Book Title: Shraddh Vidhi Hindi Bhashantar
Author(s): Ratnashekharsuri
Publisher: Jainamrut Samiti
Catalog link: https://jainqq.org/explore/023155/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MALLARDKyaHETITANYONE jainAmRta samiti graMthAGka 3 zrAddhavidhi-hindI bhASAntara, HOLEE prakAzaka jainAmRta samiti-udayapura (mevADa) kImata 2-12-0 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAmanagaravAstavyazreSThidhAradhIbhAisuputra lakSmIcandraMtanujaveSThicunIlAlena khakRtodyApane svamAtuH saMtoSAmidhAnAyA bhaktaye maajhviikRtm| // zrI jainAmRtasamitigraMthamAlA, graMthAMkaH 3 / / AcAryadhurandhara zrIratnazekharasUri viracita zrAddhavidhi mUla ... aura vidhikaumudInAmakaTIkAkA bhASAntara prakAzaka-jainAmRtasamiti-udayapura. com dravya sahAyakaahamadAbAda nivAsI poravADa vaMzIya, seTha jamanAbhAI bhagubhAIkI dharmapatnI, seThAnI mANekabAI, seThAnI samarathabAI ke nAma ke sthApita kiye hue jJAna-bhaMDAra ke dravya se. jainabandhu priMTiMga presa, pIpalI bAjAra indaura meM chapA. # prathamAvRtti / kImata vikrama saM.1987 14 500 2-12-0 |i. sana 1930 * Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ osavAla juhAramala mizrIlAla pAlarecA jainabandhu priMTiMga presa, pIpalI bAjAra indaura meM chapA. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIzrAddhavidhi hindI bhASAntara kI anukramaNikA. viSayAMka. viSayakA nAma 1 TIkAkArakRta maMgalAcaraNa / 21 maMgalAdi muulgaath| 3 isa graMthameM Aye hue chaH dvAroM ke nAma, ___mUla gAthA 2 / 4 zrAvakadharmako grahaNa karane yogya puruSake lakSaNa, mUlagAthA 3 / / 5 dRSTirAgI dharma nahIM pA sakatA, isapara bhuvanabhAnu kevalIkA dRSTAnta. . 6 dharmadveSI dharma nahIM pA sakatA, isa para varAha mihirakA dRSTAnta 7 murkhapuruSa guruke vacanakA bhAvArtha nahIM jAna sakatA, usapara dehAtI kRSakaputrakI kathA 8 zrAvakake ikavIsa guNa 9 bhadrakapane para zukarAjakI kathA Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) pRSThAMka. 121 123 124 viSayAMka viSaya kA nAma 10 nAma, sthApanA, dravya aura bhAva ye cAra prakArake zrAvakakA svarUpa, mUla gAthA 4 11 vratazrAvaka para surasuMdarakumArakA striyoMkI kathA 12 zrAvakase trividhatrividhaprakArake paJcakhAna kyoM nahIM hotA ? isa sambandhameM praznottara 13 mAtapitAsamAnaAdi do taraha se cAra prakAra ke zrAvaka aura usakA dravyabhAvabheda 14 zrAvakazabdakA aneka taraha se artha dinakRtya prakAza. 1 15 zrAvakane prAtaH kisa vakta uThanA ? aura uThakara kyA karanA?, mUlagAthA 5 16 pRthvIAdi pAMcatattvoMkA tathA candrasUryanADIkA svarUpa aura usase honevAlA phala 17 navakAra ginanekI vidhi 18 jApa karanekI vidhi va usake lAbha 19 navakAra ginanekA phala aura usapara zivakumAra aura vaTazavalikAkA dRSTAnta 20 dharmajAgarikA karane kI vidhi 21 rAtrimeM hue kusvapnaduHsvapnake nAzake liye karaneke - kAussamgakI vidhi 133 136 138 143 144 146 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSThAMka. 147 149 155 155 160 161 viSayAMka viSaya kA nAma 22 svapnakA vicAra va usake phala 23 niyama lene kI aura ajJAnatAse usakA bhaMga hone ___ para vidhi 24 niyama lenepara kamalazreSThIkA dRSTAnta 25 sacitta, acitta aura mizravastukA svarUpa 26 zastrake saMbaMdha binA lavaNAdi vastueM kisa prakAra acitta hotI haiM ? 27 dhAnyaka bIjapanekA kAla 28 loTake sacittaacittapanekA kAla 29 pakvAnnaAdikA kAla, abhakSyavastu aura vidala kA svarUpa 30 uSNapAnIkA svarUpa 31 cAvala ke dhovanakA svarUpa aura usakA kAla 32 nIbodakakA svarUpa 33 acittapAnIkA kAla 34 sacittavastuke tyAgapara aMbaDaparibrAjakake ziSyoM kA dRSTAnta 35 caudahaprakAra ke niyamoM kA svarUpa 36 navakArasI tathA graMthisahita paccakhAnakA svarUpa aura phala 163 166 167 168 172 172 176 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAMka. 4 ) viSaya kA nAma. pRSThAMka. 37 cAraprakArake AhArakA svarUpa 179 38 anAhAra vastu aura ekAMgikAdiAhAra kA svarUpa 181 39 paccakhAnameM cArataraha AhArakA bheda 183 40 paJcakhAnake pAMca sthAna aura tivihAra covihAra paccakhAna 41 malamUtrakA tyAga kisa dizA meM aura kaise sthAna # para karanA 186 42 dAtana karane kI vidhi tathA usase honevAlI agama cetiyAM 190 43 snAna karane kI vidhi 193 44 kevala dravyasnAna para tuMbasnAnavAlA kulaputrakI kathA 196 45 bhAvasnAnakA svarUpa 197 46 bhUmipara paDe hue puSpa caDhAne ke viSaya meM caMDAla kI kathA 198 47 devapUjA karate samaya kaisA vastra pahananA cAhiye ? usakA svarUpa 48 dUsarekA vAparA huA vastra pUjA karate samaya na lenA, isapara kumArapAlarAjA aura cAiDamaMtrIkA dRSTAMta 184 49 pUjA karate samaya dravyazuddhi tathA bhAvazuddhikA lakSaNa 50 mahAna Rddhi ke sAtha bhagavaMta ko vaMdanA karane ko jAne para dazArNabhadrarAjAkI kathA 199 201 203 206 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (5) pRSThAMka. 207 210 213 215 217 219 viSayAMka. viSaya kA nAma. 51 sattAvana prakArake vAjiMtrakA svarUpa 52 battIsabaddha nATakake bheda 53 jinamaMdirako jAte pAMca abhigama sAcavanekA svarUpa aura praNAmakI vidhi 54 nirmAlyakA svarUpa 55 navAMgapUjA karanekA varNana - 56 aMgapUjAkA svarUpa 57 jinapUjA karate samaya zrAvaka dayAvAna hI hotA hai isa para jiNaha zreSThIkI kathA 58 mUlanAyakajIkI prathamapUjA karanepara praznottara 59 pratimAAdi ko svacchatA 60 tInataraha kI pratiSThA 61 agrapUjAkA svarUpa 62 prabhuko naivedya dharanepara kRSakakA dRSTAMta 63 bhAvapUjAkA svarUpa 64 sAdhu aura zrAvakako caityavaMdanake sAta sAta bhera 65 sAtacaityavaMdanakA svarUpa 66 zrAvakako tIna samaya devavandana 67 jinapratimAkI tIna avasthA 222 224 227 228 230 231 233 234 235 236 237 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSThAMka. 241 242 243 251 viSayAMka. viSaya kA nAma. 68 tInaprakArI, pAMcaprakArI, aSTaprakArI, sarvaprakArI, satrahaprakArI va ikavIsaprakArI pUjAkA svarUpa aura vidhi 238 69 pUjAmeM kaise puSpa kAmameM lene cAhiye ? usakA svarUpa 70 pUjAprakaraNase ikkIsaprakArI pUjA 71 snAna karanekI vidhi 72 pratimAke svayaMkAritAdi bheda 73 caityameMse makaDIke jAle Adi AzAtanA TAlane___kI vidhi 74 pUjAkA avazyakarttavyatva _ 75 pUjAmeM dhAraNa karane yogya dazatrikaAdikA svarUpa 255 76 vidhi-avidhipara citrakAraputra aura do brAhmaNoM kI kathA 258 77 tInaprakArakI jinapUjAkA phala 262 78 bhaktike puSpapUjAdi pAMca bheda 79 dUsarekI jinapUjAkA dveSa karanepara kuMtalArAnIkI kathA 264 80 AjJApAlanarUpa bhAvastavakA svarUpa . 266 81 dravyastavakI apekSA bhAvastavakI utkRSTatA 267 82 dravyastavake Upara kuekA dRSTAMta 268 83 jinamaMdirako jAnekA vicAraAdimeM honevAlA phala 269 252 254 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (7) pRSThAMka. 270 viSayAMka. viSaya kA nAma. 84 trikAla jinapUjA karanekA phala 85 vidhi aura bahumAna Upara caubhaMgI 271 86 prItianuSThAnaAdi cAratarahakA anuSThAna 272 87 vidhipUrvaka jinapUjA karaneke Upara dharmadatta rAjAkI kathA 274 88 devadravyaAdikI sArasamhAlameM gaukA dRSTAnta 296 89 jJAnakI AzAtanA. 298 90 devakI jaghanya 10, madhyama 40 aura utkRSTa 84 AzAtanAoMkA svarUpa. 91 devakI bRhadbhASyokta pAMcaprakArakI AzAtanA. 303 92 gurukI taiMtIsa AzAtanAeM. aura usase ananta saMsAra 304 93 devadravya aura sAdhAraNadravyake nAza upekSA bhakSaNa aura vRddhikA phala 308 94 devadradhyakI rakSA karaneparabhI sAdhukI nirdoSatA 360 95 devadrabya bhakSaNa karaneke Upara sAgarazreSThIkI kathA. 96 jJAnadravya bhakSaNa karane para karmasArakI aura sAdhAraNadravya bhakSaNa karane para puNyasArakI 325 97 jJAnadravya tathA gurudravyakA svarUpa. - . .. kathA. Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 8 ) viSayAMka. . viSaya kA nAma. 98 devadravyakhAte dravya denA kabUla karake zIghra na dene se honevAlI hAni aura usa para RSabhadattazreSThI kI kathA. 99 devadravyakI UgAI karanemeM Alasya rakhane Upara eka vaNikakI kathA. 100 derAsara ke dIpaka se gRhakArya karane para eka UMTanI kI kathA. 101 devadravya, jJAnadravya aura sAdhAraNadravya ina tInoMkhAtoM kI koI bhI vastu nakarA diye binA vAparane meM doSakA varNana isakA svarUpa. 102 thoDA nakarA dekara derAsarakI vastu vAparaneke doSa Upara lakSmIvatI kI kathA. 103 gharaderAsara meM caDhAye hue cAMvala AdikI suvyavasthA 104 maranevAle ke pIche dharmakhAte denA kabUla kiye hue dravyakA svarUpa, tIrtha meM kharcaneko mAne hue dravyakA svarUpa. 105 kisI bhI khAte kA yA manuSyakA denA nahIM rakhanA, 106 guruvandana vidhi aura gurusAkSI se paccakhAna karane kA aura paJcakhAnakA phala, 107 guruvinaya ke sAta prakAra aura dharmadezanA sunane ke pRSThAMka 327 329 331 332 334 337 340 341 342 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (9) 361 365 viSayAMka. viSaya kA nAma. pRSThAMka. lAbha aura usa para pradezIrAjA thAvaccAputrakI kathA. 347 108 upadezazravaNa aura jJAnakA phala vartanahI hai. 356 109 sAdhumunirAjako nimaMtraNa karane tathA vahorAnekA phala 360 110 sAyamunirAjako nimaMtraNa karanepara jIrNazreSThI aura abhinavazreSThikA dRSTAnta aura bImAra kI veyAvacca karanekI AvazyakatA 111 sAdhviyoMkI sArasamhAla karanekA vicAra 363 112 vidyAbhyAsakI AvazyakatA, 364 113 nyAya karane para yazovarmArAjAkI kathA 114 AjIvikA karaneke sAta upAya .. 371 115 buddhise kArya karaneke Upara dhanazreSThike putrakI kathA. 375 116 gajasevAkI zreSThatA aura rAMpIpradhAna kI kathA - 376 117 tInaprakArakI bhikSA RtaAdiAjIvikAkA svarUpa. 383 118 dravyakA sAdhana aisA vyApAra kA vicAra. 387 119 dravya, kSetra, kAla aura bhAva ina cAraprakArase vyavahArazuddhi tathA virodhImanuSyake sAtha vyA. pAra na karanA usakA svarUpa 388 120 udhAra nahIM denekI zikSA Upara mugdhaputrakI kathA 390 121 RNa na rakhaneke viSayameM RNa bhavAMtarameM bhI . denA paDatA hai, isa para bhAvaDazreSTIkI kathA / 393 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSThAMka. (10) viSayAMka. viSaya kA nAma 122 denelenemeM vivekioMkA kArya, 123 puNya prabala hove to gayA huA dhana bhI pIchA mila sakatA hai, isa para AbhaDazreSThIkI kathA 398 124 bhAgyahInapuruSane bhAgyazAlIpuruSakA Azraya karanA, isa para eka munImakI kathA .. 402 125 lakSmI prApta hone para bhI ahaMkAra nahIM karanA. 4.3 126 dhanavAnoMko avazya kSamA aura saMpa rakhanA, 404 127 nyAyakI gati aura jagaha jagaha nyAya karaneko jAne . Upara ekazreSThIkI kathA 407 128 pApakI anumodanA na karane para do mitroMkI kathA 408 129 nyAyase vyApAra karaneke Upara helAka zreSThIkI kathA 410 130 vizvAsaghAta karaneke Upara rAjaputrakI kathA : 413 131 pApakI guptalaghu Adi caubhaMgI 417 132 nyAyakI AvazyakatA aura puNyapApakI kAraNa sahita caubhaMgI. 418 133 satya bolane para mahaNasiMhakA tathA bhImasonIkA dRSTAMta 134 mitra kaisA rakhanA ? usakA svarUpa 135 sAkSI rakhe binA dravya na dene para dhanezvarazreSThIkI kathA. 426 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 11 ) 429 viSayAMka. viSaya kA nAma. pRSThAMka. 136 sAkSI rakhakara dravya dene para eka dhUrtavaNikakI kathA, niHsaMtAnavAlekI thApaNakI vyavasthA 427 137 rAjakA AzrayalenekA phala 138 jUAAdi chor3anA, jamAnata na denA, prAmameMhI vyApAra karanA 429 139 paradeza bAte bhAgyazAlI manuSya sAthameM hove to sukha hotA hai, isa para ekavIsamanuSyoMkI kathA . 431 140 paradeza jAnekI vidhi 432 141 ADaMbarakI AvazyakatA 435 142 uccamanoratha rakhanekA phAyadA / 143 pApaRddhi Upara cAra mitroMkI kathA 437 144 sAdharmikavAtsalya, dravyopArjana, alpa icchA 145 dharma, artha aura kAma ye tIna varga sAdhanekAsvarUpa 440 146 AmadanI ( Aya ) ke vibhAga karanekA svarUpa 440 147 vAstavika AvazyakatA hone para dhana kharca karaneke Upara eka zreSThIkI kathA 444 148 dharmasthAna meM byaya karanese dhana baDhatA hai, isa para vidyApatizreSThIkI kathA 149 nyAyase aura anyAyase dhana upArjana karane ke Upara devazreSThI aura yazazreSThIkI kathA. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 12 ) viSayAMka. viSaya kA nAma. 150 nyAyopArjita dravyake Upara somarAjakI kathA 151 nyAyopArjita dhanakA dAna dene Upara caubhaMgI, usameM dusare bheda AzrayI lAkhabrAhmaNako jimAnevAle brAhmaNakI kathA 152 anyAyopArjitadhanake Upara raMkazreSThIkI kathA 153 vyavahArazuddhikI AvazyakatA 154 dezaviruddha, kAlaviruddha aura rAjyaviruddhakA svarUpa 155 rAjyaviruddha Upara rohiNI kI kathA 156 lokaviruddhakA svarUpa aura dUsareke jhUThe doSa kahane para vRddha brAhmaNI kI kathA 157 sacce doSa na kahane Upara tIna khopar3iyoM kA dRSTAMta 158 lokaviruddha kauna kauna padArtha aura unako tyAgane - kI jarura 159 dharmaviruddhakA svarUpa 160 pitA 1 mAtA 2 sahodara 3 strI 4 saMtAna 15 jAti6 gurujana7 nAgarikaTa aura anyadarzanI 9 inhokA ucitAcaraNa 161 strI kA kahA karanepara duHkhI hone Upara maMtharakolIkI kathA pRSThAMka 448 450 453 456 457 459 461 462 462 463 464 482 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (13 ) viSayAMka. viSaya kA nAma. 162 strI rUpavAna aura puruSa kurUpa tathA puruSa rUpa- . vAna aura strI kurUpa aise asamajoDe para do puruSoMkI kathA 163 svajanoMke sAtha ekadila rakhane para pAMca aMgu liyoMkA dRSTAMta 164 ucitavacana para AMbaDamaMtrIkI kathA . . 503 165 mUrkhake sau lakSaNa 166 nItisambaMdhI aura ucitAcaraNakI zikSA. . . . 167 vyavahArazuddhi para dhanamitrakI kathA 168 madhyAnhameM jinapUjA supAtradAna pratyAkhyAna aura svAdhyAya, mUlagAthA 8 169 bhojanakI rIti aura supAtradAnakI yukti usake phala va dAnake dUSaNa bhUSaNa 150 supAtradAna aura parigrahaparimANavata Upara ratna. sArakumArakA caritra ....... 527 171 bhojana Adi karate samaya sAdharmikakI bhakti aura dInajanoM para anukaMpA karanA tathA poSyakI samhAla lenA 611 172 pathyavastu khAnekA svarUpa 173 bhojana karane tathA pAnI pInemeM nIti aura . zAstrakI vidhi 615 cA8 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 14 ) viSayAMka. viSaya kA nAma. 174 bhojanoparAMta karaneke svAdhyAyakI AvazyakatA 175 sandhyAko jinapUjA pratikramaNa vizrAmaNA svAdhyAya aura dharmakathA, mUlagAthA 9 176 ekavAra bhojanakA utsarga tathA zAmako kisa samaya jImanA ? 577 divasacarima paccakhAna Upara eDakAkSa kI kathA rAtrikRtya prakAza 2 178 pratikramaNa karanekA bidhi aura svarUpa 179 pratikramaNakA abhigraha pAlane Upara eka zrAvakakA dRSTAMta 180 pAMca prakAra ke pratikramaNa va unako karanekA kAla 181 pakkhIpratikramaNa caturdazIko karanA ki pUrNimAko ? isakA khulAsA 182 ciraMtanAcAryakRta paMca pratikramaNa karanekI vidhi 186 zIlAMgaratha aura zramaNarathakA svarUpa 184 pAMcapadakI aura naupadakI anAnupUrvIkA svarUpa phalAdi 185 samajhAya karane para dharmadAsabhAvakakA dRSTAMta 186 zrAvakane gharake manuSyoMko dharmopadeza karanA usakA svarUpa pRSThAMka 620 622 622 623 625 628 629 630 631 641 643 644 645 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSThAMka. (15) viSayAMka. viSaya kA nAma. 187 dharmopadeza karaneke Upara dhanazreSThIkA dRSTAMta 646 188 nidrA lenekA svarUpa aura jAgrata honepara vairAgma. . vicAra, mUlagAthA 10 647 189 sonekI kAma-kaSAyako jItanekI saMsArasthitikI aura dharmamanoratha vicAraNA . parvakRtya prakAza 3 19. parvadinomeM pauSadha, brahmacarya, anAraMbha, tapa, .. Azvina caitrakI olIjIkI ArAdhanA, mUlamAthA11 660 191 parva-tithiyoM aura aSTAhikAomeM dharmakRtya 192 pauSadha karanekI vidhi .. 667 193 parvatithima pauSadha karane para dhanezvarazreSTIkI kathA 674 cAturmAsikakRtya prakAza 4 194 haraeka caturmAsI aura vizeSa kara varSAcaturmAsImeM niyama grahaNa karanekA svarUpa. .. 683 195 aprApyavastukA tyAga karaneke Upara makamuni- ... * kA dRSTAMta 196 cAturmAsasambandhI zrAvakabhAvikAke niyama, ... 689 107 cAtumAsake niyama pAlane para rAjaputrakI kathA. 692 198 laukikazAstrameM batAye hue caturmAsa sambandhI niyama. 694 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (16) 696 705 varSakRtya prakAza 5 viSayAMka. viSaya kA nAma. pRSThAMka. 199 saMghapUjAdi varSa kRtyoMkI saMkhyA aura nirdeza ... mUlagAthA 12-13 . 200 sAdharmivAtsalyakA svarUpa, 699 201 sAdharmikavAtsalya Upara daMDavIrya, vimalavAhana rAjA, jagasiMhazreSThI aura AbhUsaMghapatikA dRSTAnta. 703 202 aThThAiyAtrA aura rathayAtrAkA svarUpa. 203 rathayAtrA karane Upara saMpratirAjA aura kumArapAla.... rAjAkI kathA, 204 tIrthayAtrAkA svarUpa, 708 205 snAtrotsavakA svarUpa, 206 devadravyakI vRddhikA svarUpa. 207 mahApUjAkA svarUpa, 714 208 dharmajAgarikAkA svarUpa. 715 209 zrutajJAnakI pUjAkA svarUpa. 210 ujamaNekA svarUpa. 717 211 tIrthakI prabhAvanA karanekA svarUpa. 718 212 AloyaNA karanekA svarUpa. 719 213 AloyaNA denevAle AcAryake lakSaNa, 720 214 AloyaNA kisake pAsa lenA ? usakA svarUpa. 721 713 714 716 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 17 ) viSayAMka. viSaya kA nAma. 215 AloyaNA kisa prakAra lenA usakA svarUpa. 216 AloyaNA lenevAleke daza doSoM kA svarUpa. 217 samyakprakArase AloyaNA karanevAleke guNa. 218 bhalIbhA~ti AloyaNA na karane para lakSmaNAsAdhvIkI kathA. janmakRtya prakAza 6. 219 rahanekA sthAna kaisA cAhiye ? usakA svarUpa. 220 kuprAmameM rahane se hAni Upara eka vaNikrakA DAMta 221 rahanekA ghara kaisA honA cAhiye ? usakA svarUpa. 222 bure paDausI se honevAlI hAni, zAMka. 722 725 727 227 ghara karane saMbaMdhI vicAra 228 ghara meM citrAdi kaise zenA cAhiye usakA svarUpa. 229 gharameM vRkSoMse honevAle zubhAzubha phalakA svarUpa. 230 ghara baMdhavAne ke niyama 231 kaise ghara meM rahanA usakA svarUpa. 729 733 735 73.6 73.7 38 223 bhUmi kI parIkSA. 224 bhUmimeMse nikale hue zalyakA kucha, 738 225 sukha zAMti ke liye tyAgane tathA dhyAna meM rakhane ke niyama 739 226 ghara banavAne meM jinamaMdirakI vastu apar3A jAne huI hAnike viSaya meM vaNikakAnta 740 7741 742 743 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 18 ) pRSThAMka. kathA. viSayAMka. viSaya kA nAma. 232 zreSTha mahalameM rahane ke phAyade Upara vikramarAjAkI 344 233 kAlidAsa paMDita gAyeM carAtA thA para vidyAke prasAdase sanmAnanIya hogayA usakA dRSTAMta. 745 234 isa lokameM na sIkha sake to kamase kama do kalAeM to avazya sIkhanA..... 746 235 pANigrahaNa karanekA svarUpa. 747 236 vara kanyAke lakSaNakI parIkSA... 748 237 mATha prakArake vivAha. 749 238 strIkA rakSaNa karaneke upAya, 750 239 mitra kaise karanA ? usakA svarUpa. 240 jinapratimA banavAnekA svarUpa. mUla gAthA 15 / 241 jIrNoddhAra karanekA svarUpa.. 242 jIrNoddhAra karAnevAle maMtrI vAgbhaTa, bhIma aura AMbaDamaMtrIke dRSTAMta.. 755 243 jinapratimA sthApana karanekA svarUpa. 756 244 jIvantasvAmikI pratimAkA aura udAyanarAjA - kA caritra. . . 757 245 pratimA kisa 2 vastukI banavAnA ? usakA svarUpa. 768 246 kaisI pratimA pUjaneke yogya hai ? usakA svarUpa. 769 754 .. Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 19 ) 776 viSayAMka. viSaya kA nAma. pRSThAMka. 247 giranAraparvata para suvarNamayabalAnakakA sambaMdha. 771 248 pratiSThA karanekA svarUpa. 774 249 putra, putrI AdikI dIkSAkA utsava karanekA svarUpa 776 250 padasthApanA ( AcAryapada ) denekA svarUpa. 251 pustaka likhAne tathA paDhavAnakA svarUpa. 777 252 pauSadhazAlA banavAnekA svarUpa, . 778 253 yAvajjIva samakita pAlane tathA aNuvrata pAlanekA svarUpa mUla gAthA. 16 779 254 avasara para dIkSA grahaNa karane kA svarUpa. 780 255 bhAvazrAvakake satraha lakSaNa. 781 256 dIkSA na lI jA sake to AjIvana Arambha tyAga karanekA svarUpa. 784 257 yAvanIva brahmacarya pAlanekA svarUpa. 785 258 zrAvakakI gyArahapratimAoMkA svarUpa. 259 aMtakAlake samaya ArAdhanA karanekA svarUpa, 260 sarvaaticArake parihArake liye cAra zaraNarUpa tathA dasa dvArarUpa ( puNya prakAzakA stavanokta.) ArAdhanA karanekA svarUpa mUla gAthA. 17 789 261 graMthakartAkI gurvAvali. 792 . 785 787 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ || namaH zrIsarvajJAya // zrImattapogaNAdhIzaratna zekharAcAryakRta zrAddhavidhi. maMgalAcaraNa. ( zArdUlavikrIDitachaMda ) arhatsiddhagaNIndravAcakamunipraSThAH pratiSThAspadaM, paJca zrIparameSThinaH pradadatAM proccai gariSThAtmatAm / dvedhA paJca suparvaNAM zikhariNa: prodAmamAhAtmyata--- zvetazcintitadAnatazca kRtinAM ye smArayantyanvaham // 1 // jo paMDitoM ko apanI lokottara pratiSThA se devatAoMke pAMca merukA aura manovAMchita vastuke dAnase pAMca kalpavRkSoMkA nirantara smaraNa karAte haiM aise yazake bhaNDAra zrIarihaMta, siddha, AcArya, upAdhyAya tathA munivarya ye paMca parameSThI ArAdhaka bhavya prANiyoM ko pUrNa pratiSThAkA sthAna ( mokSa ) do // 1 // Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2 ) ( AryAvRtta) zrIvIraM sagaNadharaM, praNipatya zrutaM giraM ca sugurUMzca / vivRNomi svopajJaM zrAddhavidhiprakaraNaM kiMcit // 2 // gautamAdi gaNadhara yukta bhagavAna zrImahAvIrasvAmI, zrutavANI (jinabhASita siddhAnta) zrutadevI tathA chattIsa guNayukta sadguru ina sabako bhAvapUrvaka vandanA karake zrAddhavidhi' prakaraNakI alpamAtra vyAkhyA karatA hU~ || 2 || yugavaratapAgaNAdhipapUjyazrI somasundara gurUNAm | vacanAdadhigatatantraH sattvahitArtha pravarte'ham // 3 // yuga pradhAna, tapAgacchAcArya tathA pUjya zrI somasundara gurUmahArAja ke vacana se kevalI bhASita tatrase vijJa, maiM unake vacana hI se bhavyajIvoMke hita ke vyAkhyAkA Arambha liye karatA hU~ || 3 || ( mUla gAthA ) sirivIrajiNaM paNamia suAu sAhemi kimavi saDDhavihiM rAyagihe jagaguruNA, jaha bhaNiaM abhayapuTTheNaM // 1 // bhAvArtha:-- kevalajJAna, azokavRkSAdi ATha prAtihArya, vANIke paiMtIsa guNa ityAdi aizvarya se suzobhita zrIvIrajinezvarako mana, vacana, kAyAse bhAvapUrNa vandanA karake, rAjagRhI nagarI meM abhayakumArake pUchane para zrIvIra jina bhagavAnane jisa prakAra upadeza kiyA thA usI prakAra siddhAnta vacana tathA guru sampra Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 3 ) dAyakA anusaraNa karake saMkSepa mAtra zrAddhavidhi (zrAvakoM kI sAmAcArI ) kahatA hU~ // 1 // yahAM zrImahAvIra svAmIko 'vIra jina' isa nAmase saMbo-- dhana kiyA hai, usakA kAraNa yaha hai ki, kamerUpa zatruoMkA samUla nAzakaranA, pUrNa tapasyA karanA Adi kAraNoMse vIra kahalAtA hai, kahA hai ki--rAgAdikako jItanevAlA "jina" kahalAtA hai| karmakA nAza karatA hai tathA tapasyA karatA hai, usI hetuse vIrya va tapasyAse suzobhita bhagavAna vIra kahalAtA hai / isI prakAra zAstrameM tIna prakArake vIra batalAye haiM '1 dAnavIra, 2 yuddhavIra, 3 dharmavIra bhagavAnameM ye tInoM vIraca honese unako vIra kahA gayA hai, yathA vArSikadAnake samaya karoDoM svarNamudrAoMke dAnase jagatameM dAridyako mithyA karake 1 mohAdikake kulameM huve va kitaneka garbha meM (sattAmeM) rahe hue durvAra karma rUpa zatruoMkA nAza karake 2 tathA phalakI icchA na rakhate asAdhya aisI mokSadAyaka tapasyA karake 3 jo tInoM prakArakI vIra-padavIke dhAraka hue arthAt atizaya dAna denese dAnavIra hue rAgAdika zatruoMkA samUla nAza karanese yuddhavIra hue va kaThina tapasyAse dharmavIra hue aise tInoMlokake guru zrI mahAvIrakI vIra saMjJA yathArtha hai / yahAM 'vIrajina' isa padasa 1 apAyApagamAtizaya, 2 jJAnAtizaya, 3 pUjAtizaya aura 4 vacanAtizaya ye cAra atizaya zrIvIrabhagavAnake liye sUcita kara diye Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 4 ) grantha ke dvAra-- diNa ratti-pavva-caumAsaga-vacchara-jammakicca-dArAiM / saDDANaNuggahaTThA, saDDavihIe bhaNijjaMti // 2 // ____ bhAvArtha-1 divasakRtya, 2 rAtrikRtya, 3 parvakRtya, 4 cAturmAsikakRtya, 5 vArSikakRtya, aura 6 janmakRtya; ye chaH dvAra zrAvakajanake upakArArtha isa 'zrAddhavidhi' meM kahe jAya~ge // 2 // ___ isa bhAMti prathama gAthAmeM maMgala tathA dUsarI gAthAmeM graMthakA viSaya kahA gayA / aba 'vidyA, rAjya va dharma ye tIna vastukA yogya pAtrako dAna denA' isa nItike anusAra zrAvaka-dharma grahaNa karaneke yogya kauna hai ? so kahA jAtA haisaDattaNassa juggo, bhaddagapagaI visesniunnmii| nayamaggaraI taha daDhaniyavayaNaThiI viNihiTTho // 3 // bhAvArtha- 1 bhadraprakRti 2 vizeSa nipuNamatI 3 nyAyamArgarati tathA 4 dRDhanijavacanasthiti; aisA puruSa zrAvakapanake yogya hai // 3 // isameM 1 bhadraprakRti-bhadrasvabhAvavAlA, koI bhI prakArakA pakSapAta na rakha kara madhyastha rahanA Adi guNoMkA dhAraNa karanevAlA honese kucha bAtoMmeM vivAda na karanevAlA. kahA hai ki ratto duTTho mUDho puvvaM vugga.hio a cattAri / ee dhammANarihA ariho puNa hoI majjhattho / Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 5 ) 1mithyAtvameM prema rakhanevAlA, 2 dharma dveSI, 3 bilakula mUDha tathA 4 pUrva vyagrAhita arthAt sadgurUkA lAbha honese pahile hI jisakA citta kisI matavAdIne ekAMtavAdameM asatya samajhAkara dRr3ha kara liyA ho vaha, ye cAra vyakti dharma grahaNa karane ke yogya nahIM, isaliye jo madhyastha yAne kisI mata para pakSapAta na rakhanevAlA ho, usIko dharma grahaNa karaneke yogya samajhanA cAhiye / 1 dRSTirAgI dharma grahaNa nahIM kara sakatA, yathA-bhuvanabhAnu kevalIkA jIva pUrva-bhava meM vizvasena nAmaka rAjaputra thA. vaha tridaMDIkA bhakta thA, gurUne bahuta parizrama se use pratibodhita kiyA aura aMgIkAra kiye hue samakita meM dRDha kiyA, kiMtu to bhI pUrva paricita tridaMDI ke vacanase punaH isameM dRSTirAgakA udaya huA, jisase pUrva prApta samakita ko khokara anantakAla taka saMsAzmeM bhramaNa karatA rahA / 2 dharmakA dveSI dharma pAneke yogya nahIM, yathA-- bhadrabAhusvAmIkA bhAI varAhamihira dharma-dveSI hone ke kAraNa pratibodha pAkara saMsAra meM bhramaNa karatA rahA / 3 mUDha arthAt vaha jo ki gurUke vacanoM kA bhAvArtha na samajhe / isake upara eka kisAnake laDakekA loka prasiddha dRSTAMta haiM, yathA eka kisAnakA laDakA thA, vaha itanA jaDabuddhi thA ki sAmAnya bAta bhI nahIM samajha sakatA thA / eka samaya usakI mAtAne use zikSA dI ki " he putra ! rAjyasevAke nimitta darabAra meM vinaya karanA cAhiye. " usane pUchA ki - " vinaya Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kyA hotA hai ?" mAtAne samajhAyA ki "praNAma-juhAra karanA nIcI nigAhase calanA, rAjAkI icchAnusAra vartAva karanA ityAdi vinaya kahalAtA hai / " kucha kAlake anantara eka dina vaha laDakA rAjyasevAke hetu rAjadhAnIkI ora ravAnA huaa| mArgameM mRgakA zikAra karanekI icchAse kucha zikArI loga chipa kara baiThe hue the / jyoMhI usa laDakekI nigAha unapara paDI tyoM hI usane unake sanmukha jAkara uccasvarase kahA ki 'bhAiyoM juhAra !" isa tarahakA joradAra zabda honese AsapAsake tamAma mRga bhAga gye| isase kruddha hokara zikAriyoMne use khUba mArA / jaba usane apanI mAtAke upadezakI satya bAta kaha sunAI, taba unhoMne yaha kaha kara choDA ki " aise avasara para cupa cApa nikala jAnA cAhiye / " Age jAte 2 use kucha dhobI mile / yaha laDakA unako dekha kara corakI bhAMti cupacApa jAne lgaa| una dhobiyoMke kapaDe pahile kaibAra cora curA legaye the,ataH unhoMne isI laDakeko cora samajhakara pakaDa liyA aura zikArIkI bAta kahane para yaha kaha kara choDa diyA ki aise avasara para yaha bolanA ki "pAnImeM khUba dhulajAnese sApha hojaao|" Age jAkara dekhA ki kisAna loga dharatImeM anna bo rahe haiM isane unheM dekha kara dhobiyoMke kathanAnusAra kahanA zurU kiyA ki "pAnImeM khUba dhulajAnese sApha hojAo." yaha sunate hI ukta kisAnoMne bhI isako khUba mArA, antameM pUrvokta satya bAta mAlUma hone para choDA aura yaha Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 7 ) upadeza diyA ki "aisAhI khUba 2 hoo" yaha kahate jaao| laDakA Age baDhA / kucha dUra jAkara eka mRtaka zava milA / use dekhakara isane cillAnA zurU kiyA " aisAhI khUba 2 hoo" mRtakake sAthake logoMne ise yaha kahanese manA kiyA va " aisA kabhI na ho" yaha kahate jAne ke liye khaa| ina zabdoMne eka vivAha prasaMgameM isa laDakeko khUba piTavAyA tathA zikSA milI ki " hamezA aisAhI ho" yaha kahate hue jaao| jyoMhI Age baDhA ki eka hathakaDIbeDIse jakaDA huA jAgIradAra kaidI milaa| use dekhakara isane kahanA zurU kiyA ki "hamezA aisA hI ho" yaha suna usa kaidIke pakSavAle ne ise upadeza kiyA ki aise samaya para "zIghra chUTa jAo" yaha kahanA cAhiye / pazcAt kucha mitroMne jo ki paraspara saMgaThana kara rahe the ise "zIghra chUTa jAo" ina zabdoMse aprasanna hokara bahutahI mArA / kucha kAlake anantara isa laDakene eka saradArake putrake pAsa naukarI krlii| eka samaya bar3A duSkAla pddaa| dhAnyake abhAvase ukta saradAraputrakI strIne rAbaDI taiyAra karake isa laDakeko apane patiko bulAneke liye bhejaa| usa samaya saradAra-putra rAjasabhAmeM baiThA huA thaa| isa mUkha laDakene vahIM jAkara unna-svarase kahA ki " rAbaDI taiyAra hogaI hai, caliye " ina zabdoMse saradAra-putra bahuta lajjita huA va ukta laDakeko yogya daMDa deneke bAda samajhAyA ki " aisI bAta maukA dekhakara kAnameM kahanA cAhiye / daivAt dUsare dina sabere Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 8 ) hI saradAra- putrake ghara meM Aga laga gaI / parantu isa mUrkha laDakene baDI hI dera bAda ekAnta pAkara saradAra- putra ke kAna meM yaha khabara dI, taba taka makAna jala kara bhasma ho cukA thA / saradAraputrane phira samajhAyA ki " yadi aisA maukA A jAya to dhUma dekhate hI svataH miTTI pAnI paTakanA cAhiye" isI prakAra eka dina saradAra putra snAna karaneke pazcAt apane bAloMko sugandhita dhUpa de rahA thA, isa laDakene jyoMhI dhuAM uThatA dekhA tyoMhI apane mAlika ke sira para govara, miTTI AdikA TokanA DAlakara pAnI paTaka diyA / anta meM vivaza hokara saradAra putrane ise naukarI se alaga kara diyA / sArAMza yaha ki aise mUrkha-puruSoMko pratibodha honA zakya nahIM / 4 pUrvavyudrA hita meM gozAlake niyativAdameM ed kiye hue niyativAdI ityAdikA dRSTAnta samajhanA cAhiye / uparokta cAroM puruSa dharmake ayogya hai / parantu ArdrakumArAdikakI bhAMti jo puruSa madhyastha hove arthAt jisakA kisI mata para rAga dveSa nahIM, vahI vyakti dharma pAneke yogya hai| isI kAraNa mUla gAthA meM bhI ' bhadraprakRti' hI dharma yogya hai yaha kahA hai / 2 isI bhAMti vizeSa nipuNamati arthAt heya ( tyAga karane yogya) aura upAdeya ( Adara karane yogya ) vastuoM meM kyA tatra hai ? yaha jAna lene meM jo nipuNa ho vahI dharmake yogya hai / 3 tathA vyavahArakI zuddhi rakhanA Adi nyAyamArga Upara jisakI pUrNa abhiruci ho balki anyAya mArga Upara bilakula Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na ho vaha nyAyamArga rati aura 4 apane vacanoMkA pAlana karanemeM jo dRDhapratijJa ho vaha nijavacanasthiti ye donoM puruSa bhI dharmake yogya haiN| .. 1 bhadrakaprakRti 2 vizeSanipuNamati 3 nyAyamArgarati va 4 dRDhajinavacanasthiti ina Upara kahe hue cAra vizeSaNoM meM AgamoMkta zrAvakake ikkIsoM guNoMkA samAveza huA hai| zrAvakake ikIsa guNa isa prakAra hai / dhammarayaNassa juggo akkhuddo rUvavaM pagaisomo / logapio akkUro bhIrU asaDho sadakkhiNyo // 1 // lajAluo dayAlU majjhattho somadiTTi guNarAgI / sakaha supakkhajutto sudIha sI visesannU // 2 // vuDDANugo viNIo kayaNNuo parahiatthakArI a / taha ceva laddhalakkho iMgavIsaguNehiM saMjutto // 1 akSudraM (udAracitta), 2 rUpavAna (jisake aMga pratyaMga tathA pAMcoM indriyAM acche va vikAra rahita haiM), 3 prakRtisaumya ( jo svabhAvahI se pApakarmose dUra rahatA hai tathA jisake naukara, cAkara Adi Azrita loga prasannatA pUrvaka sevA kara sakate haiM ), 4 lokapriya (dAna, zIla, vinaya Adi guNoMse jo logoMke maname prIti utpanna karanevAlA hai), 5 akrUra (jo manameM saMkleza nahIM rakhatA hai), 6 bhIru (pApa tathA apayazase DaranevAlA), 7 azaTha (jo kisI ko Thage nahIM), 8 sadA Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (10 ) kSiNya (koI kucha mAMge to 'usakI icchAkA bhaMga na honA cAhiye' aisA Dara rakhanevAlA), 9 lajjAlu (manameM zarma honese bure kAmoMse dUra rahanevAlA), 10 dayAlu, 11 madhyastha tathA saumyadRSTi ( jo puruSa dharmatatvakA jJAtA hokara doSoMkA tyAga karatA hai), 12 guNarAgI guNa para rAgayukta aura nirguNakI upekSA karanevAlA 13 satkatha (jisa manuSyako kevala dharmasambaMdhI bAta priya lagatI hai ), 14 supakSayukta (jisakA parivAra zIlavanta va AjJAkArI hai ), 15 sudIrghadarzI ( dUradarzI honese thoDe hI parizramase bahuta lAbha ho aise kAma karanevAlA) 16vizeSajJa (pakSapAtI na honese vastuoMke bhItarI guNa doSoMko yathArtha rItise jAnanevAlA ), 17 vRddhAnuga ( dIkSAparyAyavRddha, jJAnavRddha tathA vayovRddha inakI sevA karanevAlA), 18 vinIta ( apanese vizeSa guNavAloMkA sanmAna karanevAlA ), 19 kRtajJa ( apane Upara kiye hue upakArako na bhUlanevAlA ), 20 parahitArthakArI ( kucha bhI lAbhakI AzA na rakhakara paropakAra karanevAlA) aura 21 labdhalakSa (dharmakRtyake viSaya meM jisako uttama zikSA milI hai)| ye Upara kahe hue ikkIsoM guNa bhadrakaprakRti Adi cAra vizeSaNoMmeM prAyaH isa prakAra samAjAte haiM / ... jo manuSya 1 bhadrakaprakRti hote haiM unameM 1 akSudrapana, 3 prakRtisaumyapana, 5 akrUrapana, 8 sadAkSiNyapana, 10 dayA. lupana, 11 madhyastha saumya dRSTipana, 17 vRddhAnugapana aura 18 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vinItapana ye ATha guNa dRSTigocara hote haiN| jo manuSya vizeSa nipuNamati hote haiM unameM 2 rUpavAnapana, 15 sudIrghadazIpana, 16 vizeSajJapana, 19 kRtajJapana, 20 parahitArthakArIpana va 21 labdhalakSapana ye chaH guNa prAyaH pAye jAte haiN| jo manuSya 3 nyAyamArgarati hote haiM unameM 6 bhIrupana, 7 azaThapana, 9 lajjAlupana, 12 guNarAgIpana, tathA 13 satkathapana ye pAMca guNa bahudhA pAye jAte haiM / jo manuSya 4 dRDhanijavacanasthita hote haiM unameM 4 lokapriyAna aura 14 supakSayuktapana ye do guNa prAyaH dekhane meM Ate haiM / isI hetuse mUlagAthAmeM zrAvakoMke ikkIsaguNoMke badale meM cAra viSezaNoMse cAra hI guNa grahaNa kiye haiN| jisa manuSyameM 1 bhadrakaprakRtipana, 2 vizeSa nipuNamatipana aura 3 nyAyamArgaratipana ye tIna guNa nahIM hote haiM vaha kevala kadAgrahI ( duSTa ), mUrkha tathA anyAyI honese zrAvaka-dharma pAne ke yogya nhiiN| tathA jo 4 dRDhapratijJI nahIM hotA hai vaha yadi zrAvakadharmako aMgIkAra kara bhI le tobhI ThagakI mitratA, pAgala manuSyakA zrRMgAra athavA bandarake galekA hAra jisa prakAra adhika samaya taka nahIM Thahara sakate usI bhAMti vaha manuSya bhI jIvanaparyanta dharmakA pAlana nahIM kara sakatA hai| ___isaliye jo mUlagAthAmeM varNana kiye hue cAra guNoMkA dhAraNa karanevAlA manuSya hotA hai vahI, jaise uttamatAse taiyAra Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 12 ) kI huI bhIMta citrakArIke, majabUta cunA huA pAyA ( nIMva ) mahala bAMdhaneke aura tapAkara zuddha kiyA huA sonA mANikyaratnake yogya hai vaise hI zrAvakadharma pAneke yogya hai / tathA vahI manuSya sadgurUAdi sAmagrIke yogase cullaka Adi daza dRSTAntase durlabha aise samakitAdikako pAtA hai / aura use isa prakAra pAlatA hai jaisA ki zukarAjane pUrvabhavameM pAlA thaa| zukarAjakI kathA. isI bharatakSetrameM asIma dhana dhAnyase paripUrNa kSitipratiSThita nAmaka eka prasiddha nagara thA / isa nagarameM nistriMzatA (krUratA ) kevala khaDgameM, kuzIlatA (lohe phala) kevala halameM, jaDatA kevala jalameM aura baMdhana (bITa ) kevala puSpameM hI thA, kintu nagaravAsiyoMmeM se koI bhI krUra, kuzIla, jaDa athavA baMdhanameM par3A huA nahIM dRSTimeM AtA thaa| isI nagarameM kAmadevake sadRza rUpavAna va agnike samAna zatruoMkA saMhAra karanevAlA RtudhvajarAjAkA putra mRgadhvaja rAjA rAjya karatA thA / rAjyalakSmI, nyAyalakSmI tathA dharmalakSmI ina tInoM striyoMne bar3I prasannatAse svayaM apanI icchAse usa rAjAse pANIgrahaNa kiyA thaa| eka samaya vasantaRtumeM, jisa samaya ki prAyaH manuSya khela krIDA hI kA rasaAsvAdana karate rahate haiM, usa vakta mRgadhvaja rAjA antaHpurake parivAra sahita nagarake udyAna ( bagIcA ) meM krIDA Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (13 ) karane gayA aura hAthI hathiniyoMke samAna apanI rAniyoMke sAtha jalakrIDAdika aneka prakArake Ananda karane lgaa| udyAnameM bhUmirUpI strIke oDhaneke chatrake samAna eka vizAla sundara AmravRkSa thA / use dekhakara vidyAkA saMskAra yukta honeke kAraNa rAjA kahane lagA ki pRthvIke kalpavRkSake samAna he AmravRkSa ! terI chAyA jagatako bahuta pyArI lagatI hai, pattoMkA samudAya baDA hI maMgalika ginA jAtA hai, yaha pratyakSa dekhAte hue tere puSpa (mhore) kA samudAya anupama phaloMkI vRddhi karatA hai, terA sundara AkAra dekhate hI manuSyakA citta AkarSita ho jAtA hai, tathA tUM amRtake samAna madhura rasIle phala detA hai, isaliye baDe baDe vRkSoMmeM bhI tujhe avazya zreSTha mAnanA cAhiye / he sundara AmravRkSa ! apane patra, phala, phUla, kASTha, chAyA Adi saMpUrNa avayavoMse sarva jIvoM para nizidina paropakArame rata! kyA tere samAna anya koI vRkSa prazaMsA karaneke yogya hai ? jo baDe baDe vRkSa apanako AmravRkSake samAna kahalavAte haiM unake tathA unakI prazaMsA karanevAle pApI, mithyAvAdI kaviyoM ko dhikkAra hai' isa bhAMti AmravRkSakI stuti karake rAjA sanmAnapUrvaka, jaise ki devatAgaNa kalpavRkSake nIce baiThate haiM, AmravRkSakI chAyAke AzrayameM rAniyoM sameta baiTha gayA / sampattivAna tathA maNiratnAdi vastuoMse alaMkRta isa prakAra zobhAyamAna, mAnoM svayaM mUrtimAna zrRMgArarasa ho aisI suzobhita apanI rAniyoM ko dekha kara rAjA mRgadhvaja Azcaryase vicAra karane lagA ki "ye striyAM Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 14 ) kaisI hai? mAno pRthvIbharameMse sArabhUta nikAlI hoM / aisI striyAM mujhe milI, isaliye devakI mere Upara apUrva kRpA hai| vaise to ghara ghara striyAM haiM parantu inake samAna sundara kahIM nahIM / ThIka hai tArAgaNa candramA hI ke sAtha zobhA dete haiM anya grahoMke sAtha nahIM' ... isa bhAMti vicAra karatA huA rAjA mRgadhvajakA mana varSARtukI nadIke samAna ahaMkArase uchalane lgaa| itane hI meM usa AmravRkSa para baiThA huA eka sundara totA samayocita bolanevAle paMDitake samAna bolA ki "manaHkalpita ahaMkAra kisa kSudraprANIko nahIM hotA ? dekho ! kahIM AkAza apane Upara na paDa jAya isa bhayase TiTaharI bhI apane paira U~ce karake sotI hai|" ___ yaha sunakara rAjAne vicAra kiyA ki "aho yaha totA kitanA DhITha hai ? ahaMkAra karanevAle manako yaha bilakula tuccha kyoM batalAtA hai ? athavA yaha pakSI jo kucha bolatA hai so ajA-kRpANa, kAkatAlIya, ghuNAkSara va khalatibilvaM nyAyase 1 acAnaka bakarIkA AnA aura talavAra kA paDanA / 2 kauvekA vaiThanA aura tAla vRkSakA giranA / 3 lakaDImeM rahanevAle ghuna ( kIDA ) kA kataranA aura usameM akSara kA AkAra bnjaanaa| 4 gaMje manuSyakA vRkSa ke nIce baiThanA aura usake sira para la. phala (billA ) kA girnaa| Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 15 ) satyasA mAlUma hotA hai / parantu yaha totA to be matalaba svasAva hI se yaha vAkya bolA hogaa| rAjA isa prakAra vicAra kara hI rahA thA ki totA punaH eka anyokti bolA- " ( isa vAkyameM meMDaka va haMsakA paraspara saMvAda hai) meMDaka- he pakSI ! tUM kahAMse AyA hai ? haMsa-- maiM apane sarovara se AyA huuN| meMDaka- vaha sarovara kitanA bar3A hai ? haMsa-- bahuta hI baDA hai| meMDaka-- kyA mere gharase bhI sarovara bar3A hai ? haMsa-- hAM, bahuta hii| . yaha sunakara meMDaka haMsako gAlI dene lagA ki "he pApI! tUM mere sanmukha kyoM asatya bolatA hai ? dhikkAra hai tujhe ! isa para haMsako yahI samajha lenA ucita hai ki "kSudrabuddhi manuSya jarAsI bhI koI vastu pAtA hai to bhI vaha bahuta ahaMkAra karatA hai. yaha anyokti sunakara rAjAne vicAra kiyA ki "ina totene mujhe nizcaya kUpa-maMDuka ( kueke andara rahanevAlA meMDaka) banAyA hai| Azcarya hai ki yaha uttama pakSI bhI munirAjakI bhAMti jJAnI hai / " rAjA yaha vicAra kA hI rahA thA ki totA punaH bolA / "mUoMke saradAra sadRza gaMvArakI kaisI mUrkhatA hai ? ki jo apane gAMva ( kheDA-dehAta ) ko svargapurIke Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (16) samAna samajhatA hai / jhopaDIko vimAna samajhatA hai| apane khAneke annAdiko amRta samajhatA hai| paharane oDhane ke kapaDoMko divyavastra samajhatA hai| apane Apako indra va apane sarva parivArako devatAoMke samAna ginatA hai|" yaha suna rAjA vicAra karane lagA ki "isa mahApaMDitane mujhe gaMvAra samajhA, isase mAlUma hotA hai ki merI striyoMse bhI adhika sundara koI dUsarI strI anyatra kahIM hai|" totA punaH bolA- "ThIka hI hai, adhUrI bAta kahanese manuSyako Ananda nahIM hotA / he rAjan ! jabataka tUM gAMgali. RSIkI putrIko nahIM dekhegA tabhItaka tUM apane antaHpurakI striyoMko manohara smjhegaa| vaha trilokameM aisI sundara va sarva avayavoMse paripUrNa hai ki vidhAtAne mAno use banAkara sRSTiracanAkA badalA prApta kiyA hai| jisane usa kanyAko nahIM dekhA usakA jIvana niSphala hai| aura jisane kabhI dekhA ho para AliMgana na kiyA usakA bhI jIvana akAratha hai / kyA koI use dekha kara kabhI anya strIse prIti kara sakatA hai ? bhramara mAlatIke puppako tyAga kara kyA anya puSpa para Asakta ho sakatA hai ? nahIM, kadApi nahIM / jo sUryakI putrI kamalamAlA (kamalakI paMkti)ke sadRza usa kamalamAlA kanyAko dekhanekI athavA usase vivAha karanekI icchA ho to zIghra mere sAtha cala !" Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (17) yaha kaha kara totA turaMta vRkSa parase uddaa| yaha dekha kara manameM atyaMta utsuka hue rAjAne cillAkara sevakoMse kahA ki " re khidamatagAroM ! merA pavana samAna vegase calanevAlA santAnvaya nAmaka ghoDA zIghra taiyAra karake yahAM lAo ? " jyoM hI unhoMne ghoDeko lAkara upasthita kiyA tyoM hI karoDoM rAjAoMkA rAjarAjezvara cakravartI mRgadhvaja ghoDe para caDha kara usa toteke pAMche calA / jima taraha dUrake logoMne totekI bANI nahIM sunI vaise hI kisI devI kAraNase pAsakA bhI koI manuSya kucha suna samajha na skaa| isase maMtrI Adi rAjAkI isa ekAeka kRtiko dekha kara ghabarA gaye aura kucha dUra taka rAjAke pIche 2 gaye kiMtu antameM nirAza hokara vApasa lauTa aaye| idhara Age totA va pIche rAjA donoM pavana vegase calate hue 500 yojana pAra kara gye| paraMtu koI divya prabhAvase itanI dUra nikalajAne para bhI ye bilkula na thake aura jisa taraha karmase khiMcA huA manuSya bhavAntarameM bhaTakatA hai usI bhAMti vinase bacAnevAle usa tote se khiMcA huA rAjA mRgadhvaja eka ghane jaMgalameM phuNcaa| ___mahAna puruSoMmeM bhI pUrvabhavakA saMskAra kaisA prabala hotA hai ? nAma dhAma kucha bhI jJAta na hone para bhI dekho rAjA jsa toteke sAtha hogyaa| usa vanameM mAnoM meruparvatakA eka khaMDa ho, aisA kalyANakArI va divya kAntidhArI zrIAdinAthakA Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 18 ) eka suvarNaratnamaya maMdira thaa| usake kalaza para baiThakara totA madhura zabdoM se bolA ki " he rAjan ! janmase abhItaka kiye hue saMpUrNa pApoMkI zuddhike nimitta zrI AdinAtha bhagavAnako vandanA kara " rAjAne yaha samajha kara ki toteko jAnekI bahuta jaldI hai, zIghra ghoDe parase hI bhagavAnako vandanA karI / catura totene rAjAkA abhiprAya samajha kara usake hitake liye svayaM maMdira meM jAkara prabhuko praNAma kiyA / jisa taraha zreSThapuruSoMke cittameM jJAnake pIche 2 viveka praveza karatA hai usI bhAMti rAjA bhI ghoDe para utarake toteke pachi 2 maMdirameM gyaa| vahAM zrI RSabhadeva bhagavAnakI ratna jaTita aura anupama pratimA dekhakara vandanA karake isa prakAra stuti karane lagA " eka tarapha to stuti karaneke liye bahuta utsuka aura dUsarI tarapha nipuNatAkA abhAva, aisA honese merA citta bhaktise stuti karane kI ora tathA zakti na honese na karanekI ora khiMcane se DolAyamAna hotA hai / tathApi he nAtha ! maiM yathAzakti ApakI stuti karatA hUM, kyA macchara bhI apanI zaktike anusAra vega AkAzameM nahIM uDatA ? aparimita ( pramANa rahita ) dAtA aise Apako mita (pramANa sahita) denevAle kalpavRkSa AdikI upamA kisa prakAra dI jA sakatI hai isaliye Apa anupama ho| Apa kisI para prasanna nahIM hote aura na kisIko kucha dete haiM tathApi sarva manuSya ApakI ArAdhanA karate haiM isaliye Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 19 ) ApakI gati adbhuta hai / Apa mamatA na hote hue bhI jagata rakSaka aura koI jagaha sAtha na hote hue bhI jagat prabhu kahalAte ho / aise lokottara svarUpake dhAraka manuSyarUpI Apako merA namaskAra hai." pAsahI Azrama meM baiThe hue gAMgali RSine rAjAkI madhurazabdase kI huI isa stutiko AnandapUrvaka zravaNa kI / aura sAkSAt zaMkarake samAna jaTAdhArI tathA balkala ( vRkSoMkI chAla ) vastradhArI, nirmala vidyAke jJAtA aise ve kAraNavaza maMdirameM Aye aura bhaktipUrvaka zrI RSabhadeva bhagavAnako vandanA karake manohara, nirdoSa tathA turanta banAye hue navIna gadyAtmaka vacanoMse isa bhAMti stuti karane lage "tIno lokake nAtha, trilokopakArI yazakIrti dene meM samartha, anaMtajJAna, anaMtadarzana Adi atizayoMse suzobhita he AdinAtha bhagavan ! ApakI jaya ho / nAbhirAjAke kularUpI kamalako vikasita karaneke liye sUrya ke samAna, tInoM lokoMke jIvoMko stuti karane yogya, zrImarudevI mAtAkI kukSirUpa sundara sarovara meM rAjahaMsake samAna he bhagavAn ! ApakI jaya ho / trilokavAsI bhavya prANiyoMke cittarUpI cakora pakSIkA zoka dUra karane ke liye sUrya ke samAna, anya sampUrNa devatAoMke garvako samUla naSTa karanevAle nissIma, nirdoSa va advitIya aisI mahimA aura teja rUpa lakSmI ke vilAsake liye kamalAkara Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (20) (kamala sarovara ) aise he bhagavAn ! ApakI jaya ho| sarasa bhaktirasase suzobhita tathA spardhAse vandanA karate hue devatAoM tathA manuSyoMke mukuToMmeM jar3e hue ratnoMkI kAntirUpa nirmala jalase dhula gaye haiM caraNa jinake, tathA samUla nAza kara diye haiM manake andara rahe hue rAga dveSAdika mala jinane aise he bhagavan ! ApakI jaya ho / apAra bhavasAgarameM DUbate hue jIvoMko kinAre lagAneke liye jahAja samAna, sarva striyoMmeM zreSTha siddhirUpa strIke priyapati, jarA-maraNa-bhayase rahita, sarva devoMmeM uttama aise he parameMzvara, yugAdi tIrthakara, zrIAdinAtha bhagavan Apako namaskAra hai|" isa prakAra stuti karake gAMgali RSine sarala svabhAvase mRgadhvaja rAjAko kahA ki-"Rtudhvaja rAjAke kulameM dhvajAke samAna he mRgadhvaja rAjan ! he vatsa ! tUM mere AzramameM cala, tUM merA atithi hai / maiM Ananda pUrvaka terA atithisatkAra kruuNgaa| tere samAna atithi to bhAgya hI se milate haiN|" gAMgali RSike ye vacana sunakara rAjA mRgadhvaja manameM vicAra karane lagA ki ye RSi kauna hai ? mujhe Agraha pUrvaka kisa kAraNa bulAtA hai ? aura paricaya na hote bhI yaha merA nAma dhAma kaise jAnatA hai ? ityAdi vicAroMse Azcaryayukta hokara vaha RSike sAtha unake Azrama para gayA / ThIka haisatpuruSa kisIkI prArthanA kA anAdara nahIM krte| RSine mahApratApI mRgadhvaja rAjAkA bhalIbhAMti atithi Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 21 ) satkAra kiyA / vAstavameM aise tapasvI to jo kAma hAthameM le lete haiM usameM yazasvI hI hote hai| tatpazcAt buddhizAlI gAMgaliRSine rAjAse kahA ki-'he rAjan ! Apake Agamanase hama kRtArtha hue, isaliye hamAre kulako alaMkArake samAna, jagatake netroMko vaza karane ke liye sAkSAt kAmaNarUpa, hamAre jIvanake pratyakSa prANarUpa, kalpavRkSake phUloM kI mAlAke samAna kamala-mAlA nAmaka merI kanyA Apa hI ke yogya hai, Apa usakA pANigrahaNa karake hamako aMgIkAra karo." ___ "mana bhAtI bAta hI vaidya ne batAI" aisA hI avasara huaa| manameM to rAjAko svIkAra hI thI, to bhI RSine jaba bahuta hI Agraha kiyA taba rAjAne yaha bAta svIkAra kI, satpuruSoM kI yahI rIti hai| _ pazcAt RSine apanI navayauvana-sampanna kanyAkA rAjAke sAtha vivAha kiyA / zubha kAryameM vilamba kaisA ? jisake zarIra para balkala vastrake sivAya koI alaMkAra nahIM thA to bhI rAjA mRgadhvaja RSikanyA kamalamAlAko dekha kara bahuta prasanna huaa| kyoM na ho? rAjahaMsakI prIti kamalamAlA (kamaloMkI paMkti) para honA hI caahiye| aMtameM RSine kara mocanake samaya jamAI ( rAjA) ko putra saMtati-dAyaka eka maMtra diyaa| RSiyoMke pAsa aura kaunasI bastu dene lAyaka hai ? usa samaya Ananda pAyI huI tApasiniyoMke Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 22 ) dhavala- gItoM se bana gUMja uThA / gAMgali RSine apanI tathA varakI yogyatAnusAra sarva vidhi svayaM karAI, isase bhI bahuta zobhA huI / vivAha pazcAta rAjAne RSise kahA ki "maiM kisIko bhI rAjyavyavasthA na samhalA kara acAnaka idhara AgayA hUM" RSine kahA ki ' to zIghra jAnekI taiyArI karo' / hamAre samAna digambarakI taiyArI meM kyA vilamba ? parantu he rAjan ! terA divya veSa aura apanA valkala-veSa dekha 2 kara yaha kamalamAlA mahAna puruSoM ko bhI duHkha paidA kara detI hai; sAtha hI isane Aja taka Azrama meM sadA vRkSoMko jala pilAyA hai va janmase abhI taka kevala tApasI-striyoMke rIti-rivAja dekhatI AI hai / isIse janmase bholI hai, parantu tujhameM pUrNa anurAgiNI haiN| rAjan ! isa merI kanyAko sotoM se ( anya rAniyoM se ) kisI prakArakA tiraskAra na honA cAhiye / " rAjA ne kahA - " anya rAniyoMse isakI parA bhUti ( vizepaRddhi ) hogI, parAbhUti ( tiraskAra ) kadApi na hogA / isase Apake vacanoM meM leza mAtra bhI kamI na hogI- " itanA kaha kara catura rAjAne tApasIjanoMko prasanna karake tApasI - striyoM Adiko saMtoSa deneke uddezase punaH kahA ki " apane sthAna para pahuMcane para isake saMpUrNa manoratha pUrNa karUMgA. abhI yahAM to vastrAdika bhI kahAM se mila sakate haiM ? " Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 23 ) khedapUrvaka gAMgaliRSine kahA ki "janma daridra kI bhAMti mujhe daridrI putrIko pahirAvanI bhI nahIM dI jA sakatI, mujhe dhikAra hai-" yaha kahate hue RSikI AMkhoMse duHkhake AMsU girane lage / itane hI meM jalavRSTikI bhAMti eka pAsake Amake vRkSa parase divyavastra, alaMkAra Adi girakara Dhera laga gayA / yaha dekha sabane Azcarya cakita ho manameM nizcaya kiyA ki " isa kanyAkA bhAgya uttarottara baDhatA hI jAtA hai / megha vRSTike samAna jhADa parase phala to girate haiM para vastrAlaMkAra paDate kabhI nahIM dekhA / vAstava meM puNya kA prabhAva adbhuta hai / puNyaiH saMbhAvyate puMsAmasaMbhAvyamapi kSitau / terurusamAH zailAH kiM na rAmasya vAridhau ! // 1 // isa loka meM puNyase kyA saMbhava nahIM ? arthAt saba kucha saMbhava hai / dekho, rAmacandra ke puNya se meruparvata ke samAna zilAeM bhI sAgara para tairatI rahI thIM / tadanantara rAjA mRgadhvaja gAMgali RSi tathA nava vadhU kamalamAlAke sAtha AnandadAyaka zrI AdinAtha bhagavAna ke maMdira meM gayA aura 'he prabho! Apake pavitra darzana punaH zIghra mile va zilA para khudI mUrtike sadRza ApakI mUrti mere cakita cittameM sarvadA sthita rahe." yaha kaha apanI strI kamalamAlA sahitaM bhagavAnako vandanA karake maMdira ke bAhara AyA tathA RSise mArga pUchA / Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 24 ) RSine uttara diyA ki "maiM mArga Adi nahIM jAnatA hUM" taba rAjA bolA ki 'to Apako mere nAma ityAdi kaise jJAta hue ?' ___RSi bole-"he rAjan ! suna / eka vakta maiMne merI isa navayauvanA kanyAko Anandase dekha kara vicAra kiyA ki ise yogya vara kauna milegA ? itanemeM Amrake vRkSa para baiThe hue eka totene mujhase kahA--"he gAMgali ! vRthA ciMtA na kara / Rtudhvaja rAjAke putra mRgadhvaja rAjAko maiM Aja hI isa jina-mandirameM bulA lAtA hUM / jisa prakAra kalpavallI, kalpavRkSako varane yogya hai usI prakAra terI yaha kanyA jagatameM zreSTha rAjA mRgadhvajako varaneke yogya hai; isameM leza mAtra bhI saMzaya nahIM." yaha kaha kara totA uDa gayA aura kucha derake bAda hI he rAjan ! Apa Aye aura pazcAt dharohara vastu jisa taraha vApasa dete haiM vaise maiMne Anandase yaha kanyA Apako dI / isase adhika maiM kucha nahIM jAnatA. yaha kaha kara RSi cupa hogye| rAjAne vicAra kiyA ki "aba kyA karanA cAhiye ?" itane hI meM abasarajJAtA puruSakI bhAMti totene zIghra Akara kahA ki, "he rAjan ! A, A ! maiM tujhe mArga dikhAtA huuN| yadyapi maiM jAtikA eka kSudra pakSI hUM tathApi maiM Azrita ( mere vizvAsa para rahe hue) janakI upekSA nahIM karatA / apane Upara vizvAsa rakha kara baiThA huA koI sAdhAraNa jIva hove usakI bhI upekSA nahIM karanA cAhiye tisa para baDekI upekSA na karanA Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 25 ) isameM to kahanA hI kyA hai ? kyA caMdramA apane Azrita kharagoza ke bAlaka ko kSudra honese use godameM se alaga paTaka detA hai ? nahIM, he rAjan ! tUM jagatameM zreSTha va Arya hote hue bhI anAryakI bhAMti kSaNa bharameM mujhe bhUla gayA, parantu maiM kSudra prANI tere samAna manuSyako kaise bhUla sakatA ?" ___ toteke ye vacana suna kara rAjAko baDA Azcarya huA aura gAMgali RSiko praNAma karake zIghra strI sameta ghoDe para baiThakara toteke pIche calA / apane nagarako pahuMcanekI baDI utsukatAsa rAjA toteke pIche 2 jA rahA thaa| jyoMhI usakA kSitipratiSThita nagara kucha 2 najara Ane lagA taba vaha totA susta hokara eka vRkSa para baiTha gyaa| yaha dekha cakita hokara rAjAne AgrahapUrvaka totese pUchA- 'he tote ! yadyapi nagarake mahala koTa Adi dIkhate haiM tathApi abhI nagara dUra hai, tUM isa bhAMti aprasanna hokara kyoM baiTha gayA ?" totene huMkArA ( hAM ) dekara kahA ki--"aisA karanekA eka bhArI kAraNa hai / paMDita-jana binA kAraNa koI bhI kArya nahIM karate haiM.' rAjAne ghabarAkara pUchA- "vaha kyA?" totA bolA-he rAjan ! suna / candrapurIke rAjA candrazekharakI candravatI nAmaka bahina jo ki terI pyArI strI hai vaha andarase kapaTI va Uparase madhura bhASaNa karanevAlI honese gAyake samAna muMhavAle siMhake samAna hai / jalake samAna strIkI bhI prAyaH Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 26 ) TeDhI gati hotI hai / 'tUM vairAgakI bhAMti rAjya chor3akara kahIM dUra calA gayA hai' yaha socakara icchita avasara milane se prabala huI zAkinI samAna terI strIne turata apane bhAIko khabara dI ki 'rAjya chInane kA yaha maukA hai' apanA svArtha sAdhane ke liye kapaTa hI eka mAtra abalAoM kA bhArI bala hai / bahinakA saMdezA pAkara candrazekharane caturaMgiNI senA ke sAtha Akara tere rAjyako lene ke liye caDhAI kI hai| bhalA sAmane AmA rAjya kauna choDe ? zatruko dekha kara tere vIra saradAroMneM bhItarase nagarake dvAra baMda kara diye| idhara jisa taraha sarpa apane zarIra se dhanako gheratA hai usI taraha candrazekharane apanI senA se cAroM taraphase nagarako ghera liyA hai / tere parAkramI saradAra nagarake andara cAroM tarapha khaDe raha kara zatruse laDa rahe haiM; parantu " nAyaka binA senA durbala hai " isa kahAvata ke anusAra apane Apako binA nAyaka samajhanevAlI terI senA kisa prakAra jIta sakatI hai ? isa samaya hama nagarameM kisa bhAMti jA sakeMge ? isase rAjan ! maiM manameM bahuta ciMtita hokara isa vRkSa para baiThA hUM / tote ke muMha se yaha hRdaya vidAraka bAta sunate hI rAjA ke manameM saMtApa utpanna huA, mAno nagarameM jAnekA mArga mila gayA ho pazcAt manameM vicAra kiyA ki, "duSTa AcaraNavAlI khAMke manake andara rahanevAle kapaTako dhikkAra hai ! candrazekhara rAjAkA Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 27 ) bhI yaha kaisA sAhasa ! usake mana meM jarAbhI Dara nahIM ! use apane svAmIke rAjya haraNakI abhilASA huI! yaha usakA kitanA bhArI anyAya ! athavA candrazekharakA kyA doSa ? nAyaka rahita rAjyako lene kI buddhi kise nahIM hotI ? koI rakhavAlA nahIM hove to khetako sUarake samAna kSudra prANI bhI kyA nahIM khA jAte ? athavA vivaza hokara rAjyakI aisI avasthA karanevAle mujhe hI dhikkAra hai| koI bhI kArya meM viveka na karanA yaha sarva ApadAoMkI vRddhi karanevAlA hai / viveka binA kucha bhI karanA dharohara rakhanA, kisI para vizvAsa karanA, denA, lenA, bolanA, choDanA, khAnA Adi saba manuSyako prAyaH pazcAtApa paidA karate haiM kahA hai kisaguNamapaguNaM vA kurvatA kAryajAta, pariNatiravadhAryA yatnataH paMDitena atirabhasakRtAnAM karmaNAmAvipatterbhavati hRdayadAhI zalyatulyo vipAkaH guNayukta athavA guNarahita koI bhI kArya karanA ho to buddhimAna manuSyako cAhiye ki kArya AraMbha karaneke pahile usakA pariNAma socanA caahiye| jisa bhAMti hRdayAdi marmasthalameM ghusA huA zastra maraNa taka hRdayako pIDA karatA hai usI bhAMti viveka binA ekAeka koI kArya karanese bhI maraNa paryata kleza hotA hai|" - isa taraha rAjyakI AzA choDa manameM nAnA prakArake pazcAttApa karate mRgadhvaja rAjAko totene kahA ki, "he rAjan ! vyartha Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 28 ) pazcAttApa na kara | mere vacanoM ke anusAra kArya karane se kabhI azubha nahIM hotA | yogya vaidyakI yojanAnusAra upacAra karane para vyAdhi kabhI bhI bAdhA nahIM kara sakatI / he rAjan ! tUM yaha na samajha ki, merA rAjya muphta meM calA gyaa| abhI tUM bahuta samaya taka sukhapUrvaka rAjya bhogegA / " -- jyotiSIkI bhAMti toke aise vacana sunakara mRgadhvajarAjA apanA rAjya punaH pAne kI AzA karane lagA / itane hI meM banameM lagI huI agni ke samAna cAroM tarapha phailatI huI caturaMgiNI senA titara-bitara AtI dekha bhayase manameM vicAra karane lagA ki - " jisane mujhe itanI dera taka dInatA utpanna karI vahI yaha zatrukI senA mujhe yahAM AyA jAnakara nizcaya hI merA vadha karaneke liye dauDatI A rahI hai| aba maiM akelA isa strIkI rakSA kaise karUM ? va inase kisa taraha lahUM ? isa taraha vicAra karate rAjA 'kiMkartavyavimUDha' ho gyaa| itanemeM " he svAmina ! jIte raho, vijayI hovo, Apake sevakoMko AjJA do / mahArAja ! jisa prakAra gayA huA dhana vApasa milatA hai vaise hI punaH Aja Apake darzana hue| bAlaka ke samAna ina sevakoMkI ora prema dRSTi se dekho| " ityAdi vacana bolanevAlI apanI senAko dekhakara mRgadhvaja rAjAko baDA Azcarya huA / pazcAt harSita hokara rAjAneM sainikoMse pUchA ki, "tuma yahAM kisa prakAra Aye ? " sainikoMne uttara diyA ki, " he prabho ! yahAM padhAre Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (29) hue Apake caraNoMkA darzana karanA hamako ucita hai| paraMtu jJAta nahIM ki hamako jaldIse kauna va kisa prakAra yahAM leAyA. mahArAja ! Apake ahobhAgyase yaha koI devatAoMkA prabhAva huA mAlUma hotA hai|" yaha AzcaryakAraka ghaTanA dekhakara rAjA bahuta cakita huA aura manameM tarka karane lagA ki "kadAcita yaha isa toteke hI vacanakA prabhAva hai / mujhe isakA bahuta mAna satkAra karanA cAhiye' kyoM ki, isane mujha para aneka upakAra kiye haiN| kahA hai ki " pratyupakurvan bahuvapi na bhavati pUrvopakAriNastulyaH / __eko'nukaroti kRtaM niSkAraNameva kurute'nyaH // 1 // koI puruSa apane Upara upakAra karanevAlekA iSTa kArya karake kitanA hI badalA de, kiMtu vaha apane Upara prathama upakAra karanevAlekI kadApi samAnatA nahIM kara sktaa| kAraNa ki, vaha manuSya prathama upakAra karanevAlI vyaktikA upakAra dhyAnameM rakha kara usakA anukaraNa karatA hai / tathA prathama upakAra karanevAlA puruSa to kisI bhI prakArake badalekI AzA na rakhate hue upakAra karatA hai|" isa prakAra vicAra karake rAjA prItipUrvaka totekI tarapha dekhane lagA, itanemeM prAtaHkAla ke samaya sUryake prakAzase adRzya huA budhakA tArA jaise kahIM nahIM dIkhatA vaise hI vaha totA bhI dekhane meM nahIM aayaa| rAjA vicAra karane lagA ki "maiM Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kucha to bhI upakArakA badalA dUMgA, isa bhayase yaha uttama prANI ( totA ) upakAra karake kahIM dUra calA gayA, isameM koI saMzaya nahIM / kahA hai ki iyamuccadhiyAmalaukikI mahatI kA'pi kaThoracittatA / upakRtya bhavaMti dUrataH parataH pratyupakAragIravaH // 1 // buddhizAlI satpuruSoMke manakI koI alaukika tathA bahuta hI kaThoratA hai ki, ve upakAra karake pratyupakArake bhayase zIghra idhara udhara ho jAte haiM / aisA jJAnI jIva niraMtara pAsa rahe to kaThina prasaMga Adi sabakucha jJAta ho sakatA hai / koI bhI Apatti ho vaha sahajameM dUra kI jA sakatI hai| athavA aisA sahAyaka jIva prAyaH milanA hI durlabha hai| kadAcita mila bhI jAve to darIdrIke hAthameM Aye hue dhanakI bhAMti adhika samaya taka pAsa nahIM raha sktaa| yaha totA kauna hai ? yaha itanA jAnakAra kaise huA ? mujha para yaha itanA dayAlu kyoM ? kahAMse AyA ? aura isa vRkSa parase kahAM gayA? yaha saba ghaTanA kaise hui ? merI senA yahAM kisa prakAra AI ? ityAdika mujhe saMzaya hai / paraMtu jaise guphAke aMdarake aMdhakArako binA dIpaka koI dUra nahIM kara sakatA, vaise hI usa toteke binA isa saMzayako kauna dUra kara sakatA hai ? " isa prakArake nAnA vicAroMse rAjA vyagra hogyaa| itanemeM usake mukhya sevakoMne isa ghaTanAkA varNana pUchA / rAjAne AraMbha se Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (31) hI saMpUrNa vRttAMta totekA kaha sunaayaa| use sunakara sarva sevakagaNa cakita va harSita hue aura bole ki, " he mahArAja ! thoDe hI samayameM ApakA va totekA kahIM bhI punaH samAgama hogaa"| kyoM ki jo puruSa kisIkA hita karanekI icchA karatA hai vaha usakI apekSA rakhe binA bhI nahIM rahatA / jisabhAMti sUkhA huA pattA zIghra TUTa jAtA hai, vaise hI Apake manakA saba saMzaya bhI jJAnI munirAjako pUchanese zIghra naSTa hone yogya hai / kAraNa ki aisI kaunasI bAta hai jo jJAnI puruSa nahIM jAna sakate ? isa liye he mahArAja! Apa saba ciMtA choDakara nagarameM padhAriye, tAki meghake darzanase jaise morako harSa hotA hai vaise Apake darzanase nagaravAsI logoMko AnaMda ho / " sevakoMkI yaha bAta rAjAko pasaMda aaii| ThIka hai, avasarake anusAra kiyA huA kArya aura kahA huA vacana kisako sammata nahIM hotA? / tatpazcAt mRgadhvaja rAjA parivAra sahita maMgala vAjoMkI madhuradhvanise dizAoMko guMjAtA huA apane nagarakI ora calA / apane bilase dUra khaDA huA cUhA takSaka sarpako sAmane AtA dekha kara jisa prakAra bhAga jAtA hai, usI prakAra parivAra sahita dhUma dhaDAkese Ate hue rAjA mRgadhvajako dekha kara caMdrazekhara rAjA bhAga gayA / aura cAlAka buddhi honeke kAraNa usane usI. samaya apane eka catura dUtake sAtha mRgadhvaja rAjAko bheMTa bhejI, Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 32 ) usa dUtane mRgadhvaja rAjAke pAsa A vinaya pUrvaka kahA ki, "he mahArAja ! hamAre svAmI Apako prasanna karaneke hetu Apake caraNa-kamaloMme vinaMtI karate haiM ki, 'kisI dhUrtake chalase, Apa rAjya chor3akara kahIM cale gaye aisA samAcAra pAkara maiM Apake nagara meM amana caina rakha kara usakI rakSAke hetu AyA thA, paraMtu Apake saradAroM ko isa bAtakA jJAna na honese ve saja dhaja kara zatrukI bhAMti mere sAtha laDane lage / paraMtu maine saba taraha se zastra prahAra sahana karake Apake nagarakI rakSA kii| samaya paDane para jo svAmIkA cittase kArya nahIM karatA vaha kyA sevaka ho sakatA hai ? nahIM / prasaMga paDane para putra pitAke liye, ziSya gurUke liye sevaka svAmIke liye aura strI pati ke liye apane prANako tRNa samAna samajhate haiM, yaha lokokti ThIka hai / " candrazekhara ke dUtake yaha vacana sunakara mRgadhvaja rAjAko ina vacanoM kI satyatA ke viSaya meM kucha saMzaya to huA, parantu 'kucha aMzame satya hoMge' aisA sarala svabhAvase mAna liyA / aura milane ke liye sanmukha Aye hue candrazekhara rAjAkA ucita satkAra kiyA / yaha mRgadhvaja rAjAkI kitanI dakSatA, saralatA tathA gaMbhIratA hai ? tatpazcAt lakSmI ke samAna kamalamAlA ke sAtha viSNuke samAna suzobhita mRgadhvaja rAjAne apUrva Anandotsava sahita nagara meM praveza kiyA aura jisa bhAMti zaMkarane candrakalAko mastaka para Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 33 ) dhAraNa kaI hai usI bhAMti apano sundara priya patnI kamalamAlAko paTTarAnI pada para sthApita kara dI yahIM yogya bhI thA / "jisa prakAra yuddha meM jaya prApti karanevAlA kevala rAjA hI hotA hai parantu paidala Adi senA hI usakoM sahAyatA karatI hai, usI prakAra putra Adi iSTa vastuoM ko denevAlA kevala dharma hai, parantu maMtra Adi hI usake sahAyaka haiM. " yaha vicAra kara rAjAne putra prAptike nimitta eka dina sthira citta hokara gAMgali RSike diye hue maMtra kA japa kiyA, jisase saba rAniyo ke eka eka putra utpanna huA / satya hai, yogya kAraNoMke milajAne. se avazya hI kAryakI utpati hotI hai / yadyapi rAjA mRgadhvaja sarala svabhAvase candravatI rAnIko bahuta mAnatA thA, tathApi usane pati ke sAtha jo baira kiyA thA usa pApake kAraNa use santAna na huI / eka dina rAtri ke samaya rAnI kamalamAlA sukha pUrvaka so rahI thI, usa samaya usane eka divya svayaM dekhA aura rAjAse isa bhAMti kahane lagI ki, "he prANanAtha ! Aja kucha rAtri rahate svapnAvasthA meM maiMne usa Azramake caitya meM virAjamAna zrI RSabhadeva bhagarAnako vandanA kI, usI samaya bhagavAnane prasanna hokara mujhase kahA ki, 'he bhadre ! tUM yaha totA le tathA anya kisI samaya maiM tujhe eka haMsa dUMgA / yaha kaha kara bhagavAna. ne eka divya vastuke samAna atyanta sundara totA mujhe diyA / Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 34 ) prabhuke ukta prasAdase mujhe itanA Ananda huA ki mAnoM cAroM orase aizvaryakI prApti huI ho, usI samaya merI nidrA khula gii| he svAmI ! ekAeka prApta hue isa svanavRkSake hamako kaise phala mileMge, so kahiye ? " paramAnandarUpa kaMdako nava pallava ( harA bharA ) karane ke liye meghavRSTi sadRza kamalamAlA ke vacana sunakara svapnaphalakA jJAtA rAjA mRgadhvaja bolA ki, "he priye ! devatAoMke darzana ke samAna aise divya svapna ke darzana bhI baDe durlabha haiM / biralA hI bhAgyazAlI jIva aise svapnoMkA darzana karatA hai tathA tadanusAra phala pAtA hai / sundarI ! jisa bhAMti pUrva dizAko sUrya candrake samAna do pratApI putra hote haiM usI bhAMti tere bhI anukramase do tejasvI putra hoveMge | pakSI kulameM zreSTha tote aura haMsakI bhAMti ve donoM hI apane rAjyameM pratiSThita hoveMge / he priye ! isameM jarA bhI saMzaya nahIM ki bhagavAnane prasAdarUpa jo tujhe do putra diye haiM ve donoM antameM mukta hokara bhagavAna hI ke sadRza pUjanIya hoveMge - " yaha vacana sunakara rAnI pulakita hogar3a aura rAnI kamalamAlAne, pRthvI amUlya ratnako athavA AkAza sUryako dhAraNa karatA hai usI bhAMti garbha dhAraNa kiyA / meruparvatakI bhUmi meM divya-rasoMse jisa prakAra se kalpavRkSakA kaMda puSTa hotA hai usI prakAra rAjAke dharmAnusAra samaya vyatIta karanese garbha vRddhiko prApta huA tathA Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (35) yatho cita samaya para zubha divasa, zubha lagna meM pUrva dizAmeM pUrNa candramAke samAna rAnI kamalamAlAke garbhase suputrakA prasava huaa| paTTarAnIkA putra honese anya putrakI apekSA isakA janmotsava vizeSatA se manAyA gyaa| tIsare dina rAjAne Anandotsaba sahita usa putrako sUrya candramAkA darzana kraayaa| chaTTe dina rAjyocita dhumadhAmase rAtrijAgaraNa kiyA / tatpazcAt zubha muhUrta dekhakara svapnake anusAra usakA 'zukarAja' nAma rkhaa| paMca samitise rakSita dharmakI bhAMti pAMca dhAyamAtAoMse palatA huA zukarAja navacandrakI bhAMti baDhane lgaa| rAjya kulakI rItike anusAra rAjAne annaprAzana, riMkhaNa (ghuTane calanA), cAlaNa (calanA) vacana ( bolanA), vastrAcchAdana ( kapaDe paharAnA ), varSagAMTha ityAdika sarva kArya baDe Anandotsavase kiye / kramazaH zukarAja pAMca varSakA huA / itane alpAyumeM bhI jisa bhAMti pAMca varSakA AmravRkSa sumadhura phala detA hai usI bhAMti vaha jo kucha bhI kArya karatA thA usakA phala bhI sarvadA uttama hI hotA thaa| paripUrNa sarva sadguNoMne manahImana spardhA rakha kara indraputra jayantakI rUpasaMpadAko jItane vAle zukarAjakA Azraya liyA / yaha bAlaka bolanekI caturatA, madhuratA, paTutA tathA bhAvapUrNatA Adi guNoMse vidvAnokI bhAMti sajjanoMke manako Anandita karane lgaa| eka samaya vasantaRtumeM jaba ki sArA udyAna sundara, Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 36 ) sugandhita puSpoMse sugandhamaya ho kara laharA rahA thA, mRgadhvaja rAjA sAre strI putrAdika parivAra sahita vahAM gayA aura pUrva paricita AmravRkSake nIce baiThA tathA pichalI bAtoMkA smaraNa karake kamalamAlAse kahane lagA ki, "jisa vRkSa para baiThe hue tote dvArA terA nAma suna kara maiM vegase Azrama tarapha doDA aura vahAM terA pANigrahaNa karake kRtArtha huA, vaha yahI sundara AmravRkSa hai." __pitAkI godameM baiThA huA zukarAja yaha bAta sunakara zastrase kATI huI kalpavRkSakI DAlIke samAna mUrchita hokara bhUmi para gira pdd'aa| mAtApitAkA baDhA huA harSa ekadama naSTa hogayA / Atura hokara unhoMne isa prakAra kolAhala kiyA ki saba loga vahAM ekatrita hogaye / saba loga bahuta hI Akula vyAkula hogaye, bhArI hAhAkAra macagayA / satya hai bar3A puruSa sukhI to saba sukhI aura vaha dukhI to saba dukhii| candanakA zItala jala chiDakanA, kelapatrase havA karanA Adi aneka zItala upacAra karanese bahuta samayake bAda zukarAjako caitanya huaa| yadyapi usakI AMkhe kamalapuSpakI bhAMti khula gaI, caitanyatArUpa sUryakA udaya hogayA tathApi mukhakamala praphullita nahIM huaa| vicArapUrvaka vaha cAroM aura dekhane lagA, kintu chamastha tIrthakarakI bhAMti mauna dhAraNa karake baiThA rhaa| Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 37 ) mAtApitAne vicAra kiyA ki-"devayogase yaha idhara udhara dekhatA hai isameM kucha to bhI chala-kapaTa honA cAhiye, paraMtu vizeSa duHkhakI bAta to yaha hai ki isakI vAcA hI baMda hogayI." isa prakAra saMkalpa vikalpa karate cintAtura hokara ve use ghara le gaye / rAjAne kumArakI vANI prakaTa karane ke liye nAnAprakArake upAya kiye, paraMtu ve sarva durjana para kiye hue upakAroMkI bhAMti niSphala hogaye / chaHmAsa isIbhAMti vyatAta hogaye, paraMtu kumArakI maunAvasthAkA koI bhI yogya nidAna na kara sakA. "bar3e khedakI bAta hai ki vidhAtA apane racehue pratyekaratnameM kucha to bhI doSa rakha detA hai, jaise ki- caMdramAmeM kalaMka, sUryameM tIkSNatA, AkAzameM zUnyatA, kaustubhamaNimeM kaThoratA, kalpavRkSameM kASThapana, pRthvImeM rajaHkaNa, samudrameM khArApana, sarvajagatko ThaMDaka denevAle meghameM kRSNatA, jalameM nAcagati, svarNamaya merUparvatameM kaThinatA, kapUrameM asthiratA, kastUrImeM kAlApana, sajjanoM meM nirdhanatA, zrImAnoMmeM mUrkhatA tathA rAjAoMmeM lobha rakha diyA hai, vaise hI sarvathA nirdoSa isa kumArako mUka (gUMgA) kara diyA hai / " isa prakAra samasta nagaravAsI jana uccasvarase zoka karane lage / bhalA, baDe logoMkA kucha aniSTa ho jAya to kisako kheda nahIM hotA? kucha kAlake anantara kaumudI mahotsavakA samaya AyA (isa utsavameM prAyaH loga prakAzarUpase krIDA karate haiM va bahuta Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 38 ) hI AnaMda manAte haiM / ) taba punaH rAjA kamalamAlA tathA zukarAja kumArako lekara udyAnameM gayA / aura usa AmravRkSako dekhatehI khinna hokara kamalamAlAse kahane lagA ki, " he devI viSake samAna isa AmravRkSako dUra hI se tyAganA cAhiye / kyoM ki isIke nIce apane putrakI yaha durdazA huI hai| " yaha kaha kara jyoMhI Age bar3hane lagA tyoMhI ekAeka usI vRkSake nIce harSa utpanna karanevAlI duMdubhIkI dhani huii| rAjAke pUchanepara kisIne kahA ki, " zrIdatta munimahArAjako abhI hI kevalajJAna utpanna huA hai, usakA devatA mahotsava karate haiN|" kevalI bhagavAnako putrake viSayameM pUchanekI icchAse rAjAne utsukatApUrvaka parivAra sahita vahAM jAkara munirAjako vaMdanA karake vahAM parSadAmeM putra ke sAtha baiTha gyaa| kevalI munirAjane amRta tulya klezako dUra karanevAlA upadeza diyaa| avasara pAkara rAjAne pUchA ki, " he mahArAja ! mere isa putrakI vAcA banda hogaI hai isakA kyA kAraNa hai ? kevalI mahArAjane uttara diyA ki, "yaha bAlaka bolegA" yaha suna harSita ho rAjA bolA ki"to yaha bAra 2 hamArI tarapha dekhatA hI kyoM raha jAtA hai ?" kevalI mahArAjane kumArako lakSa karake kahA ki, , 'zukarAja ! tU mujhako yathAvidhi vandanA kara" yaha sunate hI zukarAjakumArane uccasvarase vaMdanA sUtra ( icchAmi khamAsamaNakA pATha) bola kara kevalI mahArAja Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 39 ) ko vaMdanA kI / yaha dekha kara vahAM upasthita saba logoMko baDA hI Azcarya huA aura kahane lage ki, "kaisI Azcarya kI bAta hai ?, muni mahArAjakI yaha kaisI apUrva mahimA hai ki binA maMtra taMtra ke dekhate hI yaha bAlaka spaSTa bolane laga gayA " / pazcAt rAjAke spaSTa kAraNa pUchane para kevalI mahArAjane kahA ki, " he catura ! isa Akasmika ghaTanAkA kAraNa pUrvabhavameM huA thA, so suna ! pUrva kAla meM malayadezameM bhaddilapura nAmaka eka zreSTha nagara thaa| vahAM yAcaka-janoMko zreSTha alaMkArAdi denevAlA tathA apane duzmanoMko bandIgRha bhejane vAlA. cAturya, audArya, zaurya Adi guNa sampanna AzcaryakArI cAritravAna jitAri nAmaka rAjA rAjya karatA thA / eka samaya vaha sabhAmeM baiThA thA ki itanemeM dvArapAlane Akara vinatI kI ki, "he deva ! Apake darzanakI icchAse AyA huA vijayapAla rAjAkA zuddhacitta dUta dvAra para khar3A hai. " rAjAne use andara lAnekI AjJA dene para dvArapAla use lekara aMdara AyA / apane kartavyakA jJAtA aura satyavAdI dUta rAjAko praNAma karake kahane lagA- "he mahArAja ! sAkSAt devapura (svarga) ke samAna devapura nAmaka eka nagara hai | vahAM vAsudeva ke samAna parAkramI vijayadeva nAmaka rAjA hai / usakI mahAsatI paTTarAnIkA nAma prItimatI Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 40 ) hai / uttama rAjanIti se jisa bhAMti sAma, dAma, daMDa, aura bheda ye cAra upAya utpanna hote haiM, usI bhAMti rAnIse cAra zreSTha putra utpanna hue / unake bAda haMsanIke donoM ujvala paMkhoMkI bhAMti mosAla tathA pitAke donoM hI zuddha kulavAlI eka sulakSaNA va sundara haMsI nAmaka kanyA huI / lokika aisI rIti hai ki jo vastu thoDI hotI hai usa para vizeSa prIti rahatI haiM / tadanusAra isa kanyA para cAroM putroM kI apekSA mAtApitAkI vizeSa prIti thIM / jaba yaha kanyA ATha varSakI hogaI taba dUsarI rAnIne bhI eka sarvottama sArasI nAmaka kanyAko janma diyA / mujhe aisA jJAta hotA hai ki vidhAtAne sampUrNa pRthvI tathA svargakA sAra lekara ina donoM kanyAoM kI racanA kI hai| kyoMki una donoMkI tulanA Apasa hI meM ho sakatI hai / sAre vizvameM aisI koI kumArI nahIM ki jo inakI samAnatA kara sakatI ho / una donoM kI paraspara isa bhAMti prIti hogaI ki ve yaha socane lagIM ki 'hama donoMkA zarIra alaga 2 na hokara eka hI hotA to uttama thA, para baDA kheda hai ki aisA nahIM huA' yathA krama jaba donoM kAmadevarUpa hastIke krIDAvanake samAna, taruNAvasthAko prApta huI taba unhone viyoga bhayase yaha nizcaya kiyA ki 'hama donoM ekahI pati ko vareMgI.' pazcAta hamAre mahArAjane donoM putriyoMko manohara vara kI prAptike nimitta svayaM yathAvidhi svayaMvara maMDapakI racanA kI / usakI racanA itanI sundaratA se Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (41 ) kI gaI hai ki usakI zobhAkA varNana karanA kaThina hI nahIM balki asambhava hai / ghAsa tathA dhAnyAdika kI to itanI bar3I rAziyAM ( Dhera ) kI gaI haiM ki unake sanmukha parvatakI UMcAIkI koI gintI nhiiN| tatpazcAt mahArAjane aMga, baMga, kaliMga, AMdhra, jAlaMdhara, marusthala, lATa, bhoTa, mahAbhoTa, medapATa, virATa, gauDa, cauDa, mahArASTra , saurASTra, kuru, jaMgala, gujera, AbhIra, kIra, kAzmIra, golla, paMcAla, mAlava, hUNa, cIna, mahAcIna, kaccha, kanoTaka, koMkaNa, sapAdalakSa, nepAla, kAnyakubja, kuMtala, magadha, niSadha, sindhu, vidarbha, draviDa, uDUka, Adi dezoMke aneka rAjAoMko svayaMvarameM padhAraneke liye nimaMtrita kiye hai| he malayadezAdhipati mahArAja! vahAM padhAraneke liye vinatI karaneke nimitta mere svAmIne mujhe Apake caraNoMmeM bhejA hai, ataeva Apa padhAra kara svayaMbara ko suzobhita krie|" dUtake vacana sunakara jitAri rAjAke manameM una kanyAoMkI abhilASA to utpanna huI, kintu 've kanyAeM mujhe hI vareMgI isakA kyA vizvAsa ?' jAUM athavA nahIM, ityAdi saMkalpa vikalpa karane lgaa| nidAna 'pAMcake sAtha apane ko bhI jAnA cAhiye' yaha vicAra kara usane prasthAna kiyaa| mArgameM uttama zakuna honese vaha bar3e utsAhase vahAM gyaa| isI prakAra bahuta se anya rAjA bhI vahAM ekatrita hue| Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 42 ) vijayadeva rAjAne samasta rAjAoMkA yathAyogya satkAra kiyA / saba rAjAgaNa devatAoMkI bhAMti UMca 2 siMhAsanoM para baiThe, itanemeM sAkSAt lakSmI aura sarasvatI ke samAna donoM kumAriyAM snAna kara, tilaka lagAkara, zuddha vastra tathA AbhUSaNa pahara kara, pAlakI meM baiTha kara maMDapameM AI / jisa bhAMti bAjArameM grAhakoM ko koI durlabha vastu bikrIse lenA ho taba Age baDha baDha kara zIghratA se eka dUsarese adhika mUlya dene lagate haiM, usI bhAMti maMDapa meM baiThe hue saba rAjAoM ne una donoM kanyAoM kI prAptikI icchA se 'maiM pahile dUMgA. maiM pahile dUMgA' yaha kalpanA kara apanI 2 dRSTi va mana yahI sarvotkRSTa mUlya kanyAoMko diyA arthAt sabane apanI dRSTi va mana kanyAoM kI ora lagAyA tathA nAnAprakArakI ceSTAoM dvArA kanyAoMke prati apane 2 manakI abhilASA prakaTa karane lage / taduparAnta sakhI isa bhAMti rAjAoM kI prazaMsA karane lagI: "sarva rAjAoM me rAjarAjezvarake samAna yaha rAjagRha nagarakA rAjA hai / zatruoMke sukhakA nAza karanemeM kuzala yaha kauzala dezakA rAjA hai / svayambarakI zobhAse dedIpyamAna yaha gurja rAdhipatikA putra hai| jayaMta nAmaka indraputra se bhI vizeSa Rddhise suzobhita yaha sindhudezAdhipatikA putra hai| zauryalakSmI tathA audAryalakSmI krIDAsthala tulya yaha aMgadezakA rAjA hai / atyanta ramaNIya tathA saumya yaha kaliMgadezakA rAjA hai / Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 43 ) kAmadevake madako naSTa karane vAlA rUpazAlI yaha baMgadezakA rAjA hai / apAra lakSmIkA svAmI yaha mAlavadezAdhipati hai| yaha prajApAlaka tathA atyanta dayAlu nepAladezakA rAjA hai / prasiddha sadguNoMse jo bahuta AdaraNIya hai aisA yaha kurudezakA rAjA hai / zatruoMkA samUla naSTa karane vAlA yaha niSadhadezakA rAjA hai / kIrtirUpa caMdanavRkSoMkI sugandhIse sAkSAt malayaparvatake samAna suzobhita yaha malayadezakA rAjA hai " isa bhAMti jaba sakhI samasta rAjAoMkI prazaMsA kara cukI taba jaise indumatIne ajarAjAko varA vaise hI haMsI tathA sArasI donoMne jitAri rAjAke gale meM varamAlA DAla dii| usa samaya anya rAjAoM ke manameM icchA, utsukatA, saMzaya, ahaMkAra, kheda, lajjA, pazcAtApa tathA adRSTi Adi manovikAra prakaTa hue / kitaneka samajhadAra rAjAoMko Ananda bhI huA / kisI 2 rAjAko svayaMvara para, kisIko apane Agamana para kisIko apane bhAgya para tathA kisI 2 ko apane manuSya bhava para aruci utpanna huI. tadanantara rAjA vijayadevane zubha dina dekhakara baDe samArohake sAtha jitAri rAjAke sAtha apanI donoM kanyAoMkA vivAha kiyA, tathA bahutasA dravya, vAhana, senA Adi dekara varakA yathocita satkAra kiyaa| dUsare baDe 2 rAjA bhI isa svayaMvarameM nirAza hogaye isakA Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 44 ) yahI kAraNa hai ki puNyake binA manuSyoMko manavAMchita vastu kabhI prApta nahIM hotI / yadyapi jitAri rAjAse irSA rakhanevAle usa samaya saikaDoM rAjA the para baDe hI Azcarya kI bAta hai ki koI bhI kucha upadrava na kara sakA, athavA yaha mAnanA cAhiye ki jo svayaM jitAri zatruko jItane vAlA hai usakA parAbhava kauna kara sakatA hai ? kucha samaya pazcAt rati prItike samAna do striyoM se kAmadevako lajjita karatA tathA dUsare rAjAoMke garvako khaMDana karatA huA rAjA jitAri apane dezakI ora vidA huaa| vahAM pahuMca kara haMsI tathA sArasI donoMko paTTAbhiSeka kiyA / rAjA apane donoM netroMkI bhAMti donoM para samAna prIti rakhatA thA, parantu donoM ke mana meM sapatnIbhAva ( sautapana ) se svAbhAvika bhrama paidA hogyaa| isase donoM kA jo vAstavika prema thA vaha sthira na raha sakA / haMsI sarala svabhAva thI, kintu sArasIkI kapaTI prakRti thI / samayAnusAra usane rAjAko prasanna karane ke hetu kapaTa karake mAyAse bahuta bhArI karma saMcaya kiyA / jIva kapaTa karake vyartha apane Apako paralokameM nIca gati meM le jAte haiM. yaha unakI kitanI ajJAnatA hai ? haMsI to sarala prakRti thI hI / usane apane sadguNoMse karma baMdhanoM ko zithila kara diyA tathA rAjAko bhI mAnya hogaI eka samaya rAjA jitArI haMsI va sArasIke sAtha Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 45 ) jharokhemeM baiTha kara nagarakI zobhA dekha rahA thaa| itane hI meM nagarameMse bAhira nikalatA huA yAtriyoMkA pavitra saMgha usakI dRSTimeM AyA / rAjAne apane eka sevakase pUchA ki " yaha kyA hai ? " sevakane vahAM jAkara jJAta kiyA va punaH vApasa Akara rAjAse nivedana kiyA ki " he mahArAja ! yaha zaMkhapura (zaMkhezvara) se AyA huA saMgha vimalAdrI nAmaka mahAtIrtha (pAlItANA ) ko jAtA hai." yaha suna kautuka vaza rAjA usa saMghameM gayA, vahAM zrutasAgara nAmaka AcAryako dekhakara vaMdanA karI aura zuddha pariNAmase pUchA ki, " isa jagatameM vimalAdrI yaha kauna hai ? yaha tIrtha kaise huA tathA isakA kyA mAhAtmya hai !" kSIrAzrava nAmaka mahAlabdhi dhAraka AcArya zrutasAgara sUrIne rAjAke vacana sunakara kahA___"he rAjan ! dharma hI se iSTa manorathakI siddhI hotI hai, kAraNa ki jagatameM dharma eka mAtra sArabhUta hai, dharmo meM bhI ahetpraNIta dharma zreSTha hai aura usameM bhI tatvazraddhAtnarUpa samakita zreSTha hai| kAraNa ki samakita binA samasta ajJAnakaSTa rUpa kriyAeM bAMjha vRkSakI bhAMti niSphala hai| tattvazraddhAnarUpa samakitameM vItarAga deva, zuddha prarUpaka gurU tathA kevalibhASita dharma ye tIna tatva Ate haiM / ina tInoM tatvoMmeM vItarAga deva mukhya haiN| sarva vItarAgoMmeM prathama yugArdAza zrI RSabhadeva bhagavAna haiN| ina Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 46 ) bhagavAna ke zAsana meM isa vimalAdrI tIrthakI adbhuta mahimA prakaTa huI | saba tIrthoM meM yahI milAdrI tIrtha mukhya zreSTa hai / pRthaka 2 kAraNoMse isa tarthike bahutase nAma haiM, yathA: - 1 siddhi kSetra, 2 tIrtharAja 3 marudeva, 4 bhagIratha, 5 vimalAcala, 6 bAhubalI 7 sahasrakamala, 8 tAladhvaja, 9 kadaMba, 10 zatapatra, 11 nagAdhirAja, 12 aSTottarazatakUTa, 13 sahasrapatra, 14 DhaMka, 15 lauhitya, 16 kapardinivAsa, 17 siddhizekhara, 18 puMDarIka, 19 muktinilaya, 20 siddhiparvata tathA 21 zatruMjaya | aise isa tIrtha ikkIsa nAma devatA, manuSya tathA RSiyoMna kahe haiM / vahI varttamAna samaya meM bhavya prANI kahate haiM / uparokta ye nAma isI avasarpiNImeM jaano| jinameMse kitane hI nAma to pUrvakAla meM hogaye haiM aura kitane hI bhaviSkAlameM honevAle haiM. inameM pratyakSa arthavAlA 'zatruMjaya' yaha nAma Ate bhavameM tU hI nirmANa karegA, yaha hamane jJAniyoMke muMhase sunA hai / isake atirikta zrI sudharmAsvAmI racita zrIzatruMjayamahAkalpa meM isa tIrtha ke 108 nAma kahe haiM, yathA:- 1 vimalAdri. 2 surazaila, 3 siddhikSetra, 4 mahAcala, 5 zatruMjaya; 6 puMDarIka, 7 puNyarAzI, 8 zrIpada, 9 subhadra, 10 parvateMdra, 11 dazakti, 12 akarmaka, 13 mahApadma, 14 puSpadaMta, 15 zAzvata, 16 sarvakAmaprada, 17 muktigRha, 18 mahAtIrtha, 19 pRthvIpITha, 20 prabhupada, 21 pAtAlamUla, 22 kailAsa, 23 kSitimaMDalamaMDana ityAdi Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 47 ) 108 nAma kahe haiM / isI avasarpiNImeM RSabhadeva bhagavAnase lekara cAra tIrthaMkaroMkA yahAM samavasaraNa huA, hai tathA bhaviSyameM neminAthake sivAya bAkI 19 tIrthakaroMkA samavasaraNa yahAM honevAlA hai| isI prakAra pUrvakAlameM yahAM ananta siddha hue haiM va bhaviSyakAlameM bhI hoveMge, isI kAraNa isa tIrthako siddha kSetra kahate haiM / sAre jagat ke stuti karane yogya mahAnideha-kSetrameM vicaranevAle zAzvata tIrthakara bhI isa tIrthakI bahuta prazaMsA karate haiM, usI prakAra vahAM ke bhavya jIva bhI nitya isakA smaraNa karate haiN| jisa bhAMti uttamabhUmimeM boyA huA bIja kaIguNA ho jAtA hai, usI bhAMti isa zAzvatIrthameM kI huI yAtrA, pUjA, tapasyA, snAtra tathA dAna ye sarva anantaguNa phala dete haiN| kahA hai ki palyopamasahasraM ca dhyAnAlanamabhigrahAt / duSkarma kSIyate mArge, sAgaropamasaMmitam // 1 // zatrujaye jine dRSTe, durgatidvitayaM kSipet / sAgarANAM sahasraM ca, pUjAsnAtravidhAnataH // 2 // ekaikasminpade datte, puMDarIkagiri prati / . bhavakoTikRtebhye 'pi, pAtakebhyaH pramucyate // 3 // anyatra pUrvakoTyA yat , zubhadhyAnena zuddhadhIH / prANI badhnAti satkarma, muhUrtAdiha tad dhruvam // 4 // satat / Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (48) jaM koDIe puNaM kAmiaAhArabhoiAe u / taM lahai tattha puNNaM egovAseNa settuMje // 5 // jaM kiMci nAma titthaM sagge pAyAli mANuse loe / taM savvameva diTuM puMDarIe vaMdie saMte // 6 // paDilaMbhaMte saMghaM diTThamadiDhe a sAhu sittuM je / koDiguNaM ca adiDhe didaiu aNaMtagaM hoi // 7 // navakAraporisIe purimaDDegAsaNaM ca AyAmaM / puMDariaM ca saraMto phalakakhI kuNai abhattaTuM // 8 // chaThamadasamaduvAlasANa mAsaddhamAsakhamaNANaM / tigaraNasuddho lahaI sittajaM saMbharato a // 9 // navi taM suvaNNabhUmI saNadANeNa annatitthesu / jaM pAvai puNNaphalaM pUyANhavaNeNa sittuMje // 10 // dhUve pakhuvavAso mAsakkhaNaM kapuradhUvAmi / kattiamAsakkhavaNaM sAhU paDilAbhie lahai / 11 // zatrujayatIrthakA dhyAna karanese hajAra palyopamake barAbara azubhakarmakA sthitikSaya ho jAtA hai, yAtrAkI vAdhA (mAnatA) lenese lAkha palyoSamake samAna azubhakarmakI sthitikA kSaya ho jAtA hai aura zarbujayako jAneke mArgameM paira rakhanese eka sAgaro. pamake barAbara azubha karmakI sthitikA kSaya hotA hai / zatrujaya. parvata Upara zrIAdinAtha bhagavAnake darzana karanese tiryaMca va nArakI ina do durgatiyoMkA nAza hotA hai / usI taraha koI Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (49) bhavyaprANI vahAM snAtra pUjA kare to hajAra sAgaropamake barAbara azubhakarmakI sthitikA kSaya hotA hai / koI bhavyajIva zatrujayaparvatakI ora jAneke liye eka eka paira rakhe to karoDoM bhavoMmeM kiye hue pApoMse bhI vaha mukta ho jAtA hai / koI zuddhapariNAmavAlA prANI anya sthAna para karoDa pUrva paryanta zubhadhyAna karake jitanA zubha karma saMcaya karatA hai, utanA zubha karma isa parvatameM do ghaDI mAtra zubha dhyAna karanese saMcaya kara letA hai / karoDoM varSa taka munirAjako icchitaAhAra denese tathA sAdharmI bhAIko icchAbhojana denese jo puNya saMcita hotA hai . vahIM puNya zatrujayaparvata Upara sirpha eka upavAsa karanese saMcita hotA hai; jo bhavya prANI bhAvapUrvaka zatrujayaparvatako vaMdanA karatA hai usane svargameM, pAtAlameM tathA manuSyakSetrameM jitane tIrtha haiM una sabakA darzana karaliyA aisA samajhanA caahiye| yadi koI prANI zreSTha zatrujayatIrthake darzana kare athavA na kare parantu jo zatrujaya ko jAte hue saMghakA vAtsalya kare to bhI bahuta hI zubha karma saMcaya karatA hai, yathAH___ zatrujayaparvatako na dekha kara bhI jo zatrujayake saMghakA hI kevala vAtsalya karatA hai use sAdhAraNa sAdharmIvAtsalyakI apekSA karoDaguNA puNya prApta hotA hai, tathA jo zatrujayake darzana karake saMgha vAtsalya karatA hai vaha anaMtaguNA puNya prApta karatA hai / jo bhavya prANI mana, vacana kAyAkI zuddhi rakhakara Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 50 ) prathama zatrujayatIrthakA smaraNa kare, pazcAt AhAra tyAgake nimitta nokArasI, porisI, purimaDDa, ekAzana, AMbila, chaTTha, aTThama, dazama ( cAra upavAsa ), duvAlasa ( pAMca upavAsa ), mAsakhamaNa, ardhamAsakhamaNa ( pandraha upavAsa ) Adi paJcakhAna kare, vaha paccakhAnakA paripUrNa phala pAtA hai / zatrujayaparvatake Upara pUjA tathA snAtra karanese manuSyako jo puNya upalabdha hotA hai, vaha puNya anyatI meM cAhe kitanA hI svarNa, bhUmi tathA AbhUSaNakA dAna dene parabhI nahIM prApta ho sakatA / koI prANI zatrujayaparvata para dhUpa kheve to pandraha upavAsakA, kapUrakA dIpaka kare to mAsakhamaNakA aura munirAjako yogya AhAra dAna kare to kArtikamAsameM kiye hue mAsakhamaNakA puNya prApta karatA hai| jisa prakAra tAlAba, sarovara, nadiyAM Adi jalake sAmAnyasthAna tathA samudra jalanidhi kahalAtA hai usIbhAMti anya to tIrtha haiM kintu yaha zatrujaya mahAtIrtha kahalAtA hai / jisa puruSane zatrujayakI yAtrA karake apane kartavyakA pAlana nahIM kiyA usakA manuSyabhava, jIvana, dhana, kuTumba Adi saba vyartha haiM / jisane zatrujaya tIrthako vandanA nahIM kI usako manuSyabhava milane para bhI na milaneke samAna hai, evaM jIvita hote hue bhI use mRtaka tulya samajhanA cAhiye, tathA vaha bahuta jJAnI hone para bhI ajJAnIke hI sadRzya hai / jaba ki dAna, zIla, tapa tathA tItra dharma kriyAeM karanA kaThina haiM to sahaja hI meM hone Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAlI tArtha vandanA Adara sahita kyoM na karanA cAhiye ? jA puruSa * cha:--rI pAlana karake paidala hI zatrujaya tIrthakI sAta yAtrAeM karatA hai, vaha puruSa dhanya va jagata-mAnya hai| kahA hai ki cha?NaM bhatteNaM apANaeNaM tu satta jttaao| jo kuNai sittuMje so taiabhave lahai siddhiM // 1 // jo manuSya lagAtAra cauvihAra chaha karake zatrujaya tIrthakI sAta yAtrAeM karatA hai vaha tIsare bhavameM siddhiko prApta hotA hai| jisa bhAMti meghajala kAlI miTTImeM mArdava ( komalatA) utpanna kara detA hai usIbhAMti gurumahArAja zrIzrutasAgarasUrike vacanase rAjA jitArIkA mana bhadraka honese atyanta komala hogayA / sUryake samAna zrIzrutasAgarasUrike sUryarazmi samAna vacanoMse jitArI rAjAke manameM sthita mithyAtva-tamakA nAza hokara samyaktvarUpa prakAza utpanna hogyaa| samakita lAbha honese rAjAkA mana zatrujayakI yAtrA karaneko bahuta utsuka hogayA jisase usane zIghra maMtriyoMko AjJA kI ki, "he maMtrIjanoM! bahuta jaldI yAtrAkI taiyArI kro|" yaha kaha kara rAjAne sahasA aisA abhigraha liyA ki, " jaba maiM paidala cala kara * 1 ekalahArI-dinameM eka samaya bhojana karanA. 2 sacittaparihArI-sacitta vastukA tyAga karanA. 3 brahmacArI brahmacarya pAlana karanA 4 payacArI-paidala calanA. 5 gurusahacArI-guruke sAtha calanA. tathA 6 bhUmisaMthArI-bhUmi para sonA / Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 52 ) zatruMjaya parvata para zrI RSabhadeva bhagavAnako vandanA karUMgA tabhI maiM anna jala grahaNa karUMgA " haMsI, sArasI Adi anya logoMne bhI 'yathA rAjA tathA prajA' kI nItike anusAra yahI abhigraha liyA / dharmakArya karate samaya yadi manuSyako vicAra karanA paDe to vaha bhAva hI kyA haiM ? isIliye rAjAdikoMne kevala bhAvavaza binA vicAra kiye hI turata abhigraha liyaa| maMtrI Adi logoM 1 rAjAko nAnAbhAMti se samajhAyA ki, " kahAM to apanA nagara aura kahAM zatruMjaya tIrtha ! sahasA aisA abhigraha lenA yaha kaisA kadAgraha hai ? yaha kitane kheda kI bAta hai? " isI bhAMti zrutasAgara sUrijI ne bhI kahA ki, " he rAjan ! vAstavameM vicAra karake hI abhigraha lenA yogya haiM, kyoMki binA bicAre kArya karanese yadi pIchese pazcAttApa hove to usa kArya se koI lAbha nahIM, itanA hI nahIM balki ArttadhyAnase azubhakarmakA saMcaya hotA hai " jitArI rAjAne kahA ki, " gurumahArAja ! pAnI pIkara jAta pUchane athavA muMDana ke pazcAt muhUrta pUchane se jaise koI lAbha nahIM vaise hI aba vicAra karanese kyA lAbha hai ? he mahArAja ! kisI prakAra pazcAtApa na karake maiM apane abhigrahakA pAlana karUMgA tathA Apake caranoMke prasAdase zatruMjaya para jAkara zrI RSabhadeva bhagavAnake darzana karUMgA, isameM kaunasI asaMbhava bAta hai ? kyA sUryakA sArathI aruNa paMgu hone para bhI sUrya kI maherabAnI se nitya saMpUrNa AkAza mArgakA bhramaNa nahIM karatA ? ' yaha kaha kara rAjA sakuTuMbaparivAra saMghake sAtha calA / Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 53 ) mAnoM karmarUpa zatru para caDhAI karanA ho isa bhAMti zIghratAse mArga kATate hue kucha dina ke pazcAt rAjA kAzmIra dezake eka vanameM phuNcaa| usa samaya kSudhA, tRSA, paidala calanA tathA mArgakA parizrama ityAdi kAraNoMse rAjA tathA donoM rAniyAM vyAkula hogaye the / taba rAjAke siMha nAmaka catura pradhAnane cintAtura hokara zrutasAgarasUrijI se kahA ki, " gurumahArAja ! Apa yuktise rAjAke manakA samAdhAna kariye, anyathA dharmake sthAna - meM ulaTI lokameM haMsI hogI. " yaha suna zrIzrutasAgarasUrijI ne rAjAse kahA ki, " he rAjan ! aba tUM lAbhAlAbhakA vicAra kara / sahasA kiyA huA koI kArya prAmANika nahIM samajhA jaataa| isI hetu se paccakkhAnake daMDakameM saba jagaha sahasAkArAdiko chUTa rakhI hai / " rAjA jitAri yadyapi zarIrase vyAkula hogayA thA tathApi manase sAvadhAna thA / usane kahA ki, " he mahArAja ! yaha upadeza usa vyakti para ghaTita ho sakatA hai jo kI huI pratijJAkA pAlana karane meM azakta ho, maiM to sarvathA mere abhigrahako pAlane meM samartha hUM / prANa jAya to cintA nahIM para merA abhigraha kadApi bhaMga nahIM ho sakatA. " usa samaya haMsI tathA sArasIne bhI dhairya tathA utsAha pUrvaka apane patiko uttejana dekara apanA abhigraha pAlaneke liye Agraha karake vIrapatnItva prakaTa kiyA / saba loga bhI rAjAkI Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 54 ) manahI mana isa bhAMti stuti karane lage ki, " aho ! isa rAjAkA mana dharma meM kitanA tallIna hai ? isakA kuTumba bhI kaisA dharmI hai ? tathA isakA sattva bhI kitanA dRDha hai ? siMhamaMtrI citA ke samAna cintAse vyAkula hokara vicAra karane lagA ki aba kyA hogA ? isa samaya kyA karanA ucita hai ? usakA hRdaya kamala saMtApase kumhalA gayA aura samaya hone para vaha so gayA / itane meM zatruMjayake adhiSThAyaka siMha nAmaka yakSane svapna meM prakaTa hokara use kahA ki, " he maMtrIza ! cintA na kara, rAjA jitArike sAhasase saMtuSTa hokara maiM apanI divyazakti se zatruMjaya tIrthako yahAM pAsa hI le AtA hUM / prAtaHkAla meM tuma prayANa karoge vaise hI tumako nizcaya zatruMjayake darzana hoMge, vahAM bhagavAna RSabhadevake darzana karake tumane apanA abhigraha pUrNa karanA. " yaha suna maMtrIne svapna hI meM yakSase kahA ki " he yakSa ! jaise tUMne mujhe sAvadhAna kiyA vaisehI saba logoM ko bhI kara, tAki sabako vizvAsa Ave, " maMtrIke vacanAnusAra yakSane saba logoM ko svapna meM ukta bAta kaha dI aura usI samaya usane kSaNamAtrameM usa banake parvata para nayA zatruMjaya tIrthako banAkara sthApita kara diyA / satya hai, devatA kyA nahIM kara sakate / devatAone vikurvita kI huI vastu yadyapi adhika samaya taka na rahe kiMtu eka pakSa takahI raha sakatI haiM parantu giranAra UparakI jina-mUrtike samAna devatAoMne racI huI vastu to cirakAla takabhI rahatI hai / Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 55 prAtaHkAla hote hI zrIzrutasAgarasaii jaya bhA siMha maMtrI, rAniyAM tathA saMghake anya saba loga paraspara svamakI carcA karane lage / sabake strama eka samAna mile, taba saba loga Age baDhe, aura svapnake anusAra vahIM zatruMjaya tIrthako dekhakara bahuta prasanna hue / sabane zrI RSabhadeva bhagavAnakI vaMdanA pUrvaka pUjA karake apanA abhigraha pUrNa kiyaa| usa samaya zrIbhagavAnake darzana ke utpanna hue harSase unakA zarIra pulakAyamAna ho gayA tathA sukRtarUpameM unakI AtmA nimagna ho gii| tatpazcAt sabane snAtra pUjA karI, dhvajA caDhAI, mAlA pahirAI tathA anya dharmakRtya karake vahAMse vidA hue / rAjA vahAMse calA to sahI kintu bhagavAnakI guNarUpa mohinI se AkarSita hokara punaH vandanA karaneko phirA / isa bhAMti mAno sAta narakarUpa durgatimeM paDane se AtmAkA rakSaNa karaneke hetu sAta bAra mArga calA aura sAta bAra bhagavAnako vandanA karane ke liye vApasa lauttaa| yaha dekhakara siMhamaMtrIne rAjAse prazna kiyA ki, "he mahArAja ! yaha kyA hai ?" rAjAne uttara diyA ki -- bAlaka jisa bhAMti mAtAko nahIM chor3a sakatA vaise hI maiM isa tIrtharAjako nahIM choDa sakatA, ataeva mere yahIM rahane ke liye eka uttama nagarakI racanA kara, " saca hai aisA manavAMchita sthAna kauna buddhimAna choDa sakatA hai ? buddhimAna maMtrIne apane svAmIkI AjJA pAte hI vAstuka Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (56) zAstrameM varNita rItike anusAra vimalapura' nAmaka nagara bsaayaa| isa nagarameM kisI bhAMtikA bhI kara Adi nahIM liyA jAtA thaa| ataH saMghameMse anya bhI bahutase manuSya svArtha tathA tIrthakRtya kI sAdhanAke hetu vahAM basa gaye / rAjA jitAri bhI uttama rAjya-RddhikA bhoga karatA huA dvArikAmeM kRSNakI bhAMti sukhase rahane lgaa| vahAM bhagavAnake maMdira Upara eka haMsa sadRza madhurabhASI totA rahatA thaa| vaha rAjAke manako. bahuta rijhAne lagA, isase vaha rAjAkA eka khilaunA hogyaa| arihaMta prabhuke maMdirameM jAne para bhI rAjAkA arihaMta dhyAna dhuMese malIna hue citroMkI bhAMti toteke krIDArasase malIna hogyaa| kucha samaya jAna para rAjA jitArikA aMtakAla AyA taba usane dharmI logoMkI rAtike anusAra zrIRSabhadeva bhagavAnake caraNa-kamaloMke pAsa anazana kiyA / usa samaya haMsI tathA sArasIne dhairya dhAraNa kara rAjAkI samhAla kI tathA use navakAramaMtra sunAyA / usI samaya pUrvaparicita totene maMdirake zikhara para baiTha kara madhura dhvanI kii| karmakI vicitragatise rAjAkA dhyAna usa tarapha calA gayA aura aMtameM toteke dhyAnase rAjA tote hI kI yonimeM utpanna huaa| jisa taraha apanI hI chAyAkA ullaMghana karanA azakya hai usI taraha bhavitavyatAkA bhI ulaMghana nahIM kiyA jA sakatA, paMDita logoMne kahA hai ki jaisI aMte mati, taisI gati isI uktike Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 57 ) anusAra rAjA jitAri totA huA | bhagavAna jinezvarane kahA hai ki--"totA mainA Adi tiryaMcake sAtha krIDA karanese anartha utpanna hotA hai, " yaha satya hai / dharmaparAyaNa hote hue bhI rAjA jitArikI isa krIDAse aisI durgati huI, isase jIvakI vicitragati aura jinabhASita syAdvAda spaSTa prakaTa hotA hai / yadyapi zatruMjayatIrtha kI yAtrA karanese manuSyake nArakI tathA tiryaca ina do durgatiyoMko prApta karane vAle azubha karmakA kSaya hotA hai tathApi kSaya hone ke bAda bhI jo vaha azubha karma kA saMcaya kare to avazya bhoganA paDatA hai| isase tIrthakA mAhAtmya leza mAtra bhI kama nahIM hotA, kAraNa ki vaidyake acche kara dene para bhI yadi koI apathya karake rogI ho jAve to usameM vaidyakA kyA doSa? jo bhI rAjA jitAri pUrvabhavake durdaiva vaza utpanna hue kudhyAnase tithaMca yonimeM gayA to bhI thoDe hI kAlameM use kalyANakArI zreSTha samatikA phala prApta hogA / tatpazcAt rAjAkA agni saMskArAdika uttara kArya hojAne para haMsI tathA sArasI donoM rAniyoMne usI dina dIkSA lI, aura aMta meM mRtyu pAkara ve svarga meM deviyAM huI / avadhijJAnase jaba unheM yaha jJAta huA ki unakA pati tiryaMca-yoni meM totA huA hai taba bar3e khedase unhoMne vahAM jAkara use pratibodhita kiyA va usI tIrtha para usase anazana karAyA / vaha tautA mRtyu pAkara unhIM deviyoMkA pratirUpa deva huA / kAlakramase Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 58 ) prathama ve donoM deviyAM svarga se cyuta huI / taba usa devane kevalI bhagavAna se pUchA ki, "he prabho ! maiM sulabhabodhi hUM ki durlabhabodhi ?" kevalI bhagavAnane uttara diyA- " tUM sulabhabodhi hai / punaH usane pUchA "yaha bAta kisa bhAMti so samajhAie " kevalIne kahA ki, "jo terI donoM deviyAM svargase patita huI haiM unameM haMsIkA jIva to kSitipratiSThita nagarameM Rtudhvaja rAjAkA putra mRgadhvaja rAjA huA hai, aura sArasIkA jIva pUrvabhava mAyA karanese kAzmIra dezake aMdara vimalAcalake pAsa eka Azrama meM gAMgali RSikI kamalamAlA nAmaka kanyA huI hai. tUM aba unakA jAtismaraNajJAna vAlA putra hogA ' zrIdatta muni kahate haiM ki- " he mRgadhvaja rAjan ! kevalI ke mukhase yaha bAta sunakara totekA jIva deva samAna madhura vacanase tujhe usa Azrama meM legayA, vahAM tujhe kanyAko pahirAneke liye vastrAlaMkArAdi diye, vApasa tujhe lAkara terI senA meM sammilita kiyA aura pazcAt vaha svarga meM gyaa| vahAMse cyuta hokara aba yaha terA putra huA hai / isane apanA varNana sunakara jAtismaraNa jJAna pAkara vicAra kiyA ki, "pUrvabhavameM jo merI do striyAM thI vahI isa bhava meM mere mAtA pitA hue haiM, aba maiM unako 'he tAta! he mAta' yaha kisa prakAra kahUM ? isase mauna dhAraNa karanA hI uttama haiM" isa vicArase kucha bhI doSa na hone para bhI isane Aja taka mauna sAdhana kiyA aura abhI hamArA vacana na ullaMghana Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 59 ) karanA yaha soca kara bolane lagA / pUrvabhavake abhyAsase bAlyAvasthA hote bhI isakA samakita Adi dRDha hai / pUrvabhavake hI abhyAsase saMskAra dRDha rahate hai." __ pazcAt zukarAjane bhI yaha saMpUrNa bAta niSkapaTa bhAvase svIkAra kI / kevalI mahArAjane punaH kahA ki, "he rAjaputra ! isameM Azcarya hI kyA? yaha saMsAra nATakake samAna hai| sarvajIvoMne paraspara saba prakArake sambaMdha anaMta bAra pAye haiM / kAraNa ki jo isa bhavameM pitA hai, vaha dUsare bhavameM putra ho jAtA hai, putra hai vaha pitA ho jAtA hai, strI hai vaha mAtA ho jAtI hai aura mAtA hai vaha pitA ho jAtA hai| aisI koI bhI jAti nahIM,yoni nahIM,sthAna nahIM tathA kula nahIM ki jahAM sarva prANI anekoM bAra janme tathA mare na hoN| isa liye satpuruSane samatA rakha kara kisI bhI vastu para rAga, dveSa na rakhanA cAhiye / kevala vyavahAra-mArga anusaraNa karanA ucita hai" pazcAt rAjAko saMbodhana karake zrIdatta muni bole ki, "he rAjan ! mujhe aisA hI saMbandha vizeSa vairAgyakA kAraNa huA hai, so citta dekara suna--- zrIdevIke rahaneke maMdira samAna zrImaMdirapura nAmaka nagarameM eka strIlaMpaTa, kapaTI tathA durdAnta (jo kisIse jItA na jA sake ) sUrakAnta nAmaka rAjA rAjya karatA thA / usI nagarameM mahAna udAra soma nAmaka zreSThi (seTha) rahatA thaa| Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 60 ) usakI strI somazrI atyanta sundara thI / usako zrIdatta nAmaka eka putra tathA zrImatI nAmaka putra--vadhU thI / ina cAroMkA milApa uttama puNyake yogahI se huA thaa| kahA bhI hai ki - yasya putrA vaze bhaktA, bhAryA chNdonuvrtin| / vibhaveSvapi saMtoSastasya svarga ihaiva hi // 1 // jisa puruSakA putra AjJAkArI ho, strI pativratA tathA AjJAdhAriNI ho tathA vaha mile utane hI dravyameM saMtuSTa ho use yahI loka svarga hai / eka samaya somazreSThi strI sahita vAyu sevanArtha udyAnameM gayA / devayogase rAjA sUrakAnta bhI usI udyAna meM aayaa| vahAM sundara somazrIko dekhakara usa para Asakta ho gayA aura rAga vaza hokara kSaNa mAtrameM use apane antaHpurameM bheja dii / satya hai-taruNAvasthA, dhanakI vipulatA, adhikAra tathA aviveka ina cAroM se koI eka vastu bhI ho to anarthakArI hai to phira jahAM cAroM ekatra ho jAve vahAM anartha utpanna honemeM saMzaya hI kyA hai ? somazreSThina maMtrI Adise preraNA kI tadanusAra una logoMne yukti pUrvaka rAjAko samajhAyA ki "mahArAja ! anyAya akelA hI rAjarUpa latAko jalAkara bhasma kara deneke liye dAvAgnike samAna hai, aisI avasthAmeM kauna rAjyavRddhikI icchuka vyakti parastrIkI lAlasA karatA hai ? sadaiva rAjA loga hI prajAko anyAya mArgase bacAte haiM usake badale yadi svayaM vehI anyAya Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 61 ) karane laga jAyeM to mAnoM samudra meM balavAna matsya nirbala matsya - ko khA jAte haiM, vahI nIti huI." ityAdi, isa kathanakA rAjAke mana para kucha bhI asara na huA, usane ulaTe maMtrI Adiko nikAla diye aura nAnA bhAMti se agnivarSA ke samAna durvacana kahane lagA | maMtriyoMne somazreSTiko samajhAyA ki. 'he zreSTha ! aba koI upAya nahIM dIkhatA / hAthIko kisa bhAMti kAna para rakhanA cAhiye ? jo khetake Asa pAsa lagAI huI bADa hI kheta khAne lage to kyA upAya kiyA jAya 1 kahA hai ki jo mAtA putrako cipa de, pitA putrako bece aura rAjA sarvasva haraNa kare to upAya hI kyA ? pazcAt somazreSThine bahuta khinna hokara apane putrase kahA ki, " he zrIdatta ! durbhAgya se apanA bahuta hI mAna bhaMga huA hai, samaya para pitAmAtAkA parAbhava to putra bhI sahana kara sakatA hai, parantu strIkA parAbhava to tiryaca bhI nahIM saha sakatA: ataH koI bhI upAya se isakA badalA avazya denA cAhiye / mujhe isa samaya dravyakA upayoga hI eka mAtra upAya dIkhatA hai, apane pAsa chaH lAkha rupaye haiM, usameMse pAMca lAkha sAtha lekara maiM koI dUra deza jAUMgA, vahAM jAkara kisI baliSTha rAjA kI sevA karUMgA tathA use prasanna karake usakI madada se kSaNabhara meM terI mAtA ko chuDA lAUMgA / apane meM prabhutA na ho va rAjA bhI vazameM na ho to iSTakAryakI siddhi kisa taraha ho sakatI hai ? Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (62) jo apane pAsa naukA na ho athavA naukAkA mallAha uttama na ho to samudra pAra kaise kara sakate haiM ?" yaha kaha dravya sAtha lekara somazreSThI cupa cApa vahAMse calA gyaa| satya hai puruSa strIke liye duSkara-kArya bhI karasakate haiM , dekho ! kyA pAMDavoM ne dropIke liye samudra pAra nahIM kiyA thA ? somazreSThIke videza cale jAneke bAda zrIdattako eka kanyA utpanna huI, avasara pAkara durdaiva bhI apanA jora calAtA hai / zrIdattane manameM vicAra kiyA ki, "dhikAra hai ! mujhe mujhapara kitane duHkha A paDe. eka to mAtApitAkA viyoga huA, dravyakI hAni huI, rAjA dveSI huA aura tisa para bhI kanyAkI utpatti hui / dUsareko duHkhameM DAlakara saMtoSa pAne vAlA durdaiva abhI bhI mAlUma nahIM kyA karegA ?" isa bhAMti cintA karate dasa dina vyatIta hogaye / tatpazcAt usake eka mitra zaMkhadattane use kahA ki, "he zrIdatta ! duHkha na kara / calo, hama dravya upAjanake hetu samudra yAtrA kareM, usameM jo lAbha hogA vaha hama donoM samAna bhAgase bAMTa leMge". __zrIdattane yaha bAta svIkAra kI aura apanI strI tathA kanyAko eka sambandhIke yahAM rakha kara zaMkhadattake sAtha siMhaladvIpameM Akara bahuta varSa taka rhaa| pazcAt adhika lAbhakI icchAse kaTAha dvIpameM jAkara sukha pUrvaka do varSa taka rhaa| kramazaH donoMne ATha karoDa dravya upArjana kiyA / devakI anukUlatA Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 63 ) tathA dIrgha prayatna donoMkA yoga hone para dravya lAbha ho usameM Azcarya hI kyA hai ? kucha kAlake anantara unane bahutasA kirAnA kharIdA tathA anekoM jahAja bharake vahAMse sukha pUrvaka vidA hue| eka samaya donoM jahAjake chajje ( Deka ) meM baiThe the ki samudra meM tairatI huI eka saMdUka para unakI dRSTi paDI / zIghrahI unhoMne mallAhoM dvArA use bAhara nikalavAyI 'usake andarase jo kucha nikalegA use AdhA 2 bAMTa leMge' yaha nizcaya karake saMdUka kholI, usameMse nIma ke pattoMmeM lapeTI huI eka nIlavarNakI kanyA nikalI jise dekha kara sabako Azcarya huA / zaMkhadatta bolA ki, "isa kanyAko kisI duSTa sarpane kATA hai isase kisIne isa jalameM bahA dI hai. " yaha kaha turanta usane maMtra dvArA usa para jala chir3akara sacetana kI va harSase kahane lagA ki, "maiMne ise jIvita kI hai isaliye menakAke samAna isa sundararamaNI se maiM hI vivAha karUMgA " yaha suna zrIdatta bhI kahane lagA ki, "zaMkhadatta ! aisA na kaho, kAraNa ki maiMne pahile hI se kahA thA ki 'AdhA AdhA bhAga bAMTa leMge, tada: nusAra isa kanyAko mai lUMgA tathA tere Adhe bhAgake badale tujhe dravya de dUMgA" * jisa bhAMti madanaphala ( menaphala ) ke khAne se bamana ho jAtA hai usI taraha Upara likhe anusAra vivAda se donoM janoMna strIsaMbhoga abhilASAse pArasparika prIti tyAga dii| kahA Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (64) bhI hai ki, eka dUsareke Upara apUrva prIti rakhanevAle sahodara bhAI athavA mitroM meM strI hI eka aisI vastu hai ki jo bheda utpanna kara detI hai / kitanA hI majabUta tAlA kyoM na ho cAbIrUpa strI andara praveza karate hI saba khola detI hai / nidAna donoMmeM jaba vAdI prativAdIkI bhAMti bahuta kalaha upasthita huA, taba khalAsiyoMne kahA ki, "abhI Apa svastha rahie, do dina bAda apanA jahAja suvarNakUla nAmaka bandara para pahuMcagA, vahAM koI buddhimAna puruSoMse isa bAtakA nirNaya karAiegA," yaha suna zaMkhadatta cupa ho rhaa| zrIdatta manameM vicAra karane lagA ki "isa kanyAko zaMkhadattane sacetana kI hai ataeva nyAya hone para yaha kanyA isIko milegI / isalie vaha avasara Aneke pahile hI maiM koI upAya karUM," ___yaha socakara duSTabuddhi zrIdattane zaMkhadattake Upara apanA pUrNa vizvAsa jamAyA aura kucha derake pazcAt use lekara punaH chajje (Deka ) meM A baiThA aura kahane lagA ki "mitra! dekha to, yaha ATha muMhakA matsya jA rahA hai," yaha suna jyoMhI kautukavaza zaMkhadatta jhuka kara dekhane lagA tyauhI mitra zrIdattane zatrukI bhAMti use dhakkA dekara samudrameM DAla diyaa| dhikkAra hai aisI strIko ! jisake kAraNa zreSTha manuSya bhI mitra drohI ho jAte haiM / aisI strIkA muMha suMdara hote hue bhI dekhaneke yogya nahIM / nIca aisA zrIdatta iSTakArya pUrNa ho jAnese mana hI mana bar3A prasanna huA, Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 65 ) parantu kapaTI prIti dikhAneke hetu prAtaHkAla hote hI banAvaTI kheda karatA huA cillAne lagA ki, hAya ! hAya !! mere mitrakA na jAne kyA hogayA, kahAM calA gayA ityAdi" aMtameM do dina bAda vaha suvarNakUla baMdara phuNcaa| vahAM jAkara usane rAjA ko baDe 2 hAthI bheTa kiye / rAjAne prasanna hokara usakA Adara . pUrvaka svAgata kiyA tathA hAthiyoMkA bahutasA mUlya dekara bandarakA kara bhI mApha kiyA / zrIdattane vahAM raha kara khUba vyApAra karanA zurU kiyA tathA usa kanyAke sAtha vivAha karaneke liye lana nizcita karake vivAhakI sAmagriyAM taiyAra karavAne lgaa| vaha nitya rAjasabhAmeM jAyA karatA thaa| vahAM rAjAkI eka atyanta rUpavatI cAmaradhAriNIko dekha kara eka manuSyase usakA varNana puuchaa| usa manuSyane kahA ki, "yaha rAjAkI Azrita suvarNarekhA nAmaka prakhyAta vezyA hai, adha lakSa ( 50000 ) dravya liye sivAya kisIse bAta bhI nahIM karatI hai / " yaha suna zrIdattane usa vezyAko ardhalakSa dravya denA svIkAra kiyA tathA use va usa kanyAko rathameM biThAkara banameM gayA / vahAM zAMti pUrvaka baiTha kara eka tarapha usa kanyAko tathA eka tarapha usa vezyAko biThA kara hAsya-bharI bAteM karane lagA / itane hI meM eka bandara caturAIse aneka bandariyoM ke sAtha kAma-krIDA karatA huA vahAM aayaa| zrIdattane use dekha kara suvarNarekhAse pUchA ki, "kyA yaha saba bandariyAM isa bandarakI striyAM hI Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (66 ) hogI ?" vezyA suvarNarekhAne uttara diyA ki, "he catura ! tiyaca jAtike viSayameM yaha kyA prazna ? isameM koI isakI mAtA hogI, kitanI hI bahine hoMgI, kitanI hI putriyAM hogI, tathA kitanI hI aura koI hogI, " yaha suna zrIdattane zuddha citta va gambhIratAse kahA ki jisameM mAtA, putrI, bahina itanA bhI bheda nahIM aise avivekI tiyacake atiniMdya jIvanako dhikkAra hai ! vaha nIca janma va jIvana kisa kAmakA hai ? jisameM itanI bhArI mUrkhatA ho ki kRtyAkRtyakA bheda bhI na jAnA jA sake" yaha suna jaise koI abhimAnI vAdI kisIkA AkSepa vacana suna kara zIghra jabAba detA ho vaise hI usa bandarane jAte 2 vApasa phira kara kahA ki, " re duSTa ! re durAcArI ! re dUsaroMke chidra dekhanevAle ! tUM kevala parvata para jalatA huA dekhatA hai parantu yaha nahIM dekhatA ki svayaM apane paira nIce kyA jala rahA hai ? kevala tujhe dUsareke hI doSa kahate Ate haiM! satya hai rAIsarisavamittANi paracchidANi gavesai / appaNo billamittANi pAsaMtovi na pAsaI // 1 // duSTa manuSya ko dUsareke to rAI athavA sarasoMke samAna doSa bhI zIghra dIkha paDate haiM parantu apane bilbaphalake samAna doSa dIkhate hue bhI nahIM dikhate / re duSTa! nIca icchAse eka tarapha apanI mAtA tathA eka tarapha apanI putrIko baiThA kara tathA apane mitrako samudrameM pheMka kara tUM merI nindA karatA hai?"yaha kaha kara Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (67) bandara uchalatA kUdatA zIghra apane jhuMDa meM jA milA / idhara hRdayameM vajra-prahArake samAna vedanA bhogatA huA zrIdatta vicAra karane lagA ki- " dhikkAra hai ! bandarane ekadama ye kyA durvacana kahA? jo mujhe samudrameM acAnaka bahatI huI milI vaha merI kanyA kisa bhAMti ho sakatI hai ? tathA yaha suvarNarekhA bhI merI mAtA kaise ho sakatI hai ? merI mAtA to isase kiMcit UMcI hai, usake zarIrakA varNa bhI kucha zyAma hai / anumAnase umrake varSa ginU to yaha kanyA kadAcit merI putrI ho aisA saMbhava hai| parantu suvarNarekhA merI mAtA ho yaha kadApi saMbhava nahIM; tathApi isase pUchanA cAhiye." yaha socakara usane suvarNarekhAse pUchA to usane spaSTa uttara diyA ki, " are mugdha ! yahAM videzameM tujhe kauna pahicAnatA hai ? tUM vyartha jAnavarake kahanese kyoM bhramameM paDatA hai ?" parantu zrIdattake manakI zaMkA isase dUra na huI / vaha zIghra vahAMse utthaa| jisa kArya meM zaMkA utpanna ho jAya use karanA satpuruSako kabhI yogya nahIM / jAna bUjha kara kauna prANI athAha jalameM praveza karatA hai ? idhara udhara bhramaNa karate hue zrIdattane eka munirAjako dekhA, aura unako vandanA karake pUchA ki, " he svAmin ! eka bandarane mujhe bhrAMti-samudra meM DAlA hai| Apa jJAnakI sahAyatAse merA uddhAra kariye." Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (68) munirAjane kahA-- " isa jagatmeM sUryakI bhAMti bhavyajIvarUpa kamalako bodha karanevAle mere guru kevalI haiM, ve isI dezameM haiM / maiM kevala avadhijJAnase jo kucha jAnatA hUM vaha tujhe kahatA hUM.bandarane jo kucha kahA vaha sarva satya hai / " prabho ! " kaise satya mAnUM ?" zrIdattake yaha pUchane para munirAja bole ki, " he caturapuruSa ! suna / prathama tujhe terI putrIkA varNana sunAtA huuN| terI mAtAko chuDAneke uddezyase terA pitA raNavIra samara nAmaka pallIpatike pAsa gayA / 'aisA vIra puruSa hI apanA kArya karaneke sarvathA yogya hai ' yaha vicAra karake pallIpatiko saba vRttAnta kaha sunAyA tathA dravya bhI bheMTa kiyA / pazcAt pallIpati ne zrImaMdirapura para caDhAI kI / samudrakI bADake samAna ekAeka caDhI huI pallIpatikI senAse maMdirapuravAsI prajAjana bahuta bhayabhIta hue, tathA saMsArase bhaya pAye hue jIva jaise zivasukhakI icchA rakhake siddhikA vicAra kare usI mujaba saba loga kisI surakSita sthAnameM jAnekA vicAra karane lge|us samaya terI strI apanI kanyAko lekara gaMgA kinAre base hue siMhapura nagarameM apane pitAke ghara gaI, tathA bahuta varSa taka vahAM apane bhAIke pAsa rhii| yaha niyama hI hai ki striyoMkA pati, sAsu. zvasura AdikA viyoga hojAya to pitA athavA bhAI hI usakI rakSA karate haiN| eka samaya ASADhamAsameM terI kanyAko viSadhara sAMpane kATA, dhikkAra hai aise duSTa jIvoMke duSTakamako / sarpa viSase vaha kanyA aceta hogaI, Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anekoM upacAra kiye gaye lekina saba vyartha hue, sarpake kATe hue manuSyakA jaldI agnisaMskAra karanA yogya nahIM, kAraNa ki AyuSya dRDha ho to kadAcita vaha punarjIvita ho jAve, isa vicArase terI strIAdi saba logoMne use nImake pattoMmeM lapeTa eka sandUkameM banda kara gaMgApravAhameM bahA dii| jalavRSTikI AdhikatAse jyoMhI bhayaMkara bADha AI tyoMhI vaha sanduka bahatI huI samudrameM pahuMcI tathA tere hAtha lgii| isake AgekA vRttAnta tujhe jJAta hI hai| .. aba terI mAtAkA varNana kahatA hUM, sthiracitta hokara suna-pallIpatikI durbhedya senA jyoMhI pAsa AI to usake tejase rAjA sUrakAnta nisteja ho gayA / usane zIghrahI pahADakI bhAMti killekI racanA kI / usameM sarva khAdya padArtha pUrNarUpase bhara diye tathA killeke aMdara sthAna 2 para yogya parAkramI yoddhAoMko niyata kara diye / jo rAjA zatrukA sAmanA nahIM kara sakatA hai usakI yahI nIti hai| idhara pallipatikI senAne cAroM orase kille para dhAvA kara diyA / munirAjake vacana jisa bhAMti duSkarmoMkA zIghra hI nAza kara DAlate haiM usI prakAra pallIpatikI senAne bAtakI bAtameM killA toDa DAlA tathA madonmatta hAthIkI bhAMti sUrakAntakI senAke yoddhAoMke bANarUpa aMkuzakI kucha paravAha na karate ekadama zrImaMdarapurakI polakA daravAjA toDakara vaha senA- nadIpravAhakI bhAMti Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 70 ) bhItara ghusa gaI / terA pitA strIpraptikI utsukatA se Age jA rahA thA / vaha eka takSNivANake kapAlameM lagane se mRtyuko prApta ho gayA / satya hai, manuSya kucha socatA hai para daiva kucha karatA hai / strIko chur3A kara lAnekA prayatna hI usakI mRtyukA kAraNa ho gayA, kahAvata hai ki hAthI ke manameM kucha aura thA, siMhake manameM aura, sarpake mana meM aura tathA ziyAlake manameM bhI aura, parantu daivake mana meM to sabase hI nirAlA thA / pallIpatikI senAke nagara meM praveza karate hI rAjA sUrakAnta bahuta ghabarAyA tathA vahAMse kahIM bhAga gyaa| satya hai pApiyoMkI jaya kahAMse ho ? pallIpatikI senAne turanta hariNIkI bhAMti dhUjatI huI somazrI ko pakaDa lI / pazcAt nagara lUTakara saba bhilla sainika apane 2 sthAnako jAne lage / isa bhagadauDa meM maukA pAkara somazrI bhI vahAMse bhAga nikalI, tathA vanameM bhaTakatI huI usane eka vRkSakA phala khAyA jisase usakA zarIra to kiMcitamAtra ThiMganA hogayA, parantu zarIrakAnti pahilekI apekSA bahuta hI divya tathA sundara hogaI / maNi, maMtra tathA auSadhiyoMkA prabhAva hI adbhuta hai / mArga meM jAte hue kucha vaNikalogoM ko ise dekhakara baDA hI Azcarya huA / ve isase pUchane lage ki, " he sundarI ! kyA tU koI devAMganA, nAga kumArI, vanadevI, sthaladevI athavA jaladevI hai? hamako vizvAsa hai ki tU mAnavI to kadApi nahIM hai| somazrIne gadagada Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 71 ) svarase uttara diyA ki "he vijJAniyoM ! tuma vizvAsase mAno ki maiM koI devI devatA nahIM, balki manuSya hI kI strI hUM / isa suMdararUpa hI ne mujhe duHkha sAgarameM DAlI hai / jaba daiva pratikUla hotA hai to guNa bhI doSa ho jAtA hai| yaha suna unhoMne sukhapUrvaka apane pAsa rakhanekA vacana dekara somazrIko apane sAthameM le lI tathA guptaratnakI bhAMti usakI rakSA karane lage / tathA usake rUpaguNa para Asakta hokara hara eka vaNika usase vivAha karanekI icchA karane lgaa| kucha samayake bAda ve phirate 2 isI suvarNakUlabaMdarameM Aye tathA bahutasA kirAnA kharIdA / itane meM eka vastu bahuta sastI ho gaI / prAyaH vaNikalogoMkI yaha rIti hI hai ki bhAva baDha jAnekI abhilASAse sastI vastu vizeSa kharIdate haiM, parantu phala bhoganese jisa bhAMti pUrvabhavakA saMcita puNya kSINa ho jAtA hai isI bhAMti prathama hI bahutasI vastueM kharIda lenese unake pAsa kA dravya kSINa hogayA,taba sabane vicAra karake somazrIko eka vezyAke yahAM beca dii| manuSyoMko apAra lobha hotA hai aura jisameM vaNikajanoMko to adhika hI hotA hai, isameM saMzaya hI kyA ? isa nagarakI vibhramavatI nAmaka vezyAne eka lakSa dravya dekara AnandapUrvaka somazrIko mola le lii| satya hai, vezyAkI jAti hI aisI hai, usako taruNa strI mila jAya to vaha kAmadhenuke samAna samajhatI hai| vibhramavatIne usakA 'suvarNarekhA' Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 72 ) yaha nayA nAma rakhA aura bar3e parizrama se zikSA dekara ise gIta, nRtya Adi sikhAyA, kyoMki ina kalAoM meM nipuNatA hI kevala vArAMganAoMkA dhana hai / kramazaH suvarNarekhA vezyA - karmameM itanI nipuNa hogaI ki mAnoM janma hI se vezyAkA dhandhA karatI ho / ThIka hI hai, pAnI jisake sAtha milatA hai vaisA hI raMga rUpa grahaNa kara letA hai / durjanakI saMgatiko dhikka ra hai ! dekho, vaha somazrI eka bhava chor3a kara mAno dUsare bhava meM gaI ho isabhAMti bilakula hI badala gaI athavA durdaivavaza eka hI bhavameM aneka bhava bhoga rahI hai| suvarNarekhAne apanI kalAoMse rAjAko itanA prasanna kiyA ki jisase usane ise apanI cAmaradhAriNI niyata kara dii| muni kahate haiM ki, "he zrIdatta ! yaha terI mAtA aisI ho gaI hai mAno dUsarA bhava pAI ho / pUrvakA rUpa varNa badala jAne se tUM ise pahicAna na sakA, parantu isane tujhe pahicAna liyA thA tathApi zarma aura dravya lobhase paricaya nahIM diyA / jagatameM lobhakA kaisA akhaMDa sAmrAjya hai ? kisIne isa lobhako nahIM choDA / dhikkAra hai ! aise vezyA - karmako ! jo saMpUrNa pApa va duSkarmakI sImA kahalAtA hai tathA jisase pratyakSa mAtA putrako pahicAna kara bhI dravyalobhase usake sAtha kAma-krIDA karanekI icchA karatI hai / vahI vyakti sarvathA yogya hai jo aisI zIlabhraSTa vezyAoMko nidyAtiniMdya tathA tyAjyase tyAjya mAnatA hai / " Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 73 ) munike ye vacana sunakara zrIdattako bahuta duHkha va Azcarya huA / punaH usane munise pUchA ki, " he trailokyAdhIza ! yaha saba vRttAnta usa bandarane kaise jAnA ? mahArAja ! jisa bhAMti munirAja jIvoMko saMsAra-baMdhanase bacAte haiM, usI bhAMti usane mujhe aMdha- kUpameM girane se bacAkara bahuta hI acchA kiyA, parantu vaha manuSya kI bhASA kisa taraha bolatA thA so samajhAiye " munimahArAja kahane lage ki, "he zrIdatta ! terA pitA somazreSThI strIke dhyAna meM nimagna hokara nagara meM praveza karate hue ekAeka bANa lagane se mRtyu pAkara vyaMtara huA / cittameM bahuta rAga hone se bhramarakI bhAMti vaha anekoM vanoMmeM bhramaNa karatA huA idhara AyA, tathA tujhe apanI mAtAmeM Asakta huA dekha kara usane bandarake zarIra meM praveza karake tujhe sAvadhAna kiyA / parabhavameM jAne para bhI pitA sadaiva putrakA hitAkAMkSI hI rahatA hai / vahI terA pitA punaH bandarake rUpameM abhI yahAM AvegA aura pUrva bhavake premase terI mAtAko pITha para biThAkara tere dekhate 2 zIghra yahAM se le jAvegA / " munirAja yaha kaha hI rahe the ki itanemeM usI bandarane Akara jaise siMha ambAjIko pITha para dhAraNa karatA hai vaise hI suvarNarekhAko apanI pITha para biThA kara vaha apane iSTa sthAnako calA gayA / Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (74) idhara vibhramavatIne apanI dAsiyoMse pUchA ki "suvarNarekhA kahAM hai ?" dAsiyoMne uttara diyA ki, "eka lakSa denA svIkAra karake zrIdatta nAmaka zreSThI use udyAnameM le gayA hai." ___ kucha samayake pazcAt vibhramavatIkI bhejI huI dAsiyoMne eka dukAna para baiThe hue zrIdattase pUchA ki, "suvarNarekhA kahAM hai / zrIdattane uttara diyA--"kauna jAne kahAM gaI ? maiM kyA usakA naukara hUM ?" . dAsiyoMne jAkara yahI bAta vibhramavatIko khii| taba krodhase rAkSasIke samAna hokara usa vezyAne rAjAke sanmukha jAkara, "he rAjan ! maiM luTa gaI, luTa gaI !! isa bhAMti pukAra karanA zurU kiyA" / rAjAne pUrA hAla pUchA taba vaha kahane lagI ki, "merI sAkSAt suvarNapuruSarUpI suvarNarekhAko cora ziromaNi zrIdattazreSThIne kahIM chipA dI hai|" "zrIdattane, gaNikAkI corI karI yaha bAta kitanI asaM bhava hai?," yaha socakara rAjAko baDA Azcarya huA aura usane zrIdattako bulAkara yaha bAta puchI / zrIdattane yaha socakara ki 'jo maiM saba bAta satya bhI kaha dUMgA to bhI aisI bAta para kauna vizvAsa karegA?" kucha bhI spaSTa uttara nahIM diyaa| kahA bhI hai ki asaMbhAvyaM na vaktavyaM, pratyakSaM yadi dRzyate / yathA vAnarasaMgItaM, yathA tarati sA zilA // 1 // Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bandarakI saMgItakalA yA pAnI para tairatI zilAke samAna koI aghaTita bAta najara Ave to bhI prakaTa nahIM karanA hI uttama hai| ___pApakarma jaise manuSyako narakameM DAlate haiM vaise hI rAjAne zrIdattako bandIgRhameM DAla diyA aura krodhakI adhikatAseM usakI saba saMpatti japta karake usakI kanyAko apane yahAM dAsI banA liyaa| satya hai, bhAgyakI bhAMti rAjA bhI kisIkA sagA nhiiN| baMdIgRhameM paDe hue zrIdattako jaba yaha vicAra utpanna huA ki, jaise pavanase agni sulagatI hai vaise hI maine koI uttara nahIM diyA isase rAjAkI kopAni dhadhaka uThI hai ataeva yadi maiM yathArtha bAta kaha dUM to kadAcit chuTakArA ho jAvegA / taba usane paharevAleke dvArA rAjAko prArthanA kii| jaba rAjAne use baMdIgRhase nikAlakara punaH pUchA to usane kahA ki "eka bandara suvarNarekhAko le gayA hai" yaha sunakara sabako haMsI A gaI, ve Azcarya pAkara kahane lage ki, "ahA ! kaisI satya bAta kahI ? yaha duSTa kitanA DhITha hai ?" rAjAkA krodha aura bhI baDha gayA usane ekadama zrIdattako prANadaMDakI AjJA dI / yaha bAta yogya hI hai ki baDe manuSyoMkA roSa athavA toSa zIghra hI bhalA yA burA phala detA hai / rAjAkI AjJAnusAra usake vIra subhaTa turanta hI zrIdattako vadhyasthala para Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 76 ) le gaye / taba vaha manameM vicAra karane lagA ki, "mAtA tathA putrIke sAtha kAmabhoga karanA tathA mitraghAtakI ceSTA ityAdi mahAn pAtaka mere hAthase hue haiM, unakA phala isI bhavameM mujhe mila gayA, dhikkAra hai aise durdaivako ki jisakA itanA burA pariNAma hai, satya kahane para bhI itanA ayogya pariNAma huaa| tUphAnI samudrake samAna pratikUla daivako kauna roka sakatA hai ? kyA koI apanI kallolamAlA ( laharoM) se baDe 2 parvatoMko toDa denevAle sanmukha Ate hue samudrapravAhako roka sakatA hai ? isI taraha pUrvabhavameM kiye hue kA~ke zubhAzubha pariNAmako bhI koI roka nahIM sakatA." itane hI meM mAno zrIdattake puNyoMne AkarSita kiyA ho isI bhAMti isa dezameM vihAra karate hue municandra nAmaka kevalIkA usI samaya nagarake bAharake udyAnameM Agamana huaa| udyAna-pAlakake dvArA khabara milate hI rAjA saparivAra vahAM gayA aura jaise bAlaka prAta:kAla hote hI mAtAke pAsa khAneko mAMgatA hai vaise hI munirAjake pAsa upadezakI yAcanA kii| gurumahArAjane kahA ki, "bandarako ratnamAlAke samAna, jisake hRdayameM jagata hitakArI dharma va nyAyakA mUlya nahIM usako kyA upadeza diyA jAya ?" yaha suna rAjAne ghabarA kara pUchA ki, "he mahArAja ! maiM kisa prakAra anyAyI hUM ?" municandrakevalIne uttara diyA-- Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 77 ) "satyabhASI zrIdattakA vacana tUM kyoM nahIM mAnatA ? rAjAne lajjita hokara usI samaya zrIdattako bulAyA aura Adarayukta apane pAsa baiThA kara munirAjase pUchA ki "mahArAja ! yaha satya-bhASI kaise ?" itane hI meM vahI baMdara pITha para suvarNarekhAko liye hue vahAM AyA tathA use pIThase utAra kara Apa bhI vahIM baiTha gayA / saba loga kautukase use dekhane lage / rAjA Adi sabane satyavaktA zrIdattakI bahuta prazaMsA kI tathA kevalI bhagavAnase saba vRttAnta pUchA / taba unhoMne saba bAta yathArtha kaha sunaaii| tatpazcAt zrIdattane sarala-bhAvase prazna kiyA ki, "he mahArAja ! mujhe apanI mAtA tathA putrI para kAmavAsanA kyoM utpanna huI ?" kevalI bhagavAnane kahA ki, "yaha saba tere pUrvabhavakA prabhAva hai isaliye terA pUrva bhava suna * pAMcAladezake kAMpilyapuranagarameM agnizarmA nAmaka brAhmaNa rahatA thaa| usake caitra nAmaka eka putra thA / caitrako zaMkarakI bhAMti gaMgA va gaurI nAmaka do striyAM thI / eka bAra vaha brAhmaNaputra caitra, maitra nAmaka mitrake saMga kuMkaNa dezameM yAcanA karane gayA / brAhmaNoMko yAcanA bahuta hI priya lagatI hai| grAma grAma bhramaNa karake unhoMne bahutasArA dravya upArjana kiyA / eka dina jaba ki caitra so rahA thA, maitrane hRdayameM duSTa adhyavasAya Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . . ( 78 ) rakha kara vicAra kiyA ki isa caitrako mAra kara maiM sarva dravya le lUM aura turata mArane ko uThA / anarthako paidA karanevAle aise dravyako dhikkAra hai ! jisa bhAMti duSTa vAyu meghako chinna bhinna kara detA hai usI bhAMti dravyakA lobhI manuSya viveka, satya, saMtoSa, lajjA, prIti tathA dayA Adi sadguNoMko zIghra naSTa kara detA hai / parantu sudaivake yogase usI samaya maitrake cittameM vivekarUpI sUryakA udaya huA aura usase lobharUpa gADha andhakArakA nAza hogayA / vaha vicAra karane lagA ki, "mujha para vizvAsa karanevAle mitrakA badha karane vAle mujhako dhikkAra hai / aise adhyavasAyase maiM niMdyase bhI niMdya hogayA " / ityAdi vicAra karatA huA vaha yathAvat apane sthAna para baiTha gyaa| prAtaHkAla hote hI punaH bhramaNa karanA prAraMbha kiyA / jisa bhAMti gaDDhA khodanese baDhatA hai usI bhAMti lAbhase lobha bhI baDhatA hai, sAtha hI atilobha karanese isI lokameM ekadama anarthakI utpatti hotI hai, isameM saMzaya nhiiN| ___ lobharUpa nadIke pUrameM DUbe hue ve donoM brAhmaNa eka samaya mArgameM AI huI vaitaraNInadIke pUrame utare tathA DUbakara mara gaye, tathA prathama tiryaca yoni pAI / pazcAt nAnA bhava bhramaNa karake he zrIdatta ! tuma donoM mitra (zaMkhadatta va zrIdatta) hue / zaMkhadattane pUrvabhavameM tere vadhakA vicAra kiyA thA isase tUne Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 79 ) use samudra meM DAla diyaa| jisa prakAra lenadArakA karja byAja sahita cukAnA paDatA hai usI bhAMti pUrvabhavake kiye hue karma bhI yathAkrama bhogane par3ate haiN| terI donoM striyAM tere viyogase saMsAra-moha choDakara tapasvinI hogaI tathA mAsakhamaNa mAsakhamaNa (mAsika upavAsa) rUpa tapasyA karane lgii| vidhavA hone para kulInastriyoMko yahI ucita hai / manuSya bhava pAkara yaha bhava tathA pUrva bhava donoM hI muphta gumA baiThe aisA kauna mUrkha hai ? eka dina adhika tRSA laganese vyAkula hokara maurIne eka dAsIke pAsase bahuta bAra pAnI mAMgA / dupaharakA samaya honeke kAraNa nidrAke vaza huI usa dAsIne DhITha-manuSyakI bhAMti kucha bhI uttara nahIM diyA / gaurI yadyapi svabhAvase krodhI nahIM thI tathApi usa samaya usane dAsI para bahuta krodha kiyA / prAyaH tapasvI, rogI, aura kSudhA tathA tRSAse pIDita manuSyoMko thoDese kAraNa para hI bahuta krodha caDha AtA hai| gaurIne krodhase kahA-"re nIca ! mare hue manuSyakI bhAMti tUM mujhe jabAba nahIM detI hai isakA kyA kAraNa hai ?" isa taraha tiraskArayukta vacana sunane para dAsI uThI va madhura bacosa gaurIkA samAdhAna karake use pAnI pilAyA / parantu gaurIne, duSTavacanoMke kAraNa bahuta duHkhase bhoganeke yogya karma saMcita kiyA / ha~sImeM kahe hue kuvacanoMse bhI jaba karma saMcaya hotA hai to krodhasa Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 80 ) bole hue bacanoMse karmakA saMcaya ho isameM zaMkA hI kyA hai ? gaMgAne bhI kAmakA samaya bIta jAne para AI huI eka dAsIko krodha se kahA ki, " are duSTa dAsI ! tU aba AI hai, kyA tujhe kisIne kaida kara dI thI ?" sArAMza yahI ki, gaMgA va gaurI donoMne krodhavaza samAna hI karmoM kA saMcaya kiyA / eka samaya bahuta se kAma vyasanI - logoMke sAtha vilAsa karatI huI eka vezyAko dekha kara gaMgAne vicAra kiyA ki, "bhramaroM kA jhuMDa jisa bhAMti praphullita mogarekI belako bhogate haiM, usI bhAMti bahuta kAmI - bhramara (loga) jise bhogate haiM, aisI strI dhanya hai; tathA mere samAna abhAginIse bhI abhAginIko jisako pati taka chor3akara paraloka calA gayA, usako bAra bAra dhikAra hai !" duSTamati gaMgAne aise ArttadhyAnase varSARtumeM lauha para caDhe hue kITake samAna punaH karma saMcaya kiyA / antameM mRtyuko pAkara donoM devaloka meM jyotiSI- devatAkI deviyAM huI tathA vahAMse cyuta hokara gaMgA terI mAtA va gaurI terI putrI huI / pUrvabhava meM dAsIko durvacana kahA thA isase terI putrIko sarpa daMza huA aura terI mAtAko isI se bhillakI pallI meM rahanA paDA, tathA gaNikAkI prazaMsA karI isase gaNikApana bhoganA paDA / pUrva karma se asaMbhava bAta bhI saMbhava ho jAtI hai / bar3e khedakI 1 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 81 ) bAta hai ki jo karma kevala mana athavA vacanase saMcita hote haiM, unakI agara AlocanA na hove to kAyAse isa taraha bhoganA paDate haiM / tUM ne pUrva bhavake abhyAsase ina donoM para kAma vAsanA rkkhii| jaisA abhyAsa hotA hai vaisA hI saMskAra para bhava meM prakaTa hotA hai / dharma saMskAra to adhikAdhika abhyAsa hone para bhI prakaTa nahIM hote, parantu kacce-pakke sAmAnya saMskAra to para bhavameM Age Age daur3ate haiM / kevalI bhagavAna ke ye vacana sunakara zrIdattako saMsAra para vairAgya tathA kheda utpanna huA / usane punaH pUchA ki, "he mahArAja ! saMsArase mukta honekA koI upAya batalAiye | jisameM aisI viDaMbanA hotI hai usa smazAna samAna saMsAra meM kauna jIvita vyakti sukha pA sakatI hai ?" munirAjane kahA :- " saMsArarUpa gahana vanase mukta honekA cAritra hI kevala uttama sAdhana hai; isaliye tU zIghra cAritra grahaNa karane kA prayatna kara." zrIdattane kahA - "bahuta acchA, para isa kanyAko koI yogya sthala dekha kara denA hai, kAraNa ki isakI cintA mujhe saMsAra sAgara meM tairave galemeM baMdhe hue pattharake samAna haiM" munirAja bole ki "he zrIdatta ! tUM vyartha putrIkI cintA na kara, kAraNa ki terI putrI ke sAtha terA mitra zaMkhadatta vivAha karegA." zrIdattane AMkhoM meM AMsU bharakara gadgada svarase kahA ki "he mahArAja ! mujhase krUra va pApIko vaha mitra kahAMse Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 82 ) mile ?" munirAjane kahA--kheda na kara aura duHkhI bhI mata ho / terA mitra mAno bulAyA hI ho usa bhAMti abhI yahAM AvegA. zrIdatta Azcarya se haMsa kara vicAra karatA hI thA ki itane meM dUrase zaMkha dattako AtA huA dekhA / udhara zaMkhadatta zrIdattako dekha kara atyanta krodhita ho yamakI bhAMti krUra ho use mArane dauDA / zrIdatta eka to kSubhita thA tathA rAjA Adike pAsa honese kSaNa mAtra sthira rahA / itanemeM munirAja bole ki "he zaMkhadatta ! tUM krodhako cittase nikAla de / kAraNa ki krodha agnikI bhAMti itanA tIvra hotA hai ki apane janmasthAna takako jalAkara bhasma kara detA hai, krodha cAMDAla hai,ataeva isakA sparza nahIM karanA hI ucita hai, yadi sparza ho jAya to aneka bAra gaMgA snAna karane para bhI zuddhi nahIM hotI hai / jaise bhayaMkara viSadhara sarpa gAruDIkA maMtra sunate hI zAnta ho jAtA hai, vaise hI munirAjakI tatcagarbhita-vANI sunakara zaMkhadatta zAMta huA / zrIdattane use prItipUrvaka hAtha pakaDa kara apane pAsa baiThAyA / baira dUra karanekI yahI rIti hai| pazcAt zrIdattane kevalI bhagavAnase pUchA ki, "he svAmin yaha samudrameM se yahAM kisa taraha AyA ?" kevalI bhagavAnane kahA- jisa samaya tUMne ise samudrameM phaiMkA usa samaya kSudhA pIDita manuSyako phalakI bhAMti ise eka pATiyA mila gayA / binA AyuSa TUTe kabhI mRtyu nahIM ho Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (83 ) sktii| uttama vaidyakaauSadhopacArase jaise manuSya duHsAdhya vyAdhise bhI sAta hI dinameM mukta ho jAtA hai vaise hI vAyuke anukUla honese paTiyeke sahAre yaha sAta dinameM kinAre pahuMca gayA, aura kinAre para base hue sArasvata nagarameM isane vizrAma kiyaa| isa nagarameM isakA saMvaranAmaka mAmA rahatA thA usane ise isa dazAmeM dekha kara bahuta kheda pragaTa kiyA aura baDe premase apane ghara legayA / samudrakI uSNatAse isake saba avayava jala gaye the| saMvarane uttamottama auSadhiyoM dvArA eka mAsameM ise ThIka kiyaa| eka samaya isane apane mAmAse suvarNakUla-baMdarakA hAla pUchA to usane isa taraha varNana kiyA ki--"yahAM se assI gAMva pare suvarNakUla baMdara hai / sunA hai ki Aja kala vahAM kisI zreSThIke baDe 2 jahAja Aye haiM." yaha sunate hI isake mana meM naTakI bhAMti harSa tathA roSa eka hI sAtha utpanna huA arthAt terA patA laga jAnese to harSa huA aura terI kapaTa ceSTAkA smaraNa honese roSa paidA huA / isa prakAra manameM paraspara viruddha bhAva dhAraNa kara mAmAkI AjJA lekara yaha yahAM AyA / pUrva karmake anusAra isI prakAra jIvakA saMyoga viyoga hotA hai." itanA kaha kara kevalI bhagavAnane zaMkhadattako bhI pUrva bhavakA saba sambaMdha kaha sunAyA aura kahA ki, "he zaMkhadatta ! pUrva bhavameM tUne ise mAranekI icchA kI thI isI kAraNa isane isa bhavameM tujhe mArane kI icchA kI / jisa taraha apazabdakA badalA apazabda (gAlI) Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 84 ) kahanese pUrA hotA hai vaise ghAta pratighAtakA badalA cuka gyaa| aba tumane paraspara bahuta prIti rakhanA, kyoMki mitratA isaloka tathA paraloka meM bhI sarva kAryoMkI siddhi karane vAlI haiM, isameM saMzaya nahIM / " yaha vacana sunakara donoMne paraspara apane 2 aparAghoM kI kSamA mAMgI aura pUrvavat prIti rakhane lage / grISmaRtuke aMtameM AI huI prathama jalavRSTike samAna sadguruke vacanase kyA nahIM ho sakatA hai ? tatpazcAt kevalI bhagavAnane upadeza kiyA ki, "he bhavya jIvo ! tuma samakita pUrvaka jainadharmakI ArAdhanA karo | jisase tumhAre saMpUrNa iSTakAryo kI siddhi hogI / dharmAH pare parA apyAmrAdikavatphalaMti niyataphalaiH / jinadharmastvakhilavidho'pyakhilaphalaiH kalpaivaphaladaH // 1 // anya dharmokA cAhe bhalI bhAMti ArAdhana kiyA ho parantu ve kevala Ama Adike vRkSa samAna hai arthAt jaise AmakA vRkSa kevala Ama phala detA hai, jAmunakA vRkSa kevala jAmunaphala detA hai vaise hI ve dharma bhI kevala niyamita phalake dAtA haiM, parantu yadi jainadharmakI saMpUrNataH ArAdhanA kI jAve to vaha kalpavRkSakI bhAMti manavAMchita phala detA hai." mokSAbhilASI rAjA Adi sarva logoMne yaha upadeza suna kara kevalI bhagavAna ke pAsa samyaktva mUla bAraha vrata grahaNa kiye / usa vyaMtara ( bandara ke jIva ) tathA suvarNarekhAne bhI Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 85 ) samakitako aMgIkAra kiyA / mohase una donoMkA divya tathA audArika saMyoga bahuta kAla taka rahA, zrIdatta apane ghara AyA. rAjAne usakA bahuta satkAra kiyaa| tatpazcAt usane apanI kanyA va AdhI saMpatti zaMkhadattako dekara zeSa AdhI saMpatti sAta kSetromeM vibhAjita kara jJAnI guruke pAsa dIkSA grahaNa kI aura vihAra karatA huA aba yahAM AyA hai| (zrIdatta kevalI kahate haiM ki ) he mRgadhvaja rAjan ! dustaramohako jIta kara kevala jJAna pAyA huA maiM vahI zrIdatta hUM / isa bhAMti jo pUrva bhavameM merI striyAM thI ve isa bhavameM putrI tathA mAtA huI, isaliye isa saMsAra meM yaha bAta koI Azcaryajanaka nahIM, aisA vicAra karake vidvAna puruSane vyAvahArika satyake anusAra sarva vyavahAra karanA cAhiye, siddhAntameM dasa prakArakA satya kahA hai, yathA-1 janapadasatya, 2 saMmatasatya, 3 sthApanAsatya, 4 nAmasatya, 5 rUpasatya, 6pratItyasatya, 7 vyavahArasatya, 8 bhAvasatya, 9 yogasatya, aura 10 upamAsatya arthAt-kuMkaNa Adi dezoMmeM ' paya, picca, nIraM, udakaM Adi nAmase pAnIko jAnate haiM, yaha prathama janapadasatya hai| 2 kumuda (zvetakamala) kuvalaya ( nIlakamala ) Adi saba jAtike kamala kIcaDa hI meM paidA hote haiM to bhI araviMda (rakta kamala)hI ko paMkaja kahanA yaha jo loka-sammata hai ise sammatasatya jaanoN| 3 lepyAdi pratimAko arihaMta samajhanA athavA eka do ityAdi aMka likhanA, Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiMvA rupayA, paisA ityAdika para " yaha rupayA hai, paisA hai" aise arthakI sUcaka mudrA ( chApa ) karanA yaha sthApanAsatya hai / 4 kulakI vRddhi na karane para bhI 'kulavardhana' kahalAnA yaha nAmasatya hai| 5 veSa mAtra dhAraNa karane para bhI jaise sAdhu kahalAtA hai ise rUpasatya kahate haiM / 6 kevala anAmikA ( TacalIke pAsakI aMgulI ) kaniSTakA ( TacalI aMgulI ) kI apekSA lambI aura madhyamA (bIcakI aMgulI ) kI apekSA choTI kahalAtI hai, ise pratItyasatya kahate haiM / 7 parvatake Upara sthita vRkSa tRNa Adike jalate hue bhI parvata jalatA hai aisA kahA jAtA hai aura baratanameMse pAnI galatA ho to baratana galatA hai, kRza udaravAlI kanyA udara rahita tathA jisake zarIra para thoDe 2 roma ho aisI bheDa roma rahita kahalAtI hai, aiseko vyavahArasatya jaano| 8 yahAM bhAvazabdase varNAdika lenA hai, ataH pAMca varNakA saMbhava hone para bhI baMgulA sapheda kahalAtA hai yaha bhAvasatya hai / 9 daMDa dhAraNa karanese daMDI kahalAtA hai yaha yogasatya hai / 10 tathA 'yaha tAlAba to sAkSAt samudra hai' ityAdi jo upamAyukta kahA jAtA hai ise upamAsatya kahate haiM / satya itanI prakArake haiM isa liye vyavahArameM vyavahArasatyake hI anusAra calanA caahiye|" catura zukarAja munirAjake ye vacana suna kara apane mAtA pitAko " pitA, mAtA" isa taraha prakaTarUpase bolane lagA, jisase saba logoMko saMtoSa huaa| Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 87 ) tadanantara mRgadhvaja rAjAne pUchA ki, " he mahArAja yuvAvasthAmeM hI Apako aisA bairAgya prApta huA, ataH Apako dhanya hai ! kyA mujhe bhI kisI samaya aisA vairAgya hogA? kevalI bhagavAnane uttara diyA, 'he rAjan ! terI candravatI nAmaka rAnIke putrakA muMha dekhate hI tujhe dRDha vairAgya prApta hogA.' munirAjake vacanoMko satya mAna kara rAjA unako vandanA kara harSapUrvaka saparivAra apane mahala meM AyA / apanI saumyadRSTise mAnoM amRtavRSTi karatA ho aisA zukarAja jaba daza varSakA huA taba rAnI kamalamAlAko dUsarA putra utpanna huA / rAnIke pUrvasvamake anusAra usakA nAma 'haMsarAja' rakhA gyaa| zuklapakSake candramAkI bhAMti apanI rUpAdika samRddhike sAtha vaha dina pratidina baDhane lgaa| sAtha hI rAma lakSmaNakI bhAMti zukarAja va haMsarAja donoM premapUrvaka sAtha 2 khelane lage / tathA jaise kAma aura artha donoM dharmakI sevA karate haiM isa bhAMti pitAkI sevA karane lage / eka dina rAjA mRgadhvaja sabhAmeM baiThe the ki dvArapAlane Akara tIna ziSyoMke sAtha gAMgali RSike AnekI sUcanA dI aura AjJA pAkara unheM andara lAyA / rAjAne RSiko yogya Asana dekara kuzala-kSemAdi pUchA, RSine bhI yathAvidhi kSema kuzala pUcha kara AzIrvAda diyaa| pazcAt rAjAne vimalAcala tathA RSike AzramakA samAcAra pUcha kara prazna kiyA ki, " yahAM ApakA Agamana kisa hetuse aura Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 88 ) kisa prakAra huA hai ? ' taba RSine kamalamAlAko paDadeke aMdara bulavAkara kahA ki, 'Aja gaumukha nAmaka yakSa svamameM Akara mujhe kahane lagA ki ', maiM vimalAcala tIrthako jAnevAlA hUM." maiMne yakSase pUchA- " isa tIrthakI rakSA kauna karegA ?" usane uttara diyA ki, 'he gAMgali RSi ! terI putrI kamalamAlAke bhIma aura arjunake samAna lokottara caritradhArI zukarAja va haMsarAja nAmaka do putra haiM, unameM se kisI eka ko tUM yahAM le aa| unake aparimita mAhAtmyase isa tIrthameM koI upadrava nahIM hovegA'! maiMne kahA, 'kSitipratiSThita nagara to yahA~se bahuta dUra hai, maiM kisa prakAra jAUM va unheM lekara AUM ?' mere isa prazna para yakSane kahA ki, ' yadyapi kSitipratiSThita nagara yahA~se bahuta dUra hai tathApi mere prabhAvase samIpakI bhAMti dupaharake pahile hI tUM jAkara A jaavegaa|' itanA kaha kara yakSa adRzya hogyaa| prAtaHkAla hote hI maiM jAgRta huA aura vahAMse vidA hokara zIghra hI yahAM AyA / devatAke prabhAvase kyA nahIM ho sakatA hai ? he rAjan ! dakSiNAkI bhAMti donoM meM se eka putra zIghra mujhe de, tAki vinA prayAsa prabhAtake ThaMDe samaya hI meM Azrama ko calA jAUM" ? RSike ye vacana sunakara mahA parAkramI, utkRSTa kAntivAna bAlaka haMsarAjane haMsake samAna gaMbhIra zabdoMse Adara pUrvaka pitAko kahA ki, "he tAta ! maiM tIrtharakSA karane jAUMgA" yaha suna mAtApitAne kahA--"tere bacanoMkI hama balihArI lete haiN|" Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 89 ) RSi bole - " ahA ! bAlyAvasthA meM bhI yaha kitanA AzcaryakArI kSatriyateja hai ? satya hai sUryakI bhAMti satpuruSoMkA teja bhI avasthA kI apekSA nahIM rakhatA / ' ' rAjA mRgadhvajane kahA ki, " bAlaka haMsarAja kaise bhejA jAya ? bAlakake zaktimAna hone para bhI putrasneha vaza mAtApitA ke manameM to zaMkA banI hI rahatI hai| putra sneha aisA hai ki bhaya na hone para bhI usase mAtApitAko pada pada para bhaya dRSTi meM AtA hai / kyA siMhakI mAtA apane putrake siMha hone para bhI usake nAzakI zaMkA nahIM karatI ?" usI samaya sudakSa zukarAja utsAhapUrvaka bolA --: he tAta! maiM prathama hI se vimalAcalatIrthako vaMdanA karane kI icchA karatA hUM aura yaha avasara bhI A milA / jaise nRtya karaneke icchuka manuSya ke kAna meM mRdaMgakA gaMbhIra zabda paDe, kSudhAtura puruSako bhojanakA nimaMtraNa AveM tathA nidrA grasita vyaktiko bichA huA bichaunA mile usI prakAra mujhe yaha uttama sAdhana prApta hogayA hai isaliye ApakI AjJA se maiM vahAM jAUMgA " zukarAjake ye vacana sunakara rAjA mRgadhvaja maMtriyoMke mukhakI tarapha dekhane lagA, taMtra maMtrIgaNa bole -- "RSizreSTha gAMgali RSi to mAMganevAle haiM, Apa dAtA haiM, tIrthasthAnakI rakSA karanekA kAryahai tathA rakSA karanevAlA zukarAja hai; isa liye hamako isa kArya maiM sammati denA ucita hI haiM " Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (90 ) dUdhameM ghI va zakkarakI bhAMti maMtriyoMkI anukUla sammati sunakara zukarAja jAneke liye bahuta utsuka huA tathA netroM meM azru dhAraNa kiye hue mAtApitAke caraNoM meM praNAma kara gAMgaliRSike sAtha calA aura arjuna ke samAna vaha dhanurdhArI vIra kSaNamAtrameM suyogya tIrtha para AyA tathA susajjita hokara vahAM rahane lgaa| usake prabhAvase usa parvata para phala phUloMkI khUba utpatti huI, hiMsaka pazu tathA vanameM agni ityAdikA kiMcit. mAtra bhI upadrava nahIM huA / pUrvabhavameM ArAdhana kiye hue dharmakI mahimA itanI adbhuta hai ki usakA varNana nahIM kiyA jA sakatA. kAraNa ki zukrarAjake samAna sAdhAraNa manuSyakI bhI yogyatA eka mahAna tIrthake samAna ho gaI / tapasvIjanoMke sAMnidhyase sukhapUrvaka vahAM rahate hue eka dina rAtrike samaya zukarAjane kisI strIke ronekA zabda sunA / usane usa strIka pAsa jAkara madhura-zabdoMse usake duHkhakA kAraNa puuchaa| usa strIne kahA ki "zatruke samudAyase bhI kampita na honevAlI caMpApurI nagarI meM zatruoMkA mardana karanevAlA zatrumardana nAmaka rAjA hai / usa rAjAke sAkSAt padmAvatIke samAna guNavAna padmAvatI nAmaka eka kanyA hai, maiM usakI dhAyamAtA hUM / eka samaya maiM use godameM liye baiThI thI ki itanemeM jaise siMha gAya sahita bachaDeko uThA le jAve usa bhAMti koI pApI idhara mujha sahita usa kanyAko uThA lAyA tathA mujhe yahAM DAla kauekI bhAMti vaha Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 91 ) duSTa kanyAko lekara bhAga gyaa| isI duHkhase maiM rotI hUM." usa strIke vacana suna kara zukarAjane use dhIraja dI aura isa ko tapasvIkI eka parNakuTI (jhopaDI) meM rakhakara vidyAdharakI khojameM calA / phirate 2 pichalI rAtrike samaya jinamaMdirake pIche jAte usane bhUmi para paDe hue eka manuSyako taDaphaDate hue dekhA tathA usakA nAma va duHkhakA kAraNa puuchaa| usane uttara diyA ki "gaganavallabhapurake rAjA suprasiddha vidyAdharakA maiM putra huuN| merA nAma vAyuvega hai / rAjA zatrumardanakI putrIko haraNa kara maiM isa mArga se jA rahA thA ki tIrthake ullaMghanase merI vidyA bhraSTa hogaI isase maiM yahAM par3A huA huuN| sarvAMga pIDita hone para maiMne para kanyAko haraNake pAtakase durgatikA anumAna karake usa kanyAko tathA usake UparakI Asaktiko bhI choDa dI hai| badhikake hAthase chuTe hue pakSIkI bhAMti vaha kanyA bhI mujhe choDakara kahIM calI gii| dhikkAra hai mujhe ki lAbhakI icchAse maiMne sukharUpa mUla dravya bhI khodiyA aura asahya vyathAko bhogatA huuN|" jisa bAtakI zodhameM nikalA thA vahI bAta mAlUma hojAnese AnaMdita hokara khojate2 zukarAjane maMdirameM devI tulya usa kanyA ko dekhI aura use lejAkara ukta dhAtrIke pAsa rkhii| bahutase upAya karake vidyAdharako bhI Arogya kiyA / jIvanadAnake upakArase bike hue dAsakI bhAMti vaha vidyAdhara zukarAja para bahuta prIti rakhakara usakA sevaka hogayA / 'puNyakA mAhAtmya adbhuta hai| Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 92 ) eka samaya zukarAjane usa vidyAdharase puuch| ki, "he vidyAdhara ! kyA tere pAsa AkAzagAminI vidyA hai ?" usane kahA-- "mahArAja ! hai; parantu vaha barAbara sphuraNa nahIM paatii| koI vidyAsiddha puruSa jo mere mastaka para hAtha dhara kara vaha vidyA punaH mujhe de to vaha siddha ho sakatI hai, anyathA nahIM." isa para zukarAja bolA ki, "to prathama tUM mujhe vaha vidyA de, tAki maiM vidyAsiddha ho kara karja liye hue dravyakI bhAMti terI vidyA tujhe vApasa de dUM." tadanusAra vAyuvega vidyAdharane saMtoSase zukarAjako AkAzagAminI vidyA dI. vaha bhI vidhi-pUrvaka use sAdhana karane lgaa| daivakI anukUlatA tathA pUrvabhavakA puNya dRDha honese zIghra hI vaha vidyA use siddha hogaI / tatpazcAt vahI vidyA vidyAdharako vApasa dI, use bhI mukhapAThakI bhAMti siddha hogaI / isase donoM vyakti AkAza tathA bhUmigAmI hogaye / vAyuvegane zukarAjako anya bhI bahutasI vidyAeM sikhAI, agaNita pUrvapuNyoMkA yoga hone para manuSyako koI bAta durlabha nahIM hai| pazcAt gAMgali RSikI AjJAse una donoMne eka vizAla vimAna nirmita kiyA aura donoM striyoM ko sAtha lekara caMpApurI nagarImeM gaye / aura maMtra-siddha puruSakI bhAMti kanyAke apaharaNa se duHkhita rAjAkA zoka dUra kiyA / rAjAne isakA paricaya pUchA taba vAyuvegane zukarAjakA sampUrNa varNana kaha sunaayaa| Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 93 ) jisase rAjAko jJAta huA ki yaha to mere mitrakA putra hai / zAstrameM kahA hai ki, rAjA (ravi) mitraputra (zani) kA zatru hai; parantu Azcarya kI bAta hai ki vaha rAjA mitraputra zukarAja para bahuta prIti rakhane lagA tathA harSapUrvaka apanI kanyA bhI use de dii| isI rIti se hI prIti baDhatI hai' rAjAne caMpApurI meM varakanyAke vivAhakA bhArI utsava kiyA / usa samaya varakA bahuta hI satkAra kiyA / rAjA ke vizeSa Agrahase zukarAja kucha 1 samaya taka vahIM rahA / 'rasoI jisa bhAMti namaka hI se svAdiSTa va uttama hotI hai usI prakAra isa lokake sarva kArya pUrvapuNya hI se saphala hote haiM, isaliye vivekI puruSoMne sAMsArika kArya karate hue yogyatAnusAra dharmakArya bhI avazya karate rahanA cAhiye / ' yaha vicAra kara eka dina zukarAja kumAra rAjAkI AjJA lekara tathA padmAvatIko pUcha kara vidyAdharake sAtha vaitADhya parvata para caityavandana karane ko gayA / citra vicitra jina-maMdira se suzobhita usa parvatakI zobhA dekhatA aura mArga calatA huA gaganavallabha nagara meM AyA / vAyuvegane apane mAtApitAko apane Upara kiye hue upakArakA varNana kiyA to unhone harSa se apanI kanyA vAyuvegA zukarAjako dI / vivAhotsava ho jAne ke bAda zukarAja tIrtha vandanake liye bahuta utsuka huA, parantu AMtarika prIti saMskAra karate hue vAyuvega ke mAtApitAne use kucha dina vahIM rahane para vivaza kiyaa| bhAgyazAlI ho athavA Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 94 ) abhAgI ho parantu use tIrthayAtrAke samAna dharmakRtya karane meM vighna to Ate hI haiM, parantu usameM antara itanA rahatA hI hai ki bhAgyazAlIko sthAnara para satkAra milatA hai aura abhAgeko pada pada para tiraskAra milatA hai / eka samaya koI parva AyA usake uddezya se vAyuvega tathA zukarAja donoM vyakti vimAnameM baiThakara tIrtha candana ke liye ravAnA hue| pIchese kisI strIne AvAja diyA ki " zukarAja, zukarAja !" jise suna cakita ho dono jane khaDe rahe aura use pUchA ki, "tUM kauna hai ?" usa strIne uttara diyA ki, "maiM cakrezvarI nAmaka devI hUM / sadgurukI AjJAkI bhAMti gomukha yakSakI AjJAse maiM kAzmIra dezAntargata vimalAcala tIrtha para rakSA karaneke liye jA rahI thI / mArga meM jyoM hI maiM kSitipratiSThitanagara para AI to maiMneM ucca svarase rudana karate hue eka strIkA Artta zabda sunA / usake duHkha se duHkhita hokara maiM nIce utarI aura use pUchA ki "he kamalAkSi ! tujhe kyA duHkha hai ?" usane uttara diyA ki -' mere zukararAja nAmaka putrako gAMgaliRSi apane Azrama meM legayA hai / bahuta samaya vyatIta huA para abhI taka usakA kuzala samAcAra nahIM milaa| isase mujhe mahA duHkha ho rahA hai / " yaha suna maiMne kahA - "he bhadre ! tUM rudana na kara maiM vahIM jAtI hUM, vApasa lauTate samaya taka tere putrakA kuzala samAcAra letI AUMgI / isa prakAra usakA samAdhAna karake maiM vimalAcala tIrtha para Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 95 ) gaI, vahAM tujhe na dekhA to avadhijJAnase jJAta karake maiM yahAM AI hUM / he catura ! zIghra terI Atura mAtAko apane darzana dekara zAntavanA de / jaise sevaka apane svAmIkI icchA ke anusAra bartAva karate haiM usI prakAra vizeSa kara suputra apanI mAtAkI, suziSya apane gurukI, tathA zreSTha kulavadhU apanI sAsakI icchAnusAra bartAva karate haiM / mAtApitA apane sukha hI ke liye putrakI icchA karate haiM / jo putra duHkhake kAraNa ho to aisA samajhanA cAhiye ki mAnoM jalameM agni lagI / mAtApitA meM bhI mAtA vizeSa pUjanIya hai / kAraNa ki pitAkI apekSA putrake lie mAtA hI adhika kaSTa sahatI hai / UDho garbhaH prasavasamaye soDhamapyupazUlaM, pathyAhAraiH snapanavidhibhiH stanyapAnaprayatnaiH | viSThAmUtraprabhRtimalinaiH kaSTamAsAdya sadyaH, trAtaH putraH kathamapi yayA stUyatAM saiva mAtA // 1 // 678 // jisane garbha dhAraNa kiyA prasUtike samaya ativiSama vedanA sahana kI tathA bAlyAvasthA meM snAna karAnA dUdhapAnakA yatna rakhanA, mala-mUtrAdika sApha karanA, yogya bhojana khilAnA Adi bahuta prayAsa se jisane rakSaNa kiyA vaha mAtAhI prazaMsanIya hai|" yaha suna zokase sajala netra hokara zukarAja kahane lagA ki "he devi ! samIpa Aye hue tIrthako vandanA kiye binA kisa prakAra AUM ? Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 96) chekenApyutsukenApi, kAryameva yathocitam / saddharmamakavisarrAnuprAptamiva bhojanam // 1 // 680 // catura manuSyako ucita hai ki cAhe kitanI hI utsukatA ho parantu prathama yogya kAryako avazya kre| jaise samaya para bhojana karate haiM vaise hI avasara A jAne para dharmakRtya karanA bhI AvazyakIya hai / mAtA isalokameM svArtha karanevAlI hai parantu yaha tIrtha to isaloka tathA paraloka donoM hI meM hitakara hai| isaliye utsuka hote hue bhI maiM isa tIrthako vandanA karake vahAM aauuNgaa| tUM mAtAse kahanA ki 'maiM abhI AtA hUM.' tadanusAra cakrezvarI devIne zIghra hI jAkara kamalamAlAko ukta saMdeza kaha sunaayaa| ___idhara zukarAjane vaitATya-parvatake tIrtha para Akara atyanta AzcaryakAraka zAzvata-caityameM zAzvatI-jina-pratimAkA pUjana kara apanA janma saphala mAnA / vApasa Ate samaya donoM nava vadhUoMko apane sAtha lI tathA donoM zvasura aura mAtAmaha (nAnA) gAMgaliRSikI AjJA le bhagavAna RSabhadevako praNAma kara vimAnameM baiThA, aura bahutase vidyAdharoMkA samudAya sAthameM le dhUmadhAmase apane nagarake samIpa aayaa| usa samaya saMpUrNa nagaravAsI stuti karate hue use dekhane lge| jaise jayanta indrakI nagarI meM praveza karatA hai usI bhAMti zukarAjane apane pitAkI nagarImeM praveza kiyA / putrake kuzalapUrvaka AjAnese Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 97 ) harSita hokara rAjAne nagarameM utsava kiyA / varSAkAlameM jalavRSTikI bhAMti baDe logoMkA Ananda bhI saba jagaha phaila jAtA hai| ___yuvarAjakI bhAMti zukarAja rAjya kArya dekhane lgaa| ThIka hI hai, jo putra samartha hote hue bhI pitAkA rAjyabhAra halakA na kare vaha kyA suputra ho sakatA hai ? punaH vasaMtaRtukA Agamana huA taba rAjA donoM putroMko sAthameM lekara saparivAra eka dina udyAnameM gayA / lajjA choDakara saba loga alaga 2 krIDA karane lage, itane hI meM ekadama bhayaMkara kolAhala utpanna huA / rAjAke pUchane para kisI saradArane tapAsa kara kahA ki, "he prabho sAraMgapura pattanameM vIrAMga nAmaka rAjA hai usakA zUra nAmaka zUravIra putra jaise hAthI hAthIpara dhAvA karatA hai vaise hI pUrvavairase krodha sahita haMsarAja para caDha AyA hai / " yaha suna rAjA manameM tarka karane lagA ki, "mai rAjya karatA hUM, zukarAja kArabhAra samhAlatA hai, vIrAMga merA sevaka (mAMDalika) hai, aisA hote hue zUra aura haMsakA paraspara baira honekA kyA kAraNa hai ?" yaha socakara utsuka hokara usane zukarAja va haMsarAjako sAtha le zUrakA sAmanA karaneke liye jyoMhI kadama baDhAyA ki itane meM eka sevakane A nivedana kiyA ki, "he rAjan ! pUrvabhavameM haMsarAjane zUrakA parAbhava kiyA thA usa bairase vaha haMsarAjake sanmukha yuddhakI yAcanA karatA hai / " yaha suna rAjA mRgadhvaja Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 98 ) aura zukarAja yuddhakI taiyArI karane lage parantu zUravIra haMsarAja unako chor3a svayaM taiyAra hokara yuddhasthalameM jA phuNcaa| zUra bhI bahutase zastrAstrAMsa susajjita ho eka bhayaMkara ratha para ArUDha ho kara raNAMgaNa meM AyA / arjuna aura karNa ke samAna una donoM vIroMkA bhayaMkara zastra yuddha saba lokoMke sanmukha bahuta hI AzcaryakArI huA / zrAddha-bhojI brAhmaNa jaise bhojana karane meM nahIM thakate vesehI donoM raNalolupI vari bahuta dera taka nahIM thake / paraspara samAna vIra samAna utsAhI tathA samAna balazAlI donoM rAjakumAroMko dekhakara vijaya lakSmI bhI kSaNa mAtra saMzaya meM paDagaI ki kisake galemeM jayamAlA DAlUM ? itane hI meM jaise indra parvataka paMkha toDatA hai usa bhAMti haMsarAjane anukramase zUrake saba zastra toDa diye / isase zUra madonmatta hAthI kI bhAMti krodhita ho vajra ke samAna muTThI bAMdha kara haMsarAjako mArane dauDA / yaha dekha rAjA mRgadhvaja cauMka kara zukarAjakI ora dekhane lagA / catura zukarAjane zIghra hI pitAkA abhiprAya samajha kara apanI vidyAeM haMsarAjake zarIra meM phuNcaaii| haMsarAja - ne ina vidyAoM ke balase kSaNa mAtrameM zUrako uThA liyA aura bahutase AkSepayukta vacana kaha kara geMdakI bhAMti jorase pheNkaa| zUra apanI senAko lAMgha eka kinAre girA aura mUrchita hogayA / sevakoM ke bahuta prayatna karane para usane bAhya caitanyatA pAyA tathA kopakA pragaTa phala dekha kara hRdayameM bhI caitanya huA; aura Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 99 ) maname vicAra karane lagA ki, "maiMne vyartha krodha vaza apanA parAbhava karAyA tathA raudradhyAnase karmabandhana karake ananta duHkhakA denevAlA saMsAra bhI upArjita kiyA, ataH mujhe dhikkAra hai !" isa bhAMti apanI AtmAkI zuddhi kara va baira buddhikA tyAga kara zUrane mRgadhvaja rAjA tathA usake donoM putroMse kSamA mAMgI / cakita ho rAjA mRgadhvajane zUrase pUchA ki, "tU pUrvabhavakA baira kisa prakAra jAnatA hai" ? zUrane uttara diyA ki, "hamAre nagarameM zrIdatta kevalI Aye the / maine unheM apanA pUrva bhava pUchA thA, usa para unhone batAyA ki,"jitAri nAmaka bhaddilapurakA rAjA thA / haMsI aura sArasI nAmaka usakI do rAniyAM thIM, aura siMha nAmaka maMtrI thA / vaha rAjA kaThina abhigraha lekara tIrtha yAtrAko nikalA / kAzmIra dezake aMdara yakSake sthApita kiye hue zrIvimalAcalatIrtha para usane jinabhagavAnako vandanA kI / vimalapurakI sthApanA kara bahuta samaya taka vahAM rahA aura kAlakramase mRtyuko prApta huaa| tatpazcAt siMha maMtrI sarva rAjya parivAra tathA nagaravAsiyoMko lekara bhadilapurakI ora calA / satya hai ki jananI janmabhUmizca, nidrA pazcimarAtrijA / iSTayogaH sugoSTI ca durmocAH paMca dehibhi: // 1 // 715 // jananI, janmabhUmi, pichalI rAtrikI nIMda, iSTa vastukA saMyoga tathA manohara- kahAnI ina pAMca bAtoMkA tyAga karanA Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (100) bahuta hI kaThina hai / AdhA mArga calaneke bAda maMtrIko smaraNa AyA ki "apanI eka zreSTha vastu vahAM raha gaI hai, taba maMtrIne eka dUtase kahA ki, " tU zIghra vimalapura jA aura amuka vastu le A. " dUtane uttara diyA ki, "zUnya nagara meM maiM akelA kaise jAUM ?" isa para maMtrIne roSameM Akara jabaradastI se use bhejA / usa dUtane vimalapura meM Akara bhI kisI bhillake iSTa vastuko lekara cale jAne ke kAraNa kucha na paayaa| jaba vaha khAlI hAtha lauTakara AyA to maMtrIne aura bhI krodhita ho kara use khUba mArA tathA mUrcchitAvasthA meM hI mArgame choDa Ageko prasthAna kiyA / lobhase manuSyako kitanI mUrkhatA prApta hotI hai? dhikkAra hai aise lobhako / kramazaH maMtrI saparivAra bhaddilapurameM pahuMcA / idhara zItala pavanake laganese usa dUta ko bhI caitanyatA huI | svArtharata saba sAthiyoM ko gaye jAna kara vaha maname vicAra karane lagA ki / prabhutAke ahaMkAra se unmatta isa adhama maMtrIko dhikkAra hai ! kahA hai ki- " cau--cillAkAI gaMdhia bhaTTA ya vijjapAhuNyA | besA dhUa nariMdA paramsa pIDaM na yAti || 1 | 723 // caura, bAlaka kirAnekI dUkAnavAlA ( attAra ), raNayoddhA, vaidya, pAhunA, vezyA, kanyA tathA rAjA ye nau vyakti paraduHkhako nahIM samajhatI haiN| isa bhAMti vyAkula hokara mArga na jAnane se vaha vanameM bhaTakate 2 kSudhA tathA tRSAse bahuta pIDita Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (101) huA aura manameM Arta raudradhyAna karake mRtyuko prApta huaa| usI dUtakA jIva bhaddilapurake jaMgala meM eka bhayAnaka sarpa huaa| eka samaya usI sarpane vanameM bhramaNa karate hue siMhamaMtrIko kATA jisase vaha maragayA, sarpa bhI mara kara narkameM gayA / tathA narkase nikala kara tUM vIrAMga rAjAkA putra huA hai / maMtrIkA jIva vimalAcala parvata para jalakI bAvaDImeM haMsakA baccA huA, use vimalAcalake darzanase jAtismaraNa jJAna utpanna huaa| usane pUrva bhavameM maiMne samyak rItise jinabhagavAnakI ArAdhanA nahIM kI isase mujhe tiryaMca yoni milI hai, yaha vicAra kara ki coMcameM phUla lA 2 kara jina mahArAjakI pUjA karanA zurU kI, donoM paMkhoMmeM jala bhara kara usane bhagavAnako snAna karAyA ityAdi ArAdhanAse vaha mRtyuko pA saudharma-devalokameM devatA huA tathA vahAMse cyava kara isa samaya rAjA mRgadhvajake yahAM haMsarAja nAmakA putra huA hai| zrIdatta munike mukhase yaha vRttAnta suna kara mujhe jAtismaraNa kI bhAMti pUrvabhavake saMpUrNa bairakA smaraNa huA aura ahaMkArase "haMsarAjako abhI mAra DAlU" aisI kalpanA karatA huA yahAM AyA. Ate samaya mere pitAne mujhe bahuta manA kiyA parantu maiMne nahIM mAnA / yahAM Ane para haMsarAjane mujhe yuddha meM jItA / devayogase prApta isI vairAgyase maiM zrIdatta munike pAsa jA dIkSA lUMgA " duSkarmarUpa aMdhakArako nAza karaneke liye sUryake samAna zUrane itanA kaha apane sthAna para Akara zIghra hI dIkSA grahaNa Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (102) kara lI, pAstavameM dharma kAryameM zIghratA karanI hI prazaMsAke yogya hai| prAvAjIdavilaMba ca, dharme zlAghyA tvaraiva hi // 734 // ___ yaha niyama hai ki kisI vastukA icchuka manuSya yadi usI vastuke Upara kisI anya vyaktiko Asakta huA dekhe to use bahuta hI utsukatA hotI hai / isa niyamake anusAra rAjA mRgadhvaja bhI dIkSA leneke liye atyanta utsuka ho manameM vicAra karane lagA ki, "zAzvata AnandakA dAtA vairAgya raMga abhI taka kyoM meMre cittameM utpanna nahIM hotA hai ? athavA kevalI bhagavAnane usa samaya kahA hai ki jaba tUM candrAvatIke putrako dekhegA taba tujhe yogyatAkI prApti hokara uttama vairAgya hogA, parantu vaMdhyAkI bhAMti candrAvatIko to abhI taka putra nahIM hotA ataeva kyA karUM. ?" isa bhAMti vicAra nimagna ho rAjA mRgadhvaja ekAnta meM baiThA thA itanemeM taruNAvasthAse atyanta zobhA. yamAna eka puruSane Akara rAjAko namaskAra kiyA / rAjAne use pUchA ki, "tU kauna hai ? " vaha vyakti rAjAko uttara detI hI thI ki itane hI meM divya AkAzavANI huI ki--"he rAjan yaha Agantuka puruSa candravatIkA putra hai / isa bAtameM yadi tujhe saMzaya ho to yahAMse IzAna koNakI aura pAMca yojana dUra do parvatoMke madhya meM kadalIvana hai, vahAM yazomati nAmaka eka yoginI rahatI hai usake pAsa jAkara pUcha / vaha tujhe sarva vRttAMta kahegI." Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 103 ) isa AkAzavANIse rAjAko bahuta Azcarya huA tathA uktapuruSako sAtha lekara usa yoginI ke pAsa gayA / yoginIne rAjAko prItipUrvaka kahA ki "he rAjan ! tUne jo divya vacana sunA vaha satya hai / saMsArarUpI bhayaMkara jaMgalameM AyA huA mArga bahuta hI viSama hai, jisameM tere samAna tatrajJAnI puruSa bhI ghabarA jAte haiM yaha baDe hI AzcaryakA viSaya hai / he rAjan ! isa puruSakA AraMbha se sarva vRttAnta kahatI hUM; suna / 'candrapura nagarameM candramAke samAna AlhAdakArI yazavAlA somacandra nAmaka rAjA tathA bhAnumati nAma usakI rAnI thI / usake garbha meM hemavanta kSetra se saudharma-devalokakA sukha bhoga kara eka yugala (joDalA) ne avatAra liyaa| anukramase bhAnumati se jJAtIvargako AnandadAyaka eka putra va eka putrIkA prasava huA / unameM putrakA nAma candrazekhara va putrIkA nAma candravatI rakhA gayA / sAtha sAtha vRddhi pAte hue ekase eka adhika donoM ko jAtismaraNa jJAna huA / itanemeM rAjA somacandrane candravatIko tere sAtha vivAha dI, tathA yazomatI nAmaka eka rAjakanyAse candrazekharakA vivAha kiyA / pUrvabhava ke abhyAsa se caMdrazekhara va caMdravatI ina donoMkA paraspara bahuta anurAga hogayA tathA kAmavAsanA se pUrvabhava ke anusAra sambandha karanekI icchA karane lage, dhikkAra hai aise sambandha ko isa saMsArameM jIvoMko kaisI 2 nIca vAsanAeM utpanna hotI haiM ki jinakA muMhase uccAraNa bhI nahIM Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (104) kiyA jA sktaa| jisameM caMdrazekhara va candravatIke samAna uttama puruSoMko bhI aisA kumArga sUjhatA hai / he rAjan ! jisa samaya tU ekAeka gAMgaliRSike Azramako calA gayA, usa samaya apanA iSTa manoratha pUrNa karaneke liye candravatIne harSase candrazekharako bulavAyA / vaha terA rAjya hastagata karane hI ke liye AyA thA parantu uttaMbhaka ( maNivizeSa ) se jaise agni dAha nahIM kara sakatI vaise hI tere puNyase vaha apanA svArtha siddha nahIM kara sakA / pazcAt ve donoM (candravatI va candrazekhara ) vyakti bholakI bhAMti tujhe Thaganeke liye nAnAprakArake yuktipUrNa vacanoMse tujhe samajhAte rahe / eka samaya candrazekharane kAmadeva nAmaka yakSakI ArAdhanA kii| usane prakaTa hokara kahA ki, "he candrazekhara ! mai terA kaunasA iSTa kArya karUM ?" candrazekhara bolA-"tU zIghra mujhe candravatI de" yaha suna yakSane eka aMjana dekara usase kahA ki, "mRgadhvaja rAjA candravatIke putrako pratyakSa nahIM dekhegA taba taka candravatIke sAtha vilAsa karate isa adRzyakaraNa aMjanase tujhe koI nahIM dekha skegaa| jaba mRgadhvaja candravatIke putrako dekhegA taba saba bAta prakaTa ho jAyagI ' yakSakI yaha bAta suna kara prasanna ho candrazekhara candravatIke mahalameM gayA / vahAM aMjanayogase adRzya rahakara bahuta samaya taka kAma-krIDA karatA rahA / usase candravatIko candrAGka nAmaka putra utpanna huA / yakSake prabhAvase yaha hAla Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (105) kisIko jJAta na ho sakA / tathA usa bAlakako le jAkara candrazekharane apanI strI yazomatI ke supurda kiyA / yazomatI apane hI garbha se utpanna hue putrakI bhAMti usakA lAlana-pAlana karane lagI / striyoMmeM sneha bahuta hI hotA hai / jaba vaha bAlaka candrAGga taruNAvasthAko pahuMcA to pativiyogase pIDita yazomatI usakI sundara chabI dekhakara vicAra karane lagI ki, "jisakA pati hamezA paradezameM rahatA hai vaha strI jaise patikA muMha nahIM dekha sakatI usI bhAMti candravatIme Asakta nija pati candrazekharako maiM bhI nahIM dekha sakatI, ataeva apane hAthase lagAye hue vRkSakA phala jaise svayaM hI khAte haiM usI bhAMti svayaM pAlana kiye hue isa sundara taruNa putrako hI pati mAnakara pAlana karanekA phala prApta karU." yaha vicAra viveka tathA caturatAko konemeM paTaka usane putrase kahA ki, "he bhadra ! jo tU mujhe aMgIkAra karegA to tujhe sampUrNa rAjya milegA aura maiM bhI tere vaza meM rahUMgI" aise vacana suna kara akasmAt hue bhayaMkara prahArase pIDita manuSya kI bhAMti duHkhita hokara candrAGga, kahane lagA. "" he mAtA ! tUM ye kAna se sune bhI nahIM jA sakate tathA mukhase bole bhI nahIM jA sakate aise ayukta vacana kyoM bolatI hai ?" yazomatI kahane lagI ki, " he sundara ! maiM terI mAtA nahIM, balki mRgadhvaja rAjAkI rAnI candravatI terI mAtA hai. yaha suna satya bAta jAnane ke liye satyapriya candrAGkakA mana bahuta Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (106) hI Atura huaa| usane yazomatIke bacanakA tiraskAra kiyaa| sacce mAtApitAkI parIkSA karane tathA unako dekhaneke liye vahAMse nikalA / vaha Aja tujhe Akara milA / yazomatI bagulekI bhAMti pati tathA putrase bhraSTa ho gaI / jisame use vairAgya huA, dIkSA lenekA vicAra kiyA, parantu jaina sAdhvIkA yoga na milanese vaha yoginI ho gaI, maiM vahI yazomatI hUM / bhavakI uttama bhAvanAoMkA manana karanese mujhe zIghra kitanA hI jJAna prApta huA, isase maiM yaha saba bAta jAnatI hUM / umI catura yakSane AkAzavANIke rUpameM mujhase sarva varNana kahA thA so yathAvat maine tujhe kaha sunAyA " yaha ayukta bAta sunakara rAjAko bahuta krodha utpanna huA, sAthahI manameM bahuta hI kheda huA, apane gharakA aisA hAla sunakara kauna dukhI na ho? pazcAt satyavAdinI yoginIne rAjAko pratibodha karaneke hetu yoginIkI bhASAkI gItake anusAra madhuravacanase kahA-- kavaNa kerA putta mittA, kavaNa kerI nArI / muhiA mohio merI merI, mUDha bhaNai avicArI // 1 // jogina jogI ho ho, joina joga vicArA / melhi amAraga Adari mAraga, jima pAmo bhava pArA ||2||jaa0 atihi gahanA atihi kUDA, atihi athira saMsArA / bhAmu chA~DI yogaju mAMDI, kIje jinadharma sArA // 3 // mohe muhio kohe khohio, lohe vahio dhAI / Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (107) muhio bihu bhAva avara kAraNi, mUrakha dukhiyo thaaii||4||jaa0 ekane kAje binhe khace, traNe saMce cAra vAre / pAMce pAlI chae TAlI, Ape Apa utAre // 5 / / jaagin0||780|| yoginIkI yaha bAta sunakara rAjA mRgadhvajakA citta zAnta aura virAgI hogayA / pazcAt yoginIkI AjJA lekara vaha apane putra candrAGkako sAtha le apane nagarake udyAnameM gyaa| candrAGkako bheja kara zukarAja, haMsarAja tathA maMtrI Adiko bulavAyA aura saMsArase udvigna tathA tattvameM nimagna hokara sarva parivArako kahA ki, "maiM aba tapasyA karUMgA, kAraNa ki dAsa tulya isa saMsArase merA bahuta hI parAbhava huA / aba zukarAjako rAjya de denA, aba maiM ghara nahIM AUMgA" maMtrI Adika bole-- "he mahArAja! ghara padhAriye / vahAM calanemeM kyA doSa hai ? manameM moha na ho to ghara bhI jaMgala hI ke samAna hai, aura jo moha hove to jaMgala bhI gharakI bhAMti ( karma baMdhana karane vAlA) hai. sArAMza yaha hai ki, jIvako bandhanameM DAlanevAlA kevala moha hI hai " isa prakAra Agraha karanese rAjA parivAra sahita ghara AyA / use dekhate hI candrazekharako yakSakA bacana yAda AyA aura zIghra vaha vahAMse bhAga kara apane nagara ko jA pahuMcA. rAjA mRgadhvajane mahotsavake sAtha zukarAjako rAjyAbhiSeka kiyA aura putrake pAsase "dIkSAkI sammati" yahI mAtra mUlya liyaa| rAjyAbhiSekake utsabake anantara rAtri huI / yukta hI hai, rAjA Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (108) ( candra tathA pRthvIkA pAlaka ) jaba navIna udayase suzobhita hotA hai taba rAtri praphullita ho isameM Azcarya hI kyA hai ? yadyapi cAroM taraphase ghora aMdhakAra phaila rahA thA tathApi jJAnarUpI udyotake ujvala honese jisake cittameM leza mAtra bhI andhakAra nahIM aisA mRgadhvaja rAjA manameM vicAra karane lagA ki, "kaba prAtaHkAla hogA tathA maiM dIkSA grahaNa kara Ananda pAUMgA? aticAra rahita sundara cAritrakI caryAse maiM kara calUMgA ? tathA sakalakarmoM kA kSaya kaba karUMgA ?" isa bhAMti utkarSakI antima sImA para pahuMce hue aura zubhadhyAna meM tallIna rAjA mRgadhvajane aisI zubhabhAvanAoMkA dhyAna kiyA ki jisase prAtaHkAla hote hI rAtri ke sAtha sAtha ghanaghAtI karmokA bhI atyanta kSaya ho gayA aura unake ( karma ) sAtha kadAcit spardhA hone hI se anAyAsa hI use kevalajJAna bhI utpanna ho gayA / sAMsArika kRtya karaneke liye cAhe kitanA hI prayatna kiyA jAya vaha bhI niSphala hotA hai parantu AzcaryakI bAta hai ki dIkSAke samAna dharmakRtyakI to kevala zubhabhAvanA karane hI se mRgadhvaja rAjAkI bhAMti kevalajJAna utpanna hotA hai| sarvajJa tathA nirgrantha munirAjoMmeM ziromaNi hue usa mRgadhvaja rAjAko turanta sAdhuveSa denevAle devatAoMne bhArI utsava kiyaa| usa samaya cakita tathA Anandita hokara zukarAja ityAdi loga vahAM Aye, rAjarSine bhI amRtake samAna isa prakAra upadeza diyA:-- Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 109 ) 'he bhavya prANiyoM ! sAdhudharma tathA zrAvakadharma ye do saMsArarUpI samudra meM setubaMdha ( pAla ) haiM / jisameM pahilA sIdhA kintu kaThina mArga hai aura dUsarA TeDhA kintu sukhapUrvaka jAne yogya mArga hai. isameM jisa mArga se jAne kI icchA ho usa mArga se jAo. " yaha upadeza suna kamalamAlA, saddharmarUpa samudra meM haMsake samAna haMsarAja aura candrAGka ina tInoM vyaktiyoMko pratibodha huA aura dIkSA lekara kramazaH siddha ho gaye / zukarAja Adi sarva logoM ne sAdhudharma para zraddhA rakha karake zakti ke anusAra dRDha samakita pUrvaka bArahavrata grahaNa kiye / rAjarSi mRgadhvaja tathA candrAGkane virAgI honese asatI candravatIkA kukarma kahIM bhI prakaTa nahIM kiyA. dRDha vairAgya hone para paradoSa prakaTa karane se prayojana hI kyA hai ? bhavAbhinandI jIva hI kevala paranindA karanemeM nipuNa hote haiM / svayaM apanI stuti karanA tathA paranindA karanA yaha nirguNI manuSyakA lakSaNa hai va apanI nindA karanA tathA parastuti karanA ye guNI manuSyoM ke lakSaNa haiM, kevalajJAnase sUrya samAna rAjarSi mRgadhvaja apane caraNoMse pRthvIko pavitra karane lage aura indra samAna parAkramI zukrarAja rAjyakArabhAra calAne lagA / mahAn anyAyI candrazekhara punaH candravatI para sneha tathA zukarAja para dveSa rakhane lagA | atizaya kleza honese ekabAra Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 110 ) usane rAjyakI adhiSThAtri gotradevIkI bahuta samaya taka ArAdhanA kI / viSayAndha puruSa ke kadAgrahako dhikkAra hai ! adhiSThAyikAdevIne prakaTa hokara candrazekhara se kahA ki, " he vatsa! vara mAMga " candrazekhara ne kahA " he devi ! zukarAjakA rAjya mujhe de" devIne kahA " jaise siMhake sanmukha hariNIkA kucha bhI parAkrama nahIM calatA vaise hI dRDhasamyaktvadhArI zukarAja ke sAmhane merA parAkrama nahIM cala sakatA. " candrazekhara bolA "jo tU prasanna huI ho aura mujhe vara detI ho to balase athavA chalase bhI merA uparokta kArya kara / " candrazekhara kI bhakti tathA uktise saMtuSTa ho kara devIne kahA ki, "yahAM to chala hI kA kArya hai, balakA nahIM. koI samaya jaba zukarAja bAhara gAMva jAve taba tUneM zIghra usake rAjamahala meM jAnA, mere prabhAva se terA svarUpa ThIka zukarAjake sadRza ho jAvegA, usase tU yatheSTa bhAMti se zukarAjakA rAjya bhoga sakegA " yaha kaha devI adRzya ho gaI / candrazekharane bar3e saMtoSase candravatIko yaha vRttAnta kaha sunAyA / eka samaya tIrthayAtrA karaneko mana utsuka hone se zukarAjane apanI donoM rAniyoMse kahA ki "he priyAo ! mai vimalAcala tIrthako vaMdana karaneke hetu usa Azrama para jAnekA vicAra karatA hUM" unhone kahA ki, "hama bhI sAtha caleMgI, tAki hamako bhI apane mAtApitAkA milApa ho jAvegA . Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (111) tadanaMtara zukarAja apanI donoM striyoM ko sAtha lekara kisIko bhI na kahate devatAkI bhAMti vimAnameM baiThakara vidA huA, yaha hAla kisIko bhI jJAta na huA / candravatIkA to citta isI aura lagA huA thA, ataH mAlUma hote hI usane candrazekharako khabara dI. vaha bhI zIghra hI vahAM AyA aura Ate hI usakA svarUpa zukarAjake samAna hogayA, rUpadhArI sugrIvake bhAMti usa dAMbhikako saba manuSya zukarAja hI samajhane lge| rAtrike samaya vaha cillAkara uThA tathA kahane lagA ki, "are doDo, doDo ! yaha vidyAdhara merI dono striyoMko haraNa kara le jAtA hai," yaha suna maMtrI Adi saba loga hAhAkAra karate vahAM Aye tathA kahane lage ki, "he prabho! ApakI ve sarva vidyAeM kahAM gaI?" candrazekharane duHkhI manuSya kI bhAMti mukha mudrA karake kahA ki "maiM kyA karUM ? usa duSTa vidyAdharane jaise yama prANa haraNa karatA hai vaisehI merI sarvavidyAeM bhI haraNa karalI, taba logoMne kahA-"he mahArAja ! ve vidyAeM tathA striyAM bhalehI calI jAveM, ApakA zarIra kuzala hai isIse hama to saMtuSTa haiM." isa bhAMti pUrNakapaTase saba rAjakulako Thagakara candravatI para prIti rakhatA huA candrazekhara rAjya karane lgaa| udhara zukarAja vimalAcalatIrthako vandanA karake zvasurake nagarako gayA. tathA kucha dina vahAM rahakara apane nagarake udyAnameM AyA / apane kukarmase zaMkita candrazekhara jharokhemeM baiThA thA Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (112) itanehI meM zukarAjako AtA huA dekhakara Akula vyAkula huA aura hAhAkAra kara maMtrIko kahane lagA ki, "jisane marI donoM striyAM va vidyAeM haraNa karI vahI duSTa vidyAdhara merA rUpa karake mujhapara upadrava karaneko A rahA hai ataH madhura vacanase kisI bhI prakAra use vahIMse vApasa karo / balavAna puruSake sanmukha zAntise bartAva karanA yahI apanA bhArI bala samajhanA cAhiye." "dakSa puruSoMkI sahAyatAse dussAdhya kArya bhI sussAdhya ho jAtA hai" yaha vicArakara maMtrI bahutasI yogya vyaktiyoMko sAtha lekara vahAM gayA. ina logoMko apane svAgata ke liye Aye hue samajhakara zukarAja atyanta prasanna huA tathA vimAnase utarakara AmravRkSake nIce AyA. vivekI maMtrI bhI vahAM gayA tathA praNAmakara kahane lagA ki, "he vidyAdharendra ! ApakI zakti apAra hai / kAraNa ki, Apane hamAre svAmIkI donoM striyAM tathA saba vidyAeM haraNa karalI hai / aba zIghra prasanna ho Apa vegase apane sthAnako padhAriye / " maMtrIkI yaha bAta sunakara zukarAja Azcarya kara cintane lagA ki, "ise cittabhrama huA, mastiSka phira gayA, tridoSa huA ki bhUta lagA hai? tathA bolA ki, "tUne yaha kyA kahA? maiM zukarAja hUM!" maMtrIne kahA; he vidyAdhara ! kyA zukarAjakI taraha tU mujhe bhI ThaganA cAhatA hai ? mRgadhvajarAjAke vaMza rUpa Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (113) AmravRkSoMmeM jhukake samAna hamArA svAmI zukarAja torAjamahalameM hai, tUM to koI veSadhArI vidyAdhara hai. adhika kyA kahUM ? jaise cUhA bilADake darzanamAtrase DaratA hai vaise hI hamArA svAmI zukarAja tere darzana mAtra se kAMpatA hai tathA bahuta DaratA hai, isaliye tU zIghra yahAM se calA jA." khinna citta ho kara zukarAja vicAra karane lagA ki, "nizcaya kisI kapaTIne chalabhedase merA svarUpa karake merA rAjya le liyA hai, kahA hai ki rAjyaM bhojyaM ca zayyA ca, varavezma varAMganA / dhanaM caitAni zUnyatve'dhiSThIyante dhruvaM praiH|| 835 / / 1 rAjya, 2 bhakSaNa karane yogya vastu, 3 zayyA, 4 ramaNIya ghara, 5 rUpavatI strI tathA 6 dhana ina chaH vastuoMko mAlikakI anupasthitimeM anya loga haraNa karalete haiM. aba kyA karanA cAhiye ? jo maiM ise mArakara apanA rAjya leU to saMsArameM merA bhArI apavAda hogA ki, "koI mahA'pApI Thagane magaramacchakI bhAMti balapUrvaka rAjA mRgadhvajake putra zukarAjakA vadhakara usakA rAjya hastagata kara liyA hai." pazcAt usane tathA usakI donoM striyoMne apanA paricaya deneke hetu bahutasI nizAniyAM batAI, para kisIne vizvAsa na kiyA, dhikkAra hai aise kapaTamaya kRtyako! tatpazcAt apanA apamAna huA samajha kara vaha saccA zukarAja vimAnameM baiThakara AkAzamArga Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (114) meM gayA, maMtrIne harSita ho kara veSadhArI zukarAjake pAsa Akara sArA vRttAnta kaha sunAyA, taba vaha pAkhaMDI strI-laMpaTa bhI prasanna huA. vAstavika zukarAja totekI bhAMti zIghratA se AkAzameM jAne lagA, taba usakI donoM striyoMne apane pIhara ( pitAke ghara ) calaneko kahA, parantu zarmake kAraNa vaha vahAM nahIM gayA / apane padase bhraSTa hue puruSane paricita tathA nAtedAroMke ghara nahIM jAnA cAhiye, tathA zvasura-gRhako to kadApi nahIM jAnA cAhiye, kAraNa ki vahAM to ADambarase hI jAnA yogya hai / kahA hai ki sabhAyAM vyavahAre ca, vairiSu zvazuraukasi / ADaMbarANi pUjyaMte, strISu rAja kuleSu ca // 1 // 843 // sabhAmeM, vyApArameM, zatruke sanmukha, sasura ke ghara, strIke pAsa aura rAjyadarabArameM ADambarahI kI pUjA hotI hai / vidyAbalase saMpUrNa aura aizvarya paripUrNa hote hue bhI rAjya jAnekI cintAse duHkhita vAstavika zukarAjane zUnyasthalameM nivAsa karake chaH mAsa vyatIta kiye / baDe khedakI bAta hai ki baDe 2 manuSyoMko bhI aisA dussaha upadrava bhoganA paDatA hai / athavA saba dina kisako samAna sukhake dAtA hote haiM ? kahA hai ki. kasya vaktavyatA nAsti ?, ko na jAto mariSyati / kena na vyasanaM prAptaM ?, kasya saukhyaM niraMtaram ? // 11846 // Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (115) kauna doSakA pAtra nahIM ? janma pAkara kauna mRtyuko prApta nahIM hotA ? saMkaTa kisa para nahIM AyA ? tathA kise nirantara sukha milatA hai ? eka samaya saurASTradezameM bhramaNa karate hue zukarAjakA vimAna parvatase ruke hue nadIke pUrakI bhAMti AkAza hI meM ruka gayA / vyAkula citta aisA zukarAjako yaha bAta aisI dukhadAyI pratIta huI ki jaise jale hue aMgapara visphoTaka (ghAva) huA ho, gire hue manuSya para aura bhI prahAra huA hai, athavA ghAva para namaka paDA ho / kSaNamAtrameM vaha vimAnase utara kara ekAeka ruka jAnekA kAraNa dekhane lagA, itane hI meM usane kevalajJAna pAye hue apane pitA rAjarSi mRgadhvajako dekhA / meruparvata para jaise maMdAra kalpavRkSa zobhatA hai vaise hI ve rAjarSi suvarNakamalapara suzobhita the, tathA devatA unakI sevAmeM upasthita the / zukarAjane satya bhaktipUrvaka unako vandanA karake saMtoSa pAyA, tathA sajalanetra hokara zIghra unako apane rAjyaharaNakA saMpUrNa vRttAnta kaha sunaayaa| pitrAdeH priyamitratya svAminaH svAzritasya vA / nivedyapi nijaM duHkhaM, syAtsukhIva sakRjjanaH // 1 // 852 // manuSya apane pitAdika, priyamitra, svAmI athavA Azrita inameMse cAhe kisIke bhI sanmukha apanI duHkha kahAnI kaha kara kSaNabhara apane jIvako sukhI mAnatA hai| Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (116) rAjarSi mRgadhvajane kahA-"yaha to pUrvakarma kA vipAka hai" taba zukarAjane pUchA--"maine pUrvabhavameM aisA kaunasA karma upArjana kiyA thA ?" kevalI rAjarSi bole---"jitAri rAjAke bhavase pUrvabhavameM tU svabhAvase bhadraka tathA nyAyaniSTha, zrIgrAmanAmakagAMvameM ThAkura thaa| pitA dvArA hisse karake diye hue eka gAMvako bhogane vAlA terA eka sautelA bhAI thA, vaha svabhAva hI se bahuta kAyara thA / eka samaya vaha zrIgrAmako Akara vApasa apane gAMvako jAtA thA, itane hI meM tUne haMsIse use baMdIvAnake samAna apane AdhIna karake kahA ki "tU sukhapUrvaka yahIM raha , tujhe gAMvakI cintA karake kyA karanA hai ? baDe bhAIke hote hue choTebhAIko vyartha cintA karanekI kyA AvazyakatA hai ?" vaha eka to sautelA bhAI thA dUsarA svabhAva hI se kAyara thA aisA saMyoga mila jAnese vicAra karane lagA ki, "hAya 2 ! nizcaya hI merA rAjya gayA, maiM kyoM yahAM AyA ? aba kyA karanA cAhiye ? " isa taraha vicAra karake vaha bahuta ghabarAyA / kucha samayake bAda jaba tUne use choDA taba usake jIvameM jIva aayaa| usa samaya haMsImeM bhI tUne bahuta dAruNa karma saMcita kiyA / usIke udayase abhI tujhe bhI duHsaha rAjya viyoga huA hai| Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (117) garSitA iva kurvati, jIvAH sAMsArikI kriyAm / tadvipAke tu dInAH syuH, phAla bhraSTaplavaMgavat // 1 // 861 // manuSya ahaMkArase saMsAra sambandhI kriyAeM to karate haiM, kintu usase saMcita karmakA udaya jaba hotA hai taba kUdate 2 chalAMga cUka kara girajAne vAle bandarakI bhAMti aMtameM dIna hote haiM." rAjarSi mRgadhvaja yadyapi candrazekharakA saMpUrNa hAla jAnate the kintu usa sambandhameM eka bhI zabda nahIM bole / kAraNa ki, zukarAjane vaha vAta pUchIhI nahIM thI. kevalI mahArAja pUche binA aisI bAta kabhI nahIM kahate haiM / jagatmeM sarva jagaha udAsInatA rakhanA yahI kevalajJAnakA phala hai. tadanantara zukarAjane bAlakakI bhAMti pitAke pAMvameM girakara pUchA ki "he tAta! ApakA darzana hojAne parabhI merA rAjya jAve yaha kaisI bAta hai ? sAkSAt dhanvantari vaidyake prApta hone para bhI yaha rogakA kaisA upadrava ? pratyakSa kalpavRkSake pAsa hote hue yaha kaisI daridratA ? sUryake udaya hojAne para yaha kasA aMdhakAra ? isaliye he prabho ! mujhe aisA koI upAya batAiye ki kisI bhI aMtarAyake binA zIghra vaha rAjya vApasa mujhe mila jAya." ityAdi vacanoMse zukarAjane bahuta Agraha kiyA taba rAjarSi mRgadhvaja bole, "duHsAdhya kArya bhI dharmakRtyase susAdhya hotA hai. tIrtha ziromaNi esA vimalAcala yahAMse pAsa hI hai. vahAM Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (118) jAkara zrIAdinAthabhagavAnakI bhaktise vandanApUrvaka stuti kara. tathA isa parvatakI guphAmeM chaH mAsa taka parameSThImaMtrakA japa kare to vaha maMtra svataMtratAse sarva bhAMtikI siddhiyoM kA denevAlA hotA hai| cAhe kaisAhI zatru ho to vaha bhI bhayabhIta siyAlakI bhAMti dekhate hI apanA jIva lekara bhAga jAtA hai aura usake sarva kapaTa niSphala ho jAte haiM / jisa samaya guphAmeM prakAza hove taba tU samajha lenA ki 'kAryasiddhi' hogaI / manameM yaha nizcaya karale ki kesAhI durjaya zatru ho, to bhI yaha usake jItane kA upAya hai." kevalIke ye vacana sunakara zukarAjako aisA Ananda huA jaisA ki kisI putrahIna puruSako putraprAptikI bAta sunakara hotA hai / tatpazcAt vaha vimAnameM baiThakara vimalAcala para gyaa| vahAM yogIndrakI bhAMti nizcaya raha kara usane parameSThimaMtrakA japa kiyA. kevalIke vacanAnusAra chaH mAsake anantara cAroM ora usane prakAza dekhA, mAno usa samaya usakA pratApa udaya huA ho / usI samaya candrazekhara para prasanna huI gotradevI niHprabhAva ho usase kahane lagI ki "he candrazekhara. ! terA zuka-svarUpa calA gayA isaliye aba tU zIghra apane sthAnako calA jA" yaha kaha kara gotradevI adRzya hogaI. candrazekhara apane mUlasvarUpameM hogayA / kisI puruSakI sarva lakSmI calI gaI ho usa prakAra udvigna, cintAkAnta aura harSa rahita hokara caurakI bhAMti cupa Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (119) cApa bAhara nikalane lagA itanehI meM vAstIvaka zukarAja vahAM AyA, maMtrI Adi sabalogoMne usakA pUrNa satkAra.. kiyA. sarvalogoMko kevala itanA hI jJAta huA ki koI duSTa rAjamaMdirameM ghusA thA parantu vaha abhI bhAga gayA. isase vizeSa vRttAnta kisIne na jAnA / isake bAda vimalAcala tIrthakA pratyakSa phala dekhane vAlA zukarAja naye tathA dedIpyamAna nAnAprakArake vimAna tathA anyabahutase ADambarase sarva mAMDalika rAjA, svajanavarga vidyAdhara Adike sAtha anupama utsava karatA vimalAcalakI yAtrAko calA / apanA kukarma koI nahIM jAnatA hai yaha vicAra kara zIlavAna puruSakI bhAMti leza mAtrabho zaMkA na rakhate rAjA caMdrazekhara bhI utsukatAse usake sAtha AyA / vahAM pahuMca kara zuka rAjane jinezvara bhagavAnakI pUjA, stuti tathA mahotsava karake sabako sunAkara kahA ki. " isa tIrthameM maMtra sAdhana karanese maiMne zatrupara jaya prApta kiyA isaliye sarva buddhimAna logoMne isa tIrthakA nAma 'zatrujaya' pragaTa karanA cAhiye" isa bhAMti isa tIrthakA nAma 'zatrujaya' paDA. aura yaha jagatmeM atyaMta prasiddha ho gayA. - jinezvara bhagavAnake darzana karake apane duSkarmakI niMdA karate caMdrazekharako pazcAttApa huaa| duSkarmake kSayase apane mahAna udayakI icchA kara zuddha citta ho usane mahodaya nAmaka munise pUchA ki, " he munirAja ! kyA kisI prakAra merI zuddhi ho Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (120) sakatI hai ? munirAjane uttara diyA- "jo tU samyak rItise pApakI AlocanA karake isa tIrthameM tIvra tapasyA karegA to terI zuddhi ho jAvegI, kahA hai kijanmakoTikRtamekahelayA, karma tIvratapasA vilIyate | kiM na dAhyamati bahvapi kSaNAducchikhena zibinA'tra dhyte?||1||889|| tatra tapasyA karoDoM janmake kiye hue karmokA kSaNamAtrameM vinAza kara detI hai| kyA pradIpta agni cAhe kitane hI kASThako thoDehI samayameM nahIM jalA sakatA hai ? " yaha suna caMdrazekharane prathama unhIke pAsa AlocanA kI va dIkSA grahaNa kI, tathA mAsakhamaNa Adi tapasyA karake vahIM vaha mokSako gayA / zukarAja zatrurahita rAjyako bhogatA huA jinapraNIta dharmAvalaMbI, samyagdRSTi rAjAoMmeM eka dRSTAMtarUpa hogayA. usane aThAIyAtrA, rathayAtrA, tIrthayAtrA ye tInoM prakArakI yAtrA, azana, pAna, khAdima, svAdima ina cAroM prakArase caturvidhasaMghakI bhakti tathA jinezvarabhagavAnakI vividha prakArako pUjA ityAdi dharmakRtya bAraMbAra kiye / paTTarAnI padmAvatI, vAyuvegA anya bahutasI rAjaputriyAM tathA vidyAdharakI putrI itanI usakI rAniyAM thiiN| rAnI padmAvatIko sAkSAt lakSmIke nivAsasthAna padmasarovarake samAna padmAkara nAmaka putra huA tathA vAyuvegA rAnIko nAmAnusAra guNadhAraka vAyusAra nAmaka prasiddha putra huaa| pUrvakAlameM hue kRSNake putra zAMva aura pradyumnakI Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 121 ) bhAMti donoMneM 'yathA pitA tathA putra:' isa kahAvata ko apane anupama guNoMse satya kara dikhAyA / zukarAjane anukramase prasannatApUrvaka baDe putra padmAkarakumArako rAjya va dUsare putra vAyusArako yuvarAja pada para sthApita kiyA aura karma zatruko jItane ke nimitta striyoMke sAtha dIkSA lekara sthiratAse zatruMjayatIrthako calA gayA / parvata para zukladhyAna se caDhate hI use zIghra kevalajJAna utpanna huA / mahAtmA puruSoM kI labdhi adbhuta hotI hai ! pazcAt cirakAla taka pRthvIpara vihAra karatA aura bhavyajIvoMke mohAndhakArako dUra karatA huA rAjarSi zukarAja donoM striyoM ke sAtha mokSako gayA / he bhavyaprANiyo ! prathama bhadrakapana ityAdi guNoMse kramazaH uttama samakita kI prApti, pazcAt usakA nirvAha ityAdi zukarAjako milA huA apUrva phala zravaNa kara tumabhI una guNoMko upArjana karanekA Adara pUrvaka udyama karo / iti bhadrakapanAdika Upara zukarAjakI kathA. zrAvakakA svarUpa. ( mUlagAthA ) nAmAIcar3abheo, saDDo bhAveNa ittha ahigAro // tiviho a bhAvasaDDo, daMsaNa - vaya - uttaraguNehiM // 4 // Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (122) bhAvArthaH-1 nAma, 2 sthApanA, 3 dravya tathA 4 bhAva, aise cAra prakArakA zrAvaka hotA hai| jisameM zAstrameM kaha anusAra zrAvakake lakSaNa nahIM athavA jaise koI IzvaradAsa nAma dhAraNa kare para ho daridrIkA dAsa, vaise hI jo kevala 'zrAvaka' nAmase jAnA jAtA hai vaha nAmazrAvaka 1 / citrita kI huI athavA kASTha pASANAdikakI jo zrAvakakI mUrti ho vaha sthApanAzrAvaka 2 / candrapradyotanarAjAkI AjJAse abhayakumArako pakaDaneke liye kapaTapUrvaka zrAvikAkA veSa karanevAlI gaNikAkI bhAMti andarase bhAvazUnya aura bAharase zrAvakake kArya kare, vaha dravyazrAvaka 3 / jo bhAvase zrAvakakI dharmakriyA karanemeM tatpara hove, vaha bhAvazrAvaka 4 / kevala nAmadhArI, citravat athavA jisameM gAyake lakSaNa nahIM, vaha gAya jaise apanA kAma nahIM kara sakatI, vese hI 1 nAma, 2 sthApanA tathA 3 dravyazrAvakabhI apanA iSTa dharmakArya nahIM kara sakatA hai, isaliye yahAM kevala bhAvazrAvakakA adhikAra samajhanA cAhiye / bhAvabhAvakake tIna bheda haiM:- 1 darzanazrAvaka, 2 vratazrAvaka 3 uttaraguNazrAvaka zreNikAdikakI bhAMti kevala samyaktvadhArI ho, vaha 1 darzanazrAvaka. surasundarakumArakI striyoMkI bhAMti samyaktvamUla paMca aNuvratakA dhAraka ho vaha 2 vratazrAvaka / surasundarakumArakI striyoMkI saMkSiptakathA isa prakAra hai: Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (123) " eka samaya koI munirAja surasundarakI striyoMko paMca aNuvratakA upadeza karate the| usa samaya cupacApa ekAntameM khaDe hokara dekhate hue surasundarake manameM munirAjake Upara IrSyA utpanna huI / usane manameM socA ki, " isa munike zarIrapara maiM pAMca prahAra karUMgA / " munirAjane prathama prANAtipAtaviramaNa nAmaka aNuvrata dRSTAMta sahita kahA, to una striyoMne aMgIkAra kiyA / isase surasundarane vicAra kiyA ki, ye striyAM kupita hojAveMgI tobhI vrata grahaNa kiyA hai isase mujhe mAreMgI nahIM" yaha soca prasannatAse pAMcameMse eka prahAra kama kiyA / aura isI taraha eka 2 vratake sAtha eka 2 prahAra kama kiyA / una striyoMne pAMcoM aNuvrata liye " taba mujhe dhikkAra hai ! maiMne nIca vicAra kiyA" isa bhAMti surasundara atyanta pazcAtApa kara, munirAjase kSamA mAMga, vrata lekara kramazaH striyoM sahita svargako gyaa|" sudarzanazreSThiAdika zrAvakakI bhAMti jo samyaktvamUla pAMca aNuvrata tathA uttaraguNa arthAt tIna guNavrata va cAra zikSA bata aise bAraha vrata dhAraNa kare, vaha 3 uttaraguNazrAvaka hai / athavA samyaktvamUla bArahavratako dhAraNa kare, vaha vratazrAvaka hai / tathA Ananda, kAmadeva, kArtikazreSThi ityAdikakI bhAMti jo samyaktvamUla bArahavrata tathA sarvasacitta parihAra, ekAzana paccakhAna, cauthAvrata, bhUmizayana, zrAvakAtimAdika aura Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 124) dUsare vizeSa abhigrahako dhAraNa karatA ho to vaha bhAvase 3 uttaraguNa zrAvaka hai / bArahavratameM eka, do ityAdi vrata aMgIkAra kare tobhI bhAvase vratazrAvakapana hotA hai| yahAM bArahavratake ekeka, dvika, trika, catuSka ityAdisaMyogase dvividha trividha ityAdi bhaMga tathA uttaraguNa aura avirati rUpa do bheda milAnese zrAvakavratake saba milakara teraha sau caurAsI karoDa bAraha lAkha satyAsI hajAra do sau do bhaMga hote haiN| zaMkA:-zrAvakavata trividhatrividha ityAdi bhaMgoMkA bheda kyoM nahIM sammilita huA ? samAdhAna:-zrAvaka svayaM pUrva kiyA huvA athavA putrAdikane kiyA huvA AraMbhikakAryameM anumatikA niSedha nahIM kara sakatA ataeva trividha trividha bhaMga nahIM liyA gayA / prajJaptyAdigraMthameM zrAvakako trividhatrividha paccakkhANa bhI kahA hai, vaha vizeSavidhi haiN| yathAH-jo zrAvaka dIkSA lene hI kI icchA karatA ho, paraMtu kevala putrAdisaMtatikA pAlana karane hI ke hetu gRhavAsameM aTaka rahA ho vahI trividha 2 prakArase zrAvakapratimAkA aMgIkAra karate vakta paccakhANa kare, athavA koI zrAvaka svayaMbhUramaNa samudrameM rahanevAle matsyake mAMsAdikakA kiMvA manuSyakSetrase bAhara sthUlahiMsAdikakA kisI avasthAmeM paccakhAna kare to vahI trividhara bhaMgese kre| isa prakAra trividhatrividhakA viSaya bahuta alpa honese vaha yahAM kahanekI AvazyakatA na rkhii| mahAbhASyameM bhI kahA Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 125 ) hai ki, bahutase kahate haiM ki, "zrAvakako trividha 2 paMccakhAna nahIM hai" paraMtu aisA nahIM, kAraNa ki, pannatti meM vizeSa Azrayase trividhatrividhakA kathana kiyA hai / koI zrAvaka vizeSa avasthA meM svayaMbhUramaNasamudra ke aMdara rahanevAle matsya ke mAMsakI bhAMti manuSyakSetra se bAhara hastidaMta, siMhacarma, ityAdi na milasake aisI vastukA athavA kauvekA mAMsa Adi prayojana rahita vastukA paccakhAna trividha 2 prakArase kare to doSa nahIM / bahutase yaha kahate haiM ki koI puruSa dIkSA leneko tatpara ho, to bhI kevala putrAdisaMtatikA rakSaNa karane hI ke hetuse ( dIkSA na lekara ) gyArahamI zrAvakapratimA prApta kare to use bhI trividhavividha paccakhAna hotA hai / " zaMkA:- AgamameM anya prakArase zrAvakake bheda sunane meM Ate haiM / zrIThANAMgasUtra meM kahA hai ki zramaNopAsaka cAra prakAra ke hote haiM, yathA-- 1 mAtapitAsamAna, 2 baMdhusamAna, 3 mitrasamAna aura 4 sapatnI ( sauta ) samAna / (athavA anyarIti se) 1 ArasA ( darpaNa ) samAna 2 dhvajAsamAna, 3 staMbha (khaMbhA ) - samAna aura 4 kharaMTaka ( viSThAdika) samAna / samAdhAna: - Upara kahe hue bheda bhAvakakA sAdhuke sAtha jo vyavahAra hai usake Azrita hai / zaMkA:- Uparake bheda Apake kahe hue bhedameM se kisa bhedameM sammilita hote haiM ? Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (126) samAdhAna:- vyavahAranayake matase ye bhAvazrAvaka hI haiM , kyoMki vaisA hI vyavahAra hai| nizcayanayake matase sapanIsamAna aura kharaMTaka samAna ye do prAyaH mithyAdRSTi samAna dravyazrAvaka aura zeSa saba bhAvazrAvaka haiN| kahA hai ki " ciMtai jaikajjAI, na didukhaliovi hoi ninneho / egaMtavacchalo jaijaNassa jaNaNIsamo saDDho / / 1 // hiae sasiNeho cia, muNINa maMdAyaro viNayakamme / bhAyasamo sAhUNaM, parAbhave hoi susahAo / / 2 / / mittasamANo mANA IsiM rUsai apucchio kajje / mannato appANaM, muNINa sayaNAu abbhahiraM // 3 // thaddhA chiharehI, pamAyakhaliANi niccamuccarai / saDo savattikapyo sAhUjaNaM taNasamaM gaNaH // 4 // " dvitIyacatuSke--" gurubhaNio suttattho, biMbijjai avitaho maNe jassa / so AyaMsasamANo, susAvao vanio samae // 1 // pavaNeNa paDAgA iva, bhAmijjai jo jaNa mUDheNa / aviNicchiyaguruvayaNo, so hoi paDAiAtullA // 2 // paDivannamasaggAhaM, na muai gIatthasamaNusiTThovi / thANusamANo :eso, apaosI muNijaNe navaraM // 3 // ummaggadesao ninha vosi mUDhosi maMdadhammosi / ia saMmaMpi kahataM kharaMTae so kharaMTasamo // 4 // Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (127) jaha siDhilamasuidavvaM, chuppaMtapihu naraM kharaMTei / evamaNusAsagapihu dUsaMto bhannai kharaMTo // 5 // nicchayao micchattI, kharaMTatullo savattitullovi / vavahArao u saDDhA, vayaMti jaM jiNagihAIsu // 6 // sAdhuke jo kucha kArya hoM unakA manameM vicAra kare, yadi sAdhukA koI pramAda skhalita dRSTi meM Ave to bhI sAdhuparase rAga kama na kare aura jaise mAtA apane putra para vaise hI munirAja para atizaya hitake pariNAma rakhe vaha zrAvaka mAtApitAke samAna hai 1 / jo zrAvaka sAdhuke Upara manameM to bahuta rAga rakhe para bAharase vi.ya karanemeM maMda Adara dikhAve, parantu yadi koI sAdhukA parAbhava kare to usa samaya zIghra vahAM jAkara munirAjako sahAyatA kare vaha zrAvaka baMdhuke samAna hai 2 / jo zrAvaka apaneko munike svajanase bhI adhika samajheM, tathA koI kArya meM munirAja isakI salAha na le to manameM ahaMkArase roSa kare, vaha zrAvaka mitrasamAna hai 3 / jo bhArI abhimAnI zrAkka sAdhuke chidra dekhA kare, pramAda vaza huI unakI bhUla hamezA kahA kare tathA unako tRNavat samajhe vaha zrAvaka sapatnIsamAna hai 4 / dUsare cAraprakAromeM-gurukA kahA huA sUtrArtha jaisA kahA ho vaisA hI usake manameM utare usa suzrAvakako siddhAMtameM ArisA (darpaNa) samAna kahA hai 1 / jo zrAvaka guruke vacanoMkA nirNaya na karanese pavana jaise dhvajAko idhara udhara karatA hai vaise hI ajJAnI puruSa Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (128 ) unheM idhara udhara ghumAveM vaha dhvajAsamAna hai 2 / gItArtha munirAja cAhe kitanA hI samajhAveM parantu jo apanA haTha na choDe aura sAthahI munirAja para dveSa bhAva na rakhe vaha zrAvaka staMbhake samAna hai 3 / jo zrAvaka saddharmopadezaka munirAja para bhI " tU unmArga dikhAnevAlA, mUrkha, ajJAnI tathA maMdadharmI hai / " aise nindha vacana kahe, vaha zrAvaka kharaMTaka (viSThAdika) ke samAna hai|| jaise patalA (viSThAdi azuci ) dravya, sparza karanevAle manuSyako bhI laga hI jAtA hai vaise uttama upadeza karanevAleko bhI jo doSa de vaha kharaMTaka (viSThAdika) ke samAna kahalAtA hai| nizcayanayamatase sapatnIsamAna va kharaMTakasamAna ina donoMko mithyAtvI (dravyazrAvaka ) samajhanA cAhiye aura vyavahAranayamatase zrAvaka kahalAte haiM, kAraNa ki ve jina maMdirAdikameM jAte haiM / - zrAvakazabdakA artha. savaMti yasya pApAni, pUrvabaddhAnyanekazaH / AvRtazca vratainityaM, zrAvakaH so'bhidhIyate // 1 // saMpattadasaNAI, paidiahaM jaijaNA suNeI a / sAmAyAriM paramaM, jo khalu taM sAvagaM viti // 2 // zraddhAlutAM zrAti padArthaciMtanAddhanAni pAtreSu vapatyanAratam / kiratyapuNyAni susAdhusevanAdato'pi taM shraavkmaahuruttmaaH||3|| yadvA-zraddhAlutAM zrAti zRNoti zAsanaM, dAnaM vapatyAzu vRNoti darzanam / kuMtatyapuNyAni karoti saMyama, taM zra vakaM prAhuramI vickssnnaaH||4|| Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 129 ) za aura sa ina donoM ko samAna mAnakara zrAvakazabdakA artha isa prakAra hotA hai - prathama sakAra mAnakara " sravati aSTaprakAraM karmeti zrAvakaH " arthAt dAna, zIla, tapa, bhAvanA ityAdizubhayoga se ATha prakAra ke karmakA tyAga kare, vaha zrAvaka hai / dUsarA zakAra mAnakara " zRNoti yatibhyaH samyak sAmAcArImiti zrAvakaH " arthAt sAdhuke pAsase samyak prakArase sAmAcArI sune vaha zrAvaka hai| ye donoM artha bhAvazrAvakakI apekSA hI se haiN| kahA hai ki-- jisake pUrva saMcita aneka pApa kSaya hote haiM, arthAt jIvapradezase bAhara nikala jAte haiM, aura jo nirantaratoM se ghirA huA hai, vahI zrAvaka kahalAtA hai / 4 , " jo puruSa samyaktvAdika pAkara pratidina munirAjakai pAsa utkRSTa sAmAcArI sunatA hai, use catura manuSya zrAvaka kahate haiM / jo puruSa zrA' arthAt siddhAMta ke padakA artha socakara apanI Agama UparakI zraddhA paripakva kare, 'va arthAt nitya sukAryameM dhanakA vyaya kare, tathA ' ka ' arthAt zreSThamunirAja kI sevA karake apane duSkarmoMkA nAza kara DAle yAne khapAve, isI hetuse zreSThapuruSa use zrAvaka kahate haiM / athavA jo puruSa 'zrI' arthAt padakA artha manana karake pravacana Upara zraddhA paripatra kare, tathA siddhAMta zravaNa kare, ' va ' arthAt supAtrameM dhana vyaya kare, tathA darzana samakita grahaNa kare Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (130) 'ka' arthAt duSkarmakA kSaya kare, tathA indriyAdikakA saMyama kare use zrAvaka kahate haiN| zrAddhazabdakA artha. jisakI saddharmameM zraddhA hai, vaha 'zrAddha' kahalAtA hai| ( mUla zabda zraddhA thA usameM " prajJAzraddhA vRtterNaH" isa vyAkaraNasUtrase 'Na' pratyaya lagAyA, to pratyaya ke NakArakA lopa aura Adi vRddhi honese : zrAddha ' yaha rUpa hotA hai ) / zrAvakazabdakI bhAMti ' zrAddha ' zabdakA uparokta artha bhAvazrAvaka hI kI apekSAse hai| isIliye gAthAmeM kahA hai ki " yahAM bhAva zrAvakakA adhikAra hai|" isa bhAMti cauthI gAthAmeM zrAvakakA svarUpa batAyA / aba divasakRtya, rAtrikRtya, Adi jo chaH viSaya haiM usameMse prathama 'divasakRtya' kI vidhi kahate haiM:-- ( mUla gAthA.) navakAreNa vibuddho, .. sarei so sakuladhammaniyamAI // paDikamia suI pUia, gihe jiNaM kuNai saMvaraNaM // 5 // bhAvArtha:- " namo arihaMtANaM " ityAdi navakArakI gaNanA karake jAgRta huA zrAvaka apane kula, dharma, niyama ityAdikakA cintavana kre| Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (131) gAthA pUrvArdha tAtparyArthaH-prathama zrAvakane nidrAkA tyAga karanA / pichalI rAtrimeM eka prahara rAtri rahane para utthnaa| aisA karanemeM isa loka tathA paraloka saMbaMdhI kAryakA yathAvat vicAra honese usa kAryakI siddhi tathA anya bhI aneka guNa haiM aura aisA na karane meM isa loka va paraloka sambandhI kAryakI hAni Adi bahuta doSa haiM / lokameM bhI kahA hai ki: 'kammINaM dhaNa saMpaDai, dhammINaM paraloa // jihiM suttA ravi uggamai, tihiM nara AU na o" // 1 // arthaH--majadUra loga jo jaldI uTha kara kAmase lage to unako dhana milatA hai, dharmIpuruSa jaldI uThakara dharmakArya kareM to unako paralokakA zreSTha phala milatA hai, parantu jo sUryodaya hojAne para bhI nahIM uThate ve bala, buddhi, AyuSya tathA dhanako kho dete haiM // 1 // nidrAvaza honese athavA anya kisI kAraNase jo pUrva kahe hue samaya para na uTha sake to pandraha mUhUrtakI rAtrimeM jaghanyase caudahaveM brAhmamuhUrtameM ( cAra ghaDI rAtri bAkI rahate ) uThanA / uThate hI dravyase, kSetrase, kAlase tathA bhAvase upayoga karanA. yathAH--- "maiM zrAvaka hUM, ki anya koI hUM?" aisA vicAra karanA vaha dravyase upayoga: "maiM apane gharameM hUM ki dUsare ke ghara ? meDe para hUM ki, bhUmitale ?" aisA vicAra karanA vaha kSetrase Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (132) upayoga. "rAtri hai, ki dina hai ?" aisA vicAra karanA so kAlase upayoga. "kAyAke, manake athavA vacanake duHkhase ma pIDita hUM ki nahIM ?" aisA vicAra karanA so bhAvase upyog| isa bhAMti caturvidha upayoga diye pazcAt nidrA barAbara na gaI ho to nAsikA pakaDake zvAsozvAsa roke, jisase nidrA zIghra calI jAve, anaMntara dvAra dekha kara kArya cintA Adi karanA / sAdhukI apekSAse oghaniyuktimeM kahA hai ki-dravyAdi upayoga va zvAsozvAsakA nirodha karanA / rAtrimeM jo kisIko kucha kAma kAja kahanA ho to vaha mandasvara hI se kahanA, uccasvarase khAMsI, khuMkhAra, huMkAra athavA koI bhI zabda na karanA. kAraNa ki vaisA karanese chipakalI Adi hiMsaka jIva jAga kara makkhI Adi kSudrajIvoM para upadrava karate haiM tathA paDausake manuSya bhI jAgRta hokara apanA apanA kAma AraMbha karane lagate haiM, jaiseH-pAnI lAne vAlI, rasoI banAne vAlI, vyaupArI, zoka karane vAlA, musAphira, kRSaka, mAlI. raheTa calAne vAlA, paTTA Adi yaMtra calAnevAlA, silAvaTa, gAMchI, dhobI, kumhAra, lohAra, sutAra, juArI, zastra banAnevAlA, kalAla, mAMjhI, (dhImara), kasAI, pAradhI, ghAtapAta karanevAlA, parastrIgAmI, cora, DAkU ityAdi logoMko paraMparAse apane apane nIca vyApArameM pravRtti karAnekA tathA anya bhI bahutase Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 133 ) nirarthaka doSa lagate haiM / zrIbhagavatIsUtra meM kahA hai ki--dharmI puruSa jAgate tathA adharmI puruSa sote hoM to uttama hai / isI prakAra zrI mahAvIra svAmIne vatsadeza ke rAjA zatAnIkakI bahina jayantIko kahA hai. nidrA jAtI rahe taba svarazAstra ke jJAtA puruSane pRthvI, jala, agni, vAyu tathA AkAza ina pAMca tattvoMmeM se kaunasA tattva zvAsozvAsa meM calatA hai so jJAta karanA kahA hai ki -- pRthvItattva aura jalatattvameM nidrAkA cheda ho to vaha kalyANa ke lie hai, paraMtu AkAza vAyu ke abhitatva meM to vaha duHkhadAyaka hai / zuklapakSa ke prAtaHkAlameM vAma - (caMdra) nADI aura kRSNapakSake prAtaH kAla meM dakSiNa (sUrya) nADI uttama hai| zuklapakSa tathA kRSNapakSameM anukramase tIna dina ( paDavA, bIja, tIja ) taka prAtaH kAla meM candranADI aura sUryanADI zubha hai / zuklapratipadA ( ujelI paDavA ) se lekara prathama tIna dina ( tIja ) taka candranADImeM vAyutatva rahatA hai, usake pazcAt tIna dina ( cautha, paMcamI, chaDa ) taka sUryanADI meM vAyutatva rahatA hai, isI prakAra Age cale to zubha hai, parantu isase ulaTA arthAt pahile tIna dina sUryanADI meM cAyutatva aura pichale tIna dina candranADI meM vAyutatva isa anukramase cale to duHkhadAyI hai / candranADImeM vAyutatva calate hue jo sUryodaya hove to sUryanADI meM asta honA zubha haiM, tathA jo sUryodaya ke samaya Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (134) sUryanADI calatI hove to astake samaya candranADI zubha hai / kisI 2 ke matameM vArake kramase sUryacandranADIke udayake anusAra phala kahA hai, yathAH-ravi, maMgala, guru aura zani ina cAra vAroM meM prAtaHkAla meM sUryanADI tathA soma, budha aura zukra ina tIna vAroMmeM prAtaHkAlameM candranADI hove vaha zubha hai / kisI 2 ke matameM saMkrAMtikramase sUryacandranADIkA udaya kahA hai, yathAH-meSasaMkrAntimeM prAtaHkAlameM sUryanADI aura vRSabhasaMkrAMtimeM candranADI zubha hai ityAdi / kisI 2 ke matameM candrarAzike parAvartanake kramase nADIkA vicAra hai, kahA hai ki-- sUryodayase lekara pratyeka nADI aDhAI ghaDI nirantara calatI hai| raheMTake ghaDekI bhAMti nADiyAM bhI anukramase phiratI rahatI haiM / chattIsa guruvarNa ( akSara ) kA uccAraNa karane meM jitanA samaya lagatA hai utanA samaya prANavAyuko eka nADImeMse dUsarI nADImeM jAte lagatA hai / isa prakAra paMca tatvoMko svarUpa jaano| agnitaca UMcA, jalatattva nIcA, vAyutatva ADA, pRthvItatva nAsikApuTake andara aura AkAzatattva cAroM tarapha rahatA hai calatI huI sUrya aura candranADImeM kramazaH vAyu, agni, jala, pRthvI tathA AkAza ye pAMca tattva bahate haiM, yaha nityakA anukrama hai / pRthvItattva pacAsa, jalatatva cAlIsa, agnitattva tIsa, vAyutatva bIsa aura AkAzatattva dasa pala bahatA hai / saumya ( uttama ) kAryameM pRthvI va jalatatvase phalakI unnati Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (135) hotI hai, krUra tathA sthira kAryameM agni vAyu aura AkAza ina tIna tatvoMse zubhaphala hotA hai| AyuSya, jaya, lAbha dhAnyakI utpatti, vRSTi, putra, saMgrAmakA prazna, jAnA, AnA, itane kAryoM meM pRthvItattva aura jalatattva zubha hai, para agnitatva aura vAyutatva azubha haiM / pRthvItaca hove to kArya siddhi dhIre 2 aura jalatatva hove to zIghra hotI hai / pUjA, dravyopArjana, vivAha, killAdi athavA nadIkA ullaMghana, jAnA, AnA jIvana, ghara, kSetra ityAdikakA saMgraha, kharIdanA, becanA, vRSTi, rAjAdikakI sevA, kRSi, viSa, jaya, vidyA, paTTAbhiSeka ityAdi zubhakAryameM candranADI zubha hai| kisI kAryakA prazna athavA kAryArambhake samaya vAma ( DAvI ) nAsikA vAyuse pUrNa hove tathA usake andara vAyukA AvAgamana ThIka tarahase calatA ho to nizcaya kAryasiddhI hotI hai / bandhanameM paDe hue, rogI, apane adhikArase bhraSTa aise puruSoMkA prazna, saMgrAma, zatrukA milApa, Akasmika bhaya, snAna, pAna, bhojana, gaI vastukI zodha, putrake nimitta strIsaMbhoga, vivAda tathA koI bhI krUra karma itanI vastuoMmeM sUryanADI zubha hai| kisI jagaha aisA hai ki, vidyAraMbha, dIkSA, zastrAbhyAsa, vivAda, rAjAkA darzana, gIta Adi, maMtra yaMtrAdikakA sAdhana, itane kAryoM meM sUryanADI zubha hai / dAhinI athavA DAbI jisa nAsikAmeM prANavAyu eka sarIkhA calatA hove usa taraphakA paira Ame rakhakara apane gharameM Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (136) se niklnaa| sukha, lAbha aura jaya isake cAhanevAle puruSoMne apane denadAra, zatru, cora, vivAda karanevAlA ityAdikako apanI zUnya (zvAsozvAsa rahita ) nAsikAke tarapha rkhnaa| kAryasiddhike icchuka puruSoMne, svajana, apanA svAmI, guru tathA anya apane hitacintaka ina sarva logoMko apanI calatI huI nAsikAke tarapha rakhanA / puruSane bichaune parase uThate samaya jo nAsikA pavanake pravezase paripUrNa hove usa nAsikAke taraphakA paira prathama bhUmi para rkhnaa| . zrAvakane isa vidhise nidrAkA tyAga karake paramamaMgalaka nimitta AdarapUrvaka navakAramaMtrakA vyaktavarNa sunanemeM na Aye isa prakAra smaraNa karanA / kahA hai ki-- paramiTThiciMtaNaM mANasaMmi sinAgaeNa kAya / suttA'viNayapavittI nivAriA hoi evaM tu // 1 // bichaune para baiThe hue puruSane paMcaparameSThikA citavana manameM hI karanA / aisA karanese parama ArAdhya zrutajJAnake sambandha avinayakI pravRtti sakatI hai| dUsare AcArya to aisI koI bhI avasthA nahIM ki, jisameM navakAramaMtra ginanekA adhikAra na ho-aisA mAnakara "navakAramaMtrako saba avasthAmeM ginanA" aisA kahate haiM / ye donoM mata prathamapaMcAzakakI vRttimeM kahe haiN| zrAddhadinakRtyameM to aisA kahA hai ki, zayyAkA sthAna choDakara nIce bhUmipara baiThanA aura bhAvavandhu tathA jagatke Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 137 ) nAtha aise parameSThikA navakArako ginanA / yatidinacaryA meM to isa prakAra kahA hai ki, rAtrike pichale prahara meM bAla, vRddha ityAdi saba loga jAgate haiM, isaliye usa samaya manuSya prathama sAta AThavAra navakAra maMtra kahate haiM / navakAra ginane kI yaha vidhi hai / nidrA lekara uThA huA puruSa manameM navakAra ginatA huA zayyAse uTha kara pavitra bhUmipara khar3A rahe athavA padmAsanAdi sukhAsana se baitthe| pUrvadizAko, uttara dizAko athavA jahAM jinapratimA hove usa dizAko mukha kareM, aura cittakI ekAgratA Adi honeke nimitta kamalabaMdha se athavA hastajApase navakAramaMtra gine / usameM kalpita aSTadalakamalakI karNikA Upara prathama pada sthApana karanA, pUrva, dakSiNa, pazcima, tathA uttara dizA ke dalapara anukramase dUsarA, tIsarA, cauthA aura pAMcavAM pada sthApana karanA, aura agni, naiRtya, vAyavya aura IzAna ina cAra upadizAoM meM zeSa cAra pada anukramase sthApana karanA / zrI hemacandrasUrijIne AThaveM prakAzameM kahA hai ki, ATha pakhaDiyoMke zvetakamalakI karNikAmeM citta sthira rakhakara vahAM pavitra sAta akSara ke maMtra - ( namo arihaMtANaM ) kA cintavana karanA / ( pUrvAdi ) cAradizAkI cArapakhaDiyoM meM kramazaH siddhAdi cArapadakA aura upadizAoM meM zeSa cArapadakA cintavana karanA / mana, vacana kAyAkI zuddhise jo isa prakAra se ekasau ATha bAra mauna rakhakara navakArakA cintavana kare, to bhojana karane para bhI Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (138) avazya upavAsakA phala pAtA hai / naMdyAvartta, zaMkhAvarta, ityAdi prakArase hasta japa kare, to bhI iSTasiddhi Adika bahutase phalakI prAti hotI hai| kahA hai ki " karaAvatte jo paMcamaMgalaM sAhupaDimasaMkhAe / navavArA Avattai chalaMti taM no pisAyAI // 1 // jo manuSya hastajapameM naMdyAvarta bAraha saMkhyAko navabAra arthAt hAtha Upara phirate hue bAraha sthAnoMme nava pherA yAne eka sau ATha bAra navakAra maMtra jape, usako pizAcAdi vyaMtara upadrava nahIM kare / bandhanAdi saMkaTa hove to naMdyAvarttake badale usase viparIta ( ulaTA ) zaMkhAvartase athavA maMtrake akSara kiMvA padake viparIta kramase navakAra maMtrakA lakSAdi saMkhyA taka japa karanese bhI klezakA nAza Adi zIghra hotA hai| . Upara kahe anusAra kamalabaMdha athavA hastajapa karanekI zakti na hove to, sUtra, ratna, rudrAkSa ityAdikakI japamAlA (nokAravAlI) apane hRdayakI samazreNImeM pahire hue vastrako va pAMvako sparza na kare, isa prakAra dhAraNa karanA, aura merUkA ullaMghana na karate japa karanA / kahA hai ki-- " aMgulyagreNa yajjaptaM, yajjaptaM merulaMghane / vyagracittena yajjaptaM, tatprAyo'lpaphalaM bhavet // 1 // saMkulAdvijane bhavyaH sazabdAnmaunavAn zubhaH / maunajAnmAnasa: zreSTha, jApaH zlAghyaH paraH paraH // 2 // Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (139) aMgulike agrabhAgase vyagracittase tathA meruke ullaMghanase kiyA huA japa prAyaH alpaphalakA denevAlA hotA hai| lokasamudAyameM japa karanekI apekSA ekAMtameM, maMtrAkSarakA uccAraNa karanekI apekSA maunase tathA maunase karanekI apekSA bhI manake aMdara japa karanA zreSTha hai, ina tInoMmeM pahilese dUsarA aura dUsarese tIsarA japa zreSTha hai| japa karate hue thaka jAya to dhyAna karanA tathA dhyAna karate thaka jAya to japa karanA, vaise hI donoM hIse thaka jAya to stotra kahanA aisA guru mahArAjane kahA hai| zrIpAdaliptamUrijIne nijaracita pratiSThApaddhatimeM bhI kahA hai ki, mAnasa, upAMzu aura bhASya isa prakAra japake tIna bheda hai| kevala manovRttise utpanna huA tathA mAtra svayaM hI jAna sake vaha mAnasajapa, dUsarA na suna sake isa bhAMti aMdara bolanA vaha upAMzujapa tathA dUsarA suna sake isa prakAra kiyA huA bhASyajapa hai| inameM pahilekA zAntiAdi uttamakAryameM, dusarekA puSTyAdi madhyamakAryameM tathA tIsarekA abhicAra jAraNa, mAraNa Adi adhamakAryameM upayoga karanA / mAnasajapa yatnasAdhya hai aura bhASyajapa adhamaphala dene vAlA hai, isaliye sAdhAraNa honese upAMzujapakA hI upayoga karanA / navakArake pAMca athavA nava pada anAnupUrvI (viparItakrama ) se bhI cittakI ekAgratAke liye ginanA / usakA ( navakArakA) eka eka akSara, pada ityAdi bhI ginanA / AThaveM prakAzameM Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (140) kahA hai ki, paMcaparameSThike nAmase utpanna huI solaha akSarakI vidyA hai, usakA dosau jApa kare, to upavAsakA phala milatA hai / " arihaMtasiddhaAyariauvajjhAyasAhu" ye solaha akSara haiM / isI bhAMti manuSya tInasau bAra chaH akSarake maMtrakA cArasau bAra cAra akSarake maMtrakA aura pAMcasau bAra "a" - isa varNakA ekAgracitta se japa kare to upavAsakA phala pAtA hai| yahAM " arihaMtasiddha " yaha chaH akSarakA tathA " arihaMta" yaha cAra akSarakA maMtra jaano| Upara kahA huA phala kevala jIvakI pravRtti karane hI ke liye haiM / paramArthase to navakAra maMtrake japakA phala svarga tathA mokSa hai| vaise hI kahA hai ki- nAbhikamalameM sarvatomukhi "a" kAra, ziraHkamale "si" kAra mukhakamale "A" kAra, hRdayakamale "u" kAra, kaMThapaMjarameM "sA" kAra rahatA hai aisA dhyAna karanA. tathA dUsare bhI sarvakalyANakArI maMtrabIjoMkA citavana karanA / isa loka saMbaMdhI phalakI icchA karanevAle manuSyoMne ( navakAra ) maMtra OM sahita paThana karanA aura jo nirvANapadake icchuka hoM unhoMne OMkAra rahita paThana krnaa| isa bhAMti citta sthira honeke liye isa maMtrake varNa aura pada kramazaH pRthak krnaa| japAdikakA bahuta phala kahA hai, yathA-karoDoM pUjAke samAna eka stotra hai, karoDoM stotrake samAna eka japa hai, karoDoM japake samAna dhyAna hai aura karoDoM dhyAnake samAna laya (cittakI sthiratA) hai / cittakI Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (141) ekAgratA honeke nimitta jina-bhagavAnakI kalyANakAdi bhUmi ityAdi tIrthakA athavA anya kisI cittako sthira karanevAle pavitra va ekAMta sthAnakA Azraya karanA / dhyAnazatakameM kahA hai ki taruNa strI, pazu, napuMsaka aura kuzIlapuruSa inase sarvadA rahita aisA pavitra ekAMta sthAna munirAjakA hotA hai| dhyAna karaneke samaya aisA hI sthAna vizeSa AvazyakIya hai / jinake mana, vacana, kAyAke yoga sthiratA pAye hoM aura isIse dhyAnameM nizcala mana huA ho una munirAjako to manuSyakI bhIDavAle gAMva tathA zUnyaaraNyameM koI bhI vizeSatA nahIM / ataeva jahAM manavacanakAyAke yoga sthira raheM va kisI jIvako bAdhA na hotI ho vahI sthAna dhyAna karanevAleke liye ucita hai| jisa samaya manavacanakAyAke yoga uttama samAdhimeM rahate hoM, vahI samaya dhyAnake liye ucita hai| dhyAna karanevAleko dinakA athavA rAtrI hI kA samaya cAhiye ityAdi niyama ( zAstra meM ) nahIM kahA / dehakI avasthA dhyAnake samaya jIvako, bAdhA denevAlI na hove usI avasthAmeM, cAhe baiTha kara, khaDe raha kara athavA anya rItise bhI dhyAna karanA / kAraNa ki sAdhujana sarvadezoMmeM, sarvakAlameM aura sarvaprakArakI dehakI ceSTAmeM pApakarmakA kSaya karake sarvotkRSTa kevalajJAnako prApta hue| isaliye dhyAnake saMbaMdha deza, kAla aura dehakI avasthAkA koI bhI niyama siddhAMtameM nahIM khaa| jaise manavacanakAyAke yoga Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 142 ) samAdhimeM rahe, vaise hI dhyAna karanekA prayatna karanA | navakAra maMtra isalokameM tathA paraloka meM ati hI guNakArI hai / mahAnizIthasUtrameM kahA hai ki " nAsei corasAvayavisaharajalajalaNabaMdhaNabhayAI / ciMtijnaMto rakkhasaraNarAyabhayAI bhAveNa // 1 // anyatrApi jAe va jo paDhijjai, jeNaM jAyassa hoi phalariddhI / avasANevi paDhijjai, jeNa ma suggaI jAi // 1 // Avai pi paDhijjai, jeNa ya laMghei AvaisayAI | riddhaeivi paDhijjai, jeNa ya sA jAi vitthAraM // 2 // navakAraikkaakkhara, pAvaM pheDei satta atharANaM / pannAsaM ca paeNaM, paMcasayAI samaggeNaM // 3 // jo guNai lakkhamegaM, pUei vihIi jiganamukkAraM / titthayara nAmagoaM, so baMdhai natthi saMdeho // 4 // aThTheva ya aTTha sayA aTThasahassaM ca aTTha koDIo / jo guNa aTTha lakkhe, sota abhave lahar3a siddhiM // 5 // navakAra maMtrakA bhAvase citavana kiyA hove to vaha cora, zvApada ( jaMgalI jAnavara ), sarpa, jala, agni, baMdhana, rAkSasa, saMgrAma tathA rAjA itane dvArA utpanna hue bhayakA nAza karatA hai | anyasthAna meM bhI kahA hai ki, jIvake janmasamaya meM bhI navakAra ginanA, kAraNa ki. usase utpanna honevAle bAlakajIvako uttamaphalakI prApti hotI hai| dehAMta ke samaya meM Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (143) bhI navakAra ginanA, kAraNa ki, usase maranevAlA jIva sugatiko jAtA hai / Apattike samaya bhI navakAra ginanA, kAraNa ki isase saiMkaDoM ApattiyoMkA nAza hotA hai / bahutasI Rddhi ho to bhI ginanA, kAraNa ki isase RddhikI vRddhi hotI hai| navakArakA eka akSara gine to sAta sAgaropamakI sthiti vAlA, eka pada gine to pacAsa sAgaropamakI sthitivAlA aura samagra navakAra gine to pAMcasau sAgaropama sthitivAlA pApakarma nAzako prApta hotA hai / jo manuSya eka lakSa navakAra gine aura vidhipUrvaka jinanamaskArakI pUjA kare vaha tIrthakara nAmagotra saMcita kare isameM saMzaya nahIM / jo jIva ATha karoDa, ATha lAkha ATha hajAra, ATha so ATha (80808808) bAra navakAra maMtra gine vaha tIsare bhavameM mukti pAtA hai| navakAra mAhAtmyake Upara isalokasaMbaMdhoM zreSThiputra zivakumArAdikakA dRSTAMta hai, zreSThiputra zivakumAra jUAAdi vyasanameM Asakta honese usake pitAne use zikSA dI ki, koI saMkaTa A paDe to navakAra maMtrakI gaNanA karanA / kucha kAlameM pitAke marajAneke bAda vyasanase nirdhana huA zivakumAra dhanake nimitta kisI tridaMDIke kahanese uttara sAdhaka huaa| kRSNa caturdazIkI rAtrimeM smazAnameM mRtakalevarake pAMva chute bhayabhIta huA, jisase usane usI samaya tIna bAra navakAramaMtrakI gaNanA kI / usase khaDe hue zavakI / usa para nahIM calI taba zavane tridaMDIko mAra DAlA aura usA Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (144) tridaMDIkA suvarNapuruSa (sonA puruSa) hogyaa| usase atyanta RddhizAlI hokara zivakumArane isa lokameM jinamaMdirAdi baMdhAye / paralokake sambandhameM baDameM rahanevAlI zabalikAdi dRSTAMta jAnoM, jaise:-vaha (baTazavalikA) jaba yavanake bANase viddha huI taba usako munirAjane navakAramaMtra diyaa| jisase vaha siMhalAdhipati rAjAkI mAnya putrI huI / eka samaya kisI zreSThi ( seTha ) ne chIMka Ate apane Apa hI navakArakA prathama pada kahA / vaha sunanese rAjakanyAko jAtismaraNajJAna utpanna huaa| jisase usane pacAsa naukA dravyase bharI huI sAtha le bhRgukacchameM A kara zabalikAvihArakA uddhAra kraayaa| isaliye nidrAse jAgate hI prathama navakAramaMtrakI gaNanA karanA pazcAt dharmajAgarikA karanA / vaha isa prakAra hai-- - "ko'haM? kA mama jAI? kiM ca kulaM? devayA ca? ke guruNo? / ko maha dhammo? ke vA, abhiggahA? kA avatthA me ? // 1 // kiM me karDa? kiMca me kiccasesaM?, ki sakaNijjaM na samAyarAmi? / kiM me paro pAsai? kiM ca appA?, kiM vAhaM khaliaMna vivjjyaami||2|| maiM kauna hUM? merI jAti kyA hai ? kula kyA hai ? deva kauna ? guru kauna ? dharma kaunasA ? abhigraha kaunasA ? aura avasthA kaisI? maiMne apanA kauna karttavya kiyA? aura merA kauna kArya zeSa hai? karanekI zakti hote hue maiM (pramAdase) karatA nahIM aisA kyA hai ? dUsare manuSya merI ora kisa dRSTi se dekhate haiM ? Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (145) maiM svayaM apanA kyA ( acchA ki burA) de utA hUM ? kaunasA dauSa maiM nahIM choDatA ? vaise hI Aja kyA tithi hai ? ArihaMtakA kalyANaka kaunasA hai ? tathA Aja mujhe kyA karanA cAhiye ityAdi vicAra kare / isa dharmajAgarikAmeM bhAvase apane kula, dharma vrata ityAdikakA cintavana dravyase sadguruAdikA cintavana, kSetrase " maiM kisa dezameM ? purameM ? grAmameM ? athavA sthAnakameM hUM ?" yaha vicAra tathA kAlase "abhI prabhAta kAla hai ? ki rAtri bAkI hai ? " ityAdi vicAra karanA / prastuta gAthAke "sakuladhammaniyamAI" isa padameM "Adi" zabda hai, isase Upara kahe hue sarvavicArakA yahAM saMgraha kiyaa| aisI dharmajAgarikA karanese apanA jIva sAvadhAna rahatA hai aura usase viruddha karmakA tathA doSAdikakA tyAga, apane kiye hue vratakA nirvAha, naye guNakA lAbha aura dharmakI upArjanA ityAdika zreSTha pariNAma hote haiN| sunate haiM ki, AnaMda, kAmadeva ityAdika dharmI manuSya bhI dharmajAgarikA karanese bodha pAye va zrAvakapratimAdi vizeSadharmakA AcaraNa karane lge| yahAM taka prastuta gAthAke pUrvArddhakI vyAkhyA huii| uttarArddhakI vyaakhyaa| dharmajAgarikA kara leneke anantara pratikramaNa karanevAle zrAvakane rAtripratikramaNa karake, tathA na karanevAlene bhI Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (146) rAgAdimaya kusvapna, dveSAdimaya duHsvapna tathA bure phalakA denevAlA svapna ina tInoMmeM se pahileke parihArake nimitta eka sau ATha zvAsozvAsakA kAussagga , karanA / pratikramaNa vidhi Age varNana kareMge / vyavahArabhASyameM kahA hai ki-- prANAtipAta ( hiMsA ), mRSAvAda ( asatya vacana ), adattAdAna ( corI ), maithuna ( strIsaMbhoga ), tathA parigraha (dhanadhAnyAdikakA saMgraha ) ye pAMcoM svapnameM svayaM kiye, karAye athavA anumodana kiyA hove to pUre sau zvAsozvAsakA kAU. ssagga krnaa| maithuna (strIsaMbhoga ) svayaM kiyA hove to sattAisa zloka ( ekasau ATha zvAsozvAsa ) kA kAussagga karanA / kAussaggameM paccIsa zvAsozvAsa pramANavAlA logassa cAra bAra ginanA athavA paccIsazloka pramANavAle dazavaikAlikasUtrake cauthe adhyayanameM kiye hue paMcamahAvratakA cintavana karanA athavA svAdhyAyake rUpameM cAhe koI paccIsa zloka ginanA / isa bhAMti vyavahArabhASyakI vRttimeM kahA hai| prathama paMcAzakakI vRttimeM bhI kahA hai ki-kisI samaya mohinIkarmake udayase strIsevArUpa kusvapna Ave to usI samaya uThakara IryAvahipUrvaka pratikramaNa kara eka so ATha zvAsozvAsakA kAssagga 1 svapnameM strIko bhoganA athavA anya koI kAmaceSTA karana! use zAstrameM kusvapna kahate haiM / 2 svapna meM kisIke sAtha vaira matsara karanA athavA kisI bhI prakAra dveSa dika prakaTa karanA use duHsvapna kahate haiM Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (147) karanA / kAussagga karaneke anantara aura rAtripratikramaNakA samaya ho taba taka ati nidrA Adi pramAda hove to punaH kA ussagga karanA / kisI samaya dinameM nidrA lete kusvapna Ave to bhI isI prakArase kAussagga karanA aisA jJAta hotA hai| parantu vaha usI samaya karanA ? ki saMdhyA samaya pratikramaNake avasara para karanA ? yaha bahuzruta jAne / vivekavilAsAdigraMthameM to yaha kahA hai ki, uttama svapna dekhA ho to punaH sonA nahIM, aura sUryodaya hone para vaha svapna guruko kahanA / duHsvapna dekhane meM Ave to isase pratikUla karanA, arthAt dekhate hI punaH so jAnA, aura kisIke sanmukha kahanA bhI nahIM / jisake zarIrameM kapha, vAta, pittakA prakopa athavA kisI jAtikA roga na hove tathA jo zAnta, dhArmika aura jitendriya ho usI puruSake zubha athavA azubha svapna sacce hote haiM / 1 anubhava kI huI bAtase 2 sunI huI bAtase, 3 dekhI huI bAtase, 4 prakRtike ajIrNAdi vikArase, 5 svabhAvase 6 nirantara cintAse, 7 devatAdikake upadezase, 8 dharmakAryake prabhAvase tathA 9 atizaya pApase, aise naukAraNoMse manuSyako nauprakArake svama Ate haiN| pahile chaH kAraNase dikhe hue zubha athavA azubha svapna niSphala hote haiM, aura antake tIna kAraNoMse dikhe hue zubha athavA azubha svapna apanA phala denevAle hote haiM / rAtri ke pahale, dUsare, tIsare aura Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (148) cauthe praharameM dikhe hue svama kramase bAraha, chaH, tIna aura eka mAsameM apanA phala dete haiN| rAtrikI aMtima do ghaDImeM dekhe hue svama dasa dinameM phala dete haiM, aura sUryodayake samaya dekhA huA svama to tatkAla phala detA hai! ekake Upara eka Aye hue, dinameM dekhe hue, manakI ciMtAse, zarIrakI kisI vyAdhise athavA malamUtrAdikake rokanese Aye hue sthAna nirarthaka haiM / pahile azubha aura pazcAt zubha Ave athavA pahile zubha aura pazcAta azubha Ave, to bhI pIchese Ave vahI svapna phalakA denevAlA hai| burA svama Ave to usakI zAMti karanA cAhiye / svamaciMtAmaNizAstra meM bhI kahA hai ki, aniSTa svapna dekhate hI rAtri ho to punaH so jAnA, vaha svama kabhI kisIko nahIM kahanA / kAraNa ki, vaisA burA svama kA burA phala kadAcit nahIM bhI hotA hai / jo puruSa prAtaHkAla uTha kara jinabhagavAnakA dhyAna athavA stuti karatA hai kiMvA pAMca navakAra ginatA hai usakA duHsamma nirarthaka ho jAtA hai / devagurUkI pUjA tathA zaktike anusAra tapasyA karanA / isa prakAra jo manuSya dharmakRtyameM rata rahate haiM unako Aye hue bure svama bhI uttamaphalako denevAle ho jAte haiM / deva gurU uttamatArtha tathA AcArya inakA nAma lekara tathA smaraNa karake jo manuSya nidrA lete haiM unako kabhI mI burA svapna nahIM aataa| pazcAt khujalI Adi huI ho to usa para thUka lagA kara malanA, aura zarIrake avayava dRDha honeke hetu aMgamardana krnaa| Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (149) puruSane prAtaHkAlameM prathama apanA dAhinA hAtha dekhanA thatA strIne bAMyA hAtha dekhnaa| kyoMki vaha apanA puNya prakaTa batalAtA hai| jo manuSya mAtApitA ityAdi vRddhapuruSoMko namaskAra karatA hai use tarthiyAtrAkA phala prApta hotA hai| isaliye unakoM nitya namaskAra karanA cAhiye / jo manuSya vRddhapuruSoMkI sevA nahIM karate unase dharma dUra rahatA hai aura jo manuSya rAjA mahArAjAdikI sevA nahIM karate haiM unase lakSmI dUra rahatI hai, aura jo manuSya vezyAke sAtha mitratA nahIM rakhate unase viSaya. vAsanAkI tRpti dUra rahatI hai| __rAtri pratikramaNa karanevAlene paccakhAnakA uccAraNa karanese pahile sacittAdi caudaha niyama lenA cAhiye / pratikramaNa na kare usane bhI sUryodayase pahile caudaha niyama grahaNa karanA, zaktike anusAra naukArasI, gaThisahia, biyAsana, ekAsana ityAdika paccakhAna karanA / tathA sacitta dravyakA aura vigaya AdikA jo niyama rakhA ho, usameM saMkSepa karake dezAvakAzika vrata karanA, vivekI puruSane prathama sadguruke pAsa yathAzakti 1 yahAM vezyAke sAtha mitratA karaneko kahA hai, vaha viSayalaMpaTatAse nahIM samajhanA, balki viSayakA tuccha svarUpa jAnaneke hetu vezyAke sAtha mitratA rakhanA / aisA karanese vahAMke kRtya dekhakara viSaya Upara vairAgya buddhi hotI hai / svapnacintAmaNike matase vApanAke liye bhI hove taba bhI vaha jainako anAdaraNIya hI hai. Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (150) samakita mUla bArahavratarUpa zrAvakadharmakA grahaNa avazya karanA, kAraNa ki, aisA karanese sarvavirati (cAritra ) ke lAbha honekA saMbhava rahatA hai / viratikA phala bahuta hI buDA hai / manavacanakAyAke vyApAra na calate ho to bhI aviratise nigoda Adi ( atyantasUkSmakITANu ) jIvakI bhAMti bahuta karmabaMdhana, tathA dUsare mahAn doSa hote haiM, kahA hai ki- jo vyakti bhAvase viratiko ( dezaviratiko athavA sarvaviratiko ) aMgIkAra kare usakI virati karane meM asamartha aise devatA bahuta prazaMsA karate haiM / ekendriya jIva kavalaAhAra bilakula nahIM karate, to bhI unako upavAsakA phala nahIM milatA, yaha aviratikA phala hai / ekendriya jIva, manavacanakAyAse sAvadha vyApAra nahIM karate, to bhI unako utkRSTase anantakAla taka usI kAyAmeM rahanA paDatA hai, isakA kAraNa avirati hI hai / jo parabhavameM virati karI hotI to tithaMca jIva isa bhavameM cAbuka aMkuza, paroNI ityAdikakA prahAra tathA vadha, baMdhana, mAraNa Adi saikaDoM duHkha na pAte / sadgurukA upadezaAdi sarva sAmagrI hote hue bhI avirati karmakA udaya hote to devatAkI bhAMti virati svIkAra karanekA pariNAma nahIM hotA / isIliye zreNika rAjA kSAyikasamyagdRSTi hote hue tathA vIrabhagavAnakA vacana sunanA ityAdi utkRSTa yoga hote hue bhI mAtra koveke mAMsa takakI bhI bAdhA na le sakA / aviratiko viratisehI jIta sakate haiM aura virati Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (151) abhyAsase sAdhya hotI hai, abhyAsa hI se sarva kriyAoMmeM nipuNatA utpanna hotI hai / likhanA, paDhanA, ginanA, gAnA, nAcanA ityAdi sarva kalAkauzalameM yaha bAta manuSyoMko anubhava siddha hai / abhyAsase sarva kriyAeM siddha hotI haiM, abhyAsahIse sarva kalAeM AtI haiM aura abhyAsahIse dhyAna, mauna, ityAdi guNoM kI prApti hotI hai / ataeva aisI kaunasI bAta hai. jo abhyAsase na ho sake ? jo nirantara viratike pariNAma rakhanekA abhyAsa kare, to parabhavameM bhI usa pariNAmakI anuvRtti hotI hai / kahA hai ki-- bhAvinA bhavinA yena, svalpApi viratiH kRtA / spRhayaMti surAstasmai, svayaM tAM krtumkssmaaH||1|| abhyAsena kriyAH sarvAH, abhyAsAtlakalAH klaaH| abhyAsAd dhyAnamaunAdi, kimabhyAsasya duSkaram ? // 2 // jIva isabhava meM jisa kisI guNa athavA doSakA abhyAsa karatA hai usa abhyAsake yogahIse vaha vastu parabhavameM pAtA hai / isaliye jaisI icchA ho usake anusAra bhI vivekI puruSane bAraha vrata sambandhI niyama grahaNa karanA cAhiye. - isa sthAnapara zrAvaka tathA zrAvikAoMne apanI icchAse kitanA pramANa rakhanA, isakI savistAra vyAkhyA karanA Avazyaka hai / jisase ki acchI bhAMti samajhakara parimANa rakhakara niyama svIkAra kare to usakA bhaMga na ho / vicAra karake utanA hI niyama lenA cAhiye jitanA ki pala ske| sarvaniyamoMmeM Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (152) sahasAnAbhogAdi cAra AgAra haiM, ve dhyAna meM rakhanA / isaliye anupayogase athavA sahasAgArAdikase niyamameM rakhI huI vastu niyamase adhika lene meM Ave to bhI niyama bhaMga nahIM hotA, parantu mAtra aticAra hotA hai / samajha bUjhakara yadi lezamAtra bhI niyama se adhika grahaNa kare to niyamabhaMga hotA hai / koI samayaM pApakarmavaza jAnate hue niyamabhaMga hojAya to bhI dharmArthI jIvoMne Agepara to usa niyamakA pAlana avazya karanA cAhiye | paDavA, paMcamI, aura caudaza ityAdi parvatithiko jisane upavAsa karanekA niyama liyA hai, usako kisI samaya tapasyA kI tithi ke dina anyatithikI bhrAMti Adi honese, jo sacitta jalapAna, tAmbUlabhakSaNa, svalpa bhojana Adi hojAya aura pazcAt tapasyAkA dina jJAta ho to mukhameM grAsa ho use na nigalate nikAlakara prAsukajalase mukhazuddhi karanA aura tapasyA kI rItyAnusAra rahanA / jo kadAcit bhrAMtivaMza tapasyAke dina pUrA 2 bhojana kara liyA jAya to daMDake nimitta dUsaredina tapasyA karanA aura samAptike avasarapara vaha tapa varddhamAna jitane dina kama hogaye hoM, utanekI vRddhi karake karanA / aisA karanese aticAra mAtra lagatA hai parantu niyama bhaMga nahIM hotA / "Aja tapasyAkA dina hai, " yaha jAna lenepara yadi eka dAnAbhI 1 annatthaNA bhogeNaM 2 sahasAgAreNaM 3 mahattarAgAreNaM 4 savvasamAhivattiyAgAraNaM | Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 153 ) nigala jAve, to niyamabhaMga honese narkagatikA kAraNa hotA hai / " Aja tapasyAkA dina hai ki nahIM ? athavA yaha vastu lenA hai ki nahIM ? " aisA manama sazaya Ave, aura vaha (vastu) le to niyamabhaMgAdi doSa lagatA hai / bahutahI rogI, bhUtapizAcAdikakA upadrava honese vivazatA tathA sarpadaMzAdikase mUrcchita honese tapa na ho sake to bhI cauthe AgAra ( savvasamAhibattiyAgAreNaM) kA uccAraNa kiyA hai ataH niyamakA bhaMga nahIM hotA / isa bhAMti sarvaniyamoMkA vicAra karanA caahiye| kahA hai ki" vayabhaMge gurudoso thovatsavi pAlaNA guNakarI a / gurulAghavaM ca neaM, dhammaMmi ao a AgAga // 1 // niyamabhaMga hone se baDA doSa lagatA hai isaliye thoDA hI niyama lekara usakA yathocita pAlana karanA uttama hai / dharmake sambandhameM tAratamya avazya jAnanA cAhiye / isIliye (paccakhAnameM) AgAra rakhe haiM / - yadyapi kamala zreSTha " paDausa meM rahanevAle kumhArake sirakI era (gaMja) dekhe binA maiM bhojana nahIM karUMgA." aisA niyama kautukavaza liyA thA tathApi usase use ardha nidhAnakI prApti huI, aura usIse niyama saphala huaa| to puNyake nimitta jo niyama liyA jAve usakA kitanA phala hove ? kahA hai kipuNyake icchuka vyaktine kucha bhI niyama avazya grahaNa karanA cAhiye. vaha (niyama) alpamAtra ho tobhI kamalazreSThikI bhAMti bahuta Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 154) lAbhadAyaka hotA hai / parigrahaparimANavratameM dRDhatA rakhane para ratnasAra zreSThikA dRSTAnta Age varNana kiyA jaavegaa| niyama isa prakAra lenA cAhiye-- prathama mithyAtvakA tyAga karade nA / pazcAt nitya zaktike anusAra dinameM tIna, do athavA eka bAra bhagavAnakI pUjA, devadarzana, saMpUrNa devavaMdana athavA caityavandana karanekA niyama lenA / aise hI sAmagrI (yoga) hove to sadguruko baDI athavA choTI vandanA krnaa| yoga na ho to sadgurukA nAma grahaNa karake nitya vandanA karanA, nitya varSAkAlake cAturmAsameM athavA paMcaparvI ityAdikameM aSTaprakArI pUjA karanA / jIvana paryanta nayA AyAhuA anna, pakvAnna athavA phalAdika bhagavAnako arpaNa kiye binA nahIM lenA / nitya naivedya, supArI Adi bhagavAnake sanmukha rakhanA / nitya tInoM cAturmAsameM athavA vArSika (saMvatsarI) tathA dIpotsavAdika (dIvAlI Adika ) para aSTa maMgalika rkhnaa| nitya parvatithiko athavA varSa meM kabhI kabhI khAdya, svAdha Adi sarva vastu deva tathA guruko arpaNa karake zeSa apane upabhogameM lenaa| pratimAsa athavA prativarSa dhvajA caDhA kara vistArase snAtramahotsavapUrvaka pUjA tathA rAtri jAgaraNa Adi karanA / nitya athavA mahInemeM athavA varSameM kabhI caityazAlAko pramArjana karanA va samAranA ityAdi / pratimAsa athavA prativarSa 1 bIja, paMcamI, aSTamI, gyArasa, caudaza, Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (155) maMdirameM aMgalUhaNA, dIpakake liye rUI, dIpakake liye taila, caMdana, kezara ityAdika denA, tathA pauSadhazAlAmeM muMhapatti, navakAravAlI, kaTAsana, caravalA ityAdike liye kucha vastra, sUtra, kambala, Una ityAdi rakhanA / varSAkAlameM zrAvaka Adi logoMke baiThaneke liye pATa Adi kraanaa| prativarSa sUtrAdikase bhI saMghakI pUjA karanA tathA sAdharmiyoMkA vAtsalya karanA / pratidina kucha kAyotsarga karanA, tathA tInasau gAthAkI sajjhAya ityAdi karanA / nitya dinameM navakArasI Adi tathA rAtrimeM divasacarama paccakhAna karanA, nitya dobAra pratikramaNa karanA, ityAdi niyama zrAvakane prathama lenA caahiye| pazcAt yathAzakti bAraha vrata grahaNa krnaa| usameM sAtaveM (bhogopabhogaparimANa) vratameM sacitta, acitta va mizravastu prakaTa kahI hai use bhalIbhAMti jAnanA / jaise___ prAyaH sarvadhAnya, dhaniyA, jIrA, ajavAna, sauMpha, suvA, rAI, khasakhasa ityAdi sarvakaNa, sarvaphala va patra, namaka, khArI, khArA ( namakavizeSa ) saiMdhava, saMcala Adi akRtrima kSAra, maTTI, khaDiyA, gerU vaise hI hare dAMtona Adi vyavahArase sacitta haiN| pAnImeM bhigoye hue cane tathA gehUM Adi dhAnya tathA cane, muMga AdikI dAla pAnImeM bhigoI huI ho to bhI kisI jagaha aMkurakI saMbhAvanAse vaha mizra hai| prathama lavaNAdikakA hAtha athavA vApha diye binA kiMvA retImeM DAle binA seke hue cane, Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (156) gehU~, jvAra ityAdikakI dhAniyAM, kSArAdika diye binA tila, caneke choDa gehUMkI bAleM, pohe, sekIhuI phalI, papaDI Adi, mirca, rAI AdikA baghAra (chauMka) mAtra diye hue cibhaDe Adi tathA jisake aMdara bIja sacitta haiM aise sarva pakehue phala mizra (kucha sacitta kucha acitta) haiM / jisadina tilapApaDI kI ho, usadina vaha mizra hotI hai, anna athavA roTI AdimeM DAlI hove to vaha doghaDIke uparAMta acitta hotI hai, dakSiNa, mAlavA ityAdi dezoMmeM bahutasA guDa DAlanese tatkAla karIhuI tilapApaDI usI dina bhI acitta mAnanekA vyavahAra hai / vRkSa parase tatkAla liyAhuA goMda,lAkha chAla Adi tathA tatkAla nikAlA huA nimbU , nIma, nAriyala, Ama, sAMTA AdikA rasa vaisahI tatkAla nikAlA huA tilAdikakA taila, tatkAla toDA huA va niji kiyA huA nAriyala, siMghADA, supArI Adi nirbIja kiye hue pake phala, vizeSa kUTakara kaNa rahita kiyA huA jIrA, ajamAna Adi do ghaDI taka mizra aura pazcAt acitta aisA vyavahAra hai| dUsarIbhI jo vastu prabala agnike saMyogase acitta karI huI ho vaha, do ghaDI taka mizra aura pazcAt acitta ho jAtI hai, aisA vyavahAra hai / vaise hI kacce phala, kacce dhAnya, bahuta bArIka pisA huA namaka ityAdi vastueM kacce pAnIkI bhAMti agni Adi prabalazastrake binA acitta nahIM hotii| zrIbhaga Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (157) vatIsUtrake unnIsaveM zatakake tIsare uddezAmeM kahA hai ki-- vajra. mayI zilA para alpa pRthvIkAya rakhakara usako vajramaya patthara hI se jo ikkIsa bAra cUrNa kiyA jAya to usa pRthvIkAyameM kitane hI aise jIva rahate haiM ki jinako pattharakA sparza bhI nahIM huA / haraDe, khArika, kisamisa, dAkha, khajUra, mirca, pIpala, jAyaphala, bAdAma, vAyama, akharoTa, nimajAM, aMjIra, cilagoMjA, pistA, kabAbacInI, sphaTikake samAna saiMdhava Adi sajjIkSAra, biDa namaka Adi kRtrima ( banAvaTA) khAra, kumAra Adi logoMne taiyAra kI huI maTTI Adi, ilAyacI, lauMga, jAvitrI, nAgaramothA, kokana Adi dezameM pake hue kele, ukAle hue siMghADe; supArI Adi vastu sau yojana Uparase AI huI hove to, acitta mAnanekA vyavahAra hai / zrIkalpameM kahA hai ki, lavaNa Adi vastu sau yojana jAne ke uparAnta ( utpatti sthAnameM milatA thA vaha ) AhAra na milanese, eka pAtrase dUsare pAtra meM DAlanese athavA eka koThemeMse dUsare koThemeM DAlane se, pavanase, agnise, tathA dhuMese acitta ho jAtI hai ( isI cAtako vistArase kahate haiM) lavaNa Adika vastu apane utpatti sthAnase paradeza jAte hue pratidina prathama thoDI, pazcAt usase adhika, tatpazcAt usase bhI adhika, isa prakAra kramazaH acitta hote hue sau yojana para pahuMcatI hai taba to ve sarvathA acitta hojAtI haiN| Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 158 ) zaMkAH - zastrakA sambandha na hote kevala sau yojana para jAne hI se lavaNAdika, vastu acitta kisa prakAra hojAtI hai ? samAdhAna - jo vastu jisa dezameM utpanna hotI hai usako vaha deza, vahAMkA jalavAyu Adi anukUla rahate haiM. usI vastuko vahAMse paradeza lejAveM to usako pUrva usa dezameM jalavAyu AdikA jo pauSTika AhAra milatA thA, usakA viccheda hone se vaha vastu acitta hojAtI hai / ekapAtra se dUsare pAtrameM athavA eka koThe meM se dUsare koThe meM isa taraha bArambAra phirAnese lavaNAdi vastu acitta hojAtI hai / vaisehI pavaname, agnise tathA rasoI Adike sthAnameM dhuAM lagane se bhI lavaNAdi vastu acitta hojAtI haiM. " lavaNAdi" isa padameM " Adi" zabda grahaNa kiyA hai isase haratAla, manazila, pIpala, khajUra, dAkha, haraDA yaha vastueM bhI sau yojana Upara jAnese acitta hojAtI haiM, aisA samajhanA cAhiye / para isameM kitaneka AcIrNa ( vAparane yogya ) aura kitaneka anAcIrNa (na vAparane yogya) haiN| pIpala, haraDA ityAdi AcIrNa haiM tathA khajUra dAkha Adi anAcIrNa haiM / aba saba vastuoM ke pariNAma honekA sAdhAraNa (jo vastu sAdhAraNako lAgU paDe) kAraNa kahate haiM- gADImeM athavA bailaAdikI pIThapara bArambAra car3hAne utAranese, gADImeM athavA baila para lAde hue lavaNAdi vastuke bojhameM manuSya ke baiThaneMsa, baila tathA manuSya ke zarIrakI uSNatA laganese, jisa vastukA jo Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (159) AhAra hai vaha na milanese aura upakramase lavaNAdi vastukA pariNAma hotA hai arthAt ve acitta hojAtI haiN| upakrama yAne zastra. vaha (zastra) 1 svakAya, 2 parakAya aura 3 ubhayakAya aise tIna bheda se tIna prakArakA hai| lavaNajala (khArA pAnI) mIThe jalakA zastra hai, yaha svakAya zastra hai. athavA kRSNabhUmi (kAlI jamIna) pAMDubhUmi (zaphedabhUmi) kA svakAya zastra hai / jalakA agni tathA agnikA jala jo zastra hai vaha parakAya zastra hai / miTTIse mizra huA jala zuddhajalakA zastra hai, ise ubhayakAya zastra kahate haiN| sacitta vastuke pariNAma (acitta) honeke ityAdika kAraNa haiM / utpala (kamala vizeSa) aura padma (kamala vizeSa) jalayoni honese dhUpameM rakhe jAya to eka praharabhara bhI sacitta nahIM rahate arthAt prahara pUrA honeke pahile hI acitta hojAte haiM / mogarA, camelI, tathA juhIke phUla uSNayoni honese uSNa pradezameM rakhe jAya to bahuta kAla taka sacitta rahate haiN| magadantikA ke phUla pAnImeM rakheM to eka praharabhara bhI sacitta nahIM rahate / utpalakamala tathA padmakamala pAnImeM rakheM to bahuta samaya taka sacitta rahate haiM / patte, phUla, bIja na paDe hue phala tathA vatthulA (zAkavizeSa) Adi haritakAya athavA sAmAnyataH tRNa tathA banaspatikA gaTThA athavA mUla nAla (jaDa) sUkhane para acitta hue samajhanA cAhiye / isa prakAra kalpavRtti meM kahA hai / zrIbhagavatIsUtrake chaThe zatakake sAtaveM uddezAmeM zAli Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 160 ) " (sAla) Adi dhAnyakA sacitta acitta vibhAga isa prakAra kahA haiprazna - he bhagavaMta ! zAli (sAla- cAMvalakI jAti), vrIhi (sarva jAtikI sAmAnya sAla), godhUma (gehUM), jaba, jabajaba (eka jAtake jaba ye dhAnya koThImeM, bAMsase banAye hue Tokane meM, thoDese uce aise maMca meM aura jyAdaha uMce aise mAlemeM Dhakkana ke pAsa gobara Adise lipe hue athavA saba tarapha govara se lipe hue, mudrita (muMha parase baMda kiye hue), aise meM rakha diye jAya to unakI yoni kitane samaya taka rahatI hai ? uttara - he gautama! jaghanyase antarmuhUrta aura utkRSTa se tIna varSa (yoni rahatI haiM). tadanaMtara yoni sUkha jAve taba ve ( dhAnya ) acitta hojAte haiM, aura bIja abIja hojAte haiM / prazna - he bhagavanta ! baTalA, masUra, tila, mUMga, uDada, bAla, kulathI, cavalA, tUvara, kAle cane ityAdi dhAnya zAlake samAna koThI meM rakheMto unakI yoni kitane samaya taka rahatI hai ? uttara - he gautama! jaghanyase aMtarmuhUrta aura utkRSTase pAMca varSa taka (yoni rahatI hai. ) tadanaMtara yoni sUkhane para (ve dhAnya) acitta hote haiM aura bIja abIja hote haiM / praznaH - he bhagavaMta ! alasI, kusuMbhaka, kodoM, kAMgaNI, baMTI, rAlaka, koDsaga ( kodoM kI eka jAti ), sana, sarasoM, mUlabIja ityAdi dhAnya zAlake samAna rakheM to unakI yoni kitane samaya taka rahatI hai ? Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (161) sacittaacittavibhAga. uttaraH-he gautama ! jaghanyase aMtarmuhUrta aura utkRSTase sAta varSa (yoni rahatI hai.) tadanaMtara yoni sUkha jAve taba (ve dhAnya ) acitta hojAte haiM, aura bAja haiM ve abIja hojAte haiN| isa viSaya pUrvAcAryoMne isaprakAra gAthAeM racI haiM, yathAHjavajavajavagohumasA-livIhidhaNNANa kuTThamAIsu / khiviAe ukkosaM, varisatigaM hoi sajiattaM // 1 // tilmuggmsuurklaa-ymaascvlykultthtuvriinnN| taha vaTTacaNayavallA-Na varisapaNagaM sajIvattaM // 2 // ayasI laTTA kaMgU , koDUsagasaNabaradRsiddhatthA / kuddavarAlaya mUlaga-bIANa satta varisANi // 3 // (ina tInoM gAthAoMkA artha Uparake praznottaroMmeM AgayA hai.) kapAsa tIsare varSa meM acitta hotA hai| zrIkalpabRhadbhASyameM kahA hai ki, kapAsa tIsare varSa lete haiM. arthAt kapAsa tIsare varSakA acitta huA lenA mAnate haiN| ATekA acitta, mizra ityAdi prakAra pUrvAcAryoMne isa prakAra kahe haiM- ATA chAnA huA na hoya to zrAvaNa tathA bhAdauM mAsameM pAMca dina, Azvina mAsameM cAra dina, kArtika, mArgazIrSa aura pauSa mAsameM tIna dina,mAha aura phAlguNa mAsameM pAMca prahara, caitra tathA baizAkha mAsameM cAra prahara aura jyeSTha tathA ASADha mAsameM tIna prahara mizra (kucha sacitta kucha acitta) Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (162) hotA hai tadanaMtara acitta hojAtA hai / chAnA huA ATA to doghaDIke bAda acitta hojAtA hai| __ zaMkA-acitta bhojana karanevAleko acitta huA ATA Adi kitane dina taka grAhya hai ? / samAdhAna- siddhAntameM isa viSayake sambandhameM koI dinakA niyama sunA nahIM / parantu dravyase dhAnyake naye jUnepanake Uparase, kSetrase sarasa nirasa khatake Uparase, kAlase varSAkAla, zItakAla tathA uSNakAla ityAdike Uparase aura bhAvase kahI huI vastuke amuka 2 pariNAma parase pakSa, mAsa ityAdika avadhi jahAMtaka varNa, gaMdha, rasAdikameM pheraphAra na ho, aura ilI Adi jIvakI utpatti na ho vahAMtaka kahanA / sAdhuko lakSakara sattu-seke hue dhAnyake ATe kI yatanA kalpavRtti ke cauthe khaMDameM isa bhAMti kahI hai jisa deza, nagara ityAdimeM sattu ke aMdara jIvakI utpatti hotI ho, vahAM use na lenA / liye binA nirvAha na hotA hove to usI dina kiyAhuA lenaa| aisA karane para bhI nirvAha na hove to do tIna dinakA kiyA huA pRthak ra lenA / cArapAMca ityAdi dinakA kiyA huA hove to ikaTThA lenA vaha lenekI vidhi isa prakAra hai rajastrANa nIce bichAkara usapara pAtra kaMbala rakha usapara sattuko bikheranA, pazcAt Uparake mukhase pAtrako bAMdhakara, eka Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (163) bAjU jAkara jo ilI (jIvavizeSa ) Adi kahIM lagI ho to nikAla kara ThIkaremeM rakhanA / isa taraha nau bAra pratilekhana karane para bhI jo jIva na najara Ave to, vaha sattu bhakSaNa krnaa| aura jo jIva dIkhe to punaH naubAra pratilekhana karanA, phira bhI jIva dIkha to punaH naubAra pratilekhana karanA. isa bhAMti zuddha ho to bhakSaNa karanA aura na ho to paraTha denA, parantu jo khAye binA nirvAha na hotA ho to, zuddha ho tabataka pratilekhana karake zuddha hone para bhakSaNa karanA / nikAlI huI illI ghaTTe Adike pAsa photarekA bahutasA Dhera ho, vahAM lejAkara yatnase rakhanA / pAsame ghaTTA na ho to ThIkare Adike Upara thoDA sattu bikhera kara jahAM abAdhA na ho aise sthAnameM rakhanA / pakvAnna ityAdike uddezyase isa prakAra kahA hai vAsAmu panaradivasaM sIuNhakAlesu mAsa diNavIsaM / ogAhimaM jaINaM, kappai Arabbha paDhamadiNA // 1 // . ghRtapakvAdi pakvAnna sAdhu munirAjako varSAkAlameM, kiye hue dinase lekara pandraha dina taka, zItakAlameM eka mAsa taka aura uSNakAlameM bIsa dina taka lenA grAhya hai| koI 2 AcArya aisA kahate haiM ki yaha gAthA mUla kaunase graMthameM hai ? so jJAta nahIM hotA, isaliye jabataka varNa, gaMdha, rasAdika na palaTe taba taka ghRtapakvAdi vastu zuddha jAnanA cAhiye / Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (164) jai muggamAsapabhiI, vidalaM kaccaMmi gorase paDai / tA tasajIvuppatti, bhaNaMti dahievi dudiNuvariM // 1 // jaMmi u pIlijjaMte, nehA nahu hoi viti taM vidalaM / vidalevi hu uppannaM, nehajuaM hoi no vidalaM // 2 // " jo mUMga, uDada Adi vidala kacce gaurasameM paDe to usameM aura do dina uparAnta rahe hue dahImeM bhI trasajIvakI utpatti ho jAtI hai aisA pUrvAcArya kahate haiM / isa gAthAmeM "dudiNuvari' (do dinake uparAnta )ke badale "tidiNuvari" (tIna divasake uparAnta ) aisA bhI pATha kahIM hai, parantu vaha ThIka nahIM aisA mAlUma hotA hai, kAraNa ki,"dadhyahatiyAtItam" aisA hemacandrAcArya mahArAjakA vacana hai| ghAnImeM pIlane para jisameM se taila nahIM nikalatA use "vidala" kahate haiM / vidalajAtimeM utpanna huA ho to bhI jisameM taila nikalatA hove use vidala meM nahIM ginanA / vidalakI pUpikA ( ATekA padArtha vizeSa ) Adi, kevala pAnImeM pakAyA huA bhAta tathA aisIhI anya vastueM bAsI hove to, vaisehI saDA huA anna, phUlA huA bhAta aura pakvAnna abhakSya honese zrAvakane upayoga na karanA / bAvIsa abhakSyakA tathA battIsa anantakAyakA prakaTa svarUpa 'svakRtazrAddhapratikramaNasUtravRtti'se jAna lenA / vivekI purupane jaise abhakSyakA upayoga na karanA, vaisehI baiMgana, kAyamAM, TemarU, jAmuna, bilva phala, hare pIlU, pake hue karauMde, goMde, picu, Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (165) mahuA, makura, vAlhaulI, baDe vera, kaccA koThiMbaDA, khasakhasa tila, sacitta lavaNa ityAdika vastu bahubIja tathA jIvAkula honese tyaagnaa| lAlimA Adi honese jisapara barAbara teja nahIM aise giloDe, karele, phaNasa Adi vastu jisa deza, nagara ityAdimeM kaDavA tumbA, bhUrA kumhaDA Adi loka viruddha hove to ve bhI zrAvakane tyAganA, kAraNa ki, vaisA na karanese jainadharmakI niMdA Adi honekI saMbhAvanA hotI hai / bAvIsa abhakSya tathA battIsa anantakAya dUsareke ghara acitta kiye hue hoM to bhI grahaNa nahIM karanA / kAraNa ki, usase apanI krUratA prakaTa hotI hai, tathA "apaneko acitta anaMtakAya Adi lenA hai" aisA jAna kara ve loga vizeSa anaMtakAyAdikakA AraMbha kareM, ityAdi doSa honA saMbhava hai / ukAlA huA pakAyA huA adraka, sUrana, baiMgana ityAdika sarva acitta ho to bhI tyAganA cAhiye / kadAcit kucha doSa hojAve vaha TAlaneke nimitta mUlake paMcAMga (mUla, patra, phUla, phala tathA kADI) tyaagnaa| soMTha Adi to nAma tathA svAdameM bheda hojAnese grahaNa karate haiN| usiNoigamaNuvatte, daMDe vAse a paDiamittaMmi / muttUNAdesatigaM, cAula udagaM bahu pasannaM // 1 // " garma jala to tIna ukAlI Ave taba taka mizra hotA hai| piMDaniyukti meM kahA hai ki, tIna ukAlIna AI hove tabataka garma pAnI mizra hotA hai / usake uparAnta acita hotA hai| vaisehI Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 166 ) vRSTi paDate hI grAma, nagara ityAdika meM jahAM manuSyakA adhika pracAra hotA hai, usa sthAna meM paDA huA jala jaba taka bahatA nahIM taba taka mizra hotA hai / araNyameM to jo prathama vRSTikA jala paDatA hai, vaha saba mizra aura pIchese paDe vaha sacitta hotA hai / taMDulodaka ( cAvala kA pAnI ) to tIna Adeza choDakara bahuta svaccha na ho to mizra aura bahuta svaccha hove to acitta hai / tIna Adeza isa prakAra hai - koI koI kahate haiM ki, taMDulodaka jisa pAtra meM cAvala dhoye ho, usa pAtrameM se dUsare pAtrameM nikAla lene para dhArAse TUTa kara AsapAsa lage hue bindu jaba taka Tike raheM, taba taka mizra hotA hai / dUsare yaha kahate haiM ki, taMDulodaka dUsare pAtra meM nikAlate vakta Aye hue parpoTe jaba taka raheM, taba taka mizra hotA hai / tIsare yaha kahate haiM ki, jaba taka dhoye hue cAMvala pakAye na hoveM, taba taka mizra hotA hai / ye tInoM Adeza barAbara nahIM hai, isaliye anAdeza samajhanA caahiye| kAraNa ki pAtra rukSa ( sUkhA ) hove athavA pavana yA agnikA sparza hove to bindu thoDI hI dera taka sthita rahatA hai. aura pAtra snigdha ( cikanA ) ho tathA pavana yA agnikA sparza na hoya to bahuta dera taka sthita rahate haiM / tAtparya yaha hai ki, ina tInoM AdezameM kAlaniyamakA abhAva hai, ataeva atizaya svaccha hove vahI taMDulodaka acitta mAnanA cAhiye / Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (167) nItodaka dhueMse kucha dhUmravarNa tathA sUryakiraNake sambandhase kucha 2 garama hotA hai, isase acitta hai,isaliye lenameM (saMyamakI) kucha bhI virAdhanA nhiiN| koI koI kahate haiM ki, use apane pAtrameM grahaNa krnaa| yahAM AcArya kahate haiM ki, nItrodaka azuci hAnasa apane pAtra meM lenekI manAI hai. isaliye gRhasthakI kuMDI Adi hI meM lenA / vRSTi ho rahI ho usa samaya vaha mizra hotA hai| isaliye vRSTi baMda honeke do ghaDI pazcAt lenaa| zuddhajala tIna ukAle Ane para acitta hotA hai, to bhI tIna prahara ke anantara vaha punaH sacitta hojAtA hai, isaliye usameM rAkha DAlanA jisase vaha jala svaccha bhI rahatA hai / aisA piMDaniyuktikI vRttimeM kahA hai| taMDulodaka pahilA, dUsarA aura tIsarA tatkAlakA nikAlA huA hove to mizra aura nikAlaneke pazcAt bahuta samaya taka rahA ho to acitta hotA hai / cauthA, pAMcavAM ityAdi taMDulodaka bahuta samaya rahane para bhI sacitta hotA hai / pravacanasAroddhArAdika graMthoM meM acitta jalAdikakA kAlamAna isa prakAra kahA hai: " usiNodayaM tidaMDukkaliaM phAsuajalaM jaIkappaM / navari gilANAikae paharatigovarivi dhariyavvaM // 1 // jAyai sacittayA se, gimhAsu paharapaMcagassuvari / ca upaharuvari sisire, vAsAsu jalaM tipraharuvari // 2 // " Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (168) garma pAnI tridaMDa ( tIna ukAle AyA huA ) ukAlA huA hove to acitta honese sAdhuko grAhya hai, paraMtu glAnAdikake nimitta tIna prahara uparAnta bhI rakhanA / acitta jala grISmaRtu pAMca prahara uparAMta, zItaRtumeM cAra prahara uparAMta aura varSARtumeM tIna prahara uparAMta sacitta hotA hai / grISmaRtumeM kAla atyanta zuSka honese jalameM jIvakI utpatti honemeM bahuta samaya ( pAMca prahara) lagatA hai / zItaRtumeM kAla snigdha honese grISmakI apekSA thoDA samaya ( cAra prahara ) lagatA hai, aura varSARtumeM kAla atizaya snigdha honese zItaRtukI apekSA bhI thoDA samaya ( tIna prahara ) lagatA hai / jo uparokta kAlase adhika rakhanA hove to, usameM rAkha DAlanA, jisase punaH sacitta na ho / aisA 136 veM dvArameM kahA hai / jo apkAyAdika ( jalaAdi ) agni Adika bAhya zastrakA sambandha hue binA svabhAva hI se acitta hogayA ho, use kevalI, mana:paryavajJAnI, avadhijJAnI tathA zrutajJAnI acitta hai, aisA mAnate haiM to bhI maryAdA bhaMgake prasaMgase usakA sevana nahIM karate / sunate haiM ki kAI tathA trasa jIvase rahita aura svabhAvase acitta hue pAnIse bharA huA bhArI draha pAsa hone para bhI bhagavAna zrIvarddhamAna svAmIne anavasthA-doSa TAlaneke nimitta aura zrutajJAna pramANabhUta hai aisA dikhAneke liye tRSAse atyanta pIDita tathA usIse prANAMta saMkaTameM paDe hue apane ziSyoMko Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (169) usakA pAnI pIne kI AjJA nahIM dii| vaise hI kSudhAse pIDita ziSyoMko acitta tilase bharI huI gADI tathA vaise hI baDI nIti ( dIrghazaMkA ) kI saMjJAse pIDita ziSyoMko acitta aisI saMDAsakI bhUmi upayogameM lene kI bhI AjJA nahIM dii| isakA khulAsA isa prakAra hai ki, zrutajJAnI sAdhu bAhyazastrakA sambandha hue binA jalAdika vastuko acitta nahIM mAnate / isaliye bAhyasambandha honese jisake varNa, gaMdha, rasa Adi badala gaye hoM aisA hI jalAdika grahaNa krnaa| haraDe,...... ityAdi vastu acetana ho to bhI aviniSTa ( nAza na pAI ) yonike rakSaNa nimitta tathA krUratA Adi TAlaneke hetu dAMta Adise nahIM toddnaa| zrIodhaniyuktimeM paMcahattaravIgAthAkI vRttimeM kahA hai kiH-- . zaMkA-- acitta vanaspatikAyakI yatanA rakhanekA prayo jana kyA hai ? samAdhAna-- vanaspatikAya acitta ho, to bhI giloya kaMkaTuka muMga, ityAdi kitanI hI vanaspatikI yoni naSTa nahIM hotI / jaise giloya sUkhI ho to bhI jala chIMTanese apane svarUpako pAtI dikhAI detI hai| aise kaMkaTuka mUMga bhI jaano| isaliye yonikA rakSaNa karaneke hetu acitta vanaspatikAyakI bhI yatanA rakhanI yaha nyAyakI bAta hai| Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 170 ) isa bhAMti sacitta acitta vastukA svarUpa jAna kara saci tAdika sarva bhogya vastu nAma le nizcaya kara, tathA anya bhI sarva bAta dhyAna meM rakha sAtavAM vrata jaise Ananda kAmadeva AdiaMgIkAra kiyA vaise hI zrAvakane aMgIkAra karanA cAhiye / isa prakAra sAMtavAM vrata lenekI zakti na hoya to sAdhAraNataH eka, do ityAdi sacitta vastu, dasa bAraha Adi dravya, eka do ityAdi viga AdikA niyama sadaiva karanA, parantu pratidina nAma na lete sAdhAraNataH abhigrahameM eka sacitta vastu rakhe aura nitya pRthak pRthak eka sacitta vastu le to pheraphAra se eka eka vastu lete sarva sacitta vastukA bhI grahaNa ho jAtA hai, aisA karane se vizeSa virati nahIM hotI, isaliye nAma dekara sacittavastukA niyama kiyA ho to niyamameM rakhI huI se anya sarva sacittavastuse yAvajjIva virati hotI haiM, yaha adhika phala spaSTa dIkhatA hai / kahA hai ki " pupphaphalANaM ca rasaM, surAi maMsANa mahiliANaM ca / jANatA je virayA, te dukkarakArae vaMde || 1 ||" puSpa, phala, madyAdika, mAMsa aura strIkA, rasa jAnate hue bhI jo usase virati pAye, una duSkarakAraka bhavyajIvoMko vandanA karatA hUM | saba sacitta vastuoM meM nAgarabelake pAna choDanA bahuta kaThina hai, kAraNa ki bAkI sarva sacitta vastu usameM bhI vizeSa Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 171 ) , karake Ama Adika acitta hojAya to bhI usameM prAyaH mIThAsa svAda Adi rahatA hai, parantu nAgarabela ke pAnameM to bilkula nahIM rahatA isase ve sacitta hI prAyaH khAte haiM / sacita nAgara1 belake pAnameM jalakI ArdratAAdi nitya rahane se nIlI ( lIlaphUla ) tathA kuMthuA Adi jIvoMkI utpatti hone se bahuta virAdhanA hotI hai, isIliye pApabhIrU puruSa rAtrike samaya to usa ( pAna ) kA upayoga karate hI nahIM aura jo vyavahAra meM lAte haiM, ve bhI rAtri meM khAne ke pAna dinameM bhalI bhAMti dekhakara rakhe hue hI vAparate haiM / brahmacArI ( caturthavratadhArI ) zrAvakane to kAmottejaka honese nAgarabela ke pAna avazya choDanA cAhiye / ye ( nAgarabela ke pAna ) pratyeka vanaspati haiM avazya, para pratyeka pAna, phUla, phala ityAdika haraeka vanaspatimeM usakI nizrAse rahe hue asaMkhyajIvakI virAdhanA hone kA saMbhava hai / kahA hai ki " jaM bhaNiaM pajjattaganissAe vukka ta'pajjattA | jatthego pajjato, tattha asaMkhA apajjattA // 1 // " paryAptajIvakI nizrAse aparyApta jIvoM kI utpatti hotI hai| jahAM eka paryApta jIva, vahAM asaMkhya aparyApta jIva jAno / bAdara ekendriyoM ke viSaya meM yaha kahA / sUkSma meM to jahAM eka aparyApta, vahAM usakI nizrAse asaMkhyoM paryApta hote haiM / yaha bAta AcArAMgasUtravRtti Adi graMthoM meM kahI hai / isa bhAMti eka Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (172) bhI patra, phala ityAdikameM asaMkhyAtA jIvakI virAdhanA hotI hai / jala lavaNa ityAdi vastu asaMkhyAta jIvarUpa hai| pUrvAcArthoMkA aisA vacana hai ki, tIrthaMkaroMne eka jalabindumeM jo jIva kahe haiM, ve jIva sarasoMke barAbara hojAveM to jaMbUdvIpameM na samAveM / hare Amaleke samAna pRthvIkAyapiMDameM jo jIva hote haiM be kabUtarake barAbara hojAveM to jaMbUdvIpameM na samAveM / sarva sacittakA tyAga karaneke Upara aMbaDaparibAjakake sAtasau ziSyoMkA dRSTAnta hai| ___ zrAvaka dharma aMgIkAra kara acitta tathA kisIke na diye hue anna jalakA bhoga nahIM karane vAle ve (aMbaDake ziSya) eka samaya eka banameMse dUsare banameM phirate grISmaRtumeM atyanta tRSAtura ho gaMgAnadIke kinAre aaye| vahAM "gaMgAnadIkA jala sacitta tathA adatta (kisIkA na diyA huA) honese, cAhe jo ho hama nahIM grahaNa kareMge" aise dRDhanizvayase anazana kara ve sabahI pAMcaveM brahmadevalokameM indra samAna devatA hue / isa prakAra sacitta bastuke tyAgameM yatna rakhanA caahiye| ___ sacittAdi 14 kA niyama. jisane pUrva meM caudaha niyama liye hoM, unhoMne una niyamoMmeM pratidina saMkSepa karanA. aura anya bhI naye niyama yathAzakti grahaNa karanA / caudaha niyama isa prakAra haiM:- 1 sacitta 2 dravya, 3 vigaya, 4 upAnaha ( jUte ), 5 tAMbUla (khAne kA Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (173) pAna Adi) 6 vastra, 7 phUla (khuzabo) 8 vAhana 9 zayana (khATa Adi) 10 vilepana, 11 brahmacarya, 12 dizAparimANa, 13 snAna ( nahAnA ), 14 bhakta (khaanaa)| 1 suzrAvakane mukhyamArgase to sacittakA sarvathA tyAga karanA cAhiye, vaisA karane kI zakti na ho to nAma lekara athavA sAdhAraNataH eka, do ityAdi sacitta vastukA niyama karanA / kahA hai ki sacitta--davya--vigaI-vANaha-taMbola-vattha--kusumesu / vAhaNa--sayaNa--vilevaNa--baMbha-disi NhANa--bhattesu // 1 // " niravajjAhAreNaM, nijjIveNaM parittamIseNaM / attANusaMdhaNaparA sumAvagA erisA hutiH // 2 // saJcitta nimitteNaM macchA gacchaMti sattami puDhavi / saJcitto AhAro, na khamo maNasAvi pattheuM // 3 // " zrAvaka pestara viravadyAhAra lenevAle hoveM, aisA na ho to acittAhAra leve, aisA bhI na ho to pratyeka vanaspatikA mizrAhAra lave aura AtmAkA zreyaH karanA yahI sAdhya rakkhe, ve utkRSTa zrAvaka gine jAte haiM. sacitta AhArake kAraNa matsya saptamanaraka cale jAte haiM isase manameM bhI sacitta AhArakI icchA karanI nahIM cAhie / 2 sacitta aura vigaya choDakara jo koI zeSa vastu mukhameM DAlI jAtI hai, vaha sarva dravya hai / khicaDI, roTI, laDDU, lApazI, pApaDa. Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (174) cUramA, dahI bhAta. khIra ityAdika vastu bahutase dhAnyAdikase banI huI hotI haiM, to bhI rasAdikakA anya pariNAma honese eka hI mAnI jAtI haiM / polI ( phalakA ), jADI roTI, mAMDI, bATI, ghUgharI. DhokalA, thUlI, khAkarA, kaNeka Adi vastu eka dhAnyakI banI huI hotI hai to bhI pratyekakA pRthak nAma paDanese tathA svAdameM bhI aMtara honese pRthaka 2 dravya mAne jAte haiM / phalA, phalikA ityAdikameM nAma eka hI hai, to bhI svAda bhinna hai, usase tathA rasAdikakA pariNAma bhI anya honese ve bahutase dravya mAne jAte haiM / athavA apane abhiprAya tathA saMpradAyake Uparase kisI anya rItise bhI dravya jAnanA / dhAtukI zalAkA ( salAI ) tathA hAthakI aMgulI Adi dravyameM nahIM gine jAte / 3 bhakSaNa karaneke yogya vigaya cha haiM, yathA:- 1 dRdha, 2 dahI, 3 ghI, 4 taila 5 guDa tathA 6 ghI athavA tailameM talI huI vastu. ye chaH vigaya haiM / 4 upAnaha yAne jUte athavA mauje, khaDAUM ( pAvaDiyAM ) Adi to jIvakI atizaya virAdhanAkI hetu honese zrAvakako to paharanA yogya nahIM / 5 tAmbUla arthAt nAgarabela kA pAna, supArI, katthA, cUnA Adise banI huI svAdima vastu jAnanA / 6 vastra arthAt paMcAgAdi deSa jAnanA / dhotI, potI tathA rAtriko pahiraneke liye rakhA huA vastra Adi veSameM nahIM gine jAte haiM / 7 phUla yAne sira para tathA galemeM pahiraneke aura gUMthakara zayyA para Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (175) athavA takithe para bichAneke lAyaka lenA / phUlakA niyama kiyA hove to bhI bhagavAnakI pUjA vagairaha meM puSpa kalpa sakte haiM / 8 vAhana yAne ratha, ghoDA, baila, pAlakI Adi smjhnaa| 9 zayana yAne khATa Adi / 10 vilepana yAne caupaDaneke liye taiyAra kiyA huA cUA, caMdana, javAsAdi, kastUrI ityAdika vastu lenA / vilepanakA niyama liyA ho to bhI bhagavAnakI pUjA Adi kAryameM tilaka, hastakaMkaNa, dhUpa Adi karanA grAhya hai| 11 brahmacarya ( caturthavrata ) yAne dinameM sarvathA tathA rAtrimeM apanI strI Adi apekSAse jaanoN| 12 dizAparimANa yAne cAroM tarapha athavA amuka dizAko itane mAMva taka athavA itane yojana taka jAnA aisI maryAdA karanA / 13 snAna yAne tela lagAkara athavA vinA taila nahAnA / 14 bhakta yAne pakAyA huA anna tathA sukhaDI Adi lenA / isa bhaktake niyamameM saba milakara tIna cAra sera athavA isase adhika anna yathAsaMbhava rakhanA / kharabUjA Adi lene se to bahuta sera ho jAtA hai / ina caudaha vastukA niyama karanA / jisameM do, tIna athavA isase Adhika sacittavastukA nAma lekara athavA sAmAnyataH niyama karaneko jaise Upara kahA hai, vaise dravyAdika caudA vastukA niyama vastukA nAma dekara athavA sAdhAraNataH yathAzakti yuktipUrvaka karanA / uparokta caudaha niyama yaha eka niyamakI dizA batAI hai. isIke anusAra anya bhI zAka, phala, dhAnya Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 176) Adi vastuke pramANakA tathA ArambhakA nizcaya Adi kara yathAzakti niyama grahaNa karanA caahiye| paccakkhAna lene kI vidhei. isa prakArase niyama leneke anantara yathAzakti paccakkhAna karanA / usameM navakArasI, porasI Adi kAlapaccakkhAna, jo sUryodayake pahile kiyA hoya, to zuddha hotA hai, anyathA nhiiN| zeSa paccakhAna to sUryodayake anantara bhI kiye jAte haiM / navakArasI paccakhAna jo sUryodayake pahile kiyA hove to usake pUrNa hone para bhI apanI 2 kAlamaryAdAmeM porasI Adi saba kAlapaccakhAna kiye jA sakate haiM / navakArasI paccakhAna pahile nahIM kiyA hove, to sUryodaya honeke bAda dusare kAlapaccakhAna zuddha nahIM hote / jo sUryodayake pUrva navakArasI paccakhAna binA porasI Adi paccakhAna kiyA hove to, vaha pUrA honeke anaMtara dUsarA kAlapaccakhAna zuddha nahIM hotA,parantu sUryodayake pUrva kiye hue paccakhAnake pUrNa honeke pahile dUsarA kAlapaccakhAna le to zuddha hotA hai| aisA vRddha puruSoMkA vyavahAra hai / navakArasI paccakhAnakA do ghaDI vakta hai, itanA samaya usake thoDe AgAra Uparase hI prakaTa jJAta hotA hai / navakArasI paccakhAna karaneke anantara do ghaDI uparAnta bhI navakArakA pATha kiye binA bhojana kare to paccakhAnakA bhaMga hojAtA hai, kAraNa ki, paccakkhAna daMDakameM "namukkArasahiaM" aisA kahA hai| Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (177) maMThasI pacakhAnakA lAbha. jise pramAda choDanekI icchA ho usane kSaNamAtra bhI pacca. khAna binA rahanA ucita nahIM / navakArasI Adi kAlapaccakhAna pUrA hone ke samaya, 'gaMThisahiaM Adi krnaa| jisako bArambAra auSadhi lenA paDatI ho, aise bAlaka, rogI ityAdikase bhI graMthisahita paccakhAna saralatAse hove aisA hai| isase hamezA pramAdarahitapanA rahatA hai, ataeva isakA vizeSa phala hai| eka sAlavI madya, mAMsa Adi vyasanoM meM bahuta Asakta thA, vaha kevala ekahI bAra graMthisahita paccakhAna karanese kapardI yakSa huaa| kahA hai ki "je nizcamappamattA, gaThiM baMdhati gaThisahiassa / saggApavammasukkhaM, tehiM nibaddhaM saMgaThimi / / 1 // jo puruSa pramAda rahita hokara graMthisahita paccakhAnakI graMthi (gAMTha ) bAMdhate haiM, unhoMne mAno svargakA aura mokSakA sukha apanI gAMThameM bAMdhaliyA hai| jo dhanya puruSa na bhUlate navakArakI gaNanA karake graMthasaMhita paccakhAnakI graMthi choDate haiM ve apane kA~kI gAMTha chor3ate haiN| jo mukti pAne kI icchA ho to isa prakAra paccakhAna kara pramAda choDanekA abhyAsa karanA cAhiye / siddhAntajJAnI puruSa isakA puNya upavAsake samAna kahate haiN| jo puruSa rAtrimeM cauvihAra paccakhAna aura dinameM graMthisahita paccakhAna le ekasthAna para baiTha ekabAra Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (178) bhojana tathA tAMbUla Adi bhakSaNa karanA, aura pazcAt vidhipUrvaka mukha zuddhi karanA, isa bhAMti ekAzana kara, use ekamAsameM untIsa cauvihAra upavAsa karanekA phala prApta hotA hai / " bhuMjai aNaMtareNaM, dunni u verAu jo niyogeNaM / ___ so pAvai uvavAsA, aTThAvIsaM tu mAseNaM // 1 // vaise hI uparokta vidhike anusAra rAtrimeM cauvihAra paccakhAna aura dinameM biyAsanA kare to use eka mAsameM aTThAvIsa cauvi. hAra upavAsa karanekA phala prApta hotA hai| aisA vRddha loga kahate haiM / bhojana, tAmbUla, pAnI Adi vAparate nitya do do ghaDI laganA saMbhava hai, isa prakAra ginate ekAzana karanevAlekI sATha ghaDI aura biyAsaNA karane vAlekI eka sau bIsa ghaDI eka mahIneke andara khAne-pInemeM jAtI hai| vaha nikAla kara zeSa kramazaH untIsa, aTThAvIsa dina cauvihAra upavAsameM ginI jAnA spaSTa hai / padmacaritrameM kahA hai ki jo manuSya lagAtAra biyAsaNekA paccakhAna lekara pratidina do bAra bhojana kare, vaha eka mAsameM aTThAvIsa upavAsakA phala pAtA hai / jo manuSya do ghaDI taka pratidina cauvihAra paccakhAna kare. vaha eka mAsameM eka upavAsakA phala pAtA hai, aura usa (phala). ko devalokameM bhogatA hai| kisI anya devatAkI bhakti karane vAlA jIva tapasyAse jo devalokameM dazahajAra varSakI sthiti pAve, to jinadharmI jIva jinamahArAjakI kahI huI utanI hI Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 179 ) tapasyA se karoDa palyopamakI sthiti pAtA hai / isa bhAMti yathAzakti do 2 ghaDI cauvihAra baDhAve, aura usI anusAra nitya kare to use ekamAsa meM paccakhAnake kAla-mAnakI vRddhike pramANase upavAsa, chaTTha, aTThama ityAdika zAstrokta phala hotA hai / isa yuktise graMthisahita paccakhAnakA uparokta phala vicAra lenA cAhiye / grahaNa kiye hue sarva paccakhAnakA bArambAra smaraNa karanA / paccakhAnakI apanI apanI kAla maryAdA pUrI hote hI merA amuka paccakhAna pUrNa huA, aisA vicAra karanA / bhojana ke samaya bhI paccakhAnakA smaraNa krnaa| aisA na karanese kadAcit paccakhAna AdikA bhaMga honA saMbhava hai / azanAdi cArakA vibhAga. azana, pAna, khAdima, svAdima, ityAdikA vibhAga isa prakAra hai | anna khAjA, makkhana baDA Adi pakvAnna, mAMDI, sattU Adi sarva jo kucha kSudhAkA zIghra upazamana karate haiM, unheM azana kahate haiM. (1). chAMcha, pAnI, madya, kAMjI Adi sarva pAna haiM (2). saba jAtike phala, sAMTA, pohe, sukhaDI ( paMcamela miThAI ) Adi khAdya haiM. (3) tathA soMTha, haraDe, pIpala, mirca, jIrA, ajavAna, jAyaphala, jAvitrI, kaserU, katthA, khadiravaTikA, mulheTI, taja, tamAlapatra, ilAyacI, lauMga, bAyabiDaMga, biDanamaka, ajamoda, kuliMjana, pIpalAmUla, kabAbacInI, kacUra, mothA, , kapUra, saMcala, haraDa baheDA, dhamAsA, khera, khejaDA Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (180) AdikI chAla, nAgarabelake pAna, supArI, hiMgyaSTaka, hiMgutevIsA, paMcakola, puSkaramUla, javAsA, bAvacI, tulasI, kapUrIkaMda ityAdika svAdima haiM (4) bhASya aura pravacanasAroddhAra ina do graMthoMke abhiprAyase jIrA svAdya hai, aura kalpavRttike abhiprAyase khAdya hai| ajamAna bhI khAdya hai, aisA bahutase kahate haiM / sarva khAdya vastu aura ilAyacI kapUra ityAdikakA jala duvihAra paccakhANameM grAhya hai / besana, sauMpha, suvA, koThavaDI, AmalA, AMbAgolI, koThapatra, nImbUpatra, ityAdi khAdya honese duvihAra paccakhAnameM agrAhya hai / tivihArameM to kevala jala grAhya hai / phUMkAjala tathA sIkarI, kapUra, ilAyacI katthA, khAdira cUrNa. kaserU, pATala, ityAdikakA jala nitharA huA athavA chAnA huA hove tabhI grAhya hai, anyathA nahIM / zAstrameM zahada, guDa, zakkara, mizrI, Adi khAdyameM aura drAkSa, mizrI ityAdikakA jala tathA chAMcha Adi pAnameM kahA hai. parantu ye duvihAra AdimeM grAhya nahIM haiM / nAgapurIyagacchake paccakhAnabhASyameM kahA hai ki, jo bhI zAstra meM drAkSapAnakAdika pAnameM aura guDaAdi svAdimameM kahA hai, to bhI ve tRptikAraka honese tivihArAdikameM anAcarita haiM, isIliye pUrvAcAryoMne nahIM liyaa| strIsaMbhoga karanese cauvihArakA bhaMga nahIM hotA, parantu bAlAdikake oSTha, gAla ityAdikA cumbana karanese bhaMga hojAtA hai| duvihArameM to strIsaMbhoga tathA bAlA Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 181 ) dikakA cumbana bhI grAhya hai. cauvihArAdi paccakhAna to kavalaAhAra hI kA hai. lomAdika AhArakA nahIM. aisA na ho to zarIra meM taila lagAne se tathA phoDe, phuMsI Upara pulTisa bAMdhane se bhI anukrama se AMbila tathA upavAsakA bhaMga honekA prasaMga Ave, aisA mAnanekA vyavahAra bhI nahIM hai / kadAcita koI aisA mAne to, lomAhAra nirantara calanekA saMbhava honese paccakhAna ke abhAvakA prasaMga AjAtA hai / anAhAra vastu. - anAhAra vastueM vyavahArameM lI gaI hai, ve isa prakAra :nIma paMcAMga (jaDa, chAla, patra, phUla, phala), mUtra, giloya, kuTakI, cirAyatA, ativiSa, kUDA, citraka, caMdana, rakSA (rAkha) haladI, rohiNI, upaleTa, vaca, triphalA, babUlakI chAla, dhamAsA, nAya, asagaMdha, riMgaNI, eluvA, guggula, haraDedala, vauNI, bora, chAlamUla, katherImUla, keraDAmUla, paMvADa, boDatherI, cIDa, AThI, majITha, bola, bIu, ghIkuMvAra, kuMdarU, ityAdika aniSTa svAdakI vastu rogAdi saMkaTa hove to cauvihArameM bhI grAhya hai / ekAMgika AhArAdi. zrI kalpa meM tathA usakI vRtti meM cauthe khaMDameM ziSya pUchatA hai ki, AhAra aura anAhAra vastukA lakSaNa kyA hai ? AcArya kahate haiM-- odana (bhAta) Adi zuddha akelA hI kSudhAkA zamana kare, use AhAra kahate haiM / vaha azana, pAna, khAdima tathA Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 182 ) svAdima ina bhedoMse cAra prakArakA hai| tathA isa AhArameM dUsarI jo vastueM paDatI haiM, ve bhI AhAra hI kahalAtI haiN| aba ekAMki caturvidha AhArakI vyAkhyA karate haiN| odana ( bhAta ) ekAMgika arthAt zuddha akelA hI kSudhAkA nAza karatA hai, isaliye yaha azana AhArarUpa prathama bheda jAnoM 1) chAMcha, jala, madyAdika vastu bhI ekAMgika arthAt zuddha 'akelI kSudhAkA nAza karatI hai, ataeva yaha pAnaAhArarUpa dUsarA bheda hai (2). phala, mAMsa ityAdika vastu ekAMgika arthAt zuddha akelI hI kSudhAkA nAza karatI haiM, isaliye yaha khAdima AhArarUpa tIsarA bheda hai ( 3 ), zahada, phANita ( agni para pakA kara gADhA kiyA huA sAMThekA rasa, rAba) ityAdi vastu ekAMgika arthAt zuddha akelI hI kSudhAkA nAza kara sakatI hai, isaliye yaha svAdima AhArarUpa cauthA bheda jAno (4). AhArameM jo dUsarI vastu paDatI hai, vaha bhI AhAra kaha lAtA hai, aisA jo kahA, usakI vyAkhyA isa prakAra hai:jo lavaNAdika ekAMgika vastu kSudhAkI zAnti karaneko samartha na ho, parantu caturvidha AhArameM kAma AtI ho, vaha vastu cAhe AhAra meM mizrita ho athavA pRthak ho, to bhI AhAra hI meM ginI jAtI hai| odana (bhAta) Adi azanameM lavaNa, hIMga, jIrA ityAdika vastu AtI hai, pAnI Adi pAnameM kapUra Adi vastu AtI hai, Ama Adike phalarUpa khAdimameM nImaka Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (183) Adi vastu AtI hai tathA mUMgaphalI tathA sauMTha Adi khAdimameM guDa ityAdi vastu AtI hai / ye aMdara Ane vAlI kapUrAdi vastueM svayaM kSudhAkA zamana nahIM kara sakatIM, tathApi kSudhAkA zamana karanevAle AhArako madada karatI haiM, isaliye inako bhI AhAra hI meM ginA hai / isa caturvidha AhArako choDakara zeSa sava vastueM anAhAra kahalAtI haiM / athavA kSudhApIDita jIva jo kucha peTa meM DAlatA hai, vaha sarva AhAra hai| auSadhiAdikA vikalpa hai, yAne auSadhimeM kucha to AhAra hai aura kucha anAhAra hai / usame mizrI aura guDa Adi auSadhi AhArameM ginI jAtI haiM aura sarpa ke kATe hue manuSyako mATI Adi auSadhI dI jAtI hai ve anAhAra haiM / athavA jo vastu kSudhAse pIDita manuSyako khAne meM svAdu jAna paDe ve sarva AhAra haiN| aura " maiM yaha vastu bhakSaNa karUM' aisI kisIko khAnekI icchA na ho, tathA jo jivhAko bhI svAdameM burI lage, ve sarva vastueM anAhAra haiM / yathAH-- kAyikI, nimba AdikI chAla, paMcamUlAdika, AmalA haraDA baheDA ityAdika phala ye saba anAhAra haiN| nizIthacUrNimeM to aisA kahA hai kiH-nIma Adi bRkSoMkI chAla, unake nimbolI Adi phala, unhIMkA mUla ityAdi sarva anAhAra haiN| paccakkhAna ke sthAna. aba paccakkhAnake uccAraNameM pAMca sthAna haiM, unakA barNana karate haiM / prathama sthAnameM navakArasI, porasI Adi teraha Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (184) kAlapaccakkhAnakA uccAraNa kiyA jAtA hai / kAlapaccakkhAna yaha prAyaH sarva cauvihAra ( caturvidha AhAra tyAgarUpa) hotA hai / dUsare sthAnameM vigaya, nIvI aura AMbila inakA pATha AtA hai / vigayakA paccakkhAna vigayakA niyama rakhanevAle aura na rakhanevAle ina sabako bhI hotA hai, kAraNa ki zrAvakamAtrako prAyaH cAra abhakSya vigayakA tyAga hotA hI hai / tIsare sthAnameM ekAzana, viyAsanA aura ekalaThAnekA pATha AtA hai, isameM duvihAra, tivihAra tathA cauvihAra Ate haiM / cauthe sthAnameM " pANassa leveNa" ityAdi acitta pAnIke chaH AgArakA pATha AtA hai / pAMcaveM sthAnameM pUrva grahaNa kiye hue sacitta dravya ityAdi caudaha niyamameM saMkSepa karanerUpa dezAvakAzika vratoMkA prAtaH sAyaM pATha AtA hai| paccakkhANameM tivihAra cauvihArakA niyama. upavAsa, AMbila aura nIvI ye tInoM paccakkhAna prAyaH tivihAra athavA cauvihAra hote haiM, parantu apavAdase to nIvI porisI ityAdika paccakkhAna duvihAra bhI hote haiM, kahA hai ki: " sAhUNaM rayaNIe, navakArasahiaM caubvihAhAraM / bhavacarimaM uvavAso, aMbila tiha cauvvihAhAraM // 1 // sesA paJcakkhANA, duhatihacauhAvi huMti AhAre / ia paJcakkhANesu, AhAravigappaNA neA // 2 // " sAdhuoMko rAtri meM aura namaskAra sahita cauvihAra hI hotA Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (185) hai, aura bhavacarima upavAsa tathA AMbila ye tInoM paccakkhAna tivihAra tathA cauvihAra hote haiM / zeSa paccakkhAna duvihAra, tivihAra tathA caubihAra bhI hote haiM / isa prakAra paccakkhAnameM AhArake bheda jaanoN| nIvI, AMbila ityAdikameM kaunasI vastu grAhya hai, athavA kaunasI agrAhya hai ? isa bAtakA nirNaya apanI apanI sAmAcArIke Uparase jAnanA / anAbhoga, sahasAtkAra ityAdika AgArakA paccakkhAnabhASyAdikameM kahA huA prakaTa svarUpa siddhAMtake anusAra bhalI bhAMti manameM rakhanA, aisA na kare to paccakkhAna zuddha honekA saMbhava nahIM / pavitra hone kI vidhi. mUlagAthAke utarArddha meM Aye hue " paDikkamia" isa padakI isa prakAra vistRta vyAkhyA huI / aba '' suI pUia" ityAdi padakI vyAkhyA karate haiM / mala mUtrakA tyAga, dAMtana karanA, jIbha ghisanA, kullA karanA, sarvasnAna athavA deza snAna ityAdika karake pavitra huaa| yahAM pavitra honA yaha lokaprasiddha bAtakA anuvAda mAtra hai / kAraNa ki malamUtra tyAga Adi prakAra lokaprasiddha honese zAstra use karanekA upadeza nahIM karatA / jo vastu lokasaMjJAse nahIM prApta hotI, usI vastukA upadeza karanA yaha apanA kartavya hai aisA zAstra samajhatA hai / malamalIna zarIra hove to nahAnA, bhUkha lage to Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (186) khAnA, aisI bAtoM meM zAstropadezakI bilakula AvazyakatA nhiiN| lokasaMjJAse aprApta aise ihaloka paraloka hitakArI dharmamArgakA upadeza karane hI se zAstrakI saphalatA hotI hai / zAstropadeza karanevAlene sAvadha AraMbhakI vacanase anumodana karanA yaha bhI ayogya hai / kahA hai ki sAvajaNavajANaM, vayaNANaM jo na jANai visesN| vottuMpi tassa na khamaM, kimaMga puNa desaNaM kAuM? // 1 // " jo sAvadha aura anavadya vacana ke bheda vizeSataH jAnatA nahIM, vaha muMhameMse eka vacana bhI bolaneke yogya nahIM hai, phira bhalA upadeza karanekI to bAta hI kaunasI ! malamUtrAdika tyAga kI vidhi mala mUtrakA tyAga to maunakara tathA yogya sthAna dekhanA Adi kI vidhi hI se karanA ucita hai / kahA hai ki mUtrotsarga malotsarga, maithunaM snAnabhojane / saMdhyAdikarma pUjAM ca, kurya jApaM ca maunavAn // 1 // " mala mUtrakA tyAga,strIsaMbhoga,snAna,bhojana, saMdhyAdi karma, devapUjA aura japa itane kArya mauna rakhakara hI karanA cAhiye / vivekavilAsameM bhI kahA hai ki- prAtaHkAla, sAyaMkAla tathA dinameM bhI uttaradizAko aura rAtrimeM dakSiNadizAko mukha kara mauna rakha tathA vastra oDha kara mala mUtrakA tyAga karanA / saMpUrNa nakSatroMke nisteja hone para sUryavimbakara AdhA udaya ho tara Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (187) taka prabhAtasaMdhyAkA samaya kahalAtA hai| sUryabimbake Adhe astase lekara do tIna nakSatra AkAzameM na dIkheM, taba taka sAyaMsaMdhyAkA samaya hai / mala mUtrakA tyAga karanA hove to jahAM rAkha, gobara, gAyoMkA raheThANa, rAphaDA, viSThA Adi ho, vaha sthAna tathA uttama vRkSa, agni, mArga, tAlAba ityAdika, smazAna, nadItaTa tathA striyoM tathA apane baDIloMkI jahAM dRSTi paDatI hove, aise sthAna choDanA / ye niyama utAvala na ho to pAlanA, utAvala hone para sarva niyama pAlanA hI cAhiye aisA nhiiN| . __zrIoghaniyuktiAdigraMthoMmeM bhI sAdhuoMke uddezyase kahA hai ki- jahAM kisI manuSyakA AvAgamana nahIM, tathA jisa sthAna para kisIkI dRSTi bhI nahIM paDatI, jahAM kisIko aprIti upajanese zAsanake uDDAhakA kAraNa aura tADanAdika honekA saMbhava nahIM,samabhUmi honese giranekI zaMkA nahIM, jo tRNa Adise DhakA huA nahIM, jahAM bicchU, kIr3I AdikA upadrava nahIM, jahAM kI bhUmi agniAdike tApase thoDe samayakI acitta kI huI hai, jisake nIce kamase kama cAra aMgula bhUmi acitta hai, jo vADI, baMgalA Adike samIpabhAgameM nahIM hai, kamase kama eka hI hAtha vistAra vAlA, cUhe kIDI Adike bila, trasajIva tathA jahAM bIja ( sacitta dhAnyake dAne Adi ) nahIM aise sthAnameM mala mUtrakA tyAga karanA / Upara tRNa Adise DhaMkA Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (188) huA sthAna na ho, aisA kahanekA kAraNa yaha hai ki, DhaMkA huA sthAna hove to vahAM bicchu AdikA kATanA saMbhava hai, tathA mala Adise cIMTI Adi calI jAveM, isIliye tRNAdikase DhaMkA huA nahIM cAhiye / vaise hI jahAM kI bhUmi thoDe samayakI acitta kI huI ho, aisA kahanekA kAraNa yaha hai ki, agnikA tApaAdi karake acitta kI huI bhUmi, do mAsa taka acitta rahatI hai, pazcAt mizra ho jAtI hai / jisa bhUmi para caumAsemeM gAMva basA ho vaha bhUmi bAraha varSa taka zuddhasthaMDilarUpa hotI hai / aura bhI kahA hai ki- dizA vicAra kara baiThanA, pavana, grAma tathA sUrya inakI tarapha pITha karake nahIM baiThanA, chAyAmeM tIna bAra pUMja kara, "aNujANaha jassuggaho" kaha, apane zarIrakI zuddhi ho vaise mala mUtrakA tyAga karanA / uttara va pUrvadizAkI ora mukha karanA ThIka hai / rAtri meM dakSiNa dizAmeM pITakarake kare to rAkSasa, pizAcAdika A paDate pIDAkarate haiM. pavanake sanmukha mukha kare to nAkameM arzaAdiko pIDA ho, sUrya aura grAmake sanmukha pITha kare to niMdA ho / jo saMjJA jIva utpatti vAlI hove to vahAMse alaga jAkara kisI vRkSAdikI chAyAmeM tyAga karanA, chAyA na ho to dhUpa hI meM apanI chAyAmeM tyAga karanA, tyAga karake eka muhUte (do ghaDI) taka vahAM baiThanA / aNAvAyamasalAe, prss'nnuvghaaie| same ajhumire vAvi, acirakAla kayAmi a // 1 // Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (189) vicchinne dUramogADhe, nAsanne vilvnyjie| tasapANabIarahie, uccArAINi vosire // 2 // " muttanigehe cakkhU , vaccanirohe a jIviyaM cayai / uDDhanirohe kuTuM, gelannaM vA bhave tisuvi // 3 // " laghunIti (mUtra) rokanesa netra pIDA hotI hai, aura baDI nIti (mala) roke to prANahAni hai, UrvavAyu (DakAra) roke to kuSTharoga hotA hai, athavA tInoMke rokanese unmAda (pAgalapana) hotA hai| baDInIti, laghunIti, salekhama (nAkameM kA mala) AdikA tyAga karanese pahile "aNujANaha jassuggahoM" aisA kahanA, tathA tyAga karaneke anantara turata " vosire " aisA tIna bAra manameM cintavana krnaa| salekhama ityAdiko dhUlase DhAMkanekI bhI yatanA karanA,na karanese usameM asaMkhyoM saMmUchima manuSyakI utpatti hotI hai tathA unakI virAdhanA Adi doSa lagatA hai| zrIpanavaNAsUtrake prathamapadameM kahA hai ki prazna-he bhagavaMta! saMmUcchima manuSya kisa prakAra utpanna hote haiM ? uttara--he gautama ! pisatAlIza lAkha yojana vAle manuSyakSetrameM aDhAI dvIpa samudra ke aMdara, paMdraha karmabhUmimeM tathA chappana aMta:pameM, garbhaja manuSyakI viSThA, mUtra , balakhA, nAsikAkA mala, vamana, pitta, vIrya, puruSavIryameM mizrita strIvIrya ( rakta ), bAhara nikAle hue puruSa vIyake pudgala, jIva rahita kalevara, strI. Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 190 ) puruSakA saMyoga, nagarakI khAla tathA saba azuci sthAna inameM saMmUcchima manuSya utpanna hote haiN| aMgulake asaMkhyAtaveM bhAga samAna avagAhanA vAle, asaMjJI, midhyAdRSTi, ajJAnI, sarvaparyApta aparyApta aura aMtarmuhUrta AyuSya vAle aise ve saMbhUcchima manuSya ( aMtarmuhUrta meM ) kAla karate haiN| Upara " sarva azuci sthAna " kahA hai yAne jo koI sthAna manuSya ke saMsargase azuci hote haiM ve sarva sthAna lenA, aisA panavaNAkI vRtti meM kahA hai| dAMtana kI vidhi. dAMtana Adi karanA hove to doSa rahita ( acitta ) sthAna meM jJAtavRkSa ke acitta aura komala daMtakASThase athavA dAMtakI haDhatA karane vAlI aMgUThe kI pAsakI tarjanI aMgulI se ghisa kara karanA | dAMta tathA nAkakA mala DAlA ho, usapara dhUla DhAMkanA Adi yatanA avazya rakhanA / vyavahArazAstrameM to isa prakAra kahA hai ki: -- airat eDhatA nimitta prathama tarjanI aMgulI se dAMtakI dAr3he ghisanA pazcAt yatnapUrvaka dAtana karanA / jo pAnI ke prathama - kullemeM se eka bindu kaMThameM calA jAve to samajhanA ki, Aja bhojana acchA milegaa| sarala, gAMTha binA, acchI kUcI banajAve aisA, patalI noka vAlA, daza aMgula lambA, TazalI kaniSThA aMgulI kI nokake barAbara jADA, aisA jJAtavRkSa ke dAMtanako kaniSThikA aura Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (191 / usakI pAsakI anAmikA aMgulIke bIcameM lekara dAtana krnaa| usa samaya dAhinI athavA DAbI dADhake nIce ghisanA, dAMtake masUDoMko kaSTa na denA / svastha hokara ghisane hI meM mana rkhnaa| uttara athavA pUrva dizAkI ora mukha karake baiThanA, baiThanekA Asana sthira rakhanA, aura ghisate samaya mauna rahanA / durgaMdha yukta, polA sUkhA mIThA, khaTTA aura khATA aisA dAtana tyaagnaa| vyatipAta, ravivAra, sUryasaMkrAnti, candra sUryakA grahaNa, navamI, aSTamI, paDavA, caudaza, pUrNimA aura amAvasyA ina chaH dinoM meM dAtana nahIM karanA / dAtana na mile to bAraha kulle karake mukha zuddhi karanA, aura jIbhake UparakA mala to nitya utAranA / jIbha sApha karanekI paTTIse athavA dAtanakI phADase dhIre 2 jIbha ghisakara dAtana pheMka denaa| dAtana apane sanmukha athavA zAnta dizAmeM paDe kiMvA UMcA rahe to sukhake hetu jAnanA, aura isase viparIta kisI prakAra paDe to dukhadAyI samajhanA / kSaNamAtra UMcA rahakara jo paDajAye to, usa dina miSThAnnakA lAbha milatA hai, aisA zAstrajJa manuSya kahate haiM / khAMsI, zvAsa, jvara, ajIrNa, zoka, tRSA (pyAsa ), mukhapAka ( muMha AnA ) ye jisako hue hoM athavA jisako zira, netra, hRdaya aura kAnakA roga huA ho, usa manuSyane dAtana nahIM karanA / pazcAt sthira raha kara nitya keza (bAla ) samAranA. apane sirake bAla svayaM samakAla meM donoM hAthoMse nahIM samAre / tilaka Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dekhaneke liye athavA maMgalake hetu darpaNameM mukha dekhA jAtA hai| jo apanA zarIra darpaNameM mastaka rahita. dRSTi Ave to pandraha dinake bAda apanI mRtyu hogI aisA samajhanA / upavAsa, poriso ityAdi paccakhAna karanevAlene to dAtana Adi kiye binA hai| zuddhi jAnanA, kAraNa ki, tapasyAkA phala bahuta bar3A hai / lokameM bhI upavAsAdika hone para dAtana Adi kiye binA bhI devapUjAdi kI jAtI hai / laukika zAstrameM bhI upavAsAdike dina dAtana AdikA niSedha kiyA hai| viSNubhakticandrodaya meM kahA hai ki pratipaddarzaSaSThISu madhyAhe navamItithau / saMkrAMtidivase prApne, na kuryAddatadhAnanam // 1 // upavAse tathA zrAddhe, na kuryAddatadhAvanam / daMtAnAM kASTasaMyogo, haMti sapta kulAni vai / / 2 // brahmacaryamahiMsA ca, stymaamissvrjnm| vrate caitAni catvAri, caritavyAni nityazaH // 3 // paDavA, amAvasyA, chaTThI, aura navamI ina tithiyoM meM, madhyAnhake samaya, tathA saMkrAntikA, upavAsakA, aura zrAddhakA dina ho to dAtana nahIM karanA, kAraNa ki, Uparokta dinoM meM dAtana kare to sAta kulakA nAza hotA hai| vratameM brahmacarya, ahiMsA, satya, vacana aura mAMsakA tyAga ye cAra niyama nitya pAlana karanA / bArambAra pAnI pInese, eka vakta bhI tAMbUla bhakSaNa karanese, dinameM sonese aura strIsaMga karanese upavAsako doSa lagatA hai| Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (193) snAna kI vidhi. jahAM cIMTiyoMkA samUha,lIlaphUla, kuMthuA ityAdika jIvoMkI utpatti na hoya, tathA jahAM UMcA nIcApana, polAI Adi doSa na ho aise sthAna para saMpAtima makSikAdi jIvoMkI rakSA Adi yatna rakha kara parimita tathA vastrase chAne hue pAnIse snAna karanA / dinakRtyameM kahA hai ki, jahAM trasa Adi jIva nahIM, aise zuddha bhUmibhAgameM acitta athavA chAne hue sacitta pAnIse vidhike anusAra nahAkara ityAdi / vyavahArazAstrameM to aisA kahA hai ki- nagna, rogI, cala kara AyA huA, uttama vastra tathA alaMkAra pahirA huA, bhojana kiyA huA, apane sambandhiyoMko bulAkara AyA huA aura kucha bhI mAMgalika kArya kiyA huA itane manuSyoMne snAna nahIM karanA cAhiye / aparicita, viSama mArgavAlA, cAMDAlAdika malIna logoMse chuyA huA, vRkSoMse DhakA huA, kAIvAlA aise pAnImeM nahAnA yogya nahIM / ThaMDe pAnIse nahAkara turanta uSNa anna tathA garama pAnIse nahA kara turaMta ThaMDA anna bhakSaNa nahIM karanA / aura cAhe jaise pAnIse nahAneke anaMtara taila kabhI bhI na lagAnA. nahAye hue puruSakI chAyA jo chinna bhinna aura vidrupa dIkhe, paraspara dAMta ghisAya, aura zarIrase mRtazavake samAna gaMdha Ave to tIna dinameM usakI mRtyu hotI hai / nahAneke bAda jo turanta chAtI aura donoM paga mUkha jAveM, to chaThe dina mRtyu hotI hai isameM saMzaya Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 194 ) nahIM / strIsaMga kiyA hove, ulaTI huI hove, smazAna meM citAkA dhuMA lagA hove, burA svapna AyA hove aura hajAmata karAI hove to chAne hue zuddha jalase nahAnA cAhiye / taila marchana, snAna aura bhojana kara tathA AbhUSaNa pahara lene ke bAda, yAtrA tathA saMgrAmake avasara para, vidyAraMbha meM, rAtriko, saMdhyA ke samaya, kisI parva ke dina tathA ( ekabAra hajAmata karAne ke bAda ) navameM dina hajAmata nahIM karAnA cAhiye / pakhavADe meM ekabAra dADhI, mUcha, sirake bAla tathA nakha nikalavAnA, parantu zreSTha manuSyoM ko cAhiye ki apane hAtha se apane bAla tathA apane dAMtase apane nakha kabhI na nikAle / jala snAna (jalase nahAnA ) zarIrako pavitra kara, sukha utpanna kara paramparAse bhAvazuddhikA kAraNa hotA hai. zrIharibhadrasUrijIne dUsare aSTakameM kahA hai ki prAyaH anya trasa Adi jIvoMko upadrava na ho, usa bhAMti zarIrake tvacA ( carma ) - AdibhAga kI kSaNamAtra zuddhike nimitta jo pAnI se nahAyA jAtA hai, use dravyasnAna kahate haiM / sAvadha vyApAra karanevAlA gRhastha yaha dravyasnAna yathAvidhi karake deva va sAdhukI pUjA kare to use yaha snAna bhI zuddhikAraka hai| kAraNa ki, yaha dravyaFort bhAvazuddhikA kAraNa hai aura dravyasnAna se bhAvazuddhi hotI haiM yaha bAta anubhava siddha hai / ata eva dravyasnAna meM kucha apUkAyavirAdhanAdi doSa haiM, to bhI anya samakitazuddhi Adi aneka Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (195) guNa honese yaha gRhasthako zubhakAraka hai| kahA hai ki pUjAmeM jIva hiMsA hotI hai, aura vaha niSiddha bhI hai, tobhI jinezvara bhagavAnakI pUjA samakitazuddhikA kAraNa hai, ataeva zuddhi (niravadya) hai / ataH yaha siddha huA ki, devapUjAdi kArya karanA ho tabhI gRhasthako dravyasnAnakI anumodanA ( siddhAntameM anumati ) kahI hai| isaliye dravyasnAna puNyake nimitta hai, aisA jo koI 2 kahate haiM, use nikAla diyA, aisA jAno / tIrthameM kiye hue snAnase dehakI kucha zuddhi hotI hai, paraMtu jIvakI to eka aMzamAtra bhI zuddhi nahIM hotii| skandapurANameM kAzIkhaMDake aMdara cha8 adhyAyameM kahA hai ki mRdo bhArasahasreNa ja: kuMbhazatena ca / na zudhyaMti durAcArAH, snAtAstIrthazatairapi // 1 // cittaM zamAdibhiH zuddhaM, vadanaM satyabhASaNaiH / brahmacaryAdibhiH kAyaH, zuddho gagAM vinApyasau // 3 // cittaM rAgAdibhiH kliSTamalIkavacanairmukham / jIvahiMsAdibhiH kAyo, gaMgA tasya para GmukhI // 4 / . paradAraparadravyaparadrohaparAGmukhaH / gaMgApyAha kadA''gatya, mAmayaM pAvayiSyati? // 5 // " durAcArI puruSa hajAroM bhAra (tola vizeSa ) maTTIse, saikaDoM ghaDe pAnIse tathA saikaDoM tIrthoMke jalase nahAve to bhI zuddha nahIM hote / jalacara jIva jala hI meM utpanna Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (196) hote haiM, aura jala hI meM mRtyuko prApta hote haiM; parantu manakA mela nahIM dhulanese ve svargameM bhI nahIM jAte / jinakA citta zamadamAdikase, mukha satyavacanase aura zarIra brahmacaryase zuddha hai, ve gaMgAnadIko gaye vinA bhI zuddha hI hai / jinakA citta rAgAdikase vacana asatyavacanase aura zarIra jIvahiMsAdikase malIna ho, una puruSoMse gaMgA nadI bhI alaga rahatI hai| jo puruSa parastrIse, paradravyase aura dUsare ke paradrohase dUra rahatA hai, usako lakSa karake gaMgA nadI bhI kahatI hai ki- ye mahAnubhAva kaba Akara mujhe pavitra kareMge? isake Upara eka kulaputrakA dRSTAnta hai, yathAH tumba snAna dRSTAMta. eka kulaputra gaMgAdi tIrthako jAtA thaa| use usakI mAtAne kahA ki, "he vatsa! tU jahAM nahAve, vahAM mere isa tumbeko bhI nahalAnA." yaha kaha usakI mAtAne use eka tumbA diyA / kulaputra bhI gaMgA Adi tIrthameM jAkara mAtAkI AjJAnusAra apane sAtha tumbeko nahalA kara ghara aayaa| taba mAtAne usa tumbekA zAka banAke putrako parosA / putrane kahA, "bahutahI kaDDuvA hai." mAtAne kahA--"jo saikaDoM bAra nahalAnese bhI isa tumbekA kaDuvApana nahIM gayA, to snAna karanese terA pApa kisa prakAra jAtA rahA ? vaha ( pApa ) to tapasyArUpa kriyAnuSThAna hI se jAtA hai / " mAtAke ina vacanoMse kulaputrako pratibodha huaa| Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (197) asaMkhyAta jIvamaya jala, anaMta jIvamaya kAI Adi aura binA chAnA pAnI hAMve to usameM rahane vAle pUrA Adi tramajIva, inakI virAdhanA honese snAna doSamaya hai| yaha bAta prasiddha hai / jala jIvamaya hai, yaha bAta laukikameM bhI kahI hai / uttaramImAMsAmeM kahA hai ki-- lUtAsyataMtugalite, ye biMdI saMti jaMtavaH / sUkSmA bhramaramAnAste, naiva mAMti triviSTape // 1 // makaDIke mukhameMse nikale hue taMtuke Uparase chanakara paDe huve pAnIke ekabindumeM jo sUkSma jIva haiM, ve jo bhramarake barAbara ho jAyeM to tInoM jagatmeM na samAveM, ityAdi / aba bhAvasnAnakI vyAkhyA karate haiM:- dhyAnarUpa jalase kamarUpa mala dUra karanese jIvako jo sadAkAla zuddhatAkA kAraNa hotA hai use bhAvasnAna kahate haiN| koI puruSako dravyasnAna karane para bhI jo phoDe Adi bahate hoM to usane apane pAsase caMdana, kezara, puSpa pramukha sAmagrI dekara dUsare manuSyake dvArA bhagavAnakI aMgapUjA karavAnA; aura agrapUjA tathA bhAvapUjA svayaM karanA / zarIra apavitra ho to pUjAke badale AzAtanA honA saMbhava hai, isaliye svayaM aMgapUjA karanekA niSedha kiyA hai / kahA hai ki niHzUkatvAdazauco'pi, devapUjAM tanoti yaH / puSpairbhUtitaryazca, bhavataH zvapatrAvimau // 1 // " Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (198) jo apavitra puruSa saMsArameM paDanekA bhaya na rakhate devapUjA karate haiM, aura jo puruSa bhUmi para par3e hue phUlase pUjA karate haiM, ve donoM cAMDAla hote haiM, yathAHapavitratA se pUjanameM doSa dikhAnevAlA cAMDAla dRSTAMta. kAmarUpa nagarameM eka cAMDAlako putra huaa| janmase hI usake pUrvabhava ke bairI kisI vyaMtaradevatAne use haraNa kara jaMgalameM DAla diyaa| itanemeM kAmarUpanagarakA rAjA jo ki zikAra khelane gayA thA usane vanameM usa bAlakako dekhA / rAjA putrahIna thA isase usane use le liyA, pAlana kiyA tathA usakA puNyasAra nAma rakhA / jaba puNyasAra taruNAvasthAko prApta huA taba rAjAne usako rAjyAbhiSeka kara svayaM dIkSA le lI / kucha kAlake anantara ukta kAmarUpake rAjA kevalI hokara vahAM aaye| puNyasAra unako vaMdanA karane gayA / sarva nagaravAsI manuSya bhI vandanA karane Aye tathA puNyasArakI mAtA vaha cAMDAlinI bhI vahAM AI / puNyasAra rAjAko dekha usa cAMDAlinIke stanameM se dUdha jharane lgaa| taba rAjA (puNyasAra ) ne kevalI bhagavAnase isakA kAraNa pUchA / kevalIne kahA-- " he rAjan ! yaha terI mAtA hai, tU vanameM par3A huA mere hAtha lagA." puNyasArane punaH prazna kiyA. " he bhagavAn ! maiM kisa karmavaza cAMDAla huA ?' kevalIne uttara diyA- " pUrvabhavameM tU vyavahArI thA / eka samaya bhagavAnakI pUjA karate " bhUmipara par3A huA phUla nahIM caDhAnA Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (199) cAhithe." aisA jAnate hue bhI tUne bhUmi para par3A huA phUla ajJAse bhagavAnke Upara caDhAyA / usase tU cAMDAla huA / kahA hai ki uccihUM phalaku pumaM, nevijjaM vA jiNassa jo deha / so nIagoakammaM, baMdhai pAyannajammami // 1 // " puruSa aiMThA (ucchiSTha ) phala, phUla athavA naivedya bhagavAnko arpaNa kare, vaha prAyaH parabhavameM nIcagotra karma bAMdhatA hai| terI mAtAne pUrvabhavameM rajasvalA hote hue devapUjA karI, usa karmase yaha cAMDAlinI huI" kevalIke aise bacana suna vairAgyase puNyasAra rAjAne dIkSA lii| isaliye bhUmi para paDA huA phUla sugaMdhita ho to bhI vaha bhagavAnko nahIM caDhAnA cAhiye / tathA kiMcit mAtra bhI apavitratA ho to bhI bhagavAn ko nahIM chUnA / vizeSa kara striyoM ne rajasvalA avasthA meM pratimAko bilakula sparza na karanA cAhiye / kAraNa ki, bhArI AzAtanAdi doSa lagatA hai| pUjAmeM pahananeke vastrakI vidhi. nahA leneke bAda pavitra, komala aura sugaMdhita kASAyikAdi vastrase aMga poMcha, dhotI utAra, dUsarA pavitra vastra paharakara ityAdiyuktise dhIre 2 calate jalAI bhUmiko sparza na karate pavitra sthAnameM aanaa| uttaradizAko mukha karake camakadAra, nayA, pUrNa, bejoDa aura cauDA aise do zveta vastra meM se eka pahiranA tathA dUsarA oddhnaa| kahA hai ki Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 200 ) vizuddhiM vapuSaH kRtvA yathAyogaM jalAdibhiH / dhauta vasIta dve, vizuddhe dhUpadhUpite // 12 // avasara ke anusAra jalAdikase zarIra zuddha karake dhoye hue, dhUpa de sugaMdhita kiye hue aura pavitra aise do vastra dhAraNa krnaa| loka meM bhI kahA hai ki he rAjan ! devapUjA meM saMdhA huA, jalA huA, aura phaTA huA vastra na lenA, tathA dUsarekA vastra bhI dhAraNa nahIM karanA / eka bAra pahirA huA vastra, jo vastra pahira kara malotsarga, mUtra tathA strIsaMga kiyA ho, vaha vastra devapUjA meM upayoga meM na lenA / ekahI vastra dhAraNa karake jImanA nahIM, tathA pUjA nahIM karanA / tridhoMne bhI kAMcalI binA devapUjA nahIM karanA / isa parase yaha siddha huA ki, puruSoMne do vastra binA aura striyoMne tIna vastra binA devapUjAdi na karanA cAhiye / dhulA huA vastra mukhyapakSase to kSIrodaka pramukha bahuta UMcA aura vaha zvetavarNa rakhanA / udAyana rAjAkI rAnI prabhAvatI AdikA bhI zveta vastra hI nizIthAdika graMtha meM kahA haiM / dinakRtyAdika graMthoMmeM bhI kahA hai ki - " seavasthAniaMsaNotti " ( arthAt zvetavastra pahirane vAlA Adi ) kSIrodaka Adi vastra rakhane kI zakti na ho to, dukula ( rezamI ) Adi zreSTha vastra hI rakhanA. pUjASoDazaka meM kahA hai ki- "sitazubhavastreNeti" isakI TIkAmeM bhI kahA hai ki - zveta aura zubha vastra pahira kara pUjA karanA / yahAM zubhavastra paTTayugmAdika lAla, pIlAAdi liyA Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 201 ) jAtA hai |"egsaaddiaN uttarAsaMgaM kareI" ( arthAt eka sADI uttarAsana kare ) ityAdika siddhAnta ke pramANabhUta vacana haiM isase uttarIya vastra akhaMDa hI rakhanA / do yA adhika TukaDe juDA huA na rakhanA / " dukula (rezamI vastra pahirakara bhojanAdika kara to bhI vaha apavitra nahIM hotA, " yaha lokokti isa ( pUjA ke ) viSaya meM pramANabhUta nahIM mAnanA | parantu anya vastrakI bhAMti dukula vastra bhI bhojana, mala, mUtra tathA azuci vastukA sparza ityAdi se bacAkara rakhanA cAhiye | vAparane para dhonA, dhUpa denA ityAdi saMskAra karake punaH pavitra karanA, tathA pUjA sambandhI vastra thoDe samaya hI vAparanA / pasInA, nAkakA mala Adi isa vastrase nahIM poMchanA, kAraNa ki, usase apavitratA hotI hai / pahire hue anyavastroMse isa vastrako alaga rakhanA / prAyaH pUjAkA vastra dUsarekA nahIM lenA / vizeSa kara bAlaka, vRddha, striyoM AdikA to kadApi nahIM lenA cAhiye / dUsare kA pahinA vastra na pahinanepara cAhaka kA dRSTAnta. sunate haiM ki, kumArapAla rAjAkA uttarIyavastra bAhaDa maMtrI ke choTe bhAI cAhaDane pahirA, tatra rAjAne kahA ki, "mujhe navIna vastra de " cAhaDane kahA- " aisA navIna vastra savAlakSadezakI beberApurI hI meM milatA hai, aura vaha vahAM se vahAMke rAjAkA pahirA huA hI yahAM AtA hai / " pazcAt kumArapAlane beke rAjAke pAsa se eka binA vAparA dukula vastra mAMgA, Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (202) parantu usane nahIM diyA / taba kumArapAla rAjAne ruSTa ho cAhaDa ko '. bahuta dAna na karanA" aisA kahakara sAthameM sainya dekara bhejaa| tIsare dina cAhaDane bhaMDArIke pAsase lakSa dravya mAMgA, to usane nahIM diyA, ataH use nikAla diyA, aura yatheccha dAna dekara rAtriko caudaha sau UMTanI savArake sAtha jA baMbApurako ghera liyA / usa dina nagarameM sAtasau kanyAoMkA vivAha thA, usameM vighna na Ave, isa hetuse vaha rAtri vIta jAne taka vilamba karake prAtaHkAla hote hI cAhaDane durga (killA ) hastagata kiyA / tathA baMberAke rAjA ke sAta karoDa svarNamudrA va gyArahasau ghoDe liye tathA killeko toDa kara cUrNa cUrNa kara diyaa| usa deza meM apane svAmI kumArapAlakI AjJA pracalita kI tathA sAtasau sAlaviyoMko sAtha lekara utsava sahita apane nagarameM AyA / kumArapAlane kahA- " atiudAratA yaha teremeM eka doSa hai / vahI doSa tujhe dRSTidoSase apanI rakSA karanekA eka maMtra hai aisA maiM jAnatA hUM, kAraNa ki tU merI apekSA bhI adhika dravya kA vyaya karatA hai| " cAhaDa ne kahA " mujhe mere svAmIkA bala hai isase maiM adhika vyaya karatA hUM / Apa kisake balase adhika vyaya karo ? " cAhaDake isa caturatApUrNa uttarase kumArapAla bahuta prasanna huA aura usako sanmAnapUrvaka " rAjagharaTTa" kI padavI dii| dUsarekA pahirA huA vastra na lenA isa para yaha dRSTAMta hai| Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 203 ) pUjAvasara meM sapta prakArakI zuddhi. vaise hI svayaM uttama sthAnase, athavA svayaM jisake guNakA jJAtA ho aise acche manuSyase pAtra, Dhakkana, lAnevAlI vyakti, mArga Adi sarvakI pavitratAkI yatanA rakhanA Adi yuktise pAnI, phUla ityAdika vastu lAnA / phUla Adi dene vAleko yathocita mUlya Adi dekara prasanna karanA | vaise hI, zreSTha mukhakoza bAMdha, pavitra bhUmi dekha yuktise jisameM jIvakI utpatti na hove aisI kezara, karpUra Adi vastuse mizrita caMdana ghisanA | cune hue tathA UMce akhaMDa cAMvala, zodhita dhUpa va dIpa, sarasa svaccha naivaidya tathA manohara phala ityAdi sAmagrI ekatrita karanA / yaha dravyazuddhi hai / rAga dveSa, kaSAya IrSyA, isa loka tathA paralokakI icchA, kautuka tathA cittakI capalatA ityAdi doSa tyAga kara cittakI ekAgratA rakhanA, so bhAvazuddhi hai / kahA hai ki manovakkAyavastrovapUjopakaraNasthite: / zuddhiH saptavidhA kAryA, zrI arhatpUjanakSaNe // 1 // " mana, vacana, kAyA vastra, bhUmi, pUjAke upakaraNa aura sthiti ( Asana Adi ) ina sAtoMkI zuddhi bhagavAnakI pUjA karate samaya rakhanA cAhiye / isa bhAMti dravya tathA bhAvase zuddha huA manuSya gRha caitya ( gharamaMdira ) meM praveza kare, kahA hai ki-- puruSa dAhinA Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (204) paira Age rakha kara dAhinI ora yatanAse praveza kare, aura strI vAma paga Age dharakara bAI ora praveza kare / pUrva athavA uttaradizAko mukha karake vAma nADI calate mauna kara sugaMdhita aura madhura dravyase bhagavAna kI pUjA karanA cAhiye / ityAdi vaMcanase kahe anusAra nirmAhI kara, tIna pradakSiNA karanA tathA anya bhI vidhi sampUrNa kara pavitra pATale Adi Asana para padmAsanAdika sukhakAraka Asanase baiThanA / pazcAt candanake pAtrameM se thoDA candana anyapAtrameM athavA hAtha para le lalATa (kapAla ) para tilaka kara tathA hAthako svarNakaMkaNa aura caMdanakA lepa kara tathA dhUpa de donoM hAthoMse jinezvara bhagavAnakI agrapUjA, aMgapUjA tathA bhAvapUjA karanA cAhiye / tatpazcAt pUrvameM kiyA huA athavA na kiyA huA paccakhAna bhagavAnake sanmukha uccaarnaa| - (mUlagAthA.) vihiNA jiNaM jiNagihe, gaMtuM acei uciArcitarao // uccarai paccakhANaM, daDhapaMcAcAragurupAse // 6 // bhAvArtha:- uparokta gAthAmeM " vidhinA" (vidhise ) yaha pada hai, use saba jagaha milAnA / yathA- pazcAt vidhise jinamaMdirako jA, vidhise ucita cintA (vicAra) karatA huA, vidhise bhagavAnakI pUjA kare / vaha vidhi isa prakAra hai: Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (205) jo rAjA pramukha bhArI RddhizAlI puruSa hove to "sarva Rddhise, sarva dIptise, sarva dyutise, sarva balase, sarva parAkrama se " ityAdi Agamavacana hai, isase vaha puruSa jinazAsanakI prabhAvanAke nimitta sarvotkRSTa Rddhise dazArNabhadra rAjAkI bhAMti jinamaMdirako jAve | sarva jinavandanameM dazArNabhadrakA dRSTAnta. (6 jaise dazArNabhadra rAjA pUrva meM kisIne vandana na kiyA aisI ucca Rddhise maiM vIrabhagavAnako vandanA karUM " aise ahaMkAra se sarvopari Rddhi sajA kara apane aMtaHpurakI striyoMko sarvAMga meM zRMgAra pahirA, uttama hAthI, ghoDe, ratha, Adi caturaMga senA sAtha meM le hAthIdAMta kI, cAMdIkI tathA sonekI pAMcasau pAlakiyoM meM biThA zrIvIra bhagavAnako vandanA karane AyA / usakA mada dUra karane ke hetu saudharmendrana zrIvIra bhagavAnako vaMdanA karane ko Ate hue divyaRddhikI racanA karI / bRhatRSimaMDalastava meM kahA hai ki cauMsaTha hajAra hAthI, pratyeka hAthI ko pAMcasau bAraha mukha, pratyeka mukhameM ATha dAMta, pratyeka dAMta meM ATha bAvaDiyAM, pratyeka bAvaDImeM lakSa pakhaDIke ATha kamala, pratyeka pakhaDI Upara battIsabaddha divyanATaka, pratyeka karNikA meM eka eka divya prAsAda, aura pratyeka prAsAda meM agramahiSIkI sAtha indra zrIvIra bhagavAnake guNa gAtA hai / aisI Rddhise airAvata hAthI Upara baiThakara Ate hue indrako dekhakara jisakI Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 206 ) pratijJA pUrNa na huI aise dazArNabhadra rAjAne dIkSA grahaNa kI / isa viSaya meM pUrvAcAryoMkI kI huI hAthI ke mukha Adi vastukI gintI batAnevAlI gAthAeM haiM / unakA artha yaha hai:---- eka hAthIko pAMcasau bAraha mukha, cAra hajAra chiyAnave dAMta, battIsa hajAra sAtasau aDasaTha bAvaDiyAM, do lAkha bAsaTha hajAra ekasau cummAlIza kamala, karNikA prAsAdake aMdara Aye hue nATakakI saMkhyA kamala hI ke samAna, chabbIsa sau karoDa ikavIsa karoDa aura covAlIsa lAkha itanI eka hAthI ke kamala dalakI saMkhyA zakrendrakI jAno / aba causaTha hajAra hAthI ke sabake mukha, dAMta pramukha vastu saMkhyA ikaTThI kahanA cAhiye / sarva hAthiyoM ke mukha tIna karoDa sattAvIsa lAkha, aDasaTha hajAra / sabake dAMtoM kI saMkhyA chabbIsa karoDa, ikkIsa lAkha, cauvAlIsa hajAra / sarva bAvaDiyoM kI saMkhyA do sau karoDa, nau karoDa, ekahattara lAkha, bAvana hajAra / sarva kamaloMkI saMkhyA eka hajAra karoDa, chaH sau karoDa, satahattara karoDa, bahattara lAkha, solaha hajAra / sarva pakhaDiyoM kI tathA nATakakI saMkhyA solaha koDAkoDI, satahattara lAkha karoDa, bahattara hajAra karoDa, eka sau sATha karoDa / sarva nATakake rUpakI saMkhyA pAMcasau kauDAkoDI, chattIsa koDAkoDI, satyAsI lAkha karoDa, nava hajAra karoDa, eka sau karoDa aura bIsa karoDa | yaha sarva saMkhyAeM AvazyakacUrNimeM Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (207) kahI haiM / pratyeka prAsAdameM ATha agramahiSa ke sAtha indra bhagavAnake guNa gAtA hai, aisA kahA, vahAM agramahiSIkI saMkhyA kamalake samAna jAnanA / iMdrANIkI saMkhyA to teraha hajAra karoDa, cArasau ikkIsa karoDa, satahattara lAkha, aTThAvIsa hajAra itanI hai / hareka nATakameM samAna rUpa, zRMgAra aura nATyopakaraNa yukta eka sau ATha divyakumAra tathA utanI hI deva-kanyAeM haiM / aise hI 1 zaMkha, 2 zUga, 3 zaMkhikA, 4 peyA, 5 pariparikA, 6 paNava, 7 paDaha,, 8 maMbhA, 9 horaMbhA, 10 bherI, 11 jhallarI, 12 dundubhI, 13 muraja, 14 mRdaMga, 15 nAMdImRdaMga, 16 AliMga. 17 kustumba, 18 gaumukha, 19 mAdala, 20 vipaMcI, 21 ballakI, 22 bhrAmarI, 23 SaDbhrAmarI, 24 parivAdinI, 25 babbIsA, 26 sughoSA, 27 naMdighoSA, 28 mahatI, 29 kacchapI, 30 citravINA, 31 AmoTa. 32 jhAMjha 33 nakula, 34 tUNA, 35 tuMbavINA, 36 mukuMda, 37 huDukkA 38 ciccikI, 39 karaTIkA, 40 DiMDima, 41 kiNita, 42 kaDaMbA, 43 dardaraka, 44 daderikA, 45 kustuMbara 46 kalasikA, 47 tala, 48 tAla, 49 kAMsyatAla, 50 girisikA, 51 makarikA, 52 zizumArikA, 53 vaMza, 54 vAlI, 55 veNu, 56 parilI, 57 baMdhUka ityAdi vividha vAdyoMke bajAne vAle pratyekameM eka sau ATha jAno / 3 zaMkhikA yAne tIkSNa svaravAlA choTA zaMkha hotA hai aura zaMkhakA to gaMbhIra svara hotA hai / 4 peyA yaha bar3I kAhalAko kahate haiM / 5 pari Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 208 ) parikA, yAne makaDIke paDase baMdhA huA eka mukhavAjA hai / 6 paNava, yaha paDaha vizeSa athavA bhAMDapaDaha jAno / 8 bhaMbhA yAtre DhakkA, 9 horaMbhA yAne mahADhakkA, 10 merI yaha Dhakkeke AkArakA vAdyavizeSa hai / 11 jhallarI yaha camaDese maDhI huI holI aura valayAkAra hotI hai / 12 duMdubhI, yaha saMkaDe muMhakA tathA bherIke AkArakA devavAdya hotA hai / 13 muraja arthAt baDA mAdala, 14 mRdaMga yAne chauTA mAdala, 15 nAMdImRdaMga, yaha eka orase saMkaDA va dUsarI orase cauDA hotA hai / 16 AliMga, yaha murajakI eka jAti hai / 17 kustusva, yaha camaDese baMdhA huA ghaDeke samAna eka bAjA hotA hai / 19 mAdala, yaha donoM orase samAna hotA hai, 30 vipaMcI, yaha tIna tAMtakI vINA hotI hai / 21 vallakI arthAt sAmAnya vINA 24 parivAdinI yAne sAta tAMtakI vINA 28 mahatI yAne sautArI vINA 35 tumbavINA, tumbe vAlI vINAko kahate haiM / 36 mukunda yaha ekajAtakA muraja haiM, jo prAyaH bahuta lIna hokara bajAyA jAtA hai / 37 huDukkA, yaha prasiddha hai / 40 DiMDima, yaha prastAvanA sUcaka eka vAdya hai / 42 kaDabA, 39 karaTinA aura 43 dardaraka ye prasiddha hai / 44 darda - rikA yAne choTA dardaraka 47 tala yAne hastatAla | 54 vAlI yaha eka prakArakA mukha vAjintra hai 57 baMdhUka, yaha bhI tUNa sadRza mukha vArjitra hai| bAkIke bheda loka meM prasiddha hoM usake anusAra Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (209) . .. jAna lenA cAhiye / saba vAdyoMke bheda unapacAsajAtike vAdyoMmeM samAte haiM / jaise vaMzameM vAlI, veNu, parilI aura bandhUka inakA samAveza hotA hai / zaMkha, zRMga zaMkhikA, kharamukhI, peyA, aura paraparikA ye vAdya baDe bhArI zabdase, phUMkane para bajate haiM / paDaha aura paNava ye do DaMkoMse bajate haiN| bhaMbhA rA horaMbhA ye do AsphAlana karanese bajate haiM / bherI, jhallarI aura duMdubhI ye tIna Thokanese bajate haiM / muraja, mRdaMga, aura nAMdImRdaMga ye tIna AlApa karanese bajate haiN| AliMga, kustumba, gaumukhI aura mardala ye cAra jorase Thokane para bajate haiM / vipaMcI, vINA, aura vallakI ye tIna mUrcchanA karanese bajate haiM / bhrAmarI, SaDbhrAmarI aura parivAdinI ye tIna kiMcit hilAnese bajate haiM / babbIsA sughoSA aura naMdIghoSA ye tIna phirAnese bajate haiN| mahatI, kacchapI aura citravINA ye tIna kUTanese bajate haiN| AmoTa jhaMjhA aura nakula ye tIna maroDanese bajate haiM / tUNa aura tumbabINA ye do sparza karanese bajate haiM / mukuMda, huDukka aura ciccikI ye tIna mUrcchanA karanese bajate haiM / karaTI, DiMDima, kiNita aura kadaMbA ye cAra bajAnese bajate haiM / daderaka, dardarikA, kustuMba aura kalazikA ye cAra bahuta pITanese bacate haiM / tala, tAla, aura kAMsyatAla ye tInoM paraspara laganese bajate haiN| riMgisikA, lattikA, makarikA aura zizumArikA ye cAra ghisanese bajate haiM / vaMza, veNu, vAlI, piTalI aura baMdhUka ye pAMca phUMkane se bajate haiN| Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (210) sarva divya kanyA aura kumAra sAtha 2 gAyana aura nRtya karate haiM, isa prasaMgameM battIsabaddhanATakake nAma isa prakAra haiM:svastika, zrIvatsa, naMdyAvarta, vardhamAnaka, bhadrAsana, kalaza, matsyayugma, darpaNa, ina ATha maMgalikoMkI vicitra racanA yaha maMgalabhakticitra nAmaka prathamabheda [1] Avarta, (dakSiNAvarta ) pratyAvarta (vAmAvarta), zreNI (samapaMkti) prazreNI ( ulaTI paMkti), svastika, sauvastika, puSpamAna (lakSaNavizeSa ) vardhamAna, matsyAMDaka (matsyake aMDe) makarAMDaka (magarake aMDe ), jAramAra ( maNivizeSa ) puSpAvalI, padmapatra, sAgarataraMga, vAsaMtIlatA, aura padmalatA, inakI vicitra racanA-rUpa dUsarA bheda [2] ihAmRga (varubhIr3ayA), RSabha (baila) azva, manuSya, magara, pakSI, sarpa, kinnara, ruru ( hariNabheda ), zarabha-aSTApada, camara (surAgAya ) hastI, vanalatA, padmalatA inakI vicitra racanArUpa tIsarA bheda [3] ekatAvakra ( eka tarapha TeDhA) ekataHkhaDga ( eka tarapha dhAravAlA ), ekataH cakravAla ( eka tarapha cakrAkAra ) dvidhA cakravAla (donoM tarapha cakrAkAra) cakrArddhacakravAla aisI racanA rUpa cauthA bheda [4] candrAvali (caMdrakI paMkti) sUryAvali ( sUryakI paMkti ), valayAvalI, tArAvalI, haMsAvali, ekAvali, muktAvali, kanakAvali, ratnAvali, yaha Avalipravibhakti (paktiracanA ) nAmaka pAMcavAM bheda [5] caMdrodayapravibhakti (caMdrodayakI racanA ) sUryodayapravibhakti (sUryodayakI racanA ) yaha Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (211) udayapravibhaktinAmaka chahA bheda [6] caMdrAgamanapravibhakti( caMdrake AgamanakI racanA) sUryAgamanapravibhakti ( sUryake AgamanakI racanA ) yaha gamanA- gamanAvibhAktinAmaka sAtavAM bheda [7] caMdrAvaraNapravibhakti (caMdrake AvaraNakI racanA, ) sUryAvaraNapravibhakti (sUryake AvaraNakI racanA ) yaha AvaraNapravibhaktinAmaka AThavAM bheda [8] caMdrAstamanapravibhakti ( asta hote caMdrakI racanA ) sUryAstamanapravibhakti (sUryAstakI racanA, ) yaha astamanapravibhaktinAmaka navamAM bheda [9] caMdramaMDalapravibhakti (caMdramaMDalakI racanA ), sUryamaMDalapravibhakti (sUryamaMDalokI racanA ), nAgamaMDalapravibhakti, yakSamaMDalapavibhakti, bhUtamaMDalapravibhakti, rAkSasamahoragagaMdharvamaMDalapravibhakti yaha maMDalapravibhakti ( maMDalakI racanA ) nAmaka dazavAM bheda [ 10 ] RSabhalalitavikrAnta (bailakI ekajAtikI gati) siMhalalitavikrAnta (siMhakI vizeSagati, ) azvavilaMbita ( ghoDekI vizeSagati ), gajavilaMdhita ( hAthIkI vizeSagati ), mattahayavilasita (mastaghoDekI ceSTA ) mattagayavilasita ( mastahAthIkI ceSTA ) yaha drutavilaMbita nAmaka gyArahavAM bheda [11] zakaTopadhipravibhakti ( gADIke upakaraNakI racanA ), sAgarapravibhakti ( samudrakI racanA ), nagarapravibhakti ( nagarakI racanA ) yaha sAgaranagarapravibhaktinAmaka bArahavAM bheda [12] naMdApravibhakti, caMpApravibhakti yaha naMdAcaMpApravibhaktinAmaka berahavAM bheda [ 13 ] Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 112 ) matsyAMDapravibhakti (matsva ke aMDekI racanA ), karamADapravibhakti, jAramArapravibhakti yaha matsyAMDAdipravibhaktinAmaka caudahavAM bheda hai [ 14 ] | kakhagaGapravibhakti yaha pandrahavAM bheda / [15] cachajajhaJapravibhakti yaha solahavAM bheda [ 16 ] TaThaDaDhaNapravibhakti yaha satrahavAM bheda, [ 17 ] tathadadhanapravibhakti yaha aDDArahavAM bheda [ 1 ] paphababhamapravibhakti yaha unnIsavAM [19] azokapallavapravibhakti (AsApAlavakI racanA ), Amrapallavapravibhakti ( Ama ke pattekI racanA ), jambU pallavapravibhakti, kozAMpallavapravibhakti, yaha pallavapravibhaktinAmaka vIsavAM bheda [20] padmalatApravibhakti, nAgalatApravibhakti, azokalatApravibhakti, caMpakalatApravibhakti, AmralatApravibhakti, vanalatApravibhakti, kuMdalatApravibhakti, atimuktalatApravibhakti aura zyAmalatAvibhakti yaha latApravibhaktinAmaka ekavIsavAM bheda [21] drutanRtya ( utAvalA nAca ) yaha bAvIsavAM bheda [ 22 ] vilaMbitanRtya ( dhIre nAMcanA ) yaha tevIsavAM bheda [23] drutavilaMbitanRtya yaha cauvIsavAM bheda [24] acitanRtya nAmaka paccIsavAM bheda [ 25 ] ribhitanRtyanAmaka chabbIsavAM bheda [26] aMcitaribhidanRtyanAmaka sattAvIsavAM bheda [27] ArabhaTanRtyanAmaka aTThAvIsavAM bheda [28]bhasolanRtyanAmaka untIsavAM bheda [29] ArabhaTabhasolanRtyanAmaka tIsavAM bheda [30] utpAta ( UMcA caDhanA ) nipAta ( nIce paDanA ) prasakta ( aTakanA ), saMkucita ( aMga Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 213 ) saMkocanA ) prasArita ( aMga prasAranA ), recaka, Aracita, bhrAMta ( bahakanA ) saMbhrAMta ( atyaMta bahakanA ), yaha utpAtA - dinRtyanAmaka ikatIsavAM bheda [ 39 ] tIrthaMkarAdi mahApuruSoMke caritrakA abhinaya karanA yaha battIsavAM bheda [ 32 ]. isa prakAra rAya seNIsUtrameM battIsabaddhanATakake bheda kahe haiM / isa bhAMti rAjA Adi RddhizAlI zrAvaka jinamaMdirako jAve / parantu jo sAdhAraNa Rddhivanta ho, usane to lokaparihAsa TAlane ke nimitta ahaMkArakA tyAga kara apane kula tathA dravyake ucita ADaMbara rakha, bhAI, mitra, putrAdika parivArako sAtha lekara jinamaMdirako jaanaa| vahAM jAne meM ( 1 ) phUla, tAMbUla, sarazava, dUrvA (dUdha ), tathA charI, pAdukA, mukuTa, vAhanapramukha sacitta aura acittavastukA tyAga kare | yaha prathama abhigama hai / ( 2 ) mukuTako chor3akara zeSa alaMkAra Adi acittadravyakA tyAga na kare yaha dUsarA abhigama haiM ( 3 eka ( binA joDakA ) tathA cauDe vastrase uttarAsaMga kare, yaha tIsarA abhigama hai / ( 4 ) bhagavAna ko dekhane para dono hAtha joDa " Namo jiNANaM " yaha kahatA huA vaMdanA kare, yaha cauthA abhigama hai / (5) manako ekAgra kare, yaha pAMcavAM abhigama hai| aise pAMca abhigama pUrNa kare tathA nisIhI karake jinamaMdirameM praveza kare / isa viSaya meM pUrvAcAryoM kA vacana isa bhAMti hai:- sacittadravyakA tyAga karane se (1), acita - Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (214) dravyakA tyAga nahIM karanese ( 2 ), ekazATa ( ekapanekA binA joDa ) uttarAsaMga karanese ( 3 ), bhagavAnako dekhate hI donoM hAtha joDanese ( 4 ), aura manakI ekAgratA karanese (5) ityAdi, rAjAAdine to jinamaMdirameM praveza kare usI samaya rAja cinha tyAga denA cAhiye / kahA hai kikhaDga, chatra, jUtA, mukuTa aura caMbara ye zreSTha rAjacinha tyAga kara... ityaadi| ____ maMdirake prathamadvArameM praveza karate, mana, vacana, kAyAse ghara sambandhI vyApArakA niSedha kiyA jAtA hai, aisA batAneke hetu tIna bAra nisIhI karI jAtI hai, parantu vaha nisIhI eka hI ginI jAtI hai, kAraNa ki, eka ghara sambandhI vyApAra hI kA usameM niSedha kiyA hai / pazcAt mUlanAyakajIko vandanA kara "kalyANake icchuka logoMne sarva utkRSTa vastueM prAyaH dAhinI ora hI rakhanA, " aisI nIti hai, ataeva mUlanAyakajIko apanI dAhinI ora karatA jJAna, darzana aura cAritra ina tInoMkI ArAdhanA karaneke hetu tIna pradakSiNA de| usake anantara bhaktise paripUrNa manase " namo jiNANaM" aisA prakaTa kahe aura ardhAvanata ( jisameM AdhA zarIra namatA hai aisA) athavA paMcAMga praNAma kare, pazcAt pUjAke upakaraNa hAthameM le bhagavAnake guNagaNase race hue stavanoMko apane parivArake sAtha madhura va gaMbhIra-svarase gAtA huA, hAthameM yogamudrA dhAraNa Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (215) kiye hue, paga paga para jIvarakSAkA upayoga rakhatA aura ekAgramanase bhagavAnake guNagaNakA cintavana karatA huA tIna pradakSiNA de / gharaderAsarameM isa bhAMti pradakSiNA Adi kriyA karanA nahIM banatA / dUsare baDemaMdirameM bhI kAraNavaza ye kiye na jAve, to bhI buddhizAlI manuSyane ye sarva kriyAeM nirantara karanekA pariNAma rakhanA cAhiye,bhAva choDanA nhiiN| suzrAvaka pradakSiNA deneke avasara para samavasaraNameM baThe hue caturmukha jagavAnakA dhyAna karatA huA mUlagabhAremeM aura bhagavAnakI pITha tathA bAyAM aura dAhinA bhAga ina tInoM dizAoMmeM sthita jinavimbako bandanA kare / isI hetuse saba jinamaMdira samavasaraNake sthAnapara honese mUlagabhAreke bAharake bhAgameM tInoM dizAoM meM mUlanAyakajIke nAmase jinavimba karAye jAte haiM, " arihaMtakI pITha choDanA" aisA kahA hai, jisase cAroM dizAoMko arihaMtakI pITha rahanese pIThakI ora rahane kA doSa TalatA hai| pazcAt jinamaMdirakA pUMjanA, khudane sIlaka AdikA nAmA likhanA ityAdi Age kahA jAyagA usake anusAra yathAyogya caitya cintA tathA pUjAkI saMpUrNa sAmagrI prathama hI se taiyAra karake mukhyamaMDapAdikameM caityavyApAraniSedharUpa dUsarI nisIhI kare / aura mUlanAyakajIko tIna bAra vandanA kara pUjA kare / bhASyameM kahA hai ki- usake anaMtara prathama nisIhI kara, mukhamaMDapameM praveza kara, jinabhagavAnake sanmukha Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 216 ) ghuTane aura hAtha bhUmiko lagA yathAvidhi tIna vAra vandanA kare | pazcAt Anandase praphullita ho suzrAvaka mukhakoza karake jinendrapratimA parakA rAtrikA bAsI phUla Adi nirmAlya morapaMkhI se utAre / tatpazcAt svayaM jinezvara ke mandirako pUMje, athavA dUsare se puMjAve / tadauparAnta suvidhA ke anusAra jinabimbakI pUjA kare / mukhakoza ATha paDakA vastrake TukaDese mukha tathA nAsikAkA nizvAsa rokane ke nimitta bAMdhanA | barasAtake samaya nirmAlya meM kuMthuAAdi jIvoMkI utpatti bhI ho jAtI hai, isaliye vaise samaya meM nirmAlya tathA snAtrakA jala jahAM pramAdI manuSyakI hAlacAla na ho aise pavitrasthAna meM DAlanA | aisA karane se jIvakI rakSA hotI hai aura AzAtanA bhI TalatI haiM / gharaderAsara meM to pratimAko UMce sthAna para bhojanAdikRtyoMmeM vyavahArameM na Ane vAle pavitrapAtrameM sthApana kara donoM hAthoM se pakaDe hue pavitra kalazAdika ke jalase abhiSeka karanA / usa samaya -- bAlattarNamma sAmia, sumerusiharammi kaNayakalasehiM / tisIsarehi havio, te dhannA jehiM diTThosi // 1 // he svAmin ! causaTha indroMne bAlyAvasthA meM meruparvata para suvarNakalazase Apako snAna karAyA, usa samaya jinhoMne Apako dekhA, ve jIva dhanya haiM // 1 // 2 " tiasAsurehiM " iti pAThAntare / Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 217 ) 1 ityAdikA mana meM cintavana karanA | pazcAt yatanA pUrvaka bAlAkuMcI jinabimba Upara ke candanAdika utAra punaH prakSAla karake do aMgalUhaNoMse ( aMgapUMchanekA vastra ) jinabimba UparakA sarva pAnI poMcha lenA pazcAt pAMva ke do aMgUThe, do ghuTane, hAtha kI do kalAI, do kaMdhe aura mastaka itane sthAnakI anukramase pUjA karanA, aisA kahA hai ataH Ame varNana kiyA jAyagA usake anusAra sIdhe kramase navoM aMgoMmeM caMdana, kezAra Adi vastuoM se pUjA kare / koI 2 AcArya kahate haiM ki prathama kapAla para tilaka kara pazcAt navAGgakI pUjA karanA / zrIjinaprabhasUrane karI huI pUjAkI vidhi meM to sarasa aura sugandhita caMdanase bhagavAnakA dAhinA ghuTanA, dAhinA kaMdhA, kapAla bAMyA kandhA aura bAMyA ghuTanA ina pAMca athavA hRdaya sahita chaH aMga meM pUjA kara tAjA phala aura vAsakSepa ina do dravyoMse pUjA kare, aisA kahA hai / jo pahile qisIne pUjA karI hove, aura apane pAsa pahilI pUjAse zreSTha hove to vaha pUjA dUra nahIM karanA, kAraNa ki usa ( suMdara ) pUjAke darzana se bhavyajIvoM ko hone vAle puNyAnubaMdha puNya ke anubaMdhako antarAya karanekA prasaMga AtA hai / ataeva pahilI pUjA na utAra kara apane pAsakI sAmagrI se use baDhAnA / bRhadbhASya meM kahA hai ki jo prathama kisIne bahutasA dravyavyaya karake pUjA karI hove, to vahI pUjA jisa taraha vizeSa zobhA I pUjA karanekI sAmagrI na , -- Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (218) yamAna hove usI prakAra apanI pUjA sAmagrI vApara kara pUjA karanA / aisA karanese prathama pUjA nirmAlya bhI nahIM mAnI jAtI, kAraNa ki, usameM nirmAlyakA lakSaNa nahIM AtA / gItArtha AcArya upabhoga lenese nirupayogI huI vastuko nirmAlya kahate haiM / isIliye vastra, AbhUSaNa, donoM kuMDala ityAdi bahutasI vastueM eka bAra utArI huI punaH jinabimba para caDhAte haiN| aisA na hove to eka gaMdhakApAyikAvastrase eka sau ATha jinapratimAkI aMgalUhaNA karane vAle vijayAdika devatAkA jo varNana siddhAntameM kiyA hai, vaha kaise ghaTita ho ? / jinabimba para caDhAI huI jo vastu phIkI, durgandhita, dekhane vAleko bhalI na lage tathA bhavyajIvake manako harSita na kare aisI hogaI ho, usIko zrutajJAnI puruSa nirmAlya kahate haiM aisA saMghAcAravRtti meM kahA hai / pradyamnasUriracita vicArasAraprakaraNameM to isa prakAra kahA hai ki caityadravya ( devadravya ) do prakArakA hai-- eka pUjAdravya aura dUsarA nirmAlyadravya / pUjAke nimitta lAkara jo dravya ekatrita kiyA ho vaha pUjAdravya hai, aura akSata, phala, bali ( miThAI Adi ), vastra Adi saMbaMdhI jo dravya, vaha nirmAlyadravya kahalAtA hai / usakA jinamaMdirameM upayoga jAno / isa vacanameM pratimAke sanmukha dhare hue akSataAdi dravyako bhI nirmAlya kahA hai, parantu anyasthAnameM AgamameM, prakaraNameM athavA caritrAdikameM kahIM bhI yaha Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 219 ) bAta dRSTimeM nahIM AtI / sthavirake saMpradAyAdikase bhI koI gacchameM yaha rIti nahIM pAI jaatii| sAtha hI jo dehAtAdikameM dravyaprAptikA upAya nahIM hotA, vahAM pratimAke sanmukha dhare hue akSataAdi vastuke dravya hI se pratimA pUjI jAtI hai / jo akSatAdi nirmAlya hote to usase pratimAkI pUjA bhI kaise hotI ? ataH upabhoga karanese nirupayogI huI vastu hI ko nirmAlya kahanA vahI yukti saMgata hai / aura "bhogaviNaDuM davvaM, nimmalaM biMti gIatthA " yaha Agamavacana bhI isa bAtako AdhArabhUta hai| tatra to kevalI jAne | caMdanaphUla Adi vastuse pUjA isa prakAra karanA ki, jisase pratimA - ke netra tathA mukha na Dhakane pAve, va pUrvakI apekSA vizeSa zobhA hove, kAraNa ki. vaisA karane hI se darzakako harSa, puNyakI vRddhi ityAdi honA saMbhava hai / aMgapUjA, agrapUjA aura bhAvapUjA aise pUjA ke tIna prakAra haiM / jisameM prathama aMgapUjAmeM kauna 2 sI vastu Ave usakA varNana karate haiM / nirmAlya utAranA, pUMjanIse pUMjanA, aMga prakSAlana karanA, bAlAkUMcIse kezara Adi dravya utAranA, kezarAdika dravyase pUjA karanA, puSpa caDhAnA, paMcAmRta snAtra karanA, zuddhajalase abhiSeka karanA, dhUpa diye hue nirmala tathA komala aise gaMdhakaSAyikAdi vastrase aMga lohanA ( poMchanA ), kapUra, kuMkuma pramukha vastuse mizra kiye hue gozIrSacandanase Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 220 ) vilepana karanA, AMgIAdikI racanA karanA, gorocana, kastUrIAdi dravyase tilaka tathA patravallI ( pIla ) Adi kI racanA karanA, sarvotkRSTa ratnajaDita svarNa tathA motIke AbhUSaNa aura sone cAMdI ke phUla Adi caDhAnA / jaise ki zrIvastupAlamaMtrI ne apane banavAye hue savAlAkha jinabimba para tathA zrI siddhAcalajI Upara AI huI sarva pratimAoM para ratnajaDita suvarNake AbharaNa caDhAye, tathA jaise damayaMtIne pUrvabhava meM aSTApada tIrtha para AI huI caubIsa pratimAoM para ratnake tilaka caDhAye, vaise hI suzrAvakane jisa prakAra se anya bhavyaprANiyoM - ke bhAva vRddhiko prApta hoM usa prakArase AbharaNa caDhAnA | kahA haiM ki pavareha sAhiM, pAyaM bhAvovi ja yae paro / na ya anno uvaogo, eesi sayANa laTThayaro || 1 || prazaMsanIya sAdhanoM se prAyaH prazaMsanIya bhAva utpanna hote haiM / prazaMsanIya sAdhanoMkA isake atirikta anya uttama upayoga nahIM / tathA paherAvaNI, candrodaya Adi nAnAvidhi dukUlAdi vastra caDhAnA, zreSTha, tAjA aura zAstrokta vidhike anusAra lAye hue zatapatra ( kamalakI jAti ), sahasrapatra ( kamalavizeSa ), jAi, ketakI, caMpA Adi phUloMkI guMthI huI, ghirI huI, pUrI huI tathA ekatrita kI huI aisI cAra prakArakI mAlA, mukuTa, zikhara, phUlaghara AdikI racanA karanA, jinezvara bhagavAna ke Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 221) hAthameM soneke bijore, nAriyala, supArI, nAgaravelake pAna, suvarNamudrA, aMgUThiyAM, modaka Adi rakhanA, dhUpa ukhevanA, sugandhita vAsakSepa karanA ityAdi sarva upacAra aMgapUjAmeM hote haiN| bRhadbhASyameM kahA hai ki pahANavilevaNaAharaNavatthaphalagaMdhadhUvapupphehiM / kIrai jiNaMgapUA, tattha vihI epa nAyavo // 1 // vattheNa baMdhiUNaM, nAsa ahavA jahAsamAhIe / vajjeabvaM tu tayA dehamivi kaMDuaNamAI // 2 // snAtra, vilepana, AbharaNa, vastra, phala, sugaMdhita cUrNa (vAsakSepa ), dhUpa tathA puSpa itane upacAroMse, jinezvara bhagavAnakI aMgapUjA karI jAtI hai / usakI vidhi isa prakAra hai vastrase nAsikA bAMdha kara athavA jisa prakAra cittakI samAdhi rahe vaisA karake pUjA karanA / usa samaya zarIrameM khujAnA Adi kriyA avazya tyAga denA / anya sthAna para bhI kahA hai ki- jagatabaMdhu zrIjinezvarabhagavAnakI pUjA karate samaya zarIrameM khujAnA, khaMkhAra DAlanA aura stuti stotra bolanA ye tIna bAteM varjita haiN| devapUjAke samaya mauna karanA hI zreSTha mArga hai, kadAcit vaisA na kiyA jA sake to sAvadhavacana to sarvathA choDanA / kAraNa ki nisIhi karanemeM gRhavyApArakA niSedha kiyA hai| usIke liye hasta, mukha, netra pramukha avayavase pApahetu saMjJA bhI na karanA, karanese anu Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (222) citapanakA prasaMga AtA hai| yahAM jiNahA zreSThikA dRSTAnta kahate haiM dholakA nagarameM jiNahA nAmaka atidaridrI zreSThI rahatA thaa| vaha ghIke maTake, kapAsakI gAMThe Adi bojha uThAkara apanA nirvAha karatA thA / bhaktAmarapramukhastotrake smaraNase prasanna huI cakre. zvarIdevIne usako eka vazIkaraNa ratna diyA / usa ratnake prabhAvase jiNahAne mArgameM rahane vAle tIna prasiddha duSTacoroMko mAra ddaalaa| vaha AzcaryakArI vRttAnta suna pATaNake bhImadevarAjAne Adara sahita use bulAkara dezakI rakSAke liye eka khaDga diyA, taba zatruzalya nAmaka senApatine DAhavaza kahA ki gvAMDo tAsu samappir3a, jasu khAMDe abhyAsa / jiNahA ikkuM samappii, tula celau kappAsa / / 1 // khaDga usIko denA cAhiye ki, jise usakA abhyAsa hove / jiNahAko to ghI telake maTake vastra aura kapAsa ye hI denA cAhiye 1 / yaha suna jiNahAne uttara diyA kiasidhara dhaNudhara kuMtadhara, sattigharA a bahU ya / sattusala raNi je zUra nara,jaNaNI ti virala psuua||2|| azvaH zastraM zAstraM vANI vINA narazca nArI ca / puruSavizeSa prAptA bhavantyayogyAzca yogyAzca // 2 / talavAra, dhanuSya aura bhAleko pakaDanevAlI to saMsArameM bahuta vyakti haiM,parantu zatruoMke zalyarUpa aise he senAni raNabhUmimeM zUravIra puruSoMko prasava karanevAlI to koI koI hI mAtA hotI hai / Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 223 ) azva, zastra, zAstra. vINA, vANI, nara aura strI itanI vastueM yogya puruSa ke hAthameM jAya~ to zreSTha yogyatA pAtI haiM, aura ayogya puruSoMke hAthameM jAve to yogyatA nahIM pAtI / jiNahAke aise vacana se bhImadeva rAjAne harSita ho use kotavAlaIT adhikAra diyaa| isake bAda jigahAne gujarAtadeza meM corakA nAmamAtra bhI na rahane diyA / eka dina soraTha deza ke kisI cAraNane jiNahAkI parIkSA karane ke hetu UMTakI corI krii| jiNahAke sipAhI use pakaDakara devapUjA ke samaya prAtaHkAlameM usake sanmukha lAye | usane ( jiNAne) phUlakA bITa toDakara sUcanA dI ki " ise mAra DAlo " taba cAraNane kahA ----- jiNahAo nai jiNavaraha, na mile tAro tAra / jiNa kara jiNavara pUjie, te kima mAraNahAra ? || 1 || cAraNakA yaha vacana suna zarmita ho niNahAne "phirase corI na karanA " yaha kaha use choDa diyA / cAraNa bolAikkA corI sA kiyA, jA kholaDe na mAya / bIjI corI kima kare ?, cAraNa cora na thAya // 4 // cAraNakI isa prakAra caturatApUrNa ukti sunakara jiNahAne use pahirAvaNI ( siropAva ) dii| pazcAt jiNahAne tIrthayAtrAeM karI, jinamaMdira baMdhAye, pustakeM likhAI, tathA anyabhI bahutasA puNya kiyA / jiNahAne poTalI UparakA DANa (kara, Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (224) mahasUla) chuDAyA Adi bAteM abhItaka lokameM pracalita haiN| yaha jiNahAkA prabaMdha huaa| mUlanAyakajIkI savistAra pUjA kara leneke bAda kramazaH sAmagrIke anusAra saba jinabimbakI pUjA karanA / dvAraparake samavasaraNake jinavimbakI pUjA bhI gabhAremeM se bAhira nikalate samaya karanA ucita hai, parantu prathama nahIM. kAraNa ki, mUla. nAyakajI hI kI prathama pUjA karanA ucita hai| dvAraparakA bimba dvArameM praveza karate samaya prathama pAsa AtA hai, isase usakI prathama pUjA karanA, aisA jo kadApi kaheM to baDe jinamaMdirameM praveza karate to bahutase jinabimba prathama Ate haiM, jisase unakI bhI prathama pUjA karanekA prasaMga Ave, aura vaisA kiyA jAya to pUSpAdika sAmagrI thoDI ho to mUlanAyakajI taka pahuMcate sAmagrI pUrI hojAnese mUlanAyakajIkI pUjA bhI na hosake / vaise hI zrIsiddhAcalajI, giranAra Adi tIrthoM meM praveza karate mArgameM samIpa bahutase caitya Ate haiM, unake aMdara rahI huI pratimAoMkA prathama pUjana kare to aMtima kinAre mUlanAyakajIke maMdira meM jAnA hosake, yaha bAta yogya nhiiN| agara yaha yogya bhI mAne to upAzrayameM praveza karate guruko vaMdana karaneke pahile samIpastha sAdhuoMko prathama vaMdanA karanekA prasaMga AtA hai / samIpasthapratimAoMko mUlanAyakajIkI pUjA karanese pahile mAtra praNAma karanA yogya hai / saMghAcArameM tIsare upAMgako milatI vijaya Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (225) devatAkI vaktavyatAmeM bhI dvAra aura samavasaraNake jinabiMbakI pUjA mUlanAyakajIkI pUjA kara leneke anaMtara kahI hai / yathAH pazcAt sudharmasabhAko jAkara jinezvara bhagavAnakI dAr3ha dekhate hI vaMdanA kare, kholakara morapaMkhakI pUMjaNIse pramArjana kare, sugaMdhita jalase ekavIsa bAra prakSAlana kara gozIrSacaMdanakA lepa kare aura pazcAt sugaMdhita puSpaAdi dravyase pUjA kare / taduparAnta pAMcoM sabhAoMmeM pUrvAnusAra dvAra pratimAkI pUjA kare, dvArakI pUjA Adi bAkI rahA vaha tIsare upAMgameM se samajha lenA. isaliye mUlanAyakajIkI pUjA anya sarva pratimAoMse prathama aura vizeSa zobhAse karanA / kahA hai ki uciattaM pUAe, visesakaraNaM tu mUlabiMbassa / ja paDai tattha paDha bhaM, jaNassa diTTI sahamaNeNaM // 1 // mUlanAyakajIkI pUjAmeM vizeSa zobhA karanA ucita hai; kAraNa ki, mUlanAyakajI hI meM bhavyajIvoMkI dRSTi aura mana prathama Akara paDatA hai / ziSya pUchatA hai ki, " pUjA, vandana Adi kriyA ekako karake pazcAt bAkIke anya sabako karanemeM Ave, to usase tIrthaMkaroM meM svAmIsevakabhAra kiyA huA prakaTa dRSTimeM AtA hai / eka pratimAkI atyAdarase viziSTa pUjA karanA aura dUsarI pratimAoMkI sAmagrIke anusAra thoDo karanA, yaha bhI bhArI avajJA hotI hai, yaha bAta nipuNabuddhi puruSoMke dhyAnameM AvegI." Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (226) AcArya samAdhAna karate haiM ki- " sarva jina- pratimAoMkA prAtihAryaAdi parivAra samAna hI hai, use pratyakSa dekhanevAle jJAnI puruSoMke manameM tIrthaMkaroMmeM paraspara svAmIsevakabhAva hai aisI buddhi utpanna nahIM hotii| mUlanAyakajIkI pratiSThA prathama huI isaliye unakI pUjA prathama karanA yaha vyavahAra hai, isase bAkI rahI tIrthakarakI pratimAoMkA nAyakapana nahIM jaataa| ucita pravRtti karanevAlA puruSa eka pratimAko baMdanA pUjA tathA bali arpaNa kare to, usase dUsarI pratimAoMkI AzAtanA dekhanemeM AtI nahIM / jaise miTTIkI pratimAkI pUjA, akSata Adi vastu hI se karanA ucita hai. aura suvarNaAdi dhAtukI pratimAko to snAna, vilepana ityAdika upacAra bhI karanA ucita hai / kalyANaka ityAdikakA mahotsava hove to eka hI pratimAkI vizeSa pUjA kare to jaise dharmajJAnI puruSoMke manameM zeSa pratimAoMmeM avajJA pariNAma nahIM Ate, isa prakAra ucitapravRtti karanevAle puruSako mUlanAyakajIkI prathama aura vistArase pUjA karane meM bhI zeSa pratimAoMkI avajJA aura AzAtanA nahIM hotI. jina-maMdira meM jina-pratimAkI pUjA kI jAtI hai, vaha jinezvara bhagavAnake hetu nahIM parantu bodha pAye hue puruSoMko zubha bhAvanA utpanna karane tathA bodha na pAye hue puruSoMko bodha prApta karaneke hetu kI jAtI hai / koI 2 bhavya jIva caitya Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (227) ke darzanase, koI 2 prazAnta jinabimba dekhanese, koI 2 pUjAkA atizaya dekhanese aura koI 2 jIva jinezvara mahArAjake darzana hetu Ae hue muni mahArAjake upadezase pratibodhako prApta hote haiM / ataH baDe maMdira va gharaderAsara tathA unameMkI sarva pratimAeM tathA vizeSa kara mUlanAyakajIkI pratimA ye saba apane sAmarthya, deza tathA kAla inake anusAra sarvotkRSTa banavAnA / gharaderAsara to pItala, tAMbA Adi dhAtukA abhI bhI bana sakaneke yogya hai / dhAtukA karAnekI zakti na ho to hastidanta Adi vastukA karavAnA, athavA hastIdantakI bhamarIAdikI racanAse zobhita pItalakI paTTIse va hiMgUlaka raMgase sundara dekhAva vAlA tathA zreSTha citrakArIse ramaNIya aisA kASThAdikakA gharaderAsara karavAnA / baDe jinamaMdirameM tathA gharaderAsarameM bhI pratidina cAroM taraphase pUMjanA, vaise hI bAMdhakAmameM AI huI lakaDiyAM ujvala karaneke hetu una para taila lagAnA, dIvAreM cUnese potanA, jinezvara bhagavAnakA caritra dikhAve aisI citrakArI karanA, pUjAkI samasta sAmagrI barAbara saMcita kara rakhanA, paDade tathA candue bAMdhanA Adi maMdirake kAma isa prakAra karanA ki jisase maMdira tathA pratimAkI vizeSa zobhA baDhe / gharaderAsarake Upara dhotiyAM, pacheDI Adi vastueM bhI na DAlanA, kAraNa ki, baDe caityakI bhAMti usakI (ghara derAsarakI ) bhI caurAsI AzAtanA TAlanA AvazyakIya hai| Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 228 ) pItala, pASANa AdikI pratimA hove to usako nahalA lene ke anantara nitya eka aMgalahaNese sarva avayava jala rahita karanA aura usake bAda dUsare komala aura ujvala aMgalUhaNese bArambAra pratimA ke sarvAGgako sparza karanA | aisA karanese pratimAeM ujvala rahatI haiN| jahAM jalakI jarA bhI ArdratA rahatI hai vahIM dAgha paDajAtA hai isaliye jalakI ArdratA sarvathA dUra karanA / vizeSa kezara yukta candanakA lepa karanese bhI pratimAeM adhikAdhika ujvala hotI haiN| paMcatIrthI, caturviMzatipaTTa ityAdi sthala meM snAtrajalakA paraspara sparza hotA hai, isase koI AzAtanA kI bhI zaMkA manameM na lAnA / zrIrAyapaseNIsUtra meM saudharmadevaloka meM sUryAbhadevatAke adhikArameM tathA jIvAbhigama meM bhI vijayApurI rAjadhAnI meM vijaya devatAke adhikAra meM bhRMgAra ( nAlavAlA kalaza ), morapaMkha, aMgalohaNA, dhUpadAna Adi jinapratimAke tathA jinezvara bhagavAnakI dADhakI pUjAkA upakaraNa eka eka hI hotA hai| nirvANa pAye hue jinezvara bhagavAnakI dADheM devalokakI DibiyA meM tathA tInoM lokameM haiM, ve paraspara eka dUsarIse lagI huI haiM, isIse unake snAnakA jala bhI paraspara sparza karatA hai / pUrvadhara AcAryoM ke samaya meM banavAI huI pratimAeM Adi kisI nagara meM abhI haiM / unameM kitanI hI pratimAeM ekahI bhagavAnakI honese vyaktA nAmakI haiM, kitanI hI - Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (229 cauvIsI honese kSetrAnAmakI haiM tathA kitanI hI 170 bhagavAna kI honese mahAnAmakI haiM / aura dUsarI bhI graMthokta pratimAeM haiN| arihaMtakI eka hI pATa para eka hI pratimA hove to use vyaktA kahate haiM, eka hI pATa Adi para caubIsa pratimAeM hoveM to unheM kSetrA kahate haiM aura eka hI pATa Adi para sattara pratimAeM ho to unako mahA kahate haiM / phUlakI vRSTi karate hue mAlAdhara devatAoMkI jo pratimAeM jinabimbake sira para hotI haiM unakA sparza kiyA huA jala bhI jinavimbako sparza karatA hai, tathA jinabimbake citravAlI pustakeM bhI eka dUsareke Upara rahatI haiM tathA eka dUsarIko sparza karatI haiN| isaliye caubIsapaTTa Adi pratimAoMke snAnakA jala paraspara sparza kare usameM kuchabhI doSa jJAta nahIM hotaa| kAraNa ki, graMthoM meM usa viSayakA pATha hai aura AcaraNAkI yuktiyAM bhI hai / bRhadbhASyameM bhI kahA hai ki koI bhaktimAna zrAvaka jinezvarabhagavAnakI Rddhi dikhAneke hetu devatAoMkA Agamana tathA aSTa prAtihAya sahita ekahI pratimA karAtA hai, koI darzana, jJAna va cAritra ina tInoMkI ArAdhanAke hetu tIna pratimAeM karAtA hai, koI paMcaparameSThInamaskArake ujamaNemeM paMcatIrthI ( pAMca pratimA ) karAtA hai, koI bharatakSetrameM covIsa tIrthakara hote haiM ataH bahumAnase kalyANakatapake ujamaNameM caubIsa pratimAeM karAtA hai, koI dhanADhya zrAvaka manuSya kSetrameM utkRSTa eka sau sattara tIrthakara vicarate haiM, isa. Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (230) liye bhaktise eka sau sattara pratimAeM karAtA hai, ataeva tritIrthI ( tIna pratimAeM ), paMcatIrthI (pAMca pratimAeM ), catuviMzatipaTTa ( caubIsa pratimAeM ) Adi karanA nyAyayukta hai| iti aMgapUjA. aba agrapUjAkA varNana karate haiM / vividha prakArakA odana ( bhAta ) Adi azana, mizrI guDa AdikA pAna, pakvAnna miThAI tathA phala Adi khAdya aura tAmbUla Adi svAdya, aisA cAra prakArakA naivedya bhagavAnake sanmukha rakhanA. jaise zreNika rAjA pratidina soneke ekasau ATha jabase maMgalika AlikhatA thA, vaise hI sone athavA cAMdIke cAMvala, sapheda sarazava, cAMvala ityAdika vastuse aSTamaMgalika AlikhanA, athavA jJAna, darzana, cAritrakI ArAdhanAke hetu pATale Adi vastumeM zreSTha akhaMDa cAMvalake kramazaH tIna puMja (DhigaliyAM) karake DAlanA / gozIrSacaMdanake rasase pAMcoM aMguliyoM sahita hathelIse maMDala racanA Adi, tathA puSpAMjali AratI Adi sarva agrapUjAmeM Ate haiM / bhASyameM kahA hai ki-gAyana, nRtya, vAjiMtra, namaka utAranA, jala tathA AratI dIpa Adi jo kucha kiyA jAtA hai, usa sabakA agrapUjAmeM samAveza hotA hai / naivedyapUjA to nitya sukhapUrvaka kI jA sake aisI hai, tathA usakA phala bhI bahuta hI bar3A hai. kAraNa ki, sAdhAraNa dhAnya tathA vizeSa kara pakAyA huA dhAnya jagatkA jIvana honese sarvotkRSTa ratna Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 231 ) kahA jAtA hai, isIliye banavAsase Anepara rAmacandrajIne mahAjanase annakI kuzala pUchI thI / kalahakA abhAva aura prItiAdi paraspara bhojana karAnese dRDha hote haiM. vizeSa kara devatA bhI naivedya hI se prasanna hote haiM / sunate haiM ki- agnivaitAla somRDA dhAnyake naivedya Adi hI se vikramarAjA ke vazameM huA thA / bhUta, preta, pizAca Adi bhI khIra, khicaDI, baDA ityAdi anna hI kA utArA Adi mAMgate haiM. vaisehI dikpAlakA tathA tIrthaMkarakA upadeza honeke anantara jo bali karAyA jAtA hai vaha bhI anna hI se karAte haiM / eka nirdhana kRSaka sAdhuke vacanase samIpastha jinamaMdirameM pratidina naivedya dharatA thaa| eka dina dera hojAnese adhiSThAyaka yakSa siMhake rUpase tIna bhikSu batAkara usakI parIkSA karI / parIkSA meM nizcala rahA isase saMtuSTa yakSake vacana se sAtaveM dina svayaMvara meM kanyA, rAjajaya aura rAjya ye tInoM vastueM use milIM / lokameM bhI kahA hai ki dhUpo dahati pApAni dIpo mRtyuvinAzanaH / naivedye vipulaM rAjyaM, siddhidAtrI pradakSiNA // 1 // dhUpa pApoMko bhasma kara detA hai, dIpa mRtyuko nAza karatA hai, naivedya dene se vipula rAjya milatA hai aura pradakSiNAsa kAryasiddhi hotI hai / anna Adi sarva vastueM nipajanako kAraNa honese jala annAdikase bhI adhika zreSTha hai| isaliye vaha bhI Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (232) bhagavAnake sanmukha dharanA / naivedya, AratI Adi AgamameM bhI kahA hai / AvazyakaniyuktimeM kahA hai ki- 'kIrai balI' yAne "vali karI jAtI hai." ityAdi, nizIthameM bhI kahA hai kiusake anantara prabhAvatI rAnIne baliAdi sarva karake kahA ki "devAdhideva barddhamAnasvAmIkI pratimA ho to prakaTa hoo." aisA kahakara (peTI Upara ) kulhADA pttkaa| jisameM ( peTIke ) do bhAga hue aura usake andara sarva alaMkAroMsa suzobhita bhagavantakI pratimA dekhane meM AI / nizIthapIThikAmeM bhI kahA hai ki- bali arthAt upadrava zamanake hetu kUra ( anna ) kiyA jAtA hai| nizIthacUrNimeM bhI kahA hai ki- saMprati rAjA rathayAtrA karanese pahile vividha prakArake phala, miThAI, zAli, dAli, koDA, vastra Adi bheMTa kre| kalpameM bhI kahA hai ki sAhammio na satthA, tassa kayaM teNa kappai gaINaM / jaM puNa paDimANa kae, tassa kahA kA ajIvattA? // 1 // tIrthakara bhagavAn liMgase sAdharmika nahIM hai isase unake liye kiyA huA sAdhu lesakte haiM to pIche ajIva pratimAke lie jo kiyA gayA hai vaha lenemeM kyA haraja hai ? isase jine. zvarakA balI pakA huA hI samajanA. zrIpAdaliptasUrine pratiSThAprAbhRtamese uddhRta aisI pratiSThApaddhatimeM kahA hai ki- ' AgamameM kahA hai ki, AratI utAra, maMgaladIpa kara,pazcAt cAra striyoMne milakara nimmaMchaNa gItagAna Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (233) Adi vidhike anusAra karanA / mahAnizIthameM tIsare adhyayanameM kahA hai ki- arihaMta bhagavaMtakI gaMdha, mAlya, dIpa, saMmArjana ( puMjanA ), vilepana, vividha prakArakA bali, vastra, dhUpa Adi upacArase Adara pUrvaka pratidina pUjA karate hue tIrthakI unnati karanA cAhiye." // iti agrapUjA / / aba bhAvapUjA kahate haiM. jisake aMdara jinezvara bhagavAnakI pUjA sambandhI vyApArakA niSedha AtA hai aisI tIsarI nisIhI kara puruSane bhagavAnakI dAhinI ora aura strIne bAI ora AzAtanA TAlaneke hetu vyavasthA ho to jaghanyase bhI nava hAtha, gharaderAsara hove to eka hAtha athavA AdhA hAtha aura utkRSTase to sATha hAtha avagrahase bAhara rahakara caityavandana, zreSThastutiyAM ityAdi bolanese bhAvapUjA hotI hai| kahA hai ki- caityavaMdana karaneke ucita sthAna para baiTha apanI zaktike anusAra vividha AzcaryakArI guNavarNanarUpa stuti stotraAdi kahakara devavandana kare vaha tIsarI bhAvapUjA kahalAtI hai / nizItha cUrNimeM bhI kahA hai kivaha gaMdhArazrAvaka stava stutise bhagavAnakI stavanA karatA huA vaitAdayagirikI guphAmeM rAtrimeM rahA / vaise hI vasudevahiDimeM bhI kahA hai ki-vasudevarAjAne prabhAtameM samyaktvapUrvaka zrAvakake sAmAyika pramukha vratako aMgIkAra kara paccakhAna le karake kAyotsarga stuti tathA vaMdanA karI / isa prakAra bahuta se sthAnoM meM " zrAvaka Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (234) Adi manuSyoMne kAyotsarga, stuti Adi karake caityavaMdana kiyA" aisA kahA hai, caityavaMdana jaghanyAdibhedase tIna prakArakA hai / bhASyameM kahA hai ki namukAreNa jahannA, ciivaMdaNa majjha daMDathuijualA / paNadaMDathuica ukkaga-thayapaNihANehiM ukkosA // 1 // artha- namaskAra arthAt hAtha joDakara sira namAnA ityAdilakSaNavAlA praNAmamAtra karanese, athavA " namo arihaMtANaM" aisA kaha namaskAra karanese, kiMvA zlokAdirUpa eka athavA bahutase namaskArase, kiMvA praNipAtadaMDakanAmaka zakrastava ( namutthuNaM ) ekabAra kahanese jaghanya caityavandana hotA hai. caityastavadaMDaka arthAt " arihaMtaceiyANaM" kahakara aMtameM prathama ekahI stuti ( thui ) bole to madhyamacaityavaMdana hotA hai. pAMca daMDaka arthAt 1 zakastava, 2 caityastava (arihaMtaceiyANaM), 3 nAmastava ( logassa ), 4 zrutastava (pukkharavAdI), 5 siddha stava (siddhANa buddhANaM ) ye pAMca daMDaka kahakara aMtameM praNidhAna arthAt jayavIyarAya kahanese utkRSTa caityavaMdana hotA hai| dUsare AcArya aisA kahate haiM ki- eka zakrastavase jaghanya, do athavA tIna zakrastabase madhyama aura cAra athavA pAMca zakastavase utkRSTa caityavaMdana hotA hai / iriyAvahIke prathama athavA praNidhAna ( jayavIyarAya ) ke aMta meM zakrastava kahanA, aura dviguNa caityavandanake antameM bhI zakastava kahanese tIna zakra Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (235) stava hote haiN| ekabAra vandanAmeM aura pUrvameM tathA aMtameM zakrastava kahanese cAra zakrastava hote haiM athavA dviguNa caityavaMdanameM aura prathama tathA aMtameM zakrastava bolanese cAra zakrastava hote haiM, zakrastava iriyAvahI aura dviguNacaityavaMdanameM tIna zakrastava, stuti, praNidhAna aura zakrastava milakara pAMca zakrastava hote haiM / mahAnizIthasUtrameM sAdhuko pratidina sAta caityavaMdana kahe haiM, tathA zrAvakako bhI utkRSTase sAta hI kahe haiN| bhASya meM kahA hai ki- rAtripratikramaNa meM 1, jinamaMdirameM 2, AhArapAnIke samaya 3, divasacarimapaccakhAnake samaya 4, daivasikapratikramaNa meM 5, soneke pahile 6, tathA jAganeke bAda 7 isa prakAra sAdhuoMko rAtridinameM milakara sAta bAra caityavandana hotA hai| pratikramaNa karanevAle zrAvakako pratidina sAta bAra caityavandana hotA hai, yaha utkRSTa mArga hai / pratikramaNa na karanebAleko pAMcavAra hotA hai, yaha madhyama mArga hai| trikAla pUjAmeM pratyekapUjAke antameM eka eka milakara tInavAra caityavaMdana kare vaha jaghanya mArga hai| sAta caityavaMdana isa prakAra haiMdo pratikramaNake samaya do, sote va jAgate milakara do, trikAlapUjAmeM pratyekapUjAke aMtameM eka eka mila kara tIna / isa bhAMti rAtadinameM saba milakara sAta caityavaMdana zrAvaka AzrayI hue| eka bAra pratikramaNa karatA hove to chaH hote haiM, sote samaya Adi na kare to pAMca, cAra Adi bhI hote haiN| Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinamaMdira bahutase hoveM to pratidina sAtase bhI adhika caityavaMdana hote haiM / zrAvakane, kadAcit tIna samaya pUjA karanA na bane to tIna samaya devavaMdana avazya karanA cAhiye / AgamameM kahA hai ki- devAnupriya ! Ajase lekara yAvajjIva taka tInoM samaya vikSepa rahita aura ekAgracittase devavaMdana karanA, he devAnupriya ! apavitra, azAzvata aura kSaNabhaMgura aise manuSyatvase yahI sAra lene yogya hai| prabhAtake prathama jaba taka sAdhu tathA devako vaMdanA na kI jAya, tabataka pAnI nahIM pInA / madhyAnhake samaya jabataka deva va sAdhukI vandanA na kI jAya, tabataka bhojana na karanA / vaise hI pichale prahara devako bandanA kiye binA sajjAtale ( bichaune para ) na jAyA jAya / aisA karanA, kahA hai ki-- supabhAe samaNovAsagasta pANapi kappai na pAuM / no jAva ceiAI, sAhUvi a vaMdiA vihiNA // 1 // majjhaNhe puNaravi vaMdiUNa niyameNa kappae bhuttuM / puNa vaMdiUNa tAI, paosasamayaMmi to suai // 2 // prAtaHkAla jabataka zrAvakane deva tathA sAdhuko vidhipUrvaka vandana na kiyA ho tabataka pAnI bhI pAnA yogya nahIM, madhyAnha samaya punaH vandanA karake nizcayase bhojana karanA grAhya hai. saMdhyA samaya bhI punaH deva tathA sAdhuko vandana karake pazcAta so rahanA ucita hai| Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (237) gIta, nATaka Adi jo agrapUjAmeM kahA hai vaha bhAvapUjAmeM bhI AtA hai. ve ( gIta, nATaka ) mahAna phalake kAraNa honese mukhyamArgase to udAyanarAjAkI rAnI prabhAvatIkI bhAMti svayaM hI karanA / nizIthacUrNimeM kahA hai ki-prabhAvatI rAnI snAna kara, kautuka maMgala kara, ujvala vastra pahira yAvat aSTamI tathA caturdazIkoM bhaktirAgase svayaM hI rAtrimeM bhagavAnakA nATakarUpa upacAra, karatI thI aura rAjA ( udAyana ) bhI rAnIkI anuvRtti se svayaM mRdaMga bajAtA thaa| pUjA karaneke samaya arihaMtakI chamastha, kevalI aura siddha ina tIna avasthAoMkI bhAvanA krnaa| bhASya meM kahA hai ki NhavaNaccagehiM cha umasthavattha paDihAragehiM kevliaN| paliaMkussaggehi a, jiNassa bhAvija siddhattaM // 1 // arthaH-pratimAke Upara bhagavAnako snAna karAnevAle parivArameM race hue jo hAthameM kalaza le hAthI Upara caDhe hue aise devatA, tathA usI parivArame race hue jo phUlakI mAlA dhAraNa karanevAle pUjaka devatA, unakA manameM citavana kara bhagavAnakI chadmastha avasthAkI bhAvanA krnaa| chamastha avasthA tIna prakArakI hai| eka janmAvasthA, dUsarI rAjyAvasthA aura tIsarI zrAmaNyAvasthA-usameM parivArameM racita snAna karAnevAle devatAke Uparase bhagavAnakI janmAvasthAkI bhAvanA karanA / parivArameM race hue hI mAlAdhAraka devatAke Uparase bhagavAnakI Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (238) rAjyAvasthAkI bhAvanA karanA, tathA bhagavAnake mastaka va mukhakA loca kiyA huA dekhanese bhagavAnakI zrAmaNyAvasthA ( dIkSA lI usa samayakI avasthA ) to sukhase jJAta ho sake aisI hai / aisehI parivArakI racanAmeM patravelakI racanA AtI hai, vaha dekhakara azokavRkSa, mAlAdhArI devatA dekhakara puSpavRSTi aura donoM ora vINA tathA bAMsurI dhAraNa karanevAle devatA dekhakara divyadhvanikI kalpanA karanA / zeSa cAmara, Asana Adi prAtihArya to prakaTa jJAta hote haiM / aise ATha prAtihArya Uparase bhagavAnakI kevalI avasthAkI bhAvanA krnaa| padmAsanase baiThe hue athavA kAussagga kara khaDe hue bhagavAnakA dhyAna kara siddhAvasthAkI bhAvanA karanA / iti bhAvapUjA / / bRhadbhASyameM kahA hai ki -pAMca prakArI, aSTaprakArI tathA vizeSa Rddhi honepara sarvaprakArI pUjA bhI krnaa| usame phUla, akSata, gaMdha, dhUpa, dIpa, ina pAMca vastuoMse pAMcaprakArI pUjA hotI hai / phUla, akSata, gaMdha, dIpa, dhUpa, naivedya, phala va jala ina ATha vastuoMse ATha karmoMkA kSaya karanevAlI aSTaprakArI pUjA hotI hai| snAtra, arcana, vastra, AbhUSaNa, phala, naivedya, dIpa, nATaka, gIta, AratI Adi upacArase sarvaprakArI pUjA hotI hai| isa bhAMti bRhadbhASyAdigraMthoMmeM kahe hue pUjAke tIna prakAra hai tathA phala,phUla Adi pUjAkI sAmagrI svayaM lAve vaha prathama prakAra, dUsareke pAsase maMgAve vaha dUsarA prakAra aura manameM sarva Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (239) sAmagrIkI kalpanA karanA yaha tIsarA prakAra / isa rItAse mana, vacana, kAyAke yogase karanA, karAnA tathA anumodanAse kahe hue tIna prakAra, vaisehI puSpa, AmiSa (azanAdi pradhAna bhogya vastu ), stuti aura pratipatti (bhagavAnakI AjJA pAlanA) isa rItise cAra prakArakI pUjA hai vaha yathAzakti krnaa| lalitavistarAdika graMthoM meM to puSpapUjA, AmiSapUjA, stotrapUjA aura pratipattipUjA ina cAroM pUjAoMmeM uttarottara ekase eka pUjA zreSTha hai aisA kahA hai| AmiSazabdase zreSTha azanAdika bhogya vastu hI lenA / gauDakozameM kahA hai ki ___" utkoce palale na strI, AmiSaM bhogyavastuni " ___ arthAt-strIliMga nahIM ho aise AmiSa zabdake lAMca,mAMsa aura bhogyavastu aise tIna artha hote haiM / pratipattizabdakA artha ''tIrthaMkara bhagavAnakI AjJA sarva prakArase pAlanA" aisA hai| isa bhAMti pUjAke AgamameM kahe hue cAra prakAra hai| vaise hI jinendrabhagavAnakI pUjA dravyase aura bhAvase isa rItise do prakArakI hai / jisameM phUla, akSata Adi dravyase jo pUjA kI jAtI hai vaha dravyapUjA aura bhagavAnakI AjJA pAlanA vaha bhAvapUjA hai isa taraha kahI hui do prakArakI pUjA vaise hI phUla caDhAnA, candana caDhAnA ityAdika upacArase kahI huI satraha prakArI pUjA, tathA snAtra, vilepana Adi upacArase kahI huI ikkIsa prakArakI pUjA, ina sarva pUjAke prakAroMkAaMgapUjA, agrapUjA aura bhAva Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 240 ) pUjA ina sarvavyApaka pUjAke tIna prakAroMmeM samAveza ho jAtA hai / satraha prakArI pUjAke bheda isa prakAra hai 1 snAtra va vilepana karanA, 2 vAsapUjA meM do netra caDhAnA, 3 phUla caDhAnA, 4 phUlakI mAlA caDhAnA, 5 varNaka (gaMdha vizeSa) caDhAnA, 6 jinezvara bhagavAnako cUrNa caDhAnA, 7 mukuTa Adi AbharaNa caDhAnA, 8 phUlaghara karanA, 9 phUlakA Dhera karanA 10 AratI tathA maMgaladIpa karanA 11 dIpa karanA, 12 dhUpa khenA 13 naivedya dharanA, 14 uttama phala dharanA, 15 gAyana karanA, 16 nATaka karanA, 17 vAjiMtra ( bAje ) bajAnA | ikavIsa prakAra pUjAkI vidhi bhI isI taraha kahI hai, yathA: --- pazcima dizAko mukha karake dAtana karanA, pUrvadizAko mukha karake snAna karanA, uttaradizAko mukha karake ujvala pahiranA, aura pUrva athavA uttaradizAko mukha karake bhagavAnakI pUjA karanA / gharameM praveza karate zalya varjita bAyeM bhAgameM DeDha hAtha UMcI bhUmi para ghara derAsara karanA / jo nIce bhUmise lagatA huA derAsara kare to usakA vaMza kramazaH nIce jAtA hai arthAt dhIme 2 naSTa ho jAtA haiM / pUjA karanevAlA manuSya pUrva athavA uttara dizAkI tarapha mukha karake baiThe, paraMtu dakSiNa dizAko tathA cAroM upadizAoM ko mukha karake na baitthe| jo pazcimadizAko mukha karake bhagavAnakI pUjA kare to manuSya kI cauthI pIDImeM usakA kSaya hotA hai; aura dakSiNadizAko Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (241) mukha kare to usa manuSyakI saMtati bRddhi nahIM paatii| agnikoNa tarapha mukha karake pUjA kare, usa manuSyakI dina pratidina dhanahAni hotI hai| vAyavyakoNa tarapha mukha kare, to saMtati nahIM hotii| naiRtyakoNa tarapha mukha kare, to kula kSaya hotA hai aura IzAnakoNa tarapha mukha kare to bilakula saMtati nahIM hotI hai| pratimAke do paga, do ghuTane, do hAtha, do kaMdhe aura mastaka ina noM aMgoMkI anukramase pUjA karanA / zrIcaMdana vinA kisI samaya bhI pUjA na karanA, kapAla, kaMTha, hRdaya, kaMdhe aura peTa (udara) itanI jagaha tilaka karanA / nava tilakase hamezAM pUjA krnaa| jJAnIpuruSoMne prabhAtakAlameM prathama vAsapUjA karanA, madhyAhnasamayameM phUlase pUjA karanA aura saMdhyAsamayameM dhUpadIpase karanA / dhUpa bhagavAna kI bAI ora rakhanA / agrapUjAmeM rakhate haiM ve saba vastueM bhagavAnake sanmukha rakhanA / bhagavAnakI dAhinI ora dIpa rakhanA / dhyAna tathA caityavaMdana bhagavAnakI dAhinI ora karanA / hAthase girA huA, vRkSaparase bhUmi para par3A huA, kisI taraha pAMvako lagA huA, sirapara uThAkara lAyA huA, kharAba vastrameM rakhA huA, nAbhise nIce pahire hue vastra AdimeM rakhA huA, duSTamanuSyoMkA sparza kiyA huA bahuta logoM dvArA uThA dharIse kharAba kiyA huA aura kIDiyoMkA kATA huA aisA phala, phUla tathA patra bhaktise jinabhagavAnakI prItike dhAraNa karaNake nimitta nahIM cddhaanaa| ekaphUla ke do bhAga nahIM karanA / Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 242 ) kalI bhI toDanA nahIM / caMpA aura kamala inake do bhAga kara nese bahuta doSa lagatA hai| gaMdha, dhUpa, dIpa, akSata, mAlAeM, bali, naivedya, jala aura zreSTha phala itanI vastuoM se zrIjinabhagavAna kI pUjA karanA / zAMtike nimitta lenA ho to puSpa phala Adi zveta lenA, lAbha ke hetu pIlA lenA, zatruko jItane ke liye zyAmavarNa, maMgalika ke liye lAla aura siddhike hetu paMcavarNa lenA | paMcAmRtakA snAtra Adi karanA, aura zAMtike nimitta ghI guDa sahita dIpaka krnaa| zAMti tathA puSTike nimitta agnimeM namaka DAlanA uttama hai / khaMDita, juDA huA, phaTA huA, lAla tathA bhayaMkara aisA vastra pahira kara kiyA huA dAna, pUjA, tapasyA, homa, Avazyaka Adi anuSThAna sarva niSphala hai / puruSa padmAsana se baiTha, nAsikA ke agrabhAga para dRSTi rakha, mauna kara, vastrase mukhakoza bAMdha kara jinezvara bhagavAnakI pUjA kareM / 1 snAtra 2vilepana 3 AbhUSaNa, 4 phUla, 5vAsa, 6 dhUpa, 7dIpa, 8 phala, 9 akSata 10 patra, 11 supArI, 12 naivedya, 13 jala, 14 vastra, 15cAmara 16 chatra, 17 vAjintra, 18 gIta, 19 nATaka, 20 stuti, 21 bhaMDArakI vRddhi / ina ikavIsa upacAroMse ikavIsa prakArI pUjA hotI hai / sarvajAtike devatA aisI bhagavAnakI ikavIsa prakArakI prasiddha pUjA niraMtara karate haiM; paraMtu kalikAlake doSa se kumatijIvAne khaMDita karI / isa pUjA meM apaneko jo vastu priya ho, vaha vastu bhagavAnako arpaNa karanA, ikavIsa prakArI pUjAkA yaha prakaraNa umAsvAtIvAcakajIne kiyA aisI prasiddhi hai / , Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 243 ) IzAna koNa meM devamaMdira karanA / " aisA vivekavilAsameM kahA hai| vaise hI viSama Asana para baiTha kara, paga para paga caDhAkara, khaDe pagase baiThakara athavA bAyAM paga UMcA rakha kara pUjA karanA nahIM / tathA bAyeM hAthase bhI pUjA na karanA / sUkhe, bhUmipara paDe hue, saDI huI pakhaDIvAle, nIcalogoM ke sparza kiye hue, kharAba va binA khile hue, kIDIse khAye hue bAlase bhare hue, saDe hue, bAsI, makar3I ke jAlevAle, durgandhita, sugaMdha rahita, khaTTI gaMdhake, *malamUtra ke saMparka se apavitra hue aise phUla pUjAmeM na lenA / (6 savistAra pUjA karane ke samaya, pratidina tathA vizeSakara parva ke dina tIna, pAMca athavA sAta puSpAMjalI caDhAkara bhagavAnako snAtra karanA / usakI vidhi isa prakAra hai: - prabhAtasamaya prathama nirmAlya utAranA, prakSAlana karanA, saMkSepase pUjA AratI, aura maMgala dIpa krnaa| pazcAt snAtra Adi savistAra anya pUjA karanA / pUjAke AraMbha meM prathama bhagavAnake sanmukha kuMkumajala se bharA huA kalaza sthApana karanA / pazcAt --- muktAlaMkAre vikArasArasaumyatva krAMtikamanIyam / sahajanijarUpanirjitajagatrayaM pAtu jinabimbam // 1 // yaha maMtra kaha kara alaMkAra utAranA / * baDI nIti laghunIti karate samaya pAsa meM rakhe hue / 1 alaMkArake sambaMdha rahita aura krodhA ika rahita paraMtu sArabhUta saumyakAMtise ramaNIya aura apane svAbhAvika suMdararUpase jagayako jItanevAlA jinabiMba tumhArI rakSA kare / Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (244) avaNiakusumAharaNaM, payaipaiDiamaNoharacchAyaM / jiNarUvaM majjaNapIDhasaMThiaM vo sivaM disau // 1 // aisA kahakara nirmAlya utAranA. pazcAt pUrvokta kalaza DholanA aura saMkSapase pUjA karanA. tadanaMtara dhoye hue va sugaMdhita dhUpa diye hue kalazoMmeM snAtra yogya sugaMdhita jala bharanA aura una sarvakalazoMko ekapaMktimeM sthApana kara unake Upara zuddha, ujvala vastra DhAMkanA pazcAt sarva zrAvaka apane caMdana dhUpaAdi sAmagrIse tilaka kara, hAthameM suvarNakaMkaNa pahira, hAthako dhUpa de tathA aisI hI anya kriyAeM karake paMktibaddha khaDe raheM aura kusumAMjalikA pATha boleM / yathAH saMyavattakuMdamAlai- bahuviha kusumAI pNcvnnaaii| jiNanAhaNhavaNakAle, diti surA kusumaM jalI hiTThA // 1 // aisA kahakara bhagavAnake mastaka para phUla caDhAnA / 1 phUla tathA AbharaNase rahita, parantu svabhAvasiddha rahI huI manoharakAMtise zobhita aura snAtrapITha Upara rahA huA aisA jinapimba tumako zivasukha de| 2 devatA kamala, mogareke puSpa, mAlati Adi pAMcavarNake bahuta sI jAtike phUlakI puSpAMjali jinabhagavAnako snAtra meM dete haiM / Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (245) gaMdhAyaDi amahuyaramaNaharajhaMkArasahasaMgIA / jiNacalaNe vIra mukkA, harau tumha kusumaMjalI duriaM // 1 // ityAdi pATha kahanA. gAthAdikakA pATha hojAya, taba hareka vakhta bhagavAnake caraNa Upara eka 2 zrAvakane kusumAMjalike phUla caDhAnA. pratyeka puSpAMjalikA pATha honepara tilaka, phUla, patra, dhUpa Adi pUjAkA vistAra jAnanA. pazcAt UMce va gaMbhIra svarase prastuta jina-bhagavAnakI snAtrapITha Upara sthApanA hove unakA janmAbhiSekakalazakA pATha bolanA. pazcAt ghI, sAMTekA rasa, dUdha, dahI aura sugandhita jala milAe paMcAmRtase snAtra karatA. snAtra karate bIcameM bhI dhUpa denA, tathA snAtra calatA ho taba bhI jinabiMbake mastaka para puSpa avazya rakhanA / vAdivetAlazrIzAMtisUrijIne kahA hai ki:- snAtra pUrA ho taba taka bhagavAnakA mastaka phUlase DhakA huA rakhanA. zreSTha sugandhita phUla usapara isa bhAMti rakhanA ki, jisase Upara paDatI jaladhArA dRSTi na Ave. snAtra calatA ho taba zaktike anusAra eka sarIkhA cAmara, saMgIta, vAjintra Adi ADaMbara karanA. sarvalogoMke snAtra kara lene para zuddhajalakI dhArA denA. usakA pATha yaha hai: 3 sugandhIse AkarSita bhramaroMke manohara guMjAravarUpa saMgItase yukta aisI bhagavAnake caraNoMpara rakhI huI. puSpAMjali tumhArA pApa haraNa kare / Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (246 ) abhiSekatAyadhArA, dhAreva dhyAna maMDalAgramya | bhavabhavanabhittibhAgAn bhUyo'pi bhinantu bhAgavatI // 1 // " pazcAt aMgalahaNA kara vilepana Adi pUjA, pahilekI apekSA adhika karanA. sarvajAtike dhAnyake pakvAnna, zAka, ghI, guDa Adi vigaya tathA zreSTha phala Adi bali bhagavAn ke sanmukha dharanA. jJAna, darzana, aura cAritra ina tIna ratnoM ke mAlika aise tInoM lokake svAmI bhagavAn ke sanmukha choTe baDeke kramase prathama zrAvakoMne tIna puMja ( DhigalI ) karake ucita snAtra pUjAdika karanA pazcAt zrAvikAoMne bhI anukramase karanA. bhagavAna ke janmAbhiSekake avasara para bhI prathama acyutaindra apane devaparivArayukta snAtrAdi karatA hai, aura usake anantara kramazaH dUsare indra karate haiM. zeSA ( caDhAI huI puSpamAlA ) kI bhAMti snAtra jala sira para chIMTA hove to 'usameM koI doSa lagegA' aisI kalpanA nahIM karanA. hemacandrakRta vIracaritra meM kahA hai ki- sura, asura, manuSya aura nAgakumAra inhoMne usa snAtra jalako bArambAra vaMdana kiyA, aura apane sarvAGga para chIMTA. zrIpadmacaritra meM bhI unnIsaveM uddezameM ASADha zudi aSTamI se lekara dazaratha rAjAne karAye hue aTThAI mahotsava ke caitya-snAtrotsava ke adhikAra meM kahA hai ki- dazaratha rAjAne vaha 9 dhyAnarUpa maMDalakI dhArAke samAna bhagavAna ke abhiSekakI jaladhArA saMsArarUpa mahalakI bhItoM ko bArambAra tor3a DAle / Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 247 ) zAMntikAraka nhavaNa jala apanI striyoMkI tarapha bhejA. taruNadAsiyoMne zIghra jAkara dUsarI rAniyoMke sira para use (nhavaNa - jala chIMTA, parantu baDI rAnIko pahuMcAnekA jala kaMcukI (antaHpura rakSaka ) ke hAthameM AyA vRddhAvasthA hone ke kAraNa use pahuMcane meM vilamba huA, taba baDI rAnIko zoka tathA kopa huA. pazcAt kaMcukIne Akara krodhita rAnI para usa nhavaNa jalakA abhiSeka kiyA, taba usakA citta aura zarIra zItala hue tathA kaMcukI para hRdaya prasanna huA / bRhacchAMtistava meM bhI kahA hai ki- snAtra jala mastakako caDhAnA, sunate haiM ki zrIneminAtha bhagavAna ke vacanase kRSNajIne nAgendrakI ArAdhanA karake pAtAla meMse zrIpArzvanAthajI kI pratimA zaMkhezvarapura meM lA usake nhavaNa- jalase, apanA sainya jo ki jarAsaMghakI kI huI jarAse pIDita huA thA use Arogya kiyA. Agama meM bhI kahA hai ki- jinezvara bhagavAnakI dezanAke sthAna para rAjA Adi logoMne uchAlA huA annakA bali pIchA bhUmi para paDane ke pahile hI devatA usakA AdhA bhAga lete haiM. AdhekA AdhA bhAga rAjA letA hai aura zeSa bhAga anya loga lete haiM. usakA eka dAnAmAtra bhI zirapara rakhanese roga naSTa hotA hai tathA chaHmAsa taka anya roga nahIM hotA / pazcAt sadgurune sthApana kiyA huA, bhArI mahotsavase lAyA huA, aura dukUlAdi zreSTha se suzobhita aisA mahAdhvaja tIna pradakSiNA tathA bali Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (248) dAna Adi vidhi karake caDhAnA. vahAM sarva logoMne zaktike anusAra pahirAmaNI rakhanA. pazcAt bhagavAnake sanmukha maMgala. dIpa sahita AratIkA udyota karanA. usake pAsa agnipAtra (sigaDI ) rakhanA. usameM namaka va jala DAlA jaavegaa| uvaNeu maMgalaM vo, jigANa muhlaalijaalsNvliyaa| titthapavattaNasamae, tiasavimukkA kusumabuTThI // 1 // yaha maMtra kahakara prathama puSpavRSTi karanA. pazcAt-- uaha paDibhaggapasara, payahiNaM muNivaI kareUNaM / paDai saloNattaNalajjiaM va loNaM huavahami // 1 // ityAdi pATha kahakara jinezvara bhagavAnake Uparase tIna phUla sahita lavaNa jala utAranA Adi karanA. tatpazcAt AratI karanA. vaha isa prakAra:-- AratIka samaya dhUpa khenA, donoM dizAoMmeM UMcI aura akhaMDa kalazajalakI dhArA denA. zrAvakoMne phUla bikheranA. zreSThapAtrameM AratI rakhakara, 1 tIrthaMkara kI tIrthapravRttike avasara para zabda karate bhramaroMke samudAyase yukta aisI devatAkI karIhuI puSpavRSTi tumhArA maMgala kare / 2 dekho, lavaNa mAno apane lavaNapanase lajjita huA aura koI upAya na rahanese bhagavAnko tIna pradakSiNA dekara agnimeM paDatA hai| Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (249) maragayamaNighaDiyavisAlathAlamANikkamaMDiapaIvaM / NhavaNayaraka rukkhitaM, bhamau jiNAtiaM tumha // 1 // ityAdi pATha kahakara pradhAnapAtrameM rakhI huI AratI tIna bAra utAranA. triSaSThIya-caritrAdi graMthameM kahA hai ki- pazcAt indrane kRtakRtyapuruSakI bhAMti kucha pIche sarakake punaH Age A kara bhagavAnkI AratI grahaNa karI. jalate hue dIpoMkI kAntise zobhAyamAna AratI hAthameM honese, dedIpyamAna auSAdhike samudAyase camakate hue zikharase suzobhita indra meruparvatake samAna dRSTi AyA. zraddhAludevatAoMke puSpa vRSTi karate hue indrane bhagavAnke Uparase tIna bAra AratI utArI, maMgaladIpa bhI AratIkI bhAMti pUjA jAtA hai| kosaMbisaMThi assa va, payAhiNaM kuNai mauli apaIvo / jiNasoma! dasaNe diNayaruvva tuha maMgalapaIvo // 1 // bhAmijjaMto surasuMdarIhiM tuha nAha ! maMgalapaIvo / kaNayAyalassa majjai, bhANuvva payAhiNaM dito // 2 // . 1 marakata aura maNiyoMkA baDe thAlameM mANikya jaisA dIpaka jisame hai vaisI ora snAtrakArane hAthameM lIhuI AratI he jinezvara ! Apake Age phiro| 2 saumya dRSTivaMta aise hai jinacandra ! jaise kozAMbImeM rahe hue Apake darzanameM sUryane Akara pradakSiNA kI thI vaitehI kalikA samAna dIpavAlA yaha maMgaladIpa Apako pradakSiNA karatA hai / 3 he nAtha! deviyoMkA ghumAyA huA ApakA maMgaladIpa meruko pradakSiNA karate sUryake samAna dIkhatA hai| Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 250) isakA pATha kaha kara maMgaladIpa AratIke anusAra utAra kara dedIpyamAna aisAhI jina bhagavAnke sanmukha rakhanA / AratI to bujhA dI jAtI hai / usameM doSa nahIM / maMgala dIpa tathA AratI Adi mukhyataH to ghI, guDa, kapUra Adi bastuse kiye jAte haiM / kAraNaki, aisA karanemeM vizeSa phala hai / lokameM bhI kahA hai ki- bhaktimAn puruSa devAdhidevake sanmukha karpU. rakA dIpa prajvalita karake azvamedhakA puNya pAtA hai tathA kulakA bhI uddhAra karatA hai / yahAM "muktAlaMkAra" ityAdi gAthAeM haribhadrasUrijIkI racI huI hoMgI aisA anumAna kiyA jAtA hai, kAraNaki, unake race hue samarAdityacaritrake AraMbhameM "uvaNeu maMgalaM vo" aisA namaskAra dRSTi AtA hai| ye gAthAeM tapApakSaAdi gacchameM prasiddha haiM, isaliye mUlapustakameM saba nahIM likhI gaI / snAtraAdi dharmAnuSThAnameM sAmAcArIke bhedase nAnAvidha vidhi dIkhatI haiM, to bhI usase bhavyajIvane manameM vyAmoha ( amujhAnA, ghabarAnA ) nahIM karanA / kAraNa ki sabako arihaMtakI bhaktirUpa dharma hI kA sAdhana karanA hai / gaNadharoM. kI sAmAcArImeM bhI bahuta bheda hote haiM, isaliye jisa 2 AcaraNase dharmAdikako virodha na Ave, aura arihaMtakI bhaktikI puSTi hove vaha AcaraNA kisIko bhI asvIkAra nahIM / yahI nyAya sarva dharmakRtyoMmeM jAno / isa pUjAke adhikArameM lavaNa, AratI AdikA utAranA saMpradAyase saba gacchameM tathA para-darzanameM bhI Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (251) sRSTi hI se karAtA dRSTi A rahA hai| zrIjinaprabhasUricita pUjAvidhimeM to isa prakAra hai ki- pAdaliptasUri Adi pUrvAcAryoMne lavaNAdikakA utAranA saMhArase karanekI anujJA dI hai, to bhI sAMprata sRSTi hI se kiyA jAtA hai| snAtra karanemeM sarvaprakArakI savistAra pUjA tathA aisI prabhAvanA ityAdi honekA saMbhava hai, ki jisase paralokameM utkRSTa phala prakaTa hai / tathA jinezvarabhagavAnke janma-kalyANakake samaya snAtra karanevAle causaTha indra tathA unake sAmAnika devatA AdikA anukaraNa yahAM manuSya karate haiM, yaha isa lokameM bhI phala dAyaka hai|| iti snaatrvidhi.|| pratimAeM vividha bhAMtikI haiM, unakI pUjA karanekI vidhi meM samyaktvaprakaraNagraMthameM isa prakAra kahA hai ki gurukAriAi keI, anne sayakAriAi taM viti / vihikAriAi anne, paDimAe pUaNavihANaM // 1 // arthAt-bahutase AcArya guru arthAt mA, bApa, dAdA Adi logoMne karAIhuI pratimAkI, tathA dUsare bahutase AcArya svayaM karAI huI pratimAkI tathA dUsare AcArya vidhi pUrvaka kI huI pratimAkI pUjA karanA aisA kahate haiN| parantu aMtimapakSameM yaha nirNaya hai ki, bApa, dAdAne karAI huI yaha bAta nirarthaka hai isaliye mamatva tathA kadAgrahako tyAga kara sarva pratimAoMko samAnabuddhise pUjanA / kAraNa ki, sarva Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 252) pratimAoMme tIrthakarakA AkAra hai, jisase " yaha tIrthakara hai " . aisI buddhi utpanna hotI hai / aisA na karate apane kadAgrahase arihaMtakI pratimAkI bhI avajJA karate haiM to balAtkAra duraMta saMsArarUpa daMDa bhoganA paDatA hai, jo aisA kare to avidhise karI huI pratimAkI bhI pUjana karanekA prasaMga AtA hai, jisase avidhikRta pratimAmeM anumati denese bhagavAnkI AjJAbhaMga karanekA doSa AtA hai aisA kutarka nahIM karanA, kAraNa ki sabhI pratimAko mAnanekA AgamameM pramANa hai / zrIkalpabhASyameM kahA hai ki nissakar3amanistakaDe, ceie savvahiM thuI tinni / velaM ca ceiANi a, nAuM ikkikkiA vAvi // 1 // arthaH---nizrAkRta arthAt gacchapratibaddha aura anizrAkRta arthAt gacchAtibandha rahita aise caityameM saba jagaha tIna stuti kahanA / yadi saba jagaha tIna stuti kahate samaya jAtA rahatA hove to, athavA vahAM caitya bahuta hoM to samaya aura caitya ina donoMkA vicAra karake pratyeka caityameM eka 2 stuti bhI kahanA / . caityameM jo makaDIke jAle Adi ho jAya~ to unheM nikAlanekI vidhI kahate haiN| sIleha maMkhaphalae, iyare coiti taMtumAIsu / abhijoti savittisu, aNiccha pheDaMta'sIsaMtA // 1 // arthaH-sAdhu, maMdirameM makaDIke jAle Adi hoveM to maMdirakI samhAla karanevAle anya gRhasthI logoM ko preraNA kare, Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (253) vaha isa prakAra ki- "tuma maMsa phalaka (citrakArakA paTiyA) kI bhAMti maMdirako ujvala rakho / jaise citrakArake citrakA paTiyA svaccha ho to saba loga usakI prazaMsA karate haiM, vaise hI tuma jo maMdiroMko bArambAra saMmArjana karake ujvala rakho to bahuta loga tumhArI pUjA, satkAra kreNge|" aura maMdirake sevaka logoMko, jo ki maMdirake, ghara kheta Adi vRtti bhogate haiM, unako ThapakA denA / vaha isa prakAraH-- "eka to tuma maMdirakI vRtti bhogate ho, aura dUsare maMdirakI saMmArjana Adi sArasamhAla bhI karate nahIM!" aisA kahane ke uparAMta bhI jo ve loga makaDIke jAle Adi na nikAle, to jisameM jIva na dIkha paDate hoM aise taMtUjAloMko sAdhu svayaM nikAla DAleM / aise siddhAntavacana ke pramANase sAdhune bhI naSTa hote hue caityakI sarvathA upekSA na karanA cAhiye, aisA siddha huaa| caityako jAnA, pUjA karanA, snAna karanA ityAdikI jo Upara vidhI kahI hai vaha saba RddhimAna zrAvakake liye hai| kAraNa ki usIse, yaha saba bana sakanA saMbhava hai / Rddhirahita zrAvaka to apane ghara hI sAmAyika lekara kisIkA karja athavA kisIke sAtha vivAda Adi na hove to IyAsamiti AdimeM upayoga rakha sAdhukI bhAMti ni nisAhI Adi bhAvapUjAkA anusaraNa kara vidhise maMdira jAve / puSpaAdi sAmagrI na honese vaha zrAvaka dravyapUjA karaneko asamartha hotA hai, isa liye phUla guthanA Adi Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (254) kAma, kAyAse bana sake aisA ho to sAmAyika pAla ( choDa ) kara kre| zaMkAH sAmAyika choDakara dravyastava karanA kisa prakAra ucita ho sakatA hai ? samAdhAna - Rddhi rahita zrAvakase sAmAyika karanA apane hAthame honese cAhe usI vakta bana sakatA hai| paraMtu maMdirakA kArya to samudAyake AdhIna honese kisI 2 samaya hI karanekA prasaMga AtA hai, ataeva prasaMga Ane para use karanese vizeSa puNyakA lAbha hotA hai / Agamame kahA hai ki "jIvANa bohilAbho, samadiTThINa hoi piakaraNaM / ANA jiNi bhattI, titthassa pabhAvaNA ceva // 1 // " (dravyastavase) bhavyajIvoMko bodhilAbha hotA hai, samyagdaSTijIvoM kA priya kiyA aisA hotA hai, bhagavAnkI AjJAkA pAlana hotA hai, jinezvarabhagavAnakI bhakti hotI hai aura zAsanakI prabhAvanA hotI hai, isa taraha dravyastava meM aneka guNa haiM, ataeva vahI karanA cAhiye / dinakRtyasUtrameM bhI kahA hai kiH-- isa prakAra yaha sarva vidhi Rddhivanta zrAvakakI kahI / sAmAnya zrAvaka to apane ghara hI para sAmAyika lekara jo kisIkA denA na hove, aura kisIke sAtha vivAda na hove to sAdhukI bhAMti upayogase jinamaMdirako jAve / Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (255) kAraNaM atthi jai kiMci, kAyavvaM jiNamaMdire / tao sAmAiaM mottuM, kare jaM karaNijjayaM // 1 // jo jinamaMdirameM kAyAse bana sake aisA koI kArya ho to sAmAyika pAra kara jo kArya ho vaha kare / sUtragAthAmeM " vidhinA" aisA pada hai, usase bhASyAdi graMthameM caubIsa mUla dvArase aura do hajAra cauhattara pratidvArase kahI huI, dazatrika tathA pAMca abhigama Adi sarva vidhi isa sthAna para lenaa| yathA-- 1 tIna nisIhI, 2 tIna pradakSiNAM, 3 tIna praNAma, 1 tIna nisIhI isa prakAra:-- derAsarake mUladvArameM praveza karate apane ghara saMbaMdhI byApArakA tyAga karanArUpa prathama nisIhI hai 1 gabhAreke andara ghusate derAsarako pUMjane samAraneke kAryako tyAga karanArUpa dUsarI nisIhI hai / 2 caityavaMdana karate samaya dravyapUnAkA tyAga karanArUpa tIsarI nisIhI hai 3 / .. - 2 jinapratimAkI dAhinI orase jJAna, darzana aura nAritrakI ArAdhanArUpa tIna pradakSiNA denA / 3 tIna prakArake praNAma isa prakAra:- jinapratimAko dekha donoM hAtha joDa kapAlako lagAkara praNAma karanA, yaha prathama aMjalIbaddha praNAma 1 kamarake UparakA bhAga kucha namAkara praNAma karanA yaha dUsarA ardhAvanatapraNAma 2 donoM ghuTane, donoM hAtha aura mastaka ye paMcAMga namA kara khamAsamaNa denA yaha tIsarA paMcAMga praNAma 3. / Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 256) 4 trividha pUjA, 5 arihaMtakI tIna avasthAkI bhAvanA, 6 tIna dizAdakhanase vimukha rahanA, 7 paigake nIcekI bhUmi tIna bAra puMjanA, 8 tIna varNAdika, 9 tIna mudrA aura 4 tInaprakAra kI pUjA-bhagavAnake aMga para kezara, caMdana, puSpa Adi caDhAnA vaha prathama aMgapUjA 1 dhUpa, dIpa aura naivedyAdi bhagavAnake sanmukha rakhanA vaha dUsarI agrapUjA 2 bhagavAnake sanmukha stuti, stotra, gItagAna nATaka Adi karanA vaha tIsarI bhAvapUjA 3. 5 tIna avasthA:-piMDastha arthAt chadmasthAvasthA 1 padastha arthAt kevalIavasthA 2 rUpastha arthAt siddhAvasthA 3 / 6 jisa dizAko jinapratimA hove use choDa anya tIna dizAoMko na dekhanA / 7 caityavaMdanAdika karate paga rakhanekI bhUmi tIna bAra pUMjanA / 8 namutthuNaM Adi kahate sUtra zuddha bolanA 1 usake artha bicAranA 2 jinapratimAkA svarUpa-AlaMbana dhAranA 3 / 9 donoM hAthoM kI dazoM aMguliyAM paraspara milAkara kamalake doDeke AkArase hAtha joDa peTa para kohanI rakhanA yaha prathama yogamudrA 1 donoM paira kI aMguliyoMke bIca meM Agese cAra aMgulakA aura pIchese kucha kama antara rakha kAussaga karanA, yaha dUsarI jinamudrA 2. donoM hAtha milAkara kapAlako lagAnA, yaha tIsarI muktAzuktimudrA 3 / Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 257 ) " 10 trividhaM praNidhAna ye daza trika haiM / ityAdi vidhipUrvaka kiyA huA devapUjA, devavaMdana Adi dharmAnuSThAna mahAna phaladAyI hai / aura vidhipUrvaka na kare to alpa phala hotA hai, vaise hI aticAra lage to prAyaH zreSThaphalake badale ulaTA anartha utpanna hotA hai, kahA hai ki wage " dharmAnuSThAnavaitathyAt, pratyapAyo mahAn bhavet / raudraduHkhaughajanano, duSprayuktAdivauSadhAn // 1 // jaise auSadhi avidhi se dI jAya to ulaTA anartha ho jAtA hai, vaise hI dharmAnuSThAnameM avidhi hove to narakAdikake duHkhasamudAya utpanna karane vAlA bhArI anartha hotA hai / caityavaMdana Adi dharmAnuSThAnameM avidhi hove to siddhAMta meM usakA prAyazcita bhI kahA hai / mahAnizIthasUtra ke sAtaveM adhyayana meM kahA hai ki- jo avidhise caityavaMdana kare, to use prAyazcita lagatA; kAraNa ki, avidhi se caityavaMdana karanevAlA puruSa anyasAdharmiyoMko azraddhA utpanna karatA hai / devatA, vidyA aura maMtrakI ArAdhanA bhI vidhi se 10 tIna praNidhAna: - ' jAvaMti caiiyAI' isa gAthAse caityabaMdana karanArUpa prathama praNidhAna 1 ' jAvaMta kevi sAhU' isa gAthAse guruko vaMdana karanArUpa dUsarA praNidhAna 2 'jaya vIyarAya' kahanArUpa tIsarA praNidhAna 3 athavA mana vacana aura kAyAkA ekAgra karanA ye tIna praNidhAna jAno / Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 258 ) karane hI se phalasiddhi hotI hai, anyathA tatkAla anarthAdi hote haiM / yathA: ayodhyA nagarI meM surapriya nAmaka yakSa thA / vaha prativarSa yAtrAke dina jo raMgAyA jAtA thA to raMganevAle citrakArako mAra DAlatA thA, aura na raMgAyA jAtA thA to nagaravAsiyoM ko mAratA thA / usa bhayase citrakAra nagarase bhAgane lge| taba rAjAne paraspara jamAnata Adi lekara saba citrakAroMkA mAno baMdI kI bhAMti nagara meM rakhe / pazcAt yaha niyama kiyA ki eka ghaDe meM sabake nAmakI ciTThI DAleM usameM se jisake nAmakI ciTTI nikale, vahI yakSako raMge / eka vakta kisI vRddhastrIke putra nAmakI ciTThI nikalI / itane meM kucha dinase kozAMbInagarIse AyA huA eka citrakArakA putra thA, usane " nizcaya avidhise yakSa raMgA jAtA hai " aisA vicAra kara vRddhakhIko dRr3hatA se kahA ki - " maiM yakSako raMgUMgA " tadanaMtara usane chaTha kiyA, zarIra, vastra, bhAMti bhAMti ke raMga, kalameM (braza) Adi sarva vastueM pavitra dekha kara lI, mukha para AThapaTakA mukhakoSa bAMdhA aura anya bhI upayoga karake vidhipUrvaka usa yakSako raMgA, aura pAMva chUkara khamAyA / isase surapriya yakSa vaDAhI prasanna huA aura varadAna mAgane ko kahA, taba usane kahA ki " he yakSa ! mAranekA upadrava na karanA arthAt aba kisIko mata mAranA / yakSane yaha bAta svIkAra kI tathA prasannatAse citrakAra putrako koI bhI "" Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (259) vastu ke avayava kA aMzamAtra dekhanese vastukA pUrNa AkAra citrita kiyA jA sake aisI adbhuta citrakalA dii| eka vakta kozAmbInagarImeM rAjasabhAmeM gaye hue usa citrakAra putrane jharokhemeMse mRgAvatI rAnIkA aMgUThA dekha, usake Uparase rAnIkA yathAsthitarUpa citrita kiyA / rAjAne mRgA. vatIkI jAMgha para tila thA vaha bhI citrame nikAlA huA dekhA, anAcAra zaMkAse kruddha hokara citrakAraputrako mAra DAlanekI AjJA kI / dUsare sarvacitrakAroMne rAjAse yakSake varadAnakI bAta khii| taba rAjAne parIkSAke hetu eka kubjAdAsIkA mukha mAtra dikhA kara citra nikAlaneko khaa| vaha bhI citrakAra putrane barAbara citrita kiyA dekhakara krodha zamane parabhI rAjAne usakA dAhinA hAtha kATa DAlA / taba citrakAraputrane ayogyazikSAse ruSTa ho punaH yakSakI ArAdhanA kara varadAna prApta kara mRgAvatIkA rUpa phirase bAMye hAthase citrita kiyA aura vaha caMDapradyotarAjAko batAyA / rAjAcaMDapradyotane mRgAvatIkI mAMgaNI karaneke liye kozAMbI nagarIko dUta bhejaa| usakA tiraskAra huA dekhakara usane apanI sainya dvArA cAroM orase kozAMbInagarIko ghera lI / zatAnIka rAjA maragayA, taba caMDapradyotane mRgAvatIke kahalAnese " ujjayinIse IMTe maMgA kara koTa karAyA aura nagarameM anna tathA ghAsa bahuta sA bhara rakhA / " caMDapradyotane vaisA kiyA itanemeM vIrabhaga Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (260 ) vAnkA samavasaraNa huA / bhillake pUchane se bhagavAnakA kahA huA " yA sA sA sA kA" sambandha suna kara mRgAvatI rAnI tathA caMDapradyotakI aMgAravatI Adi ATha patniyoMneM dIkSA lI / isa prakAra vidhi avidhike Upara dRSTAMta kahA / " isake Uparase " avidhi se karanekI apekSA na karanA uttama hai " aise viruddhapakSakI kalpanA na karanA / kahA hai ki"avihikayA varamakayaM, asUyavayaNaM bhaNati samathannU / pAyacchittaM akae, guruaM vita kae lahuaM || 4 // avidhi karanA, usakI apekSA na karanA yahI ThIka haiM, yaha vacana guNako bhI doSa kahane vAlA hai aisA siddhAMta jJAtA AcArya kahate haiM / kAraNa ki na karanese bahuta prAyazcitta lagatA hai, aura avidhi se karane meM thoDA lagatA hai, isaliye dharmAnuSThAna nitya karanA hI cAhiye / para usameM pUrNazakti se vidhI samhAlanekI yatanA rakhanA yahI zraddhAvanta jIvoMkA lakSaNa hai| kahA hai ki zraddhAvaMta aura zaktimAn puruSa vidhi hI se sarva dharma kriyAeM karatA hai, aura kadAcit dravyAdi doSa lage to bhI vaha "vidhi hI se karanA " aisA vidhi hI ke viSaya meM pakSapAta rakhatA hai / dhannANaM vihijogo, vihipakkhArAhagA sayA dhannA | viddivamANI dhannA, vihipakva adUsagA dhannA // 1 // Asanna siddhiANaM, vihipariNAmo u hoI sayakAlaM | viddicAo avibhittI, abhatrvajiadUrabhavvANaM // 2 // Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 261 ) jinako vidhipUrvaka dharmakriyA karanekA pariNAma haradama hotA hai ve puruSa tathA vidhipakSakI ArAdhanA karanevAle, vidhipakSakA satkAra karane vAle aura vidhipakSako doSa na denevAle puruSa bhI dhanya haiN| Asanna siddhijIvoM hI ko vidhise dharmAnuSThAna karanekA sadAya pariNAma hotA hai / tathA abhavya aura dUrabhavya hove usako to vidhikA tyAga aura avidhika sevA karanekA hI pariNAma hotA hai / khetI, vyApAra, sevA Adi tathA bhojana, zayana, baiThanA, AnA, jAnA bolanA ityAdi kriyA bhI dravya, kSetra, kAla Adi vidhi se karI hove to phaladAyaka hotI anyathA alpa phalavAlI hotI hai / isa bAta para dRSTAMta sunate haiM ki - do manuSyoMne dravyake nimitta dezAMtarako jA eka siddhapuruSakI bahuta sevA kI / jisase prasanna ho usa siddhapuruSane unako adbhuta prabhAvazAlI tumbI - phalake bIja diye| unakI sarva AmnAya bhI kahI / yathA-sau bAra jote hue khetameM dhUpa na hove tathA amuka vAra nakSatrakA yoga hove, taba ye bIja bo denA / bela ho to kucha bIja lekara patra, puSpa, phala sahita belaDIko usI kheta meM jalA denA / usakI bhasma eka mASa bhara le causaTha mASA bhara tAMbe meM DAla denA usase jAtya ( so TacakA ) sonA ho jAtA hai / aisI siddhapuruSakI zikSA lekara ve donoM vyakti ghara AI / unameM se ekako to barAbara vidhike anusAra kriyA karanese jAtya suvarNa hogayA, Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (262) dUsarene vidhimeM kucha kasara kI jisase cAMdI huI / isaliye sarva kAryoMmeM vidhi bhalI bhAMti jAnanA cAhiye va apanI sarvazaktise use ( vidhi ) ko nibAhanA caahiye| . ____ pUjAAdi puNyakriyA karaneke anaMtara sarvakAla vidhikI koI AzAtanA huI hove, usake liye mithyAduSkRta denA / pUrvAcArya aMmapUjAdi tIna pUjAoMkA phala isa rItise kahate haiM. prathama aMgapUjA vighnakI zAMti karanevAlI hai, dUsarI agrapUjA abhyudaya karanevAlI hai aura tIsarI bhAvapUjA nirvANakI sAdhaka hai / isa bhAMti tIno pUjAeM nAmake anusAra phala denevAlI haiM / yahAM pUrvokta aMgapUjA tathA agrapUjA aura caitya karAnA, uname jinabiMbaLa sthApanA karAnA, tIrtha yAtrA karanA ityAdi sarva dravyastava hai| kahA hai ki jiNabhavaNabiMbaThavaNAjattApUAi suttao vihiNA / davvatthaotti neaM, bhAvatthayakAraNattaNa // 1 // jinamaMdirakI aura jinabiMbakI pratiSThA, yAtrA, pUjA Adi dharmAnuSThAna sUtroMme kahI huI vidhike anusAra karanA / ye sarva yAtrA Adi dravyastava haiM aisA jAnanA, kAraNa ki, ye bhAvastavake kAraNa haiM / yadyapi saMpUrNa pUjA pratidina paripUrNatayA nahIM kI jA sakatI, tathApi akSata dIpa ityAdi dekara nitya pUjA karanA / jalakA ekabiMdu mahAsamudrameM DAlanese vaha jaise akSaya ho jAtA hai, vaise hI vItarAgame pUjA arpaNa kareM Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (263). to vaha akSaya ho jAtI hai / sarva bhavyajIva isa pUjArUpa bIjase isa saMsArarUpa banameM duHkha na pAte atyaMta udAra bhoga bhoga kara siddhi ( mokSa ) pAte haiN| pUAe maNasaMtI, maNasaMtI e ya uttamaM jhANaM / suhajhANeNa ya mukkho mukkhe sukkhaM nirAbAhaM // 1 // puSpAdyarcA tadAjJA ca, tadravyam parirakSaNaM / utsavAstIrthayAtrA ca, bhakti: paMcavidhA jine // 2 // pUjAse manako zAMti hotI hai, manakI zAMtise zubha dhyAna hotA hai, zubha dhyAnase mukti prApta hotI hai aura mukti pAnese nirAbAdha sukha hotA hai| jinabhakti pAMca prakArakI hotI hai| eka phUlaAdi vastuse pUjA karanA. dUsarI bhagavAnakI AjJA pAlanA, tIsarI devadravyakI bhalI bhAMti rakSA karanA, cauthI jinamaMdirameM utsava karanA, pAMcavI tIrthayAtrA krnaa| dravyastava Abhogase aura anAbhogase do prakArakA hai| kahA hai kibhagavAnke guNakA jJAtA puruSa vItarAga para bahuta bhAva rakha kara vidhise pUjAkare, use Abhoga dravyastava kahate haiN| isa Abhoga dravyapUjAse sakala karmakA nidalana kara sake aise cAri kA lAbha zIghra hotA hai / ataH samyagdRSTijIvoMne isa pUjAmeM bhalI bhAMti pravRtta honA cAhiye / pUjAkI vidhi barAbara na ho, jina bhagavAnake guNoMkA bhI jJAna na ho, aura kevalamAtra zubhapariNAmase karI huI jo pUjA vaha anAbhoga- dravyapUjA kahalAtI Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (264) hai / isa rItise karI huI yaha anAbhoga dravyapUjA bhI guNasthAnakA sthAnaka honese guNakArI hI hai, kAraNa ki, isase kramazaH zubha zubhatara pariNAma hotA hai, aura samyaktvakA lAbha hotA hai / asuhakakhaeNa dhaNiaM, dhannANaM AgamesimadANaM / amuNiaguNe'pi nUNaM, visae pII samucchalai // 10 // bhAvIkAlameM kalyANa pAnevAle dhanya jIvoM hI ko 'guNa nahIM jAnane para bhI pUjAdimeM jaise arihaMtake biMbameM toteke joDeko utpanna huI, ' vaise hI azubha karmake kSayase hI prIti utpanna hotI hai / bhArekarmI aura bhavAbhinaMdI jIvoM hI ko pUjAdiviSayameM jaise nizcayase mRtyu samIpa Ane para rogI manuSyako pathyameM dveSa utpanna hotA hai, vaise hI dveSa utpanna hotA hai / isa liye tatvajJa puruSa jinabiMbameM athavA jineMdrapraNItadharmameM azubhapariNAmakA abhyAsa honeke bhayase leza mAtra dveSase bhI dUra rahatA hai| dUsareke prati jinapUjAkA dveSa karane para kuMtalArAnIkA dRSTAMta isa prakAra hai:___avanipurameM jitazatru rAjAkI atyaMta dharmaniSTha kuMtalA nAmaka paTTarAnI thI / vaha dUsaroMko dharmameM pravRtta karane vAlI thI, ata eva usake vacanase usakI sarva sapatniyAM ( saute ) dharmaniSTha hogaI tathA kuMtalAko bahuta mAnane lagIM / eka samaya sabai rAniyoneM apane 2 pRthak sarva aMgopAMgayukta naye jinamaMdira taiyAra karavAye / jisase kuMtalA rAnIke mana meM bahuta hI matsara utpanna huA / vaha apane maMdira hI meM uttama pUjA, gIta nATaka Adi Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karAtI aura anya rAniyoMkI pUjA Adise dveSa karane lgii| baDe khedakI bAta hai ki, matsara kaisA dustara hai ? kahA hai ki 'potA api nisajjaMti, matsare makarAkare / tattatra majjane'nyeSAM, dRSadAmiva kiM navama ? // 1 // . vidyAvANijyavijJAnavRddhiRddhiguNAdiSu / jAtI khyAtI pronnatI ca, dhira dhig dharme'pi matsaraH // 2 // matsararUpa sAgarameM jJAnIpuruSarUpa naukA bhI DUba jAtI hai| to phira pattharake samAna anya jIva DUba jAveM isameM kyA vizepatA hai ? vidyA, vyApAra, kalAkauzala, vRddhi, Rddhi, guNa, jAti, khyAti, unnati ityAdikameM manuSya, matsara ( adekhAI ) kareM vaha bAta alaga hai, paraMtu dharmameM bhI matsara karate haiM ! unheM dhikAra hai !!! / sapatniyAM sarala svabhAva honese ve sadaiva kuMtalA rAnIke pUjAdi zubhakarmako anumodanA detI thI, matsarase bharIhuI kuMtalA rAnI to durdaivavaza asAdhyarogase pIDita huI, rAjAne usake pAsakI AbharaNAdi sarva mukhya 2 vastueM le lI, pazcAt vaha baDI asahyavedanAse mRtyuko prApta ho sapatniyoMkI pUjAkA dveSa karanese kuttI huI, vaha pUrvabhavake abhyAsase apane caityake dvArameM baiTha rahatI thI. eka samaya vahAM kevalIkA Agamana huA. rAniyoMne kevalIse pUchA ki, 'kuMtalA rAnI marakara kisa gatiko gaI ? kevalIne yathArtha bAta thI so kaha dI. jisase rAniyoMke manameM bahuta vairAgya utpanna huA. ve nitya Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (266) usa kuttIko khAne-pIneko detI aura snehase kahatI ki, 'hAhA! dharmiSTha ! tUne kyoM aisA vyartha dveSa kiyA. jisase terI yaha avasthA huI.' ye vacana suna tathA apane caityako dekhakara use ( kuttIko ) jAtismaraNajJAna utpanna huA. taba saMvega pA usane siddhAdikakI sAkSIse apane kiye hue doSa Adi azubhakarmokI AlocanA kI, aura anazana kara mRtyuko prApta hokara vaimAnika devatA huI. dveSake aise kaDave phala haiM. isaliye dveSako tyAga denA cAhiye / yaha saba dravyapUjAkA adhikAra kahA / isa jagaha sarva bhAvapUjA aura jinezvarakI AjJA pAlanA ise bhAvastava jAnanA. jinAjJA bhI svIkArarUpa tathA parihArarUpa aimI do prakArakI hai jisameM zubhakarmakA sevana karanA vaha svIkArarUpa AjJA hai aura niSiddhikA tyAga karanA vaha parihArarUpa AjJA hai. svIkArarUpa AjJAkI apekSA parihArarUpa AjJA zreSTha hai. kAraNa ki, niSiddha prANAtipAta Adi sevana karanevAlA manuSya cAhe kitanA hI zubha karma kare, to bhI usase vizeSa guNa nahIM hotA. jaise rogI manuSya ke rogakI cikitsA auSadhika svIkAra va apathyake parihAra ina do rItise kI jAtI hai. rogIko bahutasI auSadhi dete hue bhI jo vaha apathya kare to use ArogyalAbha nahIM hotA. kahA hai ki binA auSadhike kevala pathya hI se vyAdhi calI jAtI hai, paraMtu pathya na kare to saikar3oM auSadhiyoMse bhI vyAdhi nahIM jA sakatI. isI bhAMti jina Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 267 ) bhagavAnkI bhaktibhI niSiddha AcaraNa karanevAleko vizeSa phaladAyaka nahIM hotI / jaise pathya sevana karanevAleko auSadhise Arogya lAbha hotA hai, vaise hI svIkArarUpa aura parihArarUpa donoM AjJAoMkA yoga hove to phala siddhi hotI hai. zrIhemacandrasUrine bhI kahA hai ki, he vItarAga bhagavAna ! ApakI sevA pUjA karanesebhI ApakI AjJA kA pAlana hI zreSTha hai kAraNa, ki AjJAkA ArAdhana aura virAdhana ye donoM krama se mokSa aura saMsArako dete haiM yAne ApakI sevA hove tabahI mokSa hove anyathA na hove aisA nahIM hai lekina AjJAke viSaya meM to AjJA kI ArAdhanA se hI mokSa hai anyathA saMsArabhramaNa hove yaha nizcita hai / he vItarAga ! ApakI AjJA sarvadA tyAjya vastuke tyAgarUpa aura grahyavastuke AdararUpa hotI hai / Azraya sarvathA tyAjya haiM, aura saMvara sarvathA Adarane yogya haiM / pUrvAcAryAMne dravyastava tathA bhAvastavakA phala isaprakAra kahA hai :dravyastavakI utkRSTatA se ArAdhanA kI hove to prANI bArahaveM acyuta devaloka taka jAtA hai. aura bhAvastavakI utkRSTatA se ArAdhanA karI hove to aMtarmuhUrta meM nirvANako prApta hotA hai / dravyastava karate yadyapi kucha SaTkAyajIvoMkI uparmadanAdikase virAdhanA hotI hai, tathApi kueke dRSTAntase gRhasthajIvako vaha (dravyastava) karanA ucita hai| kAraNa ki, usase karttA (dravyastatra karane vAlA), draSTA ( dravyasvatava ko dekhanevAlA ), aura zrotA Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 268 ) ( dravyastavakA sunanevAlA ina tInoMko agaNita puNyAnubaMdhipuNyakA lAbha hotA hai| kuekA dRSTAnta isa prakAra hai: - eka nave gAMva meM logoMne kuA khodanA zurU kiyA, taba unako tRSA, thakAvaTa, kIcaDase malinatA Adi huA / parantu jaba kue meM se jala nikalA, taba kevala unhIMkI tRSAdika tathA zarIra aura vastra Adi vastu para caDhA huA mela dUra huA, itanA hI nahIM, balki anya sarvalogoM kA bhI tRSAdika aura mala dUra hogayA, aura nityake liye sarva prakAra sukha hogayA / aisAhI dravyastavakI bAta meM bhI jAno / Avazyakaniyukti meM kahA hai ki - sarvaviti na pAye hue dezavirati jIvoM ko saMsArako kama karane vAlA yaha dravyastava kuke dRSTAntAnusAra uttama hai / anya sthAna para bhI kahA hai ki- AraMbha meM lipaTe hue, SaTkAyajIvoM kI virAdhanA se virati na pAye hue aura isIse saMsAra vanameM paDe hue jIvoMko dravyastava hI eka baDA bhArI avalambana hai / stheyo vAyucalena nivRtikaraM nirvANanirghAtinA, svAyattaM bahupAyakena subahu svalpena sAraM param / nissAreNa dhanena puNyamamalaM kRtvA jinAbhyarcanaM / yo gRhAti vaNik sa eva nipuNo vANijyakarmaNyalam // 2 // yAsyAmdAyatanaM jinasya labhate dhyAyaMzcaturtha phalaM, cotthita udyate'STamamatho gaMtuM pravRtto'dhvani / Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (269) zraddhAlurdazamaM bahirjinagRhAtprAptastato dvAdazaM, madhye pAkSikamIkSite jinapatau mAsopavAsaM phalam // 3 // jo vaNik vAyuke samAna caMcala, nirvANako aMtarAya karanevAle, bahutase nAyakoMke AdhIna rahe hue, svalpa va asAra aise dhanase sthira, mokSako denevAlA svataMtra atyaMta va sArabhUta aisI jinezvarabhagavAnkI pUjA karake nirmala puNya upArjita karatA hai, vahI vaNik vANijyakarmameM atinipuNa hai| zraddhAvanta manuSya "jinamaMdirako jAUMgA" aisA vicAra karanese eka upavAsakA, jAneke liye uThate chaTTakA, jAnekA nizcaya karate aTThamakA, mArgameM jAte cAra upavAsakA, jinamaMdirake bAhara bhAgameM jAte pAMca upavAsakA maMdirake andara jAte paMdraha upavAsakA aura jinapratimAkA darzana karate ekamAsake upavAsakA phala AtA hai| padmacaritrameM to isa prakAra kahA hai ki:-- (tIrthAdimeM zraddhAvanta zrAvaka "jinamaMdirako jAUMgA" aisA manameM vicAranese eka upavAsakA, mArgako jAne laganese tIna upavAsakA, jAnese cAra upavAsakA, thoDA mArga ullaMghana karanese pAMcaupavAsakA, AdhA mArga jAnese paMdraha upavAsakA, jinabhavanakA darzana karanese eka mAsake upavAsakA, jinamaMdirake aMganemeM praveza karanese chaH mAsake upavAsakA, maMdirake bAhara jAte bAraha mAsake upavAsakA, pradakSiNA denese sau varSake upavAsakA, jinapratimAkI pUjA karanese hajAra varSake upavAsakA phala pAtA hai, Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (270) aura bhagavAnakI stuti karanese ananta puNya pAtA hai / pramAjaina karate sau upavAsakA, vilepana karate sahasra upavAsakA, mAlA pahirAte lakSa upavAsakA, aura gIta, vAditra pUjA karate ananta upavAsakA phala pAtA hai| pUjA pratidina tIna vAra karanI cAhiye / kahA hai ki . prAtaHkAlameM kI huI jinapUjA rAtrimeM kiye hue pApoMkA nAza karatI hai, madhyAnhasamayameM kI huI jinapUjA janmase lekara kiye hue pApoMko naSTa karatI hai, aura sandhyAsamaya kI huI jinapUjA sAta janmake kiye hue pApoMko dUra karatI hai| jalapAna, AhAra, auSadha, nidrA, vidyA, dAna, kRSi ye sAta vastueM apane apane samaya para ho to zreSTha phala detI hai| vaise hI jinapUjA bhI avasara para hI karI hove to satphala detI hai| trikAla jinapUjA karanevAlA bhavyajIva samakitako zobhita karatA hai, aura zreNikarAjAkI bhAMti tIrthakara nAmagotrakama upArjana karatA hai / jo puruSa doSa rahita jina-bhagavAnkI trikAlapUjA karatA hai, vaha tIsare athavA sAtaveM AThaveM bhavameM siddhi sukha pAtA hai / causaTha indra parama Adarase pUjA karate haiM, to bhI bhagavAna yathArtha nahIM pUje jAte / kAraNa ki bhagavAnake guNa ananta haiM / he bhagavan ! hama Apako netrase dekha sakate nahIM, aura uttamottama pUjAse paripUrNataH ApakI ArAdhanA bhI nahIM kara sakate; parantu gurubhakti rAgavaza va ApakI AjJA pAlaneke Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (271) tuse pUjAdikameM pravRtti karate haiM / devapUjAdi zubha kRtyameM prIti bahumAna aura samyag vidhividhAna ina donoM meM khare khoTe rupayeke dRSTAnta ke anusAra cAra zAkhAeM haiM, yathAH kharI cAdI aura kharA sikkA yaha prathama zAkhA, kharI cAMdI aura khoTI mudrA ( sikA) yaha dUsarI zAkhA, kharA sikA aura khoTo cAMdI yaha tIsarI zAkhA tathA khoTI hI cAMdI va khoTA hI sikA yaha cauthI zAkhA hai / isI bhAMti devapUjAdikRtyoMmeM bhI uttama bahumAna va uttama vidhi hoveto prathama zAkhA, uttama bahumAna hove parantu vidhi uttama na hove to dUsarI zAkhA, vidhi uttama hove parantu bahumAna uttama na hove to tIsarI zAkhA aura bahumAna va vidhi donoM hI unama na hoveM to cauthI zAkhA jAno / bRhadbhASya meM kahA hai ki-- isa vandanAmeM puruSake cittameM sthita bahumAna cAMdIke samAna hai, aura saMpUrNa bAhyakriyA sikeke samAna hai / bahumAna aura bAhyakriyA ina donoMkA yoga mila jAve to khare rupayekI bhAMti u tama vandanA jAno / manameM bahumAna hone para bhI pramAdase baM. danA karanevAlekI vandanA dUsarI zAkhAmeM kahe hue rupayeke samAna hai / kisI vastuke lAbhArtha saMpUrNa bAhya kriyA uttama hone para bhI vaha vandanA tIsarI zAkhAmeM kahe hue rupaye ke samAna hai| manameM bahumAna na ho aura bAhyakriyA bhI barAbara na hoveto isa tatvase vandanA nahIM hI ke barAbara hai| manameM bahumAna rakha Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (272) nevAle puruSane dezakAlake anusAra thoDI athavA adhika vandanA vidhi pUrvaka karanA yaha bhAvArtha hai / isa jinamatameM dharmAnuSThAna cAra prakArakA kahA hai / eka prItianuSThAna, dUsarA bhaktianuSThAna, tIsarA vacanaanuSThAna aura cauthA asaMgaanuSThAna, bAlAdikakI jaisI ratnameM prIti hotI hai, vaise hI saralaprakRti puruSako jo pUjA-vaMdanAdi anuSThAna karate manameM prItirasa utpanna hove, vaha prItianuSThAna hai / zuddha vivekI bhavyajIvako bahumAnase pUjA-vaMdanAdi anuSThAna karate jo prItirasa utpanna hove to vaha bhaktianuSThAna hai| jaise puruSa apanI mAtAkA va strIkA pAlana poSaNa samAna hI karatA hai, vo bhI mAtAkA pAlanAdika bhaktise (bahumAnase ) karatA hai, aura strIkA pAlanAdika prItise karatA hai / vaise hI yahAM prItianuSThAna aura bhaktianuSThAnameM bhI bheda jaano| jinezvara bhagavAnake guNoMkA jJAtA bhavyajIva sUtrameM kahI huI vidhise jo vaMdanA kare, vaha vacanaanuSThAna jaano| yaha vacanAnuSThAna cAritravAna puruSako niyamase hotA hai / phalakI AzA na rakhanevAlA bhavyajIva zrutAvalambana binA kevala pUrvAbhyAsake rasa hI se jo anuSThAna karatA hai, vaha asaMgaanuSThAna hai| yaha jinakalpiAdiko hotA hai| jaise kumhArake cakrakA bhramaNa prathama daMDake saMyogase hotA hai, vaise vacanAnuSThAna Agamase pravartatA hai| aura jaise daMDa nikAla lene para bhI pUrvasaMskArase cakra phiratA rahatA hai, Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (273 ) vaise hI Agamake kevala saMskArase AgamakI apekSA na rakhate asaMgaanuSThAna hotA hai, itanA hI bhedaM vacanaanuSThAnameM va asaMgaanuSThAna meM hotA hai / prathama bAlAdikako lezamAtra prIti hI se anuSThAna saMbhava hotA hai, paraMtu uttarottara nizcayase adhika bhakti Adi guNakI prApti hotI hai / ataeva prIti, bhakti pramukha cAroM prakArakA anuSThAna prathama zAkhA meM kahe huI rupaye ke anusAra nizcayapUrvaka jAno / kAraNa ki, pUrvAcAryoMneM cAro prakArakA anuSThAna muktike nimitta kahA hai / dUsarI zAkhA meM kahe hue rupaye ke samAna dharmAnuSThAna bhI samyag - dharmAnuSThAnakA kAraNa honese bilakula hI dUSita nahIM hai / kAraNa ki pUrvAcArya kahate haiM ki, daMbhakapaTAdi rahita bhavyajIvakI azuddha dharma kriyA bhI zuddha dharma - kriyA AdikA kAraNa hotI hai, aura usase aMdara sthita nirmala samyaktvarUpa ratna karmamalakA tyAga karatA hai / tIsarI zAkhA me kahA huA dharmAnuSThAna mAyAmRSAdidoSayukta honese khoTe rupaye se vyavahAra karanekI bhAMti mahAna anartha utpanna karatA hai / yaha ( tIsarI zAkhA meM varNita rupaye samAna ) dharmAnuSThAna prAyaH bhavAbhinaMdI jIvoMko ajJAnasaM azraddhA aura bhArekamapanese hotA hai / cauthI zAkhA meM kahe hue rupaye ke samAna dharmAnuSThAna to nizcaya ArAdhanA tathA virAdhanAse rahita hai, vaha abhyAsa ke vazase kisI samaya ekAdha jIvako zubhake artha hotA hai| jaise kisI zrAvakakA putra kucha Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (274) bhI puNyakarma kiye binA kevala nitya jina-biMbako dekhate 2 mRtyuko prApta huA, aura matsyake bhavameM jAkara vahAM pratimAkAramatsyake darzanase samyaktva paayaa| yaha cauthI zAkhAkA dRSTAMta hai / isa prakAra devapUjAdi dharmakRtyoMme ekAMtase prIti va bahumAna hove tathA vidhipUrvaka kriyA kare to bhavyajIva yathokta phala pAtA hai, ataeva prIti, bahumAna aura vidhi vidhAna ina tInoMkA pUrA 2 yatna karanA cAhiye. cAlU viSaya para dharmadatta rAjAkA dRSTAnta kahate haiM cAMdIke jina-maMdirase suzobhita aise rAjapura nagara meM candramAkI bhAMti zItakara aura kuMvalayavikAsI rAjadhara nAmaka rAjA thA. devAMganAoMkI rUpasaMpadAse samAna saundaryavAna usa rAjAke prItimatI Adi pAMcasau vivAhita rAniyAM thIM / prItimatI rAnIke atirikta zeSa saba rAniyoMne jagatko AnandakArI putralAbhase cittako saMtoSa pAyA, para putra na honese vandhyA samAna prItimatI rAnI bahuta hI duHkhita 1 zItakara padakA caMdra darapha " ThaMDI razmikA dhAraNa karanevAlA" va gajAke tarapha " logoMse zantise kara lene vAlA" aisA artha hotA hai| 2 kuvalaya vikAsI isa padakA candra tarapha " kamalako khilAne vAlA" aura rAjAke tarapha " pRthvIko Ananda denevAlA " aisA artha smjho| Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (275 ) thI. paMktibheda sahana karanA kaThina hai, aura usameM bhI pramukha vyaktiko jo paMktibheda hove to vaha bilakula hI asa hai. athavA jo vastu daivake AdhIna hai, usake viSaya meM mukhya, amukhyakA vicAra karanese kyA lAbha ho sakatA hai ? aisA hone para bhI usa bAtase manameM duHkha dhAraNa karanevAle mUDhahRdaya logoM kI mUrkhatAko dhikkAra hai ! jaba devatAoMkI karI huI nAnAprakArakI mAnatAeM bhI saba niSphala huI, taba to prItimatIkA duHkha bahuta hI baDha gayA. upAyake niSphala hojAne para, AzA saphala na hogI aisA jAnA / ekasamaya haMsakA baccA gharameM bAlakakI bhAMti khela rahA thA, rAnIne use hAtha para le liyA to bhI mana meM bhaya na rakhate haMsane manuSya vANI se rAnIko kahA ki, " he bhadre ! maiM yahAM yatheSTa svataMtratA se khela rahA thA, tU mujhe catura hokara bhI khilAneke rasase kyoM pakaDatI hai ? svataMtra vihAra karanevAle jIvoMko bandhana meM rahanA nirantara mRtyuke samAna hai. svayaM vaMdhyA hote hue bhI punaH aisA azubha karma kyoM karatI hai ? zubhakarma se dharma hotA hai, aura dharma se manavAMchita saphala hotA hai " prItimatIne cakita va bhayabhIta ho haMsa se kahA ki, " he catura ziromaNe ! tU mujhe aisA kyoM kahatA hai ? maiM tujhe thoDI dera meM chor3a dUMgI, parantu usake pahile tujhe eka bAta pUchatI hUM ki, aneka devatAoMkI pUjA, nAnAprakArake dAna Adi bahutase zubhakarma meM hamezA karatI hUM, to Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (276 ) bhI zApa pAI huI strIkI bhAMti mujhe saMsAra meM sArabhUta putra kyoM nahIM hotA ?, putrake liye maiM duHkhI hUM yaha tU kaise jAnatA haiM, aura manuSyavANIse tu kisa prakAra bolatA hai ? " haMsa bolA " merI bAta pUchanekA tujhe kyA prayojana ? maiM tujhe hitakArI vacana kahatA hUM. dhana, putra, sukha Adi sarva vastukI prApti pUrvabhava kiye hue karmake AdhIna haiM, isa loka meM kiyA huA zubhakarma to bacimeM Ate hue aMtarAyako dUra karatA hai. buddhimAna manuSya jisa kisI devatA kI pUjA karate haiM, vaha mithyA hai, aura usase midhyAtva lagatA hai. eka mAtra jinapraNIta dharma hI jIvoMko isa loka meM tathA paraloka meM vAMchita - vastukA dAtA hai. jo jina dharmase vighnakI zAnti Adi na hoya to vaha anya upAyase kaise ho sakatI hai ? jo aMdhakAra sUryase dUra nahIM ho sakatA vaha kyA anyagrahase dUra ho sakatA hai ? ataeva tu kupathya samAna mithyAtvako tyAga de, aura uttama pathya samAna arhaddharmakI ArAdhanA kara, jisase isa loka meM tathA paraloka meM bhI tere manoratha pUrNa hoveMge. " yaha kaha pArekI bhAMti zIghra hI haMsa kahIM uDa gayA / cakita huI prItimatI rAnI punaH putrakI AzA honese prasanna huI / cittameM kucha duHkha huA ho to dharma, guru, Adi para atyanta hI sthira AsthA rahatI hai| jIvakA aisA svabhAva honese prItimatI rAnIne sadguruke pAsase zrAvaka-dharma aMgIkAra kiyA / samyaktva dhAraNa karanevAlI aura trikAla jina-pUjA Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (277) karanevAlI prItimatI rAnI anukramase sulasAzrAvikAke samAna hogaI / haMsakI vANIkA mAno yaha koI mahAn camatkArika guNa hai / astu; eka samaya rAjadhara rAjAke cittameM aisI cintA utpanna huI ki, " abhI taka paTTarAnIko eka bhI putra nahIM huA, aura anya rAniyoMke to saikaDoM putra haiM / isameM rAjyaka yogya kaunasA putra hogA ? " rAjA isa cintAmeM thA, itane hI meM rAtriko svapnameM mAno sAkSAt hI ho ! aise kisI divyapuruSane Akara use kahA ki, " he rAjan ! apane rAjyake yogya putrakI tU kucha bhI cintA na kara / jagatmeM kalpavRkSake samAna phaladAyaka aise kevala jinadharma hI kI tU ArAdhanA kara / jisase isaloka paralokameM terI iSTa siddhi hogii|" aisA svama dekhanese rAjadhara rAjA pavitra ho harSase jina pUjAAdise jinadharmakI ArAdhanA karane lgaa| aisA svama dekhanepara bhalA kauna AlasyameM rahe ? pazcAt koI uttama jIvane, haMsa jaise sarovarameM avatAra letA hai, vaise hI prathama arihaMtakI pratimA svamameM batAkara prItimatIke garbha meM avatAra liyaa| isase sarvalogoMke manameM apAra harSa huA / garbhake prabhAvase prItimatI rAnIko maNiratnamaya jina-maMdira tathA jina-pratimA karAnA tathA usakI pUjA karanA ityAdi dohalA utpanna huaa| phUla phalake anusAra ho usameM kyA vizeSatA hai ? 1 garbhavatI strIko garbhAvasthAke samaya jo icchA utpanna hotI hai use dohalA kahate haiN| Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (278) devatAoMkI kAryasiddhi manameM socate hI ho jAtI hai, rAjAoMkI kAryasiddhi mukha meM se vacana nikalate hI hotI hai, dhanavAna logoMkI kAryasiddhi dhanase tatkAla hotI hai, aura zeSa manuSyoMkI kAryasiddhi ve svayaM aMga parizrama kareM taba hotI hai / astu; prItimatIkA dohalA duHkhase pUrA kiyA jAya aisA thA, kintu rAjAne baDe harSase tatkAla use pUrNa kiyaa| jisa bhAMti meruparvatake UparakI bhUmi parijAtakalpavRkSakA prasava karatI hai, vaise hI prItimatI rAnIne prAraMbha hI se zatrukA nAza karanevAlA putraratna prasava kiyA / anukramase vaha bahuta hI mahimAvanta huaa| putra janma sunakara rAjAko atyanta harSa huaa| isase usane usa putrakA apUrva janmamahotsava kiyaa| aura usakA zabdArthako anusaratA dharmadatta nAma rakhA / eka dina Anandase baDe utsabake sAtha putrako jinamaMdirameM le jA, arihaMtakI pratimAko namaskAra karA kara bheTake samAna bhagavAnake sanmukha rakha diyA / taba atyanta harSita prItimatI rAnIne apanI sakhIko kahA ki, " he sakhi ! usa catura haMsane cittameM camatkAra utpanna kare aisA mujha para bahuta hI upakAra kiyA hai| haMsake vaca nAnusAra karanese nidhana puruSa jaise daivayogase apanese kabhI na choDI jAya aisI nidhi pAve, vaise hI maiMne bhI kabhI na choDA jA sake aisA jina-dharmarUpa eka ratna aura dUsarA yaha putra ratna Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (279) " kSaNa pAyA / prItimatI itanA kaha hI rahI thI ki itanemeM rogI ma nuSyakI bhAMti vaha bAlaka akasmAt AI huI mUrchA tatkAla behoza hogayA aura usake sAtha hI prItimatI bhI asahyaduHkhase mUrchita ho gaI / turanta hI parivAra tathA samIpa ke logoMne ' dRSTidoSa athavA koI devatAkI pIDA hogI' aisI kalpanA kara baDe khedase UMce svarase pukAra kiyA ki, " hAya 2 ! ! mAtA va putra ina donoM ko ekadama yaha kyA hogayA ? mAtra meM rAjA, pradhAna Adi logoMne vahAM Akara donoM mAtAputrako zItala upacAra kiye jisase thoDI dera hI meM bAlaka va usake bAda usakI mAtA bhI saceta huI / pUrvakarmakA yoga baDA AzcaryakArI hai / usI samaya sarvatra isa bAtakI badhAI huI, rAjaputrako utsava sahita ghara le Aye, usa dina rAjaputra kI rAtriyata ThIka rahI, usane bAra bAra dUdha pAna Adi kiyA, paraMtu dUsare dina zarIrakI prakRti acchI hote arucivAle manuSyakI bhAMti usane dUdha na piyA aura caubihAra paccakhAna karanevAle kI taraha auSadha Adi bhI nahIM liyaa| jisase rAjA, rAnI, maMtrI tathA nagaravAsI Adi baDe duHkhita hue; saba kiMkarttavyavimUDha hogaye / itane meM mAno usa bAlaka ke puNya hI se AkarSita hue hoM aise eka munirAja madhyAnhake samaya AkAzameMse utare / prathama paramaprIti se bAlakane, pazcAt rAjAAdi logoMne munirAjako vandanA karI / rAjAne bAlakake dUdha Adi tyAga dene Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (280) kA kAraNa pUchA / to munirAjane spaSTa kahA ki, 'he rAjan ! isa bAlakako roga Adi tathA anya koI bhI pIDA nahIM. isako tuma jina-pratimAkA darzana karAo taba yaha abhI dUdha pAnAdi kregaa"| munirAjake bacanAnusAra bAlakako jinamaMdirameM le jA darzana namaskAra Adi kraayaa| pazcAt vaha pUrvAnusAra dUdha pIne lagA, jisase saba logoMko Azcarya va saMtoSa huaa| rAjAne punaH munirAjase pUchA ki, " yaha kyA camatkAra hai ? " munirAjane kahA- he rAjan ! tujhe yaha bAta isake pUrvajanmase lekara kahatA hUM, suna! jisameM niMdyapuruSa thoDe aura uttamapuruSa bahuta aisI purikA nAma nagarImeM dInajIva para dayA aura zatru para kUradRSTi rakhanevAlA kRpa nAmaka rAjA thA. usakA bRhaspati ke samAna buddhimAna citramati nAmaka maMtrI thA; aura kuberake samAna samRddhizAlI vasumitra nAmaka zreSThI usa maMtrIkA mitra thA. nAma hI se eka akSara kama, parantu Rddhise barAbara aisA sumitra nAmaka eka dhanADhya vaNikaputra vasumitrakA mitra thA. vaNikputra bhI anukramase zreSThIkI barAbarIkA athavA usakI apekSA adhika ucca bhI hotA hai. uttamakulameM janma lenese putrake samAna mAnya aisA eka dhanya nAmaka sumitrakA sevaka thA. vaha dhanya eka dina snAna karaneke liye sarovara para gayA. uttama kamala, sundara zobhA aura nirmala jala vAle usa sarovarameM hAthIka Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (281) baccekI bhAMti krIDA karate use divyakamalake samAna atyanta sugandhita sahasrapakhaDI vAlA kamala milA. use le sarovarameMse bAhara nikala harSase dhanya calatA huA. mAgemeM phUla utAra kara jAtI huI mAlIkI cAra kanyAeM usako milI. pUrva paricita hone se una kanyAoMne kamalake guNa jAna kara dhanyako kahA ki " he bhadra ! bhadrazAla banake vRkSakA phUla jaise yahAM durlabha hai, vaise hI yaha kamala bhI durlabha hai / yaha zreSTha bastu zreSThapuruSoM hI ke yogya hai, isaliye isakA upayoga aise vaise vyakti para mata karanA " dhanyane kahA " isa kamalakA uttama puruSa hI para mukuTa ke samAna upayoga karUMgA / " pazcAt dhanyane vicAra kiyA ki, " sumitra hI sarva sajjanoMmeM zreSTha hai, aura isIliye ve mere pUjya haiM / " jisakI AjIvikA jisa manuSyase calatI ho use usa manuSyake atirikta kyA dusarA koI zreSTha lagatA hai ? astu, saralasvabhAva dhanyane aisA vicAra kara jaise kisI devatAko bheMTa karanA hove, vaise sumitrake pAsa jA vinaya pUrvaka namaskAra kara yathArtha bAta kaha kara ukta kamala bheTa kiyA / taba sumitra ne kahA ki, "mere seTha vasumitra sarva logoM meM utkRSTa haiM / unhIMko yaha uttama vastu vAparane yogya hai / unake mujha para itane upakAra haiM ki, maiM ahanizi unakA dAsatva karUM to bhI unake RNase mukta nahIM ho sktaa|" sumitrake aisA kahane para dhanyane vaha kamala vasumitra Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (282) ko bheTa kiyaa| taba vasumitrane bhI kahA ki, " isa lokameM mere sarva kArya saphala karane vAlA eka mAtra citramati maMtrI sarva zreSTha hai / " tadanusAra dhanyane vaha kamala citramati maMtrIko bheTa kiyA, to citramatine bhI kahA ki, " merI apekSA kRpa rAjA zreSTha hai, kAraNa ki, pRthvI tathA prajAkA adhipatI honese usakI dRSTikA prabhAva bhI daivagatikI bhAMti bahuta camatkArika hai| usakI krUra dRSTi jo kisI para par3e to vaha cAhe kitanA hI dhanI ho to bhI kaMgAlake samAna ho jAve, aura usakI kRpAdRSTi jisa para paDe vaha kaMgAla ho to bhI dhanI ho jAya / " citramatike ye vacana suna dhanyane vaha kamala rAjAko diyaa| rAjA kRpa bhI jinazvara bhagavAn tathA sadgurUkI sevAmeM tatpara thA, isase usane kahA ki, "jisake caraNa-kamalameM mere samAna rAjA bhramarake sadRza tallIna rahate haiM, ve sadguru hI sarva zreSTha haiM, para unakA yoga svAtinakSatrake jalakI bhAMti svalpa hI milatA hai|" rAjA yaha kaha hI rahA thA ki, itane meM saba logoMko cakita karanevAle koI cAraNa-muni devatAkI bhAMti AkAzameMse utare / baDe Azcarya kI bAta hai ki, AzArUpa latA kisa prakAra saphala ho jAtI hai ! rAjAdi sarvalokoMne sAdara munirAjako Asana de, vandanA Adi karI va apane 2 ucita sthAna para baiTha gaye. pazcAt dhanyane vinayapUrvaka vaha kamala munirAjako bheTa kiyA. taba cAraNa-munine kahA ki, " jo tAratamyatAse kisI bhI manuSyameM Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 283 ) zreSThatva AtA ho to usakA anta arihaMta hI meM AnA yogya hai. kAraNa ki, arihaMta triloka meM pUjya haiM. ataeva tInoM lokameM uttama aise arihaMta hI ko yaha kamala dhAraNa karanA yogya hai. isa loka tathA paralokameM vAMchita vastukI dAtA vaha arihaMtakI pUjA eka navIna utpanna huI kAmadhenuke samAna hai. " bhadraka svabhAva vAlA dhanya, cAraNa- munike vacana se harSita huA, va pavitra ho jina-maMdirako jA usane vaha kamala bhAvase chatrake samAna bhagavAn ke mastaka para caDhAyA. usa kamalase bhagavAnkA mastaka isa taraha suzobhita hogayA mAno mukuTa pahirAyA ho. usase dhanyako bahuta hI Ananda utpanna huA. pazcAt vaha svastha citta kara kSaNamAtra zubhabhAvanAkA dhyAna karane lagA. itane meM mAlIkI ve cAroM kanyAeM phUla becaneke liye vahAM AI. unhoMne dhanyakA caDhAvA huA kamala bhagavAn ke mastaka para dekhA. isa zubha karmako anumodanA de, una cAroMne saMpattikA mAno bIja hI ho aisA eka eka zreSTha phUla usI samaya pratimA para caDhAyA. ThIka hai, zubha athavA azubha karma karanA, paDhanA, guNanA, denA, lenA, koIko mAna denA, zarIra sambaMdhI athavA ghara sambaMdhI koI kArya karanA, ityAdi kRtyoM meM bhavya jIvakI pravRtti prathama bhagavAnakA darzana kara hI ke hotI hai / tadanaMtara apane jIvako dhanya mAnatA dhanya aura ve cAroM kanyAeM apane 2 ghara gaye. usa dina se dhanya yathAzakti nitya bhagavAnko vandanA Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __ (284) karane Ave, aura aisI bhAvanA bhAve ki, "jAnavarakI bhAMti nizidina parataMtratAmaM rahanese jisako nitya bhagavAnako vandanA karanekA niyama bhI nahIM liyA jAtA, aise mujha abhAgeko dhikkAra hai." astu, kRparAjA, citramati maMtrI, vasumitra zreSThI aura sumitra vaNikaputra ina cAroM vyaktiyoMne cAraNa-munike upadezase zrAvaka-dharma grahaNa kiyA aura kramazaH ve saudharmadevalokako gaye / dhanya bhI arihaMta para bhakti rakhanese saudharmadevalokameM maharddhika devatA huA aura ve cAroM mAlIkI kanyAeM usake ( dhanyake ) mitra devatA huI. kRparAjAkA jIva devalokase patita ho, jaise svargameM devarAja indra hai, vaise vaitAThya parvata para sthita gaganavallabha nagarameM citragati nAmaka vidyAdharoMkA rAjA huaa| maMtrIkA jIva devalokase nikala kara citragatikA putra huaa| usa para mAtApitA bahuta hI sneha karane lge| vApase bhI adhika tejasvI usa putrakA nAma vicitragati rkhaa| vicitra gatine yauvanAvasthAmeM Akara eka samaya rAjyake lobhavaza apane vApako mAra DAlaneke liye majabUta va gupta vicAra kiyA / dhikkAra hai aise putrako ! jo lobhAndha ho pitAkA aniSTa citavana kare ! sudaiva vaza gotradevIne vaha sarva gupta vicAra citragatiko kahA. acAnaka bhaya Anese citragatiko usI samaya ujvala vairAgya prApta huA, aura vaha vicAra karane lagA ki, hAya hAya ! aba maiM kyA karUM ? kisakI zaraNameM jAUM? kisako Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (282) kyA kahUM ? pUrvabhavameM puNya upArjana nahIM kiyA, jisase apane hI putrake dvArA mere bhAgyameM pazuke samAna mRtyu aura durgati pAnekA prasaMga AyA, to aba bhI mujhe ceta jAnA cAhiye. aisA vicAra kara manake adhyavasAya nirmala honese usane usI samaya paMcamaSThi loca kiyA. devatAoMne Akara sAdhukA vepa diyA. taba buddhimAna citragatine paMca mahAvrata grahaNa kiye. pazcAt vicitragatine pazcAtApa karake citragatiko khamAyA va punaH rAjyapara baiThane kI bahuta prArthanA karI. citragatine cAritra lenekA matra kAraNa kaha sunAyA, pazcAt pavanakI bhAMti apratibaMdha bihAra kiyA. sAdhukalpake anusAra bihAra karate tathA mahAna kaThina tapasyA karate munirAja citragatiko avadhijJAna va usIke sAtha mAno spardhA hI se manaHparyavajJAna bhI utpanna huA. ( citragatimuni rAjAko kahate haiM ki ) vahI maiM jJAnase lAbha ho aisA samajhakara tumhArA moha dUra karaneke liye yahAM AyA huuN| aba zeSa samagra varNana kahatA hUM. vasumitrakA jIva devalokase cyavakara tU rAjA huA, aura sumitrakA jIva terI prItimatI nAmaka rAnI huA isa prakAra tuma donoMkI prIti pUrvabhava hI se dRDha huI hai. apanA zreSTha zrAvakatva batAneke liye sumitrane kabhI kabhI kapaTa kiyA isase vaha strItvako prApta huaa| baDe khedakI bAta hai ki catura manuSya bhI apane hitAhitako bhUla jAtA hai| ''merese pahile mere choTe bhAIko putra na hove." aisA cintavana Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (286) kiyA, isIse isa bhavameM itane vilambase putra huA. eka bAra kisIkA burA cintavana kiyA hove to bhI vaha apaneko usakA kaThina phala diye binA nahIM rahatA. dhanyake jIvane devatAke bhavameM eka dina suvidhijinezvarako pUchA ki, "maiM yahAMse cyava kara kahAM utpanna hoUMgA ? taba bhagavAnne use tuma donoMkA putra honekI bAta kahI. taba dhanyake jIvane vicAra kiyA ki, "mA bApa hI dharma na pAye hoM, to putrako dharmakI sAmagrI kahAMsa mile ? mUla kuemeM jo pAnI hove tabhI samIpake pyAU (jisameM Dhora pAnI pIte haiM) meM sahajase mila sakatA hai." aisA vicAra karake apaneko bodhibIjakA lAbha honeke liye haMsakA rUpa dhAraNa kara rAnIko prastAvocita vacanase tathA tujhe svapna dikhA kara bodha kiyA. isa rItise bhavyaprANI devatAbhavameM hote hue bhI parabhavameM bodhilAbha honeke nimitta udyama karate haiM / anya kitane hI puruSa manuSyabhavameM hote bhI pUrvasaMcita ciMtAmaNi ratna samAna bodhiratna ( samyaktva ) ko kho baiThate haiN| vaha samyaktvadhArI devatA (dhanyakA jIva ) svargase cyava kara tuma donoMkA putra huA. isakI mAtAko uttamottama svapna Aye tathA zreSTha icchAeM ( dohale ) utpanna hue, usakA yahI kAraNa hai ki, jaise zarIrake sAtha chAyA, patike sAtha pativratA strI, candrake sAtha candrikA, sUrya ke sAtha usakA prakAza va meghake sAtha bijalI jAtI hai vaise hI isake sAtha pUrvabhavase jina Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 287 ) bhakti AI huI hai isase svapnAdi uttama Aye / kala ise jinamaMdira legaye, taba bAra bAra jina pratimA ko dekhane se tathA haMsake AgamanakI bAta sunane se ise mUrchA AI aura tatkAla jAtismaraNajJAna utpanna huA, jisase pUrvabhavakA sampUrNa kRtya ise smaraNa ho AyA. taba isane Ane mana hI se aisA niyama liyA ki "jinezvara bhagavAnakA darzana aura vandanA kiye binA maiM yAvajjIva mukhameM kucha bhI nahIM DAlUMgA." niyama rahita dharmakI apekSA niyama sahita dharmakA anantaguNA adhika phala hai, kahA hai ki niyama sahita aura niyama rahita aisA do prakArakA dharma haiM, jisameM prathama dharma thoDA upArjana kiyA ho to bhI nizcayase dUsarekI apekSA anaMtaguNA phala detA hai, aura dUsarA dharma bahuta upArjana kiyA ho, to bhI parimita va anizcita phala detA hai. kucha bhI TherAva kiye binA kisIko bahuta samaya taka va bahuta sA dravya karja diyA hove, to usase kiMcina mAtra bhI vyAja utpanna nahIM hotA, aura jo karja dete samaya TherAva kiyA hove to usa dravyakI pratidina vRddhi hotI jAtI hai. aise hI dharmake viSaya meM bhI niyama karane se vizeSa phala vRddhi hotI hai| tatrajJAnI puruSa hove, to bhI aviratikA udaya hone para zreNika rAjAkI bhAMti usase niyama nahIM liyA jA sakatA aura aviratikA udaya na hove to liyA jAtA hai. tathApi kaThina samaya Ane para dRDhatA rakhakara niyama bhaMga na karanA, yaha bAta to Asanna siddhi jIva Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (288) hI se bana sakatI hai. isa dharmadattane pUrvabhavase AI huI dharmarucise tathA bhaktise apanI ekahI mAsakI umarameM kala niyama grahaNa kiyA. kala jinadarzana tathA vandanA kara liyA thA isaliye isane dUdhaAdi piyA. Aja yadyapi yaha kSudhA, tRSAse pIDita huA tathApi darzana va vandanakA yoga na milanase isane mana dRDha rakha kara dha na piyA. mere vacanase isakA abhigraha pUrNa huA taba isane dUdhapAnAdi kiyA. pUrvabhavameM jo zubhAzubha karma kiyA ho, athavA karanekA vicAra kiyA ho, vaha sarva parabhavameM usIke anusAra mila jAtA hai. isa mahimAvanta puruSako pUrvabhavameM karI huI jinazvarabhagavAnakI aprakaTa bhaktise bhI cittako camatkAra utpanna karanevAlI paripUrNa samRddhi milegI. mAlIkI cAroM kanyAoMke jIva svargase cyavakara pRthak 2 baDe 2 rAjakuloMmeM utpanna hokara isakI rAniyAM hoveNgii| sAthameM sukRta karane vAloMkA yoga bhI sAtha hI rahatA hai|" munirAjakI yaha bAta suna tathA bAlakake niyamakI bAta pratyakSa dekha rAjA Adi logoMne niyama sahita dharma aMgIkAra kiyA. "putrako pratibodha karaneke liye jAtA hUM." yaha kaha ve munirAja garuDakI bhAMti vaitATyaparvatako uDagaye. " jagatko Azcarya kAraka apanI rUpasaMpattise kAmadevako bhI lajjita karanevAlA jAtismaraNa pAyA huA dharmadatta, grahaNa kiye hue niyamako munirAjakI bhAMti pAlatA huA kramazaH baDhane lagA. Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (289) usake sarvotkRSTa zarIrake sAthahI sAtha usake rUpa, lAvaNya Adi lokottara sadguNoMkI bhI dina pratidina vRddhi hone lagI tathA dharma karanese usake sadguNa vizeSa suzobhita hue. kAraNa ki, isane tIna varSakI umara hI meM " jinezvara bhagavAnakI pUjA kiye binA bhojana nahIM karanA." aisA abhigraha liyA. nipuNa dharmadattako likhanA, paDhanA Adi bahattara kalAeM mAno pUrva hI meM likhI paDhI hoM, vaise sahaja mAtra lIlA hI se zIghra aagii| puNya bhI apAra camatkArI hai. tatpazcAt usane yaha vicAra kara ki "puNyAnubaMdhIpuNyase parabhavameM bhI puNyakI prApti sukhase hotA hai, " sadguruke pAsase svayaM zrAvaka-dharma svIkAra kiyA. "dharmakRtya vidhi binA saphala nahIM hotA." yaha vicAra kara usane trikAla devapUjA Adi zubhakRtya zrAvakakI sAmAcArIke anusAra karanA zuru kiyA. hamezA dharma para utkRSTa-bhAva rakhanevAlA vaha dharmadatta, anukramase mAdhyAmika avasthAko pahuMcA. taba moTe sAMTekI bhAMti usameM lokottara miThAsa AyA. eka dina kisI paradezI puruSane dharmadattake liye indrake azvasamAna eka azva rAjAko bheTa kiyA. taba dharmadatta apane samAna yaha azva bhI svargameM durlabha hai aisA soca yogya vastukA yoga karanekI icchAse usI samaya pitAkI AjJA lekara usa azva para caDhA. baDe khedakI bAta hai ki, jJAnI manuSyako bhI moha vazameM kara letA hai ! astu, dharmadattake Upara caDhatehI mAnoM Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (290) apanA alaukika vega AkAzameM bhI dikhAne ke nimitta athavA indra ke azvako milanekI utsukatAse hI vaha azva ekadama AkAzameM uDagayA. va kSaNamAtrameM adRzya hogayA tathA hajAroM yojana pAra kara, dharmadattako eka vikaTa jaMgalameM paTaka vaha kahIM bhAga gayA. sapake phUMkArase, bandarakI butkArase (ghuDakIse), sUara kI dhutkArase cItekI citkArase camarI gAyake bhAMkArase, rojhake bAdakArase va duSTaziyAliyoMke phetkArase bahuta hI bhayaMkara vanameM bhI svabhAva hI se niDara dharmadattako lezamAtra bhI bhaya na huA. satya hai, satpuruSa vipattikAlameM bahuta hI dhairya rakhate haiM, va saMpadA Anepara bilakula ahaMkAra nahIM rakhate, vaha gajendrakI bhAMti usa vanameM yatheccha phiratA huA, zUnyavanameM bhI manako zUnya na rakhate, jaise apane rAja-maMdira meM rahatA thA, vaise hI svasthatAse vahAM rahA. parantu jina-pratimAkA yoga mAtra na milanese vaha duHkhI huA, tathApi zAnti rakha usa dina phalaAdi vastu bhI na khAkara usane pApakA nAza karanevAlA nirjala upavAsa (cauvihAra upavAsa ) kiyA. zItala jala va nAnA bhAMtike phala hone para bhI kSudhA, tRSAse atyanta pIDita dharmadattako isI prakAra tIna upavAsa hogaye / apane grahaNa kiye hue niyama sahita dharmameM yaha kaisI Azcarya kAraka dRDhatA hai ! lU laganese atyanta murajhAI huI puSpamAlAke samAna dharmadattakA sarvAMga murajhA gayA thA tathApi dharmameM dRDhatA honese usakA mana bahuta Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (291) hI prasanna thA. itanameM eka deva prakaTa hokara usase kahane lagA "are satpuruSa ! bahuta zreSTha ! bahuta zreSTha ! tUne asAdhya kArya sAdhana kiyA. ahA, kitanA dhairya ! apane jIvanakI apekSA na rakhate grahaNa kiye hue niyama hI meM terI dRDhatA anupama hai. zakendrane terI prakaTa prazaMsA karI vaha yogya hai. vaha bAta mujhase sahana na huI, isIse maiMne yahAM vanameM lAkara terI dharma maryAdAkI parIkSA kI. ''he sujAna ! terI dRDhatAse maiM prasanna huA hUM, ataeva mukhameM se eka vacana nikAla kara iSTa varadAna mAMga." devatAkA yaha vacana suna dharmadattane vicAra karake kahA ki, " he deva ! maiM jaba terA smaraNa karUM taba tU merA kArya karanA. pazcAt vaha deva " yaha dharmadatta adbhuta bhAgyakA nidhi hai. kAraNa ki, isane mujhe isa taraha bilakula vazameM kara liyA." aisA socatA huA dharmadattakA vacana aMgIkAra kara usI samaya vahAMse calA gayA. tadanantara dharmadatta "aba mujhe merA sthAnAdi kaise milegA ?" isa vicArameM thA, ki itanemeM usane apane Apako apane hI mahalameM dekhA. taba usane vicAra kiyA ki abhI maiMne devatAkA smaraNa nahIM kiyA thA, to bhI usane apanI zaktise mujhe apane sthAnako pahuMcA diyaa| prasanna hue devatAko itanAsA kArya karanA kyA kaThina hai ? / dharmadattake milApa honese usake mAtA, pitA, kuTumbI, naukara cAkara Adiko bahuta hI AnaMda huA, puNyakI mahimA Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 292 ) adbhuta hai. pazcAt usane pAraNeke nimitta utsukatA na rakha kara usa dina bhI vidhi anusAra jina-pratimA kI pUjA karI aura usake bAda pAraNA kiyA. dharmaniSTha puruSoMkA AcAra apAra AzcaryakArI hotA hai. una cAroM kanyAoMke jIva pUrva, pazcima, dakSiNa va uttara ina cAroM dizAoM meM sthita dezoM ke cAra rAjAoMkI sabako bahumAnya, bahutase putroM para kanyAeM huI, unameM pahilIkA nAma dharmarati, dUsarIkA dharmamati, tIsarIkA dharmazrI aura cauthIkA dha rmiNI nAma thA, nAmake anusAra unameM guNa bhI the. jaba ve cAroM taruNa huI to aisI zobhA dene lagIM mAno lakSmI devI hI ne apane cAra rUpa banAye hoM. eka dina ve aneka sukRtakArI utsavake sthAnarUpa jina maMdira meM AI aura arihaMtakI pratimA dekha kara jAtismaraNajJAnako prApta huI / jisase " jina pratimAkI pUjA kiye binA hama bhojana na kareMgI " aisA niyama lekara hamezA jinabhakti karatI rahIM. tathA una cAroM kanyAoMne eka dila ho aisA niyama kiyA thA ki, " apana pUrva bhavakA paricita vara vareMgI. " yaha jAna pUrvadeza ke rAjAne apanI putrI dharmaratike liye svayaMvara maMDapa kiyA, va usameM samagra rAjAoMko nimaMtrita kiyA. putra sahita rAjadhara rAjAko AmaMtraNa AyA thA, to bhI dharmadatta vahAM nahIM gayA. kAraNa ki usane vicArA ki " jahAM phala prApti hone na hone kA nizcaya nahIM aise kArya meM kauna dauDatA Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (293) jAve ?" itane hI meM vidyAdhareza vicitragati rAjA cAritravaMta hue apane pitAke upadezase paMca mahAvrata grahaNa karaneko taiyAra huA. usako eka kanyA thI. ataH usane prajJapti vidyAko pUchA ki, " merI putrIse vivAha kara merA rAjya calAne yogya kauna puruSa hai ? prajJaptine kahA ki, " tU terI putrI va rAjya supAtra dharmadattako denA." vidyAke ina vacanoMse vidyAdharako bahuta harSa huA. tathA dharmadattako bulAne ke liye rAjapura nagarako AyA. vahAM dharmadattake mukhase dharmarati kanyAka svayaMvarake samAcAra suna, vicitragati dharmadattako sAtha le devatAkI bhAMti adRzya ho dharmaratike svayambara maMDapameM AyA. va una donoMne vahAM kanyAne kisIko bhI aMgIkAra na kiyA, isase saba rAjAoMko udAsa va nisteja avasthAmeM dekhA. saba loga Akula vyAkula ho rahe the ki " aba kyA hogA ?" itane hI meM prAtaHkAlake sUryakI bhAMti vicitragati va dharmadatta prakaTa hue. rAjakanyA dharmarati dharmadattako dekhate hI saMtuSTa hui, aura jaise rohiNIne vasudevako varA vaise hI usane dharmadattake galemeM varamAlA DAla dI. pUrvabhavakA prema athavA dveSa ye donoM apane apane ucita karmoM meM jIvako preraNA karate haiM. bAkI tInoM dizAoMke rAjA vahAM Aye hue the. unhoMne vidyAdharakI sahAyatAse apanI tInoM putriyoMko vimAnameM biThAkara vahAM bulavAI aura baDe harSake sAtha usI samaya dharmadattako dii| pazcAt dharmadattane vidyAdharake kiye Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 294 ) hue divya utsava meM una cAroM kanyAoMkA pANigrahaNa kiyA. tadanantara vicitragati vidyAdhara dharmadatta tathA anya sarva rAjAoMko lekara vaitADhyaparvata para gayA. vahAM vividhaprakArake utsava karake usane apanI kanyA aura rAjya dharmadattako arpaNa kiyA tathA usI samaya usakI dI huI eka sahasra vidyAeM dharmadattako siddha huI. isa prakAra vicitragIta Adi vidyAdharoMkI dI huI pAMcasau kanyAoMkA pANigrahaNa karake dharmadatta apane nagarako AyA, aura vahAM bhI anya rAjAoMkI pAMcasau kanyAoMse vivAha kiyA. pazcAt rAjaghara rAjAne bhI apanI samagra rAjyasaMpadA apane sadguNI putra dharmadattako sauMpa, citragati sadgurU ke pAsa apanI paTTarAnI prItimatI sahita dIkSA lI. vicitragatine bhI: dharmadattako pUchakara dIkSA grahaNa kI. samaya pAkara citragati vicitragati, rAjadhara rAjA aura prItimati rAnI ye cAroM anukramase mokSako gaye / * idhara dharmadattane hajAroM rAjAoM ko jIta liye, aura vaha dasa hajAra ratha, dasa hajAra hAthI, ekalakSa ghoDe aura eka karoDa paidala sainyakA adhipati hogayA. nAnA prakArakI vidyAoMke madako dhAraNa karanevAle sahasroM vidyAdharoMke rAjA dharmadattakI sevA meM tatpara ho gaye. isa taraha bahuta samaya taka indrakI bhAMti usane bahutasA rAjya bhogA. usane smaraNa karate hI Ane vAle pUrva prasanna kiye hue devakI sahAyatA se apane dezako devakuru Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 295) kSetrakI bhAMti mahAmArI, durbhikSa ityAdise rahita kara diyA. pUrvabhavameM bhagavAnkI sahasradala kamalase pUjA karI. usasa itanI saMpadA pAne para bhI vaha yathAvidhi trikAla pUjA karane meM nitya tatpara rahatA thaa| " apane Upara upakAra karane vAlekA poSaNa avazya karanA cAhiye" aisA vicAra kara dharmadattane naye naye caityameM pratimA sthApana karI tathA tIrthayAtrA, snAtramahotsava Adi zubhakRtya karake apane Upara upakAra karanevAlI jina-bhaktikA bahutahI poSaNa kiyA. usake rAjyameM aTThArahoM varNa " yathA rAjA tathA prajA" isa lokoktike anusAra janadharmI hogaye. jainadharma hI se isabhava tathA parabhavameM udaya hotA hai. dharmadattane avasara pA putrako rAjya dekara rAniyoM sahita dIkSA lI aura manakI ekAgratAse tathA arihaMta para dRDhabhaktise tIrthakara nAmagotra karma upArjana kiyA. yahAM do lAkha pUrvakA AyuSya bhogakara vaha sahasrAradevalokameM devatA huA. tathA ve cAroM rAniyAM jinabhaktise gaNadhara karma saMcita kara usI devalokako gaI. pazcAt una pAMcoMkA jIva svargase cyuta huA, dharmadattakA jIva mahAvidehakSetrameM tIrthakara huA aura cAroM rAniyoMke jIva usake gaNadhara hue. pazcAt dharmadattakA jIva tIrthakaranAmagotrako vedake kramase gaNadhara sahita muktiko gayA. ina pAMcoMkA kyA hI AzcaryakArI saMyoga hai ? samajhadAra manuSyoMne isa taraha jinabhaktikA aizvarya jAnakara dharmadatta rAjAkI bhAMti jina. Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (296) bhakti tathA anya zubha-karma karaneke hetu sadaiva tatpara rahanA cAhiye // iti dharmadattarAjAkI kathA // mUla gAthAmeM " uciaciMtarao" arthAt " ucita cintA karaneko tatpara" aisA kahA hai, isaliye ucita ciMtA vaha kyA ? usakA varNana karate haiN| jinamaMdirameM saphAI rakhanA; jinamaMdira athavA usakA bhAga giratA ho to turaMta samhAlanA; pUjAke upakaraNa kama hoM to pUre karanA; bhagavAnakI tathA parivArakI pratimAeM nirmala rakhanA, utkRSTa pUjA tathA dIpAdikakI utkRSTa zobhA karanA, caurAsI AzAtanAeM TAlanA; akSata, phala, naivedya AdikI siddhatA karanA, caMdana, kezara, dhUpa, dIpa, taila ina vastuoMkA saMgraha karanA, caityadravya kA nAza hotA hove to Age kahA jAyagA usa dRSTAntake anusAra usakI rakSA karanA, do cAra acche zrAvakoMko sAkSI rakha kara devadravyakI ugAI ( ugarAnI, vamUlI ) karanA, AyA huA dravya uttama sthAnameM yatnase rakhanA, devadravyake jamA kharcakA hisAba svaccha rakhanA, svayaM devadravyakI vRddhi karanA tathA dUsarese karAnA. maMdirameM kAma karanevAle logoMko vetana denA, una logoMke kAmakI dekharekha rakhanA ityAdi anekaprakArakI ucita cintA hai| dravyavAn zrAvakase maMdirake kArya dravya athavA naukaroM dvArA binA prayAsa hI hosake aise haiM, tathA apanI aMga-mihanatase athavA apane kuTumbake manuSyoMse bana sake aise kArya nidhana manu Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (297) ghyoMse binA dravya hI ke ho jAveM aise haiM / ataeva jisakI jo karanekI zakti hove, use usa kAryameM vaisI hI ucita cintA karanA / jo ucita ciMtA thoDe samayameM hosake aisI ho vaha dUsarI nisihIse pahile hI karanA, isake anantara bhI jaisA yoga hove vesA krnaa| Upara jaise maMdirakI ucita ciMtA kahI, vaise hI dharmazAlA guru, jJAna AdikI bhI ucita ciMtA apanI pUrNazaktise karanA / kAraNa ki deva, guru AdikI cintA karane vAlA zrAvakake atirikta anya koI nahIM hai / jaise eka gAyake bahutase mAlika brAhmaNa usakA dRdha to nikAla lete haiM para use ghAsa pAnI koI nahIM dete, usa taraha deva, guru AdikI upekSA athavA unake kAmameM Alasya na karanA / kAraNa ki, aisA karanese samaya para samyaktvakA bhI nAza ho jAtA hai / AzAtanA Adi hote jo apaneko atiduHkha na ho to vaha kaisI arihaMta AdikI bhakti ? laukikameM bhI sunate haiM ki, mahAdevakI AMkha ukhaDI huI dekhakara atyaMta duHkhita hue bhIlane apanI AMkha mahAdevako arpaNa kI thI. isaliye sadaiva devaguruAdike kAma svajana saMbandhiyoMke kAmakI apekSA bhI Adara pUrvaka karanA. hama yaha kahate haiM ki- sarva saMsArI jIvoMkI deha, dravya aura kuTumba para jaisI prIti hotI hai, vaisI hI prIti mokSAbhilASI jIvoMkI jina-pratimA, jinamata aura saMghake Upara hotI hai| deva, guru Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 298 ) aura jJAna ityAdikakI AzAtanA jaghanya, madhyama aura utkRSTa aisI tIna prakArakI hai / jisameM pustaka, paTalI, Tipa, japamAlA Adiko thuMka lagAnA, kama athavA adhika akSara bolanA, jJAnopakaraNa pAsa hote hue vAyu saMcAra karanA ityAdika jaghanya AzAtanA hai / adhyayanakA samaya na hone para paDhanA, yoga aura upadhAna tapasyA binA sUtrakA adhyayana karanA, bhAMti se arthakA anartha karanA, pramAdavaza pustaka Adi vastuko paga vagairA lagAnA, pustaka Adi bhUmi para paTaka denA, jJAnopakaraNa pAsa hote AhAra athavA laghunIti karanA, ityAdika madhyama AzAtanA hai / pATalI Adike Uparake akSara kase ghisa kara miTA denA, jJAnopakaraNake Upara baiThanA, so rahanA ityAdi, jJAnopakaraNa pAsa hote baDInIti Adi karanA, jJAnakI athavA jJAnIkI niMdA, duzmanI, nukasAna Adi karanA, tathA utsUtra bhASaNa karanA, yaha utkRSTa AzAtanA hai / jinapratimAkI tIna prakArakI AzAtanA isa prakAra hai:bAlAkuMcI ityAdi pachADanA, jina pratimAko apane vizvAsakA sparza karAnA, apane vastra jina pratimAko aDAnA ityAdika jaghanya AzAtanA hai | binA dhoye hue dhotiyese jinapratimAkI pUjA karanA, jinabiMbako bhUmipara DAlanA ityAdika madhyama AzAtanA hai / paga lagAnA, jinapratimAko nAkakA mala athavA dhUMka Adi lagAnA, pratimAkA bhaMga karanA, pratimAko uThA 1 Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 299 ) lejAnA tathA jinezvara bhagavAna kI baDI AzAtanA karanA ityAdi utkRSTa AzAtanA hai, athavA jina-pratimAkI jaghanyase AzAtanA 10. madhyama se 40, aura utkRSTase caurAsI haiM. yathA: jinamaMdira ke andara 1 pAna supArI khAnA, 2 pAnIAdi pInA, 3 bhojana karanA, 4 jUte pahiranA 5 strI saMbhoga karanA, 6 nidrA lenA, 7 thuMka Adi DAlanA, 8 laghunIti karanA, 9 baDInIti karanA, tathA 10 juAM khelanA. isa prakAra jinamaMdira meM jaghanyase 10 AzAtanA avazya tyAganA cAhiye / jinamaMdirameM 1 laghunIti karanA, 2 baDInIti karanA, 3 jUte pahira kara jAnA, 4 pAnIAdi pInA, 5 bhojana karanA, 6 nidrA lenA, 7 strIsaMbhoga karanA, 8 pAna supArI. khAnA, 9 dhUMka Adi DAlanA, 10 juAM khelanA, 11 dyUtakrIDA dekhanA, 12 vikathA karanA, 13 pAlakhI mArakara baiThanA, 14, cauMDe paga karake baiThanA, 15 paraspara vivAda karanA, 16 haMsI karanA 17 IrSyA karanA, 18 baiThane ke liye siMhAsanAdi upabhoga yogya vastu kAmameM lenA, 19 keza va zarIrakI AbhUSaNAdise zobhA karanA, 20 chatra dhAraNa karanA, 21 khaDga dhAraNa karanA, 22 mukuTa dhAraNa karanA, 23 cAmara dhAraNa karanA, 24 dharanA dekara baiThanA, 25 striyoMke sAtha vikAra sahita hAsya karanA, 26 jAra puruSoMke sAtha prasaMga karanA. 27 pUjAke samaya mukha Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (300) koza na karanA, 28 pUjAke avasara para zarIra tathA vastra malIna rakhanA, 29 pUjAke samaya manakI ekAgratA na karanA, 30 sacitta dravyakA bAhara tyAga na karanA, 31 hAra, mudrikA Adi acitta vastukA tyAga karanA, 32 ekasADI uttarAsaMga na karanA, 33 jinapratimAkA darzana honepara aMjali na karanA, 34 jinapUjAkA darzana honepara pUjA na karanA, 35 kharAba phUla Adi vastuse pUjA karanA, 36 pUjAdikameM Adara pUrvaka pravRtti na rakhanA, 37 jinapratimAke zatrukA nivAraNa na karanA, 38 caityadravyakA nAzAdikI upekSA karanA, 39 zarIra meM zakti hote gADI Adi vAhana meM baiTha kara jinamaMdira ko AnA, 40 prathama hI caityavandanAdika bolanA, isa prakAra madhyama se 40 AzAtanAeM haiN| 1 maMdira meM khela ( khaMkhAra ) zleSma (nAkakA mala Adi ) DAlanA, 2 jUA Adi khelanA, 3 kalaha karanA, 4 dhanurvedAdi kalA prakaTa karanA, 5 kullI karanA, 6 pAna supArI khAnA, 7 pAnake kUMce Adi DAlanA, 8 apazabda bolanA, 9 laghunIti tathA baDInIti Adi karanA, 10 zarIra dhonA, 11 kesa samAranA, 12 nakha samAranA, 13 rudhira Adi DAlanA, 14 seke hue dhAnya, miThAI Adi khAnA, 15 phor3e phuMsI AdikI ca maDI DAlanA, 16 auSadhAdikase pittakA vamana karanA, 17 auSadhAdikase annAdikakA vamana karanA, 18 auSadhAdikase Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (301) gira hue dAMta DAlanA, 19 pagaAdikI capI karavAnA, 20 hAthI, ghoDe Adi pazuoMko sAdhanA, 21 dAMtakA, 22 AMkhakA, 23 nakhakA, 24 gAlakA, 25 nAsikAkA, 26 mastakakA, 27 kAnakA athavA, 28 camaDIkA mala jinamaMdirameM DAlanA, 29 jAraNa, mAraNa, uccATanake maMtra athavA rAjakArya AdikI salAha karanA, 30 apane gharake vivAhaAdi kRtyameM ekatrita honekA nizcaya karaneke liye vRddhapuruSoMko maMdirameM ekatra karake biThAnA, 31 hisAbaAdi likhanA, 32 dhanaAdike hisse karanA, 33 apanA dravya bhaMDAra vahAM sthApita karanA 34 paga para paga caDhAkara athavA avinaya ho aisI kisI bhI gItise baiThanA, 35 kaMDe, 36 vastra, 37 dAla, 38 pApaDa, 39 baDI tathA cIvaDe ( Docare, kakaDI) Adi vastu jinamaMdirameM sukhAnekeliye dhUpa AdimeM rakhanA, 40 rAjAdikake RNa Adike bhayase gabhAre ityAdi meM chipa rahanA, 41 strI, putra Adike viyogase rudana AkraMda karanA, 42 strI bhojanAdika anna, rAjA aura deza ina cArake sambandhameM vikathA karanA, 43 bANa, dhanuSya, khaDga Adi zastra banAnA, 44. gAya, baila Adi jAnavaroMko vahAM rakhanA, 45 zItakA upadrava dUra karane ke liya agnise tApanA, 46 annAdika pakAnA, 47 nANA ( sikke ) Adi parakhanA, 48 yathAvidhi nisihI na karanA, 49 chatra, 50 jUte, 51 zastra tathA 52 cAmara ina cAra vastuoM ko maMdirake bAhara na Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 382) rakhanA, 53 manakI ekAgratA na karanA, 54 zarIrameM tela Adi lagAnA, 55 sacitta puSpAdikakA tyAga na karanA, 56 ajIva hAra, aMgUThI Adi acitta vastu bAhara utArakara zobhAhIna ho maMdirameM ghusanA ( aimA karanese anyadarzanI loga " zobhAhIna ho maMdirameM praveza karanA yaha kaisA bhikSuka logoMkA dharma hai," aisI nindA karate haiM / isa liye hAra, mudrikAdi na utAra kara aMdara jAnA / ), 57 bhagavAnko dekhane para hAtha na joDanA, 58 ekasADI uttarAsaMga na karanA, 59 mastaka para mukuTa dhAraNa karanA, 60 sira para mukuTa athavA pagaDI para pheMTA Adi rakhanA, 61 sirameM rakhe hue phUlake ture, kalaMgI Adi na utAranA, 62 nAriyala Adi vastukI zarta karanA, 63 geMda khelanA, 64 mA, bApa Adi svajanoMko juhAra karanA, 65 gAla, bagala ( kAMkha ) bajAnA Adi bhAMDaceSTA karanA, 66 rekAra, tUkAra Adi tiraskArake vacana bolanA, 67 lenA ughAneke liye dharanA dekara baiThanA, 68 kisIke sAtha saMgrAma karanA, 69 bAla chUTe karanA. 70 pAlakhI vAla kara baiThanA, 71 lakaDIkI pAdukAeM pagameM pahiranA, 72 svecchAse paga laMbe karake baiThanA, 73 sukhake liye sITI bajAnA, 74 apanA zarIra athavA zarIrake avayava dhonA Adise kIcaDa karanA, 75 pagameM lagI huI dhUla jinamaMdirameM jhADanA, 76 strI saMbhoga karanA, 77 mAthekI athavA vastra AdikI jUeM dikhavAnA tathA vahAM DAlanA, Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (303) 78 vahAM bhojana karanA, athavA dRSTiyuddha, bAhuyuddha karanA, 79 zarIrake gupta avayatra khule rakhanA, 80 vaidyaka karanA, 81 kraya vikraya Adi karanA karAnA,82 bistara bichAke so rahanA,83 jinamaMdirameM pInekA pAnI rakhanA, vahAM pAnI pInA athavA bAraha mAsa piyA jAve isa hetuse maMdirake haujameM barasAtakA pAnI lenA, 84 jinamaMdirameM nahAnA, dhonA, ina utkRSTa bhedoMse 84 AzAtanAeM haiN| bRhadbhASya meM to pAMca hI AzAtanA kahI hai| yathAH1 avarNa AzAtanA, 2 anAdara AzAtanA, 3 bhoga AzAtanA, 4 duHpraNidhAna aura 5 anucitavRtti AzAtanA; aisI jinamaMdira meM pAMca AzAtanA hota hai / usameM pAlakhI vAlanA, bhagavAn ke tarapha pITha karanA, bajAnA, paga pasAranA, tathA jinapratimAke sanmukha duSTaAsanase baiThanA ye saba prathama avarNaAzAtanA hai / kaise bhI vastra Adi pahera kara, kisI bhI samaya jaise vaise zUnyamanase jinapratimAkI pUjA karanA, vaha dUsarI anAdaraAzAtanA / jinamaMdirame pAna supArI Adi bhoga bhoganA, yaha tIsarI bhogaAzAtanA hai / yaha AzAtanA karanese AtmAke jJAnaAdi guNoMko AvaraNa AtA hai, isa liye yaha AzAtanA jinamaMdirame avazya tyAjya hai| rAgase, dveSase athavA mohase manakI vRtti dUSita huI ho, to vaha cauthI du0 praNidhAnaAzAtanA kahalAtI hai, vaha jinarAjake liye tyAganA cAhiye / Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (304) lena dena ke nimitta dharanA denA, vAda vivAda karanA, ronA kUTanA rAjakathAdi vikathA karanA, jinamaMdirameM apane gAya, baila Adi bAMdhanA, vividha prakAra ke anna pakAnA, ityAdi gharake kArya tathA kisIko apazabda bolanA Adi pAMcavI anucitavRtti AzAtanA hai / atyaMta viSayAsakta va avirati devatA bhI jinamaMdirameM AzAtanAoMko sarvathA tyAga dete haiN| kahA hai ki devaharayami devA, visayavisavimohiAvi na kayAvi / accharasAhipi samaM, hAsakIDAi na kuNaMti // 1 // kAmaviSayarUpa viSase lipaTe hue devatA bhI jinamaMdirameM apsarAoM ke sAtha hAsya-krIDAdi kabhI bhI nahIM karate / gurukI AzAtanAeM taiMtIsa haiM. yathAH 1 kAraNa binA guruse Age calanA. mArga dikhAnA Adi. kAraNake binA guruke Age calanA ayogya hai, kAraNa ki usase avinayarUpa doSa hotA hai. isa liye yaha AzAtanA hai / 2 guruke donoM bAjU barAbarIse calanA / ( isase bhI avinaya hotA hai, isa liye yaha AzAtanA hai / ) 3 gurukI pIThako lagate athavA thoDe antarase calanA aisA karanese khAMsI athavA chIMka Ane para khaMkhAra, mala nikale to guruke vastra Adiko laganA saMbhava hai, isaliye yaha AzAtanA hai / dUsarI AzAtanAke bhI yahI doSa jAno / ) 4 guruke sanmukha khaDe rahanA, 5 barAvarImeM khaDe rahanA, 6 pIThake samIpa khaDA rahanA, 7 guruke mukha Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (305) sanmukha baiThanA, 8 barAbarIse baiThanA, 9 pIThake samIpa baiThanA, 10 AhAra Adi lene ke samaya guruse pahile hI Acamana ka. ranA, 11 gamanAgamanakI AlocanA (iriyAvahi) guruse pahile karanA, 12 rAtriko " kauna soyA hai ? " aisA kaha kara guru bulAve taba gurukA vacana sunakara bhI nidrAdikakA bahAnA kara pratyuttara na denA, 13 guruAdike koI pAsa Ave to use prasanna rakhaneke hetu guruse pahile Apa hI bole, 14 AhAraAdi prathama anya sAdhuoMke pAsa Aloya kara pavAt guruke pAsa Alove, 15 AhAraAdi prathama anya sAdhuoMko batAkara pazcAt guruko batAve, 16 AhAraAdi karaneke samaya prathama anya sAdhuoMko bulAkara pazcAt guruko bulAve, 17 guruko puche binA hI svecchAse snigdha tathA miSTa anna dUsare sAdhuoMko denA, 18 guruko jaisA vaisA dekara sarasa va snigdha AhAra svayaM vAparanA / 19 guru bulAve taba suna kara bhI anasunekI bhAMti uttara na denA, 20 guruke sAtha karkaza tathA ucca svarase bolanA, 21 guru bulAve taba apane Asana para baiThe hue hI uttara denA, 22 guru bulAve taba " kaho kyA hai ? kauna bulAtA hai ? " aise vinaya rahita vacana bolanA 23 guru koI kAma karaneko kahe taba Apa kyoM nahIM karate? aisA uttara denA / 24 guru kahe ki " tuma samartha ho, paryAyase ( dIkSAse ) choTe ho, isaliye vRddha glAnAdikakA vaiyAvRtya Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 306) kro| taba " tuma svayaM kyoM nahIM karate ? kyA Apake anya ziSya lAbhake arthI nahIM ? unake pAsase karAo" ityAdi pratyuttara denaa| 25 guru dharmakathA kaheM taba aprasanna honA, 26 guru sUtraAdikA pATha de, tana " isakA artha Apako barAbara smaraNa nahIM, isakA aisA artha nahIM, aisA hI hai"| aise vacana bolanA, 27 guru koI kathAAdi kahate ho to apanI catu. ratA batAneke hetu " maiM kahUM" aisA bolakara kathAbhaMga karanA, 28 parSadA rasapUrvaka dharmakathA sunatI ho, taba " gocarIkA samaya huA " ityAdi vacana kaha kara parSadA bhaMga karanA, 29 papadA uThaneke pahile apanI caturAI batAneke hetu gurune kahI vahI kathA vizeSavistArase kahanA, 30 gurukI zayyA, Asana. saMthArAAdi vastuko paga lagAnA, 31 gurukI zayyAAdi para baiThanA, 32 guruse UMce Asana para baiThanA, 33 guruke samAna Asana para baiThanA / AvazyakacUrNiAdi graMthameM to guru dharmakathA kahate hoM, taba bIcameM " jI hAM, yaha aisA hI hai " aisA ziSya kahe to yaha eka pRthak AzAtanA mAnI hai, aura guruse UMce athavA samAna Asana para baiThanA yaha donoM milAkara eka hI AzAtanA mAnI hai / isa prakAra gurukI taitIsa AzAtanAeM haiN| gurukI trividha AzAtanA mAnate haiM, ve isa prakAra:1 guruko ziSyake paga Adise sparza hove to jaghanya AzA Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (307) tanA hotI hai / 2 guruko ziSya ke khaMkhAra ( kapha ) thUka AdikA sparza hove to madhyama AzAtanA hotI hai aura 3 gurukI AjJA na pAlanA, usase ulaTA karanA, gurukI AjJA na sunanA tathA kaThora vacana bolanA ityAdikase utkRSTa AzAtanA hotI haiM / sthApanAcAryajIkI AzAtanA tIna prakArakI hai / yathA: -- 1 sthApanAcAryajIko idhara udhara phirAve, athavA paga Adi lagAve to jaghanya AzAtanA hotI hai, 2 bhUmi para rakhe athavA avajJA ( tiraskAra ) se paTaka de to madhyama AzAtanA hotI haiM, aura 3 kho deve athavA toDa DAle to utkRSTa AzAtanA hotI haiM / jJAnopakaraNakI bhAMti rajoharaNa, muhapatti, dAMDA dAMDI Adi darzanake va cAritrake upakaraNakI bhI AzAtanA TAlanA / kAraNa ki, " nANAitiaM " aise vacanase jJAnopakaraNakI bhAMti darzanopakaraNa aura cAritropakaraNakI bhI gurUke sthAna para sthApanA hotI hai, isaliye vidhise vAparanekI apekSA adhika vApara kara unakI AzAtanA na karanA / zrImahAnizIthasUtra meM kahA hai ki apanA Asana, uttarAsaMga, rajoharaNa, athavA dAMDA avidhise vAparane se, eka upavAsakI AloyaNA AtI hai / isaliye zrAvakoMne bhI caravalA, muhapatti Adi upakaraNa vidhise vAparanA aura ThIka apane 2 sthAna para rakhanA / aisA na karanese dharmakI avajJAAdi doSa sira para AtA hai| ina AzAtanAoM meM utsU Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (308) vavacana,arihaMta athavA gurU AdikI avajJA Adi utkRSTa AzAtanAeM sAvadyaAcArya, marIci, jamAli, kUlabAlakaAdiko jaise ananta-saMsArI karane vAlI huI, vaise hI anantasaMsArakI karanevAlI jAno / kahA hai ki ussuttabhAsagANaM, bohInAso annNtsNsaaro| pANaccaevi dhIrA, ussuttaM tA na bhAsaMti // 2 // titthayarapavayaNasuaM, AyariaM gaNaharaM mahiDDIaM / AsAyaMto bahuso, aNaMtasaMsArio hoi // 2 // ceiadamvaviNAse, isighAe pavayaNasma uDDAhe / saMjaicautthabhaMge, mUlaggI bohilAbhassa // 1 // utsUtravacana bolanevAleke samakitakA nAza hotA hai, aura vaha ananta saMsArI hotA hai| isaliye dhIrapuruSa prANatyAga hote bhI utsUtra bacana nahIM bolate / tIrthakara bhagavAna, gaNadhara, pravacana, zruta AcArya athavA anya koI maharddhika sAdhu. AdikI AzAtanA karanevAlA anaMtasaMsArI hotA hai| isI taraha devadravya, jJAnadravya, sAdhAraNadranya aura vastrapAtrAdi gurudravya inakA nAza kare, athavA nAza hotA ho to upekSA Adi kare, to bhI bhArI AzAtanA lagatI hai, kahA hai ki AyANaM jo bhaMjai, paDivannadhaNaM na dei devassa | nassaMtaM samuvikkhai, so'vi hu paribhamai saMsAre // 4 // jiNapavayaNavuddhikaraM, pabhAvagaM nANasaNaguNANaM / Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (309) bhakkhaMto jiNa ivvaM, aNaMtasaMsArio hoi // 5 // jiNapavayaNavuddhikaraM, pabhAvagaM nANadaMsaNaguNANaM / rakkhaMto jiNadavvaM, parittasaMsArio hoi // 6 // jiNapavayaNavuddhikaraM, pabhAvagaM nANadaMsaNaguNANaM / vuTuM to jiNadavvaM, titthayarattaM lahai jIvo // 7 // caityadrabyakA bhakSaNAdikase nAza karanA, cAritrI munirAjakA ghAta karanA, pravacanakA uDDAha karanA aura sAdhvIke ca. turthavratakA bhaMga karanA ityAdi kRtya karanevAlA samakitake lAbharUpa vRkSakI jaDameM agni DAlatA hai / yahAM vinAzazabdase caityadravyakA bhakSaNa va upekSA samajhanA / zrAvakadinakRtya, dazanazuddhi ityAdi graMthoMmeM kahA hai ki--jo mUDhamati zrAvaka caityadravyakA athavA sAdhAraNadravyakA bhakSaNAdikase vinAza kare, use dharmatattvakA jJAna nahIM hotA, athavA vaha narakagatikA AyuSya bAMdhatA hai / caityadravya prasiddha hai| vaise hI zrImAn zrAvakoMne nayA maMdira karAnA yA purANA maMdirakA uddhAra karavAnA, pustakeM likhavAnA, durdazAmeM Aye hue zrAvakoMko sahAyatA karanA ityAdi sAdhAraNa dharmakRtya karaneke liye diyA huA dravya, sAdhAraNadravya kahalAtA hai / nayA ( nakada AyA huA) dravya aura maMdirake kAmameM lekara pIchI ukhADa kara rakhI huI ITeM, lakaDiyAM, patthara Adi vastu aise do prakArake caityadravyakA / nAza hotA ho, aura jo usakI sAdhu upekSA kare to use bhI Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ( 310 ) siddhAnta meM tIrthaMkarAdikane anantasaMsArI kahA hai| mUla aura uttara bheda se bhI do prakArakA caityadravya kahA hai / usameM staMbha, kuMbhI Adi mUladravya aura chappara Adi uttaradravya hai / athavA svapakSa va parapakSa ina do bhedoMse bhI do prakArakA caityadravya jAnanA / usameM zrAvakAdika svapakSa aura mithyAdRSTiAdi parapakSa haiM | sarvasAdya se virata sAdhu bhI caityadravyakI upekSA karanese yadi anaMtasaMsArI hotA hai, to phira zrAvaka hove isameM to Azcarya hI kyA hai ? * zaMkA:- trividhatrividha sarvasAdyakA paccakhAna karanevAle sAdhuko caityadravyakI rakSA karane kA adhikAra kisa prakAra AtA hai ? samAdhAna: jo sAdhu rAjA, maMtrIAdike pAsa se mAMga kara ghara dukAna, gAMva ityAdi maMdira khAte dilAkara isa dAna karma se caityadravya meM nayA phailAva kare to usa sAdhuko doSa lagatA hai ! kAraNa ki aise sAvadya kAma karanekA sAdhuko adhikAra nahIM / parantu koI bhadrakajIvakA dharmAdikake nimitta pUrva meM diyA huA athavA dUsarA caityadravya vinaSTa hotA ho to usakA yadi sAdhu rakSaNa kare, to koI doSa nahIM / itanA hI nahIM balki aisA karane meM jinAjJAkI samyagrItise ArAdhanA honese sAdhu dharmako puSTi milatI hai| jaise sAdhu nayA jinamaMdira na banavAve, kintu pUrvake bane hue jinamaMdira kI rakSA kare, - Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 311) to usa sAdhuko kucha bhI prAyazcitta nahIM lagatA, athavA sarvasAvadyaviratirUpa pratijJAko bhI bAdhA nahIM aatii| aisA hI caityadravyakI rakSAmeM bhI jAno / AgamameM bhI aisI hI vyavasthA hai / zaMkAkAra kahatA hai ki-" jinamaMdira saMbaMdhI kSetra, suvarNa, grAma, gAya ityAdi vastuke sambandhameM AnevAle sAdhukI trikaraNa zuddhi kisa prakAra hotI hai ?" uttarameM siddhAntI kahate haiM ki--" yahAM do bAteM haiM, jo sAdhu maMdira sambandhI vastu svayaM mAMge, to usakI trikaraNa zuddhi nahIM hotI, parantu jo koI yaha (caityasaMbaMdhI) bastu haraNa kare, aura sAdhu usa viSayakI upekSA kare, to usako trikaraNa zuddhi nahIM hotI; itanA hI nahIM balki caityadravyaharaNopekSAse abhakti bhI hotI hai| isaliye kisIko bhI haraNa karate hue avazya manA karanA cAhiye / kAraNa ki, sarvasaMghane saba yatnase caityadravyake rakSagameM aura bhakSaNake upe. kSaNakA niSedhameM laganA hI cAhie, yaha devadravya rakSaNa karanekA kArya cAritrase yukta aura cAritrase rahita aise sabhI jainiyoMkA hai| - vaise hI svayaM caityadravya khAnevAlA, dUsare khAnevAlekI upekSA karanevAlA aura udhAra dekara kiMvA anyarItise caityadravyakA nAza karanevAlA athavA kaunasA kAma thoDe dravyameM ho sakatA hai va kisa kAmameM adhika dravya lagatA hai isa bAtakI khabara na hone se matimaMdatAse caityadravyakA nAza karanevAlA a Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (312) thavA khoTA hisAba likhanevAlA zrAvaka pApakarmase lipta ho jAtA hai| devadravyakI AvakameM bAdhA Ave aisA koI bhI kAma kare, athaSA svayaM denA svIkAra kiyA huA devadravya na de, tathA devadravya bhakSaNa karanevAlekI upekSA kare, to bhI vaha saMsArameM bhramaNa karatA hai| kevalibhASitadharmakI vRddhi karanevAle va jJAnadarzanake guNakI prabhAvanA karanevAle aise jo caityadravyakA bhakSaNa kare, to anaMtasaMsArI hotA hai| devadravya hone hI se maMdirakI sAra samhAla tathA hamezA pUjA, satkAra honA saMbhava hai / vahIM munirAjakA bhI yoga mila AtA hai / unakA vyAkhyAna sunanese kevalibhASitadharmakI vRddhi aura jJAna-darzanake guNoMkI prabhAbanA hotI hai| kevalibhASitadharmakI vRddhi karanevAle aura jJAnadarzanake guNoMkI prabhAvanA karanevAle devadravyakI jo rakSA karatA hai vaha parimita ( alpa ) saMsArI hotA hai / kevalibhASitadharmakI vRddhi karanevAle aura jJAna-darzanake guNoMkI prabhAvanA karanevAle devadravyakI, pUrvakA ho usakI rakSA tathA nayA saMcita karake usakI vRddhi kare vaha kevalibhASitadharmakI atizaya bhakti karanese tIrthakara pada pAtA hai / pandraha karmAdAna tathA anya niMdya vyApAra choDakara uttama vyavahArase tathA nyAyamArga hI se devadravyakI vRddhi karanA cAhiye / kahA hai ki- mohavaza koI koI ajJAnI puruSa jinezvara bhagavAnakI AjJAse viparIta Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (313) mArgase devadravya kI vRddhi kara saMsArasamudra meM DUbate haiM / " zrAvaka sivAya anya logoM ke pAsase adhika vastu badale meM rakhanA tathA byAja bhI vizeSa lekara devadravya kI vRddhi karanA ucita hai " aisA kucha logoMkA mata hai / samyaktvavRttiAdi graMthoM meM saM. kAzakI kathAke prasaMgameM aisA hI kahA hai / devadravyake bhakSaNa aura rakSaNa Upara sAgarazreSThIkA dRSTAMta hai / yathAH sAketapura nAmaka nagarameM arihaMtakA bhaktaM zreSThI sAgara nAmaka eka suzrAvaka rahatA thA. vahAMke anya sana zrAvakoMne sAgara zreSThIko suzrAvaka samajha sarva devadravyaM sauMpA; aura kahA ki "maMdirake kAma karanevAle sutAra Adiko yaha dravya yathocita denA." sAgarazreSThIne lobhase devadravya ke dvArA dhAnya, guDa, ghRta, taila, vastra Adi bahutasI vastueM mola le lI, aura sutAra AdikoMko nakada paisA na dete usake badalemeM dhAnya, guDa, ghRta Adi vastueM mahaMgebhAvase dene lagA va isase jo lAbha milatA thA vaha Apa rakha letA thA. aisA karate usane eka hajAra kAMkaNI ( rupayeke assIveM bhAgarUpa ) kA lAbha liyA, aura usase mahAna ghora pApakarma upArjita kiyA. usakI AlocanA na kara mRtyu pAkara samudrameM jalamanuSya huA. vahAM jAtyaratnake grAhakoMne jala tathA jalacarajIvoMke upadravako dUra karanevAle aMDagolikAkA grahaNa karaneke nimitta use vajragharaTTameM pIlA. vaha mahAvyathAse mara kara tIsare narakameM nArakI huA. vedAntameM Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (314 ) bhI kahA hai ki- devadravyase tathA gurudravyase huI dravyakI vRddhi pariNAmameM acchI nahIM. kyoMki, usase isalokameM kulanAza aura mRtyuke anantara narakagati hotI hai / narakameM se nikala kara pAMcasau dhanuSa lambA mahAn matsya huA. usa bhavameM kisI mlecchane usake sarvAgako chedakara mahAn kadarthanA karI. usase mRtyuko prApta ho cauthe narakameM nArakI huA. isa prakAra eka eka bhatra bIcameM karake sAtoM narakoM meM do do bAra utpanna huA. pazcAt lagAtAra tathA aMtarase zvAna, sUvara meSa, bakarA, bheDa (gheTA), hariNa, kharagoza, zabara, (ekajAtikA hariNa), ziyAla, billI, mUSaka, nyaulA, makaDI, chipakalI, goherA (vipakhaparA), sarpa, bicchU, viSThAke kRmi pRthvIkAya, apkAya, teukAya, vAyukAya, vanaspatikAya, zaMkha, sIpa, joMka, kIDI, kIDA, pataMga, makkhI, bhramara, matsya, kachuA, gadhA, bhaiMsA, baila, UMTa khaccara, ghoDA, hAthI ityAdi pratyeka jIvayoniyoMmeM eka eka hajAra bAra utpanna hokara sarva mila lAkhoM bhava saMsAra meM bhramaNa karate pUre kiye. prAyaH sarvabhavoM meM zastrAghAtaAdi mahAvyathA sahana karake usakI mRtyu huI pazcAt bahutasA pApa kSINa ho gayA, taba vasantapuranagarameM karoDAdhipati vasudattazreSThI se usakI strI vasumatike garbha meM putrake rUpameM utpanna huA. usake garbha rahate hI vasudattakA sarva dravya naSTa hogayA. putrake janma hote hI usIdina vasudattakI mRtyu hogaI aura jaba use pAMcavA " Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (315) varSa prArambha huA taba vasumati bhI devagata huI. logoMne usakA "niSpuNyaka" nAma rakhA. kaMgAlakI bhAMti jaise taise nirvAha karake vaha baDhane lagA. eka dina usakA mAmA snehase use apane ghara legayA. daivayogase usI dinakI rAtriko mAmAke gharako bhI cauroMne lUTa liyA. isa prakAra jisa kisIke ghara vaha ekadina bhI rahA, una sabake yahAM cora, DAkU, agniAdikA upadrava huA, kahIM kahIM to gharadhanI hI maragayA. pazcAt "yaha kapotapota (kabUtarakA baccA) hai ? ki jalatI huI bheDa hai ? athavA mUrtimAna utpAta hai ?" isa prakAra loga usakI nindA karane lage. jisase udvega pAkara vaha niSpuNyaka nAmaka sAgarazreSThIkA jIva dezadezAntaroM meM bhaTakatA huA tAmralipti nagarIko gayA. vahAM vinayaMdhara zreSThIke yahAM naukara rahA. usI dina vinayaMdhara zreSThIke gharameM Aga lagI. jisase usane kuttekI bhAMti apane gharase nikAla diyA. tadanaMtara kiMkartavyavimUDha ho vaha pUrvabhavameM upajina kiye hue karmoMkI nindA karane lagA, kahA hai ki kammaM kuNaMti savasA, tassudayaMmi a paravvasA huMti / .. rukkhaM duruhai savaso, nivaDei paravyaso tatte // 1 // sarva jIva svAdhInatAse karma karate haiM parantu jaba unheM bhoganekA avasara AtA hai to parAdhIna hokara bhogate haiM. jaise manuSya svataMtratA pUrvaka vRkSa para caDha jAtA hai, parantu giranekA samaya Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (316) Ave taba parataMtra hokara nIce giratA hai. tadanantara niSpuNyaka socakara ki "yogya sthAnakA lAbha na honese bhAgyodayako bAdhA AtI hai," samudrataTa para gayA, aura dhanAvaha zreSThIkI dAsatA svIkAra kI, usI dina naukA para caDhA va kuzala pUrvaka zreSThIke sAtha dvIpAntarameM gayA. va manameM vicAra karane lagA ki "merA bhAgya udaya huA! kAraNa ki, mere andara baiThate hue bhI naukA na DUbI, athavA isa samaya merA durdaiva apanA kAma bhUla gayA. aisA na ho ki lauTate samaya use yAda Ave !" kadAcit niSpuNyakake manameM AI huI kalpanAko satya karane hI ke liye usake durdaivane lakaDIkA prahAra karake maTTIke ghaDekI bhAMti lauTate samaya usa naukAke TukaDe 2 karadiye. daivayogase eka paTiyA niSpuNyakake hAtha lagA. usakI sahAyatAse vaha samudrataTake eka grAmameM pahuMcA aura vahAMke ThAkurake AzrayameM rahane lagA. eka dina coroMne ThAkurake ghara para DAkA DAlA, tathA niSpuNyakako ThAkurakA putra samajha ve use bAMdhakara apane sthAnako legaye. usIdina dUsare kisI DAkU saradArane DAkA DAla kara uparokta DAkuoMkI pallIkA samUla nAza karadiyA. taba una coroMne bhI niSpuNyakako abhAgA samajhakara nikAla diyA. kahA hai ki khalvATo divasezvarasya kiraNaiH saMtApito mastake, vachan sthAnamanAtapaM vidhivazAd bilvasya mUlaM gataH / Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (317) tatrApyasya mahAphalena patatA bhagnaM sazabdaM ziraH, prAyo gacchati yatra daivahata kastatraiva yAntyApadaH // 1 // eka sirapara gaMjavAlA manuSya sirapara dhUpa laganese bahuta tapagayA, aura zItalachAyAkI icchAse daivayogasa belavRkSake nIce jA pahuMcA to vahAM bhI Uparase gire hue eka belaphalase " kaDAka" zabda karake usakA sira phUTA / tAtparya yaha hai ki, bhAgyahIna puruSa jahAM jAve vahAM Apatti bhI usake sAtha hI AtI hai / isa bhAMti bhinna bhinna nausau ninnAnave sthaloMmeM, caura, jala, agni, svacakra, paracakra, mahAmArI Adi aneka upadrava honese niSpuNyakako logoMne nikAlA / taba vaha atyanta duHkhI ho eka ghane vanameM ArAdhakoMko pratyakSa phaladAtA selaka nAmaka yakSake maMdirameM AyA va apanA sarva duHkha yakSase kahakara ekAgracittase usakI ArAdhanA karane lagA / eka divasa upavAsa karanese prasanna ho yakSane use kahA ki, "pratidina saMdhyAke samaya mere sanmukha svarNamaya eka hajAra caMdraka dhAraNa karanevAlA mora nRtya karegA, usake nitya gire hue paMkha tU lenA." niSpuNyakane yakSake ina vacanoMse harSita ho nitya 2 mayUra paMkha ekatra karanA zuru kiyA. isa taraha karate nau sau paMkha ekatrita hue, zeSa sau rahagaye. taba durdaivakI preraNAse usane vicAra kiyA ki, "zeSa rahe hue paMkhoMke liye aba kitane dina 1 morake paMkha para jo netrAkAra cinha hote haiM unhe caMdraka kahate haiM / Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 318 ) isa vana meM rahanA ? ataH sarva paMkha muTThI meM pakar3a kara ekadama hI ukhADa lenA ThIka hai. " isa taraha nizcaya kara usa dina jaba mora nAcane AyA, taba ekamuTThIse usake paMkha pakaDane gayA, itane hI meM mora kauekA rUpa karake uDa gayA aura pUrva ekatrita nausau paMkha bhI cale gaye ! kahA hai ki daivamalaMghya yatkArya, kriyate phalavanna t / saro'bhazcAtakenAttaM, galarandhreNa gacchati // 1 // daivakI maryAdAkA ullaMghana karake jo kArya kiyA jAya, vaha saphala nahIM hotA. dekho cAtaka jo sarovarakA jala pItA hai vaha peTameM na utara kara gale meM rahe hue chidra se bAhara nikala jAtA hai / aMta meM "dhikAra hai mujhe ! ki maiMne vyartha itanI utAvala kI " isa taraha viSAda karate, idhara udhara bhaTakate hue usane eka jJAnI gurUko dekhA. unake pAsa jA, bandanA karake unako apane pUrvakarmakA svarUpa pUchA. jJAnIne bhI yathAvat kaha sunAyA. jise suna pUrva meM devadravya para apanI AjIvikA karI usakA prAyazcita munirAja se mAMgA munirAjane kahA ki, "jitanA devadravya pUrvabhavameM tUne vyavahAra meM liyA, usase bhI adhika dravya devadravyakhAtA (phaMDa) meM de, aura devadravyakI rakSA tathA usakI vRddhi Adi yathAzakti kara, tAki terA duSkarma dUra hogA, tathA paripUrNa bhoga, Rddhi aura sukhakA lAbha hogA." yaha suna niSpuNyakane jJAnI guruke pAsa niyama liyA ki, "maiMne pUrva Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (319) bhavameM jitanA devadravya vyavahArameM liyA ho, usase sahasraguNA dravya devadravya khAtemeM na de dUM, taba taka anna vastrake kharcake atirikta dravyakA saMgraha na karUMgA aura isa niyamake sAthahI sAtha usane zuddha zrAvaka dharma bhI grahaNa kiyA. usa dinase usane jo jo kArya kiyA, una sabhImeM use uttarottara dravya lAbha hotA gayA va jyoM jyoM lAbha hotA gayA tyoM tyoM vaha sira para caDhe devadravyako utAratA gayA. tathA thoDe hI dinoMmeM usane pUrvabhavameM vAparI huI eka sahasra kAMkiNIke badalemeM dasa lakSa kAMkiNI devadravya khAtemeM jamA kara dI. devadravyake RNase uRNa honeke anantara bahutasA dravya upArjana karake vaha apane nagarako AyA. sarva baDe 2 zreSThiyoM meM zreSTha honese rAjAne bhI usakA mAna kiyA. aba vaha apane banavAye hue tathA anya bhI sarva jinamaMdiroMkI sAra samhAla apanI sarvazaktise karane lagA, nitya mahAn pUjA tathA prabhAvanA karAtA va devadravyakA bhalI bhAMti rakSaNa karake yuktipUrvaka usakI vRddhi karatA. aise satkAse cirakAla puNyopArjana kara antameM usane jinanAmakarma bAMdhA. tatpazcAt avasara pAkara dIkSA le gItArtha ho, yathAyogya bahutasA dharmopadezaAdi karanese jina-bhaktirUpa prathama sthAnakakI ArAdhanA karI, aura usase pUrvasIcata jinanAmakarma nikAcita kiyA. taduparAnta sarvArthasiddhi mahAvimAnameM devatva tathA anukramase mahAvidehakSetrameM arihaMtakI RddhikA upabhoga kara vaha siddha hogayA / Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (320) aba jJAnadravya tathA sAdhAraNadravya ke viSayameM dRSTAnta kahate haiM- bhogapura nagarameM caubIsa karoDa svarNamudrAoMkA adhipati dhanAvaha nAmaka zreSTI thA. usakI strIkA nAma dhanavatI thA. unake karmasAra va puNyasAra nAmaka yugala ( joDale ) paidA hue, do sundara putra the. eka dina dhanAvaha zreSThIne kisI jyotiSIse pUchA ki, "mere donoM putra Age jAkara kaise nikaleMge?" jyotiSAMne kahA- "karmasAra jaDasvabhAvakA aura bahuta hI maMdamati honese nAnAprakArakI yuktiyoM se bahuta udyama karegA; parantu sarva paitRkasaMpatti khokara bahuta kAlataka duHkhI va daridrI rahegA. puNyasAra bhI paitRka tathA kaSTopArjita nija sarva dravya bArambAra kho denese karmasAra hI ke samAna duHkhI hovegA tathApi yaha vyApArAdi kalAmeM bahuta hI catura hovegA. donoM putroMko pichalI avasthAmeM dhana, sukha, saMtati AdikI pUrNa samRddhi hogI." zreSThIne donoM putroMko sarva vidyA tathA kalAmeM nipuNa upAdhyAyake pAsa paDhaneke liye rakhe. puNyasAra sukhapUrvaka sarva vidyAeM paDhA. parantu karmasArako to bahutasA parizrama karane para bhI eka akSara taka na AyA. adhika kyA kahA jAya! likhanA paDhanA Adi bhI na AyA / taba vidyAgurune bhI ise sarvathA pazutulya samajha paDhAnA choDa diyA. kramazaH donoM putra taruNa hue taba mAnApane donoMkA do zreSThiputriyoMke sAtha vivAha kiyA. Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 321 ) paraspara kalaha na ho isa uddezase dhanAvaha zreSThIne apanI saMpatti donoM putroMmeM bAMTakara unheM pRthakU 2 rakhe tathA svayaM strI ke sAtha dIkSA le svargako gayA. kasAra apane svajanasaMbaMdhiyoMkA vacana na mAnakara apanI kubuddhise aise 2 vyApAra karane lagA ki unameM use dhanahAni hI hotI gaI va thoDe dinoM meM pitAkI dI huI sarva sampatti gumAdI. puNyasArakI saMpatti coroMne lUTa lI. donoM bhAI nirdhana hogaye va svajana saMbaMdhI logoMne unakA nAma taka choDa diyA. donoMkI striyAM anna vastra takakA abhAva ho jAne se apane 2 piyara calI gii| kahA hai aliapi jaNo ghaNavaMtayassa sayaNattaNaM payAsei | AsaNNabaMdhaveNavi, lajjijjai jhINavihaveNa // 1 // loga dhanavAna puruSake sAtha apanA jhUTha mUTha hI sambandha prakaTa karane lagate haiM aura kisI nirdhana ke sAtha vAstavika sambandha hove to bhI usase saMbaMdha dikhAne meM bhI zaramAte haiM / dhana calA jAtA hai, taba guNavAna puruSako bhI usake parivAra ke loga nirguNI mAnate haiM aura caturatA Adi jhUThe guNoMkI kalpanA karake parivAra ke loga dhanavAna puruSoMke guNa gAte haiM / pazcAt jaba "tuma buddhihIna ho, bhAgyahIna ho" isa taraha loga bahuta nindA karane lage, taba lajjita ho donoM jane dezAntara cale gaye, anya koI upAya na rahanese donoM kisI bar3e zreSTha ke yahAM Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (322) pRthak 2 naukarI karane lage. jisake yahAM karmasAra rahA thA vaha zreSThI kapaTI va mahAkRpaNa thA. nizcita kiyA huA vetana bhI na dekara "amuka dina dUMgA" isa taraha bArambAra ThagA karatA thA. jisase bahuta samaya vyatIta hojAne para bhI karmasArake pAsa dravya ekatra na huaa| puNyasArane to thoDA bahuta dravya upArjana kiyA va use yatnapUrvaka surakSita bhI rakhA, parantu dhUrtaloga saba haraNa kara legaye / karmasArane bahutase zrISThayoMke yahAM naukarI karI, tathA kimiyA, khanivAda (bhUmimeMse dravya nikAlane kI vidyA) siddharasAyana, rohaNAcalako gamana karaneke liye maMtrasAdhana, rudantIAdi auSadhikI zodha ityAdi kRtya usane saparizrama gyAraha bAra kiye, to bhI apanI kubuddhise tathA vidhividhAnameM viparItatA honese vaha kicanmAtra bhI dhana saMpAdana na kara sakA. ulaTe uparokta kRtyoMmeM usako nAnAprakArake duHkha bhogane paDe / puNyasArane gyAraha bAra dhana ekatra kiyA aura utanI hI bAra pramAdAdikase kho diyA. antameM donoMko bahuta udvega utpanna huA, aura eka naukApara caDha kara ratnadvIpako gaye / vahAMkI sAkSAt phaladAtA eka devIke sanmukha mRtyu svIkAra kara donoM baiTha gaye. isa prakAra sAta upavAsa hogaye, taba AThaveM upavAsake dina devIne kahA ki "tuma donoM bhAgyazAlI nahIM ho" devIkA vacana suna karmasAra uTha gayA. aura jaba ikavIsa Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (323) upavAsa hogaye taba devAne puNyasArako to ciMtAmaNI ratna diyA, karmasAra pazcAtApa karane lagA, taba puNyasArane kahA- ''bhAI ! viSAda na kara! isa cintAmaNiratnase terI kArya siddhi hogI. tadanaMtara donoM bhAI harSita ho vApasa lauTe, va eka naukA para caDhe rAtriko pUrNacandrakA udaya huA, taba baDe bhAIne kahA-- " bhAI ! cintAmaNi ratna nikAla, dekhanA cAhiye ki isa ratnakA teja adhika hai ki candramAkA teja adhika hai?" naukAke kinAre para baiThe hue choTe bhAIne durdaivakI preraNAse ukta ratna hAthameM liyA tathA kSaNamAtra ratna Upara va kSaNamAtra caMdramA Upara dRSTi karate vaha ratna samudra meM gira paDA. jisase puNyasArake sarva manoratha bhaMga hogaye. antameM donoM bhAI apane grAmako aaye| eka samaya una donoMne jJAnI munirAjako apanA pUrvabhava pUchA. to munirAjane kahA- "caMdrapura nagarameM jinadatta aura jinadAsa nAmaka paramazrAvaka zreSThI rahate the. eka samaya zrAvakoMne sarva jJAnadravya jinadattazreSThIko va sAdhAraNadravya jinadAsazreSThIko rakSaNa karaneke hetu sauMpA. ve donoM zreSThI usakI bhalI bhAMti rakSA karate the| eka dina jinadattazreSTIne apane liye kisI lekhakase pustaka likhavAI aura pAsameM anya dravya na honese 'yaha bhI jJAna hI kA kAma haiM yaha vicAra kara jJAnadravyameM se bAraha dramma lekhakako de diye. 1 bIma koDIkI eka kAMkaNI, cAra kAMkaNIkA eka paNa, aura solaha paNakA eka damma hotA hai| Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (324) jinadAsazreSThIne to eka dina vicAra kiyA ki, "sAdhAraNadravya to sAtakSetrameM vaparAtA hai isaliye zrAvaka bhI ise vApara sakatA hai, aura maiM bhI zrAvaka hUM, ataeva maiM apane kAmameM * upayoga karUM to kyA harakata hai ?" yaha soca kucha Ava. zyaka kArya honese tathA pAsameM anya dravya na honese usane sAdhAraNadravyameMke bAraha dramma gRhakAryameM vyaya kiye / yathAkrama ve donoM jane mRtyuko prApta hokara, usa pApase prathamanarakako gaye / vedAntIne bhI kahA hai ki- prANa kaMThagata ho jAya, to bhI sAdhAraNadravyakI abhilASA na karanA / agnise jalA huA bhAga ThIka ho jAtA hai, parantu sAdhAraNadravyake bha. kSaNase jo jalA, vaha punaH ThIka nahIM hotA / sAdhAraNadravya, da. ridrIkA dhana, gurupatnI aura devadravya itanI vastueM bhoganevAleko tathA brahmahatyA karanevAleko svargameMse bhI Dhakela dete haiM / narkameMse nikala kara ve donoM sarpa hue| vahAMse nikala dUsarI narakameM nArakI hue, vahAMse nikala giddha pakSI hue, pavAt tIsarI narakameM gaye / isa taraha eka athavA do bhavake antarase sAtoM narakameM gaye / tadanantara ekendriya, doindriya, teiMdriya, caureMdriya aura paMceMdriya tathA tiyagyonimeM bAraha hajAra bhava karake unameM atyanta azAtAvedanIya karma bhogA, jisase bahuta bahuta kucha pApa kSINa huA, taba jinadattakA jIva karmasAra va jinadAsakA jIva puNyasAra aise nAmase tuma utpanna hue. Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (325) bAraha dramma dravya vAparA thA isase tuma donoMko bAraha hajAra bhavameM bahuta dukha bhoganA par3A. isa bhavameM bhI bAraha 2 karoDa svarNamudrAeM calI gaI, bAraha vakta bahutasA udyama kiyA, to bhI ekako to bilakula hI dravyalAbha na huA, aura dUsareko dravya milA thA, vaha bhI calA gayA, vaise hI dUsareke ghara dAsatA tathA bahuta duHkha bhoganA paDA. karmasArako to pUrvabhavameM jJAnadravya vAparanese buddhikI atimaMdatA Adi nikRSTa phala milA. munirAjakA aisA bacana suna kara donoMne zrAvaka-dharma aMgIkAra kiyA, aura jJAnadravya tathA sAdhAraNadravya leneke prAyazcitarUpa karmasArane bAraha hajAra dramma jJAnakhAte tathA puNyasArane bAraha hajAra dramma sAdhAraNakhAte jyoM 2 utpanna hote jAya~ tyoM tyoM jamA karanA aisA niyama liyA / pazcAt pUrvabhavake pApakA kSaya honese una donoM ko bahuta dravya lAbha huA. unhoMne svIkRta kiye anusAra jJAnadravya tathA sAdhAraNadravya de diyA. usake uparAnta una donoM bhAiyoM ke pAsa bAraha karoDa svarNamudrAke barAbara dhana hogayA. jisase ve baDe zreSThI va suzrAvaka hue. unhoMne jJAnadravya tathA sAdhAraNadravyakI bhalI bhAMti rakSA tathA vRddhi Adi karI / isa prakAra uttamagatise zrAvaka-dharma-kI ArAdhanA kara tathA antameM dIkSA le ve donoM siddha hogye| jJAnadravya, devadravyakI bhAMti zrAvakako bilakula hI agrAhya Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (326) hai / sAdhAraNadravya bhI saMghane diyA hove tabhI vAparanA yogya hai, anyathA nahIM. saMghane bhI sAdhAraNadravya sAtakSetroM hI meM kAmameM lenA cAhiye, yAcakAdikako na denA. Ajakalake vyavahArase to jo dravya guruke nyuchanAdikase sAdhAraNakhAte ekatra kiyA huA ho, vaha zrAvaka-zrAvikAoMko denekI koI bhI yukti dRSTimeM nahIM AtI. arthAt vaha dravya zrAvaka zrAvikAko nahIM diyA jAtA. dharmazAlAdikake kAryameM to vaha zrAvakase kAmameM liyA jA sakatA hai. isI prakAra jJAnadravyameMse sAdhuko diye hue kAgajapatrAdika bhI zrAvakane apane upayogameM na lenA, vaisehI adhika nakarA (nyauchAvara ) diye binA usameM apane pustakameM sthApana karane ke liye na likhavAnA, sAdhu saMbaMdhI muhapattiAdiko kAmameM lenA bhI yogya nahIM. kAraNa ki, vaha bhI gurudravya hai. sthApanAcArya aura naukAravAlI Adi to prAyaH zrAvakoMko denehI ke liye gurune vohorI hove, aura ve gurune dI ho to unako vAparanekA vyavahAra dekhA jAtA hai / gurukI AjJA binA sAdhu, sAnIko, lekhakase likhavAnA athavA vastrasUtrAdikakA boharanA bhI ayogya hai ityAdi. isa prakAra devadravya jJAnadravya Adi thoDA bhI jo apanI AjIvikAke nimitta upabhogameM leM, to usakA pariNAma dravyake pramANakI apekSA bahuta hI baDA va bhayaMkara hotA hai / yaha jAna kara vivekI puruSoMne kiMcitamAtra 1 guruke sanmukha khaDe raha unake Uparase utAra bheMTakI taraha rakhA huA, Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (327) bhI devadravya, jJAnadravya va sAdhAraNadravyakA upabhoga kisI prakAra bhI na karanA cAhiye. aura isI hetuse mAla pahirAnA, paharAmaNI, nyuMchana ityAdikakA svIkRta kiyA huA dravya usI samaya de denA cAhiye. kadAcita aisA na hosake to jitanA zIghra diyA jAya utanA hI guNakArI hai. vilamba karanese kabhI2 durdaivase sarvadravyakI hAni athavA mRtyuAdi hojAnA saMbhava hai, aura aisA hove to suzrAvakako bhI avazya narakAdi durgatiko jAnA paDatA hai| isa viSayameM aisI bAta sunate haiM ki-- mahApura nAmaka nagarameM arihaMtakA bhakta RSabhadatta nAmaka raDA zreSThI rahatA thA. vaha kisI parva para maMdirako gayA sAthameM dravya na honese udhAra khAte pahirAvaNIkA dravya denA svIkAra kiyA. bahutase kAryoM meM laga jAnese vaha ukta dravya zIghra na de sakA. eka samaya durdaivavaza usake ghara para DAkA paDA. zastradhArI coroMne usakA samasta dravya luTa liyA, aura * bhaviSyameM zreSThI apaneko rAjadaMDa dilAvegA." aisA manameM bhaya honese unhoMne RSabhadatta zreSThIko bhI mAra DAlA. RSabhadattakA jIva usI mahApura nagarameM eka nirdaya, daridrI aura kRpaNa bhiztIke ghara pADA ( bhaiMsA ) ke rUpameM utpanna huA. aura nitya ghara ghara jalAdika bhAra uThA kara lejAne lagA. vaha nagara UMcA thA, va nadI bahuta gaharI thI. jisase UMcI bhUmi caDhanA, rAtadina bojhA uThAnA, dhUpa bhUkha tathA pIThapara paDatI mAra sahanA ityAdi mahAvedanAeM Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (328.) usane bahuta kAla taka sahana karI. eka dina naye bane hue jinamaMdirakA koTa bAMdhA jA rahA thA, usake liye pAnI lAte jinamaMdira tathA jinapratimA Adi dekha usako jAtismaraNajJAna utpanna huA. jisase vaha vahIM sthira hokara khaDA hogayA. bhiztIne bahuta prayatna kiyA kintu usane vahAMse eka kadama bhI na baDhAyA. pazcAt jJAnI guruke vacanase usake pUrvabhavake putroMne bhiztIko dravya de use chuDAyA aura usane pUrvabhavameM jitanA devadravya denA svIkAra kiyA thA usase sahasraguNA dravya de apane pUrvabhavake pitAko RNase mukta kiyA. tadanaMtara vaha pADA anazana karake svageko gayA ityAdi. isaliye mAnA huA devadravya kSaNamAtra bhI gharameM na rakhanA. vivekIpuruSa anya kisIkA denA ho to bhI vyavahAra rakhane ke liye dene meM vilamba nahIM karate, to phira devAdidravya deneke liye vilamba kaise kiyA jAsakatA hai ? isI kAraNa se deva, jJAna, sAdhAraNa Adi khAtemeM mAla, paharAvaNIAdikA jitanA dravya denA svIkAra kiyA ho, utanA dravya usa khAtekA ho cukA. ataH vaha kisa prakAra bhogA jAya ? athavA usa rakamase utpanna huA vyAjaAdi lAbha bhI kaise liyA jAya ? kAraNa ki, vaisA karanese uparokta kathanAnusAra devAdi dravyopabhogakA doSa lagatA hai. ataeva devAdikakA dravya tatkAla de denA. jisase tatkAla na diyA jA sake usane prathama hI se saptAha athavA Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (329 ) pakSakI muddata prakaTa kara denA cAhiye, aura muddatake andara hI ughAIkI rAha na dekhate svayaM de denA cAhiye. muddata bIta jAne para devAdi dravyopabhogakA doSa lagatA hai. devadravyAdikakI udhAI bhI vaha kAma karanevAle logoMne apane dravyakI ughAIke samAna zIghra va mana dekara karanA cAhiye. vaisA na kare, va Alasya kare to, kabhI 2 durdaivake yogase durbhikSa dezakA nAza, dAridrya prApti ityAdika hojAtI hai, pazcAt kitanA hI prayatna karane para bhI ughAI nahIM hotI jisase bhArI doSa lagatA hai. jaise: --- mahendranAmaka nagarameM eka sundara jinamaMdira thA. usameM caMdana, kapUra, phUla, akSata, phala, naivedya, dIpa, tela, bhaMDAra, pUjA kI sAmagrI, pUjAkI racanA, maMdirakA samAranA, devadravyakI udhAI, usakA hisAba likhanA, yatnapUrvaka devadravya rakhanA, usake jamAkharcakA vicAra karanA, itane kAma karaneke nimitta zrIsaMghane pratyeka kAryameM cAra 2 manuSya niyata kiye the. ve loga apanA 2 kArya yathArIti karate. eka dina ughAI karanevAloMmeMkA mukhya manuSya eka jagaha ughAI karane gayA, vahAM ughAI na hote ulaTe denadArake mukhameMse nikale hue durvacana sunakara vaha bahuta duHkhI huA aura usa dina se vaha ughAIke kArya meM Alasya karane lagA, "jaisA mukhya vyakti vaise hI usake hAtha nIceke loga hote haiM." aisA loka vyavahAra honese usake AdhInastha loga bhI Alasya karane lage. itane hI meM dezakA nAza Adi Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 330 ) honese udhAra rahA huA bahutasA devadravya bhI naSTa hogayA. usa karma ke doSase udhAI karanevAloMkA ukta pramukha vyakti asaMkhyAtA bhava bhaTakA ityAdi. , isI prakAra devadravya Adi jo denA ho vaha acchA denA. ghisA huA athavA khoTA dravya Adi na denA. kAraNa ki vaisA karanese koI bhI prakAra se devadravyAdikakA upabhoga karanekA doSa hotA hai| vaise hI deva, jJAna, tathA sAdhAraNa dravya saMbaMdhI ghara, dukAna, kheta, bADI, pASANa, IMTa, kASTha, bAMsa, naliyA, mATI, khaDiyA Adi vastu tathA candana, kezara, kapUra, phUla, chabaDiyAM caMgerI, dhUpadAna, kalaza, bAlAkuMcI, chatrasahita siMhAsana, cAmara, canduA, jhAlara, bherI Adi vAdya, taMbU, koDiyAM (maTTI dIve) paDade, kambala, caTAI, kapATa, pATa, paTiyA, pATaliyAM, kuMDI, ghaDe, orasiyA, kAjala, jala va dIpaka Adi vastu tathA maMdirakI zAlA meM hokara nAlIke mArga se AyA jala Adi bhI apane kAryake nimitta na vAparanA. kAraNa ki devadravyakI bhAMti usake upabhoga se bhI doSa lagatA hai. cAmara, tambU Adi vastu to kAmameM lenese kadAcit malIna hone tathA TUTane phaTane kA bhI saMbhava hai, jisase upabhoga karanekI apekSA bhI adhika doSa lagatA hai. kahA hai ki vidhAya dIpaM devAnAM purastena punarnahi / , gRhakAryANi kAryANi, tiryaGGapi bhavedyataH // 1 // " Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (331) bhagavAnake sanmukha dIpaka karake usI dIpakase gharake kAma na karanA. vaisA karanese tiryagyonimeM jAtA hai / jaise ki___indrapura nagarameM devasena nAmaka eka vyavahArI thA, aura dhanasena nAmaka eka UMTasavAra usakA sevaka thA. dhanasenake gharase nitya eka UMTanI devasenake ghara AtI thI. dhanasena use mAra-pITa kara le jAtA to bhI vaha snehase punaH devasenake ghara AjAtI. aMtameM devasenane use mola lekara apane hI ghara rakha lii| kisI samaya jJAnImunirAjako usa UMTanIke snehakA kAraNa pUchane para unhoMne kahA ki-yaha UMTanI pUrvabhavameM terI mAtA thI, isane bhagavAn sanmukha dIpaka karake usI dIpakase gharake kArya kiye, dhUpadAnameM rahe hue aMgArase cUlhA sulagAyA, usa pApakarmase yaha UMTanI huI hai / kahA hai ki- jo mUrkha manuSya bhagavAnake nimitta dIpaka tathA dhUpa karake usIse gharake kArya mohavaza karatA hai, vaha vAraMvAra tiryaMca yoni pAtA hai, isa prakAra tumhArA donoMkA sneha pUrvabhavake saMbaMdhase AyA huA hai, ityAdi / isaliye devake sanmukha kiye hue dIpakake prakAzameM patrAdika na paDhanA, kucha bhI gharakA kAma na karanA, mudrA(nANA) na parakhanA, deva sanmukha kiye hue dIpakase apane liye dUsarA dIpaka bhI na sulagAnA, bhagavAnake caMdanase apane kapAlAdikameM tilaka na karanA, bhagavAnake jalase hAtha bhI na dhonA. nIce paDIhuI bhagavAnkI zeSA ( caDhAI huI mAlA Adi) Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (332) bhI svalpa hI lI jAtI hai. parantu vaha bhI pratimAke Uparase utAra kara nahIM lI jA sakatI. bhagavAnke bherI, jhAlara Adi vAjiMtra bhI guru athavA saMghake kAryake liye bajAye nahIM jA sakate. yahAM kisI kisIkA mata aisA hai ki, yadi koI Avazyaka kArya hove to devake vAjiMtra kAmameM lenA, parantu prathama usake badale meM devadravya khAta acchI bheTa (nakarA) denA cAhiye, kahA hai ki mulaM viNA jiNANaM, uvagaraNaM camarachattakala mAI / jo vAvAi mUDho, niyakajje so havai duhio // 1 // jo mUDhapuruSa jinezvaramahArAjake cAmara, chatra, kalaza Adi upakaraNa mUlya diye binA apane kAmameM lAve, vaha duHkhI hotA hai| nakarA deneke bAda vAparaneko liye hue vAjiMtra kadAcit TUTa jAveM to nijadravyase unheM ThIka karAke denA cAhiye, gRhakAryake liye kiyA huA dIpaka darzana karane hI ke liye jo jinezvarabhagavAnkI pratimAke sanmukha lAyA gayA ho to itane hI kAraNase vaha devadIpa nahIM ho sakatA. jo pUjA hI ke nimitta bhagavAnke sanmukha rakhA ho, to vaha devadIpa hotA hai / mukhyataH to devadIpake nimitta koDiyA ( maTTIke dIve ) Adi alaga hI rakhanA, aura pUjAke nimitta dIpaka kiyA ho to usake koDiye, battI athavA ghI, taila apane kAmameM na lenA, kisI manuSyane pUjA karanevAle logoMke hAtha paira dhoneke liye Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 333) hI maMdirameM pRthak jala rakhA ho, to usa jalase hAtha paira dhone meM harakata nahIM. chAbaDiyAM, caMgerI, orasiyA Adi tathA caMdana, kezara, kapUra, kastUrI Adi vastu apanI nizrAsa rakha kara hI devakAryameM vAparanA; devakI nizrAse kabhI na rakhanA. kAraNa kiM devakI nizrAse na rakhI hove to prayojana par3ane para vaha gharake kAryameM lI jA sakatI hai| isI prakAra bherI, jhAlara Adi vAjiMtra bhI sAdhAraNakhAte rakhe hoveM to ve sarva dharmakRtyoMmeM upayogameM liye jA sakate haiN| apanI nizrAse rakhI huI taMbU , paDadAAdi vastueM devamaMdirameM vAparaneko rakhe hoM to bhI usa kAraNase vaha vastu devadravya nahIM mAnI jAtI. kAraNa ki, manake pariNAma hI pramANabhUta haiN| aisA na ho to, apane pAtra meM rakhA huA naivedya bhagavAn ke sanmukha rakhate haiM, isase vaha pAtra bhI devadravya mAnanA caahiye| zrAvakane derAsarakhAtekI athavA jJAnakhAtekI ghara, hATa Adi vastu bhADA dekara bhI na vAparanA cAhiye / kAraNa ki, usase nizzUkatA (bedarakArI) Adi doSa hotA hai / sAdhAraNakhAtekI vastu saMghakI anumatise vAparanA to bhI loka vyavahArakI rItike anusAra kama na paDe itanA bhADA denA, aura vaha bhI kahI huI muddatake aMdara svayaM hI jAkara denaa| usameM jo kabhI usa gharakI bhIta, pATa Adi pUrvake hoM, unake girajAne para punaH ThIka karavAne paDe to jo kucha kharca hove, vaha bhADemeMse kATa lenA, kAraNa ki aisA lokavyavahAra hai| parantu Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (334) jo apane hI liye ekAdha mAlA napA banavAyA hove athavA usa gharameM anya koI nayA kAma baDhAyA hove to usakA kharca bhADese nahIM liyA jA sakatA, kAraNa ki usase sAdhAraNadravyake upabhogakA doSa AtA hai| koI sAdharmI bhAI burI avasthAmeM hove to vaha saMghakI sammatise sAdhAraNakhAteke gharoM binA bhADe raha sakatA hai| vaise hI anyasthAna na milanese tIrthAdikameM tathA jinamaMdira hI meM jo bahuta samaya rahanA paDe tathA nidrAAdi lenA paDe to jitanA vAparanemeM Ave, usase bhI Adhika nakarA denA / thoDA nakarA dene para to prakaTa doSa hai hI / isa prakAra deva, jJAna aura sAdhAraNa ina tInoM khAtoMkI vastra, nAriyala, sone cAMdIkI paTalI, kalaza, phUla, pakvAnna miThAI Adi vastueM ujamaNeMmeM, naMdImeM va pustakapUjAmeM yathocita nakarA diye binA na rakhanA / ' ujamaNAAdi kRtya apane nAmase vizeSa ADaMbarake sAtha kiye hoveM to lokameM prazaMsA ho, aisI icchAse thoDA nakarA dekara adhika vastu rakhanA yogya nahIM / isa viSaya para lakSmIvatIkA dRSTAnta kahate haiM ki-- ___lakSmIvatI nAmaka eka zrAvikA bahuta dhanavAna, dharmiSTha aura apanA baDappana cAhanevAlI thI / vaha prAyaH thoDA nakarA dekara baDe ADambarase vividhaprakArake ujamaNe Adi dharmakRtya karatI tathA karAyA karatI thI / vaha maname yaha samajhatI thI ki, " maiM devadravyakI vRddhi tathA prabhAvanA karatI huuN|" isa prakAra Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 335 ) zrAvakadharmakA pAlana kara mRtyu ke bAda vaha svargako gaI / kintu buddhipUrvaka aparAdha ke doSase vahAM nIca devI huI va vahAMse vyava kara kisI dhanADhya va putrahIna zreSThIke yahAM mAnya putrIrUpa meM utpanna huI / parantu jisa samaya vaha garbhameM AI usa samaya Akasmika paracakrakA baDA bhaya Anese usakI mAtAkA sImantotsava na huA | tathA janmotsava, chaTThIkA jAgarikotsava, nAmakaraNakA utsava AdikI pitAne ADaMbara pUrvaka karanekI taiyArI kI thI, kintu rAjA tathA maMtrI Adi baDe 2 logoM ke gharameM zoka utpanna hone ke kAraNa ve na ho sake / vaise hI zreSThI - ne ratnajaDita suvarNake bahuta se alaMkAra prasannatApUrvaka banavAye the, parantu caurAdikake bhayase vaha kanyA eka dina bhI na pahira sakI / vaha mAbApako tathA anyalogoM ko bhI baDI mAnya thI, tathApi pUrvakarmake doSase usako khAne pIne, pahirane, oDhaneAdikI vastueM prAyaH aisI milatI thI ki jo sAmAnyamanuSya ko bhI sukhapUrvaka mila sakatI haiN| kahA hai ki - " he sAgara ! tU ratnAkara kahalAtA hai, va usIse tU ratnoMse paripUrNa hai, tathApi mere hAtha meM meMDaka AyA ! yaha terA doSa nahIM balki mere pUrvakarmakA doSa hai" / pazcAt zreSThine " isa putrIkA eka bhI utsava na huA yaha vicAra kara baDe ADaMbara se usakA lagnamahotsava karanA prAraMbha kiyA, kintu lagna samIpa Ate hI usa kanyAkI mAtA akasmAt mRtyuko prApta huI ! jisase bilakula 1 "" Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (336) utsava na hokara kevala rUDhike anusAra vara-vadhUkA hastamilApa kiyA gayA / baDe dhanavAna va udAra zreSThIke ghara usakA vivAha huA va zvasura Adi sarva janoMko vaha mAnya thI, to bhI pUrvakI bhAMti naye naye bhaya, zoka roga Adi kAraNoMse usa kanyA. ko apane manavAMchita viSayasukha tathA utsava bhoganekA yoga prAyaH na mila sakA, jisase vaha manameM bahuta udvigna huI tathA saMvegako prApta huI / eka dina usane kevalImahArAjako isakA kAraNa pUchA to unhoMne kahA ki, " pUrvabhavameM tUne thoDA nakarA dekara maMdiraAdikI bahutasI vastueM kAmameM lI va bhArI ADaMbara dikhAyA, usase jo duSkarma tUMne upArjana kiyA, usIkA yaha phala hai / " kevaloke yaha vacana suna vaha prathama AloyaNa va anaMtara dIkSA le anukramase nirvANako prApta hogaI ityAdi / ataeva ujamaNAAdimeM rakhaneke liye pATaliyAM, nAriyala, laDDU Adi vastueM unakA jitanA mUlya hove, athavA u. nake taiyAra karane, lAnemeM jitanA dravya lagA hove usase bhI kucha adhika rakama denA cAhiye / aisA karanese zuddha nakarA kahalAtA hai| kisIne apane nAmase ujamaNA kiyA ho parantu adhikazakti na honese usakI rIti pUrNa karaneke liye anya koI manuSya kucha rakhe, to usase kucha doSa nahIM hotA / apane gharaderAsarameM bhagavAnake sanmukha rakhe hue cAvala, supArI, naivedya Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 337 ) Adi vastueM becane se upajI huI rakama meM se puSpa, bhoga ( kezara caMdana, Adi vastu) apane gharaderAsara meM na vAparanA; aura dUsare jinamaMdira meM bhI svayaM bhagavAn para na caDhAnA, balki satya bAta kaha kara pUjaka logoM ke hAthase caDhAnA / jinamaMdira meM pUjakakA yoga na hove to saba logoM ko usa vastukA svarUpa spaSTa kaha kara svayaM bhagavAn para caDhAve / aisA na karanese, nija kharca na karate muphta meM logoM se apanI prazaMsA karAnekA doSa AtA hai / gharaderAsarakI naivedya Adi vastu mAlIko denA, parantu yaha usake mAsika pagArakI rakama meM na ginanA / jo prathama hI se mAsika pagAra ke badale naivedyaAdi denekA TherAva kiyA ho, to kucha bhI doSa nahIM / mukhyataH to mAlIko mAsika vetana pRthaka hI denA cAhiye / gharaderAsara meM bhagavAna ke sanmukha rakhe hue cAvala, naivedya Adi vastueM baDe jinamaMdirameM rakhanA, anyathA 'gharaderAsarakI vastu hI se gharaderAsarakI pUjA karI, parantu nijIdravyase nahIM karI / ' aisA hokara anAdara, avajJA Adi doSa bhI lagatA hai; aisA honA yogya nahIM / apane zarIra, kuTumba Adike nimitta gRhastha manuSya kitanA hI dravya vyaya kara detA hai / ataH jinamaMdirameM jinapUjA bhI zaktike anusAra nijIdravya hI se karanI cAhiye, apane gharaderAsara meM bhagavAn ke sanmukha dharI huI naivedyAdi vastu becakara utpanna hue dravya se athavA devadravya saMbaMdhI phUla Adi vastuse Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (338) kabhI na karanA / kAraNa ki, vaisA karanese uparokta doSa AtA hai / vaise hI jinamaMdirameM AI huI naivedya, cAMvala, supArI Adi vastukI nijIvastuke samAna rakSA karanA / ucita mUlya utpanna ho, aisI yuktise becanA, jaise vaise Ave utane hI mUlyameM na denA / kAraNa ki, aisA karanese devadravyakA vinAzaAdi karanekA doSa AtA hai / prayatnapUrvaka rakSA karane para bhI jo kadAcit cora, agniAdike upadravase devadravyAdikakA nAza ho jAya, to samhAlanevAlekA kucha doSa nahIM / kAraNa ki, bhavitavyatAke Age kisIkA upAya nahIM / tIrthakI yAtrA, athavA saMghakI pUjA, sAdharmikavAtsalya, snAtra, prabhAvanA, pustaka li. khavAnA, vAcanaAdi dharmakRtyoMmeM jo anya kisI gRhastha ke dravyakI madada lI jAya to, vaha cAra pAMca puruSoMkI sAkSIse lenA, aura vaha dravya kharca karate samaya guru, saMghaAdi logoMke sanmukha usa dravyakA svarUpa saSTa kaha denA, aisA na karanese doSa lagatA hai| tIrthaAdi sthalameM devapUjA, snAtra, dhvajAropaNa, paherAvaNI Adi Avazyaka dharmakRtya nijIdravya hI se karanA cAhiye, usameM anya kisIkA dravya na milAnA / uparokta dharmakRtya nijIdravyase karake pazcAt anya kisIne dharmakRtyameM vAparaneko dravya diyA hove to use mahApUjA, bhoga, aMgapajA Adi kRtyoMmeM sabakesamakSa alaga kAmameM lenA. jaba bahutase gRhastha milakara yAtrA, sAdharmika vAtsalya, saMghapU. Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 339 ) jAdi kRtya kareM to usa samaya sabake samakSa apanA 2 jitanA bhAga ho, vaha kaha denA cAhiye / aisA na karane se puNyakA nAza tathA corIAdi doSa sira para AtA hai| isI prakAra mAtA, pitAAdikI AyuSyakA aMtima samaya Ave, usa samaya jo unake puNyake nimitta dravya kharca karanA ho to maranevAlI vyaktike suddhimeM hote hue guru tathA sAdharmika Adi logoMke samakSa kahanA ki - " tumhAre puNyake nimitta itane dinameM maiM itanA dravya kharca karUMgA, use tuma anumodanA do / " aisA kaha, kahI huI avadhi meM ukta dravya sarva loga jAne aisI rIti se vyaya karanA / apane nAma se usa dravyakA vyaya karanese puNya ke sthAna meM corIAdi karanekA doSa AtA hai / puNyasthAna meM corI Adi karane se munirAjako bhI hInatA AtI hai / kahA hai ki--- jo manuSya (sAdhu) tapa, vrata, rUpa, AcAra aura bhAva inakI corI karatA hai, vaha kilbiSI devatAkI AyuSya bAMdhatA hai / mukhyavRttise vivekI puruSane dharmakhAte nikAlA huA dravya sAdhAraNa rakhanA, vaisA karane se dharmasthAna barAbara dekhakara usa sthAnameM usa dravyakA vyaya kiyA jA sakatA hai| sAta kSetrameM jo kSetra girA huA hove, use Azraya denemeM vizeSa lAbha dRSTi AtA hai / koI zrAvaka hI burI dazAmeM ho, aura use jo usa dravyase sahAyatA kI jAve, to Alambana milane se vaha zrAvaka dhanavAna ho sAtoM kSetroMkI vRddhi kare, yaha saMbhava hai / laukikameM bhI kahA hai ki: 1 Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (340) daridraM bhara gajendra !, mA samRddhaM kadAcana / vyAdhitasyauSadhaM pathyaM nIrogasya kimauSadham ? // 1 // he rAjendra ! tU daridra manuSyakA poSaNa kara, para dhanavAnakA mata kara / kAraNa ki, rogI manuSya hI ko auSadhi denA hitakArI hai, nirogI manuSyako auSadhi denese kyA lAbha hogA ? isIliye prabhAvanA, saMghakI pahirAvaNI, dravyayukta modaka aura lhANAAdi vastu sAdharmikoMko denA ho, taba daridrIsAdharmikako uttamase uttama vastu ho vahI denA yogya hai, aisA na karanese dharmakI avajJAAdi karanekA doSa AtA hai / yoga ho to dhanavAnakI apekSA daridrasAdharmikako adhika denA, parantu yoga na hove to sabako samAna denA / sunate haiM ki, yamanApurameM jinadAsa Thakkurane dhanikasAdharmIko diye hue samakitamodakameM eka eka svarNamudrA rakhI thI, aura daridrIsAdharmIko diye hue modakameM do do svarNamudrAeM rakhI thiiN| astu, dharmakhAte vyaya karanA svIkAra kiyA huA dravya usI khAtemeM vyaya karanA cAhiye / mukhyataH to pitAAdi logoMne putrAdike pIche athavA putrAdine pitAAdike pIche jo kucha puNyamArgameM vyaya karanA ho, vaha prathama hI se sabake samakSa karanA, kAraNa ki, kauna jAne kisakI, kahAM va kisa prakAra mRtyu hogI ? isaliye prathama nizcaya karake jitanA mAnA ho, utanA avasara para alaga hI vyaya Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (341) karanA, tathA svayaM kiye hue sAdharmikavAtsalyaAdimeM na ginanA / kyoMki usase dharmasthAnameM vyartha doSa AtA hai| bahutase loga yAtrAke nimitta ' itanA dravya kharca karUMgA' isa taraha svIkAra karake svIkRta rakama hI meM se gADIbhADA, khAnA pInA Adi dravya bhI kharca karake usI meM ginate haiM, una mUrkhalogoMko jJAna nahIM ki, kyA gati hogI ? yAtrAke nimitta jitanA dravya mAnA ho, utanA deva, guru, AdikA dravya hogayA / vaha dravya jo apane upabhaugoM liyA jAve to devAdidravya bhakSaNa karanekA doSa kyoM na lage ? isa prakAra jAnate athavA ajAnate jo kisI prasaMga para devAdidravyakA upabhoga hogayA ho, usakI AloyaNA samAna(jitane dravyakA upabhoga anumAnase dhyAnameM AtA ho, usI pramANameM) nijIdravya devAdidravyameM DAlanA cAhiye / mRtyusamaya samApa Ane para to yaha AloyaNA avazya karanA cAhiye, vivekImanuSyane apanI alpazakti ho to dharmake sAta kSetroM meM apanI zaktike anusAra alpadravya vyaya karanA, parantu kisIkA RNa sira para na rakhanA, pAI pAI cukatI kara denA cAhiye, usameM bhI deva, jJAna aura sAdhAraNa ina tIna khAtoMkA RNa to bilakula hI na rakhanA. graMthakArane hI kahA hai ki RNaM hyekakSaNaM naiva, dhAryamANena kutra (zaM ka)cita / devAdiviSayaM rattu, kaH kuryAda tadussaham // 1 // Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (342) zreSThapuruSane kisIkA RNa eka kSaNamAtra bhI kadApi na rakhanA cAhiye, to bhalA atiduHsaha devAdikakA RNa kauna sira para rakkhe? ataeva buddhimAna puruSane dharmakA svarUpa samajhakara saba jagaha spaSTa vyavahAra rakhanA cAhiye / kahA hai ki-jaise gAya navIna candrako, nyaulA nyaulIko, haMsa pAnI meM rahe hue dUdhako aura pakSI citrAvelako jAnatA hai, vaise hI buddhimAna puruSa sUkSmadharmako jAnatA hai... ityAdi / isa viSayakA adhika vistAra na kara aba gAthAke uttarArddhakI vyAkhyA karate haiM. isa prakAra jinapUjA karake jJAnAdi pAMca AcArako dRDhatApUrvaka pAlanevAle guruke pAsa jA svayaM pUrva kiyA huA paccakhAna athavA usameM kucha vRddhi karake bolanA. ( jJAnAdi pAMca AcArakI vyAkhyA hamAre race hue AcArapradIpagraMthameM dekho.) paccakhAna tIna prakArakA hai. eka AtmasAkSika, dasarA devasAkSika aura tIsarA gurusAkSika. usakI vidhi isa prakAra ___ jinamaMdira meM devavandanake nimitta, Aye hue yA snAtramahotsabake darzanake nimitta athavA upadezaAdi kAraNase vahAM There hue sadguruke pAsa vandanAAdi karake vidhipUrvaka paccakhAna lenA. maMdirameM na hoM to upAzrayameM jinamaMdirakI bhAMti tIna nisihI tathA pAMca abhigamaAdi yathAyogya vidhise praveza kara upadezake pahile athavA honeke anantara sadguruko paccIsa Ava Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (343) zyakase zuddha dvAdazAvarta vandanA kare. isa vandanAkA phala bahuta baDA hai. kahA hai ki-- nIAgo khave kamma, uccAgoaM nibaMdhae / siDhilaM kammagaMThiM tu, vaMdaNeNaM naro kare // 1 // titthayarattaM sammatta khAiaM sattamIi taiAe / AuM vaMdaNaeNaM, baddhaM ca dasArasIheNaM // 2 // manuSya zraddhAse vandanA kare to nIcagotrakarmakA kSaya karatA hai, uccagotra karma saMcita karatA hai va karmakI dRDhagraMthiko zithila karatA hai. kRSNane guruvandanAse sAtavIMke badale tasirI narakakA AyuSya va tIrthakara nAmakarma bAMdhA. tathA usane kSAyikasamyaktva pAyA. zItalAcAryane vandanA karaneke liye Aye hue, rAtriko bAhara rahe hue aura rAtrimeM kevalajJAna pAye hue apane cAra bhANajoMko prathama krodhase dravyavandanA karI, pazcAt unake vacanase bhAvavaMdanA karane para use kevalahAna utpanna huA. guruvandana bhI tIna prakArakA hai. bhASyameM kahA hai ki--- guruvandana tIna prakArakA hai. eka pheTAvandana, dUsarA thobhavandana aura tIsarA dvAdazAvarta vandana. akelA sira namAve, athavA donoM hAtha joDanA pheTAvandana hai, do khamAsaNA de vaha dUsarA thobhavandana tathA bAraha Avartta, paccIsa AvazyakaAdi vidhi sahita do khamAsaNAM de vaha tIsarA dvAdazAvarta vandana Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 344 ) hai| jisameM prathama pheTAvandana sarvazramaNa saMghane paraspara karanA. dUsarA thobhavandana gaccha meM rahe hue zreSThamunirAjako athavA kAraNase liMgamAtradhArI samakitIko bhI karanA tIsarA dvAdazAvarttavandana to AcArya, upAdhyAya Adi padadhAraka munirAjahI ko karanA jisa puruSane pratikramaNa nahIM kiyA usane vidhise vandanA karanA. bhASya meM kahA hai ki- prathama iriyAvahI pratikramaNa kara 'kusumiNa dusumiNa' TAlaneke liye cAra logassakA athavA sau ucchvAsakA kAussagga kare, kusvamAdikA anubhava huA ho to eka sau ATha ucchvAsakA kAussaga kare pazcAt Adeza lekara caityavaMdana kare, pazcAt Adeza mAMgakara muhapatti paDilehe, phira do vandanA kara, rAiaM Alove, punaH do vandanA de abhitara rAiaM khamAve, phira do bAra vandanA dekara paccakhAna kare, tadanaMtara cAra khamAsamaNAM dekara AcAryAdikako thobhavandana kare | bAda meM sajjhAya saMdisAhuM ? aura sajjhAya karUM ? ina do khamAsamaNase do Adeza lekara sajjhAya kare. yaha prAtaHkAlakI vaMdanavidhi hai | 1 prathama iriyA vahIkA pratikramaNa kara Adeza le caityavandana kare, phira kramazaH muhapatti paDilehe, do vAra vandanA de, divasacarima paccakhAna kare, do vandanA dekara devasia Alove. do vaMdanA de devasiaM khamAve, cAra khamAsamaNA dekara AcAryAdikako vandanA karake Adeza le devasiprAyacchitavisohaNa ke nimitta Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (345) cAra logassakA kAyotsarga kare. pazcAt sajjhAya saMdisAhu ? aura sajjhAya karUM ?, isa rItise Adeza mAMgakara do khamAsamaNa dekara sajjhAya kare. yaha saMdhyAsamayakI vaMdanavidhi hai / guruke kisI kAmameM vyagra honese jo dvAdazAvarta vandanA karanekA yoga na Ave to thobhavandana hI se guruko vandanA karanA. tathA vandanA karake guruke pAsa paccakhAna karanA. kahA hai ki- jo svayaM pahile paccakhAna kiyA ho vahI athavA usase adhika gurusAkSIsa grahaNa karanA. kAraNa ki, dharmake sAkSI guru hai. dharmakArya guru sAkSIse karanemeM itane lAbha haiM ki, eka to 'gurusakkhio u dhammo' (gurusAkSIsa dharma hotA hai ) jinezvara bhagavAnakI AjJAkA pAlana hotA hai, dUsarA guruke vacanase zubha pariNAma utpanna honese adhika kSayopazama hotA hai, tIsarA pUrva dhArA ho usase bhI adhika paccakhAna liyA jAtA hai / ye tIna lAbha haiM / zrAvakaprajJaptimeM kahA hai ki saMtamivi pariNAme gurumUlapavajjaNami esa guNo / daDhayA ANAkaraNa, kammakhaovasamavuDDI a // 1 // prathama hI se paccakhAnaAdi leneke pariNAma hoveM to bhI guruke pAsa jAnemeM yaha lAbha hai ki, pariNAmakI dRDhatA hotI hai, bhagavAnakI AjJA kA pAlana hotA hai aura karmake kSayopazamakI vRddhi hotI hai. aise hI dinake athavA cAturmAsake niyamAdi bhI yoga hove to guru sAkSI hI se grahaNa karanA.... Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (346) paMca nAmAdi bAvIsa mUladvAra tathA cArasau byAnave pratidvAra sahita dvAdazAvarta vandanakI vidhi tathA dasa pratyAkhyAnAdi nava mUladvAra aura nabbe pratidvAra sahita paccakhAna vidhi bhI bhASyaAdi graMthameMse jAna lenA cAhiye. paccakhAnakA lezamAtra svarUpa pahile kahA hai| ___ aba paccakhAnakA phala kahate haiN| dhammila kumArane chaH mAsa taka AMbila tapa karake baDe 2 zreSThiyoMkI, rAjAoMkI tathA vidyAdharoMkI battIsa kanyAoMse vivAha kiyA tathA apAra Rddhi prApta kI. yaha isa lokameM phala hai / tathA cAra hatyAkA karane vAlA dRDhaprahArI chaHmAsa tapa karake usI bhavameM muktiko gayA yaha paraloka phala hai. kahA hai ki paccakkhANami kae, AsavadArAI huMti piDiAhiM / AsavavuccheeNa ya, taNhAvuccheaNaM havai // 1 // taNhAvuccheeNaM, aulovasamo bhave maNumsANaM / aulovasameNa puNo, paccakkhANaM havai suddhaM // 2 // ttt| carittadhambho, kammavivego apuvakaraNaM tu / tatto kevalanANaM, tatto mukkho sayAsukkho // 3 // paccakhAna karanese Azrava dvArakA uccheda hotA hai. Azravake ucchedase tRSNAkA uccheda hotA hai. tRSNAke ucchedase manuSyoMko bahuta upazama hotA hai. bahuta upazamase paccakhAna zuddha hotA hai. zuddhapaccakhAnase cAritradharma prApta hotA hai. cAritradharmakI Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (347) prAptise karmakA viveka hotA hai, karmake vivekase apUrvakaraNakI prApti hotI hai. apUrvakaraNase kevalajJAna utpanna hotA hai. va kevalajJAna utpanna honese sadaiva sukhake dAtA mokSakI prApti hotI hai / pazcAt zrAvakane sAdhu sAdhvI Adi caturvidha saMghako vandanA karanA. jinamaMdiraAdi sthala meM gurukA Agamana hove unakA bhalI bhAMti Adara satkAra karanA. kahA hai ki abhyutthAnaM tadAloke'bhiyAnaM ca tadAgame / zirasyaMjalisaMzleSaH, svayamAsanaDhokanam // 1 // AsanAbhigraho bhaktyA, vaMdanA paryupAsanam / tadyAne'nugamazceti, prattipatiriyaM guroH // 2 // guruko dekhate hI khaDA ho jAnA, Ate hoM to sanmukha jAnA, donoM hAtha joDakara sirapara aMjali karanA, Asana denA, guruke Asana para baiTha jAneke anaMtara baiThanA, bhaktipUrvaka unako vandanA karanA, unakI sevA pUjA karanA, jaba ve jAveM to unake pIche 2 jAnA. isa prakAra saMkSepase gurukA Adara hotA hai. vaise hI gurukI barAbarImeM, mukha sanmukha, athavA pIThakI tarapha bhI na baiThanA cAhiye. unake zarIrase bhIDakara na baiThanA, vaise hI unake pAsa paga yA hAthakI pAlakhI vAla kara athavA laMbe paira karake bhI na baiThanA. anyasthAnameM bhI kahA hai ki-pAlakhI vAlanA, TekA lekara baiThanA, paga lambe karanA, vikathA karanA, adhika haMsanA ityAdi guruke samIpa barjita haiM, aura bhI kahA hai ki Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (348) nihAvikahAparivajjiehiM guttehiM paMjaliuDehiM / bhattibahumANapuvvaM uvauttehiM suNeavvaM // 4 // sunanevAlI vyaktine nidrA tathA vikathAkA tyAga karake mana, vacana, kAyAkI gupti rakha, hAtha joDa aura barAbara upayoga sahita bhaktise Adara pUrvaka guruke upadeza vacana sunanA. ityAdika siddhAntameM kahI huI rItike anusAra gurukI AzAtanA TAlaneke nimitta guruse sADe tIna hAthakA avagrahakSetra choDa, usake bAhara jIvajantu rahita bhUmi para baiThakara dharmopadeza sunanA. kahA hai ki dhanyasyopari nipatatyahitasamAcaraNadharmanirvApI / guruvadanamalayaniHsRtavacanarasazcAndanasparzaH // 1 // zAstrase nindita AcaraNase utpanna hue tApako nAza karanevAlA, sadguruke mukharUpa malayaparvatase utpanna huA caMdanarasa sadRza vacanarUpI amRta dhanyapuruSoM hI ke upara giratA hai| dharmopadeza sunanese ajJAna tathA mithyAjJAnakA nAza hotA hai, samyaktvakA jJAna hotA hai, saMzaya jAtA rahatA hai, dharmameM dRDhatA hotI hai, vyasanAdikumArgase nivRtti hotI hai, sanmArgameM pravRtti hotI hai, kaSAyAdidoSakA upazama hotA hai, vinayAdiguNoMkI prApti hotI hai, kusaMgatikA tyAga hotA hai, satsaMgakA lAbha hotA hai, saMsArase vairAgya utpanna hotA hai, mokSakI icchA hotI hai, zaktyanusAra dezaviratikI athavA sarva Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (349) viratikI prApti hotI hai va aMgIkAra kI huI dezavirati athavA sarvaviratikI sarvaprakArase ekAgramanase ArAdhanA hotI hai. ityAdika aneka guNa hai. ve nAstika pradezI rAjA, AmarAjA, kumArapAla, thAvaccAputra ityAdika dRSTAntase jAnanA cAhiye. kahA hai ki"mohaM dhiyo haravi kApathamucchinatti, saMvegamunnamayati prazamaM tanoti / sUte virAgamadhikaM mudamAdadhAti, jainaM vacaH zravaNataH kimu yanna datte / / - jinezvarabhagavAnakA bacana sune to buddhikA moha calA jAve, kupanthakA uccheda hojAve, mokSakI icchA vaDhe, zAMtikA vistAra ho adhika vairAgya upaje, va atizaya harSa Adi utpanna ho. aisI kaunasI vastu hai ki; jo jinezvarabhagavAnakA vacana sunanese na mile ? apanA zarIra kSaNabhaMgura hai, bAMdhava baMdhana samAna hai, lakSmI vividha anarthako utpanna karanevAlI hai, ataH jaina-siddhAnta sunanA jisase saMvega Adi utpanna hotA hai, tathA yaha siddhAnta manuSya para upakAra karanemeM kisI bhI prakArakI kamataratA nahIM rkhtaa| pradezI rAjAkA saMkSepa varNana isa prakAra hai: zvetAmbInagarI meM pradezI nAmaka rAjA va citrasArathI nAmaka usakA maMtrI thA. maMtrIne catuAnI zrIkezigaNadharase zrAvastinagarImeM zreSTha zrAvakadharma aMgIkAra kiyA thA. eka bAra usake Agrahase zrIkezigaNadhara zvetAmbInagarImeM Aye. maMtrI Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (350) ghoDe para baiTha saira karaneke miSase pradezI rAjAko unake pAsa le gayA. taba rAjAne garvase munirAjako kahA- 'he munirAja ! Apa vyartha kaSTa na karo. kAraNa ki dharma Adi jagatameM hai hI nahIM. merI mAtA zrAvikA thI aura pitA nAstika thA. mRtyuke samaya maiMne unase bAra 2 kahA thA ki, 'mRtyu hojAneke anaMtara tumako jo sukha athavA narakameM duHkha ho, vaha mujhe avazya sUcita karanA.' parantu unameMse kisIne Akara mujhe apane sukhaduHkhakA vRttAnta nahIM kahA. eka corake maiMne tilake barAbara Tukar3e kiye, to bhI mujhe usameM kahIM bhI jIva najara nahIM AyA. vaise hI jIvita tathA mRta manuSyako taulanese unake bhArameM kucha bhI antara jJAta na huA. aura bhI maiMne eka manuSyako chidra rahita eka koThImeM baMdakara diyA. vaha aMdara hI maragayA. usake zarIrameM paDe hue asaMkhya kIDe maiMne dekha, parantu usa manuSyakA jIva bAhara jAne tathA una kIDoMke jIvoMko aMdara Aneke liye maiMne vAlake agrabhAgake barAbara bhI mArga nahIM dekhA. isa prakAra bahutasI parIkSAeM karake maiM nAstika huA hUM.' zrIkezigaNadharane kahA- 'terI mAtA svargasukhameM nimagna honeke kAraNa tujhe kahaneko nahIM AI, tathA terA pitA bhI narakakI atighAra vedanAse Akula honeke kAraNa yahAM nahIM A sakA. araNIkI lakaDImeM agni hote hue, usake cAhe kitane hI bArIka TukaDe kare jAya~ to bhI usameM agni dRSTimeM nahIM Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (351) AtI. vaise hI zarIrake cAhe kaise hI bArIka TukaDe karo to bhI usameM jIva kahAM hai yaha nahIM dIkhatA. lohArakI dhamanI vAyuse bharI huI athavA khAlI toleM to bhI taulameM rattIbhara bhI antara nahIM hogA ? usI taraha zarIrameM jIva hote hue athavA usake nikala jAne para zarIra tologe to antara nahIM jJAta hogA. koThIkI aMdara baMda kiyA huA manuSya yadi zaMkha bajAve jo zabda bAhara sunane meM AtA hai, parantu yaha nahIM jAna paDatA ki vaha zabda kisa mArgase bAhara AyA. usI prakAra koThIke aMdara baMda kiye hue manuSyakA jIva kaise bAhara gayA aura usameM utpanna hue kIDoMkA jIva kaise andara AyA, yaha bhI nahIM jJAta ho sakatA. isa prakAra zrIkezigaNidharane yuktipUrvaka use samajhAyA, taba pradezI rAjAne kahA- 'Apa kahate haiM so saba satya hai, kintu kulaparaMparAse AyA huA nAstikatva kaise choDa dUM?' zrIkezigaNadharane kahA. 'jaise kula paraMparAse Aye hue dAridya, roga, duHkha Adi choDa diye jAte haiM usI taraha nAstikatAko bhI choDa denA cAhiye' yaha suna pradezI rAjA suzrAvaka hogayA usakI sUryakAntA nAmaka eka rAnI thI. usane parapuruSameM Asakta ho ekabAra poSadhake pAraNeke dina rAjAko viSa khilAyA. vaha bAta turaMta rAjAke dhyAnameM AgaI va usane maMtrIse kahI. pazcAt maMtrIke kahanese usane apanA mana, samAdhimeM rakhA aura Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (352) ArAdhanA tathA anazana kara vaha saudharmadevalokameM sUryAbha vimAnake andara devatA huA. viSaprayogakI bAta khula jAnese sUryakAntA bahuta lajjita huI tathA bhayase jaMgalameM bhAga gaI aura vahAM sarpadaMzase mara kara narakako pahuMcI. eka samaya AmalakalpAnagarImeM zrIvIrabhagavAna samavasare. taba sUryAbha devatA bAyeM tathA dAhine hAthase eka sau ATha khelaka tathA khelikAeM prakaTa karanA Adi prakArase bhagavAnke sanmukha AzcaryakArI nATaka kara svargako gayA. taba gautamasvAmIke pUchane para zrIvIrabhagavAnne sUryAbha devatAkA pUrvabhava tathA devake bhavase cyava kara mahAvidehakSetrameM siddhiko prApta hogA ityAdi bAta kahI. isI taraha AmarAjA bappabhaTamUrike va kumArapAla rAjA zrI hemacandramUrike upadezase bodhako prApta hue yaha prasiddha hai / aba saMkSepase thAvaccAputrakI kathA kahate haiM: dvArikAnagarImeM kisI sArthavAhakI thAvaccA nAmaka strI baDI dhanavAna thI. 'thAvaccAputra' isa nAmase pratiSThita usake putrane battIsa kanyAoMse vivAha kiyA thA. eka samaya zrIneminAthabhagavAnke upadezase use pratibodha huA. mAtAke bahuta manA karanepara bhI usane dIkSA lenekA vicAra nahIM choDA. taba vaha dIkSA utsavaka nimitta kRSNake pAsa kucha rAjacinha mAMgane gaI / kRSNane bhI thAvaccAke ghara Akara usake putrako kahA ki, 'tU dIkSA mata le. viSayasukhakA bhoga kara.' usane Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (353) uttara diyA ki 'bhaya pAye hue manuSyako viSayabhoga acche nahIM lagate.' kRSNane pUchA 'mere hote hue tujhe kisakA bhaya hai ? ' usane uttara diyA. 'mRtyukA' tadanaMtara svayaM kRSNane usakA dIkSA utsava kiyA. thAvaccAputrane eka sahasra zreSThIAdike sAtha dIkSA lI. anukramase vaha caudahapUrvI huA, aura selaka rAjA tathA usake pAMcasau maMtriyoMko zrAvaka kara saugaMdhikA nagarImeM AyA. usa samaya vyAsakA putra zukanAmaka eka paribrAjaka apane eka hajAra ziSyoM sahita vahAM thA. vaha tridaMDa, kamaMDalu, chatra, trikASThI, aMkuza, pavitraka aura kezarI nAmaka vastra itanI vastueM hAthameM rakhatA thA. usake vastra gerUse raMge hue the. vaha sAMkhyazAstrake siddhAntAnusAra calanevAlA honese prANAtipAtaviramaNAdi pAMca yama (vrata) aura zauca (pavitratA ), saMtoSa, tapa, svAdhyAya tathA IzvarapraNidhAna yaha pAMca niyama milakara daza prakArake zaucamUla parivrAjaka dharmakI tathA dAnadharmakI prarUpaNA karatA thA. pahile usane sudarzana nAmaka nagara seThase apanA zaucamUla dharma aMgIkAra karAyA thA. thAvaccAputraAcAryane usIko punaH pratibodha kara vinayamUla jinadharma aMgIkAra karAyA. pazcAt sudarzanazreSThIke dekhate hue zukaparibrAjaka va thAvaccAputraAcAryameM paraspara isa prakAra praznottara hue| Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (354) zukaparibAjakaH- 'he bhagavAn ! sarisavaya bhakSya hai ki abhakSya hai ? __thAvaccAputraH- 'he zukaparibAjaka ! sarisavaya bhakSya hai, tathA abhakSya bhI hai, vaha isa prakAra hai:- sarisavaya dopakArake haiM. eka mitra sarisavaya ( samAna umarakA ) aura dUsarA dhAnya sarisavaya ( sarSapa, sarasoM). mitra sarisakya tInaprakArake haiM. eka sAthameM utpanna huA, dUsarA sAthameM baDhA huA, aura tIsarA bAlyAvasthAmeM sAthameM dhUla meM khelA huA. ye tInoM prakArake mitra sarisavaya sAdhuoMko abhakSya hai. dhAnya sarisavaya doprakArake haiM. eka zastrase pariNamita aura dUsare zastrase apariNamita zastrapariNamita sarisavaya do prakArake haiM. eka prAsuka va dUsare aprAsuka. prAsuka sarisavaya bhI do prakArake haiM. eka jAta aura dUsare ajAta. jAta sarisavaya bhI do prakArake haiM, eka eSaNIya aura dUsare aneSaNIya eSaNIya sarasavaya bhI do prakArake haiM. labdha aura alabdha. dhAnya sarisavayameM azastra pariNamita, aprAsuka ajAta, aneSaNIya va alabdha itane prakArake abhakSya haiM, tathA zeSa sarva prakArake dhAnya sarisavaya sAdhuoMko bhakSya haiM. . 1 'sarisavaya' yaha mAgadhIzabda hai. 'sadRzavaya' va 'sarSapa' ina do saMskRtazabdoMkA mAgadhImeM 'sarisavaya aisA rUpa hotA hai, sadRzavaya yAne samAna umarakA aura sarSapa yAne sarasoM. Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 355) isI prakAra kulatthe aura mAse bhI jAno usameM itanI hI vizeSatA hai ki, mAsa tIna prakArakA hai. eka kAlamAsa ( mahInA ), dUsarA arthamAsa ( sone cAMdIkA taula vizeSa ) aura tIsarA dhAnyamAsa ( ur3ada ) isa bhAMti thAvaccAputraAcAryane bodha kiyA, taba apane hajAra ziSyoMke parivAra sahita zukaparitrAjakane dIkSA lI. thAvaccAcArya apane eka hajAra ziSyoM sahita zatruMjaya tIrtha meM siddhiko prApta hue | pazcAt zukAcArya zelakapurake zelaka nAma rAjAko tathA usake pAMcasau maMtriyoMko pratibodha kara dIkSA de svayaM siddhiko prApta hue / zelakamuni gyAraha aMgake jJAtA ho apane pAMcasau ziSyoMke sAtha vihAra karane lge| itane meM nitya rUkhA AhAra karanese zelaka munirAjako khujalI (pAmA ) pitta Adi roga utpanna hue. pazcAt vihAra karate hue ve parivAra sahita zelakapurameM Aye. vahAM unakA gRhasthAzramakA putra maDDuka rAjA thA. usane unako apanI vAhanazAlA meM rakhe. prAsuka auSadha va pathyakA ThIka yoga milane se zelaka munirAja niroga 1 'kulattha' zabdamAgadhI hai, 'kulattha' (kulathI) va 'kulastha' ina do saMskRta zabdoM kA 'kulattha' aisA ekahI mAgadhI meM rUpa hotA hai. 2 'mAsa' (mahInA ), 'mApa' ( uDada) aura 'mApa' (taulanekA eka bATa ) ina tInoM zabdoMkA mAgadhI meM 'mAsa' aisA ekahI rUpa hotA hai. Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (356) hogaye, to bhI snigdha AhArakI lolupatAse vihAra na karate ve vahIM rahe. tadanaMtara paMthaka nAmaka eka sAdhuko munirAjakI sUzrUSA karaneke liye rakha kara zeSa sarva sAdhuoMne vihAra kiyA. eka samaya kArtikacaumAsIke dina zelaka manirAja yatheccha AhAra kara so rahe. pratikramaNakA samaya AyA taba paMthakane khamAneke nimitta unake pagameM apanA mastaka aDAyA. jisase unakI nidrA uDagaI aura kruddha hue, apane guruko kupita dekha kara paMthakane kahA--'cAturmAsameM hue aparAdha khamAneke nimitta maiMne Apake caraNoMko sparza kiyA, paMthakakA aisA vacana suna unako vairAgya utpanna huA aura manameM vicAra karane lage ki, 'rasaviSayameM lolupa hue mujhako dhikkAra hai !' yaha socakara unhoMne turanta vihAra kiyA. pazcAt anya ziSya bhI unheM mile. ve zatrujaya parvata para apane parivAra sahita siddhiko prApta hue...ityAdi ___ isaliye suzrAvakane nitya sadgurUse dharmopadeza sunanA cAhiye / aura dharmopadezameM kahe anusAra yathAzakti dharmAnuSThAna bhI karanA cAhiye. kAraNa ki, jaise kevala auSadhike jAnane hI se ArogyatA nahIM hotI, tathA bhakSya padArtha bhI kevala dekhanese peTa nahIM bharatA, vaisehI kevala dharmopadeza sunanese bhI pUrNaphala nahIM milatA. ataeva upadezAnusAra dharmakriyA karanA cAhiye. kahA hai ki, puruSoMko kriyA hI phalako denevAlI hai. kevala jJAna phala nahIM detA. kAraNa ki, strI va bhakSya padArthake bhogane Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (357) kA jJAna ho, to bhI kevala usa jJAna hI se manuSyako bhogase milanevAlA sukha prApta nahIM hotA. vaisehI koI puruSa tairanA jAnatA ho, to bhI jo nadImeM girakara zarIrako nahIM hilAve to vaha nadIke pravAhameM vaha jAtA hai, isI rItise jJAnavAn puruSa dharmakriyA na kare, to saMsArasamudrameM gote khAtA hai / dazAzrutaskaMdhakI cUrNimeM kahA hai ki--jo akriyAvAdI haiM, ve bhavya hoM, athavA abhavya hoM, parantu niyamase kRSNapakSake to hote hI haiM, aura kriyAvAdI niyama se bhavya va zuklapakSa hI kA hotA hai| ve samyagdRSTi hoM athavA mithyAdRSTi ho to bhI ve pudgalaparAvartake andara siddha hoveNhiige| isaparase yaha na samajhanA ki 'jJAna binAkI kriyA bhI hitakArI hai, kahA hai ki " annANA kammakhao, jAyai maMDukkacuNNatullatti / sammakiriAi so puNa, neo tacchArasAriccho // 1 // jaM annANI kammaM, khavei bahuAhiM vAsakoDIhiM / / taM nANI tihiM gutto, khavei UsAsamitteNaM / / 2 // " jJAna rahita kriyAse jo karmakA kSaya hotA hai, vaha maMDUkacUrNake samAna hai, aura jJAnapUrvaka kriyAse jo karmakA kSaya hotA hai vaha maMDUkabhasmake samAna hai| ajJAnI jIva karoDoM varSoMse jitane kamakA kSaya karatA hai, utane karmako mana, vacana, kAyAkI gupti rakhanevAlA jJAnI eka uzvAsameM kSaya karadetA hai. isI liye tAmalitApasa, pUraNatApasa ityAdi logoMne tapasyAkA mahAn Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (358) kaSTa sahana kiyA, to bhI unheM IzAnendrapana aura camarendrapana ityAdika alpa hI phala milA. jo jJAnIpuruSa hove, tathApi cittameM zraddhA na hove to use samyak rItise kriyAmeM pravRtti nahIM hotI. yahAM aMgAramardaka AcAryakA dRSTAnta samajho, kahA hai ki"ajJasya zaktirasamarthavidhernibodhastau cAruceriyamamU tudI na kiJcit / andhavihInahatavAJchitamAnasAnAM,dRSTA na jAtu hitvRttirnntraayaa||1|| jJAna rahita puruSakI kriyAzakti, kriyA karanemeM asamartha puruSakA jJAna aura manameM zraddhA na ho aise puruSakI kriyAzakti va jJAna ye sarva niSphala haiM yahAM calanekI zaktivAlA parantu mArgase aparicita aMdhekA, mArgase paricita parantu calanekI zaktise rahita paMgukA aura mArgakA jJAna va calanekI zakti hote hue bure mArgameM jAneke icchuka puruSakA dRSTAnta ghaTita hotA hai. kAraNa ki, dRSTAntameM kahe hue tInoM puruSa aMtarAya rahita kisI sthAnako nahIM jA sakate. isapara yaha siddha huA ki jJAna, darzana aura cAritra ina tInoMke yogase mokSa hotA hai. ataH jJAna, darzana aura cAritrakI ArAdhanA karanekA nitya prayatna karanA, yahI tAtparya hai| isI prakAra suzrAvaka munirAjako saMyamayAtrAkA nirvAha pUche. yathAH- 'ApakI saMyamayAtrA nibhatI hai ? ApakI rAtri sukhase vyatIta huI ? ApakA zarIra nirvAdha hai ? koI vyAdhi Apako pIDA to nahIM karatI? vaidyakA prayojana to nahIM ? Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (359) auSadha AdikA khapa nahIM ? kisI pathya AdikI AvazyakatA to nahIM ?" ityAdi aise prazna karanese karmakI bhArI nirjarA hotI hai. kahA hai ki " abhigamaNavaMdaNanamaMsaNeNa paDipucchaNeNa sAhUNaM / cirasaMciaMpi kamma, khaNeNa viralattaNamuvei // 1 // " sAdhuoMke sanmukha jAnese, unako vandanA tathA namaskAra karanese, aura saMyamayAtrAke prazna pUchanese cirakAla-saMcitakarma bhI kSaNamAtrameM zithilabaMdhana hojAtA hai. prathama sAdhu. oMko vandanA karate samaya sAmAnyataH 'suharAi suhadevasI Adi zAnti prazna kiyA hove to bhI vizeSakara yahAM jo prazna karaneko kahA, vaha praznakA svarUpa samyak prakArase batAne ke nimitta tathA praznameM kahe hue upAyake hetu hai, aisA samajho. isIliye yahAM sAdhu munirAjake pAMva chUkara isa prakAra prakaTa nimaMtraNA karanA ___ 'icchakAri bhagavan ! pasAya kara prAsuka aura eSaNIya azana, pAna, khAdima, svAdima, vastra, pAtra, kambala, pAdapoMchanaka, prAtihArya pITha, phalaka, sijjA (paga cauDa karake so sakeM vaha) saMthArA (jisapara paga cauDe na ho sakeM), auSadha (ekavastuse banAI huI), tathA bhaiSaja (bahutasI vastueM sammilita karake banAyA huA ) inameMse jisa vastukA khapa ho use svIkAra kara he bhagavAn ! mere Upara anugraha karo. Ajakala yaha Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (360) nimaMtraNa bRhadvaMdanA deneke anantara zrAvaka karate haiN| jisane sAdhuke sAtha pratikramaNa kiyA hove vaha zrAvaka sUryodaya honeke anantara apane ghara jAkara pazcAt nimaMtraNa kre| jisa zrAvakako pratikramaNa aura vandanAkA yoga na hove, usane bhI vandanAdika avasara hI para nimaMtraNA karanA cAhiye. mukhyataH to dUsarIbAra devapUjA kara tathA bhagavAnke sanmukha naivedya rakha pazcAt upAzrayako jAnA, tathA sAdhumunirAjako nimaMtraNA karanA. zrAddhadina-kRtya Adi graMthoM meM aisA hI kahA hai. tatpazcAt avasarAnusAra rogakI cikitsA karAve, auSadha Adi de, ucita va pathya AhAra vahorAve, athavA sAdhumunirAjakI anya jo apekSA hove vaha pUrNa kare. kahA hai ki-- " dANaM AhArAI, osahavatthAI jassa jaM joggaM / NANAINa guNANaM, uvaThabhaNaheu sAhUNaM // 1 // " sAdhumunirAjake jJAnAdiguNako avalambana denevAlA caturvidha AhAra, auSadha, vastra Adi jo munirAjake yogya ho vaha unako denA caahiye| sAdhumunirAja apane ghara bahorane Ave, taba jo jo yogya vastu hoveM, ve sarva unako vahorAnA, aura sarva vastuoMkA nAma lekara nitya kahanA ki, 'mahArAja ! amuka amuka vastukI jogavAi hai| aisA na kahanese pUrva kI huI nimaMtramA niSphala hotI hai| nAma dekara sarva vastueM kahane para bhI kadAcit munirAja na Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (361) vahore, to bhI kahanevAle zrAvakako puNyalAbha to hotA hI hai| kahA hai ki manalApi bhavetpuNyaM, vacasA ca vishesstH| kartavyenApi tadyoge, svarddhamo'bhUtphalegrahiH // 1 // " sAdhumunirAjako vahorAnekI bAtakA manameM cintavana mAtra karanese bhI puNya hotA hai, jo vacanase vahorAnekI bAta kahe to vizeSa puNya hotA hai; aura jo vaisA yoga banajAve to mAno kalpavRkSa hI milagayA aisA samajhanA cAhiye / jisa vastukA yoga hove, aura jo zrAvaka usa vastukA nAma lekara na kahe to vastu pratyakSa dIkhanepara bhI sAdhu nahIM vahorate, isase baDI hAni hotI hai. nimaMtraNA karaneke bAda jo kadAcit sAdhu munirAja apane ghara na AyeM, to bhI nimaMtraNA karanevAleko puNyalAbha to hotA hI hai tathA vizeSabhAva honepara adhika puNya hotA hai. jaise vaizAlInagarImeM zrIvIrabhagavAn chamasthaavasthAmeM caumAsItapa karate the taba jIrNazreSThI nitya bhagavAnko pAraNeke nimitta nimaMtraNa karane AtA. caumAsItapa pUrNa huA usa dina jIrNazreSThIne samajhA ki, 'Aja to svAmI nizcaya pAraNA kareMge.' yaha vicAra kara vaha baDe Agraha pUrvaka nimaMtraNA kara apane ghara gayA, aura maiM dhanya hUM. Aja svAmI mere ghara pAraNA kareMge.' ityAdi bhAvanAoMse usane acyutadevalokakA AyuSya bAMdhA / pAraNeke dina mithyAdRSTi abhinava Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (362) zreSThine dAsIdvArA kisI bhikSukako bhikSA deneke samAna bhagavAnko kulmASa ( uDadake bAkule ) dilavAyA. bhagavaMtane usIse pAraNA kiyA, abhinavazreSThIke ghara paMca divya prakaTa hue, usa samaya devaduMdurbhAkA prakaTa huA zabda jo jINazreSThI na sunatA, to avazya hI kevalajJAna bhI pA jAtA; parantu duMdubhIkA svara sunate hI bhAvanA khaMDita hogaI, aisA jJAnI kahate haiM / sAdhumunirAjako AhAra vahorAneke viSayameM zrIzAlibhadraAdikA aura rogAdipara auSadha, bhaiSaja deneke viSaya meM zrIvIrabhagavAnko auSadha denevAlI tathA jinanAma karma bAMdhanevAlI revatIkA dRSTAnta jAno. rogI sAdhukI suzrUSA ( sAra samhAla ) karanemeM bahuta phala hai, siddhAnta meM kahA hai ki- he gautama ! jo jIva rugNasAdhukI sevA suzrUSA karatA hai, vaha mere darzana ( zAsana ) ko mAnatA hai, aura jo mere darzanako mAnatA hai, vaha rugNasAdhukI sevA suzrUSA karatA hai. kAraNa ki, arihaMtake darzanameM zAsanakI AjJAnusAra calanA hI pradhAna hai. aisA nizcayapUrvaka jAno, ityAdi. isapara kRmikuSTharogase pIDita sAdhukI sevA suzruSA karanevAle RSabhadevake jIva jIvAnandavaidyakA dRSTAnta jAno. vaise hI suzrAvakane supAtrasAdhuoMko ucita sthAnameM upAzraya Adi denA. kahA hai kiH " vasahIsayaNAsaNabhattapANabhesajjavatthapattAI / jaivi na pajattadhaNo, thovAvi hu thovayaM dei // 1 // Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (363) jo dei uvassayaM jaivarANa tavaniamajogajuttANaM / teNaM dinnA vatthanapANasayaNAsaNavigappA // 2 // gharameM yathocita dhana na hoya, to bhI suzrAvakane munirAjako vasati, zayyA, Asana, AhAra, pAnI, auSadha, vastra, pAtra Adi thoDese thoDA bhI denA cAhiye / jayaMtI. vaMkacUla, kozA vezyA, avaMtisukumAla Adi jIva sAdhuko upAzraya dene hI se saMsArasAgara pAra karagaye. vaise hI suzrAvakane sAdhukI niMdA karanevAle tathA jinazAsanake pratyanIka logoMko apanI sarvazaktise manA karanA cAhiye / kahA hai ki- suzrAvakane sAmarthya hote hue, bhagavAnkI AjJAse pratikUla calanevAle logoMkI kadApi upekSA na karanA, samayAnusAra anukUla athavA pratikUla upAyase avazya zikSAke vacana kahanA cAhiye. yahAM dramakamunikI nindA karanevAle logoMko yuktise manA karanevAle abhayakumArakA dRSTAnta jAno. sAdhukI bhAMti sAdhviyoMko bhI sukhasaMyamayAtrAke prazna Adi karanA. usameM itanI bAta aura adhika jAnanA ki, sAdhviyoMkA durAcArI aura nAstika logoMse rakSaNa karanA. apane gharake samIpa cAroM orase surakSita tathA gupta dvAravAlI ( jahAM ekAeka koI ghusa na sake ) vasati denA. apanI striyoMdvArA unakI sevA karAnA, apanI putriyoMko jJAnAdiguNake nimitta unake pAsa rakhanA, apane kuTumbameMkI putrIAdi Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (364) koI strI dIkSA leneko taiyAra hove, to use unhIMko (sAdhdhiyoMko) sauMpanA, jo sAdhviyAM apanA koI AcAra bhUla jAyeM, to unako smaraNa karAnA, jo sAdhviyAM anyAyamArgameM jAveM to unako rokanA, jinakA paga asanmArgameM paDagayA ho, to prathama unheM sadupadeza denA, yadi ve zikSA na mAnakara bArambAra kumAgameM jAveM, to unako kaThora vacana kahanA tathA anya upAya na hove to DaMDAdise zikSA karanA. vaise hI ucita vastu dekara unakI sevA karanA cAhiye. ityAdi. __suzrAvakane sAdhumunirAjake pAsa jAkara kucha to bhI paDhanA cAhiye. kahA hai ki - " aJjanasya kSayaM dRSTvA valmIkasya vi (ca) varddhanam / avandhya divasaM kuryAhAnAdhyayanakarmasu // 1 // santoSastriSu karttavyaH, svadAre bhAjane dhane / triSu caiva na karttavyo, dAne cAdhyayane tape // 2 // gRhIta iva kezeSu, mRtyunA dharmamAcaret / ajarAmaravatprAjJo, vidyAmarthaJca cintayet // 3 // aha jaha suyamavagAhai, aisayarasapasarasaMjuamapura / taha taha palhAi muNI, navanavasaMvegasaddhAe // 4 // jo iha paDha{ apuvaM, sa lahai titthaMkaratamannabhave / jo puNa pADhei paraM, sammasuaM tassa kiM bhaNimo? // 5 // Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (365 ) vivekI puruSane kAjalakA kSaya aura bAmela ( sarpakA vAlmIka ) kI vRddhi dekhakara dAna va paDhanA ityAdi zubhakRtyoMse apanA divasa saphala karanA cAhiye. apanI strI, bhojana aura dhana ina tInoM vastuoMmeM saMtoSa rakhanA cAhiye. arthAt ina tInoMkA vizeSa lobha na rakhanA, parantu dAna, paDhanA aura tapasyA ina tIna vastuoM meM saMtoSa na rakhanA arthAt inakI nitya vRddhi karanA cAhiye. mAnoM mRtyune apane mastaka ke keza pakaDe hoM, aisA socakara dharmakRtya utAvala se karanA cAhiye, aura kAyAko ajarAmara samajha vidyA tathA dhanakA upArjana karanA. sAdhumunirAja jaise jaise adhika rucise naye naye zruta ( zAstra ) meM praveza karate haiM, vaise 2 apane saMvegIpana para naI 2 zraddhA utpanna honese unako baDA hI harSa hotA hai. jo jIva isa manuSya bhava meM pratidivasa nayA nayA paDhatA hai, vaha parabhavameM tIrthaMkaratvako prApta hotA hai. aba dUsareko jo paDhAve, usakA jJAna zreSTha phala detA hai yaha kahane kI to AvazyakatA hI kyA rahI ? thoDI buddhi honepara bhI jo pATha karanekA nitya udyama kare, to mASatuSAdikakI bhAMti usI bhavameM kevalajJAnAdikakA lAbha hotA hai aisA jAnoM / Upara kahe anusAra dharmakriyA kara leneke anantara rAjA Adi hove to apane rAjamaMdirako jAve. maMtrIAdi hove to nyAya - sabhAko jAve, aura vaNikaAdi hove to apanI dUkAna Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (366) para athavA jo udyama karatA ho usa udyamako jAve. isa prakAra apane apane ucita sthAnako jA kara dharmako virodha na Ave. usa rItise dravya saMpAdana karanekA vicAra karanA. jo rAjA daridrI athavA dhanavAna, mAnya athavA amAnya tathA uttama athavA adhama manuSyako madhyastha vRtti rakhakara samAnatAse nyAya detA hai, to usake kAryameM dharmakA virodha nahIM hai / yathAH kalyANakaTakapurameM atyanta nyAyI yazovarmA nAmaka gajA thA. usane apane rAjamaMdirake dvArameM nyAyaghaMTA nAmaka eka ghaMTa baMdhAyA rakhA thA. eka samaya rAjAke nyAyakI parIkSAke nimitta rAjyakI adhiSThAyikA devI tatkAla prasUta huI gAya va bachaDekA rUpa prakaTa kara rAjamArgameM baiTha gaI. itanemeM rAjaputra baDe vegase dauDatI huI eka ghoDI para baiTha kara vahAM A pahuMcA. vega bahuta honese bachaDeke do paga ghoDIke aDapheTameM Aye va usase bachaDekI mRtyu hogaI. taba gAya AMkha meM se pAnI TapakAte hue cillAne lagI. kisIne gAyako kahA ki, " tU rAjadvAra para jAkara nyAya mAMga " taba usane vahAM jAkara apane sIMgakI nokase nyAyaghaMTa bajAyA. rAjA yazozarmA usa samaya bhojana karate baiThA thA, usane ghaMTekA zabda sunate hI pUchA ki , " ghaMTA kauna bajAtA hai ?" sevakoMne dvAra para A, dekhakara kahA ki, "he deva ! koI nahIM hai. Apa bhojana kariye " rAjAne kahA. . kisane bajAI, isakA Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (367) nirNaya hue binA maiM kisa prakAra bhojana karUM?" pazcAt bhojana kA thAla choDa kara rAjA dvAra para AyA tathA dUsarA koI dRSTimeM na Anese usane gAyako pUchA ki, "kyA kisIne tujhe kaSTa pahuMcAyA hai ? kaSTa pahuMcAnevAlA kauna hai ? use mujhe batA " taba gAya Age calane lagI va rAjA bhI usake pIche ho gayA. gAyane marA huA bachaDA dikhAyA. rAjAne kahA-" isa bachaDe Uparase jo ghoDIko kudAtA huA gayA hai, vaha mere sanmukha prakaTa hove." parantu jaba koI kucha na bolA taba rAjAne punaH kahA ki, "jaba aparAdhI prakaTa hogA tabhI maiM bhojana karUMgA." usa dina rAjAko laMghana huA, taba savere rAjakumArane kahA-" he tAta ! maiM aparAdhI hUM. mujhe yathocita daMDa do." tadanantara rAjAne smRtike jJAtA puruSoMse pUchA ki, " ise kyA daMDa denA cAhiye?" unhoMne uttara diyA- "he rAjan! rAjyake yogya yaha terA eka mAtra putra hai, ataeva isake liye kyA daMDa batA ? " rAjAne kahA-" kisakA rAjya aura kisakA putra? maiM to nyAya hI ko saba vastuoMse zreSTha mAnatA hUM. kahA hai ki.. " duSTasya daNDaH svajanasya pUjA, nyAyena kozasya ca saMpravRddhiH / apakSapAto ripurASTrarakSA, paJcaiva yajJAH kathitA nRpANAm // 1 // 1 durjanako daMDa denA, 2 sajjanakI pUjA karanA, 3 nyAyase bhaMDArakI vRddhi karanA, 4 pakSapAta na rakhanA, aura 5 zatruse rAjyakI rakSA karanA. ye hI rAjAoMke liye nitya karane ke Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 368 ) yogya paMca mahAyajJa haiM. somanIti meM bhI kahA hai ki-- rAjAne apane putrako bhI aparAdhake anusAra daMDa denA cAhiye. ataeva isake liye jo yogya daMDa ho so kaho. " rAjAke itanA kahane para bhI jaba ve vidvAna loka kucha na bole taba rAjAne 'jo jIva kisI anyajIva ko jisa prakAra va jo duHkha de, usako badale meM usI prakAra se vahI duHkha milanA cAhiye.' tathA 'koI apakAra kare to usako avazya badalA denA cAhiye' ityAdi nItizAstra ke vacana parase, svayaM hI putrako daMDa denekA nirNaya kiyA. pazcAt ghoDI maMgAkara putrako kahA- 'tU yahAM mArga meM leTa raha ' putra bhI vinIta thA isase pitAkI AjJA mAna mArga meM leTa gayA. rAjAne sevakoMko kahA ki, 'isake Uparase daur3atI huI ghoDI le jAo' paraMtu koI bhI aisA karane ko taiyAra nahIM huA. taba saba logoMke manA karate hue bhI rAjA svayaM ghoDI para savAra hokara jyoMhI ghoDIko dauDAkara putrake zarIra para lejAne lagA, itane hI meM rAjyakI adhiSThAyikA devIne prakaTa ho puSpavRSTi karake kahA ki, he rAjan ! maiMne terI parIkSA kI thI. prANase bhI vallabha nijaputrase bhI tujhe nyAya adhika priya hai, isameM saMzaya nahIM, ataeva tU cirakAla taka nirvighna rAjya kara ityAdi. 6 aba jo rAjA adhikArI haiM, ve yadi abhayakumAra, cANakyakI bhAMti rAjA va prajA donoMke hitake anusAra rAjya Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (369) kArya kareM to unake kAmameM dharmako virodha nahIM AtA hai. kahA hai ki- kevala rAjA hI kA hita karanevAlA manuSya prajAkA zatru hotA hai, aura kevala prajAkA hita karanevAlA manuSya rAjAse tyAga diyA jAtA hai. isa prakAra ekake hitameM dUsarekA ahita samAyA huA honese rAjA va prajA ina donoMkA hita karanevAlA adhikArI durlabha hai / vaNika Adi logoMne saccA vyavahAra rakhanA cAhiye, jisase dharmako virodha na Ave. (6) // yahI bAta mUlagAthAmeM kahate haiM: - (mUla gAthA ) vavahArasuddhidesAiviruddhaccAyauciacaraNahi // to kuNai atthaciMta, nivvAhito niaMdhammaM // 7 // bhAvArthaH-pUrvakathita dharmakriyA kara leneke anantara, arthacintA ( dhana saMpAdana karane saMbaMdhI vicAra ) karanA. use karate samaya tIna bAtoMkA avazya dhyAna rakhanA cAhiye. eka to dhanaAdi prApta karaneke sAdhana-vyavahArameM nirdoSatA rakhanA. arthAta vyavahArameM mana, vacana aura kAya ina tInoMko sarala rakhanA. kapaTa na karanA, dUsare jisa dezameM rahanA, usa dezake lokaviruddha kRtya na karanA. tIsare ucita kRtya avazya karanA. ina tInoMkA vistAra pUrvaka vivecana Age kiyA jAvegA. use dhyAnameM rakhakara dhanakI cintA karanA. cauthI dhyAna meM rakhane Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (370) yogya Avazyaka bAta yaha hai ki, apane aMgIkAra kiye hue dharmakA tathA grahaNa kiye hue vratakA nirvAha hove. parantu kisI sthAna meM kisI bhI prakArase usameM (dharma va vrata AdimeM ) lobhase athavA bhUla Adise bhI harakata na Ave, aisI rItisa dhanakI cintA karanA. kahA hai ki- aisI koI bhI vastu nahIM ki, jo dravyase prApta na ho sake. isaliye buddhizAlI manuSyane sarva prakArake prayatnase dhana saMpAdana krnaa| isa sthAna para 'arthacintA karanA' aisA Agama nahIM kahatA. kAraNa ki, manuSyamAtra anAdikAlakI parigrahasaMjJAse apanI icchA hI se arthacintA karatA hai. kevalibhASita Agama aise sAvadhavyApArameM jIvoMkI pravRtti kisa liye karAve ? anAdikAlakI saMjJAse suzrAvakako arthacintA karanA paDe, to usane isa rItise karanA cAhiye ki dharmaAdiko bAdhA na Ave, itanI hI AgamakI AjJA hai. " ihaloimi kajje, savvAraMbheNa jaha jaNo taNai / taha jai lakkhaMseNavi, dhamme tA kiM na pajattaM // 1 // " " gaNAM suhRdo vaidyAH, prabhUNAM cATukAriNaH / munayo duHkhadagghAnAM, gaNakAH kSINasaMpadAm // 1 // paNyAnAM gAndhikaM paNyaM, kimanyaH kAJcana dikaiH / yatraikena gRhItaM yat tatsahasreNa dIyate // 2 // " Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (371) loga jisabhAMti saMsAra saMbaMdhI kArya meM sarva ArabhaM pUrvaka ahorAtri udyama karate haiM, usakA eka lAkhavAM aMza tulya bhI udyama dharmameM kare, to kyA prApta karanA bAkI rahe ? manuSyakI AjIvikA 1 vyApAra, 2 vidyA, 3 khetI, 4 gAya, bakarI Adi pazukI rakSA, 5 kalAkauzala, 6 sevA aura 7 bhikSA ina sAta upAyoMse hotI hai. jisameM vaNik loga vyApArase vaidyaAdi loga apanI vidyAse, kunabI loga kRSise, gvAla gaDariye gAyaAdike rakSaNase, citrakAra sutAraAdi apanI kArIgarIse, sevaka loga sevAse aura bhikhArIloga bhikSAse apanI AjIvikA karate haiN| usameM dhAnya, ghRta, tela, kapAsa, sUta, kapaDA, tAMbA, pItala Adi dhAtu, motI, javAharAta, nANAM ( rupayA paisA ) Adi kirAneke bhedase aneka prakArake vyApAra haiM. lokameM prasiddha hai ki, 'tIna sau sATha kirAne haiM.' bheda prabheda ginane lageM to vyApArakI saMkhyAkA pAra hI nahIM A sakatA. byAjase udhAra denA, yaha bhI vyApAra hI meM samAtA hai| auSadhi, rasa, rasAyana, cUrNa, aMjana, vAstu, zakuna, nimitta sAmudrika, dharma, artha, kAma, jyotiSa, tarkaAdi bhedase nAnA prakArakI vidyAeM haiN| jisameM vaidyavidyA aura gAMdhIpana (attArI) ye do vidyAeM prAyaH burA dhyAna honA saMbhava honese vizeSa guNakArI nahIM hai| koI dhanavAna puruSa rogI hojAya athavA Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (372) anya kisI aise hI prasaMga para vaidya va gAMdhIko vizeSa lAbha hotA hai, sthAna 2 para Adara hotA hai| kahA hai ki zarIrameM duHkha hotA hai taba vaidya pitAke samAna hai| tathA rogAke mitra vaidya, rAjAke mitra hAMjI 2 karake mIThe vacana bolane vAle, saMsArI duHkhase pIDita manuSyake mitra munirAja aura lakSmI khokara baiThe hue puruSoM ke mitra jyotiSI hote haiN| sarva vyApAroMmeM gAMdhI hI kA vyApAra sarasa hai| kAraNa ki, usa vyApArameM ekaTakameM kharIdI huI vastu sauTakemeM vikatI hai / yaha satya bAta hai ki vaidya tathA gAMdhIko lAbha va mAna bahuta milatA hai; paraMtu yaha niyama hai ki, jisako jisa kAraNase lAbha hotA hai, vaha manuSya vaisAhI kAraNa nitya bana AnekI icchA rakhatA hai / kahA hai ki- yoddhA raNasaMgrAmakI, vaidya baDe baDe dhanavAna logoMke bImAra honekI, brAhmaNa adhika mRtyuoMkI tathA nirgatha munijana lokameM subhikSa tathA kSemakuzalakI icchA karate haiM / manameM dhana upArjana karanekI icchA rakhanevAle jo vaidya logoke bImAra honekI icchA karate haiM, rogI manuSya ke rogako auSadhise acchA hote rokakara dravya lobhase ulaTI usakI vRddhi karate haiM, aise vaidyake manameM dayA kahAMse ho sakatI hai ? kitanehI vaidya to apane sAdharmi, daridrI, anAtha, mRtyuzayyApara paDe hue logoMse bhI balAtkAra dravya lene kI icchA karate haiN| abhakSyavastu bhI auSadhimeM DAlakara rogIko khilAte aura dvArikAke Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (373) abhavya vaidya dhanvantarikI bhAMti jAti 2 kI auSadhi Adike kapaTase logoMko Thagate haiN| thoDA lobha rakhanevAle, paropakArI va uttamaprakRtike jo vaidya haiM, unakI vaidyavidyA RSabhadevabhagavAnake jIva jIvAnaMdavaidyakI bhAMti isaloka tathA paralokameM guNakArI jaano| khetI tIna prakArakI hai / eka barasAdake jalase honevAlI dUsarI kueAdike jalase va tIsarI donoMke jalase honevAlI / gAya, bhaiMsa, bakarI, baila, ghoDA, hAthI Adi jAnavara pAlakara apanI AjIvikA karanA pazurakSAvRtti kahalAtI hai / vaha jAnavaroMke bhedase aneka prakArakI hai| khetI aura pazurakSAvRtti ye dono vivekI manuSyako karanA yogya nahIM / kahA hai ki gayANa daMtidaMte baillasaMdhesu pAmarajaNANaM / suhaDANa maMDalagge, vesANa paohare lacchI // 1 // hAthIke dAMtameM rAjAoMkI lakSmI, bailake kaMdhepara kRSakoMkI lakSmI, khaDgakI dhArapara yoddhAoMkI lakSmI tathA zrRMgAre hue stanapara vezyAoMkI lakSmI rahatI hai| kadAcit anya koI vRtti na hove aura khetI hI karanA paDe to bonekA samaya Adi barAbara dhyAna rakhanA / tathA pazurakSAvRtti karanA paDe to manameM pUrNa dayA rakhanA. kahA hai ki- jo kRSaka bonekA samaya, bhUmikA bhAga tathA usameM kaisA dhAnya pakatA hai, ise acchI taraha jAnatA hai, aura mArgameM AyA huA kheta choDa detA hai, usIko bahuta Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 374 ) 1 lAbha hotA hai / vaise hI jo manuSya dravyaprAptike nimitta pazurakSAvRtti karatA ho, usane manameM sthita dayAbhAva kadApi na choDanA cAhiye / usa kArya meM saba jagaha jAgRta raha kara chaviccheda - - khassI karana', nAka bIMdhanA Adi tyAganA / zilpakalA sau prakArakI hai, kahA hai ki- kuMbhAra, lohAra citrakAra, sutAra aura nAI ye pAMca zilpa mukhya haiN| pazcAt ina pratyeka bIsa 2 bheda milakara sau bheda hojAte haiM / pratyeka manuSyakI zilpakalA eka dUsarese pRthak honese pRthak 2 ginI jAve to anekoM bheda hojAte haiM / AcAryake upadezase huA vaha zilpa kahalAtA hai / uparokta pAMca zilpa RSabhadeva bhagavAna ke upadezase cale A rahe haiN| AcAryake upadeza binA jo kevala lokaparaMparA se calA huA khetI, vyApAra Adi hai, vaha karma kahalAtA hai / siddhAMta meM kahA hai ki- AcArya ke upadezase huA vaha zilpa aura upadezase na huA vaha karma kahalAtA hai / kuMbhArakA, luhArakA citrakArakA ityAdi zilpake bheda haiM. khetI vyApAra Adi karmake bheda haiM. khetI vyApAra aura pazurakSAvRtti ye tIna karma yahAM pratyakSa kahe, zeSa karmoMkA prAyaH zilpaAdi meM samAveza ho jAtA hai| puruSoMkI tathA strIyoMkI kalAeM kitanI hI vidyA meM tathA kitanI hI zilpameM samA jAtI haiN| karma ke sAmAnyataH cAra prakAra haiM / kahA hai ki , uttamA buddhikarmANaH, karakarmA ca madhyamaH / adhamA : pAdakarmANaH, ziraHkarma 'dhamAdhamaH // 1 // Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . (375) buddhise karma (kArya) karanevAle uttama, hAthase karma karanevAle madhyama, pagase karma karanevAle adhama aura mastakase ( bojhA uThAkara) karma karanevAle mahAn adhama jaano| buddhise karma karaneke Upara dRSTAMta kahate haiN| __ caMpAnagarImeM madana nAmaka dhanazreSThIkA putra thaa| usane buddhi dene vAle logoMkI dUkAna para jAkara pAMcasau dramma de eka buddhi lI ki, "do jane laDate hoveM vahAM khaDe nahIM rahanA / " ghara AyA taba mitroMne usakI pAMcasau drammakI buddhi sunakara khUba haMsI karI, tathA pitAne bhI bhalA burA kahA / jisase madana buddhi vApasa karake apane dramma leneke liye dukAnadArake pAsa aayaa| dukAnadArane kahA ki, " jahAM do janokI laDAI calatI hove vahAM avazya khaDA rhnaa|" yaha tU svIkAra karatA ho to tere dramma lauTA dUM / madanake svIkAra karanepara dukAnadArane pAMcasau dramma phera diye / eka samaya mArgameM do subhaToMkA kucha vivAda ho rahA thA, taba madana unake pAsa khaDA rahA / donoM subhaToMne madanako apanA 2 sAkSI banAyA / aMtameM nyAyake samaya rAjAne madanako sAkSIrUpameM bulvaayaa| taba donoM subhaToMne madanase kahA ki, "jo mere pakSameM sAkSI nahIM degA, to terI mRtyu nikaTa hI smjhnaa|" isa dhamakIse AkulavyAkula ho dhanazreSThIne apane putrakI rakSAke nimitta eka karoDa dramma kharca karake buddhi denevAloMke pAsa se eka buddhi lI ki, Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (376 / " tU tere putrako pAgala jAhira kara " tadanusAra karanese dhana zreSThI sukhI huA.....'ityAdi _ vyApAra Adi karanevAle loga hAthase kAma karane vAle haiM. dUtaAdikA kAma karanevAle loga pagase kAma karane vAle haiM. bojhA uThAne vAle Adi loga mastakase kAma karane vAle haiN| 1 rAjAkI, 2 rAjAke amaladAra logoMkI, 3 zreSThIkI aura 4 dUsare logoMkI milakara cAra prakArakI sevA hai. rAjAdikakI sevA rAtridivasa paravazatAAdi bhoganA paDanese aise vaise manuSyase nahIM ho sakatI hai / kahA hai ki maunA mUkaH pravacanapaTurvAtiko jalpako vA, dhRSTaH pArzve bhavati ca tathA dUratazcApragalbhaH / kSAntyA bhIruyadi na sahate prAyazo nAbhijAtaH sevAdharmaH paramagahano yoginAmapyagamyaH // 1 // jo sevaka kucha na bole to gUMgA kahalAve , jo spaSTa bole to bakavAdI, jo pAsa baiThe rahe to DhITha, jo dUra baiThe to buddhihani, svAmI kahe vaha sarva sahana kare to kAyara aura jo na sahana kare to kulahIna kahalAtA hai, isaliye yogIjana bhI na jAna sakate aisA sevAdharma mahAn kAThana hai| jo apanI unnati honeke nimitta nIcA sira namAve, apanI AjIvikAke nimitta prANa taka deneko taiyAra ho jAya, aura sukhaprAptike hetu duHkhI hove, aise sevakase baDhakara dUsarA kauna mUrkha hogA ? Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (377) dusarekI sevA karanA zvAnavRttike samAna hai, aisA kahane. vAle logoMne kadAcit barAbara vicAra nahIM kiyA, kAraNa ki, zvAna to svAmIkI khuzAmada pUMchase karatA hai, parantu sevaka to sira namA namA kara karatA hai, isaliye sevakakI vRtti zvAnakI apekSA bhI nIca hai. itane para bhI anya kisI gItase nirvAha na ho to sevA karake bhI manuSyane apanA nirvAha karanA. kahA hai ki-baDA zrImAn hove usane vyApAra karanA, alpa dhanavAna hove usane khetI karanA, aura jaba saba udyama naSTa ho jAve, taba antameM sevA karanA. samajhadAra, upakArakA jJAtA tathA jisameM aise hI anyaguNa hoveM, usa svAmIkI sevA karanA. kahA hai ki akarNadurbalaH zUraH, kRtajJaH sAttviko guNI / vadAnyo guNarAgI ca, prabhuH puNyairavApyate // 1 // krUraM vyasaninaM lubdhamapragalbhaM sadAmayam / mUrkhamanyAyakartAraM, nAdhipatye niyojayet // 2 // jo kAnakA kaccA na ho, tathA zUrabIra, kRtajJa, apanA satva rakhanevAlA, guNI, dAtA, guNagrAhI aisA svAmI sevakako bhAgya hI se milatA hai. krUra, vyasanI, lobhI, nIca, jIrNarogI, mUrkha va anyAyI aise manuSyako kadApi apanA adhipati na karanA. jo manuSya avivekI rAjA dvArA svayaM Rddhivanta honekI icchA karatA hai, vaha mAno RddhiprAptike liye maTTIke Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (378) ghoDese sau yojana jAnekA vicAra karatA hai, athavA vaha nirarthaka hai / kAmaMdakIyanItisArameM bhI kahA hai ki vRddhopasekI nRpatiH, satAM bhavati sNmtH| preryamANo'pyasadvRttai kAryeSu pravartate // 1 // vRddhapuruSoMkI sammatise calanevAlA rAjA satpuruSoMko mAnya hotA hai. kAraNa ki, duSTaloga kadAcit use kumArgameM agresara kareM, to bhI vaha nahIM jAtA. svAmIne bhI sevakake guNAnusAra usakA Adara satkAra karanA cAhiye. kahA hai ki nirvizeSaM yadA rAjA, samaM bhRtyeSu vartate / tatrodyamasamarthAnAmutsAhaH parihIyate // 1 // jaba rAjA acche va ayogya saba sevakoMko eka hI paMktimeM gine to udyamI sevakoMkA utsAha TUTa jAtA hai| sevakane bhI apanemeM bhakti, caturatA Adi avazya hI rakhanA cAhiye. kahA hai ki aprAjJena ca kAtareNa ca guNaH syAtsAnurAgeNa kaH ?, prajJAvikramazAlino'pi hi bhavet kiM bhaktihInAtphalam / prajJAvikramabhaktayaH samuditA yeSAM guNA bhUtale, te bhatyA nRpate: kalatramitare saMpatsu cApatsu ca // 1 // sevaka svAmibhakta hove to bhI yadi vaha buddhihIna va kAyara hove to usase svAmIko kyA lAbha? aura jisameM bhakti nahIM hai aise buddhi aura parAkramavAlese bhI kyA lAbha hai? ataeva jisameM Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (379) buddhi, vIratA aura prIti ye tIna guNa hoveM, vahIM rAjAke saMpatkAla tathA vipatkAlameM upayogI hone yogya hai, aura jisameM ye guNa na hoveM, vaha sevaka strIsamAna hai| kadAcit rAjA prasanna hojAya to sevakoMko mAtra mAna detA hai, parantu sevaka to usa mAnake badale meM avasara Ane para apane prANa taka dekara rAjAkA upakAra karate haiM / sevakane rAjAdikI sevA baDI caturAIse karanI cAhiye / kahA hai kisevakane sarpa, vyAghra, gaja va siMha aise krUrajantuoMko bhI upAyase vaza kiye hue dekhakara manameM vicAranA ki, buddhizAlI va caturapuruSoMke liye " rAjAko vaza karanA" kaunasI baDI bAta hai ? rAjAdiko vaza karanekI rIti nItizAstraAdigranthoM meM isa prakAra kahI hai:-caturasevakane svArmAkI bAjUmeM baiThanA, usake mukha tarapha dRSTi rakhanA, hAtha joDanA, aura svAmIke svabhAvAnusAra sarva kArya sAdhanA. sevakane sabhAmeM svAmIke bahuta samIpa nahIM baiThanA tathA bahuta dUra bhI na baiThanA, svAmIke barAbara athavA usase UMce Asana para na baiThanA, svAmIke sanmukha va pIche bhI na baiThanA, kAraNa ki, bahuta samIpa baiThanese svAmIko glAni hotI hai tathA bahuta dUra baiThe to buddhihIna kahalAtA hai, Age baiThe to anya kisIko burA lage aura pIche baiThe to svAmIkI dRSTi na paDe, ataeva uparokta kathanAnusAra baiThanA cAhiye / Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (380 ) jisa samaya svAmI thakA huA, kSudhA athavA tRSAse pIDita, krodhita, kisI kAma meM lagA huA, soneke vicAra meM tathA anya kisIkI vinatI sunanemeM lagA huA ho usa samaya sevakane usase na bolanA. sevakane rAjA hI ke samAna rAjamAtA, paTarAnI, yuvarAja, mukhya mantrI, rAjaguru va dvArapAla itane manuSyoM ke sAtha bhI bartAva karanA cAhiye. " pahile maiMne hI ise sulagAyA hai, ataH maiM isakI avahelanA karUM, to bhI yaha mujhe nahIM jalAvegA. " aise ayogyavicAresa jo manuSya apanI aMgulI dIpaka para dhare, to vaha tatkAla jalA detA hai, vaise hI "maiMne hI ise hikamatase rAjapadavI para pahuMcAyA hai, ata: cAhe kucha bhI vyavahAra karUM, para yaha mujha para ruSTa nahIM hogA. " aise vyarthavicArase jo koI manuSya rAjAko aMgulI lagAve to vaha ruSTa hue binA nahIM rahatA ataeva isa prakAra kArya karanA ki vaha ruSTa na hove. koI puruSa rAjAko bahuta mAnya ho to bhI vaha isa bAtakA garva na kare. kAraNa ki, " garva vinAzakA mUla hai. " isa viSaya para sunate haiM ki: dillInagara meM bAdazAha ke pradhAnamantrIko baDA garva huA. vaha manameM samajhane lagA ki, "rAjya mere AdhAra hI para Tika rahA haiM. " eka samaya kisI baDe manuSyake sanmukha usane vaisI garvakI bAta prakaTa bhI karI. yaha bAta bAdazAhake kAna meM pahuMcate hI usane pradhAnamantrIko padacyuta kara diyA aura Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (381) usake sthAna para hAthameM rAMpI rakhanevAle eka mocIko niyukta kiyA. vaha kAmakAjake kAgajoM para sahIkI nizAnIke rUpameM rAMpI likhatA thA. usakA vaMza abhI bhI dillImeM mAnya hai. isa prakAra rAjAdika prasanna hoveM to aizvarya AdikA lAbha honA azakya nahIM. kahA hai ki-sAMTe kA kheta, samudra, yonipoSaNa aura rAjAkA prasAda ye tatkAla daridratA dUra karate haiM. sukhakI icchA karanevAle AbhimAnI loga rAjAAdikI sevAkI bhale hI nindA kareM; parantu rAjasevA kiye binA svajanakA uddhAra aura zatrukA saMhAra nahIM ho sakatA. kumArapAla bhAga gayA taba vosirabrAhmaNane use sahAyatA dI, jisase usane prasanna ho avasara pAkara usa brAhmaNako lATadezakA rAjya diyA. devarAjanAmaka koI rAjaputra jitazatrurAjAke yahAM pauriyekA kAma karatA thA. usane eka samaya sarpakA upadrava dUra kiyA, jisase prasanna ho rAjA jitazatrune devarAjako apanA rAjya de svayaM dIkSA lekara siddhi prApta kI. mantrI, zreSThI, senApati Adike kAryoMkA bhI rAjasevAmeM samAveza ho jAtA hai. ye mantrIAdike kArya baDe pApamaya haiM, aura pariNAmameM kaDave haiM. isaliye vAstavameM zrAvakake liye varjita haiM. kahA hai ki-jisa manuSyako jisa adhikAra para rakhate haiM vaha usameM corI kiye binA nahIM rahatA. dekho, kyA dhobI apane paharaneke vastra mola lekara pahinatA hai ? manameM AdhikAdhika cintA Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 382) utpanna karanevAle adhikAra kArAgRha samAna hai. rAjAke adhikAriyoMko prathama nahIM parantu pariNAmameM bandhana hotA hai / yadi suzrAvaka rAjAoMkA kAma karanA sarvathA na tyAga sake, to bhI guptipAla, kotavAla, sImApAlaAdike adhikAra to bahuta hI pApamaya va nirdaya kRtya haiM, isaliye zraddhAvanta zrAvakake liye sarvathA tyAjya haiM. kahA hai kijAnavara devasthAna nyAyasthAna aMgarakSaka talAra, kotavAla, sImApAla, paTela Adi AdhikArI kisI manuSyako bhI sukha nahIM dete. zeSa adhikAra kadAcit koI zrAvaka svIkAre, to usane mantrI vastupAla tathA pRthvIdharakI bhAMti zrAvakoMko sukRtikI kIrti ho, usa rItise AdhikAra calAnA cAhiye / kahA hai ki--jina manuSyoMne pApamaya rAjyakArya karate hue, unake sAtha dharmakRtya karake puNyopArjana nahIM kiyA, una manuSyoMko dravyake liye dhUla dhonevAle logoMse bhI mUrkha jAnanA cAhiye. apane Upara rAjAkI bahuta kRpA ho to bhI usakA zAzvatapaNA dhAra usake kisI bhI manuSyako aprasanna nahIM karanA. tathA rAjA apaneko koI kArya sauMpe to rAjAse usa kAmake Upara UparI manuSya mAMganA. suzrAvakane isa prakArase rAjyasevA karanI cAhiye. jahAM taka bane zrAvakane zrAvaka aise rAjA 1 jelara, kArAgRhakA adhikArI, 2 polisakA mukhya adhikArI. Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 383 ) hI kI sevA karanA ucita hai. kahA hai ki koI zrAvakake ghara yadi jJAna va darzana saMpAdana karake dAsa hokara rahe vaha bhI zreSTha hai, parantu mithyAtvase mUDhamati sAmAnya rAjA athavA cakravartI honA yogya nahIM. kadAcit anya koI nirvAhakA sAdhana na hove, to samakita ke paccakhAna meM "vittIkaMtAreNaM" yAne AjIvikA rUpa gaharApana ullaMghana karaneke lie mithyAtvike vinaya Adi kI chuTa rakhatA huM, aisA AgAra rakhA hai, jisase koI zrAvaka jo mithyAdRSTikI sevA kare, to bhI usane apanI zakti tathA yuktise bana sake utanI svadharmIkI pIDA TAlanA. tathA anya kisI prakArase thoDAbhI zrAvakake ghara nirvAha honekA yoga mile, to mithyA dRSTikI sevA tyAga denA cAhiye. ( iti sevAvadhi ) suvarNa Adi dhAtu, dhAnya, vastra ityAdi vastuoMke bhedase bhikSA aneka prakArakI hai| unameM sarva saMga parityAga karanevAle munirAjakI dharmakArya ke rakSaNArtha AhAra, vastra, pAtra Adi vastukI bhikSA ucita hai / kahA hai ki- he bhagavati bhikSe ! tU nitya binA parizramake mila jAya aisI hai, bhikSukalogoMkI mAtA samAna hai, sAdhumunirAjakI to kalpalatA hai, rAjA bhI tujhe namate haiM, tathA tU narakako TAlane vAlI hai, isaliye maiM tujhe namaskAra karatA hUM / zeSa sarvaprakArakI bhikSA manuSyako laghutA utpanna karanevAlI hai. kahA hai ki- Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (384) tA rUvaM tAva guNA, lajjA sacca kula kamo tAva / tAvaccia abhimANaM, dehitti na jaMpae jAva // 1 // manuSya jaba taka muMhase " do" yaha zabda nahIM nikAlatA, arthAt yAcanA nahIM karatA, taba taka usake rUpa, guNa, lajjA, satyatA, kulInatA va ahaMkAra rahe haiM aisA jAno. tRNa anya vastuoMkI apekSA halakA hai, saI tRNase halakI hai, aura yAcaka to ruIse bhI halakA hai, to ise pavana kyoM nahIM uDA le jAtA ? usakA kAraNa yaha hai ki, pavanake manameM yaha bhaya rahatA hai ki, maiM ise le jAUM to yaha mujhase kyA mAMgegA? rogI, laMbe kAlakA pravAsI, nitya dUsarekA anna bhakSaNa karanevAlA aura dUsareke ghara sonevAlA, itane manuSyakA jIvana mRtyuke samAna hai, itanA hI nahIM, parantu mara jAnA yaha to inako pUrNa vizrAMti hai, bhikSA mAMgakara nirvAha karanevAlA manuSya niSphikra, bahubhakSI, AlasI va atinidrA lenevAlA honese jagatmeM vilakula niSkAma hotA hai. aisA sunate haiM kikisI kApAlika bhikSA mAMganeke pAtrameM eka telIke bailane muMha DAlA. taba kApAlikane cillAkara kahA ki, "bhikSA to mujhe aura bhI bahuta mila jAvegI, parantu isa bailane bhikSAke pAtrameM mukha DAlA, isase kahIM isameM bhikSAcarake Alasa, bahunidrA Adi guNa AjAveM, aura yaha tumheM bekAma ho jAve ! isakA mujhe bahuta kheda hai / " zrI haribhadramarine pAMcaveM aSTakameM Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (385) tIna prakArakI bhikSA kahI hai. yathA:--tatvajJa puruSoMne 1 sarvasaMpatkarI, 2 pauruSatrI, aura 3 vRttibhikSA, isa prakAra tIna prakArakI bhikSA kahI hai / gurukI AjJAmeM rahanevAle, dharmadhyAna Adi zubha-dhyAna karanevAle aura yAvajjIva sarva AraMbhase nivRtti pAye hue sAdhuoMkI bhikSA sarvasaMpatkarI bhikSA kahalAtI hai. jo puruSa paMca mahAvrata aMgIkAra karake yatidharmako virodha Ave aisI rItase cale, usa gRhasthakI bhAMti sAvadha AraMbha karanevAle sAdhukI bhikSA pauruSanI kahalAtI hai. kAraNa ki, dharmakI laghutA utpanna karanevAlA vaha mUrkha sAdhu, zarIrase puSTa hote hue dIna ho bhikSA mAMgakara udara poSaNa karatA hai, isase usakA kevala puruSArtha naSTa hotA hai. daridrI, aMdhA, paMgu (laMgar3A ) tathA dUsarAbhI jinase koI dhandhA nahIM ho sakatA, aise loga jo apanI AjIvikAke nimitta bhikSA mAMgate haiM use vRttibhikSA kahate haiM. vRttibhikSAmeM adhika doSa nahIM, kAraNa ki, usake mAMganevAle daridrIAdi loga dharmameM laghutA nahIM utpanna karate. manameM dayA lAkara loga unako bhikSA dete haiM. isaliye gRhastha va vizeSakara dharmI zrAvakane na mAMganA cAhiye. dUsarA kAraNa yaha hai ki, bhikSA mAMganevAlA gRhastha cAhe kitanA hI zreSTha dharmAnuSThAna kare, to bhI durjanakI mitratAke samAna usase lokameM avajJA, nindAAdi hI hotI hai| aura jo jIva dharmakI nindA karAnevAlA hotA hai, use samyaktva Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 386) prApti Adi honA kaThina hai. oghaniyuktimeM sAdhuko lakSya kara kahA hai ki-- chakkAyadayAvaMtevi saMjao dullaha kuNai bohiM / AhAre nAhAre, duguMchie piMDhagahaNe a // 1 // " SaDjIvanikAya Upara dayA rakhanevAlA saMyamI sAdhu bhI, AhAra nihAra karate, tathA gocarImeM abha grahaNa karate jo kucha bhI dharmakI nindA upajAve, to use bodhi durlabha hotA hai. bhikSA mAMganese kisIko lakSmI va sukhaAdikI prApti nahIM hotI. kahA hai ki-- lakSmIrvasati vANijye, kiMcidasti ca karSaNe / asti nAsti ca sevAyAM, bhikSAyAM na kadAcana // 1 // " pUrNa lakSmI vyApAra meM basatI hai, thoDI khetImeM hai, sevAmeM nahIM ke barAbara hai tathA bhikSAmeM to bilakula hI nahIM hai. udarapoSaNa mAtra to bhikSAse hotA hai. jisase aMdheAdiko AjIvikAkA sAdhana hojAtA hai / manusmRtike cauthe adhyAyameM to aisA kahA hai ki--Rta 1, amRta 2, mRta 3, amRta 4 aura satyAnRta 5 ina upAyoMse apanI AjIvikA karanA, parantu nIcakI sevA karake apanA nirvAha kabhI na karanA cAhiye. bAjArameM paDe hue dAne bInanA ise Rta kahate haiM 1. yAcanA kiye binA milA huA amRta 2 va yAcanA karanese milA huA mRta kahalAtA hai 3. pramRta khetI 4 tathA satyAnRta vyApArako Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (387) kahate haiM 5 aura sevA kI AjIvikA zvavRtti kahI jAtI hai, isase usako choDadenI cAhie / ina sabameM vaNikalogoMko mukhyataH to dravyasaMpAdanakA sAdhana vyApAra hI hai. kahA hai ki-- mahumahaNassa ya vacche na ceva kamalAyare sirI vasai / kiMtu purisANa vavasAyasAyare tAi suhaThANaM // 1 // " lakSmI viSNuke vakSasthala athavA kamalabanameM nahIM rahatI parantu puruSoMkA udyamarUpa samudra hI usakA nivAsasthAna hai. vivekI--puruSane apanA tathA apane sahAyaka dhana, bala, bhAgyodaya, deza, kAla AdikA vicArakarake hI vyApAra karanA cAhiye, anyathA hAniAdi honekI saMbhAvanA rahatI hai / hamane kahA hai ki--buddhimAna puruSoMne apanI zakti hI ke anusAra kArya karanA. vaisA na karanese kAryakI asiddhi, lajjA, lokameM upahAsa, avahelanA, aura lakSmI tathA balakI hAni hotI hai. anyagranthakAroMne bhI kahA hai ki-deza kaisA hai ? mere sahAyaka kaise haiM ? kAla kaisA hai ? merA Ayavyaya kitanA hai ? maiM kauna hUM? tathA merI zAkta kitanI hai ? ina bAtoMkA nitya bAraMbAra vicAra karanA cAhiye / zIghra hAtha Ane vAle, nirvighna, apanI siddhike nimitta bahutase sAdhana rakhanevAle kAraNa prathama hI se zIghra kAryasiddhikI sUcanA karate haiM. yatnake binA prApta honevAlI aura bahuta yatnase bhI prApta na honevAlI lakSmI puNyapApakA bheda batAtI Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (388) hai / vyApArake vyavahArakI zuddhi dravya, kSetra, kAla aura bhAva ina bhedoMse cAra prakAra kI hai, jisameM dravyase to pandraha karmAdAnaAdikA kAraNa bhUta kirAnA sarvathA tyAganA. kahA hai ki-- dharmabAdhakaraM yacca, yacca syAdayazaskaram / bhUrilAbhamapi prAcaM, paNyaM puNyArthibhina tt // 1 // dharmako pIDA karanevAlA tathA lokameM apayaza utpanna karane vAlA kirAnA vizeSa lAbha hotA hove to bhI puNyArthI logoMne grahaNa na karanA cAhiye. taiyAra hue vastra, sUta, nANA, suvarNa aura cAMdI Adi vyApArakI vastueM prAyaH nirdoSa hotI haiM. vyApArameM sadaiva aisA bartAva rakhanA cAhiye ki jisase Arambha kama hove. durbhikSaAdike samaya anya kisI rItise nirvAha na hotA ho, to vizeSa Arambhase hove aisA vyApAra tathA kharakarmaAdi bhI kare. tathApi kharakarma karanekI icchA manameM na rakhanA cAhiye, prasaMga vaza karanA par3e to apanI AtmA va gurukI sAkSIse usakI nindA karanI cAhiye, tathA manameM lajjA rakhakara hI vaise kArya karanA. siddhAntameM bhAvazrAvakake lakSaNameM kahA hai ki-suzrAvaka tIvra Arambha varje, aura usake binA nirvAha na hotA ho, to manameM vaise ArambhakI icchA na rakha, kevala nirvAhake hetu hI tIvra Arambha kare; parantu Arambha parigraha rahita dhanya jIvoMkI stuti karanA. tathA sarvajIvoM para dayAbhAva rakhanA. jo manase bhI kisI jIvako kaSTa nahIM pahuMcAte aura jo Arambhake pApase Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 3.89 ) virati pAye hue haiM, aise dhanya mahAmunijana zuddha AhAra grahaNa karate haiM / na dekhA huA tathA na parakhA huA kirAnA grahaNa na karanA. tathA jisameM lAbha hAnikI zaMkA ho, athavA jisameM anya bahutasI vastueM milI huI hoM aisA kirAnA bahuta se: vyApAriyoM ke hisse se lenA, tAki kabhI hAni hove to sabako : samAnabhAga se hove. kahA hai ki - vyApArI puruSa vyApArameM dhana prApta karanA cAhatA ho to usane kirAne dekhe binA bayAnA ( svIkRti ke rUpa meM kucha dravya agrima denA ) na denA aura yadi denA ho to anya vyApAriyoMke sAtha denA. kSetrase to jahAM svacakra, paracakra, rugNAvasthA aura vyasanaAdikA upadrava na hove, tathA dharmakI sarva sAmagrI ho, usa kSetra meM vyApAra karanA, anyathA bahuta lAbha hotA ho to bhI na karanA / kAlase to bAraha mAsameM AnevAlI tIna aDDAiyAM, parvatithi vyApAra meM choDanA, aura varSAdiRtuke liye jina 2 vyApArokA siddhAntameM niSedha kiyA hai, ve vyApAra bhI tyAganA. kisa Rtu meM konasA vyApAra na karanA yaha isI graMtha meM kahA jAvegA / bhAvase to vyApArake bahuta bheda haiM, yathA:- kSatriyajAtike vyApArI tathA rAjAAdike sAtha thoDA vyavahAra kiyA ho to bhI prAyaH lAbha nahIM hotA / apane hAthase diyA huA dravya bhI mAMgate jina logoM kA Dara rahatA hai, aise zastra - dhArIAdi logoM ke sAtha thoDA vyavahAra karane para bhI lAbha Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (390) kahAMse hove ? kahA hai ki zreSThabANikane kSatriyavyApArI, brAhmaNavyApArI tathA zastradhArI inake sAtha kabhI bhI vyavahAra na rakhanA, tathA pIchese virodha karane vAle logoke sAtha udhArakA vyApAra bhI na krnaa| kahA hai ki koI vastu udhAra na dete saMgraha karake rakhI jAve, to bhI avasara para usake becanese mUladhana to upajehIgA, parantu virodha karanevAle logoMko diyA hove to mUladhana bhI utpanna nahIM hotaa| jisameM vizeSa kara naTa, viTa (vezyAke dalAla), vezyA, tathA juArIAdike sAtha to udhArakA vyApAra kadApi na krnaa| kAraNa ki, usase mUladhanakA bhI nAza hotA hai | byAjabaDhekA vyApAra bhI mUladhanakI apekSA adhika mUlyakI vastu giravI rakhakara karanA ucita hai / anyathA vasUla karaneme baDA kleza tathA virodha hotA hai / samaya para dharmakI hAni, tathA dharanA dekara beThanAAdi aneka anartha bhI utpanna hote haiN| isa viSayapara eka bAta sunate haiM ki:- jinadatta nAmaka eka zreSThi tathA usakA eka mugdha nAmaka putra thaa| mugdha apane nAmake anusAra baDA hI mugdha (bholA ) thaa| apane pitAkI kRpAse vaha sukhame lIlAlahara karatA thaa| jinadattazrISThineM kulavAna nandavardhanazreSThIkI kanyAke sAtha dhUmadhAmase usakA vivAha kiyaa| Age jAte jaba jinadattane apane putrakI mugdhatA pUrvavat hI dekhI taba gUDhArthavacano dvArA use isa bhAMti upadeza kiyA ki, " he vatsa ! Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (391 / 1 saba jagaha dAMtakA paDadA rakhanA / 2 kisIko byAjapara dravya deneke bAda usakI ugAI na karanA / 3 baMdhaname paDI huI strIko mAranA / 4 mIThA hI bhojana karanA / 5 sukha hI se sonA / 6 gAMva2 ghara karanA / 7 daridrAvasthA Anepara gaMgAtaTa khodanA 8 / Upara kahI bAta para koI saMzaya Ace to pATalIputranagarako jAkara vahAM somadatta zreSThI nAmaka merA mitra rahatA hai, usako pUchanA" mugdhane pitAkA yaha upadeza sunA, kintu isakA bhAvArtha usake dhyAname na aayaa| Age jAkara mugdhazreSThIko baDA kheda huaa| bholepanameM sarva dravya kho diyA / strIAdiko vaha apriya lagane lagA tathA logoMmeM isakI isa prakAra haMsI hone lagI ki " isakA eka bhI kAma siddha nahIM hotaa| isake pAsakA dravya bhI khuTa gayA, yaha mahAmUrkha hai|" ityAdi / aMtameM mugdha pATalIputranagarako gayA va somadattazreSThIko pitAke upadezakA bhAvArtha puuchaa| somadattane kahA, "1 sarva jagaha dAMtakA paDadA rakhanA arthAt sabase priya va hitakArI vacana bolnaa| 2 koIko vyAjapara dravya udhAra deneke bAda usakI ugAI na karanA arthAt prathama hI se adhika mUlya vAlI castu giravI rakha kara dravya denA ki jisase denadAra svayaM Akara byAja sahita dravya pIchA de jAya / 3. baMdhanameM par3I huI strIko mAranA arthAt apanI strIke jo saMtAna ho gaI ho tabhI usako tADanA karanA / yadi aisA na hove to vaha tADanAse roSameM Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (392) Akara piyara athavA anya kahIM calI jAya athavA kuemeM paDakara yA anya kisI rItise AtmahatyA kara DAle / 4 mIThA hI bhojana karanA, arthAt jahAM prIti tathA Adara ho vahIM bhojana karanA, kAraNa ki, prIti ba Adara yahI bhojanakI vAstavika miThAsa hai / athavA bhUkha lage tabhI khAnA jisase ki sabhI mIThA lage / 5 sukhapUrvaka hI sonA arthAt jahAM kisI prakArakI zaMkA na hove vahIM rahanA tAki vahAM sukhase nidrA Ave / athavA AMkhameM nidrA Ave tabhI sonA, jisase ki sukhapUrvaka nidrA Ave / 6 gAMva 2 ghara karanA arthAt hara gAMvame aisI mitratA karanA ki, jisase apane gharakI bhAMti vahAM bhojanAdi sukhase mila skeN| 7 daridrAvasthA Anepara gaMgAtaTa khodanA arthAt tere gharame jahAM gaMgA nAmakI gAya baMdhatI hai baha bhUmi khodanA, jisase pitAkA gADA huA dhana tujhe zIghra mila jAve." somadattazreSThIke mukhase yaha bhAvArtha suna mugdhane usIke anusAra kiyA jisase vaha dhanavAn, sukhI tathA lokamAnya hogayA yaha putrazikSAkA dRSTAnta hai| . ataeva udhArakA vyavahAra kadApi na rakhanA. kadAcit usake binA na cale to satya bolanevAle logoM hI ke sAtha rakhanA. byAja bhI deza, kAla AdikA vicArakara hI ke eka, do, tIna, cAra, pAMca athavA isase adhika TakA lenA, parantu vaha isa prakAra ki jisase zreSThiyoMmeM apanI haMsI na hove. dena Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 393 ) dArane bhI kahI huI muddata hI meM karja cukA denA cAhiye. kAraNa ki, manuSyakI pratiSThA mukhase nikale hue vacanako pAlane hI para avalaMbita hai. kahA hai ki tattiamitaM jaMpaha jattiamittassa nikkayaM vahaha / taM ukakhaveha bhAraM jaM addhapahe na chaMDeha // 1 // jitane vacanakA nirvAha kara sako, utane hI vacana tuma muMha se nikAlo. Adhe mArgameM DAlanA na paDe, utanA hI bojhA pAhilese uThAnA cAhiye. kadAcita kisI Akasmika kAraNase dhanahAni hojAve, va usase karI huI kAlamaryAdAmeM RNa na cukAyA jA sake to thoDA thoDA lenA kubUla karAkara lenadArako saMtoSa karanA. aisA na karanese vizvAsa uTha jAne se vyavahArameM bhaMga AtA hai / vivekapuruSane apanI pUrNazaktise RNa cukAnekA prayatna karanA. isa bhavameM tathA parabhava meM duHkha denevAlA RRNa kSaNa bhara bhI sira para rakhe aisA kauna mUrkha hogA ? kahA hai ki-dharmArambhe RNacchede, kanyAdAne dhanAgame / zatraghAte'gniroge ca, kAlakSepaM na kArayet // 1 // tailAbhyaGgamRNacchedaM, kanyAmaraNameva ca / etAni sadyoduHkhAni, pariNAme sukhAni tu // 2 // dharmakA Arambha, RNa utAranA, kanyAdAna, dhanopArjana, zatrudamana aura agni tathA rogakA upadrava miTAnA Adi jahAM taka Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 394 ) ho zIghratA se karanA. zarIrameM taila mardana karanA, RNa utAranA aura kanyA kI mRtyu ye tIna bAteM prathama duHkha dekara pazcAt sukha detI hai / apanA udara poSaNa karane takako asamartha honese jo RNa na cukAyA jA sake to apanI yogyatA ke anusAra sAhukArakI sevA karake bhI RNa utAranA. anyathA AgAmI bhava meM sAhukArake yahAM sevaka, bhaiMsA, baila, UMTa, gadhA, khaccara, azva Adi honA paDatA hai. sAhukArane bhI jo RNa cukAneko asamartha ho usase mAMganA nahIM. kAraNa ki usase vyartha saMkleza tathA pApavRddhi mAtra honA saMbhava hai / isaliye aise nirdhanako sAhukArane kahanA ki, " tujhameM dene kI zakti hove taba merA dravya cukAnA aura na hove to merA itanA dravya dharmArtha hai / " denadArane vizeSakAla taka RNakA sambandha sira para nahIM rakhanA, kAraNa ki usase kabhI AyuSya pUrNa ho jAya to AgAmI bhavameM punaH donoM janoMkA sambandha ho vairaAdi utpanna hotA hai / sunate haiM ki bhAvaDazreSThIko pUrvabhava ke RNa ke sambandha hI se putra hue, yathA: bhAvaDa nAmaka eka zreSThI thA. usakI strIke garbha meM ekajIvane avatAra liyA, usa samaya duSTa svapna Aye tathA usakI strIko dohale bhI baDe hI bure 2 utpanna hue. anya bhI bahutase apazakuna hue. samaya pUrNa hone para zreSThIko mRtyuyoga para duSTa putra huA. vaha gharameM rakhane yogya nahIM thA, isase use Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (395) mAhanI nadIke kinAre eka sUkhe hue vRkSake nIce paTaka diyA. taba vaha bAlaka prathama rudana kara tathA pazcAt haMsakara bolA ki, " maiM tuma para eka lAkha svarNamudrAeM mAMgatA hUM, ve do. anyathA tumhAre Upara aneka anartha A paDeMge." yaha suna bhAvaDa zreSThIne putrakA janmotsava kara chaThe dina eka lAkha svarNamudrAeM bAMTI, taba vaha bAlaka mara gayA. isI prakAra dUsarA putra tIna lAkha svarNamudrAeM dene para mRtyuko prApta huA. tIsarA putra honeke avasara para svapna tathA zakuna bhI uttama hue. putrane utpanna hokara kahA ki " mere unnIsa lAkha svarNamudrAeM lenA hai." yaha kaha usane mAvApase unnIsa lAkha svarNamudrAeM dharmakhAte nikalavAI, pazcAt navalAkha svarNamudrAeM kharca kara vaha kAzmIradezameM zrIRSabhadevabhagavAna, zrIpuMDarIka gaNadhara aura cakrezvarIdevI ina tInakI pratimA le gayA, dasa lAkha svarNamudrA kharcakara vahAM pratimAkI pratiSThA karAI. tadanantara upArjita kiyA huA apAra svarNa vahANameM bharakara vaha zatrujayako gayA. vahAM lepyamaya pratimAeM thIM, unheM nikAla kara unake sthAna para usane mammANI (pASANa ratna vizeSa )kI pratimAeM sthApana karIM...''ityAdi. RNake sambandhameM prAyaH kalaha tathA bairakI vRddhiAdi hotI hai, yaha bAta prasiddha hai| isaliye RNa cAhe kisI upAyase vartamAna bhava hI meM cukA denA cAhiye dUsare vyavahAra Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 396 ) karate jo dravya pIchA na Ave, to manameM yaha samajhanA ki utanA dravya maiMne dharmArtha vyaya kiyA hai. diyA huA dravya ugAI karate bhI vApasa na mile to use dharmArtha mAnanekA mArga rahatA hai, isI hetu hI se vivekI puruSoMne sAdharmI bhAiyoM ke sAtha hI mukhyataH vyavahAra karanA, yaha yogya hai. mlecchaAdi anAryalogoM se lenA ho aura vaha jo vApasa na Ave to vaha dravya dharmArtha hai yaha samajhane kA koI mArga nahIM, ataH usakA kevala tyAga karanA athavA usa parase apanI mamatA choDa denA. yadi tyAga karaneke anantara denadAra kabhI vaha dravya de to, use dharmArtha kArya meM leneke liye zrIsaMghako de denA. vaise hI dravya, zastra Adi Ayudha athavA anya bhI koI vastu guma ho jAve, va milanA sambhava na ho, to usakA bhI tyAga karanA cAhiye arthAt use vosirAnA cAhiye. tAki jo cora Adi usa vastukA upayoga pApakarma meM kare to apana usa pApakarmake bhAgI nahIM hote itanA lAbha hai / vivekI puruSoMne pApakA anubandha karanevAlI, anantabhava sambandhI zarIra, gRha, kuTumba, dravya, zastraAdi vastuoMkA isI rItise tyAga karanA. anyathA anantoM bhava taka una vastuoMke sambandhase hone vAle bure phala bhoganA paDate haiM / yaha hamArA vacana siddhAnta viruddha nahIM hai. zrI bhagavatIsUtrake pAMcave zataka chaTThe laddezameM " pAradhIne hariNako mArA, Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (397) to jisa dhanuSya, bANa, pratyaMcA tathA lohese hariNa marA, una jIvoMko bhI hiMsA ( pAMca kriyA ) lagatI hai. aisA kahA hai. astu, caturapuruSoMne kisI jagaha dhanahAniAdi ho jAya to usase manameM udAsInatA na lAnA. kAraNa ki, udAsInatA na karanA yahI lakSmIkA mUla hai. kahA hai ki-- suvyavasAyini kuzale, klezasahiSNau samudyatArambhe / nari pRSThato vilagne, yAsyati dUraM kiyalakSmIH 1 // 1 // dRDha nizcayavAlA, kuzala, cAhe kitanA hI kleza ho use sahana karanevAlA aura nizidina udyama karanevAlA manuSya pIche paDa jAve to lakSmI kitanI dUra jA sakatI hai? jahAM dhana urpAjana kiyA jAtA hai, vahAM thoDA bahuta dhana to naSTa hotA hI hai| kRSakako boye hue bIjase utpanna hue dhAnyake parvata samAna Dherake Dhera milate haiM tathApi coyA huA bIja to use pIchA nahIM milatA. vaisehI jahAM bahutasA lAbha hotA hai vahAM thoDI hAni to sahanI hI paDatI hai / kabhI durdaivase vizeSa hAni hojAya, to bhI vivekI puruSane dInatA na karanI cAhiye, kintu Upara kahI huI rItike anusAra hAni huA dravya dharmArtha soca lenA. aisA karanekA mArga na hove to usakA manase tyAga kara denA va lezamAtra bhI udAsInatA na rakhanI cAhiye. kahA hai ki - 1 dhanuSya, bANaAdike mUlajIvoMko... Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (398) mlAno'pi rohati taruH, kSINo'pyupacIyate punazca draH / iti vimRzantaH santaH, sa tapyante na vipadAdau // 1 // vipadA sampadAM ca pi, mahatAmeva saMbhavaH / kRzatA pUrNatA cApi, candra eva na coDupu // 2 // kATA huA vRkSa punaH navapallava hotA hai aura kSINa huA candramA bhI punaH paripUrNa hotA hai. aisA vicAra karanevAle satpuruSa ApattikAla Ane para manameM kheda nahIM karate. baDe manuSya hI sampatti Ara vipatti ina donoMko bhogate haiM. dekho ! candramA hI meM kSaya va vRddhi dRSTi AtI hai, nakSatroMmeM nahIM. he AmravRkSa ! "phAlguNamAsane merI sarvazobhA ekadama haraNa kara lI" aisA socakara tU kyoM udAsa hotA hai ? thoDe hI samayameM basantaRtu Ane para pUrvavat terI zobhA tujhe avazya milegI. isa viSaya para aisA dRSTAnta kahA jAtA hai ki:__pATaNameM zrImAlIjAtikA nAgarAja nAmaka eka koTidhvaja zreSThI thA. usakI strIkA nAma melAdevI thA. eka samaya melAdevIke garbhavatI hote hue zreSThI nAgarAja viSUcikA ( kaoNlerA ) rogase mara gayA. rAjAne use niputra samajha usakA sarva dhana apane AdhIna kara liyA, taba melAdevI apane piyara dholake gaI. garbhake sulakSaNase melAdevIko amAripaDaha ( abhayadAnakI DauMDI) bajavAnekA dohalA utpanna huA. vaha usake pitAne pUrNa kiyA. yathAsamaya putrotpatti huI, usakA nAma Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (399) abhaya rakhA gayA. logoMmeM vaha 'AbhaDa' nAmase prakhyAta huA. pAMcavarSakA hone para use pAThazAlAmeM paDhaneko bhejA. eka dina sahapAThI bAlakoMne ise upahAsase 'navApA, navApA" ( binA bApakA ) isa taraha ciDhAyA. usane ghara Ate hI Agraha pUrvaka mAtAko pitAkA svarUpa pUchA. mAtAne saba satya vRttAnta kaha sunAyA. tadanantara Agraha va prasannatA pUrvaka AbhaDa pATaNako gayA tathA vahAM vyApAra karane lagA. yathAsamaya usane lAchaladevI nAmaka kanyAse vivAha kiyA. pitAkA gADA huA dravyaAdi milanese vaha bhI koTidhvaja hogayA. usake tIna putra hue. samaya jAte bure karmoMke udayase vaha nirdhana hogayA. usane strIko tInoM putroM sahita usake piyara bheja di aura Apa eka manihArekI dukAna para maNiAdi ghisaneke kAma para rahA. use kucha jaba milate the. unheM svayaM hI pIsakara tathA pakAkara khAtA thA. lakSmIkI gati kaisI vicitra hai ? kahA hai ki-- vAdhimAdhavayoH saudhe, prItipremAGkadhAriNoH / yA na sthitA kimanyeSAM, sthAsyati vyayakAriNaHm ? // 1 // jo lakSmI snehapUrvaka godameM baiThAnevAle samudrake tathA kRSNake rAjamahala meM sthira na rahI vahI lakSmI anya kharcIle logoMke gharameM kisa prakAra sthira raha sakatI hai ? ekasamaya zrIhemAcAryajIke pAsase parigraha parimANa vrata leneke liye AbhaDa Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (400) khaDA huA. dravyakA parimANa bahuta saMkSepa kiyA dekhakara zrIhemAcAryajIne use manA kiyA. taba usane eka lAkha dramma tathA unhIM anusAra anyavastuoMkA bhI parimANa rakhA. parimANase dhanaAdi vRddhi pAve to use dharmakAryameM vyaya karanA nizcaya kiyA. dhIre 2 kucha samayameM pAMca dramma ikaDe hue. jisase usane eka bakarI mola le lI. bhAgyodayase bakarIke galemeM indranIla ( maNi ) baMdhA thA vaha AbhaDane pahicAna liyA. usake TukaDekara eka 2 ke lAkha lAkha dramma Ave aise mANi banavAye. jisase vaha punaH pUrvavat dhAnika ho gayA. taba usake kuTumbake saba manuSya bhI Agaye. usake gharameMse pratidina sAdhumunirAjako eka ghaDA bharakara ghI vahorAyA jAtA. pratidina sAdharmivAtsalya, sadAvrata tathA mahApUjA Adi hotA thA. prativarSa do bAra sarvadarzanasaMghakI pUjA hotI thI. nAnAprakArakI pustakeM likhavAI jAtI, jIrNamaMdirake jIrNoddhAra hote tathA bhagavAnkI sumanohara pratimAeM bhI taiyAra hotI thIM. aise 2 dharmakRtya karate AbhaDakI caurAsI varSakI avasthA hogaI. antasamaya samIpa AyA, taba usane dharmakhAtekI bahI paDhavAI, usameM bhImarAjAke samayake aTThAnabe lAkha dravyake vyayakA varNana sunakara, usane khinna hokara kahA ki, " mujha kRpaNane eka karoDa dramma bhI dharmakAyameM vyaya nahIM kiye." yaha suna usake putroMne usI samaya daza lAkha dramma dharma-kAryameM vyaya Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4.1) kiye. jisase saba milakara eka karoDa ATha lAkha dramma dharmakhAte gaye. AbhaDake putroMne aura bhI ATha lAkha dramma dharmakRtyameM vyaya karanekA saMkalpa kiyA. tadanantara kAlasamaya Ane para AbhaDa anazana kara svargako gayA ...... ityAdi. ___ pUrvabhavameM kiye hue duSkRtake udayase punaH pUrvavat avasthA na Ave, to bhI manameM dhairya rakhanA kAraNa ki, ApattikAlarUpa samudra meM DUbate hue jIvako dhIraja naukAke samAna hai. sarva dina sarIkhe kisake rahate haiM ? kahA hai ki - ko ittha sayA suhio?, kassa va lacchI ? thirAI pimnAI? / ko maccuNA na gasio?, ko giddho neva visaesu ? // 1 // isa saMsArameM sadA hI kauna sukhI hai ? lakSmI kisake pAsa sthira rahI ? sthira prema kahAM hai ? mRtyuke vazameM kauna nahIM ? aura viSayAsakta kauna nahIM ? burI dazA Ane para sarvasukhake mUla saMtoSa hI ko nitya manameM rakhanA cAhiye, anyathA ciMtAse isa lokake tathA paralokake bhI kArya naSTa hojAte haiM / kahA hai kiciMtA nAmaka nadI AzArUpa pAnIse paripUrNa hokara bahatI hai. he mUDhajIva ! tU usameM DUbatA hai, isaliye isameMse pAra karanevAle saMtoSarUpa vahAgakA Azraya kara nAnAprakArake upAya karane para bhI jo aisA mAlUma paDe ki, " apanI bhAgyadazA hI hIna hai." to yuktipUrvaka kisI bhAgyazAlI puruSakA Azraya karanA. kAraNa Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (402) ki, kASThakA AdhAra milane para to lohA va pASANaAdi bhI pAnI meM tairate haiM. aisA sunate haiM ki eka bhAgyazAlI zreSThI thA. usakA munIma baDA hI vicakSaNa thA. vaha bhAgyahIna hote hue bhI zreSThIke sambandhase dhanavAna hogayA. jaba zreSThIkA dehAnta hogayA taba vaha bhI. punaH nidhana hogayA. tadanantara vaha zreSThIke putroMke pAsa rahane kI icchA karatA thA, parantu use nirdhana jAna ve eka akSara bhI muMhase na bolate the. taba usane do tIna acche manuSyoMko sAkSI rakhakara yuktise zreSThIkI jUnI bahImeM apane hAthase likhA ki, " zreSThIke do hajAra TaMka mujhe denA hai." yaha kArya usane bahuta hI gupta rItise kiyA. ekasamaya isa lekha para zraSThi-putroMkI dRSTi paDI, taba unhoMne munImase do hajAra TaMkakI mAMganI karI. usane kahA " vyApArake nimitta thoDA dravya mujhe do to maiM thoDe hI samayameM tumhArA karja cukA dUMgA." tadanusAra unhoMne isako kucha dravya diyA. jisase isane bahuta dravya sampAdana kiyA. taba punaH zreSThIputroMne apanA lenA mAMgA to munImane sAkSI sahita yathArtha bAta kaha dI. isa prakAra zreSThIputroM ke Azrayase vaha punaH dhanavAna hogayA. nirdayatvamahaGkArastRSNA karkazabhASaNam / nIcapAtrapriyatvaM ca, paJca zrIsahacAriNaH // 1 // Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (403) nirdayatA, ahaMkAra, atilobha, kaThora bhASaNa aura nIcavastu para prIti rakhanA ye pAMca lakSmIke sAtha niraMtara rahate haiM, aisA eka vacana prasiddha hai, parantu vaha sajjanapuruSoMko lAgU nahIM hotA. halake svabhAvake manuSyoMko lakSya karake UparakA vacana pravRtta huA hai. isaliye jJAnIpuruSoMne adhikAdhika dravya Adi milane para bhI ahaMkAra Adi na karanA caahiye| kahA hai ki-- vipadi na dInaM saMpadi na garvitaM satyathaM paravyasane / hRSyati cAtmavyasane yeSAM ceto namastebhyaH // 1 // jaM jaM khamai samattho, dhaNavato jaM na gavio hoi / jaM ca savijjo namio, tihiM tehi alaMkiA puhavI // 2 // jina satpuruSoMkA citta Apatti Ane para dIna nahIM hotA, saMpadA ( lakSmI) Ane para ahaMkArako prApta nahIM hotA, dUsaroMkA duHkha dekhakara duHkhI hove, aura svayaM saMkaTameM hone para bhI harSita hoveM, unako namaskAra hai / sAmarthya hote hue dUsaroMke upadrava sahana kare, dhanavAna hokara garva na kare tathA vidvAna hokara bhI vinaya kare, ye tInoM puruSa pRthvIke zreSTha alaMkAra haiM / vivekIpuruSane kisIke sAtha svalpamAtra bhI kleza na karanA, jisameM bhI baDe manuSyoMke sAtha to kabhI bhI na karanA. kahA hai ki--jise khAMsIkA vikAra hove usane corI nahIM karanA, jise adhika nIMda AtI ho usane vyabhicAra na Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 404 ) karanA, jise koI roga ho usane madhurAdi rasa para Asakti na karanA, arthAt apanI jIbha vazameM rakhanA, aura jisake pAsa dhana hove usane kisI ke sAtha kleza na karanA cAhiye. bhaMDArI, rAjA, guru aura tapasvI tathA pakSapAtI, baliSTa krUra aura nIcamanuSyoM ke sAtha vAda na karanA cAhiye. yadi kisI baDe manuSyase dravya AdikA vyavahAra huA ho to vinaya hI se apanA kArya sAdhanA; balAtkAra kleza Adi na karanA. paMcopAkhyAnameM bhI kahA hai ki - uttamapuruSako vinayase, zUrapuruSako phitUra se, nacipuruSako alpadravyAdikake dAnase aura apanI barAbarI - kA hove use apanA parAkrama dikhAkara vazameM karanA cAhiye / dhanakA arthI va dhanavAna ina donoM puruSoMne vizeSakara kSamA rakhanA cAhiye. kAraNa ki -- kSamAse lakSmIkI vRddhi tathA rakSA hotI hai. kahA hai ki brAhmaNakA bala homa-mantra rAjAkA bala nItizAstra, anAtha prajAoMkA cala rAjA aura vaNikaputrakA bala kSamA hai. arthasya mUlaM priyavAk kSamA ca, kAmasya vittaM ca vapurvayazca / dharmasya dAnaM ca dayA dama, mokSasya sarvArthanivRttireva || priyavacana aura kSamA ye donoM dhanake kAraNa haiM. dhana, zarIra aura yauvanAvasthA ye tInoM kAmake kAraNa haiM. dAna dayA aura indriyanigraha ye tIna dharmake kAraNa haiM aura sarvasaMga parityAga karanA yaha mokSakA kAraNa hai / vacana kleza Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (405) to sarvathA tyAjya hI hai / zrIdAridya saMvAdameM kahA hai ki( lakSmI kahatI hai ) he indra ! jahAM mahAn puruSoMkI pUjA hotI hai, nyAyase dhanopArjana hotA hai aura lezamAtra bhI dhana kalaha nahIM, vahAM maiM rahatI hUM. ( dAridya kahatA hai. ) nitya juA khelanevAle, svajanake sAtha dveSa karanevAle. dhAturvAda (kimiyA) karanevAle, saba samaya AlasyameM bitAnevAle aura AyavyayakI ora dRSTi na rakhanevAle logoMke pAsa maiM nitya rahatA hUM. vivekIpuruSane apane lenakI ughAI bhI komalatAse tathA nindA na ho usI prakAra karanI cAhiye. aisA na karanese denadArakI dAkSiNyatA, lajjAAdikA lopa hotA hai aura usase apane dhana, dharma va pratiSThAkI hAni honA sambhava hai. isI liye svayaM cAhe laMghana kare, parantu dUsareko laMghana na karAnA. svayaM bhojana karake dusareko laMghana karAnA ayogya hI hai. bhojana AdikA aMtarAya karanA yaha DhaMDhaNakumArAdikakI bhAMti bahuta duHsaha hai. . sarvapuruSoMne tathA vizeSakara vaNigjanoMne sarvathA saMpa salAha hI se apanA sarvakArya sAdhanA cAhiye. kahA hai ki-- yadyapi sAma, dAma, bheda va daMDa ye kArya sAdhanake cAra upAya prasiddha haiM, tathApi sAmahIse sarvatra kAryasiddhi hotI hai, zeSa upAya nAmamAtrake haiM. koI vyakti tIkSNa tathA baDA krUra ho, to bhI vaha sAmase vaza hojAtA hai| dekho ! jivhAmeM madhuratA honese kaThora dAMta bhI dAsakI bhAMti usakI sevA karate haiM. Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (406) lenadenake sambandhameM jo bhrAntise athavA vismaraNaAdi honese koI bAdhA upasthita ho to paraspara vyartha jhagaDA na karanA. parantu catura loka pratiSThita, hitakArI va nyAya kara sakeM aise cAra pAMca puruSa niSpakSapAtase jo kahe, use mAnya karanA. anyathA vivAda nahIM miTa sakatA. kahA hai ki - paraireva nivaryaMta, vivAdaH sodareSvapi / biralAn kaGkataH kuryAt , anye 'nyaM gUDhamUrddhajAn // 1 // sahodara bhAiyoMmeM vivAda hove to bhI use anyapuruSa hI miTA sakate haiM. kAraNa ki-ulajhe hue bAla kaMghI hI se alaga2 ho sakate haiM. nyAya karanevAle puruSoMne bhI pakSapAtakA tyAgakara madhyastha vRtti rakhakara hI nyAya karanA cAhiye aura vaha bhI svajana athavA svadharmIAdikA kArya ho tabhI uttamatAse saba bAtoMkA vicAra karake karanA, hara kahIM nyAya karane na baiTha jAnA. kAraNa ki, lobha na rakhate uttamatAse nyAya karanemeM Ane para bhI usa. se jaise vivAdakA bhaMga hotA hai aura nyAya karanevAlekI prazaMsA hotI hai, vaise hI usase eka bhArI doSa bhI utpanna hotA hai. vaha yaha ki, vivAda toDate nyAya karanevAleke dhyAnameM usa samaya kharI bAta na Anese kisIkA denA na hove to vaha mAthe paDatA hai, aura kisIkA kharA denA hove to vaha raha jAtA hai. prastuta viSayake Upara eka bAta sunate haiM ki: Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (467) eka Rddhivanta zreSThI lokameM bahuta prakhyAta thA. baDappanase tathA bahumAnakI abhilASAse jahAM tahAM nyAya karane jAyA karatA thA. usako bAla-vidhavA parantu bahuta samajhadAra eka laDakI thI, vaha sadaiva zreSThIko aisA karanese manA kiyA karatI thI, parantu vaha eka na mAnatA. ekasamaya zreSThIko samajhAneke nimitta usa laDakIne jhUThA jhagaDA prArambha kiyA, ki "pahilekI dharohara rakhI huI merI do hajAra svarNamudrAeM do, tabhI maiM bhojana karUMgI " aisA kahakara vaha zreSThIputrI laMdhana karane lagI. kisIkI eka bhI na sunI. " pitAjI vRddha hogaye to bhI mere dhanakA lobha karate haiM " ityAdi aise vaise vacana bolane lagI. antameM zreSThIne nyAya karanevAle paMcoMko bulavAyA. unhoMne Akara vicAra kiyA ki, " yaha zreSThIkI putrI hai va bAlavidhavA hai ataH isa para dayA rakhanI cAhiye." yaha soca unhoMne do hajAra suvarNa-mudrAeM use dilAI. jisase dhanahAni va apavAdake ka.raNa zreSThI bahuta khinna huA. thoDI derake anantara putrIne apanA saba abhiprAyaH bhalI prakAra samajhAkara ukta svarNamudrAeM vApasa de dI. jisase zreSThIko harSa huA va usane nyAya karanekA pariNAma dhyAnameM AjAnese jahAM tahAM nyAya karaneko jAnA choDa diyA ityAdi. isAlaye nyAya karanevAle paMcoMne jahAM tahAM jaisA vaisA nyAya na karanA cAhiye. sAdharmIkA, saMghakA, bhArI upakArakA Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (408) athavA aisA hI yogya kAraNa ho to nyAya karanA. isI prakAra kisI jIvake sAtha matsaratA na karanA. lakSmIkI prApti karmAdhIna hai, isaliye vyartha matsara karane meM kyA lAbha hai ? usase donoM bhavameM duHkha mAtra hotA hai. hamane kahA hai ki-jaisA dUsareke liye soce, vaisA svayaM pAtA hai, aisA jAnate hue kauna vyakti dUsarekI lakSmIkI vRddhi dekhakara matsara karatA hai ? vaise hI dhAnyakI bikrImeM lAbhake hetu durbhikSa, auSadhimeM lAbha honeke hetu rogavRddhikI tathA vastrameM lAbha honeke nimitta agniAdise vRkSake kSayakI icchA na karanA. kAraNa ki, jisase manuSya saMkaTameM A paDeM aisI icchA karanese karmabaMdhana hotA hai. durdaivake yogase kadAcit durbhikSAdi Ave to bhI vivekIpuruSane kadApi anumodanA na karanA. kAraNa ki usase vRthA apanA mana malIna hotA hai. yathAH do mitra the. unameM eka ghIkI va dUsarA camaDekI kharIdIko jA rahe the. mArgameM eka vRddhAstrIke yahAM bhojana karaneko Thahare. vRddhastrIne unakA bhAva samajha ghRtake kharIdadArako gharake andara aura dUsareko bAhira biThAkara bhojana karAyA. donoM jane kharIda karake punaH usIvRddhA strIke yahAM Aye. taba usa strIne camaDeke kharIdadArako andara aura dusareko bAhara baiThAkara jimAyA. pazcAt una donoMke pUchane para ukta vRddhAne kahA ki, jisakA mana zuddha thA use andara baiThAyA, aura jisakA mana Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (409) malIna thA use bAhara baiThAyA. ityAdi / kahA hai ki uciaM muttUNa kalaM, davvAdikamAgayaM ca ukkarisaM // nivaDiamavi jANato, parassa saMtaM na gihijjA // 1 // _prati saiMkaDe cAra pAMca TakA taka ucita byAja athavA " byAjameM dUnA mUla dravya hojAya" aisA vacana hai, jisase udhAra diye hue dravyakI dugunI vRddhi aura udhAra diye hue dhAnyakI tigunI vRddhi ho utanA lAbha lenA cAhiye. tathA jo gaNimadharimAdivastukA sarvatra kisI kAraNase kSaya hogayA ho, aura apane pAsa hove to usakA UMce bhAvase jitanA utkRSTa lAbha hove, utanA lenA; parantu isake sivAya anya lAbha nahIM liyA jA sakatA. tAtparya yaha hai ki, yadi kisI samaya bhAvibhAvase supArIAdi vastukA nAza honese apane pAsakI saMgRhIta vastu becate dUnA athavA usase bhI adhika lAbha hove, vaha manameM zuddha pariNAma rakhakara lenA, parantu "supArIAdi vastukA sarvatra nAza huA, yaha ThIka huA. " aisA cintavana na karanA. vaisehI kisI bhI jagaha par3I huI dUsarekI vastu na uThAnA. byAja, baTTA athavA krayavikrayaAdi vyApArameM deza, kAlaAdikI apekSAse ucita tathA ziSTajanoMko niMdApAtra na hove usa rItise jitanA lAbha mile utanAhI lenA; aisA prathamapaMcAzakakI vRttimeM kahA hai. vaisehI khoTI tarAjU, bATa va khoTe mApa rakhakara nyUnAdhika Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (410) vyApAra karake athavA anya vastu mizraNa karake, maryAdAkI apekSA adhika ayogya mUlya baDhAkara, ayogya rItise byAja baDhAkara, ghUsa ( rizvata ) le yA dekara, khoTA athavA ghisA huA paisA dekara, kisIke krayavikrayakA bhaMga karake, dUsare ke grAhakako bahakAkara kheMca lekara, namUnA kucha batA mAla dUsarA dekara, jahAM barAbara dIkhatA na ho aise sthAnameM vastrAdikakA vyApAra karake, lekhameM pheraphAra karake tathA aisehI anya kisI prakArase kisIko bhI ThaganA nahIM. kahA hai ki - vidhAya mAyAM vividhairupAyaiH, parasya ye vaJcanamAcaranti / te vaJcayanti tridivApavargasukhAnmahAmohasakha : svameva // 1 // " __jo loga bhAMti 2 kA kapaTa karake dUsaroMko Thagate haiM, ve mAno mohajAla meM paDakara apane ApahIko Thagate haiM. kAraNa ki, ve loga kUTakapaTa na kareM to samaya para svarga tathA mokSakA sukha pAveM. isa parase yaha kutarka na karanA ki, kUTakapaTa kiye binA daridrI tathA garIba loga vyApArake Upara apanI AjIvikA kisa bhAMti kareM ? AjIvikA to karmake AdhIna hai, to bhI vyavahAra zuddha rakhanese grAhaka adhika Ate haiM va lAbha bhI vizeSa hotA hai. isa para dRSTAnta hai kiH-- eka nagarameM helAka nAmaka zreSThI thA. usake cAra putra the tathA usakA anya parivAra bhI bahuta vistRta thA. helakazreSThIne tInasera, pAMcasera Adike khoTe mApa taula rakhe the. tathA Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (411) tripuSkara, paMcapuSkara Adi saMjJA kaha putrako gAlI deneke bahAnese khoTe taulamApadvArA logoMko ThagA karatA thA. usake cauthe putrakI strI bahuta samajhadAra thI. usane yaha bAta jJAta hone para eka bAra zreSThIko bahuta ThapakA diyA. taba zreSThIne kahA ki, " kyA kareM ? aisA na kareM to nirvAha kaise hove ? kahA hai ki bhUkhA manuSya kaunasA pApa nahIM karatA ? " yaha suna putravadhUne kahA ki, " he tAta ! aisA na kAhaye. kAraNa ki, vyavahAra zuddha rakhane hI meM sarva lAbha rahatA hai. kahA hai ki-- dhammatthiANa davvatthiANa nAeNa vaTTamANANaM / dhammA davvaM savyaM saMpajjai nannahA kahavi // 1 // " lakSmIke arthI supuruSa dharma tathA nItike anusAra caleM to unake samasta kArya dharma hI se siddha hote haiM.dharmake binA kisI prakAra bhI kAryasiddhi nahIM hotI. isaliye he tAta ! parIkSArtha chaH mAsa taka zuddha vyavahAra kariye. usase dhanakI vRddhi hogI. aura itane samayameM pratIti Ave to Age bhI vaisA hI kariye." putravadhUke vacanAnusAra zreSThIne vaisAhI karanA prArambha kiyA. anukramase grAhaka bahuta Ane lage, AjIvikA sukhase huI, aura cAra tolA sonA bhI pAsameM hogayA. pazcAt "nyAyopArjita dravya kho jAne para bhI punaH mila jAtA hai." isa bAtakI parIkSA karaneke hetu putravadhUke vacanase zreSThIne ukta cAra tolA suvarNa para lohA maDhAkara usakA apane nAmakA eka bATa Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (412) banavAyA, va chaH mAsa taka use kAmameM lekara eka drahameM DAla diyA. bhakSya vastu samajhakara eka macchI use nigala gaI. dhIvarane vaha machalI pakaDI to usake peTameMse ukta bATa nikalA. nAmaparase pahicAnakara dhIvarane vaha bATa zreSThIko diyA. jisase zreSThIko tathA usake samasta parivArako zuddhavyavahAra para vizvAsa utpanna hogayA. isa taraha zreSThIko bodha huA taba vaha samyak prakArase zuddhavyavahAra karake baDA dhanavAna hogayA. rAjadvArameM usakA mAna hone lagA. vaha zrAvakoMmeM agrasara va saba logoMmeM itanA prakhyAta huA ki, usakA nAma lenese bhI vighna, upadrava dUra hone lage. vartamAnasamayameM bhI mallAha loga naukA calAte samaya " helA, helA" aisA kahate sunate haiM.....ityAdi _ .. vivekIpuruSane sarva pApakarma tyAganA cAhiye. usameM bhI apane svAmI, mitra, apane Upara vizvAsa rakhanevAlA, deva, guru, vRddha tathA bAlaka inake sAtha baira karanA athavA unakI dharohara dabA jAnA ye unakI hatyA karane ke samAna hai, ataeva ye tathA anya mahApAtakoMkA avazya tyAga karanA cAhiye. kahA hai ki-- kUTasAkSI dIrgharoSI, vizvastanaH kRtaghnakaH / catvAraH karmacANDAlAH, pazcamo jAtisambhavaH // 1 // jhUThI sAkSI bharanevAlA, bahuta samaya taka roSa rakhanevAlA, vizvAsaghAtI aura kRtaghna ye cAroM karmacAMDAla ( karmase hue Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (413) cAMDAla ) kahalAte haiM. aura pAMcavA jAticAMDAla hai / vizvAsapa take Upara yahAM visemirAkA dRSTAnta kahate haiM. yathAH vizAlAnagarImeM naMdanAmaka rAjA, bhAnumatInAmaka rAnI, vijayapAlanAmaka rAjaputra aura bahuzrutanAmaka maMtrI thA. rAjA naMda bhAnumatIrAnI meM bahuta Asakta honese sabhAmeM bhI usako pAsahI rakhatA thA. vaidyo guruzca mantrI ca, yasya rAjJaH priyaMvadAH / zarIradharmakozebhyaH, kSipraM sa parihIyate // 1 // " jisa rAjAke vaidya, guru, aura maMtrI prasannatA rakhane ke nimitta, kevala madhuravacana bolane hI vAle hoM, rAjAke kopake bhayase satyavAta bhI nahIM kahate, kramazaH usa rAjAke zarIra, dharma aura bhaMDArakA nAza hotA hai. aisA nItizAstrakA vacana honese rAjAko satyabAta kahanA apanA kartavya hai. yaha socakara maMtrIne rAjAse kahA ki, " he mahArAja! sabhAmeM rAnIsAhibako pAsa rakhanA yogya nahIM hai, kahA hai ki ___ atyAsannA vinAzAya, dUrasthA na phalapradAH / savyA madhyamabhAvena, rAjavahnigurutriyaH // 1 // " rAjA, agni, guru, aura strI ye cAra vastueM bahuta samIpa raheM to vinAza karatI haiM, aura bahuta dUra hoM to apanA apanA phala barAbara nahIM de sakatIM. isaliye rAnIkA eka uttama chAyAcitra ( phoTo) banavAkara use prAsa rAkhiye." rAjAne Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (414) maMtrIkI bAta svIkAra kara rAnIkA chAyAcitra banavAkara apane guru zAradAnandanako batAyA. unhoMne apanI vidvattA batAne ke liye kahA ki, " rAnIkI bAyIM jAMgha para eka tila hai, vaha isameM nahIM hai " guruke ina vacanoMse rAjAke manameM rAnIke zIlake sambandhameM saMzaya AyA, tathA usane mantrIse kahA ki, " zAradAnandanako mAra DAlo." / sahasA vidadhIta na kriyA mavivekaH paramApadAM padam / vRNate hi vimRzyakAriNa, guNalubdhAH svayameva sampadaH // 1 / " saguNamapaguNaM kurvatA kAryajAtaM, pariNatiravadhAryA yatnataH paNDitena / atirabhasakRtAnAM karmaNAmAvipatterbhavati hRdayadAhI zalyatulyo vipAkaH __ mantrIne vicAra kiyA ki, sahasA koI kArya nahIM karanA. vicAra na karanese mahAn saMkaTa utpanna hote haiM. sadguNoMse lAlAyita sampadAeM vicAra karake kArya karanevAle puruSako svayaM Akara varatI haiM, paMDitapuruSane zubha athavA azubha kArya karate samaya prathama usake pariNAmakA nirNaya kara lenA cAhiye. kAraNa ki atizaya utAvalase kiye hue kRtyoMke pariNAma zalyakI bhAMti mRtyusamaya taka hRdayameM vedanA utpanna karate haiM / aile nItizAstrake vacana smaraNa Anese mantrIne zAradAnandanako apane gharameM chipA rakhA. eka samaya rAjaputra mRgayA karate eka sUarake pIche bahuta dUra nikala gayA. sandhyA hojAnese eka sarovarakA jala pIkara bAghake bhayase vaha eka vRkSa para Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (415 ) caDhA. vahAM eka vyaMtarAdhiSThita vAnara thA, prathama rAjaputra usakI goda meM so rahA aura pazcAt vAnara rAjaputrakI goda meM sotA thA ki itane meM kSudhA pIDita vAgha ke vacana se rAjaputrane use nIce DAla diyA. vaha bAghake mukhameM girA thA, parantu jyoMhI bAgha haMsA, vaha mukhameMse bAhara nikalA aura rudana karane lagA. bAghake rudana karanekA kAraNa pUchane para usane kahA ki, " he bAgha ! apanI jAti choDakara jo loga parajAtimeM Asakta hote haiM, unako uddeza karake maiM isaliye rudana karatA hUM ki, una mUkhoMkI kyA gati hogI? " tadanantara ina vacanoMse va apane kRtyase lajjita rAjakumArako usane pAgala kara diyA. taba rAjaputra "visemirA, visemirA " yaha kahatA huA jaMgala meM bhaTakane lagA. usakA ghoDA akelAhI nagarameM jA pahuMcA. usa parase zodha karavAke rAjA apane putrako ghara lAyA bahuta se upAya kiye parantu rAjaputrako lezamAtra bhI guNa na huA taba rAjAko zAradAnaMdanakA smaraNa huA / aMtameM jaba rAjAne apane putrako Arogya karanevAleko AdhA rAjya denekA DhiMDhorA piTavAnekA nizcaya kiyA, taba maMtrIneM kahA ki, "mahArAja ! merI putrI thoDA bahuta jAnatI hai / " yaha suna rAjA putrasahita maMtrIke ghara AyA | paDadeke aMdara baiThe hue zAradAnaMdanane kahA ki, "vizvAsa rakhanevAleko ThaganA isameM kaunasI caturAI hai ? tathA goda meM soye hueko mAranA isameM bhI kyA parAkrama hai ? 1 Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (416) zAradAnaMdanakA yaha vacana suna rAjaputrane 'visemirA' ina cAra akSaroM meM se prathama akSara 'vi' choDadiyA. 'setu ( rAmakI baMdhAI huI samudrakI pAla ) dekhanese tathA gaMgA aura samudrake saMgamameM snAna karanese brahmahatyA karanevAlA apane pAtakase chUTatA hai, parantu mitrako mArane kI icchA karanevAlA manuSya pAlako dekhanese athavA saMgamasnAnase zuddha nahIM hotA.' yaha dusarA vacana suna rAjaputrane dusarA 'se' akSara choDa diyA mitrako mAranekI icchA karanevAlA, kRtaghna, cora aura vizvAsaghAtI ye cAroM vyakti jaba taka sUrya candra haiM, taba taka narakagatimeM rahate haiM.' yaha tIsarA vacana sunakara rAjaputrane tIsarA 'mi' akSara choDa diyA. 'rAjan ! tU rAjaputrakA kalyANa cAhatA ho to supAtrako dAna de. kAraNa ki, gRhasthamanuSya dAna denese zuddha hotA hai. yaha cauthA vacana sunakara rAjaputrane cauthA 'rA' akSara bhI choDa diyA pazcAt svastha hokara vAnara vAgha AdikA vRttAnta kahA. rAjA paradeke andara baiThe hue zAradAnandanako maMtrIkI putrI samajhatA thA, isase usane pUchA ki, 'he bAlA! tU grAmameM rahakara bhI jaMgalameM huI vAgha, vAnara aura manuSyakI vArtA kisa prakAra jAnatI hai ?' taba zAradAnandanane kahA ki, 'he rAjan ! devaguruke prasAdase merI jIbhameM sarasvatI vAsa karatI hai, usase jaise maiMne bhAnumatIrAnIkA tila jAnA usIprakAra hI yaha bAta bhI maiM jAnatA hUM.' Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (417) tadanantara zAradAnandana guru aura rAjAkA milApa huA, va donoM janoMko apAra harSa huaa|...ityaadi - isa lokameM pApa do prakArakA hai. eka gupta aura dUsarA prakaTa. guptapApa bhI do prakArakA hai. eka laghupApa aura dUsarA mahApApa. khoTe tarAjU, bATa ityAdi rakhanA yaha gupta laghupApa aura vizvAsaghAta Adi karanA yaha gupta mahApApa kahalAtA hai. prakaTapApake bhI dA bheda haiM. eka kulAcArase karanA aura dUsarA lokalajjA choDakara karanA. gRhasthaloga kulAcArase AraMbha samAraMbha karate haiM tathA mlecchaloga kulAcAra hI se hiMsA Adi karate haiM vaha prakaTa laghupApa hai; aura sAdhukA veSa pahira kara nilajjatAse hiMsA Adi kare, vaha prakaTa mahApApa hai. lajjA choDakara kiye hue prakaTa mahApApase anantasaMsArIpana Adi hotA hai, kAraNa ki, prakaTa mahApApase zAsanakA uDDAha Adi hotA hai. kulAcArase prakaTa laghupApa kare to thoDA karmabaMdha hotA hai, aura jo gupta laghupApa kare to tIvra karmabaMdha hotA hai. kAraNa ki, vaisA pApa karanevAlA manuSya asatya vyavahAra karatA hai. mana, bacana, kAyAse asatya vyavahAra karanA, yaha baDA hI bhArI pApa kahalAtA hai; aura asatya vyavahAra karanevAle manuSya guptalaghupApa karate haiM / asatyakA tyAga karanevAlA manuSya kisI samaya bhI guptapApa karaneko pravRtta nahIM hotA. jisakI pravRtti asatyakI ora Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (418) huI, vaha manuSya nirlajja ho jAtA hai, aura nirlajja huA manuSya svAmI, mitra aura apane Upara vizvAsa rakhane vAlekA ghAta Adi gupta mahApApa karatA hai. yahI bAta yogazAstrameM kahI hai. yathAH ekatrAsatyajaM pApaM, pApaM niHshessmnytH| dvayostulAvidhRtayorAdyamevAtiricyate // 1 // " tarAjUke eka palaDemeM asatya rakheM, aura dUsarI bAjUmeM sarva pAtaka rakheM to donoMmeM pahilA hI taulameM adhika utaregA. kisIko ThaganA isakA asatyamaya guptalaghupApake andara samAveza hotA hai. isaliye kadApi kisIko na ThaganA cAhiye. nyAyamArgase calanA yahI dravyakI prApti karAne vAlA eka gupta mahAmaMtra hai. vartamAnasamayameM bhI dekhate haiM ki nyAyamArgAnuyAyI kitane hI loga thoDA 2 dhanopArjana karate haiM, tobhI ve dharmakRtyameM nitya kharca karate haiM. aisA hote hue bhI jaise kuekA jala nikale thoDA, parantu kabhI bhI kSayako prApta nahIM hotA, isI prakAra unakA dhana bhI naSTa nahIM hotA. anya pApakarma karanevAle loga bahuta dravyopArjana karate haiM, tathA vizeSa kharca nahIM karate, to bhI marudezake sarovarakI bhAMti ve loga alpasamayameM nidhana ho jAte haiM kahA hai ki AtmanAzAya nonnatyai, chidreNa paripUrNatA / bhUyo bhUyo ghaTIyantraM, nimajat kiM na pazyasi ? // 1 // Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (419) - para-chidra nikAla kara svArthasAdhanese apanI unnati nahIM hotI. parantu ulaTA apanA nAza hI hotA hai. dekho, raheMTake ghaDe chidrase apanemeM jala bhara lete haiM, isase unameM jala bharA huA rahatA nahIM, balki bArambAra khAlI hokara unako jalameM DUbanA paDatA hai. zaMkAH-nyAyavAna aura dharmI aise bhI kitane hI loga nirdhanatAAdi duHkhase atipIDita dRSTimeM Ate haiM. vaise hI anyAyase va adharmase calane vAle logabhI aizvarya Adi honeMse sukhI dIkha paDate haiM. to nyAya va dharmase sukha hotA hai, ise pramANabhUta kaise mAnA jAve ? __samAdhAna:-nyAyI logoMko duHkha aura anyAyI logoMko sukha najara AtA hai, vaha pUrvabhavake karmakA phala hai, isabhavameM kiye hue karmakA phala nahIM. pUrvakarmake cAra prakAra hai. zrIdharmaghoSasUrijIne kahA hai ki- 1 puNyAnubaMdhI puNya, 2 pApAnubaMdhi puNya, 3 puNyAnubaMdhi pApa aura 4 pApAnubaMdhi pApa ye pUrvakarmake cAra prakAra haiM. jina-dharmakI virAdhanA na karane vAle loga bharatacakravartIkI bhAMti saMsArameM kaSTa rahita nirupama sukha pAte haiM, vaha puNyAnubaMdhi puNya hai. ajJAna kaSTa karane vAle jIba koNikarAjAkI bhAMti atizaya Rddhi tathA roga rahita kAyA Adi dharmasAmagrI hote huebhI dharmakRtya na kara, pApakarmameM rata hotA hai, vaha pApAnubaMdhi puNya hai. jo jIva dramaka Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (420) munikI bhAMti pApake udayase daridrI aura duHkhI hote bhI lezamAtra dayAAdi honese jinadharma pAte haiM, vaha puNyAnubaMdhi pApa hai. jo jIva kAlazaukarikakI bhAMti pApI, krUrakarma karane vAle, adharmI, nirdaya, kiye hue pApakA pazcAtApa na karanevAle, aura jyoM 2 duHkhI hote jAya, tyoM 2 adhikAdhika pApa. karma karate jAya, aise haiM, vaha pApAnubaMdhipApakA phala hai / puNyAnubaMdhipuNyase bAhyaRddhi aura aMtaraMgaRddhi bhI prApta hotI hai. ina donoMmeMse ekabhI Rddhi jisa manuSyane na pAI usake manuSyabhavako dhikkAra hai ! jo jIva prathama zubhapariNAmase dharmakRtyakA AraMbha kareM parantu pIchese zubhapariNAma utara jAnese paripUrNa dharma nahIM karate, ve parabhavameM ApadA sahita saMpadA pAte haiN| isa taraha kisI jIvako pApAnubaMdhI puNyake udayase isa lokameM duHkha kaSTa jJAta nahIM hotA, tathApi use AgAmI bhavameM nizcayapUrvaka pApakarmakA phala milatA hai, isameM saMzaya nahIM / kahA hai ki- dravya saMpAdana karanekI bahuta icchAse aMdhA huA manuSya pApakarma karake jo kucha dravya pAtA hai, vaha dravyaAdi mAMsame ghuseDe hue loheke kAMTekI bhAMti usa manupyakA nAza kiye binA nahIM pctaa| ataeva jisase svAmI droha hove aise dANacorIAdi akAryoMkA avazya tyAga karanA cAhiye / kAraNa ki, unase isa loka tathA paraloka meM anartha utpanna hotA hai| jisase kisIko svalpamAtra bhI tApa utpanna Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (421) hotA ho, vaha vyavahAra, ghara, hATa banavAnA, tathA lenA yA unameM rahanA Adi sarva varjanA / kAraNa ki kisIko tApa utpanna karanese apanI sukhAdi Rddhi baDhatI nahIM hai| kahA hai kizAThyena mitraM kapaTena dharma, paropatApena samRddhibhAvam / sukhena vidyAM paruSeNa nArI, vAJchanti ye vyaktamapaNDitAste // 1 // jo manuSya mUrkhatAse mitrako, kapaTase dharmako, sukhase vidyAko aura krUrapanese strIko vaza karanA tathA dUsareko tApa upajAkara Apa sukhI honekI icchA karate he, ve mUrkha haiN| vivekI puruSane jaise loga apane Upara prIti karate haiM, vaise hI Apane bhI bartAva karanA cAhiye / kahA hai kijitendriyatvaM vinayasya kAraNaM, guNaprakarSo vinayA davA pyate / guNaprakarSeNa jano'nurajyate, janAnurAgaprabhavA hi saMpadaH // 2 // " ___ iMdriyAM jItaneseM vinayaguNa utpanna hotA hai, vinayaseM sad guNoMkI prApti hotI hai, sadguNoMse logoMke mana meM prIti utpanna hotI hai, aura logoMke anurAgase sarva saMpatti hotI hai / vivekIpuruSane apane dhanakI hAni, vRddhi athavA kiyA huA saMgraha Adi bAta kisIke sanmukha prakaTa na karanA, kahA hai kicaturapuruSane strI, AhAra, puNya, dhana, guNa, durAcAra, marma aura maMtra ye ATha vastueM gupta rakhanA caahiye| koI aparicita vyakti uparokta ATha vastuoMkA svarUpa pUche to, asatya na bolanA, parantu aisA kahanA ki, "aise praznoM kA kyA prayojana?," Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (422) ityAdi pratyuttara bhASAsamitise denA / rAjA, gurU Adi baDe puruSa uparokta ATha bAteM pUche to paramArthase yathAvat kaha denaa| kahA hai ki satyaM mitraiH priyaM strIbhiralIkamadhuraM dviSA / anukUlaM ca satyaJca, vaktavyaM svAminA saha // 1 // " mitroMke sAtha satyavacana bolanA, strIke sAtha madhuravacana bolanA, zatruke sAtha asatya paraMtu madhuravacana bolanA aura apanA svAmIke sAtha unako anukUla hove aisA satyavacana bolnaa| satyavacana manuSyako baDA AdhAra hai / kAraNa ki, satyavacana hI se vizvAsa Adi utpanna hotA hai / isa viSaya para eka dRSTAMta sunate haiM kiH dillInagarameM eka sAdhumahaNasiMha nAmaka vaNik rahatA thA. usakI satyavAditAkI kIrti sarvatra phela rahI thI. bAdazAhaneM eka dina parIkSAke hetuse use pUchA ki, " tere pAsa kitanA dhana hai?" usane uttara diyA. "maiM bahImeM lekhA dekha kara kahUMgA" aisA kaha usane samyak rItise saba lekhA dekhakara kahA ki, " mere pAsa anumAna corAsI lAkha TaMka hoMge." maiMne thoDAhI dravya sunA thA va isane to bahuta kahA. yaha vicAra kara bAda. zAha bahuta prasanna huA aura use apanA bhaMDArI niyukta kiyA. isI taraha khaMbhAtanagarameM prANAnta saMkaTa Ane parabhI satyavacana na choDe aisA zrIjagaccaMdrasUrikA ziSya bhIma Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (423) nAmaka sonI rahatA thA. ekasamaya zastradhArI yavanoMne zrImallinAthajIke maMdira meM bhImako pakaDa kara kaida karaliyA, taba bhImake putroM ne use chuDAneke nimitta cAra hajAra khoTe TaMka unalogoMko bheTa kiye. yavanoMne una TaMkoMkI parIkSA karavAi taba bhImane yathArtha bAta kaha dI. jisase prasanna ho unhoMne bhImako choDa diyA, aura usake putroMko usI samaya mAra DAle. unako agnidAha deneke anaMtara yavanoMne bhojana kiyA vacana denese unakI mRtyuke dina abhI bhI unake nimitta vahAM zrImallinAthajIkI pUjAAdi hotI hai| vivekIpuruSane saMkaTa samaya para sahAyatA mile isa hetuse eka aisA mitra karanA ki, jo dharmase dhanase, pratiSThAse tathA aise hI anyasadguNoMse apanI barobarIkA, buddhizAlI tathA nirlobhI hove. raghukAvya meM kahA hai ki-rAjAke mitra bilakula zaktihIna hove to prasaMga Anepara kuchabhI upakAra na karasakeM tathA usase adhika zaktizAlI hoveM to ve spardhAse bairaAdi kareM. isaliye rAjAke mitra madhyamazakti vAle cAhiye. anya ekasthAnameM bhI kahA hai ki--Agantuka Apattiko dUra karanevAlA mitra, manuSyako aisI avasthA meM sahAyatA karatA hai ki, jisa avasthAmeM manuSyakA sahodara bhAI, svayaM pitA tathA anya svajanabhI usake pAsa khaDe na raha sakate haiN| he lakSmaNa ! apanese vizeSasamarthake sAtha prIti karanA mujhe nahIM rucatA. Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 424 ) kAraNa ki, apane yadi usake ghara jAveM to apanA kucha bhI Adara satkAra nahIM hotA, aura vaha jo apane ghara Ave to apaneko zaktise adhika dhanavyaya karake usakI mehamAnI karanI paDatI hai. isa prakAra yaha bAta yuktivAlI hai avazya tathApi kisI prakAra jo baDeke sAtha prIti hojAya to usase dUsarese na bana sakeM aise apane kArya siddha ho sakate haiM, tathA anya bhI bahuta se lAbha hote haiM. kahA hai ki- --- ApaNape prabhu hoie, ke prabhu kIje hattha // kajja karevA mANusaha, avaro magga na accha // 1 // baDe manuSyane halake manuSyase bhI mitratA karanA, kAraNa ki prasaMga Ane para vaha bhI sahAyatA kara sakatA hai ? paMcopAkhyAnameM kahA hai ki-- balavAna va durbala donoM prakArake mitra karanA cAhiye, dekho, vanameM bandhanameM paDe hue hAtha ke jhuMDako cUhene chuDAyA. kSudrajIvase ho sake aise kAma sarva baDe manuSya ekatra hojAya~ to bhI unase nahIM ho sakate. suIkA kArya suI hI kara sakatI hai, vaha khaDgaAdi zastroMse nahIM ho sakatA. tRNakA kArya tRNa hI kara sakatA hai, hAthIAdi nahIM. kahA bhI hai ki--tRNa, dhAnya, namaka, agni, jala, kAjala, govara, mATI, patthara, rAkha, lohA, suI, auSadhi cUrNa aura kUMcI ityAdi vastueM apanA kArya Apa hI kara sakatI haiM, anya vastuse nahIM hotA. durjanake sAtha bhI vacanakI saralatA Adi dAkSiNyatA rakhanA cAhiye. kahA hai ki Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (425) kartavyAnyeva mitrANi, sabalAnyabalAnyapi / hastiyUthaM vane baddhaM, mUSakeNa vimocitam // 1 // sadbhAvena harenmitraM, sanmAnena ca bAndhavAn / strIbhRtyAn premadAnAbhyAM, dAkSiNyenetaraM janam // 1 // mitrako zuddha manase, AMdhavoMko sanmAnase, striyoMko premase, sevakoMko dAnase aura anya logoMko dAkSiNyatAse vazameM karanA caahiye| samaya para apanI kAryasiddhike nimitta khalapuruSoMko bhI agrasara karanA cAhiye. kahA hai ki- kisI sthAna para khalapuruSoMko bhI agrasara karake jJAniyoMne apanA kArya sAdhanA. rasako cakhanevAlI jivhA, kleza karane meM nipuNa dAMtoMko agrasara karake apanA kArya sAdhana karatI hai. kAMToMkA sambandha kiye binA prAyaH nirvAha nahIM hotA. dekho, kSetra, grAma, gRha, bagIcAAdikI rakSA kAMToMhIke svAdhIna rahatI hai. jahAM prIti hove vahAM dravyasambandha bilakula hI na rakhanA cAhiye. kahA hai ki--jahAM mitratA karanekI icchA na ho, vahAM dravyasambandha karanA aura pratiSThAbhaMgake bhayase jahAM tahAM khaDe na rahanA cAhiye. somanItimeM bhI kahA hai ki--jahAM dravyasambandha aura sahavAsa donoM bAteM hotI haiM, vahAM kalaha hue binA nahIM rahatA. apane mitrake ghara bhI koI sAkSI rakhe binA dharohara nahIM rakhanA, tathA apane mitrake hAtha dravya bhejanA bhI nahIM. kAraNa ki, Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (426) avizvAsa dhanakA aura vizvAsa anarthakA kAraNa hai / kahA hai ki-vizvAsI tathA avizvAsI donoM manuSyoMke Upara vizvAsa na rakhanA cAhiye. kAraNa ki, vizvAsase utpanna huA bhaya samUla nAza karatA hai. aisA kauna mitra hai ki, jo gupta dharohara rakhI ho to usakA lobha na kare ? kahA hai ki-zreSThI apane gharameM kisIkI dharohara ( amAnata ) Akara paDe, taba vaha apane devatAkI stuti karake kahatA hai ki, "jo isa thApaNa (dharohara )kA svAmI zIghra mara jAve to tujhe amuka vastu caDhAUMgA." vAstava meM artha anarthakA mUla hai, parantu jaise agni binA, vaise hI dhana binA gRhasthakA nirvAha nahIM ho sakatA. ataeva vivekI puruSane dhanakA agnikI bhAMti rakSaNa karanA cAhiye. yathA:-- dhanezvara nAmaka eka zreSThI thA, usane apane gharameMkI sarva sAra vastueM ekatra kara unakA nakada dravya karake eka 2 karoDa svarNamudrAke mUlyake ATha ratna mola liye aura gupacupa apane eka mitrake yahAM dharohara rakha diye aura Apa dhana sampAdana karaneke liye videza calA gayA. bahuta samaya vahAM rahaneke anantara akasmAt bImAra hojAnese usakI mRtyu hogaI. kahA hai ki--puruSa macakundaphUla sadRza zuddhamanameM kucha socatA hai, aura daivayogase kucha aura hI hotA hai. dhanezvarazreSThIkA antasamaya samIpa AyA, taba svajana sambandhiyoMne usako Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 427 ) dravya Adi ke viSaya meM pUchA zreSThIne kahA--" paradezameM upArjana kiyA huA bahutasA dravya hai, tathApi vaha idhara udhara phailA huA hone se mere putroM se liyA nahIM jA sakegA. kintu mere eka mitra ke pAsa maiMne ATha ratna dharohara rakhe haiM, ve mere strIputrAdikoMko dilA denA. " yaha kaha vaha mara gayA. svajanoMne Akara usake putrAdikoM ko yaha bAta kahI, taba unhoMne apane pitAke mitrako vinayase, premase aura atyAdarase ghara bulAyA aura abhayadAnAdi aneka prakArakI yuktise ratnoM kI mAMgaNI kI; parantu usa lobhI mitrane eka bhI bAta na mAnI tathA ratna bhI nahIM diye. anta meM yaha vivAda nyAyasabhA meM gayA, kintu sAkSI, lekha Adi pramANa na honese kucha bhI phala na huA. yaha sAkSI rakhakara dravya deneke viSaya meM dhanezvara zreSThIkA dRSTa hai / isaliye kisIko bhI sAkSI rakhakara dravya denA cAhiye. sAkSI rakhA ho to corako diyA huA dravya bhI pIchA AtA hai. jaise:-- eka vaNika dhanavAna tathA bahuta dhUrta thA. mArga meM jAte use cora mile. coroMne juhAra karake usase dravya mAMgA. vaNikane kahA--" sAkSI rakhakara yaha sarva dravya tuma le lo aura samaya pAkara pIchA denA, parantu mujhe mAro mata. " coroMne ise mUrkha samajha eka kAracitra jaMgalI bilADako sAkSI rakha sarva dravya lekara vaNikako choDa diyA. vaha vaNika usa sthAnako barAbara Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 428 ) dhyAna meM rakhakara apane grAmako gayA. kucha dinoMke bAda eka dina vehI cora usI nAmake kucha coroMko sAtha lekara grAma meM Aye. usa vaNikane coroMko pahicAna kara apanA dravya mAMgA; kalaha huA, antameM yaha bAta rAjadvAra taka pahuMcI. nyAyAdhIzoMne vaNikase pUchA - " dravya diyA usa samaya koI sAkSI thA ?" vaNikane pIMjare meM rakhe hue eka kAle bilADako batAkara kahA" yaha merA sAkSI hai. " coroMne kahA--" batA terA kaunasA sAkSI hai ? " vAkake batAne para coroMne kahA--" vaha yaha nahIM hai. vaha to kAbara citra varNakA thA, aura yaha to kAlA hai." isa prakAra apane mukha hI se coroMne svIkAra kara liyA. taba nyAyAdhIzoMne unake pAsase vaNikako dravya dilAyA ityAdi. isaliye dharohara rakhanA athavA lenA ho to gupta nahIM rakhanA, svajanoMko sAkSI rakhakara hI rakhanA yA lenA cAhiye. mAlikakI sammatike binA use idhara udhara bhI na karanA cAhiye / kadAcit dharohara rakhanevAlA manuSya mara jAve to ukta dharohara usake putroMko de denA cAhiye. yadi usake putraAdi na hoveM to sarvasaMghake samakSa use dharmakArya meM vAparanA cAhiye. udhAra thApaNaAdikI noMdha usI samaya karanemeM leza mAtra bhI pramAda na rakhanA cAhiye. kahA hai ki -- pranthibaMdhe parIkSAyAM gaNane gopane vyaye / lekhya ke ca kRtAlasyo, naraH zIghraM vinazyati // 1 // Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (429) pAsameM dravya rakhane meM, vastukI parIkSA karanemeM, ginanemeM, gupta rakhanemeM, kharca karanemeM aura nAmA (hisAva Adi lekha) rakhane meM jo manuSya Alasya karatA hai, vaha zIghrahI naSTa hotA hai manuSyako sarva gata dhyAnameM nahIM raha sakatI, bahutasI vismRti ho jAtI haiM,aura bhUla jAnese vRthA karmabandhaAdi doSa sira para AtA hai. apane nirvAhake liye candramA jaise sUryako anusaratA hai, vaisehI rAjA tathA mantrI Adiko anusaranA cAhiye. anyathA parAbhavaAdi honA sambhava hai| kahA hai ki-caturapuruSa apane mitrajanoM para upakAra karaneke nimitta tathA zatruoMkA nAza karaneke nimitta rAjAke AzrayakI icchA karate haiM, apanA udarapoSaNa karaneke liye nahIM kAraNa ki, rAjAke Azraya binA apanA udara poSaNa kauna nahIM karatA ? bahutase karate haiM. vastupAlamaMtrI, pethaDazreSThIAdi logoMne bhI rAjAke Azrayase jina-maMdiraAdi aneka puNyakRtya kiye haiM. astu, vivekIpuruSane jUA, dhAtuvAda (kimiyA) aura vyasanoMkA dUrahIse tyAga karanA cAhiye. kahA hai ki-daivakA kopa honehI para dyUta, dhAtuvAda, aMjanasiddhi, rasAyana aura yAkSiNIkI guphAmeM praveza karanekI buddhi hotI hai. isI prakAra sahaja kAryameM saugandaAdi bhI na khAnA cAhiye. kahA hai ki--jo mUrkha manuSya caitya ( deva ) ke sacce yA jhUTe sauganda khAtA hai vaha bodhibIjako nikAlatA aura ananta saM sArI Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (430) hotA hai / caturamanuSyane kisIkI jamAnata denA ( bhalAmaNa )Adi saMkaTameM na paDanA. kArpAsikane kahA hai ki-daridrIko do striyAM, mArgameM kSetra, do tarahakI khetI, jamAnata aura sAkSI denA ye pAMca anartha svayaM manuSya utpanna kara lete haiM. vaisehI vivekIpuruSane zaktibhara jisa grAmameM nivAsa karatA ho usImeM vyApAraAdi karanA jisase apane kuTumbake manuSyoMkA viyoga nahIM hotA, gharake tathA dharmake kArya yathAsthita hote haiM. apane grAmameM nirvAha na hotA ho to apane deza meM vyApAraAdi karanA, parantu paradeza na jAnA cAhiye. apane dezahImeM vyApAra karanese bArambAra ghara jAnekA avasara AtA hai tathA gharake kAryAdikA nirIkSaNa bhI hojAtA hai. aisA kauna daridrI manuSya hai jo apane grAma athavA dezameM nirvAha honA sambhava hone para bhI paradeza jAnekA kleza sahatA hai ? kahA hai ki-- he arjuna ! daridrI, rogI, mUrkha, musAphira aura nitya sevA karanevAlA ye pAMcoM jIte hue bhI mRtake samAna hai, aisA zAstrameM sunate haiM / yadi paradeza gaye rinA nirvAha na calatA ho, va paradeza hI meM vyApAra karanA par3e, to svayaM na karanA, tathA putrAdikase bhI na karAnA, kintu vizvAsapAtra munImoM dvArA vyApAra calAnA. kisI samaya apaneko paradeza jAnA paDe, to zubhazakunaAdi dekha tathA guruvaMdanAdika mAMgalika kara bhAgyazAlI puruSoM hI ke sAtha jAnA cAhiye. sAthameM apanI Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (431) jAtike kucha paricita manupyoMko bhI lenA, mArgameM nidrAdi pramAda lezamAtra bhI na karanA tathA yatnapUrvaka jAnA ucita hai / paradezameM vyApAra karanA paDe athavA rahanA par3e to bhI isI rItise karanA. kAraNa ki eka bhAgyazAlIke sAthameM honese sabakA vighna TalatA hai. isa viSaya para dRSTAnta hai, vaha isa prakAraH--- ekavIsa manuSya varSAkAlameM kisI grAmako jA rahe the. saMdhyAsamaya ve ekamaMdirameM tthhre| vahAM bijalI bAra 2 maMdirake dvAra taka Akara jAne lgii| una sabane bhayAtura ho kahA ki, " apane meM koI abhAgI manuSya hai, isaliye pratyeka maMdirakI cAroM ora pradakSiNA dekara yahAM Ave / " tadanusAra vIsa janoMne anukramase pradakSiNA dekara maMdirameM praveza kiyA / ekavIsavAM manuSya bAhara nahIM nikalatA thA, use zeSa sabane balAtkAra pUrvaka khIMcakara bAhara nikAlA / taba bIsoM hI para bijalI girI / unameM eka hI bhAgyazAlI thA / ityAdi __ataeva bhAgyazAlI puruSoMke sAthameM jAnA, tathA jo kucha lena dena hove, athavA nidhi Adi rakhA hove, to vaha saba pitA, bhAI, putra Adiko nitya kaha denA, usameM bhI paragrAma jAte samaya to avazya hI kaha denA cAhiye / aisA na karanese kadAcit durdaivavaza paragrAmameM athavA mArga meM apanI mRtyu ho Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (432) jAya, to dhanake hote hue pitA, bhAI, putra Adiko vRthA duHkha bhoganA paDatA hai| vivekIpuruSane paragAMva jAte samaya dhanAdikakI yathocita cintA karaneke liye kuTuMbake saba logoMko yogya zikSA denA tathA sabake sAtha Adara pUrvaka bAtacIta karake jAnA / kahA hai ki- jisako jagatmeM jInekI icchA ho, usa manuSyane pUjyapuruSoMkA apamAna kara, apanI strIko kaTuvacana kahakara, kisIko tADanA kara tathA bAlakako rulAkara paragrAma gamana na karanA cAhiye / paragrAma jAnekA vicAra karate jo koI utsava yA parva samIpa AgayA ho to vaha karake jAnA cAhiye / kahA hai ki- utsava, bhojana, baDA parva tathA anya bhI sarva maMgalakAryakI upekSA karake tathA janma yA maraNa ina do prakAroMke sUtaka hoveM athavA apanI strI rajasvalA hove to paragrAmako gamana na karanA caahiye| isI prakAra anyaviSayoMkA bhI zAstrAnusAra vicAra karanA ucita hai / kahA bhI hai ki- dUdhakA bhakSaNa, strIsaMbhoga, snAna, strIko tADanA, vamana tathA thUkanAAdi karake yA Akroza vacana sunakara paragrAmako na jAnA / hajAmata karA kara, netroM meMse AMsU TapakAkara tathA zubhazakuna na hote hoM to paragrAmako na jAnA / apane sthAnase kisI kAryake nimitta bAhara jAte jisa bhAgakI nADI calatI ho, usa ra raphakA paira Age rkhnaa| isase manavAMchita karmakI siddhi Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (433) hotI hai| jJAnIpuruSane mArgameM jAte hue sanmukha Aye hue rogI, vRddha, brAhmaNa, aMdha, gAya, pUjyapuruSa, rAjA, garbhiNI strI aura sira para bojhA honese name hue puruSako prathama mArga dekara phira Apane jAnA cAhiye / pakva athavA apakva dhAnya, pUjane yogya maMtrakA maMDala, DAla diyA huA ubaTana, snAnakA jala, rudhira, mRtaka inako lAMghakara na jAnA / dhuMka, kapha, viSThA, mUtra, prajvalita ani, sarpa, manuSya aura zastra inakA to kadApi ullaMghana na karanA cAhiye / vivekIpuruSane nadIke kinAre taka, gAyeM bAMdhaneke sthAna taka, baDaAdi vRkSa. tAlAba, sarovara, kuA, bAga ityAdika Ave vahAM taka apane baMdhuko pahuMcAneko jAnA caahiye| kalyANArthI puruSane rAtrike samaya vRkSake nIce na rahanA / utsava tathA sUtaka samApta honeke pahile kisI dUradezameM na jAnA / akele aparicita vyakti athavA dAsake sAtha nahIM jAnA, tathA madhyAnha va madhyarAtrike samaya bhI gamana na krnaa| krUrapuruSa, caukIdAra, cugalakhora, zilpakAra aura ayogyamitrake sAtha adhika bAtacIta na karanA tathA asamaya inake sAtha kahIM bhI na jAnA / mArgameM cAhe kitanI hI thakAvaTa paidA ho para pADA, gAya aura gadhe para na baiThanA / mArgameM hamezAM hAthIse eka hajAra, gADIse pAMca tathA sIMgavAle pazu va ghoDese daza hAtha dUra jAnA cAhiye / sAthameM kaleU (kucha bhI khAdya padArtha) Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (434) liye binA gamana na karanA, jahAM mukAma kiyA ho vahAM Adhika nIMda na lenA tathA sAtha AnevAle logoMkA vizvAsa nahIM rakhanA / saikar3oM kArya hoM to bhI akele kahIM na jAnA / dekho eka karkaTa ( keMkaDA) ke samAna kSudrajIvane brAhmaNakI rakSA karI thii| akele manuSyane kisIke ghara nahIM jAnA / kisIke gharameM ADe mArgase (jo dvAra cAlU na ho) usase bhI praveza na karanA / - buddhimAna puruSane jIrNanAvameM na baiThanA, akele nadImeM praveza na karanA aura sahodarabhAIke sAtha mArgapravAsa nahIM karanA / apane pAsa sAdhana na ho to jala tathA thalake viSama pradeza, ghoravana tathA gaharejalakA ullaMghana na karanA / jisa samudAyameM bahutase loga krodhI, sukhake abhilASI aura kRpaNa hoveM vaha apanA svArtha kho baiThatA hai / jisameM saba loga nAlAyaka hote haiM, saba apane Apako paMDita mAnate haiM, tathA baDappana cAhate haiM vaha samudAya durdazAmeM A paDatA hai / jahAM kaidiyoMko tathA phAMsIkI zikSA pAye hue logoMko rakhate hoM, jahAM juA khelA jAtA ho, jahAM apanA anAdara hotA ho, vahAM tathA kisIke khajAnemeM aura antaHpurameM na jAnA cAhiye / durgandhiyukta sthala, smazAna, zUnyasthAna, bAjAra, jahAM photare va sUkhA ghAsa bahuta bichA huA ho, jahAM praveza karate bahuta duHkha hotA ho tathA jahAM kUDA kacarA DAlA jAtA ho aisA sthAna, khArI Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (834) bhUmi, vRkSakA agrabhAga, parvatakA sira, nadI tathA kuekA kinArA aura jahAM bhasma, koyalA, bAla aura khopaDiyAM paDI itane sthAnoM meM adhika samaya taka khaMDe na rahanA / adhika parizrama honepara bhI jisa samaya jo kArya karanA ho, use na choDanA / klezake vaza huA manuSya puruSArthake phala svarUpa dharma artha va kAma tInoMko nahIM pA sakatA / manuSya jarA ADambara rahita huA ki usakA jahAM tahAM anAdara hotA hai, isaliye kisI bhI sthAnameM vizeSa ADambara nahIM choDanA / paradezameM jAne para apanI yogyatAke anusAra sarvAMga meM vizeSa ADambara tathA svadharma meM paripUrNa niSThA rakhanA / kAraNa ki usIse bar3appana, Adara tathA nizcita kArya kI siddhiAdi honA saMbhava hai / vizeSalAbha hone para bhI paradeza meM adhika samaya taka nahIM rahanA, kAraNa ki, usase kASThazreSThi AdikakI bhAMti gRhakAryakI avyavasthAdi doSa utpanna hotA hai / lene becane Adi kAryake AraMbha meM, vighnakA nAza aura icchita - lAbhaAdi kAryakI siddhike nimitta paMcaparameSThIkA smaraNa karanA, gautamAdikakA nAma lenA tathA kucha vastueM deva, guru aura jJAna Adike kAma meM Ave isa rItise rakhanA / kAraNaki, dharmakI pradhAnatA rakhane hI se sarva kArya saphala hote haiM / dhanopArjana ke hetu jise Arambha samArambha karanA paDe usa zrAvakane sAtakSetra meM dhana vAparaneke tathA anya aise hI dharma -- kRtyoMke baDe 2 manoratha karanA / kahA hai ki Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (436) uccairmanorathAH kAryAH, sarvadaiva mana svanA / vidhistadanumAnena, saMpade yatate yataH // 1 // vicAravAna puruSane nitya baDe 2 manoratha karanA cAhiye / kAraNa ki, apanA bhAgya manorathake anusAra kAryasiddhi karanemeM prayatna karatA hai| dhana, kAma aura yazakI prAptike liye kiyA huA yatna bhI samaya para niSphala hojAtA hai, parantu dharmakRtya karanekA kevala manameM kiyA huA saMkalpa bhI niSphala nahIM jaataa| lAbha honepara pUrva kiye hue manoratha lAbhake anusAra saphala karanA. kahA hai ki vavasAyaphalaM bihavo, vivahassa phalaM supattaviNiogo / tayabhAve vavasAo, vihavovi a dugAinimittaM // 1 // udyamakA phala lakSmI hai, aura lakSmIkA phala supAtrako dAna denA hai. isaliye jo supAtrako dAna na kare to udyama aura lakSmI donoM durgatike kAraNa hote haiN| supAtrako dAna dene hI se, upArjita kI huI lakSmI dharmakI Rddhi kahalAtI hai, anyathA pApakI Rddhi kahalAtI hai. kahA hai kiRddhi tIna prakArakI hai. eka dharmaRddhi, dUsarI bhogaRddhi aura tIsarI pApaRddhi. jo dharmakRtyameM vaparAtI hai vaha dharmaRddhi, jo zarIrasukhake hetu vAparI jAtI hai vaha bhogaRddhi, aura jo dAna tathA bhogake kAmameM nahIM AtI vaha Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (437) anartha utpanna karanevAlI pApaRddhi kahalAtI hai. pUrvabhavameM kiye hue pApakarmase athavA bhAvIpApase pApaRddhi prApta hotI hai. isa viSaya para dRSTAnta sunoH---- vasantapura nagarameMeka brAhmaNa, eka kSatriya, eka vaNika aura eka sunAra ye cAra mitra the. ve dravyopArjanake nimitta eka sAtha paradezako nikale. rAtriko eka udyAnameM Thahare. vahAM unhoMne vRkSakI zAkhAmeM laTakatA huA eka suvarNapuruSa dekhA. una cAroMmeMse ekane kahA-'yaha dravya hai' suvarNapuruSane kahA'dravya hai, paraMtu anartha karane vAlA hai yaha suna sabane bhayase use choDa diyA. parantu sunArane usase kahA--'nIce gira' tadanusAra svarNapuruSa nIce giragayA. sunArane usakI eka aMgulI kATakara zeSa bhAgako eka gaDDhameM pheMka diyA, yaha sabane dekhA. pazcAt unameMse do jane bhojana lAneke liye gAMvameM gaye aura zeSa donoMko mAranekI icchAse viSa-mizrita anna lAye. idhara una donoMne ina donoMko Ate hI khaDga prahArase mAraDAlA aura svayaM viSamizrita anna bhakSaNa kiyA jisase maragaye. sArAMza yaha ki pApaRddhise dravyake kAraNa cAroMkA vinAza hogayA. ___ isaliye pratidina devapUjA, annadAnaAdi puNya tathA avasara para saMghapUjA, sAdharmikavAtsalyaAdi puNya kRtya karake apanI lakSmI dharmakRtyameM lagAnI cAhiye. sAdharmikavAtsalyaAdi puNyakRtya bahuta dravyakA vyaya karanese hote haiM. aura Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (438) isIliye ve zreSTha bhI kahalAte haiM tathA nitya honevAle puNya choTe kahalAte haiM. yaha bAta satya hai, tathApi ye puNya nitya karate rahanA cAhiye, kyoMki usase bhI bahuta phala utpanna hotA hai. isaliye nityake puNya karake hI avasarapuNya karanA ucita hai. dhana alpa ho athavA aisehI anya kAraNa hoM to bhI dharmakArya karanemeM vilaMba na karanA cAhiye. kahA hai ki deyaM stokAdapi stokaM, na vyapekSyA mhodyH| icchAnusAriNI zaktiH, kadA kasya bhaviSyati // 1 // ___alpadhana hove to alpameMse alpa bhI denA, parantu baDe udayakI apekSA nahIM rakhanA. icchAnusAra dAna denekI zakti kaba kise milanevAlI hai ? kala karanekA vicAra kiyA huA dharmakArya Aja hI karanA. tathA pichale paharako dhArA huA dharmakArya dupaharake pahile hI karalenA cAhiye. kAraNa ki, mRtyu AtI hai to yaha nahIM vicAra karatI ki 'isane apanA kartavyakarma kitanA karaliyA hai, tathA kitanA bAkI rakhA hai ? / dravyopArjana karanekA bhI yathAyogya udyama nitya karanA cAhiye. kahA hai ki- vaNika, vezyA, kavi, bhaTTa, cora, Thaga, brAhmaNa ye manuSya jisa dina kucha lAbha na ho usa dinako niSphala mAnate haiM. alpa lakSmIkI prApti honese udyama na choDa denA cAhiye. mAghakavine kahA hai ki- jo manuSya alpa saMpattika lAbhase apaneko uttamasthitimeM mAnatA hai, usakA daiva bhI kartavya kiyA jAna kara Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (439) usakI saMpatti nahIM baDhatA, aisA jAna paDatA hai. atyantalobha bhI na karanA cAhiye. lokameM bhI kahA hai ki- atilobhana karanA, tathA lobhakA samUla tyAga bhI na karanA. atilobha vaza sAgara zreSThI samudrameM DUbakara mRtyuko prApta huA thA. aparimita icchA jitanA dhana kisIko bhI milanA saMbhava nahIM hai. nirdhana manuSya cakravartI honekI icchA cAhe kare parantu vaha kadApi ho nahIM sakatA. bhojanavastrAdi to icchAnusAra mila bhI sakate haiM / kahA hai ki- icchAnusAra phala prApta karane vAle puruSane apanI yogyatA hI ke anusAra icchA karanI cAhiye. lokameM mAMganese parimita vastu to mila jAtI hai, parantu aparimita nahIM mila sakatI. isaliye apane bhAgyAdike anusAra hI icchA rakhanI cAhiye / jo manuSya apanI yogyatAkI apekSA adhikAdhika icchA kiyA karatA hai, use icchita vastukA lAbha na honese sadA duHkhI hI rahanA par3atA hai. ninyAnave lAkha TaMkakA adhipati hote hue karoDapati honeke nimitta dhanazreSThIko aharniza bahuta kleza bhoganA paDe. aise hI aura bhI bahutase udAharaNa haiM. kahA hai ki AkAMkSitAni jantUnAM, saMpadyate yathA yathA / tathA tathA vizeSAptI, maneo bhavati duHkhitam // 1 // AzAdAsastu yo jAto, dAsastribhuvanasya sH| AzA dAsIkRtA yena, tasya dAsye jagattrayI // 2 // Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (440) manuSyoMke manoratha jyoM 2 pUrNa hote jAte haiM, tyoM 2 unakA mana vizeSa lAbhake liye duHkhI hotA jAtA hai. jo manuSya AzAkA dAsa hogayA vaha mAno tInoM lokakA dAsa hogayA aura jisane AzAko apanI dAsI banAi usane tInoM jagatko apanA dAsa banA liyA hai. . .. gRhasthamanuSyane dharma, artha aura kAma ina tInoMkA isa rItise sevana karanA cAhiye ki eka dUsareko bAdhA na ho. kahA hai ki- dharma, artha (dravya ) aura kAma ( viSayasukha ) ye tInoMlokameM puruSArtha kahe jAte haiM / caturapuruSa avasara dekhakara tInoM kA sevana karate haiM. jaMgalI hAthIkI bhAMti dharma va arthakA tyAga karake jo manuSya kSaNika viSayasukhameM lubdha hotA hai vaha ApattimeM paDatA hai| jo manuSya viSayasukhameM adhika Asakti rakhatA hai, usake dhanakI dharmakI va zarIrakI bhI hAni hotI hai| dharma aura kAmako choDakara upArjana kiyA huA dhana anya loga bhogate haiM, aura upArjana karanevAlA hAthIko mAranevAle siMhakI bhAMti kevala pApakA bhAgIdAra hotA hai| artha aura kAmako tyAgakara kevala dharma hI kI sevA karanA yaha to sAdhu munirAjakA dharma hai, gRhasthakA nhiiN| gRhasthane bhI dharmako bAdhA upajAkara artha tathA kAmakA sevana na karanA cAhiye / kAraNa ki, bIja bhojI (boneke liye rakhe hue dAne khAnevAlA) kunabIkI bhAMti adhArmika puruSakA aMtameM kucha bhI kalyANa nahIM hotaa| Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (461) somanAtimeM bhI kahA hai ki--jo manuSya paralokake sukhameM bAdhA na Ave aisI rItise isa lokakA sukha bhogatA hai, vahI sukhI kahA jAtA hai| vaise hI arthako bAdhA upajAkara dharma tathA kAmakA sevana karanevAleke sirapara bahuta denA hojAtA hai aura kAmako bAdhA upajAkara dharma va arthakA sevana karanevAleko sAMsArikasukhakA lAbha nahIM hotA / isa prakAra kSaNika viSayasukhameM Asakta, mUlabhogI (jaDako khA jAnevAlA) aura kRpaNa ina tInoM puruSoM ke dharma, artha tathA kAmako bAdhA utpanna hotI hai / - jo manuSya kuchabhI saMgraha na karate jitanA dhana mile utanA viSayasukha hI meM kharca karate haiM ve kSaNikaviSayasukha meM Asakta kahe jAte haiM. jo manuSya apane bApadAdAoMkA upArjita dravya anyAyase khAte haiM,ve bIja(mUla)bhojI kahe jAte haiM,aura jo manuSya apane jIva, kuTumba sevakavargako duHkha dekara dravyasaMgraha karate haiM aura yogyarItise jitanA kharcanA cAhiye utanA bhI na kharca ve kRpaNa kahalAte haiM. jisame kSaNika viSayasukhame Asakta aura mUlabhojI isa donoMkA dravya naSTa ho jAtA hai, isa kAraNa unase dharma aura kAmakA sevana nahIM hotA. isalie ina donoM janoMkA kalyANa nahIM hotA. kRpaNakA kiyA huA dravyakA saMgraha dUsarekA kahalAtA hai| rAjA, bhUmi, coraAdi loga kupaNake dhanake mAlika hote haiM, isase usakA dhana dharma athavA kAmake upayogameM nahIM AtA. kahA hai ki Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (442) dAyAdAH spRhayanti taskaragaNA muSNanti bhUmIbhujo, gRhaMti cchalamAkalayya hutabhuga bhasmIkaroti kSaNAt / ambhaH sAvayate kSitau vinihitaM yakSA harate haThAd , durvRttAstanayA nayaMti nidhanaM dhig bahvadhInaM dhanam // 1 // __jisa dhanako manuSya cAhate haiM, usa dhanako cora lUTeM, kisI chalabhedase rAjA haraNa kara leM, kSaNamAtrameM agnibhasma kara de, jala DubA de, bhUmimeM gADA ho to yakSa haraNa kare, putra durAcArI hoveM to balAtkArase kumArgameM uDA deM, aise anekoMke adhikArameM rahe hue dhanako dhikkAra hai, apane putrako lADa laDAne vAle patiko jaise durAcAriNI strI haMsatI hai, vaisehI mRtyu zarIrakI rakSA karanevAleko tathA pRthvI, dhanakI rakSA karanevAleko haMsatI hai / kIDiyoMkA ekatrita kiyA huA dhAnya, madhumakkhiyoMkA ekatrita kiyA huA madhu aura kRpaNakA upArjana kiyA huA dhana ye tInoM vastueM dUsaroMhIke upabhogameM AtI haiM. isaliye dharma artha aura kAmako bAdhA utpanna karanA yaha vAta gRhasthako ucita nahIM. kadAcit pUrvakarmake yogase aisA ho tobhI uttarottara bAdhA hone para bhI zeSakA rakSaNa karanA cAhiye / yathA:-- kAmako bAdhA hove to bhI dharma aura arthakI rakSA karanA. kAraNa ki dharma aura arthakI bhalIbhAMti rakSA karanehI se kAma ( viSayasukha ) sukhase mila sakatA hai. vaimehI artha aura kAma Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (443) ina donoMko bAdhA hove tathApi sarvaprakArase dharmakI rakSA karanA cAhiye. kAraNa ki artha va kAmakA mUla dharma hai. kahA hai kicAhe nareTImeM bhikSA mAMgakara apanI AjIvikA calAtA ho, to bhI manuSya jo apane dharmako bAdhA na upajAve to use aisA samajhanA cAhiye ki, " maiM baDA dhanavAna hUM." kAraNa ki, dharmahI satpuruSoMkA dhana hai. jo manuSya manuSyabhava pAkara dharma, artha, kAma ina tInakA sAdhana na kare usakI AyuSya pazukI AyuSyakI bhAMti vRthA hai. ina tInoMmeM bhI dharma zreSTha hai. kAraNa ki, usake binA artha aura kAma utpanna nahIM hote. dravyakI prAptike pramANameM ucita vyaya karanA cAhiye. nItizAstrameM kahA hai ki, jitanI dravyakI prApti ho, usakA eka caturthabhAga saMcaya karanA, dusarA caturthabhAga vyApArameM athavA byAja para lagAnA, tIsarA caturthabhAga dharmakRtyameM tathA apane upabhogameM lagAnA; aura cauthA caturthabhAga kuTumbake poSaNa nimitta vyaya karanA. koI 2 aisA kahate haiM ki- prAptikA AdhA athavA usase bhI adhika bhAga dharmakRtyameM lagAnA aura bAkI rahe hue dravyameM zeSa sarva kArya karanA. kAraNa ki, eka dharmake sivAya isalokake zeSa sarvakArya tuccha haiM. koI koI loga kahate haiM ki- uparokta donoM vacanoMmeM prathama garIbake tathA dusarA dhanavAnake uddezyase kahA hai. jIvana aura lakSmI kisako vallabha nahIM kintu avasara para satpuruSa ina donoMko tRNase bhI halakA samajhate haiM. Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 444 ) yazaskare karmANi mitramaGmahe, priyAsu nAroSvadhaneSu baMdhuSu / dharme vivahe vyasane ripuntaye, dhanavyayo'STAsu na gaNyate budhaiH ||2|| yaH kAkaNImapyapathaprapannAmanveSate niSka sahasratulyAm / kAle ca koTiSvapi muktahastastasyAnubaMdhaM na jahAti lakSmIH ||3|| 1 yazakA vistAra karanA ho, 2 mitratA karanA ho, 3 apanI priyatriyoMke liye koI kArya karanA ho, 4 apane nirdhana bAndhavoMko sahAyatA karanI ho, 5 dharmakRtya karanA hove, 6vivAha karanA ho 7 zatrukA nAza karanA hove, athavA 8 koI saMkaTa AyA hove to caturapuruSa dhanavyaya kI kucha bhI gintI nahIM rakhate. jo puruSa eka kAMkiNI bhI kumArga meM calI jAve to eka hajAra svarNamudrAeM gaI aisA samajhate haiM, aura vehI puruSa yogya avasara Ane para jo karoDoM dhanakA chUTe hAthase vyaya karate haiM, to lakSmI unako kabhI bhI nahIM chor3atI hai. jaise: eka zreSThI kI putravadhU naI vivAhI huI thI. usane eka dina apane zvasura ko dIvemeMse nIce girI huI tailakI bUMde apane jUtoM meM lagAte dekhA, isase manameM vicAra karane lagI ki, 'mere vasurakI yaha kRpaNatA hai ki kATakasara hai ?' aisA saMzaya hone se vasurakI parIkSA karanekA nizcaya kara eka dina sira dukhanekA bahAnA karake vaha so rahI tathA bahuta cillAne lagI. vasura ne bahuta se upAya kiye taba usane kahA ki, 'pahile bhI kabhI kabhI mere aisA hI darda hotA thA aura vaha sacce motiyoM Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (445) kA cUrNa lepa karanese miTa jAyA karatA thA' yaha suna zvasurako baMDA harSa huA. usane turanta motI maMgAne kI taiyArI kI. itane hI meM bahUne yathArtha bAta kaha dI. dharmakRtyameM kharca karanA yaha lakSmIkA eka vazIkaraNa hai. kAraNa ki, isIse vaha sthira hotI hai. kahA hai ki mA maMsthAH kSIyate vittaM, dIyamAnaM kadAcana / kUpArAmagavAdInAM, dadatAmeva saMpadaH // 1 // denese dhanakA nAza hotA hai, aisA tU kisI kAlameM bhI mata samajhanA. dekho, kuA, bagIcA,gAya Adi jyoM jyoM dete jAte haiM tyoM tyoM unakI saMpadA vRddhiko prApta hotI hai. isa viSaya para eka udAharaNa hai ki:-- vidyApati nAmaka eka zreSThI bahuta dhanavAna thA. lakSmIne svapnameM Akara usako kahA ki, 'maiM Ajase dazaveM dina tere gharameMse nikala jAUMgI.' pazcAt vidyApatine apanI strIke kahanese usI dina sarvadhana dharmake sAtakSetroMmeM vyaya kara diyA. aura guruse parigrahakA pramANa svIkAra kara sukhapUrvaka rAtri so rahA. prAtaHkAla hote hI dekhA ki punaH pUrvakI bhAMti dhana paripUrNa bharA hai, taba usane punaH saba dravya dharmakRtyameM vyaya kara diyA. isI prakAra nau dina vyatIta hue. dazaveM dina phira lakSmIne svapnameM Akara kahA ki, 'tere puNyase maiM tere ghara hI meM sthira rahatI hUM.' lakSmIkA yaha vacana sunakara vidyApati zreSThI Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (446 ) parigrahaparimANavratakA khaMDana honeke bhayase nagarako choDakara bAhara calA gayA. udhara koI rAjA maragayA thA. usake saMtAna na honeke kAraNa, usakI gAdI para kisI yogya puruSako baiThAneke nimitta maMtrIAdi logoMne paTTahAthI kI sUMDameM abhiSeka kalaza de rakhA thA. usa hAthIne Akara isa ( vidyApati zreSThI) para abhiSeka kiyA, tadanaMtara AkAzavANIke kathanAnusAra vidyApati rAjAke taura para jina - pratimA kI sthApanA karake rAjya saMcAlana kiyA, tathA kramazaH vaha pAMcaveM bhavameM mokSako prApta huA. nyAyapUrvaka dhana upArjana karanevAle manuSya para koI bhI zaka nahIM rakhatA, balki harasthAnameM usakI prazaMsA hotI hai. prAyaH usakI kisI prakArakI hAni bhI nahIM hotI aura usakI sukhasamAdhiAdi dina pratidina vRddhiko prApti hotI hai. isaliye uparokta rItike anusAra dhanopArjana karanA isaloka tathA paraloka meM lAbhakArI hai. kahA hai ki - sarvatra zucayo dhIrAH, svakarmabalagarvitAH / kukarmanihatAtmAnaH, pApAH sarvatra zaGkitAH // 1 // pavitra puruSa apane zuddhAcaraNa ke abhimAna ke balase saba jagaha dhairya se rahate haiM. parantu pApI puruSa apane kukarmase vedhita honeke kAraNa saba jagaha manameM zaMkAyukta rahate haiM. yathA: Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (447) deva aura yaza nAmaka do zreSThI prItise sAtha sAtha phirA karate the. eka dina kisI nagarake mArgameM par3A huA eka ratnajaDita kuMDala unakI dRSTimeM AyA. devazreSThI suzrAvaka, dRDhavrata aura paradhanako anarthakA mUla samajhanevAlA honese pIche phirA. yazazreSThI bhI usake sAtha pIchA phirA. kintu 'paDI huI vastu lenameM adhika doSa nahIM.' yaha vicAra kara usane vRddhadevazreSThIkI nigAha bacAkara kuMDala uThA liyA aura punaH manameM vicAra kiyA ki, 'mere isa mitrako dhanya hai. kAraNa ki, isameM aisI alaukika nirlobhatA basatI hai. tathApi yuktise maiM ise isa kuMDalameM bhAgIdAra karUMgA.' aisA vicAra kara kuMDalako chipA rakhA va dusare nagarameM jAkara usa kuMDalake dravyase bahutasA kirAnA kharIdA. kucha dinake bAda donoM apane grAmako Aye. lAye hue kirAneko becanekA samaya AyA taba bahutasA kirAnA dekha kara devazreSThIne AgrahapUrvaka isakA kAraNa pUchA. yazazreSThIne bhI yathArtha bAta kaha dI. taba devazreSThIne kahA. 'anyAyase upArjana kiyA huA yaha dravya kisI bhI prakAra grahaNa karaneke yogya nahIM. kAraNa ki, jaise kharAbakAMjIke aMdara paDanese dudhakA nAza hojAtA hai, vaise hI yaha dhana lenese apanA nyAyo. pArjita dravya bhI avazya vinAza hojAyagA.' yaha kaha usane saMpUrNa adhika kirAnA yazazreSThIko dediyA. apane ApahI pAsa AyA huA dhana kauna choDe ?' isa lobhase yazazreSThI vaha saba Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (448) kirAnA apane ghara legayA. usI dina rAtriko coroMne yazazreSThIkA saMpUrNa kirAnA lUTa liyA. prAtaHkAlameM kirAneke bahutase grAhaka Aye jisase dunA tigunA mUlya milaneke kAraNa devazreSThIko bahuta lAbha huA. pazcAt yazazreSThI bhI pazcAtApa honese suzrAvaka huA. aura zuddhavyavahArase dravyopArjana karake sukha pAyA..........ityAdi. isa viSaya para laukikazAstrameM bhI eka dRSTAMta kahA hai ki: campAnagarImeM soma nAmaka rAjA thA. usane mantrIko pUchA ki "suparvameM dAna deneke yogya zreSThadravya kaunasA hai ? aura dAna leneko supAtra kauna hai ? " mantrIne uttara diyA. " isa nagarameM eka supAtra brAhmaNa hai. parantu nyAyopArjita zubhadravyakA yoga milanA saba logoMko aura vizeSakara rAjA ko durlabha hai. kahA hai ki.. dAturvizuddhavittasya, guNayuktasya cArthinaH / - durlabhaH khalu saMyogaH, subIjakSetrayoriva // 1 // jaise uttamarvAja va uttama khetakA yoga milanA kaThina hai, vaisehI zuddhacitta dAtA aura yogya guNavanta pAtra ina donoMkA yoga milanA bhI durlabha hai." yaha suna somarAjAne parvake Upara zuddhadAna deneke hetuse gupta veza dhAraNa kara ATha dina taka rAtrike samaya vaNikalogoMkI dukAna para jAkara sAdhAraNa vaNik--putrake samAna kAma kiyA, Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (449) aura usake badalemeM ATha dramma upArjana kiye. parvake dina saba brAhmaNoMko nimantraNa karake ukta supAtrabrAhmaNako bulAneke liye mantrIko bhejA. usa brAhmaNane uttara diyA ki, "jo brAhmaNa lobhase mohavaza ho rAjAke pAsase dAna le, vaha tamizrAdika ghoranarakameM paDakara duHkhI hotA hai. rAjAkA dAna madhumeM mizrita kiye hue viSake samAna hai. samaya para putrakA mAMsa bhakSaNa kara lenA zreSTha, para rAjAke pAsase dAna na lenA cAhiye. kumbhArake pAsase dAna lenA daza hiMsAke samAna, dhvaja (kalAra)ke pAsase lenA sau hiMsAke samAna, vezyAke pAsase lenA eka hajAra hiMsAke samAna aura rAjAke pAsase lenA daza hajAra hiMsAke samAna hai| smRti, purANaAdike vacanoMmeM rAjAke pAsase dAna lene meM aise doSa kahe haiM, isaliye maiM rAjadAna nahIM letA. taba mantrIne kahA-" rAjA apane bAhubalase nyAyapUrvaka upArjana kiyA huA dravyahI tumako degA, use lenemeM koI doSa nahIM hai." ityAdi nAnAprakArase samajhAkara mantrI usa supAtrabrAhmaNako rAjAke pAsa le gayA. rAjAne harSita ho usa brAhmaNako baiThane ke liye apanA Asana diyA,paga dhokara vinayapUrvaka usakI pUjA kI aura pUrvokta nyAyopArjita ATha dramma use dAkSiNAke taura para guptarItise usakI muhImeM diye. dUsare brAhmaNoMko yaha dekhakara kucha roSa AyA. unake manameM yaha bhrama huA ki " rAjAne ise guptarItise kucha zreSTha vastu de dI hai." Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (450) pazcAt rAjAne svarNaAdi dekara anyabrAhmaNoMko santuSTa kiyA. anya saba brAhmaNoMkA rAjAne diyA huA dravya kisIkA cha: mAsameM, to kisIkA isase kama adhika avadhimeM kharca ho gayA. parantu supAtrabrAhmaNako diye hue ATha dramma annavastrAdike kAryameM kharca karane para bhI nyAyopArjita honeke kAraNa kama na hue, balki akSayanidhikI bhAMti tathA khetameM boye hue zreSThabIjakI bhAMti bahuta kAla taka lakSmIkI vRddhihI karanevAlA hotA rahA ityAdi. - 1 nyAyopArjita dhana aura supAtradAna ina donoMke yogase caubhaMgI (cAra bhaMge) hote haiM. jisameM 1 nyAyopArjitadhana aura supAtradAna ina donoMke yogase prathama bhaMga hotA hai, yaha puNyAnubaMdhipuNya kA kAraNa honese isase utkRSTa devatApana, tathA samAkitaAdikA lAbha hotA hai, aura aise apUrvalAbhase antameM thoDe kAla hI meM mokSa bhI prApta hojAtA hai. isa para dhanasArthavAha tathA zAlibhadraAdikA dRSTAnta jAno. 2 nyAyopArjita dravya aura kupAtradAna ina donoMkA yoga honese dUsarA bhaMga hotA hai / yaha pApAnubAMdhapuNyakA kAraNa honese isase kisI 2 bhavameM viSayasukhakA pUrNa lAbha hotA hai, to bhI antameM usakA pariNAma kaDavA hI utpanna hotA hai. jaise ki:-- .. eka brAhmaNane lAkha brAhmaNoMko bhojana diyA jisase vaha kucha bhavoMmeM viSayasukha bhoga marakara atyanta sundara va sulakSaNa Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 451 ) raria dhAraNa karanevAlA secanaka nAmaka bhadrajAtikA hAthI huA. jisa samaya usane lAkha brAhmagoM ko jitAyA thA, usa samaya brAhmaNoM ke jImate bacA huA anna ekatrita kara supAtrako dAna denevAlA dUsarA eka daridrI brAhmaNa thA, vaha supAtradAna ke prabhAva saudharmadevalokameM jA, vahAMse cyavakara pAMcasau rAjakanyAoM se vivAha karanevAlA naMdiSeNa nAmaka zroNikaputra huA. use dekhakara secanakako jAtismaraNa jJAna huA, tathApi antameM vaha prathama narakako gayA. -- 3 anyAya se upArjita dravya aura supAtradAna ina donoMke yogase tIsarA bhaMga hotA hai. uttamakSetrame halakA bIja bone se jaise aMkura mAtra UgatA hai, parantu dhAnya nahIM upajatA, vaisehI isase pariNAma meM sukha hotA hai, jisase rAjA, vyApArI aura atyArambhase dhanopArjana karanevAle logoMko vaha mAnya hotA hai / kahA hai ki yaha lakSmI kAzayaSTi ke samAna sAra va rasa rahita hote hue bhI dhanyapuruSoMne use sAtakSetroM meM bokara sAMTeke samAna kara diyaa| gAyako khalI denese usakA pariNAma dUdhake rUpameM hotA hai, aura dUdha sarpako denese usakA pariNAma viSake rUpa meM AtA hai / supAtra tathA kupAtra meM vastukA upayoga karane se aise bhinna 2 pariNAma hote haiM, ataeva supAtra hI meM karanA zreSTha hai / svAtinakSatrakA jala sarpake muMhameM paDe to viSa aura sIpake saMpuTameM par3e to motI hotA hai| dekho, vahI svAti Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (452) nakSatra aura vahI jala hai kintu pAtrake pheraphArase pariNAmameM kitanI bhinnatA hojAtI hai? / isa viSayameM arbuda ( AbU ) parvatake Upara jinamaMdira banAnevAle vimalamaMtrIAdike dRSTAnta loka prasiddha haiM / bhArI AraMbha, samArambha Adi anucita karma karake ekatrita kiyA huA dravya dharmakRtyameM na vyaya kiyA jAve to usa dravyase isalokameM apayaza aura paralokameM avazya hI naraka milatA hai / isa para mammaNazreSThIAdikA dRSTAnta smjho| .4 anyAyase upArjana kiyA huA dravya aura kupAtradAna ina donoMke yogase cauthA bhaMga hotA hai / isase manuSya isa lokameM tiraskRta hotA hai aura paralokameM narakAdikadurgatimeM jAtA hai / isaliye yaha cauthA bhaMga avazya varjanIya hai| kahA hai ki- anyAyase kamAye hue dhanakA dAna denameM bahuta doSa hai / yaha bAta gAyako mArakara kaueko tRpta karaneke samAna hai| anyAyopArjitadhanase loga jo zrAddha karate haiM, usase cAMDAla, bhIla aura aise hI halakI jAtike loga tRpta hojAte haiM / nyAyase upAjena kiyA huA thoDAsA bhI dravya yadi supAtrako diyA jAya to usase kalyANa hotA hai. parantu anyAyase upArjana kiyA huA bahutasA dravya diyA jAya to bhI usase kucha bhI suphala nahIM prApta ho sktaa| anyAyopArjitadravyase jo manuSya apane kalyANakI icchA karatA hai vaha mAno kAlakUTa viSa bhakSaNa karake jIvanakI AzA rakhatA hai / anyAyamArgase ekatrita kiye Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (453) dhanapara nirvAha calAnevAlA puruSa prAyaH anyAyI, kalaha karanevAlA, ahaMkArI aura pApakarmI hotA hai / jaisA ki raMka. zreSThI thA / yathAH mAravADa dezAntargata pAlIgrAmameM kAkUyAka aura pAtAka nAmaka do bhAI the / jinameM choTA bhAI pAtAka dhanavanta va bar3A bhAI kAkUyAka mahAn daridrI thA / aura isI kAraNa kAkUyAka pAtAkake ghara cAkarI karake apanA nirvAha karatA thA / ekasamaya varSAkAlake dinameM bahuta parizrama karanese thakA huA kAkUyAka rAtriko so rahA / isase pAtAkane ThapakA dekara kahA ki, " bhAI ! apane khetakI kyArieM adhika pAnI bharanese phaTa gaI, to bhI kyA tujhe usakI koI cintA nahIM ?" yaha suna kAkUyAka zIghra bichaunA tyAga, dUsareke ghara cAkarI karanevAle apane jIvakI nindA karatA huA kudAlI lekara khetako gayA / aura kucha logoMko phaTI huI kyAriyoMko punaH ThIka karate dekhakara usane pUchA ki, " tuma kauna ho ?" una logoMne uttara diyA-" hama tere bhAIke cAkara haiM" usane punaH pUchA ki, " mere cAkara bhI kahIM haiM ?" unhoMne kahA ki, "vallabhI purameM haiM / " kucha samayake bAda avasara milate hI kAkUyAkasaparivAra vallabhIpurako gayA / vahAM eka mohallemeM gaDariye rahate the / unake pAsa eka ghAsakA jhopaDA bAMdhakara tathA unhIM logoMkI sahAyatAse usameM eka dukAna lagAkara rahane lgaa| Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (454) kAkUyAka zarIrase bahuta dubalA thA, isa kAraNa ve loga ise "raMkazreSThI" kahane lage / ekasamaya koI kArpaTika, zAstroktakalpake anusAra giranAraparvatake Upara siddha kiyA huA kalyANarasa eka tuMbaDImeM bharakara liye ArahA thA / itanemeM valabhIpurake samIpa Ate kalyANarasameMse "kAkU tuMbaDI" aisA zabda nikalA, jisase bhayAtura ho usa kArpaTikane vaha tuMbaDI kAkUyAkake yahAM dharohara rakha dI aura Apa somanAthakI yAtrAko calA gyaa| . eka vakta kisI parvake avasarapara kAkUyAkake gharameM kucha vizeSa vastu taiyAra karaneke liye cUlhe para kaDhAI rakhI / usa kaDhAI para ukta tuMbaDIke cheda meM se eka bUMda gira gayA, agnikA saMyoga hote hI usa kaDhAIko svarNamaya huI dekhakara kAkU. yAkako nizcaya hogayA ki-" isa tuMbaDImeM kalyANarasa hai|" tadanantara usane gharameMkI saba acchI 2 vastueM tathA vaha tuMbaDI bAhara nikAlakara jhopaDImeM Aga lagAdI tathA dUsare mohallemeM ghara baMdhAkara rahane lagA / eka dina eka strI ghI becane aaii| usakA ghI tola lenepara kAkUyAkako aisA dRSTi AyA ki 'cAhe kitanA hI ghI nikAla liyA jAya parantu ghIkA pAtra khAlI nahIM hotA hai|' isa parase usane nizcaya kiyA ki, " isa pAtrake nIce jo kuMDalikA ( cumalI ) hai, vaha kAlIcitrakavallIkI hai|" va kisI bahAne usane vaha kuMDAlikA le lii| Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (455) isI prakAra kapaTa karake usane khoTe tarAjU va bAToMse vyApAra kiyaa| pApAnubaMdhipuNya balavAna honese vyApArameM bhI use bahuta dravyalAbha huA / eka samaya eka suvarNasiddhi karanevAlA manuSya use milA to usane yuktise use Thagakara suvarNasiddhi bhI grahaNa karalI / isa prakAra tIna prakArakI siddhiyAM hAtha Anese raMkazreSThI ( kAkUyAka ) kitane hI karoDa dhanakA adhipati hogayA / apanA dhana kisI tIrthameM, supAtrako tathA anukaMpAdAnameM yatheccha kharca karanA to dUra rahA, parantu anyAyopArjita dhanake Upara nirvAha karanekA tathA pUrvakI dInasthiti aura pIchese milI huI dhanasaMpadAkA apAra ahaMkAra Adi kAraNoMse usane, saba logoMko bhagA denA, naye 2 kara baDhAnA, anya dhanikalogoMke sAtha spardhA tathA matsaraAdi karanA ityAdika duSTakRtya kara apanI lakSmIkA logoMko pralayakAlakI rAtrike samAna bhayaMkara rUpa dikhAyA / - ekasamaya raMkazreSThIkI putrIkI ratnajaDita kaMghI bahuta sundara honese rAjAne apanI putrIke liye mAMgI, parantu usane nahIM dI / taba rAjAne balAtkArase lI / jisase rAjAke Upara roSakara vaha mlecchalogoMke rAjyameM gayA / aura vahAM karoDoM svarNamudrAeM kharcakara mugaloMko valabhIpura para caDhAI karane le AyA, mugaloMne valabhIpurake adhInastha dezako naSTa bhraSTa kara diyA, taba raMkazreSThIne sUryamaMDalase Aye hue azvake rakSaka Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (456) logoMko cupacApa dravya dekara apane pakSameM milAkara kapaTaprapaMca racAyA / usa samaya vallabhIpurameM aisA niyama thA ki, saMgrAmakA prasaMga Ane para rAjA mUryake vacanase Aye hue ghoDe para caDhe, pazcAt prathama hI se niyukta kiye loga paMca vAjiMtra bajAveM, itane hI meM vaha ghoDA AkAzameM uDe aura usapara savAra huA rAjA zatruoMko mAre aura saMgrAmakI samApti hone para vaha ghoDA vApasa sUryamaMDalameM calA jaave| isa samaya raMkazreSThIne paMca vAjiMtra bajAnevAle logoMko milA rakhe the, jisase unhoMne rAjAke ghoDe para savAra honeke pahile hI vAjiMtra bajA diye, itane hI meM ghoDA AkAzameM uDa gayA / rAjA zilAditya kiMkartavyavimUDha hogayA / taba zatruoMne use mAra DAlA aura sukhapUrvaka vallabhIpura jIta liyaa| kahate haiM ki vikrama saMvat 375 ke anantara vallabhIpura bhedana kiyA thaa| raMkazreSThIne mugaloMko bhI jalarahita pradezameM DAlakara mAra ddaale.........ityaadi| .. anyAyopArjita dravyakA yaha pariNAma dhyAnameM lekara nyAyapUrvaka dhanopArjana karanekA prayatna karanA cAhiye. kahA hai kisAdhuoMke vihAra, AhAra, vyavahAra aura vacana ye cAroM zuddha hai ki nahIM ? so dekhe jAte haiM. parantu gRhasthakA to kevala vyavahAra dekhA jAtA hai / vyavahAra zuddha hone hI se sarva dharma-- kRtya saphala hote hai. dinakRtyakArane kahA hai ki, vyavahArazuddhi dharmakA mUla hai, kAraNa ki vyavahAra zuddha hove to kamAyA Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (457) huA dhana bhI zuddha hotA hai, dhana zuddha honese AhAra zuddha hotA hai, AhAra zuddha honese deha zuddha hotI hai aura deha zuddha honese manuSya dharmakRtya karaneko ucita hotA hai. tathA vaha manuSya jo kucha karma karatA hai ve saba saphala hote haiM. parantu vyavahAra zuddha na honeseM manuSya jo kucha karma kara vaha sarva niSphala hai| kAraNa ki vyavahAra zuddha na rakhanevAlA manuSya dharmakI nindA karAtA hai aura dharmakI nindA karAnevAlA manuSya apane Apako tathA dUsareko atizaya durlabhabodhi karatA hai, aisA sUtrameM kahA hai. ataeva manuSyane yathAzakti prayatna karake aise kRtya karanA cAhiye, ki jisase mUrkhaloga dharmakI nindA na kareM, lokameM bhI AhArake anusAra zarIraprakRtikA baMdhana spaSTa dRSTi AtA hai. jaise apanI bAlyAvasthAmeM bhaiMsakA dUdha pInevAle ghoDe sukhase jalameM par3e rahate haiM, aura gAyakA dUdha pInevAle ghoDe jalase dUra rahate haiM, vaisehI manuSya bAlyAdiavasthAmeM jaise AhArakA bhoga karatA hai, vaisIhI prakRtikA hotA hai. isaliye vyavahAra zuddha rakhaneka nimitta bhalI bhAMti prayatna karanA cAhiye / dezaviruddha-isI prakAra dezAdiviruddha bAtakA tyAga karanA cAhiye. yAne jo bAta dezaviruddha ( deza kI rUDhike pratikUla ) kAlaviruddha kiMvA rAjAdiviruddha ho use choDanA. hitopadezamAlAmeM kahA hai ki, jo manuSya deza, kAla, rAjA, Page #481 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (458) loka,tathA dharma inameMse kisIke bhI pratikUla jo bAta ho usako choDade, to vaha samakita tathA dharmako pAtA hai| .. saubIra (siMdha ) dezameM khetI aura lATa ( bharuccha prAMta ) dezameM madyasandhAna ( dArU banAnA ) dezaviruddha hai. dUsarA bhI jisa dezameM ziSTalogoMne jo manA kiyA hove, vaha usa dezameM dezaviruddha jAno. athavA jAti, kulaAdikI rItirivAja ko jo anucita ho vaha dezaviruddha kahalAtA hai| jaise brAhmaNako madyapAna karanA tathA tila, lavaNaAdi vastu becanA, yaha dezaviruddha hai. unake zAstrameM kahA hai ki, tilakA vyApAra karanevAle brAhmaNa jagatmeM tilake tulya halake tathA kAlA kAma karaneke kAraNa kAle gine jAte haiM, tathA paralokameM tilakI bhAMti ghANImeM pIle jAte haiM. kulakI rItike pramANase to caulukyaAdi kulameM utpanna hue logoMko madyapAna karanA deza. viruddha hai athavA paradezIlogoMke sanmukha unake dezakI nindA karanA Adi dezaviruddha kahalAtA hai| ___ kAlaviruddha-zItakAlameM himAlayaparvatake samIpastha pradezameM jahAM atyanta zIta paDatI ho athavA grISmaRtumeM mAravADa(bIkAnera prAMta ) ke samAna atizaya nirjaladezameM, athavA varSAkAlameM jahAM atyaMta jala, daladala aura bahuta hI cikanA kIcaDa rahatA hai aise pazcima tathA dakSiNasamudrake kinAre base hue kokaNaAdi dezoMmeM apanI ucitazakti tathA kisIkI Page #482 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (459) yogya sahAyatA na hote jAnA tathA bahuta duSkAla paDA ho vahAM, do rAjAoMkI paraspara laDAI calatI ho vahAM, DAkAAdi paDanese mArga baMda ho vahAM, saghana banameM tathA sAyaMkAla. Adi bhayaMkara samaya meM apanI zakti binA tathA kisIkI sahAyatA binA jAnA, ki jisase prANa athavA dhanakI hAni ho, athavA anya koI anartha sanmukha Ave, so kAlaviruddha kahalAtA hai. athavA phAlgunamAsa vyatIta hojAneke bAda tila pIlanA, tilakA vyApAra karanA, athavA tila bhakSaNa karanAAdi, varSAkAlameM cavalAIAdikA zAka lenA Adi, tathA jahAM bahuta jIvAkula bhUmi hove vahAM gADe gADI Adi hAMkanA. aisA bhArI doSa upajAnevAlA kRtya karanA, vaha kAlaviruddha kahalAtA hai| rAjaviruddha-rAjAAdike doSa nikAlanA, rAjAke mAnanIya maMtrIAdikA AdaramAna na karanA, rAjAke viparItalogoMkI saMgati karanA, bairIke sthAnameM lobhase jAnA, bairIke sthAnase Ai hui vyakti ke sAtha vyavahArAdi rakhanA, rAjAkI kRpA hai aisA samajhakara usake kiye hue kAryoM meM bhI pheraphAra karanA, nagarake ziSTalogoMse viparIta calanA, apane svAmIke sAtha namakaharAmI karanA ityAdi rAjyaviruddha kahalAtA hai. usakA pariNAma baDA hI duHsaha hai, jaise bhuvanabhAnukevalIkA jIva rohiNI huI. vaha yadyapi niSThAvAna, paDhI huI tathA svA Page #483 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhyAyake Upara lakSa rakhanevAlI thI, tathApi vikathAke rasase vRthA rAnIkA kuzIlatva Adi bolanese rAjAko usa para roSa caDhA. pazcAt usakI jIbha kATakara use dezase nirvAsita kara dI. jisase duHkhita rohiNIne anekoM bhavoMmeM jivhAcheda Adi duHkha sahana kiye. lokaviruddha-lokakI tathA vizeSakara guNIjanoMkI nindA na karanA cAhiye. kAraNa ki lokaniMdA karanA aura apanI prazaMsA karanA ye donoM bAteM lokaviruddha kahalAtI haiM. kahA hai ki-dUsareke bhale bure doSa kahanemeM kyA lAbha hai ? usase dhana athavA yazakA lAbha to hotA nahIM, balki jisake doSa nikAleM vaha mAno apanA eka nayA zatru utpanna kiyA aisA ho jAtA hai. suTuvi ujjamamANa, paMceva kariti rittayaM samaNaM / appathuI paraniMdA, jibbhovatthA kasAyA ya // 1 // 1 nijastuti, 2 paranindA, 3 vazameM na rakhI huI jIbha,4 upasthA yAne jananendriya aura 5 kaSAya ye pAMca bAteM saMyamake nimitta pUrNa udyama karanevAle munirAjako bhI hIna kara detI hai. jo vAstavameM kisI puruSameM aneka guNa hoM to ve to binA kahe hI apanA utkarSa karate hI haiM aura jo ( guNa ) na hoveM to vyartha AtmaprazaMsA karanese kyA hotA hai ? AtmazlAghI manuSyako usake mitra haMsate haiM, bAndhavajana usakI niMdA karate haiM, baDe Page #484 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (461) manuSya usakI upekSA karate haiM tathA usake mAtApitA bhI use adhika nahIM mAnate. paraparibhavaparivAdAdAtmotkarSacca badhyate karma / nIcairgotraM pratibhavamanekabhava koTidurmocam // dUsarekA parAbhava athavA niMdA karanese athavA apanA baDappana Apa prakaTa karanese bhavabhavameM nIcakarma baMdhatA hai. ye karma karoDoM bhava taka bhI chUTanA kaThina haiM. paraniMdA mahAna pApa hai, kAraNa, baDe khedakI bAta hai ki, niMdA karanese dUsareke kiehue bhI pApa binA kiye hI niMdA karanevAleko gaDameM DAlate haiM. yahAM eka niMdaka vRddhA strIkA dRSTAnta kahate haiM ki: sugrAma nAmaka nagarameM sundara nAmaka eka zreSThI thA. vaha baDA dharmI aura musAphiraAdi lokoMko bhojana, vastra, nivAsasthAna Adi dekara una para bhArI upakAra kiyA karatA thA. usake paDausameM eka vRddha brAhmaNI rahatI thI, vaha zreSThIkI nitya niMdA kiyA karatI, aura kahatI ki, " musAphira loga videzameM mara jAte haiM, unakI dharoharaAdi milaneke lobhase yaha ( zreSThI) apanI saccAI batAtA hai Adi." eka samaya kSudhAtRSAse pIDita eka kArpaTika (bhikSuka)AyA. apane gharameM na honeke kAraNa usane ( zreSThIne ) gvAlinake pAsase chAcha maMgAkara use pilAI, jisase vaha mara gayA. kAraNa ki, gvAlinake sira para rakhe hue chAchake baratanameM Upara uDatI- huI semalIke mukhameM Page #485 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (462) pakaDe hue sarpake muMhameMse viSa paDa gayA thA. kArpaTikake marajAnese brAhmaNIne atyanta harSita hokara kahA ki, "dekho, yaha kaisA dharmIpana !!" usa samaya AkAza sthita hatyAne vicAra kiyA ki, " dAtA ( zreSThI ) niraparAdhI hai, sarpa ajJAnI tathA semalIke mukhameM jakaDA huA honese vivaza hai, semalIkI to jAti hI sarpabhakSaka hai tathA gvAlina bhI isa bAtase ajAna hai. ataeva maiM aba kise lagU ? " yaha vicArakara vaha hatyA antameM vRddhA brAhmaNIko lagI. jisase vaha kAlI, kubaDI aura koDhI hogaI......ityAdi. __satyadoSa kahane para eka dRSTAnta hai ki kisI rAjAke sanmukha kisI paradezIkI lAI huI tIna khopar3iyoMkI paMDitoMne parIkSA karI yathAH- ekake kAnameM DorA DAlA vaha usake mukhameMse nikalA, sunA ho utanA mukhase bakane vAlI usa khopar3IkI kimata phUTI kaur3I batAI. dUsarI khopar3Ike kAnameM DAlA huA DorA usake dUsare kAnameMse bAhara nikalA. usa eka kAnase sunakara dusare kAnase nikAla denevAlIkI kImata eka lakSa suvarNamudrA kI. tIsarIke kAnameM DAlA huA DorA usake galemeM utara gayA. usa sunI huI bAtako manameM rakhanevAlIkI kImata paMDitaloga na kara sake ityAdi. isI prakAra saralaprakRtilogoMkI haMsI karanA, guNavAnalogoMse DAha karanA, kRtaghna honA, bahutase logoMse virodha Page #486 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (463) tara rakhanevAle manuSyakI saMgati karanA, lokamAnyapuruSakA mAnabhaMga karanA. sadAcArIlogoMke saMkaTameM Anepara prasanna honA, zakti hote hue Apattigrasita acche manuSya kI sahAyatA na karanA. dezocita rItirivAjako chor3anA, dhanake pramANase vizeSa svaccha athavA vizeSa malIna vastrAdi dhAraNa karanA ityAdi pa.teM lAkaviruddha kahalAtI haiM. inase isa lokameM apayazaAdi hotA hai. vAcakaziromaNi zrIumAsvAtivAcakajIne kahA hai ki lokaH khalvAdhAraH, sarveSAM dharmacAriNAM yasmAt / tasmAlokaviruddhaM, dharmaviruddhaM ca saMtyAjyam // 1 // samastadharmI manuSyoMkA AdhAra loka hai. isaliye jo bAta dharmaviruddha athavA lokaviruddha hove usako sarvathA tyAga denA cAhiye. isase apane Upara logoMkI prIti utpanna hotI hai, svadharmArAdhana hotA hai aura sukhapUrvaka nirvAha hotA hai. kahA hai ki-- lokaviruddhabAtako chor3anevAlA manuSya samastalogoMko priya hotA hai. aura lokapriya honA yaha samakitavRkSakA bIja hai. dharmaviruddha --mithyAtvakRtya karanA, manameM dayA na rakhate bailaAdiko mAranA, bAMdhanA Adi, jUeM, khaTamala Adiko dhUpameM DAlanA, sirake bAla baDI kaMghIse samAranA, lIkheMAdi phoDanA, uSNakAlameM tIna bAra aura bAkIke kAlameM do bAra majabUta, jADe va baDe galaNese saMkhArAAdi karane Page #487 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (464) kI yuktise pAnI chAnane tathA dhAnya, kaMDe, zAka, khAneke pAna phalaAdi tapAsanemeM samyag prakArase upayoga na rakhanA. supArI, khArika, vAlola, phalI ityAdi aisIhI muMhameM DAlanA, nAle athavA dhArAkA jala pInA, calate, baiThate, sote, nahAte, koI vastu DAlate athavA lete, rAMdhate, kUTate, dalate, ghisate aura malamUtra, kapha, kullI, jala, tAMbUla Adi DAlate yathocita yatanA na rakhanA, dharmakaranImeM Adara na rakhanA, deva, guru tathA sAdharmiyoMke sAtha dveSa karanA, devadravyAdikA upabhoga karanA, adharmiyoMkI saMgati karanA, dhArmikaAdi zreSThapuruSoMkI haMsI karanA, kaSAyakA udaya vizeSa rakhanA, atidoSa yukta kraya vikraya karanA, khaTakarma tathA pApamaya adhikAra AdimeM pravRtta honA. ye sarva dharmaviruddha kahalAte haiM. uparokta mithyAtvaAdi bahutase padoMkI vyAkhyA 'arthadIpikA meM kI gaI hai. dharmI loga dezaviruddha, kAlaviruddha, rAjaviruddha athavA lokaviruddha AcaraNa kareM to usase dharmakI niMdA hotI hai, isaliye vaha saba dharmaviruddha samajhanA cAhiye. uparokta pAMca prakArakA viruddhakarma zrAvakane kadApi na karanA caahiye| aba ucitAcaraNa ( ucita karma ) kahate haiM. ucitAcaraNake pitAsambandhI, mAtAsambandhI Adi nau prakAra haiM. ucitAcaraNase isalokameM bhI snehakI vRddhi, yazaAdikI prApti hotI hai. hitopadezamAlAkI jina gAthAoMme isakA varNana kiyA gayA hai unako yahAM uddhRta karate haiM:-- Page #488 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (465) sAmanne maNuatte, jaM keI pAuNaMti iha kittiM // saM muNaha niviappaM, uciAcaraNassa mAhappaM // 1 // arthaH--manuSyamAtrakA manuSyatva samAna hote hue kucha manuSya hI isa lokameM yaza pAte haiM, yaha ucitaAcaraNakI mahimA hai, yaha nizcaya jaano| - puNa piimAisahoaresu paNaiNiavaccasayaNesu // gurujaNanAyaraparatitthiesu puriseNa kAyadhvaM // 2 // artha:--usa ucitaAcaraNake nau prakAra haiM:--1 pitAsambandhI, 2 mAtAsambandhI, 3 sahodarabhrAtAsambandhI, 4 strIsambandhI, 5 santAnasambandhI, 6 nAtedAroMsambandhI, 7 gurujanasambandhI, 8 nagarake rahIsa logoM sambaMdhI tathA 9 anyadarzanI sambaMdhI. isa prakAra nauprakArakA ucitAcaraNa pratyekamanuSyako karanA cAhiye. (2) pitAke sambandhameM mana, vacana, kAyAse tIna prakArakA ucitaAcaraNa karanA paDatA hai, hitopadezamAlAkAra kahatA hai ki: piuNo taNusussUsa, viNaeNaM kiMkaravva kuNA sayaM // vayaNapi se paDicchai, vayaNAo apaDiaM ceva // 3 // . arthaH-sevakakI bhAMti svayaM vinayapUrvaka pitAjIkI zarIrasevA karanA. yathA--unake paira dhonA tathA dAbanA, vRddhAvasthAmeM unako uThAnA baiThAnA, dezakAlake anusAra unakI prakRtika Page #489 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (466) anukUla bhojana, zayyA, vastra, uvaTana Adi vastueM denA. tathA unake anyakAryoko, kabhI avajJA, tiraskAra na karake svayaM savinaya karanA, naukaroMAdise na karAnA. kahA hai ki-putra pitAjIke sanmukha baiThA ho usa samaya usakI jo zobhA dIkhatI hai usakA zatAMza bhI, cAhe vaha kisI UMce siMhAsana para baiTha jAya, nahIM dIkha sakatA / tathA mukhameMse bAhara nikalate na nikalate pitAjIke vacanako svIkAra kara lenA cAhiye. yAne pitAjIkA vacana satya karaneke nimitta rAjyAbhiSeka hI ke avasara para banavAsake liye nikale hue rAmacaMdrajIkI bhAMti suputrane pitAjIke mukha meMse vacana nikalate hI AdarapUrvaka usake anusAra AjJA pAlana karanA, kisI prakAra bhI AnAkAnI karake unake vacanoMkI avajJA na karanA cAhiye. (3) vittaMpi hu aNuattai, saJcapayatteNa sabakajjesu // uvajIvai buddhiguNe, niasabbhAvaM payAsei // 4 // artha:--supAtraputrane pratyekakAryameM pUrNaprayatnase pitAjIko pasaMda Ave vaha karanA. arthAt apanI buddhise koI Avazyaka kArya socA ho, to bhI vaha pitAjIke cittAnukUla ho tabhI karanA. suzrUSA ( sevA ), grahaNa Adi tathA laukika aura alaukika sarva vyavahArameM AnevAle anya sampUrNa buddhike guNoMkA abhyAsa karanA. buddhikA prathama guNa mAtApitAAdikI sevA Page #490 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (467) . karanA hai. jJAnI mAtApitAoMkI yogya sevA karanese ve pratyeka kAryake rahasya (gupta bheda) avazya prakaTa karate haiM.kahA hai ki tattadutprekSamANAnAM, purANairAgamairvinA / anupAsitavRddhAnAM, prajJA nAtiprasIdati // 1 // yadekaH sthaviro vetti, na tttrunnkottyH| yo nRpaM lattayA hanti, vRddhavAkyAtta pUjyate // 2 // jJAnavRddhalogoMkI sevA na karanevAle aura purANa tathA Agama vinA apanI buddhise pRthak 2 kalpanA karanevAle logoMkI buddhi vizeSa prasanna nahIM hotI. eka sthavira (vRddha) jitanA jJAna rakhatA hai utanA karoDoM taruNaloga bhI nahIM rakha sakate. dekho, rAjAko lAta mAranevAlA puruSa vRddhake vacanase pUjA jAtA hai. vRddhapuruSoMkA vacana sunanA tathA samaya par3ane para bahuzrutoMse pUchanA. dekho, vaname haMsoMkA samUha bandhanameM paDA thA vaha vRddhavacana hI se mukta huA. isI prakAra apane manakA abhiprAyaH pitAjIke sanmukha avazya prakaTa kara denA cAhiye. (4) __ Apucchiu~ payaTTai, karaNijjesu nisehio ThAi / / khalie kharaMpi bhaNio, viNIayaM na hu vilaMghei // 5 // artha:-pitAjIko pUcha kara hI pratyekakAyama laganA, yadi pitAjI koI kArya karanekI manAI kara deM to na karanA, koI aparAdha hone para pitAjI kaThora zabda kahe, to bhI apanA vinItapana na chor3e, arthAt maryAdA chor3akara cAhe jaisA pratyuttara na deM. Page #491 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (468) savisesa paripUrai, dhammANugae maNorahe tassa // emAi uciakaraNaM, piuNo jaNaNIIvi taheva // 6 // arthaH-jaise abhayakumArane zreNikarAjA tathA cillaNAmAtAke manoratha pUrNa kiye, vaise hI suputrane pitAjIke sAdhAraNa laukika manoratha bhI pUrNa karanA. usameM bhI devapUjA karanA, sadgurukI sevA karanA, dharma sunanA, vrata paJcakhAna karanA, Sar3AvazyakameM pravRtta honA, sAtakSetroMmeM dhanavyaya karanA, tIrthayAtrA karanA aura dIna tathA anAthalogoMkA uddhAra karanA ityAdi jo manoratha hove ve dharmamanoratha kahalAte haiM. pitAjIke dharmamanoratha bar3e hI Adara pUrNa karanA. kAraNa ki, isalokameM zreSTha aise mAMbApake saMbaMdhameM suputroMkA yahI kartavya hai. jinake upakArase kisI prakAra bhI uRNa nahIM ho sakate aise mAtApitAAdi gurujanoMko kevalibhASita saddharmameM lagAne ke sivAya upakArakA bhAra halakA karanekA anya upAya hI nahIM hai / sthAnAMgasUtra meM kahA hai ki-- tiNDaM duppaDiAraM samaNAuso! taMjahA- ammApiuNo 1, bhaTTissa 2 dhammAyariassa 3 // tIna janoMke upakAra utAre nahIM jA sakate aise haiN| 1 mAtA pitA, 2 svAmI aura 3 dharmAcArya / saMpAoviaNaM kei purise ammApiaraM sathapAgasahassapAhiM tillehiM abhaMgittA surabhiNA gaMdhaTTaeNaM uvvaTTittA tihiM udagehiM majjA. Page #492 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (469) vittA savAlaMkAravibhUsiaMkarittA maNunnaM thAlipAgasuddhaM aTThArasavaM jaNAulaM bhoapaM bhoAvittA jAvajjIvaM piTThavaMsiAe parivahijjA , teraNAvi tassa ammApiussa duppaDiAraM bhavai, ahe NaM se taM ammApiaraM kevalipannatte dhamme AghavaittA pannavaittA parUvattA ThAvaittA bhavai teNAmeva tassa ammApiussa supaDiyAraM bhavai samaNAuso! 1 // koI puruSa jIvana paryaMta prAtaHkAlameM apane mAtApitAko zatapAka tathA sahasrapAkatelase abhyaMgana kare, sugandhita ubaTana lagAve, gaMdhodaka, uSNodaka aura zItodaka ina tInaprakArake jaloMse snAna karAve, saMpUrNa AbhUSaNoMse susajjita kare, pAkazAstrakI rItise taiyAra kiyA huA aTThAraha jAtike zAkayukta rucike anusAra bhojana karAve, aura AjIvana apane kaMdhe para dhAraNa kare to bhI vaha mAtApitAke upakArakA badalA nahIM de sakatA, parantu yadi vaha puruSa apane mAtApitAko kevalibhASita sunAkara manameM barAbara utAra tathA dharmake mUlabheda aura uttara bhedakI prarUpaNA kara usa dharmameM sthApana karanevAlA hojAya tabhI usake upakArakA badalA diyA jA sakatA hai| kei mahacce daridaM samukkIsajjA , tae NaM se daridde samukkiTe samANe pacchA puraM ca NaM viulabhogasamiisamaNNAgae avi vihrijjaa| taeNaM sa mahacce annayA kayAi dAriI hUe samANe tassa daridassa aMtiaM havamAgacchijjA / tae NaM se daride tassa bhaTTissa savvassamavi dalamANe teNAvi tassa duppaDiyAraM bhavai. ahe NaM se taM bhaTTi kevali Page #493 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (470) pannatte dhamme AghavaittA jAva ThAvaittA bhavai teNAmeva tassa bhaTTissa suppaDiyAraM bhavaDa 2 // koI dhanADhya puruSa kisI daridrImanuSyako dhanAdi dekara sudazAmeM lAve, aura vaha manuSya sudazAmeM AyA, usa samayakI bhAMti usake bAda bhI sukhapUrvaka rahe, pazcAt ukta dhanADhya kisI samaya svayaM daridrI hokara usake pAsa Ave, taba vaha apane usa svAmIko cAhe sarvasva arpaNa karade, to bhI vaha usake upakArakA badalA nahIM cukA sakatA / parantu yadi vaha apane svAmIko kevalibhASita dharma kaha samajhAkara aura aMtarbheda sahitakI prarUpaNA kara usa dharmameM sthApana kare, tabhI vaha svArmAke upakArakA badalA cukA sakatA hai| kei tahArUvassa samaNasta vA mAhaNassa vA aMtie emavi AriaM dhammi suvayaNaM succA nisamma kAlamAse kAlaM kiccA annayaresu devalogesu devattAe uvavaNNe // tae NaM se deve taM dhammAyariyaM dubhikkhAo vA desAo subhikkhaM desaM sAharijjA, kaMtArAo nikaM. tAraM karijjA, dIhakAlieNaM vA rogAyakeNa abhibhUaM vimoijjA, teNAvi tassa dhammAyariyassa duppaDiyAraM bhavai / ahe NaM se taM dhammAyariaM kevalipannattAo dhammAo bhaTTa samANaM bhujjo kevalipannatte dhamme AghavattA jAva ThAvaittA bhavai teNAmeva tassa dhammAyariyasla suppaDiyAraM bhavai 3 // Page #494 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (471) koI puruSa siddhAntameM kahe hue lakSaNayukta zramaNa mAhaNa (dharmAcArya ) se jo dharma saMbaMdhI zreSTha eka hI vacana sunakara, usakA manameM yathocita vicArakara aMtasamaye mRtyuko prApta hokara kisI devalokameM devatA hojAve / pazcAt vaha devatA apane pUrvokta dharmAcAryako jo durbhikSavAle dezameMse subhikSadezameM lA rakhe, ghorajaMgalameMse pAra utAre, athavA kisI jIrNarogase pIDita ukta dharmAcAryako niroga kare to bhI usase unakA badalA nahIM diyA jA sakatA ! parantu vaha puruSa kevalibhASitadharmase bhraSTa hue apane usa dharmAcAryako kevalibhASita dharma kaha, samajhAkara, aMtarbheda sahita prarUpaNA karake punaH dharmameM sthApita kare tabhI dharmAcAryake upakArakA badalA diyA jA sakatA hai| mAtApitAkI sevA karane para, apane aMdhe mAtApitAko kAvaDameM baiThAkara svayaM kaMdhepara uThA unako tIrthayAtrA karAne. vAlA zravaNa utkRSTa udAharaNa hai| mAtApitAko kevalibhASitadharmameM sthApana karaneke Upara apane pitAjIko dIkSA denevAle zrIAryarakSitasUrikA athavA kevalajJAna utpanna hone para bhI mAvApako pratibodha ho vahAM taka niravadyavRttise gharameM rahe hue kUrmAputrakA dRSTAnta jAno / apane seThako dharmameM sthApana karaneke Upara prathama kisI mithyAtvI zreSThIke munImapaNese svayaM dhanika huA aura samayAntarase durbhAgyavaza dAridyako prApta hue usa mithyAtvI zreSThIko dhanAdika de punaH use Page #495 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (472) dhanika banAnevAle aura zrAvakadharmameM sthApana karanevAle jinadAsazreSThIkA dRSTAnta jaano| apane dharmAcAryako punaH dharmameM sthApana karaneke Upara nidrAdipramAdameM paDe hue zelakAcAryako bodha karanevAle paMthakaziSyakA dRSTAnta smjho| ityAdika pitA saMbaMdhI ucita AcaraNa haiN| mAtAsaMbaMdhI ucita AcaraNa bhI pitAkI bhAMti hI jAno (6) / mAtAsambandhI ucitaAcaraNameM jo vizeSatA hai vaha kahate haiM___navaraM se savisasaM, payaDai bhAvANuvittimappaDimaM // itthIra hAvasulahaM, parAbhavaM vaii na hu jeNa // 7 // artha- mAtAsambandhI ucitaAcaraNa pitA samAna hote hue bhI usase itanA vizeSa hai ki, mAtA strIjAti hai, aura strIkA svabhAva aisA hotA hai ki, kucha ne kucha bAta hI meM vaha apanA apamAna mAna letI hai, isaliye mAtA apane manameM strIsvabhAvase kisI taraha bhI apamAna na lAve, aisI rItise suputrane unakI icchAnusAra pitAse bhI adhika calanA / adhikakahanekA kAraNa yaha hai ki, mAtApitAkI apekSA adhika pUjya hai / manune kahA hai ki- upAdhyAyase dazaguNA zreSTha AcArya hai, AcAryase sauguNA zreSTha pitA hai aura pitAse hajAra guNI zreSTha mAtA hai / dUsaroMne bhI kahA hai ki- pazu ddhapAna karanA ho taba taka mAtAko mAnate haiM, adhamapuruSa vivAha hone taka Page #496 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (473) mAnate hai, madhyamapuruSa gharakA kAmakAja usake hAthase calatA ho taba taka mAnate haiM, aura uttamapuruSa to yAvajjIva tIrthakI bhAMti mAnate haiM / pazuoMkI mAtA putrako kevala jIvita dekhakara saMtoSa mAnatI hai, madhyamapuruSoMkI mAtA putrakI kamAIse prasanna hotI hai, uttamapuruSoMkI mAtA putrake vIrakRtyoMse saMtuSTa hotI hai aura lokottarapuruSoMkI mAtA putrake pavitra AcaraNase khuzI hotI hai / (7) aba bandhusambandhI ucitaAcaraNakA varNana karate haiM / ucioM eaM tu sahoaraMmi ja niai appasamameaM // jiTuM va kaNiTuMpihu, bahu mannai sambakajjesu // 8 // arthaH- apane sahodarabhAIke sambandhameM ucitaAcaraNa yaha hai ki, use Atmavat samajhanA / choTe bhAIko bhI baDe bhAIke samAna bahuta mAnanA / " baDe bhAIke samAna aisA kahanekA kAraNa yaha hai ki, " jyeSTho bhrAtA pituH samaH " ( jyeSTha bhAI pitAke samAna hai ) aisA kahA hai / isase ' baDe bhAIke samAna' aisA kahA / jaise lakSmaNa zrIrAmako prasanna rakhatA thA, vaise hI sautele choTe bhAIne bhI baDe bhAIkI icchAke anukUla bartAva karanA / isI prakAra choTe baDe bhAIyoMke strIputrAdika logoMne bhI ucitaAcaraNameM dhyAna denA cAhiye / (8) daMsai na puDhobhAvaM, manbhAvaM kahai pucchai a tassa // vavahArAMma payaTTai, na nigUhaI thevamavi draviNaM // 9 // Page #497 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (474) artha:- bhAI apane bhAIko bhinnabhAva na batAve, manakA sarva abhiprAya kahe, usakA abhiprAya pUche, usako vyApArameM pravRtta kare, tathA dravyAdi bhI gupta na rakhe / " vyApArameM pravRtta kare " aisA kahanekA yaha kAraNa hai ki, jisase vaha vyApArameM hoziyAra hove tathA ThagalogoMke ThaganemeM na Ave / " dravya gupta na rakhe" aisA jo kahA usakA kAraNa yaha hai ki, manameM dagA rakhakara dravya na chupAye, parantu saMkaTake samaya nirvAha karaneke liye to gupta rakhe hI / isameM doSa nahIM hai / (9) yadi kusaMgatise apanA bhAI DhITha hojAve toaviNIaM aNuattai, mitta hato raho ubAlabhai / / sayaNajaNAo sikkhaM, dAvaH annAvaeseNaM // 10 // arthaH- vinayahIna hue apane bhAIko usake mitradvArA samajhAve, svayaM ekAntameM use upAlambha de aura anya kisI vinaya rahita puruSake miSase usako kAkA, mAmA, zvasura, sAlA Adi logoM dvArA zikSA dilAve, parantu svayaM usakA tiraskAra na kare; kAraNa ki isase vaha kadAcit nirlajja hokara maryAdA choDade / (10) hiae sasiNehovi hu, payaDai kuvi va tassa appANaM // paDivannaviNayamagaM, Alavai achammapimmaparo // 11 // arthaH-hRdayameM prIti hone para bhI bAharase use apanA svarUpa krodhIke samAna batAve, aura jaba vaha vinayamArga svIkAra Page #498 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (475) karale, taba usake sAtha vAstavika premase bAtacIta kare. uparokta upAya karane para bhI yadi vaha mArga para na Ave to " usakI yaha prakRti hI hai" aisA tattva samajhakara usakI upekSA kare. (11) " tappaNaiNiputtAisu, samadiTThI hoi dANasammANe // sAvakkami u itto, savisesaM kuNai savvaMpi // 12 // arthaH--bhAIke strIputrAdikameM dAna, AdaraAdi viSayameM samAna dRSTi rakhanA, arthAt apane strIputrAdikI bhAMti hI unakI bhI AsanA vAsanA karanA. tathA sautele bhAI ke strIputrAdikoMkA mAnaAdi to apane strIputrAdikoMse bhI adhika rakhanA. kAraNa ki, sautele bhAIke sambandhameM tanika bhI aMtara prakaTa ho to unake mana bigaDate haiM, va lokameM bhI apavAda hotA hai. isI prakAra apane pitAsamAna, mAtAsamAna tathA mAIsamAna logoMke sambandhameM bhI unakI yogyatAnusAra ucitaAcaraNa dhyAnameM lenA cAhiye. kahA hai ki 1 utpanna karanevAlA, 2 pAlana karanevAlA, 3 vidyA denevAlA, 4 annavastra denevAlA aura 5, jIvako bacAnevAlA, ye pAMcoM pitA kahalAte haiM. 1 rAjAkI strI, 2 gurukI strI, 3 apanI strIkI mAtA, 4 apanI mAtA aura 5 dhAyamAtA, ye pAMcoM " mAtA" kahalAtI haiM / 1 sahodara bhAI, 2 sahapAThI, 3 mitra, 4 rugNAvasthAmeM zuzruSA karanevAlA aura 5 mArgameM bAtacIta karake mitratA karanevAlA, ye pAMcoM " bhAI" kahalAte Page #499 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 476 ) haiM | bhAiyoMne paraspara dharmakRtyakI bhalI prakAra yAda karAnA. kahA hai ki bhavAgamajjhami pamAyajalaNajaliaMmi mohanihAe / uThuvai jo suaMtaM, so tassa jaNo paramabaMdhU // 1 // jo puruSa, pramAdarUpa agnise jalate hue saMsArarUpa ghara meM mohanidrA se sote hue manuSyako jagAtA hai vaha usakA paramabandhu kahalAtA hai / bhAiyoMkI pArasparika prIti Upara bharatakA dUta Ane para zrI RSabhadeva bhagavAnako sAtha pUchaneko gaye hue aTThAnave bhAiyoMkA dRSTAnta jAno mitrake sAtha bhI bhAI ke samAna bartAva karanA cAhiye. ( 12 ) ibhAigayaM uci, paNaiNivisayapi kiMpi jaMpemo // sappaNayavayaNasammANaNeNa taM abhimuhaM kuNai // 13 // artha :-- isa prakAra bhAIke sambandhameM ucitaAcaraNa kahA. aba bhAryA ke viSaya meM bhI kucha kahanA cAhiye. puruSane prItivacana kaha yogya mAna rakha apanI strIko svakArya meM utsAhita rakhanA. patikA prItivacana eka saMjIvanI vidyA hai. usase zeSa sampUrNa prIti sajIva hojAtI hai. yogya avasarameM prItivacanakA upayoga kiyA hove to vaha dAnAdikase bhI atyadhika gaurava utpanna karatA hai. kahA hai ki- na sadvAkyAtparaM vazyaM, na kalAyAH paraM dhanam / na hiMsAyAH paro'dharmo, na santoSAtparaM sukham // 1 // Page #500 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (477) prItivacanake sivAya anya vazIkaraNa nahIM, kalAkauzalake samAna anya dhana nahIM, hiMsA ke samAna anya adharma nahIM aura santoSake samAna anya sukha nahIM hai. (13 ) sussUsAi payaTTai, vatyAbharaNAi samuciraM dei // nADayapicchaNayAisu, jaNasaMmaddesu vArei // 14 // arthaH-puruSa apanI strIko snAna karAnA, paga dAbanA. Adi apanI kAyasevAmeM pravRtta kare. deza, kAla, apane kuTumba dhana AdikA vicAra karake ucita vastra, AbhUSaNaAdi usako de, tathA jahAM nATaka. nRtya Adi hote haiM aise bahutase logoMke mele meM jAneko use manA kre| apanI kAyasevAmeM strIko lagAne kA kAraNa yaha hai ki, usase patike Upara usakA pUrNa vizvAsa rahatA hai, usake manameM svAbhAvika prema utpanna hotA hai, jisase vaha kabhI bhI patikI icchAke pratikUla kArya nahIM karatI. AbhUSaNAdi denekA kAraNa yaha hai ki, striyoMke AbhUSaNAdise suzobhita rahanese gRhasthakI lakSmI baDhatI hai, kahA hai ki-- zrImaGgalAtprabhavati, prAgalbhyAcca pravarddhate / dAkSyAttu kurute mUlaM, saMyamAtpratitiSThati // 1 // lakSmI mAMgalika karanese utpanna hotI hai. dhIrajase baDhatI hai, dakSatAse dRDha hokara rahatI hai aura indriyoMko vazame rakhanese sthira rahatI hai. nATakaAdi meloMmeM striyoMko na jAne denekA kAraNa yaha hai ki, vahAM halake logoMkI kuceSTAeM maryAdA rahita Page #501 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (478) halake vacana Adi dekhane sunanese striyoMkA samUla nirmala mana varSARtuke pavanase darpaNakI bhAMti prAyaH bigaDatA hai. (14) ruMbhai rathaNipayAraM, kusIlapAsaMDisaMgamavaNei / / gihakajesu nioai. na vioai appaNA saddhiM // 15 // arthaH-puruSa apanI strIko rAtrimeM bAhara rAjamArgameM athavA kisIke ghara jAneko manA kare, kuzIla tathA pAkhaMDIkI saMgatise dUra rakhe, denA lenA sage sambandhiyoMkA Adara mAna karanA, rasoi karanA ityAdi gRhakAryameM avazya lagAve, apanese alaga akelI na rakhe / strIko rAtri meM bAhara jAnese rokanekA kAraNa yaha hai ki, munirAjakI bhAMti kulInastriyoMkoM bhI rAtrimeM bAhira hiranA phiranA ghora anarthakArI hai. dharmasambandhI AvazyakaAdi kRtya ke liye bhejanA hove to mAtA, bahina Adi suzIlastriyoMke samudAya hI ke sAtha jAnekI AjJA denA caahiye| .. strIke gRhakRtya isa prakAra haiM: bichaunA Adi uThAnA, gRha sApha karanA, pAnI chAnanA, cUlhA taiyAra karanA, baratana (bAsana) dhonA, dhAnya pIsanA tathA kUTanA, gAyeM duhanA, dahI bilaunA, rasoI banAnA, ucita rItise anna parosanA, baratana (bAsana) Adi ThIka karanA, tathA sAma, bhartAra, nanada, devara AdikA vinaya karanA Adi. striyoMko gRhakRtyoMmeM avazya lagAnekA kAraNa yaha hai ki, aisA na karanese strI sarvadA udAsa rahatI hai. striyoMke udAsIna honese gRha Page #502 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (479) kRtya bigaDate haiN| striyoMko koI udyama na ho to ve capalasvabhAvase bigaDatI haiM / gRhakRtyoMmeM striyoMkA mana lagA dene hI. se unakI rakSA hotI hai / zrIumAsvAtivAcakajIne prazamaratigranthameM kahA hai ki, puruSane pizAcakA AkhyAna sunakara aura kula strIkA nirantara rakSaNa huA dekhakara apanI AtmAko saMyamayogase se sadaiva udyamameM rakhanA. strIko apanese alaga nahIM rakhanA yaha kahA isakA kAraNa yaha hai ki, prAyaH paraspara darzana hI meM premakA vAsa hai. kahA hai ki dekhanese, vArtAlApa karanese, guNake varNanase, iSTavastu denese, aura manake anusAra bartAva karanese puruSameM strIkA prema dRr3ha hotA hai. na dekhanese, atizaya dekhanese, milane para na bolanese, ahaMkArase aura apamAnase prema ghaTatA hai / puruSa nitya dezATana karatA rahe to strIkA mana usa parase utara jAtA hai, aura usase kadAcit vaha anucita kRtya bhI karane lagatI hai, isaliye strIko apanese alaga na rakhanA cAhiye / (15) avamANaM na payaMsai, khalie sikkhei kuviamaNuNei // dhaNahANivuDDigharamaMtavaiyaraM payaDai na tIse // 16 // - arthaH-puruSa akAraNa krodhAdikase apanI strIke sanmukha " tere Upara aura vivAha kara lUMgA" aise apamAnajanaka vacana na prakaTa kare, kucha aparAdha bhI huA ho to usako ekAntameM aisI zikSA de ki jisase vaha punaH vaisA aparAdha na kare. vizeSa Page #503 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 480 ) krodhita hogaI ho to use samajhAve, dhanake lAbhahAnikI bAta tathA gharameM kI gupta salAha usake sanmukha prakaTa na kare ?" tere Upara aura vivAha kara lUMgA" aise vacana na bolanekA yaha kAraNa hai ki, kauna aisA mUrkha hai, jo strIke Upara krodha Adi Anese dUsarI strIse vivAha karaneke saMkaTa meM par3e ? kahA hai ki bubhukSito gRhAdyAti, nApnotyambucchaTAmapi / akSAlitaparaH zete, bhAryAdvayavazo naraH // 1 // varaM kArAgRhe kSipto varaM dezAntarabhramI / varaM narakarUJcArI, na dvibhAryaH punaH pumAn // 2 // do striyoM ke vazameM par3A huA manuSya gharameM se bhUkhA bAhara jAtA, gharameM pAnIkI eka bUMda bhI nahIM pAtA aura paira dhoye binA hI sotA hai| puruSa kArAgRhameM paTaka diyA jAya, dezAntarameM bhaTakatA rahe athavA narkavAsa bhoge vaha kucha ThIka hai, parantu do striyoMkA pati honA ThIka nahIM. kadAcita kisI yogyakAraNa se puruSako do striyoMse vivAha karanA par3e to una donoMmeM tathA unakI saMtAna meM sadaiva samadRSTi rakhanA. kabhI kisIkI pArI khaMDita na karanA. kAraNa ki sotakI pArI toDakara apane pati ke sAtha kAmasaMbhoga karanevAlI strIko cauthe vratakA aticAra lagatA hai aisA kahA hai / 2 vizeSa krodhita hone para use samajhAnekA kAraNa yaha hai ki, vaisA na karane se kadAcit vaha somadattakI strIkI bhAMti acAnaka kue meM jA gire athavA aisA Page #504 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (481) hI kucha anya apakRtya kare, isIliye striyoMke sAtha sadA naramAIkA bartAva karanA cAhiye kabhI bhI kaThoratA na batAnA. kahA hai ki, "pAzcAlaH strISu mArdavam" (pAzcAla RSi kahate haiM ki, striyoMse naramAI rakhanA.) naramAI hI se striyAM vazameM hotI haiM. kAraNa ki, isI rItise unase sarva kArya siddha hue dRSTi Ate haiM; aura yadi naramAI na hove to kAryasiddhIke badale kAryameM bigAr3a huA bhI anubhavameM AtA hai. nirguNI strI hove to adhika naramAIse kAma lenekI cintA rakhanA cAhiye. dehameM jIva hai taba taka majabUta ber3Ike samAna sAtha lagI huI usa nirguNI strI hI se kisI bhI prakArase gRhasUtra calAnA tathA sarvaprakArase nirvAha kara lenA cAhiye. kAraNa ki, " gRhiNI vahI ghara" aisA zAstravacana hai / 3 "dhanake lAbhahAnikI bAta na karanA" aisA kahanekA kAraNa yaha hai ki, puruSa dhanakA lAbha strIsaMmukha prakaTa kare, to vaha aparimita dravya kharca karane lage aura usake sanmukha dhanahAnikI bAta kare to vaha tucchatAse jahAM tahAM vaha bAta prakaTa kara patikI cirakAla saMcita baDappana gumAve / 4 gharameMkI gupta salAha usake sanmukha na prakaTa karanekA kAraNa yaha hai ki, strI svabhAva hI se komala hRdaya honese usake muMhameM gupta bAta raha nahIM sakatI, vaha apanI saheliyoM Adike sanmukha prakaTa kara detI hai, jisase nizcita kiye hue bhAvI-kArya-niSphala ho jAte haiM / Page #505 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 482 ) kadAcita koI gupta bAta usake mukhase prakaTa honese rAjyadroha - kA vivAda bhI khar3A ho jAve, isIliye gharameM strIkA mukhya calana nahIM rakhanA cAhiye / kahA hai ki - "strI puMvaca prabhavati yadA taddhi gehaM vinaSTam " ( strI puruSake samAna prabala hojAve to vaha ghara dhUlameM mila gayA aisA samajho. ) isa viSaya para eka dRSTAnta kahate haiM, ki:-- kisI nagara meM maMthara nAmaka eka kolI thA / vaha bunanekI lakaDI Adi banAneke liye jaMgalameM lakaDI lene gayA | vahAM eka zIsamake vRkSako kATate hue usake adhiSThAyaka vyaMtarane manA kiyA, to bhI vaha sAhasapUrvaka toDane lagA, taba vyaMtarane usako kahA - " vara mAMga " kolI strIlaMpaTa hone ke kAraNa strIko pUchane gayA / mArga meM usakA eka nAI mitra milA. usane salAha dI ki " tU rAjya na mAMga / " to bhI usane strIko pUchA / strI tuccha svabhAvakI thI isase eka bacana use smaraNa huA ki pravardhamAnaH puruSastrayANAmupaghAtkRn / pUrvopArjita mitrANAM, dArANAmatha vezmanAm ||1|| artha :- puruSa lakSmIke lAbhase vizeSa vRddhiko prApta ho jAve to apane purAne mitra, strI aura ghara ina tIna vastuoMko choDa detA hai / yaha vicAra kara usane pati se kahA ki, atyanta dukhadAyI rAjya lekara kyA karanA hai ? dUsare do hAtha aura eka Page #506 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 483 ) mastaka mAMgo tAki tuma do vastra ekahI sAtha banAloge / " tadanantara kolIne strIke kathanAnusAra vara mAMgA va vyaMtarane de diyA, parantu logoMne aise vilakSaNa svarUpase usa kolIko grAma meM praveza karate dekha rAkSasa samajhakara lakaDI patthara Adi - se mAra DAlA / kahA hai ki jise svayaM buddhi nahIM tathA jo mitrakI salAha bhI nahIM mAnatA tathA strIke vazameM rahatA hai, vaha maMtharakolIkI bhAMti naSTa hojAtA hai / aisI bAteM kvacit hI dekhanemeM AtI haiM isaliye suzikSita aura buddhizAlI strI hove to usakI salAha masalata lene se lAbha hI hotA hai / isa viSaya meM anupamadevI aura vastupAlatejapAlakA utkRSTa udAharaNa hai / ( 16 ) sukuluggayAhiM pariNayavayAhiM nicchammadhammanirayA haiM // sayaNaramaNIhiM pII, pAuNai samANadhammAhiM // 17 // artha :- zreSTha kulameM utpanna huI, prauDhAvasthAvAlI, kapaTa rahita, dharmarata, sAdhammika aura apane sage sambandhakI striyoMke sAtha apanI strI kI prIti karAnA cAhiye / zreSThakulotpanna strIke sAtha saMgati karanekA kAraNa yaha hai ki, nIcakulameM utpanna huI strIke sAtha rahanA yaha kula - striyoMko apavAdakI jaDa / ( 17 ) | rogAi novikkhai, susahAo hoi dhammaka emAi paNaiNigayaM, uciaM pAeNa purisassa // 18 // Page #507 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (484) arthaH- strIko rogAdika hove to puruSa usakI upekSA na kare, tapasyA, ujamaNA, dAna, devapUjA, tIrthayAtrA Adi dharmakRtyoMmeM strIkA utsAha baDhAkara use dravya Adi dekara usakI sahAyatA kare, aMtarAya kabhI na kare / kAraNa ki, puruSa strIke puNyakA bhAgIdAra hai / tathA dharmakRtya karAnA yahI parama upakAra hai / ityAdi puruSakA strIke sambandhameM ucita AcaraNa jAno / (18) aba putrake sambandhameM pitAkA ucita AcaraNa kahate haiM. puttaM pai puNa uciaM, piuNo lAlei bAlabhAvaMmi // . ummiliabuddhiguNaM, kalAsu kusalaM kuNai kamaso // 19 // pitA bAlyAvasthAmeM pauSTika anna, svecchAse hiranA phiranA, nAnAbhAMtike khela Adi upAyoMse putrakA lAlana pAlana kare, aura usakI buddhike guNa khileM taba use kalAoMmeM kuzala kare / bAlyAvasthAmeM putrakA lAlana pAlana karanekA yaha kAraNa hai ki, usa avasthAmeM jo usakA zarIra saMkucita aura dubalA rahe to vaha phira kabhI bhI puSTa nahIM hosakatA, isIliye kahA hai ki lAlayetpaJca varSANi, daza varSANi tADayet / prApte SoDazame varSe, putraM mitrabhivAcaret // 1 // putrakA pAMca varSakI avasthA hone taka lAlana pAlana karanA, usake bAda dasa varSa taka arthAt pandraha varSakI avasthA taka tADanA karanA aura solahavAM varSa laga jAne para pitAne putrake sAtha mitrakI bhAMti bartAva karanA cAhiye / ( 19) Page #508 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (485) gurudevadham suhisayaNaparicayaM kAravei niccaMpi / uttamaloehiM samaM, mittIbhAva rayAveI // 20 // artha:-- pitAne putrako guru, deva, dharma, suhRd tathA sva. janoMkA sadaiva paricaya karAnA / tathA zreSTha manuSyoMke sAtha usakI mitratA karanA / guruAdikA paricaya bAlyAvasthA hI meM ho jAnese valkalacIrikI bhAMti manameM sadA uttama hI vAsanAeM rahatI haiM / uccajAtike kulIna tathA suzIlamanuSyoMke sAtha mitratA kI hoya to kadAcit bhAgyahInatAse dhana na mile, tathApi Agantuka anartha to nissandeha dUra hojAte haiM / anAryadezanivAsI hone para bhI ArdrakumArako abhayakumArakI mitratA usI bhavameM siddhikA kAraNa huI / ( 20) giNhAvei a pANi, samANakulajammarUvakannANaM // gihabhAraMmi nijuMjai, pahuttaNaM viarai kameNa // 21 // artha:-pitAne putrakA kula, janma va rUpameM samAnatA rakhanevAlI kanyAke sAtha vivAha karanA, use gharake kAryabhArameM lagAnA tathA anukramase usako gharakI mAlikI sauMpanA." kula janma va rUpameM samAnatA rakhanevAlI kanyAke sAtha vivAha karanA" yaha kahanekA kAraNa aisA hai ki, anamela patipatnIkA yoga hoya to unakA vaha gRhavAsa nahIM, viTaMbanA mAtra hai| tathA pArasparika prema kama hojAya to saMbhava hai ki donoM anu. cita kRtya karane lge| jaisA kiH Page #509 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (486) rAjA bhojake rAjyAntargata dhArAnagarImeM ekagharake aMdara atyanta kurUpa aura nirdayI puruSa tathA atirUpavatI va guNavAna strI thii| dUsare gharameM isase pratikUla yAne puruSa uttama aura strI kurUpa thI / eka samaya donoM janoMke gharameM coroMne khAtra pADA ( seMdha lagAI ) aura donoM bejoDoMko dekhakara kucha na bolate surUpa strI surUpa puruSake pAsa aura kurUpa strI kurUpa puruSake pAsa badala dii| jahAM surUpako surUpakA yoga huA, ve donoM strI puruSa pahile bahuta udvigna the ataH bahuta harSita hue, parantu jisako kurUpa strI milI usane rAjasabhAmeM vivAda calAyA / rAjAne DauMDI piTavAI, taba corane AkAra kahA ki, " he mahArAja! rAtrimeM paradravyakA haraNa karanevAle maiMne vi. dhAtAkI bhUla sudhArI va eka ratnakA dUsare ratnake sAtha yoga kiyA / " corakI bAta sunakara haMsate hue rAjAne vahI bAta kAyama rkhii| vivAhake bheda Adi Age kahe jAveMge / use gharake kAryabhArameM lagAnA" aisA kahanekA yaha kAraNa hai ki, gharake kAryabhArameM lagA huA putra sadaiva gharakI ciMtAmeM rahanese svacchandI athavA madonmatta nahIM ho jAtA / vaise hI dhana kamAneke kaSTakA anubhava hojAnese anucita vyaya karanekA vicAra bhI na kara sake / "gharakI mAlikI sauMpanA" yaha kahA, usakA kAraNa yaha hai ki, baDe puruSoMke choToMke sira para yogya vastu sauMpa dene Page #510 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (487) se choToMkI prazaMsA hotI hai / gharakA kAryabhAra yogya parIkSA karake choTA putra yogya hove to usIke sira para sauMpanA / kAraNa ki, aisA karane hI se nirvAha hotA hai, tathA isase zobhA. Adi bhI baDhanA saMbhava hai / prasenajita rAjAne prathama samastaputroMkI parIkSA karake sauveM ( sabase choTe ) putra zreNikako rAjya sauMpA / putra hI kI bhAMti putrI, bhatIje Adike sambandhaH meM bhI yogyatAnusAra ucitaAcaraNa jaano| aisA hI putravadhU. ke liye smjho| jaise dhanazreSThIne cAklake pAMca dAne de parIkSA karake cauthI bahU rohiNI hI ko gharakI svAminI banAi / tathA ujjhitA, bhogavatI aura rakSitA ina tInoM bar3I bahuoMko anukramase govara Adi nikAlanekA, rasoI banAnekA tathA bhaMDArakA kAma sauMpA / (21) paJcakkhaM na pasaMsai, vasaNovahayANa kahai duravatthaM / / AyaM vayamavasesa ca sohae sayamimehiMto // 22 // arthaH -pitA putrakI usake sanmukha prazaMsA na kare, yadi putra kisI vyasanameM paDa jAve to use chUtAdivyasanase hone vAlI, dhananAza, lokameM apamAna, tarjanA, tADanA Adi durdazA sunAve, jisase vaha vyasanoMse bace, tathA lAbha, kharca va zilaka tapAsatA rahe, jisase putra svecchAcArI bhI na hone pAve tathA apanA baDappana bhI rahe. "putrakI usake sanmukha prazaMsA na kare." aisA kahanekA yaha hetu hai ki, prathama to putrakI prazaMsA karanA hI nahIM. kahA hai ki-- Page #511 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (488) pratyakSa guravaH stutyAH, parokSe mitrabAndhavAH / karmAnte dAsabhRtyAzca, putrA naiva mRtAH striyH||1|| gurukI unake sanmukha, mitra tathA bAndhavoMkI unake pIche, naukara dAsa AdikI unakA kAma acchA hone para tathA striyoMkI unake mara jAneke anantara stuti karanA cAhiye, parantu putrakI stuti to bilakula hI na karanA. kadAcit isake binA na cale to stuti karanA para pratyakSa na karanA, kAraNa ki, isase unakI guNavRddhi ruka jAtI hai va vRthA ahaMkAra paidA hotA hai. // 22 // daMsei nariMdasabhaM desaMtarabhAvapayaDaNaM kuNai // iccAi avaccagaya, uciaM piuNo muNeavvaM // 23 // arthaH--pitAne putrako rAjasabhA batAnA, tathA videzake AcAra aura vyavahAra bhI spaSTataH batAnA. ityAdi pitAkA putrake sambandhameM ucitaAcaraNa hai ! rAjasabhA dikhAnekA kAraNa yaha hai ki, rAjasabhAkA paricaya na hove to kisI samaya durdaiva vaza yadi koI Akasmika saMkaTa A paDe taba vaha kAyara hojAtA hai tathA paralakSmIko dekhakara jalanevAle zatru usako hAni pahuMcAte haiM. kahA hai ki: gantavya rAjakule, draSTavyA rAjapUjitA lokAH / __ yadyapi na bhavantyarthAstathApyanarthA vilIyante // 1 // rAjadarabArameM jAnA tathA rAjyamAnya logoMko dekhanA cAhiye. yadyapi usase koI arthalAbha nahIM hotA tathApi Page #512 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (489) anarthakA nAza to hotA hI hai. isaliye rAjasabhAkA paricaya avazya karAnA cAhiye. videzake AcAra tathA vyavahAra spaSTataH batAnekA kAraNa yaha hai ki, paradezake AcAravyavahArakA jJAna na hove aura kAraNavaza kahIM jAnA paDe to vahAMke loga ise paradezI samajhakara sahaja hI meM vyasanake jAla meM phaMsA deM. ataeva prathamahI se bhalIbhAMti samajhA denA cAhiye. pitAkI taraha mAtAne bhI putra tathA putravadhUke sambandhameM yathAsambhava ucitaAcaraNa pAlana karanA. mAtAne sautele 'laDakeke sambandhameM vizeSa ucitaAcaraNa pAlanA. kAraNa ki, vaha prAyaH sahaja hI meM bhinnabhAva samajhane laga jAtA hai. isa viSayameM sautelI mAkI dI huI uDadakI rAbar3I okanevAle ( vamana karanevAle ) putrakA udAharaNa jaano.