Book Title: Sukta Muktavali
Author(s): Jayanandsuri and Others
Publisher: Ramchandra Prakashan Samiti
Catalog link: https://jainqq.org/explore/006195/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI madvijaya bhUpendrasUrIzvara-viracitA sUkta muktAvalI sampAdaka AcArya devazrIjayAnanda sUrIzvarAdi munimaNDala: prakAzaka gurU zrI rAmacaMdra prakAzana samiti bhInamAla Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Namotthu NaM bhagavao mahAvIrassa / jagatpUjya-gurudeva- jainAcArya-zrImadvijayarAjendrasUrIzvara zrImadvijayadhanacandrasUrIzvarebhyo namaH / __ zrImadkezaravimalagaNinA viracitabhASAkavitAnusAreNa zrIsaudharmabRhattapAgacchIya sva. pU. pA. sAhityavizArada-vidyAbhUSaNa-jainazvetAmbarAcArya zrImadvijayabhUpendrasUrIdhara-viracitA saMskRtagadyamayI- sUktamuktAvalI ( saMzodhakA upAdhyAyazrIgulAbavijayAdimunayaH ) : divyAziSa : zrIvidyAcandrasUrIzvarajI ma.sA. munirAjazrIrAmacandravijayajI ma.sA. : saMpAdaka : AcAryadeva zrI jayAnaMdasUrIzvarAdi munimaNDala : prakAzaka : guruzrIrAmacandra prakAzana samiti - bhInamAla. mukhya saMrakSaka (1) zrI saMbhavanAtha rAjendrasUridhe. TrasTa kaMdulavArI sTrITa, vijayavADA. (2) AcAryadeva zrI jayAnaMdasUrIzvarajIAdi ThANA kI nizrA meM vi. 2065meM zatrujaya tIrthe cAturmAsa evaM upadhAna karavAyA usa nimitte lehara kuMdana gupa muMbaI, dillI, cennaI, hariyANA, zrImatI gerodevI jeThamalajI bAlagotA parivAra meMgalavA. (3) eka sadgRhastha - bhInamAla (4) saMghavI uttamakumAra, santoSadevI, kuNAla, meghA beTA-potA rIkhabacaMdajI tArAjI nAgotrA solaMkI parivAra, bAkarA-rAjasthAna. R.T. SHAH & Co. 1, sAMbayAra sTrITa, jArja TAUna-cennaI-600 001 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prApti sthAna guru zrIrAmacandra prakAzana samiti bhInamAla C/o zA. devIcaMda chaganalAlajI sumati darzana, neharU pArka ke sAmane, mAgha kaoNlonI, bhInamAla-343 029 (rAja.) phona : 02969 - 220 387 zrI AdinAtha rAjendra jaina per3hI sA~thU- 343 026 jilA : jAlora (rAja.) phona : 02973 - 254 221 ANSure PANTHRORAN mahAvideha bhInamAla dhAma taleTI hastigiri, liMka ror3a, pAlItANA - 364 270 phona : 02848 - 243 018 com m emomsonseamwowoman zrI vimalanAtha jaina per3hI bAkarA gA~va - 343 025 (rAja.) phona : 02973 - 251 122 94 134 65 068 VONAROORames e mapeeeeeee zrI sImaMdhara jina rAjendra sUri mandira zaMkhezvara tIrtha mandirajI ke sAmane, zaMkhezvara, jilA pATaNa, gujarAta muse m emesomeomomesomeon zrI tIrthandra sUri smAraka saMgha TrasTa tIrthandra nagara, bAkarA ror3a - 343 025 jilA - jAlora (rAja.)phona : 02973 251 144 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahAyakA niAtha jaina gauDA pArzvanA Ahora zrI saudharma bRhattapogacchIya tristutika saMgha, Ahora Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMrakSaka / 1. sumeramala kevalajI nAhara, bhInamAla, rAja. ke. esa. nAhara, 201 sumera TaoNvarsa, lavalena, majhagAMva, mumbaI-10 2. mIliyana grupa, sUrANA, rAja. mumbaI, dillI, vijayavADA 3. ema. Ara. impeksa, 16-e hanumAna Teresa, dUsarA mAlA, tArA Tempala lena lemIgTanaroDa, mumbaI-7.phona- 2380 1086 4. zrI zAMtidevI bAbulAlajI bAphanA cerITebala TrasTa, mumbaI, mahAvideha bhInamAladhAma, pAlItAnA, 364270 5. saMghavI jugarAja, kAMtilAla, mahendra, surendra, dilIpa, dhIraja, saMdIpa, rAja, jainama, akSata beTA potA kuMdanamalajI bhutAjI zrI zrImAla vardhamAna gautrIya Ahora (rAja.) kalpatarU jvelarsa, 305 sTezana ror3a, saMghavI bhavana, ThANe, mumbii| vijubena cimanalAla, zAMtibhAI DAhayAlAla, moMghIbena amRtalAla dozI ke smaraNArtha anIlabhAI, nikitAbena e, nainAbena DI, zilpAbena ena ke mAsakSamaNa evaM dIpakabhAI, nilAMgabhAI, nainAbena, bhavyAkumArI ke varSItapa anumodanArtha amRtalAla cimanalAla dozI pAMcazo vorA parivAra, thraad(mumbii)| 7. zatrujaya tIrtha navvANuM yAtrA ke Ayojana nimitte zA. jeThamala, lakSmaNarAja,, pRthvIrAja, premacanda, gautamacaMda, gaNapatarAja, lalItakumAra, vikramakumAra, puSpaka, vimala, pradIpa, cirAga, niteSa beTA-potA kInAjI saMkalecA parivAra meMgalavA, pharma-arihanta novelhaTI, jI. epha-3 AratI zopIMga senTara, kAlupura TaMkazAlA ror3a, ahmdaabaad| Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. tharAda nivAsI bhaNazAlI madhubena kAMtilAla amulakha bhAI parivAra / 9. zA kAMtilAla kevalajI gAMdhI siyAnA nivAsI dvArA 2062 meM pAlItAnA meM upadhAna karavAyA usa nimitte / 10. lahera kuMdana grupa, zA jeThamalajI kuMdanamalajI maMgalavA (jAlora) 11. 2063 meM cAturmAsa evaM upadhAna karavAyA usa samaya padmAvatI sunAne ke upalakSa meM zA caMpAlAla, jayaMtilAla, surezakumAra, bharatakumAra prinkeza, kenita, darzita, cunnIlAlajI makAjI kAsama gautra tvara parivAra gur3A bAlotAn 'jaya ciMtAmaNI' 10-543 saMtApeTa nellUra (A.pra.) 12. pU. pitAzrI pUnamacaMdajI mAtuzrI bhurIbAI ke smaraNArthe putra pukharAja, putravadhu lIlAbAI pautra phuTaramala, mahendrakumAra, rAjendrakumAra azoka kumAra, mithuna, saMkeza, somIla beTA potA parapotA zA pUnamacaMdajI bhImAjI rAmANI gur3A bAlotAn nAkor3A golDa, 70 kaMsArA cAla, bIjA mAle rUma naM. 67, kAlabAdevI mumbaI / 13. zA sumeramala, mukezakumAra, nitIna, amIta, manISA, khuzabu beTA potA perAjamalajI pratApajI ratanapurA boharA parivAra, modarA (rAja.) rAjaratana golDa proDa, ke. vI. esa. komplekSa, 3/1 akhaMDalapeTa, gunTUra / 14. eka sad gRhastha, dhANasA / 15. gulAbacaMda DaoN. rAjakumAra, nikhilakumAra beTA potA parapotA chaganalAlajI premAjI koThArI amerIkA, Ahora (rAja.) 4341 skailenDa DrIva, aTlAMTA, jorjIyA, yU. esa. e. - 30342, pho. 404-432-3086, 673-521-1150 16. zAMtirUpacaMda ravIndracaMndra, mukeza, saMjeza, RSabha, lakSita, yaza, dhruva, Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ akSaya beTA potA milApacaMdajI mehatA, jaalor-beNglor| 17. vi. saM. 2063 meM Ahora meM upadhAna tapa ArAdhanA karavAyI evaM padmAvatI zravaNa ke upalakSa meM pitAzrIthAnamalajI mAtuzrI sukhIdevI, bhaMvaralAla, ghevaracaMda, zAMtilAla, pravINakumAra, manISa, nikhila, mittula, AzISa, harSa, vinaya, viveka beTA potA kanAjI hakamAjI muthA zA. zAMtilAla pravINakumAra eNDa ko.rAmagopAla sTrITa, vijyvaaddaa| 18. bAphanA vADI meM jina mandira nirmANa ke upalakSa meM mAtuzrI prakAzadevI caMpAlAlajI kI bhAvanAnusAra pRthvIrAja, jitendrakumAra, rAjezakumAra, ramezakumAra, vaMza, jainama, rAjavIra beTA-potA caMpAlAlajI sAMvalacandajI bAphanA, bhInamAla, navakAra TAima, 59, nAkor3A sTeTa nyUboharA bilDIMga, mumbaI-3. 19. zA zAMtilAla, dIlIpakumAra, saMjayakumAra, amanakumAra, akhIlakumAra beTA potA mUlacaMdajI umAjI talAvata Ahora (rAja.) rAjendramArkeTiMga, po.bI.naM. 108, vijyvaaddaa| 20. zrImatI sakudevI sAMkalacaMdajI nethIjI hukamANI parivAra, pAMtheDI, rAja. pharma : rAjendra jvelarsa, 4 rahemAna bhAI bi. esa. jI. mArga, tADadeva, mumbaI-34. 21. pUjya pitAjI zrI sumeramalajI kI smRti meM mAtuzrI jeThIbAI kI preraNA se jayantilAla, mahAvIracaMda, darzanakumAra beTA-potA sumeramala varadIcaMdajI vANIgotA parivAra Ahora, cennii|je. jI. impeksa prA. li. 55 nArAyaNa mudalIsTrITa cennaI 79. 22. sva. hastImalajIbhalAjI nAgotrAsolaMkI smRti meM haste parivAra bAkarA (rAja.) 23. mu. zrI jayAnaMda vijayajI Adi kI nizrA meM cAturmAsa evaM upadhAna Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zatrujaya tIrtha karavAyA lahera kuMdana grupa zrImatI gerodevI jeThamalajI bAlagotA parivAra meMgalavA nivAsI ne usa samaya ArAdhaka evaM bhakta janoM kI sAdhAraNa kIrAzI meM se savaMta 2065. 24. mAtuzrI mohanIdevI pitAzrI sovalacandajI ki puNya smRti meM zA. pArasamala, surezakumAra, dinezakumAra, kailAzakumAra, jayaMtakumAra, bileSa, zrIkeSa, dikSita, prISa, kabIra beTA-potA sovalacandajI kuMdanamalajI meMgalavA (raaj.)| phAIbrAsa kuMdana grupa, 35 perUmAla mudAlIsTrITa, sAhukArapeTa, cainnii| 25. zA. sumeramalajI narasAjI - maMgalavA, meTala eNDa meTala, naM. 136 govindApAnAyakanasTrITa, cennii| 26. zA dUdhamala, narendrakumAra, ramezakumAra beTA potA lAlacaMdajI mAMDota parivAra bAkarA (rAja.) maMgala ArTa, dozI bilDIMga 3-bhoIvADA, bhUlezvara, mumbaI-2 27. kaTArIyA saMghavI lAlacaMda, ramezakumAra, gotamacaMda, dinezakumAra, mahendrakumAra, ravIndrakumAra beTA potA sonAjI bherAjI dhANasA (rAja.) zrIsupara spearsa, 11-32-3 epArkaror3a, viyajavADA, sikndraabaad| 28. zA narapatarAja, lalItakumAra mahendra, zaileSa, nileSa, kalpeza, rAjeza, mahIpAla, dikSIta, AzISa, ketana azvIna,sIMkeza, yaza beTA potA khImarAjajI thAnAjI kaTArIyA saMghavI Ahora (rAja.) kalAMjalI jvelarsa,4/2, brADIpeTha, gunttuur-2| 29. zA lakSmIcaMda, zeSamala, rAjakumAra, mahAvIra kumAra, pravINakumAra,dilIpakumAra, ramezakumAra beTA potA pratApacaMdajI kAlujI kAMkarIyA, modraa(raaj.)gunttuur| 30. eka sadgRhastha(khAcarauda) Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31. zrImatI suAdevI ghevaracaMdajI ke upadhAna nimitte caMpAlAla, dinezakumAra, dharmendrakumAra, hitezakumAra, dilIpa, rozana, nIkhIla, harSa, jainama, diveza beTA potA ghevaracaMdajI saremalajI durgANI bAkarA, hitendra mArkeTIMga, 11-eksa-1 kAzI ceTI lena, sattara zAlA kompaleksa, pahalAmAlA, cennii-89| 32. maMjulAbena pravINakumAra paTIyAta ke mAsakSamaNa evaM sva. zrI bhaMvaralAlajI kI smRti meM pravINakumAra, jItezakumAra, cetana, cirAga, kuNAla beTA potA tilokacaMdajI dharmAjI paTiyAta dhANasA - mumbii| pI.TI.jaina, royala samrATa, 406-sIvIMga, goregAMva(vesTa)mumbaI-62 33. golDa meDala inDasTrIsa prA. lI., revataDA, mumbaI, vijayavAr3A dillI jugarAjaoTamalajI, e301/302, vAstu pArka, mlaadd(ve.)mumbii| 34. rAja rAjendrA TeksaTAIlsa eksaporTasa limiTeDa 101, rAjabhavana, daulatanagara, borIvalI(IsTa)mumbaI, modharA nivaasii| 35. pra. zA. dI. sA. zrI mukti zrIjI kI ziSyA vi. sA. zrI muktidarzitA zrIjI kI preraNA se sva. pitAjIdAnamalajI, mAtuzrI tIjodevI kI puNya smRti meM caMpAlAla, mohanalAla, mahendrakumAra, manojakumAra, jitendrakumAra, vikAsakumAra, ravikumAra, riSabha, milana, hitika, Ahora (raaj.)| koThArI mArkeTIMga 10/11, citurI kompalekSa, vijayavADA-1 36. pitAjI zrI sonarAjajI, mAtuzrI madanabAI kaTAriyA saMghavI parivAra Ayojita sammeta zikhara yAtrA pravAsa evaM jIvita mahotsava nimitte dIpacaMda, uttamacaMda, azokakumAra, prakAzakumAra, rAjezakumAra, saMjayakumAra, vijayakumAra beTA potA sonarAjajI meghAjI-dhANasA - punaa|alkaasttiil, 858, bhavAnI peTha, punA-52 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37. mu. zrI jayAnaMda vijayajI Adi ThANA kI nizrA meM 2062 meM pAlItANA meM cAturmAsa evaM upadhAna karavAyA usa nimitte zrImatI haMjAdevI sumeramalajI nAgorI, zAMtilAla, bAbulAla, mohanalAla, azokakumAra, vijayakumAra aahor/beNglor|| 38. mu.zrI jayAnaMda vijayajI Adi ThANA kI nizrA meM 2066 meM tIrthandra nagara bAkarAroDa meM cAturmAsa evaM upadhAna karavAyA usa nimitte zrImatI metIdevI perAjamalajI ratanapurA boharA parivAra, modhraa/gunttuur| 39. saMghavI kAntIlAla, jayaMtIlAla, rAjakumAra, rAhulakumAra evaM samastha zrI zrI zrImAla guDAla gotra phuAnI parivAra AlAsaNa(rAja.)saMghavI ilekTrIka kaMpanI 85, nArAyaNamudAlIsTrITa, cennaI-79 40. saMghavI bhaMvaralAla, mAMgIlAla, mahAvIra, nIleza, banTI beTA potA harakacaMdajI zrI zrImAla parivAra, aalaasn|raajesh ilekTrIkalsa, 48 rAjA bilDIMga, tirunelavelI-627001 41. zA. kAntIlAlajI maMgalacandajI haraNa, dA~sapA, sI 103/104, vAstu pArka, evara sAina nagara, malADa(ve)mumbaI-64 42. zA. bhaMvaralAla, surezakumAra, zaileSakumAra, rAhula beTA-potA tejarAjajI saMghavI komatAvAlA bhInamAla (rAja.) rAjaratana ilekTrIkalsa, ke.sI.AI. vAyarsa prA. li. 162, govIndAppA nAyakana sTrITa, cennaI-600001 43. zA. samarathamala, sukarAja, mohanalAla mahAvIrakumAra, vikAsakumAra, kamaleza, anila, vimala, zrIpAla, bharata pholA muthA parivAra sAyalA (raaj.)|aruunn enTaraprAIjesa,4lena, brADIpeTha, gunTUra-2 44. zA. gajarAja, bAbulAla, mIThAlAla, bharata, mahendra, mukeza, zaileSa, gautama, nIkhIla, manISa, hanI beTA-potA ratanacaMdajI nAgotrA solaMkI Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sA~thU (raaj.)| phUlacaMda bhaMvaralAla, 108 govIMdAppA nAyakana sTrITa, cennaI - 1 45. bhaMsAlI bhaMvaralAla, azokakumAra, kAMtilAla, gotamacaMda, rAjezakumAra, rAhula, AzISa, namana, AkAza, yogeza beTA potA lIlAjI kasanAjI mu. srt| maMgala motI senDIkeTa, 14/15 esa. esa. jaina mArkeTa, ema. pI. lena cIkapeTa krosa, beMgalora-53 / 46. ballu gagaladAsa vIracaMdabhAI parivAra tharAda / mumbaI | 47. zrImatI maMjulAdevI bhogIlAla velacanda saMghavI dhAnerA / phensI DAimaNDa 11, zrIjI ArakADa, prasAda cembarsa nI pAchala TATA ror3a, naM. 1-2, operA hAusa, mumbaI - 4 / 48. desAI zAMtilAla, uttamacaMda, vinodabhAI, dhIrajabhAI, sevaMtibhAI, tharAda-mumbaI / 49. bandAmuthA zAMtilAla, lalitakumAra, dharmeza, miteza beTA potA megharAjajI phUsAjI naM. 43, AidAppA, nAyakana sTrITa sAhukArapeTa, cennaI-2 -79 1 - 50. zrImatI badAmIdevI dIpacandajI genAjI mAMDavalA (rAja.) / cennaI nivAsI ke prathama upadhAna tapa nimitte haste saha parivAra / 51. Ahora se AbU delavADA tIrtha kA 6 ri pAlita saMgha nimitte evaM suputra mahendrakumAra kI smRti meM saMghavI muthA megharAja, kailAzakumAra, rAjezakumAra, prakAzakumAra, dinezakumAra, kumArapAla, karaNa, zubhama, milana, mehula, mAnava beTA potA sugAlacandajI lAlacandI luMkaDa parivAra, Ahora (raaj.)| pharma : maisura pepara saplAyarsa, naM. 5, zrInAtha bilDIMga, sulatAnapeTa sarkala, beMgalora - 53 / 52. eka sadagRhastha, bAkarA (rAja.) / Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 53. sva. pitAzrI hirAcaMdajI sva. mAtuzrI kusumabAI sva. jyeSTha bhrAtAzrI pRthvIrAjajI, zrI tejarAjajI ke AtmazreyArtha muthA cunnilAla, candrakumAra, kizorakumAra, pArasamala, prakAzakumAra, jitendrakumAra, dinezakumAra, vikAzakumAra, kamaleza, rAkeza, sanni, aziSa, nIleza, aMkuza, punIta, abhiSeka, monTu, nitina, Atiza, nila, mahAvIra, jainama, parama, tanamai, pranai beTA potA parapotA hirAcandajI camanAjI dAMtevADiyA parivAra, marUdhara meM Ahora (raaj.)| hIrA novelTIsa, phlavara sTrITa, bllaarii| 54. tharAda nivAsI mumukSu dineza bhAI hAlacanda bhAI adANI nA dIkSA nimitte Avela bahumAna nI rAzI mAM thI haste hAlacanda bhAI vIracandabhAI adANI evaMsamasta privaar| 55. mAInaoNksa meTala prA. li. naM. 7, pI. sI. lena, esa.pI. roDa kraoNsa, beMgalora-marUdhara meM sAyalA (rAja.) beMgalora, mumbaI, cennaI, ahmdaabaad| 56. zrImatI pyArI devI bheramalajI jeThAjI zrI zrI zrImAla agnIgotA parivAra amarasara(sarata)rAja. bAkarAror3a meM cAturmAsa evaM upadhAna tapa nimitte haste saMghavI bhaMvaralAla, amIcanda, azokakumAra, dinezakumAra pharma :ambIkA grupa, vijayavADA(A.pra.) 57. suAbAI tArAcaMdajI, vANIgotA parivAra, bAgoDA (raaj.)| pharma : bI-tArAcaMdaeNDa ko.e-18, bhAratanagara, grAnTa ror3a, mumbaI-7 58. 2069 meM muni zrI jayAnaMda vijayajI kI nizrA meM zrI badAmIbAI, tejarAjajI Ahora zrI indrAdevI ramezakumArajI guDA bAlotAna evaM zrI mulIbAI pUnamacaMdajI, sA~thU tIno ne pRthaka-pRthaka navvANu yAtrA karavAyI, usa samaya Ayojaka evaM ArAdhakoM kI ora se navvANuMyAtrA kIrAzI meMse( pAlItANA) Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 59. zA jugarAja phulacaMdajI evaM a. sau. kamalAdevI jugarAjajI zrI zrI zrImAla caMdrAvaNa gotra ke jIvita mahotsava evaM padmAvatI sunAI ke prasaMge putra kirtIkumAra, mahendrakumAra, niraMjanakumAra, rAjezakumAra pautra amita, kalapeza, pareza, mehulavaMzaevaMsamastha zrI zrI zrImAla caMdrAvaNa parivAra Ahora (raaj.)| pharma : mahAvIra pepara eNDa janarala sTorsa 22-2-6, klotha bAjAra, gunTUra( e.pI.) 60. zA jugarAja, chaganalAla, bhaMvaralAla, duragacanda, ghevaracanda, dinezakumAra, vijayarAja, mahAvIracaMda, vikramakumAra, vikAzakumAra, surezakumAra, gautamacaMda, niteSa, vizAla, dhruva putra pautra prapautra mAtuzrI sukhIbAI mizrImalajI sAlecA parivAra, dhANasA (raaj.)| pharma : zrI rAjendrAhojarIsenTara naM.11, bI.bI.TI.sTrITa, mAmulapeTa, beMgalora-53 61. zrI tIrthandra nagara tIrtha 2070 varSe zrI paMcamaMgala mahA zruta skaMgha upadhAna tapa ArAdhanA nimitte saMghavI zrImatI pAtIdevI bhAratamalajI bhagAjI vedamuthA suputra mA~gIlAla, gaNapatacanda, ramezakumAra, kailAzakumAra, supautra lalita, mukeza, nirmala, dineza, pravINa, rAjeza, saMjaya, araviMda, vikrama, yuvarAja, jiteza parivAra, revataDA - beNglor| pharma : zA. sumeramala mAMgIlAla, mAmulapeTa, beMgalora-560053 62. sva. sumaTIbAI ghevaracaMdajI zeSamalajI zrIzrIzrImAla candrAvaNa gotra ke sva. dravyase pAraNA mandira kI prtisstthaanimitte-aahor(klyaann)| 63. zrImatI bhavarIbAI evaM kAntilAlajI zeSamalajI zrIzrIzrImAla candrAvaNa gotra ke jIvita mahotsava nimitte (aahor)| kAnti jvelarsa evaMAra.phana.sITI(kalyANa) Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahasaMrakSaka 1. zA. tIlokacaMda mayAcaMda eNDa kaM. 116, gulAlavADI, mumbaI - 4 2. sva. mAtuzrI mohanadevI pitAjI zrI gumAnamalajI kI smRti meM putra kAMtilAla, jayantilAla, sureza, rAjeza solaMkI, jaalor| praviNa eNDa kaM. 15-8-110/2, begama bAjAra, haidarAbAda - 12 3. mehatA subodhabhAI uttamalAla, dhAnerA / kolakattA / 4. pUjya pitAjI oTamalajI evaM mAtuzrI atIyo bAI evaM dharmapatni pavanIdevI ke Atma zreyArtha kizoramala, pravINakumAra (rAju), anila, vikAsa, rAhula, saMyama, RSabha, DosI caupaDA parivAra, Ahora pharma: zrI rAjendra sTIla hAusa - gunTUra - e. pI. 5. pUjya pitAjI zA premacandajI chogAjI ki smRti meM mAtRzrI puSpAdevI suputra dilIpa, sureza, azoka, saMjaya vedamuthA, revataDA (rAja.) / zrI rAjendra TaoNvarsa, naM. 13, samudra mudAlI sTrITa, cainnaI / 6. gA~dhI muthA sva. mAtuzrI pAnIbAI evaM pUjya pitAzrI pukharAjajI kI smRtI meM putra goramala, bhAgacanda, nileza, mahAvIra, vIkena, mithuna, riSabha, yonika beTA potA pukharAjajI samanAjI genAjI, sAyalA (rAja.) / pharma : vaibhava e TU jeDa DaoNlara zaoNpa, vAsvI mahala ror3a, citradurgA 577501 karnATakA / 7. zAMtIdevI mohanalAlajI upadhAna varSItapa Adi tapazcaryA nimitte haste mohanalAla, vikAsa, rAkeza, dhanyA beTA potA gaNapatacandajI solaMkI jAlora (rAja.) / pharma : zAMtI impoTsa 11-54-42 naMdI pATIvArI sTrITa, vijayavADA (e.pI.) Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. pUjya pitAjI manoharamalajI ke Atma zreyArthaM mAtuzrI pAnIdevI ke upadhAna tapa nimitte haste surezakumAra, dilIpakumAra, mukezakumAra, lalitakumAra zrI zrI zrImAla guDAla gotra nethAjI parivAra AlAsana (rAja.) / pharma: ema. ke lAITsa, 897 avinAzI ror3a, koImbaTUra - 641018 I 9. sva. pUjya pitAjI zrI mAnamalajI bhImAjI kSatriyA boharA ki smRti meM haste mAtuzrI suAbAI suputra madanarAja, mahendrakumAra, bharatakumAra, nitina, zloka, saMyama, darzana evaM samasta kSatriyA boharA parivAra, surANA (raaj.)| koImbaTUra / mumbaI / -400 002 10. zA. tArAcanda bhonAjI aahor| pharmaH mehatA narezakumAra eNDa kaM. pahalA bhoIvADA lena, mumbaI11. 1992 meM basa yAtrA pravAsa, 1995 meM aTThAI mahotsava evaM saMghavI sonamalajI ke AtmazreyArtha nANezA parivAra ke prathama sammelana ke lAbha ke upalakSa meM saMghavI bhabutamala, jayaMtilAla, prakAzakumAra, praviNakumAra, navIna, rAhula, aMkuza, riteSa evaM samasta nANezA parivAra, siyANa (rAja.) / pharma : prakAza novelTIja, suMdara pharnIcarsa, naM. 714, sadAzIva peTha, bAjIrAva ror3a, pUnA - 411030 12. sva. pUpitAjI zrI pIracaMdajI eva sva. bhAI zrI kAntilAlajI kI smRti meM mAtAjI pAtIdevI pIracaMdajI putra hastImala, mahAvIrakumAra, saMdIpa, pradIpa, vikrama, nileSa, abhISeka, amIta, hArdika, mAnU, taniza, yaza, pakSAla, nIrava beTA potA parapotA pIracaMdajI kevalajI bhaMDArI - bAgarA (rAja.) / pharma: pIracaMda mahAvIrakumAra maina bAjAra gunTUra (e.pI.) 13. siyANA se baso dvArA zatruMjaya - zaMkhezvara cha: ripAlita yAtrA saMgha 2065 haste saMghavI pratApacaMda, mUlacaMda, dinezakumAra, hitezakumAra, nikhIla, pakSAla beTA potA pukharAjajI bAlagotA siyANa (rAja.) / Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pharma:jaina inTranezanala, naM.95 govIMdAppA nAyakana sTrITa, cainnaI 14. sva. pU. pi. zAMtilAla cImanalAla balu mAtuzrI madhubena zAMtilAla, azokabhAI, surekhAbena AdIkumAra, thraad| azokabhAI zAMtilAla zAha, naM. 201, koza moza epArTameMTa, bhATIyA skUla ke sAmane sAI bAbA nagara, borIvalI(pa)mumbaI-400072 15. zA. jItamalajI annAjI, mu. po. nAsolI, vAyA : bhInamAla, jilA jAlora (raaj.)| dAdara / mumbii| pharma : azokA golDa, '7' kAkA sAheba gADagIlamArga, kheDagalI, prabhAdevI, mumbaI-400025 16. himmatarAja, sureza, aravinda, taneza, divya kaTArIyA saMghavI beTA potA gaNezamalajI kanAjI, sAMcaura (rAja.) / pharma : empAyara meTalsa iNDiyA, mumbii| 17. zrImatI pUjya mAtuzrI vimalAbAI evaM pitAzrI mizrImalajI kI pAvana smRti meM putra rAjezakumAra mizrImalajI magAjI sAlecA, modharA (rAja.)pharma:rAjagurU inTaraprAIja, cennaI (ttii.en.)| Page #17 -------------------------------------------------------------------------- Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -: sAdarAJjalIgurustutiH ::zrIrAjendragururjanopakRtike lIno hyabhUnnaumi yaM / rAjendreNa kRto'tidharmamahimA dhyAyanti yasmai same // rAjendrAttu janAH svadharmaniratA yasyaiva nirdeshgaa| rAjendra gurusadguNAstamabhavan tasmAdbhajante'khilAH // 1 // satkIrtirguruNArjitAtivimalA jJAnakriyAbhyAM budhAH! / saJjityAkhilavAdinazca samitau vistAritaH sajjayaH // sacchAstraiH svakRtairvidAmupakRtaM rAjendrakozAdikai zcakre caivamanekakAryamavanau rAjendrasUrIdharaH // 2 // 1. sarve / 2. sabhAyAm / Page #19 -------------------------------------------------------------------------- Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAcArya - zrImadvijayarAjendrasUrIzvara guruguNASTakam - ( indravajrAvRtte ) - // 1 // // 4 // yasya svarUpaM pravaraM prasiddhaM, yo bhavyavRndena sadaiva mAnyaH / bhaTTAraka zrIvijayAdiyuk taM rAjendrasUriM suguruM hi vande AdyantaparyantasuyogabuddhyA, nirdoSacAritravibhUSitAtmA / zItAdiduHkhAnyajayacca tasmAd, rAjendrasUriM jayinaM hi manye // 2 // rAjendrakoSAbhidhakozamukhyo - 'pyevaJca zAstrANyaparANyakAri / jJAnaM tathA dhyAnamamuSya satyaM, rAjendrasUriM vibudhaM hi seve yasyopadezo hRdayaMgamo'bhUd, bhavyAtmani dyotakarapradIpaH / SaDdarzanAnAM sphuTabodhakartA, rAjendrasUriM taraNiM hi bheje satyapratiSThA mahatIha loke, jJAnakriyAdyaiH suguNaistu yasya / AbAlavRddhA hi vidanti sarve, rAjendrasUriM kRtinaM hi naumi // 5 // arhatpratiSThAJjanakAni harSa - godyApanAni vratazAlinAJca / lebhe sukIrtiM hyati kArayitvA rAjendrasUriM guNinaM samIDe // 6 // sarvatra vAde jayameva lebhe, bhUyazca varSartuSu dharmakAryam / itthaM vihAre'pi sukIrtimApa, rAjendrasUriM pravaraM hi jAne jAtIyamuddhArakamatra cakre, cIrolakAdau suvidanti sarve / evaM prajAnAmupakArako'bhUd, rAjendrasUriM sutariM hi budhye lebhe yo janma dIkSAM ca bharata udaye sA''jJayA hemapArthe, cA''hore'syAM supUjyo vratasamitiyuto jAvarApattane'bhUt / zrImadrAjendrasUristviti vijayayutaH khyAtitAmApa sarvAn, sa svargI rAjadurge dizatu zamiti me vakti sAdhurgulAbaH 3 // 7 // meLA usu Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkeyamantimastragdharApadyasya - pUrNasundaratare bharatapure nivAsina osavaMzIya-pArikhagotrIyazreSThivaryA-zrIRSabhadAsasya kesarInAmnyA sa dharmacAriNyAH kukSitaH susamaye ratnarAjIyaM janma vaikramIye'bde guNavasugajenduvatsare 1883 smjaayt| tadanu laghuvayasyeva sakuTumbamAtRpitroranujJAmAdAya yativaryazrIpramodavijayabRhadgurubhrAtRhemavijayena vedAbhrAGkabhUvatsare (1904) vaizAkhazuklapaJcamyAM bhRguvAsare mahatA samAroheNodayapure pradIkSya zrIratnavijayanAmnA'paprathata / punastatraiva kAlAntareNa taddhastenaiva gurudIkSApyabhUt / tasyAmeva yatidIkSAyAM svaguruzrIpramodasUriNA zrIsaGghasammatyA caturviMzatyadhikaikonaviMzativatsare (1924) mAdhavazubhrapaJcamyAM sotsavena zrIpUjyopAdhinA zrIratnavijayo'laGkRtaH san zrImadvijayarAjendrasarinAmnA jagatprakhyAtimApa! tato marudhara-mevAr3a-mAlavAdidezeSu zrIpUjyapadavIM prakAzayan krameNa jAvarApuryAmAjagAma / tatra (dharaNendrasUrinAmnA) prAcIna-zrIpUjyena gacchazuddhikArakanavaniyamAn svIkArayitvA zrIsaGghakRtabhaktyutsavena paJcaviMzatyadhikaikonaviMzativarSe (1925) ASADhakRSNadazamyAM zanivAsare zrIpUjyaM samagraparigrahaM tyaktvA paJcasamititriguptiyuktamahAvratadhArI prasiddhakriyoddhArakaH sugururjjnye| tadanantaraM dezadezAntarIyabhUmaNDale vihRtya SaSTicaturmAsI vidhAya jinazAsanaM samunnIya bhavyajIvAMzca samuddhRtya triSaSTayadhikaikona-viMzatisaMvatsare (1963) pauSasitasaptamyAM mAlavadezastharAjagaDhanagare svargasukhaM sNjgRhe| sa zrIguruvaryo'khilAn jIvAnme ca zreyo dizatu, iti zrIgulAbavijayo muniH sakalazrIsaGghasamakSe nigadati / Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 4 // atha jainAcArya - zrImadvijayadhanacandrasUrIzvara-guruguNASTakam - ( upendravajrAvRtte ) anekadharmAkulavithasindhoH, suratnavacchAsanamArhataM sat / prapadya yo'bhUtkila vizvavandyo, namAmi taM zrIdhanacandrasUrim // 1 // sadA madAviSTadhiyo dviSo'pi, sadAgamairvarmitavigrahaM yam / vilokya bibhyurvidhutAtmagardA, namAmi taM zrIdhanacandrasUrim // 2 // sukhazravAM karmavitAnahantrIM, yadIyavAcaM sunipIya bhavyAH / amartyalokaM kati saMprayAtA, namAmi taM zrIdhanacandrasUrim // 3 // kudharmamArge patatAM janAnAM, zivAya yo'dAtsujinopadezam / kaSAyadoSojjhitamAryayezaM, namAmi taM zrIdhanacandrasUrim yadIyasaujanyaguNAnprabhAte, mudA sugAyanti budhA hi nityam / nitAntazAntaM dvijarAjakAntaM namAmi taM zrIdhanacandrasUrim // 5 // paropakArArthamalambhaviSNuH, karAlakarmArikRte ca jiSNuH / babhUva yo vai nitarAM sahiSNu - namAmi taM zrIdhanacandrasUrim // 6 // dayAmayaH satkRtasabhyavargaH, samastabhavyArcitapAdapadmaH / rarakSa yo jantugaNAnvipatte - rnamAmi taM zrIdhanacandrasUrim yadIyanAmasmaraNAtpunIte, sakilbiSo'pi drutamatra loke / paratra saukhyaM ca laghu prayAti, namAmi taM zrIdhanacandrasUrim // 8 // divAmukhe yo'STakamekavAraM paThennaraH zrIdhanacandrasUreH / labheta nUnaM sa nijAtmabodhaM, bravIti haMso hi hitaH sameSAm // 9 // - muni-haMsavijayaH // 7 // 1. pravezadvAra, AvAsa / 2. bRhaspatipriya / 3. samartha / 4. indrasama 5. pApasahita / 6. sarveSAm / 5 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImadvijayabhUpendrasUrIzvara-guruguNASTakam (indravajAchandasi) duSprApyamatrAryakule naratvaM, saMprApya cAhadUSamiddhatattvam / candrAvadAtaM bhuvi suprabhAtaM, bhUpendrasUriM subhajantu bhavyAH! // 1 // vidyotitA yena dhiyA dharitrI, pAtrIkUtA bhUrijanAH zivasya / taM sUribhUpendramanantakIrti, bhUpendrasUriM subhajantu bhavyAH! // 2 // kSAntyA kSitiM yo'jayadabdhayazca, gAmbhIryato yena kRtA anuccaiH / zAntyA ca santastamanalpabodhaM, bhUpendrasUriM subhajantu bhavyAH! // 3 // yatkIrtimAlAnibhapAThazAlA, -stIkhInagaryAdiSu jainabAlAH / saMzritya yazlokamabhiSTuvanti, bhUpendrasUriM subhajantu bhavyAH! // 4 // yAcAM vilAsaiH sudhiyAM dhiyo'pi, citrIkRtAH saMsadi yena bhUri / taM lokamAnyaM nitarAM vadAnyaM, bhUpendrasUriM subhajantu bhavyAH! // 5 // jAjvalyamAne mahasAM supuJja, vidyotate bhavyajano yadIye / dandahyate dveSipataGgikA taM, bhUpendrasUriM subhajantu bhavyAH! // 6 // yaM kalpavRkSAbhamupetya bhavyAH, zreyaHphalaM prApuramandabhAvaiH / / geyaM satAM sUriziromaNiM taM, bhUpendrasUriM subhajantu bhavyAH! // 7 // yatsthApitAzcaityapatAkikAstaM, yAteritA agulisaMjJayeva / AkArayantIva jinaM didRzUn, bhUpendrasUriM subhajantu bhavyAH! // 8 // prabhAte paThedaSTakaM yaH subhaktyA, guroH zrIlabhUpendrasUrezca nityam / ihAmutra kalyANasaukhyaM prayAti, vizAlaM kulaM svargalokaJca nUnam // -muni-kalyANavijayaH 1. iddhaM (prakAzita) tattvaM yena sa iddhatattvastam / 6 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAthamika-vaktavya priyapAThakagaNa ! jainasAhitya dravyAnuyoga, gaNitAnuyoga, caritAnuyoga aura dharmakathAnuyoga ina cAra vibhAgoM meM vibhakta hai / prastuta grantha ina vibhAgoM meM se dharmakathAnuyoga kA hI eka zubha graMtha hai / isa graMtha kA nirmANa vikrama saM. 1754 meM paM. zrI kezaravimalajI gaNivara ne kiyA hai jo ki- dharma, artha, kAma aura mokSa ina cAroM vibhAgoM meM vibhakta hai, graMthapraNetA ne isa graMtha meM hara eka viSaya para bhASA chanda dekara usakA vivecana acche DhaMga se kiyA hai aura pratyeka viSaya kI puSTi karane ke lie zAstrIya pramANoM se yukta kathAeM dekara graMtha kI upAdeyatA aura bhI bar3hA dI hai| prAyaH yaha graMtha mAlinI chanda meM hI vizeSa nibaddha hai aura aneka viSaya kI upadezarUpa sUktokti hone ke kAraNa graMtha kA nAma bhI 'yathA nAma tathA guNaH' isa kahAvata ke anusAra 'sUktamuktAvalI' aisA yathArtha nAma rakkhA gayA hai / yaha graMtha bhImasiMha mANaka ke dvArA mudrita ho cukA hai| isa graMtha kI bhASA 18vIM zatAbdI meM pracalita gurjara va anyadezIya bhASAoM se mizrita hai| pratyeka dhArmika vyakti ke lie isa grantha kA manana karanA atyAvazyaka hai| kartA ne heya upAdeya viSayoM kA digdarzana acchI zailI se kiyA hai| aise amUlya aura yogya graMtha ke viSaya se saMskRta ke vidvAn vaMcita na raheM, sAtha hI sAtha vyAkhyAna denevAle sAdhu-sAdhviyoM ke lie bhI isa graMtha ko atyupayogI samajhakara pU. pA. sAhitya vizArada vidyAbhUSaNa AcAryadeva zrImadvijayabhUpendrasUrIzvarajI mahArAja sA. ne saM. 1981 meM isa graMtha kA saMskRta anuvAda sarala, madhura evaM lalita bhASA meM kiyA thaa| parantu ApakI vidyamAnatA meM yaha graMtha katipaya kAraNavaza prakAzita na ho sakA, Apa ke svargavAsa bAda sarvAnumati se yaha prastAva pAsa kiyA gayA ki- svargavAsI sUrIzvarajI ke upadeza dvArA sAhitya prakAzanArtha jo dravya zrIsaMgha meM ekatrita hai, usa Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya kA sadupayoga Apake banAye hue graMtha prakAzana va jJAnarakSAnimitta bhaMDAra meM kiyA jaay| aisA nizcaya kara Apa kI cirasmRti meM saM. 1995 caitra vadi-2 ko Ahora (mAravAr3a) meM vartamAnAcArya vyAkhyAna vAcaspati pU. pA. zrImadvijayayatIndrasUrIzvarajI mahArAja Adi munimaMDala ne milakara Apa ke racita graMtha prakAzana nimitta 'zrI bhUpendrasUri jaina sAhitya prakAzaka samiti' kAyama kI aura samiti kI Arthika vyavasthA ke lie yahA~ ke sadgRhasthoM kI eka saMcAlaka samiti bhI sthApita kI gaI / samiti ke graMthasaMzodhana tathA prakAzita karane kA kArya pU. pA. upAdhyAyajI zrImAn gulAbavijayajI mahArAja, munipravara tapasvI zrIharSavijayajI, zAntamUrti munirAja zrIhaMsavijayajI tathA vidyApremI munizrIkalyANavijayajI ko diyA gayA / ukta munivaroM ne isa graMtha kA saMzodhana kara mUla graMtha ke viSaya va saMbandha Adi meM yathocita sudhArAkAra grantha ko upAdeya banAne meM yathAzakti acchA prayatna kiyA hai / I graMthAntargata dharmavarga meM - deva, guru, dharma kA svarUpa batalAkara, jJAna, manuSya janmAdi 32 viSaya evaM 48 kathAe~ / arthavarga meM - lakSmI Adi 21 viSaya, 22 kathA, kAmavarga meM - kAmAdi 7 viSaya, 13 kathA, aura mokSavarga meM- mokSAdi 10 viSaya evaM 16 kathAoM kA samAveza hai| vizeSa jijJAsuoM ko graMtha kA viSayAnukrama avalokana karane se spaSTa mAlUma ho skegaa| anta meM graMthakartA ne cAroM varga kA upasaMhAra bhalIbhAMti se kara dikhAyA hai| graMtha ke anta meM mUlakartA kI prazasti ke sAtha 2 saMskRta anuvAdaka kI bhI prazasti dI gayI hai / AzA hai ki guNAnurAgI dharmamArgAnugAmI vidvajjana isa graMtha ke racayitA ke amUlya parizrama kA yathArtha satkAra kara graMtha kI upAdeyatA ko aura bhI bar3hAyegeM / nivedikA :- zrI bhUpendrasUri jaina sAhitya saMcAlaka samiti, Ahora (rAja.) 8 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAhityamAM kathA sAhitya paNa samudranI jema agAdha-aphATa che. jainonI be dhArA zvetAmbara ane digambara. banne dhArAnA AcAryoo aDhalaka kathAsAhitya racyu che, saMskRtamAM, prAkRta-ardhamAgadhI, mahArASTrI, zaurasenImAM, apabhraMza bhASAmAM, anargala sAhitya racAyuM che. to pratyakSa rIte kathA sAhitya na gaNAya tevo itara viSayonA zAstra graMthomAM malatuM kathAsAhitya paNa apAra che, svAbhAvika che ke judA-judA samayagALAmAM racAyela ane vaLI judI-judI kathA-paraMparAne anusaratA A sAhityamAM prAsaMgika pheraphAro thatA ja rahe. pAtronI vadha-ghaTa thAya, pAtronA nAmomAM pherabadalI ke ulaTa-pAlaTa thAya, prasaMgonA pariveSa badalatAM rahe, saMvAdomAM zAbdika parivartano Ave, kyAreka AkhA prasaMgo je rIte pracalita hoya te karatAM alaga rIte ja AlekhAya. Aq badhuM A kathA sAhityamAM thatu ja rahe che, balke Ama tharbu o sahaja gaNAya tema che. abhyAsI adhyetA mATe A eka ghaNo rasaprada viSaya bane, kathAnakano vikAsa, kathAghaTakonA svarUpo tathA parivartano, kathA prasaMgonA AlekhananA samayanI sAMskRtikasAmAjika-manovaijJAnika paristhiti, A badhArnu adhyayana ghaNu rasadAyaka bane. prastAvanA triSaSTizalAkApuruSa saMpAdaka : vijaya zIlacandra sUrijI jaina rAmAyaNa meM sukozala muni kI kathA aura maNha jiNANa ANaM ke vivecana graMtha meM bhAvadharma kI vyAkhyA ke antargata sukozala muni kI kathA meM mahadaMtara hai / isa suktamuktAvalI meM zrI kezaravimalagaNi kI paraMparA meM kathAe~ jisa prakAra zravaNa meM AyI usI prakAra kathAoM Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 kA Alekhana kiyA / aura pUjyapAda zrI bhUpendrasUrIzvarajI ne unhIM kathAoM ko saMskRta meM nibaddha kiyA hai / pAThakagaNa matAMtaroM ko gauNa kara kevala AtmavikAsa ke zubha lakSya se grantha kA rasAsvAdana kareM / Ahora mukti vihAra pratiSThA prasaMge 2071 - vaizAkha zukla - 9 10 zubhaM bhavatu jayAnaMda Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhityavizArada - vidyAbhUSaNa - zAntamUrti AcArya - zrImad - vijaya - bhUpendra - sUri - paricayaH amRtabhujAmapi krIDAsthalI maJjulamAlavAbhidhajanapado'sti / tasmin pUrvaraM bhopAlanAmakaM puTabhedanamasti, yad nandanavanavadupavanavihAyazcumbibhavana-nauki-nAkinInirbhanaranArIbhizzobhitamasti / tatra bhadrakapariNAminau dharmabhAvanAyuktau zrImAlavaMzIyau sarasvatI - bhagavAnanAmAnau dampatI USatuH / tayoH kuzala - gaGgAnAmnyau suta-sute staH sma / I ekadA suptasarasvatyA brahmamuhUrte svapno dRSTo yat "sazRGgArAhamuttamapUjAsAmagrIM gRhItvA devAlayamagamamatiharSAt pUjAM kRtvAGgapratyaGgAH pulkitaaH|" svapnaM dRSTvA pratibuddhAyAstasyAH svAntanirjharAdAnandasalilasrotaH pravahamAna- mAsId yathA trilokIsArAtmakavastuprAptirabhUt / zayyAM tyaktvA pUjAM kRtvA kantisannidhAnamAgatya svapnarvRttamakathayat / patyA kathitam - te putraratnaprAptirbhaviSyati / pIyUSasadharmavacanaM zrutvAnandabhRtA jAtA / AgarbhadhAraNAt sarasvatI-hRdaye pUjAdAnAdivividhasudohadA utpnnaaH| pUrNe garbhakAle saMvat 1940 saMvatsare'kSayatRtIyavAsare zuktirmoktikamiva putraratnaM prAsoSTa / dvAdazadine samahotsavaM 'devIcandra' iti nAma dattam / etatsaMsRtisthapratyekapadArtho nAzavAnasti / pravahamAnA kaalgtiH| antakAya ko'pi prANI nAgamyaH / raGakAdApArthivaM samavartisamakSaM sarve samAnAH / na ko'pi paretairATpaJcazAkhAd mukto mokSyati vA / devIcandro'pi yadASTavarSIyo jAtastadA pitarau kAla-kavalitau / tato'dhi1. devAnAm / 2. manohara / 3. nagara / 4. AkAza / 5. deva / 6. devI / 7. samAna / 8. hRdaya / 9 tIna loka kA samUha / 10. pati / 11. samIpa / 12. vRttAnta / 13. samAna / 14. saMsAra / 15-16-17. yamarAja 18. hAtha / 11 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devIcandraM vajrapAto'bhavat / mRtikrUratANDavaM prapazya devIcandraM saMsAro nirasaH pratyabhAt / ekadA jaisalamera nivAsi - pArakhagotrIya - zreSThi-kesarImalena sAkaM devIcandrasya paricayo'bhavat / yathA'yaskAnto'ya AkarSayati tathaiva devIcandrasaumyAkRtiH prathamadRSTipAte kesarImalamAkarSayat / ubhayasambandho gADha-gADhataro'bhavat / nityaM satsaGgo bhavituM lagnaH / ekadA zreSThinoktam- "ahaM jaisalameraM punariyarmi, yadi tvadAjigamiSA tarhi samAyAhi / "barhiNaM balAhakagarjanayA yo harSo bhavati tathaivedaM zrutvA devIcandra-manomayUro'nRtyat / svasammatimadarzayat / sodarya-jAmi-niyogaM lAtvA zreSThinA saha prAsthita / kiJciddinAntaraM jaisalameraM prAptau / tatra devIcandraH pratidinaM jinAlayAnAM darzanaM pUjanaM ca tathA jJAnAlaye'dhyayanaM karoti sm| tatratyajinAlaya- ghaNTanAdaM zrA~vaM zrAvaM tasyAtmanyapyalaukikAntarnAdo bhavati sma / ekadA zreSThI devIcandraM lAtvA tIrthayAtrAya nissRtaH / vividhatIrthadarzanaM kurvANau nijAtmanaM pAvayantau rAjagaDhanagaraM prApnutAm / rAjagaDhe kesarImalaguruH kalikAlakalpataruH kriyoddhArako'bhidhAnarAjendrakoSanirmAtA prabhuzrImadvijayarAjendrasUrIzvaro virAjamAna AsIt / devIcandraM lAtvA zreSThI sa upAzrayaM gataH / gurudevaM vanditvA tau saMmukhamAsAtAm / 10 pratyAgrAsyaM dRSTvA kesarImalaM gurudevastatparicayamaprAkSIt / kesarImalena devIcandrIyasaMpUrNavRttAnta Ude / sAmudrikAdizAstraprakANDavijJo rAjendrasUristasya darzanamAtreNa hIrakaparIkSaka iva hIrakamajJAsIt / gurudevo 1. devIcandra para / 2. mRtyu / 3. cumbaka / 4. mora / 5. megha / 6. bhAI / 7. bahana / 8. AjJA / 9. zrutvA / 10. navInamukha / 12 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyAgRNAd-anAgate'yaM mahAn puruSo bhaviSyati / iyatzravaNamAtrAd devIcandro gurudevkrmyorluttht| tato gurudevapravAhitavairAgyadezanAsrotasi snAyaM snAyaM devIcandrAtmA pvitrtmo'bhuut| pipAsucAtaka iva pratizabdaM pAtuM lagnaH / svAtibhavRSTajIvanIyaM zuktau muktAphalaM bhavati tathaiva gurudevadezanAmRtaM vairAgyamauktike rUpAntaritam / pUrvabhavasusaMskArabalAt prathamadezanApAthasA eva vairAgyAGkuraH prakaTIbhUtaH / devIcandro gurudevaM bhavodadhitAriNI pravrajyAmayAciSTa / prazastadine bhAgavatIM dIkSAM dAtuM gurudevo niracinot / rAjagaDhAd vihRtya gurudevo'lIrAjapuramAgataH / tatrasthasaGgha devIcandravRttAntaM kathayitvA dIkSAyojanaM kartumAdideza / idaM zrutvA zrIsaGgho'tyantaM jaharSa / nandUbAIzrAvikayA saGghAjJAyA mahotsavAyojanAnumatiH prAptA / ullAsapUrvakaM saMvat 1952 vatsare vaizAkhazuklatRtIyaghasre dIkSitamunirAjasya 'muni-dIpavijaya' iti nAma kRtam / upasthApanA ca saMvat 1954 saMvatsare mAghazuklapaJcamIpavitradine jAloranagare'bhavat / dvAdazAbdAtyalpadIkSApayArya eva vyAkaraNa-kAvya-koSanyAyazAstrANi kaNThasthIkRtAni / yogodvahanapUrvakaM dazavaikAlikottarAdhyayanAcArAGgapramukha- granthaTIkApaThanapAThanaM kartuM lagnaH / anArataM jJAnapipAsA vRddhiGgatAsIt / gurudevo nijAntimAvasthAM jJAtvA saMvat 1963 varSe poSazuklatRtIyadine'bhidhAnarAjendrakoSasampAdanakAyaM munidIpavijayamuniyatIndravijayAbhyAM samarpya cintAtIto jAtaH / etat svAbhAvikaM yat suziSyo dhurAmUvA guruM nizcintaM karoti / tAbhyAM bRhatkAryaM samarpya saMvat 1. caraNa / 2. snAtvA / 3. nakSatra / 4. pAnI / 5. pAnI se / 6. nizcita kRt| 7. dina / Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1963 varSe poSazuklasaptamIdine gurudevo divaGgataH / dvau suziSyau militvA rAjendrakoSasya suSamaM sampAdanamakurvAtAM yasya phalamadyApi vishvvishvmaasvaadte| saMvat 1980 varSe jyeSTha zuklASTamIzubhadine jAvarAnagara AcAryapadena vibhUSitaH / tannAma parivartya "AcArya-zrImad-vijaya-bhUpendra-sUriH" iti ghoSitam / samastatristutikaso harSa-laharI prasRtA / gurudevena devIcandraM dRSTvA yA bhaviSyavANI kRtA sA satyA jaataa| pUjyapuruSavacanAni brahmAstrANIvAmoghAni bhavanti / ata aihikAmuSmikaphalArthibhiH prayatnapUrvakaM prasAdyA guravaH / sudharmasvAmipaTTAsIno bhUtvA guNAn parAkASThAmanayat / naikAni zAsanaprabhAvanAkAryANi kRtAni / upadhAna-saGgha-pratiSThA-dIkSA-bRhaddIkSAdivividhazAsanakAryANi kRtvAnekAtmonnattisahAyako babhUva / grAmaM grAma dhArmikapAThazAlAH prArambhitAH / anekasaGghabhedaM bhittvaikatA kAritA / etadvANIprabhAvitabahujainetarA api kravya-kAdambarI-kheTakAdivyasanatyAgamakurvanta / bAgarAcAturmAsi kareNuvinAzaM jJApayitvA strISu stambaradantanirmitavalaya-dhAraNa-kuprathA tyAjitA / itthaM grAma-nagareSu zAsanaprabhAvanAM kurvadAcAryasya yazo dizodizaM vyAptam / __ saMvat 1983 vatsare thirapura (tharAda)-cAturmAse 'AnandajIkalyANajI peDhI' dvArA preSitaM patraM prAptaM, yasmin likhitam- "rAjakoTaejanTena zatruJjayatIrthayAtrA prtibndhitaa|" samAcAra-prAptyanantaraM kRtsnathirapurapure zoko vyAptaH / pUjyAcAryabhagavatA tannirNayasya tIvrAlocanA kRtaa| 1. sundara / 2. saMpUrNa / 3. mAMsa / 4. madirA / 5. zikAra / 6. hAthI / 7. haathii| 8. kaMkaNa / 9. saMpUrNa / Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ siddhAcalatIrthaM jainebhyaH pavitratamaM tIrthamasti / pratibandhakAnAM sadbuddhipradAnAya yAvaccAturmAsaM zazvadAcamlatapo-namaskArajApagaGgA prvaahitaa| saMvat 1990 varSe rAjanagare munisammelanamabhavad yat trayastriMzad divasaparyantamajanamacalat / tasmin navAcAryasamitiH sthApitA / tasmin tristutikasaGghamukhyo bhUpendrasUrirapyeka AsIt / sammelane'nekasamasyAsu vicAraNA jaataa| bhUpendrasUriNApi sundaraM svayogadAnaM dattam / zAntamUrtibhUpendrasUreH sarve'tyantaprasannA abhUvan / janyA saha mRtinishcitaa| tIrthakRccakravartIndrA api mRtyornpvaadaaH| kAlaH kaM kadA kathaM kavalitaM kariSyati kiM ko'pi kalayet / AcAryavaryo'pi saMvat 1993 varSe mAghazuklasaptamIdine Ahoranagare svAzritAn muktvA svargaGgataH / jainasaGghAyApUrNA kSatirjAtA / pravarAcAryaH pratijanAnAM zraddhAyAH kendrIbhUta AsIt / zAntamUrtikAraNAt sarvAsvAnite uSitaH / guruvaryasvargamanasamAcAraprAptyA sarve zokapArAvAre bruDitAH / AjIvanaM svaparopakRtau nirataH san svasAdhyaM sAdhayitvA sugatibhAg bhuutH| AcAryabhagavAn mahAn sAhityakAra evaM saMskRtavidAsIt / ato vidvadbhiH 'sAhityavizArada' upAdhyAlaGkRtaH / saMskRtagirAyAM candrarAjacaritradRSTAntazataka-sUktamuktAvalI-stuticaityavandana-stavanAdi-vividha sAhityaM rcitm| saMvat 1973 varSe mandasauranagara etajjJAnAt prabhAvitavidvatpaNDitaiH 'vidyAbhUSaNaM' ityupAdhyApi vibhUSitaH / etAvadAcAryabhagavaccaraNayoH koTizo vndnaa| -muni-tattvAnanda-vijayaH muktivihAra (Ahora) pratiSThAdine saMvat 2071 vaizAkhazuklA navamI 1. nirantara / 2. nirantara / 3. janma / 4. hRdaya / 5. samudra / Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaH ............ . . . . naMbara viSaya pRSThADa prathamadharmavarga maMgalAcaraNam 01 devatattva viSaye- ............ devatattvopari namivinamyoH(1 kathAnakam) ................ 02 gurutattva viSaye - ........... .............. gurutattvopari-kezikumAragaNadhara-pradezirAjayoH (2 prabandha)... .............. dharmatattva viSaye- ............ .............. dharmatattvopari vikramArkanRpasya (3 kathAnakam) ......... dharmatattvopari zAlivAhananRpasya (4 kathAnakam) ........ jJAnatattva viSayesAdhAraNagAthAbodhopari yavarAjarSeH (5 kathAnakam) ...... 37 upazamAdhupari cilAtIputrasya (6 dRSTAtaH) ............. jJAnopari rohiNIyacaurasya (7 kathAnakam) ............... jJAnopari mAsatuSayorubhayordhAtroH (8 kathAnakam) ...... 58 02 manuSyajanma viSaye-............. pramAdavazadurgatipatanopari zaziprabharAjasya (9 kathAnakam) ...................... ......... 01 manuSyatvadaurlabhye cullikAyAH (10 dRSTAntaH) ..... 02 manuSyatvadaurlabhye pAzakasya (11 dRSTAntaH) .......... 03 manuSyatvadaurlabhye dhAnyasya (12 dRSTAntaH)............ 04 manuSyatvadaurlabhye dyUtasya (13 dRSTAntaH) ........... 05 manuSyatvadaurlabhye ratnasya (14 dRSTAntaH) ......... ............. ........... Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .................. 92 ....... ......... 06 manuSyatvadaurlabhye svapnasya (15 dRSTAntaH).......... 07 manuSyatvadaurlabhye cakrasya (16 dRSTAntaH) ......... 08 manuSyatvadaurlabhye kUrmasya (17 dRSTAntaH) ............ 09 manuSyatvadaurlabhye yugasya (18 dRSTAntaH) ........... 10 manuSyatvadaurlabhye paramANoH (19 dRSTAntaH)......... sajjana viSaye- ........ sajjanatopari draupadyAH (20 prabandhaH).................... sajjanatopari aJjanAyAH (21 prabandhaH)............... sajjanaguNa viSaye- ......... nyAyadharma viSaye- .......... anyAyitvAdrAvaNaM tyajato vibhISaNasya (22 kathAnakam) 05 pratijJA viSaye - .......... .............108 06 kSamAguNaviSaye - ......... kSamAguNa viSaye gajasukumAlamuneH (23 kathAnakam) .... 111 trikaraNacittazuddhi viSaye-.......... suzIlaviSaye-draupadyAH (24 kathAnakam) ................ 08 satkulaviSaye- .... .................. 09 sadvivekaviSaye vinayaguNaviSaye- ...................... .............. 120 vinayaguNopari vikramarAjasya (25 kathAnakam) .......... 121 vinayena vidyAgrahaNopari zreNikanRpasya (26 kathAnakam) ................. .............. vidyAviSaye- ............... vidyayA bhojanRpaM toSayatorbANamayUrayoH(27 prabaMdhaH) ..... 131 12 paropakAraviSaye13 udyamaviSaye - ............... ............. udyamopari subuddhinAmnaH pradhAnasya (28 prabandhaH) ........ 135 ......... lh .............130 ......... sr sd Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ...................138 .. . . . . ........... 143 17 udyamopari jJAnagarbhAbhidhapradhAnasya (29 prabandhaH)......... 14 dAna viSaye-... dAnaguNopari karNarAjasya (30 kathAnakam) ............ zIla viSaye ........... zIlapAlane sudarzanazreSThinaH (31 kathAnakam) ........... zIlapAlane gAGgeyasya (32 kathAnakam)................. 142 16 tapoviSaye-... tapaHprabhAvopari labdhimato gautamasvAminaH (33 kathAnakam) ............ tapaHprabhAvopari nandiSeNamuneH (34 prabandhaH).............. tapaHprabhAvopari viSNukumArasya (35 kathAnakam) ........ bhAvanAviSaye- .......................... ...........152 bhAvanAphalopari bharata cakravartinaH(36 kathAnakam) .....153 bhAvanAphalopari elAcIkumArasya (37 prabandhaH) .........154 bhAvanAphalopari suzrAvakasya jIrNazreSThinaH (38 kathAnakam) ....... ...........156 bhAvanAphalopari valkalacIriNaH 39 prabandhaH) ...........157 bhAvanAphalopari balabhadra-mRga-rathakArANAM (40 kathAnakam) .... ...............158 krodhaviSaye-.... ........... 160 krodhopari parazurAma-subhUmacakravartinoH(41 prabandhaH) .... 161 mAnaviSaye-... ........... 166 mAnena vinAzopari duryodhanasya (42 kathAnakam)........ 167 20 mAyopari-sadupadezaH. ........... 168 21 lobhaviSaye lobhena klizyataH subhUmacakravartinaH (43 kathAnakam) 169 lobhatyAgAtprAsakevalajJAnasya kapiladvijasya (44 kathAnakam) ...................... ...........171 . . . . .. . . . . . . 18 18 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ......... . . . . . . ..........176 ............................................ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ........... . . . . . 22 dayAviSaye-.. kapotadayApAlanopari megharatharAjasya (45 prabandhaH)...... 23 satyaviSaye ........... mithyAsAkSyadAnAnnarakaM prAtasya vasurAjasya (46 prabandhaH )... 24 cauryaviSaye- ... .......... 178 25 kuzIlaviSaye ...........179 26 parigrahaviSaye... .......... 180 parigrahamamatvena durgatigatasya subhUmacakravartinaH (47 kathAnakam) ... 27 santoSaguNaviSaye28 viSayatRSNAviSaye-. 29 indriyaviSaye-. 30 pramAdaviSaye-...... sAdhudharmaviSaye- ............. zrAvakadharmaviSaye-............ zrAvakadharma dRr3hadharma kAmadevazrAvakasya (48 kathAnakam) ................. dvitIyA'rthavarga 01 svaparahitacintanaviSaye............ parahitacintakamahAvIrasvAmi-krUrAtmacaMDakauzikayoH / (1 kathAnakam) ...... ...............................191 02 sampat-lakSmIviSaye- ...................................... 194 saMpadA''ptasusvasyottamakumArasya (2 dRSTAtaH)............195 dravyahInatayA vezyAniSkAsitasya kayavannAzreSThinaH (3 kathAnakam) .... .......... 214 dhanaprabhAveNa raMkazreSThijita-zilAdityanRpasya (4 kathAnakam).. .......... 217 .......... . . . . . . .....190 19 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 kRpaNatAviSaye kArpaNye madhumakSikAyAH (5 dRSTAntaH ) arthI-yAcanAviSayenirdhanatAviSaye rAjasevAviSaye - ... khalatA - durjanatAviSaye-. saralakapaTimitropari-kapimakarayoH (5 kathAnakam ) avizvAsaviSaye-. avizvAse ghUkakAkayoH (6 kathAnakam ) maitrI - mitratAviSaye - . 16 .......... sAdhujanamitratopari sahasramallasAdhoH (7 prabandhaH ) mitratopari kRSNabalabhadrayoH (8 kathAnakam ) kuvyasanaviSayedyUtaviSayedyUtaramaNatyAgAtsukhIbhavataH puNyasArasya (9 kathAnakam ) mAMsabhakSaNaviSaye mAMsamahArghatAsiddhiM kurvato'bhayakumArasya ....... ( 10 kathAnakam ) kAlikazUlikasya tatputra - sulasasya ca 15 vezyAvyasanaviSaye 217 ........ 218 219 220 221 222 223 226 ....... 226 .... 228 229 232 234 235 -- 20 ....... .................................. ......... ........ ...... ............. ......... (11 kathAnakam) ......251 cauryaviSaye-maNDIkacaurasya (12 prabandhaH ) .......... . 254 14 madyapAnaviSaye- jitazatrukSitipasya ( 13 kathAnakam) .. 257 madyavyasanAdeva dvArikApurI kRSNasurakSitApi bhasmasAdabhUttasyAH ( 14 kathAnakam ) 235 248 ... 261 , 263 siMhaguhAvAsisAdhUpakozAvezyayoH ( 16 kathAnakam ) ... 263 AkheTakavyasanaviSaye 269 249 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 271 kIrtiviSaye bhImAzAhasya (17 kathAnakam ) 272 maMtriviSaye 273 pradhAnapade dhImato'bhayakumAramantriNaH (18 kathAnakam ) 274 kalAviSaye 279 kalAvAndroNAcAryA'rjunabhillAnAM ( 19 kathAnakam) ... 279 21 mUrkhatAviSaye - 281 mUrkhatopari vaNikaputrasya (20 kathAnakam ). .......... 282 mUrkhatopari kapisugRhipakSiNoH (21 kathAnakam ) ..... 284 lajjAviSaye -. , 285 lajjayA pravrajitayorbhavadevabhAvadevayorbhrAtroH (22 kathAnakam ) lakSmyupasaMhAraH 17 18 19 20 22 01 AkheTakavyasanatyAge labdhamukteH saMyatinRpasya (16 kathAnakam ) parastrIgamanaviSaye 02 tRtIyakAmavarga kAmabhoge tathA tattyogopari naMdiSeNamuneH - (1 kathAnakam ) kAmaviSaye vanecarIM vilokya viSayasukhaprAthayituH harasya (2 kathAnakam ) kandarponmAdaviSaye - . damayantIvilokanAccalacittasya nalarAjarSeH .......... ............. (4 kathAnakam ) puruSaguNadoSodbhAvanaviSaye ..... 21 ******** ............ . 286 287 ........... .... 294 (3 kathAnakam ) rAjImatI kAmayamAnasya samujjhitotsargadhyAnasya - rathanemimuneH 290 291 ........... 293 293 294 296 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. . . . . 316 puruSaguNaviSaye ............ 296 paraguNagrahaNopari zrIkRSNasya (5 kathAnakam)........... 297 puruSadoSaviSayestrIguNadoSaviSaye ............299 sudarzanazreSThinamabhayArAjJI kalaGkayAmAsa tayoH (6 kathAnakam) ...... ...........300 yazodharanRpaghAtukInayanAvalyAH (7 prabandhaH)............. 302 jArapalyake zayAnAyA nUpurapaNDitAyAH (8 kathAnakam) . 304 sulakSaNastrINAM guNanAmAdIni ..... ........310 zIlaprabhAvAnmahAgnikuNDo'pi jalavadatizItalamabhUttadUpari sItAyAH (9 kathAnakam) .. 311 saMyogaviyogaviSaye-.......... ...........314 ___ mAtRkartavyaviSaye-.. nirmohakRtA'nazanasya mokSamadhigatasyA'rahannakamuneH (10 kathAnakam) .... 06 pitRvAtsalyaviSaye-.............. ........ sagaracakravartinaH SaSTisahasratatputrANAJca (11 kathAnakam) ......... zayyaMbhavasUritatputramanakayoH (12 kathAnakam) ....... 07 putravarNanaviSaye ...........323 suputropari gAMgeyakumArasya (13 kathAnakam)............ 324 caturthamokSavarga mokSaviSaye- ......... 02 karmaviSaye-. 328 kSamAguNaviSaye-........... ....... kSamayA muktimadhigatAnAM paJcazataziSyANAmakSamayA duHkhapAraMparya mAsasya skandhakasUrezca ....316 .318 ......... .........................327 ......... 22 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ............330 04 06 354 (1 kathAnakam) .......... kSAntyA mokSamadhigatasya dRr3haprahAriNaH(2 kathAnakam) ... 333 kSamAguNena adhigatasya kUragaDumuneH (3 kathAnakam).....335 kSamayA karmamuktasya metAryamuneH (4 kathAnakam).......... 337 saMyamaviSaye- ................. ............ 344 siMhAdipazUnapi pratibodhayato baladevamuneH (5 kathAnakam)..............................................345 dvAdazabhAvanAsu 1 bhAvanAviSaye-........... ............ saMsAramanityaM svapnavattatra bhikSoH (6 kathAnakam) ...... 347 anityabhAvanayA tyaktadehAbhimAnasyabharatacakravartinaH (7 kathAnakam). ....................... azaraNa 2 bhAvanAviSayeazaraNabhAvanopari anAthimuneH (8 kathAnakam) ......... saMsAra 3 bhAvanAviSaye ............ saMsArabhAvanopari magusUreH (9 prabandhaH) .............. 355 ekatvabhAvanopari namirAjasya (10 prabandhaH) ...........357 anyatva 5 bhAvanAviSaye .......... azuci 6 bhAvanAviSaye-........... ......... etaccharIramazuci matvA tanmamatvaM vihAyapravrajitasya sanatkumAracakriNaH (11 kathAnakam) ........ 366 Azrava 7 bhAvanAviSaye-............ AzravadoSAnarakamitasya kaNDarIkanRpasya (12 prabandhaH) saMvara 8 bhAvanAviSayesaMvaraM bhajamAnasya vajrasvAminaH (13 prabandhaH) .......... 371 saMvaradvAramAdriyamANasya puNDarIkanRpasya (14 prabandhaH) .. 372 nirjarA 9 bhAvanAviSaye-.. ....................... 372 lokasvarUpa 10 bhAvanAviSaye-............ ............373 11 dharmabhAvanA, 12 bodhidurlabhabhAvanAviSaye-.......... 374 23 ............ ............ Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 08 ......... dharmabhAvanayA sukhamadhigatasya sampratirAjasya (15 kathAnakam) ............................................ 374 07 rAgaviSaye ............... ............................................376 saMtoSaviSaye ................................378 09 sadasadvivekaviSaye-.. ..379 nirveda-vairAgyaviSayenirvedAd gRhItasaMyamasya bhartRhareH (16 prabandhaH).......... AtmabodhaviSaye-.... ........... upasaMhAraHmUlagranthavyAkhyAkoMH prazastiH..... .380 381 2/ 2 387 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI sAhitya-vizArada-vidyAbhUSaNazrImadvijayabhUpendrasUrIzvara-viracitA || sUkta-muktAvalI / / tatrA''dau maGgalAcaraNam mAlinI-chandasi sakalasukRtavallIvRndajImUtamAlAM, nijamanasi nidhAya zrIjinendrasya mUrtim / lalitavacanalIlAlokabhASAnibaddhairiha katipayapadyaiH sUktamAlAM tanomi // 1 // sragdharAchandasikaivalyajJAnayogAdanubhavanagatAna rUpyarUpyAdibhAvAn, pazyantaM pANiyAtA''malakamiva carasthUlasUkSmaprabhedAn / catuSSaSTIndrajuSTaM praNatasuranarA'zeSavighnopazAma, nAmaM nAmaM dayAbdhiM bhavajaladhitariM traizaleyaM jinendram // 1 // gItichandasijJAnAvaraNakarmASTa-nirmUlakarIM sakalArthadAM vANIm / zrutasAgarapAragatAM, sakalAgamabodhadAyinIM vande // 2 // (yugmam ) mAlinIchandasi Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI nikhilanigamaniSThaM zabdazAstre paTiSTham, svaparasamayavijJaM zrIlarAjendrasUrim / sakalasugamabuddhyai sampraNamya prakurve, lalitasaralagadhaiH sUkta-muktAvalI tAm rA viSayakramasaMgrahaH-zArdUlavikrIDitachandasitattvajJAna 1 manuSya 2 sajjanaguNA 3 nyAya 4 pratijJA 5 kSamAH 6, cittAcaM 7 ca kulaM 8 viveka 9 vinayau 10 vidyo 11 pakAro 12 ghamAH 13 / dAna 14 krodha 15 dayA - 16 ditoSa 17 viSayAH 18 tyAjyapramAdastathA 19, sAdhuzrAvakadharmavargaviSaye jJeyAH prasaMgAdamI 20-21 // 2 // atraitasyAdhikAravAcakasya padyasya sugamatvAnno TIkA kRtetyavaseyaM vidvadvaryaH / dharmArthakAmamokSavargacatuSTayena samalakRteyaM sUkta-mUktAvalI bhavyAnAm, mAnuSyatvasaphalIkRte mahIyasI sAhAyyabhUtA varIvartate / yaduktam upajAtichandasitrivargasaMsAdhanamantareNa, pazoriyAyurviphalaM narasya / tatrApi dharma pravaraM vadanti, na taM vinA yad bhavato'rthakAmau // itidharmasya prAdhAnyAta, prathamaM dharmamupakramya devagurudharmatattvAdikrameNa tducyte| 2 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI atha prathamo dharmavargaH prArabhyate / 1-tatra deva-tatva-viSaye mAlinIchandasisakala karama vArI mokSamArgAdhikArI, tribhuvana upakArI kevalajJAnadhArI / bhavijana nita seyo deva e bhaktibhAye, ihija jina bhajaMtAM sarva saMpatti Aye rA bho bhavyAH! sakalakarma-vArako mukti-mArgamadhigataH, tribhuvanopakArakaH kevalajJAnadhArako, jinendro bhaktibharitamAnasairbhavadbhiH nityaM sevyatAm / yato'rhadbhaktairatraiva sarvasaMpattiravApyate ||3|| jinavara pada sevA sarvasaMpatti dAI, nizadina sukhadAI kalpavallI shaaii| nami vinami lahIje sarvavidyA baDAI, RSabha jinaha sevA sAdhatAM teha pAI // 4 // jinacaraNakamalasevA sarvAM samRddhiM dadAti,aharnizaMkalpalateva sarvasaukhyaJca prayacchati, yathA namirvinamizcAdinAthabhaktyA sakalavidyAniSNAtAvabhUtAm ||4|| 1-deva-tatvopari namivinamyoH kathAnakama tathAhi-prathamatIrthaGkarasya bhagavataH zrImadAdIzvaraprabho mivinaminAmAnau dvau pAlakaputrAvabhUtAm / yadA sa prabhuH pravrajitumacIkamata tadA sarvebhyo bharatAdibhya AtmanaH zataputrebhyaH pratyekaM pRthak pRthaga rAjyaM Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI dattvA pravavrAja / tatra samayetau pAlakaputrau prabhoH pArthavartinau nA'bhUtAm, kenApi kAraNena dezAntaraGgatavantau / tataH kiyatkAlAnantaraM samAgatau tau bhrAtarau tadAvAse prabhumapazyantau lokamevaM papracchatuH | kiM bhoH!jagatprabhuM tAtacaraNaM gRhe kathaM na pazyAvaH ? / kiM kutrA'pi gatavAnasti, iti tatpRcchAmAkarNya lokairamANi-bhoH ! prabhustu bharatAdibhyaH sakalebhyo rAjyaM dattvA dIkSAmagrahIt / tataH punaretau papracchatuH-Avayo rAjyaM kiM kRtam ? lokairUce sa bhagavAn idAnIM niSparigrahatAM dadhAno jagatpunAno jIvAn paribodhayan mahImaNDale viharati / kiJca zatebhya Atmaputrebhyo yadA rAjyaM vitatAra, tadA yuvAbhyAmapi rAjyaM dattavAn bhagavAnityapi naiva vidAkurmo vayam / sAmprataM tu bhagavAn na kasmai kimapi dAtuMdApayituM vA prabhavati, na karemItyAdizAstrapratiSedhAt / ato yuvAmidAnI jyAyAMsaM bAndhavaM bharatamprati gatvA sarva brUtAm / tameva yAcethAm / taM vinA'nyaH kartuM na zaknoti / ityAdilokokti nizamya tAbhyAmevamuktam ! bho lokA ! AvAM tu pitarameva yAcevahi, tadanyaM kadApi neti satyaM jAnIta / yahi sa prabhU rAjyaM dAsyati, tadaiva grahISyAva AvAm / ityavadhArya tau dvAvapi bhrAtarau yatra bhagavAn vicarannAsIt tatra yayatuH / tatra gatvA prabhu bhaktyA vanditvA savinayaM tamprati tau rAjyaM yyaacaate| bhagavAnapi tayoryAcanaM zrutvA maunaM samAzritavAna, tadviSaye manAgapi noktavAna, kutrApyanyatra sa pramurvijahAra | tAvapi bhrAtarau zrIbhagavatA sahaiva celatuH / atha tAvubhau Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI namivinaminAmAnau bAndhavau yena yena pathA bhagavAn vijahAra, tatra tatra mArge, kaNTakAni karkarAdIni ca yAni yAni kliSTAnyAsana tatsarvANi dUre cikSipatuH / tathA yatra yatra rajaHpuJjamAsIt tatra tatrA'mbunA tau siSicatuH / kiJca zrImadbhagavaccaraNayugalaM dhUlidhUsaraM mA bhavatviti vicintayantau tau tanmArgaM surabhikusumapuGkhairAkIrNaJcakrAte / bhagavatAmubhayatastau cAmarayugalaM vIjayAmAsatuH / zrImadAdIzvarasya bhagavato mArge gacchataH pathi purataH kaNTakAdinA bhUzodhanaM vidadhAte / tthaa'vsr| mAsAdya bhaktivinayA'vanatau tau prabhuM rAjyAya prArthayAmAsatuH / itthaM zrImatprabhoH sadbhaktiM vidadhatostayoH kiyAn kAlo yAtaH / athaikadA samprApte ca kasminnapi prastAve zrImatprabhuvandanAyai dharaNendrastatrA''gatavAn / sa hi prabhusevAtatparau tau bandhU vilokya papraccha, yuvAM prabhorIdRzIM bhakti kimarthaM kuruthaH / tacchrutvA tAvavocatAmbho dharaNendra ! AvAM rAjyAya bhagavantamAdinAthaM sevAvahe / tacchrutvA dharaNendro'vak- bho bhaktapravarau ! sAmpratamasau nIrAgatAmAdhatte / enamprabhuM rAjyaM kimarthaM yAcethe ? tau tadaivamAcakSAte sma - bho devendra ! nUnamayameva bhagavAn AvAbhyAmprAjyaM rAjyaM dAtA'sti / tatastayorIdRzadRDhataravizvAsena bhagavadbhaktyasAdhAraNyena ca santuSTo devastAbhyAmaSTacatvAriMzatsahasravidyA dattavAn / tathA tAvubhau bhrAtarau vaitADhyaparvatIyA'dhipatI cakrivAn / tatra vaitADhyadakSiNasyAM dizi ekonapaJcAzannagarANi, taduttarazreNyAmekonaSaSTigrAmA janairAkIrNA Asan / dharaNendrapradattavidyAbhI rAjyena ca tau bhrAtarau babhUvatuH / tadvaMzaparamparA'pi vidyAdharatAmeva lebhe / tayorevaM prabhubhaktiH pratyakSaM I 5 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phalati sma / iti sarvaireva bhagavata AdIvarajinezvarasya sevAyAM yatitavyam / yato hi prabhusevA bhaktebhyaH kiGkiM na prayacchati ? api tu sAMsArikamatuladhanaputrAdisaukhyaM pAralaukikaM svarAjyasukhamapyanantakAlikamakSayaM prasUte / sUktamuktAvalI 2 - gurutattvaviSayesvapara samaya jAne dharmavANI vakhANe, paramaguru kahyAthI tattva niHzaMka mAne / bhavikakaja vikAze bhAnu jyuM teja bhAse, ihaja guru bhajo je zuddhamArga prakAze // 5 // bho bhavyA ! nijA'nyasiddhAntatattvajJasya dharmopadezakasya yasya sadgurorupadezAjjanA ye tattvaM niHzaGkaM manyante / bhavikahRtkajavikAsane bhAnusamatejasA bhAsamAnaH zubhramArgapravartakaH prakAzakazca sa guruH bhavadbhiH pUjyatAm ||5|| suguru vacana saMge nistare jIva raMge, niramala jala thAe jema gaMgA prasaMge / suNiya suguru kezI vANI rAyapradezI, lahi surabhava vAsI je thase mokSavAsI F kiJca yathA kaluSitamapi jalaM gaGgodakasaMsargAtpavitraM bhavati / tathaiva sadgurUpadezAt prANinaH zuddhAzayAH santo bhavAbdhi taranti 1. hRdayakamala 6 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI yathA kezikumAragaNadharavacaH zrutvA, pradezirAjaH pratibodhamavApya devatvaM lebhe / prAnte mokSaJca prApsyati, atra vistRtadRSTAnto'gre kathyate / / 6 / / nA 2-atha gurutatvopari-kezikumAragaNadhara pradezirAjayoH prabandhaHyathA-iha hi bharatakSetre kekAkhyadeze ghetAmbikA'bhidhA nagarI vidyate / tatra ca pradezI nAmA rAjA rAjyaM zAsti / asau rAjA nAstikamatavAdI, atyantA'dhArmiko mahApApIyAna bhakSyA'bhakSyavicArahInaH sadaiva hiMsAjanyA'sRkapradigdhakarayugalo vartate sma / kimadhikena satataM sa rAjA narakagatisAdhanAyAmeva karmaTha AsIt / nAstikasya tasya rAjJo manasi rAtrindivamIdRzo vitarko jAyamAna aasiit| tameva vivRNoti-zarIrAtiriktojIvaHzubhA'zubhaphalabhoktA ko'pi nAsti, kintu kSityaptejomarudAkAzAtmabhireva paJcabhirbhUtaiH sambaddho niSpannaH zarIro'yamAtmA'sti / eSu paJcabhUteSu vinaSTeSu sarve pudgalAH svata eva nazyantIti nijasiddhAntaM dRDhIkartuM sa rAjA ekadA ekaJcauraJjIvantaM tolayitvA punastameva mArayitvA taccharIraMtolayana rAjApUrvamAnataH kiJcidapi vRdidhaMhAsaMvA naa'pshyt| punarekadA kamapistenaMdhRtvA hatvA ca tadaGgaM khaNDazaH kRtvA pratikhaNDeSu jIvaM bahudhA vilokayAmAsa / paraM kutrA'pi tatkAyakhaNDe jIvo naiva dRSTastena / punaranyadA sa ekaM taskaraM gRhItvA nIrandhre lohapiJjare nikSipya, tadupari zIzakAvaraNamAdhAya, tathA''vRNodyathA kathamapi kutazcidapi pavanasya gamAgamona bhavet / atha kiyadinAnantaramudghATite Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI piJjare cauraM mRtamadarzi / jIvastu kena mArgeNa nirgata iti vijJAtumabhitaH zodhite'pi kutrA'pi randhrAdikaM manAgapi naa'lokt| zave ca tasmin sahasrazaH kRmayaH samutpannA dRSTAH / athaitatprapaJcena tena rAjJA manasyevaMnizcitam - iha khalu dehAtpRthagAtmA naivA'sti / kevalaM paJcabhUtAnAM viziSTasaMyogo yAvadbhavati, tAvadeSa dehazcetano bhavati, saMyoganAze ca nazyati / kiJca tataH prabhRti sa rAjA lokAnevamupadideza - bho ! bho lokAH ! zarIramevA'tmAsti etadanyaH ko'pi naivA'sti / tathA pApapuNye na staH / ihaiva yatheSTaM svecchayA viSayasevanA'zanapAnavividhavilAsAdikaraNenaiva manuSyatvaM saphalaM kurut| itthamanAryamadharmyamupadizatastasya rAjJaH kiyAn kAlo yAtaH / athaikadA pradezinA rAjJA citrasArathinAmA nijapradhAnaH kasyA'pi kAryasya hetoH kauzAmbyAM nagaryAM preSitaH / tatra ca zrIpArzvanAthaprabhoH ziSyo mahApuruSazcaturjJAnadhArI kezikumAranAmA gaNadharaH zraddhAvadbhyo bhavikajIvebhyo dharmadezanAM dadAnaH zrAddhamaNDalamaNDitaH sadasi vyraajt| pradhAno'pi tatra gatvA taM gaNadharaM mahArAjaM vidhivatpraNamya tatsamakSamupavizya dharmaprabhAvamazRNot / sa ca tatkSaNameva dharmadezanAM zrutvaiva kiJcitkSINakarmA san prtibuddho'bhvt| dezanAnte ca samutthAya bhaktinamrAtma- kandharaH sa pradhAnaH prAJjalirevaM gurumprArthayAmAsa / he svAmin ! kRpAM vidhAya zvetAmbikAnagarImAgaccha / zrImatAM tatrAgamanena dharmo nitarAM varddhiSyate / kiJca cAtakagaNaH svAtibindumiva mayUrazreNI meghapaTalamiva bhavantaM vIkSamANo loko bhRzaM modiSyate ca / itthaM savinayaM sAgrahaM pradhAnaprArthanAmAkarNya gururjagAda 8 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI bho mahAbhAga ! lokAstu tatra zraddhAlavaH santi, paraM tAvakIno rAjA mahAduSTo nAstiko'sti / iti tatrAgamanena lokAnAM zreyaH kathaM bhaviSyati? tadA punastenoktam-he sadguro! bhavadAgamanenA'vazyakalyANaM bhaviSyati / punaruktaM guruNA-satyavasare bhavaduktaM krissyaami| itthaM guruNA sAkaM praznottaraM vidhAya citrasArathirguruM vanditvA tato nirgaat| tadanu grAmAntaramAgatya svAmikArya sampAdya sa pradhAno nijanagaramAgatya pradezirAjAnaM namaskRtya nijAlaye samAgataH / gRhAgataH pradhAnaH snAnAdibhojanAntaM vidhAya vanapAlaM nijasadmani samAhUya rahasi tamevamAdideza bhovanapAla! tava vATikAyAM yadA kazcinmahAtmA munirAgacchettadA tadAgamanaM rAjAnaM mA brUhi, prathamaM mamaiva satvaraM vAcyam, iti pradhAnAdezaM zirasA'vadhArya vanapAlo nijadhAma samAyayau / athaikadA grAmAnugrAmaM viharansa kezikumAro gaNadharomunigaNaiH saha ghetAmbikApuryAM manoramAbhidhAne mahodyAne samAyayau / tadAnImeva vanapAla Agatya rAjAnamakathayitvaiva mantriNaM gurvAgamanaM vijnyaapyaamaas| parantu mahatAmAgamanamadhigrAmaM lokaraviditaM kathaM bhavet / bahutarabhavikanaranArIyUthasya guruvandanAyai gamAgamo'dhyajAyata / - atha citra-sArathirapi rAjAntikaM gatvA tasmai gurvAgamanavRttamakathayannudyAnavihArarAgiNaM nRpaM sAyantanopavanavihArAyaiva prArthayAmAsa | tacchratvA pramodamApannastatkAlameva susajjIbhUya tadudyAnaM vihArAya mantriNA saha cacAla | maka 9 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI evaM sa mantrI nRpaM vanakrIDAvyAjena tatrA'nayata, yatra sa caturjJAnI mahAmuniH sakalakalAkuzalo nara-nArIkadambamaNDite sadasi sukRtijanasulabharitarajanadurApairAhatazAvatadharmadhurasvaraiH zrotRzrotrAhlAdakarairbhavikAnatigUDhamapi tattvaM bodhayannA''sIt / athedRzaM munimAlokya tamupahasan rAjA mantriNamevaM vadituMlagnaH / tadyathA-are citrasArathe ! asau muNDI kimpralapati ? asau zrotRjanavasanAJcale kimapi badhnAti kim ? ko'yaM pAkhaNDI dRzyate? nRpoktametadAkarNya pradhAno'vadat / mahArAja ! ahamapyenaM na jAnAmi, yadyenaM jJAtumicchasi tarhi tadantike gantavyam / tato jJAsyasi ko'sti kIdRzazcetyAdi sarvam / arthatanmantrivacaH samyagiti matvA mantriNA saha guroH pArthe'bhimAnena vandanAdikamakurvANo nRpastatropAvizat / tadAnIM gururapi rAjJaH praznAvasarapradAnAya jIvaviSaya eva prAdhAnyena vyAkhyAtuM prAreme / atha rAjA'pi vaktumavasaramAsAdya gurumpratyevamapRcchat- he svAmin! tvametAH saralA mama prajA iyatImasatIM vANI mudhA pralapya kathaM vaJcayasi ? tatrA'pi jIvasattAM nirUpayasi / jIvo hi gaganakusumAyamAna eva pratibhAti / satpadArthasyA'vazyamupalabdhirapi bhvti| yadi zarIre ko'pyanyo jIvAtmA bhavet tarhi tadupalabdhirapi bhavedeva | tathA na bhavatyato jIvanirUpaNaM sarvathA'lIkameva vedmi / mayA tu bahudhA vilokite'pi samAhUto'pi jIvaH kutrA'pi naivaa'drshi| atha gururavAdIt- bho rAjan ! tvaM pratyakSameva pramANaM manuSe / anumAnAdikaM naiva manyase cedataH pRcchAmi-yathA pratyakSA'bhAvAjIva10 - Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI sattvA'bhAvo nizcitastvayA, tathaiva tava pRSThabhAgasya cAkSuSaM pramANamapi na jAyate / iti tadabhAvo'pi mantavyaH / yadi svapRSThabhAgasya svacakSuSA grahaNaM na sambhavati, tathA'pi nijapRSThabhAgasattAM svIkaroSi tarhi kimaparAddhaM jIvasattayA / yena tulye'pi kAraNe jIvo nAstItyavadhAritaM tvayA / ato he nRpendra ! nAstikatAM tyaja / jIvo'stIti jAnIhi, manAgapi tatra na saMzayitavyam / T itthaM guruvacasA sa kSoNIpatiH kiJcitpratibuddhaH / punarapi samutpannasaMzayo nRpo gurumevaM papraccha - he guro ! jIvasattA tu tvadvacasA mayA'pi svIkRtA, paraM sa dRzyate kathaM na ? ahaM tu tadvilokanArthaM kiyatacaurAna nihatya tadaGgAni sahasrazazchittvA vilokitavAn / kutrA'pi kadAcidapi jIvo naiva dRSTaH, tatra kiGkAraNam ? I guruH kathayati- he rAjan ! ekamanAH zRNu, yathA tavemaM sandehaM chindyAm / yathA vanye zuSke kASThasaGghAte sannapi vahnizcakSuSA na gRhyate, yathA vA tileSu tailaM sadapi lokairna dRzyate, yathA vA payassu ghRtaM kusumeSu gandhaH tathA zarIre santamapi jIvaM lokA na pazyanti / kiJca saMsAriNaH prANinazcarmacakSuSA jIvaM na pazyanti sarvajJAstu pazyantyeva / iyamatra vicAraNA-ye ca padArthA rUpiNaH santi, te'pi kAraNavizeSasaMyogAt prakaTIbhavanti / jIvastvarUpI padArthaH taGkathamanena carmacakSuSA lokAH pazyeyuH / he rAjan ! rUpavanto'pi padArthA ghRtAdayaH svakAraNe sUkSmatayA santo'pi viziSTakAraNAntarasahakAraNaivA'bhivyajyante / jIvastu nisargata eva rUpAdihIno'sti, tasya sAkSAtkArastukevalinAmeva jAyate / nA'nyeSAmiti jIvasadbhAvo'vazyamavagantavyaH sarvaiH / 11 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI tato jIvasadbhAve sajAtadRDhamatiko nRpo'vAdIt - he apAravidyAguro ! mayaikadA cauramekaM lohapeTikAyAJjIvantaM nikSipya sA peTikA mudritA, tasyAH sarvataH zIzakAvaraNena veSTanaJca kAritam / sUcyagramAtro'pi tatpradezo'nAvRto nA'kAri / tathApi tasya taskarasya jIvo niragacchadeva / tatrANumAtramapi chidraM nA'bhUt / tarhi kena mArgeNa jIvo niragAditi mahAn me saMzayo jAgarti / kiJca tatra zave zatazaH kRmayo'pi kathamAjagmuH / mArgastu naivA''sIt / ityAdhuktvA virate nRpe, gururjagAda he kSitipAla ! zrUyatAma, yadA kazcit pumAnadhikandaraM sarvadvAraM pidhAya madhye ca sa bheryAdikaM vAdayate, tadA tacchabdamuparisthitA janAH zRNvanti na vA ? tathA eva mRdaGganAdaH, eSa dundubhidhvaniH ityAdi spaSTatayA jJAyate na vA ? rAjovAca-he svAmin ! satyametatzabdastu zrUyate, jJAyate ca tadbhedo'pi / tarhi svayameva vicAraya / yadavaruddhe gRhe jAtasya zabdasya bahirnirgamastathA bahirjAtasya nAdasya prAvRtagRhAntaH pravezazca chidrAdimArgasadbhAvaM vinA yathA bhavati / tadvadarUpiNo jIvasyA'pi gamAgamau bhavata iti kimAzcaryam ? kiJca rUpavato vAdyasya nAdanirgame yadi gRhakuDyAdau chidro na jAyata iti pratyakSatayA dRzyate, tarhi jIvasya nisargato'rUpiNo gamanAgamanayobhittyAdayo manAgapi kathaM sphuTeyuH / etajjIvadravyaM tu sarvatra sadaiva sUkSmarUpeNa vyApakatayA tiSThatyeva / ityAdyanekadRSTAntadarzanena rAjJaH pratibodho jAtaH / tatrA'vasare rAjA punarevaM munimaprAkSIt-he guro! jIvo'stIti 12 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI mayA'GgIkriyate, paraM pApa-puNyayoH sadbhAve mano me sandigdhamasti / taduktamAkarNya gururabhANIt - he pRthvIpate ! yadi jIvasya dharmA'dharmoM na bhavetAM, tarhi saMsAre ekaH sukhaM dvitIyo duHkharAzi bhuGkte / eko hastinA gacchati, aparaH pAdacArI / kazcidrAjyaGkaroti, kazcana raGkatAmupaiti / kiyanto vidvAMso dRzyante, punaranye mUrkhA ityAdi jagato vaicitryaGkathaM syAdato dharmA'dharmAvavazyaM svIkartavyau / amuM dRSTAntamAkarNya rAjJA'pi pApapuNye sta iti sviikRtm| punarAkhyadrAjA- he sAdho ! mama jyAyasI pitAmahI jainadharme bhRzaM rAgavatI gurusevanatatparA sadaiva satpAtrapradAnakAriNI samAsIt / tasyAzca mayyapyanurAgo mahAnAsIt / nityaM sA madIyazreyasi lInA'vartata / sA cedAnIM bhavanmate mRtvA kutracinmahArhe devaloke devItvenotpannA satI mAmAtmavRttaM kathayitumiha kathaM na samAyAti, ityapi mahAnme saMzayo'sti / tadA gururevamAcacakSe- bho rAjan ! atra viSaye mamaikaM dRSTAntaM sAvadhAnatayA zRNu etallokAdUrdhvaJcatuSpaJcazatayojanaparyantaM manuSyasya gandha udgacchati, tadbhItivazAddevA atra loke nA''gacchanti / punaretatsphuTArthadyotikA gAthApyevaMcattAri paMca joyaNa-sayAi gaMdho a maNualogassa / ur3e baccar3a jeNaM, na hu devA teNa AvaMti // 1 // kiJca devA devyo vA dAsIkRtA na santi lokaH, yena samAgatya tatratyamakhilaM vRttaM lokAn kathayeyuH / / aparamapi dRSTAntaMpramANatayA tvAM darzayAmi tamapi zraddhAlurbhUtvA - 13 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI zRNu / he rAjan ! tvAmeva susnAtamanuliptasurabhicandanaM, ramaNIyazuddhakauzeyavasanAbharaNairmaNDitagAtraM devapUjAyai gacchantampathi kazciccANDAlAdijano mahatApyAgraheNa yadyevaM brUyAt - he svAmin ! ahaM tava dAso'smi sadaiva bhavaducchiSTamaznAmi, sAMpratamapyucchiSTameva zirasA vahan vrajAmi / paraM mayA'dya mahAzcaryaM vilokitam / tadihAgatya matto bhavadbhiravazyaM zrotavyam / iti tadAhUtastvaM tadantikaM gamiSyati na veti? rAjovAca- he svAmin ! tadAnIM nAhaM tatpArthaM gacchAni, taduktaM zrotuM tatra kSaNamapi na tiSThAni / iti rAjJo vacaH samAkarNya gurava UcuH he rAjan ! yathA viziSTaM devArcanAdikRtyaM vihAya bhavAn nIcajanAntikamAlapituM na jigamiSati / tathaiva devatApi munaSyaiH sahA''lapitumihaloke nA''yAti / parantu kiyanto devA vacanapAravazyAdikAraNena kadAcidevAtra smaagcchnti| tatkAraNameva darzayati gAthA | paMcasu jiNakallANesu ceva, maharisitavANubhAvAo / jammaMtaraneheNa ya, AgacchaMti surA ihayaM // 1 // vyAkhyA - jinevarANAM paJcakalyANake tathaiva maharSINAM tapaHprabhAvAddevA atra samAyAnti / punarbhavAntara - pravarasnehaprAcuryeNa zrIzAlibhadrapitRvat, dveSeNA'pi ca saMgamadevavaddevA martyaloke samAgacchanti nAnyatheti zrutvA nRpa evamAcaSTa prabho ! gato me saMzayasakalo'pyatra viSaye / paramanyamekaM pRcchAmi, tamapi yuktyA nirAkarotu bhavAn / tathAhi - he guro ! he sarvadarzin ! mama pitA tu pApIyAna sadaiva jIvAnAM vighAtaka evA'' 14 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI sIt / sa ca mRtvA nUnaM nArakIgatimAsAditavAn, bhavAdRzeti tarkayAmi / so'pyatrA''gatya kimapyAtmavRttamadyApi mAM nA'vocata / tatra kiGkAraNam ? ___ evaM nRpeNa pRSTe sati gururuvAca- he dharAdhIza ! ihaloke ye pApIyAMso jAyante, teSAmavazyameva narake tIvratarA mahAkaSTadA vedanAH sadaiva bhavanti / tatra casamAgatAMstAnjIvAn paramAdharmiNastadadhikAriNo devA bhRzaMduHsahaM kaSTaM saJjanayanti, sadA mahattara-klezarAzimanubhavantaste jIvA aharnizaM paratantrA eva tiSThanti / kadA'pi kutrA'pigamanalapanAdi kartuM naiva prabhavanti / kiJca he rAjan ! paramAdharmiNastadadhikAriNo devAstatra gatAna prANino yA yA vedanA anubhAvayanti tAstA adhunA kathayAmi, sAvadhAnIbhUya bhavatA tAH sarvAH zrUyantAm / __iha saptasunarakAvAsabhUtapRthivISuzItAdikA dazadhA kSetravedanAH santi / saptasu narakeSu mithaH zastrAdiprahAraM vinA saJjAtavedanAH samAnAH santi / tatrAdyanarake paJcake prANinAM parasparaM prahArAdivedanA jaaynte| tathA prathamanarakatraye jIvAnAM paramAdhArmikaistairdevairvihitA duHsahA mahAvedanA bhavanti / tAzcaitAH-yathA-zItavedanA (1) uSNavedanA (2) kSudhAvedanA (3) tRSA (4) kharjU (5) paravazyatA (6) tApa (7) dAha (8) bhaya (6) zokavedanA (10) etadanye duHsahatarAH klezA api bhujyante narake prANibhiH sadaiva / kiJca he rAjan ! dRSTAntamapyekamatra viSaye tvAM darzayAmi / tathAhi-yadA kazciccapalodhUrtastava preyasI sUrikAntAbhidhAnAM rahasi 1. bhavadanusAreNa / Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI seveta / punastadvilokya gRhItvA cataM kRtamahAparAdhaMdhUrta tvaM haniSyasi vA tyakSyasIti brUhi / tato rAjA nyagadat- he prabho! tAdRzampumAMsantu sahasrakhaNDazaH kRtvA caturdikSu balimeva dAsyAmi / kadAcidapi naiva mokSyAmi / punamurninA bhaNitam - he rAjan ! sa vadhyaH pumAn yadi tatrA'vasare bahuzastvAmanunayet nijakuTumbasaMmilanAya gantumihetaarthAt he svAmin ! nijakuTumba militvA punaradhunaivA'trA''gamiSyAmi sAmprataM mAM muJceti prArthayeta, tarhi taM kiGkariSyasIti guruNA pRSTe nyagadadrAjA-he svAmina ! mahAparAdhinaM kadA'pi na hAsyAmi / tato guruH kathayati-bhorAjan! yathAsAparAdhaM naraM nijakuTumbAdidarzanAdyarthaM tvaM na moktumarhasi / tathaiva narakasthajIvAnapi tato'nyatra gamanAya tadadhikAriNo devA naiva muJcanti / ato narakavAsino jIvA bhRzaM duHkhasAgare nimagrA api pAratantryavazAdihaloke putrAdiparivAraM kimapyAtmaduHkhaM sUcayituM naagcchnti| itthaMsa kezikumAro gaNadharo nAstikamatikamapi pradezirAjAnaM pratibodhayAmAsa / tatastatyAja ca nAstikatAmatiM bhUpAlo gatazaGkaH / samudapadyata mahatI zraddhA rAjJaH zAvate jainadharme / aGgIkRtavAMzca rAjA zrAvakasya dvAdazavratAni / ____ atha rAjA rAjadravyasya caturbhAgaM kRtvA prathamambhAgakozAlaye sthApitavAn / dvitIya bhAgamantaHpurarakSaNapoSaNAdisampAdanArthaM, tRtIyaM bhAgaMdharmArthaM, caturtha bhAgaM sainyArthaM vihitavAn / itthaM zuddhadharmamAsAdya dharmeca matidADhyaM vidhAya citrasArathinA pradhAnena saha guruM trikaraNazuddhyA vanditvA nijAvAsamprAptavAn / 16 - Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI tataH prabhRti sa nRpo viSayavaimukhyaM dadhAnaH sadA pauSadhe, pratikramaNe dvikAlike, sAmAyikAdivratapratyAkhyAne ca samAsakto'bhavat / munirapi tato'nyatra vijahAra / tadanusa rAjA viSayavAsanAparityaktaH saMsAre laukikaM kRtyaM kurvANaH samavartata / rAjyaM kurvato'pi tasya bhUpatermanaH sadA dharmakRtya evA'nurAgi babhUva / viSaye tu viraktamevA''sIt / kimadhikena, tasya rAjJo yA'tipreyasI