakSmI "riti vacanAtpuruSakArakRtaM manyante / AItAstu syAdvAdaprarUpiNaH, na niyativAdivadekAntaprarUpiNaH "kolo sahAvaniyaI, puvakayaM purisakAraNe paMca / samavAye sammattaM, egate hoi micchattaM // 1 // " iti vacanAt / te tu niyativAdina ekAntapakSAzrayaNAnmithyAdRza eveti gAthArthaH // 4 // athaiSAmapAyadarzanAyAhaevamege u pAsatthA, te bhujo vippgbhiyaa| evaM uvaThiyA saMtA, Na te duHkhavimokkhayA // 5 // ____ vyAkhyA-evameke niyativAdamAzritAH sarvasminnapi vastuni niyatAniyate sati eke niyatamevAvazyaM mAvyeva, kAlezvarAdinirAkaraNena nirhetukatayA niyativAdamAzritAste pArzvasthAH, yuktikadambakAdahistiSThantIti pArzvasthAH, paralokakriyAto vA pArzvasthAH, te hi paralokasAdhikA kriyAM na manyante, niyatapakSAzrayaNAdyadbhAvyaM tadbhaviSyatIti vacanAttapa- | zvaraNAdikriyAsu parAGmukhAH, yadi vA pAza iva pAza:-karmavandhanaM, tacca yuktivikalaniyatavAdaprarUpaNaM, tatra sthitAH / 1 kAla: svabhAvo niyatiH, pUrvakRtaM puruSAkAraH kAraNAni paJca / samavAye samyaktvamekAnte bhavati midhyAtvam // 1 //
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ | pAzasthAH, anye'pi ce kAle dhAdikAraNikA ekAntavAdinaste'pi pArzvasthAH pAzasthA vA draSTavyA iti / te kathambhUtAH ? 'vipragalbhitAH' dhArthopetAH paralokasAdhikAsu kriyAsu pravarttamAnA api santo nAtmaduHkhavimokSakAH, asamyakpravRttatvAmAtmAnaM duHkhAtsaMsArarUpAdvimocayantIti gAthArthaH // 5 // uktA niyatavAdinaH, sAmpratamajJAnimataM dUSayituM dRSTAntamAha| javiNo migA jahA saMtA, parittANeNa vajiyA / asaMkiyAI saMkaMtI, saMkiyAiM asNkinno||6|| ____ vyAkhyA-yathA ' javino' vegavantaH santo mRgAH paritrANena varjitAH-samyagvivekavikalA azaGkanIyAni kUTa| pAzAdirahitAni sthAnAni zaGkante-nirbhayeSu sthAneSu bhayaM kurvanti / yAni punaH 'zaGkA'rhANi' zaGkAyogyAni vAgurAdIni, tatra zaGkAmakurvANAstatra tatra nirbhayatayA paryaTanti, vivekavikalatvAt / azaGkanIyeSu zaGkAM kurvanti, zaGkanIyeSu nirbhayAH paryaTantIti gAthArthaH // 6 // punarapi tamevArthamAviSkarotipariyANiyANi saMketA, pAsiyANi asaMkiNo / annANabhayasaMviggA, saMpaliMti tahiM tahiM // 7 // vyAkhyA-paritrANayuktAni nirbhayAni sthAnAni, teSu zaGkamAnA-mUDhatvAdviparyastamatayastrAtaryapi bhayamutprekSamANAH || 'pAzitAni' anarthotpAdakAni, teSu azaGkinaH, ko'rthaH 1 yAni nirmayAni sthAnAni tebhyo bibhyanti, yAni sabhayAni kunta ityrthH| tatazca ajJAnena bhayena ca 'saMvigga'tti samyagavyAptA-vazIkatAH samyagvivekavikalAH pAzavAgurAdike bandhane samparyaTante, tathaite'pi niyatavAdinaH paritrANAhe'pyanekAntavAde zaGkAM kurvANAH yuktyA aghaTamAnakaM
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ / NT anarthabahulamekAntavAdamazaGkanIyatvena gRhNanti ajJAnAvRtAH, tatasteSu karmabandhasthAneSu samparyaTanta iti gAthArthaH // 7 // ____ atha punarapi prAktanadRSTAntamadhikRtyAha aha taM padena najhaM, ahe bajjhassa vA vae / mucceja payapAsAo, taM tu maMde Na dehae // 8 // ___ vyAkhyA-athAsau mRgastat ' bajjhaM 'ti ba[ya] -bandhanAkAreNa vyavasthitaM vAgurAdi bajjhamityucyate, tadevambhUtaM kUTapAzAdikaM bandhanaM yadyasau mRga upari plavet-tadvandhanasthAnamadho vimucya upari gacchet tasya vA badhyasyAdho gacchet , tata evaM kriyamANe'sau mRgaH pade pAzaH padapAzo-vAgurAdivandhanaM, tasmAnmucyeta, AdigrahaNAdvadhatADanamAraNAdikAH kriyA | gRhyante, evaM santaM anarthapariharaNopAya' mando' jaDo'jJAnAvRto 'na dehayet' na pazyatIti gAthArthaH // 8 // ___kUTapAzAdikaM cApazyan yAmavasthAmavAmoti tAM darzayitumAhaahiyappA ahiappannANe, visamaM teNuvAgae / sa baddhe payapAseNaM, tattha ghAtaM niyacchaI // 9 // ___ vyAkhyA-sa mRgo ahitAtmA ahitaprajJAnaH san 'viSamAntena' kUTapAzAdiyuktena pradezena upAgata AtmAnaM anutApayet , tatra cAsau patito baddhazca tena kUTAdinA padapAzAdInanarthabahulAnavasthAnavizeSAn prAptastatra ca bandhane 'ghAtaM ' vinAzaM 'niyacchati' prAmoti // 9 // evaM dRSTAntaM pradarya dAntikamajJAnavipAkaM darzayitumAhaevaM tu samaNA ege micchadiTThI aNAriyA / asaMkiyAiM saMkaMti, saMkiyAiM asaMkiNo // 10 //
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA-evaM te mRgA ajJAnAvRtA anarthamanekazaHprApnuvanti, evameva 'zramaNA' kecana pASaNDavizeSAzritA, eke, na sarve / kimbhUtAste ? mithyAdRSTayo'nAryAH; ajJAnAvRtatvAdasadanuSThAyina iti / ajJAnitvaM ca teSAM darzayati-'azaGkitAni' azaGkanIyAni sudharmAnuSThAnAdIni zaGkante, ko'rthaH 1 sudharmAnuSThAne adharmazaGkAmAnayanti adharme ca dharmabuddhiM kurvantIti gAthArthaH // 10 // | punasteSAM darzaninAM viparItamatitvaM darzayatidhammapannavaNA jA sA, taM tu saMkati muuddhgaa| AraMbhAI Na saMketi, aviyattA akoviyA // 11 // vyAkhyA-dharmasya kSAntyAdidazavidhasya yA prarUpaNA, tatra zaGkante-asaddharmaprarUpaNeyamityevamadhyavasanti, ye punaH pApo. pAdAnabhUtAH samArambhAstAna zaGkante, yataste 'avyaktAH' mugdhA-vivekavikalAH 'akovidAH' apaNDitAH-agItArthA iti gAthArthaH // 11 // tathA'jJAnAvRtA yanApnuvanti tadarzanAyAhasabappagaM viukssa, savaM NUmaM vihnniyaa| appattiyaM akammaMse, eyamaTuM mige cue // 12 // vyAkhyA-'sarvAtmako' lobhastaM vidhUyeti sambandhaH / tathA vividha utkarSo-garvaH vyutkarSo-mAnaH, tathA 'maM 'ti mAyA, tAM vidhUya, tathA ' appattiyaM 'ti krodha, krodhavidhUnane mohanIyavidhUnanamAveditaM, etadvidhUnane akA~zo bhavati, | akarmAMzazca viziSTajJAnAdbhavati, nAjJAnAt / enamartha karmAmAvalakSaNaM 'mRgo'jJAnI 'cue 'tti tyajeddhazyet , kimuktaM bhavati? | yo jJAnI sa tu kaSAyacatuSkavidhUnanena akarmAzo bhavati, paraM yastvajJAnI sa tvetasmAdaziSTaH ajJAnitvAdakAzo na
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ -MI bhavitumalaM, yataH-" paDhamaM nANaM tao dayA, evaM ciTTha savvasaMjae / annANI ki kAhI , kiMvA nAhI? ya cheyapAvagaM // 1 // " iti gAthArthaH // 12 // punarapyajJAninAM doSadarzanAyAhaje eyaM nAbhijANaMti, micchaTTiI annaariyaa| migA vA pAsabaddhA te, ghAyamasaMti'NaMtaso // 13 // | ___ vyAkhyA-ye ajJAninaste karmakSapaNopAyaM na jAnanti, AtmIyAsadhagrastAH mithyAdRSTayaH anAryAste mRgA iva pAzabaddhA 'ghAtaM ' vinAzameSyanti anantazo janmajarAmaraNAnyanumaviSyanti, mRgastvekavArameva mriyate, ajJAnavAdinastvanantaimaraNairmariSyantIti gAthArthaH // 13 // ye punarajJAninaH svakadAgrahaM na tyajanti tAnuddizya vizeSamAhamAhaNA samaNA ege, sabe nANaM sayaM vde| sabe loge'vi je pANA, na te jANaMti kiMcaNa // 14 // vyAkhyA-'eke' kecana brAhmaNAH ' zramaNAH ' parivrAjakAH AtmIyAtmIyaM jJAnaM varNayanti, paraM tAni jJAnAni / parasparavirodhena pravRttavAnna satyAni, tasmAdajJAnameva zreyaH / ajJAnavAdina evaM prarUpayanti-vAdinaH sarve'pi svasvamatAnurAgiNaH santaH pRthakpRthagnavInAmeva prarUpaNAM kurvanti, tatazcAsmAdRzAM manasi sandeho jAyate-kA satyA kA cAsatyeti, tatazcAjJAne sati navInAM prarUpaNAM kattuM na zakyate lokAnAM manasi zaMsayo'pi notpadyate, ataH ajJAnameva cAru, 1 prathamaM jJAnaM tato dayA evaM tiSThati srvsNytH| ajJAnI kiM kariSyati ? kiM vA jJAsyati. 1 cheka[zreyaH pApakam /
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvasminnapi loke ye prANino na te kizcana jAnanti, yadapi gurupAramparyAgataM teSAM kiJcana jJAnamasti tadapi chinamUla| tvAdavitathaM na bhavatIti gAthArthaH // 14 // etadeva dRSTAntadvAreNa darzayitumAhamilakkhU amilakkhussa, jahA vuttaannubhaase| Na heuMse vijANAi, bhAsiaMta'NubhAsae // 15 // ___vyAkhyA-yathA kazcinmleccha: AryabhASAM na vetti, paramamlecchasya-Aryasya bhASitaM tadanubhASate, paraM sa mlecchaH Aryasya tadabhiprAyaM na vetti, yathA'nenAnayA vivakSayA bhASitaM iti na samyagjAnAti, na ca ' hetuM' nimittaM nizcayenAsau | mlecchastadbhASitasya jAnAti, kevalaM paramArthazUnyaM tadbhASitamevAnubhASate iti gAthArthaH // 15 // evaM dRSTAntena dAntikaM yojayati| evamannANiyA NANaM, vayaMtAvi sayaM sayaM / nicchayatthaM na yANaMti, milakkhU va abohiyA // 16 // ___ vyAkhyA-evamiti yathA mlecch| amlecchasya paramArthamajAnAnaH kevalaM tadbhASitamanubhASate, evamajJAnikAH samyagjJAnarahitAH zramaNAH brAhmaNAH svIyaM svIyaM jJAnaM pramANatvena vadanto'pi nizcayArtha na jAnanti, nizcayArthamajAnAnAH mlecchavadaH / paroktamanubhASate 'abodhikA' bodhirahitA [ato'jJAnameva zreyaH4] iti gAthArthaH // 16 // athAmISA(doSa+) darzanAyAhaannANiyANa vImaMsA, nANeNa viNiyacchati / appaNo ya paraM nAlaM, katto annANubhAsaNaM? // 17 // - bRhadvRttau / + etacinhAntargataH pATho'smatparivarddhitaH /
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ - myAkhyA-ye punarevaM prarUpayanti-ajJAnameva zreyaste ajJAnavAdinasteSAmayamupadezaH-yAvAn [ yAvAn ] jJAnAbhyupagamastAvattAvadgurutaradoSasambhavaH, tathAhi-yo'vagacchan pAdena kasyacicchiraH spRzati tasya mahAnaparAdho bhavati, yastvanAbhogena spRzati tasmai na kazcidaparAdhyati, ityevaM cAjJAnameva prAdhAnyabhAvamanubhavati, na tu jJAnaM / atha ye ajJAnavAdinasteSAM yA 'vImaMsA' jJAtumicchA sA jJAnaviSaye na prabhavati, na nizcayena yacchati-nAvatarati / ko'yamajJAnavAdinAM vimarzaH 1 tathAhikimetajjJAnaM satyaM ? utAsatyamiti ? kiJca-ajJAnameva zreyo, yathA yathA ca jJAnAtizayastathA tathA doSAdhikyaM, so'yamevambhUto vimarzasteSAM na budhya[te], evambhUtasya paryAlocanasya jJAnarUpatvAditi / tathA te ajJAnavAdinaH Atmano'pi 'paraM' pradhAnamajJAnavAdamupadeSTuM 'nAlaM' na samarthAH, ajJAnapakSAzrayaNAditi / kutaH punaste va yamajJAH santo'nyeSAM ziSyatvenopagatAnAM ajJAnavAdamupadeSTu-samarthA bhaveyuriti gAthArthaH // 17 // ___ tadevaM te tapasvino ajJAninaH AtmanaH pareSAM ca zAsane kartavye yathA na samarthAstathA dRSTAntena darzayativaNe mUDhe jahA jaMtU, mUDhe neyANugAmie / dovi ee akoviyA, tivvaM soyaM niyacchaI // 18 // ___ vyAkhyA-yathA vane kazcinmUDho jantuH-dikparijJAne asamarthaH kamapi mUDhamevAgresaraM vidhAya tamanugacchati tatastau dvAvapi 1 samyagmAryAnabhijJau tIvra bhoto-gahanaM nipacchata-nizcayena gacchataH, ajJAnAvRtatvAttau dvAvapi kApi gahanaM patataH, evamajJAnaN vAdinaH AtmIyameva zobhanaM mAgaM manyamAnAH parakIyaM cAzobhanaM jAnantaH svayaM mUDhAH parAnapi mohayantIti gAthArthaH // 18 // asminnevArthe dRSTAntAntaramAha
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ | aMdho aMdhaM pahaM nito, dUramANugacchaI / Avaje uppahaM jaMtU, aduvA paMthANugAmie // 19 // vyAkhyA-yathA svayamandhaH aparaM andhaM panthAnaM nayan vivakSitAdadhvanaH parataraM panthAnaM gacchati tathotpathamApadyate | [athavA paraM panthAnamanugacchati 4] iti gAthArthaH // 19 // 2 evamege niyAgaTThI, dhammamArAhagA vayaM / aduvA ahammamAvaje, Na te sabajjuyaM vade // 20 // ___vyAkhyA-evameke bhAvamUDhAH bhAvAndhAzca niyAgahI, niyAgo-mokSaH saddharmoM vA, tadarthinaH santaH kila vayaM saddharmArAdhakA ityevaM sampradhArya pravrajyAyAmudyatAH santaH SaTkAyopamardaina pacanapAcanAdikriyAsu pravRttAH santastatsvayamanutiSThanti anyeSAM copadizanti, yena mokSAvAptezyanti, athavA adharmamAporan , tato'jJAnavAdapravRttAH sarvaiH prakAraiH 'RjuH' praguNo-mokSagamanaM pratyakuTilaH sarva :-saMyamaH sudharmo vA, taM sarvarjukaM mAgaM na bajeyu-na prApnuyuriti gAthArthaH // 20 // evamege viyakAhi, no annaM pjjuvaasiyaa| appaNo ya viyakAhiM, ayamaMjU hi dummaI // 21 // vyAkhyA evameke ajJAnavAdino 'vitarkAbhi'yuktibhiH svotprekSitAbhirasatkalpitAbhiH 'no annaM pajjuvAsiya'tti no'paraM-anyaM AItAdikaM jJAnavAdinaM paryupAsate, ko bhAvaH 1 te hyajJAnavAdinaH svAvalepAstA evaM manyante-vayameva tattva| jJAnAbhijJAH, nAparaH kazcidvidyate'smin vizve'smatsamaH, tenAbhimAninaH santo nAparaM pryupaaste| tathA 'appaNo ya viya. x bRhadbatau
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAhiM 'ti AtmIyairvitakaiH - svamanorucivikalpairevamabhyupagatavanto, yathA'smadIya eva mArgaH zreyAn - ajJAnameva zreyaH, ayameva mArga : ' aMjU ' iti nirdoSatvAtspaSTaH, paravAdibhistiraskartuM na zakyate, RjurvA praguNa:- akuTila:, yathAvasthitArthA - bhighAyitvAt / kimityevaMvidhA ? iti hi yasmAtte 'durmatayo ' viparyastamataya iti gAthArthaH // 21 // evamajJAnavAdinAM jJAnavAdI doSadarzanAyAha evaM takAi sAhiMtA, dhammAdhamme akoviyA / dukkhaM te nAituhaMti, sauNI paMjaraM jahA // 22 // vyAkhyA--evaM ta[rkayA]rkAbhiH- svamanorucikRtavika[lpanayA ] spai: ' sAdhayantaH pratipAdayanto dharme kSAntyAdike dazavidhe adharme ca jIvopamardApAdite pApe ' akovidAH' anipuNAH ' duHkhaM ' duHkhakAraNabhUtaM karma troTayituM nAlaM, karma na troTayantIti, yathA paJjarasthaH ' zakuniH ' pakSI paJjaraM troTayituM paJjarabandhanAdAtmAnaM mocayituM nAlaM, evamasAvapyajJAnavAdI saMsArapaJjarAdAtmAnaM mocayituM nAlamiti gAthArthaH || 22 || atha sAmAnyenaikAntavAdimatadUSaNAyAha sayaM sayaM pasaMsaMtA, garahaMtA paraM vayaM / je u tattha viussaMti, saMsAraM te viussiyA // 23 // vyAkhyA - svakIyaM svakIyaM - AtmIyAtmIyaM darzanaM prazaMsantaH parakIyAM vAcaM 'garhanto ' nidantaH (ye tu) ekAntavAdino ' vidvasyante' vidvAMsa ivAcaranti, tataH saMsAraM vividhamanekaprakAraM utprAbalyena 'zritAH' sambaddhAH, tatra vA saMsAre 'uSitAH ' sthitAH, saMsArAntarvarttinaH sarvadA bhavantItyarthaH // 23 //
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha caturvidhabhikSusamayaH karmacayaM na gacchati tadadhikRtyAha ahAvaraM purakhAyaM kiriyAvAdidarisaNaM / kammaciMtApaNaTThANaM, saMsArassa pavaDaNaM // 24 // vyAkhyA- athAjJAnavAdamatAnantaraM anyatpurA - pUrvamAkhyAtaM, kiM tat 1 kriyAvAdidarzanaM karmaNi - jJAnAvaraNAdike ' cintA' paryAlocanaM, tataH ' praNaSTA' apagatAH - karmacintApraNaSTAH 'saMsArassa pavaDUNaM' saMsAravarddhanaM / te hyevaM pratipadyamAnAH saMsArasya vRddhimeva kurvanti, nocchedamiti gAthArthaH // 24 // yathA ca te karmacintAto naSTAstathA darzayitumAha jANaM kANaNArI, abuho jaM ca hiMsati / puTTho vedei paraM, aviyattaM khu sAvajjaM // 25 // vyAkhyA - yo hi jAnan prANino hinasti kAyena anAkuTTI, kimuktaM bhavati 1 yo hi kopAdernimittAtkevalaM manovyApAramAtreNa prANino vyApAdayati, na ca kAyena prANyavayavAnAM chedanamedanAdike vyApAre varttate, na tasyAvadyaM tasya karmopacayo na bhavatItyarthaH, tathA abudho 'jAnAnaH kAyavyApAreNa yaM ca hinasti prANinaM tatrApi manovyApArAbhAvAnna karmopacaya iti / atra purA yaduktaM caturvidhaM karma nopacayati bhikSusamaya iti, tatra parijJopacitaM avijJopacitAkhyaM bhedadvayaM sAkSAdupAttaM, zeSaM svIryApathasvaprAntikamedadvayaM ca zabdAdupAttaM, tatreryApathaM nAma pathi gacchato yathA kathaJcidanabhisandherya - prANivyApAdanaM bhavati na tatra karmabandhaH, [ tathA 'svamAntika 'miti svapna eva lokoktyA svamAntaH, sa vidyate yasya tat ]
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ svazAntikaM tadapi na karmabandhAya, yathA svame bhujikriyAyAM na tRptistathA karmabandho'pi na bhavatItyarthaH, tarhi kathaM krmH| bandhaH? ucyate-" prANI prANijJAnaM, ghAtakacittaM ca tadgatA ceSTA / prANaizca viprayoge:, paJcabhirApayate hiMsA // 1 // " atra pazcAnAM padAnAM dvAtriMzadbhaGgA bhavanti, tatra prathamabhaGge hiMsako'parevekatriMzadbhaGgakeSu ahiMsaka iti / kimekAntena parijhopacitAdinA karmopacayo na bhavatyeva ? bhavati kAcidavyaktamAtreti darzayituM zlokapazcArddhamAha-'puTTho'ti, tena kevalamanovyApArarUpaparijJopacitena kevalakAyakriyotthena vA avijJopacitena IryApathena svamAntikena ca caturvidhenApi | karmaNA 'spRSTaH' ISacchuptaH san karmasparzamAtreNAsAvanubhavati, na tasyAdhiko vipAko'sti, kuDayApatitasikatAmuSTivatsparzAnantarameva parizaTatItyarthaH / yatastatsAvA, khuravadhAraNe, avyaktaM-aspaSTamiti gAthArthaH // 25 // _____kathaM tarhi karmopacayo bhavatItyAha saMtime tau AyANA, jehiM kIrai pAvagaM / AbhikammA ya pesA ya, maNasA aNujANiyA // 26 // ___ vyAkhyA-'santi' vidyante trINi 'AdAnAni' karmopAdAnakAraNAni, pairAdAnaH kriyate pApaM, tAni cAmani| 'abhikammA yatti 'abhikramya' Akramya vadhyaM prANinaM tadghAtAbhimukhaM mano vidhAya yatra svata eva prANI vyApAbate, tadekaM karmAdAnaM 1 / tathA'paraM prANighAtAya preSyaM samAdizya yatprANivyApAdanaM tadvitIyaM karmAdAnaM 2 / tathA paraM vyApAdayantaM | manasA anujAnIta ityetattRtIyaM karmAdAnaM 3 / // 26 // tadevaM yatra svayaM kRtakAritAnumatayaH prANipAte kriyamANe vidyante kliSTAdhyavasAyasya prANAtipAtazca, tatraiva karmo
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ | pacayo nAnyatreti darzayitumAha-. ee u tau AyANA, jehiM kIrai pAvagaM / evaM bhAvavisohIe, nivANamabhigacchati // 27 // ___ vyAkhyA-etAni pUrvoktAni trINyeva AdAnAni, yairduSTAdhyavasAyasavyapekSaiH pApakarma kriyate, tathA yatra punaH prANipAte trINyamani na pravartante bhAvavizuddhizca bhavati, etAvatA rAgadveSau vinA yadyapi manasA kAyena vA prANipAtaH syAttathApi bhAvavizukhyA karmabandho na bhavati, karmavandhAbhAvAcca nirvANamiti gAthArthaH // 27 // __mAvavizuddhyA karmavandho na bhavatItyatrArthe dRSTAntamAhaputtaM piyA samArabbha, AhAreja asaMjae / bhuMjamANe ya medhAvI, kammuNA NovalippaI // 28 // vyAkhyA-kazcitpitA putraM ' samArabhya' vyApAdya kasyAzcidavasthAyAM x astadviSTaH 'AhAreja 'tti AhAraM karoti 'asaMyato' gRhasthaH 'medhAvI ' saMyato'pi tamAhAraM bhuJjAnaH karmaNA nopalipyate, etAvatA ' asaMyato' gRhastho mikSurvA zuddhAzayaH pizitAsyapi karmaNA nopalipyate, atra yathA pituH putraM vyApAdayatastatrAraktadviSTamanasaH karmavandho na syAttathA'. nyasyApyaraktadviSTAntaHkaraNasya prANivadhe satyapi na karmabandha iti gAthArthaH / / 28 // sAmpratametaraNAyAha-- maNasA je paussaMti, cittaM tosa Na vijati / aNavajamatahaM tesiM, Na te saMvuDacAriNo // 29 // x " tathAvidhAyAmApadi taduddharaNArtha " iti bRhavRttau /
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA-ye hi kutazcitkAraNAnmanasA 'prAduHpyanti' pradveSamupayAnti teSAM vadhapariNatAnAM cittaM zuddhaM na vidyate, tadevaM yatrabhihitaM-yathA kevalamanaHpradveSe'pyanavayaM-karmopacayAbhAvaH, tatteSAmatathya-asatyaM-mRSA, yato manaso'zuddhatvAt , na te saMvRtacAriNaH-na te saMvare pravartante iti / yataH karmabandhe mukhya kAraNaM mana eva, yadi manovyApAre sati na bandhastayanyatkarmA bandhakAraNaM kimastIti bhAvaH / / 29 // atha kriyAvAdinAmanarthaparamparAM darzayitumAhaicceyAhiM diTThIhiM, sAtAgAravaNissiyA / saraNaM ti mannamANA, sevaMtI pAvagaM jaNA // 30 // vyAkhyA-ityetAbhiH pUrvoktAbhidRSTibhiH-prarUpaNAbhiste vAdinaH sAtagauravanizritAH-sukhazIlatAyAmAsaktA yatkikazcanakAriNo yathAlabdhamojinazca saMsAroddharaNArthamasmadIyaM darzanaM zaraNamiva manyamAnAH viparItAnuSThAnina 'avayaM ' pApameva kurvanti vratino'pi santaH janA iva janA:-prAkRtapuruSasadRzAH pAmarA iti gAthArthaH // 30 // ___asyaivArthasyopadarzakaM dRSTAntamAha| jahA assAviNI nAvaM, jAiaMdho durUhiyA / icchaI pAramAgaMtuM, aMtarA ya visIyatI // 31 // vyAkhyA-yathA asrAviNI sacchidrAM nAvaM jAtyandhaH samAruhya 'pAraM' taTamAgantuM-prAptumicchatyasau, tasyAzcAsrAvikANItvenodakaplutatvAdantarAle-jalamadhye eva viSIdati-vAriNi nimajati iti gAthArthaH // 31 // sAmprataM dAntikayojanArthamAha-- RSS
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ N|| evaM tu samaNA ege, micchaTTiI annaariyaa|sNsaarpaarkkhii te, saMsAraM aNupariyaEti ||32||tti bomi // _ vyAkhyA-yathA'ndhaH sacchidrAyAM nAvi samArUDhaH pAragamanAya nAlaM, tathA eke zramaNAH zAkyAdayo mithyAdRSTayaH pizitAzanAnumatidAnAdanAryAH svadarzanAnurAgeNa saMsArapArakAMkSiNo-mokSAbhilASukA api santaH saMsArameva-caturgatisaMsaraNarUpamevAnuparyaTanti, bhUyobhUyastatraiva janmajarAmaraNadaurgatyAdiklezamanubhavanto'nantamapi kAlamAsate, na vivakSitamokSa| sukhamApnuvantIti, bravImIti pUrvavaditi gAthArthaH // 32 // dvitIyAGge samayAkhyAdhyayanasya dvitIyoddezakaH samAptaH / dvitIyodezakAnantaraM tRtIyaH samArabhyate, dvitIyodezake svasamayaprarUpaNA katA, ihApi saiva kriyate / tathAhijaM kiMci u pUtikaDaM, sahimAgaMtumIhitaM / sahassaMtariyaM bhuMje, dupakkhaM ceva sevai // 1 // ___vyAkhyA-yatkizcidityAhArajAtaM stokamapyAstAM prabhRtaM, tadapi pUtikRta-mAdhAkarmikAhArasikthenApyupaspRSTamAstAM tAvadAdhAkarma, tadapi na svayaM kRtaM apitu zraddhAvatA-'nyena bhaktimatA'parAnAgantukAnuddizya IhitaM-ceSTitaM niSpAditaM, tacca IA sahasrAntaritamapi yo bhuJjItAsau dvipakSaM-gRhasthapakSaM pravrajitapakSaM cAsevate, kimpunarya ete zAkyAdayaH svayamevAdhAkarmatayAx niSpAdya svayameva copabhuJjate, te ca sutarAM dvipakSAsevino bhavantItyarthaH, athavA IryApathaM sAmparAyikaM ca karma Adace, x" svayameva sakalamAhArajAtaM niSpAtha" iti vRhadvRttau /
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ | yadvA pUrvavaddhA nikAcitAdyavasthA karmaprakRtirnayanti *apUrvazvAdace* / evamapi dvipakSAsevino mavantItyAha ca-"aTThavi kammAiM ahe, baMdhaha pakarei ciNai uvaciNai / kammiyabhoI sAhU, jaM bhaNiyaM bhagavaIe phuDaM // 1 // " atra zrIbhagavatIsatka AlApako vAcyaH / etAvatA zAkyAdayaH paratIrthikAH svayUthyA vA AdhAkarmopabhuJjAnAH dvipakSamevAsevante iti sUtrArthaH // 1 // athAbhISAM sukhaiSiNAM AdhAkarmabhojinAM kaTukavipAkaM darzayannAhatameva aviyANaMtA, visamaMsi akoviyA / macchA vesAliyA ceva, udagassa'bhiyAgame // 2 // udagassa pabhAveNaM, sukkaMsi ghAtamiti u| DhaMkehi ya kaMkehi ya, AmisatthIhiM te duhI // 3 / / ___ vyAkhyA-tamevAdhAkarmopabhogajanitaM doSamajAnAnAH 'visamaMsi 'ti viSamo aSTaprakArakarmabandhazcaturgatikaH saMsAro | vA, tasmin akovidA:-kathameSa karmabandho bhavati kathaM vA na bhavati kena vA prakAreNa saMsArArNavastIryata ? ityevaMvidhe * etAdRcihadvayAntargataH pATho bRhadvRttita uddhRto jnyeyH| 1 aSTAvapi karmANyadho badhnAti prakaroti cinotyupacinoti / kArmikabhojI sAdhuryadbhaNitaM bhagavatyAM sphuTam // 1 // + sa cAyaM-" AhAkammaM muMjamANe samaNe kaikammapayaDIo baMdhai ? goyamA ! aTTha kammapayaDIo baMdhai, siDhilabaMdhaNabaddhAo dhaNiyabaMdhaNabaddhAo karei ciyAo karei uvaciyAo karei hassadviiyAo dIhaTThiyAo karei" iti /
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAre akuzalAH saMsAre du:khino bhavantItyatra dRSTAntamAha-yathA matsyAH 'vaizAlikAH + vizAlajAtyudbhavAH-vRhaccharIrA udakasyAmyAgame-samudravelAyAM satyAMx, punarvelApagame tasminnudake zuSka tasminneva dhunImukhe vilagnAH avasIdanti, AmiSagRdhnubhirdakaiH kadaizca pakSimiH anyaizca mAMsavasArthibhirmatsyabandhAdibhirjIvanta eva vilupyamAnA mahAntaM duHkhasamud: ghAtamanubhavanto azaraNA 'ghAtaM ' vinAzaM yAnti, trANAbhAvAdvinAzameva yAntIti zlokadvayArthaH // 2-3 // evaM tu samaNA ege, vhmaannsuhesinno| macchA vesAliyA ceva, ghAtamesati'NaMtaso // 4 // ___ vyAkhyA-yathA matsyAstathA zramaNAH zAkyapAzupatAdayaH svayUthyA vA vartamAnameva sukhaM AdhAkarmopamogajanitaKI meSituM zIlaM yeSAM te vartamAnasukhaiSiNo vaizAlikA matsyA iva 'ghAtaM' vinAzameSyantyanantazo'raSadRSaTInyAyena bhyobhyaH saMsArodare nimajanonmajanaM kurvANA, na te saMsArapAragAmino bhaviSyantItyarthaH // 4 // sAmpratamaparAjJAnimatopadarzanAyAhaiNamannaM tu annANaM, ihamegAsa AhiyaM / devautte ayaM loe, baMbhautte tti Avare // 5 // vyAkhyA-idamanyadajJAna-mohavijRmbhitaM, ihAsmilloke ekeSAM, na sarveSAM, AkhyAta-mabhiprAyaH / kimAkhyAtamiti + " vizAla:-samudrastatra bhavA vizAlAkhyajAtibhavA vA vizAlA eva vA vaizAlikA-bRhaccharIrA" iti harSakulagaNiH / x"udakasya prabhAveNa nadImukhamAgatAH" iti harSakulagaNiH /
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - MIN| tadevAha-ayaM loko devotaH-karSakeNeva bIjavapanaM kRtvA devena niSpAdito'yaM loka ityarthaH, 'devagupto' devarakSito vA, IN | ityevamAdikaM sarvamajJAnamiti / tathA brahmaNA upto brahmopta ityayaM loka ityapare, teSAmayamabhyupagamaH-'brahmA' jagatpitAmahaH, | sa caika evAdAnAsod , tena na prajApatayaH sRSTAstaizca krameNaitatsakalaM jagaditi mAthArthaH // 5 // IsareNa kaDe loe, pahANAi tahAvare / jIvAjIvasamAutte, suhadukkhasamannie // 6 // vyAkhyA-eke vadanti IzvarakRto'yaM lokA, tathA pradhAnAdikRto lokaH, [pradhAnaM-]sattvarajastamasAM sAmyAvasthAprakRtistaskRto'yaM lokaH, tathA anye svabhAvaniSpanno'yaM loka iti, yathA-kaNTakAstIkSNAH, citritAH mayUrAH, IkSavo madhurAH, nimbaH kaTukA, lhasaNo durgandhaH, padmaM sugandhaM, ete padArthA yathA svabhAvaniSpanAstathA loko'pi svabhAvAdeva, na kenApi kRtH| paraM kathambhUto'yaM lokaH jIvAjIvasa[mAyuktaH]manvitaH, tathA sukhamAnandarUpaM duHkhaM tvasAtodayarUpaM, tAbhyAM | samanvito'yaM loka iti gAthArthaH // 6 // kizca sayaMbhuNA kaDe loe, iti vuttaM mhesinnaa| mAreNa saMthuyA mAyA, teNa loe asAsate // 7 // __vyAkhyA-eke vadanti svayambhu-viSNuranyo vA, sa ca eka evAdAvabhanna caikAkI ramate, dvitIyamiSTavAn , tatasta-17 cintAnantaraM dvitIyA zaktiH samutpannA, tadanantaraM jagatsRSTirabhUdityevaM maharSiNoktaM-kathitaM, tataH svayambhuvA lokaM niSpAdya ati sambhAramayAdyamAkhyo mArayatIti mAro vyadhAyi, tena mAreNa mAyA [ saMstutA-] kRtA, tayA mAyayA loko'yaM
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ : priyate, tato loko'yamazAzvataH anityo vinAzIti ca gAthArthaH // 7 // apica mAhA samaNA ege, Aha aMDakaDe jage / aso tattamakAsI ya, ajANatA musaM vade // 8 // vyAkhyA - eke brAhmaNAH 'zramaNA' tridaNDiprabhRtayaH evamAhu-revamuktavantaH, yathA - aNDakRtaM jagat - aNDAjAtamityarthaH yadA na kiJcidapi vastvAsIt, padArthazUnyo'yaM saMsArastadA brahmA'psvaNDamasRjata, tasmAcca krameNa vRddhAd dvidhAbhAvamupagatAdUrddhA vibhAgo'bhUt, tanmadhye ca sarvAH prakRtayaH pRthivyaptejovAyvAkAza samudra saritparvatama karAkaranivezAdisaMsthitirabhUditi, evambhUte cAsmiJjagati 'asau' brahmA, tasya bhAvastaccaM - padArthajAtaM tadaNDAdiprakrameNa akArSIt te ca brAhmaNAdayaH paramArthama jAnAnA [evaM] mRSA vadanti - anyathA'vasthitamanyathA prarUpayantIti gAthArthaH // 8 // atha devoptAdijagadvAdinAmuttaradAnAyAha sahi pariyArahiM, loyaM bUyA kaDeti ya / tattaM te Na vijANaMti, Na viNAsI kayAivi // 9 // vyAkhyA- svakIyaiH svakIyaiH paryAyairabhiprAyairyuktivizeSaizyaM lokaH kRta ityabruvannabhihitavantaH, tadyathA - devopto brahmota IzvarakRtaH pradhAnAdiniSpAditaH svayambhuvA niSpAditaH tathA'NDajazcAyaM loka ityAdi svakIyAbhiryuktibhiH pratipAdayanti, yathAssmaduktameva satyaM, nAnyaditi / te caivaMvAdinaH sarve'pi 'tattvaM' paramArtha - yathAvasthitalokasvabhAvaM na [vi]jAnanti - + " na ca tattvato jIvasya mRtirasti, tena mAyaiSA, " iti ha.
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ . na samyagvivecayanti yathA'yaM loko dravyArthatayA na vinAzI nirmUlataH kadAcana, na cAyamAdita Arabhya kenApi kRta iti zAzvato'yaM lokaH anAdyaparyavasAno'yaM loka ityAdiparamArtha na vidanti, tato avimRzya bhASiNa iti gAthArthaH // 9 // atha teSAmajJAnaphalopadarzanAyAha - amaNunnasamuppAyaM, dukkhameva vijANiyA / samuppAyamajANaMtA, kiha nAhiMti ? saMvare // 10 // vyAkhyA-duHkhaM amanojJasamutpAdaM - amanojJAnuSThAnAdanAcArAduHkhamutpadyate, etAvatA amanojJasamutpAdaM duHkhaM ' vijAnIyAt ' avagacchetprAjJaH / etaduktaM bhavati-svakRtAdasadanuSThAnAdeva duHkhasyodbhavo bhavati, nAnyasmAdityevaM vyavasthite ete. [ anantarokta ] vAdino'sadanuSThAnodbhavasya duHkhasya samutpAdaM ajAnAnAH santa IzvarAdeva duHkhotpAdamicchanti, te hi varAkA IzvavAdina IzvarakRtameva duHkhaM pratipAdayanti te caivamicchantaH kathaM duHkhasya saMvaraM - duHkhapratighAtahetuM jJAsyanti ? kAraNocchede kAryocchedaH, yathA - rogotpattinidAnaM jJAtvA tatpratIkArAya yatno vidhIyate, roganidAnamanyattatpratIkArazcAnya eva vidhIyate, kathaM tadupazamaH syAt 1, tathaiva te vAdino'pi duHkhanidAnameva na jAnanti taccAjAnAnAH kathaM te duHkhocchedAya yatiSyante / yatnavanto'pi ca na duHkhocchedanamavApsyanti, apitu saMsArAraNye paryaTanto'nantamapi kAlaM saMsthAsyantIti gAthArthaH // 10 // sAmprataM prakArAntareNa kRtavAdimatamupanyasyannAha - suddhe apAvae AyA, idda megesimAhiyaM / puNo kiDDApadoseNaM, so tattha avarajjhai // 11 //
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA-iha eke gozAlakamatAnusAriNa evaM vadanti, yathA'yamAtmA manuSyabhava eva zuddhAcAro bhUtvA apagatA| zeSamalakalaGkAH sanmokSaM yAti, apApakazca tatra bhavati, idaM ekeSAM AkhyAtaM, iyaM vAcoyuktirekeSAM vAdinAmiti bhAvaH / / evamayamAtmA zuddhatva-akarmakatvarAzidvayAvastho bhUtvA krIDayA pradveSeNa vA sa tatra mokSAvastha eva 'aparAdhyati' rajasA zliSyate, | kimuktaM bhavati ? tasya svazAsanapUjAmupalabhya anyazAsanaparAbhavena ca 'krIDA' pramodaH saJjAyate, svazAsanatiraskAradarzanena pradveSastataH zanaiH zanaiH rajasA malinI bhavati, malImasazca karmagauravAdbhUyaH saMsAre avatarati, tadA tRtIyarAzyavastho bhavati / pUrva manuSyabhava eva zuddha ityekA'vasthA, tadanu mokSe'karmaka iti dvitIyAvasthA, punaH svazAsanatiraskAradarzanAdveSaNa saMsAre'vatarati iyaM tRtIyAvasthA iti gAthArthaH // 11 // kizcaiha saMvuDe muNI jAe, pacchA hoi apAvae / viyaDaMbu jahA bhujo, nIrayaM sarayaM tahA // 12 // vyAkhyA-'iha' manuSya bhava eva pravrajyAmabhyupetya saMvRtAtmA-yamaniyamarato jAtaH, pazcAdapApo bhavati-apagatAzeSamalakalo jAyate, tato muktAvastho bhavati, tataH punarapi svazAsanapUjAdarzanAnikAropalabdhezca rAgadveSodayAtkaluSitAntarAtmA vikaTAmbuva-dudakavannIrajaskaM [sat ] vAtoddhRtareNusampRktaM 'sarajaskaM' malinaM bhavati, evamAtmA'pi pUrva narabhave zuddhaH, mokSe apApako-karmA, tadanu zAsana[pUjA]tiraskAradarzanena rAgadveSodayAdbhavAvataraNena sarajA, evaM rAzitrayAvastho bhavatyAtmeti gAthArthaH // 12 // adhunaitanmataM SayitumAha
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ - // eyANuciMti medhAvI, baMbhacere Na te vase / puDho pAvAuyA sabe, akkhAyAro sayaM sayaM // 13 // vyAkhyA -' medhAvI ' prAjJaH etAn vAdino'nucintya evamavadhArayet - naite rAzitrayavAdino devoptAdilokavAdinazca brahmacarye * tadupalakSite * saMyamAnuSThAne vA vaseyuH apica - sarve'pyete prAvAdukAH svIyaM svIyaM darzanaM svadarzanAnurAgAt * zobhanatvena ' akhyAtAra: ' prakhyApayitAraH, naca tatra viditatattvenAsthA vidheyeti gAthArthaH // 13 // punaranyathA kRtavAdimatamupadarzayitumAha saesae uvaTThANe, siddhimeva na annahA / aho !! iheva vasavantI, savakAmasamapi // 14 // vyAkhyA--te kRtavAdinaH apare'pi svakIye 2 ' upasthAne' svakIyAnuSThAne dIkSAgurucaraNasuzrUSAdike siddhimabhihitavantaH sarve'pi vAdinaH svakIyAnuSThAnAdeva siddhiM pratipAdayanti yaH pRcchayate sa evameva vakti-asmadIyAnuSThAnAdeva muktyavAptiH, nAnyena kenApi prakAreNa siddhiravApyate, aho !! 'iheva' ti siddhiprApteradhastAtprAgapi yAvadadyApi siddhiprAptirna bhavati tAvadihaiva janmani asmadIyadarzanoktAnuSThAnAnubhAvAt 'vasavatI' vazavarttI - vazendriyo bhavati, na hAsau sAMsArikasvabhAvairabhibhUyate, sarvakAmasamarpito yAn yAn kAmAn kAmayate te te'sya sarve siddhyanti - siddhervAk aSTaguNaizvaryalakSaNA siddhirbhavati paratra cAzeSadvandvoparamalakSaNA siddhirbhavatIti gAthArthaH // 14 // etadeva darzayati siddhAya te arogA ya, ihamegesimAhiyaM / siddhimeva puro kAuM, sAlae gaMThiyA narA // 15 //
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA--te hi darzaninaH evaM pratipAdayanti ye'smaduktamanuSThAnaM samyaganutiSThanti te'smiJjanmani aSTaguNaizvaryarUpAM siddhimAsAdya punarante zarIratyAgena ' siddhA' azeSadvandvarahitA arogAzca bhavanti / ekeSAM vAdinAM idamAkhyAtaM - bhASitaM, te cavAdinaH siddhimeva puraskRtya - muktimevAGgIkRtya svakIye Azaye - svadarzanarAgeNa ' grathitA: ' sambaddhAstadanukUlA yuktiH pratipAdayanti narA iva - prAkRtapuruSA iva yathA prAkRtapuruSAH - zAstrAvabodhavikalAH svAbhipretArthasAdhanAya yuktiH pratipAdayanti evaM te'pi paNDitammanyAH paramArthamajAnAnAH svAgrahaprasAdhikA yuktirudghoSayanti / tathA coktaM - " AgrahI bata x ninISati, yukti tatra yatra matirasya niviSTA / pakSapAtarahitasya tu, yuktiryatra tatra matireti nivezam // 1 // " iti gAthArthaH // 15 // athaitatprarUpiNAM phaladarzanAyAha - asaMvuDA aNAdIyaM, bhamihiMti puNo puNo / kappakAlamuvajjaMti, ThANA asurakibbisiyatti bemi // vyAkhyA - te hi pASaNDino mokSArthino'pi 'asaMvRtA ' asaMyatAH, te hi evaM vadanti - ihAsmAkaM indriyAnurodhena * sarvaviSayopabhogAdamutra ca muktyavApteH, tadevaM mugdhajanaM pratArayanto anAdikaM saMsArakAntAraM punaH punarbhamiSyanti, yA'pi ca teSAM bAlatapo'nuSThAnAdinA svargAvAptiH sA'pyevaMprAyA bhavatIti darzayati-' kalpakAlaM ' prabhUtakAlamutpadyante, asurAH nAgakumArAdayastatrApi na pradhAnAH, kiM tarhi 1 'kilbiSikA: ' adhamAH - alparddhayaH alpAyuSaH alpasAmarthyAdyupetAH x iti khede /
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ preSyabhUtAzca bhavanti / mudharmasvAmI jambUsvAminamAha, itiradhikArasamAptau, avImIti pUrvavat // 16 // iti samayAkhyAdhyayanasya tRtIyoddezakaH samAptaH // uktastRtIyoddezakaH, adhunA caturthaH prArabhyate / anantaroddezake svaparasamayavaktavyatoktA, ihApi saivAbhidhIyate, tathAhiete jiyA bho! na saraNaM, bAlA paMDiyamANiNo / hiccA NaM putvasaMjogaM, siyA kiccovaesayA // 1 // ___vyAkhyA-ete sarve'pi pUrvoktA vAdinaH 'jitA' abhibhUtAH, kaiH ? rAgadveSAdibhirviSayaircA, 'bho' iti ziSyAmantraNaM, yazA-etakavAdino mithyopadezapravRttatvAnna kasyaciccharaNaM bhavanti-na kaJcanApi tArayitaM samarthAH syH| kimiti na zaraNaM ? yato 'bAlA' ajJAninaH, tathA ca paNDitamAninaH, te kathamIdRzAH 1 yataH-'hitvA' tyaktvA pUrvasaMyogaM | dhanadhAnyasvajanAdisaMyoga, nissaGgAH santaHpravajitAH, punaH 'sitA' baddhAH parigrahArambheSvAsaktAste gRhasthAsteSAM kRtyaM pacana- | pAcanakhaNDanapIpaNAdi anyo vA bhUtopamardakArI vyApArastaM gacchantIti sitakRtyopadezagAH prabajitA api santo gRhasthebhyo na bhidyante, saMrambhasamArambharUpapaJcamUnA+ vyApAropetA vA gRhasthA iva kathaM tadupAsakAnAM zaraNaM bhavantIti gAthArthaH // 1 // evambhUteSu tIthikeSu satsu bhikSuNA kiM kartavyaM ? tadarzayitumAha +khaNDanI 1 peSaNI 2 culhI 3, udakumbhI 4 pramArjanI 5 / paJca zUnA gRhasthasya, tena svarga na gacchati ||1||["vdhaaspde / / 652 // zUnA tAlavyadantyAdiH" iti zabdaratnAkare 3 kANDe ]
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ taM ca bhikkhU parinnAya, vijaM tesu Na mucchae / aNukkase appalINe, majjheNa muNi jAvae // 2 // ___ vyAkhyA-'bhikSuH ' sAdhustatparijhAya-jJAtvA, kiM jJAtvA ? yathaite darzanino mithyAdRzo-vivekazUnyA nAtmane na parama hitAya bhavanti iti bhikSu tvA vidvA~steSu-kutIrthikeSu na mUrcchaye-ma saGgatiM kuryAt , kiM punaH karttavyaM ? 'aNukkase' ti anatkarSavAna-utsekarahitaH / apralInaH ' kutIrthikeSu asambaddho munirjagatrayavedI madhyasthavRttyA rAgadveSarahita AtmA yApayitavyaH, AtmaprazaMsA paranindAM ca pariharan madhyena-rAgadveSayorantarAle sazcarediti gAthArthaH // 2 // kimete kutIthikAstrANAya na bhavantIti darzayitumAhasapariggahA ya sAraMbhA, iha megesimAhiyaM / apariggahA aNAraMbhA, bhikkhU tANaM parivae // 3 // ___ vyAkhyA-te kutIthikAH ' saparigrahAH' zarIropakaraNAdau mUrchAvanto jIvopamardakA riNa audezikabhojina, 'ca' panaH sArambhAH-] ata eva na trANAya, " parigrahArambhamagnA-stArayeyuH 1 kathaM parAn / svayaM daridro na prmiishvriikrtumiishvrH||1||" iti vacanAt / tathA 'iha megesimAhiyaM' iha-paralokacintAyAM ekeSAmetadAkhyAtaMetaddhASitaM, yathA-kimanayA zirastuNDamuNDanAdikayA kriyayA ? paraM guroranugrahAtparamAkSarAvAptistaddIkSAvAptirvA [ yadi ] bhavati, tato mokSo bhavatItyevaM bhASamANAste na trANAya bhavanti / tarhi ke trANAya bhavantIti darzayati-aparigrahAH, dharmopakaraNAdate zarIropamogAya na svalpo'pi parigraho yeSAM te aparigrahAH, anArambhA:-sAvadyArambharahitAH, te caivambhUtAH
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ kamalaghavaH svayaM yAnapAtrakalpAH saMsAramahodadherjantUttAraNasamastAn , bhikSuH zaraNaM [pari]bajed-gacchedityarthaH // 3 // . kathaM punastena aparigraheNa anArammeNa ca vartanIyamityetaddarzayitumAha kaDesu ghAsamesejjA, viU dattesaNaM cre| agiddho vippamukko a, omANaM parivajae // 4 // ___ vyAkhyA-gRhasthaiH svArtha niSpAditA odanAdayaste kRtA ucyante, teSu 'kRteSu' parakRtaparaniSThiteSu SoDazodgamadoSaparihAreNa yo grAsa-AhArastameSaye-nmRgayet-yAceta | tathA 'vidvAn ' saMyamakaraNaikanipuNaH / niHzreyasabukhyA dattamityanena SoDazotpAdanA doSAH parihatA drssttvyaaH| evaMvidhe AhAre sa bhikSuzcare-danutiSThedityanena dazaiSaNAdoSAH parigRhItA iti mantavyam / ' agRddho' rAgadveSarahito mojane, anena paJca prAsaiSaNAdoSA nirastA mantavyAH / tathA vipramukto rAgAdibhiH pareSAmapamAna + adhisaheteti, evaMvidho bhikSurmavatIti gAthArthaH // 4 // idAnIM paravAdimatamevoddezArthAdhikArAbhihitaM, taddarzayannAhalogavAyaM nisAmajjA, iha megesimAhiyaM / vivarIyapannasaMbhUyaM, annahiM buIyANuyaM // 5 // ___ vyAkhyA-lokAnAM pASaNDikAnAM paurANikAnAM vA vAdo lokavAdaH, yathA svamabhiprAyeNa yo yasyAmyupagamastaM nizAmaye-cchRNuyA-jAnIyAdityarthaH / ihA-sminsaMsAre 'ekeSAM' keSAJcididamAkhyAta-mayamabhyupagamA, tadAkhyAtaM-kIdRzaM ? + -parAvamadarzitvaM parivarjayet-parityajet , na jJAnamadaM tapomadaM ca kuryAditi bhaavH|' iti bRhadvRttiH /
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ | 'vivarIyapannasaMbhUya'miti viparItaprajJAsambhUta-viparyastabuddhigrathitaM 'annehiM buIyANugaM' anyairavivekimiyaduktaM tadanugaM-avivekibhiryadbhASitaM punastadanusAreNa pravartitaM, evaMvidhaM viparyastabuddhiracitaM pApaNDilokavAda nizAmaye-cchRNuyAditi gAthArthaH // 5 // ___ atha tameva lokavAdaM darzayitumAhaaNaMte nitie loe, sAsae Na viNassatI / aMtavaM Nitie loe, iti dhIro'tipAsae // 6 // ___ vyAkhyA-ananto'yaM lokaH, yo yAdRgihabhave sa tAdRgeva parabhave'pyutpadyate, puruSaH puruSa eva aGganA aGganaiva, athavA | 'ananto'parimito-niravadhika iti / tathA 'nityaH' apracyutAnutpannasthiraikastramAvo lokaH / tathA zAzvato na kadAcidvinazyati / tathA 'aMtavaM' anto'syAstIti antavAn "saptadvIpA vasundhare"ti, ito nAdhiko na nyUnaH, sa ca tAdRkparimANo nityaH, ityevaM 'dhIraH' kazcitsAhasiko anyathA prarUpaNAvyAsAdirivAtipazyati [iva ] atipazyati / tadevambhUtamanekabhedabhinnaM lokavAdaM nizAmayediti gAthArthaH // 6 // kinaaparimANaM viyANAi, ihamegesimAhiyaM / savattha saparimANaM, iti dhIro'tipAsaI // 7 // vyAkhyA-yasya vastunaH kSetrataH kAlatazca 'parimANaM' iyattA na vidyate tadaparimANaM, eke vAdino vadanti-asmAkaM tIrthakudaparimANaM jAnAti, paraM na sarvajJaH, iha jagati sarvajJaH ko'pi nAsti, ekeSA-sarvajJApahavavAdinAmidamAkhyAtaM-idaM
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ -- - bhASitaM + saparimANaM kSetrataH kAlattazca tatpazyati dhIraH, tathAhi-te bruvate divyaM varSasahasraM brahmA svapiti, tasyAmavasthAyAM na pazyatyaso, tAvanmAnaM ca kAlaM jAgarti, tatra ca pazyatyasAviti / / 7 / / . tadevambhUto pahA lokavAdaH ahama yogadAlA i.... je kei tasA pANA, ciTuMti adu thAvarA / pariyAe asthi se [1 aMjU, jeNaM te tasathAvarA // 8 // ___vyAkhyA-ye kecana trasAH dvIndriyAdayaH 4 sthAvarAH pRthivyAdayaH [te], yadyayaM lokavAdaH satyo bhavedyathA-yo | | yAdRgasmiJjanmani manuSyAdiH so'nyasminnapi janmani tAdRgeva bhavatIti, yadIyaM vAcoyuktiH satyA tadA dAnAdhyayana japaniyamatapo'nuSThAnAdikAH kriyAH sarvA nirarthakAH syuH, na caivaM, tasmAdye kecana prasAH sthAvarAsteSAM svakarmapariNatyA'yaM | paryAyo jAti pragaNo-'vyabhicArI, trasAH sthAvasparyAyaM labhante sthAvarAzca satvaM. para ye prasAH sA evaM sthAvarAH sthAvarA eva nAyaM niyamaH, paraM ye vadanti-yo yAdRgiha janmani sa paramave'pi tAhageva tanmibhyeti gAthArthaH // 8 // asminnevArtha dRSTAntAbhidhitsayA Aha-- urAlaM jagato joga, vivajjAsaM paliyaMti ya / sabe akaMtadukkhA ya, ao satve ahiMsiyA // 9 // + tathA [ sarvatra-] sarvakSetramAzritya kAlaM vA paricchedyaM karmatApanamAzritya saha parimANena[ vartata iti] saparimANaM-sapariccheda, dhI-buddhistayA rAjata iti dhIra ityecamasAvatIva pazyatItyavipazyati, tathAhi-." iti bRhdvttii| "prANA:-prANinaH sattvAH tiSThanti' satvamanubhavanti, athavA" iti vRhdcii||
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA - audArikajantuprAmasya ' jogaM' vyApAraM - avasthAvizeSamityarthaH, audArikazarIriNo hi jantavaH prAktanAvasthAvizeSAdUgarbha kalalArbudarUpAdviparyAsabhUtaM bAlakumArayauvanAdikamudAraM yogaM pari-samantAd gacchanti etaduktaM bhavati - audArikazarIriNo hi manuSyAdevalakumArAdikaH kAlAdikkato'vasthAvizeSo'nyathA'nyathA vA mavatpratyakSeNa lakSyate, na gree sarvadA, nAyaM niyamaH / evaM (sarveSAM ) sthAvarajaGgamAnAM jantUnAM viparyAso draSTavyaH / api ca- sarve'pi jantavo duHkhAkrAntAH santo'nyathA'vasthAmAjo lakSyante yadivA sarve'pi jantavo'kAnta duHkhA-apriya duHkhAH priyasukhAtha, atastAn sarvAnna hiMsyAditi gAthArthaH // 9 // kimarthaM saccAna hiMsyAdityAha - eyaM khu nANiNo sAraM, jaM na hiMsati kiMcaNaM / ahiMsAsamayaM ceva, esAvaMtaM vijANiyA // 10 // yAkhyA - etadeva 'khu' nizraye, jJAnino viziSTavivekavataH 'sAraM' nyAyyaM yatkazcana prANijAtaM sthAvaraM jaGgamaM vA na hinasti na paritApayati, upalakSaNaM caitacena mRSA'dattAtrahmaparigrahanizA bhojyAdyapi pariharet ityetadeva jJAninaH sAraM yama karmAveSu varttata iti / apica 'ahiMsAsamayaM ceca' ti ahiMsAsamayameva etAvadeva vijAnIyAt etAvataiva kAryasiddheH, kimbahunA jJAnAbhyAsena palAlaprAyeNa hai, + " kiM tAe paDhiyAe, payakoDIe palAlabhyAe / jasthittiyaM na nAyaM, parassa pIDA na kAyacyA || 1 || " iti gAthArthaH // , 10 // ukta mUlaguNA yathottaraguNAnAha + kiM tayA paThitayA 1 padakoTyA palALabhUtayA / yatraidAsa jJAtaM parasya pIDA na karttavyA // 1 //
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ busie ya vigayagiddhI, AyA[NIyaMtraNaM sNrkkhe| cariyAsaNasijjAsu, bhattapANe ya aMtaso // 11 // - vyAkhyA--vividha-manekaprakAre vizvacavAumAnAcA Arito n punaH kIdRgbhavati sAdhuH ! vigata. gRddhiA-AhArAdau lolyatArahitaH, + AdAnIyaM-jJAnadarzanacAritra[rUpaM ratna]prayaM samyagrakSati, yathA yathA ratnatrayasya yasa vRddhirbhavati tathA tathA kuryAdityarthaH / kathaM cAritraM pAlitaM bhavati ? tadarzayati- pariyAsaNasijjAsusi, sAdhunA hi sati prayojane yugamAtradRSTinA gantavya, tathA supratyupekSite supramArjite cAsane upaveSTanyaM, tathA 'zavyAyA' vasato saMstArake vA supratyupekSitapramArjite sthAnAdi vidheyaM, tathA makte pAne cAntazaH samyagupayogavatA mAvyamiti gAthArthaH // 11 / / punazcAritrazuddhyarthamuttaraguNAnadhikRtyAhaetehiM tihiM ThANehiM, saMjate sayayaM muNI / ukkasaM jalaNaM NUmaM, majjhatthaM ca vigiMcae // 12 // vyAkhyA-etAni trINi sthAnAni, tadyathA-IryAsamitirityekaM sthAna 1, AsanaM zayyetyanenAdAnamANDamAtranikSepaNAsamitiriti dvitIya sthAnaM 2, bhavatapAnamityanenapaNAsamitirupAtA, bhaktapAnAthaM ca saMpraviSTasya bhASaNasambhavAdvApAsamitirAciptA bhavati, sati cAhAre uccAraprazravaNAdInAM sadbhAvAna pariSThApanAsamitirapyAyAtetyetaca havIyaM sthAnaM 3, eteSu triSu. x samIcIno'yaM pratibhAti pATho vRci-dIpikAkArayorabhiprAyeNa / + " AdIyate-prApyate mokSo yena tdaadaaniiyN-baanaadi| trayaM, satsamyanakSayet / " iti harSakulagaNiH /
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ R sthAneSu saMyato muniH 'utkaSoM' mAnaH + jvalanA' krodhaH 'gumaM ti mAyA 'madhyastho lomaH, etAMzcaturo'pi kaSAyAn muniH sadA 'bigicae'tti vivecayedAtmanaH pRthakkuryAditi gAthArthaH // 12 // punaH sAdhuguNAnevAhasamite u sadA sAhU, paMcasaMvarasaMvuDe / sitehiM asite bhikkhU, AmokkhAya parivaejjAsi cibemi|| - vyAkhyA evaMvidhaH sAdhurAmokSAya x parivrajet , samitibhiH samitaH paJcaprakArasaMvarasaMvRtaH, tathA gRhapAzAdiSu 'sitAH' vA baddhAH gRhasthAH, teSu 'asito' abaddhA-gRhiSu mUrchAmakurvANaH, paDhAdhArapaGkajavat "jahA pomaM jale jAyaM, novalippar3a K! vAriNA" iti vacanAt / evaMvidhaH sAdhuH saMyamAnuSThAnarato bhavestvamiti vineyasyopadezaH / itiradhyayanaparisamAso, sAvImIti gaNadhara evamAha-yathA tIrthakatoktaM tathaivAhaM bravImi, na svamanISikayeti gAthArthaH // 13 // tsmy@ lhmmyh l`mdh t`ddhmnmh d `dh s`dh mnb` mHmd byd mn lmjly'y`dlthnlhblqn@ J [iti zrIparamasuvihitakharataragacchavibhUSaNamahopAdhyAya-zrImatsAdhuraGga-gaNivaryavihitAyAM ] zrIsUtra sAGgadIpikAyAM samayAkhyaM prathamamadhyayanaM samAptamiti / commernamainaromeromeonrnrmeromineerimeromenimamromrnt +" nanu krodha evAdI sarvatra sthApyate, aba tu kathaM mAnaH ! iti ceducyate-mAne satyavazyambhAvI krodhaH, krodheSa sati mAnaH syAnna vetyarthasya darzanAya kramolAnamiti" harSakulagaNiH / x " AmokSAya-azeSakarmApagamalakSaNamokSArtha pari ' samantAdvajeH" iti bRhadvRttau /
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha dvitIya vaitAlIyAkhyaM adhyayanam atha dvitIyAdhyayanamArabhyate. tatreyamAdigAthAthA saMbujjhaha kiM na bujjhahI, saMbohI khalu peJca dullhaa| No hu uvaNamaMtirAIo, no sulahaM puNarAvijIviyaM | vyAkhyA-bhagavanAditIrthakaro bharatatiraskArAgatasaMvegAn svaputrAnuddizyedamAha, padi vA surAsuranaroragatirazvAn | samAdizya provAca, yathA-sambudhyadhvaM yUyaM-jJAnadarzanacAritralakSaNe dharme bodhaM kuruta, yataH-punarevaMvidho'vasaro durApaH, kiM na puSyadhvamityavazyamevaMvidhasAmanyavAptau satyA sakarNena X tucchAn bhogAn parityajya saddhameM bodho vidheya iti bhAvaH / yo'smin bhaye dharma na kariSyati tasya parabhave bodhiprAtidurlabhA +, yato'tikrAntA rAtriH puna yAti " jA jA baccai rayaNI, na sA pddiniyttii|" iti vacanAt / evamatikrAnta yauvanAyapi na valati, saMthamajIvitavyamapi na sulamamiti gAthArthaH // 1 // ___ atha sarvajantUnAmAyuranityamiti darzayatiDaharA buDDhA ya pAsaha, gabbhatthA vi cayati maannvaa| seNe jaha vadvayaMhare, evaM Aukhayammi tuTTaI // 2 // * "tatra praJcamAdhyayane parasamayadoSAH svasamayaguNAzcoktAH, sozca jJAtvA yathA karma vidAryate tathA bodho vidheya ityanena sambandhenAgatasyAsyodezakatrayaM, natra prathamozikasyedamAdisutra-" iti hrsskulmnniH| x prANimA / + " skhalu zabdasyAvadhAraNArthatvAtsudule bhaiva" iti . . / yA yA prajanti rajanyo na tAH pratinivartante /
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA-'DaharA' bAlAH santo niyante, eke vRddhAH santo garmasthAtha, pazyata yUyaM, ke ? mAnavA, mAnavA evo padezArhA iti mAnavagrahaNaM, evamapAyabAhulyAta sarvAsvapyavasthA prANI prANAstyajati + / atraiva dRSTAntamAha-yathA zyenaHMH pakSivizeSo ' vartakaM ' tittirajAtIyaM 'haret ' vyApAdayet , evaM prANinaH prANAnmRtyUrapaharediti gAthArthaH / / 2 / / tathA ca mAyAhi piyAhi luppatI, no sulabhA sugatI vipecAeyAiMbhayAiM pahiyA, AraMbhAvirameja subate // 3 // / vyAkhyA-kazcidvarAkaH prANI x mAtApitAdisvajanairvilupyate, ko'rthaH ? teSAM mamatAvazAtsaMsAre bhrAmyate, tatazca | tanmRcchauMpagato dharma noyamaM karoti, dharmeNa vinA ca sugatirapi na sulamA, tadevametAni ' mayAni' bhayakAraNAni durgatiH | gamanAdIni 'pehiya 'tti prekSya 'ArammAt ' sAvadhAnuSThAnarUpAdvirameda , ko bhAvaH 1 evaM ca jhAvA yo vivekI subrato / mavati sa ArambhAnivartate-Arambhe na ramate iti gAthArthaH // 3 // anivRttasya doSamAhajamiNaM jagatI puDhojagA, kammahi lappaMti paanninno| sayameva kaDehiMgAhatI, no tassamuccejjApuTvaM // 4 // ___ vyAkhyA-yayasmAdanivRttAnAmidaM bhavati- jagati' pRthivyAM 'puDho 'tti pRthakpRthag yAni narakAdIni sthAnAni santi teSu sAvadhAnuSThAnopacitaiH svakRtaH karmamirvilupyante-narakAdiyAtanAsthAneSu bhrAmyante prANinaH svayameva kutaiH karmami. +" tathAhi-tripalyopamAyuSkasyApi paryAptyanantaramantarmuhartenaiva kasyacinmRtyurupatiSThati / " iti bahuvavRttau / x "yo mAtApitRmohena dharmodyama na kurate sa taireva" iti harSakulagaNiH /
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ hite narakAdisthAnAni, na ca tasyAzumAcaritasya karmaNo vipAkena aspRSTo mucyate jantuH, nAmuktaM karma vilIyate, tapovizeSamantareNa dIkSApravezAdinA na tadapagamaM vidhatta iti gAthArthaH / / 4 // adhunA sarvasthAnAnityatA darzayitumAi devA gaMdhatvarakkhasA,asurAbhUmicarA sriisivaa| rAyA narasidrimANA, ThANAte vicayAMta dukkhiyA // 5 // ___vyAkhyA-sugamaiva, x navaramete pUrvoktAH sarve'pi svakIyAni sthAnAni duHkhitAH santastyajanti, yataH sarveSAmapi prANinAM prANaparityAge mahaduHkha samutpadyate iti gAthArthaH // 5 // kiJca-- kAmohi ya saMthavehi ya, kammasahA kAleNa jNtvo|taale jaha baMdhaNaccute, evaM Aukhayammi tuddaI // 6 // ____ vyAkhyA-kAmaiSiyA zibhiH saMstadharmAvizvazudinabhitaH, svAsaktAH santaH karmavipAkasahiSNavo bhavanti, ka ? | kAle +, ke ? jantavA, ko bhAvaH 1 viSayAdiSnAsaktAH jantavaH karmavipAkakAle karmavipAkamanubhavanti, paraM na ko'pi svajanAdirduHkhAtrAyate, yathA ca tAlaphalaM 'bandhanAd 'dhRntAcyutaM sadavazya patatvera, evaM asAvapi jantuH svAyuSaH kSaye |' zruTyati ' jIvitAcyavate iti gAthArthaH / / 6 / / api ca x"devA-jyotiSkasaudharmAyA, gandharvarAkSasayospalakSaNArthavAdaSTaprakArA vyantarAH, asurA-vasadhA bhavanapatayaH, ye cAnye'pi bhUmicarAH, sarisRpAstiyazcasvathA rAjAnazcakriharipramukhA, narA:-sAmAnyamanuSyAH, bheSThina:-puramahattarA mAjhaNAzca / " iti hrss| . + saptamyarthe tRtIyA'tra mUle, bRhabRzcikAreNa tu tRtIyeva vyAkhyAtA /
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ jeyAvi bahussute siyA, dhammiya mAhaNa bhikkhue sitaa| abhinUmakaDahi mucchite, titva ta kammahiM kiccatI // 7 // vyAkhyA-ye cApi bahuzrutAH dhArmikA prAmaNAH bhikSAdAH syu-bhaveyuH, te'pi ' abhi' samantAt 'nUma 'tti karma | mAyA vA, tatkRtairasadanuSThAnaJchitAstIvamatyartha karmabhirazubhaizchidya[katya]nte-pIDayante jantava iti gAthArthaH // 7 // sAmprataM jJAnadarzanacAritramantareNa nAparo mokSamArgo'stIti darzayabAhaaha pAsa vivegamuTTite, avitipaNe iha bhAsaI dhuvN| NAhisi ? AraMkao paraM,vehAse kammehiM kiJcatI ___vyAkhyA-'aha pAsa 'ti + ziSyaM prati gururvakti yathA-bho ziSya ! tvaM pazya-kazcittIthiko 'viveka' parigrahaparityAgaM kRtvA ' usthitaH' pravrajyAviSaye sAvadhAno'bhUt , paraM samyakparijJAnAbhAvAdavitIrNaH-saMsArasamudrAtsvayaM na | tIrNastathApi bhASate-asmadIyAdevAcArAnmuktiriti, tatazcAho !! ziSya ! tanmArga prapannastvaM 'Ara' ihalokaM 'paraM' | paralokaM kathaM jJAsyasi ? apitu na jJAsyasi, tatazca ihalokaparalokabhraSTaH san 'vehAsa 'tti antarAle sthita evaM svakRtaira- | zubhaiH karmamiH kRtyate ' pIDayate iti gAthArthaH // 8 // punaH ziSya Aha-nanu tIthikA api niSparigrahAstatazca tatkathaM na mokSAvAptirityetadAzaMkyAix bhikSAmahItumicchakAH / + 'atyanantara miti bRhdvRttau|
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaha vi ya nagiNe kise care. jahU vi ya bhuMjai mAsamaMtaso / je iha mAyAi mijjaI, AgaMtA gabbhAya'NaMtaso // 9 // vyAkhyA-padyapi kazcittApasAdistyaktaparigraho nagnaH kRzazca caret-pravajyAnuSThAnaM kuryAt / 'jaha vi ya bhujaha . mAsamaMtaso' yadyapi mukte mAsena tathApyAntarakaSAyAparityAgAna mucyate, ya haha tIthiko mAyayA mIyate, etAvatA kaSAyairyujyate, sa garbhAdgarmameSyati ' anantazo' niravadhika kAlaM, agnizamavatsaMsAre paryaTanIti gAthArthaH // 9 // patto midhyAdRskRta kaSTAnuSThAne'pi na mokSAcAtiH, ato madukta eva mArge stheyametadgarbhasupadezaM dAtumAha purisorama pAvakammuNA, paliyaMtaM maNuyANa jIviyaM / / sannA iha kAmamucchiyA, mAhaM jati asaMvuDA narA // 10 // ___ vyAkhyA--he puruSa ! asadanuSThAnAduparama-nivartastra, yataH-puruSANAM jIvitaM subaddapi tripalyopamAntaM, saMyamajIvita palyopamasyAnta-madhye vasate, tadappUnaM pUrvakoTimitaM, tadapi gatameva jAnIhi, etAvadvijJAya yAvajIvyate tAvatsadanuSThAnena saphalaM kartavyaM, ye punarbhogasnehapake magnAH kAmeSu cAdhyupapannAste narA asaMvRttAH santo mohaM yAnti-hitAhitaprAptiparihAre mujhantIti gAthArthaH // 10 // yadyevaM tataH kiM kartavyaM / tadevAha jAyayaM]itaM (1) viharAhi jogavaM, aNupANA paMthA duruttarA /