|| 23 / / sayaNANa samuciabhiNaM, jaM te niagehvuttttikjjesu|| ___samANija sayAvi hu, karija hANIsuvi sabhIve // 24 // artha:-pitA, mAtA tathA strIke pakSake loga svajana kahalAte haiM. unake sambandhameM puruSakA ucitaAcaraNa isa prakAra hai. apane gharameM putrajanma tathA vivAha sagAI pramukha maMgala kArya hove taba unakA sadA Adara satkAra karanA, vaisehI unakA kisIprakArakI hAni hojAve to apane pAsa rakhanA. sayamavi siM vasaNUsaksu hoavamaMtioNmi sayA // .. vINavihavANa rogAurANa kAyannamuddharaNaM // 25 // Page #513 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 490 ) artha:-- svajano para koI saMkaTa Ave, athavA unake yahAM koI utsava hove to svayaM bhI sadaiva vahAM jAnA tathA ve nirdhana athavA rogAtura hojAveM to unakA uktasaMkaTameM se uddhAra karanA. kahA hai ki Ature vyasane prApte, durbhikSe zatrusaMkaTe / rAjadvAre zmazAne ca, yastiSThati sa bAndhavaH // 1 // utsava, roga, ApadA, durbhikSa, zatruvigraha, rAjadvAra aura smazAna meM jo sAtha rahatA hai vahI bAndhava kahalAtA hai / svajanakA uddhAra karanA vAstavameM apanAhI uddhAra hai. kAraNa ki jaise raheMTake ghaDe kramazaH bharate va khAlI hote hai vaisehI manuSya bhI dhanI va nirdhana hotA hai. kisIkI bhI dhanIavasthA vA daridratA cirakAla taka sthira nahIM rahatI. isaliye kadAcit durdevavaza apanI bhI hInAvasthA AjAve to pUrva meM jisa para apanane upakAra kiyA ho vahI Apattise apanA uddhAra karatA hai. isaliye samaya para svajanoMkA saMkaTameM se uddhAra avazya karanA cAhiye / / 25 / / bAijja piTThimaMsaM, na tesi kujjA na sukkakalahaM ca // tadabhittehi mitti, na karinja karijja mittehiM ||26|| artha:- puruSane svajanoMkI pITha para nindA na karanA; unake sAtha hAsyaAdimeM bhI zuSkavAda na karanA, kAraNa ki, usase Page #514 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (49.1) cirasaMcita prIti bhI TUTa jAtI hai. unake zatruoMke sAtha mitratA na kare va unake mitroMse mitratA kare. ( 26) tayabhAve taggehaM, na vaijja caijja atthasambandhaM // gurudevadhammakajjesu ekacittehiM hoavvaM // 27 // arthaH- puruSane svajana gharameM na hoya, aura usake kuTumbakI kevala striyAM hI gharameM hoveM, to usake gharameM praveza na karanA, svajanoMke sAtha dravyakA vyavahAra na karanA, tathA devakA, gurukA athavA dharmakA kArya hove to unake sAtha ekacitta honA. svajanoMke sAtha dravyakA vyavahAra na karanekA kAraNa yaha hai ki, unake sAtha vyavahAra karate samaya to jarA aisA jJAta hotA hai ki prIti baDhatI hai| parantu pariNAmameM usase prItike badale zatrutA baDhatI hai. kahA hai ki-- yadIcchedvipulAM prIti, trINi tatra na kArayet / vAgvAdamarthasambandhaM, parokSe dAradarzanam ( bhASaNam ) // 1 // : jahAM vizeSa prIti rakhanekI icchA hove vahAM tIna bAteM na karanA. eka vAdavivAda, dUsarI dravyakA vyavahAra aura tIsarI unakI anupasthitimeM unakI strIse bhASaNa, dharmAdika kAryameM ekacitta honekA kAraNa yaha hai ki, saMsArIkAmameM bhI svajanoMkI sAtha aikyatA rakhanehIse uttama pariNAma hotA hai, to phira jinamaMdiraAdi devAdikake kAryameM to avazyahI aikyatA cAhiye / kyoMki, aise kArya to sarvasaMghake AdhAra para haiM. aura sarvasaMghakI Page #515 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 492 ) aikyatA hI se nirvAha tathA zobhA Adi sambhava hai. isaliye ve kArya sabakI sammati se karanA cAhiye / svajanoMke sAtha aikyatA rakhaneke Upara pAMca aMguliyoMkA utkRSTa udAharaNa hai, yathA: prathama tarjanI ( aMgUThe ke pAsakI ) aMgulI likhane meM tathA citrakalAAdi prAyaH sarvakAryoM meM agrasara honese tathA saMketa karanemeM, utkRSTavastukA varNana karane meM manA karanemeM, cimaTIAdi bharanemeM catura honese ahaMkAravaza madhyamA ( bIcakI ) aMgulIko kahatI hai ki, " tujhameM kyA guNa haiM ? " madhyamA bolI - " maiM sarva aMguliyoMmeM mukhya, baDI aura madhyabhAgameM rahanevAlI hUM, taMtrI, gIta, tAlaAdi kalAmeM kuzala hUM, kAryakI utAvala batAneke liye athavA doSa, chalaAdikA nAza karane hetu cimaTI bajAtI hUM, aura TacakArese zikSA karane vAlI hUM. " isI prakAra tIsarI aMgulI se pUchA taba usane kahA ki, " deva, guru, sthApanAcArya sAdharmika AdikI navAMgaAdimeM candana pUjA, maMgalika, svastika, naMdyAvartaAdi karanekA, tathA jala, candana, vAsakSepacUrNa AdikA abhimaMtraNa karanA mere AdhIna hai. " pazcAt cauthI aMgulIko pUchA to usane kahA ki, "maiM patalI hone se kAna khujalAnAAdi sUkSma kAma kara sakatI hUM, zarIrameM kaSTa Ane para chedana Adi pIDA sahatI hUM, zAkinI Adike upadrava dUra karatI hUM, japakI saMkhyAAdi Page #516 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (493) karanemeM bhI agrasara hUM." yaha suna cAroM aMguliyoMne mitratA kara aMgUThese pUchA ki, " teremeM kyA guNa haiM ? " aMgUThene kahA. " aliyo ! maiM to tumhArA pati hUM ! dekho, likhanA, citra kArI karanA, grAsa bharanA, cimaTI bharanA, cimaTI bajAnA, TacakAra karanA, muTThI bAMdhanA, gAMTha bAMdhanA, hathiyAra AdikA upayoga karanA, dADhI mUMcha samAranA tathA kataranA, kAtanA, poMchanA, pIjanA, bunanA, dhonA, kUTanA, pIsanA, parosanA, kAMTA nikAlanA, gAya Adi duhanA, japakI saMkhyA karanA, bAla athavA phUla gUMthanA, puSpapUjA karanA Adi kArya mere binA nahIM hote. vaisehI zatrukA galA pakaDanA, tilaka karanA, zrIjinezvarako amRtakA pAna karanA,aMguSThaprazna karanA ityAdi kArya akele mujhase hI hote haiM. yaha suna cAroM aMguliyAM aMgUThekA Azraya kara sarva kArya karane lagI. (27) emAI sayaNociamaha dhammAyariasamuci bhaNimo // bhattibahumANapuvvaM, to tisaMjhapi paNivAo // 28 // arthaH- svajanake sambandhameM uparokta Adi ucitaAcaraNa jAno. aba dharmAcAryake sambandhameM ucitaAcaraNa kahate haiM. manuSyane nitya tIna vakta bhaktipUrvaka zarIra aura vacanase sAdara dharmAcAryako vandanA karanA. ( 28) tahasianAIe, AvassayapamuhakiccakaraNaM ca // dhammovaesasavaNaM, tadatie suddhasaddhAe // 29 // Page #517 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (494) arthaH-dharmAcAryakI batAI huI rItise Avazyaka Adi kRtya karanA tathA unake pAsa zuddhazraddhApUrvaka dharmopadeza sunanA. (29) AesaM bahu mannai, imekhi maNasAvi kuNai nAvanaM // raMbhai avanavAya, thuivAyaM payaDai sayAvi // 30 // ____arthaH--dharmAcAryake AdezakA atyAdara kare, unakI manase bhI avajJA na kare. adharmIlogoMke kiye hue dharmAcAryake avarNavAdako yathAzakti roke, kintu upekSA na kare, kahA hai kisajanoMkI nindA karanevAlA hI pApI nahIM, parantu vaha niMdA sunanevAlA hI pApI hai. tathA nitya dharmAcAryakA stutivAda kare, kAraNa ki samakSa athavA pITha para dharmAcAryakI prazaMsA karanese asaMkhya puNyAnubadhi puNya sacita hotA hai / (30) . na havai chippehI, suhivva aNuattae suhRduhesu // paDiNIapaJcavAyaM, savvapayatteNa vAreI // 31 // arthaH--dharmAcAryake chidra na dekhanA, sukhameM tathA dukhameM mitrakI bhAMti unake sAtha vartAva karanA tathA pratyanIkalogoMke kiye hue upadravoMko apanI pUrNazaktise dUra karanA. yahAM koI zaMkA kare ki, "pramAda rahita dharmAcAryameM chidra hI na hote, isaliye unheM na dekhanA ' aisA kahanA vyartha hai. tathA mamatA rahita dharmAcAryake sAtha mitrakI bhAMti bartAva kisa taraha karanA?" isakA uttara " satya bAta hai, dharmAcArya to pramAda va mamatAse Page #518 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 495 ) rahita hI haiM, parantu pRthak 2 prakRtike zrAvakoMko apanI 2 prakRti ke anusAra dharmAcAryameM bhI pRthaka 2 bhAva utpanna hotA hai| sthAnAMgasUtrameM kahA hai ki, he gautama ! zrAvaka cAra prakArake haiM. eka mAtApitA samAna, dUsare bhAIsamAna, tIsare mitrasamAna, cauthe sautasamAna. " ityAdi isa graMtha meM pahile kahe jA cuke haiM. pratyanIkalogoM kA upadrava dUra karaneke viSaya meM kahA hai ki sAhUNa ceiANa ya, paDiNIaM taha avannavAyaM ca / jiNapavayaNassa ahiaM, savvatthAmeNa vAre // 1 // sAdhuoMkA, jinamaMdirakA tathA vizeSakara jinazAsanakA koI virodhI hove, athavA koI avarNavAda bolatA ho to sarvazaktise usakA prativAda karanA " isa viSaya para bhAgIratha nAmaka sagaracakravartIke pautrake jIva kuMbhArane prAnta - grAma nivAsI sATha hajAra manuSyoMke kiye hue upadravase pIDita yAtrI saMghakA upadrava dUra kiyA, vaha utkRSTa udAharaNa hai. (31) baliaMmi coio gurujaNeNa manai tahatti savvaMpi // coei gurujaNaMpi, pamAyakhalie egaMte // 32 // artha:- puruSane apanA kucha aparAdha hone para dharmAcArya zikSA de, taba " ApakA kathana yogya hai " mAnya karanA. kadAcit dharmAcAryakA koI doSa aisA kaha sarva dRSTimeM Ave to Page #519 -------------------------------------------------------------------------- ________________ unheM ekAntameM kahanA ki, " mahArAja ! Apake samAna cAritravantako kyA yaha vAta ucita hai ?" 32) kuNai viNaovayAraM, bhattIe samayasamuci savvaM / / . gADhaM guNANurAyaM, nimmAya vahai hiayaMmi // 33 // arthaH-ziSyane sanmukha AnA, guruke Ane para uThanA, Asana denA, pagacaMpI karanA, tathA zuddha vastrapAtraAhArAdikA dAnaAdi samayocita samasta vinaya sambandhI upacAra bhaktipUrvaka karanA aura apane hRdayameM dharmAcArya para dRDha tathA kapaTa rahita anurAga dhAraNa karanA. 33 ... bhAvovayAramesi, desaMtariovi sumarai sayApi // ia evamAigurujaNasamuciamuciraM muNeyavvaM // 34 // arthaH--puruSa videzameM hove to bhI dharmAcArya ke kiye hue samyaktvadAnaAdi upakArako nirantara smaraNa kare. ityAdi dhamocAyake sambandhameM ucitaAcaraNa hai. // 3 // jattha sayaM nivasijjai, nayare tattheva je kira vasati // .. sasamANavattiNo te, nAyarayA nAma vuJcati // 35 // artha:--puruSa jisa nagarameM rahatA ho, usI nagarameM vaNigvRttise AjIvikA karanevAle jo anya loga rahate haiM. ve nAgara kahalAte haiM. // 35 // samuciamiNameteti, jamegacittehiM samasuduhehiM // ..... basaNUsavatullagamAgamehiM niyapi hoarva // 36 // ... Page #520 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (497) arthaH--nAgaralogoMke sambandhameM ucitaAcaraNa isa prakAra haiM:--puruSane una para ( nAgaralogoM para ) duHkha Ane para svayaM duHkhI honA, tathA sukhameM svayaM sukhI honA. vaisehI ve saMkaTameM hoveM to Apane bhI Apatti grasitakI bhAMti bartAva karanA tathA ve utsavameM hoM to svayaM bhI utsava meM rahanA. isake viruddha yadi ekahI nagarake nivAsI samavyavasAyI loga jo kusaMpane raheM to rAjyAdhikArI loga unako isa bhAMtimeM saMkaTajAlameM phaMsAte haiM, jisa taraha ki pAradhI mRgoMko. // 36 // kAyavvaM kajje'va hu, na ikkamikkeNa dasaNaM pahuNo // kajo na maMtabheo, pesunnaM parihareavvaM // 37 / / arthaH--baDA kArya hove to bhI apanA baDappana baDhAne ke liye samastanAgaroMne rAjAkI bheMTa leneke liye pRthak pRthak na jAnA. kisI kAryakI gupta salAha karI hove to use prakaTa na karanA tathA kisIne kisIkI cugalI na karanA. eka eka manuSya pRthak 2 rAjAko milane jAve to usase eka dUsareke manameM vairaAdi utpanna hotA hai, ataeva sabane milakara jAnA cAhiye, tathA sabakI yogyatA samAna hone para bhI kisI ekako mukhya ( aguA) kara bAkI sabane usake sAtha rahanA; rAjAke hukmase maMtrI dvArA parIkSA karaneke liye dI huI eka zayyA para soneke liye vivAda karanevAle pAMcasau mUrkha subhaToMkI Page #521 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (498) bhAMti kusaMpase rAjAkI bheTa lene athavA vinatI karane a.dike liye na jAnA cAhiye / kahA hai ki hUnAmapyasArANAM, samudAyo jayAvahaH / tRNairAveSTitA rajjuryayA nAgo'pi badhyate // 1 // cAhe jaisI asAra vastu hove to jo bahutasI ekatra hojAve to vijayI hojAtI hai dekho, tRNasamUhase banI huI rassI hAthIko bhI bAMdha rakhatI hai. gupta salAha prakaTa karanese kArya bhaMga hojAtA hai tathA samaya para rAjAkA kopaAdi bhI hotA hai; isaliye gupta salAha kadApi prakaTa na karanA cAhiye / paraspara cugalI karanese rAjAdi apamAna tathA samaya para daMDa Adi bhI kara dete haiM. tathA samavyavasAyI logoMkA kusaMpase rahanA nAzakA kAraNa hai. kahA hai ki-eka peTavAle aura bhinna 2 phalakI icchA karanevAle bhAraMDa pakSIkI bhAMti kusaMpameM rahanevAle loga naSTa hojAte haiM. jo loga eka dUsareke marmakI rakSA nahIM karate ve sarpakI bhAMti maraNAnta kaSTa pAte haiM. // 37 // samuvahie vivAe, tulAsamANehiM ceva ThAyavvaM // kAraNasAvikkhedi, vihuNeavvo na nayamaggo // 38 // arthaH--koI vivAda Adi utpanna hojAve to tarAjuke samAna rahanA. svajana sambandhI tathA apanI jJAtike logoM para Page #522 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (499) . upakAra karane athavA rizvata khAnekI icchAse nyAyamArgakA ullaMghana na karanA. // 38 // baliehiM dubalajaNo, sukakarAIhiM nAbhibhAvaavvo // thevAvarAhadose'vi daMDabhUmi na neavvo // 39 // arthaH--prabalalogoMne durbalalogoMko adhika kara-rAjadaMDaAdise na satAnA tathA thoDAsA aparAdha hone hI para unako ekadama daMDa na karanA. karaAdise pIDita manuSya pArasparika prIti na honese saMpa choDa dete haiM. saMpa na honese baliSTha loga bhI apane jhuMDase alaga hue siMhakI bhAMti jahAM tahAM hI parAbhava pAte haiM. isaliye paraspara saMpa rakhanA hI ucita hai. kahA hai ki __ saMhatiH zreyasI puMsAM, svapakSe tu vizeSataH / tuSairapi paribhraSTA, na prarohanti taMdulAH // 2 // manuSyoM ko saMpa kalyANakArI hai. jisameM bhI apane 2 pakSameM to avazya hI saMpa cAhiye. dekho, photarese alaga hue cAMvala Uga nahIM sakate. jo parvatoMko phoDa detA hai tathA bhUmiko bhI phADa DAlatA hai, usI jalapravAhako tRNasamUha roka detA hai. yaha saMpakI mahimA hai. // 39 // kAraNiehipi samaM, kAyavvo tA na atthasambandho // kiM puNa pahuNA saddhiM, appAhabhaM ahilasaMtehiM ? // 40 // artha:--apane hitakI icchA karanevAle logoMne rAjA, devasthAna athavA dharmakhAteke adhikArI tathA unake AdhInastha logoM Page #523 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (500) ke sAtha lena denakA vyavahAra na karanA. to phira rAjAke sAtha to kadApi vyavahAra na karanA isameM to kahanA hI kyA hai ? rAjAke adhikArIAdike sAtha vyavahAra na karanekA kAraNa yaha hai ki, ve loga dhana lete samaya to prAyaH prasanamukhase vArtAlApa kara tathA unake yahAM jAne para baiThaneko Asana, pAna supArI Adi dekara jhUThA bAhya ADambara batAte haiM, tathA bhalAI prakaTa karate haiM. parantu samaya Ane para kharA lenA mAMgeM to " hamane tumhArA amuka kAma nahIM kiyA thA kyA ?" aisA kaha apanA kiyA huA tilake photareke samAna yatkiMcit mAtra upakAra prakaTa karate haiM, aura pUrvake dAkSiNyako usI samaya choDa dete haiM. aisA unakA svabhAva hI hai. kahA hai ki dvijanmanaH kSamA mAtuDheSaH prema paNastriyAH / niyoginazca dAkSiNyamariSTAnAM catuSTayam // 1 // 1 brAhmaNameM kSamA, 2 mAtAmeM dveSa, 3 gaNikAmeM prema aura 4 adhikAriyoM meM dAkSiNyatA ye cAroM ariSTha haiM. itanA hI nahIM, balki ulaTe denevAleko jhUThe aparAdha lagAkara rAjAse daMDa karAte haiM. kahA hai ki utpAdya kRtrimAna doSAn, dhanI sarvatra bAdhyate / nirdhanaH kRtadoSo'pi, sarvatra nirupadravaH // 1 // ' loga dhanavAn manuSya para jhUThe doSa lagAkara usa para upadrava karate haiM, parantu nirdhana manuSya aparAdhI bhI hove to bhI use Page #524 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (501) koI nahIM pUchatA. rAjAke sAtha dhanakA vyavahAra na rakhanekA kAraNa yaha hai ki, kisI sAmAnya kSatriyase bhI agara apanA lenA mAMge to vaha khaDga batalAtA hai, to bhalA svabhAva hI se krodhI aise rAjAoMkI kyA bAta kahanA ? ityAdi samavyayasAyI nAgaralogoMke sambandhameM ucitaAcaraNa hai. samAna vyavasAya na karanevAle nAgaralogoMke sAtha bhI Uparokta kathanAnusArahI yathAyogya bartAva karanA cAhiye. // 40 // eaM parupparaM nAyarANa pAeNa samuciAcaraNaM / / paratisthiANa samuciamaha kiMpi bhaNAmi leseNaM // 41 // arthaH-nAgaralogoMne paraspara kIsa prakAra ucitaAcaraNa karanA cAhiye so kahA. aba anyadarzanIlogoMke sAtha kisa prakAra ucitaAcaraNa karanA, vaha lezamAtra kahate haiM // 41 // eesi tithiANaM, bhikkhaTTamuvaTThiANa niagehe // kAyavvamucikiccaM, visesao rAyamahiANaM // 42 // arthaH--anyadarzanI bhikSuka apane ghara bhikSAke nimitta Ave to unako yathAyogya dAnaAdi denA. usameM bhI rAjamAnya anyadarzanI bhikSAke liye AveM, to unheM vizeSataH dAnaAdi denA. // 42 // jaivi na maNami bhattI, na pakkhavAo a taggayaguNesu // uciaMgihAgaesuti tahavi dhammo gihINa imo // 43 / / Page #525 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (502) arthaH-yadyapi zrAvakake mana meM anyadarzanImeM bhakti nahIM tathA usake guNameM bhI pakSapAta nahIM; tathApi atithikA ucita Adara karanA gRhasthakA dharma hai // 43 // gehAgayAgamuciaM, vasaNAvaDiANa taha samuddharaNaM // duAiNa dayA eso, savvesi saMmao dhammo // 44 // arthaH--atithi ( ghara AyA huA ) ke sAtha ucitaAcaraNa karanA, arthAt jisakI jaisI yogyatA ho usake anusAra usake sAtha madhurabhASaNa karanA, usako baiThaneke liye Asana denA, asanAdikake liye nimantraNa karanA, kisa kAraNase Agamana huA ? so pUchanA, tathA unakA kArya karanA ityAdi ucitaAcaraNa hai. tathA saMkaTameM par3e hue logoMko usameMse nikAlanA aura dIna, anAtha, aMdhe, bahire, rogI Adi logoM para dayA karanA tathA apanI zakti ke anusAra unheM duHkhameMse nikAlanA. yaha dharma sarvadarzaniyoMko sammata hai. yahAM zrAvakoMko ye laukika ucitaAcaraNa karaneko kahA, isakA yaha kAraNa hai ki jo manuSya uparokta laukika ucitaAcaraNa karanemeM bhI kuzala nahIM ve lokottarapuruSakI sUkSmabuddhise grahaNa ho sake aise jainadharma meM kisa prakAra kuzala ho sakate haiM ?,- isaliye dharmArthIlogoMne ucitaAcaraNa karane meM avazya nipuNa honA cAhiye. aura bhI kahA hai ki Page #526 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (503) samvattha uviakaraNaM, guNANurAo raI a jiNavayaNe / aguNesu a majjhatthaM, sammadihissa liMgAI // 1 // ' saba jagaha ucitaAcaraNa karanA, guNake Upara anurAga rakhanA, doSameM madhyasthapana rakhanA tathA jinavacanameM ruci rakhanA, ye samyagdRSTike lakSaNa haiM. samudra apanI maryAdA nahIM choDate, parvata calAyamAna nahIM hote, usI bhAMti uttamapuruSa kisI samaya bhI ucitaAcaraNa nahIM choDate. isIliye jagadguru tIrthaMkara bhI gRhasthAvasthAmeM mAtApitAke sambandhameM abhyutthAna ( baDe puruSoM ke Ane para Adarase khaDA rahanA ) Adi karate haiN| ityAdi nauprakArakA ucitaAcaraNa hai / (44) avasara para kahe hue ucitavacanase bahuta guNa hotA hai| jaise AMbaDamaMtrIne mallikArjunako jItakara caudaha karoDa mUlya ke motiyoM se bhare hue chaH mUDe (mApakA pAtravizeSa ), caudaha caudaha bhAra vajana dhanase bhare hue battIsa kuMbha, zRMgArake eka karoDa ratna jaDita vastra tathA viSanAzaka zukti(sIpa) Adi vastueM kumArapAlake bhaMDArameM bharIM / jisase usa kumArapAlane prasanna ho AMbaDa maMtrIko " rAjapitAmaha " padavI, eka karoDa dravya, caubIsa uttama azva ityAdi Rddhi pradAna kI / taba maMtrIne apane ghara taka pahuMcaneke pahile hI mArgameM yAcakajanoMko vaha sampUrNa Rddhi baaNttdii| isa bAtakI kisIne jAkara rAjAke pAsa Page #527 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (504) cugalI khAI / to manameM nikRSTa adhyavasAya Anese kumArapAla - rAjAne krodhase AMDa maMtrIko kahA ki, " kyA tU merese bhI adhika dAna detA hai ? " usane uttara diyA- "mahArAja ! Apake pitA dasa gAMvoM ke svAmI the, aura Apato aTThAraha dezake svAmI ho, isameM kyA ApakI orase pitAjIkI avinaya huI mAnI jA sakatI hai ? " ityAdi ucitavacanoMse rAjAne prasanna ho use " rAjyaputra " kI padavI va pUrvakI apekSA dUnI Rddhi dii| hamane bhI graMthAntara meM kahA hai ki, dAna dete, gamana karate, sote, baiThate, bhojana pAna karate, bolate tathA anya samasta sthAnoM meM ucitavacanakA baDA rasamaya avasara hotA hai| isaliye avasarajJAnI puruSa saba jagaha ucitaAcaraNa karatA hai / kahA hai ki 'aucityamekamekatra, guNAnAM koTirekataH / viSAyate guNagrAma, aucityaparivarjitaH // 1 // ' eka tarapha to eka ucitaAcaraNa aura dusarI ora anya karoDoM guNa haiN| eka ucitaAcaraNa na hove to zeSa sarvaguNoM kA samUha viSake samAna hai / isaliye puruSane samasta anucitaAcaraNoM ko tyAga denA cAhiye / isI prakAra jina AcaraNoMse apanI mUrkhameM gintI hotI hai, una sabakA anucitaAcaraNoM meM samAveza hotA hai / una sabakA laukika Page #528 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (505) zAstrameM varNana kiyA hai, tadanusAra upakArakA kAraNa honese yahAM bhI likhate haiM __ " rAjA ! so mUrkha konase ? so suna, aura una mUrkhatAke kAraNoMko tyAga. aisA karanase tU isa jagat meM nirdoSaratnakI bhAMti zobhA pAvegA. 1 sAmarthya hote udyama na kare, 2 paMDitoMkI sabhAmeM apanI prazaMsA kare, 3 vezyAke vacana para vizvAsa rakhe, 4 daMbha tathA ADaMbarakA bharosA kare, 5 jUA, kImiyAAdise dhana prApta karanekI AzA rakhe, 6 khetIAdi lAbhake sAdhanoMse lAbha hogA ki nahIM ? aisA zaka kare, 7 buddhi na hone para bhI ucca kArya karaneko udyata ho, 8 baNika hokara ekAntavAsakI ruci rakhe, 9 karja karake gharabAraAdi kharIde, 10 vRddhAvasthAmeM kanyAse vivAha kare, 11 guruke pAsa anizcitagraMthakI vyAkhyA kare, 12 prakaTa bAtako chipAnekA prayatna kare, 13 caMcala strIkA pati hokara IyA rakhe, 14 prabalazatruke hote hue manameM usakI zaMkA na rakhe, 15 dhana deneke pazcAt pazcAtApa kare, 17 apaDha hote hue uccasvarase kavitA bole, 17 binA avasara bolanekI caturatA batAve, 18 bolaneke samaya para mauna dhAraNa kare, 19 lAbhake avasara para kalaha-kleza kare, 20 bhojanake samaya krodha kare, 21 vizeSalAbhakI AzAse dhana phailAve, 22 sAdhAraNabolane meM kliSTa saMskRtazabdoMkA Page #529 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upayoga kare, 23 putrake hAthameM sarva dhana dekara Apa dIna ho jAve, 24 strIpakSake logoMke pAsa yAcanA kare, 25 strIke sAtha kheda honese dUsarI strIse vivAha kare, 27 putra para krodhita ho usakI hAni kare, 27 kAmIpuruSoMke sAtha spardhA karake dhana ur3Ave, 28 yAcakoMkI karI huI stutise maname ahaMkAra lAve, 29 apanI buddhike ahaMkArase dUsaroM ke hitavacana na sune, 30 'hamArA zreSTha kula hai' isa abhimAnase kisIkI cAkarI na kare, 31 durlabha dravya dekara kAmabhoga kare, 32 paisA dekara kumArgameM jAve, 33 lobhIrAjAse lAbhakI AzA kare, 34 duSTaadhikArIse nyAyakI AzA kare, 35 kAyasthase snehakI AzA rakhe, 36 maMtrIke krUra hote hue bhaya na rakhe, 37 kRtaghnase pratyupakArakI AzA rakhe, 38 arasikamanuSyake sanmukha apane guNa prakaTa kare, 39 zarIra nirogI hote bhramase davA khAve, 40 rogI hote hue pathyase na rahe, 41 lobha vaza svajanoMko chor3a de, 42. jisase mitrake manameMse rAga utara jAya aise vacana bole, 43 lAbhake avasara para Alasya kare, 44 RddhizAlI hote hue kalaha kleza kare, 45 jozIke vacana para bharosA rakhakara rAjyakI icchA kare, 46 mUkhake sAtha salAha karanemeM Adara rakhe, 47 durbaloMko satAnemeM zUrabIratA prakaTa kare, 48 jisake doSa spaSTa dIkhate haiM aisI strI para prIti rakhe, 49 guNakA abhyAsa karane meM atyanta hI alpa Page #530 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (507 ) ruci rakhe, 50 dUsarekA saMcita kiyA huA dravya ur3Ave, 51 mAna rakha kara rAjAke samAna Daula batAve, 52 lokameM rAjAdikakI prakaTa niMdA kare, 53 duHkha par3ane para dInatA prakaTa kare, 54 sukha Ane para bhaviSya meM honevAlI durgatiko bhUla jAya, 55 kiMcit rakSAke hetu adhika vyaya kare, 56 parIkSAke hetu viSa khAve, 57 kimiyA karanemeM dhana svAhA kare, 58 kSayarogI hote hue rasAyana khAve, 59 apane Apake baDappanakA ahaMkAra rakhe, 60 krodhavaza AtmaghAta karane ko taiyAra hove, 69 niraMtara akAraNa idhara udhara bhaTakatA rahe, 62 bANaprahAra honepara bhI yuddha dekhe, 63 baDoM ke sAtha birodha karake hAni sahe 64 dhana thoDA hone para bhI vizeSa ADaMbara rakhe, 65 apane Apako paMDita samajha kara vyartha baka baka kare, 66 apane Apako zUrabIra samajhakara kisIkA bhaya na rakhe, 67 vizeSa prazaMsA ( mithyA zlAghA ) kara kisI manuSyako trAsa utpanna kare, 68 haMsI meM marmavacana bole, 69 daridrIke hAthameM apanA dhana sope 70 lAbhakA nizcaya na hote kharca kare, 71 apanA hisAba rakhanekA Alasya kare, 72 bhAgyapara bharosA rakha kara udyama na kare, 73 darIdrI hokara vyartha bAteM karameneM samaya khove, 74 vyasanAsakta hokara bhojana karanA taka bhUla jAya, 75 Apa nirguNI hokara apane kulakI prazaMsA kare, 76 strara kaThora hote hue gIta gAve, 77 strIke bhayase yAcakako dAna na de, 78 Page #531 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (508 ) kRpaNatA karanese durgati pAve, 79 jisake doSa spaSTa dIkhate haiM usakI prazaMsA kare 80 sabhAkA kArya pUrNa na hote madhya meM uTha jAve, 81 dUta hokara saMdezA bhUla jAve, 82 khAMsIkA roga hote hue corI karane jAve, 83 yazakI icchA se bhojanakA kharca vizeSa rakhe, 84 loka prazaMsA kI AzA se alpa AhAra kare, 85 jo vastu thoDI hove, vaha adhika khAnekI icchA rakhe, 86 kapaTI va madhurabhASI logoMke pAzameM phaMsa jAve, 87 vezyA premI ke sAtha kalaha kare, 88 do janeM kucha salAha karate hoM vahAM jAve, 89 apane Upara rAjAkI sadA hI kRpA banI rahegI aisA vizvAsa rakhe, 90 anyAya se sudazA meM AnekI icchA kare, 91 nirdhana hote hue, dhanase honevAle kAma karane jAve, 92 guptavAta lokameM prakaTa kare 93 yazake nimitta aparicita vyaktikI jamAnata de, 94 hitavacana kahanevAleke sAtha vaira kare, 95 saba jagaha vizvAsa rakhe, 96 lokavyavahAra na jAne, 97 yAcaka hokara garama bhojana karane kI Adata rakhe, 98 munirAja hokara kriyA pAlane meM zithilatA rakhe, 99 kukarma karate zaramAve nahIM, 100 bhASaNa karate adhika haMse use mUrkha jAno / isa prakAra zata mUrkha haiM / isI prakAra jisa kArya se apanA apayaza hove vaha saba tyAga denA cAhiye / vivekavilAsa Adi graMthameM kahA hai ki-- vivekI puruSane sabhAmeM bagAsI ( jaMbhAI), hicakI, Page #532 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (509) DakAra, hAsyaAdi karanA paDe to muMha DhAMka kara karanA tathA sabhAmeM nAka nahIM khutaranA, hAtha nahIM maroDanA, palAMThI nahIM vAlanA, paga lambe nahIM karanA va nindA vikathAAdi burI ceSTA nahIM karanA / avasara para kulInapuruSa kevala musakarA kara haMsI prakaTa karate haiM, khaDakhaDa haMsanA athavA adhika haMsanA sarvathA anucita hai / bagala bajAnAAdi aMgavAdya bajAnA, niSprayojana tRNake TukaDe karanA, hAtha athavA pairase bhUmi khodanA, nakhase nakha athavA dAMta ghisanA Adi ceSTAeM anucita haiN| vivekIpuruSoMne bhATa, cAraNa, brAhmaNaAdi dvArA kI huI apanI prazaMsA sunakara ahaMkAra na karanA cAhiye / tathA jJAnI puruSa prazaMsA kare to usase mAtra yaha nizcaya karanA ki apane meM amuka guNa hai, kintu ahaMkAra na karanA / dUsareke vacanoMkA abhiprAya barAbara dhyAnameM lenA tathA nIcamanuSya ayogya vacana bole to usakA prativAda karaneke liye vaise hI vacana apane mukhameMse kadApi nahIM nikAlanA / jo bAta atIta, anAgata tathA vartamAnakAlameM bharosA rakhaneke yogya na ho, usameM apanA spaSTa abhiprAya nahIM prakaTa karanA / kisI manuSyake dvArA koI kArya karAnA nizcita kiyA ho to ukta kArya usa manuSyake sanmukha prathamahIse kisI dRSTAnta athavA vizeSa prastAvanA dvArA prakaTa karanA / kisIkA vacana apane nizcita kAryake anukUla ho to kAryasiddhike artha use avazya mAnanA / Page #533 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (510 ) I jisakA kArya apane dvArA na bana sakatA ho use pahile hI se spaSTa kaha denA; mithyA vacana kahakara vyartha kisIko bhaTakAnA na cAhiye / catura manuSyoMne kisIko kaTu vacana na sunAnA / yadi apane zatruoM ko aise vacana kahanA paDe to anyoktise athavA anya kisI miSase kahanA / jo puruSa mAtA, pitA, rogI, AcArya, pAhunA, bhAI, tapasvI, vRddha, bAlaka, durbala, vaidya, apanI saMtati, bhAIbandhu, sevaka, bahina, Azrita loga, sage. saMbaMdhI aura mitrake sAtha kalaha nahIM karatA hai vaha tInoM lokako vaza meM karatA hai / lagAtAra sUryakI ora nahIM dekhanA, isI taraha candrasUryakA grahaNa, baDe kuekA pAnI aura saMdhyA ke samaya AkAza na dekhanA | strIpuruSakA saMbhoga, mRgayA, nagnayuvatI, jAnavaroM kI krIDA tathA kanyAkI yoni na dekhanA cAhiye / vidvAna puruSoMko cAhiye ki apane muMhakI parachAI tailameM, jalameM hathiyAra meM, mUtrameM athavA raktameM na dekheM; kAraNa ki isase Ayu ghaTatI hai / svIkAra kiye hue vacanakA bhaMga, gaI huI vastukA zoka, tathA kisIkI nidrA kA bhaMga kadApi na karanA / kisIke sAtha vaira na karate bahumata meM apanA mata denA | svAda rahita kArya ho to bhI samudAya ke sAtha karanA cAhiye / samasta zubhakAryoM meM agrasara honA / yadi manuSya kapaTase bhI nispRhatA batAve to bhI usase phala paidA hotA hai| kisIko hAni pahuMcAnese bane aisA kArya kadApi karaneko utsuka na honA / su Page #534 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (511) pAtra manuSyoMse kabhI DAha nahIM karanA / apanI jAti para Aye hue saMkaTakI upekSA na karanA, balki Adara pUrvaka jAtikA saMpa hove vaisA kArya karanA / kyoMki aisA na karanese mAnyapuruSoMkI mAnakhaMDanA va apayaza hotA hai / apanI jAtiko choDa kara anya jAtimeM Asakta honevAle manuSya kukardama rAjAkI bhAMti maraNAnta kaSTa pAte haiM / parasparake kalahase prAyaH jJAtiyoMkA nAza hotA hai, aura yadi saMpase raheM to jalameM kamalinIkI bhAMti vRddhi pAtI haiM / mitra, sAdharmI, jAtikA aguA, guNI tathA apanI putrahIna bahina itane manuSyoMko daivavaza daridratA AjAne para avazya poSaNa karanA cAhiye / jisako baDappana pasaMda ho, usane sArathIkA kArya, dUsarekI vastukA kraya vikraya tathA apane kulake ayogya kArya karaneko udyata na honA cAhiye mahAbhArataAdi graMthoM meM bhI kahA hai ki- manuSyane brAhmamuhUrtameM uThanA aura dharma tathA arthakA vicAra karanA / udaya hote hue tathA asta hote hue sUryako na dekhanA / manuSyane divasameM uttaradizAko, rAtrimeM dAkSiNadizAko aura koI Apatti hove to kisI bhI dizAko mukha karake malamUtrakA tyAga krnaa| Acamana karake devapUjAAdi karanA, guruko vandanA karanA, isI prakAra bhojana karanA / he rAjA ! jJAnIpuruSane dhana saMpAdana karaneke liye avazya hI yatna karanA cAhiye / kAraNa ki dhana hone hI se dharma, kAmaAdi hote haiM / jitanA Page #535 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (512) dhana lAbha hove usakA caturthabhAga dharmakRtya meM, caturthabhAga saMgraha meM aura zeSa do caturthabhAga apane poSaNa va nityanaimi ttikakriyAoM meM lagAnA cAhiye / bAla samAranA, darpaNa meM mukha dekhanA tathA dAMtana aura devapUjA karanA ityAdi kArya dupahara - ke prathama hI kara lenA cAhiye / apanA hita cAhanevAle manuSyane sadaiva gharase dUra jAkara malamUtra tyAga karanA, paira dhonA tathA jhUThana DAlanA / jo manuSya maTTI ke Dhele toDatA hai, tRNake TukaDe karatA hai, dAMta se nakha utAratA haiM tathA malamUtra karaneke anantara zuddhi nahIM karatA hai vaha isa loka meM adhika Ayu nahIM pA sakatA | TUTe hue Asana para nahIM baiThanA, TUTA huA kAMsIkA pAtra upayoga meM na lenA, bAla bikhare hue rakhakara bhojana nahIM karanA, nama hokara nahIM nahAnA, nama hokara nahIM sonA, adhika samaya taka hAtha Adi jhUThe na rakhanA, mastaka ke AzrayameM sarva prANa rahatA hai ataeva mastakako jhUThe hAtha nahIM lagAnA, mastaka ke bAla nahIM pakaDanA tathA prahAra bhI nahIM karanA / putra athavA ziSya ke atirikta zikSAke hetu kisIko tADanA nahIM karanA, donoM hAthoM se mastaka kabhI na khajAnA tathA akAraNa bArambAra sira na dhonA / grahaNake sivAya ratrimeM nahAnA acchA nahIM / isI prakAra bhojana ke anaMtara tathA gahare pAnI meM bhI nahIM nahAnA | gurukA doSa na kahanA, krodhita hone para guruko prasanna karanA / tathA gurunindA zravaNa nahIM karanA / Page #536 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (513) he bhArata ! guru, satI striyoM, dharmI puruSoM tathA tapasviyoMkI haMsImeM bhI nindA na karanA cAhiye / kisIkI vastu na curAnA, kiMcitmAtra bhI kaTu vacana nahIM bolanA, madhura vacana bhI mithyA na bolanA, para doSa na kahanA, mahApApase patita logoMke sAtha vArtAlApa na karanA, eka Asana para na baiThanA, unake hAthakA anna grahaNa nahIM karanA tathA unake sAtha koI bhI kArya nahIM karanA / caturamanuSyane lokameM nindA pAye hue patita, unmatta, bahutase logoMke sAtha baira karanevAle aura mUkhake sAtha mitratA nahIM karanA tathA akele mArga pravAsa na karanA, he rAjA ! bhayaMkara rathameM na baiThanA, kinAre para AI huI chAyAmeM na baiThanA tathA Age hokara jalake vegake sanmukha na jAnA / jalate hue ghara meM praveza na karanA, parvatakI coTI para na caDhanA, mukha DhAMke binA jaMbhAI, khAMsI tathA zvAsa na lenaa| calate samaya UMcI, idhara udhara tathA dUra dRSTi na rakhanA, pairake Age cAra hAthake barAbara bhUmi para dRSTi rakhakara calanA / adhika na haMsanA, sITI Adi na bajAnA, zabda karatA vAtanisarga na karanA, dAMtase nakha na toDanA tathA paga para paga caDhAkara na baiThanA, dADhI mUMchake bAla na cAbanA, bAraMvAra hoMTha dAMtameM na pakaDanA, jhUThA anAdi bhakSaNa na karanA tathA kisI bhI sthAnameM coramArgase praveza na karanA / unhAle tathA caumAsekI RtumeM chatrI lekara tathA rAtrimeM athavA vanameM Page #537 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (514) jAnA ho to lakaDI lekara jAnA / jUte, vastra aura mAlA ye tInoM vastueM kisIkI pahirI huI hoM to dhAraNa nahIM karanA / striyoM meM IrSyA nahIM karanA tathA apanI strIkA yatnapUrvaka rakSaNa karanA, IrSyA rakhanese AyuSya ghaTatA hai, ataeva usakA tyAga karanA / he mahArAja ! saMdhyAmeM jalakA vyavahAra, dahI aura sattU vaise hI rAtrimeM bhojanakA tyAga karanA, catura manuSyane Adhika dera taka ghuTane UMce karake nahIM sonA, godohikA ( uMkaI ) Asanase nahIM baiThanA tathA pagase Asana baiMcakara bhI na baiThanA / vilkula prAtaHkAlameM, bilkula saMdhyAke samaya, ThIka madhyAnhameM, akasmAtase athavA ajAnamanuSyake saMgameM kahIM bhI gamana na karanA / he mahArAja ! buddhizAlI puruSoMne malInadarpaNameM apanA muMha Adi na dekhanA tathA dIrghAyuke icchuka manuSyane rAtrimeM bhI apanA mukha darpaNameM nahIM dekhanA cAhiye / he rAjan ! paMDitapuruSane eka kamala ( sUryavikAsI kamala) aura kuvalaya ( rakta kamala ) choDakara lAlamAlA dhAraNa nahIM karanA, balki sapheda dhAraNa karanA / he rAjan ! sote devapUjA karate tathA sabhAmeM jAte paharaneke vastra bhinna 2 rakhanA / bolanekI tathA hAtha pagakI capalatA, atizaya bhojana, zayyAke Upara dIpaka tathA adhamapuruSa aura khambhekI chAyA itanI vastuoMse avazya dUra rahanA. nAka khutaranA nahIM, svayaM apane jUte nahIM uThAnA, sira para bojha nahIM uThAnA, pAnI barasate samaya na Page #538 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (515) dauDanA, pAtrake TUTanese prAyaH kalaha hotA hai, aura khATa TUTe to vAhanakA kSaya hotA hai. jahAM zvAna aura kukkuTa ( murgA) basatA ho vahAM pitR apanA piMDa nahIM grahaNa karate. gRhasthane taiyAra kiye hue annase prathama suvAsinI strI, garbhiNI, vRddha, bAlaka, rogI inako bhojana karAnA, tatpazcAt Apane anna grahaNa karanA. he pANDavazreSTha ! gAya baila Adiko gharameM bandhanameM rakha tathA dekhanevAle manuSyoMko kucha bhI bhAga na dekara svayaM jo manuSya akelA bhojana karatA hai vaha kevala pApa hI bhakSaNa karatA hai. gRhakI vRddhike icchuka gRhasthane apanI jAtike vRddha manuSya aura apane daridrI hue mitrako apane gharameM rakhanA. svArthasAdhanake hetu sadaiva apamAnako Age tathA mAnako pIche rakhanA, kAraNa ki svArthase bhraSTa honA mUrkhatA hai. thoDese lAbhake liye vizeSa hAni na sahanA. thoDA kharca karake adhika bacAnA isImeM caturAI hai. lenA, denA tathA anya kartavya karma ucita samaya para jo zIghra na kiye jAya to unake andara rahA huA rasa kAla cUsa letA hai. jahAM jAne para Adara satkAra nahIM milatA, madhura vArtAlApa nahIM hotA, guNadoSakI bhI bAta nahIM hotI, usake ghara kabhI gamana nahIM karanA. he arjuna ! binA bulAye gharameM praveza kare, binA pUche bahuta bole, tathA binA diye Asana para ApahI baiTha jAve vaha manuSya adhama hai / zarIrameM zakti na hote krodha kare,nirdhana hote mAnakI icchA kare, Page #539 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (516) aura svayaM nirguNI hote guNIpuruSase dveSa kare,ye tInoM vyakti jagatmeM kASThake tulya haiN| mAtApitAkA poSaNa na karanevAlA,kriyAke uddezyase yAcanA karanevAlA aura mRtapuruSakA zayyAdAna lenevAlA ina tInoMko punaH manuSya-bhava durlabha hai. akSayalakSmIke icchuka manuSyane bAliSTa puruSake sapATemeM Ate samaya betake samAna namra hojAnA cAhiye, sarpakI bhAMti kabhI sAmhanA nahIM karanA. betakI bhAMti namra rahanevAlA manuSya samaya pAkara punaH lakSmI pAtA hai, parantu sarpakI bhAMti sAmhanA karanevAlA manuSya kevala mRtyu. pAtra ho sakatA hai, buddhizAlImanuSyoMne samaya para kachuvekI bhAMti aMgopAMga saMkucita kara tADanA sahana karanA va apanA samaya Ane para kAle sAMpakI bhAMti sAmhanA karanA cAhiye. aikyatAse rahanevAle loga cAhe kitanehI tuccha hoM parantu unako baliSTa loga satA nahIM sakate; dekho, sAmhanekA pavana hove to bhI vaha eka jatthemeM rahI huI latAoMko tanika bhI bAdhA nahIM pahuMcA sakatA. vidvAn loga zatruko prathama baDhAkara pazcAt usa. kA samUla nAza karate haiM. kAraNa ki prathama guDa khAkara bhalI bhAMti baDhAyA huA kapha sukhase bAhara nikAlA jA sakatA hai| jaise samudra vaDavAnalako niyamita jala detA hai, vaisehI buddhizAlI puruSa sarvasva haraNa karaneko samartha zatruko alpa 2 dAna dekara prasanna karate haiM. loga pairameM ghuse hue kAMTeko jaise hAthameMke kAMTese nikAla DAlate haiM, vaisehI caturapuruSa eka tIkSNazatruse dUsare Page #540 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (517) tIkSNazatruko jIta sakatA hai. jaise aSTApada pakSI meghakA zabda suna usakI tarapha uchala 2 kara apanA zarIra toDa DAlatA hai, usa taraha apanI tathA zatrukI zaktikA vicAra na karate jo zatru para dhAvA karatA hai, vaha naSTa hojAtA hai. jaise kauvIne suvarNasUtrase kRSNa sarpako nIce girAyA, usI taraha caturamanuSyane jo kArya parAkramase na ho sake use yuktise karanA. nakha tathA sIMgavAle jAnavara,nadI,zastradhArI puruSa, strI aura rAjA inakA kadApi vizvAsa na karanA cAhiye. siMhase eka bagulese eka, murgese cAra, kauese pAMca, zvAnase chaH aura gadhese tIna zikSA lenA cAhiye.siMha jaise sarva zaktise eka chalAMga mArakara apanA kAryakA sAdhana karatA hai, usI prakAra caturapuruSane thor3A athavA adhika jo kArya karanA hove, use sarvazaktise karanA. bagulekI bhAMti kAryakA vicAra karanA, siMhakI bhAMti parAkrama karanA, bher3iyekI bhAMti chApA mAranA aura kharagozakI bhAMti bhAga jAnA cAhiye. 1 sarva prathama uThanA, 2 lar3anA, 3 baMdhuvargameM khAne kI vastueM vitaraNa karanA, 4 strIko prathama vazameM kara pazcAt bhoganA. ye cAra zikSAeM murgese lenA, 1 ekAntameM strIse bhoga karanA, 2 samaya para DhiThAI rakhanA, 2 avasara Ane para ghara bAMdhanA, 4 pramAda na karanA aura 5 kisI para vizvAsa na rakhanA ye pAMca zikSAeM kauase lenA. 1 svechAnusAra bhojana karanA, 2 samaya para alpamAtrameM saMtoSa rakhanA, 3 sukhapUrvaka nidrA lenA, 4 sahajameM . Page #541 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (518) jAgRta honA, 5 svAmi para bhakti rakhanA aura 6 zUravIra rahanA. ye chaH zikSAeM kuttese lenA. 1 uThAyA huvA bojhA lejAnA, 2 zIta tathA tApakI paravAha na rakhanA, aura 3 sadA saMtuSTa rahanA, ye tIna zikSAeM gadheke pAsase lenA." ityAdi. nItizAstra AdimeM kahe hue samasta ucitaAcaraNoMkA suzrAvakane samyak rItise vicAra karanA. kahA hai ki jo manuSya hita ahita, ucita anucita, vastu avastuko svayaM jAna nahIM sakatA vaha mAno binA sIMgake pazurUpase saMsArarupI vanameM bhaTakatA hai. jo manuSya bolanemeM, dekhanemeM, haMsanemeM, khelanemeM, preraNA karanemeM, rahanemeM, parIkSA karane meM, vyavahAra karanemeM, zobhanameM, dhanopArjana karanemeM, dAna denemeM, hAlacAla karanemeM, par3hanemeM, harSita honemeM aura vRddhi pAne meM kucha nahIM samajhatA, vaha nirlajaziromaNi saMsArameM kisaliye jIvita rahatA hogA ? jo manuSya apane aura dUsareke sthAna meM baiThanA, sonA, bhoganA, pahiranA, bolanA Adi yathArItise jAnatA hai, vaha zreSTha vidvAna hai. astu. vyavahAra-zuddhi Adi tInoMzuddhise dhanopArjana karane para isa prakAra dRSTAnta hai: vinayapura nagarameM dhanavAna aisA vasubhadrAkA " dhanamitra" nAmaka putra thA / vaha bAlyAvasthAmeM mAtApitAkI mRtyu ho jAnese atyanta duHkhI tathA dhanahAni honese atyanta daridrI Page #542 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 519 ) hogayA / taruNa hogayA tathApi use kanyA na milI / taba lajjita hokara vaha dhanopArjana karane gayA / bhUmimeM gaDA huA dhana nikAlane ke upAya, kimiyA, siddharasa, maMtra, jalakI tathA sthalakI musAphirI, bhAMti bhAMtike vyApAra, rAjAdikakI sevA ityAdi aneka upAya kiye to bhI use dhana prApti na huI jisase atizaya udvigra ho usane gajapuranagara meM kevalI bhagavAnko apanA pUrva bhava pUchA / unhoMne kahA " vijayapura nagara meM eka atyanta kRpaNa gaMgadatta nAmaka gRhapati rahatA thA | vaha baDA matsarI thA tathA kisIko dAna milatA hotA athavA kisIko lAbha hotA to usameM bhI aMtarAya karatA thaa| ekasamaya sundara nAmaka zrAvaka use munirAjake pAsa legayA / usane kucha bhAvase tathA kucha dAkSiNyatAse pratidina caityavaMdana pUjAAdi dharmakRtya karanA svIkAra kiyA / kRpaNa honeke kAraNa pUjAAdi karanemeM vaha Alasya karatA thA, parantu caityavaMdana karaneke abhigrahakA usane barAbara pAlana kiyaa| usa puNyase he dhanamitra ! tU dhanavAn vaNikkA putra huA aura hamako milA / tathA pUrvabhava meM kiye hue pApase mahAdaridrI aura duHkhI huA / jisa 2 rItise karma kiye jAte haiM, vahI unakI apekSA sahasraguNA bhoganA paDatA hai, yaha vicAra kara ucitaAcaraNa se rahanA cAhiye / kevalIke aise vacanoM se pratibodha pAye hue dhanamitrane Page #543 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 520 ) 1 Arasa svIkAra kiyA tathA rAtri aura divasake prathamaprahara meM dharmAcaraNakA abhigraha grahaNa kiyA / pazcAt vaha eka zrAvaka ke ghara ThaharA / prabhAtakAla meM mAlIke sAtha bAgameM puSpa ekatrita karake vaha gharaderAsara meM bhagavAna kI paramabhaktise pUjA karane lagA, tathA dUsare, tIsare Adi prahara meM dezaviruddha, rAjaviruddha, Adiko choDa vyavahArazuddhi tathA ucitaAcaraNase zAstrokta rIti ke anusAra vyApAra karane lagA, jisase usako sukhapUrvaka nirvAhake yogya dravya milane lagA aura jyoM 2 usakI dharma meM sthiratA huI tyo 2 usako adhikAdhika dhana milane lagA aura dharmakaraNI meM vyaya bhI adhika hone lagA / kramazaH vaha alaga gharameM rahane lagA tathA eka zreSThIkI kanyAse vivAha bhI kara liyA. eka samaya gAyakA samUha jaMgalameM jAneko nikalA taba vaha guDa, tela Adi becane gayA / gAyoMkA guvAla aMgAre samajhakara eka suvarNakA bhaMDAra pheMka rahA thA / use dekha dhanamitrane kahA - " isa suvarNako kyoM pheMka rahe ho ? " gvAlane uttara diyA ki " pUrva bhI hamAre pitAjIne 'yaha svarNa hai ' aisA kahakara hamako ThagA, aba tUbhI hamako Thagane AyA hai " dhanamitrane kahA - " maiM asatya nahIM kahatA / " usane kahA, aisA ho to hamako guDa Adi vastu dekara yaha suvarNaAdi tU hI le jA / " dhanamitrane vaisAhI kiyA / jisase use tIsa hajAra svarNamudrAeM milIM tathA anya bhI usane bahutasA 46 Page #544 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (521) dhana kamAyA jisase vaha bhArI zreSThI hogayA / dharmakA mAhAtmya isI bhavameM kitanA spaSTa dRSTi AtA hai ? eka dina karmavaza dhanamitra akelA sumitrazreSThIke ghara gyaa| sumitra zreSThI karoDamUlyakA eka ratnakA hAra bAhara rakhakara kAryavaza gharameM gayA va zIghrahI vApasa aayaa| itane hI meM ratnakA hAra adRzya ho gayA / sumitra yaha samajhakara ki " yahAM dhanamitra ke binA aura koI nahIM thA ataeva isIne hAra liyA hai| " use rAjasabhAmeM le gayA / dhanamitra jinapratimAke adhiSThAyaka samakitIdevatAkA kAussagga kara pratijJA karane lagA, itane hI meM sumitrakI kaTIhImeMse vaha ratnakA hAra nikalA / jisase saba logoMko baDA Azcarya huA / isa viSayameM jJAnIko pUchane para unhoMne kahA ki / " gaMgadattanAmakA gRhapati aura magadhAnAmaka usakI bhAryA thI / gaMgadattane apane zreSThIkI strIkA eka lakSya mUlyavAlA ratna guptarItise grahaNa kiyA / zreSThIkI strIne kaI bAra mAMgA parantu apanI strImeM moha honese gaMgadattane usa para "tera saMbaMdhiyoMhAne ukta ratna curAyA hai|" yaha kahakara jhUThA Aropa lgaayaa| jisase zreSThIkI strI bahuta khinna hokara tapasvinI hogaI aura marakara vyaMtara huI / magadhA marakara sumitra huA aura gaMgadatta marakara dhanamitra huA / usa vyaMtarane krodhase sumitrake ATha putroMko mAra DAlA va abhI ratna hAra haraNa kiyA / Age bhI sarvasva haraNa karegA va bahutase bhava taka vaira Page #545 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (522) kA badalA degA / arere ! bairakA pariNAma kaisA apAra va asahya hai ? Aropa lagAnese dhanamitrake sirapara Aropa AyA / dhanamitrake puNyase AkarSita ho samyagdRSTidevatAne vyaMtarase balAtkAra pUrvaka vaha hAra chuDAyA / " jJAnIke ye vacana sunakara saMvega pAye hue rAjA tathA dhanamitrane rAjaputrako gAdI para biThA dIkSA le siddhi prApta kI .........ityAdi (mUla gAthA.) majjhaNhe jiNapUA, supattadANAijutti bhuNjittaa|| paccakkhAi a gIattha aMtie kuNai sajjhAyaM // 8 // arthaH- dupaharake samaya pUrvoktavidhise uttama kamodake cAvala ityAdise taiyAra kI huI sampUrNa rasoI bhagavAnke sanmukha dharake dUsarI bAra pUjAkara, tathA supAtrako dAnaAMdi denekI yukti na bhUlate svayaM bhojana karake gItArthaguruke pAsa jAnA aura vahAM paccakhAna va svAdhyAya karanA / madhyAnhakI pUjA tathA bhaujanakA kAla niyamita nahIM / java tIvra kSudhA lage vahI bhojanakA kAla samajhanekI rUDhi hai / ataeva madhyAnhake pahile bhI grahaNa kiyA huA paccakhAna pAlakara, devapUjA karake bhojana kare to doSa nhiiN| vaidyazAstrameM to aisA kahA hai ki Page #546 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 523 ) yAmamadhye na bhoktavyaM, yAmayugmaM na laGghayet | yAmamadhye rasavRddhi, yAmayugmaM balakSayaH // 1 // prahara dina Aneke pahile bhojana nahIM karanA tathA bhojana ke binA madhyAnhakA ullaMghana na hone denA / kAraNa ki, prathamapraharameM pahile dina khAye hue annakA rasa banatA hai, isaliye navIna bhojana nahIM karanA, aura binA bhojana kiye madhyAnhakA ullaMghana karanese bala kSaya hotA hai, ataeva dUsare prahara meM avazya bhojana karanA cAhiye / supAtrako dAna Adi karane kI yukti isa prakAra hai: -- zrAvakane bhojana ke avasara para paramabhaktise munirAjako nimaMtraNA karake apane ghara lAnA athavA zrAvakane svecchA se Ate hue munirAjako dekha unakA svAgatAdika karanA. pazcAt kSetra saMvegIkA bhAvita hai ki, abhAvita hai ? kAla subhikSakA hai ki durbhikSakA hai ? denekI vastu sulabha hai ki durlabha hai tathA pAtra ( munirAja ) AcArya hai, athavA upAdhyAya, gItArtha, tapasvI, bAla, vRddha, rogI, samartha kiMvA asamartha hai ityAdikA manameM vicAra karanA. aura spardhA, baDappana, DAha, prIti, lajjA, dAkSiNya, 'anya loga dAna dete haiM ataH mujhe bhI usake anusAra karanA cAhiye' aisI icchA, mrutyupakArakI icchA, kapaTa, vilaMba, anAdara, kaTubhASaNa, pazcAtApa Adi dAnake doSa utpanna na hone denA tadanantara kevala apane jIva para anugraha karanekI buddhise Page #547 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (524 // bayAlIsa tathA dUsare doSa rahita, sampUrNa anna, pAna, yastra Adi vastu; anukramase prathama bhojana, pazcAt anya vastu isa rItise svayaM munirAjako denA. athavA Apa apane hAthameM pAtra Adi dhAraNakara, pAsameM khaDA rahakara apanI strIAdike pAsase dAna dilAnA. AhArake bayAlIsa doSa piMDavizuddhiAdi graMthameM dekha lenA cAhiye. dAna deneke anantara munirAjako vandanAkara unheM apane gharake dvAra taka pahuMcAkara AnA. munirAjakA yoga na hove to " megha binA vRSTike samAna jo kahIMse munirAja padhAreM to maiM kRtArtha hojAUM." aisI bhAvanA kara munirAjake AnekI dizAkI ora dekhanA. kahA hai ki-- jaM sAhUNa na vinaM, kahiMpi taM sAvayA na bhujati / patte bhoaNasamae, dArassAloaNaM kujjA // 1 // jo vastu sAdhumunirAjako nahIM dI jA sakI, vaha vastu kisI bhI prakAra suzrAvaka nahIM khAte. ataeva bhojanake samaya para dvArake tarapha dRSTi rakhanA cAhiye. munirAjakA nirvAha dUsarI prakArase hotA ho to azuddhaAhAra denevAle gRhastha tathA lenevAle munirAjako hitakArI nahIM, parantu durbhikSaAdi honese jo nirvAha na hotA ho, to Aturake dRSTAntase vahI AhAra donoMko hitakArI hai. vaisehI "mArgaprayAsase thake hue,rogI, loca kiye hue, Agama rUpa zuddhavastuke grahaNa karanevAle munirAjako aura tapake uttara pAraNemeM dAna Page #548 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (525) diyA ho, usase bahuta phala hotA hai.isa prakAra zrAvaka deza tathA kSetra jAnakara prAsuka aura eSaNIya AhAra yogAnusAra de. azana, pAna, svAdima, khAdima auSadha aura bhaiSaja Adi so vastueM prAsuka va eSaNIya hove, ve munirAjako de, munirAjako kisa prakAra nimantraNA karanA tathA gocarI kisa prakAra grahaNa karAnA ityAdika vidhi 'zrAddhapratikramaNavRtti' se samajha lenA cAhiye. yaha supAtradAna hI atithisIvabhAgavata kahalAtA hai, kahA hai ki 'pahasaMtalANesuM, AgamagAhIsuM tahaya kayaloe / uttarapAraNa mi a, dinnaM subahupphalaM hoI // 1 // nyAyopArjita tathA kalpanIya annapAna Adi vastukA; deza, kAla, zraddhA, satkAra aura kramakA pUrNa dhyAna rakhakara, pUrNabhaktise apanI AtmA para anugraha karanekI buddhise sAdhumunirAjako dAna denA, yahI atithisaMvibhAga kahalAtA hai| supAtradAnase divya tathA audArikaAdi vAMchita bhogakI prApti hotI hai, sarvasukhakI samRddhi hotI hai, tathA cakravartIAdikI padavI pramukha milatI hai aura aMtameM thor3e hI samayameM nirvANasukhakA lAbha hotA hai. kahA hai ki abhayaM supattadANaM, aNukaMpAuciakittidANaM ca / dohivi mukkho bhaNio, tinnivi bhomAiaM diti // 1 // Page #549 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (526) . 1 abhayadAna, 2 supAtradAna, 3 anukaMpAdAna, 4 ucitadAna aura 5 kIrtidAna aise dAnake pAMca prakAra haiM. jisameM prathama doprakArake dAnase bhogasukha pUrvaka mokSakI prApti hotI hai aura aMtima tInaprakArake dAnase kevala bhogasukhAdika hI milatA hai. supAtrake lakSaNa ye haiM:-uttamapAtra sAdhu, madhyamapAtra zrAvaka aura jaghanyapAtra avirati samyagdRSTi. vaise hI kahA hai ki uttamapattaM sAhU, majjhimapattaM ca sAvayA bhaNiyA / avirayasammAdaTThI, jahannapattaM muNeabvaM // 1 // mithyAdRSTisahasreSu, vAmeko hyaNuvratI / / aNuvratisahasreSu, varameko mahAvratI // 2 // mahAvratisahasreSu, varameko hi tAtvikaH / tAtvikasya samaM pAtraM na bhUtaM na bhaviSyati // 3 // satpAtraM mahatI zraddhA, kAle deyaM yathocitam / dharmasAdhanasAmagrI, bahupuNyairavApyate // 4 // anAdaro vilaMbazca, vaimukhyaM vipriyaM vcH| pazcAttApazva paMcApi, saddAnaM dUSayantyamI // 5 // hajAroM mithyAdRSTikI apekSA eka bArahavratadhArI zrAvaka zreSTha hai, aura hajAroM bArahavratadhArI zrAvakoMse eka paMcamahAvratadhArI munirAja zreSTha hai. hajAroM munirAjase eka tattvajJAnI zreSTha hai. tatvajJAna ke samAna pAtra na huA aura na hogA. satpAtra, mahAnzraddhA, yogya kAla, ucitavastu Adi dharmasAdhanakI Page #550 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (527) sAmagrI baDe puNyase prApta hotI hai. 1 anAdara, 2 vilamba, 3 parAGmukhatA, 4 kaTuvacana aura 5 pazcAtApa ye pAMcoM zuddhadAnako bhI dUSita karate haiM, 1 bhauM UMcI car3hAnA, 2 dRSTi UMcI karanA, 3 aMtavRtti rakhanA, 4 parAGmukha honA, 5 mauna karanA aura 6 kAlavilamba karanA yaha chaH prakArakI nAhI ( inkAraasammati ) kahalAtI hai. 1 AMkha meM AnaMdAzru, 2 pulakita ( romAMcita ) honA, 3 bahumAna, 4 priyavacana aura 5 anumodanA ye pAMcoM pAtradAnake bhUSaNa haiM. supAtradAna aura parigrahaparimANavratake pAlana Upara ratnasArakumArakI kathA isa prakAra hai: ___eka mahAn saMpattizAlI ratnavizAlAnAmaka nagarI thI. usameM yathAnAma guNadhArI samarasiMha nAmaka rAjA rAjya karatA thA. usI nagarImeM daridrImanuSyoMke duHkhoMkA haraNa karanevAlA vasusAra nAmaka eka dhanADhya vyApArI rahatA thA. usakI strIkA nAma vasuMdharA thA tathA unake ratnasamAna utkRSTa guNavAna ratnasAra nAmaka eka putra thA. eka samaya vaha apane mitroM ke sAtha vanameM gayA.vicakSaNabuddhi ratnasArane vahAM vinayaMdhara AcAryako dekha unako vandanA karake pUchA ki- "he mahArAja ! isa lokameM bhI sukhakI prApti kisa prakAra ho sakatI hai ?" unhoMne uttara diyA . "he dakSa ! saMtoSakI vRddhi rakhanese isa lokameM bhI jIva sukhI hotA hai, anya kisIprakArase nahIM. saMtoSa dezavyApI tathA sarvavyApI Page #551 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 528 ) do prakArakA hai, jisameM dezavyApI jo saMtoSa hai usase gRhasthapuruSoM ko sukha hotA hai. parigrahaparimANatrata aMgIkAra karane se gRhastha puruSoM ko dezavyApI saMtoSa bar3hatA hai| kAraNa ki, parigrahaparimANa karanese apAra AzA maryAdA meM AjAtI hai. sarvavyApIsaMtoSakI vRddhi to munirAja hI se kI jA sakatI hai isase anuttara vimAnavAsI devatAoM se bhI zreSTha sukhakI isI loka meM prApti hotA hai / bhagavatI sUtrame kahA hai ki - ekamAsa paryaMta dIkSAparyAya pAlanevAle sAdhu grahaNa kiye hue cAritrake vizuddhapariNAma se vANamaMtarakI, domAsa taka pAlanevAle bhavanapatikI, tInamAsa taka pAlanevAle asurakumArakI, cAra mAsa taka pAlana karanevAle jyotiSIkI, pAMcamAsa taka pAlanevAle candrasUrya kI, chaH mAsa taka pAlana karanevAle saudharma tathA IzAna devatAkI, sAtamAsa taka pAlanevAle sanatkumAravAsI devatAkI, AThamAsa taka pAlanevAle brahmavAsI tathA lAMtakavAsI devatAkI, navamAsa taka pAlanevAle zukravAsI tathA sahasrAra - vAsI devatAkI, dazamAsa taka pAlanevAle Anata Adi cAra devaloka meM rahane vAle devatAkI, gyArahamAsa taka pAlanevAle grevaiyakavAsI devatAkI, tathA bArahamAsa taka pAlanevAle anutaropapAtikadevatAkI tejolezyA ( manameM utpanna huI sukhakI prApti) kA ullaMghana karate haiN| jo manuSya saMtoSI nahIM, usako bahuta se cakravartI rAjyoMse, Page #552 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 529 ) bahuta se dhana se tathA sarvabhogApabhAga ke sAdhanoM se bhI sukha utpanna nahIM hotA. subhUmacakravartI, koNika rAjA, mammaNa seTha, hAsAprahAsApati Adi manuSya saMtoSa na rakhanehIse duHkhI hue kahA hai ki - abhayakumArake samAna saMtoSI manuSyako jo kucha sukha milatA hai. vaha sukha asaMtoSI cakravartI athavA indrako bhI nahIM mila sakatA. Upara Upara dekhanevAle saba daridrI ho jAte haiM; parantu nIce nIce dekhanevAle kisa manuSya kA baDappana vRddhiko prApta na huA ? isase sukhako puSTi denevAle santoSako sAdha ke liye tU apanI icchA ke anusAra dhanadhAnyaAdi parigrahakA parimANa kara. dharma, niyama lekara svalpamAtra pAlana kiyA hove, to bhI usase apAra phala prApta hotA hai, parantu niyama liye binA bahutasA dharma pAlA ho to bhI usase alpamAtrahI phala milatA hai. dekho ! kuemeM svalpamAtra jharanA hotA hai parantu usake niyamita honese jala kabhI bhI nahIM khuTatA, aura sarovarakA jala kinAre taka bharA ho to bhI vaha aniyamita honese sUkha jAtA hai. manuSyane niyama liyA hove to vaha saMkaTa - ke samaya bhI nahIM chUTatA aura niyamakA bandhana na hove to sudazAmeM hote hue bhI kabhI 2 dharmakRtya chUTa jAtA hai. isIprakAra niyama lenehIse manuSyakI dharma meM dRDhatA hotI hai. dekho ! dAmanI (rassI) meM bAMdhanehI se jAnavara bhI bhalIbhAMti sthira rahate haiM. dharmakA jIvana dRDhatA, vRkSakA jIvana phalaM, nadIkA jIvana jala, Page #553 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (530) subhaTakA jIvana bala, ThagakA jIvana asatya, jalakA jIvana zItalatA aura bhakSyavastuokA jIvana ghRta hai| isaliye caturapuruSoMne dharmakRtyakA niyama lenemeM tathA liye hue niyamameM dRDhatA rakhane meM atyanta dRDha prayatna karanA cAhiye. kAraNa ki usase vAMchitasukhakI prApti sukhapUrvaka hotI hai." ratnasArakumArane sadgurukA yaha kathana sunakara isa prakAra samyaktvasahita parigrahaparimANavata liyA kiH ." maiM mere adhikArameM eka lAkha ratna, dasa lAkha suvarNa, ATha ATha mUDe (mApavizaSa) motI aura pravAla (mUMge) ke, ATha karoDa svarNamudrA, dasa hajAra bhAra cAMdI Adi dhAtueM, sau mUDe dhAnya, eka lAkha bhAra zeSa kirAnA, chaH daza hajArakA gokula, pAMcasau ghara tathA hATa, cArasau vAhana, eka hajAra ghor3e aura sau hAthI rakhUgA. isase adhika saMgraha nahIM karUMgA tathA rAjya aura rAjyakArya bhI nahIM karUMgA. zraddhAvanta ratnasArakumAra isa prakAra pAMca aticAra rahita pAMcaveM aNuvratako aMgIkAra kara zrAvakadharma pAlana karane lagA. ___ eka samaya vaha punaH apane zuddhahRdaya mitroMke sAtha phirate 2 " rolaMbalola" nAmaka bagIcameM AyA. bagIcakI zobhA dekhatA huA vaha krIDAparvata para gayA. vahAM usane divyarUpa aura divyaveSadhArI eka kinnarake joDeko divyagAna karate hue dekhA, una donoMkA mukha azvake samAna aura zeSa aMga Page #554 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 531 ) manuSya ke samAna thA. aise adbhutasvarupako dekhakara kumArane ha~sa kara kahA ki " jo ye manuSya athavA devatA hote to inakA mukha azvake samAna kyoM hotA ? ataeva ye na to manuSya haiM aura na devatA; parantu koI anya dvIpameM utpanna hue tiryaca jAna par3ate haiM, athavA kisI devatAke vAhana hoMge ? " kumArakA yaha karNakaTu vacana sunakara duHkhita ho kinnara bolA- " he kumAra ! tU kukalpanA karake merI vRthA viDaMbanA kyoM karatA hai ? jagat meM icchAnusAra kAmavilAsa karanevAlA maiM vyaMtara devatA hUM, parantu tU mAtra tiryacake sadRza hai. kAraNa ki tere pitAne tujhako eka devadurlabha divyavastuse cAkarakI bhAMti dUra rakhA hai. " are kumAra ! " samarAMdhakAra nAmaka eka uttama nIlavarNa azva tere pitAko pUrvakAlameM kisI dUradvIpAntarameM milA thA. jaise kharAba rAjA kuza aura vakramukha dhArI, halake kAnakA, binA ThikAnekA, pagapaga para daMDa karanevAlA aura krodhI hotA hai, vaise hI vaha azva bhI kuza tathA vakramukha, choTe kAnakA, aticapala, skaMdha para beDIrupa cinha vAlA aura jarA bhI prahAra na saha sake aisA hai. yadyapi vaha azva duSTarAjA ke samAna hai tathApi yaha Azcarya hai ki vaha saba logoM ke manako AkarSita karanevAlA tathA apanI va apane svAmIkI Rddhiko bar3hAne vAlA hai. kahA hai ki-- ' kRza mukha, madhyama Page #555 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- ( 532) zarIra vAlA ( na to bahuta moTA aura na bahuta patalA ), choTe kAna vAlA, UMce skaMdha aura cauDevakSasthalavAlA, snigdharomavAlA, puSTapAse (puDhe) vAlA, vizAlapIThavAlA aura tez2avegavAlA ityAdi zreSTha guNadhAraka azva ho usa para rAjAne baiThanA cAhiye. pavanase bhI capala vaha azva 'savArakA mana adhika Age dauDAtA hai, ki maiM dauDatA hUM ? mAno isI spardhAse eka dinameM sau kosa jAtA hai. aise lakSmIke aMkurarUpa azva para jo manuSya savAra hotA hai, vaha sAta dinameM alaukika vastu pAtA hai, yaha bar3e hI AzcaryakI bAta hai ! are kumAra ! tU svayaM apane ghara takakI to gupta bAta jAnatA hI nahIM hai, aura paMDitAIkA ahaMkAra kara ajJAnavaza vRthA merI nindA karatA hai ? jo tU azvako prApta kara legA, to terA dhairya, aura caturAI mAlUma hogI." itanA kaha vaha kinnara kinnarIke sAtha AkAzameM ur3agayA. yaha apUrva bAta suna ratnasArakumAra ghara AyA aura apaneko bahuta ThagAyA huA mAna, manameM mlAna ho zoka karane lagA va gharake madhyabhAgameM jA dvAra baMda kara palaMga para jAkara baiTha gayA / taba khinna ho pitAne Akara usase kahA ki, " he vatsa ! tujhe kyA kaSTa huA? kyA koI mAnasika athavA zArIrika pIDA utpanna huI ? spaSTa kaha tAki maiM usakA upAya karUM, kyoMki binA vIMdhe to motIkI bhI parIkSA nahIM ho sktii| Page #556 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (533) pitAke ina vacanoMse saMtuSTa ho ratnasArane zIghra dvAra kholA aura jo bAta huI thI vaha tathA jo kucha manameM thI so spaSTa kaha dI / pitAne atyanta vismita ho kahA ki, " he vatsa ! hamArA putra isa sarvottama azvapara baiThakara bhUtala para cirakAla taka bhramaNa karatA rahe aura hamako viyogase duHkhI kare / " isa kalpanAse maiMne Ajataka usa azvako prayatnake sAtha gupta rakhA, parantu abato tere hAthameM sauMpanA hI paDegA parantu tujhe ucita jAna paDe vahI kara / yaha kaha pitAne harSase ratnasArakumArako ukta azva de diyaa| mAMgane para bhI na denA yaha prItike Upara agni DAlaneke samAna hai / jaise nidhAna milanese nidhanako AnaMda hotA hai, usI prakAra azvaprAptise ratnasArakumArako bahuta prasannatA huii| zreSThavastu milanepara kise Ananda nahIM hotA ? pazcAt udayaparvatapara Aye hue sUryake samAna vaha ratnajaDita suvarNakI kAThI caDhAye hue ukta azvapara ArUDha huaa| aura vaya tathA zIlameM samAna suzobhita azvArUDha zreSThamitroMke sAtha nagarase bAhara nikalA / jaise indra apane uccaiHzravAnAmaka azvako calAtA hai usI taraha vaha kumAra ukta anupama advitIya azvako maidAnameM phirAne lagA / kumArane usa azvako AkSepase kramazaH dhaurita, valgita, pluta aura uttejita cAroM prakArakI gatise calAyA / pazcAt zukladhyAna jIvako paMcamagati para ( mukti ) pahuMcAtA hai, usa samaya vaha jIva Page #557 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 534 ) jaise anya samastajIvoM ko pIche chor3a detA hai, usI prakAra jaba kumArane use AskaMdita nAmaka pAMcavI gatiko pahuMcAyA, to usane anya sarvaazvoM ko pIche choDa diyA / itanI hI dera meM zreSThIke gharameM jo eka pAlA huA totA thA usane usa kAryakA taca vicAra kara zreSThI vasusArako kahA ki" he tAta ! merA bhAI ratnasAra kumAra isI samaya azvaratnapara ArUDha hokara baDevegase jA rahA hai, kumAra kautuka - rasika va capala prakRti hai; azva bhI hariNa ke samAna baDA hI cAlAka va uchala uchala kara calanevAlA hai, aura daivakI gati bijalI kI damakase bhI atyanta vicitra haiM, isaliye hama nahIM jAna sakate ki isa kRtya kA kyA pariNAma hogA ? saubhAgyanidhi mere bhAIkA azubha to kahIM bhI nahIM ho sakatA, tathApi snehI manuSyoM ke manameM apanI jisa para prIti hotI hai, usake viSaya meM azubha kalpanAeM hue binA nahIM rahatI / siMha jahAM jAtA hai vahIM apanI prabhutA calAtA haiM, tathApi usakI mAtA siMhanIkA mana apane putra ke sambandha meM azubha kalpanA karake avazya duHkhI hotA hai / aisI avasthA meM bhI zaktyanusAra yatna rakhanA yahI ' pAnI pahile pAla bAMdhanA ' yaha yuktise acchA jAna paDatA hai / isaliye he tAta ! he svAmin ! yadi ApakI AjJA ho to maiM atizIghra kumArakI zodhake liye jAUM / daiva na kare, aura kadAcit kumArapara koI Apatti A paDe, to maiM harSotpA Page #558 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (535) daka vacana sunAkara usakI sahAyatA bhI karUMgA" zreSThIne apane abhiprAyAnusAra totekI bAta sunakara kahA ki, " he zreSTha tote ! tUne ThIka kahA--terA mana bahuta zuddha hai. isaliye he vatsa ! aba tU zIghra jaa| aura atitIvravegase jAne vAle ratnasArakumArako bikaTamArgameM sahAyatA kara lakSmaNake sAtha hone se jaise rAma sukha meM vApasa Aye, usI prakAra tere samAna priyamitra sAtha honese vaha apanI icchA pUrNa karake nizcaya sukhapUrvaka yahAM aajaavegaa|" zreSThIkI AjJA milate hI apaneko kRtArtha mAnanevAlA vaha mAnavaMta totA, saMsArameMse jaise subuddhi manuSya bAhara nikalatA hai, usa prakAra zIghra pIjaremeMse bAhara nikalA aura bANake samAna tIvragatise uDakara zIghra hI kumArako A milA / kumArane apane laghubhrAtAkI bhAMti premase bulAkara godameM biThA liyaa| usa azvane mAno manuSyaratna ( ratnasAra ) kI prApti honese aparimita ahaMkArameM A kara vegase gamana kara kumArake mitroMke azvoMko nagarakI sImAke hI bhAgameM choDa diye| jisase nirutsAhita ho ve vilakSa hokara vahIM khaDe raha gaye / atizaya uchala kara tathA zarIrase prAyaH adhara calane vAlA vaha azva mAno zarIrameM raja laga jAneke bhayase bhUmiko sparza bhI nahIM karatA thaa| usa samaya nadiyAM, parvata, jaMgalakI bhUmiAdi mAno usa azvake sAtha spardhAse vegapUrvaka calatI hoM isa Page #559 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 536 ) prakAra cAroM ora dRSTi AtI thii| mAno kautukase utsuka hue kumArake manakI preraNA hI se jhaDapake bhUmikA ullaMghana karanevAle usa azvane apanI thakAvaTa kI ora jarA bhI dhyAna nahIM phuNcaayaa| isa taraha vaha atyaMta bhillasainya yukta mahAbhayaMkara 'zabarasenA' nAmaka ghoravana meM AyA / vaha bana sunanevAleko bhaya va unmAda karanevAlA, tathA atyaMta tIkSNajaMgalIjAnaariat garjanA se aisA lagatA thA mAno saMpUrNavanoM meM agrasara yahI vana hai / gaja, siMha, bAgha, sUara pADe Adi mAno kumArako kautuka dikhAne hI ke liye cAroM ora paraspara lar3a rahe theziyAloMkA zabda aisA mAlUma hotA thA ki mAno apUrvavastu ke lAbha leneke va kautuka dekhaneke liye ve kumArako zIghra bulA rahe haiM / usa banake vRkSa apanI dhUjatI huI zAkhAse azvake druta arat dekha kara camatkAra pA natamastaka ho rahe the / sthAna 2 para kumArakA manoraMjana karaneke nimitta bhillayuvatiyAM kinnariyoMkI bhAMti madhurasvara se udbhaTa gIta gA rahI thIM / Age jAkara ratnasArakumArane hiMDole para jhUlate hue eka tApasakumArako snehabharI dRSTise dekhA / vaha tApasakumAra mRtyuloka meM Aye hue nAgakumAra ke sadRza suMdara thA / usakI dRSTi rajras samAna snehayukta najara AtI thI; aura use dekhate hI aisA pratIta hotA thA, ki mAno aba dekhaneke yogya vastu na rahI / usa tApasakumArane jyoMhI kAmadevake Page #560 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 537 ) sadRza rUpazAlI ratnasArakumArako dekhA tyoMhI varako dekhakara jaise kanyAke manameM lajjAdi utpanna hote haiM vaise usake manameM lajjA, utsukatA, harSa ityAdi manovikAra utpanna hue aura vaha manameM zUnya sama ho gayA thA tathApi kisI prakAra dhairya dharakara hiMDole para se utara kara usane ratnasArakumArase isa prakAra prazna kiye| " he jagavallabha ! he saubhAgyanidhe ! hama para prasanna dRSTi rakha, sthiratA dhAraNa kara, pramAda na kara aura hamAre sAtha bAta cIta kara. kaunasA bhAgyazAlI deza va nagara tere nivAsa se jagat meM zreSTha va prazaMsanIya huA ? tere janmase kaunasA kula utsavase paripUrNa huA ? tere sambandha se kaunasI jAti juhIke puSpa samAna sugandhita huI ? jisakI hama prazaMsA kareM. aisA trailokyako AnaMda pahuMcAnevAlA terA pitA kauna hai ? terI pUjanIya mAnya mAtA kauna hai ? he sundaraziromaNi! jinake sAtha tU prIti rakhatA hai, ve sajjanakI bhAMti jagatako Ananda denevAle tere svajana kauna haiM ? saMsArameM jisa saMbodhana se terI pahicAna hotI hai vaha terA zreSTha nAma kyA hai ? apane iSTajanoMke viyogakA tujhe kyA kAraNa utpanna huA ? kAraNa ki tU kisI mitra ke binA akelA hI dikha par3atA hai. dUsaroMkA tiraskAra karanevAlI isa atizaya utAvalakA kyA kAraNa hai ? aura mere sAtha tU prIti karanA cAhatA hai isakA bhI kyA kAraNa hai ?" Page #561 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (538) tApasakumArakA aisA manohara bhASaNa bhalI prakAra sunakara akelA ratnasArakumAra hI nahIM balki azva bhI utsuka huA. jisase kumArakA mana jaise vahAM rahA vaise vaha azva bhI vahAM sthira khar3A rahA. uttama azvoMkA bartAva savArakI icchAnukUla hI hotA hai.. ratnasAra, tApasakumArake sauMdaryase tathA vAkpaTutAse mohita honeke kAraNa tathA uttara dene yogya bAta na honese kucha bhI pratyuttara na desakA itane hI meM vaha caturatotA vAcAla. manuSyakI bhAMti uccasvarase bolane lagA. " he tApasakumAra ! kumArakA kulaAdi pUchanekA kyA prayojana hai ? abhI tUne yahAM koI vivAha to racA hI nahIM. ucitaAcaraNakA AcaraNa karanemeM tU catura hai, to bhI tujhe unakA varNana kahatA hUM. sarvavratadhAriyoMko Agantuka atithi sarva prakAra pUjane yogya hai. laukikazAstrakAroMne kahA hai ki-cAroM varNoMkA gurU brAhmaNa hai, aura brAmhaNakA gurU agni hai, striyoMkA pati hI eka gurU hai, aura sarvalogoMkA guru ghara AyA huA atithi hai. isaliye he tApasakumAra ! jo terA citta isa kumAra para ho to isakI yathArIti mehamAnI kara. anya sarvavicAroMko alaga kara de. " totekI isa caturayuktise prasanna ho tApasakumArane ratnahAra sadRza apanI kamalamAlA jhaTa usake ( toteke ) galemeM pahirAI. aura ratnasArase kahA ki, " he zreSThakumAra ! tU hI saMsArameM prazaMsA karaneke yogya hai. Page #562 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 539 ) kAraNa ki terA totA bhI vacanacAturI meM baDAhI nipuNa hai. terA saubhAgya saba manuSyoM se zreSTha hai. ataeva he kumAra ! aba azva parase utara, merA bhAva dhyAna meM lekara merA atithisatkAra svIkAra kara, aura hamako kRtArtha kara. vikasitakamaloMse suzobhita aura nirmala jala yukta yaha choTAsA tAlAba hai, yaha samasta sundara banakA samudAya hai aura hama tere sevaka haiM, mere samAna tApasase terI kyA mehamAnI ho sakatI hai ? nagnakSapaNakake maThameM rAjAkI AsanA vAsanA kaise ho? tathApi maiM apanI zaktike anusAra kucha bhakti dikhAtA hUM. kyA samaya pAkara kelekA jhADa apane nIce baiThanevAleko sukha vizrAMti nahIM detA ? isa liye zIghra kRpA kara Aja merI vinaya svIkAra kara dezATana karanevAle satpuruSa kisIkI vinaMtI kisI samaya bhI vyartha nahIM jAne dete haiM. " ratnasArake manameM azva para se utarane ke liye prathamahIse manameM vicAra AyA thA, pazcAt mAno zubha zakuna huve hoM, aise tApasakumArake vacana sunakara vaha nIce utarA. ciraparicita mitrake bhAMti manase to ve pahile mile the, aba unhoMne eka dUsare ke zarIrako AliMgana karake milApa kiyA va pArasparikaprItiko dRDha rakhane ke hetuse eka dUsare se hastamilApa kara ve donoM kucha dera taka idhara udhara phirate rahe. usa samaya unakI zobhA vanameM krIDA karate hue do hAthI ke baccoMke samAna mAlUma hotI thI. tApasakumArane usa vanameMke parvata, nadiyAM, tAlAba, krIDAsthala Adi Page #563 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (480) ratnasArako batAye. phala, phUlakI samRddhise natamastaka hue bahuta se aparicita vRkSoMkA nAma le 2 kara usane pahicAna karAI. pazcAt mArgazrama dUra karaneke liye ratnasArakumArane eka choTe sarovara meM snAna kiyA. tadanantara tApasakumArane usake sanmukha nimnAGkita phalAdi lAkara rakhe :- pratyakSa amRta ke samAna kucha pakI kucha kaccI drAkSa, vratadhArI loga bhI jinako dekhakara bhakSaNa karaneke liye adhIra ho jAya aise pake hue manohara Amraphala, nAriyala, kele, sudhAkarake phala, khajUra, khiranI, zrIrAmalakIke phala, snigdhabIjavAle hArabaMdha cArolIke phala, sundara bIjaphala, madhura bijore, nAraM giyAM sarvotkRSTa dAr3ima, pake hue sAkara nIMbU, jAmuna, bera, goMde, pIla, phaNasa, siMghADe, sakaraTeTI, pakke tathA kacce bAluka phala, drAkSAdike sarasa zarabata, nAriyalakA tathA svaccha sarovarakA jala, zAkake sthAna meM kaccA amlavetasa, imalI, nimbU Adi; svAdimakI jagaha kucha harI kucha sUkI hArabaMdha supAriyAM, cauDe 2 nirmala pAna, ilAyacI, lavaMga, lavalIphala, jAyaphala Adi, tathA bhoga sukhake nimitta zata patra ( kamalavizeSa ). bakula, caMpaka, ketakI, mAlatI, mogarA, kuMda, mucakuMda, bhAMti 2 ke sugandhita kamala harSaka, utpanna hue karpUrake rajaHkarNa, kastUrIAdi uparokta vastueM sajA kara rakhI. ratnasArakumArane tApasakumArakI kI huI bhaktIkI racanA aMgIkAra karaneke hetu una vastuoM para Adarasahita eka dRSTi Page #564 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 541 ) phirAI aura thoDI 2 saba vastueM bhakSaNa karI. pazcAt tApasakumArane tote ko bhI uttamottama phala va azvako unake anukUla vastu khilAI. ThIka haiM- mahAn puruSa kisI samaya bhI ucitaAcaraNa nahIM chor3ate. tadanaMtara ratnasArakumArakA abhiprAya samajha totA tApasakumArako prIti pUrvaka pUchane lagA ki, tApasakumAra ! jisako dekhate hI zarIra pulakita ho jAtA hai aise isa navayauvana meM kalpanA bhI nahIM kI jA sake aisA yaha tApasavrata tUne kyoM grahaNa kiyA ? kahAM to sarvasaMpadAoM ke surakSita koTake samAna yaha terA suMdara svarUpa, aura kahAM yaha saMsAra para tiraskAra utpanna karanevAlA tApasavrata ? jaise araNyameM mAlatIkA puSpa kisIke bhoga meM na Akara vyartha sUkha jAtA hai. vaise hI tUne terA yaha cAturya aura sauMdarya prathama hI se tApasavrata grahaNa kara niSphala kaise kara DAlA ? divyaalaMkAra aura divyaveSa pahirane lAyaka yaha kamalase bhI komala zarIraatizaya kaThora bankaloMko kisa prakAra sahana kara sakatA hai ? darzakakI dRSTiko mRgajAla sadRza baMdhana meM DAlanevAlA terA yaha kezapAza krUrajaTAbaMdhako sahane yogya nahIM, terA yaha sundara tAruNya aura pavitra lAvaNya yathAyogya naye naye bhogopabhogoM se zUnya honeke kAraNa hamako bahuta dayA utpanna karatA hai. isaliye he tApasakumAra ! vairAgya se, kapaTacAturIse, durdaivavaza hInakarmase, kisI ke balAtkArase, kisI mahAtapasvIke zApa se athavA Page #565 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (542) kisa anyakAraNase tUne yaha mahAkaThinatapasyA aMgIkArakI hai' so kaha.!" - popaTake isa prazna para tApasakumAra netroMse azrudhArA girAtA huA gadgadsvarase bolA. "he catura tote ! he zreSTha kumAra ! jagatmeM aisA kauna hai jo tumhArI samAnatA kara sake ? kAraNa ki mere samAna anukaMpApAtra para tumhArI dayA spaSTa dIkha rahI hai. apane Apake athavA apane kuTumbiyoMke duHkhita hone para kauna duHkhI nahIM hotA? parantu paraduHkhase duHkhI hone vAle puruSa jagatameM birale hI hoMge. kahA hai ki zUrAH santi sahasrazaH pratipadaM vidyAvido'nekazaH, santi bhIpatayo'pyapAstadhanadAste'pi kSitI bhUrizaH / kintvAkarNya nirIkSya vA'nyamanujaM duHkhAditaM yanmanaH, stAdrUpyaM pratipadyate jagati te satpuruSAH paJcaSAH // 144 // abalAnAmanAthAnAM, dInAnAmatha duHkhinAm / paraizca paribhUtAnAM, trAtA kaH ? sattamAtparaH // 145 // zUravIra paMDita, apanI lakSmIse kuberako bhI mola le leveM aise zrImaMta loga to pRthvI para pada pada Upara sahasroM dRSTi AyeMge parantu jisa puruSakA mana para dukhaHko pratyakSa dekhakara athavA kAnase zravaNa kara duHkhI hotA hai aise satpuruSa jagatameM pAMca cha: hI hoMge. striyoM, anAtha, dIna, duHkhI aura bhayaMse parAbhava pAye hue manuSyoMkI rakSA karanevAle satpuruSoMke sivAya aura kauna Page #566 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (543) haiM ? ataeva he kumAra ! merA yathArtha vRttAMta tere samakSa kahatA hUM. vAstavika prIti rakhanevAle puruSake sanmukha kaunasI bAta gupta rakhI jA sakatI hai ?" tApasakumAra yaha bola hI rahA thA itanemeM, madonmatta hAthIke samAna vanako vegase samUla ukhAr3a DAlane vAlA, eka sarIkhI uchalatI huI dhUlake samudAyase tInoM jagatako apUrva ghanaghora gardameM atizaya garka karanevAlA, mahAn bhayaMkara ghUtkArazabdase dizAoMmeM rahanevAle manuSyoMke kAnako bhI jarjara kara DAlanevAlA, tApasakumArake AtmavarNana kahaneke manoratharUpa rathako balAtkAra toDa kara apane 'prabhaMjana' nAmako sArthaka karanevAlA akasmAt caDha Aye hue mahAnadIke pUrakI bhAMti samagravastuoMko DubAnevAlA tathA tUphAnI, duSTa utpAtapavanakI bhAMti asahya pavana tIvravegase bahane lagA, aura kAbelacorakI bhAMti mAno maMtra hI se, ratnasAra aura totekI dRSTi dhUlase baMda karake vaha pavana tApasakumArako uDA le gayA. kumAra va toteko kevala usakA nimnAMkita ArtanAda suna par3A. yathAH "hAya hAya ! mahAn ApadA A par3I !! he sarvalogoMke AdhAra, atizaya sundara, sampUrNa logoMke manake vizrAMtisthAna, mahAparAkramI, jagatarakSaka kumAra ! isa saMkaTameMse merA rakSaNa kara, rakSaNa kara !" krodhase yuddhAtura ho ratnasAra- "are duSTa ! mere prANajIvana tApasakumArako haraNa karake kahAM jAtA hai ?" Page #567 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 544 ) aisA uccasvarase kahakara tathA dRSTiviSa sarpa samAna vikarAla talavAra myAnameMse nikAlakara vegase usake pIche dauDA. satya hI hai zUravIra logoMkI yahI rIti hai. ratnasArake kucha dUra cale jAne para usake isa adbhuta caritrase cakita ho totene kahA, " he rattasArakumAra ! tU catura hote hue mugdhamanuSyakI bhAMti pIche pIche kyoM dauDatA haiM ? kahAM to tApasakumAra ? aura kahAM yaha tUphAnI pavana ? yama jaise jIvako le jAtA hai, vaise yaha atyanta bhayaMkara pavana tApasakumArako haraNa kara, kRtArtha ho kauna jAne use kahAM aura kisa prakAra le gayA ? he kumAra ! itanI dera meM vaha pavana tApasakumArako asaMkhya lakSa yojana dUra le jAkara kahIM gAyaba ho gayA. isaliye tU zIghra vApasa A . ' dd bar3e vega se kiyA huA kArya niSphala ho ja nese lajjita huA kumAra toteke vacanase vApisa lauTA aura atyanta khina ho isa prakAra vilApa karane lagA. "he pavana ! tUne mere sarvasva tApasakumArako haraNa kara dAvAgni samAna krUra barttAva kyoM kiyA? hAya hAya ! tApasakumArakA mukhacandra dekhakara mere netrarUpa nIlakamala kaba vikasita hoMge ? amRtakI laharake samAna snigdha, mugdha aura madhura va cittAkarSaka dRSTivilAsa kisa prakAra mujhe mileMge ? maiM daridrI usake kalpavRkSake puSpa samAna, amRtako bhI tuccha karanevAle bArambAra mukhase nikalate hue vacana aba kisa prakAra sunUMgA ?" striyoMke viyogase duHkhI manuSyoMkI Page #568 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (545) bhAMti isa prakAra nAnAvidha vilApa karanevAle ratnasArakumArako popaTane isa rItise yathArtha bAta kahI ki-" he ranasAra! jisake liye tU zoka karatA hai vaha vAstavameM tApasakumAra nahIM, parantu kisI manuSyakI nijazaktise rUpAntarameM parivartita kI huI yaha koI vastu hai, aisA maiM socatA hUM. usake bhinnara manovikArase, manohara vANIse, kaTAkSa, AkarSakadRSTise aura aise hI anyalakSaNoMse maiM to nizcaya anumAna karatA hUM ki, vaha koI kanyA hai. aisA na hotA to tere praznase usake netra azruoMke kyoM bhara gaye the ? yaha to strIjAtikA lakSaNa hai. uttamapuruSameM aise lakSaNa honA saMbhava hI nahIM. vaha ghanaghora pavana nahIM thA, balki koI divyasvarUpa thA. aisA na hotA to usa pavanane akele tApasakumAra hI ko haraNakara apaneko kyoM choDa diyA?, maiM to nizcayapUrvaka kahatA hUM ki vaha koI bicArI bhalI kanyA hai aura usa para koI duSTadevatA, pizAca Adi upadrava karate haiM / duSTadaivake sanmukha kisakA vaza calatA hai ? jaba vaha kanyA duSTapizAcake hAthameMse chUTegI, taba nizcayase tujhe hI baregI / kAraNa ki, jisane pratyakSa kalpavRkSako dekha liyA vaha anya vRkSa para prIti kaise rakha sakatA hai? jaise sUryakA udaya hote hI rAtrirUpa pizAcikAke hAthameMse kamalinI chUTatI hai, vaise hI vaha kanyA bhI tere zubhakarmakA udaya hone para usa duSTapizAcake hAthameMse chUTegI, aisA maiM nizcaya samajhatA hUM, pazcAt saubhAgya Page #569 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 546 ) vaza vaha kanyA kahIM para bhI tujhe milegI / kAraNa ki bhAgya - zAlI puruSoMko vAMchitavastukI prApti avazya hotI hai / he kumAra ! yadyapi yaha bAta maiM kalpanA karake kahatA hUM, tathApi tU ise mAnya karanA | thor3e hI samaya ke anaMtara satyAsatyakA nirNaya ho jAvegA / isaliye he kumAra ! tU suvicArI hokara aisA vilApa kyoM karatA hai ? dhIrapuruSako yaha bAta ucita nahIM / " kartavyajJAnI ratnasArakumArane tote kI aisI yuktise paripUrNa vANI sunakara zoka karanA chor3a diyA. jJAniyoMkA vacana kyA nahIM kara sakatA hai ? isake anantara ratnasArakumAra va totA donoM azva para baiThakara iSTadevakI bhAMti tApasakumArakA smaraNa karate hue pUrvAnusAra mArga calane lage. eka sarIkhA prayANa karate hue una donoM janoMne kramazaH hajAroM vistRta vana, parvata, khAne, nagara, sarovara, nadI Adi pAra karake sAmhane eka atizaya manoharavRkSoM se suzobhita udyAna dekhA. vaha udyAna aisA dIkhatA thA mAno advitIya sugaMdhita puSpoMmeM bhramaNa karate hue bhramaroMke guMjArazabdase Adara pUrvaka ratnasArakumArakA svAgata kara rahe haiM. donoM jane ukta udyAnameM praveza kara atiharSita hue. usa udyAnameM bhAMti bhAMti ke ratnoMse suzobhita eka zrI AdinAthakA maMdira thA. vaha apanI phaharAtI huI dhvajAse dUrahIse ratnasArakumArako bulAkara yaha kaha rahA thA ki, "he Page #570 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (547) kumAra ! isa sthAnameM tujhe isa bhava tathA parabhavakI iSTavastukA lAbha hogA." kumAra azvaparase utarA tathA use tilakavRkSakI pAMDameM bAMdha, kucha sugandhita puSpa ekatrita kara toteke sAtha maMdirameM gayA. va yathAvidhi zrIAdinAthabhagavAnakI pUjA karake isa prakAra stuti karane lagA. zrImadyagAdidevAya, sevAhevAkinAkine / namo devAdhidevAya, vizvavizvakadRzvane // 186 // paramAnandakandAya, paramArthakadezine / paramabrahmarUpAya, namaH paramayogine // 187 // paramAtmasvarUpAya, paramAnandadAyine / namakhijagadIzAya, yugAdIzAya tAyine / / 188 // yoginAmapyagamyAya, praNamyAya mahAtmanAm / namaH zrIzaMbhave vizvaprabhave'stu namo namaH // 189 // " sampUrNa jagatake jJAtA aura devatA bhI jisakI sevA karaneko utsuka ho rahate haiM, aise zrIdevAdhideva zrIAdinAthabhagavAnako merA namaskAra hai / paramAnandakanda, paramArthopadazeka, parabrahmasvarUpa aura paramayogI zrIAdinAthabhagavAnako merA namaskAra hai / paramAtmasvarUpa, paramAnandadAtA, trilokanAtha aura jagadrakSaka aise zrIyugAdidevako merA namaskAra hai / mahAtmApuruSoMke vandana karane yogya, lakSmI tathA maMgalake nidhi tathA yogiyoMko bhI jinake svarUpakA jJAna nahIM hotA aise zrIA Page #571 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (548) dinAthabhagavAnko merA namaskAra hai." ullAsase jisake zarIra para phaNasa phalake kaMTaka samAna romarAji vikasita huI hai aise ratnasArakumArane Upara likhe anusAra jinezvarabhagavAnakI stuti kara, tattvArthakI prApti honese aisA mAnA ki, " mujhe pravAsakA pUrNa phala Aja mila gayA." pazcAt usane tRSAse pIDita manuSyakI bhAMti maMdirake samIpakI zobhArUpa amRtakA bArambAra pAna karake tRptisukha prApta kiyA. tadanantara atyanta suzobhita maMdirake mattavAraNa-gavAkSa Upara baiThA huA ratnasAra, madonmattaairAvatahastI para baiThe hue indrakI bhAMti zobhane lagA va usane toteko kahA ki, " ukta tApasakumArakA harSa utpanna karanevAlA zodha abhI taka kyoM nahIM lagatA?" totA bolA- "he mitra ! viSAda na kara. harSa dhAraNa kara. zubhazakuna dRSTi Ate haiM jisase nizcaya Aja tApasakumArakI prApti hogI." itanehImeM divyavastroMse susajjita sarvadizAoMko prakAzita karatI huI eka sundara strI sanmukha AI. vaha mastaka para ratnasamAna zikhAdhArI, parama manohara, sundarapaMkhoMse suzobhita, madhura kekAravayukta, apanI alaukikachabise anya sarvamayUroMko harAnevAle tathA indra ke azvase bhI tIvragati eka divyamayUra para ArUDha thI. usake zarIrakI kAnti divya thI. strIdharmakI ArAdhanA karanemeM nipuNa vaha strI prajJaptidevIke samAna dIkhatI thI. kamalinIkI bhAMti usake sarvAMgase kamala Page #572 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 549 ) puSpa ke samAna sugandhI vRSTi hotI thI. usakI sundara yuvAvasthA dedIpyamAna ho rahI thI. aura usakA lAvaNya amRta ke samAna lagatA thA. sAkSAt raMbhAke samAna usa strIne zrIAdinAthabhagavAnako bandanA kI aura pazcAt vaha mayUrake Upara baiThakara hI nRtya karane lagI. usane eka nipuNa nartakI ke samAna cittAkarSaka hastapallavako kaMpA kara, aneka prakArake aMgavikSepa se tathA manakA abhiprAya vyakta karanevAlI anekaceSTAse aura anya bhI nRtya ke vividhaprakArase manohara nRtya kiyA. usa nRtyako dekha kara kumAra va toteko itanA camatkAra prApta huA ki ve maMtramugdhase hogaye | vaha mRgalocanI strI bhI susvarUpakumArako dekha kara ullAsa se vilAsa karatI huI bahuta samaya taka Azcarya cakitasI ho rahI. pazcAt kumArane usase kahA " he sundara strI ! jo tujhe kheda na hove to maiM kucha pUchanA cAhatA hUM. " usane uttara diyA- pUcho, koI hAni nahIM. " taba kumArane usakA sarva vRttAnta pUchA. usa strIne vAkcAturIse prArambhase anta taka apanA manovedhaka vRttAnta kaha sunAyA. yathA: 4. * "suvarNakI zobhAse alaukika saundaryako dhAraNa karanevAlI kanakapurInagarImeM, apane kulako dedIpyamAna karanevAlA kanakadhvaja ( svarNapatAkA ) ke samAna kanakadhvaja nAmaka rAjA thA. usane apanI prasannadRSTise tRNako bhI amRta samAna kara diyA. aisA na hotA to usake zatru dAMtameM tRNa pakaDa usakA Page #573 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (550) svAda lene se mRtyu TAlakara kisa prakAra jIvita rahate ? prazaMsA ke yogya guNavatI tathA indrANIke samAna sundara svarUpazAlI kusumasundarI nAmaka usakI rAjamahiSI thI. vaha eka dina sukhanidrA meM so rahI thI itane meM use eka sundara kanyAkI prApti karAnevAlA svapna dRSTimeM AyA. usake svapna meM aisA sambandha thA ki manameM rati aura prIti ina donoMkA joDA kAmadevakI goda meMse uThakara mAnoM prItise usakI godameM Akara baiThA. zIghra jAgRta huI kusumasundarIne vikasitakamalakI bhAMti apane netra khole. bhArI jalapravAhase bharAI huI nadIkI bhAMti usakA hRdaya akathanIya AnandapravAhase paripUrNa ho gayA. usane svamakA yathAvat varNana rAjAse kaha sunAyA. svapnavicAra ke jJAtA rAjAne usakA yaha phala batAyA ki, "he sundari ! vidhAtAkI sRSTimeM sarva zreSTha va jagat meM sArabhUta aisA eka kanyAkA joDA tujhe prApta hogA." yaha suna kanyAkA lAbha hote bhI rAnIko apAra harSa huA, ThIka hai, cAhe putra ho yA putrI, parantu jo sarvameM zreSTha ho to kisako na bhAve ? astu, kusumasundarI garbhavatI huI. kramazaH garbhake prabhAvase usakA zarIra phIkA ( pAMDu) paDa gayA. mAno garbha pavitra honeke liye pANDuvarNake miSase vaha nirmala huI ho. garbha meM jaDako ( jalako ) rakhanevAlI kAdaMbinI ( meghamAlA ) jo kRSNavarNa ho jAtI hai, to garbhameM jaDa ( mUDha ) - ko na rakhanevAlI kusumasundarI pANDuvarNa huI yaha yogya hI Page #574 -------------------------------------------------------------------------- ________________ va donoM kanyA bhAMti bahane pAlata hotI (591) hai| jisa prakAra zreSThanIti kIrti aura lakSmIrUpa joDeko prasava karatI hai usI bhAMti yathAsamaya kusumasundarIne ekahI samaya pA kanyAeM prasava kI. rAjAne ekakA azokamaMjarI va dUsarIkA tilakamaMjarI nAma rakhA. ve donoM kanyAeM pAMca dhAyamAtAoMse pratipAlita hotI huI meruparvatasthita kalpalatAoMkI bhAMti bar3hane lagI. kucha hI kAlameM ve donoM samastakalAoMmeM kuzala ho gaI / eka to una kanyAoMke rUpasauMdaryameM prathama hI koI kamI nahIM thA, tathApi svAbhAvika sundara vanazrI jaise vasantaRtuke Agamanase vizeSa zobhAyamAna hotI hai, vaise hI ve navayauvana avasthAke Anese vizeSa zobhane lagI. mAno kAmadevane jagatko jatinake liye donoM hAthoM meM dhAraNa karaneke liye do khaDga hI ujjvala kara rakheM hoM aisI una kanyAoMkI zobhA dikhatI thI. sarpakI do jivhA samAna athavA krUra grahake do netroMke samAna jagatko kSobha ( kAmavikAra ) utpanna karanevAlI una donoM kanyAoMke sanmukha apanA mana vaza rakhane meM kisIkA bhI dhairya sthira na rahA, sukhameM, dukhameM, AnandameM athavA viSAdameM eka dUsarese bhinna na honevAlI, sarvakAryoM meM tathA vyavahAroMmeM sAtha rahanevAlA tathA zIla va sarvaguNoMse eka samAna una kanyAoMkI janmase baMdhI huI pArasparika prItiko jo kadAcit upamA dI jAya to do netroM hI kI dI jA sakatI hai. kahA hai ki Page #575 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (552) sahajagirANa sahasovirANa sahaharisamoavaMtANaM // nayaNANa va dhannANaM, AjammaM nicalaM pimmaM // 1 // arthaH-sAthameM jaganevAlI, sAthameM sonevAlI ( baMda hone vAlI), sAthameM harSita honevAlI aura sAthameM zoka karanevAlI do AMkhoMkI bhAMti janmase lekara nizcalapremako dhAraNa karane vAloMko dhanya hai. // 1 // jaba ve kanyAeM yuvAvasthAmeM AI taba rAjA vicAra karane lagA ki, " inako inhIMke samAna vara kauna milegA? rati prItikA jaise eka kAmadeva vara hai, vaise ina donoMke liye ekahI varakI zodha karanA cAhiye / pRthak 2 vara jo kadAcit inako mile to donoMko paraspara viraha honese prANAnta kaSTa hogA. isa jagatmeM inake liye kaunasA bhAgyazAlI vara ucita hai ? eka kalpalatAko dhAraNa kara sake aisA eka bhI kalpavRkSa nahIM, to donoMko dhAraNa karanevAlA kahAMse mila sakegA? jagatmeM inameMse ekako bhI grahaNa karane yogya vara nahIM hai. hAya hAya ! he kanakadhvaja ! tU ina kanyAoMkA pitA hokara aba kyA karegA ? yogya varakA lAbha na honese nirAdhAra kalpalatAke samAna ina lokottara nirbhAgI kanyAoMkI kyA gati hogI?" isa prakAra atizayIcantAke tApase saMtapta kanakadhvaja rAjA mahInoMko varSake samAna aura varSoMko yugasamAna vyatIta karane lagA. zaMkarakI dRSTi sAmaneke manuSyako jaise kaSTakArI hotI hai, vaisehI Page #576 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (553) kanyA cAhe kitanIhI zreSTha ho, to bhI vaha avazya apane pitAko duHkhadAyaka hotI hai ! kahA hai ki--pitAko kanyAke utpanna hotehI " kanyA huI" aisI bhArI cintA manameM rahatI hai. kramazaH " aba vaha kisako denA ?" aisI cintA rahatI hai. lagna karaneke anantara " pati ke ghara sukhase rahegI yA nahIM ?" yaha cintA utpanna hotI hai, isaliye kanyAkA pitA honA bahuta hI kaSTadAyaka hai, isameM zaka nahIM. itanemeM kAmadeva rAjAkI mahimA jagatmeM atizaya prasiddha karaneke hetu apanI sampUrNa Rddhiko sAtha le vasantaRtu vanake andara utarA. vaha aisA lagatA thA mAno jisakA ahaMkAra sarvatra phala rahA hai, aise kAmadevarAjAkA tInoM lokoMko jItanese utpanna huA yaza manohara tIna gItoMse gA rahA hai. tInoM gItoMmeM prathama gIta hai malayaparvatake Uparase AnevAle pavanakI sanasanAhaTa, dUsarA bhramarokI jhaMkAra va tIsarA hai kokilapakSiyoMkA sumadhura zabda, usa samaya krIDArasase atyanta utsuka huI ve donoM rAjakanyAeM manakA AkarSaNa honese harSita ho vanameM gaI. koI hAthIke bacce para, to koI ghoDe para, koI mizrajAtike ghoDe para, to koI pAlakhI athavA rathaAdimeM isa prakAra bhAMti bhAMtike vAhana meM baiThakara bahuta sakhiyAM unake sAtha nikalI. pAlakhImeM sukhapUrvaka baiThI huI sakhiyoMke parivArase zobhAyamAna donoM rAjakanyAeM aisI zobhA de rahI thIM ki mAno vimAnameM ArUDha va deviyoMke pari. Page #577 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (554) pAra yukta sAkSAt lakSmI va sarasvatI ho. zokako samUla nAza karanevAle aneka azokavRkSa jisameM sarvatra vyApta haiM aise azokavana nAmaka udyAnameM ve rAjakanyAeM A pahuMcI. andarake binduke samAna bhramaroMse yukta honeke kAraNa netroMke samAna dIkhate hue puruSoMke sAtha mAno prItihIse netramilApa karanevAlI ukta donoM rAjakanyAeM udyAna dekhane lagI. taruNI azokamaMjarI krIDA karanevAlI strIke cittako utsuka karanevAlI, rakta azokavRkSakI zAkhA meM baMdhe hue hiMDole para caDhI. usa para dRDha rakhanevAlI sundarI tilakamaMjarIne prathama hiMDoleko jhUle diye. strIke vazameM par3A huA pati jaise usake pAdaprahArase harSita ho zarIra para vikasita romAMca dhAraNa karatA hai, vaisehI azokamaMjarIke pAdaprahArase santuSTa huA azokavRkSa vikasitapuSpoMke misase mAno apanI romAvalI vikasita karane lagA. AzcaryakI bAta yaha hai ki, hiMDole para baiThakara jhUlanevAlI azokamaMjarI taruNapuruSoMke manameM nAnAprakArake vikAra utpanna kara unake mana aura netroMko bhI hiMDole para caDhe hoM usa bhAMti jhulAne lagI. usa samaya rumajhumazabda karanevAle azokamaMjarIke ratnajaDita paiMjana Adi AbhUSaNa mAno TUTaneke bhayahIse Akroza karane lage, aisA bhAsa hotA thA. krIDArasameM nimagna huI azokamaMjarIke tarapha taruNa puruSa pulakita hokara, aura taruNastriyAM manameM IrSyA lAkara kSaNamAtra Page #578 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (555) dekha rahI thIM, itane meM durbhAgyavaza pracaMDa pavanake vegase akasmAt hiMDolA TUTa gayA aura usake sAtha hI logoMke manakA krIDArasa bhI naSTa hogayA / zarIrameMkI nADI TUTanese jaise loga AkulavyAkula hote haiM vaise hI hiMDoleke TUTate hI saba loga vyAkula ho hAhAkAra karane lage / itane hI meM mAno AkAzameM kautukase gamana karatI hoya isa taraha azokamaMjarI hiMDole sahita vegase AkAzameM jAtI huI dRSTimeM AI / taba loga uccasvarase kolAhala karane lage ki, " hAya hAya ! koI yamake samAna adRzyapuruSa isako haraNa kiye jArahA hai !!" pracaMDa manuSya aura bANoMke samUhako dhAraNa karanevAle, zatruko sanmukha na Tikane denevAle zUravIra puruSa jhaDapase vahAM Aye va khaDe raha kara UMcIdRSTise azokamaMjarIkA haraNa dekha rahe the, parantu ve kucha bhI na kara sake / ThIka hI hai adRzya aparAdhIko kauna zikSA kara sakatA hai ? rAjA kanakadhvaja kAnameM zUla utpanna kare aisA kanyAkA haraNa sunakara kSaNamAtra vajraprahArase pIDita manuSyakI bhAMti atiduHkhita huaa| " he vatse ! tU kahAM gaI ? tU mujhe darzana kyoM nahIM detI ? he zuddhacitte ! kyA tUne pUrvakA apAra prema choDa diyA ? hAya hAya ! !" rAjA virahAtura ho isa prakAra zoka kara rahA thA, ki itane meM eka sevakane Akara kahA-"hAya hAya ! he svAmin ! azokamaMjarIke zokase jarjarita tilaka Page #579 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (556) maMjarI jaise pracaMDavegase vRkSakI maMjarI gira jAtI hai, vaise mUJchita hokara paDI hai, vaha aisI mAlUma hotI hai mAno kaMThameM prANa rakhakara azaraNa hogaI ho ?" ghAva para kSAra paDane athavA jale hue sthAna para chAlA honeke samAna yaha vacana suna rAjA kanakadhvaja kucha manuSyoMke sAtha zIghra hI tilakamaMjarIke pAsa AyA / caMdanAdi zItala upacAra karanese baDe prayAsase vaha sacaitanya huI aura vilApa karane lagI-" madonmata hastike samAna gativAlI merI svAminI ! tU kahAM hai ? mujha para apUrva prema hote hue tU mujhe yahAM choDakara kahAM calI gaI ? hAya 2! mujha abhAgiNIke prANa tere viyogase zaraNa rahita aura cAroM orase bANadvArA viMdhe hueke samAna hue aba kisa prakAra raheMge ? he tAta ! maiM jIvita raha gaI isase baDhakara dUsarI kaunasI aniSTakI bAta hai ? merI bhaginIkA asahyaviyoga maiM aba kaise sahana karUM ?" isa prakAra vilApa karatI huI tilakamaMjarI pAgalakI bhAMti dhUlameM lauTane tathA machalIkI bhAMti taDapane lagI / jaise dAvAnalake sparzase latA sUkhatI hai, vaise vaha khaDI 2 hI itanI sUkha gaI ki kisIko bhI usake jIvanakI AzA na rahI. itanemeM usakI mAtA bhI vahAM Akara isa prakAra vilApa karane lagI- " he durdeva ! tune nirdayI hokara mujhe aisA duHkha kyoM diyA ? merI eka putrIko to tu haraNa kara legayA aura dUsarI mere dekhate 2 mRtyuko prApta hogI ? hAya ! hAya ! maiM mArI gaI. Page #580 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (557) he gotradeviyo! vanadeviyo! AkAzadeviyo ! tuma zIghra Ao aura merI isa kanyAko dIrghAyu kro|" rAnIkI sakhiyAM, dAsiyAM, aura nagarakI satI striyAM vahAM Akara rAnIke duHkhase svayaM dukhI hokara uccasvarase atizaya vilApa karane lgii| usa samaya vahAMke sarva manuSya zokAtura the / " azoka " nAma dhAraNa karanevAle vRkSa bhI cAroM orase zoka karate hoM aise mAlUma hone lage. una logoMke duHkhase atizaya duHkhI ho vahAM na raha sakane ke kAraNa mAno sUrya bhI usI samaya pazcimasamudrameM DUba gayA ( asta hogyaa|) pUrvadizAkI orase phailate hue aMdhakArako azokamaMjarIke virahase utpanna hue zokane mArga dikhA diyA jisase vaha turanta hI sukhapUrvaka vahAM sarvatra prasArita hogayA / jisase zokAtura loga aura bhI akulAye / manivastuke kRtya aise hI hote haiN| thoDI derake anantara amRtake samAna razmidhArI sukhadAyI candramA trailokyako malIna karanevAle aMdhakArako dUra karatA huA prakaTa huaa| jaise sajalamegha latAoMko tRpta karatA hai, vaise hI mAno candramAne manameM mAno dayA lAkara hI apanI caMdrikA ( cAMdanI ) rUpa amRtarasakI vRSTise tilakamaMjarIko prasanna kii| __pazcAt rAtrike aMtimapraharameM jaise mArgakI jAnane vAlI musAphira strI uThatI hai, vaise hI manameM kucha vicAra karake tilakamaMjarI uThI, aura niSkapaTamanase sakhiyoMko sAtha lekara Page #581 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (558) udyAnake aMdara sthita gotradevI cakrezvarIke maMdirameM zIghra gaI. aura paramabhakti se kamalapuSpoMkI mAlAoMse pUjA karake use vinatI karI kiH- "he svAminI ! maiMne jo manameM kapaTa rahita bhakti rakhakara sarvakAla terI pUjA, vaMdanA aura stuti karI hove to Aja mere Upara anugraha kara apanI pavitravANIse merI bahinakI zuddhi batA. he mAtezvarI ! agara yaha bAta tujhase na banegI to, "yaha samajha le ki maiMne Ajanma paryaMta bhojanakA tyAga kiyA." kAraNaki kauna nItimAn manuSya apane iSTavyaktike aniSTakI manameM kalpanA Ane para bhojana karatA hai ? " tilakamaMjarIkI bhakti, zakti aura bolanekI yukti dekhakara cakrezvarI devI prasanna hokara zIghra prakaTa huI. manuSya manakI ekAgratA kare to kyA nahIM ho sakatA ? devIne harSapUrvaka kahA ki, "he tilakamaMjarI! terI bahina kuzala pUrvaka hai. he vatse ! tU khedako tyAga kara de aura bhojana kara. eka mAsake aMdara tujhe azokamaMjarIkI zuddhi milegI aura daivayogase usI samaya usakA ba terA milApa bhI hogA. jo tU pUchanA cAheki usakA milApa kahAM va kisa prakAra hogA ? to suna-saghanavRkSoMke kAraNa kAyaramanuSya jise pAra nahIM kara sakatA vaisI isa nagarakI pazcima dizAmeM kucha dUra para eka aTavI (vana ) hai. usa samRddhaaTavI meM rAjAkA hAtha to kyA ? parantu sUrya kI kiraNe bhI kahIM praveza nahIM kara sakatI. vahAMke zRgAla bhI antaH Page #582 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (559) puravAsinI rAjastriyoMkI bhAMti kabhI bhI sUryakA darzana nahIM kara sakate. vahAM mAno AkAzase sUryakA vimAna hI utarA ho aisA zrIRSabhadevabhagavAnakA eka ratnajar3ita suzobhita maMdira hai. AkAzameM zobhita pUrNacandrakI bhAMti usa maMdirameM zreSTha candrakAntamaNikI jinapratimA virAjamAna hai. mAno usa pratimAko svayaM vidhAtA hI ne kalpavRkSa, kAmadhenu, kAmakuMbhaAdi vastuoMse mahimAkA sAra lekara banAI ho ! he tilakamaMjarI ! tU usa prazasta aura atizayase jAgRta pratimAkI pUjA kara, jisase terI bahinakI zuddhi milegI aura milApa bhI hogA. vahAM terA sarva prakAra iSTalAbha hI hogA. bhagavAn jinezvaramahArAjakI sevAse kyA nahIM ho sakatA ? jo tU yaha kahe ki maiM itanI dUra usa maMdirako kisa prakAra jAUM va AUM ? to he sundara ! maiM usakA bhI upAya kahatI hUM, suna. kAryakA upAya gar3abar3ameM bhalI bhAMti na kahA ho to kArya saphala nahIM hotA. zaMkarakI bhAMti sarvakArya karanemeM samartha va haraeka kArya karanemeM tatpara candracUr3a nAmaka merA eka sevaka devatA hai. jaise brahmAke Adezase haMsa sarasvatIko le jAtA hai. vaise hI mere Adezase vaha deva mayUrapakSIkA rUpa karake tujhe vAMchita sthAnameM le jAvegA." cakrezvaradeivIke itanA kahate hI eka madhurakekArava karanevAlA sundarapakSadhArI mayUra ekAeka prakaTa huA. usa advitIya Page #583 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (560) gati divyamayUra pakSIpara baiThakara devIkI bhAMti tilakamaMjarI nitya kSaNamAtrameM jinamahArAjakI pUjA karaneko AtI jAtI hai. jahAM vaha AtI hai, vahI yaha cittAkarSaka bana, vahI yaha maMdira, vahI maiM tilakamaMjarI aura vahI yaha vivekI mayUrapakSI hai. he kumAra ! isa prakAra maiMne apanA vRttAnta kaha sunAyA. he bhAgyazAlI ! aba maiM zuddhamanase tujhe kucha pUchatI hUM. Aja eka mAsa pUrNa hogayA maiM nitya yahAM AtI hUM. jaise mAravADadezameM gaMgAnadIkA nAma bhI nahIM milatA, vaise maiMne merI bahinakA abhItaka nAmataka nahIM sunA. he jagatzreSTha ! he kumAra ! kyA mere hI samAna rUpavAlI koI kanyA jagatmeM bhramaNa karate hue tere kahIM dekhane meM AI hai ? ' tilakamaMjarIke isa praznapara ratnasArakumArane madhurasvarase uttara diyA ki, 'bhayAtura hariNIkI bhAMti caMcalanetravAlI, trailokyavAsI sarvastriyoM meM ziromaNi, he tilakamaMjarI ! jagatmeM bhramaNa karate maiMne yathArtha tere samAna to kyA balki aMzamAtrase bhI tere samAna kanyA dekhI nahIM, aura dekhUgA bhI nahIM. kAraNa ki, jagatmeM jo vastu hove to dekhane meM Ave, na hove to kahAMse Ave ? tathApi he sundari ! divyadehadhArI, hiMDole para caDhakara baiThA huA, suzobhita taruNAvasthAmeM pahuMcA huA, lakSmIdevIke samAna manohara eka tApasakumAra zabarasenAvanameM mere dekhane meM AyA hai. vaha mAtra vacanakI madhuratA, rUpa, AkAraAdise Page #584 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (561) terehI samAna thA. he mahAmanA ! usa tApasakumArane svAbhAvikapremase merA jo AdarasatkAra kiyA, usa sarva bAtakA svamakI bhAMti viraha hogayA, yaha bAta jaba jaba yAda AtI hai taba taba merA mana abhIbhI TukaDe2 hotA ho, athavA jalatA ho aisA pratIta hotA hai. mujhe aisA jAna paDatA hai ki tU vahI tApasakumAra hai athavA vaha terI bahina hogI. kAraNaki, daivagati vicitra hotI hai." kumAra yaha kaha rahA thA itanemeM ukta catura totA kalakalazabdase kahane lagAki, "he kumAra ! maiMne yaha bAta prathama hI se jAna lI thI aura tujhe kahA bhI thA. maiM nizcayapUrvaka kahatA hUM ki vaha tApasakumAra vAstavameM kanyA hI hai, aura isakI bahina hI hai. merI samajhase mAsa pUrNa hogayA hai, isase Aja kisI bhI bhAMti usakA milApa hovegA. 'tilakamaMjarIne toteke ye vacana sunakara kahAki, he zuka ! jo maiM jagatmeM sArabhUta merI bahinako desuMgI, to terI kamalase pUjA karUMgI." ityAdi ratnasAra aura tilakamaMjarIne totekI prazaMsA karI. itane hI meM madhurazabdavAle neurase zobhita, mAno AkAzameMse candramaMDalI hI giratI ho ! aisI bhrAMti utpanna karanevAlI, Atizaya laMbA paMtha kATanese thakI huI tathA dUsarI haMsaniyAM DAhase, haMsa anurAgadRSTi se aura kumAraAdi Azcarya tathA prItise jisake tarapha dekhate rahe haiM aisI eka divya haMsinI ratnasArakumArakI goda meM paDa loTane lagI. aura mAno asImaprIti hI se Page #585 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (562) kumArake mukhako dekhatI huI tathA bhayase kAMpatI huI manuSyabhASAse bolane lagI ki, " zaktizAlIlogoMkI paMktimeM mANikya ratna samAna, zaraNavatsala, he kumAra ! merI rakSA kara / maiM tujhe merI rakSA karaneke sarvathA yogya samajhakara terI zaraNameM AI hUM kAraNaki, mahAnpuruSa zaraNAgatake liye vajrapaMjara ( vajrake piMjare ) ke samAna hai. kisI samaya va kisI bhI sthAna meM pavana sthira ho jAya, parvata hilane lage, binA tapAye svAbhAvika rIti hI se jala agnikI bhAMti jalane lage, agni barphake samAna zItala ho jAya, paramANukA meru bana jAya, meru paramANu ho jAya, AkAzameM addhara kamala Uge tathA gadheko sIMga AjAya, tathApi dhIrapuruSa zaraNAgatako kalpAnta paryaMta bhI nahIM choDate. va zaraNameM Aye hue jIvoMkI rakSA karane ke nimitta vizAlasAmrAjyako bhI rajaHkaNake samAna ginate haiM. dhanakA nAza karate haiM, aura prANako bhI tRNavat samajhate haiM." yaha suna ratnasArakumAra usa haMsinAke kamalasadRza komala paroM para hAtha phirAkara kahane lagAki,- "he haMsinI ! bhayAtura na ho. merI godameM baiThe rahate koI rAjA, vidyAdhareza tathA vaimAnikadevatAoMkA athavA bhavanapatikA indra bhI tujhe haraNa karaneko samartha nahIM. merI godameM baiThI huI hote tU zeSanAgakI kuMcakIke samAna zveta tere yugalapaMkhoMko kyA dhUjAtI hai ?" yaha kaha kumArane use sarovarameMse nirmala jala aura sarasa kamala Page #586 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (563) taMtu maMgAkara dekara saMtuSTa karI kumAraAdike manameM yaha saMzaya AhI rahA thA ki, "yaha kauna hai ? kahAMse AI ? kisase bhayAtura hui? aura manuSyavANIse kisa prakAra bolatI hai ?" itane hI ma zatruoMke karoDoM subhaToMke nimnokta bhayaMkara vacana unake kAnameM paDe. "trailokyakA aMta karane vAle yamako kauna kupita kara sakatA hai ? apane jIvanakI paravAha na karate zeSanAgake mastaka para sthita maNiko kauna sparza kara sakatA hai ? tathA kauna binA vicAra pralayakAlakI agnijvAlAoMmeM praveza kara sakatA hai?" . ityAdi. aise vacana sunate hI toteke manameM zaMkA utpanna huI, aura vaha maMdirake dvArameM Akara dekhane lagA, usane gaMgAke tItra. pravAhakI bhAMti, AkAzamArgameM AtI huI vidyAdhararAjAkI mahAn zUravIra senA usake dekhanemeM AI. tIrthake prabhAvase, kucha daivikaprabhAvase, bhAgyazAlI ratnasArake AzcaryakArI bhAgyase athavA usake paricayase, kauna jAne kisa kAraNase totA zUravIrapuruSoMkA vrata pAlane meM agrasara huA. usane gaMbhIra aura uccasvarase lalakAra kara zatrukI senAko kahAki, "are vidyAdharasubhaToM ! duSTabuddhise kahAM dauDate ho ? kyA nahIM dekhate ki devatAoMse bhI na jitA jA sake aisA kumAra sanmukha baiThA huA hai ? suvarNasadRza tejasvI kAyAko dhAraNa karanevAlA yaha kumAra, jaise garuDa cAroM ora dauDanevAlA sA~kA mada utAratA hai vaise hI tumhArA madonmattakI bhAMti ahaMkAra kSaNa Page #587 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 564 ) mAtra meM utAregA. jo isa kumArako krodha caDhegA to yuddhakI bAta to dUra rahI ! paraMtu tumako bhAgate 2 bhI bhUmikA aMta na mile. " vidyAdharake subhaTa vIrapuruSake samAna tote kI aisI lalakAra sunakara ghabarAye, cakita hue, Dara gaye aura manameM socane lage ki yaha koI devatA athavA bhavanapati tote ke rUpa meM baiThA hai. yadi aisA na hotA to yaha isa prakAra vidyAdharoMko bhI lalakAra se kaise bolatA? kumAra kaisA bhayaMkara hai ? kauna jAne ? Ajataka vidyAdharoMke bhayaMkara siMhanAda bhI hamane sahana kiye haiM, parantu Aja eka tote kI yaha tuccha lalakAra hamase kyoM nahIM sahana hotA hai ? jisakA totA bhI aisA zUravIra hai ki jo vidyAdharoM takako bhaya utpanna karatA hai to vaha kumAra kauna jAne kaisA hogA ? yuddha meM nipuNa hone para bhI aparicitake sAtha kauna yuddha kare ? koI tairanekA ahaMkAra rakhatA ho to bhI kyA vaha apArasamudrako taira sakatA hai ?" bhayabhIta hue, AkulavyAkula hue aura parAkramase bhraSTa hue samasta vidyAdharasubhaTa totekI lalakAra sunate hI uparokta vicAra kara ziyAliyoMkI bhAMti bhAga gaye ! jaise bAlaka pitA ke pAsa jAkara kahate haiM veMse una subhaToMne bhI apane rAjA ke pAsa jAkara saMpUrNa vRttAnta kahA. subhaToMkA vacana sunate hI vidyAdhararAjA ke netra krodhase rakta ho gaye aura bijalI ke samAna idhara udhara camaka mArane lage aura lalATa para car3hAI huI Page #588 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (565) bhauMhase usakA mukha bhayaMkara dIkhane lagA. pazcAt usa siMha samAna baliSTa va kIrtimAna rAjAne kahA ki, " he subhaToM ! zUravIratAkA ahaMkAra rakhate hue vAstava meM kAyara aura akAraNa DaranevAle tumako dhikAra hai ! totA, kumAra athavA koI anya devatA vA bhavanapati vaha kyA cIz2a hai ? are daridriyoM ! tuma aba merA parAkrama dekho." isa prakArase uccasvarase dhikkAra vacana kaha kara usane daza muMha va bIsa hAtha vAlA rUpa prakaTa kiyA. eka dAhine hAthameM zatruke kavacako sahajameM kATa DAlane vAlA khaDga, aura eka vAmahAthameM DhAla, ekahAthameM maNidhara sarpa sadRza bANoMkA samUha aura dUsare hAthameM yamake bAhudaMDakI bhAMti bhaya utpanna karanevAlA dhanuSa, eka hAthameM mAno apanA usakA mUrtimanta yaza hI ho aisA gaMbhIrasvaravAlA zaMkha aura dUsare hAthameM zatruke yazarUpI nAga (hAthI) ko baMdhanameM DAlane. vAlA nAgapAza, eka hAthameM yamarUpa hAthIke daMtasamAna zatru. nAzaka bhAlA aura dUsare hAthameM bhayaMkara pharasI, eka hAthameM, parvatake samAna vizAla mudgara aura dUsare hAthameM bhayAnaka patrapAla, eka hAthameM jalatI huI kAMtivAlA bhidipAla aura dUsare hAthameM atitIkSNa zalya, eka hAthameM mahAna bhayaMkara tomara aura dUsare hAthameM zatruko zUla utpanna karane vAlA trizUla, eka hAthameM pracaMDa lohadaMDa aura dUsare hAthameM mAno apanI mUrtimaMti zakti hI ho ? aisI zakti, eka hAthameM zatrukA nAza Page #589 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (566) karanemeM atinipuNa paTTiza aura dUsare hAthameM kisI rAtise phUTa na sake aisA dusphoTa, eka hAthameM bairIlogoMko vighna karanevAlI zataghnI aura dUsare hAthameM paracakrako kAlacakra samAna cakra; isa prakAra bIsoM hAthoMmeM kramazaH bIsa Ayudha dhAraNa kara vaha bar3A hI bhayaMkara ho gayA. vaise hI, eka mukhase sAMDakI bhAMti DakAratA, dUsare mukhase tUphAnI samudra ke samAna garjanA karatA, tIsare mukhase siMhake samAna siMhanAda karatA, cauthe mukhase aTTahAsya (khilakhilA kara haMsanA) karatA,pAMcaveM mukhase vAsudevakI bhAMti bhArI zaMkha bajAtA,chaDe mukhase maMtrasAdhaka puruSakI bhAMti divyamaMtroMkA japa karatA, sAta mukhase eka bar3e vAnarakI bhAMti hakkArava karatA, AThaveM mukhase pizAcakI taraha uccasvarase bhayaMkara kilakila zabda karatA, vanameM mukhase gurukI bhAMti kuziSyarupI senAko tarjanA karatA tathA dazaveM mukhase vAdI jaise prativAdIko tiraskAra karatA hai, vaise ratnasArakumArako tiraskAra karatA huA vaha bhinna 2 ceSTA karanevAle dazamukhoMse mAno dazoM dizAoMko samakAlameM bhakSaNa karaneko taiyAra huA ho aisA dIkhatA thA. eka dAhinI aura eka bAI do AMkhoMse apanI senAke tarapha avajJA aura tiraskArase dekhatA, do AkhoMse apanI bhujAoMko ahaMkAra va utsAhase dekhatA, do AMkhoMse apane AyudhoMko harSa va utkarSase dekhatA, do AMkhoMse toteko AkSepa aura dayAse dekhatA, do AMkhoMse Page #590 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (567) haMsinIkI tarapha prema va samajhAvaTase dekhatA, do AMkhoMse tilakamaMjarIkI tarapha abhilASA va utsukatAse dekhatA, do AMkhoMse mayUrapakSIkI aura icchA va kautukase dekhatA, do AMkhoMse jinezvarabhagavAnakI pratimA tarapha ullAsa va bhaktise dekhatA, do AMkhoMse kumArake tarapha DAha aura krodhase dekhatA tathA do AMkhoMse kumArake tejako bhaya tathA Azcarya se dekhatA huA vaha vidyAdhararAjA mAno apanI apanI bIsa bhujAoMkI spardhA hI. se apanI bIsa AMkhoMse Uparokta kathanAnusAra pRthak 2 bIsa manovikAra prakaTa karatA thA. pazcAt vaha yamakI bhAMti kisIse vazameM na hove aisA pralayakAlakI bhAMti kisIse sahA na jAve aisA aura utpAtakI bhAMti jagatko kSobha utpanna karanevAlA hokara AkAzameM uchalA. ___ usake mahAn bhayaMkara aura adbhuta sAkSAt rAvaNake samAna svarUpako dekhakara totA DarA. ThIka hI hai, aise krUrasvarUpake sanmukha kauna khaDA raha sakatA hai ? dAvAgniko jalatI huI jvAlAko pInekI kauna manuSya icchA karatA hai ? astu, bhayabhIta totA zrIrAmake samAna ratnasArakumArakI zaraNameM gayA. anantara vidyAdhararAjAne isa prakAra lalakAra kI- "he kumAra ! dUra bhAga jA, varanA abhI naSTa ho jAvegA. are duSTa ! nirlajja! amaryAda ! niraMkuza ! tU mere jIvanakI sarvasva haMsinIko godameM lekara baiThA hai ? are ! tujhe bilakula kisIkA bhaya yA zaMkA Page #591 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (568) nahIM ? jisase tU abhItaka mere sanmukha khaDA hai. he mUrkha ! sadaiva duHkhI jIvako bhAMti tU zIghra maregA." jisa samaya vaha ukta tiraskAra vacana bola rahA thA usa samaya totA zaMkAse, mayUra kautukase, kamalanayanI tilakamaMjarI trAsase aura haMsinI saMzayase kumArake mukha tarapha dekha rahI thI. itane meM kumArane kiMcit haMsa kara kahA- "are! tU vRthA kyoM DarAtA hai ? yaha Dara kisI bAlakake sanmukha calegA, vIrake sanmukha nahIM. anya pakSI to tAlI bajAnese hI Dara jAte haiM, paraMtu nagArA bajane para bhI DhiThAI rakhanevAlA maThake aMdara rahanevAlA kapota bilakula nahIM DaratA hai. isa zaraNameM AI huI haMsinIko kalpAMta ho jAne para bhI maiM nahIM choDa sakatA. itane para bhI sarpake mastaka para sthita maNikI bhAMti tU isakI icchA karatA hai, isaliye tujhe dhikkAra hai. isakI AzA choDakara tU zIghra yahAMse bhAga jA, anyathA maiM tere dazamastakoMse dazadikpAloMko bali dUMgA." itane hI meM ratnasArakumArako sahAyatA karaneke icchuka candracUDadevatAne mayUrapakSIkA rUpa tyAga zIghra apanA devarUpa banAyA. aura hAthameM bhAMtirake Ayudha dhAraNa karake kumArake pAsa AyA. pUrvabhavake kiye hue karmoMkI balihArI hai ! usane kumArako kahA- "he kumAra tU terI icchAke anusAra yuddha kara, maiM tujhe zastra dUMgA va tere zatruko cUrNa kara DAlUMgA." yaha suna Page #592 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (569) lohakavaca tathA kuberakA pakSa milanese takSakAdikakI bhAMti kumArako dviguNa utsAha huA aura haMsinIko tilakamaMjarIke hAthameM dekara, svayaM taiyAra ho viSNu jaise garuDa para caDhate haiM vaise samarAndhakAra azva para caDhA. taba candracUDane zIghra sevakakI bhAMti kumArako gANDIvako tuccha karanevAlA dhanuSya aura bANoMke tarkaza diye. usa samaya ratnasArakumAra dedIpyamAna kAlakI bhAMti pracaNDa bhujadaNDameM dhAraNa kiye hue dhanuSyakA bhayaMkara TaMkAra zabda karatA huA Age baDhA. pazcAt donoM yoddhAoMne dhanuSyakI TaMkArase dazoM dizAoMko baharI kara DAleM aisA bANayuddha prAraMbha kiyA. donoM janoMke hAtha itane kuzala the ki koI unakA tarkazameMse bANa nikAlanA, dhanuSyako joDanA aura choDanA dekha hI nahIM pAtA thA, kevala eka sarIkhI jo bANavRSTi ho rahI thI vaha toteAdike dekhanemeM na AI. ThIka hI hai, jalase pUrNa navInamegha vRSTi kare taba vRSTikI dhArAkA pUrvApara kama kaise jJAta ho sakatA hai ? bANa pheMkane meM svAbhAvika hastacAturya dhAraNa karanevAle aura kabhIbhI AkulavyAkula na hoveM aise ubhayavIroMke kevala bANahI paraspara prahAra karate the parantu unake zarIrameM ekabhI bANane sparza nahIM kiyA, atyanta kodhita hue una donoM mahAyoddhAoM bahuta samaya taka sella, nAvalla, tIrI, tomara, tabala, arddhacandra, arddhanArAca,nArAcaAdi nAnAprakArake tIkSNabANoMse yuddha hotA rahA. parantu Page #593 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (570) donomeM se koI bhI na thakA. ekahI samAna do kuzala juArI hove to unameM paraspara vijayakA jaise saMzaya rahatA hai, aisIhI gati ina donoMkI thI. ThIka hI hai, eka vidyAke balase aura dUsarA devatAke balase baliSTha hue, bAli aura rAvaNake samAna una donoM yoddhAoMmeM kisakI vijaya hogA, yaha zIghrahI kaise nizcaya kiyA jA sakatA hai ? sunItise upArjita dhana jaise kramazaH caDhatI dazAmeM AtA hai, vaise nIti aura dharmakA vizeSa bala honese ratnasArakumArakA anukramase utkarSa huA. usase hatotsAha ho vidyAdhara rAjAne apanA parAjaya huA samajha saMgrAma karanekI sIdhI rAha choDa dI, aura vaha apanI sarvazaktise kumAra para TUTa par3A. basi bhujAoMmeM dhAraNa kiye hue vividhazastroMse kumArako prahAra karanevAlA vaha vidyAdhararAjA sahasrArjunakI bhAMti asahya pratIta hone lagA. zuddhacitta ratnasArakumAra " anyAyase saMgrAma karanevAle kisI bhI puruSakI jIta kabhI nahIM hotI" yaha soca bahuta utsAhita huA. vidyAdhararAjAke kiye hue sarvaprahAroMse azvaratnakI cAlAkIse apanI rakSA karanevAle kumArane zIghra kSurapranAmaka bANa hAthameM liyA. va zastrabhedanakI rItimeM dakSa honeke kAraNa usane, jaise ustarese bAla kATe jAte haiM vaise usake sarva zastra toDa DAle. sAthahI eka arddhacandravANase vidyAdhararAjAke dhanuSyake bhI do TukaDe kara diye, aura dUsare arddhacandrabANase Page #594 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 571 ) usakI abhedya chAtI meM prahAra kiyA. baDAhI Azcarya hai ki eka vaNikkumArameM bhI aisA alaukika parAkrama thA. vidyAdhararAjAkI chAtI se raktakA jharanA vaha nikalA. prahArase duHkhita va zastra rahita hone se vaha pAnakhara RtumeM patra hote hue pIpalavRkSake samAna hogayA. isa avasthA meM bhI usane bahurupiNI vidyA dvArA vega bahu honeke liye krodhita ho bahutase rUpa prakaTa kiye. ve asaMkhya rUpa pavanake tUphAnakI bhAMti saMpUrNa jagatko baDe bhayAnaka hue. pralayakAlake bhayaMkara bAdaloMke samAna una rUpoMse sarva pradeza rukA huA hone se AkAza itanA bhayAnaka ho gayA ki dekhA nahIM jA sakatA thA. kumArane jahAM 2 apanI dRSTi pherI vahAM use bhayaMkara bhujAoMke samudAya yukta vidyAdhararAjA najara AyA, parantu use leza mAtra bhI bhaya na huA. dhIrapuruSa kalpAnta kAla A paDane para bhI kAyara nahIM hote. pazcAt kumArane benizAna cAroM ora bANadRSTi zuru karI. ThIka hI hai, saMkaTa samaya Ane para dhIrapuruSa adhika parAkrama prakaTa karate haiM. kumArako bhayaMkara saMkaTameM phaMsA huA dekhakara candracUDadevatA hAthameM vizAla mudgara lekara vidyAdhararAjAko prahAra karaneke liye uThA. gadAdhArI bhImasenakI bhAMti bhayaMkara rUpadhArI candracUDadevatAko AtA dekha duHzAsana samAna vidyAdhararAjA baDA kSubhita huA tathApi vaha dhairya ke sAtha apane sarvarUpase, sarvabhujAoMse, sarvazakti se aura sarva tarapha se Page #595 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (572) devatAko prahAra karane lagA. devatAkI acintya zakti va kumArake adbhutabhAgyase candracUDa para kiye hue zatruke sarva prahAra kRtaghna manuSya para kiye hue upakArakI bhAMti niSphala hue. jaise indra vajrase parvatako prahAra karatA hai vaise krodhase durdhara hue cadracUDane vidyAdhararAjAke mukhya svarUpa para prahAra kiyA, taba kAyara manuSyoMke prANa nikala jAve aisA bhayaMkara zabda huA. vidyAbalase ahaMkArI hue, trailokyavijayI sattAdhArI vAsudeva samAna vidyAdhara rAjAkI vajrake sadRza majabUta mastaka usa prahArase vidIrNa nahIM huA. tathApi bhaya pAkara usakI bahurUpiNI mahAvidyA kaueke samAna zaghri bhAga gaI. vAstavameM devatAoMkI sahAyatA AzcaryakArI hotI hai isameM kucha zaka nahIM. "yaha kumAra svabhAva hI se zatruoMko rAkSasa samAna bhayaMkara lagatA thA, aura usameM bhI Agniko sahAyaka jaise pavana milatA hai, vaise ise ajeya devatA sahAyaka milA hai." yaha vicAra kara vidyAdhararAjAkI vidyA bhAga gaI. kahA hai ki jo bhAge so jAve. paidalakA svAmI vaha vidyAdhararAjA apanI bhAgI huI iSTavidyAko dekhaneke liye usake pIche tatrivegase dauDatA gayA. saMyoganiSTha (paraspara saMyogase bane hue) do kAryoM meM jaise ekakA nAza honese dUsarekA bhI nAza ho jAtA hai, vaisehI vidyAkA lopa hotehI vidyAdhararAjAkA bhI lopa hogayA. kahAM Page #596 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (573) to sukumAra kumAra aura kahAM vaha kaThora vidyAdhara. tathApi kumAraneM vidyAdharako jItA, isakA kAraNa yaha hai ki jahAM dharma ho vahIM jaya hotA hai / vidyAdhararAjAke sevaka bhI usake sAtha hI bhAga gaye. ThIkahI hai dIveke bujha jAne para kyA pIche usakI prabhA rahatI hai ? tadanaMtara jaise rAjA sevakake sAtha mahalameM AtA hai, vaise kumAra durjayazatruko jItanese utkarSa pAye hue devatAke sAtha prAsAdameM AyA. kumArakA atizaya camatkArika caritra dekhakara tilakamaMjarI harSase pulakita ho manameM vicAra karane lagIki, "trailokyameM ziromaNIka samAna yaha taruNakumAra puruSoM meM ratna hai. isaliye bhAgyavaza merI bahina jo abhI mila jAya to aise patikA lAbha hove." isa prakAra vicAra karatI, mana meM utsukatA, lajjA aura cintA dhAraNa karane vAlI tilakamaMjarIke pAsase kumArane bAlikAkI bhAMti haMsinIko uThA lI. haMsinI kahatI hai ki, " dhIraziromaNI, sarvakAryasamartha, vIraratna he kumArarAja! tU cirakAla jIvita va vijayI raha. he kSamAzIla kumAra ! dIna, daridrI, bhayAtura aura anArya aisA maiMne apane liye tujhe bahuta kheda utpanna kiyA, usake liye kSamA kara. vAstavameM vidyAdhararAjAke samAna mujha para upakAra karanevAlA koI nahIM. kAraNa ki, usIke bhayase maiM anaMtapuNyoMse bhI alabhya terI godameM Akara baiThI. dhanavAna puruSake Page #597 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (574) prasAdase jaise nirdhanapuruSa sukhI hotA hai, vaisehI hamAre sadRza parAdhIna va duHkhI jIva tere yogase cirakAla sukhI raheM / " kumAra bolA- he madhurabhASiNI haMsinI ! tU kauna hai ? vidyAdharane tujhe kisa prakAra haraNa kI ? aura yaha manuSya vANI tU kisa prakAra bolatI hai ? so kaha." haMsinIne uttara diyA- "he kumAra! vizAlajinamaMdirase suzobhita vaitATyaparvatake zikharako alaMkArabhUta "rathanUpuracakravAla " nAmakanagarIkA rakSaka aura striyoMme Asakta "taruNImRgAGka" nAmaka vidyAdhara rAjA hai. eka vakta usane AkAzamAgase jAte hue kanakapurImeM manovedhaka aMgaceSTA karanevAlI "azokamaMjarI" nAmaka rAjakanyA dekhI. samudra candramAko dekhakara jaise umaDatA hai vaisehI hiMDole para krIDA karatI huI sAkSAt devAGganA samAna usa kanyAko dekhakara vaha kAmAtura ho gayA. pazcAt usane tUphAnI pavana utpanna karake hiMDole sahita usa rAjakanyAko haraNa kI. aura zabarasenA nAmaka ghorabanameM rakhI, vahAM vaha hariNIkI bhAMti bhaya pAne lagI va TiTaharIke samAna AkraMda karane lagI. vidyAdhararAjAne usako kahA. "he sundari ! tU bhayase kyoM kAMpatI hai ? idhara udhara kyoM dekhatI hai ? aura AnaMda bhI kyoM karatI hai ? maiM koI bandIgRhameM rakhane vAlA cora ki parastrIlaMpaTa nahIM, parantu tere asImabhAgyase tere vazIbhUta huA eka vidyAdhararAjA hUM. maiM terA Page #598 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (575) dAsa hokara tujhase prArthanA karatA hUM ki mere sAtha pANigrahaNa kara aura samagravidyAdharoMkI svAminI bana ." " agnike sadRza dUsaroM para upadrava karanevAle kAmAMdhaloga aisI duSTa aura aniSTa ceSTA karake pANigrahaNa karanekI icchA karate haiM, inako atizaya dhikkAra hai !!" isa prakAra vicAramagna azokamaMjarIne usakA kucha bhI uttara nahIM diyA. jisakI aniSTaceSTAeM prakaTa dakhatI ho usako kauna satpuruSa uttara detA hai ? "mAtApitA tathA svajanake virahase isako abhI navIna duHkha huA hai, tathApi anukramase sukhase yaha merI icchA pUrNa karegI." aisI AzA manameM rakhakara vidyAdhararAjAne, zAstrI jaise apane zAstrakA smaraNa karatA hai, vaise hI apanA saMpUrNa kAma paripUrNa karane vAlI sundara vidyAkA smaraNa kiyA. kanyAkA svarUpa gupta rakhaneke hetu vidyAke prabhAvase usane rAjakanyAko naTakI bhAMti eka tApasakumArake svarUpameM kara dI. sAnahIna, bAlabuddhi vidyAdhararAjA bar3I dera taka azokamaMjarIko manAtA rahA. parantu use usake bacana tiraskArase mAlUma hote the, sarva anyopacAra Apattimaya prItise lagate va premAlApa pApavarNase lagate the. vidyAdhararAjAke sarva upAya, rAkhameM havana karane, jalapravAhameM laghunIti karane, kSArayuktabhUmimeM bone, sIMcanekI bhAMti niSphala hue. to bhI usane manAnA nahIM chor3A. unmAdarogI manuSyakI bhAMtI kAmIpuruSoMkA haTha avarNanIya Page #599 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (576) hotA hai. vaha duSTa eka samaya kisI kAryake nimitta apane nagarako gayA. usa samaya ukta veSadhArI tApasakumArane hiMDole para krIr3A karate hue tujhe dekhA. vaha tujha para vizvAsa rakha kara apanA vRttAnta kaha rahA thA, ki itane hI meM vidyAdhararAjAne vahAM Akara pavana jaise Akake kapAsako haraNa karatA hai, usIprakAra use haraNa kara gayA, aura maNiratnoMse dedIpyamAna apane divyamaMdIrameM le jAkara krodhapUrvaka usako kahane lagA ki, "are dekhanemeM bholI ! vAstavameM catura ! aura bolanemeM sayAnI ! tU kumAra athavA anya kisIke bhI sAtha to premase vArtAlApa karatI hai, aura tujhapara mohita mujhako uttara taka nahIM detI hai| aba bhI merI bAta svIkAra kara. haTha choDa de, nahIM to dukhadAyI yamake samAna maiM tujhapara ruSTa huA samajha." yaha vacana suna manameM dhairya dhAraNa kara azokamaMjarIne kahA- 'are vidyAdhararAjA ! chalabalase kyA lAbha hogA? chalI va balI loga cAhe rAjyaRddhiAdiko sAdhana kara sakate haiM, parantu premako kabhI bhI nahIM sAdha sakate. ubhayavyaktiyoMke citta prasanna hove tabhI hI cittarUpabhUmimeM premAMkura utpanna hote haiM. ghRtake binA jaise modaka , vaisehI snehake binA strIpuruSoMkA sambandha kisa kAmakA ? aisA sneha rahita saMbaMdha to jaMgalameM paraspara do lakaDiyoMkA bhI hotA hai. isaliye mUrkhake sivAya anya kauna vyakti snehahIna dUsare manuSyakI manavAra Page #600 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (577) karatA hai ? snehakA sthAna dekhe binA haTha pakaDane vAle matimandamanuSyoMko dhikkAra hai!" vaha aMkuza rahita vidyAdhararAjA azokamaMjarIke ye vacana suna kara atyanta krodhita huA. aura zIghra myAnameMse khaDga bAhara nikAla kara kahane lagA ki- "arere! maiM abhI hA terA vadha karUMgA! merI niMdA karatI hai !!" azokamaMjarI bolI"aniSTamanuSyake sAtha sambandha karane kI apekSA mRtyu mujhe pasaMda hai. jo terI icchA mujhe choDanekI na hove to tU anya koI bhI vicAra na karate zIghra merA vadha kara." pazcAt azokamaMjarIke puNyodayase usake manameM vicAra utpanna huA ki, "hAya hAya ! dhikkAra hai !! maiMne yaha kyA duSTa kArya socA ? apanA jIvana jisake hAthameM honese jo jIvanakI svAminI kahalAtI hai, usa priyastrIke liye kauna puruSa krodhavaza aisA ghAtakIpana AcaraNa karatA hai ? sAmopacAra hI se sarva jagaha prema utpanna honA saMbhava hai. usameM bhI striyoM para yaha niyama vizeSa karake lagatA hai, pAMcAlanAmakanItizAstrake karttAne bhI kahA hai ki-"striyoM ke sAtha bahutahI saralatAse kAma lenA cAhiye." kRpaNoMkA saradAra jaise apanA dhana bhaMDArameM rakhatA hai, vaisehI vidyAdhararAjAne uparokta vicAra karake manameM ullAsa lAkara apanA khaDga zIghra myAnameM rakha liyA aura naIsRSTikartAke samAna ho kAmakarI vidyAse azokamaMjarIko manuSyabhASA bolane vAlI haMsinI banAI. aura mANikyaratnamaya majabUta pAMjaremeM use rakhakara pUrvAnusAra Page #601 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (578) use prasanna karatA rahA. usakI strI kamalAke mana meM kucha saMzaya utpanna huA, isase usane saceta rahakara eka samaya apane patiko haMsinIke sAtha caturAIse bhare hue madhura vacana bolate hue spaSTatayA dekhA. jisase usako DAha va matsara utpanna huA. isameM Azcarya hI kyA ? striyoMkI prakRti aisI hI hotI hai. antameM usane apanI sakhItulya vidyAke dvArA haMsinIkA saMpUrNa vRttAnta jJAta kiyA, aura hRdayameM biMdhe hue zalyakI bhAMti use pIjarameMse nikAla bAhara kara dI. yadyapi kamalAne use sautiyADAhase nikAla dI, kintu bhAgyayogase haMsinIko vahI anukUla huA. narakasamAna vidyAdhararAjAke baMdhanase chUTate hI vaha zabarasenAvanakI ora agrasara huI. "vidyAdhara pIchA karegA" isa bhayase bahuta ghabarAtI huI dhanuSyase chUTe hue bANakI bhAMti vegase gamana karaneke kAraNa vaha thaka gaI, aura apane bhAgyodayase vizrAma lene ke liye yahAM utarI aura tujhe dekhakara terI godameM A chipI. he kumArarAja ! maiM hI ukta haMsinI hUM, aura jisane merA pIchA kiyA thA va jisako tUne jItA vahI vaha vidyAdhararAjA hai|" tilakamaMjarI yaha vRttAnta suna, bahinake duHkhase duHkhI ho bahuta vilApa karane lgii| striyoMkI rIti aisI hI hotI hai / pazcAt vaha bolI- " hAya hAya ! he svAminI ! bhayakI mAno rAjadhAnIke samAna aTavImeM tU akelI kisa prakAra rahI ? daiva Page #602 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (579) kI vicitra gatiko dhikkAra hai ! bahina ! Ajataka sukhameM rahI huI tUne devAMganAoMke tiryacake garbha meM rahane ke samAna, asahya va atiduHkhadAyI paMjaravAsa kisa prakAra sahana kiyA ? hAya hAya ! jyeSThabhaginI ! isIbhavameM hI tujhe tiryacapana prApta huaa| daiva naTakI bhAMti supAtrakI bhI viDambanA karatA hai, ataH use dhikkAra hai ! bahina ! pUrvabhavameM tUne kautukavaza kisIkA viyoga karAyA hogA aura maiMne usa bAtakI upekSA kI hogI, usIkA yaha akathanIya phala milA hai / hAya ! durdevase utpanna huA athavA mAno mUrtimaMta durbhAgya hI ho, aisA terA yaha ti. bacapana kaise dUra hogA ? " vaha isa taraha vilApa kara hI rahI thI ki itanemeM sanmitrakI bhAMti kheda dUra karanevAle candracUDadevatAne usa haMsinI para jala chiDaka kara use apanI zaktise pUrvavat kanyA bnaaii| kumAraAdiko harSa utpanna karanevAlI vaha kanyA usa samaya aisI damakane lagI mAno naI sarasvatI hI utpanna huI hai athavA lakSmI hI samudrameMse nikalI hai ! usI samaya donoM bahinoMne harSase romAMcita ho eka dUsareko gADha AliMgana kara liyA / premakI yahI rIti hai| ratnasArakumArane kautukase kahA- "he tilakamaMjarI ! hamako isa kAryake upalakSameM pAritoSika avazya milanA cAhiye, he candramukhI ! kaha kyA denA cAhatI hai ? jo kucha denA ho vaha zIghra de, dharmakI bhAMti aucityadAna lenameM vilamba kauna Page #603 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (580) kare ? aucityAdi dAna, RNa utAranA, zarta, nizcita vetana lenA, dharma aura roga athavA zatrukA nAza itane kArya karane meM bilakula samaya na khonA cAhiye / krodhakA gussA AyA hove, nadI pUrameM praveza karanA hove, koI pApakarma karanA hove, ajIrNa para bhojana karanA hove aura kisI bhayake sthAna meM jAnA ho to samaya bitAnA yahI zreSTha hai yAne itane kArya karanA hoveM to AjakA kala para rakha choDanA cAhiye / kumArake vinoda vacana suna tilakamaMjarIke manameM lajjA utpanna huI, zarIra kAMpane lagA, pasInA chUTa gayA tathA zarIra romAMcita hogyaa| vaha striyoMke lIlAvilAsa prakaTa karane lagI tathA kAmavikArase atipIDita hogaI to bhI usane dhairya dharakara kahA - "hamAre Upara Apane mahAn upakAra kiye haiM ataeva maiM samajhatI hUM ki sarvasva Apako arpaNa karaneke yogya hai / isaliye he svAmin ! maiM Apako yaha eka vastudAnakA nimittamAtra detI hUM, aisA samajhiye / " aisA kaha harSita tilakamaMjarIne, mAno apanA sAkSAt mana ho aisA manohara motIkA hAra kumArake galemeM pahirA diyA va kumArane bhI sAdara use svIkAra kiyaa| apane iSTamanuSya kI dI huI vastu svIkArane ko preraNA karanevAlI prIti hI hotI hai / astu, tilakamaMjarIne apane vacana ke anusAra tote kI bhI kamalapuSpoM se pUjA kI / usa samaya ucitaAcaraNameM nipuNa candracUDane kahA Page #604 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (581) ki-he kumAra! prathama hI se tere bhAgyakI dI huI yaha donoM kanyAeM maiM abhI tujhe detA huuN| maMgalakAryoM meM anekoM vighna Ate haiM, isaliye tU inakA zIghra pANigrahaNa kara / " yaha kahakara vaha vara aura kanyAoMko atyanta ramaNIka tilakavRkSake kuMjameM legyaa| cakrezvarIdevIne rUpa badalakara zIghra vahAM A prathama hI se sarva vRttAnta jAna liyA thA ataeva vaha vimAnameM baiThakara zIghra vahAM A phuNcii| vaha vimAna pavanase bhI adhika vegavAlA thaa| usameM ratnoMkI baDI baDI ghaMTAeM TaMkArazabda kara rahI thIM, ratnamaya suzobhita ghUdhariyoMse zabda karanevAlI saikaDoM dhvajAeM usameM phaharA rahIM thIM, manohara mA. Nikya-ratna-jaDita toranase vaha bar3A sundara hogayA thA, usakI putaliye nRtya, gIta aura vAjiMtrake zabdase aisI bhAsita horahIM thI mAno bolatI hoM, apAra pArijAtaAdi puSpoMkI mAlAeM usameM jagaha jagaha TaMgI huI thIM, hAra, ardhahAraAdise vaha vaDA bhalA mAlUma hotA thA, sundara cAmara usameM uchala rahe the, sarvaprakArake maNiratnoMse racA huA honeke kAraNa vaha apane prakAzase sAkSAt sUryamaMDalakI bhAMti nivir3a aMdhakArako bhI naSTa kara rahA thA / aise divyavimAnameM cakrezvarI devI baiThI, taba usakI barAbarIkI anya bhI bahutasI deviyAM apane 2 vividhaprakArake vimAnameM baiThakara usake sAtha AI tathA bahutase devatA bhI sevAmeM tatpara the / vara tathA kanyAoneM gotradevIkI bhAMti cakrezvarI Page #605 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (582) devIko namana kiyaa| taba usane patiputravAlI vRddhA strIkI taraha yaha AzISa diyA-he vadhUvaro! tuma sadaiva prIti sahita sAtha raho aura cirakAla sukha bhogo, putra pautrAdisaMtatise jagatmeM tumhArA utkarSa ho / " pazcAt usane svayaM agrasara hokara caurIAdi sarva vivAhasAmagrI taiyAra karI, aura devAMganAoMke dhavalagIta gAte hue yathAvidhi mahAn ADaMbarake sAtha unakA vivAhotsava pUrNa kiyA. devAMganAoMne usa samaya toteko varake choTe bhAI ke samAna mAna kara usake nAmase dhavalagIta gAye mahAn puruSoMkI saMgatise aisA AzcaryakArI phala hotA hai. una kanyAoM va kumArake puNyakA adbhuta udaya hai ki jinakA vivAhamaMgala svayaM cakrezvarIdevIne kiyA. pazcAt usane saudharmAvataMsaka vimAnake sadRza vahAM eka ratnajar3ita mahala banA kara unako rahane ke lie diyA.vaha mahala vividha prakArakI krIr3A karaneke sarva sthAna pRthak 2 race hue honese manohara dIkhatA thA. sAta maMjila honese aisA bhAsa hotA thA mAno sAtadvIpoMkI sAtalIkSmayoMkA nivAsa sthAna ho, hajAroM utkuSTa jharokhoMse aisA zobhA detA thA mAno sahasranetradhArI indra ho, cittAkarSaka mattavAraNoMse viMdhyaparvatake samAna dIkhatA thA, kisI 2 sthAnameM karketanaratnoMkA samUha jar3A huA thA jisase gaMgAnadIke samAna mAlUma hotA thA, kahIM kahIM bahumUlya vaiDUryaratna jar3e hue honese jamunAnadIsA pratIta hotA thA, koI koI sthAna parAgaratna jar3ita honese saMdhyAke samAna Page #606 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (583) raktavarNa ho rahA thA, koI koI jagaha svarNakA kArya honese merUparvata kI zAkhAsA pratIta hotA thA, kahIM hAraratna lage hue honese harIghAsa yukta bhUmisI manovedhaka zobhA ho rahI thI, kisI jagaha AkAzake samAna pAradarzaka sphaTikaratna jar3e honese sthala hota hue AkAzakI bhAMti bhrAMti hotI thI, koI sthAnameM sUryakAntamANa sUryakiraNake sparzase AnadhAraNa kara rahI thI tathA kisI jagaha candrakAntamaNi candrakiraNake sparzase amRta varSA kara rahI thI. sArAMza yaha ki vaha mahala itanA divya thA jisakA varNana hI nahIM kiyA jA saktA. ratnasArakumAra doguMdakadevatAkI bhAMti donoM striyoM ke sAtha ukta mahalameM nAnAprakArakA viSayasukha bhogane lagA. manuSyabhavameM sarvArthasiddhipana ( sarvArthasiddhavimAnakA sukha ) pAnA yadyapi durlabha hai, tathApi kumArane tIrthakI bhaktise divyaRddhike upabhoga tathA do suMdara strioMke lAbhase vartamAna bhava. hI meM prApta kiyA. gobhadradevatAne zAlibhadrako pitAke sambandhame saMpUrNa bhoga diye isameM kyA Azcarya ? paraMtu yaha to baDI hI AzcaryakI bAta hai ki cakrezvarIke sAtha kumArakA mAtAputraAdi kisI jAtikA sambaMdha na hote usane use paripUrNa bhoga diye. athavA pUrvabhavake prabalapuNyakA udaya honepara Azcarya hI kyA hai ? bharatacakravartIne manuSyabhava hI meM kyA cirakAla taka gaMgAdevIke sAtha kAmabhoga nahIM bhomA thA ? Page #607 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 584 ) eka samaya cakrezvarIkI AjJA se caMdracUDadevatAne kanakadhvaja rAjAko varavadhUkI badhAI dI. vaha putriyoM ko dekhanekI dIrghakAlakI utkaMThA se tathA putriyoMkI prItineM zIghra preraNA karanese senA ke sAtha ravAnA huA va kucha dinake bAda vaha aMtaHpura, mAMDalika rAjAgaNa, maMtrI, zreSThI Adi parivAra sahita vahAM A pahuMcA. zreSThaziSya jaise guruko namaskAra karate haiM, vaise kumAra, totA, kanyAoMAdine zIghra sanmukha A rAjAko praNAma kiyA. bahuta kAlase mAtAko milanekI utsuka donoM rAjakanyAeM, bachaDiyAM jaise apanI mAtAko premase A milatI haiM, aise anupama premase A milIM. jagat zreSTha ratnasArakumAra tathA usa divyaRddhiko dekhakara rAjAdine vaha dina baDA amUlya mAnA. pazcAt kumArane devIke prasAdase sabakI bhalIbhAMti mehamAnI kI. jisase yadyapi rAjA kanakadhvaja apanI nagarIko vApasa jAneko utsuka thA. to bhI vaha pUrva utsukatA jAtI rahI. ThIka hI hai, divyaRddhi dekhakara kisakA mana sthira nahIM hotA ? rAjA va usake saMpUrNa sAthiyoMko kumArakI kI huI bhAMti bhAMtikI mehamAnI se aisA pratIta huA mAnoM apane dina sukAryameM vyatIta ho rahe haiM. ekasamaya rAjAneM kumArako prArthanA karI ki, " he satpuruSa ! jaise tUne merI ina do kanyAoMko kRtArtha kara dI, vaise hI padArpaNa kara merI nagarIko bhI pavitra kara. tadanusAra kumArake 19 Page #608 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (585 ) svIkAra kara lene para, rAjA, ratnasArakumAra, do rAjakanyAeM tathA anya parivAra sahita apanI nagarIkI ora calA. usa samaya vimAna meM ArUDha ho sAthameM calanevAlI cakrezvarI, candracUr3aAdi devatAoMne mAnoM bhUmimeM vyApta senAkI spardhA hIse svayaM AkAzako vyApta kara diyA. jaise sUrya kiraNoM ke na pahuMcane se bhUmiko tApa nahIM lagatA usI bhAMti Upara vimAnoM ke calane se ina sarvajanoMko mAnoM sira para chatra hI dhAraNa kiyA ho, vaise hI bilakula tApa na lagA. kramazaH jaba ve loga nagarIke samIpa pahuMce taba varavadhUoMko dekhaneke liye utsuka logoM ko baDA harSa huA. rAjAne bar3e utsavake sAtha varavadhUoMkA nagarameM praveza karAyA. usa samaya sthAna 2 meM kezarakA chiTakAva kiyA huA hone se vaha nagarI taruNastrI ke samAna zobhAyamAna, ghuTane taka phUla bichAye hue honese tIrthaMkarakI samavasaraNa bhUmike samAna tathA uchalatI huI dhvajArUpa bhujAoMse mAno harSase nAcahI rahI ho aisI dIkhatI thI, dhvajAkI ghUghariyoM ke madhurasvara se mAnoM gIta gA rahI thI tathA dedIpyamAna toraNakI paMkti aisI thI mAno jagatkI lakSmIkA krIDAsthala ho. nagaravAsI loga UMce 2 maMca para baiTha kara madhura gIta gA rahe the. saubhAgyavatI striyoMke haMsate hue mukhase padmasarovara kI zobhA A rahI thI tathA striyoMke kamalavat netroMse vaha nagarI nIlakamalake vana sadRza dIkhatI thI. Page #609 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (586) aisI sundaranagarImeM praveza karaneke anantara rAjAne kumAra ko anekajAtike azva, dAsa, dAsiyAM, dhanaAdi bahutasI vastueM bheTa kI. tadanantara kumAra apanI donoM striyoMke sAtha vahIM ekamahala meM rahane lagA. ukta totA kautukake sAtha vyAsakI bhAMti hamezA kumArake sAtha samasyApUrti, AkhyAyikA, prahelikAAdi bhAMti bhAMtike vinoda kiyA karatA thA. kumArane dedIpyamAna zreSThalakSmIkI prAptiseM mAno manuSya sadeha svarga calA gayA ho, isa prakAra pUrvakI koI bhI bAta smaraNa nahIM kI. vaha nAnAprakArake kAmavilAsa bhogate eka varSa sahajahImeM vyatIta hogayA. daivayogase eka samaya nIca logoMko harSa denevAlI rAtrike vakta kumAra popaTake sAtha bahuta dera taka vArtAlAparUpa amRtakA pAna kara ratnajaDita zreSTha zayyAgRhameM so rahA thA. jaba aMdhakArase samastalogoMkI dRSTiko duHkha denevAlA madhyarAtrikA samaya huA tava saba paharedAra bhI nidrAvaza hogaye. itane meM divya. AkAradhArI, dedIpyamAna aura mUlyavAna zRMgArase susajjita, coragatise calanevAlA va hAthameM nagna talavAra dhAraNa kiye hue koI krodhI puruSa, manuSyoMke netroMkI bhAMti rAjamahalake sarva dvAra banda hote hue bhI, na jAne kisa prakAra vahAM A pahuMcA. vaha cupacApa zayyAgRhameM ghusA, to bhI daivakI anukUlatAse zIghrahI kumAra jAgA. ThIkahI hai, satpuruSoMkI nidrA svalpa va zIghra Page #610 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (587) jAgRta honevAlI hotI hai. kumAra yaha vicAra kara hI rahA thA ki " yaha kauna hai ? aura kisa liye va kisa prakAra zayyAgRha meM ghusA ? " itanehImeM usa puruSane uccasvarase kahA- " are kumAra ! jo tU zUravIra hove to saMgrAma karane ke liye taiyAra ho. jaise siMha dhUrtazRMgAlake jhUThe parAkramako sahana nahIM karatA, vaise tere samAna eka vaNikake jhUThe parAkramako kyA maiM saha sakatA hUM ? " yaha bolate 2 hI vaha puruSa totekA sundara pIjarA uThA utAvalase calane lagA. kapaTImanuSyoMke kapaTake sanmukha buddhi kAma nahIM detI. astu, kumAra bhI krodha AjAnese myAnameMse talavAra bAhara nikAla usake pIche dauDA, Age 2 vaha puruSa aura pIche 2 kumAra donoM jaldI jaldI calate eka dUsareko dekhate mArgameM Aye hue kaThina pradeza, gharaAdiko sahajameM ullaMghana karate hue Age baDhade hI jA rahe the. jaise duSTa caukIdAra (bhUmihAra ) musAphirako ADe mArgase le jAtA hai vaisehI vaha divyapuruSa kumArako bahutahI dUra kahIM le gayA aura antameM kisIprakAra kumArake hAtha AyA. kumAra krodhavaza use pakaDane lagA itanehImeM vaha dekhatehI dekhate garUDakI bhAMti AkAzameM uDa gayA. va kucha dUra jAkara adRzya hogayA. kumAra vicAra karane lagA ki- "nizcaya yaha merA koI zatru hai. kauna jAne vidyAdhara, deva ki dAnava hai ? koI bhI ho. merA yaha kyA nukasAna karanevAlA thA ? parantu mere toterUpI Page #611 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 588 ) ratnako haraNa karane se yaha Aja taka merA zatru thA, vaha aba cora bhI hogayA. hAya ! jJAniyoM meM zreSTha, dhIra, zUravIra zuka ! tere samAna priyamitrake binA subhASaNa sunAkara aba mere kAnoMko kauna sukha degA ? he dhIraziromaNi ! durdazA ke samaya tere sivAya anya kauna merI sahAyatA karegA ? " kSaNamAtra isa prakAra kheda karake kumAra punaH vicAra karane lagA ki - "viSabhakSaNa karane ke samAna yaha kheda karanese kyA zubha pariNAma hovegA ? nAza huI vastukI prApti yogya upAya karanehIse sambhava hai. cittakI sthiratAhase upAyakI yojanA ho sakatI haiM, anyathA nahIM. maMtraAdi bhI cittakI sthiratA binA kadApi siddha nahIM hote. ataeva maiM aba yaha nirdhArita karatA hUM ki - " mere priyatAM ke mile binA maiM vApasa nahIM phirUMgA. " tadanusAra kumAra totekI zodha meM bhramaNa karane lagA. cora jisa dizA kI ora gayA thA usI ora vaha bhI kitanIhI dUra taka calA gayA; parantu kucha bhI patA nahIM lagA. ThIkahI hai, AkAzamArga meM gaye huekA patA jamIna para kaise lage ? astu, tathApi AzAke kAraNa kumAra zodha karane meM vicalita nahIM huA. satpuruSoMkI apane AzritoM meM kitanI prIti hotI hai ? totene dezATana meM sAtha raha avasarocita madhura bhASaNa se kumArake sira para jo RNa caDhAyA thA, vaha RNa usakI zodha meM aneka kleza sahanakara kumArane utAra diyA isa prakAra bhramaNa karate hue pUrA eka dina vyatIta hogayA. Page #612 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (589) dUsare dina svargake samAna eka nagara sanmukha dikhAI diyA. vaha nagara gaganasparzI sphaTikamaya koTase cAroM orase ghirA huA thA, usakI pratyekapolameM mANikyaratnake daravAje the, ratnajaDita vizAla mahaloMke samudAyase vaha nagara rohaNaparvatakI barAbarI karatA thA, mahaloM para sahasroM zvetadhvajAeM phaharA rahI thIM, jisase vaha sahasramukhI gaMgAsA mAlUma hotA thA. bhramara jaise kamalakI sugaMdhIse AkarSita hotA hai vaise nagarakI vizeSa zobhAse AkarSita ho ratnasArakumAra usake samIpa AyA. caMdanake daravAjese sugandhI phaila rahI thI tathA jagatkI lakSmIkA mAnoM mukha hI ho aise gopuradvArameM kumAra praveza karane lagA itanemeM dvArapAlikAkI bhAMti koTa para baiThI huI eka suMdaramainAne kumArako andara praveza karate bahuta hI manA kiyA. isase kumAra baDA cakita huA. usane uccasvarase pUchA-" he sundarasArike ! tU mujhe kyoM manA karatI hai ?" mainAne uttara diyA:-" he mahAna paMDita ! tere hita hI ke liye manA karatI hUM. jo tujhe jIvanakI icchA ho to isa nagarameM praveza mata kara. tU yaha mata samajha ki yaha mainA mujhe vRthA manA karatI hai. maiM jAtikI to pakSI hUM, tathApi kyA pakSIjAtimeM uttamatA hotI hI nahIM hai ? uttama jIva binA hetu eka vacana bhI nahIM bolate. aba maiM jo tujhe rokatI hUM usakA kAraNa jAnanekI icchA hove to suna:-- Page #613 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (590 ) isa ratnapuranagara meM parAkrama va prabhutAse mAno pratipurandara ( dUsarA indra ) hI ho aisA purandara nAmaka rAjA pUrva huA. usa samaya mAno nagarake mUrtimaMta durbhAgya hI ke samAna eka cora bhAMti 2 ke veSa karake nagara meM coriyAM karatA thA. vaha mana cAhe vicitrabhAMtikI saMgha lagAtA thA. aura apAra dhanase paripUrNa pAtra uThA le jAtA thA. kinAreke vRkSa jaise nadIke tIvra jalapravAhako nahIM roka sakate, vaise kotavAla tathA dUsare nagararakSaka Adi bar3e 2 yoddhA use nahIM roka sake. eka dina rAjA sabhAmeM baiThA thA, usa samaya nagaravAsiyoMneM A praNAma kara corakA upadrava bhalI prakAra kaha sunAyA. jisase rAjAko krodha AyA, usake netra lAla ho gaye, aura usI samaya usane mukhya kotavAlako bulA kara, bhalA burA kahA. kotavAla bolA "he svAmin ! asAdhyavyAdhi meM jaise koI bhI upAya nahIM calatA, vaise merA athavA mere AdhInastha karmacAriyoMkA usa bulanda corake sanmukha koI bhI upAya nahIM calatA. ataeva jo Apa ucita samajheM vaha karie." antameM mahAn parAkramI va yazasvI purandararAjA svayaM guptarIti se corakI zodha karane lagA. akasmAt eka dina rAjAne ukta corako corIke mAla sahita dekhA. ThIka hai, pramAdakA tyAga karake prayatna karanevAle puruSa kyA nahIM kara sakate haiM ? dhUrta bagulA jaise cupacApa machalIke pachi 2 jAtA hai usI bhAMti usa bAtakA pUrNa nirNaya karane tathA usakA sthAna Adi * Page #614 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 591 ) jAna lene ke hetu guptarItise rAjAne usakA pIchA kiyA. usa dhUrta corane kisI prakAra zIghra rAjAko pahicAna liyA. daivakI anukUlatAse kyA nahIM ho sakatA ? usa zaTha corane kSaNa mAtrameM rAjAkI dRSTi cukA kara eka maThameM praveza kiyA. usa maThameM kumuda nAmaka eka tapasvI rahatA thA. vaha gAr3hanidrA meM so rahA thA. vaha zaTha cora apane jIvako bhArarUpa corIkA mAla vahAM choDa kahIM bhAga gayA. rAjA idhara udhara usakI khoja karatA huA maThameM ghusA, vahAM corI ke mAla sahita tApasako dekhA. rAjAne krodha se kahA- duSTa aura cora, he daMDacarmadhArI tApasa! corI karake aba tU kapaTase so rahA hai ! jhuThI niMdrA lenevAle ! maiM abhI tujhe dIrghanidrA ( mRtyu ) detA hUM. " rAjAke vajrasamAna kaThora vacanoMse tApasa bhayabhIta huA va ghabarAkara jAgRta huA thA, to bhI uttara na de sakA, nirdayIrAjAne subhaTodvArA baMdhAkara use savere zUlI para caDhAnekA hukma faar . arere! avicArIkRtyako dhikkAra hai !! tApasane kahA"hAya hAya ! he AryapuruSo ! maiM binA corI kiye hI sodha na karaneke kAraNa mArA jAtA hUM" yadyapi tApasakA yaha kathana satya thA tathApi usa samaya vizeSa dhikkArakA pAtra huA. jaba daiva pratikUla hotA hai taba kauna anukUla rahe ? dekho ! rAhu caMdramAko akelA dekha kara usakA grAsa karatA hai, taba koI bhI usakI sahAyatA nahIM karatA. pazcAt vikarAla yamadUtoMke samAna una Page #615 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 592 ) subhaToMne ukta tApasakA muMDana karA, gadhe para caDhAyA tathA anya bhI bahutasI viDaMbanAeM karake prANaghAtaka zUlI para caDhA diyA. arere! pUrvabhava meM kiye hue bure karmoM kA kaisA bhayaMkara parINAma hotA hai? tApasa svabhAvase zAnta thA tathApi usa samaya use bahuta krodha AyA, jala svabhAvaseM zItala haiM to bhI tapAnese vaha bahuta uSNa ho hI jAtA hai. vaha tApasa tatkAla mRtyuko prApta hokara rAkSasayoni meM gayA. mRtyuke samaya raudradhyAna meM rahanevAle logoMko vyaMtara hI kI gati prApta hotI hai. hInayonImeM utpanna hue usa duSTarAkSasane roSase kSaNamAtrase akele rAjAko mAra DAlA. arere! binA vicAre kArya karanese kaisA burA pariNAma hotA hai ? tatpazcAt usane nagaravAsI sarvalogoM ko nikAla bAhara kiyA. rAjAke avicArarIkRtyase prajA bhI pIr3ita hai. vahI rAkSasa abhI bhI jo koI nagarake andara praveza karatA hai, usako kSaNamAtrameM mAra DAlatA hai. isaliye he vIrapuruSa ! tere hitakI icchA se maiM yamake mukha sadRza isa nagarI meM praveza karate tujhe rokatI hUM. mainAkA aisA hitakArI vacana suna kara va usakI vAkpaTutAse kumArako Azcarya huA, parantu rAkSasase vaha lezamAtra bhI na DarA, vivekI puruSa koI kArya karate samaya utsuka, kAyara tathA AlasI na honA cAhiye. isa para bhI kumAra usa nagara meM praveza karaneko 8 bahuta utsuka huA va rAkSasakA parAkrama dekhaneke kautukase saMgrAmabhUmimeM utaranekI bhAMti zIghra nagarImeM ghusaa| Age jAkara Page #616 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (593) usane dekhA ki, kahIM malayaparvatake samAna caMdanakASThake Dhera paDe haiM, kahIM yugaliyeko cAhiye vaise pAtra denevAle bhRgAMgakalpavRkSa kI bhAMti suvarNake, cAMdIke tathA anyapAtroMke Dhera paDe the khaliyAnameM paDe hue dhAnyake Dherake samAna vahAM kisI jagaha kapUrasAlaAdi dhAnyake Dhera laga rahe the, koI sthAnameM apAra supArIAdi kirAne paDe hue the, kisI ora halavAiyoMkI dukAnoMkI paMktiyAM thIM, kisI ora sitAMzu caMdramAkI bhAMti zvetakapaDevAloMkI dukAne thIM; kisI aura ghanasAravAle nidhikI bhAMti kapUraAdi sugandhita vastuoMkI dukAneM thIM, kahIM himAlayaparvatakI bhAMti nAnAprakArakI auSadhiyoMkA saMgraha rakhanevAlI gAMdhIkI dukAneM thIM; abhavyajIvoMkI dharmakriyA jaise bhAva rahita hotI hai, vaise kahIM bhAva rahita aklakI dukAneM thIM; siddhAMtakI pustakeM jaise suvarNa ( zreSTha hastAkSara )se bharI hotI haiM, vaisI kahIM suvarNase bharI huI sarAphoMkI dukAneM thIM, kahIM anaMtamuktAvya ( anaMtasiddhoMse zobhita ) muktipadakI bhAMti anaMtamuktADhya ( apAra motiyoMse suzobhita ) motiyoMkI dukAneM thIM; kahI vidrUma pUrNa banoMke sadRza vidruma pUrNa ( pravAlase bharI huI ) pravAlakI dukAneM thIM; kahIM rohaNaparvatakI bhAMti uttamottama ratnayukta javAharAtakI dukAneM thIM; kisI kisI sthAnameM AkAzake samAna devatAdhiSThita kutrikApaNa dukAneM thIM; soye hue athavA pramAdI manuSyakA mana jaise zUnya Page #617 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (594) dIkhatA hai usI prakAra usa nagarImeM saba jagaha zUnyatA thI; parantu viSNu jahAM jAve vahAM lakSmI usake sAtha rahatI hai, usa taraha vahAM sthAna sthAnameM lakSmI virAja rahI thii| buddhizAlI ratnasArakumAra usa ratnamayanagarIko dekhatA huA indrakI bhAMti rAjamahalameM gayA / kramazaH gajazAlA, azvazAlA, zastrazAlA Adiko pAra kara vaha cakravartIkI bhAMti caMdrazAlA ( aMtima maMjala ) meM phuNcaa| vahAM usane indrakI zayyAke samAna atyanta manohara eka ratnajaDita zayyA dekhI / vaha sAhasI aura abhaya kumAra nidrAvaza ho thakAvaTa dUra karaneke liye apane gharakI bhAMti harSa pUrvaka usa zayyApara sogayA / itanemeM manuSyake pairakI hAlacAla suna kara rAkSasa kruddha huA, aura vIra zikArI jaise siMhake pIche jAtA hai vaise vaha kumArake pAsa aayaa| aura use sukhapUrvaka sotA huA dekhakara usane manameM vicAra kiyA ki, jo bAta anya koI vyakti manameM bhI nahIM lA sakatA, vahI bAta isane sahaja kautukase karalI. DhiThAI. ke kArya vicitra hI prakArake hote haiM / isa zatruko aba kisa mArase mArUM? phalakI bhAMti nakhase isakA mastaka toDa DAlUM? athavA gadAse isakA ekadama cUrNa kara DAlUM ? kiMvA churIse kharabUjekI bhAMti isake Tukar3e kara DAlUM? athavA jalate hue netrase nikalatA huI agnise jaise kAmadevako zaMkarane bhasma karaDAlA usI prakAra ise jalA DAlUM ? athavA geMdakI bhAMti ise AkAza Page #618 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (595) meM pheMka dUM ! athavA isI prakAra sotA huA uThAkara svayaMbhUramaNasamudrameM DAla dU ? kiMvA ajagarakI bhAMti ise nigala jAUM ? yA yahAM Akara soye hue manuSyako na mArUM? zatru bhI ghara Ave to usakA atithisatkAra karanAhI cAhiye. kahA hai kisatpuruSa apane ghara Aye hue zatrukI bhI mehamAnI karate haiN| zukra gurukA zatru hai, aura mInarAzi gurukA svagRha kahalAtI hai, to bhI zukra jaba mInarAzimeM AtA hai taba guru usako uccasthAna detA haiM. ataeva yaha puruSa jAgRta hove vahAM taka apane bhUtasamudAyako bulAuM. pazcAt jo ucita hogA, karUMgA." rAkSasa yaha vicArakara vahAMse calA gayA va bahutase bhUtoMko bulA lAyA. to bhI kanyAkA pitA jaise kanyAdAna karake nizcita ho so rahatA hai vaise kumAra pUrvahIkI bhAMti sorahA thA. yaha dekha rAkSasane tiraskArase kahA- " are amaryAda ! mUDha ! bezarama ! niDara ! tU zIghrahI mere mahalameMse nikala jA, anyathA mere sAtha yuddha kara." rAkSasake ina tiraskAravacanoMse tathA bhUtoMke kilakilazabdase kumArakI nidrA bhaMga hogaI. usane sustI meM hote hue hI kahA ki, "are rAkSasarAja ! bhojana karate manuSyake bhojanameM antarAya karanekI bhAMti, sukhase soye hue mere samAna videzImanuSyakI nidrAmeM tUne kyoM bhaMga kiyA ? 