zreyasI kAntA sUrikAntAbhidhAnA''sIt tAmapi rAjA nitarAM visasmAra / atha rAjAnaM viSayavimukhaM zAntamanasaM taporAgiNaM vicintayantI sUrikAntA vardhiSNukAmavAsanA nijaviSayasukhapUraNAya, kamapi taruNampumAMsamanyaM svAnurAgiNaM sevitumaicchat / tataH prabhRti sA sUrikAntA nijabhartari mahAdrohaM vidadhatI manasyevaM dadhyau - eSa nitarAM viSayavaimukhyamupagataH / mama tu sadaiva ghRtena vahniriva madano bhRzaM vardhiSNureva dRzyate / sati tasmin bhartari puruSAntareNA'pi mama svairavihAro na syAdityAdicintAkulA yAvadAsIt sA, tAvadekadA mahIbhujastasya saJjAtaSaSThopavAsasya pAraNakamAgAt, arthAt - dinadvayamupoSitasya mahIjAneH pAraNAdivaso hi samAgataH / tatra dine pAraNAyAM viSamizramAhAraM rAjAnaM bhojayAmAsa, sa rAjA tasyA mahAduSTAyAstAdRzaM duzceSTitaM jAnannapi svasya tathAbhavitavyaM matvA kiJcadapyanUcAnastaddattamAhAraM sukhena bhuktvA sarvAGgagaralavyAptyA vyAkulatAmadhigacchannaceSTo jAtaH / tatrA'vasare kuzalaM praSTuM sarve sAmantA'mAtyAdayo rAjakIyAstatrAjagmuH / tasminnavasare sUrikAntayA duSTadhiyA cintitamevam - aho yadyasau naranAthaH kamapi mama 17 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI ceSTitaGkathayettarhi mahadapayazo me syAditi vicintayantI sA durdhI rAjJI strIcaritraM nATayantI rAjAntikamAgatya kezapAzamunmucyA'bhito vilokayantI nRpopari patantI rAjJo nalikAmuccaiH paripIDya rAjA mamAreti tatkSaNamAkroSTumArebhe / tadAkrandanamAkarNya sarve'pi lokAstatrAgatA / nRpaM mRtampazyanto nitarAM zuzucuH punaste tadIyottarakriyAM kartumprAvartiSuH / rAjA mRtvA samAdhimaraNamAhAtmyena prathame devaloke sUryAbhavimAne sUryAbhanAmA devo'bhUt / tatra ca catuH palyopamamAyurbhuktvA tatazcyutvA mahAvidehe kSetre mAnuSyamAsAdya sadgurusaMyoge cAritryamparipAlya karmasantatiM kSapayitvA mokSaM prApsyati / akSayaM sukhaM bhokSyati / ato he bhavyAH ! paramasukhArthinaH bhavanto'pi yadi mokSasAmrAjyamiccheyustarhi pradezirAjavat sadgurusamAyogaM vidhAya dharme matidADhyaM kurvantu / | 3 - atha dharma - tattvaviSaye jalanidhi jalavelA caMdrathI jema vAdhe, sakala vibhava lIlA dharmathI tema sAdhe / manua janama kero sAra te dharma jANI, bhaji bhaji bhavi bhAve dharma te saukhya-khANI // 7 // yathA candramasA jalanidhiredhate tathA dharmairArAdhitaiH saMsAre laukikyaH sampado nitarAmabhito vadardhante / ataH he bhavyAH ! ihaloke manuSyayonimAsAdya sarvasAraM dharmatattvaM sakalasukhanidhAnaM sAdaramA 18 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI rAdhyata ||7|| iha dharama pasAye vikrame satya sAdhyo, iha dharama pasAye zAlino sAka vAdhyo / jasa nara gaja bAjI mRttikAnA jikeI, raNa samaya thayA te jIva sAMcA tikeI // 8 // kiJca he lokAH ! pazyata duSkaramapi samIhitaM dharmaprabhAvato jAyate / tathAhi - vikrameNa vIreNa dharmaprasAdAdeva sArvabhaumatvaM prAptam / vIrasaMvatsaravat nijanAmnA saMvatsaramasthApayata / api ca dharmArAdhanenaiva zAlivAhano dharAdhIzo nijanAmnA zakAbdaJjagati vyavahAritavAna / mahattaramakaNTakaM rAjyamalabhata / anye'pi bahuzo vIrAH samyag dharmamArAdhayanto mahAgajaturaGgamAdi- divyAni vAhanAni prApuH / tathA raNe vijayino babhUvuH ||8|| 3 - atha dharmatatvopari vikramArkasya kathAnakaM darzyate ' iha hi mAlavadeze ujjayinI purI vartate, tatra gandharvasenanAmA rAjA rAjyaGkaroti / tasya bhUpate rUpalAvaNyAdiguNai rambhopamA muktAvalInAmnA preyasI paTTarAjJI vidyate / tayozca bhartRhari - vikramAbhidhAnau putrau babhUvatuH / tAvubhau bhrAtarau pitroH pramodakarau dvAsaptatikalAnidhAnau sakalavidyAvizAradau balADhyau tejasvinau pratApavantau nayAdisakalaguNasampannau yauvanamApatuH / tadA vArddhakyamupAgato rAjA jyAyAMsaM bhartRharinAmAnaM putraM pradhAnAdisakalajanAnumatyA rAjAnaM kRtavAn / 19 OM Co Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI tataH kenacitkAraNena tannijabandhunRpakRtApamAnAsahamAnaH kanIyAn vikramakumAraH kopAddezAntaraM gatavAn / rAjA bhartRharirnyAyamArgeNa rAjyaM pAlayannAsIt / T tatrAvasare nirdhana eko brAhmaNo nijabhAryayA bhaNitaH - he svAmin! dhanairvinA kuTumbapoSaNaM na sambhavati, dhanamarjaya / tato bhAryayA prerito brAhmaNaH pracurataraizvaryaM labdhukAmastatraiva sadyaH phalapradAM 'harasiddhiM' devImArAdhayitumArebhe / paripUrNe cAnuSThAne sA devI pratyakSIbhUya tamevamavAdIt- he brAhmaNa ! tapasA'nena tavopari tuSTAsmi / varaM brUhi nijA'bhISTaJca prArthaya / tadanu dvijo'pi tAM praNamya yathAmati saMstutya proce - he mAtaH ! yadi tuSTAsi varaJca ditsasi, tarhi mahyamajarAmaraphalandehi / tataH sA devI tasmai tatphalaM dattvA nijasthAnaGgatA / tatastatphalamAdAya dvija evamacintayat / etatphalaM nUnamamuSmai bhartRharirAjAya dadAni, sa tuSTo me yatheSTaM dhanaM dAsyati, tato'haM saparivAraH paramaM sukhamanubhaviSyAmi / iti vicArya tatphalaM sa rAjJe dattavAn / tadIyamAhAtmyaJca savistAraM proktavAn / tanmAhAtmyaM nizamya vilakSaNamalabhyaJca tatphalaM gRhItvA nRpastamevamapRcchat - he vipra ! etatphalaM tvayA kathaM kutra ca labdham ? nRpoktamAkarNya yathA prAptaM tadAditaH sarvamapi vRttaM sa rAjAnamuktavAn / atha santuSTo nRpastasmai bahuvidhaM yatheSTamAjanmanirvAhakSamaM dhanaM prAdAt / tato visRSTe ca vipre tatphalaM nijapreyasyai sadA susthirayauvanasthitikAmanayA rAjA dadau / kathitaJca - ayi priyatame ! etatphalaM - bhuGkSva / tathA sati tava sadaiva tAruNyaM sthAsyati, jarA tu kadApi 20 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI nAgamiSyati / sApi tadAjarAmarakAri phalampANDavanAmne nijajArapuruSAya premNA dattavatI / so'pi gaNikAsamAsaktaH zRGgAramaJjarIvezyAyai dadAti sma / tayApi cintitam - etatphalaM rAjA yadi bhokSyati tarhi varaM syAditi dhyAtvA tadAdAya svarNasthAlake ca nidhAya nijaparivArayutA rAjasabhAmAgatya tasmai bhUjAnaye samarpayAmAsa / I atha tatphalamAlokya rAjJo harSasthAne mahAn vismayo jAtaH / aho !!! mayaitat svarAjJyai dattam / tarhi kathamanayA labdham, evamanekadhA nijamanasi saMzayamadhigacchan rAjA tAmevampapraccha / ayi gaNike ! tvayaitatphalaM kuto labdhaM, satyaM brUhi / tatrAvasare sA gaNikA tadviSaye kimapyalIkameva vaktuM lagnA, paraM rAjJA tanna svIkRtam / punaH punaH kSitibhujA puSTA'pi yadA sA vezyA satyavRttAntaM nA'vocata tadA prakupito rAjA tAmevamavadat - are raNDe ! satyaM vada kutaH prAptametaditi, no cedadhunaiva zUlikAyAM tvAmAropayiSyAmi samAdideza ca mantriNamevambhoH pradhAna ! enAmalIkavAdinIM baddhvA santADaya / tatastAM baddhvA tADayituM lagnaH ko'pi pratihArI, tato'vAdIt sA-he svAmin ! mA tADaya - tADaya satyaM kathayAmi yathA prAptamiti / tavaiva sevakena pANDavAbhidhena me dattametat / mayA tu viziSTamphalametaditi jJAtvA bhavate samarpitam / atha pANDavamAhUya rAjA tatsvarUpampapraccha / so'pi bahudhA tADito'pi bibhISito'pi satyaM nAkhyat / paraM vicakSaNo bhartRharissvamatyaiva tatsvarUpamavadhArya tatphalaJca vastrAcchannamAdAya rAjJyAH pArzvamAgataH / 21 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI tAmevamapRcchat - bho rAjJi ! maddattamajarAmarakAri phalaM tvayA bhakSitaM kim ? tayoktaM svAmin! tasminneva dine mayA bhakSitam / tasminnavasare bhartRharirevaM nijamanasi nizcikAya, yatkhalviyaM rAjJI pApIyasI jArAnurAgiNI vartate / ato'sminnasAre saMsAre dhIrANAM kA prItiH / aho kAmapAratantryamupAgato loko dhruvamakAryamapi vidhtte| itthaM sa narapatirviSayavimukho bhUtvA'muM saMsAramasAraM jAnan dIkSAmeva niHzreyase svIcakAra / itazca nAnAdezAnaTan bahuzaH kautukAni vilokamAnaH sa vikramastatrojjayinyAM kSiprAtIre samAgatya tasthau / tadA tatraikalakSaH poThInaH sahAvatIrNa AsIta / vikramo'pi tanmadhye nizi cauryAya praviveza / tatsvAmI ca tasmin samaye kenApi mitreNa saha sArikApAzakakrIDanaM vidadhadAsIt / kSiprAyAH pUro'pi tatra samaye mahAnAsIt / tatrAvasare kAcidekA zRgAlI jagAda / tacchrutvA mitramapRcchat - he zreSThin ! iyaM zRgAlI kiM vakti ? poThasvAmI nyagadathe mitra ! zRNu, samprati kSiprApravAha - madhye strIzavo yAti tadaGge mahArhANi vividhAni bhUSaNAni santi / tathA dhanamapi pracuraM tadaGge saMbaddhamasti / yadIdAnIM kazcana mahAzUro vIro jalAcchavamAnIya bhUSaNAni sarvANi dhanAni ca gRhItvA tatkalevaraM bhoktuM me samarpayet tarhi varam, iti vadati kroSTrI / atha tatpoThamadhye guptaH sarvamAkarNayan vikramastatkSaNameva kSiprAntaH 1. bhASA zabdaH / gaTharI vahanA karanevAlA / 22 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI papAta | punastacchavamAnIya tIre ca dhRtvA tadaGgataH sakaladhanAdikaM gRhItvA, muktaH kalevarastasyai zRgAlikAyai bhakSaNAya vikramArkeNa / atha punastatraivAkSadevanasthAne pracchannatayA gatvA tasthau / zreSThyapi mitreNa sAkamakSakrIDanaM kurvannAsIt / __saiva kroSTrI punarUce / bhUyo'pi tadrAvaphalaM zreSThinaM so'pRccht| atha zreSThinoktam- he sakhe ! iyamadhunA yad brUte tadAkarNyatAm- yena sAhasikaziromaNinA puMsA mamA'rpitaM bhakSaNam, sa ujjayinyA rAjA bhaviSyati / vikramaH sarvamAkarNitavAn / / ___atrAntare punaruktaM tayAkroSTyA, tena mitreNa tathaiva tatphalamapi zreSThI pRSTaH / tatrAvasare pracchannaM sthitaM vikramaM sa sArthasvAmI dadarza / tatkSaNaMsa vikramo vismito yAvaditastato vIkSamANa AsIt, tAvattadagre gatvA zreSThinAliGgataH / vyaktIbhUya sa vikramaH sarvamAditaH zivAbhASitaphalamAkarNya taM zreSThinamevamuvAca- he mahAbhAga! itaHprabhRti tvaM mama mantrI jaato'si| tatastena mantriNA sAkaM vikramo bahuvidhazubhazakunaiH prerito hRSTamanA nagaramprAvizat / tadaiva ko'pi rAjapuruSaH kasyacidekasya kumbhakArasya gRhe samAgatya tava gRhAdevAdya kenApi puruSeNa tatra bhakSyAya gantavyamiti vArakapatramarpayitvA tadIyA''tmajaM gRhItvA cacAla / tatastadIyau pitarau bhRzamAkrozaJcakratuH / vikramastadAlokya tAvuvAca- are ! kathamevaM rudithaH ? tAvavaktAM- AvayorativRddhayoH putramasau rAjakIyajano gRhItvA yAti / ata AvAmevamAkrandAvaH | punaruktaM vikrameNa mA rodiSTam / ahameva tvatputrasthAne gamiSyAmi / 23 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI parantu yuvAM vadataM, kimarthaM kutra yuvayoH putraM sa nayatIti / yuvAM cintAM tyajataM / yadi duSkaramapi bhaviSyati tathApi yuSmadAtmajaM mocayiSyAmi, tatsthAne gamiSyAmi ceti zrutvA tAvavadatAm / he paropakAriziromaNe ! atra nagare rAjA bhartRhariH saJjAtavairAgyavazAt pravrajitaH / tataHprabhRti ko'pyatra rAjA nAsti / kiJcAsvAmike'sminnagare ko'pyagnivetAlAbhidho vIro mahAduSTo nAgarikAanAnasauH klezaiH samudvejayituMlagnaH / tatazca sarve rAjakIyA janA udvignAH santaH pratyahamekaM naraM tasmai bhakSaNArthaM dAtuM nizcikyuH / tataHprabhRti pratidinamekasmAd gRhAdeko naro yAti tasya mahArAkSasasya bhakSyAya / adyAvayoreva putraM tadarthamasau rAjapuruSo nItvA yAti / athaitadvArtA zrutvA taM rAjakIyaM puruSamevamuvAca - bhoH puruSa ! enaM muJca, etatsthAne'hameva gcchaami| tatastaM kumbhakAraputraM mocayitvA svayaM tena puruSeNa saha samantriko vikramo rAjasadanamAgatya rAjasiMhAsanopari samupaviSTo bhRzamadIpyata / tatrAvasare sakalA amAtyapradhAnAdayastamupalakSya pramuditamanasaH praNemuH / atha vikrameNa cintitam- mayA kumbhakAraputro mocitaH / paraM nizitaddevatA prItyarthaM ko'pyupAyastu nA'vadhAritaH / athaivaM nijamanasi cintayatA rAjJA sarve kAndavikAH samAhUtAH / tatastAnevamAdizat - bhoH kAndavikAH ! yUyaM nAnAjAtIyamodakarAziM kuruta / nAnAvidhAna yatheSTAnapUpAn ghRtapUrakAdIni ca / tatastattadrAzIkRtAni bhojyAni modakAdIni, nAnAvidhavyaJjanAni, bhaktAni, susvAdakarANi tatra sthAne sthApayAmAsa / sthAne 24 - Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI sthAne dIpAvalIzca kAritavAn / tatra sthAne tadarthaM mukhavAsakarANi tAmbUlAdIni lavaGgailAkastUrikAkarpUrAdivimizritAni puJjIkRtAni, tatsthAne sthApitavAn / tathA nAnAvidhasurabhighrANatarpaNavidhAyakadravyarAzibhiH paripUritam / tathA nAnAjAtIyamahAmodakaradhUparAzIJca tatra kAritavAn / itthamanekavidhakhAdimalehyapeya-padArthaH nibhRtaM vidhAya nirgate ca loke nirjane tadrAjamandire rAtrau khaDgapANiH sa vikramo rAjA samAgatya tasmin rAjapalyaGke puruSAkRtikakASThaM sthApitavAn / punastaM vasanena samAvRNocca / svayaJca samudyatAsiH kvacidrahaH sthito jAtaH / ___ tato'rdharAtre mukhena phutkAraM vidadhat kareNa ca DamaruM vAdayan padbhyAM ghughurArAvaM saJjanayan raktAyatalocanaH pRthvI caraNAghAtena kampayan vRkSAnzAtayan so'gnivetAlastatrA''gAt / punastatkSaNameva tatra palyakopari suptaM narAkAramasinA dvidhA kRtavAn / atha bhagnaGkASThamAlokya naramapazyannabhito vIkSamANo yAvadAsIt tAvattatra tasyA'bhimukhIbhUto vikramastaM viirmpraannmt| tatovetAlastamevamapRcchatbho ! etatsarvaM kimarthamatra saJcitaM dRzyate, rAjJoktam- bhagavan ! tvadarthamevAsti / etAni sarvANi gRhANa, sukhena bhujhva, narabhakSaNaM jahi / atha tatsarvaM muktvA santuSTo vetAlo bhUpAlamevamuvAca - he vIravikrama! mayA kilaitadrAjyaM tubhyampradattam / paraM nityamitthametAvAn baliH tvayA pradeyaH / ityudIrya sa vetAlo'lakSyo jAtaH / tato niHzako rAjA tasyAmeva zayyAyAM suSvApa / 25 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI tato jAte ca prabhAte vinidro rAjA snAnAdikaM vidhAya vividhAni bahUni dAnAni cakre / paure ca sarvAH prajAH pramodamApuH / tasmai mahIbhuje ca sarve lokA AziSo daduH / itthaM prajApAlayataH pratyahaM tasmai tathAvidhabalimarpayato rAjJa ekadA manasyevaM vitarko jAtaH / etasmai pratirAtraM balimitthaM samarpayAmi, yadA na dAsyAmi, tadA punarasau mahopasarga vidhAsyati / ataH ko'pyupAyo vidhAtavyo yena tasmai balirdAtavyo na bhavet / evaM zocatA vikrameNaikadA sa vetAlo bhaNitaH- bho deva ! mamAyuH kiyadasti? tenoktaM- tvadAyuH zatavarSamasti / punaH pRSTaM rAjJA he vIra ! etadakazUnyatayA sundaraM na pratibhAti / ataH zatamadhyAt kiJcidadhikaM nyUnaM vA vidhehi / tadAkarNya vetAlo vakti-he rAjan! yatte SaSThI dine vidhinA zatamAyuH kRtaM tannyUnAdhikaM kartuM vidhirapi na zaknoti kA vArtA taditareSAm / tato vetAlo nijadhAma gataH / ___athAnyasyAM rAtrau rAjJA cintitamevam - iha hi satyAyuSi kamapi ko'pi na hantuM zaktimAnasti, tarhi vetAlo me kiGkariSyati / iti vizvastena tadarthaM bali!paDhaukitastatra vikrameNa / atha madhyarAtre samAgato vetAlastatra balimapazyan rAjJe bhRzaM cukopa | tataH kopAdatibhISaNaM tamevaM rAjA'vadat - he vetAla ! alamidAnI kopena / yadi zakti bibharSi, tarhi samAgacchatu bhavAn, mayA saha yudhyatAm / tato vikramasya sAhasaM vilokya tenoktam - he rAjan ! tvaM nUnameva sarveSAM sAhasikAnAM subhaTAnAJca shiromnnirsi| 1. AyuSyarUpI karmeNa 26 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI ato'haM tvayi santuSTo'smi / varaM brUhi, iti tadIyaM vaca AkarNya vikramo'pi tamevamagadat / he deva ! yadi tuSyasi varaJca ditsasi, tarhi sarvAsvavasthAsu tvaM mAmavyA iti prArthanaikA | tathA smRto'smRto vA'vasare madantikamAgaccha, iti dvitIyA prArthanA | ito'nyatkimapi na prArthayAmi / vetAlo'pi tatsarvamaGgIkRtya nijadhAma gataH / vikramo'pitataHprabhRti nirbhIkaH prajAiva prajAMpAlayansukhamanubabhUva | sa vikramaH tatrojjayinyAmeva kApyekA siddhavidyA tailikakanyA tribhuvanajayinI rUpalAvaNyavatI tAruNyalIlAvatI devadamanyAkhyA samAsIta, tacchakAzAt paJcadaNDAtmakaMchatraM sAdhayAmAsa / vidyayA ca tAM vijitya svapreyasIJcakAra / tathA saudharmendro'pitadIyaguNagaNaMsamAkarNya vikramArkabhUpatervazaMvadaH smaasiit| vikramopari mahatI prItirAsIdindrasyApi / kiJca vikramI vikramaH prItidatte devendreNa mahAsiMhAsane samupaviSTa: paJcadaNDAtmakacchatreNa zobhamAno nitarAma-dIpyata / athaikadA tatra nagare zrImahAkAlezvaramandire rAjJaH pratibodhArthaM 'kumudacandrAbhidho jainAcArya AgAt / sa ca mahAkAlA'bhimukhaM padaM kRtvA tatraiva suptaH / atha kiyatA kAlena samAgato'rcakastaM sAdhu suptamAlokya babhASe- are ! kastvam evaM kiM svapiSi ? zrImahAdevAvahelAkaraNena kathaM na bibheSi ? itthamarcakena bahudhA nivArito'pi sa yadA na nyavartata, tadA sa devalastatkSaNamevaitatsvarUpaM sarvaM rAjJe nivedayAmAsa / tadAkarNya rAjApi kruddhaH subhaTAnaivamAdizat - bhoH sumaTA! yUyaM tatra yAta, taM pAkhaNDinaM nihatya satvaraM bhirnisskaashyt| 1. zrI siddhasena dinAkarasUriH Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI te'pi tatkAlameva tatra gatvA taM sAdhuM pAdayodhRtvA niSkraSTuM lagrAH / tatrAvasare tadIyau caraNau bhRzaM vavRdhAte / tataste tau hitvA taddhastau gRhItvA tamutthApayitumaicchan / tadvilokya sa sAdhuH karAvapi nitarAmavardhayat / tataste taM tADayituM lagrAH | saMtADite ca tatra munau tatrAntaHpure sthitA rAjadArA eva tADitA jAtAH, tatastetaJcamatkAriNaM jJAtvA sarvamAdito vRttaM bhUpaM kathayAmAsuH / atha rAjA svayameva tatrAgatya tamavocata - bho munIzvara ! tvamitthaM devadevaM mahAdevaM kathamavahelayasi ? tenoktam- mayA naivA'vajJAyate / rAjA vakti- eSa tu mama devaH / munirvakti- nahi-nahi etanmadhye'smadIyo devo vartate / punarAcaSTe nRpaH - yadyetanmadhye bhavadIyo devo'sti tarhi no darzaya / tacchrutvA tenoktam-he bhUpendra ! pazya, atrAvasare sa 'kalyANamandirastutizlokena nijadevaM sambodhya yadA''hvayata tadaiva talliGgaM mittvA tadAcAryakarajalasekaprabhAvato'vantIpArthanAtho bhagavAnAvirAsIt / tadaitaccamatkAramAlokayan, sa rAjA taM siddhamAcArya nanAma / punA rAjA zuddhadeve gurau ca saJjAtazraddhaH samyaktvasahitaM zrAvakIyaM dvAdazavratamaGgIcakre | tato'sau rAjA jainadharmaprabhAveNa sAtanijA'mitapauruSeNa suvarNapuruSasAhAyyena ca sakalavaikhrijamavadhIt / tato'sya rAjyaM niHsapatnamAsIt / punarasau vikramI vikramArko nijanAmA jagati saMvatsaraM prAvartayat / kiJca tasya vikramabhUpendrasya zAsanamakhaNDaM jagataH khaNDatraye mAnyamAsIt / mokSaGgatasya bhagavato mahAvIrasya saptatyadhikacatuHzate varSe'tIte vikramArkIyaH saMvatsaraH prAvartata / 28 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI itthamakaNTakaM rAjyaM kurvan, arhadbhaktiM vidadhat svAyuH zataM sampUrNIkRtya sa vikramI vikramo rAjA devalokaGgatavAn / ito'dhikaM taccaritraM vikramacaritrAdito bodhyaM jijJAsAvadbhiH | 4- atha dharmatattvopari zAlivAhananRpasya kathAnakam tathAhi-ihaiva dakSiNamahArASTradeze pratiSThAnA'bhidhAnaM nagaraM vartate / tatra ca zAlivAhanAkhyo rAjA vilasati / sa caikadA nijanagarasImni vahantyAH kSiprAnadyAstaTe viharana nadIzobhAJca pazyana nitarAM jaharSa / paraM tatrAvasare jalataraGgasaMyogAdeko mahAkAyo mIno nadItIramAgatya prakaTaM jahAsa / tadAlokya sa rAjA manasi kSobhaM kRtavAn / kSobhasya tatredaM kAraNam - yalloke'smin matsyo naiva hasati / paramasau jahAsa / tena ko'pyutpAto'vazyaM bhAvIti nizcitya T vimanA iva rAjA nijAvAsamApannaH / tataH sarvAn daivajJAn naimittikAMzca samAkArya tatkAraNaM rAjA tAnapRcchat / paraM manaHsantoSakaramuttaraM ko'pi nA'vak / tato viSaNNo rAjA jJAnasAgaranAmAnaM jainamunimapRcchat - bho mune ! mAmavalokya sa mInaH kathaM jahAsa ? itthaM rAjJA pRSTo muniravadhijJAnayogena janmAntarIyaM tatsarvamAlokya rAjAnamevamavocat - he rAjendra ! sAvadhAnamanasA tatkAraNamAkarNyatAm / ihaiva nagare pUrvajanmani bhavAn nirapatyaH kASThabhAravikretA mahAraGka AsIt / kASThabhAraM vanAdAnIya vikrIya ca nagare nijAtmAna 29 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI mapuSat / ekadA nadItIre ziloparisaktUn payasA(vAriNA) piNDIkurvatA ko'pi mAsopavAsI kSamAzramaNaH pAraNArthaM gocarya samAgacchaMstvayA''lokitaH / tatrAvasare zraddhayA tamAhUya mudA tatsaktupiNDaM tasmai dattavAn / tatsupAtradAnaprabhAvata iha janmani rAjyamIdRzaM tvayA labdham / sa eva tvamiha janmani rAjyasaukhyamanubhavasi / sa munirmRtvA devo'jnisstt| pUrvajanmani mahAraGkamiha janmani rAjyasukhazAlinaM ca tvAmavagatya premNA mInazarIraM pravizya sa eva devo jahAsa / ata etadviSaye tvayA kimapi na zocanIyam / ___ityAkarNya saJjAtapUrvabhavajAtismRtiH sa zAlivAhano nRpaH sAdhUktaM sarvaM tathaiva mene / tatastasya rAjJo jainadharme mahatI zraddhA smutpnnaa| tataHprabhRti dAnadharmAdiviSaye rAjJo mano vizeSataH sllgnm| dharmakRtye sadaiva tatparo'bhavat / asmin bhArate tannAmnA pravartito vatsaro'dyApi paJcAGge jyotirvidbhirvilikhyata eva / kiJca vikramArkanRpatinA saha yathAsya saGgrAmo'bhUttathA'dhastanapradarzitalekhato bodhyH| tathAhi-pratiSThAnapure nagare kasyacit kumbhakArasya gRhe trayo yAtrArthinaH samAgatAH / tatra dvau bhrAtarau tadIyA'cirakAlikI vidhavA bhaginyAsIt / sA ca nijazriyA'psaraso'pyadhikA, pazyatAM yUnAM dhairyalopanavidhAyinI, mahArUpalAvaNyazAlinI, kimadhikena brahmANDodaramadhyavartikAminInAmakhilAnAM sA hi prazasyatamA''sIt / sA caikadA sandhyAsamaye godAvaryAM jalAharaNAya nAgahUdaM gatA | tatrA'vasare saikAkinI svapsarAyamANA vaidhavyadoSeNa manoharakauzeyA''bharaNAdihInApi naisargikA'nupamatanuzriyaiva nitarAMzobhamAnA 30 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI tathA zazikaleva sarvataH prakAzayantI, paridhAnavasanaM kiJciduccaiH kRtvA vAripraviSTA ghaTaM vArimadhye yadaiva pAtayAmAsa tatrAvasare tasyAH ziraso vasanaM vAyunA kiJciccAlitam / tatra samaye tadIyakuTilA atizyamalAH snigdhA lambAyamAnAH kacavarA aMsayoH patitA nitarAmazobhanta / tathA taDidgauravarNAyAstasyA atyunnatau cArU pIvarau sukaThinau payodharau kanakalatAyAmudite suphale iva zobhate / tadA jalamadhye tadUruyugaM kadalIstambhayugamiva zuzubhe / atha tAmavalokya kimiyaM kAcana nAgakanyA mAM varitumihA''yAtetyAdi nAnAmanorathAn kurvan kazcinnAgarAjo divyamUrtidharo jalamadhyAdAvirbhUya smarazarAtipIDito vidyutamiva tasyA mukhAravindamavalokya nayananimIlanaM kurvan kathamapisAhasamAdhAya netrayugaconmIlya sAdaraM tAM pazyan kiJcittasthau / tatrAvasare sAyantanaM kusumasaurabho mandapavano vavau / tenA'tIva pravRddhamadanaH so'bhavat / tatastAM suMdarI tatkSaNameva zIlabhraSTAM sa haThAdakarot / hA! hA ! dhik kAmam! yadardito jnyaanvaanpimuhyti| naisargikaM vivekNtyjti| anicchantImapi balAdupabhujya tAmevamavaka - he subhu ! roSa mA kArSIH / zokaJca tyaja, tava mahAparAkramI yazasvI rAjyabhoktA balIyAna putro bhaviSyati / kiJca yadA yadA te kApyApadAgacchettadA tadA tvayA'haM smaraNIyaH | tato'haM tavA''padaM saMhariSyAmi / ityAdi miSTairvAkyaistAM paribhASya sa nAgadevaH svasthAnamIyivAn / sA'pi vidhavA zokAkulA jalamAdAya svasthAne samAgatA / tatsvarUpaM viditvA tadbhAtarAvubhAvapi tAM tatraiva parityajya nijadeza 31 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI mAgatau / sA ca tatraiva kumbhakAragRhe kenApi prakAreNa daivaM vinindatI sagarbhA satI kAlaM ninAya / atha paripUrNe dazame mAse sA putraM prAsoSTa | atha nAgadevatejasaH prabhAveNa sa bAlo mahAtejasvI manISI mahApratApI samapadyata / paraM kumbhakAralATagRhotpannatayA loke tatputratvenaiva prakhyAtimAgAt / tatastajjAtIyakarmaNi krameNa sa naipuNyamadhigatya nAnAjAtIyamRnmayanarakuJjaraturagoSTrarathAdikaM ramamANaH sa nirmitavAn / tasya nAma zAtavAhana iti loke paprathe / tatra samaye tatrojjayinyAM mahAvikramI vikramArko rAjA''sIt / sa caikadA''tmIyaM vArdhakyamavalokya manasyevaM dadhyau - mama pazcAdidamakhaNDaM rAjyamapahartuM ko'pyutpatsyate kSitAviti ? | ityutpannavicAre rAjA saMsadi nipuNatamAn daivajJAnAhUya tAnevamapRcchat - bho ! bho ! daivajJAH ! mamaitadrAjyamapahartA sAmpratamasti ko'pi kSititale'sminniti vicArya kathayata / tataH sarve'pi vicArayituM lagnAH / tanmadhyAdeko yavIyAn mahAvidvAn samyagAlocya rAjAnamevamavocata - he rAjan ! pratiSThAnapure kumbhakAragRhe tAdRzaH putro jAto'sti / sa ujjayinIrAjyaM kariSyati / etadAkarNya rAjJo mahatI cintA samutpannA / tata ekadA vikramo narAdhIzo'saMkhyacaturaGgasainyaM lAtvA dAkSiNAtyapratiSThAnapuramAgatya tasya kumbhakArasya gRhamavarodhayAmAsa / sakuTumbaM kumbhakAraM nihantuM tena nAnopAyAH kAritAH / tatrAvasare nijaputrasamprAptamahAniSTabhItyA sA vidhavA tatkSaNameva taM nAgarAjaM ssmaar| so'pi tatkAlameva tadagre prakaTIbhUya nijasUnave 32 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI tasmai sudhApUrNamekaM kumbhaM ripusainyasaGghAtakarImamoghAM zaktiJca dattvA'dRzyatAM gataH / athazAtavAhano'pi nAgadattasudhAsekaprabhAvataH purAkRtamRnmayamanuSyAdIni saJjIvayAmAsa / tatazca tAni sarvANi nAnAzastrA'strasahitAni mantramahimnA vidhAya taireva caturaGgasainyaiH saha vikramIyasainyAni bhaktuM lagnaH / tasmin yudhyamAne mahAntyapi vikramasainyAni mahAtrAsamApuH / so'saMkhyaM balaM kSaNAdeva nAzayAmAsa / tataH palAyamAnaH sasainyo vikramabhUpatistApikottarataTamAgatya tasthau / tatraivaJcintitaM vikramArkeNa - aho kIdRzametasya zauryam, yena madIyamazeSaM sainyaM bhagnIkRtam / daivajJoktamapi satyameva pratibhAti / sAmpratametasminnavanItale ko'pyetasya jetA naivAsti, sAmpratamanena saha yudhyamAno'haM nUnaM pUrvopArjitAmapi jayazriyaM tyakSyAmyeva / ata idAnImanena saha sandhireva zreyaskara iti vicArya tena saha sandhiM kRtavAn / tatra caivaM sthApitamubhAbhyAm / tApikAyA nadyA uttarataTI vikramArkarAjyasImAstu | tasyA dakSiNataTI tu zAlivAhanasya rAjyasImeti / tato vikrama ujjayinImAgatavAn / zAlivAhano'pi tatra pratiSThAnapure samAgatya nijarAjadhAnI sthApitavAn / tatazca lokeSu zAlivAhananAmnA prasiddho'bhavat / ___ atha rAjyaM kurvANaH sa zAlivAhano rAjA candralekhAM nAmnI kasyacana rAjJaH putrImatirUpalAvaNyavatIM padminI sakalakalAvatIM yuvatIM prinniitvaan| itazca kazcideko mAyAsuranAmA daitya AsIt, jagati sarvAtizayaM 33 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI viziSTaM sukhaM mamaivAstviti buddhyA sa daityo vAmamArgIya-vidhinA kAmapi tAmasI devImArAdhya prasAdayAmAsa | sApi tadArAdhanena tasyopari tutoSa / tatazca mohanA''karSaNAdiSaTkarmANi siddhAni cakre | tatazcaikadA sa daityo mantrabalena padminIJcandralekhAmapahRtya svAyattAM vyadhAt / itazca tAmpreyasImapazyan zAlivAhano mahAduHkhI babhUva / tAM zodhayituM sarvAsu dikSu bhRtyAn samAdizat / atha kopi zudrakanAmA koSThapAlaH kathaJcittatsvarUpaM vijJAya tatra gatvA rAjJIJcandralekhAM lAtvA rAjJe samarpayAmAsa / atha pAdaliptAcAryasya ziSyo nAgArjunanAmA''sIt / sa ca kasyAzcinmahAnadyAstIre nijAvAsaM vihitavAn / tatra ca zrIpArthanAthaprabhomahAcamatkArazAlinI pratimA sthApitavAn / pratimAgeca koTivedhirasamutpAdayituM zAlivAhanasya rAjJaH patnIJcandralekhAM hRtvA tatrA''nIya kiyatyAmapi rAtrau tayA puJjIkRtaM pAradaM khalikAyAM mardayAmAsa | evamanekadhA sa nAgArjunastayA pAradamardanaM kArayAmAsa / kathitaJca tasyAH, yadyetatsvarUpaM kasyApi patyAderagre kadApi vakSyati tarhi tvAM mArayiSyAmi / tadbhayena kadApi nA'vocata sA | paramekadA tatklezamasahamAnA sA padminI kathAprasaGgAdetatsvarUpaM rAjJaH kathayAmAsa / athaikasyAM rAtrau zayane nijapreyasImanAlokya rAjA kimiti zaGkamAnaH putrAbhyAM saha tatrAgatavAn / tAM tatra tathAkurvatImAlokya bahuzastamanunIya tasyAH sthAne nijaputrau saMsthApya bhAryayA- saha svasthAnamAyayau / 34 - Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI . atha nAgArjuno'pi sampAditaM koTivedhino rasamayakUpikAdvayaM tAbhyAmalakSite kutrApi guhyasthAne sthApayAmAsa / paraMtatsarvaM kumArAbhyAM guptarItyA dRSTam / gate ca nAgArjune tAbhyAM kumArAbhyAM tatsthAnato nizi kumpikAdvayaM gRhItvA svasthAnampraticalitam / mArgecatadadhiSThAtryA devyA tau kumArau tadayogyatayA nihatya rasabhRtaM kUpikAdvayamAdade | yatra stambhanapure nAgArjunaH kAntipuranagarAt pArzvanAthaprabhoH pratimAmutpATya samAnIya ca sthApitavAn, tatra ca tayA padminyA pAradaughamupamartha rasasiddhiM kRtavAn / tadidAnI khaMbhAtanAmnA prasiddhamasti / iha hi nagare navAGgavRttikA zrIabhayadevasUriNA pratiSThApitA zrIpArzvanAthaprabhoH pratimA jAgarti / pAdaliptAcArya-nAgArjuna-prabhRtayo bahuzo vidvAMsaH zAlivAhanazAsana-kAlInA Asan / eteSAM mahottamasatpuruSANAmudAracaritAnyavazyaM jJAtavyAni santi, paramanavasaratayA granthagauravabhiyA cA'tra mayA na darzitAni / jijJAsubhistAni prabandhacintAmaNipramukhagranthato vedanIyAni / etAbhyaH kathAbhyaH sAratayA yatphalitaM tadAha-aihikA''muSmikazreyo'rthibhirjanaiH sadaiva dharme dAya vidheyam / yato hi pUrvajanmani sAdhudAnamAhAtmyAdiha janmanizAlivAhanavikramAde rAjyaM, mahatI nizcalA sukIrtiH, pUrNAyuSyAdi mahAphalamajani / evamitarasyApi dharmaniSThasya tatsarvambhavati bhaviSyati ceti / / 1-jJAnatatva viSayetana dhana ThakurAI sarva e jIvane che, paNa ika duhilaM he ! jJAna saMsAramA che / Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI bhavajalanidhi tAre sarva je duHkha vAre, nija parahita hete jJAna te kAM na dhAre? // 9 // he bhavyA ! iha saMsAre lokaistanu-dhana-svAmitvAdayaH sukhena labhyante / jIvAnAmetAni sulabhAni santi / paramekaM jJAnamatiduSkara-. masti / sukRtinAmeva tanmilati / yajjJAnaM jIvAn apArabhavasAgarAduddharati / prANinAM trividhAnyapi duHkhAni nAzayati / tathA'hitAdvArayati / hite ca janAn yojayati / kiJca-yadyogAddhIrA imAM trilokI padArthavibhUtiM karA''malakamiva pazyanti / iti sarvataH zreSThaM jJAnamavazyameva laukikapAralaukikazivalipsAvadbhireSTavyam / samArAdhanIyaJca tadeva / tadarthaM sarvairapi yatitavyam ||6|| yavaRSi traNa gAthA bodhathI bho nivAryo, ika padathi cilAtIputra saMsAra vAryo / zrutathi abhaya hAthe rohiNo cora nAye, zruta bhaNata sujJAnI mAsatUsAdi thAve / // 10 // anyacca-jJAnamAhAtmyameva darzayati- yathA ihaiva loke kazcana yavanAmA Rssiraasiit| sa ca vidyAhIno'bhUt / paraMsAdhAraNagAthAtrayasyaiva bodhena samAgatAM mahatImApadamanInazat / kiJca cilAtIputro'pyekameva padaM samyagavabudhya dustaramapi saMsArasAgaramenamatarat / jJAnabalAdeva rohiNIyAbhidho mahAtaskaro'pi kRte'pi nAnopAye zrIabhayakumAragrAhyo nA'bhUt / tathA zrutajJAna-bhaNanAdeva mAsatuSAdayo mahAjJAnavanto'bhUvana / / 10|| AVO 36 - Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI 5- sAdhAraNa - gAthAbodhopari yavarAjarSeH kathAnakam yathA vasantapuranAmanagare yavanAmA rAjA babhUva / tasya gardhabhIlA'bhidhAnaH putra AsIt / anulikAkhyA maJjulA putrI tathA dIrghapRSThanAmA mantrI tasyAsIt / athaikadA samAgataM vArdhakyamAlokya bhavodvignaH putrAya rAjyaM dattvA cAritramagrahIt / tataH sAdhUn paThato vilokya so'pi paThituM lagnaH / paraM tasyAkSaramAtramapi nA''yAtam / tena tasya manasi mahAn khedo'bhavat / taM khinnamAlokya gururUce - bho rAjarSeH ! kiM zocasi ? tvayA bhavAntare jJAnaM nA'rjitamato'smina bhave tava jJAnaM nA''yAti / tvayA tadarthaM naiva zocanIyama / tvaM kevalaM cAritramupArjaya saMyamAdivratAdau sAvadhAno bhava / tato guruNA pratibodhito yavarAjarSistathaiva kartuM lagnaH / athaikadA tasya yavamunernijakuTumbaputrAdervivandayiSA snyjaataa| tato gurumevamuvAca - he guro ! mama nijasaMsArisaMbandhino vandayitumicchA jAyate, yadi te tatra gamanAyA''jJA bhavettarhi tatrA'haM gaccheyam / tacchrutvA guruNA bhaNitaH saH - he mune ! tatra gamiSyasi cettarhi tatra tAnupadekSyasi kim ? yavamuniravak- he guro ! ahamupadeSTuM kimapi naiva jAnAmi naiva tadarthaM tatra gantumicchA / ahantu kevalaM teSAM milanAyaiva jigamiSAmi / tadAkarNya gurustaM tatra gantumAdideza | tato gurvAdiSTo yavaRSistato nirgataH / mArge ca tasya manasyevaM vicAraNA jAtA / yadA'haM tatra yAsyAmi tadA putrAdayaH sameSyanti mama 37 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI vandanArthaM kathayiSyanti ca - he guro ! kimapi dharmmamupadiza / tarhi tAn prati kimahamupadekSyAmi / itthaM vicintayan sa muniH phalapuSpAdibhiH paripUrNamekaM yavakSetramapazyat / tatkSetrasvAmI ca paritaH paribhraman daNDapANiH svakSetraM gopayannAsIt / eko gardabhazca tatkSetrasthayavAn bhakSayituM tatsamIpe tasthau / tasminnavasare rAsabhamAlokya tena kSetrasvAminA kAcidekA gAthA paThitA I AdhAvasI padhAvasI, mamaM cAvi NikkhasI / lakkhito te mayA bhAyo, javaM patyesi gaddahA ! // 1 // vyAkhyA - re gardabha ! tvamitastataH paridhAvasi paritaH prekSase, kSetramadhye praveSTumicchasi yavadhAnyaM carituM prArthayasIti ca dvitIyapakSe tuM yavanAmAnaM rAjAnaM mArayituM bho gardabhanRpate ! jAnAmi tavAzayamaham / iti gAthAnekadhA tena paThitA / eSA ca gAthA tena yavamuninA zrutA yatnataH samabhyastIkRtA / , | tato'gre gacchatA tena tAmeva gAthAM paThatA kiyadbhirdinairvasantapurasya nagarasya samIpe kasmiMzciccatvare samAgatam / tatra cA'neke bAlakA moIdaNDAkhyakrIDanaM kurvanto dRSTAH / yavarAjarSirapi tatraiva kiyatkAlaM tasthau / atrAntare caiko bAlako moIkrIDanamutkSiptavAn daNDena / tatastat krIDanakamatidUre kutrApi garte nyapatat / tato bahudhA zodhite'pi tatkrIDanakaM yadA nA'milattadA kazcana bAlaka imAM gAthAmapaThatio gayA tao gayA, maggijjaMtI Na dIsaha / ahameyaM vijANAmi, agaDe chUDhA aDoliyA un asyA arthaH-etanmoIkrIDanakamasmAsu pazyatsu gatamiti 38 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI dRSTam, paraM kva gataM kUpe vA garne vA tattu tvayA mayApi ca naiva dRSTam / ato'nyad gRhItvA sarvaiH pureva krIDitavyam / ityarthikAmenAGgAthAmAkarNya samyagabhyastavAn yavamuniH / itthaM gAthAdvayaM tena zikSitam / ito vasantapure nagare yavAkhye rAjani dIkSite sati tatputro gardabhIlo rAjA'bhUt / tatputrI cA'nulikA tAruNyapUrNA jAtA / tAM mahArUpavatI yuvatImAlokya dIrghapRSThanAmA mantrI tasyAmanurAgavAn babhUva / tato mantrI yuktyA tAmapahRtya nijasadmani samAnIya guptasthAne sthApitavAn / gardabhIlo rAjA nijabhaginImapahRtAmparito bahuzaH zodhayAmAsa, paraM kutrApi kenApi tasyAH zuddhirnAdhigatA | tatastasya rAjJo mAnase mahatI cintA samudapadyata / itazca sa yavarAjarSiH purapravezaM vidhAya kasyacit kumbhakArasya gRhe samAgatya tasthau / sa ca kumbhakAro navInAni mRnmayAni bhANDAni nirmAyaikatra gRhakoNe saJcitAnyakarot / tanmadhye kasyacinmUSakasya saJcAramAlokya mUSakapratibodhAya sa prajApatirenAGgAthAmapAThIt / yathAsukumAlaga ! bhaddalaga !, ratiM hiMDaNasIlaga ! / bhayaM te Natthi maMmUlA, dIhapuTThAu te bhayaM // 3 // ayamasyA artha:- he mUSaka ! tvamatIva sukumAro'si, tathA saralo'si, tvaM rAtrau saJcaraNazIlo'si, tava matto bhItiH kApi nAsti, kintu dIrghapRSThAtsaryAdItirastIti gAthArthaH / enAmapi gAthAM zrutvA tatkSaNaM yavasAdhuH zizikSe / athA'bhyAsadAyA'ya gAthAtrayametadvAramvAramabhyasansa muni 39 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI statra nijAsane samAsIt / itazca paurAH sakalAstadAgamanena pramumudire / paraM dIrghapRSThAkhyamantriNo manasi mahatI cintA jAtA / tadA tenaivaJcintitam asau munirjJAnavAnasti / yadyenaM rAjA nijabhaginyA vRttAntaM prakSyati, tIsau sarvameva vRttaM rAjAnaM kathayiSyati, tatazca madIyaGguhyaM sarva prakaTIbhaviSyati / ataH prathamameva rAjJaH samIpe tathA prapaJco vidhAtavyaH, yathA'nena muninA saha rAjA na mileta, nainamatra sthApayet, kintu tatkAlamevainaM muni nagarAnniSkAzayet / itthaM manasi vicArya tatkAlameva rAjAntikaGgataH / / tatra gatvA rAjAnaM namaskRtya yathocitasthAne samupAvizat / atha prasaGgaM lAtvA sa rAjAnamevaM vyajijJapat- he pRthvInAtha ! yaste pitA pravrajitaH sa samAgato'sti / rAjA vakti- tarhi varaM jAtam / ahamapi tatpAGgamiSyAmi, tasya vidhinA namaskAraM kariSyAmi | mAnasikaM vRttamapi prakSyAmi / iti rAjJo vacanaM nizamya punarapi pradhAnazcintAsAgare patito manasyevaM dadhyau- nUnamasau tadantikaM yAsyati prakSyati ca, tato me prakaTiSyati kapaTamato mayA kartavyaH ko'pyupAya iti vicintyAmAtyenoktam- he svAmin ! sa sAdhuH saMyamapatito'sti, taM vanditvA pRSTvA vA kiM syAt / tvaM sarvaM vRttaM tadIyaM na jAnAsi, ahaM tu jAnAmyatastvAmevaM kathayAmi / eSa tu SaNmAsAccAritrabhraSTo'sti / asau mahAlobhI tvAM kapaTajAlena vaJcitvA rAjyamidaM punargrahItumatrAgato'sti / tato rAjovAca - yadi tasya rAjyalipsA varttate, tarhi sukhenaiva tad gRhNAtu, manAgapi me tena duHkhaM na syAt / purA'pyetadrAjyaM tadIyamevA''sIt / ityevaMvidhAM vAcamAkarNya 40 - Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI tato duSTena mantriNA rAjJo manasi sAdhuviSaye tathA mahatI ghRNA'kAri, yathA sa rAjA nijapitaraM taM sAdhuM hantumiyeSa / tatrAvasare duSTadhIH sa mantrI nitarAM tutoSa / tataH sa rAjA nizi kRSNakambalamupari nidhAya khaDgaM gRhItvA taM sAdhuM nihantuM niryayau / mArge gacchan rAjA manasyevamavadhAritavAn - yadyasau jJAnI mama mAnasIM zaGkAmapaneSyati tarhi taM na haniSyAmi, iti nizcitya tatsamIpe kutrA'pyalakSitastasthau / itazca svAsane samupaviSTo yavarAjarSiH prathamaM kSetrasvAminoktAGgAthAmapAThIt / tAmAkarNya rAjaivamabudhyata - aho ! sAdhurmahAjJAnavAnasti, yenA'munA mamA''gamanaM jJAtam / paramevameva yadyeSa madbhaginyA viSaye'pyapRSTaH sarvaGkathayiSyati tarhyetasya paripUrNajJAnitve niHsaMdeho mamAtmA bhaviSyatItyevaM vicArayan yAvadAsIt, tAvanmunirbAlakoktAM moIramaNaviSayikAM dvitIyAGgAthAmapAThIt / tAM zrutvA sarvathA trikAlajJAnavAnayamiti nizcitavAn rAjA / yato hi-tayA gAthayA rAjaivamabudhyata yathA mama bhaginyetasminneva nagare kutrApi guptasthale tiSThatIti / parameSa munistatsthAnAdikamapi yadi prakaTayettarhi kRtakRtyatAM prApnuyAmiti cintayan yAvadAsIdrAjA tAvanmuniH kumbhakArapaThitAM tRtIyAGgAthAmpapATha tAmAkarNya rAjJA nizcitam - aho ! duSTo dIrghapRSThapradhAna eva matsvasAramapajahre / sa eva nijAvAse guptasthitAM tAmakarot / mahAnanartho jAtaH / tadAnImeva prakaTIbhUya gurorantikamupetya bhaktyA nijapitaraM 41 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI taM yavarAjamuniM vavande / tatrAvasare guruNA pRssttH| ko'si ? rAjA vakti- svAmin ! tavaiva kuputro'smi | punarUce guruH - kimucyate 'kuputra' iti / tato rAjJA pravrajite pitari yathAjAtaM tadAditaH sarvamapyAveditam / zrutvApi tad guruNA maunamevAzritam / rAjA'vakhe svAmin! tvaM dhanyo'si / tvaM sarvajJatAmadhigato'si / yastvamadhunA mama maansiinycintaamshessaampaakrot| tava puNyAdeva sarvasiddhiH setsyatItyAdimiSTasnigdhavacasA saMstutya namaskRtya ca sa rAjA nijAvAsamAyayau / atha jAte prabhAte sainyaiH saha tatra gatvA tasya duSTapradhAnasya gRhamavarodhya tadantarbhUtalagRhAnnijabhaginImAnItavAn / tasya gRhe yAnyupakaraNAnyAsan tAni sarvANi sagRhANi tadIyagrAmAdikAni ca nijAyattAnyakarot / tasya mahAnarthakartuzca zUlikAM dAtumAjJaptam / tacchrutvA dayAluryavamunirjIvantaM taM mocyaamaas|| atha yavarAjarSistato vihRtya kiyadbhirdinaiH svakIyagurvantikamAyayau / tatrAgatya yavarAjarSirvidhivad guruM vavande / gururvaktirAjarSe ! saMsAriNo militvA sukhena samAgato'si / sAdhurvaktisvAmin ! tavAnukampAtaH sarvaM siddham / punarguruNA pRSTaH / rAjarSe ! tebhya upadezaH kIdRzo dattaH / tato rAjarSirvakti- he guro ! mayA mArgamadhye gAthAtrayamupalabdhaM tadevopadiSTam / paramarthastAsAM ka ityaha na vedmi | yathAzrutaM tathopadiSTam / teSAntu tAmirgAthAbhirmahAn lAbho jAtaH / tatrAvasare guruNoktam - he rAjarSe ! yadi tAdRzenA'rthasteSAM siddhastarhi yo hi tattvamupadizati, tena lokopakRtiH kathaM na syAt / 42 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI api tu syAdeva, yaduktam - gAthAyAm"sikkhiyaMvyaM maNUseNaM, avi jArisatArisaM / peccha muddhasilogehiM, jIviyaM parirakkhiyaM // 1 // " ayamasyA AzayaH- pAmaroktamapi yAdRzaM tAdRzaM zikSaNIyam / zikSitaM hi kimapi vRthA na jAyate / yasmAttAdRzazikSitagAthAprasAdenaiva yavarAjarSirjIvito'bhUt / he rAjarSe ! jJAnamAhAtmyaM kIdRzamiti pazya, yatastvaM grAmyoktavacanabalAdeva jIvannatrA''gato'si, parAnapyupacakartha / viziSTavidyAvA~stu svasya parasya cAdhikamupakaroti / tatra kimAzcaryaM ityevaM guruNA bhaNito yavarAjarSirgurUktaM sarvamanumodayaJciraJcAritramparipAlya svAyuHkSaye mRtvA vaimAniko devo'bhUt / etena dRSTAntena bhavikajanairetajjJAnamavazyameva grAhyam / yarhi ajJoktena padyena lokopakaraNamabhUt, tarhi yenAdhikaM jJAnamarjitamasti, sa svakIyamparakIyaJca kilaihikamAmuSmika~zca zreyo vidhAtumarhati / iti hetoH sarvaireva bhavyairjJAnArjane yatitavyam / jJAnasyaikenApi caraNena lAbho'bhUt / | 6- tatropazamAdyupari cilAtIputrasya dRSTAntaHyathA-bhavAntare cilAtIputro brAhmaNo vidvAnabhimAnI jAtyahaGkAravAMzcAsIt / tenaikadA rAjasabhAyAmIdRzI pratijJA'kAri, yo mAM zAstravAde jeSyati tasyAhaM ziSyo bhaviSyAmIti / athAnyadA kazcinmahAvidvAn jainamunistatrAgataH / sa rAjasabhAGgatvA tena saha zAstrArthaM kRtvA paryante ca tamparAjitavAn / tataH sa pratijJAnusArAttasya 43 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI muneH ziSyo'bhavat / parantu brAhmaNatayA sa dIkSito'pi malAdiparISahaM sodna zaknuyAt / apitu tatraghRNAmakarot / lokasamakSamevamavocaccaaho ! kIdRzo dharmaH ? yatra snAnAdizuddhirapi na vidhIyate / itthaJcAritramparipAlya svAyuH sampUrNIkRtya ca mRtvA sa devo jAtaH | tatazcyutvA pUrvajanmani malAdiparISahaghRNAkaraNoditAzubhakarmAvazeSatayA rAjagRhanagaredhanAvahazreSThino gRhe cilAtInAmnI kAcana tasya dAsI, tasyAH kukSau putratvenAvatatAra | tasya nAma lokaizcilAtIputra iti dhRtam / yA caitasya brAhmaNa-janmani bhAryA''sIt, sA ca svabhartAraM vazIkartumanekamupAyamakarot / taM mRtamAkarNya vairAgyodayavazAtsApi dIkSitA satI cAritraM paripAlayantI mRtvA devI jaataa| tatazcyutvA tatraiva nagare tasyaiva dhanAvahazreSThino bhAryAkukSau putrI jaataa| sA mahAsundarI cAsIt / tAJca bAlikAM cilAtIputraH krIDayAmAsa / kramazaH sA kanyA yauvanamApa / pUrvabhavasaMbandhavazAttasyAM cilAtIputrasya mahAnanurAgo jAtaH / tasyA api tasmiMstathaiva rAgo babhUva / tato rahasi tayA saha cilAtIputraH pratyahaM viSayasukhaM bhoktuM lagraH / atha tayostamanAcAraM viditvA zreSThinA cilAtIputro gehAnniSkAzitaH / tataH sa cilAtIputrazcaurasamAje samAgatya taiH saha maitrI vidhAya cauryakaraNe nipuNo jAtaH / kiyatkAlAnantaraM taM sAhasikaM mahAdhIraM jJAtvA sarve te caurAH svanAyakaM cakruH / athaikadA sa cauranAyakazcaurAnevamuvAca asyAM rAtrau rAjagRhanagare dhanADhyasyadhanAvahazreSThino gRhe cauryAya gantavyam / tatra dhanAdikaM 44 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI bhavadbhireva grAhyam, yA ca tasya suSamA'bhidhAnA kanyAsti, tAmAnIya mahyameva bhavadbhirdAtavyA / iti nizcitya taizcauraiH saha cilAtIputro rAjagRhe tasyAlaye samAgatya khAtraM vidhAyAntaH pravizya caurA yatheSTAni mahArhANi ratnAdidhanAni granthiM baddhvA bahirnirjagmuH / suSamAmutpATya cilAtIputro'pi bahirniragAt / tatastatkAlameva lokA jAgRtAcauracaura iti bumbAravaJcakruH / tatasteSAM pRSThe lokAnAM kolAhalamAkarNya koSThapAlo yAvattatrAgatastAvaccaurA nezuH / itastato vilokya tataH koSThapAlena nijaizcaturbhiH putraiH saha zreSThI caurAnupadaM tasyAmeva dizi turaGgArUDho'dhAvat / pRSThe samAgacchatastAn vilokya te caurA mArga eva tAni dhanAni tyaktvA kutrApi nezuH / cilAtIputrastu mArgaM hitvotpathena cacAla / taddhanAni mArge patitAni sarvANyAdAya koSThapAlastataH parAvartata / zreSThI tatputrAzca tato'gre stenAnupadaM vilokayantazceluH / I atha pazcAdAgacchatastAnAlokya sa taskarAdhIza evamacintayat - aho ! eSA suSamA mama prANAdapi preyasI vartate, ete ca mAM grahItuM tvarayA samAgacchanti, kiGkaromi ? enAmapi kathaM tyajAmi ? yadi na tyajAmi, tarhi mama jIvitamapi yAsyati, evaM dhyAyan sa samIpAgatAMstAnAlokya kozAt khaDgamAkRSya tasyAH zirazciccheda / tasyAH kabandhaM tatraivA'tyAkSIt / kevalaM sravadraktadhAraM tasyA mastakaM kare kRtvA'gre cacAla / te'pi tatrAgatya tAM putrIM tathAvasthAmAlokya bhRzaM zocantastataH parAvartamAnA gRhamAyayuH / | athA'gre gacchan sa cilAtIputraH kasyacana vRkSasyA'dhaH kAyotsarge 45 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI sthitaM sAdhumekamapazyat / tasmin kAle sa ekasminkare kSaradraktadhAraM maulimaparasmin zoNitAktaM kRpANaM dadhAna AsIt / paramAgAmizubhabhAvodayAtsa cauranAyako duSTakarmApi tammunimevamaprAkSItbho mune ! mAM dharma vada / tadA sa munirevamacintayat- aho! ko'pyeSa zubhapariNAmako jIvo'sti / yata AtmakalyANArthaM dharmaM pRcchati / iti vicintya sa munistasmai 'upazamavivekasaMvarA dharmAH santi ityupadezaM dattvA gaganamArgeNAcalat / tatrAvasare tasya tathAvidhaJcamatkAraM vIkSya manasi dadhyauaho! ko'pyasau camatkArI mahAvidvAn dRzyate / yadayamAkAzamArgeNa gacchati, itaretu pRthivyAmeva calanti / paramanena ye"upazamavivekasaMvarA dharmA darzitA iti' tadartho mayA vicAraNIya, iti vicArayan sa cauranAyaka upazama ityasya krodho jetavyaH-yathA krodhopazAntirbhavettathA vidheya iti jJAtavAn / tatazca sa tadAnImeva manasi pshcaattaapmkrot| aho ! krodhavazAdevA'hamIdRzamanAcAraM strIghAtAtmakamakArSam / yadi me krodho nAbhaviSyattarhi narakagatidAyinIyaM strIhatyA kadApi mama naivAbhaviSyat / ato'dyaprabhRti krodho naiva kartavya iti nizcitavAn / tathA viveko'pi mama nAsti, vivekahIno janaH pazurucyate / mayApi pazuvadeva tatkRtam / ityevaM vicArayatA tena caureNA''zravadvAroparodhaH, saMvarazabdasyArtha ityabodhi-ato mayA yAvat saMvaro na vihitastAvanme sarva viphalamevAsti / athaivaM vicArya sa cilAtIputraH karadhRtasuSamAmastakaM tathA zoNitArdra kRpANaM bhUmau tatyAja / yAvanme kRtakarmakSayo na syAttAvanmayA 46 - Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI kAyotsarga eva sthAtavyamiti nizcitya yatra sthale sa muniH kAyotsarga kRtavAn, tatraiva gatvA kAyotsarge nizcalamanAstasthau / tatrAvasare taccharIraM suSamAkanyAziracchedodbhUtazoNite liptamAsIt / tena lohitagandhena vajratuNDAH kITikAzcaTitAH, tAstadaGgAni kramazacAlanIsannibhAni kRtavantyaH / atrArthe caiSA gAthAdhIro cilAiputto, muiMgaliAhi cAliNi vya ko| jo tahavi khajjamANo, paDiyanno uttamaM aTuM // 1 // ____ vyAkhyA-dhIrasattvasaMpannazcilAtIputraH (muiMgaliAhi) kITikAbhirbhakSyamANazcAlanIva kRtastathApi khAdyamAnaH pratipanna uttamamartham, zubhapariNAmAparityAgAditi hRdayam / arthAt kAyotsarga- sthitasya cilAtIputrasya dehaH kITikAbhizcAlanIvatsahasrazacchidraH kRtastathApi tadaGgaM vihvalatAM nA''pat / mano'pi naiva kSubdhaM, giririva nizcalatAmeva dadhau / dhyAnaM na jahau / tathA kurvanneva sadgatiyAnalakSaNena zubhadhyAnena mRtvA devagatiM lebhe| etena dRSTAntena janaretadeva sAratayA grAhyam, yatkila-svalpenApi tattvajJAnena zuddhazraddhAvA~zcilAtIputro mahAkrUrakarmApi devatvamadhigatavAniti / kiJca tattvajJAnaM zuddhabhAvena samArAdhayatAM mokSo'pi karagataprAyo bhavati / ato he lokAH ! yadi yUyaM bhavAmbudhiM titIrSatha tarhi paripUrNa jJAnaM labhadhvaM / yena tattvajJAnamAsAdya dustarama, saMsArasAgaramaklezena tariSyatha / / Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI 7-atha jJAnopari rohiNIyacaurasya kathAnakam tathAhi-ihaiva bharatakSetre rAjagRhanagare zreNiko nAma rAjA rAjyaM zAsti / tadIyo mahAmatimAn nijaputro'bhayakumAra eva pradhAno'sti / tasminneva nagare kasyacit stenasya rohiNIyanAmA putro babhUva / jananAntarameva kazcinnimittajJastamAlokya tasya mAtaramevamuktavAn-asau te zizuzcAritraM pAlayiSyati, saMsAra tyakSyati tatra ko'pi sandeho nA'sti / tataHpramRtyevaM mAtrA zikSitaH- he putra ! sAdhusavidhe kadApi tvayA na gantavyam, na tatsannidhau sthAtavyam / na teSAM vacanAdikaM zrotavyam / yataste bAlakAn pralobhya haThAd gRhNanti / so'pi zizurmAtuH zikSAmavadhAritavAn / tataHprabhRti tathaiva kartuM lagnaH / kiJca caurakule sa eva putraH prazasyo bhavati yo hi stenakarmaNi nipuNo lokAnAM dhanAni corayana kuTumbaM puSNAti / ato naimittikoktaviparItalakSaNalakSitaM putraM bAlyAvasthAyAmeva mAtApitarau tathA zizikSAte / athaikadA zrImahAvIrasvAmI caturdazasahasramunibhistathA SaTtriMzatsahasrasAdhvIbhiH saha tatra rAjagRhanagare samavasasAra | tasya samavasaraNaM caturnikAyadevaiH pRthivItaH sArdhakozadvayonnataM vihitam / tanmadhye devatAnAGkoTidharmopadezazravaNepsayA samAgatya tasthau / tathA bhavyAzayairmanujAdibhirapi sA pariSad vibhUSitA''sIt / tatra dvAdazavidhapariSatsu zobhite samavasaraNe zrImahAvIraprabhurdharmopadezaM kurvannavasaraprAptadevA'dhikAramitthaM varNayannAsIt / yathAaNimisanayANA maNakajja-sAhaNA pupphadAmaamilANa / 48 Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI cauraMguleNa bhUmiM na chivaMti surA jiNA biMti // 1 // ` evamasyA arthaH- he bhavyAH ! devAnAmetAni lakSaNAni jAnIta / teSAM nayanayornimeSonmeSau na bhavataH / tathA teSAM manovAJchitaM kAryaM sadaiva sidhyati / tairdhRtAH kusumasrajo mlAnA na bhavanti / devA hi pRthivIspRzo na bhavanti / kintu dharAtazcaturaGguloparyeva te tiSThanti / sarvasukharddhayAdinA manuSyebhyo'dhikA vartante / I itthaM devAn varNayan prabhurAsIt / tatrAvasare kasyApi sadmanazcauryaM kRtvA tvarayA samAgacchan sa rauhiNeyaH samavasaraNamadhyataH palAyamAnaH sAdhUnAlokya mAtuH zikSaNaM saMsmRtya karNau pidhAyA'titvarayA dhAvituM lagnaH / paraM bhavitavyatAyogAttasya caraNaH kaNTakena viddhastena bahuduH khIbhUtvA'gre calituM yadA nAzaknottadA tatraivopavizya yAvatkaNTakaM niSkAzayannAsIt, tAvatA devatAdhikAraviSayImimAM gAthAmayIM prabhordezanAM zrutavAn / buddhitaikSNyAdekavArazravaNenaiva tena sA gAthA mukhapAThIkRtA / yato hi puruSeSu zreSThAnAM dvAtriMzallakSaNAni bhavanti / caurAstu SaTtriMzallakSaNalakSitA jAyante / ataH sa tAGgAthAmavilambenaivA'bhyastavAn / tAM vismartuM kRtaprayatno'pi na visasmAra / atha kaNTakaM niSkAzya nijAlayaM drutamAgatya mAtrA militazcauryAnItaM dhanamapi tasyai samarpitavAn / itthaM mAturupadezAtkrameNa sa cauryakarmaNi mahAnaipuNyaM gatavAn / dine ca mahArhavastrA''bharaNAdinA maNDitAtmA mahAjanaiH saGgatiM vyadhatta / mahebhyAnAmApaNeSvapi gatvA taiH saha paricayaM kurvANo rohiseti nAmnA lokeSu prasiddho'bhUt / tato mahatADambareNa mahAjanaveSaM vidhAya rAjasabhAyAmapi praveSTuM lagnaH / 49 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI samastA api mahAnto janAstasya paricitA Asan / nijayA cAturyakalayA'khilAnapi mahato janAn sa nijamitrANyakarot / rAtrau ca sa kramazastannagaravAsinAM sarveSAM sArabhUtAni dhanAdIni corayitvA sakalAnapi nirdhanAnakarot / paraM kadApi ko'pi taM naiva jgraah| tatazca sarve mahAjanA militvA rAjAntikaGgatvA vijJapayAmAsuH / svAmin ! sarve vayaM caureNa nirdhanIkRtAH / adhunApi yadi cauranigraho na syAttarhi vayaM ke'pi nA'tra sthAsyAmaH / vayaJca mahAkaSTe patitAH smaH | satvaraM tannigrahopAyaM kuruSva | no cedasmAkaM dhanabhavanAdikaM sarvamapi gRhANa | asmabhyamanyatra gantumAjJAM dehi / ityAdi taduktamAkarNya cauranigrahArthaM sa rAjA tAmbUla-vITikApradAnapurassaraM nagare paTahaM vAdayAmAsa- "yaH kopi cauraM grahISyati tasmai yatheSTaM pAritoSikampradAsyAmIti' vAcitaJca | paraM ko'pi tannigrahAya tAmbUlavITikAM na jagrAha / tadA zrIabhayakumAra eva tannigrahArthaM tAM vITikAmagRhIt / sakalajanasamakSamuktacAhaM hi saptAhAbhyantare taJcauramavazyameva nigrahISyAmi / tatpratijJAmAkarNya sarve tadArtA lokAH svasvasadmani gatvA kAryamArebhire / itazca mahAmatizAlI, caturbuddhipAlI, caturdazavidyAniSNAtaH, dvisaptatikalAkalitaH, mahAsAhasikaH, dhIraziromaNidharmadhvajaH zrImAnabhayakumAro'pi tripathacatuSpathAdisakalasthAneSu tannigrahArthaM babhrAma / paraM kutrApi caurazuddhiM nA'dhigatavAn / etatsvarUpaM viditvA sa caura ekAM patrikAmabhayakumArAya 50 - Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI dadau, yathA-he pradhAna ! abhayakumAra! tvamidAnIM mAM grahItuM bhRzaM yatase, paraM mama nigrahaNe kasyApi zakti va dRzyate / tvaM caturdhA sumatiM dhatse, mama tu paJcadhA buddhirasti / kadApi kenA'pyagRhIto yadi saptame divase tvAmahaM na mileyaM tarhi cauro na syAm / iti sevakArpitAM mudritAM tatpatrikAmudghATya paThitvA sa kumAro mahadAzcaryamadhyagacchat / nijacetasi dadhyau ca-aho! matimAnasau cauraH / yena mamAzayaM jJAtam patraJca dattam / atazcauraziromaNiH ko'pi prazasyatamaH pratIyate / athA'bhayakumAro'pi SaDmirdinaizcauranigrahAya kRtaprayatnasya viphalatAM vIkSya saptame dine tena cintitam - nUnamadya sa cauraH smessyti| yatastena puraivAvadhidatto'sti / tataH sa kumAraH sarvANyupakaraNAni samAdAya pauSadhaJjagrAha / tataH pauSadhazAlAmAgatya darbhAsane samAsInaH svAdhyAyadhyAnAdikaM kartuM lagnaH / tatratyasevakampratyuktaJca - bhoH sevaka ! yadi ko'pi mAM militumatrAgacchet sa na roddhavyaH / itaH so'pi rohiNIyAkhyataskaraH saptamaM dinaM pratIkSamANaH saptame divase divyavasanA''bharaNAdinA vihitA'pUrvazobhastadyogyaM prAbhRtamAdAya kumAramilanAya cacAla | tatsthAne samAgatya svakIyaniyatasthAne pradhAnamapazyana bhRzaM khedamAvahan dadhyau- yadyahaM pradhAnaM na miliSyAmi, tarhi pratijJA me viphliibhvissyti| ato'dya yena kenopAyena sa draSTavya, itidhyAtvA tatsevakamapRcchat- bhoH ! kutrA'sti pradhAnaH ? tenoktam - so'dya pauSadhaM lAtvA pauSadhAlaye dharmadhyAne tisstthti| athasa caurastatrA''gatya kumAraM namaskRtya tadyogyaM prAbhRtIkRtya tdbhimukhmupaavisht| tamAgatamAlokayan kumAro manasi cintayati - 51 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI nUnamayameva cauraH, anenaiva patrampreSitam / yadadhunA'vadhArite divase saptame svapratijJApAlanArthamatrA''gato'sti / parameSa prAyeNa bahudhA rAjAntike madantike ca samAyAti / pUrvaparicitasya lakSaNamantarA caura - kathanamapi naiva saMghaTate / paraM tatrAvasare tasya tatrA''gamanAdayameva caura iti svamanasi nizcitavAnapi veSADambaratayA ciraparicitatayA ca tadAnImeSa caura iti vyaktIkartuM sa nA'zaknot / - tatazcauro'pi kiJcitkAlaM tatra sthitvA taM namaskRtya gantumaicchat / tatrAvasare kumAreNa sa bhaNitaH he sajjana ! prabhAte pAraNAsamaye tvayA mama gehe samAgantavyamavazyameva / so'pi saharSaM bahumAnapurassaraM kumArakRtanimantraNamurarIcakre / I atha jAte ca prabhAte kumAraH pauSadhaM samApya svAvAsaM samAgataH / tatraivaM dadhyau-adyAvazyamevAtra nimantritazcauraH sameSyati / tanmukhAdeva cauro'hamiti khyApanArthamekasmin pAtre candrahAsamadyamizritaM dadhi sthApitamaparasmin pAtre ca nijArthaM zuddhaM dadhi sthApitam / athAgatastatra cauraH / tatastau rohiNIyakumArau bhoktumupavizataH / bhRtyo hi tasmai caurAya madyamizritaM dadhi dadau, kumArAya ca zuddhaM dadau / tAbhyAmbhuktam, kSaNAdeva sa cauro madyayogAdvikalo jAtaH / I tatastaM pramattaM vijJAya tamutthApya nijazayanasthAne devarAjamandiropame nijadivyapalyaGkopari svApitaH sa cauraH / tatra ca pUrvameva divyAmbarA divyA''bharaNA devAGganopamAzcatasro yuvatyazcAmarAdikAni devasUcakAni kare dadhAnAH sthApitA Asan / kiyatkAlAnantaraM sa pumAn yadA svAsthyaM lebhe, tadA divye bhavane ratnAdijaTitaM divyavimAna 52 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI zobhamAnadivyazayyopari sthitamAtmAnaM vilokayan tathA tAH kanyAzca pazyan kimahaM devo'bhUvamiti vitarkayan tAbhirekasvareNa "jaya jaya naMdA jaya jaya bhaddA" ityuccarantIbhirbhaNitaH - svAmin ! kAmIdRzIM tapasyAmakRthAH, yena tvamadhunA daivIM samRddhiM prAptavAnasi / abhayakumAro'pi tatrAvasare kanyAkRtapraznasyottaraM zrotukAmacchannastasthau / yataH kumAra itIcchayA tathA'karot / yadevaMkRte kilA''zcaryalIlAM vIkSya naisargikImAtmavRttiM vakSyati nUnam / iti hetoH kumAraH karNaM dadad guptaH kutrApi samIpadeze sthito'bhUt / 1 I itazca sa rohiNIyaH svasthI - bhUto divyaM tadbhavanaM apsarasa ivA'gre sthitAstAH kanyAzca tathA tAsAM bhASaNaM divyAM zayyAJca vilokya satyamevAhaM devo jAto'smIti yAvadvaktuM lagnaH, tAvad bhagavatA mahAvIreNoktAM yAGgAthAM purA zuzrAva, tasyAH smRtirjAtA / tatazca sa manasi dadhyau -aho ! kiM me svapnaH bhramo vA ? yatprabhuNoktaM - devAH pRthivIM na spRzanti, kintu pRthivItazcaturaGgulordhvaM tiSThanti / etAstu tathA na dRzyante, sarvA bhUmiM spRzanti / devatA nimeSazUnyA bhavanti / etAstu sanimeSonmeSA dRzyante / kiJcaitAsAM kaNThasthAH kusumasrajo mlAnA bhavanti / devAnAM tu tathA na bhavanti, tathA devAnAmakhilaM manovAJchitaM siddhyati / etAsAM tu yAni yAni lakSaNAni bhagavAnnavocata teSAM sarveSAM kA vArtA ? kintu devatAyA ekamapi lakSaNaM naiva dRzyate, nUnametatsarvaM mAM vaJcayitvA madIyaM satyasvarUpaM boddhuM kumAra evaM kRtavAn / naitA devyaH, naivedaM svargIyabhavanam / sarvamidaM mama vaJcanArthameva kumAreNa prapaJcitamasti bhavatu / I 53 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI yadi kumAro dvAtriMzallakSaNalakSito'sti, tarhyahamapi tato'dhikalakSaNacatuSTayavAnasmi / ata enamevAnena prapaJcena vaJcayAni tarhi varamityavadhArya tAH pratyavocat - he devyaH ! mayA bahUni satpAtradAnAni kRtAni, zIlampAlitam anekadhA zrIsaGghasArthIkRtya yAtrA kRtA, sahasrazaH svAmivAtsalyaM vyadhAt, tathA pauSadhapratikramaNasAmAyikabhagavatpUjanAdikaM bahudhA kRtam, tatpuNyapuJjaprabhAvAdevAhamatra devo jAto'smi / itthaM tadvAcamAkarNya kumAreNA'cinti - aho ! mama ceSTitamidamapyanenA'bodhi / eSApi yuktirna siddhA / enaM matimadgariSThaM mahAcauraM kayA rItyA gRhNAmi ? / prAnte kApi yuktiryadA kumArasya tannigrahe na militA, tadA tadIyacaraNayordaNDavatpapAta sa kumAraH / tatrAvasare pAdAnataM kumAraM sa vakti-svAmin ! tvaM kasmAd bibheSi, yena me caraNe patito'si / pradhAno vakti - he matiman ! mamedAnIM rAjJo bhItirvidyate / ityAkarNya tenoktam - he svAmin ! tavApi yadIdRzI bhItirasti, tarhi mama kIdRzI sA bhavet ? tadA kumAreNoktam - bhoH ! tvaM mA bhaiSIH / tava bhItivAraNamahamasaMzayaGkariSyAmi / tatastaM pratibodhya rAjAntikaM kumAro'nayat / rAjovAcaenamidAnImatra kimarthamAnItavAnasi / atrAvasare pradhAnastamevaM jagAdahe mahArAjAdhirAja! yaM nigrahItuM bhavaddattAM tAmbUlavITikAmahamagrahISam, tamevehAnItavAnasmi, eSa tvAM namaskartumAgato'sti / etatkRtAM praNatitatiM gRhANa / etasmai dhanyavAdapurassaraM mAnyavizeSaM dehi / yataH parairagamyAmenAM mahatIM nagarIM maharddhizAlinIM zAsataH siMhasyeva tava mukhAdbhakSaNamasau 54 -- Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI gRhNAti / tathApi na kenApi dRSTo na vA gRhItastathA kurvannetasya sAhasaH kIdRgasti, kiyatI caitasya buddhirastItyahaM vaktuM na shknomi| etatkarmanaipuNyabhAjAmIdRzaH ko'pyanyo dhIro naiva dRzyate / yadasau nijaparAkramamahattvaM darzayan svayameva bhavadane samAgato'sti / ityAdi kumAra-kRtatatprazaMsAmAkarNayatA nRpeNApi tasmai sammAnaM pradattam / tatrAvasare rohiNIya utthAya kRtAJjalirbhUtvA rAjAnaM praNamyovAca- he svAmin ! ahaM tu mahAkSudro'smi, mayi guNAnAM lezo'pi na vidyate / ahaM tu tava dAso'smi / yadAjJApayiSyasi tadahaM zirasA grahISyAmi / tadarthamevA''gato'smi / iti zrutvA rAjJoktam- kiM bhoH ! ahaM tu "kazcana mahAn sAdhukAro'styayamiti" tvAmavediSam / tvaM tu mahAparAkramI dRzyase / ityudIrya smayamAno bhUpatiH pradhAnampratyevamavocata - bhoH! kumAra ! ahamatra viSaye kiM vadAmi, yuvAmeva yathA lokAH sukhino bhaveyustathA kurutm| ___ iti nRpAdezaM zrutvA tAvubhau tato bahirAgatya kvacidekAnte samupAvizatAm / tatrAtmavRttaM sarvamAditaH sa kumAraM jagAda | punaH kumAreNa sa pRSTa:- kiM bhoH ! devatAnAM lakSaNaM tava kathaM jJAtamabhUt / athaivaM kumAreNa pRSTe bhagavato mahAvIrasya samavasaraNamadhye prabhumukhAravindato yathA prAptaM tatsarvaM tathaiva tenA'vAdi-he svAmin ! tadgAthA'rtho mama hRdi samyaga lagnastataHprabhRtyeva me tvanmilane mhdautsukymaasiit| ata eva patramapi tubhyaM mayA dattam / prabhUpadezaprabhAvAdeva tvayA saha melanaM jAtam / manasi zubhabhAvo'pyutpannaH / kimadhikaM bravImi, yathA 55 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI matsadRzo durAcArI tu kadApi tAdRzena mahatA janena saha saGgatiM labdhaM nA'rhati / mama tu bhAgyayogAt sarvamapi jAtam / / kiJca he svAmin ! yathaiva me purAkRtasukRtayogAdbhagavanmukhAravindatastAdRzopadezo yAtaH, tathaiva tava saMyogo'pi / IdRzaM sundaramavasaramadhigamya punarIdRkkarma kartuM naiva vAJchAmi / he svAmin ! tvayA'pi mama nigrahAya mahAnupAyaH prapaJcitaH, paraM bhagavadupadezalabdhA gAthaiva sedAnIM tvadracitajAlato mAmamocayat / atrAntare kumAreNa punaH pRSTa: - kiM bhoH ! sA gAthA tvayA bhAvataH zikSitA utAbhAvataH ?| so'vak- he prabho ! mama tadgrahaNe manAgapi bhAvo nAsIt / ahaM tu samavasaraNamadhyataH palAyamAno bhavitavyayogAttAM prabhuvadanasudhAkaraniHsyanditAM sudhAmayIGgAthAmanicchannapi zrotrAbhyAmapibam / tanmAhAtmyAdeva mama sarve manorathAH saphalIbhUtAH / tatastamevaM kumArojagAda-he bhrAtaH! pazya kIdRzaMdharmamAhAtmyamiti / yatte kubhAvato'dhItamapi jJAnaM mahadupakAri jAtam / tarhi bhAvataH zikSitaM jJAnaM kathaGkAraM lokAnnopakurvIta / tataH so'vak- he puruSaratna! atrApi kaH sandehaH / kiJca-"mahatAM saGgatikaraNAjjanAnAM kumatirvilayaM yAti toyasthaM lavaNamiva / sadbuddhicodeti' tathaiva mamedAnImatikrUrakarma-vyasanino'pi tvatsaGgatyA sadbuddhirudapadyata / ato he svAmin ! adyaprabhRti tathA na kartumicchAmi / tathA paurANAM yAni yAni vastUni mayA'pahRtAni tebhyaH sarvebhyastAni samastAni mattastvaM pradApaya | yena paurAH sukhino bhaveyuH / 56 Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI | tato'bhayakumAraH sarvaM rAjJe vyajijJapat / tato rAjA nagare paTahavAdanamakarot / yathA-bho lokA! bhavatAM yAni yAni coritAnyabhUvan tAni tAnyatrA''gatya paricIya ca gRhNantu iti / atha paTahavAdanena tatsvarUpaM vijJAya hRSTAH paurAH sarve'pi tatrAgatya svasvadhanAni samupalakSya jagRhuH / nagare cauropadravo'pi zAnto yAtaH / sa cauro'pyabhayakumArasaGgatyA zuddhazrAvako'bhavat / tato dvAdazavratadhArakaH sa dharmadhyAnAdikaM yAvajjIvaM kurvannante cA''yuSi paripUrNe zubhadhyAnena mRtvA devagatiM prApa / 1 asyAH kathAyAH sAratayA lokairayamavazyameva sAro grAhyaH, yathA nIcajAtIyaH paramastenaH, prabhUpadiSTAmekAmeva gAthAM kubhAvataH saJjagrAha / tathApi tasya mahopakAro jAtaH / yaccorayannapi kadApi I kenApi sa na gRhItaH / satsaGgatiH prAptA, alabhyaJjainadharmamAptavAn / prAnte caihikaM pAralaukikaJca sukhamApa / ye'taH zuddhabhAvena bhagavadvANIM zRNvanti, tathA jJAnamarjayanti te'vazyamevAtra loke mahattarAM sukhasampattimadhigacchanti, paratra ca svargApavargodbhUtAM divyAM sampadamApnuvanti / ato'vazyameva jJAnopArjane lokaiH prayatitavyam / 1. anyakathAyAM cAritraM gRhItam, iti varNanamapi asti / 57 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI 8- atha jJAnopari mAsatuSayorubhayorbhrAtroH kathAnakam' mAsatuSanAmAnAvubhau bhrAtarAvabhUtAm / tAvubhau viSayavimukhau samAgatavArdhakyau kasyacana muneH pArzve dIkSAmagrahISTAm / prAktanakarmadoSavazAcchrAmyatorapi tayorekAkSaramapi yadA zikSitaM nA'bhUt, tadA tayozcetasi mahAn khedo'jani / aho ! jJAnasampAdanAya yatamAnayorapyAvayorekapadamapi naiva samAyAti / tarhyadhikajJAnasya kA vArtA ? jJAnena vinA kilA''vayoranye'pi guNA naiva bhavitumarhanti / tadvihInA munayo lokairapi nAdriyante / - | itthaM khidyamAnamAnasau samupaviSTau tAvAlokya gururUce-bho munI ! yuvAJcintAturau kathaM dRshyethe| taduktimAkarNya svacintAkAraNaM tau tamUcatuH / tacchrutvA punastau gururavAdIt - bho munI ! yuvAbhyAM satyamuktam / paraM munibhirakhilairapi paThitumprayatno yathAmati vidhaatvyH| yadi kasyacijjanmAntarIya-jJAnAntarAya - karmadoSAda jJAnaM nAyAti tadA tena manasi khedo na kartavyaH / yaduktaM nItizAstre - "yatne kRte yadi na siddhyati ko'tra doSaH " atra yuvayoH ko doSaH / yadi kaThinampadaM zikSitaM na zakyate tarhi saralamatyalpAkSarakamapi bahvarthakameva padaM yuvAmahaM pAThayiSyAmi, yAvadeva sukhena yuvayorAyAti tAvadeva yathAmati yatnataH pratyahaM paThanIyam / adhikaM jJAnamAvayornA''yAtIti mA zociSTam / itthaM paThatoryuvayoralpajJAnenaiva kalyANaM bhaviSyati / tato gurustayoH "mA ruSya-ruSa, mA tuSya - tuSa', ityetat pada1. anya kathAnaka ekaiva zramaNasya varNanamasti / 58 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI dvayameva pAThitam / parantu balavattaraprAktanajJAnAntarAyakarmodayAdetasyApi samyaguccAraNaM tayornA'bhUt / tathApi guruvacasi kRtavizvAsau tAvubhau tadeva muhurmuhurgacchantau svapantau tiSThantAvabhyasituM lagnau / kSaNamapi tadabhyAsato na viremAte, tanmukhAcchRNvantaH zizavo'pi tatpadadvayaM mukhapAThaJcakrire / kintu tayoH samyagabhyastaM tannA'bhUt / tataH sarvadaiva tadevoccarantau vIkSya sarve'pi tannAmnaiva tAvubhau samAhvayituM lagnAH / yadA tau gocaryAdi lAtuM nagaraM gacchantau tadA tAvAlokya kiyanto bAlakAstadIyamoghaM - rajoharaNaM kecana vastraM kecicca kambalamanye ca daNDaM balAdAgRhNanta Asan / tathApi bAlakRtopadravaM soDhumazakyamapi sAnandaM sahamAnau tau manAgapi tadupari roSaM na cakrAte / itthamalpatarajJAnasamAvezAdvarSa krodhau jitvA zAnti-sudhArasasAgaramagnamAnasau tau zukladhyAnaM vidadhatau kramazaH kSapakazreNyAmAgatau, saJjAtakaivalyajJAnau mokSaM prApatuH / bho bho bhavyAH ! pazyata jJAnabalam / yanmAsatuSayormahAmandamatyorapyalpatarapadadvayajJAnamAtrAdeva mahopakAro'bhUt / yadi yuSmAkamadhikaM jJAnaM syAttarhi saMsAre'smiJjIvanto bhavantaH sarvA api sukhasampado bhokSyante, paratra cA'tidurlabhamapi zAkhataM zivasukhaM vaH karatalA'dhigatamiva sukarameva bhaviteti matvA sarvairapi laukikapAralaukikasukhArthibhijJAnasampAdanAyA'vazyameva prayatitavyam / OM 2- atha manuSyajanmaviSaye bhavajaladhi bhamaMtAM koI velA vizeSe, 59 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI manua janama lAdho dullaho ratna lekhe / saphala kara sudharmA janma te dharmayoge, parabhava sukha jethI mokSalakSmI prabhoge // 11 // he bhavyAH! ihA'pArasaMsArasAgare nimajjatAM bhavatAmadRSTayogAtkAdAcitkamidamamUlyaratnaprAyaM mAnuSaM janmA'dhigatamasti / atidurlabhamidamadhigatya puNyavanto janAH sukRtArjanenaiva tatsaphalayanti / yato hi saJcito dharma eva jIvAniha janmani sukhinaH karoti, paratra mokSasukhaJcA'nubhAvayati / ato dharme savaireva pramAdaM vihAya vartitavyam ||11|| manuja janama pAmI Alase je game che, zazinRpati pare te zocanAthI bhame che / dulaha daza kathA jyUM mAnukho janma e che, jinadharama vizeSa joDatAM sArtha te che // 12 // kiJca ye jIvAIdRzamadhigataM manuSyatvaM pramAdavazAdviphalayanti, dharmaM hitvA pApAni kurvanti / te zaziprabharAjavatpazcAttApaM kurvantaH saMsArA'pArakAnanamadhya eva bahuzo bhrAmyanti, kadApi tasya saMsArasya parampAramadhigantuM nArhanti / kiJcaitanmanuSyatvaM daza dRSTAntazravaNAtprANinAmatidurlabhamasti / tathApi ye prANino vItarAgA''rhataprarUpitazuddhajainadharma yathAvat pAlayanti, teSAmeva vizuddho dharmo bhavakAntArollaGghane sArthavAhatulyo bhavati ||12|| 60 Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI 9-pramAdavazadurgatipatanopari zaziprabharAjasya kathAnakamtathAhi-ihaiva bharatakSetre zrAvastikA nAma mahatI nagaryasti / tatra suraprabhanAmA rAjAsti / tadIyo bhrAtA kanIyAn zaziprabho yuvarAjapadaM bhajate / tatraikadAdharmaghoSasUriH katipayamunigaNaiH sahodyAne samAyAtaH / tadA jhaTiti vanapAlaH sAdhusamAgamanavardhApanaM rAjJe dadau / tadA hRSTo rAjA tasmai yatheSTaM tuSTidAnaM dattavAn / tato laghubandhunA saha mahatA rAjakIyenA''DambareNa rAjA guruvandanArthaM tasminnudyAne yatra guravastasthustatrA''gataH / gurUn vidhivannamaskRtya yathocitasthAne sarve lokA upAvizan / guravo hi bhavabhayaharI dharmadezanAM dduH| gurumukhAddharmamAkarNya rAjJaH pratibodho jAtaH / atha dezanAnte gRhA''gato rAjA saMsAramamumasAraM manyamAnaH sAtaviSayavairAgyastadaiva zaziprabhAbhidhaM kaniSThabandhuM jagAda- he bhrAtaH ! idaM rAjyaM gRhANa | yadidaM janAn mahAghoranarake pAtayati / mamedAnImapArasaMsArasAgaratarI dIkSaiva rocate / alaM me rAjyAdinA / ityAkarNya zaziprabhastamevamagadat- he rAjan ! ko'yamakANDe pracaNDacittabhramo jAto'sti / yadevamakAle brUSe / nedAnIM tavedaM yauvane vayasi vaktumapi yujyate / yadi saMsArAdudvigno'si tarhi samAgate carame vayasi tvayA dIkSA grAhyA, nedAnImityeva me zreyaskaraM pratibhAti / paraM svamanasi suvicArya yatkaraNIyaM tatkarotu / tato vakti rAjA-he bhrAtaH ! nA'haM bhrAnto'smi, tavaiva matirvibhrAntA dRzyate, yattvaM 61 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI mAM rAjyaM sthApayitumicchasi / are ! kimiti nItiM na smarasi "gRhIta iva kezeSu, mRtyunA dharmamAcarediti / atastvaM rAjyaM gRhANa / ityudIrya tasmai rAjyaM dattvA svayameva gurvantikaM gatvA pravrajyAJjagrAha / ___atha suraprabho rAjarSi samyak saMyamaM samArAdhayan mahatA tapasA japAdinA ca karmANi nirjarayannante'nazanaM vidhAya mRtvA paJcame brahmadevaloke devo'bhUt / itazca zaziprabho rAjA dharmavimukho bhUtvA saptavyasanA''sevI mRtvA tRtIyanarake samudapadyata / tatra tasya mahAnti duHkhAni soDhavyAni babhUvuH / tatrAvasare'vadhijJAnena mahAklezamanubhavantaM nijabAndhavamAlokya snehavazAt sa suraprabho devastadantikamAjagAma | tatra tathAvasthaM taM vIkSya mohavazAttaM tata uddhartukAmena prayatite'pi tasya pratyuta klezAdhikyameva jajJe / tadA devastamevamuvAca he bhrAtaH ! mayA bahudhA vArito'pi tvaM pApAnna nyavartathAH / ata evaMvidhaM mahAklezamatrA'nubhavasi / idAnIM kiM kriyate ? | tato nArakeyeNoktam- bho deva ! mama duHkhAdIdRzaM viSAdaM mA gAH / lokairyathA kriyate tathA'vazyameva paratra bhujyate, mayA'pi yathA'rjitaM karma bhavAntare tathA'tra bhujyate, bhogaM vinA kasyApi jIvasya zubhA'zubhakarmANi na kSayanti / atha sa devaH svasthAnamAyayau / zaziprabhazca tatraiva bhRzamasahyAni duHkhAnyanubhavana kurvaMzca pazcAttApamAsIt / anayA kathayA lokaiH sAratayA grAhyamavazyametat tathAhi- yathA suraprabho rAjA'sAramenaM saMsAraM heyamiti jJAtavAn, tato durlabhametanmanuSyatvaM dharmArAdhanena saphalIkurvana 62 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI devagatimAptavAn / adharmasevanAcca zaziprabho rAjA nArakI mahatI vedanAM ciramanvabhUta, ataH sarvairapi suraprabhavaddharmamarjayadbhirmanuSyatvamatidurApamidaM saphalaM kartavyam / tathA zaziprabhasya nArakI vedanAmAkarNya sAvadhAni sarvANi karmANi heyAni | atha manuSyajanmani dazabhirdRSTAntaratidaurlabhyaM darzayannAha gAthAcullagapAsagadhanne, jUe rayaNe ya sumiNacakke a| cammayuge paramANU, dasa diTuMtA maNualaMbhe // 1 // cullikA 1 pAzaka 2 dhAnya 3 dyUta 4 ratna 5 svapa 6 cakra 7 carma-kUrma 8 yuga 6 paramANu-dRSTAntA 10 daza vartante / ete ca vistaratayA granthAntareNa jJAtavyAH / iha tugranthagauravabhiyA saMkSiptAste drshynte| 10-tatrAdau manuSyatvadaurlabhye cullikAyAH dRSTAntaH (prathamaH)yathA kAmpilyapure brahmAkhyo rAjA vartate / tasya mahArUpalAvaNyavatI rambhAsamAnA culanInAmnI rAjyasti / tasyA garne caturdazasvaprasUcito brahmadattanAmA cakravartI putra udapadyata / tasya ca bAlyAvasthAyAmeva tatpitA brahmarAjA mamAra | tataHprabhRti tadrAjyaM brahmarAjJaH suhRdazcatvAro nRpAanukrameNa rakSituMlagrAH / prathamaM sarveSAmAjJayA dIrghapRSThanAmA kazcinnRpastadrAjyarakSAyai sarvaiH sthApitaH / tadanuso'ntaHpure gamAgamaM vidadhat, tAruNyamaJjarImatisundarImapsarasamiva tAM culanIM rAjJImalokata / tatastasyAM sa mahAnurAgI 63 Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI jAtaH / sA'pi tasmin rAgavatI babhUva / dvayozca parasparA'valokanasarasabhASaNAdinA madano nitarAmavardhata / tayomithastathA rAgo'vardhata, yathA tAvubhau kSaNamapi vizleSaM soDhuM nA'zaknutAm / tato'cirAdeva tayoH kutsitA''caraNaM sarvairapi jJAtam / __yataH- caurya mAsacatuSTayena, pAradArikaM SaDbhirmAsairudghaTaM bhavatyeva guptamapi pApA''caraNaMjale tailamiva bahirAyAtyeva / taditare'pi rAjJaH sakhAyastatsvarUpaM jJAtvA bhRzamakupyan nininduzca / paraM dIrghapRSThasya tatra saJjAtagADhA''dhipatyatayA tatastamapasArayituM nirorbu vA na prababhUvuH / dIrghapRSThanRpo'pitAM rAjJI niHzaGkamanAH svakIyAmiva sevamAnastadrAjyasyA''dhipatyamapi svasmin darzayan rAjyakAryamakarot / athaitatsvarUpamatiprAcIno dhanunAmA mantrI jJAtvA varadhanunAmAbhidhaM svaputramabravIt - he putra ! brahmadattakumArasyA'tipreyAn sakhA tvamasi / ata ekAnte dIrghapRSThanRpastanmAtari yadanAcAraM karoti tatsarvaM yathAvattaM sUcaya / tato yathAdiSTaM pitrA tathaiva tatsvarUpaM sarva brahmadattakumAraM vyajijJapat sa varadhanunAmA mantriputraH / tacchrutvA kumArasya kopAnalo nitarAM prajajvAla | athaikadA kaJcana vAyasaM haMsyA saGgatamAlokya rAjasabhA tau samAnIya sakalajanasamakSaM kumAro'vAdIt - bho bho lokAH! pazyata pazyata yadayamadhamaH kAka uttamAmimAM haMsI niSevate, ityenaM durAcAriNaM hanmIti nigadan dIrghapRSTha-samakSamasau kumArastaGkAkaJjaghAna / sUcitaJcA'nena,yaH ko'pyasmadrAjye durAcAramIdRzaGkariSyati tamitthameva haniSyAmIti / 64 Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI evaM kumAracaritraM vIkSya bhayakAtaro dIrghapRSTho nRpo gatvA culanImavAdIdetatsarvam / tena karmaNA'tiruSTA duSTA sA rAjJI manasyevaM dadhyau - amunA duSTaputreNa kim ? yo hyevaM mama sukhe vighnAyate / tatrAvasare dIrgheNoktam-ayi ! priye ! asau kumAra AvayozcaritaM sarvaM viditavAnasti / ato'sau kutraciddine tvAM mAM vA dvayaM vA mArayiSyati / ato'haM tvayA sahaitatkarmmakaraNe bibhemi / athaitadAkarNya I sA'vAdIt - he svAmin ! tvametenA'dhIratAM mA gAH / sa hi bAlatvAdevamakarot / tato bhItiH kApi kadAcidapi tava na sambhAvyate / tvamudAsIno mA bhUH / satyavasare'hamasyopAyaGkariSyAmi / itthaM tayA protsAhitaH sa duSTaH pureva tayA saha rantuM punarlanaH | punarekadA bahmadattakumAro vane kasyAJcitkokilAyAM maithunaM vidadhadekaM kAkamAlokya, pureva taM rAjasabhAmAnIya pUrvavajjaghAna / punardvitIyavArametatkumAracaritraM dRSTvA dIrgho nitarAmabhaiSIt / etasarvaM savistAraM rAjJyai gaditvA kathayituM lagaH yathA- ayi prANezvari ! adyaprabhRti tvatsaGgatiM tyajAmi, no cedavazyamasau te putro mAM mArayiSyati / tadA sovAca- he prANanAtha ! ahaM tvAM kadAcidapi tyaktuM necchAmi / tvAM vinA kSaNamapyahaM jIvitaM dhartuM na zaknomi / mAM visRjya kathaGgantumicchasi ? / tadA dIrgheNa duSTena punaruktam- tarhi satvaraM nijaputraM mAraya, yenA''vayoH sukhaJcirasthAyi bhavet / ityAkarNya saJjAtaharSayA viSayasukhalobhena nijaputramAraNamaGgIkRtaM tayA culanyA / tataH punarasau dIrghapRSTharAjA pureva svairaM tayA saha krIDituM lagnaH / itazca jhaTiti putraM nihantumicchantI sA duSTA kasyacitkaNa 65 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI yaradattasya rAjJaH kumAryA saha nijaputrasya brahmadattakumArasya vivAhA'vadhAraNaM nizcikye / tata ekaM lAkSAgRhaM nirmApya nijaputramavocata - he putra ! asmatkule caiSA rItirasti yaH pANigrahaNaM kurute, sa vadhvA saha prathamadine lAkSAgRha eva svapiti / saralAzayaH kumAraH sanAtanI kulapaddhati matvA tayoktaM saharSamurarIcakre / etatsvarUpaM dhanunAmA'tivRddho mantrI viditvA manasi dadhyau - aho! mayA kadApyeSA rItiretatkule na zrutA naiva dRSTAsti / nUnamanayA durAzayA rAjyA kumAramAraNAyaiSa prapaJco vihitaH / ityavadhArya tena vRddhamantriNA kaNayarAjAnamevaM sUcitam- yathA- bhorAjan ! vivAhAnantaraM brahmadattakumAreNa saha nijaputrIM mA praiSIH | kAcana dAsI tadveSabhUSitA tena saha preSaNIyA / anyathA tavApi pazcAttApo mahAna bhaviSyati / tatkAraNaM pazcAd bodhayiSyAmi / kaNayararAjA mantrivacanAnusAreNa tathA kartuM manasyavadhAritavAn / / punarasau mantrI nijaputraM varadhanumevamazikSayat- bhoH putra ! kumAravighAtAya duSTayA rADyA lAkSAgRha nirmaapitm| tatra mAturAjJayA kumAraH rAjakanyAM pariNIya zayiSyate tayA saha / tataH kumArastatra gRhe dhakSyati / ataH kumArarakSAkRte tvAmahaM yathA zikSayAmi tvayA tathaiva sAvadhAnamanasA vidhAtavyam / tvayA sarvadA divAnizaMkumArasamIpa eva sthAtavyam / kadApyanyatra na gantavyam / tAM pariNIyA'trA''gatya kumAro yadA lAkSAgRhe zayituM gacchettadA tvayA'pi tena sahaiva tatra gantavyam / yadyevaM kumAraH kathayet - bhoH ! tvamadhunA gRhaM yAhi ityaadi| tadA kathanIyam- he svAmin! ahaM te dAso'smi / sadaiva tava samIpa 66 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI eva sthAtavyam / iti pituH zikSAGgIkRtA varadhanunApi / tataH pradhAno dIrghapRSTharAjAntikamAgatya tamuvAca- bhoH svAmin! ahamativRddho jAto'smi / atastavA''dezaM lAtvA tIrthayAtrAM vidhAtumicchAmi / iti tatprArthanAmAkarNya dIrgheNaivamacinti- nUnamasau bahiH kutrApi gatvA kAmapyupAdhikariSyatyato'sya bahirgantumAjJAmidAnIM naiva dadyAmiti vicArya dIrgheNa sa bhaNitaH- bho mantrina ! idAnIM rAjakArya mahadasti / atastIrthayAtrAmidAnI mA kuru / atraiva sthitvA dAnAdidharma kuru / - tataH sa pradhAnastatraiva gaGgAtaTe dAnazAlA nirmApya tasthau / punardAnazAlAtolAkSAmayagRhA'vadhiguptA suraGgA tena khaanitaa| so'vadacca nijaputram- bhoH putra ! yadA brahmadattakumAro vadhvA saha lAkSAgRhe gacchettadA tena saha tvayApi tatra gantavyam / tena hAnnivArito'pi tvayA tato naiva nivartitavyam / punastatra yadA ko'pyutpAto bhavettadA vyAkulIbhUtakumArampratyevaM vAcyam- bhoH svAmin ! atra sthale drutaM pAdAghAtaM kuru, yathA prANarakSaNopAyaH zIghraM prakaTa: syAt / tathA kRtvA suraGgamArgeNa yuvAM dAnazAlAntikamAgatya tatrasthApitAvazvAvAruhya dezAntaraM gacchetam / tatrA'vasare yadi kumAro vadhUmAnetumicchet, tadA sa nirodhniiyH| tAM tyaktvaiva yuvAbhyAmAgantavyam / itazca pANipIDanAnantaraM pradhAnoktarItyA rAjakumArIvasanAbharaNairvibhUSitayA dAsyA vadhvA saha nijA''vAsamAgato brahmadattaH kumAraH svamAturAdezAttatra lAkSAgRhe vadhUyutaH zayituM gatavAn / tadA pradhAnaputro'pi sahaivA''gataH | tamAlokya kumArastaMsA''grahamuvAca 67 Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI asminnavasare tvamatra kiM tiSThasi / nijasadanaM yAhIti / so'vakbhoH kumAra ! tavA'haM dAso'smi / tvAM vihAya kSaNamapi mano me kutrApyanyatra naiva lgti| ahamatraiva tava caraNopAnte svapsyAmi / itthaM kumAramabhyarthya so'pi tatraivA'dhaHsthitaH / tataH kumArIrUpamadhigatA dAsI vadhUrapi tadgRhe samAgatA suSvApa / brahmadatto varadhanuzca parasparamAlapantau jAgRtAvevA'bhUtAm / _itazca madhyarAtre jAte nidrite ca samastaloke saikA duSTA durAcAraratA rAjJI tatrA''gatya tatra lAkSAgRhe vahnimamuJcat / tadanu kiJcitpradIptaprAye'nau svasthAnamAgatya mahatA svareNa puucckre| tathAhibho bho rakSakAH ! jAgRta jAgRta, dhAvata dhAvata yatra lAkSAmandire mama putro vadhvA saha suptastajjvalati / hA daiva ! kiM kRtam, kena pApIyasA kRtamevam, hA hA !! mama putro dahyate, kiGkaromi ? are ! lokAH ! satvaraM kumAraM tadgRhAnniSkAzayata, no cedahamapi na jIviSyAmi, hA hA !!! kiJjAtam ?, yAvadevamAkrozamakarot, tAvattatrA'griH kalpAntakAla iva vardhamAnaH paritaH prasasAra / gRhamadhye ca yadA jvalad mandiraM kumAreNa dRSTam, tadA bhayAturaH kumAro vadati-aho ! idamakasmAt kiM jAtam ?, varadhanurvakti-bhoH kumAra! yajjAtaM tatpazcAtkathayiSyAmi / punavati kumAraH-tIMdAnI kiGkartavyam, satvaraM vada, no cettrayo'pi mariSyAmaH | varadhanurvakti- mA bhaiSIH, astyupAyaH / atra sthale dakSiNacaraNAghAtaM mahatA balena dehi / yadatra kRtasuraGgAyA mukhamasti tato mArga labdhvA nirgamiSyAvaH / kumArastathA kRtvA suraGgadvAramudghATya tena mArgeNa mitreNa saha 68 Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI cacAla / tasminnavasare kumAreNa kathitam- bho mitra! mama vadhUmapyAnaya no cenmariSyati sA / varadhanunoktam-svAmin ! samayo nAsti / jIviSyasi cedanyA baDhyo miliSyanti / etasminnavasare svarakSaNameva vidhaatvym| tatastAvubhau satvaraM suraGgamArgeNa dAnazAlAntike samAyAtau / tatra ca tayorarthe pUrvameva varadhanupitrA'vadvayamasthApyayat / tau tAvAruhya tatkAlameva dezAntaraM prayayatuH / krameNa gacchatostayoH zatayojane'tikrAnte dvAvapyacau mamatuH / tatastau padbhyAmevAgre celatuH / evaM dIrghapRSThanRpabhayAnnazyantau gacchantau tau kiyadakAlAnantaraM bhavitavyayogAnmitho viyuktau babhUvatuH / tatkathA cA'tra mahattvAdanavasaratvAcca na darzyate, kintu saMkSepeNa kiJciddarzyate / itthaM brahmadattakumAraH zatavarSANi paryaTat / klezAzca soDhumazakyA aneke mahAnta aapuH| aneke dArAzca babhUvustaiH saha sukhaM svairaM bhuJjAnaH sa kAlaM vyatIyAya / sarvametad brahmadattacaritre vistaraM vilasati / tata evaitadadhikajijJAsAvadbhirbodhyam / ___atha viyukte ca varadhanunAmi mitre kumAra ekAkI paryaTannaSTacatvAriMzatkrozAntamaraNyamprAptavAn / tacca cApadAdiduSTajIvairAkIrNamatibhayAspadamAsIt / tasmin nirjane vane caikAkI gantumazaknuvan kiGkartavyatAmUDhaH sa kumAraH kamapi sArthavAhaM pratIkSamANa ekaM brAhmaNamapazyat / tena saha kumArastatra mahAkAnane cacAla / madhyAhne ca kutrA'pi jalAzaye samupavizya brAhmaNaH svyNsktuunkhaadt| kumArasya tu kiJcidapi na dattam / so'pi tasmAttanna yayAce / 69 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI itthaM tRtIye divase samullavitamahAvanaM kumAramevamUce dvijaHbho bAlaka! tava dinatrayamazanAdikaM vinA yAtam / ata idAnImanena mArgeNa sukhena samIpavarti nagaraM yAhi / tatra gatvA sukhI bhaviSyasi / iti nigadya brAhmaNazcacAla | tatrA'vasare brahmadattena sa bhnnitH| bho brAhmaNa ! tvayA mamopakAro mahAna kRtaH / yasya smRtirAjanma mama sthAsyati, ato'hamidAnIM tatpratikriyAGkartuM nArhAmi / yadA tvaM brahmadattacakravartinaM zRNuyAstadA tvamavazyamasmatpArdhamAgantAsi / ahaM kSatriyaputro'smi, tadA te mano'bhISTamahaM pUrayiSyAmi / iti kumAroktaM zrutvA brAhmaNo manasi cintayati - etAdRzA raGkajanA bahudhA me militAssanti / ataH kathamasau cakravartI bhaviSyati / bhavatu, tathA'pi yogyAzIrdeyA, iti vicintya sa vakti- he mahAbhAgyazAlin ! tvaM bhAgyavAnasi, tava manorathaH sarvaH paripUrNatAmupaitu / ityAziSA kumAramabhinandya brAhmaNazcacAla | brahmadatto'pi dvijAdiSTapathena nagarA'bhimukhaJcacAla, itthaM grAmAnugrAmakAnanAdiSu paryaTana kumAraH zatavarSANi ninAya | madhye ca sa rAjJAM vidyAdharANAMzca dvinavatisahasrAdhikalakSaGkanyA apyudavoDha | SaTkhaNDAyAH pRthivyAzcakravartI rAjA jaatH| tasya SaNNavatikoTigrAmA abhUvan / mahAnagarANAM dvisaptatisahasramAsIt / paTTanamaSTacatvAriMzatsahasraM babhUva / laghugrAmAdayastvasaMkhyAtA Asan / droNAdayo navanidhayo'pi tadAyattA babhUvuH / ratnAnAM caturdazA''san / kiJcaSaNNavatikoTipadAtayaH / gajendrAzcaturazItilakSAH, tAvanto'vAzca, etAvantorathAzcA'bhUvan / evaJcaturaGgasenayA zobhamAnaH paJcaviMzatisaha 70 - Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI sadevaiH saMsevyamAno dvinavatisahasrAdhikalakSadArAbhiH saha sukhaM bhuAno brahmadattacakravartI mahatyA samRddhyA tAM kAmpilyapurImAjagAma | tatkAlameva mahAduSTaM taM dIrghapRSThanRpaM yamarAjasadanA'tithiM vyadhAt / sA'pi culanI rAjJI jastA satI naSTvA dIkSAmagrahIt / zuddhasaMyama paripAlayantI kRtakarmANi kSapayantI tasminneva bhave mRtvA mokSamApa / itthaM brahmadattasArvabhaumaH prajAH pAlayan sukhena SaTkhaNDAM mahIM zazAsa, varadhanuH pradhAnapade tiSThan nyAyena sarvaM rAjyakAryaGkaroti sm| athaikadA yena brAhmaNena sArdhamaSTacatvAriMzatkrozaparyantAmaTavImullacitavAna, brahmadattaJcakravartinamAkarNya"kAmpilyapure tvayA'vazyamAgantavyamiti' vacanaJca yasmai purA dattavAn sa brAhmaNo, brahmadattazcakravartI jAta ityAkarNya taddattavacanaJca saMsmRtya tatrA''gataH / tatastaM militvA pUrvavRttaM nigaditavAn / cakravartinA'pi sa smuplkssitH| kathitaJca- he bhaTTarAja ! mama sarvamapi smRtipathamArohati / ahaM tavopari tuSTo'smi / ata idAnImIpsitaM dAnamahaM tubhyaM kiM dadAmIti brUhi ? tatrA'vasare tenoktaM - he rAjarAjezvara! ahaM bhAryAmApRcchya punarihAgatya yatheSTaM yAciSye / rAjJoktaM - tathA'stu yAhi / tataH sa gRhamAgatya patnImatihRSTo jagAda - ayi priye ! sa brahmadattacakravartI kAmpilyapure militaH, mayi prasanno bhUtvA vakti-he bhaTTa ! tava yadIpsitaM bhavettanmArgaya tatte dAsyAmIti / ato'haM tvAM praSTumihAgato'smi, tataH kiM mArgaNIyamiti vicArya satvaraM brUhi yasmillabdhe yAvajjIvamahaM sukhI syAm / iti zrutvA manasi cintayati - 71 Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI samutpannabuddhizAlinI sApravardhamAnaH puruSastrayANAmupaghAtakaH / pUryopArjitamitrANAM, dArANAmatha vezmanAM yadyasau cakravartina ekadaiva pracuraM dhanaM grAmAdikaM rAjyaM vA lapsyate, tadA'sau dhanamadAdanyAM kAJcana rUpalAvaNyavatIM yuvatI pariNIya mAM hAsyati / tato'haM duHkhabhAginI bhaviSyAmItyAdi vicArya, tayaivaM bhaNito dvijaH - he nAtha ! mama rAjyaM na rocate, yatastasmin bahuzo vipada Apatanti | dhanAdimArgaNe divAnizaM caurAdicintA bhaviSyati / mama tu tadeva rocate yena nirvighnatayA''vayoH putrapautrAdyanekakulaparyantaM sukhaM syAt / etAdRzaGkimasti, yattvaM prasannaJcakravartinaM yAciSyase; tadAkarNyatAm- he nAtha ! tvaM yAhi cakravartinamevaM vada, he cakravartin ! tava rAjye ! sarve lokAH pratidinamanukrameNa yathAruci bhojanaM sakRddInAradakSiNApradAnapurassaraM me tavA''dezAddadatu, etAvataiva me santuSTirasti / ito'nyatkimapi sukhadaM na vedmi / ___ tadA brAhmaNena tatra gatvA yathA patnyA kathitaM tathaiva yAcitam / cakravartinoktam- he brAhmaNa ! mayi prasanne'bhISTaM dadamAne rAjyAdikaM tyaktvA tucchamidadi yAcase ? | rAjyaM te ditsAmi, tatkimiti na gRhNAsi / dvijo vakti- he pRthvInAtha ! rAjyampracurandhanAdikaM vA yadi me dAsyasi, tadA me duHkhAnyanekAni tathA brAhmaNyakarmAvarodhazca sambhaviSyati, ata idaM matprArthitameva dehi / cakriNA vicAritam - jo jattiassa atthassa, bhAyaNaM tassa tattiaM hor3a / buDhe vi doNamehe, na DuMgare pANiyaM ThAi // 2 // 72 Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI tatastena brahmadattacakravartinA tasmai brAhmaNAya "asmadrAjye sarve lokA asmai brAhmaNAya pratidinametadicchAnusAreNa bhojanamekaM dInAraM dakSiNAJca kramazaH prayacchantu" iti rAjamudrAdinAGkitaMpramANapatraM dattam / tatpramANapatraM lAtvA sa brAhmaNaH svasadmA''gataH / prathame dine cakravartigRha evAtisvAdiSThaM bhojanaM bhuktam / tataHprabhRti sa pratyahaM tathaiva bhuJjAna ekaikadInAradakSiNAJjagRhe / itthaDarvatastasya dvijasya (satyAmicchAyAmapi) cakravartigRhe punarbhoktuM samayo yathA nA'yAsIt / yatastasya cakravartino dvinavati-sahasrottaralakSapatnInAmAvAsAdayastAvantaH pRthak pRthagevA''san / punastasya mahAnagarANAM dvispttishsraannyaasn| ekaikasmin sahasrANi lakSANi ca gRhANyAsan / evaM grAma-karbaTamaNDapadroNAdayastasyA''sana, eteSAM madhye tasmai cakravartigRhe punarbhojanA'vasaro yathA durlabho dRzyate, tathaivA'mISAM prANinAM mahatA yatnena sukRtazatayogenaikadA labdhamidaM mAnuSyaJjanma pramAdAdivazAd gataM sat punarlabhyaM kadA'pi na bhavitumarhati / ataH pramAdAdikaM vihAya sarvairapyetadatidurlabhaM labdhaM manuSyatvaM dharmArAdhanena sAphalyamavazyameva neyamiti / 73 Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI 11- atha manuSyatvadaurlabhye pAzakasyadRSTAntaH (dvitIyaH ) tathAhi-asminneva bharatakSetre golakadeze caNakAkhyapure caNakAbhidhaH kazcideko brAhmaNo nivasati sma / tasya caNevarI nAmnI bhAryAsssIt / tau dampatI jainadharmAnurAgiNAvabhUtAm / caNeSvaryAH kukSau sadantaH putra udapadyata / jAtaM tathAbhUtamAlokyA'niSTazaGkayA sA zizordantamatroTayat / ekadA tadgRhe kazcana sAdhurAyayau / sA taM sAdhuM nijasadantaputrajanmaphalamapRcchat / tannizamya sAdhunA tatphalamityAkhyAtama-asau jAtako rAjyaM bhokSyati / tacchrutvA'tihRSTA mAtA pRcchati - he mune ! mayA'niSTazaGkayA'sya garbhAnugo dantastroTitaH / tato muniravAdIt - he subhage ! dantagharSaNAdasau svayaM rAjyabhoktA na syAt, kintvanyaGkaJcana rAjyAsane saMsthApya rAjyabhogI bhaviSyati / tatphalA''karNanena tau nitarAM jahRSatuH / tatastAbhyAM tasya zizozcANakyeti nAma cakrete / I atha sa zizuH krameNa sakalazAstrakalAvijJAnanipuNo'bhUt / mahAjainadharmAnurAgI jAtaH / tato'sau surUpalAvaNyAdiguNaviziSTayA kanyayA saha pitRbhyAM pariNAyitaH / athaitasya cANakyasya bhAryA pitrAlayaM vivAhotsave samAhUtA yayau / tatrA'nyApyasyA bhaginI samAgatA''sIt / tasyAzca dhanAdisamRddhatayA mAtApitrAdikaH sarvo'pi parivAro bahvAdaraM dadau / cANakyapatnI tAdRzI dhanavatI zrImatI nA''sIdato'syAH satkRtistathA nA'kAri pitrAdibhiH / 74 Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI atha vivAhotsavAnantaraM sA nijAlayamAgatya prasaGgavazAtpitrAdivihitA'pamAnaM bhartAramAkhyat / tadAkarNya kiJcidvidUnamanAcANakyazcintayativandyate yadavandyo'pi, yadapUjyo'pi pUjyate / gamyate yadagamyo'pi, sa prabhAyo dhanasya tu // 1 // yasyAsti vittaM sa naraH kulInaH, sa paNDitaH sa zrutavAn guNajJaH / sa eva vaktA sa ca darzanIyaH, sarve guNAH kAJcanamAzrayante DrA tataH pracuralakSmIsamarjanAya videzayAtrAmakarot / sa mArga vrajannevaM pratijJAtavAn / yadi pracuradhanapradAnena nijapreyasImanaHsantuSTiM na kuryAM tarhi mama jIvitamapi mudhaiva / atrA'ntare kazcid brAhmaNo mArge militaH / tamevamapRcchadasau- bho brAhmaNa! kutaH samAgato'si ? tenoktam - pATaliputre nagare nandanAmA rAjA prativarSa me dakSiNAM datte / tAM lAtuM tatrA'haM gatavAn / parantu sa idAnImantaHpurAna bahi yaati| ataH parAvartamAno nijagRhaM vrajAmi / tanmukhAdityAkarNya cANakyaH pATaliputrapuramAgataH / tato rAjasadasi samAgatya zUnyaM nRpAsanamAlokya tadupari samupAvizat / tatropaviSTaM tamAlokya kayAcidrAjadAsyA bhaNitaH- he dvija ! rAja-siMhAsanaM tyaktvA'nyasminnAsane samupavizeti kathite tenoktam - he dAsi! anyadAsanaM darzaya / dAsyA pArthasthamekamAsanaM darzitam / tadupari sa kamaNDaluM sthApitavAn / punastayA tRtIyamAsanaM 75 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI darzitaM, tatrA'pitena pavitrI sthApitA, tatastayA caturthamAsanaM darzitaM, tatra daNDastena sthApitaH / itthaM tayA yadyadAsanaM darzitaM tadakhilamAyattIkRtavAn / ityAlocya saJjAtaroSayA dAsyA balAdutthApya niSkAzitaH sa bahiH / tatrA'vasare tenaivaM sA nigaditAkozena bhRtyaizca nibaddhamalaM, putraizca mitraizca vivRddhazAkham / utpATya nandaM parivartayAmi, mahAdrumaM vAyuriyogravegaH // 1 // __ he dAsi ! mAM tadaiva jJAsyasi / yadA te nandarAjasyedaM rAjyaM grhiissyaamiiti| dAsyoktam- gaccha gaccha, satvaramito'pasara | tvAdRzo raGkaH pratyahamatra dvitrirAyAtyeva / atha cANakyo'pi dAsyA tiraskRtaH sAdhubhASitaM rAjyamantrI bhaviSyatyasAviti smRtvA kasyacidrAjyakArilakSaNAGkitasya puMsaH zodhanAyA'gre cacAla / nandanRpAzritamayUrapAlasya rAjJo nagare samAgatya tApasaveSaM vidhAya mikSituM lagaH / itazca mayUrapAlarAjyAH pUrNacandrapipAsAlakSaNodohadaH samudapadyata, parantutasya pUrtiH kenA'pi kathamapi naa'kaari| ataH sA tadduHkhenA'nvahaM kRzatarA jAtA / tAM tathAvasthAmAlokya rAjA'pRcchat- ayi priye! tava kiM bhavati ? yenedRk kAyaM tava vapuSi dRzyate / tataH sA nijadohadaM tAdRzamagadat / kathitaJca- he svAmin! yadyeSa dohado me pUrNo na bhaviSyati, tarhi mariSyAmi / atra sandehaM mA kArSIH / iti zrutvA rAjJo manasi mahatI cintotpnnaa| tatrA'vasare tApasaveSI cANakyo bhikSArthaM rAjadvAramAgatya tasthau / taMvIkSya rAjA taMprANamat / tenA'pi pRSTaH-herAjan ! tava kIdRzI cintA jAtA, yena vicchAyavadanaH pratibhAsi ? / tadA rAjA tatkAraNaM 76 - Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI rAzyA dohadamAkhyAt / tacchatvA tApasenoktam- rAjan ! yadyasau na pUryeta tarhi jIvadvayasya hAnirbhavitA | rAjA vakti - tattu syAdeva, parantu yathA dohadasya pUrNatAM vidhAya jIvadvayasya rakSaNaM bhavettAdRgupAyaH ko'pyasti cedvada / tadAkarNya tApaso vakti- bho rAjan ! upAyo vartate, paraM tathA karaNe me kiM dAsyasi ? rAjA brUte - he tApasa ! yattvaM prArthayiSyasi taddAsyAmi | punastApasenoktam- he rAjan ! enaM garbhasthaM bAlakaM yadi me dadyAstarhi taM dohadaM pUrayitvA jIvadvayaM rakSAmi / raajaa'pyetdnggiikRtvaan| etacca tatratyakiyatpradhAnajanasamakSe tApaso rAjJA svIkAritavAn, tataH sakAzAtpramANapatramapi lekhayitvA svayaM gRhiitvaan| athaiSa tApaso rAjhyA dohadapUraNAya tRNamayamekaM sadma nirmApitavAn, tadupari candrAMzupAti guptaM chidraM vidhAya gRhAntamadhyabhAge ca rajatasthAlakaM kSIrabhRtaM vihitavAn / paurNamAsyA rAtrau SoDazakalApUrNacandramasaH pratibimbo yadA kRtacchidradvArA tatra sthAlake papAta | tadA tatra suptAM rAjJImutthApya rAjA jagAda-he priye! tava bhAgyayogAtpUrNacandra ihAgato'sti, tamadhunA yatheSTaM piba / rAjyapi dohadAnusAreNa tathA sthitaM sudhAMzuM vIkSya pAtuM lagnA, sA ca yathA yathA kSIrampapau, tathA tathA gRhopari kRtavivaramAvRNot / tataH sthAlasthe kSIre niHpIte vivarasya pidhAnena pratibimbitazcandro'pyadRzyo jAtaH / niHzavaM mayA candraH pIta iti sA rAjJI pramuditA'bhUt / itthaM buddhicAturyeNa mayUrapAlarAjapatnyA IdRzo dohadastenA'pUri / tato dazame mAse zubhamuhUrte'nekoccagezubhagrahe rAjyayogalagne - 77 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI sA putramasoSTa | tasmiJjAte rAjJA mahAmahazcakre | tato dvAdaze'hani pitA tasya dohadAnusAreNa candragupta iti nAma dhRtavAn / itazca cANakyastApasaveSI nAnAdezamparyaTan svarNAdisiddhikarI vidyAmadhigatavAn / athA'nyadA tasmin mayUrapAlarAjanagare punarAgatavAn saH / tatra cA'nekAn bAlakAnekIkRtya bAlakrIDAM kurvan svayaM rAjA bhUtvA kaJcana pradhAnaM kRtvA kasmaicid grAmaM dadate, kasmaicana nagaraM dadAti / kayozcidvAdiprativAdinoAyaM karoti / kaJcana koSThapAlapade niyuGkte / itthaM ramamANaJcandraguptaM vIkSya camatkRtazcANakyatApasaH kaJcidapRcchat- bho! ayaM kasya putro'sti? eSaH zizustasya tApasasyA'sti, yena rAjyAzcandrapAnadohadaH samapUri / tacchrutvA cANakyo jaharSa / tasminnavasare tatrAgacchadgovRndamAlokya cANakyazcandraguptamagadat - mahArAja! tvamadhunA'nekebhyo grAmanagarAdi dattavAnasi / ahamapi tava zubhecchurbrAhmaNo'smi, mahyamapi kimapi dehi / tacchrutvA tasmai candraguptastadgovRndaM dadau jagAda ca vIrabhogyA vasundhareti / tatastaM so'vak-he vIrazizo! tvamehi mayA saha, te rAjyaM dadAmi / ityuktvA taM sArthaM nItvA sa tato'gre cacAla | atha sa cANakyazcandraguptaM bAlarAjaM vidhAya svarNasiddhyupArjitadhanena sainyAni ca kRtvA tasmin pATaliputre pure nandarAjena saha yoddhmupaagtH| so'pi sasainyastadabhimukhamAyayau / jAte ca mitho yuddhe nandarAjastatsainyaM lIlayA kSaNenaiva jigAya | tato naSTe sainye candraguptabAlakena saha so'pi parAjitaH kathamapi kAndizIkamanAH palAyitaH / kiyadUraM pRSThAnugAddhananAya nandarAjato mArge kutrA'pi 78 - Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI guptasthale candraguptaM saMsthApya svayaM tApasaveSaM vidhAya cANakyo jIvitaM rakSitavAn / punastadveSeNa tatra nagare bhikSAmiSeNa mayi parAjite nagare ke kiM vadantIti jJAtumicchuH samAgatya paryaTituM lagnaH / athaivaM kurvannekasyA vRddhAyA gRhAgre tasthau / tatrAvasare tadgRhe dvitrAH zizavaH khAditumupaviSTAH / sA ca vRddhA tebhyastatkAlakRtamatyuSNaM bhojanaM dattavatI / te ca tanmadhye grahItuM karAndadustadA santaptakarAste bhRzaJcakranduH / tatrA'vasare tAnUce sA - re zizavaH ! yUyamapi cANakyavanmUrkhA eva bhAtha / tadAkarNya sa tAmapRcchat-he mAtaH ! cANakyaH kimakarot yena taM mUrkha bhaNasi / sA kathayati- he tApasa ! sa purA'trAgato rAjasiMhAsanamAkrAmat, dAsyA kuTTito bhasitazca / punarAgato rAjJA yuddhayamAnaH parAjito bhUtvA palAyanamakarot / yadi pATaliputra - sImAntavartinRpAn vazIkuryAdAdau tarhi naivaMvidyAvasthA bhavet / ityavimRzyakAritvAtsa mUrkho jAtaH / ete'pi zizavastathA''ceruH / yadyete prAntataH zItaM zItaM samAdAya bhuJjIran tarhi karA naiva dagdhA bhaveyuH / tatazcANakyo'pi tadvAkyAtprabuddhaH parvatanAmAnaM rAjAnaM sasainyaM sArthIkRtya candraguptena saha pracurasainyasamanvitaH prAntikagrAmAnanekAJjitvA svAyattIkRtavAn / pazcAtpATaliputre samAgatya tena sahAyudhyata / tumulaM raNaM kRtvA tamparAjitamakarot / pazcAddayayA nandaJjIvantameva rAjyAnniSkAzya candraguptaparvatarAjAbhyAM saha cANakyo nagaramprAvizat / tatrA'vasare nirgacchato nandasya rathe tatputrImatirUpavatIM taruNImAlokya sa candraguptaH smarAturo nitarAM mumoha / tataH sA'pi kanyA tadrathAdavatIrya 79 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI candraguptarathe samAgatA'bhUt / tato mahatA mahena puraM pravizya rAjyasiMhAsanArUDhazcandraguptaH sukhena rAjyamakarot / tato'ntaHpure kAcana viSakanyA''sIt tAJca parvatarAjaH pariNItavAn / tasyAH karasparzamAtreNa parvatasya sarvAGgaM viSaM vyAptam / tataH sa vyAkulo jAtaH / mriyamANaM tamAlokya cANakyaJcandragupto'vadat- he pitaH ! mitraM mriyeta cikitsAM kuru / tenoktam - vatsa ! maunamAzraya, asya cikitsA nA'sti / yataHtulyArthaM tulyasAmarthyaM, marmajJaM vyavasAyinam / ardharAjyaharaM mitraM, yo na hanyAtsa hanyate // 1 // tataH parvate mRte sati niSkaNTakaM rAjyaM tasya jAtam / tato'nyadA dhImAn sa cANakyo devatAmArAdhya svAnukUlapAtukAn pAzakAnagrahIt / tataH paurAn dhanavato janAn sabhAyAmAhUya ratnairbhRtaM sthAlaM paNIkRtya sa gaditavAn - bho bho lokAH ! zRNuta / asyAM dyUtakrIDAyAM yo jeSyati sa idaM ratnabhRtaM sthAlaM grahISyati, parAjitastu ekaM ratnaM dAsyati, iti tannigaditamAkarNya hRSTvA dhanADhyA dyUtanipuNA lokAstena saha devituM lagnAH / so'pi ratnabhRtasthAlaM lokasamakSaM madhye nidhAya taiH sahA'dIvyat / devA'dhiSThitAste pAzakAH sadaiva svAnukUlA eva patituM lagnAH / itthaM krIDatA tena cANakyena kiyadbhireva dinaiH sarveSAM gRhasthAni ratnAni jagrAha / ko'pi tasmindevane taJjetuM na zazAka / sarve'pi hAritaratnAH zocituM lagnAH / he bhavyAH ! pazyata, yathA gatAni tAni ratnAni teSAM punaradhigatAni na bhavitumarhanti / kadAcitte hAritA janA devasAhAyyatayA taJjitvA gatAni nijaratnAni 80 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI tacchakAzAtpunarlapsyante / parantvetanmanuSyatvaM mahatA kaSTenA'dhigataM yadyAsyati tarhi tatpuna va miliSyati / atodharme yatitavyaM svaibhvyjnaiH| 12-manuSyatvadaurlabhye dhAnyasya dRSTAntamAha (tRtIyaH)tathAhi-yathA kazcidrAjA bharatakSetrIyacaturviMzajAtIyAni dhAnyAni parasparamizritAni kRtvA tatasteSAmekarAziM vihitavAn / tatastena rAjJA kAcidativRddhA kampitA'khilagAtrA gatazaktikA dRSTihInA ekapadamapi gantumazaktA sadaiva lAlayitavaktrA jarjarIbhUtA strI maNitA - bho ! etasmAdrAzeH sarvajAtIyadhAnyAni pRthak pRthak kuru / evaM proktA sA'tivRddhA strI tathA kartuM naiva zaknoti / tathA ye pramAdavazAddharmavimukhA manuSyatvametad gamayanti, teSAM punaretatprAptiratiduSkareti jJAtvA sarvaireva dharma aaraadhniiyH| 13-atha manuSyatvadaurlabhye dhUtasya dRSTAntaM darzayati (caturthaH)tathAhi-jitazatro rAjJo bahavaH putrA Asan / te sarve sukhamanubhavantaH piturAdezakAriNo babhUvuH | tasya rAjasabhAsadanamatiramaNIyaM mahattaramAsIt / tatra stambhAnAmaSTottarazataM nAnAcitrazcitritamAsIt / pratistambhe cA'STottarazatasaMkhyAvanto haMsA vyarAjanta / __ athaikadA rAjJo jyAyAna putro dadhyau- yathA mamA'pi vArdhakyamAgatam, ativRddho'pyasau me pitA'dyApi jIvati, rAjyaM ca bhunakti / - 81 Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI jIvatyasminnahaM rAjyasukhamanubhavituM nArhAmIti kenA'pi vyAjenainamamArayiSyaM tarhyahaM rAjyamakariSyamiti sthirIkRtya sa pitaraM ghAtayitumprayatamAno'bhUt / etatsvarUpaGkathamapi jJAtvA rAjAnaM mantrI vyajijJapat / tadyathA - he rAjan ! ataH kamapyupAyaM kuru, yena rAjakumArasya tavApi ca jIvitaM tiSThet / I tato rAjJA sadasi tamAhUya sa kathitaH - he putra ! ahaM vRddho jAto'smi / yathAvadrAjyakAryamapi kartuM na zaknomi / ataH paraM tathA kartumicchA'pi mama nAsti / atastvAmidAnImeva rAjye'bhiSektumicchAmi / paramasmatkule sanAtanI kilaiSA paddhatirvartate tAM zRNu / etadrAjabhavane'STottarazatastambheSvekaikasmin stambhe ye'STottarazatahaMsA vidyante, tAnaikaikazo'STottarazatavAraM dyUtakrIDayA yo jayati, sa rAjyasiMhAsanamArohati / no cettasya vighnAni jAyante / uktasaMkhyAyA apUrtI madhye pAzakAnAM viparItapAte tu pUrvajitAnyakhilAnyapi yAsyanti / uktA tAvatI saMkhyA punarAditaH pUraNIyA bhaviSyati, itthametatkRtyaM satvaraM vidhAya rAjyamidaM gRhANa | paramevaM kRtvA rAjyaprAptiratiduSkarA vartate / kadAcitko'pi devasAhAyyayogena tAMstAvadvAraM vijitya rAjyamApnuyAdapi, dharmeSvanupArjiteSu yo hi mahatA yatnena prAptamidaM manuSyatvaM gamayati tasya janmazatairapi koTiyatnairapi punarlabdhaM tannaiva bhavatIti matvA bhavyajIvairdharmopArjanamavazyameva kartavyam / pramAdo hi tatra manAgapi na vidhAtavyaH / 82 Mo Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI 14-atha manuSyatvadaurlabhye ratnasya dRSTAntamAha (paJcamaH)___ yathA-tatra vasantapuranagare dhanADhyo dhanA'bhidho vyavahArI nivasati sma / tasya paJca putrA Asan / ratnaparIkSaNazAstre ca tasya dhanazreSThino mahAn parizrama AsIt / atastatparIkSAkaraNe'sAvadvitIyo'bhUt / dhanA''dhikyAdasau mahArhANi ratnAnyanekAni krItvA gRhe rakSitavAn / ata enaM sarve lokA ratnasAra iti kathayanti sma / yAni yAni divyAni ratnAni yasya kasyacitpAH so'pazyattAni sarvANyakrINAt / tadarthamasyopari strIputrA bhRzaM kupyanti sma, tathA'pi suratnakrayaNAtsa naiva virarAma / tAni ratnAni lohamayyAM peTikAyAM nikSipya sA'pi peTikA kozAlaye surakSitA'kAri / tatraiva sa sadA suSvApa / kasyA'pi tasya vizvAso nA''sIt / tatrAlaye putrAdInAmapi gamanA''gamane na bhavataH / kadA'pi tadAlayaM sa nA'muJcat / athaikadA'tyAvazyakakAryavazAdanyatra gatavantaM taM jJAtvA tatsutAstAni sarvANi suratnAni vicikriyuH / tAni lAtvA te'pi vaidezikA nAnAdizAsu gatavantaH / gRhAgataH satatrAlaye kapATodghATanamAlokya khidyan bhAryAmapRcchat - bho bhArye ! ratnAni kathaM na dRzyante? tayoktam- putraistAni vaidezikAnAM haste vikrItAni / tadAkarNya sa bhRzaM pazcAttApamakarot / tena kiM syAt / nAnAdikSu gatAni tAni ratnAnyasya punaradhigatANi duSkarANi santi / kadAcid daivayogena devasahAyyAdinA tAni ratnAnyapi tena punaradhigantuM zakyante, paraM dharmaM vinA yasyA'tidurlabdhamidaM manuSyatvaM gacchatitena pazcAttApaMzatazaH kurvatA yatamAnenA'pi 83 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI tatpunarlabdhuM naiva zakyate / ato dharme samudyatitavyaM bhavyaiH sadaiva / 15-atha manuSyatvadaurlabhye svapnasya dRSTAnto darzyate (SaSThaH)tathAhi-pATalipurAtkalAkuzalo mUladevo rAjaputrodyUtavyasanAtpitrA parAbhUto nirgato guTikAkRtavAmanarUpo'syAmavanti puryA nivasati sma / sa ca dvisaptatikalAvijJAnavAnasti / tathA sakalajanacittAlAdanakaro'sti / tatraiva nagare devadattA'bhidhAnA gaNikA rUpalAvaNyatAruNyA''diguNayogAdadvitIyA vartate / tasyAM sa kumAro rAgIbhUya divA'nizaM tadantika eva tiSThati / kSaNamapi sudhArasamRtkumpikAM svAdiSThamiva tAM kuzIlAmapi na jahAti / yataHyA vicitraviTakoTinighRSTA, mdymaaNsnirtaatinikRssttaa| komalA vacasi cetasi duSTA, tAM bhajanti gaNikAM na viziSTAH athaikadA tasyA gRhe kazcidacalA'bhidho vyavahArI samAgatya kumAraM tatrA''sInamapazyat / tatrA'vasare dvayorapi vyavahArikumArayomitho vAdaprativAdo jajJe / tadanusa mUladevo cUtavyasanIbabhUva / tena tanmAtrAkkayA sa mUladevo nisskaasitH| tato bhikSuveSaM vidhAya sa dezAntaramacalat / grAmAnugrAmaM paryaTana sa dinatrayAnantaraM kasyacittaTAkopakaNThamekaM saMnyAsino maThamapazyat / tatraiva gatvA rAtrau ziSye. tatrA'rdhanidritaH sa rAtrizeSe SoDazakalApUrNa candrampItavAniti // 1 // 84 Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI | svapnaM dRSTavAn, pazcAjjAgRtaH sa tAdRzasvapnena manasA jaharSa / tatraiva tatpArzve suptaH kazcana tanmaThapatiziSyo'pi tadA tAdRzameva svapnamapazyat / prabhAte ca ziSyastatsvapnaphalaM gurumapRcchat / guruNoktamIdRzasvapradarzanAdadya te godhUmasthUlaroTikA ghRtAktA saguDA miliSyati / tadAkarNya mUladevo dadhyau, mama tu viziSTameva tatphalaM kimapi I bhaviSyati / tata utthAya sa ziSyo bhikSAyai nagarAntaH prAvizat / tatra ca kasyAzcit striyA mRtavatsAyAH santatijIvAtave kazcidbhikSuko mAntriko'vadat- he mRtavatse ! tvametadardhaM godhUmacUrNakRtAM karapaTTikAM nirmAya tAJca ghRtAbhyaktAM vidhAya tAM saguDAM bhikSave dehi, tataste santatirjIviSyati / taddine sA mRtavatsAdoSApanodanakRte tathA kRtavatI, punaH kasyacidbhikSorAgamanaM pratIkSamANA''sIt / daivayogAtsa ziSyastadgRhaM gatavAn / tadA sA tasmai tAM ghRtapUrNAM godhUmasthUlakarapaTTikAM saguDAM dadau / taddine yathA kathitaM guruNA tathaiva tenApi labdhamato hRSTo gurormAhAtmyaM loke jalpan gurvAntikamAgAt / itazca so'pi mUladevastanmaThAnnirgatya kasyacana mAlAkArasya vATikAmAgatya taJca prasAdya tatpradattaphalapuSpAdikamAdAya naimittikAlayamAsAdya taizca phalapuSpAdibhistamabhyarcya nijasvapnaphalamaprAkSIt / naimittiko vakti - he bhAgyazAlin ! adyatanAddivasAtsaptame'hani tava rAjyaM miliSyati, tatrA'saMzayaM viddhi / etatsvapnasyaitadeva phalaM bhAvIti tathyaM vacmi / tadAkarNya sa jaharSa / tato dinatrayAdabhuktasya tasya bubhukSA jAtA / tena sa grAmamadhye 85 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI bhikSArthaM praviSTa: / kenacicchaddhAvatA tasmai yogyampracurambhojyaM dattam / tadAdAya taTAkopari snAnAdikaM vidhAya yAvadoktumaicchat tAvattatra tadbhAgyayogAnmAsakSapaNaH kazcinmuniH pAraNAyai samAyAtaH / tato mahatA harSeNa sa tasmai tatprAsukaM bhojyaM dadau / gate ca tasmin svaM satpAtradAnena dhanyamamanyata / pazcAtsvayamapi tadabhuGkta / tatrA'vasare vanadevatA pratyakSIbhUya tamavocata - he bhavya ! tvayA'dya sAdhave dAnaM dattam, anumoditaJca, atastuSTA'haM te varaM dAtumihAgatA'smi / ata Ipsitakimapi yAcasva, yatte dadAmi, tenoktam- he devate ! yadi tuSTA kimapi me dAtumIhase tarhi rAjyAdikaM dehi / tadevaMdhannANaM khu narANaM, kummAsA huMti sAhupAraNae / gaNiaM ca devadattaM, rajjaM ca sahassaM ca hatthINaM // 1 // tayoktam- he bhadra ! mayA tatte dattam / ityuktvA sA'dRSTA'bhUta / itazca saptame divase saMjAte tatratyarAjJo'putrasya maraNe pradhAnairvihitAni paJcadivyAni gaja-turaga-chatra-cAmara-kalaza-lakSaNAni saJjAtagItanRtyAdimahotsavapuraHsarANi sakalaM puraM bhrAntvA yatra mUladevaH supta AsIttatrAgatya gajarAjastatkaNThe mAlAM nyadhAt / athena heSitam, chatraM tadupari dhAritam, cAmaro vIjitaH, kalazastamabhiSiktavAn / tataH sarve lokA jayajayazabdaM kurvantastaM gajArUDhaM kRtvA rAjamandiramAnIya rAjyasiMhAsane sthApayAmAsuH / ___atha mUladevo rAjA taM ziSyamAkArya papraccha - kiM bhoH ! tadeva svapnaM dRSTvA mayA rAjyaM labdham / tvayA punaH kathaM roTikAmAtra mprAptam ? / ziSyeNoktam- rAjan ! svapaikye phalabhedaH kathamabhUdAva86 - Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI yorityahaM no vedmi / sa vakti- sAdho ! svapraikye satyapi gurubhedAtphalabhinnatA'bhUt / yato hi loko gurvanusAri jJAnamadhigacchati, phalaJca bhaktyanusAri labhate / iti mUladevarAjJo vAkyamAkarNya tatsvapnaM punarlabdhukAmena sa saMnyAsiziSyo'nekavAraM tatraiva suSvApa / punaryadi me tAdRzaH svapno bhaviSyati tadA tatphalaM tameva nimittajJaM pRSTvAhamapi rAjyaM lapsya iti dhiyA, parantu tatsvapnastasya bahudhA yatamAnasyA'pi punarnaivA'bhUt / sarvathA duSprApo'pi tAdRzaH svapno devatAdyanukampanavazAlloke prAptuM zakyate, kintu yadidaM mAnuSyaM mahatA puNyanicayenA'dhigataM bhUtvA mudhA gacchati tatpunaH sahasrazo yatne kRte'pi punarlabdhaM na bhavitumarhatIti vicintya bhavyairjanairdharme pramAdaM vihAya sadaiva yatitavyamiti / 16 - manuSyatvadaurlabhye cakrasya dRSTAntaM darzayati (saptamaH ) - tathAhi - indrapure nagare indradattAbhidhAno rAjA vartate, tasya dvAviMzatiputrA santi / athaikadA bahirgacchan rAjA pradhAnaputrImatiI rUpavatIM taruNImAlokya tasyAmAsakto'bhavat / pazcAnnijamantriNamAkArya tatputrIM yayAce / tato mantrI rAjJe putrImadAt / rAjA ca tAmpariNIya durdaivayogAttatkAlameva tAmatyajat / tena sA daivaM nindantI svazIlaM rakSantI pitrAlaya eva tasthau / | punarekadA tenaiva pathA nirgacchadrAjA tAmparityaktAM RtusnAtAmaTTAlikAyAM gavAkSasannidhAvupaviSTAM nijapatnImapazyat / tatrA'vasare 87 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI rAjJA pRSTaH kazcidevamavadat - he mahArAja ! iyaM mantriputryasti, yAM pariNIya bhavAn tatyAja / tacchrutvA sarva smRtvA tadrAtrau tasyA antike sthitvA tAM kAmaM sukhayAmAsa / tadaiva bhAgyayogena kazcitpuNyavAJjIvastasyA garbhe'vatatAra | jAte ca prabhAte rAjA tAmApRcchya nijAlayamAgAt / sA'pi sarvaM naizikaM nRpAgamanAdivRttaM mAtaramavadat / tanmAtA ca tatsvarUpaM mantriNamavocata / tadAkarNya hRSTa: sa mAsatithivArAdikaM sarvaM likhitvA tatpatraM surakSitavAn / / ___ atha dazame mAse sA zubhe lagne gurvAdigrahagaNe tuGgatAGgate putramprAsoSTa | tasya nAma surendradatta iti paprathe / sa zizuzcandrAMzuriva samedhAJcakre | yadA so'STavarSIyAJjAtastadA kalAcAryAntike paThituM lagnaH / asau ca guroH pArthe vinayena taduktaM sarvamapi papATha | tasyaiva kalAcAryasya nikaTe tadanye'pi dvAviMzatirAjaputrA rAjJA preSitA Agacchanti, paraMte samuddhatA mandadhiyo nirbhIkAH kimapi na peThuH / yadA kalAcAryastAn nirbhartsayati zikSate kimapi vA tadA te'pi taM rAjaputratvAnnetrakoNaM darzayanti / guruzikSAH kA api na manyante / sadaivAvinayenaiva vartante / tadA gururapi tAnayogyAna matvA teSu mandAdaro babhUva / surendradattastu buddhitaikSNyAd bhavitavyayogAcca sampUrNakalAsu sakalAsu vidyAsu cA'dvitIyo vicakSaNo jAtaH / rAdhAvedhanakalAyAntusa mahAnipuNaH kRtastena gurunnaa| tataH pradhAnastasmai kalAcAryAya satkArasammAnAdarapUrvakaM pracuradhanAdikaM dadau / itazca mathurAnagaryAM jitazatro rAjJazcatuSpaSTikalApravINA bhartRsenA kvacinnivRttItyaparAbhidhAnA kanyA vartate / tAccaikadA mAtA SoDaza 88 Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI zRGgArasajjitAM vidhAya kauzeyA'tisUkSmazATikAM paridhApya sadasi pituH pArthamapraiSIt / tAmAgatAM varayogyAM putrI jJAtvA rAjA tAmapRcchat - he vatse ! tvaM madicchayA svecchayA vA variSyasIti brUhi ? / iti rAjJaH prazUmAkarNya jagAda-he tAta! yo rAdhAvedhaM sAdhayiSyati tameva variSyAmi | iti putrIvAkyaM nizamya rAjA pradhAnAdiparivAraiH saha tAmAtmaputrI zubhadivase tadarthamindrapuranagare preSayAmAsa / tAmAgatAmAkaryendradatto rAjA tasyai nivAsAya saptabhUmikaM ramaNIyaM bhavanaM dattavAn / anyadapi yathocitaM svAgataM vyadhAt / atha rAjakumAryA sahA''gatena mantriNA tatratyarAjAnaM pratyuktam - he rAjan ! tava bahavaH zubhAH kumArA guNavantaH zrUyante / ataH kanyaiSA svayaMvarA'tra mama rAjJA preSitA / asyAzcedRzaH paNo vidyate / yathA-yo hi rAdhAvedhaGkariSyati, tamahaM variSyAmIti / ataH satvarametatsampAdya nijaputreNA'syAH pANipIDanaM kAraya / tata indradatto rAjA nijapure sarvatra tanmahotsavaM vyadhatta / atyuttamaM svayaMvaramaNDapaM nAnAcitrAdyalakRtaM racayAmAsa | madhye ca rAdhAvedhAya mahAnekaH stambhaH sthApitaH / tasya mUrdhni sthApitAni catvAri cakrANi praguNAni tAvanti caiva viparItAni bhramanti / teSAM madhyagA rAdhA nAmnI puttalikA kRtA / tasyA vAmanetraM kANamakarot / stambhopari tAnyaSTacakrANi tathA'tiSThipat / yathA teSAM madhyago bhUtvaiva bANo rAdhAcakraM vidhyet / adhazca tadabhimukhaM santaptatailabhRtaM lohakaTAhamamuJcat / tasmin dRSTvaiva dhanurdhareNa lakSyaM bhedyam / itazca divyAmbarA mahArharatnAbharaNA'laGkRtA sA rAjakumArI 89 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI paJcavarNasurabhikusumamAlAM nijapANipallave dadhAnA vayasyAbhiH saha tatra svayaMvaramaNDape samAgatya tasthau / sarve ca rAjaputrAH paurajanaiH saha dhRtojjvalavasanA''bharaNAstatrAgatAH svasvayogyamAsanamalaJcakruH / indradattarAjA'pi pradhAnAdinijamaNDalyA saha tatrAjagAma / tata ekaikazaH kumArA dhanurbANadharA rAdhAcakraM veddhuM lagnAH, parantu kiyantaste cakradvayaM vivyadhuH kiyanta ekameva, anye cakratrayam, kazciccatvAri kecana paJcacakrANi kazcana SaTcakrANi ca vivyAdha / itthaM teSAmeko'pi kumAra ekadaivaikenaiva bANena taccakrASTakamAvidhya madhyasthAM rAdhAM veddhuM yadA na zazAka, sarve ca kRtaprayatnAste dvAviMzatirAjaputrA vicchAyavadanA hatAzA abhUvan / tadA rAjJo mahatI cintA jAtA / yathA 7 aho ! mamaiteSAM putrANAM zauryAdiguNagaNamAkarNya svayaMvareyaM rAjakumArI mama sabhAmAgatA'sti / tasyAzca paNaH kenA'pi matputreNa nA'pUri / seyamito yadi parAvartsyati, tarhi jagati mamA'pakIrtirmahatI bhaviSyati / itthaM zocantaM vicchAyavadanaM rAjAnaM mantrI jagAda - he prabho ! mA zocIH punastavaikaH suputro vartate / so'vazyametatsAdhayiSyati / rAjJoktam-ko'sti saH ? tatrA'vasare pradhAnena tatpatrampradarzitaGkathitaJca pUrvajAtaM vivAhAditatputrajanmaparyantamakhilaM vRttm| patradarzanena tatsarvaM manasi smRtvA tenoktam - samAnayatu tamaMtra / T tadA nRpAdezena tatrAgataH surendradatto yathAvidhi pitarampraNamya tatsAdhane prAvartata / kalAkuzalaH sa tadAnIM dhanuSi bANaM saMyojyoparikRtahastastailabhRtakaTAhamadhye vIkSamANo bhrAmyaccakrapratibimbamabhi 90 Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI lakSya tadaivaikenaiva bANena sarvANi cakrANi vidhyan rAdhAputralikAyA vAmAkSi vivyAdha | tadA sarve lokA mudamAvahantastaM tuSTuvuH / sA ca rAjaputrI tasyA'dhikaNThaM varamAlAM nyadhatta / sarve lokA mudA tadA jayajayArAvaM vitenuH / tataH pANigrahaNe kRte tayA saha bhogaM bhuJjAnaH surendradattaH pitRdattaM rAjyamApa / te ca dvAviMzatirAjakumArAH zaizave vinayAdiguNavihInA vidyAM na petuH kalAzca na zizikSire'to rAjyamalabhamAnAH pazcAttApameva cakruH / kadAcittAdRzairapi tairdaivabalena tadapi sAdhyeta, parantu yaH pramAdAdivazago bhUtvA'tidurApamidaM mAnuSyaGgamayati tasya punastallAbho durlabha eveti jJAtvA sarvairapi jJAnaM lbdhvaadhrmeprytitvymiti| 17-atha manuSyatvadaurlabhye kUrmasya dRSTAntaM darzayati (aSTamaH)tathAhi-kasmiMzcillakSayojanapramANe hade mahAnekaH kUrma AsIt / sa caikadA devayogAtsamIraNena jambAlajAlA'varodhe dUrIkRte'dRSTapUrvaJcandramaNDalamAlokya kutUhalAkrAntamAnaso nijaparivArAn taddarzanAya samAhvAtumanyatrAgacchat / kiyatsamayAnantaraM taiH sahAgataH sa kUrmastatra punarjambAlajAlA'varuddhe sati bahudhA yatamAno'pi tannaivA'pazyat / tathaiva dharma vinA manuSyatvamidaM yasya yAti tasya punastadadhigataM naiva bhavati / ata etatsarvairdharmopArjanenaiva sArthakyaM neym| - 91 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 - atha mAnuSyadaurlabhye yugasya dRSTAntamAha ( navamaH ) - tathAhi- tasmiMstiryagloke lavaNAdaya uttarottaradviguNitA asaMkhyAtA dvIpasamudrAH santi / teSvantimaH svayambhUramaNAkhyA'rdharAjapramANasamudro'sti / tAvaddezAvasthitasya tasya pUrvadikprAnte yugaM sthApayitvA tacchidre yadi kazcitsvayambhUramaNasya pazcimadigbhAgasthitaH kIlakaM kSipe, tadA tatkIlakaM yathA tatprAgdigavasthitayugacchidre praveSTuM na zaknoti, tathaiva dharmaM vinA vRthA gatametanmanuSyatvaM punaH prAptuM ko'pi na zaknoti / ataH sarvairdharma ArAdhanIyaH kSaNamAtramapi tatra pramAdo naivA''netavyaH / sUktamuktAvalI 19 - atha manuSyajanmadaurlabhye paramANoH dRSTAntamAha ( dazamaH ) - tathAhi - yadi kazcitparAkramI devo mahAzailastambhamaJjanavapiSTvA taccUrNaM kutracitpAtre saMmIlya punastanmeruzikharamAruhya nikSipet, tadanu dazadikSu vikIrNAnAM teSAmparamANUnAM punarekatrIkaraNaM yathA na sambhavati, tathA dharmaM vinA vRthA yAtametanmanuSyatvaM punaH prAptuM sarvathA'sambhavIti matvA dharma ArAdhanIyaH / OM 3 - atha sajjanaviSaye sadaya mana sadAI duHkhiyAM je sahAI, parahita mati dAI jAsa vANI miThAI / 92 Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI guNa kari gaharAI meru jyuM dhIratAI, sujana jana sadAI teha Ananda dAI // 13 // iha khalu yeSAM manasi sadaiva duHkhinaH prANino darzanAddayotpadyate / ye ca jagajjIve bandhutAM vahanti / parahitaratacetaso vilasanti / yeSAM vacanaM I miSTataraM tathyaM lokadvayapathyamasti / nivasanti ca yeSu sarve sadguNAH / etAdRzA dhIrAH sajjanAH sadaiva sakalaJjagataM sukhayanti || 13 || jar3a durajana loke dUhavyA doSa deI, mana malina na thAe sajjanA teha teI / drupada - janaka putrI aMjanA kaSTabhoge, kanaka jima kasoTI te tisI zIlayoge // 14 // punastAneva varNayati - jagati durjanairatidUSitA api manAgapi na khidyante / na vA tebhyaH kimapi te druhyanti / kevalaM draupadIsItA'JjanAdivat sarvamapi khalakRtaM kaSTaM sahamAnAH satpuruSA nikaSopalaghRSTAkanakAni ivA'titarAM bhAnti zIlayogAt ||14|| 20 - atha sajjanatopari draupadyAH prabandhaH tathAhi-tatra hastinApure pANDo rAjJo yudhiSThirabhImA'rjunanakulasahadevAH paJca putrA Asan / paJcAnAmapi draupadyekA bhAryA''sIt / teSu yudhiSThiro rAjyabhAgabhUt / pANDorjyAyAn bhrAtA dhRtarASTra AsIt / tasya duryodhanapramukhAH zataputrA Asan / teSu duryodhano mahAkapaTakArI krUrakarmA'bhUt / amI ca kauravanAmnA prathante / te paJca bhrAtaraH pANDavA ityucyante / 93 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI athaikadA duryodhano durdhiyA saralamatikaM yudhiSThiraM dyUtakrIDAM kartuM vijJaptavAn / nirmalAtmA dharmarAjo'pi tadvacaH svIcakre | tataH sabhAyAM tau yudhiSThiraduryodhanau rantuM pravavRtAte / khalIyAn duryodhanaH prathamameva kapaTena svAnukUle'kSe patite taJjitvA tadIyamprAjyaM rAjyamagrahISTa | rAjye hArite punardIvyatastasya vasanA''bharaNAdIni paNIkRtAni kapaTalIlayA''tmAnukUlamakSAn nipAtya so'pya'grahIt / itthambhavitavyayogAtpANDusUnudraupadImatipreyasImapi hAritavAn / tataH paJcA'pi bandhUMstAna rAjyaM tyaktvA vane nivasitumAdiSTavAn duryodhnH| atha te'pi tadaiva vanAya pratasthire / tatrA'vasare draupadyapi taiH saha cacAla / tasmin samaye durthIduryodhano duHzAsanamuvAca-bho bhrAtaH ! iyamapi draupadI pANDavAjjitA mamaivA'bhUdata enAM yAntImavarodhaya / tadAdiSTaH sa tatpArdhamAgatya tAmevamavAdIt - ayi draupadi ! tvamasmAbhirjitA'si pANDavAnugAminI kathaM bubhUSasi ? nivartasva, asmAkampreyasIbhUya sukhaM bhukSva, ityudIrya kacagrAhaM tAM duryodhanAntikamAnItavAn / tatra sthitAM tAM duryodhana Uce - he sundari ! tatra kintiSThasi ? mama vAmAGkAdhirohiNI bhava / vajrAyitaM tadAkarNya diGmUDhA sA tatraiva maunamAzritya tasthau / atrA'vasare duHzAsana utthAya tasyAzcIramAcakarSa, paraM mahAsatIzIlamAhAtmyAttatkSaNaM tadaGgAni zAsanadevatA vastreNa samAvRNot / AkRSTe'pi duHzAsanena tadvastre lokairanAvRtaM tadaGgamnA'loki / itthaM sahasrazo duHzAsanastadvasanamAkRSTavAn / devatA ca navanavairvasanaiH samAvRNot / kimadhikaM buve, yAvanti vasanAni tenA''kRSTAni tAvanti zAsanadevyA tasyai 94 - Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI pradattAni / ityAzcaryakarIM camatkRtiM pazyantaH sarve sabhyAstAM prazaMsanto rAjAnamanunIya mocayAmAsuH / tatastanmuktA samAgatya pANDavaiH saha saGgatA'bhavat / satI - draupadIzIlaprabhAvAdeva pANDavAnAmiyatI mahatI yazaHkIrtirloke vistRtA / aho ! svAGgAdvastrA''karSaNAdiduHsahamAnA sA draupadI manAgapi sajjanatAM na jahau / manasi mAlinyamAnIya tasmai duryodhanAya no cukopa / enAM kathAmAkarNayadbhiranyairapyevameva kartavyam / 21- punarapi sajjanatopari aJjanAyAH prabandhaH - iha hi bharatakSetre sAgarasamIpe dantiparvatopari mahendrA'bhidhAnanagaramasti / tatra mAhendranAmA vidyAdharo rAjA'sti / tasya sundarInAmnI patnyasti / tasyAH kukSezzataputrANAmupari putryekAJjanAsundarI samutpede / tAmudvAhyAmAlokya tatpitrA'nekeSAM vidyAdhararAjakumArANAM citrANi samAnIya tasyai darzitAni / tatra hiraNAbhavidyAdhararAjasya sumatikukSyudbhUtavidyutprabhakumArastathA vaitADhyaparvatIyA''dityanagarIyavidyAdhararAjaprahlAdasya ketumatIkukSijAtaH pavanaJjayakumArastasyA anurUpa AsIt / etau vidyAvantau guNavarau rUpalAvaNyadhanasampannau staH / tadA rAjA mantriNamapRcchat-bho mantrin ! anayormadhye katarasmai kanyA deyA ? / mantrI vakti - he rAjan ! vidyutprabhastvaSTAdazavarSANi jIvito bhUtvA mokSaM yAsyati / iti naimittikoktaM zrUyate / ato dIrghAyuSe pavanaJjayakumArAya kanyAM dehi / ityAkarNya sA'JjanA 1 95 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI cintayati - vayaH svalpamapi pathyaM bhavati, takraM ca pracuramapi kSIratulyaM yathA na bhavati, tathA svalpajIvinA'pi caramazarIriNA vidyutprameNa saMyogaH zreyAnasti / paramIdRzaM bhAgyaM mama nAsti / yena tatsamAgamo jAyeta / pavanaJjayo dIrghAyurbhUtvA'pi yadi kusaGgatikArI bhavettarhi mahAduHkhinI syAmityAdi vicintayantI kiJcidvicchAyavadanA''sIt saa'nyjnaa| itazca mAhendro rAjA pavanaJjayakumAreNa saha tasyA vivAha nizcitavAn / prahlAdarAjo'pi kanyAyArUpaguNAdikamAkarNya svaputrasya yogyA'JjanAsundarItimanasyavadhAritavAn / punaH svaputrAya tAmaJjanAsundarIM yayAce / tata ubhAbhyAM pradhAnAdijanampreSya dinAvadhAraNaJcakre | tatrA'ntare pavanaJjayaH prahasitanAmAnaM nijamitramevamAkhyat-bho mitra! mama pariNayanamaJjanAsundaryA saha nirdhAritavAn pitA | sA kIdRzI vartate? tvayA sA dRSTAsti / so'vak-bho mitra! sAtvapsaraso'pyadhikA vartate rUpalAvaNyAdiguNaiH / tasyAH saundaryasampattiguNAMzca kavayo'pi yathAvadvarNayituM naiva kSamante / itthaM tatprazaMsAM vayasyamukhAdAkalayya so'vAdIta- bho vayasya ! udvAhadivaso dUre vartate / tAvadeva tAM vIkSitumutsukaM mama mano bhRzaM vartate / kenA'pyupAyena tatsAdhaya / tatastena saha pavanaJjayo nizyaJjanAsundarInivAsamandirametya gavAkSajAlena tAM vIkSamANau tasthatustAvalakSitau / tatrA'vasare kAcidvasantatilakA nAmnI dAsI tAmevamuvAca-ayi svAmini ! tava pavanaJjayaH patiH syAditi dhanyA'si / punarmizrakezI sakhI tAmUce - are! caramazarIramapi vidyutprabha kumAraM vihAyA'nyaM varaM kiM varNayasi? 96 - Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI tvakimapi na jAnAsi / nUnamanena mugdhA pratibhAsi | sa svalpAyurapi mama svAminyA yogyo'sti / taM muktvA'nyaM varNayantIM tvAmahaM mUrkhAmeva vedmi | yaduktam-sudhA svalpA'pi pItA sukhakArI bhavati / hAlAhalaM tu yatheSTamapi klezapradameveti kiM na vetsi ? yadevaM brUSe tilake / tayorevaM vArtAmAkarNya pavanaJjayo dadhyau - nUnamiyaM vidyutprame raktA'sti / anyathA taMstuvatI sA nivAritAsyAditi jvalatkopAnalaH sa kozAtkhaDgamAkRSya "yecchati manasA vidyutprabhaM varaM tasyA anenA'sinA zirazchinadmi," ityabhidadhadyAvattAmpratyadhAvat, tAvat prahasitena hastaM dhRtvA vAritaH / kathitaJca- he mitra ! avicArya kiJcikIrSasi ? satyaparAdhe'pi strI kadA'pi naiva hanyate / asyAH sampUrNA''zayo yAvanna jJAto'sti tAvadasyai daNDandAtuM nArhasi / ityAdimiSTavAkyaistamupazAntakrodhaM vidhAya tAvubhau nijasthAnamAjagmatuH / tatastAmuddoDhuM pavanaJjayo naicchat / prahasito bahudhopAyena tampratibodhya susthiramakarot / punaH samAgate vivAhadivase mahatA mahena pavanaJjayakumArasyA'JjanAsundaryAsaha vivAhojAtaH / mAhendrarAjo bahumAnaM dadau tasmai jAmAtre | tataH kiyadinAnantaraM prahlAdarAjo varavadhUbhyAM saha saparivAraH svapuramAgAt / tatra ca tasyai saptabhaumikaM ramaNIyamAvAsaM dadau / pavanaJjayastu gRhAgatAyAstasyA mukhavIkSaNamapi kadApi nAkarot / bharcA parityaktA sA'pi zokAkulA manasi dadhyau - mayA bhavAntare yathA''caritaM tathA'tra bhave bhujyate / kRtakarmANi bhogAdeva 97 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI kSayantItyAdivicArasAreNa manasi dhairyaM vidadhatI nijazIlaM rakSantI kAlamagamayat / athaikadA rAvaNaH pAtAlalaGkAsvAminaM varuNaM vijetuM nijadUtamukhAt prahlAdanRpamevamAkhyat / tadyathA-mayA varuNena saha yoddhavyamasti, ataH sasainyena tvayA'vazyamatrA''gantavyam / iti rAvaNAdezamAkarNya rAvaNAdezakArI prahlAdaH sasainyastatra gamanAya samudyuktavAn / tatrAvasare pavanaJjayenoktam- he pitaH ! etadarthaM tvayA kiM gamyate ? | ahameva tatra gatvA rAvaNavairiNaM varuNaM vijitya satvaramatrAgamiSyAmi / tataH pitrA''diSTaH sa sajjitasainyo mAtaraM namaskRtyA'JjanAM tu krUradRkkoNena kiJcidvIkSamANaH pratasthe / tathA tayoktam - he nAtha ! mayA kimaparAddhaM yena tvaM mayi ruSTo'si ? | sarve tvayA''lApitAH / mayA saha kathaM na brUSe ? ahaM niraparAdhA'smi / mayi prasIda, tava pathi kuzalaM vartatAm / tathA kAryasiddhiM vidhAya satvaramihAgaccheritthaM kalyANaM vaco bruvANAM tAmagaNayanneva so'calat / tato'JjanApi daivadoSaM dadAnA pativirahAdatiduHkhinI nijAvAsamAgatA / itazca prasthitaH pavanaJjayo'pi sandhyAsamaye mAnasasarovaropari saparivArastasthau / tatrAvasare kAJcidviyoginImatiduHkhinIM puraHsthitAM, tantujAlamaznantIM, zItamapi dahanaM manyamAnAM candrikAmapi tApakarIM pazyantIM, karuNamatyuccai rudatIM, vidUre prANanAthaM vIkSamANAM cakravAkIM so'pazyat / tAM tAdRzImAlokya sa manasi vyacintayat / aho ! iyaJcakorI sakale dine patisaGgatA tatsukhamanubhavati, kevalaM rAtrAveva pativiyuktA yadyevaM duHkhambhajate, tarhi AjanmaparityaktA matpatnI 98 Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI kIdRzI duHkhinI syAt ? / adya gamanasamaye tayA bhaNito'pi nAhaM kimapyUce | sA kathamAtmAnaM dhartuM zakSyati ? virahapIDitA sA mahAduHkhamanubhavantI nUnaM mrissyti| itthaM pazcAttApamAnaMtamprahasito'vak / he mitra! tvaM pakSito'pi nikRSTo'si, tvatpariNayasya varSANAM dvAviMzatirjAtA | kadApyekadA sA tvayA''lApitApi na / tvadviraheNa nUnaM mriyamANA vartate / tasyAH ko'pyaparAdho nAsti / he mitra ! idAnImapi tatra gatvA tAmAthAsaya / tato nijAbhipretaM mitravAkyamAkarNya sarvairapyalakSitaH sa prahasitena sAkaM tasyA AvAsamAgatavAn / tatra virAhAturAMtAmAvAsya RtudAnaM dattvA pazcAccalitaM tamavAdItsA - tvametad guptaM sarvaM vidhAya gacchasi / mAtA te mAmapavadiSyati / ato me nijanAmAGkitamudrikAM dehi / mAtaraM militvA punaryAhi / tacchrutvA mudrikAM dattvA tenoktam - ayi priye ! enAM gRhANa | ahamacirAdAgamiSyAmi kA te bhItiH ? / ityAlapya sa zibiraM prAptaH / sApi RtusnAnAttaddina eva divyaM garbha dadhAra | tato'nvahaM garbhavRddhimAlokya vazurAdiparivAro dadhyau - aho ! iyamme kulaGkalaGkitamakarot / asyA bhartA tu dvAviMzativarSamadhye ekadApi na militaH / kathamiyamantarvatnI dRzyate ? nUnamasatI jAtA | tata etatsvarUpamaJjanAmapRcchat / sA tadidane yathA bhartA zibirAdAgatya svanAmAGkitAM mudrAM dattvA pazcAd yodbhumacalattathA sarvamAkhyat paraM tadvacaH ke'pi na menire / sarve ca lokAstAM nirbhaya' gRhAnniSkAzayAmAsuH / tato niSkazitA sA pitRsadma samAgatA / te'pi tatsvarUpaM - 99 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI vidantastAM kulakalaGkinIM manyamAnA nirbhartsya gRhAnniSkAzayAmAsuH / tataH sarvato niSkAzitAJjanAsundarI vanamAgatya kutrA'pi tasthau / tatraiva kutrApi gahvare putramasoSTa / athaikadA tenaiva mArgeNa vimAnArUDhastanmAtulo vrajan girigahvare zizurodanamAkalayya vimAnAdavatIrya tatra gatvA tAmapazyat / tasyA AditaH sarvamudantaM nizamya saputrAM tAM nijavimAne samAvezya tato'gre cacAla / mArge ca mAturake sthitaH zizuH kiJcillAtumucchalannadhaH zilopari ppaat| patantaM taM vIkSya vyAkulastanmAtulo yAvadvimAnAdavatIrya tamAdAtumadhastatrAgataH, tAvattatra vajrAhatavaccUrNitAM zilAM pazyan bAlakamakSatAGgameva hasantamagrahIt / tatastamAdAya nijavimAne'JjanAyai dadau / tatastAbhyAM saha sahanupurAbhidhaM nijanagaramAgataH / tatastadIyanAma mAtrA hanumAniti cakre / vimAnAtpatan sa zilAM saJcUrNitavAn, ato dvitIyaM nAma zrIzaila iti dhRtavatI / etatkathA rAmacaritrAdau savistaramasti / ito'dhikA tata evA'vagantavyA / iha tu yAvatyuI payogavatI tAvatyeva saMkSepeNa tatkathA darzitA'sti / athA'JjanAsundarI tatra hanupure mAtulagRhe nivasantI putrasya hanumataH poSaNAdikaM vidadhatI mAtulyAdikRtasatkAreNa sukhena dinAnyatyavAhayat / patiprasvA dattakalaGkataH kadA me muktiH syAditi manasi vicintayantI patyurAgamanamicchantI tasthuSI / atha pavanaJjayakumArastatra gatvA varuNena saha dazakandharasya sandhiM vidhAya nijAdityapuramAgatavAn / tatra nijapreyasImaJjanAmadRSTvA lokamaprAkSIt / tAGgarbhavatImAlokyA'satIti te mAtrA gRhAnnirvAsitA 100 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI seti lokamukhAdvijJAya girivananagarAdiSu tAmanveSayannapi yadA sA na militA tadA, priyAvirahamasahamAnaH sa citApravezamavadhAritavAn / etatsvarUpamaJjanAsundarI svagaveSaNakRte tatpreSitavidyAdharamukhAdvijJAya nijamAtulaM pratisUryanAmAnaM sArthaM kRtvA vimAnamAruhya tatkSaNaM tatrA''yayau yatra pavanaJjayazcitAmpraveSTumudayuGkta / tatra prahlAdapratisUryapramukhAH sarve militA / bhartAraM kuzalaM vIkSya sA bhRzamamodata / sarve ca tasyAM niHzaGkamanaso babhUvuH / aJjanAyAzca loke zIlamAhAtmyaM prakhyAtamabhUt / patiprahlAdayo'pi kRtA'parAdhaM tadAnIM tAM kSamayAmAsuH / durjanA guNavate doSAnanekAn dadati / parametena guNinAM santo guNA na hIyante kintUpacIyanta eva / nirmalazIlaprabhAveNa mithyAkalaGkato muktA dahanasantApitA kanakalatikeva sA'JjanA bhRzaM didIpe / atha sajjanaguNaviSaye guNa gahi guNa jemAM te bahU mAna pAve, nara surabhi guNe jyUM phUla zIze caDhAye / guNa kari bahu mAne loke jyUM caMdramAne, ati kRza jima mAne pUrNane tyUM na mAne // 15 // yathA manuSyAH sugandhiyogAtkusumAni zirasi dhArayanti, tathaiva guNagrAhiNo janAH zirodhAryA loke bahumAnaM labhante / kiJcaguNagrAhiNo janAH kRzatamA api dvitIyAcandravatsarvairnamaskriyante / tadvihInastu paripUrNo'pi pArvaNacandravat kaizcidapi kalaGkitvAnna nmyte| 101 Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI ato guNagrAhiNA bhavitavyam ||15|| malayagiri kane je jaMbu liMbAdi soI, malayaja taru saMge caMdanA teha hoI / ima lahiya baDAzuM kIjiye saMga raMge, gajazira caDhi beThI jyUM ajA siMha saMge // 16 // ___ yathA malayatarusaMyogAdanye'pi nimbAdayo vRkSAH saurabhyapUrNA jAyante / yathA vA chAgo'pi mRgendrasaMsargataH karIndramaulimArohati / tathA satAM saGgatyA nIco'pi mahattvamupayAti / uktaJcakITo'pi sumanoyogA-dArohati satAM ziraH / tathA satsannidhAnena, mUkhoM yAti pravINatAm zeyaane kAcaH kAJcanasamparkA-ddhatte mArakatIM dyutim / / tathA satsannidhAnena, mUoM yAti pravINatAm // 2 // kalpadrumaH kalpitameva sUte, sA kAmadhukkAmitameva dondhi / cintAmaNizcintitameva datte, satAM hi saMgaH sakalaM prsuute||3|| api cana sthAtavyaM na gantavyaM, kSaNamapyadhamaissaha / payo'pi zauNDinIhaste, madirAM manyate janaH // 4 // ato nIcasaGgatirdUratastyAjyA / guNagrAhibhiruttamaiH saha saGgatiH sadaiva kAryA ||16|| 102 Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI 4-atha nyAyaguNaviSayejaga sujasa suvAse nyAyalacchI upAse, vyasana durita nAse nyAyathI loka vAse / ima hRdaya vimAsI nyAya aMgIkarIje, anaya apaharIje vizvane vazya kIje // 17 // iha loke nyAyavatA nirmalaM yazo vitanyate / sthirA lakSmIH prApyate | durvyasanI manuSyaH sarvairvinindyate / sukhasampadA ca tyajyate / bho bho lokAH ! etanmanasi vicArya yUyaM nyAyamArgamanusarata, vyasanAni duHsaGgatimanyAyapathaJca pariharata / tathAkaraNena vizvavazaMvadA bhavata ||17|| pazu paNa tasa seve nyAyathI je na cUke, anaya patha cale je bhAi te tAsa mUke / kapi kula mili sevyo rAmane zIza nAmI, anaya kari tajyo jyUM bhAiye laMkasvAmI __ye khalu nyAyapathe vartante teSAM sAhAyyaM tiryaJco'pi kurvate / tadviparitAstu nija parivArairapi mucyante / yathA nyAyaniSThaM zrIrAmacandra kapikulAnyapyasevanta / ' anyAyapravRttaM rAvaNaM sodaro'pi vibhISaNastatyAja ||18|| 22-anyAyitvAdrAvaNaM tyajato vibhISaNasya kathA prArabhyateayodhyAnagaryAM dazaratho rAjA rAjyaGkaroti sma / tasya kauza1. ajainarAmAyaNAnusAreNa / 103 Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI lyAkaikeyIsumitrAdayaH paTTarAjJya Asate / tAsAM rAmabharatalakSmaNazatrughnanAmAnaH putrA babhUvuH / nijasvayaMvare dazarathasya harivAhanAdipratipakSibhUpaiH saha raNe jAyamAne dazarathasya sArathyamakarotkaikeyI / tatra nijanaipuNyaM darzayantI rAjAnaM dazarathaM tathA toSayAmAsa, yathA sa sakalA'rIn vijitya tAmavocat - adhunA tvi prasanno'smi, tvaM prArthaya yadIpsitaM te bhavet / tayoktam- prArthayiSye sAmprataM tiSThatu bhavAn / yadA rAmacandrAya rAjyaM dAtumaicchadrAjA tadA kaikeyI prAkprArthitaM varaM smarantI sA tatrA'vasare rAjAnaM vijJaptavatI - puroktaM varamadhunA dehi / rAjovAca- prakAzyatAM saH / tadA sA'vak- he rAjan ! etadrAjyaM bharatAya dIyatAm, rAmacandrAya ca vanavAso dIyatAm / ityAkarNya rAjA bhRzamakhidyata, tato rAmo lakSmaNena sItayA ca saha piturniyogAdvanaM yayau / athaikadA tatra vane rAvaNabhaginyAH zUrpaNakhAyAH zambUkanAmA putraH sUryahAsakhaDgasiddhikarIM vidyAM sAdhayannAsIt / SaDbhirmAsaistasyAM siddhau tatra cetastataH paryaTana lakSmaNaH samAgatya taM siddhiviziSTaM khaDgamapazyat / tenaiva khaDgena kaJcana vaMzajAlamakRntattaikSNyaparIkSAkRte / tatastatra sthitasya vidyAM sAdhayatastasya ziracchinnaM vIkSya lakSmaNo bhRzamatapyata, tAvattanmAtA zUrpaNakhA tatpAraNAkRte bhojanasAmagrIM lAtvA tatrA''gatavatI / tathAvasthaM putramAlokya zokasantaptA tadvighAtAraM vipakSaM zodhayantI tatrA''gatA / lakSmaNamAlokya tatkAlaM madanazarajAlaviddhA sA kAmukIbhUya 104 Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI taMprati vktumupkraantaa| tadAzayaM vijJAya tenA'pi tadartha sA rAmAntike pressitaa| rAmo'pi tAM vIkSyA'vocata- he sundari! mama tustrI vartata eva tasya nAsti tameva bhajasva, evamanekadhA tAbhyAM vaJcitA kruddhA sA nijasthAnametya nijapatiM kharadUSaNaM putravadhasvarUpamAcakhyau / tato ruSTaH kharadUSaNastatkAlaM tAbhyAM yoddhumAyayau / itazca taM tadarthamAgataM vIkSya satyavasare mayA siMhanAdavihite tvayA''gantavyamiti rAmamabhidhAya sItArakSAkRte rAmaM tatraiva muktvA lakSmaNa ekAkyeva tena saha yuddhAya ccaal| tato lakSmaNakharadUSaNayoyuddhaM pravavRte / zUrpaNakhA carAvaNAntikametyataM sItAsaundarya savistaramAcaSTa, tanmukhAtsItAprazaMsAmAkarNya tadrUpamohamupetaH sa tatkAlameva tAM hartuM tatrAgAt / paraM tatra rAmatejasA jvalattadAzramaM praveSTuM sa nA'zaknot / tadA so'valokanI vidyAM sasmAra | sA samAgatya tamUce- he dazAnana ! kimarthamahaM tvayA smRtA / tenoktam- rAmo'nyatra yathA gacchettathA kuru / tayoktam-yatra lakSmaNo yudhyate tatra gatvA tadvatsiMhanAdaM vidhehi, tataH sa sItAM vihAya tatra gmissyti| tato rAvaNastatra gatvA tathA'karota, itazca lakSmaNasiMhanAdamAkarNya sItA vyAkulIbhUya tadrakSAkRte rAmaM tadantikaM prAhiNot / tasminnavasare'sahAyAM sItAmavalokya rAvaNastAmApAharat / jaTAyupakSiNA bahu pratikRtaM, kintu rAvaNena tatpakSau chinnau / atha tatra gatvA kenA'pyanyena mAyAvinA siMhanAdo'kArIti manyamAno manasi sItAM zaGkamAno rAmaH satvaraM parNakuTImAgAt / tatra 105 sasma Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI ca sItAmapazyan bhRzamakhidyata / tAvatA lakSmaNo'pi zatruJjitvA samAyAtaH / tatastau sarvatra sItAM mRgyamANau pathi jaTAyuM chinnapakSaM mumUrSumapazyatAm / rAmastaM namaskAramahAmantramazrAvayat / sItAM hRtvA vimAne tAmAropya laGkAmAnIya devaramaNodyAne tAM sthApitavAn rAvaNo bahudhA sItAyAH prArthanAmakarot - ayi subhage ! ahaM te dAso'smi / tasmin kSudre mAnuSe rAme prItiM tyaja mAJca bhaja, etAM me'khilAM samRddhiM bhuGkSva / evaM bahulobhitApi sItA tatra SaNmAsaM sthitA zIlaM nAmuJcat / kevalaM rAmameva dhyAyantI kAlaM ninAya / itazca sItAM gaveSayantau rAmalakSmaNau kiSkindhAmupAgatau / tatra ca tau sugrIvAdipramukhAH kapayo bhaktyA praNemuH / sarve ca tAvasevanta / hanumAMzca laGkAmAgatya sItAM nirAmayAM tatrA''lokya tayA sahAlapya tayoktaM sandezamAdAya rAmalakSmaNau jagAda / tato'saMkhyavAnaracamUsahitau rAmalakSmaNau laGkAmAyayatuH / tadA rAvaNo bhRzaJcukopa / I tatrAvasare vibhISaNo dazAnanamevamavak - he rAjan ! rAmAya sItAM dehi, paradArApahAro mahAdurgatau pAtayati / adharmAdrAjyamapi vinazyati / tvaM nItimAn bhUtvA'pyanyAyaM kathAmAzrayase ? / anena karmaNA samujjvalamidaM kulaM mA kalaGkaya / idAnImapi kimapi na gataM sItAM tasmai pratyarpaya / yadyevaM na kariSyasi, tarhi sItAkRte nUnametatkulaM vinaGkSyatIti jJAnibhASitaM satyaM bhaviSyati / ato'haM prArthaye - kulocchedanakarIM sItAmenAM muJca / purA yaduktaM tvayA mayA hRtvA'trA''nItA sItAsti sA mAM bhajati / rAmalakSmaNAvatidurbalau yadyatrA''gamiSyatastadA tau nihaniSyAmi / paraM tau nyAyavantau 106 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI mahAbalavantAvasaMkhyasainyayutau yuddhAyA'trA''gatau / tvamanyAyaM kuruSe SaNmAsAna yAvattvaM sItAyAH prArthanAmakaroH, sA tu mahAsatI tvayi dRkkoNamapi nA'datta / katidhA tayA tiraskRto'pi tvaM tato na vyrmH| sA kadApi tava vazagA na bhaviSyati / iti zrutvA rAvaNaputra indrajittamevamavAdIt - he pitRvya ! tvaM, janmataH kAtaro'si / yatastvamindrAdInAM sarveSAM jetAraM sarvasampannidhAnaM matpitaramevaM kiM brUSe ? / sasainyasyA'trA''gatasya vipakSasyAti pakSaM nItvA mama pituH kIrtiM kiM klngkyitumicchsi?| tadA vibhISaNo'vakahaM hi vipakSapakSamAzritya na bravImi / kevalaM nyAyadRSTyA hitaM vacmi / nUnamatra kule kulAGgArAyase tvameva / he bAndhava! tvamanena nijakarmaNA putropadezena cA'cirAdeva vinAzamupeSyasi / ato'hamevaM khidye / athaitadAkA'tikrodhAturo rAvaNaH khaDgamudyamya vibhISaNaM hantumadhAvat / tadA kumbhakarNAdayo madhye bhUtvA tantato'rakSan / rAvaNo'vaka, re duSTa ! tvamadhunaiva mama nagarAdapasara tvaM nUnamagnivatsarvAzI pratibhAsi / tato bAndhavamapyanyAyarataM rAvaNaM tyaktvA caikAdazAkSauhiNI rAkSasI senAM lAtvA vibhISaNo rAmamamilat / tato rAmarAvaNayo raNaH prAvartata / prAnte nyAyaniSTho rAmo vijayamApa | anyAyarato rAvaNo mRtyumAsAditavAn / vistarastu jainarAmAyaNAdigranthebhyo boddhvym| atha nyAyadharmaviSayehaya gaya na sahAI yuddha kIrti sadAI, 107 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI ripuvijaya yathAI nyAya te dharma dAI / dharama naya ghare je te sukhe vairi jIpe, dharama naya vihUNA tehane vairi kope // 19 // iha saMsAre raNe pravartamAne ye nyAyavanto dharmAtmAno bhavanti tAneva vijayazriya urarIkurvate / gajaturaGgabalAdisAmagrIsamanvitA api dharmanyAyavihInA narA vipakSairabhibhUyante / ato dharmanyAyavanto bhaveyuH sarve ||16|| dharama naya pasAye pAMDayA paMca teI, raNa kari jaya pAmyA rAjalIlA laheI / dharama naya vihUNA kaurayA garva mAtA, raNasamaya vigUtA pAMDavA teha jItyA ra0nI dharmanyAyaprabhAvAdeva pANDavA vijayamApuH / rAjyasukhaJcAnvabhUvan / tau vinA prauDhaparAkramagajAdharathabalasampadbhiranekarAjarAjIbhirbalavanto hyatidRptA api paramanyAyapathagAminaH kauravA raNe parAjitA vinAzamadhijagmuH ||20|| atha 6-pratijJAviSayezubha azubha jikAI Adaryu je nivAhe, ravi paNa tasa jovA vyoma jANI vagAhe / kari gahana niyAhe tAsa nissaMta Ape, malina tanu pakhAle siMdhumAM sUra Ape 1. yahA~ azubha, kA artha svayaM ko apriya ho vaisA samajhanA / 108 - Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI iha saMsAre iSTamaniSTaM vA yatpratijJAtaM tatprANA'tipAte'pi rakSaNIyaM srvaiH| evaMbhUtaM svakRtapratijJApAlanaparaM naraM mahAtmAnaM sUryo'pi vyomni sthito didRkSate / kaThinatarapratijJAM pAlayatAM nRNAM devA api sAhAyyaM tanvanti / tathA raNe jale dahane kAnane teSAmApatantImApadaM niyamato devA nivArayanti / sarvatraiva te sukhAmApnuvanti / lezato'pi te klezabhAjo naiva jAyante / / 21 / / puruSa rayaNa moTA je gaNIje dharAye, jiNa jima paDiyajyUM te na chAMDe parAye / giriza viSa ja dharyo te na adyApi nAkhyo, duragati nara leI vikramAditya rAkhyo tararA ye manujAH sAdhyamasAdhyaM vA pratijJAtaM yAvajjIvamavanti te jagati ratnatayA gaNyante / yathA sAgaramathanodbhUtaM garalamaniSTamapi mahAdevaH kaNThe saMsthApyA'dyA'pi tannaiva jahAti / yathA vA vikramArkaH parvatanAmAnaM durdazaM daridramapi naraM sukhinaM vidhAya nijAntikamatiSThipat / ete satpuruSA iva kRtapratijJApAlanaparA ratnAnyeva gIyante / te'mI sarveSAM sadaiva prazasyA jAyante ||22|| atha 6-kSamAguNaviSayeupazama hitakArI sarvadA lokamAhIM, upazama dhara prANI e samo saukhya nAhIM / tapa japa sura sevA sarva je Adare che, upazama viNa je te vAri maMthA kare che // 23 // 109 Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI iha jagatyAM kSamAvatAmiSTAni sadA jAyante / kSamAdharA narAH kadApi kutrApi na klizyante / ataH, he bhavyAH ! yUyaM kSamAzAlino bhavata / yAM vinA kRtAnyapi japatapodAnAdikAni viphalAyante / ye ca kSamAM kurvate teSAmeva caaritrmpishobhte| kimadhikaM vacmi?AjanmA''caritamapi cAritramekadApyutpannakrodhena kSIyate / upazamamantarA gRhiNAmanyatkimapi vihitaM vratAdikaM naiva phalati / yAM vinA kAM gatimete jIvAH prApsyantIti jJAnina eva vaktuM zaknuvanti / ato lokaiH kSamAguNaH sadaivA''daraNIyaH ||23|| yataHkSamAkhaDgaH kare yasya, durjanaH kiM kariSyati ?] atUNe patito vahniH, svayamevopazAmyati 11811 upazama rasalIlA jAsa cite virAjI, kima nara bhaya kerI RddhimAM teha rAjI ? / gajamunivara jehA dhanya te jJAna gehA, tapa kari kRza dehA zAMti pIyUSa mehA // 24 // yeSAM manasi kSamAguNa udayamupayAti, te dhanyA narAH sAMsArike sukhe na kadApyanurajyante / yathA gajasukumAlo mahAmunirjJAnaguNAgArastapaHparizuSkagAtro varSaturjaladhArAbhirloka iva zAntimavApa ||24|| 110 Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI 23-kSamAguNaviSaye gajasukumAlamuneH kathAnakamvasudevasya devakyAH kukSerutpannAn SaTputrAn kaMso jaghAna, iti taudampatI vividatuH, paraM devatA tAMzcaramazarIrAna pUrvArjitapuNyayogAt sulasAyA gRhe ninAya / te ca tayA pAlitA vRddhimApuH / tayA ca nijaputradhiyA yauvane vayasi te pariNAyitAH / tAbhiH sundarAGganAbhiH saha viSayasukhamanubhavantaste sukhena dinAni ninyuH / athaikadA bhagavAn neminAthastatrodyAne samavasasAra | devaiH samavasaraNamakAri / tatra dvAdazavidhaparSadagre prabhurdezanAM prArabdhavAn / tAmAkarNya te devakyAH SaTputrAH prabuddhAH saMsAramasAraM manvAnAH stryAdiviSayasukhaM tyaktvA sulasAmApRchya sarve yugapadeva prabhoH pArthe cAritraM jagRhuH / bhagavatA saha grAmAnugrAmaM viharantaste ekadA dvaarikaangriimguH| tebhyaH SaTputrebhyaH pazcAdevakyAH zrIkRSNaH putro'bhUt / ayaJca kaMsabhItyA gokule nandagRhe jAtamAtra AnItaH pravRddhimApa / tato'pi jarAsandhatrAsamAptaH samudravijayAdidazadazAhayutaH kRtapalAyanaH zrIkRSNo devanirmitadvArikApurImAgatya rAjyamakarot / prabhumAgatamAkalayyA'tipramuditaH zrIkRSNazcaturaGgasenAyutaH sakalapaurajanaparivRtaH prabhuvandanAyai ttraa''gaat| vidhinA prabhorvandanAM vidhAya gate zrIkRSNe prabhorAdezena teSAM SaTsAdhUnAM sambadhitrikasaMghATakAd dvau dvAvekadA nagaraM gocarya samAgAtAm / tau devakIsadmani samAgatya siMhakesarimodakAn lAtvA -111 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI svasthAnamAyayatuH / punaranyau dvau sAdhU devakInilayamAgatau tau / vilokya devakI manasi dadhyau- imau punarAgatau staH / ato'dhikambhojyamapekSyate / ityavadhArya sA tAbhyAM pracurAMstAna modakAn pratyalAbhayat / tayorgatayoH punastRtIyasaMghATakIyau dvau munI samAgatau vIkSya tayA cintitam- aho ! sAdhavo hyadhikA''hArApekSaNe kadAcid dvitIyavAramAgacchanti / tRtIyavAraM tu kadApi nAgacchanti / etau kathaM muhurmuhurAjagmatuH ? purIyaM mahatI vartate / zrAvakA api bahavo vidyante / itthaM vitarkayantI sA yAvattayorabhimukhaM tasthau / tAvat tAbhyAmavAdi- ayi mahAbhAgye ! tvaM kiM zocasi ? tayoktam- he munI ! yuvAM saMsAramasAraM matvA prabhoH pArthe dIkSitovekatraiva gRhe tRtIyavAraM kthmaagtau?| etenaiva mama manasi vicAraNA jAtAsti / tau jagadaturasmAkaM saMghATakatrayaM vartate / ato vayaM pRthak pRthak samAgatAH smaH / tvayA manAgapi na sandigdhavyam / iti zrutvA putravatsnehastasyAstadupari prAdurAsIt / stanayoH kSIramAgatam / tataH saharSa sA tAvapi munI tAneva modakAn pratyalAbhayat / ___ atha gatayostayoH sAdhvoH sA tadaiva manogatasaMzayaM nirAkartumarthAt kathaM teSu SaTsu sAdhuSu putrapremodreko'bhUditi prabhoH pArthamAgatya vandanAdi vidhAya prabhumapRcchat / bhagavAnavocat-tava SaTuputrAn kaMsAt trastAn devatA sulasAyA gRhe nItavatI / ta evA'mI SaDmunayaH santi / tacchrutvA gRhAgatA sA''rtadhyAnArtA'bhavat / yathA mama SaTputrA jAtAH, te ca sulasAgRhe pAlitA abhUvana / saptamo'yaM kRSNo nandagRhe 112 - Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI vRddhiGgataH / mayaiko'pi na lAlitaH, na vA pAlitaH / itthaM zocantIM tAM zrIkRSNaH papraccha- ayi mAtaH ! tvamadya cintAturA kathaM pratibhAsi ? tava kiJjAtam ? yadevaM zokAkulA rodiSi / tadA devakyA niHzvasyoktam- he vatsa ! mama kukSeH sapta sutA utpedire / paramekasyApi lAlanapAlanAdikaM mayA nA'kAri / tenedRzI cintA me jAtAsti / tadAkarNyasa mAtaramAvAsayAmAsa / pazcAtsvayamaSTamaM tapo'karot / tatra hariNaigameSI smaaraadhitH| tadArAdhanena tuSTaH so'pi tatkAlamAgatya nijArAdhanakAraNaM tamapRcchat / kRSNo'pi nijamAtuH putracintAmavocata / devo'vaka-putro bhaviSyati, paraM prathame vayasi saMsAraM tyakSyati / tata etatsvarUpaM sa mAtaramavocata / yathA- he mAtaH ! tava manorathaH setsyati, mA zocIH / tayoktam-evamastu / tatastasyAH kukSau kazcitpuNyazAlI caramazarIrajIvo'vatatAra | sA tatprabhAvataH svapne gajamapazyat / tataH pUrNe mAse sA putramasoSTa / svapnAnusAreNa tasya gajasukumAla iti nAma cakre / evaM ca mahAntaM tadIyajanmotsavaM vidadhe / krameNASTavArSikaH sa tannagarIyasomilabrAhmaNasya putryA saha pariNAyitaH / tadaiva tatra neminAtho bhagavAn samavasRtaH / tadvandanAyai zrIkRSNadevakIprabhRtayaH sarve tatrA''yayuH / tatra devaviracitasamavasaraNe prabhuH saMsArAsAratvaviSayiNI dezanAmadAt / tadAkarNya gajasukumAlasya vairAgyamudapadyata / tato mAtrAderanumatyA sa tadaiva prabhoH samIpe saMyama jagrAha / tasyAmeva nizAyAM prabhuM pRSTvA zmazAnabhUmimAgatya kAyotsargadhyAnamakarot / tAvattatra tasya zvazuraH somilo'pi samAgataH / sa taM - 113 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI vIkSyovAca-are pApiSTha ! tvaM mama putrIjanma mudhA'karoH / tatphalamadhunA te'haM dadAmi / ityudIrya tatkAlameva taTasthataTAkataH paGkamAnIya tasya munermaulau pAlImabadhnAt / tatastadupari mRNmayabhANDakhaNDAni nyasya jvalatkhadirAGgAraM pracuraM nikSiptavAn, svayamapi sa durdhIstatpArzvameva tasthau / zamA'mbhonidhirgajasukumAlamuniH zirasi jvaladagninA 'taTataTiti' nADISu truTyantISvapi tatklezaM sahamAnastasmai vazurAya somilAkhyadvijAya manAgapi na dveSTi / pratyuta tatkRtamahApakAramupakAramamanyata / yathA'sau mamaitadbhavaM nistArayan paramasakhA'jAyata / aga iva nizcalamanAH sarvamapi duHkhajAlaM sahamAno jIveSu dayodrekamAtanvAnaH kSapakazreNImadhigacchan zuddhamadhyavasAyayan zukladhyAnaM vidadhatparyante kevalIbhUtvA mokSamAptavAn / itazca zrIkRSNaH svamanasi tatra nizi kilaivamacintayat - aho ! mama bandhuH saMyamagrahaNena mahIyAnabhUt / paramanena laghunA vayasA kathamevaM saMyamaM pAlayiSyati / bhavatu, prage prabhorantikaM gatvA taducitamupAyaM vidhAtAsmIti / tato jAte prabhAte prabhorvandanArthamAgataH kRSNaH sarvAn sAdhUnAlokya gajasukumAlamapazyan bhagavantamaprAkSIt - he bhagavAna ! mama bandhurgajasukumAlaH kutrA''ste / bhagavAnAkhyAt - he kRSNa ! so'kSayasukhabhoktA'bhUt / taM draSTuM kathaM zakSyasi ? tadIyadarzanamadhunA durlabhamabhUt / siddhipadamupetaM tamita eva namaskuru / tadAkarNya kRSNa Uce he bhagavan ! IdRzIM tAtkAlikIM siddhiM sa kathamApa ? / tasya tathA 114 Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI sAhAyyakArI ko militaH ? / yenA'sya tatkAlaM siddhirudiyAya | tataH paryante kevalIbhavan zAzvatasukhakArI samabhUt / tato vizvavizvajantUpakAravidhAnanimagnAtmA prabhuravaka- yathA tvaGgate'hani gajArUDhaH pathi vrajan pathi sthitAnISTakAni tvatsainyapratibandhabhiyA samutthApayato yavIyasaH kasyacana dvijasya gajAduttIrya sAhAyyamakaroH, arthAttvayaikasminniSTake kareNa gRhIte tadanu tvatsainyaiH SoDazasahasraistAnISTakAni tadiSTadeze nItvA tatsAhAyyaJcakre, tathaiva tvadvandhorapi sAhAyyamabhUt / parantu tatra kArye'sti bhedaH / punayaMgadatkRSNaH - he bhagavan! tasya nAma brUhi, ya evamakarot / bhagavatoktam, he vAsudeva ! tvadarzanena yasya hRdayaM sphuTet saiva etatkarmakartA jJAtavyaH / atha prabhuM namaskRtya gRhamprAcaladvAsudevaH / mArge ca somilo mahAmunighAtakI pAtakI ca militaH, tataH zmazAnato nirgacchan kRSNamAlokya manasi dadhyau / aho! eSa vAsudevo yAti, asmadIyametatkarma jAnannasau mAM haniSyati / ata etanmArgaM hitvA mArgAntareNa vrajeyamiti vicintya tathAgamat / paraM tanmArgeNApi gacchatastasya vAsudevavilokanAttatkAlameva taddhRdayaM vidIrNamajAyata / so'pi sadyo mRtvA munighAtapAtakAnnarakamiyAya / etasyAH kathAyA etadeva sAratayA sarvairAdeyam, yadasau somilo gajasukumAlamahAmuneH zirasi khadirAGgAramakSipat / tena sa mahatI vedanA sehe | sarvA api zarIranADyastaTataTiti truTitA abhUvan / tathApi lezato'pi tasmai dveSamakurvana kSamAmadhigacchannasahyAmapi -115 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI vedanAmasahata / tatkRtApakAramupakAraM matvA karmajAlaM kSapayan mokSa yayau / ato he lokAH ! sudhAmayIM matvA tAmeva kSamA trikaraNazuddhyA yUyaM manasi dharata / yenehA'mutra ca sukhamanubhUya prAnte mokSamApsyatha / atha 7-trikaraNacittazuddhiviSayejaga jana sukhadAI citta evU sadAI, mukha ati madhurAI sAMca vAcA suhAI / vapu parahita hete tIna e zuddha jene, tapa japa vrata sevA tIrtha te sarva tene ro yeSAM manasi sadaiva jagajjIvakalyANacikIrSA jAgarti / vANI cA'mRtamayI miSTatarA zubhaGkarI satyA vilasati zarIraJca sakalajIvopakAri vartate / itthaM trikaraNazuddhasyaiva prANinastapojapavratasevanatIrthATanAni saphalIbhavanti / / 25|| mana vaca tanu tInoM gaMga jyUM zuddha jene, nija ghara nivasaMtA nirjarA dharma tene / jima trikaraNa zuddhe draupadI aMba yAvyo, ghara saphala phalaMto zIladharma suhAvyo radA kiJca-yasya manovacanakAyayogA gaGgAmbuvannirmalAH santi, tasya sAgArasyApi karmANi vilIyante / sakalApi manovAJchA pUryate / paratra cA'kSayyaM sukhamApnoti / yathA trikaraNavizuddhA draupadI tatkAlamakAle'pyAnaM phalADhyamakarot / tatastasyAH zIlamAhAtmyaM paprathe, pANDavAnAM gRhItA pratijJA ca pUrNA'bhUt ||26|| 116 - Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI 24-atha suzIlaviSaye draupadyAH kathA darzyate__ yathaikadA paJcApi pANDavAH sabhAyAM sukhAsInA Asan / te ca nagare'STAzItisahasratApasAnAmAgamanaM zuzruvuH / tataste sarve tairnimantritAH / paraMte tApasA grISmatApasantaptA Amraphalaireva pAraNaJcikIrSanti sma / teSAM tAmicchAmAkarNya pANDavA mahatIcintAmadhigatAH / aho! sAmpratamakAle rasAlaphalAni kuto labhyante? | yenA'smAkaJcintitaM siddhyet| tatrAvasare nAradarSistatrAgAt / sa tAMzcintAturAn vIkSyAvadat - bhoH pANDavAH ! adya vaH kA cintA samApatitA'sti ? / te jagaduH- he maharSe ! adyAsmAbhiraSTAzItisahasratApasA nimantritAH | te cA'mrarasenaiva vratapAraNaJcikIrSanti / idAnImasamaye tAni labdhaM na zakyante / iti cintA no jAtA'sti / yadi tAMstadrasaina bhojayema tarhi naH pratijJA bhagnA syAt / tvaM samartho'si, tadupAyaM vada / tadA nArado jagAda-tamupAyaM vacmi, yUyaM zRNuta / te samUciresatvaraM brUhi / he pANDavAH! yadIdAnIM zuSkamAmabIjaM ropayeta, tadaGakurIbhUya jhaTiti varddhata, phalapuSpAdikaM jAyeta teSAmparipakvaphalaireteSAM pAraNaM sambhavedanyathA ko'pyanyo naastyupaayH| enamapyasambhavaM matvA te taccintAM na tatyajuH / punaste nAradajagaduH-he RSe! yaduktaM bhavatA tadapi no duSkarameva pratibhAti / tenopAyAntareNaitattvameva satvaraM sampAdaya | no cedasmAkaM pratijJAhAnirbhaviSyati / tadoktaM nAradena-he kaunteyAH ? mA zocata / ahamidAnIM tvatpreyasIM draupadIM sarvametanniga 1. ajainamahAbhAratakathAnake / Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI dAmi / yadi sA satyaM vakSyati tadA tadarthamahaM yatiSye / iti tannigadya tata utthAya sa drutaM draupadI-bhavanamagamat / tatra gatvA tatsarvaM tasyai nivedya yatpraSTavyamAsIttadapRcchat / nAradoktaM sarvamAkarNya draupadyavak-he maharSe ! ahaM kila tvadagre satyaM vacmi / ahaM satyazIlA'smi, bhartuH pratijJAM pUrayituM zaknomi / atra manAgapi sandehaM mA gAH / tatastAM so'vak-ayi pAJcAli! yadyevamasti / tarhi satvaramekaM zuSkamAmabIjaM ropaya, nijazIlaprabhAveNa tatsapallavIkRtya phalADhyaM vidhehi| ___ tataH sApi tatkAlaM tathA vidhAya nyagadat - he nArada ! jagadvijayazAlivIraziromaNInpAnDavAnetAna paJca vihAya mano me'paraGkadApi svapne'pi necchati, eteSu paJcasvapi yaddine yasya vArakaM bhavati tatra dine tameva trikaraNayogena toSayAmi, tadanyaM naiva kAmaye, yadyetad vitathaM na bhavet, punarmama satyazIlaM bhavettarhi AropitametacchuSkAmabIjamakuratAM yAtu, drutamedhatAm, tUrNaM phalapuSpAdisampannamastu / yathA me bhartRNAM pratijJApUraNaM syAt / ityAlapya yAvatsA virarAma, tAvattadAropitaM zuSkamAmabIjaM sapallavatAM dadhat kusumitamphalADhyamajAyata / tatastAni phalAni sadyaH pakvAnyabhUvana / tatastaiH phalaistadrasaizca tAnaSTAzItisahasratApasAn yathecchamparibhojya pANDavA mumudire / zIlavatI strI kiM kiGkartuM na zaknoti? tato'tizIlamAhAtmyaM draupadyAH pprthe| trikaraNazuddhasya tasyAH zIlasya pratyakSamalaukikaM phalamAlokya te sarve tAM tuSTuvuH / 118 - Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI atha 8 - satkulaviSaye sahaja guNa vase jyaM zaMkhamAM cetatAI, amRta madhuratAI caMdramAM zItalAI / kuvalaya surasAI ikSumAM jyUM miThAI, sukula manuja kerI zuddhabhAve bhalAI // 27 // yathA zaGkheSu naisargikaM nairmalyam, amRteSu mAdhuryaM susvAdutvaM ca, candramasi zItalatA, kamaleSu mArdavam, ikSukhaNDe miSTatvaM tathA satkulajAtA nisargAdeva sadguNyazAlino'Ggino jAyante ||27|| jiNa ghara vara vidyA jo huve to na Rddhi, jiNa ghara duya lAbhe to na saujanyavRddhi / sukula janama yoge te traNe jo lahIje, 'abhayakumara' jyUM to janma - sAphalya kIje ArA kiJca-yeSAM sadane lakSmIstiSThati tadgRhe sarasvatI na vidyate, yeSAM gRhe mahatI vidyA virAjate, tatra lakSmIrna nivasati / yatraite dve vartete, tatra kuTumbo na vartate / yatraite trayo vidyAlakSmIkuTumbA vartante, tasya I janmA'bhayakumAravatsaphalambhavati ||28|| atha 9 - sadvivekaviSaye hRdaya ghara viveke prANi jo dIpa vAse, sakala bhava taNo te moha aMdhAra nAze / parama dharama yastu tattva pratyakSa bhAse, karama bharama kITA svAMga tetA vinAze // 29 // 119 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI yeSAmprANinAM hRdayasadane vivekAtmako dIpo vibhAti, teSAmakhilabhavabhramaNakArINi moharUpatamAMsi nazyanti / tataste paramasya dharmavastunastattvampazyanti / punastatra dIpe nipatantaH kiittaaH-krmshlbhaasttkaalNkssiiynte|aymaashyH-ysy hRdaye vivekodIpaka iva prajvalati, tasminnaviveko vilayaM yAti / tataH sa yathAsvarUpaM vastutattvaM jAnAti ||26|| vikala nara kahIje je viveke vihInA, sakala guNa bharyA je te viveke vilInA / jima sumati purodhA bhUmi gehe vasaMte, ugati jugati kIdhI je viveke ugate // 30 // iha hi vivekahInA narA vikalA adhamA nigdynte| vivekavanto janAH sakalaguNalasanta uttameSu kAryeSu rajyante / vivekAdeva vastutaH sadasadrUpatA jJAyate / atastadvanta uttamAstadvihInA vikalA ucyante / yathA sumatinAmA kazcitpradhAno nijarAjAnaM bhUmigRhe'kSipat / parantu sa rAjA tato'pi saGkaTAdvivekaguNayogAtsadasattvaM vicArya nirmukto jAtaH / etatkathA grnthaantrevrtnte| iha tuprasaGgata