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ aNusAsaNameva pakkame, vIrohi sammaM paveditaM // 11 // vyAkhyA-svalpaM jIvitavyamavagamya viSayA~zca klezaprAyAnagamya chittvA gRhapAzavandhanaM 'yatamAno' yatnaM kurvan prANinAmanupatApena -- vihara' udyuktavihArI bhava | kathambhUtaH san ? 'yogavAn' saMyamayogavAn guptA samiti guptA, kimityevaM ! yataH-panthAH sUkSmaprANimirAkAntastatastasmin pathi jIvavirAdhanAmantareNa viharaNaM duSkara, ata everyAsamitiyukto vaja, evamanyAstrapi samitiSu satatopayuktena bhavitavyaM, [ 'anuzAsanameva' ] yathAgamabheva-sUtrAnusAreNa saMyama pAlayedetaca sarveIra-rahadbhiH samyakpraveditaM // 11 // atha ke te vIrA ! ityAhavirayA vIrA samuTTiyA, kohakAyariyAipIsaNA, pANe Na haNati sabaso, pAvAo viratAbhinivvuDA // vyAkhyA-vIrAH ke ucyante 1 ye himAdipApebhyo nivRttAH, punaH kIdRzAH ! 'samusthitAH' samyagArambhaparityAgena / samutthitAH krodhakAtarikAdipISaNAH krodhagrahaNAnmAno gRhItaH, mAthA-kAtarikA, nadhaNAlomo gRhItastadapanetAsa, tathA prANAbha ghnanti ' sarvadhaH' manovAkAyakarmabhiH, pApAca sAvadhAnuSThAnarUpAbhittAH, ata evAminicA:-kroSAdhupazamena zItIbhUtAH, IdRzA vIsa iti gAthArthaH // 12 // punarapyupadezAntaramAha navi tA ahameva luppae, lappaMtI logAMsa pANiNo / evaM sahie ya pAsae, aNihe se puDhe ahiyAsae // 13 //
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA-parISahopasarvairabhidrutaH san evaM vicintayet na ca tAvat ahamevaikaH parISadopasargerlupye- pIDye, api tvasmi~lloke anye'pi praanninstirygmnussyaadyo'tidusshe| sailupyante - pIDayante, paraM teSAM samyag vivekAmAtrAca kA'pi nirjarA, evaM [ jJAnAdibhiH ] sahito vA AtmahitaH san pazyet kuzAgrIyathA mukhyA anantaroditaM paryAlocayet / tathA ' aNiha 'tti krodhAdibhirapIDitaH san-gajasukumAlAdivanmahAsaccaH parISaH spRSTo'pi tAnadhisaheta- manaHpIDAM na vidadhyAditi / athavA ani ' iti tapaHsaMyame parISahasahane vA anigUhita balavIyoM bhUyAditi gAthArthaH / / 13 / / api ca 4 dhuNiyA kuliyaM va ThevavaM, kisae dehama[saNAIhiM + ]NAsaNA iha / ahiMsA va adhopuNiyA manedito // 14 // vyAkhyA- yathA kuDathaM gomayAdilepena salepassan jhADa [jAghaTya]mAnaM lepApagamAtkRzaM bhavati, evaM he cune ! svamapi 'dhUtvA' vidhUya lepaM kuDavat dehaM [ anazanAdibhiH ] kRzayed - avacitamAMsazoNitaM vidadhyAsadapacayAcca karmaNAmayo bhavatIti bhAvaH tathA [na vihiMsA ] [[vi]hiMsA, tAmetra prakarSeNa traje-dahiMsApradhAno bhUyAdityarthaH / 'aNudhammo ' mokSaM pratyanukUlo gharmo 'muninA ' sarvajJena 'praveditaH ' kathita iti gAthArthaH // 14 // kica-sauNI jaha paMsuguMDiyA, vihuNiya dhaMsayatI sivaM rathaM / evaM dadvitovahANavaM, kammaM khavati tvssimaahnne||| 15 + kulIya dIpikA''darze'yaM pATho yujyate'pi caivaMvidha eva vRttyAdyabhiprAyataH /
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA- ' zakunikA ' pakSiNI yathA 'pAMzunA' rajasA avaguNThitA satI a ' vidhUya' kampayitvA tadrajaH ' sivaM ' baddhaM ' dhvaMsayati' apanayati evaM tapasvI mAino +' davito ' dravyo bhanyo muktigamanayogyaH 'upadhAnavAn ' tapoyuktaH karma jJAnAvaraNIyAdikaM kSapayati- apanayatIti gAthArthI || 15 // athAnukUlopasargamAha - uTTiyamaNagAramesaNaM, samaNaM ThANaThitaM tavassiNaM / DaharA buDDA ya patthara, avi susse Na ya taM labhe jaNA // 16 // vyAkhyA- ' anagAraM saMyamAne tyivaM taM ucarottara viziSTattaponiSTatadehaM sthAnasthitaM kadAcit 'uharA:' putranaptrAdayo ' vRddhAH ' mAtRpitRprabhRtayaH 'unniSkrAmayituM ' pravajyAM mocayituM prArthayeyuste taM sAdhumeva vade :- vayaM bhavatA pratipAlyAH, na svAmantareNa ko'pi naH pAlayitA, evaM ca te bhaNanto'pi janAH putrAdayaH api 'zuSyeyuH' zramaM gaccheyurna ca taM sAdhuM viditaparamArthaM ' labheran ' naivAtmavazaM vidabhyuriti gAthArthaH // 16 // kizva - as kAluNiyANi kAsiyA, jai royaMti ya puttakAraNA / daviyaM bhikkhuM samuTThiyaM, no labbhaMti Na saMThavitta // 17 // vyAkhyA - yadyapi te mAtRpitRputrakalazAdayaH ' kAruNyAni ' karuNApradhAnAni vacAMsi anuSThAnAni kuryuH 'royaMti 'ti + " mA badhIriti pravRttiryasya sa prAkRta zailyA mAhanaH " iti harSakulagaNiH /
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ S yA sadanti punanimita, athA-sabarddhanamekaM putraM samutpAya va pacne, samApi te mirdhA 'dravyaM paktiyogya "mAsthita He saMyamosvAmena na lamante-na zaknuvanti pravajyAto bhraMzayituM nApi saMsthApayitu-gRhasthamAye, na impalizAsapAtrapitamiti gAvAH // 17 // api - jaha vi[ya] kAmehi lAviyA, jai NejAhi NaM paMdhiuM gharaM / jati jIvati nAvakaMkhae, no lambhaMti na saMThavittaSa // 18 // rUpArUpA-papapi se sAdhu kAmabhogobhayanti yadivA papA gRha nayanti, evamanukUlapatikUloSaptagI pIDito'pi / jIvikhaM na pAchati, kintu maraNamAdriyate, para nAsaMyame pravardhane, tathApi se svajanAstaM sAdhu 'no sammati' na labhantena prApnukatyAsmasAska nApi gRhasthabhAvena saMsthApayitumalamiti gAthArthaH // 18 // kizva seiMti ya NaM mamAiNo, mAyA piyA ya suyA ya bhaariyaa| posAhiNe pAsao tuma, loga paraM pi jahAsi posaNe // 19 // jyAsyA-papi te mAtApitrAdayaH mamAiNo' ti mamatvayantaH-snehAlayaH pamityalAre 'sehaMti siM || vikSayanti / kathaM vidhayantI tyAha-yathAvasthivArthadazI svaM 'pazyakA vakSmadarzI sazrutikaH pazya no-'smAna apanavadukhitAn popakAmanA na nA 'poSaya ' pAlaya, anyathA ihalokaparalokaM ahAsi-halokaparaloko bhaviSyasi, asmatpAlanena
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyAcAmiredesi gAmArthaH // 19 // evaM vairupasargikA santaH kecirakAtarAH kadAcidetavarNarityAi ane anehiM mucchiyA, mohaM jaMti narA asaMkhuDA / visameM visamehi gAhiyA, te pAvehiM puNo pagambhiyA // 20 // dhyAraNyA-'anya' aspasavA kAnarAH prANinA anyai-rmAtApitrAdibhirmUcchitA:-mamamamantA asaMvatA narA, eSambhUtA IM moI pAnti-sadanuSThAne samanti, tavazva te pimai-rasaMyaudasthaiSiSama-asaMyama prAhitAH santaH punaH pApakarmaNi prAcA 'pragasmitA 'vAM gatAH sansA pApaM kurvanto na laJjanta iti gAthArthaH // 20 // tataH kiM kartavyamityAha tamhA dadhi ikkha paMDipa, pAvAto virae abhinivvuDe / paNatA pIrA mahAbIhi, siddhipaNeyAuyaM dhurSa / / 21 / / pAlyA-pato mAtApitrAdilitA pApakarmasu pragalmA bhavanti, smAravaM paNDitaH / sadasadvivekayusta dravya- 1. bhUto ' rAgave parahito saktigamanayogyaH sanna Izasva-sahiSAkaM paryAlocaya, pApebhyo viratA abhinitaH' koSAdipari-IN syAgAcchIvIbhUnaH prapA (prAptAH ) vIrAH mahAvIthi siddhipathaM ' sAnAdimokSamArga 'sva' caSpamicAriNaM aSAmya sa eba mArgo'nuSyo, nAsadAmanagaramAdhyamiti gAcAryaH // 21 // pumarapyupadezadAnapUrvakamapasaMharamAha
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ " - veyAliyamaggamAgao, maNavayasA kAraNa sNvuddo| cicA vittaM ca NAito, AraMbha va susaMDe pare // 22 // timi / / vyAkhyA-karmavidAraNasamartha mArgamAgavo bhUtvA tvaM manovAkAyasaMpatA punasspalyA vijAtIyAMka samAna sApapArammaM ca sursataH saMyamAnuSThAna parediti gApAthaH // 29 // prapImIti pUrvavat / / [vi ] paitAlIyasya prathama, [ uddezakA , prathamAnantaraM dvitIyaH prArampataprathame udezaka bhagaratA zrISamasvAminA svaghutrANAM dezanA pratipAditA, hApi saivAmidhIpate, tazreyamAvimA mAyA tavasaM va jahAi se rayaM, iti saMkhAya muNI Na majasI / / gopannatare ya mAhaNe, ahauseyakarI annasi iMkhiNI // 1 // vyAkhyA--yathorgaH svAM ' rakhaca ' nirmoke parityAgAItvAtparityajati, na tantra pratigandhaM vidharo, vathA sAdhurapi raja || iSa rakho-aSTaprakAre karma apApisvena parityajati, evaM kapArAmASAtkAbhAvaH, iti sajadhAya 'dhAtvA manirna majati madaM na karoti, kathaM ! gozreNa kAzyapAdinA, anyatasmahaNena zeSAyapi sadasthAnAni tyajet 'mAhanA' sAdhu, na phevalaM || madaM spajati, azreyaskarI-pApakAriNI [ikhiNi 'si ] nindA, sA'pyanyeSAM na kAryati gAthArthaH // 1 // ama paranindAdozmapikasyAi
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ jo paribhavaI paraM jaNaM, saMsAraM pariyacaI ciraM / adu iMrikhaNIyA upAviyA, iti saMkhAya muNI Na majjati // 2 // yAkhyA - yo pravivekI paraM janaM parAbhavati DIlayati sa pumAn tarakasena karmaNA ciraM saMsArodadhau parivartate pari amati 'a'ti [ya]taH pazparibhavAdavayaM saMsAre bhramaNaM, ataH 'iMkhiNI' nindA 'pApikena' sadopaitra, athavA 'iMgviNI' uccasthAnAdadhamasthAne pAtapati, ityevaM sacAya jJAtvA munirbAtyAdibhiryathA'hamavaMzajaH zrutapasvI asa tu mato dIna eveti na mAdyati na madaM vivasa iti gAthArthaH || 2 || atha yadviSeyaM taddarzayitumAha 1 y jeyAvi aNAyage siyA, jevi ya pesagapesae siyA / je moNapadaM ubaTTie, jo lajje samayaM sayA care // 3 // dhyAkhyA - anyastAvaziSTha, yA koDapyanAyakaH--yasyAparaH prabhuH ko'pi nAsti, evaMvipacakramaryAdikasyAt yApi yasyApi preSya- stasyaiva rAjJaH karmakarasyApi karmakara:, so'pi cenmanapada-saMyamastaM samAzritaH so'pyalabhamAna utkarSamakurvan sarvAH kriyAH parasparato vandanapratirandanAdikA vidhate / idamuktaM maticakravarttinA'pi maunIndrapada sthitena pUrva[ pramajita ] mAtmapreSyamapi yandamAnena lajjA na vidheyA [ivareNa ghotkarSa], evaM sAmAnyenApi vinaya vaiyAvRtyAdikAH sarvAH kriyAH kAryA evaM samabhAvaM sadA bhikSudharet-saMyamodyukto bhavediti gAthArthaH // 3 //
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ ka punarvyavasthitena lAmadau na vidheyAvisi darzayitumAha sama mAgi saMgo, saMpa mAmale paridhae / je AvakahAsamAhie, davie kAlamakAsi paDie // 4 // vyAkhyA-pA zuddhaH zramaNa-stapasvI sAmAyikAdike anyatare + saMyame pravartamAnaH samapitA lAmadaparityAgena | pravrajyA yAnajIvaM pratipAlayati, kiyakAla ? yAvatkAlaM kathA zrUyante, maraNaM yAvatsamAdhidhAn 'duSyo' rAgoSarakSito yahi kAlaM karoti [vadA ] sa paNDita iti gAthArthaH / / 4 // atha kimAlammyaitavidheyamityucyate dUraM aNupassiyA muNI, tItaM dhammamaNAgayaM thaa| puDhe pharusehiM mAhaNe, avihaSNu samayaMsi rIyatI // 5 // vyAkhyA-tathA munivarvisyAvUra mokSaM anudRzya-yathA na dharma vinA mokSa iti paryAlocayati, sapA mata pa-10 yA prabhASa jIvAnAM uccAvacagatikhAnalavaNaM, tathA anAgataM dharmasamAvaM anAgatamAvinI carmapramAvAdagati pa paryAlocya || lAmadau na pipatte / kathambhUto niH? pRSTaH parupaiH parIpahopasargaH 'avihaNu' ciapa mAryamANaH skandakASAyaziyagagavatsamaye saMyame rIyata iti gAthArthI || 5 // punarapyupadezAntaramAha + "pamasthAnAnAM sTmAnapatimatvAdanyavarasmin saMyamAmAne, sAmAyika zeSamApanIyAyau vA se." iti harSagANiH
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ paNNasamadhe sayA ae, samatApammamudAhare munnii| suhame u sadA alUsae, No kuljhe No mANi mAhaNe // 6 // pArupA-prazAsamAptaH / paprajJA (athavA)' pabahasamAdhe' praznaviSaye pratyuvaradAnasamartho cA sAdhuH sadA INimaskasAyAdika (sathA) samatayA ahiMsAlavaNaM dharmamadAhare-skathayenmuniH '' saMpame sadA ' alUpako 'avirASako | inpapAno na kruzyeda pUjyamAno nApi 'mAnI ' garvitaH syAnmAhana iti gAthArthaH // 6 // apiva SaDajaNanamaNammi saMkhuDe, savaDhe hi nare aNissie / / haraeva sayA agAvile, dhamma pAdurakAsi kAsavaM // 7 // vyAkhyA-mabananamano dharmaH, phimukhyane 1 bahamijenerAtmIyAtmIyAbhiprAyeNa yathA'bhyupagamaprazaMptayA stUyateta prazasyate, yena pAdazo dharmaH svIkRto'sti sa nameva dharma sAdhate / so'dhyAtmAnaM dhArmika manyate +, ata eva bhujnnmno| | dharmastasmin ' saMpatA' samAhitaH san 'nasa' pumAna sarvapAsAmyantasparimaI apratimadaH sana dharma 'prAdurakA | prakAza disyarthaH / parsamAne bhUta nidevamachAndasavAt / kathambhUtaH hara iva svacchAmmasA mRtaH anAvilo' jalacarajIva- / / | saMdhobheNApyakaluSaH, evaMviSa! mAdhuH vAntyAdilakSaNaM dazavidha kAzyapa tIrthakara sambanbhinaM dharma prakAzaditi gAvAH // 7 // | + atrAbhayakumArakutaparIkSApuNyapApopari dhavale tara paTapAsAhakathA mA /
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha mahujananamane dharme vyavasthito pAdRzaM dharma prakAzayati tayitumAha-- bahave pANA puDho siyA, paceyaM samayaM sbhiihiyaa|je moNapadaM uvAdvite, virarti tastha akAsi paMDie // 8 // ____ vyAkhyA-bahano-'nantAH prANinaH pRthak pRthidhyAdibhedena mhamapAdaraparyAptAparyAptabhedena narakagatyAdibhedena yA saMmAramAthitAH, satarate sarve'pi prANinaH sukhAbhilAriyo duskhadviSa iti paryAlocya yasteSu samaya Anayati-AtmasAmyaM gaNayati sAdhuH, yA punarmonIndrapariSu mArina ronikhita iti gAthArthaH // 8 // apiSadhammassa ya pArae muNI,AraMbhassa ya aMtae lie| soyaMtiyaNaMmamAiNo,No lambhaMti NiyaM parigahaM // 9 // ___ vyAkhyA-sa pUrvoktaguNayuktaH sAdhudharmaga zrutacAritrarUpasya pAraNA siddhAntapAragAmI, sa ela siddhAntatastayecA sampaka cAritrAnuSThAyI pA, pArizramadhikRtyAha-' Arammasya' sAvadhAnudhAnarUpasya ' ante' prAnte sthita iti, ArammAbhizca iti bhAraH, evaMvidho nirbhavati / ye punavavidhA bhavanti / atasukatAH santo maraNe duHkhe pA mA sampasthite AtmAnaM zocanti. yadibAimaraNAhavardhanAze khAmamANoti mameTamahamasya va zoSanti, tataba ve zocamAnA api gataM mRtaM naSTaM parigraI AtmIyamamI pA na labhante-na prApnuvanti, padi pA dharmasya | pAragaM muni ArammAbhitracaM sajanA mAtApitrAdayo mamatvayuktAH snehAlavA zocanti, paraM na ca saM sAdhu nijama-pyAsmIyaH | pariNAmA gRhItamapi lamante, nAtmasArvantIti gaathaarthH||9|| tadevAi
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ ii loga hAvahaM vidU, paraloge ya buhaM bugii| viddhaMNAmetaM iti 1 // 10 // 6 vyApA- ihalokenyAdi, ihaloke paraloke hiraNyasvajanAdimamatotpAditakarmajaM duHkhaM bhavati, tadupAdAne karmoMpAdAnaM, tathA hiraNyAdiparigrahayA strIkriyate, paraM vidhvaMsanadharme na cirAvasthAyi, evaM jAnan kaH sakarNo manuSyaH 'abhAvAsaM 'gRhavAsamAvaset ? yata:- " dvArA: paribhavakArAH, bandhujano bandhanaM viSaM viSayAH / ko'yaM janmastha moho ?, ye ripavastreSu suhRdAzA / / 1 / / " iti gAdhArthaH // 10 // punarapyupadezAntaramAha mahatA paligovajANiyA, jAviya baMdaNapUyaNA ihaM / suhume salle durudare, viumaMtA pajajja saMthavaM // 11 // vyArUpA -iha sAdhoH svajanAtha bhivaGgo mAgataH 'paligopo' kardamastatsamo jAnIhi yathA mahAn pakuH prANinAM gururastA svajanAdisnehaH iti zrAtvA rAjAdinikAyasya [gA] vandanApUjanA sA'pi sAdhoH patimandhakarI - svAdhyAyAdivizapharI mantadhyA, vavadha sAdhunA karmopazamarja phalamityaivaM matvA rAjAdivandanapUjanA utseko na viSeyaH / kimiti 1 pakSo garSAtmakamere sUkSmaM zalyaM varSate iti zAkhA vidvAn sAdhusteSu 'saMsvarSa' paricayaM prajadhAt svajediti gAthArthaH || 11| as nAgArjunIyA adhyeSaM paThanti + - + neyaM nimnalikhitA gAmA vyAkhyAtA harSakulagaNibhiH /
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ - = rak palimaMthamahaM riyANiyA, jApi ya vaMdaNapUyaNA ihN| suhama sallaM duruddharaM, taMpi jiNe eeNa pNddie||11|| asyA cAyamartha:-sAmora svAdhyAyadhyAnaparasyaikAntanispRhasya yo'pi cAyaM pandanApUjanAdikA satkAraH kriyate, --- basAvapi sAgara sadanuSThAnasya yA mahAn 'palimantho' vighnA, AstA tAvatsvajanAvidhabhiGgAbhAgastamirapeyaM pari. mAya sUkSmaM vaspaM kuruvaraM ghAtastamapi jaye vapanapespaNDita ' etena ' vakSyamANeneti gApAyI // 11 // egecare ThANamAsaNe, sayaNe ege samAhie siyaa| bhikkhU uvahANavIrie, vaiyatte amjhattasaMvur3e // 12 // vyAkhyA-tathA bhikSureka eSa gumpana ekAvihArI bApata saMgajhepara hasabaravA evaM syAmAsanayanAdinAyava 'samAhito'dharmAdidhyAnayuktaH syAt , sarvAsvapyavasthA rAgadveSavirahAsamAhita evaM syAt / 'upacAne 'tapasyanigUhitAlavIyoM ' bAgutA' supolocitAbhiSApI ' adhyAtma ' manastena saMpato bhikSurbhapedivi gAthArthaH // 12 // kina jo vihe NAvapaMguNe, dAraM sunnagharassa saMjae / puDhe Na udAhare vayaM, Na samucche ege saMthare taNaM // 13 // va vyAkhyA-tathA bhikSuH kApi zapanArthI zUnyagRhasthito zAraM kapATAdinA na sthagayati nAgapaMguNe ti nIghATayet, / / spo'nyatra vA sthitA kenacidharmAdika mAgAdikaM vA pRSTaH san sArA vAca nodAharet-na bhUpAda, jinakalpikAdi. niraSayAmapi nasUyAt , tathA na samucchinyA-tRNAni kacavare vA pramArjanena nAphnayati, nApi svApArthI kapidAmipradiphastugAdikaM saMsvareta-vagairapi saMsArakaM na kuryAta kiM punaH kampatpAdinA, andho'pi sAdhuH supirataNaM na saMstareviti
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthArthaH / / 13 / / yathA---- jastha sthamipa aNAule, samavisamAI muNI hiyAsae / caramA aduvA vibhairavA, aduvA tastha sarIsivA siyA // 14 // + *pAkhyA - tathA bhikSuryatraiva sUryopaiti tatraiva tiSTati, tathA ' anAkula' parISahopasanAko mavati sunibhAvasthisaMsArarUpaH samaviSamANi zayanAsanAdIni anukUla pratikUlAni sampam ' rAgadveSarahitattayA'dhisadeta / tathA parakA 'dezamAstathA 'bhairava' bhayAnakA adhivAstathA 'marIkhapAH' sarpAdayo bhaveyustattabhopasargAn parISaddaSa sampamasiteti gAyArthaH // 14 // sAmprataM trividhopasargAdinamadhikRtyAha 1 siriyA maNuyA va divagA, uvasaggA sividdAhiyAsiyA / lomAdiyaMpi na irise, sunnAgAragate mahAsuNI // 15 // vyAkhyA-tiryamanuSya devAnupasargAnavisadeta +romomamapi na kuryAt 4 dRSTisukhavikArAdiparigraha ke sthitaH 1 zUnyAgAstaH-zUnyagRhavyavasthitaH upalakSaNArthasya tpivanAdisthito mahAmunirjina kalikAdiriti gAdhArthaH // 195 // kithA+khokimapi na t mayena x viNA Ti0 iti tRputI / C
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ no abhikaMkheja jIviyaM, no vi ya pUyaNapatthae liyaa| ajjhatyamurviti bheravA, sumAga garasa misumo / / , vyAkhyA-sa bhikSustabhairavairupasa pIvyamAno'pi jIvisaM nAbhikAMkSena, jIvitanirapezeNopasargAH soDalyA, naitropa- | sargasahanavAraNa pUjAnArthakaH syAt- pUjApabhilASI mavet / evaM jIvitapUjAnirapekSasya te upasargAH abhyastabhAvaM-samIpa. bhASapagaccheyuH, zUnyAgAragatasya sAdhorevaM zItoSNAdijanitA upasargAH susahA bhavantIti gAthArthaH // 16 / / punarapyupadezAntaramAha uSaNIyatarasta tAiNo, bhayamANassa vivikkamAsaNaM / sAmAiyamA tassa jaM, jo appANa bhae Na dasae // 17 // pArupA-yenAsmA jJAnAdApanItataraH, pratAvatA cAnAdo AtmA sthApiso'sti pena, tasya sAyokhAyinaH parAtmaprANanistampa tArakasya, tathA bhajamAnasya viviktaM zrIpaJcapaNDakAdiSarjitamAsana-basatyAdisevamAnasya, tasyaiSambhUtasya | !! sAdhoH sAmAyikaM samabhAvarUpamAhuH srpshaaH| yazcAsmAna bhaye parIpadopasargajanitena darzayet, saGgIharna mavettasya sAmApikamAhuriti gAthArthaH / / 17 // ki usiNodagatattabhoiNo, dhammaTTiyassa muNissa hImato /
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMsaggi asAhu rAihi, asamAhI u tahAgayassa vi||18|| myAkhyA-uSNodakatAtabhojinaH sAdhokhidaNDodyAna uSNodakapAyinaH, athavA uNamepa piti, na zItalaM katyA piratIti bhArata, dharma zrutacAritrarupe sthitasya suneH 'homaso' lakSAvatA, evaMvidhasya mAdho rAjAdikasaMsagoM'pyasamApaye syAt-yAnAdivinakadeva jAyata iti gAghArthaH // 18 // punarUpadezAntaramAi ahigaraNakaDassa bhikkhuNo, vayamANassa pasajjha daarunnN| are parihAyatI nA. adigara : nareja paMDie / / 15 / / pAkhyA-adhikaraNakarampa phalahamarasya bhidhoH 'prasasa' prakaTa meca 'dAruNAM' pharkazA vAcaM muSataH ' aryo | mohaH saMyamo yA, sa bahuparibIyane, ranAvatA pAyayataH kalahaM pUrvataH karkazA vAcaM sunatA sAmoH saMyamAryo hIyatesaMyamo casamupayAti / bahunA kAlena sazcitaM vikRSTena tapasA panmaitpugyaM tatsarvamadhikaraNaM kurvataH saayo| kSayapati / "x aniyaM carita, desUNAe ya pubdhakoDIra! pi kasAiyamito, hArae naro muhatteNa // 1 // je ajiya 4 yadarjivaM cAritraM pezonathA va pUrvakoTyA / tapi kAyitamAtro hAramenaro muhUna // 1 // yacarjita samInAkaizThaponiyamacaryamayaH / mAhu tachAyantAsyASTa zAkapaH // 3 // zamInajariti "bo nimne vasabhere" manekApanAdUpasabhevakampaH samIpatreriti / /
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ samIvallaehiM, svniymbbhmiiphi| mAhu tayaM kalahatA, aha sAgapattehiM // 2 // " ividhAlAI manAgapyadhikaraNa na kuryA-paNDinA-mAghuriti gAdhArthaH // 19 // sIsodagapaDidugaMchiNo, apaDiNNassa lazavasappiNo / sAmAiyamAhu tassa jaM, jo gihimace'saNaM na bhuMjatI / / 20 // ____ vyAkhyA-mAdhoH sacisodaphajugupsAsya-sacitodakArihArigA, tapA apratinasya' nidAnaM sarvadhA'nyataH, " | vA ' lavAvasardiSaNa: ' laba-karma, tasmAdavasarpiNA, karmarandhopAdAna kAraga bhUtAvanuSThAnAbhirasitasya sAdho sAmAyikaNI mAhuH sarvAH / yo -- gRhasthamAjane' kAMsyapAtre na par3e tasya sAmAyika kathayanti jinA iti gAthArthaH // 20 // kiza na ya saMkhayamAhu jIviyaM, taha vitha bAlajaNo pagambhatI / bAle pAhi mijatI, iti saMkhAya muNI na majatI // 21 // vyAkhyA tathA jIvita-mAyuH kAlaparyAyeNa zruTitaM satpunaH ma pa saMmbapa 'miti 'saMska' tantusandhAtuM na / zakyate, tathApi pAlo' bhUkhoM janA 'prAramane pApaM kRtvA na lAne, ma ca vAlA 'pApaiH' pApakarmamirazobhanaphatavyIyane-zrIyane, ityevaM satyAya 'paratA munine mApati, asadanumAna kRtvara mayA zomanaM kRtamiti na pragalbhatena bhRSTo bhavatIti gAvArthaH // 21 ||updeshaantrmaai
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 chaMdeNa pale imA pacA, bahumAyA moheNa pAuDA / vithaDeNa paleti mAhaNe, sIupadaM vayasA'hivAsa // 223 // vyAkhyA--' chando''bhiprAyastena svasvAbhiprAyeNa [ imAH prajAH ayaM ] loka ' paleti vAsu tAsu narakAdigatiSu paryaTati, eke darzana strAdiNaH ajAdikavadhamapi dharmakAraNaM vate, tathA banabAnyAdiparigrahe pRthivyAdhArambhe'pi narmameva jAnate, evaM loko ' bahumAya: kapaTapradhAna: ( mAyA ) mugdhajanarakhanAtha kapaTAtmikAH kriyAH kurvanti, paraM zrIzrI rAmarUpitaM mArga samyag na jAnanvi, ajJAnAtvAt tena satyetaravyakti na labhante iti zAstrA sunirmAnaH 'bikaTena' prakaTena abhAvena karmaNA mokSe saMyame vA prakarSeNa lIpate pralIyate, zobhanamAtrayukto bhavatIti bhAvaH zItoSNAdiparISA 'vayasA 'trikaraNazuyA samyagavisadediti gAthArthaH / / 22 / / apica 1 1 kujapa, aparAjie jar3A, akralediM krusalA hai dIvayaM / kaDameva mahAya No kaliM, no teSaM no ceva dAvaraM // 23 // vyAkhyA - 'phujayo' dyUtakArara aparAjito 'dodhyam' kulasvAdampairna jIpase, akSaH kapardakaiH ramamANaH 'kameva' catuSkameva gRhAti talavajayatyAsenaiva catuSkeNa dIvyati, na phaliM' ekakaM nApi ' ' trika, nApi ' dAraM ' dvikaM gRhAsi, catuSkeNaiva labdhajayattrAdivi gAthAryaH // 23 // atha dAntikamAi - evaM logammitAr3A, bujhe je dhamme aNucare / taM gila hiyaMti uttamaM, kaDameva sesa'vahAya paMDie // 24 // vyAkhyA--yathA dhUtakAraH prAjayatvAtsacamaM dIyaMcatuSkameSa guddhAti evamasmiloke 'vAyinA' sarvazenokto
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ FIE] yo'yaM dhamaH vAntyAdilakSaNo'nura:-pradhAnasta svIkA, yathA takAraH zeSame phakAdyapAhApa 'kara' [katapugaM-catukaM ] || -17| gRhNAti, evaM 'pnnddit|' sAdhurapi gRhastha-prAvanika-pArthasthAvibhAvamapAya sampUrNa mahAntaM sarvosame [dharma] gRhIyA. diti gAvAH // 24 // punarapyupadezAntaramAi--- uttara maNuyANa AhiyA, gAmadhammA iti me aNussuyaM / jaMsi viratA samuTTiyA, kAsavassa aNudhammacAriNo // 15 // vyArUpA-- uttarAH ' pradhAnA:-durjayA 'prAmadharmAH' bhandAdipaJcaviSayAH sarvajJeNyAtAH manuSyANA, pratyetanmayA / || zrutaM, pUrva zrISamasvAminA svapurebhyaH pratipAdita, savA pAyAsyagaNadharAH sudharmasvAmiprabhRtayaH svazi pempaH pratipAdayanti, yebhyo grAmadharmenyo viratAH 'sasthitA' samyaksaMyamena te 'kAzyapasya' aSamasvAmino parvamAnasvAmino vA yo dharmastadanucAriNa-stIrthakaraprapItadharmAnuSThAyino mavantIti gAthArthaH / / 25 // mitra je evaM caraMti Ahiya, nAyaeNa mahayA mahesiNA / te uTTiya te samuTThiyA, anno' sAriti dhammato // 26 // vyAkhyA-2 manuSyAH grAmadharmenyo viratiM kurvanti, AkhyAtaM mahatA maharSiNA-bhAtaputreNa, ve dharma paranti ta ess| saMpamotyAnena kRtIpikaparihAreNotthitAstra eSa samyamArgadezanAparityAgenoriSadA, nAnyeta eSa papotaparmAnuSThAyino,
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ || manpo'nya-parasparaM 'dharmatA' dharmamAzritya dharmato yA azyanta sArayanti, punarapi sahameM pravartayantIti gAyAH // 25 // kiMvamA peha purA paNAmae, bhikakha uvarSi jise| jemaNahiNoNatAta jANAMti smaahimaahit|| vyAkhyA. prakAzakAna mAsiviSayAtamAma mara. teSAM smaraNamapi | anAgatAMdha nAkAMkSeda, abhikAMdheta 'upaSi' mAyAM aSTaprakAra kA pharma, taddhananAya-vapanayanAyAmikraSi-damilaSeda , 91 ." ra pUSa zuklAn bhannAdiviSayAn 'mA prekSasva ' mA samara, teSAM smaraNamapi marate'ga. TO tadeSAnuSThAnaM kuryAdhana mAyA aSTaprakAraM ca karma apadhAti / tathA 'je maNaehi ti duSTamanaHkAri[ga upatApakAriNo SA meM zabdAdayo viSayAsteSu ye mahAsayA na natA:, ko'rthaH ? ye paJcaviSaviSayeSu nAsatAste sanmArgAnuSThAyinaH Atmani mAhita Atmani vyavasthitaM ' samAdhi ' rAgadevaparityAgarUpaM dharmadhyAna jAnanti, nAnya iti gAthArthaH / / 27 // | No kAhIhoja saMjae, pAsaNIeNa ysNpsaare|ncaadhmm aNuttaraM,kayakirie Na yAvimAmae // 28 // ___ vyArUpA-saMyato gocaraparyAyAM bhramana kAziko na mAvi-na kathAH kathayati, tathA viruddhA-paizUnyApAdinI rUpAdi / vikA vA na kuryAt , rAjAdinA praznAdi pRSTaH man praznAdikatha[ka:-prAzniko na spAda, na samprasArako-deva se paSTipaNyasamarpamahAdiarthakANDAdipakakamAvistArako bhavet / kiM kRtvA ? sAtvA anucaraM ghame, samyagajAtasya dharma-T syetAbadeva phalaM, yadi sthAparihAreNa sampakriyAvAn syAt / 'kakirie 'ti kRtakriyakSa + mamedamahamasya svAmIsyevaM | +"sA-svabhyamsa kriyA' saMyamAnuvAnarUpA yena satakriyatabAbhasadhana cApi mAmako "tipUrtI
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ . - - -- paNigI na bhavedini gA ! 4 // kina channaM ca pasaMsapNo kare,na ya ukospgaasmaahnne| tesiM suvivegamAhite, paNatAjehiM sujositaMdhuyaM // 29// ___vyAkhyA-sAdhuH 'chamnaM mApA, prazasyo + lomastaM na kuryAta, tathA 'utkarSako ' mAnaH ' prakAza koSastaM ca / 'mAina: ' mAdhurna karyAna , mhaapau| kapAyANA ' viyakA' parityAga Adita:-kaSAyaparityAgaH kRtaste dharma prati | prmtaaH| tathA ta eva dharma prati praNatAH mahAtmabhiH suScha 'juSTaM' sevitaM 'dhUta x saMyamAnuSThAna, yadivA yA sadanuSThAyimi: / 'sujosiye ' ti suza vitaM dhUnamAIsvAtaM pharmeti gAthArthaH / / 29 // apica| aNisahite susaMvuDe, dhammaTThI uvhaannviirie| vihareja samAhiiMdipa,AtahitaM suNa labhatI // 30 // yAkhyA-- aNihe ' asnAH sneharahitaH mAdhuH sahito jAnAdibhiH, tathA ' susaMpata ' indriyanoindriyasriotasi. kArahitaH / ' dhammAhi' dharmaH zrutacAritrAkhyastadarSI / upadhAna-tapastatra pIryapAna , sa erambhUto viharetsamAhitendriyaH-10 saMyatendriyaH / kathameva viharet / yataH Atmahita saMsAre paryaTatA prANinA (sunchu)tuHkhena prApyate, akRtadharmAnudhAnena antunA | Atmahita (ativAkhena lampata iti gAthArthaH // 30 // AramahivaM ca prANibhirna kadAvidavAsapUrvamisyetadayitumAi+ " prazaspate-vairAdriyate iti " | " dhUyate--kSipyate karma yena barta" iti harSakagaNiH /
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ hi NUna purA aNussutaM, aduvA taM taha No samuTThiyaM / muNiNA sAmAiyAhitaM, nAeNaM jaga sabadaMsiNA // devaninA [ jagataH sarvabhAvadarzinA ] jAtaputrIyeNa sAmAyikAdyAtmahitaM samAkhyAtaM dannUnaM niSitaM antubhirna ca naiva (purA-prAraMbhavAda) anuzrutaM tadAtmahitaM jIva (purA ) zrutamapi nAsti, kadAcicchrutamasti tathApi yathA'vasthitaM nAnuSThitaM ' na pAlitaM, ava etra prANinAmAtmahitaM sudurlabhamiti gAthAH // 31 // punarupadezAntaramAzrityAha- - evaM mattA mahasaraM, dhammamiNaM sahitA bahujaNA / guruNa chaMdAtrattA, viratA tinnA mahodhamAhitaM // 32 // timi // nyAyA evaM AtmahitaM sudurlabhaM 'matvA' jJAtmA ca mahadanvaraM dharmavizeSa karmago vA vivaraM prApya jJAnAdisahitA padako janA laghukarmANaH sadanuSThAnaM samAzritAH santo gurozchandAnuvarcina stIrtha karoktamArgAnuSThAyinI viratAH pApakarmebhyaH santatIrNAH saMsArasAgaraM mahoba pAraM, evamApAtaM mayA bhavatAmaparebAIdbhiranyeSAM iti zabdaH parisamApya navamIta maathaarthH|| 32 // iti caitAlI pAdhyayanasya dvitIyodezakaTIkA / ukta dvitIyodezakA sAmprataM hRtIyaH samArabhyate / ihAnantarodeza ke viranA ityuktaM teSAM vitAnAM ca kadAcitparImahAH samudIran ta parISadAH soDhavyA, hatyanena sambandhenApAtasyAsyode zukasyAdi sUtram
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMyuDakammarasa bhikkhuNo, dukkhaM puDheM abohie| saMjamato'vacijaI,maraNaM heca vayaMti paMDiyA // vyAkhyA-'saMpatAni nahAni karmANi mithyAtvApiratipramAdakapAyayogarUpANi cA yamya milo|, yadurAva-masAI, MI tadupAdAmarUpaM vA'TaprakAraM karma 'spRSTaM padaspaSTanikAcitaM, tatkarma 'amodhinA' ajJAnenopacita sava saMyamataH saptadazamedato'- | paSIyate-pratikSaNaM kSayamupaiti / etaduktaM mapavi-yathA tahAgorasasthitaM vAri niruddhAparapravezamAdityakarasampatprityahamapabIyateM, evaM mikSopi saMpatAtmanaH tapamA prAramaSArjitaM karma dhIyate, tataya paNDitAH 'hityA' tyaktvA 'maraNa' jAtijarA-1 maraNazokarUpaM tyaktyA mokSaM prajanti, iti gAthArthaH // 1 // ye'pi ca tenaitra mana mokSamApnuvanti dAnaSikanyAje vinavaNAhi ajosiyA, saMtipaNehi samaM vivaahiyaa| tamhA uti pAsahA, adakkhu kAmAi roga vyAkhyA-kAmAthimi puravinApyante-prAdhyante sAH vidhApanA' sipa ucyante, ye mahAsAvA puruSAH pizApanA | bhiH 'ajosiyA' basevitAH, etAvatA ye na trINAM vaze patitAmte santINa-mustaiH samaM 'dhyaakhyaataa|' kathitAH / ko | bhASaH 1 te atIrNA api sannamtIrNA ebocyante ye yoSimyo vistAH, yataH-"yupphaphalANaM ca rasaM, murAe mesassa mAhilipANaM ca / jANatA je birayA, te dukarakAraNa ve // 1 // " 'tamhA uti pAsahati tasmAd' yoSisparityAgAdarbha yadyati saspazyata yUyaM, ye kAmAn rogaSad-vyAdhikalpAn 'bhadrAkSu-devacantaste santINasamA pArUpAtA | ra muphalAnoM pa rasa murAyA mAMsasya mahilikAnAM / mAnantA ye vistAsvAna karakarakAbande // 1 //
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ ste api saMkhAdanvata sTopAntavarcina eveti gAthArthaH // 2 // punarapyupadezAntaramAha aggaM vaNiehiM AdiyaM, dhAratI rAINiyA idaM / evaM paramA mahavayA, avakhAyA u sarAimAi // 3 // vyAkhyA- vaNig mirdezAntarAdAhita mAnItaM ' ammyaM ' pradhAnaM ratnAmaraNAdikaM drauphitaM rAjAnasvatkasvA vA pradhAnapapija eSa ( jagati ) cArayanti, ko'rthaH 1 [ yathA ] vaNijo dezAntarAtsu bahumUlya ratnAmaraNAdi Anayanti paraM pradhAnaratnAnAM zajJAna evaM bhAjanaM rAjAna etra dhArayanti, IzvarA yA vibhrati, tathA vAcA bairAnIdAnAM paJcamahArAtri[fragrant dhana eva bhAjanaM nAnye iti gAthArthaH // 3 // kiJca - je ii sAtANugA narA, ajjhovavanA kAmehiM mucchiyA / triNeNa samaM parAbhiyA, navi jANaMti samAhimAhitaM // 4 // vyAkhyA - ye ihaloke manuSyAH 6 * khAtAnugAH sukhazIlAH gAsvatraye'dhyupapaNA :- gRddhAsvathA kAmeSu zabdAdiSu hitAH kRpaNA' dInAH varAkA indriyaiH parAjitAH / tatsamA' svadvarakAmA sevane ' pragasmitAH pRSTa gatAH, kimanena stokena pramAdena saMyamavirAdhanA bhaviSyatItyeSaM pramAdaSantaH karranyeSu samastamapi saMyamaM paTavanmalinIkurvanti, Izvara te pItarAgo samAdhi dharmadhyAnAdikaM na jAnantIti gAthArthaH // 4 // punarapyupadezAntaramAha cAheNa jaddA va vicchae, ajale choi gavaM pacoie / se aMtaso appathAmae, nAivahadda abale visIyatI // 5
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ T vyAkhyA---'dhyAna' lumpana yathA 'gavati bhRgAdiH parvividhamanekaprakAreNa kuTapAzAdinA [kSata:-] | paravazIkanaH zramaM yA prAhitA 'pratodito'pi ' grerito'vyavalo bhavati, jAsazramatyAgantumamamaryo bhavati, yadi SA vAya nIti bAhaH-zAkaTikastena yathAvadAina gau-pamA pratodAdinA 'tA' prerito'pi apalo ripamapacAdau gantumasamarko | marati, sa pAnto-maraNAntamapi pAvasamAmathyoM nAtIva cotuM zakto bhavati, esamstazca analo mAraM voDamasamarthastatraima pAdau viSIdatIti gAthAH / / 5 / / dArzantikamAhaevaM kAmelaNa ghiU, aja supa phyaheja sNthb| kAmI kAme Na kAmae, lakhe vA vialakha kaNhuI // 6 // ___ pArakhyA tayA anantarotayA nItyA mAmabhogaprArthanAsaktaH pumAn atrasIdati, paraM kAmabhogAMsyaktuM nAlaM mati, IdRzo'pi yadi paramadha yo vA kAmabhogamamantra saMstavaM prajayAt / na caihikAmpikApAyadarzitayA kAmI bhUtvopanasAnapi kAmAn jambUsvAmivarisvAmiSA na kAmaye-bhAbhilapet kSullakakamAravA landhAnapi kAmAnmahAsanyatayA alabaSasamAnmanyamAno nispRho bhavediti gAvArthaH / / 6 / / kimiti kAmaparityAgo vidheya / ityAzayAmA paccha asAdhutAbhave,aJcehI aNusAsa appagaM / ahiyaM ca asAhu soyatI,se dhaNatI paridevatI bhuN||7 vyAkhyA-mA pazcA-maraNa kAle bhazAntare vA kAmAnupamAdasAghutA kugatigamanarUpA ' bhaveTa' prApnupAna, iti / vipinsya viSapempa mAtmAnaM ' atyehi 'hapAjapa, sathA''smAnaM zikSapa, pacA-re jI | amAdhU[-rahama] karmakArI durgatI |
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ | patito'dhikaM zocati, thAra paramAdhArmikaivAtparya kadadhyate, tiryagatAvapi kSuNAzItoSNAdivA pIbamAno yantaM 'sanati' karaNaM krandati-mazana nimbAsiti 'paridevate ' pilapasyAkrandati supahiti-"hA mAtamriyata iti, prAtA | naivAsti sAmprataM kazcit / kiM vA zaraNaM me syA-viha duSkRtaritasya pApasya // 1 // " ityevamAdIni sAni pApakAriNaH prApnuvanti, tena viSayAmipako na vidheya isyAtmAnuzAsanaM kRSiti gAvArthaH // 7 // iha jIviyameva pAsahA, taruNa evaM vAsasa[yAu] tassa tuhtii| ittaravAse ya bujhAi, giddhanarA kAmesu mucchiyA // 8 // pArUpA-asminnasAre saMsAra dhanadhAnpAdayo'nye padArthAH re tiSThantu, eka jIrAnAmAyurapayazAvata, yato gharSaztapramANamapyAyustaruNatve eva vyati, nadA''yurvarSa zatapramANamapi sAgaropamApekSayA meponmeSapramANaM cata, stokakAlAvasthAnaprAya pA samasti iti dvArA re jIva ! budhyasya, mA muhaH / IdRze'pyApuSi azAzvate eke avivekinaH 'gRkSAH 'kAmabhogeSu / mUrthikatA eva tiSThanti, navazra narakAdiSu kadarthanAmApnuvantIti gAthArthaH / / 8 / / apica je hA AraMbhanissiyA, AsadaMDA egsluusgaa| gaMtA te pAvalogayaM, cirarAyaM AsuriyaM disaM // 9 // IN pAkhyA--'yaha' manuSyaloke ye kecana mahAmohAGgalitA: puruSA aviSekino dimA(disApayAnuSThAne Aramme nivitA' bAsanA santi nai narA Atmano daNakA, te kAntanaiva jantUna 'kAkA' hiMsakAH sadAcArasya pA sakA, evambhUtAna
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'gantAro' yApsyanti,ka! pApakarmakAriNAM yo loko narakAdistatra cirAtramarasyAsyanti, yadyapi pAlatapavaraNAdinA tathAniSadevasvArAptistapApyAsurI dikaM yAnti, aparapreSyAH kisipikA devAdhamA mavantIti gApArthaH / / 9 // kina Na ya saMkhagamAhU jIviyaM, sahavi ya bAlajaNo pagabmatI / pancuppannaNa kAriyaM, ke daTTa paralogamAgate ? // HI ___ vyAkhyA-'naca naiSa 'saMskaSu sandhAtuM zakyate zruTitamAyu-rjIvitavya, evamADA-mazAH / evamAdhi sampAsuma- - zakye 'loM mUkhoM banA asaknuSThAne pragaramate, asadAcAre pravardhamAnI na lavate, ma ca bAlo nirviSekatayA pApakarma kurvan / phenApi nAtina pRSTatayA alIkapANTiAnipAniyA basanaramAi-pratyutpana-varcamAnakAlamAvinA sukhena meM prayoga jana, evaM va sati ihaloka eSa viyate, na paralokA kA paralokaM dRSTvA hAyAtaH ! paraloka raSTvA kavitAyAto bhavati / badA sAyA vAyave astyeva paraloka, tammAna viyate paralokaH // 10 // evaM nAstikenokte sati pratyuttaramA adakkhutra! davAkhuAhitaM, (tIsahahasu adkkhudNsnnaa|| iMdi hu suniruddhadasaNe, mohaNijeNa kaDeNa kammuNA // 11 // vyAkhyA--apanyo-ndhaH, sAkAryavivekapazuvikalavAdadhastasthAmantraNaM-de apAyavata-andhasadRza ! 'paaye| sarvavena 'Ahita kapi Agarma 'padasva' pramANIka / 'abakkhudasaNA' apayako-'sarvavastasya darzanaM amdhupagatamAzrita / pena vasthAmantraNaM avmkhupsnnaa| sva bhIvImarAgamASitaM bhavasva, lokasukhameva prAya te 'nAsti paraloka ivi mA pada,
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ | yadi pratyutparSa binA atIvAnAgataM na manpace tAhi pitRpitAmahAdayo'pi nAbhavana, putrapautrAdisantaterapi vyapacchedA | atItAnAgatayognAzrapaNAt ihalopaHpakSAda pratyutpamA havAlI so'si, asahAbhyupagatavarSanAzrayaNena sarvavyavahArabAmo'mi, ataH asamAnupApin / AtmIya RdAnaI parispajya saSayokte mArge zraddhAnaM - haru / kimiti sa pumAn sarvokta mArge bhadAna na karoti tapAi-'haMdi tu sunirudvarSasaNe' ma prANI 'haMpI'vi kheda, + | mohanIyena karmaNA midhyAdarzanena jJAnAvaraNIyAdikena karmaNA vA sunirudarzanaH ' sthagitayiSekapA, tena sarpokta / mAge na zravatte, atastanmArgamajJAnaM prati protsAyata iti mAthArthaH // 11 // punarapyapadezAntaramAbukkhI mohe puNo puNo, niviMdejja silIgapUyaNaM / evaM sahite'hipAsate, AyatulaM pANehiM saMjae / / 12 // myArUpA-dula' asAtavedanIya, tadasyAstIti dumsI prANI punaHpunarmoha yAti-sadasadvivekaSikalo bhavati / kortha ? asAtodayAhuHsamanubhavanAtaH man mUDhastatvatkaroti yena punaHpunaHsvI saMsAramAgaramananvaM kAlaM paryaTati / dhambhata moha parityajya nirviota' jugupsayetparivareta AtmazlA statirUpAM tathA pUjanaM vavAdilAmarUpa parihareta / evaM parivarcamAnaH 4 sahito-bAnAdiyukto vA 'saMyataH 'prabajito sukhArthibhirAramatulA-mAramatupatA plApripatya sukha(priyasvarUpAmaSikaM pazyet-mAtmanusyAn sarvAnapi prANinaH pAlayediti gAthArthaH / / 12 // ki +" yo vAkyAlahAre, mohalIcena smAtena karmaNA"| 4 " saha hitena vasaMta ighi pahilo " iti hame0 /
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ gArapi ya Avase nare, aNupurvi pANehiM saMjae / samatA savattha suvate, devANaM gacche sa logaye // 13 // vyAkhyA - gRhavAse'pi vasannaraH anukrameNa dharmaM zrutvA vAdi pratipadya sarvajIyeSu dayAluH san sarvatra samatApariNAme mAno gRhadharma pAlaya api-gRhastho'pi vedevalokaM vrajecAhi~ yatInAM vituSyate ? // 16 // socyA bhagavANulAsaNaM, sacce tattha karijjunakamaM / savattha'vaNIya macchare, uMlaM bhikkhu bisuddha mAhare // 14 // vyAkhyA - sa sAdhuH ' magavataH zrIsarvazasya ' ( anu ) prAsanaM ' AzAM AgamaM vA zrutvA tatra Agame saMghane kA, kathambhUte ? [sadI satye upakrama khopadhizarIranivAsaH '' maikyaM 'zuddhaM dvicatvAriMzado parahitamAhAraM gRhIyAdabhyaNaharediti gAthArthaH || 14 || phisanaccA ahie, dhammaTTI uvahANavIrie / gutte juce sadA japa, Ayapare paramAyataTThite // 15 // + vyAkhyA- - sarva heyopAdeyaM jJAsyA sarva saMvararUpaM adhitiSThedAzravet 'dharmArthI' dharmaprayojanavAtU ' upadhAne' tapastatra vIryavAn- anihitabalavIryaH, tathA manovAkkAyagupto yukto jJAnAdibhiH khar3A yateta Atmani parasmi~zca / kiM viziSTaH san 1 a A-'parama' utkRSTa ' Apato ' dIrghaH sarvakAlamananAnmokSastadarthika - svAda milApI, pUrvokavizeSaNaviziSTo bhavediti gAthArthaH // 15 // punarupadezamAha- vittaM pavo ya nAIo, taM bAle saraNaMti mannai / ete mama tesubI ahaM, no tANaM saraNaM nu vijjai // 16 //
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ , vyAkhyA--' vizvaM ' dhanadhAnyahiraNyAdi 'pAtro' gomahiSIturagAdayastathA svajanA- mAtRpitRputra kalA iyastadetatsarva'bAlo' mUrkhaH dhAraNaM manyate ete mama sarve paribhoge upayokSyanye, ahaM tveveSAmupayoge sameSyAmi na punarevaM jAnItedarzanAdibhyate tadeva zAzvataM kavidyAdyupayoge sameSyati 1 " riddhI sahAvataralA, rogajarA bhaMgura ithaM sarIraM / do pigamaNIkANaM, kibiraM hojja saMyaMtro 1 // 1 // " tathA " mAtApitRsahasrANi putradArazatAni ca / pratijanmani varttante, kasya mAtA pitA'pi vA // 1 // " 'no' nai vitAvika saMsAre kathamapi zrANaM bhavati narakAdau patitasya rogAdinA vA pIDitasya kacizrANaM zaraNaM vA ) vidyata iti gAthArtha / / 16 / / ityetadeSADhaabhAgamitaM vA dudde, akSayA ukkamite bhavatie / egasta gatIya AgatI, vidumaMtA saraNaM na manaI // 17 // ga erter - pUrvavaduSkarmodaye duHkhamAyAvi, tadduHsvameka evAnubhavati, tathA maraNe'bhyAgate eka eva zriyate, eka eSa janmamaraNAdiduHkhamanubhavati, gavirekasya Agatirapyekasyaiva, saMsAre gamanAgamanaM kuto nAvaH ko'pi sahAyo bhavadi, duHkhArttasya vidyAdyapi na gharaNaM, evaM zAkhA [ vidvAn ] na kamapi [ tAvaDU ] vinaikaM dharma zaraNatayA manyata iSi gAthArthaH / / 17 / / kriyA 1 : svabhAvataralA rogajarAbhaGgura isake zarIraM / dvayorapi gamanazIlayoH kriyaciraM saveesa [mbambaH 1 // 1 //
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ sadhe sapakammakappiyA, aviyatteNa duheNa pANiNo / hiMDati bhayAulA lahA, jAijarAmaraNAbhihatA / / 18 // pArUpA-sarve'pi saMmAriNaH prANinaH svakRtena pharmaNA 'kaspitAH samagadaraparyAzAparyAptamedena vyavasthApitA- 1 | svenaiva karmaNA adhyaktena duHkhena duHkhitaa| prANina! ' hiNDanti ' paryaTanti mayAkalA. zaThakarmamAritvAcchatAH pramanti navanavAsu yonie janmajarAmaraNAdiduHkhairabhivatA iti gAthArthaH / / 18 // kiza iNameva khaNaM viyANiyA, No sulabhaM Sohi ca AhitaM / evaM sahitehiyAsae, Aha jiNe iNameva sesagA // 19 // bhyAkhyA-idameyAmamA jJAtvA yaducita vidheyaM, tamA[hi-] 'modhi ca' samyagdarzanAvApnilavA no pulamA, ityevamavagamya vAptau sadanurUpameSa kuryAta, no sulamA bAdhi ityevamAsyAsamavagamya sarito jAnAdimira parIpahAm udIrNAn abhipsova, etabAi 'jino' bhagaSAmAmeyo'STApade sutAnuhizya, tapA'nye'pi zeSakA jinA amihitamAnasa ityevavAha // 19 // tapAca abhaviMsu purAvi bhikkhayo !, AesA vi bhavaMti suntaa| eyAiM guNAI Ahu se, kAsavassa aNudhammacAriNo // 20 //
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ mpAkhyA- smaa| svaziyAnevamAmantrayanti-mI ni ! ye purA jana apana mAmA-yA bhaviSyanti te / 'sunavAH ' zobhanAtA etAnantaroditAna guNAn Ahu-rabhihitamantaH / atra jinAna na kavinmavabhedaH, ataH sarve'pi jinAH sadRzameva mApante, na jinAnAM baco vyabhicarati, te pa 'kAzyapasya' RSamasya pImAnasvAminI yA sarve'pyanu. vIrNadharmacAriNA, ityanena ca sampagadarzanazAnadhAritrAtmaka eva mokSamArga iti gAthArthaH / / 20 // siviheNa vi pANa mA haNe, Ayahie aniyANasaMbuDe / evaM siddhA aNaMtaso, saMpai je a aNAgayAvare // 21 // vyAkhyA-ziyidhena yogena prANino mA inyAt AtmahitaH 'anidAno' nidAnarahitA, tathA saMvRtaH' trigupta ityarthaH / evambhUtadhArazya siddhimayAmotIspetadarzayati-evamananta rokSAnuSThAnena anantA] siddhA vartamAnakAle simanti anAgate va kAle satsyanti, nAparaH siddhimArgo'stIti bhASA, evaM zrIsudharmasvAmI jambUsvAmipramRtiziSyamyaH pravipAbayatIti bAdhA: / / 21 // evaM se udAhu aNusaranANI, aNucaradaMsI aNuttaranANadaMsaNadhare / arahA nAyapute bhagavaM, vesAlie viyAhie timi / / 23 // jyArupA--evaM sa RSamasvAmI svaputrAnudinyovAhatavAn-manucarajJAnI [ anucaradarzI ] anuttarakhAnadarzanaparaH bahana /
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ m`ylhdwmh lSn`yh msmy l`qdh m`dh Hsshlhmh s`d ldfnh lmfhmhd lby` lm`dthmh Hylhmd zazAtaputro vartamAnasvAmI vizAnyAM nagaI athavA vizAlakulobalo RSabhasvAmI eSApUnarAhatavAniti gAthArthaH // 23 // | iti zrIkharataragaSamaNDanasAdhuramaNiyaranirmivAyAM zrIsUtrasatAvIpikAyAM dvitIye vaivAlIyAdhmayane tRtIyodezakA samAptaH / tatsamAtau ca tAlIyAdhyayana samAtamiti / rommernamrmromrnammmmmmmmmmmmmmm. ukta vivIyamadhyayanaM, mAmprataM tRtIya mArabhyate, saMyama pAlayatA sAdhunA parIpahA utpayante, ve ca sampakasosaNyAsa ayamadhikAro'smimadhyayane, tenedaM parIpa hAdhyayana, tatreyamAdigAthAsUraM mannati appANaM, jAva jeyaM na pastati / jujhaMtaM dadhammANa, simupAlodha mahAraI // 1 // pAkhyA--yathA kazcillaghuprakRtikA pumAna AsmAna zUrai manyate-na matsadRzo'paraH phabissumaTo'stIti bAramanApA paro nistoyAmpuda isa bAribhavispharjana garnati tAvadyAvatvato'pyadhikataraM nikozIvAsiM pure jaitAraM na pazyati, parisara PTe nirmado bhavati / avArthe idhAntamA6-yathA zizapAla AtmazlAghApradhAnaM garjitamAna padhAyusamA dvAdharmANa 'mahAra nArAyaNaM yA prAga [va]pradhAno'pi zomaM gasaH, + eyAcaraNa dArzantikena yojayiSyate, iti gAvAH // 1 // sAmprataM sArvajanInaM hAtamA+ nimado jAta iti bhaavH|
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ NI payAyA sUrA raNasIse, saMgAmammi uvadvite / mAyAputtaM na yANAi, jeeNa parivicchatte // 2.n | vyApA-prakarSaNa cikaTapAdapAta 'raNazirasi sAmarddhani nAzIratve yojitAH zUrAH ' mumaTamanyA / pate / | raNe ? sarvatrAkalIbhUtatvAnmAtA strakaTIto praDyantaM putraM na jAnAti, ityevamamAtAputrIye salAme pAnIkasumaTena jetrA | tIkSArAcaprabhRtibhiH varSividha 'no' itabhibho vA yathA kazcidalpasaco manamupayAtIti gApArthaH // 2 // atha dArzantikamAhaN| evaM sehe vi apuDhe, bhikkhAyariyA akovie / sUraM mannati appANaM, jAva lahaM na sevae // 3 // vyAkhyA-pathA yatra mAtA svakaTIto bhrazyanta stanandhayaM na veci, evaMvidhe viSame raNazirasi kavicchamanyA parAnIkanikSiptamAyakoraNIbhiA bijulIbhUnA sana bhaGgasupa yAti-dInatvaM majhate, evaM ziSya ko'bhinavapnavajitaH parIparaspRSTaHanupaparImahapI pravajyAyo ki tumkaraM ? ityevaM garjana mikSAcaryAyAmanipuNa, anyasmimapi sAmAcAre apravINa san AtmAnaM zizupAlava zUraM manyate yAvaotAramiva 'ru' nirAkhAdaM kAphaSalavat saMparma na majate, gRhiite| tu saMyame parIpa herabhiTThatA akhasayAH prANino mApayAnti, saMyamAnazyante, kaNakavaditi gAvAH // 3 // mayamarUkSatvapratipAdanAyAhax senaamukhe|
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - / jayA hemaMtamAsammi, sIsa phusai savAyagaM / tattha maMdA visIyaMti, rajAhINA va khatiyA // vyArUpA-padA hemantamAse paupAdau zItaM sahimakaNavAta spacati' lagati, tasmin asapa zIte lagati prati eke / 'mandA' gurukarmANo viSIdanti, rAjyabhraSTAH triyA iva-rAjAna iveti gAthArthaH // 4 || ayoSNaparISadamA puTTho gimhAhitAveNaM, vimaNe supivAsie / tastha maMdA visIyAMti, macchA appodapa jahA // 5 // / nyAkhyA-'grISme ' uSNau ' amitApena' vAtapena vyAmo vimAnasphastathA 'vRSNayA' udanyayA parAbhUto 'mando'. 'spasavA saMyAspayAti, yathA matsyaH alpAdaka vidAte-yathA matsya pAnI yavirahe joSitaM tyajati, tathA sAdhurapi / ko'pyalpasabA saMyama tyasyA dUre bhavatIti gAthArthaH // 5 // atha yAcyAparISahamAhasadA dosaNAdukkhaM, jAyaNA duppaNolliyA / kammattA dubbhagA ceva, iccAhaMsu puDhojaNA // 6 // ___ pAkhyA-patInAM hi sadA ' sarvakAla dantanodhanAyapi pareNa dattameSaNIyapabhoktuM kalpate, tatazca kSuSAdivedanAsAnA yAvajIrSa paradattepaNAdaramyaM mayati, kiM ! "lAghavaM yAtrA" iti pacamAsana yAsAparISahe kAtarA: viSIdanti / atha nAkrozaparImahaM darzayati-prAkasa pasyA janAryA evaM mApate-ya etaM patayaste jakAbiladehA tizirasA savAprastA badacadAnAH pUrvakRtaduSkarmaNAM phalamattubhavanti, yadi bA 'AtAH' sarvakarmA 'pravaktA' sarvaSA aphizcitakarA, mata eSa jaTharapUraNA[5] asamarthA santo pataro jAtAH, yata:-" svAdhyAyadhyAnakRSaNi , bhikSAbhramaNa eva c|
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ ER + prAdhA pauruSahInAnA, jIvanopAyakauzalam // 1 // " iti vacanAt / tathA punarete 'durmagA:' putradArAdiparityaktA Mi nirgatikAH santaH pravajyA prasipamA imi gAthArthaH // 6 // / ete lade athAyaMtA, gAmesu nagaresu vaa| tastha maMdA visIyaMti, saMgAmambhiva bhIruNo // 7 // ___vyAsNA -mahAna AkolA mAralulgogara nagareSu araNyAviSA yvsthitaa|, eke yAyo 'mandA' apiSekinastuccharakanayo 'viSIdanti ' nimanaskA jAyante, saMyamAjhayanti, yacA mIravo bhaTAH sakhAme zakha. | larakAra subhaTakolAhalAkarNanena samAkulA santo bhajyante, paurya parityajyAyazava puraskuspa nikAH sanAmAraparAsakhA | santi, ekame ke-kecana, na sarve, AkrodhazamdAkarNanAilpasakyA viSIdantIti gAthArthaH // 7 // | appege khudhitaM bhikkhu, suNI dasati luule| tattha maMdA visIyaMti, teupuTThA va pANiNo // 8 // ___vyAkhyA-kazciddhAvika:-prakRtyaiSa Ro makSako 'kSudhina' purakSita mikSAmaTantaM sAdhu dazati-majAvayavAn limpati proTayati / 'satra ' tasmina dhAdibhavaNaparImahe udINe sati mandA 'viSIdanni ' dainyaM bhajante, athA 'tejapA' amninA ' pRSTAra' damamAnAH prANino 'viSIdanti ' gAtraM socayanti evaM sAdhurapi arasarabhidruta saMyamAnapayAti, yathA'gninA dayamAnAH jantako jIvitaM svajantIti gAdhArthaH // 8 // dussahA prAmakaNTakA punarapi vAnAdhikarapAi
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ appege paDibhAsaMti, paripaMthiya mAgatA / paDiyAragatA pate, je ete etra jIviNo // 9 // pArUyA - kecana grAmINA anAryAH pAmarAH sAdhuSu dveSabhAvamupagatAH zatruprAyA evaM niSThuraM bhASante yathA - ete barAkA prAjjanmoparjitamama karmaphalamanubhavanti, ye hame paragRhamizrayopajIvanti, madhyA prasvedamalAvilA rajo'NDitAH paragRheSu bhikSAyai anti ya evaMjIvina iti ducitazirasaH adacadAnAH sarvathA bhogavacitA duHkhaM jIvantIti gAthArthaH // 9 // kinaappe vaijujuti, nagiNA piMDolagAhamA / muMDA kaMSiNadUMgA, ujjallA asamAhitA // 10 // vyAkhyA - api 'e' kecana anAyo dobAca prayuJjanti bhASante ete jinakalpitA / nagarAstathA 'piNDolaga ' ci piNDaprArthakA adhamA malAvilA 'muNDA suNDitazirasaH kaNDUtrinaSTAGgAH - vikRtacharIrAH kuSThitaH sanaskumAravadvinaSTadehAH 'ujjalA' zukraprasvedavantaH zrImatsAH STA vA jantUnAmamAtyAdayantIti gAyArthaH // 10 // avAkA vipAke darzapati 1 * , evaM vippavinege, appaNA u ajANayA / samAto te tamaM jaMti, maMdA moheNa pAuDA / / 11 / / pApA - ename ke anuNyakarmANaH ajJAnino 'vipratipadmAH sAdhudveSiNaH svayamAtmanA ajJAninaH anyeSAM vivekinAM zikSAdAnavAnAM vacanaM arSantastapaso'jJAnarUpAcadutkRSTaM tamo yAnti athavA adhastAdavyavastanIM gatiM gacchanti, phimiti / yaste mandA 'mohena ' azAnena ' prAvRtA mAcchAditA midhyAdarzanena vA sthagitA piprAyAH bAbu
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ figurer mavandhIti gAthArthaH // 11 // atha devA malakaparISaddamadhikRtyAha- puTTo ya daMtamasapAhiM, snnphaasmcaayaa| na me viDe pare loga paraM raNaM ziyA // 19 // vyAkhyA - sindhutAmraliptakoNAviSu dezeSu prAyo vaMzakAra syuH atha sAdhuH kadAcicatra deze gataH san dezama kAdibhiH spRSTo' bhazcitaH tathA caprAvaraNAdiradivaspaSu zayAnastatparISahaM soDhumazaktassan kadAcidAcipati evaM cintayet-Iyo duSkarAH kriyAH paralokAya vidhIyamAnAH santi itramanuSThAnaM paralokasAdhanAya sAdhubhirvidhIyate sa tu paralokaH kenApi na, na ko'pi paralokaM dRSTvA AyAtA, mayA'pi na dRSTaH, (yadi ) paramanena zena paraloko na bhaviSyati, paradezamA pIDitasya me maraNaM niSasena bhaviSyati, anena parIpahopasargeNa maraNaM binA nAnyat kiJcitphalamastIti gAthArthaH || 12 // api ca saMtatA kesaloeNaM, baMbhaceraparAiyA / tastha maMdA visIyaMti, macchAviTThA va keNe // 13 // vyAkhyA:-- kecana kAvazaH kezalocena 'santaptAH pIDitAH sarudhirakezotpAdanena mahatI zirasi vyathA jAyate, hayA ca vyathA vyathitAH santo ' dUyante ' bhajyante saMyamAgnavidhA jAyante tathA manacaryeNa mastinirodhena parAjitAH santaH keotpAdanena matidurjayakandarpadarpeNa vA parAjitAH santI ' bhandA ' jaba viSIdanti saMyame zaithilyaM pratipadyante yathA 'kevane matsyanmane praviSTAH santo matsyAH nirgatikA jIvitaM tyajanti evaM ve varAkAra kAmakadAvAra kezorapATana
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ I pIDayA pa pIDitAH saMpamaM svajantIti gAthAH // 13 // kibhAusamAmA simA hisAvaritappaosamAvanA, kei lUsaMti'NAriyA / / 14 // || vyAkhyA-nayA kecana anAryAH AtmavaNThasamAcArA, yenAnuSThAnena sadhA AsmA khaNDyate-dharmAdasyate tenAnuhAnena saMyukAH santo mithyAsaMsthitabhAvanA:-mithyAtvopahatadRSTayaH, tathA 'harSapraveSamApamA' rAgadveSopahatA, ne evambhUtAH sadAcAra sAdhu krIDayA pravepeNa mA kurAH darthayanti daNDAdibhirvAmbhiti gAthAH / / 14 / esadeva darzayati appege paliyaMtaMti, cAro coroci subayaM / baMdhati bhikkhu bAlA, kasAyavayaNehi ya // 15 // ___ vyAkhyA-apyeke anAryAH pUrvagAyoktaguNayuktAH mithyAzA rAgaSavantaH anAryadeze vicaran sAdhu paro'yaM pauro'yamiti akSA 'sunataM' sadAcAramapi kavarthayanti, pauro'yamiti kasvA baghnanti 'pAlA' azAninI vivekaSikalA: pAyavacana: kaTuvacanainibharsayantIti gAthArthaH // 15 // tathA puna:| tastha daMDeNa saMdhIte, muTTiNA adu phaleNa vA / nAtINaM saratI bAle, itthI vA kuchagAmiNI / / 16 // ___vyAkhyA-tathA anAryadezeSu viharan mAdhuH anAryadaNDena vA sRSTinA vA 'saMvItA ' pradatozyayA phalena ( mAtu: liGgAdinA ) khAdinA vA kamarthito mApiso pA apariNato pAlA jhAtInAM svajanAnAM kA smarati, tathA-padi kaminmavIpaH sajano bhavati tathA nAhamevaM kadanAmavApnupAmiti, dRSTAntamAha-yathA sI 'kruDA satI' gRhamAnupebhyo kaSTA satI |