1 dharmakI niMdA karanevAlA, 2 paMktikA bheda karanevAlA, 3 akAraNa nidrAbhaMga karanevAlA, 4 calatI huI kathAmeM antarAya Page #619 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (596) karanevAlA, aura 5 akAraNa rasoI karanevAlA, ye pAMcoM manuSya mahAn pAtakI haiM. isaliye mujhe punaH nidrA AjAve isa hetuse tAjA ghRtake mizraNa yukta zItala jalase mere pairake taluve masala." kumArake ye vacana sunakara rAkSasaneM manameM vicAra kiyA ki, " isa puruSakA caritra jagatse kucha pRthakahI dikhAI de rahA hai ! isake caritrase indrakA bhI hRdaya tharathara kAMpe, to phira anya sAdhAraNajIvoMkI bAtahI kaunasI ? baDe AzcaryakI bAta hai ki, yaha mere dvArA apane pairake taluve masalavAnekA vicAra karatA hai ! yaha bAta siMha para savArI karake jAneke samAna hai. isameM zaka nahIM ki isakI niDaratA kucha adbhutahI prakArakI hai ! isakA kaisA baDA sAhasa ? kaisA bhArI parAkrama ? kaisI DhIThatA ? aura kaisI niDaratA ? vizeSa vicAra karanemeM kyA lAbha hai ? sampUrNa jagatmeM ziromaNike sadRza satpuruSa Aja merA atithi huA hai, ataeva eka bAra maiM isake kahe anusAra karUM.' aisA cintavana karake rAkSasane ghRtayukta zItala jalake dvArA apane komalahAthoMse kumArake pagake taluve masale. kisI samaya bhI dekhane, sunane athavA kalpanA taka karane meM jo bAta nahIM AtI vahI puNyazAlI puruSoMko sahaja meM mila jAtI hai. puNyakI lIlA kucha pRthakhI hai ! " rAkSasa sevakakI bhAMti apane pagake taluve masala rahA hai " yaha dekha kumArane zAghra uThakara prItise kahA ki, " he rAkSasarAja ! tU mahAn sahanazIla hai, Page #620 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 597 ) isaliye mujha ajJAnI manuSyase jo kucha apamAna huA hai use kSamA kara. he rAkSasarAja ! terI bhaktiko dekhakara maiM bahuta prasanna huA hUM, ataeva tU vara mAMga. terA koI kaSTasAdhya kArya hogA, to bhI maiM kSaNamAtrameM kara dUMgA isameM zaka nahIM. " kumArake ina vacanoMse cakita ho rAkSasa manameM socane lagA ki, " are ! yaha to viparIta bAta hogaI ! devatA hote hue mujha para yaha manuSya prANI prasanna huA ! mujhase na bana sake aisA kaSTasAdhya kArya yaha sahaja meM kara DAlane kI icchA karatA hai ! baDehI AzvaryakI bAta hai ki, navANakA jala kue meM praveza karAnA cAhatA hai ! Aja kalpavRkSa apane sevakake pAsase apanA vAMchita pUrNa karane kI icchA karatA hai, sUrya bhI prakAzake nimitta kisI anyakI prArthanA karane lagA ! maiM zreSThadevatA hUM yaha manuSya mujhe kyA de sakatA hai ? tathA mere samAna devatA isase kyA mAMgeM ? to bhI kucha mAMgUM ? yaha vicArakara rAkSasane uccasvarase kahA ki, "jo dUsaroMko icchita vastu de, aisA puruSa trailokya meM bhI durlabha hai. isase mAMganekI icchA hote hue bhI maiM kyA mAMgU? "maiM mAMgU " aisA vicAra manameM AtehI manameMke samasta sadguNa aura "mujhe do" yaha vacana mukhameMse nikAlate hI zarIra meM ke samasta sadguNa mAno Darase bhAga jAte haiM. donoM prakAra ke mArgaNa ( vANa aura yAcaka) dUsaroMko pIDA karanevAle to haiM hI; parantu usameM Azcarya yaha hai ki, prathama to Page #621 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (598) zarIrameM praveza karane hI para pIDA karatA hai, parantu dUsarA to dekhate hI pIDA utpanna kara detA hai. anya vastuse dhUla halakI, dhUlase tRNa halakA, tRNase rUI halakI, rUIse pavana halakA, pavanase yAcaka halakA, aura yAcakase halakA yAcakako Thagane vAlA hai. kahA haiki he mAtA ! kisIke pAsa mAMgane jAve aise putrako tU mata jananA. tathA koI mAMgane Ave usakI AzA bhaMga karanevAle putrako to garbha meM bhI dhAraNa mata kara. isaliye he udAra, jagadAdhAra ratnasArakumAra ! yadi merI mAMganI vRthA na jAya to maiM kucha mAMgU." ratnasArane kahA "are rAkSasarAja ! mana, vacana, kAyA, dhana, parAkrama, udyama athavA javikA bhoga denese bhI terA kArya sadhe to maiM avazya karUMgA." yaha suna rAkSasane Adara pUrvaka kahA- "he bhAgyazAlI zreSThIputra ! yadi aisA hI hai to tU isa nagarIkA rAjA ho. he kumAra ! teremeM sarvotkRSTa sadguNa haiM, yaha dekha maiM tujhe harSapUrvaka yaha samRddha rAjya detA hUM, use tU icchAnusAra bhoga. maiM tere vazameM ho gayA hUM, ataeva sadaiva sevakakI bhAMti tere pAsa rahUMgA, aura divyaRddhi, divyabhoga, senAAdi anya jisa vastukI AvazyakatA hogI vaha dUMgA. manameM zatrutA rakhanevAle samastarAjAoMko maiMne jaDa mUlase naSTa kara diye haiM, ataeva anya agni to jalase bujhatI hai, parantu terI pratAparUpa navIna agni zatruoMkI striyoMke azrujalase vRddhi pAve. he kumArarAja ! merI Page #622 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 599 ) . sahAyatA se sampUrNa jagat meM terA indrakI tathA anyadevatAoM kI bhAMti eka chatra rAjya ho. lakSmIse indrakI samAnatA karate, isa loka meM sAmrAjya bhogate hue terA devAMganAeM bhI svarga meM kIrti gAna kareM. " ratnasArakumAra manameM vicAra karane lagA ki, "mere puNyodayase yaha rAkSasa mujhe rAjya detA hai| maiMne to pUrva meM sAdhu munirAjake pAsa parigraha parimANa nAmaka pAMcavAM aNuvrata grahaNa kiyA hai, taba rAjyagrahaNakA bhI niyama kiyA hai, aura abhI maiMne isa rAkSasake sanmukha svIkAra kiyA hai ki, " jo tU kahegA vahI maiM karUMgA " yaha bar3A saMkaTa A paDA ! eka tarapha gaDDhA aura dUsarI tarapha DAkU, eka tarapha zera aura dUsarI tarapha parvatakA gaharA gaDDhA, eka tarapha pAradhI aura dUsarI tarapha pAza aisI kahAvateM ke anusAra merI dazA hogaI hai. jo vratakA pAlana karatA hUM, to rAkSasakI mAMga vRthA jAtI hai, aura rAkSasakI mAMga pUrI karUM to svIkAra kiye hue vratakA bhaMga hotA hai / hAya ! are ratnasAra ! tU mahAn saMkaTa meM paDa gayA !! dUsarA cAhe kucha bhI mAMge to bhI koI bhI uttamapuruSa to vahI bAta svIkAra karegA ki jisase apane vratA bhaMga na ho / kAraNa ki vrata bhaMga ho jAne para bAkI rahA hI kyA ? jisase dharmako bAdhA Ave aisI saralatA kisa kAmakI ? jisase kAna TUTa jAve, aisA suvarNa ho to bhI vaha kisa kAmakA ? jahAM taka dAMta paDanA saMbhava nahIM, Page #623 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (600) vahAM taka hI kapura khAnA cAhiye / vicakSaNa puruSoMne saralatA, zarama, lobhaAdi guNa zarIrake samAna bAhya samajhanA; aura svIkAra kiyA huA vrata apane jIvake samAna mAnanA caahiye| tumbekA nAza hone para nadIkinAre jAne se kyA prayojana ? rAjAkA nAza hone para yoddhAoMkA kyA prayojana ? mUla jala jAne para vistArakA kyA prayojana ? puNyakA kSaya hojAne para auSadhikA kyA prayojana ? citta zUnya hojAne para zAstroMkA kyA prayojana ? hAtha kaTa jAne para zastroMkA kyA prayojana ? vaise hI apane svIkAra kiye hue vratake khaMDita hone para divya aizvarya sukhaAdikA kyA prayojana ?" yaha vicAra kara usane rAkSasako parama Adarase tejadAra aura sArabhUta bacana kahA ki, " he rAkSasarAja ! tUne kahA so ucita hai, parantu pUrvakAla meM maiMne guruke pAsa niyama svIkAra kiyA hai ki, mahAn pApoMkA sthAna aisA rAjyako grahaNa nahIM karUMgA / yama aura niyama ina donoMkI virAdhanA karI hove to ye tIvra duHkha dete haiM / jisameM yama to AyuSyake aMta hI meM duHkha detA hai, parantu niyama janmase lekara sadaiva duHkhadAyI hai| isaliye he satpuruSa ! merA niyama bhaMga na ho aisA cAhe jo kaSTasAdhya kArya kaha use maiM zIghra kruuNgaa|" rAkSasaneM krodhase kahA ki" are ! vyartha kyoM gAla bajAtA hai ? merI prathama mAMga to vyartha gaI aura aba dusarIbAra mAMga karaneko kahatA hai ! are Page #624 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (601) pApI ! jisake liye saMgrAmaAdi pApakarma karanA paDe, usa rAjyakA tyAga karanA ucita hai, parantu devoMke diye hue rAjyameM pApa kahAMse hove ? are mUDha ! maiM samRddha rAjya detA hUM, to bhI tU lenekA Alasya karatA hai ? are ! sugaMdhita ghRta pAte hue khAlI "bU-bU" aisA zabda karatA hai ? re mUrkha ! tU bar3e abhimAnase mere mahala meM gADhanidrAmeM so rahA thA ! aura merese pAMvake taluve bhI masalavAye ! ! he mRtyuvaza ajJAnI ! tU mere kathanako hitakArI hote hue bhI nahIM mAnatA hai, to aba dekha ki mere phaladAyI krodhake kaise kaDave phala haiM ?" _ yaha kaha jaise giddhapakSI mAMsakA TukaDA uThAkara jAtA hai vaise vaha rAkSasa zIghra kumArako apaharaNa kara AkAzameM uDa gyaa| aura krodhase kumArako ghorasamudrameM DAla diyA / jaba mainAkaparvatakI bhAMti kumAra samudrameM girA taba vajrapAtake samAna bhayaMkara zabda huA va mAno kautuka hI se vaha pAtAlameM jAkara punaH Upara AyA / jalakA svabhAva hI aisA hai. pavAt jaDa ( jala ) maya samudrameM ajaDa (jJAnI ) kumAra kaise raha sakegA ? mAno yahI vicAra karake rAkSasane apane hAthase use bAhara nikAlA aura kahA ki- " he haThI aura viveka zUnya kumAra ! tU vyartha kyoM maratA hai ? rAjyalakSmIko kyoM nahIM aMgIkAra karatA ? are niMdya ! devatA hote hue maiMne terA niMdya vacana kabUla kiyA aura tU. kucha mAnavI hote hue merA hita Page #625 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kArI vacana bhI nahIM mAnatA hai ? are ! aba tU merA vacana zIghra mAna, anyathA dhobI jaise vastrako pachADatA hai, usI taraha tujhe pattharapara bArambAra pachADa 2 kara yamake ghara pahuMcA dUMgA isameM saMzaya nahIM / devatAkA kopa vyartha nahIM jAtA aura usameM bhI rAkSasakA to kadApi nahIM jAtA / " yaha kaha vaha krodhI rAkSasa kumArake paira pakaDa usakA sira nIce kare hue pachADaneke liye zilAke pAsa legyaa| taba sAhasIkumArane kahA- "ara rAkSasa ! tU manameM vikalpa na rakhate cAhe so kara. mujhe bArabAra kyA pUchatA hai ? satpuruSoMkA vacana ekahI hotA hai." pazcAt apane sattvakA utkarSa honese kumArako harSa huA. usakA zarIra romAMcita hogayA aura teja to aisA dIkhane lagA ki koI sahana na kara sake. itanemeM rAkSasane jAdUgarakI bhAMti apanA rAkSasarUpa haTAkara zIghra divyaAbhUSaNoMse dedIpyamAna apanA vaimAnikadevatAkA svarUpa prakaTa kiyA, meghake jalakI vRSTikI bhAMti usane kumAra para puSpavRSTi karI aura bhATacAraNakI bhAMti sanmukha khaDe hokara jayadhvani kI, aura Azcaryase cakita kumArako kahane lagA ki, "he kumAra ! jaise manuSyoMmeM zreSTha cakravartI vaise tU sattvazAlI puruSoMmeM zreSTha hai. tere samAna puruSaratna aura apratima zUravIrake honese pRthvI Aja vAstavameM ratnagarbhA aura vIravatI huI hai. jisakA mana meruparvatake samAna nizcala hai, aise tUne guruke pAsa dharma svIkAra kiyA, yaha bahuta Page #626 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (603) hI uttama kiyA. indrakA senApati hariNegameSI nAmaka zreSThadevatA anyadevatAoMke sanmukha terI prazaMsA karatA hai, vaha yogya hai." __yaha suna ratnasArakumArane cakita ho pUchA ki, "hariNegameSI devatA mujha tuccha manuSyakI prazaMsA kyoM karatA hai ?" devatAne kahA-"suna. eka samaya naye utpanna hue honeke kAraNa sAdharmendra aura IzAnendra ina donoMmeM vimAnake viSayameM vivAda huA. saudharmeMdra ke vimAna battIsa lAkha, aura IzAneMdrake aTThAvIsa lAkha hote haiM. ve paraspara vivAda karane lage. una donoM meM do rAjAoMkI bhAMti bAhuyuddha Adi anya bhI bahutase yuddha aneka bAra hue tiyacoMmeM kalaha hotA hai to manuSya zIghra unheM zAMta karate haiM; manuSyoMmeM kalaha hotA hai to rAjA samajhAte haiM; rAjAoMmeM kalaha hotA hai to devatA samAdhAna karate haiM; devatAoMmeM kalaha hotA hai to unake indra miTAte haiN| parantu jo indra hI paraspara kalaha kare to vajrakI agnike samAna unako zAMta karanA kaThina hai. kauna va kisa prakArase unako roka sakatA hai ? pazcAt mahattaradevatAoMne mANavakastaMbha parakI arihaMtapratimAkA Adhi, vyAdhi, mahAdoSa aura mahAbairakA nAzaka nhavaNajala una para chiDakA, jisase ve donoM zIghra zAMta ho gaye. nhavaNajalakI aisI mahimA hai ki, usase koI kArya asaMbhava nahIM. pazcAt una donoMne pArasparika baira tyAga Page #627 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (604) diyaa| taba unake maMtriyoMne kahA ki, "pUrvakI vyavasthA isa prakAra hai":- dakSiNadizAmeM jitane bimAna haiM ve saba saudharma indra ke haiM, aura uttaradizAmeM jitane haiM una saba para IzAnaindrakI sattA hai| pUrvadizA tathA pazcimadizAmeM saba milakara teraha golA. kAra indraka vimAna haiM, ve saudharmaindra ke haiM / unhIM donoM dizA oMmeM trikoNa aura catuSkoNa jitane vimAna haiM, unameM Adhe saudharmaindrake aura Adhe IzAnahandrake haiN| sanatkumAra tathA mAheMdradevalokameM bhI yahI vyavasthA hai / saba jagaha indrakavivimAna to golAkAra hI hote haiM ' maMtriyoMke vacanAnusAra isa prakAra vyavasthAkara donoM indra cittameM sthiratA rakha,baira choDa paraspara prIti karane lge| itanemeM candrazekhara devatAne hariNegameSI devatAko sahaja kautukase puchA ki-"saMpUrNa jagatameM lobhake sapATemeM na Ave aisA koI jIva hai ? athavA indrAdika bhI lobhavaza hote haiM to phira dusarekI bAta hI kyA ? jisa lobhane indrAdikako bhI sahaja hI meM gharake dAsa samAna vazameM kara liye, usakA tInoM jagatameM vAstavameM adbhuta ekachatra sAmrAjya hai| " taba naigameSIdevatAne kahA ki- "he candrazekhara ! tU kahatA hai vaha bAta satya hai, tathApi aisI koI bhI vastu nahIM ki jisakI pRthvImeM bilakula hI sattA na ho / bartamAna hI meM zreSThivaryazrIvasusArakA " ratnasAra " nAmaka putra pRthvI para hai, vaha kisI bhI prakAra lobhavaza hone vAlA nhiiN| yaha bAta bi Page #628 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 605 ) lakula niHsaMzaya hai | usane guruke pAsa parigrahaparimANatrata grahaNa kiyA hai| vaha apane vratameM itanA dRDhapratijJa hai ki sarva devatA va indra bhI use calAyamAna nahIM kara sakate ! dUra taka prasare hue apAra lobharUpa jalake tIvrapravAha meM anya saba tRNasamAna bahate jAyeM aise haiM; parantu vaha kumAra mAtra aisA hai ki jo kRSNacitrakalatAkI bhAMti bhIgatA nahIM / 93 jaise siMha dUsare kI garjanA sahana nahIM kara sakatA vaise hI candrazekharadevatA naigameSIdevatAkA vacana sahana na kara sakA aura terI parIkSA karaneke liye AyA / piMjare sahita tere toteko hara legyaa| eka naI mainA taiyAra kI, eka zUnya nagara prakaTa kiyA, aura eka bhayaMkara rAkSasarUpa banAyA, usIne tujhe samudrameM pheMkA, aura dUsarA bhI Dara batAyA / pRthvImeM ratna ke samAna hai kumAra! maiM vahI candrazekhara devatA huuN| isaliye he satpuruSa ! tU mere ina sarva duSTakarmoM kI kSamA kara, aura devatAkA darzana niSphala nahIM jAtA, isaliye mujhe kucha bhI Adeza kara, " kumArane devatAko kahA " zrIdharma ke samyakprasAdase mere saMpUrNa kArya siddha hue haiM, isaliye maiM aba tujhase kyA mAMgU ! parantu he zreSThadevatA ! tU naMdIzvara Adi tIrthoM meM yAtrAeM kara jisase terA devatAbhava saphala hogA / " candrazekharadevatAne yaha bAta svIkAra kI, totekA pIMjarA kumArake hAthameM diyA, aura kumArako uThAkara zIghra hI kanakapurI meM lA rakkhA / pazcAt candrazekharadevatA rAjAdike sanmukha Page #629 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (606) kumArakI mahimA varNanakara apane sthAnako gyaa| idhara ratnasArane bhI kisI prakAra rAjAkI AjJA le donoM striyoMke sAtha use apane nagarakI ora prayANa kiyaa| sAmanta, maMtrIAdi rAja. puruSa kumArake sAtha use pahuMcAne Aye / jisase mArgameM sabhI puruSa kumArako rAjaputra samajhane lge| mArgameM Aye hue rAjA oMne sthAna 2 para usakA satkAra kiyA / kramazaH kitane hI dinake bAda vaha ratnavizAlAnagarImeM A phuNcaa| rAjA samarasiMha bhI isakI RddhikA vistAra dekhakara bahutase zreSThiyoMke sAtha agavAnIko AyA va baDe samArambhase kumArakA nagarImeM praveza kraayaa| pUrvapuNyakI paTutA kaisI vilakSaNa hai ? pArasparika Adara satkArAdi hojAneke anantara catura Totene rA. jAdike sanmukha saMpurNa vRttAnta kaha sunAyA / jise suna una sabako baDA camatkAra utpana huA, va kumArakI prazaMsA karane lge| ___eka samaya udyAnameM ' vidyAnanda' nAmaka AcAryakA samavasaraNa huaa| rAjA ratnasArakumAra Adi harSapUrvaka unako vaMdanA karane gaye / AcAryamahArAjane ucita upadeza diyA / pazcAt rAjAne AcAryamahArAjase ratnasArakumArakA pUrva bhava puchA, taba caturjJAnI vidyAnandAcArya isa prakAra kahane lage " he rAjan ! rAjapuranagarameM dhanase saMpUrNa aura sundara zrIsAra nAmaka rAjaputra thA / eka zreSThiputra, dUsarA maMtrIputra aura Page #630 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (607) tIsarA kSatriya putra aise rAjaputrake tIna mitra the| dharma, artha aura kAmaseM jaise utsAha zobhatA hai, vaise vaha rAjaputra tInoMmitroMse mUrtimaMta utsAhake samAna zobhatA thA | cAroMmeM jo kSatriya putra thA vaha zeSa tInoMmitroMkA kalAkauzala dekhakara apane ApakI niMdA kiyA karatA thA aura jJAnako mAna detA thaa| ekasamaya rAnIke mahala meM kisI corane seMdha lgaaii| subhaToMne use mAla sahita pakaDa liyA / krodha pAye hue rAjAne use zUlI para caDhAne kA Adeza kiyA / jallAda loga use lejAne lage; itanemeM dayAlu zrIsArakumArane hariNIkI bhAMti bhayabhIta dRSTise idhara udhara dekhate usa corako dekhA aura yaha kaha kara ki " merI mAtAkA dravya haraNa karanevAlA yaha cora hai, isaliye maiM svayaM isakA vadha kruuNgaa|" zrIsAra jallAdoMke pAsase use apane adhikArameM le nagarIke bAhara gayA va udAra va dayAlu rAjakumArane use " phira kabhI corI mata karanA' yaha kaha cupacApa choDa diyA / satpuruSoMkI aparAdhI manuSya para bhI adbhuta dayA hotI hai / manuSyoMke saba kahIM pAMca mitra hote haiM to pAMca zatru bhI hote haiM / yahI dazA kumArakI bhI thI / isase kisIne corake choDa denekI bAta rAjAke kAna meM DAlI / "AjJAbhaMga karanA yaha rAjAkA binA zastrakA vadha kahalAtA hai / " aisA honase ruSTa hue rAjAne zrIsArakA bahuta tiraskAra kiyA jisase duHkhita va krodhita ho kumAra nagarase bAhara nikala gayA / Page #631 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (608) mAnIpuruSa apanI mAnahAniko mRtyuse bhI badatara aniSTa mAnate haiM. jJAna, darzana aura cAritra jaise bhavyajIvoMko A milate haiM, vaise nitya mitratA rakhanevAle tInoM mitra zrImArako Amile. kahA hai ki- saMdezA bhejaneke samaya dUtakI, saMkaTa Anepara bAndhavoMkI, Apatti ApaDane para mitroMkI aura dhana calA jAve taba strIkI parIkSA kI jAtI hai. mArga meM jaMgala AyA taba ve cAroM vyakti eka rAhagAroM (kAphalA) ke dalake sAtha cala rahe the, parantu karmakI vicitragatise unakA sAtha chUTajAnese mArga bhUla gaye. tInadina taka kSudhAtRSAse pIDita hue idhara udhara bhaTakate eka gAMvameM Aye, aura bhojanakI taiyArI karane lage. itane meM jinakA bhava thoDA bAkI rahA hai aise eka jinakalpi munirAja unake pAsa bhikSA lene tathA unako utkRSTa vaibhava deneke liye Aye. rAjakumAra bhadrakasvabhAva thA isase usane ucca. bhAvase munirAjako bhikSA dI, aura bhogaphala karma upArjita kiyA. munirAjako bhikSAdenese do mitroMko harSa huA. unhoMne mana, vacana, kAyAse dharmakA anumodana kiyA. ThIka hI hai, samAnamitroMne samAna hI puNya upArjana karanA ucita hai. saba de do, aisA yoga phira hamako kaba milegA ?' isa prakAra donoM mitroMne apanI adhika zraddhA baTAneke liye kapaTa vacana kahe. kSatriyaputrakA svabhAva tuccha thA, isase vaha dAnake samaya bolA ki, he kumAra ! mujhe baDI bhUkha lagI hai ataeva kucha to Page #632 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (609) rakha lo. isa prakAra vRthA dAnameM aMtarAya karake bhogAntarAya karma bAMdhA. pazcAt rAjAke bulAnese ve apane 2 sthAnako gaye aura harSita hue. una cAroMko kramazaH rAjakumArako rAjya, zreSThiputrako zreSThipada, maMtrIputrako maMtrIpada aura kSatriyaputrako senAnAyakakA pada milA. ve apanA 2 pada bhogakara kramazaH mRtyuko prApta hue. satpAtradAnake prabhAvase zrIsArakumAra ratnasAra huA. zrISThaputra aura maMtrIputra isakI striyAM huI. kAraNa ki kapaTa karanese strIbhava prApta hotA hai kSatriyaputra totA huA. kAraNa ki dAnameM antarAya karanese tiryaMcapana prApta hotA hai. totemeM jo baDI caturatA hai, vaha pUrvabhavameM jJAnako bahuta mAna diyA thA usakA kAraNa hai. zrIsArakA chuDAyA huA cora tApasatrata pAlanakara ise sahAyatA karanevAlA candracUDa devatA huA. rAjAAdi logoMne munirAjake ye vacana sunakara pAtradAnako AdaraNIya mAna samyakrItise jainadharmakA pAlana karanA aMgIkAra kiyA. satya hI hai, tatvakA jJAna hojAnepara kauna Alasya karatA hai ? satpuruSoMkA svabhAva jagatameM sUryake samAna zobhAyamAna hotA hai. kAraNa ki, sUrya jaise aMdhakArakA nAza kara logoMko sanmArgase lagAtA hai, vaise hI satpuruSa bhI ajJAnAndhakArako dUra karake logoMko sanmArgase lagAte haiM. atyanta puNyazAlI ratnasArakumArane apanI do striyoM ke sAtha cirakAla utkRSTa sukha bhoge. apane bhAgya hI se icchita dravya Page #633 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (610) milajAnese usane dharma aura kAma ina do puruSArthoM hI kA paraspara bAdhA na Ave isa rItise samyakprakAra se sAdhana kiyA. usane rathayAtrAeM, tIrthayAtrAeM, arihaMtakI cAMdIkI, suvarNakI tathA ratnakI pratimAeM, unakI pratiSThAeM, jinamaMdira, caturvidha saMghakA vAtsalya, anya dInajanoMpara upakAraAdi uttamottama kRtya cirakAla taka kiye. aise zreSTha kRtya karanA yahI lakSmIkA phala hai. usake sahavAsase usakI donoM striyAM bhI usIke samAna dharmaniSTha huI. satpuruSoMke sahavAsase kyA nahIM hotA ? antameM AyuSya pUrNa honepara donoM striyoMke sAtha zubhadhyAnase deha tyAgakara bArahaveM acyutadevaloka meM gayA. yaha gati zrAvakake liye utkRSTa mAnI gaI hai, ratnasArakumArakA jIva vahAMse cyava kara mahAvidehakSetrameM avataregA, aura jainadharmakI samyakrItise ArAdhanA kara zIgha mokSasukha prApta karegA / isa prakAra uparokta caritrako barAbara dhyAnameM lekara bhavyajIvoMne pAtradAnameM tathA parigrahaparimANavata AdaranemeM pUrNa prayatna karanA cAhiye. sAdhuAdikA yoga hove to Uparokta kathanAnusAra yathAvidhi pAtradAna avazya kare. vaise hI bhojanake samaya para athavA pahile Aye hue sAdharmiyoMko bhI yathAzakti apane sAtha bhojana karAve / kAraNa ki, sAdharmI bhI pAtrahI kahalAtA hai. sAdharmivAtsalyakI vidhiAdikA varNana Age kareMge. isI prakAra dUsare bhI bhikhArIAdi logoMko ucita dAna denA, unako nirAza Page #634 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (611) karake pIche nahIM pheranA. karmabandhana nahIM karAnA. dharmakI avahelanA bhI na karAnA. apane manako nirdaya na rakhanA. bhojanake samaya dvAra banda karanA Adi mahAn athavA dayAlupuruSoMkA lakSaNa nahIM hai. sunanemeM bhI aisA AtA hai ki, citrakUTameM citrAMgada rAjA thA. usa para caDhAI kara zatruoMne citrakUTa gaDha ghera liyA. zatruoMke andara ghusa AnekA baDA Dara hote hue bhI rAjA citrAMmada pratidina bhojanake samaya polakA daravAjA khulavAtA thA. gaNikAne yaha gupta bheda prakaTa kara diyA jisase zatruoMne gaDha jIta liyA....'ityAdi. isaliye zrAvakane aura vizeSa karake RddhivantazrAvakane bhojanake samaya kadApi dvAra banda nahIM karanA cAhiye. kahA hai ki-apane udarakA poSaNa kauna nahIM karatA ? parantu puruSa vahI hai jo bahutase jIvoMkA udara poSaNa kare. isaliye bhojanake samaya Aye hue apane bAndhavAdiko avazya jimAnA cAhiye. bhojanake avasara para Aye hue munirAjako bhaktise, yAcakoMko zaktike anusAra aura duHkhIjIvoMko anukaMpAse santuSTa karaneke anaMtarahI bhojana karanA ucita hai. AgamameM bhI kahA hai ki--suzrAvaka bhojana karate samaya dvAra baMda na kare. kAraNa ki, jinendroMne zrAvakoMko anukampAdAna kI manAI nahIM karI hai. zrAvakako cAhiye ki bhayaMkara bhavasAgarameM duHkhase pIDitajIvoMke samudAyako dekhakara manameM jAti pAMti athavA dharmakA bheda na rakhate dravyase annAdika dekara tathA bhAva Page #635 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (612) se sanmArgameM lagAkara yathAzakti anukampA kare. zrIbhagavatI. pramukhasUtroMmeM zrAvakake varNanake prasaMgameM " avaMguaduHArA" yaha vizeSaNa dekara " zrAvakane sAdhuAdi logoMke praveza karane ke liye hamezA dvAra khulA rakhanA" aisA kahA hai tIrthaMkaroMne bhI sAMvatsarika dAna dekara dInalogoMkA uddhAra kiyA. vikramarAjAne bhI apane rAjyake sarvalogoMko RNa rahita kiyA, jisase usake nAmakA saMvat calA. duSkAlaAdi Apattike samaya logoMko sahAyatA denese mahAn phala prApta hotA hai. kahA hai ki-ziSyakI vinayase, yoddhAkI samarabhUmimeM, mitrakI saMkaTake samaya aura dAnakI durbhikSa paDanese parIkSA hotI hai. saMvat 1315 meM durbhikSa paDA thA, taba bhadrezvaranagaranivAsI zrImAlajAtike jagaDuzAhane eka sau bAraha sadAvarta sthApita kara dAna diyA thA. kahA hai ki--durbhikSake samaya hammIrane bAraha, vIsaladevane ATha, bAdazAhane ekavIsa aura jagaDuzAhane eka hajAra dhAnyake mUDe ( mApa vizeSa ) diye. usI prakAra aNahillapurapATaNameM " siMdhAka " nAma eka baDA sarApha huA thA. usane azva, gaja, baDe 2 mahala Adi apAra Rddhi upArjana karI thI. saMvat 1429 meM usane ATha maMdira baMdhAye aura mahAyAtrAeM karI. eka samaya usane jyotiSIke kahane parase bhaviSyameM AnevAle durbhikSakA hAla sunA aura do lAkha mana dhAnya saMgraha karake rakhA jisase durbhikSa par3ane para bhAvakI tejIse use bahuta lAbha Page #636 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (613) huA, taba usane caubIsa hajAra mana dhAnya anAthalogoMko diyA, eka hajAra bandiyoMko chuDAyA, chappana rAjAoMko chuDAyA, jinamaMdira khulavAye, zrIjayAnandasUri tathA zrIdeva. sundarasUrike pagale sthApita kiye ityAdi usake bahutase dharmakRtya prasiddha haiM. isaliye zrAvakane vizeSakara bhojanake samaya anukampAdAna avazya karanA cAhiye. daridrImanuSyane bhI gharameM anaAdi itanA banAnA ki, jisase koI garIba Ave to yathAzakti usakI AsanA vAsanA kI jA sake. isameM koI vizeSa kharca bhI nahIM hotA. kAraNa ki, garIbalogoMko thoDehImeM santoSa ho jAtA hai. kahA hai ki- kavala (grAsa) meM se eka dAnA nIce gira paDe to hArthIke AhArameM to usase kyA kamI ho sakatI hai ? parantu usI eka dAne para kIDIkA to sampUrNa kuTumba nirvAha kara letA hai. dUsare uparokta kathanAnusAra aisA niravadya AhAra kiMcita adhika taiyAra kiyA ho to usase supAtrakA yoga mila jAne para zuddha dAna bhI diyA jA sakatA hai / isI prakAra mAtA, pitA, bandhu, bhaginI, putra, kanyA, putravadhU, sevaka, rogI, kaidI tathA gAya Adi jAnavaroMko ucita bhojana de, paMcaparameSThIkA dhyAnakara tathA pacakhAna aura mayAnakA yathocita upayoga rakha karake rucike anusAra bhojana karanA. kahA hai ki -uttamapuruSoM ne prathama pitA, mAtA, bAlaka, garbhiNI, vRddha, aura rogI inako bhojana karA pazcAt svayaM bhojana karanA. Page #637 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (614) dharmajJAnI puruSane sarva jAnavara tathA bandhanameM rakhe hue logoMkI sAra samhAla karake pazcAt bhojana karanA cAhiye. bhojanameM sadaiva sAtmya vastu vyavahArameM lenA cAhiye. AhAra, pAnI Adi vastu svabhAvake pratikUla hoM to bhI kisIko ve anukUla hotI haiM, ise sAtmya kahate haiM. janmasehI prAmANika viSa bhakSaNa karanekI Adata DAlI hove to vaha viSahI amRta samAna hotA hai aura vAstavika amRta ho to bhI kisI samaya upayoga na karanese prakRtiko anukUla na ho to vahI viSa samAna hojAtA hai, aisA niyama hai, tathApi pathyavastukA sAmya na ho to bhI usIko upayogameM lenA, aura apathya vastu sAtmya hove to bhI na vAparanA cAhiye "baliSTha puruSako sarva vastueM pathya (hitakArI) haiM." aisA socakara kAlakUTa viSa bhakSaNa karanA anucita hai. viSazAstrakA jAnanevAlA manuSya suzikSita hotA hai, tobhI kisI samaya viSa khAnese mRtyuko prApta hojAtA hai. aura bhI kahA hai ki--jo galeke nIce utarA vaha saba azana kahalAtA hai. isIliye caturamanuSya galeke nIce utare vahAM taka kSaNamAtra sukhake hetu jivhAkI lolupatA nahIM rakhate. aisA vacana hai, ataeva jivhAkI lolupatA bhI choDa denI cAhiye. tathA abhakSya, anaMtakAya aura bahuta sAvadha vastu bhI vyavahArameM na lAnA cAhiye. apane agnibalake anusAra parimita bhojana karanA cAhiye. jo parimita bhojana karatA hai, vaha bahu bhojana karaneke samAna Page #638 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (615) hai. atizaya bhojana karanese ajIrNa, vamana, virecana (atisAra) tathA mRtyu Adi bhI sahajahImeM hojAte haiM. kahA hai ki-he jIbha! tU bhakSaNa karane va bolanekA parimANa rakha. kAraNa ki, atizaya bhakSaNa karane tathA atizaya bolanekA pariNAma bhayaMkara hotA hai. he jIbha ! jo tU doSarahita tathA parimita bhojana kare, aura jo doSa rahita tathA parimita bole, to karmarUpa vIroMke sAtha laDanevAle jIvase tujhIko jayapatrikA milegI; aisA nizcaya samajha. hitakArI, parimita aura paripakva bhojana karanevAlA, bAI karavaTase sonevAlA, hamezA hirane phiranekA parizrama karanevAlA, vilamba na karate malamUtrakA tyAga karanevAlA aura striyoM ke sambandhameM apane manako vazameM rakhanevAlA manuSya rogoMko jItatA hai. vyavahArazAstrAdikake anusAra bhojana karanekI vidhi isa prakAra hai: .. atizaya prabhAtakAlameM, bilakula sandhyAke samaya, athavA rAtrimeM tathA gamana karate bhojana na karanA. bhojana karate samaya abakI nindA na karanA, bAyeM paira para hAtha bhI na rakhanA tathA eka hAthameM khAnekI vastu lekara dUsare hAthase bhojana na karanA. khulI jagahameM, dhUpameM, andhakArameM athavA vRkSake nIce kabhI bhI bhojana na karanA. bhojana karate samaya tarjanI aMgulI khaDI na rakhanA. mukha, vastra, aura paga dhoye vinA, nAnAvasthAse, maile vastra pahirakara tathA bAyAM hAtha thAlIko lagAye binA bhojana na Page #639 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karanA. ekahI vastra pahirakara, sira para bhIgA huA vastra lapeTa kara, apavitra zarIrase tathA atizaya jivhAlolupatA rakhakara bhojana na karanA. pairameM jUte pahirakara, citta sthira na rakhakara, kevala jamIna para athavA palaMga para baiThakara, upadizA athavA dakSiNadizAko mukha karake tathA patale Asana para baiThakara bhojana na karanA. Asana para paga rakhakara tathA zvAna cAMDAla aura patitalogoMkI dRSTi paDatI ho aise sthAnameM bhojana na karanA. phUTe hue tathA malInapAtrameM bhI bhojana na karanA. apavitra vastuoM dvArA utpanna huA, garbhahatyA Adi karane vAle logoMkA dekhA huA, rajasvalA strIkA sparza kiyA huA tathA gAya, zvAna, pakSI Adi jIvoMkA sUMghA huA anna bhakSaNa na karanA. jo bhakSya vastu kahAMse AI yaha jJAta na ho tathA jo vastu ajAnI ho use bhakSaNa na karanA. eka bAra pakAyA huA anna punaH garama kiyA ho to bhakSaNa na karanA tathA bhojana karate samaya mukhase kisIprakArakA zabda athavA TeDhA bAMkA mukha na karanA cAhiye. bhojana karate samaya paDausiyoMko bhojana karaneke liye bulA kara prIti utpanna karanA. apaneiSTadevakA nAma smaraNa karanA tathA sama, cauDe, vizeSa UMcA va nIcA na ho aise sthira Asana para baiThakara apanI mausI, mAtA, bahina athavA strI Adi dvArA taiyAra kiyA huA tathA pavitra va bhojana kiye hue logoM dvArA Adara pUrvaka parosA huA anna ekAntameM dAhinA svara bahatA Page #640 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 617 ) ho usa samaya bhakSaNa karanA. bhojana karate vakta mauna karanA. tathA zarIra sIdhA rakhanA aura pratyeka bhacyavastuko sUMghanA; kAraNa ki usase dRSTidoSa TalatA hai. adhika khArA, adhika khaTTA, adhika garama athavA adhika ThaMDA anna bhakSaNa na karanA. adhika zAka na khAnA. atizaya mIThI vastu na khAnA tathA rucikara vastu bhI adhika na khAnA cAhiye. atizaya uSNa anna rasakA nAza karatA hai, atizaya khaTTA anna indriyoMkI zakti kama karatA hai, atizaya khArA anna netroMko vikAra karatA hai; aura atizaya snigdha anna grahaNI ( AmAzayakI chaTThI thailI )ko bigAr3atA hai. kaDuve aura tIkSNa AhArase kaphakA, tUre aura mIThe AhArase pittakA, snigdha aura uSNa AhArase vAyukA tathA upavAsase zeSarogoMkA nAza karanA cAhiye. jo puruSa zAkabhAjI adhika na khAve, ghRtake sAtha anna khAve, dUdha Adi snigdha vastukA sevana kare, adhika jala na pIve, ajIrNa para bhojana na kare, mUtrala tathA vidAhI vastukA sevana na kareM, calate hue bhakSaNa na kareM, aura khAyA huA pacajAne para avasarase bhojana kare, use yadi kabhI zarIra roga hotA hai to bahuta thoDA hotA hai / nItivAna puruSa prathama madhura, madhya meM tIkSNa aura antameM kaDuvA aisA durjanakI mitratAke sadRza bhojana cAhate haiM. zIghratA na karate prathama madhura aura snigdharasa bhakSaNa karanA, madhyameM Page #641 -------------------------------------------------------------------------- ________________ --(618) patalA, khaTTA aura khArA rasa bhakSaNa karanA tathA anta meM kaDuvA aura tIkhArasa bhakSaNa karanA cAhiye prathama patale rasa, madhyameM kaDave rasa aura aMtameM punaH patalA rasa bhakSaNa karanA cAhiye, isase bala aura Arogya baDhatA hai. bhojanake prAraMbhameM jala pInese agni maMda hotI hai, madhyabhAgameM jalapAna rasAyanake samAna puSTi detA hai, aura aMtameM pInese viSake samAna hAnikAraka hotA hai / manuSyane bhojana karaneke bAda sarvarasase bhare hue hAthase jalakA eka kullA pratidina pInA. pazukI bhAMti manamAnA jala nahIM pInA cAhiye, jhUThA bacA huA bhI na pInA; tathA khose bhI na pInA. kAraNaki, parimita jala pInA hI hitakara hai. bhojana kara lene ke bAda bhIge hue hAthase donoM gAloMko, bAyeM hAthako athavA netroMko sparza na karanA; paraMtu kalyANake liye donoM ghuTanoMko sparza karanA cAhiye. bhojanake uparAMta kucha samaya taka zarIrakA mardana, malamUtrakA tyAga, bojhA uThAnA, baiThe rahanA, nahAnA Adi na karanA cAhiye. bhojana karake turaMta baiTha rahanese medase peTa baDha jAtA hai; citA sorahanese balavRddhi hotI hai; bAI karavaTa so rahanese AyuSya baDhatI hai aura dauDanese mRtyu sanmukha AtI hai. bhojanoparAMta turata bAI karavaTa so rahanA; kintu nidrA nahIM lenA cAhiye, athavA sau pada calanA cAhiye. yaha bhojanakI laukikavidhi hai, siddhAMtameM kahI huI vidhi isa prakAra hai: Page #642 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (619) suzrAvaka niravadya, nirjIva se aura azakta hoto parittamizra AhArase nirvAha karanevAle hote haiM. zrAvakane sAdhukI bhAMti sarasara athavA cavacava zabda na karate, adhika utAvala va adhika sthiratA na rakhate, nIce dAnA athavA biMdu na girAte tathA mana, vacana, kAyAkI yathocita gupti rakhakara upayogase bhojana karanA cAhiye. jisa prakAra gADI hAMkaneke kAryameM abhyaMjana (paiyemeM tailAdi) lepa lagAyA jAtA hai, usI anusAra saMyamarUpa ratha calAneke liye sAdhuoMko AhAra kahA gayA hai. anyagRhasthoMkA apane liye kiyA huA tIkSNa,kaDuvA, tUrA, khaTTA, mIThA athavA khArA jaisA kucha anna mile vaha sAdhuoMne mIThe ghRtakI bhAMti bhakSaNa karanA. isItaraha roga, mohakA udaya, svajanaAdikA upasarga hone para, jIvadayAke rakSaNArtha, tapasyAke hetu tathA AyuSyakA anta Ane para zarIrako tyAga karaneke liye AhArako tyAga karanA cAhiye, yaha vidhi sAdhu Azrita hai. zrAvaka AzrayI vidhi bhI yathAyogya jAnanA cAhiye. anyasthAnameM bhI kahA hai kivivekI puruSane zakti hove to deva, sAdhu, nagarakA svAmI, tathA svajana saMkaTameM paDA ho, athavA sUrya aura candrakA grahaNa lagA ho, taba bhojana na krnaa| isI prakAra ajIrNase roga utpanna hote haiM, isaliye ajIrNa netravikAraAdi roga hue hoM to bhojana na karanA cAhiye. kahA hai ki-jvarake prAraMbhameM zakti kama na Page #643 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (620) ho utane laMghana karanA. paraMtu vAyuse, thakAvaTase, krodhase, zokase, kAmavikArase aura prahAra honese utpanna hue jvarameM laMghana na karanA cAhiye, tathA deva, guruko vandanAdikakA yoga na hove tIrtha athavA guruko vandanA karanA hove, vizeSa vrata paJcakhAna lenA hove, mahAn puNyakArya Arambha karanA hove usa dina va aSTamI, caturdazIAdi zreSThaparvake dina bhI bhojana nahIM karanA cAhiye. mAsakSamaNa Adi tapasyAse isa loka paralokameM bahuta guNa utpanna hote haiM. kahA hai ki tapasyAse asthira kArya ho vaha sthira, TeDhA ho vaha sarala, durlabha ho vaha sulabha tathA asAdhya ho vaha susAdhya ho jAtA hai / bAsudeva, cakravartIAdi logoMke samAnadevatAoMko apanA sevaka banA lenA Adi isalokake kArya bhI aTThama Adi tapasyA hI se siddha hote haiM; anyathA nahIM suzrAvaka bhojana karaneke uparAMta navakAra smaraNa karake uThe aura caityavaMdanavidhise yogAnusAra deva tathA guruko vandanA kare. upasthitagAthAmeM "supattadANAijuttie" isa padameM Adi zabdakA grahaNa kiyA hai isase yaha sarva vidhi sUcita kI aba gAthAke uttarArddhakI vyAkhyA karate haiM-bhojana karaneke bAda divasacarima athavA graMthisahita Adi gurupramukhako do bAra vandanA karake grahaNa karanA. aura gItArtha Page #644 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 621 ) munirAja athavA gItArthazrAvaka, siddhaputra Adike pAsa yogyatAnusAra pAMca prakArakI sajjhAya karanA. 1 vAcanA, 2 pRcchanA, 3 parAvarttanA, 4 dharmakathA, aura 5 anuprekSA, ye sajjhAyake pAMca prakAra haiN| jisameM nirjarAke liye yathAyogya sUtraAdikA dAna karanA athavA grahaNa karanA, use vAcanA kahate haiM. vAcanAmeM kucha saMzaya rahA ho vaha guruko pUchanA use pRcchanA kahate haiM. pUrva meM par3he hue sUtrAdika bhUla na jAveM usake liye punarAvRti karanA use parAvarttanA kahate haiM. jambUsvAmIAdi sthaviroMkI kathA sunanA athavA kahanA use dharmakathA kahate haiM. manahI meM bArambAra sUtrAdikakA smaraNa karanA use anuprekSA kahate haiN| yahAM gurumukha se sune hue zAstrArthakA jJAnI puruSoM ke pAsa vicAra karanArUpa sajjhAya vizeSakRtya ke samAna samajhanA cAhiye. kAraNa ki " bhinna 2 viSayake jJAtA puruSoMke sAtha zAstrArthake rahasyakI bAtoMkA vicAra karanA " aisA zrI yogazAstrakA vacana hai. yaha sajjhAya bahuta hI guNakArI hai. kahA hai ki, sajjhAyase zreSTha dhyAna hotA hai, sarva paramArthakA jJAna hotA hai, tathA sajjhAyameM rahA huA puruSa kSaNa kSaNa meM vairAgya dazA pAtA hai / pAMca prakAra kI sajjhAya Upara AcAra pradIpa graMtha meM utkRSTa dRSTAMtoM kA varNana kiyA gayA haiM, isaliye yahAM nahIM kiyA gayA (8) Page #645 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 622 ) ( mUlagAthA ) saMjhAi jiNaM puNaravi, ai paDikamai kuNai taha vihiNA // vissamaNaM sampAyaM, gihaM gao to kahai dhammaM // saMkSepArthaH - saMdhyAsamaya punaH anukramase jinapUjA, pratikramaNa, isIprakAra bidhIke anusAra munirAjakI sevAbhakti aura sajjhAya kare pazcAt ghara jAkara svajanoM ko dharmopadeza kare. vistArArthaH - zrAvaka ke liye nitya ekAzana karanA, yaha utsargamArga hai. kahA hai ki-- zrAvaka utsargamArga se sacitta vastukA tyAgI, nitya ekAzana karanevAlA, brahmacaryavrata pAlana karanevAlA hotA hai, parantu jo nitya ekAzana na kara sake, usane dinake AThaveM caughaDiyeMmeM prathama do ghaDiyoM meM arthAt do ghaDI dina bAkI rahane para bhojana karanA, antima do ghaDI dina rahe bhojana karanese rAtri bhojana ke mahAdoSakA prasaMga AtA hai. sUryAsta ke anaMtara rAtrimeM derase bhojana karane se mahAn doSa lagatA hai. usakA dRSTAnta sahita svarUpa zrIratnazekharasUri (prastuta granthakAraH) viracita arthadIpikAmeM dekho. bhojana karaneke uparAMta punaH sUryodaya hove, taba taka cauvihAra athavA duvihAra divasacarima paccakhAna karanA cAhiye. Page #646 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (623) yaha paJcakhAna mukhyataH to dina rahate hue hI karanA cAhiye: parantu dUsarI prakArase rAtrimeM kare to bhI cala sakatA hai. zaMkAH--divasacarima paccakhAna niSphala hai. kAraNa ki, usakA ekAzanaAdi paJcakhAnameM samAveza ho jAtA hai. ___samAdhAnaH-aisA nahIM, ekAzanaAdi paJcakhAnake ATha AgAra haiM, aura divasacarimake cAra AgAra haiM. isaliye AgAra kA saMkSepa yahI divasacarimameM vizeSa hai jisase vaha saphala hai, aura vaha dina bAkI rahate karanekA hai, tathA rAtribhojana paccakhAnakA smaraNa karAnevAlA hai, isaliye rAtribhojanapaccakhAnavAleko bhI vaha phaladAyI hai. aisA AvazyakalaghuvRttimeM kahA hai. yaha paccakhAna sukhasAdhya tathA bahuta phaladAyaka hai. isa para eka dRSTAnta kahate haiM ki- dazArNanagarameM eka zrAvikA saMdhyAsamaya bhojana karake pratidina divasacarima pratyAkhyAna pAlatI thI. usakA pati mithyAdRSTi thA. vaha " saMdhyAko jImaneke bAda rAtriko koI kucha khAtA hI nahIM hai. isaliye yaha (divasacarima ) baDA paccakhAna karatI hai." isa prakAra ukta zrAvikAkI nitya haMsI kiyA karatA thA. ekasamaya zrAvikAke bahuta manA karate hue usane bhI haThase divasacarima pratyAkhyAna kiyA. rAtrimeM samyagadRSTi devI parIkSA karane tathA zikSA dene ke liye usakI bahinakA rUpa kara use ghevara (miThAI vizeSa ) Adi dene lagA. zrAvikA Page #647 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (624) ne bahuta rokA, to bhI jIbhakI lolupatAse vaha bhakSaNa karane lagA. itanemeM devIne usake mastaka para eka aisA prahAra kiyA ki jisase usakI AMkheM bAhara nikala kara bhUmi para gira par3IM. " merA apayaza hogA" yaha vicAra zrAvikAne kAussaga kiyA. taba usake kahanese devIne kisIke mAre hue eka bakarekI AMkheM lAkara usa puruSako lagAI. jisase usakA " eDakAkSa" nAma par3A. isa bhAMti pratyakSa vizvAsa ho jAnese vaha zrAvaka ho gayA va usako dekhakara bahutase loga bhI zrAvaka ho gaye. kautukavaza bahutase loga use dekhaneko Ane lage, jisase usa nagarakA bhI nAma " eDakAkSa " paDa gayA ... ityAdi. - pazcAt saMdhyAsamaya arthAt aMtima do ghaDI dina rahe taba sUryabiMbakA AdhA asta honeke pahile punaH yathAvidhi tIsarI bAra jinapUjA karanA. iti zrIratnazekharasUriviracita zrAddhavidhikaumudIkI hindIbhASAkA dinakRtyaprakAzanAmaka prathamaH prakAzaH sNpuurnnH| Page #648 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (625) prakAza 2, rAtrikRtya. dinakRtyake anantara zrAvaka munirAjake pAsa athavA pauSadhazAlAAdimeM jAkara yatanAse pUMja karake sAmAyikaAdi SaDAvazyakarUpa pratikramaNa vidhi sahita kare, usameM sthApanAcAryakI sthApanA, muhapatti, caravalA Adi dharmopakaraNa grahaNa karanA tathA sAmAyika karanA ityAdi, isakI vidhikA varNana mUlagraMthakAra racita zrAddhapratikramaNasUtravRttimeM kiyA hai. zrAvakane samyaktvAdikake sarvAticArakI zuddhike nimitta tathA bhadrakapuruSane abhyAsAdikake nimitta pratidina do bAra avazya pratikramaNa vaidyake tIsare rasAyana-auSadhake samAna hai, ataeva aticAra na lage hoM to bhI zrAvakane yaha avazya karanA cAhiye. siddhAntameM kahA hai ki prathama aura aMtima tIrthaMkaroMke zAsanameM pratikramaNa pratidina karanekA Avazyaka hai, aura madhyake bAIsa tIrthaMkaroMke zAsanameM kAraNa hove to pratikramaNa kahA hai, 'kAraNa hoya to' yAne madhyamatIrthakarake kAlame aticAra lagA ho to madhyAnha hI ko bhI pratikramaNa kare, aura na lagA ho to subaha zAmabhI na kare. auSadhi tIna prakArakI kahI hai, yathAH-1 prathama auSadhi vyAdhi hove to miTAve aura na hove to navIna utpanna kare. 2 dUsarI auSadhi vyAdhi hove to miTAve, parantu na hove to naI paidA na kare. 3 tIsarI auSadhi rasAyana arthAt pUrva vyAdhi Page #649 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (626 ) hove to use miTAve aura vyAdhi na hove to sarvAMgako puSTa kare tathA sukha va balakI vRddhi kare tathA bhaviSyameM honevAlI vyAdhiko roke. uparokta tInoM prakAra meM pratikramaNa tIsarI rasAyana-auSadhike samAna hai, jisase vaha aticAra lage hoM to unakI zuddhi karatA hai, aura na lage hoM to cAritradharmakI puSTi karatA hai. zaMkA-AvazyakacUrNimeM kahI huI sAmAyika vidhi hI zrAvakakA pratikramaNa hai, kAraNa ki, chaH prakArakA pratikramaNa do bAra avazya karanA yaha saba isameM A jAtA hai / yathAH- prathama eka sAmAyika kara, pazcAt kramase 2 iriyAvahIM, 3 kAyotsarga, 4 covIsattho, 5 vaMdana aura 6 paccakkhAna karanese chaH Avazyaka pUre hote haiN| isI prakAra "sAmAiya. mubhayasaMjhaM" aisA vacana hai, jisase prAtaH va saMdhyAko karanA aisA bhI nizcaya hotA hai| samAdhAna-uparokta zaMkA ThIka nahIM / kAraNa ki, sAmAyikavidhimeM chaH Avazyaka aura kAlaniyama siddha nahIM hote / ve isa prakAra-tumhAre (zaMkAkArake ) abhiprAyake anusAra bhI cUrNikArane sAmAyika, iriyAvahI aura vaMdana ye tIna hI prakaTa dikhAye haiM; zeSa nahIM dikhAye / usameM bhI iriyAvahI pratikramaNa kahA hai, vaha gamanAgamana saMbaMdhI hai, paraMtu Avazyakake cauthe adhyayanarUpa nhiiN| kAraNa ki, gamanAgamana tathA Page #650 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (627) vihAra karane para, rAtrimeM nidrAke aMtameM tathA svapna dekhaneke bAda, isI taraha nAvameM baiThanA paDe to tathA nadI utaranA paDe to iriyAvahI karanA, aisA vacana hai| dUsare zrAvakako sAdhukI bhAMti iriyAvahImeM kAussagga va covIsattho jaise kahe haiM, usI prakAra sAdhukI bhAMti pratikramaNa bhI kyoM nahIM kahA jAtA? isake atirikta zrAvakane sAdhukA yoga na hove to caitya tatsaMbaMdhI pASadhazAlAme athavA apane gharameM sAmAyika tathA Avazyaka (pratikramaNa ) karanA / isa prakAra AvazyakacUrNimeM bhI sAmAyikase Avazyaka pRthak kahA hai| vaise hI sAmAyikakA kAla bhI niyamita nahIM / kAraNa ki, "jahAM vizrAMti le, athavA nirvyApAra baiThe, vahAM sarvatra sAmAyika karanA" va " jaba avasara mile taba sAmAyika krnaa|" isameM kucha bhI bAdhA nahIM hotI, aise cUrNike pramANabhUta vacana haiN| aba "sAmAiamubhayasaMjhaM" aisA jo vacana hai, vaha sAmAyika pratimAkI apekSAse kahA hai| kAraNa ki, vahIM sAmAyikakA niyamita kAla sunane meM AtA hai| anuyogadvArasUtra meM to zrAvakako pratikramaNa spaSTa kahA hai, yathAH-sAdhu, sAdhvI, zrAvaka tathA zrAvikA ye saba apane citta, mana, lezyA, sAmAnya adhyavasAya, tIvra adhyavasAya tathA iMdriyAM bhI Avazyaka hI meM tallIna kara tathA artha para bhalI bhAMti dhyAna rakha kara Avazyaka hI kI bhAvanA karate prAtaHkAla tathA saMdhyAko Avazyaka kare / Page #651 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (628) aura bhI usI sUtrameM kahA hai ki, jisa hetuse sAdhu aura zrAvakako rAtri tathA divasake aMtabhAgameM Avazyaka karanA paDatA hai ataH pratikramaNako Avazyaka kahate haiM / isaliye sAdhukI taraha zrAvakane bhI zrIsudharmAsvAmIAdi AcAryakI paraMparAse calatA AyA huA pratikramaNa mukhyataH donoM samaya karanA cAhiye / kAraNa ki, usase dinameM tathA rAtrimeM kiye hue pApoMkI zuddhi hokara apAra phala prApta hotA hai| kahA hai ki, jIvapradezameMse pAtakoMko nikAla denevAlA, kaSAyarUpa bhAvazatruko jItanevAlA, puNyako utpanna karanevAlA aura muktikA kAraNa aisA pratikramaNa nitya do bAra karanA cAhiye / pratikramaNa Upara eka aisA dRSTAMta sunA jAtA hai ki dillImeM devasIrAipratikramaNakA abhigraha pAlanevAlA eka zrAvaka rahatA thaa| rAjavyApArameM kucha aparAdhameM AjAnese bAdazAhane usake sarvAMgameM beDiyAM DAlakara use baMdIgRhameM DAlA. usa dina laMghana huA thA, to bhI use saMdhyAsamaya pratikramaNa karane ke liye paharedAroMko eka TaMka suvarNa denA kabUla kara do ghaDI hAtha chuDAye, aura pratikramaNa kiyaa| isa prakAra ekamAsameM usane sATha TaMka suvarNa pratikramaNake nimitta diye / niyama pAlanameM usakI aisI dRDhatA jAnakara bAdazAha cakita hogayA, aura usane use baMdIgRhase mukta kara siropAva diyA tathA pUrvakI bhAMti usakA vizeSa sanmAna kiyaa| isa taraha pratikramaNa Page #652 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (629) karanemeM yatanA aura dRDhatA rakhanI cAhiye / pratikramaNake 1 devasI, 2 rAi, 3 pakSI, 4 caumAsI aura 5 saMvatsarI aise pAMca bheda haiN| inakA samaya utsargamArgase isa prakAra kahA hai ki--gItArthapuruSa sUryabiMbakA ardhabhAga asta hove taba (devasika pratikramaNa) sUtra kahate haiN| yaha prAmAgika vacana hai, isaliye devasIpratikramaNakA samaya sUryakA ardhaasta hai| rAipratikramaNakA kAla isa prakAra hai:- AcArya Avazyaka ( pratikramaNa ) karanekA samaya hotA hai, taba nidrA tyAgate haiM, aura Avazyaka isa rItise karate haiM ki jisase daza paDilehaNA karate hI mUryodaya ho jAya / apavAdamArgase to devasIpratikramaNa dinake tIsare praharase ardharAtritaka kiyA jAtA hai, yogazAstrakI vRttimeM to devasIpratikramaNa madhyAnhase lekara ardharAtritaka kiyA jAtA hai aisA kahA hai , isIprakAra rAipratikramaNa madhyarAtrise lekara madhyAhna taka kiyA jAtA hai, kahA hai ki- "rAipratikramaNa AvazyakacUrNike abhiprAyAnusAra ugghADaporisI taka kiyA jAtA hai, aura vyavahArasUtrake abhiprAyale purimaDDa (madhyAhna) taka kiyA jAtA hai|" pAkSikapratikramaNa pakhavADe ke aMtameM, cAturmAsika caumAse aMtameM aura sAMvatsarika varSake aMtameM kiyA jAtA hai| zaMkAH-pakkhI (pAkSika ) pratikramaNa caturdazIko kiyA jAtA hai ki amAvAsyA athavA pUrNimAko ? Page #653 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (630) uttaraH--hama kahate haiM ki caturdazIhIko kiyA jAya. jo amAvAsyA athavA pUrNimAko pakkhI pratikramaNa kiyA jAya to caturdazI tathA pakkhIke dina bhI upavAsa karanekA kahA hai, isase pakkhI AloyaNA bhI chaTThase hojAtI hai. aura aisA karanese AgamavacanakA virodha AtA hai. AgamameM kahA hai ki-- "aTThamachaThacautthaM, saMvaccharacAumAsa pakkhesu" dUsare AgamameM jahAM "pAkSika" zabda grahaNa kiyA hai, vahAM " caturdazI" zabda pRthaka nahIM liyA, aura jahAM " caturdazI" zabda grahaNa kiyA hai vahAM " pAkSika" zabda pRthak nahIM liyA. yathAH-" aTThamicauddasIsu uvavAsakaraNaM" yaha vacana pAkSikacUrNimeM hai. "so amicauddasAsu uvavAsaM karei" yaha vacana AvazyakacUrNimeM hai. "cautthachaTTaTThamakaraNe aTThamipakkhacaumAsavarise a" yaha vacana vyavahArabhASyakI pIThikAmeM hai. 'aTThamicauddasInANapaMcamIcaumAsaH' ityAdi vacana mahAnizIthameM haiM. vyavahArasUtrake chaThe uddezemeM " pakkhassa aTThamI khalu, mAsassa ya pakkhiraM muNeavvaM " isa vacanakI vyAkhyA karate hue vRttikArane "pAkSika". zabdakA artha caturdazIhI kiyA hai. jo pakkhI aura caturdazI 1 saMvatsarI para aTThama, caumAsI para chaTTha aura pakkhI para upavAsa karanA, 2 aSTamIcaturdazIko upavAsa karanA. 3 so aSTamI caturdazIko upavAsa kare. 4 aTThama tathA pakkhI para upavAsa, caumAsI para chaha aura saMvatsarI para aTThama karanA. Page #654 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (631) bhinna hote to AgamameM donoM zabda pRthak 2 Ate, parantu aisA nahIM hai. isase hama yaha nirNaya karate haiM ki pakkhI caturdazIhIke dina hotI hai| pUrvakAlameM caumAsI pUnamako tathA saMvatsarI paMcamIko karate the, parantu vartamAnakAlameM zrIkAlikAcAryakI AcaraNAse caumAsI caturdazIko aura saMvatsarI cauthako kI jAtI hai| yaha bAta sarvasammata honese prAmANika hai. zrIkalpabhASyaAdigraMthoM meM kahA hai ki kisI bhI AcAryane kisI bhI samaya manameM zaThatA na rakhate jo kucha niravadya AcaraNa kiyA hove aura anyaAcAryoM ne usakA jo pratiSedha na kiyA hove, to vaha bahumata AcaritahI samajhanA cAhiye. ( anAcarita nahIM.) tIrthodgAraAdi granthoM meM bhI kahA hai ki--zAlivAhanarAjAne saMgha ke Adezase zrIkAlikAcAryadvArA caturdazIke dina caumAsI aura cauthake dina saMvatsarI karAI. nausau tirAnabeke sAla caturvidha zrIsaMghane caturdazIke dina caumAsI pratikramaNa kiyA. vaha AcaraNA pramANabhUta hai. isa viSayakA savistRta varNana dekhanA ho to pUjyazrIkulamaMDanasUriviracita 'vicArAmRtasaMgraha' dekho. pratikramaNa karane kI vidhi yogazAstrakI vRttimeM kahI huI ciraMtanAcAryakRta gAthAoM para se nizcita karanA cAhiye yathAH - paMcavihAyArAvisu-ddhihe umiha sAhu sAvago vAvi // pADakamaNaM saha guruNA, guruvirahe kuNai.ikko'vi // 1 // Page #655 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (632) arthaH--isa manuSyabhavameM sAdhune tathA zrAvakane bhI paMcavidha AcArakI zuddhi karanevAlA pratikramaNa guruke sAtha yA gurukA yoga na ho to akelehI karanA cAhiye // 1 // vaMdittu ceiyAI, dAuM caurAie khamAsamaNe // bhUnihiAsiro sayalA-iAramicchokkaDaM dei // 2 // arthaH-caityako vandana kara,cAra khamAsamaNa de bhUmi para mastaka rakha sarva AticArakA micchAdukkaDa denA // 2 // sAmAiapuvvamicchA-- miThAiuM kAusaggamiccAi // suttaM bhaNia palaMbia-bhua kupprdhriaphirnno||3|| ghoDagamAIdose--hiM virAha to karei ussaggaM / nAhiaho jANuhUM, cauraMgulaThaiakaDipaTTo // 4 // arthaH-sAmAyika sUtra kathana kara "icchAmi ThAmi kAussaggaM" ityAdi sUtra bolanA aura pazcAt bhujAeM laMbI kara tathA kohanIse colapaTTa dhAraNa kara rajoharaNa, yA caravalA aura muhapani hAthameM rakhakara ghoDagaAdi doSa TAlakara kAussaga kare. usa samaya pahirA huA vastra nAbhise nIce aura ghuTanoMse cAra aMgula UMcA honA cAhiye. // 3-4 // tattha ya dharei hiae, jahakkama diNakae aIAre // pArettu NamokAre--Na paDhai cavIsathayadaMDa // 5 // arthaH- kAussagga karate vakhata manameM dinabharake kiye hue aticAroMkA citavana karanA. pazcAt navakArase kAussagga pArakara logassa kahanA. // 5 // Page #656 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (633) saMDAsage pamajia, uvavisia alaggaviayabAhujugo / muhaNaMtagaM ca kAyaM, ca pehae paMcavIsaihA // 6 // arthaH-saMDAsaka pUMja kara nIce baiTha donoM bhujAeM zarIrase alaga lambI kara muhapatti tathA kAyAkI paccIsa paccIsa paDilehaNA karanA. // 6 // uTTi Thio saviNaya, vihiNA guruNo karei kiikammaM // battIsadosarahiaM, paNavIsAvassagavisuddhaM // 7 // arthaH--uThakara khaDe rahakara vidhipUrvaka guruko kRtikarma ( vandanA ) kare. usameM battIsa doSa TAlanA, aura paccIsa. AvazyakakI vizuddhi rakhanA. // 7 // aha saMmamavaNayaMgo, karajuavihidhariaputtirayaharaNe // pariciMtia aiAre, jahakkama gurupuro viaDe // 8 // arthaH--pazcAt samyak gItase zarIra namAkara donoM hAthameM yathAvidhi muhapatti aura rajoharaNa athavA caravalA lekara guruke sanmukha spaSTatAse aticAroMkA citavana karanA. 8 // ai uvavisittu sutta, sAmAiamAiaM paDhiya payao / abbhuTTiamhi iccA i paDhai duhauDhio vihiNA // 9 // arthaH- pazcAt nIce baiThakara sAmAyika Adi sUtra yatanAse kahe / tatpazcAt dravya bhAvase uThakara "abbhuTTiamhi" ityAdi pATha vidhi pUrvaka khe| Page #657 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 634) dAUNa vaMdaNaM to, paNagAisu jaisu khAmae tigi | kiikamma kariya Ayari-amAi gAhAtigaM paDhae // 10 // arthaH- pazcAt vandanA karake pAMcaAdi sAdhu hove taba tIna Adi sAdhuoMko khamAve aura "Ayaria" ityAdi tIna gAthAoMkA pATha khe| ia sAmAiaussa-ggasuttamuccaria kaausggtthio| ciMtai ujjoadugaM, carittaaiArasuddhikae // 11 // arthaH- isa prakAra sAmAyikasUtra tathA kAyotsargasUtrakA pATha kaha, caritrAcArazuddhike liye kAussagga kara do logassakA cintavana karanA // 11 // vihiNA pAria saMma-ttasuddhiheuM ca paDhai ujjo / iha savvaloaarihaM-taceiArAhaNussaggaM // 12 // kAuM ujjoagaraM, ciMtia pAre suddhasaMmatto / pukkharavaradIvar3e, kaDDai suasohaNanimittaM // 13 // arthaH- tadanaMtara yathAvidhi kAussaggako pAra kara samyakvazuddhike hetu prakaTa logassa kahe, vaise hI sarvalokavyApI arihaMtacaityoMkI ArAdhanAke liye kAussagga kara usameM eka logassa citavana kare aura usase zuddhasamyaktvadhArI hokara kAussagga pAre. tatpazcAt zrutazuddhike liye pukkharavaradI kahe // 12-13 // Page #658 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (635) puNa paNavIsossAsaM, ussagaM kuNai pArae vihiNA // to sayalakusalakiriA-phalANa siddhANa paDhai thayaM // 14 // arthaH-pazcAt pacIsa uzvAsakA kAusagga karanA va yathAvidhi pAranA. tatpazcAt sakalazubhakriyAoMkA phala pAye hue siddhaparamAtmAkA stava kahanA // 14 // aha suasamidviheI, suadevIe karei ussaggaM / ciMtei namokAraM, suNai va deI va tIi thuI // 15 // arthaH-pazcAt zrutasamRddhike nimitta zrutadevIkA kAussagga kare, aura usameM navakAra citavana kare. tadanaMtara zrutadevIkI stuti sune athavA svayaM kahe / / 15 // evaM khettasurIe, ussaggaM kuNai suNai dei thuI // paDhiUNa paMcamaMgalamutravisai pamajja saMDAse // 16 // arthaH-isIprakAra kSetradevIkA kAussagga kara usakI stuti sune athavA svayaM kahe, pazcAt paMcamaMgala kaha saMDAsA (saMdhi ) pramArjana karake nIce baiThe // 16 // putravihiNeva pehia, puttiM dAUNa vaMdaNaM guruNo / icchAmo aNusahiti bhaNia jANUhi to ThAI // 18 // arthaH-pazcAt pUrvokta vidhi hI se muhapatti paDilahaNa kara guruko vaMdanA kre| tatpazcAt " icchAmo aNusaDiM" kaha ghuTanoM para baiThe // 17 // . Page #659 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - (636) guruthui gahaNe thuti-Ni vaddhamANakkharassarA paDhaH // sakkatthavaM thavaM paDhi-a kuNai pacchittaussaggaM // 18 // arthaH-- guru stuti kahe "namo'stu barddhamAnAya" ityAdi tIna stuti uccastarase kahanA. pazcAt namotthuNaM kaha prAyazcittake liye kAussagga karanA // 18 // evaM tA devisiaM, rAiamavi evameva navari tahiM / / paDhamaM dA micchAmi dukaDaM paDhai sakkathaya // 19 // arthaH--isa prakAra devasIpratikramaNakI vidhi kahI. rAi. pratikramaNakI vidhi bhI isIke anusAra hai, usameM itanA hI vizeSa hai ki, prathama micchAmi dukkaDaM dekara pazcAt zakrastava kahanA // 19 // uhia karei vihiNA, ussagaM ciMtae a ujjo // bIaM daMsaNasuddhI --i ciMtae tattha iNameva // 20 // arthaH-- uThakara yathAvidhi kAussagga kare, aura usameM logassa citavana kare, tathA darzanazuddhike liye dUsarA kAussagga kara usameM bhI logassakA hI citavana kare // 20 // taie nisAiAraM, jahakkama ciMtiUNa pArei // siddhatthayaM paDhittA, pamajja saMDAsamuvavisai // 21 // artha::tIsare kAussaggameM kramazaH rAtrimeM hue aticAroMkA citavana kare, va pazcAt pAre. tadanaMtara siddhastava kaha saMDAsA pramArjana karake beThe // 21 // Page #660 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 637 ) putraM va puttipeNa--vaMdaNamAlo suttapaDhaNaM ca // vaMdaNa khAmaNavaMdaNa - gAhAtigapaDhaNamussaggo || 22 // artha:- pUrvakI bhAMti muhapattikI paDilahaNA, vaMdanA tathA AlocanA aura pratikramaNa sUtrakA pATha karanA tatpazcAt vaMdanA, khAmaNA, punaH vaMdanA kara Ayaria uvajjhAe ityAdi tIna gAthAeM kaha kAussagga karanA ||22|| rattha ya ciMtai saMjama-- jogANa na hoI jeNa me hANI // taM paDivajjAmi tavaM, chammAsaM tA na kAumalaM // 23 // arthaH- usa kAussaggameM isa prakAra ciMtana kare ki, " jisase mere saMyamayogakI hAni na ho, usa tapasyAko maiM aMgIkAra karUM. prathama chaHmAsI tapa karanekI to meremeM zakti nahIM // 23 // gAi iguNatIsUNayaMpi na saho na paMcamAsamavi // evaM cau-ti-du-mAsaM, na samatyo egamAsaMpi // 24 // artha :-- chaH mAsI meM eka dina kama, do dina kama aisA karate untIsa dina kama kareM to bhI utanI tapasyA karane kI mujhameM zakti nahIM, vaise hI paMcamAsI, caumAsI, trimAsI, dvimAsI tathA eka mAsakhamaNa bhI karanekI meremeM zakti nahIM // 24 // jA taMpi terasUNaM, cautIsaimAi No duhANIe || jA cauthaM to AyaM trilAi jA porisI namo vA // 25 // Page #661 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (638) arthaH-mAsakhamaNameM teraha kama kare vahAM taka tathA solaha upavAsa (cAttIsabhakta) se lekara eka eka upavAsa (do do bhakta) kama karate TheTha cothabhakta ( eka upavAsa ) taka tapasyA karanekI bhI meremeM zakti nahIM aise hI AMbila Adi, porisI tathA navakArasI taka citavana karanA. // 25 // jaM sakkai taM hiae, dharettu pArettu pehae pottiM / / dAuM vaMdaNamasaDho, taM cia paccakkhae vihiNA // 26 // arthaH-uparokta tapasyAmeM jo tapasyA karanekI zakti hove vaha hRdayameM nizcita karanA aura kAussagga pAra, muMhapatti paDilehaNa kara lenA.pazcAt saralabhAvase vaMdanA dekara jo tapasyA manameM dhArI hove usakA yathAvidhi paccakhAna lenA / / 26 // icchAmo aNusahiti bhaNia uvavisia par3hai tiNi thuI / / miusaddeNaM sakka-sthayAi tA ceie vaMde // 27 // arthaH-pazcAt " icchAmo aNusaddhi" kaha nIce baiTha kara mRdusvarase tIna stutikA pATha kahe. tatpazcAt "namotthuNaM" Adi kaha caityavaMdana kare // 27 // aha pakkhiaM cauddasidiNami puvvaM va tattha devasi // suttataM paDikamiuM, to sammamimaM kamaM kuNai // 28 // arthaH-aba caturdazIke dina karanekA pakkhIpratikramaNa kahate haiM. usameM prathama uparokta kathanAnusAra devasIpratikramaNa Page #662 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 639 ) sUtrake pATha taka vidhi kaha pratikramaNa karanA pazcAt Age kahA jAtA hai usake anusAra anukramase bhalI bhAMti karanA / / 28 / / muhapottI vaMdaNayaM, saMbuddhAkhAmaNaM tahA''loe || vaMdaNa patte akkhA - maNaM ca vaMdaNayamaha suttaM // 29 // arthaH - prathama muMhapattikA paDilehana kara lenA, tathA vaMdana karanA, pazcAt saMbuddha / khAmaNA tathA aticArakI AlocanA kara bAda meM vaMdanA tathA pratyekakhAmaNA karanA, tadanaMtara vaMdana karake pAkSikasUtra kahanA / / 29 / / suttaM abhudvANaM, ussaggo putti vaMdaNaM tahaya || pajjetiakhAmaNaya, taha cauro chobhavaMdaNayA // 30 // arthaH - pazcAt pratikramaNasUtra kahakara kAussagga sUtrakA pATha kaha kAussagga karanA. tatpazcAt muMhapatti paDilehana kara vaMdanA karake pAryaMtika khAmaNA kare aura cAra thobhavaMdanA kare || 30 || putrvaviddiva savvaM, devasiaM baMdaNAi to kuNai || sijjasurI ussage, bheo saMtithayapaDhaNe a // 31 // arthaH pazcAt pUrvoktavidhi ke anusAra devasIpratikramaNa vaMdanAdika karanA. usameM sijjasurarIkA kAussagga aura ajitazAMtistava pATha meM kahanA itanA pheraphAra hai // 31 // evaM cia ca mAse, varise a jahakamaM vihI Neo // pakkhaca umAsavari se sunavari nAmabhi nANattaM // 32 // Page #663 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 640 ) --- artha : - isI prakAra caumAsI tathA saMvatsarIpratikramaNakI ridhi jAno, usameM itanA vizeSa ki, pakkhIpratikramaNa hove to "pakkhI" caumAsI hove to "caumAsI" aura saMvatsarI hove to "saMvatsarI" aise bhinna 2 nAma Ate haiM / / 32 / / taha ussaggajjoA, bArasa vIsA samaMgalaM cattA || saMbuddhakhAmaNaM tipa-sattasAhUNa jahasaMkhaM // 33 // artha :-- usI prakAra pakkhI ke kAussagga meM bAraha, caumAsIke kAusameM bIsa aura saMvatsarIke kAussAgameM cAlIsa logassakA ka. ussaraMga navakAra sahita ciMtavana karanA tathA saMbuddha * khAmaNA pakkhI, aura caumAsI aura saMvatsarI meM kramazaH tIna, pAMca tathA sAta sAdhuoM ko avazya karanA ||33| haribhadrasUrikRta AvazyakavRtti meM vandanaka niyukti ke andara AI huI " cattAri paDikamaNe " isa gAthAkI vyAkhyAke avasara meM saMbuddhakhAmaNake viSayameM kahA hai ki, devasIprati - kramaNameM jaghanya tIna, pakkhI tathA caumAsI meM pAMca aura saMvatsarImeM sAta sAdhuoM ko avazya khamAnA. pravacanasAroddhArakI vRttimeM AI huI vRddhasAmAcArI meM bhI aisAhI kahA hai. pratikramaNa ke anukramakA vicAra pUjya zrIjayacandrasUrikRta pratikramaNagarbhahetu nAmaka grantha meMse jAna lenA cAhiye. usI taraha AzAtanA TAlanAAdi vidhise munirAjakI athavA guNavAna tathA atizaya dharmiSTha zrAvaka AdikI vizrAmaNA Page #664 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (641) ( sevA ) kare. vizrAmaNA yaha upalakSaNa hai, isaliye sukhasaMyamayAtrAkI pRcchAAdi bhI kare, pUrvabhavameM pAMcasau sAdhuoMkI sevA karanese cakravartIkI apekSA adhika balavAna hue bAhubaliAdike dRSTAntase sevAkA phala vicAranA. utsargamArgase dekhate sAdhuoMne kisIse bhI sevA na karAnA cAhiye. kAraNa ki, " saMvAhaNA daMtapahoaNA a" yaha Agamavacanase niSedha kiyA hai. apavAdamArgase sAdhuoMko sevA karAnI ho to sAdhuhIse karAnA cAhiye. tathA kAraNavaza sAdhuke abhAvameM yogya zrAvakase karAnA cAhiye, yadi mahAn munirAja sevA nahIM karAte, tathApi manake pariNAma zuddha rakha sevAke badale una munirAjako khamAsamaNa denese bhI nirjarAkA lAbha hotA hai, aura vinaya bhI aisA karanesa kiyA jAtA hai. tatpazcAt pUrva meM paDhe hue 'dinakRtya Adi zrAvakakI vidhi dikhAnevAle granthoMkI athavA upadezamAlA, karmagraMthaAdi granthoMkA punarAvartanarUpa,zIlAMgaAdi rathakI gAthA ginanerUpa athavA navakArakI valayAkAraAvRtti Adi svAdhyAya apanI buddhike anusAra manakI ekAgratAke nimitta karanA. zIlAMga ratha isa gAthAke anusAra hai:-- karaNe 3 joe 3 sannA 4, iMdia 5 bhUmAi 10 samaNadhammo a 10 // ___ solaMgasahassANaM aTThArasagassa niSphattI // 1 // arthaH-karaNa, karAvaNa, anumodana ye tIna karaNa, ina tInoMko mana, vacana, aura kAyAke tIna yogase.muNA karate nau hue. Page #665 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (642) ina nauko AhAra, bhaya, maithuna aura parigraha ina cAra saMjJAoMse guNA karate 36 hue. unako cakSu, sparza, zrotra, rasa, aura ghrANa ina pAMca indriyoMse guNA karate 180 ekasau assI hue. unako pRthivIkAya, apkAya, teukAya vAyukAya, vanaspatikAya, beiMdriya, teiMdriya, caureMdriya, paMceMdriya aura ajIvakAya ina dasa bhedake sAtha guNA karate 1800 aTThArahasau hue. unako 1 zAnti, 2 mArdava, 3 Arjava, 4 mukti ( nirlobhatA ), 5 tapa, 6 saMyama, 7 satya, 8 zauca,(pavitratA), 9 akiMcanatA (parigrahatyAga) aura 10 brahmacarya ( caturthavrata) ina daza prakArake sAdhudharmase guNA karate 18000 aTThAraha hajAra hote haiM. isa prakAra zIlAMga rathake 18000 aMgoMkI utpatti jAno. zIlAMgarathakA bhAvanA pATha isa prakAra hai:-- meM no karaMti maNasA, niji aaahaarsnnsoiNdii|| puDhavikAyAraMbha, khaMtijuA te muNI vaMde // 1 // ityAdi. isakA vizeSa svarUpa yaMtra parase jAnanA. sAdhudharmarathakA pATha isa prakAra hai:-- 1 AhAraAdi saMjJA aura zrotraAdi iMdriyoMko jItanevAle jo muni pRthvIkAyaAdikA Arambha manase bhI nahIM karate, una kSAMtiAdi dazavidha dharmake pAlanevAle muniyoMko maiM vandanA karatA hUM. Page #666 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nai haNei saya sAhU, maNasA AhArasannasaMvuDao // soiMdiasaMvaraNo, puDhavijie khaMtisaMpanno // 1 // ityAdi sAmAcArIratha, kSamaNAratha, niyamaratha, AlocanAratha, taporatha, saMsAraratha, dharmaratha, saMyamaratha Adike pATha bhI isI prakAra jAno. vistArake kAraNa yahAM nahIM kahe gaye haiM. navakArakI valakagaNanAmeM to pAMca pada AzrayI eka pUrvAnupUrvI, eka pazcAnupUrvI aura zeSa ekasau aTThAraha (118) anAnupUrviyAM AtI haiM. navapada Azrita anAnupUrvI to tIna lAkha bAsaTha hajAra AThasau aThahattara hotI haiM. anAnupUrvi Adi ginanekA vicAra tathA usakA svarUpa pUjya zrIjinakIrtimUrikRta 'saTIkaparameSThistava se jAna lenA cAhiye. isa prakAra navakAraginanese duSTazAkinI, vyaMtara, vairI, graha, mahArogaAdikA zIghrahI nAza hojAtA hai. yaha isakA isa lokameM bhI pratyakSa phala hai. paralokAzrayI phala to ananta karma kSaya Adi hai. kahA hai ki-jo pApakarmakI nirjarA mAsakI athavA eka varSakI tInatapasyAse hotI hai, vahI pApakI nirjarA navakArakI anAnupUrviguNanese ardhakSaNameM hojAtI hai. zIlAMgarathaAdikI gaNanAse bhI mana, vacana, kAyAkI ekAgratA hotI hai, aura usase trividha 2 AhAraAdi saMjJAoMkA zrotraAdi iMdriyoMkA saMvaraNa karanevAle, pRthvIkAyaAdi Arambhako varjanevAle tathA kSAMtiAdi dazavidha dharmako pAlanevAle aise sAdhu manase bhI hiMsA na kareM, Page #667 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (644) dhyAna hotA hai. siddhAntameM bhI kahA hai ki bhaMgikazrutakI gaNanA karanevAlA manuSya trividhadhyAna meM pravRta hojAtA hai. isa prakAra svAdhyAya karanese dharmadAsakI bhAMti apane Apako karmakSayAdi tathA dUsaroMko pratibodhAdika bahuta guNa prApta hotA hai yathAH-- dharmadAsa nitya sandhyAsamaya devasIpratikramaNa karake svAdhyAya karatA thA. usakA pitA suzrAvaka hote hue bhI svabhAvahIse baDA krodhI thA. ekasamaya dhamadAsane apane pitAko krodhakA tyAga karaneke hetu upadeza kiyA. jisase vaha (pitA) bahuta kuddha ho gayA aura hAthameM lakaDI le, dauDate rAtrikA samaya honese thambhese TakarAkara mara gayA aura duSTasarpakI yonimeM gayA. eka samaya vaha duSTa sarpa andhakArameM dharmadAsako Dasaneke liye A rahA thA. itanemeM svAdhyAya karaneko baiThe hue dharmadAsake mukha meMse usane nimnokta gAthA sunIH-- tivvapi puvakoDIkayaMpi sukayaM muhuttamitteNa // kohaggahio haNilaM, hahA havai bhavadugevi duhI // 1 // ityAdi. . isa svAdhyAyake sunate hI usa sarpako jAtismaraNa jJAna utpanna huA, jisase vaha anazana kara saudharmadevalokameM devatA huA, aura putra (dharmadAsa ) ko sarvakAryoM meM sahAyatA dene lgaa| eka samaya svAdhyAyameM layalIna hote hI dharmadAsako Page #668 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (645) kevalajJAna utpanna huA ityAdi / isaliye svAdhyAya avazya karanA caahiye| pazcAt zrAvakane sAmAyika pArakara apane ghara jAnA, aura apanI strI, putra, mitra, bhAI, sevaka, bahIna, putravadhU, putrI, pautra, pautrI, kAkA, bhartIjA, munIma, gumAstA tathA anyasvajanoMko bhI unakI yogyatAnusAra dharmopadeza denA / upadezameM samyaktvamUla bAraha vrata grahaNa karanA, sarva dharmakRtyoMmeM apanI saMpUrNazaktise yatanA Adi rakhanA, jahAM jinamaMdira tathA sAdharmi na ho aise sthAnameM na rahakara kusaMgatiAdiko tyAganA, navakArakI gaNanA karanA, trikAla caityavaMdana tathA jinapUjA karanA, paccakhAna Adi abhigraha lenA, zaktike anusAra dharmake sAtakSetroMmeM dhanakA byaya karanA ityAdi viSaya kahanA cAhiye, dinakRtyameM kahA hai ki- jo puruSa apane strI, putra Adiko sarvajJapraNIta dharmameM nahIM lagAtA hai, to vaha ( gRhastha ) isa loka tathA paralokame unake ( svajanoMke ) kiye hue kukarmoMse lipta hotA hai, kAraNa ki, lokameM yahI rIti hai| jaise corako annapAna Adi vastuse sahAyatA denevAlA manuSya bhI corIke aparAdhameM sammilita kiyA jAtA hai, vaisA hI dharmake viSaya meM samajho / isaliye tattvajJAtA zrAvakane pratidina strI, putra Adiko dravyase yathAyogya vastrAdi dekara tathA bhAvase dharmopadeza karake unakI bhalI burI avasthAkI khabara lenA cAhiye / "poSya Page #669 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (646) poSakaH " aisA vacana hai, isaliye zrAvakane strIputrAdikako vastrAdi dAna avazya karanA cAhiye / anyatra bhI kahA hai kirASTrakA kiyA huA pApa rAjAke sirapara, rAjAkA kiyA huA pApa purohitake sirapara, strIkA kiyA huA pApa patike sirapara aura ziSyakA kiyA huA pApa gurUke sirapara hai / strI, putrAdikuTuMbake logoMse gRhakAryameM lage rahane tathA pramAdiAdi hone ke kAraNa gurUke pAsa jA dharma nahIM sunA jAtA, isIliye uparokta kathanAnusAra dharmopadeza karanese ve dharmameM pravRtta hote haiM / yahAM dharmazreSThIke kuTuMbakA dRSTAMta likhate haiM ki dhanyapuranagaranivAsI dhanyazreSThI gurUke upadezase suzrAvaka huaa| vaha pratidivasa apanI strI tathA cAra putroMko dharmopadeza diyA karatA thA / anukramase strI aura putroMko pratibodha huA; paraMtu caturtha putra nAstikakI bhAMti "puNyapApakA phala kahAM hai?" aisA kahatA rahanese pratibodhita nahIM huaa| isase dhanyaveSThike manameM baDA dukhaH huA karatA thaa| eka samaya paDausameM rahane cAlI eka vRddha suzrAvikAko aMtima samayapara usane niryAmaNA kI (dharma sunAyA) aura ThaharAvakara rakhA ki, " devatA honepara tUne mere putrako pratibodha karanA / " vaha vRddhastrI mRtyuko prApta hokara saudharmadevalokameM devI huii| usane apanI divyaRddhi Adi batAkara dhanyazreSThIke putrako pratibodhita kiyaa| isa prakAra gRhasvAmIne apane strIputraAdiko pratibodha karanA Page #670 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (647) cAhiye / itanepara bhI yadi ve pratibodha na pAve to phira gRhasvAmIke sirapara doSa nhiiN| kahA hai ki na bhavati dharma: zrotuH sarvasyaikAntate hitazravaNAt / bruvato'nugrahanudhdhyA vakturucekAntato bhavati // 1 // sabhI zrotAjanoMko hitavacana sunanese dharmaprApti hotI hai, aisA niyama nahIM, paraMtu bhavyajIvoMpara anugraha karanekI icchAse dharmopadeza karanevAleko to avazya hI dharmaprApti hotI hai| (mUla gAthA) pAyaM abaMbhavirao, samae appaM karei to ni / niddovarame thItaNu asuittAI viciMtijA // 10 // saMkSepArthaH- tatpazcAt suzrAvaka vizeSa karake abrahma (strIsaMbhoga ) se virakta rahakara avasarameM alpa nidrA le, aura nidrA uDajAve taba manameM strIke zarIrake azucipane Adi kA cintavana kre| vistArArtha:--suzrAvaka svajanoMko dharmopadeza karaneke anaMtara eka prahara rAtri bIta jAneke bAda aura madhyarAtri honeke pahile apanI zarIraprakRtike anukUlasamayapara zayyAsthAnameM jAkara zAstrokta vidhi pramANe alpa nidrA leve| nidrA lenako jAte samaya zrAvakaneM kaisA rahanA cAhiye ? vaha Page #671 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (648) kahate haiM- abrahma yAne strIsaMbhogase virakta rahanA / tAtparyaH- yAvajjIva brahmacarya (caturtha vrata ) pAlaneme asamartha ho aise yuvAzrAvakane bhI parvatithiAdi vizeSadinoMmeM brahmacarya hI se rahanA cAhiye / kAraNa ki, brahmacaryakA phala bahuta hI bhArI hai| mahAbhAratameM bhI kahA hai ki- he dharmarAja ! eka rAtri taka brahmacarya pAlana karanevAle brahmacArIkI jo zubhagati hotI hai, vaha zubhagati sahasroM yajJa karanese bhI hotI hai vA nahIM ? yaha kahA nahIM jA sktaa| upasthita gAthAmeM "nidaM" vizeSya hai, aura "appaM" yaha usakA vizeSaNa hai, tathA aisA nyAya hai ki, " koI bhI vidhi athavA niSedha kA vAkya vizeSaNa sahita kahA hove to vaha vidhi athavA niSedha, apanA saMbaMdha vizeSaNake sAtha rakhatA hai|" isase " nidrA lenA ho to alpa lenA" aisA yahAM kahanekA uddezya hai, paraMtu " nidrA lenA" yaha kahanekA uddezya nahIM / kAraNa ki, darzanAvaraNIyakarmakA udaya honese nidrA AtI hai| isaliye nidrA lenekI vidhi zAstra kisaliye kare ? jo vastu anya kisI prakArase prApta nahIM hotI, usakI vidhi zAstra karatA hai, aisA niyama hai| isa viSayakA prathamahIM eka vAra varNana kiyA jA cukA hai| vizeSa nidrA lenevAlA manuSya isa bhavase tathA parabhavase bhI bhraSTa ho jAtA hai| cora. bairI, dhUrta, durjana Adi loga bhI sahaja hI meM usapara hamalA karasakte haiM / Page #672 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 649 ) alpa nidrA lenA yaha mahApuruSakA lakSaNa hai | Agama meM kahA hai ki appAhAraSpabhaNitI appaniddA ya je narA | appouvagaraNA devAvi hu taM narmasaMti // 1 // jo puruSa alpAhArI, alpavacanI, alpanidrA lenevAlA tathA upadhi aura upakaraNa bhI alpa karanevAlA hotA hai, usako devatA bhI praNAma karate haiM / nItizAstrAdikameM nidrA vidhi isa prakAra kahI gaI hai ki- khaTamala ( mAkaNa ) Adi jIvose bharA huA, choTA, TUTA huA, kaSTakArI, mailA, saDehue pAyevAlA tathA agnikASTha ( araNI ) kA banA huA palaMga athavA cArapAI soneke kAmameM na lenA / sone tathA baiThaneke kAma meM cAra joDa takakA kASTha uttama hai; para pAMca yA adhika joDakA kASThameM sonevAle manuSya usake kulakA nAza karatA hai| apane pUjanIya puruSase UMce sthAna meM na sonA tathA paira bhIge hue rakhakara, uttara athavA pazcima dizAko mastaka karake, bAMsake samAna laMbA hokara paira rakhane ke sthAna meM mastaka rakhakara na sonA; balki hastidaMtakI bhAMti sonA / devamaMdirameM, valmIka ( bAmalA ) para vRkSake nIce smazAna meM tathA upadizA (koNadizA ) meM mastaka karake na sonA / kalyANakI icchA karanevAle puruSane sote samaya malamUtrakI zaMkA ho to usakA nivAraNa karanA, malamUtra tyAganekA Page #673 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 650 ) sthAna kahAM hai ? use barAbara jAnanA cAhiye, jala samIpa hai ki nahIM ? so talAza karanA, tathA dvAra barAbara baMda karanA, iSTadevako namaskAra karake apamRtyukA bhaya dUra karanA, pavitra honA, tatpazcAt yathArIti vastra pahira kara rakSAmaMtra se pavitra kI huI cauDI zayyA meM sarva AhArakA parityAga karake bAI karavaTase so rahanA / krodhase, bhayase, zokase, madyapAnase, strIsaMbhoga se, bojhA uThAnese, vAhana meM baiThanese tathA mArga calane se glAni pAyA huA, atisAra, zvAsa, hicakI, zUla, kSata (ghAva ) ajIrNa Adi roga se pIDita, vRddha, bAla, durbala, kSINa aura tRSAtura Adi puruSoMne kabhI dina meM bhI so rahanA cAhiye / grISmaRtu meM vAyukA saMcaya, havA meM rUkSatA tathA choTI rAtri hotI hai, isa liye usa Rtu meM dinameM nidrA lenA hitakArI hai| paraMtu zeSa puruSa ke zepa RtumeM dinameM nidrA lene se kapha, pitta honese nidrA lenI yogya nahIM hotI hai / adhika Asaktise tathA binA avasara nidrA lenA acchA nahIM / kAraNa ki vaha nidrA kAlarAtrikI bhAMti sukha tathA AyuSyakA nAza karatI hai / sote samaya pUrvadizA meM mastaka kare to vidyAkA aura dakSiNadizAmeM kare to dhanakA lAbha hotA hai, pazcimadizA meM mastaka kare to ciMtA utpanna ho, tathA uttaradizA meM kare to mRtyu athavA hAni hotI hai| Agama meM kahI huI vidhi isa prakAra hai: -- zayanake samaya Page #674 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (651) caityavaMdana Adi karake deva tathA gurUko vaMdanA karanA / cauvi. hAra Adi paJcakhAna graMthisahita uccAraNa karanA, tathA pahile grahaNa kiye hue vratameM rakhehue parimANakA saMkSepa karanArUpa dezAvakAzika vrata grahaNa karanA / dinakRtyameM kahA hai ki " pANivaha musAdattaM, mehuNaM diNalAbhaNatthadaMDaM ca / aMgIkayaM ca muttuM, savvaM uvabhogaparibhogaM // 1 // gihamajjhaM muttUNaM, disigamaNaM muttu msgjuuaaii| kyakAehiM na kare, na kArave gaMThisahieNaM // 2 // arthaH-prANAtipAta, mRSAvAda, adattAdAna, maithuna aura dina lAbha (prAtaHkAla vidyamAna parigraha) ye sarva pUrva niyamita nahIM inakA niyama karatA huuN| vaha isa prakAraH-ekedriyako tathA mazaka, jUM Adi trasa jAvoMko choDakara zeSakA AraMbha aura sAparAdha trasa jIva saMbaMdhI tathA anya prANAtipAta, sAmAnya yA svamAdike saMbhavase manako rokanA azakya hai, isaliye graMthi na choDUM vahAM taka vacana tathA kAyAse na karUM aura na kraauuN| isI prakAra mRSAvAda, adattAdAna aura maithunakA bhI niyama jaano| tathA dinalAbha bhI niyamita nahIM thA, usakA abhI niyama karatA huuN| usI taraha anarthadaMDakA bhI niyama karatA huuN| zayana, AcchAdana Adi choDakara zeSa sarva bhogaparibhogako, gharakA madhyabhAga choDakara bAkI sarva dizi gamanako graMthi na choDUM vahAMtaka vacanase tathA kAyAse na karUM, na karAUM aisA tyAga karatA huuN| Page #675 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (652) isa rItise dezAvakAzika grahaNa karanese mahAn phala prApta hotA hai, aura isase munirAjakI bhAMti niHsaMgapana utpanna hotA hai / yaha vrata jaise vaidyake jIva vAnarane prANAMtataka pAlA, aura usase usane dUsare bhavameM sarvotkRSTa phala pAyA, vaise hI vizeSaphalake icchuka anyamanuSyane bhI mukhyataH pAlanA cAhiye / paraMtu vaise pAlanekI zakti na hove to anAbhogAdi cAra AgAroMmese cauthe AgAra dvArA agni sulaganA Adi kAraNase vaha (dezAvakAzika ) vrata choDe to bhI vratabhaMga nahIM hotaa| vaidyake jIva vAnarakA dRSTAMta zrIratnazekharasUrIjI ( inhone ) viracita AcArapradIpagraMthameM dekho| isI prakAra cAra zaraNAko aMgIkAra krnaa| sarva jIvarAziko khamAnA / aTThAraha pApasthAnakakA tyAga karanA / pApakI niMdA karanA / puNyakI anumodanA karanA / prathama navakArakI gaNanA kara,, jai me hujja pamAo, imassa dehassimAi rayaNIe // AhAramuvahi deha, savvaM tiviheNa vosiriaM // 1 // isa gAthAse tInavAra sAgArI anazana svIkAra karanA, aura sote samaya navakArakA citavana karanA / ekAMtazayyA hI meM sonA, paraMtu jahAM strIAdikA saMsarga ho vahAM nahIM sonA / kAraNa ki, viSayasevanakA abhyAsa anAdikAlakA hai, aura vedakA 1 jo isa rAtrimeM isa dehakA pramAda ho to yaha deha, AhAra aura upaghi ina sarvako trividhale vosirAtA hUM / (1) Page #676 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (653) udaya sahana karanA bahuta kaThina hai, jisase kadAcit kAmavAsanAse jIva pIDita hove / kahA hai ki- jaise lAkhakI vastu agnike pAsa rakhate hI pighala jAtI hai, vaise hI dhIra aura durbala zarIravAlA puruSa ho to bhI vaha strIke pAsa hove to pighala jAtA hai (kAmavaza hotA hai ) / puruSa maname jo vAsanA rakhakara so jAtA hai, usI vAsanAmeM vaha jAgRta honetaka rahatA hai aisA Apta ( sayAne ) puruSoMkA vacana hai| ataeva mohakA sarvathA upazama karake vairAgyAdibhAvanAse nidrA lenaa| vaisA karanese kusvama nahIM Ate, balki uttamotama dhArmika hI svapna Ate haiM / dusare sote samaya zubha bhAvanA rakhanese, sotA huA manuSya parAdhIna honese, bahuta ApadA honese, AyuSya sopakrama honese tathA karmakI gati vicitra honese kadAcit mRtyuko prApta ho jAve, to bhI zubha hI gati hove / kAraNa ki "aMtameM jaisI mati, vaisI gati" aisA zAstra vacana hai| isa viSayameM kapaTI sAdhudvArA mArehue posAtI udAI rAjAkA dRSTAMta jAno / aba upasthitagAthAke uttarArddhakI vyAkhyA karate haiMpazcAt pichalI rAtriko nidrA uDa jAve, taba anAdikAlake bhavake abhyAsakA rasase udaya pAnevAle durjaya kAmarAgako jItaneke nimitta strIke zarIrakA azucipanaAdi manameM cintavana karanA. " azucipana Adi " yahAM ' Adi' zabda kahA hai, ataeva jaMbUsvAmI, sthUlabhadrasvAmIAdi bar3e 2 RSiyoMne tathA Page #677 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (654) sudarzanaAdi suzrAvakoMne duHsAdhya zIla pAlaneke liye jo manakI ekAgratA karI vaha, kaSAyaAdiko jItaneke liye jo upAya kiye ve,saMsArakI atizaya viSamasthiti aura dharmake manorathoM ina vastuoMkA cintavana karanA. usameM strIzarIrakI apavitratA, nindyapana Adi sarva prasiddha haiN| pUjya zrImunicandrasUrijIne adhyAtmakalpadrumameM kahA hai ki- are jIva ! camaDI ( tvacA ), asthi ( haDDI ), majA, AMtaraDiyAM, carabI, rakta mAMsa, viSThA Adi azuci aura asthira pudgalasamUha strIke zarIrake AkArameM pariNata hue haiM, usameM tujhe kyA ramaNIya lagatA hai ? are jIva ! viSThAAdi apavitra vastu dUrasthAnameM bhI jarAsI paDI huI dekhe, to tU thU thU karatA hai, aura nAka sikoDatA hai. aisA hote hue re mUrkha ! usI azucivastuse bhare hue strIke zarIrakI tU kaise abhilASA karatA hai ? mAno viSThAkI thelI hI ho aisI, zarIrake chidrameMse nikalate hue atyantamalase mailI ( malIna ), utpanna hue kRmijAlase bharI huI, tathA capalatAse, kapaTase aura asatyatAse puruSako ThaganevAlI strIko usakI bAharI saphAIke mohameM paDa jo bhogatA hai, use usase naraka prApta hotA hai. kAmavikAra tInoM lokoMko viDambanA karanevAlA hai, tathApi manameM viSaya saMkalpa na kare to vaha ( kAmavikAra ) sahajahI meM jItA jA sakatA hai. kahA hai ki-- Page #678 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 655 ) kAma! jAnAmi te mUlaM, saMkalpAt kila jAyase | tameva na kariSyAmi prabhaviSyasi me kutaH 1 // 1 // he kAmadeva ! maiM terI jaDa jAnatA hUM. tU viSayasaMkalpa se utpanna hotA hai. isaliye maiM viSayasaMkalpahI na karUM. jisase tU mere cittameM utpannahI na hogA. isa viSaya meM svayaM naI vivAhita ATha zreSThikanyAoko pratibodha karanevAle aura ninyAnave karoDa svarNamudrA barAbara dhanakA tyAga karanevAle zrIjambUsvAmIkA, kozAvezyA meM Asakta ho sAr3he bAraha karoDa svarNamudrAeM vyayakara kAmavilAsa karanevAle tatkAla dIkSA le kozA ke mahalahI meM cAturmAsa rahanevAle zrIsthUlabhadrasvAmIkA tathA abhayArAnIke kiye hue nAnAvidhi anukUla tathA pratikUla upasargase mana meM lezamAtra bhI vikAra na pAnevAle sudarzana zreSTha AdikA dRSTAnta prasiddha hai; isaliye unake savistAra kahane kI AvazyakatA nahIM. kaSAya Adi doSoM para jaya -- una doSoMkI manameM ulaTI bhAvanA Adi karane se hotA hai. jaise krodha para jaya kSamAse, mAna para nirabhimAnapanase, mAyA para saralatAse, lobha para santoSa se, rAga para vairAgya se, dveSa para mitratAse, moha para vivekase, kAma para strIke zarIra Upara azucibhAvanA karanese, matsara para dUsaroMkI baDhI huI saMpadA dekhane meM Ave to bhI DAha na rakhanese, viSaya para iMdriyadamanase, mana, vacana, kAyAke azubha yoga para trigupti Page #679 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (656) se, pramAda para sAvadhAna rahanese aura avirati para viratise mukha pUrvaka jaya hotI hai. takSakanAgake mastaka para sthita maNi grahaNa karanA, athavA amRta pAna karanA, aise upadezake samAna yaha bAta honA azakya hai; aisI bhI manameM kalpanA nahIM karanA. sAdhu munirAja Adi una doSoMkA tyAga karake sadguNI hue pratyakSa dRSTi meM Arahe haiM. tathA dRDhaprahArI, cilAtIputra, rohiNeyacora Adi puruSoMke dRSTAnta bhI isa viSaya para prasiddha haiM. kahA hai ki-he logoM ! jo jagatmeM pUjanIya hogaye, ve prathama apane hI samAna sAmAnya manuSya the; yaha samajhakara tuma doSakA tyAga karane meM pUrNa utsAhI hovo aisA koI kSetra nahIM ki, jisameM satpuruSa utpanna hote haiM ! aura zarIra iMdriyAM Adi vastueM jaise manuSyako svabhAvataH hotI haiM, usa prakAra sAdhutva svAbhAvika nahIM milatA; parantu jo puruSa guNoMko dhAraNa karatA hai, vahI sAdhu kahalAtA hai, isaliye guNoMko upArjana karo. ___aho ! he priyamitra viveka ! tU bahuta puNyase mujhe milA hai. tU mujhe choDakara kahIM mata jA. maiM terI sahAyatAse turantahI janma tathA maraNakA uccheda karatA hUM. kauna jAne ? punaH terA va merA milApa ho ki na ho. // prayatna-udyama karanese guNoMkI prApti hotI hai, aurai prayatna karanA apanehI hAthameM hai. aisA hote hue " amuka baDA guNI hai" yaha bAta kauna jIvita puruSa sahana kara sakatA hai ? guNahIse sanmAnakI prApti hotI hai. Page #680 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (657) jAti jJAtike ADambarase kucha nahIM hotA. vanameM utpanna huA puSpa grahaNa kiyA jAtA hai, aura pratyakSa apane zarIrase utpanna huA mala tyAga diyA jAtA hai. guNahIse jagatmeM mahimA baDhatI hai sthUla zarIra athavA pakI huI baDI avasthA (vaya) se mahimA nahIM baDhatI. dekho, kevaDeke baDe aura jUne patte alaga raha jAte haiM, para bhItarake choTe 2 naye pattoMko sugaMdhita honese saba koI svIkArate haiM. isI prakAra jisase kaSAyAdikakI utpatti hotI ho; usa vastukA athavA usa pradezakA tyAga karanese una doSoMkA nAza hojAtA hai. kahA hai ki--jisa vastuse kaSAyarUpa agnikI utpatti hotI hai, usa vastuko tyAga denA, aura jisa vastuse kaSAyakA upazama hotA hai usa vastuko avazya grahaNa karanA cAhiye. sunate haiM ki, svabhAvahIse krodhI caMDarudra AcArya, krodhakI utpatti na honeke hetuse ziSyoMse alaga rahe the. saMsArakI atizaya viSamasthiti- prAyaH cAroM gatimeM atyanta duHkha bhogA jAtA hai, usa parase vicAranA. jisameM nArakI aura tiryaca ina donoMmeM AtiduHkha hai vaha to prasiddhahI hai. kahA hai ki--sAtoM narakabhUmimeM kSetravedanA aura binA zastraeka dUsareko upajAI huI vedanA bhI hai. pAMca narakabhUmimeM zastra janya vedanA hai aura tInameM paramAdhArmikadevatAkI karI huI vedanA bhI hai. narakameM aharnizi paDe hue nArakIjIvoMko AMkha banda ho itane kAla taka bhI sukha nahIM, lagAtAra duHkhahI duHkha hai. Page #681 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (658) he gautama ! nArakI jIva narakameM jo tIvra duHkha pAte haiM, usakI apekSA anantaguNA duHkha nigodameM jaano| tiyaMca bhI cAbuka, aMkuza, paroNIAdikI mAra sahate haiM ityAdi / manuSya bhavameM bhI garbhavAsa, janma, jarA, maraNa, nAnAvidha pIDA, vyAdhi, daridratA Adi upadrava honese duHkha hI haiN| kahA hai ki- he gautama ! agnimeM tapAkara lAlacola karIhuI suiyAM eka samAna zarIrameM cumAnese jitanI vedanA hotI hai. usase ATha. guNI vedanA garbhavAsameM haiM / jaba jIva garbhamase bAhira nikalate hI yoniyaMtrameM pIlAtA hai taba use uparokta vedanAse lakSaguNI athavA koTAkoTIguNI vedanA hotI hai / baMdIkhAneme kaida, vadha, baMdhana, roga, dhananAza, maraNa, ApadA, saMtApa, apayaza, niMdA Adi duHkha manuSyabhavameM haiN| kitanehI manuSya manuSyabhava pAkara ghoraciMtA, saMtApa, dAridya aura rogase atyaMta udvega pAkara mara jAte haiN| devabhavameM bhA cyavana, parAbhava, DAha Adi haiM hI / kahA hai ki- DAha ( adekhAI ), kheda, mada, ahaMkAra, krodha, mAyA, lobha ityAdi doSase devatA bhI cipaTe hue haiN| isase unako sukha kahAMse hove ? ityAdi / dharmake manorathoMkI bhAvanA isa prakAra karanA cAhiyezrAvakake gharameM jJAnadarzanadhArI dAsa honA acchA; paraMtu mithyAtvase bhramita buddhivAlA cakravartI bhI anya jagaha honA ThIka nahIM / maiM svajanAdikakA saMga choDakara katra gItArtha aura Page #682 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (659) saMvegI gurUmahArAjake caraNa-kamaloMke pAsa dIkSA lUMgA ? maiM tapasyAse durbala-zarIra hokara kaba bhayase athavA ghora upasargase na DaratA huA smazAnaAdimeM kAussagga kara uttamapuruSoMkI karaNI karUMgA ? ityAdi / itizrIratnazekharasUriviracitazrAddhavidhikaumudIkI hiMdIbhASAkA rAtriprakAzanAmaka dvitIyaH prakAzaH saMpUrNaH Page #683 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (660) prakAza 3-parvakRtya. ( mUlagAthA ) pavvesu posahAI baMbhaaNAraMbhatavavisesAI // AsoacittaaTThA-- hiapamuhesuM viseseNaM // 11 // ___ saMkSepArthaH- suzrAvakane paryoM meM tathA vizeSakara AzvinamahInekI tathA caitramahInekI aTThAi--(olI)meM pauSadhaAdi karanA, brahmacarya pAlanA, ArambhakA tyAga karanA, aura vizeSatapasyAAdi karanA. (11) vistArArthaH-'pauSa' (dharmako puSTi) ko 'dha' arthAt dhAraNa kare vaha pauSadha kahalAtA hai. zrAvakane siddhAntameM kahe hue aSTamI, caturdazIAdi parvo meM pauSadhaAdi vrata avazya karanA. AgamameM kahA hai ki-jinamatameM sarva kAlaparyoM meM prazasta yoga hai hI. usameM bhI zrAvakane aSTamI tathA caturdazIke dina avazyahI pauSadha karanA. Upara "pauSadhaAdi' kahA hai, isaliye Adizabdase zarIra Arogya na honese athavA aisehI kisI anya yogya kAraNa se pauSadha na kiyA jA sake, to do bAra pratikramaNa, bahutasI sAmAyika, dizAAdikA Atizaya saMkSepavAlA dezAvakAzikavrataAdi avazya svIkAranA. usI prakAra poMmeM brahmacaryakA Page #684 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (.661) pAlana karanA, Arambha tyAganA, upavAsa Adi tapasyA zaktyA nusAra pahilese adhika karanA. gAthAmeM Adizabda hai, usase snAtra, caityaparipATI, sarvasAdhuoMko vandanA, supAtradAna Adi karake, nitya jitanA devagurupUjana, dAnaAdi kiyA jAtA hai, usakI apekSA parvake dina vizeSa karanA. kahA hai kijo pratidina dharmakriyA samyak prakArase pAlo, to apAra lAbha hai; parantu jo vaisA na kiyA jA sakatA ho to, parvake dina to avazyahI pAlo. vijayAdazamI (dazaharA), dIpamAlikA, akSayatRtIyA, Adi laukikapoMmeM jaise miSThAnnabhakSaNakI tathA vastraAbhUSaNa pahiranekI vizeSa yatanA rakhI jAtI hai, vaise dharmake parva Ane para dharma meM bhI vizeSa yatanA rakhanA cAhiye. __anyadarzanI loga bhI ekAdazI, amAvasyA Adi parvomeM bahutasA Arambha tyAgate haiM, aura upavAsAdi karate haiM, tathA saMkrAnti, grahaNa Adi paryoM meM bhI apanI pUrNazaktise dAnAdika dete haiM. isaliye zrAvakane to samastaparvadivasoMko avazya pAlanA cAhiye. parva dina isa prakAra haiM:--aSTamI 2, caturdazI 2, pUrNimA 1, aura amAvasyA 1 ye chaH parva pratyekamAsameM Ate haiM, aura pratyeka pakSameM tIna (aSTamI 1, caturdazI 1, pUnama 1 athavA amAvasyA 1) parva Ate haiM. isI prakAra "gaNadhara zrIgautamasvAmIne bIja, paMcamI, aSTamI, ekAdazI aura caturdazI" ye pAMca zrutatithiyAM (parvatithiyAM) kahIM haiM. bIja do prakAra Page #685 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (662) kA dharma ArAdhane ke liye, paMcamI pAMca jJAna ArAdhaneke liye, aSTamI AThoM kaukA kSaya karane ke liye, ekAdazI gyAraha aMgakI sevAke nimitta tathA caturdazI caudahapUrvokI ArAdhanAke liye jAno. ina pAMcoM paryoM meM amAvasyA, pUrNimA sammilita karanese pratyeka pakSameM chaH utkRSTa parva hote haiM. sampUrNa varSameM to aTThAi, caumAsI Adi bahutase parva haiM. parvake dina ArambhakA sarvathA tyAga na ho sake to bhI alpase bhI alpa Arambha karanA. sacitta AhAra jIvahiMsAmaya honese, vaha karanemeM bahutahI Arambha hotA hai, ataeva upasthitagAthAmeM Arambha varjaneko kahA hai, jisase parvake dina sacittaAhAra avazya varjanA, aisA samajhanA cAhiye. machaliyAM (sacitta) AhArakI abhilASAse sAtavIM narakabhUmiko jAtI haiM. isaliye sacitta AhAra manase bhI mAMganA yogya nahIM; aisA vacana hai. isaliye mukhyataH to zrAvakane, sadaiva sacitta AhAra tyAganA cAhiye, parantu yadi vaisA na kara sake to parvake dina to avazya hI tyAganA cAhiye. isI prakAra parvake dina snAna karanA, bAla samAranA, sira gUMthanA, vastra Adi dhonA athavA raMganA, gADI halaAdi jotanA, dhAnyaAdike mUDe bAMdhanA, carakhAAdi yaMtra calAnA, dalanA, kUTanA, pIsanA, pAna, phala, phUla Adi toDanA, sacitta khaDiyA, hiramacI Adi bAMTanA, dhAnya Adi lIpanA, mATI Adi khodanA, gharaAdi bAMdhanA ityAdi saMpUrNa Page #686 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ArambhoMko yathAzakti tyAga karanA cAhiye. Arambha binA apane kuTumbakA nirvAha na kara sake to kucha Arambha to gRhasthako karanA paDatA hai, para sacitta AhArakA tyAga karanA apane hAthameM honese aura sahaja sAdhya honese use avazya karanA cAhiye. vizeSa rugNAvasthAAdi kAraNase sarva sacittaAhArakA tyAga na kiyA jA sake, to eka do vastukA nAma le khulI rakhakara zeSa sarva sacittavastuoMkA niyama karanA. isI prakAra Azvina tathA caitrakI aTThAi, tathA gAthAmeM pramukhazabda hai jisase, caumAsekI tathA saMvatsarIkI aTThAi, tIna cAturmAsa (ASADha, kArtika aura phAlguna) aura saMvatsarI Adi parvomeM uparokta vidhike anusAra vizeSa dharmAnuSThAna karanA. kahA hai ki--suzrAvakane saMvatsarIkI, caumAsIkI tathA aTThAikI tithiyoMmeM paramAdarase jinarAjakI pUjA, tapasyA tathA brahmacaryAdika guNoMmeM tatpara rahanA. sarva aTThAiyoMmeM caitra aura AzvinakI aTThAiyAM zAzvatI haiM. kAraNa ki, una donoM aTThAiyoM meM vaimAnikadevatA bhI naMdIzvaradvIpaAdi tIrthoM meM tIrthayAtrAdi utsava karate haiM. kahA hai ki-do yAtrAeM zAzvatI hai. jisameM eka caitramAsameM aura dUsarI AzvinamAsameM, aTThAi mahimArUpa hotI haiM. ye donoM yAtrAeM zAzvatI haiM. unako sampUrNa devatA tathA vidyA. dhara nandIzvaradvIpameM karate haiM. tathA manuSya apane 2 sthAnoM meM karate haiM. isI prakAra tIna cAturmAsa, saMvatsarI chaH parva tithiyAM Page #687 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 664 ) tathA tIrthaMkara ke janmAdi kalyANaka ityAdimeM jo yAtrAeM karate haiM ve azAzvatI haiM. jIvAbhigamasUtra meM bhI isa prakAra kahA hai ki bahuta se bhavanapati, vANamaMtara, jyotiSI aura vaimAnika devatA naMdIzvaradvIpameM tIna cAturmAsa tathA saMvatsarI para apAramahimAse aDDAi mahimA karate haiM. prabhAta samaya meM paccakhAna karaneke vakta jo tithi Ave vahI grahaNa karanA. sUryodayakA anusaraNa kara hI ke lokameM bhI divasa Adi sarva vyavahAra calatA hai. kahA hai ki cAumA sia varise, pakkhia paMcaTThamAsu nAyavvA // tAo tihI jArsi, udei sUro na aNNAo // 1 // pUA paccakkhANaM paDikamaNaM tahaya niyamagahaNaM ca // jIe udeha sUro, tIi tihIe u kAyavvaM // 2 // udayaMbhi jA tihI sA, pamANabhiyarIi kIramANI || ANAbhaMga'NavatthA, micchatta virAhaNaM pAve // 3 // ha pArAzarasmRti Adi graMtha meM bhI kahA haiM ki jo tithi sUryodaya ke samaya thoDI bhI hoya, vahI tithi saMpUrNa mAnanA cAhiye, parantu udaya ke samaya na hone para vaha pazcAt bahuta kAla taka ho to bhI saMpUrNa nahIM mAnanA / zrI umAsvAtivAcakakA vacana bhI isa prakAra sunate haiM ki - parvatithikA kSaya hove to usakI pUrvakI tithi karanA, tathA vRddhi hove to dUsarI karanA, aura zrIvIra bhagavAnke jJAna tathA nirvANakalyANaka Page #688 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (665) lokAnusaraNase karanA. arihantake janmAdi pAMca kalyANaka bhI parvatithirUpa hI samajhanA cAhiye. do tIna kalyANaka jisa dina ho to vaha vizeSa parvatithi mAno. sunate haiM ki- sarva parvatithiyoMkI ArAdhanA karaneko asamartha kRSNamahArAjane zrIneminAthabhagavAnako pUchA ki, "he svAmin ! sAre varSa meM ArAdhana karane yogya utkRSTa parva kaunasA hai ? " bhagavAnne kahA- "he mahAbhAga ! jinarAjake paMcakalyANakase pavitra huI mArgazIrSa zuklA ekAdazI (maunaekAdazI ) ArAdhanA karaneke yogya hai / isa tithimeM pAMca bharata aura pAMca eravata mila kara daza kSetroMmeM pratyekameM pAMca 2 mila kara saba pacAsa kalyANaka hue." pazcAt kRSNane mauna, pauSadha, upavAsaAdi karake usa dinakI ArAdhanA karI. tatpazcAt " yathA rAjA tathA prajA" ke nyAyase sarvalogoMmeM '. yaha ekAdazI ArAdhaneke yogya hai " yaha prasiddhI huI. parvatithike dina vrata, paccakhAnaAdi karanese mahat phala prApta hotA hai. kAraNa ki, usase zubhagatikI AyuSya saMcita hotI hai. AgamameM kahA hai ki:-- praznaH-- he bhagavan ! bIjaAdi tithiyoMmeM kiyA huA dharmAnuSThAna kyA phala detA hai ? uttaraH-- he gautama ! bahuta phala hai. kAraNa ki, prAyaH ina parva-tithiyoMmeM parabhavakI AyuSya baMdhatI hai. isaliye inameM Page #689 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 666) bhAMti bhAMtikI tapasyA dharmAnuSThAna karanA, ki jisase zubha AyuSya upArjana ho, prathama hI se AyuSya baMdhI huI ho to pIchese bahutasA dharmAnuSThAna karanese bhI vaha nahIM TalatI. jaise pUrva meM rAjAzreNikane garbhavatI hariNIko mArI, usakA garbha alaga kara apane kaMdhekI tarapha dRSTi karate narakagatikI AyuSya upAjana karI. pAchese use kSAyikasamyaktva huA, to bhI vaha AyuSya nahIM TalI. anyadarzanameM bhI parvatithiko abhyaMgasnAna (taila lagAkara nhAnA) maithunaAdi karanA manA kiyA hai. viSNupurANameM kahA hai ki he rAjendra ! caturdazI, aSTamI, amAvasyA, pUrNimA aura sUryakI saMkrAnti itane parva kahalAte haiM. jo puruSa ina pAmeM abhyaMga kare, strIsaMbhoga kare, aura mAMsa khAve to vaha manuSya mara kara "viNmUtrabhojana" nAmaka narakako jAtA hai. manusmRtimeM bhI kahA hai ki-RtuhImeM strIsaMbhoga karanevAlA aura amAvasyA, aSTamI, pUrNimA aura caturdazI ina tithiyoM meM saMbhoga na karanevAlA brAhmaNa nitya brahmacArI kahalAtA hai. isaliye parvake avasara para apanI pUrNazaktise dharmAcaraNake hetu yatna karanA cAhiye. samaya para thoDAsA bhI pAnabhojana karanese jaise vizeSa guNa hotA hai, vaisehI avasara para thoDAhI dharmAnuSThAna karanese bhI bahuta phala prApta hotA hai. vaidyakazAstrameM kahA hai ki-zaradaRtu meM jo kucha jala piyA ho, pauSamAsameM tathA mAhamAsameM jo kucha bhakSaNa kiyA ho aura jyeSTha tathA ASADhamAsameM jo kucha nidrA Page #690 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (667) lI ho usI para manuSya jIvita rahate haiM. varSA Rtu ( sAdhaNa bhAdavA ) meM lavaNa, zaradaRtu (Asoja-kArtika ) meM jala, hemanta (mArgazIrSa, pauSa) RtumeM gAyakA dUdha, zizira(mAha, phAlguNa) RtumeM AmalekA rasa, vasanta (caitra, vaisAkha)Rtu meM ghI aura grISma (jyeSTha, ASADha) RtumeM guDa amRta ke samAna hai. parvakI mahimA aisI hai ki, jisase prAyaH adharmIko dharma karanekI, nirdayako dayA karanekI, aviratilogoMko virati aMgIkAra karanekI, kRpaNalogoMko dhana kharca karanekI, kuzIlapuruSoMko zIla pAlanekI aura kabhI 2 tapasyA na karanevAleko bhI tapasyA karanekI buddhi hojAtI hai yaha bAta vartamAnameM sarvadarzanoMmeM pAI jAtI hai. kahA hai ki jina parvoke prabhAvase nirdaya aura adharmI puruSoMko bhI dharma karanekI buddhi hotI hai, aise saMvatsarI aura caumAsIpoM kI jinhoMne yathAvidhi ArAdhanA kI unakI jaya ho. isaliye parvameM pauSadha Adi dharmAnuSThAna avazya karanA. pauSadhake cAra prakAra Adi viSayoMkA varNana arthadIpikA (mUlagrantha kAraviracita) meM kiyA gayA hai.. _ pauSadha tIna prakArake haiM:--1 ahorAtripauSadha, 2 divasapauSadha aura 3 rAtripauSadha. . . ahorAtripauSadhakI vidhi isa prakAra hai:--zrAvakane jisa dina pauSadha lenA hove, usa dina sarva. gRhavyApArakA tyAga Page #691 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (668) karanA, aura pauSadhake sarva upakaraNa le pauSadhazAlAko athavA sAdhuke pAsa jAnA. pazcAt aMgakA paDilehaNa karake baDInIti tathA laghunItikI bhUmi paDilehaNa karanA. tatpazcAt guruke pAsa athavA navakAra gina karake sthApanAcAryakI sthApanA karake iriyAvahI pratikramaNa kare. pazcAt eka khamAsamaNase vandanA karake pauSadhamuMhapattikA paDilehaNa kare. punaH eka khamAsamaNa de khaDA rahake kahe ki-"icchAkAreNa saMdisaha bhagavan ! posahaM saMdesAvemi" punaH eka bAra khamAsamaNa dekara kahe ki--"posahaM ThAvami" aisA kaha navakArakI gaNanAkara pauSadhakA uccAraNa kare yathAH-- ___ karemi bhaMte ! posahaM AhAraposaha samvao desao vA, sarIra. sakkAraposahaM savvao, baMbhaceraposaha savvao, avvAvAraposaha savvao, cauvihe posahe ThAmi, jAva ahorattaM pajjuvAsAmi, duvihaMtiviheNaM maNeNaM vAyAe kAraNaM na karomi na kAravemi, tassa bhaMte! paDi. kamAmi niMdAmi garihAmi appANaM vosi |mi| pazcAt muMhapatti paDilehaNakara do khamAsamaNa dekara sAmAyika kare / punaH do khamAsamaNa dekara jo caumAsA hove to kASThAsanakA aura zeSa ATha mAsa hove to AsanakA 'vesaNe saMdisAvemi aura ThAemi" yaha kaha Adeza maaNgnaa| tatpazcAt do khamAsamaNa dekara sajjhAya kare / pazcAt pratikramaNa kara do khamAsamaNa de " bahuvelaM saMdisAvemi" yaha kahe / tatpazcAt eka khamAsa Page #692 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (669) maNa de " paDilehaNaM karomi " yaha kahe / tathA muhapatti, Asana aura pahiraneke vastrakA paDilehana kara le / zrAvikA muMhapatti, Asana, oDhanekA vastra kAMcalI aura ghAgharekA paDilehaNa kare / pazcAt eka khamAsamaNa de " icchakAri bhagavan ! paDilehaNA paDilehAvo" aisA kahe / tatpazcAt " icchaM" kaha kara sthApanAcAryakA paDilehaNakara sthApanakara eka khamAsamaNa denA / upadhimuMhapattikI paDilehaNAkara "upadhi saMdisAvemi aura paDilehemi" aisA kahe / pazcAt vastra,kambala AdikI paDilehaNAkara, pauSadhazAlAkA pramArjanakara kUDA kacarA uThAkara paraTha de| tatpazcAt iriyAvahI pratikramaNakara gamanAgamanakI AlocanA kare va eka khamAsamaNa dekara maMDalImeM baiThe aura sAdhukI bhAMti sajjhAya kare / pazcAt pauNaporisI hove, taba taka paDhe, guNe athavA pustaka bAMce. pazcAt eka khamAsamaNa de muMhapati paDilehaNakara kAlabelA ( zubha samaya ) hove vahAM taka pUrvakI bhAMti sajjhAya kare. jo devavaMdana karanA hove to "Avassai" kahakara jinamaMdirameM jA devavaMdana kare. jo AhAra karanA hove to paccakhAna pUrNa hone para eka khamAsamaNa dekara, muMhapatti paDilehaNa kara, punaH eka khamAsamaNa dekara kahe ki, "pArAvaha porisI purimaDDo vA cauhAra ko tihAra kao vA Asi, nivieNaM AyaMbileNaM egAsaNeNaM pANAhAreNaM vA jA kAi velA tIe" isa prakAra kaha, deva vandanA kara, sajjhAya kara, ghara jA, jo ghara sauhAthase Adhika dUra hove to Page #693 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 670 ) iriyA hI pratikramaNakara, AgamanakI AlocanA kara, sambhava ho tadanusAra atithisaMvibhAga vrata pAlana kare. pazcAt sthira Asana se baiThakara, hAtha, paira tathA mukhakA paDilehaNakara eka navakAra gaNanAkara rAga dveSa na rakhate prAsukaanna bhakSaNa kare. athavA prathamahIse kaha rakhe hue svajanakA lAyA huA anna bhakSaNa kare, kintu bhikSA na mAMge. pazcAt pauSadhazAlAko jA kara iriyAhI pratikramaNa kara, devavandana kara, vandanA de. tivihAra athavA cavihArakA paccakhAna kare. jo zarIra cintA karanA hove to, "Avassara" kahakara sAdhukI bhAMti upayoga rakhatA huA jIva rahita zuddhabhUmimeM jA, vidhike anusAra malamUtrakA tyAgakara, zuddhatAkara pauSadhazAlAko Ave. pazcAt iriyAvahI pratikramaNa kara eka khamAsamaNa dekara kahe ki, "icchAkAreNa saMdisaha bhagavan gamaNAgamaNaM AlouM" pazcAt " icchaM" kahakara "Avassa" karake vasatise pazcima tathA dakSiNadizAko jAkara dizAoMko dekhakara " aNujANaha jassuggaho" aisA kahakara pazcAta saMDAsaga aura sthAMDela pramArjana karake baDInIti tathA laghunIti vosirAi ( tyAga kI ) tatpazcAt "nisihI" kahakara pauSadhazAlA meM praveza kiyA. aura "AvaMtajaMtehi jaM khaMDiaM jaM virAhiaM tassa micchAmi dukkarDa" aisA kahe. pazcAt pichalA prahara ho taba taka sajjhAya kare. tatpazcAt eka khamAsamaNa dekara paDilehaNakA Adeza mAMge. dUsarA khamAsamaNa dekara pauSadhazAlA Page #694 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (671) kA pramArjana karane kA Adeza mAMge, pazcAt zrAvakane muMhapatti, Asana, pahiraneke vastrakI paDilehaNA karanA, aura zrAvikAne muMhapatti, Asana, ghAgharA, kAMcalI aura oDhe hue vastrakI paDilehaNA karanA. pazcAt sthApanAcAryakI paDilehaNA kara, pauSadhazAlAkA pramArjana kara, eka khamAsamaNa de upadhi muMhapattikA paDilehaNa kara eka khamAsamaNa de maMDalImeM ghuTanoM para baiThakara sajjhAya kare. pazcAt vAMdaNA dekara paJcakhAna kare. do khamAsamaNa dekara upadhi paDilehaNAkA Adeza mAMge. pazcAt vastra, kambalI AdikI paDilehaNA kare / jo upavAsa kiyA hove to sarva upadhike anta meM pahiranekA vastra paDilehe. zrAvikA to prabhAtakI bhAMti upadhikA paDilehaNa kare. sandhyAkI kAlavelA hove, taba zayyAke andara tathA bAhira bAraha bAraha bAra mUtra tathA sthaMDilakI bhUmikA paDilehaNa karale. pazcAt devasI pratikramaNa karake yoga hove to sAdhukI sevA kara eka khamAsamaNa de porisI ho taba taka sajjhAya kare. porisI pUrNa hone para eka khamAsamaNa de "icchAkAreNa saMdisaha bhagavan ! bahupaDipunnA porisI rAisaMthArae ThAmi" aisA kahe. pazcAt deva vAMdI, malamUtrakI zaMkA hove to tapAsakara sarva bAhara upadhikA paDilehaNa kara le. ghuTanoM para saMthArekA uttarapaTa DAlakara jahAM paira rakhanA ho vahAMkI bhUmikA pramArjana karake dhIre dhIre bichAve pazcAt "mahArAja Adeza Apo" yaha kahatA huA saMthAre para baiThakara navakArake antarase tIna bAra Page #695 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 672) " karemi bhaMte ! sAmAiaM " kahe. pazcAt ye cAra gAthAeM kahe :-- " aNujANa paramagurU guNagaNarayaNehiM bhUmiasarIrA ! // bahupaDi punnA porisi, rAIsaMthArae ThAmi // 1 // aNujANaha saMthAra, bAhubahANeNa vAmapAseNa || kukkuDipAya pasAraNa ataraMtu pamajjara bhUmiM ||2|| saMkoia saMDAsaM, uvvate a kAyapaDihA || davvAI ubaogaM, UsAsaniraMbhaNA''loe ||3|| jai me hujja pamAo, imassa hassimAi rayaNIe | AhAra muvahi dehaM savvaM tiviheNa vosiriaM || 4 ||" tatpazcAta "cattAri maMgalaM" ityAdi bhAvanAkA dhyAna karake navakArakA smaraNa karatA huA caravalAAdise zarIrako saMthAre para pramArjana karake bAIM karavaTa se bhujA sirahAne lekara sove. jo zarIra ciMtA ko jAnA paDe to saMdhArA dUsareko lagatA huA rakhakara "AvassaI" kaha kara prathama paDilehaNa kara kAyacintA kare. pazcAt iriyAvahI kara gamanAgamanakI AlocanA kara jaghanyase bhI tIna gAthAoMkI sajjhAya kara navakArakA smaraNa karatA huA pUrvavat so rahe . rAtrike pichale praharameM jAgRta hove, taba iriyA hI pratikramaNa karake kusumiNamiNakA kAussagga kare. pazcAt caityavandana karake AcAryaAdiko vandanA kara pratikramaNakA samaya hove taba taka sajjhAya kare. tatpazcAt pratikramaNa se lekara pUrvavat maMDalI meM sajjhAya karane taka kriyA kare. Page #696 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (673) jo pauSadha pAranekI icchA hove to eka khamAsamaNa dekara "icchAkAreNa saMdisaha bhagavan ! muhapatti paDilehemi" aisA kahe. guruke "paDilehaha" kahane para muMhapattikI paDilehaNA kara eka khamAsamaNa dekara "icchAkAreNa sAMdasaha bhagavan ! posahaM pArUM ?" kahe pAche jaba guru kahe "puNovi kAyayo" taba yathAzakti aisA kahakara khamAsamaNa dekara kahanA ki--" posahaM pAriaM" phira guruke "AyAro na muttavyo" yaha Adeza kahane para tahatti kahakara khaDe raha navakArakI gaNanA kara ghuTanoM para baiTha tathA bhUmiko mastaka lagAkara ye gAthAeM kahanAH "sAgaracando kAmo, caMdavaDiso sudaMsaNo dhanno // jesiM posahapaDimA, akhaMDiA jIvite'vi // 1 // dhannA salAhaNijjA, sula sA ANaMda kAmadevA a // jAsa pasaMsai bhayavaM, dRDhavyayattaM mahAvIro // 2 // " pazcAt yaha kahe ki "pauSadha vidhise liyA, vidhise pArA, vidhise jo kucha avidhi, khaMDanA tathA virAdhanA mana, vacana, kAyAse hogaI ho to tassa micchAmi dukkaDaM." sAmAyikakI vidhi bhI isI prakAra jAno. usameM itanAhI vizeSa hai ki, 'sAgaracando' ke badalemeM ye gAthAeM kahanAH-. sAmAiavayajutto, jAva maNe hoi niamasaMjutto // chidai asuhaM kamma, sAmAiya jattiA vArA // 1 // chaumattho mUDhamaNo, kittiamittaM ca saMbharai jIvo // Page #697 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (674) jaM ca na sumarAmi ahaM, micchA me dukkaDaM tassa // 2 // . sAmAiyaposahasaMThi assa jIvassa jAi jo kAlo // so saphalo boddhavyo, seso saMsAraphalaheU // 3 // pazcAt sAmAyika vidhise liyA ityAdi kahanA. divasapauSadha bhI isI rItise jAno. vizeSa itanAho hai ki, pauSadha. daMDakameM "jAva divasaM pajjuvAsAmi" aisA kahanA. devasIpratikramaNa kara lene para divasapauSadha pAlA jA sakatA hai. rAtripauSadha bhI isI prakAra hai. usameM itanAhI vizeSa hai ki, pauSadhadaMDakameM "jAva sesadivasaM rattiM pajjuvAsAmi" aisA kahanA. madhyAnhake bAda do ghaDI dina rahe vahAM taka rAtripauSadha liyA jAtA hai. pauSadhake pAraNeke dina sAdhukA yoga hove to avazya atithisaMvibhAga vrata karake pAraNA krnaa| isa prakAra pauSadhaAdi karake parvadinakI ArAdhanA karanA cAhiye. isa viSaya para dRSTAnta hai ki:-- . dhanyapurameM dhanezvara nAmaka zreSThI, dhanazrI nAmaka usakI strI aura dhanasAra nAmaka usakA putra, aisA eka kuTumba rahatA thA. dhanezvara zreSThI parama zrAvaka thA. vaha kuTumba sahita pratyekapakSameM vizeSa ArambhakA tyAgaAdi niyamakA pAlana kiyA karatA thA, aura "caturdazI, aSTamI, amAvasyA tathA pUrNimA ina tithiyoM meM paripUrNapoSadhakA karanevAlA thA.", jisa prakAra bhagavatIsUtrameM tuMgikAnagarIke zrAvakake varNanake prasaMgameM kahA Page #698 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (675) hai tadanusAra pratimAsa chaH parva tithiyoM meM vaha yathAvidhi pauSadha Adi karatA thA. eka samaya vaha aSTamIkA pauSadha kiye hue hone se rAtriko zUnyagharameM pratimA aMgIkAra karake rahA. taba saudharmeMdrane usakI dharmakI dRr3hatAkI bahuta prazaMsA karI. jise suna eka mithyAdRSTi devatA usakI parIkSA karane AyA. prathama usane zreSThIke mitrakA rUpa prakaTa kara "karoDa svarNamudrAoMkA nidhi hai. tuma AjJA karo to vaha maiM le leU' isa prakAra aneka bAra zreSThIko vinaMtI karI. pazcAt usa devatAne, zreSThikI strIkA rUpa prakaTa kiyA, aura AliMganaAdi karake usakI bahuta kadarthanA kI. tatpazcAt madhyarAtri hote hue prabhAtakAlakA prakAza, sUryodaya tathA sUryakiraNaAdi prakaTa kara usa devatAne zreSThIke strI, putra AdikA rUpa banA pauSadhakA pAraNA karaneke liye zreSThIko aneka bAra prArthanA karI. isItaraha bahutase anukUla upasarga kiye, to bhI sajjhAya karaneke anusAra madhyarAtri hai, yaha zreSThI jAnatA thA, jisase tilamAtra bhI bhramameM nahIM paDA. yaha dekha devatAne pizAcakA rUpa banAyA, aura camaDI ukhADanA, mAranA, uchAlanA, zilA para pachADanA, samudrameM phaiMka denA ityAdi prANAMtika pratikUla upasarga kiye; to bhI zreSThI dharmadhyAnase vicalita nahIM huA. kahA hai ki--isa pRthivIko yadyapi diggaja, kacchapa, kulaparvata aura zeSanAgane pakaDa rakhI hai; tathApi yaha calatI hai, parantu zuddha antaHkaraNavAle satpuruSoMkA aMgIkAra Page #699 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 676 ) kiyA huA vrata pralaya hove to bhI vicalita nahIM hotA. tadanaMtara devatAne prasanna hokara dhanezvara zreSThIko kahA - "maiM santuSTa huA hUM. icchita vara mAMga." to bhI zreSThIne dharmadhyAna nahIM choDA. tathA atizaya prasanna hokara devatAne zreSThI ke ghara meM karoDoM svarNamudrA tathA ratnoMkI vRSTi karI. yaha mahimA dekhakara bahuta se logoMne parva pAlana karanA zurU kiyA. unameM bhI rAjAkA dhobI, telI aura eka kauTumbika (kRSaka naukara) ye tInoM vyakti, jo bhI rAjAkI prasannatA ke hetu inheM vizeSa dhyAna 'rakhanA paDatA thA to bhI chaHoM parvo meM ve apanA apanA dhaMdhA banda rakhate the. dharmezvarazreSThI bhI naye sAdharmI jAna unako pAraNeke dina sAthameM bhojana karA, pahirAvaNI dekara, tathA icchita dhana dekara unakA bahuta Adara satkAra kiyA karatA thA. kahA hai ki, jaise merUparvatameM lagA huA tRNa bhI suvarNa hojAtA hai vaisehI satpuruSoMkA samAgama kuzIlako bhI suzIla kara detA hai. eka dina kaumudImahotsava hone vAlA thA, jisase rAjyapuruSoMne caturdazI ke dina rAjA va rAnIke vastra usI dina dhokara lAneke liye ukta zrAvakadhobIko diye. dhobIne kahA"mujhe tathA mere kuTumbako bAdhA niyama honese hama parva ke dina vastra dhonA Adi Arambha nahIM karate." rAjapuruSoMne kahA ki - "rAjAke Age terI bAdhA kyA cIja hai ? rAjAkI AjJA bhaMga hogI to prANadaMDa diyA jAvegA / " pazcAt dhobIke svajanoMne tathA anya logoMne bhI Page #700 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 677 ) use bahuta samajhAyA. dhanezvara zreSThone bhI " rAjadaMDa honese dharmakI hIlanA Adi na ho" yaha soca 'rAyAbhiogeNaM' aisA AgAra hai, ityAdi yukti batAI, to bhI dhobIne 'dRDhatAke binA dharma kisa kAmakA ?' yaha kaha kara apane niyamakI dRDhatA nahIM choDI, aura aise saMkaTasamaya meM bhI kisIkA kahanA na mAnA. apane manuSyoM ke kahanese rAjA bhI ruSTa huA aura kahane lagA ki, 'merI AjJAkA bhaMga karegA to prAtaHkAla isako tathA isake kuTumbako zikSA karUMgA.' itanemeM karmayogase usI rAtriko rAjAke peTameM aisA zUla huA ki, jisase sAre nagara meM hAhAkAra maca gayA. isa taraha tIna dina vyatIta hogaye. dhobIne yathAvidhi apane niyamakA pAlana kiyA. pazcAt pratipadA( paDavA ) ke dina rAjA tathA rAnIke vastra dhoye. aura bIjake dina rAjapuruSoMke mAMgate hI turaMta de diye. isI prakAra kisI AvazyakIya kAraNa se bahutase tailakI AvazyakatA honese rAjAne zrAvakatelIko caturdazI ke dina ghANI calAnekA hukma diyA. telIne apane niyamakI dRDhatA batAI, jisase rAjA ruSTa hogayA. itane hI meM paracakra AyA. rAjAko senA lekara zatruke sanmukha jA saMgrAma meM utaranA paDA. aura rAjAkI jaya huI. parantu rAjAke isa kAryameM vyagra hojAnese telakI AvazyakatA na huI, aura telIkA niyama pUrNa huA. eka samaya rAjAne aSTamIke zubhamuhUrta meM usa zrAvaka kauTuMbika ( kunabI- kRSaka ) ko hala calAnekI AjJA dI. Page #701 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 678 ) taba usane apanA niyama kaha sunAyA, jisase rAjA kruddha hogayA. parantu itanehI meM eka sarIkhI dhArAbaMdha vRSTi hone lagI jisase usane sukhapUrvaka apane niyamakA pAlana kiyA. isa prakAra parvakA niyama akhaMDita pAlane se ve tInoM vyakti kramazaH mRtyuko prApta hokara chaTThe lAMtakadevaloka meM caudaha sAgaropama AyuSpavAle devatA hue. dhanezvarazreSThI samAdhi mRtyu pAkara bArahaveM acyutadevalokako gayA. una cAroM devatAoMkI baDI mitratA hogaI, zreSThIkA jIva jo devatA huA thA, usake pAsa anya tInoM devatAoMne apane cyavana ke avasara para svIkAra karAyA thA ki- " tUneM pUrvabhavakI bhAMti AgantukabhavameM bhI hamako pratibodha karanA. " pazcAt ve tInoM pRthak pRthak rAjakuloMmeM avatare. anukramase taruNAvasthAko prApta ho baDe 2 dezoM ke adhipati ho dhIra, vIra, aura hAra ina nAmoMse jagat meM prasiddha hue. dhIrarAjAke nagara meM eka zreSThIko sadaiva parvake dina pari pUrNa lAbha huA karatA thA, parantu kabhI 2 parvatithi meM hAni bhI bahuta hotI thI. usane eka samaya jJAnIko yaha bAta pUchI. jJAnIne kahA- " tUneM pUrvabhava meM daridrAvasthA meM svIkAra kiye hue niyamoMko dRDhatApUrvaka yathAzakti parvake dina samyakprakAra se pAlana kiye. parantu eka samaya dharmasAmagrIkA yoga hote bhI tU dharmAnuSThAna karanemeM Alasya Adi doSase pramAdI huA. usIse isabhava meM tujhe isa prakAra lAbha hAni hotI hai. kahA Page #702 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (679) hai ki- "dharmameM pramAda karanevAlA manuSya jo kucha apanA nukasAna karaletA hai, vaha corake lUTanese, agnike jalAnese athavA jUAmeM hAra jAnese bhI nahIM hotA" jJAnIkA yaha vacana suna vaha zreSThI sakuTumba nitya dharmakRtyoM meM sAvadhAna hogayA, aura apanI sarvazaktise sarvaparvokI ArAdhanA karane lagA, va atyanta hI alpa AraMbha karake tathA barAbara vyavahArazuddhi rakhakara vyApArAdi cIjapramukha parvake hI dina karatA thA, anya samaya nahIM. jisase sarvagrAhakoMko vizvAsa hogayA. saba usIke sAtha vyavahAra karane lage. thoDe hI samayameM vaha karoDoM svarNamudrAoMkA adhipati hogayA. kauA, kAyastha aura kUkaDA ( murgA ) ye tInoM apane kulakA poSaNa karate haiM, aura vaNika, zvAna, gaja tathA brAhmaNa ye cAroM jane apane kulakA nAza karate haiM, aisI kahAvata hai. tadanusAra dUsare vaNiklogoMne DAha (adekhAI) se rAjAke pAsa cugalI khAI ki, isako karoDoM svarNamudrAoMkA nidhAna milA hai. jisase rAjAne zreSThIko dhanakI bAta pUchI. zreSThIne kahA- 'maiMne sthUlamRSAvAda sthUlaadattAdAna AdikA guruke pAsa niyama liyA hai." pazcAt anyavaNikoMke kahanese rAjAne 'yaha dharmaThaga hai' aisA nirdhArita kara usakA sarvadhana japta karake use tathA usake parivArako apane mahalameM rakhe zreSThIne manameM vicAra kiyA ki- 'Aja paMcamI Page #703 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (680) parva hai, ataeva kisI bhI prakArase Aja mujhe avazya lAbha honA cAhiye,prAtaHkAla rAjAne ApakA samasta bhaMDAra khAlI hue aura zreSThIkA ghara svarNamohara tathA ratnoparatnase paripUrNa bharA huA dekhakara bar3A Azcarya aura khada huA. taba usane zreSThIko khamA kara pUchA ki- 'he zreSThin ! yaha dhana tere ghara kisa prakAra gayA ?' zreSThIne uttara diyA- "he svAmin ! maiM kucha bhI nahIM jAnatA, parantu parvake dina puNyakI mahimAse mujhe lAbha hai| hotA hai." taba parvakI mahimA suna kara, jAtismaraNajJAna pAye hue rAjAne bhI yAvajjIva chAhoM parva pAlanekA niyama liyA. usIsamaya bhaMDArIne Akara rAjAko badhAI dI ki-'varSAkAlakI jalavRSTise jaise sarovara bharajAte haiM, vaise apane samasta bhaMDAra isI samaya dhanase paripUrNa hogaye.' yaha suna rAjAko baDA Azcarya va harSa huA. itanemeM caMcala kuMDala Adi AbhUSaNoMse dedIpyamAna eka devatA prakaTa hokara kahane lagA ki, 'he rAjan ! terA pUrvabhavakA mitra jo zreSThiputra thA aura abhI jo devatAkA bhava bhoga rahA hai, use tU pahicAnatA hai ? maiMne hI pUrvabhavameM tujhako vacana diyA thA usase tujhe pratibodha karane ke liye tathA parvadivasakI ArAdhanA karanevAle logoMmeM ziromaNi isa zreSThIko sahAyatA karane ke liye yaha kRtya kiyA. isaliye tU dharmakRtyameM pramAda na kara. aba maiM ukta telI va kauTuMbikake jIva joki rAjA hue haiM, unako pratibodha karane jAtA hUM. Page #704 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (681) yaha kaha kara devatA calA gayA. pazcAt usane una donoM rAjAoMko eka hI samaya svapnameM pUrvabhava batAyA. jisase unako bhI jAtismaraNa jJAna utpanna huA. aura ve bhI zrAvakadharmakI va vizeSa kara paradivasoMkI samyakrItise ArAdhanA karane lage. pazcAta una tInoM rAjAoMne devatAke kahanese apane apane dezameM amArikI pravRtti, sAtoM vyasanoMkI nivRtti, jagaha 2 naye naye jinamaMdira, pUjA, yAtrA, sAdharmikavAtsalya, parvake pahile dina paTahakI udghoSaNA tathA sarvapoM meM saba logoMko dharmakRtyameM lagAnA Adi isa rItise dharmonnati karI ki, jisase ekachatra sAmrAjyake samAna jainadharma pravRtta hogayA aura usake prabhAvase tathA zreSThIke jIva devatAkI sahAyatAse una tInoM rAjAoMke dezoMmeM tIrthakarakI bihArabhUmikI bhAMti ativRSTi, anAvRSTi, durbhikSa, svacakra-paracakra, vyAdhi, mahAmArI tathA dAridya Adike upadrava svapnameM bhI nahIM rahe. aisI duHsAdhya vastu kaunasI hai ki jo dharmake prabhAvase susAdhya na hosake ? isaprakAra sukhamaya aura dharmamaya rAjyalakSmIko cirakAla bhoga kara una tInoM rAjAoMne sAthameM dIkSA lekara mahAna tapasyAse zIghra hI kevalajJAna upArjana kiyA. zreSThIkA jIva devatA,unakI mahimA sthAna 2 meM bahutahI baDhAne lagA. pazcAt prAyaH apanA hI dRSTAnta kaha, upadeza karake pRthvImeM sarva parvarUpa samyakdharmakA atizaya vistAra kiyA aura bahutase bhavyajIvoMkA Page #705 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (682) uddhAra karake svayaM mokSako gaye. zreSThIke jIva devatAne bhI acyutadevalokase cyavana kara mahArAjA hokara punaH parvakI mahimA sunanese jAtismaraNa jJAna pAyA. aura vaha bhI dIkSA lekara mokSako gayA ityAdi. (11) iti zrIratnazekharasUriviracitazrAddhavidhikaumudIkI hindIbhASAkA parvakRtyaprakAza nAmaka tRtIyaH prakAzaH sampUrNaH maka Page #706 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (683) prakAza 4 cAturmAsikakRtya. paicaumAsaM samucia niyamagaho pAuse viseseNa // saMkSepArthaH -zrAvakane pratyeka cAturmAsameM tathA vizeSakara varSAkAlake cAturmAsameM ucita niyama grahaNa karanA cAhiye. vistArArtha:-jisa zrAvakane parigrahaparimANa vrata liyA ho, usane pratyeka cAturmAsameM pUrva liye hue niyamameM saMkSepa karanA. jisane pUrvameM parigrahaparimANa Adi vrata na liyA ho, usane bhI pratyekacAturmAsameM yogya niyama (abhigraha ) grahaNa karanA. varSARtuke cAturmAsameM to vizeSa karake ucita niyama prahaNa karanAhI cAhiye. usameM jo niyama jisa samaya lenese bahuta phala prApta ho, tathA jo niyama na lenese bahuta virAdhanA athavA dharmakI nindA Adi utpanna ho, ve hI niyama usa samaya ucita kahalAte haiM. jaise varSAkAlameM gADIAdi calAnekI bAdhA lenA tathA bAdala, vRSTiAdi honese, illIAdi paDaneke kAraNa rAyaNa (khiranI), AmaAdikA tyAga karanA ucita niyama hai. athavA deza, pura, grAma, jAti, kula, vaya, avasthA ityAdikakI apekSAse ucita niyama jAno. ve niyama do prakArake haiM. eka duHkhase pAle jA sakeM aise tathA dUsare sukhapUrvaka pAle jA sakeM aise, dhanavanta vyApArI aura avirAtilogoMse sAcatta rasa tathA Page #707 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (684) zAkakA tyAga aura sAmAyikagrahaNa ityAdi niyama duHkhase pAle jAte haiM, parantu pUjA, dAna Adi niyama unase sukha pUrvaka pAle jA sakate haiM.daridrIpuruSoMkI bAta isase viruddha hai tathApi cittakI ekAgratA hove, to cakravartI tathA zAlibhadraAdi logoMne jaise dIkSAdike kaSTa sahana kiye, vaisehI saba niyama saba logoMse sukha pUrvaka pAlana ho sakate haiM. kahA hai ki jaba taka dhIra puruSa dIkSA nahIM lete tabhI taka meru parvata UMcA hai, samudra dustara hai, aura kAryakI gati viSama hai. aisA hone para bhI pAle na jA sakeM aise niyama lenekI zakti na hove, to bhI sukha pUrvaka pAle jA sakeM aise niyama to zrAvakane avazyahI lenA cAhiye. jaise varSAkAlameM kRSNa tathA kumArapAlaAdikI bhAMti sarvadizAoMmeM jAnekA tyAga karanA ucita hai. vaisA karanekI zakti na hove to jisa samaya jina dizAoMmeM gaye binA bhI nirvAha ho sakatA ho, usa samaya una dizAoMmeM jAnekA tyAga karanA. isI prakAra sarva sacitta vastuoMkA tyAga na kiyA jA sake to, jisa samaya jisa vastuke binA nirvAha ho sakatA ho, usa samaya usa vastu. kA niyama lenA. jisa manuSyako jisa jagaha, jisa samaya, jo vastu milanA sambhava na ho, jaise ki-daridrI puruSako hAthI Adi, marudezameM nAgarabelake pAnaAdi, tathA AmaAdi phalakI Rtu na hone para ve phala durlabha haiM, isaliye usa puruSane usa sthAnameM, usa samaya usI vastukA niyama grahaNa karanA. isa Page #708 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (685) prakAra AvidyamAna vastukA niyama karanese bhI viratiAdi mahAn phala hotA hai| __sunate haiM ki rAjagRhI nagarImeM eka bhikSukane dIkSA lI, yaha dekha loga"isane bahutasA dhana choDakara dIkSA lI hai !" isa prakAra usakI haMsI karane lage. jisase sudharmasvAmIgurumahArAjane vihAra karanekI vAta karI. taba abhayakumArane bAjArameM tIna karoDa svarNamudrAoMkA eka bhArI Dhera lagAkara, saba logoMko bulAyA aura kahA ki, "jo puruSa kueAdikA jala, agni aura strIkA sparza, ye tInoM yAvajIva choDa de, vaha yaha dhana le sakatA hai." logoMne vicAra karake kahA ki- "tIna karoDa dhana choDA jA sakatA hai, parantu ukta jalaAdi tIna vastueM nahIM choDI jA sakatIM." pazcAt mantrIne kahA ki, "are mUryo ! to tuma ina dramakamunikI haMsI kyoM karate ho ? inhoMne to jalAdi tIna vastuoMkA tyAga karanese tIna karoDase bhI adhika tyAga kiyA hai." isase pratibodha pAkara logoMne dramakamuniko khamAye. yaha aprAptavastuko tyAgakaranekA dRSTAnta hai| ___ isaliye aprApyavastukA bhI niyama grahaNa karanA cAhiye. kyoMki aisA na karanese una vastuoMko grahaNa karane meM pazukI bhAMti aviratipana rahatA hai, aura vaha niyama grahaNa karanese dUra hotA hai| bhartRharineM kahA hai ki--maine kSamA dhAraNa nahIM kI; gharake ucitasukhakA (viSayasukhakA ) saMtoSase tyAga nahIM kiyA, Page #709 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (686) asahya zIta, uSNatA aura pavanakI pIDA sahI, paraMtu tapasyA nahIM karI; aharnizi manameM dhanakA cintavana kiyA, paraMtu prANAyAma ( dhyAna ) karake muktipadakA citavana nahIM kiyA, sArAMza yaha ki, hamane aisA kiyA jaisA ki muni paraMhama usa phalase na mile| dinarAtameM dinako eka bAra bhojana kare, to bhI paccakhAna kiye binA ekAzanakA phala nahIM milatA / lokameM bhI aisI hI rAti hai ki, koI manuSya kisIkA bahutasA dravya bahuta kAla taka vApare, to bhI kahe binA ukta dravyakA svalpa bhI byAja nahIM miltaa| aprApyavastukA niyama grahaNa kiyA hove to, kadAcit kisI prakAra usa vastukA yoga AjAya to bhI niyama lenevAlA manuSya use nahIM le saktA, aura niyama nahIM liyA hove to le saktA hai| isa prakAra aprApyavastukA niyama grahaNa karane meM bhI pratyakSa phala dIkhatA hai| jaise pallIpati vaMkacUlako gurumahArAjane yaha niyama diyA thA ki "ajAne phala bhakSaNa na karanA " jisase atyaMta kSudhAtura honepara bhI tathA logoMne bahuta Agraha kiyA to bhI vanameM lage hue kiMpAkaphala ajAne honese usane bhakSaNa nahIM kiye / usake sAthiyoMne khAye, aura ve mrgye| pratyeka cAturmAsameM niyama lene kA kahA, usameM cAturmAsa yaha upalakSaNa jAno / usase pakSa ( pakhavADe ) ke athavA eka, do tIna mAsake tathA eka do yA adhika varSake bhI niyama Page #710 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (687) zaktike anusAra grahaNa karanA cAhiye / jo niyama jahAM taka va jisa rItise apane pAlA jA sake, vaha niyama vahIM taka va usI rItise lenA / niyama isa prakAra grahaNa karanA ki, jisase kSaNamAtra bhI niyama binA na raha sake / kAraNa ki, virati karanemai baDAhI phalakA lAbha hai, aura aviratipanemeM bahuta hI karmabaMdhanAdika doSa haiM / yaha bAta pahile hI kahI jA cukI hai / pUrvameM jo nitya niyama kahe gaye haiM, ve hI niyama varSAkAlake cAtumAsameM vizeSa karake lenA cAhiye / jisameM dinameM do bAra athavA tIna bAra pUjA (aSTaprakArIAdi pUjA), saMpUrNa devavaMdana, jinamaMdirameM sarva jinabiMboMkI pUjA athavA vaMdanA, snAtramahotsava, mahApUjA, prabhAvanAAdikA abhigraha lenaa| tathA guruko baDI vaMdanA karanA, pratyeka sAdhuko vaMdanA karanA, caubIsa logassakA kAussagga,naye jJAnakA pATha karanA, gurUkI sevA,brahmacarya, acitta pAnI pInA, sacittavastukA tyAga ityAdi abhigraha lenA / tathA bAsI, vidala, pUrI, pApaDa, baDI, sUkhA zAka, cavalAI Adi pattekI bhAjI, khArika, khajUra, drAkSa, zakkara, soMTha Adi vastukA varSAkAlake cAturmAsameM tyAga karanA / kAraNa ki, ina vastuoMmeM nIlaphUla, kuMthue, ilI Adi saMsakta jIva utpanna honekA saMbhava rahatA hai| auSadhaAdike kAryameM uparokta koI vastu lenA hove to acchI prakAra dekhakara bahuta hI yatanAse lenaa| usI prakAra varSAkAlake cAturmAsa meM cArapAI, nahAnA, Page #711 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (688) sirameM phUla Adi guMthAnA, harA dAtauna, jUte Adi vastukA yathAzakti tyAga krnaa| bhUmi khodanA, vastraAdi raMganA, gADIAdi hAMkanA, grAma paragrAma jAnA ityAdikakI bhI bAdhA lenA / ghara, bAjAra, bhIta, thaMbhA, pATa, kapATa, pATiyA, pATI, chIMkA, (zIkA ) ghIke telake tathA jalaAdike dUsare baratana, IMdhana, dhAnya, Adi sarva vastuoMkI nIlaphUla Adi jIvakI saMsakti na hove,tadartha jisako jaisA yogya ho tadanusAra kisIko cUnA lagAnA, kisI meM rAkha milAnA tathA mela nikAla DAlanA, dhUpameM DAlanA, zaradI athavA bheja na ho aise sthAname rakhanA ityAdi yatanA karanA / jalakI bhI do tIna bAra chAnaneAdise yatanA rakhanA / cikanI vastu guDa, chAMcha, jalaAdiko acchI. taraha DhAMkaneAdikI bhI yatanA rkhnaa| osAmaNa tathA snAnakA jala Adi nIlaphUla lagI huI na ho aisI dhUlabAlI zuddhabhUmimeM thoDAra aura phailatA huvA ddaalnaa| cUlhe va dIveko khulA ( ughADA ) na choDanekI yatanA rakhanA / kUTanA, dalanA, rAMdhanA vastraAdi dhonA ityAdikAmameM bhI samyakprakArase dekha bhAla kara yatanA rkhnaa| jinamaMdira tathA pauSadhazAlAAdikI bhI yathocita rItise samAranAAdise yatA rkhnaa| vaise hI upadhAna, mAsAdipratimA, kaSAyajaya, iMdriyajaya, yogavizuddhi, bIsasthAnaka, amRtaAThama, ekAdaza aMga, caudaha pUrva Adi tapasyA tathA namaskAraphalatapa, caturviMzatikAtapa,, Page #712 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (689) akSayanidhitapa, damayaMtItapa, bhadrazreNItapa, mahAbhadrazreNItapa, saMsAratAraNatapa, aTThAi, pakSakSamaNa, mAsakSamaNaAdi vizeSa tapasyAeM bhI yathAzakti karanA / rAtriko cauvihAra tathA tivihArakA paJcakhAna karanA / parvameM vigayakA tyAga tathA pauSadha, upavAsaAdi karanA / pratidina athavA pAraNeke dina atithisaMvibhAgakA niyama avazya lenA / ityAdi___pUrvAcAryoMne cAturmAsake jo abhigraha kahe haiM, ve isa prakAra hai: jJAnAcAra, darzanAcAra, cAritrAcAra, tapAcAra aura vIryAcAra AzrayI dravyAdibhedase anekaprakArake cAturmAsika abhigraha hote haiM. yathAH-- tatra jJAnAcArameM mUlasUtra paThanarUpa sajjhAya karanA, vyAkhyAna sunanA, sune hue dharmakA cintavana karanA aura yathA zakti zuklapakSakI paMcamIke dina jJAnapUjA karanA (1) darzanAcArameM jinamaMdirameM jhADanA, lIpanA, guhali (svasti) mAMDanA Adi, jinapUjA, caityavandana aura jinabiMbako ubaTana karake nirmala karanA Adi kArya karanA. (2) cAritrAcArameM joMka chuDAnA nahIM, jUM tathA zarIrameM rahe hue giMDole nahIM DAlanA, kIDevAlI banaspatiko khAra na denA, kASThameM agnimeM tathA dhAnyameM trasajIvakI rakSA karanA. kisIko kaSTa na denA, Akroza na karanA, kaThora vacana na bolanA, devaguruke saugaMda na khAnA, cugalI na karanA, dUsarekA apavAda nahIM karanA, mAtA Page #713 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 690 ) pitAkI dRSTi cukAkara kAma na karanA, nidhAnakA, AdAna aura paDI huI vastu yatanA rakhanA, dina meM brahmacarya kA pAlana karanA, rAtri meM puruSane parastrIkI tathA strIne parapuruSakI sevA nahIM karanA. dhana dhAnyaAdi navavidhaparigrahakA jitanA pramANa rakhA hove usameM bhI saMkSepa karanA. dizAparimANavrata meM bhI kisIko bhajanA, saMdezA kahalAnA, adhobhUmiko jAnA ityAdi varjita karanA. snAna, ubaTana, dhUpa, vilepana, AbhUSaNa, phUla, tAMbUla, kapUra, agara, kezara, kastUrIkA nAphA aura kastUrI ina vastuoMkA parimANa rakhanA. majITha, lAkha, kusuMbA aura nIlase raMge hue vastrakA parimANa karanA, tathA ratna, hIrA, maNi, suvarNa, cAMdI, motI AdikA parimANa karanA. khajUra, drAkSa, anAra (dADima), uttattiya nAriyala, kelA, mIThA nIMbU, jAmaphala, jAmuna, khiranI, nAraMgI, bijorA, kakaDI, akharoTa, vAyamaphala cakotrA, TemarU, bilvaphala, imalI, bera, cillukaphala, phUTa, kakaDI, kera, karoMde, bhoraDa, nIMbU, amlavetasa, inakA athANA, aMkura, bhAMti bhAMtike phUla tathA patra, sacitta, bahubIja, anaMtakAya AdikA bhI kramazaH tyAga karanA / tathA vigaya aura vigayake andara AnevAlI vastukA parimANa karanA. vastra dhonA, lIpanA, kheta khodanA, nahalAnA, dUsarekI jUeM nikAlanA, kRSi sambandhI bhAMti bhAMti ke kArya, khAMDanA, pasinA, nahAnA, anna pakAnA, ubaTana lagAnA ityAdikakA saMkSepa karanA tathA jhUThI sAkSIkA tyAga Page #714 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (691) karanA. dezAvakAzika vratameM bhUmi khodanA, jala lAnA, vastra dhonA, nahAnA, pInA, agni sulagAnA, dIpaka karanA, pavana karanA (paMkhIse havA karanA), lIlotarI chedanA, vayo-vRddha puruSoMke sAtha adhika bolanA (vivAda karanA), adattAdAna, tathA strIne puruSake sAtha tathA puruSane strIke sAtha baiThanA, sonA, bolanA, dekhanA AdikA vyavahAra meM parimANa rakhanA. dizAkA parimANa rakhanA, tathA bhogopabhogakA bhI parimANa rakhanA. isI prakAra sarva anarthadaMDoMkA saMkSepa karanA, sAmAyika, pauSadha tathA atithisaMvibhAgameM bhI jo chUTa rakhI ho usameM pratidina saMkSepa karanA. khAMDanA, dalanA, rAMdhanA, jImanA, khodanA, vastrAdi raMganA, kAMtanA, pIjanA, loDhanA, ghara Adi putAnA, lIpanA, jhaTakanA, vAhana para caDhanA, lIkha Adi dekhanA, jUte pahiranA, kheta nIMdanA, kATanA, cunanA, rAMdhanA, dalanA ityAdi kAryoM meM pratidina yathAzakti saMvara rakhanA, paDhanA, jinamaMdirameM darzana karanA, vyAkhyAna sunanA, guNanA, itane saba kAryoM meM tathA jinamaMdirake sarvakAryoMmeM udyama karanA. tathA varSake andara dharmake hetu aSTamI, caturdazI, vizeSatapasyA aura kalyANakatithimeM ujamaNekA mahotsava karanA. dharmake hetu muha. patti, pAnIke chanane (galane) tathA auSadha Adi denA. yathAzakti sAdharmikavAtsalya karanA, aura guruvinaya karanA. pratimAsa sAmAyika va prativarSa pauSadha tathA atithisaMvibhAga yathA Page #715 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (692) zAkta karanA. aba isa viSaya para dRSTAnta kahate haiM kiH-- vijayapura nagarameM vijayasena nAmaka rAjA thA. usake bahutase putra the. unameMse vijayazrIrAnIkA putra rAjya samhAlaneke yogya huA, yaha jAnakara rAjAne usakA sanmAnAdi karanA choDa diyA. aisA karane meM rAjAkA yaha abhiprAya thA ki, "dUsare putra DAhavaza isakA vadha na kara DAleM." para isase rAjakumArako bahuta duHkha huA, vaha manameM socane lagA ki, "pagase kucalI huI dhUla bhI kucalanevAleke mastaka para caDhatI hai. ataeva gUMgemuhase apamAna sahana karanevAle manuSyase to dhUla zreSTha hai. aisA nItizAstrakA vacana hai, isaliye mujhe yahAM rahakara kyA karanA hai ? maiM aba paradeza jAUMgA. kahA hai ki, "jo manuSya gharameMse bAhara nikalakara saikaDoM Azcaryase bhare hue sampUrNa pRthvImaMDalako dekhatA nahIM, vaha kUpamaMDUkake samAna hai. pRthvImaMDalameM bhramaNa karanevAle puruSa deza deza kI bhASAeM jAnate haiM, deza dezake vicitra rIti rivAja jAnate haiM aura nAnAprakArake AzcaryakArI camatkAra dekhate haiM." yaha vicArakara rAjakumAra cupacApa rAtrike samaya hAthameM khaDga le bAhara nikalA, aura svacchandatA pUrvaka pRthvImeM bhramaNa karane lagA. eka samaya vanameM phiratA huA madhyAhnake samaya kSudhAtRSAse bahuta duHkhita hogayA. itanehAmeM sarvAMgameM divya AbhUSaNa pahire hue eka divya puruSa AyA. usane sneha pUrvaka bAtacIta karake kumArako eka sabaprakArake Page #716 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 693) upadravakA nAza karanevAlA aura dUsarA iSTavastuko denevAlA aise do ratna diye. kumArane usako pUchA ki "tU kauna hai ?" usane uttara diyA-- jaba tU apane nagarako jAvegA taba munirAja ke vacanase merA caritra jAnegA. " anantara una ratnoM ke prabhAva se rAjakumAra sarvatra yatheSTa vilAsa karatA rahA. eka samaya paDahakA udghoSa sunane se use jJAta huA ki- "kusumapurakA rAjA devazarmA AMkha ke darda se tIvra vedanA bhoga rahA hai." tadanusAra usane zIghra vahAM jAkara ratna ke prabhAvase netra pIDA dUra karI. rAjAne prasanna hokara rAjakumArako apanA rAjya tathA puNyazrI nAmaka kanyA de svayaM dIkSA grahaNa kara lI, pazcAt usake ( rAjakumArake) pitAne bhI use rAjya de kara dIkSA lI. isa prakAra rAjakumAra do rAjya bhogane lagA. eka samaya trijJAnI devazarmArAjarSine kumArako pUrvabhavakA vRttAnta kahA. yathA:--kSemApurImeM suvrata nAmaka zreSThI thA, usane guruke pAsa apanI