iyatyevA'darzi||30|| atha 10-vinayaguNaviSayenizi viNa zazi sohe jyUM na sole kalAI, vinaya vina na sohe tyUM na vidyA bddaaii| vinaya yahi sadAI jeha vidyA sahAI, vinaya vina na kAMI lokamAM uccatAI // 31 // 120 Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI | yathA-SoDazabhiH kalAbhiH paripUrNatAGgato'pi zazI rajanIM vinA na zobhate, tathA vinayaM vinA sakalA samadhigatA vidyApi naiva zobhAM dhatte / ayamAzayaH - loke hi-vidyAvAn mahAnapi satyeva vinaye prAzastyamupaiti / ataH sakalaguNApekSayA vinayaH zreyAnasti / kiJcataM vinA mahAnto'pi janA loka aunnatyaM prAzastyaM mahIyasIM satIM kIrtiM ca nApnuvanti / ataH sarvairvinaya Azrayitavya eva ||31|| vinaya guNa vahIje jehathI zrI varIje, suranarapati lIlA jeha helAM lahIje / jagati para - zarIre pesavA je suvidyA, vinaya guNathi lAdhI vikrame teha vidyA // 32 // tathA - iha loke - vinayaguNAllakSmIrvazyA jAyate, tatprabhAvAdeva lokA rAjyasukhAdikamanAyAsena kilA'nubhavanti / yathA vikramArko rAjA vinayena parakAyapravezinIM vidyAmAptavAn ||32|| 25 - vinayaguNopari vikramarAjasya kathA darzyateyathA - sAketanagare vikramAbhidho rAjA rAjyaM zAsti / sa caikadA nijakarmaparIkSAkRte rAjyakAryaM mantriNe samarpya dezAntaraM pratasthe / tatrA'nyadA kiyadbhirdinaiH sa ekamparvatamapazyat / tatra gatvA tapasyantamekaM yoginamadrAkSIt / tatastaM bhaktyA namaskRtya vinayI sa tadabhimukhamupAvizat / tamadRSTapUrvaM vinItaM matvA yogI tamavak - tvo'si ? Agamyate kutaH ? rAjA'vadat- he svAmin ! ahaM kSatriyaH sAketAdAyAto'smi / punaryoginA pRSTaH- tvaGkutra yAsyasi ? rAjA 121 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI nyagadat - he nAtha ! mamA'nyatra jigamiSA nA'sti / ahaM tvAmeva sevitumatrA''gato'smi / gurusevanAdamUlyA guNA utpadyante ityudIrya tatsamIpe'tiSThat / atha vinayena sa vikramastaM yoginaM bhaktyA sevamAnaH kati varSANi vyatIyAya / tadantike kazcideko vipra AsIt / sa bahirbhaktyA tamasevata / vinayI nA''sIt, bhaktyA taM yoginaM nA'tUtuSat, kevalaM vidyAlipsayA bAhyA''DambareNa bhaktimakarot / athaikadA tuSTo yogyaM vikramamavAdIt he vatsa ! mAM sevamAnasya tava bahUni varSANi yAtAni / tvaM vinayadakSatAdiguNagariSTho'si / atastvAM yogyaM matvA te vidyAM ditsAmi, adhunA parakAyapravezinIM vidyAM lAtvA gRhaM yAhi / ityuktvA tasmai rAjJe tAM vidyAmadAt / tadA vikramastamevaM vinayena prArthayAJcakre - he svAmin ! tvayA me vidyA dattA / matto'pi pUrvatastvAmasau vipraH sevate tasmai kuto na ditsasi ? yogyavak-asAvayogyo'sti, yogyAyaiva vidyA dIyate / vikramaH punarjagAdahe nAtha ! madabhyarthanayA'smA api vidyAM pradehi / yogI nyagadat - he vatsa ! tvamupakAradhiyA'smai vidyAM dApayasi, paramasau vidyAM gRhItvA tvAmapakariSyati / vikramo'vag- he guro ! yadi me tAdRk karmodayo bhaviSyati, tarhi me tatsyAdeva, tatraitasya ko doSaH ? mahAtmanaitadavicintyaiva yasya kasyApyupakAraH kartavya eva / rAjJa etadyuktimatkathanamAkalayatA tena yoginA tasmai viprAyA'pi sA vidyA dattA / tadanu tAvubhau yoginampraNamya nijadezamprati celatuH / kiyadbhirdinaistau sAketapuramAgatau bahiH kutrApi tasthatuH / tatrAvasare rAjJaH 122 Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI paTTahastini mRte sarve paurAH zokAkulA Asan / tAMstathAlokya vikramo vipramavAdIt- he mitra ! mama hastini mRtyumadhigacchati sati mannagaravAsino vyAkulA dRzyante / ato'haM gajazarIre pravizya taJjIvayitvA sarvAn modayiSye / tvaM mama kalevaraM sayatnena rakSa / ityAbhASya rAjA gajazarIraM prAvizat / tadA sa gajo jijIva, tena sakalA api paurA amandamamodanta / tatrAvasare sa vipro vyacintayat-aho ! eSa ko'pi rAjA pratIyate / ato'hamapyetaccharIrampravizya rAjA bhUtvA rAjyasukhamanubhaveyamiti vicintya tatkSaNaM sa rAjJaH kalevarampravizya lokAnAM dRggocaro jAtaH / tato mantripramukhAH sarve paurA mahAmahena taM rAjasadanaM ninyuH / vidyAM lAtvA rAjA samAgAditi sarve jahaSuH / mahAmahaM vitenuH siMhAsane ca tamAropayAmAsuH / / athAntaHpure'paricitamiva sAzaGkamAyAntaMtamAlokya zrIkAntAbhidhAnA rAjJI manasi dadhyau / yathA-etaccharIramAtraM rAjJo'sti, paramasau vikramo nAsti, ko'pyanyo vidyAbalena taccharIraM pravizya samAgato bhAti, yadevamAyAti / tatastadaiva sA pradhAnamAkAryya sarvamapi tacceSTitamAcacakSe / tatastAbhyAM mantrayitvA'ntaHpure tadAgamo nyarodhi / etatsvarUpaM jJAtvA gajatanupraviSTo rAjA vanamagAt / tatra tatpudgalaM vihAya kIratanuM pravizya tadrUpeNa zrIkAntA rAjJIsamIpamAyayau / sA'pi taGkIramatipremNA svasamIpe sthApitavatI / tasmin kIre rAjyA mahAna rAgo'bhUt / ekakSaNamapitadviyogaM naicchat / tatpazcAdekadA sa kIravigrahaM tyaktvA saraTo'bhavat / tadA kIraM mRtamAlokya rAjJI - 123 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI bhRzaM zokamakarot / kiM bahunA ? tadviyogamasahamAnA sApi martukAmA'jAyata / tatrAvasare nRpIbhUto viprastAmAkhyat-ayi rAjJi! tvaM mA mriyasva / enaM kIramahaM jIvayAmi / sApyavak-asmiJjIvite satyeva mama jIvitaM sthAsyati / no cedavazyaGgamiSyatyeva / tatra sandehaM mA kRthAH / athaikAnte svazarIraM vihAya kIrapudgale samAvizatiprajIvaH / kIre sadyaH punarujjIvite sA rAjJI tutoSa / athA'vasaraM vIkSya saraTapudgalAdvinirgatya rAjA nijakArya prAvizat / tataH sabhAmAgatya pUrvavadrAjyaM pAlayituM lagnaH / atha satya- vikramaM jJAtvA zrIkAntA bhRzamatuSyat / sarve lokAH pramodaM dadhire / tadanu tasya mAyAvino viprasya vigrahaM rAjA'dIdahat / sa duSTo vipra Ajanma tiryagrUpeNa tasthau / etasmin prabandhe'yaMsAro'sti / yadvikramo vinayaguNayogAtsvayaM vidyAmadhigamya, bhAvavinayAdibhirguruzuzrUSAmakurvate'pi tasmai viprAya vidyAM dApitavAn / ataH sarvaiH sakaleSTakAryasAdhanaH sarvataH zreyAnasau vinayo yatnena dhartavyaH / kicopadezamAlAyAmevamalekhi-yathA zreNiko nRpazcANDAlampratyapi vinayaM kurvan vidyAM shishiksse| ayamAzayaH- yathAsa cANDAlamapi vidyAvantaM siMhAsanamupavezya svayaM kRtAJjalistadabhimukhaM sthitvA vinayena tasmAdvidyAmagrahIta, tathA'nyairapi vidheyam / 124 Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI 26 - atha vinayena vidyAgrahaNopari zreNikanRpasya kathAnakam yathA-rAjagRhe nagare zreNiko nAma rAjA'sti / tena mantripade matimAnabhayakumAraH svaputro niyuktaH / tatra caikazcANDAlo nivasati sma / tasya bhAryA garbhavatI jAtA / tasyA ekadA rasAlaphalabhakSaNAya dohado jajJe / tadapUrtyA sA pratidinamatikRzA jAtA / tAM tathA''lokya cANDAlastatkAraNaM tAmapRcchat / sA'pi tatkAraNaM samutpannaM dohadamAkhyat / tadAkarNya sa manasi cintayati - aho ! atiduSkaro'sau dohadaH / akAle tatphalaM kathaM lapsye ? ayaM dohado yadi na pUryeta tarhi nUnameSA me patnI dinAnudinaM kRzIbhUya jIvitaM hAsyati / ato yena kenApi yatnena tadAnIyA'syA dohadaH pUraNIyaH, itthaM cintAM kurvatA tena smRtam / yacchreNikarAjasya cellaNArAjJyA ekastambhIyanivAsasaudho vartate / tatra devanirmitArAmo vartate / tasminnetatphalamidAnImapi labhyate / sAmpratamanyatra kutrApi tannaiva prAptuM zakyate / atastatra gatvA tatphalamAnetavyamiti nizcitya sa tatrAgamat / tatrAgatya taddvRkSaM phalADhyamapyatyunnataM vilokyaikayA vidyayA tacchAkhAM nIcaiH kRtvA gRhItvA'parayA vidyayA tAM zAkhAM pUrvavadakarot / evaM sa cANDAlo vidyAprabhAveNA'zakyamapi dohadaM preyasyA apUrayat / paramatisvAdiSTaM tatphalaM pratyahaM sA'yAcata / tataH patnImohena sa pratirAtraM tatra gatvA tathaiva tatphalAni lAtuM lagnaH / evaM sarvANi phalAni gRhItvA tena sa vRkSaH phalazUnyazcakre / 125 Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI athA'nyadA zreNikanareza ekastambhIyasaudhazikharamAruhya tadArAmazomAM pazyan tdaanshaakhaaNphlshuunyaamlokt| tAMtathA''lokya savyacintayat-aho! iyamAnazAkhA gaganacumbinI vidyate, ko'pyenAmAroDhuM na zaknoti / rakSakA api sadaiva parito rakSanti / tathApi phalAni gatAni dRzyante / ityAzcarya gataH svabuddhyA yadaitannirNetuM na zazAka, tadA rAjA tamabhayakumAramAkArya jagAda - he kumAra! tvaM matimAnasi, ata etadAnacauraM kenApi prakAreNa gRhItvA samAnaya | iti nRpAdezamAkarNya sa mantrI catuSpathamAgatya paurAnekatrIkRtyaivamAkhyat - bho lokAH ! madvacanamAkarNayata-pativarA kAcidekA dhanazrInAmnI kanyA svAnurUpapatilipsayA kasyacidekasya mAlAkArasyA''rAme yakSamandire pratyahamAgatya tadupavanIyaramyaiH kusumaiH pracchannapracitaistamabhyarcya punrnijsthaanmaagaat| prabhAte samAlAkArastatrAgatya kenApi troTitAni kusumAni jJAtvA taccauraM jighRkSurabhUt / athA'nyadA kusumAni vicinvatIM tA so'grahIt / tatpRSTA ca sA tamevamuvAca- ahaM hi svAnurUpasatpatikAme tadyakSapUjArthaM puSpANi cinomi / mAM muJca, ataH paraM na grahISyAmi / atha tadrUpeNa mohitaH sa tAmevamavAdIt- he kanye ! pariNayAnantaraM yadi prathamaM madantikamAgacchestadAhaM tvAM muJcAni / tatrAvasare nirupAyA sApi tatprArthanamaGgIkRtya tanmuktA nijAlayamApa | kiyatkAlAnantaraM pariNItA sA patigRhamAgatA nizi patipArthamupetA, nijaprANanAthamevaM vyajijJapat- he prANezvara ! ahaM yogyapatikAmanayA yakSamarcituM kasyacinmAlAkArasya puSpANi cchannaM 126 Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ N ya sUktamuktAvalI gRhNatI tenaikadA gRhItAhaM, nirupAyA "sati vivAhe tvayA prathamaM matpAhimAgantavyamiti" tadvacanamaGgIkRtavatyasmi / atastatra gantumadhunA maamnujaaniihi| tato bhA''jJaptA sA SoDazazRGgArasajjitA tatra gantumekAkinI pratasthe / mArge ca tasyAzcaurA amilana, te tadAbharaNAni luNTayitumISuH / tadA sA tAnevamavak- he caurA ! mAmidAnIM muJcata, ahaGkasyacinmAlAkArasya samIpaM kRtAM pratijJAM pUrayituM bhA''diSTA vrajAmi, tatra gatvA pratijJAM pUrayitvA pazcAdAgamiSyAmi / tadA yuSmAbhiretAni madAbharaNAni grAhyANi / itthaM tatkathAmAkarNya te taammunycn| tadane kazciccirabakSita eko rAkSasastAmAlokya mukhaMvyAdAya bhakSitumadhAvat- tadA sA tamapi nijavRttaM sarvaM nivedyA'nunIya tamevamaprArthayat - bho rAkSasa! idAnIM kRtAM pratijJAM pUrayituMvrajantIM mAM muJca, tatra gatvA pratijJAM paripUryA'nenaiva mArgeNA'cirAdahameSyAmi | tadAhaM bhakSaNIyeti tadvacaH zrutvA tenApi muktA sA, tnmaalaakaarsyaa'ntikmaagaat| so'pitadAgamanaM pratikSamANa AsIt / tAmAgatAM so'pRcchathe sundari ! tvamidAnI patimApRcchaya samAgatAsi uta tatazchannaiva ?, tadA sA''khyat-mayaitatsarvaM patye niveditam / tadanu tenA''diSTA tvdntikmaagcchaami| tatazchannAna, yatoyo hi svavacanaM viphalIkaroti, tasya jIvitamapi sarvairnindyate / jIvitAdapi nijapratijJApAlane bhavyaiH prayatyate, iti pratijJAmpUrayitumahamatrA''gatAsmi, tvamapi yathocitaM 127 Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI vidhAya mAmanugRhANa / iti tasyA vacanamAkalayya manasi camatkRtaH sa vyacintayat - aho ! dhanyA kileyampratIyate / yA hi dattavacanarakSArthamatiduSkaramapi cikIrSati / tathaitasyA bhartA'pi dhanyataraH / yo hi navoDhAmIdRzIM tribhuvanA'tizaya saundaryaratnAkarAyitAmatipreyasImIdRkpratijJApUraNAya samAdizat / ubhAvapi satyazIlau dhanyau namasyAha / ata etasyAH zIlaM rakSaNIyameveti vicArya so'pi tasyai bhaginIdhiyA vasanA''bharaNAdikamadAt / kathitaJca tvaM dhanyA'si, bhagini ! tvaM nijAlayaM vraja / atha tanmuktA'khaNDitazIlA dhanazrIstadrAkSasamAgatyA'milat / so'pi satyavacanAM tAmavedIt, punarmAlAkRtA yadAcaritaM tadapi tanmukhAdAkarNya tAM prazasya vastrA''bharaNaiH satkRtya gRhagamanAya samAdizat / atha rAkSasena satkRtya muktA'bhakSitAGgI sA caurAntikamAgatA / te'pi tAM satyavacanAM suzIlAM matvA hRSTAH santo vastrA''bharaNAdibhiH satkRtya mumucuH / | itthamakhaNDitazIlA nirvighnena bharturantikamAgAt / tasmai ca yathAjAtaM vRttaM sarvaM nivedayAmAsa / tadAkarNya bhartrA'pi sA sammAnitA / | tatrA'bhayakumAra ityudIrya sarvAnapRcchat - bho bho lokAH ! yUyaM vicArya kathayata, atra duSkaraM karma kenA'kAri ? tatrA'vasare kiyanto viSayaiSiNo'dhIrA narAstasyAH patiM prazazaMsuH / kiyantaH kAmukAH samAgatAM navoDhAmatisundarIM tAM tyajantaM tamArAmikaM 128 Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI tAdRzamatiduSkaraM kRtyamanuSThAtumAdizantaM tadbhartAraJcA'stuvan / kiyantastaM mAMsalolupaM rAkSasam / tato yenA''mraphalAni cauritAni, sa eka eva taanycauraanvrnnyt| ___ tato'bhayakumAro dUtena taM naraM svAntikamAnAyya gateSu lokeSu baddhvA kArAgAranivAsamAdizat / tadAnIM kuTTitastarjitaH sa kumArAne nijamukhena tadAnacauryamaGgIkRtavAn / tadA punastaM kumAro'pRcchatkimare ! tattaroH sA zAkhA tuGgatve gaganacumbati, tvayA tatphalAni kathaJjagRhire? kiJca-tiSThatsuteSu rakSakeSutamArAmaM prAvizaH kthm?| satyaGkathaya, tadA bhayena bhRzaGkampamAnaH so'vak- he svAmin ! mama dve vidye vartete / ekA connatamapi karaspRzyaM karoti, aparA taM tathA'vasthaM karoti, tAbhyAM mayA tatphalAni gRhItAni / tato mantrI taJcauraM nRpAntikamanayat / nRpo'pitaM mahAparAdhinaM matvA taducitAM zikSAmAdizat / tadA kumAro nRpamavAdIta- bho mahArAja ! etasmai zikSA mA''dikSaH / etatpArce dve vidye staH / yatsAhAyyena phalAni coritAni, te gRhItvainaM muJca / tato nRpastamavaktarhi me te vidye dehi / so'pi mRtyubhItimupetastadA mantroccAraNaM vyadhAt / kintvavinayAdidoSeNa nRpastaduccAritaM tanmantrAkSaraM hRdi dhartuM nA'zaknot / tadA mantrI jagAda-avinayena vidyA na gRhyate / bhavAn vinayena siMhAsanAnnIcairavatIrya kRtAJjalistiSThannenaM satkRtya gurubuddhyA siMhAsanamupavezayatu, tadA vidyA sameSyati / atha rAjA tathaiva vidhAya vinayena te vidye jagrAha / tasminnavasare'bhayakumAreNoktamhe rAjan ! asau taskaro nIcakulajAto'pi vidyAzAlitvAtpUja 129 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI nIyo'sti samprati gurutvAdapi vizeSataH / nItizAstre'pi yaduktam I ekAkSarapradAtAraM, yo guruM naiva manyate / zvAnayoniM zataGgatvA, cANDAleSvapi jAyate // 1 // adhunA'sau te gururajAyata ityenaJjIvitapradAnena'bhayaM kuru / tato rAjA taM muktvA lakSadInAraM tasmai dattavAn / anayA kathayA vinayasya prAdhAnyamavagantavyam / sa nRpo'pi yadA vinayamakarot, tadA tanmukhoccAritA vidyA caTitA'bhUt / kiJca - vinayasahitA svalpA'pi vidyA loke bahu vistRNAti / ataH sadvinayamUladharmarucinimagnaiH sadbhavyaiH sarvairapi sadaiva vinaye yatitavyam / atha 11 - vidyAviSaye agama mati prayuMje vidyayA kona gaMje, ripudala bala bhaMje vidyayA vizva raMje / dhanathi ayyaya vidyA sIkha eNe tamAse, gurumukha bhaNi vidyA dIpikA jema bhAse zo vidyAvanto narAH kadA'pi dhUrtAdilokairnaiva vaJcyante, tathA sadvicArayogAtte ripudalAni mahAntyapi lIlayA kSaNAdeva jayanti, tathA vidyayA sakalamapIdaM vizvamanurajyate / itthaM hi nUnamitaradhanAdyapekSayA puMsAM vidyaivA'kSayyakozakalpA pratIyate / yato dhanAdikaM vyayite hIyate'sau tu bhRzaM vyayitA'pi samedhate / tathA vidyA hi zriyo nidAnamasti sA vidyA sakalatattvavilokane viduSAM hRdayabhavane mahAdIpAyate / ato he lokAH ! yUyamavazyaM vidvadvaryasadgurusannidhau I 130 Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI vidyAM zikSadhvam ||33|| sura nara suprazaMse vidyayA vairi nAse, jaga sujasa suvAse jeha vidyA upAse / jiNa kari nRpa raMjyo bhoja bANe mayUre, jiNa kari kumariMdo rIMjavyo hemasUre // 34 // kiJca-vidvAMsaH surairnarAdibhizca prazasyante / mahAtmabhiste sakriyante / nRpasadasi te mAnamadhikamApnuvanti / te vidyAbalena jitArayo jAyante / ye vidyAmupAsate teSAM jagati sphItaM yazo vitataM bhavati / te ca vidyAdhanamatulaM prApyAnupamaM sukhamadhigacchanti / yathA purA kila bANamayUrau vidyayA bhojanRpaM bhRzamatUtuSatAm / yathA satpratibhAbuddhisannidhiH zrImaddhemacandrAcAryo vidyayA kumArapAlaM narapAlaM bhRzaM santoSya pratibuddhamakarot / tathAkRte'nye'pi vidyAmAdareNa zikSantAm / / 34|| 27-atha vidyayA bhojanRpaM toSayatorbANamayUrayoH prabandhaHasminnujjayinInagare bhojarAjasabhAyAMbANamayUrAbhidhau mithaH zvazurajAmAtarau vidvAMsAvabhUtAm / tau vidyAmadonmattau sadaiva nRpasadasi samAgatau vivadamAnau caikasya prazastimaparo'sahamAna AsIt / yadAhana sahati ikkamikkaM, na viNA ciTuMti ikkamikkeNa / rAsahavasahaturaMgA, jUArI paMDiA DiMbhA 11811 -131 Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI asyA ayamarthaH-rAsabhA vRSabhAsturaGgA dyUtakAriNaH kovidAH zizavazcaita ekamekena vinA na tiSThanti, yadi tiSThanti tarhi mitho yudhyante, tathaiva tau vazurajAmAtarau vivAdaM sadaiva nRpAgre'kurutAm / ekasyonnatimaparaH kadA'pi manAgapi nA'sahata / ____ athaikadA tau nRpeNaivaM bhaNitau, yathA- bhoH paNDitau ! yuvAkAzmIradezaM yAtam / tatra dvayormadhye yaM sarasvatI saMmaMsyate tamadhikamaparaM hInamahaM jJAsyAmi / iti nRpAdezaM lAtvA tAvubhau kAzmIramprati celatuH | mArge ca tAvoGkAranAthasya zivasya maThe dhAnyabhAramudvahataH paJcadazazatAn vRSabhAna (poThItilokabhASAprasiddhAn) apazyatAm / tAnAlokya tau tadvAhakAnapRcchatAm- kimbhoH ! yUyameteSu vRSabheSu bhRtvA kutra kimarthaM nayatha ? tairabhANi- etAni zrIoGkArakSetre vRttidhAnyAni nIyante / tannizamya tatkAlaM tau sAzcaryo jAtau / pazcAdane vrajantau tau rAtrau kutrA'pi sussuptuH| tadA tau gaganasthA zAradA etAM samasyAmapRcchat / yathA- 'zatacandraM nabhastalam tadAkarNya bANakavistAmevamapUryata / yathAdAmodarakAghAta,-vikalIkRtacetasA / dRSTaJcANUramallena, zatacandraM nabhastalam // 1 // . ityAkarNya mayUrakavihuMkAraM kurvan tatsamasyAmanyathA'pUrayata / tadA punarAkAzavANyabhUt / yathA-yena prathamaM samasyA'pUri, so'dhikaH / aparastuhuGkAranAdaM vitatya tatpUrti vyadhAditi so'lpIyAn kaviH, iti sarasvatIvihitajayaparAjayau tau prabhAte samutthAyojjayiM 132 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI nIprabhuM bhojarAjaM zAradAdattavijayaM nivedya bANakaviH prAdhAnyamanayat, tataHpremRti nRpasadasi bANasya mahIyasI pratiSThA jAtA / atha 12 - paropakAra- viSaye tana dhana taruNAI Ayu e caMcalA che, parihata kari leje tAharo e same che / jaba janama jarA jAM lAgaze kaMTha bhAI !, kahi na tiNa same to koNa thAze sahAI // 35 // bho bhrAtRlokAH ! iha saMsAre zarIra - dhana - yauvanAyurAdIni samastAni kSaNabhaGgurANi santi / ataH sarvamasAraM matvA sArabhUtamparopakaraNamAzu bhavadbhirvidhIyatAm / samAgate vArdhakye jarA'bhibhUtA naSTabalA indriyeSu sakaleSu zaithilyamupapanneSu yUyaM ki kariSyatha ? svayameva manasi vicArayata / tatrAvasare yuSmAkaM trAtA ko bhaviSyatIti ? kevalamanuSThito dharma eva trAsyate / ataH pramAdaM vihAya sarvaprANIpsitasukhArthAdiprAptinidAnaM paropakAraM vidadhatAm / yenobhayatra sukhamApsyatha ||35| 1 1. asmin kathAnake bANamayUrau zvazurajAmAtarAvabhUtAmiti vicAraNIyam / 'prabandha - cintAmaNigranthe' bhoja-bhImaprabandhe spaSTataramitthamullikhitam - gataprAyA rAtriH kRzatanuzazI zIryata iva, pradIpo'yaM nidrAvazamupagato ghUrNata iva / praNAmAnto mAnastyajasi na tathApi krudhamaho ! ( iti bhUyo bhUyastena tripadImudIryamANAmAkarNya ) kucapratyAsattyA hRdayamapi te caNDi ! kaThinam ||1|| iti bhrAtamukhAtturyaM padamAkarNya krudhA sA satrapA ca kuSThI bhaveti taM bhrAtaraM zazApetyAdi / 'bhoja aura kAlidAsa' nAmni pustake'pi kaviprasiddhayorbANamayUrayorvRttAnte bANakaverbhaginIpatirmayUrakavirityeva likhitam / loke'pi caivameva tau prkhyaatitaamaapturiti| 133 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nahi taru phala khAve nA nadI nIra pIye, jasa dhana paramArthe so bhale jIva jIve / nala karaNa nariMdA vikramA rAma jevA. parahita karavA je udyamI dakSa teyA sUktamuktAvalI rA kiJcaitatpazyata / yathA - taravaH phalanti paraM tAni phalAni svayaM nA'znanti / yathA nadyaH svayaM nIraM na pibanti, kintu parAnevopakurvate / svayaJca te tarava AtapAdimahAklezaM sahamAnAH pareSAmupakRtau sadaivodyatAstiSThanti / yeSAM dhanAni paropakaraNe yAnti, tathA kAyena vacasA ca lokAnupacikIrSanti, te satpuruSA iha ciraM jIvantu, yathAnalarAjaH kUpasthaM sarpamabhito jvalatyapi dahane bahirAnItavAn / yathA karNarAjo bahUnanAthAn vikalAGgAn bahutaradhanavyayenopakRtavAn / vikramArko nijAM lakSmIM paropakRtAdidharmArthamavyayIt / rAmarAjo yathA kAyena vacasA manasA sampadA ca jagajjIvAnupAkarot / tathAnyairapi lokadvayasukhalipsAvadbhiH pareSAmupakRtiH kAryA ||36|| atha 13 - udyama - viSaye rayaNa - nihi tarIne udyame lacchi ANe, guru - bhagati karIne udyame zAstra jANe / duHkha samaya sahAI udyame che bhalAI, ati alasa tajIne udyame lAga bhAI ! // 37 // iha khalu ye kecana samudyoginaH sAgaraM taranti te ratnAni samApnuvanti / ye punarbhaktyA vinayaM kurvanto gurUnupAsate, tAn sevante, tadAjJAvartino bhavanti / te kilA'pArasyA'pi zAstrasya parampAra T 134 Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI madhigacchanti / ApadgatAnapi janAnudyamo hi sahAyatAM nayanna'bhito rakSati / ato he bhavyabhrAtaH ! AlasyaM tyaja, udyama bhaja ||37|| nRpa zira nipataMtI bIja jAtkArakArI, udyama kari subuddhI maMtriye te nivArI / tima nija sutakerI AyatI durdazAne, udyama kari nivArI jJAnagarbha pradhAne ra8LA iha tannAsti yadudyamena na sAdhyate-yathA kasyacana rAjJaH zirasi patiSyantImatidIptAM saudAminImapi nijodyamayogena subuddhinAmA pradhAno nyavArayat / tathA matimAna mantrI nijaputrAdeSyantIM nijAmapi durdazAmudyamena nirAkarot / / 38|| 28-athodhamopari subaddhinAmnaH pradhAnasya prabandhaHathaikadA vijayarAjasadasi kazcinnaimittika AgAt / rAjA tamevamapRcchad- bho naimittika ! yadi bhaviSyaJjAnAsi tarhi sAmprataM kasya kiM bhaviteti vada | so'pyUce- he rAjan ! mayA sarvaM jJAyate, zakyate ca gaditum / yatpRSTaM tadAkarNyatAm, adyataH saptame divase potanapurAdhIzasya zirasi vidyutpatiSyati, iti nizamya sarve rAjAdayaH sabhyA bhRzamakhidyanta / rAjJA'cinti-bhavitavyaM kena vAryate / yadAha"avazyaM bhAvino bhAvA, bhavanti mahatAmapi" iti / tatrAvasare sarve matizAlino mantrigaNA etannirAkaraNopAyamacintayan / tanmadhyAdeko'vAdIt-yadyevaM tarhi kamapyanyaM nRpaM taddine 135 Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI tatsthAne saMsthApya rakSyatAm / tannizamya nRpo'vak - naitadyujyate, nijasya jIvAtave'paraH kathaM hanyate ? etattu mahApApaM vedmi / apara evamavadat- rAjan ! bhavAn tatra dine kutracitpotamupavizya svayamagAdhe jale tiSThatu / yajjale vidyunnaiva patati, anenopAyena nUnamevaitadvaco'lIkatAmupaiSyati / itaro'vadat-rAjan ! naitadvicArasahaM pratibhAti, yato vidyuttatra mA patatu, pota eva yadi jale nimajjettadA rAjJastaditareSAmapi prANasaMzayaH syAditi / tadanu subuddhinAmA mantrI nyagadat - he svAmin! mamoktamapi nizamyatAma | adyataH saptadinaparyantaM zrIjinendro bhagavAna mano'bhISTa siddhikArI bhaktyA sevanIyastasmin bhaktiM kurvataH kadApyApattirnodeti / dAnapuNyAdidharmakRtyaM yatheSTaM vitanyatAm / siMhAsane ca kASThamayayakSamUrtiH sthApyatAm / etacca nRpAdibhyaH sarvebhyo'rocata / - tato nRpaH sapta dinAni ttsrvmkrot| saptame'hani nimittajJoktaM satyApayantIva capalA sthApitayakSazirasi papAta / tenetthaM tadbhayAdrAjA | mocitaH / sarve lokA mumudire / jayajayArAvaM ca vitenuH / tadanu rAjJA pracuradhanadAnena sa naimittikaH satkRtya visRSTaH / enAM kathAM nizamya bhavanta udyamabalaM pazyantu / yadudyamena bhaviSyadapi maraNabhayaM rAjJo'nazyat / iti pratyakSaM tatphalaM pazyanto bhavanto'pyudyamaM kurvatAm / 29 - punastatraiva jJAnagarbhAbhidhapradhAnasya aparaH prabandhaH ekadA sadasi samAgataM nimittajJaM nRpo'pRcchat - bho vidvan ! kAJcidbhaviSyantImapUrvAM vArtAM kathaya / so'pi jJAnato vicArya nRpamavadat 136 Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI he rAjan ! adyataH paJcadazadinAbhyantare pradhAnasya prANAntikaH kleza AgamiSyati / ityAkarNya sabhAtaH svagRhaM tamAnIya pradhAno'pRcchathe nimittajJa! mama kasmAdutpatsyate kleza iti vada / tenoktam-yaste jyeSThaH sutastasmAt / atha mantriNA satkRte tasmin gate, mantriNA puruSapramANaikA kASThapeTikA kAritA | tatra khAdyaM peyaM ca nikSipya jyeSThaputramAhUya sarvametajjagau / so'pi vinItaH piturAjJayA tasyAmavizat / tatastAM sArgalAM vidhAya sevakena nRpAntikamanInayat / uktaJca-he mahArAja! mama vipadAgAminyasti / iti sampattyA kim ? ata enAM sampadaM bhavatpArca sthApayitumanayam / ityudIrya tatkuJcikAM tasmai dattvA jagAda- he svAmin ! eSA paJcadazadinAnantaramudghATanIyA / tadanusa mantrI rAjAnaM namaskRtya caityametya jinendraM stotumalagat / evamAcaratastasya tAni dinAni vyatIyuH / rAjJA'pi sA maJjUSA'ntaHpure nyAsitA / athaikadA'ntaHpurasthitatatpeTikAmadhyAdevaM zabdaH prAdurAsIt / yathA-rAjyA veNI pradhAnaputrakaragatA jaataa| tadAkarNya kopAdraktAkSo nRpo dUtena pradhAnamajUhavat / tadAdezAttadAnImeva sadUtastadgRhamAgatya mandirasthaM taM jJAtvA tatrAgatya taM nRpAntikamanayat / tamAgataM vIkSya nRpo vimukhIbhUya tasthau / tatrA'vasare mantrI jagAda- he svAmin ! tatpeTikAmAnAyya vilokyatAM tatra kimastIti / nRpo'pi tathA kRtvA tAmudghATya karadhRtarAjJIveNikaM pradhAnaputramaparakare khaDgaM dadhatamapazyat / tadarzanAtsaAtavismayasya tasya rAjJaH krodhaH prazazAma | etadadbhutaM vRttaM sarvatra pure prasasAra / kathametadabhUditi ? nirNayaM kartuM 137 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI ko'pi nA'zaknot / athA'nyadA tatrAgatamekaM jJAninametatsvarUpamapRcchadrAjA / jJAnI vakti- he rAjan ! etasya pradhAnasya bhavAntare yA patnyAsIta, sA mRtvA vyantarIbhUtA pradhAnamenaM klezayitumetatsarvamakarot / parameSa nijodyamabalAttamapi dUramakArSIcca sukhI jAtaH / ataH sukhepsubhiH sarvairapi manujaiH pradhAnatayodyame prayatitavyam / atha 14-dAna-viSayethira nahi dhana rAkhyo tema nAkhyo na jAe, iNi para dhana jotAM evaM gatyA jaNAe / iha suguru supAtre jeha de bhaktibhAve, nidhi jima dhana Age sAtha tehIja Aye // 39 // dhanasthairya naivA'sti / kRte'pi sahasraprayatne naisargikamasthirametatsthiratAM kadA'pi nopaiti / iha loke lakSmyA gatitrayaM vartate / 'dAnaM bhogo nAzazceti tatra dAnabhogau puNyavatAmeva bhavataH / ye na dadate, na ca bhuJjate, teSAM lakSmyAstRtIyA nAzagatirjAyate / ataH sukRtino janAH satpAtreSu dharmamArgeSu ca nijAM sampattiM vyayIkurvate / tAni dAnapuNyAdInyeva bhavAntare nidhIbhUya tasyA'nugacchanti / iha loke ye ye vadAnyA abhUvana tAndarzayati ||36|| nala bali haricaMdA bhoja je je gavAe, praha samaya sadA te dAna kere pasAe / ima hRdaya vimAsI sarvadA dAna dIje, dhana saphala karIje janmano lAbha lIje 40 138 Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI iha jagati purA kila nala - bali - harizcandra - bhojapramukhA vadAnyatayA sarveSAM prAtaHsmaraNIyA babhUvuH / iti dAnamAhAtmyaM hRdaye nidhAya yathAzakti supAtrAdikSetreSu sallakSmIM vitIrya sarvaireva manuSyatvaM sArthakaM neyam ||40|| 30 - atha dAnaguNopari karNarAjasya kathAnakamiha karNo rAjA dAtRNAmagresara AsIt / so'nyadA citrAGgadavidyAdharasya kelivanopamardanAttena kArAgAre nyastaH / tatraikadA kazcana devayAcakastatparIkSArthamAgatya tamastAvIt / tadAkarNya so'vak-bho yAcaka ! mamedAnIM kimapi nAsti, ityukte'pi punarnirAzatAM mA yAtvasau, iti manasi dhyAtvA tadAnIM zilAzakalena nijadantajaTitasvarNazalAkAM niSkAzya tasmai dadau / yathA raGkatve'pi sa dAnaguNaM nA'muJcat, tathA'nyairapi naiva tyAjyaH / ataH yathAzakti dAnaM vidhAtavyameva / atha 15 - zIla- viSaye azubha karama gAle zIla zobhA dikhAle, guNa gaNa ajuAle ApadA sarva TAle / jasa nara bahu jIvI rUpa lAvaNya deI, parabhava ziva hoI zIla pAle jikeI // 41 // aho ! zIlaM yadetallokasyA'zubhAni karmANi nAzayati, zobhAM vardhayati, saGkaTamapAkaroti, guNAn nirmalIkaroti / kimadhikaM | vacmi, zIlapAlI naro yazasvI tejasvI dIrghajIvI rUpalAvaNyAdisadguNabhAgbhavati / paratra ca mokSamupaiti ||41|| iNa jaga jinadAsa zreSThI zIle suhAyo, tima niramala zIle jema gaMgeya gAyo / 139 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI kali karaNa nariMdA e samA che jikoI, parabhava ziva pAme zIla pAle tikoI // 42 // iha purA loke zIlena jinadAsA'bhidhaH zreSThI zuzubhe / tathA bhISmaH sacchIlaguNena rarAja / iha ca kalikAle'pi karNaH zIlazAlyabhUt / eteSAmiva ye zIlamapAlayan, ye pAlayiSyanti punarye pAlayanti, te sarve paratra mokSamApnuvan, prApsyanti, prApnuvanti ca / ihApi teSAM sonIgotrIyasaGgrAmazreSThivanmahatI kIrtiH prasarati / lokAstadvacaH I praminvanti, ataH zIlamAhAtmyaM viziSTaM matvA sarvaistatpAlyaM, yataH - caturni - kAyadevadevendracakravartyAdayo'pi tacchIlazAlino namaskurvanti ||42|| 31 - atha zIlapAlane sudarzanazreSThinaH kathAnakam kazcitsudarzanAkhyaH zreSThI campApuryo jajJe, tadupari abhayA rAjJI mumoha / sA caikadA rahasi kapaTena tamAhUya hAvabhAvena samAlapantI tacchIlakhaNDanAya bhRzamayatata / tathA'pi nizcalaMtamAlokya sA tamevamavakhe zreSThin ! mayA saha ramasva, tvadanurAgiNIM mAM bhudhi / no cedrAjJA te parAbhavaM kArayiSyAmi / tadAkarNya tenoktaM - ayi rAjJi ! tavoktaM sarvaM cikIrSAmi paraM mama tanau manAgapi pauruSaM na vidyate, tadvinA kimbhavet ? ityudIrya zIlaM rakSitam / athA'nyadA tatra nagare ko'pi mahotsavo'bhUt / tatra sarve 1. hAvo mukhavikAraH syAd bhAvazvittasamudbhavaH / vilAso netrajo jJeyo, cibhramo bhrUsamudbhavaH / / 1 / / 140 Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI lokAH sajjitagAtrAstatrodyAne jagmuH / abhayArAzyapi gavAkSasthA purakautukaM vilokamAnA tanmArgeNa gacchataH samAnavayasaH sundarAn yUnaH SaTpuruSAnapazyat / tAnalakSitAn matvA sakhImapRcchat-ayi sakhi! ete ke yAnti? soce-manoramAkukSyutpannAamI sudarzanazreSThinaH putrA yAnti / tadA rAjyavak tasya- pauruSameva nAsti, tarhi tasya putrAH kathamabhUvan ? asambhavametatkaratalakacamiva pratibhAti / sakhI vaktimayA samyagAlakSyaivA'mI sudarzanasutA ityuktaM, atra sandehaM mA kRthaaH| tadAkarNya rAjJI manasi vicintayati- nUnaM sa mAM vaJcayitvA gtH| atastaM kenA'pyupAyena mArayANi tarhi varamiti dhyAtvA sImantamunmucyA''bharaNAni sarvANi vimucya jIrNamaJcakopari cintAturIbhUtA sA sthitA'bhUt / tataH kSaNAnantaraM tatra rAjA''gAt / rAjA tAM tathA''lokyA'pRcchat-ayi priyatame! adya te kiAtam ? yadevaM suptA'si, tadA rAjJo mahAgraheNa sA'vak-svAmin ! ataH paramiyaM nagarI vasituM na yujyate / rAjA'vak- tatkAraNaM brUhi ? kenA'pi tava kimapyaparAddham / ajJAte sati kathaM tadupAyaM karomi ? ataH satvaraM nijaduHkhasya kAraNaM vada / yena tadupAyaM vidhAya satvaraM tvAM sukhinIM vidadhIya / ityAkarNya sA'vak-he mahArAja ! yadA tvaM rathavATikAmagAstadA sudarzanaH zreSThI madantikamAgatya haThAnmacchIlaM bhaktuM bahu prayatnamakarot / tadavAcyameva viddhi / daivenaiva tadA me zIlaM rakSitam / tatsmRtvA'dhunA'pi me manaH zarIraJca kampate / ato'tra sthaatuNnecchaami| tacchrutvA tadaiva tannigrahAya dUtaH preSitaH / tadA''nIte tasmin -141 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI rAjJA'vicAyaiva bhRtyAn sudarzanasya zUlAropaNamAdizat / lokA hAhAravaM cakruH / te'pi taM tatsthAnaM ninyuH / tatra ca yadA te sudarzanamakhaNDitazIlavrataM zUlikAyAmAropayituM lagnAstadA zAsanadevatayA tatkSaNaM tAM bhaktvA siMhAsanamakAri, tacca devavimAnamivAdharAzritamazobhata / sudarzanopari puSpavRSTirjAtA / yenA'sau nirdoSaH zIlavAn sudarzana upadrutastasyAhaM zikSA kariSyAmi, ityAkAzavANyapyabhUt / tAM zrutvA sarve nRpAdayaH paurAzcintAmApuH / tatonRpAdayaH sarve savinayaM tatpadayoH patantastadguNaM gAyantastaM mahatA mahena nRtyavAdyAdikaM vitanvanto gajArUDhaM vidhAya purmaaninyuH| IdRzasya zIlasya mAhAtmyaM ke'pi vaktuM na zaknuvanti, tasyA'tulatvAdataH sarvaiH zreyo'rthibhiH sadaiva zuddhaM zIlaM pAlanIyam / 32-atha zIlaviSaye gAGgeyasya kathA daryate___yathA zAntanunRpasya gaGgArAjJIkukSyutpanno gAGgeyo yuvarAjaH pituricchAM pUrayituM kaJcana dhIvaraM kanyAmayAcata / tadA sa matsyajIvI tamevamavadat- bho yuvarAja ! mama dauhitro rAjyaM na lapsyate, tadrAjyaM tavaiva miliSyati, ataH kathamahaM tava pitre sutAM dadyAm ? tadA tena pratijJAya sa bhaNitaH - bho! mama pitre sutAM dehi / yaste dauhitro bhavitA, sa eva rAjyabhAk bhaviSyati | Ajanma brahmacaryavrataM mayA'GgIkriyate / itthaM pituH kAmaM paripUrNamakRta / svayamAjanmA'tiduSkaraM brahmacarya paripAlyA'tulaM balamApa / pANDavakauravayoryuddhe bANaviddho'pi virAgAt saMyama lAtvA devagatimIyivAn / evamanyairapi zIlaM samyak 142 Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI pAlanIyam / yatprabhAveNa sarve kAmAH saphalIbhavanti / paratra ca mokSasukhaM sulabhaM jaayte| atha 16-tapoviSayetaraNi kiraNa thI jyaM sarva aMdhAra jAe, tapa kari tapathI tyUM duHkha te dUra thAe / vali malina thayuM je karma caMDAla tIre, tima tanuja pakhAle te tapa svarNanIre __ // 43 // ___yathA sUryAMzavaH sakalamandhakAraM praNAzya jagadadaH samastamudyotayanti / tathA tapastejAMsisamastAni duHkhAnyunmUlya tadanuSThAtRpuMsaH prabhAsayanti / kiJca- balavatkarmacANDAlakRtA'pavitramamuM kAyaM nirmalIkartuM tapAMsyeva prabhavanti svarNanIravat ||43|| tapa viNa navi thAe nAza duSkarma kero, tapa viNa na Tale te janma saMsAra phero / tapa bala lahi labdhI gotame naMdiSeNe, tapa bala vapu kIdhuM viSNu vaikrIya jeNe // 44 // tapo vinA karmANi nirjaratAM na yAnti / tathA tadArAdhayatAM janmajarAmaraNAni vilIyante / tataste sukhena mokSamadhigacchanti / tapasaH prabhAvAdeva gautama-nandiSeNapramukhA labdhimApuH / kiJcatanmAhAtmyato viSNukumAro vaikriyaM lakSayojanapramANaM vigrahamakArSIta, punaranyAyavartinaM namucipradhAnaM mArayAmAsa ||44|| -143 Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI 33-tapaHprabhAvopari labdhimato gautamasvAminaH kathAnakamzrImahAvIrasvAmI bhagavAnekadA dezanAkAle kilaivaM jagAda | tathAhi-ye khalu svalabdhyA'STApadatIrthayAtrAM kurvanti, te'vazyaM siddhyanti / tadAkarNya gautamasvAmI bhagavadAjJAM lAtvA tathAkartumacalat / anukrmennaa'ssttaapdtiirthsmiipmaagtH| tatra pUrvataH saMsthitAstryadhikapaJcadazazatatapasvinastamAlokya parasparamUcuH-aho! vayaM tapaHkRzA enamAruhya yAtrAGkatuna zaknumastarhi karIndravatsthUlo'sau tadupari caTitvA tAM vidhAtuM kathaM zakSyati? atha gautamo'pi sUryakarAvalambatastamAruroha / tatrA'vasare taM vIkSya te tApasA evaM nizcikyuH / nUnamasaulabdhimAnasti / no cetkathametatsambhAvyate / bhavatu, yadA'sau punaratra parAvartyati tadA vayamapi sarve taGguruM kRtvA lbdhimaapsyaamH| itastadupari samAgato gautamazcaturaSTadazadvikAnItyanukrameNa bharatapratiSThApitasvarNamayacaturviMzatijinendrabimbAni darza darza bhAvastavacaityavandanaM vidhAya jagaccintAmaNeH sakalAM stutiM kRtvA caityAd bahirAgatyopAvizat / tAvattatra tiryagjRmbhakadevIbhUto vajrasvAmijIva AgAt / tampratibodhya, sa taduttIrya nIcairAyayau / tatrAvasare te sarve tApasAstaccaraNayornipetustacchiSyAzca jAtAH / tatastaiH saha mArge gacchan sa gautamasvAmI kamapi grAmamAsAdya tAnapRcchat-bhoH tapasvinaH ! yUyaM kiM bhokSyadhve ? tairuktam- svAmin! paJcAmRtamazitumadya no vAJchA jAgarti / tadvacaH zrutvA svayameva gocarya 144 Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI puraM prAvizat / kazcitsadgRhI bhaktyA tasya pAyasaM pratyalAbhayat / tallAtvA samAgate gautame te dadhyuH- aho ! iyatA pAyasenA'smAkaM tilakamapi na sampatsyate, tarhi tRptiH kathaM bhaviSyati ? / __ yAvadevaM vicintayanti, tAvadgautamenoktam- bho mahAnubhAvA! yuSmAbhiH samAgamyatAM / tadanu bhojanArthamekasyAM paGktau saikapaJcazatatApasAnupAvezayat, tAvatastAnaparapaGktau, tRtIyasyAmapitAvatastAMstApasAnupAvezayat / iti paripATyA samupaviSTAMstApasAnazeSAn tatra pAyase 'akSINamAnasI' labdhiriti mantramuccAryya nijA'pRSThamAropayan pariveSya yathecchamabhojayat / tadA sa tAnapRcchat- kiM bhoH ! kasyacit kiJcidapekSate ? tairuktam- vayaM sarve tRptA abhUma | tatastatpAtrAdaGguSThe samuddhRte purAnItapramANaM pAyasaM tatpAtre'vazizeSa, tAvatA pAyasena sa nijatRptimakarot / tatrA'vasare teSAmaznatAM sadbhAvanAM bhAvayatAmekapaGktyupaviSTAnAmekAdhikapaJcazatatApasAnAM tatkAlamujjvalaM kevalajJAna mutpede| tato'gre calan sa taiH pRSTaH- he svAmin ! kutra gacchasi ? tenoktam-nijagurusamIpam / punastairuktam bhavato guravaH kIdRzAH santi ? tadA gautamo gurUn varNayan jagAda-bhoH tapasvinaH ! mama guroH svarUpamAkarNayata / nUnamiha kAle saakssaatklpdrumo'sti| sa khaluaSTavidhamahAprAtihAryarUpayA bAhyalakSmyA zozubhyamAno'sti / sadA tridazagaNaiH sevyamAno vartate / tribhuvananAyakaH chatracAmarasiMhAsanAdibhirvirAjate / itthaM gurutaraguruvarNanamAkarNayatAM teSAmekottara 145 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI paJcazatatApasAnAM kevalajJAnamudapadyata / tato'gre gatvA samavasaraNamAlokya te papracchu:- he svAmin ! kimetadvilokyate ? gautmo'vdt| etanmama guroH samavasaraNaM vidyate, tacchratvA'vaziSTaikottarapaJcazatatApasAnAmapi kevalajJAnamutpannama-bhUt | itthaM te vyuttarapaJcadazazatatApasAH sarve kevalino babhUvuH / tadA gautamastAnazikSayata - bho mahAzayAH! tatra gatvA yathA'haM guruM vandeyaM, tathA bhavadbhirapi vandanIyastairapi taduktamaGgIkRtam / te nijotpannaM kevalaM tasya nA''cacakSire / atha prabhoH samavasaraNamAgatya gautamaH prabhu yathAvidhi vavande pRSThe ca tAnapazyan kevalipaGktyupaviSTAnazeSAnadrAkSIt / tadAnIM tAnavocata gautamaH - bho mahAzayAH ! pUrvaM zikSitA api bhavantaH prabhuvandanAmakRtvA tatra kathamupAvizan ? atrA'vasare bhagavatoktamhe gautama ! kevalinAmeteSAmAzAtanAM mA kRthAH, tadA gautamaH prabhumapRcchat - he prabho ! mama kevalamudeSyati na vA ? prabhuNoktam - tavA'pi carame vayasi tadutpatsyate / tacchrutvA gautamo jaharSa / etasyAH kathAyAH sAratvenaitad grAhyamasti / yathA-gautamastapobhirmahatIM labdhimApa, tabalena duSkarAmapi tIrthayAtrAmakarota, yuttarasArdhasahasratApasAnabhojayat, tathA'nyairapi tapaH kRtvA labdhi prApya karmonmUlanaM kaarym| 34-punastapaHprabhAvaviSaye nandiSeNamuneH prabandhaH yathA-rAjagRhanagare zreNikarAjasya nandiSeNanAmA tanayo'bhUt / sa yauvane pitrA paJcazatakanyAbhiH paryaNAyi / tatrA'nyadA 146 Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI mahodyAne vIraprabhurAgatya samavasarat / taM vandituM saparivAraH zreNikarAjastatrA'gAt / bhagavantaM vanditvA dezanAM sarve'zRNvan / tadA bhagavadvANIM zrutvA pratibuddho nandiSeNaH svAlayametya mAtApitarau saMyamAnujJAmayAcata / tadA tAbhyAM gRhavAsAya bahubhirdRSTAntaiH pratibodhito'pi sa tatkSaNamaJjasA vIraprabhorantikamAgatya cAritrapradAnArthamabhyArthayata / tatrAvasare cAkAzavANyapyabhUt - asyedAnIM bhogyakarmodayo'vaziSyata iti / bhagavatA'pi tathaiva bhaNitam / sarvamagaNayan manasi ca yo'dhunA mayA tyajyate so'gre mAM kathaM bAdhiSyata iti cintayan saMyamAya samutsukIbhUya sadyaH prabhoH pArzve pravrajyAM lalau / tataH paraM sa zuSkarukSA''hArAdinA'tiduSkaraM tapaH kurvannapi madanena vivyathe / tato'tiduHkhIbhUya jhampApAtaM vidadhaddevatayA nivAritaH / tataH paraM sa mahAnti tapAMsi kurvan zarIramasthimAtrA'vazeSamakArSIt / athaikasmin prastAve sa rAjagRhanagare gocaryai vrajan bhramAd gaNikAlayaM gatvA dharmalAbhamadAt / tamAlokya gaNikA jagau - ehi, paraM tvAdRzena zaktivihInena virAgiNA kiM me manorathaH setsyasi ? mama dharmalAbhenA'lam | kevalamarthalAbha evAtra sadA'pekSyate / tasyA T IdRzaM hAsyavacanamAkarNya manasyahaGkAramAnIya puraH patitaM darbhatRNamekaM lAtvA so'vak-mama tapasaH prabhAvAdatrA'dhunA dInArarAzirjAyatAmityukte tatkAlameva tatra taccharIrapramANonnatA sArdhadvAdazakoTidInArarAzirajAyata / ahantu rabhasAdavocam, munistu satyameva maduktamakarot / iti mahAdbhutaM tadAlokya sA camatkRtA'bhUt / 147 Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI atha tataH parAvartamAnaM munimAlokya jhaTiti tatpuro gatvA tadvastraM dhRtvA tamevamavadat-he nAtha! mamA'balAyA upari ruSTo bhUtvA kathaM yAsi ? yadi yAsi tarhi nijametAvaddhanaM gRhItvA vraja | no cedatraiva sthitvA mayA saha sukhaM bhuannetadupabhogaM kuru / ityudIrya yAvatsA virarAma tAvadevamazarIriNI vAk prAdurAsIt- he mune ! mA gAH, anayA sahaiva te dvAdazavarSANi bhogyakarmodayo'sti so'nyathA na bhaviSyati / ityAkAzavANIM zrutvA sa nandiSeNo dharmadhvajaM mukhavastraM pAtrAdInyupakaraNAni coccaiH sthApayitvA tatraiva gaNikAlaye'tiSThat / / parantu paramAtmani darzanaM vizuddhamAsIt / jJAnAdaya AbhyantaraguNA api nirmalA Asan / "yasyedRzI zuddhAtmadazA vartate, sa bAhyanimittakAraNatayA svaguNA'nubhavamantarA''tmAnaM nirmalaM kartuM na shknoti|" iti vicArya subhAvanAM bhAvayatA tena pratijJAtam-yadatrA'pi pratidinaM dazajIvA mayA pratibodhanIyA iti / tatastatrasthaH sapratyahaMdaza daza jIvAn pratibodhya vIraprabhostathaiva sthavirasamIpe prAhiNot / itthaM kurvan dvAdazavarSeSu gaNikAlayasthaH sevamAnazca tAM dvicatvAriMzatsahasrajIvAn pratibodhya prabhostathA sthavirANAM samIpe preSitavAn / te'pi tatpratibuddhAstayorantike dIkSAM laluH | itthaM dvAdazavarSastasya karmasu kSINeSvekadA sa navajIvAn pratyabodhayat / tadA dazamo nADindhamaH samAgAt / tenoktam-kimbhoH! tvaM sarvAn pratibodhayasi, paraM svayaM garhitAM gaNikAM sevamAnaH kathaM na pratibodhamApnoSi ? tatrA'vasare pAke sampanne bhojanArthaM tadAgamaM pratIkSamANA kAlAtikrame pAke'pi ca zaityaM gate sA tadantikametya 148 Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI madhurayA bhASayA bhoktuM tamAjuhAva / tenoktam-tvaM yAhi, ahamAgacchAmi / sA'pi gatvA punaH pAcitA bhojanasAmagrI sampanne ca pAke tadantikaM dvitrivAraMdAsImapraiSIta, tathApi tamanAgataMvIkSya svayamAgatya sA jagAda- he svAmin ! uttiSTha, velA'tikramo jAto mAmapi ca nitarAM kSudhA bAdhate / tenottaritaM dazamamapratibodhya kathamuttiSTheyam ?, tacchratvA tayA kiJcidAkrozamayaprazrayeNa sa bhaNitaH- eSa kAmuko yadi na vetti tarhi tvayApi gantavyam / ityuktvA punarvyagadat- he nAtha! ihedAnI dazamo na dRzyate, svameva dazamaM jAnIhi / ityuttiSTha bhukSva, taduktamAkarNyatatkSaNameva sarpaH kaJcukamiva kSINakarmA sa gaNikAlayaM tyaktvA dharmadhvajamukhavastrAdyupakaraNAni ca lAtvA prabhorantikamAgAt / atha punazcAritraM lAtvA''tmArthamasAdhayat / idamatra sAratayA'vadhAryam-yathA sa tapomAhAtmyAttRNamAtragrahaNena dInArarAzimakarot / tattapomAhAtmyaM jJAtvA'nyairapi tathA sAdaraMtapo vidheyam / punarayaM munirbhogyakarmodayAdyathA cAritrAccyuto'pi zubhakarmaprAdurbhAvAtsvalpAdapi vezyAvacanAtpratibodhamApa, tathaivAnyaidharmabhraSTairapi bhavabhIrubhiH prANimirnijAtmadharma pramAdaM vihAya prayatitavyam / 35-punarapi tapaHprabhAvopari viSNukumArasya kathAnakamtathAhi-ujjayinyAM puryA dharmAbhidhAno rAjAsti / tasya namucinAmA mithyAdRSTiH pradhAno'sti / tatrA'nyadA paJcazatamuniyutaH suvratAcAryaH samAgAt / tadvandanArthaM sapauraH sakuTumbaH kSitIza Ayayau / - 149 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI namucirapi kSitibhujA saha tatrA''gatya nijauddhatyena guruNA saha vivadituM lagnaH / tadaikena kSullakena ziSyeNa sukhena sa vijigye / nizi tAn vihantuM taravArahasto namucirmunyupAzraya AgataH, zAsanadevatA tadA taM stabdhIcakre prabhAte ca sarve paurAstaM bhRzaM nininduH / tatastena lajjitaH sa hastinAgapuramagAt tatra ca padmottarAkhyanRpasya rAjJIdvayamasti / ekA jvAlA'bhidhAnA samyaktvavatI dvitIyA lakSmIdevI mithyAtvinI cAsti / tatra jvAlAyA viSNukumAramahApadmakumArau putrAvabhUtAm / athaikadA jvAlAdevI jinezvararathaM lakSmIdevI ca brahmaNo rathamacIkaratAm / dvau rathau nagare bhrAmitau parasparamekatra militau / tadA daladvaye vivAdo jAtaH / tatrAvasare mithaH kalahamAlokya yena mArgeNa tatrA''gatau tenaiva mArgeNa rAjJA tau rathau parAvartitau / tena mahApadmakumAro ruSTo bhUtvA dezAntaramagacchat / nAnAdezakautukaM pazyan mahatIM samRddhimadhigacchan cakravartirAjyamApa / athA'nyadA sa sArvabhaumazriyA zobhamAnaH svanagarImAgataH / namucirapi hastinAgapuramanekadezAn paribhramya punaH samAyAtaH / sa mahApadmakumAramamilat, so'pi taM pradhAnapade nyayuGkta / padmottaro rAjA viSNukumAreNa saha suvratAcAryasamIpe cAritraM lalau / itazca mahApadmacakravartI mAturmanorathaM rathabhramaNAtmakaM tadA pupUre / viSNukumAro munirmahatIM tapasyAM kRtvA tatprabhAveNa meruzikharamAsAdya kAyotsarge tasthau / itthaM tapasyatastasya varSasahasraM vyatyait / itazca suvratAcAryo nijaparivAraiH saha tatra caturmAsIM vidhAtumA 150 Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI gAt / tadAkarNya duSTena namucinA'cinti - yadanena purA'haM nirjitya sthAnAntyAjito'smi / ato'sau mama vadhya eveti vicintya cakravartipArzvametya taM purA nyAsIkRtaM varamayAcata / so'pyavak-mArgaya dAsyAmi tadA dinatrayaM me rAjyaM dehIti yAcitavAna / tathAstviti I nigadya nRpo'ntaHpuramavizat, namucizcakravartyabhUt / tadA sarve pradhAnapaurA adhikRtapuruSAH santo mahAntastadanye dharmAcAryAdayastanmilanAya samAjagmuH paraM sa suvratAcAryo nA'gAt tadA tena namucicakravartinA lokamukhena tasya kathApitam / yathA-tvaM mama milanAya nA''gAH, atastvaM dinatrayA'bhyantare madrAjyabhUmiM tyaja no ced ghAtayiSyAmi / evaM tadAdezaM zrutvA muninA'pi saGghamukhena tasyaivaM kathApitam- jainasAdhavaH kasyA'pi milanAya na gacchanti, na ca cAturmAsye bahiranyatra prayAnti iti lokairbahudhA'bhyarthito'pi namucirnijAdezaM na parAvartayata kintu yAtu yAtvityevA''diSTam / tadAcAryo merorviSNukumArametadvRttamAvedya smaakaaryt| so'pi tatrA''gatya gurumavandata / tata AcAryaH sarvamAdito namucinRpAdezamAcakhyau / tato viSNukumAro mahApadmAntikaM gatvA jagAda - bhoH ! sAdhorupasargaM kathaM karoSi ? tenoktam - kiGkaromi, vacanena baddho'smi / I tadanu namucipArzvametya taM bahudhA sa pratyabodhayat paraM manAgapi sa nA'budhyata / purA dattA''dezaM mudhA nA'karot / yadi sa mama rAjyato na nirgamiSyati tarhi tamavazyamahaM ghAtayiSye / taduktamIdRzaM zrutvA viSNukumAro'vadat- kutrA'pi kiJcidapi me bhUmiM ditsasi na vA? tadA tenoktam-bhavatkathanena padatrayAM bhUmiM dadAmi / tatrA'vasare I 151 Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI viSNukumAro lakSayojanA''yataM zarIraM vikRtyaikaM padaM pUrvasyAM dizi dvitIyaM padaM pratIcyAM nyasya tamavocata- he namuce ! tRtIyaM caraNaM dhartuM bhUmiM dadasva no cettvaM svapihi / tadA bhUmimaprApya suptasya tasya pRSTha eva sa tRtIyaM caraNaM nyadhAt / tena namucirvasundharAM viveza, itthaM sa tapaHprabhAvAtsarvamupasarga nyavArayat tAdRzaM rUpaM ca vicakre / tattapaHprabhAvAdaneke satpuruSAH saMsAraM terustariSyanti ca / iti tapomAhAtmyamatulaM matvA svAtmahitecchubhiH sarvairapi tadarjane prayatitavyam / pramAdaH svalpo'pi naiva karaNIyaH / atha 17-bhAvanA-viSayemana viNa milayo jyUM cAvayo daMta hINe, guru viNa bhaNayo jyUM jImayo jyUM alUNe / jasa viNa bahu jIvI jIya te jyUM na sohe, tima dharama na sohe bhAvanA jo na hohe // 45 // mano vinA mitrAdermilanamiva, dantaM vinA carvaNamiva, guruM vinA jJAnArjanamiva-paThanamiva, lavaNaM vinA bhojanamiva, bhAvaM vinA'nuSThito dharmo bodhyaH / yathA yazovihIno naro na zobhate, tathA dharmo'pi bhAvaM vinA nazobhate, naiva phalati ca / atobhAvanApurassaramevadharmo'nuSTheyastathAkurvanneva phalamApnoti nAnyathA ||45|| bharata nRpa ilAcI jIraNazreSThi bhAye, vali valkalacIrI kevalajJAna pAye / haladhara hariNo jyuM paMcameM svarga jAe, iha ja guNa pasAye tAsa nistAra thAe 4jA 152 Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI kiJca- bhAvanAM bhAvayanneva bharatacakravartI, ilAcIkumArazca kevalajJAnamApa / tathA jIrNazreSThI svargIyaM sukhamait / kimadhikaM yo valkalacIrI so'pi bhAvanAbalAtkevalajJAnamiyAya / tathA balabhadramunimRgau paJcame brahmadevaloke devatvenotpannau / bhAvanAtaH kiyanto muktAzcAnye mokSamApsyanti / ataH sarvaireva bhAvanA bhAvanIyA || 46 || notto 36 - atha bhAvanAphalopari bharatacakravartinaH kathAnakam iha bharatacakravartI SaTkhaNDAM pRthivIM saMsAdhya saJjAtadigvijayazrIbhAsuraH svagRhamAgAt / tatra ca rAjyasukhamanubhavannAsIt / so'nyadA''darzabhavane samupAgataH sukhAsInaH zarIrazobhAM vIkSitumalagat / sarvAGgaM zobhamAnamAlokya kevalamanAmikAmeva mudrikAvihInatayA'bhavyAmapazyat / tadA tenA'cinti-sarvAGgaM me sabhUSaNaM zobhate / iyamekaivA'GgulI tadvihInA na zobhate / aho ! yadekApyanAmikA''bharaNaviyukteti tarhi sarvAGgaM sAbharaNamapi zobhAM naiva dhatte / yadyakhileSvAbharaNaM na syAttadA zarIrasya zobhA kIdRzI syAt ? iti vicintya sarvAGgebhya AbharaNAnyapAkarot / tadA taccharIraM vicchAyamapazyat / tadaiva so'nityabhAvaM bhAvayana kSapakazreNImadhigacchana ghAtyaM karma kSapayitvA kevalajJAnaM prapede / tatkAlaM sAdhuveSaM tasmai zAsanadevatA dadau / tadA dazasahasranRpaiH saha sa tato vijaC / ciraM pRthivIM pavitrayan janAn pratibodhayannaSTApadatIrthamAgatya aghAtyAni karmANi nihatya bharatacakravartI mokSamiyAya, etadanityabhAvanAyAH phalamavagantavyaM sarvairbhavyaiH / 153 Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI 37-etasminleva viSaye elAcIkumArasya prabandhaH yathA-elApuravardhanA'bhidhe nagare kasyacidibhyasya vyavahAriNa elAcIputra AsIt / sa zaizavAnantaraM dvisaptatikalAsu nipuNo jajJe mAtApitroca preyAnabhUt / tatraikadA kazcana naTamaNDala AgAt / tatputrImatirUpavatImAlokya sa nitarAM mumoha / tataH sa naTamavak- bho naTa ! nijaputrIM me dehi / naTenoktam- bhoH kumAraH ! loke sarvaiH svajAtimadhye putrI diiyte| tvaM vijAtIyo'si ataste sutAmenAM na ditsaami| punastena pracuradhanalobhe darzite naTo'vadat- bhoH kumAra ! yadi mama putrI pariNetumicchasi, tarhi madveSeNa matsavidhe sthitvA nATakI vidyAM zikSasva | kamapi rAjAnaM ca vidyayA prasAdya dhanamarjaya tadA te putrIM dAsyAmi / tadvaco'GgIkRtya sa pitarau jagAda- he pitarau ! ahaM kila naTaveSeNa tatsArthe sthAtumicchAmi yuvAmanujJAM dattam / yato me tatputrIpariNayo bhavet / tAbhyAmuktam- he putra ! tvAmAvAM tatputryA apyadhikasundarI kanyAM pariNAyayiSyAvaH, tatsA) mA gAH / paraM sarvAnavamatya sa naTena sAkaM tadveSeNa niragAt / . tadanusa tatsArthe tiSThantadIyanRtyAdividyAsunaipuNyamadhigatya nATakaM kartuM lagnaH / pratidinamevaM kurvan dhanamarjayitvA tasmai naTAya samArpayat / athaikadA naTyA saha benAtaTanagaramagAt / tatra rAjAnamamilata, so'pi tasya nATyaM kartumAdezaJcakre / __atha nRpAdisakalapaurajanasumaNDitapradezamadhye elAcIkumAro 154 Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI vaMzamekaM samAropya caTitvA tadupari nATakaM kartuM lagnaH / adhazca naTI mRdaGgaM vAdayAmAsa / tadA naTIrUpaM vilokya tatkSaNaM madanazarA''hato nRpo manasi yadyasau naTo nIcaiH patitvA mriyeta, tadainAM naTIM sukhena prApnuyAmiti durdhyAyan kRSNalezyAgRhe nyapatat / itaH sa naTo vaMzopari nirAdhArAdinAnAvidhaM nATakaM vidhAya darzakAnAM manAMsi samaraJjayat / sarve darzakA raJjantastaM naTaM prazaMsayAmAsuH / IdRzaM nATakaM ke'pyanye kutrA'pi na cakruriti sarve draSTAro jagaduH / atha vaMzAdavatIrya naTo rAjAnaM prANamat / nRpazcaivamavAdIt - he naTa ! atra kiM tiSThasi ? punarvaMzopari caTitvA nATyaM darzaya / vilambaM mA kuru, tadA dhiktaM dhik tamityarthako DhIgAM DhIgAmiti mRdaGganAda udapadyata / anye rAjAnastasmai pAritoSikaM daduH purA, tadguNAn gAyan nRpAdezAt punarvaMzAgre caTito naTaH / sarve lokA AzcaryamApuH, kadA'sau vaMzAgrAdadhaH patitvA mariSyati / iti pratIkSamANo rAjA durdhyAna eva nimagna AsIt / | dvitIyavAramapi nATyaM kRtvA'dha uttIrya nRpAgre samAgataH / tadA'pi nRpeNoktaM- bho naTa ! mudhA bahudhA'dhaH kimavatarasi ? punarapi vaMzAgra eva nATakavidhAnena sarvAn raJjaya / alamadhunA vilambena, muhurmuhurevaM nRpAdezaM zRNvantaH sarve darzakAH sa naTazca manasyevaM dadhyuHaho ! muhurmuhurasyaivamAdezakAriNo rAjJo manasi kubuddhirdRzyate / no cedevaM punaHpunaH kathamAdizati ? | I atha tadAjJayA naTastRtIyavAramapi vaMzAgramAruhya nAnAvidhaM nATyaM kartuM lagnaH / adhazca sA naTI vicintayati sma - aho ! 155 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | sUktamuktAvalI etatpariNAmo darzanIyaH kiM bhavatIti ? yathAsau rAjA sAdhubuddhirbhaNyate tathA tu naiva dRzyate / asau me nAtho madarthamiyadduHkhamasahata | ataH paramAtmA tadIpsitaM pUrayatu satvaramiti sA yAvadvicArayati, tAvadvaMzAgre tiSThatA tena naTena kasyacicchreSTino gRhe SoDazazRMgArasajjitAtirUpavatI yuvatI tatpatnI siMhakesaramodakairbhRtaM sthAlamAdAya kaJcana yuvAnaM zramaNaM zreSThataraM sAdhuM pratilAbhayantI vilokitA / sA pratilabdhuM munimadhikamAgrahaM karoti paraM sAdhurna gRhNAti sma / tadadbhutarUpe'lpamapi dRSTipAto nAkarot / tadadbhutaM dRzyaM vilokyA'nityabhAvanAM bhAvayan saMghAtyakarma kSayaM nItvA tatkAlaM kevalajJAnamAptavAn / zAsanadevatA tadutsavaM vyadhAt / tadA nRpAdayaH sarve sahasotthAya taM vavandire / tadaiva sA naTyapi cAritravatI babhUva / tata elAcIkevalI bahujIvAnpratibodhya mokSamayAsIccAnte / ataH zubhabhAve samutpanne bhAvanAto'pyadhiko lAbho jAyata iti bodhyam / paraM tAdRzaH zubhabhAvodayaH kaThino'sti | mukhyabhAvanAM vinA saMsArasAgarataH kecidapi na taranti / etatkathA granthAntare savistarA'sti, paramatra tu saMkSiptaiva darzitA / 38 - punarapi bhAvanAbhAvane suzrAvakasya jIrNazreSThinaH kathA ihaiva zvetAmbikAnagaryAM chadmAvasthaH zrImahAvIrasvAmI cAturmAsikaM tapastapannAsIt / pratyahaM prabhAta eva prabhuvandanArthamAgataH kacijjIrNanAmA zreSThI prabhuM vanditvA tamevamabhyArthayata - yathA'bhagavan ! adya madgRhamAgatya bhaktapAnAderlAbho dAtavya iti / paraM 156 Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI | | prabhoH pratyuttaramanAsAdya prabhorupoSaNamastIti jAnan gRhamAgAt / sampUrNe'tha tatra vrate prage samAgataH sa prabhuM vandanAnantaramabhyArthayatprabho ! adya pAraNAkRte madvezma pavitrIkRtya lAbho deya iti / evaM vijJaptiM kRtvA hRSTaH sa gRhametya laghukapATasamIpe bhagavadAgamaM pratIkSamANastasthau / ayamAgacchati prabhuriti bhAvayan ciraM tatraiva tasthau / nirmamaH prabhustu kasyacidabhinavapUrNazreSThino gRhamAgAt / dharmAnurAgamanadhigacchan yathA tathA bhikSu matvA'vA'zanakRte pAcitaM mASaM sa tasmai vIrasvAmine dattavAn, tAvattatra gagane devadundubhirdadhvAna | tacchrutvA prabhuNA kvacidgRhe pAraNA'kArIti tenA'vedi / tadaiva bhAvanAvRddhistasya cchinnA'bhUt / paraM pUrvameva sa bhagavadAgamaM pratIkSamANo bhAvanAM bhAvayan dvAdazA'cyutadevalokaparyantAM bhAvanA - zreNImArUDhavAn / yadi kiJcitkAlamagre sA bhAvanA tasya tiSThettarhi kevalamapyApnu - yAt / parantu devadundubhidhvanimAkarNya sA bhAvanA tadaiva truTitA / ato'gre tasya bhAvanAvRddhirnA'bhUt / iti hetorbhAvanAmAhAtmyAtsa jIrNazreSThI mRtvA dvAdaze devaloke samutpede / itthaM bhAvanAyAH sarvataH prAdhAnyaM mahattvaM cA'vagantavyaM sarvairbhavyajanaiH / 39 - atha punarapi bhAvanAviSaye valkalacIriNa: prabandhaH - yathA-potanapuranagare prasannacandrasya rAjJo bhrAtA'zvArUDhaH krIDArthamudyAnaM vrajannunmArgeNa gacchatA'zvena bahu dUraM nItaH sAyamapi gehaM nA''gAt / tadA rAjA lokaistasya zuddhiM sarvataH kArayAmAsa, paraM kvA'pi 157 Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI tacchuddhirna militA / itazca sa rAjakumAraH kasyacittApasasyA''zrame samprAptaH | tasya ca kumArapitrA saha gADhasaMbandhaH purA''sIt / tena sa tApasastaM mahatA snehena svAzrame'tiSThipata, tataH svaziSyaM kRtavAn tasya ca valkalacIrIti nAma cakre | athaikadA tatrAzrame samupaviSTaH sa tatpAtrANi kautUhalAtpazyan tatra dharmakriyopakaraNaM dadarza / tadanu tadarcanapAtrapramArjanAdikaM vIkSamANaH sa UhApohAbhyAM jAtismRtimalabdha / tena sa bhavAntarIyaM svasvarUpamapazyat / tatra yattena cAritraM pAlitaM tadapi jJAtam / ata idAnImapi zubhAM bhAvanAM bhAvayan sa kSapakazreNImadhiruhya kevalIbhUya mokSaM prApa / ato dharmabhAvanAbhAvanaM zreyaskaramavaseyaM satprANibhiH / 40-punarapi bhAvanopari balabhadra mRga-rathakArANAM kathAtathA hi-dvArikApuryA kRSNavAsudeva-baladevau rAjyaM ckraate| tatrA'nyadA tatputrAH zAmba-pradyumnAdayo vanaM gatvA bAlyacApalyAd dvaipAyanamRSi loSTayaSTyAdinA tADayAmAsuH / tadA'tipIDitaH sa RSistebhyaH zApamevaM dattavAn- bho bho duSTAH ! yAta yAta, matpIDAM kurvatAM yuSmAkamimAM dvArikAM nagarImagnitvA bhasmasAtkariSyAmIti / atha sa RSistAdRzanidAnakaraNena mRtvA'grikumAro'bhUt / tataH so'grikumAro devastau vAsudevabaladevau muktvA SaTpaJcAzatkoTinagarAntarvAsilokaistathA purAbahirvAsidvisaptatikoTiyAdavaiH sahitAM dvArikApurIM sakalAM bhasmasAdakarot / tadanutau kRssnnblbhdrauvnmupetau| tatra kRSNastRSArtojAtastadA 158 Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI balabhadro jalamAnetumagamat / kRSNa ekasya tarostale caraNopari caraNaM nidhAya suSvApa | tAvadyo hi purA svena kRSNasya maraNaM neminAthoktamAkalayya tanmudhA kartuM vane vasati sma sa jarAkumAraH kRSNabandhurdUratastatpade padmamAlokya mRgabhrAntyA bANaM kSiptvA tadIyacaraNamavidhyat / atha samIpAgatastamupalakSya nitarAmakhidyata / tadA khedena kiM syAt ? yadbhAvyamAsIttajjAtameveti miSTavAkyaiH kRSNastamavak- he bandho ! tvaM mA zocIH, gRhaM yAhi / no cebalabhadraH samAgatya tvAM haniSyati / kiJcidapi tavA'tra doSo nA'sti yato daivaM ko'pi mudhA kartuM na zaknoti / atha tasmin gate kRSNo mamAra | tAvajjalamAnIya baladevaH samAgAt / kRSNaM suptaM matvA'nekopAyenotthApitavAn / yadA kiJcidapi sa nottatAra na cottasthau, tathA'pi snehamarAdruSTaM jJAtvA tamutpATya SaNmAsAnitastataH sa paryATat / tato devairanekazavAdidRSTAntena pratibodhitaH kRSNazavamagrinA saMskRtavAn / vairAgyAccAritraM ca lalau, sa vanamAgatya tapastaptuM lagnaH / so'nyadA pAraNAyai puramagAt / pathi kUpAntike kAcijjalahAriNI tadrUpavilokanAnmohamupagatA paravazIbhUya ghaTabhrAntyA putragale rajjuyAvadbadhnAti taavdnyairnivaaritaa| tadAlokya balabhadramunirdadhyauaho! madrUpeNa mohamupaiti striijnH| anarthaH saMbhavati mayA'taH puramadhye nA''gantavyam / vana eva prAsukA''hAraM labdhvA vratapAraNaM vidhAtavyamityabhigRhya vnmaagaat| tatra tasyopadezaM zrutvA'neke pazavo'pidharmamApuH / tatraiko mRgaH 159 Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI suzrAvakastacchiSya iva sadaiva tasya zuddhAhAralabdhaye vicintayati sma / tatrA'nyadA ko'pi rathakAraH saparivAraH satkASThaM chettumAgAt / sa rasavatI paktvA yadA bhoktumaicchat tadA sa mRgeNa sahA''gacchantaM balabhadramuniM dadarza | tasminnavasare svaM dhanyaM manvAnaH sa bhAvena saha prAsukAhAraM taM pratyalAbhayat / yadyahamapi mAnuSo bhaveyaM tarhi evameva munaye zuddhamAhAraM dadyAmiti mRgastadAnIM zubhabhAvanAmakarot / adya me dinaM dhanyaM yanmunidarzanapratilAbhAdikamiha vane'pyabhUt / itthaM rathakAro'pi munidAnadAnAtsadbhAvamakarot / munirapi nijadhyAnanimagna AsIt / asminnavasare sadbhAvaM bhajatAM teSAM trayANAmupari sa evArdhacchinnaprAyo mahAtarurvAtanunnaH papAta / tatpatanena trayo'pi mRtvA paJcamaM brahmadevalokaM prApuH / amISAmIdRzadevalokaprApti vanAta eva smudpdytetyvgntvym| baladevamunikathAnakamativistaraM granthAntarAdavagantavyamiha tu bhAvanAprasaGgAtsaMkSiptamevA'darzi | atha 18-krodha-viSayetRNa dahana dahaMto vastu jyUM sarva bAle, guNa rayaNa bharI tyUM krodha kAyA prajAle / prazama jalada dhArA vahnine krodha yAre, manua bhava samAre sadguru sIkha dhAre 4LA krodho na vidheya iti dRSTAntena draDhayannAha-ihA'tigarhitaH krodho'gistRNamiva guNaratnarAzisampUrNamapyadaH zarIraM kSaNamAtreNa bhasmasAtkaroti / vardhiSNureSa kopA'gniH prazamajalavRSTiM vinA na zAmyati / yadA prANI zamatAM bhajate tadaiva krodhaH zAmyati-nazyati 160 Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI nA'nyatheti bhAvaH / kiJca-yadA bhavyo jIvaH sadguru-zikSA hRdi dhArayati tadaiva manuSyatvaM saphalIkartumarhati / ataH sadguruzikSAM hRdi dhRtvA sarvairupazamavadbhirbhAvyam / krodhastu sarvathA heya evetyavagantavyam ||47|| dharaNi 'parazurAme' krodha niHkSatri kIthI, dharaNi 'subhUmacakre' krodha nibrahma kIdhI / naraka gati sahAyI krodha e duHkhadAI, varaja varaja bhAI ! prIti kIje vadhAI 48nA . anyacca-iha purA kazcana parazurAmaH krodhAdeva sakalAM mahIM niHkSatrIyAM vyadhAt / tathA subhUma-cakravartImAM pRthvI brahmahInAmakarot / atrA'pi krodha evaitAvaddhiMsAnidAnam / he bhavyA ! ato bhavanto narakadAtAraM sArvalaukikaklezakAriNaM krodhamenaM saharSa tyajata / kiM bahunA ? yaH krodho mitramapyamitraM kSaNAdeva vidhatte tamavazyaM tyajantu punarakhilaiH sArdhaM prItiM bhajata ||48|| 41-atha krodhopari parazurAma subhUmacakravartinoH prabandhaHyathA-prathame devaloke dvau devau pratyahaM mitho dharmaviSaye vivadamAnAvAstAm / tatraiko mithyAtvI caiko jainI ca / tAvanyadA svasvadharmasya mahimAnaM varNayantau tatparIkSAkRte martyalokamaitAm / tatrA'vasare mithilAnagarInarapatiH svabhavana eva mastakaluJcanaM vidhAya saMyamaM lAtvA viharana tAbhyAM dUrAdAlokitaH / tamAgacchantaM -161 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI vIkSya jainadevena mithyAtvI bhaNitaH- bhoH ! pazya mayA dharmaH parIkSyate, ityudIrya tanmArga ekato laghubhekAn paratastIkSNamukhAJchUlAn vikRtya tasthatuH / tAvattatra sametaH sa sAdhurekatra sUkSmajIvAnaparatra zUlAn vilokya vyacintayat- aho ! kimatra vidheyam ? AtmavirAdhanAta ihaiva kiJcidduHkhaM bhaviSyati / paraM jIvavirAdhane sati narake mahatI yAtanA ciraM bhAvinIti matvA bhekavyAptamArga tyaktvA zUlAzritena mArgeNaiva niragAt / tadA caraNAbhyAmasRkSu nirgalatsvapi manAgapi khedaM nA''nItavAn / tadA jainadevastaccaraNayornipatya tamastAvIt kathitaJcabho mithyAtvin ! jainadharmasya kIdRzI mahimA'stIti dRSTam ? __ athA'gre gatvA tau devAvekasyAmaTavyAM samAgatya tapasvinaM jamadagnimapazyatAm / tadA kRSTakSetre na gantavyaM, patitaM phalAdikaM bhakSyam, iti matamAlambamAnaH, svAnye sarve malinA na sAdhIyAMsa, iti jAnAno devo jainadevaM kathitavAn- bho ! atra sthIyatAJcaiSa tapasvI parIkSyatAm / ityudIrya caTakamithunIbhUya jamadagnimuneratilambite saghane dhavalatare zmazruNi nIDaM viracya tasthau / tatra caTakazcaTakImavak- he priye ! tvamatra tiSTha, ahaM kasmaicitkAryAya bahirgacchAmi / tadA sA'vak-he nAtha ! tvamanyatra mA yAhi / tenoktaM-katham ? tayoktaMtatkAraNaM kathayAmi nizamyatAm / tava kAcidanyA priyA rAgiNI bhUtvA kilA'varodhayet / tadA tava virahAdahaM duHkhinI syAmato vacmi tvaM mA gA iti / tadA tasyA vizrambhakRte caTako'nekazapathAnakarotyathA he priye! yadyahamanyasyA vazIbhUya tvAM tyajAni vA nAgacchAni vA 162 Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI tarhi me mahApAtakAni lageyuriti, paraM tayaikamapi nA'manyata / ' tadanutenA'tiprArthitA sA'vak-he prANeza! anyazapathairalamekasyaivA'sya muneH zapathaM kRtvA jigamiSasi tarhi vraja / tadoktaM tena- he priyatame ! kArya kRtvA tvadantike nAgamiSyAmi tarkhetattApasasya yAni pApAni santi tAni sarvANi me lageyuH / he priye ! etAni kilbiSANi grahItuM yogyAni na santi, tathA'pi tvadarthamahaM gRhNAmi / itthaM tayorvacanamAkarNya pravRddhakopAnalaH sa tApasa ubhAbhyAM pANibhyAM caTakaM caTakIJca gRhItvA papraccha- kiM re! jagati mahApApiSThaM mAM kathaM yuvAmadbhUtAm? tdbruutm| caTakenoktaM- pApakAraNaM pazcAdvadiSyAmi prathamaM tvameva kathaya kiyantaM dharma tvamakRthA iti / mayA te sarve guNA lakSitAH, paraM tvamadhunApi sAdhuguNaM naiva vetsi, tamunyavidho dharmastvayi kathaM saMbhAvyeta? tadA tApaso nyagadata- re caTaka ! tvaM kiM kathayasi? pakSI bhUtvA tvaM yadi dharma vetsi tarhi tvadapekSayA'dhikameva jAnAmi / tatra kiM sandihyate ? punazcaTako'vadat- bho mune ! yadi jAnAsi tarhi kathaM na nigadasi ? / tApaso'vak-ahaM jAnAmi na jAnAmi vA tena te kim? yanmAM mahApApiSThamuktavAnasi tadarzaya / iti tApasAgrahaM vilokya caTakastadaiva kathayituM prAvartata | tathAhi- he tApasa ! nizamyatAmahaM yatkathayAmi | tvadIyadevIbhAgavatAdipurANe vyAsenoktamaputrasya gatirnA'sti, svargo naiva kadAcana / tasmAtputramukhaM dRSTvA, svarga yAnti sukhaM narAH 1811 iti hetoH putramanutpAdya yadakAriyatkriyate yacca kariSyatyagre -163 Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI tatsarvaM niSphalameva jAnIhi / tadA pakSivacanamIdRzamAkarNya tyaktadhyAnaH sa manasi vyacintayat- satyamevaitadasau pakSyapi matto'dhikaM vetti / ityavalokya mithyAtvIdevena jainadharmaH svIkRtaH iti nizcitya tatkAlamutthAya samIpavartinagare nRpAntikamagAt / tamAgataM vilokya namaskArAdi vidhAya nRpastamapRcchat / __bho mahAtman ! kimarthamatrAgato'si ? tadvada / tenoktam- he rAjan ! saptakanyAste santi, mahyamekA dIyatAM / na dAsyasi cetsakulaM tvAM dhakSyAmIti zrutvA sabhayo nRpastamAkhyat- he tapasvin! yatra kanyAstAH krIDanti, tatra yAhi, yA tvAM kAmayeta tAM gRhANa / iti nRpeNA'bhihite sa tatrA''gatavAn / taM bhISaNaM vilokya sarvAH kanyAstataH palAyitAH / ekA kanIyasI tatraiva tasthau / tasyai caikaM bIjapUraphalaM saprAyacchat / sA'pi tad gRhItavatI tadaiva tAmutpATya nRpAntikamanayat / rAjJA'pi vivAhavidhinA sA reNukA kanyA tasmai dattA, karamocanakAle dhanadhAnyadAsadAsIgomahiSIrathaturaGgAdikaM yatheSTamadAyi, tatsarvaM lAtvA sabhAryo muniH svAzramamAgAt / tatra sthitA sA reNukA yadA yauvanamApa tadA bhartAramevamAcacakSe- he svAmin ! abhimantritaM carudvayaM (havyAnnaM) me dehi / ekamahamaziSyAmi, aparaM nijabhaginyai dAsyAmi / tApaso'vak-te svasA kutrA'sti ? sA'vak-hastinAgapure'nantavIryarAjagRhe / tato jamadagnizcarudvayamabhimantrya tasyai dadau / sApyekaM svayamabhuGkta, dvitIyaM svase preSayAmAsa / tata ubhe api svasArau garbhI dhRtvA samaye putrau sussuvaate| 164 - Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI atha kiyatyapi samaye'tIte sA reNukA bhartAramApRcchaya svasurmilanAya hastinAgapuramagAt / tatra tAmAlokya tadrUpamohito rAjA tAM reNukAM svairamabhuGkta / tena durAcAreNA'ntarvImapitAmavetya jamadagnistataH svAzramamAnItavAn / itazca tApasIvidyAnipuNastatkukSijaH parazurAmaH kopena zIlabhraSTaM mAtaraM hatavAn / tadanu hastinAgapuramAgatya bhraSTazIlamanantavIryarAjamapyahan / tatastatputraH kRtyavIryastatpitaraM jamadagniM nidhanaM ninAya | tata edhamAnakopaH parazurAma saptavAramimAM vasudhAM niHkSatriyAM vyadhatta / yAH kAzcidantarvatnyastatpatnyo dRSTAstA api jaghAna / mArite kRtyavIrye tatpatnI sagarbhA tadbhayena nazyantI vanamAgatya kasyacittApasasyA''zrame bhUmigRhe channamavAtsIta, tatraiva tasyAH putra udapadyata / bhUmigRhe jAtatayA subhUma iti tannAma dhRtavatI / tatastaM sa tApasaH sarvAsu kalAsu suzikSitamakarot / athaikadA saJjAta-yauvanaH sa mAtaramapRcchat- he mAtaH ! pRthvIyatyeva vartate ? tayoktaM- he putra! pRthvI tu mahatyasti, paramahamatra bhItyA tiSThAmi / putro'vadat- kutaste bhItiH ? tayoktam- vatsa ! zrUyatAma, parazurAmaste pitRpitAmahau nihatya hastinAgapure rAjyaM karoti / kimadhikaM vacmi-sa durmada imAM dharAM saptadhA garbhagatairapi kSatriyasantAnaiH zUnyAmakarot / tata eva me mahatI bhItirasti / tadAkarNanena samutpannakrodhaH sa tatkAlameva bhUmigRhAbahirbhUya paritaH pazyan kramataH kiyanirdinairhastinAgapuramagAt / tatra cakraprahAreNa nijapitrAdighAtinaM parazurAmaM nihatya paitRkaM cakravartitvamagrahIt / -165 Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI tataH so'pyekaviMzatikRtvaH pRthivyAmabrAhmaNyaM vidadhe / bho bhavyAH ! pazyata, etau parasparaM sambandhinAvapi krodhAvezAdIdRzaM garhitaM karma cakrAte / yena tayormahAnarake vasatirjAtA / ataH krodhaH sarvathA tyAjyaH / krodhena vazIkRtasya koTijanmArjitAni saMyamaphalAni vilIyante, narake ca nivAso jAyate / ataH zAnti vidhitsunA janena kasmaicidapi naiva kopanIyam / atha 19-mAna-viSayevinaya vana taNI je mUla zAkhA vimoDe, suguNa kanaka kerI zRMkhalA baMdha toDe / unamada kari doDe mAna te matta hAthI, nija yaza kari leje anyathA dUra AthI // 49 // iha jagati mAnalakSaNaH pramattahastI vinayatarormUlaM zAkhAM ca troTayana samUlocchedaM kurute / tathA sadguNarUpAM svarNazRGkhalAM chittvA svairamitastato dhAvati / ataH sakalasadguNavidhvaMsakArI mAnaH sarvathA saheya eva / lezato'pyeSa yasmistiSThati tasmAddUra eva vimukhIbhUya vinayAdisarve guNA vartante / atrA'rthe bAhubalasya dRssttaanto'vgntvyH| tena svAtmanA tyakte'haGkAre jhaTityeva tasya kevalajJAnamapyabhUditi prasiddhatayA'tra nA'lekhi ||46| viSama viSa samo e mAna te sarpa jANo, manuja vikala hove eNa DaMke jaDANo / iha na parihasyo jo mAna duryodhane to, nija kula viNasADyo mAnane je yahaMto // 50 // 166 Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI kiJcA'sAvatibhayaGkaro hAlAhala iva janAn vyAmohayati / tathA mAnAhinA daSTA janA acetanA iva jAyante / ato mAnamuktA lokA dhanyA gIyante / duryodhano balIyAn guNavAnapyahaGkAravazAdeva saparivAro vinAzamagAt / / 50|| 42-atha mAnena vinAzopari duryodhanasya kathA __ tathAhi-purA paJca pANDavA duryodhanAdyaiH saha kurudezasyA'dhipA Asan / paramekadA mAyAvinA duryodhanena dyUtakrIDane kapaTena pANDavAJjitvA tAn vanavAsino vidhAya rAjyamAdade | atha pANDavA api vanavAsapratijJAmApUrya dvArikAmaguH / tatra te kRSNena satkRtAH sukhena tasthuH / tadanu zrIkRSNo dUtena suyodhanamevamacIkathat- bho duryodhana ! pANDavA vanavAsA'vasAne'trA''gatAH santi, tadrAjyaM samarpaya, no cedyuddhAya sajjIbhava / iti dUtoktamAkarNya sa duryodhano dUtamavadat- bho dUta ! maduktamazeSa kRSNasya vAcyaM yathAvat- te pANDavAH siMhAnmRgA iva matto rAjyaM jighRkSanti kim ? teSAmeSA''zA zazazRGgAyamANA pratibhAti tAMstvahaM tRNAya manye / tadarthaM samarADambaro'pi me trapAkara evA'sti / tathApi te yadi matto rAjyamabhilaSanti tarhi samarasajjitameva mAmavagaccha / ityuktvA visRSTo dUto dvArikAmAgatya yathAvat kRSNamavocata / tacchatvA tadaiva zrIkRSNaM sArathIkRtya pANDavAH praceluH / tAnAgatAn vIkSya kauravA api sasainyAstadabhimukhaM yayuH / tato yuddhe pravartamAne'kharvagarvadharaM suyodhanaM sasainyaM nihatya te pANDunandanA rAjyaM jagRhuH | z -167 Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI ayametatsArAMzaH-suyodhano mAnI bhavan sakulo yathA'nazyat tathaiva garvakAriNAmanyeSAmapi sarvanAzo bhavati / ato'haGkAraH sarvathA sarvaireva tyAjyaH / atha 20-mAyopari sadupadezaHniThurapaNu nivArI hIyaDe heja dhArI, parihara chala mAyA je asaMtoSakArI / mayura madhura bole to hi vidhAsa nA''Ne, ahigilaNa pramANe mAyine loka jANe // 1 // iha jagati ye mAyAvino bhavanti, te mukhe madhurA hRdaye tu nirdayAH krUratAmeva dhriyante / bhavyAnapi nijakapaTajAle pAtayanti / santoSalezo'pi tanmanasi naiva tiSThati / mAyAvinAM madhuravacane'pi vizvAso na bhavati kasyA'pi / yathA- mayUro miSTamAlapannahiM sapucchaM gilatyeva / ato mAyA heyA, viditaprAyamevaitat yanmallinAthajIvo yAvajjIvaMsAvA kiJcidapi nAcaritavAn, kevalaMmAyayA tapovRddhimakRta, tAvataiva tasya strIvedaM karma baddhamabhUt / ato bhavabhIrubhiruttamajanaistyAjyaiva mAyA ||1|| ma kara ma kara mAyA daMbha doSagu chAyA, naraya tiriya kerA janma de jeha mAyA / balinUpa chalavAne viSNu mAyA vahatA, lahuyapaNu lamu je yAmanA rUpa letA // 52 // kiJceyaM mAyA doSarUpA viSavRkSavallI vidyate / janAMzca nArakatiryaggatiM nayati / ato he lokA ! yUyaM tAM mAyAM mA kuruta / 168 Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI balinRpavaJcanAya vAmanIbhUya vAsudevo'pi zrIkRSNo loke laghutAmApat / ye kapaTinastatsaGgatirapi tyajyatAm / yatastai mAyAvino'tipriyatamAnnijamAtApitrAdisvajanAnapi karmabandhanamavagaNya kubuddhyA vaJcayanti / bhavyAnapi svIyakapaTajAlenA'dhogati prApayanti ||2|| atha 21-lobha-viSayesuNi vayaNa sayANe cittamA lobha mADaNe, sakala vyasana kero mArga e lobha jANe / ika khriNa paNa ene saMga raMge ma lAge, bhava bhava dukha de e lobhane dUra tyAge // 53 // bho bho lokA ! yUyaM dhUrtAdemiSTavacanazravaNena manasi manAgapi lomaM mA kuruta yadasau vyasanAdyasatkRtyAnAM mUlamasti sarvApadAM ca nidAnamasti / lezato'pi lobhasaMgame kRte sati janmajanmAntarIyaM duHkhamApnuvanti narAH / yato lobhena calacittAste paratra rauravIyAM vedanAmihApi caatiduHkhaanishnte| ataH sarvaprakAreNa lobhastyaktavyaH ||53|| 43-atha lobhena klizyataH . subhUmacakravartinaH kathA purA kila subhUmacakravartI bhAratasya SaTkhaNDAni sAdhayitvA lobhagrasto'bhavat / sarvato'dhiko'haM bhaveyamiti buddhayA dhAtakIkhaNDasyA'pi tAvanti khaNDAni sAdhayitumaicchat / tadanu lavaNasamudre devasahasravAhyaM carmaratnamamuJcat tatra ca sakalabalayutaH sa ArUDhavAn / tataH sahasradevAstaccarmaratnaM nItvA sAgarAntazceluH / 169 Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI kiyaDUraM gatvA teSveko deva evaM dadhyau- aho ! bhAratasya SaTkhaNDasAdhane kiyanto varSA yAtAH / punaridAnIM yatraikamapi khaNDaM kadA'pi kenA'pi na sAdhitaM, tatra SaTkhaNDasiSAdhayiSayaiSa prayAti / kiyadbhirvarSaH sAdhyaM syAdityanumAtumapi na zakyate / ata ekadA gRhaM sametya preyasI militvA punarihA''gamiSyAmi / tAvadekasmin mayi gate carmaratnavAhane kApi hAnina syAditi vicintyaiko devastanmuktvA gataH / itthamanukrameNa sarve'pi tathA vicintyaikadaiva tattatyajuH / tataH pApodayAtsasainyaM cakravarticarmaratnaM tadaiva tallavaNAbdhau mamajja | sarve kAlaM cakruH- aho ! devA api yamasevanta, tasyA'pi cakravartino lobhA''dhikyAnnAzo'bhUttarhi pareSAMkA vArtA ? iti hetormahAklezakArI lobho'sau sarvathaiva heyaH / kanaka-giri karAyA lobhathI naMdarAye, nija aratha na AyA te haryA devatAyeM / sakala nidhi lahIje svAyate vizva kIje, mana tiNathi na rAMjhe lobha tRSNA na chIje // 54 // anyacca zRNuta-purA prasiddhibhAga nandanAmA rAjA svarNagirimakRta paraM tasyopabhogastena nA'kAri, kintu devairapahRtaH / sa tu tRSNodadhinimagna eva kAlenA'grAsi | sarvAn nidhIna sarvAJca vasudhAmAsAdyA'pi lubdhasya manaH kadA'pi na viramati | kintu ghRtAhutyA vahnirivA'dhikaM vardhata eva / / 54|| 170 Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI 44-atha lobhatyAgAtprAptakevalajJAnasya kapiladvijasya kathAyathaikasminnagare kazcidrAjA prabhAte mASadvayaM sadaiva svarNaM dAtuM saGkalpitavAn / tatsvarUpaM tatrasthaH kapilanAmA ko'pi vidyArthI vipraH zrutvA lobhagrastatvAt kiyatI rAtriravaziSyata ityajAnanmadhyarAtra eva samutthAya snAtAnulipto bhUtvA tallAtukAmo nRpasaudhampratyacalat / mArge'tha rakSakaizcauradhiyA gRhItaH prabhAte taM nRpAntikamanayat / atha parIkSayA nA'sau caura iti nizcatya rAjA tamapRcchat-bhoH kastvam ? tenoktaM-rAjan! dAsyA lakSmyA preritastvadantikamAgacchannahaM rakSakeNa taskaradhiyA gRhIto'bhUvam / tadAkarNya rAjJA'cinti-aho! mamaitannagara IdRzo daridro vasati / tadanu karuNayA rAjA'vak- bho brAhmaNa ! tvamIpsitaM mArgaya, yattvaM yAciSyase tadavazyamahaM te dAsyAmi / tatra zaGkAM mA kRthAH / mamAzokavATikAyAM gRhaM vA yAhi manasi smaalocyaa'traa''gcch| tato nRpoktamAkarNya tatra gatvA sa cintayati sma tathAhinRpo me yathepsitaM ditsati mayA kiyat kiM yAcyaM ? zataM dvizataM paJcazataM sahasramayutaM lakSaM koTiparyantamadhAvattanmanaH paramathA'pitRSNAM na jahau / tato'pyadhike dadhAva kimadhikaM tadrAjyajighRkSA'pyudapadyata / prAnte kutrA'pi manaHsthairyamanadhigatya manasyevaM dadhyau-sarvA api sampadaH kSaNikAH santi / mAmete vinazvarAH padArthA hAsyanti, kimahamapyetAnna tyakSyAmi ? itthaM zubhakarmodaye bhavaprapaJce'pagate saMyamarasalIno vyacintayattadA kapilaH / tathAhi 171 Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jahA lAho tahA loho, lAhA loho payaDDhar3a do mAsakaNayakajjaM, koDIe vi na niTThiyaM // 1 // prANinAM yathA yathA lAbho bhavati, tathA tathA lAbhAllobho vardhate / tatraiva dRSTAntatayA darzayannAha - 'do mAseti' purA mASadvayamAtrasvarNakRte mamA''sIdyA tRSNA sA koTyApi na niSThitArthA - tRptA nA'bhUt kintu tato'pyagre'dhikatayA ca vavRdhe / ataH saiva sarvA'dhikaklezakarI, kevalamekaH santoSa eva jagati sarvA'tizayasukhadAyIti matvA sa kapiladvijastatkSaNameva paJcamuSTiluJcanaM vidhAya nRpAntikamAgAt / tadanu yadA nRpAya dharmalAbhaM dattvA samasthita / tadA taM nRpo'pRcchatbhoH ! kimakAri ? tenoktam - yadAdiSTaM bhavatA vicAryAgacchetIdameva zreyaskaraM viditvA cAritramagrAhi / athotthAya nRpeNa namaskRtastato vijaC mArge ca paJcazatacaurAn pratyabodhayat / tadanu nirmalamapratipAti kevalajJAnamApya sa kapilamunirmokSamayAsIt / sa iva yo lobhaM tyakSyati sa sukhI bhaviSyati, yo na tyakSyati sa mahAduHkhI bhaviSyati narakAdike ca / ato'dhikalobho heya eva sadbhiH / | sUktamuktAvalI atha 22 - dayA-viSaye sukRta kalapavelI lacchi vidyA sahelI, virati ramaNi - kelI zAMtirAjA mahelI | sakala guNa bhalerI je dayA jIvakerI, nija hRdaya dharI te sAdhie mukti serI 172 // 55 // yathA - iha saMsAre nUnamiyaM dayA sukRtakalpavallI vidyate / Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI lakSmIdevyA ati snigdhA sakhI, jJAnasya sahacarI, viratilakSaNA yA rAjJI tasyAH keliH, zAntarAjasya sadanaM, sarveSAM sadguNAnAM ca nidAnamIdRzIM jIvadayAM manasi dhRtvA ye jIvAnavanti te nizcayena muktiM labhante / ato he bhavyajIvAH ! eSA jIvadayA bahuguNA vidyate / enAmavalambya bahavo jIvAH saMsArasAgaramataran tariSyanti taranti c| "sace pANA savve bhUA, savve sattA save jIvA na haMtavvA' iti sakalatIrthakRtAmAdezaH sarvaireva bhavyajIvaiH sAdareNAtimAnyaH ||5|| nija zaraNa parevo zenathI jeNa rAkhyo, 16SaTadazamajine te e dayA dharma dAkhyo / tiha hRdaya dharIne jo dayA dharma kIje, bhavajaladhi tarIje duHkha dUre karIje anyacca-yathA SoDazastIrthaGkaraH zAntinAtho bhagavAn nijazaraNamAgataM pArAvatamavan dayAdharmamadarzayat / itthamanyo'pi ko'pi dayAlurdayAsu vartiSyate, sa bhavaprapaJcAnmokSyate / iti sarvataH pradhAnA dayA vidheyaiva ||56|| 45-kapotadayApAlanopari megharatharAjasya prabandhaHpurA zrIzAntinAthajIvo dazame bhave megharathA'bhidho rAjA'bhUt / sa caikadA sadasi sukhAsInaH samAgataM vepamAnamekaM pArAvatamapazyat / tadanu kapotaghAtukaM siJcAnakaM pakSiNamAgataM dRSTavAn / tatsamaye sa zyenapakSI nRgirA nRpamevamavadat- he rAjan ! 