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ roSaNa gRhAnirgatA satI nirAzrayA mAMsaperiva sarpaspRhaNIyA sarvato'bhigamanIyA paurAdibhirabhidtA satI sAvapazcAttApA svagRhamAnuSANAM smarati, evaM sAdhurapi anAH kadArSitA hAtInAM smaratIti gAthArthaH // 16 / / upasahastrAha - eSa bho! kasiNA phAsA, pharasA durhiyaalyaa| hatthI vA sarasaMvIte. kIyA avasA gayA gihaM tibemi // 17 / / vyAkhyA-mo iti ziSmAmantraNaM, ete parISahA pUrvoktA manArthakatA snA' sampUrNAH 'paruSA' kakSAH alpasa padukhenAghisakSante, tatazca asahamAnA lagA tyaktvA azlAghAmajIkasya punadavAsamAthapanye, raNazirasi zarajAlaiH saMvItA hastina va bhaGgamupayAnti klIpA: aramAM-bayA karmApacAH punargRhaM gacchantIti, pravImiti pUrvavat // 17 // ityupasarmaparijJAcA prathamodezakA samAptaH | atha dvitIyaH samAramyate, tathAhi-upasargA dviSA, anusAra pratijhalAca, tatra prathamoddezake pratikalA pratipAditAra, atha dvitIye anukkalA pratipAyante, tatreyamAdigAthA---- Ahame suhamA saMgA, bhikkhUNaM je duruttarA / jastha ege visIyaMti, na ayaMti javittae // 1 // ___ vyAkhyA-atha (!) athAnantaraM ete sUkSmAH samAH anukUlAH, yathA pratikalAH zarIravyathAkAriNaste mAdarA abhiSI panta, tathA ime AntarAdhenovikArakAriNaH 'skaa| mAtApitAhisammandhA mithUNAM sAdhUnAmapi 'durucarA' dulAyA, prAyo
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ - taM Yao Hui tam / 29 // jIvitAntakaraiH pratilopasamadhyasthyamavalambya mahApururavasthAtuM zakyate paramete tvanukUlAH sAdhUnAmapi dharmAdhyavayandhi, tema gurucarA yuktaM, ata eteSvanu lopasargeSu udIrNeSu eke alpasadAH / viSIdanti zItalavihAriNo bhavanti - saMyamA manti se phAyarA naivAtmanaM saMpame ' thApavituM rupasthApayituM zaknuvanti na saMyame samartha bhavantIti gAthArthaH // 1 // atA mAn saGgAnupadarzayati- appe nAtagA dissa, royaMti parivAriyA / posa Ne tAtha ! puTThosi, kassa tAta ! jahAsi me // 2 // vyAkhyA - eka jJAtayo mAtApitrAdayaH pramajitaM prajantaM vA dRSTvA 'parihArya' veSTayitvA danti evaM [ca] badanti dInaM, yathA - asmAkaM poSako bhaviSyasIti buddhayA'smAbhirAvAlyA poSitaH, adhUnANe' asmAnavi tvaM 'vAta' putra + ' poSaya ' 1 pAlaya, kasya te-phena kAraNena ahamadasyajasi ? nAsmAkaM ratho vinA kazvidanyaH pAlako'stIti gAthArthaH / / 2 / / vizvavidyA se rao sAsa !, sasA se khuDDiyA imA / bhAyaro te sagA tAta!, soyarA kiM cayAsi 1 Ne // 3 // > vyAkhyA - putrA evaM vadanti- aho tAta / tatra pitAssa 'sthaviroM' vRddhA tathA 'svasA bhaginI 'lavIyasI imA puraH sthitA tathA bhrAtaraste 'rUpakA' nijAstAta : sodarA, etAn pAlanAn kimityasmaoNTasIta gAthArthaH // 3 // tAto'nukampye pitari the" ti sapane kAryavacanenAnukampAsvAze'pi + sanyate- bistAryate kulasantatirgeneti vyupasyA 'sA 'sAve /
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAraM piyaraM posa, evaM logo bhatrislai / evaM khu loiyaM tAta 1, je u pArleti mAyaraM // 4 // pAyA - mAtaraM pitaraM 'puSANa' popaya evaM ca kRte tayobhayalokasiddhiH vAna ! idameva laukikaM -ayameva lokApAtApitro pAlanaM yataH " suciya jayasi jAo, suciga kulavimalanagalamayaMko / jo jaNaNijaNayabaMdha-gurUNa AsAja pUre // 1 // " iti vacanAt | [ iti ] gAthArthaH // 4 // api cauttarA marulAyA, putA te sAta ! khuDDyA | bhAriyA te NavA tAta !, mA sA anaM jaNaM game // 5 // vyAkhyA -' uzaza ' uttarottarajAtA ' madhurolA pAH / madhurabhASiNaH, tAta ! tava putrAH sanmanAlApAH kSuddhakAste SaSaH tathA bhAryAM te ' navInA' navayauvanA, noza va mAisau tvayA parityaktAnyaM janaM gacche-dunmArgacAriNI mA bhUgAva va mahA~lokApavAda iti gAthArthaH // 5 // api ca- 1 I pahitAya ! gharaM jAmo mA taM kammasahA vayaM / vitiyaM pi tAya ! pAsAmo, jAmu tAya ! sayaM hiM // 6 // vyAkhyA - jAnImo vayaM, yathA-tvaM gRhakAryamI rustathApyemAgaccha gRhaM yAmo, mA tvaM kimapi karma kathA, apitu kArya vayaM sahAyA bhaviSyAmA ekavAraM ra gRhakAryebhyo magnaH paramadhunA dvitIya [mapi ] vAraM drakSyAmo yadasmAbhiH sahAyaistava na kiJciddina kSyati, tadeddi gRI yAma, etadasmavacanaM varSiti gAthArthaH / / 6 / / kica 1 sa paNa jagati jAvaH sa eva vimana mastakagADuH / yo jananIjanavAmbadha-gurUNAM mAzAH pUrayati // 1 //
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ || gaMtu sAya! puNo gacche, Na teNAlamaNo siyaa| mAga parisaramA, ke te pareDa mArieI ___pAkhyA- sAta ! gRhaM gatvA punarAgaccha saMyamAya, ekavAra gRhagamanena azramaNo na bhaviSyasi 'kAma' gRhappA. pArecchArahita stramanIcyA anuSThAnaM kurvanta kastai dhArayitA ? padiSA aphAmaga-paddhAvasthAyAM madanecchArahita punaH saMpamApa gacchantaM kasvAM 'nivArayituM' niSedhayitumaIti ! ko dhArayiSyatIti gAthArthaH // 7 // anyaca jaM kiM ci aNagaM tAta !, taM pisavaM samIkataM / hiraNaM vavahArAI, taM pi dAhAmu te vayaM // 8 // ___ pApA-'tAta' putra ! yatikamapi svadIyaM ['aNagaMti] 'RNa depadravyamAsIvatsarvamasmAbhiH samyavibhapa samIkarI, | padi kA 'samIkata' sudeyatvena vyavasthApita, punarya kizcid hiraNyaM vyavahArAdAvRpayujyate tatsarvaM yaM dAsyAmo, niInoja miti mA kucA bhayamiti gAthArthaH / / 8 // upasaMhArArthamAhaikSetra NaM susehaMti, kAlurNAyaM samuTThiyA / viSaddho nAyasaMgehi, tato'gAraM pahAvaI // 9 // ____ vyArUpA-ityevaM pUrvoktapA nIsyA mAtApitrAdayaH karuNAputsAdayantaH svayaM vA denyasapasthitAstaM prabajitaM-'susehaMlipati suncha zikSapanti-spadagrAhayanti, sa pApariNatadharmA'lpasako prAtisamarSiyaro-mAvapipatrakalapAdimohisaH pravajyA pari tyajya 'gAra' evaM prati dhAvatIti gAthArthaH // 9 // kizAnyavajahA rukkhaM vaNe jAyaM, mAluyA paDibaMdhaI / evaM NaM paDibaMdhati, NAtayo asamAhiNA // 10 //
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ khyA- [ yathA] aTayAM jAtaM vRkSaM 'mAyAvI 'pratibadhnAti' zreSTayati, tathA 'zAtayaH svajanAstaM patiM jasamA ghinA pratiSadhnanti te jJAtayastathA tathA kurvanti yathA yathA sAdhArasamAdhirutpadyata + iti gAthArthaH // 10 // viSa nAtisaMhiM, ithI vA vi navaggahe / piTThato parisampati, sUyagovva adUrae // / 11 // vyAkhyA- 'viSaddho' baddhaH - paravazIkRtaH [jJAtimarmAtApitrAdisambandhaiH] 'jJAtayaH' sagImAH sarvamanukUla manutiSThantastathA yAdati yathA hastI navIna dhRto nRtyutpAdanArthamikSu phalairupacaryate, evamasAvapi sAdhuH sarvAnukUlairupAyairupacaryate / iSTAntAntaramAha pathA navaprasUtA gaurnijavatsakasya snehabaddhA 'adaragA' samIpavartinI satI pRSThata evaM 'parisarpati' gacchati, tathA te svajanAta jisa punarjAtamitra [ manyamAnAH] pRSThato'nusarpantIti gAthArthaH / / 11 / / sadopadInAmAhaete saMgA maNUsANaM, pAtAlA va atArimA / kIvA jattha ya kissaMti, nAyasaMgehi mucchiyA // 12 // vyAkhyA - ete pUrvoktAH 'saGgAH svajanasambandhAH karmabandhadevaH pratuSyANAM pAtAlA iva samudrA inAramA ' dustarAH, apasavaiH khenAtilakSyante yeSu saGgeSu kiiyaa| phAvarAH klezamanubhavanti-saMsAre duHkhabhAgino bhavanti, siddhAH gRddhAH santo na cintayantyAtmAnaM saMsArAntarvarttinamiti gAthArthaH // 11 // maci taM ca bhikkhU parinAya sadhe saMgA maddAsavA / jIviyaM nAvakaMkhijA, socA dhammamantaraM / / 13 / + " yadukaM - bramito milaveseNa, kaMThe ghetUna royar3a | mAmilA ! sommaI Aha, doSi gaccha duggaI // 1 // " zava I , ka
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ " vyAkhyA - taM ca jJAtita saMsArakahetuM bhikSuskhA parizyA pratyAkhyAna parijJayA pariharet kimiti 1 yataste saGgAH mahmazravAH- mahAzracadvArANi varttante tata evaMvidhairanukUlo parsa asaMyamajIvitaM gRhavAse 'nAmikAhet nAbhipret pratiphalairupasargeja vidyAbhilApI na syAt kiM karavAmA dharma ' anuttaraM pravAnaM maunIndramiti gAthArthaH || 13 || anyatha-- * > ahime saMti AtrA, kAsaveNaM patreiyA / buddhA jasthAvasampati, sIyaMti anuhA jAI // 94 // vyAkhyA--' atha 'isyanantaraM hame prtykssaa| sarvajanaviditAH bhAvarttAH santi, Avartayanti prANinaM prAmantItyA barcA, te ca bhASA viSayAbhilASasampAdaka - sampatprArthanAvizeSAH 'kAzyapena zrImahAvIreNa 'dezitAH kathitAH, ye AvartteSu satsu 'buddhA jAyacA asarpanti - apramattatathA sAnAvarttAn dUrasastyajanti, abuddhAH punarnirviSekatayA teSvavasIdanti asyAsakti kurvantIti gAthArthaH // 14 // tAnevArthAn darzayati- " 4 rAyaNa rAyamazvA ya, mAhaNA aduvA khasiyA / nimaMtayati bhogehiM, bhikkhuyaM sAhujIvinaM // 95 // vyAkhyA - rAjAno rAjamantriNo brAhmaNAH catriyAH svAcAravyavasthitaM [ mizukaM ] bhogeSu nimantrayanti yathA majha vRttacakrapani nAnAvidhaiSidhurnimantritaH, yadvA zreNikena [anAdhi]nirgranthasAmaneSu nimantritA, evaM rAjAdayo vinimantrayanti-bhogopabhogasammukhaM varSanti kaM bhikSukaM sAdhujIvinaM, sAdhvAcAreNa jIvatIti taM sAdhujIvinamiti
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthAH / / 15 / / etadeva darzavitumAha hatthasstara hajANehiM viharagamaNehi tha / bhuMja bhoge ime sagghe, maharisI ! pUjayAsu taM // 16 // * pANyA-dazya zvazvamAnaiH tathA vihAragamanaidha-udyAnAdau kIDayA gamanaiH zandAdanyairapi manonukUlairviSayeniM mantrayanti, sadyathA-varUna mogAn imAn 'lAdhyAn ' manoharAn ma vAtairupakara pUjayAma sarakArayAma iti gAthArthaH / / 16 / / kizvAnyat sthagaMdha malaMkAra, isthAo sagaNANi ya jAhi imAI bhogAI, ajamo ! pUjayAmu taM // 17 // vyAkhyA vastrairgandheralaGkAraiH khIbhiH pratyayayojanAbhiH zayyAsanaiva bhogAn tra, bhAyugman !-sAtha! pUjayAma iti gAthArthaH // 17 // jo tume niyamo cipaNo, bhikkhubhAvammi subayA ! / AgAramAvasaMtastra, labo saMvijjae taha || 18 || hayAkhyA - yastvayA pUrva mikSutve 'niyamo' mahAvatAdirUpazrIrNa, he sukha sa sarvo'pyagAraM gRhaM Avasato gRhasthatve'pi bhavatastathaiSa vidyata iti, nahi sucIrNasya sukratasya nAzo'sti sucI hi sukRtaM na kApi yAtIti gAthArthaH // 18 // kivA - ciraM vUijmANassa, dosodANiM kuto ! tava / izveva NaM nimartiti, nIvAreNeva sUryaraM // 19 // pAlpA - virakAlaM saMyamAnuSThAnena 'dUijAmApAssa ' viharataH savaH gRhavAse'pi sAmprataM na te doSaH 4 cirakAlaM
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ tvayA saMyamamanuSThitaM sAmprataM gRpa yasato kAmAdivaividhyokarI mAgAra vastava na kimapi dUSaNaM, evaM sAdhuM monimantrayanti bhogabuddhiM kArayanti yathA nIvAreNa grIhivizeSakaNadAnena kara kUTake + pravezayanti evaM sAdhumapi promayantIti gAthArthaH / / 19 / / athopasaMhArArthamAha yA bhikkhuriyA, acayaMtA jayettam / tastha maMdA visIyaMti, ujjANaMsi va durubalA // 20 // , pAyA - 'mikSucaryA' darzaviNa kAlasAmAcArI, tayA sIdantA-tarakaraNaM prati paunaHpunyena yente, tataH preritaa| santastapreraNA dIpamAna zikSAM mazaknuvantaH karSu, saMyamAnena AtmAnaM yApavitumasamarthAH santastatra saMyame mandAH jaDA ' viSIdanti zItalavihAriNo bhavanti saMyamaM tyajantItyarthaH / dRSTAntamAha-'ujjANaMsi 'ciudyAnazirasa-mahAviSame pathikaTamAre yogitA durbalA 'ukSANo' iSabhAH grIvAmanaH kRtvA nIcaiH patitvA tiSThanti notsahante taM zakaTamArado tathA sAdhavospi paJcamahAtabhArabhagnA eke kaNDarIkAdivatsaMyamadhuramutsRjya dUre bhavantIti gAthArthaH // 20 // kiMacayaMtA va lUddeNaM, ucahANeNa tajjiyA / tattha maMdA visIyaMti, ujjANAMsa jaramgavA // 21 // yAkhyA--' rUkSeNa saMyamena AtmAnaM nirvAhayitumazaknuvantaH tathA upadhAnena vAsAbhyantaramedamilena tapasA 'varjitAH ' bAdhitAH parISadeva jinA eke alpasAH saMyame viSIdanti / udyAnazirasi uGkamastake X durbalo gaurikha, + piJjare / x atithiSamAdhyani / 1
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAviSame pathi yUno'pi avasIdanaM sambhAvyate kimpunarjaradgamasya tathAssvarupasargitAnA mandAnAM sAdhUnAmavasIdanaM yuktameveti gAthArthaH // 21 // evaM nimaMtaNaM labdhuM mucchiyA giddha itthisu / ajjhoSavatA kAmehiM, bor3atA gayA miti | 22 | tiSemi pAyA - evaM pUrvoktaprakAreNa kAmabhogeSu nimantritAH mUrcchitAH dhanakanakAdiSu tathA khISu gRhA / dattAvadhAnA ramaNIrAjamohitAH kAmeSu abhyupapannAH kAmanatacittAH saMyame'vasIdanto'pareNodyuktavihAriNaH / zikSitAH 'saMyamaM pratipro sAmAnA api kespi gurukarmANaH saMyamaM parityajya alpasA gRhaM gatAH-gRhasthIbhUtAH, iti| parisamAptau pravImIti pUrvavat iti gAthArthaH // 22 // 1 isyupasargaparijJAyAM dvitIyo pAkadIkA samAptA / atha tRtIyodezakaH prArambhate jahA saMgAmakAlammi, piTThato bhIru peti / valayaM gaddaNaM nUmaM, ko jANaI ? parAjayaM // 1 // byAkhyA - mandamatayo hi dRSTAntaM vinA na buddhayante tena pUrva dRSTAntaH pratipAdyate yathA kI samupasthi pUrvameva paritrANAya durgAdikaM viSamasthAnamavalokayati, tadevAda-' valaya ' valayAkAreNa udakaveSTitaM tathA ' gahanaM ' mavAdikaNTakivRdhe / pariccha ' NUmaM 'ti pracchakSaM giriguhAdikaM nAzAya Atmano prANabhUtaM tathAvidhaM kicirasthAnaM payemayati,
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ / magnaH san atra pravikSyAmi, ko bAnAti yuddhe ko jayati kA parAjayati "yuddhasya hi gativaidhI, kastatra jyniapH|" iti vacanAta stokAMnI jIyante, kAryasiddhayo hi devAyacA, iti pukyA mIruH pUrvameva valayAdikaM vilokyaitra | yuddhe pravizatIti gAthArthaH // 1 // zivamahattANaM muhattassa, muhatto hoi tAriso / parAjiyA'vasappAmo, iti bhIrU ubeitI // 2 // vyAkhyA--gAna x pradhye ekaH ko'pi nAzo marsa: + sameti patra jayabhinsyate tatra parAjayo'pi spAta , tadA / ma) sati kA gatiH syAt / pati kAtaratu pUrvameva prANAya viparma khAna durgAdikaM vilokaSatIti gAthArthaH // 2 // apa dAntikaM darzapatievaM tu samaNA ege, apalaM mabANa appagaM / aNAgayaM bhayaM dissa, adhikappatimaM suyaM // 3 // / ___vyAkhyA evaM pUrvokta kAtaradRSTAntena ko'pi kAtara bhamaNaH svaM yAvajI saMyamamAraM udyotuM avalaM jJAtyA, etAvatA / saMghamamArobahanAya asamarthaH sam anAgataM mayaM mayA, pathA akiMcano'I mama zraddhAvasthAyA glAnatve durmi vA AjIvikAmayaM, asprekSya ima bhutaM pAkaraNaM jyotiSka vaidyaka mantrAdika mamApasare trANAya bhavizyatItyevaM kalpapanti-parikalpayanti prANabhUta manpamte kAtarA bhamaNAH], etAvatA AjIvikAlate vyAkaraNajyotikAdikaM bAI zikSayatIti gAthA // 3 // tathA ca x "ekasma kA muhuurtrm"| + * kALavizeSA" iti /
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ - ko jANai viuvAtaM, isthIo udagAu vA / boijatA pakhAmo, Na No asthi pagapiyaM // 4 // pANyA-sAdhuH kAtarA san evaM cintayati, yathA-ko bAnAti / mama to'pi ['jyApAta!'] saMpamadhezo bhaviSyati na jAne zrIta sacicodakaparibhogAdA, karmaNAM vicitrA gti|, ko jAnAti ! byApAta-saMyamajIvitA, evaM ne parAkAra anAgakAmeva cintA prakalpapanti, yathA-pUrvopArjitaM nAsmAkaM kazcana dhyajAtamasti yattasyAM belAya kAyeM sameti, anyA pyotikamanpratantramaNDalaviNTalAdipha va biyo yatpareNA paTAH santaH prayokSyAmA-kathAyippAmA, iti vicintya dInasampAsASaSaH pApazrutAdau pravartante, na pa tathApi bhAgyahInAnAM kAryasiddhi para iti gAbhArthaH // 4 // incevaM paDilehati, valayappaDilahiNo / vitigicchasamAvannA, paMthANaM va akoviyA // 5 // vyAkhyA ityevaM yathA bhIrapA saGgrAme pravizantaH balayAdipratyupekSiNo manti, evaM prajitA api alpasaravAH mAjIvikAmayAnmanpratantrAdikaM jIvanopAyatvena parikalpayanti, kIDazAH santaH 1 vicikitsAsamApanA, vicikitsAtiviti, yathA paramenaM saMyamamAra nirvAI samarthA una nekhi vikalpaparA!, yA pAyA pandhAna prati akorikSA' mArgAnaminAH kimaemadhyA vivakSita sthAna pAsyavi na vi cintAparA manti, tathA sAdhano'pi se asamarthAH kaNTalaviNTalAdikaM mAjIvikAkate ayasantIti gANAthaiH // 5 // sAmpranaM mahApuruSadheSTite prazAntamAhaje u saMgAmakAlammi, nAtA suurpurNgm|| no te piTThamuhiti, kiM paraM maraNaM liyA ? // 6 //
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - vyAkhyA-ye mahAsayA puruSAH 'mAtA' loke prasiddhi prAptAH sarveSAM purANoM 'bhagresamA prapAnA amApiruna vhnt| | sahAme pratrizanto na parAmukhamavalokante, na nAzayogya sthAnamandheSayanti, kevalamevaM cintayanmi-maraNAdadhika kimma | vigyati ? paraM majhegA zrInika yAti, bhoge'pi pala pama yopi zyAma iti cintayanvImi gAthArthaH / / 6 / / evaM samuTThie bhikkhU , borisajjA'gArathaMdhaNaM / AraMbha tiriyaM kaha, attacApa parivae // 7 // vyAkhyA evaM mahApuruSahaTAnna sAdhurapi saMyame sAvadhAna saMyamayanorakSaNAyograta pagArapampanaM syAtvA 'Aramma' sAvadhAnuSThAna tiryakRtvA vihAyetyA, esAvatA sarva mRdapAzapandhanAdi putsRjya 'AtmA' mokSastava 4 pateta, mokSAya sAvadhAno bhaSeviti gAthArthaH / / 7 // ___ adhyAtmaviparIdanAdhikArI gataH, atha paravAdivacanaM dvitIyamAdhikAramadhikRtyAhatamege paribhAsaMti, bhikkhuyaM sAhujIviNaM / je evaM paribhAsati, aMtae te samAhie / / 8 // vyArUpA--eke asAyavo'mpatIkSikAstaM bhivaM sAdhujIvina-svAdhAre pravartamAna parimApante-sAdhunindA kurvntiityrthH| 10 ye ca gozAlakamatIyA digambarA vA evaMvidhasya sAbonindA kurvanti te 'smaadhe|' sampaganuSThAnAt movAdahare zeyA iti gAthA: // 8 // atha yasa paribhASante sadAha x"mAtmasvAya-zeSakarahivasvAya"ti /
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMbachasamakappA hu, asamasu mucchitA / piMDapAtaM gilANasta, jaM sAreha dalAha ya // 9 // vyAkhyA-ve paratIthikA evaM bhASante, mo miva ! yUyaM 'sampadA' gRhiNastatsamajhalpA:-gRhasvasadRzA ityarthaH / pharya yatha' mugi svaramAre , para bANA pUrva yA putro'pi mAtaramiti anyonya mUrtichatA para. para paropakAraniratAstathA mapanto'pi guruziSyApakAriNo gRhivana , yathA gRhiNaH parasparasapakAriNo dAnAdinA, tathA yUyamapIti bhAvaH / tadeva darzayati-piNDapAtaM glAnasya 'sAreha' ti gaveSaya, yathA-glAnaupakArAya bAhAramAnIya davana, evaM parasparaM, gurodha caiyAkyaM kurupaM, evaM maSanto gRhasthasamakapA iti gAthArthaH / / 2 / / ___ athaitavASiyA dopadarzanAyAha evaM tumbhe sarAgatthA, annamantramaNuvasA / naTTasappahasambhASA, saMsArasta apAragA // 10 // ___ vyAkhyA--evaM parasparopakAreNa gRhasthA isa sarAgasthA:-sarAgiNaH, tathA anyonya 'patramupAgavA:' parasparAmacAramiyo'dhInA, yatapo hi na phasyApyadhinA, nissayA svAdhInA eva bhavanti, ayaM tu gRhiNAmAcAro yasparaspatAdhInarsa, ata eva narasatpathasahAvA pUrva sanmArgAnamikSAH, ato na saMsArapAragAmina iti yApArthaH // 10 // arSa pUrvapakSA, asya kSamApAha-- - aha te paribhAsejjA, bhikkhU mokkhavisArae / evaM tumme pabhAsaMtA, duppakvaM ceva sevaha // 11 //
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAlpA-jaya mithustAna-pastIthikAn sAdhunimdAparAnudizya ' paribhASeta 'gAva , kathambhUta minu ? 'mokSa vizAradaH ' moSamArgasya prarupakA / motIthi kAra ! evaM sAdhUmindamAnA pyaM dvipakSAsegakA nAmadevAramakaM pakSadvayaM sevaca, sadoSasyAtmapazcasya samarthanAdrAgA sAdhunindapA tu dveSaH, evaM dvipakSAsavAna, yA bIjo kohiTamojanAdgRhasthA / beSamAtrapArakabAdvayaM pramajitAyetyeva pacavayasevinA, yadi yA svato'sadanuSThAnaparA aparaM sadanuSThAnavatA ca nindapA vipakSasevino yUmiti gAthArthaH // 11 // apane procu!-kaI varamasadAcAsvantaH 1 iti madhunA teSAmasadAcAra prakaTayAhatumbhe bhuMjaha pAesu, gilANA abhiDaMmi ya / taM ca bIodagaM bhocA, tamuhistA ya jaMkaDaM // 12 // ___ vyAkhyA-vapamaparigrahA-nikAzanA iti jumA kAsyapAtreSu saMgvaM, gRhasthapAtreSu prajAnAstatparigrahAsmaparigrahA jAvA yayamiti, tathA glAnasya gRhasthapAnAhArAbAnapane abhyAhatadoSaSa bhavatAM prakaTa eva, bagha! pIjodakamojina | udezikamojinama, evaM prakaTameva bhavatAmasavAvAraparatvamiti gAthArthaH // 12 // littA tivAbhitAveNaM, uDijhayA asamAhiyA / nAtikaDUiyaM seyaM, aruyassAbaramatI // 13 // yAlayA-bho tIthikA yUyaM pahajISa ni] kAya virAmanArUpeNa sAdhunindArUpeNa pa tIveNa sanvApena litAstha, tathA jimayA ' iti vivekazUnyA 'asamAhiyA' amapAnarahitAH, pathA'ruSo[arukatya]vaNasyAnikapanaM na zreyo'
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ na zomana, atikaNyane di graNo mArataraM doSamArahati, vaSA atimAdhunindA ca bhavatAM na bheyase iti gApArthaH // 13 // tatveNa aNUsiTThA te, apaDileNa jANayA / na esa jiyapa magge, asamikkhA vadI kitI // 14 // vyAkhyA-tadhena' paramArthana yapAsthitArthaprarUpaNayA ['te' ] gopAlarUmatIyA poTikAma 'anuzAsitA ' zikSA | | praahitaaH| kathambhUtena sAdhunA ? ' apratikSena' badapi samarthanI yamityevaM pratikSArahitena, punaH kIdRzena ? 'jAnatA' heyopAdeyArthaparicchedakena / kathaM anuzAsitA ? ityAha-'na esa nipae magge' eSa maMdIyo mArgoM na niyamo-na zuktisaGgata:-ayukta ityarthaH / kathaM ? yadasmAnuhiyokta- yazya gRhasthakalpAH' teSA ( 1 bhavatA )masamIkSyAmihitA aparyAlocyoktaimA vAg, tathA 'kati: 'karaNamapi maradIya kampamapi asamIzcitapatra-pranAlociumeva asambadameveti / gAthAH // 14 // ratadeva dRSTAntenAhaparisA bho ! vaI esA, aggaveNuva krisitaa| mihiNo abhiha seyaM, a~jiuMu bhikkhuNaM // 15 // vyArUpA-bho pAdina 1 yeyamIdRzA vAra, yathA-patinA mlAnasthAnIya na vepamityeSA agre vanuSan' vaMzayakavitA 'tanvI' durgaletyarthaH, yukti na kSamate / kepa vAga ? yasavatovyate-glAnasya gRhiNA jAnItamAhAra yogya kalpate, paraM yatene yatinA AnI karapate, ityeSA pAca ayutA, vayaM tu evaM mA-gRhiNA AnItapuramaga mlAnasya amaranI, sAdhunA.
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ nItaM tu karapate, sAdhoramAce gRhiSApyAnIpa deyaM glAnAya, kAraNe na doSAra, sAdhusadbhAve doSa zveti gAthArthaH // 15 // IM dhammapannavaNA esA, sAraMmANa visohiyA / u eyAhiM diTrIhi, puSvamAsi pagappiyaM / / 16 // / vyAkhyA-yA ekA dharmadezanA bhavadIyA yatInAM dAnAdinA pahiNA upakartavya, isyeSA dezamA ' sArambhANAM ' gRha- sthAnAM vizodhijhA, gRhiNA dAna deyaM "gRhI pAnena zuGyati" iti vacanAt / parantu yatinA dAna na deyaM, pate - MH nAdhikAro nAsti, patayaH svakIyAnuSThAnena zudayanti, styeSA [gA] manadIyA dharmadezanA sAna bhavadIpatIrthakareNa prarUpitA, IN na bhavatIrthakareNa prarUpitamida, yadgRhamaneTa mAnAvasthAyAM yogakaSyaM na na yatimiH paramparamityevaM sarvadheH pUrva-mAyo / prarUpitamAsIdityeSA bhavadezanA mithyA, yato na sarvatrA simartha pralpayanti, yathA bhavanta dugdharmadevanayA prarUpayanti na yA saryo arUpitamiti gASArthaH / / 16 // savvAhiM aNukSuttIhi, acayaMtA javittae / tato vAyaM NirAkiccA, te bhujotri pagambhiyA // 17 // vyAkhyA-te sarve'pi gozAlakamaThIyAmoTikAma sarvAmirapyanayaktibhiH svapakSaM yApakti-AtmAnaM svapale sthApayituM / / 'acapaMtA' azaknuvantA, to bAdaM nirAkasya bhUyo'pi pramazmitA santo dhRSTatvaM kurvanti, vAdaparityAge'pi pRSTAH santa , evaM bhASante-aAmA paramparaiva pramANa, padasmAkaM guruparamparAgataM tadeva zreyaH pramANaM " purrANa [ zAyaM ] mAnavo dharma, x' kAraNe sahi bhAmaNAmItamAdArAdikonara spase / isakSarapaTanA /
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ sasAno mikissitam / bhAzAsiddhAni catvAri, na hantavyAni hetubhiH // 1 // " ana dharmavidhau pukkayo na M| vistAryante, yuktibhiH kiM prayojana ? iti gAdhArthaH // 17 // api ca rAgaddosAbhibhUtappA, micchaceNa abhidatA / Ause saraNaM aMti, TaMkaNA iva padhvayaM // 18 // __ vyAkhyA-te'myatIpikA rAgadveSAmibhUnA mithyAvena aminutAI-sAktibhirvAda garnu asamarthAH AkrozaracanAni bhuvate tathA daNDapAdibhizca manti, yadA yaktibhirutaraM dAtumasamarthAstadA AkrozAna daNDayaSTayAdimima nimyApAra || zaraNatayA ayante, yadhipadhiprahAra jantItyarthaH / yathA 'rANA' mlecchAH zalAdimiryavaM pharjumasamAstradA parvata zaraNa yanti tathA te'pi daNDayadhyAdinA hanananyApAra bharaNatayA manyanta iti gAthArthaH // 18 // pahuguNappagappAI, kujjA attsmaahie| jeNa'nne No virujjhenA, teNa taM taM samAyare // 19 // __ vyAkhyA-bahavo guNAH svapadhasiddhi-paradoSobhAvanAyo mAdhyasthpAdayo vA prakalpante-prAdurbhavanti Atmani pe manuSThAneSu tAni bahuguNaprakalpAnpAzrayante saadhnH| pratimAhetuhaSTAntopanayanigamanAdIni mAdhyasthyaracanaprakAzaNi [vA ] | bhASante tepA bodhArtha, na punaphilahAdikaM purvate AsmasamAdhaye, yathA svaparayocitasamAdhiH spAcavA vaktavyaM, na paraduHkhotpAdaka vo bhASaNIyaM sAdhubhiH, yuphsyaiSa doSayantIti mAtraH, na ca se jAkoparAmapyAramanA''kroSTavyA, evaM ca cintaye | caSathA-" bhAkosahaNaNamAraNa-dhammabhaMsANa pAlamulamANaM / lAbhaM manA pIro, achutarANaM amAvamima
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68. // 1 // " evaM vivinnyAtmapsamAdhi kurvanti, yena hetuSTAntenopanyasta na AsmasamAdhiH syAt , yena ca bhASinena anpe tIpikA na viruvAnte-na videzaM yAnni, vaco bhASaNIyaM tavAnuSThAna kAditi gAthA: // 19 // tadevaM paramataM nirAkRtya svamatasthApanAyAhaimaM ca dhammamAdAya, kAsaveNaM paveiyaM / kunyA bhikkhU gilANasta, agilAe samAhie // 20 // pArasthA-imaM dharma samAvAya 'kAzyapena ' zrImahAvIreNa prarUpitaM caitan yathA-sAdhunA glAnaspa vaiyAinya kArya paraM / 'maglAnyA bAramasamAdhinA-pathA AtmanI mlAnasya ca samAdhirutpadyate tathA vaiyA kAryamityayaM dharmaH zrImahAvIreNa prarUpita iti mAthArthaH // 20 // saMkhAya pesalaM dhamma, didvimaM prininchudde| uvasagge niyAmittA, AmokkhAya pribebaasi||21timi ____ vyAkhyA-sarvajJapraNItaM dharma 'pezvalaM' sumAre--manohara sicApa' mAramA 'iSTimAn ' yathAvasthivavastu / paricchedavAn upasargAn 'nigampa' saMyamya-nirupa ' upasargito'pi ' karthito'pi nAsamaJjarsa mano vidadhyAdityevaM sAdhurAmozAya pariNajeva-saMyamAnuSThAnoko bhaSedisyahaM pravImIti pUrvavaditi gAyArthaH / / 21 / / ityupasargaparijJApAstRtIyodezakA samAptaH / uktasvasIyodevakI, adhunA caturtha Arampate, papanukUla-pratikUlopasargaH sAdhuH zobhe thApAthadA banena pramApanA
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyate, anena sampannApAsaspAsyodezakaspAdisUtra AiMsa mahApurisA, purvi tattabodhaNA / udaeNa siddhimAvannA, tattha maMde visIyatI // 1 // ___vyAkhyA-aviditaparamAryA keSana eSamAhu-zaktavantaH, 'pUrva' pUrvasmin kAle mahApuruSAstArAgaNarSiprabhRtayastamita]popanA:-pacAramAditapassAyakA api 'zItodakena ' sacittoikaparibhoga-kandamUlapalAzupabhogena ca 'siddhimApamA' sinivAra ityApharyo avAnAtigatIpaniralokaparibhogana: saMyamAnuSThAne viSAdati grAma kodakameSAzrayate, evaM mUrkhaH na vidanti yatkarmaNAM bhayena mastAdInAM mokSAvAptirjAtA, na pIvodakaparibhogAditi H. gAvArthaH // 1 // kiMca| abhujiyA mamI videhI, rAmase ya bhujiyA / bAhue udagaM bhoccA, sahA nArAyaNe risI // 2 // vyAkhyA-keSana itIthikAH sAdhuviprasAraNArthamevaM mApanve-videhadezIyo namIrAjA azanAdikamaktvA sidi| gatA, sadhA rAmagupto rAjarSi ' mulA' AhArAdiparibhoga kuttA siddhiM gtH| tathA bAhukarSiH +nArAyaNarSiya, evo | vApi zItalodakaparimogAdeva mitrAviti gAthA / / 2 / / ___ + mUlanArthasAkRtyaM svevamevAsti, paraM zIvokAdiparibhoga karavA vaSA nArAyaNo nAma maharSiH pariNatopakAriparibhogArisata | iti vRddhavRttau /
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asile dekhile ceva, dIvAyaNamahArisI / pArAsare dagaM bhodhA, pIyANi hariyANi ya // 3 // | vyAkhyA-ete sarve'pi RSayaH udakena zrIjanAgaparelamAraparimova sahi prAmAji bhaassaaH3|| ete puSvamahApurisA, AhitA vaha saMmayA / bhocA bIodagaM siddhA, iti meyamaNussuyaM // 4 // vyAkhyA-ete pUrvoktA mahApuruSAH vIjasacittopakAribhogArisahiM prAsAH, evaM kutIkSikA athavA sukhazIlA sadhyA pArthasthAdayo mApante-pathA'smAbhinitapurANAdau zrutaM tathA ayamapyevameva sidi sAdhayiSyAmaH iti gAghArthaH // 4 // sastha maMdA pisIpaMti, bAigchinnA va ghbhaa| pito parisappati, piTThasappI va saMbhame // 5 // ___vyAkhyA- azrutyupadezaM zrusvA mandA 'viSIdanti ' saMyame magnacittA jAyante, na punarevaM vidanti-yadIjoda- 10 kasacicaparimogAt siddhirna jAyate, siddhistu jAvismaraNAdinA samyagnAnadarzanadhAritrAvApyA va jAyate, makadevAzAminI-bharata-pRthvIcandragupacandra-varakalapIriprabhRtInAmiva, nahi zItodaka-pIjAzupamogena bIvopamardaprANAnuSThAnena karmavayo jAyate / viSIdane dRSTAntamAha-vAho' bhArastena 'limA' zuTitA rAmamA iya, yathA samA apapa evaM bhAramutsRjya nipatanti, vathA te'pi saMyamamAre vihAya zItalavihAriNo bhavanti / punardaSTAntAvAmA-gadhA bhagnagatayo manuSyA agnyAdisambhrame mpAsA nazyato mAnavAnAM pRSThaparisarpiNo manti, nAgragAminA spa, apitu sampAdisambhame vinazpanti, ekaM te'pi saMyame zithilAH santo mokSaM prati prAcA api na mokSAtayo bhavanti, anantamapi kAlaM saMsAre
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ paryaTantIti pAthArthaH // 5 // atha matAjanagara ihamege u bhAsaMti, sAta sAteNa vijatI / me tasya AripaM maggaM, paramaM va samAhiyaM // 6 // | vyAkhyA-dava eke zApAdayaH svayudhyA pA locAdinA pIritA evaM bhASante, kiM tadittyAi- sAta 'saM sAte. | naina syAt , patAztA ko bhApa sukhenaiva sukhAbAsirjAyate, yava u*-"sarvANi savAni sukhe ratAni, sarvANi purakhAba samudvijante / tasmAsugNArthI mukhameva dayAt, sukhavAtA lamate suNAmi || 1 // " yataH kAraNAnurUpa kAryamuspayate, yathA zAligIjAcchApaharo, na yAra tathA sukhAsukhaM duHkhAdAkhaM, na ca locAdikaTAnmuktiriti, evaM ye sadhyAH zAkyAvayo yA mASante te ArthamAge sarvakSamApita pariharanti, sathA paramaM / samApiM zAnadarzanacAritrAsmakaM ye spAnti te mahA-padamatapo bhavodadhau paryaTantIti gAthArthaH / / 6 // mA eyamavamannatA, appeNaM lupahA bahuM / etassa amokkhAe, aohArina jhUraha // 7 // ___ vyAkhyA-panamAryamArga sarpakSabhASita 'sukha sukhenaitra jAyana' iti bhASamANA mohamohitAH bho niithikaa|| yUyaM 'ara. | manyamAnA! ' sarcanasApita mArga pariharantaH alapena sAMsArikamukhena pahuM paramArthasukhaM mokSAsya mA lumpada-mA vizvaMsapa, evaMviSayAsaspacaspa ' amothe' aparityAge ayovAhapuruSArayiSyatha, pathA lohavAsAbhapAntarAle rUsyasuvarNaratnAdilAme'pi varamAnIvamiti kRtvA loI nomiSAn , pathAvasthAna prAsaM bhakpalAme bhAramAnaM padhAcApena dayamAno ninanna
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ pazcAcApaM kRtavAn , evaM bhavanto'pi surathiyantIti gAthArthaH // 7 // punarapi zAkyAdInA dora darzanAyAipANAivAe vahaMtA, musAvAe asNjyaa| adinAdANe vatA, meDaNe ya pariggahe // 8 // ___vyArUpA-eteSu prANAvipAvAdiSu vartamAnAH yUyamekAntena asaMpavA aspena viSayasukhena baI mokSasukhaM pilumpadha, | bAhi-padhanapAcanAdikriyA durbatAM bhavato sAvadhAnuSThAnArammatayA prANAtipAtAcA, tathA vayaM prAnajitA hati punasthAvaraNAnmUSAvAdaH, prasasthAvarajIvAnA zarIropabhoge tAni gharIrANi vatsvAmibhiravacAni, ato'dattagrahaNamApana / mapA, gomahipa[AgajondrAviparigrahAcanmayunAnumodanAdana, dhanadhAnpAdiparigrahAparigrahaH / ata eSa yayamekAntenAsaMpatA iti gApArSaH // 8 // atha punarapi paramataM kSayitumAraevamege u pAsasthA, panavaMti agAriyA / irathIvasaM gayA bAlA, jiNasAsaNaparammuhA // 9 // ___vyAkhyA-eSamanena prakAreNa eke pArSasthAdayaH anAryAH prajJApayanti ' prarUpayanti trINAM vaGgatAmINAM vana-IM panino'mAlA' pahAra-vivekavikalAH svIparISa soDamasama: zAsanaparAsakhA-jinazAsanavidriyaH evaM bhASante iti / gAthArthaH // 9 // kiM bhASante / tadevAha-- jahA gaMDaM pilAgaM vA, paripIleja muhattagaM / evaM vinnavaNirathIsu, doso tastha ko siyA? // 10 // pAkhyA-pathA kavitpuruSo 'ga' sphoTakaM samutthitaM zAtyA tatpIDopAmArtha taspiTakaM paripIvadha pUti rudhirAdikaM /
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ | nirmAtya sarta sukhito bhavati, na pa ko'pi doSaH samutpate, paramAtraM susaM vindati, tathA bIpijJApanApA-pIsevApA garaparipIranavakato doSa ! apitu na pho'pi, syAdapi padi kA'pi pIholpabate, na ghAsAvihAstIti mAthArthaH // 10 // jahAmaMdhAda(Ne)e (1) nAma,thimitaM mujhatI dgN| evaM vinavANisthIsu, doso taratha ko siyaa?||11 vyAkhyA-nAma iti sambhAvanAyA, pathA [mandhAdana] 'mannAdo' meSaH stimita-anAlIDayannudakaM pibati na para | udakaM pArayati AtmAnaM ca punaH prINayati, evaM strIsambandhe na kAcidanyaspa pIDA AtmanaSa prINanamasA nIsevAyo to doSaH / api tu na ko'pIti gAthArthaH // 11 / / pradhAntAntaramAha| jahA vihaMgamA piMgA, thimitaM bhuMjatI dagaM / evaM vinaSaNitthIsu, doso sastha ko siyA // 1 // vyAkhyA-pathA 'piGgAH kapijalA vihalamA ' pakSiNI prAphAzasthA sikhamitamarammApivati, evamatrApi garbha- 11 pradAnarvikayA putrArtha khIsambandhaM kurvato'pi na doSa iti gAbhArthaH // 12 // | evamege u pAsatdhA, mirachaTThiI aNAriyA / ajjhokvannA kAmahi, pUyaNA iva saruNapa / / 13 // kI vyAkhyA-evaM gaNDapIranAdivalena niko maithunamiti manyamAnAH eke pArthasyAdayo mithyAiSTayo'nA kAmeSu | 'abhyupapamA macchitA viSayapiNo chitAH bhavanti, adhei dRSTAnsamAha-'pUpaNa 'ti+ gaharikA bhAtmIye'patye / / + " pUrvanA'-kinI / sANake ' svanAmyaye'pyupapanA." iti bRhatvRttau /
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ | mUJchitA mapati, sarvAsa tiyagjAnidha gariphAyA apatyasneho mahAn mAti, yathA phila sarvapazUnAmapatyAni niruda ke paira maparapasnehaparIkSArtha kSipyante, tatra vAparA mAtaH svakIyastanandhapazandAkarNane'pi phuphtaTasthA rudantyastinti, uramI lapatpalehenAnyA apApamanapekSya tatraivAtmAnaM vindhavatItyato'parazubhyaH svApatye mUrtiDatA mani, tathA ve'pi pArthasthAdayo cipayeSu mUrSiyatA iti gAyArthaH // 13 // varSa vAni--- za aNAgayamapassaMtA, pacuppannagavesagA / se pacchA paritappatI, khANe Aummi jovaNe // 14 // vyAkhyA-kAmabhogebhyo ye na niApAste AgAmini kAle naramAdiSu mAstamapazyantastathA 'pratyutpana' barthamAnameva vaipathikaM sukhAbhAsa gaveSayantI nAnAviruSArmogAn prArthayanta pamA gate paurane dhIpaNe pasAyaSi paritamyantepabAcApaM vidadhati, yatA-"kIrati jAisuravaNa-maraNa adhiyAriUNa kmaaii| bayapariNAme sariyAI,tA hiyae khudati // 1 // " ki-"hataM muSTibhirAphAza, tuSANAM khaNDanaM kRtam / yanmayA prApya mAmuSya, savarSe mAvarA kRtaH // 2 // " ivi gAthArthaH // 14 // ] ye tu drAkSAmiva bAlatve'pi madhurA nivephinatapazcaraNAdi kurvanti na te pacAcchopantIti varzayatiM jehiM kAle parikata, na pacchA paritappae / te dhIrA paMdhaNummukkA, nAvakakhati jIviyaM // 15 //
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyArUpA-vivekibhiH 'kAle 'dharmArjanAsare 'parAkrAntaM ' mopamo vihitaste ' pazcAt ' maraNakAle na paritapyante-na zoSante, ye ca bAlyAspramRti viSayebhyo niAcA dhIrA panena' snerAgeNa muktA asaMyamajIvita nAmakAnti, athavA jIvite maraNe vA nispRkSAH saMyamoyamamatayo mavantIti gAthArthaH // 15 / / anyaca jahA naI dheyaraNI, dusarA iha saMmatA / evaM logasi nArio, buttarA amaImayA // 19 // gyAkhyA-yA sarmanadIbhyo vaitaraNI dustarA 'sammatA' sarvajagatprasiddhA caiSA vArtA, tathA loke nArI nirvivekimiH 1 puruSa dustarA-dusAnIyA sAtavyeti gAthArthaH // 16 // ! jehiM nArINa saMjogA, pUyaNA piTuto katA / sabameyaM nirAkicA, te ThiyA susamAhie // 17 // vyAkhyA-cairmahAsavenArINA sNyogaa| parilatA, napA tatsamArthamAtmanaH pUjanA-pakhAlaGkAramAlyAdibhirvibhUSA 'pRSThavaH el katA' parityaktA 'sarvametat ' strIsAvibhUmAdika kSutpipAmApanukUlapratikalopasAdikaM ca nirAkatya, mahApuruSasevitaM | panthAnamAditAH, musamAdhinA-svasthacittavRtirUpeNa vyavasthitA yA iti gAthArthaH // 17 // parIpahajapastha phalamAha ee ogha tarissaMti, samuI vavahAriNo / asya pANA visannAsi, kizyati sayakammuNA // 18 // - pyArUpA-ete anantarokaparISahopasargametAraH 'o ' saMsAraM dustaramapi tariSyanti, yathA vyavahAriNo pAnapApa sahavaM taranti, 'yatra' bhAvodhe-saMsArasAgare prANinA lIriSayasanAdviSaNNAH santaH 'kRtpante' chiyante svakatena
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ pApakarmaNA asAtAvedanIyodayarUpeNeti gAthArthaH // 18 // taM ca bhikkhU parizAya, sunate samite care / musAtrAyaM ca vajijjA -'dizAdANaM ca vosire // 19 // - bhikSuH saMpabhavAn etat pUrvoktaM vaitaraNAMnadInadustarA nAma ya parikAra samAvizyAH saMsAra taranti, anye pariSahaparAjitAH svakutena karmaNA pIyante ityAdi sabai parikSA jJAtvA pratyAkhyAnapariyA pariharan caret - saMyamAnaM vidadhyAt / kathambhUto bhikSu 1 suvataH paJcamahAtratayukta samitaH paJcasamitimi evaMvidhaH saMyamA suSThAnaM vidanyAda, pAtrAdaM varjayet / adattAdAnaM dantazodhanamAtramadhyada na gRhNIyAt evaM maithunaparigrahAdapi tyajan mAnuSThAnaM kuryAdivi gAthArthaH // 19 // athAparatAnAM vRtikalpatvAdahiMsAyAH prAdhAnyakhyApanArthamAha 1 tuma tiriyaM vA, je keI tasathAvarA / sabastha virayaM kujA, saMtinivANamAhiyaM // 20 // byAkhyA - Urdhvamastiryak sarvaloke ye kecana prasAH sthAvarA anvaSaH santi teSAM sarveSAM virarti kuryAnmano vAkAyaiH karaNakAraNA'numatibhiSa prANAtipAtaviratiM kuryAt / zAntiriti zAntikarma etadeSa nirvANa madhyetadAkhyAtaM yatsarvaprANinAM prANarakSaNamiti gAthArthaH || 20 || samastAdhyayanAryopasaMhArArthamAha imaM ca dhammamAdAya, kAsaveNa paveiyaM / kRjjA bhikkhU gilANasla, agilAe samAhitaM // 21 // vyAkhyA - imaM 'kAzyapena' zrImahAvIreNa 'praveditaM kathitaM dharmamAdAya gRhItvA bhikSuglInasya vaimAtra aglA
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ [natayA] nena (?) kuryAt / AtmanA samAdhi manyamAnaH panyo'haM yat sAnopAnubhyaM karomi, kRtakasyo'hamiti manyamAno vaiyaa||21|| 1 saMkhAya pesalaM dhammaM, diTTimaM prinindudde| upasabhbhe'hipAsitA, AmokkhAe, parivvajjAsi tti bemi // vyAkhvA -- sabhya jJAtvA svasaMmatyA jAtismaraNAdinA anyato vA zrutvA ' pezalaM sukumAraM dharma tacAritrAtmakaM zrutvA zAlA 'dRSTimAn' sampadarzanI parinirvRtaH kapAyaparityAgAcchItIbhUtaH upanivisa AmacaM yAvat parivajet / mAnuSThAne gcchediti| parisamAptyarthe majamIti pUrvavat / iti zrI parama sunihita svarataragacchavibhUSaNamahopAdhyAya - zrImatsAraka -gaNita guSmitA supasaparizAyAcaturthIdezakaH samAptastarasamAptau ca samAsa pasargaparijJArUpaM tRtIyadhyayanam / / 7 zrImUtrAGgadIpikAyA
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ T atha zrIparijJAyaM caturthamArabhyate // prAkRtane adhyayane anukUlAH pratikUlA upasargAH pratipAditAsteSvapi zrI parIpa durjayaH, tasyArthamidaM strIparISadAdhyayanaM prArabhyate / tatreyamAdigAthA // je mAyaraM ca piyaraM ca viSyaahAya puvva saMjogaM / ege saddite carissAmi, AratamehuNo vivittesI // 1 // vyAkhyA yo mirmAtApitrAdInAM pUrvasaMyAga anurAdonoM ke pazcAt saMyogaM syavasthA, jJAnadarzatacAritrasahita saMghamaM pAlayiSye, evaM kRtapratijJaH cariSyAmi kathambhUtI bhikSuH-' Astamaithuno' vistamaithuna: ' viSalesI' zrIpazupaNDaka ra hitopAthayaM gaveSayan vicaratIti gAthArthaH // 1 // etasyApi sAdhoravivekistrIjanAthadbhapati, tadAha / suDumeNaM taM parakamma, channapaNa ithio maMdA | uSAyaM pitAja jANaMsu, jahA lissAMta bhikkhuNo me // 2 // 1 vyAkhyA--' te ' mahApuruSaM sAdhuM ' sUkSmeNa aparakAryamiSeNa ' chanapadena' chacanA- kapaTajAlena 'parAkramya tarasa Averry, khiyo nAnAvidhapaTatapUritAH sAdhusamIpamAgatya saMyamAsayanti / ' mandA' mAyAvinyaH pApamapi grAmantiM yenopAyena sAdhuH saMpamAprazyati / evaMvidhAH khiyaH hAyamAnavimokavasya upasA ghumAgatya upavizanti tathA
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhASante mAyAdhAnA vilAsavacanAni yathA mAgadhikAvacanaiH kUlavAlakavatsAdhuH saMyamAzapAtIti mAghArthaH / / 2 / / atha tAneva sUkSmavipratAraNopAyAn darzayitumAha pAse misa NilIyaMti, abhikkhaNaM posavatthaM parihiMti / kArya Ahe vidaMAMta, bAhumuvattu kAkhamaNuvaje // 3 // vyAkhyA - vizrambhamutpAdanArtha pArzvamAgatya niye+parIti / tathA adhaHkAmurvAdikamanoddIpanAya darzayanti prakaTayanti tathA bahusya kakSAmAdadarya anukUle pAnabhilaM prajediti gAthArthaH // 3 // * " saNAsa jogehiM ityIo egayA nimaMtaMti / etANi cetra se jANe, pAsANi virUvavANi // 4 // vyAkhyA- kAcit khI zayanAsanaiH ekadA sasnehavacanairnimanyayati, tadA sa sAdhuH tAni zayanAsanAti 'virUparUpaM ' nAnAprakAraM pArza' bandhanasthAnaM jAnAti yadyatra etadvacanairupaviSTastadA pAze patita eveti cintayatIti gAthArthaH // 4 // no tAsu cakkhuM saMdhijjA, no viya sAhasaM samabhijANe / No sahiyaMpi vijA, evamappA suravirakhao hoyaa| vyAkhyA- - sAdhuna tAsu khISu prabhuH sandhayeda-na vAsu sammukhaM vilokayat na dRSTa dRSTi nivezayet na sama + abhIkSNaM ' anavarataM poSaSa /
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAryakaraNAvi samanuprAnIpAt-akAryakaraNaM na pratipadyate, vazA nai lImiH mArddha grAmAdau viharet-na tAmiH sAI mivikAsano bhavet / evaM sIsaGgavanenAtmA sarvApArapAnemyA surakSito bhavatIti mAthArthaH // 5 // AmaMtiya olaviyA,bhikkhaM AyatA nimaMtaMti / etANi ceva se jANe, sahANi virUvarUvANi // 6 // vyAkhyA-triyaH sAdhumAmantrayanti, pathAhamakavelAyAmAgamiSyAmi, ityevaM saGketaM prAiyitvA, osavipatti saMsthAppa-uccAvacaividhammajanarAlApervizcAsya AtmopabhogAya sAdhuM nimantrayanti / yadi cA sAdhorbhayApaharaNArtha kathayanti, nahi mabha stvayA kApi kA vidheSA, narasaMmatayehAgatAsmi, svapA nibhIkana bhAjya, ityAdiSacomizrimmamutpAdapanti, taya patkicilaghu vA mahadvA kAryamutpadyate tatrAI niyojanIyA, sabai sAdhayiSyAmi / evaM pralobhayanti, sa sAkgatatayo bhikSuretAn virUparUpAn zabdAdIn viSayAn parikSayA jAnIjAyate zabdAdayo viSayAH durgatigamanaikahetavA, ityevamayapuSya pratyAkhyAnaparikSayA pariharediti mAthArthaH // 6 // tathAmaNavaMdhaNehiM gahi, kalluNaviNIyamuvagasittANaM / adu maMjulAI bhAsaMti, ANakyaMti bhinnakahAhi // vyAkhyA-manaso pandhanabhUtAni manopandhanAni-magulAlApasnigdhAvalomanAGgapratyAprakaTanAdIni, kaistathA karuNAIN lApavinayapUrvakaM upasaMsiSya-samIpamAgatya, athavA maJjulAni-pezalAni vizrammakArINi bhASanve tathA mitrakathAmI haspAlApaiH sAghoSitamAdAya akAryakaraNaM pratyAjJApayanti, karmapharabadAjJAM kArapantIti gApAryaH // 7 //
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ G | sIha jahAva kRNimeNaM, nibbhayamegavaraM ti pAseNaM / evaM isthiyAu baMdhati, saMvuDamegatiyaM aNagAraM nus ____SyAkhyA-yathA bandhana rithikA siMha mAsAdinA pralobhya nirbhayatvA devadharaM pAzena-galapatrAdinA pananti / adhyA 11 ca bahuprakAraM kadarthayanti / evaM niyo'pi 'egatiyaM' epha kazcana samAvidhamanagAraM mamyulamAyaNAdibhiH saMvRtamapi namnansi, bhasaMsasya punaH kiM vAdhyamiti gAthArthaH // 8 // aha tastha puNo namayaMti, rahakAro va Nemi aannupubiie|ssdhe mie va pAseNaM, phaMdaMteNaM na mukhae tAhe / pAlpA-payA 'rathakAro' patradhAraH nemikATha cakrapAmirUpaM AnupUyA nAmapati evaM tAH khiyo'pi sAdhu svAmipresavastuni namapanti-svakArya pravaraMpanti, sa va sAdhumegavatpAnaparo mokSArtha prayatnaM kurvamapi na sadhyate iti gAthArthaH // 5 // | aba se'NusappatI pachA, bhAcA pAyasaM va visamissaM / evaM vivegamAyAya, saMvAso na kappae davie / vyAkhyA-sa sAdhuH zrIpAze patitaH sana patrAcArya karoti, yo gRhavAse pavitastasyaitatstokataraM, strIpAze pavitAnA vicit panataraM vilokyate evaM anuvaSyave, pathA kaSita vipamizritaM pAyasaM bhuktyA pAdanutappate, kimiti mapA mandAvinA niSamizritamidaM puraje, vaSA sAdhurapi vavazaM nItaH karmakarabadAmA grAhitA aihikAmumikA aharnizaM | vAmanaSyAkalitamatiH paritapyate / atha tena viSephamAdAya strImi sAI saMbAso'vazyaM vivekinAmapi sahanuSTAnaviSAtakArIti maravA parihAryaH / 'daSie' sakkigamanayogyaH sAghuriti mAghArthaH // 10 //
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ / - | mahAunae itthI zisalizaTaganA aura kalApiksavanI, AmAtimA sevilimA ___ yAsayA-pammAdhipAkakalukAH liyastasmAcA vipalitakaNTakabadatastyajet / papA vipakaNTako bhannaH samana janapati | tathA sipo'pyamarthatika iti matvA purataratyajet / tathA oja-epho'dvitIyaH mana ilAni-gRhiNAM gRhANi garamA jIvanazrI avelAyAM dharmakayoM karoti, so'pi na nimrandhA-nipizAcaraNasevanena na mamyaka prajitaH, kadAyit kAraNe dharmopadezaM dAtuM pApti udA dvitIyaM sAdhu mahAyaM kulyA pAni, tadamAre ekAkyapi yaduparivAravatAyAH puraH mInindAviSayajugupsApradhAnaM 17 vairAgyotpAdaka vidhinA dharma kathayedapIti gAthArthaH // 11 // je eyaM uMchaMaNugiddhA,annayarA huti kusIlANaM / sutavassie vise bhikkhU,novihare sahaNamitthIm // 12 // vyAkhyA-ye mikSayaH enava 'u gahaNIyaM brIsampandhAdikaM ekAphinI zrIpuro dharmakapanAdika vA, taM prati ye 'gRddhA' te 'kulIlAmA pArzvabhyAdipazcaprakArANAM madhye ampataza mavanti te'pi pAvasthAdimadhye gaNyante / ataH / 'mutapascyapi ' mahAtapA api zrImiH yaha na viharet, jvalitAGgAravataH siyo varjayet , sa iti bhikSu, pamiti vAphyAladhAre iti gAcAryaH // 12 // avi dhUyarAhiM suNhAhi,dhAtIhiM aduva dAsIhiM / mahatIhiM vA kumArIhi,saMthana kUjA se anngaare||13|| myAkhyA-'duhibhirapi' mutAmiA, sai na vihareva , tathA stupAmiA, tathA patraprakArAH dhAbhyo jananIkarapAstAmitra
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 * 22 66 bAyA - ekAnte yoSitA sAmanagAramekadA uTTA jJAtInAM suhRdAM ca manasi apriya ma mekAntena stheyaM / kiMbahunA yA 'dAspaH karmakaryastAbhiH saha saMsarga pariharet / mahatImadhvImirmA kumArIbhiH saha samparka khoDanagArI na patra " mAtrA svastrA duhitrA vA na vivikAsano bhvet| balavAnindriyagrAmaH paNDito'pyatra muhyati // 1 // vi na se vayabhaMgo, lahavi kusaMgAo hoi apvaao| dolafarmerasur, ess pAyaM kaNo jeNa // 2 // " tena tatsaMsarga / sarvathA tyAjya eveti gAthArthaH / / 13 / / aAica suhINaM vA appiyaM daTTu egatA hoMti / giddhA sattA kAmehiM, rakkhaNa posaNe manussoli 1 // 14] tI mAlanAMzuko bhikSAbhojyapyanayA maha nititi "suNDaM ziro vadanametadaniSTagandhaM, bhikSATana bharaNaM ca hatovarasya / gAtraM malena malinaM gatasarSazomaM citraM tathApi manaso madane'sti vA~chA || 1 // " tataba taM miLaM yoSidanAvalokanAsakaM caTTA evaM bhAnse - bho mI! svamasyAH khiyo [raNapoSaNe ] manuSyo'mi patirasi ? mana sAI vidvatAmya pApArasti se eSApi tvayA sArddhamekAkinpaharnizaM parityaktasarvavyApArasa vihati / evaM lokanindA spAditi gAthArthaH // 14 // kimanyatsamapi dadbhudAsINaM, tastha vi tAtra page kRppaMti / aduvA bhoSaNehiM pAratheohiM, itthIdosa saMkiNo hoti // 15 vyAkhyA - bhramaNaM udAsInamapi - rAmadveSa vigamAnya dhyasthamapi [ rahasi ] khiyA sahAlA kurvANaM dRTTA eke tApat 1 yadyapi na tasya tamaGgastathApi kusaGgA va apavAdaH / zeSanibhAlananipuNaH sarvaH prAyo bano yasmAt // 1 //
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ kupyanti kiM punaH pharAvikAramiti, athavA manasyAzaGkAmAnayanti nAnAvidhairmo janairnyaste :- sAdhvarthamupakalpitairiyamena pacarati, tenAyaM mikSuH sAvApAvi eSApi na suzIlA, yA enaM vividhAdvAre poSayati eSApyanena svAyacIkRtAsti, en / athavA zrarAdInAM arddhaparizeSite mocye sAdhyAgamane sA vadhUH samAkulI bhUtA'nyasmin dAtavye'lpaparikSeSayati tathApi zrIdopAzaGkino bhavanti yatheyaM dRzIleti gAthAH // 15 // kizva-kRti saMtha tAhi, pahijo ahitA sanisejjAo 16 pApA- zrIsaMsarga kurvanti ye te bhramaNAH samAdhi yogebhyaH] - zuddhamAtI prabhraSTAH, etAvatA zrIsaMsakAriNaH samAdhiyoge evaM evaM zAkhA bhramaNaH AtmahitAya kiyA saha niSadhA-AsanAdiparicayaM na karotIti gAthArthaH / 16 / / giddA ava, missIbhAvaM patthuyA ege / dhutramaggameva pazyaMtI, vAyAzrIriyaM kusIlANaM // 17 // lyAcyA-- bahuze manuSyAH gRhaM tyaktrA cAritraM pratipadma mohodayAt punarapi mizrIbhAvaM prapadyante, dravya liGgino bhavanti, na gRhiNona vA prAjitA iti tadeSambhUtA api evaM mApante yathA'yame smadAndho madhyamaH panthA etra zreyAn asmin pathi pravRttAnAM pravrajyA sukhena nirvahati / tathAhi deAiriNo vAkamAtreNaiva vayaM pravajitA ' iti luSaye, na 1 X " yA kaMpAvidhvA zrAmamadhyama ghanadaprekSaNagata liyA patiparayo bhojanArthamupaviSTayostaNDulA iti kRtvA zakAH saMskRtAH / tacAsI zureNopalakSitA pASA brena vAsAnyagavacitetyAzaya guhAnirvAdiveti" harSa0 /
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ senA zahAriNAM sanuSThAna dAnabinA mokSaHsaMyamo |rA asmadIyAdeva mAgAt iti kuzalAna bhASA kutaM vIryaM nAnuSThAnamiti gAthArthaH // 17 // sukhaM va parisAe, ai rahassaMmi bukkaDaM kareti / jANaMti ya NaM laddA diyA, mAyale mahAsate'yaM ti // 18 yAraNyAsaH kuzIkhaH parvanmadhye AsmAnaM zuddhaM 'rauti' mApade, atha rahasyekAnte 'duSkarta' anAcAraM karoti / tasya tadanAcAraM gopAyato'pi jAnanti [tathAvidAH] 'kovidAH' iGgitAkAralA nipuNAH, sa prachAkAryakArI sveSaM jAnAsi - na ma kospi deti, rAmAndha evaM manyase / etaduktaM bhavati-padyapyaparaH kazcidarcavyaM na vaici pracchamakRtatvAt tacApi sarva vidanti / asau mAyAvI mahAzaThasAyaM iti sarvazAsvatkatamakarttavyaM ca pranDamakamapi jAnantIti / athavA Atma manAcAramAtmA jAnAti yanmayaitadakarttavyaM kRtamiti / atha ca jJAnino vA savai vidanti, [ tathA cokaM ] ne ya loNaM loNijjaI, Na ya tumhi vayaM va nilaM SA kiha sako baMce, attA aNuhayakalANo // 1 // " ivi vacanAt / pracchana kRtamakArya kAsmaiva jAnAti sarvalo beti gAdhArthaH // 18 // kinpat sarva dudha ca na vadati, AiTTho vi pakatthatI bAle / veyANuvIi mA kAlI, coijjato gilAi se mujjo // 19 myArA-sA kAryakArI apareNA''cAryAdinA vA pUSTo na vadati yathaitavakalpaM mayA kRtamiti / sa ca pracchamakRta naNaM NIyate na ca zrapase ghRtaM vA tailaM vA / kathaM zakyo ? vanayituM nAtmAnubhUtA kalyANaH // 1 3
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. pAyo mAyAvI pareNa 'AviSTaH' zikSitaH san 'vAlo' mRdaH AtmAnaM sAghamAno'kAryamapalapati, padati ca pathA-nAhamI samakA kariye, ityevaM dhAtprikatyate / tathA punarapi kenApi hitena proka-mo mahAbhAga ! 'yANuvIi' ci veda: puMvedovayastaspAnuvIcirAmulya maighunAmilA mA kAiirati, evaM kenApi zivite 'glAyati' glAnimupayAti, 4 bhUNotyapi dhana, marmapiyo cA sakhedamiSa mApate iti gAthArthaH // 19 // | siyA vi itthiposesu, purisA isthivedakhedanA / pannAsamAniyA dhege, nArINaM vasaM uvakasati // 20 // se mArapI- pusA popakAnunavizeSa upetA dhaktamogino'pi trIvedakhedamAH jIvedo mAyApradhAna, liyo / hi mAyApasya apradhAnabhUtA, evaM jAnanto'pi 'pravAsamanvitA' budiSanto'pi [eke ] puruSA mohodayAt bImA yo | varcante / kinakaM bhavati / pake puruSAH bahumo bhuktamogA api 'khiyo hi saMsAratiSaH kAraNa paramaM ' evaM jAnanto'pi | mohodayAtpunarapi bINA baze patamti. tAH yasphathayanti nava kirA isa ivanti iti gAthArthaH // 20 // mahaloke'pi bIsambandhavipArpha darzapitamAhaapi hasthapAyachedAya, aduvA vrmNsukktte| avitepasA'bhitAvaNAI, tacchiyakhArasiMcaNAI va // 21 // dhyArUpA-nIlinaH puruSAH hastapAdacchadAdikaM prApnuvanti, athaSA carmamAMsotkartanamapi tejasA-'pinA'bhitApanAnix acamabhutaM vidhatta iti bhAvaH, kaa|
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAnIsampandhibhiH puruSarutejitaH rAjapuruTidhikANyapi kriyante pAradAskiAstathA vAbhyAvinA tayitvA dhArodakasevanAni pa prApayantIti gAthArthaH / / 21 // api ca adu kapaNanAsacchejjaM, kaMThacchedaNaM titikkhatI / ettha pAvasaMtacA, na ya biti puNo na kAhiti // 22 // / 'vyAyA-pAgdArikAH mpakRtakatena karNanAmAchedAdikaM prApnuvanti, dussA viDambanAmasminneva janmani svakRta|| pApako yAra samtamA narakAhirinAmami . patanidhapakamyiAna ityevaM vi | kamrmANI hi evaMtridhA piDambanA prApnuvanto'pi na cirati pratipayantaH ipti gAthArthaH // 22 // 18| sutameyamevamegA~sa, isthIvedezi suakkhaay| evaM pitA badittANaM, aduvA kammuNA abakariti // 23/ IT' vyAyA-enava pUrvoktaM khImabatiphalaM+ gurusamIpe zrutaM lokato vA yat striyo nirvivakinyo nikhapA durvijJepacitAH + bhUta-patna, gurvAvassakAzAlokatto pA etaditi-catpUrvamAsthAna, tapathA-durvijJeyaM zrI cita, hAruNaH zrIsambandha piAkasvathA papalavArA khiyo duSpratidhArA adIkSigyA prakRtyA sadhyo bhatrasmasmagarvitAvasyevame keSAM svAdhyA bhavati, lokazruniparamparayA pirantanAsyAsu vA paridhAna bhavati, sabhA khiyaM yathAsthitasvabhAvatastusaMbanyavipAkavAya 'vedayati' hAzyatIti kIveDo-vezikAdika bIsvabhAvAvirbhASaka shaasmiti|xxxx kiMdha-bhakAryamaI ma phrikhyaamiityrmub|'pi vAcA 'aduSa 'titathApi karmaNA kiyA'pavarSamtrIti-virUpamAbharanti / yadivA'mataH pratipApi zAstureSAparNasvIti / " pRtau / *gr .