zakti ke anusAra caturmAsa saMbaMdhI niyama liye the usakA eka naukara thA, vaha bhI pratyeka varSAkAlake cAturmAsa meM rAtribhojana tathA madyamAMsAdi sevanakA niyama karatA thA. maranepara vahI cAkara tU rAjakumAra huA hai, aura suvratazreSThIkA jIva mahAn RddhizAlI devatA huA hai. usane pUrvabhavakI prItise tujhe do ratna diye|' isa prakAra pUrvabhava sunakara kumArako jAtismaraNajJAna utpanna huA. tathA vaha anekaprakArake Page #717 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 694 ) niyamoMkA pAlana karake svargako gayA. vahAMse cyavana kara mahAvideha meM siddha hovegA ityAdi. laukika graMtha meM bhI yaha bAta kahI hai. yathA: - vaziSTaRSine pUchA ki - ' he brahmadeva ! viSNu kSIrasamudra meM kisa prakAra nidrA lete haiM ? aura ve nidrA leM usa samaya kaunasI 2 cIjoMko tyAganA ? aura una vastuoM ke tyAgase kyA kyA phala hotA hai ?, brahmadevane uttara diyA- 'he vaziSTa ! viSNu vAstavameM nidrA nahIM letA aura jAgRta bhI nahIM hotA, parantu varSAkAla Anepara bhakti se viSNu ko ye sarva upacAra kiye jAte haiM, viSNu yoganidrA meM rahe, taba kina 2 vastuoMkA tyAga karanA so suna- jo manuSya cAturmAsa dezATana na kare, mATI na khode tathA baiMgana, cavalA, vAla, kulathI, tUbara, kAliMgaDA, mUlI aura cavalAI ina vastuoM kA tyAga kare, tathA he vaziSTa ! jo puruSa cAturmAsa meM eka anna khAve, vaha puruSa caturbhuja hokara paramapadako jAtA hai. jo puruSa nitya tathA vizeSa kara cAturmAsa meM rAtribhojana na kare, vaha isaloka meM tathA paraloka meM sarva abhISTa vastu pAtA hai. jo puruSa cAturmAsa meM madyamAMsakA tyAga karatA hai, vaha pratyekamAsa meM sauvarSa taka kiye hue azvamedha yajJakA puNya prApta karatA hai.' ityAdi. bhaviSyapurANa meM bhI kahA hai ki :- "he rAjan ! jo puruSa cAturmAsa meM tailamardana (abhyaMga) nahIM karatA, vaha bahuta se putra tathA ghana pAtA hai, aura nIrogI rahatA hai. jo puruSa puSpAdika Page #718 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (695) ke bhogako chor3a detA hai,vaha svargalokameM pUjA jAtA hai. jo puruSa kaDavA, khaTTA, tIkSNa, tUrA, mIThA, khArA ina rasoMkA tyAga karatA hai, vaha puruSa kabhI bhI durbhAgya va kurUpatA nahIM pAtA. tAMbUlabhakSaNakA tyAga kare to bhogI hotA hai aura zarIralAvaNya pAtA hai. jo phalazAka aura pattoMkA zAka (bhAjIpAlA) tyAgatA hai vaha dhana santAna pAtA hai. he rAjan ! cAturmAsameM guDa bhakSaNa na kare to madhurasvaravAlA hotA hai. kaDhAI para pakAyA huA anna bhakSaNa tyAge to bahuta saMtati pAtA hai. bhUmimeM saMthAre para sove to viSNukA sevaka hotA hai. dahI tathA dUdhakA tyAga kare to gauloka nAmaka devalokako jAya. madhyAhna samaya taka jala pInA varje to rogopadrava na hoveM. jo puruSa cAturmAsameM ekAntara upavAsa karatA hai, vaha brahmalokameM pUjA jAtA hai. jo puruSa cAturmAsameM nakha va keza na utAre, vaha pratidina gaMgAsnAnakA phala pAtA hai. jo para anna tyAge vaha ananta puNya pAtA hai. cAturmAsameM bhojana karate samaya jo mauna na rahe, vaha kevala pApa hI bhogatA hai, aisA jAno. mauna dhAraNa karake bhojana karanA upavAsake samAna hai." isaliye cAturmAsameM maunabhojana tathA anya niyama avazya grahaNa karanA cAhiye. ityAdi / iti zrIratnazekharasUriviracitazrAddhavidhikaumudIkI hindIbhASAkA cAturmAsikakRtyanAmaka caturthaH prakAzaH sampUrNaH Page #719 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (696) prakAza 5, varSakRtya. (mUlagAthA ) paivarisaM saMghacaNa sAhammiabhattijattatigaM // 12 // jiNagihi NhavaNaM jiNadhaNa-- vuDDI mahapUa dhmmjaagriaa|| suapUA ujjavaNaM, taha titthapabhAvaNA sohI // 13 // (caturthaprakAzameM cAturmAsikakRtyakA varNana kiyA. aba rahI huI ardhagAthA tathA terahavIM. gAthAdvArA ekAdaza dvArase varSakRtya kahate haiM.) saMkSepArthaH-suzrAvakane prativarSa 1saMghakI pUjA, 2 sAdharmikavAtsalya, 3 aTThAi ratha-tIrtha aisI tIna yAtrAeM, 4 jina-maMdirameM snAtramahotsava, 5 devadravyakI vRddhi, 6 mahApUjA, 7 rAtriko dharmajAgarikA ( rAtrijAgaraNa ), 8 zrutajJAnapUjA, 9 ujamaNA, 10 zAsanakI prabhAvanA, aura 11 AloyaNA itane dharmakRtya karanA. (12-13) vistArArthaH--zrAvakane prativarSa jaghanyase eka bAra bhI 1 caturvidha zrIsaMghakI pUjA, 2 sAdharmikavAtsalya, 3 tIrthayAtrA, rathayAtrA aura aThAIyAtrA, ye tIna yAtrAeM, 4 jina-maMdirameM snAtramahotsava, 5 mAlA pahiranA, indramAlAAdi pahiranA, Page #720 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (697) pahirAvaNI karanA, dhotiyAMAdi denA tathA dravyakI vRddhi ho usa prakAra AratI utAranAAdi dharmakRtya karake devadravyakI vRddhi, 6 mahApUjA, 7 rAtrimeM dharmajAgarikA, 8 zrutajJAnakI vizeSapUjA, 9 anekaprakArake ujamaNe, 10 jina-zAsanakI prabhAvanA, aura 11 AloyaNA itane dharmakRtya yathAzakti karanA. jisameM zrIsaMghakI pUjA, apane kula tathA dhanaAdike anusAra bahuta AdarasatkArase sAdhusAdhvIke khapameM Ave aisI AdhAkarmAdi doSa rahita vastueM gurumahArAjako denA. yathAH-- vastra, kambala, pAdapoMchanaka, sUtra, Una, pAtra, jalake tuMbeAdi pAtra, dAMDA, dAMDI, sUI, kAMTA nikAlanekA cimaTA, kAgaja, dAvAta, kalameM, pustakeMAdi. dinakRtyameM kahA hai ki--vastra, pAtra, pAMcoM prakArakI pustakeM, kambala, Asana, dAMDA, saMthArA, sijjA tathA anya bhI audhika tathA aupagrahika, muhapatti, Asana jo kucha zuddha saMyamako upakArI hove vaha denA. pravacanasAroddhAravRtti meM kahA hai ki- "jo vastu saMyamako upakArI hove, vaha vastu upakAra karanevAlI honese upakaraNa kahalAtI hai, usase adhika vastu adhikaraNa kahalAtI hai. asaMyatapanase vastukA parihAra arthAt paribhoga ( sevana ) karanevAlA asaMyata kahalAtA hai." yahAM parihArazabdakA artha paribhoga karanevAlA kiyA, usakA kAraNa yaha hai ki "parihAraH paribhoga" Page #721 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " (698) aisA vacana hai, jisase asaMyatapanase jo paribhoga karanA aisA artha hotA hai. aisA pravacanasAroddhAravRttimeM kahA hai. isI prakAra prAtihArika, pITha, phalaka, pATiyA ityAdika saMyamopakAri sarva vastueM zraddhApUrvaka sAdhumunirAjako denA. sUI Adi vastueM bhI saMyamake upakaraNa haiM, aisA zrIkalpameM kahA hai. yathAH ___ "asaNAI vatthAI sUAI caukkagA tini' ___artha:-azanAdika, vastrAdika,aura sUIAdi ye tIna catuSka milakara bAraha jaise ki, 1 azana, 2 pAna,3 khAdima,4svAdima ye azanAdika cAra, 5 vastra, 6 pAtra, 7 kambala, 8 pAdapoMchanaka ye vastrAdika cAra; tathA 9 maI, 10 astarA 11 nahaNI aura 12 kAna kucalanekI salAI ye sUiAdika 4; isa prakAra tIna catuSka milakara bAraha vastueM saMyamake upakaraNa haiM. isI prakAra zrAvakazrAvikArUpa saMghakA bhI yathAzakti bhaktise pahirAvaNIAdi dekara satkAra kare. deva, guru Adike guNa gAnevAle yAcakAdikoMko bhI yathocita satase santuSTa kare. ___saMghapUjA tIna prakArakI hai. eka utkRSTa, dUsarI madhyama aura tIsarI jaghanya. jinamatadhArI sampUrNa saMghako pahirAvaNIde to utkRSTa saMghapUjA hotI hai. sarvasaMghako kevala sUtraAdi de to jaghanya saMghapUjA hotI hai. zeSa sarva madhyama saMghapUjA hai. jisameM jisakI Adhika dhana kharca karanekI zakti na hove, Page #722 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (699) usane bhI gurumahArAja ko sUtrakI muMhapattiAdi tathA do tIna zrAvakazrAvikAoMko supArI Adi dekara prativarSa bhaktipUrvaka saMghapUjA karanA. daridrI puruSa itanA hI kare to bhI use bahuta lAbha hai. kahA hai ki bahuta lakSmI hone para niyama pAlana karanA, zakti hote kSamA dhAraNa karanA, taruNAvasthAmeM vrata grahaNa karanA, aura daridrIavasthAmeM alpa mAtra bhI dAna denA, ina cAroM vastuoMse bahuta lAbha hotA hai. vastupAla maMtrIAdi loga to pratyeka cAturmAsameM saMghapUjAAdi karate the aura bahutase dhanakA vyaya karate the, aisA sunate haiM. dillI meM jagasIzreSThIkA putra mahaNasiMha zrItapAgacchAdhipapUjyazrIdevacandrasUrijIkA bhakta thA. usane ekahI saMghapUjAmeM jinamatadhArI sarvasaMghako pahirAvaNIAdi dekara caurAsI hajAra TaMkakA vyaya kiyA. dUsare hI dina vahAM paMDita devamaMgalagaNi padhAre. pUrvaneM mahaNasiMhake bulAye hue zrIgurumahArAjane una gaNijIko bheje the| unake Agamanake samaya mahaNasiMhane saMkSepameM saMghapUjA karI, usameM chappana hajAra TaMkakA vyaya kiyA / ityAdika vArtAeM sunanemeM AtI haiN| sAdharmikavAtsalya bhI sarvasAdharmibhAiyoMkA athavA zaktike anusAra kamakA karanA caahiye| sAdharmibhAiyoMkA yoga milanA prAyaH durlabha hai / kahA hai ki-- sarva jIva sarva prakArakA sambandha paraspara pUrvameM pAye hue haiM / parantu sAdharmi Page #723 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 700 ) Adi saMbaMdhako pAne vAle jIva to kisI 2 jagaha birale hI hote haiM | sAdharmibhAIkA milApa bhI baDA puNyakArI hai, to phira zAstrAnusAra sAdharmikA AdarasatkAra kare to bahuta hI puNyasaMcaya hove isameM kahanA hI kyA hai ? kahA hai ki eka tarapha sarva dharma aura dUsarI tarapha sAdharmika vAtsalya rakhakara buddhirUpa tarAjUse toleM to donoM samAna utareMge aisA kahA hai. sAdharmikakA Adara satkAra isa prakAra karanA cAhiye: apane putra AdikA janmotsava aura vivAha Adi hove to sAdharmibhAiyoMko nimaMtraNa karanA aura uttama bhojana, tAMbUla, vastra, AbhUSaNa Adi denA. kadAcit ve kisI samaya saMkaTa meM A paDe to apanA dravya kharca karake unheM Apatti se bacAnA. pUrva karma ke aMtarAya ke doSa se kisIkA dhana calA jAve to use punaH pUrvavat avasthA meM lAnA jo apane sAdharmibhAiyoM ko paise Take sukhI na kare, usa puruSakI moTAI kisa kAma kI ? kahA hai ki -- jisane dInajIvoMkA uddhAra na kiyA, sAdharmika vAtsalya nahIM kiyA, aura hRdaya meM vItarAgakA dhyAna na kiyA, unhoMne apanA janma vyartha gumAyA. apane sAdharmibhAI jo dharmase bhraSTa hote hoM to, cAhe kisI bhI prakArase unheM dharma meM sthira karanA. jo ve dharmakRtya karanemeM pramAda karate hoM to unako smaraNa karAnA, aura anAcArAdise nivAranA kahA hai ki, * Page #724 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (701) pramAda kare to yAda kaganA, anAcArameM pravRtta hoM to rokanA, cUke to preraNA karanA aura bArambAra cUke to bArambAra preraNA karanA vaisehI apane sAdharmikoMko vAcanA, pRcchanA, parAvartanA, anuprekSA aura dharmakathA ityAdikameM yathAsamaya bulAnA, aura zreSThadharmAnuSThAnake liye sAdhAraNa pauSadhazAlAAdi banavAnA ityAdi. zrAvikAoMkA vAtsalya bhI zrAvakakI bhAMti karanA, usa . meM kucha bhI kama baDha na karanA. kAraNa ki, jJAna, darzana tathA cAritrako dhAraNa karanevAlI utkRSTa zIlako pAlanevAlI tathA santoSavAlI aisI zrAvikAeM jinadharmameM anurAgiNI hotI hai, isaliye unako sAdharmikatAse mAnanA. zaMkAH--lokameM tathA zAstra meM striyAM mahAduSTa kahalAtI haiM. ye to bhUmi binAkI viSakadalI, binA meghakI bijalI, jisa para auSadhi na cale aisI, akAraNa mRtyu, binA nimitta utpAta, phaNa rahita sarpiNI, aura guphA rahita vAghinIke samAna haiM. inako to pratyakSa rAkSasIke samAnahI samajhanA cAhiye. guru tathA vandhu parakA sneha TUTanekA kAraNa ye hI haiM. kahA hai ki-asatyavacana, sAhasa, kapaTa, mUrkhatA, atilobha, apavitratA, aura nirdayatA ye striyoM ke svAbhAvika doSa haiM. kahA hai ki-he gautama ! jaba anaMtI pAparAziyAM udaya hotI haiM, taba strI-bhava prApta hotA hai, yaha tU samyak prakArase jAna. isa prakAra samasta zAstroM Page #725 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (702) meM pada pada para striyoMkI nindA dekhane meM AtI hai. isaliye unako dUra rakhanA aisA hote hue unakA dAna sanmAnarUpa vAtsalya karanA kisa prakAra yogya hai ? samAdhAna:-"striyAM hI duSTa hotI haiM" aisA ekAMta pakSa nahIM. jaise striyoMmeM vaise puruSoMmeM bhI duSTatA samAna hI hai. kAraNa ki, puruSa bhI krUraprakRti, mahAduSTa, nAstika, kRtaghna, apane svAmIke sAtha vaira karanevAlA, vizvAsaghAtI, asatyabhASI, paradhana tathA parastrI haraNa karanevAlA, nirdaya tathA guruko bhI ThaganevAlA aise bahutase dekhanemeM Ate haiM. puruSajAtimeM koI koI aise manuSya haiM, usase jaise satpuruSoMkI avajJA karanA ghaTita nahIM hotI, vaisehI strIjAtimeM kucha duSTa striyAM haiM, usase samasta striyoMkI avajJA karanA yaha bhI ghaTita nahIM hotI. jaise mahAduSTa vaisehI mahAguNavAna striyAM bhI haiM. jaise tIrthaMkaroMkI mAtAeM zreSThaguNoMse yukta hotI haiM, isase devatAoMke indra bhI unakI pUjA karate haiM aura muni bhI stuti karate haiM. laukikazAstrajJa bhI kahate haiM ki, striyAM koI aisA adbhuta garbha dhAraNa karatI haiM ki, jo tInoM jagatkA guru hotA hai. isIliye paMDita loga striyoMkA baDappana svIkAra karate haiM. bahutasI striyAM apane zIlake prabhAva. se agniko jala samAna, jalako sthala samAna, gajako zRMgAla samAna, sapeko rassI samAna aura viSako amRta samAna kara detI haiM, vaisehI caturvidha zrIsaMghakA cauthA aMga zrAvikAeM haiM. Page #726 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (703) zAstrameM jo unakI vizeSa nindA sunane meM AtI hai, vaha puruSoMne unameM Asakti na karanA isa upadeza hI ke liye hai. sulasA Adi zrAvikAoMke guNoMkI to tIrthaMkaroMne bhI bahuta prazaMsA karI hai. unakI dharmadRDhatAkI prazaMsA indroMne bhI svargameM karI hai; aura prabalamithyAtvI bhI inako samakitase na DigA sake. isI prakAra kitanIhI zrAvikAeM tadbhavamokSagAminI tathA kitanI hI do, tIna Adi bhava karake mokSagAminI zAstrameM sunI jAtI haiM. isaliye mAtAkI bhAMti, bahinakI bhAMti, tathA putrIkI bhAMti inakA vAtsalya karanA ghaTita hI hai. sAdharmivAtsalya kara hI ke rAjAloga apanA atithisaMvibhAgavata pAlate haiM. kAraNa ki, muniyoM ko rAjapiMDa khapatA nahIM. isa viSaya para bharatake vaMzameM hue trikhaMDAdhipati daMDavIrya. rAjAkA dRSTAnta kahate haiM kiH-. daMDavIrya rAjA nitya sAdharmibhAIko jimAkara hI svayaM bhojana karatA thA. eka samaya indrane usakI parIkSA karanekA vicAra kiyA. usane jJAna, darzana, cAritrarUpa tIna ratnoMkA sUcaka suvarNasUtra (janeU) aura bArahavratoMke sUcaka bAraha tilaka dhAraNa karanevAle tathA bharata racita cAra vedoMkA mukha pATha karanevAle, tIrthayAtrA pravAsI karoDoM zrAvaka prakaTa kiye. daMDavIrya bhaktipUrvaka unako nimaMtraNa karake jimAtA hai, itanameM sUryAsta hogayA. isa prakAra lagAtAra ATha dina taka zrAvaka Page #727 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (704) prakaTa kiye. jisase rAjAko ATha upavAsa hue. parantu usakI sAdharmika bhakti to taruNapuruSakI zaktikI bhAMti dina pratidina baDhatI hI gii| jisase indra prasanna huA, aura usane usako divya dhanuSya, bANa, ratha, hAra tathA do kuMDala dekara zatrujayakI yAtrA karaneke liye preraNA kI. daMDavIryane vaisA hI kiyA. zrIsaMbhavanAtha bhagavAn bhI pUrvake tIsare bhavameM dhAtakI. khaMDAntargata airavatakSetrakI kSamApurInagarI meM vimalavAhana nAmaka rAjA the. taba unhoMne bhayaMkara durbhikSameM samasta sAdharmibhAiyoMko bhojanAdika dekara jinanAmakakarma upArjana kiyA. pazcAt dIkSA le dehAnta honepara AnatadevalokameM devatApana bhogakara zrIsaMbhavanAtha tIrthakara hue. unakA phAlgunazukla aSTamIke dina avatAra huA, usa samaya mahAn durbhikSa hote hue usI dina cAroM taraphase sarva jAtikA dhAnya A pahuMcA, isase unakA nAma 'sambhava' paDA. bRhadbhASyameM kahA hai ki-'za' zabdakA artha sukha hai. bhagavAnke darzanase sarva bhavyajIvoMko sukha hotA hai, isaliye unako 'zaMbhava' kahate haiM. isa vyAkhyAnake anusAra sarva tIrthakara zaMbhava nAmase bole jAte haiM. saMbhavanAthajIko saMbhava: nAmase pahicAnanekA aura bhI eka kAraNa hai. kisI samaya zrAvastI nagarImeM kAladoSase durbhikSa paDa gayA, taba sarva manuSya duHkhI hogaye. itanehImeM senAdevIke garbhameM saMbhavanAthajIne ava: tAra liyA. taba indrane svayaM Akara senAdevI mAtAkI pUjA Page #728 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (705) karI, aura jagatmeM sUryake samAna putrakI prApti honekI use badhAI dI. usI dina dhAnyase paripUrNa bhare hue bahutase sArtha ( TAMDe ) cAroM taraphase Aye aura usase vahAM subhikSa hogayA. una bhagavAnke sambhava ( janma ) meM sarva dhAnyakA sambhava huA, isI kAraNase mAtApitAne unakA nAma 'sambhava' rakhA. devagirimeM jagasiMha nAmaka zreSThi apane hI samAna sukhI kiye hue tInasau sATha munImoMke dvArA nitya bahattara hajAra TaMka vyaya karake eka eka sAdharmivAtsalya karAtA thA. isa prakAra prativarSa usake tInasau sATha sAdharmivAtsalya hote the. tharAdameM zrImAla AbhU nAmaka saMghapatine tInasau sATha sAdharmibhAiyoM ko apane samAna kiye. kahA hai ki--usa suvarNaparvata ( merU ) tathA cAMdAMke parvata (vaitATya ) kA kyA upayoga ? kAraNa ki, jisake Azrita vRkSa kASThake kASTha hI rahate haiM, suvarNacAMdIke nahIM hote. eka malaya parvata hI ko hama bahuta mAna dete haiM; kAraNa ki usake Azrita Ama, nIma aura kuTaja vRkSa bhI candanamaya hojAte haiM. sAraMga nAmaka zreSThIne paMcaparameSThimaMtrakA pATha karanevAle logoMko pravAhase pratyekako suvarNaTaMka diye. eka cAraNa "bola" aisA bAra bAra kahanese nauvAra navakAra bolA, taba usane use nau suvarNamudrAeM dIM. isI prakAra prativarSa jaghanyase eka yAtrA bhI karanA. yAtrAeM tIna prakArakI haiM. yathAH--1 aTThAI yAtrA, 2 rathayAtrA Page #729 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - (706) aura 3 tIrthayAtrA. jisameM 1 aTThAIyAtrAkA svarUpa pahile kahA gayA hai. usameM savistRta sarva caityaparipATI karanAAdi jo aTThAIyAtrA hai vaha caityayAtrA bhI kahalAtI hai. 2 rathayAtrA to hemacandrasUriviracita pariziSTaparvameM kahI hai. yathAH--pUjya zrIsuhasti AcArya avaMtInagarImeM nivAsa karate the, usa samaya eka varSa saMghane caityayAtrAkA utsava kiyA. bhagavAn suhasti AcArya bhI nitya saMghake sAtha caityayAtrAmeM Akara maMDapako suzobhita karate the. taba saMprati rAjA ati laghuziSyakI bhAMti hAtha joDakara unake sanmukha baiThatA thA. caityayAtrA hojAne ke anantara saMghane rathayAtrA zurU kI. kAraNa ki, yAtrAkA utsava rathayAtrA karanese sampUrNa hotA hai. suvarNakI tathA mANikyaratnoMkI kAMtise dizAoMko prakAzita karanevAlA sUryake rathake samAna ratha rathazAlAmeMse nikalA. vidhike jJAtA aura dhanavAn zrAvakoMne rathameM padharAI huI jinapratimAkA snAtrapUjAdi kiyA. arihaMta. kA snAtra kiyA, taba janmakalyANakake samaya jaise merUke zikhara parase, usI bhAMti rathameMse snAtrajala nIce par3ane lagA. mAno bhagavAnse kucha vinaya karate hoM ! aise mukhakoza bAMdhe hue zrAvakoMne sugaMdhita candanAdi vastuse bhagavAnako vilepana kiyA. jaba mAlatI, kamala AdikI puSpamAlAoMse bhagavAnkI pratimA pUjAI, taba vaha zaratkAlake meghoMse ghirI huI candrakalAkI bhAMti zobhane lagI. jalate hue malayagirike dhUpase utpanna huI dhUmra Page #730 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (707) rekhAoMse ghirI huI bhagavAnkI pratimA aisI zobhane lagI mAno nIlavastroMse pUjI gaI ho. zrAvakoMne dIpatI dIpazikhAoM yukta bhagavAnkI AratI karI. vaha dIpatI auSadhivAle parvatake zikharake samAna zobhAyamAna thI. arihaMtake paramabhakta una zrAvakoMne bhagavAnako vandanA karake ghoDekI bhAMti Age hokara svayaM ratha khIMcA. usa samaya nagaravAsI janoMkI striyoMne rAsakrIDA zurU kI. cAroM ora zrAvikAeM maMgalagIta gAne lagI. apAra kezarakA jala rathameM se nIce giratA thA jisase mArgameM chiTakAva hone lagA. isa prakAra pratyeka gharakI pUjA grahaNa karatA huA ratha nitya dhIre dhIre saMprati rAjAke dvArameM AtA thA. rAjA usI samaya rathakI pUjAke liye taiyAra hokara phaNasaphalake samAna romAMcita zarIra ho vahAM AtA thA. aura navIna AnandarUpa sarovarameM haMsakI bhAMti krIDA karatA huA rathameM virAjamAna pratimAkI aSTaprakArIpUjA karatA thA. __mahApadmacakrIne bhI apanI mAtAkA manoratha pUrNa karane ke hetu baDI dhUmadhAmase rathayAtrA karI. kumArapAlakI karI huI rathayAtrA isa prakAra kahI gaI hai:--caitramAsakI aSTamIke dina cauthe praharameM mAno calate hue merUparvatake samAna va suvarNamaya vizAla daMDake Upara sthita dhvajA, chatra, cAmara ityAdi vastuoMse dedIpyamAna suvarNamaya ratha mahAna Rddhike sAtha nikalatA thA, usa samaya harSase nagaravAsI loga ekatra hokara maMgalakArI jaya Page #731 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (708) dhvani karate the. zrAvaka snAtra tathA candanakA vilepana karake sugaMdhita puSpoMse pUjita zrIpArzvajinakI pratimAko kumArapAlake baMdhavAye hue maMdirake sanmukha khaDe hue rathameM baDIhI Rddhise sthApana karate the. vAjiMtrake zabdase jagatko pUrNa karanevAlA aura harSa pUrvaka maMgalagIta gAnevAlI sundarastriyoMke tathA sAmanta aura maMtriyoMke maMDala ke sAtha vaha ratha rAjamahalake Age jAtA, taba rAjA rathameM padharAI huI pratimAkI paTTavastra, suvarNamaya AbhUSaNa ityAdi vastuoMse svayaM pUjA karatA thA aura vividha prakArake nATaka, gAyana Adi karAtA thA / pazcAt vaha ratha vahAM eka rAtri raha kara siMhadvArake bAhara nikalatA aura phaharAtI huI dhvajAoMse mAno nRtya hI kara rahA ho aise paTa maMDapameM aataa| prAtaHkAlameM rAjA vahAM Akara rathameM virAjamAna jina-pratimAkI pUjA karatA aura caturvidha saMghake samakSa svayaM AratI utAratA thaa| pazcAt hAthI jotA huA ratha sthAna sthAname baMdhavAye hue bahutase paTamaMDapoMmeM rahatA huA nagarameM phiratA thaa| ityAdi aba 3 tIrthayAtrAke svarUpakA varNana kiyA jAtA hai / zrIzajaya, giranAra Adi tIrtha haiN| isI prakAra tIrthakaroMkI janma, dIkSA, jJAna, nirvANa aura vihArakI bhUmiyAM bhI aneko bhavyajIvokoM zubhabhAva utpanna karatI haiM aura bhavasAgarase pAra karatI hai, ataeva ve bhUmiyAM bhI tIrtha kahalAtI Page #732 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (709) haiM / ina tIrthoM meM samyaktvazuddhike hetu gamana karanA, vahI tIrthayAtrA kahalAtI hai / usakI vidhi isa prakAra haiH-eka vakhata AhAra ,sacitta parihAra, bhUmizayana,brahmacaryavrata pAdacAra, ityAdi kaThina abhigraha yAtrA kI jAya vahAM taka pAle jAve, aise prathama hI grahaNa karanA / pAlakhI, ghoDe ityAdi Rddhi hove, to bhI yAtrA karaneko nikale hue dhanADhyazrAvakako bhI yathAzakti paidala hI calanA ucita hai / kahA hai ki--yAtrA karanevAle zrAvakane 1 ekAhArI, 2 samakitadhArI, 3 bhUmizayanakArI, 4 sacitta parihArI, 5 pAdacArI aura 6 brahmacArI rahanA cAhiye / laukikazAstrameM bhI kahA hai ki-- yAtrA karate vAhanapara baiThe to yAtrAkA AdhA phala jAve, jUte pahire to phalakA cauthA bhAga jAve, muMDana kare to tIsarA bhAga jAve aura tIrthameM jAkara dAna le to yAtrAkA sarva phala jAtA rahatA hai| isaliye tIrthayAtrA karanevAle purupane eka bAra bhojana karanA, bhUmipara sonA, aura strI Rtuvati hote hue bhI brahmacArI rahanA cAhiye / uparokta kathanAnusAra abhigraha leneke bAda yathAzakti rAjAko bheTaAdise prasanna kara usakI AjJA lenaa| yAtrAmeM sAtha lene ke liye zaktyanusAra zreSTha maMdira taiyAra karanA, svajana tathA sAdharmi bhAiyoMko yAtrAko Aneke liye nimaMtraNa karanA, bhaktipUrvaka apane sadgurUko bhI nimaMtrita karanA / ahiMsA pravRtta karanA, jinamaMdiroMmeM mahApUjAdi mahotsava karAnA / Page #733 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (710) jisake pAsa bhAtA ( nAsteke liye anna Adi ) na ho to use bhAtA tathA jisako vAhana na ho use vAhana denA / nirAdhAramanuSyoMko dravya tathA mRdu vacanakA AdhAra denaa| " ucita mahAyatA duuNgaa"| aisI udghoSaNA kara utsAhahIna yAtriyoMko bhI sArthavAhakI bhAMti himmata denaa| ADaMbarase baDe aura bhItarI bhAgameM bahuta samAvezavAlI koThiyAM. zarAvale, kanAte, taMbU, baDI kaDhAiyAM tathA dUsarebhI pAnIke baDe 2 baratana karAnA, gADe, paradevAle ratha, pAlakhI, baila, UMTa, ghoDe Adi vAhana sajAnA / zrIsaMghakI rakSAke hetu bahutase zUravIra va subhaToMko sAthameM lenA; aura kavaca, zirastrANa Adi upakaraNa dekara unakA satkAra krnaa| gIta, nRtya, vAjiMtraAdi sAmagrI taiyAra karAnA / pazcAt zubha zakuna, muhUteAdi dekhakara utsAha pUrvaka gamana krnaa| mArgame yAtriyoMke sarva samudAyako ekatrita karanA / zreSTha pakvAnna jimAkara unako tAMbUlAdi denaa| unako vastra AbhUSaNaAdi pahirAnA / zreSTha, pratiSThita, dharmiSTha,pUjya aura mahAnbhAgyazAlI puruSoMse saMghavIpanakA tilaka karAnA / saMghapUjAdi mahotsava karanA / yogyatAnusAra dUsaroM ke pAsasebhI saMghavIpanaAdike tilaka karanekA utsava kraanaa| saMghakI jokhima sirapara lenevAle, Age calanevAle, pIche rahakara rakSaNa karanevAle tathA pramu. khatAse saMghakA kAma karanevAleAdi logoMkoM yogya sthAnapara Page #734 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 711 ) rakhanA / zrasiMgha ke calaneke tathA mukAma karane ke jo ThaharAva hue hoM, ve sarvatra prasiddha karanA / mArga meM saba sAdharmiyoMkI bhalIbhAMti sArasamhAla karanA / kisIkI gADIkA pahiyA TUTa jAve athavA anya koI takalIpha ho to svayaM sarvazaktise unako madada karanA / pratyeka grAma tathA nagara meM jinamaMdira meM snAtra, dhvajA caDhAnA, caityaparipArTIAdi mahotsava karanA / jIrNodvAra AdikA bhI vicAra karanA / tIrthakA darzana honepara suvarNa ratna motI Adi vastuoM dvArA badhAI karanA / lApazI, laDDU Adi vastueM munirAjako bahorAnA | sAdharmika vAtsalya karanA, ucita rIti se dAna Adi denA tathA mahAn pravezotsava karanA / tIrtha meM pahuMca jAnepara prathama harSase pUjA, vaMdana Adi Adarase karanA, aSTaprakArI pUjA karanA tathA vidhipUrvaka snAna karanA / mAla pahiranAAdi karanA / ghIkI dhArAvADI denA, pahirAvaNI rakhanA | jinezvara bhagavAnakI navAMga pUjA karanA tathA phUlaghara, kelIghara Adi mahApUjA, rezamIvastramaya dhvajAkA dAna, sadAvarta, rAtrijAgaraNa, gIta, nRtyAdi nAnA bhAMtike utsava, tIrthaprApti nimitta upavAsa, chaTThaAdi tapasyA krnaa| karoDa, lakSa cAMvala Adi vividha vastueM vividha ujamaNe meM rakhanA / bhAMti bhAMti ke cauvIsa, bAvana, bahattara, athavA ekasau ATha phala athavA anyavastueM tathA sarva bhakSya aura bhojya vastuse bharI huI thAlI bhagavAnake sanmukha rakhanA / vaise hI Page #735 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 712 ) rezamIAdi dastroMke caMdue, pahirAvaNI, aMgalahaNe, dIpaka ke liye taila, dhotIyAM, caMdana, kezara, bhogakI vastu, puSpa lAne kI chabar3I, piMgAnikA, ( caMgerI ) kalaza, dhUpadAna. AratI, AbhUSaNa, dIpaka, cAmara, nAlayukta kalaza, thAliyAM, kaToriyAM, ghaMTe, jhAlara, nagArAAdi denA pujArI rAkhanA. sutAraAdikA satkAra karanA. tIrthakI sevA, binasate tIrthakA uddhAra tathA tIrtha rakSaka logoMkA satkAra karanA. tIrthako bhAga denA. sAdharmika vAtsalya, gurukI bhakti tathA saMghakI pahirAvaNIAdi karanA yAcakAdikoM ko ucita dAna denA. jinamaMdiraAdi dharmakRtya karanA. yAcakoMko dAna denese kIrti mAtra hotI hai, yaha samajha kara vaha niSphala hai aisA na mAnanA. kAraNa ki, yAcaka bhI devake, guruke tathA saMghake guNa gAte haiM isaliye unako diyA. huA dAna bahuta phaladAyI hai. cakravartI Adi loga jinezvarabhagavAn ke Agamana kI badhAI denevAle ko bhI sAr3he bAraha karor3a. svarNamudrAeM Adi dAna dete the. siddhAnta meM kahA hai ki - sAr3he bAraha lAkha tathA sAr3he bAraha karor3a svarNamudrA ke barAbara cakravartIkA prItidAna hai. isa prakAra yAtrA karake lauTate samaya saMghavI mahotsavake sAtha apane ghara meM praveza kare. pazcAt devanhAnAdi utsava kare, aura eka varSa athavA adhika kAla taka tIrthopavAsaAdi kare. ityAdi. : zrI siddhasenadivAkarakA pratibodhita kiyA huA vikramA Page #736 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (713) ditya rAjA zatrujayakI yAtrAko gayA, taba usake saMghameM eka sau unasattara ( 169 ) svarNamaya aura pAMcasau ( 500 ) dAMta, caMdanAdimaya jinamaMdira the. siddhasenadIvAkara Adi pAMca hajAra 5000 AcArya the. caudaha (14) mukuTadhArI rAjA the, tathA sattaralAkha ( 7000000) zrAvaka kuTumba, eka karor3a dasalAkha nava hajAra (11009000 ) gAr3iyAM, aTThAraha lAkha ( 1800000) ghoDe, chahattarasau (7600 ) hAthI aura isI prakAra UMTa, bailaAdi the| kumArapAlake nikAle hue saMghameM suvarNaratnAdimaya aTThArahasau cauhattara ( 1874 ) jinamaMdira the| tharAdameM pazcimamaMDalika nAmase prasiddha Abhu saMghavIkI yAtrAmeM sAtasau (700 ) jinamaMdira the, aura usane yAtrAmeM bAraha karoDa svarNamudrAoM kA vyaya kiyA / pethaDa nAmaka zreSTine tIrthake darzana kiye taba gyAraha lAkha raupyaTaka vyaya kiye, aura usake saMghameM bAvana jinamaMdira aura sAta lAkha manuSya the / vastupAlamaMtrIkI sADhe bAraha yAtrAeM prasiddha haiM ityAdi / __ isI prakAra pratidina jinamaMdirameM dhUmadhAmase snAtrotsava karanA, aisA karanekI zakti na hove to pratyeka parvake dina karanA, yaha bhI na ho sake to varSa meM eka bAra to snAtrotsava avazya karanA cAhiye / usameM merukI racanA karanA, aSTamaMgalikakI sthApanA karanA, naivedya dharanA tathA bahutasI kezara, candana, su Page #737 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (714) gaMdhita puSpa aura bhogaAdi sakala vastuoMko ekatrita karanA, saMgItaAdi sAmagrI bhalI bhAMti taiyAra krnaa| rezamI vastramaya mahAdhvajA denA, aura prabhAvanAAdi krnaa| snAtrotsavameM apanI saMpatti, kula, pratiSThAAdike anusAra pUrNazaktise vyayaAdi kara ADaMbara pUrvaka, jinamatakI vizeSa prabhAvanA karanekA prayatna karanA / sunate haiM ki pethaDa zreSThIne zrIgiranArajI para snAtramahotsavake samaya chappana dhaDI pramANa suvarNa dekara indramAlA pahirI thI, aura usane zrI zatrujaya para tathA giranArajI para eka hI suvarNamaya dhvajA dI / usake putra jhAMjhaNa zreSThIne to rezamI vastramaya dhvajA dI thI ityAdi / isI prakAra devadravyakI vRddhike nimitta prativarSa mAlodghATana karanA / usameM indramAlA athavA dUsarI mAlA prativarSa zaktike anusAra grahaNa karanA / zrIkumArapAlake saMghameM mAlodghATana huA, taba vAgbhaTamaMtrI Adi samartha loga cAra lAkha, AThalAkhaAdi saMkhyA bolane lage, usa samaya saurASTra dezAntargata mahuA-nivAsI prAgvATa haMsarAja dhArukA putra jagaDuzA. malInazarIrameM malIna vastra pahirakara-oDhe hue vahAM khaDA thA, usane ekadama savA karoDakI rakama kahI. rAjA kumArapAlane Azcarya se pUchA to usane uttara diyA ki, " mere pitAne naukAruDha ho, dezadezAntarameM vyApAra karake, upArjana kiye hue Page #738 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 715) dravyase savA 2 karoDa svarNamudrAkI kImata ke pAMca mANikya ratna kharIde, aura anta samaya para mujhe kahA ki, " zrIzatruMjayagiranAra aura kumArapAlapaTTana meM nivAsa karanevAle bhagavAnako eka 2 ratna arpaNa karanA, aura do ratna tU apane liye rakhanA / pazcAt usane ve tInoM ratna svarNajaDita karake zatrujaya nivAsI RSabha bhagavAnko, giranAra nivAsI zrIneminAthajIko tathA paTTanavAsI zrIcaMdraprabhajIko kaMThAbharaNarUpameM arpaNa kiye | dd eka samaya zrI giranArajI para digaMbara tathA zvetAmbara ina donoMke saMgha ekahI sAtha A pahuMce aura ' hamArA tIrtha ' kaha kara paraspara jhagaDA karane lage / taba ' jo indramAlA pahire usakA yaha tIrtha hai ' aise vRddhoM ke vacanase pethaDa zreSThIne chappana ghaDI pramANa suvarNa dekara indramAlA pahirI, aura yAcakoMko cAra ghaDI suvarNa dekara yaha siddha kiyA ki tIrtha hamArA hai / isI prakAra se pahirAvaNI, naI dhotiyAM, bhAMti bhAMti ke candue, aMgalUhaNe, dIpakake liye tela, caMdana, kezara, bhogaAdi jinamaMdiropayogI vastueM prativarSa zaktyanusAra denA | vaise hI uttamaaMgI, belabUToM kI racanA, sarvAMgake AbhUSaNa, phUlaghara, keligharaputalI ke hAthameM ke phavvAre ityAdi racanA tathA nAnAprakAra ke gAyana, nRtya Adi utsavase mahApUjA tathA rAtrijAgaraNa karanA, jaise ki eka zreSThIne samudra meM musAphirI karaneko jAte samaya eka Page #739 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 716 ) lAkha dravya kharca karake mahApUjA karI, aura manavAMchita lAbha hone se bAraha varSa bAda pIchA AyA taba harSase eka karoDa rupaye kharca kara jinamaMdirameM mahApUjAAdi utsava kiyA / isI bhAMti pustakAdisthita zrutajJAnakI kapUraAdi vastuse sAmAnya pUjA to cAhe jabhI kI jA sakatI hai| mUlyavAna vatraAdi se vizeSa pUjA to pratimAsa zuklApaMcamI ke dina zrAvaka karanA cAhiye / yaha karane kI zakti na hove to jaghanyase varSa meM eka bAra to karanA hI cAhiye / yaha bAta janmakRtya - meM Aye hue jJAnabhaktidvAra meM vistAra se kahI jAvegI / isI prakAra navakAra, AvazyakasUtra, upadezamAlA, uttarAdhyayana ityAdi jJAna darzana aura vividha prakArake tapa saMbaMdhI ujamaNe meM jaghanyase eka ujamaNA to prativarSa yathAvidhi avazya karanA cAhiye. kahA hai ki- manuSyoM ko ujamaNA karanese lakSmI zreSTha sthAnameM prApta hotI hai, tapasyA bhI saphala hotI hai aura nirantara zubhadhyAna, samakita kA lAbha, jinezvara bhagavAnkI bhakti tathA jinazAsanakI zobhA hotI hai / tapasyA pUrI hone para ujamaNA karanA vaha naye banAye hue jinamaMdira para kalaza caDhAne ke samAna, cAMvala se bhare hue pAtra Upara phala DAlane ke samAna athavA bhojana kara lene para tAMbUla dene ke samAna hai, zAstrokta vidhike anusAra lAkha athavA karoDavAra navakArakI gaNanAkara jinamaMdirameM snAtrotsava, Page #740 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (717) sAdharmikavAtsalya, saMghapUjAAdi vizeSa dhUmadhAmase karanA / lAkha athavA karoDa cAMvala, aDasaTha sone athavA cAMdIkI kaToriyAM, pATiye, lekhaniyAM tathA ratna, motI, mUMgA, rupayAdi, nAriyala Adi aneka phala, bhAMti 2 ke pakvAnna, dhAnya tathA khAdya aura svAdya aneka vastueM, vastraAdi rakhakara ujamaNA karanevAle, upadhAna karanA Adi vidhi sahita mAlA pahirakara AvazyakasUtrakA ujamaNA karanevAle, gAthAkI saMkhyAnusAra arthAt pAMcasau cummAlIsa modaka, nAriyala, kaToriyAMAdi vividha vastueM rakhakara upadezamAlAdikakA ujamaNA karanevAle, svarNamudrAAdi vastu aMdara rakha laDDU Adi vastukI prabhAvanA karake darzanAdikakA ujamaNA karanevAle bhavyajIva bhI vartamAnakAlameM dRSTimeM Ate haiN| ___mAlA pahiranA yaha mahAn dharmakRtya hai. kAraNa ki, navakAra, iriyAvahI ityAdi sUtra zaktyanusAra tathA vidhi sahita upadhAna kiye binA paDhanA guNanAAdi azuddha kriyA mAnI jAtI hai, zrutakI ArAdhanAke liye jaise sAdhuoMko yoga karanA, vaisehI zrAvakoMko upadhAnatapa avazya karanA cAhiye. mAlA pahiranA yahI upadhAna tapakA ujamaNA hai. kahA hai ki- koI zreSTha jIva yathAvidhi upadhAna tapa karake apane kaMThameM navakAra Adi sUtrakI pAlA tathA gurukI pahirAI huI sUtakI mAlA dhAraNa karatA hai, vaha do prakArakI zivazrI ( nirupadravatA aura Page #741 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (718) mokSalakSmI ) prApta karatA hai, mAno muktirUpa kanyAkI varamAlA, sukRtarUpa jala khecakara nikAlanekI ghaDoMkI mAlA tathA pratyakSaguNoM kI guMthI huI mAlA hI ho, aisI mAlA dhanya logoM hI se pahirI jAtI hai. isI prakAra hI se zuklA paMcamI Adi vividha tapasyAoMke ujamaNe bhI una tapasyAoMke upavAsAdikI saMkhyAnusAra dravya, kaToriyAM, nAriyala, laDDU Adi vividha vastueM rakha kara zAstra tathA saMpradAyake anusAra karanA. isI bhAMti tIrthakI prabhAvanAke liye zrIgurumahArAja padhAranevAle ho, taba unakA sAmaiyA, prabhAvanAAdi prativarSa jaghanyase eka bAra to avazya karanA hI cAhiye. jisameM zrIgurumahArAjakA pravezotsava pUrNataH vizeSa sajadhajase caturvidha saMgha sAhita sAmhane jAkara tathA zrIgurumahArAja va saMghakA satkAra karake yathAzakti karanA. kahA hai ki- zrIgurumahArAjako sanmukha gamana, vandana, namaskAra aura sukhazAntikI pRchanA karanese cirakAla saMcita pApa kSaNabharameM zithila hojAtA hai. pethaDa zreSThine tapA0 zrIdharmaghoSasarijIke pravezotsavameM bahottara hajAra TaMkakA byaya kiyA thA. 'saMvegIsAdhuoMkA pravezotsava karanA anucita hai' aisI kukalpanA kadApi na karanI cAhiye. kAraNa ki, siddhAntameM sAmhane jAkara unakA satkAra karanekA pratipAdana kiyA huA hai. yahI bAta sAdhukI pratimAke adhikArameM zrIvyavahArabhASyameM kahI hai. thA Page #742 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (719) 'sIria ubhAmanio-a darisaNaM sanni sAhumappAhe // daMDia bhoia asaI. sAvaga saMgho va sakAraM // 1 // arthaH- pratimA pUrI ho jAya taba pratimAvAhaka sAdhu jahAM bhikSukoMkA saMcAra hove aise grAmameM apaneko prakaTa kare, aura zrAvaka athavA sAdhuko saMdezA kahalAve. pazcAt ukta grAmakA rAjA, adhikArI athavA ve na hoveM to zrAvaka, zrAvikAoM aura veM na ho to sAdhusAdhviyoMkA samudAya ukta pratimAvAhaka sAdhukA satkAra kare. isa gAthAkA yaha abhiprAya hai ki, 'pratimA pUrI honepara samIpake jisa grAmameM bahutasaM bhikSuka vicarate hoveM vahAM Akara apaneko prakaTa kare, aura isa dazAmeM jo zrAvaka athavA sAdhu dekhane meM Ave unako saMdezA kahalAve ki, 'maiMne pratimA pUrI karI, aura isase maiM AyA hUM.' pazcAt vahAM jo AcArya ho vaha rAjAko yaha bAta vidita karAve ki, 'amuka mahAtapasvIsAdhune apanI tapasyA yathAvidhi pUrNa kI hai. isaliye bahuta satkArake sAtha use gacchameM praveza karanA hai. 'pazcAt rAjA athavA gAMvakA adhikArI athavA ye bhIna ho to zrAvakaloga aura ve bhI na ho to sAghusAdhIAdi zrIsaMtra pratimAvAhaka sAdhukA yathAzakti satkAra kare. Upara canduA, bAMdhanA, maMgalavAdya bajAnA, sugaMdhita vAsakSepa karanA ityAdika satkAra kahalAtA hai. aisA satkAra karane meM bahuta guNa hai. yathA: Page #743 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (720) unbhAvaNA pavayaNe, saddhAjaNaNaM tehava bahumANo // ohAvaNA kutitthe, jaaiM taha titthavuDDIa // 1 // arthaH-pravezake avasara para satkAra karanese jainazAsanakI baDI dIpti hotI hai, anyasAdhuoMko zraddhA utpanna hotI hai, ki, jisase aisI zAsanakI unnati hotI hai, vaha satkRtya hama bhI aisehI kareMge. vaisehI zrAvaka, zrAvikAoMkI tathA dUsaroMko bhI jinazAsana para bahumAna buddhi utpanna hotI hai, ki jisameM aise mahAn tapasvI hote haiM, vaha jinazAsana mahApratApI hai. " sAthahI kutIrthiyoMkI hIlanA hotI hai, kAraNa ki, unameM aise mahAsacadhArI mahApuruSa nahIM haiM. isI prakAra pratimA pUrI karanevAle sAdhukA satkAra karanA yaha AcAra hai. isI prakAra tIrthakI vRddhi hotI hai, arthAt pravacanakA atizaya dekhakara bahutase bhavya prANI saMsAra para vairAgya pAkara dIkSA lete haiM, aisA vyavahArabhASyakI vRttimeM kahA hai, isI taraha zaktike anusAra zrIsaMghakI prabhAvanA karanA, arthAt bahumAnase zrIsaMghako AmaMtraNa karanA, tilaka karanA, caMdana, javAdi, kapUra, kastUrI Adi sugaMdhita vastukA lepa karanA, sugaMdhita phUla arpaNa karanA, nAriyala Adi vividha phala denA tathA tAMbUla arpaNa karanA. ityAdiprabhAvanA karanese tIrthakarapanAAdi zubhaphala milatA hai, kahA hai ki-apUrvajJAna grahaNa, zrutakI bhakti aura pravacanakI prabhAvanA i tInoM kAraNoMse jIva tIrthaMkarapanA pAtA hai. bhAvanA Page #744 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (721) zabdase prabhAvanAzabda meM 'pra' yaha akSara adhika hai, so yukta hI hai. kAraNa ki, bhAvanA to usake kartA hI ko mokSa detI hai aura prabhAvanA to usake kartA tathA dUsaroMko bhI mokSa detI hai. isItaraha gurukA yoga hove to prativarSa jaghanyase ekabAra to guruke pAsa avazyahI AloyaNA lenA cAhiye kahA hai ki prativarSa guruke pAsa AloyaNA lenA, kAraNa ki-apanI AtmAkI zuddhi karanese vaha darpaNakI bhAMti nirmala hojAtI hai.AgamameM (zrIAvazyakaniyuktimeM) kahA hai ki, caumAsI tathA saMvatsarImeM AloyaNA tathA niyama grahaNa karanA. vaisehI pUrva grahaNa kiye hue abhigraha kahakara navIna abhigraha lenA. zrAddhajItakalpaAdi granthoMmeM jo AloyaNA vidhi kahI hai, vaha isa prakAra hai:-- pakkhiacAummAse, varise ukkosao a bArasahi // niyamA AloijA, gIAiguNassa bhaNi ca // 1 // artha:--pakkhI, caumAsI athavA saMvatsarIke dina jo na bana sake to adhikase Adhika bArahavarSa meM to gItArthaguruke pAsa AloyaNA avazya hI lenA cAhiye. kahA hai ki: salluddharaNanimittaM, khittaMmI satta joaNamayAI // kAle vArasa varisA, gIatthagavesaNaM kujjA // 2 // arthaH--AloyaNa leneke nimitta kSetrase sAtasau yojana kSetrake pramANameM tathA kAlase bAraha varSa taka gItArthagurukI gaveSaNA karanA / AloyaNA denevAle AcAryake lakSaNa ye haiM: Page #745 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (722) gIattho kaDajogI, cArittI taya gAhaNAkusalo // kheanno avisAI, bhaNio AloaNAyario // 3 // arthaH--AloyaNA denevAle AcArya gItArtha arthAt nizIya. Adi sUtrArthake jJAtA, kRtayogI arthAt mana, vacana, kAyA ke zubha yoga rakhanevAle athavA vividha tapasyA karanevAle, arthAt vividha prakArake zubhadhyAnase tathA vizeSatapasyAse apane jIva tathA zarIrako saMskAra karanevAle, cAritrI arthAt niraticAra cAritra pAlanevAle, grAhaNAkuzala arthAt AloyaNA lenevAlese bahuta yuktise vividha prakArake prAyazcita tathA tapa Adi svIkAra karAnemeM kuzala, khedajJa arthAt AloyaNAke liye dI huI tapasyAAdimeM kitanA zrama paDatA hai ? usake jJAtA arthAt AloyaNA vidhikA jinhoMne bahutahI abhyAsase jJAna prApta kiyA hai, aviSAdI arthAt AloyaNA lenevAlekA mahAn doSa sunane meM Ave to bhI viSAda na karanevAle, AloyaNA lenevAleko bhinna 2 dRSTAnta kahakara vairAgyake vacanase utsAha denevAle ho aisA zAstrameM kahA hai| AyAravamAhArava, vavahArubdhIlae pakuvvI a|| aparissAvI nijjava, avAyadaMsI gurU bhaNio // 4 // artha:- 1 AcAravAn yAne jJAnAdi pAMca AcArako pAlana karanevAle, 2 AdhAravAn yAne Aloye hue doSakA yathAvat manameM smaraNa rakhanevAle, 3 vyavahAravAn yAne pAMca prakArakA Page #746 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (723) vyavahAra jAnakara prAyazcita denemeM samyak rItise vartAva karane vAle, pAMca prakArakA vyavahAra isa prakAra hai:--1 prathama AgamavyavahAra yaha kevalI, manaHparyavajJAnI, avadhijJAnI, caturdazapUrvI, dazapUrvI aura navapUrvIkA jAno. 2 zrutavyavahAra yaha AThase ardhapUrvI takake pUrvadhara, ekAdazaaMgake dhAraka tathA nizIthAdika sUtrake jJAtA Adi sarvazrutajJAniyoMkA jAno. 3 AjJAvyavahAra yaha ki gItArtha do AcArya dUra 2 dezoM meM rahanese eka dUsareko mila na sakeM to ve cupacApa jo paraspara AloyaNA-- prAyazcitta dete haiM vaha jAno. 4 dhAraNAvyavahAra yAne apane gurune jisa doSakA jo prAyazcita diyA ho vaha dhyAnameM rakhakara usIke anusAra dUsaroMko denA. 5 jItavyavahAra yAne siddhAMtameM jisa doSakA jitanA prAyazcita kahA ho, usase adhika athavA kama prAyazcita paramparAkA anusaraNa karake denA. 4 apanIDaka arthAt AloSaNA lenevAlA zarmase barAbara na kahatA hove to usako vairAgya utpanna karanevAlI vArtAeM aisI yuktise kahe ki, jise sunate hI vaha vyakti zarmakA tyAgakara bhalIbhAMti Alove, aise 5 prakurvI arthAt AloyaNA lenevAlekI samyak rAtise zuddhi karanevAle. 6 aparisrAvI arthAt AloyaNA dI hove to dusareko na kahanevAle. 7 niryApaka arthAt jo jitanA prAyazcita le sake use utanAhI denevAle. 8 apAyadarzI arthAta samyak AloyaNA aura prAyazcitta na karanevAleko isa bhavameM Page #747 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (724) tathA parabhavameM kitanA duHkha hotA hai, vaha jAnanevAle; aise ATha guNavAle guru AloyaNA denemeM samartha haiM. AloaNApariNao, samma saMpAhio gurusagAse // jai aMtarAvi kAlaM, karija ArAhao tahavi // 5 // arthaH- AloyaNA leneke zubhapariNAmase guruke pAsa jAneko nikalA huA bhavyajIva, jo kadAcit AloyaNA liye binA bIca meM hI mara jAve, to bhI vaha ArAdhaka hotA hai AyariAi sagacche, saMbhoia iara gIa pAsatthe / ... sArUvI pacchAkaDa, devaya pADamA ariha siddhe / / 6 // arthaH- sAdhu athavA zrAvakane prathama to apane gaccha hIke jo AcArya hoveM, unake pAsa avazya AloyaNA lenA / unakA yoga na hove to apane gaccha hI ke upAdhyAya, ve bhI na hoM to apane gacchahIke pravartaka sthavira athavA gaNAvacchedakaAdise AloyaNA lenaa| apane gacchameM uparokta pAMcoMkA yogana hove to saMbhogika- apanI samAcArIko milate hue dUsare gacchameM AcAryaAdi pAMcoMmeM jisakA yoga mile, usIse. AloyaNA lenA / sAmAcArIko milate hue paragacchameM AcAryaAdikA yoga na hove to, bhinnasAmAcArIvAle paragaccha meM bhI saM. vegI AcAryAdikameM jisakA yoga hove, usase AloyaNA lenA yaha bhI na bane to gItArthapAsatthAke pAsase AloyaNA lenA, baha bhI na bane to gItArthasArUpikase AloyaNA lenaa| usakA Page #748 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 725) bhI yoga na mile to gItArthapazcAtkRtase AloyaNA lenA / zvetavastradhArI, muMDI, laMgoTa rahita, rajoharaNaAdi na rakhanevAlA, brahmacarya pAlana na karanevAlA, bhAryA rahita aura bhikSAvRttise nirvAha karanevAlA sArUpika kahalAtA hai, siddhaputra to zikhA aura bhAryA sahita hotA hai / cAritra tathA sAdhu veSa tyAgakara jo gRhastha hogayA ho vaha pazcAtkRta kahalAtA hai / Upara kahe hue pAsatthAdikako bhI gurukI bhAMti yathAvidhi vandanAAdi krnaa| kAraNa ki, dharmakA mUla vinaya hai| jo pAsatthAdika apane Apako guNarahita mAne aura isIse vaha vandanA na karAve, to use Asana para baiThAkara praNAma mAtra karanA, aura AloyaNA lenA / pazcAtkRtako to do ghaDI sAmAyika tathA sAdhukA veSa dekara vidhi sahita AloyaNA lenaa| uparokta pAsatthAdikakA bhI yoga na mile to rAjagRhI nagarImeM guNazilAdika caityameM jahAM anekabAra jisa devatAne arihaMtagaNadharaAdi mahApuruSoMko AloyaNA dete dekhA ho, vahAM usa samyagdRSTidevatAko aTThamaAdi tapasyAse prasanna karake usake pAsase AloyaNA lenA / kadAcit usa samayake devatAkA cyavana hogayA ho, aura dUsarA utpanna huA ho to vaha mahAvidehakSetra meM jA arihaMta bhagavAnako pUchakara prAyazcitta detA hai / yaha bhI na bane to arihaMtakI pratimAke sanmukha AloyaNa karake svayaM hI prAyazcitta aMgIkAra kare / arihaMtapratimAkA Page #749 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 726 ) bhI yoga na hove to pUrva athavA uttaradizAko mukha karake arihaMtoM tathA siddhoM ke samakSa Alove, Aloye binA kabhI na rahe, kAraNa ki zalya sahita jIva ArAdhaka nahIM kahalAtA hai / aggIo navi jANai, sohiM caraNassa dei UhiaM / to appANaM Alo- agaM ca pADei saMsAre // 7 // artha:- svayaM gItArtha na honese caraNa kI zuddhiko na jAne aura lage hue pApase kama yA jyAdA AloyaNA deve aura usase to vaha puruSa apane Apako tathA AloyaNA lenevAleko bhI saMsAra meM paTakatA hai| jaha vAlo jaMpato, kajjamakajjaM ca ujju bhaNaI taM taha AloijjA, mAyAmayavidhyamuko a // 8 // artha :- jaise bAlaka bolatA ho, taba vaha kArya athavA akArya jo ho so saralatA se kahatA hai, vaise AloyaNA lenevAlene mAyA athavA mada na rakhate apanA pApa sApha sApha kahakara AloyaNa karanA | mAyAidosarahio, paisamayaM vaDUmANasaMvego / Aloijja akajaM na puNo kAiti nicchayao // 9 // " artha:- mAyA mada ityAdi doSa na rakhakara samaya samaya saMbhAvanAkI vRddhi kara jisa akAryakI AloyaNA kare vaha akArya phira kadApi na kare aisA nizcaya kare / Page #750 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (727) lajjAigAraveNaM, bahusuamaeNa vAvi duccriaN| jo na kahei gurUNaM, na hu so ArAhao bhaNio // 10 // arthaH - jo puruSa zarma Adise, rasAdigAravameM lipaTA rahanese arthAt tapasyA na karane kI icchAAdise athavA maiM bahuzrutahUM aise ahaMkArase, apamAnake bhayase athavA AloyaNA bahuta AvegI isa bhayase guruke pAsa apane doSa kaha kara AloyaNA na kare vaha kadApi ArAdhaka nahIM khlaataa|| saMvegaparaM cittaM, kAUNaM tehiM tehiM suttehiM / ___ sallANuddharaNavivA- gadaMsagAIhiM Aloe // 11 // arthaH-saMvega utpanna karanevAle AgamabacanoMko sUtroMkA vicAra karake tathA zalyakA uddhAra na karaneke duSpariNAma kahanevAle sUtra Upara dhyAna dekara apanA citta saMvega yukta karanA aura AloyaNA lenaa| aba AloyaNA lenevAleke daza doSoMkA varNana karate haiM:AkaMpaittA aNumANaittA jaM diDhaM bAyaraM va suhumaM bA / channaM saddAulayaM, bahujaNa avvatta tassevI // 12 // arthaH- 1 guru thoDI AloyaNA deMge, isa vicArase unako vaiyAvacca Adise prasannakara pazcAt AloyaNA lenA, 2 guru thoDI tathA sarala AloyaNA denevAle haiM, aisI 1 ke AloyaNA karanA, 3 apane jina doSoMko dUsaroMne dekhe ho unhIMkI AloyaNa karanA aura anya gupta doSoMkI na karanA Page #751 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 708 ) 4 sUkSmadoSa gintI meM na lenA aura kevala baDhe 2 doSoM kI AloyaNA lenA, 5 sUkSmakI AloyaNA lenevAlA baDe doSoMko nahIM choDatA aisA batAneke liye tRNagrahaNAdi sUkSma doSakI mAtra AloyaNA lenA aura baDe baDekI na lenA / 6 channa yAne prakaTazabda se AloyaNa na karanA, 7 zabdAkula yAne guru bhalI bhAMti na jAna sakeM aise zabdADaMbara se athavA AsapAsa ke loga sunane pAyeM aisI rIti se AloyaNa karanA, 8 jo kucha AloyaNa karanA ho vaha athavA AloyaNA lI ho use bahuta se logoM ko sunAveM, 9 avyakta yAne jo chedagraMthako na jAnate ho aise guruke pAsa AloyaNa karanA aura 10 lokanindAke bhayase apane hI samAna doSa sevana karanevAle guruke pAsa AloyaNa karanA / ye daza doSa AloyaNA lenevAlene tyAga denA cAhiye / samyak prakArase AloyaNA karane meM nimnAGkita guNa haiM:lahu AlhAI jagaNaM, appaparanivatti ajjavaM sohI || dukkarakaraNaM ANA, nissalattaM ca sohiguNA // 13 // artha:-- jaise bojhA uThAnevAleko, bojhA utAranese zarIra halakA lagatA hai, vaisehI AloyaNA lenevAleko bhI zalya nikAla DAlane se apanA jIva halakA lagatA hai, 2 Ananda hotA hai, 3 apane tathA dUsaroMke bhI doSa Talate haiM, yAne Apa AloyaNA lekara doSa mukta hotA hai yaha bAta prakaTahI hai, tathA use dekhakara dUsare bhI AloyaNA leneko taiyAra hote haiM jisase Page #752 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (729) unake bhI doSa dUra hojAte haiM. 4 bhalIbhAMti AloyaNA karanese saralatA prakaTa hotI hai.5 aticArarUpa mala dhula jAnese AtmAkI zuddhi hotI hai, 6 AloyaNA lenese duSkara kRtya kiyA aisA bhAsa hotA hai. kAraNa ki anAdikAlase doSasevanakA abhyAsa paDa gayA hai. parantu doSa karaneke bAda unakI AloyaNa karanA yaha duSkara hai. kAraNa ki, mokSa taka pahuMce aise prabala AtmavIrya ke vizeSa ullAsahIse yaha kAma banatA hai. nizIthacUrNimeM bhI kahA hai ki--jIva jisa doSakA sevana karatA hai vaha duSkara nahIM; parantu samyak gItase AloyaNa karanAhI duSkara hai. isIliye samyak AloyaNA abhyataratapameM ginI hai, aura isase vaha mAsakhamaNaAdise bhI duSkara hai. lakSaNAsAdhvI AdikI aisI bAta sunate haiM ki:-- isa caubIsIse atItakAlakI assIvIM caubIsImeM eka bahuputravAna rAjAko saikaDoM mAnatAse eka kanyA huI. svayaMvaramaMDapameM usakA vivAha huA, parantu durdaivase cauMkei andarahI patike marajAnese vidhavA hogaI. pazcAt vaha samyakprakArase zIla pAlanakara satIstriyoM meM pratiSThita huI aura jainadharmameM bahutahI tatpara hogaI. eka samaya usa cauvIsIke aMtima arihaMtane use dIkSA dI. pazcAt vaha lakSaNA nAmase prasiddha huI. eka samaya ciDA ciDiyAkA viSayasaMbhoga dekhakara vaha manameM vicAra karane lagI ki, "arihaMta mahArAjane cAritravantoMko Page #753 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 730 ) viSayabhogakI anumati kyoM na dI ? athavA ve svayaM veda rahita hone se vedakA duHkha nahIM jAnate." ityAdi manameM cintavana karake kSaNabhara meM vaha saceta ho pazcAtApa karane lagI. use lajjA utpanna huI ki 'aba maiM AloyaNA kisa prakAra karUMgI ?" tathApi zalya rakhane meM kisI prakAra bhI zuddhi nahIM, yaha bAta dhyAnameM le usane apane Apako dhIraja dI, aura vaha vahAMse nikalI. itanemeM acAnaka pagameM eka kAMTA lagA. jisase apazakuna huvA samajha vaha manameM jhuMjhalAI, aura 'jo aisA burA cintavana karatA hai, usakA kyA prAyazcitta ?' isa taraha anya kisI aparAdhI miSase pUchakara usane AloyaNA lI, parantu jAke mAre aura baDappanakA bhaMga honeke bhaya se apanA nAma prakaTa kiyA nahIM. usa doSake prAyazcittarUpameM usane pacAsa varSa taka ugra tapasyA karI. kahA hai ki vigaya rahita hokara chaha, aTThama, dazama (cAra upavAsa ) aura duvAlasa (pAMca upavAsa ) yaha tapasyA dasa varSa; upavAsa sahita do varSa; bhojanase do varSa mAsakhamaNa tapasyA solaha varSa aura AMbila tapasyA bIsa varSa. isa taraha lakSaNa sAdhvIne pacAsa varSa taka tapasyA karI. yaha tapasyA karate usane pratikramaNaAdi Avazyaka kriyAeM nahIM choDI. tathA manameM kiMcit mAtrabhI dInatA na lAI. isa prakAra duSkara tapasyA karI to bhI vaha zuddha na huI. anta meM usane ArttadhyAnameM kAla kiyA. dAsIAdi asaMkhya Page #754 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (731) bhavoM meM bahuta kaThina duHkha bhogakara antameM zrIpadmanAmatIrthakarake tArthimeM vaha siddhiko prApta hovegI. kahA hai ki- zalyavAlA jIva cAhe divya hajAra varSa paryanta atyanta ugra tapasyA kare, to bhI zalya honese usakI ukta tapasyA bilakula niSphala hai. jaise atikuzala vaidyabhI apanA roga dUsare vaidyako kahakarahI niroga hotA hai, vaisehI jJAnIpuruSake zalyakA uddhAra bhI dUsare jJAnIke dvArA hI hotA hai. 7 AloyaNA lenese tIrthakaroMkI AjJA ArAdhita hotI hai. 8 niHzalyapanA prakaTa hotA hai. uttarAdhyayanasUtrake untIsaveM adhyayanameM kahA hai ki- he bhagavanta ! jIva AloyaNA lenese kyA utpanna karatA hai ? uttara-- RjubhAvako pAyA huA jIva anantasaMsArako baDhAnevAle mAyAzalya, niyANazalya aura mithyAdarzanazalya ina tInoM prakArake zalyoMse rahita niSkapaTa ho strIveda tathA napuMsakavedako nahIM bAMdhatA aura pUrvameM bAMdhA hove to usakI nirjarA karatA hai. AloyaNAke ukta ATha guNa haiM. atizaya tIvrapariNAmase kiyA huA, baDA tathA nikAcita huA, bAlahatyA, strIhatyA, yatihatyA, deva jJAna ityAdikake dravyakA bhakSaNa, rAjAkI strIke sAtha gamana ityAdi mahApApakI samyak prakArase AloyaNA kara gurukA diyA huA prAyazcitta yathAvidhi kare to vaha jIva usI bhavameM zuddha hojAtA hai aisA Page #755 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 732 ) 1 na hotA to dRDhaprahArIAdiko usI bhavameM mukti kisa prakAra hotI ? ataeva pratyekacAturmAsa meM athavA prativarSa avazya AloyaNA lenA cAhiye. iti zrI ratnazekharasUriviracita zrAddhavidhimudIkI hindI bhASAkA varSakRtya nAmaka paMcamaH prakAzaH sampUrNaH Page #756 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (733) prakAza 6, janmakRtya. (prathama dvara jammami vAsaThANaM, tivaggasiddhIi kAraNaM uciaN|| uciaM vijAgahaNe, pANiggahaNa ca mittAI // 12 // saMkSiptArthaH janmameM trivarga arthAt dharma, artha aura kAma ina tInoM vargoM kI sAdhanA ho sake aisA 1 nivAsasthAna, 2 vidyA sampAdana, 3 pANigrahaNa aura 4 mitrAdika karanA ucita hai. // 12 // vistArArtha:--1 janmarUpa bandIgRhameM prathama nivAsasthAna ucita lenA. kaisA ucita so vizeSaNase kahate haiM. jisase trivargakI arthAt dharmArthakAmakI siddhi yAne utpatti ho aisA, tAtparya yaha hai ki, jahAM rahanese dharma, artha aura kAma sadhe, vahAM zrAvakane rahanA cAhiye. anya jagaha na rahanA. kAraNa ki, vaisA karanese isabhavase tathA parabhavase bhraSTa honekI sambhAvanA hai. kahA hai ki- bhIlalogoMkI pallImeM, coroMke sthAnameM, pahADIlogoMkI bastImeM aura hiMsaka tathA duSTa logoMkA Azraya karanevAle logoMke pAsa acche manuSyoMne na rahanA cAhiye. kAraNa ki kusaMgati sajjanoMko eba lagAnevAlI hai. jisa sthAnameM rahane Page #757 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (734) se munirAja apane yahAM padhAreM, tathA jina-maMdira samIpa hove, AsapAsa zrAvakoMkI bastI hove aise sthAnameM gRhasthane rahanA cAhiye. jahAM bahutase vidvAn loga rahate hoM, jahAM zIla prANase bhI adhika pyArA ginA jAtA ho, aura jahAMke loga sadaiva dharmiSTha rahate hoM, vahAM hI bhale manuSyoMne rahanA cAhiye. kAraNa ki, satpuruSoMkI saMgati kalyANakArI hai. jisa nagarameM jinamaMdira, siddhAnta jJAnI sAdhu aura zrAvaka hone tathA jala aura IMdhana bhI bahuta ho, vahIM nitya rahanA cAhiye. tInasau jinamaMdira tathA dharmiSTha, suzIla aura sujAna zrAvakaAdise suzobhita, ajamerake samIpa harSapura nAmaka eka zreSTha nagara thA. vahAMke nivAsI aTThAraha hajAra brAhmaNa aura una ke chattIsa hajAra ziSya baDe 2 zreSThI zrIpriyagraMthamUrike nagarameM padhArane para pratibodhako prApta hue. uttamasthAnameM rahanese dhanavAn, guNI aura dharmiSTha logoMkA samAgama hotA hai. aura usase dhana, viveka, vinaya, vicAra, AcAra, udAratA, gaMbhIratA, dhairya, pratiSThAAdi guNa tathA sarvaprakArase dharmakRtya karanemeM kuzalatA prAyaH vinAhI prayatnake prApta hotI hai. yaha bAta abhI bhI spaSTa dRSTimeM AtI hai. isaliye ata prAnta gAmaDe (grAma ) ityAdi meM dhanaprApti Adise sukhapUrvaka nirvAha hotA ho to bhI na rahanA cAhiye. kahA hai ki jahAM jina jinamaMdira aura saMghakA mukhakamala ye tIna vastueM dRSTi meM nahIM AtI, vaisehI jina Page #758 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (735) vacana sunane meM nahIM AtA; vahAM apAra saMpadA ho to bhI vaha kisa kAmakI ? jo tujhe mUrkhatAkI AvazyakatA hove to tU gAmaDe meM tIna dina raha. kAraNa ki, vahAM nayA adhyayana nahIM hotA, aura pUrva meM paDhA huA ho vaha bhI vismaraNa hojAtA hai, aisA sunate haiM ki kisI nagarakA nivAsI eka vaNika thoDese vaNikoMkI basativAle eka dehAtameM jAkara dravyalAbhake nimitta rahane lagA. khetI tathA anya bahutase vyApAra kara usane dhana upArjana kiyA. itane meM usake rahanekA ghAsakA jhoMpaDA jala gayA. isI prakAra bAra 2 dhana upArjana karane para bhI kisI samaya DAkA, to kisI samaya duSkAla, rAjadaMDa Adise usakA dhana calA gayA. eka samaya usa gAMvake rahanevAle coroMne kisI nagarameM DAkA DAlA, jisase rAjAne krodhita ho vaha gAMva jalA diyA, aura subhaToMne zreSThIke putrAdikoMko pakaDA. taba zreSThI subhaToMke sAtha laDatA huA mArA gayA. kugrAmavAsakA aisA phala hotA hai| rahanekA sthAna ucita ho, to bhI vahAM svacakra, paracakra, virodha, duSkAla, mahAmArI, ativRSTiAdi, prajAke sAtha kalaha, nagarakA nAza ityAdi upadravase asvasthatA utpanna huI ho to, vaha sthAna zIghra choDa denA cAhiye. aisA na karanese prAyaH dharmArthakAmakI hAni hojAtI hai. jaise yavanalogoMne dehalIzahara naSTa kara diyA, usa samaya bhayase jinhoMne dehalI choDa dI aura gujarAtaAdidezoM meM nivAsa kiyA unhoMne apane dharma, Page #759 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (736 ) artha, kAmakI puSTi karake yaha bhava tathA parabhava saphala kiyA; aura jinhoMne dehalI nahIM choDI, una logoMne baMdIgRhameM paDanA Adi upadrava pAkara apane donoM bhava pAnImeM gumAye. nagarakA vinAza hone para sthAna tyAganake viSayameM kSitipratiSThitapura, caNakapura, RSabhapuraAdike udAharaNa vidyamAna haiM. siddhAMtameM kahA hai ki kSitipratiSThita, caNakapura, RSabhapura, kuzAgrapura, rAjagRha, campA, pATalIputra ityAdi ekahI rAjAkI nai nai rAjadhAnIke nAma hai| __yahAM taka rahanekA sthAna yAne nagara, grAma AdikA vicAra kiyA. ghara bhI rahanekA sthAna kahalAtA hai ataeva aba usakA vicAra karanA cAhiye. acche manuSyoMne apanA ghara vahAM banAnA jahAM ki acchehI manuSyoMkA paDausa ho. bilakula ekAMtameM nahIM banAnA. zAstrokta vidhike anusAra parimitadvAraAdi guNa jisa gharameM hove, vaha ghara dharma, artha, aura kAmakA sAdhanevAlA honese rahaneko ucita hai. kharAba paDausiyoMko zAstrameM niSiddha kiyA hai. yathAH- vezyA, tiryaMcayonike prANI, kotavAla, bauddhaAdike sAdhu, brAhmaNa, smazAna, bAgharI, zikArI, kArAgRhakA adhikArI ( jelara ), DAkU, bhIla, kahAra, jugArI, cora, naTa, nartaka, bhaTTa, bhAMDa aura kukarma karanevAle itane logokA paDausa sarvathA tyAjya hai. tathA inake sAtha mitratA bhI na karanA cAhiye. vaisehI devamaMdirake Page #760 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 737) pAsa ghara ho to duHkha hotA hai, bAjArameM ho to hAni hotI hai aura uga athavA pradhAnake pAsa ho to putra tathA dhanakA nAza hotA hai. apane hitake cAhanevAle buddhizAlI puruSako cAhiye ki, mUrkha, adharmI, pAkhaMDI, patita cora, rAMgI, krodhI, cAMDAla, ahaMkArI, gurupatnIko bhoganevAlA, bairI, apane svAmIko Thagane vAlA, lobhI aura munihatyA, strIhatyA athavA bAlahatyA karane vAlA inake paDausako tyAge. kuzIlaAdi paDausI hoveM to unake vacana sunanese tathA unakI ceSTA dekhanese manuSya sadguNI ho, to bhI usake guNakI hAni hotI hai. paDausinane jise khIra sampAdana karake dI usa saMgamanAmaka zAlibhadra ke jIvako uttama paDausa ke dRSTAnta ke sthAna meM tathA parvake dina muniko vahArAnebAlI paDausina ke sAsa zvasurako jhUThamUTha samajhAnevAlI somabhaTTakI strIko kharAba paDausinako dRSTAntasthAna meM jAno. atizaya prakaTasthAnameM ghara karanA ThIka nahIM. kAraNa ki, AsapAsa dUsare ghara na honese tathA cAroM ora maidAna hone se coraAdi upadrava karate haiM. atizaya ghanI basativAle gupta - sthAnameM bhI ghara honA ThIka nahIM. kAraNa ki cAroM tarapha dUsare gharoM ke honeM se usa ghara kI zobhA calI jAtI hai. vaisehI AgaAdi upadrava hone para jhaTase andara jAnA va bAhara AnA kaThina hojAtA hai. gharake liye zalya, bhasma, khAtraAdi doSoMse rahita tathA niSiddhaAyase rahita aisA uttama sthAna honA cAhiye. Page #761 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 ( 738) isI prakAra durgA, vRkSAMkura, DAbhake guccheAdi jahAM bahuta hoM tathA sundara raMga va uttama gaMdhayukta mATI, madhura jala tathA nidhAnaAdi jisameM hoveM, aisA sthAna honA cAhiye kahA hai ki-- uSNakAla meM ThaMDe sparzavAlI tathA zItakAla meM garama sparzavAlI tathA varSARtu meM samazItoSNa sparzavAlI bhUmi sabako sukhakArI hai. eka hAtha gaharI bhUmi khodakara pIchI usI mATI se use pUra denA cAhiye. jo mATI baDha jAve to zreSTha, barAbara hove to madhyama aura ghaTa jAve to usa bhUmiko adhama jAno. jisa bhUmi meM gaDDA khodakara jala bharA hove to vaha jala sau paga jAveM taba taka utanA hI rahe to vaha bhUmi uttama hai, eka aMgula kama hojAve to madhyama aura isase adhika kama hojAve to adhama jAno, athavA jisa bhUmike gaDDhe meM rakhe hue puSpa dUsare dina vaise hI raheM to uttama, Adhe sUkha jAveM to madhyama aura saba sUkha jAveM to usa bhUmiko adhama jAno jisa bhUmimeM boyA huA DAMgara Adi dhAnya tInadinameM Uga jAve vaha zreSTha, pAMcadinameM Uge vaha madhyama aura sAtadina meM Uge usa bhUmiko adhama jAno. bhUmi valmIkavAlI ho to vyAdhi, polI hoya to dAridrya, phaTI huI ho to maraNa, aura zalyavAlI ho to duHkha detI hai isaliye zalya kI bahutahI prayatnase tapAsa karanA, manuSyakI haDDIAdi zalya nikale to usase manuSyahIkI hAni hotI hai, gadahe - kA zalya nikale to rAjAdikase bhaya utpanna hotA hai, kuttekA Page #762 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 739 ) zalya nikale to bAlakakA nAza hove, bAlakakA zalya nikale to gharadhanI dezATanako jAve, gAya athavA bailakA zalya nikale to gAya bailakA nAza hove aura manuSya ke keza, kapAla, bhasmaAdi nikale to mRtyu hotI haiM ityAdi. pahilA aura cauthA prahara chor3akara dUsare athavA tIsare prahara meM ghara para AnevAlI vRkSa athavA dhvajAAdikI chAyA nirantara duHkhadAyI haiM. arihaMtakI pITha, brahmA aura viSNukI bAjU, caMDikA aura sUrya kI dRSTi tathA mahAdevakA uparokta sarva ( pITha, bAjU aura dRSTi ) choDanA, vAsudevakA vAma aMga, brahmAkA dAhinA aMga, nirmAlya, nhavaNajala, dhvajAkI chAyA, vilepana, zikharakI chAyA aura arihaMtakI dRSTi ye zreSTha haiM. isI prakAra kahA hai ki - arihaMtakI pITha, sUrya aura mahAdevakI dRSTi va vAsudevakA bAyAM bhAga choDa denA cAhiye. gharakI dAhinI ora arihaMtakI dRSTi paDatI hove aura mahAdevakI pUTha bAIM ora paDatI hove to kalyANakArI hai. parantu isase viparIta hove to bahuta duHkha hotA hai, usameM bhI bIca meM mArga ho to koI doSa nahIM. nagara athavA grAma meM IzAnAdiko dizAoM meM ghara na karanA cAhiye. yaha uttamajAtike manuSyako azubhakArI hai; parantu cAMDAlaAdi nIcajAtiko RddhikArI haiM. rahaneke sthAnake guNa tathA doSa, zakuna, svapna, zabdaAdi ke balase jAnanA cAhiye. Page #763 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (740) - uttama sthAna bhI ucita mUlya dekara tathA paDausIkI sammatiAdi lekara nyAyahIse grahaNa karanA cAhiye. kintu kisIkA parAbhavaAdi karake kabhI na lenA cAhiye. kyoMki isase dharmArthakAmake nAza honekI sambhAvanA hai. isI prakAra iMTa, lakaDI, patthara ityAdi vastueM bhI doSa rahita, majabUta ho ve hI ucita mUlya dekara lenA athavA maMgAnA cAhiye. ye vastueM bhI becane vAleke yahAM taiyAra kI huI lenA, parantu khAsa taura para apane liye hI taiyAra na karavAnA cAhiye. kAraNa ki, usase mahAArambhaAdi doSa laganA sambhava hai uparokta vastueM jinamaMdiraAdikI hoveM to na lenA. kAraNa ki usase bahutahI hAni hotI hai. aisA sunate haiM ki, do vaNika paDausI the. unameM eka dhanika thA, vaha dUsarekA pada pada para parAbhava karatA thA. dUsarA daridrI honeke kAraNa jaba kisI prakAra usakA nukasAna na kara sakA taba usane usakA ghara baMdha rahA thA usa samaya cupacApa eka jinamaMdirakA paDA huA iMTakA Tukar3A usakI bhItameM rakha diyA. ghara banakara taiyAra huA taba daridrI paDausIne zrImanta paDausIko yathArtha vAta kaha dI. taba zrImanta paDausIne kahA ki, "isameM kyA doSa hai ?" aisI avajJA karanese vidyutpAtaAdi hokara usakA sarvanAza hogayA. kahA hai ki-jinamaMdira, kuA, bAvaDI, smazAna, maTha aura rAjamaMdirakA sarasoM barAbara bhI patthara IMTa kASTaAdi na lenA cAhiye. Page #764 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (741) pASANamaya staMbha, pITha, pATiye, bArasAkha ityAdi vastueM gRhasthako hAni kAraka haiM, parantu ve dharmasthAnameM zubha haiM. pASANamaya vastu Upara kASTha aura kASThamaya vAtuke Upara pASANake staMbha Adi ghara athavA jinamadirameM kabhI na rakhanA. halakA kASTha, ghANI, zakaTa (gADA ) Adi vastueM tathA raheMTaAdi yaMtra ye, saba kAMTevAle vRkSa, baDaAdi pAMca UMcara tathA jinameM se dUdha nikalatA ho aise AkaAdikI lakaDI kAmameM na lenA. aura bIjorI, kela, anAra, nIMbU, donoM jAtikI haladI, imalI, babUla, bora, dhatUrA inake kASTha bhI nirupayogI haiM. jo Uparokta vRkSakI jaDeM paDausase gharakI bhUmimeM ghuse, athavA ina vRkSoMkI chAyA gharaka Upara Ave to usa gharadhanIke kulakA nAza hotA hai. ghara pUrvabhAgameM UMcA hove to dhanakA nAza hotA hai, dakSiNabhAgameM UMcA hove to dhanakI samRddhi hotI hai, pazcimabhAgameM UMcA ho to vRddhi hotI hai aura uttaradizAmeM UMcA hove to zUnya hojAtA hai. golAkAra, adhikakoNayukta athavA eka, do yA tIna koNavAlA, dAhinI tathA bAI ora laMbA aisA ghara rahaneke yogya nahIM. jo kimADa apane ApahI baMda hojAveM athavA khula jAveM ve acche nahIM haiM; gharake mukhya dvAra meM citramayakalazAdikakI vizeSa zobhA uttama kahI jAtI hai. jina citroMmeM yoginIke nRtyakA Arambha, mahAbhArata rAmAyaNameMkA athavA dUsare rAjAoMkA saMgrAma, RSi athavA devake caritra hoveM ve citra gharameM uttama Page #765 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 742) nahIM. phale hue vRkSa, phulakI latAeM, sarasvatI, navanidhAnayukta lakSmI, kalaza, badhAI, caturdaza svapnakI zreNIAdi citra zubha haiM, jisa gharameM khajUra, dADima, kela, bora, athavA bIjorI inake vRkSa Ugate haiM, usa gharakA samUla nAza hotA hai. gharameM jinameM se dUdha nikale aisA vRkSa ho to vaha lakSmIkA nAza karatA hai, kaMTIlAvRkSa hove to zatruse bhaya utpanna karatA hai, phalabAlA hove to saMtatikA nAza karatA hai, isaliye inakI lakaDI bhI gharaAdi banAne ke kAmameM na lenA. koi 2 graMthakAra kahate haiM ki, gharake pUrvabhAgameM baDavRkSa, dakSiNabhAgameM uMbara, pazcimabhAgameM pIpala aura uttarabhAgameM plakSavRkSa zubhakArI hai| . gharake pUrvabhAgameM lakSmIkA ghara ( bhaMDAra ), AgneyakoNameM rasoI ghara, dakSiNabhAgameM zayanagRha, naiRtyakoNameM AyudhaAdikA sthAna, pazcimadizAmeM bhojana karanekA sthAna, vAyavyakoNameM dhAnyAgAra ( dhAnyake koThe ) uttaradizAmeM pAnI rakhanekA ghara aura IzAnakoNameM devamaMdira banAnA cAhiye / gharake dakSiNabhAgameM agni, jala, gAya, vAyu aura dIpaka, inake sthAna karanA aura uttara tathA pazcimabhAgameM bhojana, dravya, dhAnya aura devake sthAna banAnA cAhiye / gharake dvArakI apekSAse arthAt jisa dizAmeM gharakA dvAra ho vaha pUrva dizA va usIke anusAra anya dizAeM jAno, chIMkakI bhAMti yahAM bhI sUryo. dayase pUrvadizA nahIM mAnanA cAhiye / isI prakAra ghara banAne uttarAdazAmeM pAnI bhAra IzAnakoNameM gharake Page #766 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (743) vAle sutAra tathA anya manuSya ( majadUra ) unako ThairAvase a. dhika bhI dekara prasanna rakhanA, unako kabhI ThaganA nhiiN| jitanemeM apane kuTumbAdikakA sukhapUrvaka nirvAha hojAya,aura lokameM bhI zobhAdi ho, utanA hI vistAra (laMbAI cauDAI ) ghara baMdhAnemeM karanI cAhiye, saMtoSa na rakhakara adhikAdhika vistAra karanese vyartha dhanakA vyaya aura AraMbhaAdi hotA hai| uparokta kathanAnusAra ghara bhI parimita dvAravAlA hI cAhiye / kAraNa ki, bahutase dvAra hoveM to duSTalogoMke AnejAnekI khabara nahIM rahatI aura usase strI, dhanaAdike nAza honekI sambhAvanA hai. parimitadvAroMke bhI pATiye, ulAle, sAMkala, kundeAdi bahuta majabUta rakhanA cAhiye, jisase ghara surakSita rahatA hai. kivADa bhI sahajameM khula jAya va banda hojAya aise cAhiye anyathA AdhikAdhika jIva virAdhanA hove aura jAnA AnA ityAdika kArya bhI jitanA zIghra honA cAhiye utanA zIghra nahIM ho sake. bhItameM rahanevAlI bhAgala kisI prakAra bhI acchI nahIM. kAraNa ki usase paMcendriya pramukha jIvakI bhI virAdhanA honA sambhava hai. kivADa banda karate samaya jIvajantuAdi bhalIbhAMti dekhakara banda karanA cAhiye. isIprakAra pAnIkI paranAla, khAla (morI) ityAdikI bhI yathAzakti yatanA rakhanA cAhiye. gharake dvAra parimita rakhanA ityAdika viSaya zAstrameM bhI kahA hai. Page #767 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 744 ) jisa ghara meM vedha ( chidra ) Adi doSa na hove, sampUrNa dala ( pASANa, IMTa aura kASTha ) nayA hove, adhika dvAra naM hoveM, dhAnyakA saMgraha hove, devakI pUjA hotI hove, Adarase jalaAdikA chiTakAva hotA ho, lAla paradA ho, jhADanA poMchanAAdi saMskAra sadaiva hote hoM, choTe baDekI maryAdA bhalIbhAMti pAlana kI jAtI ho, sUrya kI kiraNeM andara praveza na karatI hoM, dIpaka prakAzita rahatI ho, rogiyoMkI sUzrUSA bhalIbhAMti hotI ho aura thake hue manuSya kI thakAvaTa dUra kI jAtI ho, usa gharameM lakSmI nivAsa karatI hai. isa prakAra deza, kAla, apanA dhana tathA jAti Adiko ucita ho aise baMdhAye hue gharako yathAvidhi snAtra, sAdharmivAtsalya saMghapUjAAdi karake zrAvakane kAmameM lenA cAhiye. zubha muhUrta, tathA zakunaAdikA pala bhI ghara baMdhavAne tathA usameM praveza karaneke avasara para avazya dekhanA cAhiye. isa prakAra yathAvidhi baMdhAye hue gharameM lakSmIkI vRddhiAdi honA durlabha nahIM. aisA sunate haiM ki, ujjayinInagarI meM dAMtAka nAmaka zreSThIne aTThAraha karoDa svarNamudrAeM kharca karake vAstuzAstra meM kahI huI zItake anusAra eka sAta maMjilavAlA mahala taiyAra karAyA. usake taiyAra hone meM bAraha varSa lage the. jaba dAMtAka usa mahala meM rahane gayA, taba rAtrimeM pahUM kyA ? pahUM kyA ?" aisA zabda usake sunane meM AyA. isase bhayabhIta ho usane mUlya ke anusAra (: Page #768 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yA aura tanehImeM turatiSThA kiyA (745) dhana lekara ukta mahala vikramarAjAko de diyA. vikramarAjA usa mahalameM gayA aura "paDU kyA ? paDUM kyA?" yaha zabda sunatehI usane kahA "par3a" itanehImeM turanta suvarNapuruSa paDA. ityAdi. isI taraha vidhike anusAra banavAye va pratiSThA kiye hue zrImunisuvratasvAmIkI thUbhakI mahimAse koNika rAjA prabalasenAkA dhanI thA, tathApi usa vizAlA nagarIko bAraha varSameM bhI na le sakA. bhraSTa hue kUlavAlukasAdhuke kahane parase jaba usane giravA diyA taba usIsamaya usane nagarI apane AdhIna karalI. isI prakAra yAne gharakI yuktike anusAra dUkAna bhI uttama paDausa dekhakara, na adhikaprakaTa, na Adhikagupta aise sthAnameM parimitadvAravAlI pUrvoktavidhike anusArahI banAnA ucita hai. kAraNa ki, usIse dharma, artha aura kAmakI siddhi hotI hai. dvitIya dvAra 'trivargasiddhikA kAraNa' isa padakA sambandha dUsare dvArameM bhI liyA jAtA hai, isase aisA artha hotA hai ki, dharma, artha aura kAma ina tInoMkI siddhi jisase hotI ho, una vidyAoMkA yAne likhanA, paDhanA, byApAra ityAdi kalAoMkA grahaNa arthAta adhyayana uttamaprakArase karanA. kAraNa ki, jisako kalAoMkA zikSaNa na milA ho, tathA unakA abhyAsa jisane na kiyA ho, usako apanI mUrkhatAse tathA hAsyapradaavasthAse pada pada para tiraskAra sahanA paDatA hai jaise ki, kAlIdAsakavi prathama to Page #769 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (746 ) gAyeM carAnekA dhandhA karatA thA. eka samaya rAjasabhAmeM usane 'svasti' aisA kahaneke sthAna meM 'uzaraTa' aisA kahA, isase usakA baDA tiraskAra huA. pazcAt devatAko prasanna karake vaha mahAn paMDita tathA kavi huA. grantha sudhAranemeM, citrasabhAdarzanAdikakRtyoMmeM jo kalAvAna hove; vaha paradezI hone para bhI vasudevAdikakI bhAMti satkAra pAtA hai. kahA hai ki--paMDitAI aura rAjApanA ye donoM samAna nahIM hai. kAraNa ki, rAjA kevala apane dezahImeM pUjA jAtA hai, aura paMDita sarvatra pUjA jAtA hai. sarva kalAeM sIkhanA cAhiye. kAraNa ki, dezakAlaAdike anusAra sarvakalAoMkA vizeSa upayoga honA sambhava hai. aisA na karanese kabhI 2 manuSya girI dazAmeM A jAtA hai. kahA hai ki -saTTapaTTa bhI sIkhanA, kAraNa ki, sIkhA huA niSphala nahIM jAtA. saTTapaTTake prasAdahIse gola ( guDa ) aura tuMbaDA khAyA jAtA hai. saba kalAeM AtI hoM to pUrvokta AjIvikAke sAta upAyoMmeMke ekAdha upAyase sukhapUrvaka nirvAha hotA hai tathA samaya para samRddhiAdi bhI milatI hai. sarvakalAoMkA abhyAsa karane kI zakti na hove to, zrAvakaputrane jisase isa lokameM sukhapUrvaka nirvAha hove aura paralokameM zubhagati hove aisI kisI ekakalAkA to samyakprakArase abhyAsa avazya karanA cAhiye. kahA hai ki zrutarUpa samudra apAra hai, AyuSya thoDA Page #770 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (747) hai, vartamAnake jIva kSudrabuddhi haiM. isaliye aisA kucha to bhI sIkhanA cAhiye ki jo thoDA ho, aura iSTakArya sAdha sake utanA ho. isalokameM utpanna hue manuSyane do bAteM avazya sIkhanA cAhiye. eka to vaha ki, jisase apanA nirvAha hoya, aura dUsarI vaha ki, jisase maraneke anantara sadgati prApta ho. niMdya aura pApamaya kAryase nirvAha karanA anucita hai. mUlagAthAmeM 'ucita' pada hai, isaliye niMdya tathA pApamaya vyApArakA niSedha huA aisA samajhanA cAhiye. tRtIya dvAra- pANigrahaNa yAne vivAha, yaha bhI trivarga arthAt dharma, artha aura kAmakI siddhikA kAraNa hai, isaliye yogyarItise karanA cAhiye. vivAha apanese pRthakgotrameM utpanna tathA kula, sadAcAra, zIla, rUpa, vaya, vidyA, saMpatti, veSa, bhASA, pratiSThAAdise apanI samAnatAke hoM unhIM ke sAtha karanA cAhiye. zIlaAdi samAna na hoM to,paraspara avahelanA,kuTumbameM kalaha,kalaMka ityAdika hote haiM. jaiseki potanapuranagarameM zrImatInAmaka eka zrAvakakanyAne sAdara kisI anyadharmAvalaMbI puruSake sAtha vivAha kiyA thA. vaha dharmameM bahuta hI dRDha thI. parantu usake patikA paradharmI honese usapara anurAga nahIM rahA. eka samaya patine gharake aMdara ekapaDe meM sarpa rakhakara zrImatakio kahA ki, amuka ghaDemeMse puSpamAlA nikAla lA. jaba zrImatI lene gaI to nava Page #771 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 748) kAra smaraNa ke prabhAvase sarpa kI puSpamAlA ho gaI. pazcAt zrImatIke patiAdi saba loga zrAvaka hogaye. donoMke kulazIlaAdi samAna hoveM to utkRSTa sukha, dharma tathA baDappanaAdi milatA hai. isa viSaya meM pethaDa zreSThI tathA prathamiNI strIkA udAharaNa vidyamAna hai. sAmudrikAdika zAstroM meM kahe hue zarIrake lakSaNa tathA janmapatrikAkI jAMca Adi karake varakanyAkI parIkSA karanA cAhiye. kahA hai ki, 1 kula, 2 zIla, 3 sage sambandhI, 4 vidyA, 5 dhana, 6 zarIra, aura 7 vaya ye sAta guNa kanyAdAna karanevAleneM varameM dekhane cAhiye. isake uparAnta kanyA apane bhAgyake AdhAra para rahatI haiM. jo mUrkha, nirdhana, dUradezAntara meM rahanevAlA, zUravIra, mokSakI icchA karanevAlA, aura kanyA se tigunI se bhI adhika vaya vAlA ho, aise varako kanyA na denA cAhiye. AzcaryakAraka apAra saMpattivAlA, adhika ThaMDA, athavA bahutahI krodhI, hAtha, paira athavA kisI bhI aMgase apaMga tathA rogI aise varako bhI kanyA na denI cAhiye. kula tathA jAtise hIna, apane mAtApitA se alaga rahanevAlA, aura jisake pUrvavivAhita strI tathA putrAdi hove aise varako kanyA na denI cAhiye. adhika vaira tathA apavAdavAle, nitya jitanA dravya mile usa sabako kharca kara denevAle, Alasya se zUnyamanavAle aise varako kanyA na denI apane gotra meM utpanna, jUA, corI Page #772 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (749 / Adi vyasanavAle tathA paradezIko kanyA na denI. kula strI vaha hotI hai jo apane patiAdilogoMke sAtha niSkapaTa bartAva karanevAlI, sAsuAdi para bhakti karanevAlI, svajana para prIti rakhanevAlI, baMdhuvarga Upara snehavAlI aura hamezA prasanna mukhavAlI ho. jisa puruSake putra AjJAkArI tathA pitRbhakta hoM, strI AjJAkAriNI ho aura icchita sampatti ho; usa puruSako yaha mRtyulokahI svargake samAna hai. agni tathA devaAdike samakSa hastamilApa karanA vivAha kahalAtA hai. yaha vivAha lokameM ATha prakArakA haiH-1 AbhUSaNa pahirA kara usa sahita kanyAdAna karanA vaha brAhmavivAha kahalAtA hai. 2 dhana kharca karake kanyAdAna karanA vaha prAjApatyavivAha kahalAtA hai. 3 gAyabalakA joDA dekara kanyAdAna karanA, vaha ArSavivAha kahalAtA hai. 4 yajamAnabrAhmaNako yajJakI dakSiNAke rUpameM kanyA de, vaha daivavivAha kahalAtA hai. ye cAroM prakArake vivAha dharmAnukUla haiM. 5 mAtA, pitA athavA bandhuvarga inako na mAnate pArasparika prema hojAnese kanyA manaicchita varako vara le, vaha gAMdharvavivAha kahalAtA hai. 6 kucha bhI ThaharAva karake kanyAdAna kare, vaha asuravivAha kahalAtA hai. 7 balAtkArase kanyAharaNa karake usase vivAha kare, vaha rAkSasavivAha kahalAtA hai, 8 soI huI athavA pramAdameM rahI huI kanyAkA grahaNa karanA, vaha paizAcavivAha kahalAtA hai. ye pachike cAroM vivAha dharmAnukUla Page #773 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (750) nahIM hai. jo kanyA tathA varakI paraspara prIti hove to aMtima cAroM vivAha bhI dharmAnukUlahI mAne jAte haiM. pavitra strIkA lAbha yahI vivAhakA phala hai. pavitra strI prApta hone para jo puruSa usakI yathAyogya rakSA kare to, saMtati bhI uttama hotI hai, manameM nitya samAdhAna rahatA hai, gRhakRtya suvyavasthAse calatA hai, kulInatA jvalita hojAtI hai, AcAra vicAra pavitra rahate haiM, deva, atithi tathA bAMdhavajanakA satkAra hotA hai, aura pApakA sambandha nahIM hotA. ___strIkI rakSA karaneke upAya isa prakAra haiM:--use gRhakAryameM lagAnI, usake hAthameM kharca ke liye parimita va ucita rakama denI, use svatantratA na denI, use hamezAM mAtAdike samAna striyoMke sahavAsameM rakhanA ityAdi strIke sambandhameM jo ucitAcaraNa pUrva kahe jA cuke haiM, usameM isa bAtakA vicAra prakaTa kiyA hai. vivAhaAdimeM jo kharca tathA utsavaAdi karanA, vaha apane kula, dhana, loka ityAdikakI yogyatA para dhyAna dekara hI karanA; adhika na karanA, kAraNa ki, adhikavyayaAdi karanA dharmakRtyahImeM ucita hai. vivAha AdimeM jitanA kharca huA ho, usIke anusAra snAtra, mahApUjA, mahAnaivedya, caturvidha saMghakA satkAraAdi dharmakRtya bhI Adara pUrvaka karanA cAhiye. saMsAra. kI vRddhi karanevAlA vivAhaAdi bhI isa prakAra puNya karanese saphala hojAtA hai. Page #774 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 751 ) caturtha dvAra mitra jo hai, vaha saMpUrNa kAryoM meM vizvAsapAtra honese samapara madadaAdi karatA hai| gAthAmeM 'Adi' zabda hai jisase vaNikputra ( munIma ), sahAyaka, naukaraAdi bhI dharma, artha aura kAma ke kAraNa honese ucita rIti hI se karanA cAhiye / unameM uttamaprakRti, sAdharmikatA, dhairya, gaMbhIratA, cAturya, subuddhiAdi guNa avazya honA cAhiye / isa viSayake dRSTAMta pahile vyavahAra zuddhiprakaraNa meM kahe jA cuke haiM / ( mUlagAthA ) art paDi paTThA, putthayalehaNavAyaNa posahasAlAikAravaNaM / / 15 / / saMkSiptArtha: - 5 jinamaMdira banavAnA, 6 usameM pratimA sthApana karAnA, 7 jinabiMbakI pratiSThA karanA, 8 putraAdikA dIkSA utsava karanA, 9 AcAryAdi padakI sthApanA karanA, 10 pustakeM likhavAnA, paDhavAnA aura 11 pauSadhazAlAAdi banavAnA / / 15 // paMcama dvAra UMcA toraNa, zikhara, maMDapa Adi se suzobhita jaisA bharatacakravartiAdine banavAyA thA, vaisA ratnaracita, suvarNa raupyamaya suAipavvAvarNAya payaThavaNa // Page #775 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (752) athavA zreSThapASANAdimaya vizAla jinaprAsAda banavAnA. itanI zakti na hove to zreSTha kASTha. IMToMAdise jinamaMdira banavAnA. yaha karanekI bhI zakti na hove to jinapratimAke liye nyAyopArjita dhanase ghAsakI jhopar3I to bhI banavAnA. kahA hai kinyAyopArjita dhanakA svAmI, buddhimAn, zubhapariNAmI aura sadAcArI zrAvaka gurukI AjJAse jinamaMdira banavAnekA adhikArI hotA hai. pratyekajIvane prAyaH anAdibhavameM anantoM jinamaMdira aura ananta jinapratimAeM banavAI; parantu usa kRtyameM zubhapariNAma na hone ke kAraNa unako samakitakA lavaleza bhI lAbha nahIM milA. jisane jinamaMdira tathA jinapratimAeM nahIM banavAI, sAdhuoMko nahIM pUje aura durdharavratako aMgIkAra bhI nahIM kiyA, unhoMne apanA manuSyabhava vRthA gumAyA. yadi puruSa jinapratimAke liye ghAsakI eka jhoMpar3I bhI banAtA hai, tathA paramaguruko bhaktise eka phUla bhI arpaNa karatA hai, to usake puNyakI gintI hI nahIM ho sakatI. aura jo puNyazAlI puruSa zubhapariNAmase vizAla, majabUta aura nakkura pattharakA jinamaMdira banavAtA hai, usakI to bAta hI kyA hai ? ve atidhanya puruSa to paralokameM vimAnavAsI devatA hote haiM. jinamaMdira banavAne kI vidhi to pavitra bhUmi tathA pavitra dala (patthara kASThaAdi ) majadUraAdiko na ThaganA, mukhyakArIgarakA Page #776 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (753) sanmAna karanA ityAdi pUrvokta gharakI vidhike anusAra sarva ucita vidhi hI vizeSa kara yahAM jAno. kahA hai ki-dharma karaneke liye udyata puruSane kisIko bhI aprIti ho aisA na karanA cAhiye / isI prakArase saMyama grahaNa karanA hitakArI hai| isa viSayameM mahAvIrasvAmIkA dRSTAMta hai ki-- unhoMne " mere rahanese ina tapasviyoMko agrIti hotI hai, aura aprIti abodhikA bIja hai " aisA socakara caumAse samayameM bhI tapastriyoMkA Azrama choDakarake vihAra kiyaa| jinamaMdira banavAneke liye kASThAdi dala bhI zuddha cAhiye. kisI adhiSThAyaka devatAko ruSTa kara avidhise lAyA huA athavA AraMbha samAraMbha lage isa rItise apane liye banAyA huA bhI na ho, vahI kAmameM AtA hai| kaMgAla majadUra loga adhika majadUrI denese bahuta saMtoSa pAte haiM, aura saMtuSTa hokara adhika kAma karate haiN| jinamaMdira athavA jinapratimA banavAve tava bhAvazuddhike liye guru tathA saMghake samakSa yaha kahanA ki, " isa kAmameM avidhise jo kucha paradhana AyA ho, usakA puNya usa manuSyako hove / SoDazakameM kahA hai ki jisa jisa kI mAlikI. kA dravya avidhise isa kAmameM AyA ho usakA puNya usa dhanIko hove / isa prakAra zubhapariNAmase kahe to vaha dharmakRtya bhAvazuddha ho jAtA hai| nIMva khodanA, bharanA, kASThake khaMDa karanA, patthara ghaDavAnA, juDavAnA, ityAdi mahAraMbha samAraMbha Page #777 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (754) jinamaMdira banavAne meM karanA par3atA hai, aisI zaMkA na karanA , kAraNa ki, karAnevAlekI yatanA pUrvaka pravRtti honese usameM doSa nahIM, tathA jinamaMdira banavAnese nAnAvidha pratimAsthApana, pUjana, saMghasamAgama, dharmadezanAkaraNa, samakita, vrata AdikA aMgIkAra,zAsanakI prabhAvanA,anumodanA ityAdika anaMtapuNyakI prAptike kAraNa honese usase uttama pariNAma utpanna hote haiN| kahA hai ki-sUtrokta vidhIkA jJAtA puruSa yatanA pUrvaka pravarte, aura jo kadAcita usameM koI virAdhanA ho jAya, to bhI adhyavasAyakI zuddhi honese, usa virAdhanAse nirjarAhI ho jAtI hai / dravyastava. Adipara kuekA dRSTAMtaAdi Upara kahA jA cukA hai / jIrNoddhAra karaneke kAryameM bhI pUrNa udyama karanA cAhiye / kahA hai ki- jitanA puNya navIna jinamaMdira banavAnemeM hai, usase AThaguNA puNya jIrNoddhAra karAne meM hai / jIrNa jinamaMdira sApha karAnemeM jitanA puNya hai, utanA navIna banavAnemeM nahIM / kAraNa ki, nayA maMdira banavAne meM aneka jIvokI virAdhanA tathA " merA maMdira" aisI prakhyAti bhI hai| isaliye usameM jIrNoddhArake barAbara puNya nhiiN| isI prakAra kahA hai kijinakalpI sAdhu bhI rAjA, pradhAna, zreSThI, tathA kauTumbikaAdiko upadeza karake jarNi jinamaMdira sApha karAve / jo puruSa jIrNahue jinamaMdiroMkA bhaktise jIrNoddhAra karAte haiM, ve bhayaMkara saMsArasamudrameM paDehue apanI AtmAkA uddhAra karate haiM / yathA Page #778 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (755) zatrujayakA jIrNoddhAra karanekA pitAne abhigraha sahita nirdhArita kiyA thA, jisase maMtrI vAgbhaTTane vaha kAma zurU karavAyA, taba baDe 2 zreSThI logoMne apane apane pAsakA dravya bhI usa kAryameM diyA. chaH drammakI pUMjIvAlA bhIma nAmaka eka ghI becanevAlA thA, jaba TIpa phiratI huI usake pAsa AI, taba usane ghI becakara kI hui pUMjI sahita sarva dravya de diyA. jisase usakA nAma sabake Upara likhA gayA, aura use suvarNanidhikA lAbha huA. ityAdi vArtA prasiddha hai. pazcAt kASThamaya caityake sthAnameM zilAmaya maMdira taiyAra hone kI badhAI denevAleko mantrIne sonekI battIsa jImeM bakSisa dI. taduparAMta ukta jinamaMdira vidyutpAtase bhUmizAyI hogayA, yaha bAta kahanevAleko mantrIne suvarNakI causaTha jImeM dI. usakA yaha kAraNa thA ki, mantrIne manane yaha vicAra kiyA ki, "maiM jIvita rahate dUsarA uddhAra karaneko samartha huA hUM." dUsare jIrNoddhArameM do karoDa, sattAnave hajAra dravya kharca huA. pUjAke liye caubIsa grAma aura caubIsa bagIce diye. vAgbhaTTa mantrIke bhAI AMbaDa mantrIne bhaDauMcameM duSTavyaMtarIke upadravako TAlanevAle zrIhemacandrasUrikI sahAyatAse aTThAraha hAtha UMce zakunikA bihAra nAmaka prAsAdakA jIrNoddhAra karAyA. mallikArjuna rAjAke bhaMDAra sambandhI battIsa dhaDI suvarNakA banAyA huA kalaza zakunikA vihArake Upara caDhAyA. tathA suvarNadaMDa dhvajAAdi dI. aura maMgaladIpake samaya para Page #779 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 756 ) battIsa lAkha dramma yAcaka janoM ko diye. prathama jIrNoddhAra karake pazcAtahI navIna jinamaMdira banavAnA ucita hai. isIliye saMpratirAjAne bhI prathama navvAsI hajAra jIrNoddhAra karavAye, aura navIna jinamaMdira to kevala chattIsa hajAra banavAye. isI prakAra kumArapAla, vastupAlaAdi dharmiSTha logoMne bhI navIna jinamaMdiroMkI apekSA jIrNoddhAra hI adhika karavAye jinakI saMkhyAAdikA varNana pUrva meM hogayA hai . 2 jinamaMdira taiyAra honeke bAda vilamba na karake pratimA sthApana karanA. zrIharibhadrasUrijIne kahA hai ki, buddhizAlI manuSya ne jinamaMdira meM jinabiMbakI zIghra pratiSThA karAnI cAhiye. kAraNa ki aisA karanese adhiSThAyaka devatA turanta vahAM A basate haiM, aura usa maMdira kI bhaviSya meM vRddhihI hotI jAtI hai. maMdira meM tAMbe kI kuMDiyA, kalaza, orasiyA, dIpaka Adi sarvaprakArakI sAmagrI bhI denA tathA zaktyanusAra maMdirakA bhaMDAra sthApita kare usameM rokaDa dravya, tathA vAga bargAce, vADIAdi denA. rAjA Adi jo maMdira banavAnevAle hoM to, unhoMne to bhaMDAra meM bahuta dravya, tathA grAma, gokulaAdi denA cAhiye. jaise ki, mAlavadeza jAkuDI pradhAnaMna pUrva meM giranAra parvata para kASThamaya caityake sthAna meM pASANamaya jinamaMdira baMdhAnA zuru kiyA. aura aura durbhAgyavaza usakA svargavAsa hogavA. pazcAt Page #780 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 757 ) ekasau paiMtIsa varSake anantara siddharAja jayasiMhake daMDAdhipati sajjananeM tIna varSa meM saurASTradezakI jo sattAvIsa lAkha dramma upaja AtI thI, vaha kharcakara ukta jinaprAsAda pUrNa karAyA. siddharAja jayasiMha sajjanase jaba ukta dravya mAMgA, taba usane kahA ki, "mahArAja ! giranAra parvata para usa dravyakA nidhi kara rakhA hai." pazcAta siddharAja vahAM AyA aura navIna sundara jinamaMdira dekha harSita ho bolA ki, 'yaha maMdira kisane banavAyA ?" sajjananeM kahA - " mahArAjasAhebane banavAyA." yaha suna siddharAja - ko baDA Azcarya huA. tadanantara sajjananeM yathArtha bAta kahakara vinatI karI ki "ye sarva mahAjana ApakA dravya dete haiM, so lIjie athavA jinamaMdira banavAne kA puNya lIjie, jaisI ApakI icchA " vivekI siddharAjane puNyahI grahaNa kiyA, aura ukta neminAthajI ke maMdira ke khAte pUjAke nimitta bAraha grAma diye. vaisehI jIvantasvAmIkI pratimAkA maMdira prabhAvatIrAnIne banavAyA. pazcAt kramazaH caMDapradyotarAjAne usa pratimAkI pUjAke liye bAraha hajAra grAma diye. yathA: caMpAnagarI meM eka strIlaMpaTa kumAranaMdI nAmaka svarNakAra rahatA thA / usane pAMcapAMcasau suvarNamudrAeM dekara pAMcasau kanyAoM se vivAha kiyA / vaha unake sAtha ekastaMbhavAle prA sAda meM krIDA kiyA karatA thA / eka samaya paMcazailadvIpanivAsI hAsA va prahAsA nAmaka do vyaMtariyoMne apane pati vidyunmAlI - Page #781 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (758) kA cyavana hone para, vahAM A apanA rUpa batA kumAranaMdI ko mohita kiyA / vaha jaba bhogakI prArthanA karane lagA, taba " paMcazailadvIpa meM Ava " yaha kahakara ve donoM calI gaI / pazcAt kumpAranaMdIne rAjAko suvarNa dekara paDaha bajavAyA (DhiMDhorA piTavAyA ) ki, " jo puruSa mujhe paMcazailadvIpa meM lejAya, use maiM eka karoDa dravya dUM / " tadanusAra eka vRddha nirvAmika. ( nAvika) karoDa dravya le apane putroMko dekara, kumAranaMdI ko eka naukAmeM biThA bahuta dUra samudrameM legayA / aura vahAM kahane lagA ki " " sAmhane jo baDa vRkSa dRSTi AtA hai, vaha samudra ke kinAre AI huI pahADI kI taleTI meM hai / isake nIce apanI naukA pahuMce taba tU baDakI zAkhA para baiTha jAnA; tIna pairavAlA bhAraMDa pakSI paMcazailadvIpa se Akara isI baDapara so rahate haiM, usake bIca ke pairameM tUne vastrase apane zarIrako majabUta bAMdha rakhanA / prAtaHkAlameM uktapakSI ke sAtha tU bhI paMcazailadvIpa meM jA pahuMcegA / yaha naukA to aba bhayaMkara bhramara meM phaMsa jAvegI / " tadanantara nAvikake kathanAnusAra karake kumAranaMdI paMcazailadvIpameM pahuMcA aura hA sAhAsako dekha kara prArthanA kii| taba hAsA prahAsAne usako kahA ki " tU isa zarIra se hamAre sAtha bhoga nahIM kara sakatA / isaliye tU agni praveza Adi karake isa dvIpakA mAlika ho jaa|' yaha kaha unhoMne kumAranaMdIko hathelI para baiThAkara caMpAnagarIke udyAnameM choDa diyA / pazcAt usake mitra nAgilazrAvakane use Page #782 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (759) bahuta manA kiyA, to bhI vaha niyANAkara agnimeM par3A aura mRtyuko prApta ho, paMcazailadvIpakA adhipati vyantara devatA huA / nAgilako usase vairAgya utpanna huA aura vaha dIkSA le, kAla karake bArahaveM acyutadevalokameM devatA huA / __eka samaya nandIzvaradvIpameM jAnevAle devatAoMkI AjJAse hAsA-prahAsAne kumAranaMdIke jIva vyaMtarako kahA ki- "tU paDaha grahaNakara " vaha ahaMkArase iMkAra karane lagA, itane hI meM paDaha Akara usake galemeM laTaka gyaa| usane bahuta prayatna kiyA, kintu usake gale se paDaha alaga nahIM huaa| usa samaya avadhijJAnase yaha bAta jAnakara nAgila devatA vahAM AyA / jaise sUryake tejase ullU pakSI bhAgatA hai, usI prakAra ukta devatAke tejase kumAranaMdI vyantara bhAgane lgaa| taba nAgiladevatAne apanA teja sameTakara kahA ki, " tU mujhe pahicAnatA hai ? " usane kahA ki, " indrAdi devatAoMko kauna nahIM pahicAnatA hai ?" taba nAgiladevatAne pUrvabhavake zrAvakarUpase pUrvabhava kaha kara vyantarako pratibodhita kiyA / taba vyantarane pUchA"aba maiM kyA karUM ? " devatAne uttara diyA "aba tU gRhasthAvasthAmeM kAryotsarga kiye hue bhAvayati zrImahAbIrasvAmIkI pratimA banavA, isase tujhe AgAmIbhavameM bodhilAbha hogaa|" devatAkA yaha vacana suna usane zrImahAbIrasvAmIko dekha namaskAra kiyA aura himavaMtaparvatase lAye hue gauzIrSacaMdanase Page #783 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 760 ) vaisI hI dusarI pratimA taiyAra kii| pazcAt pratiSThA karavA kara sarvAgameM AbhUSaNa pahirA kara, puSpAdika vastuse usakI pUjA karI aura zreSThacaMdana ke Dabbe meM rakhI / eka samaya usa pratimA - ke prabhAva se vyantarane samudra meM eka naukA ke chaH mahIneke upadrava dUra kiye / aura usa naukAke nAvikako kahA ki- " tU yaha pratimAkA DabbA siMdhusaiauvIradezAntargata vItabhayapaTTaNameM le jA aura vahAM bAjAra meM aisI udghoSaNA kara ki, " devAdhidevakI ke pratimA lo|" ukta nAvikane vaisA hI kiyA / taba tApasa bhakta udAyana rAjA tathA dUsare bhI bahutase anyadarzaniyoMne apane apane devakA smaraNa karake usa Dabbe para kulhADe se prahAra kiye. jisameM kulhADe TUTa gaye, kintu DabbA nahIM khulA | sarva loga udvigna ho gaye / madhyAnhakA samaya bhI hogayA / itane meM rAnI - prabhAvatIne rAjAko bhojana karaneke liye bulAneko eka dAsI bhejI / rAjAne usI dAsIke dvArA saMdezA bhejakara kautuka dekhaneke liye rAnIko bulavAI | rAnIprabhAvatIne vahAM Ate hI kahA ki, " isa DibbemeM devAdhideva zrI arihaMta hai, dUsarA koI nahIM / abhI kautuka dekho / " yaha kaha rAnIne yakSakardama se usa Dabbe para abhiSeka kiyA aura eka puSpAMjalI dekara kahA ki, " devAdhideva ! mujhe darzana do / " itanA kahate hI jaise prAtaHkAla meM kamalakalikA vikasita hotI haiM vaise DabbA apane Apa khula gyaa| aMdarase sukomala vikasita puSpoMkI mAlA " Page #784 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (761) yukta pratimA prakaTa huI, aura jainadharmakI bahuta mahimA huii| rAnI usa pratimAko apane aMtaHpurameM legaI, aura apane naye banavAye hue caityameM sthApanakara nitya trikAlapUjA karane lagI. __eka samaya rAnIke Agrahase rAjA vINA bajA rahA thA aura rAnI bhagavAnke sanmukha nRtya karatI thI. itanemeM rAjAko rAnIkA zarIra ziravihIna najara AyA, jisase vaha ghabarA gayA, aura vINA bajAnekI kaMbikA usake hAthameMse nIce gira paDI. nRtyameM rasabhaMga honese rAnI kupita huI, taba rAjAne yathArthabAta kahI. eka samaya dAsIkA lAyA huA vastra zveta hote hue bhI prabhAvatIne raktavarNa dekhA, aura krodha kara dAsI para darpaNa pheMka mArA, jisase vaha mara gaI. pazcAt vahI vastra prabhAvatIne punaH dekhA to zveta najara AyA, jisase usane nizcaya kiyA ki aba merA AyuSya thoDA hI raha gayA hai, aura ceDIrUpa strIkI hatyAse pahile prANAtipAtaviramaNavratakA bhI bhaMga hogayA hai, aise vairAgya pA kara dIkSA lenekI AjJA mAMgane ke liye rAjAke pAsa gaI, rAjAne 'devatAke bhavameM jAke tUne mujhe samyakprakArase dharmameM pravRtta karanA' yaha kaha kara AjJA de dI. tadanantara prabhAvatIne usa pratimAkI pUjAke nimitta devadattAnAmakI kubjAko rakha kara svayaM baDe samArohase dIkSA grahaNa karI, aura anazanase kAla karake saudharmadevalokameM devatA huI, usa devatAne bahuta hI pratibodha kiyA, parantu rAjAudAyanane tApasakI bhakti nahIM choDI. dRSTirAga Page #785 -------------------------------------------------------------------------- ________________ toDanA kitanA kaThina hai ! astu, pazcAt devatAne tApasake rUpase rAjAko divya amRtaphala diyA. usakA rasa cakhate hI lubdha hue rAjAko tApasarUpI devatA apane race hue AzramameM legayA. vahAM veSadhArI tApasoMne bahuta tADanA karanese rAjA bhAgA, aura jainasAdhuke upAzrayameM AyA. sAdhuoMne abhayadAna diyA, jisase rAjAne jainadharma svIkAra kiyA. pazcAt devatA apanI Rddhi batAkara, rAjAko jainadharmameM dRDha karake 'Apattike samaya merA smaraNa karanA.' yaha kaha adRzya hogayA. idhara gAndhAra nAmaka koI zrAvaka sarvasthAnoMmeM caityavaMdana karane nikalA thA. bahutase upavAsa karanese saMtuSTa huI devIne use vaitADhya parvata para le jAkara vahAMko pratimAoMko vaMdana karAyA, aura manavAMchita- icchA pUrNa karanevAlI ekasau ATha goliyAM dI. usane eka golI muMhameM DAlakara cintavana kiyA ki, 'maiM vItabhayapaTTaNa jAtA hUM. guTikAke prabhAvase vaha vahAM AgayA. kubjAdAsIne use usa pratimAkA vandana karAyA. anantara vaha gAndhArazrAvaka vahAM bImAra hogayA, kubjAne usakI bhalIbhAMti suzrUSA karI. apanA AyuSya svalpa rahA jAna usa zrAvakane zeSa sarvaguTikAeM kubjAko dekara dIkSA lI. kunjA eka guTikA bhakSaNa karanese anupama sundarI hogaI. jisa. se usakA nAma 'suvarNagulikA' prasiddha hogayA. dUsarI golI bhakSaNa kara usane cintavana kiyA ki, "caudaha mukuTadhArI Page #786 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (763) rAjAoMse sevita caMDapradyota rAjA merA pati hove. arthAt udAyana rAjA to mere pitA samAna hai aura dUsare rAjA to udAyanake sevaka haiM." __. tadanaMtara devatAke vacanase rAjA caMDapradyotane suvarNagulikAke pAsa dUta bhejA, parantu suvarNagulikAke caMDapradyotako bulavAyA, usase vaha anilavegahAthI para baiThakara AyA. suvarNagulikAne kahA ki, "yaha pratimA liye binA maiM vahAM nahIM A sakatI. isaliye isIke samAna dUsarI pratimA banavAkara yahAM sthApana kara, tAki yaha pratimA lI jA sake" caMDapradyotane ujjayinIko jAkara dUsarI pratimA taiyAra karAI, aura kapilanAmaka kevalIke hAthase usakI pratiSThA karAkara use le punaH vItabhaya paTTaNa AyA. naI pratimA vahAM sthApanakara prAcIna pratimA tathA dAsI suvarNagulikAko sAtha le vaha cupacApa rAtri meM vApasa ghara AyA. pazcAt suvarNagulikA aura caMDapradyota donoM viSayAsakta hogaye, jisase unhoMne ukta pratimA vidizApurInivAsI bhAyala svAmI zrAvakako pUjA karaneke liye de dI. eka samaya kaMbalazaMbala nAgakumAra usa pratimAkI pUjA karaneko Aye. aura pAtAlameMkI jinapratimAko vandana karaneke icchuka bhAyalasvAmIko jalamArga dvArA pAtAlameM le gaye. usa samaya bhAyala pratimAkI pUjA kara rahA thA,parantu jAnekI utsukatAse AdhIhI pUjA hone pAI, pAtAlameM jinabhaktise prasanna hue nAga Page #787 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (764) kumArako bhAyalane kahA ki, "aisA karo ki, jisase mere nAmakI prasiddhi ho." nAgendra ne kahA aisAhI hogA. caDapradyota rAjA tere nAmakA anusaraNa karake vidizApurIkA nAma 'devakIyapura rakhegA. parantu tU AdhI pUjA karake yahAM AyA hai jisase bhAviSyakAlameM vaha pratimA apanA svarUpa guptahI rakhegI aura mithyAdRSTi loga usakI pUjA kareMge. "yaha Aditya bhAyala svAmI haiM." yaha kaha kara anyadarzanI loga uktapratimAkI bAhara sthApanA kareMge. viSAda na karanA, duSamakAlake prabhAvase aisA hogA. bhAyala, nAgendrakA yaha vacana suna jaisA gayA thA vaisAhI pIchA AyA. idhara vItabhayapaTTaNameM prAtaHkAla hotehI pratimAkI mAlA sUkhI huI, dAsI bhI nahIM tathA hArthAke madakA srAva huA dekha kara logoMne nirNaya kiyA ki, caMDapradyota rAjA yahAM AyA thA. pazcAt solaha deza va tInasau traisaThapurake svAmI udAyanarAjAne mahAsenaAdi daza mukuTadhArI rAjAoMko sAtha le caDhAI kI. mArgameM grISmaRtuke kAraNa jala na milanese rAjAne prabhAvatIke jIva devatAkA smaraNa kiyA. usane zIghrahI Akara vahAM jalase paripUrNa tIna tAlAba prakaTa kiye. anukramase saMgrAmakA avasara AyA, taba rathameM baiThakara yuddha karanA aisA nizcita hote hue bhI rAjA caMDapradyota anilarega hAthI para baiThakara AyA. jisase usake sira pratijJAbhaMga karanekA dopa paDA. yuddha meM zastra dvArA hAtha ke paira biMdha jAnese vaha gira paDA, taba rAjA udAyanane Page #788 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (765) caDapradyotako baMdI kara usake kapAla para "merI dAsIkA pati" aisI chApa lagAI. pazcAt vaha caMDapradyota sahita pratimA lene ke liye vidizAnagarIko gayA.pratimAkA uddhAra karane ke liye bahuta prayatna kiyA tathApi vaha sthAnakase kiMcitmAtra bhIna DigI. aura adhiSThAtrI devI kahane lagI ki "maiM na AUMgI, kyoMki vItabhayapaTTaNameM dhRlakI vRSTi hogI, isIliye maiM nahIM AtI." yaha suna udAyana rAjA pIchA phirA. mAgameM cAturmAsa ( varSAkAla ) AyA, taba eka jagaha paDAva karake senAke sAtha rahA. saMvatsarIparvake dina rAjAne upavAsa kiyA. rasoiyene caMDapradyotako pUchA ki, "Aja hamAre mahArAjAne payUSaNAkA upavAsa kiyA hai isaliye Apake pAste kyA rasoI karUM?" caMDapradyotake mana meM 'yaha kadAcit annameM mujhe viSa degA' yaha bhaya utpanna huA, jisase usane kahA ki, "tUne ThIka yAda karAI, mere bhI upavAsa hai. mere mAtApitA zrAvaka the." yaha jJAta hone para udAyanane kahA ki, "isakA zrAvakapanA to jAna liyA! tathApi yaha aisA kahatA hai, to vaha nAmamAtrase bhI merA sAdharmI hogayA, isaliye vaha baMdhana meM ho taba taka merA saMvatsarIpratikramaNa kisa prakAra zuddha ho sakatA hai ?' yaha kaha usane caMDapradyotako baMdhanamukta kara diyA, khamAyA aura kapAla para lekha chipAneke liye ratnamANakA paTTa bAMdhakara use avaMtI deza diyA. udAyanarAjAkI dhArmikatA tathA santoSaAdikI jitanI prazaMsA kI jAya, utanIhI thoDI hai. astu, Page #789 -------------------------------------------------------------------------- ________________ logoMke niNako AyA. aura nagara (766) cAturmAsa bIta jAne para vItabhayapaTTaNako AyA. senAke sthAnameM Aye hue vaNikalogoMke nivAsase dazapura nAmaka eka navIna nagara basa gayA. vaha rAjA udAyanane jIvaMtasvAmIkI pUjAke liye arpaNa kiyA. isI taraha vidizApurIko bhAyalasvAmIkA jAma de, vaha tathA anya bAraha hajAra grAma jIvaMtasvAmIkI sevAmeM arpaNa kiye. prabhAvatIke jIva devatAke vacanase rAjA kapilakevalIpratiSThita pratimAkI nitya pUjA kiyA karatA thA. eka samaya pakkhIpauSadha hone se usane rAtrijAgaraNa kiyA, taba use ekadama cAritra leneke dRDhapariNAma utpanna hue, prAtaHkAla hone para usane ukta pratimAkI pUjAke liye bahutase grAma, nagara, pura Adi diye. "rAjya antameM naraka prApta karAnevAlA hai, isaliye vaha prabhAvatIke putra abhIciko kisa prakAra daM?" ityAdi vicAra manameM Anese usane kazinAmaka apane bhAnajeko rAjya diyA, aura Apane zrIvIrabhagavAnase cAritra grahaNa kiyA. usa samaya kezirAjAne dIkSAmahotsava kiyA. eka samaya akAlameM apathyAhArake sevanase rAjarSi udAyanake zarIrameM mahAvyAdhi utpanna huI / "zarIra dharmakA mukhya sAdhana hai" yaha socakara vaidyaneM bhakSaNa karaneko batAye hue dahIkA yoga hoya, isa hetuse gvAloMke grAmameM mukAma karate hue ve vItabhaya paTTaNako gaye / rAjA kezI yadyapi udAyanamunikA Page #790 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (767) anurAgI thA, tathApi usake pradhAnavargane use samajhAyA ki, " udAyana rAjya leneke hetu yahAM AyA hai" pradhAnoMkI bAta satya mAnakara kezIne udAyanamunIko viSamizrita dahI bahorAvAyA. prabhAvatIdevatAne viSakA apaharaNa karake phirase dahI leneko manA kiyA. dahI baMda hojAnese mahAvyAdhi punaH baDha gaI. devatAne tIna bAra dahI sevana karate viSakA apaharaNa kiyA, eka samaya devatA pramAdameM thA, taba munike AhArameM viSa mizrita dahI AgayA, tatpazcAt ekamAsakA anazanakara kevalajJAna hone para udAyanarAjarSi siddha hue. pazcAt prabhAvatIdevatAne krodhase vItabhayapaTTaNa para dhUlakI vRSTi karI aura udAyanarAjAkA zayyAtara eka kuMbhAra thA, use sinnapallI meM le jAkara usa pallIkA nAma 'kuMbhArakRta pallI' rakhA. __ rAjaputra abhIci, pitAne yogyatA hote hue bhI rAjya nahIM diyA, jisase duHkhI huA, aura apanI mausIke putra koNika rAjAke pAsa jAkara sukhase rahane lagA. vahAM samyakaprakArase zrAvakadharmakI ArAdhanA karatA thA, to bhI, "pitAne rAjya na dekara merA apamAna kiyA" yaha soca pitAke sAtha bAMdhe hue bairakI AlocanA nahIM karI. jisase pandraha dinake anazanase mRtyuko prApta ho eka palyopama AyuSya vAlA zreSTha bhavanapati devatA huA. vahAMse cyavana pAkara mahAvidehakSetra meM siddha hogA. prabhAvatIdevatAne dhUlavRSTi karI thI usa samayakI bhUmimeM Page #791 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (768) gaDI huI kapilakevalipratiSThita jinapratimA, zrIhemacandrAcArya guruke vacanase rAjA kumArapAlako jJAta huI. usane ukta sthAna khudavAyA to andarase ukta pratimA aura rAjA udAyanakA diyA huA tAmrapaTTa bhI nikalA. yathAvidhi pUjA karake kumArapAla baDe utsavake sAtha use aNahillapura paTTaNako le AyA tathA narvAna banavAye hue sphaTikamaya jinamaMdirameM usakI sthApanA karI aura rAjA udAyanake tAmrapaTTAnusAra grAma, pura Adi svIkAra rakhakara bahuta kAla taka usa pratimAkI pUjA kI. jisase usakI sarva prakArase vRddhi huI ityAdi. Upara kahe anusAra devako bhAga denese nirantara uttama pUjA Adi, tathA jinamaMdirakI yathocita sAra samhAla, rakSaNa Adi bhI ThIka yuktise hote haiM. kahA hai ki--jo puruSa apanI zaktike anusAra jinamaMdira karAve, vaha puruSa devalokameM devatAoMse prazaMsita hokara bahuta kAla taka parama sukha pAtA hai. chaThavAM dvAra ratnakI, suvarNakI, dhAtukI, candanAdika kASThakI, hastIdantakI, zilAkI tathA mATIAdikI jinapratimA yathAzakti karavAnA cAhiye. usakA parimANa jaghanya aMgUTheke barAbara aura utkRSTa pAMcasau dhanuSya taka jAno. kahA hai ki jo loga uttama mRttikAkA, nirmalazilAkA, hastidaMtakA, cAMdIkA, suvarNakA, ratnakA, mANikakA athavA candanakA sundara jinabiMba zaktya Page #792 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 769 ) nusAra isa loka meM karavAte haiM, ve loga manuSyalokameM tathA devaloka meM parama sukha pAte haiM. jinabiMba banavAnevAle logoM ko dAridya, durbhAgya, niMdya jAti, niMdya zarIra, durgati, durbuddhi, apamAna, roga aura zoka nahIM bhoganA paDatA. vAstuzAstra meM kahI huI vidhi anusAra taiyAra kI huI, zubhalakSaNavAlI pratimAeM isaloka meM bhI udayaAdi guNa prakaTa karatI haiM. kahA hai ki-anyAyopArjita dhanase karAI huI, paravastuke dalase karAI huI, tathA kama athavA adhika aMgavAlI pratimA apanI tathA dUsarekI unnatikA nAza karatI hai. jina mUlanAyakajIke mukha, nAsikA, netra, nAbhi athavA kamara inameM kisI bhI avayavakA bhaMga huA ho, unakA tyAga karanA parantu jisake AbhUSaNa, vastra, parivAra, laMchana athavA Ayudha inakA bhaMga ho, vaha pratimA pUjanemeM koI bAdhA nahIM. jo janavitra sauvarSa se adhika prAcIna hove tathA uttamapuruSa dvArA pratiSThA kiyA huA hove, ve biMba aMgahIna ho to bhI pUjanIya hai. kAraNa ki, vaha lakSaNahIna nahIM hotA. pratimAoMke parivAra meM aneka jAtikI zilAoMkA mizraNa ho vaha zubha nahIM. isI taraha do, cAra, chaH ityAdi samaaMgulapramANavAlI pratimA kadApi zubhakArI nahIM hotI. ekaaMgulase lekara gyAraha aMgula - pramANakI pratimA gharameM pUjane yogya hai. gyArahaaMgulase adhikapramANakI pratimA jinamaMdirameM pUjanI cAhiye, aisA pUrvAcArya Page #793 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (770) kaha gaye haiM. nirayAvalImeM kahA hai ki-lepakI, pASANakI, kASTakI, daMtakI tathA lohekI aura parivAra rahita athavA pramANa rahita pratimA gharameM pUjane yogya nahIM. gharaderAsarakI pratimAke sanmukha balikA vistAra nahIM karanA, parantu nitya bhAvase nhavaNa aura trikAla pUjA mAtra avazya karanA cAhiye sarva pratimAeM vizeSa karake to parivAra sahita aura tilakAdi AbhUSaNa sahita banAnI cAhiye. mUlanAyakajIkI pratimA to parivAra aura AbhUSaNa sahita honIhI cAhiye. vaisA karanese vizeSa zobhA hotI hai, aura puNyAnubaMdhipuNyakA saMcayaAdi hotA hai. kahA hai ki-jinaprAsAdameM virAjita pratimA sarva lakSaNa sahita tathA AbhUSaNa sahita hove to,usako dekhanese manako jaiseraAlhAda upajatA hai, vaise 2 karma nirjarA hotI hai. jinamaMdira, jinabiMbaAdikI pratiSThA karanemeM bahuta puNya hai. kAraNa ki, vaha maMdira athavA pratimA jaba taka rahe, utanAhI asaMkhya kAla taka usakA puNya bhogA jAtA hai. jaise ki, bharatacakrIkI sthApita kI huI aSTApadajI Uparake derAsarakI pratimA, giranAra Upara brahmedrakI banAI huI kAMcanabalAnakAdi derAsarakI pratimA, bharatacakravartIkI mudrikAkI kulyapAkatIrthameM virAjita mANikyasvAmIkI pratimA tathA stambhanapArzvanAtha AdikI pratimAeM Aja taka pUjI jArahI haiM. kahA hai ki, jala, ThaMDA anna, bhojana, mAsikaAjIvikA, vastra, vArSikaAjIvikA, yAvajjIvakI AjIvikA Page #794 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (771) Adi vastuoMke dAna se kramazaH kSaNa bhara, eka prahara, eka divasa, eka mAsa, chaH mAsa, eka varSa aura yAvajjIva taka bhogA jAya itanA puNya hotA hai| parantu jinamaMdira, jinapratimAAdi karavAnese to usake darzanaAdise prApta puNya anaMta kAlataka bhogA jAtA hai| isIliye isa caubIsImeM pUrvakAlameM bharatacakravartIne zatrujaya parvatapara ratnamaya caturmukhase virAjamAna, caurAsImaMDapoMse suzobhita, DeDha mAila UMcA, sADhecAra mAila laMbA jinamaMdira jahAM puMDarIkasvAmI pAMca karoDa muniyoM sahita jJAna aura nirvANako prApta hue the, vahAM banavAyA / isItaraha bAhubali tathA marudevIAdike zikharapara, giranAraUpara, AbUpara, vaibhAraparvatapara, sammetazikharapara, tathA aSTApadaAdimeM bhI bharatacakravartIne bahutase jinaprAsAda, aura pAMcasaudhanuSyaAdi pramANakI tathA suvarNaAdikI pratimAeM bhI bnvaaii| daMDavIrya, sagaracakravartIAdi rAjAoMne una maMdiroM tathA pratimAoMkA uddhAra bhI karAyA / hariSeNacakravartIne jinamaMdirase pRthvIko suzobhita ki / saMpratirAjAne bhI sau varSa AyuSyake sarvadivasoMkI zuddhike nimitta chattIsa hajAra naye tathA zeSa jIrNoddhAra milakara savA lakSa jinamaMdira banavAye / suvarNaAdikI savAkaroDa pratimAeM banavAI / AmarAjAne govardhana parvatapara sADhetInakaroDa suvarNamudrAeM kharcakara sAtahAtha Page #795 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (772) pramANa suvarNapratimAyukta eka mahAvIrasvAmIkA derAsara banavAyA, mUlamaMDapameM savAlakSa suvarNamudrAeM tathA raMgamaMDapameM ekavIsalAkha suvarNamudrAeM lagI / kumArapAlane to caudahaso cummAlIsa nUtana jinamaMdira tathA saulahaso jIrNoddhAra karavAye, chiyAnabekaroDa dravya kharca karake pitAke nAmase banAye huai tribhuvanabihArameM ekasaupaccIsa aMgula UMcI mUlanAyakajIkI pratimA ariSTa. ratnamayI banavAi thI, bhinnara bahattara deriyoMmeM caudahabhAra pramANakI caubIsa ratnamayI, caubIsa suvarNamayI aura caubIsa raupyamayI pratimAeM thiiN| vastupAlamaMtrIne terahasauteraha navIna jinamaMdira aura bAvIsasau jIrNoddhAra karAye, tathA savAlAkha jinabiMba bharavAye / pethaDazreSThIna corAsI jinaprAsAda banavAye, usameM suragiripara caitya nahIM thA vaha banavAnekA vicArakara vIramada rAjAke pradhAna vipra hemAdeke nAmase usakI prasannatAke liye usane mAMdhAtApurameM tathA auMkArapura meM tIna varSataka dAnazAlA cAlu rakhI / hemAde prasanna huA aura pethaDako sAta rAjamahalake barAbara bhUmi dii| nIva khodanepara mIThA jala nikalA, taba kimIne rAjAke pAsa jA cugalI khAI ki, " mahArAja ! mIThA jala nikalA hai, isaliye bAvaDI bNdhaao|" yaha bAta mAlUma hote hI pethaDazreSThIne rAtoMrAta bArahahajAra TaMkakA lavaNa pAnImeM DalavAyA / isa caityake banAne ke liye svarNamudrAoMse ladI huI battIsa UMTaniyAM bhejiiN| nIvameM corAsIhajAra TaMkakA vyaya huA, caitya taiyAra huA Page #796 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 773) taba badhAI denevAleko tInalAkha TaMka diye| isa taraha pethaDabihAra bnaa| tathA usI pethaDane zatrujaya parvatapara zrIRSabhadeva bhagavAnakA caitya ekavIsadhaDI suvarNase cAroMtarapha maDhAkara meruparvatakI bhAMti suvarNamaya kiyaa| giranAra parvataparake suvarNamaya balAnaka ( jharokhA ) kA vRttAMta isa prakAra hai-- gaI caubIsImeM ujjayininagarImeM tIsare zrIsAgara kevalIkI parSadA dekha kara naravAhana rAjAne pUchA ki, "maiM kaba kevalI hoUMgA ?" bhagavAnane kahA- "AgAmIcaubIsImeM bAvIzameM tIrthaMkara zrInemInAtha bhagavAnke tIrthameM tU kevalI hogaa"| yaha suna naravAhanarAjAna dIkSA grahaNa kI aura Ayu. pyake aMtameM braheMdra ho zrIneminAthabhagavAnakI vajramRttikAmaya pratimA banA usakI daza sAgaropamataka pUjA krii| AyuSyakA aMta AyA taba giranAra parvata Upara suvarNaratnamayapratimAvAle tIna gabhAre (mUrtigRha ) karake unake sanmukha eka suvarNamaya jharokhA ( balAnaka ) banavAyA; aura usameM ukta vajramRttikAmaya pratimAkI sthApanA karI / anukramase saMghavI zrIratnazreSThI mahAn saMghake sAtha giranArapara yAtrA karane aayaa| vizeSa harSase snAtra karanese mRttikAmaya (lepyamaya) pratimA glgii| jisase ratnazreSThIko baDA kheda huaa| sATha upavAsa karanese prasanna huI aMbAdevIke vacanase vaha suvarNamayabalAnakakI pratimA ko lAyA, Page #797 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (774) vaha kacce sUtase lapeTI huI lAi jAtI / caityake dvArameM Ate pIche phirakara dekhA jisase vaha pratimA vahI sthira rahagaI / pazcAt caityakA dvAra phirA diyA / vaha abhItaka vaisAhI hai| koI 2 aisA kahate haiM ki, suvarNamayabalAnakameM bahattara baDI 2 pratimAeM thIM / jinameM aTThAraha suvarNamayI, aTThAraha ratnamayI, aTThAraha raupyamayI aura aTThAraha pASANamayI thI / ityAdisAtavAM dvAra pratimAkI pratiSThA zIghra karAnA cAhiye / poDazakameM kahA hai ki- pUrvokta vidhike anusAra banavAI huI jinapratimAkI pratiSThA zIghrahI daza dina ke aMdara karanI cAhiye / pratiSThA saMkSepase tIna prakArakI hai---eka vyaktipratiSThA, dUsarI kSetrapratiSThA aura tIsarI mahApratiSThA, siddhAMtake jJAtA loga aisA kahate haiM ki, jisa samayameM jisa tarthikarakA zAsana calatA ho usa samayameM usI tIrthakarakI hI akelI pratimA ho vaha vyaktipratiSThA kahalAtI hai| RSabhadevaAdi cauvIsoMkI kSetrapratiSThA kahalAtI hai aura ekasau sattara bhagavAnakI mahApratiSThA kahalAtI hai, bRhadbhASyameM kahA hai ki- eka vyaktipratiSThA, dUsarI kSetrapratiSThA aura tIsarI mahApratiSThA, unheM anukramase eka, caubIsa aura ekasausattara bhagavAnakI jaanoN| saba prakArakI pratiSThAoMkI sAmagrI saMpAdana karanA, zrIsaMghako tathA zrIgurumahArAjako bulAnA, unakA pravezaAdi mahotsavapUrvaka karake, Page #798 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (775) samyakaprakArase unakA Agata svAgata karanA / bhojana vastra. Adi dekara unakA sarvaprakArase satkAra krnaa| kaidiyoMko chuDavAnA / ahiMsA pravartAnA / kisIko bhI bAdhA na hove aisI dAnazAlA calAnA / sutAraAdikA satkAra karanA / bahuta dhUmadhAmake sAtha saMgItaAdi adbhuta utsava karanA / aTThAraha snAtra karanA / ityAdika vizeSa pratiSThAkalpaAdi graMthoMmeM dekho _pratiSThAmeM snAtrake avasarapara bhagavAnakI janmAvasthAkA citavana karanA, tathA phala, naivedya, puSpa, vilepana, saMgIta ityAdi upacArake samaya kaumAryaAdi caDhatI avasthAkA citavana karanA / chamasthAvasthAke sUcaka vastrAdikase zarIrakA AcchAdana karanA ityAdi . upacArake samaya bhagavAnakI zuddha cAritrAvasthAkA citavana karanA. aMjanazalAkAse netrakA ughADanA karate samaya bhagavAnakI kevalI avasthAkA citavana karanA / tathA pUjAmeM sarvaprakArake baDe 2 upacAra karaneke samaya samavasaraNameM rahI huI bhagavAnakI avasthAkA citavana karanA / zrAddhasAmAcArIvRtti meM kahA hai ki- pratiSThA karaneke anaMtara bAraha mAsa taka pratimAsa usa dina uttamaprakArase snAtraAdi karanA / varSa pUrA honepara aTThAI utsava karanA, aura AyuSya kI graMthi bAMdhanA, tathA uttarottara vizeSapUjA krnaa| varSagAMTha ke dina sAdharmivAtsalya tathA saMghapUjAAdi zaktyanusAra karanA. pratiSThApoDazakameM to isa prakAra kahA hai ki- bhagavAnakI Page #799 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (776) lagAtAra ATha dina taka eka sarIkhI pUjA karanA, tathA sarvaprANiyoMko yathAzakti dAna denA cAhiye / AThavAM dvAra____putra, putrI, bhAI, bhatIjA, svajana, mitra, sevaka AdikI dIkSAkA utsava baDI sajadhajase karanA cAhiye / kahA hai kibharatacakravartIke pAMcasau putra aura sAtasau pautroMne usa samavasaraNameM sAtha hI dIkSA grahaNa kii| zrIkRSNa tathA ceTakarAjAne apanI saMtatikA vivAha karanekA niyama kiyA thA, tathA apanI putrIAdiko tathA thAvaccAputraAdiko utsabake sAtha dakSiA dilAI thI so prasiddha hai| dIkSA dilAnemeM bahuta puNya hai / kahA hai ki- jisake kulameM cAritradhArI uttama putra hotA hai, ve mAtA, pitA svajanavarga baDe puNyazAlI aura dhanya hai| laukikazAstrameM bhI kahA hai ki- jabataka kulameM koI putra pavitrasaMnyAsI nahIM hotA, tabataka piMDakI icchA karanevAle pitR saMsAra bhramaNa karate haiN| navamA dvAra padasthApanA yAne gaNi, vAcakAcArya, vAcanAcArya, dIkSA liye hue apane putrAdi tathA anya bhI jo yogya hoveM, unakI padasthApanA zAsanakI unnatiAdike liye mahotsavake sAtha karAnA / sunate haiM ki, arihaMtake prathama samavasaraNameM iMdra svayaM Page #800 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (777) gaNadhara padakI sthApanA karAtA hai / vastupAlamaMtrIne bhI ekavIsa AcAryoMkI padasthApanA karAI thii| dazavAM dvAra zrIkalpaAdi Agama, jinezvara bhagavAnake caritraAdi pustakeM nyAyopArjita dravyase zuddha akSarase tathA uttamapatrameM yukti pUrvaka likhavAnA. isI prakAra vAcana arthAt saMvegI gItArtha munirAjase graMthakA Arambha hove, usa dina utsavaAdi karake tathA pratidina sAdI pUjA karake vyAkhyAna karavAnA; isase bahutase bhavyajIvoMko pratibodha hotA hai. sAthahI vyAkhyAna karane tathA paDhanevAle munirAjoMko vastraAdi vahorAkara unakI sahAyatA karanA cAhiye. kahA hai ki jo loga jinAjJAkI pustakeM likhAveM, vyAkhyAna karAveM, paDheM, paDhAveM, suneM aura vizeSa yatanAke sAtha pustakoMkI rakSA kareM, ve manuSyaloka, devaloka tathA nirvANake sukha pAte haiM. jo puruSa kevalibhASita siddhAntako svayaM paDhe, paDhAve athavA paDhanevAleko vastra, bhojana, pustakaAdi dekara sahAyatA kare, vaha puruSa isa lokameM sarvajJa hotA hai. jinabhASita AgamakI kevalajJAnase bhI zreSThatA dIkhatI hai. kahA hai ki--sAmAnyataH zrutopayoga rakhanevAlA zrutajJAnI sAdhu jo kadAcit azuddha vastu vahorI lAve to usa vastuko kevalI bhagavAna bhI bhakSaNa karate haiM. kAraNa ki, aisA na kare to zruta Page #801 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (778) jJAna apramANita hotA hai. sunanemeM AtA hai ki, kisI samaya duSpamakAlavaza bAraha varSa taka durbhikSa rahA, jisase tathA anya bhI kAraNoMse siddhAnta ucchinna prAyaH hue dekhakara bhagavAn nAgArjuna, skaMdilAcAryaAdi logoMne use pustakArUDha kiyA. isaliye siddhAntako sanmAna denevAle manuSyane use pustakameM likhavAnA tathA rezamIvastraAdi vastuse usakI pUjA karanA cAhiye. sunate haiM ki, pethaDa zreSThine sAta karoDa tathA vastupAlamantrIne aTThAraha karoDa dravya kharca karake tIna jJAnabhAMDAra likhavAye the. tharAdake saMghavI AbhUne tIna karoDa TaMka vyaya karake sarva AgamakI eka eka prati suvarNamaya akSarase aura anya sarvagranthoMkI eka eka prati syAhIse likhAI thI. gyArahavAM dvAra pauSadhazAlA arthAt zrAvakaAdiko pauSadha leneke liye upayogameM Ane yogya sAdhAraNa sthAna bhI pahile kahI huI ghara banAnekI vidhike anusAra banavAnA cAhiye. sAdharmiyoMke liye karAI huI ukta pauSadhazAlA suvyavasthAvAlI aura niravadya yogya sthAna honese samaya para sAdhuoMko bhI upAzrayarUpameM denA cAhiye. kAraNa ki, aisA karane meM bahutahI puNya hai. kahA hai ki-jo manuSya tapasyA tathA anya bhI bahutase niyama pAlanevAle sAdhumunirAjoMko upAzraya detA hai, usane mAno vastra, anna, pAna, zayana, AsanaAdi sarva vastueM munirAjako dI Page #802 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 779 ) aisA samajhanA cAhiye. vastupAla mantrIne navasau caurAsI pauSadhazAlAeM banavAI. siddharAja jayasiMhake mukhya mantrI sAtUne apanA nayA mahala vAdidevasUriko dikhAkara kahA ki, "yaha kaisA hai ? " taba ziSya mANikya bolA ki, "jo ise pauSadhazAlA karo to hama isakI prazaMsA kareM " mantrIne kahA -" jo AjJA, Ajase yaha pauSadhazAlA hogaI." usa pauSadhazAlAkI bAharakI parazAlameM zrAvakoMko dharmadhyAna kara leneke anantara mukha dekhaneke liye eka puruSa pramANa uMce do darpaNa donoM ora rakhe the. ( mUlagAthA ) AjammaM sammattaM, jahasatti vayAI dikkhagarhe ahavA || r AraMbhacAu~ baMbha, paDimAI "aMtiArahaNI ||16|| saMkSepArtha:--12 yAvajjIva samakita pAlanA, 13 yathAzakti vrata pAlanA, 14 athavA dIkSA lenA, 15 ArambhakA tyAga karanA, 16 brahmacarya pAlanA, 17 zrAvakakI pratimA karanA, 18 tathA antameM ArAdhanA karanA. // 16 // vistArArtha:-- bArahavAM-- terahavAM- dvAra Ajanma yAne bAlyAvasthA se lekara yAvajjavi taka samAkata aura aNuvrata AdikA yathAzakti pAlana karanA. isakA varNana Page #803 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (780) Apa (zrIratnazekharasUrijI) kI viracita arthadIpikAmeM dekho. caudavAM dvAra dIkSAgrahaNa yAne avasara Ane para cAritra aMgIkAra karanA. isakA bhAvArtha yaha hai ki-zrAvaka bAlyAvasthAmeM dIkSA na le sake to apaneko vaMcita huA samajhe. kahA hai ki-jinane sArelokako dukha na diyA kAmadevako jIta kara kumAraavasthA hI meM dIkSA lI, ve bAlamunirAja dhanya haiM. apane karmavaza prApta huI gRhasthAvasthAko, ekAgracitase aharnizi sarvaviratike pariNAma rakhakara pAnIkA ber3A sira para dhAraNa karanevAlI sAmAnyastrIkI bhAMti pAlanA. kahA hai ki- ekAgra cittavAlA yogI aneka karma kare to bhI pAnI lAnevAlI strIkI bhAMti usake doSase lipta nahIM hotA. jaise parapuruSameM Asakta huI strI Uparase patikI marajI rakhatI hai, vaise hI tatvajJAnameM tallIna huA yogI saMsArakA anusaraNa karatA hai. jaise zuddha vezyA manameM prIti na rakhate 'Aja athavA kala isako choDa dUMgI' aisA bhAva rakha kara jArapuruSakA sevana karatI hai, athavA jisakA pati musAphirI karane gayA hai, aisI kulIna strI premaraMgameM raha patike guNokA smaraNa karatI huI bhojana-pAnaAdise zarIrakA nirvAha karatI hai, vaise suzrAvaka bhI sarvaviratike pariNAma manameM rakhakara apaneko adhanya mAnatA huA gRhasthapaNa pAle. jinalogoM ne prasarate mohako roka kara dIkSA lI, ve satpuruSa dhanya haiM, aura yaha pRthvI Page #804 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (781) maMDala unhIMse pavitra huA hai. bhAvazrAvakake lakSaNa bhI isa prakAra kahe haiM:-1 strIke vaza na honA, 2 indriyAM vazameM rakhanA, 3 dhanako anarthakA hetu samajhanA, 4 saMsArako asAra samajhanA, 5 viSayakI. abhilASA na rakhanA, 6ArambhakA tyAga karanA, 7gRhavAsako bandhana samAna samajhanA 8Ajanma samakitakA pAlana karanA,9sAdhAraNa manuSya, jaise bheDa pravAhase calate haiM, aisA calatA hai aisA vicAranA, 10 saba jagaha Agamake anusAra bartAva karanA, 11 yathAzakti dAnAdi caturvidha dharmakA AcaraNa karanA, 12 dharmakArya karate koI ajJa manuSya haMsI kare, to usakI zarma na rakhanA, 13 gRha. kRtya rAga dveSa na rakhate hue karanA, 14 madhyasthapanA rakhanA, 15 dhanAdika hove so bhI usImeM lipta na ho rahanA, 16 strIke balAtkAra Agraha para kAmopabhoga sekna karanA. 17 vezyA samAna mRhavAsameM rahanA. yaha satraha padabhAvaMdhAvakakA lakSaNa hai yaha isakA bhAva saMkSepa jAno. aba isakI vyAkhyA karate haiN| - 1 strIko anartha utpanna karanevAlI, caMcalacittavAlI aura narakako jAneke mArga samAna mAnakara apanA hita cAhanevAlA zrAvaka usake ghazameM na rahe. 2 indriyarUpa capala azva hamezA durgatike mArgameM dauDate haiM, unako saMsAskA yathArthasvarUpa jAnanevAle zrAvakane samyagjJAnarUpa lagAmese kumArgameM jAnese rokanA. 3 dhanako sakala anarthoMkA, prayAsakA tathA' kailezakA Page #805 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (782) kAraNa aura asAra samajhakara buddhizAlI puruSa svalpamAtra bhI dravyakA lobha na rakhe. 4 saMsAra svayaM duHkharUpa, dukhadAyI phala. kA denevAlA, pariNAmameM bhI duHkhakI saMtati utpanna karanevAlA, viTaMbanArUpa aura asAra hai, yaha samajhakara usameM prIti na rakhanA. 5 viSaya viSake samAna kSaNamAtra sukha denevAle haiM, aisA nirantara vicAra karanevAlA puruSa saMsArase DaranevAlA aura tatvajJAtA honese unakI abhilASA nahIM kare. 6 tIvra Arambhase dUra rahe nirvAha na hoya to sarvajIvoM para dayA rakhakara vivazatAse svalpa Arambha kare, aura nirAraMbhIsAdhuoMkI stuti kare. 7 gRhabAsako pAza ( bandhana ) samAna mAnatA huA, usameM duHkhase rahe, aura cAritramohanIya karma khapAnekA pUrNa udyama kare. 8 buddhimAn puruSa manameM gurubhakti aura dharmakI zraddhA rakhakara dharmakI prabhAvanA, prazaMsA ityAdika karatA huA nirmalasamAkitakA pAlana kare, 9 vivekase pravRtti karanevAlA dhIrapuruSa, 'sAdhAraNa manuSya jaise bheMDa pravAhase yAne jaisA ekane kiyA vaisAhI dUsarene kiyA aise asamajhase calanevAle haiM, yaha soca lokasaMjJAkA tyAva kare. 10 eka jinAgama choDa kara dUsarA pramANa nahIM aura anya mokSamArga bhI nahIM, aisA jAnakara sarva kriyAeM Agamake anusAra kare. 11 jIva jaise yathAzakti saMsArake anekoM kRtya karatA hai, vaisehI buddhimAn puruSa yathAzakti caturvidha dharmako, AtmAko bAdhA-pIDA na ho usa gItase grahaNa kare. 12 ciMtA Page #806 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (783) mANi ratnakI bhAMti durlabha, aisI hitakAriNI aura niravadya dharmakriyA pAkara usako samyak rItise AcaraNa karate apaneko dekhakara koI ajJAnI loga apanI haMsI kare, to bhI usase manameM zarma nahIM karanA. 13 dehasthiAtake mUla kAraNa dhana, svajana, AhAra, gRha ityAdi sAMsArikavastuoMmeM rAgadveSa na rakhate hue saMsArameM rahanA. 14 apanA hita cAhanevAlA puruSa madhyasthasthitimeM rahakara tathA nitya manameM samatAkA vicAra rakhakara rAgadveSa ke vaza na hove tathA kadAgrahako bhI sarvathA choDa de. 15 nitya manameM sarvavastuoMkI kSaNabhaMguratAkA vicAra karanevAlA puruSa dhanAdikakA svAmI hote hue bhI dharmakRtyako bAdhA pahuMce aisA unameM lipta na hojAve. 16 saMsArase virakta huA zrAvaka bhogopabhogase jIvakI tRpti nahIM hotI, aisA vicArakara strIke Agrahase bahutahI vivaza hone parahI kAmabhoga sevana kare. 17 vezyAkI bhAMti AzaMsA rahita zrAvaka Aja athavA kala choDa dUMgA aisA vicAra karatA huA parAI vastukI bhAMti zithilabhAvase gRhavAsa pAle. uparokta satraha guNayukta puruSa jinAgamameM bhAvazrAvaka kahalAtA hai. yahI bhAvazrAvaka zubhakarmake yogase zIghra bhAvasAdhutvako prApta karatA hai. aisA dharmaratnazAstrameM kahA hai. uparokta gItase zubhabhAvanA karanevAlA, pUrvokta dinakRtyameM tatpara arthAt "yaha nigraMtha pravacanahI artharUpa tathA paramArtharUpa hai, zeSa saba anartha hai," aisI siddhAntameM kahI huI Page #807 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (784) gItake anusAra samastakAryoM meM pUrNaprayatnase yatanAhIse pravRtti karanevAlA, kisI jagaha bhI jisakA citta pratibaMdhako prApta nahIM huA aisA aura anukramase mohako jItanemeM nipuNa puruSa apane putrabhatIjeAdi gRhabhAra uThAneko samartha hoM taba taka athavA anya kisI kAraNavaza kucha samaya gRhavAsameM bitA kara ucita samaya apanI tulanA kare. pazcAt jinamaMdirameM aTThAi utsava, caturvidhasaMghakI pUjA, anAthaAdi logoMko yathAzakti anukampAdAna aura mitra svajanaAdiko khamAnA ityAdika karake sudarzana zreSThIAdikI bhAMti vidhi pUrvaka cAritra grahaNa kare. kahA hai ki--koI puruSa sarvathA ratnamaya jinamaMdiroMse samagra pRthvIko alaMkRta kare, usa puNyase bhI cAritrakI Rddhi Adhika hai. vaisehI pApakarma karanekI pIDA nahIM, kharAba strI, putra tathA svAmI inake durvacana sunanese honevAlA duHkha nahIM rAjA Adiko praNAma nahIM karanA par3atA, anna vastra, dhana, sthAna AdikI cintA nahIM karanI paDalI, jJAnakI prApti hove, loka dvArA pUje jAveM, upazama sukhameM rakta rahe aura paralokameM mokSa Adi prApta hove. cAritrameM itane guNa vidyamAna haiM. isaliye he buddhizAlI puruSo! tuma ukta cAritra grahaNa karanekA prayatna karo.... pandrahavAM dvAra yadi kisI kAraNavaza athavA pAlanekI zakti Adi na honese jo, zrAvaka cAritra grahaNa na kara sake - to AraMbhaAdi Page #808 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (785) varje yAne dIkSA grahaNa na kI jAsake to AraMbhakA tyAga kare / usameM putraAdi koI bhI gharakA sarva kArya bhAra samhAla lene yogya hove to sarvaAraMbhakA tyAga karanA, aura vaisA na hove to sacittavastukA AhAraAdi nirvAhake anusAra AraMbha tyAga kare / bana sake to apane liye annakA pAka Adi bhI na kare / kahA hai ki- jisake liye annakA pAka ( rasoI) bane usIke liye AraMbha hotA hai / AraMbhameM jIvahiMsA hai, aura jIvahiMsAse durgati hotI hai| solahavAM dvAra. zrAvakane AjIvana brahmacaryakA pAlana karanA cAhiye / ... jaise pethaDa zreSThIne battIsaveM varSa meM brahmacarya vrata svIkAra kiyA aura bAdameM vaha bhImasonIkI maDhImeM gyaa| brahmacaryaAdikA phala arthadIpikAmeM dekho| satrahavAM dvAra zrAvaka pratimAAdi tapasyA kare , Adizabdase saMsAratAraNa ityAdi kaThina tapasyA samajhanI cAhiye / usameM mAsikI Adi 11 pratimAeM kahI haiM / yathAH-- dasaNa 1 vayaM 2 sAmAia 3, posaha 4, paDimA 5 abaMbha6 saJcitte 7 AraMbha 8 pesa 9 uddi-TThavajjae 10 samaNabhUe 11 a // 1 // . artha:-- 1 darzanapratimAkA svarUpa yaha hai ki usameM rAjAbhiyogAdi cha: AgAra rahita, zraddhAnaAdi cAra guNa Page #809 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (786) sahita samakitako bhaya, lobha, lajjA Adi doSoMse aticAra na lagAte hue eka mAsa taka pAlanA, aura trikAla devapUjA Adi krnaa|2 vratapratimA, usameM do mAsa taka khaMDanA tathA virAdhanA binA pAMca aNuvrata pAlanA tathA prathamapratimAkI kriyA bhI karanA / 3 sAmAyikapratimA, usameM tIna mAsa taka donoM samaya pramAda choDakara do bAra sAmAyika karanA tathA pUrvokta pratimAkI kriyA bhI krnaa| 4 pauSadhapratimA usameM pUrvokta pratimAke niyama sahita cAra mAsa taka cAra parvatithimeM akhaMDita aura paripUrNa pauSadha karanA / 5 pratimApratimA arthAt kAyotsargapratimA, usameM pUrvoktapratimAkI kriyA sahita pAMca mAsa taka snAnakA tyAgakara, rAtrima cauvihAra paccakhAna karake, dinameM brahmacarya pAlanA tathA dhotIkA kAMcha chUTI rakha cAra parvatithiko gharameM, gharake dvArameM athavA bAjArameM parIpaha ( asahya ) upasargase na Dagamagate samagra rAtri taka kAussagga krnaa| Age jina pratimAoMkA varNana kiyA jAtA hai, una sabameM pUrvokta pratimAkI kriyA sammilita kara lenI cAhiye / 6 brahmacaryapratimA, usameM chaH mAsa paryaMta niraticAra brahmacaryavratakA pAlana krnaa| 7 sacittaparihArapratimA, usameM sAta mAsa taka sacittavastukA tyAga karanA / 8 AraMbhaparihArapra'timA, usameM ATha mAsa taka kucha bhI AraMbha svayaM na karanA / 9 preSaNaparihArapratimA, usameM navamAsa taka apane naukaraAdi Page #810 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (787) se bhI AraMbha na kraanaa| 10 uddiSTaparihArapratimA, usameM dasa mAsa paryaMta mastaka muMDAnA athavA coTI mAtra dhAraNa karanA, nidhAnameM rakhe hue dhanake sambandha meM koI svajana prazna kare to yadi jJAta ho to batA denA aura jJAta na ho to inkAra kara denA, zeSa sarvagRhakRtyoMkA tyAga karanA, tathA apane nimitta taiyAra kiyA huA bhojana bhI bhakSaNa na krnaa| 11 zramaNabhUtapratimA, usameM gyAraha mAsa paryaMta gharaAdi choDanA, loca athavA muMDana karAnA, oghA, pAtrA Adi muniveSa dhAraNa karanA, apane saMbaMdhI gokulaAdimeM nivAsa karanA, aura "pratimAvAhakAya zramaNopAsakAya bhikSAM datta" aisA kaha sAdhukI bhAMti AcAra pAlanA, parantu dharmalAbha zabdakA uccAraNa nahIM karanA / aTThArahavAM dvAra antameM yAne AyuSyakA anta samIpa Ane para nimnAM. kita rItike anusAra saMlekhanA Adi vidhI sahita ArAdhanA karanA / isakA bhAvArtha yaha hai ki- "vaha puruSa avazya karane yogya kAryakA bhaMga hone para aura mRtyu samIpa Ane para prathama saMlekhanAkara pazcAt cAritra grahaNa kare" ityAdi graMthokta vacana hai, isaliye zrAvaka AvazyakIya karttavyarUpa pUjA pratikramaNaAdi kriyA karanekI zakti na hoya to athavA mRtyu samIpa A pahuMce to dravyase tathA bhAvase do prakArase saMlekhanA kare / usameM Page #811 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (788) kramazaH AhArakA tyAga karanA vaha dravyasaMlekhanA aura krodhAdi kaSAyakA tyAga karanA vaha bhAvasaMlekhanA kahalAtI hai / kahA hai ki zarIra saMlekhanAvAlA na hove to maraNasamaya meM sAta dhAtukA ekadama prakopa honese jIvako ArttadhyAna utpanna hotA hai / maiM tere isa zarIrako bakhAnatA nhiiN| zarIra kisakA acchA hai ? kyA terI aMgulI TUTa gaI ? isaliye he jIva ! tU bhAvasaMlekhanAkara samIpa AI huI mRtyu svapna, zakuna tathA devatAke vacana parase nirdhArita karanA cAhiye | kahA hai kiduHsvama apanI svAbhAvikaprakRti meM huA koI bhinna pheraphAra, bure nimitta, ulaTe graha, svarake saMcAra meM viparItatA, ina kAraNoMse puruSane apanI mRtyu samIpa AI jAnanA / isa prakAra saMkhelanA karake sakala zrAvaka mAno dharmake udyApana hI ke nimitta antakAlake samaya bhI caritra grahaNa kare / kahA hai ki- jIva zubha pariNAmase jo eka divasa paryaMta bhI cAritrako prApta hojAve, to yadyapi vaha mokSako nahIM prApta karatA, tathApi vaimAnika devatA to avazya hotA hai / - nalarAjAkA bhAI kubarakA putra naI zAdI honepara bhI jJAnIke mukha se apanI AyuSya pAMcadina bAkI haiM yaha suna zIghra cAritra lekara siddha huA / harivAhanarAjA jJAnIke vacana se apanI AyuSya nava prahara zeSa jAnakara dIkSA le sarvArthasiddhi Page #812 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (789) vimAnako phuNcaa| aMtasamayameM zrAvaka dIkSA le, taba prabhAvanA Adike liye zaktyanusAra dharmameM dhana vyaya kre| jaise ki, tharAdake AbhU saMghavIne AturadIkSAke avasarapara ( aMtasamaya ) sAta kSetroM meM sAtakaroDa dhana vyaya kiyaa| jisase aMtasamaya Anepara saMlekhanA karake zatrujayaAdi zubhatIrtha meM jAya aura nirdoSa sthaMDila (jIvajaMtu rahita bhUmi ) meM zAstroktavidhike anusAra caturvidha AhArakA paccakhAna kara AnaMdAdikazrAvakoMkI bhAMti anazana grahaNa kre| kahA hai ki- tapasyAse aura vratase mokSa hotA hai, dAnase uttama bhoga milatA hai aura anazanakara mRtyu pAnese indratva prApta hotA hai| laukikazAstra meM bhI kahA hai ki- he arjuna ! vidhipUrvaka jalameM aMtasamaya rahe to sAta hajAra varSataka, agnimeM paDe to dasahajAra varSataka, jhaMpApAta ( UMce sthAnase giranA ) kare to solahahajAra varSataka bhISaNasaMgrAmameM paDe to sAThahajAra varSataka, gAya chuDAneke hetu dehatyAga kare to assIhajAra varSataka zubha gati bhogatA hai, aura aMtasamaya anazana kare to akSaya gati pAtA hai / pazcAt sarva aticArake parihArake nimitta cAra zaraNarUpa Adi ArAdhanA kare / dazadvArarUpa ArAdhanA to isa prakAra hai:1 aticArakI AloyaNA karanA, 2 vratAdika uccAraNa karanA 3 jIvoMko khamAnA, 4 aTThArahoM pApasthAnakoMkA tyAga karanA, Page #813 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (790) 5 arihaMtAdi cAroM zaraNa karanA, 6 kiye hue duSkRtakI niMdA karanA, 7 kiye hue zubhakarmoMkI anumodanA karanA, 8 zubha bhAvanA karanA, 9 anazana grahaNa karanA aura 10 paMcaparameSThinavakArakI gaNanA karanA / aisI ArAdhanA karanese yadyapi usIbhavameM siddhi nahIM hove, tathApi zubha devatApanA tathA zubhamanuSyatva pAkara AThabhavake aMdara siddha ho hI jAtA hai| kAraNa ki, cAtrivAn sAta athavA ATha bhavase adhika bhavagrahaNa nahIM karatA aisA Agamavacana hai / upasaMhAra ( mUlagAthA ) eaMgihidhammavihi, paidiahaM nivvahati je gihiNo // ihabhavi parabhavi nivvui suhaM lahuM te lahanti vaM // 17 // saMkSapArtha:- jo zrAvaka pratidina isa graMthameM kahIM huI zrAvakadharmakI vidhiko Acare, vaha zrAvaka isabhavameM, parabhavameM avazya hI zIghra muktisukha pAve.. Page #814 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (791) vistArArthaH-uparokta dinakRtyaAdi chaH dvAravAlI zrAvakadharmavidhiko jo zrAvaka nirantara samyakAkArase pAle, ve vartamAnabhavameM rahakara sukha pAte haiM, aura paralokameM sAta ATha bhavake andara paramparAse muktisukha zIghra va avazya pAte haiM. iti zrIratnezakharasUriviracitazrAddhavidhikaumudIkI hiMdibhASAkA janmakRtyaprakAzanAmaka SaSThaH prakAzaH saMpUrNaH iti zrAddhavidhikA hiMdIbhASAMtara samApta. Page #815 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (792) prazasti "+R vikhyAtatapetyAkhyA, jagati jagaJcandrasUrayo'bhUkn / zrIdevasundaragurU -ttamAzca tadanu kramAdviditAH / / 1 / / arthaH-isa jagatmeM 'tapA' aisA prakhyAta nAma dhAraNa karanevAle zrIjagaccandrasUri hue. unake bAda anukramase prakhyAta zrIdevasundara guruvarya hue // 11 // paMca ca teSAM ziSyA-steSvAdyA jJAnasAgasa guravaH // vividhAvacUrNilahari--prakaTanata: sAnvayAhvAnAH // 2 // arthaH--unake pAMca ziSya the. jinameM prathama ziSya zrIjJAnasAgara guru hue. vividhaprakArako sUtroMkI avacUrNirUpa lahareM prakaTa karake unhoMne apanA jJAnasAgara nAma sArthaka kiyA / 2 // zrutagatavividhAlApaka--samuddhRtaH samabhavaMzca sUrIndraH / / kulamaNDanA dvitIyAH, zrIguNaratnAstRtIyAzca // 3 // arthaH-zAstrasthita vividha AlApakake uddhAra karanevAle kulamaMDana nAmaka sUrIndra dUsare ziSya aura zrIguNaratna nAmaka tIsare ziSya hue // 3 // SaDdarzanavRttikriyA--ratnasamuccaya-vicAranicayasRjaH // zrIbhuvanasundarAdiSu, bhejurvidyAgurutvaM ye // 4 // Page #816 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (793) arthaH--- ve zrIguNaratna guruvarya SaDdarzanasamuccayavRtti kriyAratnasamuccaya aura vicArasamuccaya granthoMke racayitA aura zrIbhuvanasundaraAdi AcAryoke vidyAguru hue // 4 // zrIsomasundaraguru--pravarAsturyA ahAryamahimAnaH / yebhyaH saMtatiruccai--rabhavad dvedhA sudharmabhyaH // 5 // arthaH--utkRSTamahimAvanta zrIsomasundara guruvarya cauthe ziSya hue. ina dravyase tathA bhAvase zreSTha dharmAtmA guruvaryase bahuta ziSya saMtati baDhI. // 5 // yatijItakalpavivRta--zva paMcamAH sAdhuratnasUrivarAH // yairmAdRzo'pyakRSyata, karaprayogeNa bhavakUpAt // 6 // arthaH--yatijItakalpakI vyAkhyA karanevAle zrIsAdhuratnasarivara pAMcaveM ziSya hue, jinhoMne hAtha lambA karake mere samAna sAmAnya vyaktikA saMsArarUpa kuemeMse uddhAra kiyA // 6 // zrIdevasundaraguroH, paTTe zrIsomasundaragaNendrAH // yugavarapadavI prAptA--steSAM ziSyAzca pazcaite // 7 // arthaH-zrIdevasundaraguruke pATa para zrIsomasundara guru hue. unake yugapradhAna padavI pAye hue ye pAMca ziSya hue // 7 // mArItyavamanirAkRti-sahasranAmasmRtiprabhRtikRtyaiH // zrImunisundaragurava-zciraMtanAcAryamahimabhRtaH // 8 // Page #817 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (794) artha:-eka zrImunisundara guru mahAmArI, Iti AdiupadravakA dUra karanA tathA sahasranAma smaraNa karanA ityAdikRtyoMse cirantana AcAryakI mahimA dhAraNa karanevAle hue. // 8 // zrIjayacandragaNandrA-nistandrAH saMghagacchakAryeSu // zrIbhuvanasundaravarA, dUravihArairgaNopakRtaH // 9 // arthaH-dUsare saMgha tathA gacchake kAmameM Alasya na karanevAle zrIjayacandra AcArya tathA tIsare dUra vihAra karake saMgha para upakAra karanevAle zrIbhuvanasundarasari hue // 9 // viSamamahAvidyAta--dviDambanA dhau tarIva vRttiyaH // vidhe yajjJAnanirSi, madAdiziSyA upAjIvan // 10 // artha:-jinhoMne viSamamahAvidyAke ajJAnase viDambanArUpa samudra meM paDe hue logoMke uddhArArtha nAva samAna mahAvidyAvRtti karI, aura jinake jJAnanidhiko mere samAna ziSya Azraya kara rahe haiM. // 10 // ekAlA adhyekAvasAginazca jinasundarAcAryAH // nirganyA granthakRtaH, zrImajinakIrtiguravazva // 11 // arthaH-cauthe eka aMga ( zarIra ) dhAraNa karate hue bhI gyArahaaMga (sUtra ) dhAraNa karanevAle zrIjinasundaramari tathA Page #818 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (795) pAMcaveM nigraMtha (grantha-parigraha rahita) hote hue bhI grantha racanA karanevAle zrIjinakIrti guru hue // 11 // eSAM zrIsugurUNAM, prasAdataH SaTkhatithimite (1506) varSe // zrAddhavidhisUtravRtti, vyadhita zrIratnazekharaH sUriH // 12 // arthaH--zrIratnazekharamarine uparokta guruoMke prasAdase vikrama saMvat 1506 meM zrAddhavidhisUtrakI vRttikI racanA karI. // 12 // atra gunnstrvijnyaavtNsjinhNsgnnivrprmukhaiH|| zodhanalikhanAdividhau, vyadhAyi sAMnidhyamudyuktaiH // 13 // artha:--paramaguNavanta aura vidvadratna zrIjinahaMsagaNiAdi vidvAnoMne yaha grantha racanA, saMzodhana karanA likhanA AdikAryameM parizramase sahAyatA karI. // 13 // vidhivaividhyAcchratagata-nayatyAdarzanAcca yatkiMcit // atrotsUtramasUtryata, tanmithyAduSkRtaM me'stu // 14 // arthaH--vidhi nAnAprakArakI honese tathA siddhAntasthita. nizcaya bAtako nahIM dekhanese isa granthameM maiMne jo kucha utsUtra racanA kI ho, vaha merA duSkRta mithyA hove. // 14 // vidhikaumudItinAmnyAM, vRttAvasyAM vilokitairvaNaH // zlokAH sahasraSaTkaM, saptazatI caikaSaSTayadhikA // 15 // arthaH--- vidhikaumudInAmaka isa vRttimeM akSarAkSarakI saMkhyAse isa granthakI zloka saMkhyA 6761 hotI hai. // 15 // Page #819 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (796) zrAddhAhitArtha vihitA, zrAddhavidhiprakaraNasthasUtrayutA // vRttiriyaM cirasamayaM, jayatAjayadAyinI kRtinAm // 16 // arthaH-zrAddhavidhi nAmaka mulagrantha sahita jisakI yaha vRtti maiMne zrAvakoMke hitArtha racI, so (vRtti ) kuzalapuruSoMko jaya denevAlI hokara cirakAla vijayI hove. // 16 // Page #820 -------------------------------------------------------------------------- ________________ z nw` l wr