173 Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI tvamekamupakaroSi ekaM haMsi paraM tvayi dharmamarmajJe naitatsaMghaTate / ahaM tu tribhirdinaiH kSudhAparipIDito'smi, mAM kSudhAturaM pazyato'pi tava dayA kimiti nodeti ? mama bhakSyaM tavA'ntike samAgatamasti tanme samarpaya / yenA''tmAnaM tarpayANi, kSudhA mAmadhikaM bAdhate, tadvedanA mayA'taH paraM na sahyate / ahamAziSaM te dAsyAmi / tatra samaye nRpo'vadat- he siJcAnaka ! tvamito'nyanmArgaya, tatte samarpya tava kSudhAM zamayAmi / so'vak-anyairme prayojanaM nAsti / mama mAMsA'zanaM vinA kadApi manAgapi tuptirna saMbhAvyate / atastvaccharaNe samAgataM mAM bhakSyameva samarpaya / tadAkarNya rAjJA'cinti asau satyaM vakti, sarveSAM naisargika AhAra eva preyAn bhavati / ato'muSmai mAMsA'zine mAMsameva deym| paraM yadi kapotaM dAsye tarhi kIrtihAniradharmazca hiMsAlakSaNo bhaviSyati / iti sa naiva deyaH kintu tatparimitamAMsameva svAGgaM chittvA deyamasmAbhiriti vicintya tatkAlaM tulAyAmekatra taM kapotamamuJcat / caikatra svajaGghAM chittvA chittvA palalamamuJcat / paraM devamAyayA kapotAdadhike palale mukte'pi tatsAmyaM nAdhyagacchat / T I tato rAjA pradhAnAdibhirbhaNitaH - he svAmin! ekasya kapotasya kRte nijamamUlyaM zarIraM kiM vinAzayasi ? naitatsaMghaTate / yaduktam'jIvannaro bhadrazatAni pazyet paraM tathApi giririva dharmanizcalo rAjA 'dehaM pAtayAmi kAryaM sAdhayAmi iti nizcitya sakalajananiSedhamagaNayannalpaimAMsairyadi tatsAmyaM na jAyate tarhi sakalairapi zarIramAMsa: sa rakSaNIya ityavadhArya sakalaM vapuH saGkalpya svayameva tulAmArohat / tatrA'vasare tatsAhasadhairyaM vilokya sa nijadevarUpeNa prakaTIbhUya 174 Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI praNamya rAjAnaM prazasya svasthAnamagAt / rAjJo'pi tanuH pUrvato'pyadhikojjvalA'bhavat / itthameva dayAsu sarvareva dADhyaM vidheyam / atha 23-satya-viSayegarala amRta prANI ! sAMcathI agni pANI, sraja sama ahi ThANI sAMca vidhAsa khANI / suprasana sura kIje sAMcathI te tarIje, tiNa alika tajIje sAMca vANI vadIje // 7 // bho lokA! iha jagati satyaprabhAvato garalamamRtAyate anizca jalavacchItalIbhavati / sarpo'pi sagivAcarati, loke yazaH kIrtizca prasarati / kiJca sarveSAM vizvAsapAtraM satyamevA'sti / devA api satyena prasIdanti / satyAdeva dustaro jagatsAgarastIryate, ataH sarvairmRSAvacastyaktvA satyamevAzrayitavyam ||57|| jaga apajasa vAthe kUDa vANI vadaMtA, 'vasunRpati' kugatye sAkha kUDI bharaMtA / asata vacana vArI sAMcane citta dhArI, vada vacana vicArI je sadA saukhyakArI 18nA mithyAbhASaNena loke'pakIrtiH prasarati / alIkasAkSyadAnAdAjanmasatyabhASI nyAyI ca ekadaivAsatyabhASaNena vasurAjo'pi durgatimApa / ataH sarvaireva lokadvaye zreya icchadbhirmUSAvAdaM tyaktvA satyaM mitaM samucitameva vaktavyam / / 58|| 75 Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI 46-mithyAsAkSyadAnAnnarakaM prAptasya vasurAjasya prabandhaHtathAhi- kSIrakadambakanAmno'dhyApakAt tatputraH parvato, vasurAjo, nAradazcaite trayaH sahaiva petuH / kAlaGgate tasmin parvatastatputrastatsthAne'dhyApako'bhUt / ___ athaikadA nAradaH kutazcittadgRhamAgatavAn / tatrA'vasare parvataH "ajairhotavyamityasmin pAThe'jazabdArthamajaM chAgaM ziSyamadhyApayat / " tadAkarNayannAradastamavak-bhoH parvata! tvamanartha kathaGkaroSi ? guravastu pAThanakAle tvAM mAM vasurAjaJca traivArSikaM vrIhimeva 'aja'padavAcyamAcacakSire / parvato'vadat-tvamevA'lIkaM jalpasi, ahaM tu yathoktaM gurubhistadevA''lapAmi / itthaM tayormahAn vivAdo jAtaH / prAnte dvAbhyAmetadvivAdanirNetA sahAdhyAyI vasurAjo'vadhAritaH | dvitIye'hani tau nAradaparvatau vivadamAnau staH, iti viditvA tanmAtA rahasi parvatamavocata- he putra ! nArada eva satyaM vakti / ahamapi tvatpitRmukhAttathaiva jAnAmi rAjA ca satyavaktA'sti, sa kadApi mithyA naiva vadiSyati tataste'kIrtiH prsrissyti| putro'vadathe mAtaH ! tvaM nRpAntikaM yAhi, maduktaM yathA satyaM bhavettathA yatasva / . atha parvatajananI nRpAntikamagamat tathA''gatAM gurupatnImAsanAdinA satkRtAM praNamya rAjA tAmapRcchat- he mAtaH ! kimarthamAgatAsi ? tadvada | sA'vak- putrabhikSArthamAgatA'smi / he mAtaH ! tava putrasya bAlamAtramapi kaH kuTilIkuryAt ? taddveSI naiva jIviSyati / itthaM nRpoktamAkarNya nAradaparvatayorvivAdaM vijJApya 176 Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI vizeSataH prArthitavatI- he rAjan ! yathA matputra eva vijayeta nAradoktamalIkaM bhavet tathA sadasi tvayA vAcyam / tadA rAjA'cintayat-aho ! gurupatnI me mAnyA'sti / saivaM bhASate yadyahametaduktyA'lIkaM vadiSyAmi, tarhi mama mahA'pakIrtiH "satyaM vadati nA'nRtaM kadApIti" yazo'pi na sthAsyati / mayA kadApi sphaTikamujjvalametatsiMhAsanamupavizya mRSA nA'vAdi / tatkathametatkRte vaktavyam ? aho! samprati vyAghradustaTIvatsaGkaTo me samupasthitaH / ityAlocya sa rAjA tAmavAdIt-ayi mAtaH ! ahaM kasyA'pi kRte mRSA na vadAmi, na vadiSyAmi / anyadyadAdizasi tadahaM kariSyAmi, iti nRpoktaM zrutvA soktavatI- rAjan ! yadi matputrapakSaM na vidhAsyase tarhi sa mariSyati ahamapi mRtvA svahatyAM te daasyaami,| tataH paravazo nRpo'vadat- he mAtaH! tvaM yAhi, parvatasya sAhAyyaM tvadvacasA kariSyAmi / tadanu hRSTA sA gRhamAyayau sarvamapi parvatamavAdIt / atha dvitIyadine parvatanAradau nRpasadasi samaitAM / rAjA'viditavRtta ivA''gamanaprayojanaM tAvapRcchat / tadA parvato'vadat- he rAjendra ! tvamAvayoH sahAdhyAyI vidvAnasi / ata AvAM vivadamAnau bhavatsavidhe samAgacchAvaH / 'aja' zabdasya chAga ityartho mayocyate nAradazca traivArSiko vrIhistadartha ityAlapati, kaH sAdhIyAnartha iti bhavatA vAcyaH ? rAjA kiJcidvicArya jagAda | ahantu purA guruNoktaM tadarthaM traivArSikaM vrIhimajaJcApi smarAmIti mizravacanaM jagAda / tadA nArado'vadat-tvamapi jagati satyavratI bhUtvA mRSA bhASase,Azcaryametat - 177 Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI / atha tatkAlameva zAsanadevatA mRSAvAdinaM taM vasurAjaM siMhAsanAdadhaH pAtayAmAsa tena tadaiva sa mRtvA narakamagamat / aho ! evamekavAramapyalIkabhASaNAdyadi vasurAjasya nArakI gatirajAyata, tarhi bhUyo bhUyo'satyaM bhASamANasya yAdRzI gatiH syAtsA tu kevalivedyaiva / ato dharmamarmavidbhiH sannarairanRtaM kadA'pi naiva bhASitavyam / satyameva sarvadAkhilasukhepsitaiH srvairvktvym| atha 24 - caurya - viSaye I para dhana apahAre svArthape cora hAre, kula ajasa vadhAre baMdha ghAtAdi dhAre / para dhana tiNa hete sarpa jyUM dUra vArI, jaga jana hitakArI hoya saMtoSadhArI // 59 // tathAhi-ye kecana kulamaryAdAM hitvA svArthasAdhanAya paradhanAni corayanti / teSAM loke mahatI nindA jAyate, rAjadaNDakArAgAranivAsAdikamApnuvanti / kulamapi kalaGkitaM kurvate kutraciccaurA mAryante ca / ataH sarpAdiva cauryAdatidUre sthAtavyam / sadaiva svabhAgyAnukUlopalabdhayA yatkiJcidapi sampadaiva santoSiNA bhAvyam ||56|| nizadina nara pAme jehathI duHkha koDI, taja taja dhana corI kaSThanI jeha orI / para vibhava haraMto rohiNI cora raMge, iha abhayakumAre te grahyo buddhi saMge 178 // 60 // kiJca-caurA divAnizamanekadhA duHkharAzimadhigacchanti / ataH Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI paradravyApahAramanekakaSTadAne kArAgAraM matvA triyogena tvaritameva he bhavyajanAH ! yUyaM sarve cauryaM tyajata / no cediha paraloke caitatphalapAkakAle ke'pi trAtAro naiva bhaveyuH / pazyata, smarata, rohiNIyanAmAnaM coramabhayakumAro buddhicAturyeNa yathA'grahIditi tathA'nye'pi nRpAdibhirnigRhItA mahAduHkhAni prApnuyuH / / 60|| atha 25-kuzIla-viSayeayaza paDaha yAge lokamAM lIha bhAge, dUrajana bahu jAge je kule lAja lAge / sujana paNa virAge mA rame eNa rAge, paratiya rasa rAge doSanI koDi jAge // 1 // iha saMsAre nRNAM parastrIsaGgataH sarvatra nindA jAyate trapAtaH zyAmamukhA bhavanti zatravazvotpadyante / kulamavadAtamapi malinIbhavati satpuruSaizca te'naadriynte| kiM bahunA parastrIrAgato doSakoTirutpadyate, ataH paradArAH parocchiSTavadagrAhyaM matvA sadaiva tyAjyAH ||61|| para tiya rasa rAge nAza laMkeza pAyo, para tiya rasa tyAge zIla gaMgeya gAyo / drupada janaka putrI vizca vidhe vidItI, sura nara mili seyI zIlane je dharatI // 62 // iha mahAbalIyAn matimAnapi rAvaNaH parastrIrasarAgataH sItAmapahRtavAn / tato rAmacandraH saGgare rAvaNaM sakulamanInazat / paradArAtyAgato bhISmo-gAGgeyo mahattaraM yazaAjanmazIlapAlanAdatulaM balaM cA''savAn / tathAdraupadIjAnakIpramukhAH satyaH zIlaprabhAvAnmahatIM - - 179 Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI prakhyAtimApuH / yA adhunA'pi prabhAte sarvaiH smaryante tarhi narANAntu kA vArtA ? / etanmAhAtmyaM sahasramukhairapi vaktuM na pAryate / iti paradArAH sarvaistyAjyA eva ||62|| atha 26 - parigraha - viSaye zazi udaya yadhe jyUM siMdhu velA bhalerI, dhana kari manasAe tema vAdhe gharI / durita nagara serI tUM kare e parerI, mama kara adhikerI prIti e artha kerI E candrodayAdambudhiriva parigrahecchA nitarAmedhate / etanmamatA lokAn durgatiM prApayati / ataH parigrahe'dhikA prItistyAjyA || 63 || manua janama hAre duHkhanI koDi dhAre, parigraha mamatA e svarganA saukhya vAre / adhika dharaNi levA dhAtakIkhaMDa kerI, subhUma kugati pAmI cakrirAye gharI 564nA kiM ca-parigrahe bahulaprItikArI durdhiyA manujo manuSyatvaM gamayati, koTiduHkhaparamparAM sahate / atha ca parigrahe mamatvaM kurvan subhUmacakravartIva devalokasukhamapi gamayan kugatiM yAti / ataH parigrahe mamatA tyAjyA sarvairbhavyajanaiH ||64 || OM 180 47 - parigrahamamatvena durgatiGgatasya subhUmacakravartinaH kathAnakamyathA-imAM SaTkhaNDAM vasudhAM yadA subhUmacakravartyasAdhayat Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI tadA tAvatA'tuSyan dhAtakyA api parairasAdhitAni yAni SaTkhaNDAni tAni sAdhitumiyeSa / tatazca parigrahe mamatvodayAddhAtakIkhaNDaM jigamiSurasau dvilakSayojanapramANe lavaNasamudre carmaratnamamuJcat tatra ca sasainyaH sa upAvizat / tadanu sahasradevairvAhitaM taccacAla / tadaikena devenA'cinti-aho ! etatSaTkhaNDasAdhana iyAn kAlo lagR: / punardhAtakIkhaNDasya sarvakhaNDasAdhane kiyAn samayo yAsyatIti ko jAnAti ? ata idAnIM channo'haM nijAM devIM militvA punaratrAgacchAni cedvaramiti vicintyaiko devo gataH / evaM krameNa sarve'pi devA nijanijapreyasI milituM gtaaH| tatastaccarmaratne buDite sasainyaH sa jala eva durdhyAnena mamAra | mRtvA subhUmacakravartI saptamaM narakamApa | ataH parigrahe'timamatA naiva kAryA / atha 27-santoSaguNa-viSayesakala sukha bharAe vizva te vazya thAe, bhavajaladhi tarAe duHkha dUre palAe / nija janama sudhAre ApadA dUra vAre, nita dharama vadhAre jeha saMtoSa dhAre // 65 // . santoSI pumAn sadaiva sukhamupaiti, sakalajanaM vazayati / toyasthalavaNamiva tadvipado vilayaM yAnti / saMtoSato bhavAmbudhiM sukhena taranti / saMtoSiNaH kadApi duHkhaM na jAyate / santuSTasya janmanaH sAphalyaM jAyate, tadAtmani dharmo'pi varIvRdhyate / / 65|| sakala sukha taNo te sAra saMtoSa jANe, kanaka ramaNikerI jeha icchA na ANe / -181 Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI rajani kapila bAMdhyo svarNanI lolatAe, bhamara kamala bAMdhyo te asaMtoSatAe // 66 // kiJca-santoSo hi sarveSAM sukhanidAnamasti / yo hi kanakaM kAminIJca jahAti sa eva santoSI jJAtavyaH / pazyata-kapilo mASadvayapramitakanakalipsayA samayamapyajAnana rAjapuruSaizcauradhiyA nigRhIto'bhUt / navanavarasaM jighRkSubhramaro yathA'stasamayamavijJAya kamalAntastiSThastatraiva badhyate, ataH sarvasukhahetuH santoSa eva sajjanaiH paridhAryaH ||66 / / tatprabhAvo nItizAstre'pyuktaM yathAsarpAH pibanti pavanaM na ca durbalAste, zuSkaistuNairvanagajA balino bhavanti / kandaiH phalairmunivarA gamayanti kAlaM, saMtoSa eva puruSasya paraM nidhAnam // 1 // api caIpsitaM manasA sarvaM, kasya saMpadyate sukham ? . devAyattaM jagatsarya, tasmAtsaMtoSamAzrayet // 2 // atha 28-viSaya tRSNA-viSayezivapada yadi vAMche jeha AnaMda dAI, viSa sama viSayA to choDi de duHkha dAI / madhura amRta thArA dUdhanI jo lahIje, ati virasa sadA to kAMjikA syuM grahIje ? // 65 // he bhavyajIvA ! yUyaM yadi svAtmAnandapradaM mokSaM vAJchatha tarhi mahAduHkhadamimaM viSayaviSaM tyajata / yataH pIyUSamivAtimadhuraM zarkarAmizra susvAdupayo yasya saMmilati sa virasamatikaTukAJjikaM kadApi 182 Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI necchati / iti durgatinidAnaM viSayasukhaM heyameva ||67|| viSaya vikala tANI kIcake bhIma-bhAryA, dazamukha apahArI jAnakI rAma-nAryA / rati dhari rahanemI dekha zrInemi-bhAryA, jiNa viSaya na vA teha jANo anAryA 68nA kiJca-viSayiNAM mahatAmapi yA durdazA jAyate tAM zRNutacArutarAM pANDavabhAryAmAlokya rAgAndhIbhUto virATarAjasya zyAlaH kIcako bhImena durdazIkRtaH kAlaM nItaH / tathaiva jAnakyA rAmapatnyA apahAreNa laGkezaH sakulaM rAmacandreNa vinAzitaH / tathA kandarpavazago bhavana rathanemimunirapi svapatnImiva cAritravatImatirUpavatImanAvRtasarvAGgI neminAthaprabhoH patnI rAjImatImAlokya tAmapi viSayasukhamayAcata / parantu tatrA'vasare'nekadRSTAntaiH sA satI sAdhvI rAjImatI taM pratibodhya mArgamAnItavatI / tadanu so'pi bhagavataH pArthe tatprAyazcittamakarot / yato viSayiNo janA anAryA eva bhavanti, ato'hamevaM na syAmiti viSayo hAtavyaH ||68|| atha 29-indriya-viSayegaja magara pataMgA jeha bhuMgA kuraMgA, ika ika viSayArthe te lahe duHkha jaMgA / jasa parayaza pAMce tehanuM zRM kahIje ?, ima hRdaya vimAsI indri pAMce damIje // 69 // iha khalu yadyekaikasyApIndriyasya vazIbhavanto gaja-mInapataGga-bhramara-mRgAdijIvA mahAduHkhino jAyante, tarhi ye jIvAH -183 Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI paJcendriyairvazIkRtAH santi teSAM duHkhajAtantu gadituM naiva zakyate / ataH sarvaiH sarvANIndriyANi jetavyAni / anyathA teSAM sukhasya lezo'pi na saMbhavati na saMbhaviSyati ceha paraloke'pi ||66 || viSaya - vana caraMtAM indri je UMTaDA e, nija vaza navi rAkhe teha de duHkhaDA e / avaza karaNa mRtyU jyUM agupteMdri pAme, svavaza sukha lahyAM jyUM kUrma - guptendri nAme // 70 // asmin viSayavane yasyendriyagaNa uSTra svairaM iva carati, sadaiva sa duHkhamApnotyeva / yazca guptendriyagaNaH sa kUrma iva sadaiva sukhamanubhavati / ato nijanijaviSayagatvarANi svendriyANi nijAyattAni kRtvA sarvairguptendriyagaNaireva bhAvyam ||70|| atha 30 - pramAda - viSaye sahu mana sukha vAMche duHkhane ko na vAMche, nahi dharama vinA te saukhya e saMpaje che / iha sudharama pAmI kAM pramAde gamIje ?, ati alasa tajIne udyame dharma kIje // 71 // iha sarve lokAH sukhaM vAJchanti, duHkhaM ke'pi nehante / parantu svargamokSasukhanidAnaM dharmaM vinA sukhamanubhavituM na zakyate / IdRzaM dharmamAsAdya ye tatra pramAdA''lasyAdikaM vidadhati, tebhyo'dhikA vimUDhAH pApaparAyaNAH pAmarAH ke santi ? na ke'pItyarthaH / ataH pramAdaM tyaktvA ceha paraloke sukhasaubhAgyAdidAtari dharme satprANivargeNa sadaiva yatitavyam ||71 || 184 Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI iha divasa gayA je teha pAchA na Aye, dharama samaya Ale kAM pramAde gamAye ? dharama nayi kare je Ayu Ale vahAve, zazinUpati pare tyUM socanA aMta pAye 2aa kica-bho jIvA! yaddinaM yAti tadinaM puna:vA''gacchati, iti pazyadbhirbhavadbhiH pramAdAlasyAdipAravazyena dharmasamayo vRthA na gamanIyaH / dharmamakurvatA nijA''yurvathaiva hAryate prAnte ca sa zazirAja iva pazcAttApamupaiti tatkathA dharmavarge 6 prabandhe draSTavyA / / 72|| ___ atha 31-sAdhudharma-viSaye, zArdUlavikrIDita-chandasije paMca vrata meru-bhAra niyahe niHsaMga raMge rahe, paMcAcAra dhare pramAda na kare je duHparIsA sahe / pAMce indri turaMgamA vaza kare mokSArthane saMgrahe, eyo duSkara sAdhu-dharma dhana te je jyUM grahe tyUM vahe // 3 // iha khalu te sAdhavo dhanyA viralAzcaiva jAyante, ye kila meruvadurdharANi prANAtipAta-mRSAvAdA'dattAdAna-maithuna-parigrahatyAgarUpANi paJcamahAvratAni samyak pAlayanti / punarye bAhyAbhyantarasaMyoganiHsaGgA vicaranti, paJcavidhAnAcArAna pAlayanti, zItAdiduHkhaparISahaMsahante, vazIkRtapaJcendriyaturaGgavegA mokssmiihnte| IdRzamatIva duSkaraM sAdhudharma gRhItvA yAvajjIvamavanti ||73|| mayaNa zira vimoDI kAminI saMga choDI, tajiya kanaka koDI muktirAM prIta joDI / 185 Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI bhava bhava bhaya yAmI zuddha cAritra pAmI, iha jaga zivagAmI te namo jaMbUsvAmI // 74 // ___ yohi kandarpadapaM jigAya kaaminiimtyjt| adhigatasvarNakoTiM muktvA muktistriyAmaraMsta zuddhaJcAritraJca yAvajjIvamapAlayat / sakalabhavabhItimapanItavAnprAntecA'sArasaMsArato muktvaan| etAdRzaM jambUsvAminaM namata bhRzamahamapi taJca namasyAmi ||74|| atha 32-zrAvakadharmaviSaye zArdUlavikrIDita-vRttamje samyaktva lahI sadA vrata dhare sarvajJa sevA kare, saMdhyAvazyaka Adare guru bhaje dAnAdi dharmAcare / nitye sadguru-sevanA mana dhare evo jinAdhIza re !, bhAkhyo zrAvaka dharma doya dazathA je Adare te tare // 5 // yathA-bho bhavyaprANin ! jinezvaro bhagavAn bhavAbdhiM nistarItumIdRzaM saddharma bhASate-yo hi samyaktvametya sadaiva vrataM kurute / sarvajJa pUjayati prAtaH sAyaJca pratikramaNaM niyamato vidhivatkaroti / bhaktyA sAdaraM gurUn sevate tathA dAnazIlatapobhAvalakSaNaJcaturdhA dharmamAcarati / sadaiva sadgurau bhakti tanoti tathA dvAdazavidha-zrAddhadharma paripAlayati / IdRzo yaH zrAvakaH sa eva bhavAmbudhiM nistIrya mokSasukhamanubhavati ||7|| nizadina jinakerI je kare zuddha sevA, aNuvrata dhari je te kAma AnaMda devA / carama jinayariMde je sudharme suvAsyA, 186 Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI samakiti satayaMtA zrAvakA te prazaMsyA // 6 // kiMJca, zuddhamanasA divAnizaM prabhusevAtatparaH tathA'NuvrataparipAlako dvAdazavidhavratArAdhaka IdRgguNaviziSTaH zrAvaka AnandanAmA kAmadevanAmA cA'bhUta, yayoH samyaktvaM dharmadRDhatvaM satyavAditvaM ca jinavareNa zrIvIraprabhuNA varNitaM svamukhena tau ca prAnte saudharme devaloke samutpannAvabhUtAm / / 76|| 48-atha dRDhadharma kAmadevazrAvakasya kathAnakam yathA-campApuryAdharmadhyAnakadhAmA kAmadevanAmA zrAvako nivasati sma sa caikadA kAyotsargadhyAne rAtrau tasthau / tasminnavasare dvAtriMzallakSavimAnasvAmI prathamadevalokAdhipatiH svasadasi tatprazaMsAmakarot / tadAkarNya kazcinmithyAtvI devastatparIkSAyai tatrA''gatya gajarUpaM vikRtya tamadhaHpAtya dantairapIlayat tathApi sa dhyAnaM na jahau / tadanu mahAkAyaM sarparUpaM vikRtyoccaiH phUtkurvanmuhurmuhustaM dadaMza | parametAvatyupasarge'pi sa nizcalatAM nA'tyajat / tato rAkSasarUpaM vikRtyA'TTahAsaM vidadhadanekadhA tamabhISayacca ghoropadravamakArSIt / itthaM rAtrau caturyAmaM tadupadruto'pi meruvannizcala evA'darzi | tadanu tatpade praNato devaH svA'parAdhaM kSamayitvA nijasthAnamagAt / etadevAha-upadezamAlAyAMdevehiM kAmadevo, gihI vi navi cAlio tavaguNehiM / mattagaiMdabhuaMgama-rakkhasaghoraTTahAsehiM 1911 "devaiH kAmadevo gRhI-gRhastho'pi nApi cAlitastapoguNebhyo, - 187 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI mattagajendrabhujaGgamarAkSasaghorATTahAsaiH"| tataH prabhAte dhyAnaM samApya zrIvIraprabhuM vanditumagAt tatra ca vandanAnantaraM prabhu'dazavidhaparSadagre tamevaM prazazaMsa yathA-bho lokA ! eSa kAmadevaH zrAvako bhUtvApi yAdRzaM niyamamapAlayat tAdRzaniyamapAlayitAraH sAdhavo'pi viralAH santi / tadanu naizikopasargajAtaM sarvAnavocata / tataH zramaNAH zramaNyo'pi jinavacanaM tattatheti kRtvA, pAlayanti niraticAraM cAritraM sahitvopasargAn / tatohRSTastuSTaH pRSTvA praznAnsa labdhapraznaparamArthaH kAmadevazrAddho, vanditvA vIraM, gataH svagRhamiti, tathaiva sarvaiH suzrAvakairbhAvyam / ima aratha-rasAlA je racI sUktamAlA, dharamanRpati-bAlA mAlinI chaMdazAlA / dharamamati dharaMtAM je ihAM punya bAMdhyo, prathama dharama kero sAra e varga sAdhyo // 77 // _sUktAni, subhASitAnyeva muktAyA AvalI-paGkitariva vidyante yasyAM saiSA sUktamuktAvalI dharmarAjasya putrIvanniravayaM chando'rthAdidoSarahitaM sarvamaGgaM yasyAstathAbhUtA, ata eva mahArthA udArArthA api ca vairAgyAdisadasairADhyatarA tathA'nekaiH zArdUlavikrIDatendravajropendravajrAsvAgatAvasantatilakAdivRttairnibaddhA'pi prAyeNa srvjnshrvnnsukhrucirrsotpaadkmaaliniivRttenirmitaa| tatastAmenAMvyAkhyAne sarvajanapaThanazravaNAnandAyinIM sadbodhavidhAnazAlinIM saralasarasasaMskRtamayIM sUktamuktAvalI dharmadhiyA ye paThiSyanti te dharmarAziM bandhayiSyanti tatazcAnte sarvasukhAnIpsitAni prApsyanti / / 188 Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI iti sarvajIvahitecchukrena paNDita - zrImatkesarapavimalagaNinA bhASAkavitAmayaviracitAyAM tataH zrIsaudharma bRhattapAgacchIya suvihitasUrizakracakrapurandarasakalajainAgamapAradRdha paramayogirAja - jainAcAryabhaTTArakazrImadvijayarAjendrasUrIdharAntevAsisiddhAntamahodadhi-nyAyacakravarti-paramparAnuga zrImadvijayadhanacandrasUrIza-paTTaprabhAvaka - sAhityavizArada - vidyAbhUSaNa - zrImadvijayabhUpendrasUrIzvareNa saralasarasasaMskRte saGkalitAyAM sUktamuktAvalyAM prathamo dharmavargaH samAptaH // ww 189 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI atha dvitIyo'rthavargaH prArabhyate | athArthavarge hitacintanaM zrI,-mitampacArthasyamahIzasevAH / khalAdimaitrIvyasanAdi caiva,-mihA'vadhAryAH kticitprsnggaaH||1|| ___tatra svaparahitacintanaM 1, sampad-lakSmIH 2, kRpaNatA 3, arthI-yAcanA 4, asva-nirdhanatA 5, rAjasevA 6, khalatA-durjanatA 7, AdizabdAdavivAsaH 8, maitrI-mitratA 6, saptakuvyasanAni-dyUtakrIDanaM 10, mAMsa-bhakSaNaM 11, cauryakaraNaM 12, madyapAnaM 13, vezyA''saktiH 14, AkheTakaM 15, parastrIprasaGgazca 16, punarAdizabdAt-kIrtiH 17, mantrI 18, kalA 16, mUrkhatA 20, lajjA 21, caivamarthavarge'sminnekaviMzativiSayAH krameNa varNyante ||1|| 1-atha svaparahitacintana viSaye mAlinI-chandasiparahita karayA je citta ucchAha dhAre, parakRta hita hIye je na kAMI visAre / pratihita para thI te je na vAMche kadAI, puruSa-rayaNa soI vaMdiye so sadAI // 1 // ye hi sadaiva pareSAM hitaM kartumutsAhaM dadhati vAJchanti ca / ye ca kadAcitsakRdapi parakRtopakAraM na vismaranti / tathA parAnupakRtya tataH pratiphale dhanAdikaM kimapi necchanti te ratnasannibhAH satpuruSAH sadaiva lokamAnyAH santassarvatra jayanti ||1|| nija dukha na gaNIne pArakuM duHkha vAre, tihataNi balihArI jAiye koDi pAre / 190 Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI jima viSabhara jeNe DaMka pIDA sahIne, viSadhara jinayIre bUjhavyo te vahIne // 2 // ye satpuruSA duHkhAni sahamAnA api pareSAM duHkhaM nirAkurvate te janAH sadA sarveSAM vandanIyA vilasanti / yathA-vIraprabhuzcaNDakauzikamahAhidaMzanavedanAM sahamAnastasmai pratibodhamadAt / tatprabhAvataH so'STamasahasrAradevalokaM prAptavAn / evaM yaH svayaM duHkhIbhavannapi parakIyaklezaM vArayati hitaJca karoti sa eva dhanyo jagatpUjyo'sti ||2|| 1-atha parahitacintakamahAvIrasvAmikUrAtmacaNDakauzikayoH kathAnakam tathAhi-caNDakauzikanAmA phaNI bhavAntare sAdhurabhUt / sa caikadA kaniSThaziSyeNa saha gocaryaM gtH| agre guruH pRSThe ca ziSya itthaM calatastasya guroH pAdatalena mardito maNDUko mamAra | paraM gururnA'pazyat, ziSyo dRSTavAn, sa tadA gurumavak-svAmin ! bhavadaghriNA mardito maNDUko mRtaH / tasmAdetatpApA'panodanAya bhavAnIryApathividhiM pratikramya tadAlocanaM karotu / guruNoktam-gaccha gaccha matpAdatale naiva ko'pi darduro marditaH / . tadanu gocarI lAtvA svasthAnamAgato gurustAtkAlikaM gamanAgamanamAlocitavAn / tadApi ziSyeNa tasmin smArite gururUce-are! muhurmuhurniSphalaM kiM brUSe ? matpAdatale kvApi kimapi naiva pIlitam / tadA ziSyeNA'cinti-idAnImanavakAzato nA'kAri, sAyantanaprati 191 Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI kramaNasamaya etatprAyazcittamAlocayiSyate / tatrA'pi pratikramaNaM samApya gurustatpApaM yadA nA''locitavAMstadA ziSyo manasidadhyau- etasya guroH zirasi paJcendriyahatyA'lagat saMyamazcA'sya dUSito bhavati / gururvRddhatvAnna budhyate, ato mayA tadvijAnatA'sau doSamukto vidhAtavyaH, no cenmamA'pyaticAro lagiSyatIti vicAryatatrAvasare ziSyastatsmAritavAn / tadA gurumahAkopaM kRtvA nijarajoharaNaM gRhItvA'tivegena ziSyaM tADayitumadhAvat / dhik kopaM ! yena rajoharaNena jIvA rakSyante tenaiva sa ziSyajIvaM ghAtayitumaicchat / tatrAvasare gurubhayena so'nyatra palAyitaH, tatpRSTha dhAvan sa gururnizi tamo-bAhulyAtkenacidapi stambhena marmaNi hato durdhyAnena mRtvA jyotiSadevo'bhavat / tatazcyutvA caNDakauzikanAmA tApaso'bhUt, saphalapuSpamayamupavanamakarot / tatra krIDanto nRpakumArAH pratyahaM tamupadudruvuH, nivAritA api durAste yadA na nyavartanta, tadA sa tApasaH kuThAramAdAya tAnpratyadhAvat / teSu palAyiteSu karmayogAtkutrApi garne patana kuThAreNa vakSasi hatastApaso durdhyAnena mRtvA mahAkAyo bhISaNo nAgo'bhUt / tasya viSajvAlA mahatI jAtA sa ca lokAn dRSTimAtreNA'pi bhasmIkurvannA''sIt / tato lokAstanmArgamapyatyajan / athaikadA tenaiva mArgeNa gacchanmahAvIrasvAmI sarpabhItiM nigadadvirlokaH pratiSedhito'pi tasya bilopari kAyotsargadhyAne tasthivAn / tadA bilAd bahirAgatazcaNDakauziko mahAhirviSajvAlAmudvaman vIrapramozcaraNaM dadaMza, paraMsa nizcala evAtiSThat / kintutasya daSTapradezato 192 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI raktaM na niragAt paya eva kiJcidudagacchat / tadAzcaryaM vilokya sa dadhyau-aho ! anyeSAM mayA daSTe raktaM prasravati, etasya tu dugdhaM vahati, iti mahAzcaryaM lgti| itthaM vicintayan sa prabhuNA bhaNitastathAhi-he caNDakauzika! idAnImapi tvaM na pratibuddho'si ? kopakaraNAdeva tvamatra sarvamayado bhISaNaH sarpo'bhUH | adhunApi tathA kuruSva yenemaM saMsAramuttIrya sdgtimdhigcch| iti prabhumukhAcchratvA saJjAtajAtismaraNo bilAd bahirAgataH sa phaNI prabhu triHpradakSaNIkRtya trivAraM zirasA namaskRtya tamUce-he svAmin ! zaraNAgatavatsala ! mAmadhunA tAraya tAraya / he anantabhavasantApavAraka ! saMsArasAgaranimajjatprANisamuddharaNapaTo ! madbhAgyodayavazAdevA'trA''gato'si, tato nirazanaM vrataM dIyatAM, tadA prabhustasmai paJcadazadivasAnazanamadAt / tadanugRhItA'nazanaH ssvshriirmutssrj| tathAhi-mamaitaccharIre mamatA nAsti, yadetadanityamityavadhArya mukhaM bilAnta-nidhAya zeSAGgaM bahirvidhAya tasthau / tataHprabhRti kasyA'pyaparAdhaM manAgapi nA'karot / tatazca nAgadevaH sarvopari tuSTo'bhUdato na kamapi kadApi dazatIti lokAstaM tuSTuvuH / asmAkameSa pUjya iti vidantaH sarve janAstaM bhaktyA pUjayanti sma / tadaGgekiyantoghRtaM, kiyantodugdhaM, cAnye navanItamityAdi nityaM kSeptuM lagrAH / tatastaccharIraM ghRtamelakITi kAH samAgatya bhRzaM bhakSayanti sma / tadanutatkAyazcAlanIva sahasacchidratAmApat / tathApisa zamatAM na jahAti sma / tataH zubhadhyAnato mRtvA'STamadevalokaM gataH / 1. vajratuNDakITikA, itparthaH - 193 Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI ayamatra sAraH-yathA bhagavAn zrImahAvIrasvAmI sarpamuddhartukAmastadaMzanajAM vedanAmasahiSTa / tathaiva paropakArahetave'nyairapi duHkhaM soDhavyaM, tatsarpa iva zamatAM bibhradyaH parAnupakariSyati sa dhruvamubhayaloke sukhI bhaviSyati / atha 2-sampad-lakSmI-viSaye mAlinI-chandasiaratha araji jeNe svAyate viSa hoye, jiNa viNa guNa vidyA rUpane koNa joye / . abhinava sukhakaro sAra e artha jANI, sakala dharama ethI sAdhie citta ANI // 3 // iha jagati sampattimatAmakhilaM jagadvazyatAM yAti / tadarthaM vinA mahAnapi guNavAn vidvAn rUpavAnna zobhate / sampattimAMstu dhIvidyAdiguNahIno'pi loke saMpUjyate sarvazca rUpavAn guNavAnucyate / yadAhalakSmIbhUSayate rUpaM, lakSmIbhUSayate kulam / lakSmIbhUSayate vidyA, saryo lakSmyA viziSyate // 1 // itihetoH sarveSAM guNAnAM sadanaM,lakSmIrevAsti, laukikasakalavidhasukhasya mUlamapi saivAsti / dhanena sukhaM prApyate punardharmo'pi samutpadyate / api ca cittasthairyamapi saMbhavati dhanasadbhAve ||3|| 194 Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI 2-atha saMpadA''ptasukhasyottamakumArasya dRSTAntaHvArANasInagaryAM makaradhvajo rAjA'sti tatpatnI lakSmIvatI vidyte| tayoH putraH zIlavAn satyavaktA dayAluAyanipuNaH svadharmatatparaH paradArAvimukhaH santoSI devagurubhaktikaro dharmAnurAgI paropakartA dvisaptatikalAkauzalavAna nAmnottamakumAro'sti / sa caikadA dezAntaraM nijabhAgyaparIkSAyai niragAttato'nekanagaragrAma-paTTaNAdikautukaM pazyan citrakUTa-girimAgacchat / tatratyanRpasya mahAsenasya mevADa-mAlava marudeza-saurASTra-karNATakapramukhadezAdhipasya nirapatyatva-samutpannavairAgyasya kasmaicidyogyAya satpuruSAya guNazAline rAjyaM dattvA''tmasAdhanAya dIkSAjighRkSA samutpede / athaivaM cintayan sa rAjA navamazvamAruhya pathi gacchan turagagatimAndyaM pradhAnamapRcchat-tadA tatrasthaH sa uttamakumAra Ucebho rAjan ! eSa ghoTako mahiSIkSIramapibadato mandagatiretasyAsti / tadvaca AkarNya rAjA tamapRcchat-bho vatsa ! tvayaitatkathamavedi ? tenoktam-rAjan ! azvavidyAM jAnAmi | tadA nRpo'vak-tvaduktaM satyamasti zaizave mRtamAtRko'sau mahiSyAH kSIraM papau / punaruktam-he saumya ! tvaM ko'si ? kutra te vasatirvidyate ? tadottamakumAro nRpasya yathocitaM praznottaramadAt / nRpo nUnamasau ko'pi rAjakumAro'stIti matvA tamevamavadat-he saumya ! tvaM mamedaM rAjyaM gRhANa | yato'haM saMsArAdudvigno'smi, tenoktaM he pitaH ! tvaduktaM satyamasti, paraM mamedAnImanekadezATana-cikIrSavA'sti pazcAdyathA kathayiSyasi tathA - 195 Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI kariSyAmIti nigadya tato'gre'calat / athAnukrameNa sa bhRgukacchanagaramAgatya nagarazriyaM pazyana munisuvratasvAmicaityamAlokitavAn / tatrAntaH pravizya bhaktyA prabhu namaskRtya yathAvidhi saMstutya bahirAgataH / tatraiva kasyacinmukhAdazRNotyadetannagara-zreSThI kuberadattanAmA potavyApArI kreyavastubhiH potaM bhRtvA'STAdazazatayojanAtparaM mugdhaMdvIpaM jigamiSati / tata uttamakumArastadantikaM gatvA bhATakaM nirNIya tena saha tatrA'gacchat, tataH potaH samudramArgeNa ccaal| atha kiyadinAnantaraMsamAnItajalaniHzeSe sarve tRSAkulAzcintAmApuH / tadA dvIpAntaraM miSTAni jalAni lAtumAgatAH sarve / tatra te jalAni laluH pazcAttatra bhramaraketurAjo rAkSasasainyasamAkulastatrA''gatya kiyato lokAn pAdatalairapIlayat, kiyato janAn nijakacche'grahIta, kiyato nijapANibhyAM jagrAha / tadItyA kiyanto lokAH potAntarnezurityAdi lokakadarthanamAlokya sa dhIraH satyavAdI dayAlustaM rAkSasarAjamavAdIt- bho rAkSasendra! dInAn kiM kadatharyasi ? yadi yuyutsasi tarhi mayA saha yudhyasvetyudIrayan kumArastena saha bhRzaM yuddhvA taM parAjitavAn / sa yAvattena saha yudhyamAno dUraM gatastAvat sa zreSThI nijapotamacAlayat / tatrA''gatya potamapazyannevaM vyacintayat-aho! lokasthitiH kIdRzI varttate ? yAnahaM tasmAdarakSaM te'traiva mAM muktvA gatAH | jagati sarve svArthalampaTA evAtha vA ko'pi kasyApISTamaniSTaM vA kartuM na zaknoti / yadaivaM samIhate tadeva bhavati, kRtaM karma bhogenaiva kSayaM yAti / 196 Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI ato he jIva ! tava dharma eva sarvatra samupakartAsti, nAnyaH ko'pi, ityevaM vicintayan phalAdinA''tmAnaM poSayan purazcacAla / mArge ca madanamUrtimiva tamuttamakumAramAlokya taddvIpadevI tatkSaNaMSoDazazRGgArasajjitA, hAvabhAvAdikaM kurvatI paritaH kaTAkSayantI madanazarajAlapIDitAGgI tadabhimukhI babhUva / tadane tajjigISayA prathamaM kAmarAjasya sAmantabhUtabhramarAyitakaTAkSavizikhAnmumoca | tadanu smitajitazaradinduvadanavinirgatavAgbANavRSTimakarot / tataH kandarparAjasya prayANasamaye hRdayabhUdharopari tatsainyabherImiva stanakamalakorakamadarzayat / itthaM bahubhiryuvajanamohanakarairhAvairbhAvaizca mohito'pi sa meruvannizcala evAdarzi | vazIkRtAtmanAM rAjAdayo'pi manAgapyaniSTaM kartuM na prabhavanti / yataHyasya hastau ca pAdau ca, jiddA cA'pi suyantritA / / indriyANi suguptAni, ruSTo rAjA karoti kim ? // 2 // tatassaMtuSTA sA taM saMstuvatI tadgre sArdhadvAdazakoTisvarNavRSTiM vidhAya nijasthAnamayAt / kumAro'pyagre gacchan samudradrattavyApAriNaH potamapazyat / sa uttamakumAraM sAdaraM nijpotmaarohyt| kiyaddinAnantaraMtasminnapi jalavyaye sarve lokAstRSAkulAzcintAmApuH / tatrA'vasare tatrasthaniyAmakaH zAstramavalokya jagAda- miSTavAripUrNaH kUpo'tra parvate vidyate, paraMtatojalAharaNamatikaThinamasti / punaratra bhramaraketunAmA rAkSasendro janAn hinastIti zrutaM mayA / ito'nyatra kutrApi samIpe miSTaM vAri nAstItyatraiva potaH sthApyatAm / ityudIrya potaH sthApitastadA rAkSasabhItyA ke'pi tasmAduttIrya jalAnyAnetuM notsehire | - 197 Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI tadA dayAsindhuH sa uttamakumAraH potAdavatIrya kUpasthAnamAgatastatra kUpe DorakaM pAtayana jalArthino bhayAddUre sthitAn lokAnavocat-bho lokA ! Agacchata jalamAharata yato mayi sati rAkSasaH kamapi parAbhavituM no shkssyti| tadanu sa tadrAkSasendrasamIpa-. mupAvizat, tadAlokyA'nye'pi pAtrahastAstatrA''yayuH / te sarve kUpe guNaM pAtayAmAsuH paramaJjalimAtramapi jalaM ke'pi nA''daduH / tatrAvasare kumArazcintayati-aho! jalaM dRzyate paraM pAtre kathaM nA''gacchati ? ete ca tRSAkulAH pIDyante / ato'tra kenApi kAraNena bhavitavyama, lokAzca kUpAntaH pazyantaH svAnte rAkSasabhItimAvahanti / tadA potAdhipenoktam-ko'pyetadantaH pravizya jalAni samAnetuM zaknoti? paraM rAkSasabhItyA ko'pi tadA nA'vadat sarve maunmaajgmuH| tadA vIraziromaNiH paramasAhasikaH paropakariSNuH kumAro lokairnivArito'pi paraduHkhamasahiSNusvabhAvatayA guNaM dRDhaM baddhvA tadavalambanataH kUpAntaryayau tatra ca jalopari svarNajAlakamapazyat / tad vIkSya dadhyau- aho ! IdRzaM jAlakaM kutrApi na dRSTaM na zrutam / atrApi ko'pi heturasti / tadanusa balena jAlakamatroTayattato jalaM sarve yatheSTaM nItavantaH, sarve tuSTuvuzca kumArasAhasam / atrApi bhAgyaM parIkSyamiti dhyAtvA kautukI sa itastataH pazyan kUpabhittyekamAge samunnatamekaM jAlakaM punardadarza, tadantazca svarNamayasuratnajaTitasopAnapaGktirAloki / tatastena kumAreNa tajjAlakAntaH pravizyAge gacchatA divyamekaM 198 Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI prAsAdamAlokya taddvAri vRddhakA strI dRSTA / tatrAntikamAgataM kumAraM sA'vAdIt-he bhAgyamukta ! tvaM ko'si ? rAkSasendraM bhramaraketuM kiM na jAnAsi, yadatrA''gato'si ? taduktamAkarNya kumAro jagAda-bho vRddhe ! tamahaM jAnAmi, saMgrAme ca taM jitvA'trA''gato'smi tvaGkAsi ? kasya cA'yaM prAsAdo'sti? tadvada | taduktamevaM nizamya vRddhA vadati-he dhIra ! vIra ! zrUyatAma, sarva tvAM kathayAmi / iha rAkSasadvIpe laGkAnAmanagaryasti, tatra bhramaraketunAmA rAjA'sti, tatputrI mahAlasAnAmnI mahAsundarI catuzSaSTikalAnipuNA vartate / kadAcitsa nimittajJamapRcchat-bho naimittika ! mamaitasyAH putryA voDhA ko bhavitA? iti pRSTe, tenoktam- bhUcArI uttamakumAraste putrIM pariNeSyati / sa rAjarAjezvaro'nekavidyAdharakulasya sevyo bhaviSyati / tadAkarNya sa bhRzaM khedamakarot / yanme rAkSasasya sutAyA manuSyo bhartA syAdetadayogyamiti hetoratraitadvane paJcaratnAni divyAni dattvA mayA saha tAM putrImatiSThipat / anyadA tadarthaM kimapyA''nIya samAyAntI dAsI kUpe'sminnapatat / tatastenedRzaM jAlakaM kUpe jalopari dattavAn / ____ athaikadA punarasautameva naimittikamapRcchat-bhoH kathaya matputrIM kaH pariNeSyatIti ? tenoktam-kSatriyo bhUcara uttamakumAraH / punarapRcchattatra kamapi dRSTAntaM (cihna) gadituM zakyate cedvada ? tenoktaM zRNu-sa hi potamAruhya samudre gacchan sarveSAM bhItipradaM tvAM yuddhe vijitya lokAnabhayAna vidhAsyati / iti naimittikabhASitaM zrutvA cintAtura itastataH paryaTana kAlaM gamayati / - 199 Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI itthaM nigadya sA yAvadvirarAma, tAvattatra mahAlasApyA''yayau / tadanusA kumAradarzanAdatitarAMkAmukI bhuutaa| tatrAvasaredvayormiyo'nurAgaM jJAtvA vRddhA strI tadaiva tayorgAndharvavidhinA vivAhamakarot / tadA dAsyA ratnakaraNDakamAnAyya dAsIsahitA kumAreNa saha kUpopakaNThamAgAt / tatrAvasare kiyantaH potayAyino lokA uparisthitAstAna vIkSya rajjvA kUpAdUrdhvaM nItavantaH / tasmin samaye tau dRSTvA kimidaM devayugalaM vidyAdharayugalaM vetyAdi zazaGkire ? tataH kumArastayA saha tatra pote samAgatya purazcacAla | kiyadinAnantaraM punarapi tatra mahApote vyayiteSu pAnIyeSu sarve tRSApIDitAzcintAmApuH / tadA tAnatiduHkhitAnAlokya mahAlasA prANezametadUce-he kAnta! mamaitatkaraNDake pitRpradattAni divyAni paJca ratnAni santi / teSvekaM pRthivIratnaM pUjitaM nAnAvidhamannaM maNikanakaratnamayabhAjanaM prycchti| dvitIyaMjalaratnaM pUjitaM sadvAJchitamatimiSTaM vAri varSati / tRtIyaM vahniratnamasti tatprabhAvAt sUryapAkaM rasavadyatheSTaM bhojyaM labhyate / caturthaM vAyuratnamasti, tena pUjitena grISmArtirupazAmyati mano'nukUlaJca vAyuti | punarevameva paJcame ratne pUjite yathecchadevadUSyavasanAni labhyante / IdRzeSu paJcaratneSu satsu lokopakAraH kriytaam| iti preyasInigaditamAkalayanpramodamAnaH kumArastadaiva jalaratnaM saMpUjya potastamme nyabadhnAt / tadA tatkSaNameva jalavRSTirajAyata lokAzca tairjalaiH svasvapAtrANyapUrayan,muditAlokAH kumAraMprazazaMsuH / kiyatkAlAnantaraM tatra pote'nnamapi kSINamabhUt / tadA lokAnannavikalAnAlokya 200 Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI pRthivInAmaratnaM paripUjya dhAnyasthAne'sthApayat, tato dhAnyarAzistatprabhAvAjjajJe / IdRzopakurvantamuttamakumAraM prazasya samastA api puruSAstadAdezavartino'bhUvan / potanAyakaH samudradattazca rambhopamA mahAlasA tAni divyaratnAni ca vilokya nitAntaM tadartha lulume / tata ekadA narakAdapyabibhyat samudradattaH satyavasare kumAraM sAgare'pAtayat tadA sarve duHkhamApuH / mahAlasApi tadviyogajaM duHkhamasahiSNustadaiva martukAmAbhUt / tadA sakhyA bhaNitA- he svAmini! mA mriyasva, bAlamaraNena durgatireva jAyate, yataH zAstre'pi tanniSiddhamasti / ata idAnIM zIlarakSArtha kenApyupAyenA'sau pApIyAn vaJcanIyaH / agre ca ratnaprabhAveNA'bhISTaM setsyati bha'pi ca te'vazyaM sameSyati / no cedante cAritraM lAtvA''tmasAdhanaM vidhAtavyamiti vayasyoktaM sAdhu matvA sA tathaivA'karot / itastamuttamakumAraM tatra sAgare kazcinmahAkAyo matsyo'gilat / tatastaTAgataM taM dhIvaro jAle gRhItvA vidadAra, tadudarAduttamakumAro jIvannapyacetano niragAdaM, dhIvara upacAreNa kumAra sajjIcakre / mahAlasA'pi vAyuratnaprabhAvAdinadvayenaiva pallInAmabandare potasthitisthAnamAgAt tatra ca jainadharmI naravarmanAmA rAjAsti / samudradattavyApArI mahArharatnabhRtasthAlamAdAya mahAlasayA saha nRpAntikamAgatya taJca namaskRtya tatsthAlakamupadIcakre | rAjJA ca kuzalapraznAnantaramuktam- bhoH zreSThin ! tava ko dezaH ? kasmAd dvIpAdihAgato'si? tatkathaya / tenoktam- svAmin ! candradvIpAdAgato -201 Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI 'smi mArge ceyaM strI labdhA / zrImatAmAdezenainAmahaM bhAyAM cikIrSAmi / tannizamya mahAlasA rAjAnamevaM vijJaptavatI- rAjan ! asau mahApApI dhUrtarAT sarvamalIkameva nigadati / asau mama bhartAraM sAgarAntaramapAtayadityetasya cANDAlasya mukhadarzanAdapi pApaM lagati / ato duSTasyAsya mukhaM naivaa'vlokniiym| iti tadvacanamAkarNya tadupari bhRzaM prakupito nRpastasya paJcazatapotAn jagrAha | taJca kArAgAre'sthApayat mahAlasAJca rAjA'vak- he vatse ! putrIvattvaM mama gRhe samyaktayA sukhena tiSTha | tadanu nRpapradattAvAse tiSThantI ratnaprabhAvAtpratyahaM dhanadhAnyasuvarNAdi nirAdhArebhyo janebhyazca dadatI kAlaM yApayati / aharnizaM svadharmatatparA pratyahaM jinendramarcati, prAsukA''hAravastrAdi subuddhyA supAtrebhyo dAnaM prayacchati, punaranukampayA dInAnupakaroti,zarIrapuSTikaramAhAramekamapi na galAti bhUmAveva zete / snAnamuttamavastrA''bharaNAdikaM tyajantI zarIraMsugandhidravyairna vilimpati, tAmbUlalavaGgailAdisarvamatyajat / sakalaMzAkadadhidugdhazarkarAdimiSTapadArtha sA jahau / sadaivaM nIrasaM labdhAhAraM sakRdeva bhuGkte, mahatkAryaM vinA kadApi bahirna yAti, gavAkSavIkSaNamaTTAlikopavezanaM na vidhatte / vivAhAdyutsave kutrApi na gacchati / sakhyA saha zRGgAravArtAmapi na kurute / dAsadAsyAdibhiH saha kArya vinA kimapi nA''caSTe | sadaiva vairAgyameva vicintayati, itthaM nAnAvidhadharmakRtyairmahAlasA kAlaMgamayati sm| itazcottamakumArastena dhIvareNa saha kasmaicitkAryAya tatraiva 202 Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI nagare samAyayau / tatrAvasare naravarmanRpo nijaputrIkRte kriyamANaM saptabhaumikamuttamaM prAsAdaM draSTuM tatrA''gatya tadIyazikharAsInaH purakautukaM vIkSate / tatra nipuNAstakSANaH kAryaM kurvanti / kumAro'pi tatra gatvA svacAturyamadarzayata tena ca sarve kAruvarAzcamatkRtA abhuuvn| sarve kimasau vizvakarmeti vidAJcakruH? kumArastatprArthanayA tatraiva tasthau / dhIvarazca pazcAd gataH / punaranyadA citrAdibhiH sajjite tatra prAsAde nRpAdayaH sarve draSTumAjagmuH- tadottamakumArasya rUpAdikaM vilokya nRpo manasyacintayat / asau rUpeNa, guNena, vyavahAreNa ca kazciduttamakulavAn lakSyate / satkulaM vinA kiledRzaM rUpAdikaM kathaM saMbhAvyate ? ato'sau kazcitsavaMzajAta eveti manasA'vadhArya sa nRpo naimittikamaprAkSIt / yathA- bho ! mama putryA bhartA ko bhAvIti vicArya brUhi? tenoktaM- rAjan! kazcidvaidezikaH sakalakalAkuzalo mahAbhAgyazAlI trilocanAbhartA bhaviSyati / tataH zubhadine zubhamuhUrte rAjA trilocanAmuttamakumAreNa saha mahatA mahena pariNAyya tasmai dhanadhAnyAdisahitaM tadeva saptabhaumikaM prAsAdamadAt / tatra kumAraH preyasyA saha sukhamanubhavannAste / itazcaikadA mahAlasA dAsImavAdIt- bho dAsi ! adyAvadhi mama bhartuH zuddhirna jAtA, tenA'numIyate yatsa sAgare tyaktAsurabhUt / ato me jIvitenA'lam, kintu ratnaprasAdena vItarAgasya mandiraM svAmivAtsalyaJcA'kArSam / bahUni jJAnapustakAni lekhitAni, dAnAdikamakAri, kimapi nA'vaziSyate / ataH parametaddhanAdikaM -203 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI trilocanAyai samarpya saMsArasAgaratarIM dIkSAmeva grahItumicchAmi / tadA dAsI jagAda- he svAmini ! evaM tvarAM mA kuru / mayA zrUyate rAjJA trilocanAputrI kenacidvaidezikena sarvaguNAkareNa rUpalAvaNyavatA pariNAyitA, ko jAnAti tavaiva bhartA so bhaveta ? iti tavA''dezena taM draSTumicchAmi / tadA dAsI tadAdezaM lAtvA, trilocanAntikamAgatya, tayA sahA''lapya kumAraM kiJcidabhilakSya ca samAgatA tasyai kathayati-he svAmini ! so'pi tvatprANezvarasadRza eva lakSyate, paraMtu sa eveti mayA nizcetuM na zakyate / tadAkarNya mahAlasA'vak- dhigmAM yatparapuruSarAgo'bhUt / ato'haM pApinI jAtA, tataH punarvairAgyamApannA dharmakRtye prayatAbhUt / ito dAsIgamanAnantaraM kumArastrilocanAmapRcchat - ayi preyasi ! sA vRddhA kA ? yA tvayA''lApitA / tayoktam - he nAtha ! zRNu kAcinmahAlasAnAmnI vaidezikI yuvatI guNavatI mahArUpavatyapi nirantaraM dharmatatparA madgRhe tiSThati, sA bhaginItyucyate mayA, tasyA vicakSaNA dAsI sA''sIt / ityAkarNya kumAraH svamanasi zazaGke sA kiM mama dayitA tu nAsti ? aho ! ko'yaM me vyAmohaH ? tasyA atra kaH saMbhavaH ? ityAlocya manasi khedamAvahana svAtmAnaM nininda / athAnyadA sa samIpavartini caitye bhagavantaM pUjayituM gataH / kiyatkAlAnantaramanAgataM taM vIkSya tasya zodhanArthaM dAsImapraiSIt trilocanA / dAsI samAgatya tatra sarvatra tacchuddhimakarot paraM kutrApi sa naiva dRSTaH / pazcAdAgatya trilocanAM tadakathayat, tadanu patimalabhamAnA 204 Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI sA bhRzaM zokamakarot / tadAnIM tatra nagare mahezvaradattanAmA vyavahArI SaTpaJcAzatkoTidravyanAyako'sti / tasya dvIpAntaraM gatvA krayavikrayArthaM paJcazatapravahaNAni santi, paJcazatAni zakaTAni vartante, gRhANAM paJcazatI, tAvanti haTTAni vidyante, tathAdhAnyAnAMsadanAni paJcazatAni, gokulAni paJcazatAni, paJcazatagajAstAvantasturagAH, paJcalakSasevakAH, parametAvatsampattimato'pyasya putro nA''sIt / bahudhA yatamAnasya tasyaikA putrI jAtA | sA zazikaleva sakalajananayanayorAnandadAtrI, sahasrakalAnAmnI, sadadhyApakena samyak pAThitA, catuSSaSTikalAkuzalA, zaizavAtparaM vayaHprapannAsti, kasmaicidyogyavarAya tAM dattvA saMsAravimukhaH zreSThI cAritraM jighRkSati sa caikadA naimittikamAhUyA'pRcchat / bho nimittajJa! mama putryAH ko bhartA bhaviSyatIti ? tenoktamadyatanadinAt triMzattame divase tava putryA varo miliSyati sa sArvabhaumo bhaviSyati / taduktadinAvadhAraNaM satyaM manyamAnaH sa putryA lagRsAmagrI sakalAM sajjIkRtya mahAmahaM vitanute / vistRte suracite maNDape maGgalagItaM prAvartata, tathA karamocanakAlikajAmAtRpradAnArtha gajaturagarathadAsadAsIvasanAbharaNAdisarvamapi sajjIcakre / etatsakale pure prakhyAtamasti tena sarveSAmAzcarya lagati yadvaraM vinA vivAhasAmagrImakhilAmasau zreSThI sajjayAmAsa | ito'nyadAzcaryaM kiM syAt ? rAjApyetatsvarUpaM jJAtvA cakito'sti / svayaM mahezvaradattaH zreSThI kanyAM vivAhya dIkSAjighRkSAMdhatte / tena tasmai dhanyavAdamapi nRpo dadAno vicArayati saMsAravimukhIbhUta- aho ! yadA jAmAtA me miliSyati -205 Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI tadaiva tasmai rAjyaM samarpya pravrajiSyAmi / tato nRpo mahezvaradattazreSThinaM samAhUya tena saha sarvaM vimRzya nagare paTahamavIvadat yathA- "yo hi trilocanAbhartuH zuddhiM mahAlasAyA mUlatattvaM nigadiSyati tasmai rAjyaM zreSThinaH putrIM sahasrakalAJca dAsyAmIti / " atha daivajJakathitavivAhadivase caikaH kIraH paTahaM spRzan nRbhASayA rAjapuruSamavAdIt- bho ! ahaM nRpaM sarvaM kathayiSyAmi kathite ca tayorlAbho me syAt, aho ! mamApi bhAgyamudbabhUva / kIravAcamIdRzImAzcaryajananImAkarNya te taM nRpAntikaM ninyuH / tadA kIro rAjAnamavak- rAjan ! ahaM traikAlikajJAnavAnasmi / atra sadasi trilocanAM mahAlasAJcA''nIya vasanAdinA vyavahitAM sthApaya tadA sarvamAmUlaM gadiSyAmi rAjApi tathaivA'karot / kIro vicArayati - rAjyena me prayojanaM nAsti paraM mahAlasAyAstattvaM kathanIyamasti / iti dhyAtvA kIro vadati - rAjan ! nizamyatAM yathA vArANasInagarInAthasya jyAyAn putra uttamakumAro dezATanacikIrSayA samudre mahApotamAruroha / tadanu sAgare vrajan tatra jalakAntagirau kUpAntaruttatAra / tatra rAkSasarAjasya laGkezabhramaraketoH putrImudavoDha / tadanu patnIyutaH sa kUpAnnirgatya samudradattavyApAriNaH pote samupAvizat tatra ca lokAn paJcaratnaprabhAvAdannavastrajalaiH sukhinazcakre / tataH strIdhanalipsayA samudradattaH kumAraM sAgare'kSipat tatra taM mahAmIno nigirati sma / taM mInaM jAlena gRhItvA gRhamAnIya kazciddhIvarastadudaraM vidadAra, tatra ca kumAramapazyat / sa tamupacAreNa 206 Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI sajjIcakre pazcAttena saha so'tra nagare samAyAtaH / tato naimittikavacanAdrAjA tasmai trilocanAM putrIM vivAhavidhinA dattavAn / tayA saha sukhenA'tra saptabhaumabhavane nivasitavAn / so'nyadA madhyAhne samIpasthacaitye pUjAyai gatastatra jinendraM pUjayan sarpaNa daSTo'cetano'bhavat / ahizca tatratyapuSparAzimadhye tasthau, itthaM mahAlasottamakumArayoH sambandhaM nigadya kIro'vadat / mayA sarvaM kathitaM tato me rAjyaM kanyAcA'rpaya nijaM vacanaM satyaM naya / tacchrutvA rAjA manasi zuzocapakSiNe rAjyaM kathaM dIyate? tadA kiJcinmaunIbhUya kIraH kathayati- rAjan ! dIyatAM rAjyam / yadahaM tadanubhavAmi rAjA ca tadA zUnyacetAH kiM karttavyatAmUDho'bhavat / pakSI punaH kathayati- svAmin ! mama kA hAniH ? tavaiva vacanaM yAti / ahaM sadaiva vane sukhamanubhavAmi sarvadA navanavaphalamaznAmi mayA tu tvatparIkSA kRtAsti / itthaM kIroditaM nizamya taM svahaste nidhAya pANinA tadaGgaM saMspRzannRpo'vAdIt- he kIrarAja ! te rAjyaM dAsyAmi / cintAM mA kRthAH, paraM ziSTavacanaM kathaya yatkutra kumArastiSThati, sukhI vA duHkhI vA jIvati kadA ? kathaM miliSyatIti ? tadA punaH kIro vadati- rAjan ! nizamyatAmagre yadabhUttatkathayAmi-sarpadaMzanAnantaraM tatraikAkinI gaNikA''gatA madanamiva rUpalAvaNyavantaM kumAraJcA''lokya tadanurAgiNI babhUva / pazcAtsA nijakarasthitAM viSApahAriNI maNiratnamayIM mudrikA prakSAlya tadaGgamasiJcat tatkSaNaJca viSamuktaH kumAra udatiSThat tadaiva sA gaNikA kumAraM nija-bhavanamAnItavatI / -207 Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI tatra caturthyAM bhUmau citrazAlAyAmasthApayat tayA saha sa viSayasukhaM svairaM bhungkte| itthaM sa svastimAnsukhamanubhavati, rAjan ! svastyastu te, muJca mAM yadahaM vanaM gatvA sukhena phalAdikaM khAdAmi / tava sukhamastu yatastvaMsatyavaktAsi / mama rAjyena kiM prayojanam ? nA'haM tadicchAmi | kintu rAjan! anyadapi kiJcicchRNu-lokAstAneva vaidyAnabhilaSanti ye dharmArthaM rogAnapaharanti, dhanaM necchanti ye ca rogaM zamayitvA tato dhanamicchanti, te mahAmUrkhAH / ahamapi tathaiva bhavAmi, yatsarvaM tvatkArya saMpAdya bhavato rAjyamAzAse / etadAkarNya nRpastamevamavadad- bhoH kIra ! sphoTake sphuTite bhiSagvairAyate iti dRSTAntaM yajjagaditha tadadhunA na ghaTate / yadetatpratyakSamantarA kathaM pratyemi ? tadA zukaH punarjagAdarAjAnnidAnImeva gaNikAgRhaM gatvA taM vilokaya | rAjA tadaiva pradhAnAdikatipayaparivAraiH saha tatra gatvA sarvatra vilokitavAn paraM kumAraM yadA kutrApi na dRSTavAn / tadA pazcAdAgatya kIramavadat- he kIra ! tvamevaM mAM mudhA kiM vaJcayasi? vaJcanamAtreNa tava ko lAbho bhavitA ? kIro nigadati sma svAmina ! nA'haM vaJcAmi paramatra kAraNaM nizamyatAm-yA gaNikA kumAraM sajjitaM kRtavatI sA dadhyau- eSa rAjJo jAmAtA nA'tra sthAsyati tarhi mama prayatno vaiphalyaM vrajiSyatIti vicintayantI sA mantrabalena kumAraM kIrarUpaM vidhAya taccaraNe sUtramabadhAt / yadA tena saha sA riraMsati tadA tatpadAtsUtramapanIya naisargikaM rUpaM vidhatte / 208 Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI tataH punaH sUtraM baddhvA kIraM kurute punaruDDayanazaGkayA taM piJjare sthApayati / itthaM tatkRta-kIratvamApannaH so'hamuttamakumAro dadhyau- mayA bhavAntare kIdRzaM karmA'kAri yenA'tra bhave naro bhUtvApi pakSitvaM yAto'smi / tathA rAkSasarAjaputrIM mahAlasAM channaM pariNItavAn / ityAdyaghaTitA''caraNayogAdidAnImIdRgduHkhamanvabhUvam / ko jAnAti punarbhavAntare kAM gatimeSyAmIti vimRzanmAsamekamanaGgasenAvezyAlaye tiSThannadya piJjarAbahirmuktvA kutrApyanyatra gatAM tAM dRSTvA paTahanAdamAkalayya tata uDDIya paTahamahaM spRSTavAnasmi / _ tacchrutvA rAjJA tatpadaH sUtre mocite svarUpaM prapannaH kumAraH prAdurAsIt, nRpAdyAH sarve lokAH pramodamApuH / tasminnavasare mahezvaradattaH zreSThI naimittikaproktadine milite nijapratijJApratipAlanAya kumAreNa saha sahasrakalAM putrIM mahatA mahena vivAhitavAn / karamocanasamaye pracuraMdhanAdikaMprAdAta, tadanumahAlasAtrilocanA-sahasrakalAGgasenAbhizcatasRbhiH patnIbhirbhogaM bhuJjAnaH kumAraH sukhena kAlaM gamayati sma / tato rAjA tAM capalamAlAkArImAkArya tatsarvamapRcchat / tayoktam- rAjan ! samudradattaH zreSThI kumAramAraNAya paJcazatadInAradAnalobhaMpradarzya mayA tatra puSpakadambake sarpa sthApitavAna, lobhAndhIbhUtayA mayaitanmahApApaM kRtaM, tannizamya rAjA'dhikaM cukopa / tayordvayozca zUlikAropaNamAdizatparaM dayAluruttamakumAro rAjAnaM bhRzamanunIya tau tasmAdamocayat / pazcAdrAjA tayoH sarvasvaM gRhItvA dezAnniSkAzitavAn / -209 Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI tadanu jAmAtre rAjyaM dattvA saMsArAdudvigracetA rAjA cAritramagrahIta, tena saha mahezvaradattAdi kiyanto vyavahAriNo'pi dIkSA lluH| uttamarAjazca nyAyato rAjyaM kurvan preyasIcatasRbhiH saha viSayasukha-manubhavati sma tatra nagare / ___athaikadA bhramaraketurnimittavijJamAhUya papraccha- bho ! mama zatruruttamakumAraH samprati kutrA''ste ? tenoktaM- tvatputrIsahitaH sa idAnIM pallIvelAkUle rAjyaM karoti / tadAkarNya krodhAruNAkSo bhramaraketuraSTAdazasahasrasainyAni tena saha yoddhumekatrIcakre, paraM prayANasamaye sa dadhyau- aho ! kIdRzaM nimittazAstraM ? yatpuroditaM naimittikavacanaM satyamevA'bhUta, kumArasAhasamapi zlAghyaM yadekAkinaiva kUpAntargatvA matputrI pariNItA, mahAmUlyAni paJca ratnAni jagRhire, sa cedAnI prazasyo jAmAtA'bhUta, bhavitavyaM kena vAryate ? yadAhaavazyaM bhAvino bhAvA, bhavanti mahatAmapi / . nagnatyaM nIlakaNThasya, mahAhizayanaM hareH rA kiJcalalATe likhitaM yattu, SaSThIjAgaravAsare / na hariH zaGkaro brahmA, cAnyathAkartumarhati iti pUjyena mahIyasA tena jAmAtrA saha saGgaro me trapAkara eva bhaviSyati / loke hi mahatA prayatnenApi kadAcidevedRzo jAmAtA prApyate / mama tvabhimata evaiSo'bhUdato harSasthAne viSAdo na ghaTate / itthaM vimRzan prazAntakrodharayaH sa hRSTassan kumAranagaramAgatya putrIM jAmAtaraJca militvA kiyanti dinAni tatra sthitvA punarbhamaketU rAkSasarAjaH svapuramAgAt / 210 Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI athA'nyadA sadasi sukhAsInasyottamabhUbhujaH kazcid dUta eka Agatya patramekamArpayaditthaM tatra patre lekha AsIt / yathAsvasti zrIvArANasInagarato likhati makaradhvajo rAjA nijapriyaputramuttamakumAraM nirbharamAliGgan tadIyakuzalamIhate ! he priyaputra ! tvayi nirgate mayA tava zuddhiH sarvatra kAritA pratigrAmanagaraparvatAdau bahudhA mArgito'pi tvaM kutrApi na militastena mahAnme khedo'vartata / paraM sAmprataM tava zuddhimAsAdya hRSTamanAstvAM draSTukAmo'haM tvAmAnetuM sapatraM dUtaM prahiNomi, patraM vAcayitvA stvrmtraa''gcch| ahamidAnIM vArdhakyAdrAjyakArya yathAvatkartuM na zaknomi, tvadviyogAdvizeSataH khinnamanA asmi | pallIvelAkUle tvayA rAjyaM prAptaM, tacchratvAtiharSo jAtaH / tallobhenA'trA''gamane vilamba mA kArSIriti pitRpatraM paThitvA tatkAlaM mantriNamAhUya rAjyabhAraM tadAyattIkRtya patnIcatussahitaH katipayasainyAdibhiH sahottamanRpo vArANasI pratasthe, krameNa citrkuuttgirimaayyau| tatra mahAsenanRpovairAgyAddIkSArthI bhavan putrA'sattvAdrAjyadAnAya kaJcana yogyapuruSamapekSamANa AsIt / sa svakuladevatAmArarAdha, sA tuSTA sadyaH pratyakSIbhUya tamavak-prabhAte'tra rAjyadhurandhara uttamabhUpAla AgamiSyati, tasmai rAjyamidaM dattvA''tmahitaM sAdhanIyam / tataH prabhAte tamAgatamAlokya sAdaraM tasmai svarAjyaM dattvA mahAseno rAjA zrIcandrazekharasUrinikaTe dIkSito bhUtvA suniyamena saMyama paripAlya sudustaramapi bhavAbdhiM tvaritameva tatAra | ita uttamaH kSitIzastatra kiyatkAlaM sthitvA nijapuNyapratApa 211 Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI sarvatra prasArya bahUndezAn jigAya / athaikadA sindhusauvIranagarAdhIzaM nijAjJAmurIkartuM dUtamukhenottamaH kSitipa idaM nyagAdayat yathA-yadi madAdezamurIkaroSi tarhi karaM dehi no cetsamarAya samudyato bhaveti / yadA tadAjJAM sa norarIkRtavAn tadA mantriNaM rAjyakArye niyujya caturakSauhiNI senAmAdAyottamanarezaH sindhusauvIrapurIparisaramAgatya tasthau / tatra dvayostumule saGgare pravRtte nirjito vIraseno nRpa uttamakumArAya rAjyaM dattvA sahasrapuruSaiH saha cAritraM lalau / tadanu kramazaH sa uttamabhUpAlo vArANasImAgAt pitA ca tadabhimukhametya mahatA mahena purIM prAvezayat / tasminneva dine putraM rAjye'bhiSicya makaradhvajo nRpo dIkSAM lalau / itthamuttamanRpasya catvAriMzallakSakoTigrAmA babhUvuH / catvAriMzallakSamitA gajA'dhAzcA''san tAvanto rathAH padAtayazca / itthaM caturaGgabalayuto prAjyaM rAjyaM nyAyataH paripAlayan sarvatra rAjye vItarAgasya divyAni bahUni caityAni, prativarSa rathayAtrAmahotsavamakarot / pratigrAmaM dAnazAlAjJAnazAlAdikaM kArayan zAzvatamahiMsAmayaM dharma pAlayan dInAnuddharan sadaiva dharmakArye ttpro'vrtt| ___tatrA'nyadodyAne kazcitkevalI samAyAto, vanapAlena tadAgame nivedite tasmai tuSTidAnamadAduttamanarezaH / tadanu nRpAdayaH sarve paurAstaM vandituMtatrA''jagmuH / dezanAnte rAjJA pRSTam-bhagavan ! bhavAntare mayA kimakAri yenAtra bhave caitAvatI samRddhirAptA ? kena kIratvamitaH ? kena karmaNAbdhau patitaH ? kena cA'naGgasenAgaNikAyAH vazaMvado'bhUvaM tatprakAzaM kRpayA kathaya / 212 Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI ___ kevalI vadati sma- rAjan ! zrUyatAma-tvaM bhavAntare himAlayacUlikAyAM sudattanagare 'kaNavI' jAtau dhanAbhidho babhUvitha, punastava catasro bhAryA Asan / pUrvadhanadhAnyAdisamRddhimAnabhUH kintu pazcAtpurAkRtakarmayogAddAritryavAJjAtaH, paramekadA pathi cauraluNTitavastrapAtrAdayazcatvAraH satyasAdhavastatra nagare samAjagmuH / tebhyastvaM bhaktyA pAtrANi, vastrANi prAsukAhArAMzca daditha, tava catasRbhizca patnIbhistadanumoditaM, tena hetunA'tra bhave susamRddhimAn tvaM rAjA'bhUH | caturmunidAnapuNyAdrAjyacatuSTayaM labdhaM, catasraH preyasyo'pyabhUvana, paJcAmUlyaratnAni militaani| kiM bahUktena yAni yAni loke zreSThAni vastUni vartante tAni sarvANi tvayA labdhAni / parametatsarvaM sAdhudAnapuNyayogAdevA'tra bhave lbdhmvehi| bhavAntare tvayaikaH kIraH paJjare kSiptastenA'tra bhave tvamapi zukIbhUya paJjare'vAtsIH, bhavAntare tvamekadA kaJcana sAdhumAlokyA'sau matsya iva durgandhirastIti ninditavAn / tadutthakarmayogAdiha janmani tvamapi samudre patitazca makareNa grasto'bhUH / punaH sA'naGgasenA bhavAntare mahAsundarI sapatnI hAsyenA'nekadhA tadrUpAdhikyAd gaNikAmacIkathadataH, sApyasmin bhave vezyA'bhUta, pUrvabhavapatnIsnehAdatrApi tadvazo'jani / ityAkarNya saJjAtasaMsAravairAgyo'thottamanRpaH putrAya rAjyaM dattvA tadaiva tatkevalipArthe dIkSAmAdAt / ugraM tapazcarannAyuSi sampUrNa kAlaM kRtvA devo'bhavat / tatazcyutvA mahAvidehakSetre'vatIrya karmANi kSapayitvA mokSaM lpsyte| bho bho lokA! asAre'sminsaMsAre bhavanto'pi svasvadravyasya -213 Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI sadupayogaM kuruta, yato nirdhano'pyuttamakumAro bhavAntare supAtradAnamadAttenA'tra bhave mahatIM rAjyasamRddhiM sukhasaMpattiM ca prApa / atastadvad yaH prANI niSkAmaMdhanaM supAtrakSetre vapati vapsyati ca sa tadvadevAtra paratra sukhI bhavati bhaviSyati ca / dhana vina kayayanno jeha vezyAi nAkhyo, dhana ja vina vaziSThe rAma jAto na bhAkhyo / sukRta sujasakArI artha te e upArjA, kuvaNija upajanto artha te dUra vA| // 4 // bho bho lokA ! iha saMsAre'rthasaJcayo'pi karttavya evAsti / yatastadvinA mahatAmapi duHkhameva jAyate yathA-kayavannAnAmA zreSThI yadA dravyahIno'bhUttadA bhuktabhogayA gaNikayA haThAnnijAlayAnniSkAzitaH / rAmacandramapivanavAsagamanasamaye kulagururapi vaziSTho nirdhanatvAnnA''driyata / arthe sati sukRtazatamapi kartuM zaknoti / arthataH sarvANyayi mahAnti kAryANi sidhyanti / ataH sarvairdhanasaGgrahaH kartavya eva ||4|| 3- dravyahInatayA vezyAniSkAsitasya kayavallAzreSThinoH rAmacandrasya ca kathA kazcitkRtapRNyanAmA zreSThI dvAdazavarSANi yAvadvezyAlaye sthitvA tasyai SoDazakoTidravyamadAt / mRte ca pitari nirdhanatAmApannaM kayavannAzreSThinaM jJAtvA sA'kkA gaNikAmuvAca-putri ! nirdhanamenaM muJca / 214 Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI putrI vadati- he mAtaH ! etasya SoDazakoTidhanAni tvayA mayA ca gRhItAni / tenaitadanyasya kasyApi saGgona kRtaH, samprati nirdhanatve'pi purA dattA'mitadraviNaM bhuAnA'hamenaM kathaM tyajAni ? tatrA'vasare sA'kkA prakupitA kayavannAzreSThinaM nirbhaya' niSkAzitavatI / aho! kIdRzaH svArthasAdhanatatparo janasvabhAvo yato yAvattasya dhanAnyAsan tAvattaM bhRzamAdRtavatI / rikte cArthe tameva nirbhartya nirakAzayatsvagehAditi hetorartha eva jagati sarvataH zreyAnasti / arthazca duSkaramapi sukarAyate / dhaninaM sarvo loka Adriyate / kiJcadravyahInaM rAmacandramavekSya guruNApi so'nAdRtaH / yathA purA vanagamanakAle rAmacandrodharmabuddhyA kulaguruM vaziSTaM praNamantukAmastadAzramamAyayau / ziSyeNa tadAgamane nivedite vaziSTha uvAca- kiyatparivArairAgato'sti rAmacandraH ? ziSyo'vaka-ekAkyeva / tadAkarNya tasya bhASaNadarzanAdidAnaM vinaiva gururdhyAnamandiraM prAvizat / itthaM taM nirdhanaM viditvA kulagururapyupekSitavAn / rAmacandro'pi tadabhiprAya jAnana parAvartamAno'gre cacAla / ato'smin saMsAre lakSmI vinA ko'pi kutrApi naiva satkRtiM sukIrtiJca labhate / yato lakSmIpabhAvo'pyevaM nItizAkhe pradarzitaHvArAMrAzirasau prasUya bhayatI ratnAkaratyaM gato lakSmi ! tvatpatibhAvametya murajijjAtastrilokIpatiH / kando janacittaraJjana iti tvannandanatvAdabhUt, sarvatra tvadanugrahapraNayinI manye mahattvasthitiH 215 Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI harisuta rati-raMge je rame rAta sArI, zivatanaya kumAro brahmaputrI kumArI / hita kari dRgalIlA jehane lakSmI joye, sakala sukha lahe so sohi vikhyAta hoye // 5 // yathA-harisuto-jayanto'naGgo vA ghanaM dhanaM dadAno ratyA saha reme / zivasuto gaNezaH kArtikeyo vA brahmaputrImasevata pracurataralakSmIpradAnataH / yato dhanavAJjanaH sadaiva lakSmyanubhAvataH sarvasukhamaznute / lakSmIkaTAkSavIkSito'pi janaH sarvatra prakhyAtimeti / ataH sampadeva sarveSAM sadaiva sukhakAriNI saMsAre sarvairjanairvijJeyA ||5|| lakhami bala yazodA naMdane vitha mohe, lakhami viNa virUpI zaMbhu bhikSu na sohe / lakhami lahiya rAMke je zilAditya bhaMjyo, lakhami lahiya zAke vikrame vidha raMjyo / // 6 // lakSmIpatisattvAdeva zrIkRSNo jaganmohayati vizvavijayI ca vartate, zambhuzca tadrAhityena bhikSAzI vilasati / lakSmIprasAdAdurbalo'pi rakanAmA zreSThI zilAdityasadRzaM balIyAMsaMbhUpatimajayat / punastathaiva lakSmIprasAdAdvikramojagadvijayIbhUya janatAmRNamuktAMkRtvA svanAmnA saMvatsaraM prAvartayata ||6|| 216 Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI 4-atha dhanaprabhAveNa raGkaSThijita zilAdityanRpasya kathAnakam asti gurjaradezasya pazcimabhAge sarvasamRddhisampannA''haddharmA'nurAgimahAmahebhyairADhyA vallabhInAmapurI | tasyAmatipratApI zilAdityanAmA rAjA rAjyaM karoti sma / tatraiva nagare'tidharmiSTho dhanadhAnyasamRddho nityaM devagurubhaktikArako dInajanaparipAlako raGkanAmA zreSThI prativasati sma / rAjamahiSyAH zreSThinyA saha prItirAsIt / ekadA rAjJo'ntaHpure kutazcitkAryavazAdAgatAyAH zreSThinyAH kare ratnajaTitasvarNakaGkatikA rAjyA'valokitA / tallubdhayA tayA'vasaraM prApya bhUpo bhaNitaH- svAmin ! raGkanAmnaH zreSThino bhAryAyA yAdRzI prasAdhanI vartate tAdRzI tu mamA'pi nAsti / tato yathA sA me deyAttathA kuru no cedahamannodakaM na grahISyAmi / tannizamya rAjJoktaM- priye ! tvaM mA zocIH, sAmpratamevAnIya dIyate / tataH zreSThigRhaM gatvA rAjJA zreSThI gaditaH bhoH zreSThina! tava gRhe ratnakaGkatikA vartate sA me rAzyai dehi no cebalAda grahISyAmi / zreSThI bhAryayA niSiddhaH kathamapi dAtuM nAGgIcakre | atha nRpeNa bhRzaM tadarthamupadrutaH zreSThI gajjanapatihamIrAya prabhUtadraviNaM dattvA tatsAhAyyena zilAdityaM parAjitavAn / itthaM dhanamahimAnaM vilokya bho bhavyA ! yUyamapi sarvApavinAzakaM dhanaM matvA tadarthaM nirantaraM prayatadhvam / SoDazatIrthakalpe'yaM prabandhaH / atha 3-kRpaNatA-viSayekaNa kaNa jima saMce kITikA dhAnyakero, -217 Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madhukara madhu saMce bhogave ko anero / tima dhana kRpikero nopakAre divAye, ima hi vilaya jAye anyathA anya khAye // 7 // yathA-kITikAgaNaH kaNazo dhanAni saJcitya na svayaM bhuGkte, na parAn bhojayati, na vA dharmArthaM vyeti kintvanya eva tadIyasaJcitaM dhanaM bhuGkte / punaryathA kSudrAbhiH saJcayakRtaM madhu paro bhuGkte, tathaiva kRpaNo dhanasaJcayameva karoti / tatsvayaM dharmAdau naiva vyeti, kintu rAjA yakSAdizcaurAdiko vA taddhanaM haThAdapi gRhNAti ||7|| 5 - kArpaNye madhumakSikAyAH dRSTAntaHyathA-ko'pyeko dAtA jJAninamaprAkSIt - he dayAnAtha ! kRpaNasya madhumakSikAsAmyaM kathaM dIyate ? jJAnI jajalpa- he dAtaH ! zrUyatAmmadhumakSikA hi mahatA parizrameNa nAnAdezato rasasaJcayamekatra kurvate iyantaM parizramaM kRtvA'pi raseSu mAdhuryarUpAM lakSmIM svayaM manAgapi na bhuJjate, naiva kasmaicidapi supAtrAya dAnabuddhyA dadate / tathaiva ye kRpaNA jAyante te'pi samarjitaM nijaM dravyaM bhUmAveva nidadhate / svayaM kiJcidapi nopbhunyjte| naiva kutrApi dharmArthaM viniyuJjate / ataH loke kRpaNA madhumakSikAsamA gIyante / kRpaNapaNu dharatA je naye naMdarAyA, kanakagiri karAyA te tihAM artha nAyA / sUktamuktAvalI ima mamata karatAM duHkha - vAse vasIje, kRpaNapaNu tajIne megha jyUM dAna dIje 218 kiJca-kRpaNAgresarA navanandarAjAH pRthak pRthak kanaka Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI girIMzcakruH paraM teSAmeko'pi tairnopabhuktaH sarvamatraiva muktvA kAlacakruH / tAdRzAH kRpaNA iha paratra ca duHkhameva sahante / ato dhanavadbhiH kRpaNairnaiva bhAvyam / kintu yathA toyadaH svArthanirapekSo jalaM varSati, tathA sadupArjitaM dhanaM supAtrAdisaptakSetreSu vapanIyam / tadaiva lakSmyAH sAphalyaM bhavitumarhati nAnyathA ||8|| atha 4 - artha - yAcanA-viSaye niramala guNarAgI tyAM lage loga rAjI, taba lagi lahi jI jI tyAM lage prIti jhAjhI / sujana jana sanehI tyAM lage mitra tehI, mukha thaki na kahIje jyAM lage dehi dehi usu yAvajjano lobhapizAcavazIbhUya nijAbhimAnaM muktvA "mAM dehi mAM dehIti' dInavacanaM mukhAnna nissArayati, tAvadeva tasmin vidyamAnAH sarve nirmalAH sadguNAH sarvatra suzobhante / lokAzcA'pi tamevAtipriyavacanena samAlapanti samAdriyante zlAghante ca / punarbAndhavA mitrANyapi ca tatraiva jane'nuraktA jAyante / tato'khilaguNApaho yAcanAdurguNo'vazyameva sarvaiH sajjanairheya eveti / kiM bahunA ? tasmin yAcake ye'tiparicitA api te'paricitA iva tena saha samAcaranti / kasmiMzcidavasare tu yAcanabhiyA te tanmukhamapi draSTuM nehante / ato ye I gurutvaM mahattvaM lokamAnyatvaM cAbhilaSanti te kadAcitkeSAJcitsamakSe'tilaghutvanidAnaM yAcanaM naiva kuryuH / yato yAcakA~llokAstRNAdapi laghUn manyante / iti hetorduHsthatve'pi yena kenopAyenA'pi svanirvAhaH karaNIyaH / paraM laghutvamUlaM parayAcanaM naiva karttavyamityeva paramArthaH ||6|| I -219 Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI jai baDapana vAMche mAMgaje to na kAMI, lahu paNa jiNa hove kema kIje ti kAI / jima laghu thai some vIrathI dAna lIdhuM, hari bali-nRpa Age yAmanA rUpa kIdhuM // 10 // he bhrAtaH ! yadi mahattvamabhilaSasi tarhi kadApi kimapi kaJcana mA yAcasva / yadAha-'guNazatamapyarthitA harati yAcakasya tUlAdapyadhikA laghutA jaayte| purA kila somilanAmA dvijAtirmahAvIraprabhorlaghUbhavan dAnamAptavAn / sarvazaktimAn viSNurapi baleH sakAzAdvAmanIbhUya dAnamagrahIt ||10|| atha 5-nirdhanatA-viSayedhana viNa nija-baMdhU tehane dUra ThaMDe, dhana viNa gRha-bhAryA bhartRsevA na maMDe / nirajala sara jeyo deha nirjIva jeyo, niradhana paNa tevo lokameM te gnneyo| // 12 // yathA-jagati dhanahInajanaM svabandhurapi nAdriyate, bhAryA tiraskaroti, tyaktamaryAdIbhUya kadAcidapi svapatiM na sevate, bhRzaM bhartsayati, zuSkaM sara iva nirdhano na zobhate / yathA jIvaM vinA deho na bhAti tathA dhanaM vinA prANI kutrApi kathamapi zobhAM naiva dhatte kvApi na ca gaNyate ||12|| anyaccasaravara jima sohe nIra pUre bharAyo, dhana kari nara sohe tema te je upAyo / dhana kariya suhaMto mAgha je jANa hUto, 220 Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI dhana viNa paga sUjhI teha dITho maraMto // 13 // vAripUrNaM sara iva dhanavAn pumAneva zobhate, no nirdhana iti vidan mahAkavirmAgho'pi nirdhanatayA caraNarujA" mRtiGgato'to'tra loke dhanamapi mahattvapradAyakaM sarvatra yazaHkIrtimahimAdarAdiguNaprakhyAtikaraJca samastavipattirakSaNe'pyatizaktimaboddhavyamiti sajjanaiH ||13|| atha 6-rAjasevA-viSayesujana suhita kIje durjanA sIkha dIje, jaga jana yaza kIje citta vAMchA varIje / nija guNa pragaTIje vidhanA kArya, kIje prabhu sama vicarIje jo prabhU seva kIje // 14 // ___he bhrAtaraH ! yadi yUyaM lokamAnyatAmicchatha, tarhi sajjanajanAgre vinayaM kuruta, durjanasaGgatiM tyajata, gurujanazikSA manasi dharata / tathA sadAcAreNa vidhaM vazayata, lokAnupakuruta, svArthamujjhata, rAjasevayA guNAnudghATayata / nijasvAmina iva nigaditairguNairloke pUjyA yadivA nikhilakAryakaraNe zaktimanto bhaveyuH ||14|| kiJcabhagati kari baDAnI seva kIje jikAI, adhika phala na Ape karmathI te tikaaNii| jaladhi tariya laMkA sIta saMdeza lAye, hanumata karame te rAma kacchoTa pAye // 15 // ____ gurUna bhaktyA bhajata, loko hi sarvatra prArabdhAnusAryeva phalamAproti / yathA sAgaramuttIrya lakAtaH sItAzuddhimAnIya rAmacandrAya 221 Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI yadA mahAvIrohanumAnnyavedayattadA tuSTorAmastasmai kacchabandhanavasanamAtramadAt / ataH karmAnusAri phalaM matvA mahatAM bhakti kuruta ||15|| atha 7-khalatA-durjanatA-viSayerasa virasa bhaje jyUM aMba niba-prasaMge, khala milaNa huve tyUM aMtaraMga prasaMge / suNa suNa sasanehI jANi le rIti jehI, khala jana nisanehI teharoM prIti kehI ? // 16 // yathA nimbarasAlayorekadezasthayoH samparkAt nimbakaTutAguNa Amrarase samAyAti arthAdAmasya naisargikaM yanmAdhuryaM tadapi nimbasaMgena kttutvmupaiti| tathA khalasaMsargAtsajjano'pi durjanAyate dvau zukAviva yadAha"mAtApyekA pitApyeko, mama tasya ca pakSiNaH / ahaM munibhirAnItaH, sa ca nIto gavAzanaiH // 5 // gavAzanAnAM sa giraH zRNoti, ahaM ca rAjan ! munipuGgavAnAm / pratyakSametadbhavatApi dRSTaM, saMsargajA doSaguNA bhavanti // 6 // ato dyUtaparastrIramaNAdikAtmikobhayalokadurgatiduHkhapradAyikatAdRzI durjanasaGgatiH sadaiva sarvastyAjyA ||16|| anyaccamagara jala vasaMto te kapIrAya dITho, mathura phala cakhAvI te kasyo mitra mITho / kapi kalija bhanevA matsa khelI khalAI, jalamahi kapi buddhI chAMDi de te bhalAI // 17 // 1. ajainarAmAyaNaprasaGgaH 222 Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI kazcinmarkaTo jalasthamekaM makaramatimiSTaM phalaM bhojayitvA mitramakarot / sa khalataro jalacarastu tadIyahRdayameva bhakSayitumayatata / tadviditvA buddhimahimnA taM makaraM tatraiva muktvA sa markaTo jalAbahirAyayau / ataH khalena kapaTinA saha maitrI kadApi naiva vidhAtavyA ||17|| 5- atha saralakapaTimitropari kapimakarayoH kathAsamudre kazcinmakaraH prativasati, tamekadA tIrAgataM markaTo'pazyat / saralasvabhAvaH kapistasmai miSTaM phalaM pradAya tena saha maitrIcakAra | makaro'pi tadbhakSayitvA tadapUrvarasalobhena pratyahamupatIramAgatya tasthau / kapirapi pratidinamanekavidhamamRtopamaM paripakvaM phalamAnIya tasmai snehavazAdadAt / ___ athaikadA sa makarastatphalAni svamakarI bhojitavAn / sApyatimiSTadivyaphalA'zanapramuditA svapatimapRcchat- he nAtha ! tvametatphalamamRtasvAdu kutra kathaM lebhiSe ? tenoktaM- priye ! mamaikaH kapiH sakhA vartate tenA'rpitam / tatrAvasare sA'vak- svAmin ! yaH prANI sadaivedRzAnyamRtopamAni phalAnyaznAti, tasya zarIrasya mAdhuryamanupamameva syAt / tato me tasya hRdayamazituM vAJchAsti, sAmpratamantarvatnItvAdayameva dohado mamotpanno'sti / eSa kenApyupAyena kapaTAdinApi tvayA''zu pUryatAm, no ced garne vikRtimupaiSyati / iti makarIvacaH samAkarNya mIno'cintayat - eSA'tiduSkara -223 Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI kAryamAdizati, yadi na pUrayiSyAmi tadA'niSTamapi syAditi vimRzya tenoktaM-priye! duSkaraste dohadastatastayoktaM- nAtha! chalaprapaJcAdinA svamitraM tamatra samAnaya / pazcAdahaM cAturyeNa tadIyahRdayamAMsamazitvA pUrNadohadA bhvissyaami| atha taddine sa makarazcintita iva tatrA''gatya tasthau, kapinA'rpitaphalamapi bhakSayituM naicchat / tadA premapAtreNa kapinA bhaNito- mitra ! kimadya jAtam ? yenaudAsyaM bhajase, sasnehena na bhASase na kimapyatsi ? tadA dIrgha niHzvasya kapaTena makaro'vakmitra ! kiM vacmi ! adya me priyaGkarI makarI kenaciddhetunA kupitA jAtA / ato na khAdati, na pibati, na mayyAlapati, na mayA saha premNA vakti / zatazaH prArthitApi na prasIdatIti duHkhAturAya me'zanalapanAdi kimapi na rocate, ato'trA''gantumapIcchA nAsIt / tathApi tavA'tisnehena kathamapyA''gato'smi, yAvatsA prasannA na bhaviSyati tAvanme mano'pi svasthaM naiva syAt / mama tu tatprasAdakRte kRtA yatnAH sarve vaiphalyamIyuH / tvaM me snigdhaH sakhA'si, atastvadupAyena sA prasannA bhaviSyati / atastvaM bhrAtRjAyAM prasAdaya, yenA'hamapi sukhI syAm / taduktamAkalayya kapinA'cinti-sajjanA hi sarvasyApi kalahAdiklezaM mocayantyeva, mama tvasau paramasnehI sakhA vartate / etadIyaduHkhantu mocitavyameveti vimRzya tamavak- sakhe ! cintAM mA kuru, tvaritamahamavazyameva kenacidupAyena tAM prasAdayiSyAmi / paraM sA jale tiSThati, mitra ! tatra me gamanaM kathaM bhaviSyasi ? tacchratvA 224 Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI makaro'vak-tatrA'haM tvAM sukhena neSyAmi, tvaM mama pRSThe samAroha, tatrA'haM tvAmaklezena zIghraM nayAmi / tataH kapistatpRSThoparyupAvizadatho makarastaM nItvA hRdi mudamAvahan svasthAnaM pratyacalatkiyaddUraM gatvovAca- he sakhe! mama makarI tava hRdayaM bubhukSati / sA sagarbhA vartate, tasyA IdRgeva dohadaH samutpanno'sti / tacchrutvA kapirdadhyau - aho ! mayA tvasyAtimiSTAni phalAni bhojitAni / tatpratiphale tveSa khalatAmeva prakaTayan mAmeva jighAMsati, ato'sau svabuddhyA vaJcanIyastadaiva jIviSyAmIti vicArya pratyutpannabuddhiH kapirvihasyA'vocat - mama bhrAtRjAyA maddhRdayaM bubhukSati cetkA hAniH ? saharSamahaM dAsyAmi / parametattvayA tatraiva kathaM noktam ? yato'haM hRdayaM vRkSoparyeva sthApitavAnasmi, tatastatra gatvA'pi tasyai kiM dAsyAmi ? ato mAM pazcAttIraM naya / tatra gatvA hRdayaM lAtvA satvaramAgamiSyAmi, tataste patnyai dattvA prasAdayiSyAmi / nirbuddhirmakarastadaiva taTamAyayau, kapistUtplutya vRkSamAruroha / kiJcidviramya makareNa samAhUtaH kapiravAdIt - re vizvAsaghAtaka khala! tvaM jalacaro'haM ca bhUcara iti tvayA saha mama kA maitrI ? mayA te yanmadhuraM phalametAvadbhojitaM tatphalamadarzi / tvantu mAmeva jighAMsasi, yAhi yAhi / kapinoktamanyo'pi yaH kazcana khalena saha maitrIM kurute kariSyate vA tasyApi makaravatsa khalaH satyavasare jIvitaM lAti lAsyati cAtaH prANadhanasukhAdikApahAriNI khalamaitrI sarvathA tyAjyaiva / -225 Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI atha 6-avizvAsaviSayeupajAti-chandasividhAsi sAthe na chale ramIje, na vairi vidyAsa kadApi kIje / jo citta e dhIra guNe dharIje, to lacchilIlA jagamAM varIje yo hi vizvastena saha kapaTaM na karoti, tathA zatrau na vizvasiti punaryo dhairyeNAmuM guNaM hRdi dhatte, sa naro lakSmI sukhenA''noti ||18|| indravajA-chandasicANAyake jyUM nija kAja sAsyo, je rAjabhAgI nUpa teha mAsyo / jo dhUaDe kAka vidhAsa kItho, to yAyasa ghUkane dAha dIyo // 19 // yathA-cANakyanAmA dvijaH purA mAyAprapaJcena parvatarAjaM vizvastaM vidhAya pazcAttamupAyena nihatya nijakAryamasAdhayat / tathA jagaddhRta'kacature kAke vivAsakaraNAdulUko mRtyumiyAya ||16|| 6 athA'vizvAse ghUkakAkayoH kathAnakam kazcideka ulUkaH pratyahaM rAtrau tatrasthakAkakulamupadravannAsIt / tena sarve kAkA ekatra goSThI vidhAyaitadapAyopAyaM vyamRzan / tadA kAkanAyako nyagadat-vayaM sarve taM jetuM na zaknumaH, yataH sa balIyAn vrttte| ataH kenacidupAyena taM vizrabdhaM kRtvA pazcAtsamIhitamanAyAsena sAdhanIyam / yAvadasmAsu tasya vizvAso na bhaviSyati 226 Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI tAvattasyA'pAyaGkarttuM naiva zakSyAmaH / ataH prathamamasmAbhistathA vidhAtavyaM yathA'smAsu tasyA''tmIyabuddhirutpadyeta, lezato'pi bhedabuddhirna tiSThediti sarvairanumoditam / tadanu sarve kAkAstadantikametya taM namazcakruH sarve ca tatropAvizan / tatrA'vasare teSAM madhye yo nAyakaH sa jagAda - he pakSirAja nizATana ! tvamasmAkaM svAmyasi, vayaM te prajAH smaH / sadaiva tvatsevAyai samudyatAstiSThAmo'to manasi kasmAdapi bhItiM mA gAH / asmAsu satsu surakSakeSu tava nAmA'pi lAtuM ke'pi nArhanti / kimadhikena ? tavArthe sarve vayaM prANAnditsAmaH / asmAkantu tava sukhenaiva sukhaM duHkhena ca duHkhaM bhaviSyati, atra manasi manAgapi zaGkAM mA kRthAH / paramasmAsvapi tvayA kRpA vidhAtavyA, yataH sevakAH prabhoH sadaiva prasAdameva vAJchanti / yathA'dhunA vayaM pIDyante, he nAtha ! tathAgre pIDAM mA dehi tathA sati jIvitadAnamevA'smAbhistvattaH prAptamiti jJAsyAmaH / atha kAkasyedRzaM vacanamAkarNya tenoktam- yUyaM sarve mAmabhirakSata, yuSmAkamadyaprabhRti kApi bhItirna bhaviSyati / tannizamya sakalA api kAkA ulUkavacanaM saharSaM menire / | atha tasminneva dine sa ulUkaH katipayaparivArayuto girigahvare tasthivAn vAyasAzca taddvAri rakSAkRte tasthuH / tadA pUrvavairaM smarantaH kAkA dadhyuH - IdRzo'vasaro na miliSyati, itIdAnImeva samIhitaM sAdhayAmaH / tadanu te kAkA anukrameNa cakhA bahUni zuSkendhanAnyekaikazaH samAnIya tatra guhAdvAri samacinvan / tadanu saJciteSu teSu te'rdhajvaladaGgAraM samAnIya kSiptavantaH / tata indhaneSu prajvaliteSu gRhAntaH sthAste -227 Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI ulUkapakSiNo bhasmasAdbabhUvuH / tataH kRtakRtyAH kAkAstadarthaM svacchajalavati sarasi snAtvA svasthAnamaguH / parasparamUcuH - bho bhoH ! kAkAH ! pazyata-pazyata vizvAsamutpAdya