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ AtmagarvivAtha, athavA cintanaIyAyikAsu vA parikSAta, ti pAtrA'pi ye tA khagante satra meM kAraNamiti | gApArthaH / etasyAH gAthAyAH samyagoM nAvagatastena mavistaro na likhito'sti, bhrUNa kimapi na prakAvyamiti // 23 / / atha patrakAra 55 sarasarUpamAvikaraNAyAanna maNeNamititi,vAyA annaM ckmmunnaaanN| tamhAna sabahe bhikkhU, vahumAyAoirithao nnshcaa||25|| myAkhyA-svamAyena strI anyan manasi cintayati, anya vApate vacanena kAyena cAnyadeva karoti, evaM vanitA mAyA bahulA, ata evaM bhikSustaskRta bhASA na zramAti, tavacasi na vizvasati, tAco nAniyata iti gAthArthaH // 24 // kikhAnyata juvatI samaNaM ayA, vicitta'laMkAravatthagANi parihittA / viratA carissa'I lUha, dhammamAikkha Ne bhayaMtAro ! / / 25 // vyArUpA-kAnidhuvanI vicitrAlayAsatrAdi parivAga navayauvanA'bhirAmA mAdhusamIpamAgatya bhASate, mo bhizo! ciraktAI gRhapAzAt , bhAmA nAdri yate, yA maca priyo durbhagaH ato mena rocate, tasmAda viraktA tena vA'I tyaktA, ! nAlApayati mA priyavacanA, ato viraktA maMsArAt / ahaM dharmArthinI 'sa' saMyama cariSyAmi / pamma kathaya magavan ! evaM | mAyAprapAbhikaTavartinI bhUtvA kalabAlakamiva sAdhu dharmAdbhazayanIti gAthAyaH // 25 //
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ adu sAvidhApavANaM, ahamaMsi sAimmiNI tu samaNANaM / jaukuMbhe jahA ubajoI, saMtrAsevi u bisIejjA, 4yAkhyA - athavA sA yoSita asUna 'prajAdena' pAkhaNDena mAdhu sametya vakti, yathAI zrAvikA sAdhUnAM sAdharmikA, ityAdipadena sAdhuM parmAt pati / yathA jAtupaH kummo upajyotiSo'sneH samIpavyavasthitaH upajyoti bata vilIya, evaM yoSitAM saMvidhAne vidvAnapi sAdhurdharmAnuSThAnaM prati tripIDana, saMyamAda zithilI mastIti gAthArthaH // 26 // samIpamarthinyAH khiyo darza kuMbhe jo uvagUDhe, Asu'bhitace NAsa mutrayAti / evitthiyAhi aNagArA, saMAseNa NAsamuvayaMti // *yAkhyA -- yathA jAtuH kumbho agninopagUDho'gninA'bhitaH kSipraM nAzamupayAti - vilIyate kSiprameva, evaM zrIma saha saMvasanena - paribhogena anagArA nAzamupayAnti / sarvathA jAnupakumbhavaduyakAThinyaM pariSvajya saMyamazarIrAbhrazyantIti gAthArtha ! / / 27 / / api ca---- kRti pAvaka, puTTA dege evamAhaMsu / nohaM karomi pAvaM ti, aMke sAiNI mamesa pti // 28 // vAkhyA - ekaH ko'pi mohodayena 'anAcAra ' maithunaM sevate tanaH kenApi guryAdinA pRSTo mApate, nAimIdRgviSamanAcAraM seve, ahaM tu kulIno'smi, eSA tu mama duhitRsamAnA, eSA zikSutve'pi mamAzAyinvevAbhUt madhunApi pUrvapari cayAnmamAmAgatya svapiti paraM nAI prANAtyaye'pi vratamahaM karomIti gAthArthaH // 28 // kiva 1
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ EIF | pAlassa maMdayaM vitiya,jaM ca karDa apaMjANaI bhukhA / duzuNaM kareI se pAvaM,pUyaNakAmI visapaNesI // 29 // ghyAvyA- 'bAlaspa' annAnino'viyephinaH etat dinIya 'manyattva' pAlastra, eka tAradakAryakarapena pArSapratama | kRtA, dvitIya tadapalapanena mRSAvAdaH, sadeva varzayati-amadAcaraNaM kuttA apareNa pRSTo'palapati-naisanmayA kuta, evaM sa tApalaMpanena dviguNaM pAeM karoti, kimarSamapalapati ? pUjAsatkArakAmI san , mA loke avarNavAdA syAdisyakArya amachAdayati sa evambhato viSaNNo asaMyamastadanveSoti gAdhArthaH / / 29 // kizvAnyan'saMlokaNijamaNagAraM, AyagayaM nimaMtaNezAhasu |vsthN vA tAyi! pAyaM vA,annaM pANagaM paDiggahe // 30 // ..... syAkhyAna salokanIya' sundarAkAra surUpamanagAraM dRSTvA kAcana svairiNyo nimantraNena' nimantraNApUrvamevamAhu-vakta- IN vasthA-aho prApin ! vasapAtrAdikaM yenakenacigavanaH prayojanaM tadaI sarSa sampAdayiSpAmi, magRhamAgatya prasyahaM grAma | mazane pAnaka meSajAdi, sarva manate dAsyAmIti gAthArthaH // 30 // 'nIvArameye bujhijA, No icche agAramAgaMtuM / baddha visayapAsahi, mohamAvabai puNo maMde ||31||tti bemi mAkhyA-etaghoSitAM panapatrAdika nimantraNa nIvArakalpa budhyet ' jAnIpAca , yathA ' nIvAreNa' mApavize. kA peNa zukagadiyadhamAnIyate, evaM nimantraNena mAdhurapi yakSamAnIpate / athottamamAdhurapi bInimantraNaM nIvAprakalpa jJAvA gRhaM gantuM necchet / yadi tagRhe gacchati tadA viSayapAzairSarate, tato mohAvaH patati tataH snehapAnaM troTapinuma
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ samartho dAvI spAvisaNyAkulasvamAgacchati / kiMtavyatAmaho bhavati, pauna:punyena ' mando' jarA / itiH parisamAptI pravImI pUrvanaH / / 31 // // iti strIparijJAyAM prathamoiMzakA samAptaH // // atha dvitIyA mArabhyate // oe sadA na rajjejA, bhogakAmI puNo virjjejaa| bhoge samaNANa suNaha,jaha muMjate bhikkhuNo ege||1|| ___ vyAkhyA-susAdhuH 'oja' ekAkI, rAmadevarahitatvAt 'madA' parvakAlamanartha khanie vanitAsu na rajyeva / tapA / yadi kadAcinmohodayAhomAmilApI spAcathApi paraloke ihaloke ca mahApApaparimItyA punastAmyo rijyeta, mogAmi lAmyapi zAnAina utpathAnmanodviradaM nizcayecha / tathA zramaNAnAmapi mogA ityevamAzuta yUyaM, gRhiNAmapi pivamAnAH prAyAH momAH yatInAM tu kipAcya tathA bhogAn eke-shrmnn| apraSTayarmANo viDambanA prAyAn rAkhate vaSA bhRguta agretano dezakagAthAsUtreNa vakSyamANenati gAthArthaH // 1 // . . . . . aha taMtu bhedamApannaM, mucchitaM bhikhaM kaammtivddN| palibhiMdiyA NaM to pacchA, pAdamuddhattu muddhe phnnti|| ____ vyAkhyA-atha sAlI 'taM ' bhikSu ' bhedamApa ' cAritrAmRSTa jJAtvA 'kAmagRr3ha' AramabajayatinaM hAravA, isthamiH | sthaM mayA tavorakRta, mayA lAdharmAdIna parityajya tatra jagupsanIyasya AtmA dattaH, SaM punaraphizivakara ispAdi pahA |
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ pitA satI bhASate tadA sa viSayavAhitaH san tasyAH pinAgAH prasAdanArtha pAdayornipatati, navayamA evaM jAnAti padasau bagakA kRSNazvetapratipasA bharamArI, padaI mitAbha basa. tathA jAtmaga bAvA, vAmapAdana ! | dRtya muni ' prabhanni ' nADayanti / hasyAdi pitAnAM darza panti iti gAthArthaH // 2 // anyatra __ jai kesi [yAtA gaM mapa bhikkhu !, No vihare saha NamitthIe / kesANi vihu dvaMcista, nattha mae barijAti // 3 // [ myAkhyA---yadi kAcita strI evaM mAyAvacanaM bhASane, bho zramaNa / yadi yaM mayA kezavasyA maha biharana se lajhase tapa kezAnapanayiSyAmi / yacaM kathayiSyasi tadahaM sarva kariSyAmi paramenana prArthaye-mA vinA na kApi svayA | vitavyaM, ahamapi svadAyattAmmi, ityAdivacanaiSizvAsapAya kapaTanATakanAyikAstAta mAdhumAramazagaM jJAza karmakara| vyApAraspAdiH 'pregyanti' niyojayanti // 3 || tAneca drssyitumaah| ahaNaM se hoI uvalayo, to pesiti thaabhuutehi| alAuccheda pehAhi,bagguphalAI AhrarAhi ti|| 4 // vyAkhyA-atha ma miAstAbhirupalampaH yadasAvasmAkaM pharmakaraNAyo jAtaH, tatakSasAH sathAbhUtaH karmakaraNyApAraiH | preSayanti, etAvatA vAsanAmapanti / karmakaravyApArAn dayitumAha 'lAuti alApuchedanayogya zatra 'prekSasya nirUpaga so'dhyAnaya, bena alApAtrakAsaM samArayAmaH, athavA ' vani' phalAni-mAlikerAdIni 'zAharAhi ki mAnya,
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ athavA vAphalAni dharmakathAdinA labdhAni bala dilAmarUpANi tAnpAira-Anayeti gAthArthaH // 4 // api cadArUNa sAgapAgA, bharikA bhaNiya perakhAdi, ehi tA me piTuo madde // 5 mAkhyA- ' dArUNi ' indhanAnyAnaya yena zAkapAkaH kiyate, athavendhanAnyAnaya cenAgniH prajvAlyate rAtra / buddhadyotaH syAt / tathA mayAni pAtrANi ratha lepAdinA yenAhAraM sukhena Anaye+, tathehAgaccha, upaviza, madIyama dumpati tena saMcAya pRSTi ityAdidharmeSu kAryeSu niyojayantIti gAthArthaH || 5 | sthANi ya me paDilehehi, annaM pANamAharAhi tti / gaMdhaM ca raoiraNaM ca kAlavagaM me samajANAhi / 6 / vyAkhyA - trastrANi mama jIrNAni jAtAni anyAni navInAni / pratilekhaya ' gaveSaya, yadi vA malinAni rajakasya sarpa tathA apAnakAdi ' AharAhi ' Anaca, gandhaM karpUrAdhAnaya, roharaNamAnaya, lo phArayitumahamazaktA, navo masta phaNDanAya nApitamAnayeti mAthArthaH // 6 // vyAkhyA abu aMjaNi alaMkAra, kukkayaM ca me payaSyAhi / loddhaM ca loddhakusumaM ca, veNupalAsiyaM ca guliyaM ca // 7 // - athavA prakArAntareNa darzayati-pUrva yatidheSopakaraNAnyadhikRtya darzivaM atha gRhasthopakaraNamadhikRtya kathyate / 'aJjanaka' jalabhAjanamAnya tathA'laGkAraM vA kaTakakuNDala keyUrAdyAnaya, '' khukhuNakaM 'me' mama prayaccha yenAhaM + athavA mama pArakhapAlakakAritA " iti darSe0 x AbharaNa vizeSam /
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ vibhUSitA satI vINAM vAdayAmi kharapuraH- tatrAgravaH varSA lo lokamaMca tathA 'veNupalAsidhaM' vaMzamA kAlikA, sAvanmahastena [trA ] pragRddha dakSiNahastena vINAvAdyate / tacaSaguTikAM [ tathAbhUtAM ] Anaya, yenA'hamavinaSTayojanA sukhena tiSThAmIti gAthAthaH // 7 // "kuTuM agaraM tagaraM ca, saMpiSTuM sammaM utIreNa / telaM muhAjiAe, veNuphalAI saMnibhANA // 8 // vyAkhyA- kucha [ti kutpalaM ] agaraM nagaraM cAnaya, sugandhidravyaM etaNa 'usIreNa ' bAlakena piSTaM sugandhi bhavati / tathA tailaM lokamAdinA saMskRtaM mukhAgAva Alaya tena mukhamabhyataM kAntimAn jAyate / 'baiNuphalAI ti vaMzakaraNDapedikAdIni khAdeH saMnidhAnaM vyavasthApanaM, pradarthe mAnayeti gAthArthaH // 8 // naMdIpaNA pAirAhi, chaptoSANahaM va jANAhi / sarathaM ca suvaccheyAe, AnIlaM ca vatthaM ramAvehi // 9 // vAkhyA - nandI cUrNa tu saMyoganiSpAdita orakSaNArthaM cUrNavizeSastadAnaya, tathA''to dRSTilejo rakSaNArthaM tathA upAnaca 'anujAnIhi ' Anaya tathA zakhaM lvAdi (1) patrAcchedanArtha dAtrAdi vA Dokaya tathA va gulikAdinA raJjaya, yathAjyaM nIlaM sthAt, maJjiSThAdinA vA raJjayeti gAthArthaH // 9 // + phaNica sAgapAgAya, AmalagAI dagAddaraNaM ca / tilagapharaNimaMjapAsalAgaM, usipNe vibhrUNayaM vijANAhi // 10 // "
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyArUpA-muphaNi sthAlIpiTharAdizAkapAkArthamAnaya, AmalakAni mAnA picopazamAya [i] abhyavahArArthamAnapa, II padakAharaNaM ghaTAvitatelAcAharaNaM mAM gRhopaskarAdhAnaya, tilakA kriyate yayA sA tilakakaraNI, intamapI suraNemayI Mer zalAkA, papA gorocanAdiyuktayA nilakA kriyate / maJjanazalAkA-rajatamayIzalAkA akSNo raJjanArSamAnaya, tathA saNe tApanivAraNAya ' vidhUna] ' vyaJjanakamAnayeti gAthArthaH / / 10 // saMDAlaga pa phaNiiMca;sIhalipAsagaMca aannaahi|aadsgNc payacchAhi,daMtapakkhAlaNaM papenAhi // 1 // 1. pArUpA-'saNDAzika nAsikAzotpATana 'phaNiI' phejasapanA kArataka, tathA 'sIhalipAsagaM'ti veNIsaMyamanArthapaNAmaya karaNaM, tamAmapa, 'yAda' darpaNaM prapA pakkhAlaNaM' dantapAvanaM madantike pravetrathesi gApAH // 11 // pUyaphalaM taMbolaM, sUrya suttagaM ca jANAdi / kosaM ca moyamehAe, suppukkhalagaM ca khAragAlaNe ca // 12 // ___ vyAkhyA-pUgIphalaM, tAmbUlaM, pUcI tathA sUtraM ! jAnAhi ' dadasta / 'mopamehAe 'ti' mocI ' prazravaNaM-kApikA, rAtroM prazraSaNArtha cArakAdimaujana ( pALI iti lokavizrutaM) Anaya, bahirgantumasamarSA rAtrI mayAdavo mama yathA bahirgamanaM na mapati tathA kuru / anyasmibhappapamajhAyeM niyojayanti / yUpaM usalaM tathA sAkAdeH dhArapa gAlanakamityevamAyuparaNa sarvamAyAnapeti gApArthaH / / 12 / / | caMdAlagaM ca karagaM Sa, vAcagharaM ca Auso! khaNAhi / saravAyaM ca jAyAe, gorahagaM va sAmaNerAe // 13 // 1
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ // 4 // pANyA-ndAlagaM' devatAdharcanArtha tAmramaya mAjanaM, nathA ' karako ' jalAdhAro manirAmAnaM ghA, tadAnaya, tapA vagRhaM gusman madartha ca 'sana' saMskRru / mathA 'zarapAtaM ' dhanuH jAtAya' mama putrAya dvaukaya, tathA 'gorahagaM'si visaM palIpadaM daukaya. 'sAmaNerAe 'tti pramANaputrAya gannyAdikate maSiSyatIsi gAthArthaH // 13 // ghaDigaM ca sarDiDimayaM ca, colagolaM kumArabhUyAe / pAsa samabhiyAvalaM,AvasahaM ca jANa bhattraM ca // 1 // vyAkhyA-paTiko mRNmayakulADiko DiNDimena-paTahikAdivAdivizeSeNa mahitAmAnaya, tathA 'polagola ti vakhA smakaM kanduka ' mArabhUtAya ' [ zulakarUpAya rAjamArabhanAya ] vA matputrAya krIDanArthamAnaSa tathA 1 varSA maapno| abhimalA, ata: ' Avasathe' gRha varmAkAlanivAsayogya tathA makaM ca bAMkAsayogyaM / tapalAdi zAnIhi, tAzaM gRhaM . varSAkAlayogyaM pracchAdaya pena varSAkAlaM sukhenA'tibAbate / / 15 / / | AsaMdiyaM gha navasu, pAullAI saMkamAe / adu puttadohalaDhAe, ANappA hoti dAsA vA / / 15 / / vyAkhyA-Amandiko ' upavezanayogyA mazikA naSatrA-nInana batreNa vyUtoM Anaya, vadhacarbhAvanadA vA nika paNa, evaM ' pAullAI pani mojakAH kASTapAduke yA prakramaNA-camaNArthamAna ya, yato nAI nirAvaraNapAdA bhUmau padamapi 1 dAtumalaM, athavA putre garbhasthe ' dohadaH' antIphalAkSAramilApavizeSaH, tatpUraNArtha / purupA lImirvazIkatAH 'dAsA Sa' maulpagRhItA itra AmApyA-AzApyante, nIye'pi karmaNi alajitAmA eSa niyojyante, taSA viSayArthinaH puruSAH
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ panitAmiyAMdRze vAdRze'pi karmaNi vAsanta iti gAthArthaH // 15 // jAe phale samuppanne, gehasu vANaM ahayA jahAhi / aha puttaposiNo page,bhAravahA havati uhAvA / / 16 / ___ spAsmA-gRhavAsataroH phale pure jAne pati yAdRna viDambanAH mavanti tAH darzayati-ayaM putraM gRhANa, ahaM tu gRhavyApAraNyApUSA, na me prahaNAsamarA, aSatrA enaM 'jahAhi' parityaja, mAhamasya vAnImapi pUcchAmi, evaM kRpinA satI chUte, mavA navamAsAnuda nahatokakAlamansAntani tamotI magamAno mahilA maMDA dezaM dAsapadvivanAti, tataste putrapoSiNo jAyanta, sarvAdazakAriNo 'bhAsvAhA' umTrA iva paramazA mavantIti gAthArthaH // 16 / . rAovi uThThiyA saMtA, dAragaMsaMTharviti dhAtI vA / suhirAmaNAvi te saMtA, vasthadhuvA harati iMsA kA / / 17 / ___ vyAkhyA-rAtrAvRtthitAH manto ghAtrIpadudantaM putraM saMsthApayanti | anekarullApanarUlApa panti, strIvazAH puruSAsta. | caturvanti yena sarvatropahamanIyA bhavanti / ' suhImanaso'pi 'ye mahAlajAvantaste'pi hAsyajanaka jugupanIya karma kurvanti / | tadeva parSayati-vatyadhuSa 'tti vanapAvakAra-[ pakhavAlakA 'ImA iva' rajakA iva mavanti / kiMbahatena ! udakara pahanAdikamapi kurvanti dAsA iva puruSAH lAlavo'pi, triyo di jayanye'pi karmaNi presyanti kiM ? yenaizmabhidhIyatebAda sAH prerayanti, te tu kurvanti dAmA vati gAthArthaH // 17 / / sadayAhaevaM bahahiM kayaM putraM, bhogatthAe je'bhiyAcanA / dAse mile va pese vA, pasubhUte va se Na vA keI // 18 //
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 vyAkhyA-pa[vametat pUrvo ke svIkiGkarapa bahubhiH puruSaiH kRtaM, yahacaH kurvanti, phariSyanti ca pare / ye puruSAH bhogAabhimukhAste evaM dAmaprAyAH rAgAbhAH strIyAM varSinaH (yathA vAgugapatinaH paravazo mRga iSa (2) na spanditumapi | zasnoti, tathA'sAyapi paravagnatyAgrojanAdi kriyA aghi ka na labhate / tathA preSya iva' maulyagRhItakiGkara iSa varca:bovanAvAvapi niyojyate / tathA sa sIvazaH pumAn pazumana ina kasaMdhyAkaSyavivekarahitatvAt hitAhitaprAtiparihArazUnyatvAca, yadi pAsa sInako dAsamRgapreSyapadyamyo'dhyaSamatvAmma kabit , sAdhamatvAma kasyApi samA, mA kA'ppupamA nAsti yAzyAnamAra dIyata vimAnAyaH // " progasaMhAramA - evaM qhutAsu vinnappaM, saMthavaM saMvAsaMca vnijaa| sajAtiyA ime kAmA-vajakarA ya pakmakkhAyA // 19 // ____ghyAya-syetat paryoka zrISA vijJapyaM sarva mAyAprapanamAraNaM, atastAbhiH saha saMghAmaH paricayo vA pivekinA nareNa tyAjya eva / strIsaMsargAdurapanAH kAmamogA - aradhArAH ' pApahetA, adhogavinAyakAcettyetas tIrtha karaNAre| bhihitamiti gAthArthaH // 19 // | evaM bhayaMNa seyAya, ii se appagaM nilNbhisaa|no itthi No pasu bhikkhU , No sayaM pANiNA NilijejjA / / __vyAkhyA-evaM pUrvoktaM sIsaGgAdikaM sa bhayakAraNa, na zreyaskAraNaM, etAbasA strI samparko na zrepase, iti zAsvA | zrIsampadiAramAnaM nirudhya sanmArge vyavasthApya yat yattidarzapati-na khiyaM nA'pi pazu 'liiye|' Azrayeta sIpazubhyAM rai
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ sA saMpAsaM parityajet , strIpazcAvika svena pANinA na spRzeniti gAthArthaH / / 20 // suvisuralese mehAvI, parakiriyaM ca vajjae nANI / maNasA vayasA kAeNaM, savaphAsasahe aNagAre // 21 // vyAkhyA-muSizuddhalekhyo 'medhAvI' paNDitaH parakriyA saMvAhanAdikAM varjayet 'jJAnI' viditayaH / kimuktaM mapati anyasya kimapi viSayArthinA [na] vidheyaM nA'pyA'tmanA striyA pAdadhAvanAdikaM kArayet , manamA vAcA kAyena karaNakAraNA'nu. matibhedenA'trama varjayet / tathA sarvAnapi parIpahAn avisaheta / evaM marvasparzasaho'nagAra:-sAdhurbhavatIti gAthArthaH // 21 // ka eyamAheti darzayani imcevamAhu se vIre, dhutharae dhuyamohe se bhivasyU / tamhA ajamatthavisuddhe sucimukke, AmAkkhAe parivaejjAsi // 22 // tti bemi vyArUpA-ityetat parpokta sarva strImaMstavapariharaNAdika zrIvIro bhagavAn ' Ai' uktavAn / ghutarajA dhrutamohA, (pata evaM tasmAtsa bhikSuNyAtmavizuddhA (soviyuktaH bIsaMsarmaNa, AmokSAya-azeSakarmakSayaM yAvat saMyamodhomavAna maSetra, kA itiH parisamAsau, pravImIti pUrvavat / / 22 / / trIparimAdhyayanaM caturtha parisamAptam / / 4 / / .. iti zrIparamasupihinakharataragacchavibhUSaNazrImasAdharaNagaNivaragumphivAyA~ zrImatsUtrasAdIpikAyAM pAturthe khIparicAzyapane dvitIyodezakA samAptasvarasamAptau ca samAptamidaM paturthamaSyayanam / -rahu.-- - -- - - - - -
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ - Fr = atha paJcamaM narakavibhaktyAkhyamadhyayanam / ukvaM parvamadhyayanaM, sAmprataM paJcamaM prArabhyate / tayA caturthe'dhyayane 'samyaka zrIparISahaH sohavyaH' ityetat prati / pAdita, sAmpratamupasargabhIroH khIvazagasya dhruvaM narakapAtaH pAt tatra ca pAnA bedanAH prAdurbhavanti tAH paJcamAdhyayane narakaSipratyArale pratipAdyante, tatreyamAdigAthA-. punissaha pAlaya mahosa, kaI mitAvA ? NaragA puratthA / ajANato me muNi! brUhi jANa, kahaM nu vAlA narayaM uti ? // 1 // pAkhyA-jambUsvAminA sudharmasvAmI pRSTaH-bhagavan ! kimbhUtA narakA ? karvA karmamistaprotpAdA prANinAM jApate / / kIyo gA taka pedanAH / ityevaM pRSTaH sudharmasvAmyAha-yaItaratA aI punaH, nAtava phevalinaM maharSi zrIvartamAnasvAminaM pUrvamahamapi pRSTavAnasmi / yathA-kathaM ' kimbhUtA amitApAntritA narakAvAsAH bhavanti ? ityetasmAnato 'me' mama mane !! tvaM jAnan kevalajJAnena hi / Rrya-kanA'nuSThAnana 'bAlA ' ajJAnino trivekarahitAH ['nu' vitarka ] naraketapasAmIpyena yAnti ! kathambhUtAzca va ghedanA ! ityAdi yacA vaM mAM pRcchasi, tathaina mayA'pi bhagavAn pRSTa iti mAthArthaH // 1 // evaM mae puDhe mahANubhAve, iNamadhyatrI kAsave Asupanne / pavedaissaM duhamaduggaM, AdANiyaM dukkaDiyaM durasthA // 2 //
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA---evaM mayA mahAnubhAvaH zrImahAvIra pRSTa Adhupraja, ma vaM pRSTo bhagavAnidamAha-yadetadvatA pustadaI / prapatayiSyAmi-kavayiSyAni, kha dattAvadhAnaH zRNu / tadevAha-duHsvamiti naraka, athaSA duHkhameva arthoM yasmin dukhArthoM narakara, sa pa 'duggo' viSamo durucaratvAdAdAnIya-atyantadInamasyAzrayaM, tathA 'duSkRtaM ' asadanuSThAna pApaM thA, tatphalaM pA asAtAvedanIyodayarUpaM, takriyate yasmisva duSkatika 'purastAdagratA pratipAdayiSye, iti gAthArthaH // 3 // yathApratikSAtamevAha je kei bAlA iha jIviyaTThI, pAvAI kammAI kariti rud|| te ghorarUve timisaMdhayAre, tivA'bhitAve narae pati // 3 // vyANyA-ye kecana 'mAlA' azA-avivekino mUrkhA, mahAsammaparigrahapondriyapapizitamakSaNAdika sAbadhAnu dhAne acA, asaMyamajIvitArthinaH pApopAdAnabhUtAni pharmANi 'raudrAH' bhayAnakA hiMsAvAdIni karmANi urvanti / te evambhUtAstIbapApodayavArttano 'ghorarUve' atyantabhayAnaka timisaMdhayAre si pahalAndhakAre yatrAmApi nopalabhyate / kevalamatrapinA'pi mandaM mandAlUkA vAhi pazyanti / sasminevambhUte narake patanti, kapambhUte ! tImA'bhitApe, vIbomustahA khAdirAjhAramAhArAdhitApAdanantaguNo'mitApA-santApo yasmin sa tImAbhitApastasmin-evambhUte bahuvedane narake patantIti gApArthaH // 3 // kina
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ . F - 5 F nizcaM tase pANiNo thAvare ya, je hiMsatI AyasuhaM pdddducc| je lUsae hoi adattahArI, Na sikkhasI seyaviyassa kiMci // 4 // vyAkhyA-tathA ye puruSAH hiMsArasikAH AtmasukhArthinA, Atmasukhahetave prasasthAvarAn prANino anti / tathA ye 1 prANinA suSakA!-vaMsakAH, pradattahAriNaH, paradraSyApahAriNaH, tathA 'seyavipassa 'ti pratyAkhyAnAdikamapi nAumpasanti, ayistA apratyAkhyAninaH kAkarmAsAderapyanitA iti gAvArthaH // 4 pAganbhipANe baDaNetivAtI, animvute ghAtamuvati baale| NihoNisaM gacchati aMtakAle, ahosiraM kahu upei duggaM // 5 // vyAkhyA-yaIrazo bhavati sa adhogati yAti, adhaH zirA kRtvA 'ina' viSama yAtanAsthAnamupaiti, ma iti kA ? yA 'pAgammI ' dhRSTaH prANinAmanipAti-vinAzakA, atimAtyA'pi prANino pArthAdvadati, yathA pekSA'bhihitA hiMsA | hiMsava na bhavati hasyAvi pAzyAstragaramate / tathA ' anita: ' kadAcidapyanupazAntA krodhAginA pravalanevArate thI mAlI rAgadveSodayavI, so'ntakAle-maraNakAle 'Niho 'tti, nyag-apastAt 'NisaM'ti andhakAramaghoSakAra gacchati, 15 apArazirA narake patatItyarthaH / / 5 / / atha mArakA yadanubhavanti tadarzayitumAha iNa chidaha bhiMdaha NaM daMDeha, sahe suNittA parahammiyANaM / - % - - E
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ maragA aniyamitatA, khaMti ke nAma disaM vayAmo? // 6 // vyAkhyA-mahApApakAriNastiryagmanupyAH naskeSatpadyante / te cA'ntasahatena ni nANyasamimAni zarIrANi niSpA dayanti / pUrvamapAtakAstato'nnaharnena paryAptakA jAyante / tatadha ntrotymaa| paramApArmikAnA bhayAnakAn zamdAn / bhRSyanti / tabathA-haNa, chinda, bhinda-ityAdikAn karNA'sukhapradAna zanadAna zrutvA mayoddhAntalocanA bhayena narsamA | ko dizaM banAmaH ! ke zaraNaM prajAmaH ! dhagatAnAmasmAkameSambhUtasyAspa mahAporArabadAruNasya duravasya trANaM syAdityevaM |bhayoddhAntAH kazintIti gAthArthaH // 6 // ve ca mayobhrAntAH nazyanti-itastataH palAyante, tataba gadanubhavanti tadarzayitumAha iMgAlarAsiM jaliyaM sajoti, tatovarma bhUmimaNukamaMtA / se unjhamANA kaluNaM thaNaMti, arahassarA tastha ciradvitIyA / / 7 // rUpAkhyA-jyalitA ' svAdirAGgArayalitajvAlAkulA maha 'jyotipA' udyotena varcata iti sajyotimistadupamA | asArasanio bhUmimAkramAntaste nArakAH dandayamAnAH 'karaNa' dInaM ' stananti' Aphandati / te vanArakA mahAnagara kA vAhA'dhikena tAaina dasamAnAH 'arahAsvarAH ' prakaTasvarAH mahAkrandasvarAH, 'tatra' narakAse cirasthitikA!-utkRSTatana / pasiMzatsAgasepamAni jaghanyato dazavarSasahasrANi yAnadhiSThantIti gApAH // 7 //
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ I jaha te suyA veyaraNIbhidugga, Nisio jahA khura iva tikkhsoyaa| taraMsi te veyaraNI bhiduggaM, usucoiyA sattisuhammamANA // 8 // vyAkhyA-sudharmasvAmI jambUsvAmina pani imAda-pati ne ' strayA zutA vaitaraNI nAma kSAroSNarudhirAphArajala| vAhinI nadI ' abhiduggoM ' duHstrotpAvikA, tathA nizivo gayA kSurastIkSNo matrati tArazAni tIkSNAni zrotAMsi yasyAH sA tathA, te pa rArakA udanyayA pIddhamAnAstAplAyaryA ca bhUmyAM vApasamAkulAH santo jalapAnApa tApApanodApa snArthinastA dhAroSNavirAkArajalA baitaraNI taranti / paramA dhArmikaH bharapAta:-iSubhiH preryamANAH zaktibhizca inpamAnAstA nahIM pravizantIti gAthArthaH / 8 / kizca-te gharAkA: namAH kaNTena pIyamAnAH adharaNA vazakA agAdhA tAM taratumazaktAH nApaM vAJchanti, natra gADataraM duHkhitAH sambhavanti / tadevAha kIlehi vijjhati asAhukammA, nAvaM uti saicippahINA / anne tu sUlAhi tisUliyAhiM, dIhAhi viddhUNa ahe kariti // 9 // vyAkhyA-te asAdhukarmANo nArakAH [ nAvApayAntaH puurihai| paramAdhArmika ] nAbAloikIlakaistIkSNairviSyante / tatama smRtivihInA-bhraSTasmRtikA apagatakartavyavidhekA jAyante / anye punaH paramAzyAmikA: nazyanvo nArakAn | uSTya tricaliphAmiH zUlAmiH dIbhirvidA adho' bhUmau kurvanti, anokhAmikSipantIti gAthArthaH // 9 // ASTR-37
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ liM ca pitrupale zizAko, udAsi lolaMti mahAlayAMse / kalaMbugAvAlayamummure ya, loleMti payayaMti tastha ase // 10 // pANyA-te paramAdhyAmikAsteSAM nArakANAM gale zilA paddhA maityUdake bolati 'ti nimaanti / punastata udakAbhimAzya vaitaraNInadyAH kadamapAlukAyo murAgnI va lolayanti-vaNakAniva talavAlukAyAmitastato gholayanti / anye narakapAlAstAna daunAn mAMsapezIvat phaTAha ke zilA pacamti-majayantIti gAthArthaH // 10 // asUriyaM nAma mahAhitAvaM, aMdhaM tamaM duppataraM mahataM / uhaM aheyaM tiriyaM disAsu, samAhio jatthAgaNI jhiyAI // 11 // myAsthA-na yatra sUryaH, evaMvidhe asUrye-mahAandhakAra kRmbhikA'kRtinarakAsAse, sarvo'pi narakAvAso'dharya epa, tasmin narakApAse tamevambhUtaM mahA'mitApaM mahAdhitamasaM ' duSpravare' duruttara mahA'ntaM ' vizAlaM narakaM mahApApodayAdvanti / satra ca narake Urdhva-mastiryasamAhito-vyavasthApito'gnisacilUna: prajvalati, tasmin mahAgnikATe | patantIvi gAthArthaH // 11 // kizcAnya jaMsI guhAe jalaNAibaTTe, avijANao Dajjhai lattapanne /
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ sagA ya kalaNaM puNa sAmadANaM, gAhomaNIyaM anisacam // 12 // pAkhyA-vasmiArake parivo jantuSTrikA''katI guhAyAM calanAvase svakRtaM sucaritamajAnana 'luptaprano' praSTa- || smatiko bandasane ' sadA sarvakAlaM karUNaprAya duHkharUpaM pApakarmaNA dauktiM Ida [ dharmasthAnaM te rAkA mataparmANa: prApnupantIvi gAthArthaH // 12 // / cattAri agaNIo samArabhittA, jahi kUrakammA'bhitati baalN| te tattha cihati'mitappamANA, manchA va jIvaMtuSotipacA // 13 // vyAkhyA-caturSa dikSu paro'mIna samArabhya ' prajvAlya yatra narakAcAse 'rakarmANo ' naraphapAlAH nArakAnabhitApayanti, maTitravatpacanti / ne tu nArakA jIvA evamabhitapyamAnA:-kavarSamAnAH svakarmanigaharadAstatreya prabhUtaM kAlaM | narake tiSThanti | rasAntamAha-yathA jIvanto matsyAH agne: samIpaM prApmA paramayatvAdanyatra gantumasamastitraiva tiSThanti | masyA hi agnivApe'syantamAkulA bhavanti, nayA ne'pi abhitApamAnA mahAdunamanumavantIni gApArthaH // 13 // saMtacchaNaM nAma mahAhitAvaM, te nArayA astha asAhukammA / harayehi pAhi ya adhiUNaM, phalagaM va tacchaMti kuhADahatthA // 14 // vyAkhyA-santakSaNaM nAma sthAnamasti patra nAraphA! 'santasyante' chipanta, tatra narakAbAse niranukampAH 'ThAra
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ skrit || bastA' parazayayo narakapAsAatrANAna nArakAna hastaH pAdezca padhvA phalakamiva ' kAThakhaNDamiva tavanti / chindantIti gAH 1 adhi -- ruhire puNo vaccasamussiyaMge, bhinnuttamaMge privttyNtaa|| phrAMti NaM te narae pharate, sajIvamacche va aokavalle // 15 // pyAkhyA-te paramAyAmikAstAna nArakAnsyakIye rudhire vasavarapA prabhise punaH paranti / kathambhUtAn / 'bce|" amempaM, nena saraNThitagAtrAn , punaH kaSambhUvAn bhimocamAnAn-pUrNAkRtazirasaH, kathaM pacanti / parivartayandA-ucAmAn bhavAnakhAm pAturyantA, "pA" miti pApAilakAre, puranta:-itastato vilamAtmAnaM nikSipannA sajIcamatsyAn / ApasakAsyAmivevi gAthArthaH // 15 // no ceva te tasya masI bhavaMti, Na mijatI tib'bhiveynnaae| samANubhAvaM aNuvedayaMtA, dupakhaMti dukhI iha dukaDeNaM // 16 // mAyA ne nArakA evaM pacyamAnA api naiya bhasmIbhavanti-na bhasmasAjAyante / tatra teSA yA vedanA prAdurbhavati, IM badhAjyA sA kA'pi vedanA nAsti yA tathA upamIyate / etAvatA tImA ghedanA vAcAmagocarAmasabhAmanumacanti / te tu ghedanAyagAmA api na niyante, kavA'nekaduSkarmatvAt / prabhUtamapi kAla chedana, medana, dahana, sakSaNa, zUlAropaNa, hammA |
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAka, cAramatyArohaNAdikaM paramA'dhArmikakRtaM parasparodIritaM ca karmaNA vizaphamanumantastiSThanti / svakatenA'STAvanapApasthAnarUpeNa savatodIgarUNa duHkhena pIDyante, nA'dhinimeSamapi kAlaM sukhamanumantIti gAthArthaH // 16 // kizA'yan tahiM ca te lolaNasaMpagADe, gADhaM sutattaM agaNi vayaMti / na tastha sAtaM labhatIbhinumge, arahitAbhitAve tahayI sarviti // 17 / / myArUpA-tasminarakAsAse mahAyAtanAsthAne nArakANAM lolane pragADho vyAsastasminnarake te nArakAH zIvAcaka sanso gAdaM atyartha satataM agni prajanti / tayA'pyatidagge'gnisthAne dazamAnA: sAtaM mukhaM manAgapi na labhante / arahitonirantaro'bhitApo-mahAdAho'sti, samA'pi narakapAlAstApayanti, saptatelA'gninA dadantIti gAvArthaH // 17 // se subaI nagarakahe va sadde, duhovaNIyANi payANi tatyA / udinnakammANa udinnakammA, puNo puNo te sarahaM durhiti // 18 // dhyAcyA tasmiArake teSAM nArakANA narakapAle kAryamAnAno bhayAnako mahAn hAhAsvapracura: AkrandaravA bhUyate, mahAnagaravadha iSa samAkaNyate, yathA mahAnagaravaghe lokAnAM mahAnkolAhalA zrUyate, saDiyA'pi, kIdRzo hAhA. hoSaNIyANi 'duHkhena' pIyA 'upanItAni ' uzcarivAni karuNApradhAnAni, yathA hA tAta! hA mAta ! | la
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ manAyoiM zaraNAgatastava, prAyasva mAm ityevamAdInAM padAnAM zamnaH zrUyate / 'udANe' udayaprApta kaTuSiza pharmA yeSAM nArakANAM, tathA udIrNadharmANo narakapAlAH punaH punaH 'saraha 'ti 'saramasaM ' sotsAhaM nArakAra 'duhiti' duHkhayantyasamaM dussamutpAdayanti nAnAvidhairupAyairiti gApArthaH // 18 // pANehi NaM pAve viyojamaMti, taMbhe pAstAni nahAloNaM . deDehi sasthA sarayati bAlA, sohi daMDehi purAkarahiM // 19 // vyAkhyA-te narakapAlAH 'pApA' pApakarmANo nArakANAM prANAn -- viyojapanti ' zarIrAvayaSAnAM pATanAdimiH prAdhikartanAdavayavAn vizleSayanti / kimarthameva te kurvanti ? ityAha-tantuHkhakAraNaM 'me' yuSmAkaM pravakSyAmi 'yApA. tathyena' apitavaM pratipAdayAmi / daN?-duHkhavizaSe rakANAmApAdita'lA' nirvivekAra narakapAlA pUrvavata smArapanti / vaSayA-tadA yastvaM khAdasi ? saskRtyotkRtya prANinAM mAMsaM, tathA tadrasaM mayaM ca pisi, gacchati paradArAn , taskarma | sAmpratamudayaprAptaM tava, svakRtaM karma dhajan kimevaM pUtkaroSi evaM te narakapAlAH purAta duSkRtaM smArapantatAlameSa | duHkhavizeSamutpAdayanto pIrayantIti gAthArthaH // 19 // te hammamANA narage paDanti, puNNe durUvasta mahA'bhitAve / te tattha cihati durUvabhakkhI, tuiMti kammovagayA kimIhi // 20 / /
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA-ne nArakA paramAdhyAmikaInyamAnAH naMSTvA, punArakaH pUrNe narake anyasmin patanti mahAduSTarUpe, satamte | nArakA azudhimevAdvArayantaviraM tiSThanti | mahAmitApe-mahAmantApopete nArakAH svakarmAyabahAH kRmiminarakapAlavikRti: prsprodiirit| svakarmaDhaumita stuSante-mapanta, iti gAvAH // 20 // sadA kasiNaM puNa dhammaThANaM, gADhovaNIyaM atidukkhadhamma / aMdUsu pakhippa vihattu dehaM, veheNa sIsaM se'bhitAtrayati // 21 // vyAkhyA-'sar3A 'sarvakAsa kRtsna' pratipUrNa tatra narake dharmapradhAna, sthiti:-sthAnaM nArakANAmasti / ucca-pralayA'tiVAriktAgnivAsAdInAmaspatomarUpatvAt hAnikAcitAvasthA kamaminAraphANA paDhaukita, atIva du:khaM asAsAvedanIya 'dharma' svabhAvo yampa, tasmivavidha dharmapradhAne sthAne sthito jntu| ' anduHSu' nigaDeSu deI vistha' prakSipya / / |zirava 'se' taspa nAraphamya 'vedhena' randhrospAvanena ziro'bhitApagantIti, kIlakaiza sarvAgyapyAni vinatya pamena| skIlapantIti gAthArthaH // 21 // apica chiditi bAlAtha khureNa nakaM, uTTe vi chiditi duve vi knnnne| jimbhaM viNikassa visthimetaM, tikhAhiM salAhibhitAvayaMti // 22 // ___ smAkhyA- paramAmAmiphA: mAlAahAnikhAt sarvathA vedanAvyaSitasya pUrvasvismAraNapUrvakaM kSurameNa nAzika
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 || chinvanti, oSThau kargAvapi chindanti / tayA mamamA~sarasagRddhasya mRSAbhASiNava jihAM vitastimAtrAmAkRSya tIkSNazUlA miramitApayanti-viSyanti apanayanti Seti gAthArthaH // 22 // te tippamANeH hAlatamuDada, zazidika tarA pazi vAlA / galaMti te soNiyapyamasaM, pajjoiyA khArapadiziyaMgA // 23 // vyakhyA-- nAkAmichanamAtrikoSThakaH rudhira 'kSaranto' praranto yasminpradeze gatridinaM gamayanti, tatra 'mAlA' annAmtAlasampadA iva-pavanaritAH zuSkatAlapatrasazcayA iva 'stananto' dIdhemAkrandantastiSThanti / 'prayotitA vahinA tApitAH | kSAraNa []digdhAgA zoNitaM pyaM mAMsa va galantIti gAthArthaH // 23 / / kizva __ jai te sutA lohitapUyapAI, bAlAgAMteyaguNA prennN| kuMbhI mahaMtAhiyaporasIyA, samUsiyA lohiyapUipuNNA // 24 // vyAkhyA-punaH sudharmasvAmI jamyUsvAminaM pratyAra-payA 'dhutA' AkarNitA ! dhImahAvIrapratipAditA lohitapUya-1. 1 cinI kumbhI, yasyAM loiisa pUtimahitaM pacyate, evaMvidhA kumbhI tvanA zrutA / pare-kathambhUtA kummI ! pAlA'gnitejo|| guNA-prakoNa sasA, 'mahatI' pahacarA 'porasIya'ti puruSapramANA adhika samucchritA ukTrikA''kRtiH samantato'minA | | prajAsitA pIbhassadarzanA, vidhA chambhI zrImahAvIreNa pratipAditA svayA zruveti gAthAH // 24 //
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ aba sasthAM yat kriyate tadarzayitumAi pakkhippa tAsuM payayaMti vAle, ahassare te kaluNaM rasate / tahAiyA te mauttaMpatasaM, pazcijamANA'isaraM rasaMti // 25 // vyAkhyA-te paramA'dhAmikAstAmArakAn AsvirAn karuNa rasannaH, dInaM pralapantastAsukumbhISu pradIpamAnitaptAsu kiviSapUrNAsu bIbhattAsu prakSipanti, prakSipya ca panti / se papamAnAH virasamAkrandantaH zuSNayA vyAsAH salilaM mAryayanti / tataste narakapAlA marSa tarA'tIya priyamAsIditi smArayitvA saptaM vapuH pAyayanti / teSa vasaM prathA pArayamAnA | jArcataraM 'rasanti' rAraTantIti gAvArthaH // 25 // athodezakArthopasaMhArArthamAha appaNa appaM iha baMcayittA, bhavAha me puvasate sahasse / ciTThati tatthA bahakUrambhA, jahA kar3e kamma tahA si bhAre / / 26 // rupAkhyA-'' manuSyamaye AtmanA paravAnaprasena paramArthataH vAtmAnaM vazvayitvA alpena paropapAtasakhena Atmaiva paMcyate / tata AtmAnaM paraSAnena payitvA adhamabhavAn-adhakalubdhakAdInAM bhavA'dhamAna tasahasrazaH samanu bhaya viSayonmukhatayA sukRtaparAGmukhAH narakeSu patanti / tatra ghorA'sidAruNa narakavAsaM prApya prabhUtakAlaM pAviSThanti / pUrvajanmani pAdaramavAni karmANi kRtAni 'tathA' tenaiva prakAreNa se tasya[mAre] bedanAH prAdurbhavanti svataH parata ubhytokaa|
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ SMSSY- SS bavAhi-mAsAdAnAM nArakApI dharempo mAsakhaNDAnuskRtya pahinA prasAdhya mukhe dIyante / mausarasapAyino vakSatrapUNi pAyyante / N marasyapAtakalumbakAdayastathaiva chipante / bhiyate-mAyante / antarASiNAM jilA liganne ! paramArapArigAmahopAnAni chipante, pAradArikANa aSaNachedA, zAramanyupagRhanAni kAryante, ityAdiprakAreNa pUrvakataduSkRtasmArapena vAramvidhameSa duHkhamutpAvate, tena suSTataM tAdRgabhUta eva karmavipAkApAdito bhAra udeti iti gApArthaH // 26 // kiyA samajiNittA kallusaM aNajjA, iTehi katehi ya vippahUNA / te bugbhigaMdhe kasiNe ya phAse, kammovagA kruNime Avasati ti bemi // 27 // vyAkhyA-te nAkAmiraM zrayastriMzatmAgarANi yApadukaTatA, baghanyato dazavarSasahasrANi yAyamaske tiSThanti / durgandhe / zrImatse azubhasparbha iTaH kAntaramIvirakSitA ekAkinaH mahAbhavazAH pharmAdAnarakSAzapApasthAnaH phalupaM samarpa 'atAH ' pharapharmANo durabhigandhe narake Amanti / yadartha pAvakaM viDina saivirahitAstatra pacyante / yadarthamazumaM kRtaM te vanyatropamA sarakArapeva tantra pIcyate / ciraM taka ApasantIti gAthArthaH / / 27 // itiH parimAptyarthe, pravImIti pUrvavat / ini narakavimate prathamodezakA parisamAptaH /
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 3 atha dvitIyodezakaH / --- - --- usa prathamodezakA, atha dvitIyaH samAramyane ahAvaraM sAsayadukkhadhamma, taM bhe pavakkhAmi jahAtahaNaM / bAlA jahA dukkaDakammakArI, vedaMti kammAI pure kaDAiM // 1 // vyAkhyA-athA'nantaraM zAzvatakhadhamma-akSinimeSamapi kAle aghidyamAnasukhaleza yAbadApustAbahumkhamemAsti, | tadaI 'yAthAvabhyena ' yathA vyavasthitaM sathA pakSye 'mAlA' paramArtha ma jAnAnAH pathA kakhAni purA kRtAni tukavAni veva vedanti-anubhavanti / tathaiva kathapAmIti gAthArthaH // 1 / / tadevAha-- hatthehi pAdahi ya baMdhiUNaM, udaraM vikataMti khurAsiyahiM / gidinu bAlassa bihanu dehaM, vaddhaM thiraM pidvito uddharaMti // 2 // | vyAkhyAte paramAzAmikA: nAkAn hastapAdeSu baddhA kSuraprAsimina nAviSerApuSavizeSarvidArayantyudaram / tathA bAlastra' aphizitkarasyA'parasya lakaTAdibhirvividha hatyA va gRhItvA ca pRSThideze 'dhaM' parma 'udaranti' vikarcayanti || vAmavo dakSiNamA pRSThito'gratazca bharIrasthaM carma pAtapantIti gAthArthaH // 2 // 1
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAhUM pakati samUlato se, muha(thUlaM) viyAsaM muhe Adaiti / rahasi juttaM sarapaMti dhAlaM, Arussa bidhati tudeNa piDheM // 3 // vyAkhyA-te paramAdhyAmikAstisRSu nAkapRthivI nArakANAM mUlata Arampa pAhana prakarmayanti / aparAsu patasaSu | | paramA'dhArmikAmASAmArakA eka nArANo mAin chindanti / nathA-aniruto'pi nArakasya 4 sukhaM bikA bApamA. 'yomolaM asAvapi mukhe prakSipanti AmamantAnti | tathA-rathe'gnivaNe yojayanti / prAgjanmaka imkataM smArapanti / praghupAnAvasare tvaM madyapadhAsI, svamAlAmaNavimare naba momamatoya prayAsora kamiti sati sArasIti / 'AruSpa' kopaM kRtvA pratodena viveze vidhyantIti gAthArthaH // 3 // ___ ayaM va tattaM jaliyaM sajodha, taUvamaM bhUmimaNukarmatA / te DajhamANA kallaNaM thaNati, usuboiyA tattajugesu juttA // 4 // vyAkhyA-tamAzyogAlakamI jvalitA jyotirbhUtAM tatrapamA vA bhUmI gacchantaste dAmAnAH pharupa ' stanansi' bhAradanti tathA taseSu yugeSu yuktAvamitumazakA galimalIvA iSeSaNA-pratodAdinA preritAH viSyantaH karugamAsTantIti gAthAryaH // // x x etacinhAvargapArapAne " mukhe vikAzaM katyA 'sthala bRhasaptAyogolAdika prakSipanta" evamasti ho /
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAlA balA bhUmimaNukamaMtA, pathijalaM loipadaM va tattaM / so'bhipanAyA, pese ya daMDoaiM purA karati // 5 // vyAkhyA-- te 'bAlAH' nirvivekinaH prajvalitalohapathamiva tAM bhuvaM 'pabijale 'ti rudhirayAdinA picchilo balAdaniso'pi preryamANAH virasamArasanti / tathAbhidum mArge preryamANAH na samyagacchanti tataste narakapAlAH 'premyAniva' pharmaphazanitra klInardAniya vAsyiAsminaH kunti / na te svecchayA gantuM sthAtuM vA labhante varAkA iti gAthArthaH // 5 // te saMpagAsi patrajamANA, silAhi hammaMti'bhipAtiNIhiM / saMtAviNI nAma viradvitIyA, saMtappatI jattha asA hukammA // 6 // vyAkhyAte nArakAH 'mampragADhe' bahuvaMdanA'krAnte narake mArge vA vahantaH asuraiH sammukhapAtinIbhiH zilAbhirabhiinyante / tathA santApinI--kumbhI, sA ca cirasthitikA, ta patito janturna huvedanAgrasta AstaM yatra ca pIcyate'sAdhukarmmA, janmAntarakRyAmAnuSThAnavAditi gAthArthaH // 6 / / keMdrasu pakhiSpa paryaMsi bAlaM, tato vidaDDA puNa upayaMti / se ur3akAehiM pakhajamANA, avarehiM khajvaMti sakahiM // 7 // byAkhyAtaM mAlaM nArakaM ' kanduSu bhrASTreSu prakSipya capakatratvacanti / te pacyamAnA Urdhvamukhalanti / tava Urdhva
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ [H anyako naSTAH santaH 'saNakarahiM 'ti siMhavyAghrAdibhirbhakSyanta iti gAdhArthaH // 7 // kiJca - samUsiyaM nAma vidhUmaThANaM, jaM soyatacA kaluNaM dharNati / I ahosiraM kaDu vigatiUNaM, ayaM va satyehiM samosavaiti // 8 // vyAkhyA- 'samucchrita' citAkRtiH tridhUmA'gnisthAnaM, evidhAni narakeSu yAtanAsthAnAni vidyante tatra te nArakAH zokaciyatAH santaH patitAH karuNaM stananti tathA adhaHziraH kRtvA deI vikRtya zakheSa, ayoSalohavat svaSTaH khaNDayantIti gAthArthaH // 8 // api ca- samUsiyA tastha visUNiyaMgA, pakkhIhiM sanAMta aomuhehiM / saMjIviNI nAma ciradvitIyA, jaMsI payA hammai pAvaceyA // 9 // vyAkhyA--tatra narake nArakA UrdhvadAvo'dhaH zizmA tammAdau parasA'dhArmikampante, saunikaiH paJcaSa Sa lambitA / santo viNiyaMga 'vi utkrAmA - apagatasvacaH kRtAH santaH pacibhirayo mirbhakSyante / evaM kadamAnA api na mriyante / ato narakabhUmiH saJjIvanI - jIvitadAzrI narakabhUmistatra gataH khaNDo'pi na mriyate, svApuSi satIti sA ca saJjIvanIbhUmiristhitikA, utkRSTatama sirasAgaropamANi yAvat 'prajA: ' sarathAH prANinaH pAzcevaso
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ - / STS hanyante garAdibhiratyanta pizA api pramUrpayo'pi na niyante, apitu pAradaranmilanIti gAzArthaH // 9 // api pa tiSakhAhiM sUlAhibhitAvayaMti, vasovagaM sAvayayaM va larcha / se sulaviddhA kalaNaM thaNaMti, egaMtadukkhaM duhao gilANA // 10 // vyAkhyA-te narakapAlA: duSkatakAriNaM nArakaM tAkSaNAbhirayomayIbhiH zUlAmiramitApayanti, pacA vyApAra bhApada kAlapaSThasakarAdikaM svayaM kRtvA darthayanti, tathA te'pi darthayangi, zUmini niko pena karuNaM 'stananti' Aphandanni / mathA ekAnnenA'nna hizza glAnA:-apagatapramodAH sadA duHkhamanumavantIti gAthArthaH ||10|| sadA jalaM nAma nihaM mahaMta, jaisI jalaMto agaNI akaTTho / ciTThati paddhA yahukUrakammA, arahassarA kei ciradvitIyA // 11 // vyApA-tantra narake x ni'mApAtamthAna vidyate, yatra karmavagragAH prANinI hanyannaM / tatkacambhUtaM 1 sadA 'jabalai' 11 devIpyamAna uSNa, mahadvistIrNa, yatrAginara kASThaH pracalamasti / tatraviye sthAne pahukUrakarmANo arahAsvarAH ' padAkandamdAvirasthitikA:-prabhUva kAlandhitapasviSThantIni gAthAH / / 11 / / ciyA mahaMtIu samArabhittA, chubbhaMti te taM kalluNaM rasaMta / - " niyante prANino yasmin * iti i0 /
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvaDatI tattha asA hukammA, sandhI jahA paDiyaM joimaM vyAkhyA--tatra paramadhArmikAH agnimaya mahartI ciyA~ niSpAdya mahAzaTizabdaM kurvANaM citAya prakSipanti / tataste nArakAH barAkAra triloyanti tAmAkonAcAriNo nAmakAH pathA sarpiH- dhUnaM ami madhye pati sa eva vilI patte, sarvadhA vilayaM yAti / paraM nArakA na prayanta eSa pAravatpunaH sammilantIti gAthArthaH // 125 atha punaranyaduHsvaprakAraM darzayati sadA kasiNaM puNa ghammaTANaM, gADhovaNIyaM aidukkhadhammaM / hatthehiM pAehi ya baMdhiUNaM, sattuM va daMDehi samArabhaMti / / 13 / / yA -- khatra gAdopanItaM karmabhirevaMvidhaM dharmasthAnamasti / natra te narakapAlAH nArakAn hastapAdeSu pradUSakSA zatrubhitra daNDeAjayantIti gAthArthaH // 13 // bhajati bAlassa vaddeNa puTTI, sIsaMdhi bhirditi aoghaNehiM / te bhinnadehA phala va taTThA, tattAhiM ArAhiM niyojayati // 14 // pArUyate paramadhArmikAH 'bAlarUpa' amAnino nArakasya daNDAdibhiH pRSThi maJjanti / ziro'pyayomayena banena bhindanti - cUrNa panti / tataste nArakAH bhinnadeza - zUrNitAGgopAGgAH phalakamiva umAmyAM pArzvAbhyAM taThitAH kRtAH // 12 // kurvantamapi nArakamagni
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ santaH [sasAbhiH] bArAbhirvidhyamAnAvapUpAnAdike karmaNi viniyojyante-dhyApAryante iti gAthA // 14 // kina abhijujiyA rudda asArakammA, usucoiyA isthivahaM vahati / bagaM huganizuzalo nA, pAsa nirmiti kakANao se // 15 // pyArUpA-te nararUpAlAH nAraphAna istibAI vAiyanti, yathA hastI bAdhate samArusa, evaM sAnapi vAiyanti / | janmAntarakRta raudraM samyopapAsAdika karma smArayitvA, phartha pAiyanti / tasya nArakasyopari eka do tIna pA samAruma, atimArAropaNena avahanta 'pAruSya' ko kRtvA zena vidhyanti / ' se 'taspa nArakasya 'kakANao 'ci mANi viSpanti / evaM ugAI pAiyanti / pRSThe'SikabhArAropaNa kusA svayaM ko zrIna vA samAruhanti / apahantaM AraTantaM ca zapantIti gAthAH // 15 // bAlA balA bhUmimaNukamaMtA, pavijalaM kaMTailaM. mahaMtaM / vimatapehi vivaNNacitre, samIriyA ko valiM kariti // 16 // vyAkhyA- te 'mAlA' mAnino nArakA palAdrudhirakardamAvilA bhUmimAkramantA, kaNTakAkulAM ca bhUmimatikramitara mazaknuvanto narakapAlaiH preryante / taso (vipacitAH-viSaNNAH mUrchitAste parAkA(stapaikI) vadhyante / tataste narakapAlAH | smiiritaa|-paapen karmaNA preritAstAmArakAn yisSA-dharIraM khaNDaH kRtvA 'pali kariti nagarapaliyAI vikSu
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikSipantIti gAthArthaH // 16 // kiza vetAlie nAma mahAmitAve, egAyate pnycymtlikkhe| immati tatthA bahukUrakammA, paraM sahassANa mumuttagANaM // 17 // vyAkhyA-mAmazakadA sammASanA / narakeSu eko mahAna [dopaH) ekazilAghaTito nararUpAlareca baikiyo niSpAditA, antarikSa parvato'sti / dIrNo'tivistRtaH atyucaH, tatra Sa narake tamonAlyam / tato nArakAH paramAJcAmika preryante / mAruhantu viSamamimaM giri, tataste tamorUpamA sprbhike| mArutamyA yA phirakarbhANo marAnA, mAnasaMkhyAnAM sahUrcAnAM paraM prakarSa kAlaM, enAcatA prabhUtaM kAlaM yAvat impanta iti gApAH / / 17 // saMvAdiyA dukar3iNo thaNaMti, aho ya rAo pritppmaannaa| egaMtakUr3e narae mahaMte, kUDeNa tasthA visame hatAo // 18 / / dhyAkhyA-te nArakA bahupApopacayAH 'duSkatino ' mahApapA ani paritapyamAnAH atiduHkhena pIyamAnA, asuraizca danyamAnAH karuNaM dInaM ' stananti ' Akrandanti / kaSambhUne narake ekAntakUTe-dulotpattispAne, mahati vistIrNe || patitA prANinaH 'sTena' galayantrapAzAdinA pASANasamUIna vA hatAH santo, navaramAkrandamera inti iti gApArthaH // 18 bhaMti NaM puvamarI sarosaM, samoggare te musale gii|
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ - se bhinnadehA ruhiraM vamaMsA, ummukhagA dharaNisale pati // 19 // dhyAsyA-pUrvamasya ina-inmAntaravairipa iva paramAdhyAmikAH, athavA janmAntaravairiNo vA nArakA, nArakA saroSa zarIrANi, samuhagarANi manalAni gRhItvA macanti-gAhaprahAraizcarNayanti / ne tu punaratrANAH zAhAraH rudhiraha| bhantI samomukhA dharaNAtale patantIvi gAthArtha / // 19 // aNAliyA nAma mahAsighAlA, pAganbhiNo tastha sayA sakopA / khajvati tasthA bahukUrakammA, adUrayA saMkaliyAhi baddhA // 20 // vyAkhyA-sasmiAraka evaM vidhAH mahAgAlAH santi, eraM vaikriyA: paramA'dhArmikaravitA, kapambhUtAH 1 mahAdeha pramANAbhanazitAH' mukSitAH 'pragasmitA' aniaudrarUpAH ativRSTAH nirbhayAH santi / sadA kupitestaiH zRgAleste nArakA bhakSyante-khaNDazaH kripanne / zrRMkhalAdibhinaMdA:-ayomapaninanigaDitA, adaragA:-parasparasamIpavarjinasvaiH zumAlai makyanta iti gAthArthaH // 20 // kina sayAjalA nAma nadIbhiduggA, pavijalaM lohavilINatasA / jaMsIbhiduggaMsi pavajamANA, pagAyatANukamaNaM kirati // 21 // vyAsthA-satra tasmiArake, sadAjalA nAma nityatrAhinI agASA alamdhapArA mahAviSamA nadI samasti, agninsa,
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ | sanilInaM-dravIbhUtaM yalloiMnyastAdazajalA | dravIbhUtoSNalohasadRzapAnIthA sadAmalA pati, tasyAM ca abhidugyo nayA~ prapadyamAnAH nArakA [ekAkinI] atrANAH anukamaNa-tasyAM gamana lavanaM kurvantIvi gAthArthaH // 21 // punarikANAM duHkhavizeSa darzayitumAha __ eyAI phAsAI phusaMti vAlaM, niraMtaraM tattha ciradvitIyaM / Na hammamANassa u hoi tANaM, ego sayaM paJcaNuhoi dukkha // 22 // dhyArUyA-enAni pUrvoktAni sphAni ' duHkhAni 'bAla' nArakaM paha kAlaM yAvat 'spRzanti' duHsayanti / 'nirantaraM' : vizrAmarahita x" animelaNamittaM pi, nasthi suhaM buksvameva aNuSaddhaM / marae nepANaM, ahonisaM paramANANaM // 1" iti vacanAttatrastho nArakA 'eko' asahAya eva, padartha pAvakamarjitaM te tu dare sthitA, satyekAkyeva narakA'nale pacyate / svakarmaphalabhujo hi jantavaH, na ko'pi dukhaM saMvibhajya gRGgAti / yato " mayA parijanaspA'theM, kuna | karma sudAruNam | ekAkI sena dayeha, ganAso phala bhoginaH / / 2 // " iti gApArthaH // 22 // kizvA'nyada "sana virasthitika taM / hanyamAnasya nArakasya na kiJcitrANe sthA, yathA zItendreNa lakSmaNasya narakAsa manubhavavastrANo|| atenApi nANaM kRtamiti / " / / pakSinimILamamAtramapi nArikha mukha duHkhamairAnuSatam / niraye nairapikApa aharnizaM pacyamAnAnAm // 1 // kara pA
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaM jArisaM punamakAsi kammaM, tametra Agacchati saMparAe / etadukkhaM bhavamaviNittA, vedaMti dukkhI tamaNaMtadukkhaM // 23 // ruvAkhyAyena yAdRzaM yat sthitikaM yena yena bhASena pUrvabhave karma tat karma tAmbhUtameva ( ' samparAye ' saMsAre ) jantorudayamAyAti / paraM narake niHkevalaM duHkharUpaM mamarjayitvA amAtAvedanIyarUpamananta manyena nopazcamanI pamapratIkAraM suH svaM vedavantIti gAthAye // 23 // bayopadezasvarUpaM darzayati payANi socA NaramANi dhIre, na hiMsae kiMcaNa sabaloe / etadihI apariga u, bujjheja loyassa vasaM na gacche // 24 // f , vyAkhyA - etAna' pUrvoktAn duHkhavizeSAn zrukhA vIraH prAjJa patattadarzayati sasmipi loke na kamapi prANinaM hiMmpAt-na vyApAdayet, ekAntadRSTi-limpatAH, tathA'parigrahaH evaMvidho na kamapi isa vA sthAvaraM SA prANinaM hiMsyAnavyApAdayet tathA lokamazubhakarmakAriNaM tadvipAkaphalaM sUjantaM vA 'budhyeta jAnIyAt yanmahApApakAriNo narakeSyanekadhA kadarthyante / tatkadarthanA nAvamabhya na tasya vanaM gacchet-azubhaM karma na samAcaraNIyaM / padi yA lokaM - phapAya lokaM yudhyeta " diti kasAyA bhavamataM " iti tvA ruvAyavazaM na gacchediti gAthArthaH // 24 //
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ evaM tirikakhe maNuyAmaresuM, caturaMtaNaMtaM tayaNUvivAgaM / iti vedazA, kheja kArya buramAyare sa sa premi // 25 // vyAkhyA - emazumakarmakAriNAM prANinAM niryagmanuSyAmapi caturantaM caturgatimanantaM tadanurUpaM ) duHkhavipAke (sa-buddhimAn ) sarvametat pUrvokasvarUpaM 'viditvA' jJAtvA 'dharva' saMyamamAcaran mRtyukAlamAkAt / ko mAtraH 1 saMsArAntatAnAM prANinAM kevalaM duHkhameSa, ato 'dhuSo' mocaH saMyamo vA tatromo vidheyo yAvajIvamiti mAyArthaH // 25 // itaH parisamAsau pratrImIti pUrvaSat | iti zrIparama suvihitakharataragacchavibhUSaNa zrImatsAdhumaNivanagumphitAyAM zrImadIpikA pacame narakavibhatyArUye'dhyayane dvitIyodezakaH samAptastatsamAptau ca narakanimayadhyayanaM paJcamaM parisamAptamiti /
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha SaSThaM SIrastutyadhyayanam / uktaM pazcamA'dhyayana, sAmprataM paSTaM praarmyte| satra narakavimaspadhyanaM zrImahAvIrabarddhamAnaslAminA pratipAditaM, | tasthA'nena guNakIrcanadvAreNa carikha prarUpyate, praNetumahimAtrarNane pAkhasyA'pi mahimaitra dIpyate, ata eva zrIcIrastapana / prAramyate / tatreyamAdigAthA pucchisu NaM samaNA mAraNA ya, agAriNo yA paratisthiyA ya / se ke ? imaM nitiyaM dhammamA, aolisaM lAnuzAmilAma: ___myArUpA-narakaviktiM zrutvA saMsArAdvignamanamaH zrIsudharmasvAminamaprAmuH-pRSTavantA, yathA kenaivambhUto prmH| | saMsArocaraNasamarpara prtipaaditH| atha ke pRSTavantaH 1 gamiti vAkyAlachAre, amaNAH prAbhaNAstathA'gAriNaH tripAdayA, ye ca zApAdayA paratIthikAste pRthvntH| kim ? taditi darzayati / 'se ke imaM ti sa kA pa imaM dharma bhakjalanidhidhAraNataraNaprAyaM 'Aha' uktavAn / Isanamananyasaza-manusyamityarthaH / ' sAdhusamIkSayA' tayaparicchiNyA yadi vA 'sAdhusamIkSapA' samatayoktAna iti gAvAH // 1 // atha tasyaiva mAnAdiguNAnagataye praznamAha kahaM ca NANaM kaha daMsaNaM se, sIla kaI nAyasutassa AsI ? /
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ jANAsi NaM bhikkhu! jahAtaheNaM, AhAsutaM vRhi jahA NisaMtaM // 2 // vyANyA-yambhUtaM tasya bhagavato jJAna ! yambhUtaM ca 'se' tasya darzana ? zIlaM ca yamaniyamarUpaM, korara 'zAsasutasya ' magapato mahAcIrasthAsI yadetanmayA pRSTaM tarimI-sudharmasvAmin / sAmAthyena tvaM jAnAsi, papA samyagaramacchasi, Namiti vAkyAlaGkAre, tadetatsarva pacA zrutaM sapA, pathAvadhAritaM, yathA dRSTaM tayA sarva 'hi' kathaya / / evaM pRSTaH sudharmasvAmI jamyumnAmyA'dipRcchakAnAM pur| zrIbarddhamAnasvAmino guNAn kathayatIti gAthAH // 2 // devAha kheyannae se kusale mahesI, aNaMtanANI ya aNaMtadaMsI / jasaMsiNo cakkhupahe Thiyassa, jANAhi dhamma ca ghiI ca pehA // 3 // gyArUpA-sa bhagavAna khedanaH-saMsArA'ntarvatinAM jantUnAM karmavipAkajaM duHkhaM vetti tena khedavA, pharmavipAkajanitadukhaamaM sarveSAM bAnAtIti / athavA kSetramA yathA'vasthitAunamastrarUpaparijJAnAdAtmajJaH, athavA kSetra-mAkA, tAnAtIti yA kssetraa:-lokaaloksvruupjnyaataa| tathA kuzala prANinAM karnAdana vidhI nipuNaH, tathA maharSista(pavaraNAnuSThAyI, 15 tathA'nantajJAnI anantadIM c| tathA tribhuvanadhyApakaM yazo'syeti yazasvI, tasya lokasya cakSuSpathe sthitasya, bhavasthakevasyapaspApAmiti / sarvapadArthA''virbhAgnena cakSu tasya bhASataH prarUpitaM dharma jAnIhi / tathA pUrti rati va saMyame tasya bhagavato mahopaptarapyacalitasavasya jAnIhi-premasta, evaMvidho magavAn AsIttenA'yaM dharmaH prarUpita iti gAthArthaH // 3 //
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ punastadguNAn kaSayitumAha uI aheyaM tiriya disAsu, tasA ya je thAvara je ya pANA / sa NizcaNizehi samikkha panne, dIveva dhamma samiyaM udAha // 4 // vyAkhyA-UmadhastiyaMgadizAmu ye nantaratrasAptathA sthAcarAca, tAn sarvAnapi(ma) magavAn keralamAnitvAsAnAti / kathaM jAnAdi nityAnityamevena, draSyAstikattayA nityAn paryAyAstikatayA tyanityAn samIkSya 'praznaH' kebalacAnena sampam mAsvA, bhagavAn dIpa iva saMsArArNavapatitAnAmAcAmahetutvAdvIpa ra, yadi vA sarvapadArthaprakAzakatsAhIpa iya, saMsArArgastAraNava dharma samatayA ' udAhuH / udAratavAniti gAthArthaH // 4 // se sambadaMsI abhibhUya nANI, NirAmagaMdhe dhihamaM ThitappA / aNuttare saba jagasi vijaM, gaMthAatIte abhae aNAU / / 5 / vyAkhyA-yo dharma prarUpitarAn sa bhagavAn kIdaH ' se sampadaMsI' sa varddhamAnamvAmI sarvadarjI, parISahAn amibhya' jitvA jJAnI jAtaH, tathA nirAmagandhaH, apagataH 'Amo' avizodhikovyAkhyo 'gayo' vizoSikoTyArUpo yasmAt sa nirAmagandhaH, mUlottaraguNavizuddhasaMyamapAlaka ityadhaH / tathA saMyame 'dhRtimAn ' H / tathA sthikhAtmA bazeSadharmakSayA(i) vyavasthitaH AtmA svarUpe paspa, sarvajagati ' anuttaraH' pradhAnA, tathA 'vidvAn / sarvavastathA
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ grangIla: ' mAnA gatiH , sAsa-mAyAhataH, 'aNAU' anApurdagdhadharmavIjatvAt saMsAre punara| nutpAdAdecaM vidho bhagavAn zuddhadharmaprarUpaka iti gAthArthaH // 5 // se bhUtipanne aNie a cArI, ohaMtare dhIre aNaMtacakrakha / aNuttaraM tappati sUrie vA, vairoyaNiMde va tamaM pa(gAse)bhAse // 6 // vyAkhyA-sa magavAn bhUtiprajJaH-anannazAnapAnityarthaH / aniyatacArI-anivavihArI, parigrahatyAgAva-'ohatare saMsArasAgarataraNazIlA, ghoro-dhISuddhistayA rAjate, parIpahoesampAMkSobhyo vA dhIraH, tathA anantamA anantaM kevala zAnAtmakaM cakSurpasya (ma) tathA, yathA sUryo'nuttaraM sarvagrahempo'dhikaM tapati, tasmAnna kavidhikastejamA, tathA bhagavAnapisarvocamaH | tathA vacano'gniH, ma evaM daassvaadindr|, yathA'mA'gnistamopanIya prakAzayati tathA bhagavAnapi vamo. 'panIya yathA'vasthisapadArthaprakAzanaM karotIti gAthArthaH // 6 // aNusaraM dhammamiNaM jiNANaM, NeyA muNI kAsava Asupanne / iMdeva devANa mahANubhAve, sahassaNetA diviNa visittre||7|| vyAkhyAtAyAthA - jinAnAM ' sabhAditIrthakRtAM dharmo'yamanutasa-sarvotkRSTA, nathA 'muniH ' zrIvarddhamAnasvAmI kAzyapagotrIyo dharmamaNetA utpAdivyamAnaH sarvocamo kSeva iti / yathA svarge darasahasANA nAyako mahAnubhAvo-mahA
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ nyAzya mekhalAyAM nandanaM, tato dviSaSTiyo janasahakhANi pazcazatA'SikAni aptimampate, tatra saumanasa banaM 3, tataH SaTtridharasahasrANi gamyate, satra zikhare pANyukAnaM 4 caturthe / tadevaM meruzcaturnandanavanAyupeno vicitrakrIddhAsthAna, yatra mahendrA sabhAgaspa ratiM vedanti / ramaNIyaguNe merau samAgatya ( 1 ) mahendrA anyAgatya kIDAmanubhavantIti gAyArthaH // 11 // se panae sahamahappagAse, virAyae kaMcaNamaTThavanne / aNuttare girIsu ya paJcadugge, girIvare se jalie va bhome // 12 // jyArUpA-puna: sa mesaH kIdRzaH ? mandaro meruH sarvAnA suragirirityAdizabda-nAmabhirmahAprakAzA-mahAsidi prAmo virAjate / tathA kAzcanamraSTavarNaH-(zuddha) kAzanavarNa itparyaH / anuttarI giriSu-magiripu pradhAna, / 'papadugge' parvami-mekhalAdibhiryugoM-viSamA, mAmAnyajantUnAM durAroho ' girivaraH' parvatamatalikA, maNibhiroSavibhizca malitodedIpyamAnatayA bhauma iva ' bhUpeza na calitaH "jahA se NagANa pavare, sumahaM maMdare girI / NANosahipanalie" | iti pacanAt sarvagiriSu pradhAnabhUta iti gAthArthaH / / 12 // mahIi majjhami Thite NagiMde, pannAyate suuriysukhlese| evaM sirie u sa bhUrivanne, maNorame jopai AzcimAlI // 13 // 1 yA pa nageSu pravaraH mumahAgmanda giriH / nAnauSadhiprajvalisaH /