duSkaraM yadvairinikRntanamAsIttadanAyAsenaiva sampAditamasmAbhiranyathA tannaiva syAt / ayamatra jJAtuM sAro'sti yadulUko ripoH kAkasya miSTavAkyairvizrabdhIbhUya yathA sakulo mamAra, tathA'nyo'pi yaH ko'pi zatrau vidyAsaM vidhAsyati sa nUnamulUkavajjIvitaM hAsyati / ato'haM vacmi durjanajanasya kadApi vizvAso naiva karttavyaH / | atha 9 - maitrI - mitratA-viSaye - kari kanaka sarIsI sAdhu maitrI sadAI, ghasi kasi tapa yethe jAsa vANI savAI | ahaya karahi maitrI caMdramA sindhu jehI, ghaTa ghaTa vadha bAdhe sArikhA ve sanehI // 20 // yathA-suvarNamagnitApitaM samujjvalati, yathA vA kaSaNopalasaMghRSTaM kanakaM mahArghatAmupaiti / punaH kanakaM kadApi nijaguNaM na muJcati, tathA parIkSitena sajjanena saha maitrI karttavyA / sa eva sanmitramucyate, yo vipadyapi na jahAtIti suvarNavatsanmitrasya lakSaNamavaseyam / pittalamagnau yathA zyAmAyate, tathA yaH kAryakAle mitraM tyajati, anyadA svArthavazena tamupaiti, IdRzena saha maitrI na vidheyA, yadiyaM satyavasare viphalAyate / yadAha bhASAkaviH sajjana taba laga jANiye, jaba laga paDyo na kAma / hema hutAzana parakhiye, pItala nikase zyAma 228 // 7 // Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI / ataH sAdhujanaiH saha kRtA maitrI sadaiva sukhadA bhavati kadApi duHkhado na jAyate | yaduktamsAdhu mile sukha Upaje, toya mile mala jAya / sAmAne pAvana kare, pote pAvana thAya ataH sAdhumaitrI hemopamA jJAtavyA / yathA-hemno dahanAdisaMtApe kRte'pi jAtvapi svaguNaM na tyajati, kintvadhikaM dyotate tathA sAdhujanamaitrI jAte'pyaparAdhe na hIyate, lezato'pi dveSaM notpAdayati, pratyuta saMyamaguNA edhnte| kiJca-sAdhavo'pakarturapi guNAneva khyApayanti parISahasahane tatkRtasAhAyyaM manvate / api ca pUrNacandrodayAtsAgaro yathA vardhate tathA jalayogAccandrakalA nitraaNshobhte| itthaM candrasAgarayoH sneha iva sAdhujanamaitrI pratidivasamedhate iti tAtparyArthaH ||20|| 7-sAdhujanamitratopari sahasamalla sAdhoH prabandhaH yathA-purA'vantInagare jitazatrunRpasya pArce vIrasenanAmA kazcana kSatrI jIvikAyai samAyAtastasya tatra sevAyAM mahAn kAlo yAtaH / atrAntare rAjJaH kAlasandIpananAmA ripurAsIt, sanirbuddhiH paramAbhimAnI rAjJaH praNAmaM tadAdezaJca na cikIrSati / ata ekadA rAjA sadasi sarvasamyAnavocata-bho bho ! vIrA ! yo hi kAlasandIpanaM gRhItvA'trA''neSyati tasmai satpAritoSikaM dAsyAmi, paraM ko'pi tannAGgyakarot / tadaiva vaideziko vIraseno nRpaM jagAda-ahamekAkyeva tamatra samAnetuM zaknomi / rAjA'vak-tarhi gaccha satvaramatrA''naya, tato nRpAdezAtsa tatra gatvA chalaprapaJcAdinA -229 Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ I sUktamuktAvalI taM nRpAntikaM ninAya / tena ca tuSTo rAjA tasmai dezamekaM dattvA rAjAnamakarot, taddinAttasya sahasramalla iti nAma paprathe, sa rAjJaH premapAtramabhUt / kAlasandIpanaJca garvamuktaM vyadhAt, tadanu nRpAdezamazeSamaGgIcakre, nRpA''jJayA ca svanagaramAyayau / sahasramallanRpo rAjasnehitayA'nyAn sarvAn tRNAya manyamAnaH sarvatrA'kutobhayaH kesarIva babhrAma | athaikadA tatra caturjJAnI zrutasArasUrirAyayau, tadvandanArthaM nRpAdayaH sarve lokA AyayuH / sahasramallo'pi nijaparivArayutastatrA''gAt / vanditvA yathAsthAnamupaviSTe nRpAdike loke sa sUrirbhavikajanamuddizya dezanAM prArabhata tathAhi- bho bho ! lokAH sAvadhAnatayA zRNuta- yadiha saMsAre ko'pi zUro, dAtA, vidvAMzca nAsti / athavA kasyApi vAkpaTutA nAsti, tadaitanmAtrameva zrutvA sahasramallo jagAda - bhagavan ! bhavadupAsako bhavadagre'hameva zUrastiSThAmi / yo'haM nRpAdezAtparairagrAhyaM suduSTaM kAlasandIpanamekAkyeva baddhvA nRpAntikamanayam / itthaM mayi zUre vidyamAne nAsti ko'pi zUra iti kiM brUSe ? tatrAvasare guruNoktamappA ceya dameavyo, appA hu khalu duddamo / appA daMto suhI hoi, assi loe parattha ya usu ayamartho'syA gAthAyAH bho ! AtmA eva damitavyovazIkartavyaH, hu iti nizcayena, khalu yasmAtkAraNAdAtmA durdamodurjeyo vartate AtmAnaM daman jIvo'smin loke paratra - parabhave ca sukhI bhavati / yataH pareSAM damanena zauryaM na jAyate yo hi nijendriyaiH saha nijAtmAnaM jayati, sa eva zUro nigadyate / 230 Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI iti gurUktaM zrutvA sAtaviSayavaimukhyaH sahasramallastadaiva tasyaiva guroH pArthe cAritraM lalau / punarviharan svaparAtmAnaM punAnaH kAlasandIpananagaramAgatya kAyotsargadhyAnamAzrityA'ga iva nishclststhau| atha rathavATItaH parAvartamAnaH kAlasandIpanastatra tathAvasthaM tamAlokya samyagupalakSya ca manasi vyacintayat- are ! sa evA'yamatrA''gato dRzyate dharmadhUrtaH, yaH purA'trA''gatya mAM baddhvA nRpAntikamanayadeSa eva me vairii| najAne punarapi kimapi vidhAtumetadveSaNa samAgato bhavedato vadhya eveti dhyAtvA sevakAnAdizad- bho ! enaM ghAtayata / tataste lokAstatkAlameve zastrairaurloSThairdaNDaizca tADayituM lagrAH / paramevaM mahopasarge'pi sahasramallo munistebhyaH kiJcidapi na cukopa na vA manasi khedaM cakAra, kintu sarva samabhAvena sehe | tataH kramazaH kSapakazreNImArUDho'ntakRtkevalIbhUya mokSamiyAya / IdRzAM sAdhUnAM sadaiva SaTkAyajIvaiH saha maitrI tiSThati / ata IdRzasAdhubhireva maitrI kAryA | kiJcaiha sahaja sanehe je lahe mitratAI, ravi pari na cale te kaMja jyuM bndhutaaii| hari haladhara maitrI kRSNane je cha mAse," . haladhara nija khaMthe le phisyo jIva Ase // 21 // sUryakamalayormitrateva yasya svabhAvo nizcalo jAyate tena saha kRtA mitratA yAvajjIvAM na vimuJcati / yathA kRSNabalabhadrayorabhUd yo hi balabhadraH kRSNazavaM SaNmAsaparyantaM mohavazAnnijaskandhe sthApita1. revADI (rayavADI) -231 Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI vAn / tathaivA'nye'pi sajjanaiH saha maitrI kuryuH / / 21 / / 6-atha mitratopari kRSNabalabhadrayoH kathAnakam __ yathA purA dvArikApure dagdhe kRSNabalabhadrau tato nirgatya kAJcidekAmaTavImIyatuH / tatra zrIkRSNasya tRSA lagnA, tena balabhadro jalaM yAcitaH / tatrA'vasare zrIkRSNastaroradhastAdupAvizat balabhadrazca jalaM lAtuM gatavAn / mArge kenacidvairiNA saha yudhyamAnasya balasya vilambe jAte tRSAturaH zrIkRSNacandraH pAdopari padaM nidhAya tatraiva suSvApa, paraM tadIyacaraNe yatpadmalakSmA''sIttad dUrata eva rociSNu vilokamAnastabandhurmattaH kRSNasya vinAzo mA bhUditi dhiyA pUrvata eva vane vasan jarAkumAro mRgabhramAvANaM mumoca, tena ca taccaraNaM viddhamabhUt / tadA'tivyathitaH kRSNo'piare kiAtamityuccairajalpattadA lakSye saMlagnaM bANaM lAtuM tatrA''gato jarAkumAraH svabANena viddhaM yadupartezcaraNaM vIkSya pazcAttApaM kurvan tadIyacaraNayoH patana bhRzaM zuzoca avadacca- he bandho ! mayA mRgabhrAntyA zaro muktastadAgaH kSamyatAm / tadA kRSNena bhaNitaH- he kumAra! tvamitaH satvaramapasara, no cebalabhadraH samAgatastvAmapi haniSyati / atha nirgate jarAkumAre kRSNastadbANamuddadhe, tadA tasya mahatI vedanA'bhUt tena tasya jarAkumAropari vidveSo jAtaH / tata AyuSaH kSINatvAttathaiva bhavitavyatvAcca sa mamAra | tadanusamAgatobalabhadrastamevamavadat-he bhrAtaH! mayA jalamAnItaM satvaramuttiSTha jalaM piba / itthaM bahudhA''lapito'pi sa yadA nottasthau, 232 Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI nacottatAra tadA balabhadreNa jJAtaM, aho ! mama vilambo'bhUttenA'sau kupito na vadati, na vottiSThati, tatastatpadayoH patannijAparAdhaH kSamitazciramanunItazca / aho ! janmata evA'sau roSaNasvabhAvo'sti, samprati mama vilambatve vizeSeNa ruSTo'sti, tena nottarati / ityAdi vilapatastasya mahAn kAlo yAtaH / tataH snehagrathilaH sa nijaskandhe taM nItvA SaNmAsAnitastato bhrAmyan vyatIyAya / kiJcottamapuMsAM tAdRzAM zavAH SaNmAsaparyantaM vikRtiM nAdhigacchantIti tacchavavikRtizaGkAvakAzo'pyatra notpede | snehAtkRSNazavaM vahan sa balabhadrastaM mRtaM nA'vabudhyate sma / tena saMskArAdikriyAmapi na vidadhAti / tatrAvasare balabhadrapratibodhanAya kazciddevo nararUpeNa tadane tailaniSkAsanayantre sikatAH pIlayituM prArabhata | taM tathA kurvantaM baladevo'vadat-kiM bho! loko hi tilAni nipIlya tailamadhigacchati, bAlukantu na ko'pi pIlayati / tvametatkathaM pIlayasi ? devo'vadatbhoH ! tailamavazyameva nirgmissyti| baladevo'vak-nahi nahi, etasmAttu rjaaNsyevotptsynte| sikatApeSaNAttailotpattiH kutrApi dRSTA zrutA vA ? etatkarmaNA tvaM mUrkha eva pratIyase / araNyarodanavadeSa te prayatnaH kadApi naiva saphalIbhaviSyati / tadA devo'vadat- bho ! ahaM nAsmi mUrkhastvameva mUrkharADasi / yataH SaNmAsamRtamapi bandhuM jIvantaM manvAnastacchavaM vahase / yadi te zavo'yaM jIviSyati tarhi bAlukebhyo'pi tailotpattirbhaviSyatyeva / tacchrutvA baladevastvaM mUryo'sIti taM nigadyA'gre yAtastAvatpuro tacchatva 233 Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI gatvA devo'pi ziloparikamalabIjaM vaptuMlagraH / tadAlokya tamapyavadatbhoH kiGkaroSi ? jaleSvetadupyate, prastare tu kamalAni nopyante / anena karmaNA tvAmatimUrkha janAH kathayiSyanti / devo jagAda- bho! ahantu mUrkhaH paraM tvantu mUrkharAja eva lakSyase / yattvaM mAsaSaTkamenaM zavaM jIvitadhiyA vahanna budhyase | yadi mRto jIvito bhaviSyati tarhi zaile'pi kamalamupta rokSyatyeva / iti taduktamAkarNya vyacintayad balaH-aho! kimeSa tathyaM brUte? tAvadavadhipUrtIzave ca vaikRtyamajAyata tadAlokya kRSNaM mRtamavedIt / tadanu tadIyaM zavaM kSIrasAgare nikSiptavAn / tatrA'sImasnehaM tyaktvA cAritraM gRhItvA tapazcaryAyai tatparo'bhavat / balabhadrasya kathA purAtra dharmavarge 40-prabandhe darzitAsti granthAntare ca vistaratayA vartate, tata eva vizeSadidRkSAvatA'valokanIyA / iha tu prasaGgataH saMkSiptaiva sA'lekhi | atha 10-kuvyasana-viSayenalina malina zobhA sAMjha thI jema thAe, iha kuvyasanathI tyUM saMpadA kIrti jAe / kuvyasana tiNa hete sarvathA dUra kIje, janama saphala kIje kIrti kAMtA varIje // 22 // dine zobhamAnaM kamalavanamapirajanyAM glAnatAmupaiti / yAdRzI sampattiH-zobhA tasya dine vartate tAdRzI rAtrau na jAyate / tathA sadAcAravatAM yA zobhA, yA kIrtiryA ca sampattAdRzI durvyasanaratajanasya sA pUrvoktA kApi na sambhavati / tAH sarvA api durvyasaninaM naraM tyajanti / sampadAvihInaH kuvyasanI loka-nindAmanekavidhaM duHkhaJca 234 Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI sahate / ato durvyasanaM tyAjyaM yena sadAcAreNa janmanaH sAphalyaM bhavettadA''caraNIyam / kuvyasane tyakte samAzriteca sadAcAre mokSo'pi sulabhAyate ||22|| atha 11-cUta-viSayedrutavilambita-vRttamsuguru deva jihA~ navi lekhaye, dhana vinAza huce jiNa khelave / bhava bhaye bhamayUM jiNa UpaTe, kahi ni koNa rame tiNa jUvaTe // 23 // dyUtavyasanI pumAn vizuddheSu devagurudharmeSu rAgaM na kurute, sanmArga nAzrayati, sarvato'pi bhraSTIbhUya dyUtaramaNasamAsaktamanAdhanAni gamayati / saMsArasAgarAnmukto bhavituM nAhati / anantakAlaparyantaM bhavAmbudhau buDanneva klezaparamparAM sahate / yadramaNena nalayudhiSThirAdayo mahApuruSA api rAjyadArAdikaM hArayAmAsurvanavAsAdi-klezamapi sehire | sarve zrutA dRSTA ye doSAste dyUtaM ramamANasyaiva vartante / ataH zreyo'rthinA matimatA tattyAjyameva ||23|| 9-dhUtaramaNatyAgAlsukhIbhavataH puNyasArasya kathA- yathA-ihaiva bharatakSetre gopAlapuranagare dhanada ivA'sImasampattimAna rAjapramukhasakalalokamAnyaH purandaranAmA zreSThI nivsti| tasya bhAryAzIlaguNamaNDitA punnyshriivrtte| paraMsakalasamRddhisattve'pi tayordampatyoH putrArtha mahatI cintA''sIt / -235 Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI athaikadA putrArthI sa zreSThI lokoktyA dhUpadIpAdinAnopacArainijagotradevImArarAdha | kiyadinAnyevamArAdhayatastasya sA tuSTA devI pratyakSIbhUya jagAda-vatsa! kimIhase ? tanmArgaya tadA zreSThI devI putramayAcata / atha tathAstvityudIrya devI nijasthAnamagAt / stokenaiva dinena tatpatnI garbha dadhAra tatprabhAvataH sA nizi susvapramapazyat / tato jAgRtA sA tatphalaM patimapRcchad / vicArya so'vak-he priye! tava garne ko'pi mahAn puNyAtmA jIvo'vatIrNo'sti tena sA hRSTA'bhUt / tRtIye mAse zreSThI svAmivAtsalyaM, saGghapUjanaM, jinendrArAdhanaMca mahAmahena cakre / tathA saptakSetryAM yathAzaktidhanAnyadAt puNyazriyAzca garbhaprabhAvata uttamA dohadA abhUvana sarve ca te zreSThinA pUritAH / tadanu dazame mAsi zubhamuhUrte svoccasthAnaikasadgRhe sA puNyazrIH putramajaniSTa, zreSThI mahotsavaM kRtavAn / tatastasya puNyasAra ityabhidhAnamakarot / paJcamAbdAtparaM taM lekhakazAlA prAvezayat / sa cA'cireNa kAlena puMso dvisaptatikalAkuzalo'bhavat / tatraiva nagare ratnasAranAmA zreSThI vartate, tatputrI ratnavatyapi tasyAmeva zAlAyAmAgatya paThati sma / athaikadA tayA saha kena hetunA puNyasArasya kalahojAto dvayoH hukAratukArAdikamabhavat / chAtrairvArite tayoH kalaho yadA na nyavartata, tadA zikSakAH sametya tau vaaryaamaasuH| tadA puNyasArastAmuvAca- he ratnavati! tvaM garva mA kuru, nUnamahaM tvAM pariNIya dAsI kariSyAmi, eSA me pratijJA'bhUt / etatsatyaM kRtvaiva svasthIbhaviSyAmi / tayoktam-kadApyahaM tvAdRzaM raI guNahInaM na vRNuyAm / tvAdRzAstu mama gRhANi mArjayanti jalAhArakA bhRtyAzca 236 Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI vidyante, svapre'pyeSa te manoratho na setsyati / tadA puNyasAro'vadatnUnamahameva tvAM pariNeSyAmi, atra manAgapi sandehaM mA gAH / tataHprabhRti tAvekatra paThantAvapi mitho bhASaNAdi nA'kurutAm / ___ atha puNyasAraH svamandiramAgatya vicchAyavadanaH kutrApyekAntapradeze tasthau / mAtrAdiparivAraiH saha na vadati sma na ca bhuGkte / kevalaM tAmahaM kathaM pariNIya kRtAM pratijJAM pUrayiSyAmIti vicArasAgare nimagnastathA ratnavatyAstAdRgvAgbANairaGguSThataH zikhAparyantaM viddhaH kiGkartavyavimUDha ivA'dRzyata / yadAha-'unnato na sahate tirskriyaam| anyaccapAdAhataM yadutthAya, mUrdhAnamadhirohati / / svasthAdevAupamAne'pi, dehinastad varaM rajaH // 10 // iti parameSA tatkRtA pratijJA tAmapariNIya kadApi na gantumarhati punastadudvAhastu daivAyatta iti hetostasya puNyasArasyA'dhikaM vailakSyamabhUt / atrAvasare tatpitA purandaro gRhamAyayau / bhojanasamaye samAkArito'pi puNyasAraH kutrApi kenA'pi na lakSitastadA svayameva zreSThItastataH zodhayannekAnte truTite maJcake vilakSavadanaM suptaM tamapazyat / tadA pitroktam- vatsa ! uttiSTha, bhojanaM kuru, adya kiM jAtaM yenA'tra mlAnamukhaH supto'si ? tenoktaM- he pitaH ! tvaM yAhi, bhukSvAhamidAnIM na bhokSye / pitA'vaka-katham ? putro'gadat- he pitaH! mayAdya pratijJAtam yAvadratnavatIM na pariNeSyAmi tAvadannodake na grahISyAmIti / yAvadiyaM pratijJA me na pUryeta tAvatkathaM bhuJjIya ? ata enAmapUrayitvA prANAtyaye'pi bhojanaM naiva kuryAmiti tathyaM viddhi / -237 Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI tacchrutvA pitroktam - he vatsa ! idAnImadhyayanasamayo vartate'to yatnena vidyAbhyAsaH kriyatAm, pariNayanakAle prApte tvadanukUlayA tayA'nyayA vA saha te vivAhaM kArayiSyAmi / idAnImuttiSTha bhujyatAM, putro'vadat- pitaH ! tAmudvAhyaivA'ziSyAmi / zreSThI jagau - vatsa ! etadAgrahaM tyaja kiM tvatkathanena tvAM pariNAyayiSyAmi ? mama tu svata eva mahatIcchA vartate tava pariNayArtham / puNyasAra Akhyat-putrapariNayecchA piturbhavatyeva / mayA tveSA pratijJA kRtAsti yadratnavatyAH pANigrahaNaM kRtvaivA'ziSyAmIti / prAnte pitroktam - he vatsa ! uttiSTha, bhojanaM kuru / tasyAH pituH pArzvaGgatvA tvaduktaM sAdhayiSyAmi / tadanu pitrA saha gatvA puNyasAro bubhuje / atha puNyasAraH pitaramavAdIt - he pitaH ! tvamidAnIM tatra gaccha, kAryaM sAdhaya / tadA purandara zreSThI bahuyogya - parivArayuto ratnasAragRhamAyayau / tamAyAntaM viditvA ratnasArastadabhimukhamAgAta, gRhAgataM taM bahu sammene / svAgatapraznAnantaraM so'pRcchat - bhoH ! svAmin! tvadAgamanenAhamadya svaM dhanyaM manye, gRhaM me pavitramabhUt / ata AgamanaprayojanaM brUhi kAryaJcetkimapi tadAdiza / tenoktam- bhoH zreSThivarya ! matputreNa saha tava putryA vivAho yadi syAttarhi zobhanaM bhavet / etadarthamevAgato'smi, tacchrutvA ratnasArazreSThinA saharSaGgIcakre / paraM tatrasthA tatputrI trapAM vihAya jagAda nahi nahi puNyasAramahaM kadApi na variSye, tadanyameva variSyAmi / AjanmakaumAravratinI syAmiti varaM taM tu svapne'pi varItuM na kAmaye / I tatrAvasare manasi dadhyau purandaraH / aho ! idAnImeva yasyA 238 Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI I | IdRzI nirlajjatA sA'gre kimAcariSyati ? paraM ratnasArazreSThinA tadoktam- he zreSThivarya ! iyaM me putrI mugdhA kimapi na vetti / ata etadvacanena mA khidyethAH / ahamenAM paribodhya svIkArayiSyAmi tvaM mAnyo'si, tvaduktaM sarveSAM zirodhAryaM mama tu vizeSataH / itthamavasarocitavacobhiH satkRtaH purandara zreSThI nijAlayamAgAt, sarvamapi putrAya nyavedayat / tadA puNyasAro manasi nizcikye yatkadApi sA mAM svecchayA na variSyati paramahaM nijagotradevyA datto'smi / ata etadarthaM saiva samArAdhyA sA'vazyaM madIpsitaM pUrayiSyati / iti nizcitya dhUpadIpanaivedyAdibhiH pratyahaM trisandhyaM tAM gotradevImArAdhayituM lagnaH / athaikadA tuSTA devI taM pratyakSIbhUya jagAda - vatsa ! tavArAdhanena tuSTA'smi svepsitaM prArthaya / so'vadat- he mAtaH ! yadi prasannAsi tarhi ratnavatI mAM yathA vRNuyAttathA kuruSva / etadarthameva samArAdhitAsi / devyuvAca-astu sApi tubhyaM dattAtra saMzayaM mA kArSIH / ityudIrya devyadRzyA'bhUt, puNyasAro'pi hRSTaH svakAryamadhyayanAdikaM sayatnatayA karttuM lagnaH / atha puNyasArasya kenacid dyUtakAriNA saha saGgatirjAtA, tataH prabhRti sa dyUtAsakto'bhavat / athaikadA rAjJA lakSamUlyakamAbharaNaM purandarAya rakSituM dattaM kathitaJca kAryakAle tvayaitaddAtavyaM gRhe sthApyatAmidAnImiti / so'pi tadAbharaNaM pRthageva surakSitapradeze sthApitavAn / puNyasAreNa tadAloki, athAnyadA tadAdAya dyUte puNyasAreNa hAritam / I -239 Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI kiyaddinAnantaraM rAjJA mArgite tasmin purandaro gRhamAgatya tatra maJjUSAyAM samudghATitAyAM tannA'pazyattadA sa puNyasAramapRcchat - he putra ! mayA'tra tvatsamakSe rAjakIyamAbharaNaM sthApitam / paramatra tanna pazyAmi kiM tvayA nItaM tat ? nRpo'dya mArgayati / putro'vak- mayaiva gRhItam / tadA pitroktaM- tadAnIya dehi rAjJe deyamasti / piturvacanaM zrutvA tadaiva sa nijagRhAccintAturo niragacchat grAmAdbahirAgataH sa sandhyAM vilokya nizi kutra kathaM vrajeyamiti vicintya tatraikasya vaTavRkSasya koTare samupaviSTaH / itazca nizi putramapazyantI tanmAtA zreSThinamavak- svAmin! puNyasAraH kva gataH ? zreSThI nyagadat - mayA rAjJo lakSamUlyakamAbharaNaM sthApitaM tattenA'pahRtamato mayaiva zikSArthaM niSkAzitaH / hA ! rAtrau tvayA putro niSkAzito dhanyo'si, yAhi, satvaraM saMzodhya putramatrAnayeti bhAryoktyA purandaraH svayameva sarvatra saMzodhitumalagat / sarvatraivAnviSTo'pi kutrA'pi tacchuddhirna labdhA / itthaM putraM zodhayatastasya sakalA rajanI niragAt / yadA nagarAntastasya zuddhirna labdhA tadA zreSThI prabhAte jAte nagarAdbahiritastatastaM saMzodhayannAsIt / itazca yadvRkSakoTare sa tasthivAn, tadvRkSoparyAgate dve striyau mitha evamAlapituM lagne / yathA tayorekA'vak- ayi sakhi ! adya me kasyApyadbhutakautukasya didRkSA vartate / dvitIyA'vadat- kutra ? sA'vak- sakhi ! itazcatuH zatakrozopari vallabhIpuranagaraM vartate / tatra dhanapravaranAmA mahardhikaH zreSThI nivasati, tasya saptaputryo vidyante / tA yuvatIH pazyatA pitrA varacintAM kurvatA lambodaro devaH samArAdhitaH sa 240 Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI pratyakSIbhUya tamavocat- amukamAse amukatithau nizi prathamayAme nagaradvAre strIdvayA''gamanAnantaramekaH pumAn mahAbhAgyavAn sakalaguNavAnAgamiSyati tasmai tvayA saptaiva kanyA deyAH / iti hetunA sa sakalAM vivAhasAmagrIM sajjIcakre sundaramadbhutaM vizAlaM maNDapamarIracat / tena vivAhotsavaH prArambhi para varasya niyamo'dyAvadhi na jAtaH / devoditadinamadyaivAstIti tatra gatvA kautukaM draSTavyaM kiM bhavatIti nizcitya taM vRkSamabhimantritavatI / tadA sa vRkSaH samuDDIya kSaNAdeva vallabhIpuraparisaramAgAt / tatra ca te striyau tato vRkSAdavatIrya rAtreH prathame yAme dvAraM pravizyA'ntarAgacchatAm / tadanu puNyasAro'pi tatkoTarAd bahirbhUya tadanupadaM taddvAreNa purAntaH prAvizat / tatrAvasare devatoditavacanAnusArataH strIdvayapravezAnantaraM prathame yAme pravizantaM tamAlokya zreSThibhaTAstaM puNyasAraM zreSThisamIpamAninyuH / zreSThyapi taM kanyAvaraM matvA ghanaM stkRtvaan| tadA so'cintayadeSa maharddhirbhUtvA mAmaparicitaM kathamevaM satkaroti ? tataH zreSThI mahatA satkAreNa jagAda - he mahAbhAgya ! mama sapta putryaH santi tAstvamudvahasva / tacchRNvan puNyasAro manasi nitarAM jaharSa, tatastamuttamavastrAbharaNairalaJcakre / tadanu varo ghoTikArUDho | mahatA mahena nRtyagItavAditraiH saha pauralokaiH pure babhrAma / tato vidhinA tAH saptakanyAH puNyasAraH upAyaMsta / karamocanavelAyAM sa zreSThI I puNyasArAya varAya pracuraM dhanamadAt / jAte ca vivAhe tasya saptabhaumaM prAsAdaM zayanAya dattavAn / tatra prAsAde saptapatnIbhiH saha puNyasAraH 241 Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI saptamyAM mAlAyAmAgataH / tatra ca tAH saptabhaginyaH parasparaM kalAM vikalAM bahirlApikAmantApikAM kAvyanATakAdikaJca sarasamAlapanti / paraM tasmai kimapi na rocate yatastatrAvasare tanmanasi mahatI cintA''sItmayA nRpasthApitamAbharaNaM chUte hAritaMtadarthaM matpitaraM rAjA kiGkariSyati? yadi te striyau gamiSyatastarhi mama kA gatirbhaviSyatItyAdicintAturaH puNyasAra AsIt / tAzca nAnAvidhahAvabhAvAdikaM darzayantyo muhustamAlApayanti, paraM sa tu cintayA kimapi nottarati / tatrAvasaretaM cintAturaMzUnyamAnasaM viditvA tAsukAcidapRcchathe nAtha ! kiM kSudhA bAdhate ? tenoktaM-nahi nahi, tayoktaM, tarhi cintAturo maunaM kathaM bhajase ? tenoktamanyatkimapi nAsti, paraM dehazaGkAM nivartayitumicchAmi / tadaiva saptamI sudakSA guNasundarI strI bhRGgArake jalaM lAtvA jagAda- nAtha ! uttiSTha, tatastayA saha puNyasArastatra bahirgatavAn / paramasau dadhyau-etA hi mama grAmanAmAdikaM na vidanti / etAstyaktvA yadi gamiSyAmi tarhi pariNItAnAmAsAM kA gati-bhaviSyati sarvAzca mahAduHkhinyo bhaviSyanti / ataH kimapi sUcanIyaM tato gantavyamiti dhyAtvA tatra kuDye tadaivaM likhitvA nIcairudatarat / tathAhi"kyAM govAlaya vallahI, kyAM lambodara deva ? / Avyo beTo yahi vasaNa, gayo satta pariNeva // 11 // atha bahirAgataH sa tAmavAdIt- ayi preyasi ! tvayAtraiva sthIyatAm / ahaM zaucaM vidhAya samAgacchAmi, sA tatrA'tiSThat / 242 Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI puNyasArastannetre vaJcayannitastataH pazyan drutaM vrajana vaTavRkSakoTare tasminnatiSThat / tAvatA nagarakautukaM vIkSya te striyAvapi tatra vRkSe samupAvizatAm / mantraprayogeNa kSaNAdeva sa vRkSo gopAlapure nijasthAne samAgatavAn / te vanite nijAlayaM jagmatuH / pazcAtpuNyasAro'pi koTarAbahirbhUya dhutakAragRhe gatvA nijAbharaNAni dattvA rAjakIyAbharaNAni tAtvA nagarakautukaM vilokamAnaH kutrApi catuSpathe'tiSThat / tAvatputraM zodhayanpurandaraH zreSThI tatrA''yayau / putradarzanAdatihRSTIbhUya putraM gRhamanayat / tatra pitA'pRcchat- he vatsa ! tvaM kutrA''sIH ? ahaM sarvatra vilokayannaiva tvAM kutrApyapazyam / tadA so'vak-he pitaH ? tvameva nijagaditha yadrAjakIyaM sthApitamAbharaNamazeSamAnIya dehi tadeva lAtumahaM gata Asama, tato sarvAnyAbharaNAni pitre dadau / zreSThyapi tAni lAtvA nRpAya smaarpyt| itazca vallabhIpure sA guNasundarI tatraivaM ciraM sthitvA bhartAramapazyantI tatrAgatya tAH sarvA api bhaginIstatsvarUpaM nyavadat / tadvajrapAtopamamudantaM zrutvA vicchAyavadanAH sarvA api cikhidire | jAte ca prabhAte bhittau tallikhitAM gAthAM vAcayitvA jJAtaM yatko'pi vyasanI naH pariNIya gopAlapuramagamat / tadanu tAsAM pitrAdibhirapyetadviditvaudAsInyaM lebhe / tatrAvasare guNasundarI pitaramAcacakSe- he tAta ! zokena kim ? mAM puMvezaM kuru, tato'haM SaNmAsAbhyantaraM taM saMzodhyA'trA''nayAmi nAtra saMzayIthAH / yadAhaudyoginaM puruSasiMhamupaiti lakSmIH , daivena deyamiti kApuruSA vadanti / 243 Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 12 // sUktamuktAvalI daivaM nihatya kuru pauruSamAtmazaktyA, yatne kRte yadi na siddhyati ko'tra doSaH sarvaM hi yatnataH prApyate, tadA tasyai puMvaiSaM samarpyazakaToSTrevanekeSu kreyavastUni bhRtvA'nekaparivAraiH saha tAM kanIyasI putrIM guNasundarI bhartuH zuddhyai praasthaapyt| tataH prasthitA sA kiyanirdinairgopAlapuramAgAt / tatra ca viziSTaM ratnAdi lAtvA tatratyanRpAyopahRtavAn / rAjA ca kuzalapraznAdinA satkRtya tasya nivAsAya caikaM mahAbhavanaM samarpitavAn / tatra sthitvA sukhena nAnAvidhaM vyApAramArabdhavAn / alpadinaireva tatra prakhyAto'bhavad guNasundaranAmnA sarve ca vyApAriNastatpArdhamAgantuM lagnAH / puNyasAro'pi tadantike krayavikrayAvAlokituM lagnaH / tamupalakSya puMveSa vyApArayantyA guNasundaryA nizcitam- yadayamevA'smAkamuvoDhA'sti tena hetunA tatsAkaM mahatI maitrI cakre | tataHprabhRti dvayormahAn snehaH paprathe caikaM vinA'parasmai kimapi na rocate sma / atha guNasundarasya vaidezikasya guNasampattyAdikamAlokya sA ratnavatI pitaramavocata- he tAta ! mahyaM guNasundara eva rocate, atastameva vRNomi, tena saha mama pANigrahaNaM kAraya / tacchratvA ratnasArazreSThI nijaparivArayutastadantikamAgatyaivamavadat - he guNasundara! tvaM mama putrIM pariNaya | yathA guNairudAraistvaM zobhase, tathaiva sApi sakalairlalanAguNai rUpaizca shobhte| tadAkarNya manasi so'cintayathA daiva! tvayA prathamaM mamedRzaM duHkhaM dattaM / punarasyA api kiM ditsasi?| tathApi tadavasare yathA bhAvyaM tathA bhaviSyatIti vimRzya guNasundara 244 Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI staduktimaGgIkRtavAn / tato mahotsavena ratnasArazreSThI nijaputrIM ratnavatIM guNasundareNa sAkaM paraNAyitavAn / atha ratnavatIpariNayaM zrutvA puNyasAraH kuladevImavadat-mAtaH! tavA'pi vacanamalIkamabhavat yadratnavatyA guNasundareNa saha vivAho jAtaH / devyavadat- putra! madvacanaM vRthA nA'bhUnna bhaviSyati / puNyasAraH punaravadat- mAtaH ! sA parastrI jAtA sA madupayoge nAgamiSyati / devI jagau-tva nizcinto bhava, sA ratnavatI tu pUrvameva tubhyaM mayA dattA | sA kadApi parastrI nA'bhUnna bhaviSyati, tataH sa devIM praNamya nijakArye lagnaH / tatoguNasundareNa saha tasyAH sneho vavRdhe, yathA nakhamAMsayorasti, para dAmpatyasaMyogasambandhastayostAvadaprakaTita evA''sIt / athaikadA guNasundarI dadhyau-yanmayA pratijJAtaM tasyApyavadhirAsanno dRzyate / patiH prAptastatra saMzayo nAsti, ato bhartRviyogajaduHkhasahanamanucitameva / iti kenApyupAyena patiM vyaktIkRtya sukhamanubhavanIyamiti vicArya zmazAnabhUmau citA kAritA / tasyAM martukAmo'bhavad guNasundarastatsvarUpaM sarve'pi nRpAdayo vividuH / sarveSAM vismayo jajJe yatkena hetunA guNasundarasArthavAho navayauvanazcitAM praveSTumicchati ? kAraNantu ke'pi na viduH / sarvatra nagare hAhAkAro jAto, nRpo dadhyauyadi sa evaM vidhAsyati tadA me mhtypkiirtirbhvissyti| yadetadrAjye'mukaH sArthavAhazcitAM pravizya mamAreti / atastathA sa na kuryAditi yatitavyam / tadanu rAjA svayameva guNasundarAntikamAgatya tatkAraNama -245 Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI pRcchat / bahudhA pRSTo'pi sa kimapi nottatAra | tatrAvasare kenicaduktamhe svAmin ! sa guNasundaraH puNyasArasya mahAn snehI vartate, tAdRzaM mitraM tasyA'tra ko'pi nAsti / ata enamAdiza, sa tadantikaM gatvA kAraNaM pRcchennivArayecca / tadAkarNya nRpeNoktam- bhoH puNyasAra ! tava mitraM kimarthaM mriyate ? tadenaM pRccha nivAraya ca / atha rAjAdiSTaH puNyasArastatpArdhamAgatya tamavak- he mitra ! tava kimabhUyena yauvana eva mumUrSasi ? tatkAraNaM vada yena tadupAyaM kuryAm / asati pratIkAre'hamapi tvayA sahaiva mariSyAmi, kSaNamapi te viyogo mayA naiva sahyate / tadA ciraM niHzvasya so'vak- he mitra ! mama yadbhUtaM tasya prakAzenA'pi kiM syAt? ata etadviSaye kimapi mA pRccha / puNyasAreNa punaruktam- bho ! yadi mAM mitraM jAnAsi tarhi rahasyagopanaM sarvathA naiva yujyate / yaduktamprIti tahAM paDado nahIM, paDado tahAM zI prIta / prIti bice par3ado kare, vahI baDI viparIta // 13 // ityAkarNya tenoktam- he mitra ! tvaM me mahAmitramasi | tvaM mahatAgraheNa pRcchasi tena tvAM nijedRzaduHkhasya kAraNaM vacmi, zanaiH zanaiH karNe nyagadat-kuDye yadalekhIstatsmaryate na vA ? tannizamya puNyasAro'pyavadat-satyameva mayA'lekhi | tatrAvasare sarvamAdito yathA jAtaM tathA sA jagAda | sarvaM zrutvA puNyasArastadaiva svagRhAd strIparidhAnIyavastramAnAyya tasyai samArpayat / mUlatattvaM vidantaH sarve nRpAdaya AzcaryamApuH / . tatrAvasare ratnasAraH zreSThI nRpaM vyajijJapatsvAmin ! mama 246 Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI putryAH kA gatiH ? nRpo'vak-sApi puNyasArasya bhAryAbhUt / tadanu tAmapi satkRtya mahatA mahena gRhamAnayat / tadA tanmanasi pUrvajAtakalahadveSo lezato'pi nAsIt / tasyAapi purAtanakalahakAlInapratijJA vismRtirevAbhUt / tatastayorapUrva evAnurAgaH parasparamudait / tadanu guNasundarIbhartRmilanavArtAmAkarNya tA api SaDbhaginyastatrA''yayuH | tatastAbhiraSTAbhiH patnIbhiH saha deva iva sa sukhamamukta / tatra nagare tadabhito'pi sarvatra puNyasArasya kIrtiH prasasAra / ___ tatrAvasare tannagarodyAne caturjJAnI zIlandharAcArya AgAt / vanapAlena tasya vardhApanaM nRpAya niveditam / rAjA vanapAlAya yatheSTaM dhanaM dade / tadanu saparivAro rAjA taM vandituM tatrA''yayau / sarve lokA vandanAnantaraM yathAyogyasthAne samupAvizan / tadA gururavasarocitaM vyAkhyAnaM prArebhe, tathAhi- bho lokAH ! sarve padArthA vinavarA dRzyante / paramavinAzI sarvatra sahAyakodharma evA'sti / sa sarvaiH sadaivA''rAdhanIyo yastaM prApyApi na karoti sa evAtimUDhaH / yataHapAre saMsAre kathamapi samAsAdya nRbhavam, na dharma yaH kuryAd vissysukhtRssnnaatrlitH| buDan pArAvAre pravaramapahAya pravahaNam, sa mukhyo mUrkhANAmupalamupalabdhuM prayatate // 1 // - iha dustare saMsAre mahatA kaSTena mAnuSyaM prApya yodharma na kurute tasyA'labhyamidaM mAnuSyaM mudhaiva yAti / atha dezanAnte purandarazreSThI gurumapRcchat- he svAmin ! puNyasAraM varItuM ratnavatyA iyAn vimarzaH kathamudapadyata ? gururavadat-zrUyatAma, eSa puNyasAraH pUrvajanmani 247 Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | sUktamuktAvalI saMyamaM lalau / paramasau kAyaguptiM samyaktayA paripAlayituM na zazAka / kevalaM saptapravacanamAtRreva sukhena paryapAlayat / tenA'tra bhave saptadArAn sukhenA'labhata / aSTamabhAryAprAptau cAsya vilambo jAtastatra kAraNa - maSTamIM kAyaguptimavagaccha / gurubhASitametadAkarNya samutpannavairAgyatayA tadaiva purandaraH zreSThI dIkSAmagrahIt / zuddhaM sAdhudharmamAcarya prAnte devagatimApa / tadanu puNyasAro nagarazreSThI babhUva / tato dharmamarjayan nyAyato dhanaM vardhayan vArdhakye putraM nijasthAne saMsthApya bhAryAbhiraSTAbhiH saha saMyamaM paripAlya devagatimagacchat / bho bhavyAH ! eSA kathA'smAn yacchikSayati tadAkarNyatAmpUrvaM yadAsau dyUtavyasanI babhUva tadA nRpasthApitaM lakSamUlyAbharaNaM corayitvA dyUte hAritam / tataH pitrA niSkAsitaH kutrApi tarukoTare tasthivAna daivAtpariNItAbhirnavoDhAbhiH sarasaM bhASito'pi kiJcidapi vaktuM nAzaknod bhRzaM pazcAttApamakarot / sarvametad dyUtavyasanAdeva puNyasAro'sahata / punaryadA'sau tajjahau tadA tasya nAnAvidhaM sukhamudiyAya / sarvatra kIrtiH paprathe, prAnte saMyamaM gRhItvA''tmahitaM kurvan devagatimApa, ataH sarvathA dyUtavyasanaM heyameva sarvairiti ||23|| atha 12 - mAMsabhakSaNa-viSaye, indravajrA-vRttamje mAMsa lubdhA nara te na hove, te rAkSasA mAnuSa rUpa sohe / I je mAMsabhakSI narake hi jAve, choDe bhalA te svarage sidhAve 248 // 24 // Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI bhoH sajjanAH ! iha yo mAMsamatti sa nararUpadhArI rAkSasa eva pratibhAti / IdRzo jIvo dhruvaM nArakI narake ca punargantA tatra sandeho nAsti, ato mAMsAzanavyasanaM sarvathA ziSTajIvaistyAjyam / kiJcanija-prANavadanyeSAmapi jIvAnAM prANAH saMrakSaNIyAH kadApi tadvinAzo na karaNIyaH, tattyAgAtte dayAlavaH satpuruSA nizcayena svarge prayAnti ||24|| 10 - atha mAMsamahArghatAsiddhiM kurvato'bhayakumArasya kathAmagadhAdhIzaH zreNiko nRpo rAjagRhe nivasati, tasyAbhayakumAro mantrI vartate / tatrAnyadA rAjasabhAyAM kathAprasaGgataH kazcinmAMsalolupaH kSatriyo jagau - svAmin ! adya va ApaNe mAMsasya mahArghatA nAsti / alpenApi mUlyena yatheSTaM labhyate taditi zrutvA'bhayakumAro manasyavadat- yo hi jIvaM ghAtayati tasyaiva mAMsaM sulabhamasti / mama tu durlabhameva pratibhAti, ato'dya mAMsasaulabhyavaktA'sau yena kenApyupAyena pratibodhanIya iti vimRzya sa maunamAzritya tasthau / atha sabhAM visRjya nRpo'ntaHpuramAgAccAnye'pi zrImanto janAH svasthAnamIyuH / atha rajanyAmabhayakumAraH prathamaM mAMsasaulabhyavAdino mahardhikasya gRhamAgAt | pradhAnaM gRhAgataM vIkSya yathocitaM satkRtya kRtAJjaliH so'vadat- svAmin ! adya me saubhAgyamudghaTitaM yattvAM gRhAgataM vIkSe / prabho ! kAryamAdiza, tadA kumAreNoktam- samprati nRpazarIre'kasmAnmahAn roga utpede, vaidyaH kathayati rogo mahAnasti / I 249 Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI ato yadA'sau rAjA seTakaSoDazAMzaparimitaM sapAdaM hRdyaM mAMsaM bhuJjIta, tadA''rogyaM labdhuM zakyate / ata Agato'smi rAjAne tvayoktaM mAMsasaulabhyamiti tattAvanmitaM hRdayamAMsaM dehi / yatsatvaraM rAjAnaM nIrogaM kuryAm / tadAkarNya rAjamAnyo'pi so'vadat- he nAtha ! etattu duSkaramasti, ahaM dhanaM dadAmi mAMsaM tvanyata eva lAtvA kArya sAdhaya, yatastvaM matimatAmagresaro'si mAM muJca / tadA punaruktamabhayakumAreNabho ! rAjJastu mAMsApekSA vartate taddIyatAm / tadA punaH so'vak-evaM mA kuru matto lakSamitaM draviNaM gRhaann| tato'nte lakSadvayamudrAM lAtvA kumAro'paragRhamAgatya tathaiva tamapyavAdIta, tenApi kumAramadhikamananIya mAMsamadattvA tAvadeva dhanamadAyi / itthaM sakalarAjamAnyazrImadgRhANi gatvA mAMsavyAjAdanekalakSamudrAM gRhItvA nizAnte gRhamAyayau / prabhAte ca kumAro rAjasabhAmAgataH, tadA sarve te samAgatA rAjAnamanAmayamapRcchan / nRpastadA savismayaH kumaarmukhmaalokt| tatrAvasare kumAro'vadad mahArAja! gate'hani sadasyete sarvemAMsasaulabhyaM jagaduH / ato'haM rAtrau sarveSAM gRhANi gatvA mAMsaM yAcitavAn, kenApi tanna dattaM sarve yatheSTadhanavitaraNameva cakruH / rAjan ! yadi mAMsaM sulabha bhavettarhi bhavadarthaM seTakasya SoDazAMzaparimite sapAde hRdayamAMse mArgite'pi lakSadvilakSadhanAni kathamete'duH ? tadAkarNayantaste sarve trapA'vanatamUrdhAna eva tasthuH, ke'pyabhimukhaM draSTuM na zekuH / tadaiva sarve 1. sera / 250 Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI mAMsabhakSaNaM pratyAcakhyuH / * sarve jIvAH sarvataH priyatamA jIvitAzAmeva vahanti mRtyu naiva vAJchanti / ato jIvaM hatvA ye tanmAMsamaznanti te'vazyaM narakaM vrajanti-tasmAn mAMsabhakSaNaM sarvathA sarvaistyAjyameva / punaretadeva spaSTIkartumAhayathA ye mAMsAzino bhavantitemahAnti duHkhAni prApnuvanti mRtvA cAnte'vazyameva kAlikazUlikapramukhA iva narakamadhigacchanti / 11-atha mAMsabhakSaNAnarakaM prAptasya kAlikazUlikasya punastacyAgataH svargatasya sulasasya kathAyathA-rAjagRhe nagare kAlikazUliko mAMsAzI nivasati / mAMsadhanalolupatvAtpratyahaM sa paJcazatamahiSAn nihanti / itthamAjanma jIvAnnighnatastasya vArdhakye maraNasamaye mahAduHkhamutpede / duHkhArtasya tAtasya tadduHkhAvaghAtAya nAnAvidhacikitsAmakArayatsulasaH paraM kRteSu pratIkAreSu hyadhikameva jAtam / __tadA sulasaH piturduHkhApanodArthamabhayakumArapArthamAgatya namaskRtya vyajijJapata- he svAmin ! mayA piturduHkhopazamAya bahava upAyAH kRtAH, paramupAye sati tApazAntina jAyate, kintvadhikaM vardhate, tatra ko heturiti kathaya ? iti sulasapraznamAkalayya kumAreNAcinti asau mahApApI nUnaM narakaM yAsyati-tata IdRzIM vednaamnubhvti| tatastamevamavAdIt-he sulasa! tava pitA yAvajjIvaM krUrakarmA'karod, -251 Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI dharmantu svapne'pi nA'kRta / atastasya sukhakRtkRto'pyupAyo nAbhUta, kharoSTrAderiva tasya kliSTopacAraireva zAntirbhaviSyati / ataHparaM bhUmau sUcImukhA''yasAstaraNe taM svApaya yadA tasya pipAsA bhavettadA tvaritamatyuSNaM vAri pAyaya zItalaM susvAdu jalaM mA dehi / tadaGgeSu surabhizItalaM tailaM mA mardaya, kintu viSThAmeva vilepaya, tadA sa sukhI bhaviSyati nAnyatheti nizcitaM jAnIhi / ___atha kumArakathanAnusAratastathaiva kRte tasya zAntirabhUttadA tenoktam- he putra ! adyeyaM zayyA sukhakarI vidyate / jalamapyadya zItalaM sukhayati, lepo'pi surabhirmahyamadhikaM rocate / etAvaddinamIdRza upacArastvayA kathaM na vidadhe? athaivamatigarhitairupacAraiH sukhaM manyamAnaH sa AyuHkSaye mRtvA saptamaM narakaM prApa / atha tadantimakriyAkaraNAnantaraM sarvo'pi tatkuTumbavargaH sulasaM pratyavocata- he sulasa ! tvamidAnIM pitRkRtyamAcara kuTumba poSaya, no cedasmAkaM kA gatirbhaviSyati ? tadA sulaso'vadat- bhoH kuTumbavarga! tvaduktaM satyamasti paraMtathAcaraNena pitA me yAdRzIM duHkhavedanAmanvabhUtsA bhavadbhirapi dRSTA / ahamapi tathA karaNena tAmeva yAtanAM mokSye'to'hametatpApaM na cikiirssaami| tadA tairuktaM- he sulasa! tatpApato mA bhaiSIryataH sarve'pi vayaM tatpApaM samaM vibhajya lAsyAmaH, tatastava tAdRzI vedanA nodeSyati / tatrAvasare sulasastatsamakSameva samIpasthena kuThAreNa nijacaraNamabhAGkSIt / tadA taduditavedanArditaH sa sulasaH parivAramavak - he mAtaH ! he bhrAtaH ! he mitra ! mamedAnI kuThArAghAtenA'sahyA vedanA 252 Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI jAyate / bhavadbhirapi kiJcitkiJcid gRhyatAM, vibhajya bhavadbhigRhItAyAM tasyAM mamAlpaiva sthAsyati / tairuktaM- bhoH sulasa ! tvamidAnImudaraM nijakareNaiva saMmaI zUlamutpAdayanniva svayameva pAdaM chittvA vedanAmutpAditavAnasi / punarasmAMstAM vedanAM vibhajya lAtuM kathayasi | sA'smAbhiH kathaM gRhyeta ? yataH svakRtaM karma svenaiva bhujyate / tacchratvA sulaso'vadat- bhoH kuTumba ! yadImAmalpIyasIM vedanAM bhavadbhirvibhajya lAtuM na zakyate tarhi jIvaghAtodbhUtamahApApaM matkRtaM bhavantaH saMvibhajya kathaM lAsyanti ? ato yena yAdRzaM dharmyamadhayaM vA kArya kriyate, tenaivA'tra paratra ca sukhaduHkhAtmakaM tatparipAkaM bhujyate / anyakRtaM karmacA'nyairnaiva bhujyata iti siddhAntitaM vItarAgairato'haM bhavatprerito na kadApi pitRkRtyaM kariSyAmIti sulasoktamAkarNayantaste sarve tatsatyaM menire / kiccA'tra saMsAre yathA pakSiNo nizi kutrApyekatra vRkSa tiSThanti prageca te dazadikSu yaanti| tathA manuSya apyekatra putrakalatrabandhumitrAdibhiH saha tiSThanti mRtvA ca punaryatra tatra svarganarakAdau gacchanti / punarekatra pakSiNa iveme parivArA naiva milanti / tato'haM pApaM durgatidAyakaM kadApi naiva cikIrSAmi / athaitaddharmanizcayaM matvA te kuTumbAH svasvakRtye lagAH / sulaso'pi kumAramApRcchya dharme dAya vidadhaddharmamArAdhayannAyuSaH kSaye kAlaM kRtvA dharmaprabhAvAddevo jAtaH | bhoH prANinaH ! etatkathAsArametadevA'vagacchata yatkAlikazUliko mAMsAzitvAdatrA'sahyamavAcyamanekavidhaM duHkhamanubhUya paratra saptamaMmahAduHkhapradaM narakamApa / tatputraH sulasastatpratyAkhyAyadharmamArAdhya 253 Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI devagatimIyivAn / ato bhavanto mAMsAzanaM tyajata dharmamArAdhayata / atha 12 - caurya - viSayeindravajrA-vRttam corI karantAM bhaya citta bhrAnti, vizvAsa jAye nahi saukhya zAnti / donuM hi loke bahu duHkha bhoge, maMDIka jaise iNahI kujoge // 25 // cauryaM kurvatAmadhamAnAM cetaH satataM bhItyA bhrAntamiva lakSyate, tatasteSu dasyuSu ke'pi no vizvasanti / punastadyogAdeva maNDIkanAmA taskaro'smin loke mAritastADito'tinindayA saha zUlikAro - pito'tikaSTamasahata / tataH paratra sa cAtidussahAM nArakIM vedanAmanvabhUt / atassabhyairbhavyairduHkhasantatimUlaM stainyaM tyAjyameva ||25|| 12 - atha cauryaviSaye maNDIkacorasya prabandhaH - yathA-benAnadItIre zmazAnabhUmau maNDIkanAmA cauro gupte bhUmigRhe nivasati / tasyaikA bhaginI kumArI vartate sa ca gRhAntaH kUpamekaM kRtavAnasti sa coritaM dhanaM yena bhAravAhinA samAnayati taM sarvaM tatra kUpe pAdaprakSAlanavyAjAtpAtayati, yathA sa tato bahiretuM na zaknuyAt / sa rAtrau corayati dine ca nRpasadanaprakArAntike samupaviSTastatrAgatalokAnAM vasanAni sivanArthaM gRhNAti, punastAni nAnAvidhAni sevitvA tatpradAtuM tadgRhe yAti / tatra gatvA sarvatra vilokya tadbhedaM jAnAti rAtrau ca dinadRSTaM sarvasvaM tasya corayati / itthaM mahAcaura sa paurANAM sarveSAM dhanAdisarvasvaM corayAmAsa paraM kadApi kenApi na dhRtaH / I 254 Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI tata ekadA hRtasarvasvAH sarve lokA militvA mUladevanRpapArzvametya tatsvarUpaM vyajijJapan / tadA sa mUladevo nRpastaccauragrahaNAya sakale pure paTahaM vAditavAn paraM ko'pi cauragrahaNAya paTahaM na spRSTavAn / tadA rAjA svayameva cauranigrahapratijJAM vidhAya paTahamaspRzat / tato rAjA rAtrau nAnAveSeNa sarvatra babhrAma | athaikasyAM rAtrau kasyacittApasasyA''zramAntike mahAraGkaveSeNa guptAsiH suSvApa / tatra bhAravAhijighRkSayA sa maNDIkacauraH samAgatya tamutthApitavAn / tadA tena saha coritadhanagranthiM mastake nidhAya bhAravAhaveSI nRpo'calat / gRhAgatazcauro granthimuttArya bhaginImavak- bhagini ! enaM pAdazaucAdikaM kAraya / tatastaM tatra kUpataTe samAnItavatI, pAdaM prakSAlayantI sA tanmRdutvaM jAnantI dadhyauna hyasau bhAravAhI ko'pyasAvuttamaH pumA~llakSyate, ato'sau kUpe na pAtyaH kintu rakSaNIya iti vimRzya sA'vak- he mahAbhAga ! tvamitaH satvaraM palAyasva no cettvAmatra kUpe pAtayiSyAmi / atha naSTe rAjJi kiJcidviramya tayA pUccakre - he bhrAtaH ! bhAravAhI palAyitaH, dhAvasva-dhAvasva gRhANa - gRhANa iti zrutvA so'pi khaDgapANistadanu javAdadhAvata / anupadamAyAntaM tamAlokya mahatA javena dhAvamAnaH kSitIzo jhaTityeva nijasadanamAgatya suSvApa / tasyA'nupRSThamAgatazcaurastatra nRpadvAre puruSAkAraM sthitaM zilAstambhaM tadbhrAntyA jaghAna / tataH kRtakRtyo bhavanniva sa cauraH svasthAnamAgAtprabhAte ca pUrvavattatrAgatya sIvanAdi - kRtyaM karttuM lagnaH / atha rAjA nijapuruSeNa tamAhvayattena zaGkamAnazcauro nRpAntika -255 Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI mAgatya tasthau / tadA rAjA svasamIpe samupAvezya miSTavacanaiH sAntvayaMstaM vizvastIkRtavAn / pazcAdrAjA jagau-kiM bhoH ! tava bhaginI kumArI vartate, tAM mayA sAkamudvAhaya, tataH svabhaginI rAjJA pariNAyitA / tato rAjA tanmukhena sarva viditvA taccoritaM sarvaM dhanaM gRhItavAn taJca gardabhAropaNAdiviDambitaM zUlAropeNa ghAtitavAn, mRtvA ca sa narakaM gtvaan| ___bho lokAH ! eSA kathA sarvAnidamupadizati-yaccauryaM kurvanyathA maNDIkacauro dhanAdisarvasvamapahRtya rAjJA mArito nArakI babhUva / anicchatA'pi tena bhaginI rAjJA pariNAyitA'to bhavanto'pi caurya mA kurvntu| atha 14-madyapAna-viSaye, bhujaGgaprayAta-vRttamsurApAnathI citta sambhrAnta thAe, gaLe lAja gaMbhIratA zIla jAe / jihA~ jJAna vijJAna sUjhe na bUjhe, izU madya jANI na pIje na dIje zAradA yathA madyapA narAH sadaiva surAyattA jAyante, teSAM vicArazaktirapaiti / tena te sadasadvivektuM na prabhavanti / vAyasA ivA'peyaM pibanti, akhAdyamadanti, nisrapAH zIlahInA gAmbhIryarahitAzca te jAyante / avAcyamapi vadanti, sarvairgarhitA mahAduHkhamanubhavanti / ato madirA yatnataH sarvaistyAjyaiva ||26|| 256 Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI 13- atha madyapAnavyasanino jitazatrukSitipasya kathAyathA-vasantapuranagare jitazatrunRpo vartate, sukumAlikA tasya preyasI mahIyasI rAjJI vidyate, ubhAvapi divAnizaM surApAyinau babhUvatuH / tadAsaktau rAjakAryaM kimapi naiva cakratuH / tena hetunA tatputraH pradhAnena saha mantrayitvA madyapAnavyasanAsaktau tAvubhAvekadA candrahAsasurAM yatheSTaM pAyayitvA yatkiJciddhanAdikaM pAtheyaJca dattvA'tidUre mahATavyAM mocitavAn / tatra dinatrayAnantaraM saJjAtasvAsthyo rAjA vyacintayat- aho ! kva me prAsAdaH ? ahamatra kathamAgato'smi ? atha bhayabhrAntacetA rAjA tatrazayanepAtheyaMdhanAdikaM dRSTvA nizcitavAn-yanmAMmadyavyasanitvAdayogya matvA'trA'mocayanmantrI | bhavatu, yadbhAvyaM tadbhavatyeva / tato rAjA sabhAryaH puro'calattadaiva madyaM pratyAcacakSe / mArge'tha rAjJI tRSAturA jalamayAcata / tadA kutrA'pi jalamalabhamAno rAjA rahasi nijoruM chittvA patrapuTake raktaM gRhItvA rAjJImavAdIta-ayi priye ! jalamatra samyak kutrApi nAsti / tRSA ca tvAmadhikaM bAdhate, ata etajjalaM netre nimIlya pIyatA, sApi tathaiva tatpapau / tato'gre kSudhArtA rAjJI jagAda-mama kSudhA mahatI lagnA'taH padamapi gantuM na zaknomi / tatrAvasare rAjA nija-jaGghAmAMsaM khaNDazaH kRtvA tasyai dadau sA tadapi jghaas| tadanvagre calan kaJcanapuranagaramAyayau, tatra kasyacid gRhaM bhATakena lAtvA bhAryayA saha tasthau / tatraikadA sa dadhyau-mama pArve -257 Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI dhanamatyalpaM vidyate,ato'trApaNe ko'pivyApAraH karttavya iti nizcitya sa tatra vyApartumacalattadA rAjyavak- svAmin ! mamaikAkinyA atra manona lgissyti| tadA so'vagidAnImeva kaJcana yogyapuruSamatrAnayAmi, yathA te manovinodo bhaviSyatItyAbhASya sa ApaNe samAyAtaH / tAvattatraikaH paGgurAgatastasya svaramAdhuryamAlokya tamavak- are ! te bhojanavasanAdikaM dAsyAmi, tvaM madgRhe tiSTha, tenApi tadvacaH prtipnnm| tadA taM nijagRhe samAnIya striyamavadat- he vallabhe ! eSa paGgurAnIta eSa te samIpe sadA sthAsyati / anena sahAlapya gAyanaJcAsya zrutvA sukhena dinaM nirgamayAhamApaNe vrajAmi / tatastaM tatra saMsthApya svayamApaNe vyApAre lagnaH sA ca tena paDanA sahAlapati tasya madhurasvaraM gAnaM zRNoti / tatastau dvAveva tatra gRhe tiSThantau mitho rAgiNau babhUvatuH / athaikadA sarvAGgavyAptamadanapIDitA sukumAlikA rAjJI pagumavadat- he paGgo ! tvaM me'tipreyAnasi, tvayi me mahAn rAgo jAto'sti / madanazca mAmadhikaM bAdhate'to mAM svairaM bhujhva, tenoktamahaM te bharturbibhemi / tayoktam-tataH kAmapi bhIti mA kRthAH, sa tu sadaivA''paNa eva tiSThati / AvayoretatsvarUpaM sa kadApi na jJAsyati, tatastena pagunA svairaM ramamANA sA rAjJI tasminnevAnurAgiNI babhUva / athaikadA kutracinmahotsave bahavo lokA nadItIramagustadA rAjJI rAjAnamavak- he nAtha ! AvAmapi kutrApi chanapradeze sthitvA drakSyAva enaM mahotsavam / atha tau dampatI nadItIraM gatvA kutrApi nirjane gaGgAkUle samupaviSTau / itastato vilokya viraktA sA rAjJI 258 Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI nRpaM gaGgAddrade'mbhasi nyapAtayatparaM daivayogAtsa tIrtvA jIvannupari samAyAtaH / tatraiva cA'putrasya nRpasya mRtyau pradhAnAdilokaiH kRtaM paJcadivyaM prAvartata / vAditrAdimahotsavena pRSThAnugatasakalapaurajanaH sa karIndro grAmAd bahirAgacchaMstatrAgatya jitazatrunRpaM kalazavAriNA snapayAcakre / vAjinA heSitaM chatraM tadupari tasthau cAmare ca tamubhayato vIjayAJcakrAte / tadanu sa gajendraH zuNDAdaNDena taM pRSThamAropayata / itthaM mahatA mahena puramAnIya nRpAsane tamupAvezayatpuNyADhyanAmnA sa tatra paprathe / tadanu nyAyataH prajAH pAlayan sukhamanubhavannAste / I I itazca sA sukumAlikA rAjJI nRpaM hrade nipAtya gRhamAgatA lokAnavadat-na jAne mama svAmI kutra gatastatra mahotsave gaGgAtIre mAM muktvA / kimapi kautukaM draSTuM kvApi gataH, sa idAnImapi nAyAto, mayA tatra sarvatra vilokitaH paraM na militaH / tena me mahatI cintA bhavati kiGkaromi ? ahamekAkinI kva vrajAmi ? hA daiva ! kiM kRtam ! tadviyogAnme hRdayaM zatadhA vidIryate / yadi ko'pi tacchuddhimAnayiSyati tasmai pAritoSikaM dAsyAmi tadupakRtA ca bhaviSyAmi / itthaM vilapantI nijaudAsyaM prakaTayantI gRhAntaH prAvizattadA paGgumavak- he nAtha ! kSipto gaGgApravAhe mayA vighno'dyaprabhRti niHzaGko bhava / yataste bhItirAsIttamadya jale nyapAtayam / tatastena pagunA divAnizaM viSayasukhaM kurvANA sukhena dinAni vyatyetuM lagnA / itthaM tasyAH kiyadbhirdinaiH pArzvasthe dhane vyayite dvAbhyAM vicAritam-dhanantu vyayitaM kimapi nAsti, bhojanAdikRtyaM kathaM 259 , Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI niSpatsyate ? tenoktam-priye ! ahaM gAtuM jAnAmi, paramahaM caraNAbhyAM vihIno'smi, kutrApyekapadamapi gantuM na zaknomi / tayoktam-nAtha ! ahaM tvAM nijaskandhe dhRtvA sarvatra paryaTiSyAmi / tathA nizcitya sA paguM nijaskandhe saMsthApya bhikSAyai nagaramAgatA | paGguzca madhurasvareNa sakalajanazrotrasukhaM gAyati, tadIyamadhuragItena vazIkRto janavargastaM parivRtya tsthau| tadA kiyanto lokAH sukumAlikAyAH saundaryAtizayena mumuhuH / kiyanto lokAH paGgomanoharagAnena mohamIyuH / kiyanta evaM jajalpuH-aho! paGgorIdRzI sundarI strI na yujyate / itthaM yathAruci vadanto lokA yaddadati tena tau bhojanAdikaM kurvAte / itthameva pratyahaM sA bhikSate / evaM kiyanti dinAni tatra nagare mikSitvA grAmAntare mikSitumalagattatra mahArUpavatIstrIskandhe sthitvA madhuraM gAyantaM paGgumAlokya sarve draSTAraH "pAMgalo gAya, AMdhalo dale ne kUtaruM khAya" iti janazrutismRtyA sahAzcarya manasi manyamAnAstaM draSTumekatra mimilusteSu kiyantastAM striyaM tuSTuvuH / yathA nUnamiyaM strImatallikA yadamuM bhartAraM skandhe nidhAya sarvatra paryaTati / sarvatra pativratAnAmnA sA prakhyAtimalabdha / anukrameNa paryaTantI sA puNyADhyarAjasya nagaraM samAsasAda, tatrApi tasyAH pratiSThAM sarve jaguH / kathAprasaGgAtkiyanto rAjAnaM jajalpuH- he mahArAja ? sAmpratamatra nagare kAcidekA mahArUpavatI pativratA strI pagubhartAraM nijaskandhe dhRtavatI bhikSate / padyazca manoharaM prazasyaM gAyatIti zrutvA nRpo manasi zazaGke nUnaM saiva duSTA bhaviSyati ! yA mAM 260 Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI jale pAtayAmAsa / punastatrAvasare rAjJA nijasevakaM sampreSya sA samAkAritA / tadAnIM manasi jaharSA'cintayacca sA yadadya gItamAkarNya mAJca vilokya rAjA prasanno bhUtvA yatheSTaM dAsyati / atha tAvubhau nRpasadasi sametau gAtuM lagazca pagustadgItamAkarNya nRpo'vadatvane rudhiramApItaM, bhakSitaM mAMsamUrujam / bhAgIrathyAM patiH kSiptaH, sAdhu sAdhu pativrate ! / // // atha nRpoditamamuMzlokaM nizamya sA tatkAlaM vicchAyavadanA'bhavat / tadanu sa rAjA tAvubhau svarAjyAnniSkAsitavAn / striyaM duHzIlAmAlokya samutpannavairAgyaH sa puNyADhyo narapatizcAritramAdAya svAtmazreyo vidadhatsukhI babhUva / bho lokAH ! pazyata yadasau jitazatrunarapatirapi yAvada vyasanyAsIttAvadduHkhamevA'nvabhUttyakte ca tatra vyasane rAjyasukhamApa | tato mokSArthIbhUya saMsAramasAramamumatyajat / ato yUyaM bhramAdapi madyavyasanavantaH kadApi no bhavata / 14-tathA madyavyasanAdeva dvArikApurI kRSNasurakSitApi bhasmasAdabhUtasyaH kathAnakam athaikadA zrIkRSNo neminAthadezanAnte taM bhagavantamapRcchat-he bhagavan! mamaitaddvArikApuryA avasAna kadodeSyati ? bhagavAnAha-he kRSNa ! etadavasAnaM tadodeSyati yadA tava putrau zAmbapradyumnau surAM nipIya vanasthaM dvaipAyanamunimanekopasarga vidhAya haniSyataH / tAbhyAM nihataH sa kRtanidAno mariSyati tadanu sa evAgrikumArarUpeNa sakalAM 261 Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI sajanAdikAmimAM nagarI bhasmasAtkariSyati / iti bhagavanmukhAnmadyapAnena vighraM saMbhAvya putrAdisakalajanAn madyapAnato nyavartayata zrIvAsudevaH / tadvacasA sarve tadatyajan paraM bhavitavyaprAbalyAdekadA zAmbapradyumnAdayaH kAnanakrIDAM vidhAtumagustatra madyagandhamAsAdya tatra gatvA te sarve yathecchaMmadirAmapiban / tadA'cirAdeva madyoSmaNA sadasadvivekazUnyAH pramattAste sarve yatra kutra bhrAmyantaH samIpe tapasyantaM dvaipAyanamRSimadrAkSuH / tadA te sarve dvArikAvinAzako'yamiti matvA tadantikamAgatya bahudhA tamupadrotuM lagnAH / kecana muSTinA kiyanto loSThAdibhiratADayan / tataste lokairnivAritA RSi mumucustadanu prakopitaH sa nidAnaM kRtvA mRtvA'gnikumAro'bhavat / tatastadvairaM smaran salokAM dvArikAM dagdhuM prAvartata / paraM tato bhItAH sarve lokA akhile'pi pure pratigRhamAcAmlamArebhire | tadAmbilatapaH-prabhAvato dvAdazavarSANi yAvattAM dagdhuM nA'zaknota, tato'vazyaM bhAvyatvAtsarve tattapastatyajuH / yathA subhUmacakravartinazcarmaratnamekadaiva tadIyadurdiSTodayAtsakalA devA atyajaMstathA, tadaivA'vasaramAsAdya so'grikumArastAM purIM kRSNabalabhadrau vinA sakalacarAcaraprANisahitAmadahattatrA'vasare ye dIkSAbhilASiNastAnapyamuJcat / sarvANi bhavanAni sarvAH sampadaH so'gnirUpeNa bhasmasAccakre / sarvametatsurApAnavyasanAdajAyata / madyapAstatkAlameva tatpAravazyaGgatA vivekavikalA apeyaM pibanti, avAcyaM nigadanti, akAryamAcaranti, kiMbahunA tatpAnena mahAnto'pi narAadhamA bhvnti| ato madyamapeyameva sadA sarveSAmiti sarve vidAkurvantu / 262 Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI atha 15-vezyAvyasana-viSayekaho kena vezyA taNo aMga seve, jiNe arthanI lAjanI hAni hoye / jiNe koza siMhI guphAye niyAsI, chalyo sAdhu nepAla gayo kaMbalAsI he bhrAtaH ! tvameva kathaya yAM niSevamANo naro dhanaM vinAzayati / loke ca nindAmApnoti kulamujjvalaM malinIkaroti / IdRzIM sakaladoSadharAM gaNikAM ko matimAn seveta ? yA hi mahAmUrkhaH sa eva tAmicchati / pazya pazya yadasau sthUlibhadrasAmyalipsuH siMhaguhAvAsI gurubhrAtopakozAvezyAnidezatazcaturmAsyAmapi ratna-kambala-mAninIpurnepAla-dezamatidUramagacchat ||27|| 15-atha siMhaguhAvAsisAdhUpakozAvezyayoH __kathAnakamyathA pATalipuranagare nandanAmA rAjA vartate / tanmantrI zakaDAlAkhyo vidyte| tAvakaH sthUlibhadranAmA putraH kozAnAmavezyArAgI bhUtvA tadAlaye dvAdazavarSANi tasthivAn sArdhadvAdazakoTidhanamadAcca tasyai / atrAntare kenApi hetunA vararucibrAhmaNakUTaprapaJcayogAt zakaDAlamantrI mRtyumadhyagacchat / tatrAvasare nandarAjo mantripadapradAnAya svapuruSeNa taM sthUlibhadraM vezyAlayataH samAhvAyayat / nRpAhUtaH sa tadaiva pratasthe, tadA vezyA tamadhikaM nirurodha, paraM caturaH sa samucitaimiSTavAkyaistAmanunIya dUtena saha rAjAntikamAyayau mArge ca piturmaraNamAkalyya tanmano nitarAmasArasaMsArato viraktamabhUt / -263 Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI atha rAjAntikamAgatya taM namaskRtya kRtAJjali~jijJapatsvAmin ! kimarthaM mAmadya samAkAritavAnasi ? tenoktam- tvaM pituH sthAne sthApyase / tenoktam- he mahArAja ! zrImatAmAdezaH zirasA dhAryate paramatra viSaye kimapyAlocanIyamasti, tadAlocya nizcayaM vadiSyAmi / tato nRpAdezataH so'zokavanamAgatya nijahastena kezAnavalucya ratnakambalasya rajoharaNaM vidhAya rAjasabhAmAgatya tArasvareNa kalpataruriva 'dharmalAbha' ityuccacAra | tataH saMbhUtivijayAcAryapAH dIkSA llau| atha varSau guravazcatuHziSyeSu sthUlibhadramevamAdizan-tvaM tatraiva vezyAlaye caturo mAsAn sthitvA saMyamArAdhanaM kuruSva / ekaM ziSyaM vane siMhagahvaradvAre tiSThannupavasaMzcaturmAsaM vidhehItyAdidizuH / kUpamAravaTe (kUpopari dattakASThe) sthitvA caturmAsaM kurviti tRtIyaziSyamAdiSTavantaH / sarpabilasamIpe caturmAsaM tiSTheti caturthamAjJaptavantaH / atha gurvAjJayA te catvArastatra tatra yayuH / ___ rAjAnaM militvA sameSyAmIti purA sa tAM vezyAmuktavAn / adyApi pratIkSitavatI / sAmprataM guruniyogataH sthuulibhdrmunirveshyaagaarmaayyau| tamAgataM vIkSya cirAdutkaNThitA sA gaNikA ghanAgamamavApya mayUrIva nitarAM mumude | sAdaraM citrazAlAyAM nyavAsayat / atha sA muniveSaM tyaktuM tamadhikaM prArthitavatI, paraM dRDhAtmA sa naivA'muJcat / viSayabhogAya bahudhA'yatata, hAvabhAvAdinA tamalobhayata, paraM vazIkRtendriyavargaH sa tAmUce sArddhatrayodazahastadUre tiSThantI 264 Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI yadicchasi tatkuru tvamiti nigadya puSkarapalAzavannirliptaH sa tadgRhe caturmAsaM tasthivAn / ___ atha sA vezyA pratisandhyaM navaM navaM mahApuSTikaraM madanoddIptikaramAhAraM bhojayantI nAnAvidhahAvabhAvaM vitanvatI kaTAkSayantI tanmanazcAlanaparAsIt, paraM manAgapi tanmanazvAJcalyaM na prApa / merumiva nizcalaM taM vIkSya sA cakitA jAtA jagAda ca-aho! saiveyaM citrazAlA tAnyeva citritAni caturazItisambhogA''sanAni / sa evA'sau yaH purA vArito'pikSaNaM mAMna tyktumicchtism| samprati mayaivamarthito'pi madanataruM saMyamakuThAreNa samUlamucchidya merorapyadhikaM manaHsthairya prakaTayate / atha camatkRtA sA kozA vezyA tadupadezataH zuddhA zrAvikA jAtA dvAdazavratAnyAdade / atha caturmAsAnantaraM tasyA AjJayA sthUlibhadramunirgurvantikamAjagAma | gurustamAyAntaM vilokya tadabhimukhametya vAratrayaM duSkarakAramadAt / tadanu dvitIyaH siMhagahvaravAsI cAturmAsopavAsI ziSya AgAt / tasmai sakRduSkaravAdaM dattvA sukhazAtamapRcchat / tathA kUpopari tiSThan kRtacaturmAsopavAsastRtIya AgatastamapyekavAraM . duSkarakAradAnena saccakre | evaM sarpabilopari caturmAsI sthitvA samAgataJcaturthaziSyamapyekavAraM duSkara ityuccArya bhAvitavAn / ... atha mitho militeSu caturSu sthUlibhadraspardhAluH siMhaguhAvAsI munirmanasi khedamakarot yadgurustrInasmAnekadaiva duSkaradAnena babhASe / yaH punaradyApi nijasvabhAvaM nA'tyajattasya mahAkAyasya zakaDAlamantriputrasya duSkarakAraM trivAraM dadau / arthatajjJAtvA gurustamAcakhyau 265 Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI bho mahAnubhAva ! tvaM kathaM khidyase? mayA yaduktaM tatsamyageva / yadbhavantatrayo'pi yaduSkaraJcakruH, tadekenaiva tena cakre | tathAhi____ yA tatra citrazAlA tAM kUpabhAravaTaM jAnIhi, kuta etatyasyAM paritazcaturazItisaMbhogAsanacitrANi pazyannapyasau kiJcidapi manovikRtiM nApa | punaryA gaNikA sA viSamA bhujaGgI tatsAnnidhye'pi kadApi tayA'sau na daSTa: / yazcA'sau dvisandhyamatisarasaM SaDrasamAhAramakRta tameva siMhamavehi / itthaM guruNA tatkAraNe nigadite'pi siMhaguhAvAsI tasmin matsaratAM na jahau / yadanena kiM duSkaraM cakre ? mayApi tallaghubhaginyA upakozAvezyAyA gRhe caturmAsI kariSyate / athASADhacaturmAsyAmAgatAyAM siMhaguhAvAsI gurumpratyavadatbho guro ! ahamapi vezyAgRhe cAturmAsikI sthitiJcikIrSAmi, anujJAM dadasva, tacchRNvannapi gurumaunamAzrayat / tadanu gurvAjJAM vinaiva sa munirupakozAvezyAlayaM pratyacalat / tatrAvasare'TTAlikAyAM sthitA sA vezyA tamAyAntaM vilokya tadAkRtyA vidAJcakre, yadasau sthUlibhadraspardhayA'trAgacchati, paramasya pUrva parIkSA kriyeta cedvaramiti yAvadvimRzati, tAvad dvAri samAgataH sa uccairdharmalAbhamavadat / tacchratvA tayoktam- bho mune ! atra dharmalAbho nA'pekSyate kintvarthalAbha evetyAkarNya sa tanmukhacandraM vIkSya manasi vikRtimudbhAvayannavocata-ayi lAvaNyavAridhe ! tvaM kIdRzamarthamIhase ? taM prakAzaM vada, tayoktam- ratnakambalaM vAJchAmi / muninoktamtatkutra labhyate ? tayoktam- tadatra na milati / nepAladeze bhavAdRze munaye rAjA sapAdalakSamUlyaM tadvitarati / tavApi mayA saha riraMsA . ' 266 Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI cettatra yAhi, ratnakambalamAnIya me dehi / athaitadAkarNya siMhaguhAvAsI sAdhuzcAturmAsye'pi mahatA kaSTena nepAlarAjapArthamagAt / taM dharmalAbhAziSA'vardhayat, rAjApi tasmai sapAdalakSasya ratnakambalamadAt / tallAtvA parAvartamAnaH sa pathakrameNa caurapallImAgataH / tatra caurA yatra tatra tiSThanti paraM piarastha ekaH zukaH zAkhAzrito'sti / dhanamAdAya yadA tatra ko'pyAgacchati tadA sa kIrastAn sUcayati / tadA te sametya taM pAnthaM viluNTayanti / so'pi tatra yadA''yAttadA sa kIro'vak- bho bhozcaurA ! dhAvata dhAvata kazcana sapAdalakSIyaratnakambalamAdAya gacchati / tannizamya tatra sametAste tasya talluNTanti sma / ___ tataH sa vilakSavadanIbhavana punastatrAgatya rAjJe zubhAziSaM dadau / rAjJopalakSitaH punarAgamanakAraNaJca pRSTaH, so'vak-purA dattaM tatmArge'pAharan / tadanu bhUbhujA punarapi lakSamUlyakaM ratnakambalaM vaMzadaNDAntarnikSipya dttm| tallAtvA tatrAgate tasmin kIraH pUrvavannyagadat- bho bhoH ! dhAvata dhAvata zIghramatrAgacchata, lakSadhanI ko'pi smeto'sti| tannizamya tatkSaNaM sametya caurAstatpArthe dhanaM vilokitavanto yadA naiva labdhaM tadA te tamevamUcuH- bho ! etatkIravacaH kadApi mithyA nAbhUdadyaiva vitathaM bhavati / atastvaM satyaM vada, tatte vayaM nA'pahariSyAma iti zrutvA tena muninA vaMzAntaH kSiptaM taddarzitam / tadAlokya kIravacasi prAmANyaM dadhataste luNTAkAH purAdattavacanatayA nA'pAharan / atha sa tato nirgacchaMzcaturmAsAnte tadgaNikAlayamAgAt / 267 Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI tayoktam- bho ! AnItaM, tadA munirAkhyadAnItaM, tayoktam- tarhi dIyatAm / atha sa gaNikAyai tadArpayatsA'pi tallAtvA tadaiva snAtvA tenA'zeSAGgaM proJchiya pazyati munau tadazucisthAne prakSiptavatI / tadasamaJjasaM matvA tAM nijadArAmiva kupito jagAda-are pracaNDe raNDe ! gatabhAgye ! tvayedaM kimakAri ? yadamUlyaM duSprApyametadazucisthAnake tucchamiva kSiptam / mayA tu mahatA kaSTena cAturmAse'pi vAradvayaM tatra gatvA tadAnItam / nUnametatkarmaNA mahAmUrkhANAM mUrdhanyA naSTabhAgyA ca lakSyase / tadA sA tamevamavAdIt- bho mune ! nA'haM mUrkhA'smi kintu mahAvijJA mahAbhAgyavatI cAsmi / paraM tvameva sakalamahAmUDhanaranAyakaH pratIto bhavasi, tvatto'dhikaM bhAgyahInamanyaM kamapi naiva vedmi, yataH sthUlibhadrapratiSThAmasahamAnaH sa iva tvamatrAgAH / sa mAsacatuSTayaM mayAbhyarthito'pi kiJcidapi vikAraM na prApat / tvantu tatkAlameva madAsyadarzanamAtreNaiva viSayabhogAbhilASI zvavadabhUH / kiJca lakSamUlyakaitadratnakambalAvajJayA mAmevamupAlabhase | paraM svayaM paJcamahAvratAtmakacintAmaNiratnaM gamayan kinna lajjase ? dhiktvAM yatsaMyamIbhUya cAturmAsamadhye saMmUrcyajIvAn virAdhayan, viSayariraMsAmadhizrayana nepAlaM vAradvayaM gatvA, tallAtvA'trAgato'si, punarIdRzastvaM madanamAtaGgakumbhamedanakSamasya kesariNaH sthUlibhadrasyopari dveSaM vahannUnaM zRgAlAyase / athopakozAvezyAyA IdRzairAkSepavAkyaiH pratibuddhaH sa tadaiva sthUlibhadrapArthamAgatya svAparAdhaM kSAmitavAn / gurupAdye jAtamaticAraM samAlocya punaH saMyamArAdhane tatparo'bhavat / 268 Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI bho bho ! lokAH ! pazyata, vidAGkuruta, yadvezyAsaMgamAtkiyatI hAnirbhavatIti siMhaguhAvAsI saMyato'pi saJjAtatatsaMgamecchuzcintAmaNimiva paJcamahAvratamatyajat / caturmAsyAmatidUraM nepAlamagamatSaTkAyikajIvajAtamahan, sacittaM vAri tatkardamAdikaM spRSTavAn / luNTAkena viluNTitaH punastatra gatvA nRpaM yAcitvA prAptaM ratnakambalaM vezyAyai dadau / tathApi tayAvajJAto nirbhatsitaH sa munirapi / ato vezyAsaGgamecchApi kadApi na karttavyA sadbhistarhi gamanantu sutarAM mahAniSTatvAnniSiddhameva / T atha 16 - AkheTakavyasana-viSaye mRgayAne taja jIva ghAta je, saghale jIva dayA sadA bhaje / mRgayAthI duHkha je lahyAM navA, hari rAmAdi narendra jehavA // 27 // bho lokAH ! prANiprANavighAtakarImRgayA bhramAdapi na karttavyA kintu jIvarakSArthaM sadaiva yatitavyam / mRgayAvyasanataH purA rAmakRSNAdayo mahAnto'pi bahUni duHkhAni prapedire / tattyAgataH saMyatirAjavatkiyantaH santaH sukhamApuH / etatkathottarAdhyayanasUtrIyASTAdazAdhyAye vistIrNA vidyate'tra tu saMkSiptaiva prasaGgAnnigadyate ||28|| I 1. mahAbhArata, vAlmikIrAmAyaNa ke anusAra / 269 Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI 16 - athA'' kheTavyasanatyAge labdhamukteH saMyatinRpasya kathA yathA-saMyatinAmA kazcidrAjA mRgayAvyasanI babhUva / sa caikadA mRgayAyai vanamagAttatra mRgaM vilokya yAvadvANaM moktumaicchattAvatsa lakSyo naSTvA kAyotsargadhyAne sthitasya gardabhamunezcaraNopAnte'tiSThattAvadeva tanmukto'pi zarastasyAgre'patat / tadanu drutaM tatrAgato rAjA munimAlokya zapsyatIti bhItyA taM nanAma jagAda ca mahAtman ! mamA'bhayaM dehi | ahamanyo na kintvetannagarInRpaH saMyatinAmA'smi, mamA''zrayeNa bahavo lokA jIvanti / ato mayi prasIda aparAdhazca kSamyatAm / sAdhuragadatT rAjan ! yathA nijaprANAnavasi tathAnyAnapi jIvAnava / yathA tvaM jijIviSasi tathaivA'nye jIvA api jIvitumicchanti martuGke'pi na ceSTante / atastvayApi dInebhyo jIvebhyo'bhayaM pradeyam / tavA'bhayamitthameva syAditi sAdhubhASaNamAkarNya prabuddho rAjA SaTkAyajIvajAtebhyo'bhayaM pradAya tatpArzve cAritraM gRhItvA tato vijaC / mArge kazcidekaH kSatriyaH sAdhuramilattamapRcchatsaMyatirAjarSiH bhoH ! tvaGko'si ? tenoktam- kiM tvamevAtra zAsane sAdhurabhUranyo nAsti ? evaM mA'maMsthAH / iha zAsane bharatacakravartisanatkumArazAntinAthapramukhA aneke mahApuruSA abhUvan / tAn kinna jAnAsi ? tadvAkyazravaNena pratibuddhaH sa cAritre'tidADhyaM nayamAno dharmamArAdhayan dehaM tyaktvA muktimiyAya / he prANinaH ! pazyata, saMyatinAmA'sau narapatirAkheTakatyAgena mokSamAptavAn / asAviva mRgayAM vihAyA'nye'pi 270 Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI mokSazriyaM labhantAm / atha 17-parastrIgamana-viSayecopAIsvargasaukhya bhaNi jo mana AzA, chAMDe to paranAri vilAsA / jeNa eNa nija janma duHkha e, sarvathA na paraloka sukkha e // 29 // bho lokA ! yadi yUyaM svargIyasukhasantatimabhilaSatha tarhi paradArAgamanaM svapre'pi no cintayata / yo hi paradArAn vAJchati sa pApIyAnasminneva loke yAvajjIvaM duHkhaM bhuGkte paratra ca durgatimupaiti / tathAhi-tribhuvanavijetApi dazAnanaH paradArAriraMsArthI bhUtvA sItAmapahRtya laGkAmanaiSIt / tadanu tena pApena tasya dazAnanAni raNAGgaNe rAmeNa chinnAni / mRtaH saMzcaturthaM narakaM yayau ||26|| athaikena zlokenaitatsaptavyasanavatAM yajjAtaM tadAha-zArdUlavikrIDita-chandasijUA khelaNa pANDayA vana bhane madhe balI dvArikA, mAMse zreNika nArakI dukha lahe bAMdhyA nara ke caurikA ?] AkheTe dazaratha putra virahI keyanna vezyA ghare, laMkA svAmi paratriyA rasarame je e taje te tare // 30 // dyUtavyasanAtpaJcApi pANDavA dvAdazavarSANi vane nyavAtsuH 1, madyapAnavyasanato dvArikApurI salokA saparicchadA sandagdhA 2, (samyaktvaprApti pUrva) mAMsAzanavyasanAcchreNiko nRpo narakamprApa 3, cauryavyasanato rohiNInAmA prasiddho mahAcauro nigRhItaH 4, 271 Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI AkheTakavyasanAdrAmo nijapriyayA striyA viyukto'bhUt (jainetaramatAnusAreNa) 5, vezyAgamanavyasanAdraGkIbhUya kRtapuNyAbhidhaH zreSThI mahAduHkhI babhUva 6, parastrIlAmpaTyavyasanAdrAvaNazcaturthanarakavAsI jajJe 7, ata etAni saptavyasanAni dUrataH parihartavyAni zreyo'rthibhiH sakalairbhavyajanairapi ||30|| atha 18 - kIrti - viSaye, mAlinI - chandasi - dizi dizi pasarantI candramA jyoti jaisI, zravaNa sunata lAge jANe mIThI sudhA sI / nizidina jana gAye rAma rAjiMda jevI, iNi kali bahu puNye pAmiye kIrti evI // 31 // iha saMsAre candrakaleva samujjvalA, sakalAzAprasRtA rAmacandrasyeva divAnizaM lokairgIyamAnA sukIrtiH puNyavatAmeva samudravati / IdRzIM sukIrtiM bhImozAhamahebhyastatpatnI ca janayAmAsa / OM 17 - atha sukIrtiviSaye bhImozAhasya kathAnakam yathA kazcidbhImozAhanAmA vaNikkubera iva samRddhimAn sadaiva dAnadharmaM vitanute / bhaTTabhojakAdyarthibhyo yathecchaM dravyAdikaM dadAti / itthaM sarvatra prasRtAM tatkIrtimAkarNya kazcidekazcAraNastatrAgAttamAgataM vIkSya tatsevako'vadat- bhozcAraNa ! zreSThI grAmAntare tiSThati / tadvacasA'ntarvidUyamAnaH sa dadhyau - zreSThI yadi na militastarhi tatpatnImeva mileyam / sA kIdRzI vartate tadapi jJAsyAmi, iti vimRzya zreSThine 272 Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI zubhAziSa vadaMstadaGgaNe sametya tasthau / tadbhAryayA dApitAsane sa upAvizat / yA tadghoTakI tasyA apyannatRNAdikamadApayat / atha sAdareNaM taM cAraNaM miSTAnnaM sambhojya tatpatnI tamevaM / jagAda- samprati zreSThI gRhe nAsti, yadAgamiSyati tadA tvAM satkariSyati / tAvadahaM te parNavITikAM vitarAmi tAM saharSeNa gRhANa, caarnno'vddevmstu| atha sA suratnajaTitaMbahumUlyaM karNAbharaNaM parNavITikAyAM nidhAya tasmai dadau / sa tAM lAtvA tasyai cAziSaM dadAnaH pratasthe / bahirAgataH sa vITikAM gurvI jJAtvA smughaattitvaan| tatra projjvaladratnaM mahAhaM nirIkSya punastasyA antikamAjagAma tadaivamabhASata"je paNa suvannaha rayaNa kI cunnaha, mAhiM melyo phophalavannaha / avara rAya jo mAMgU sollaha, tohi na pahuMce bhImataMbollaha" // 1 // iti gAthAM paThitvA tadaiva sa pratijJAmakarot-yadadyaprabhRti bhImozAhazreSThinaM vinA kamapyanyaM na yAciSye, itthaM tatkIrtiH sarvAsu dikSu prasasAra / evaM svakIrtipatAkAprasAraNecchAvadbhiH sajjanairanyairapi tathAcaraNIyaM yathA tasyeva sukIrtiH sarvatra loke pratheta / atha 19-mantri-viSayesakala vyasana vAre svAmi sUM bhakti dhAre, svaparahita vadhAre rAjanA kAja sAre / anaya naya vicAre kSudratA dUra vAre, nija suta jima thAre rAjya-lakSmI yadhAre // 32 // kIdRzena pradhAnena bhAvyamityupadizati-santyaktasaptavyasanakaH, svasvAmibhaktaH, svasya pareSAJca hitacintako, rAjyakAryakaraNe dakSiNaH, -273 Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI yo'nyAyaM kadApi kartuM nArhati, sadAcAranirataH, putrArthaM piteva, sadaiva sarvato rAjyalakSmIM vardhayeta, prajAzca pAlayedIdRgguNaviziSTa eva pradhAnatAmarhati yathA'bhayakumArAdirabhUt / 18 - atha pradhAnapade dhImato'bhayakumAramantriNaH kathA - yathA - rAjagRhanagare rAjA prasenajito vartate / sa ekadA zataputrANAM madhye parIkSayA zreNikaM rAjyArhaM matvA'sya ko'pyaniSTaM mA kArSIditi dhiyA svadezaM tyaktvA dezAntare yatra kutrApi sthAtuM tamAdideza / so'pi saharSaM piturAdezaM zirasA'vadhArya tadaiva tato I nirgatya kiyatA dinena soInagaramAyayau / tatra ca dhanAvahazreSThino haTTAgre samupAvizattadA sa ApaNabhavanaM saMmArNya tadrajAMsi bahirnikSeptuM lagnaH / tadAlokya tatropaviSTaH zreNiko vyamRzat-aho ! kimasau matikSipto yadetadatimahArghAH pItamRttikAH kanakAbhAH (tejamaturIH) prakSipati / atastamavadat - bhoH zreSThin ! etAni rajAMsi gRhAntaH sthApaya / satyavasare samupayokSyante, tadyogyavacanena taM yogyaM matvA nijAlayamanayat / zreNikastadgRhe gopAlakanAmnA prasiddho bhavannatiSThat / kiyatsamayAnantaraM sa zreSThI I tasmai nijaputrIM sunandAM suvivAhavidhinA dadau / tayA saha bhogaM bhuJjAno gopAlakaH zreSThina ApaNIyakrayavikrayAdyAyavyayau likhan sukhena dinAni gamayannAsIt / athaikadA tatra nagare kazcana vaNajhAraH sopaskarANAM bhAravAhikavRSabhAnAM sapAdalakSaM lAtvA tatrAgAt / sa pratihaTTaM tejamaturIti 274 Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI bhASAprasiddhAM kretumagamatparaM kutrApi tena sA na labdhA / tadA sa tatratyanRpamupahArIkRtya prArthitavAn - rAjan ! mama tejamaturImRNmayA'pekSA vartate, pratihaTTaM sA mArgitA paraM kutrApi na prAptA / tacchrutvA tadaiva tadarthaM nagare sarvatra paTaho vAdito rAjJA, paraM ko'pi taM nA'spRzattatrAvasare gopAlakena jAmAtrA prerito dhanAvahazreSThI paTahaM pasparza / tadanu tasmai vaNajhArabhASAprasiddhAya sa gopAlakaH zreSThinaH samakSaM tAmeva tejamaturImadApayat / tadA zreSThI jaharSa vyacintayaccaaho ! purAhametadrajodhiyA prakSeptuM lagnaH / tata evA'dya mameyAn lAbho jAto'to dhanyo matimAn me jAmAtA yena vAritaH purA / tadAnIM tena pratinagaraM paryaTatA vaNajhAreNa dRSTapUrvaH zreNikaH samupalakSitaH / atha tejamaturIM lAtvA sa nijasthAnamAgAt / kiyaddinAnantaraM sa rAjagRhaM kAryavazAdAgatya zreNikaM zodhayantaM rAjAnamavadat - he prabho ! mayA zreNikaH kumAraH soIgrAme dhanAvahazreSThina ApaNe dRSTaH kuzalI vartate / tannizamya rAjA nitarAM prAmodata / itazca zreNikakumArapatnI garbhavatI jAtA tasyA abhayadAnadohada utpede / tataH sa tatratyanRpAya ratnAdyupahAraM dattvA tadIyasAhAyyataH svapatnyA dohadamapUrayat / athaikadA rAjagRhanagarAtprasenajitanRpeNa preSito dUtastatrAgatya zreNikaM nyagadat - bhoH kumAra ! rAjA vRddho jAtastubhyaM rAjyaM ditsustvAM satvaraM didRkSate / atha sagarbhAM tAM sunandAM preyasIM tatraiva muktvA tadaJcale magadhadezIyarAjagRhanagare nivasAmIti likhitvA zreNikaH piturantikamAgataH / atha prasenajito rAjA zubhe muhUrte mahAmahena zreNikasya 275 Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI rAjyAbhiSekaM kRtavAn / paraM rAjyasukhamanubhavannapi pUrvapreyasI vinA tanmanaH sukhaM na dhatte / zreNikagamanAnantaraM tatpatnI pUrNe mAse sati samastasupuNyabuddhikalAnidhAnaM suputraM suSuve | tasya ca dohadAnusArAdabhayakumAra iti nAma dhRtavatI / sa zreSThI taM dauhitraM kalAcAryataH sakalAH kalAH sarvAzca vidyA azikSayat / atha dvAdazavArSikaH so'nyadA mAtaramapRcchat- he mAtaH ! mama piturnAma kim ? kutra ca sa gato'sti? yenAdyAvadhi tanmukhAvalokanamapi me naabhuut| athaitadvRttamAdyopAntaM mAtAtaMnyavadat / atha mAtAmahAdezena mAtrA sahA'bhayakumAro rAjagRhanagaramAgatya kutrApyArAme tasthau / tatrAvasare rAjA suyogyamantriparIkSAyai kutracitkUpe jalavihIne svamudrikAM nyasya gaditavAn- yo hi kUpamukhe tiSThanmatkarapatitAM mudrikA hastenAdAya karAGgulau paridhAsyati sa mantripadaM prApsyati / iti hetoraneke matimanto janAstatra kUpe militA nAnopAyaM vidadhire, paraM ko'pi tathAkatuM nA'zaknot / __ atha mAtaraM tatropavane saMsthApya nagaraM draSTumanA abhayakumAra itastataH paribhramana kUpoparyAgatya lokamukhAttatsvarUpaM vijJAya bhRtyena gomayamAnAyya kUpAntarmudrikopari nikSiptavAn / tadupari jvaladaGgAra nyAsitam / tApayogAd gomayaM parizuSkaM vidhAya samIpavartikUpavAriNA taM kUpaM bhRtvA gomayapiNDasaMsaktAmuparyAgatAM tAM mudrikAM gomayAnniSkAsitavAn karAgulau ca nidhAya sadasi samAgatya zreNikarAjAnaM prnnnaam| sa nRpo'dbhutamaparicitaM rUpeNAtimanoharaM taM bAlakaM vilokya 276 Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI tannAmagrAmAdikaM papraccha / abhayakumAra AdyopAntaM svavRttamAcacakSe / tadanu sAdaraM tAM nijapreyasI nijasadanaM prAvezayad abhayakumAraJca mantripade nyayukta / tataHprabhRti sakalaM rAjyabhAraM gRhItvA nyAyataH prajAH pAlayan sukhamanvabhUdabhayakumAraH / nRpo'pi mantriNi mahAmatimati tasminnabhayakumAre sakalarAjyakAryadhurandhare sati nijapreyasyA saha bhogaM bhujAnaH sukhI babhUva / sarvatrA'bhayakumArasya sukIrtiH prssaar| asminnavasare tatra nagare kutracidupavane vIrajinevaro bhagavAnAyayau, devaiH samavasaraNamakAri / tatropaviSTaH prabhurdezanAmArabdhavAn / tadAgamanavardhApanaM vanapAlako rAjJe'dadat / tannizamya mudito nRpastasmai ghanaMdhanaM prAyacchattadaivA'bhayakumArAdiparivAraiH saha zreNiko naranAyakastaM vandituM tatrodyAne samAyAtastaM vanditvA dezanAM zuzrAva / dezanAzravaNataH saMsAramasAraM jAnana samutpannavairAgyo'bhayakumAro dIkSAyai nRpamAjJAmayAcata / he rAjan ! iha saMsAre dharma eva sAro'sti / ato'haM dIkSA jighRkSAmi tadanujJAM dehi / nRpo'vak- he vatsa ! idAnIM tiSTha yadA'haM tvAM vrajeti kathayeyaM tadA tvayA gantavyamiti tAtavacaH zrutvA vinayenAGgIkRtya sa tasthau / kiyatyapi gate kAle punastatra caturdazasahasramunimaNDalIsahitaH zrIvIraprabhuH samAyAtaH | . tatraikaH sAdhurnadItIre kAyotsargadhyAne'tiSThat / atha pauSamAse pravardhamAnazaitye nizi kathaJcinnirAvaraNaM celaNArAzyAH karapadmamatizItalamabhUt / tadarditA sA dine mahAvIraprabhumabhivandha parAvartamAnA nadItIre yaM sAdhumapazyattatsmRtyA jagau- "aho ! kathametasmin 277 Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI samaye sa tatra tiSThet" subhAvenetyAdyAlapantIM tAmasatI manyamAnaH zreNikanRpaH zazaGke / nUnameSA kamapi jAraM niSevate yena taM smRtvA svapre'pyeSA vadatyevam / atha kathamapi rajanIM vyatItya prabhAte'bhayakumAramAkArya nRpastamAdiSTavAnevam-bhoH kumAra ! tvamidAnImevAntaHpuramazeSaM dAhaya / athaivaM kumAramAdizya rAjA vIrabhagavantaM vanditumagAt / itaH kumAreNAcinti- kijAtaM ? yena rAjaivamadyA''dizatIti subuddhyA kiJcidvicArya tatrA'ntaHpure samAgataH, sa prathamaM sarvA rAjJI bhavanAntare saMsthApya tadantaHpuramadahat / itaH sa rAjA zrIvIrajinamabhivandya papraccha- bhagavan ! mama mahAzaGkA samudapadyata, sA satyA mithyA veti bubhutsustvAM pRcchAmi yathA-mama rAjJI zIlavatI vartate na vA ? vIreNoktam- rAjan ! tavaiSA zaGkA mithyA vartate / yatazceTakarAjasya saptApi putryaH zIlavatyaH santi / athaivamAkarNya tatkAlameva prabhu namaskRtya mantriNaH kathitamAdezaM nivartayituM rAjA tvarayA gRhamAjagAma mArge ca kumAramadrAkSIt / tamapRcchatkiM bhoH ! yadAdiSTamantaHpuraM dagdhavyamiti tatkRtantu navA? kumAro'vadat-he mahArAja! bhavatAmAdezakaraNe ko vilambeta? yathAdiSTaM tathAkRtam / tacchrutvA kruddho rAjA'vadad-dhiktvAmavicArya kAryakAriNam / aho ! IdRzA'nyAyaM kRtvA lajjase kathaM netyAzcarya lagati / gaccha, mama mukha mA darzaya, iti vadati nRpe kumAra Aha-he pitaH purA me pravrajyotsukasya tvamakathayaH yadA vrajeti kathayAmi tadA gantavyam / tadadya jAtaM te vacanaM tena mahAnme harSo'bhUta, atastvAM 278 Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI praNamAmi kSAmyo me'parAdha ityAnaman pitaraM kumAro bhagavadantikaM dIkSArthI gacchan rAjAnamuccairjagau / he pitaH ! tena duHkhena svAtmani mA khidyasva, mama mAtRRNAM sarvAsAM kuzalakSemamasti / tacchrutvA mudito rAjA taM nivartayitumadhikamayatata, paraM saMsAramasAraM jAnAnaH sa naiva nyavartata / tadaiva jinavIrAntikametya dIkSAmagrahIt / yathAvatsaMyama paripAlya prAnte zubhapariNAmena tyaktadeho'nuttaravimAne samutpede | tatazcyutvA mahAvidehe'vatIrya mokSamadhigamiSyati / atha 20-kalA-viSayecatura kara kalAno saMgraho saukhyakArI, iNa guNa jiNa lAdhI drauNa sampatti sArI / tripuravijayakartA je kalAne prasaMge, himakara mana raMge le dhasyo uttamAoM // 32 // he prANinaH! sukhecchA cetkalAvijJAnaM kuruta / he catura ! iha hi kalAvatAM prANinAmasImAni sukhAni sampadazca sakalA anAyAsena jaaynte| pazyatadroNAcAryasya kalAvijJAnayogAtkIdRzI sampattirjAtA kiyatI ca tadIyA sukIrtirloke prathiteti / tathA mahAdevaH purA kalAyogAcchirasi vAri dadhatripuraM vyajeSTa, evaM jainetaragranthe'sti / tata eva samastaM tad bodhanIyam ||32|| 19-atha kalAvadroNAcAryA'rjunabhillAnAM __ kathAnakamyathA-kalAvAn droNAcAryaH pArtha bANAvalIkalAmazeSAmazikSayat / mAdRzo dhanurdharo'nyaH ko'pi mAstviti dhiyA'rjuno -279 Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI gurumavocata-heguro! mAmivA'nyaM kamapidhanurvidyAM mA zikSayastenApi ttprtipnnm| anyadA kazcidillaH samAgatya droNaguruM mahatAdareNA'vocata - he guro ! mAmapi dhanurvidyAM zikSaya | droNo'vak-tvaM nIco'si tato'haM tvAM na shikssyaami| tadanusa kutracitparvate gatvA mRNmayIMdroNAcAryapratimAM sthApitavAn / pratyahaM tAM droNamUrti vidhinA sampUjya namaskRtyA'bhyArthayata-hedroNaguro! tvaM mAMdhanurvidyAM shikssy| tvatprasAdAdAgamiSyati sakalA kaleti saMprArthya taM kasyacidekasyA''malakItaroH sUkSmapatrANi lakSyIkRtya bANenA'vidhyat / itthaM pratyahaM zikSamANasya bhillasya SaDbhirmAsaiH sakalA kalA svabhyastA'bhUttattarorekamapi patramaviddhaM nAvAziSat / athaikadA pArthastatrAgatya tamapazyattena camatkRtaH pArthazcetasi dadhyau- aho ! kenaitAni tarupatrANi sakalAni zarairviddhAni ? matparokSe droNAcAryaH kamapyanyamazikSayatkimevaM yAvadazaGkata tAvattatra sa bhilla evA''gatastena pRSTa:-kimbhoH! tvayaitAni dalAni viddhAni? vanecaro'vadanmayaiva / pArthaH punarapRcchat- bhoH ! tava guruH ko'sti ? tenoktam- droNAcAryaH / atha so'rjunastaM bhillaM droNAntikamanayatkathitaJca- bho guro! tvametasya millasya dhanurvidyAmazikSayaH kim ? so'vak- he pArtha ! ahamenaM kimapi nAzikSayam / jAnAmyapi na ko'stIti, tadA'rjuno'pRcchat-bhoH ! satyaM vada, tavaitatkalA-zikSakaH ko'stIti? tenoktamhe arjuna ! alIkamahaM na vadAmi / nUnaM mamaiSa droNAcArya eva zikSako'sti / 280 Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI tadArjuno droNamavadat- guro ! zRNoSi ? asau kimvaktIti ? athaitadAkarNya bhillamuddizya droNo'vadat- are nIca ! mudhA mannAma kiM gahlAsi? bhillo'vadadyadi mithyA manuSe tadA''gaccha, droNaguruM drshyaami| tena saha droNArjunau tatrAgacchatAm / tatra tau bhillo'vadadbho! yasmAdahamenAMkalAmazikSe,taMdroNAcArya yuvaaNpshytm| tanmUrtimAlokya tau mitho'vocatAm-nUnameSa zraddhAlurasti / bhaktiyogAdevA'syedRzI kalA jAtA / tatrA'vasare droNo'vadad-bhoH pArtha ! atra ko me doSaH ? anena tu gurubhakti vidhAya svayameva dhanurvidyAnaipuNyamavAptam / tadanu tau svasthAnamAjagmatuH / itthamanyo'pi yaH satyayA gurubhaktyA kalAM zikSiSyate, tasyA'pi vidyAvazyaM phaliSyati / atha 21-murkhatA-viSayevacana rasa na bhede mUrkhavArtA na vede, tima kuvacana khede tehane sIkha je de| nUpa zira raja nAkhI jema mUce vahIne / hita kahata haNI jyUM vAnare sugrahIne // 33 // aho ! mUrkhazcAturyabhASitarahasyaM kimapi na jAnAti / avasarocitamuttaraM na kartuM zaknoti, pareSAM zikSaNamapi tasmai na rocate / yathA kazcana mahAmUrkhA rAjJaH zirasi dhUlimakSipat / yathA vA sugRhikA pakSiNI kaJcana vAnaraM hitamupAdizat / tadA sa mUrkhastasyA AlayonmUlanamakarodavadhIcca tAm / hitakAriNaM sajjanamapi mUrkha evameva kurute / etadeva mUrkhadRSTAntena spaSTIkaroti ||33|| 281 Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI | | 20 - atha mUrkhatopari vaNikputrasya kathA - kazcideko vaNikputro janmato mahAmUrkha AsItkasyApi hitopadezaM na manyate / vastunaH sArA'sAratAmapi naiva vetti / sadaiva niraGkuzo yathecchaM jalpankadAciddhasankadAcitkalahena dinmtivaahyti| sa caikadA mAtraivaM zikSitaH - bhoH putra ! sadA sarvoccairAkrozatA tvayA gantavyam / tathA sati yatra tatra samupaviSTA hiMsrAH durbalA vA jIvA mArgato'nyatra yAsyanti / tataH prabhRti sarvatra tathaiva kurvan sa vrajati / athaikadA ko'pi vyAdho bahUn pakSiNaH samavarudhya kvacillInastasthivAn / tAvaduccaizcItkAraM kurvan sa mUrkhastatrA''yayau / tadIyacItkAraravamAkarNya te pakSiNo drutamekadaiva samuDDIya palAyanta I tadA kruddho vyAdhastaM mUrkhamadhikaM jaghAna / atha taM mUrkha viditvA sa evamazikSayat- re mUrkha ! tvaM sarvatra maunamAdhAya vraja, yatra yatra yAsi pracchannaM tiSTha / I itthaM zikSito bahuprArthanayA muktaH sa kvacittaTAkamAgatya cauravallInastasthau / athainaM vIkSamANaH pratyahamapahRtavasanaH kazcidrajakazcauradhiyA taM gRhItvA bahvatADayat / asAvapi mativikalaM matvA tamatyajadagadacca- re mUrkha ! evaM kadApi kutrApi mA tiSTha / yatra kutra ca tvaM yAhi tatra tvayA svalpaM bhavatviti vAcyam / athaitacchikSAmabhyasannagre calan kasyacinnagarasya samIpamAgatyA'tiSThattatrAvasare hAlikAH zubhamuhUrte zubhazakunena gRhAnnirgatya tatra 1. parA + ay dhAtu 282 Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI kSetraMkraSTuMlagrAH, tadA teSAmagretena svalpaM bhavatviti muhurucairjlpt| tataH sarve karSakA militvA bhRzaM tamatADayan / atha bahuprArthitAste taM mumucuH kathitaJcAre matihIna ! evaM mA vada sarvatra bahu bhavatvityeva vaktavyam / ___athaitatpadaM muhuH smarannagre gatvA kutazcidgrAmAbahiH zavamAdAya samAgacchatAM puMsAmagre bahu bhavatu bahu bhavatviti tenoktam / tadAkarNya tezavavAhakAstamatitarAMtADayAmAsuH / tato mUrkha jJAtvA'tyajannavadazcare mUrkha ! evaM mA bhavatu kadApi kasyA'pIti jalpa | atha tato'gre kaJcana nagaramAgataH sa mUrkhaH kasyacana zreSThinaH putrasya vivAhotsavedhavalamAGgalikagItaM vAdyaM nRtyAdikaM prArabdhamAlokya tatra sthitAnAM lokAnAM purata evaM mA bhavatviti mahatA svareNA'nekadhA babhASe / tadamaGgalamuccarantaM taM dvitrA janA militvA yathecchaM kuTTituM lagrAH / atha tadIyadInavacanena sadayAste mUryo'yamiti jJAtvA tatyajuH zikSitazca re jaDa ! sadA sarveSAmevamastviti brUhi / atha tato nirgatya kasyacidrAjJo dvAri sametya tasthau / tasminnavasare'ntaHpure parasparaM kalahAyamAnau rAjAnAvAstAm / tau tamevaM sadA bhavatviti bhASamANaM vIkSAJcakrAte / tadaiva kupito rAjA kenacitpuMsA taM nijAntikamAnAyya tADayAmAsa | pazcAtmUrkhadhiyA jAtAnukampayA rADyA mocitaH zikSitazca-re bhAgyahIna ! kutrA'pi gatvA tvayA maunamAzritya sthAtavyam / yadA ko'pi kiJcitpRcchettadA zanaiHzanaiH kiJcinnigadyamiti zikSayitvA sA rAjJI svapArve taM niyuktavatI / 1. rAjA ca rAjJI ceti rAjAno iti ekazeSaH -283 Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI athaikadAntaHpure'grau lagne jhaTiti tacchamanAya rAjAnaM tadvaktuM sAtaMprAhiNot / sa tu sabhAmAgatya tUSNImatiSThat, kiyatkAlAnantaraM rAjJA pRSTaH sa zanaiH zanaistatsvarUpaM karNe jagAda | tacchatvA kupito rAjA tamAkhyat-are mUrkha ! gRhe dahyamAne'trA''gatya tadaivoccaiH kathaM na jagaditha ? rajAMsi kathaM nAnau cikSepitha / ataHparaM tvayA dhUme dRSTe sati sarvatra dhUliH prakSeptavyA / itthaM tasmai zikSA dattvA gRhamAgatya vahnimazIzamat / athA'nyadA rAjJI snAnAnulepanAdikaM vidhAya veNI dhUpayantI babhUva / tasminnavasare sa kutazcidetya rAjyAH zirasi dhUmaM vilokya jhaTiti tatra dhUli prakSiptavAn / tena karmaNA'yogyo'yamiti matvA rAjA taM niSkAsitavAn / ato he narAH ! IdRzo mUrkhaH sadA sarvairavajJAyate / ato vacmisadA sarvaiH paramArtha viditvA taducitaM vidheym| zaizave sarvareva vidyAbhyAse yatitavyam, anyathA yAvajjIvaM mUrkhAH santaH klizyanti / 21-atha punarapi mUrkhatopari kapisugRhIpakSiNoH kathAyathA-kadAcitkutracidvane zItabAdhayA vepamAnaM vAnaramAlokya kRtanIDasthA kAcana sugRhI-pakSiNI jagAdado hatthA do pAurA, do loyaNa do kanna / thara thara kaMpe dehaDI, kara ghara rakhavA tanna // 1 // api cadvau hastau dvau supAdau ca, dRzyate puruSAkRtiH / zItabhItiharaM mUDha !, gRhaM kinna karoSi bhoH ? rA 284 Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 3 // sUktamuktAvalI ityAdi sugRhIpakSiNyoktamAkarNya sAtaroSaH sa kapistadaiva samutplutya tadgRhamabhAGkSIt / tadAnIM tarItyA nazyantI sA tenetthaM bhaNitAsUcImukhI durAcArI, re re paNDitamAnini ! / asamartho gRhArambhe, samartho gRhabhaJjane re raNDe ! tvaM mAM mUrkhamazaktamavedIstatphalaM pazya | aho ! mUrkhANAM hitopadezo'pi satAmanarthAya bhavati / ata uktamupadezo na dAtavyo, yAdRze tAdRze jane / pazya yAnaramUceNa, sugRhI nirgRhI kRtaH kA - ato vacmi sadbhirayogyAya hitamapi nopadeSTavyam / yato mUryopadezasteSAmupadeSTraNAmevA'narthAya jAyate / atha 22 lajjA-viSayenija vacana niyAhe yAji jyUM yAji cAle, bata tapa kularIte mAta jyUM lAja pAle / sakala guNa suhAve lAja thI bhAvadeye, vrata niyama dharyo je bhAi lajjA prabhAve iha loke sa eva zlAghyo yo hi svavacanaM naityena pAlayati / kiJca- suzikSitAdhavatsanmArga eva sadA calati / kulasya maryAdA vratAdikaJcAnusarati / yathA kazcana bhAvadevanAmA lokalajjAmiyA bhavadevena bhrAtrA saha dIkSAM lAtvA vrataniyamAdikaM samyagapAlayat / itthaM lajjayA'pizubhakArya sidhyati, tasmAtsatA sadaivAtmani sudhiyA lajjA kAryava ||34|| 285 Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI 22-atha lajjayA pravrajitabhAvadevasya tadbhAtRbhavadevasya kathAtathAhi-sugrIvanAmni nagare bhavadevabhAvadevanAmAnau bhrAtarAvabhUtAM, tayormadhye jyAyAn bhavadevaH pravrajito'bhavat / sa caikadA tatraiva nagare munibhiH saha viharannAgAt / sa gocarIkRte nagare bhrAmyana bhrAtuvivAhasamArohamapazyat / tatrA''gataM bandhumAlokya bhAvadevastatsaMmukhametya bhaktisnehAbhyAmadhikaM pratyalAbhayat / tadvoDhumazaktaM bhavadevamuni matvA so'vadat-he bandho ! etAvadvahanena te klezaH syAdato mamApi pAtrAdikaM dehi yattvatsthAne sukhena tanneSyAmi / itthaM bhrAtrAbhyarthitaH pAtrAdikaM tasmai dadau / tatodvAvapi bhrAtarau celtuH| samIpamAgacchantau tau vilokyA'nye kiyantaH sAdhavastadabhimukhamAgatya jagaduH- aho ! dhanyo'si yadadya navapariNItamapi bhrAtaraM pratibodhya sAdhumakRthAH / tadAkarNya bhAvadevo manasi dadhyau- aho ! kiM karttavyam ? yadIto gRhaM yAmi tarhi me bhrAtaramete kilopahasiSyanti / mama mAtaramapi nindiSyantItyAdi vimRzya tadaiva lajjAvazapratibuddho bhAvadevo'pi dIkSAmagrahIt / bhavadevamunizcAritraM paripAlya svAyuHkSaye mRtvA devo'bhavat / .. atha tasminmRte bhAvadevena vyacinti-mayA svecchayA dIkSA na gRhItA, kintubandhulajjayAsa bandhuH prlokmgaat| gRhe ca navapariNItA patnyapi manmArga pazyantI bhaviSyati / ato mayA gRhaM gantavyamiti vicArya sAdhuliGgaM tyaktvA parAvartamAnaH sa tatra nagare samAgatya nagarasamIpe kutracitprAsAde samupAvizat / tAvattatra kenApi hetunA 286 Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI samAgatA nAgilAkhyA tatpatnI taM svabhAramupalakSya bhrAntacittaM taM pratibodhya saMyame susthiramakarot / ___ eSa bhAvadevo jambUsvAmijIva AsIdasau lajjayA dIkSA llau| prAnte'pistrIvacasA sthairyamAsAdya svAtmArthamasAdhayadato'nyairapyevaM lajjA mantavyA / yena tasya janasyApi sarvepsitakArya sidhyati / lakSmyupasaMhAraH, zAlinI-chandasievA je je ruyaDA bhAva rAje, eNe vithe artha thI teha chAje / eq jANI sAra e saukhya kero, te dhIro je artha arja bhalero // 35 // ataH he prANinaH ! yUyaM yadi sukhaM vAJchatha tarhi dhIratayA'rthopArjanaM kuruta / artha vinA mahAnto'pi naiva zobhante / tadvaikalye rAmacandramapi pathikAH lubdhakamajalpan / ato loke sarvataH zreyasI sampattirevAstIti matvA tadarjanaM sarvaividheyameveti ||35|| atha rAjyAbhiSekAvasare piturvanavAsA''dezena sasItaH salakSmaNo rAmo vanAya gacchan mArge kenApi pathikena vyaloki | tatrAvasare tadanyena pAnthena sa pRSTa:- kiM bhoH ! ko'yamadRSTapUrvo'nIdRk puruSo gacchan vIkSyate / tadAkarNya tenoktamasau ko'pi AkheTako bhaviSyati ? tayorIdRzaM vacanamAkarNayan rAmo jagAda"lakhamaNa lakhamI bAhira, nara lahuA dIsaMta / tujha sarikhA dhaNuhara ghare, paMthI vyAtha bhaNanta // 5 // lakSmI vinA mahAnapi pumAnna zobhate, ato lakSmIrupArjanIyA -287 Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI sarvairiti vibhaavym| iti sarvajIvahitecchukena paNDita-zrIkesaravimalagaNinA ____ bhASAkavitAmayaviracitAyAM tataH zrIsaudharmabRhattapAgacchIya-sAhityavizArada-vidyAbhUSaNazrImadvijayamabhUpendrasUrIdhareNa saralasarasasaMskRtasaMkalitAyAM sUktamuktAvalyAM dvitIyo'rthavargaH samAptaH // 288 Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI atha tRtIyaH kAmavargaH prArabhyate upajAti-vRttegrAhyAH kiyantaH kila kAmavarga, kAmo nUnAyoM guNadoSabhAjaH / sulakSaNairyogaviyogayuktaiH, samAtRpitRpramukhAH prasaGgAH // 1 // tatra kAmaH 1, puruSaguNadoSau 2, strIguNadoSau 3, saMyogaviyogau 4, mAtR-karttavyaM 5, pitR-vAtsalyaM 6, pramukhazabdAt-putra-varNanaM 7, cetyasmin 'kAmavarge' saptaviSayAH krameNa varNyante / / 1 / / asminsaMsAre kandarpadarpaH prabalo durjayo bhAsate / tasya vijetA ko'pi supuNyazAlI virala evA'sti / sa kAmastu brahmAdikamazeSaM jagadvijayate / kiJca-tatpAravazyaM nItA narA vimUDhA iva nitAntaM klizyanti / sadasadvivekazUnyAstathA jagatyAtmabhUjetAro viralAH satpuruSA eva jAyante yadAha"kecitpracaNDagajarAjavinAzadakSAH, kandarpadarpadalane viralA manuSyAH / zrIsthUlibhadramunirAjamukhA hi santi, trailokyajetRmadanaprazame'tidakSAH" // 1 // ... kiJca-madanavazaGgato nandiSeNo dvAdazavarSANi gaNikAlaye tiSThan tayA saha viSayasukhaM bhuJjAna AsIttataH saMyame dAyamAptavAn / madanajetAra eva janAAtmazreyaH sAdhayanti / purA kAmapAratantryaM nItaH pazcAdvinirjitasmaro nandiSeNaAtmasAdhanamakarodata upayuktatayA tatkathA'tra likhyate -289 Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI 1-atha kAmabhoge tathA tacyAgopari nandiSeNamuneH kathAnakamihaiva magadhadeze zreNiko nAma rAjAsti, tadIyo nandiSeNanAmA kumAro vidyate / sa ca svAnurUpAbhiH paJcazatIbhiH kanyAbhiH pitrA pariNAyitaH sukhamanubhavannasti / athaikadA tatra nagare kutracidupavane guNazIlanAmni caitye zrImahAvIraprabhurAgataH / tatra bhuvanapativyantarajyotiSkavaimAnikairdevaistadIyasamavasaraNaM cakre, tacca pRthvItaH sArdhakrozadvayonnataM jajJe / tadAroDhuM caturdikSu kRtahastAntarAlAni cAzItisahasrasopAnAni vyadhuH | tatra ca pUrvasyAM dizi siMhAsanopari 'namo titthassa' ityudIrya zrIvIraprabhurvirarAja / tathA'vaziSTAsu dikSu te devAH siMhAsanopari prabhormUrtimatiSThipan / tatrAvasare bhagavAn vIro dezanAM dadate, sA ca caturvidhadAnazIlatapobhAvanArUpA muktimArgasya dvAramiva bhAti sma / etatsvarUpaM vanapAlaH zreNikarAjAya niveditavAn / tadA hRSTo rAjA tasmai bahudAnamadAt / prabhorAgamanaharSato rAjJaH sakalAni romakUpAni samuttasthuH / atha tadaiva kSoNIpatirnandiSeNatanayena tathA'bhayakumArapradhAnavargaH paurajanaizca saha vIraprabhorvandanArthaM tatrA''gAt / atho dUrAdeva samavasaraNamAlokya khaDgacchatracAmarAdIni rAjacihnAni so'tyajat / atha tatra samavasaraNe samAgato nRpaH prabhuM triHpradakSiNIkRtya samabhivandyA'STottarasahasrakAvyaiH saMstutya svocitasthAnake samupAvizat / dezanAzravaNato nandiSeNena saMsAramamumasAramabodhi / dezanAnte 290 Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI cavIraprabhumabhivandya svAlayamAgatya mahatAgraheNa mAtApitroH patnInAJcAdezaM lAtvA vIrAntikaM dIkSArthI sa AgAt / tatrAvasare vyomavAgajAyata yathA- he nandiSeNa ! tavedAnI bhogyakarmANyavaziSyante tAni bhukSva tadante cAritramAdeyamiti / paramasau tAmapyagaNayan tadaiva bhagavadantike diikssaamgrhiit| tato bhAvivazAtkAlAntareNA'jJAnataH so'nyadA gocaryai gaNikAgehaM prAvizat / tatra ca prAktanabhogyakarmodayAd dvAdazavarSANi sthitvA tAM bhuAnaH karmakSayamakarot, tadanu tAM vihAya svAtmazreyo'sAdhayat / aho ! madanaprAbalyaM kIdRgasti yadIdRzamapi sAhasikaM svavazamakarottahastareSAM kA vArtA ? ato viSayato dUrameva stheyaM zreyo'rthibhiH sakalairiti / etatkathAnakamatraivA'rthavarge 16 nandiSeNatapaHprabandhe likhitamasti tatraiva vizadatayAvalokanIyamiti, atra tu prasaGgataH sNkssepennaivaa'drshi| atha 1-kAma-viSayeupajAti-chandaHkandarpapaJcAnanateja Age, kuraMga jevA jaga jIya lAge / strI zastra leI jaga je vidItA, je eNa devA janayUnda jItA // 2 // asmin bhavAraNye balIyAnasau smaraH paJcAnana iva durjayo vilsti| siMhasya yathA catvArohastA mukhaJca paJcamamasti tathA'syApi zabdAdiviSayAH paJcAnanAnIva vidyante / yathA mRgArAteH purato mRgAdayo -291 Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI nistejaskAstadvaze tiSThanti tathAsya madanasyAgre'mI jIvA gatabalAstadvazyatAM yAnti / asyA'moghamatraM tattvavidaH striyameva kathayanti / kAmo hi ramaNIzastreNa devAndhIrAn yogino'pi jigaay| eSa kAtarairviSayalubdhaiH kadApi na jIyate, kintu zauryavadbhireva tattvavedibhirjetuM zakyate nAnyairdevAdibhirapi ||2|| tadeva kathayati mAlinI-vRttemanamatha jagamAheM durjayI je sadApi, tribhuvanasurarAjI jAsa zastre satApI / jalajavidhi upAse yArdhijA viSNu seye, hara himagirijAne jeNa ardhAGga deye rA iha tribhuvane kAmo hi sarveSAmajayyo bhAti / eSa tridazAnapi lIlayA nijavazyaM vidhAya viSayAturAnakarot / yathA hariharAdayo'pi madanajitAH kAntAH siSevire ||3|| tadeva darzyate zArdUlavikrIDita-vRttebhillIbhAva chalyo maheza umayA je kAma rAge karI, putrI dekhi calyo caturmukha harI AhelikA AdarI / indre gautamanI triyA vilasine saMbhoga te olavyA, kAme ema mahaMta deva jaga je te bholavyA rolavyA // 4 // haro'pyekadA tapasyAM vihAya vanecarImAlokya tasyAmeva riraMsAmuvAha / vidhAtA nijaputrIM vilokya smarapAratantryamanubhavan tAmanvadhAvat / harirapi gopIbhI reme, devendra AhelikAyai gautamapalyai lulume, itthaM mahAnto devA api tadvazyA abhUvana / / 4|| 292 Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI 2- atha vanecauM vilokya ' viSayasukhaprArthayituH harasya kathA ekadA mahAdevo vane tapasyannAsIttatsajjJAnadhyAnAdiparIkSAkRte cAtIvasaundaryarUpaM bibhrANA girijA vanecarIveSeNa tatpura Agatya tasthau, tadA tadrUpakaTAkSavIkSaNamRduhAsAdihAvabhAvaiH samudbhUtamadanodrekaH sa tAmayAcata ratim / atha kAmavazaGgataM tamavAdItsA- he tripurahara ! ahaM tvAM seviSye / paramekadA karaM zirasi dattvA, tathaikapANiM kaTipradeze nidhAya svanRtyaM mAM darzaya / tatrAvasare ratilobhavazAttapasyAmapi tyaktvA tena tadapyaGgIcakre / aho! tarhi saMsAre sAdhAraNasya puruSasya kA gatiH ? ataH kAmajayo'tIva kaThino'sti / ya enaM jayati sa evAtmakalyANaM vidhAtumarhati nA'nye ityevaparamArthaH / atha kandarponmAdaviSaye mAlinI-vRttenala nRpa damayantI dekhi cAritra-cAle, arahana rahanemI te tapasyA viTAle / caramajina-munI je celaNA rUpa mohe, mayaNa rasa vyathAnA eha unmAda sohe . // 5 // yathA gRhItasaMyamasyApi nalarAjarSeH sAdhvIM damayantIM vyAlokya mano vivyathe / yathA vA zrIneminAthasya bhagavato bhrAtA rathanemimuniH kRtakAyotsargadhyAno rAjImatyAH saMyaminyA anAvRtamaGgamAlokya dhyAnato vyaraMsta / evaM vIrasya bhagavato'ntevAsinaH saMyamadhAriNo munayo'pi zreNikarAjapatnI cellaNArUpadarzanAda vyAmuhyan / aho ! prAdurbhUte kandarpa strIdarzanAdyallokAnAM manAMsi kSubhyanti sa eva -293 Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI kandarponmAdo'vagantavyaH ||5|| 3-atha damayantIvilokanAccalacittasya ___ nalarAjarSaH kathAnakam tathAhi-naiSadhAbhidhe nagare naiSadho nAma rAjA'sti / tasya ca nala-kuberanAmAnau putrAvabhUtAm / atha jJAtasaMsArA'sAro rAjA nalaM rAjye kuberaM yauvarAjye ca nyasya dIkSAM lalau | tadanu nalaM rAjAnaM dyUte jitvA kubero nRpo'bhavat / nalastu damayantyA saha vanavAsyabhUta, daivayogAnmArge damayantImapi jahau / svayantu kubjatvamagacchatkarmayogAddamayantyA api mudhA cauryA'pavAdo'lagat / kramazastasyAH punaH svayamvarA'vasare parasparaM sammelanamabhUdrAjyamapyAptavAn / tadanu ciraM rAjyasukhamanubhUya saJjAtavairAgyavazAtsa nalaH pravavrAja damayantyapi saMyaminI jajJe / ubhAvapi saMyamaM pAlayantau pRthaga viceratuH / athaikadA damayantI sAdhvIM vilokya nalarAjarSezcittaM kAmavazaMvadamajAyata / tajjJAtvA pratibodhya sA damayantI tasya cAritrasthairya vyadhAt / 4-atha rAjImatI kAmayamAnasya samujjhitolsargadhyAnasya rathanemimuneH prabandhaH yathaikadA zrIneminAthasya bhagavato bandhU rathaneminAmA nemiprabhordezanAtaH pratibodhamAsAdya dIkSito'bhavat / tataHprabhRti parvataguhAyAM kAyotsargadhyAne'tiSThat / athaikadA varSau bhagavantaM neminAthamabhivandya 294 Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI tataH parAvartamAnA sAdhvI rAjImatI mArge varSAta ArdravasanA jAtA tAni ca zuSkayituMsA sAdhvIH guhAntargatA / tatrArdravasanAni dehAduttArya zuSkayituMlagrA / tatrAvasarerAjImatyAzcArutaramaGgopAGgamanAvRtaM nirIkSya kAyotsargadhyAnastho'pi rathanemimuniH kAmazarajAlato vibhinnagAtro jAtaH / zubhadhyAnantu sarvathaiva visasmAra | kevalamazumadhyAnakardame nimagno'bhavad, viSayamadirAmattaH sa gatatrapastAM mukhataH kAmakrIDAmayAciSTa / __ tathAhi-ayi rAjImati ! tavedRzaM yauvanaM vayorUpAdikamatisundaraM vartate / tattvaM mudhA kiM gamayasi ? zIghramehi mayA saha yatheSTaM ramasva / yenA''vayoridaM janma saphalIbhaviSyati / AkasmikamIdRzaM trapArahitaM tadvacaH zrutvA sA rAjImatI nijamaGgopAGgaM samyak saMgopya tatastvAM dhigityAdibhASaNapUrva kiyadapi kAkavAdidRSTAntaM tamadarzayat / prAnte caivaM taM nindantI jagAda- bho adhIra! tvaM sAdhurbhUtvA kimanAyaM vacanaM jalpasi ? / tvamitthaM jalpan kathaM na lajjase ? tava sujJAnaM kva gataM yadevaM brUSe / pazya-agandhanakulajAtaH sarpo'pi svena vAntaM viSaM nijaprANAtipAte'pi kadApi nA'znAti / tvantusaMyamIbhUyo'pi satkulajAtastyaktamapi viSayahAlAhalamadhunA vAJchasi tatsatkulotpannasya tava naiva ghaTate / evaM kRte kulamapi malinaM syAt cAritraJca nazyati / tannAzAttava nArakIgatirdurvAraiva bhaviSyati, ata evaM mA kRthAH | atha satImukhodgIrNedRgvacanazravaNato rathanemiH pratibuddho jaatH| dadhyau caivaM manasi-aho! dhanyeyaM satIziromaNiryayA satyapi madahetau 295 Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI rUpalAvaNyatAruNye smaro jitaH, asyAmanArya bruvantaM mAM dhig yadahaM mAtRsamAnAM bhrAtRjAyAmapi bhoktumaiccham / tadanu kRtapazcAttApaH sa bhagavadantikaM gatvA tatprAyazcittaM lAtvA punazcAritravAn bhUtvA bhRzaM tapasyansadgatimApa | IdRzaM mahatAmapi kandarpavazyatvamabhUttarhi pAmarajanAnAM kA vArtA ? ataH kAmo dUratastyaktavyaH / yo hi taM jayati sa eva jIvaH svajanma saphalIkaroti punarakSayasukhamapyadhigacchati / tathaivaikadA vIrabhagavataH saGghATakIyAH sAdhavazcellaNArAjJI vIkSya calacittA abhUvannityAdikathA granthAntarAdavagantavyA sagirbhavadbhiH / atha 2-puruSaguNadoSoddhAvanaviSaye rathoddhatA-vRttamuttamA paNa narA na sambhaye, madhyamA tima na yoSitA huye / eha uttamika madhyamI paNo / behu mAhiM guNa doSa no giNo dA iha loke ye jIvAH svaguNaiH zobhante ta uttamA ye ca piturguNairupalakSyante te madhyamAH kathyante / anayoriva guNadoSAbhyAmuttamamadhyamayormahadantaraM vidyate / yathA hi guNavAnnijaguNenaiva sarvatropalakSyate nirguNastu pitRguNanAmAdinaiva jJAyate / tathaiva guNI nija nijaguNato, nirguNI doSataH sarvatra prakhyAtimupaiti / / 6 / / atha puruSaguNaviSaye zArdUlavikrIDita-vRttamje nitye guNavRnda le parataNA doSo na je dAkhave, 296 Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI je vidhe upagAri ne upagare vANI sudhA je laye / pUrA pUnama candra jema suguNA je dhIra meru samA, je gaMbhIra sadA susAyara jisA te mAnavA uttamA // 7 // yo hi sadaiva pareSAM guNagrAhako bhavati, doSAMzca na khyApayati, jagadupakaroti, parakRtamupakAraM sadaiva manute, tathA sudhAmiva madhurAM satyAM vANIM vadati, kadAcidasatyamapriyaM na bhASate, tathA zAradapArvaNazarvarIza iva sakalasadguNavAna, meruvadacalaH, samudra iva gambhIraH, IdRzo jana uttamaH kIrtyate, ata eva lokairuttamairiti bhAvyam ||7|| 5- atha parakIyastokamapi guNamudAharatastathA doSamapalapataH zrIkRSNasya kathA athaikadA saudharmendraH sabhAsInaH zrIkRSNaM samastAvIt- bho bhoH sabhyAH ! sAmprataM martyaloke zrIkRSNa iva guNagrAhI ko'pyanyo nAstIti / tadasahamAnaH ko'pi mithyAtvI devastaM parIkSituM mRtyulokamAgAt / tatrAvasare zrIkRSNo rathavATikAtaH parAvartamAnaH svngrmaagcchnnaasiinmaarge| athaitadavasaresa eva mithyAdRSTidevazcalatkoTikITA''kIrNasyAtidurgandhamayasya mRtasya zuno rUpaM vidhAya madhyemArga tasthivAn / tadIyadurgandhiyogAdgajaturagAdayo vivekavikalAH pazavo'pi tanmArgeNa gantuM na zekuH / punarmanuSyANAntu kA vArtA ? arthatatsvarUpaM vilokya guNarAgI kRSNo hastipakamapRcchat- kiM bhoH ! kathamagre hastI na calati? yUyamapi vastreNa ghrANamavarudhya kathaM tiSThatha ? -297 Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI atha so'vadat- svAmin ! mArge mRto vikRto durgandhimayaH zvA tiSThati / tadIyAtidurgandhitaH ke'pyagre calituM na prabhavanti / tacchutvA svayameva haThAdgajamagresamAnIya zAntike tiSThannadhodRSTiH kRSNo'vakabho bho lokAH ! etasya guNAnkathaM na gRhNItha ? sevakA UcuH-svAmina ! vayametasminnekamapi guNaM na pazyAmaH, kintu doSAneva vIkSAmahe / atha vAsudevo'vadat- aho ! mauktikazreNIva samujjvalA dantAvalI zobhate'sya zunaH / anye'pi vilasantyasmin sadguNAstathApi yUyamenamaguNaM kathaM vadatha ? / itthaM guNagrAhI kRSNastasya doSAnapazyana guNAneva jagrAha / ucitameva tadetAdRzaM guNinAM guNagrAhitvaM / atha sa devo'pi pratyakSIbhUya zrIkRSNaM praNipatya saMstutya ca saudharmendrasabhAmAgatya zrIkRSNasya yathAvadguNaM prazazaMsa / ata uttamena puMsA guNagrAhiNA bhAvyaM tathaiva guNyapi yathArUpasaubhAgyasampannAH, sattyAdiguNazobhanAH / te loke viralA dhIrAH, zrIrAmasadRzA narAH // iha loke rAma-kRSNAsadRzA rUpasaubhAgyazauryodAryA''diguNaiH zobhamAnAH paraguNagrAhiNaH satyapratijJA viralA eva bhavanti ||8|| atha puruSadoSaviSaye zArdUlavikrIDita-vRttamlaMkAsAmi haranti rAma taji te sItA bhalI jAnakI, strI vecI haricaMda pANDayanUpe kRSNA na rAkhI skii| rAtre chAMDi nijapriyA nalanRpe e doSa moTA bhaNI, . joyo uttama mAhiM doSa gaNanA kA yAta bIjA taNI? // 9 // 298 Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI laGkApatiH prativAsudevo rAvaNo rAmasya zIlavatIM jAyAM sItAmapAharat / tena duSkarmaNA tatprANA rAjyaM kulaJca sakalaM praNaSTam / tathA harizcandro rAjA nijabhAryAmapi nIcagRhe vyakrINIta | svayamapi cANDAlasya jalavAhako'bhUt / evaM jagadekavIrAH pANDavA api dyUte suzIlAM patnI draupadI haaritvntH| tathA tribhuvanavijayI sakalalokapAlastabandhuH kRSNo'pi tatra vipadi pANDavAnna rakSitavAn / kiJca- nalarAjo'pi nijapreyasI damayantImekAkinI vane muktavAn svayamanyatra gatavAMzca / bho bho lokA! IdRzeSvapi mahApuruSeSu yadIdRzA doSA Apetustarhi pAmarajanAnAM kA gaNanA ?||ll atha 3-lIguNadoSa-viSaye,upajAti-vRttamsusIkha Ale priyacitta cAle, je zIla pAle gRhaciMta TAle / dAnAdi jeNe gRhadharma hoI, te gehi nitye ghara lakSmi soI // 10 // ___ yA kulavadhUrasti sA bhartuH sadaiva sAnandayati, bhartAraM hite niyojayati, tathA''janma zuddhaM zIlaguNaM paripAlayati, gArhasthyaM dharmaJca samyagavati, gRhakRtye ca tatparA tiSThati, gurujanAnupAste / IdRzI gRhiNI yasya bhavati tasyaiva dhanyasya gRhe lakSmIrapi susthirA vilasati / catvAraH pumarthA api tatra vardhante, ataH sakalAbhirlalanAbhirIdRzIbhireva bhAvyam ||10|| 299 Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI atha khIdoSa-viSayebhartA haNyo je patimArikAye, nAkhyo nadImAM sukumAlikAye / sudarzana zreSThi suzIla rAkhyo, te Ala deI abhayAya dAkhyo // 11 // __atha tAsAmeva doSamAha, yathA-kAcicchukumAlikAbhidhAnA duSTA strI saralasnehaprakRtikaM nijavallabhamapi jitazatrunRpaM gaGgAmbhasi nyapAtayata, eSA kathA vistarataH purAtra kIrtitAsti, tathA sudarzanAbhidhAnaH prakhyAtaH zreSThI svazIlaguNapAlI sahasaivA'bhayAkhyayA rAjyA mudhA kalaGkito'bhUt / / 11 / / 6- atha sudarzanazreSThinamabhayA rAjJI kalayAmAsa, tayoH kathApurA kila pATalIpuranagare sudarzanAbhidhAnaH zreSThI nivasati sma / so'tIvasundaraH suzIlazcAsIttamekadA'bhayAkhyA rAjJI vilokya tasmina rAgavatI jaataa| tata ekadA kenApi vyAjena dAsyA svAntike tamAnAyitavatI / tamAgataM vIkSya mandaM mandaM hasantI bhRzaM kaTAkSayantI nAnAhAvabhAvaM prakAzayantI madanavilAsamabhyArthayata / / tathAhi-he nAtha! mAmadhunA bhRzaM bAdhate madanastvadIyarUpatAruNyavilokanAdato mayA saha yatheSTaM ramasva | itthaM tatprArthanaM nizamya nijazIlarakSAyai sa tAmavadIta- ayi rAjJi! tavoktaM satyamasti paraM kiM kuryAm ? pauruSameva nAsti mayi, tadabhAvAnmadane'pi caitanyaM na 300 Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI jAyate / athaivamAkarNya sA taM vissrj| tataH kiyaddinAnantaraM sA rAjJI gavAkSe sthitA pathi turaGgArUDhAndevakumArAniva gacchatastAruNyAdiguNazAlinaH SaT puruSAnadrAkSIt / tadAnIM tatpArthe pradhAnabhAryA kapilAbhidhAnA dAsI ca sthitAsIt / atha rAjJI pRSTavatI- ayi vayasye! ete vrajantaH kasya putrAH santi ? dAsyUce- svAmini ! amI SaT kumArAH sudarzanazreSThinaH santi / athaivamAha rAjJI- bho dAsi ! tasya pauruSahInasya SaTsutAH kathamabhUvana ? kapilA jagAda- he svAmini ! sa dhUrto'tastathA kathayitvA tvAM kAmukImavaJcayat / pauruSaM vinA tasya dehalAvaNyAdikaM kathaM saMbhAvyate ? tadanu sA rAjJI tadupari ruSTA satI dAsyA vicArya mudhaiva sudarzanasya kalaGkamAropitavatI / tathAhi-tatpreritA kapilA rAjAnamevaM vyajijJapat-he svAmin ! adyAntaHpure mama svAminyA AvAse sahasaiva sudarzanazreSThI samAgAt / tatazca mama svAminyA abhayArADyAH zIlaM khaNDayitumiyeSa | rAjan ! mahatA klezena mayA'dya sa niSkAsitaH / tvayi zAsati sAdhAraNasyApi gRhamAgatya ko'pi kadAcidapyevaM nAcarati / tena tu tavaiva preyasyAH suzIlAyA AlayaM pravizyedRzamanAryamAcaritam / atastasmai yogyaM daNDaM dehi no cenmama svAminI jIvitameva tykssyti| athaitadAkarNya kopAgnijvalito nRpastasya zUlAropaNamAdizat / tato nRpAdezAttAdRzA bhaTAH sudarzanaM tatsthAne balAdAnIya zUlikAyAmAropayAmAsuH, parantu tadakhaNDazIlaprabhAvataH zAsanadevatA -301 Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI tadaiva zUlikAM troTayitvA svarNamayasiMhAsanaJcakre | athaitadadbhutamAkarNyasapauro rAjA tatrA''gAtsarvecatamAlokya vismitA jAtAH / atha sudarzanaM gajArUDhaM vidhAya nRtyagItAdimahotsavena nagarAntaH prAvezayat / nRpastAmabhayAM rAjJI bhraSTazIlAM vijJAya dezato niSkAsayAmAsa / ato vacmi he striyaH ! bhavatyastathA mA bhUvana / vasaMtatilakA-vRttemAsyo pradezi surikAMta viSAyalIye, rAjA yazodhara haNyo nayanAvalIye / duHkhI kasyo dhazura nUpurapaNDitAye, doSI triyA ima bhaNI iNa doSatAye // 12 // viSayasukhalobhAdeva purA kAcitsUrikAntA rAjJI nijabhartAraM pradezirAjaM garalaM pradAya jihiMsa | tathA nayanAvalyapi rAjJI viSayasukhalobhA''krAntA nijaprANezvaraM yazodharaM nRpaM gale dRDhaM pAzaM baddhvA'vadhIt | kAcidekA nUpuravidagdhA svarNakArastrI svakIyaduzcaritramapahrotuM pati chalayitvA cazuraM bhRzaM duHkhinamakarot / he striya! IdRzA'nAryAcaraNena sarvAH striyo dUSyante / ato bhavatIbhiH sarvathA durAcAraM tattyAjyameva ||12|| 7-atha yazodharanRpaghAtukInayanAvalyAH prabandhaH tathAhi-yazodharakSitipasya nayanAvalI rAjJI kenacid jAreNa viSayAsaktA''sIt / bhAsaha svairaM bhogaM bhuJjAnApitRptimanadhigacchantI nizi kasyacanA'zvapAlanAyakasyAntikaM gatvA svairaM ramamANAsIt / pratirAtramitthamAcarantI sukhena kAlaM vyatyeti / 302 Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI athaikasyAM rAtrau nRpaM suptaM viditvA sA jArAntikamAgatya tena saha rantvA punarnRpAntikamAgAt / tadantarecakazcana vaNikputracauryavyasanI tenaiva mArgeNa rAjasaudhaM pravizya nRpapalyaGkAdhastasthau / atha jAgRto rAjA tAmapRcchat- ayi rAjJi ! tvamadhunA kutrA''sIH ? sA'vaknAtha ! laghubAdhAM nivartayituM gatA''sam / punarnidrite nRpe sA dadhyauadya me duzcaritraM rAjA viditavAn / idAnIM kimapi noktaM, prage nUnamasau sarvaM vadiSyati / ato'dhunaiva mayA tatpratIkAro vidheyaH / yathA loke nirdoSA bhaviSyAmi, nirbAdhaM bhogamapi tena kAmukena saha kariSyAmi / iti vicintya tadaiva sA duSTA suptaM rAjAnaM galapAzabandhanena jaghAna / mRte ca bhartari sA tArasvareNa bADhaM ruroda- hA daiva! tvamadhunA mAmanAthAM kathamakRthAH ? mayA bhavAntare kiM pApamakAri, yeneha janmani duHkhodadhau patitAsmi / itthaM nAnAvidhaM sakaruNaM vilapantImuraH zirazca tADayantImAlokya rakSakAH pradhAnAdayazca tatrA''jagmuH | kimabhUditi pRSTe sA'vaka-hA! hA! hA!!! akasmAdeva me prANezvaro mamAra / tato mantripramukhAH sarve lokA rAjAnaMzmazAnabhUmAvAnIyA'gninA saMzcakruH / arthatasyA ghoraM pApakRtyaM zayyAdhaHsthena caureNa vaNikputreNa vilokitam / tamapi bahutaradhanapradAnena saMtoSya, tvametadgadiSyasi cenmArayiSyAmIti satrAsaM zikSAM dattvA ca muktavatI / ato vacmi-he lokAH ! sarvastrISu kadApi vizvAso naiva karttavyaH / tAzcAnekadoSasadbhAvAd duSTatarA eva bhavanti / 303 Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI 8 - atha jArapalyaGke zayAnAyA nUpurapaNDitAyAH kathA | yathA rAjagRhanagare jarjaranAmA svarNakAro'sti / tasyaikaH putro'sti sa pitrA pariNAyitaH parametasya patnI vyabhicAriNIziromaNirasti / athaikasyAM rAtrau bhartAraM gRhAntaH suptaM muktvA sthalAntare divyAM zayyAM vidhAya jAramAhUya tena saha reme / tadetadanAcAramAlokamAno jarjarastAM jAraJca nidritaM vIkSya tatrA''gatya vadhvA nUpuramAdAya punaH svasthAnametya suSvApa / nUpuraJca zayyopari nyastavAn / atha jAgRtA sA caraNe nUpuramapazyantI vyacintayat - yadetat vazurasyaiva kRtyaM nA'nyasya, nUnamasau prabhAte lokAn vadiSyati me duzcaritram / ato mayApyetatphalaM tasya darzanIyamityavadhArya jAramutthApya nijAlayamapraiSIt, svayaM bhartuH pArzvamAgatya suSvApa / | atha kiJcidviramya patimutthApya, yatra zayane jAreNa saha purA suptA''sIttatraiva zayane samAgatya bhartrA saha punaH zizye, patiracirAdeva nidradrau / tataH sA suptaM tamavagatya bumbAravaM vyadhatta - yathA he nAtha ! drutamuttiSThottiSTha / pazyAnena nistrapeNa tava pitrA lajjAsthAnake'pyatra samAgatya madIyaM nUpuramapajahre / atha sahasaiva samutthAya jhaTiti pituH pArzvamAgatya taM tADayituM lagno'vadacca - are pApiSTha ! nirlajja ! tatra gatvA putravadhUcaraNaM spRzataste manAgapi lajjA nA''gatA ? dhik tvAM dhik tvAM ! tadA pitroktam- re putra ! tvaM tadAnIM nAsIranyaH ko'pyAsIt / punarjagAda putraH- re durbuddhe ! anyaH ko'pi nA''sIdahamevA''sam / itthaM 304 Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI pitAputrayorvivAde pravardhamAne bahavo lokAH samIpasthAstatrA''gatAH | tatsvarUpaM jJAtvA sarvAH striyaH sarve puruSAzca pitaraM jarjarameva nininduH / asau pramatto jAta iti jagaduzca sarve / tena sa jarjaro vicArasAgare mamajja / aho ! kiM jAtaM mayA tu sarvaM taccaritraM pratyakSIkRtaM tathApi sarve maduktamasatyameva manyante nindanti ca mAmeva / iti cintArNavanimagno jarjaro manAgapi na nidrAti, nA'znAti, na pibati naiva ca saumanasyaM prakAzayati / atha prabhAte jAte sA samutthAya nijapitaramAkArya naizikaM vRttamazeSamavadat / atha rudatIM putrImAvAsya so'vak- bhoH sambandhina ! tvaM vRddho'si tathApi me putrIM mudhA kiGkalaGkayasi ? atrAntare sakalajanasamakSaM sA'vAdIt-etAvatA me santoSo na bhaviSyati / yadAha-"atathyo vA tathyo harati mahimAnaM janaravaH" ato'haM lokasamakSametadviSaye divyazuddhiM vidhitsAmi / lokA UcuH- kIdRzIM zuddhiJcikIrSasi ? tayoktam- ihaiva nagare vATikAyAM bhavAnI devI pratyakSaphaladA vartate, sA me sadasatparIkSAM tatkAlameva kariSyati / athaitadvacasi sarvairaGgIkRte sarve'pyevaM jagaduH- yadiyaM nigadati tatsatyaM cediyaM devIcaraNAdhaH pravizya bahireSyati / anyathA madhye marditA tatraiva prANAn hAsyati ityudIrya sarve lokA devyantike celuH / - itazcetasi nUpurapaNDitA dadhyau-aho ! sarveSAM sannidhau yadi devI pAdatale marditA syAM tarhi mahatI me'pakIrtirudeSyati / ataH prAgeva strIcaritraM vidheyamiti dhyAtvA taM jArapuruSamevamavIvadat- he prANezvaraH ! ahamadya lokaiH saha divyaM vidhAtuM devyantike yAni tadA mArge -305 Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI pramattarUpaM kurvatA tvayA'haM kaNThagrAhamAliGganIyA'vazyameva / atha lokaiH saha tatra calitA tena jAreNa tathaiva mArge tatkaNThe lagnam, tatrAvasare lokaiH balAtsA mocitA / tato devIsamIpamAgatAM janatAM zrAvayannitthamavAdIt-he mAtaH ! tvamamISAM samakSaM tathyaprakAzaM kuru / yadyahaM satyazIlA'smi mArge ca pramattapuMsA tathA ma; vinA kenApyA''liGgitA bhuktA vA syAM tarhi mAM nijacaraNatalamadhyagatAM pIlaya viparIte ca mocaya | yenA'haM kAmukena zvazureNa mudhA kalaGkitA yathA zuddhA bhaveyamityeteSAM puratastathA kuru / atrAvasare purA janairvAritA'pi jalpitavatI- bho bho lokA ! yUyaM maduktaM zRNutapurApi sItAdyAH zIlavatyaH striya IdRze lokApavAde lage'nekavidhadivyamakRSata / ato'hamapi bhavatAM samakSaM devI caraNAdhaH pravizAmi / yadi me zIlaM satyameva zIlaM bhraSTaM vA tarhi pratyakSaphalaM deyaM devI mAM svapAdatale nipIlayiSyati / yadyetena divyena nirdoSA syAM tarhi pazuro me savaireva daNDanIyaH / etatzrutvA devI vicAre ptitaa| atha dhUrtA sA tathoccArya devIpAdatalamAgatya sukhena bahirbhUya tasthau / tato lokA jarjaraM dhikkurvantastAM prazazaMsuH / yathA- aho ! dhanyeyaM zIlazAlinyasti yayA mithyApavAde'pIdRzaM divyamakarot / tAM stuvantaH sarve lokAH svasthAnamApustasyA api loke kIrtiH prasasAra / itazca taduHkhena jarjarasya svapre'pi nidrA vairiNI jAtA | kiyatkAlAnantaramasau jarjaro divAnizaM jAgAva, kadApi na shete| iti nizamya tatrastha-nRpendrastaM nijakoSAgAre rakSakatvena niyukta 306 Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI vAn / atha sa koSAlaye divAnizaM sarvataH paribhrAmyan rakSannAsIt / ___ athaikasyAM rAtrau kasyAzcidrAjapatnyA duzcaritraM tena vIkSitam / tadAlokya tadaiva sa bubudhe, cintAmapi tatyAja | aho ! kAmasya balIyastvaM yadarditA vizvabhartuH sArvabhaumasya mahApratApino'tibalavato'pi bhAryA nIcajAramAsevate / tarhi mAdRzAM gRhe strIjAtInAM kA gaNanA ? atha tyaktacintasya jarjarasya tadaiva bubhukSA- pipAsAsuSupsAdayaH samutpedire | mAsAdalabdhanidro jarjarastathA suSvApa yathA mokSArthI parabrahmaNi saMlIno bhavati / tadaGge kutrApi prANAnAM saJcAraNaM nA''sIt | yathA prArabdhamAsikaSANmAsikAdivatAvasAne loko yatheSTaM bhojanazayanAdikRtyaM vidhatte / tathaiva so'pi vRddhaH pazyatoharaH putravadhvA duzceSTAM pazyan vihitaSANmAsikajAgaraNarUpAbhigraho rAjadArAkuceSTitaM vilokya tadabhigrahasamAptAvivAto gatacinto niddrau| tato nizAnte nagaracarcA vIkSya parAvartamAno rAjA taM jarjaraM koSThAgAre mRtamiva prasuptaM vyalokata / atha prabhAte pradhAnamapRcchat-bhoH pradhAna! jarjaraH kadApi na zete, ityuktaM purA bhavadbhiH, paramahaM nizi taM mRtaprAyamiva suptaM dRSTavAn / kiGkAraNaM yatso'dyaitAvatkAlaM notthitavAn supta evA'sti / atha sapradhAno rAjA tatrAgatya tathaiva susuptaM tamAlokata, tato nRpAdiSTo mantrI jAgRtikRte tamuccairavadat- bho jarjara ! madhyAhnavelA''gatA, tathApitava nidrAvasAno nA'bhUt ko'tra hetuH? etAvatopAyena sa yadA nottasthau, tadA tatkarNAntike bhRzaM ciraM mRdaGgAdyavAdayata, itthaM mahatA kaSTena sa samutthitavAn / tatra samaye tamapRcchat- he jarjara ! -307 Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI tava SaNmAsAdekadApi nAgatA nidrA paramadya kiM jAtaM yadIdRzI tavAyAtA ? iti rAjJA pRSTaH so'vak-tatkAraNaM vaktuM na zaknomi, tattu sarvathA'vAcyamasti / atha satrAsaM muhurmuhustena pRSTaH so'vAdIt-yathAvadyatkAraNaM kathayAmi tatsAvadhAnena zrUyatAm-adya madhyarAtre rAjJI gavAkSasthitAM hastipakaH karizuNDAdaNDena gajaskandhesamAninye / tato gajazAlAmAgatya ciramanaGgalIlAM vidhAya punastathaiva tAM tatra gavAkSe samAnIya mumoca / svAmin ! bhavAdRzAM dArANAmIdRzamanAcAramAlokya nijaputravadhvA jArasevAdarzanAnmahatI SaNmAsato yA cintA mamA''sItsA tu tadaiva mAmamuJcat / ato mamedRzI nidrA smaagtaa| - athaitadAkarNya tatkAlameva sevakAn samAdizadrAjA- bhoH sevakA ! adyaiva bhavantastAM rAjJI taM hastipakaM taM dantinaJca nagare pratimArga paTahaM vAdayanto vaibhAragiri nayata / sevakaistathAkRte / puralokA rAjAnamevamabhyarthitavantaH- he nAtha ! atra dantinaH ko doSaH? asau sarvathA nirdoSaH, asyedRzo daNDaH kSamyatAm / atha sarveSAmAgraheNa doSa kSAntvA taM parAvartayituM tatra kamapi janamapraiSIt / atha sa tatrAgatya kariNaM parAvartayituM nRpAdezamavadat / tatra samaye gajapenoktam-yadi nRpa AvayorapyamayadAnaM dadIta tarhi dantinamapyenamadhaH parAvartayeyamiti tajjanamukhAttaddhastipaprArthanAM zrutvA rAjA tayorapyabhayadAnamadAt / atha trayo'pi tato girizikharAdadhaH parAvartanta / tato nRpAdezAtkariNaMtatsthAna AlAne babandha / paramamocyau tau svadezAnniSkAsitavAn / 308 Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI __ atha niSkAsitau mArge calantau kutracinmandire nizi tasthatuH | tatra hastipako nidrito jAto nizAyAM tatra caurAH samAjagmuH / atha pratimAgedhUpaMdadataM rUpeNAtisundaraMcauranAyakaM vilokya tadanurAgiNIbhUya rAjJI tamevamavAdIta-he maccittamohana ! mAM hitvA mA gAH / ahamapi tvayA sahaiSyAmi / cauro'vadat- he sundari ! yena saha tvamatrA''gAH, sa yadyutthAsyati tadA kiM syAdAvayoratra prANabhItirApatiSyati / sA dadhyau-asau taskaraH sadhanaH pratIyate, hastipakastu nirdhanaH / kimaneneti vimRzya caurAdhIzena tamajIghanatsa mRtvA vyantaro'bhavat / . atha zRGgArasajjitAM rAjJI zIlabhraSTAM duSTAM jJAtvA caurAdhIzo dadhyau-iyamasatI vrtte| yA hi sArdhamAgataM svapati jAraMvAghAtitavatI ko jAne'gre mamApi kiGkariSyati ? ata eSA tyAjyeti vimRzya tAmuvAca- he priye ! eSA'gAdhajalA nadI vartate / atastavAGge yAni yAnyAbharaNAdIni santi tAni sarvANyekatra vastrakhaNDe granthiM baddhvA mahyaM dehi / tattIrkhA paratIre pUrvaM nayAmi pazcAdAgatya tvAmapyuttArayiSyAmi / atha mugdhA hatabhAgyA sA nijavastrAbharaNAdInAM granthi baddhvA tasmA adAt / so'pi tadIyaM sarvaM lAtvA nadIM tIrvA'gre cacAla | tanmArga pratIkSamANA kiGkarttavyatAmUDhA satI sA tatraiva tsthau| tatrAvasare vyantarIbhUto hastipakajIvaH zRgAlamInau vikRtavAn / punaryAvatsa zRgAlo mInamazitumaicchat tAvattatra tenaiva vyantareNa vikRtaH kazcid gRdhrapakSIH vyomnaH sametya mInamAdAya ggnmgaat| zRgAlo vicchAyavadanaH pazyanneva tasthau / asminnavasare tadvilokamAnA rAjJI tamupahasya -309 Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI jagAda- are nirbuddhe ! gRdhro'pi tvAmavaJcattacchrutvA zRgAlastAmavadatbho rAjJi ! mamaikameva gataM tvaM tu tribhirvaJcitAsi / tadapazyantI mAM kiM dUSayasi copahasasi ? tadA rAjJyUce - he zRgAla ! tvaM tiryagbhUtvA kathametadvetsi ? tatrAvasare mArge jAtaM sarvaM vRttAntaM sa tamavocata / tataH sA rAjJI pratibuddhA viSayavAsanAM tatyAja, tena ciraM sA sukhamanvabhUt / bho lokAH ! pazyata itthamanyA api yAH striyo viSayavAsanAM durgatipradAM matvA tyakSyanti tA api rAjJIva sukhinyo bhaviSyanti prAnte ca sadgatimApsyanti / punaryAH striyo duzcaritra - mAcariSyanti tA nUpurapaNDitevAbhayaloke duHkhinyo bhaviSyanti cAnte durgatimApsyanti / atha sulakSaNastrINAM guNAnAhazAdUlavikrIDita vRtte rUDI rUpavatI suzIla suguNI lAvaNya aMge lase, lajjAlu priyavAdinI priyataNe citte sadA je base / lIlA yauvana ullase uravasI jANe nRloke vasI, evI puNya taNe pasAya lahiye rAmA ramA sArasI K yA strI kulInA bhavati sA hi sarvAGgAnavadyA lajjAvatI rUpavatI zIlavatI sadguNavatI lAvaNya - lIlAvatI, miSTAtisatyabhASiNI, bhartRcittAnuvarttinI devIva sadA susthirayauvanA lakSmIriva mahApuNyavatA prApyate ||13|| - atha kiyatInAmuttamalakSaNavatInAM kAminInAM nAmAni darzyante upajAti - vRtte - 310 Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI sItA subhadrA nalarAya-rANI, je draupadI zIlavatI yakhANI / je ehavI zIlaguNe sarANI, sulakSaNA te jagamAhi jANI // 14 // purA zrIrAmacandrasya patnI sItA'bhUt / yAmapahRtya dazakandharaH svagRhe SaNmAsAnasthApayat / tathApi nAnAklezaM sahamAnApi nijaM zIlaM na tatyAja | punarlokasamakSaM jvalatkhadirA'GgAramayAgrikuNDe patitvA'kSatAGgyevazIlaprabhAvAjjalAdiva bahirAyayau / lokApavAdamapAjate / yathA vA sItAsubhadrAdamayantyAdayaH prAtaHsmaraNIyatamAH kIrtimatyaH purAtra mahAsatyo'bhUvana / yA subhadrA cA''matantubhizcAlanI baddhvA kUpAjjalamAjahe / punastena vAriNA campApuryA dvAramudghATya nijasatItvamahimAnaM darzitavatI / evamaraNye nalanRpeNa patyA tyaktA mahAkaSTaM sahamAnA zIlamakhaNDitaM dadhAra satIziromaNirdamayantI / evaM pANDavAnAM patnI draupadI sadasi duHzAsanA''kRSTavasanA zIlaprabhAvAdeva nijottarIyavAso'vardhayata / etAdRzyo yA yA lalanA atrA'bhUvana, tAstA uttamAH sulakSaNAH prazastayazaskAH prAtaHsmaraNIyAH sakalavAJchitaphaladAtrya Asan ||14|| 9- zIlaprabhAvAnmahAgnikuNDo'pi jalavadatizItalamabhUttadupari sItAyAH kathA yathA-purA rAmapatnI sItAMrAvaNo hRtvAlaGkAmanaiSIttatra SaNmAsI yAvatsA tasthau / tato yuddhe rAvaNaM hatvA sItAmayodhyAmanayat / -311 Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI tAmantaHpure tiSThantImekadA kAcidekA sapatnI paryapRcchadyathA - he sakhi ! rAvaNaH kIdRzo'stIti mAM kathaya / tadIyaM rUpaM jJAtuM kautukaM mahanme vartate / sItA'vadat- he bhagini ! mayA kadApi tanmukhaM nA''loki tatkathaM tadrUpaM varNayAmi ? kevalaM tasya caraNAveva vIkSitau / tacchrutvA sA tadaiva paTTikAM ramyAM lekhanasAmagrIJca sarvAmAnIya sItAgre nyastavatI jagAda ca - he sakhi ! asyAM paTTikAyAM tasya caraNAveva likhitvA darzaya / saraladhIH sA sItA tasyAM rAvaNA'GghrI vilikhya sapatnyai tasyai dadau / sA krUrAzayA sapatnI tAM paTTikAmAdAya tatra ca puSpAdikaM dattvA rAmacandramadarzayajjagAda ca - he nAtha ! tvaM sadaiva sItAM 'satIM satImiti' kathayasi, tadguNAn prazaMsasi / sA tu pratyahamitthaM taccaraNau vilikhya puSpAdinA pUjayati / atha tasyAH kathanena rAvaNacaraNadarzanena ca rAmasya manasi zaGkA jAtA / I punarekasyAM rAtrau rAmo rUpAntareNa nagarAntarnavanavacarcAM bubhutsuH pratipratoli gacchan sarveSAmAlApaM zRNvankasyAmekasyAM tailikapratolyAmAgatya tasthau / tAvattatra kAcittailikastrI kasmaicitkAryAya dinAntasamaye bahirjagAma / tasyA bahuvilambatayA'nAgatAM vIkSya tatpatiH kupito dvAHsthakapATe kIlakaM dattvA gRhAntaratiSThat / tAvattatpatnI tatrAgatya kapATaM sArgalaM vIkSya jagAda - he svAmina ! kapATamudghATaya, dvAri kapATaH sArgalaH kathaM kRtaH ? patirUce - tvametAvatkAlaM kutrA''sIstadvada / tvayA vilambitaM kutaH ? tvamevaM * budhyase, satyapi svecchAcAre bhartA me kiGkariSyatIti / paramahaM rAmacandra 312 Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI T iva vicAravikalo nAsmi / yo rAmaH sItAM SaNmAsaparyantaM rAvaNAlaye sthitAmapyAnIya jagrAha, ahaM tAdRzo nAsmi, yatkAmacArAmapi tvAM grahISyAmi / tatraiva tiSTha, prabhAte tannizcayaM kRtvA'ntaH pravezaM dAsyAmi / tasyedRzaM vacanaM zrutavAn rAmastato gRhmaagtvaan| atha sItA vane tyAjitA, tatpazcAt sItAyAH zIlaparIkSAyai lokA'pavAdanirAsAya ca rAmacandraH zatatrayagajA''yatanimnaM mahAgataM nirmAya tacca jvalatkhadirAGgArairnibhRtavAn / punaH sarvAn paurAMstatrAhUya sItAmavAdIthe sIte ! yadi tvaM zIlamakhaNDitaM bibharSi tarhi tvamadhunA lokasamakSamasminnagnikuNDe praviza, yathA te kalaGko'peto bhaviSyati / tacchrutvA lavakuzAbhyAM putrAbhyAM saha sItA tatrA''gatya tasthau / caturdikSu divyaM didRkSavo lokAH sabAlAH sastriyazca sametya tasthuH / devA api vimAnArUDhA vyomni samAjagmuH / atrA'vasare sItA papATha I yathA manasi vacasi kAye jAgare svapnake vA, mama yadi patibhAvo rAghavAdanyapuMsi / tadiha daha zarIraM mAmakaM pAyaka ! tyaM, sukRtakukRtabhAjAM tvaM hi loke'tra sAkSI // 1 // ityuccairuccArya sA zIlavatI sItA tatrAgnikuNDe papAta, parametacchIlamAhAtmyatastadaiva jvalannagnikuNDaH sAkSAt zItalavArikuNDo'bhavat / sarasa iva tato'gnikuNDAdakSatAGgI niragAt / tadAnIM tadupari suranaragaNAH kusumAni vavRSuH sarve jayajayArAvaJcakruH / itthaM lokApavAdamapagamya saMsAraviraktA satI sItA cAritra -313 Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI grahaNotsukA'bhUta, paraM rAmeNa bahudhA nivAritA'pi tasmai sutau samarpya jayabhUSaNasAdhupArthe cAritraM gRhItvA suprabhAsAdhvIsaGghATake nivasati sma / samAdhinA saMyamamArAdhya dvAdaze devaloke dvAviMzatisAgaropamAyuSko'cyutendro jajJe / tatazcyutvA mahAvidehakSetre mAnuSyamavApya cAritramparipAlya mokSaM yAsyati / IdRzyuttamA strI puNyavataiva labhyate / atha 4-saMyogaviyogaviSaye mAlinI-vRttampriya sakhi ! priya yoge ullase netra raMge, hasita mukha zazI jyUM sarva romAJca aGge / kuca ika mujha verI namratA je na rAkhne, priya milana same je aMtaro teha dAne // 15 // yA kAminI kAntavilokanena nayanayugalaM sAnandamullAsayati / yasyAzceSatsmeraM mukhaM zAradazarvarIza iva zobhate / yA ca kAntaprekSaNavazAtpulakaM vahate, sA kAminI sakhIM brUte yathA-ayi sakhi! nUnamimau mAmako kucau vairiNau bhavataH / yataH priyAliGganasamaye patyau namratAMna kdaacidddhaate| bharturaGgasaMyogasamaye'pi ca vyavadhAyako bhavataH ||15|| atha viyoginIlakSaNamAhadina vasa samANe reNi kalpAnta jANe, himakara kadalI je teha jAlA pramANe / rasikakara zazI je sara syo soi lAge, priya-viraha priyAne duHkha syo tena jAge // 16 // priyeNa kAntena viyuktA kAminI dinaM vatsarakalpaM manyate / 314 Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI | yAminI tu viyoginInAM kalpAyate / himakarakaraH kadalIvanaJca bhRzaM tApAyate / aho! virahiNIM kAminIM kimapi sukhaM na janayati, sarvaM duHkhAyate / yadAha I " tava kusumazaratvaM zItarazmitvamindo, - rdvayamidamayathArthaM dRzyate madvidheSu / visRjati himagarbhairagnimindurmayUkhai, - stvamapi kusumabANAn vajrasArIkaroSi // 2 // " atha 5 - mAtRkartavya-viSaye, indravajrA-vRttam je mAtano bola kadA na lope, te vidhamAM sUraja jema ope / jyAM dharmacaryA bahudhA parIkhI, tyAMmAta pUjA sahumAM sarIkhI // 17 // yathA-uttamA narA jananyA vacanaM kadApi nollaGghayanti, sadaiva tadAdeze tiSThanti / tAdRzAH pumAMsa ihaloke sUrya iva bhAsante / sarvatra teSAM mahatI kIrtiH prasarati / sarvatra dharmavettAro mAtRpUjAM sarvataH zreyasImAhuH ||17|| kiJca | je mAta - mohe jina ema kIdho, garbhe vasaMtAM zubha nema lIdho / je mAta bhadrA vayaNe prabuddho, zillA - tapante arahanna siddho mn garbhe nivasan jinavaro vIro mAtuH snehavazAdevaM niyamamaGgIcakreyadetayormAtApitrorjIvatormayA cAritramanAdeyam / tathA bhadrAyA 315 Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI gRhItasaMyamo'rahannakanAmA putro'pi mAturAdezenA'tisantaptazilopari hyanazanamakarot / tatassamAdhinA mRtvA mokSamApa ||18|| R 10-atha nirmAhakatA'nazanasya mokSamadhigatasyA'rahannakamuneH kathA tagarIpurInagaryAM dattAbhidhAnaH zreSThI vartate / tasya bhAryA bhadrAbhidhAnA cArahannakAbhidhastatputro'sti / athaikadA gurumukhAddezanAmAkarNya saputraH sabhAryo dattazreSThI saMsAramasAramavabudhya dIkSAM lalau / tAvubhau yathAvatsaMyamArAdhanaparAvAstAm / paramasau dattasAdhuH putropari ghaniSThasnehavazAtputraM na kaSTayate / AhArajalAdikRtyamapi svayameva karoti sma / itthaM putraM sukhayan saMyama pAlayaMzcAyuHkSaye dattamunirdehaM tyaktvA paralokamagacchat / tatastasyArahannakamuneH zItAtape jalAhArAdyarthaM grAmAntargamanAdinA'tikleza udapadyata / yA ca mAtA bhadrA sAdhvI tadAnItamAhArapeyAdikaM tasya sAdhorakalpyamevA'sti / ataH so'rahannako muniradhikaM klezamanvabhUt / athaikadA sAdhavaH svasvapAtrANi samAdAya gocarIkRte nagarAntazceluH / tatprerito'rahannako'pi pAtrANi lAtvA tatpRSThAnugo'bhavata, paraM nidAghatApAdhikyAtte'gre celuH / asau gantumanarhaH pathi kutracinmandirAdhazcchAyAyAmatiSThat / tatra sthitaM taM kAcicciravirahiNI taruNI nijagavAkSasthA nirIkSya tadrUpeNa mohitA dAsImAdizat- he vayasye ! tvaM yAhyenaM munimatrAnaya | atha dAsI tatrAgatya taM muni tdntikmnyt| athAgatamatisundaraM taruNamarahannakamuniM sA'vocata 316 Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI munisundara ! tvamenaM tAruNyamanena veSeNa mudhA kiGgamayasi ? tvamatraiva sukhena tiSTha, mayA saha svairaM ramasva / taduktimaGgIkRtya tatraiva tiSThan sa tayA saha viSayasukhaM svairaM bhuGkte / itazca gocarImAdAya samAgateSu sAdhuSu bhadrA sAdhvI putramapazyantI tAnapRcchat- bho munayaH ! mama putraH kva gataH ? tairuktamasmAkaM pRSThe sa AsItparaM kutra gatavAniti na vidmaH / ityAkarNya tadaiva vikSiptA satI arahannaka ! arahannaka ! ityAlapantI nagarAntaritastato babhrAma | tAM tathAvasthAmAlokya kiyanto lokA bAlakAzca kautukAttAM parivaH / athaikadA bAlaparivRtA sA vikSiptA nijajananI tena tadgavAkSanIcairdRSTA / tAmAlokya samanasi dadhyau-nUnamiyaM madviyogAdIdRzImavasthA gatAsti / aho ! kiM kRtaM mayA? dhigmAmIdRzaM kuputraM jananIklezakAriNamiti vimRzya tatkAlamevA'dha uttIrya mAtuzcaraNayorapatat / putradarzanAtsA'pi svasthA'bhavat / atha mAtA putramavadat- putra! tava sarveSTadaM cAritracintAmaNimadhigatasya strIsevanaM na ghaTate / viSayI jIvaH sadaivA'tra paratra cApakIrtiyutAM mahatI yAtanAM sahate, loke ca sarvatra garhito bhavati / ato durgatipradamenaM viSayasukhaM tyaja, saMyamaM ca paripAlaya / athaitannizamya putro'vak- he mAtaH ! ahamIdRkparISahAn soDhuM naiva zaknomi / kintu tavAnumatizcedasyAM zilAyAmanazanaM kuryA, mAtrA tadanumoditam / tadaivAtitaptazilopari nirshnmkrodrhnnkH| tato'cirAdeva zubhadhyAnena mRtvA devatvaM prapede | -317 Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI ato vacmi dhanya IdRzaH putro yo hi jananIklezamasahamAnaH svayamanazanamakarot / mAtApIdRzI dhanyA prazasyA yA hi narakAtputramuddhRtavatI / ato he lokA ! mAtRsnehaH kIdRza iti pazyata / yA akRtyAcaraNAnnArakI yAtanAmanubhaviSyantaM susnehinaM putraM nyAyamArge samAnIya sukhinamakarot // atha 6-pitRvAtsalya-viSayeje bAlabhAce sutane ramADe, vidyA bhaNAye sarasuM jimADe / te tAtano pratyupakAra ehI, je tehanI bhakti hiye yahe hI // 19 // yo hi zaizave bhRzaM ramayati, miSTAnnAdikaM nAnAvidhaM bhojanaM bhojayati / sa pitA zazvad bhaktikaraNena pratyupakaraNIyaH / pituH sevAratasya loke sarvatra sukIrtiH prasarati ||16|| ___ mAlinI-vRtteniSadha sagara-rAyA je harIbhadra candrA, tima dazaratha rAyA je prasannA munIndrA / manaka janaka je te putranA moha dhAsyA, svasuta-hita karIne tehanA kAja sAsyA aho! niSadhasya nRpendrasya, tathA sagaracakravartino, haribhadrasUriharizcandranRpayordazarathasya, prasannacandrarAjarSi-pramukhAdezca svasvaputropari mahAn sneha AsIt / evaM manakajanakasya zayyambhavasUrerdvijakulabhUSaNasyA'sImaH putrapremAsIt / ato'mI sarve puruSottamAH 318 Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI putramohavazaGgatAH putrANAM yadiSTaM tadeva cakruH ||20|| OM 11 - atha sagaracakravartinaH SaSTisahasratatputrANAJca kathA T iha hi sagaracakravartinaH SaSTisahasraputrA abhUvan / te'STApadatIrthasya rakSArthamabhitaH parikhAkAraM gataM kartuM prAvartanta / tadAlokya jvalanaprabhanAmA nAgadevastAnavAdIt - bhoH sAgarA ! yUyamatra mahAgartaM khanatha tenA'smadbhuvane rajAMsi patanti, ata etatkarmaNo viramadhvam / tadAnIM tatkathanAnte tatkRtyaM te tatyajuH / atha kiyatkAlAnantaraM punaste dadhyuH - yA'smAbhirmahatA parizrameNa parikhA khanitA sApyadhunA jalaM vinA vinaGkSyatIti sA jalairAzu paripUraNIyA / yathA ko'pyasya tIrtharAjasyA''zAtanAM na kuryAt ityavadhArya kRtaikamatikAste nijadaNDayogataH sArdhadvASaSTiyojanAni yAvattatra svakRtamahAgarte gaGgApravAhamAninyire / tena vai kiyanto nagarA dezAzca jalanimagnA abhUvan / atha gaGgAmbhasA bhRtAM tAvatIM parikhAmAlokya tena vAriNA buDitaprAyaM nijabhuvanaJcodvIkSya saJjAtakopaH sa nAgadevo nijamanasyavadat- aho ! mayA purA vAritA apyamI na nayavartanta / samIhitaJca sAdhitameva, ata etAn bhasmasAdvidhAya sukhI syAmiti nizcitya tatrAgatya tAnAlokya viSAgniyogAdekadaiva tAn sarvAn bhasmasAdakarota / atha bhasmIbhUteSu sakaleSu kumAreSu tatsArdhamAgatA dvAtriMzatsahasra 319 Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI nRpendrAH pradhAnAdayazca dadhyuH-adhunA kiGkarttavyam ? kumArarakSArthaM vayaM sarve rAjJA preSitAstAMzca nAgadevo bhasmIcakre / yadyetadrAjAnaM nivedayiSyAmastarhi kathayiSyati sa yanmRteSvasmatputreSu bhavanto jIvantaH kathamatrAgatAH ? ato'smAbhirnRpAntikaM na gantavyamiti nizcitya sasainyAste tato nirgatya grAmato bahireva kutrApi tasthuH / / ____ atrAntare cakriprabodhAya saudharmendro brAhmaNarUpaM kRtvA mRtaM bAlakaM skandhe nidhAya nagarAntazcatuSpathe tiSThan bhRzaM rudannativyalapathA daiva ! mamaika eva putra AsIt so'pi sarpadaSTo mamAra | kiGkaromi? kva gacchAmi? kathaM vA jIveyam ? itthaM vilapan sa lokarmaNitaH- bho dvija ! kadA kutra kathaM vA'hinA daSTo mRtazca te zizuH ? dvijo'vakbho bho lokA ! bhavantastadupAyaM jAnanti cettarhi vadantu anyadidAnI mudhA kiM pRcchanti ? lokA Ucurbho vipra! zokaM mA kArSIH, rAjasamAM vrj| tatra rAjIkayAH SaSTisahasramahAbhiSagvarAstiSThanti / te'vazyamenaM jIvayiSyanti / atha rAjadvAri sametya sa bhRzaM vilapan rudaMstasthau / atha nRpAhUtaH sa sabhAmAgatya sarva rAjAnaM samAkhyat / tadA cakravaryuvAcabho vaidyAH ! yUyaM kamapyupAyaM kuruta yathaiSa mRto bAlako drutaM jIveta, tacchrutvA sarve vaidyAzcintodadhau buDitAH / yadvayaM mRtaM kenopAyena jIvayAmaH / punaste ciraM vimRzya nRpAya jagaduH-bho rAjan ! yasya gRhe kadApi ko'pi na mRto bhavettadgRhacullikAbhasma yadyAgacchet tarhi mRto'sya viprasya zizuH punarjIvet / atha nRpAdezAbahavo lokAH pratigRhaM gatvA tAdRzaM bhasma 320 Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI mArgayAmAsuH paraM kutrApi tanna lebhire | tato rAjA svayameva mAtuH pArthamAgatya tadayAcata, paraM mAtA jagAda- he putra ! tava pitaiva mRto'sti, rAjJApi taduktaM sAdhu mene / punazcakravartI sabhAmAgatya tadIyazokApanodAya dvijamevamuvAca- he dvija ! saMsAracakre samAgato jIvaH sarvo'pi mriyata eva / yadetajjagadanityaM gIyate, bhAvI kenA'pi roDhuM na zakyate, ataH zokaM tyaja, asya cottarakriyAM vidhehi / tacchratvA dvijo jagAda-'paropadeze pANDityaM, sarveSAM sukaraM nRNAm' ityasyodAharaNaM mA bhUH yadudIritaM tattvayA'pi paripAlyameva / bhavatAmapi SaSTisahasraputrA nAgadevena bhasmasAtkRtAH / athaitadvajrapAtopamagiramAkarNayanneva nRpendro mUrchAmApanno vicetano bhUmau papAta / tadanu kRtanAnAvidhazItalopacAreNa labdhacetano bhRzaMzocana vilapaMzca cakravartI prakaTitasvarUpeNendreNa gatazoko vidadhe | tataH svarlokamAgAt / tataH sagaracakravartI nijapautrAya bhagIrathAya senA''dhipatyamadAditi putramohAdhikAro darzitaH / 12-atha zayyambhavasaritatputramanakayoH kathA___ yatheha purA zrIvIraprabhoH paTTe zrIsudharmasvAmI sthApitastatpaTTe zrIjambUsvAmI, tatpaTTAlaGkArI zrIprabhavasvAmyabhUt / sa hi prAnte nijapaTTAlaGkAriyogyaMkamapi yadA jinazAsane nA'pazyattadA labdhiprayogeNa zayyambhavanAmAnaM dvijavaraM yajJaM vidadhataM sUriyogyatamaM matvA tatpratibodhAya dvau munI tatpArthe prAhiNot / tau tatra gatvA jagadatuH"aho ! kaSTaM mahAkaSTaM tattvaM na jJAyate tvayA" tayoretadvaco nizamya zayyambhavo'pRcchat- bho munI ! yuvAbhyAM kimucyate ? tAvUcatuH 321 Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI AvAmanyanna kimapyavocAva / tato yajJastambhutpATya tadadhaH zrIjinendrabimbaM tau munI adarzayatAm / tatastena saMjAtapratibodhaH svapatnI garbhavatIM hitvA zayyambhavaH pravavrAja / niraticAraM cAritramavan zikSitasAdhvAcAravicAro'nukramAdAcAryapadamApa | itazca gRhe tatpatnI navame mAsi putraM prAsoSTa, tadIyaM nAma 'manaka' iti cakre / lokA UcuH-yadIdAnImasya pitA geha abhaviSyattarhi samyaga janmotsavamakariSyat / athA'nukrameNa varddhitaH saMskRtazca sa zizurmAturmukhAtpituH sthitiM nizamya mAtaramApRcchya yatra nagare tatpitA zayyambhavasUrirAsIttatrAgAt / tatra ca tasminnavasare sthaNDile gacchatastasya mAtroktasulakSaNena taM svapitaramupalakSya taccaraNe sa manakazizuH papAta / tadA sUriH zrutajJAnayogAttamupalakSya pRSTavAn- bhavAn ko'sti, kuta Agamyate ? manako'pi svavRttamAdyantaM tasmai niveditavAn / sUriNoktam- bho vatsa ! tvayA kasyA'pyanyasyA'gre eSa AvayoH saMbandho na vAcyaH, putro'vak- tathAstviti / atha tadaiva sthaNDilAnnivRttaH sUristamupAzraye samAnItavAn punastaM zIghrameva dIkSAM dadau / tatastatrA'pyAgamajJAnena tasyAsannakAlaM jJAtvA dadhyau-AyuzcAsyAtyalpIyaH / anena gatAyuSA kimapi paThituMna zakyate / atastaduddhArahetave prAtarArabhya sandhyAparyantaM dazabhiradhyayanairalaGkRtaM dazavaikAlikaM sUtraM nirmitavAn / tacca SaDbhirmAsaiH so'dhyagISTa saMpUrNaM, tataH kSINAyuH sa mamAra | zrAvakAzca tasyAgrisaMskAraM vidhAyopAzrayamaiyustatrAvasare 322 Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI zlokaM paThatastasya sUrenayanAbhyAmazrUNi nirjagmuH / tataH saGgho'pRcchatsvAmin ! caturdazapUrvadhAriNastavedRzo mohaH kutaH ? gururavak- bho bhavyAH ! sa me putra AsIttena hetunA tasminmamedRzo moha utpede | tadAkarNayantaH sAdhava UcuH- mahArAja ! yadevaM purA'smAbhirjAtaM cenna tena malamUtraSThIvanAdinyAsamakArayAma / gurava UcuH- bhoH sAdhavaH ! yadyasau sAdhUnAM vaiyAvRtyAdikaM na kuryAttarhi kathamasyeSTaM sidhyet / aho ! pazya pazya yadIdRzAM zrutakevalimahApuruSANAmapi sutasneha IdRzo'jAyata, tarhi chadmasthajIvAnAM tadudgamo bhavedatra kiJcitram ? ato mohaH zreyo'rthibhiH sarvathaiva tyAjyaH / tasmiMstyakte satyeva jIvAH sukhino jAyante / anyathA'sminsaMsAre'tibhramanti muhyantyeva / anena prabandhena pitAputrayorIdRzaH sneha iti jJAtavyam / atha 7-putravarNana-viSaye svAgatA-chandasimAya tAya pada paMkaja sevA, je kare tasa suputra kaheyA / jeha kIrti kula lAja vadhAre, sUrya jema jagi teja savAre // 21 // yatheha vinayavAn suputro nityaM mAtApitarau sevate, tathA kulavAn lajjAlurbhavati / tasya sarvatra sukIrtiH prakhyAtimeti, kulaM zobhayati sUrya iva tejastasyaidhate / / 21 / / IdRzaH suputraH ko'bhUditi jijJAsodayAdAha zAlinI-vRttegaMgAputre vizvamAM kIrti ropI, -323 Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI AjJA jeNe tAta kerI na lopI / te dhanyA je aMjanA putra jeyA, jeNe kIdhI jAnakInAtha sevA tararA purA gaGgAputro bhISmapitAmahaH piturAdeze sthitvA jagatyacalaM yazastambha samAropitavAn / evamaJjanAputro hanumAn sItApateH sevArato laGkAM bhasmasAdakarot / zrIrAmacadrasya dautyamabhajata prAnte ca hanumAna kumAro mokSaM gatavAn / IdRzaH suvinItaH suputraH prAktanapuNyaireva prAptuM zakyate / IdRzaH suputra eva saH satpuruSairdhanyavAdArho jAyate / aJjanAyA hanUmatastatpituzca savistaraM kathAnakamatraiva dharmavarge sajjanatoparyekaviMzatitame'JjanAprabandhe likhitamasti, tata eva draSTavyam ||22|| 13-atha suputropari gAGgeyakumArasya kathAnakampurA kileha bhArate zAntanunAmA rAjA gaGgAnAmnI tasya patnI cA''sIt tayorgAGgeyanAmA putro jajJe / athaikadA nRpo vane krIDituM gacchan pathi gaGgAnadItIre samupAvizat / tAvattatra nadyAM potaM vAhayantImatirUpavatIM tAruNyazAlinI dhIvarasutAmapazyattasyAJca mahIpateH zAntanormahAn rAga udiyAya / tadrUpamohitaH sa ekapadamapi gantuM na zazAka | tathApi kathamapi svAlayamAgatya mantriNamAhUya tavRttamavadat- bhoH pradhAna ! tvaM tatra yAhi / taM dhIvaraM tathA kathaya yathA sa nijaputrI satyavatI ratnavatI me dadyAttAM vinA kimapi me na rocte| 324 Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI anyathA mama jIvite'pi saMzayamavehi / atha tadaiva mantrI tadantikamAgatya dhIvaraM kanyAmayAcata / sarva nizamya sa matsyajIvI babhASe- he pradhAna ! tavoktaM satyamasti / imAM kanyAmapi ditsAmi parantu tava svAmino rAjJo gAGgeyanAmaikaH putro vidyate, sa eva rAjyaM grahISyati / madIyadauhitro rAjyaM na prApsyati, mama putryapi yAvajjIvaM sapatnIduHkhena nijatanayasya rAjyAnadhikAritvena ca duHkhamevAnubhaviSyati / ato rAjA madIyadauhitrAya rAjyamidaM pradAtumidAnImaGgIkuryAttarhi sukhena tasmai putrImimAmahaM dadyAm / anyathA neti tadvacaH zrutvA tata Agatya nRpAya sarva vyjijnypt| tatastadatiduSkaraM matvA zAntanuH kiGkartavyatAmUDho nitarAmaudAsyamabhajat / atha sabhAyAmAsInamudAsInaM pitaraM dRSTvA gAGgeyo'pRcchathe pitaH ! adya tvaM vicchAyavadanaH kathaM lakSyase ? tava kimabhUttanme kRpayA brUhi, yadahaM tatpratikriyAM kuryAm / atha rAjJA tatsvarUpe yathAvatkathite gAGgeyo'vadat-etadatIva sukaraM veni / ahaM sarvasamakSaM kathayAmi, tatputrAya rAjyapradAnamaGgIkuru punastAM pariNIya sukhI bhava / itthaM bhASite'pi nRpeNa na vizvastamitIGgitajJo gAGgeyastatkAlameva sakalalokasamakSaM piturvizvAsotpAdanAya svapuMlligamacchetsIt / tadatyAzcaryaM vIkSamANAH sakalAH janA vismayAviSTA babhUvuH / tataH sa dhIvaro nRpAya sutAmadadata tasyAM zAntanoH putrAvabhUtAM tayordhyAyAn putro rAjyamalabhata / punaH kanIyAn yauvarAjyamagAttena gAGgeyasya jagati mahatI sukIrtiH paprathe / IdRzo vazaMvadaH suputraH pUrNabhAgyabhAjAmeva jaayte| kiJcetthaM piturmanovAJchitaparipUrNakaraNAdeva 325 Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI lokaiH satputratayA kiirtyte| troTaka-vRtteima kAma vilAsa ulAsata e, rasarIti ruce anubhAvata e / jima candana aMga vilepata e, hiya hoya sadA sukha saMpata e rarA itthaM yeSAJcetasi madanavilAsollAsaH prAdurbhavati / yathAvattadAsvAdayatAM sarasAnAM puMsAM zrIkhaNDapakadravAnulepanamivAGgeSu sadaiva niHsImasukhAnubhUtirutpadyate ||23|| iti sarvahitecchukena paNDita-zrIkesaravimalagaNinA bhASAkavitAmayaviracitAyAM tataH zrIsaudharmabRhattapAgacchIya-sAhityavizArada-vidyAbhUSaNazrImadvijayabhUpendra-sUrIdhareNa saralasarasasaMskRtasaMkalitAyAM sUktamuktAvalyAM tRtIyaH kAmavargaH samAptaH // 326 Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI atha caturtho mokSavargaH prArabhyate iha saMsAre prANinAM mokSAdhigame ye hetavaH santi tAn darzayatiupajAti-chandasi grAhyaH kiyantaH kila mokSavarga, karmakSamAsaMyamabhAvanAdyAH / vivekanirvedanijaprabodhA, ityevamete pravaraprasaGgAH // 1 // tatra mokSaH 1 karma 2, kSamA 3 saMyamaH 4, anityAdyA dvAdazabhAvanAH 5, rAgadveSau 6, santoSa: 7, sadasadvivekaH 8, nirvedavairAgyaM 6, cA''tmabodhaH 10, ete daza sadviSayA mokSahetubhUtA asminmokSavarge krameNa varNyante || 1|| atha 1 - mokSa - viSaye mAlinI chaMdasi iha bhava sukha hete ke pravarte bhalerA, parabhaya sukha hete je pravarte anerA / avara aratha chaMDI mukti paMthA arAdhe, parama puruSa soI jeha mokSArtha sAdhe nu iha jagati laukikaM sukhajAtaM prAyazaH sarva eva samIhante, kiyantaH santo jIvAH pAramArthikasyA'pi sukhasya kAmayitAraH santi, parantu ye prANino laukikalaukikottaraM sukhadvayamapi tyaktvA mokSameva vAJchanti, tadarthameva yatante, ta eva dhanyatamAH kathyante, jambUsvAmizAlibhadrAdivat ||2|| tajiya bharata bhUmI jeNa SaTkhaNDa pAmI, 327 Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI ziva patha jiNa sAdhyo solame zAMtisvAmI / gajamuni suprasiddhA jema pratyeka buddhA, avara aratha chaMDI dhanya te mokSa-luddhA // 3 // tadeva dRSTAntena draDhayannAha-ihaiva bharatakSetramadhye purA kila SaTkhaNDAtmikAmimAM vasudhAM vihAya SoDazastIrthaGkaraH zrIzAntinAthastathA'nye tIrthakarA, bharatAdicakravartino, mokSamArgamasAdhayannevaM gajasukumAlapramukhA, jagati suprasiddhAH karakaNDunamyAdayaH pratyekabuddhA, bhavyAH prANinaH sarvamidaM putramitrakalatradhanAdikaM tyaktvA mokSAyaivA'yatanta ||3|| atha 2-karma-viSayekarama nRpati kope duHkha Ape ghaNerA, naraya tiriya kerA janma janme anerA / zubha pariNati hove jIvane karma te ye, sura narapati kerI saMpadA soi deve asmin loke yasmai jIvAya karmarUpo'sau rAjA prakupyati tasmai prANine nArakI tiryagyonyubhRtAM yAtanAM nAnAvidhAM pRthak pRthageva prayacchati / yadA punaH zubhapariNAmikarmodeti tadA tasmai jIvAya daivIM mAnuSIM cendranarendrazriyaM pradatte / ato jIvasya sukhaduHkhAdibhoktRtve karmaNa eva prAdhAnyamasti ||4|| karama zazi kalaMkI karma bhikSu pinAkI, kama bali narendrA prArthanA viSNu rA~kI / karama yaza vidhAtA indrasUryAdi hoI, 328 Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI sabala karama soI karma jeyo na koI // 5 // karmayogAdeva zazI kalar3akI kIrtyate, karmaprAbalyAdeva pinAkI- zambhurbhikSurgIyate, karmayogAdeva raGkIbhUya viSNunA vAmanIbhUtena balinRpaH prArthitaH-yAcitaH, tadyogAdeva kadAcidraGkatAM, kadAcicchrImattvaM, evaM kiyanto balinaH kecana nirbalAH, eke narendrAH, apare raGkAH, anye mUrkhAH punarapare vidvAMsaH, sarvametatkarmayogAdeva sukhaduHkhAdi bahuvidhaM phalaM jIvo'nubhavan saMsAraragamaNDape naTavannRtyati / ataH prAyeNa karmaNaH SaDdarzane'pi sarvato mukhyatvaM siddhyati / " atha 3 - kSamAguNa - viSaye durita bhara nivAre je kSamA karma vAre, sakala sukha sudhAre puNyalakSmI vadhAre / zruta sakala ArAdhe je kSamA mokSa sAdhe, jiNa nija guNa vAdhe te kSamA kAM na sAdhe ? cch aho ! yA kSamA kRtaduritajAlaM vilopayati, kiJcAgretanakarmasantatiM nirodhayati, sakalasukhasampacchriyamanubhAvayati, zuklapakSe zazinaH kalAmiva guNazriyaM varddhayati, tathA jIvAn zrutajJAnArAdhane pravartayati, bhavyAnmokSapathe samAropayati, punarasau nijaguNAn jJAnadarzanacAritrarUpAn bhAsayati, tAmenAM kSAnti lokAH vizeSataH saharSaM kathaM na dharanti ? avazyameva tAM sarvArthasAdhanIM kSamAM dhRtvA sukhino jAyantAM sarve bhavyajanAH ||6|| atha kSamAguNamAdriyamANajanatopari yathAsugati lahi kSamAye khaMdhasUrIsa sIsA, 329 Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI mugati dRDhapahArI kUragaNDU munIsA / gajamunisa khamAe muktipaMthA ArAdhe, tima sugati khamAe sAdhu metArya sAdhe // 7 // purA kasyacitkhandhakasUreH ziSyANAM paJcazatI kSamayaiva mokSamAptavatI / svayantu kSamAguNaM tyajan duHkhasantatimagAt / punardRDhaprahArI kUragaDunAmA munizca kSAntyaiva kaivalyajJAnamApya muktAvabhUtAm / evaM gajasukumAlametAryamunivarau kSamAguNaprayogAdantakRtkaivalyavantau zivasukhAsvAdakAvabhavatAM, etadgajasukumAlamuneH kathA dharmavarge trayoviMzatitame prabandhe darzitA'sti zeSAzca tAH kathA atraiva kramazaH darzyante 1-kSamayA muktimadhigatAnAM paJcazataziSyANAmakSamayA duHkhapAramparyamAptasya skandhaka sUreca kathApurA kAntipuranAmanagare jitazatroH kSoNipAlasya khandhakAbhidhaH kumAraH purandarayazAbhidhAnA kanyaikA cAsIt / rAjJA sA putrI daNDakena tadanurUpeNa rAjJA pariNAyitA / athaikadA daNDakanRpeNa kasmaicitkAryAya preSito mahAnAstikaH pAlakanAmA mantrI jitazatrunRpasya sabhAmAgatya rAjAnaM prANamat / tatrAvasare prasaGgavazAtprastutAyAM dharmacarcAyAM khandhakarAjakumAreNa sa pAlako vijigye, tena pAlako manasi nitAntamakhidyata, paraM tadAnIM kimapi pratikartuM nA'zaknot / atha rAjakArya saMpAdya sa pAlakaH svanRpAntikamAyayau / 330 Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI __tataH katipayasamayAnantaraM tatrodyAne viMzatitamatIrthakaro munisuvratasvAmI samavasasAra | tadaivAgatya vanapAlo rAjJe gurvAgamanavardhApanaM dadau / tasmai tuSTo rAjA ghanaM dhanamadAttataH sacaturaGgasainyo parivAraparivRto nRpAlaH khandhakakumAreNa saha mahAmahena guruvandanArtha tatrAgAt / yathAvattamabhivandya tadAjJaptaH svocitasthAne nyaSIdat / bhagavanmukhAravindato dharmadezanAM zrutvA khandhakakumAraH pratyabudhyata / punastataAlayamAgatya mAtApitrorAjJayA kumAraH paJcazatarAjakumAreNa saha prvvraaj| _____ atha gurvantike nivasanniraticAraM cAritraM pAlayan khandhakamunidaNDakAdidezeSu vihartuM gurumayAcata / guruNoktam- mune! tatra mA gAH yataste prabalaripustatra vartate, sa prANAntikaM kaSTaM te dAsyati / sa punargurumapRcchat-he bhagavan ! ahamArAdhako virAdhako vA'smi? gururavadat- bho mune ! tvAM vinA sakalA munaya ArAdhakAH santi / tathApi balavadbhavitavya-preritaH khandhakaH sAdhuH paJcazatamunigaNAnugataH pratasthe sa sAdhuH saparivAraH kramazastannagaramAgatavAn / tacchratvA prAgeva tatrodyAne pAlako mantrI pracchannatayA bahusthaleSu nAnAvidhazastrAstrajAlaM nyAsitavAn / so'pi munistatraivodyAne samAyAtastadAgamanaM zrutvA vandituM sapauraH sakuTumbo rAjA tatrAgatya bhaktyA tAnsarvAnsAdhUna vidhivadabhivandya dharmadezanAmAkarNya svsthaanmaayyau| atha sa duSTAtmA pAlako rAjAnamevamavadat- he svAmin ! etAn sAdhUna mA'vehi, yadamI tatrodyAne bhUmitale nAnAvidhAni zastrA 331 Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI srANyasaGkhyAni gopayAmAsuH / ato'numIyate lakSyate ca yadasau khandhakaste zyAlo muniveSo'trAgataH saGgrAme tvAM vijitya tAvakaM rAjyaM grahISyati / atra saMzayazcettatra gatvA saGgrAmopayogIni zastrA'strANi bhUmau guptarUpeNa saMsthApitAni pshy| tato rAjA'vak- bhoH pradhAna ! yathA tvaM bhASase, tathA tatra gatvA mAM darzaya, tato'haM tavoktaM sarvaM satyaM vediSyAmi / tenoktamtarhi vilamba mA kuru, drutaMvraja / tato rAjAnaM tatra nItvA tAnmunInanyatra kRtvA svanihitazastrA'strANisamadarzayat / tadAlokanato bhItimApanno rAjA tamevamavAdIt-etadviSaye yathecchasi, tathA kuru mAM mA pRcch| tato muditaH sa duSTastadaiva tatrAgatya pIlanayantramAnAyya sarvAn sAdhUMstatrAkAryakramaza ekaikaM tatra yantre navanavatyadhikacatuHzatamunInapinaT / sarve'mI munayazcaturvidhamAhAraM pratyAkhyAya samAdhinA zAnti vahanto'ntakRtkevalino bhavanto mokSamIyuH / yadA sa pApIyAn jIva ekamevA'vaziSTaM laghusAdhuM pIlitamaicchattadA khandhako muniH kSAntimatyajatkathitaJca-re pApiSTha ! prathamaM mAmeva yantre'tra niSpIlaya, pazcAtsvecchAnukUlaM vidhAtavyam / tenoktam- nahi nahi prathamamenameva kSullakaM niSpIlya pazcAttvAM pIlayiSyAmi / tadA taM kSullakamuni pIlyamAnamAlokya sarvathA kSamA tyajan skandhakasUrirgurUditaM vacaH svabhavitavyaJca satyatAM nayannahaM mRtvA daNDakadezadAhI syAmiti nidAnamakarot / pIlanasamaye laghurapi sAdhuH kSamayA'ntakRtkevalIbhUto'kSayyaM zivasukhamAptavAn / kRtanidAnaH khandhakAcAryo'pi kSamAtyAgataH pAlakena yantre pIlito durdhyAnena mRtvA'gnikumAro'bhavat / 332 Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI atrAntare palabhrAntyA zoNitA''rdrarajoharaNamAdAya gRdhra udaDIyata / taccAkasmAtpurandarayazArAzyA agre'patat / tadAlokya sA rAjAnamapRcchat he nAthaH ! IdRzo maraNAntopasargaH sAdhUnAM kena pApinA kRtaH paraM rAjA kimapi novAca / tataH paurajanamukhAtpAlakena pApIyasA paJcazatamunimaNDalasahitaH khandhakAcAryo yantre piSTa iti jJAtvA bhRzaM zocantI sA rAjJI daNDakanRpamavocat-bhoH pApiSTha ! yena tvayA paJcazatamunighAtaH kAritastena saMjAtamahApApasya tava mukhAvalokanamapi na yujyate / tataH saMsAramasAraM jAnAnA purandarayazAmahiSI cAritramAdAya zrutamadhItya tato vijhe| atha kRtanidAnaskandhakAcAryajIvo'grikumAro bhUtvA'vadhinA samudbhUtamatsarastadaiva daNDakanRpatidezaM samastaM bhasmasAccakre | yadadyApi daNDakAraNyamityucyate lokaH / etacca vanaM sammetazikharasya mArge tiSThati / aho ! skandhakAcAryasya paJcazatI ziSyamaNDalI kSamayA mokSamApa, svayantu teSAM gururbhUtvA'pi kSamAtyAgAnmahatIM duHkhasantatimasahata / ataH sarvairapi zreyo'rthibhiH kSamAguNaH sAdaraM dhArya eva / 2-atha kSAntyA mokSamadhigatasya __ dRDhaprahAriNaH kathApurA kasyacid brAhmaNasya putraH saptavyasanasamAsakto dRDhaprahArinAmA mAtApitRbhyAM gRhAnniSkAsito'bhavat / tatazcauragrAmamAgatastatra cAputrazcauranAyakastaM yogyaM matvA putratvena svAntike -333 Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI sthApayAmAsa / atha katipaya-samayAnantaraM pitaryuparate sa eva sakalataskarA''dhipatyaM lebhe / sa kaThorahRdayaH krUrakarmakArI ca janmata evAsIta, ato'nantajIvAnapyavadhIt / athaikadA saparivAraH sa kuzasthalapuraM luNTitumagAt / tatpuraM luNTayitvA kasyacid brAhmaNasya gRhaM prAvizattatra ca mahatA manorathena kSIrapAkaM paktvA cullyupari nidhAya tatpatnI brAhmaNI putraM lAlayantI kiJcidUramupaviSTA''sIt / tatrAvasare sA tadbhANDaM spaSTuM yAntaM dRDhaprahAriNamavAdIt- are ! kastvaM ? madIyaM pAkabhANDaM mA spRza, yadi sprakSyasi tarhi mamopayuktaM na syAttadAkarNya kupitaH sa tacchiro'sinA ciccheda / tadvIkSya snAnaM vidadhad brAhmaNo'stramAdAya taM hantumanupadameva dadhAva, dRDhaprahArI tasyA'pi ziro'cchatsIt / punastato'pasaranmArge garbhavatImekAM gAmapi jihiNs| tatrAvasare gorudarato bahirbhUtamatidInaM vatsamAlokya tasya hRdaye dayA prAdurbhUtA tena sa bhRzaM pazcAttApamakarottathAhi-dhiG mAM yadahaM brAhmaNo bhUtvA'pIdRzaM ghorakarma kRtavAn / hA! hA!! mama narake kIdRzI yAtanA soDhavyA bhaviSyatIti ? AsAJcatasRNAM brahma-strIgo-bAlahatyAnAM kiM phalaM bhokSye? athavA'sahyavedanamavazyamevaitatphalaM bhoktA'smi, etAni mahApAtakAni kadApi mAM na hAsyanti / itthaM kRtAnutApaH satadaiva kRtapaJcamuSTiluJcanaH prathamapuradvArametya kAyotsargadhyAne tasthau / tadAnIM tatra taM tathAvasthaM pazyantaH sarve lokAH sa eva luNTAkaH krUrakarmedAnI pAkhaNDIjAta ityuccarantastadupari kecana narAstu loSTeSTikopalAdikAni kSipanti / anye ca mahApApI 334 Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI yAniti matvA kRpANAdizastrAstrastaM ghAtayanti, tathApi sa dhyAnaM na tyajati / itthamupasargAn sahamAnaH sa sArddhamAsaM tatraivA'tiSThattataH svata eva lokAstadupasargakaraNAdviremuH / / atha sa dRDhaprahArI tato'pyanyasminpuradvAre sametya dhyAnArUDhastasthau / tatrA'pi sArddhamAsaM lokakRtaparISahAnasahata, dhyAnAnna cacAla | punarasau kramazaH tRtIyadvAre ca caturthadvAri