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyAmA - ratnapramApRthiSyA madhyadeze jambUdIpastapya mahUmadhyadeza bhAge sthitaH samabhUbhAge dazasahasra yojana vistIrNaH zirasi sahasra me avantAdasahasrANi navanei yojanAni yojanAmA dezabhiradhikAni vistIrNaH pattrAyojanoctilikopoto 'nagendra: ' sAno aika jJAyate / 'sUriyasudra se AdityasamatejA, evaM zriyA tu' zabdAdviziSTatarayA 'sa' merurbhUrivarNaH - anekavarNaratnopazobhitasvAt / tathA manoramA, ramaNIyatvAt amISAditya eva svatejanA dazA'pi dizaH prakAstIti gAthArthaH // 13 // atha merupamAnaM bhagavati yojayatisudaMsaNasseva jaso girissa, paccaI mahato pavayassa / eo me samaNe nAyaputte, jAtIjasodaMsaNanANasIle // 14 // - vyAkhyA - enapatraH kIrttanaM sudarzanam ( gire:)- mehAparvatasyocyate / atha bhagavati tadupamA yojyate-' eoSame ' etadupamaH zramaNo jJAtaputraH merUpama ityarthaH / jAsyA yazasA jJAnena darzanena zIlena ca sarvajagarasAmAnya manuSyebhyaH pradhAnatvAt zreSThaH nAyaH ( zreSTho'nyo'sti bhUta), antastu sarve'pi sahazA etra, ananvaguNAdhAratvAditi / yathA | meruH sarvaciriSu stathA bhagavAnapi sarvajagaccheSTha itigAthA / / 14 / / girIvare yA nisahAyacANaM, rupae va siThThe valayAyatANaM / ome se jagabhUtipatre, muNINa majjhe tamudAhu pane // 15 //
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyAlayA-yathA niSadhAkhyo girivaraH sarvagirINAmAyatAnA madhye deNa zreSTha, tathA valayAyatAno madhye rucako giriyathA pradhAnA, sa hi rudhako mAnuSotaparvata ina valayAkAraNa vyavasthito'sti ruSakAdvIpe trayodazI, tathA bhagavAnapi tadupamaH / yathA niSadhoveryeNa pradhAnA, rucako calayA'kAratvena sarvagirighu zreSThaH, tathAzamunInAM madhye pApA-mAnena zreSTha, evaM tassvarUparida udAhu-rudAitabantA-uktavanta iti gAthArthaH // 15 // aNuttaraM dhammamaIraittA, aNuttaraM jhANavaraM niyAi / susukkasuka apagaMDasukke, saMkhiduvegaMta'vadAtasukkaM // 16 / / vyAkhyA-mahi bhagavAna anuptara-sarvotkRSTa dharma udIrapitA-prakAzyAnuttaraM dhyAnavaraM dhyAyati / tathAli-balajJAnotpaceranantaraM sarvocamaM dharma prarUpayAmAma bhagavAstadanu yoganiroSakAle sUkSma kAyayoga niruvan zuSyAnasya tRtIyaM bhedaM pakSmakriyamapratipAtAkhyaM dhyAyati, tadanu niruyogazcaturtha zukhadhyAnabhedaM vyuparatakripamaniAcAkhyaM dhyAyati / tasvayambhUkaM / suSTu-zulavana-zukam 'apagataga' nirdoSArjunasuvarNa-vat zuksa dedIpyamAnaM, yadiyA [apa]ma-badakaphena, tamulyaM, tathA pronduvadekAnvA'vadAta zukladhyAnottaramedavyaM dhyAyatIti gAthArthaH // 15 // apidha aNuttaragaM paramaM mahesI, asesakamma suvisohaittA / siddhiM gate sAimaNaMtapatte, nANeNa sIleNa ya IsaNeNaM // 17 //
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAlyA-ma bhagavAn zailezyavasthAyAM zukbhyAnacaturthamevA'nantaraM sAdyapavamAnAM siddhigati prAptaH / kthmbhuuto| miniyati ? amamadhyA, somA, ammA kAgravyAsthinA | gabaMvidhAM 'paramA' pradhAnA, maharSirazeSa karma vizobhya-trapatIya viziSTena jJAnena darzanena zIlena ca siddhigani samprAma iti gAthArthaH // 17 // punarbhagavataH stunimAha rukkhesu gAe jaha sAmalI vA, jaMsI rati veyayaMtI subnnaa| vaNesu kA gaMdaNamAhu seI, nANeNa sIleNa ya bhUtipaNe // 18 // dhyArUpA-pRzeSu yathA devaruvyavaspitaH zAmalIpakSo jJAna:-prasiddhi prAptaH / yatra suparNakumArA:-bhavanAtidevavizeSAH anyato'pyAgatya zrIhati vezyanti, krIDA kurvntiityrthH| vana madhya yathA nandana vanaM ' zreSTha' pradhAna, tadapi deSAnA krIDAsthAna / tathA jAnana kaMvalA'sayana zIlena-cAritreNa yathAkhyAtena 'bheDa' pradhAnA, bhUtiprajJA-pravRddhajJAno / bhagavAnapi zreSThaH' pradhAno mahAn veSa iti gAthArthaH // 18 // thaNiyaM va sahANa aNuttare u, caMdo va tArANa mahANubhAve / gaMdhe vA caMdaNamAhu seTuM, evaM mugINaM apaDinamADa // 19 // bhyAnazvardhA-puSTuttaviyo paviyArI 1, pagasadhiyAja adhiyArI 2, mumakiriyAmapahivAI 3, samuchikiriya || aniyaTTI 5, tRvIyameve kerakhAnotpattiH, apratipatanambamAnatvAt /
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyAyacA nanitaM' meghagarjita zabdAnAM madhe anucara-zreSTha, candro yathA tArakANAM madhye 'mahAnubhAvo' mahI- IN yAn / 'gandheSu' gandhavatsu padArthaMdhU yA candana gAzIrSArUpaM zreSThamAhustathA maharSINA madhye magavanta zreSThamAH / IMI apratijha' AzaMsArahitamiti gAghArthaH // 19 // jahA sayaMbhU udahINa seTe, nAgesu vA dharaNiMdamAhu setu| khAtodapa vA rasavejayaMte, tovahANe muNivejayate // 20 // myArUpA-yathA mamastapAdrAyAM madhye mbayambhAmagAraThyA samudraH zreSThaH, yathA nAgadevanAnAM madhye 'dharaNo ' nAga| rAjAvA, yathA sarvaraseSu zcaramaH "vaijagantaH' pradhAnaH, (eva) tapaupadhAnena-viziSTa tapovizeSaNa nirbhagavAna vaijayanta:pradhAna iti gAthArthaH // 20 // ityIsu erAvaNamAhu NAe, sIho miyANaM salilANa gaMgA 1 paravIsu vA garule veNudeve, nivANavAdINiha NAyapute // 21 // pAlpA-yathA istISu airAvaNo mahAna jJAtA [prAistamAH], yathA samAgAM madhye 'siMhaH ' pherI mApadajAti-nI madhye pradhAnA, salilAnAM yathA 'gaMgAsalila' gaMgodake pradhAnabhAvamanubhavati / pakSiSu madhye payA gahamAna bezudevAparanAmA x "khurasa iva vaepha saspa na praramozakA samutre yamA samAbhima " hrss|
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAdhAnyena vyavasthitaH / tathA nirvANavAdI (nAM madhye ) bhagavAn jJAtaputraH yathA'vasthita nigArthavAdisvAdivi gAthArthaH // 21 // johesu NAe jaha vIsa seNe, pupphesu vA jaha araviMdamAhu | khatINa siMDe jaha take, isINa siMdu taha mA // 22 // vyAkhyA - yathA ' yodheSu ' subhaTeSu madhye 'vizvasenaH cakravarttiH pradhAnabhUtaH, yathA puppezvaravindaM pradhAnamAhuH | triyANAM madhye dAntavAkya zakravartI yasya vacasaiva zatravo 'dAntA' upazAntA iti bhAvaH / sarvatriyeSu cakravartI, tathA aSINAM madhye bhIvarddhamAnasvAmI zreSTha iti gAthArthaH // 22 // dANANa se abhaya prayANaM, saccesu vA aNavajraM vayaMti / tave yA uttamabhaceraM, louttame samaNe nAyapute // 23 // vyApA-yathA dAnAnAM pacavidhAnAmapi madhye apayadAnaM zretuM " dANANamabhapadANaM " miti vacanAt / yataH "vIyate triyamANasya, korTi jIvitameva vA / dhanakoTiM na gRhNIyAt sarSo jIvitumicchati // 1 // " art sasyeSu vAkyeSu yada'navadyaM / apApaM parapIDAnutpAdakaM vAkyaM zretuM tapassu madhye yathottamaM majhavarSe pradhAnaM bhavati / tathA lokeSamaH zramaNo jJAtaputra iti gAthArthaH // 23 // ThitINa siTTA lavasattamA vA sabhA suhammA va sabhANa siddhA /
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ nivvANasedA jaha savvadhammA, Na NAyapattA paramathi nANI // 24 // vyArUpA-yathA sthiptimA devAnA madhya pamaptamA:-pazcAnusaravimAnavAsinI devAH patkRiSTasthitivartinaH / samAnAM TM madhye sudharmA parvata zreSThA, yathA sarve'pi dharmA nirvANa zreSThAH-mokSapradhAnA bhavanti / evaM jJAtaputrA-bamAnasvAminaH sakAzA || IH paraM pradhAnamanyadhizAna nAsti / sarvathaiva hi bhagavAna aparajhAnibhyo'dhikazAnI bhavatIti mAyArthI || 24 / / puDhovame dhuNati vigayagirI, Na sannihiM kuzcati Asupanne / tarinu samudaM va mahAbhavoghaM, abhayaMkare bIriyaaNaMtacakkhU // 25 // vyAkhyA-pathA pRthvI sarvapadArthAnAmASArabhUnA, tathA bhagavAnapi sarvasamAnAmamayapradAnena dharmopadezadAnena ca sanyAcAra iti / yadipA ( yathA ) pRthivI sarvasahA tathA bhagavAnapi " manvaM sahe dharittivya" iti vacanAda sarvasahaH / tathA dhunAti kati zeSaH / vigatagRddhiA, gAupa-prAhAsamilApaH, ma pammAdvigataH, na yamirSi karoni bhagavAn / saMthA AzuprazA' sarvatra padopayogavAn kevalI, na chamastha ityarthaH / saMviSo mahAsamavajApauSaM tIrmA nirmANamAsAditaSAn , | amarSako bIrasa, sarvaparIpahopasamAhiSNusthAna , ananta cakSuH kevalazAnavAniti gAthArthaH / / 25 // kohaM ca mANaM ca taheva mArya, lobhaM cautdhaM aujhsthdosaa| eyANi dhaMtA arihA mahesI, Na kubaI pAva Na kAraI // 26 //
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyAyA-- kozadhAvasvAro'pyAbhyAtmadoSAH saMmAnavaH / evaM catvAro'pi parityajya bhagavAn bhaIn jAtaH, tathA maharSiH svayaM pApaM na karoti na kArayatyanyairiti gAthArthaH // 26 // farmati viyaNuvAyaM, ANNANiyANaM paDiyaJca ThANaM / se sacabhAvaM itI vegraintA, uvaTThie saMjamadIharAyaM // 27 // vyAkhyA- kriyAvAdinAmakriyAvAdinAmajJAnavAdinAM vainAyakavAdinA ca sthAnaM darzanasvarUpaM dugtapAtu zAstrA aparAnapi sabhyAn yathAjjasthita samyopadezena vedayitvA parijJApyopasthitaH - madhyagutthAnena saMgame vyavasthitaH sa bhagavAn dIrgharA ' yAvajIvamiti gAthArthaH || 27 || + se bAriyA itthi sarAibhattaM uvahANatraM dukkhakha yaTuyAe / " logaM vidittA AraM pAraM ca savvaM pabhU vAriya sabatrAraM / / 28 / / 1 vyAkhyA- sa bhagavAn zriyaM tathA satribhojanaM- upalakSaNArthatvAdanyAnayAvAn vArabhitvA pratiSidhya ' upa mAnavAn viziSTatapamA nimo'jani ko bhAvaH / sarvAvasthAna parityAgaM vidhAya vAstapobhiH svadehazoSamakarot / kimarthaM deoSako'jani ? duHkhArthe kiM kRtvA ? lokaM viditvA 'AraM ' ihalokaM 'pAraM paralokaM / yadi vA 'AraM ' manuSyalokaM 'pAraM ' nAskAdikaM svarUpataH tatprAptikAraNaM ca samyag jJAtvA bahuzo nivAritavAn / sarvapApasthAnaka
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ - nivAraNaM kRtavAniti gAthArthaH / / 28 // sAmprataM sudharmAsvAmI tIryakaragupapAnAkhyAya ziSyAnA socA ya dhamma arihaMtabhAsiya, samAhitaM aTThapAvasuddhaM / taM saddahANA ya jaNA aNAU, iMdA va devAhiva AgamistaMti ti bemi // 29 // vyAkhyA-aIddhirbhASitaM dharma zrutyA, arthapadavizuda-mayuktika sahetukaM, tamevambhUnamaIdApita dhAM pradhAnAstathA manutiSThanto 'anA' lokAH 'anAyuSaH' AyuSkarmarahitAra middhA mavanita, athavA indrAdipada: lamanta iti gAthArthaH // 29 // itiH parisamAptau / abImIti pUrvavat / wl`lmbl`lmfd mnhm `d `lmy Hmdlbyt `nyfh l`dh mymhlbyhm ly`y bb`bdh bhybyh iti zrIparamasuvihitakharataragacchavibhUSaNazrImatsAghuraGgagaNivaramandRndhAyA zrImatprakRtAGgadIpikAryA cIrastutyArUpa SaSThamadhyayanaM samAptam / MIm m ormromeromervernmmmmmmmm
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha saptamaM kuzIlaparibhASAdhyapanam / - -956--- samArza SaSThamadhyayanaM sAmprataM mAtama mArampate kazIlaparibhASArUpaM / satra bhagavadguSporakIrInakAriNaH suzIlAstaviparItA izIlA paratIthikAH svayUthyA pA, te kIDazAH? tatmvarUpaprarUpikA peyaM prathamagAthA puDhaSI ya AU agaNI pa vAU, taNarukhabIyA pa tasA ya pANA / je aMDayA je pa jarAupANA, saMseyayA je rasayAbhihANA // 1 // vyAkhyA-pRthivyaptejoSAyukAyAH sUkSmamAdaraparyAptAparyAptabhedena draSTavyA: / banaspatikAyikAca taNAvapIlAdimevAdadvAdaza bhavanti / "malA gucchA gumamA, lagA ya vallI ya pardhvagara gheva | taNavalayahariyaosahi-jalakahaNI ya bodhavyA // 1 // iti vanaspati medAH / tathA prayAH vIndriyAdayaH prANAste'pi meina darzayati + 'majA' pakSiNA +maNamA:-pazcidhakokilAdayaH 1, potAdikhalAyante poTajA-istiSalgulI vrmghttiialkaavy| / tatra jarAyurahito garbha pota:' vasa0avarau 2, jarAyuveSTitA jAyante iti jarAyujA-gomahipyanA'vikamanucyAvaya: 3, sajA-pAramALadhita manAvita kumamA 4, saMsbevAbAsA iti saMdevajA-masyU sAya: 5, mammUjA -zalabhapipIlikAmA 6, dviAjA:-patavArITAvayA sa, parAto devazayana, vatra bhaSA devanArakAH 8 / TippanakamevavanyapranyAntarAddhana kenApi haascirkossiiyprtii|
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ pIsagAva, -vo sabhA satpadamA kA maskuSNAdayaH, sajA:-dakSisoyIrAdimamavAra, ityAdimedamitraM jIvasAta pradA'dhunA tapaghAtadoSa dazyatIti gAdhAH || 1 // payAI kAyAiM paveditAI, etesu jANe paDileha sAyaM / pataNa kAraNa ya AyadaMDe, etesu yA vippariyAsuvaiti // 2 // vyAkhyA-5ne SaDapi prathivyAdayaH kAya bhagavadbhiH praveditAH, eteSu sAta-sukha jAnIhi / ete ma'pi jIvA mukhaiSiNo duHkha dvipatha, ini 'mAyA' pratyupekSya svazAgrIyadhiyA paryAlocapa, yathA-etaiH pIkAmAnairAtmA dAte-niHsArI!| kriyate, AtmadaNDo jAyate / etAn kAyAna yo dIrghakAlaM daNDa yati-pIDa pati, te (sa) eteSveva pasmimantAdAzu zrIcaM uti' yAti / ya etAn pIDayiSyati ma etecyeva bhUyo bhUyaH samutpanamyate / yadi vA ' viparyAso' vyatyayaH, sAsuravArSimiH pIyante para tumnameva jAyate, na sukhaM, apaM viparyAmA, athavA mokSArthibhiH kApasamArammA kripate x para saMsAra dvireya, na muktiriti gAvArthaH // 2 // jAtIpaiM aNupariyaDamANe, tasathAvarehiM viNigyAyameti / "ye jarAyujA-jambAdhivAH samutpatha, teca momahidhyatA'vikamanuyAiyaH " iti bujhdvRttau / x prANyupamAtA| dikaM karoti /
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ se jAtijAti bahukUrakamme, jaM kuvatI mijati teNa bAle // 3 // pyAkhyA-' jAtipathaH ' pakendriyAdipavendriyaparyantaH, tasmin parivarSamAnaH-ekendriyAdiSu parpaTeMbaseSu yA sthAvareSu samutpamA mana kAyadaNDavipAkajena kamaNA pazo vinitimeti-vinAzamAnoti / ma pahukUrakarmA jAto jAtI / utpatti lagavA punastadeva dRSTa karma karoni yena tenaipa karmaNA [bhauyate-] bhiyate pUryate, pArazaM karma karoti tAzcameva 5 pura udayamAyAti / yadevopyate tatra khyane, zume karmaNi ne zubha karma udeti, azubhe sAmamiti / tenaiva karmaNA niyate / bAlo nirSikahati gAthArthaH // 3 // __ assi ca loe adhuvA paratthA, sayamgaso vA taha annahA thaa| saMsAramAvannaparaMparaM te, baMdhati vedeti ya duniyANi // 4 // bhyAkhyA-yAnyAzukArINi karmANi tAnyasmimeva janmani vipAkaM dadati parasmin janmani narakAdo thA / ekasmikSetra janmanyekavAra tI viza yati zatazo vA, yameva prakAreNa tapodazAmApani tattathaivodayamAyAti / yatA-"paMha | paMdhaNajambhavANA-vANaparaSaNaviloyaNAINi | savvAjahanno udao, saguNio isi kayANaM // 1 // " 1 dhandhanAbhyAzyAnAdAnaparacanAkopanAdIni / sarvajaghanya udayo basaguNitaM ekazaH katAnAma || 1 // sIdhatare poSe, zasaguNita: zatasahasrakoTimurNitaH / koTAkoTiguNito vA mavedipAko bahuvaro vA / 2 / /
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ "tiSapare ya paose, sayaguNio sgshsmkohigunno| koDAkohiguNo SA, dujaviSAgo pahusaro paa|| 2 // " yathA kRtaM sathaiva [ sakchan ] anekato yA tasminneSa bhaSe janmAntare vA vipAka dazati / ekazo'nekazI cA | astapAdazira chedAdika vA labhante / evaM bahukrUrakarmANaH kazIlA. avaghaTIyantranyAyena samAraM bhramantaH 'para' prakRSTa dAkhamanubhavanti / duSTaM nItAni durnImAni-duSkRtAni karmANi udayamAyAntyeveti gAthAH // 4 // . meM vAyaraM vAriyAM ca diyA, hamapAvase saannismaarbhejaa|| ahA hu se loe kusIladhamme, bhUtAI jo hiMsati AyasAte // 5 // jyAspA-ye kecana dharmANitayA mAtaraM pitaraM putramArgastha janAdiva 'hityA' tyacyA zramaNabate vayaM sapasthitAHvarSa bhrmnn| iti matvA agnikArya samAramante, pacanapAcanAdiprakAreNa kRtvakAritA'numatyA AnyAnammaM ye kurvanti, vIragapaparAdaya ebamA, kRzIladharmA so'yaM pApaNDikaloko gRhasthaloko vA, ya AramasukhA bhUtAni 'hinasti vyApAdayati siilvrmaa| tIrthakaragaNadharA ebamAharumavanta iti gAthArthaH // 5 // anikAyasamAramme payA prANA'sipAtaH syAttathA darzayati ujjAlao pANativAsaejA, nivAvo agnninivaaypjaa| tamhA u mehAvi samikkha dhamma, Na paMDie agaNi samArabhejA // 6 //
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ pArUpA-yo'gnikArya samAramate, so'gnikAyamanyA~ca prasasthAsana pradhivyApAzritAn atipAtayet / tathAgnikAyadAdinA nirdhApayana' vibhyAeyestadAzritAnanyAzca prANino'tipAtayet / epasamayathA'pi prANA'tipAta iti, yasmAdeSaM tasmAt paNDito-vivekI samIkSya' svamukhyA parzalonya nAgnikArya samArambhate / paNDino'pi sa eva, yo'| nikApaM na samArambhate iti gAthAH // 6 // agnisamArambhe kapamaparaprANivadha: syAt , tyAprayAha puDhavI vi jIvA AU vi jIvA, pApaNA ya saMpAima saMpayaMti / saMseyayA kaTThasamassiyA ya, ete dahe agaNisamArabhaMte / / 7 // vyAsapA-pRthivI jIyA ApojIvAstathA sampAtimAH salamAdayaH [vatrAgnau] sampatanti, tathA saMsthevajAH karIpAdi. vindhane ghuNapipIlikAkampAdayaH kASThAvApritApa ye kevana / 'etAn' sthAvarajaGgamAn prANinaH sa dahena yo'gnikArya samArambhate / ato'nisamArambho mahAdoSAya / yataH zrIcarAzyayane 351 me'dhyayane "vaM masapANesa, payaNe papASaNesu ya | pANabhUyavayavAe, tamhA bhikkhUna para na payAvae // 1 // " | vatra makAnesu pacane pAcaneSu ca / pANimUlatyArthI tasmAridhuna padhena pApayet // 1 // jaladhAnyanibhitA jIvAH pradhvIkAvaniSitAH / hanyate bhakapAne samAvine (pacema) pApayet / / 2 // visapAsaveto dhAra paramANivinAzanaM / mAvi kyotissama zamaM tasmAyoviyaM na dIpayena // 3 //
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ - ..... .... - - "jaladhananissiyA jIvA, punadhIkaTTanissiyA / hammati bhattapANesu, samhA mizbU na payAvae // 2 // " "visappe savyao dhAre, papANayiNAmaNe / nasthi joisame satye, tamhA moIna vIvae / " tathA dazakAlike'pijopateyaM na isali, pAvagaM jalaittapa / timannayara saradha, sampao ghi durAsayaM // 1 // pAINaM pakSiNaM vA vi, uI aNuvisAmayi | zrI vAhiNao vA vi, dahe usarao viya // 2 // bhUyANaM esamAghAo, svadhAho na sNso| taM paIvapayAbahA, saMzayA kiMci nArame // 6 // samhA evaM viyANittA,dosaMragASaNaM / agaNikApasamAraMbha, ASajIyAra banAe // 4 // ityAdi matvA nArinakAyasamArambha karyAditi gAthArthaH // 7 // hariyANi bhUtANi vilaMbagANi, AhAradehA ya puDho siyAI / je chiMdatI AyasuhaM paDazca, pAgambhi pANe baraNaM'tipAtI / / 8 // 1-jAtaseasaM namanti pApakaM jyalayitum / tIkSNamanyataraNako savato'pi durAzrayam // 3 // prAcyA pratIcyA vA'pi || manuvinamapi / azvodakSiNatatrApi yahetuttaraso'pi ca // 2 // bhUtAnAmeSa AbhAso / adhAvakSiNatayApi vaheduttaro'pi // 2 // bhUmAnAmeSa AbhAso hAvAho na saMzayaH / taM (havyamA) pradIpArtha :. pratApAI yA saMyataH kinimArabhan // tasmAdevaM vidhAyadoSaM vargatipardhanam / agnikApasamArambha, bAvalI parjayet // 4 //
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ pp __ vyAkhyA-'haritAni' kirAdIni, tAnyapi ' bhUtAni 'jIrA, kathaM ? AhArAdeva pUddhidarzanAt / tadinA , lAyanti, ata eSa jIvAkAra vilampayanti ' pArayanti | yathA manuSyA kalalAvAsapezIgarmaprasanavAlamArataruNa | sthapirAyavasthA dhArayati, maghA banaspatirapi ahara-mUla-kandha-patra-zAlAdivizeSaiH paribarddhamAnAH yuvAnaH potA ityupa-M |dizyate na sAzyAtIgi pani ti, sAsasAbhi zaujavanti, paripakkAni jIgAni, parizubhakAni mRtAni / | evaM haritAdInyapi jIvAkAraM dhArayanti / tapta etAni sula-kandha-zAkhA--patra-puSpAdipu pRSaka pratyekajIvAni, RIN tu mUlAdiSu sapvapyeka eva jI / etAni ca bhUtAni AtmasukhArthI yo hinasti sa prAmAbhyAva-pATapaviSTammAda / | bahUnA prANinAmatipAtI, tadatiyAtAya niranukozatapA na dharmo nA'pyAtmisukhamiti gAthA'rthaH // 8 // kica jAsiM ca cuti ca viNAsayaMte, bIyAi assaMjaya AyadaMDe / ahA hu se loe~ aNajadhamme, bIyAI je hiMsati AtasAte // 9 // vyAkhyA-haritakAyAnAM jAtigatpati pAI gha vinAzayan ' asaMyato' gRhasthaH pramajito vA AtmadaNDako jheyH| sa hi jIvopaghAtAtparamArthataH AtmAnamepopahanti, etramAhu-raktacantastIrthakarAH, yo haritAdidakaH so'smilloke anAryadharmA-pharakarmakArI yaH, dharmopadezena AtmasukhArtha vA vanaspatikArya karaNakAraNA'numati medana samArambhate, sa pANamikaloko'nyo vA anAryadharmA bhavatIti mAdhA'rthaH // 9 //
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ gambhAi miti buyA'buvANA, NarA pare paMcasihA kumArA / juvANagA majjhimayeragA ya, cayati te Aukhae palINA // 10 // myAkhyA- panaspatikAyopamaIkAH yahA janma garbhAdikAsvapasthAsu phalalA mAMsapezIrUpAsu niyante / muvanto'jhuvanto-pataSAco'vyaktavAsastathA pshikhaa| kumArA mAno madhyamavayasaH ' sthavirAba' atyAntAvA santaH sarSAsvapyavasthAsu bIjAdInAM sakAra svAyuSaH kSaye deha syajanti pralInAH santaH evaM na kevalaM vanaspatikAyopamaIkA sarvasthAvarajAmopamaIkAriNo'pyaniyatAyupa etra, pAvarakAryacintAmArozAnakSamA jAtAstAnasA apUrNamanorathA evaM svaparivArasya duHkhaM davA utthAya paralokaM prayAntIti gAthAya / / 6. kizna-- sabujhaha jaMtavo ! mANusataM, daTuM bhayaM bAliseNaM alNbho| pagaMtadukkhe jarie va loe, sakammuNA vipariyAsuveti // 11 // __ myAlpA-I anta ! sambadhyamaM, nahi kuzIlalo kakhANAya bhavati, dharma ca sudurlabhaM jAnantu / atadharmANAM ca mAnapazvamatidala mI tathA satregariSa dAkharUpAsa bhayaM janmajarAmaraNarogazokAdima dRSTA 'ligena' nirviveke prApti rlamA ispetadapi budhyadhvam / ekAntadukho'yaM jvasti ca lokaa| strirUpe lophe janAryapharmakArI karmaNA viparyAsamupaiti / AtmasukhArthI jIpAnAdi kahane, saviparyApta mukhArthI duHkhameva samate / prANinAM dumsyotpAdanena duHkha prAmoti / kppmphphth
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSArthI saMsAra paryaTatIti gAvA'rthaH // 11 // ___ ukkaM kRzIlaSipAko'dhunA tAnAnyabhidhIyate-- ichegamUDhA pavayaMti mokvaM, AhArasaMpajaNavajaNeNaM / ege ya sIodagasevaNeNaM, hueNa ege paSayaMti mokkha // 12 // vyArUpA-ha mokSagamanA'dhikAre, eke 'mUhA' jamAnina evaM prapadanti-AhAra'sampajanakaM' unaNaM, varnanena / modhApAti:+yena sarvarasasArasa lavaNaM "laveNa piShaNA rasabahAva" iti vacanAt / pAThAntarega-bAhArao paMcaka-| vanaNeNa" AhAramAbhisya pazcakaM varjapanti / tathAhi-laghunaM 1 palAena 2 karamIkSIraM 3 gomAMsaM 4 maya 5 vetyetatpazcAkavarjanena moze prabadanasyeke / tathA ephe-dhItodakaparimogena mokSa pravadanti, tathA patatiA -yathA pa zItova kena bApamalamapayAti batAdeva yathodakAt shuddhi-shriirshuddhiH| evaM vAdviryayodakAdupajAyate tapAntarazuziraSadakAjAyate, eke evaM manyante / tathA'pare tApasanAkSaNAdayo hutena mokSaM padanti / ye vargAdiphalamanAsya ghutAvimiramiM tarpayanti tadA mokSApAptiH / anye tvamyudayanimittamagni tarpayanti teSAmahikaM phalaM / tathA va te puktipadIrayanti, yA suvarSAdInAM ___ + athA sarvarasAnAM sArabhUna lavaNaM, lavaNaparityAge sarasaparityAgaH, sarvarasaparityAge mokSA, evameke pamvi mahAninaH iti vipanaM haakaaliipprtii| bihInA rasavatI iva /
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ = ma atipApayAti evamAtmano'dhyAntaraM pApaM agnitarpaNAtyAsi // 12 // athaiteSAM pravAdinAmasambaddhapralApinAradAnA pAuDa pAo siNANAdisu Natthi mokkho, khArasta loNassa aNAsapaNaM / te majjamaMsaM lasaNaM ca bhocA, amnattha vAsaM parikappayaMti // 13 // vyAkhyA - prAtaH snAnAdiSu nAsti mokSaH yato niHzalAnAmanAcAzcAriNAM prAvarjalAvagAddanena to moSAzvAsi ? | AdizabdAdvastapAdAlane'pi na mokSaH, yata udakaparibhoge tadAzritAnAM carAcarANAM jIvAnAM ghAtaH syAt tadvAtAca ku mokSAvAptiriti 1 atha yathA nAspAt naga fearspi cedantarazuddhiH pratipAdyate tadA matsyanvAdInAmapi jalAbhiSekeNa muktyavAptirbhaviSyati na ca iSTA tathA lavaNavarjanena cenmokSastadA lagaNavarjite deze lokAnAM na mobAdalyA gatiH 1 paramasambaddhabhASiNo yUSamiti / punaste kRtIrthikA mamasalanAdikaM vA mochAdanyatra vAsaM parikalpayanti ko ? madyamAMsalaghunAdibhojinAM hi saMsAra evaM vAsaH, na mokSAvAptiriti gAthArthaH // 13 // sAmprataM vizeSeNa parijihIrSurAha udayaNa je siddhimudAharati, sAyaM ca pAyaM udgaM phursatA / udgassa phAseNa siyA ya siddhI, sijhisu pANe bahate dasi // 14 //
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA-ye pherana amAninA 'udakana' jalAbhiSekeNa pratipadAharanti, sadhyAyo prabhAte manyA ca udaphasponAt prANinA tyaSAti', isyevaM ye udAharanti, tanmidhyA / yadi balasparzadeva muktidApriyate tadA jalajantUnAM prasasthAnarAgAM sarvadevAmbho'vagAhinAM muktirekha, na saMzayaH, matsya'yanidhanAmapi muktireva mariSyati, na cetat saGgataM, tasmA| nyUSA manaduktiH / yadapi bhavadbhirucyate-bAbamalApanayanasAmarthya udaphasya iSTa, tarapi vicAryamANaM na ghaTate, yato yathoSaka: | maniSTaM malamapanapati, evamamimatamapyArAgaM mAdikamapanayati, tathA codakA'miSekega yayA pAtakamapayAti tathA puNyamapi prayAti, bAlamaSilepanAdivat evaM tUdakasnAnamiSTavighAtakaca , tato na kiniditi / ataH puNyavidhAtakArivAjalA'bhiSekeNa namuktiriti mAnA macchA ya kummA ya sirIsivA ya, mamgU ya uhA dagarakkhasA ya / aTThANameyaM kusalA payaMti, udageNa je siddhimudAiraMti // 15 // vyAkhyA-padyambhasaMsargeNa muktistadA matsyAH kUrmAH sarIsRpAH mo-jalavAyasA uSTrA: jalacara vizeSAH 'vagara vastrasA' balamAnupAH, ete sarve'pi jalacarajIrAH muktigAmina eSa, na caitaSTamiTaM vA, vatazca meM udaphena sidvivadAharantiM sadasthAna-mapramANamayuktamityarthaH / [sAmpasa (1) kuzalAH nipuNAH mokSamArgA'bhikSAH evaM badantIti gAthA'rthaH // 15 // kimAnyata
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ udagaM jana kammamalaM harinA, evaM suI icchAmittameva / aMdha va NeyAramaNusarittA, pANANi pevaM viNiiti maMdA // 16 // vyAkhyA-yAda karmamalamapaharet evaM zubha puNyamapyapaharet / yadi puNyaM nA'paharettadA karmamalamapi nA'paharet / icchAmAtrameyetayakhalApharmamalamapazAti, etadaktiva / evaM ye puNyAya jalasnAnamAcaranti te jAtyandhA aparajAyanyameva 'netAraM ' mArgadezakamanusRtya unmArgagAmino bhavanti, nA'bhipretaM sthAnamavApnuvanti / evaM jalazaucavAdino mandA' akSA alA''dhitAna patarakAdIna prANino vinimnanti / ayaM jalasnAne prANijyaparopaNasya sambhavAviti gApA'rthaH / / 1 / / api pa pAvAi kammAI pakavato hi, siodagaM tu jati taM hrijaa| sijhisu ege dagasattaghAtI, musaM vadaMte jalasiddhimAhu // 17 // vyAkhyA-'pApAni ' pApahetUni karmANi kurvataH prANino yA karmapandha: syAt tatkarma bAdAmapaharecahi udakasaraNapAtinA-pApIyA~so'pi sikhoyana tAmiSTaM cA, saramAye alA'vagAinAsidimAhuste maSA padantIti gApA'rthaH // 17 // zikhAnya hueNa je siddhimudAharati, sAyaM ca pAyaM agaNiM phUsaMtA /
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ , evaM siyA siddhi iveja tamhA, agaNi phusaMtANa kukamiNaM pi // 18 // vyAkhyA- ye darzano mudA hunenA'gnau ghRtAdiprakSepeNa siddhidAharanti kathaM 1' sAyaM sandhyAyAM prAtaHkAle spRzantaH yatheSTatAdidrayairani tarpayanta sidvigatimabhilaSanti, agnisparzeNa siddhiH evaM ve udAharanti teSAmurUyate yadyagnisparzanataH siddhistarhi jhukamiNA mAradAha karukumakA yaskArAdInAM siddhiH syAt yadapi mantrapUtAdi bhirudASTriya rAdapi nirantarAH suhRdaH pratyeSyanti na punarasmAdRzaH, kakarmiNAmadhyagnikArye marumApAdanam evamagnikAnAmapi bhasmasAtkaraNaM, kI vizeSa apitu mantraNa bhasmavAdanAbhA'nyat phalAmeti gAthA'rthaH // 18 // aparivakha divaM Na hu patra siddhI, erhiti te ghAyamanujjhamANA / bhUpahiM jANaM paDileDa sAyaM, vijaM gahAya tasthAvarehiM // 19 // vyAkhyA -- yairudakasparzeNA'gnihotreNa vA siddhirabhidditAstaira 'parIkSya dRSTaM yukti vikalamabhihitaM- avicArya prati pAditaM yato na hunaiSa jalA'vagAhanenA'gnihotreNa vA siddhiH prANighAtasambhavAt prANipAte isa mozAyAmaH ? te vA'vAninaH prApyupapAsena dharmavRddhyA pApameva kurvantaH, sa ( 1 se) ' bAtaM ' saMsArameSyanti, anudhyamAnAH paramArthamiti apakAya te jaskA yasamArambheNa cAvazyaM zramasthAvarajIvaghAta, pAca saMsAra eva na siddhiriti / + pakSa evaM tato vidvAna + + pAThasthAne " vikAnsadasadvivekI yathAsthitatraM gRhItvA prazmAvarebhUtaiH- jantubhiH kayaM sAmAdhyate ?" ityevamasti vRhadvaca / 1
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMsthAvaradhAte kathaM sukhamavApyate + ityetatpratyupekSya 'jAnIhi ' avayudhyasva taM patsarve'pi jantavaH sukhaiSiNo duHkhadviSaH, na ca teSAM sukhepi duHkhotpAdakatvena sukhAyAdviriti gAthA'rthaH // 19 // thati lumpati tasaMti kammI, puDho jagA parisaMkhAya bhikkhU / tamhA viU virato Ayamutte, dahuM tase yA paDisaMharelA // 20 // vyAkhyAte pakAyArambhiNo sukhAbhilASiNo narakAdigatiM gatAstIva duHkhaiH pIDyamAnAH asakSavedanopagatAH azaraNAH svananti lupyanti ' chiyante khannAdibhiH / evaM kadarthyamAnAkhasanti karmiNaH- sapApA ityarthaH / pRthaka * jagA' iti jantavaH ityevaM parisaMkhyAya ' jJAtvA mikSuH- vijJAna, yasmAtprANyupamardakAriNaH saMsArAntargatA vilupyante, tasmAt paNDita vidvAn 'vizva' AsmaguptaH dRSTvA trasAn ca zabdAt sthAvarodha dRSTrA tadupapAtakAriNyAH kipAyAH pratisaMdare - mitrayet sasthAvaropaghAtakAriNI kiva na kuryAditi bhAvaH / iti gAthA'rthaH // 20 // + je dhammakSaM viNihAya bhuMje, triyaMDeNa sAiDa ya je siNAi / 4 jo bhAvasI lUsayatI va vasthaM, ahA hu se NAgaNiyassa dUre // 21 // surrUmA - ye kecana zItalavihAriNo 'dharmeNa zukriyA lam nirdoSamapi AhArajAtaM ' vinidhAya ' saMnidhi karanA zuJjante tathA me vikaTena prAkodakenA'pi saMkocyAGgopAGgAni prAkrapradeze sarvasnAnaM kurvanti, tathA yo ba
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'zavati ' pradhAlayati, tathA sampati-bhomAdI pAyA isa phI va vA sandhAya dIrSa karoti / athAsau 'NAgaNiyassa 'ti nindhamAvasya saMpamA'nuSThAnasya re pate, na sasya saMyama prAistIrthakaragaNaghasadamA , na tasya saMyamo maSatIti gApA'rthaH / / 21 // uttAH kukSIlAstatpratipacabhUtAH zIlavantaH pratipAdyante ityetadAra kammaM parimAya dagaMsi dhIre, viyaDeNa jIvija ya AdibhokkhaM / se pIyakaMdAi abhuMjamANe, virate siNANAisu isthiyAstu // 22 // nyAkhyA-udakasamAramme sati karmapanvo jAyate, ityevaM parikSAya vikTena' prAsaphodakena 'jInyA ' prANI | sandhArakaryAt / anyenA'pi prAsukenavAraNa prANaci kuryAt / 'aadi|' saMsArasvamAnmoSaH AdimokSasta, saMsAra-IN vAti pApam / athaSA aadimokss-paayjiivmityrthH| tathA sa sAghupIjakandAdi pariharan snAnAvibhyastayA zrIbhya viratA san zasIladona lipyata iti gAthArthaH / / 13 // je mAyaraM ca piyaraM ca hiccA, gAraM tahA puttapasuMdhaNaM c| kulAI je dhAvai sAugAI, ahA hu se sAmaNipassa dUre // 23 // vyAkhyA-ye kecana mAtaraM pitaraM syapasyA, tathA aMgAraM putraM pazuM dhanaM ca tyaktyA, sampaka prabanyAyAsatyApa, paMca
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvatabhArasya skandhaM dakhA punanissanyatayA rasagAraSagRhaH susvadhIsaH 'svAhAni ' svAdumojanabanti chalAni dhAvati' gacchati, sa sAdhuH 'bhAmaNyaspa' zramaNamAtraspa dure vargate / evamAhustIrthakarA iti gAthArthaH // 23 // etadeva vizeSeNa darzayitamAGga kulAI je dhAvai sAugAI, AghAti dhammaM udarANugiddhe / ahA hu se AyariyANa sayaMse, je lAvapajA asaNassa heuM // 24 // pAkhyA-yo rasalampaTaH san ghAbhovanavassu phuleSu pAni-dhAvati rasanendriyabAdhitaH, gatvA ca dharmamAkhyAti, mikSArtha gataH san yabasmai kapAsambandha roSate tatasyA''rUpAti / udarA'nugRvaH' udarabharaNaSyamA, ko bhaassH| yo madaragRhaH AgarAdinimi dAnavakArUpAni kulAni gatvA dharmamAkhyAti sakuzIla iti / athAsau AcAryaguNAnAM atAze'pi na parvate, sahasrAMze'pi, lakSakoTiume'pi mAge na vartate / tathA yo abasya nimicaM vanAdinimitaM vA | dhAramaguNAn pareNa ' bAlApayet' mANaye, asAvappAcAguNAnAM sahasrAMzena vacete, yastu svayamevAramaguNAn kathayati bhAsmaprazaMsA vidadhAti taspa kisaNyate / so'pi kazIla iti gAthA'rthaH // 24 // nikhamma dINe parabhoyaNami, muhamaMgIlae udarANugiddhe / nIvAragiva mahAvarAhe, adUrae paditi ghAtameva // 25 //
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA-yA svakIpaM dhanapAnyAdi parisyanya avAraNamAdiva gRha denyamupagataH san dayAbhanako bhUSA, badrimukhamAliko mathati, khena mAlAni-praznaMgavAkyAni svAsvamiraye dAvAre prazaMsati / "so eso jassa guNA,piyaraMti'NiSArighA vasavisAsu |jraa kahAsu sudhasi, pacavAvaM apihosi // 1 // ityeSAdarArthI pathA nIpAragRddho mahAnarAhaH asisAhaTe praviSTA san ' adara eva' zIghrameva 'pA' vinAzameti, tathAIN | sAvapi kazIla AhAramAtragRhA saMsArodare paunA punpena vinAsameva prApnoti, anantAni maraNAni labhate iti gAvA'rthaH // 25 // annarasa pANassiAhaloiyassa, aNuppiyaM bhAsati sevamANe / pAsasthayaM ceva kusIlayaM ca, nistAraNa hoi jahA pulAe // 26 // vyAkhyA-sa nIlaH pArthasyo vA yo'mapAnakase palAdikave vA yasya yastriyaM tadeSa bhASate, sevako yathA rAjA| namanumApane-rAjho yapriyaM tadeva pakti, evaM sAdhurapi bhojyapAnavazAdinimittaM priyaM bhAvate, saH pArthasyamA zIlamA |pa lamate / tayAsa 'pulAkaH' cAritrA'pekSayA nissArasvaSaprAyo bharatIni gAthA'rthaH // 26 // anAyapiMDeNa'hiyAsapajjA, no prayaNaM zavasA AvahejjA / saddehi sohi asAmANe, sohi kAmodda viNIyagehiM // 27 // 1masa yasya guNA vicaramyamivAritA vasavinAsu / dasarathA kabAsu agase pratyakSamA sTo'si // 1 //
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ - rimppmpmh mpAkhyA-tathA yaH sAdhuravAtapimhA-antamAsAhArairAjIpati, nA'papuskaTena labdhena madaM paroti, nApyanta. prAntena lamdhena pAlandhena bA dainyaM bhajate, nA'pi pUjanasatkArArya tapaH karoti, raseSupa mUrti na hAta , tathA zabdeva | rUpeSu kAmeSu vA gArtha nAnapati, rAgaDhepo syajati / evaMvidhaguNopazomitaH sAdhu rati, nA'para iti gAthArthaH / / 27 // sabAI saMgAI aizca dhIre, sabAiM duSalAI titikkhmaanne| akhile agine aNieyacArI, abhayaMkare bhikkhu aNAvilappA / / 28 // vyAkhyA-tathA yaH sarvasaGgaM pAyAntararUpaM 'atItya' tyacyA dhIro' vivekI sarvApyapi duHkhAni zarIra-mAnasAni tyatayA, parISadopasambanitAni 'titikSamANo'dhisain 'akhilo zAna-dana-pAriH pUrNaH, kAmezvagRddhA-tayA aniyavacArI, jIvAnAmabhayaGkaraH, viSayakAyairanAvilo'nAkulA''tmA, saMpamamanuvartate, sA sAdhuriti gAthA'rthaH // 28 // kiMva bhArassa jAtA muNi bhuMjaejjA, kakheja pArassa vivega bhikkhU / dukkheNa puDhe dhuyamAtipajA, saMgAmasIse va paraM damejA // 29 // vyAkhyA-sAdhuH saMyamabhArasya yAtrAni hAya zuddhAhAragrahaNaM karoti, tathA pUrvANitasya pApakarmaNo 'viveka' praSAmA vinAzamAkAkzenikSuH-pAdhuHkhena parIpahopasargajanitena ' spRSTaH' myAso'pi 'dhruvaM 'saMyamaM mokSaM pA jAdatte / yathA kaSita samaraH [sAmazirasi ] zamirabhiDato'pi 'para' damayati, paraM parIpahopasammAbhivato'pi /
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ karma vamayediti gAthA'rthaH // 29 // api ca- ahimnamANo phalagAtaTThA, samAgamaM kaMkhati aMtagassa / age kA lAI timi // 30 // " vyAkhyA - sAdhuH parISahosa gaInyamAno'pi pIyamAno'pi samyak sahate / kimitra ? 'phalakamiya' phalaka pakaSTa, phalakAmyAM pArzvAbhyAM 'taSTaM' ghaTitaM sacanu bhavavi, ubhayapArzve takSamANo'pi na rAmadveSavAn bhavati evaM sAdhurapyu ater feast durbalage bharati rAgadveSarahitam syAt / evaM ' antakasya bhRtyoH samAgamaM prAptimAkAGkSati - amilapati / tathA'STanakAraM karma niya' prapa' saMsAraM na upaiti yathA azvasya zvaye ' vinAze mRti zakaTaM samaviSamapaparUpaM prapakaraNAbhAvAmozyAti evamasAvapi sAdhuraSTaprakArasya karmaNaH kSaye saMsAraprapacaM nopapAtIti gAyArthaH // 30 // idi parisamAptyarthe, mImIti pUrvavat / + WREN WR samAsaM kuzalaparibhASAkhyaM samamadhyayanaM graM0 344 // Ma
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ athASTamaM vIryAdhyayanam / - ukta samamadhyayanaM sAmpratamamamAmpate / duddA veyaM suakkhAyaM, vIriti paJcatI / kiM nu vIrasta vIrataM ?, kaI ceyaM paJcatI ? // 1 // vyAkhyA--' dvidhA' dviprakAraM cedaM procyate zrI suSThu AkhyAtaM tIrthakaraiH vIrya jIvasya zaktivizeSa ityarthaH / tatra kiM vIrasya sumaTamya vIratvaM kena vA kAraNenAsau vIra iti kathyate ? iti gAthAH // 1 // 4 atha bhedadvAreNa vIryasvarUpamA cirUpAsurAha kammage pavediti, ammaM vA vi subayA ! / etehiM dohi ThANehiM, jehiM dIsaMti madhiyA // 2 // ugrAkhyA taMtra eke 'karma' kriyA'nuSThAnaM tadeSa vIrye pravedayanti dvitIyaM svakarmavIyaM vIryAntarApacayajanitaM jIvasya sahajaM vIryamityarthaH / ma sutA / evambhUtaM paThitavI jAnIta sUrya, AbhyAmeva dvAbhyAM karmavIrye karmavIya iti sthAnAsyAM vyavasthitA manuSyA harUyante tathAhi - nAnA vidhAsu kriyAsu pravardhamAnamutsAibalasamma manuSyaM dRSTrA vIryamAnayaM manuSyaH ityeko medastathA tadAvArakakarmaNaH syAdanantabalayukto'yaM manuSya iti dvitIya bhedaH / etAvatA ekaM sakarmavIryamaparamakarmayI ya-jIva saha vIryamiti gAthA // 2 //
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ pamArya kammamAsu, appamAyaM tahA'varaM / tabbhAvAdesao vA vi, vAlaM paMDiyameva vA // 3 // [N vyApA-pramAdaM karmavIrSa, apramAda-maparaM-akarmavIryamityAnustIrthaka: 1 tathA yA pramAdI mana pat karma karoti, tatkarmavIya pAlavIryamityucyate / tathA'pramattaH san yatkarma karoti, vadakarmavIya-paNDitavIryamityabhidhIyate / 'tabhAvAve. saoghA vi' yadA yena mAvena vIrya phorayati tadA saMgrAma vyapadizyate pramAdavIyamapramAdavIya ceti / tatrApi pramattaspa karmavIya-pAlavIya, apramattasya avaDivIrana ! samaga lapona bhAgAMkAcI madhyAnAmanAdisaparya| asitaM Seti, paNDitabIya tu mAdisaparyavasitameva || 3 // natra pramAdopahataspa sakarmaNo yahAlavIya tadarzayitumAra| satyamege u sikhaMtI, ativAyAya pANiNaM / ege mate ahijjhati, paannbhuuyviherinno||4|| ___ vyAkhyA-tatra ['asva GgAdipraharaNa] zAstra [vA dhanudAyurvedAdikaM ye'bhyasanti vatmANinAmantipAvAya jAyate, prANipAtAya sthAn / tathA mantrAna abhicArakAnAdhaNAn anamedhapuruSa medhasarvamedhayAgArthamadhIyate / kathambhUtAn mantrAn / / prANabhUnaviddeTakAn paThanti / ityetatsarva pAlavIryamiti gAthAryaH // 4 // mAiNo kahu mAyAo, kAmabhoge samArabhe / haMtA chettA pagasittA, AyasAyANugAmiNo // 5 // ___ vyAkhyA-eke mAyAM kRtvA-mApino bhUtvA kAmabhogAn ' samAramante ' sevante, evaM krodhinI mAnino lobhinA santaH kAmabhogAn sevanne, saptazca te AtmasukhArthinaH AtmasAtA'nugAminaH strasukhalipsavo dussasiH kasAyakalu
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ H pitAtmAnaH santaH prANinAM invAraH devAH prakartayitAratha bhavanti / kAmabhogecchavaH AtmasukhA'bhilASiNaya prANinAM sakA bhavantIti gAthA'rthaH // 5 // malA vayasA caiva, kApasA caiva aMtaso / Arao parao vA vi, duddA vi ya asaMjayA // 6 // vyAkhyA-manamA bAcA kApena karaNakAraNAnumatimivA'ntazaH kAyenAzakto'pi manasaiva tandUlamatsyatrat karma vaghnAti / tathA arataH parataH - ihaloke paraloke ca paryAlocyamAnAste svayaM kazmena parakaraNena ca 4 asaMyatA' jIvopa cAtakAriNa eveti gAyAH // 6 // sA jIvapAtavipAka darzayitumAha- berAI kuI berI, tao verehiM ruddhatI / pAvovagA ya AraMbhA, dukkhaphAsA ya aMtaso // 7 // vyAkhyA -- vairI-sa jIyopamarddakArI janmazatA'nuvandhIni vairANi karoti / tataH vairAdaparairaiznurudhyate - sambadhyate / paramparAnuSaGgI re jAyate / kimiti yaH pApogA' ArambhAH sAbadhAnuSTAnarUpA 'anvazo' vipAkakAle duHkhasparzAH" asatodayamA kino jAyante iti gAthA'rthaH // 7 // kizza - saMparAiyaM niyacchaMti, attadukraDakAriNo / rAgaddosastiyA vAlA, pArzva kubaMti te bahuM // 8 // vyAkhyA---karma dvibhedaM sAmparAyikaM IryApathikaM ca / tatra sAmparAyikaM mArakavAyAtmakaM jIvopapaI karavena cairAnuSaGgitathA jaarmdhusskRtkaarinn|' svapApavidhAyinaH sanco 'niyacchati' nadhnanti ke badhnanti 1 rAgadveSAthiyA: 'bAlAH
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ VI ajJAninaH / te caiyambhUnA amadveya pAeM 'bahu' anannaM kurvantIti gAthArthaH // 8 // evaM pAlavIrya pradarya upasajihI(rAha eyaM sakammaviriyaM, cAlANaM tu pavediyaM / eto akammabiriyaM, paMDiyANaM suNeha me // 9 // . vyAkhyA--evaM prAk pradarzinaM, tathAhi prANi rAmatipAlArtha zastra pAlaM pA phe'pi zimante, tapA'pare vidhAmannAna- 19/ dhIyante, tathA'nye bhAyAcino nAnAprakA tyA kAga tiapane pariNastat kurvanti yena | vairaignuvaghyantai / parazurAmasuthmayoriva / ityAdipAra pratipAdita ma pAlavIya, esatmakarmaNAM bAlAnAM vIrya, ca zamdApramA | dakSatA pracaidita' pratipAditam / ata Ucce ' apharmaNA' paNDitAnAM padIya, tanme kathayataH RSana yUpamiti gAcA'rthaH / / 9 / / tadevAidabie baMdhaNummukke, sabao limnabaMdhaNe / paNolchu pAvakaM kamma, saI kaMtati aMtaso // 10 // myAkhyA-'dravyo' bhayo muktigamanayogyaH, dhanonmukkA-bandhanAtkaSAyAmakAnAtaH 'sarvataH 'sakAraNa sUkSmapAdararUpa chima-mapanIta bandhanaM kaSAgAsmaka yana sacinanandhanaH, evaMvidhaH pApakaM karma 'pragoSa' nirAkRtya 'ant|' | sarvaprakAreNa zalyaM chimaci-dUrIkarotIti gAthA'rthaH // 10 // yadRpAdAya zalyamapanayati tadarzayisumAha neyAuyaM suyakkhAyaM, uvAdAya samIhae / bhujo bhujjo duhAvAsa, anuhavaM tahA tahA // 11 // vyAkhyA-neyAyika mAna-darzana-vAribAusmaka mArga mokaM prati netAra tIrtha karAdimiH svArUpAtaM, tamupAdAya SH
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ gRhItvA samyaga mojhA 'Idate ' ceSTate dhyAnAdhyApanAdAvudhamaM viSaye yamAlavIya bhUpobhUyaH tadatItAnAgabhavaaNeSu duHkhArAeM varttane, yathA yathA ca bAlavIryavAn narakAdiSu duHkheSu paryaTati tathA tathA cAsyAzu mAdhyavasAyitvAdamametyevaM saMsArasvarUpamanuprekSamANasya dharmadhyAnaM pravarttata iti gAthAH // 11 // sAmpratamanityamAvAnAmadhikRtyAha ThANI viviThANANi yaissaMti Na saMsao / aNiyaMte ayaM vAse, NAyaehi suhIhi ca // 12 // " ever sthAnAni tridhante yeSAM jIvAnAM te sthAninaH, tathA-svarga indrastatsAmAnikaprAyakhitpApAdIni manuSyeSvapi cakravarttipala deva vAsudeva mahAmaNDalikAdIni vizrapi yAnikAniciTizana bhogabhUmyAdIni tAni sarvANyapi vividhAni udyamamadhyamAdhamAni te sthAninamdhyanti nAtra saMzayo vidheya iti / tathA coktam- azAzvatAni sthAnAni sarvANi divi beha tat / devAsuramanuSyANA sRddhapakSa sukhAni ca // 1 // " tathA'yaM jJAtibhiH sahAcaiva suhRddhiryaH saMtrAmaH so'pyanityaH- azAzvataH cakArAdanyadapi dhanadhAnyadvipatra catuSpadazarIrAca pi anityameva, dharmakaM vihAya " dharma eko hi zAzvataH " iti vacanAditi gAthA'rthaH / / 12 / / - evamAdAya mehAcI, avyaNo giddhimuddhare / AriyaM uvasaMpajje, sabadhammamagoSiyaM // 13 // vyAkhyA -- sarvAnityAni sthAnAni ityevamAdAya vadhAyeM medhAvI madviSekI, AtmasambambinI ' gRddhi ' 4
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ gA-mamaret apanayet mamedamahamasya svAmItyevaM mamatAM kacidapi na kuryAt / 'Arya' mA samyagjJAnadarzanacaritrAtmaka + upasampadyeta' samAzrayet / kimbhUtaM AryamA sabai kutIrthika kopitaM maduSita athavA saranuSThAnarUpagopitaM itikartavyAbhAvAt prakaTaM, evaMvidhamaryamANaM samAjayediti gAthA'rthaH // 13 // parijJAnaM ca kathaM syAdyadarzayitumAha " , sahasaMmaIe gayA, dhammasAraM suNettu vA / samutrahie u aNagAre pazcakakhAyapAtra // 14 // vyAkhyA - dharmasya sAre ' paramArthamamadhya kathaM 1 sahasammatyA jAtIsmaraNAdinA anyebhyo vA tIrthagaNabhara AcAryAdimyo bA+mupasthitaH uttarottaraguNaye 'anagAraH sAdhuH pravarddhamAnapariNAmaH pratyAkhyAtApako bhavati / bAlavIryavataH paNDitavIryasamma dharmamAramatrayuSya sAdhuH pratyAkhyAtapApako bhavatIti gAthA'rthaH // 14 // kizva jaM kiMcukkama jANe, Auklemassa appaNo / tasseva aMtarA khipyaM, sikkhaM sikveja paMDie // 15 // P vyAkhyA svapuSyasya yena kenacitprakAreNa upakramo bhAvI yasmin vA kAle, tajjJAtvA upakramasya kAlaspa vA antarAle 'kSipraM ' zIghramanAlA man jIvitAzaMsAmakurvan paNDita vivekI saMlekhanArUpAM zikSAM zikSeta saMlekhanAM kuryAt / kA bilAtapuDA dharmasAramupagacchavi, dharmasya vA sAraM cAritraM tasmatipadyate, tatpratipantI ca pUrvopakArthIce sapano rAgAdivandhana vimukto bAlabIrahita uttarottaraguNasampataye " isa bRhat / "
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ It grahaNazikSA yathAvanmaraNavidhi vijJAya AsevanAzicayA Aseveteti gAthA'rthaH / / 15 / / kizva jahA kumme saaMgAI, saba deI samAhare / evaM pAvAI medAtrI, ajjhaSpeNa samAire // / 16 / / vyAkhyA--yathA kurmaH svAnyaGgAni svakIyade he samAhare dropayet " 1 * evaM anena prakAreNa medhAvI pAparUpANyanuSThAnAni adhyAtmanA sabhyadharmadhyAnAdimAtranayA samAharet upasaMharet maraNe mamupasthitaM samyaka saMlekhanayA saMli + 9 " stritakAyaH paNDita maraNonAtmAnaM samAirediti gAthA'rthaH / / 16 / / sAre hasthapAdeya, maNaM sabiMdiyANa ya / pAvakaM tu parINAmaM, bhAsAdosaM ca tArisaM // 17 // vyAkhyA- pAdayopabhabhanera bhaktavijJAyAM zeSakAle vA pAda 'saMdaret ' vyApArAtriyet tathA manodaya kuzala yA pArempo nivarttayet / evaM sarvANi zrotrendriyAdIni tathA pApakaM pariNAma saMharet / mASAdI sAvadhAtmakaM upasaMharet / evaM paNDitamaraNaM azeSakarmazvayArtha samyamanupAlayediti gAthA'rthaH // 17 // saM saMyame parAkramamANaM kacit pUjA sahakArAdinA nimantrayetatrAtmotkarSo na kArya iti darzayitumAhaaNu mANaM ca mAthaM ca taM parikSAca paMDie / suyaM me iimegesiM, evaM vIrassa bIriyaM // 18 // pAyA - cakrapazyadinA pUjyamAnena ' aNurapi stoko'pi mAno na vidheyaH stokA'pi mAyA na vidheyA ki mI 1, evaM krodhamApana vidheyAvityevaM parijJayA pAyA(ga)nAM (1) vipAkaM chAtvA pratyAkhyAnaparicAi I 2
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ kuryAt / zrutaM mayA manuSyajanmani ekeSAM tIrthAdInAM vAkyaM vIrasyaitadeva nIratvaM yena kamAyA (f) (1) vijayaH kriyate yena balena saGgrAmazirasi mahati tumasaGkaTe parAnIkaM vijayate tatparamArthato mI na manati, api tu yena koSAdInAM parAjaya vidhIyate tadvIrasya vIrasvamiti gAthA'rthaH / / 18 / / AyataGkaM suAdAya, eyaM vIrasla vIriyaM / sAtAgAravaNihue, uvasaMte'Ni care // 19 // x vyAkhyA - ' Ayato ' mokSasvadarthe cAritramAdAya yaH krodhAdInAM jayAya 'parAkramate udyamaM viSaye, evIrastha zrIratvaM / yo dhRtizlena kAmakrobAdijayAya yatate sa eSa mahAn vIro nAipara iti / yaH punaH sAkhAgAzvanibhUtastadarthamanubhI tathA krodhAgnijAtudhAntaH zrIvobhUtaH tathA ' nihA' mAyA na vidyate yasyAsAganihI - mAyAprazrahitaH, tathA mAnorahita ityapi draSTavyaM sa caivambhUtaH saMyamAnuSThAnaM carediti gAthA'thI || 19 // tathA- uma tiriyaM vA, je pANA tasthAvarA / savattha virarti kRjA, saMti nivANamAddiyaM // 20 // sugamArtho'yaM zlokaH paraM nA'yaM zlokaH sUtrAdaSu STa, TIkAyAM tu dRSTa iti atrApi tena likhita iti 11 pANe ya NAtivAjA, adinaM pi ya NAdae / sAdiyaM Na mulaM brUyA, esa dhamme sImato // 20 // vyAkhyA- prANapriyANAM prANinAM prANAbhAtipAtaye cathA'pareNAdacaM zilAkA mAtra mapi 'nAdadIta ' na gRhNIyAt / tathA aSTAdazamIsarA pUrvAddhaM cAsya pacasya pAThAntarasamena vinyastaM vRtirazvairaka naM kAryoM pacAyikA /
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'samAdAyAdAra ke nAmRbAbAdaH sa parihiyate yastu saMyamaguptavardhana mayA mRgA upalabdha ityAdikaH sa na doSAyeti / eSa dharmaH zrutacAritrA'khyo busImao 'ci pazyendriyasya mAdho haviSya iti gAthA'rthaH / / 20 / / api ca 4 atikamati vAyAe, maNasA triNa patthae / sabao saMbuDe dete, AyANaM susamAhare // 21 // vyAkhyA----atikramaM paJcAnAM mahAdavAnAM mAnAvaSTabdhatayA paratiraskAraM vA vAcA manasA[pa] na praarthyet| eta niSedhe kAyAtikramo'pi niSiddhaH / etAvatA manovAkkAyaiH kRtakAritAnumatimivAtikramaM na kuryAt / sarvataH saMto dAntaH san sAdhu syAdAna-supAdAnaM samyagdarzanAdikaM Aire-dAdadIta, gRhNIyAditi gAthA'rthaH // 21 // ki--- kaDaM ca kajjamAnaM ca, AgamistaM ca pAvagaM / savaM taM nANujANaMti, AyaguttA jiiMdiyA // 22 // vyAkhyA - sAdhudezena yadaparasvArthaprAyaH RtaM pApakaM karma vartamAne kAle ca kriyamANaM tathAssgAmini ca kAle patkariSyate tatsarvaM manovAkkAyakarmabhi 'nanujAnanti nAnumodante / ke nAnujAnanti / AyaguttA jidiyA ivi jAmaguptAH saMtAtmAno jitendriyAH sabhaSa iti gAthA'rthaH // 22 // , je abuddhA mahAbhAgA, vIrA asamatadasiNo / asukhaM tesi parataM, saphala hoi saGghaso ||23|| vyAkhyA--ye kecana ' abuddhAH ' bAitaparamArthAH pacatragrAhiNa kiJcijyatayA jAtAvalepAH paNDitamAninaH, 1
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ yati pA avRddhA isa sAlavIyavantastathA mahAmAmA mahApUjyA lokaSipAtAstathA zaH subhaTAH, para ' asamyakta dakSinA' samyaktvavikalA mizyAdRSTayA, evaMvidhA ye kecana, tepo pAlAnA yatikamapi tapodAnAdhyapanayamaniyamAdiSu | 'parAkrAnta ' upamaH kRtastatsarvamazuvaM, samyaktva vikalavAt , samyaktvavikalaihi paskitipodArAdhyaSanAdi vidhIyane / | sadazuddham / avizuddha kAri kevalaM parmapandhAya, na svarUpA'pi kA'pi nijaga / ata eyoktaM tatra tepo parAkAna' saphala ' | sAphalena-karmacandhana battaMta iti / sarvA'pi tat kriyAtapo'nuSThAnAdikA karmapandhAyaSeti gAthA'rthaH // 23 // sAmpranaM paNDitalIyamadhikRtyAhaje ya buddhA mahAbhAgA, vIrA smmttdsinno| suddhaM tesi parakaMtaM, aphalaM hoi sabaso // 24 // ___ myAkhyA-ye kevana 'yuddhA'tIrtharAhatacchiSyA gaNarAdayo yA ' mahAbhAgA' mahApUjyA jagadizvatA ' bIrAH', karmavidAraNapratyalAH zAnAdimigugarmA virAjamAnAH, tathA 'samyaktvadacina:' paramArthatAbadinasteSAM magavatAM yat'parAkrAnta ' rApo'dhyayanayamaniyamAdAyanuSThitaM tacchuddhamayadAta, sarvadoSAphalahita, karmarandha prarapaphalaM bhavati, nirjarArthameva bhavatItyarthaH / enAcanA sampanI sarvamanuSyAne paNDitabIya nirjarAhetureva syAditi gAthA'rthaH // 24 // sesi pi yo asuddho, nikkhaMtA je mahAkulA / jaM neva'ne viyANati, na silogaM paveyae // 25 // pAkhyA-ye mahAkulotpamA api pUjAmatkArAdihetave tapodAnA'dhyayanAdikaM kurvanti teSAmapi tatkRtamanuSThAnamadhuvaM,
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ TRINS pUjAsaskArAdikane kRta saMyamapAlanAdi na nirjaga jAyate, yatpUnaH kRtaM tapo'bhayapanAdi anye AvakAdayo na jAnanti | - tathA vidheyaM, saponiyamAmimahAdikaM kriyamANe anye zrAvakA lokAzca na jAnanti tathA vidheyaM, yadi lokAnAM puraH prakAH | zyate, AtmazlAghA svapameSa kriyate tadapi tapo na nirjarAyai mati / ata evoka-"na siloga pavedhae " naivAtmasApI 'praSedayet ' prakAzayet , svayaM prakAzanena svakIyamanuSThAnaM pharagutAmApAdayediti gAthA'rthaH 4 // 25 // appaDisa pANAti, samAja subara / saMtebhinivvuDe daMte, bItagiddhI sadA jae // 26 // ___ vyAkhyA-alpapirAzI maspapAnakA apamASako ' mitamASI, sarpavA vikadhArahita, tavA sunatA, 'vate' 'dhAntaH / kSamAvAn 'abhinibhre| abhinito lomAdijayAna 'dAso' jitendriyaH, pasaH "kAyA yasya / no chinA, yasya nAramavazaM manaH / indriyANi na guptAni, pravajpA tasya jISanam // 1 // " tathA bItagRddhirAsAdoSarahitaH, evaMvidhaH sAdhuH sadA ' sarvakAlaM saMyamAnuSThAna yateta-patnaM kuryAditi gAthA'rthaH // 26 / / zANajogaM samAha, kArya biuseja lbso| titikkhaM paramaM naJcA, AmokkhApa paribaejAsi zibemi __ vyApA-yAnayoga mamAhatya 'kAya' dehamAlayogepu prAsa' nyunsajet ' parityajet 'sarvataH' sarvaprakAreNa | stapAdAdikamapi parapIDAkArI na vyApArayet / tathA 'titikSA samAM 'paramA' pradhAnAM sAtvA AmodhAya' azeSakarmakSaya | 4 AtmasmAtinimittaM kRtaM spAdhikaramema spAsa, na paralocApakamiti bhAvaH /
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - yAvatparivariti saMyamA'nuSThAnaM kuryAsvamiti gAthArthaH // 27 // itiH parisamAptyarthe, pravImIti pUrvayaz / iti zrIparamavihitarakharataraMgapachavibhUSaNa bhImasAdhurAmANivaragumphitAyAM bhImattrakalAdIpikAyA vIryAdhyayanamaTama paripUrNam / apanayama dhAbyA bhArambhahI / kayare dhamme akvAe ?, mAhaNeNa maImayA / aMju dhammaM ahAtacaM, jnngaa| taM suNeha me // 1 // vyAkhyA-jambUsvAmI sudharmasvAmina digvedamAha- kataraH ' kimbhUto dharma AkhyAtaH ' kathito ' mAraNeNaM 'ti bhagavatA zrIvarvamAnasvAminA, kathambhUtena ? matimatA, iti pRSTe sudharmasvAbhyAha-kArju' mAyAprapacarahitamaSA | 'ahAtacaM' yathAvasthitaM mama kathayatA mRNuta yuga he 'janakA janA( yathA) magavatA pratipAditaM mayA pAkarNitaM tathA bhavatAM kathayAmi, yUyaM zRNoti gAvAH // 1 // dharmapratipakSabhUto'dharmastadAzritAMstAvadarzapitumAimANA khattiyA vessA, caMDAlA adu boksaa| esiyA vesiyA suddA, je ya AraMbhanissiyA // 2 //
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA-prAkSaNAH kSatriyA vaizyAvANyAlA athavA bokesA-avAntarajAtIyA: 'pavila: ' mugaludhakA istitApa-: sAba, mAMsahetonAn hastinazca eSanti, tathA kandamUlaphalAdikaM ca / tathA ye cAnye pAsvaNDikAja, nAnAvirupAyamaSya merantyanyAni rA viSayasAdhanAni, te sarve'pyepikA ucyante / tathA vaizikAH ' paNija: 'zUdrAH ' kRSIvalAdayA, ye cAnye sAvadhArambhanizritA, nilAJchanA'zAradAdAdibhiH kriyAvizeSairjIvopamaIkAriNasteSAM sarveSAmeva jIvApakAriMgA vaismeSa pavaIta ityuttaramoke kriyeti gAyArthaH // 2 // kiza pariggaDU niviTThANaM, veraM tesiM pAI + / AraMbhasaMmiyA kAmA, na te dukhavimoyagA // 3 // ___ vyAkhyA-parigrahe sacicAcittarUpe 'niviSTAnAM ' gAya gatAnA, parigrahe mamatopetAnA, pApa-masAtavedanIyAtika / 'paIte ' dimupayAni, anmAntareyapi durmo bhavati / tara yena yathA yasya prANina upamaIH kriyate ma tathaitra saMsAgata. vartI zatazo dAsvamAgmavatIti, jamadagni-kRtavIryAdInAmiva putrapautrAnugaM vaira prabaIta iti bhAvaH / kimiti guskhmaao| mavantItyAha-yataste prANinaH kAmeSu prAcA, kAmAcA'rammasambhRtA-ArammaputA, ArambhASa jIvopamarda kAriNaH, ataste / ArambhanidhitAH, parigrahaniviSTA kAmasambhRtAH 'dRmvavimocakAH ' aSTaprakArakarmavimocakA na bhavanti / evaMvidhAste / 1 rupamA-mAyaNena zUdrayAM jATo nipAvA, nANeSa vezyAyo jAto ambA, tathA niSAnAMbachyA jAto ghokasaH | + "tesiMpAvaM paSalavI" iti pUrNA, vyAkhyA'pi pRtikAdibhireva katA, pAThAntaratvena tu svIkato'yamapi pATho putikaaraiH|
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ | karmampa AtmAnaM mocayituM nAsamiti gAthArthaH // 3 // kizvA'nyatTo AghAyakizcamAiye, nAio visesinno| anne harati taM vitta, kammI kammahi kiccatI // 4 // vyApA-patra vavidhAH prANinAM prANA:-Ainpanta sa 'ApAto' maraNaM, tatra kRtyamagnisaMskArajalAlipradAnAdi kRtvA pazcAt bAnayA-putrakalapAdayo viSaSiNa, santaH sthAnimA - tahi tuSmajAta gotriNaH svIkRrSanti / so bhASaH ! yo mRtvA gatastasyAgnisaMskArAdikaM kRtvA pAzcAtyA putrAdayastadArjitaM dravyaM yatheSTamapanakSante, sa tu draSpo. pArjakA sAvadhA'nuSThAnavAn pApI svataH karmabhiH saMsAre 'kasyate' chipate / / 4 / / svajanAca tathyopajIbinastatrANAya na mavantIti darzayitumAha| mAyA piyANDasAbhAyA, bhajA putvA ya orsaa| nAlaM te taba tANAe, lappaMtassa sakammuNA // 5 // ____ vyAkhyA-rate sarve'pi mAtApitAdayA, anye zvazurAdayo'pi 'te' tama saMsAracakrapAle svakarmabhirvilapyamAnaspa prANAya nAlaM-na samarSA bhavanti / ihApi vAvate prANApa, kimuta paraloke iti gAthArthaH // 5 // eyamaTuM sapehAe, paramaTThANugAmiyaM / nimmamo nirahaMkAro, care bhikkhU jiNAhiyaM // 6 // ____ pArUyA-dharmarahitAnA svatakarmavilupyamAnAnAmihaloke paraloke na kaSiprANAya, ityevaM pUrvokamartha 'samprekSya paryAlocya parAyoM' modhA saMpamo cA, tamanugacchati, saMyamamArgArAdhako mavet / tathA nimeM mo nirahakAra sadasa
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ S - bhikSurjinarAhito mArgaH sampagadarzanazAnacAritrAtmakasta 'care ' anutiSThediti gAthArthaH // 6 // api caciyA vittaM ca pute ya, NAIo ya pariggahaM / ciccA aMtagaM soya, niraSezkho parivae // 7 // vyAkhyA-tyaktvA vicaM putrAn jAmIstacA parigrahaM ca sarva mamatArUpa syaktvA, NakAro bAspAlaGkAre, antaM gacha tIti antago-duSparityaja ityrthH| mantako vArinAzakArItyarthaH / Atmani pA gacchatIsi AtmagA, Antara ityarthaH / evambhUtaM cokaM 'tyaktvA' parityajya, zroto pA-mithyAvAviratipramAdakaSAyAtmaka, anantarga apAraM vA parityajya 'nirapekSA ' sarvemamatAsnehasamandhazUnyA san mokSAya parivajet , saMyamAnuSThAne tiSThan / ya evaM saMyamAnuSThAne patate sa sAghurtiteya iti gAthArthaH // 7 // sa evaM sAdhurahiMsAviSu bateSu prayateta, tatrAhiMsAprasimarthamAhapuDhacI AU agaNI vAU, tnnrukkhsbiiygaa| aMDayA poyajarAU-rasasaMsataubbhiyA // 8 // vyAkhyA- pRthivImApikA pakSmapAdaraparyAptakAparyAptakamedena bhimAH, tathA apakAya-agnikAya-vAyukAyikA4|| cambhUtA, evaM vanaspatikAyikAlezataH sameAnAha-tRNAni kRnAdIni, pakSAbhUtAzokAdikA, sabInA-cIjasahitA, / bIjAni zAligodhUmAdIni, ete ekendriyAH / paJcendriyAnAha-amajA:-pranigRhakokilasarIpAdayaH, potajAH-isti nAssyetavihAnsargato ittipAThA punmapattanIyamaptitike'pi /