ca samAgatya dhyAnalIno'bhavattatrA'pi sArddhamAsaM lokaistathaivopadrutaH, paramitthaM SaNmAsI kSamAguNamAzritya bahuvidhaparISahaM sehe / tato'sya SaSThe mAsi kevljnyaanmutpede| aho!! kIdRzaH kSAntiguNo yadasau dRDhaprahArI jagadadvitIyakrUrakarmA mahApApiSTho bhUtvA'pi kevalaM kSamAguNayogato'STavidhakarmakSayaM vidhAya kevalajJAnamAsAdya durApAM mokSazriyamabhajat / anye'pi ye kecana kSamAguNaM dhariSyanti, te'pItthameva mokSasukhaM zAzvatamavazyamevA'nubhaviSyati, ato he bhavyA ! yUyamavazyameva kSamAguNaM dharata / yataHyasya zAntimayaM zastraM, krodhAgnerupazAmakam / nityameva jayastasya, zatrUNAmudayaH kutaH ? // 1 // zrUyate zrImahAvIraH, kSAntyai mleccheSu jagmivAn / ayatnenAgatAM zAntiM, voDhuM kimiti necaraH ? // 2 // 3-atha kSamAguNena mokSamitasya kUragaDumaneH kathAyathA-purA kazcitkUragaDunAmA sAdhurnirantaramudarapUramAhAramodanamabhuGkta / kadApi tattyAgaM na karoti sma, tamanye munayaH 335 Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI kathayanti- bhoH ! tapaso mahAphalamastIti sarve saharSa tapasyanti / tvantu kadApi na karoSi paraMsazaktyabhAvavazAttapasyAmakurvANo'pyanyeSAM tapasvinAmanumodanAttatphalamadhikamApa / athaikadA saMvatsarItaH prAgdina eva sarve sAdhavaH vyahInamupavAsaM prArebhire / tatrAvasara zAsanadevI zrAvikArUpeNa tatrAgatya prathama kUragaDumunimavandata / tadAlokya sAdhava UcuH- he zrAvike ! tava viveko nAsti / yattvayA tapasvina etAnsAdhUna vihAya prathamamudarambhariH kuurgddusaadhurbhivaadyte| tayoktam- bho munayaH ! tapasyatAM bhavatAmIdRzo matsaro na yujyate, yato'sya prabhAte samujjvalaM kevalajJAnamutpatsyate / tasminnavasare kilaitad-vandanAya samAgateSu surAsurakinnaravidyAdharAdiSu mamaitadvandanA'vasaro na miliSyati / ato'hamadyaiva mahAntamenaM vanditumAgatA'smi / tannizamya matsarI kazcin munirabhASata-satyamasyaiva kevalajJAnamutpatsyate ? tayoktam- tarhi kasyApyanyasya tadudeSyati ? iti nigadya tamabhivandya sA zAsanadevI svasthAnamAgAt / tataH sAte prabhAte saMvatsarIdivase satyavasare sa kUragaDumuniH zrAvakAgAramAgatya nijodarapUramodanaM pratilabhyopAzrayamAyayau, tatra ca sarvAnmunInnyamantrayat / asminnavasare sa matsarI munistatrA''gatya tasminnodane SThIvanamakarot / paramanena kUragaDusAdhunA vyacintiadya mayA ghRtaMna labdhamato'nena muninA madIyAhAre ghRtameva SThIvitamitthaM subhAvanAM bhAvayatastasya kevalajJAnamudapadyata / tasminnavasare taM vanditumindrAdayo devA Ajagamustaizca 336 Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI mahAmahazcakre / ityadbhutavRttamAlokya sa matsarI munirdadhyau-gate'hani yA'tra zrAvikA samAgatA sA mAnuSI na kintu devyAsIt / tadanu sarve munayastaM kUragaDumuni vavandire, svAparAdhamapi kSAmitaM pazcAttApaM ca vitenuH| tena sarveSAmapi sAdhUnAM kevalajJAnamudapadyata / bho lokA ! iyaM kathA yuSmAnidamupadizati, yallokaH sadaiva kSamA dhAryA kadApi dveSabhAvo na vidhAtavyaH / kiJca-yadi svasya vratopavAsAditapasyAmAcarituM zaktirna bhavettarhi tadanuSThAtRNAmanumodanAdibhAvanA'pi vidheyA, tathA tapasvinAM sAdhUnAM ca vacanaM zirasA sadaivadhAryam / teSAmavaguNA nadraSTavyAstathAsati kUragaDumuniriva bhavanto'pi zivasukhamadhigamiSyanti / kSamAguNAdadhikaH zreyaskaraH ko'pyanyo guNo naivaa'sti| 4- atha kSamayA karmamuktasya metAryamuneH kathAnakamyathA-bhavAntare dvau gopabAlakau gAzcArayantau kutracittarostale samupaviSTAvAstAm / tatrAvasare tena mArgeNa gacchatastRSAturasya kasyacinmunestau gopau payaH pAyayitvA tRSAmazIzamatAm / so'pi munistayordharmadezanAmadAttena prabudvau tau dIkSAM lalatuH / cAritraM pAlayatostayormadhye caikasya sAdhvAcAre ghRNA jAtA, yatsnAnahastapAdamukhaprakSAlanamakurvanta eva munayo bhuata iti naiSa sadAcAraH / evaM manasyeva saMkalpo jAtaH, paraM kriyAntu sAdhUnAmevA'karot / athaikadA tau mitha evaM nizcayaM cakrAte yadAvayordevagatimApannayoryaH pUrvaM tatazcyutvA'tra 337 Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI loke yatra kutra jAyeta, sa devalokasthenA'vazyameva pratibodhanIyaH / . athAyuHkSaye kAlaM kRtvA tau devaloke divyasukhaM bhoktuM lagau / tatrA'pi divyaM sukhaM bhuktvA tatazcyutvA yaH sAdhujIvaH sAdhucAritre ghRNAmakarota, sa sAdhujIvo rAjagRhanagare kasyacana meharanAmnacANDAlasya gRhe tadbhAryAmetIkukSau putratvena samudapadyata / tadgRhasamIpavartinI kAcidekA vyavahAristrI mRtavatsA''sIt / tasyAzcANDAlabhAryayA saha bhaginIvanmithaH sakhyamAsItte dve samakAlikameva garbha dhRtavatyau / te ubhe apyekadA mitho garbhaviSaye samAlepatustadAnIM tAM cANDAlabhAryAha-he bhagini! tvaM mA niHvasihi / prAktanakarmadoSatastava santatirmiyate, alamatra zokasantApakaraNena / mama tu bahavaH putrAH putryazca vilasanti / sAmpratameSa garbho mAM klezayatyevAto'haM satyaM vacmi, yadyAvAmekadine putraM prasoSyAvahe tarhi matprasUtaM cirajIvinaM putraM te dAsyAmi, tvatprasUtaM mRtaM zizumahaM grahISyAmi / AvAmevaitatsvarUpaM jJAsyAvo'nyaH ko'pi na bodhiSyati / kevalaM tannAmamAtraM mayA dhRtaM tvayA vyAhArya, tadanu te vyavahAristrIcANDAlyAvekasminneva dine sutaM sussuvaate| atha cANDAlastrI yuktyA pracchannatayA nijaputraM tasyA adAttadIyakaM mRtaM sutaM svayaM jagrAha / atha putrajananamAkarNya vyavahArI mahotsavamakaronmetArya iti nAma cakre, paJcame varSe ca lekhazAlAyAM pressiit| yadA sa sakalakalAkRzalo'bhUttadA dvAdazavArSikaM taM putramaSTAbhiH svajAtIyAbhiH surUpAbhiH sukanyAbhiH pariNAyayituM sthirIcakre | pravartitazca tadarthamutsavaH striyazca dvisandhyaM dhavalamaGgalagItaM gAtuM lagAH / 338 Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvala atrAvasare purAkRtasaGketo devastatrAgatya dadhyau - yadyasau etAH kanyAH pariNeSyati tarhi bhavAbdherna tariSyati / ataH prAgevAsau mayA pratibodhanIya iti nizcitya prakaTIbhUya taM bahudhA pratyabodhata, parantu tasmai kimapi na ruruce / tataH sa devo metIzarIre prAvizat / itazca metI cANDAlI rodituM lagnA / atha rudatI metI cANDAlI vyavahArigRhamAgatya metAryaputraM nijagRhamAnItavatI, bhartAraM cA'vadat- he svAmin ! eSa me putro'sti, asya vivAhaM vyavahArI kathaM cikIrSati ? etatsvarUpaM sarvatra paprathe / tatastAsAmaSTAnAM kumArINAM pitarazcApi cintAmApuH / punaH prakaTIbhUya sa devo metAryaM rahasi jagAda - bho metArya ! jAtaM te pariNayanaM, kimabhUt ? metAryastamAha - bho deva ! tvayaitadayuktaM kRtaM, tathAkaraNena mamA'pakIrtiH prasarati sarvatra / deva Aha- maduktaM kathaM nA kRthAH ? metAryo'vak- bhoH ! tavAdezamavazyaM kariSyAmi, paramidAnIM zreNikarAjasya putryA saha yathA me vivAho jAyeta tathA kuruSva, tato'haM cAritraM grahISyAmi / tacchrutvA sa devastasmAye - kamajamadAjjagAda ca - bho metArya ! enaM gRhANa, eSa ratnAni hatsyati, taiH sthAlaM bhRtvA rAjJa upAyanaM vidhAtavyam, kanyA'pi ca yAcanIyA, itthaM te samIhitaM setsyati / athaivaM nigadya deve nijasthAnaM gate metAryo'jamAdAya nijasadanametya tatsarvaM pitaramavadat / atha dvitIyadivase tenAjena ratnAni haditAni tai ratnairbhRtaM sthAlamAdAya metAryapitA nRpasadasi samAgatya samupaDhaukya kRtapraNAmo'tiSThat / nRpeNa pRSTam - tvaM ko'si ? kuta -339 Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI AgataH ? kiJca samIhase ? tadvada ? atha so'vadat-ahaM jAtyA cANDAlo'smi, atraiva nagare nivasAmi / mamaikaH sarvakalAkuzalo'tipriyataraH putro'sti tasmai tvaM svasutAM vivAhavidhinA dehi / ito'nyatkimapi dhanAdikaM na kAmaye / tadAkarNya mukhyaM mantriNaM putramabhayakumAramapazyadrAjA / nRpAzayamavagatya mantrI cANDAlamabhASiSTa- bho cANDAla ! tvayA kutaH prAptAni ratnAnyetAni ? tatsatyaM vada | cANDAlo'vakamama gRhe sadaivAjo ratnAnyeva purISayati / abhayakumAro jagAda- he pRthvIpate ! iyaM daivI mAyA pratIyate mAnuSI naivaM saMbhavati / bhavatu, mayA'pi tad draSTavyamiti vimRzya kumAra Aha- bhozcANDala ! ekavAraM tamajamatrAnaya / iti mantriNa AdezaM lAtvA tamajaM tatrA''nIya babandha / paramatra tu durgandhimayaM purISaM kRtavAn, tadvilokya mantriNoktam- svAmin ! devamAyeyam, no cedIdRgjano bhavantaM kathaM kanyAM yAceta ! paramathApyasmai kanyAdAnaM zreyaskaraM na rocate / ityavadhArya tamAkhyat-bhozcANDAla ! zRNu, tava putrAya rAjA tadaiva kanyAM dAsyati yAdyatanyAmeva rAtrau vaibhAragirau mUlataH zikharaparyantaM sopAnAvalI tathA kuru, yathA''bAlavRddhAnAM gatisaukarya bhavet / tathA rAjagRhanagare yo'bhitaH prAkAro'sti, taM suvarNamayaM vidhehi / tRtIyaM kSIrasAgarasya payo'tra samAnaya | caturthaM gaGgAsarasvatyorjalamatrAnIya tava putraM snApaya / etatkAryacatuSTayaM yadi kariSyasi tarhi bhavatputrAya nRpo'sau kanyAM dAsyati / tadAkarNya cANDAlo gRhamAgatya tatsarvaM putramavAdIttasyAmeva rAtrau sa devastaduditakAryacatuSTayamakarota, gaGgAsarasvatyo 340 Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI rjalena metAyaM ca snapayAmAsa / dvitIye divase mahatA mahena sa metAryo rAjaputrIM tA aSTau vyavahAriputrIzca vivAhitavAn / tasminnavasare sa devastatrAgatyA'tiSThadavadacca- kiM bho ! vivAho jAtaH ? ataHparaM kiM vidhitsasi ? tadavasare metAryo'vadat- bho deva ! tvaM namaskaromi sAJjaliH prArthaye ca yadahamadhunA navapariNIto'smi / tAbhiH sahedAnIM kiyantamapi kAlaM sukhAni bhoktumanukampaya / devo nyagadat- bho mitra ! dvAdazavarSANi sukhaM bhukSva, tadante tu grAhmaiva dIkSeti nigadya devaH svasthAnamagamat / __athA'vadhyante sa devaH punarAgAttadApi navabhiH kanyAbhiH prArthito devastasya punarvAdazavarSANi yAvatsamayaM dattavAn / tasyA'pyavasAne sa devastatrAgatya metAryamavocata- bho metArya ! adya mA vilambaM kuru, etAstyaja, cAritraM ca pAlaya | tadAkarNya navapatnIH paripRcchya zrImahAvIraprabhoH pArthametya dIkSAmagrahIt / atha sa eva metAryamunirjinakalpIyamAsakSapaNaM vidadhadekadA pAraNAkRte tatra rAjagRhanagare kasyacana svarNakArasya dvAri samAyAtaH / tatrAvasare sa suvarNakAraH svarNamayAnaSTottarazatayavAn kRtvA tatraiva saMsthApya svayaM gRhAntarAgAt / sa munistatraivA'tiSThattAvadekaH krauJcapakSI tatrA''gatya tAn sakalAnapi yavAn jagrAsa | punaruDDIya kukSibhUribhArato dUraM gantumazaktastatsamIpadeza eva vRkSopari tasthau / tatrastho metAryamuniH sarvametadapazyat / atha gRhAdAgatya tatra sthApitAn yavAnapazyan sa munimAkhyatbhoH sAdho! mayA'tra yavAH sthApitAste na dRzyante kena gRhItAH ? atra 341 Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI tu tvamevAsIH, ko'pyanyo nAgato'tastvayaiva gRhItA nAnyena, pratyarpaya / ete zreNikasya rAjJaH santi, kasyA'pyanyasya netthaM mArgito metAryamunirdadhyau- aho ! yadi vakSyAmi tarhi taM pakSiNamasau nUnaM haniSyati, ato mayA kimapi na vAcyam / yadbhAvi tadbhaviSyatItyavadhArya kSAntyA maunamAlambya sa tatraiva tasthau / __ atha bahudhA pRSTo mArgio muniryadA kimapi nottatAra na vA tAnArpayattadA punarbhaNitastena- bhoH pAkhaNDin ! dharmadhUrtarAD ! ahaM zAntyA muhustvAM kathayAmi, tvaM maunamAzritya kathaM tiSThasi, satvaraM dehi no ceddhaniSyAmi / paraM sa kSAntaziromaNirdadhyau-yatsatyaM vadAni tarhi jIvo hiMsito bhavati / ato mayA parajIvajIvAtave nazvarametaccharIramapi deyamevetthaM vicintya tUSNIM sthitasya metAryamuneH ziraH prakupitaH pazyatohara ArdracarmaNA dRDhaM baddhvA'sahyA''tape ciraM samatiSThipat / kiJcidviramya samAkRSTe carmaNi tadvedanAto metAryamunenayane yugapadeva nipetatuH / tadApi samatAM bhAvayan kSAntyA tadvedanAM sahamAno metAryamunirantakRtkevalIbhUtvA mokSamadhijagAma | ___ tadaiva ko'pyekaH kASThabhAravAhI tavRkSamUlamavaSTammya kASThabhAraM dadhAra | tadAghAtabhItyA sa krauJcapakSI purA nigIrNAn yavAn sarvAnavamat, tadAlokyAtibhItaH sa dadhyau-aho ! mama kIdRzaM durdaivamAgatameSa muniH zreNikanarendrasya jAmAtA'sti / yaM vIkSya pradhAnAdayaH sarve praNamanti, sa eva mayA nihtH| mahAnanartho jAta / etad ghorakarma saparivAraM mAM vinAzayiSyati / idAnIM sAdhuveSa eva trAtA bhaviSyati nAnyaH ko'pIti vimRzya sakuTumbaH sa svarNakAraH sAdhuvezaM vidhAya tatropAvizat / 342 Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI kiyatkAlAnantaraM tanmunestAdRzavadhAdivRttamAkarNya kupito rAjA bhaTAnevamAdizat- bho bho bhaTA ! yUyaM tatra gatvA svarNakAraM baddhvA tamatrA''nayata / te'pi tatrAgatya sarvAnmunInevA'pazyan / punaste nRpAntikamAgatya jagaduH- svAmin ! tatra tu sarve sAdhava eva dRzyante, sa svarNakArastu kutrApi na dRzyate / ___atha svameva zreNiko rAjA bhaTaiH saha tatrAgatyatAnakhilAnmuniveSeNopaviSTAnAlokya jagAda- are pazyatohara ! tvayA sAdhu kRtam, yadIdRzaM kukRtyaM kRtvA'pi cAritraM jagrAha | anyathaitadanyAyaphalabhogaM vinA tava muktiH kathaM syAt ? punarnRpAdayastAndhRtasAdhuveSAnabhivandya svAlayamIyuste'pi cAritraM pAlayantaH sukhino'bhUvan / itthaM metAryamunivaryasyA'dhikAraH kSamopari nigaditaH / uktaJcopadezamAlAyAmjo kocagAvarAhe, pANidayA koMcage tu NAikve / jIviyamaNapehaMtaM, meyajjarisiM NamaMsAmi // 1 // NippheDiyANi doNNi vi, sIsAveDheNa jassa acchINi / Na ya saMjamAu calio, meyajjo maMdaragiri vya // 2 // aho ! pUrvabhave sAdhuveze yadgopAlasAdhurmanasyapi sAdhvAcAraghRNAmakarottena hetunA tasyA'tra janmani cANDAlagRhe janmA'bhUt / ato vacmi kaizcidapi kadAcidapi cAritre ghRNA naiva vidhAtavyA, kiJcametAryamuniH pakSijIvAnukampodayAtsvaprANAtipAte'pi kSamAM na jahau tena sa mokSamApa / itthamanyairapi kSamAdhama vidhAtavyaM tena metAryamunIzvaravadakSayyaM sukha prAptavyaM sarvairmavyavariti / -343 Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vALA sUktamuktAvalI atha 4-saMyama-viSaye svAgatA-chandaH___ pUrva karma savi saMyama vAre, . janma-vArinidhi pAra utAre / teha saMyama na kema dharIje ?, jeNa mukti-ramaNI yaza kIje atha cAritrazabdasya ko'rtha iti jijJAsAyAmAha-yaccitaMsaJcitamaSTavidhaM janmajanmAntarIyamazubhaM karma nAzayati tathA bhavasAgaratastArayati tadidaM cAritraM sarvereva sAdaraM kathaM na grAhyaM ? yena zAzvatasukhadAyinI zivasundaryapi vazyA bhavet ||8|| tuGga zaila baladeva suhAyo, jeNa siMha mRga bodha batAyo / tema saMyama lahIya arAyo, jeNa paMcama surAlaya pAyo // 9 // purA saMyamAdadhigatalabdhiyogAdyo'tra baladevamunistuGganAmagireruparitiSThan siMhamRgAdikA kiyatojIvAn pratibodhya punaretAdRzaiH pazu-pakSyAdibhirvivekavikalaistathA ghAtukairvyAghrasiMhAdibhizca mAMsAdikamasadAhAramatyAjayat, punaretAdRzAn jIvAnapi samyaktvalasitAn dharmArAdhakAn kurvan svayaJcApi samyak saMyamamArAdhya paJcamabrahmadevalokasukhaM suciramanvabhUt ||6|| 344 Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI 5-atha siMhAdipazUnapi pratibodhayatastasya baladevamuneH kathAnakamyathaikadA vane kRSNe kAlaM gate sadvairAgyeNa saha baladevazcAritraM lalau, parametasya tanuzriyA'nupamayaikadA madhyAhnasamaye gocaryai nagaramAgacchataH kUpAntike sthitA kAcitkAntA tadrUpamohamupagatA tenAnyamanaskA ghaTabhrAntyA nijazizoH kaNThe rajjuM dRDhaM baddhvA yAvadadhaH pAtayitumudyatA'bhUt / tAvattadadbhutamakArya vilokya baladevamunistAmavocata- are ! etatkiM karoSi ? tatastayA tadabodhi / tataH sA zizorgalAdrajjumapanIya ghaTamabadhnAt / sa munirapi "madrUpAvalokanAdiyaM strIdamakRtyamakarota, ato mayA nagare nAgantavyaM, vana eva yadA yallapsyate, tadA tenAhAreNa pAraNaM vidhAtavyamanyathA tapa eva kartavyamiti" nizcitya vana eva tataHprabhRtyatiSThat / athAtulatapobalaprabhAvataH zazaka-hariNa-sUkara-gaja-vyAghrasiMhAdayo'pi tadIyadezanAM pratyahamAkarNayanto mAMsAdibhakSaNaM pratyAcakhyuH / ___ athaikadA tatra kazcitkASThacchedI samupAgatya satkASThAni chettuMlagraH | sAte ca madhyAhne'rddhacchinnamekamahAtaruM samAzritya tadadhaH khAdyaM paktuM lagaH / tatra pAkadhUmamAlokya kazcana zubhottarasamayaH suzrAddha iva mRgo muneragre pucchamakampayat / tadA munirapi pAtramAdAya tena saha ttraa''gaat| so'pi munimAyAntamAlokya sahasotthAya munerabhimukhamAgatya taM praNamya samabhyArthayata- svAmin ! ehi, adya me janma saphalaM jAtaM, -345 Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI bhavadarzanAtpUto'bhavam, adya mayA mahatpuNyaM labdham / tatrAvasare mRgo dadhyau-yadyahamadya manuSyo'bhaviSyaM tarhi mamA'pIdRzo lAbho'bhaviSyat / saMsAre mAnuSaM janma dhanyamasti mayA kiM pApaM kRtaM bhavAntare yattiryaktvamavAptam / itthaM sa bhAvayannevAsIttAvattatra mahAvAtodgamAdakasmAdardhacchinno mahAtarutrayANAM munisUtradhAramRgANAmupari papAta / tataste trayo'pi saddhyAnena mRtvA paJcamabrahmadevaloke devtvenotpedire| atha 5-dvAdazabhAvanAsu prathamamanityabhAvanAmAhadhana kaNa tanu jIvI bIja-jhAtkAra jevI, sujana taruNa maitrI svapra jevI gaNeyI / ahava maganatAe mUDhatA kAMI mAce ?, athira aratha jANI eNasuM kona rAce ? // 10 // aho bhavyaprANina ! kIdRzaH saMsAro vartate yatra pratipalamAyuH kSayati / taDidiva lokAnAmAyuzcaJcalaM pratibhAti / evaM putrakalatrapitRmAtRsuhRdAdikuTumbavargo'pi sarvaH svapopamo bhAti / tathA'pyajJA jIvA asthiramapi jagatsusthiraM manyante / dhanajIvanayauvanAdisthairya jAnAnA bhrAntA etAn viSayAn sevante / jJAtatattvAstu tatsarva svapravatpazyanti, ato naiteSu saJjante ||10|| 346 Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI 6-atha saMsAramanityaM svapnavattatra bhikSoH __ kathAnakamyathA-kasyacadekasya kauTumbikasya gRhe rAtrau dadhibhAjanamanAvRtamAsIditi prabhAte bhoktuM tyaktuM vA'nicchan kaJcan bhikSumAlokya tasmai taddadhi dattavAn, so'pitadAdAya taDAkapAlyAMghanacchAyAtarutale kAmamabhuGkta / tadbhakSaNAttatraiva sa ciraM gADhanidrAmabhajat / atha suSuptisamaye rAjyasukhamanvabhUta, yathA'haM nRpo'bhavam / apsarasa iva divyAGganA mAmupAsate / mantripramukhAH sarve sadasi tiSThanti, caturaGgIsenA ca mahatI labdhA'sti, gajaturagarathapattisamUhAdikamanekamasti, itthaM svapre manorAjyaM kurvan sa bhRzamamodata / tAvattatra megho jagarja, tena tadaiva tasya jAgRtirjAtA, tataH kAmapi rAjyasamRddhiM nAdrAkSIt kevalaM kharparaM daNDaM jIrNakanyAM caitattrayameva svAgre vylokt| yathA sa bhikSurmudhA svapraprAptayA rAjyasamRddhyA mumude / tathaivA'jJA api jIvAH putrakalatradhanAdau mudhaiva modante / dharaNi taru girindA dekhie bhAva jeI, suradhanuSa pare te bhaMgurA bhAva teI / ima hRdaya vimAsI kAramI deha mAyA, tajiya bharatarAyA citta yoge lagAyA // 11 // kiJca-saMsAre'tra ye ye jIvAditarubhUdharapramukhacarAcarA bhAvA dRzyante, te sarve jalabubudopamAH kSaNabhaGgurA eva pratIyante, iti vicArayatA viduSA janena dehamAyAM vihAya cittaM samAdhau yojyam / yathA bharatacakravartinA zArIrikI mohamAyAM SaTkhaNDabhUmiM sarvarAjya 347 Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI samRddhiJca suvairAgyeNa tyaktvA mano yoge yojitam / / 11 / / 7- athA'nityabhAvanayA vyaktadehAbhimAnasya bharatacakravartinaH kathAyathA rAjyasukhaM bhuJjAnasya bharatacakravartinazcakraratnamudapadyata tathA''dIzvarabhagavataH kevalajJAnamajAyata / ekadaiva kAryadvayasya vardhApanaM bharatAya samAgatamiti mudito rAjA tAbhyAM narAbhyAM pracuraM dAnamadata / tato manasi dadhyau- yadidaM cakraratnamutpede tadatraiva phaladam / tAta RSabhadevasvAmI tu lokadvaye'pi niHsIma-phaladAyI, tato mayA prathama tadbhaktireva vidhAtavyeti vicArya marudevImAtaraM gajoparyupAvezya bharatacakravartI prabhorvandanAyai cacAla | yA marudevI mAtA purA putrasya RSabhadevasya virahAdanizaM rudatI varSamekaM vyatIyAya / saiva tasya vandanAyai yAntI devadundubhisvanamAkarNya bharatamapRcchat- he bharata ! vAdyAnAmIdRgmadhuradhvaniH kutra jAyate ? kimasti tatra ? yenedRzo'zrutapUrvo'pUrvo vAdyadhvaniH zrUyate? tadA bharato'vadat-he mAtaH! yattvaMpurA mamopAlammaMdadAnA''sI:, yathA- he bharata ! tvaM nUnaM rAjyasukhalubdho'bhUH / yadRSabhasya zuddhiM na kuruSe tasyaiva tvatputrasyaiSA sampattirasti / nayanayugalamunmIlya pazyapazya, ityAkarNya harSotphullocanA marudevI mAtA ratnamayaM svarNamayaM raupyamayaM ceti prAkAratrayamatyujjvalaM vilokayantI vismitA vyamRzat aho ! kaH putraH kA vA jananI ? sarvamidaM kSaNikamevAsti / yatkRte rudatI-rudatI andhA'bhUvam / sa tu suputro bhUtvApi me 348 Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI saMdezamAtramapi na preSIdata enamasAraM saMsAraM dhigastu / ekapakSasya rAgeNA'pyalamitthaM sadbhAvanAM bhAvayantI sA marudevI gajArUDhevA'ntakRtkevalajJAnamAsAdya mokSamadhyagacchat / tadaivendrastatrAgatya marudevItanuMkSIrasAgare snApayitvA saMzcakre / punarbharatacakriNA sahendrastatra samavasaraNe samAgAttatra ca prabhumabhivandya tadIyadezanAmRtaM nipIya bharatacakrI vItazoko'bhavat / atha dezanAnte zrAvakIyaM samyaktvavrataM pratipadya nijAlayamAgatavAn / tadanu cakrasyA'STAhnikaM mahotsavaM prAvartayata, pUjAnte ca taccakraM vyomni pUrvasyAM dizi cacAla / tatazcaturaGgabalamAdAya prasthito bharatacakrI prAcyasAgaratIramAgatya tasthivA~statrA'pyaSTamaM tapo vidadhe mAgadhatIrthezadevaM ca bhRzaM dhyAtavAn / atha rathArUDhazcakrI samudre rathaneminAbhiparyantaM rathaM sthApayitvA svanAmAGkitaM bANamekaM mumoca / sa cA'STacatvAriMzatkrozaparyantaM gatvA siMhAsane'lagattamabhito'nimudgirantamAlokya devazcukopa / tadA pradhAno'vadat- svAmin ! alamidAnI kopATopena, prathamamenaM nAmAkitaM bANaM pazya tvatto'pi balIyasa eSa pratibhAti / tato devo nAma vAcayitvA bharatazcakravAnabhUditi viveda / athazAntakopo devo'tisArabhUtaratnajAtamupAyanamAdAya tatrAgato bharatacakriNaM namazcakre prAmRtavAMzca tatsArabhUtaM ratnajAtam / tadanu sa evamavadat- he svAmin! etAvaddinamahamanAtha AsaMparamadyaprabhRti sanAtho'bhUvam / atha cakravartinA tatpRSThe hasto dattastenAtiprINito devaH svasthAnamagamat / cakrI tato'STamatapasaH pAraNamakarot / -349 Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI athottaradakSiNadikSu tamisrAgahvaradvAramudghATya mlecchaiH saha dvAdazavarSANi ghoraM samaraM vidhAya tAMzca jitvA SaTkhaNDAM mahIM saMsAdhya gaGgAtIramAgatya tasthau / tatra ca varSasahasraM sthitvA parAvartamAnasya tasya cakriNo navanidhayaH prakaTIbabhUvuH / tadarthaM cakrI tatra mahotsavaM vitatAna tAni ca navanidhAnAni dvAdazayojanalambitAni, navayojanocchritAni bhUmau calanti tAni ca peTikAkAreNa cakravartigRhadvAre tiSThanti / paraM teSu purApi kecana cakrinidhAne na pravivizuna vA praveSTAraH santi / itthaM tasya cakriNaH kanakarajataratnAkarANAM viMzati-viMzatisahasaM vidyate / SaTkhaNDAnAM sAmrAjyasyezvaraH / paJcaviMzatisahasradevasevakAH | tAdRzI prabhutA tukasyA'pi na bhavati / aSTacatvAriMzatsahasra 'pattanaM, mahAnagarANi ca dvisaptatisahasrANi, sahasrANAM viMzatiH kheTaka evaM karbaTa-maNDapa-droNa-pramukhagrAmANAM SaNNavatikoTirAsIt / tathA caturazIti-caturazIti lakSapramANaM gajaturagarathaM, SaNNavatikoTiH padAtInAM, paNDitAnAM SaSTisahasraM,dhvajinAMdazakoTirabhUt / paJcalakSANi mahAdIpakadharA, lakSAdhikadvinavatisahasraM dArANAmAsan / dezAnAM dvAtriMzatsahasraM babhUva caivaM dvAtriMzatsahasraM mukuTabaddhAnAM mANDalikabhUpAlAnAmAdezakAriNAM, IdRzIM mahatImananyasAdhAraNAMsamRddhimApanno bharatacakravartI so'yodhyAmAgatavA~statra ca dvAdazavarSANi mahAmahaM prAvartayata ciraM SaTkhaNDAmimAM mahImanvazAt / athaikadA sa cA''darzabhavane sukhAsIno divyAmbarAbharaNamaNDitAtmA tanucchaviM pazyan bhUSaNavihInAmagulImazobhanAmave 350 Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI dIt / tadanu sarvAbharaNAni zarIrato'panIya sarvAmapi paudgalIM mAyAmarthAtzarIramidaM yad-bhUSaNavasanAdinA zobhate, tadanityameveti bhAvanAM bhAvayAmAsa / itthaM bhAvayatastasya kaivalyamudapadyata tatrAvasare zAsanadevatA tasmai sAdhuveSamazeSaM dattavatI / tadanu sa cakrI tyaktarAjyo dazasahasrarAjanyaiH saha vijahAra / atha mahIM pAvayan bhavyajIvAn pratibodhayan pUrNe cAyuSi zAzcatasukhapradAM muktistriyaM bheje / aho ! bharatacakravartI tvanityatvabhAvanAbalAdeva sveSTamasAdhayat / tathaivAnye'pyanityamasAraJca saMsAraM bhAvayantu, yasmAdAtmahitaM jAyeta / I 6 - athA'zaraNa 2 bhAvanA - viSaye - parama puruSa jevA saMhare je kRtAnte, avara zaraNa kenUM lIjiye teha ante / priya suhRda kuTumbA pAsa baiThA jikoI, maraNa samaya rAkhe jIvane te na koI // 12 // yadi mahApuruSAstIrthaGkaracakravartiprabhRtayo'pi yamarAjena saMhRtAstarhIdRzaH ko dvitIyo yo'ntakAle'smAkaM zaraNaprado bhavet ? api tu na ko'pItyarthaH / aparaJcA'ntasamaye mAtR-pitR-bhrAtR - mitrAdInAM saMbandhinAM purata evA'yaM saMsArI jIvo gacchatyeva bhavabhramaNArtham, paraM tatkAle na ko'pi tasya trAtA bhavati / ataH sarvAnugo dharma evA''zrayaNIyastaM muktvA zaraNabhUtA nA'nyA kApi gatiH ||12|| sura- gaNa nara koDI je kare jAsa sevA, maraNa bhaya na chUTA teha indrAdi devA / 351 Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI jagata jana haraMto ema jANI anAthI, vrata grahiya vichUTo jeha saMsAramAM thI Kn koTisaGkhyAkAH suragaNAH narAzca yAnindrAdidevAn sevante / te'pi mRtyorbhayAdamuktA eva vidyante / eSa mRtyurjagato jIvAnavazyameva saMharatIti vicintyA'nAthimuniH paJcamahAvratAni gRhItvA pAlayitvA cAnte saMsArasamudrAnnistatAra ||13|| 8- athA'zaraNabhAvanopari- anAdhimuneH kathAyathA-kauzAmbyAM puryAM rAjJastaruNaH putro mahArogeNa pIDito jAtaH / mahAvaidyAstasya cikitsAM ciramakurvan, paraM manAgapi tadupazamo nA'bhavat / tathAvasthe tasmiMstasya mAtA patnI ca bhRzaM duHkhArtA rudatI zocati / samIpasthA bhaginI jalpati - he bhrAtaH ! nijavedanAM me dehi, tvaM sukhI bhava / paraM mAtRkalatra - mitrAdayo'pi sarve viphalaprayatnA / jAtAH, ko'pi taM nIrogaM vidhAtuM na zazAka / athaikadA tanmanasIdRgvicAra utpede, yathA-dharma eva sarveSAM vipattau zaraNaM bhavati, dharmaM vinA ko'pi na trAyate / ato mayA'pi sa eva zaraNIkarttavyaH, iti sunizcitya nizi sa suSvApa, prabhAte cotthitaH sa rogamuktamAtmAnaM vilokya jaharSa / rAjakumAraM svasthaM vilokayantaH sarve'pi janAH pramodamedurA abhUvan / pravartamAne ca maGgalavAdye sa rAjakumAraH paJcamuSTiluJcanaM vidhAya kalatrAdiparivArairnivArito'pi jagAda 352 bhoH parivAra ! samAkarNaya-samAkarNaya, bhavatsu sarveSu satsvapi Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI rogAta mAM sukhayituM ko'pi naiva prababhUva / tarhi etAvaddinAni bhavatsu kRtena snehena kimabhUt ? dharme tu nizAmekAmeva rAgo jajJe, tatphalamidaM jAtam, yaccirodbhUto'pi rogaH kSaNAdeva vyalIyata / ato'hamadyaprabhRti kRtadharmazaraNa enamasArasaMsAraM tarItukAmo viharAmIti nigadya tato nijAtmasAdhanArthaM nirgaat| kiyantaM panthAnamatikrAmya kvacittarumUle niSasAda, tAvattatra vIrapramuMvanditvA tenaiva mArgeNa parAvartamAnaH zreNiko rAjA tamAlokya gajAdavatIrya taM praNanAma jagAda ca he mune! tvamidAnImanavasare tAruNyavayaskaH kathaM pravavrajitha? yato yo hi bhuktabhogaH pravrajati sa nirvinaM saMyama pAlayati / tannizamya munirUce- he magadheza ! ahamanAthatayA sAdhurabhUvam / tacchrutvA rAjA dadhyau-nUnameSa kazcidraGkakulajAto'sti, tatrA'pi mAtApitrAdivihInaH, yaduktamanAthatayeti / punastamUce rAjA- mune! ahaM te nAtho'smi, tvaM cintAM tyaja, cetsaMsArariraMsA tarkhetadveSaM tyaja, sAMsArikaM sukhaM bhaja | punaH sAdhurjagAda- rAjan ! tvantu kathamapi mama nAtho bhavituM nA'rhasi, yatsvayamanAtho'si / rAjA'vak- bho mune! magadhAdhIzaM zreNikanAmAnaM rAjAnaM mAmapi tvamanAthaM kathaM bhASase ? evaM te mRSAvAdadoSaH kiM na lagati ? lagatyeva / sAdhurnigadati- rAjan! IdRzI sanAthatA mamApyAsIdeva, yataH kauzAmbInagarIpateH putro'smi vilasati ca me mAtApitrAdiparivAraH kalatramapyasti / ito'nyA sakalA'pi rAjyasamRddhirvidyotate / paramahaM ciraM dIrgharogI jAtaH, sadvaidyaizcikitsitaH sa nA'zamanna vA kalatrAdirmadIyavedanAM vyabhajata / tato'sArasaMsAravirakto'haM dharmazaraNa -353 Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI mAdAya nizi suptaH prabhAte ca rogamukto jAgRtavAn / tatazcAritraM lAtvA gRhaannirgto'smi| arthatanmunigaditaM satyavRttamAkA'jJAtakRtaM nijAgasaM bhRzaM kSamayitvA tamabhivandya tatpAtraM samyaktvamAsAdya punaH sa vIraprabhorantikametya bhaktyA triHpradakSiNIkRtya samyaktvadAyamalabhata | tatazcA'nAthimuniH kSINakarmA prAnte mokSamApa / anAthimunivadanyo'pi yo'zaraNabhAvanAM bhAvayandharmazaraNaM vidhAsyati, so'pi tadvadeva kSINakarmA bhUtvA zivasukhaM prApsyati / / 5-atha 3-saMsArabhAvanAM vivRNvannAha zArdUlavikrIDita-chandasitiryaMcAdi nigoda nAraka taNI je yonI rahyAM, jIye duHkha aneka durgatitaNA karma prabhAve lahyAM / jyAM saMyoga viyoga roga bahudhA jyAM janma janme dukhI, te saMsAra asAra jANi ihayo je e taje te sukhI // 14 // yathA-amI jIvAH karmayogAdanantasamayaM duHkhapAramparyamasahanta / tiryaktvanArakitvAdi bahuzo lebhire | aho ! kimadhikaM vadAmi ? yatra yatra yonAvutpedire'mI jIvAstatratatra nAnAvidhasaMcitA'zubhakarmavilAsAtsaMyogaviyogAdibahuvidhAM duHkhasaMtatimanubhavanti smeti vicArya yaH saMsAramasAraM tyajati, dharmacAzrayati sa iha sarva sukhamaznute cAnte mokSAdikamapi labhate ||14|| indravajrA-chandasije hIna te uttama jAti jAe, 354 Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI je ucca te madhyama jAti thAe / jyUM mokSa metArya munIMdra jAe, tyUM maMgusUrI purayakSa thAe // 15 // aho! karmavaicitryaM ye'tra hInayonAvutpannA dRzyante, te bhavAntare kilottmjaatimdhigcchnti| evamuttajAtIyA api mRtvA nIcajAtI jAyante metAryavanmagusUrivacca / / 9-atha saMsArabhAvanopari masUreH prabandhaH purA kazcinmagunAmA sUriH paJcazataziSyaiH sevito jJAnasAgaraH zuddhasAdhvAcArapratipAlakaH paJcasamitisumaNDitaH triguptiguptaH kadAcidekadA mthuraangriimgaatttrtysngghstNvnditumaayyau| tadIyadezanAmRtaM nipIya samullasitamanAH zrIsaGghaH saparivAra tamAcArya mahAmahena nagarAntarAnIya nirbAdha upAzraye sthApayAmAsa / pratyahaM dvisandhyaM bhaktyA sarasamAhAramabhojayat / / tataH krameNa sa sUrI rasalolupo jAto nijAtmAnaJca dhanyamamanyata / tathAhi- ahamivA'nyaH ko'pi sarasamAhAramIdRzaM na labhate / yathA mRdusthalAstaraNaprAvaraNacandrakavitAnapATapATalAdisamRddhimAnahaM tathA nAnyaH ko'pyastyevamindriyajaM sukhamapi sa bahuzo viveda / atha rasa-zAtA-samRddhi-gauravamitaH sa guruH kutrApyanyatra vihartuM naicchat / tatraiva tiSThan pUrNe cAyuSi kAlaM kRtvA tasminneva pure nadItIre yakSo jjnye| atha tena yakSenA'vadhijJAnaM prayuktaM, tena pUrvabhavajAtamazeSa -355 Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI vRttAntaM viditam / yadahaM maGvAcAryaH saMyamavirAdhanamakArSa, tatpApena durgatimIdRzImanubhavAmi / devagatimanavApya hInayakSayonAvavatIrNo'smi | tataH sa dadhyau- aho! madIyaziSyANAmapIdRzyeva gatirudeSyati, iti hetoste pratibodhanIyAH / athaivaM dhyAtvA sthaNDilabhUmiM gacchatAM sAdhUnAmagre sa yakSo dIrghajihvAmadarzayat / te jagaduH- bho ! evaM kiM karoSi ? yakSeNoktambho munayaH ! etatkaraNakAraNaM nizamyatAm / bhavatAmAcAryo maGgunAmA'haM jihvAlaulyAdyakSajAtausamutpanno'smi / ato'haM hitaM vacmi yatsatvaramito viharantu bhavantaH / upadezamAlAyAM yaduktampuraniddhamaNe jakno, mahurA maMgU taheva suanihaso / bohei suvihiyajaNaM, visoai bahuM ca hiyaeNa niggaMtUNa gharAo, na kao dhammo mae jiNakkhAo / iDDirasasAyagarua-taNeNa na ya ceio appA // 2 // __ atha te'pIdRzaM svadharmAcAryasadupadezaM sandhRtya paJcazatasAdhavastadaiva tato vijahaH / 5-atha 4 ekatvabhAvanoparyAhapuNye akelo jIva svarga jAye, pApe akelo jIya narka jAe / e jIya jA Ava kare akelo, e jANine te mamatA mahelo // 16 // eka eva jIvaH puNyAni vidadhadatra sukhAni bhaGkte prAnte ca samAdhinA mRtvA daivIM saMpattimanubhavati / punarayameva jIvaH pApAni 356 Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI karmANi samAcaran duHkhamanubhavati mRtvA cA'dhogitiM labhate / ayamAzayaH-puNyavAnAtmA'tra sukhI bhavannekAkyeva svargaM yAti / pApIyAMstu yAvajjIvamatra yathA duHkhI jAyate, tathA mRtvA'pi nArakIM yAtanAmanekavidhAM ciraM sahate / eSa jIvo'STapaJcAzaduttarazataprakRtikAni karmANi saJcinvan sukhaduHkhe bhuGkte / ato he jIvA ! dharme'vajJAM mA kuruta, sAdaraM ca dharmaM sevadhvam / yatsevanataH kSINasakalakarmopAdhikA yUyaM mokSamApsyatha / evamanantacatuSTayamarthAtjJAnadarzanacAritravIryA''nantyaM sukhena lapsyadhve / asau jIva eka eva yAti, punarekAkyevAyAti ceti viditvA mohaM tyajata dharme ca nizcalAM matiM kuruta ||16|| e ekalo jIva kuTumbayoge, sukhI duHkhI te tasa viprayoge / strI hAtha dekhI valayo akelo, namI prabuddho tiNa thI vahelo // 17 // aho ! cetano'sau dhanakalatraputramitrAdisaMyoge sukhI bhavati, viprayoge ca teSAM bahuduHkhamupaiti / namirAjo yathA - nijaprANagarIyasIpreyasIkarapallavakaGkaNanimittAtsadya eva pratibuddho'bhUtpurA tatsaMyogAtklezamapyanvabhUt ||17|| Mo 10 - athaikatvabhAvanopari namirAjasya prabandhaH purA videhadeze sudarzanapuranagare maNirathanAmA rAjA'bhUttasya ca kanIyAn yugabAhunAmA bandhurAsIt / asya prANebhyo'pi garIyasI 357 Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI preyasI mahArUpalAvaNyavatI zIlavatI guNavatI madanarekhAnAmnI bhAryA''sIt / tasyAmanurAgI bhavan maNiratho rAjA tasyA dAsyA antike pratyahaM sArasAravastUni preSituM lagnaH tAni ca pUjyapreSitAni matvA sAdaramAdadAnA''sInmadanarekhA'pi tena nijodyogaM saphalaM manyamAno nRpo modamAvahan dAsImukhena svAzayaM tasyai sUcitavAn / tadAkarNya prakupitA sA tAM dAsIM bhRzaM bhartsayantI jagAda - are dAsi ! rAjA me pUjyo jyeSTho lagati / ahaM hi tasya bhrAtRvadhUH putrIkalpA'smi, sa kadAcidapi garhitamIdRzaM mAM naiva bhASeta / satyame| tanna pratyemi, anyadapyAkarNaya - yathA sUryaH prAcIM hitvA pratIcyAM nodeti, yathA vA zItAMzuragnikaNAnna varSati, sAgaro vA yathA maryAdAM na tyajati, tathA zIlazAlinI kAminI paraM naraM svapne'pi naiva vAJchati / iti madanarekhoditaM sA dAsI maNirathajyeSThamavAdIt / | tato durdhIH sa evaM dadhyau - yadiyaM yugabAhau jIvati sati mayyanurAgiNI na bhavitumarhati ato'yaM bandhuryena kenopAyena hantavya iti nirNItavAn / punarekadA rAtrau sabhAryo yugabAhuH kelivane samAgatya suSvApa / athaitatsvarUpaM caramukhAdavagatya sa durdhIravasaraM pratIkSamANa ekAkI gADhAndhakAravatyAM rAtrau tatrA''gatavAn / tatra rakSakeNa pRSTaH- kastvam ? kuta idAnImavasare'trAgato'si ? tenoktam- ahaM maNiratho rAjA'smi / kuto'pyAgataM bhayamAlokyA'tra bandhorantikamAgato'smi / taduktaM satyaM manyamAnena rakSakeNa muktaH sa tatsamIpamAgatya tasthau / tadAnIM madanarekhA tamAgataM jyeSThaM vilokya 358 Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI palyavAduttIrya dUramAgatya tsthau| tadaiva durAtmA khaDgaM koSAdAkRSya nijabandhoH ziro'cchatsIt AkruSTavAMzca- bho bhoH sevakA ! uttiSThatottiSThata, mama pANerakasmAtpatitena khaDgena bandhurhisitaH / iti nizamya tatrAgatAH sarve lokA evaM viditavanto yadanenaiva durAtmanA viSaya-lubdhena bandhurasau nihataH | atha sevakena niSkAsito maNiratho mArge gacchan kRSNasarpaNa saMdaSTo mRtvA narakamavApa / aho! atyutkaTaM pApaM tatkAlameva phalitaM tasya durdhiyo maNirathasya / prabhAte tatsarvaM nagaravAsino vividuH | atha pitaraM tathAvasthamAkalayya tatputrazcandrayazarAjakumArastatkAlameva bhiSagvarAnAkArya taccikitsAM prAreme / paraM sahasrazaH vihiteSvapyupacAreSu manAgapi phalaM nA'bhUt / atha tadAsannaM mRtyuM jJAtvA tasya zreyase dharmakRtyameva kartuM yujyata iti vimRzantI madanarekhA kathaJciddhairyamAlambya tatkaNe mukhaM nidhAya paJcaparameSThinamaskAramantrAdipuNyagAthAH zrAvayAmAsa, kathitaJca- svAmin ! kutrA'pi dveSabhAvaM mA gAH, yadatra saMsAre ko'pi kasyA'pi nAsti / na tvamasi kasyA'pi tathA na te'sti ko'pi, iti svAnte bhUyo bhUyo vibhAvaya / athArhantaH siddhAH sAdhavo dharmazcaite catvAraste zaraNaM bhavantu, tathA paJcaparameSThinAM dhyAnaM vidhehi, vratAdikaM pratyAkhyAhi / itthaM madanarekhAsadvacanena samAdhinA mRto yugabAhuH paJcamaM brhmdevlokmaap| tadA madanarekhA zuzoca-aho! madarthameva matpatyurmaraNamabhavadato me gRhavAsaH zreyaskaro na pratibhAti / mayi sati kadAcinmatputrasya 359 Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI candrayazaso'pi kaSTamApatsyate iti vimRzantI garbhavatyapi sA madanarekhA nijasadanaM naa''gccht| tataH kadalIbhavanAdekAkinyeva dharmamAtrasahAyA kAnanaM prasthitavatI mArge ca kasyacidramyasarasastIre kadalIvanaM saghanamadrAkSIt, tAvattasyAH kukSau prasavavedanA samudapadyata, tatastatraiva sA putrajIjanat / tadanu putrapANau mudrikAM dattvA svIyaratnakambale zAyayitvA sarastIre gAtrazodhanArthamAgatA / tatrA'vasare kazciddantI zuNDAdaNDena sahasA tAmAkRSyonninye / paraM zIlaprabhAvAduparyeva kazvidvidyAdharaH svIyavimAnamArohayat / tAmatisundarImAlokya kAmukIbhUya tAM ratimayAcata / tatra samaye satyA pRSTam - bho mahApuruSa ! kutra gacchati bhavAn, tenoktam- mama pitA vidyAdharo gRhItacAritro nandIzvaradvIpe vartate tadvandanAyai tatraiva gacchAmi / tacchrutvA tayA cintitam-yadanena saha gamanena zAzvataM caityamapi drakSyAmIti me paraM lAbha eva mahAniti vicintya sA'vak- bho ! mamaikadA putradidRkSA jAgarti / atha vidyAdharo'vak- he subhage ! mithilAnagaryAH padmaratho nAma rAjA'sti paramasya putro nAsti, so'dhunA javinA turageNA'trAnItastaM zizuM jAtamAtramAlokya hRSTastamutthApya gRhamAgatya patnyai samArpayat / tau ca putravatpAlayata ityAkarNya sA jaharSa yatputro me kuzalIvartate / atha vidyAdharastAmavadat - he subhrU ! mama cetastvayi nitarAM rAgi jAtamato madabhyarthanaM svIkuru / tayoktam- prathamaM nandIzvaradvIpaM mAM naya / tatra gatvA tvaduditaM zroSyAmi te kathanaM kariSyAmi ca / 360 Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI tasyA etadvacanamAkarNya manasi sa dadhyau-iyamadhunA mama karatalato na mokSyate / ityavadhArya vegena vimAnaM nandIzvaradvIpe samAnayat / tatrAgatA madanarekhA prathamaM caityamadhye sakalaM zAvatabimba samarcitavatI / yathAmati saccaityavandanastavanastutyAdi vidhAya bahirupaviSTaM vidyAdharamunimabhivandya svocitasthAnake niSasAda | athAvadhijJAnena sAdhurbubudhe yadiyaM zIlavatI durdhiyA'nenAtrA''nItA'sti / ato mayA tathopadeSTavyaM yathAsau durdhIH prabudhyeta / atha sAdhustathaivopadiSTavAn taM zrutvA vidyAdharaH pratibodhamApa / tadanu sA tamapRcchat- bhagavan ! mama putra kena hetunA padmaratho rAjA ninye / tena saha tasya janmAntarIyo'sti ko'pi saMbandhaH? sAdhurjagAda- he vatse! padmaratho hi janmAntarIyamohAttava putraM gRhItvA putracakAra | itazca madanarekhApatiryugabAhuH paJcame brahmadevaloke samutpede / tatra ca devyo jayajayArAvaM vidadhatyastamaprAkSuH- bhoH ! tvayA kIdRzaM sukRtaM kRtaM, yadasmindevaloke samutpediSe / athaitatprasaGge sa pUrvamavajAtavRttamazeSamavabuddhya tAM madanarekhAM nijastrIM nandIvaradvIpe smaagtaambodht| iti tadaiva yugabAhurdevastatrAgatya prathamaM madanarekhAmavandata, tataH sAdham / atrAvasare viparItaM vilokayan sa vidyAdharo'vak- bho deva ! tvayaitadayuktaM kathamAcaritaM ? yadguroH prathamamiyaM strI vnditaa| devenoktam- iyaM me dharmagururasti, ata enAmabhivandya guruvandanAmakArSam / atha devastAmavadat- ahaM tvayA bahUpakRto'smi, ato'haM kathayAmi kimapyAdizatu bhavatI / sA'vak- bho deva ! anyasya -361 Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI kasyApIcchA me nAsti, kintu yatra me putro'sti tatra mAM naya | atha sA guruvandanaM vidhAya tenA''jJaptA vidyAdharasyA'nujJAmayAcata / tadanusa devastAmutpATya tatra mithilApure samAgatastatra catAmApRcchaya devo nijasthAnamAgAt / madanarekhA ca tatra sAdhvIsamIpe dIkSAM lalau, paJcamahAvratAni yathAvatpAlayati / itazca padmaratho rAjA putrasya tasya namikumAra iti nAma cakre / atha yuvAnaM sakalakalAvantaM namikumAraM rAjye'bhiSicya svayaM dharmadhyAne lagnaH / athaikadA tasya namirAjasya paTTahastI sahasA''lAnastambhamunmUlya yatra tatra dhAvana sudarzanapuramAgAt / taM mahAgajaM vilokya maNiratharAjasiMhAsanAsIno madanarekhAtanayazcandrayazA nRpaH svIyA''lAnastambhe'badhnAt / tacchratvA namirAjastadantike dUtaM prAhiNottanmukhenAcIkathacca- bhozcandrayazo rAjan ! mama hastinaM dehi / atha dUta Agatya tasmai sarvamavocata / paraM candrayazasoktam-bho dUta ! ahaM tadgRhAnnAnItavAn, kintvatrAgatamevA'gRNAm / atra ko me doSaH ? atastvaM gatvA kathaya, yadvIrabhogyA vasundhareti / / atha tataH samAgato dUtastaduktaM sarvaM naminRpaM vyajijJapat / tacchrutvA kopodbhUtabhRkuTibhISaNazcaturaGgasainyamAdAya sudarzanapuraparisaramAgatya sa tasthivAn / candrayazA api nijacamUsahitastadabhimukhamAgataH, daladvayasainyamekatra yoddhaM tasthau, tadanu mitho yuddhaM pravavRte / atrAntare tadetatsarvaM jJAnena jJAtvA madanarekhA sAdhvI cicintaaho! ubhau bhrAtarau yuyudhAte, ata ubhau pratibodhya yadi vArayAmi tarhi 1. anyavyAkaraNamatena 'cint' dhAtuH bhvAdigaNe'pi asti, tatparokSarUpam / 362 Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI varaM, no cedasaGkhyajIvanAzo bhaviSyati / 'atha sA nijaguvIM sAdhvIM tatra svagantumabhyArthayat / sAvakatvaM tatra gatvA tau kathaM vArayiSyasi ? tayoktam- he gurvi ! ubhAvapi mamaiva putrau stastatastAM tatra gantumanujJAM dadau / tadanu madanarekhA sAdhvI namirAjAntikamAgatya tasthau / tAM vilokya nRpo'vadat- ayi guruvarye ! adya te mahatI kRpA jAtA yadatrA''gatya darzanaM dattavatI / tayoktam- rAjan ! kena saha yuddhyase? tenoktam-vairiNA | punaH sA'vak- he vatsa ! sa te vairI nAsti kintu sodaro'sti / atrAntare sakalamAmUlaM vRttAntaM sA taM rAjAnaM nibodhayAmAsa / athaitacchrutvA naminoktam- mAtaH ! tavAdezaM cikIrSAmi parametatsvarUpaM tamapi jJApaya / yato mAnino nRpA mAnaM prANato'pyadhikaM mnynte| ___ atha tata utthAya sA nagaramAgacchantI sarvairabhivanditA, samupalakSitA satI candrayazasamavAdIt- he putra! purA'hamAsannaprasavA tava pitaryuparate kAnanamagAm / tatra me putro jAtaH, sa evAyaM naminAmA rAjA'bhUt / atastena sahodareNa saha vairaM tyaja / bhavatoH sodaryayomitho vairamocanAyaivA'trAgatAsmi / atha tadaiva samutthAya premNA saha nijabandhuM milituM cacAla, tadudantaM nizamya namirapijyeSThabandhuMmatvA tato'pyadhikavegena tadabhimukhamAgatya candrayazasaM rAjAnaM prANamata, kSamayAmAsa ca nijakRtAgasam / atha tau mitho bandhubhAvamApannau sukhinAvabhUtAm / tatazca sotsavaM namirAjAnaM sa nagaraM prAvezayat, punastadAnImeva -363 Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI taM naminRpaM nijarAjya-siMhAsane samAropya sarva rAjyAdikamadAt / tatazcandrayazA nRpastaM sahasrakanyAH pariNAyayAJcakre / atha kiyatsamayAnantaraM naminRpasya dAhajvaraH prAdurAsIt | tacchAntyai kRtopacArAH sarve'pi bhiSagvarA viphalA abhUvan / tataste malayajacandanamupacAritavantaH / tadanu sahasrastriyastadarthaM candanaM gharSitumalagan / paramAsAM gharSaNakAle samutpanno yaH kaGkaNadhvanistena vidUyamAno rAjA tA avocat- he striya ! bhavatyastu mamopakArAya ceSTante, paramanena kaGkaNaraveNa kevalamuttApa eva me jAyate / tacchrutvA tA valayAni nirAsyan / kevalamekaikameva valayaM dadhAnAzcandanaM jaghRSuH / tatrAvasare valayadhvanimazRNvan punarUce namiH- he striyaH ? candanaM kuto na ghRSyate ? tA Ucire- he nAtha! vayantu gharSAma eva / so'vak tarhi kaGkaNAravaH kimiti na zrUyate ? tA jagaduH- nAtha ! tena dhvaninA bhavataH klezamAlokyA'smAbhistadekaikameva dhriyate, itarANi ca bhishckrire| tadAkarNya namiracintayat-yadekAkyeva sukhI bhavati bahutve tu nUnamupAdhireva jAyate / itthamekatvaM vibhAvayatastasya namirAjasya rogo vyalIyata / prabhAte nadatsu maGgalavAdyeSu saharSa cAritraM gRhItvA namirAjA kAnanamagAt / tatra ca saudharmendro dvijarUpeNa samAgatya bahudhA tasya parIkSAM vidhAya bhAvanAzuddhimAlokya nijasthAnamAgAt / atha namirAjarSizcAritraM paripAlayan bhavyAn pratibodhayan svAyuH pUrNIkRtya mokSamIyivAn / evamanye'pi bhavyajIvA ekatvabhAvanayA pratibuddhya namirAjavacchivasukhaM yAntu | 364 Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI 5-atha 5-anyatvabhAvanAM vizinaSTijo ApaNo deha ja e na hoI, to anya kyuM ApaNa mitta koI ? je sarva te anya ihAM bhaNIje, keho tihAM harSa viSAda kIje ? // 18 // bho bhavyajIvAH ! yadidaM zarIraM svIyadhiyA sarasAhArAdinA paripuSNItha, tadapi paryavasAne bhavato muJcatyeva, atraiva ca bhasmIbhavati / tvayA saha naiva yAti tarhi kathamitare svIyA bhavitumarhanti / ye punaH putramitrakalatrAdayaH parivArAste tu sutarAmanya eva dRzyante / evaM yathArthatattvavimarzatava ko'pyAtmIyo nAsti / tvamapi kasyA'pyAtmIyo naiva bhavasi / itthamudAsInatayA saMsAre tiSThataste kasyApi kRte harSazokau na vidheyau ||18|| dehAdi je jIva thakI anerA, zyAM duHkha kIje tasa nAza kerAM ? te jANine vAghaNi suprabodhI, sukozale syAMga na sAra kIdhI // 19 // kiJcedaM zarIramapijIvAdinnamevAsti, zarIranAze jIvo'nyatra yAti / tarhi tasmin viyukte sati kathaM tvaM viSIdasi? iti nizcinvan vyAghrIM pratibodhya sukozalamunirAtmahitaM vyadhatta ||16|| 5-atha 6-azucibhAvanAyAmAhakAyA mahA eha azUcitAI, jihAM navadvAra vahe sadAI / kastUri karpUra sudravya soI, te kAya-saMyoga malIna hoii||20|| 365 Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI bhoH prANinaH ! yadidaM zarIraM bahiH sundarAkAraM dRzyate, tadazuddhaM vitta / tathAhi-puMsAM zarIreSu navadvArebhyaH sadaiva kaphapittAdimalAni kSaranti / strINAntu dvAdazacchidrANi santi tebhyaH sarvadA'zucimalAni sravanti / kiJcaitaccharIrayogAduttamAH surabhipadArthAH kastUryAdayo'pi mAlinyamazucitvaJca labhante / aho ! yatsaMsargavazAnnirmalA api malatAM yAnti / tato'dhikamazuci kiM syAt ? zarIramevedaM tAdRgasti ||20|| azuci dehI nara nAri kerI, ma rAcaje e malamUtra serii| e kAramI deha asAra dekhI, caturtha cakrI paNa te udekhI // 21 // ____ anyacca-strIpuMsayoH zarIraM malamUtrAdyAkIrNatayA tattvavidAM manaHprItikaraM na bhavati / kintu ya ajJAsta evA'tra zarIre rajyanti / idamasAraM jJAtvA sanatkumArazcakrI, dhanagRhazarIrAdimamatAM vihAya saMsAraM tyaktavAn / / 21 / / 11-etaccharIramazuci matvA tanmamatvaM vihAya pravrajitasya sanatkumAracakriNaH kathA purA caturthaH sanatkumAracakravartI mahArUpavAn babhUva / sa ca prAgjanmani dharmanAmA zreSThI niraticAraM saMyama paripAlya prAnte daivIM saMpattimAptavAn / tatra suciraM sukhamanubhUya tatazcyutvA ckrvrtitvmaapnno'sti| 366 Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI , athaikadA sabhAsInaH saudharmendra etadrUpAtizayaM prazazaMsa | yathA-sanatkumAracakrI nirupamarUpavAnasti, tathA'nyaH ko'pi nAstIti tadasahamAnau dvau devau tadaivotthAya vicArya ca brAhmaNarUpeNa tadantikamAjagmatuH / tatrAvasare snAnAgAre snAnapIThikoparyupaviSTaM veSeNa taM sAdhAraNaM vilokyApi tau devau ziro dudhuvatuH / tadadbhutarUpAvalokanena vicArasAgare patitau tau cakrI jagAdabho viprau ! yuvAM kiM pazyathaH ? tAvUcatuH-bhavadadbhutaM rUpam / rAjA'vakbho ! idAnImamaNDitasya mama rUpaM kimIkSethe / yadAhaM snAnAnulipto divyairAbharaNairvastraizca vibhUSitacchatracAmarAdisahitaH siMhAsanAsIno bhavAni tadA me rUpaM vilokanIyam / tacchrutvA tau manasi jagadatuH-aho! vaiparItyaM kathaM dRzyate ? yadasau svamukhenaiva svasya rUpaM varNayati, mahatAntu neyaM rItiH / tatastau jagadatuH-cakrin ? idAnImAvAM vrajAvaH, punarAgatya drakSyAvaste zarIrazobhAmityudIrya tau jagmatuH | cakravartyapi kRtanityakriyo vastrAbharaNAdisajjitatanuH siMhAsanAsIno'bhavat / tatrAvasare punastau devau samAgatya cakravartirUpaM vIkSya ziraH kampanaM vidadhAte / rAjA vakti- kiM bhoH ! prAgivA'dhunA'pi yuvAbhyAM ziraH kampitam / tatra ko hetuH? tattathyaM brUtam / tau kathayataH- mahArAja ! tadA te rUpamamRtamaya vilokitam, adhunA tu viSamayaM dRzyate / rAjA vakti-kathaM ? ko'tra pratyayaH ? tau vadataHyadi na pratyeSi tarhi tAmbUlaM carvayitvA SThIvatu / tatropaviSTA makSikA tadazanena tatkAlaM yadi mriyeta tarhi maduktaM satyamavagantavyam / rAjan ! mAdRzAM jyotirvidAM devAnAJca gIH kadApi mudhA na bhavati / tathyaM vacmi 367 Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI tavAGge vaikRtymaagtm| ___ atha cakrI tadaiva tAmbUlaM SThIvitvA tadbhakSaNAnmakSikAmaraNamAlokya tadbhASitaM tathyamamaMsta / itthaM saMjAtapratibodhaH sa cakrI SaTkhaNDAmimAM mahIM vihAya sarpaH kaJcukamiva rAjyAdikaM sakalaM parityajya cAritramAdAya dvAtriMzatsahasrarAjamistathA sunandApramukhapramadAbhizca bahudhA nivArito'pi sarvamapyupekSya gRhAnniragAt / SaNmAsaparyantaM te sarve lokAstamanvaguH / pazcAttaM virAgiNaM matvA nirAzAH parAvartanta / athAsya sAdhoH saptazatavarSANi yAvanmahArogastasthivAna, tamapi sazAntamanAH sehe / tasminsamaye devAstatparIkSAkRte vaidyarUpeNa tadantikamaguH / sAdhunA pRSTam- bhavantaH ke santi ? kimarthazcAtrAgatAH santi / te jagaduH-vayaM vaidyAH, bhavata IdRzaM jAtaM rogaM zrutvA taccikitsArthamatrA''gatAH smaH | sAdhuravadat-bho! bhavantaH karmarogamapi cikitsituM jAnanti ? uta zArIrikaM rogameva / tairuktammahArAja ! karmaroga pratikartumasmAkaM zaktirnAsti / tatrAvasare sa muniragulyA karpha niHsAryatebhyo drshitvaan| tattute sAkSAtkundanamiva nirmalaM surabhisuvarNamapazyan / ___ punaruktaM muninA- bhoH ! mamedRzI zaktirvidyate tathApi zarIre'sminnazcare'zucimaye samutpannena nAnAvidharogeNa jIvasya manAgapi duHkhaM na jAyate / kiJca- yena yAdRzaM karmasaMcitaM, tatphalaM tena bhoktavyameva / tatra kA parivedanA ? anyacca bAhyopacArairAntaro rogo naiva zAmyati / evaM tadIyAM dRDhabhAvanAM cAritrasthairyaJca viditvA taM 368 Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI saMstutya vanditvA te devA nijasthAnaM yayuH / sa munistu cAritraM paripAlya sveSTamasAdhayat / itthaM sanatkumAramuniriva yaHko'pyanyaHzarIramazucimayaM bhAvayan saMsAramasAraM hAsyati / so'pi sanatkumAra iva zivapadamavazyameSyati / / 5-atha 7-AzravabhAvanAyAmAhaiha avirati mithyA yoga pApAdi sAdhe, iNa uNa bhava jIyA Azraye karma bAMthe / kama janaka je te AzrayA je na ruMdhe, samara samaya AtmA saMvarI so prabuddhe // 22 // aviratirvAdazadhA, SoDazadhA kaSAyaH, paJcadhA mithyAtvaM, paJcadazadhA yogaH, etAnyAzravadvArANi bhavanti / tairasau jIvaH karmANi badhnAti, tAni jitvA punarasau karmANyanarjayana samatvavAn saMvRto bhavati jJAnAdiyutaM bodhibIjaJcAbhyupaiti ||22|| indravajrA-chandansije kuMDarIke vrata chAMDi dIdhuM, bhAI taNuM te vali rAjya lIdhuM / te duHkha pAmyA narake ghaNerA, te hetu e Azraya doSa kerA // 23 // purA kazcana kuNDarIkanAmA rAjarSitaM tyaktvA bhrAtU rAjyamagRhNAttena nArakI yAtanAM mahatIM sa prAptavAn / ataH zreyo'rthibhirAzravastyAjyaH ||23|| -369 Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI 12 - AzravadoSAnnarakamitasya kuNDarIkasya prabandhaH yathA-mahAvidehakSetre puNDarIkiNIpuryAM puNDarIka - kuNDarIkanAmAnau bhrAtarau rAjyaM bubhujAte / atrAntare tatra kazcana jJAnI gururAgAttadIyadezanAM nizamya saMjAtapratibodhaH kuNDarIko rAjyaM puNDarIkAya dattvA dIkSAM lalau / sa sarasanIrasamAhAraM kurvan mahArogagrasto'bhUt / tataH pariNAmamapazyan varSasahasraM cAritraM paripAlyA'pi karmaprAbalyataH sa saMyamaM jahau / atha gRhe sthAtumicchayA gRhAntike'zokavATikAyAM dharmadhvajaM mukhavastraJcAlambya zocituM lagno yadasau bandhurme rAjyaM dAsyati na veti vimRzaMstasthau / tAvattatra kuto'pi kAryaprasaGgAtsamAgataH puNDarIkastamupalakSya praNamya cAgamanakAraNamapRcchat / tatra samaye kuNDarIkaH sarvaM manogatamudantaM tamavadattadAkarNya puNDarIkastasmai rAjyaM dattvA gRhamAnayatparaM sAmantAdayaH ke'pi taM nopAsata / kintu dhigenaM yo hi sahasravarSANi saMyame sthitvA punA rAjyaM bubhukSate, tataH kenApyasyAntikaM na gantavyaM nAsau sevanIya iti sarvairnizcitam / T athaikadA kuNDarIko yathecchasarasaM gariSThAhAraM vidhAya rAtrau kativAramavamadvisUcikA ca jAtA, itthaM nAnAduHkhairbhRzamAkulamapi taM ko'pi kiJcidapi nopacacAra / tatrAvasare manasi durdhyAyati yadyahaM zubhasvAsthyaM lapsye tarhi prage sarvAneva bhRtyAn pradhAnAdIMzca zikSayiSye / itthaM durdhyAnena cA'samAdhinA mRtvA sa kuNDarIkaH saptamaM narakamagamat / tatra cA'pratiSThAnanAmakaM narakAvAsamAsAdya trayastriMza 370 Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI tkoTisAgaropamAyuSko'bhUta, itthaM kuNDarIkasyAzravadvAraprabhAvata IdRzI durgatirjAtA / ataH zreyo'rthibhiH sarvairAzravadvAro roddhavyaH, saMvarazcaiSAmAzravANAM yatnena vidhAtavyaH / 6-atha 6-saMvarabhAvanAmAhaje sarvathA Azravane haTAye, te saMvarI saMvara bhAva pAye / te bhAva vando guru vajrasvAmI, jeNe triyA kaMcana koDi yAmI yohi sarvathA tAnyAzravasthAnAni nivArayati saMvaraJca samAzrayati sa eva prANI sadaiva sukhI jAyate / vajrasvAmIva / yathA-sa munivaryaH koTidInArAn mahArUpavatI taruNImanurAgiNImIdRzIM kAminIJca tyaktavAn samAdattavAMzca paraM saMvaram / tena sa sarvairvandanIyo mUrdhanyazcAbhUtsarveSAmiti ||24|| 13-saMvaraM bhajamAnasya vajrasvAminaH prabandhaH yathA-pATalIpuranagare nivasatodhanAvahamahebhyasya mahArUpavatI rukmiNInAmrI kanyA vajrasvAmino dezanAmAkarNya tadrUpeNa vimohitA nijasadanamAgatya mAtApitarAvevamavAdIt- he pitarau ! ahamanena dehena vajrasvAminameva variSye, nAnyaM bhartAraM vidhitsAmi / tAbhyAmuktamhe vatse ! sa tyAgI vartate, tasmAttvAM na pariNeSyati / anenAzravadvAraM sakalaM pratyAkhyAtamataH ko'pyanyo guNavAn varo varaNIyaH / itthaM bahudhA pratibodhitA'pi yadA sA na bubudhe, tadA dhanAvahaH zreSThI -371 Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI koTidInArA~llAtvA rukmiNI puraskRtyopAzrayamAgatya vajrasvAminamavadat- mahArAja ! etAn koTidInArAn gRhANa mama putrImimAM pariNIyA'nugRhANa cetyudIrya kanyAM dInArAMzca tatraiva muktvA nijasadanamAyayau / tadanu tathA kanyayA vajrasvAminaM cAlayituM kRteSvapi zataza upAyeSu meruzikharamivA'calamavagatya pratibuddhA satI pitRdattaM dInArAdisarvaM saptakSetreSu vibhajya pravrajitA sA kanyA''tmasAdhanatatparA jaataa| 14-atha punaH saMvaradvAramAdriyamANasya puNDarIkasya prabandhaH__purA saMyamamArgAtparibhraSTaH kuNDarIko munI rajoharaNamukhavasanAdi kutracittarAvAlalambe | punaH kuNDarIke rAjyAsanamApanne puNDarIkastadA dharmadhvajAdi tadupakaraNamAdAya gurvantikaM gatvaiva mayA'nnodakaM grAhyamiti niyamamaGgIkRtya tatazcacAla mArge ca pAdacAriNastasya kaTakAdividdhAbhyAM padbhyAM rakte nirgacchatyapi manAgapi saMvaramatyajannagre gacchaMstRtIye divase kAlaM kRtvA sarvArthasiddhavimAne trayastriMzatsAgaropamAyuSko devo'bhUt / ato vacmisaMvare mahA~llAbho'sti, ato'sau sarvarAdartavyaH / / 5-atha 9-nirjarAbhAvanAmAhaduadaza tapa bhede karma e nirjarAe, utapati thiti nAze loka bhAyA bharAe / duralabha jaga bodhI durlabhA dharma buddhi, bhava haraNi vibhAvo bhAvanA eha zuddhi ro 372 Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI kasya nirjarA samudeti ? yo hi SaDdhA bAhyaM tAvadevA''bhyantaraJca tapaH karoti, itthaM dvAdazavidhatapaH karaNena yaH saJcitAni karmANi kSapayati yasyAgre ca karmANi notpadyante tasya puMso nirjarA jAyate / anayaiva bhavyAH saddbodhibIjaM labhante, bhavaJca nistaranti / / 25 / / upajAti-vRttam vy be nirjarA'kAma sakAma tehI, akAma je te marudevi jehI / je jJAna thI karma ja nirjarIje, dRDhaprahArI pari te tarIje ro seyaM nirjarA sakAmA'kAmAbhyAM dvividhA vartate / marudevI mAtA pUrvabhave yadajJAnena paravazatvena ca karmANi kSAyitavatI, sA'kAmA nirjarA kIrtyate / yathA dRDhaprahArI jJAnena svAdhInatvena ca karmANi kSapayAmAsa, sA sakAmanirjarA bhAvanA vijJeyA ||26|| 5 - atha 10 - lokasvarUpa bhAvanAmAhajima puruSa viloye e adholoka tevo, tiriya paNa virAje thAla syo vRtta jeyo / uradhamuraja jevo lokanAli prakAsyo, tima tribhuvana bhAnu kevalI jJAna bhAsyo // 27 // yathA kazcitpuruSaH kaTitaTasamAropitakaraH prasAritacaraNaH sthito bhavettatheyaM lokasthitirapyavagantavyA / madhyalokastu sthAlavadvartulA / UrdhvabhUmau rakSitamardalavatpratibhAti / adhazca bhuvanapativyantara-saptanaraka-sArddhadvayadvIpA vartante copari dvAdazadevaloka 373 Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI navagraiveyakapaJcA'nuttaravimAnAni santi, tadupari siddhazilA vidyate / tatsarvaM tribhuvanadivAkarakevalijinezvaraiH prakAzitamasti ||27|| 5-atha 11-bodhidurlabhabhAvanAM 12 dharmabhAvanAcA''ha-svAgatA-chandasibodhibIja lahi jeha arAdhe, te ilAsuta pare ziva sAdhe / dharma bhAvanA lahI bhavi bhAyo, rAya saMpati pare sukha pAyo rA iha hi bodhibIjaM-'samyaktvaM samAsAdya yo hi tadArAdhayati sa ilAcIkumAravanmokSamupaiti / evaMdharmabhAvanAvanto'pi bhavyAH samprati rAjavatsukhino bhavanti / yathA pUrvabhavaM sampratinRpo mahArako'pi dharmabhAvanayA'tra janmani rAjyasukhamanvabhUt / ato he bhavyAH ! yUyamapi samyaktvamArAdhayata tathA dharma bhAvayata / yathA'tra sukhamanubhUya paratra zivasukhamadhigamiSyatha / tadupari-ilAcI-kumArakathA, paraMsA purA'tra dharmavarge saptatriMzattame 37 prabandhe nirdiSTA, tato'tra no likhitAsti / 15-dharmabhAvanAyA sukhamadhigatasya sampratirAjasya kathAyathA'sau bhavAntare drumakanAmA bhikSurabhUttasya mukhe zarIre ca sadaiva makSikAH patanti sma / ko'pi gRhI svA'ntike sthAtuM tasya ghRNAspadatvAdavakAzaM na prayacchati / taM vilokya sarvo'pi janastaM tiraskaroti mukhaM pidhatte ghrANaM saMkocayati sma | 374 Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI athaikasmindine sa drumakaH kasyaciddhanavato gRhAdgocarIM lAtvA bahiryAntamekaM muniM bhojanamayAcata / so'vak- bho ! mayA'nyasmai kasmaicidapi na dIyate kamapi gRhiNaM yAcasva / itthaM vArito'pi sa tadanugacchannupAzrayamAyayau, tatrApi guruM bhoktumayAcata / tenoktamsAdhunA samAnIta AhAraH sAdhubhyo dIyate'nyasmai dAtuM na zakyate / so'vak- mo guro ! yadIdRgAcAro vartate tarhi mAmapi dIkSaya tadanu bhojaya / tatrAvasare cikitsayA nIrogo bhaviSyatIti matvA tadaiva tamadIkSayat / tadanu sarasaM vividhamAhAraM yathecchaM sa bhuktavAniti nizi tasya visUcikAM saMjAtA / navInaM taM sAdhuM tadavasthamAlokyA'neke dhanino janAstamupacarituM sevituJcA''jagmuH / tAnvilokya sa evaM vyamRzat - yathA-dhanyo'yaM veSo yatprabhAvAdadyaite'pIdAnIM nirvikAraM mAM sevante ye purA mAM tiraskurvanti smaH / mAmAgataM vilokya mahatIM ghRNAmakurvanta, idRzIM dharmabhAvanAM vidadhatsa AyuSaH pUrNatve samAdhinA kAlaM kRtvA dharmabhAvanayA sampratinAmA rAjA'bhavat / so'nyadA nijagavAkSajAlasthita AryasuhastisUriM catuSpathe vrajantaM vilokya pUrvabhavaM sasmAra / tadaiva saudhAdavatIrya tatrAgatya kRtAJjalinRpo guruM praNamya jagAda - bhoH svAmin! mAM vijAnAsi, guruNoktam- sarve jAnanti, tvaM rAjAsIti / tadA punaravadadrAjAsvAmin! ahaM te ziSyakSullako'smi drumakanAmA / tvaM me paramopakAryasi, idaM rAjyaM tavaiva gRhANa, ito'nyatkimupaharAmi / tatrAvasare zrutajJAnaprayogeNa guruNApi sarvamavedi nigaditaJca - bho rAjan ! tvaduditaM sarvaM 375 Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI satyamasti / tvaM dharmeNa rAjyaM pAlaya, mama gataspRhasya rAjyena kiM ? ityudIrya gururanyatra vijahAra / rAjA dharme matidAya nayannanekAni nUtanajinacaityAni jIrNacaityoddhArAMzca nAnAdharmazAlAdi dharmakRtyamakarot / nijarAjye sarvatra jinadharma pracAritavAn / itthaM dharmabhAvanayA rAjyasukhaM ciramanubhUya prAnte devagatimAptavAn / ato dharmabhAvanA sarvairbhavyaiH sadaiva sAdaramanubhAvyA / ___ atha 6-rAga-viSaye indravajrA-chandasirAge na rAce bhavabandha jANI, je jANa te rAga yaze anANI / gaurI taNe rAga maheza rAgI, ardhAMga devA nija buddhi jAgI // 29 // __yaH khalvAtmAnaM premadveSAdinA rajyati rUpAntaramApAdayati vikAriNaM ca vidhatte taJca vibhAvavAhitvaM viracya tatrAtmani nAnAvidhaM klezamutpAdayatyasau rAgaH / IdRzaM rAgaM bhavabhramaNakAriNaM karmabandhanasyAdikAraNaM jJAtvA bho bhavyA ! yUyaM tatra naiva patantu, tannivAraNArthaM yathAzakti prayatadhvam / tajjayArthaM yaiH sarvathA tajjayaH kRto'sti tAdRkparamakRpAlusarvazaktimatzrImattIrthakarANAM zaraNaM gRhNIta, vItarAgadevAnAM dRDhAlambanAyUyamapi duSTarAgasya jaye samarthA bhaveyuH / pazyata-tajjayaM vinA rAgAdeva laukikajJAnavatAM hariharAdidevAnAmapyajJavannijArdhAGgaM nijanijapreyasyai dAtavyamabhUt / ato bahubhavabhramaNAtmako rAgaH sarvairmavyaiH sarvathA tyAjya eva ||26|| 36 Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI atha 6-dveSoparire jIva tUM ! dveSa mane na ANe, vidveSa saMsAra nidAna jANe / adveSa thI to sukha hoya jetuM, vidveSa thI to duHkha hoya tetuM / (pAThAntara) re jIva tUM dveSa mane na ANe, vidveSa saMsAra nidAna jANe / sAsU naNaMde mili kUDa kIcUM, jhUTha subhadrA zira ALa dIDUM vyAkhyA- he jIva ! tvayA manasA'pi kasyacidupari dveSo na katarvyaH, yadasau saMsArasya nidAnamasti / tattyAgena jIvaH sadA sukhI tiSThati / adveSiNAM yAdRzaM sukhaM jAyate, tattu vaktumapi na zakyate / kiJca- yaH kasmaicid dveSTi, so'nantasaMsArI jAyate / yathA-purA zvabhUnanAndA ca mitho mantrayitvA dveSaNa subhadrAyai kalakaM dadatuH / paraM satyazIlA sA''matantunA cAlanyA kUpAjjalaM samAnIya campApuryA dvAHsthakapATaM sakalairanudghATyaM tajjalasekAdudghATitavatI / sakalajanasamakSaM tatkapATodghATana mudhA jAtakalaGkAnmuktA'bhavattatazca sA sukhaM lebhe / tasyAH pazUnanAndArau ca sarve lokA ninindustena tayorbhRzaM duHkhamajAyata / kiJca- rAgadveSAbhyAmiha kevalaM duHkhameva bhavati, zubhaphalantu manAgapi na jAyate / iti vijAnatA kenacidapi rAgadveSau na kartavyau / yadAharAgadveSau yadi syAtAM, tapasA kiM prayojanam ? / tAveva yadi na syAtAM, tapasA kiM prayojanam ? al -377 Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI __ yasya puMso rAgadveSau vidyete, tasya puMsastapasA'nuSThitenA'pi kimapina siddhyati, tayoH sadbhAve tatkRtatapaso vyarthatvAt / punaryasya citte to rAgadveSau manAgapi na stastasyA'pi tapaHkaraNaM vRthaiva, yattasya tapo vinaiva manaHzuddhyA kRtArthatvAt ||30|| atha 7-santoSa-viSaye vasantatilakA-vRttamsantoSa-tRpta janane sukha hoya jevU, te dravyalubdha janane sukha nAhi tevU / santoSavanta janane sahu loka seve, rAjendra raMka sarikhA kari teha keye // 31 // iha santoSiNojanA yatsukhaM vindanti tattulubdhajanaiH svapre'pi nAnubhUyate / santuSTAH prANinaH sarvaiH prazasyante / santoSiNo janA ravAn dhaninazca samabhAvena pazyanti / bahulominastu sadaiva bhRzaM duHkhIbhavanti / kimadhikaM kanakarajatagirI prApyA'pi lubdho naro na tRpyati / yadAhayadurgAmaTayImaTanti vikaTaM krAmanti dezAntaraM,, gAhante gahanaM samudramatanuklezAM kRSi kurvate / sevante kRpaNaM patiM gajaghaTAsaMghaTTaduHsaMcaraM, sarpanti pradhanaM dhanAndhitadhiyastallobhavisphUrjitam tanakI tRSNA tRpta hai, anna sayA ke sera / mana kI tRSNA nahi miTe, Aya meru jo ghera 11811 ataH santoSa eva sukhasya nidAnamavagantavyam / nItizAstre'pyuktamsarpAH pibanti pavanaM na ca durbalAste, zuSkaistuNairvanagajA balino bhavanti / 378 Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI kandaiH phalairmunivarA gamayanti kAlaM, santoSa eva puruSasya paraM nidhAnam // 1 // yadyapi phaNinaH pavanameva pibanti tathApi balavanto bhavanti, evaM vanagajAstRNAnyaznanti, munivarA - vanavAsino yogino'pi kandaiH phalaizca dinAni yApayanti / ataH santoSo narasya nidhAnamiva sukhado bhavati, tataH santoSaH sarvaireva vidheyaH ||31|| atha 8 - sadasadviveka-viSaye upajAti-vRttamjo jeha citte suviveka bhAse, to moha andhAra vikAra nAse / viveka vijJAna taNe pramANe, jIvAdi je vastu svabhAva jANe // 32 // vivekinaH prANino mohatamo'jJAnAndhakAro nazyati / tatazca tasya vijJAnacAturyAdikaM sarvamapi prAmANyamupaiti / jIvA'jIvA - disakalatattvasvarUpaM jAnAti ||32|| bAlapaNe saMyama yogadhArI, varSAsame kAMcali jeNa tArI / zrIvIrakero aimutta teI, sujJAna pAmyo suviveka leI zA kiJca bhagavato mahAvIrasya prabhoH kazcanA'timuktAbhidhAnaH ziSyakSullakaH zaizava eva gRhItacAritrazcAturmAse jalopari zrIphala - kAGcalimatArayat / uttamavivekodayAdIryApathividhiM pratikrAman 379 Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI 'paNagadagamaTTimakkaDA' iti padaM samyagvibhAvayan mithyAduSkRtamiti muhurnigadan tvaritameva kevalajJAnamApa ||33|| atha 9 - nirveda - vairAgyaviSaye zArdUlavikrIDita chandasi - je bandhUjana karmabandhana jisA bhogA bhujaMgA gaNe, jANanto viSa sArikhI viSayatA saMsAratA te haNe / je saMsAra asAra hetu janane saMsArabhAve huve, bhAyo teha virAgavanta janane vairAgyatA dAkhave ro yo hi kuTumbavargaM karmabandhanamavaiti tathA sAMsArikaM sukhamapi sarpamiva bhayaGkaramasAraM rogajanakaJca pazyati, vairAgyavAn sa pumAn saMsAraM sukhena tarati / yazca saMsAre rajyati, sa punaHpunaH atraiva nipatati / ato viSayeSu vairAgyaM vidhAtavyam ||34|| T vasantatilakA-vRttam nirveda te prabala durbhara bandikhAno, je choDavA mana ghare budha teha jAno / nirveda thI tajiya rAja viveka lIdho, yogIndra bhartRhari saMyamayoga sIdho // 35 // kiJca - nirvedo nAma viSayavAsanArAhityaM, ata eva nirvedI pumAn saMsAramamuM kArAgAraM jAnAti / yathA- kazcitprANI daivAdekadA kArAgArAnmukto bhavati, punastatkarma kadApi naiva kurute, yena tatra punaH sa na gacchet / tathaivAyaM prANI vivekaprAptyA sadya eva saMsAraM muJcati, tena punaH sa bhavaM no bhrAmyati bhartRhaririva / ayaM hi 380 Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI saMjAtavairAgyAdrAjyaM vihAya yogamArgamazizriyat ||35|| 16- atha nirvadAd gRhItasaMyamasya bhartRhareH prabandhaHyathA-purA rAjJo bhartRhareH kazcidvaideziko vipraH phalamekamamRtamupAharat kathitaJca- rAjan ! ya etad bhokSyate naro nArI vA sa yAvajjIvaM yauvanaM lapsyate / tataH sa tad gRhItvAtipremNA nijapreyasyai rAjyai dadau jagAda ca- priye ! tvayaitadavazyaM bhoktavyaM, yadetadazanena yauvanaM te sadaiva sthAsyati / __ atha tatphalamAdAya sA nijapreyase kasmaicana hastipakAya jArAya dattavatI / so'pi tAdRgguNazAli phalaM lAtvA nijapriyAyai gaNikAyai dattavAn / sA tallAtvA dadhyau-ahametadazitvA yAvajjIvaM sthirayauvanamAgatya kiM sAdhayiSye ? pratyutAdhikaM pApameva vidhAsye / ata etatphalaM sukhena prajApAlakAya rAjJe dAtavyaM yena tuSTo bhartRhariH pracuraM dhanaM dAsyati bahu satkariSyati ceti vimRzya sA gaNikA tatphalaM sadasi samAgatya nRpasyopAyanamakarot / ... nRpastadupalakSya tadaiva rAjyAH pArthametya tAmapRcchat- ayi priye ! tatphalaM tvayA bhuktaM na vA ? tayoktam- he prANezvara ! tvadane mRSAvAdena kim ? ato'haM satyaM nigadAmi / parameSo'parAdhastvayA kSAmya eva / nRpo'vadat- satyaM brUhi kSAntastavAparAdho mayA / atrAvasare rAjJI jagAda- svAmin ! mayA tvatpradattaM tadamRtaphalaM hastipakAya dattam / tato nRpaH sabhAmAgatya tamAkArya paryapRcchat- bho ! yatte phalaM 381 Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI rAjJI dadau tatkiM kRtam, bhuktaM vA kasyA'pi pradattaM? tatsarvaM satyaM vada / tenoktam- svAmin ! mayA tatphalaM gaNikAyai dttm| tatastAM vezyAmapRcchat- ayi gaNike ! tvayA me kathametadupahRtam / svayaM kinna bhuktam ? sA'vak- nAtha ! ahamAjanma yadi yauvanaM lapsye tarhi mahanme'vadyamutpatsyate'to mayaitanna bhuktam / zrImAn bhavAMstu rAjA, bahUnAM pAlako'sti ata etatphalamazitvA ciraM lokAnupakariSyati / athaitadAkarNya sAtavairAgyo bhartRharistademaM zlokamapaThat / yathAyAM cintayAmi satataM mayi sA viraktA, sA'pyanyamicchati janaM sa jno'nysktH| asmatkRte ca parituSyati kAcidanyA, dhik tAM ca taM ca madanaM ca imAM ca mAM ca atha tadaiva nirviNNo rAjA yogI bhUtvA gRhamatyajat / yataH saMsAraM vihAyaiva prANI sukhamupaiti nAnyathA / atha 10-Atmabodha-viSayeje moha-niMda taji kevala bodhi hete, te dhyAna zuddhi hRdi bhAvanA eka citte / jyUM niSprapaJca nija jyotisvarUpa pAye, nirvAdha thI akhaya mokSa sukhArtha Ave // 36 // iha yo hi mohanidrAM tyajati, tasya kevalajJAnabIjamudeti / tadanu sa zuddhadhyAnena nirmalIkRtacetasi parAM bhAvanAM bhAvayan muktabhavaprapaJcajAlo jyotiHsvarUpamamumAtmAnaM saakssaatkroti| punaratra saMsAre nirviNNatAmApannaH prANI mokSaM prati yatamAno bhavati / 382 Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI itthamAtmacintanenAsau jIvaH saMsArasAgaraM tarItvA muktipurImupaiti ||36|| mAlinI-chandasibhava viSaya taNA je caMcalA saukhya jANI, priyatama priya bhogA bhaMgurA citta ANI / karama dala khapeI kevalajJAna leI, dhana dhana nara teI mokSa sAdhe jikaI kiJcA'tra saMsAre yAni gandhasparzarUparasazabdAtmakAnAM paJcendriyANAM trayoviMzativiSayasukhAni samupalabhyante tAni capaleva caJcalAni santi / tathA kAminIbhUvilAsamRduhAsAdisamudbhUtamadanavilAso'pi kSaNikaH pratIyate / iti vijAnatA prANinA mokSasukhamadhigamyate / ayamabhiprAyo yaH saMsArAsAratAM jAnAti, viSayasukhaM sarvamazAcataM pazyati, putrakalatrAdisaMyogajaM sukhamapi navaraM pariNAmadAruNaM vekSate, itthaM nirviNNaH san bodhibIjamAsAdya saMsAraM tyajati saMyama samAzrayati, sa mokSazriyaM sevate / dhanyastAdRzo viziSTo janaH sabudhairucyate ||37|| iti sarvajIvahitecchukena paNDitazrImatkesaravimalagaNinA bhASAkavitAmayaviracitAyAM tataH zrIsaudharmabRhattapAgacchIya-sAhityavizArada-vidyAbhUSaNa zrImadvijayabhUpendrasUrIdhareNa saralasaMskRte saMkalitAyAM sUktamuktAvalyAM caturtho mokSavargaH samAptaH // 383 Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI atha dharmA'rthakAmamokSAniti pumarthacatuSTayAn pratyeka vistarataH saMvarNya samprati tAneva saMkSepato varNayannAhatatra 1 prathamo dharmavargaH-dratavilambita-chandasiduragatiM paDatAM saba jantune, dharaNathI dharamI bhaNa tehane / saMyama Adi kahe dazathA bhalo, suguruthI vaha dharma ja sAMbhalo yathA-durgatau patanto'mI jIvA yandhRtvA samuddhRtA bhavanti, sa eva dharma ucyate / so'yaM dharmaH saMyamAdi-bhedena dazadhA vidyate / sa dharmaH sadA gurumukhaiH zrotavyo bhavyairyathA manasi santoSaH samudgacchet / / 38|| atha dazadhA dharmabhedAnAhakhaMtI maddaya ajjaya, mutti tava saMjame ya boddhavce / saccaM soyaM akiMcaNaM ca, baMbhaM ca hoi jaidhammo // 1 // yathA-kSAntiH-kSamA 1,mArdavaM-komalatA 2,ArjavaM-saralatA 3, muktiH- nissaMgatA 4, bAhyAbhyantarAbhyAM tapaH 5, saMyama saptadazadhA 6, satyaM satya-hitapriyayuktaM vaktavyaM 7, zaucamantaHzuddhiH- rAgadveSAdikaSAyarAhityaM tathA vratAdau nirdoSaH 8, alobhi-bAhyAbhyantaraparigraharAhityam 6, brahmacaryam 10, ete daza yatidharmA gurumukhAcchrutvA sarvaH sevanIyAH ||1|| atha 2-dvitIyo'rthavarga:aratha aratha jenI dharma thI siddhi thAye, dharama karama siddhI artha thI sarva pAye / 384 Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI sakala sukha ja geho saptakhetro sujANI, bhayika ! svadhana sAro yAvaro saukhya khANI // 39 // __iha ye purA dharmamArAdhayAmAsustaireva sukRtibhiratra loke mahatI saMpallabhyate / punaH puNyavanto jIvAH sukRtilabhyAmimAM lakSmImAsAdya tAM jinabhavana 1 prabhubimba 2 pustaka 3 sAdhu 4 sAdhvI 5 zrAvaka 6 zrAvikA 7 ''tmakasaptasu dharmakSetreSu suvapanti yenA'tra bhave paramaM sukhamanubhUya prAnte ca nizcalaM zivapadaM yAnti ||36|| atha 3-tRtIyaH kAmavarga:dharama artha thi kAma na vegalo, dharama kAma kare saba te bhalo / sakala jIvana saukhya sukAma che, parama artha ja kAma nidAna che / // 40 // ___ yathA-dharmArthAbhyAM kAmasya pArthakyaM nAsti kintu yo hi dharmakArya vitanoti, sa prANI jagati sarvaiH prazasyate / yena sarvajagatAM prANinAM sukhamutpadyate, tadeva kAmo nigadyate / kiJcotkRSTArthasya nidAnaM kAma evA'sti, asyAM gAthAyAM kAmazabdena kArya nigadyate, arthAtsadupArjitasya dhanasya dharmakArye viniyogakaraNenaiva sAphalyamupaiti ||40|| atha 4 caturthI mokSavargaHvasantatilakA-chandasidhyAyantu zAdhatapadaM nikhilAtmasevyaM, yasyopadezanaparAH sujanA bhavantu / -385 Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mokSArthasAdhanaphalaM pravaraM vadanti, santaH svato jagati te'pi ciraM jayantu // 41 // he bhavyajIvAH ! sarvataH zreSThaM zAzvatamamuM mokSaM bhajata / yena bhavanto'sArasaMsArAnmuJceyuH / puruSottamastIrthaGkaraH prabhurmokSasAdhanameva sAdhIyaH phalaM sarvatra nigadati / ye punastaM sAdhayanti, ta eva dhanyA mAnyA bhavyAH prANino jagati ciraM jayantu cirAyuSo vijayante netare / ato mokSArthaM yatitavyaM zreyo'rthibhiH sarvairiti ||41|| sUktamuktAvalI atha granthaM samApayannupasaMharati granthakartA - dharmArthakAmavaranirvRtisatyamArga, kiJcinmayA prakaTito'tra hitopadezaH / sanmArgagAmisunaraiH zubhabuddhiyayaistasya svarUpamavagamya sudhAraNIyam // 42 // iha hi-dharmArthakAmamokSacaturvargeSu mayA yatkiJcidupadezalezaH prakaTitaH - sphuTIkRtaH sa sanmArgagAmibhirmokSapatha - pathikairbhavyaiH svacetasi sadaiva bhAvanIyaH / bhAvayitvA ca tattattvamadhigantavyaM tathaivA''tmani dhAraNIyaM svIkarttavyaM iti zeSaH || 42 // upajAti-vRtte ityevamuktA kila sUktamAlA, vibhUSitA vargacatuSTayena / tanotu zobhAmadhikaM janAnAM, kaNThasthitA mauktikamAlikeva 386 // 1 // dharmArthakAmamokSavargaizcaturbhiH khaNDairvibhUSitA - sumaNDitA mayetthaM Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI viracitA sUktamAlA-sUktAnAM subhASitAnAM mAleva mAlA saiveyaM lokAnAM hRdaye sthitA- manasi samyagavadhAritA satI muktAhAra ivAdhikAM zobhAM tanotu- vistArayatu / / 1 / / atha mUlagranthavyAkhyAkAH prazastiH zArdUlavikrIDita-vRtteAsItsadguNasindhupArvaNazazI zrImattapAgacchapaH, sUrizrIvijayaprabhAbhidhagururbuddhyA jitasvarguruH / tatpaTTodayabhUdhare vijayate bhAsyAniyodyatyabhaH, sUrizrIvijayAdiratnasugururvidvajjanAnandabhUH rA __ AryAvRttevikhyAtAstadrAjye, prAjJAH zrIzAntivimalanAmAnaH / tatsodarA babhUyuH, prAjJAH zrIkanakavimalAkhyAH // 3 // teSAmubhau vineyau, vidvAn kalyANavimala ityAkhyaH / tatsodaro dvitIyaH, kesaravimalAbhidhoDavarajaH tena caturbhirvarga, racitA bhASAtibaddharucireyam / sUktAnAmiha mAlA, manovinodAya bAlAnAm yedendriyarSicandra(1754), saMvatpamite zrIvaikrame varSe / agranthi sUktamAlA, kesaravimalena vibudhena dA // 5 // akSINamahAnasIyA-ghaSTAviMzatisulabdhimApannam / samacaturasraM dehaM, vIraziSyaM caturjJAnayutam prathamagaNadharazrImad-gautamasvAminamadbhutaM vande / // 1 // 387 Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI // 2 // (yugmam) // 3 // yatkaradIkSAvantaH, sarva eva zivapadaM prApuH vasantatilakA-vRttetIrthaGkarasya caramasya parAtparasya, ziSyAgraNIH, sugaNadhArakapaJcamo yaH / lokatrayIpathitazudhrayazAH sudharmA, tannAmagacchagurupaTTaparamparAyAm zrIvikramakSitipatipratibodhadAtRnAnA'nayadyaguruhRdyanibandhakartRn / zrIsiddhasenadinakRnniravadyavidyo,mAsvAtivAcakamunipramukhAnazeSAn upajAti-vRttekumArapAlakSitipAlabodha,kRddhemacandrAbhidhasUrimukhyAn / namAmi caitAJjagadadvitIya,kIrtivrajAn sUriguNaprazasyAn jajApa koTiM varasUrimavaM, viyuuddhmaamlgrtmaattaan| vedASTagacchIyaviyAdinaca, jigAya sarvAn sadasi prayAgmI zikhariNI-vRttejagaccandraH sUrivimalaguNadhAmodayapure, prajApAlAttuSTAd birudamiti lebhe gurutpaaH| // 5 // dA 388 Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zALA zALA sUktamuktAvalI tataH svaccho gaccho'bhavadiha tadIyo bahutapAH, tamenaM saMstaumi prabalabahuvidhaM yugavaram indravajrA-vRtteprauDhapratApI yazasA garIyAn, sanmArgagAmI shrutpaardRthaa| saudharmapaTTIyaparamparAsu, zrIratnasUriH samabhUnmahIyAn zAlinI-vRttecitrAvallI suprasannA suraktA, pAdagrAhaM saMsthitA yena muktaa| AcAmlAkhyA sattapasyApyakAri, stutyaM taM vRddhakSamAsUrimIDe nAnAzAstravicAradakSamatimAn vAdIndrajiSNurmahAn, bhUvikhyAtayazaskaro yugavaraH satyapratijJAdharaH / tatpaDheM samalariSNurabhavad devendrasUrIdharo, vidyAcaJcumamuM namAmi gaNapaM sadbodhibIjapadam indravajrA-vRtteetasya paDheM samalaGkodyaH, klyaannsuurimhimaamburaashiH| vidvajjanAgresara ugratejAstaM sAdaraM prAJjalirAnato'smi tatpaTTayAdheruditaM pramoda // 10 // // 11 // -389 Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUrIzcaraJcandramivArkabhAsam / svAcAraniSThaM bahukIrtimanta, - manvarthanAmAnamabhiSTuve'ham mAlinI-vRtte - vyaraci vizadarAjendrAbhidhAnaH sukozaH, zarayugamitasUtraproktatattvaprakAzaH / katipayajinadharmagranthanirmANakartA, tamatulamabhivande zrIlarAjendrasUrim indravajrA-vRtte vandAmahe zrIdhanacandrasUriM, yAdIndrakAntAravihArisiMham / prArIpsitagranthasamAptivighnAnutsArya siddhiM dadatAM mamaite zAlinI - chandasi - bhASATIkAsarvasAraM gRhItyA, pUrvAcAryaiH kIrtitAM sUktamAlAm / sadRSTAntaiH sArabhUtairvarAthai vargaisturyaiH zAlinIM zreyasIM tAm vyAkhyAmenAM saMskRtairmaJjugadhai, - ralpajJAnAmAzu bodhopapatyai / zrIbhUpendraH sUriralpaprayatnA, - cchrIharSAdyaiH sAdhuyagaiH praNunnaH 390 sUktamuktAvalI // 12 // Kn // 14 // // 15 // // 16 // Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI dhiyaH kRzatyAnmanasaH pramAdAda, yadAgamoktipratikUlamasmin / nyagAdiSaM tasya dadAmi mithyA,suduSkRtaM syAtmavizodhanAya // 17 // varSe bhUvasunandacandratulite(1981) jyeSThe valakSe (zukla)dale, zrIsiddhArthasutaM smaran gurudine bhaktyA tRtIyAtithau / zrImadrAjagaDhAbhidhAnanagare sarTizobhAspade, hyetadgranthasamApanaM sukRtavAn bhUpendrasUrirmudA // 18 // 391 Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUktamuktAvalI 392 Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravyasahAyaka nAtha jaina DIpAzrvana Ahora OOK Joell V zrI saudharma bRhattapogacchIya ra tristutika saMgha, Ahora