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ bharamAdayA, jarApUjA-gomahiSpAdapA, rasA-dadhisauvIrakAdeAtA rasajAstathA saMsthedamA-yukAmaraNAdayA, udisA kharIdakada rAhaya iti / ahAtabhedA hi lAkhena rakSyanta ityato bhedenopanyAsa iti (gAthArthaH) // 8 // HetehiM chadi kA pati taM visarijASiNaH / nagalA kAsArI, NAraMbhI Na parigahI // 9 // ___vyAkhyA-sAdhurebhiH pUrvoktaH pabhipi phAyaH prssthaavrruup| [sakSmadara paryAptAparyAmaka medabhitrai rambhI na pari. hI syAn / vadetavidvAna-sazrutiko parikSayA dhAnyA pratyAkhyAnaparijayA ca manovAkAyakarmabhirjIyopamaIkAriNamArambha | parigrahaM ca pariharedivi gAvArthaH // 9 // zeSamatAnyadhikasyAha| musAvAyaM pahilaM ca, uggahaM ca ajAiyA / sasthAdANAI logasi, taM vijaM parijANiyA // 10 // Ni ___ kapAlyA-sRSAvAda 'yahivaM ti madhuna ' avAI' parigrahamayAcita-madattAdAna, enAni ca pAvAdAdIni prANyuH | patApakAristhAna zAstrAgIta-vAsApAyANi vartanne, tanaya karmoMpAdarakAraNAnyAyasmilloke vanante / tadetatsarva vidvAna aparizyA jJAtvA pratyAkhyAnaparikSayA ca pariharediti gAthArthaH // 10 // kinapaliuMcaNaM ca bhayaNaM ca, thaMDilluskhayaNANi yaa| dhUNAdANAI logAMsa, taM vija parijANiyA // 11 // vyAkhyA-pacamahAvasadhAraNamapi kapAyiNI niSphalaM spAna, acastatsAphamapApAdanAthaM pAyanirodhI vidheya isi darzayati / tatra' paliuMSaNaM ( parikRSNanaM ) mAyA majano' lobhA ' pahilA krodhaH ' uSpo ' mAnaH, etAni |
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ parizvanAdIni asmiloka AdAnAni kamapAdAnakAraNAni vartante / tadetat vidvAn dhUnaya dhunIhi vA pariyA prasAkhyAnaparazayA ca pratyAzrIteti gAthArthaH // 11 // athottaraguNAnadhikRtyAha dhoyaNaM rayaNaM deva, vastthIkammaM vireSaNaM / vamaNaMjaNapalImaMthaM taM vijjaM parijANiyA // 12 // vyAkhyA - ' dhAvanaM' pracAlanaM hastapAdakhAdeH, raJjanamapi teSAmeva tathA bastikarma-anuvAsanArUpaM tathA virecanaM, tathAJjanaM napanayoH, anyadapi zarIrasaMskArAdikaM yatsaMgamapa limanthakAri-saMyamopapAtakArI vidvAn pratyAcakSIya parihareditti gAthArthaH || 12 || api + gaMdhamaNANaM ca daMtapakakhAlaNaM tahA / paribhgahisthikammaM ca taM vijjaM parijANiyA // 13 // vyAkhyA - gandhaM sugandhidravyaM mAlyaM puSpamAlAdi snAnaM ' zarIradhAjanaM dantaprakSAlanaM [ tathA parigrahaHcittAH svIkaraNaM ] tathA niyo divyamAnuSyastai, tathA hastakarma sAdhAnuSThAnaM yA tadetatsarva pharmopAdAnakAraNa. svena paricAya vijJAna parityajediti gAthArthaH / / 13 / / kizvAnyat -- uddesi kIyagaDa, pAmicaM ceva AiDaM / pUyaM aNasaNijjaM ca taM vijaM parijANiyA // 14 // byAkhyA - sAdhunimittaM yAnAya sthApyate taduddezikaM ' krItaM' mUlyena gRhItaM 'prAmityaM 'sAdhya gRhasthena AnIya yahIyate, tathA 'pUtha 'miti AAvAkamaviyatrasamyuktaM sAdhvarthamanyata udyatakaM pate mayA''hArajAnaM prati bhaSati /
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ kimbahunA ! parakenacidoSeNa abheSaNIyamazuddhaM satsarva vidvAn parijJAya pariharediti gAthArthaH // 14 // kila AsUNima virAgaM va, gidhuvadhAyakammagaM / uccholaNaM va kakaM va, taM vinaM parijANiyA // 15 // vyAkhyA - yena AhArajAtena balavAnupajAyate nAzunItyucyate, yadi vA 'AsUNI 'ti lAcAtiH sankamiTikA damAta mI zobhAkArI tadapi varjaye / tathA raseSu viSayeSu vA gRddhi tathopaghAtakarma yenakenacirADapareSAM jantUnAmupaghAto bhavati tathA uccholaNaM 'ti ayatanayA zrItokAdinA (vA) istapAdAdikSAlanaM, tathA 'kaTakaM 'zarIro jaina ke tadetatsarva karmaSandhahetuM jJAtyA vidvAn pariharediti gAthArthaH // 15 // tathA ca saMpasArI kayakirie, pasiNAyataNANi tha / sAgAriyaM ca piMDaM ca taM viSnaM parijJANiyA / / 16 / / , vyAkhyA -- asaMyataH samaM samprasAraNaM paryAlocanaM pariharet / evaM asaMyamanuSThAnaM pratyupadezadAnaM karyAkirie ' si kRtA azomanA gRhakaraNAdikA kriyA yena sa katakriyastasya prazaMsanaM asaMyamAnuSThAna prazaMsanaM paridhareva / vathA pramasya dIpAvatArAdeH AviSkaraNaM yadiSA laukika vyavahAraprabhanirNayanAni 'sAgArikaH zayyAmarastasya piNDaM yadivA f sAgArikApaDaM sUtakagRhaviSyaM jugupsitaM varNApamadapiNDaM vA tadetatsarva vidvAn pariharediti gAthAyaiH / / 16 / / aTThAvayaM na sikkhiyA, behAIyaM ca no vade / hatthakammaM viSAyaM va saM vijaM parijANiyA // 17 //
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ D vyAkhyA- ' arthapadaM dhanopArjanopAyeM, athavA dhRtIyA, anyadapi prANyupamaI kAribhrAkhaM na zikSayesacA 'veSo dharmAnuSedhastasmAdatItaM dharmAnuvedhAtItaM adharmapradhAnaM vaco no vadet / tathA 'hastakarma ' hastavyApArapradhAnaH kalahastaM tathA viruddhArtha-vivAda, zuSkavAda, tadetatsarva saMsArabhramaNa kAraNa parijJAya vidvAn pariharediti gAthArthaH // 17 // pANahAo ya chataM ca NAlIyaM bAlavIyaNaM / parakiriyaM annamanaM ca taM vijyaM parijANivA // 18 // vyAkhyA - upAnadI kA pAduke ca tathA chatramApAdinizaraNAya, tathA 'nAlikA' dhUtakIDAvizeSA tathA bAla vyajanaM, tathA 'parakriyAM parasya gRhasthAdeH kriyAM sAvadhAtmikAM ityAdi sarca vidvAn pariharediti gAthArthaH // 18 // uccAraM pAsavaNaM, hariSa na kare muNI / viyaDeNa vA vi saraichu, NAyameja kayAivi // 19 // vyAkhyA--uccAraprabhavaNAdikAM kriyAM hariteSu-bIjeSu asthaNDile vA munirna kuryAda, tathA vikaTena' acitenodana saMsthA-panIya pIjAni haritAni vA 'nAcameta' na nirlepanaM kuryAt kimutAvikaTeneti gAthArthaH // 19 // paramace annapANaM, Na bhuMjejja kayAivi / paravatthaM acelo tri, taM vijjaM parijANiyA // 20 // " byArUpA - 'paramAtre' gRhasthamAjane azrapAnaka paribhogaM na kuryAt / + ' kAMsyeSu ' ( phoTakAviSu ) ' kAMsyapAtreSu' (smAddhikA vizu) no'napAnAdInAmAparibhrazyati / 'kaMsesu + kaMsapAe, kuMDamosu vA puNo / kuNyA modeSu hastipAzakAra mRnmayabhAjaneSu sukhA
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ A muMjato asaNApANAI, AzArA paribhAsaI // 1 // " ityAdi ( vaza. a. 6 gA. 51) gAvAprAmANyAda-gRha svapAtreSu na bhuJjIta / tathA ayelo'pi san 'paravasaM ' gRhasthavanaM na ajIta, parabhAjanaM pastrasaMpa saMyamadirApanAkAraNaM / mattA vidvAn parihareviti gAthA'rthaH // 20 // AsaMdI paliyaMke ya, nisijaM ca gihatare / saMpucchaNaM saraNaM vA, taM vija parijANiyA // 21 // yA vyAkhyA-bAsandI' AsanavizeSaH 'paryA' ayanavizeSaH, [ gahamyAnta-madhye ! gAyoyo madhye 'nivdhaa| / upavezana " x gaMbhIravijayA ee, [ pANA duppdilaagaa| xxxx" paza. a.6] ityAdiSacanAt / / tathA " * goyaragapabiTTo u, na nisIeca katthaI" [kahaM ca na papaMjA, cidvittA Na va saMjae // 4 // ". paza. a. 5: u. 2] ityAdi / tathA gRhasthagRhe izalAdipracchana, ityAdi sarca saMsAramAraNaM jhAvA vidvAn parihare| diti nApArthaH // 21 // jasaM kirti siloyaM ca, jA ya baMdaNapUyaNA / sabaloyasi je kAmA, taM vija parijANiyA // 23 // myArUpA-yakSA kIrti zlAghA pa pariharet / rAjAdibhyo vandanA-pUjana sarakArasanmAnAdi na hona-nAbhilapet / / 4' gambhIra vinayA' aprakAzAzrayA / ete ' sandakAzyA, asa patreSu prANA duSpratikyA bhavanti / * gocarAmapraviSTastu ma nimIdekacit / kayoM na na prapadhmIyA, svisyA na sNgtH|
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ (sarvasmaye) icchA - madanarUpA kAmA ityAdi sabai vidvAn pariharediti gAthArthaH / / 22 / / jehUM nit bhikkhU, annapANaM tahavihaM / aNuSyANamalersi, taM vijjaM parijANiyA // 23 // *yAkhyA -- yena agrapAnena tathAvidhena suparizuddhena kAraNApekSA tvazuddhena vA hAsmi~lloke idaM saMyamayAtrAdikaM durmirogAtaGkAdikaM vA bhikSurvinirvAhaye, tadanapAnaM dravya kAlApekSayA zuddhaM phalyaM gRhNIyAt / tadanapAnAdi anyasmai sAdhaye saMgamAtrAdinirvahaNasamartha ddyaat| tathA teSAmavanazanAdInAmanupradAnaM gRhasthAnAM paratIrthikAnAM svayudhyAnAM SA saMyopadhAtukaM nAnuSIlayediti tadetatsarva parikSA chAtrA pratyAkhyAnaparijJayA pariharediti gAyArthaH / / 23 / / atha yadupadezenaitatsarva darzayitumAha- evaM udAhu nimgaMthe, mahAvIre mAmuNI / anaMtanANasI se, dhammaM desitadhaM sutaM // 24 // - ityAdi sarve dharmAdhyayanagataM na Acaret / ' udAhu' udAhRtavAn zrImahAvIro mahAnirmantho mahAmuniH, anantajJAnadarzanI sa bhagavAn 'dharma' cAritralakSaNaM tathA zrutaM jIvAdipadArthadAkaM prakAzitAn iti gAthArthaH // 24 // bhAsamANo na bhAsejA, paNeva vaMphejja sammayaM / mAtidvANaM trivajejA, aNurvitiya viyAgare // 25 // vyAkhyA patrAnyaH phasidratnAdhiko mApaMmANaH syAsatrAntara evAI vidvAn - gItArtho'hamityevamabhimAnavAma bhASeta / tathA marma na mAyeta / tathA yadvavacanamucyamAnaM tathyamatathyaM vA sasya kasyacinmanaH pIDAmAvate tadviSekI na
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ - e | bhASeteti bhAvaH / pahA mAmakaM ' mamIkAra-pakSapAtasvaM bhASamANo 'napheja 'si nAmilape / tathA 'mAvasyAna' mAyApradhAna baco parjayet , mAvasthAnaM na kuryAt / yadA vaktu kAmo bhavati tadA prAvicintya vacanAmudAhareta , parAmarakana initi sAmA: 2 tasthimA tatiyA bhAsA, jaM vdittaa'nnutpptii| jaM channaM taM na vattava, esA ANA niyaMThiyA // 26 // vyAkhyA-satyA asatyA satyAmRSA amatyApA, evaM bhASAzvatanara, tatra masyAmapastadabhidhAnA hatIyA bhASA, sA ca kinissatyA kizcinmupetyevarUpA, sA'pi na ravyA, yata:-vazavArakara jAtA mRmA vA' sadA nyUnAdhikasammadhe saGkhyAjyabhicArAtsatyApeti / evaMrUpAM bhASo na bhaapt| yA bhASaNAnantaraM kiM mamayambhUtena bhASitene pe pazcAttApaM vidhate, tathA ca janmAntare tAnina doSeNa lipyatve nAhI mASA na bardin / nathA prathamA'pi bhASA satyA yA || prApyupatApena doSAnuSaMgiNI-doSakalakivA sAnavAcyA, tathA pritIcApi bhASA asatyA' samastArthavisaMvAdinI sAta IN na vaktavyA, dharmAdikAraNe vaktampApi-mRgAH pratyakSeNa yA api ' na bhavAiyA' parva kAraNe padato na doSa / mizrA'pi bhASA doSAya, tathA caturyapi asatyAmRSA yA ghudhairanAcI , mA na vaktavyeti / satyApA api doSAnupaMginvaM darzayaktipadA ' chana ti 'kSaNa hiMsAyAM' hiMsApradhAna, tayathA-padhyatAM cauro'yaM, chUyantA kedArA, dampanna gosthakAH 'tyAdi, yadi vA 'ma'nti pallorapi yatnatA pracchAyase natsatyamapi na vaktavya, esA AzA-apamupadezo ninthI' bhagavAn zrIrassasyeti gAthArthaH / / 26 // S
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ holAbAyaM sahIvAya, goyAvAyaM ca no vde| tuma tumati amaNunnaM, sabaso taM na vattae / // 27 // vyAkhyA-holArAdA, savivAdA, gotrodghATanabAda-goSarAdaH, hatyevaM sAdhunoM vadet / tathA 'tuma tuma "ti | tiraskArabacanaM, para vacanIcAraNayogye ekavacanAntaM abahelAracanaM amano' pratikUlaM asamAdhinaka anyadapi / sAdhuna vadediti gAthArthaH / / 27 / / akusIle sayA bhikkhU, Neva saMsaggiyaM bhve| isamA tathAlAnyA, galiyo lika ! ___vyAkhyA-bhikSu-zIlo maveta / na pa kuzIlaiH sama saMsarga' majeta 'seveta, kuzIlasaMsagge sAtAgauravastramAyA saMyamopaghAtakAriNa upasAH sambhavanti, yasaste sAtAgAravAdhitA evaM vadanti-parmApAre zarIra yathA tamA AdhApharmAdinA pAlanI yameSa + / prAsukodakena dantapAvanAdi kriyate tadA ko doSaH / upAnahAdidhArapaNe ko doSA ? sAmpratamampAni saMhanAni alpavayaza saMyame jantavaH, isyeSamAdi kuzIlokaM zrutvA alpasacAstatra rajyante, isyetadvitAna SiyekI 'pratibhUkheta ' jAnIyAt / jhAvA pazIlasaMsarga pariharediti gAcAryaH // 28 // mannastha aMsarAeNaM, paragehe Na NisIyae / gAmakumAriya kivaM, nAtivelaM hase muNI // 29 // vyAkhyA-sAdhuhastharahe kAraNaM minA nopaSizet / yata:-"nipahamanaparAgarasa, nisejA jassa kappaI / jarAe x "zarIraM dharmasaMyuktaM, rakSaNIyaM prayatnataH / zarIrAcyate dharmaH, parSatAsyajikaM yathA " // 1 //
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ afree, bAsi tasNio || 1 || " iti [ kza. a. 6, gA. 60] vacanAt kAraye gRhasthagRhe upafast doSaH / tathA kabhidupadezalabdhimAn dharmopadezAdikAraNe upavizati tadA na kSuNNaM / tathA grAmakumArikA krIDAkandukAdinA mAnandhabhayA havet / tathA cAgamaH"jIveNa bhaMte! isamANe vA ustUyamANe vA ka kammapadIo baMdha, goyamA sattavihadhae bA aTTavidha bA " ityAdi // 29 // aNuo urAlesu, jayamANo parikSae / cariyAe appamatto, puDho tattha'ddiyAlaya || 30 / / vyAkhyA - udAreSu kAmabhogeSu dRSTeSu zruteSu vA notsukaH syAt / tathA mUlottasguNeSu udyamaM kurvan saMyame ca yatamAnaH parijet / tathA caryAyAM bhikSAdikAryA apramattaH syAt nA''ddArAdiSu rasamA vidadhyAditi / tathA spaSTa parIvahopasastatrAdInamanaskaH karmanirjharA manyamAno viSahetu samyak samAditi gAyArthaH // 30 // immamANo na kuppejjA, buddhamANo na saMjale / sumano ahiyAsejjA, Na ya kolAhalaM kare // 31 // vyAkhyA yaSTiSTibhiInyamAno na hRpyet durvacanAnyucyamAno na satralet na pratIpaM (pratikUlaM somakurvadhiprati gAyArthaH // 31 // tu kintu " 1 bhadanta ! isa skAyamAno vA kali karmaprakRtayo madhyAsi ? govama ! saptavidhavandhako vAvidhamA /
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ M lakhe kAmeNa parathejjA, vivege evamAdie / AyariyAI sikkhejjA, buddhANaM aMtie sayA // 32 // hA - dhAnU kAmAca prArthayet evaM kurvato mAvaviveka AkhyAtaH / tathA AryANi AryANAM karttavyAni anA [] kartavya ] parihAreNa sadA zikSeva-abhyaset etAvatA gurukulavA AsevanIya iti gAthArthaH // 32 // sussusamANo upAsebbA, suppanaM sutastriyaM / vIrA je attapazlesI, dhitimatA jiiMdiyA // 33 // vyAkhyA tathA sAdhuH zuzrUSamANaH devAvRdhyaM kurvan gurupAsIta gheta, tathA 'supraI' gIvArdha svasamaya para samayavedinaM sutapasvinaM guruM paralokArthI seneta / ka evaM kurutaM ? je [ ye] vIrAstathA AtmapraSiNo vRtimanto jitendriyAste gurupadasecina + iti gAthArthaH // 33 // 6 gidIvamapAsaMtA, purisAdANiyA narA / te vIrA baMdhaNummukkA, nAtrakaMsvaMti jIvitaM // 34 // vyAkhyA - ye puruSAdAnIyAH / puruSapradhAnAH mahIyAMsaste ( 'gRhe ) gRhasthanAye gRhasthatve dIpaM ' bhAvadIpa zrutalAbhamapazyantaH [ aprAptumanta ] * santaH, athavA dvIpaM ' saMsArotAraM apazyantacAritraM svIkurvanti te evaMvidhAyI + " yaktaM jarasa thiI tassa tayo, jassa savo tassa suggaI tulA je adhiharmatA purimA, tavo visvala dullaho siM // 1 // " iti irSa0 / 1 17 * gRhasvasya sUtra paThana niSedho 'tra spaSTa gAIsye tAmasyAprApyato katvAt / kica--" yogarahitaM samyagata yogopacAraM ' Ava0 zu0 hAri0 patra 731, vathaiva " binA yogakAlagrahaNairvinA upasA ca [ yaH ] paThati vAcayati, akRtapasaH pArzve ca
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ H | pandhanonmukA asaMyamajIvitaM nASakAnti-na vAnchanti ityarthaH // 34 // agiddhe sadaphAsesu, AraMbhesu aNissie / savaM taM samayA'tItaM, jametaM laviyaM bahu // 35 // ___ vyAkhyA-andarUpAnAsapImiye pagaDA, bhAramme anizritaH / apAH , yanmayA sarvametadasyayanAde. garamya praviSiSyatvena-pallapita-uktaM mayA, tatsamayA-dAmAdatIta-matikAntaM samayapratipiI, tamAcaraNIrya, padvidhidvAreNa siddhAntAnusAreNa tatsarcamAcaraNIyaM, etAyatA yabhiSedhadhAreNoktaM tatsarvamanAcaraNIyaM yadvidhidvAreNa kathita M tadAparaNIyamiti gAthArthaH // 35 // aimANaM ca mAyaM ca, taM parinnAya paMDie / gAravANi ya savANi, nivANaM saMdhae muNi timi / / 36 // vyAkhyA-atimAna-mahAmAna, gha zabdAta sahacarita kromaM ca, tathA mAyAM, ca adAcaskArpabhUtaM lobha ca, tadetatsarva2 'paNDito' rivekI jJaparikSayA paricAya pratyAkhyAnaparikSayA pariharet / tathA sANi gAravANi RkhiramasAtarUpANi samyag yA nRpoti tasya sUtrAzAmA, AgamAnAbhaGgo hi maite saMsArAya / " bhArA. dI. jinahasa / isyAvizAkhaprAmANyAkasayoyatapasroH sAdhumAyorapi sUtrapaThana niSedhastAhiM gRhasthasya kA kathA? iti vipazyaM subIbhiH / . - - -
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ thm `nd d. s`wd , mrh llh ln lqd sm`n-mnh yshnh mstnsy hbh `d ls`y lmHmdm hdhd - | sAtyA pariharet , parihatya va nirmANamazeSakarmakSayarUpaM 'sandhayet' prArthayet // 36 // iti parisamAptyarthe, madhImIti pUrvavat / / |Y iti zrIparamasuvihivakharasAmacchavibhUSaNa zrImatmAdhuraGgagaNivaramandabdhAyAM dhImatsUtrakatAkadIpikAyA dharmAkhyaM navamAdhyayanaM samAsam / atha dazamaM samAdhyAkhyamadhyayanam / JImamimarmernmummarmermaomamromrnerve bagha navamAnantaraM dazamaM samAdhinAmAdhyayanaM prArampate, samAdhimantareNa dharmo'pi na manati, samAdhipUrvaka eSa dharmaH IN syAtreyamAdigApA AghaM maImamaNuvIya dhamma, aMjU samAhI tamiNaM sunneh| apaDinna bhikkhU u samAhipatte, aniyANabhUtesu parivarajA / / 1 // pArUgA--'matimAn kevalajJAnI 'anuvicintya ' zAmana jAtyA [' AcaM ti ] AkhyAtAn / kim ? dharma zruta-.. cAritrAkhyaM / kayambhUtaM |arju / ava saralaM, kauTirampaparihAreNAparka sabhyaM dharmamAkhyAsavAn / sa dharma sabhASiH, samApi haiva dharmadhyAnAdikamiti / tamimaM dharma samAdhi vA bhagavadupadiSTaM zRNupta pUramiti sudharmasvAmI prAha / yatrApratiyo mithura - MANE
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'anidAno' bhavarahitaH saMyamaM pAlayati sa sAdhuH samAdhitrAn zeya iti gAyArthaH // 1 // jayaM ayaM tiriyaM vilAsu khAya je yAvara jeya pANA / statue saMmittA, adinnamanneddi ya No gaddiyA // 2 // vyAkhyA - Ujasti sarvaloka + ve tramAH sthAvarAya jantavaH santi, tattava sAdhustAn prANinaH hastapAdAya 'saMyamya' baddhA anyathA vA kadatheyitvA yaceSAM duHkhotpAdanaM na kuryAt / yadi vA hastapAdau ca saMyamya saMpatakAyaH sana hiMsyAt, candrAdRcchApanizvAsa kA sitAni mamAdiSu sarvatra manovAkkAya karmasu saMyato bhUtvA samAdhimanupAlayecathA paradana gRhNIyAt / etAtramA sarvazrataparigrahaH kRta iti gAthArtha || 2 || sukkhAtathamme vitigicchasipaNe, lATe care Ayatule payAsu / Arya na kujjA icha jIviyaTThI, vayaM na kujjA sutavasti bhikkhU // 3 // 4 vyApA-yena mAdhunA suSThu dharma AkhyAtaH ma svAkhyAtavarmA, etAvatA gItArthaH / gItArthatAmantareNa svarUpAta dharmatvaM na sambhavati, tathA 'vinigicchaniSNe / sarvajJataM tatheti pratipadyate anena darzanasamAdhiH 'daMsaNeNa gha + " prAcyAdidikSu ca " iti darSa0 / "vicikitsA' cittaviddhatirvikajjugupsAvA, vo '[vi]tIrNaH ' atikrAntaH" iti vRddhI /
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAI iti vacanAt / tathA 'lA' yena kenacityAsukAhAreNAtmAnaM yApayati-pAlapatIti bhaavH| sathA 'prA' - pRthivyAdiprANinA syAtmayan pazyati, evaMvidho manAna! sarvajIra sAmanA nahAni tathA adhyAlI nivArthI 'Arya' karmAzravalakSaNaM na kuryAt / tathA ' capa'mAhAropakaraNAde sazyaM na kuryAt / ko sutapasvI bhikSuriti gApArthaH // 3 // savidiyAbhinivvuDe payAsu, care muNI savyato vippmuke| pAsAdi pANe va puDho vi satte, dukkheNa ahe paripaJcamANe // 4 // ___ vyAkhyA-bhikSuH 'prajAsu' strISu sarvendriya vibhi] nirvAcaH-sahatendriyo bhaveta-gharesaMyamAnuSThAna, sarvato / vipramukA-nissako nizcina ityarthaH / sa evambhUtaH pazya prANinA, kimbhUtAn ? dukhenAsAtAdanIpodayarUpeNa 'bAn'i pIDitAn paripapamAnAn pazyati sambhanyo yojya isi mAthArthaH // 4 // etesu pAle ya pakuvyamANe, AvakRtI kammasu pAraesu / ativAyato kIrati pAvakamma, niuMjamANe vi karoti kammaM // 5 // nyArUpA-'eseSu' pUrvokteSu puSiSyAdipU jISeSu 'pAla' acAnI samanaparivApopadravAdi karSana pUnastemveSa / jIveSa Agatya 'Avaryate ' pIbyave pApakarmANi kurvANa iti, tadatipAvAva-prANivyaparopaNApArakarma 'krisce' madhyaH / / thA bhUskhAdIMzca prANAtipAtAdau niyojayan' vyApArayan pApakarma karoti' panAti, cazamdAnmapApAdAdinA ca
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ pApakarma samucinotIti gAthArthaH // 5 // AdittI vikaroti parAvaM, maMtA u etasamAddimAhu | buddhe samAhIi rate vivege, pANAtivAtA virate dippA // 6 // vyAkhya- samikSurAdInavRttiH kRpaNavanIpAderitrAhArArthI dInasiH evambhUto'pi pApakarma karoti, AdArArthI dIna majanU pApakarma evaM yo bhAvarUpa jJAnasamAdhiruvaM tIrtharA saMsArocAraNAyAhuH / ko'rthaH / yo bhAvasamAdhiH sa eva saMsAraNAyAlaM tadevaM 'buddho' avagavatazthaH jJAnAdike samAdhau ekAnta khorapAdake 'rato' vyavasthitaH, viveke cAhAropakaraNa kaSAyaparisyAgarUpe rataH sambhUto bhavati / prANAtipAtavirataH samAmanugataH sthitAtmA syAditti gAthArthaH // 6 // kizca sabaM jagaM tU samayANupehI, piyamadhviyaM kahalAte No karejA / uTThAya dINova puNo visano, saMpUyaNaM veva siloyakAmI // 7 // pAyA - 'sabai jagat ' sabazavaraM prANisamUhaM samatAnuprekSI ' samatApatrayakaH samanumizrA, samatAyuktasya na priyamapriyaM vA kuryAt, pazu mishraamaabaad| Izo hi sAdhuH sampUrNa mAvasamAdhiyukto mavadhi / kabhisparIpa hai svarjitaH saMyama dInavAmAlarUpa viSayArthI viSaNNaH punargRhasthasvaM pratipadyate / gAravatrayagRddhaH pUjA sarakAzabhilASI rUpAt
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ SHAN - | bhASe dInaH san pArzvasthAdiyAce bhajate / kazcityUmana yasapAtrAdinA prArthayet / zlokakAmI-mAmAcI vyAkaraNagaNivajyotipanimivazAkhANi paThati kazcitsa bhASasamAdhibhraSTo bhavediti gAthArthaH / / 7 / / kina ahAkaDaM caiva nikAmamINe, nigAmacArI pa visaNNamesI / itthIsa satte ya puDho ya bAle, parimgahaM ceva pakuvamANe // 8 // __vyAkhyA-sAdhUnAdhAya taM AhAropakaraNAdika 'nikAmamINa' [ atyartha ] prArthayate, tathA AdhAkarmAdIni tamiminaM nimantraNAdIni vA carati / saMyamoyoge viSaNNAnAM pArzvayAdInA tripaNNabhAvamepate, sadanuvAne viSaNNaH saMsArapazayasano bhavati / tathA 'pAlo 'SA- strI ' pRthaka' sabhApitahAsatAtopAgepAsakaH, dravyamantareNa na tat prApti bhavatIti vicisya dravyopArjanAya parigrahameva prani pAra pharma sacinItIti gAdhArthaH / / 8 // berANugiddhe NicayaM karoti, io cute se vuhamaTThaduggaM / samhA u medhAvi samikkha dhamma, care muNI sabao viSpamukke // 9 // pyArUpA-yena paropatAparUpeNa karmaNA vairamanulakhyate janmAntasyatAnuyAyI bhavati, tatra gRdo rairAnugRhaH / pAThA|tare 'AraMbhasatto 'ti Aramme-sAvadhAnAne sakto nistukampA san 'niSa' karmopAdAnarUpaM karoti / ma | parambhUtaH upAttaraH katakarmopacayaH ivA sthAnApato-mRto janmAntaramanuprAptaH san 'dukhaM' narakAdiyAyanAsthAnaM -*
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ athatI ' durga' viSamaM duruttAraM upaiti / yaya evaM tasmAnmeghAvI - vivekI sampUrNa mAciguNaM jAnan dharmma tacAritrarUpaM 'samIkSya paryAlocya iniH sAdhuH sarvato vipramuktaH saMyamAnuSThAnaM caret ' anya tiSThat / yoSit-AramyAdisAdiprayukto'nizrita bhASena viharediti gAthArthaH // 9 // * AyaM na kujA iha jIviyaTThI, asajamANo ya parivaejA / nisamma bhAsI va viNIya giddhi, hiMsatriyaM vA Na kaI karejA // 10 // 7 * 1 vyAkhyA - sAdhurihAsaMyama jIvitArthI ' AyaM dradhyAdilAbha na kuryAt, dravyasazvayaM na kuryAt / pAThAntare'chaMda paNa kulA' chanda - prArthanA'bhilApaM indriyANAM svasvaviSayAbhilASaM vA na kuryAt / asajjamAnaH ' gRhaputrakalaprAdiSu saGga-pratima akurvan parivrajet udyatavihArI mayet / kiM kRpA ? ' vinIya ' apanIya gRddhiM viSayeSu 'nizcaya ' samyagavagamya-pUrvotareNa paryAlocya bhASako mayeda ' hiMsayiM vA pAka karejA ' hisAntritA- prANyupamarda rUpAM kathA na kuryAt yadAtmanaH pareSaca kampAdAnabhUtaM vaco na bhASaNIyaM " jeNe paro dUmijjaha, abarAho hoi jeNa bhaviSaNaM / appA pakar3a kilese, taM na hu jaMpati gIghasthA // 1 // " etAvatA 'anIta pimata svAdaka modata hava chinta prahasta pacasatyAdikAM pApopAdAnabhUtavAcaM bhASeta iti gAthArthaH // 10 // 1] pampa parAdhI bhavati yena bhaNivena / AmA patati kaledo, vameva prahapasthi gItArthaH // 1 //
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ ' AhAkaDaM pA na NikAmaSajjA, nikAmayaMte ya saMthavejA / dhuNe urAlaM aNuvehamANe, ciccA Na soyaM aNuvekkhamANe // 11 // vyAkhyA-'ASAya kuna sAdhUnuddizya kRtaM AhArajAta nizcayena na kAmaye-mAbhilapet / ' nikAmayato nizrayena / abhilapataH audezikaM mojanaM pAvasthAdIn na saMstayenopahaye terSA sAI saMstavaM na kuryAt / 'dhuNe urAlaM' audArikA rIre dhunIyAt-kuzaM kuryAt / pharmanirAmanuprekSamANa audArika zarIraM vikRSTatapasA kazayet / athavA bahujanmAntara- 2 sacita karma udAraM ' mocaM anuprekSamANaH dhunIyAt , sasmizca dhUyamAne kazI bharati zarIre kadAcicchoko syAt , taba va tvacyA pAritopakaraNavanirmohaH man zarIraM dhunIyAt , na bharIre pratiSanvaM kuryAditi bhAvaH / iti gAthArthaH // 11 // pagattameyaM abhipasthaekhA, evaM pamokkho na musaMti pAsa / esappamokkho amuse barevi, akohaNe saJcarate tavassI // 12 // vyAkhyA---sAdhurekatva-mamahAyasvamabhiprArthayet , ekatyAdhyavasAyI smAt , pasaH saMsAre janmamaraNarogokAkule makarmamA pilupyamAnAnAM prANinAM na kavitrANasamarthaH sahAyaH syAt / yatA-"emo me sAso appA, nANasaNasaMdhuo / sesA me pAhirA bhASA, satye saMjogalakavaNA || 1 ||" tathA anayA ekasvabhAvanapA 'pramokSaH / 11ko me zAdhata AsmA, pAnazemasaMdhutaH / SA me pAyA bhAvAH, sarve saMyogalamaNAH // 1 //
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ vimuktatA syAt / ' na caitanmRSA 'nAlIkaM hasyevaMpa para eka vidhAya satyapAyameva / tathA varo'pi pradhAno'pyayameva mAtrasamAdhirvA athavA yastapastrI- taponiSTaddhadehaH akrodhanaH apAnA mAyaH alomazra satyarataH eSa eva pramokSaH ' aSA' satyo ' vara ' pradhAnazca varttate iti gAthArthaH / 12 / / kina 4 itthI yA Araya mehuNA u, pariggadaM cetra akulamANe / uccASasu visasutAI, nissaMsayaM bhikkhu samAhipate // 13 // vyAkhyAdirUyamAnuSatiryagrUpAsu khISu vividhAstrapi vibhUtAsu yanmaithunaM tasmAdAsamantAma rato-nivRcA, tuzabdAsipA[[]]nitha tathA parigrahaM cArthan, uccAvaceSvapi viSayeSu rAgadvevarahitaH, tathA 'jAyI' bakAya rakhakaH ' niHsaMzayaM niSayena paramArthato bhikSureSambhUtaH samAdhi prApto bhAvasAdhurbhavatIti gAyArthaH // 13 // sAvatAviSayebhyo nita eva mASasamAdhiyukto bhavatItyAha araI raI va abhibhUya bhikkhU, taNAiphAsaM taha sIyaphAsaM / seuM [30] ] ca daMsaM ca hiyAsamujjA, subbhiM ca dubbhiM ca titikkhayA // 14 // - punaH sAdhu kI zo bhavati ? saMpame atiM asaMyame ca rati abhibhUya ' nirAkRtya niSkAzvAnayA tRNAdikAn sparzAn papastathA nimnoSatabhUpradezaspazISa samyagavisadeta / tathA zItoSNa-daMza-mazaka - kSutpi *
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ | || pAsAvikAn parIpahAn macobhyatayA nigarthamadhyAsayet-badhigaheta / tathA mRgabhigA durabhigamyaM ca, ghazadAdAkoSa NARdhAdikAMca parIpahAn samAstitikSayediti gAthAthaiH / / 14 // kiMvAnpat gupto vaIe ya samAhipaco, lesaM samAiDa parivarajA / giha na chASa navi chAvaejA, saMmissabhAvaM parahe payAsu // 15 / / ... vyAkhyA-'vAcA guso' bhaunayatI supIlocitadharmasambababhASI yetyevaM mAvasamApi prA mavati / tapA rakhA bhI tejolepAvikAM 'samAhatya' upAdAya azuddhAM ca kRSNAdikAM lezyA parihatya 'pari' samantAssayamAnuSThAne 'prajeta' macchen / tathA gRha syato'nyena pA na chAdayet , tathA'paramapi gRhAre saMskAra maryAda, usmayat parakRtarijhanivAsivAsAdho, anyadapi gRhasthakartavyaM na kuryAt / tathA prajAsu-[strISu ] sammithamA pramAt / etaduktaM bhavati-pravajiso'pi papanapAca nAdiko kriyAM kurvan kArayazca gRhasthI sammizramAvaM bhajate, yadi pA 'praAsu 'zrI svImirza saha yaH sammizrImAnastaM avikalasaMpamArthI parityajediti gAthArthaH / / 15 / / kica je kei logami u akiriyaAyA, annaNa puchA dhuyamAdisati / AraMbhasattA gaThitA ya loe, dhamma na yANati vimukkha // 16 // dhyAphyA-ye kecana asmilhoke akriya AtmAna evaM manyante, akriyAtmAnastu saoNkhyAsteSAM hi mate sarvasvApisthA
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ 79 | dAtmA niSkriyaH parakhane, tathA poka-" akartA dirgaNo moktA, ra kapilavarvAne " iti manAta / akripamedAramA tAI kathaM mokSAvAti 1 evaM pRSTAH santaste sA~khyAH akriye'pyAtmani 'dhUtaM' mokSa pratipAdayanti, veDa va pacanapAcanarAdika snAnArtha jalAvagAhanarUpe pAramme-sAvaghe sakAH, gRhAH loke, mokSakotubhUta dharma zrutadhArivANyaM na jAnanti, kamArgagrAhiNo na samyagapagacchantIti gAcA: / / 16 // puDho ya chaMdA iha mANavA u, kiriyAkirINaM ca puDho ya vAyaM / jAyassa bAlassa pakucha dehaM, pabahatI veramasaMjatassa // 17 // pAkhyA- pRthakchandAH ' pRthagabhiprAyAH, ihAsminmanuSyaloka mAnavAH santi / iha manuSyaloke ye kecana mAnaSAH | pa santi te sarve'pi pRthagabhiprApA eSa santi / athaM pRthagabhiprAyAH ? kriyAprakriyayoH pradhavena, eke kipASAvinA eke. 'kriyAvAdamAbhitAya / eke badanti-"kriyeva phaladA puMsAM, na jJAna phAlaya smRtam / yatA zrImatamogajJo, na jJAnAtmukhino bhavet // 1 // " iti kriyAvAdino padanti / anye etasyiyeNDa prakriyAvAdamASitAH, SaM ca nAnA'bhiprAya mAnaSAH kriyA'kriyAvika prayamvAdamAzrita, mokSakahetu dharmamajAnAmA, bArammamagnAH, indriyaSazagA sAtagArakAzritAzcaitankurvanti-jAvasya 'bAlampa' sadasadvivekaSikalaspa susvaiSiNo dehaM khaNDazaH kRtvA''manA sunAma x samastamoguNai rhitH|
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ Hza pAdayanti, taveSaM paropapAtakriyayA teSAM janmAntaramatAnugandhi aura cIte, ko bhAvaH ? hiMsAdiSu pharmasu prAtasya niranukampazya pA jAtA pragalbhatA-bAya, tyA vairameva pravAIta iti gAthArthaH // 17 // api pa __ AukkhayaM caiva abujjhamANe, mamA se sAhasakAri maMde / aho ya rAo paritappamANe, aTTa sumUDhe ajarAmaruna // 18 // pArupA-kadhinya AyukSayaM ajAnan pArambhapAto 'mamAi pati kimucyate ? mamatvaSAn bhapati+ ' idaM me || ahamasya svAmI' ispe / 'mando ' mAlA sAhasakArI syAva , phAmamogaimbasamA san ahi rAtrau ca dravyApI mammaNapaNigyahA"dhyAnadhyAyI . kAyenApi klizyane / yatA-" ajarAmaraSadbAlA, vistazpate dhnkaamyyaa| zAzvataM jIvitaM caya, manyamAno dhanAni ca // 1 // " tadevaM aTe-iti AsadhyAnI-mRtAH mumUhaH ajarAmasvadAramAnaM manyamAno'pagAbhASyaSa sAyo'harnizcamArambhe praparvata iti bhAvArthaH // 18 / / api pa jahAhi vittaM pasavo ya save, je baMdhavA je ya piyA ya misaa| + " yathA phabiNigmAtA kezena bahumUlya rasnAni prAyojayinyA bahirAvAsitaH / sa ca 'rAmacauradAyAdamayAdAtrI rasnAnyevamevaM namare nayAmI, syevaM vicArAilo nivAzcayaM na dhAvatrAn , divaiva ratnAni pravezayan rAjapuruSaito ratnAni gRhItAni ti" i0 /
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ lAlappatI sevi ya pada moI, anne jaNA taM se harati vitaM // 19 // iyArUpA-'vi' dravyajAtaM tathA 'pazayo' gomahiNyAdayastAn 'jahAhi parispaja, teSu mamatvaM mA kathA II prAnmaSA:-pitrAdayaH bArAdayazca priyamitrA sahapAvakIritAdayaH, ete'pi mAtApitrAdayo na kicittasya paramArthataH kurvanti, so'pi ca vittapazubAndhavamitrA atyartha puna:punarvA lapati-lAlapyate, asamAdhivAna punaHpunarmapate, yaSa prApyupamanopArjivaM viSaM, badanye janAH 'se' tasyApaharanti jIvata eSa [vA, tasya ] mRtasya ca klena eva kevalaM 1 pApabandho maravA pApakarmANi parityajetapayarediti gAthArthaH // 19 // sIhaM jahA khuimigA caraMtA, dUre caraMtI prisNkmaannaa| evaM tu mehAvi samikkha dhamma, dUreNa pAvaM parivabaejA // 20 // ____ yArUsa-yA kSudramagAbaranto-'TacyAmaTantaH sarvato vimyataH parizramAnAH siMdaM vyAghra vA AtmopadravakAriNa || dareNa parihatya paranti, evaM meghASI dharma ' samIkSya' paryAlomya 'pApa' karma dareNa parihatya pariprajeva, saMpamAnuSThAyI | apacArI ca maSen / pApaM ' (nA) sAvadhAnuSThAna siMhamiga mRgaH svahitamicchan parityajediti gAthArthaH // 20 // saMbujjhamANe u gare matImaM, pAbAu appANa nivdduuejjaa| hiMsappasUyAI duhAI mattA, verANuvaMdhINi mahAbhayANi // 21 //
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA-saMdhyamAno no matimAn pApAdAsmAnaM nizrcayet / kiM kRtvA! 'hiMsA' prAvINyaparopaNa, tayA prasUtAni | pAnya zubhakarmANi, tAni duHkhotpAdakAni pante, tathA carAnubandhIni-janmazatasahasradurmopAni, ata eva mahApAnIsyevaM - matvA matimAnAtmAnaM pAsAnilinIditi gApAH / musaM na bUthA muNi asagAmI, NivANameyaM kasiNaM samAhiM / / sayaM na kujjA u na kAravejjA, karatamannapi ya nANujANe // 22 // vyAkhyA-'AptaH ' sazastadupadiSTamArgagAmI ' muniH ' sAdhuSAbAda-mayathArtha ma yUyAt , satyamapi prANyaIN pAtakaM na Sadeta , etanmapArAdavarjanaM 'kRtsne' sampUrNa bhASasamAdhi nirmANa pAhuH, tadeNe supAvAdamanyeSAM pA pratAnAmasi || pAraM svayamAramanA na kuryAt , nApyapareNa kArayetathA puntamapyaparaM nAnumanyeta iti gAthArthaH // 22 / / ucaraguNAnadhikRtyAha muche siyA jAe na dUsaejjA, amuhichapa Na ya ajhovavakne / __bitimaM vimukkeNa ya pUyaNahI, na siloyakAmI ya parivarajA // 23 // pANyA-'' nirdoSe syAva-kadApinAte prApta sasyAhAre sAtha gagaDevAbhyAM na dUSayet , tabAhAre na mUchitaN] jamUJchitA, sakavapi chomanAhAralAme sani gRddhimAmAhArapati / atimAn saMyame, miktA-samAsambanmarega
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ anvena viprAktA, tathA ana-basapAtrAdi, tenArtha:-pUjanArthaH, ma pUjanArthI, tadevambhUto na bhavet / tathA na lokakAmI-kItyarthI kAzana kriyAM kuryAditi, nirjarArthI saMyama pAlayediti gAthArthaH / / 23 / / nikkhamma gehAu nirAbakakhI, kArya viuseja niyANachinne / No jIviyaM No maraNAbhikaMkhI, careja bhikstra balayA vimujhe timi // 24 // ___ vyAkhyA-gRhAnissRtya ' niSkramya ca' prajito'pi bhUtvA jIvite'pi nirAkAjhI 'kArya' zarIraM ' putsRjya' AI nimnatikarmatayA cikitsAdikamavaMgchi anizAno bhavet / tathA jIvitaM maraNa pa nAbhikAra bhikSuH ' sAdhuH 'rala pAt ' saMsAravala pAt karmapandhanAcA vipramuktA saMyamAnuSThAnaM careva, patiH parisamAptyarthe, pravImIti pUrvaSat // 24 // mHmdls`dmh msmybymh smyh `hdh mhnhmy`hmy`h fhy s`yh lyHh lmHh ls`dth ll`myyn lmhn ___ iti zrIparamasuvihitakharataragacchavibhUSaNazrImatsAghuraGgagaNiSarasakalitAyA zrImatrakatAkadIpikApA dazamamadhyayana samAdhyAya samApThamiti / / Anmrammarum.samrammamr
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ athaikAdazaM mArgAdhyayanam / u dazamamadhyayanaM, athaikAdazamaM prArabhyate mArgAdhyayanam , tatreyamAdigAthAkayare magge akkhAe ?, mAhaNeNa miimyaa| jaM magaM ujju pAvittA, ohaM tarati duttaraM // 1 // dhyAnapA-sudharmasvAmina prasi jamdhUmvAmI pAha- katara kimbhUto maaggo'pvrgaavaatismrth| pratipAdito ? magaSatA || mAinena matimattA, mani:-kevalazAnAkhyA yasyAstvamau matimasteina, yaM prazasta mAtramArga mokSagamanaM prati praguNaM aju-bhava, vadevambhUtaM mArga-jJAnadarzana cAritrAtmaka prAppa labdhvA prANI oSamiti bhavaugha-saMsArasamudraM tarati, atyantadustaramapi helayA | prANI tarati iti gAthArthaH // 1 // sa eva pRcchakA punarapyAra taM maggaM Nuttara suddhaM, sacadukkhavimokSaNaM / jANAsi NaM jahA bhikkhU!, saMno hi mahAmuNI! // 2 // ___gANyA-po'sau mArgaH samvahitAya sarvajJenopadiSTasta mArgamanuttara-sarvoskRSTa, sarvadAkhebhyo vimocaka, he bhidho yathA | | vaM jAnISe 'Na'miti vAkyAlakAre, he mahAne / tathA khaM [na:-asmAkaM ] kavayeti // 2 // pApyAmAkaM yuSmatpratyayeneva prAciH syAttathA'pyanyeSAM mayA kimbhUto mArgaH kapanIyaH ? ityabhiprAyavAnAjaha No kehe pucchejjA, devA aduva mANusA / torsa tu kayaraM mamgaM, Aikkheja ? kahAI go||3||
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA- ' yadi ' kadAcico 'smAn kecana sulamabodhayaH saMsAramayodvignAH sampamA pRcheyuH kete ? devAstathA manuSyAH, tayoreva praznasadbhAvAt na tiryamairathikA / pRccheyuH atha teSAM pUchatAM kavaraM mArgamahamAyAsvakaSye 1, devadasmAkaM tvaM jAnAnaH kathayeti gAthArthaH // 3 // evaM pRSTaH sudharmasvAmyAha jar3a ko kei pucchejA, devA abuva mANusa / tesimaM paDisAIjA, maggasAraM suNeha me // 4 // ' vyAkhyA---' yadi kahAnI-SmAna deza manuSyAH sambhAga pRccheyuH teSAM pRcchata iyamANaM SaDjIvanikAyazcApravaNaM jJAnadarzanacArAtmakaM muktimArga prasAdhakaM pratikathayet mArgasAraM mArgaparamArtha, yaM bhavanto'nyeSAM pratipAdayiSyanti tanme - mama kathayataH zRNuta yUyamiti gAthArthaH || 4 || punaH sudhasvAmyAda-- 2 1 aNuputreNa mahAghoraM, kAsaveNa patreiyaM / jamAdAya io putraM samudaM vatrahAriNo // 5 // vyAkhyA--yathA'haM anupUrveNa ' anuparipATyA kathayAmi tathA mRNuta yUtham kimbhUtaM mArga ? kApuruSaH sAma pravezapat-duradhyavasettrAnmahAghoraM - mahAbhayAnakaM 'kAzyapena bhIvarddhamAnasvAminA 'praveditaM praNItaM mA kathayi vyAmItyanena svamanISikAparihAraH kRtaH / yaM zuddhaM mArgamupAdAya isa ' iti sanmArgopAdAnApUrNa - mAdAmeSa dustaraM saM sAre mahApuruSAstaranti vyavahAriNo mAnapAtreNa samudrabhitra yathA hi sAyAtrikA vaNijo pAnapAtreNa samudra taranti tathA mAdhavo'pi sampagdarzanAdinA mArgeNa dustaramapi manauSaM varantIti gAthArthaH / / 5 / 6 1
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ E . - - | atariMsu taritege, sarissati aNAgayA / taM socA paDivakhAmi, jaMtayo ! taM suNeha me // 6 // Nil NyAkhyA-mArga samAzritya navo'nantAH satyA azeSa karmakSayAt saMsAramatIdhu-stIrNavantaH, sAmpratamapi saMkhyeyA|| svaransi, mahAvidehAdau sarvadA sidisa-dAvAt , anAgate ca kAle anantA epa jIvAstariSyanti / evaM kAlatraye'pi saMsAra samadrotArakaM bhASamAgna tIrthakAdirUpadira, nAI samyaka zrutvA yusmAkaM pratipAdayiSyAmi / sudharmasvAmI jambUsvAminaM nizrIkRtyAnyeSAmapi jantUnA kathayatIti, etadeya darzayitumAha-he jantayo ! abhimukhIbhya taM-cAritramArga mama kapapatA | | bhUyuta pUmiti gAthArthaH / / 6 // cAritramArgaspa prANAtipAtaviramaNamUlalArapUrva jIvasvarUpanirUpaNArthamAhapuDhapIjIyA puDho sattA, AujIvA tahA'gaNo / bAujInA puDho sattA, saNarukkhA sabIyagA // 7 // yArUpA-pRthidhIjIvAste ca pratyekazarIrupAta pRthaka ' pratyeka sapA-jIcA apgntvyaaH| tathA ApA-agnikAyAzca tathA'para bApujIvAH, ete sarve'pi pacamacA-pratyekazarIriNA, vakSyamANavanaspatestu sAdhAraNazarIratvenApRthaktvamapyastIti / tatra manaspatikAyo dvidhA sAdhAraNa pratyekama / tatra saNAni-dAdIni pravAzya-mahakArAdapaH / sapIjAzca[saha pojeH] zAligodhUmAdibhirvasanta iti sapIjakA | po sarve'pi vanaspatikAyikA: avagansadhyA iti gAvArthaH / / 7 / / | ahAvare tasA pANA, evaM chakAya AhiyA / icAva eSa jIvakAe, nAvare vijaI kAe // 8 //
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA-mugamaiva, x nabara-etAvanta eva jISAH panakAyalakSaNAH, nApare kecana jISAH santIvi gAvArthaH // 8 // . | sabAhi aNujuttIhiM, maima pddilohiyaa| sabe akaMtadukkhA ya, ato sabena hiMsayA // 9 // zyAkhyA-sarvAbhirapyanuyaktibhiH-pRthivyAvijApAnakAyasApAna anusAmA masimA dhivyAdijIpanikAyeSu jInararya prasAdhya 'pratyupekSya' paryAlocya, tathA sarve'pyakAntadAsA:-dAladipaH mulArthinaSa [iti ] matvA || | matimAn sarvAnapi prANino na hisyAviti manokAyakarmabhiH kusakArivAnumatimiva navakena medena pa tat pIkAkAriNa || upamardAbhiSartanIyamiti gAthArthaH // 9 // payaM khu nANiNo sAraM, jaMna hiMsaMti kavaNa / ahiMsA samayaM ceva, patAvataM vijANIyA // 10 // vyAkhyA-+etadeva jJAnino zAnasya sAraM yarakacAna prANinamaniSTAvaM sukhArthinaM na hinasti, viditAgamArthasyaisadeSa sAraM-yana prANAtipAsAbhiSana, bAnamapi paramArthatastadeva-patkizcitpANAtipAtAbhivartana, prANIpIDAkAriNo jJAnamapi akSAnameveti saravaM, yatA-"kitAe padiyAe, payakoDIe palAlabhUpAe / jaridhattiyaM na nAyaM, parassa pIhAna x" athApare prasAH prANino-dvinicatuSpavedriyA, evaM paTakAyA aakhyaataastiikRtiH|" iti hrss| +" khurvAkyAlaGkAre nimaye vA" iti harSa / kisayA paThitayA papakoTyA pallAlabhUtathA / yautApatra mAtaM, parasya pIthA na kasyA // 1 // 34
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAyacyA || 1 | " "devamahiMsApradhAnaH samaya AgamaH, tamevambhUtaM ahiMsApradhAna zrAgamaM etAvantameva vijJAya, kimanyena bahudAparijJAnena ? etAvataiva kAryasiddheH etAvatA ahiMsAmadhAnaM samayaM zAtvA na hiMsyAt kaJcaneti gAthArthaH // 10 // sAmprataM kSetrapANAtipAtamadhikRtyAha ahe tiriyaM ca je kecha tasthAvarA / saGghastha virati kujA, saMti nivANamAhiyaM // 11 // vyAkhyA - Urdhvamasti ca ye kecana prasastathA sthAnAstatra sarvatra asasthAvaramedabhi viratiM prANAtipAtaniryAt paramArthata evameSAsau vA bhavati yadi zAstrA prANAtipAtanivRttirvidhIyate, tanizvezva pareSAmAtmanazca zAnvite, pato viratimaso nAnye kecana vimyanti nApyasau bhavAntarepi kRtaviddhimeti / tathA nirmANamapyetadeva yatprANAtipAdAbhivarttanaM, zAntistathA nirvANamiti matvA prANAtipApanivRci kuryAditi gAthArthaH // 11 // kipabhU dose nirAkiyA, Na virujjhekha kennii| maNasA vayasA cetra, kAyasA ceva aMtaso // 12 // "byAkhyA - prabhurvazyendriyaH, sa evambhUto 'doSAn ' midhyAtvAviratipramAdakaSApayogA nirAkRtya kenApi prANinA sArddhaM na vibhyeSana kenacitsaha virodhaM kuryAt, manasA vacasA phApena ' anvazo' yAvajIvaM na kenApi saha birodha kuryAditi gAthArthaH // 12 // saMDe se mahApAtre, dhIre dattesaNaM care / yasaNAsamie nizzuM vajjayaMte asaNaM // 13 //
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ byArUpA AzramadvAranirodhena saMvRtaH samikSurmadAH- vibudvigna dayAmeSAM caret pacaNIyaM gRhNAtItyarthaH / evaMvidhaH sAdhuH eSaNAsamitaH anevaNAM varjayan saMgamamanupAlaye deti gAthArthaH / / 13 / / aneSaNIya parihAramadhikamA bhUbAI va samArambha, tamuddissA tha aM kaDaM / tArisaM tu na mihijA, annapANaM susaMjaya // 14 // vyAkhyA - bhUtAni samArabhya ['taM '] sAdhumuddizya sAdhyarthaM 'paskRtaM tadupazpitamAhAropakaraNAdikaM vAdhya bha pAnakaM ca susAdhurna gRhIyAt nAbhyacaret / evaM tena mAgnupAlito mavatIti gAdhArthaH // 14 // kipUrvakammaM na sevenA, esa dhamme busImao / jaM kiMci abhikakhejjA, sayyaso taM na kampae // 15 // byAkhyA - bhASAkarmAdyavizuddhi koTyavayavenApi saMpRktaM pUtikarma procyate tadevaM pUtikarmadoSadRSTaM AhArAdikaM na senova, eSa dharmaH 'busImao' ti samyakasaMyamaSataH, ayameva samyakamArgI - sAghurazuddha mAhArAdikaM pariharatIti / tA va madhyazuddhatvenAmita kizcidasyAhArAdikaM tat sarvazaH sarvaprakAramadhyAhAropakaraNaM pUtikarma bhoktuM na kalpata iti gAthArthaH // 15 // kiJca 4 nANujANejA, AyaguNe jiiMdie / ThANAI saMti saGkIrNa, gAmesu nagare vA // 16 // vyAkhyA - marmazraddhAnatA grAmeSu nagareSu [va] 'sthAnAni' AzrayAH 'santi' vidyante / tatra tat sthAnAbhitaH kaSa
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ moina phila varmathaddhAlutayA kupatahAganamanaprapAmatrAdikA x prANyupamaIkAriNI kriyA kartukAmaH kazciddharmabuddhadhA pRcchena-padaI patahAgabananAdiko pUrvoko kiyA karomi ? asti kazciddharmo na vespeSaM pRSTaH sAdhuH kiM kuryAt / tatra sadupa| roSAlayAvA[i] prANino mantaM nAnujAnIyAt / kimbhUtaH / AtmanA-manovAkAyarUpeNa guptA AtmaguptastathA jitendriyaH san sAdhuH sAvadhAnuSThAna nAnumanonita gAnArthaH / " !! tahA giraM samArabbha, asthi punati no thae / ahavA nasthi pugnaMti, ekameyaM mahabbhayaM // 17 // vyAkhyA-kenacidrAmAdinA kUpavAnanasatradAnAdiprayatena pRSTaH sAdhuH-kimasmadanuSThAne asti puNyamAhostrinAstItyevambhUtA gira 'samAramya nizamyA''thitya kA asti puNyaM nAsti vA isyumapacApi mahAmapamiti matvA nAnumanpekSati mAyArthaH // 17 // kimayaM nAnumanyeta ? ityAdANaTUyA ya je pANA, hammati tasathAvarA / tesi sArakkhaNaTrAe, atyi putaMti no vae // 18 // vyAkhyA-amapAnadAnArthamAhArapadaka va pathanapAnAdirUpA kriyayA pakhananAdikapA copAlpayetatra pasmAinyanve pApAyante prasAH sthAvarAma jantavastasmASA (saMrakSaNArtha-rakSArtha sAdhurAmagupto'stpatra bhavadIye'nuhAne puSyamityevaM 1 IN no vadedisi gAbhArthaH / / 28 / / yayevaM nAsti puNyamityevaM grUyAdityAi x sannAdikAM-pAcazALAdikAm / S - S
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ 444 jesiM taM uvakappati, annapANaM tahAvihaM / sesi lAbhatarAyaMti, tamhA Nasthiti no vae / / 19 // | pyArUpA-aipo jantUnAM kRte tadamapAnAdikaM kila dharmadhuzyopakalpayanti-tathAvidhaM prANyupamaIdoSaduSTa niSpAdapanti, taniSedhe ca yamAzeSA-mAhArapAnArthinAM talAbhAntarAyo-vighno bhavettadabhAvena tu [3] pIDatherama, tasmAt kRpakhananasatrAdi ke karmaNi nAsti puNyamityeSamapi no aditi gAthArthaH // 19 / / enamevArtha punarapi spaSTataraM vibhaNipurAhaje ya dANaM pasaMsati, vadamichati pANiNaM / je uNa paDiseiMti, vitticcheyaM kariti te // 20 // ___vyAkhyA-ye kaMcana prapAsatrAdikaM dAnaM pahanA jantUnAmupakArIti 'prazaMsanti' sASante, te paramArthAnamiyAH prabhasataraprANinA tatprazaMsAdvAreNa tepo prANinAM ' vadha' prANAtipAtamicchanti, badAnaM va prANAtipAtamantareNa na bhavet / ye punaH kila sUkSmadhiyo vayaM-gItArthA ityevaM manyamAnA bAgamasadbhAvamazAnanta! 'pratiSedhayanti' niSedhayanti te'syagItArthAH prANinAM 'iciracheda' lAbhAntarAyaM kurvantIti gAthA: / / 20 // ___ tadevaM rAjJA anyena SA IzvareNa kRpatahAgayAgasatradAnAdhatena puNyasakAcaM paTapakSubhiryavidheya ThadayitumAha-- duio vi te na bhAsaMti, asthi vA nasthi vA punno| AyaM rayassa hicANaM, nimANaM pAuNaMti te||21|| ___ vyAkhyA-papasti puSpamityevaM vadepustadA'nantAnAM jIvAnAM sUkSmabAdarANAM sarvadA prANa tyAga eka spAya, prIgana
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAtra punaH[sampAma] sapakAlIya, ato'sti-puNyamityevaM no vadet / nAsti puSpa misyapi na vaktavyaM, ityevaM yahAM tat pratiSedha eva satto bhaveta va pratiSedhe kRte sAmantarAmA myAt / tato dvidhA'pasti nAsti yA puNyamityevaM te sAyA punarna mApanta, kintu pRSTai sahirmonameSa samAzrayaNIyaM, nirvandhe tvasmAkaM dvipasvAriMzadoSArjita AhAraH kalpate, evaMviSaviSaye'smAkaM samathUNAmadhikAra evaM nAsti sadevamubhayavA'pi bhASite / rajasaH' karmaNa 'jAyo' lAmo bhavati + tatastamArya rajaso kA maunenAnayayabhASaNena yA hissA spasyA te anavaprabhASiNo nirvANaM-mokSaM prApnuvantIti gAthArthaH // 21 / / api - nibANaM paramaM buddhA, NakkhattANa va cAMdamA / tamhA sayA japa daMta, nivANaM saMpae muNI // 22 // | jyAlayA-yemA paralokArthinAM puddhAnAM nirvANa, tatparamaM pradhAna, buddhAstu nirvANamevAbhisandhAya prahalA, batasta | evaM pradhAnA, nApare iti / yadi kA yathA nakSatrANAM candramAH pradhAnamAvamanumapati, evaM lokasya nirmANaM paramaM pradhAnamevaM 'mahA' abagatatayAH pratipAdayantIti / yasmASa nirmANa pramAnaM tasmAtsadAsarvakAla 'niHsAdhayaMtA' prayatnavAna | 'dAnta: indriyanaundriyadamena, nirvANamabhisandhaye-girvANa 2 // bujjhamANANa pANANaM, kizcaMtANa sakambhuNA / AdhAti sAhu taM dIvaM, patidvesA pavuccasI // 23 // + yathA poktamabhya:-"sasya vapre pApInItaM himakarasavalaM bAri pItvAprakAma, nyujimmAzeSakRSNA: pramuditamAnasaH pAnyasAcI bhavagviAlogIte jakhaudhe vinakarakiraNekhanantA vinAza,tenodAsInamA jati munigaNaH pavAvAcyA vikAya // // " ityaadi| PLA L - - - - - - . . -.. - - . .. - ... . . savAta kriyA
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ } - saMsArasAgare midhyAtvarUpAcAdirumAnAnAM prANinAM tathA strakarmaNA nikRtyamAnAnAM chidyamAnAnAM tIrthadanyo nA gaNavarAcAryAdikaH paramakAruNiko'tyantavatsalaH saMsteSAM prANinAmAcA 'sAdhu zobhanaM dvIpamAkhyAti madhyAdarzanAdikaM samAzrimati / SA samyagdarzanAdyavAptiH pratiSThA' mokSAkhanAsi sAdhyA saMsAraabhinivAriNIti gAthArthaH // 23 // 1 kIbidhena va ayamAzvAsadvIpaH kathyate ityAha- Apase savA daMte, chinnasopa aNAsave / je dhammaM sukhamakakhAti, paDipunnamaNelisaM // 24 // vyApA-ya AtmaguptA sadA dAntaH tathA saMsArotA tathA anAbhavaH, sa eva zuddhaM dharmama khyAti, nApaH / kI dharma pratipUrNam - sarvaviratirUpaM, anInaM nirupama miti gAthArthaH // 24 // tameva avijANaMtA, abuddhA buddhamANiNo / buddhAmo titha mannaMtA, aMta ete samAhie // 25 // vyAkhyA - tamevaM zuddhaM dharma paripUrNa manI hamajAnAnA 'aprabuddhAra' avivekinaH paNDitamAnino' vayameva dharmasama pratibuddhAH ityevaM manyamAnAH bhAvasamAdheH samyagdarzanAkhavAdante - paryante dUre varttante / te ca sarve paratIrthikAH draSTayA iti gAthArthaH || 25 || kimiti te bhAvasamA dhere varttante vAha te va bIodagaM ceva, tamuddissA ya jaM kaDaM / bhobA jhANaM zivAyati, akheyatre'[a] samAhiyA // 26 //
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ nnn m / 8 // vyArUpA - te ca paratIrthikAH jIvAjIvAdinavAnabhijJAH santo 'bIjAni' zAligodhUmAdIni tathA 'zItodakaM aprAkodakaM taca uddizya-tadbhakairyadAdAnAdikaM niSpAditaM tatsarvamavivekitayA mukyA, punA rasalolupatathA auzikabhaktakRte A[ dhyAnaM ] dhyAyanti / na DikasukhArthinAM parigrahArambhiNAM dharmadhyAnaM bhavati / tathA te paratIrthikAH kathambhUtAH 1 dharmAdharmavide agAstathA asamAdivA, 14 :- prAyeNAdhyAyinastvantoSiNa evaM bhavantIti gAthArthaH // 26 // 2 9 jahA kAya kAya, kulalA maggukA siddI / macchesaNaM zriyAyaMti, jhANaM te kalasAimaM // 17 // vyAkhyA -- yathA daGgAyAH pakSivizeSAH matsyAnveSaNaparaM dhyAnaM dhyAyanti te hi pakSiNaH AmipajIvino madhyaprApti dhyAyanti evambhUtaM ca dhyAnaM ArtharaudraSpAnarUpatayA ityanta kaluSamadhamaM ca bhavatIti gAdhArthaH / / 27 / dAntikaM darzayitumAha evaM tu samaNA ege, micchadiTTI aNAriyA / visaesaNaM jhiyAyaMti, kaMkA vA kalasAhamA // 28 // vyAkhyA -' etra' miti yathA daGgAdayo matsyAnveSaNaparaM dhyAnaM dhyAyanti takhyAyinatha kaluSAdhamA manti evaM mithyAyaH zramaNAH anAryAH zAkyAdayo viSayANAM prAptiM dhyAyanti, rAjyAbhinaya kaGkAmA ma ntIti gAthArthaH // 28 // -
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ suddhaM magaM virAhitA, ihamege u dummatI / umaggagayA hukkhaM, ghAtamesaMti taM tahA // 29 // ___vya nyA. eke zApAmA zukramA samyagdarzanAdika mokSamArga kumArgapralapaNayA virASpa ihA-smin | saMsAre mokSamArgaprarUpaNA prastAya SA eke-'nyanI yA 'durmatayaH / kamatayaH / unmAggeNa ' saMsArAbatAraNarUpeNa 'gatA' prAsAH santa unmAgarmAgatAH dukha-maSTaprakAra karma asAtodayarUpaM va nathA pAta pAnnaH sanmArgavirAdhanayA unmArgagamana | ca eSante anyepayanti, durastramaraNe zatazaH prArthayantIti mAdhArthaH // 29 // atha zAkyAdInAM dRSTAntapUrvakamAjahA AsAviNi nAvaM, jAiaMdho durUhiyA / icchatI pAramAgaMtuM, aMtarA ya visIyatI // 30 // vyAkhyA-yathA Anyandha 'AmAviNI' tacchidrA nAvamAruma pAsmAgantumicchati, na cAsau macchidratayA pAragAmI bhavati, kintayantAle eca nimajatIti gAthArthaH // 30 // | evaM tu samaNA ege, micchadiThI aNAriyA / soyaM kasiNamAvanA, AgaMtAro mahAbhayaM // 31 // dhyArakhyA-prayameva zramaNA eka zAmpAdayo mithyAdRSTayonAryA mAvasrotaH karmAzrayarUpaM kRtsnaM sampUrNamApanA: santaste mahAbhayaM nAskAdisvabhAvaM duHkhamAgantAsa-AgamanazIlA bhavanti / na teSAM saMsArodadherAstrAviNIM nAbo stharasthitAnAmeyocaraNaM bhavatIti mAthArthaH / / 31 // evaM zAsthAdayaH zramaNA miSyAmyo'nA saMsArasrotasamApanAH santo mahAmayaM narakAdiHlamA numanti, tata
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ idamupadizyate 1 imaM va dhammamAdAya, kAsaveNa paveiyaM / tare soyaM mahAghoraM, attatAe parivae // 32 // vyAkhyA - idaM dharma tacAritrArUyaM AdAya ' gRhItvA kAzyapena ' zrIvarddhamAnasvAminA praveditaM saMsArasrotaH samulaSya ' taret ' pAragAmI syAt / kathambhUtaM saMsArasrota: ' mahAghora' durutAratvAnmahAbhayAnakaM tadevaM kAzyapena praye ditaM dharma samAdAya mAdhurAtmatrAyI AtmatrANAya pariprajet saMyamAnuSThAyI bhavediti gAthArthaH // 32 // - * virae gAma mehi, je keI jagaI jagA / tesiM attutramAyAya, thAmaM kuddhaM paricaya // 33 // vyAkhyA---prImi yati saMsArovare pRthiyAM jagA ' iti jantavaste sarve'pi jIvitArthinasteSAM duHkhadviSAmAtmopamayA duHkhamanutpAdayan tatpAlane sAmarthya kuryAdvatveSa saMcamAnuSThAne parivrajediti gAthArthaH // 33 // saMyamavighnakAriNAmapanayanArthamAha I atimANaM ca mAyaM ca taM parikSAya paMDie / sabameyaM nirAkizvA, nivANaM saMghae muNI // 34 // "kapiJcAsyAyaM pATha: - " huA nikAvU gilANastra, agilAe samAhie // " bhikSuH- sAdhugnazva vaiSAzyama kAno- paribhAvAkunamadhinA-khAnazya samAvimutpAdayan / " iti harSa0 / devI 1
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkhyA-cArikhamatikramya yo [mAno] varcate so'timAnA, cakAsarakoSo'pi parigRnave / evamatimAyAM atiloma ca], samevambhavaM kaSAdhamAta saMyamaparipandhinaM 'paNDito' vivekI parikSApa sarvamenaM saMsArakAraNabhUtaM kaSAyasamUha nirAkalpa nirvANamanusandhayeva / sasipa kaSAyakampake na saMpamA samyaka saphalatA pratipadyate / tadukkA-sAmanamaNucaraMtassa, kasAyA jassa ukaDA TuMti / mama urakhapuSaphaniphassa cArittaM // 5 // " ini, tasminiSphale na moSasammakaH, ataH kaSAyaparityAgAt prazastabhAvAnusandhAnena nirmANa mAdhayediti gApAthaH / / 34 // ki| saMdhae sAhadhamma ca, pAyadhamma nirAkare / uvahANavIrie bhikarava, koI mANaM Na patthae / // 35 // ___vyAkhyA-sAdhudharmaH zAntyAdiko vazaprakAra sampandanacAripAkhyo vA, te prAdhurma manusandhayet-ddhimApA'pApa'pApopA nikAraNa 'dharma' pamAnAnaM nirAkuryAt / sathopadhAna-tapaH, patra papAzacyA vIrya / yasya sa upadhAnavIyoM bhikSuH, krodha mAnaM ca na prArthayena varddhaye hA iti gAthA: // 35 // adhevambhRtaM gAtramArga kiM bartamAnambAmyevopadiSTavAn / utAnyepItyetadAnazyAIje ya buddhA atikatA, je ya buddhA aNAgayA / saMti tesiM paTTANaM, bhUyANaM jagatI jahA // 38 // vyAkhyA-the khudA-stIrthakRto'tIte'nAdike kAle'nantA atikrAntAste sarve'pevaMvidhaM bhAvamArgapadiSTavantaH / 1 bhAmaNyamanucaravaH kaSAya yasyorATA bhavanti / manyemapuSpamiva niSphaLaM sabhya pAritram // 1 //
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ Sr. El // tathA ye jAnAgatA- bhaviSyadananta kAlamAvino'nantA evaM te'pyevamevopamyasiSyanti / cazabdAt vartamAna kAla mAvinaH saMkhyeyAste'pyevameopadizanti kurvanti ca / eSA te sarve'pyenaM bhASamArgamuktavanto'nuSThitavantatha teSAM sarveSAmapyaIta pratiSThAna - mAdhAro mokSaH, sa zAntisteSAM pratiSThAnaM ko bhAvaH 1 yathA ' bhUtAnAM sthAvarajaGgamAnAM jagatI ' trilokI pratiSThAnaM, evaM te sarve'pi buddhAH zAntipratiSThAnAH, etAvatA 'zAntiH sarvajIvAnoM dayA, saiva sarvadharmANAM mUlaM ma 'pyantaH prarUpayantIti gAdhArthaH / / 36 / / " 1 a NaM zrayamAnaM, phAsA uMcAvayA phuse / paNa tesu viNicaNejA, vApazeva mahAgirI / / 37 / / vyAkhyA--' atha ' bhAvamApratipazyanantaraM taM bhikSu sparzAH parISahopasargarUpA: + , uccAvacA gurulaSavaH 'spRzeH' abhidraveyuH sa ca sAdhusrabhitaH saMsArasvarUpaM vidan karmanirjage ca mAtrastaiH parISopanyAt / na saMyamAnuSThAnAda manAgapi bicalet / kimiva ? mahAvAtairiva mahAgiri - meruriti gAyArthaH // 37 // saMbuDe se mahApane, dhIre dattesaNaM care / niSkuDe kAlamAkhI, e (yaM) vaM kevaliNo mayaM // 38 // ti bemi , vyarUpA - sAdhusaMtaH saMvarayuktaH, mahAprAzo vIraH sa evambhUtaH pareNa date sasyAhArAdike bhUSaNAM caret / tathA 'nirvRtaH kazayopazamAcchItIbhUtaH 'kAla' mRtyuM yAvat abhikAn etanmayA prAkRtipAditaM tat 'kevalinaH ' sarvasya mataM / taca jambUsvAminaddizya susvAsyAha / tadetadyayA mArgasvarUpaM prati tanmayA na svamanISikayA
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathitaM, kiMtAI ? phevalino manamityevaM mayatA prAsamiti gAthArthaH // 28 // [itiH parisamAparthe, mavImIti pUrvapat ] iti bhIparamasuvihitasvarataragacchavibhUSaNa-dhImatsAdhurAgapiyaragumphitAyAM zrIpatrakatAkadIpikAyAM / Immmmmmmm .. mAgmAMdhyayanamekAdazaM sampUrNamiti / atha dvAdazaM samavasaraNAbhidhamadhyayanam / Premmmmmmmmmmm uktamekAdazamabhyayanaM sAmprataM zAzamArabhyate / cattAri samosaraNANimANi, pAvAyA jAI puDho vayaMti / kiriyaM akiriyaM viNiyaMti taiyaM, annANamAiMsu cautthameva // 1 // vyAkhyA-patyAri ' samavasaraNAni ' pastIthikAmyupagamasamUharUpANi, yAni prApAdukAH pRSachApaka prabadanti, tAni | cAni anvarthAbhidhAyibhiH saMjJApadainirdiyante, tapathA-eke kriyAvAdinaH eke akriyAvAdino vinayavAdinasyeke, [ eke acAnamAdina iti gAthArthaH / / 1 // athAzAnavAdina eSa sarvathA asampaddhapratApinA, atastAnevAdAvAha--
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ annANiyA tA kusalAvi saMtA, asaMthuyA no vitigicchtinaa| akoviyA Ahu akoSiyehiM, apaNANuvAI ya musaM vayaMti // 2 // vyAkhyA-aglAnidhAstAvadanti-vayameva 'kuzalAH' nipuNAH, nAnye, evaM vadanto'pi te 'asaMthugA' iti yasaMstuvA, ajJAnameva bheya ityevaMvAditathA asampadAma, asastutatvAdvicikitsA-cicabhrAnti ' na dIrNAH' nAtikAntA, vicamrAntisteSAM na sampagapagatAx, ataste'mAnavAvinaH svayaM 'akodhidA!' dharmopadezaM prati anipuNAH, tato'koridebhya eva spaziSyebhyaH 'AhuH' kathitayantA, yathA-azAnameva ayA ityAdi prarUpayanti / te zicyA api tadeva manyante, mukhatvAt " sarisA sarisesu ratiiti vacanAt / evaM te apalopyAdino mRSAbhASiNo dheyA iti mAthArthaH // 2 // sAmprataM vinayavAda nirASikI pramate x "sabAhi-kecitsaka manyante kecitaM niveSayanti, eke sarvagamAramAnaM vadanti anye dehamAtra, apareGguSThaparvamA kecana zyAmAkatandulamAtra, adhye mUsamamUrta izyamadhyamantima chalAdasthitaM ityAvi, ekAmekavAkyatA kayaM syAna,nAtizayAnI kadhivarita pAkya pramANI kriyate, bAbAnavatA pramAko boSA, tabo baramazAnameveti vadanta zvisanAsi mAsikAmanA:" iti hrss| samAH maraNeSu rpnce| . -- --.
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ sacaM asacaM iti ciMtayaMtA, asAhU sAhuci udAharaMtA / ame jaNa veNaiyA aNaMge, puTTA vi bhAva viNaiMsu NAma / / 3 / / vyAkhyA-'satya' saMyamasadamasyamityevaM cintayanto'satyaM satyamiti mnymaanaaH| etAvatA satyamasatyamiti asatyaM ca satyamiti, vinayAdeSa mokSa ityetadasatpamapi satyatayA manyamAnA, tathA asAdhumapi vandanAdikA vinayapatipakpA sAdhumityevAdAranta:-pratipAdayanto na samyagyathA'vasthitadharmaspa parIkSakAH, kaI 1 yataste vinayAdeva dharma ityevaM puphivikalaM bhASante, ke pate evaM mAente / ityA-'jeme jaNA gheNAyA aNege ' ye imejanA ina-prAkRtapuruSA daSa, papA prAkasapuruSA:-pAmarAH vinayAdeva kevalArasvargamoThayAtirityevaM mApante, guNAguNavizeSo nAparo modhakAraNA, binayasyaiSa prAdhAnyaM / evaMvidhA vinayavAdinaH kiyantaH ? ' aNege' ameke, dvAtriMzadabhisvAda-baharaH, 'pUDhA dise vinayavAdinaH pRSvA api parainiyAdeva mokSAvAsirispeSaM vyaneSu-vinItavantaH / 'nAma' iti sambhAvanAyo / sarvadA sarvaspa siddhaye vinayaM mAhitayantA, "nammAna kalpANAnAM sapA bhAjanaM vinaya " iti vacanAditi gAthArthaH ||3|kin aNovasaMkhA iti te udAhu, aTTe sa obhAsati amha evaM / laSAvasaMkI ya aNAgapAhi, No kiriyamAsu akiriyavAdI // 4 // vyAkhyA-samyag yathAmasthitArthaparijhAna-upasaMsthA, na upasaMkhyA ' anupasaMkhyA ' aparimAnaM, vena jyAdA ka
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ TV matayamse vainayikA ajJAnAcchAditA iti udAha' kathayanti / yathA ' stro'rthaH / svargamokSAdikA sarvo'pi sarvasya / vinayapratipaNyA asmAkamavabhAsate-Avirbhavati, prApyate, asmA mate sarvo'pyoM vinayapratiSazyA sibyatIti ( pratyuttare dIyate) mAvA, iti vinayagadimataM / tatra pratiSidhIyate-kasmAdinayAdarthasiddhiA, kintu sabhyagdarzanAdisammave sati binayasya kasyApabhAmA jati monisamitI vinayopetaH sarvasya pratayA nyatkAra + maSApnoti / tataya vivakSitAryAnabhAsanAmAvAnepAmetra vAdinAmajJAnasAtatyamevAvaziSyate, nAbhipretArthAvAgniriti / ukkA vainayikA sAmpratamakriyAnAdidarzanaM nirAcikIrSurgAthApAImAha- lapAyasaMkI 'svAdi, 'sarca' karma, tasmAdapanadi -apamanu zIlaM yeSAM te laSApArino lokAyatikA zAkyAdayazca sarve'pyakriyAvAdinaH kriyA na manyante, kSaNikatvAtsarvapadArthAnA, "kSaNikAH sarvasaMskArAH" iti vacanAt paskimitikrayate tatsarvamanAyatamevIcyata ityakriyasva, kriyAM vinA kameSo'pi nAsti, evaM te akriyAnAdina ucyanta iti gAcArthaH / / 4 // sammista bhAvaM sagirA gahIya, se mummuI hoti aNANuvAdI / + " mpakArassu siraskripA" iti imaH lo. 141 / " tiraskAre parImASA, parAparSabhito bhavaH // 68 / / nyakAra: sAnakAra: syAt "ni samdhalAkaraH koza myag nimne niikaalsrpyo|" syanekAH 1-7 / hamAvidhAmAyato vikAra' eva samIcInamAbhAti para mAyanosanA sanayAdaroM mpatkAra 'eSopaSThabhyate /
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ imaM dupakkhaM hamamegapakkhaM, AiMsu chalAyataNaM ca kammaM / / 5 // upAkhyA-te lokAyatikAH 'khapisa svaSAcaM gRhItA []mizramA majanta, etAvatA svavAdaiva padAH, yasyeca padArthasyAstitvaM tasyaiva nAstitvaM pratipAdayanti, yasyaiva nAstitva pratipAdayanti tasyaitrAstitvaM pratipAdapanti, evaM mizrImAvaM majante / yadi te jIvAdipadArthasya.. sabaisyApyamAeM manyante tasmina emAmAtra pravipadyante, tathA ziSyasya zAkhasya cAmA pratipadyante / yadi sarvazUngatA tAI kA kasyopakulale ? sarvAbhAvaprasAda , AtmanaH zimyANAM zAstrasya pAbhAvo jAyate / evaM te sarvAmASapratipAdanAt ayambaddha palApinaH santa mizrImAvaM svayAcaiva / pratipadyante / tathA sokhyA apyAtmanaH sarvavyApitvaM manyanne prakriyanvaM ca, evaM sAhayA adhyasamaJjasamApiNaH, pataste'pyakriyamAtmAnamabhyupagacchanto bandhamokSamadrAvaM ca svAbhyupagamenaiva mammizrIbhASa brajanti / yataH saukhyAnA prakRtiviyoge mokSaH, yadyevaM tadA bandhaM vinA na mokSaH, pUrva karmaNAM bandhastato movA, karmavanyastu kiyA vinA na spAra mokSo'pi kriyAM binA na spAda / etAvatA AsmA'pi sakriyaH, evamAtmanaH sakriyatvaM svAdha pratipatra sAruparevaM svavacanenaivAtmano'kriyatvaM vyavasthApya punarbandhamokSaprarUpaNa yA pAramani sakriyastraM pratipana, evaM mizrIbhAvaM sA~khyA nAmapyAyAtam / sarvadaninAmapi ceyamiti / etadvArSikAmAya varzitamasti / apara TIkAso'ragantavyamiti / evaM savo'pi Mi pakhAdisamUhaH syAhAdinA ratudRSTAntAlI kriyamANA san samyagutaraM dAtumasamoM paskizanabhASitayA " mumbaI
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ / hoha "ci gar3hadabhASitvenAvyaktabhASI bhavatira, na kimapi vastumalam / tathA " aNANubAI" syAdAvinoktaM sAdhana manubadituM zIlamasyemuvAdI, tattaspinA nanuvAdI, KaalmaNyAMvalitamanA bhInamaya pratipadyata iti bhaavH| yadyapi te paratIthikA jainaH mamaM raktuM na pramaviSNavastuyApi kadAiprastAH svapakSameva sthApayanti, sayathA-'imaM tupakkhaM imame | gapAya idamasmabhyupagataM darzanamekapay, apranipatamA ekAnti-abirudArthAbhidhApinapA niSpratizadhaM pUrvAparAvirudamityarthaH / evanuruvadhaH ziSyaM prati gururvakti / yadyapi te darzaninaH svIya pavana ekapakSamiti bhASante paraM dvipakSa, dau pazcAtrasyeti dvipakSaM sapratipacamakAntikam [parasparaM ) viruvacanamityarthaH / athavA virudamanRtamapi nijaM vacaH 'aviruI sabhyaM caitan ' evaM pralApinA ekapakSamapi dviyavatamA vyavasthita, utsUtraprarUpaNAdihAsatra ca viDambanAkAri caurapAravArikayorikha, yathA te hi karacaraNanAzikAchedAdikAmitra puSpasahazA viDambanA svakarmajanitAmanubhavanti, paratra ca narakAdau | tatphalasnA vedanAmanumavantIti, evamanpadapi karmobhapavedhamamyupagamyate, evamekapaJcamapi ihAmutra pa riDambanAitakavAdavipakSamityarthaH / tathA te vIryAntarIyAH syAvAdocchadAya 'chalApattane pAkachale 1 sAmAnyachala 2 upacArachalaM 3 ceti chalatrayaM prayuJjante / 'rakammalo devadatta' ityAdika chamamA-kaktavantaH / athavA paTa 'mAyatanAni' upAdAnakAraNAniAzravadvArANi yondriyAdIni yasya karmaNastatvaSTAyasana kammaratramAhuriti bhAvArthaH // 5 // sampratametadUSaNAyAha* " avakA mUkAdapi mUko mUka : syAt " iti irSa /
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ se evamakvaMti abujjhamANA, virUvarUvANi akiriyvaaii| je mAyaittA bahave maNUsA, bharmati saMsAramaNapadaggaM // 6 // vyAkhyAne cArvAkayauhAdayo prakriyAvAdinaH samyagmAnimijhA mithyAmalapaTalApUvAtmAnaH paraM AtmAnaM pa upadrAhayanto virUparUpANi' nAnAprakArANi zAstrANi prarUpayanti+ / kathambhUtA 1 prakriyAmAno-niyAvAdinaH, te pa pasmArthamavidanto yAcanamAdAya-gRhItyA bahavo manuSyAH saMsAramanavadana-maparyavasAnaM bhramantyaraghAvaTInyAyena paryaTantIti IN gAvArthaH // 6 // atha zUnyabAdamedaM darzayamAha - NAico upati Na asthameti, Na caMdimA vanuti hAyatI vaa| salilA Na saMdaMti Na vaMti vAyA, baMjhe Niyate kasiNe ha loe // 7 // vyAkhyA-sarvazUnyatrAdino makriyAvAdinaca sarvajagatpratyakSAmAdityodmanAdikAmeca kriyA tAvatra manyanteniSeSayantItyarthaH, sathAdi-Adityo hi sarvajanapratIto jagatpradIpakalpo divasAdikAlavibhAgakArI, sa eva vAdanAsti, + " sathAhi-" dAnena mahAbhogazca dehinAM muragatizva pazIlena | bhAvanayA ca vimuki-tapasA sarvANi sisvanti // 1 // " | tathA 'pRmighyApastejovAyuriti patyAri sansi, na kaashvivaatmaa'| vathA bauddha:- sarva kSaNi nirAsma' ityAdIni sAmANi badanti" iti hrss|
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ naM kA s / 4 // kRtastasyodramana mastapanaM vA ? yaca AjvalyamAnaM tejomaNDalaM dRzyate tad bhrAntamatInAM dvicandrAdipratibhAsa-mRgatRSNAkalpaM varttate / tathA na candramA varddhate zuklapakSe nApi kRSNapakSe pratidinampahIyate / tathA na salilA khudakAni ' syandante ' parvatanivanti / tathA 'vAtAra' satatagatayo na vanti / kiM bahunokena ? kRtsno'pyayaM loko 'dhanthyo 'rtha zUnyo 'niyato ' nizcitaH abhAvarUpa iti yAvat / sarvamidaM yadupalabhyate tanmAyAzvamendrajAla kalpamiti gAyArthaH // 7 // etat parihartukAma Ai jahara hi aMdhe saha jotiNAti ruvAI jo pAsati haNaNette / saMpa te evamariyavAI, kiriye Na passaMti nirupannA // 8 // 1 sutrUpA yathA mandho jAtyandho dInanetraH jyotipA'pi pradIpAdinA saha vartamAno'pi rUpANi-ghaTapaTAdIni * na pazyasi nopalabhate, evaM te'pyakriyavAdinaH sadapi ghaTapaTAdikaM vastu tat kriyAM cAstisvAdikAM parispandAdikAM [va] na pazyanti / kimiti / yato nirudvaprAH -- jJAnAvasthAdinA samAcchAditA prajJA 'jJAnaM yeSAM te tathA tathAhiAdityomaH sarvAnvakArAyakArI kamalAkarovUghATanapaddhaH pratyahaM mannupalakSyate, tatkriyA va dezadezAntaravAsi lakSaNa sarvajagatpratItAnumIyate / tathA candramA api pratyahaM zrIyamANaH punaH kalAbhiyA pravarddhamAnopalabhyate / tathA sarito'pi prAvRSi utkallolA hAnAH hayante / zayaSo'pi bhaGgakampAdibhiranumIyante / evaM ca na sarvAbhAvaH,
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - * (yA hi )sarvazUnyatAprarUpaNA sA tu pathaiva, sarvAbhAve kA phasyAgre pratipAdapati ! kathako'pi nAsti zrosA'pi nAsti / vSamAdikamapi kA pati ? saMzayAnAda tathA yA sarvabhUnyabAdI taspApmamASA syAt , tasmArikazcidetaditi / vadecaM ricamAnAryA kripAyaryA niruiprajAtIkA akriyAvAdamAzritAH / aniruddhaprasAstu yathAvasthitArthadino bhavanti / tathAti-avadhimanaHparyAyavalamAninasalokyodaravivasvardhinaH padArzana karatalAmala kampAyena pazyanti,samasabhutajJAnino'pi AgamamalenAlItAnAgatAnarthAn vidanti, pe'pyanye'zAnimittapAragAste'pi nimittaralena jIvAdipanArthaparicchedaM / vidadhatIti gAthArthaH // 8 // tadevAha saMghaccharaM suviNaM lakSaNaM ca, nimittadehaM ca uppAiyaM ca / aTuMgametaM bahadhe ahittA, logasi jANati aNAgatAI // 9 // vyAkhyA--'saMvacchara' (nAma ) jyotiSaM 'suSiNaM' svamapratipAdako granthaH 'lakSaNaM' sAmudrikAdi ['nimitta / vAkprazastanakanAdika] 'deha' mapa tilakAdi 'aupAtika ' ulkApAsadigadAhaniSibhUmikampAdika, aSTAnimicaM / cAcItya loke asIsAni vastUnpanAganAni ca jAnanti, na pa zUnyAdivAdezvetat ghaTate, tasmAtyavAdinAmakriyA- 1 vAdinA 9 puktayo nirarthakAH // 9 // atrAha para:-manu zrutamAnamapi vyabhicarati, aSTAnimicAnyapi vyabhicArISi, ala idamAha
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - keI nimittA tahiyA bhavati, kesiMci taM vipaDieti nANaM / te vimAvaM aNahijamANA, jANAmo logasi vayaMti maMdA / / 10 / / vyAkhyA-kAnicinimittAni 'nadhyAni ' satyAni bhavanti, kepAzcinimicAno nimisadinA vA muddhikasyAyAviSakSayopazamAbhAvena tanimittAnaM 'viparyAsa 'nyAyameti / tathA vidyAmanadhItyaiva loke mAvAn zyaM jAnIma | evaM ' mandA' bar3A vadanti, na ca nimiraga | nAhi kamyanigarAne sivinAda zumAkana- 1 sajAye'pi kAryavighAvadarzanAta , aso nimittabalenAdezavizvAdhinA mRSAvAda eSa kevalamiti, netadasti, na samyagadhItasya zrutaspArthe visaMvAdo'sni, na hinaciveSinaM kArya kAraNaM vyabhicaranIti | samakSa pramAtura[samaparAdho, na pramANasya, evaM suvivecitaM nimitaM zrutamapi na ghyabhicArIti / yazva-kSute'pi kAryasiddhidarzanena vyabhicAraH zayate so'pi thA, tathAhi-1 kAryAkRtena kSute'pi galchano yA kAryasiddhiH sA apAntarAle aparazobhananimitavalAsakhAtetyevamavagantavyaM, zobhananiminena prasthitasyApi itaranimitapalAtkAryavyAghAta iti, tadevamantarA'paranimitvasadbhAvAtalyabhicArayati sthiram // 10 // sAmprataM kriyAvAdimasaM dupayipustanmasamAvikurvanAha te evamakkhaMti samidha loga, tahA tahA samaNA mAhaNA the / sayaM kaI Na'nakaTaM ca dukkhaM, AiMsu vijjAcaraNaM pamokkhaM // 11 //
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyApA-ye kriyAta eva mokSamicchanti te evamAkhyAnti" asti mAtA pitA'sti zrIzca karmaNaH phala 'miti / kiM kRtvA ta evaM kathayanti 1 kriyati evaM varSa siddhyatIti svAbhiprAyeNa 'lokaM sthAvarajaGgamAtmakaM ' sametya' jJAtvA 'kila vayaM yathAvasthitavastuno nAtA' ityevamabhyupagamya sarvamastyevetyevaM sAvadhAraNaM pratipAdayanti na kathaciratIti / kathamAkhyAnti ? ' tathA tathA ' tena tena prakAreNa yathA yathA kiyA tathA tathA svarganarakAdikaM phalamiti, te ca bhramaNA brAhmaNA vA kriyAta eva siddhimicchanti / kila parikramasiMgAre duHkhaM tathA sukhaM tatparvamAtmanA kRtaM nAnyena kAlezvarAdinA yatAyatA marva kRtaM syAt, nAtaM natakriyAvAde ghaTate / etAvatA kriyAta evaM kAryasiddhiH, na jJAnena / atrocyate na ca jJAnarahitAyAH kriyAyAH siddhiH, tadupAyaparijJAnAbhAvAt / na copAyamantareNope mAdhyata iti pratItam / sa hi kriyA jJAnatrasyeva phalavatI jAyate / yataH peTamaM nANaM tao dayA evaM ciTThaha sanyasaMjae | akANI kiM kAhI ?, kiMvA nAhI ? cheyAgaM // 10 // " [ a ] iti vacanAt / ityato jJAnasyApi prAdhAnyam / nApi jJAnAdeva kAryasiddhiH kriyArahitasya jJAnasya poriva kAryasiddheranupapaterityAlocyAi " AsuSijAvara pazu "vi / na jJAnanispekSAyAH kriyAyAH siddhirandhasyeva, nApi kriyAvikalasya jJAnasya parivetyavagamyAhuruktayantastIrthapharagaNadharAtrayaH / kamAhuH 1 mokSaM kathaM ? vidyA ca jJAnaM caraNaM ca kriyA, te dve api vidyete kAraNasvena yasya [asa] vidyAcaraNo moH, jJAnakriyAmAya ityartha / // 19 // 2 1 prathamaM jJAnaM tato dayA evaM titi saMyataH / ajJAnI kiM kariSyati ? ki vAsyati ? pApakam // 1 //
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3r [ te evamavati sami (kha) sayaM kaI Na'zakaDaM ca dukkhaM, vyAkhyA - iyaM gAthA anyathA vyAkhyAyante - aniruddha prajJA- stIrthakara gaNa bharAdayaH, lokaM caturdazarajjvAtmakaM sa[metya]mIkSya zAradA evamAkhyAntIti sambandhaH tahA tahA' yathA yathA samAvimAgna vyavasthitastathA tathA kathayanti / kathayanti tathA tathA parikazcida saMmArAntargatAnAmanumatAM yadduHkhaM paca sukhaM tatsvayamAtmanA taM nAnyena kenacitkArAta tadevAha - vidyAjJAnaM 'caraNaM ' cAritre, tatpradhAno moSThastaM uktavantaH na jJAnakriyAbhyAM samuditAbhyAM binA mokSaH, evamAkhyAntIti gAyArthaH // 11 // athaitAni samavasaraNAni kena praNItAni / yathoktaM patha vakSyate ityetadAzaGkayAha se caklogaMsiha NAyagA u, maggANusAsaMti ditaM prayANaM / tA tA sAsayamA loe, jaMsI payA mANava / saMpagADhA // 12 // vyAkhyAte tIrthakaraNaNacarAdayo [iha-asmin ] loke cakSuriva varttante, yathA cakSuryogyadezAvasthitAn padArthAn parichinati evaM te'pi lokasya yathAvasthitapadArthAviSkaraNaM kArayanti / tathA te ca bhagavanto'smiloke 'nAyakAH ' pradhAnAH sadupadezanato SA nAyakAH, tathA 'mA' jJAnakripAdikaM mokSamArga mahAsanti pratipAdayanti / prajAnAM 6 logaM, tahA taddA samaNA mAhaNA ya / AhaMsu vijAcaraNaM pamokhaM // 11 // ]
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ SSSS | 'hinaM ' sdgtipraapk-mnrthnivaarkN| phila-tathA vathA loka zAzvatamAhA, yena yena prakAreNa khyAssikanayAbhiprAye / yavastu zAzvata[tattathA] aahu-stvntH| yadivasAnika saMsAra yA gAvAlo natiza ruma gAriti / yathA yathA mithyAva-nAbhivistathA nathA vAcato lokaH, yathA ca " mahAraMbhapAe mahApariggayAe" ityAdimi. catuSprakAre vA nArakAyukaM yAvabhinandi taavtsNsaarsddhiH| athaSA yathA yathA rAgAdisadvistapA tazA saMsAro'pi zAbata ityAhuH / yathA yathA kopaSayamAtrA tathA tathA saMsArAmiti, duSTamanoSAkAyAmiAdau va saMsArAbhidiravagantadhyeti / yasmina saMsAre 'prajAH' lokAH he mAnaSa ! ' pragADA prakarSaNa vyavasthitA ni gAthArthaH / / 12 // atha vatparyaTanadvAreNAha je rakkhasA vA jamaloiyA ya, je yA surA gaMdhavA ya kaayaa| AgAsagAmI ya puDho siyA je, puNo puNo vipariyAsurveti // 13 // ghyAkhyA-~-ye rAkSasAsmAno ye yamalaukikAramAnA-sarve paramAtrArmikAH, etApatA sarve bhavanaphtayo gRhItA, ye c| surAH saudharmAzcimAnikAma, ca zamdAyotikAra, gAndhavA-vidyAdharAstathA ' kaayaa|' pRthivIkAyAdayaH paDapi, upA [AkAzagAminA-samprAptalambayacaturvidhA devA vidyAdharAH pakSiyo vAyavama, ye ba] pRSivyAbhivAH sarve'pi jIvanikAyAH 1 mahArammatayA mahAparimazvabA /
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ svatakarmabhiH punaH punarvividha-manekaprakAraM 'paryAsaM parikSepaM-araba ghaTInyAyena paribhramaNaM 'upa' sAmIpyena ' yAnti gacchantIti gAthArthaH // 95 // , mahu ohUM salilaM apAragaM, jANAhi NaM bhavagahaNaM dumokhaM / aMsI vinA visayaMgaNAhiM, duio vi loyaM aNusaMcarati // 14 // vyAkhyA--yaM saMsAramAhu-ruktavantaH ke ? tIrthaMkaragaNadharAdayaH kIdRzamAhuH saMsAraM ? svayaMbhUramaNasalilaucavadapAragaM yathA svayambhUramaNasalilaudho na kenacijalacareNa layituM zakyate, evamayamapi saMsArasAgaraH samyagdarzana mantareNa layituM na zakyata iti 'jAnIhi ' avagaccha, Namiti vAkyAlaGkAre, bhavagahanamidaM caturazItiyonilacapramANe 'durmokSaM' staramastiSAdinAmapi kimpunarnAstikAnAmiti / yasmin ' saMsAragar3ane sAvacAnuSThAyinaH kumArgapatitAH viSaNNA magnAH viSayAGganAbhirvazIkRtAH sarvatra sadanuSThAne avasIdanti / tatazca viSayAGganAbhirvazIkRtAH sadanuSThAnavimukhAH kumArgapatitAH ' lokaM sthAvarajaGgamAtmakaM ' anusaranti ' gacchanti / yadi vA liGgamAzrapravrajyayA aviratyA ' lokaM ' 'caturdazavAtmakaM ' anusaJcaranti' paryaTantIti gAthArthaH // 14 // ki--- 4 svakarmapreritA na kamsuNA kamma strarveti ghAlA, akammuNA kamma khati vIrA / medhAviNo lobhamayA vitItA, saMtosiNo no pati pAvaM / / 15 / / +
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ ! vyAkhyA te kavAdinI midhyAmatayA sAyasaradoSA[ doSA] namijJAH mannA pharmakSayArthamamyuyanA nirvivekasayA sAvadha| meva pharma kurvate, na ca karmaNA-sAvadyArammeNa 'karma' pApaM kSapayanti, ajJAnatvAt bAlAH / yathA ca karma thappate tathA darzapati-'akarmaNA tu' ASavanirodhana antamA zelebyavasthAyA~ vIza ' mahAsacAH karma apayanti / mavaivAzcikitsayA | rogAniya / kIdRzAH 'medhAvinaH' hisAhitaprAptiparivArAmikA, punaH kIdRzAH ? (lomamayAt-parigrahAdRSyatItA) lobhAtItAra-vItarAgA ityarthaH / tathA mantoSiNaH, ta evambhUtA bhagavantaH pApa-masaranumAnApAditaM kama na kurvate / etApatA ye lo mAtIsAsta avazyaM pApaM na kurvantIti sthita iti gAthAghaH / / 15 / / ye lobhAtItAste kimbhUtA bhavantItyAha te'tIyamuppannamaNAgathAI, logassa ANati tahAgayAI / NetA[rosi agnesi aNannaneyA, buddhA hu te aMtagaDA bhavati // 16 // vyAkhyA-te vItarAgAH lokasya-caturdazarazyAtmakamya atItAmpa-nyajanmAcaritAni tathA vartamAnAni anAgatAni- | maSAntarabhAvI ni sunadaHkhAdIni ' tathAgatAni ca ' yathaiva sthitAni tava jAnanti, na punarSibhaGgamAnina isa viparIta pazyanti, yayAvasthitameva pazyantIti bhAvaH / teSAM nAnyaH ko'pi tasadarzakA, te evaMvidhA anyeSAM saMsArasya pAraM netumala, te svayamkhudvAra mantaH tasvayaMsArI nibhayena karmadhAmantAnI jhevA iti nAthAthaiH // 16 // yAbadadyApi bhavAntaM na kurvanti tAvat kiM kurvantItyAha
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ se va kRti na kAraviMti bhUtAhisaMkAe durguchamANA / " sayA jasA viSpaNamaMti dhIrA, vinAya]nanti dhIrA ya havaMti ege // 17 // vyAkhyA- ' te 'cIvarakSAnika nAvAne karma jugupyamAnAH sando na svataH kurvanti nApyanyena kArayanti karSantamapyanyaM nAnumanyante / evamanyAnyapi mahAvatAnyAyojyAni / tadevaM sadA 'yatAH saMstAH pApAbhicAH tathAvidhaM saMyamAnuSThAnaM prati praNamanti / ke ? 'vIrA' mahApuruzA, eke dhIrAH evaMvidhaM sampadamArga jJAsvA zUrAH zrIzA paraSahAjayantIti gAthArthaH / / 17 / / kiM jJAtvA sAdhaM na kurvantItyAha- Dahare va pANe kuTheya pANe, te Acao pAsati sabaloe / ubeisI logamiNaM mahaMtaM, buddhappamatte suparivaejjA // 18 // thyAkhyA- 'haharA' laghayaH kundhyAdayaH sUkSmASA, te sarve'pi 'prANA' prANino, ye ca 'vRddhA:' bAdarAH prANinastAn sarvApyAtma yA AtmavasyaSyati, sarvasminnapi loke yathA mama duHkhamanabhimataM evaM sarveSAmapi prANinAM duHkhamapriyaM sarve'pi duHkhAdudvijanti iti matvA te'pi prANino nAkramitamyA-na saMghanIyA ityevaM yaH [ pazpatti sa ] pazyati / tathA lokamimaM mahAntamutprekSate, sUkSmabAdarabhedeH prANibhirAkulatvAnmahAntamutprekSate, evaM lokasuraprekSamANo 'buddhaH 4
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ jagataH sarvANi sthAnAnyazAzvavAni tathA nAtra saMsAre sukhalezo'pyastItyevaM manyamAno'pramataH san saMyamaM pAlayana parivrajediti gAthArthaH // 18 // - je Ayao parao vA vi NacA, alamappaNo hoti alaM paresiM / taM jo bhUtaM va savAssvasejjA, je pAukunA aNutrI dhammaM / / 11 / / pApA-paH svayaM sarvaca AtmanastrailokyovaravivaravarttipadArthadarzI pathAvasthitaM lokaM zAkhA, yama gaNadharAvikaH parasa tIrthapharAderjIbAdIna padArthAn viditvA parebhya upadizati sa evambhUto heyopAdevavedI AtmanaH saMsArAcAtumalaM, AtmAnaM vATayAla samarthaH syAt sadupadezAnena pareSAM ca trAtA jAyate tamevambhUtaM padArthaprakAza [ka] tathA 'jyotIrUpaM candrArkapradIpakaspamAtmahitamicchan bharamayodvigna AramAnaM panyaM manyamAna [vaseya -]] seveva, gurvantika yAvajI vaset | uktaM ca-" bhoNassa hoi bhAgI, dhirayarao daMsaNe parize ya / pannA AvakahAI, gurukUla pAna sucati // 1 // " gurukulavA ke navanti ? ye karmapariNati anuvicintya yadi SA 'dharma' zrutavAritrANapa dharma sAdhudha vA 'anuvicintya' paryAlocya tameva dhammaM 'praadusskuryu|' prakaTayeyuste gurukulacAsaM sadA Asecante yadivA jyotirbhUtaM AcArya satatamAsevante ta evaM AgamajhA dharmamanuvicintya yathAvasthitaM prAduriti gAthArthaH // 19 // 1 jJAnasya bhavati bhAgI sthiratarako darzane pAritre ca / dhanyA yAbaskayAM gurukuchA na sukhanti / / 9 24
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ acANa o jANai ko na koI jo jAI / jo sAmayaM jANa asAsayaM ca jAI ca bharaNaM va jaNovavAyaM // 20 // pAyAyaH AtmAnaM samyagjAnAti tathA yatha lokasvarUpaM jAnAti tathA yazva jIvAnAM gatimAmatimanAgati va-yatra gataH san valamAnI nAyAti (tAM siddhi) ityAdi jAnAvi, yakSa padArthAnAM nityAnityatvaM jAnAti tathA patra jIvAma janma maraNaM ca jAnAti, tathA yaca devanArakANAM upapAtortana kAnAti sa eva kiyAAdI, sa evAtmaya iti dvitIyAnte kiyA vijJeyeti gAthArthaH // 20 // aho vi sattANa vihaNaM ca, jo AsavaM jANai saMvaraM ca / dukkhaM ca jo jANai nijjaraM ca, so bhAsiumarihai kiriyavAda || 21 | vyArUpA - tathA pakSa [sasthAna] adho- narakAdiSu kramavipAkajanitAM vikunAM' zarIrAdivyathAM jAnAti tathA AzramaM saMvaraM ca jAnAti yazca cakArAt puNyapAye jAnAti tathA jIvAnAM duHkhaM sukhaM ca yo jAnAti tathA tapasA nirjagaM yo jAnAti sA yaca karmabandhasvadviparyAsa tulyatayA jAnAti yathA yAvantaH saMsArahetavastAvanta eSa nirvANaevaM paH samyak paramArthato jAnAti sa eka kriyAvAda bhASitumaIti / kiMviziSTa kriyAvAda ? asti jIvaH masti * pATha " jANavilAsayaM ca " iti harSakulIyadIpikA pratikRtI | + 7
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ pudIta karmanirjarA ityevaMrUpaM kipAbAI sa eva bhASitumaIti nApara iti / atra ca lokadvayena navApi padArthAH sItA iti vistArthinA bRhadvatiranumaraNIyeti gAthArthaH // 21 // sAmpratamadhyamArthamupakhidIrSuH samyagvAdaphalapadarzayati sadesu rUvesu asajja mANo, gaMdhesu rastesu adussamANo / No jIvitaM No maraNe'ddikaMstrI, AyANagupte valayA vimukte ci bemi // 22 // * vyAkhyA' zabdeSu zrutisukhadeSu rUpeSu' nayanAnandakAriSu ' saGgamakurvan gArdhamakarSAstathA gandheSvamanojJeSu rakheSu ca antaprAnteSu ' anuSyamANo ' dveSamakurvan jIvita-masaMyama jIvitaM nAbhikA kSet nApi parIposaurabhito maraNamabhikArakSet, jIvitamapaNe'nabhilASI saMthamamanupAlayet / tathA 'AvAne 'saMyame 'guDhI' rakSapAlaH tathA ' balapA vimuke ti bhAvala - mAyA, tathA vipramuktaH saMyamamanupAlayeditiH parisamAptyarthe bravImIti pUrvaSaditi gAthArthaH / / 22 / / iti zrI paramasuviditastarataragaccha vibhUpaNa - bhImassA ghugaNivaragumphitAyAM zrIsUtrakRtAGgadIpikA samAjhaM samavasaraNAkhyaM dvAdazamadhyayanam / STE
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ aya prayodazaM yAthAtathyamadhyayanam / apAnantaraM prayodazamAramyate yAthAtathyAlaya, tasyamAdigAthAAhAtahiyaM tu paveyaissaM, nANappakAraM purisassa jAtaM / sao ya dhamma asato asIlaM, saMtiM asaMti karissAmi pAuM // 1 // vyAkhyA-'pApAtathya ' tana, taba paramArthacintAyo sampampAnAdika-zAnadarzanacAritrarUpa, etatpuruSasya-janto. yazAsaM-utpa, tadaI praSedayiSyAmi' kathayiSyAmi / ' tu do vizeSaNe / vitathAcAriNastadoSoM bAvirmApayi. pyAmi / tathA nAnAprakAraM vA vicitraM puruSasya svabhAvamuccAvacaM-pranastAprazastarUpaM pravedayiSyAmi / tathA 'sataH ' satpuru| pasya dharma zruta cAritrAsyaM tathA 'zIlaM 'udyAvihAriNe, tathA zAnti-mazeSakarmakSayalakSaNAM prAdumkariSye-prakaTariSyAmi / tathA ' asata' azobhanampa paravISikasya gRhasyasya pArzvasthasya vA 'adhIla 'kRtsitazIla azAntimanirvANarUpo saMsati prAdurbhAvayiSyAmIti gAzArthaH // 1 // aho ya rAo ya samuTTiehi, tahAgapahiM paDilanbha dhamma / samAhimAghAtamajosayaMtA, satyAramevaM pharusaM vayaMti // 2 //
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ PAH kacidviSI / vyAkhyA--' ahorAtra maharnizaM samyaguridhatA:-samusthitAste hi sadanuvAnapantastebhyaH zrutadhAbhyastathA [jApA]gatempa- sastIrthakamAyo cA dharma saMsAranissaraNApA mAra sopa pAyAnagI ligurAra AtmotkarSAMtIrthakadA [pA] syAtaM samyagadarzanAdikaM mokSamArga' ajoSayantaH' ameyantA-pamyagardAgA minhayA boTikAva svAmiviracitamyArUyAprakAreNa nirdoSamapi sarvatramANAta mArga vidhvaMmayanti, kamAga prarUpAnta / evaM bhASante-asau sarva esa na bhavati, para | 'kriyamANaM kRta "miti pratyakSaNa viruddha prarUpayatIti jamAlinayA, tathA 'e: pAtrAdipariprahAnmokSamArgamAvi zyati mo'pi na sarvanA' ityevaM poTikAH pratipAdayanti, evaM sarvajJoktamazrazvAnAvRtisaMhananaSelatayA saMyamamAraM bodumasamathA: kAcAdaSIdantobhareNa kenApi vatsalatayA nikSitAH santapta-zAstAre paharSa vadanti-ko niSThuraM bhASanta iti mAzcAryaH // 2 // visohiyaM te aNukAiyaMte, je AyabhAveNa viyaagrejaa| aTTANie hoMti bahuguNANaM, je nANasaMkAe musaM vapajjA // 3 // vyAkhyA-klamArgaprarUpaNA'panapanadvAreNa vizodhitaH samyagdarzanazAnacAritrAkhyo mokSamArgasta mokSamArga | nindavA mizyAmatayA AtmotkarSAt svaviviracitamyAkhyAprakArega jyAmohitA ' AtmabhAvena ' svAbhimAyaNa AcAryapAramparyazAyAtamapyartha niSiza anyathA vyAkhyAnayanti / kimiti ! yamaste gambhIrAbhiprAyaM sUtrArtha karmodayAtpUrvApareNa yathAvatpariNAmayitumasamarthAH paNDitamAnina utpatra pratipAdayanti / bAramamAvaNyAkaraNaM mahata'nardhApa | sa evambhavaH se
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ svakIyAbhinivezAda sthAniko'nAdhAro mahUnA guNAnAM mAnAdInAM abhAjanaM bhavati / [kacitpAThaH ] " aTTANie hoti mahaNisa"ci, asthAyI-asthAna namAjane pAmasI mapati sammazAnAdInAM guNAnAM, kimbhUto? pahu-ranarthasampAdakasnAsadAbhiniSezo yasya sa pahuniveza, yadi vA pahanA guNAnAmasthAniko-'nAghAro bahUnAM doSANA []'nivezaH' sthAna ASaya iti / kimbhuutaaH| punarevaM sambhavantIti darzayati-'ye'keSana dugrahItavAnalabA'valepino khAne 'zratajAne zaGkA-zAnazA, tayA mRSAvAdaM prayaH, etadura mavati-sarpakSapraNIte Agame vahAM kurvanti, ayaM sat praNIta eSa na mavet , anyathA vA'spArthaH syAt / yadi pA jJAnasatyA' pANDityAbhimAnena bhUpArAvaM vapuH yathA'haM pravImi tathaiva [yujyate ] nAnyatheti gAthArthaH // 3 // kiMvAnyat je Avi puTThA paliuMcayaMti, AyANamaTuM khalu baMcayaMti / ___ asAhuNo te iha sAhumANI, mAyapiNa parsiti aNaMtadhAtaM // 1 // vyAkhyA-ye kecana aviditaparamArthAH svalpa[puccha]tayA samutsekino'pareNa pRTa-kasmAdAcAryAsakAmAdadhIta hai | zrutaM bhavaniH, te tu svakIyamAcArya bAnAbalaMpena nihuvAnA aparaM prasiddha pratipAdayanti, yahi vA mayaivaitarasvata utpredhita- | (mAsaM )mityevaM dAnAyalepAt 'paliuMcatiti nibane, nibaMdha kuNA: 'AdAne' jJAnAvika mojho mA, samartha 'khukhanimana] patrapanti ' aMzayantpAtmanaH, evaM harvAgAdha te 'amAghaH' paramAryatA-sAdhuvicAre asAmo'pi
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'mAdhumAninA' AtmotkotsadanuSThAnamAnino mAyApitA 'ezyanti pAspanti 'anantazo' pahuzo 'pAsa' vinAzaM saMsAra vA anavanayaM anuvayiSyantIti, doSArayadRSTasvASA, eka tAvarasvayaM asApako hitIyaM sAdhumAninaH, us ca--" pArya kAUNa puNo, apapANaM sukhameva bAharai / duNuNa kare pAvaM, pIyaM bAlarasa maMvattaM ||1||"devmaatmotkrssdossaad popilAmamapyuparasyAnaMtasaMsAramAjI magansyasumantA-prANina iti sthitamiti gAthArthaH // 4 // mAnavipAmupadAryAdhunA kropAdidoSaNApayitumAha je kohaNe hoti jagadabhAsI, viosiyaM je u udiirenaa| aMdhe va se daMDapahaM gahAya, aviosie dhAsati pAtrakammI // 5 // ___ vyAkhyA-pa: prakaTau svabhASena krodhano bhapati tathA yatra agadarthamApI bhavani, jagaspardhA jagadarthAH, ye yathA vyaSa- sthitAH padArthAH tAMstathaiva bhASate [ya] sa jagavardhamAnItyucyate / tayacA-mAnaNaM zeDamiti yAt' tathA 'paNija kirATa miti 'zUdraM AbhIra "miti 'zvapArka bAgabAla miti, nayA 'kANaM kANa "miti, tathA 'khaM kumnaM vara, kRSTinaM kSayiNa 'mityAdi, tathA yo yasya dopastaM tena svaraM paruSataraM brUyAta yaH sabamadarthabhASIti / mathavA jayAmApI-yadhaiSAtmano jayo bhavati tathaiva avidyamAnamApartha bhApate, bena kanacit prakAreNa amaraprarUpaNayA'pi IN 1 pApaM karavA punarAsmAna zuddhameva vyAirati / viguNaM karoti pApaM dvitIyaM yAyasya mamdatvam // 1 //
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 - = vAtmano jamicchatItyarthaH / tathA 'vizosiyati upasitaM-upazAnta phalaI-vivAdaM ya: punarapyudIrayet-prajyAlayeda, | kimukaM bhavati / phalahakArimirmidhyAhukRtAdinA parasparaM dhAmite'pi tattavyAt yena punApi teSAM krodhodayo bhavati / sAmpratametadvipAka darzayasi payA dhandhA ' daNDapathaM ' godaNha madhumArga] gRhItvA prajan amAnatayA phaNTakazcApadAdibhiH | pIcyate, ebamasApapi phevalatiyA banAmoTaH mApI amirIna: anupazcAntAndaH pApakarmakArI' anAryakarmaphartA, ete sarve'pi saMsAre anantakSaH [vRSyante-] pIyanta iti gAthArthaH // 5 // kimAnya je vigahIpa anAyabhAsI, na se same hoti ajhaMjhapatte / / ovAyakArI ya hirImaNe ya, egaMtadiTThI ya amAisave // 6 // vyAkhyAtamA yaH phamita sAdhurIyapi pratyupeSaNAdikA kriyA karoti nagApi yuddhapriyaH kazci[kaci huvati, tatha15- | spAyyabhASya-sthAnamASI gurvAyadhizepakArI[1], yavaivambhUto nAsau ' samo' raktahiSTatayA madhyastho mavati, nApi 'ajhaMjhAprAptaH ' akalAprAptaH, [ yadi vA] samyagraSTibhiH samo na bhavati / ata:-akropanena akezabhASiNA upazAntayuddhAnudIra. keNa nyAmpamApipA amAprAplena madhyasthena ca mAdhyamiti / evaM pUrvottadoSI santupapAvakArI-mAcAryanidezakArI, yathopadezaM kriyA prAcA stropadezapravartako vA, tathA zrImanAH, 'hI' lamAsaMyamo mUlottaraguNamedabhimaH, vatra mano pampa sa homanAH, [ yadi vA] anAcAra kurvan prAcAryAdibhyo labhate, tathA 'pagaMtadiTTI' ekAntena rAdheca jIvAvipadA hi -
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ rekAntaraSTistathA 'amAisavena gurvAdIna chapanA upacarati, nAcyanyena kenacitsAIkhamabhyavahAraM viSaye, evaMviSena / sAdhunA mAlpamiti gApArthaH // 6 // punarapi savaguNotkIrtanApAha se pesale sujhume purisajAe, jaJcannie ceva sa ujjuyArI / api AsArie bAbA, satule hoti ajhaMjhapatte // 7 // pyAkhyA-kavisaMsArodvimA pramAdarapalane zurvAdinA [pahapi anuzAsyamAnastathaiva sanmArmAnusAriNI 'arcA' IP lejhyA-pitAttiryasya mavati sa tapAH / tathA sa eSa 'pezalomiTavAyo pinapAdiguNasamanvitaH, tathA sazmadarzi | svAkSamamApitvArapakSamA, sa eSa puruSajAtA-sa eSa paramArthataH puruSArtha]kArI, tathA sa eva jAspaniyatA-mukalotpA mulIlAnvito hi kulIna ityucyate, na sulotpattimAtreNa, sathA sa eva 'ajukArI' ghopadeza yA pravacate, na punakatayA | guruvacana pratikulapati / vacA yazca vadhArthaH pezalaH samabhASI AtyAdiguNAnvitaH kacidayakraH 'samo' madhyasthA, nindApApAM pUjA]yAM ca.na sampati [ nApi tuSyati ], tapAsA 'koSo mAyA pA, tAmaprAptaH azaMsAprAtaH, epaMvidhA sAdhu sarAmatulyo bhavatIti gAthArthaH / 7 // prAyastapasvinA zAnASalepo bhavatItyatastamadhikasyAha je Avi appaM vasumaMti mattA, saMkhAya vAyaM apariccha kulaa|
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ taveNa vA'haM sahio tti maMtA, apaNaM jaNaM pAsati vibhUyaM // 8 // vyAkhyA -- yaH ko'pi tuccha prakRtirapatayAtmAnaM 'ba' draSyaM saca paramArthacintAyAM saMgamastantamAtmAnaM maravAmevAtra saMyamavAn mUlota guNAnAM samyagvidhAyI, nAparaH kazvinmalyo'stIti / yena jIvAdayaH padArthAH samyag paricinte sajjJAnaM saMkhyetyurUpate, bhAtmAnaM masthA [ samyak paramArthama parIkSya bAda] bAtmotkarSa kuryaat| tapasA memoskarSaM karoti yathA'hameva tapasvI, na masurayastapaspI kazcidastIti madaM karoti / anyaM sAdhUjanaM gRhasthajanaM vA 'vibhyabhUtaM 'jalacandravacadarthazUnyaM kUTakArSApaNA liGgamAtradhAriNaM puruSAkRtimAtraM vA pazyati avamanyate sAdhUn AtmAnameva bahumanyate / yadyanmahasthAnaM vacadAtmanyevAropyAparaM na kizcittathA pazyatIti gAthArthaH // 8 // kiegaMlakUDeNa u se paleti, na vijjatI bhoNapayAMse gotte / je mANaNadveNa viukasejA, vasumajhatareNa abujhamANe // 9 // vyAkhyA - evaMvidhaH pUrvoktaH puruSaH, yathA mRgAdiH kUTena paddhaH paravazaH san ekAntaduHkhabhAgbhavati tathA so'pi puruSo mAnakuTena snehamayena saH saMsAre duHkhabhAgbhavati, saMsAracakravAle prakarSeNa lIyate pralIyate, anekaprakAraM saMsAraM paribhramati evambhUtatha [ maunapadaM ' saMgamastatra ] maunIndre vA pade- sarvapraNIte mArge nAsau vidyate, tathA nApyasau uga pravartate sa tu nIcairgotraM prApnoti, AramotkarSavaJcAditi / tathA yo hi pUjA satkArAdinA madaM mAnanArthena
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ kuryAt , ma na sarpakSapraNIte mArge vidhate, tathA 'su' dravya, taha saMyamasta saMyamamAdAya paramArthamajAnan [manyatarega] zAnAdinA mAghati sa paramapi sarvazAstrANi madartha cAvagaDapi sarvacamataM paramArthato na jAnAtIti gApAH // 9 // yavAtmAnaM bahumanyate madaM pa pharoti sa tu paramArthato ajJAnI ata evaM karoti / atha jAtimadhikRtyAha je mAhaNe khaciyajAyae vA, tahumgapuse taha lecchaI vaa| je pabaIe paradattabhoI, gote Na je thambha'bhimANabaddhe / / 10 // pAyA--yo jAtyA trAvaNaH chatriyo pA umaputrA, 'plecchaI vA' kSatriyavizeSa ema, pavamAdi viziSTakulotpano'pi va yathAsthita saMsArasvarUpavedI[ya] pramajita-styaktarAjyAdigRpandhanA, paradattabhojI, samyakasayamAnupAyI urjA hari cAdike sahaso'pi 'stambha' garma nopayAyAt , garva na karotIti bhAvaH / kimbhUte gore jAtaH ! 'abhimAnAde' abhimAnAspade / phimuktaM bhavati / viziSTaphalotpano'pi marmalokamAnyo'pi pranitaH man kAnirastumuno mivArya paragRhANyaTan kathaM hAsyAspada gaye kati ? natrAsau mAnaM vivaSyAditi gAbhArthaH // 10 // nacAsau mAnaH kriyamANo guNAya svAditi darzayitumAha / na tassa jAtI va kulaM va tANaM, Nannattha vijA caraNaM suciNNaM / Nikhamma se sevati'gArikamma, Na se pAraNa hoti vimoyagAe // 11 //
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAGga kA 2 // nAmadhAre paryaTanANaM bhavati / yastaH saMsArocArakatyena zrANasamarthaM taddarzayati-jJAnaM ca varaNaM ca jJAna caraNaM, tasmAdanyatra saMsArottara[NatrA ]NAzvA na vidyate / etaca samyaktvopaM hitaM[[sucINaM ] saMsArAducArayati " jJAnakiyAbhyAM mokSa " iti vacanAt / yaH punaH prazaya gRhItvA'pi agArikarma ' gRhasthakarmAnuSThAnaM sAdhArambhaM jAtimadAdikaM vA sevate, na cAsAvagArikarmaNAM sevako'zeSa pharmamocanAya pAsmo bhavati, niHzeSakarmayakArI na bhavatItyarthaH / devamocanA tu prAyaH sarveSAmeva prANinAM pratikSaNamupajAyata iti mAyArthaH // 11 // punarapyabhimAnadoSaM darzayati nikkica bhikkhu sullUijIpI, je gAravaM hoti silogagAmI / AjIva meyaM tu abujhamANe, puNo puNo vipariyA subeti // 12 // * pApA- sAdhurnAno'pi miluH paradalopajI [' surUkSajIdhI ' ] antamAnta sanamojyapi yaH kathigauravapriyo bhavati, tathA lokakAmI ' AtmAghAbhilASI marati, sa ca paramArthe ma jAnAnaH etadeva makA navaM purukSa jIvitvaM AtmaghAtatpastayA AjIvikA - mAtmanopAyaM kurvANaH punaH punaH saMsArakAntAre 'viparyAsa ' jAtijarAmaraNarogo ko padramupaiti - pacchati / tattaNAyAyudhato'pi tatraiva nimatItyayaM viparyAsa hRdi gAthAH // 15 // je bhAsavaM bhikkhu susAvAdI, paDihANavaM hoti visArae ya / .
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgADhapapaNe suSibhAviyappA, annaM jaNaM pannayA erihabejA // 13 // vyAkhyA-tathA yaH sAdhurmApAguNadoSazA, tathA susAdhuvAdI-hitamitanatA, priyaMvada ityarthaH, zrIgaNavamadhAzraya AN labdhiyuktastathA 'pasinAmAm 'cituSTayaktA pareNAlimastaskAlamavAdAnasamarthaH, yadiSA dharmacArasare 'ko'yaM puruSaH ? ke ca devatAvizeSa praNatA ? phataradA darzanamAzritaH' ispevamAsapratimatayA'tya yathAyogAcaraM dadAti / / tathA 'vizArado ''rdhagrahaNasamarthaH, pazabdAn zrotrabhiprAyacaH, tathA ' AgAiprajJaH' paramArthaparyatrasitabuddhiH sanmArthavedI, tathA suvibhAginAtmA ' sudharmavAsamAvAsitaH, evaMvidhaguNAnvinaH bomanaH sAdhurmavati / yatrAmIbhirguNanirjarAhetubhUtayuko'pi yadi madaM kuryAcadA'nyeSA kA pArka' / kathaM madaM karoti ! taathAnyavAnameva bhASAvidhinastathA tAghuSAyameva, na manulyA pratibhAnavAnasti / nApica maslamAno laukikalokosarazAstrArthavicArado aSagAvapraka, samAvitAtmA'hameveti caivamAtmoharSavAnaparaM janaM svakIyayA prajJayA 'parimavet ' abahI lagati / tathAhi-kimanena pAkuNThena durturaTena kuNikAkAsakarapena ? nA'sau sAdhuvarga: kimapi veti, vayameva magavadAmAvartinaH kramAgatA bahuzrutA kA ityAdivAgnilAsaina sAdhUnAmavarNavAdenAtmotkarSaparAH kacittamAyAM dharmakapAsare pA bhavanti / tathA coktaM "anyaiH svecchAraci. sA-narthavizeSAn ka[ImeNa vijJAya | kRtsnaM pAmayamita iti, khAdatyanAni darpaNa // 1 // " // 13 // sAmpratametadopAmidhitsayAha25
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ evaM Na se hoi samAhipatte, je pannavaM bhikkhu viukAsejjA / ahavA vi je lAbhamayAvalice, annaM jaNaM khiMsati bAlapanne // 14 // dhyArUpA-evamAtmotkarSa kurvAparAnavagaNayan samastavAsArthavizArado'pi tambAsmiAdaprajJo'pi ' samAdhi' mokSamAge zAnadarzanacAritrahapaM na prApto bhati, paramAvarupayeva purate / ke evambhUto bhavatIti darzayati-'je pannadha mikkhA | viumaseja' ci, yo sapiditaparamArthatayA AtmAnameva pratimAvantaM manyamAnaH strapranayA bhikSuH 'utkarSe ' garva kuryAda, | nAsau samAdhipAta bhAti / adhamA yo sAntasayo sAMghamAnAtmakaThe parasmai ghopakaraNAdikasatpAdayituM samarthaH sa tucchasvabhASatayA madaM kurvan na samAdhigrAma kathyate / sa cAnya jana pharmodayAdalabdhimantaM 'khisaha ti nindati parAbhavati, pakti ca-na maturapaH marvasAdhAraNagyAsaMstArakApakaraNotpAdako'sti, kimanyaiH / strodaramaraNavyagratayA DAkaprAyaH kRtvamastItyevaM bAlapramo' mUrkhaprAyo'parajanApatrAda vidhyAditi gAthArthaH // 14 // evaM made katte pAlamazerpayate, aso madaM na vidaSyAdityAha-- papaNAmayaM caiva tavomayaM ca, ninAmae goyamayaM ca bhikkhU / AjIvarga ceva cautthamAhu, se paMDipa uttamapuggale se // 15 // vyAkhyA-prajJAmadaM tapomadaM pa na kuryAt ameva [pacASiSazAstrArthasya vecA, tathA'hamepa] cikRSTatayovidhAyI, nAI
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ tapasA nigacchAmi evaM tapomadaM na kuryAt / tathA gotramadaM nirnAmaye davanayeta uH kulasambhUto'hamityevaM mahaM na vidadhyAditi / tathA AjIvo dardhanicayastasya madaM na kuryAt / evamanyAnapi mavizeSAn svajan sAdhuH paNDita-svadha bhavati / tathAssa samastamadasthAnaparityAgA- 'jala' tatazcAyamartha:- ] uttamottamo-mahato'pi mahIyAn bhavatIti gAthAH // 15 // atha madasthAnamupasaMjihIrSurAha - patAI bhAI virgica dhIre, neyANi sevaMti sudhIradhamA / te savvagotA gayA mahesI, uyaM agottaM ca gatiM vayAMta // 16 // upAkhyA - etAni madasthAnAni saMsArakAraNAni vizvAya 'bIro' viditata vArthaH / vicii 'ti AtmanaH pRthakkuryAt - svajediti bhAyaH / sudhIraSamrmANo naitAni madasyAnAni sevante ye parityaktasarvamadasthAnA maharSayastapaH zoSita karamapAH sarvasmAdugAderapagatAH santaH, 'ucca' mokSAkhyAM sarvocamAM gatiM prajanti / zabdAnmahAvimAneSu kalpAdIyeSu vA vrajanti macchantIti gAthArthaH // 16 // bhikkhU suce taha didhamme, gAmaM ca nagaraM ca aNuppavissA | se pasaNaM jANamaNesaNaM va, anasta pANassa aNANugin // 17 // vyAkhyA - sa evambhUto madasthAnarahito bhikSuH snAnavilepanAdisa~skArA bhASAnmRtA [va] ] 'arthA' tanuH zarIraM pazya sa
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ / Yao Chuan mRtArthaH tathASTam avagata yathAvasthita dharmasvarUpaH evaMvidho bhikSuH kacidavasare prAmanagarAdiSu bhikSArthaM pravizya epaNAmaneSaNAM ca jAnan amasya pAnakasya vA kRte tatra ' a[nanu ] gRddho'lolupaH san samyagviharet / AhArAdAcamUrcchitaH sampak zuddhAM mikSAM gRhNIyAditi gAthArthaH // 17 // visya sAdhoH kadAcitsaMyame ratiraratizra prAzuyAt sA cApanemadhye syetadAha araI rahUM va abhibhUya bhikkhu, bahujaNe vA taha yugacArI / egaMtamoNeNa viyAgarejjA, egassa jaMto gatirAgatI ya // 18 // vyAkhyA - mahAmunerapyasnAnatayA malAvilasyAntaprAntalacaNakAdibhojinaH kadAcitkarmodayAdaratiH saMyame sa svadyeta tAM cAravispabhAmabhibhaved nirAkuryAt tathA ratiM cAsaMyame anAmivAmyAsAdutpa cAbhibhavet, abhibhUya ya yo bhavet / punaH sAdhumeva vizinaSTi- bahavo 'janA: ' sAdho gacchavAsitA saMgamasAyA yasya sa bahujanaH, tathAeka eva ca [tI] ekacArI, maca bahujana ekAkI vA kenacitpRSTo'puSTo vA 'ekAnnamanena 'saMyamena 'byAguNIyAt ' dharmakAmare saMgamAvAvayA kirmisambaddhaM brUyAt / kimasau brUyAdityAha ekasya jantoH zubhAmasahAyasya matira paraloke gamanaM mayati, tathA Agati-rAgamanaM bhAvAntarAdupajAyate mAmakarmasahAyasya, patA eka karma munaSatyekazca tat phalam / jApase kriyate caika, eko yAti bhavAntaram // 1 / " ityAdi / tataH saMsAre paramArthato 4 P
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ kavirasahAya dharmamekaM triDhAtha, etadvigaNayya saMyama [stena tat ] pradhAnaM vA brUyAditi gAthArthaH // 18 // kitha sayaM samicA aduvA vi socA, bhAseja dhammaM hitayaM payANaM / je garahiyA saNiyANapyaogA, Na tANi sevaMti sudhIradhammA // 19 // vyAkhyA- 'svayaM' AtmanA paropadezamantareNa saMsArakAraNAni midhyAtvAditipramAdakapAya yogarUpApi 'sametya' jJAtvA tathA mokSaM tatkAraNAni ca samyagjJAnadarzana vAritrANi, etatsarvaM svata evaM jJAtvA anyasmAdvA'cAryAdeH sakAzAntA anya bhASeta kimbhUtaM prajAnAM sthAvarajaGgamAnA jantUnAM hitaM dharma zrUyAditi upAdeyaM pradarSa heyaM pradarzayati gahiMsA' jugupsitA midhyAtvAdayaH karmaSa-bahasabA, sanidAnA: ' prayogA' vyApArA mamAsmAtsakAzAt kiJcitpUjAlA sarakArAdikaM bhaviSyatItyevambhUtaninAzaMsArUpAstaca cAritraviprabhUtAn maharSayaH suvIradharmANo 'na sevante ' nAnutiSThanti na vadantIti gAdhArthaH // 19 // kiva > hrift sAi ajha bhAvaM, khuddapi gacchejA asadadANe | Ausa kalAiyAraM baghAe, lakhANumANe ya parassa aTThe // 20 // vyAkhyA - pheSa cinmidhyAdRSTInAM kRtIrthika mAvitAnAM tarkayA' vitarkeNa duSTAbhiprAyaM amuddhA kavitsAdhuH zrAvako yA svadharmasthApanecchA tIrthika tiraskAraprAyaM baco zrUyAt [ sa ca ] tIrthikascana mathaghAlo'tipha kara bhASayan
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ F - '-. kSudratvamapi gamcheda ' yirUpamapi kUryAta , pAlakapurohitavat skanda kAcAryamveti / tataH sa nindAvanalaSito cAtu+rApo vyApAtaM kAlAvicAra-dIpasthitikamapyAyussaMvartayet / dharmadezanA hi puruSavizeSa prAtvA vidheyA, vA-ko'yaM puruSo rAjAdikA, kaM ca devatAdhizeSa nataH, kataravA darzanamAzrita iti samyagbhAvaM parijhAya yathAyogya dezanA vidheyA / yaH punareta-daSuLyA dharmadezanAdvAreNa parirodhakavaco bayAna sa tasmAnmaramAdikamapakAraM prApnuyAt / yana evaM tato lambAnu. | mAnA-parAmizayaMsAtvA yathAyogamana-sarmaprarUpaNAdikAna bhASAna svaparopakArAya vadediti mAthArthaH // 20 // kammaM ca chaMdaM ca vimiMca dhIre, viNaejja u sabato Aya(pAva)bhAva / svehi luppaMti bhayAnaherhi, vijaM mahAga tAyanam i // .1 ___ vyAkhyA-dhIra: ' azlomyo dharmakathAzrotaH dezanAvasare dharma 'anuSvAnaM gurulaghukarmamA [ 1 ], chanda-mabhiprAya noturmAnIyAt / asau dharmayotA kiM gurukarmA laghukarmA cA ityAkhAlosya dharmakathiko dharmadezanAM kuryAt / yaza ca tasya motu SAdipadArthAvagamo bhavati, pathA gha manasi na yatai, api tu prasamatAM prajesadhA yAcya, evaM pa dhamopadeza yaschan vizeSeNa apanayesparSada: pApamA' azuddhamantaHkaraNaM viziSTaguNAropaNaM ca kuryAt / [kacitpATha] ' ApabhASa' + jinadharmabhASakasya / 4 pApamAva miti svAbhAvikatvena 'AyamAra miti tu pAThAnsaradena svIkRto sikRtpUjyairapi / vamA " bAtabhASa-mAtabhAvo NAma mithyAtvaM avirato vA" iti pUrNikArAH /
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ ti [at] AtmabhASo'nAdibharA yasto mithyAvAdakattamapanayet / yadivA 'AramamAvo' viSayAnutA, vAmapanayediti / etahasaMyati-'sabehi pani bhagApahehi hapai-nayanamanohAribhiH strINAmaapratyakaTAnirIkSaNAdimiralpasaNyA villupyante' sadAcyAdhyante, rUpaiH kathambhUtaH' ! 'bhayAvahe bhapAnakai, ihaiva tAmadrupAdiviSayAsaktasya sAdhujanajugupsA, nAnASiSA viummanAtha prAdurbhavanti ihaloke. paraloke ca bahuvidhA ghedanAH viSayAmakA anubhavanti / evaM vidhAna-paNDito dharmadezanAdhaturo parAmiprAyaM samyaggRhIrathA parSadanusAreNa prasasthAyarenyo hitaM dharmamAvirbhAzyediti mAthArthaH // 21 // pUjAsatkArAvinirapekSeNa va sarva tapavaraNAdikaM vidheyaM vizeSato dharmadezanetyetadabhiprAyavAnAha na pUyaNa ceva siloyakAmI, piyamappiyaM kaslai No karijA / satve aNaTTe parivajayaMte, aNAule yA akasAi bhikkhU / / 22 // vyAkhyA-mAdhurdharmadezanAM kurvan pUjanaM ' vastrAdilAbharUyaM na baoNchanApi ' zloka ' kIrti-prazaMsAmabhilapan / tathA zrotaH priyaM ( rAjakathAdika) apriyaM ca na kathayet-tatsamAbhitadevatAdhizeSaM na ninden / rAgoSarahitaH zroturabhiprAya samIkSya yathAsthisaM dharma samyagdarzanAdirUpa kaSayet / upasaMhAramAha-parvAnanan pUjAmatkAralAmAbhiprAyeNa svakRtAn parapaNatayA ca parakRtAn pariharan kathayedanAlA, apAyI bhikSurbhavediti mAthA // 22 // sarvAbhyayanopasaMhArArthamAha
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 3 AttahIyaM samupehamANe, savehiM pANehiM nihAya daMDaM / no jIviyaM no maraNAhikakhI, parivvajA valayA vimukke tti bemi // 23 // vyAkhyA--' yAthAtathyaM 'dharmmama sUtrAnugataM samyaka 'prekSamANaH paryAlocayan 'marveSu ' sthAvarajaGgameSu prANi prANidhArakaM parityajya prANAtyaye'pi yAthAtathyaM dharmaM nopayet / tathA jIvitaM asaMyama jIvitaM jantudaNDena nA. bhikAn / parISaparAjito vedanAsanagato'pi tadvedanAmayamAno jalAnalAdinA jantughAtena na maraNamamikAzcet ! tadevaM sarvepi prANi paratadaNDo jIvitamaraNApekSA rahitaH saMyamAnuSThAnaM care-duktavihArI mavet / medhAvI 'valayena mAyArUpeNa mohanIya karmaNA vA vikta iti, dadiH parisamAptyarthe dhImIti pUrvavat / / 23 / / J WED BIOWEJ CENI iti zrIparamasuviddivastrarataragacchavibhUSaNa zrImatsAdhusaGkalitAyAM dhUtrakRtAmiSadvitIyAGgadIpikAryA samAptaM pAthAvadhyAdhyayanaM trayodazamiti / KOCT DENTO-STAND
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha caturdazaM pranyAbhiSamadhyayanam / uktaM trayodazamadhyapana, mAmprataM caturdazamArabhyate pranyAkhya, pAmagranthaparityAgAmApAtathyaM pAta , ata( stam ). evAi, tatreyamAdigAthA-- gaMthaM vihAya iha sikkhamANe, uTThAya subaMbhacera vasenA / obAyakArI viNayaM susikkhe, je chae vippamAyaM na kujA // 1 // __ vyAkhyA---'ha' pravacane hAtasaMsArasvamAyaH sAdhuH sampagutthAnena usthiTho 'andhaM ' pariprAM dhanadhAnyahiraNya- Y! dvipadacatuSpadAdirUpaM tyaktvA praNAsevanArUpA ca zikSA phauSaH samyagAsevamAno navamicarya yutimiguptaH[samanazcaya base-ciSThet / yadivA [pramacarya-] saMyamastamAvaset- samyakryAda / guntike yAtrI basamAno yAvadampatavihAra na pratipayate bAbadAcAryavacanasya 'ayAvakArI' gurorAdezamArI vinayaM suSTu prikSe-dvidacyAt / tathA ekako-nipuNA sa saMyamAnuSThAne sadAcAryopadeze vA vividhaM pramAdaM na kuryAditi gAyArthaH // 1 // jahA diyApotamapattajAyaM, sAvAsagA pavitraM mannamANaM / tamavAiyaM taruNamapattajArtha, laMkAi abattagama harejyA // 2 //
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ - vyAkhyA-pa. punargurUpadezamantareNa svacchandatayA gacchAmirgasya ekAphivihAritA pratipadyate sa bahudopabhAg mavatIti / | atyArthasya zAntamAvirbhASayabAha-'jahA diyA pota)' yathA 'dvijapotaH' pakSinispanajAtA-ajAtapazvasta 'strAvAsakAt ' svanIyAt ' uraplaSituM' utpavituma [ tatra ] taba patantramupalampa pakSAmArAvUmantumasamartha (tacA 'taruNa' nUtanaM 'apanajAta 'anubhUtapakSa taM) kAdayaH kSudrasatyAH pizitAzinaH ' adhyaktagarma' gama nAmAve naMSdumasamartha hareyuracazamAdinorikSapya nayepu-vinAzvayati mArtha i Q. Firf nirAi... evaM tu sehaMpi apuTThadhamma, nissAriyaM busimaM mnnmaannaa| diyassa chAvaM va apattajAyaM, darilu NaM pAvadhammA aNege // 3 // pAhaNA-yathA taM avyaktaM pazcitrizurAdayaH kSudrapakSiNo vinAzayanti tathA agItArtha ziSyaM gacchavAsAnirgata aneka kSudrAH pANino vipratArya saMyamajIvitanyAzayanti, te kIzAH pAkhaNDinaH, taM agItArthaziSya 'busina manamANA' Atmavalaga manvAnA-Aramavaze patitamiti matvA pakSarahita pazciNI pAlakamitra te pApaghANo x harantIti gAthArthaH // 3 // paSamekAkinA sAdhAryato bahavo doSAH prAdarbhaSanti ataH sadA gurupAdamUle sthAtavyamityetadarzayitumAha osANamicche maNue samAhiM, aNosite gaM'sakaroti NacA / *"tIyikA spajanarAjAdayo vA aneka samso haranti hariSyanti cemti kAlatrayopabhaNArtha bhUtamizaH" iti harSa /
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ . obhAsamANe daviyasta vittaM, Na Nikase cahiyA Asupane // 4 // ___ vyAkhyA--'avamAna ' gurorantio'vasthAna, sadhyAnajIvamicche-dabhilapet 'manujo ' manuSyA sAdhurityarthaH / sa . evaM sambato manuSyo yo yathApratijJAtaM nihiyati, taba sadA gurorantike vyavasthitena nirzAte ityetadarzayati-gurorantike | 'anupitA' avyavasthita :-svacchandavidhAyI yathApratijJAtasya nAntakaro bhavati, na yathApratijJAtaM nihiyituM samarthaH | syAmApi saMsArasyAntaM karotIti jJAtvA sadA gurukulavAsojjusaraNIyaH, gurukulavAsaM vinA niSitamapi vijJAnasapahAsAya svAda, patA " nahi bhavati nirvigopaka-manupAsitagurukulasya vijJAnaM / prakaTitapazcAmArga, pakSyata nusya mayUrasya // 1 // " evaM prAtvA gurukulavAse sthAtavyamiti darzayati-omAsamANe vavidhassa vittaM ' 'avamAsayan' udrAsayansamyaganutiSThan 'dravya(vikIsya' muktigamanayogyasya sAdhoH sarvakSasya vA 'pataM' anuSThAna, satsadanuSThAnato'SamAsayet-parmakathikA [kathanato vokAmayedini ] / tadevaM guruAlanAso bahUnAM guNAnAmAdhAra, aTona nirgacched gacchAdamecchacArI na bhavedAzuprajJa iti gAthArthaH / / 4 // je ThANao ya sayaNAsaNe ya, parakrame yAvi susAijutte / samitIsu gucIsu ya Asu Aya]panne, viyAgarate ya puDho dekhA // 5 // vyAkhyA-yo hi vairAgyAt pramajitaH sAdhuH, sa 'sthAne ' kAyotsargAdau nayane Asane gamane ca 'parAkrama kurvan '
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ balaM sphorayana sAdhuguNairyukto bhavati / sAdhuhiM yatra sthAnaM kAyotsaggAdikaM vidhate tatra samyak pratyupekSaNAdikA kriyAM karoti, kAyotsarga na riSa niSprakaM vice, tathA dAnaM na saMstArakaM vaM kArya ca pratyupekSya ucitAle gurvanujJAtaH svapet, tathApi jarayadina nAtyantaM nirasa iti etramAsanAdiSvapi yojyam / tadevamAdisumadhukriyAyukto gurukulavAsI mAdhurbhavatIti sthitam / api ca-gurukulavAse nivasan pazcamamitisamitaH triguptiguptaH A[Agata ] prakSaH saJjAta[kathA] pavivekaH [ rupata marati ] parasyApi ca vyAkurvan pramitigutInAM yathAvasthitasvarUpapratipAlanaM tatphalaM ca [quq-qan] in-functia gars u sahANi socA abu bheravANi, aNAsatre tesu parivaejA / nihaM ca bhikkhU na pamAya kubbA, kahuMkahUMcI vitigicchati // 6 // upAkhyA - vRndAn zrutimadhurAn zrutvA athavA 'meravAn ' karNakaTukAna zrukhA ( ' teSu ' anukUlapratikulazabdeSu) 'anAzravo' rAgadveSarahito bhUtyA 'pari' samantAda-saMyamAnRAyI bhaveda / tathA nidrAM ca pramAdaM ca sa sAdhurna kuryAt / evaM niSiddhasarvapramAdaH san guroranti [kathamapi ] vicikitsAM vittaviSddhavirUyAM ' vitIrNo 'itikAnto bhavati / [ yadivA maGgRhIto'yaM mahAmata mAro'tidurvahaH ] kathaGkathamadhyantaM gacchet / ityevambhUtAM / trizcikitsa' cittavii guruprasAdAcIrNo mavati / anyeSAmapi tadapanayanasamarthaH syAditi gAdhArthaH / / 6 / / kica
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ DahareNa vujheNa'NusAsito u, rAyaNieNA vi smaapnnN| samma sayaM thirato NAbhigacche, gijaMtae vApi apArae se // 7 // bhyAkhyA-sa mAdhuH gurusamIpe vasan cismAdaslalitA san kenApi kSullakana pramAdAcaraNaM prati niSiddhastathA 'paTena , pA' [vayodhana ] zrunAvina vA anuzAsita bhiDitoM jAkina samaSayamA vA anuzAsitaH ippati, pathAhamanena dramakamAyeNottamakulapayataH sarvajanasammata evaM lokasamakSaM nikSita, ityevamanuzAspamAno na mithyAduSkRtaM dadAti nApi tanuzAsanaM sampasthisto pAipunaHkaraNatayA'bhigacchet-na pratipapeTha, samyak apratipadyamAnabAsau saMsArasrotasA 'nIya. mAna ' upamAno'nugnAspamAnaH kRpiTho'sau na saMsArAvapArago bhavati kintamapAraga eSa mavatIti gApAH // 7 // viuddhipaNaM samayANusiTi, DahareNa vudveNa u coie y| anbhuTTiyAe ghaDadAsipa vA, agAriNaM vA samayANusiTTe // 8 // vyAkhyA--viruddhotthAnenosthitaM asamyakAriNaM sAdhu rASTrA phazcit paratIthiko gRhastho pA svasamayena vizvayet / yathA-naividhamanuSThAna bhavatAmAgame vyavasthita phavaM tvameSavidhAcaraNaM kahA ? athavA kenApi sAdhunA aIspraNItAgamAnusAreNa mUloparaguNA''caraNe skhalitaH san jAgarma pradarya abhihitA, yathA-naitanyaritagamanAdikaM bhavatAmanuvAtaM,
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ FIN hasyAdi bahareNa' laghunareNa paddhena SA kRrisatAdhAraprapattA sAdhA zikSitaH, (dAsItvenAsyantamrariSatA yA dAsI, tayA) dAspA ' padAsthA ' jalavAhinyA yA zikSito na koSaM kuryAt / 'agAriNa' gRhasthAnAmadhyetA yujyate kartum / / - tataH sa sAdhurmamaivaitaditakArI Rte ityevaM manyamAno manAgapi na kopaM kuryAditi gAthArthaH // 8 // etadezAha Na tesu kujjhe Na ca pabahejA, nayAvi kiMcI pharusaM vaejjA / tahA karissaMti paDisaNejA, seyaM kha meyaM Na pamAya kRjjA // 9 // pArUyA-evaM sAdhuH pAkSitaH sama pyeva na ca taM adhyakSet-na padaNDAdiprahAreNa pIDayena cApi kivitpana Sayo vadet / tamevaM ani-mavatAcha sunchu zikSitA, bhavaduktameca kariSyAmItyevaM madhyasthapUpayA pratimRzyA-danutiSTheca , miSyAduSkRtAdinA nivarceta, etacchivAdAnaM mamaiva shreyo| yata etadabhapAt kavikipi] punaH pramAdaM na kuryAmeSa asadAcaraNamanutiSThediti gAthArthaH / / 9 // varNasi mUDhassa jahA amUDhA, maggANusAsaMti hitaM payANaM / teNeva majha iNameva seyaM, jaM me buhA samaNusAsayati // 10 // vyAkhyA-yapA bane ' araNye digaprameNa kasyacinmUtaspa-mArgabhraSTasya yathA kecidanye 'amUDhAH ' sadasanmArgAH | zamAna hita-mIpsitasvAnamApakaM mAge 'anuzAsanti' darzayanti / sa ca vikimiH sanmAmgaratAraNato'nuzAsita
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - bhAramanaH zreyo manyate / yadetavapuSAH sampaganuzAsayanti / putramiva pitrH| sanmameva bhaya iti mantavyamiti gAbhArthaH // 10 // aha teNa mUDheNa amUDhagasta, kAyavya pUyA savisesajucA / eovamaM tastha udAhu vIre, aNugamma asthaM uvaNeti sammaM // 11 // jyAlpA- athAnantaraM yathA tena vismRDhena sanmASitArite tasyAmRhaspa-sanmAgrgopadeSakasya pulindAderapi | paramapakAra manyamAnena mahA vizeSayukhA mA. mApana bhImAtIrahekonoramA, ityarthama)vagamya sampaka prakAreNa + padahamanena purupeNa mithyAtvavanagahanAtsadupadezena duHkhAnistAritaH, ato'sya sanmArgopadezakasya matiH-pUjA vizeSataH badhyeti gAthAH // 11 // NetA jahA aMdhakArAMsa rAo, maggaM Na jANAti apassamANe / se sUriasla abbhugameNaM, maggaM viyANAti pagAsiyaMsi // 12 // gyAkhyA-yathA 'netA' nAyakoTavyA bahulAndhakArAyo rAtrau ' mAge' pandhAna na samparajAnAti, sa eSa praNetA sUryasyAmpudramenA'panIte tamasi jAte prakAze mArga jAnAti, vivakSitapuramApakaM panyAnaM mamyagyeti / guNadoSavicAraNataH samyagjJAnAtIti gApArthaH // 12 // + bAsmani upanayati paramopakAra " iti hrss|
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ - %E evaM tu seheSi apudhamme, dhammaM na jANAti abujnamANe / se kovie jiNavayaNeNa pacchA, sUrodathe pAsati cakkhuNeva // 13 // jhyAkhyA evaM ziSyo'pyapuSTayammA-agItArthaH abhinava praprajito [trAnabhijJatvAdayuSyamAno dharma na | jAnAti, sa eva pavAtsUryodaye padhA nirmalacakSuHsarva pazyati tapA ziSyo'pi gusakalapAsAt jinapacanena 'kotrido'bhyasta11 sarvanAmayAbhipupmAna samAna vAna padAryAn pazyati gAthArthaH // 13 // kadAcicakSuSAanyathAbhUto'pyAthoMs]nyathA parichidyate, tapathA-marumarIcikAnidhayo asamAnatyA, kiMzakaniSayos. syAkAraNApIti / na ca sarvakSapraNItAgamasya kacidapi vyamiyAra!, tavyabhicAreNa hi sarvanavahAniprasAda , +tarasamavasya pAsarvakSasvena pratimeddhamAsyavAditi / zikSako hi gurukulabAsitayA jinavacanAbhidhI bhavati, ta kocidama samyAisloparaguNAn jAnAti, natra mUlaguNAnavikRtyAi--- uI AiyaM tiriyaM disAsu, tasA ya je thAvara je ya pANA / sadA japa tesu parivaenA, maNappaosaM avikaMpamANe // 14 // vyAkhyA-Urcamapastiryaga vizu vidikSu ca ye prasAH sthAvarA: prANinasteSu [ sadA ] ' yataH ' pasna na * + praNItAgamokapadArthasambhavasya sakhasammavasyeti vaa|
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgamAnuSThAyI parivrajet-saMthamaM pAlayet / teSu prANiSu-apakAriSu manasApi pradveSaM na gacchetU AtAM tAvadurvacanadaNDaprahArAdi, manasApi na virUpakaM cintayet | avikramyamAnaH ' saMpamAdavicalana sadAcAramanupAlayediti gAthArthaH // 14 // kAle pucche samiyaM payAsu, AkkhamANe daviyarasa bilaM / 4 saM soyakArI ya puDho pavese, saMkhA imaM kevaliyaM samAhiM // 15 // , vyAkhyA - gurorantikaM zraman vinayaM karoti, katham ? AcAryasya samIpe avasara vAlA praSTaSpakAle sUtrArthaM pRcchaMdra sersya guroH samIpe ?' prajA 'sarvajantuSu samitasya madAcArAnuSdhAyina ityarthaH / sa ca gurustena pRSTaH jAcacANaH zuzrUSayiSyati / tattakha dravikasya muktigamanayobhyasya puruSamSa pUrA-mAcAra bhArata, bhASamANasa bandanIyaH pUja nIpo bhavati / tAni ca guruvacAMsi pRthaka pRthaka zrotrakArI zrotreNa dhArayati yathopavezakArI AzrAvidhAyI san pRthak hRdaye pravezayati-cetasi sthApayati / kiM kRtvA ? saMkhyAya samyag jJAtvA kiM ? imaM kevalikaM ' phelinA kathitaM + samAdhi' samyamArgamAcAryAdinA kathitaM svahRdaye dhArayaditi gAthArthaH / / 15 / / vizva ' 1 assi luThicyA titriheNa tAyI, eesa yA saMti nirohamA te evamati tilogasI, Na bhujameyaMti pamAyasaMgaM // 16 // | rUpAkhyA - asmin gurukulavAse vasatA pachutaM zrutvA va hRdaye'vadhAritaM tasmin samAdhimArge sthiramA 'trividhena'
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ manovAkAyakarmaNA kRtakArisAnumatibhizca 'bAgI' SaTakAyapAlaka: eteSu' mamitiguptyAdiSu samAdhimArge[] sthivasya tasya sAghIH zAntimapati-azeSAndroparamo bhavati / tayA'zeSakarmakSayarUpaM niroSamAhuH / evamAhuH trilokaparzina:-sarvajJAH kepalAlokena dRSTvA pratipAdayanti / kim ? etadeva samitigupyAdikaM saMmArottAraNasamartha mArga jAnIhi nAnyatheti / etadeva kathitayantA, na punaH pramAdasaha vidheyatvena pratipAditavanta iti gAthArthaH // 16 // nisamma se bhikkhu samIhiyaTuM, paDibhANavaM hoti visArae ya / AyANaaTThI bodANamoNaM, uvezca suddheNa ukti mokkha // 17 // vyAyA- gurukulavAsI bhikSuH dravyasya' mukkimamanovasya ' ' AcAra niyamya svata: samIhitArtha | mokSAlya puzA-iyopAdeyaM samyakaparilAya 'pratimA[navAn' utpatibho bhavati / tatazca zrotako yathAsthitArthAnAM 'vizAradaH' pratipAdakA bhavati / IdRzaH sAdhurAdAnArthI-mokSArthI+ 'myavadAna dvAdazaprakAraM tapastathA ' maunaM ' saMyamastadevamenau sapasaMyamau ' upetya 'pApya dena' dvicatvAriMzadoSarahitena AhAreNAtmAnaM pApayan mokSasIti gAthArthaH // 17 // tadevaM gurukUlavAsitayA dharma susthitAH pahucatAH pratibhA[na]vanto'rthavivAradAya manto yaskunti sadayitumAha saMkhAe dhammaM ca viyAgaraMti, buddhA hu te aMsakarA bhvti| +bAdIyate mokSArSibhiriti bhAvAna-sAnAvi, na pAyo vidyate yasya sa bApAnArthI-mAnAprayojanavAm " iti harSa0 / /
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ se pAragA doha ci moyaNAe, saMsodhitaM paNhamudAharati // 18 // 3 t 4 , vyAkhyA - saMkhyA sadbuddhistayA svato dharma parivAra parezaM yathAvaditaM 'vyantiyanti divA svaparazakti paMca 'parijJAya samyagava dharma pratipAdayanti se vidhA 'buddhA kAlatrayayedino janmAntarasazvitAnAM karmaNAmantarA bhavanti, anyeSAM ca karmApanayanasamarthaM bhavanti tadeva darzayati - te yathAsthitadharmarUpakA dvayorapi (sva) parAtmanoH karmapAzavimoca [nayA ] kA: ( 1 ) snehAdinivimocanayA SA karaNabhRtayA saMsArasamudrapAragA bhavanti / te caivambhUtAH samyak zodhitaM ' praznaM zabdamudAharanti / tadevaM [te] gItArthA yathAvasthitaM dharma kathayantaH svaparatArakA bhavantIti gAthArthaH // 18 // , , sa ca pramudAharan kadAcidanyathA'pi brUyAt, avasvapratiSedhArthamAha No chAyae No viya saevA, mANaM Na sevena pagAsaNaM ca / yA vipane parihAsa kunA, Na yA''sIAvAya viyAgarejA // 19 // vyAkhyA--sa praznasyodAhartA ratnakaraNDakakalpaH kutrikApaNakalpo vA caturdazapUrviSAmanyataraH kacidAcAryAdiH kRtaamimitItuH pito'pi sUtrArthe na ' chAdayet ' nAnyathA vyAkhyAnayet svaguruM [SA] nApalapet, AtmaguNotkarSAmi prAveNa paraguNAcAcchAdayet / na paraguNAn lUpayet / tathA samastazAkhArthavesAI, sarvalokavidito'yaM samasta saMzayApanetA,
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ -[ na mattulyo hetuputibhirarthapratipAdayitetyevaM mAnaM na seveta-na kuryAt / nApyAtmano mahazrutatvena [ tapasvitvena bA] prakAzanaM / hati / tathA na cApi prajJAvAn kasyApi parihAsaM ti yadivA anapacukhyamAne zrotari na tadupahAsaM kuryAt / na cApi cAzIdi bahuputro pahucano dIrghAyU yA' rAgiNI yAdidi bhArthaH / 12 // bhUtAbhisaMkAi dugchamANe, Na Nibahe bhaMtapadeNa goyaM / Na kiMci micche maNuo payAsu, asAhadhammANi Na sNvej| // 20 // vyAkhyA- bhavAbhizasyA jantUpamardazayA mAzIrSAda sAvadhaM zugupsama yAt / na 'mantrapadena' vidyAprayajanena 'go' [SAk] saMgama nissAra kuryAt , na jAdinA sAI antujIyopamaI mandha kuryAt / tathA ' manuSyo' bhikSuH prajAsu vyAkhyAnaM kurvana lAmapUjAsatkArAdikaM necchena-nAbhilaSet / tathA asAdhUnAM dharmAn-chAgapaSatarpaNAdikAla saMvadevagAditi mAyArthaH / / 20 / / ziva hAsaM pi No saMghati pAvadhamme, oe tahIyaM pharasaM viyANe / no succhae No ya vikaMthAejA, agAu[aNAI]le vA akasAi bhikkhU // 21 / / mpArUpA-yathA parAmanohasyimutpadane tathA 'na sanpayetra' na kuryAt / tathA 'pApadharma ' sAyaM vaco na deva, tathA kamASapanikAmotrAsayet / tathA 'mojo' rAgadveSarahitaH san tathyamapi 'parSa ' kaThoraM paSA parihareda , sAvarSa yo
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ aparikSayA jhArakhA pratyArUpAnaparicayA pazireva, pUjAsatkArAdinA 'mo tucchae 'nonmAdaM kuryAt / tathA ' No kama pikaMpaekA AtmazlApAM na kAm / sathA anAkalox vyAkhyAnAvasare, sapA 'bAyI 'pAparahiso mavezikSAsAdhuriti gAthArthaH / / 21 // saMvA mA'kiragijara, cimanavAyaM ca viyAgarejjA / bhAsAdurga dhammasamuTTisahi, viyAgarejyA samayA supane // 22 // vyAkhyA-sAdhuH sanArthe niHzakiso'pi rasa, no garne kRti , ahamevArSadetA, na mAlyA kamidaparo'stIti na garSa kuti / sathA 'cimanyavAda' pRSagartha nirNayavAda vyAgRNIyAcadivA 'vibhajyavAda pAhAI badet / vimanya bAdamapi bhASAksinara mUyAdityAha-mASayogadhacaramapo salyA-'saramA'mRSayoDika bhASAdika, nApAryakaSirapRSTo'pRSToNI vA dharmakathAvasare vyAgaNIyAt / samyam saMpamAnaThAnena samasthitaH sAdhumiA sAna punaH kRtrimerudAyinRpA evaMviSaH sAdhubhiH saha virana ckrvrtidrmkyo| samatayA rAgadveSarahito vA zomanaprajho mASAdvayopetaH samyagadharma myAgRNIyAviti gAthArthaH // 22 // ki __ aNugacchamANe vitahaM biyANe, tahAsahA sAhu akakaseNaM / x " apAle " iti pAThAntare "anAvilo-lobhAvinirapekSA syAm" iti varSa / rakapana,
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ na karathaI bhAsa vihiMsaijjA, niruddhagaM vAvi Na dIhAjA // 23 // vyAkhyA-tasyaivaM mASAdayena varbha kathayataH sAdho:-kazcitpaNDitastayeSa samarthamanugacchan samyagaSapujyate, maparasta / mandamedhAvivayA 'vita ' anyathaivAmijAnIyAda, taM ca samyaganavApuruSamAna 'tathAtayA' tena tena denadAharaNasadhuktiprakaTanaprakAreNa sAdhuskarvacobhitamatrayoSayet , na punastvaM mUryo'si / etadapi nAcagacchasi ! uttarasvatyAdi paruSavacanaM na pUyAt , madhuramApayA bhASate, na paraM taM avagaNayati / na tadApI vihiMsate-na vidhvaMsa pati, na nindati / tathA 'nirudaMbaryastopha dIrSavAkyamA dadareNa na pacaye, nA stokakAlIna vyAkhyAna na dIyedIrghakAlipharyAda, (arthAt ) svokamapyarthamAlajAlaprakaTanena na vistArayati, yata:-" so asthI Sasamyo, jo bhannai avasvarehiM thopettiN| jo puNa thoyo bahuakkharehiM so hoi nismAro // 1 // " iti vacanAva, svokAkSarai huvaktavyamiti gAthArthaH // 23 // samAlavejA paui puNNabhAsI, nisAmiyA samiyAaTThadaMsI / ANAi suddhaM vayaNaM'bhiuMje, abhisaMghae pAtravivega bhikkhU // 24 // vyAkhyA-pat punarativiSamatyAdasAkSarairna samyagavAdhyate, valchImanena prakAreNa samantAtparyAyazagdocAraNato 1 so'oM vaphalyo yo maNyate'marI svok|| yaH punaH stoko bahubhiH sa bhavati nissAraH // 1 //
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvArSakamanatavAlape-mASeta, nApAkSaraphathanamaH kRtArtho mavet , pratipUrNabhASI myAda, askhalitAmilivAhInAvarapi. miti / AcAryAdeH sakAzAt samparAyapudha nikSampa sampag yathAvasthinamadhe yathA gurumakAnAdavAstimartha [ pratipAya prahuM zIlamasya sa bhavati sabhyArthadarzI, sa evambhUtaH san ] nIcaMkarAcayA zuddha-mavadAtaM niratrayaM cacanamamiyuJjIta | usameM utsama apavAde cAphyAdaM na vyasyayaM kuryAt / svaparasamayayoryathAsyaM vacanamamimadet / evamabhiyuJjana bhikSuH 'pApaSideka' pApaparihAra puryAditi gAthArthaH / / 24 / / phila ahAbuiyAI susikkhaejA, jaijja yA NAtiSelaM cdejaa| se diTTimaM diTTi Na lUsaejA, se jANaI bhAsiuM taM samAhi // 25 // vyAkhyA-tIrthakaragaNaparAdibhiryayoktAni tAnyahani suSTu zizveta-prANazikSayA sarvoktamAgamaM samyaggRhIyAt , mAseSanAzikSaNa tu seveta, anyeSAM pa tathaiva prarUpayet / yo pasya katamyasya kAlo'gyayanakAlo kA, to velAmatilahAca nAtivalaM vadet , adhyayanakartavyamAdI nAtilAyet , yathAcasaraM parasparAmAdhayA sAniyAH kryaadipryH| sa evaMvidhaguSajAtIyo yathAkAlavAdI pathAkAlacArI samyaSTimAna ' yathAvasthitAn padArthAn apAno dezanA parvan 'TiM' samyagdarzanaM na lUpayeva-na kSapet / etaduktaM bhavati-puruSavizeSa prAtyA apasimAntaparihAreNa tapA kamanIyaM yathA zrotaH sampanatvaM sthirI bhavati / yathaivaMvidhaH samApituM jAnAti samarapiM ca pAnadarzanacAritrAkhyaM sampA- IN P
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ _ T vagacchatIti gAthArthaH // 25 // kica alsae no pacchannabhAsI, no suttamatthaM ca kareja taaii| satthArabhattI ya aNuvIi vAyaM, suyaM ca dhamma paDivAyayaMtI // 26 // - vyAkhyA sarvotamAgamaM na khUpaye--ma kSaye jyA na pracchannamApI mayes , siddhAntA-sArvajanIna, saha pracchamASaNena na gopayet apazabdamASaNenApi na sUtraM dakSayettathA artha na gopayet / tathA 'pApI pada kAyapAsa tathA prala pArtha nApariNatAya bhASeta, siddhAntarahasyamapariNatasyAgne prakaTanaM doSAyaiva sNpcte| tathA 'zAstA' parahitakaravA, samA zAstari yA payasthikA maktistapA anuvicintya-mamAnenotana na kAcidAmAdhA syAdityeSa polocya pacA zrutaM guroH sakAze sathaiSa pratipAdayet, na sukhAzIlatA manyamAno yathAvaMcitiSThediti gApArthaH / / 26 / / se suddhasuse upahANacaM ca, dhamma ca je viMdati tattha taratha / Adejavake kusale viyatte, se arihai bhAsi taM samAhiti bemi // 27 // pAlpA--nayA rItyA yA prarUpayati tasya bhUtra zucaM kathyate, ma bhopadezakA zuddhasUtra iti / tathopadhAna-tapazcaraNa 3. // yasya sutrasyAmihinamAgame tAtreyane ysyaamaassuppaanpaan+| tayAM'dharma' bhranadhArivAlayaM, yaH samyagveti na to 'ti_NI 1 + mudaM vanyate'nema, yaduta-sarve'pyAgamamabhAH sati sAmadhye sAmagrIsatAve va bhogoinAparapAyopabhAnapurassaramebAmyevalyA hvi|
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ [pa] AmAbAyo': sa zrAvayaiva pratipattavyo hetukazca samyam hetunA, yadivA spasamayasiho'yI svasamave vyavasthApanIpa: parasamayasiddhaya pdo| abhayogamAragogiyogaratAsAnega mAtra prtipaadyityH| etasampanna bAdeyamAyo 'mAjhamacano bhavati / tathA vAlonipuNa AgamapratipAdanena sadanuSThAnena ca vyaktI, soDavi-yogyo / bhavati 'saM' sarvazoktaM zAnAdikaM bhAvasamApi bhApita, nApara! kadhiditi gAthAryaH // 27 // iti parisamApsya, pravImIsi pUrvaSan / PMIRMIRMIRMIRNameMINEMAnancianREMIRMIREng iti zrIparamapihitasarataragacchavibhUSaNadhImassAdhurakgaphivaraviracitAyA bhItracAbhiSadvitIyAGga dIpikAyAM samAptaM anyArUpaM cturdshmpynmiti| CeraneesemstonsexveDARIDEURANUSHUGRA T om
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha AdAnIyAbhidhaM paJcadazamadhyapanam / apa pacadazamArampate-- jamatItaM paTuppAlaM, AgamissA ca NAyao / savvaM mannati taM tAI, dasaNAvaraNaM'tapa // 1 // vyAkhyA-pat kimapi dravyajAtamatItaM yacca pratyutpana pacAnAgataM, kAlatrayabhAvi, vaspa pacAvasthitasvarUpaM yo [ manyo / N] jAnAti, jAnAnA viziSTopadezAnena [nAyakA-praNetA] samArocAraNataH sarvaprANinAM pAyI syAt , sa pa darzanAvaraNI. yasya pharmaNaH / apanI pratiSpasAvamaya iti namaH / / 15 / aMtae vitigicchAe, je jANati aNelisaM / aNelisassa akkhAyA, Na se hoti tarhi tahi // 2 // [.' bhAsayA-yo ghAtikarmacatuSTayakSapakA sa 'vicikitsA' cicaviplasirmiyAjJAna, tasyAntakaddhepaH / pAtikarmacatuSTayakSayakarmiyAjAnaM na spAditi bhAvaH / yo ghAtikSayakan sa ' anIzaM ' nirUpamaM jAnAti, etAratA nApa yamitatsAzAnI agatyasti / yassvanIrazaspAnanyasahaspArthastha paricchedArupAtA, sa teSu vesa darzaneSu nauvAdiSu na syAt / sa evaM mauddhAdidarzane na muktimicchati, arthadarzanamantareNa na kammaigyo zakti prarUpapatIti gApArthaH // 2 // tahi tAI nuakkhAyaM, se ya sacce suAhie / . sadA saNa saMpanne, miciM bhaSasu kappae // 3 //
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ - [] nAtA jIvarajIvAdikaM padArthajAtaM tathA midhyAtmAviratipramAdakapAyayogA bandhahetaca iti katvA saMsArakAraNatvena prarUpitAstathA "samyagdarzanazAnacArizrANi mokSamArgaH " [009-1] ityetatsarvaM pUrvovarAvirodhirAyA suSThu AkhyAtaM svAkhyAtam / ( sa ca vItarAgaH sadasya divatvAtsatyaH strAkhyAtaH ), tIrthikAnAM tu vacanaM pUrva " ma pApamardakAramprarUpaNAtpUrvottara vizeSitayA tatra tatra cintyamAnaM nirmuktikasvA svAkhyAtaM bhavati, sarvazokaM tu svAkhyAtaM jJeyam / evaMvidhena satyavacasA yaH sampannaH sa kiM karotItyAha'miti nae kappae' bhUteSu prANiSu maitrIbhAvaM kalpayet "mittI me savabhUrasu" iti vacanAtsarve'pi prANinA AramasamAnA gaNanIyA iti gAthArthaH // 3 // bhUpahiM na virujjjA, esa dhamme busImao / busImaM jagaM paritrAya, ahiMsa jIvitabhAvaNA // 4 // vyAkhyA - bhUtaiH sthAvarajaGgamaiH saha na virodhaM kuryAt / eSa dharmo bhUtAvizeSakArI, ' vusImao 'ti tIrthakatAmayaM dharmaH satsaMtoSa shey|| [ 'sI' [te] sa sAdhustIrthakadvA jagabarAcarabhUtagrAmANyaM kevalAlokena sarvajJa praNavAgamaparijJAnenda yA parilAyaii jagati bhAvanAH pazcaviMzatirUpA dvAdazaprakAza vA satsaMyamAGgatayA mokSakAriNImavaditi gAthArthaH // 4 // bhAvaNAjogA, jale yAtrA va AdiyA / nAvA va tIra saMpanA, saGghadukkhA tiuhati // 5 // vyArUpA - mAtranAyogena yo vizuddhAtmA parityaktasaMsArasvabhASaH san (jale ) nauriva samAkhyAtaH, yathA nausa
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ - SS 5A sI pAragAminI bhavati, tathA jIno'pi mAvanAvizuddhAramA saMsArArNavaM tIvI pAragAmI syAt / saMsArakhegyo sadhyata | iti gAdhArthaH / / 5 // tiuhaI u mehAvI, ANaM hogasi pAvanati mAigAli, gobhamakRSao / / 6 / / rupAkhyA-samAvanAyogadAtmA naurikha male saMsAre parivartamAna: 'niuti'| yati sarvahandhanebhyo mudhyate / 'medhAvI' paNDita punaH asmilloke yat kimapi pApakarma sAyadyAnuSThAnarUpaM, tat aparijJayA bAravA pratyAkhyAnaparikSayA pariharapuTapati mukhyate karmamya iti / sasya karmasvarUpaM jAnato navAni karmA parcataH niruvAbharadvAraspa vikRSTatapakSaraNa. patA pUrvasacivAni karmANi dhruvanti / navaM ca pharmAkRrvato'zeSakarmaSayo bhavatIti gApArthaH // 6 // pheSAdhinmate karmakSayAnantaraM mobAvAso sthatIrtha nikAradarSanataH punaH saMsArAbhigamanaM bhavatIdamAzaDyAhaanuvAo NavaM nasthi, kammaM mAma vijaannii| vinAya se mahAvIre, jeNa jAI Na mijada // 7 // vyAkhyA-tasya sarvahasthAzeSakriyArahitasya na pAnAvaraNAdikaM karma 'nAsti' na bhavati, kAraNAbhAvAttatkAryAH bhAmA, karmAmAne pa punaH taH saMsAre'vataraNaM !, tapa sarvacasya rAgopAmAvAcanatiraskArAbhinivezo'pi na bhavasyeka, patahaNopetaH karmasvarUpaM jAmAci / namanaM nAma-karmapidharaNa, taba sabhyam jAnAti, vihAya va karmavandhaM varasaMvaranirbharaNo. + " tribhyo manomAkApebhyo'bhebhyaH" iti bhUSavRttiH /
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ || pAyaM cAso mahAvIrastatkaroti, yena kRtenAsmina saMsArodare na punarjAyate, janmAbhAvAca nApi niyata iti gAbhArthaH // 7 // | kena kAraNena saMsAre na jAyate na niyate ? ityAvasyANa mijjaI mahAvIre, jassa nasthi purekrdd| bAucca jAlamaJceti, piyA logasi isthio // 8 // pAha- ma rAkASaramA prAtyAdinA mIyate, na niyate ghA, AtijarAmaraNagaurA saMsAre || paryaTama mriyate-na paryata / kimiti ! patastasyaiva jAtyAdikaM mavati yasya purAkataM me vidhate, yaspa bhagavato mahAdhIrasya purAkataM karma na vidyate, na tasya maraNaM [jAsimarAmaraNairbharaNa vA ] sambhAvyate, janmano'bhAvAt / tasya kathaM | purAtaphammamA ? yatastasya strIH parAbhava kartuM na zaknoti, yaSA vAyuragnijvAlAmatizrAmati-agnimadhye bhUtvA bajAti, |para dhAdhunaM dAte, evaM loke khIrapi priyA agnijvAlAsamAnA, sAdhurvAyusamAnaH, yathA pApurapremadhye bhUtvA prAti paraM na dasate pathA sAdhurapi na sImirjIyate, na khiyA parAmaritaM zaknuvanti, strIsaMsargAtakarmavandhastaramAvAskarmapanyAmA -- SSSS iti gAthArthaH // 8 // isthIo je Na sevaMti, AimokkhA hu se jnnaa| te jaNA paMpaNummukkA, NAvakhaMti jIvitaM // 9 // vyAkhyA-ye mahAsamA liyo na sevante, zrIprasa nAbhilapanti, te sAdhakA AdimozA anagantavyAH | Avo | mokSasteSAmeva meM strIprasaGgo niSAritA, nAnye AvimocA, te tu zrIpAzavandhanonyatayAzeSakarmavandhanonmuktAH sanyo
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ -- NA nAvAMzcamti ' nAbhilapanti asaMyamajIvitaM, atharA prityktpicchaa| sadanuSThAnaparAyaNA! mozakatAnA 'jIvita dIrghakAlajIvitaM nAmizintIti gAvAH // 9 // jIvitaM piTuo kiccA, aMtaM pAvati kmmunno| kammuNA saMmuddIbhUnA, je magamaNusAsaI // 10 // vyApA-'jIvitaM ' asaMyamajIvitaM pRSThataH kRtvA sadanuSThAnaparAyaNAH karmaNAmantaM-paryazsAnaM prApnuvanti / tathA / 'karmaNA' vizizAnuSThAnena mokSapa mammukhIbhUtA utpamadivyajJAnAH zAyatapadaspAbhimukhIbhUtAH, ka evambhUtAH ? ityAha ye samAsAditadipajJAnA mokSamArga zAnadarzanadhAritrarUpamanuzAsanti-sastrahitAya prANinA pratipAdapanti svavazvAnu| vintIti gApAka | aNusAsaNaM puDho pANI, vasumaM pUyaNA[sate]sute / aNAsae jate daMte, dave ArayameDaNe // 11 // ___ vyAkhyA-'anuzAsanaM 'dharmadevAnayA sanmArgAvatAraNa, tavyAmadhyAviSu prANiSu pRthak pRthaka pariNamati, kSispuekavatsvAzayavasAdanekapA mavati / aSayamavyeSu tadanuzAsanaM na sampapariNamati tathApi sarbopAyanasyApi na sarvacasya | doSA, pAmetra svamASapariNatiriyaM, palUko divA na pazyati sa doSaH kiM sUryasya ? na, tasyaiva svabhAvo'yaM, yatsarvana co'mRtatarayamekAntapathyaM na pathAvatpariNamati / (i) abhapAnAmeva svabhASapariNatiH / kimbhuuto'saanusaaskaa| 'pasuma' saMpama(dravya vAn 'pUjanaM 'devAdikatamAsvAdaya-spanara iti pUjanAsvAdakA, nanu cASAkarmaNo devAdi
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ phatasya samavasaraNAdepabhogAskathamasau satsaMyamavAn ? ucyate 'aNAmae na vidyate 'AzA' abhiprAyo yasyAsAya. narAThayA, diyA pUjyato piMdhamAna samayasaraNAdika bhAvato'nAsvAdako, gAumAcAt / satyapyUpabhoge ' yatA' prapata: saMyamabAneca / saMcA' dAnta' indriya-noindriyAmpA dAntaH, tathA 'va' sa. parImahopasagairappayobhyastathA 'Aratamaithuno' niAsamaithunAbhiprAya iti gAthArthaH // 11 // nIvAre Sa Na lIejjA, chinnasopa aNAvile / aNAtrile sayA daMte, saMdhi patte aNelisaM // 12 // ___ pArUpA---'nISAraH' bhUkarAdInAM vabhyasthAnapravezamopAgabhUto bhakSyavizeSastatsametanmadhuna, yayA'sau karo nIpArAdinA pralobhya vadhyasthAnamAnIya bahuvidhA bedanAH prApyate, enama sAmapyamAnIvArakalpena zrIprasajhena vazIkato bahuprakArA yAtanAH prAmoti, atto nImAraprAye maiSune na dhAvatattvo lIyeta | yambhUtaH sAdhuH ? 'chimazrotA:' chilAvadvAra| tathA' anASilo' makarahito, rAgadveSAmAta / tathA anA(cila:)kalaH, viSayanivRttavAta svsthcetaaH| tathA sidaa| | vAnta-indriya-noindri padamanAt / Izasta bhAvasandhi karmavivaralakSaNamanIza-mananyAtulyaM prApto bhavatIti gAghArthaH // 12 // aNelisasta kheyane, na virujjheja keNaI / maNasA vayasA ceva, kAyasA ceva cakkhumaM // 13 // 1 __ vyAkhyA--'anIzA' ananyasarazaH saMpamastasmin ' khedazo' nipuNaH sAdhuH phenacitsAI na virodha kuti, sarveSu . | prANiSu maitrI bhArapeda, karSa ? manasA vAcA phAyena, iSTipUtapAdacArI man paramArthatayazuSmAn bhavatIti gAdhArthaH // 13 //
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 se humaNamsANaM, je khAsa aMta | aMte suge bar3atI, ekaM aMteNa iti // 14 // vyAkhyA--- duravadhAraNe, sa eva prAptakarmaviyaronIzasya khedo madhyamanuSyANAM 'cakSuH sadasatyadArthAvirbhAvanAkSetrabhUto varNate / kimbhUto'sau ?' kA~kSAyA bhogecchAyA 'anvako viSayatRSNAyAH paryantavarttI / bAha para: kimantavartI misAyati ? sAdhayatyeva, ametrArthaM dRSTAntena sAdhayamAha ' aMtena paryantena kSuro [nAditopakaraNaM, ] caddati, tathA cakramapi rathAnaM anteneM mArgoM pravardhate idamuktaM bhavati yathA kSurAdInAM paryanta evArthakriyAkArI evaM viSayaka pApArAmamohanIyAnta eva saMsArachapakArIti gAthArthaH // 14 // aMtANi dhIrA sevaMti, seNa aMtakarA ihUM / iha mANussae ThANe, dhammamArAhiuM narA // 15 // vyAkhyA -- antaprAntAni dhIrAH sevante tena cAnvazantAbhyasanenAntakarAH - saMsArasya tatkAraNasya karmaNo vAya dhaarinnmnti| ' ise 'ti manuSyaloke AryakSetre vA, na kevalaM ta eva dIrthAdayo'nye'pIha manuSyaloke sthAna prAptAH smygnggaandrshnc| rivAtmakaM dharmAvayitvA narAH manuSyAH sahAnasAmagrImavApya niSThitArthA - uparA bhavantIti gAthArthaH // 15 // niTTiyaTThA va devA vA uttarI imaM subaM / sutaM ca meyamegesi, amaNusse No tathA // 16 // vyAkhyA - evaMvidhapUrvoktasaMca makriyAcAriNaH niSThitArthAH kRtakRtyA bhavanti, kevana " pracurakarmatayA sasthApapi
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ | samyaktvAdikAyAM mAmamyA na banava eva moghamAsphandanti, apitu saudharmAyAH pazco[vadhAnu] caravimAnAvatAnA denA bhavansyetalokoparI pravacane zrutaM-Agama eSambhatA sudharmasvAmI pA jambUsvAminamaricayaiva mAha-epA mayatalokoparIye mamatva-Isyapalabdha / tapadhA-avAsasamyagdarzana: simpati vaimAniko SA bhavatIti, parametanmanuSpagatAveva mokSagamanaM pazco[ paJcAnuSimAnagamanaM paThI ti gApAyI // 16 // ___manuSyagatAdhevaitamAnapatreti darzapitumAhaaMtaM kariti dukkhANaM, hamegesi AhiyaM / AghAyaM puNa egesiM, dullabhe'yaM samussae // 17 // vyAkhyAna amanuSyA azeSatuHkhAnAmantaM kurvanti, tathAviSasAmadhyabhAvAt / pathA epheSAM vAdinAmAspAtametat , ephe pAdina evamAkhyAnti-devA ebosarottarI sthAnamArakandanto'zeSalezahANaM kurvanti, pasAbasA devA api moSagavayo bhavanti iti eke pAdinA-mAkyAdayaH pratipAdayanti, tapAstaM, manuSpA ena siddhigamanAhA, nApare / parame kelI gaNadharAdInAmetavArUpAtaM, tamayA-yugasa milAdinyAyAyAtakarmaviSayat yo'yaM zarIrasamunayaH so'kRtadharmAzayasamAhita mehAsaha bhraSTaratnabahulamo bhavatIvi bhAvArthaH // 17 / api paio vivaMsamANassa, puNo saMbohi dulahA / dulAo taha'cAo, je dhammaTuM viyAgare // 18 // vyAkhyA-'ito' manuSyabhaSAdvisamAnasyAmatapuNyasya punarasmin saMsAre parizramato jIvasya gopika pulamA
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ | samyagdarzanaprAptidurlabhA / tathA ' durlabhA' samA jathAbhRtaH-sAmAna liyorAI -FAEkaraNapariNatira| kRtadharmANAmiti, tatrApi ye zuddhaM dharma prarUpayanti teSAmaryA durlabhA / etAvatA sudharmaprarUpiNo durla mAstathA parmapratipatiyogyAstre'pi sukulamA iti gAthArthaH / / 18 / / kiJcaje dhamma suddhamakhati, paddhipugnamaNelisaM / aNelisassa jaMTANaM, tassa jammakahA kuo? // 19 // ___vyAkhyA-ye mahApuruSA dhIvarAgAH parihitakaratAH 'zuddha' avadAtaM vizuddhaM dharma prarUpayanti-AnyAnti, svataH samAcaranti[5] / ' pratipUrNa' sampUrNa yathArUyAtacAritrarUpaM yA 'anIzaM' ananyasaramA dharmamAkhyAnasya nutiSyanti ca | sadevamanIrazasyA-nanyasazasya chAnacAritropesasya yatsthAnaM moThAkhyaM, tatprAptasya tasya prANinaH kRto janmakathA ! jAto sUto vetyevarUpA kathA svamAntare'pi na, tasya karmatrIjAmAvAjanmamRtyukathA na vidyate / "gharadhe pIje yathA'syantaM, [prAdurbhavati maaraa| karmavIje tathA dagdhe, na rohati bhavAharaH // 1 // ]" iti vacanAditi gAthArthaH / / 19 / / | kuto kayAi medhAvI, uppajati tathA gyaa| tahAgayA apaDinnA, cakkhU logassa'NuttarA // 20 // ___vyAkhyA karmapIjAmAvAda kRtaH ' kasmArakAcidapi 'mezavino' sAnAtmakAstathA-punaranAyA gayA, yathA punarasmin saMsAre azucigarbhAdhAna na samutpadyante, na kazcitpharmopAdAnAbhAvAnutpadyante / etApatA siddhigatAnA 1. punarAgamanaM nAstIti bhASA / yataste dIrthakarAH 'tthaagtaa|' apratijJA-nidAnarahitA: nirAzaMsAstathA loke' anucraa|' srvottmaa| sarvalokasya cakSurbhatAH sarvajJA bhavantIti gApArthaH // 20 //
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ TE aNusare ya se ThANe, kAsaveNaM patrehae / jaM kiccA nivvuDA page, nirlDa pAvaMti paMDiyA // 21 // pAkhyA-'manucara' pradhAnaM [ tat ] sthAnaM saMpamAkhyaM 'kAzyapena' bIbaImAnasvAminA 'vedita' kathitam / | kathambhatam ! yavanucaraM saMyamAkhya sthAnaM kRtvA' anaNApa ninA: 'nirvASA , nirvatAya santaH saMsAracakrabAlasya ' niSThA ' paryavasAnaM paNinAH prApnuvanti / tadevambhUtaM saMyamasthAnaM kAzpapena praveditaM yAnurAma siddhimvaapnu| | vantIti gAthArthaH // 21 // api capaMDipa bIriyaM laTuM, nigghAyAya payattagaM / dhuNe puvakaDaM kamma, gavaM cApi Na kuvatI // 21 // vyAkhyA-'paNiyo' vivekI 'trIsyai / karmohalanasamartha satsaMgamavAya] tapovIrya pA livA' prAppa nizeSakarmaNo nirghAtAya pravartakaM paNitavIrya bahubhaSazatadurlabhaM kazcitkarma vivarAdavApya 'dhunIyAt' apanayet / pUrSabhadevanekeSu yaskRtaM karma aSTaprakAra tada paNDitaSIryeNa dhunIyAt, na cAaSanirodhAtra karoyasAvivi gAthArthaH / / 22|| kiza na kRvatI mahAdhIre, aNupuvakarDa rayaM / rayasA saMmuhIbhUto, kammaM hicA Na jaM mayaM // 23 / / pArUpA-'mahAvIraH ' phrmvidaarnnshissnnu| san AnupUrveNa-mithyAtyApiratipramAdarUSApayogaryatkRtaM paJo'para| jantubhistadasau na karoti / sa ca tatyAktanaM karma avarampa [ massaMgamAsamukhIbhUtA, ] tadabhimukhIbhUtatha yadaeprakAra | karma, tatsarva 'divA tyaktvA mokSasya satsaMyamasya vA sammukhIbhavatIti gApArthaH // 23 / / anyA
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaM mayaM basAhUNaM, taM sa sahagattaNaM / sAhaicANa taM tinnA, devA vA abhaviMsu te // 24 // vyAkhyA - sarvasAdhUna dhanmata-mabhipretaM vadetat sarasaMyamasthAnaM / tat kIdRzaM saMgamasthAnaM 1 zradhyarcanaM zara pApAnuSThAnaM karttayati' chinati tacchalyakarzanaM taca saMyamavihAriNaH sAdhayitvA sampagArAdhya madhvaH saMsArakAntAraM tIrNAH / apare tu sarvakamaiyAmAtrAdevA abhUvan / te cAvAsasamyaktvA saccAritriNo vaimaaniksvmc| [puH prA] prApsyanti ceti gAthArthaH // 24 // sarvopasaMhArArthamAha * > " 4 , 4 abha ipurA bhIrA, AgamissA vi sukhatA / dunniboisla maggassa, aMtaM pAukarA tine ti bemi // 25 // vyAkhyA--' - pUrvamatIle kAle patro 'dhIrA' bAritrio'van' varttamAnakAle vasanti mAnavA suvratAH saMmAnuSThApino bhaviSyanti / ye kiM kRtavantaH kacainti kariSyanti cetbAi yasya nirSo durniyo ]vasya ' atI duSprApasya [' mArgasya ] jJAnadarzanacAritrAkhyasya antaM paramakASThAmavApya tasyaiva mArgadava prAduSkarAH svataH sanmAnuSThAyino'nyeSAM ca prAdurbhAvAH prakAzakAH santaH saMsArArNavaM tIrNasviranti tariSyanti ceti gAthArthaH // 25 // itiH parisamAptau jamIti pUrvavat / 1 COLDGEMEN iti zrIparamasuvihitakharataragacchavibhUSaNa zrImatsAdhu siGkalitAya zrIkunAmidvitIyAGgadI pikAryA samAptamAdAnIyArUyaM pAdapAmadhyapanamiti // 0 600
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ atha SoDaza + gAthAdhyayanam / fe uktaM paJcadazamadhyayanaM sAmprataM poDazamArabhyate pUrvokeSu padazastradhyadhyayaneSu ye'rthAH pratipAditAste'tra saMkSepataH pratipAdyante tatreyamAdi (sUtra - gAthA - addAha bhagavaM evaM se daMse davie bosakAe ti bacce / 1 vyAkhyA-- N bhagazan ' utpannadivyajJAnaH sadevamanujAyAM padI pamANamAha, tadyathA-' eSamasau pazcadazAnokAyuktaH sAdhurdAntaH indriyanaindriyadamanAt bhUto muktigamanayogyastathA 'byutmRSTakAya:' niSpratikarma zarIratayA dehe'pi prtissndhrhitH| evaMvidhaH sAdhuH pUrvoktapaJcadazAdhyayanArthopayukta kI [strAcyaH ] gucyate ityAha / mAhaNeti vA samaNe citrA bhikkhU ti vA nimgaMdhe ttiM vA / paDiAha-bhaMte! kahaM [nu] daMse dabIe bolakA ti vacce [mANe tti vA samaNeti vA bhikkhU si vA NiggaMtheti vA 12 to bUhi + "gAthAsopaniSaddhasya prAkRtasya madhuratvAvisyamA gIyate' paThyate madhurAkSarasya gAyati vA tAmiti / yaha emarana kAraNena gAcAmiti tAM bhugate" yadivA " gAdhIkRtA:- piNDIkA vikSiptAH santa ekatra mIDiyA arthA yasyAH sA gADi yA sAmudre chaMdalA yA niSakSA sA gAverayucyate " iti dRhadvRttau / 28
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahANI ! // 1 // byArUpA--' mAhaNa'tti pravRttiryasyAsa svaramA dhAnamA 'mAmA't namana carya guptidhAraNAza brAhmaNa ityanantarokta guNakadambakayuktaH sAdhurmAno prANa iti vA vAcyaH / tathA tapasA zrAmyatIti bhaH / 'bhiklUsivA' mizraNazIlo bhikSurminasi yAprakAraM karmeti bhikSuH / sAdhAsyantarapranyAbhAvAbhirgranthaH / evaM pAdhyayanArthAnuSThAyI dAnto draSyabhUto vyutmRSTakAyaca sa nitha [ti vAcyaH ]tyucyate / ityevaM bhagavato te sati yaH pratyAha-eteSAM caturNAmapi zabdAnAM pRthagarthaM niSedaya mahAmune // 1 // ityevaM pRSTo bhagavAn brAhmaNAdInAM caturNAmapyabhidhAnAnAM kamabhimAnAM pathAkramaM pravRttinimitamAha 1 iti vira sabamerhi pejja-dosa kalaha abbhakakhANa-pesunna paraparivAya- aratirati mAyAmosa - micchAdaMsaNa sahyavirapa, samite, sahie jaM sadA jate No kujjhe No mANI mAhaNe ti bace // 2 // vyAkhyA -' iti pUrvekAdhyayanArthavRttiH san virato nittaH sarvapApebhyastathA 'prema' rAgo'bhiSvaGgalakSaNaM dveSo'prItilakSaNaH / phalaDa :- prasiddhaH / ' abhyAkhyAnaM ' phalaGkAropaNa vaizunyaM paraguNAsahiSNutvaM tadoSAviSkaraNaM 'paraparivAdaH paratasikaraNaM, aratiH saMyame, ratirviSayeSu' mAyA' pazcazvanAya kuTilatA, [tayA ] mRzaSAdI satyabhASaNaM, mithyAdarzana-mata tavamatistaye prAtasyamatiH, etadeva vayaM tato vA viThA tathA samiyaH paJcasamitibhiH tathA + +
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ sahito-puko sAnAdimira, tathA sadA] 'yataH 'prapatA saMpamAnupAne, nathA 'po kapajhe' kasyacidaepakAriNo'pi na kusa, na kopatrAgo bhayAnApi mAnI bhavet , utkRSTatapoyukto'pi na garna vivaSyAta mAdiguNakalitaH sAdhu-na lA iti niAza pAcya iti // 2 // sAmyate yamagaradAya vANoti estha vi samaNe aNissite aniyANe AdANaM ba, ativAyaM ca, musAvAyaM ca, bahivaM ca, kohaM ca, mANaM ca, mAyaM ca, loiM ca, pijaM ca, dosaM ca, ikSetra jao jao AdANaM apaNo padosaheja tato tato AdANAto puci paDivirate pANAivAyAo[siA] daMte davie vosaTTakAe / samaNo tti bacce // 3 // _ gyAlyA-'atrApi ' pUrvoktavirasyAdike guNasamUhe vartamAnaH zramaNo'pi vAcaH / punaretaguNapukkenApi bhAmpa| misyAha-anidhito'pratiSavihArivAsathA 'anidAno ' nidAnarahisA, tathA ' AdAna ' pAyaH parigrahaH sAvadhAna chAna vA atipAvara' prANAtipAtA, sathA 'samAnAkSe 'satya, tathA 'pahivaM' maithunapariyo, spAvijJaparikSayA sAtvA | praspAruyAnaparikSayA pariharecha / tathA 'krodha' prItilakSaNam 'mAno' garSaH mAyA lomA 'prema' rAgo patra | ityAdikaM] saMsArAvataraNamAmge mokSamArgavibhyasakaM samyakaparijJAya pariharediti, samanyasmAdapi [yatIyata: kopAdAnAdihAtra pAnahetorAtmano'pAyaM pazyatti pradepahepaMga, satastata: prANAnipAptArikAdanapadaNAdAnAt 'pUrvameva ' manA
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ | gatamevAtmadinamicchan prativiraso mavet / etAvattA sarvasmAdapi sAvadhAnuSThAnAdirati kRyAditi bhAvaH / evambhato dAntaH || zo draSpabhUto nimpratikarmatayA vyutsRSTakAyaH zramaNo yAcyaH // 3 // bhAmprataM bhikSumdArtha viSaNoti ettha vi bhikkhU aNunae viNIe nAmae daMte davie bosaTakAe saMvidhUNIya viruvarUve parI sahovasagge ajjhappajogasuddhAdANe, uvAhie ThiappA saMkhAe paradattabhoI bhikkha tti bacce // 4 // ___ pArakhyA-avApi ya ete pUrvamuktA guNA:-prAmaNazramaNadAsta eva bhikSuzabdaviSaye avagantavyAH, amI cAnye'aNusnae' abhimAnarahitA, tathA -- viNIe ' binItA, tathA 'nAmae' sadA gudiau praso bhavati 'vaMte vadhie po. | sahakAra 'ityAdi pUrvavat / evaMvidho bhikSuryatkaroti tadarzapati-'saMvidhUNIya' mamyagvidhUpa-apanIya ' virUparUpAn' nAnAprakA gan parImahopasargAn aghisama-vidhUma ' adhyAtmayogena' nirmalacitapariNAmena 'ravAdAnena' nistuta cAripreNa samyagusthAnena-saJcAritrocamenoscitastathA 'sthito' modhApani rUpasthitA, parIpopasagaragajitA, saMsArAsAratA saMkhyA ' samyakaparicAya prApyatA karmabhmeSoM sudUrlamatvaM ca bAvA saMmArotaraNasAmI cAvAppa 'pavanabhojI ' vizavAhAragrahaNazIlaH, eraMvidhaguNakalito bhikSuriti vAcyaH // 4 // aba nidhanadArtha vikRNotiestha vi niggaMdhe ege egaviU buddhe saMchinnasoe susaMjate susamite susAmAie ApakAyapatte T
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1| viU duhao vi soyapaDicchinne go prayAsakAralAbhaTThI dhammaTTI dhammaviU NiyAgapaTivanne sami* [sama] yaM ghare daMte davie vosaTTakAe nimgaMdhe si vacce // 5 // ___ vyAkhyA-trApi mAnaNAzramaNami yatpUrvoktaguNapukto nirgrantho vAcyaH / vizeSamAi 'ege' eko rAgadveSapA rahitatyAta 'emayika' AsmAnamekameva [paralokagAmina] jAnAti " egassa hoha maraNa, ego ceSa upajAI " iti pacanAsa ko'pi kasyApi sahAyo, narakAdiSu eka eva vedanAmanumayati, muktAvapyeka eSa yAti, azA saMsAre na ko'pyA azA ramIyA-aimeka ekA'smi, atharA 'eko ' mokSaH saMyamo vA, taM detIti / 'buddho 'vagatatayA 'saMchimasoe ' sampag | chimAzrayadAsa--sthagitAyapadvAra ityarthaH / tathA ' susaMyataH ' karmaSasaMyatagAtro nirarthakakAyakriyAditaH / tathA [sa]samitaH paJcabhiH samitimi 'sulAmAyikA ' samanazrumitraH / sathA AghamAyAse-tathA'ramana upayogalamaNasya jIvasyAsaMkhyepapravAhamakasya saMkocavikAzamAnaH svakRtAlabhuja pratyekasAMdhAraparIstayA upasthitasya dravyapayatayA nispAyanantaH dhammAtmaspa SA cAda-AtmapAdastaM pAsa AnmavAdaprAptA, samyaka-yathA'vasthitAramavatamaSavedItyarthaH / tathA ' vidvAn / avagatatayA, tathA vidhA'pi ' dravyato bhAvasatha, nA TranyataH saMvatendriyo bhAvato rAmaparahitA, pUrva vidhA'pi parisimItAH, tathA no pUjAsatkAralAbhArthI, kintu nirApekSI sarvAssapagharaNAdikAH kriyA vidadhAti / tathA 'dharmArthI' zrutavarmacArizradhammopita ityarthaH, sarvAH kriyA dhimekha karoti, na pUjApa kriyAsu pravartate / tathA 'dhammaviU' dharmasvarUpaM tatphalaM ca svamgAvAptilakSaNaM samyagveci / dharma ca samyaga jAnAno yatkaroti tadarzayati-' niyAgo' mokSamArgasta
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratipamA-niyAgapratipanA / tapAvidhana yaca karyAcadarzayati-sami[samayaM care' samakA sAmAvarUpa nAsIpandananyA | care-vanutiyet / sapA zanto dravyabhUto patkRSTakApazca / esadguNasamanvitama nirNaya iti zAyaH // 5 // evaM catvAro'yekArthAstathA zrImupAsvAmI sampapramUtisAdhUnudizyedamA se pavameva jANaha jamaiM bhayaMtAro ti bemi / paramo suyakhaMdho samatto / / vyAkhyA-'se' iti vApasa prameya AnIla yaba, nAnyA bhAsi vikarapA vidheyA, yasmAdaI srvjnyaanaa| nayImi, na ca mazA bhagavanto bhayAAtAro rAmadeSAmAvAdanyathA hudate, tato mayA yat kathitaM namavaiva pratipattavyam / itiH parisamAyatheM, adhImIti pUrvatra / poDaze gAyAdhyayanaM samAsam (natmamAptau pa samAsA'yaM gApAporazArUpaH prathamaH shunskndhH|) * zrIjinadevasUrImA-mAvezena cirAyuSA / upajIvya zatti, kasvA nAmAntaraM punH||1|| zrIsAghuropAdhyAya-tIyapa dIpikA / saMkSepalacijIvAnAM hitAya susvapodhinI // 2 // [vibhissikm|] lilikhe varavanAme, niSinavazaraika(1599)vassare (saumye ) / kArtike (zizume mAse, (sadara) turmAsakarSami | // iti zrIparamamihinakharataragacchavibhUSagAcAryaSarpazrImazinadevakizAvartipAThakapravarabhImarasAdhurA gaNivassahalitAyA zrImAnakatAvadIpikAyAM prathamaH zrutaskandhaH sampUrNaH / / wsTy@ bmd`bhmnmmHynlHlhTh lsfly`bmsm`n msls`n l`dh lmd`bh mhmnyh bhanmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmm