Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
JNNAM
HAMARI KAM
Na MARWIm
श्रीमती गंगाबाई जैन चेरिटेबल ट्रस्ट।
बोलेपारळे [वस्ट] मुंबई.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रुतज्ञानप्रकाशनमाला-चतुर्थे पुष्पम्
ॐ नमो भगवओ अरहओ महइ महावीरवद्धमाणसामिस्स अक्षीणमहानसीलब्धिसपन्नाय श्री गौतमगणधराय नमः ।
नमोऽस्तु श्रीगुरुभवते श्रीरामचन्द्रसरिपुंगवाय ।
श्रीभवभावनाप्रकरणम् [स्वोपज्ञटीकासमेतम् ]
[द्वितीयो विभागः] (संगृहीतपाठभेदसहित )
सपादक सशोधकश्चसुबोधचन्द्र नानालाल शाह
प्रकाशक :श्रीमती गंगाबाई जैनचेरिटेबल ट्रस्ट, वीलेपारले, मुंबई--४०० ०५६.
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
प्रकाशक : श्रीमती गंगाबाई जैन चेरिटेबल ट्रस्ट. सुंदरवन, वीलेपारले (प), मुंबई-५६.
आवृत्ति : प्रथमा प्रतयः ७५० मूल्य १०० रुपिया विक्रम सवत् २०४३ इस्वीसन् १९८६
मुद्रक: संगीता प्रिन्टींग प्रेस, ५, कपूर कॉटेज, छट्ठो रस्तो, साताक्रुझ (पूर्व), मुबई-५५.
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
संघस्थविर, सुविहितशिरोमणि, आचार्यकुलचूडामणि, व्याख्यानवाचस्पति, सुविशालगच्छाधिपति, गुरुभगवत,
स्तुति
स्तुतिः
त्वत्पादौ यदि वावहीमि शिरसा त्वत्कर्तृ कोपक्रियाप्रारभारात् तदपि
श्रयामि भगवन् । नापर्णता कहिचित् ॥
उपकारी गुरुभगवान् । आपे अमारा उपर करेला उपकारोनु करज चूकववा माटे अमे आपना चरणोने मस्तकथी उपाडीने फरीए तोय ते करज चूकवावानु नथी
१००८ श्रीमद् विजयरामचन्द्रसूरीश्वरजी महाराज
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
北捷運粥粥
સમ `ણુ
અપાર વાત્સલ્યના નિધાન, જિનશાસનના રહસ્યાના પાન કરનાર, આ વિષમ કલિકાલમાં જડવાદની મેઘઘટાને વેરવિખેર કરવા માટે સદા કટિમ્બદ્ધ, શુદ્ધ જિનમાર્ગના પ્રરૂપક, લૌકિક અને લેકોત્તર મિથ્યાદષ્ટિએ દ્વારા પ્રહાર પામતા જિનમાર્ગની રક્ષા માટે જેએ પેાતાનું સમગ્ર જીવન ત્યેાાવર કરી રહ્યા છે તે, સેંકડા શ્રમણ ભગવતેાના આરાધ્યદેવ, હજારો શ્રાવક શ્રાવિકાઓના અધ્યાત્મમાર્ગોના એકમાત્ર આધાર, સુવિહિતશિરોમણિ, સંઘસ્થવિર, સુવિશાલગચ્છાધિપતિ આચાર્ય કુલદિવાકર,
૧૦૦૮ શ્રી શ્રી શ્રી વિજયરામચન્દ્રસૂરિ ભગવંતના પાવન કરકમલામાં આ ભવભાવના ગ્રંથને સમર્પણ
કરીએ છીએ.
અમે છીએ આપના ચરણકિકર શ્રીમતી ગં, જૈ, ચે, રૂસ્ટના ટ્રસ્ટીએ
કાન્તિલાલ ચુનીલાલ શાહ શૈલેષ પ્રાણલાલ કાપડિયા સુમેધચન્દ્ર નાનાલાલ શાહ
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભવભાવના પ્રકરણ
પ્રસ્તુત ભવભાવના ગ્રંથના બીજા ભાગમાં પિતાના હસ્તકની શાનદ્રવ્યને
લાભ લેનાર મહાનુભાવો
૨૫ooo-oo પરમઆરાધ્યાપાદ, સુવિશાલગચ્છાધિપતિ, સંઘસ્થવિર, વ્યાખ્યાવાચસ્પતિ, આચાર્ય ભગવંત શ્રીમદ્દ
વિરામચન્દ્રસુરીશ્વરજી મહારાજાએ ૮૦ મુનિભગવંતો તથા ૨૫૦ સાદી સમુદાયના વિશાળ પરિવારપૂર્વક શાંતિનગર શ્વેતામ્બરે મૂર્તિપૂજક જૈન સંઘ, ઉસ્માનપુરા, અમદાવાદ ઉપાશ્રયમાં સંવત
૨૦૩૯ ની સાલમાં અતુર્માસ કર્યું તે દરમ્યાન થયેલ જ્ઞાનખાતાની ઉપજમાંથી.. ૨oooo-oo પૂજ્યપાદ પરમશાસનપ્રભાવક, વ્યાખ્યાનવાચસ્પતિ, સુવિશાળગસશધિપતિ, આચાર્યદેવ, શ્રીમદ
વિજયરામચન્દ્રસુરીશ્વરજી મહારાજાની આજ્ઞાથી કાંદિવલી, શંકરગલી ચાતુર્માસ રહેલ પૂજ્યશ્રીજીના પ્રશિષ્ય ૫. મનિરાજ શ્રીજ્યભદ્રવિ,મ, આદિની નિશ્રામાં ચાતુર્માસ દરમ્યાન ઉત્પન્ન થયેલ
જ્ઞાનખાતાની રકમમાંથી ઉદયાત તિથિ આરાધક વર્ગ, કાંદિવલી (પશ્ચિમ) તરફથી. ૩૦૦૧-૦૦ સાવીજી શ્રી અરૂણ શ્રીજી મહારાજની પ્રેરણાથી હરકીશનદાસ શેઠની પોળ (માંડવીની પોળ)
અમદાવાદની બહેન ઉપાશ્રયના જ્ઞાનખાતામાંથી, ૩ooo-oo અ. સૌ. ઇન્દુબેન સુમતિલાલના પુણ્યસ્મરણાર્થે દેડ્યૂલાલ લીલાચ% (બહાદરપુર - ખાનદેશ )
પરિવાર તરફથી,
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
好健康
પ્રકાશકની વાત
冷凍
મલધારગચ્છીય, પરંમગીતા, સુવિશુધ્ધપ્રરૂપક, આચાŚશિામણિ, શ્રી હેમચન્દ્રસૂરિવિરચિત ભવભાવના પ્રકરણના બીજો ભાગ પ્રથમ ભાગના મુદ્રણ પછી માત્ર છ માસના ગાળામાંજ અમે સંઘ સમક્ષ મૂકી શકીશું એ કલ્પના તો અમે સ્વપ્ને પણ સેવી ન હતી, અને સેવીએ પણ કેવી રીતે ? બીજો ભાગ કંઇ નાના સૂના તો ન જ હતો ને? પૂરા ૫૦૦ થી ૫૫૦ પાનાનો હતો,
પણ ........કમ
ભગવંતો,
પ્રથમ ભાગના મુદ્રણ પછી અનેક આચાર્ય શ્રમણભગવંતો, ભગતો, શ્રમણીભગવ'તો, તથા અનેક સંઘના કાર્યવાહકોની ખીજો ભાગ તરત મુદ્રિત કરાવી સંઘ સમક્ષ મૂકવાની માગ અમારી સમક્ષ આવી કે જે માગે કોઈ પણ હિસાબે બીજો ભાગ તરત મુદ્રિત કરાવવાની ફરજ અમારા પર લાદી, અને એ ફરજના યોગે આજે બીજો ભાગ આપ સૌ સમક્ષ અમે રજૂ કરી શક્યા છીએ.
અને.
|| પાંચ ॥
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
છે
ભવ ભાવના પ્રકરણ
આ ચરમતીર્થપતિના શ્રી સાથે શુભ કાર્યો વ્યવસ્થિત રીતે અને પ્રામાણિકતાથી કરનાર કઈ પણ વ્યક્તિ કે સંસ્થા હોય તો જોઈએ તેટલું ધન આપવામાં પાછું વાળીને જોયું છે જ કયારે ? અમારા આ ગ્રંથ માટે પણ શ્રી સંઘે | પાછું વાળીને જોયું જ નથી,
પ્રથમ ભાગના સુદ્રણના ભાવ કરતાં આ બીજા ભાગના મુદ્રણના ભાવ બમણું થઈ ગયા હતા, કાગળના ભાવ આસમાને પહોંચ્યા હતા, (ગ્રંથ જાડા અને શ્રેષ્ઠ કાગળ ઉપર જ છાપ એ અમારે નિર્ણય હતો.) આ બધી સ્થિતિ
તે તે સંઘના ભાઈઓ સમક્ષ અમે રંજ કરી ત્યારે અમને એમજ કહેવાયું કે કાગળના ભાવ ગમે તે હોય, મુદ્રણ અતિ T મધું હોય તો પણ, મોં માગ્યા ભાવ આપીને પણ, આ કામ શ્રેષ્ઠપણે થવું જ જોઈએ અને તેથી તેમના આગ્રહ
અને સ્નેહ સમક્ષ પરવશ બનીને અમે આ કામ શરૂ કર્યુ અને પાર ઉતર્યા
એક વાત સાચી ન બતાવું તે ય ઠીક નથી. આ સંસ્થા જેમના સહયોગ વગર ચાલત જ નહિં તેવી એક જ વ્યક્તિ | હું છે અને તે મારા મિત્ર સુબોધભાઈ શાહ, સંસ્થાની આ એક વ્યકિતને મને સહારે ન હોત તો અમે આ એમાં સંસ્થા કેવી રીતે ચલાવતી હેરત ન પામતા, અમારી સંસ્થાને સ્ટાફ ગણે તો આ ઉપરોકત એકજ જણ છે.
મુરબ્બી શ્રી સુબોધભાઈની ધગશ અને મહેનત વગર આ કામ શક્ય જ ન હતું. તેમની ચીવટ અને જ્ઞાન અનુભવને લીધે જ આટલું ઝડપી, સ્વચ્છ અને ક્ષતિવગરનું આ મુદ્રણ થઈ શકયું છે, તેથી સૌથી વધુ જશના હકદાર તેઓ જ છે. તેમની ચીવટને હું આભાર માનું છું. હું
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
મને થાય છે કે હાશ! દરિયેા તર્યાં, પણ ત્યાં તો આગળ આગળ નવા નવા ગ્રંથે લાઈન લગાડીને ઉભા જ છે. મારી મતિ કામ નથી કરતી કે આ નાનકડી સંસ્થા આ બધાં કામ કેવી રીતે કરશે ?
અમારું ટ્રસ્ટ પુષ્કળ નાનું છે, સપાદક વગેરેને આપવાના પૈસા જ્ઞાનખાતામાંથી ચાલતા નથી. જ્ઞાનખાતુ માત્ર કાગળ, પ્રિન્ટીંગ વગેરે માટે જ ચાલે છે, પણ સંઘના અમારા ઉપર પુષ્કળ પ્રેમ છે. આંખે મીંચીને અમે સઘ જે ફરમાવશે તે જ કરીશું,
3
વિશેષ વિવેચનના આ કાલ નથી, ટૂંકમાં મારી વિગત મેં રજૂ કરી છે.
અમારા સૌના પરમ ઉપકારી, આચાર્ય મુકુટમણિ, વર્તમાનકાલના મહાપ્રભાવક, શ્રી તીર્થંકરભગવંતની ગેરહાજરીમાં શ્રી તીર્થંકરદેવની ઝાંખી કરાવતા, આચાર્યશ્રી શ્રી શ્રી (શું લખું? તેમને જોઉ છું અને મને શબ્દો જડતા નથી.) વિજયરામચન્દ્રસૂરિ ગુરૂ ભગવંતની મહાન કૃપા વિના અમે આ કામ કરી શકથા જ ન હોત, હું તો તેમના પગમાં પડું છું,
બીજા મારા પૂજ્ય પિતાશ્રી મુનિરાજ સંસ્થા વારસામાં આપી. ( સાચું કહું ! ઉપર આ ભાર મૂકયો) તેમને પણ પગે
શ્રી પુણ્યદર્શન વિજયજીમહારાજ કે જેમણે દીક્ષા લેતાં પૂર્વે મને આ મને આમાં કંઈ પણ જાણકારી કે અનુભવ ન હતો પણ તેમણે મારા ખભા પડું છું. તેમના- મારા પર અગણિત ઉપકાર છે,
॥ સાત ॥
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભવ
ભાવના પ્રકરણ
:
સ’પાદક શ્રી સુમાઘભાઈ શાહ અને મુરબ્બી વડીલ શ્રી કાન્તિલાલ ચુનીલાલ શાહ ના માર્ગદર્શનથીજ આ સંસ્થા ચાલી શકી છે. અસ, આ ધાના ઉપકારો અને સંઘની માયા-મમતાએ મને આપની સમક્ષ આ ગ્રન્થ લઇને રજૂ કર્યાં છે.
ગ્રન્થરાજ મારા હાથમાં છે, આપ ભગવાન શ્રીસંઘ આને આપના પાવન કરકમલોમાં સ્વીકારો અને મને ધન્ય કરો.
કાર્તિક શુકલ એકાદશી
બુધવાર, વિ. સં. ૨૦૪૩
શૈલેષ પ્રાણલાલ કાપડીયા
॥ આ ॥
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
粥凍鮑運寶寶粥開
સંપાદકીય
粥粥粥粥
પ્રસ્તુત ભવભાવના [દ્વિતીય વિભાગ ] ગ્રન્થ જ્યારે સપૂર્ણ મુદ્રિત થઇને શ્રી ચતુર્વિધ શ્રમણસ ઘ સમક્ષ મૂકાયા છે ત્યારે મારી સ્થિતિ, જેમ એક દરિયે તરનાર દિરયો તરીને પાછળ નજર નાખે અને તેને તાજુબી થાય કે આટલું બધું પાણી હું તí' અસલ એવી છે જે મેં સ્વપ્નેય કલ્પ્ય પણ ન હતુ તે મારા પરમેશ્વરે જોયેલું' હતું.
આ ગ્રંથના મુદ્રણ પાછળ મને જશ આપવાની પ્રકાશકની વાતનો હું પૂરા આદરપૂર્વક ઇન્કાર કરું છું. આ મેં જોઈ છે, પણ હું એ માટે ઘણા નાનો દઉ છુ.
સપાદનની ઘણી બધી ક્ષતિએ મારી આંખ સામે છે. સંપાદનાની સુચારુતા પૂરવાર થયા છું એટલે સ યશ જેમણે મને આપ્યો તેમને જ પરત કરી
૫ નવ |
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભવ
ભાવના પ્રકરણ
સંપાદન અને મુદ્રણ બને ત્યારે જ સારાં થાય કે એક વ્યક્તિ તેનીજ પાછળ લાગેલી હોય, તેને અર્થોપાર્જન માટે બીજો કોઈ વ્યવસાય લેવાની ન હોય, સંપાદનની રીતેની જાણકારી હોય, પ્રેસની પૂરી અનુકૂલતા હોય, સાથીદારની સહાય હોય, મારા માટે આમાનું કશું જ ન હતું. છતાંય, મેં “grશુપે રોમા-વાસુવિ વામન.” આ કવિ કાલિદાસની પંક્તિનું જ અનુસરણ કર્યું અને મારા પરમગુરુદેવ, આચાર્યકુલમણિ, શ્રી શ્રી શ્રી વિજયરામચન્દ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજની અપાર કૃપાથી હું આ ગ્રન્થનું સંપાદન કરી શકયો છું,
ગ્રન્થની ખૂબીઓનું વર્ણન પ્રસ્તાવનાકારે ખૂબજ સ્પષ્ટ શબ્દોમાં કરેલું જ છે એટલે એ પિષ્ટપેષણ કરવાને કંઈ મ અર્થ જ ન હોય, માત્ર એટલું જ કહીશ કે આ ગ્રન્થ વાગ્યા પછી ખરેખર મને એમ થયું છે કે આ પ્રન્થ ને વાંચ્યો હોત
તો ઘણું અધૂરું રહી જાત, આપને પણ એમ જ થશે,
અન્યકારની શૈલી, ઉપદેશ આપની વખતનું માર્દવ, કથાઓનું વૈવિધ્ય, કયાંય ન સાંભળી હોય તેવી જ કથાઓ, (ગ્રન્થકાર કયાં કયાંથી કથાઓ શેધી લાવે છે એવું અચૂક મને તો થયેલુંજ) શ્લેકેની રચના પણ જાણે ગદ્ય રચના હોય તેવી પદ્ધતિ, આ બધું હું કહું તે કરતાં આપ ગ્રન્થ હાથમાં લે અને સ્વાધ્યાય શરૂ કરે એટલે આપને મારાથી ય વધુ ખ્યાલ આવશે જ.
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રથમ ભાગમાં પાયાન્તરે, પ્રતિપરિચય વ, માટે બધું લખાઈ ગયું જ છે, એટલે એ બધી વાતો બાજુ પર મૂકી માત્ર એટલુંજ કહીશ કે--આ ગ્રન્થ પાછળ ખરેખરા યશના ભાગીદાર સ્વ. આગમપ્રભાકર મુનિરાજ શ્રી પુણ્ય વિજ્યજી મહારાજ છે, કે જેમણે જેસલમેર જેવા દૂરદૂરના ભંડારમાં સચવાયેલી જીર્ણ પ્રતિએ કઢાવીને તેના પરથી ખૂદ જાતે પાઠાંતરે લઇને એક સુંદર પ્રેસ કોપી તૈયાર કરી, અને તેથી જ મારા જેવા અબૂઝનું કામ એકદમ સરળ બની ગયું. જે આ સ્થિતિ ન હોત તો આ ગ્રંથ જે રીતે છપાયે છે તે રીતે આપ ચતુર્વિધ શ્રી શ્રમણસંઘના કરકમલેમાં પહોંચી શક્ત કે કેમ! તે એક વિચારણીય બીના છે.
બીજી એક વાત– આ ગ્રન્થના સંપાદન માટે જેમણે અમને પોતાની પ્રતિઓ વાપરવા આપી તે લા, દ, ભા. સં. વિદ્યામંદિર, અમદાવાદ. શ્રીપાલનગર જ્ઞાનભંડાર, મુંબઇ, પાટલ્સ જૈન જ્ઞાનભંડાર, નગીનદાસ પૌષધશાળા, પાટણ, આ સર્વ ગ્રંથભંડારેના વ્યવસ્થાપકને અમે પુષ્કળ વડણી છીએ, હું તેમની પ્રત્યે મારી કૃતજ્ઞતા વ્યક્ત કરું છું,
પ્રાન્ત એટલુંજ કહીશ કે આ સંપાદનમાં થયેલી ક્ષતિઓ તરફ નજર ન કરતાં આ ગ્રન્થરાજને ઉપયોગ કરી, આપ આપના સમ્યગ દર્શનને નિર્મલ કરે અને પરમકૃપાવંત, શ્રી જિનરાજના માર્ગને જીવનમાં યથાશકય આચરી, પ્રાન્ત પરમપદ શ્રી નિર્વાણપદને આત્મસાત કરો એજ અભ્યર્થના,
વિ. સં. ૨૦૪૩ કાર્તિક શુકલ પૂર્ણિમા
સુબોધચન્દ્ર નાનાલાલ શાહ રવિવાર
રીuઅગિયારા
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
भावनानां
भव भावना प्रकरणे
भवभावनागाथासु अनित्यत्वादिभावनाक्रमः
क्रमः
गाथांकः
गाथांकः
७-८ १९-२५
७७-८१
भावनानां नाम द्वादशभावनानामानि प्रथमा अनित्यभावना अशरणभावना एकत्वभावना अन्यत्वभावना संसारभावना [भवभावना] तत्र
नरकभवः तियंगभवः मनुष्यभवः
देवभवः अशुचित्वभावना लोकस्वभावभावना
भावनानां नाम कर्माश्रषभावना (आश्रवभावना) संवरभावना निर्जराभावना उत्तमगुणभावना बोधिप्राप्तिभावना भावनाफलम् ग्रन्थकतनाम एतत्प्रकरणपठनादिफलम् एतद्ग्रन्थपठनेन केषां लाभः ? गाथासंख्यानिर्देशः ग्रन्थस्थैर्यार्थम् आशंसा
४४३-४५० ४५१-४५६ ४२७-४६३ ४६४-५०० ५०१-५२४
८२-४०३
८२-१७८ १७९-२५० २५१-३२५ ३२६-४०३ ४०४-४२५ ४२३-४३०
५२८-५२९
॥ बार ॥
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
-: प्रस्तावना :
भवभावनाग्रन्थपरिचयः प्रयोजनश्च
भावभैषजिकैर्दिष्टं भेषजं शुद्धभावनम् । भवरोगभिदे भूयाद् भव्यानां 'भवभावना' ॥
* अनन्तोपकारिभिराकालं परार्थव्यसनिभिर्जगद्वन्द्यचरणद्वन्द्वारविन्दैः श्रीमत्तीर्थकृभिरनादिनिधने चतुर्गतिमयेऽस्मिन्नसारे
संसारे स्वकर्मवशेनानादितः परिभ्रमतां प्राणिनां भवभ्रमणं निवारयितु प्रवर्तित मिदं धर्मतीर्थम् । अनेकभवार्जितपुण्यप्राग्भारेण जगज्जन्तुजाताभयप्रदं तत्समासाद्य श्रीमतां तीर्थकृतां परमतारकवचनैर्भवस्वरूपं विज्ञाय भवो विग्नानां भवभ्रमणोच्छेदायाप्रतिमप्रज्ञाप्रकर्षान्वितैरनेकशास्त्रकृत्परमर्षिभिरनेके ग्रन्था विरचिता । परमोपकारिग्रन्थकारपरमर्षीणा पुण्यप्रसादतः समुपलब्धेपु ग्रन्थेषु मलधारगच्छीयश्रीमहेमचन्द्रसूरिभिः खोपज्ञवृत्त्या विनिर्मित मिदं भवभावनाप्रकरणं' सुविदितमेव विदुषाम् । अम्यान्वर्थनाम्नवाभिधेयं प्रतीयते । द्वादशसहस्त्राधिकश्लोकप्रमाणपन्थेऽस्मिन् प्राधान्येन भवभावना सविस्तरं निरूपिता | अपरा अपि भावनारतदनुकूलत्वेन निरूपिता इति प्रकरणमिदं भवभावनात्वेनोच्यत इति स्वयं ग्रन्थकृतैवाभ्यधायि । इतः प्राक प्रकाशितेऽस्य प्रथमे भागे प्रथमाऽनित्या भावना भाविता । तत्पूर्व 'संसारभावणाचालणीइ सोहिज्जमाणभवमग्गे। पावंति भव्यजीवा न ठं व विवेयवरग्यणं ।४॥ अनया गाथया प्राधान्येन भवभावनाया विधेयतामुपदयं “अनित्यादिरूपतया निःसारोऽयं संसारो, दुःखहे तवश्चेह योपिदादिभावाः सकलदेहिनां, निजनिजकार्या
तेर ॥
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
प्रस्तावना
भव भावना प्रकरणे
भिकांक्षी चात्र सर्वो जनः, किम्पाकफलोपमाः पर्यन्तदारुणाः खल विषयाः, अकृतरमणीयानि प्रेमाणि, अपरित्यजन्तमपि प्राणिनं परित्यजन्त्यवश्यमभीष्टसंयोगा, अनिच्छन्तोऽप्यापतन्त्यनिष्टसंप्रयोगा, रोगशतसम्पातोपद्र तान्यसुमतां शरीराणि, जराराक्षसीविधुरितोऽयं सर्वेषां यौवनाभिमानो, विलसति सर्वत एव निपातावसरापेक्षी मृत्युमहावैरिको, नाम्ति च नि शेषदुःखदवप्रशमाम्बुवाहं सकलसुखसन्दोहपरमनिबन्धनं धर्म विहाय प्राणिनामन्यदिह शरणमित्यादिरूपेण भवस्वरूपमेव परिभावयद्भिः श्रीमन्नेमिजिनादिभिरपि मुनीश्वरैर्धारपुरुषैः परोपदेशानपेक्ष स्वयमेव प्रतिबुस्तित्सर्वजनप्रसिद्धं सदनुष्ठानं विहितमत तीर्थकरादीनामपि सत्पुरुषाणां संसारार्णवमुत्तितीषूणां भवभावनैव महातरणी बभूव, ततोऽन्यैरपि मुमुक्षुभिः सैवाश्रयणीये"ति प्रतिपादयता ग्रन्थकृता स्पष्टमेव भवभावनायाः प्राधान्यं न्यदर्शि । यथा च श्रीमदरिष्टनेमिस्वामिना भवस्वरूपं परिभाव्य सदनुष्ठानमनन्यसाधारणमनुष्ठितं तथा प्रतिपिपादयिषया संवेगातिशयजनकं नवभवसम्बद्ध तचरितमभिधाय प्रथमस्य भागस्यान्तिमे चतुर्थे खण्डे प्रथमाऽनित्या भावनाऽभिहिता । तदभिधाने च प्रथमं भागं समाप्य द्वितीयेऽस्मिन भागे, शरीराद्यनित्यवरत्वालिडि-गतानां श्रीवीतरागप्रणीतधर्ममन्तरेणान्यः कोऽपि वजनादिः शरणं नास्तीति दर्शयन् प्रथमं द्वितीयामशरणत्वभावनामाह । तत्र ‘रोयजरा.....॥२९॥' इति गाथाया आरभ्य 'इय नाऊण.. .... ॥५४॥' इति गाथान्तेन ग्रन्थेन रोगजरामृत्युमुखगताना बलदेववासुदेवचक्रवर्तिप्रमुखसर्वसंसारिणामशरणत्वं युक्त्या समर्थ्य श्रीजिनशासनमेव शरणार्थिना समाश्रयणीय मित्यावेदितम् । चौरारिजलज्वलनाद्यारब्धानां करयाऽपि कम्यचिच्छरणत्वे क्वचित्प्रतीयमानेऽपि रोगादिमुखगताना न कश्चित् स्वजनादिः शरणमिति सर्वेषामेवानुभवपथारूढम् । सत्यप्येवं रोगादिसमाक्रान्तैस्तन्निवारणाय विचित्रं चेष्ट्यते तन्मोहविलसितमेव । इत्थश्च मोहाधीना अशरणशरण्य श्रीजिनशासनमनासेव्य रोगादिनिवारणाय यथा प्रयतन्ते, यथा च प्रयत्नशतेनाऽपि रोगदिवियोगो तेषां न जायत इत्यादि स्पष्टं प्रतिपादितम् । रोगादि विषये स्वात्मानमशरणं विज्ञाय रोगजरामरणवल्लीविच्छेदके श्रीजिनधर्म प्रयतितव्य मिति गजपुरराजपुत्रज्ञातेनोपदिष्टम् ।
॥चौद ॥
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
स्वकृतकर्मफल विपाकमनुभवतां न कोऽपि शरणं मम्पयत इत्युपदर्श्य तदवेदने नापरः कोऽपि सहाय मात्र भवतीति दर्शयितुमशरणत्व भावनानन्तरमेकत्वभावना भाविता । 'एक्को. ॥५५॥ ' इत्यत आरभ्य 'इय एक्कोचिय ...॥६९॥ ' इत्यन्ताभिर्गाथाभिरिमां तृतीयामेकत्वभावना भावयता, "समर्जयति कर्माण्येक एव तत्फलमप्येक एव भुंक्त, जन्ममरणे एकस्यैव, परभवगमनमप्येकाकिन एव स्वजनानां मध्ये रोगाभिहतः सन्नेकाक्येव क्लिश्यते । न च स्वजनस्तस्य रोगं विभजति न वा पनयति, तथा सति कः कस्य स्वजनः को वा कस्य परजनः ? । वस्तुतोऽयं मम स्वजनो यन परजन इति मोहविजृम्भितमेव परन्त्वेतत्सर्वमविचार्य मूढमनस स्वकल्पितस्वजनानां कृतेऽनेकपापानि समुपाय नरकादिष सहन्ते दारुणा विविधा वेदनाः । एवं सति यो 'मम स्वजनविस्तारो महानिति' गर्वितः सन् पापानि समाचरति तम्याधिकतरं कर्म्मबन्धं विहाय नान्यत्फलं दृश्यत" इत्यादि स्पष्टरीत्या प्रतिपादितं ग्रन्थकृता । अनया रीत्या जीवस्यैकत्वं प्रतिपाद्य तत्सन्निकृष्टशरीरादिकमपि जीवादन्यदिति प्रतिपिपादयिषया 'अन्नं इमं ..... ॥७०॥ इत्यादिगाथाभि र्द्वादशभिश्चतुर्थीमन्यत्वभावनां प्रतिपादयता जीवशरीरयोर्भिन्नं स्वरूपं युक्त्या समर्थितम् । जीवाच्छरीरम्यान्यत्वे सिद्धे जीवभिन्ने शरीरादौ मूर्च्छा नैव विधेया किन्तूदासीनभावो विधेय इत्युपदिश्य यस्याः प्राधान्येन निरूपणमिहोद्दिष्टं तम्या भवभावनाया निरूपणप्रारम्भे चतसृषु प्रागुक्ताऽनित्यादिभावनासु भावितासु भवस्वरूपं भावनीयमित्यमिहितम् । भावितेन तेन विरागोत्पत्तेस्तद्धेतुविपक्षासेवनेन मोक्षावाप्तिरिति सैवेह सविस्तरा निरूपिता । 'नारयतिरिय ॥८२॥ इत्यत आरभ्य 'इय भत्तं विसयसुहं ॥ ४०३ ||' इत्यन्तेन ग्रन्थेन भाव्यमानायामस्या भावनायां नरकगतिं भावयता ग्रन्थकारपरमर्षिणा नरकस्वरूपं, नरकावासानां सडख्या, नारकजीवानां शरीरादिमानं, परमाधार्मिकानां स्वरूपं तत्कृता नारकाणा छेदभेदन विदारणादिवेदना, परस्परवेदना, शीतादिवेदना, नारकाणां दीनता, परमाधार्मिकैर्नारिकाणां पूर्वपापस्मारणं, नरकगतितवो, नेत्रनिमेषमात्रमपि सुखस्याभाव, एवं सत्यपि सम्यग्दृष्टेः शुभविचारो मिध्यादृष्टेश्च तद्विपरीत इत्यादिकं सुविशदरीत्याssवेदितम् । यदाकर्णनमपि तत्त्वश्रद्धालून पापेभ्यस्त्रासयेद् । मांसभक्षणजीवघातादिपापानि
॥ पंदर ||
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
प्रस्तावना
भव भावना प्रकरणे
नरकदुःखहेतुत्वेन निदर्शयता गुर्वादिना समुपकृतेऽपि तान्येवासेव्य जीवा नरकं प्रयान्तीत्यत्र तत्त्वाश्रदधैव प्रधानकारणमन्यथा दुःखभीता दुखनिमित्तानि जानाना अपि तान्येवाSSसेव्य कथं दुःखघोरे नरकं प्रयायुः ?, सम्यग्दर्शनादिकमनासाद्य स्वदुष्कर्मविपाकमनुभूय नरकगतेरुवृत्ता जीवाः प्रायस्तिर्यञ्चो भवन्ति, यतो हि नारका मनुष्येषु, गर्भजपर्याप्तेष्वेव जायन्ते, न पुन रकेषु देवेषु वोत्पद्यन्ते, गर्भजपर्याप्तमनुष्याश्च सङ ख्यातमात्राः स्वल्पा एव, नारकास्त्वनुसमयमसङ ख्याता अप्युद्वर्तन्तेऽत एकसमयोवृत्तानामपि तेषां सर्वेषां मनुष्येषु स्थानाभावेन रवापेक्षयाऽसङ ख्येयगुणेषु तिर्यवेव बहवस्ते जायन्त इति, नरकगतिभावनानन्तरं तिर्यग्गेतिर्भाविता । तत्र च तिर्यग्भेदा, एकेन्द्रियेषु पृथ्वीकाये स्फोटनादिदुःखमप्काये पानादिना, तेजस्काये खोट्टनादिना, वायुकाये वीजनादिना, तरौ च छेदनादिना दु.खं, निगोदस्वरूपं, शुल्लकभवमानं, पुत्रादिरनेहेनाज्ञानादिना चेकेन्द्रियेष जन्मेत्यादि प्रतिपाद्य विकलेन्द्रियस्वरूपेण मह तत्रोत्पत्तिहेतुत्वेन श्रीजिनधर्मोपहासादयो निरूपिताः । गजमृगोष्टशूकरमहिषादितिरश्चां जुधादिवेदना यद्यपि प्रतीता एव किन्तु मेधकुमारादिभिस्ताः प्राग्भवे यथा सोढास्तथा तास्तेषा पुण्यचरितवर्णनेन वर्णिताः । प्रान्ते च जलचरमत्स्यादेः खेचरशुकाहिपक्षिणाञ्च विविधवेदना निदर्शिताः। उन्मार्गदेशना, मार्गप्रणाशो, गढचित्तता, निदानादिसशल्यत्वं मायारम्भपरिग्रहाः, शीलबते सातिचार इत्येते तिर्यग्गतिहेतव इति विज्ञायाऽपि तत्र प्रवर्तमानानां न ता विहायापरा गतिः सम्भाव्यते। एवं तिर्यग्गतिभावनानन्तरं नरगति भावयता मनुष्याणां गर्भावासे महद् दुःखं, बाल्यकालेऽज्ञानमूलं कष्टमयजीवन, तारुण्ये
चार्थादिसमुपार्जनादिचिन्ता, वार्धक्ये परवशतादिदुःखं व्याधिरोगशोका दिसन्ताप इत्यादीनि प्रतिपादितानि दुःखानि - सर्वेषां प्रतीतानि । अनया रीत्या भावितायां मनुष्य गतिभावनायां, देवगति भावयता ग्रन्थकृता, देवलोकादिग्वरूपं
भकता. देवलोकादिग्वरूपं
मोल॥
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
तत्रोत्पत्तिक्रमः, प्राथमिक देवकृत्यं, विशिष्टसुखसाधनानि, देवत्वे श्रीतीर्थकरसमवसरणवैयावृत्त्यादि सारमित्यादि प्रतिपाद्य देवानां विषादेामात्सर्यवियोगादिदुःखानि निरूपितानि । छद्मस्थसंयमदेशविरत्यकामनिर्जराबालतपआदयो देवगतिहेतव इत्यस्य प्रतिपादने प्रतिहेतु दृष्टान्तमुपदर्शयता, बालतपसा देवत्वं प्राप्तस्य तामलितापसस्य चरित्रे 'एवइएणं अन्ने जीवा सिझंति जिणमए निरया (अट्ठ) । जावइयं तामलिणा विहियं किर बालतवकळं' इति गाथया शुद्धाशयस्य शुद्धविधेश्च महत्त्वं यदभिहित तन्निरन्तरं स्मरणाहम् । एवश्च दु खरूपं दु खहेतुकं दुःखानुबन्धि भवरवरूपं परिभाब्य षष्ठीमशुचित्वभावनां | परिभावयता सर्वजनप्रतीतं शरीराशुचित्वं प्रदर्श्य 'इयखणपरियत्तंते . .. ॥४२४॥' इति गाथया श्रीजिनधर्मप्रसाधनोपकारकवस्तुन एवं शुचित्वमभिहितम् । तदनन्तरं लोकस्य पञ्चारितकायमयत्वेन, केवलज्ञानिभिरवलोक्यत इति कृत्वा लोकस्य संसाररूपत्वेन च द्विविधा लोकस्वरूपभावना धर्मध्यानस्थैर्याय भाविता । धर्मध्यानार्थमेव भावनीयामष्टभीमाश्रवभावनामभिदधता 'मायालोभकषायमिश्रपरिणामो रागः, क्रोधमान मिश्रपरिणतिषः, पंचेन्द्रियाणि हिंसालीकभाषणचौर्यमैथुनपरिग्रहरात्रिभोजनमिथ्यात्वाविरतियोगा, एतानि सर्वाण्यपि कर्मण आश्रवद्वाराणीति संवेगवासितान्तःकरणेन मुमुक्षुणा संसारक्लेशविसरविच्छेदाय भावनीयमित्युक्त्वा रागादयो यथा कश्रिवणे निमित्तानि भवन्ति तथा सदृष्टान्तं भाविताः । भावितेष्वाभवेषु तन्निरोधिनी नवमी संवरभावनां निरूपयताऽऽश्रवद्वाराणां निरोधनायेन्द्रियाणामप्रशस्त विषयाणां निरोधे जायमानः कषायनिरोध एवोपायः । तेनैवापथ्याहारनिपेधेन रोगा इव सर्वेऽप्याश्रवा मूलत एव निरुध्यन्त इति स्पष्टमावेदितम् । इत्थञ्च संवरेण नव्यकर्मबन्धनिरोधे चिरबद्धसत्तान्तर्वतिकर्मणो निर्जरायै दशम्या निर्जराभावनायां. तद्धेतुभूतास्तपोविशेषा भाविताः । स्पष्टमेवास्या भावनायाः परिभावने चिरसंचितानां पापकर्मणां निर्जरया मोक्षप्राप्ति
|| सत्सर॥
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
प्रस्तावना
प्रकरणे
भव-80
स्तदर्था चैव तपोविशेषाणां प्रवृत्तिरिति प्रतिपादितं ग्रन्थकृता । अन्यत्राऽपि तपोविधायकशास्त्रेषु तपसा क्लिष्टकर्मभावना निर्जरया मोक्षप्राप्तिरेव निरूपिता । केचिदुपदेशकादयः संसारसुखार्थमिदानी तपआदिधर्मामुपदिशन्ति । शास्त्रप्रसिद्ध
पुण्यपुरुषाणां दृष्टान्तैश्च "धर्मस्य संसारसुखेच्छयाऽपि विधाने न कश्चिद् दोषलेशोऽपीति" निरूपयन्तः "संसारसुखार्थं यदि धर्मो नाचरणीयरतहि किमधर्म आचरणीय" इत्यादिकमपि सन्मार्गदेशकान्प्रति निरर्थकमाक्षिपन्ति । तेषामपूर्वमेव तर्ककौशल्यमपूर्वमेव च पाण्डित्यम् । यतो हि न कश्चित् सन्मार्गदेशकः केनाऽपि हेतुनाऽधर्माचरणं कदाप्युपदिशेत् । वन्ततः संसारसुखार्थ न कस्यचित् कश्चिदुपदेशोऽपेक्षितो, विनाप्युपदेशं तत्प्रति जनानां पटुत्वात् । संसारसुखरय दु.खरूपता प्रतिपादयद्भि शास्त्रकृद्भिर्न संसारसुखार्थ किंचिदुपदिष्टम् । को नामोन्मत्तं विहायैकान्ततो हेये प्रवृत्तिमुपायं वोपदिशेत ? संसारसुखार्थं धर्ममुपदिशता शास्त्रविरोधादयो यथा भवन्ति तथान्यत्र प्रपंचितमिति केवलं प्रस्तावनाविस्तारे नेह प्रयत्यते ।
अथ च तपसा कर्म निर्जरयताप्युत्तमगुणेष बहुमानः कार्योऽन्यथा तपसो तथाविधफलाभावेन तद्वैययं स्यादिति गुणभावनां भावयता 'धन्ना कलत्त.....॥४५७' इत्यत आरभ्य गाथाष्टकेन ग्रन्थकृता गुणबहुमान एव व्यक्तीकृत । उत्तमगुणानां मध्ये सर्वोत्तमो गुणः श्रीजिनधर्मप्राप्तिरेव, तत्सदभाव एवापरेषां सद्भावोऽन्यथा तेषां विद्यमानत्वे ऽपि
॥अढार ॥
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
गुणाभासत्वमेवेत्यादि बोधिभावनायां भावयित्वा ग्रन्थान्ते भावनाभावनफलं प्रतिपादयता प्रन्थकारपरमर्षिणा येन भावेन ज्ञानिना कर्मबन्धाभावः स भावः सुन्दरतया निरूपितः ।
अधिगतश्रीजिनशासनानां जीवाना महता पुण्यप्राग्भारेण परमकारुणिकैः पूर्वमहर्षिभिरियं भवभावना' तत्समानि चाऽन्यान्यनेकानि ग्रन्थरत्नानि विषमेऽप्यस्मिन् काले करकमलं यावत् प्रापितानि । एतेषामध्ययनाध्यापनादिना तत्त्वज्ञानमात्मपरिणतिरूपमेव फलम् । अधीतेष्वपि प्रन्थेष्वेतादृशेषु न चेदध्यात्मदशा जागृयात् तर्हि विफल एव ग्रन्थाभ्यासायासोऽवसेयः । चन्दनभोक्तुर्नागरस्य चन्दनभारवाहिनः खरस्य च निदर्शनमिहाऽवधेयम् । ग्रन्थस्य प्राप्ति , परिचयः, परिशीलनमित्यादि सर्व ग्रन्थार्थानुशीलनरुपायां परिणतावेव सफलं भवेद् । इत्थं ग्रन्थार्थानुशीलनं भव्यात्मनां परमात्मस्वरूपमुन्मीलयेदिति दृढमाशावशं गत:
जैन उपाश्रयः, वापी [ द. गुज ] वि. सं. २०४२, श्रावणकृष्णकादश्यां रवौ वासरे ॥
- मुनिचन्द्रगुप्तविजयः
ओगणीस
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
विषयानुक्रमः
भव. भावना
विषामा
विषयानुक्रमः
प्रकरणे
पृष्ठम
१२०-१२८
४५-५०
१२८
विषयः अशरणभावनावर्णनम् एकत्वभावनावर्णनम् अन्यत्वभावनावर्णनम् भवभावनावर्णनम् तत्र च नरकगतिवर्णनम् , नारकाणां शरीरं, दुःखानि, विविधा वेदनाः तिर्यगूगतिवर्णनम् तत्र च निगोदतःप्रारभ्य एकेन्द्रिय
पृष्ठम | विपय
पर्यन्तजीवानां दुःखवर्णनम्
विकलेन्द्रियगतिवर्णनम् ५१-५८
पंचेन्द्रिय तिरश्चां वेदनाः ५९-१०८
स्थलचरदुःखानि जलचरदुःखानि
खेचरदुःखानि १०९-१२० मनुष्यगतिवर्णनम् तत्र च
मनुष्याणां अपाराणि दुःखानि
१२८-१९६ १९६-२०० २०१-२०४ २०८-२७४
५.
वीस ॥
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
विषयः
पृष्ठम्
४२६-४३१ ४३२-४५० ४५१-४७४
देवगतिवर्णनम्, तत्र देवानां संतापाः वेदनाः दुःखानि च अशुचिभावनावर्णनम् लोक वभावभावनावर्णनम् आश्रवभावना, तत्र च कपायवशानामिन्द्रियवशगानां च दुःखानां प्रकटीकरणम संवरभावनावर्णनम् निर्जराभावनावर्णनम् तत्र
पृष्ठम्
| विषय:
विविध तपसां वर्णनम् ३२७ उत्तमगुणभावनावर्णनम् ३३०-३४० जिनशासनबोधिप्राप्तिभावनावर्णनम ३४१-३४६ एतासां भावनानां भावनेन ३४७-४०१
किं फलम् ? कया रीत्या कर्मक्षयश्च इत्येषां विपयानां
वैशद्य न वर्णनम् ४०२-४०८ अस्यग्रन्थराजम्य फलम् , उपसंहारश्च ४०९-४२५ | प्रशस्तिः
४७५-४७७
४७८-४७९
HOM
एकवीस
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरणे
कथासूची
भवभावनाग्रन्थे निर्दिष्टानां कथानां सूची
पृष्ठम्
कथानाम
पृष्ठम्
कथानाम [तत्र च प्रथमे विभागे] श्री नेमीश्वरचरित्रम् [तत्र च] तेषां पूर्वभवाः, वसुदेवचरित्रम, नेमीश्वरचरित्रम्, कृष्णचरित्रम च भुवनभानुकेवलिना कथितं स्वीयं चरित्रम, तत्र च अनेका कथा. [द्वितीये विभागे चन्द्रसेननृपकथा
सोमचन्द्रकथा नंदनृपतिकथा कुचिकर्णकथा तिलकवेष्ठिकथा सगरचक्रिकथा वसुदत्तकथा मधुम्रपतिकथा धनश्रेष्ठिकथा भीमनृपकथा
३६९-४९०
यावीस।
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
कथानाम
पृष्ठम्
कथानाम
१०२ १०६ ११४
१२१
कुंजरनृपकथा अघलकथा धनप्रियवणिककथा प्रियंगुवणिककथा धनदेवश्रेष्ठिवृपभकथा कंबलशबलवृपभकथा तुल्लककथा समुद्रवणिककथा अंगारमर्दक (अभव्य) कथा मधुविप्रकथा पुष्पचूलकुमारकथा सूरराजपुत्रकथा मेघकुमारकथा
१२९ १३३ १३७
सुमित्रगृहपतिकथा सुदत्तसार्थवाहकथा त्रयाणां वणिजां कथा श्रीतिलकसुतपद्मकुमारकथा बलसारनृपकथा मम्मणवणिककथा नृपविक्रमराजपुत्रकथा कौशाम्बीविप्रकथा जिनदत्तश्राद्धकथा धरणिधर-सुनंदकथा श्वेताम्बिकानरनाथकथा धनंजयश्रेष्ठिकथा जंबूककथा
१४०
१४५
१५९
१८३ १९१
तेवीस
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
पृष्ठम
कथासूची
भवभावना
३८
.
प्रकरणे
२८५
1.
पृष्ठम् २९९ ३०२ ३१९ ३३८ ३४२ ३५०
३९३
३९६
.
1
कथानाम तामलितापसकथा भुवनश्रेष्ठिपुत्रकथा गोशालककथा कदम्बविप्रकथा सुकोशलमुनिकथा सूरविप्रकथा उज्झितकुमारकथा वणिग दुहिताकथा लोभनंदकथा रामराजपुत्रकथा श्रेष्ठिपुत्रकथा गंधप्रियकुमारकथा मधुप्रियकथा महेन्द्रकुमारकथा
३५३
कथानाम ललितांगकथा धनाकरवणिक कथा वज्रसारकथा शिवनामकवणिकपुत्रकथा सुन्दरकथा विजयनरेन्द्रकथा चिलातीपुत्रकथा अतिमुक्तकथा कुरुदत्तमहर्पिकथा धनुमुनिकथा रकन्दमुनिकथा सुन्दरश्रेष्ठिन. पुत्रस्य कथा अमरकेतुपुत्रीकथा सनत्कुमारचक्रिकथा
३५७
४०४ ४०६ ४२२ ४२५ ४२७ ४२९
३६२
४३८
३७० ३७४ ३७५ ३७७
४४६
| चोवीस
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावनाप्रकरणे द्वितीयो विभागः॥
[ तत्र च द्वितीया अशरणभावना ]
antereआह-ननु भवतु सर्वस्यापि देहादिवस्तुनोऽनित्यता, तथाऽपि तदाऽलिङ्गितानां जिनधर्मKoll मन्तरेणाऽन्यः कोऽपि कुटुम्बस्वजनादिः शरणं भविष्यति, किं जिनधर्मानुष्ठानेन इत्याशङ्कय द्वितीया- |
मशरणत्वभावनां विभणिषुराहरोयजरामच्चुमुहागयाण वलचक्किकेसवाणं पि । भुवणेवि नत्थि सरणं एकं जिणसासणं मोत्तुं ।
रोगाश्च जरा च मृत्युश्च तन्मुखागतानां-तदाऽऽलिङ्गितानां बलदेवकेशवचक्रिणामपि जिनशासनादन्यो भुवनेऽपि न शरणम् , अतस्तदेव शरणतयाऽऽश्रयणीयं, तस्कररिपुजलज्वलनाधारब्धानां भवेदपि कोऽपि कस्यापि शरणम् इति विशेषतो रोगजरामृत्युग्रहणमिति भावः ॥ तत्र च ज्वरश्वासादिरोगग्रस्तानां कुटुम्ब शरणं न भवति, नापि तदुःखं विभज्य गृह्णाति इति दर्शयति
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरणे
अशरणभावना
जरसासकाससोसाइपरिगयं पेच्छिऊण घरसामि । जायाजणणिप्पमुहं पासगयं झुरई कुडुम्बं ॥
न विरिंचइ पुण दुक्खं सरणं ताणं च न हवइ खणं पि।
वियणाओ तस्स देहे नवरं वइंति अहियाओ ॥२८॥ जाया-भार्या । उपघातनिषेधमात्रक्षमं शरणं। उपघातहेतुविनाशादिकरं तु त्राणं। कुटुम्बरोदनादिदर्शनप्रभवाऽऽर्तभावेन तस्य देहे वेदना अधिकमेव वर्द्धन्ते । शेषं सुगमम् ॥ बहवः स्वजनास्तर्हि रोगग्रस्तस्य शरणं भविष्यन्ति इत्याह
बहुसयणाण अणाहाण वाऽवि निरुवायवाहिविहुराणं ।
दुण्हं पि निव्विसेसा असरणया विलवमाणाणं ॥२६॥ बहुस्वजनानामनाथानां वा-देवकुलादिपतितकार्पटिकादीनां निर्गतो निरुपक्रमतया स्फेटने उपायो येषां ते निरुपाया व्याधयस्तैर्विधुराणां-अतिपीडया विह्वलीतानामुभयेषामपि विलपतामशरणता निर्विशेषैव । ननु बहुषु स्वजनेषु कोऽपि वैद्यमानयति, कोऽप्यौषधं प्रयच्छति, कश्चिन्निवातगृहादिकमर्पयतीत्येवं व्याध्यपगमोऽपि दृश्यते, अतः प्रत्यक्षविरुद्धमिदं-'दुण्हंपि निविसेसा'
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
इत्यादीति चेत् सत्यं, भवत्येवं सोपक्रमब्याधीनां, निरूपक्रमरोगाणां तु कदर्धनैवातिरिच्यते, नान्यत् फलं, अत एवेह व्याधीनां निरुपायता विशेषणं कृतं, तस्मान्नेह स्वजना अपि शरणमिति ॥ विभवस्तर्हि शरणं भविष्यतीत्याहविहवीण दरिहाण य सकम्मसंजणियरोयतवियाणं । कंदताण सदुक्खं को णु विसेसो असरणत्ते ?। ____ गताथैव, नवरमत्राप्यौपसर्गिकरोगे विभवात् स्यादप्युपकार इति स्वकर्मसंजनितत्वविशेषणमिति ॥ अथोदाहरणद्वारेण रोगाशरणत्वं दर्शयतितह रजं तह विहवो तह चउरंगं बलं तहा सयणा। कोसंबिपुरीराया न रक्खिओ तह वि रोगाण।
तथा' शब्दः सर्वत्रातिशयख्यापनपरो द्रष्टव्यः, शेषस्त्वक्षरार्थः सुगमो, भावार्थस्तु कथानकादुच्यते, तच्चेदम्इह चेव भरहवासे एत्थेव य मभिमम्मि खंडम्मि | पुवदिसाए विजइ जउणानइसंगसोहिल्ला ।
कोसंबी नाम पुरी छुहसुसियाई निवाण वि घराई।
जीइ न नजइ संखा अहव घरे कस्स वि सिरीए ॥२॥ राया य चंदसेणो तीसे आखंडलो व्व सुपसिद्धो। कयदाणवारिहरिसो विवुहपिओ विहियगुरुसेवो
॥३॥
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव-:. तस्स अपरिमियगोत्तस्स आसि पुत्तो सुलोयणो नाम | चाई सूरो दक्खो कलालओ विणयसंपन्नो। अशरणभावना
भावना : अह अन्नया भरेणं वसंतसमयम्मि संपयद्दम्मि । बाहिं गमणनिमित्तं राया लोएण विन्नत्तो ॥५॥ प्रकरणे
.' वक्खित्तेणं तेण वि सुलोयणो पेसिओ तहिं दा। भंडारियाण सिक्खं वेच्चेजह भणइ जं एसो॥
अह सोऽवि गओ बाहिं दाउं भोत्तुं च कीलिउ सुइरं । संपत्तो सट्ठाणे नियत्तिउं तो निओईहिं ॥७॥ तस्स वए निवपुरओ वचिजंतम्मि दिन्नमिति कहियं । लक्खं दीणाराणं मग्गणमेत्तस्स एकस्स ॥८॥ तो कुविएणं रन्ना भणिओ कुमरो विरूवमिह कजे । एरिसअसव्वयं तह को पूरेहित्ति इच्चाई ॥९॥
___ अवमाणिओ तओ सो निसाइ पढमम्मि चेव जामम्मि ।
सयणीयगओ चिंतइ पेच्छ मए कोविओ ताओ ॥१०॥ - सच्चं उयारभावो गुणो सविक्कमसमज्जियधणस्स | परदविणभोइणो पुण जायइ सो चिय महादोसो।
लंघियबालत्ताणं न रेहए पिउसिरीए परिभोगो । जणणीथणपाणं पिव इयराणवि होइ हसणिजो॥ ..
तम्हा अजप्पभितिं सभुयज्जियमेव कणयमाईयं । भोत्तव्वमेवमाई विचिंतिउं अडढरत्तम्मि ॥१३॥ - कुमरो अलक्खिओ च्चिय खग्गसहाओ विणिग्गओ तत्तो । थेवदियहेहिं पत्तो कत्थइ रजंतरे एसो ॥ , तत्थ य पुरस्स कस्सइ बाहिं इक्कम्मि वणनिउंजम्मि । धाउव्वाइयविंदं दिट्ट धाउं धमेमाणं ॥१५॥
॥४॥
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
तो 'वसुहारा इहई पडउ' त्ति पयंपिऊण सो कुमरो । कयसम्माणो तेहिं उवविट्टो एगदेसम्मि ॥ तो धाउवायभासाइ पुच्छिया तेण ओसहाईणं । सयलावि हु सामग्गी निउणणं ताण पासम्मि ॥ वायपवन्नाण य तुम्ह केत्तिओ वट्टए इहं कालो ? सिद्धी य अस्थि का वि हु अन्नम्मि वि एवमाईए ॥ ME पुढे साहिप्पाओ महाणुभावो य कोऽवि एसु त्ति | कलिऊण तेहिं कहिया जहटिया ओसहाईया ॥ बालत्ताउ जुवत्तं तारुनाओ य कोवि वुड्ढत्तं । पत्तो य धमणखित्तो पिउदविणखओ किलेसो य॥ सेलसमाणो य इमो छारुक्कुरुडो तहा वि पुण एसा । सिद्धी एत्थ महायस ! सुन्नं पुण जह अरन्नमिणं ॥ इय परिकहिए तेहिं ईसिं हसिऊण जंपई कुमरो । सह ओसहीहिं नागं वंगं संबं च खिविऊण ॥२२॥ आरोवेउ मुसाए धमेह मह चेव इह नियंतस्स । तो तेहि य तह विहिए पुन्नुदएण य कुमारस्स ॥ जायं निम्मलकणयं सयलं आणं दिएहिं तो तेहिं । भणियं अम्ह महायस ! एहिं चिय ओसहेहिं सया धममाणाणं कालो वोलीणो एत्तिओ परं सिद्धी । जा तम्हाणं कहिया इहि पुण तह पभावेण ॥२५॥ जाया सुवन्नसिद्धी पुन्ना अम्हं मणोरहा सव्वे | तत्तो य कुमारेण वि किरिया पडिहत्थिया एसा ॥ जायं प्रभूयकणयं तत्थ च्चिय तो महंतपडिवत्तिं | काउं तेहिं कुमरो धरिओ अइगुरुनिबंधेण ॥२७॥ अह पाडिऊण कणयं कुणइ विलासे तहिं चिय पुरम्मि । आराहंति इमेऽवि हु देवयमिव तं नरिंदसुयं
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरणे
अह अन्ना पट्ट दुव्वयणेहिं खलो व्व भुवणयलं । तरुनिगरंपि दहंतो हेमंतो हिमनिवाएहिं ॥२९॥ जत्थ य लोहो कुन्दो 'पियंगुकुसुमं च खलसरूवाइं । लद्धं विसेसलच्छि हिमदडवणं हसंति व्व ॥ जालाउ लजलणाणं रयणिविरामम्मि सीयपहरण । करपल्लवेहिं कीरन्ति मंडवा जत्थ लोएण ॥३१॥ trayaणमंडलाण नियपणइणीण सरिऊण । पहिएहिं नियत्तिज्जइ दूरगएहि वि जहिं सिग्धं ॥ जिन्ननिकेयकलिंजे दरिद्द डिंभाई जालिडं जलणं । कलहंति ठाणकज्जे पेलावे कुणंताई ॥३३॥ जत्थ दरिद्दघरुभवसंकंदणकलहदंतवीणाहिं । सीएण विणा विसया उजागरओ धणीणं पि ॥३४॥
वि य सी भीओ व्व दिणयरो हिमगिरिस्स दूरेण । वच्चइ नहेण सिग्धं तणुयंतो वासरे निचं ॥ हिमसेलमणुसरं तो सणियं सणियं निसासु पुण चंदो । वकत्तणेण वच्चइ काऊण य हिमसमिद्धाओ ॥ निस्सजण' दूहृदाओ कुब्वइ दीहाउ ताओ निचं पि । अहवा जडाण मज्झम्मि वट्टिया हुंति विवरीया । घणघुणितेरलयनिवाय पियतरुणका मिणीओ य । मसिणंबराई अग्गी य वहहो जत्थ लोयस्स ॥ हम्मयलं हरिणको हारो नीराई सण्हवत्थाइं । न्हाणं च चंदणं चिय पायं मुक्काई सव्वेण ॥ ३९ ॥ तत्थ य बहुमोल सुगंधगंधकासाइपमुहवत्थेहिं । विहियाई सुप्पइत्तियपमुहाई सीयरक्खाई ॥४०॥ गहिणं सो कुमरो साहेउं ताण कारणं किं पि । निग्गंतुं संपत्तो कमेण कुरुविसयमज्झम्मि ॥ ४१ ॥ १. पिरंगुलइया - वा० ॥ २. दूसहा - सर्वासु ॥ 'रू भरेली डगली' - इत्यर्थः ॥
&
&
अशरणभावना
॥ ६ ॥
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
तत्य य कत्थ वि रन्ने एवं उद्धट्टियं तम्तलम्मि । पेच्छइ पहाणतुरयं हिमेण कटुं व निचेट्टं ॥४२॥ तत्तो विम्हियहियओ जा वचइ तत्थ ताव पेक्खेइ । वरनेवत्थं आहरणभूसियं अहिणवसुरं व ॥४३॥ रुक्खस्स धुडे उटुंभिऊण सुत्तं हिमेण निचेटुं । एक चिय सरिसवयं पुरिसं करगहियहरिवग्गं ॥४४॥ तत्तो संभंतेणं कुमरेण सुलोयणेण तस्सुवरि । विविऊण *सुप्पइत्तियमरणिं च सरेण णिम्महि ॥ पज्जालिओ हयासो नत्तो जाओ खणेण सचट्टो । तुरएण समं एसो उवविट्ठो नियइ पासाई ॥४६॥ दठं सुलोयणं तो आलिंगइ सहरिसं समुढे उं । घेत्तण संभमेण य उववेसइ अप्पणो पासे ॥४७॥
भणइ अकारणबंधव ! मह जीवियदायगा कओ तुझे ? ।
को देसो ? किं व कुलं ? तुमए य पवित्तियं कहसु ॥४८॥ नत्तो सुलोयणो वि हु साहइ सिरिचंदसेणरायस्स । कोसंबिपुरीपहुणो सुलोयणो नाम पुत्तोऽहं ॥७९॥ देसाण दंसणत्थं परिभममाणस्स आगयस्सेत्थ । मज्झ वरकप्पतरुणा तुमए सह दसणं जायं ॥५०॥ तुम्हाणं पि हु कत्तो अणुचियठाणम्मि संभवो एत्थ ? । इय साहेह रहस्सं जइ न तओ आह तं एसो । नत्थि अकहणिलं तुह गयउरपहुणो जए पसिद्धस्स । सिरिपुरिसदत्तरपणो सूरो नामेण पुत्तोऽहं ॥५२॥ * 'रू भरेली डगली'-इत्यर्थः।
॥
७
॥
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना
प्रकरणे
कासीविसए य गओ मज्झ पिया विग्गहेण तत्सेत्थ । सहसमुहे पवहंते सेन्ने विनियत्तमाणस्स ॥ ५४ ॥ विवित रुगणयाए निसितिमिरभरेण कह वि मग्गस्स । भुट्टो भमिऊण चिरं संतो सीएण अभिभूओ । एत्थ वि अहं निवन्नो सिल व्व जाओ अचेयणो तत्तो । दिन्नं जीवियमेत्तो निक्कारणबंधुणा तुमए ॥ तामझ अवस्था विहु एसा पुन्नेहिं नूण संजाया । जं तुमए सह जायं गुणनिहिणा दंसणं एत्थ ॥ rasaiकहा इय नियंताण ताण महईए । वेलाइ समणुपत्तं सूरस्स कुढाव सेन्नं ॥ ५८ ॥ तत्तो गयउरनरे गया समं तेण दोन्नि वि कुमारा । समसन्भावसमग्गा अन्नोऽन्नसिष्णाहपडिबद्धा | ५९ तो सूरेण पिउणो कहिओ सब्वी सुलोयणुवयारो । पडिवन्नो पुत्तत्तेण सोऽवि रण्णा सिणेहेण ॥ ६० ॥ सूरकुमारावासस्स सन्निहाणम्मि गरुयपासाए । वसइ सुलोयणकुमरो रम्मम्मि समप्पिए रन्ना ॥ ६१ ॥ | तेण विणा सूरोऽवि हु न चिट्ठए नेय भोयणाईणि । आयरइ कहं पि हु तेण दोऽवि अन्नोऽन्नमणुरत्ता | कीति भमंति समं सुयंति वचंति नरवइसमीवे। तंबोलाहार विलेवणाई समगं पि भुंजंति ॥ ६३॥ जिणसासणे य कुसलो सूरो जिणवयणभावियमई य । तत्तो सुलोयणं पि हु गुरुपासे नेइ निचं पि ॥ तो तस्स वि जिणधम्मो तह कह वि हु परिणओ 'जहा अमरा । सति न खोभे तो दोन्नि य होंति समसीला ॥ ६५ ॥
१. जह सुरा विसर्वासु ॥
अशरणभावना
॥ ८ ॥
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
l इहरा वि ताण पीई आसि परं धम्मदाणतुट्ठाणं । तह कह वि गया वुडिंढ जह विम्हिजंति देवा वि ६५
तत्तो सुलोयणेण वि विणयाइगुणेहिं रंजियम्मि निवे | अइगुरुपडिबंधेणं मोयावेऊण पियराइं ॥१६॥ निययहाणम्मि समप्पिऊण रन्नो सुलोयणकुमारं । पब्वजं पडिवन्नो सूरो सुगुरूण मूलम्मि ॥१७॥ | निस्सारिएण गेहाओ कुपुरिसेणं छुहाभिभूएण । गहियं वयं ति इति अवजसस्स भीएण न हु गहियं । तइया सुलोयणेणं वयं मणे निच्छियं पुणो एवं । समयंतरे मए वि हु कायब्बमसंसयमिमं ति ॥६९॥ तत्तो विणयाइगुणेहिं रंजिओ नरवरो पुरिसदत्तो । सामंतमंतिलोओ सब्बोऽवि सुलोयणे रत्तो ॥७॥ | अह पुरिसदत्तरण्णा वचंतेणं कयाइ परलोयं । रजं सुलोयणस्सवि दिन्नं अइगुरुयतोसेण ॥७१॥ अह वित्थरियपयावो सुलोयणो पत्थिवो तहिं जाओ । अणुरत्तमंडलो गरुयविक्कमो पसरिय'जसोहो । सूरोऽवि हु गीयत्थो जाओ पत्तो तहिं च विहरंतो । वंदइ सुलोयणनिवो तं भत्तीए सुणइ निचं ॥७३॥ कुब्वइ य तदुवइ8 धम्मं नीईय पालए रजं । अन्नदिणे कोसंबीनयरीओ आगओ तत्थ ॥७४॥ पिउणो पहाणमंती अइसंभमविहियगरुयसम्माणो । उचविट्ठो निवपुरओ कसिणमुहो संभमेण तओ। १. 'जसो य -सर्वत्र ॥
॥९
॥
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
पुट्टो रन्ना किं सचिव ! कारणं जेण दीससि सखेओ ? ।
* अशरणभव
है भावना भावना
तेण भणियं कहिजइ आयन्नउ अवहिओ देवो ॥७६॥ प्रकरण
सिरिचंदसेणरन्ना आइट्ठमिणं जहा जए विहवं । अजंति सुपुरिसा ते उ तेण बहुएण वि कहिं पि॥७७॥ . ' लभंति न किं तु मए होऊणं इयरकिविणयजणस्स । सरिसेण भुवणसारो तुमं असारत्यकजेण ॥७८॥
सुलहत्यकए अइदुल्लहो य निग्गुणधणस्स कजेण ।
अवमाणिओऽसि जं गुणनिहाण ! तं आसि अइगरुयं ॥७९॥ मणदुक्ख पुवं पि हु सारीरं पिहु उवट्टियं इहि । तं किं पिजं न कहि सहिउंचन तीरए कहवि ॥ जम्हा बाहइ देहे कासो सासो महाजरो दाहो । पबलं च कुच्छिदिट्ठीमुहसूलमपरिणई चेव ॥८॥ कोढो अरिसाओ तह भगंदरो अरुइ कंडु उयरं च । कण्णच्छिवेयणा वि य समकालमिर्म महारोगा। ',
ता तुच्छजणसरित्थं आयरियं वच्छ! तुह मए सव्वं । होऊणं सप्पुरिसो तं पुण जीवंतएणिहि ॥८३॥ , कुण दंसणं मए सह वारं एक तओ मरंतस्स । अवरत्तओ न जायइ मज्झ त्ति निसामि राया ॥८४॥
वाहजलभरियनयणो पभणेइ सुलोयणो इमा नाव | लोयट्टिई पिऊइं होंति सुपुत्तेहिं सुहियाइं ॥८५॥ विहियं पुण विवरीयं मए इमं जेण बालकालाओ । दुक्खं चिय परिविहियं ताण कुणंतेण अणभिमयं ॥ । इच्चाइ जंपिऊणं काउंसुत्थं च सयलकुरुदेसे । विजे जोइसिए मंतवाइणो गिहिउं सब्वे ॥८७॥
॥१०॥
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
मग्गम्मि वि जे एए पत्ता ते गिहिउँ गओ एसो । जणयस्त पए पणमइ विणएणं सोऽवि परितुहो। सिरिचंदसेणराया परमं आणंदसोक्खमणुपत्तो । आलिंगइ नियपुत्तं ठवइ य रज्जम्मि निययम्मि ॥८९॥ पारद्धा य चिगिच्छा वेजाईहिं पिताण रोगाणं । न य एक्कस्सवि रोगस्स सक्किओ काउमुवयारो ॥९॥ इय लोइयकिरियाए विहियाए जाणिऊण य असझो | तत्तो सुलोयणेणं जिणधम्मे चोइओ ताओ ।९१ न य किं पि जाणइ इमो पडिओ गुरुवेयणासमुग्याए | तह वि हु भद्दगभावे ठविओ दावाविओ दाणं । जिणचेइएसु पूयं कारविओ तो समग्गसयणेसु । चउपासुवविठेसुं चउरंगबले य रज्जाणं ॥१३॥ दोहं पिपेच्छमाणे तह विहवे तेसु वेजमाईसु । कंदतो विलवंतो सरणविरहिओ महाराया ॥१४॥ उवसंहरिओ रोगेहिं पाविओ निहणमह समुच्छलिओ । अक्कंदो लोयाणं विहिओ देहस्स सकारो। तत्तो सुलोयणेणवि दह्रण असरणयं तहा तत्थ । नामेण पुंडरीओ रज्जे ठविओ निययपुत्तो ॥१६॥ रज्जं संठविऊणं तो गच्छह गयउरंमि कुरुविसए । कमलक्खं नामेणं तत्थ वि रज्जे ठवह पुत्तं ॥९७॥
गिण्हइ सयं तु दिक्खं संविग्गो सूरमुणिवरसयासे । दोन्नि वि कयपव्वज्जा धुयकम्मंसा गया सिद्धिं ॥९८॥
॥ इति कौशाम्बीपुरीराजकथानकं समाप्तम् ॥
॥११॥
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना
प्रकरणे
अथ 'यथोद्देशं निर्देश' इति जराविषयमशरणत्वं बिभणिपुराह -
सविलासजोव्वणभरे वट्टंतो मुणइ तणसमं भुवणं । पेच्छइ न उच्चरंतं जरावलं जोव्वणदुमरिंग राया बलं - परिभूतं वायुश्लेष्मेन्द्रियवैकल्यादिकं, इदं च यौवनद्रुमस्याग्निरिव यथा निर्दग्ध्वा भस्मावशेषं द्रुमं करोति, एवं जराबलमपि पलितावशेषं यौवनं विदधातीति भावः ॥ किमित्यसौ तन्न पश्यतीत्याह
नवनवविलाससंपत्तिसुत्थियं जोव्वणं वहंतस्स । चित्तेऽवि न वसइ इमं थेवंतरमेव जरसेन्नं ॥३३॥॥ स्तोकमन्तरं पतने यस्य तत्तथा, कतिपयदिनपर्यन्तपातुकमित्यर्थः उपलक्षणं चैतद् यतोऽज्ञानादिभ्योऽपि केषांचिदेतश्चित्ते न वसति । ततः किमित्याह
अह अन्नदिने पलियच्छलेण होऊण कण्णमूलम्मि । 'धम्मं कुणसु' त्ति कहंतिय व्व निवडइ जरधाडी ||३४|| Sara || निपतन्त्यास्तर्हि तस्या रक्षकः कोऽपि भविष्यतीत्याहनिवडंती य न एसा रक्खिजइ चक्किणोऽवि सेनेण । पुन हुंति सरणंधणधन्नाईणि किं चोजं ? ||३५||
-
VENEERSEN 3
अशरणभावना
॥ १२ ॥
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
सुगमा ॥ ततः किमित्याहवलिपलियदुरवलोयं गलंतनयणं घुलंतमुहलालं । रमणीयणहसणिज्जं एई असरणस्स वुत्तं ॥ सुबोधा ॥ अन्यथा स्थितस्य वस्तुनोऽन्यथा करणे इन्द्रजालिनीव समर्था जरेति दर्शयति
जरइंदयालिणीए का वि हयासाए असरिसा सत्ती।।
कसिणा वि कुणइ केसा मालइकुसुमेहिं अविसेसा ॥३७॥ भ्रमरकुलाञ्जनपुञ्जकृष्णानपि केशाँस्तथा कथमपि जरेन्द्रजालिनी शुक्लान् करोति यथा ते मालतीकुसुमैनिर्विशेषा भवन्ति, मस्तकनिबद्धमालतीकुसुमानां तेषां च शुक्लत्वेन विशेषो नावगम्यत इत्यर्थः॥ राक्षसीव जरा अन्यामपि यां विडम्बनां करोति तां दर्शयति
दलइ बलं गलइ सुई पाडइ दसणे निरंभए दिढेि ।
जररक्खसी बलीण वि भंजइ पिढि पि सुसिलिडें ॥३८॥ गतार्था ॥ नथासयणपराभवसुन्नत्तवाउसिंभाइयं जरासेन्नं । गुरुयाणं पि हु वलमाणखंडणं कुणइ वुड्ढत्ते ॥३६॥
॥१३॥
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरण
अशरणभावना
जरागृहीतस्य अवश्यमेव प्रायः पुत्रकलत्रादिस्वजनपरिभवः शून्यत्वं वायुः श्लेष्मादयश्च भवन्तीति विवक्षया एते जरासन्यत्वेनोक्ताः, ते च महात्मनामपि बलमभिमानं च खण्डयन्ति, सर्वकार्याक्षमाननादेयांश्च कुर्वन्तीत्यर्थः ॥ जराभीताश्चाविवेकिनस्तन्निवारणऽनुपायान् कुर्वन्तीति दर्शयतिजरभीया य वराया सेवंति रसायणाइकिरियाओ । गोवंति पलियवलिगंडकूवनियजम्ममाईणि । ___ जराभीताश्चाविवेकिनो वराका गन्धकादिरसायनानि सेवन्ते, तैश्च सेवितैरपि जरा नापगच्छति, अपगमे वा समयान्तरे पुनरपि भवतीत्ययमनुपायो,ऽनैकान्तिकत्वादनात्यन्तिकत्वाच । तपःसंयमादिविधानं तु तदपगमे सम्यगुपायो, मोक्षावाप्तौ अवश्यमेव जरोच्छेदहेतुत्वेनैकान्तिकत्वान्मोक्षप्रतिपाताभावेन पुनर्जरायाः सम्भवाभावाचात्यन्तिकत्वाद् , अन्ये तु महामूढा लोहकीटादिखरंटनेन पलितानि गोपायन्ति, वलीश्च वस्त्रादिना गोपायन्ति, गण्डौ-कपोलौ तयोवृद्धत्येन पतितौ कूपौ मौलिवस्त्रादिना वेष्टयन्ति, निजजन्म चिरकालीनमप्यासन्नकालं कथयित्वा गोपायन्ति, आदिशब्दादन्या अप्येवंप्रकारा मोहचेष्टा द्रष्टव्याः ॥ किं पुनस्ते एवं कुर्वन्ति ? न पुनः सम्यगुपाये लगन्तीत्याह१-२. गोपं०-वा॥
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
न मुणंति मूढहियया जिणवयणरसायणं च मोत्तूणं ।
सेसोवाएहिं निवारिया वि ढुक्कइ पुणोऽवि जरा ॥४॥ गतार्था ॥ तर्हि जराभीतानां यत् सम्यक् कृत्यं तद्भवन्तोऽप्युपदिशंत्वित्याशङ्क्य सदृष्टान्तं तदुपदिशन्नाहतो जइ अत्थि भयं ते इमाइ घोराइ जरपिसाईए । जियसत्तु व्व पवजसु सरणं जिणवीरपयकमलं
प्रकटार्था । नवरं जितशत्रुरित्ययं गुणत एव द्रष्टव्यो, बहूनां शत्रूणामनेन जितत्वात् , नामतस्तु सोमचन्द्राभिधानोऽसौ मन्तव्यः, शास्त्रान्तरे च कचिद् गुणमाश्रित्य जितशत्रुतयाऽसौ लिखितो दृष्ट - इतीहापि तथैवोक्तः, आवश्यकादिषु तु सोमचन्द्रनामतयैव प्रसिद्धः, अनेन न जराभीतेन प्रथमम
ज्ञानात्तापसी दीक्षा प्रतिपन्ना, पश्चात्तु श्रीमन्महावीरचरणयुगलमनुसृतं, तदैव च सम्यगुपायता द्रष्टव्या SIL इति संक्षेपार्थः ॥ विस्तरार्थस्तु कथानकेनोच्यते, तच्चेदम्
पोयणपुरमासि पुरं जत्थ वसंतिं सुयं सिरिं मुणिउं । रयणायरेण संपेसिय ब्व दीसंति रयणोहा ॥१॥ तत्थ य बंधवकुमुयाण आसि सोमो व्च सोमचंदनियो । देवी य धारिणी तस्स वल्लहा सयलगुणकलिया रन्नो य अन्नया सा गयस्स ओलोयणम्मि विउरंती । केसे पलियं दठं पभणइ देवाऽऽगओ दूओ ॥३॥ II ||१५॥
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव
अशरणभावना
भावना
प्रकरणं
तो संभंतो राया सव्वत्तो जोयए विचिंतंतो। अंतेउरट्टियस्सवि मज्झ असंभालिओ दओ ॥४॥ किह पत्तो ? इह पडिहारमाइणो किं न संति मह दारे ? इय संभंतं दळं देवं देवी भणइ हसि ॥५॥
भणिहिसि जं न वि कहियं एसाऽहं आगय त्ति कुण धम्म ।
इय भणणत्थं पलियं जराइ दूओ व्व पेसविओ ॥३॥ तं दर्छ सो चिंतइ विणिच्छिओ एस जं इमो दूओ । जररक्खसीइ सा वि हु मुहर चिय मरणधाडीए । तं नत्थि जं न पावंति परिभवं जन्तुणो जरागहिया । जीवंता वि मयचिय रहिया धम्मत्थकामेहिं।
एत्तो चिय वयगहणं कयं अदिट्ठमि निययपलियम्मि । अम्हाण पुवपुरिसेहिं मज्झ पुण हीणसत्तस्स। PM एमेव गओ एत्तियकालो दिटुं च अत्तणो पलियं । बालो पसन्नचंदो अज वि इण्हि पि मह पुत्तो ॥१०॥
ता हंत किं करेमो ? इच्चाइ निवस्स चिंतयंतस्स । अइबहुविसायविहुरियमणस्स गलियाई अंसूणि ॥ • तो उत्तरीयवन्थंचलेण देवीइ ताई फुसिऊण । भणइ जइ देव ? लज्जा तुम्हाणं वुडभावेणं ॥१२॥
ता न कहिस्सं कस्सइ रहस्समयं तओ निवो भणइ । का एत्थ देवि ? लज्जा मणुयाण अवट्टिए भावे? एयं तु अस्थि गरुयं मह लज्जाकारणं निहीणस्स । जं न गओऽहं नियपुवपुरिसमग्गेण विमलेण ॥१४॥ तम्हा पसन्नचंदो जाव पयापालणक्खमो होइ । ता तुममेयं पालसु अहं तु दिक्खं पवज्जामि ॥१५॥
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
अह देवी भणइ निवं किं जोण्हा ससहरस्स वि परोक्खे ।
चिट्टइ कत्थइ दिट्ठा व केण रविणो पहा भिन्ना ? ॥१६॥ ना न सुएणं कजं तुम्भाणुमयं मए वि कायव्वं । इय नाउं निबंधं तीसे ठविउं सुयं रज्जे ॥१७॥ तावसदिक्खं राया पडिवजइ धारिणीइ सहिओऽपि । थेवदियहो य तीए गम्भे आसि त्ति तो समए ॥ जाओ पुत्तो तयणंतरं च सा जोइसेसु मरिऊण । देवित्तणुप्पन्ना काउं वणमहिसिरूवं च ॥१९॥ खिवइ कुमारस्स मुहे दुद्धं नेहेण अइगओ विद्धिं । सो वक्कलेहिं ठइओ तो वक्कलचीरिनामो त्ति ॥२०॥ अह कइवयवरिसंते रूवं ललियं अणुत्तरं तस्स । निसुयं पसन्नचंदेण राइणा तो य पच्छन्नं ॥२१॥ वेसाणं धूयाओ अहिणवसंजायजोव्वणभराओ । अइसयरूववईओ तावसरूवाइं कारवि ॥२२॥ संजोइऊण खंडाई पवरदव्वेहिं मोयए ताण । हत्थे दाऊण तओ बहुपाइक्काइलियाओ ॥२३॥ संपेसियाउ तहियं समिहाईणं गए कुलवइम्मि । वक्कलचीरिस्स फलाणुगारिणो मोयए ताओ ॥२४॥ देति तओ भंजेउं पुच्छइ कत्थाऽऽसमम्मि जायंति । एरिसमहुरफलाइं? तो ताओ भणंति एयाई ॥२५॥ पोयणपुराभिहाणे फलाइं जायंति आसमे निचं । तत्थ निवासी अम्हे वि तावसा ता तुमं पि तहिं ॥२६ आगच्छ जेण भंजसि सया वि एरिसफलाई तह ताओ । सुकुमालुन्नयथणपीलणण लोभंति एगंते ॥२७॥
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
अशरणभावना
प्रकरण
भव
Sतावसभंडं गहिउं तत्तो संचल्लिओ स ताहिं समं । एत्तो रुक्खारूढेहिं चारपुरिसेहिं वाहरियं ॥२८॥ भावना आगच्छए रिसी सो तत्तो सह परियणेण भीयाओ। ताओ पलाइऊणं गयाउ इयरोऽवि पयमग्गं ॥२९
अणुसरमाणो वच्चइ न य मिलिओ ताण नेय पियरस्स । मग्गम्मि परिभमंतो दिट्ठो एक्कण रहिएण ॥३०
करुणाए तेण य रहे चडाविओ पुच्छिओ य तं कत्थ । वचिहिसि? तेण भणियं पोयणपुर - अॅजिस्सं महुरफलाई सच्चमिचाइ साहियं तस्स | रहियस्स य भजाए अभिमुहमेसो भणइ उज्जू ॥३२॥
ताय ! अभिवादएऽहं सा पभणइ पिययमं किमयं ति? | सो आह एस वसिओ निम्महिले आसमे निचं ॥३३॥ तो पियरं चिय जाणइ तेण तए न हु इमस्स रुसियव्वं ।
रहियस्सावि सयासम्मि मोयगा आसि पवर त्ति ॥३४॥ दिना तेण वि एए तस्स विमुक्को य परिसरे नेउं । पोयणपुरस्स मज्झै पत्तो गेहंगणे कह वि॥३५॥ वेसाए एक्काए लोयपसिद्धाए रिद्धिकलियाए । नरीवेसिणी य एक्का धूया तीसे घरे अत्थि ॥३६॥ नेमित्तिएण कहिओ पुव्वं पि हु सो पलोइओ ताहिं । वत्थाहरणेहिं विसिओ व ण्हाओ विलित्तो य। १ 'दे-वा०॥
॥१८॥
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
उप्पण्णणरायाए धूयाए कारिओ स रयणीए । पाणिग्गहणं तत्तो गिजइ वाइजए धणियं ॥३८॥ रन्नोऽवि तयं कहियं वक्कलचीरी जहा अरन्नम्मि । अम्हेहिं सह विउत्तो पियरेण य भमइ रन्नम्मि ॥३९ तत्तो य अइमहंतं दुक्खं जायं पभायसमए य । हक्कारिऊण भणिया गणिया कुविएण नरवइणा ॥४० मह एरिसम्मि दुक्खे नूणं तुम्हं मणोरहा पुन्ना । जं एवं वाइजइ गाइजइ हट्टतुट्ठहिं ॥४१॥ तो तीए भीयाए कहियं नेमित्तियाइवयणं से । तावसकुमरस्स य आगमाइ परिसाहियं सव्वं ॥४२॥ देवस्स कुमरदुक्खं अम्हेहिं न जाणियं तओ खमह । पुचि पिजेहिं दिट्ठो ते रन्ना पेसिया पुरिसा॥ पचभिनाउं तेहिं वि आणीओ सह वह्नए सो तेहिं । आलिंगिओ य रन्ना सहरिसमद्धासणे ठविओ॥४४॥ अन्नाणं पि हु नरवइयाणं गाहिओ तओ पाणिं । जुवरायपए ठविओ भंजइ विउले इमो भोए॥४५॥ एत्तो य तविओए पिउणो रोवंतयस्स अच्छीणि । अंतरियाई नीलीए तह जह पेच्छइ न किं पि ॥४६॥ संवच्छरेसु तत्तो गएसु बारससु रयणिविरमंमि । वक्कलचीरी कमवि पियरं सरिऊण झूरेइ ॥४७॥ मोयावेइ नरिंदं सो पभणइ जुगवमेव वच्चामो । महईसामग्गीए गया तओ दोऽवि पिउपासे ॥४८॥ विहियपणामा लग्गा चलणेसु जाव ताव कुलवइणो । पुत्ते परामुसंतस्स गरुयआणंदसलिलेण ॥४९॥ अच्छीहितो नीली नट्ठा तो पेच्छए इमो सव्वं । पुच्छइ पसन्नचंदं सव्वेसिं कुसलवत्ताई ॥५०॥
॥१९॥
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरणे
वक्कलची वि गओ मज्झे उडवस्स अप्पणा बद्धं । ठड्याइं वक्कलाई छोडेउं झाडए रेणुं ॥ ५१ ॥ झाडतोय विचिंत एरिसकिरिया मए विहियपुत्र्वा । संभरइ जाइसरणेण तो वयं पुत्र्वमणुचिन्नं ॥ ५२ ॥ पडिलेहियाई तत्थ य वत्थाइं संभरेइ दियलोए । भुत्ते य विउलभोए संभरिऊणं तओ झत्ति ॥५३॥ गुरुसंवेयमुवगओ अप्पाणं निंदए विसयमूढं । पडिवन्नो भावेणं चारितं खवगसेढिं च ॥५४॥ तो विघातकम्मो केवलनाणेण पेच्छुए सव्वं । देवयविन्नलिंगो जाओ पत्तेयबुद्धो ति ॥ ५५॥ पडिबोहए य पियरं पसन्नचंदं च सावयं कुणइ । सिरिवीरजिणसयासे गओ तओ गिहिउं पियरं ॥ ५६ ॥ दिक्खाविओ य सिक्खाविओ य सिरिवीर जिणवरेणेसो । वक्कलचीरी सिद्धो पिया वि गंतॄण दियलोयं ॥ सिज्झिरसर धुकम्मो भोत्तूण सुदेवमणुयसोक्खाई । इय जरदुवारणयं सिरिवीर जिणिंदपयकमलं ॥ प्रसन्नचन्द्रस्य दीक्षाग्रहणं, मनसा संग्रामः, ततो निवृत्तस्य केवलोत्पत्तिः, इदं त्विह न लिखितमतिप्रतीतत्वादप्रस्तुतत्वाचेति ॥
॥ इति जितशत्रुराजर्षिकथानकं समाप्तम् ।
11
~~~~d~**fer
अशरणभावना
॥ २० ॥
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
तदेवमुक्तं रोगजराविषयमशरणत्वम्, अथ मृत्युविषयं तद् विभणिपुराह
समुवद्वियम्मि मरणे ससंभमे परियणम्मि धावते । को सरणं परिचिंतसु एकं मोत्तूण जिणधम्मं ? |
समुपस्थिते मरणे, निरुपक्रमे इति शेषः, सोपक्रमे तु तस्मिन् भवन्ति विभवस्वजनादयोऽपि शरणं ॥ जिनधर्मोऽप्यनन्तरभावेन परम्परया वा मृत्युवर्जिते स्थाने नयतीत्येतावता शरणमुच्यते, तद्भव एव सद्यः सोऽपि तं निवारयितुं न शक्नोति, अत एवाह
सयलतियलोयपहुणो ज्वायविहिजाणगा अनंतबला । तित्थयरा वह कीरति कित्तिसेसा कर्यंतेण ॥४४॥
उत्कृष्ट हि धर्मस्तीकराणां, परं सोऽपि तद्भव एव न मृत्युं निवारयितुमलं, उपायांश्च संभविनः सर्वानपि केवली जानाति परं समुत्पन्न केवलैस्तीर्थ करैरपि स कोऽप्युपायो न दृष्टो येन मृत्युः सद्य एव निवार्यते, एवमनन्तबलादिविशेषणानामपि सफलताऽभ्यूया ॥ अथ शान्तास्तीर्थंकरा इति प्रभवत्येषां मृत्युः ये तु शक्रचक्रवर्तिवासुदेवा रौद्रास्तेषामसौ न प्रभविष्यतीत्याशङ्क्याऽऽहबहुतिओ सुरको डिपरिवुडो पविपर्यंडभुयदंडो । हरिणो व्व हीर हरी कर्यंत हरिणाऽहरियसत्तो ।
॥ २१ ॥
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव
अशरणभावना
भावना
हरिः-इन्द्रोऽप्यधरितसत्वः कृतान्तकेशरिणा हरिण इव हियते ॥ छक्खंडवसुहसामी नीसेसनरिंदपणयपयकमलो। चक्कहरोवि गसिजइ ससि व्व जमराहुणा विवसो। जे कोडिसिलं वामेककरयलेणुक्खिवंति तूलं व । विज्झवइ जमसमीरो तेऽवि पईव व्वऽसुररिउणो।
ये त्रिपृष्ठादिवासुदेवाः कोटिशिलां वामैककरतलेन तूलमिवोत्क्षिपन्ति, तानप्यसुराणाम्अश्वग्रीवादीनां रिपून वासुदेवान प्रदीपानिव विक्ष्यापयति यमसमीरः ॥ ततः किमित्याहजइ मच्चुमुहगयाणं एयाण वि होइ किं पि न हु सरणं । ता कीडयमेत्तेसुं का गणणा इयरलोएसु ?। ____ सुगमा ॥ अपरं च निरुपक्रमे मृत्यौ समुपस्थिते सर्वमिदमनर्थकमिति दर्शयतिजइ पियसि ओसहाई बंधसि बाहासु पत्थरसयाई । कारेसि अग्गिहोमं विजं मंतं च संतिं च ॥ अन्नाइं वि कुंटलविंटलाई भूओवघायजणगाई। कुणसि असरणो तह वि हु डंकिज्जसि जमभुयंगेण। __सुगमे ॥ येऽपि कुटुम्बधनधान्यादयस्तेऽपि निश्चितं मुमूर्पोर्न कस्यचिच्छरणमिति दर्शयतिसिंचइ उरत्थलं तुह अंसुपवाहेण किं पि रुयमाणं । उवरिद्वियं कुडुम्बं तं पि सकजेकतल्लिच्छं ॥
॥२२॥
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
धणधन्नरयणसयणाइया य सरणं न मरणयालम्मि ।
जायंति जए कस्स वि अन्नत्थ वि जेणिमं भणियं ॥५२॥ किमन्यत्र भणितमित्याहअत्थेण नंदराया न रक्खिओ गोहणेण कुइअन्नो । धन्नेण तिलयसेट्ठी पुत्तेहिं न ताइओ सगरो।
सुगमा ॥ कथानकानि तूच्यन्तेपाडलिपुत्ते नगरे नंदो नामेण आसि नरनाहो । तस्स य नीइविरुद्धो अतिलोभो पसरिओ कह वि ॥१॥ तेण य अणहुंताई'आयहाणा कयाई दब्बस्स । विद्धिं च णेइ पुब्बिल्लियाई सब्वाइं अइलुद्धो ॥२॥ सव्वाई चयट्ठाणाई तह य संकोइयाई लोयं च । दंडइ लूसइ उम्भाविउं असंतं पि अवराहं ॥३॥ नाणाविहे उवाए चिंतंतो अत्थुवजणनिमित्तं । सुयइ विउज्झइ य तहा गिण्हइ य तहिं च सयलत्थे॥४॥ इय अन्नायपवनेण तेण संपीलिऊण जणनिवहं । अयसस्स निहाणाण य भरियं सयलं पि भूवलयं ॥५॥ विहिओ हाहाभूओ लोओ सव्वोऽवि हीरियासेसो। किं बहुणा ? निवियं नाणयनामं पि नियदेसे ॥६॥ | चम्ममयणाणएणं ववहारो तो पयटिओ तेण । सुयइ विउज्झइ भमइ य सबालवुडो जणो तत्थ ॥७॥ १. आयट्ठाणाई कुणइ दव्वस्स । विद्धि गमेइ पुब्बि-सर्वासु ।
॥२३॥
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरणे
-
मरणं चि चिंतंतो तस्स कुभूमीवइस्स बुद्धस्स । दितो अक्कोसेऽवि य छन्नं पयडं च निस्संको ॥८॥ दुट्ठो अमग्गगामी अवयणकारी य मंतिमाईहिं । नाउं मायंगो इव उवेहिओ चेट्टए कुमई ॥९॥ अत्रान्तरे अवध्यापुरीमहाराजेन बहूनां राज्ञां समीपे तदन्तिकेऽपि केनचित्तुच्छप्रयोजनेन निरूपितः - कुलीनः शीलसंपन्नो, वाग्ग्मी दक्षः प्रियंवदः । यथोक्तवादी स्मृतिमान्, दूतः स्यात् सप्तभिर्गुणैः ॥१॥ एतैः सप्तभिर्दृतगुणैर्युक्तो भद्रमूर्तिः बहुपारिच्छदान्वितः समायातः पाटलीपुत्रनगरविषये । तत्र च प्रतिग्रामं प्रतिनगरं प्रतिमानुषं च शृणोति नरेन्द्रं प्रति समाख्यातुमप्यशक्यानि विरक्तप्रजादुर्भा पितानि पश्यति तत्कृतां देशस्यावस्थां, अवलोकयति प्रायः शून्यीभूतानि सर्वस्थानानि । ततः परिव्राजकादिमठादीनपि शून्यान् दृष्टवा चिंतयत्यसौ - नन्वेतैरपि स्वस्थानानि किमिति त्यक्तानि 2, दुष्टोऽपि राजा निरपराधमुनीनां क्षताभावे किं कर्तुमीष्ट ?, अथवा नीतिविरुद्धमेव चिन्तितमिदं मया, यत एवं नीतिः - अपराधो न मेऽस्तीति, नैतद् विश्वासकारणम् । विद्यते हि नृशंसेभ्यो, भयं गुणवतामपि ॥ १ ॥ मुनिरस्मि निरागसः कुतो मे, भयमित्येष न भूतयेऽभिमानः । परवृद्धिषु बद्धमत्सराणां किमित्र यस्ति दुरात्मनामलङध्यम् ॥ २ ॥ इत्यादि विचिंतयन् गतो राज्ञः समीपे । दृष्टो मीलिताशेषद्रविणोऽपि प्रजाविरागहतो निःश्रीको राजा, कृतयथोचितप्रतिपत्तिरुपविष्टस्तदग्रतः । ततः
अशरणभावना
॥ २४ ॥
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
सुचिरं स्थितो यावन्न किंचिजल्पति तावद् भ्रवमुत्क्षिप्य प्रोक्तं राज्ञा-किमिति राज द्वारिको न किंचिजल्पति ? तेनोक्तं-अप्राप्तकालं वचनं, वृहस्पतिरपि वुवन् । अवज्ञां लभते लोकादपमानं च शाश्वतम् ॥१॥ देवेनानुज्ञातैरिदानी विज्ञप्यते, किन्त्वप्रसादो न विधेयो, यत:मुलभाः पुरुषा राजन्नपथ्यप्रियवादिनः । अप्रियस्य तु पथ्यस्य, वक्ता श्रोता च दुर्लभः ॥१॥ वैद्यसांवत्सरामात्याः, यस्य राज्ञः प्रियंवदाः। शरीरधर्मकोशेभ्यः, क्षिप्रं स परिहीयते ॥२॥ नानियुक्तेन वक्तव्यं, व्यवहारे कथंचन । नियुक्तेन तु वक्तव्यमपक्षपतितं वचः ॥३॥ सभायां न प्रवेष्टव्यं, वक्तव्यं नासमञ्जसम् । अब्रुवन् विब्रुवन् वापि, नरो भवति किल्बिषी ॥४॥ तत्र च देव ? मया युष्मदीयदेशं प्रविशता यः प्रजाविरागः श्रुतो, यचापकर्षितवित्तस्य जनस्य दौःस्थ्यमवलोकितं तद्देवस्यापि सर्व विदितमिति संभाव्यते, तत्रेयं नीतिरपि सुपरिचितैव, यथाकामः क्रोधस्तथा लोभो, मानो हर्षों मदस्तथा । षड्वर्गमुत्सृजेदेनं, त्यक्ते तस्मिन् सुखी नृपः॥१॥ अनादेयं न गृह्णीयात् , परिक्षीणोऽपि पार्थिवः। आदेयं न समृद्धोऽपि, सूक्ष्ममप्यर्थमुत्सृजेत् ॥२॥ १. दौवारिको वा.J.॥
॥ २५॥
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरणे
अशरणभावना
अन्यायोपात्तवित्तेन, लोकद्वयविरोधिना। ये लोभयन्ति राजानं, वैरिणस्ते न मन्त्रिणः ॥३॥ यशःशरीरं भूपानामिच्छन्ति परमार्थतः । नष्ट तस्मिन् किमर्थेन ?, किं वा राज्यविभूतिभिः ? ॥४॥ यदि धर्मः कृतो दम्भादर्थो न्यायव्यतिक्रमात् । ततः क्लेशमकीत्तिं च मुक्वाऽन्यत् किं प्रसिध्यति ?
द्वे वाससी प्रवरयोषिदपायशुद्धा, शय्याऽऽसनं करिवरस्तुरगो रथो वा ।
काले भिषग्नियमिताशनपानवृत्ती, राज्ञः पराक्यमिव शेषमहि सर्व ॥६॥ अनन्तः पार्थिवैभुक्ता, कालेनोर्वी धनानि च । मीलितानि परं त्यक्त्वा, गतास्ते स्वकृतैः सह ॥७॥ तस्मात् कुरुष्व तं धममितस्ते योऽन्यजन्मनि । सहायः स्यान्मृतं ह्येना, नानुगच्छन्ति सम्पदः ॥८॥ इत्यादि तद्वचः श्रत्वा कोपावेशादशनगृहीतजिह्वाग्रो 'राजमहाराजदौवारिकोऽय' मिति तस्याप्रभवनुत्थाय प्रविष्टोऽपवरकमध्ये, पतितो दीर्घ निःश्वस्य खवायाम्, 'अपात्रभूतोऽयमनहः सदुपदेशाना' मिनि विचिन्त्य दूतोऽपि गतः स्वनरपतिसमीपमिति ॥ एत्तो य नंदराया इह लोए चिय उइन्नपावेण । गहिओ रोगायंकेहिं तिब्ववियणाहिं सुबहहिं ॥१॥ तत्तो विलवइ कंदइ धाहावइ कारवइ चिगिच्छाओ । अहियं चिय वियणाहिं घेप्पइ ओवाइयाइं जणो । देइ जहा मा एक्को एसो जीवउ इमम्मि जियलोए । तेएण देवयाणं सीलेण महासईणं च ॥३॥
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
इच्चाइ जपमाणे लोए रजक्खमो सुओ तेण । नामेण जयाणंदो बहुबुद्धिजुओ विणीओ य ॥४॥ | रजं समप्पिऊणं धरि बाहाइ सवहपुवं तं । तह पुत्त ! करेज अहं जह सलहिज्जामि लोएण ॥५॥ इय वोत्तणं घोरे पडिओ सो वेयणासमुग्घाए | नंदो पंचत्तगओ मोत्तं सव्वं पितं दविणं ॥६॥ पिउवयणसंकडे निवडिएण पुत्तेण चिंतियं हंत !। किं पिउणा किर विहियं सुहं जणो जेण सलहेजा ॥ इबाइ चिंतयंतो अदुट्ठभावोऽवि निययबुद्धीए । रक्खावेइ समग्गे जलासए तो भणइ लोओ ॥८॥ किं एवं? तो रक्खगपुरिसा पभणंति देह करमिहि । नीरस्स वि तो लगभइ पाउं नेउं च गेहम्मि ॥९॥ तत्तो पभणइ लोओ नंदो चिय ता वरं इमाहितो । गहिए वि तेण अत्थे जं न निरुद्धाइं नीराई॥१०॥ इय लोयाओ सलहं गाहेऊणं पिउस्स सब्वत्थ | होइ निराभारो किर पिउवयणाओ जयाणंदो ॥११॥ तत्तो य करहाणाई फेडए समहियाई सब्वाइं । कुब्बइ य वयं उचियं सव्वत्थ उयारचित्तण ॥१२॥ पालइ नीईइ पयं जाओ सव्वोऽवि धणकणसमिद्धो । नंदइ लोओ सव्वत्थ पत्थिवे तम्मि नीइपरो॥ इय रक्खिओ न नंदो अत्थेहिं गओ इहं पि चइऊण | तप्पच्चयपावेहिं अणुभविही भवदुहमणंतं ॥१४॥
॥ इति नन्दाख्यानकं समाप्तम् ॥
॥२७॥
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरण
अशरणभावना
मगहाविसए गामो आसि पसिद्धो सुघोसनामो त्ति । जत्थ धणसंखरहिओ लोओ निद्धणयवग्गोवि॥ कुइअणो नाम तहिं निवसइ गाहावई बहुसमिद्धो । जो अजणो व्व निचं चिट्ठइ गोविंदपडिबद्धो ॥२॥ तेण वि य मीलियाई कमेण गावीण सिंगलक्खाई। गोवालसहस्साणं विरिंचिउं ताओ सयलाओ ॥३॥ अप्पइ रक्खणहेउं तह विहु मिलियाण ताण कजम्मि । बाहिं कलहंति इमे अह कुवियष्णो विभजिऊणं । इक्कमि गोउले संठवेइ। कसिणाउ ताउ सव्वाओ । धवलाणं रत्ताणं हलाहियाणं रवालीणं ॥५॥ गोहुमवन्नाण तहा नवप्पसूआण गब्भवंतीणं । उभयवियलाइयाणं पिहो पिहो गोउलं ठवइ ॥६॥ सयलाई अरन्नाइं तस्स चिय गोउलेहिं रुद्धाइं। हिंडइ य कमेण इमो सम्वेसु वि तेसु मुच्छाए ॥७॥ पोसेइ तरुणवच्छे जुझावइ मत्तवसहविंदाइं । उवजीवए सयं चिय घयदुद्धदहीण गिद्धप्पा ॥८॥ अण्णदिणे कुइयण्णो तत्थ अजिन्नेण तह कह वि पुण्णो । जह सरइ पाणियं हेढओ वि उड्ढं पि तं चेव ॥ उच्छलिओ य महंतो दाहो गावीओ तन्नएहिं समं । हिंडइ फंसंतो नियकरहिं मुच्छाइ अभिभूओ॥ हा गोउलाइं हा दित्तवसहतग्णयकुलाइं रम्माई । घयदुद्धगोरसाणि य पुणोऽवि किर कत्थ लम्भिहिइ ?। इच्चाइ पलवमाणो न रक्खिओ गोहणेण कुइयन्नो । मरि तिरिएम गओ भमिही य भवे अणंतम्मि ॥
॥ इति कुचिकर्णाख्यानकं समाप्तम् ॥
-~- NEER
॥ २८ ॥
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
अयलउरं नाम पुरं जत्थ सया धन्नसंगहरुईणं । विरमइ महिड्ढियाणं न कया वि हुन्नभावकहा ॥१॥ तत्थ वि य महारंभो सेट्ठी परिवसइ तिलयनामो त्ति। संगहइ सोय तिलमुग्गमासनिप्फावचीही य॥ गोधूमचणयतूयरिमउट्टचउलयमसूरजुन्नलया । कोदवकुलत्थकंगूजवसणगोयारमाईणि ॥३॥ धन्नाई तओ जाए दुन्भिग्वे विकिणेइ सयलाई। सगडाई च सहस्से वहेइ तप्पच्चयं एसो ॥४॥ जलहिम्मि पवणेणं पेसइ धन्नाइं अन्नदीवम्मि | पंचिंदियजीवाण वि होइ वहो तस्स आरंभे ॥५॥ गेहे य तस्स अंते यहिम्मि धन्नेहिं पूरिए निचं । भणहणमाणाण असंखधन्नकीडाण कोडीहिं॥६॥
जो परियणो समग्गो स वेदिओ भमइ अप्पणा तह य ।
ताव चिय परिओसो होइ मणे तिलयसेहिस्स ॥७॥ | देतस्स य लेतस्स य इय धन्नाई इमस्स बहुकालो। समइक्कतो अह अन्नया य कोऽवि हु किरेयस्स ८। नेमित्तिओ कहेई जह अहुणा किर निमित्तसउणेहिं । निच्छइयं दुभिक्खं होही तो तेण लुद्धेण ॥९॥ घरसंतियं समग्गं दविणं धन्नाण संगहे खित्तं । अन्नं कलंतरेण कड़ेऊणं पिणेगगुणं ॥१०॥
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरणे
धन्नाण संगहे चिय खित्तं तत्तो य दुट्ठभावो सो । जावाऽसाए विनडिओ चिट्टइ ना वासकालम्मि ॥ तह वरसि पवत्तो जह फुट्टेउं तड त्ति सो हिययं । मरिऊण गओ नरए मिच्छत्तारंभमाईहिं ॥१२॥ भमिही भवं अणंतं धन्नहिं अरक्खिओ तिलयसेट्टी । भण्णइ जहा न सरणं पुत्ता वि हु सगरचकिस्स ।
अशरणभावना
॥ इति तिलकवेष्ठिआख्यानकं समाप्तम् ॥
॥३०॥
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________
बारसजोयणदीहा नव विच्छिन्ना पुरी अउज्झ त्ति । आसि इह भरहवासे निवेसिया अमरनाहेण ॥१॥ धाणककरयले चिय मग्गणया जीइ न उण अन्नत्य । सिरिजिणहराई मोत्तं दीसंति न सावयजणा वि । जियसत्त तीइ निवो जुवराया तह सुमित्तनामो त्ति । बलकेसव व्व अन्नोऽन्नसंगया दोऽवि महिवलयं ।
__ पालंति समग्गं पि हु तत्तो जियसत्तुणो हवइ पुत्तो।
सिरिअजियजिणवरिंदो चउदसवरसुमिणपरिकहिओ ॥४॥ बीयस्स सगरचक्की तहेव वरसुमिणसूइओ जाओ । तत्तो सुमित्तसहिओ जियसत्त् गिण्हए दिक्खं ।५। सिरिअजियजिणवरिंदो राया सगरो य होइ जुवराया । तत्तो य कुमरभावे अट्ठारस पुव्वलक्खाई॥६॥ पुवंगेणऽहियाई रजे तेवन्नपुब्बलक्खाइं । संचिट्ठिऊण तित्थं पवत्तए अजियजिणनाहो ॥७॥ तो बारसमे वरिसे संपुन्ने अजियजिणवरिंदस्स । केवलनाणं जायइ उज्जोइयसयल तियलोकं ॥८॥ सगरो य कुणइ रजं चउदस रयणाई तस्स सिद्धाइं । सयलं च भरहवासं पसाहियं तो तहिं जाओ। विक्खायचक्कवट्टी तो भुजंतस्स तस्स वरभोए । जायाई पहाणाई सट्ठिसहस्साई पुत्ताणं ॥१०॥
१. 'तइलोक्कं-वा०॥
॥३१॥
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरणे
अशरणभावना
जण्हुकुमारो तेसु य उत्तमगुणसंजुओ सुओ जेद्यो । तेण वि य जूयविसयम्मि रंजिओ कह वि सगरनिवो ॥११॥ तो सो पभणइ पुत्तय ! जायसु मणवंछियं वरं किंपि ।
इयरोऽवि भणइ इच्छामि ताय ! तुन्भेहिंऽणुन्नाओ ॥१२॥ सह दंडाईरयणेहिं परिगओ बंधवेहिं सयलेहिं । वियरेउं इह भरहे सयलं वसुहं पलोयंतो ॥१३॥ तत्तो य चकवट्टी अन्नं सामंतमंतिपरिकलियं । दाऊण ताण बहुयं विसज्जए मंगलसएहिं ॥१४॥ तत्तो जण्हुकुमारो बंधूणं सट्टिसहसपरियरिओ । अरहंतचेइयाणं ठाणे ठाणम्मि पवराओ॥१५॥ पूयाओ कारवेंतो चंदतो तह य गुरुयभत्तीए । दाणाइं वियरंतो पयाउ सम्माणयंतो य ॥१६॥ कमसोऽवि य रमणिशं नाणादुमसंडमंडियं पवरं । कत्थवि कंचणमइयं फलिहमयं रयणकलियं च ।१७। ।
चउजोयणविच्छिन्नं उच्चत्ते अट्ठजोयणपमाणं । सुरविजाहरकिन्नं पत्तो अट्ठावयं सेलं ॥१८॥ | तस्स नियंबे सिबिरं सयलं मोत्तूण तो गया उवरिं । कइवयपरिवारजुया सहि पि हु बंधवसहस्सा ।१९। ' जोयणदीहं अद्धं तु वित्थडं तिन्नि गाउउच्चत्तं । रयणमयं तह नियनियपमाणउसभाइजिणपडिमं ॥२०॥ भाइसयथूभकलियं सिरिभरहनरिंदकारियं तत्थ । वंदति चेइयहरं चउदारं परमरमणिजं ॥२१॥
॥ ३२॥
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
* अट्टावयसेलसमं अन्नं ठाणं न अत्थि इह भरहे । अम्हेवि कारवेमो जत्थेरिसजिणहरं रम्मं ॥२२॥
तम्हा इमस्ल रक्खं विलुप्पमाणस्स भाविपुरिसेहिं । चिंतेमो जं अम्हं पुवनरेहिं कयमिमं पि ॥२३॥ इय भणिऊणं गिण्हइ देवसहस्तेणहिट्टियं सुदढं । हत्येण दंडरयणं जण्हुकुमारो तओ तेहिं ॥२४॥ सव्वेहिं सबंधूहिं सहिओ अट्ठावयस्स चउपासं । भामेइ तयं तेण य वियारिया जोयणसहस्सं ॥२५॥ उंडत्तणेण भूमी तत्तो य उवढुयाई भवणाई । नागकुमारसुराणं ते भीया सरणमल्लीणा ॥२६॥ जलणप्पहस्स तेण वि विन्नाया अवहिणा सगरपुत्ता । तो कुविएणाऽगंतुं भणिया रे रे किमाढत्तं ?। किं ठिइलोवं काउं तुम्भेहिं विढत्तमेत्थ ववसाए ? | कसिणाहितंडियाए कंडुयह किमप्पयं अहवा? । अप्पवहाए निययं होइ बलं उत्तुणाण लोयम्मि । नियपक्वबलेणं चिय पडइ पयंगो पईवम्मि ॥२९॥ मग्गहिईइ गुरुणो ण कुणंति अइक्कम जुगंतेऽवि । किं उवलद्धो केण वि मग्गुत्तिन्नो रहो रविणो ॥३०॥
इयरे जं किंचि बलं लहिण समुच्छलंति तुच्छप्पा ।
सम्मं न ठवंति पयं असारपक्खा वि जह सलहा ॥३१।। दुस्सीलेहिं सुएहिं पावइ वयणिजयं पिया वि लहुं । किरणा तवंति लोयं वयइ अदब्वयं सूरो ।३२। कज कुणंति गरुया भमर व्व परस्स अणुवरोहेण | अन्ने उ मूसगा इव कज्जाभावेवि परदुहया ।३३।
|॥३३॥
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरणे
अशरणभावनायां
सगर
सुताख्या
तम्हा सगरस्स सुया तुव्भे भुवणम्मि विस्सुयगुणस्स । तेणेकं खमियमिणं न पुणो एवं खमिस्सामि ॥ तो जण्हुणा वि भणियं अम्हाण न तुम्ह भवणभंगत्थं । नागाहिव ! आरंभो एसो अट्ठावयस्स पुणो ॥ जिणभवणरक्षणट्ठा विहिया परिहा तहिं च तुम्हाणं । जं अवरद्धं अन्नाणदोसओ तमिह खमियव्वं ॥ तो उपसमिउं जलणप्पहे गए चिंतियं तहिं तेहिं । पूरिहिइ इमा परिहा कालेण पुणो वि जलरहिया ॥ इय चिंतिऊण जण्ड दंडेणं दारिऊण महिवीढं । आणेड तहिं गंगासलिलं पक्खिवह परिहाए ॥३८॥ तत्तो जलपुरेणं नागकुमाराण ताई भवणाई। पुणरवि उवद्दयाई तत्तो जलणप्पहो कुविओ ॥३९॥ सह नागकुमारेहिं समागओ तत्थ जत्थ सगरसुया । कुविएण य तो तेणं तह ते अवलोइया सब्वे ॥ जह हुँति छारकूडा सब्वेवि हु जीविएण परिमुक्का । उच्छलइ तओ सेन्ने सयले हाहारवो करुणो ॥४१॥ तो तह विलवंति तहिं कुमराणंऽतेउरीओ सयलाओ । सामंतमंतिलोओ जह रुयइ समं पसुगणेहिं॥ तत्तो बहुसोयजुयं सेन्नं कह कह वि संबहेऊण । सव्वं पि निराणंदं वयइ अउज्झाइ आसन्ने ॥४३॥ आवासेऊण ठिया वुन्ना सव्वेऽपि मंतिसामंता | मंतंति तहिं कह भो ! साहेयन्वं इमं रन्नो ? ॥४४॥ जओ-अच्छउ ता निययपह वावाइजइ जमेत्य अन्नोऽपि । पेच्छंताणं धीरा तं पि हु सहि न सकति । ता साहेमो अम्हे निव्भग्गा चकिणो कहं एयं? | अम्हे अक्खयदेहा सब्वेवि मया पुणो कुमरा ॥४६॥
॥ ३४॥
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________
तं किं पि एइ कजं पुवजियदड्ढदिव्वजोएण । मरणं पि जत्थ अरिहं असुंदरं जीवियव्वं पि ॥४७॥ तो अम्हं पि सयं चिय जालोलिकरालहुअवहे पडिउं । जुज्जइ पयंगलीला न उणो सुयमरणवजरणं ॥
अहवा समए चुकाण तेण किं एत्थ बालचरिएण? | भवियव्वमिमं नासो तेसिं गरिहा य अम्हाणं ॥ - इय मंतंताण इमाण आगओ तत्थ माहणो एको । भणिया ते तेण अहो कि एवं आउलीभूया? ॥५०॥
धीरा होह अहं चिय साहिस्सं चक्रवट्टिणो एयं । इय भणिऊण अणाहं मडयं घेत्तं गओ एसो॥५१॥ रायद्वारे महया सद्देणं पलवमाणओ एसो । पुच्छाविओ निवेणं पभणइ एको सुओ मज्झं ॥५२॥ अहिणा डक्को सोऽवि हु जाओ निचेट्टओ तओ एयं । जीवावसु तो राया गारुडिए पेसए तत्थ ॥५३॥ वाहेऊणं मंते तेहिं विनाओ जहा मओ एसो । किंतु अइछंदसो माहणो त्ति तो तं विवोहेउं ॥५४॥ तेहिं भणियं न कोऽवि हु मयपुवो जत्थ मंदिरे ताओ । रक्खं आणेह तओ जीवावेमो इमं डसियं ॥ रण्णा पुरी समग्गा तओ गवेसाविया तहा गामा। तं पिन लद्धं गेहं मयाण संखा जहिं अस्थि ॥५६॥ तत्तो रन्ना भणियं मज्झ वि वंसंमि कुलगरा सत्त | तत्तो उसहजिणिदो भरहो बाहुबलिमाईया ॥५७॥ राया आइच्चजसो सोमजसो जा असंखकोडीओ । रायाण मया उ सिवे पयम्मि केई गया अन्ने ॥५८॥ दियलोए संपत्ता जियसत्तू जेट्टबंधवो पिउणो । सिद्धो मज्झ पिया वि हु गओ सुरेसुं सुमित्तोऽवि ॥
॥३५॥
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना
प्रकरणे
ता जमिह अनंतेणं जणेण साहारणं तुह सुयस्स । मरणं माहण ! तत्थ वि किं तुह एएण सोएण ॥ ६० ॥ तो माहणेण भणियं नरवर ! तहवि हु इमो सुओ एक्को । मज्झतओ अइसहं मरणं रक्खह इमस्स जओ ॥ ६१ ॥
दीपाण समुद्धरणं भयंमि रक्खा गुरूण विणओ य । दप्पुद्धराण समणं दाणं दारिद्दतवियाणं ॥ ६२॥ सव्वरस पियं वयणं बंधुसिणेहो कयन्नुया सच्चं । सप्पुरिसाण, इमाई पगईसिद्धाई लोयम्मि ॥ ६३ ॥ . तो नरवरणा भणियं माहण ! रक्खाए अविसओ मच्चू । न य सिज्झंति गुरुण वि जाई असज्झाई कज्जाई ॥ ६४ ॥
सोन चिय भुवणे वि कोइ जो खलइ तस्स माहप्पं । सच्छंदयारिणो भुवणवेरिणो हयकयंतस्स ॥ सीनि सयलसत्थाई तत्थ न कमंति मंततंताई । अहिं पहरंते मरणे किं पोरिसं कुणउ ॥६६॥ किंच- जइ तस्स चेव एकस्स होज संसारगोयरगयस्स । मरणं न उणो अन्नस्स जंतुणो हयकयंताओ ॥ तो जुज्जइ रोयणपिट्टणाई काउं इमस्स लोयस्स । अह पुण सामन्नं चिय मरणं भुवणे किमेएण ? ॥ ६८ ॥ तो माहणेण भणियं जइ एवं नरवरिंद ! तुमएऽवि । सट्टिसहस्ससुयाणं मयाण सोओ न काय वो | ६९ | तो जाव बुन्नहियओ सो तं चिंतेड़ हा किमेयं ति ? । कयसंकेया ता तत्थ आगया मंतिसामंता ॥७०॥
n
अशरणभावनायां
सगर
सुताख्या नकम्
।। ३६ ।।
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________
लघूण
सव्वं पि जहावत्तं कहियं तो तेहिं चक्कवहिस्स | सोऊण तयं राया मुच्छा विहलंघलो पडिओ ॥ ७१ ॥ चेयणं तो सह अवरोहेण पागयनरो व्व 'पलवइ करुणं राया विसुमरियासेसपुत्तो ॥ ७२ ॥ तो माहणेण भणियं सुपुरिस ! सुमरेसु निययभणियाई । अवलंबसु धीरतं किं बालविचिट्ठिएणिमिणा ? ॥ ७३ ॥
परवसणंमि सुहेणं संसाराणिच्चयं कहइ लोओ । नियबंधुयणविणासे सच्चस्स चलति बुद्धीओ ॥७४॥ तुम्हारिसा व सुपुरिस ! सोयपिसाएण जइ गसिजंति । ता साह तुमं चिय धीर ! धीरिमा कं समलियउ ? ॥ ७५ ॥
सरस चि वसणं सहति गरुयं पि धीरमाहृप्पा | धरणि चिय सहइ जए वज्ञनिवार्य न उण तंतू ॥ होइ गरुयाण गरुयं वसणं लोयम्मि न उण इयराण । जं ससिरविणो घेप्पंति राहुणा न उण ताराओ ॥ * कुणइ वियारं कालो वि नेयपुरिसाण फुरियतेयाणं । उसिणत्तणं न मुंबइ जलणो सिसिरेऽवि नियपगईं । तुम्हारिसाण सुपुरिस ! सयमवि विन्नायसयलभावाणं । मोत्तूण नियविवेयं को अन्नो देव उवएसं ? ॥ नियजीविएण जेहिं जिणभवणं रक्खिऊण य विद्वत्ता। सासयकित्ती लोए किह सोचा तुज्झ ते पुत्ता ? |
६
१. विल-वा० ॥
".
४
11 30 11
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
भावना प्रकरणे
अशरण- . भावनायां सगरसुताख्या नकम्
इचाइ विप्पवयणं सोऊणं सगरचविणा भणियं । सचं अवितहमेयं मूढाणं चेट्टियं सेसं ॥८॥ एत्थंतरम्मि अट्ठावयस्स आसन्नवत्तिणो लोगा। परिहं भरिऊणं निग्गयाइ गंगाइ अभिभूया ॥२॥ पोकारयंति सगरस्स अग्गओ तेण सिक्वमभिदाउं| जण्हुकुमारस्स सुओ भगीरही पेसिओ तत्थ ॥८३ सामंतमंतिसहिएण तेण गंतुं तहिं विहेऊण । तिन्नुववासे जलणप्पभाइ आराहिया नागा ॥८४॥ तेसि अणनाइ नओ सुरसिन्धु तेण दंडरयणेण । भंजतेणं सेले भूमि च वियारयंतेण ॥८५॥ अट्टावयाउ नीया भिंदंती सेयकूडवरसेलं । कइलासगंधमायणहिरिमंतनगेसु य कमेण ॥८६॥ तो मझेण कुरूणं सागेयं दाहिणेण फुसमाणी । अवरेण कोसलाणं तदुत्तरेणं पयागस्स ॥८७॥ कासीण दाहिणेणं कत्थइ चिंझस्स मज्झयारेणं । मगहाण उत्तरेणं अंगाणं दाहिणणं च ॥८८॥ बहुदेसगामनयरे फुसमाणी दाहिणेण गंतूण । वलिया पुब्वाभिमुहा गंगा सह नइसहस्सेहिं ॥८९॥ नीया पुचसमुदं विहिया पूया पुणोवि नागाणं । जत्थ समुद्दे मिलिया तं गंगासायरं भणियं ॥९॥ गंगा जण्हुकुमारो जं आणइ तेण जण्हवी भणिया । नीया य भगीरहिणा जम्हा भागीरही तेण ॥९१॥ नाएहिं वि मिलिऊणं भगीरही 'जाइ पूइओ सगिहं । तं रजे ठविउणं गिण्हइ दिक्खं सगरचक्की ॥१२॥ १ पूइयो गओ सगिह-सर्वत्र ।।
॥ ३८॥
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________
सिरिअजियजिणसयासे तवमणुचरिऊण सिद्धिमणुपत्तो । रजं पालेइ भगीरही वि अह अन्नया के पि॥
अइसयनाणिं पुच्छइ किमहं एकोत्थ नाह ! उव्यरिओ ? ।
किं वा सद्विसहस्सा कुमराण मया य समकालं ? ॥१४॥ तेण भणियं नराहिव ! पुचि देवाण वंदणनिमित्तं । अट्ठावयम्मि सेले चलिओ संघो बहू सो य ॥१५॥ गामस्सेकस्स बहिं आवासं गिण्हए तहिं गामे | पडिणीओ सब्वोऽवि हु लोओ तो लउडले पणइ वयइ असम्भं निंदइ खिंसइ य तत्थ पुण एको । कुंभारो तं वारइ लोयं सव्वं ससत्तीए ॥९७॥ भद्दगभावो य इमो आणेउं देइ तत्थ संघस्स | भंडगनीरणइंधण तह सालणगाइयं सव्वं ॥९८॥ तत्तो गयम्मि संघे तम्मि भवे चेव तस्स गामस्स । संघासायणपावं समुइन्नं किं पि तेणेको ॥१९॥ गामपुरिसो विहेउं चोरिकं कत्थई सलोद्दोऽवि | गंतुं तत्थ पविट्ठो न अप्पिओ'राउलंतस्स ॥१०॥ कोवं गएण रन्ना तओ पलीवाविओ इमो गामो । दट्टा सहिसहस्सा लोयाणं सोय कुंभारो ॥१०॥ सकुडुंबो उब्वरिओ जमन्नगामं तया गओ आसि | गामजणो य समग्गो मरिउं महिसीए पोदृम्मि ॥ एकम्मि कीडयाणं सविसहस्साई कह वि जायाई । करिचरणचंपियाइं मयाई तत्थ वि य समकालं ॥ १. रायतंतम्स-सर्वत्र ॥
॥ ३९॥
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरण
इय समुदाइयकम्मरस दोसओ समगमेव जायंति । पायं मरंति य समं ते संसारम्मि भममाणा ।१०४ कत्थइ वाहिग्घत्था कत्थई रन्ने दबग्गिनिद्दड्ढा । कत्थइ सत्येण हया इय ते भमिउं भवं घोरं ।१०५। केणइ कम्मवसेणं सगरस्स सुया इहं समुप्पन्ना । आगंतूर्ण नारयतिरिमणुदेवाण मज्झाओ ॥१०॥ कुंभारोऽवि हु मरि बीयम्मि भवे महड्ढिओ वणिओ | जाओ तइयम्मि भवे राया एवं कमेणेसो॥ एत्तो अणंतरभवे वेमाणियसुरवरत्तणं लर्छ । जाओ तुमं पि इहई भगीरही सगरसुयपुत्तो ॥१०८॥ संघासायणकम्मस्स सेसमिह किं पि जं गयं उदए । तेण मया ते कुमरा सब्वेवि तुमं तु संघस्स ॥ भत्तिफलेणुव्वरिओ राया जाओ त्ति इय स नियचरियं । सोऊणं संविग्गो गहिऊण वयं गओ सिद्धिं ॥
अशरणभावनायां सगरसुताख्या नकम्
॥ इति सगरसुताख्यानकं समाप्तम् ॥
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________
अथ दृष्टान्तगर्भमशरणन्वभावनोपसंहारमाह
इय नाऊण असरणं अप्पाणं गयउराहिवसुओ व्व ।
जरमरणवेल्लिविच्छित्तिकारए जयसु जिणधम्मे ॥५४॥ इति-पूर्वोक्तेन प्रकारेण रोगजरामृत्युविषयेऽशरणमात्मानं ज्ञात्वा रोगजरामरणवलीविच्छेदकारके यतस्व त्वं जिनधर्म, क इव ?, गजपुरराजसूनुरिव ।। कः पुनरसौ ? इति, उच्यतेकुरुजणवए पसिद्धं नयरं नामेण गयउरं आसि । जत्थुववणकमलसरेसु चेव सउणाण.संपाओ ॥१॥ भीमरहो नाम तहिं राया चंदो व्व कुवलयाणंदो । देवी सुमंगला तस्स ताण पुत्तो य गुणकलिओ।। वसुदत्तो नामेणं तेण अहीयाउ थेवदियहेहिं । सब्बाओऽवि कलाओ नियबंधवमित्तपरियरिओ ॥३॥ कुब्वइ सुहुमवियारं कलासु निसुणेइ सुद्धसिद्धतं । सेवइ मुणीण चरण वंदइ जिणचेइयाइं च ॥४॥ इय बुद्धिपगरिसेणं देहेण य वद्धमाणओ एसो । वुयणसलाहणिज्जो संपत्तो जोव्वणं रम्मं ॥५॥ परिणाविओ य रन्ना नरिंदधूयाउ पवररूवाओ । कारविया य निवेणं सव्वासिं ताण पासाया ॥६॥ अह ताहिं समं कुमरो वसुदत्तो अइमहंतपासाए । भुंजइ विउले भोए अहिणवदेवो व्व सुरलोए ॥७॥
॥४१॥
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________
स
भवभावना प्रकरण
गजपुराधिपसुताख्यानकम्
एवं वचंतम्मी काले सो अन्नया वरकुमारो । ओलोयणम्मि चिट्ठइ अवलोयंतो नयरमग्गं ॥८॥
तो पिच्छइ नरमेगं सञ्चंगे कुट्टवाहिपरिपत्थं । मच्छीहिं भिणिहिणतं खीणसरं दीणभावं च ॥९॥ 5 तस्स अणुमग्गओ चिय पेच्छइ पवणेण भग्गतणुमज्झं । वुहूं जट्ठिविलग्गं पुरिसं घुलमाणमुहलालं ।१०।
झुल्लंतदेहचम्मेण वेढियं अट्ठिपंजरवसेसं । सुइदिट्ठिदुब्बलं पक्खलंतचलणं अडवडतं ॥११॥ तस्स वि य पिट्ठओ पुण खंधे चउजणेहिं उक्खित्तं । पेच्छइ पुरिसं कं पि हु पुरओ वजिरविरसतूरं ॥ तो परिचिंतइ कुमरो पेच्छ अहो असरणत्तणं लोए | चोराईहिं विलुत्तो लोओ अम्हं परिकहेइ ॥१३॥ रोगजरामच्चूहिं इमेहिं पुण लुप्पमाणदेहाणं । अम्हाणं पि न सरणं विजइ लोयाण किं भणिमो ? ।१४। तो अंतरंगएरिसविलसिरबलवंतसत्तुपक्वम्मि । जं विसयमुच्छिएहिं चिट्ठिजइ तं विमूढत्तं ॥१५॥ इच्चाइ चिंतिऊणं गओ कुमारो पिऊण पासम्मि । तत्तो कयंजली भणइ ताई अम्मो ! असरणोऽहं ।१६।
तो मह भीयस्स करेह ताय ! जह होइ इह सणाहत्तं ।
तत्तो रण्णा भणियं किह वच्छ ! तुम भणसि एवं ? ॥१७॥ एयाउ करिघडाओ परबलमहणीओ तुह सहीणाओ । एयाइं साहणाई जलनिहिकल्लोलभीमाई ॥१८॥
॥४२॥
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________
| तुह अप्पायत्ताई तह दप्पियपवरसुहडकोडीओ । रहियसणाहा य रहा एए समरम्मि दुज्जोहा ॥१९॥
लच्छी य घरे विउला अणिट्ठिया तुज्झ चेव हत्थगया।
किह होसि तं अणाहो वच्छ ! असरणो व इय रजे? ॥२०॥ तुह चेव य साहीणे नाहो सरणं तुमं चिय जयस्स | भुंजसु विउले भोए निचिंतो सह सभजाहिं ।२१। तो कुमरेणं भणियं अत्थि इमं ताय ! करिघडाईयं । किंतु असारं सब्वं देहुट्ठियसत्तरक्खाए ॥२२॥ रोयजरामच्चूहिं अभिभूयं जेण अन्ज पुरिसतिगं । दि8 मए सयं चिय रायपहे तं च करुणाए ॥२३॥ रक्वेउं मह चिंता जाया एएहिं करिघडाईहिं । किंतु परं ते दूरे तिन्नि जणा जाव अइनिउणं ॥२४॥ चिंतेमि अप्पयं पि हुन तीरए ताण रक्खि कह वि । ता एरिससत्तबले उच्छरिए ताय! निरुवाओ। रेहइ न नीइकुसलो वुद्धिजुओ पुरिसयारकलिओ य । तो चिंतेमि उवायं अणुजाणह मं पसीऊण ।२६।
अह सोयगग्गरगिरो गलन्तनयणो पिया य जणणी य । पभणंति वच्छुवाओ इह जिणदीक्खाइ न हु अन्नो ॥२७॥ सा य तुह दुकर च्चिय सुकुमालतणुस्स भोगललियस्स ।
न हि सहइ मालईए कुसुमं पविकढिणकरमलणं ॥२८॥ तो पभणइ वसुदत्तो एवं चिय तं जहा भणह तुम्भे । किंतु न धीराण जए दुकरमुल्लसियविरियाण ||२९
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना
प्रकरणे
नरए य परवसेणं सहियाओ वेयणाओऽणताओ । इहई पि किं न विसहइ जीवो एत्थागयं दुक्खं १ ॥ ३० इच्चाइनिजुत्ती हिं ताई पडिवोहियाइं पियराइं । तह तेण जह इमेहिं णुन्नाओ गिण्हए दिक्खं ॥३१॥ उग्गं काऊण तवं रोयजरामरणवलिविच्छेयं । विहिणं विहयरओ वसुदत्तो सिद्धिमणुपत्तो ||३२||
॥ इति गजपुराजसूनुवसुदत्ताख्यानकं समाप्तम् ॥
तत्समाप्तौ च समाप्ता द्वितीया अशरणत्वभावनेति ॥
गजपुराछिपसुताख्यानकम्
॥ ४४ ॥
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________
यदि नाम स्वकृतकर्मफलविपाकमनुभवतां शरणं न कोऽपि सम्पद्यते, तथाऽपि तद्वेदने द्वितीयः सहायमात्रं कश्चिद् भविष्यति, एतदपि नास्तीति दर्शयितुमशरणत्व भावनाऽनन्तरमेकत्व भावनामाह[ अथ एकत्वभावना ]
एक्को कम्माई समज्जिणेइ भुंजइ फलं पि तस्सेक्को । एक्कस्स जम्ममरणे परभवगमणं च एक्कस्स ॥ सयणाणं मज्झगओ रोगाभिहओ किलिस्सइ इगो । सयणोऽवि य से रोगं न विरिंचइ नेय अवणेइ ॥५६॥
सुगमे । नवरं 'न विरिंचइ' त्ति न विभज्य गृह्णाति, नाप्यपनयति । तथामज्झम्मि बंधवाणं सकरुणसद्देण पलवमाणाणं । मोत्तुं विहवं सयणं च मच्चुणा हीरए एक्को ॥ पत्तेयं पत्तेयं कम्मफलं निययमणुहवंताणं । को कस्स जए सयणो ? को कस्स व परजणो एत्थ ? |
स्वकृत कर्मफलं ह्यनुभवतां प्राणिनां यदा कोऽपि विभागं न गृह्णाति नापि तद्वेदनं निवारयितुं शक्नोति तदा कः कस्य स्वजनः परजनो वा, ? न कश्चित्, मोहविलसितमात्रमेवेदमिति भावः ॥ अथ सहानुयायी कोsपि स्यात्, | तदपि नेत्याह
॥ ४५ ॥
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________
एकत्व
भावना
भवभावना प्रकरणे
को केण समं जायइ ? को केण समं परं भवं वयइ ? ।
को करस दुहं गिण्हइ ? मयं च को कं नियत्तेइ ? ॥५६॥ गतार्था ॥ एवं च सति केयमन्यजनशोचनेत्याह
अणसोयइ अन्नजणं अन्नभवंतरगयं च बालजणो ।
न य सोयइ अप्पाणं किलिस्समाणं भवे एकं ॥६॥ सुगमा । एवमेकत्वेऽपि देहिनां मूढतामुपदर्शयति
पावाइं बहुविहाइं करेइ सुयसयणपरियणणिमित्तं ।
निरयम्मि दारुणाओ एको च्चिय सहइ वियणाओ ॥६१॥ कूडक्यपरवंचणवीससियवहाइ जाण कज्जम्मि । पावं कयमिहि ते ण्हाया धोया तडम्मि ठिया। ___इदानीमिति पापविपाकवेदनाकाले ॥ एको च्चिय पुण भारं वहेइ ताडिज्जए कसाईहिं । उप्पण्णो तिरिएसं महिसतुरंगाइजाईसुं ॥६३॥ . १ पृथगेकत्वे-सर्वत्र ॥
॥४६॥
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________
'इट्ठकुटुंबस्स कए करेइ नाणाविहाई पावाई । भवचक्कम्मि भमंतो एक्को च्चिय सहइ दुक्खाई ॥६॥
सुगमे ॥ योऽपि मम स्वजनविस्तारो महानिति गर्वितमनास्तन्निमित्तं पापानि करोति तस्याप्यधिकतरकर्मबन्धं मुक्त्वा नान्यत् फलमीच्यते, दुःखांशग्राहकस्य द्वितीयस्यानुपलम्भादिति दर्शयति
सयणाइवित्थरो मह एत्तियमेत्तो ति हरिसियमणेण । ताण निमित्तं पावाई जेण विहियाई विविहाई ॥६५॥ नरयतिरियाइएसं तस्स वि दुक्खाइं अणुहवंतस्स ।
दीसइ न कोऽवि बीओ जो अंसं गिण्हइ दुहस्स ॥६६।। गतार्थे ॥ आस्तां शेषः, चक्रिणोऽपि न कश्चिद् द्वितीय इति दर्शयतिभोत्तूण चक्किरिहिं वसिउं छक्खंडवसुहमज्झम्मि । एक्को वच्चइ जीवो मोत्तुं विहवं च देहं च ॥६७॥ एको पावइ जम्मं वाहिं वुडत्तणं च मरणं च । एको भवंतरेसुं वच्चइ को कस्स किर बीओ ? ॥६८ १. दड्ढकु-J. । ढुकु-मु०॥
॥४७॥
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________
मधुनृप कथानकवर्णनम्
भावना
प्रकरण
उत्तानार्थे ॥ अथ दृष्टान्तोपदर्शनगर्भामेकत्वभावनामुपसंहरन्नाह
इय एको चिय अप्पा जाणिजसु सासओ तिहुयणेऽवि ।
थकति महुनिवस्स व जणकोडीओ विसेसाओ ॥६९।। सुबोधा । 'कथानकं तुच्यन्ते(ते)कासीजणवयमज्झे नयरी वाणारसि त्ति सुपसिद्धा । दोसायरो ससि च्चिय जीइ सराणं च जडसंगो॥ सिरिपासनाहजम्मणपवित्तियाए इमीइ नरनाहो । नामेण मह महसूयणो व्व जो सचहामपिओ ॥२॥ परबलवीरो नामेण तस्स एक्को अहेसि पाइको । लक्खं भंजइ वित्तीइ बाहबीओ सया एसो ॥३॥
अह कुरुजणवयपहुणा समं महाविग्गहो महुनिवस्स ।
जायइ कइया वि तओ नियनियदेसाण सीमाए ॥४॥ संवहिऊणं दोन्नि वि समागया किंतु महुनिवो थेवो । बहुया य परे तेसु जलहिजलेसुं व वइरिबलं ॥५॥ सत्तगमुट्टिसमाणं खत्तियधम्माणुवित्तिओ तहवि । न नियत्तइ महुराया तो खुभिओ अण्णदियहम्मि । १. आख्यानक-वा०॥
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________
परवलवीरेण समं मंतइ सो आह देव! होसु थिरो । अन्ज रयणीइ सव्वं सुत्थं काउं समप्पेमि ॥७॥ तो करहाणं उवरिं सब्वेसिं तेण रयणिसमयम्मि । खित्ताउ सारीओ थोवं थोवं बलं तत्तो ॥८॥ वहुएहिं तुरेहिं गाढं वजंतढक्कमाईहिं । पट्ठवियं सव्वत्तो गयउरसामी पुणो जत्थ ॥९॥ सद्धिं सम्मं का गंतूणं निवडिओ सयं तत्थ | पाणग्गाहं राया सो निग्गहिओ तओ तेण ॥१०॥ तत्तो नायगरहियं सेन्नं सयलं पि लूसियं तेण | गयतुरयरहा कोसो सब्वं गहियं महुनिवेण ॥११॥ परबलवीरस्स इमो तुट्टो दिन्नं बहुं दविणजायं । मंडलमाईयं पुण कइया वि ण गिण्हए एसो॥१२॥ तो महुनिवस्स चित्ते संलग्गा वासणा इमा गाढं । जह चउरंगम्मि बले पाइका चेव सारंग ॥१३॥ एएहिं चिय जिप्पड़ बुद्धीइ इमाण चेव संचलइ । सेसं तुरगाइयं तो एए चिय निवाण हिया ॥१४॥ इय वासणावसेणं पाइके संगहेइ सो सुहडे । ता जाव मेलियाओ कोडीओ इमाण एएण ॥१५॥ तो तेसिं समवायं दट्टणं तूसए सया एसो । वलदरिसणं च गिण्हइ अभिउत्तो ताण अणवरयं ॥१६॥ किं बहुणा ताणं चिय कहाइ तह दरिसणेण चेट्टाए । रंजिजइ महुराया तेहिं चिय वेढिओ भमइ ॥१७॥ अह अन्नया विसूई उप्पन्ना तस्स नरवइस्स दढं । तो तीइ समकंतो मज्झ बलं मज्झ वरसुद्दडा ॥१८॥
|| ४९॥
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना
प्रकरणे
मह र मह विहवो मह परिवारम्मि एत्तिओ लोओ । इय पलवंतो सव्वेसिं ताण सुहडाण चउपासं । सेलसरसवलभलय करालकरवालकुंतहत्थाणं । मिलियाण नियंताणं परिमुक्को जीविएणेसो ॥२०॥ एको चिय तो नरए सहेइ तिब्वाई दुक्खलक्खाई । महुराया इहई चिय ठियाउ सूहडाण कोडीओ ||
॥ इति मधुनृपाख्यानकं समाप्तम् ।
11
॥ तदेतत्समाप्तौ तृतीया एकत्वभावनां समाप्ता ॥
मधुनृप कथानक -
वर्णनम्
॥ ५० ॥
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवत्वेकाकी जीवः, परं य एते शरीरविभवादयः पदार्थाः ते जीवेन सहातिसन्निकृष्टत्वादतिवल्लभत्वाचाभिन्ना भविष्यन्ति, अतस्तदर्थे पापान्यपि करोत्वयं, नैतदेवमित्युपदेष्टुमेकत्वभावनानन्तरमन्यत्वभावनामाह
[अथ अन्यत्वभावना] अन्नं इमं कुडुम्बं अन्ना लच्छी सरीरमवि अन्नं । मोत्तुं जिणिंदधम्मं न भवंतरगामिओ अन्नो ।
प्रकटार्था ॥ किमिति देहादयो जीवादन्ये न तु जीवस्य आत्मभूताः ? इत्याहविन्नाया भावाणं जीवो देहाइयं जडं वत्थु । जीवो भवंतरगई थकति इहेव सेसाई ॥७॥
भावानां-जीवाजीवपुण्यपापादिपदार्थानां विज्ञाता-बोधस्वरूपो जीवः, यत्तु देहधनधान्यादिकं वस्तु तजडम्-अचेतनस्वरूपं, चेतनाचेतनयोश्च कथमेकत्वं स्यादिति भावः । जीवश्च भवान्तरं गच्छति, शेषाणि तु शरीरादीन्यत्रैव तिष्ठन्तीत्यतोऽपि जीवाच्छरीरादयो भिन्नाः, भेदे धेकस्य गमनमपरेषां
चावस्थितिरिति युज्यते, नान्यथेति भावः ॥ अपरमप्यन्यत्वकारणमाह- जीवो निच्चसहावो सेसाणि उ भंगुराणि वत्थूणि । विहवाइ वज्झहेउब्भवं च निरहेउओ जीवो।
नित्यस्वभावो जीवः, कदाचिदप्यविनाशात् , शेषाणि तु शरीरादिवस्तूनि भङ्गुराणि-विनश्वराणि,
॥५१॥
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव- भावना प्रकरणे
अग्निसंस्कारादिनाऽत्रैव विनाशाद्, विभवादिकं च वस्तु बाह्यदृष्टहेतुसमुद्भवं, जीवस्त्वनादिसिद्धो अन्यत्वनिर्हेतुका, नित्यानित्ययोः सहेतुकनिर्हेतुकयोश्च भेदः सुप्रतीत एवेति ॥ भेदे हेत्वन्तरमप्याह
भावना
वर्णनम् बंधइ कम्मं जीवो भुजेइ फलं च सेसयं तु पुणो । धणसयणपरियणाई कम्मस्स फलं च हेउं च। ___ जीवो मिथ्यात्वादिहेतुभिर्ज्ञानावरणादिकं कर्म बध्नाति, तत्फलं च समयान्तरे भुङ्क्ते, शेषं तु धनस्वजनपरिजनशरीरादि कर्मणः फलं-कार्य, शुभाशुभकर्मोदयवशेनैव तस्य जायमानत्वात् , तथा हेतुः कारणभूतं च कर्मणः, तन्ममत्वादिना तत्प्रत्ययकर्मबन्धस्य जीवे समुत्पद्यमानत्वाद् , अतो भिन्नस्वभावत्वाजीवधनादीनां भेदः ॥ यदि नामैवं भेदस्ततः किमित्याहइय भिन्नसहावत्ते का मुच्छा तुझ विहवसयणेसु ? । किं वावि होजिमेहिं भवंतरे तुह परित्ताणं ? ।
सुवोधा ॥ किंचभिन्नत्ते भावाणं उवयारऽवयारभावसंदेहे । किं सयणेसु ममत्तं ? को य पओसो परजणम्मि ?।।
एवमुक्तयुक्तिभ्योऽयाशलाकाकल्पे अन्यत्वे व्यवस्थिते भावानां-जीवशरीरस्वजनविभवादीनां - किं तव भोः ! स्वजनेषु-पुत्रादिषु ममत्वं ?, कश्च प्रद्वेषः परिजने, नन्वेवं सति सर्वत्रौदासीन्यमेव युक्तं । ॥५२॥
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________
अथैवं ब्रूयात्-पुत्रादयः प्रौढीभूताः पुरस्तादुपकारिणो भविष्यन्तीति तेषु ममत्वं, परे तु नैवमिति तेषु प्रद्वप इत्याशङ्कयाह-'उबयारे' त्यादि, उपकारश्चापकारश्चोपकारापकारी तद्भावस्य सन्देहस्तत्र सति इदमुक्तं भवति-पुत्रोऽपि वृहत्तरीभूतः पितरं घातादिना अपकरोति, परोऽपि हि प्रातिवेशिकादिबहदुन्नती सत्यामुपकरोति, तत् कोऽत्र कस्मादुपकारापकारनिश्चय ? इत्यतो न युक्ती स्वपरभावेन रागद्वषाविति ॥ इतोऽपि न युक्तं विभवस्वजनादिषु ममत्वं कुतः, ? इत्याह
पवणो व्व गयणमग्गे अलक्खिओ भमइ भववणे जीवो ।
ठाणे ठाणम्मि समुज्झिऊण धणसयणसंघाए ।।७।। ___ यथा पवनो-वायुगगने चक्षुषा अलक्षितो भ्रमति तथा जीवोऽप्यमूर्त्तत्वात् सर्वेन्द्रियैरनुपलक्षितो भववने परिभ्रमति, किं कृत्वा ? इत्याह-'ठाणे' इत्यादि, अतः कियत्सु स्थानेषु मूर्छा कर्तव्येति भावः ॥ तथाजह वसिऊणं देसियकुडीइ एकाइ विविहपंथियणो । वच्चइ पभायसमए अन्नन्नदिसासु सव्वोऽवि ।। जह वा महल्लरुक्खे पओससमए विहंगमकुलाई । वसिऊण जंति सूरोदयम्मि ससमीहियदिसासु॥
।। ५३॥
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव-
भावना प्रकरणे
अन्यत्व भावनायां धनकथानकम्
अहवा गावीओ वणम्मि एगओ गोवसन्निहाणम्मि । चरिउं जह संझाए अन्नन्नघरेसु वच्चंति ॥ इय कम्मपासबदा विविहट्ठाणेहिं आगया जीवा । वसिउं एगकुडुम्बे अन्नन्नगईसु वच्चंति ॥८॥ ____ अतः स्वजनादिषु कः प्रतिबन्धो विधीयतामिति भावः, शेषं सुगमं । नवरं विविधस्थानेभ्य इति पंचमी ॥ अथोपसंहारपूर्वकमुपदेशमाहइय अन्नत्तं परिचिंतिऊण घरघरणिसयणपडिबंधं । मोत्तण नियसहाए धणो व्व धम्मम्मि उज्जमसु ।
सुगमा । कथानकं तूच्यन्ते (ते)इह चेव भरहवासे अत्थि पुरं दसउरं ति नामेणं | महिमहिलाइ मुहं पिव वररयणं दीहरच्छं च ॥१॥ धणसारो नामेणं गुणओ वि हु अस्थि तत्थ वरसेट्टी । तस्स धणो नामेणं पुत्तो पगईइ थिरसत्तो ॥२॥ सो जोवणमणपत्तो परिणीओ तत्थ विजयसेट्ठिस । जसमइनामं धूयं सा य सया तस्स किर भत्ता ॥ अह काले वचंते धणसारे उवरए धणो चेव | सह जसमईइ जाओ घरस्स सामी समग्गस्स ॥४॥
तो तह विणयं कुब्वइ धणस्स सा जसमई जहा सब्बो ।' लोओऽवि विम्हइज्जइ धणस्स पुण भन्नए किमिह ? ॥५॥
॥५४॥
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________
तत्तो य इमो चिंतइ मज्झ घरं जस्स एरिसी घरिणी | हिययाउ अवइरित्ता विणयपरा सीलकलिया य । सयणाण य सव्वेसिं जहोचियं देइ वत्थमाईयं । धणसंतियं तओ चिय सलहिजइ सा इमेहिं पि ॥७॥ तत्तो रंगियहियओ परिभमइ धणो गुणेहिं भजाए । घरघरणिसयणपडिबद्धमाणसो चिट्टइ सया वि॥ तस्स य बहुवुद्धिजुओ विमलो नामेण अत्थि वरमित्तो । सावयधम्मम्मि दढो तस्संसग्गीह तो जाओ। | भद्दगभावम्मि धणोऽवि अन्नया आह तं विमलमित्तो । भद्द ! न भज्जा तुह संदरा इमा ता पयत्तेण ॥
रक्खेजसु अप्पाणं मा भणिहिसि जं न मज्झ केणावि ।
कहियमिणं विसमाणि य महिलाचरियाई जं भणियं ॥११॥ महिला हु रत्तमेत्ता उच्छुक्खंडं व सकरा चेव | हरइ विरत्ता सा जीवियं पि कसिणाहिगरल व्व ॥१२॥ गंगाए वालुयं सायरे जलं हिमवओ य परिमाणं । जाणंति बुद्धिमंता महिलाहिययं न याति ॥१३॥ इय सोउं विम्हइओ धणोऽवि चिंतेइ हा ! किमेयं ति । नासंबद्धं जंपइ मह मित्तो ता जुगतेऽवि ॥१४॥ एसा य जहा दीसइ तहा वि जइ वभिचरंति नारीओ । ता कत्थ समासासो कीरउ ? इय सल्लिओ जाव ।
सो चिट्टइ ता समयवि भज्जाए उत्तरीयमन्नदिणे । पेच्छइ विडस्स पासे कहमवि नयरे परिभमंतो। PI तो अत्ति गिहे गंतं पभणइ भजंतु उत्तरीयं जं । अमुगं चिट्टइ तेणऽस्थि मज्झ कजं इहं कि पि ॥१७॥
--
• -
su
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरणे
| ता तं आणसु तुरियं अह खुद्धा संकिया भणइ एसा । सहियाए मग्गेउं नीयं चिट्ठइ तहिं इण्हि ॥१८॥ अन्यत्वतो किं काहिसि तेणं अन्नाई वि मज्झ तुह पसाएण । चिट्ठति उत्तरीयाई तेहिं सारेसु नियकजं ॥१९॥
भावनायां
धनकथासो भणइ मह न कजं अनेणं ता सहिं नियं मज्झ । दंसेसु जेण गिण्हामि मग्गिउं तं चिय सयं पि ॥
नकम् तो भीया भूल्लोट्टा करेइ वट्ठोत्तराई अन्नाई । जाव इमा ताव धणण निच्छियं मित्तपरिकहियं ॥२१॥ परिचिंतियं च हियए अन्नासत्ताए हंत एयाए । एत्तियदिणाई जं मारिओऽम्हि नाहं स लाभो मे ॥२२॥ इहरा धम्ममकाउं विमले पत्ते वि धम्मबंधुम्मि | मरिउ पसु ब्व अयं आसि गओ दुग्गइपहम्मि ॥२३॥ घरघरणिसयणपडिबद्धमाणसोज ठिओ अहं मूढो । सो अन्नाणंघेणं भूयाणं वाइओ वंसो ॥२४॥ दिट्टा एरिसख्वा वि रोहिणी अप्पणो अवइ रित्ता । धत्तूरियाण जायइ लेट्टण वि कणयपडिवत्ती ॥२५॥ ता जाव परिहरेउ लजं इण्हि इमा न नासेइ । मूलाउ चेव ममं ता नियकजं अणुढेमि ॥२६॥ इचाइ चिंतिऊणं विमलं घेत्तण साहुमुलम्मि | गंतूण धणो गिण्हइ दिक्ख संविग्गपरिणामो ॥२७॥ अचिरेणं चिय गिण्हइ सुत्तं अत्थं च जाव गीयत्थो । संजाओ दढधम्मो अखोभणिजो सुराणं पि ॥२८॥ . तत्तो पडिवजेउं एगल्लविहारपडिममुव्विग्गो । भवचारयाउ एसो विहरइ गुरुणा अणनाओ ॥२९॥ अह अन्नया पयट्टो सिसिरो हिमकणविमिस्सपवणेण । कंपावियपाणिगणो नासियकमलो य सव्वत्थ ॥
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________
कुनरिंदो ब्व सुदुसहो निट्ठवियासेससउणसंघाओ । परिविहियपत्तसाडो कयजणगलबाहुबंधो य ।३१। सियकुसुममिसेण जहिं पाडलकुंदा हसंति तरुनिवहं । परिसडियपत्तकुसुमं कंपंतं पहियनिवहं च ।३। सरियाण सरवराण य जत्थ जलाणं चलत्तमचलत्तं । हिमपिंडीभूयाणं लक्खंति न निउणमइणोऽवि ३३ घणघुसिणविलित्ताणं पीणुन्नयघणपओहरजुआणं । पियकामिणीण संगं जत्थ पहाए विन चयंति |३४| इय तंमि सिसिरसमए विहरंतो सो कहिं पि धणसाहू । अडवीए संपत्तो अत्यमिए ठाइ उस्सग्गं ।३५। रयणीइ निरावरणो हिमेण जाओ सिलो व्व निचट्टो । मसएहि य सव्वंगं पारद्धो भक्खि एसो ।३६। तत्तो भावेइ मणे जीव ! सरीरंतुमाउ अन्नमिणं । भक्खं च दंसमसगाइयाण एवं इमे तत्तो ॥३७॥ जइ भंजंति सयं चिय भक्खंते तुह न जुज्जइ पओसो। एएसु वारणं वा जमंतरायं हवइ एयं ॥३८॥ घरणिसयणाइएसुं जह सुहृदुग्वे अणुग्गहविधाओ। तुह न भवइ तह जाणसु अन्नत्तणओ सरीरेऽवि जा य इह तदुवसग्गे पीडा तुह सावि कम्मसंजणिया । कम्मं च वेइयव्वं पुरओवि ह ता वरं एत्थ । जिणधम्मसहाएहिं विवेयभावे मणे फुरंतम्मि | अप्पाए वेयणाए वेइज्जइ तं बहुं सिग्धं ॥४॥ पलियअयरोवमाइं नरए झीणाई तुह अणंताई । एयं तु दुहं होही तुह केचिरमिति-थिरो होउं ॥४२॥ अवलंबिऊण सत्तं सहसु खणं जीव ! तं तु उवसग्गे । एए जं थेवेण वि साहेसि समीहियं कजं ॥४३॥
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव- भावना
इय भावंतो एसो रयणि सयलं पि दसमसएहिं । निचूसिऊण विहिओ असोणिओ तह य सीएण ॥४४॥ भिन्नो बाहिं अभितरे य मुक्को समग्गकम्मेहिं । पाणेहि य अंतगडो होऊणं केवली सिद्धो ॥४५॥
अन्यत्व भावनासमाप्तिः
प्रकरण
॥ इति धनाख्यानकं 'समाप्तम् ।।
॥ चतुर्थी अन्यत्वभावना च समाप्ता ॥
१. नास्ति सर्वासु ॥
..
॥५८ ॥
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________
तदेवमनित्यत्वादिकाः प्रोक्ताश्चतस्रो भावनाः, तासु च भावितासु भवस्वरूपं भावनीयं, नद्भावने विरागोत्पत्तेस्तद्धेतुविपक्षासेवनेन मोक्षावाप्तेरित्यनेन सम्बन्धेन इदानीं भवभावनोच्यते, इयमेव चेह सविस्तरा, अत एतदभिधानेनैव ग्रन्थोऽयं प्रसिद्धः, भवश्च नारकतिर्यनरामरगतिभेदाचतुर्विध इत्यतो नारकगतिस्वरूपं प्रथमं परिभावनीयमिति दर्शयतिनारयतिरियनरामरगईहिं चउहा भवो विणिहिट्ठो। तत्थ य निरयगईए सरूवमेवं विभावेज्जा ॥२॥ ___ गतार्था ॥ कथं परिभावयेद् ? इत्याहरयणप्पभाइयाओ एयाओं तीइ सत्त पुढवीओ। सव्वाओ समंतेणं अहो अहो वित्थरंतीओ॥३॥ ____ तस्यां नरकगतौ एता रत्नप्रभादिकाः सप्त पृथिव्यो भवन्ति, तद्यथा-रत्नप्रभा शर्कराप्रभा वालुकाप्रभा पङ्कप्रभा धूमप्रभा तमःप्रभा तमस्तमःप्रभा । एतासु च मध्ये रत्नप्रभा प्रत्यक्षत एव दृश्यते, अतस्तत्प्रत्यक्षतया प्रत्यक्षपरामर्शिना एतच्छब्देन सर्वा अपि निर्दिष्टाः । एताश्च सर्वा अपि समन्तात सर्वासु दिवायामविष्कम्भाभ्यामधोऽधो विस्तारवत्यो द्रष्टव्याः। तद्यथा-रत्नप्रभा उपरितन समवर्तिन्याकाशप्रदेशप्रतरद्वये आयामविष्कम्भाभ्यां सर्वत्रैकरज्जुः, ततश्चाधोऽध एषा विस्तारवती तावद्
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव- भावना प्रकरणे
संसारभावनायां नरकावास वर्णनम्
F
%
यावच्छकराप्रभा आयामविष्कम्भाभ्यां सर्वत्र रज्जुद्वयं, एवं वालुकाप्रभा तिस्रो रजवः, पङ्कप्रभा चतस्रः; धूमप्रभा पञ्च, पष्ठी षड् , सप्तमपृथ्वी सप्त रजवः आयामविष्कम्भाभ्यामिति स्थूलमानं, सूक्ष्म तु तत् शास्त्रान्तरेभ्योऽवसेयमिति । एतासु च सप्तपृथिवीषु नगरकल्पा अधरोत्तरगत्या व्यवस्थिताः प्रस्तटा भवन्ति । तद्यथा-रत्नप्रभायां त्रयोदश, शर्कराप्रभायामेकादश, वालुकाप्रभायां नव, चतुयों सप्त, पश्चम्यां पञ्च, षष्ठयां त्रयः, सप्तम्यां त्वेकप्रस्तटः उक्तं च-'तेरेक्कारस नव सत्त पंच तिन्नि य तहेव एको य | पत्थडसंखा एसा सत्तसु वि कमेण पुढवीसु ॥१॥,' एतेषु च नगरकल्पेषु प्रस्तटेषु तदन्तर्गताः पाटककल्पा नरकावासा भवन्ति, तत्सङ्खयां सप्तस्वपि पृथिवीषु क्रमेणाऽऽहतीस पणवीस पनरस दसलक्खा तिन्नि एग पंचूणं । पंच य नरगावासा चुलसीलक्खाइं सव्वासु।
रत्नप्रभायां त्रयोदशस्वपि प्रस्तटेषु त्रिंशल्लक्षाणि नरकावासानां भवन्ति, एवं यावत् षष्ठपृथिव्यां त्रिष्वपि प्रस्तटेषु पञ्चभिर्नरकावासैन्यूनमेकं लक्षं नरकावासानां भवति, सप्तम्यां त्वेकस्मिन् प्रस्तटे पश्चैव नरकावासाः । मीलितास्तु सर्वेऽपि चतुरशीतिलक्षाणि भवन्ति ॥ अथैषां नरकावासानां संस्थानादिस्वरूपमाह
2F
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________
ते णं नरयावासा अंतो वट्ठा बहिं तु चउरंसा । हेट्ठा खुरुप्पसंठाणसंठिया परमदुग्गंधा ॥८५॥
असुई निच्चपइट्ठियपूयवसा मंसरुहिरचिक्खिल्ला ।
धूमप्पभाइ किंचि वि जाव निसग्गेण अइउसिणा ॥८६॥ पाठसिद्धे, नवरं मांसवसादिवस्तूनि तत्र परमाधार्मिकप्रवर्तितानि द्रष्टव्यानि, स्वरूपेण तेषां तत्राभावात् । चतुर्थीपश्चम्यादिषु तु परमाधार्मिकरहितामु मांसादिविकुर्वणाभावेऽपि स्वरूपेणैव ते अनन्तगुणदुर्गन्धा भवन्ति । अपरं चाद्यासु तिसृषु पृथ्वीषु चतुर्थ्यां च बहवो नरकावासा धूमप्रभायामपि कियन्तोऽपि नरकावासाः, ते स्वभावेनैवोष्णा भवन्ति, तच्चोषण्यं कियति माने इति वक्ष्यति ॥
परतः का वार्ता इत्याहका परओ निसग्गओ चिय दुस्सहमहासीयवेणाकलिया। निच्चंधयारतमसा नीसेसदुहायरा सव्वे ।
धूमप्रभायाः कियद्योऽपि नरकावासेभ्यः परतो ये तस्यामपि पृथिव्यां नरकावासा ये च षष्ठीसप्तम्योः येऽपि चतुर्थ्यां कियन्तोऽपि नरकावासास्ते स्वभावेनैव दुस्सहमहाशीतवेदनाकलिताः।
.||६१॥
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________
संसारभावनायां नरकस्वरूप वर्णनम्
प्रकरण
25ESe...
.
भव
ॐ शैत्यमानमपि वक्ष्यति । इदं तु सर्वेषां साधारणं. स्वरूपं, किमित्याह-निचंधयारे त्यादि, केवलमन्धभावना कारदुःखयोरधोधोऽनन्तगुणत्वं द्रष्टव्यम् ॥ औष्ण्यशैत्यमानमाह
जइ अमरगिरिसमाणं हिमपिंड कोऽवि उसिणनरएसु । खिवइ सुरो तो खिप्पं वच्चइ विलयं अपत्तोऽवि ॥८॥ धमियकयअग्गिवन्नो मेरुसमो जइ पडेज्ज अयगोलो ।
परिणामिज्जइ सीएसु सोवि हिमपिंडरूवेण ॥८६॥ - असत्कल्पनेयम् , अकृतपूर्वत्वादित्थं, प्रायः प्रयोजनाभावाद् । अयं चेह परमार्थः-खादिरांगाररूपस्य . वह रिह यदोषण्यं ततोऽनन्तगुणं तदौष्ण्यं नरकेषु । यच्चेह मन्दमन्दपवनान्वितायां पौषमाधवृष्टौ उत्कृष्टं * शीतं ततोऽनन्तगुणं तच्छीतं नरकेषु । एते च द्वे अप्योष्ण्यशैत्ये स्वस्थाने अवस्थिते कदाचिदपि
नापगच्छतः, अधोऽधोऽनन्तगुणे च द्रष्टव्ये ॥ आद्यासु चतसृषु नरकपृथ्वीषु अतिकठिनवज्रकुड्यानि । सर्वत्र भवन्ति, तेषु च आलककल्पान्यतीव संकटमुखानि घटिकालयानि भवन्तीति दर्शयति
.
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________
४. अइकढिणवज्जकुड्डा होंति समंतेण तेसु नरएसु । संकडमुहाई घडियालयाई किर तेसु भणियाई। ____गतार्था । तेषु नारका यद्विधायोत्पद्यन्ते तदाहमुढा य महारंभ अइघोरपरिग्गहं पणिंदिवहं । काऊण इहऽनाणि वि कुणिमाहाराई पावाई। पावभरेणकता नीरे अयगोलउ व्व गयसरणा । वच्चंति अहो जीवा निरए घडियालयाणंतो॥
सुबोधे ॥ कियन्मानं पुनस्तेषां तत्र शरीरं भवतीत्याह--- अंगुलअसंखभागो तेसि सरीरं तहिं हवइ पढमं । अंतोमुहुत्तमेत्तेण जायए तं पि हु महल्लं ॥ व इदमुक्तं भवति-सर्वास्वपि नरकपृथ्वीषु नारकाणां भवधारणीयं शरीरं जघन्यतोऽङगुलासङ्खयेय
भागः उत्कृष्टं तु प्रथमपृथिव्यां सप्त धनूंषि हस्तत्रयमङगुलषटकं च, द्वितीयायां तु ततो द्विगुणं, तद्यथापञ्चदश धनूंषि सार्द्धहस्तद्वयं च, तृतीयायां तु ततो द्विगुणं, तद्यथा-एकत्रिंशद्धनूंष्येको हस्तः, एवं पूर्वस्या उत्तरस्यां द्विगुणता द्रष्टव्या यावत् सप्तमपृथिव्यां पञ्च धनु शतान्युत्कृष्टं भवधारणीयशरीरं, इदं चोत्कृष्टमानमन्तर्मुहर्त्तात् सर्वत्र भवति । उत्तरवैक्रियं तु सर्वास्वपि जघन्यतोऽङगुलसङ्घयेयभागः,
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरण
प्रति
उत्कृष्टं तु तद्भवधारणीयोत्कृष्टात् सर्वत्र द्विगुणं यावत् सप्तमपृथिव्यां धनुःसहस्रमुत्कृष्टमुत्तरवैक्रिय- उत्पन्नं S मिति ॥ ननु अन्तमुहर्ताद्यदि तदीदृशंबृहद् भवधारणीयं शरीरं भवति तर्हि घटिकालयेषु ते निराबाधं नारकं कथं मान्तीत्यत्राह
परमाधापीडिजइ सो तत्तो घडियालयसंकडे अमायंतो। पीलिज्जंतों हत्थि व्व घाणए विरसमारसइ ॥६४॥ .. मिकानां . घटिकालयसङ्कटे पीड्यते-बाध्यतेऽसौ, घटिकालयस्यातिसंकटत्वात् तस्य चातिमहत्त्वादिति, हस्तिनं , वर्तनम् * च घाणके प्रायो न कश्चित् प्रक्षिपति, केवलमभूनोपमेयं, यद्येवं कश्चित् कुर्यादिति ॥ तं च तथोत्पन्नं - दृष्ट्वा परमाधार्मिकसुरा यत् कुर्वन्ति तद्दर्शयति- . :तं तह उप्पण्णं पासिऊण धावंति हद्वतुट्ठमणा । रे रे गिण्हह गिण्हह एयं दुढे ति जपंता ६५॥ ., छोल्लिज्जंतं तह संकडाउ जंताओ वंससलियं व । धरिऊण खरे कइंति पलवमाणं इमे देवा ।६६।
___ यथा मोचिकः फरकनिमित्तं यन्त्राद्वंशशलिकामाकर्षति, शेषं सुगम ॥ के पुनस्ते परमाधार्मिका देवाः ? इत्याह
॥ ६४॥
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________
अंबे अंबरिसी चेव, सामे य सबले ति य । रुद्दोवरुद्द काले य, महाकाले त्ति आवरे ॥६७।। असि पत्तेधणू कुंभे, वालू वेयरणि त्ति य । खरस्सरे महाघोसे, पनरस परमाहम्मिया ॥८॥ ___ अम्बाः-अम्बजातीयदेवाः अम्बर्षयः-अम्बर्षिजातीयाः एवं श्यामाः शबलाः रुद्राः 'उपरुद्राः कालाः महाकालाः असिनामानः पत्रधनुर्नामानः कुम्भजातीयाः वालुकाभिधानाः वैतरणीनामानः खरस्वरा महाघोषाः, एते पञ्चदश परमाधार्मिका देवाः अत्राखेटिका इव क्रीडया नारकाणां वेदनोत्पादका इति ॥ एते च नरकपाला देवास्तेषामभिमुखं किं जल्पन्तो धावन्ति ?, किं चाग्रतः कुर्वन्तीत्याह| एए य निरयपाला धावंति समंतओ कलयलंता । रे रे तुरियं मारह छिंदह भिंदह इमं पावं ।। इय जपंता वावल्लभल्लिसेल्लेहिं खग्गकुंतेहिं । नीहरमाणं विंधति तह य छिदंति निकरुणा ॥१००।।
सुगमे । नवरं पापं-पापिष्ठं “अन्नेऽवि निरयपाला” इति पाठोऽयुक्त एव लक्ष्यते, अनागमिकत्वाद् , अम्बादिपञ्चदशदेवजातिभ्योऽन्यस्य नरकपालस्यागमे कचिदप्यश्रवणाद् , अतः शोधनीयोऽसौ १-२. विरु-वा०॥३. कुम्भि-वा०॥
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव- भावना
पाठ इति ॥ घटिकालयानिपतन्नारकस्तैः पापक्रीडारतैः देवैः क क्षिप्यत इत्याह
अम्बादिनिवडतोऽवि हु कोइ वि पढमं खिष्पइ महंतसूलाए । अप्फालिज्जइ अन्नो वज्जसिलाकंटयसमहे ॥
जातीय
देवकृतअन्नो वज्जग्गिचियासु खिप्पए विरसमारसंतोऽवि । अंबाईणऽसुराणं एत्तो साहेमि वावारं ॥१०२॥ पीडायाः ___स्पष्टे | नवरमेते अम्बादिजातीया देवाः प्रायो भिन्नव्यापारेण नारकान् कदर्थयन्ति, यतस्तेषां वर्णनम् पृथगव्यापारं द्वितीयसूत्रकृदङ्गादिषु तीर्थकरगणधरैः प्रतिपादितं कथयामि ॥ . तत्राम्बजातीयानामथं व्यापारस्तद्यथाआराइएहिं विधति मोग्गराईहिं तह निसुंभंति । धाडंति अंबरयले मुंचंति य नारए अंबा ॥१०॥ ____ अम्बजातीया देवा नारकमम्बरतले दूरं नीत्वा ततश्चाधोमुखं मुश्चन्ति, पतन्तं च वज्रमयारादिभिर्विष्यन्ति, मुद्रादिभिस्ताडयन्ति, तथा 'धाडंति' त्ति क्रीडया नानाभयानि सन्दर्शयन्तः सारमेयानिव तानुत्त्रासयन्ति, दूरं यावत् पृष्ठतो धावन्तः पलायनं कारयन्तीत्यर्थः ॥
अधाम्बर्पिव्यापार:
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________
निहए य तह निसन्ने ओहयचित्ते विचित्तखंडेहिं । कप्पंति कप्पणीहिं अंवरिसी तत्थ नेरति ॥
खड्गमुद्गरादिना निहताँस्तथा निषण्णांस्तद्यातमूर्च्छया पतितानुपहतमनःसंकल्पान्निश्चेतनीभूतान् सूचिकोपकरणविशेषसदृशीभिः कल्पनीभिः विचित्रैः स्थूलमध्य मसूक्ष्मखण्डैस्तत्राम्बर्षयो नारकान् कल्पयन्ति ॥
अथ श्यामानां व्यावृतिमाह
साडणपाडणतोत्तयविंधण तह रज्जुतलपहारेहिं । सामा नेरइयाणं कुणंति तिव्वाओ वियणाओ ।
सातनम् - अङ्गोपाङ्गानां छेदनं पातनं घटिकालयादधो वज्रभूमौ प्रक्षेपणं तथा तोत्रकेण-वज्रमयप्राजनदण्डेन वेधनम् - आराभिरुत्पादनं एतैः सातनादिभिस्तथा रज्जुपादतलप्रहारैश्च श्यामा नारकाणां तीव्र वेदनां कुर्वन्ति ॥
अथ शबलानां
कृत्यमाह -
सबला नेरइयाणं उयराओ तह य हिययमज्झाओ । क‡ति अंतवसमंसफिफिसे छेदिउं बहुसो ॥
॥ ६७ ॥
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरण
अम्बादिजातीयदेवकृतपीडानां वर्णनम्
शवला नारकाणां विरसमारसतां दृष्टा उदरं पाटयित्वा हृदयं च छित्वाऽसत्यपि तच्छरीरेषु तद्भयोत्पादनार्थ वैक्रियाणि कृत्वा समाकृष्याऽन्त्रवसामांसानि तथा अन्त्रान्तर्वर्तीनि मांसविशेषरूपाणि फिल्फिसानि दर्शयन्ति ॥ ____ मद्राः किं कुर्वन्तीत्याहछिदंति असीहिं तिसूलसूलसुइसत्तिकुंततुमरेसु । पोयंति चियासु दहति निद्दयं नारए रुद्दा ॥ ___ सुगमा । नवरं सूचिः वज्रमयी सुलिकाविशेषरूपा द्रष्टव्या ॥
उपमुद्राः किं व्यवस्थन्तीत्याहभंजंति अंगुवंगाणि ऊरू बाहू सिराणि करचरणे । कप्पंति खंडखंड उवरुद्दा निरयवासीणं ॥८॥
प्रकटार्था॥
कालाः किमाचरन्तीत्याहमीरासु सुंठिएसुं कंडूसु य पयणगेसु कुम्भीसु । लोहीसु य पलवंते पयंति काला उ नेरइए ।
मीरासु-वज्राग्निभृट्टीर्घचुल्लीषु सुंठकेषु-वज्रमयतीक्ष्णकीलकेषु मांसमिव तन्मुखे प्रक्षिप्य
॥१८॥
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________
कन्दुषु--तीव्रतापेषु उल्लूरिकोपकरणविशेषेषु-मण्डकादिपाकहेतुषु कुम्भीषु उष्ट्रिकाकृतिषु-लौहीषुअतिप्रतप्तायसकवल्लिषु प्रलापान कुर्वतो नारकान जीवन्मत्स्यानिव कालाः पचन्ति ॥ ___महाकालानां व्यवसायमाहछेत्तूण सीहपुच्छागिईणि तह कागणिप्पमाणाणि । खावंति मंसखंडाणि नारए तत्थ महकाला ।
महाकालास्तत्र नारके नारकान मांसखण्डानि खादयन्ति, छित्वा पृष्ठयादिप्रदेशान् , कथंभूनानित्याह-पुच्छाकतीनि, तथा काकणी-कपर्दिका तत्प्रमाणानि ॥ असिनरकपालानां चेष्टितमाह--
हत्थे पाए ऊरू बाहु सिरा तह य अगुवंगाणि ।
छिदंति असी असिमाईएहिं निच्चं पि निरयाणं ॥१११।। सुयोधा । पत्रधनुर्देवानां क्रीडितमाह--
पत्तधणुनिरयपाला असिपत्तवणं विउब्वियं काउं । दंसंति तत्थ छायाहिलासिणो जंति नेरतिया ॥११२॥
॥ ६९॥
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना
प्रकरणे
तो पवणचलिततरुनिवडिएहिं असिमाइएहिं किर तेसिं । करणोद्वनासकरचरणऊरूमाईणि विदंति ।
अस्याद्याकारपत्रप्रधानं वनं वृत्तसमूहरूपम सिपत्रवनं, शेषं प्रकटार्थ ॥
कुम्भिनाम्नामसुराणां विजृम्भितमाह-
कुंभीसु पयणगेसु य सुंठेसु य कंदुलोहिकुम्भीसु । कुम्भीओ नारए उकलंततेल्लाइसु तलंति ॥११४॥
इयं व्याख्यातार्थैव । नवरं शुण्ठके कृत्वाऽपिक्वथ्य तैलादिषु तलन्ति इति दृश्यं । 'कंदुलो हिकुम्भीसु' त्ति लोहस्यैयं लौही सा चासौ कुम्भी च कोष्ठिकाकृतिरिति कन्दुकानामिवायोमयीष कोष्ठिकास्वित्यर्थः ॥
वालुकाख्या यद्विदधति तदाह-
तडयडरवफुट्टंते चणय व्व कयंबवालुयानियरे । भुजंति नारए तह वालुयनामा निरयपाला ॥ ११५ ॥
कदम्यवृक्षपुष्पाकृतिर्वालुका कदम्बवालुका तन्निकरे भ्राष्ट्रवालुकातोऽनन्तगुणतप्ते, शेषं स्पष्टं ॥
विविध
परमा
धार्मिक
कृत
वेदना
स्वरूपम्
॥ ७० ॥
;
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________
वैतरणीनरकपालक्रियामाह-- S वसपूयरुहिरकेसट्टिवाहिणिं कलयलंतजउसोत्तं । वेयरणिं नाम नइं अइखारुसिणं विउव्वेउं ॥११६॥
वेयरणिनरयपाला तत्थ पवाहंति नारए दुहिए। आरोवंति तहिं पि हु तत्ताए लोहनावाए ॥११७॥ il कलकलायमानं उत्कलितं जत्विव-लाक्षेव श्रोतः-प्रवाहो यस्याः सा कलकलायमानजतुश्रोतास्तां । तथाभूतां, शेषं सुखावसेयं ।
ग्वरस्वरविनियोगं दर्शयति--- नरइए चेव परोप्परं पि परसूहि तच्छयंति दढं । करवत्तेहि य फाडंति निदयं मज्झमज्झेण ।११८ | वियरालवजकंटयभीममहासिंबलीसु य खिवंति । पलवंते खरसह खरस्सरा निरयपाल त्ति । ___ परस्परमिति अन्यमन्यस्य पार्थात् तमपीतरस्य समीपादित्येवं परस्परस्यापि नारकान् परशुभिः तक्षयन्ति, सर्वत्वगाद्यपहरणेन तत्तनूकारयन्तीत्यर्थः, शेषमुत्तानार्थ ॥
महाघोषविलसितमाह
॥७१॥
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव-
भावना प्रकरणे
पसुणो व्व नारए वहभएण भीए पलायमाणे य । महघोसं कुणमाणा संभंति तहिं महाघोंसा। छेदन
भेदने___ स्वयमेव नानाविधतीव्रकदर्थनादिभिर्नारकान् कदर्थयित्वा ततस्तत्कदर्थनाभयेन पलायमानान्
ध्वपि महाघोषास्तत्रैव वधस्थाने पशूनिव संपिण्ड्य निरुन्धन्ति-नान्यत्र गन्तुं ददति । तदेवमेतेषामम्बादीनां .
नारकाणां भवनपतिदेवाधमानां दिङमात्रोपदर्शनार्थ संक्षेपतो दर्शितः कदर्थनाव्यापारो, विस्तरतः सर्वस्य
मरणासर्वायुषापि कथयितुमशक्यत्वाद्, एते च तत्पापपरिणतिप्रेरिता एव नारकान् व्याधा इव
, भावकदर्थयन्ति, ततश्च तेऽपि तत्प्रत्ययं कर्म बदवाऽत्र मत्स्यादितिर्यसूत्पद्य नरकेष पतन्ति, अन्यैश्च
। कथनम् तेऽपि कदय॑न्त इति ॥ आह-नन्वेवमेते नारकाः करपत्रादिपाटनतिलशश्छेदनादिभिः कथं न म्रियन्त इत्याह
तह फालिया वि उक्कत्तिया वि तलिया वि छिन्नभिन्ना वि । दड्ढा भुग्गा मुडिया य तोडिया तह विलीणा य ॥१२१॥ पावोदएण पुणरवि मिलंति तह चेव पारयरसो व्व । इच्छता वि हु न मरंति कह वि हु ते नारयवराया ॥१२२॥
॥७२॥
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________
___ यद्यपि प्राणान्तकारिण्यस्ता वेदनास्तत्करास्फालिताश्च ते मर्तु वाञ्छन्ति तथापि न म्रियन्ते वराकाः दीर्घायुःस्थितेर्वेद्यासातकर्मणश्च सद्भावात् , शेषं सुगमं । तर्हि ते तथा कदर्यमानाः किं | चेष्टन्त इत्याह
पभणंति तओ दीणा मा मा मारेह सामि ! पहु ! नाह ! ।
अइदुसहं दुक्खमिणं पसियह मा कुणह एताहे ॥१२३॥ एवं परमाहम्मियपाएसु पुणो पुणोऽवि लग्गति । दंतेहि अंगुलीओ गिण्हंति भणंति दीणाई। 'एत्ताहे' त्ति इत ऊर्ध्वं, शेषं स्पष्टं । अथ निस्त्रिंशनरकपालानां निर्वचनमाह--
तत्तो य निरयपाला भणंति रे अज दूसहं दुक्खं ।
जइया पुण पावाइं करेसि तुट्ठो तया भणसि ॥१२५॥ सुयोधा । तद्भणितमेवाह--
णत्थि जए सव्वन्नू अहवा अहमेव एत्थ सव्वविऊ । अहवा वि खाह पियह य दिट्ठो सो केण परलोओ ? ॥१२६॥
FG
॥७३॥
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरणे
नत्थि व पुण्णं पावं भूयऽमहिओ य दीसइ न जीवो ।
नारक
जीवानां इच्चाइ भणसि तइया वायालत्तेण परितुट्ठो ॥१२७॥
परमानास्ति जगति सर्वज्ञ इत्यादि भवाभिप्रायेणोक्तं, 'अहवा वि' इत्यादि तु नास्तिकमतेनाभिहितं ।
धार्मिकैःआह-ननु ते परमाधार्मिकाः किं स्वयं सम्यग्दृष्टयो येनेदृशानि वचनानि वक्ष्यमाणानि च मांसभक्षण
पूर्वपाप
स्मारणम् जीवघातादिपापानि नारकाणां नरकदुःखहेतुत्वेन कथयन्ति ?, नैतदेवं, किन्तु तेषामयं कल्पो यदीदृशं : सर्व तैस्तेषां कथनीयं, न च स्वयं मिथ्यादृष्टिरीदृशं न प्ररूपयति, अभव्यांगारकमर्दकाचार्यादिषु तथा श्रवणादिति ॥
अन्यदपि पूर्वचेष्टितं यत्तेपां ते स्मारयन्ति तदाह
मंसरसम्मि य गिरो जइया मारेसि निग्घिणो जीवे । भणसि तया अम्हाणं भक्खमियं निम्मियं विहिणा ॥१२॥
|
॥७४॥
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________
वेयविहिया न दोसं जणेइ हिंस त्ति अहव जपेसि । चरचरचरस्स तो फालिऊण खाएसि परमंसं ।
लावयतित्तिरअंडयरसवसमाईणि पियसि अइगिरो ।
इण्हि पुण पोक्कारसि अइदुसहं दुक्खमेयं ति ॥१३०॥ ___ 'अम्हाणं भक्खमिणं' इत्यादि सामान्यजनपदोक्तिः , 'वेयविहिया' इत्यादि तु यज्ञेषु पशुघातIS विधायिनां जल्पितं, अक्षरार्थस्तु प्रकट एव ॥ स्मारितो लेशतः प्राणातिपातः, अथ मृषावादमाह - S अलिएहिं वचसि तया कूडक्कयमाइएहिं मुखजणं । पेसुन्नाईणि करेसि हरिसिओ पलवसि इयाणिं।
___ अलीकैर्वचयसि तदा-पूर्वभवे मुग्धजनं, कथंभूतैः ? इत्याह-कूटक्रयादिभिः, आदिशब्दात् Pil कूटसाक्ष्यादिपरिग्रहः, शेषं सुगमं । अदत्तादानमाह--- तइया खणेसि खत्तं घायसि वीसंभियं मुससि लोयं । परधणलुद्दो बहुदेसगामनगराई भंजेसि ॥
तेण वि य पुरिसयारेण विणडिओ मुणसि तणसमं भुवणं । परदव्वाण विणासे य कुणसि पोकरसि पुण इण्हि ॥१३३||
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना
प्रकरणे
GENENANT
मा हरसु परधणाई ति चोइओ भणसि धिट्टयाए य । सव्वस्स वि परकीयं सहोयरं कस्सइ न दव्वं ॥१३४॥
मा गृहाण परधनानीति गुर्वादिना प्रेरितो धृष्टतया वष्टोत्तरं करोषि । कथंभूतमित्याह - सर्वस्यापि द्रव्यं परकीयमेव भवति, न तु जायमानेन सह द्रव्यं केनापि जायते येन तत्तस्यात्मीयं भण्यते, * अन्यस्य तु परकीयं, शेषं सुबोधं ॥ मैथुनमाह-
तइया परजुवईणं चोरियरमियाइँ मुणसि सुहियाईं । अइरतोऽवि य तासिं मारसि भत्तारपमुहे य । सोहग्गेण य नडियो कूडविलासे य कुणसि ताहिं समं । इह तु तत्ततंबधिल्लियाणं पलाएसि ॥ १३६ ॥
परकीय चिय भज्जा जुज्जइ निययाइ माइभगिणीओ । एवं च दुब्वियत्तगव्विओ वयसि सिक्खविओ ॥१३७॥
गुरुभिः
पापाकरण
प्रेरणेऽपि
कृतपापस्मारणम्
॥ ७६ ॥
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________
'घिउल्लियाणं' ति पुत्तलिकानां, दुःशीलस्त्रीणां तु नरकगतानां तेऽपि पुत्तलका द्रष्टव्याः, शेषं स्पष्टं । अत्रापि वष्टोत्तरं 'परे' त्यादि स्पष्टा । परिग्रहमाहपिंडेसि असंतुट्ठो बहुपावपरिग्गरं तया मूढो । आरंभेहि य तूससि रूससि किं एत्थ दुक्खेहिं ? ।
आरंभपरिग्गहवज्जियाण निव्वहइ अम्ह न कुडुम्बं ।
इय भणियं जस्स कए आणसु तं दुहविभागत्थं ॥१३॥ बहुपापबन्धहेतुभूतपरिग्रहो बहुपापपरिग्रहस्तं, शेष सुगमं ॥ अत्रापि गुर्वादिशिक्षितेन यद्वष्टोत्तरं भणितं तदाह'आर' मित्यादि गतार्था । रात्रिभोजनमाहभरिउं पिपीलियाईण सीवियं जइ मुहं तुहम्हेहिं । तो होसि पराहुत्तो भुंजसि रयणीई पुणमिटुं ।
'पराहुत्तो' त्ति पराउमुखः रजन्यां--निशीथे मण्डकेडरिकादिकं आ मृष्टमिदं, वश्चिता ये निशि न भुञ्जते, न बुद्धो हि तैस्तदाऽस्वाद इत्येवं प्रशस्य प्रशस्य भुङक्ते, शेषं सुगम ॥
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव
भावना
प्रकरणे
पूर्वभवसुरापायिणोऽधिकृत्याह---
पियसि सुरं गायंतो वक्खाणंतो भुयाहिं नञ्चंतो । इह तत्ततेलतंबयतऊणि किं पियसि न ? हयास !
सुबोधा | अमात्यादिराजनियोगे तलारादिकर्म्मणि च कृतपापस्मरणार्थमाहसूला रोवणनेत्तावहार करचरणछेयमाईणि । रायनिओए कुंढत्तणेण लंचाइगहणाईं ॥ १४२॥ नयरारक्खियभावे य बंधवहहणणजायणाईहिं । नाणाविहपावाई काउं किं कंदसि इयाणिं ? |
राज्यनियोगे - अमात्यपदादिके स्थितः शूलारोपणनेत्रोद्धारादीनि नानाविधपापानि कृत्वा कुण्डत्वेन तत्रैव लञ्चादिग्रहणानि च कृत्वेति सम्बन्धः ॥ नगरारचिकभावे च बन्धवधा दिनानाविधपापानि कृत्वा क्रन्दसीदानीं, ननु सहस्व निभृतो भूत्वा स्वकृतकर्मफलभूतानि दुःखानीति भावः ॥ सामान्यजनं ग्रामकूटादिजनं च नरकगतमधिकृत्याह
पापानि कुत्वाकथं कन्दसि ?
इति कथनम्
॥ ७८ ॥
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________
S
गुरुदेवाणुवहासों विहिया आसायणा वयं भग्गं। लोओ य गामकूडत्तणाइभावेसु संतविओ।१४४
ततः किं क्रन्दसीदानीमिति प्राक्तनमिहापि सम्बध्यते । अथोपसंहारपूर्वकमात्मनिर्दोषतां ख्यापयन्तः प्राहुः
इय जइ नियहत्यारोवियस्स तस्सेव पावविडविस्स।
भुंजसि फलाई रे दुट्ठ ! अम्ह ता एत्थ को दोसो ? ॥१४५॥ इति रे दुष्ट ! यदि त्वं फलानि भुक्षे तदाऽस्माकं कोऽत्र दोषः ?, कस्य फलानीत्याह--पापान्येव विटपी-वृक्षः पापविटपी तस्य पापविटपिनः । कथंभूतस्येत्याह- तस्यैव' 'नथि जए सव्वण्ण' इत्यादिपूर्वोक्तप्रकारप्रसिद्धस्यैव, पुनः कथंभूतस्येत्याह-निजहस्तारोपितस्य, स्वयंकृतस्येति भावः । एतानि च नः स्मारितपूर्वभवदुष्कृतानि भवप्रत्ययजातिस्मरणेन नारकाः स्वयमपि जानन्ति, अवधिना तु न किंचिदवगच्छन्ति, तस्योत्कृष्टतोऽपि तेषां योजनमात्रत्वादिनि, इत्यायुक्तप्रकारेण पूर्वभवदुष्कृतानि स्मारयित्वा नरकपालाः पुनरपि नारकाणां यत् कुर्वन्ति तदाह
॥ ७९ ॥
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरण
नरकपाल रंवारं
पूर्वभव दुष्कृत्यस्मारणम्
S इच्चाइ पुव्वभवदुक्कयाई सुमराविउं निरयपाला । पुणरवि वियणाउ उईरयंति विविहप्पयारेहिं । * गतार्था । ता एव वेदनाः प्रदर्शयति
उकत्तिऊण देहाउ ताण मंसाई चडफडताणं । ताणं चिय वयणे पक्खिवंति जलणम्मि भजेउं । हरे रे तुह पुव्वभवे संतुट्ठी आसि मंसरसएहिं । इय भणिउं तस्सेव य मंसरसं गिहिउँ देति । र स्पष्टार्थे । प्रकारान्तरेण वेदनोदीरणमाह
चउपासमिलिअवणदवमहंतजालावलीहिं डझंता । सुमराविजंति सुरेहिं नारया पुव्वदवदाणं ।' ___ चैक्रियवनदवं स्वयमेव कृत्वा तत्र दह्यमानाः नारकाः क्रन्दन्तः परमाधार्मिकसुरैः पापद्धर्थादिकालप्रवर्तितं पूर्वभवदवदानं स्मार्यन्ते ॥ तथाआहेडयचेढाओ संभारेउं बहुप्पयाराओ । बंधंति पासएहिं खिवंति तह वज्जकूडेसु ॥१५०॥ पाडंति वज्जमयवागुरासु पिट्टति लोहलउडेहिं । सूलग्गे दाऊणं भुजंति जलंतजलणम्मि ।१५१॥
॥८
॥
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________
उल्लंबिऊण उपिं अहोमुहे हेट्ठजलियजलणम्मि | काऊण भडित्तं खंडसोऽवि कत्तंति सत्थेहिं ॥ १५२ पहरंति चवेडाहिं चित्तयवयवग्घसीहरूवेहिं । कुछंति कुहाडेहिं ताण तणुं खयरकट्ठे व ॥१५३॥ कयवज्जतुंडबहुविहविहंगरूवेहिं तिक्खचंचूर्हि । अच्छी खुड्डति सिरं हणंति चुंटंति मंसाईं ॥१५४॥ सुगमाः । नवरं चित्रककवज्रतुण्डपच्यादिरूपाणि परमाधार्मिकविक्रियाकृतानि द्रष्टव्यानि ॥ प्रकारान्तरेण वेदनामाह -
अगणिवर ते मेवेव्वियम्मि नेरइया । सुरकयपव्वयगुहमणुसरंति निज्जलिय सव्वंगा । तत्थ वि पति पव्वयसिलासमूहेण दलिय सव्वंगा । अइकरुणं कंदता पप्पडपिडं च की रेंति ।
इदमुक्तं भवति परमधार्मिका नारकाणामुपरि निरन्तरं वज्राग्निकणवृष्टिं कुर्वन्तमग्निमेघं वैक्रियं कुर्वन्ति, तत्र च कृते तद्दाहनिज्वलितसर्वाङ्गानां तेषां वैक्रियं पर्वतं कृत्वा दर्शयन्ति, ततो नारका अग्निवृष्टिप्रतीकारार्थं तद्गुहामनुसरन्ति, तत्रापीत्यादि सुगमं ॥ यैश्च पूर्वभवे कर भसैरिभवृषभरासभ तुरङ्गादितिरश्चामतिभारः क्षिप्तः तेषां यत् कुर्वन्ति तदाह
11 68 11
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना
प्रकरणे
तिरियाणऽइभारारोवणाईं सुमराविऊण खंधेसुं । चडिऊण सुरा तेसिं भरेण भंजंति अंगाई | १५७
तार्था । नवरं पर्वतादिसमभारमात्मानं कृत्वा तत्स्कन्धेष्वारोहन्ति, वज्रमयाराभिगृहन्ति कशादिभिश्च ताडयन्तीति दृश्यं । प्रकारान्तरवेदनानां सूत्रत एव पातनामाह
परमा
धार्मिकैः
नारकजीवाना
मंगोपांग
जेसिं च अइसएणं गिद्धी सद्दाइसु विससु । आसि इह ताणं पि हु विवागमेयं पयासंति । १५८ भंजनम्
तार्था । तत्र शब्दरूपविषयगृद्धि विपाकमेकगाथया प्राह
तत्ततउमाइयाईं खिवंति सवणेसु तह य दिट्ठीए । संताबुव्वेय विद्याय उरूवाणि दंसंति ॥ १५६ ॥
येषां मधुरगीतपरयुवत्यायनुकूलमन्मनभाषितादिशब्देषु पूर्व गृद्धिरिहाऽऽसीत् तेषां श्रवणेषु तां स्मारयित्वा उत्कलिततप्त तैलादीनि चिपन्ति, येषां तु परयुवत्यादिरूपविषये वदननयनाधरपल्लवकटाक्षक्षेपप्रेक्षितकचावक्षोजना भिमण्डल त्रिवलीतरं गितोदरकाञ्चीपदो रुस्तम्भाद्यवलोकने गृद्धिरतिशयेन आसीत् तेषां दृष्टेर्महासन्तापकारीणि परमोद्वेगजनकानि सर्वथा स्फोटनस्वरूपविघातहेतुभूतानि
॥ ८२ ॥
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________
रूपाणि विस्फुर्जत्स्फुलिङ्गमालाज्वालाकरालानि तप्तताम्रमयपुत्तलिकादीनि दर्शयन्ति । अथ गन्धरसगृद्धिविपाकमाहवसमंसजलणमुम्मुरपमुहाणि विलेवणाणि उवणेति । उप्पाडिऊण संदसएण दसणे य जीहं च ।
तत्तो भीमभुयंगमपिवीलियाईणि तह य दव्वाणि ।
असुईउ अणंतगुणे असुहाई खिवंति वयणम्मि ॥१६१।। येषां तु सुरभिगन्धातिशयगृद्धानां कर्पूरकस्तूरिकोन्मिश्रकृष्णागरुश्रीखण्डविलेपनादिष्वासक्तिरासीत्तेषां वपुषि वसामांसज्वलनमूर्मुरपूयादिविलेपनान्युपनयन्ति-कुर्वन्ति, येषां तु मद्यमांसरजनीभोजनादिरसगृद्धिरासीत् तेषां संदंशकेन दशनान जिह्वां चोत्पाट्य ततो भीमभुजङ्गमपिपीलिकादीनि वदने क्षिपन्ति, तथा द्रव्याणि वैक्रियाणि कृत्वा वदने क्षिपन्ति, कथंभूतानि?-अशुचीनि-जुगुप्सनीयानि महादुर्गन्धानि, किमुक्तं भवति ?-अशुचेर्विष्ठायाः अनन्तगुणेनाशुभानि ॥
अथ स्पर्शगृद्धिविपाकमाह
॥८३॥
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________
परस्परोदीरितवेदनास्वरूप
भव- S, सोवंति वजकंटयसेज्जाए अगणिपुत्तियाहिं समं । परमाहम्मियजणियाउ एवमाईउ वियणाओं। भावना प्रकरणे परकलत्रतन्वादिकोमलस्पर्शगृद्धान् स्वापयन्ति, क्वेत्याह-वज्रकण्टकशय्यायां, कथमित्याह-अग्नि
प्रतप्तास्ताम्रमयाः पुत्रिका-पुत्तलिकाः अग्निपुत्रिकाः ताभिः सह । तदेवं परमाधार्मिकजनितवेदनानां दिङ्मात्रम् उपसंहरन्नाह-परमाधार्मिकजनिता एवमादिका वेदनाः अन्या अपि श्रुतसागरादवसेया इति शेषः, इह सर्वासामपि तासां प्रतिपादयितुमशक्यत्वाद् ग्रन्थविस्तरप्रसङ्गाचेति ॥ अथ परस्परोदीरितवेदनामाह
एस मह पुव्ववेरि ति नियमणे अलियमवि विगप्पेउं ।
अवरोप्परं पि घायंति नारया पहरणाईहिं ।।१६३॥ इदमिह तात्पर्य-यः पूर्ववैरिको नाभवत् तमप्यधिकृत्यापरनारकोऽयं मम पूर्ववैरिक इति कर्मवशादलीकमपि विकल्प्य, अपिशब्दात् पूर्ववैरिकेऽपि कथमप्येकस्थानोत्पन्ने सत्यमपि, ततः परस्परमपि, घ्नन्ति नारकाः वैक्रियप्रहरणमुष्टिपाादिभिः॥ अथ क्षेत्रानुभावजनितवेदनामाह
।। ८४॥
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________
सीउसिणाई वियणा भणिया अन्ना वि दसविहा समए । खेत्ताणुभावजणिया इय तिविहा वेयणा नरए ॥१६४॥
अन्यापि क्षेत्रानुभावजनिता शीतोष्णादिका वेदना दशविधा भणिता समये-आगमे व्याख्याप्रज्ञप्त्यादिलक्षणे, तथा च तत्सूत्रम् (ग्रन्थानं ८०००) "नेरइया णं भंते ! कतिविहं वेयणं पच्चणुभवमाणा विहरंति ?, गोयमा ! दसविहं, तं० सीयं उसिणं खुहं पिवासं कंडु परज्झं जरं दाहं भयं सोगं" तत्र शीतमौष्ण्यं च प्रागेव व्याख्यातं । क्षुत्पुनस्तेषां सदाऽवस्थिता सा भवति या समग्रजगद्धान्यभोजनेऽपि न निवर्तते, न च तेषां कावलिक आहारो भवति, केवलं ते तथाबुभुक्षिता आकाशात् आहारद्रव्याणि गृह्णन्ति, तानि च पापोदयेनाशुचेरनन्तगुणाशुभानि महाविशूचिकाजनकानि च ग्रहणमागच्छन्ति, ततस्तैरनत्यमूढविशूचिकातोऽनन्तगुणदुःखा विसूचिका भवति, ततस्तद्दुःखमन्तमुहर्तमनुभूय तदन्ते पुनस्तादृशाहारद्रव्यग्रहणं, पुनस्तथाविधमेव दुःखं, पुनरन्तमुहर्तात् तद्ग्रहणमित्येवमाहारोऽपि वराकाणां संततमनन्तदुःखहेतुः । पिपासा तु सा काचिद् भवति याऽसत्कल्पनया निःशेषजलधिजलपानेऽपि न व्यावतते । कण्डूस्तु वपुषि तेषां सा निरन्तरमुपजायते या तीक्ष्णचरिकोत्कर्त्तितानामपि न
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरण
नारकाणां दशविध वेदना
वर्णनम्
विश्राम्यति 'परज्झं ति पारवश्यं । ज्वरस्त्वत्रत्यमाहेन्द्रज्वरादनन्तगुणस्तत्रामरणान्तं कदापि न विरमति । दाहोऽप्यनन्तगुण एवमेव । भयशोकौ तु सदाऽपि यथोक्तवेदनाकदर्यमानानां किं कथ्यते । तदेवं त्रिविधामपि वेदनां प्रतिपाद्योपसंहरति-'इय तिविहे'त्यादि, इति-पूर्वोक्तप्रकारेण परमाधार्मिकजनिता परस्परोदीरिता क्षेत्रानुभावजनिता चेति त्रिविधा वेदना नरके आद्यपृथ्वीत्रयलक्षणे, परतस्तु परमाधाम्मिकाणामभावात् तजनितां मुक्त्वा शेषा द्विविधैव भवति, परं सा द्विधाऽपि स्वभावेनैवार्वागवर्तिन्या अनन्तगुणेति ॥ एताभिश्च वेदनाभिः कदर्थितास्ते नारकाः कथंभूतास्तत्र | निवसन्तीत्याहतत्तो कसिणसरीरा बीभच्छा असुइणो सडियदेहा । नीहरियअन्तमाला भिन्नकवाला लुयंगा य॥
दीणा सव्वनिहीणा नपंसगा सरणवज्जिया वीणा । चिट्ठति निरयवासे नेरइया अहव किं बहुणा ? ॥१६६॥
सुगमे ॥ पूर्वकोट्यायुः सहस्रवदनोऽपि च नरकवेदनाः सामस्त्येन वक्तं न शक्नोत्यतः संक्षेपमाह
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________
अच्छिनिमीलणमेत्तं नत्थि सुहं दुक्खमेव अणुबद्धं । नरए नेरइयाणं अहोनिसिं पञ्चमाणाणं ॥ प्रतीतार्था । एवं च नरकवेदनाऽभिभूताः सम्यग्दृष्टयो नारका यचिन्तयन्ति तदाह
तत्थ य सम्मट्ठिी पायं चिंतंति वेयणाभिहया।
मोत्तुं कम्माइं तुम मा रूससु जीव ! जं भणियं ॥१६॥ स्वयमेवोपात्ताशुभकर्मणामेव सर्वमप्येतत् फलं, अतस्तानि मुक्त्वाऽन्यस्य कस्यापि मा रुषस्त्वं, यद्-यस्मात् परममुनिभिर्भणितं, शेषं सुगमं ॥ किं मुनिभिर्भणितम् ? इत्याहसव्वो पुव्वकयाणं कम्माणं पावए फलविवागं । अवराहेसु गुणेसु य निमित्तमेत्तं परो होइ ॥१६६
___ धारिजइ एंतो जलनिही वि कल्लोलभिन्नकुलसेलो।
न हु अन्नजम्मनिम्मियसुहासुहो देव्वपरिणामो ॥१७०॥ प्रतीतार्थे । तथा
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________
भावना प्रकरण
सम्यग् द्रष्टिनारकाणां विचारणा
अकयं को परिभुंजइ ? सकयं नासेज्ज कस्स किर कम्मं ? ।
सकयमणुभंजमाणे कीस जणो दुम्मणो होइ ? ॥१७१॥ स्वयमकृतं शुभाशुभं कर्म क इह जगति परिभुङ्क्ते ?, न कश्चिदित्यर्थः । यच स्वयमेव कृतं कर्म तद् एवमेवावेदितं कस्य किल नश्यति-अपगच्छति ?, न कस्यचिदित्यर्थः । एवं च स्वकृतमेव कानुभुञ्जानो लोक; किमिति दुर्मना भवति ?, किं सम्यग् न सहत इत्यर्थः ॥ तथादुप्पत्थिओं अमित्तं अप्पा सुप्पत्थिओ हवइ मित्तं । सुहदुक्खकारणाओ अप्पा मित्तं अमित्तं वा ॥
लोके तावदिदं प्रतीतमेव यः सुखकारणं तत् मित्रं, यस्तु दुःखकारणं सोमित्रः, एवं च सति आत्मैवात्मनो मित्रममित्रं च सुखदुःखयोरंतरङ्गकारणत्वात् । कदा पुनरयमात्मा आत्मनो दुःखकारणं सन्नमित्रो भवति, कदा वा मित्रमित्याह-दुष्प्रस्थितः कुमार्गप्रवृत्त आत्मा दुःखकारणत्वादात्मनोऽमित्रः, सुमार्गानुगश्च मित्रं सुखकारणत्वादिति । अपरामपि सम्यग्दृष्टिचिन्तामाह
॥८८॥
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________
वारिजंतो वि हु गुरुयणेण तइया करेसि पावाई। सयमेय किणियदुक्खो रूससि वे जीव ! कस्सिम्हि ? ॥१७३॥ सत्तमियाओ अन्ना अट्ठमिया नत्थि निरयपुढवि ति।
एमाइ कुणसि कूडुत्तराई इण्हि किमुब्बियसि ? ॥१७॥ सुयोधे ॥ एवंविधया शुभचिन्तया वेदनादिभिश्च ताभिर्निर्जीर्णकर्मणां सम्यग्दृष्टिनारकाणां पुरतो यद्भवति तदाह- इय चिंताए बहुवेयणाहिं खविऊण असुहकम्माई । जायंति रायभवणाइएसु कमसो य सिझंति । ____ सुगमा ॥ मिध्यादृष्टीनां तर्हि का वार्ता ? इत्याहअन्ने अवरोप्परकलहभावओ तह य कोवकरणेणं । पावंति तिरियभावं भमंति तत्तो भवमणंतं ।। __ अन्ये तु मिथ्यादृष्टिनारकाः परस्परकलहभावतः परस्परवेदनोदीरणेन तथा परमाधार्मिकादीना
॥ ८९॥
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना
प्रकरणे
मुपरि गाढकोपकरणेनाशुभं कर्म बद्ध्वा मत्स्यादितिर्यनृत्पद्यन्ते, ततश्च पौनःपुन्येन तेष्वेव नरकादिपूत्पद्यमाना अनन्तभवं भ्रमन्ति केचिद्दूरभव्याः आसन्नभव्यास्तु केsपि कियन्तमपि कालं ततः सिद्धयन्ति, अभव्यास्तु भवमेव केवलं भ्रमन्तस्तिष्ठन्ति, न तु कदाचित् सिध्यन्ति । अत्राह विनेयोननु प्राणिघातमांसभक्षणमहारम्भादिकैः प्रागुक्तहेतुभिः कियन्तो जीवास्तेषु नरकेषूत्पन्नपूर्वाः ?, उच्यते, सर्वेपि जीवाः प्रत्येकमनन्तशः परं दिङ्मात्रोपदर्शनार्थमुदाहरणत्रयमुच्यते, तद्यथापाणिवहेणं भीमो कुणिमाहारेण कुंजरनरिंदो | आरंभेहि य अयलो नरयगईए उदाहरणा । १७७
तत्र कोऽयं भीम इति ?, उच्यते,
[ भीमाख्यानकम् ]
कंपिल पुरं नरं पंचालाजणवयम्मि सुपसिद्धं । जत्थ तरुणीपओहरगलत्थिओ दुत्थिओ हारो ॥१॥ सिरिदामो नाम तहिं राया बहुकोसदेस सुसमिद्धो । मुत्ताहारस्स व सहइ जस्स सच्छत्त सरलत्तं ॥२॥ पापमुहाओ देवीओ तस्स पवररूवाओ । पउमावईइ पुत्तो जेट्ठो नामेण भीमो त्ति ॥३॥ क्रूरो साहंकारो मायासीलो य तह महालोभो । नित्तिंसो निलज्जो निदक्खिन्नो भयविमुको ॥४॥
प्राणिवधे भीमनृप
आख्यान
वर्णनम्
1150 11
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________
कमलिणिनामा देवी अन्ना तस्सऽत्थि वरनरिंदस्स | भाणू रामो परमो कित्तिधणो नाम अणुकमसो |५| तीसे चउरो पुत्ता पुरिसत्था इव जणस्स अइइट्ठा | रयणागरा इव तहा बहुगुणरयणा गभीरा य ॥ ६ ॥ वररूवलक्खणधरा सत्तधणा अहव एत्थ किं बहुणा ? भीमो विसं इमे पुण अमयं चिय सव्वलोयस्स ॥ मतिसागरो त्ति नामेण तस्स रन्नो य अस्थि वरमंती । उप्पत्तियाइचउविहवुद्धिजुओ सावओ निउणो । तस्य मई विमलो बहस्सई मइधणो य नामेण । चत्तारि सुया बहुवुद्धिसंज्या गुणसमिद्धाय ॥ ९ ॥ ततो भीमो सावबंधुणो कुट्टए पवतो । सामंतमंडलाहिवपुत्ते वि न छड्डड्इ कहिं पि ॥ १०॥
मइसागरस्स वि सुए सुमई मोत्तूण सेसए तिन्नि । तह बाहए सया वि हु जह ते सहिउं न तीरंति ॥ ११ अह नायममचेणं भीमस्स दुचेट्ठियं तयं सव्वं । देहस्स लक्खणाणि य निरिक्खए निउणदिट्ठीए || १२ || तो चिंतेइ अमचो पेच्छसु कह संकडं समावडियं १ । जं एस ओ नूणं होही रन्नो विणासयरो ॥ १३ ॥ तो जइ न कहेमि इमं तस्स हवइ तो उवेहिओ सामी ।
अह व कमि तहा पुण मरणं पि हु अप्पणो नूणं ॥ १४॥
संकेमि भीमजणणीपासाओ ता किमेत्थ मह जुत्तं ? | अहवा किं एएणं ? उवेहियत्र्वो न ता सामी ॥१५ इच्चाइ चिंतिऊणं अन्नदिणे ठाविऊण एगंते । पभणइ निवं अमच्चो देव ! इमा सुव्व नीई ॥ १६ ॥
॥ ९१ ॥
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________
M
भवभावना
प्रकरणे
पढम पि आवयाणं चिंतेयब्वो नरेण पडियारो । न हि गेहम्मि पलित्ते अवडं खणि तरइ कोई ।१७। प्राणिवधे भीमो य आवईए गरुयाए तुम्ह मज्झ वि निमित्तं । संभाविज्जइ तम्हा जइ निविसओ न इण्हि पि ॥ भीमपकीरइ एसो तत्तो होइ असज्झो सदेहऽवयवोऽवि | खंडिजए विणट्ठो सडमाणो के य पुत्ताई ? ॥१९॥ ||||आख्यान नियदेहसंभवोऽवि हु वाही निच्छुब्भए तओ सिग्छ । 'रेणुब्भवं पि खिप्पइ देहे परमोसहं लोए ॥२०॥
वर्णनम् किच्चं व अकिच्चं पि हु अविसंको जो करेइ निक्करुणो | तस्स विसेसेण न वीससंति दुट्ठस्स नरवइणो ॥२१||: सुवियारियमवियारं भत्तं पाणं अचेयणं पि निवा । उवर्जुजति सचेयणसुवियारं किं पुण सुयाई ? ॥२२ निवसेज्ज सह परेहिं दोसविमुक्केहिं धम्मसहिएहिं । दोसेसु निविसंके चएन्ज नियएवि निवधम्मो ॥२३॥ इचाइ नीइमग्गे सचिवेण हिएसिणा समुवइट्टे । भणइ निवो मह पुत्तो अज वि बालो तहा भोलो ।२४। || न मुणइ सचिव ! वियारं तो सचिवो तस्स जुत्तिलक्खेहिं । ठावइ दोसबहुत्तं पयंपएणं तओ जाव ॥२५ सो बुज्झइ नो कहमवि तो चिंतइ नूण एस भवियब्बं । एवं चिय किं पि इमं नेहविमूढो इमो राया ॥ बीहइ कुमारजणणीइ जंपिउं तेण किं पि न समत्थो। संवरणं काऊणं नमिउं तो उडिओ सचिवो ॥ तत्तो कलाण गहणे सोऽवि सहज्झाइणो समग्गेवि | उज्झाएण समं चिय निस्संको कुट्टए तत्तो ॥२८॥ १ रण्णुभ-J ॥
॥ ९२॥
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________
.
रण्णो भएण कोऽवि हु न जंपए किंपि तो अणुक्कमसो । दुस्सिक्खियकिंपिकलो आरूढो जोवणं भीमो । कमलिणिपुत्ता वि अमच्चपुत्तसहिया कलाउ उचिएणं । सयलाओ सिक्खिऊणं संपत्ता जोव्वणं कमसो॥ तो भीमेण समग्गं बहुप्पयारं उवयं नयरं । 'उप्पाडिओ नरिंदो पउरेण वि तस्स रावाहिं ॥३१॥ भीमस्स देइ देसं कुमारभुत्तीइ पेसए तत्थ । सो य तहिं वच्चंतो हक्कारइ सचिवजेसुयं ॥३२॥ पत्तो य अमच्चो वि हु नाऊणं नरवरं तह विमूढं । अन्नमुवायं निचं चिंतंतो चिट्ठए जाव ॥३३॥ आगंतुं तो पुट्ठो सुमइऽभिहाणेण जेट्टपुत्तेण । हक्कारइ मं भीमो को आएसो तहिं मज्झ ? ॥३४॥ तो भणियममचेणं बच्चसु तं वच्छ! तत्थ पच्छन्नं । तस्स सरूवं सयलं जाणावेजसु तहा रज ॥३५॥ गिहिहिइ इमो नूणं तो जइ सकेसि वच्छ ! तं रन्नो । मज्झ वि करेज रक्खं विसजिओ एवमाईयं ॥३६ सिक्खविउं तो बच्चा भीमेण समं पि सो तहि देसे । पत्तो य अमचेण वि कमलिणीदेवीइ जेहसुओ॥ भाण सह विमलेणं नियपुत्तेणं नरिंदपासाओ। मोयाविओ समग्गे देसे द विमलपासे ॥३८॥ बहुमोल्लरयणसारं संबलयं अप्पिऊण भणियं च । जइया सुणह अम्हे संगहिए भीमकुमरेण ॥३९॥ मोयावेजह तइया जइ सकह इय विसज्जिया दोऽवि | अन्नेऽवि केइ कत्थइ कमलिणिपुत्ता नियसुया य । १. जप्पा-वा०॥
.
..
.
.
.
..
...
॥९३॥
.
.
.
..
..
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरणे
भीमवि हणइ देसे रज्जजिगीसाइ कुणइ अप्पवसे । लोओऽवि कुणइ रावं उवेहए तह वि नरनाहो || तस्स सरूवं छष्णं पिउणो सुमई वि साहए सव्वं । किं कुणइ तह वि एसो मूढेणं पत्थिवेण समं ! ॥ पायं सव्वेसु तओ सो अप्पवसीकएसु देसेसु । एइ पिउसन्निगासे पभूयसेन्त्रेण परिकलिओ ॥ ४३ ॥ अमूढो राया विहु तह वित्थरसंजयं सुयं एतं । सोउं वारंतस्स वि सचिवस्स विणिग्गओ समुहो ॥ तो गहिओ हत्थे भीमेण अमचसंजुओ बाहिं । दुन्नि विपक्खित्ता कट्टपंजरे अह सयं रज्जे ॥४५॥ विट्ठो सुमईवि हु कुणइ अमचत्तण तओ भीमो । 'विलसेइ सयलदेसं कूरो अह अन्नदियहम् ॥४६ भणइ इमे उज्जालह अगणीए कट्टपंजरेण समं । अह सुमई भणइ तयं अपसिद्धी देव ! तुह एवं ॥ ४७ एवं ठियाण एसि किं जीवइ ? अह तहावि मारेसि। भूमीइ कट्टपंजरमेयं तो देव ! पच्छन्नं ॥४८॥ अमुत्थ निक्खणावसु तओ विरहिया य भत्तपाणेहिं । वाएण य परिहीणा इमे सयं चिय मरिस्सति ॥ सोऊण इमं तेण वि विहियं तह चैव सुमइणा वि तहिं । पाडाविडं सुरंगं नीया दोन्निविनियघर म्म ॥ जाओ य स ततो महापमत्तो स भीमनरनाहो । पारद्धीए निरओ घायंतो भूयलक्खाई ॥ ५१ ॥ निवस अडवीए चिय पायं भुंजइ सुएइ तत्थेव । सिंचाणसुणय चित्तयपमुहेहि य कुणइ पारद्धिं ॥५२॥ १. विलहइ सयलं देसं - J ॥
प्राणिवधे भीमन्नृप
आख्यान
वर्णनम्
॥ ९४ ॥
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________
| कालिज्जयाई गिण्हइ काण वि हिययाउ निद्दओ गिद्धो । भुंजइ काण वि अट्ठीइं गरुयमंसाई काणं पि॥ लावयतित्तिरमाईण यहुयरसए वसं च आवियइ । लक्खगुणं तं मूढो सयं कडं देइ लोयस्स ॥५४॥ पत्तो य भाणविमला परिभममाणा महाडइं एक । संपत्ता तेहिं तहिं दिट्टो विजं जवेमाणो ॥५५॥ बिल्लक्खेवेण हुयासणम्मि जलियम्मि जोइओ एको । तो कुमरेणं भणियं किं भद्द ! इमं समारद्धं ॥५६॥ तेण भणियं महायस! पभूयकालो गओ इहं मजझं । सुगुरुवएसुवलद्धं पयं विजं जवंतस्स ॥५७॥
तो भणइ भाणुकुमरो तं जइ मह भद्द ! जोग्गया अस्थि । ता देसु जेण साहेमि जीवियं वा विहु चएमि ॥५८॥
तो जोइएण सप्पुरिसपगइमभिणिच्छिउं तयं दिन्ना | सा विजा तो तेण वि गहियं पिल्लत्तियं हत्थे ।५९/ विजं जवि खित्तं एक बीयं तओ य पुण तइयं । वाराए चउत्थीए दिन्ना झंपा सयं नत्थ ॥१०॥ पट्टीए विमलेण विजा पडिया दोऽवि तत्थ चिट्ठति । ता डायागयखग्गो भाण पेच्छइ तहिं एक ६११ केवलवररयणमयं महाविमाणं फुरंतकिरणोहं । सन्निहियं रयणुज्जलकुंडलमसिणीकयकवोलं ॥२॥ १. 'वएससुलद्धं-J.॥
॥९५॥
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________
हाराविराइयवच्छत्थलं च पेच्छइ सुरंगणं एक । सुपसण्णवयणमुज्जयमणं व सिद्धीइ करणम्मि ॥१३॥
भावना प्रकरण
प्राणिवधे भीमनृपआख्यानवर्णनम्
तो भणियं तीइ अहं सिद्धा तुह वच्छ! भणसु जं देमि । भणिया कुमरेण तओ साहगजोइयमिणं देवि! ॥१४॥ कुणसु कयत्थं सा भणइ वच्छ ! नामं पि मा इमस्स तुमं ।
गिण्ह अउण्णस्स इहं वराडियाए अजोगस्स ॥६५॥ ता भाण भणइ तयं जइ एवं देवि! वरविमाणमिणं । सद्धिं मए निरूवसु आरूढो जं अहं एत्थ ।६६। देसे पेच्छामि समं विमलेणं तो य पणभए एसा | सिद्धं चिय वच्छ ! इमं अन्नं पत्थसु तुमं किं पि॥ तो भणियं कुमरेणं देवि ! पउत्तिं कहेसु मह पिउणो । तीए वि कट्टपंजरखिवणाई वइयरो सब्वो ॥१८॥ कहिओ तो कुमरेणं सप्पणयं जोडिऊण करकमलं | भणिया जइ देसि इमं ठावसु रजम्मि मह जणयं ।
भीमस्स वि जो उचिओ विणिओगो सो सयं पि काययो ।
पिउघायगस्स उ मुहं तस्साहं पुण न पेच्छामि ॥७॥ देसे य बह अज वि दळु कोऊहलं महंतं मे | अब्भुवगयं इमीए एयं कहियं च कुमरस्स ॥७१॥ पन्नत्तिमहाविज्जा अयं तो साहिऊण तुह वयणं । विणियत्ता अन्नं पि हु सव्वं उचियं करिस्सामि ॥
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________
इय भणिऊणमदंसणमावन्ना देवया तओ कुमरो । सह विमलेणारूढो तम्मि विमाणम्मि रयणमए । ७३ । पेच्छय तयं भरियं रयणेणं तो कहेइ सयलं पि । जं देवयाइ भणियं जोगिस्स तओ वि करुणाए ॥ मोलिओ सो गिन्हसु नियइच्छाए इमाई रयणाई । तो हिद्वेण इमेणं गहिया एका महामोहा ॥७५॥ अह उप्पड़ओ कुमरो तेण विमाणेण विमलपरियरिओ । भमइ समीहियदेसे जोई वि हु आगओ श्रेवं । ता रिक्कं चिय पेच्छइ मोट्टं तो निंदए य अप्पाणं । भाणू वि नियविमाणे दटुं ताई पि रयणाई ॥७७ सोइ तं पुणो पुण एत्तो गंतूण देवयाइ तहिं । भीमस्स भुए दोन्नि वि उक्खणिउं रुक्खसाहाए ॥७८॥ उबिओ अहोमुहमहो सया पज्जलंतजलणस्स । चिट्टेइ धूमपाणं कुव्वंतो तम्मि रज्जे य ॥७९॥ पुरवठविओ राया सिरिदामो चैव सह अमचेण । कहिऊण ताण दोण्ह वि पुत्तपत्तिं गया देवी ॥ तो करुणा राया उत्तरावेइ रुक्साहाओ । दावइ य भोयणं तो निएइ उल्लंबियं पुण तं ॥ ८१ ॥ उत्तरावर पुणरवि पुणोऽवि उल्लंबियं नियइ भीमं । तो विणियत्तो भोयणमेत्तं चिय दावए निचं ॥ ८२ ॥ अह मइसागरमंती तस्स सुया कमलिणीइ कुमरा य । सलहिज्जंति जणेणं पिउघाई जीववहओ य । ८३ । धिक्कारिज्जइ भीमो अणुहवइ इहं पि तिब्वदुक्खाइं । एत्तो य देवयाए कहियं भाणुस्स तं सव्वं ॥ ८४ ॥ उत्तरसेढीय तया वेयनगस्स कह वि अहिवइणो । कन्ना आसि तया तो पन्नत्तीए तहिं नीओ ॥ ८५ ॥
113911
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना
प्रकरणे
तो गयणवलहपुरे भाणुकुमारस्स सयलदेवीहिं । मिलिऊणं परिविहिओ विज्जाहरचक्कवट्टीपए ॥८६॥ अहिसेओ विजाउ वि सिद्धा सयलाउ पढियमेत्ताओ । विमलस्स वि सिद्धाओ काउ वि ठविओ य सचिवन्ते ॥८७॥
पुत्रेण नए विक्कमेण वेहिं चैव दियहेहिं । विज्जाहरा वि सव्वे तेणाऽऽणाकारिणो विहिया ॥ ८७॥ परिणीयाओ ताणं धूआओ उवायणाणि विविहाणि । गहियाणि पवरकरितुरयरयणवरवत्थपमुहाई ॥ ८९ ॥
किं बहुणा सव्वं चिय रज्जं पिउसंतियं व तस्स तयं । तह परिणयं गयाओ जह विज्जाओ वि परिओसं ॥९०॥
चारणमुणीण पासे विमलेण समं सुणेइ जिणधम्मं । संगोवंगं दोपहंपि परिणओ सो य पुन्नेहिं ॥ ९१ ॥ तो नंदीसरमाइसु महा विदेहाइजिणसमोसरणे । पूयाउ कुणंति जिणे धुणंति निसुणंति धम्मं च ॥९२॥ अह अन्नया विरता संसाराओ समत्थपुत्ताणं । दाऊण नियपयाई दुन्नि वि गिण्हंति पब्वजं ॥९३॥ तत्तो भाणू जाओ थेवेहिं पि उ दिणेहिं गीयत्थो । कुत्र्वंतस्स य गाढं तवं सरीरे वि निरवेक्खं ॥९४॥ ओहिमणपज्जेवाई उप्पन्नाई तओ य चउनाणी | संजाओ निययपए गुरुणा विणिवेसिओ एसो ॥९५॥ तत्तो सह गच्छेण वि विहरंतो भाणुमुणिवरो पत्तो । कंपिलपुरे कइया वि सुरकए कणयकमलम्मि ॥९६
प्राणिवधे भीमन्नृप
आख्यान
वर्णनम्
॥ ९८ ॥
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________
उवविट्ठो उज्जाणे कहेइ धम्मं जणस्स सो विमलं । मइसागरेण सहिओ तुट्टो सिरिदामनरनाहो ॥१७॥ सवाए इड्ढीए आगच्छइ तस्स वंदणनिमित्तं । भत्तीइ तं च नमिउं विमलाइसुसाहुसंजुत्तं ॥९८॥ मइसागरेण सहिओ राया उवविसइ उचियदेसम्मि | केवलहरिसमओ इव जाओ सो दंसणे तस्स ॥९९ रामो पउमो तह कमलिणी य मइसागरस्स पुत्ता य | सुमइप्पमुहा भत्तीइ पणमिउं हरिसभरियंगा ॥ उचविट्ठा तो भणियं मुणिणा नरनाह ! नेहनियडेहिं । निबिडनिबद्धा जीवा अन्नाणंधा विमूढा य ॥१०१ कज्जाकजं न मुणंति न य हियं अप्पणो य अहियं वा । तो कोसियारकीडो व्व कम्मकोसेण अप्पाणं ॥ परिवेढिऊण गाढं इह चेव य जंति निहणमइदीणा । भममाणा य भवोहे भीमाई सहति दुखाई॥ तम्हा सइ सामत्थे लद्धं सद्धम्मसुगुरुसामग्गि । सग्गापवग्गसुहकारणम्मि धम्मम्मि जइयव्वं ।१०४।
तो भणियं नरवडणा जह आइ8 मुर्णिद ! तह सव्वं ।
किंतु पसिऊण साहह मझुवरि तहा य अइगरुओ ॥१०॥ मइसागरे पओसो चुक्को रिद्धीय तह य पाणाणं । सह सुमइणा य पीई भीमस्स किमेत्य य निमित्तं । तो भणियं मुणिवइणा मगहाविसए धणालओ नाम | गामो य तत्थ सीहो नामेणं गामकूडो त्ति ।१०७ सो य पगईइ कूरो अन्नायरओ नरिंदलोयाणं । लंचादाणबलेणं सब्वेसिं मन्नणिज्जो य ॥१०८॥
॥९९॥
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरणे
प्राणिवधे भीमनृपआख्यानवर्णनम्
co
- दत्तो नामेण य तस्स सेवओ आसि छंदयारि त्ति । तत्थ वि गामे अन्नो नंदो नामेण कोडंबी ॥१०९॥ रिद्धिसमिद्धो गेहे बाहिं लक्विजए न इयरेहिं । नंदस्स य आसन्न मज्झे गामस्स विक्खाओ ॥११०॥ वच्छो नाम कुटुम्बी निवसइ दक्खो तहा बिसिहो य । अन्नदियहम्मि नंदं 'अइसिरि नाऊण सीहेण । उम्भाविऊण अलियं च सव्वहा कि पि तत्थ सम्बन्धं । उद्दालिऊण गहिया तस्स समिद्धी समग्गा वि॥ दत्तो य भणइ मलजउययाण एयारिसाण रिद्धीए । तुम्हारिसे विमोत्तं उदारपुरिसे जए अन्नो ॥११३।। को ठाणं? तो सव्वं गिहिज्जह किं पि मा चएन्जासि | अह तेण धणे गहिए जाओ चित्तब्भमो तस्स ॥ वच्छेण तओ एउं करुणाए कहकहं पि संठविओ । बुज्झविऊण वि सीहं कालेण य पाविया रिद्धी ॥ तो सीहो अन्नाणि वि दत्तेणऽणमोइयाइं पावाइं । काउं निरयम्मि गओ तेण समं चिय महादुक्खे ॥ तो भमिउं संसारं सीहो तं नरवरिंद ! संजाओ । केणइ कम्मवसेणं दत्तो मइसागरो मंती ॥११७॥ नंदो भमिऊण भवं जाओ भीमो सकम्मववसवत्ती । मइसागरस्स पुत्तो वच्छो जाओ सुमइनामा ॥ चिरभवसंचियकम्मस्स सेसमिह तो गयं जमुदयम्मि । तेण गहिऊण रजं तुम्भे गिण्हइ इमो दोऽवि ॥ सुमई य वच्छजीवो पुब्बुवयारी तओ तहिं पीई । इय नियकम्मफलं चिय जीवा भुंजंति नरनाह ! ॥ १. असिरं-सर्वत्र ॥
॥१०॥
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________
भयवं! भीमो मरि वञ्चिहिइ कहि ति पुच्छिए रन्ना । सूरी पभणइ नरवर ! एत्तो तइयहम्मि दियहम्मि॥ तेत्तीससागराऊ अपइहाणम्मि निरयवासम्मि | मरिऊण सत्तमाए पुढवीए नारओ होही ॥१२२॥ इय सो संविग्गो रामं रज्जम्मि ठावए राया। पउमं जुवरायपए सुमइंतु ठवेइ सचिवत्ते ॥१२३॥
तो मइसागरसहिओ कमलिणिपमुहाहिं तह य भजाहिं।
गिण्हइ दिक्खं राया सिरिदामो परमसंविग्गो ॥१२४॥ तत्तो काऊण तवं उग्गं थेवेहिं चेव दियहेहिं । गुरुणो सीसा य तहा सिद्धा सव्वेऽवि विहुयरया ।१२५। भीमोऽवि हु मरिऊणं सत्तमपुढविंगओ समुवट्टो । तत्तो भमिऊण भवं महाविदेहम्मि सिज्झिहिइ॥
॥ इति भीमाख्यानकं समाप्तम् ॥
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरण
मांसाहारे कुंजरनरेन्द्राख्यानकम्
अथ कुञ्जरनरेन्द्राख्यानकमुच्यतेसिंहपुरं नामेणं नयरं बहुरिद्धिनीइपरिकलियं । जत्थ परलोयतत्तिं कुणंति धम्मियजणा चेव ॥१॥ सीहगिरी नाम तहिं विक्खाओ नरवरो गुणसमिद्धो । जो सावओऽवि परमो सव्वावयविरहिओ निचं ॥ रज्जमणुपालयंतस्स तस्स अह अन्नया समुप्पन्ना | चिंता जह मज्झ निरत्थयाइं वचंति दियहाई ॥३॥ जइ होइ कह वि पुत्तो ता तं पयपालण निउंजेउं । गिण्हामि सयं दिक्खं चएमि एयाई पावाइं ॥४॥ एयं च कहइ चित्तं चित्तमइनामयस्स मंतिस्स | सावयधम्मम्मि समुज्जयस्स अह अन्नया रन्नो ॥५॥ अइवल्लहा सुरूवा विजया नामेण अग्गमहिसि त्ति । रयणिविरामे पेच्छइ पविसंतं निययउयरम्मि ॥६॥ भीमभुयंगं तत्तो नीहरि कुंजरं डसेमाणं । भीया तओ विबुद्धा रन्नो साहेइ तं सुमिणं ॥७॥
राया वि कहइ मंतिस्स भणइ तं सोऽवि देव ! न हु एसो ।
- होहि सुमिणो पसत्थो जम्हा होही सुओ एत्थ ॥८॥ | किंतु स तुम्हाण न सुंदरोत्ति जं डसइ जायमेत्तोऽवि | धम्मस्स कुणइ विग्धं तम्हा णियभायणेजस्स। संदरनामस्स इमं रज्जं दाऊण धिप्पए दिक्खा । जाए इमंमि पुत्ते सोऽवि ह गिहिजऊ दिक्खं ॥१०॥
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________
तो चित्तमइसमेओ राया रजम्मि सुंदरं ठविउं । पव्वजं पडिवज्जइ गम्भोऽवि हु वडइ कमेण ॥११॥ | अन्नम्मि दिणे देवी विजया पसवेइ दारयं पवरं । तो सुंदरो करावइ वद्धावणयं पुरे सयले ॥१२॥ | अह चिंतइ एएणं डसिओ किर कुंजरोत्ति जणणीए । सुमिणे दिलु तम्हा एयस्स वि कुंजरो नाम ॥१३॥ ठाविजउ अप्पं चिय जं डसइ ण पहवए य अन्नस्स | इय चिंनिऊण ठवियं बारसमदिणे इमं नामं ।१४ अणुदियह तो बड्इ कुंजरकुमरो तयं तु पुण रज | पालइ सुंदरराया संपुन्ने जाव छुम्मासे ॥१५॥ सामंतमंतिपउरे मेलेउं तो करेइ अहिसेयं । तस्स समप्पइ य तयं एयाणं आयरेणेसो ॥१६॥ पभणइ य तस्स माउलयवग्गमेएण भाइणेजेण | नियएण सह भलेजह पञ्चज्जमहं तु घेच्छामि ॥१७॥ इय रजं संठविउं गओ तहिं जत्थ विहरण देसे । सीहगिरी रायरिसी ता तग्गुरुणो सयासम्मि ॥१८॥ जिणदिक्खं गिण्हइ सुंदरोऽवि अह सो पवड्ढइ कमेण | कुंजरराया तत्तो संपत्तो जोव्वणं तस्स ॥१९॥ S अभिओगकम्मवद्धो सिरिओ नामेण किर महाणसिओ । सो बाहिं पट्टविउं पावनरे अइपभूए वि ।२०।
माराविऊण हरिण सूयरससए य संबरे रोज्झे । लावयतित्तिरपमुहे आणावह पइदिणं चेव ॥२१॥ अह तेसिं मंसाई उवक्वडेऊण परमजत्तेण । सिंधवसंठीपिप्पिलिमिरिएहिं भाविऊणं च ॥२२॥ देइ नरिंदस्स तहा अलयरसभावियाई काई पि । काऊण देइ तत्तो वन्नंतो भंजए गिद्धो ॥२३॥
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरण
जह जह राया तह तह स महाणसिओ वि चडइ उक्करिसं । लावयतित्तिररसए मंसाणि य बहुपयाराणि ॥२४॥
मांसाहारे कुंजरनरेन्द्राख्यानकम्
।
जत्तेणुवक्खडेउं कडुतित्ताईहिं भाविऊणं च । निच्चं पि देइ अह अन्नया य केणावि संपत्तं ।२५। सन्जोमयडिंभरुयं सिरियस्स समप्पियं समाणेउं । तं तेण उवक्खडियं तुट्ठमणेणं पयत्तेणं ॥२६॥ दिन्नं नरवइणो गुरुयगिद्धिचडिएण भुंजिउ तेण । पुढे कहियं सिरिएण डिंभमंसंति मुइमूले ॥२७॥ तो भणियं एयं पि हु करेज णिचं पि तो महाणसिओ। पुव्वमयं कइया वि हु मारावेऊण वा छन्नं ॥२८ काऊण संभियं नरवरस्स इच्छाइ देइ तह निचं । एयं अन्नाणि य अप्पणावि भुंजइ जहिच्छाए ॥२९॥ अन्नदिणे विहरंतो सीहपुरे तम्मि नंदणजाणे । भयवं केवलनाणी समागओ मुणिगणाइन्नो ॥३०॥ सुररइयकणयकमले उवविढे तम्मि सयलपुरलोओ। रायाणं सिरियं पिय मोत्तं भत्तीइ संपत्तो ॥३१॥
तो तेण हरिसविम्हयसंवेयकरी समग्गलोयस्स । विहिया सद्धम्मकहा तयंतरे पउरलोपण ॥३२॥ | पुढे भयवं ! रन्नो सिरिसीहगिरिस्स विजयदेवीए । पुत्तुववाए सुमिणे दिट्ठो भुयगो त्ति को हेऊ ? ॥
तो भणियं केवलिणा देवाणपिया! कलिंगविसयम्मि । दो गाहावइपुत्ता सुसीमनामंमि गामंमि ॥३४॥
॥१०४॥
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________
आसि तहिं जो जेट्ठो तस्स सिवो नाम लहुययस्स पुणो ।
विहियं नामं अम्मापिऊहिं कमलमुहनेत्तस्स ॥३५॥ कमलो त्ति तओ कहमवि जोव्वणपत्तो कयाइ सो कमलो । चुक्को सिवभजाए विणासिओ तेण कुद्धेण | तो कोवगओ मरि कमलो परिभमइ किं पि संसारे । रोगाइणाऽभिभूओ कयाइ नियआउयखएण |३७ मरिऊण कमेण सिवो वि थेवमाहिंडिऊण संसारं । केणइ कम्मवसेणं इह सीहगिरिनिवो जाओ ॥३८॥ कमलो वि सुयत्ताए उववन्नो पुचवेरिओ तम्हा । एसो कुंजरराया सिरिसीहगिरिस्स नरवइणो ॥३९॥
भुयगो त्ति तया सुमिणम्मि सूइओ पुच्छए पुणो पउरो ।
भयवं! किं पभविस्सइ तस्स य वियरायवरमुणिणो ?॥४०॥ एसो कुंजरराया? तो पणभइ केवली जड निएइ । किंतु स मुक्खं पत्तो विहुणियकम्मो महाभागो ॥ इय सो संविग्गा बहवे दिक्खं तहिं पवजंति । अन्ने उदेसविरई चयंति अन्ने उ मिच्छत्तं ॥४२॥ नीसेससंसयत' मोडेउं विहरिओ तओ नाणी । परिसा विनियहाणं गया तओ वइयरो एसो ॥४३॥ नाओ कुंजररन्ना तओ पओसं गओ जणे सयले । पव्वइयस्स जणस्स य किं मह एयाए तत्तीए ? ४४| राया सिरिओ य तओ भोत्तं मणुयाइमंसमाकंठं । मरिउं विसूइयाए दो वि गया छट्टपुढवीए ॥४५॥
॥ इति कुञ्जरराजाऽऽख्यायिका ॥
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरण
आरम्भे अघलाख्यानकम्
अथ अघलाख्यानकमुच्यतेछगलउरं नाम पुरं पसुप्पिओ पसुवइ व्व जत्थ जणो।
छागलिओ नाम तहिं एको परिवसइ वाणियओ ॥१॥ म अचंतमहामिच्छादिट्ठी वि हु असुयसाहुवयणो वि । जो 'सुद्धधम्मगहणं काउं वियरइ परेसि पि ॥२॥
तह दूरगयारंभो निचमहारंभकरणनिरओ वि । विक्केइ छालियाओ लक्खं गुलियं च दंते य ॥३॥ उक्खलमुसले लोहं घरदृनिस्साहसयलसत्थाई । चित्तयचम्मं कट्ठ महुमयणतिलाई धन्नाइं ॥४॥ गेण्हइ विकिणइ सया करेइ नह मजविक्कयं निच्चं । कारेइ उच्च्छुचाडे विढवावइ पोसिइत्थीओ ॥५॥ विकइ गोमणुयाई वणसंडे खंडिऊण तह चेव । खेत्तेसु हलसयाइं वहंति तह वाणिउत्तेहिं ॥६॥ सगडाई पवहणाई वाहावइ निकसेइ इंगाले | चमरीकेसे पुइसाइए य विकिणइ निचं पि ॥७॥ तत्तो लोओ पणभइ पावयरेणावि केण विन एसो । आरंभेण घलिज्जइ पेच्छह वणिओ असंतुट्ठो॥८॥ इय जायम्मि पवाए सयलपुरे अन्नया पवड्दंते । अचंतमहालोभम्मि पेसिया तेण पावेण ॥९॥ याहिम्मि बह पुरिसा वित्तिं दाऊण ते य आणंति । कागीणं मोरीणं कुक्कडिबगिसारसीणं च ॥१०॥ १. सद्धम्मग्गहणं-ने०J.॥
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________
हंसीणं सउणीणं तित्तिरलावीण चक्रवाईणं । तह कीरिमाइयाण य भरि पिडियाओ बहुयाओ ॥११॥ Ka अंडाण विचित्ताणं तत्तो सो ताई आमयाई पि | काणि वि तलिऊणं विक्किणेइ अन्नाई भुंजेउं ॥१२॥
इय निचं पि कुणंतं दटुं तं भणइ सयलपुरलोओ। नूण अघल्लो एसो लग्गो जमिमम्मि वि अकज्जे ॥ तत्तो अघलो त्ति गयं पसिद्धमेयस्स तत्व अभिहाणं । तह वि हु पिडिगसयाइं अंडाणं विक्कए निच्चं ॥ अह यहुरोयग्गहिओ इहई पि हु वेयणासमुग्याए | पडिओ रुद्दज्झाणे वदंतो रुद्दपरिणामो ॥१५॥ मरिऊणं तइयाए पुढवीए नारओ समुप्पन्नो । सत्तऽयराऊ तत्तो पुरओ भमिही भवं घोरं ॥१६॥
॥ इति अघलाख्यायिका ।।
॥१०७॥
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव
भावना
प्रकरणे
तदेवं नरकगतिमुक्त्वा उपसंहरन् तिर्यग्गतेः सम्बन्धं चोपदर्शयन्नाह -
एवं संखेवेणं निरयगई वन्निया तओ जीवा । पाएण होंति तिरिया तिरियगई तेणऽओ वोच्छं । १७८ ॥
एवं संक्षेपेण नरकगतिर्वर्णिता, 'तओ' त्ति तस्याश्च नरकगतेरुदुवृत्ता जीवाः प्रायो-- बाहुल्येन तिर्यञ्चो भवन्ति यतस्तेन कारणेन 'अओ' त्ति अतो- नरकगतिवर्णनादूर्ध्व तिर्यग्गतिं वक्ष्ये, इत्यक्षरघटना | अत्र आह- ननु नरकगतेरुवृत्ताः किमिति बहवस्तिर्यक्षुत्पद्यन्ते, न मनुष्येषु ? उच्यते, नारका मनुष्येषु गर्भजपर्याप्तेष्वेव जायन्ते, ते च संख्यातमात्रा: स्वल्पा एवं सदैव प्राप्यन्ते, नारकास्त्वनु समयमसंख्याता अप्युद्वर्त्तन्ते, अत एकसमयोद्वृत्तानामपि नारकाणां मनुष्येषु स्थानं नास्ति, किं पुनरन्येषां ततो बहवस्तिर्यनूत्पद्यन्ते तेषां नारकेभ्योऽसंख्येयगुणत्वात्, शुभभावेन च मनुष्येषूत्पत्तिः, अशुभभावाश्च ते प्रायो जीवा इति बहवस्तिर्य नृत्पद्यन्त इति । तेनेत्यभिधानाद्यत इत्यर्थान्धं, यत्तदोर्नित्याभिसम्बन्धादिति ॥
॥ इति नरकगतिभावना समाप्ता ॥
नरकगते
रुद् वृत्तानां
तिर्यक्षु
स्थानम्
॥ १०८ ॥
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________
अथ यथाप्रतिज्ञातमेवाह
एगिदियविगलिंदियपंचिंदियभेयओ तहिं जीवा । परमत्थओ य तेसिं सरूवमेवं विभावेज्जा ॥
एकेन्द्रिया:-पृथिव्यप्तेजोवायुवनस्पतिकायरूपाः तत्र पृथिवीकायिकाः द्विविधाः-सूक्ष्मा बादराश्च । तत्र सूक्ष्माः सर्वलोकव्यापिनः सातिशयज्ञानगम्याः, बादरास्तु रत्नप्रभादिसप्तपृथिव्याश्रिताः भवननगरविमानेषत्प्रारभाराश्रिताश्च; एवमप्कायिकादयोऽपि सूक्ष्मवादरभेदभिन्नाः सर्वेऽपि द्रष्टव्याः। तत्र सूक्ष्मा अप्तेजोवायवः सूक्ष्मपृथ्वीकायिकवद्वक्तव्याः, वनस्पतयोऽपि सूक्ष्माः तथैव, केवलमेते एकस्मिन्नपि शरीरे अनन्ता उत्पद्यन्ते अत एते साधारणशरीराः, अन्ये तु संसारिणो जीवाः सर्वेऽपि बादरनिगोदान् मुक्त्वा प्रत्येकशरीरिणोऽसंख्येयाश्च, बादरनिगोदास्तु साधारणशरीराः अनन्ताश्च । बादराप्कायिकास्त्ववश्यायहरतनुहिमकरकमहिकामेघोदकतडागसरित्समुद्राधुदकरूपाः । बादरतेजःकायिकास्तु मुर्मुराङ्गारज्वालोल्मुकादयः । बादरवायुकायिकास्तु ये लोकस्य शुषिरे सर्वत्र वान्ति मन्दपटुपटुतरपटुतमवातोल्युत्कलिकाझंझामंडलिकागुंजावातादयः प्रतीताः बादरवनस्पतयस्तु बादरनिगोदा:
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________
भावना प्रकरणे
तिर्यग गतौ स्थितानां जीवानां स्वरूपम्
@ सव्वा य कंदजाई सूरणकंदो य बजकंदो य । अल्लहलिद्दा य तहा अल्लं तह अल्लकच्चूरो ॥१॥
इत्यादयो द्रष्टव्यास्तथाचक्कागं भजमाणस्स, गंठी चुन्नघणो भवे । पुढविसरिसेण भेएण, अणंतजीवं वियाणाहि ॥१॥ गूढसिरसंधिपव्वं, समभंगमहीरयं च छिन्नरुहं । साहारणं सरीरं तविवरीयं च पत्तेयं ॥२॥
इत्याद्यागमपठितलक्षणसूचिताश्च मन्तव्याः। तथा तृणीषधिलतागुल्मवल्लीद्राक्षाखजू रिनालिकेरीनिम्बाम्रादयः तन्मूलकन्दस्कन्धत्वशाखाप्रवालपत्रपुष्पफलबीजादयश्च, प्रत्येकशरीरिणो बादरवनस्पतयः, विकलेन्द्रियास्तु द्वित्रिचतुरिन्द्रियभेदात् त्रिविधाः, तत्र कृमिशङ्खजलूकाऽलसमातृवाहकादयो द्वीन्द्रियाः, कुन्थुपिपीलिकापिशुकयूकोद्देहिकामत्कोटकमत्कुणादयस्त्रीन्द्रिया, वृश्चिकभ्रमरपतंगमशक
मक्षिकादयश्चतुरिन्द्रियाः, पंचेन्द्रिया द्विविधाः-संमूळुजा गर्भजाश्च, तत्राद्याः प्रथमवृष्टिजलसंमूच्छित* ददुरादयो वाहिकादयश्च मन्तव्याः, गर्भजास्तु गजगोमहिष्युष्टतुरंगादयः एतभेदभिन्नास्तस्यां
तिर्यग्गतौ जीवा भवन्ति, तेषां च सुखदुःखे समधिकृत्य स्वरूपमेवं-वक्ष्यमाणरूपं परमार्थतो-निश्चयतो विभावयेत् परिभावयदिति ॥
किं पुनस्तत् स्वरूपमित्याह
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________
पुढवी फोडणसंचिणणमलणखणणाइदुत्थिया निच्चं । नीरं पि पियणतावणघोलणसोसाइकयदुक्ख ॥१८॥ अगणी खोट्टणचूरणजलाइसत्थेहिं दुत्थियसरीरा । वाऊ वीयणपिट्टणउसिणाणिलसत्थकयदुत्थो ॥१८१॥ छयणसोसणभंजणकंडणदढदलणचलणमलणेहिं ।
उल्लूरणउम्मूलणदहणेहि य दुक्खिया तरुणो ॥ १८२॥ तदेवमेते पृथिव्यादयः स्फोटनादिदुस्थिता निश्चयतः सदैव दुःखिता एव, व्यवहारतस्तु चिन्तामण्यादीन पूज्यमानान् दृष्ट्वा वृक्षादिकं वा किंचिद् यत्नतो रक्ष्यमाणमभ्यय॑मानं वा समवलोक्य कश्चिदतत्त्ववेदी सुखितानप्येतान् मन्येतेति ‘परमत्थओ य तेसिमित्युक्तं, अक्षरार्थस्तु सुगम 'एव । | अथ निगोदाः कीदृशाः गवन्तीत्याह१ इति-सर्वासु ।
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________
भावना प्रकरण
निगोद जीवानां स्वरूप वर्णनम्
गोला होति असंखा होति निगोया असंखया गोले।
एक्कको य निगोदो अणंतजीवो मुणेयव्वो ॥१३॥ असंख्येयानां साधारणजीवशरीराणां समानावगाहनावगाढानां समुदायो गोलक इत्युच्यते, अत एवाह-'होति निगोये त्यादि, अनन्तानां जीवानां साधारणमेकं शरीरं निगोद इत्यभिधीयते, ते चैवंभूता निगोदा एकैकस्मिन् गोलकेऽसंख्येया भवन्ति । एकैकश्च निगोदः अनन्तजीवः अनन्ता जीवा यत्रासावनन्तजीवो मुणितव्यः, एते च गोला द्विविधाः-सूक्ष्मा बादराश्च, तत्र सूक्ष्माः प्रत्येकमंगुला- | संख्येयभागमात्रावगाहिनोऽसंख्येयाश्चतुर्दशरज्ज्वात्मकेऽपि लोके निरन्तरं भवन्ति, बादरा अपि | वृहत्तरांगुलासंख्येयभागावगाहिनोऽसंख्येयाः पृथिव्यादिमात्राश्रिता भवन्ति, एते च उल्लिसेवालसूरणा
कादिरूपा मन्तव्याः, अत एवैते सर्वलोके न भवन्ति, मृत्तिकाजलाद्यभावे तेषामसम्भवाद्, अत्र बहु वक्तव्यं तत्तु नोच्यते ग्रन्थगहनताप्रसंगादिति ॥ एते च निगोदजीवाः सूदमाः बादराश्चान्तमुहर्तायुष एव सम्भवन्ति, अस्य चान्तमुहर्तस्यासंख्येयभेदास्तत्र च षट्पंचाशदधिकावलिकाशतद्वयमानं क्षुल्लकभवग्रहणमप्यायुर्वहूनामेतेषां भवतीत्याह
॥११२॥
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________
एगूसासम्मि मओ सतरस वाराणंतखुत्तोऽवि । खुल्गभवगहणाऊ एएस निगोयजीवेसु ॥ १८४ ॥
1
एतेषु निगोदजीवेषु परिवसन् जीवोऽत्र नीरोगस्वस्थमनुष्य सम्बन्धिन्येकस्मिन्नप्युच्छ्वासनिःश्वासे क्षुल्लकभवग्रहृणायुः सन् सप्तदश वारा मृतः, एकोच्छ्वासनिःश्वासस्थूलमानेनैतावतां क्षुल्लकभवग्रहणानां भावात् सूक्ष्मेचिकया त्वागमादवसेयं कियतीर्वारास्तत्रैव पुनः पुनरुत्पद्येत्थं मृतः ? इत्याह- अनन्तकृत्वोऽपि - अनन्तशोऽपि, अनन्तवारा अपीत्यर्थं इति ॥
एतेषु केन्द्रियेषु जीवा यथोत्पद्यन्ते तथा दर्शयन्नाह -
पुताइ पडिवा अन्नाणपमायसंगया जीवा । उपज्जति धणप्पियवणिउ क्वेगिंदिएस बहु ॥ 'बहु' तिमृत्वाऽपि पुनः पुनस्तत्रैव बहुत्पद्यन्ते, अनन्तवाराः पौनःपुन्येन तेष्वेव जायन्त इत्यर्थः, शेषं सुगमं ॥
कथानकं तूच्यते
| ॥ ११३ ॥
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव
भावना प्रकरण
*58
एकेन्द्रिय गतौगमन कारणे धनप्रियकथानकम्
॥ धनप्रिय कथानकम् ॥ मज्झम्मि कुसहाजणबयस्स सोरियपुरं महानगरं । मारिजइ रोसो चिय हिययं चिय हीरए जत्थ ॥१॥ तत्थ य धणधन्नसुवन्नरयणसामी महिडि ढसंपन्नो। नामेण अत्थओ चिय धणप्पिओ अत्थि वाणियओ॥
सो य सयारंभपिओ मिच्छद्दिट्टी घरम्मि विहवम्मि । गहिणीए पडिबद्धो अन्नाणंधो गमइ दियहे ॥३॥ | तस्स य धणवइनामा गिहिणी पगईए भद्दया किंतु । ताण न विज्जइ पुत्तो तस्स कए दुक्खियाई बहुं ॥
अह तत्थ कोइ पुरिसो समागओ अन्नया परिभमंतो । वणिणा पुट्ठो एसो किं दि8 कोउयं किं पि? ।५। | तेण भणियं इओ चिय आसन्ना विजए महाअडई । नामेण दीहसाला आययणं तीए नेमिस्स ॥६॥ विजाहरेहिं विहियं रमणिनं तस्स चेव आसन्ने । भट्टारियाए चिट्ठइ आययणं जंबुनामाए ॥७॥ तत्येइ बह लोगो पुन्नेहोवाइएहिं गरुएहिं । जाणिस्सह तुज्झवि हु अहवा कज्जस्स सिद्धीए ॥८॥ इय कहिऊण गओ सो सेट्ठी धणवई य ण्हायाई । सेयाई पहाणाई वत्थाई नियंसि दोऽवि ॥९॥ सिरिखंडेणाऽलिहिउं तं देविं पूययंति भत्तीए | पवरकुसुमेहिं बलिणा सुयंधधूवेण तत्तो य ॥१०॥ पाएसु निवडिऊणं भणंति ते जइ य अम्ह होजाहि । पुत्तो तुह आययणे आगंतं तो विभूईए ॥११॥ १ 'लहि-वा०॥
॥ ११४॥
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________
काहामो जत्तं वित्रेण अत्थव्वयं बहुं काउं । तत्तो तद्दियहे चिय गन्भो जाओ घणवईए ||१२|| साय कमसो पसूया जाओ य भुयंगमो महाभीमो । तो भीयं सव्वं चिय दूरेण पलाणमुत्तसिउं | १३ | अह आदनो सेट्टी पूएइ पुणोऽवि देवयं तं पि । बहुसुर भिकुसुमकप्पूरधूवनेवेज्जमाईहिं ||१४|| तो पणभइ देवि ! इमं किं संजायं जणे महच्छुरियं । अह् पत्ते अवयरिडं पभणड़ देवी निसामेह |१५| पुत्तो एसो दिनो तुम्ह मए किंतु पुत्र्वजम्मम्मि । रयणं सवक्किसंतियमवहरियं धणवईइ तओ ॥ १६ ॥ ताणे परिमुकं तव्वण्णं उचलखंडमेगं ति । अइदुक्खियं सवक्किं रूपमाणिं किच्छुगयपाणं ॥ १७॥ दहूणं बीसइमे पहरे तो तम्मि चेव ठाणम्मि । करुणाइ घणवईए पुणोऽवि मुक्कं तरणं ॥ १८ ॥ तं कम्म मिहि यमुदए देवयाइ तो एसो । तक्कम्मचोइयाए विहिओ पच्छाइ सप्पो ॥ १९ ॥ मणुओ तुम्ह पुत्तो विगए कम्मम्मि वीसवरिसंते । नियवररूवधरं चिय पुत्तं पेच्छ्रिस्सह इमं तो ॥ तेहिं भणियं इओ चिय पभिई जा तं पि वीसमवरिसं । किं कायव्वं अम्हेहिं ? इय पसिऊणं पसाहे ||२१||
तो देवीए भणियं इहि एयं करेज्जह तओ य । पुरओ एवं एवं च अग्गओ एवमाईयं ॥ २२ ॥
।। ११५ ।।
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरणे
एकेन्द्रिये गतौगमन कारणे धनप्रियकथा
नकम्
साहेऊणं भणियं एयस्स विसं न सव्वहा अस्थि ।
न वि य डसिस्सइ के पि हु तो न भयं सव्वहा कजं ॥२३॥ अप्पचओ य वयणे न मज्झ केणावि एत्थ कायवो । जम्हा अइसयनाणी एयं सव्वं मए पुट्ठो ॥२४॥ इय भणिऊणं देवी सहाणमुवागया तओ ताई। सिक्वावियाई तीए जह तह कुव्वंति सयलं पि ॥२५॥ दुद्धं पायंति करंडयम्मि तत्तो खिवंति तं भुयगं । बद्धावणयं विहियं अइगरुयमहूसवेण तओ ॥२६॥ छट्टीपमुहाणि कुणंति तस्स सयलाई चेव किनाई। आणंदियाइं देवयवयणेणं ताइं पियराइं ॥२७॥
नामं च जंवुदिन्नो त्ति ठावियं तस्स तेहिं बाहिं तु । चक्खुदरेणं पुत्तो दंसिजइ नेति जंपंति ॥२८॥ 8 इय वासाई दुवालस बोलीणाई तओ य रूववई । कोवि हु वणिओ दाउं उवडिओ तस्स नियधूयं ॥२९
तत्तो धणप्पिएणं भणियं गिण्हामि अहमिमं कन्नं ।
जइ य अदिट्ठस्स वि मह सुयस्स तं देसि परिणे ॥३०॥ अंगुच्छलएणं चिय तह परिणिस्सइ इह ठिओ चेव | मज्झ सुओ तो कन्नापिउणा वि विचिंतियं एयं ।।
अप्पुब्वं ताव इमं सयलं पि हु किं पि किंतु ता एसो । अम्हाण जाइमज्झे धणप्पिओ इद्रिसंपन्नो ।३२। । N| तम्हा मह धूयाए खूर्ण होही न खाणपाणेहिं । होही घरवासोऽवि हु जइ पुन्नाई सरीरंमि ॥३३॥
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________
TEESEXSECRESENSERTENSE
इचाइ चिंतिऊणं नागसिरी नाम अट्ठवारिसिया । सा तस्स तेण दिन्ना कन्ना तह चेव परिणीया ॥३४॥ तत्तो धणप्पिएणं दिन्नं तीसे सयलमाभरणं । वरकणयरयणघडियं मुत्ताहलहारकयसोहं ॥३५॥ अह एइ जाइ एसा ससुरगिहे पेच्छए न भत्तारं । तो जाव तं पि पुन्नं वीसइमं वरिसमणुकमसो ॥३६॥ अह सासुयाए भणिया नागसिरी पुत्ति ! दीवयं देसु । वासहरे सेज पि हु गंगापुलिणं व विच्छिन्नं ॥ वरहंसतूलिकलियं आलिंगणवडिओबहाणेहिं । जुत्तं करेसु पउणं तहेव सव्वं कयं तीए ॥३८॥ तत्तो धणप्पिएणं बीडयकलियाई पडलयाई तहिं । मोयावियाई तह सुरहिकुसुमकलियाई अन्नाई॥ कप्पूराइविमीसं सिरिखंडविलेवणं च सिप्पीसु । कसिणागुरुधूमाओ ठवियाओ धूवघडियाओ॥४०॥ तो भणिया नागसिरी एगंते ठावि धणवईए । नीहरिही पुत्ति ! करंडयाउ एक्को जुवा एत्थ ॥४१॥ तस्स भयं कायब्वं न तए सोऽवि हु तए समं भोए । भुंजिस्सइ अविसंको तो संभोयावसाणम्मि ॥४२ घेत्तं करंडयाओ कंचुलियं पन्नगस्स अइगरुयं । सिग्छ चिय जालेजसु अविसंका दीवयसिहाए ॥४३॥ इचाइ देवयाए कहियं सिक्खाविया इमा सव्वं । काऊणं सिंगारं वरवत्थविलेवणाईहिं ॥४४॥ तो वासहरे गंतुं दारे दाऊण निचलकवाडं । सुरसुंदरि व्व एसा चिट्ठइ लीलाइ सेजाए ॥४५॥ जह सासुयाइ कहियं जायं तह चेव तत्थ सव्वं पि । तीए वि तहा विहियं अह संजाए पहायम्मि ॥
FEESEREE
||॥ ११७॥
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरण
अहिणवसुरो व्व दिट्टो पुत्तो जणएहिं पवररूवधरो। आणंदियाई तत्तो वद्धावणयं करावेंति ॥४७॥ धनपच्छा संविहिऊणं गुरुविच्छड्डेण जंति सयलाई । जत्ताए करणत्थं जंबूदेवीइ भवणम्मि ॥४८॥ प्रियस्य तो वेचिऊण बहुयं दविणं भत्तीइ कारिया जत्ता । जंबूदिन्नो पाएसु पाडिओ भारियाइ समं ॥४९॥ एकेन्द्रिये सिरिनेमिजिणिंदस्स वि विहिया जत्ता धणप्पियं मोत्तुं । हरिसियहियएहिं सेसएहिं सुकयत्थमप्पाणं ।
गमनम् मन्नतेहिं तत्तो गयाइं सव्वाइं निययठाणम्मि | तो साहुणीण पासे धम्म सोऊण सद्धाए ॥५१॥ धणवइनारासिरीओ जायाओ सावियाउ पवराओ । जंबूदिन्नो विहु निसुणिऊण धम्मं जिणाभिहियं ॥ साहूण सन्निगासेऽणुव्वयधारी सुसावओ जाओ । चिट्ठइ धणप्पिओ पुण घरवामोहेण वामूढो ॥५३॥ जाया य सुया चउरो जंबूदिन्नस्स तो अणुक्कमसो । चिट्ठइ धणप्पिओ ताण नेहवामोहसंमूढो ॥५४॥ सावयधम्मं सुइरं पालेउ धणवई य पज्जते । काऊण सुद्धभावेण अणसणं अद्धमासीयं ॥५५॥ चउपलियाऊ जाओ सोहम्मे सुरवरो महिडीओ । जेडं सुयं कुटुंबे ठावे जंबुदिन्नो वि ॥५६॥ अइसयनाणीण गुरूण सन्निहाणम्मि गिण्हए दिक्खं । सह नागसिरीइ तओ पढेइ सुत्तं थविरमूले ॥ * नागसिरी वि अहिजइ सुत्तं मूले पवत्तिणिपयाणं । उग्गं काऊण तवं दोन्नि वि सिद्धाई तो कमसो॥ * धम्माधम्मविसेसो धणप्पिएणं कया वि न हु नाओ । अन्नाणमोहमूढो ठिओ सया मुग्गसेलो व्च ॥५९॥ ॥१२ ॥
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________
मह पुत्ता मह लच्छी मह गेहिणिगेहमाझ्याई च । इय अहवसट्टमणो मरिउं एगिंदिपसु गओ ॥१०॥
सुचिरं भमिऊण भवं महाविदेहम्मि सुकुलसंपत्तिं । लहिउँ दिक्खं गहिउँ सिझिस्सइ सोऽवि धुयकम्मो ॥११॥
॥ इति धनप्रियाख्यानकं समाप्तम् ॥
॥॥ ११९॥
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरण
उक्ताः सोदाहरणा एकेन्द्रियाः अथ विकलेन्द्रियस्वरूपमाह
विगलिंदिया अवत्तं रसंति सुन्नं भमंति चिति । लोलंति घुलंति लुठंति जंति निहणं पि हवसगा || १८६॥
विकलेन्द्रियाः द्वित्रिचतुरिन्द्रियरूपाः कृमिशंख मत्कोटककी टिकाभ्रमरमक्षिकादयः करणपाटवाभावादव्यक्तं रसन्ति-शब्दयन्ति, मनसोऽभावादप्रेक्षापूर्व कारितया शून्यं एवमेव भ्रमन्ति कदाचिदेकस्थान एव तिष्ठन्ति, कर्दमादौ लोलंति, घुलंति - प्रतिपदं स्खलन्ति, निम्नोन्नतादौ लुठन्ति, क्षुदार्त्ताः घृततैलोष्णावश्रावणादिषु पतिता निधनमपि विनाशमपि यान्तीति ॥
यैर्हेतुभिरेतेषु जीवा व्रजन्ति तान् सोदाहरणानाह -
जिणधम्मुवहासेणं कामासत्तीइ हिययसढयाए । उम्मगदेसणाए सया वि केलीकिलत्तेण ॥ १८७॥ कूडक्कय अलिएणं परपरिवारण पिसुणयाए य | विगलिंदिएस जीवा वच्चति पियंगुवणिओ व्व ॥
विकले
न्द्रिय
गतौ
गमनस्य
कारणे
प्रियंगु
कथा
नकम्
॥ १२० ॥
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________
सुगमे ॥ कथानकं तूच्यते
॥प्रियंगुवणिगाख्यानकम् ॥ पोयणपुरं ति नामेण पुरवरं जत्थ धम्मसत्थाणं । अत्थेसु असंतुट्ठो लोओ न उणाइ दविणत्थे ॥१॥ तत्थ य पियंगुनामो वणिओ परिवसइ इढिसंपन्नो । अइसयमिच्छद्दिट्ठी जिणधम्मुवहासनिरओ य ॥२ रूयाइसयसमिद्धा पियमइनामाइ तरुणभज्जाए | कामासत्तो चिट्ठइ सढसीलो अलियवाई य ॥३॥ परपरिवाई पिसुणो कूडक्कयकरणकूडमाणरओ । सिक्खविओ पुण केणइ भणइ केली किलत्तेण ॥४॥ मन्नामि दसणं पिययमाइ एक सुहं सरागोऽवि । पावइ जेण जिणाईण दंसणाई तु सयलाई ॥५॥ | केवलदंभफलाई दिट्ठो सो केण एत्थ सुरलोओ ? । केणावि निरयवासो दिह्रो दिट्ठीए परिकहह ॥३॥
को ताओ आगओ ? जाव अस्थि गेहम्मि भोजमिह किं पि ।
तुम्हाण वि ता विलसेह खाह पियह य विगयसंका ॥७॥ पासंडियवयणेहिं तु भोलिया मा य लद्धभोगाणं । वंचेह अप्पयं एवमाइ उवइसइ उम्मग्गं ॥८॥
अह पियमईइ पुत्तो जाओ अइपवरलक्षणोवेओ । वद्धावयणं कारइ पियंगुसेट्ठी तओ तुह्रो ॥९।। Pा नामं च देवदिन्नो त्ति ठावियं तस्स तेहिं तुट्टेहिं । चिट्ठइ सुहेण धाईहिं लालिओ पंचहिं कमेण ॥१०॥
||॥१२१
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________
विकलेन्द्रिय गतीगमने प्रियंगु वणिगाख्यानकम्
भव- वड्ढंतो सो पत्तो कुमारभावं अईव स्वधरो । लेहायरियस्स समप्पिओ य विपस्स तो एसो ॥११॥ भावना बावत्तरि कलाओ अहिजए तस्स अंतिए कमसो । एत्तो य सत्थवाहो महिड्ढिओ संदरो नाम ॥१२॥ प्रकरणे
वसइ तहिं चिय तस्स य वररूवा बालपंडिया धूया । पन्नाए नामेण य सरस्सई अस्थि एसा वि ॥१३॥
तस्सेव अंनिए बंभणस्स इत्थीजणस्स उचियाओ । गिण्हइ कलाओ भजं अहऽन्नया कुट्टए विप्पो ।१४॥ PI तो देवदिन्नपमुहा वारेंति अहिजगा तयं सव्वे । एक्का सरस्सई उण चलिया ठाणाओ विन तत्थ ।१५। तो भणइ देवदिन्नो तं कीस उहिया तओ एसा । कुहिजंती उज्झाइणि त्ति ? तो भणइ एसा वि ॥
किमिमीण कुमहिलाणं तत्तीए ? तो भणेइ विम्हइओ ।
इयरोऽवि किह कुमहिला एसा ? सा भणइ निसुणेसु ॥१७॥ सा किं महिला भण्णइ भत्तारं जा न निययदासं व । तलहट्टवेइ पाए आवयवडियस्स साहेजं ॥१८॥ तस्स वि न कुणइ इचाइ जंपियं तीइ तं निसामेउं । अञ्चग्गलत्तगब्वियहियया 'एस त्ति भावेउं ॥१९॥ नूणं विवाहिऊणं उज्यव्वा इमा मए तह य । दिट्ठीए न निएस्सं जेणऽणुहुंजइ सगव्वदुहं ॥२०॥ इय चिंतिउंच तुसिणीइ संठिओ देवदिन्नवणिपुत्तो। सोऽभिप्पाओ तीएवि लक्खिओ तस्स समईए १ इच्चाइ-सर्वत्र ॥
॥ १२२॥
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________
तत्तो अहिन्जिऊणं कलाओ कालेण दो वि सगिहेसु | चिट्ठति तस्स कन्नाओ तो तहिं एंति बहुयाओ ॥ पियरं पि देवदिन्नो भणावए जह सरस्सई नाम । परिणावसु मं धूयं इह सुंदरसत्यवाहस्स ॥२३॥ एक्को चिय पुत्तो अइदुलंघवयणो तहा समुचिओ य । संयंधो तो तेणं भणाविओ सुंदरो एवं ॥२४॥ तेण वि धूया पुट्ठा भणियं तीए वि ताय ! किमजुत्तं ? तो गरुयपमोएणं पसत्थदियहम्मि एयाणं ॥२५॥ वित्तं पाणिग्गहणं तो सा पुणरवि न देवदिन्नेण | दिट्ठीए वि हु दिट्ठा पिउणा मायाए मेत्तेहिं ॥२६॥
तं नथि जन भणियं कस्स वि वयणं न मन्नियं तेण |
चिट्ठइ सरस्सई वि हु अक्खयसीला पिउघरम्मि ॥२७॥ तत्तो जोव्वणपत्तो आरुहिउं पवहणे अइबहणि | घेत्तं कयाणगाई पारसकूले गओ एसो ॥२८॥ | तत्तो पियंगुवणिणा सरस्सई नियघरम्मि आणीया । विणएणं ससुराइं चिट्ठइ सुस्सूसमाणी सा ॥२९॥ पारसकूलं पत्तो बहुणा कालेण देवदिन्नोऽवि । रयणाई घेत्तणं तो राया भेडिओ तत्थ ॥३०॥ पवाइया य एका वसइ तहिं बहुयबुद्धिकवडाणं । निलयम्भूया सा विहु समागए संकडे रन्नो ॥३१॥ तह कह वि कहइ बुद्धिं जह राया आवईउ नित्थरिउं । रिउनरवरे जिणे गिण्हइ रिद्धीओ ताणं पि॥ तो देइ बहुं दविणं कुणइ पसायं नराहिवो तीसे । उवविठ्ठा अत्थाणे सा दिवा देवदिन्नण ॥३३॥
॥ १२३ ॥
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना
प्रकरणे
तो वीययम्मि दिवसे निमंतिउं तीए नियगिहे एसो । भुंजाविओ सगोरवमइसयवरभक्खभोजेहिं ॥ | गुत्ते कहिं पि देसे तस्सावासे थवावियं तीए । सयमवि सुवन्नथालं तो भुत्तुं गेहपत्तस्स ॥ ३५॥ पट्टविडं माणुस्सं भणावियं अम्ह कणयवरथालं । एवं नटुं तं पुण आणीयं तुम्ह तणएण ॥३६॥ केणावि ना करेज्जह निययावासम्मि तस्स सारंति । सव्वोऽवि देवदिन्नेण परियणो ' वड्ढि पुट्ठो | ३७ | आवासो य गविट्टो लद्धं तं नेय कत्थ वि इमेण । अह रायकुलदुवारे मिलिया पव्वाइया गोसे ॥३८॥ सो तीए तहिं धरिओ संजाओ तत्थ गुरुविवाओ त्ति । पवाइयाए भणियं जड़ कहमवि तुज्झ आवासे ॥ ३९ ॥
पावेमि अहं थालं ता तुह रिद्धिं समग्गमवि अहयं । गिण्हामि तहा दासो जावज्जीवं तुमं मज्झ ॥४०॥ अह नवि पावेमि तयं तह मह रिद्धी तुह चिय समग्गा । जावज्जीवं च अहं दासी सुस्सूसिया तुज्झ ॥ आमं ति देवदिन्नेण जंपिए सक्खिणो कया तीए । तो तेणं चिय सद्धिं आवासे तस्स संपत्ती ॥४२॥ तत्तो गवेसिऊणं पढमं ता अन्न अन्नठाणेसु । पच्छा चिरेण गहियं तेहिं चिय जेहिं तं थवियं ॥ ४३ ॥ २. चडिडउं - वा० जे० J. ॥
विकले
न्द्रिय गतौगमने
प्रियंगु
| वणिगा |ख्यानकम्
॥ १२४ ॥
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________
अह रिद्धी सव्वा वि हु गहिया सा तीइ देवदिन्नस्स । दासो य इमो विहिओ कुणइ कुकम्माई तग्गेहे ||४४||
चिन्तेइ देवदिन्नो तो रिद्धी मह गया इमा ताव । पाणेहिं वि गंतव्वं इहई चिय सरणरहियस्स || ४५ || नय कोsवि परित्ताणे एत्थ समत्थो समग्गपुहईए। तह वि कहावेमि इमं जहवत्तं ताव नियपिउणो । तत्तो लिहिउं लेहो सवित्थरो तेण पेसिओ पिउणो । तद्दंसणे य एसो लग्गो धाहाहिं पलवेडं ॥४७॥ पु सरस्सईए किंताय ! इमं ति ? तेण तो कहियं । सव्वं पि जहावत्तं तो भणियं तीइ जड़ एवं ॥ तो वीसत्या चिट्ठह तुम्भे मोयाविडं अहं एमि । आनंदिएण तेणं अह विहिया तीइ सामग्गी ॥ ४९ ॥ तत्तो कयाणगाणं भरिऊणं पवहणं पुरिसवेसं । काऊण गया एसा नीसेसनवलपरिवारा ॥ ५० ॥ पत्ता पारसकूलं तह चैव य सोय भेटिओ राया । पव्वाइया य बवहारिओ त्ति आमंतिओ तेण । ५१ । कयमओsa य डोवो तस्सावासे थवाविओ तह य । हेराविओ य एओ सरस्सईए वि पच्छन्नं ॥५२॥ अह तीइ गिहे भोत्तुं सरस्सईए समागयाए उ । रयणीए तीइ घरे अइगुरुगुड्डह्यअंबिलिए ॥५३॥ एसो खिवाविओ तो पभायसमयम्मि राज्लदुवारे । संजायमि विवाए विहियपइन्नाइ तह चेव ||५४ || धरि सक्खिणेसुं गयाई सव्वाई तस्स आवासे । पव्वाइया पलोयइ डोयं कत्थइ न पेच्छेइ ॥५५॥
।। १२५ ।।
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना
प्रकरणे
तत्तो सव्वो लोओ पत्तो पव्वाइयाइ गेहम्मि । डोए य अंविलीए पत्ते सा जायइ विलक्खा ॥५६॥ तो सव्वा विहु रिद्धी गहिया तीसे कया य सा दासी । भणिओ य देवदिनो तं सि ममं दासिदासो त्ति ॥५७॥
पडवन्नमिणं तेणं तत्तो तलहट्टए पइदिणं पि । विणणं तच्चरणे कुणइ य पव्वाइया कम्मं ॥ ५८ ॥ नामेण सोमदत्तो अउज्झनयरी आगओ एसो । ववहारिओ त्ति सयले लोए एवं पयासे ॥५९॥ विकि सलभंडाई सा तहिं देवदिन्नवणिओऽवि । नियदेसे ता गमणं होहि त्ति मणमि परितुट्टो | तो संवहिउं एसा जाव नियत्तइ सयम्मि देसम्मि । मोयावइ पव्वाइयमंगेण निहोरवेण निवो ॥ ६१ ॥ तोमोत्तणं एवं सरस्सई वच्चए सदेसम्मि | मग्गे य वयंतीए पयडेडं रमणिजणरुवं ॥ ६२ ॥ काऊ सिंगार उभडमइविम्हियावहं तीए । भणिओ य देवदिन्नो उवलक्खसि मं तुमं न उण ? ॥ अह विम्हइओ चिट्ठ जाव सतोसो तओ इमा भणइ । धूया सुंदरसत्थाहसेट्ठिणो तुह अहं भजा ॥ बालते परिणे मुक्का तुमए सरस्सई नामं । जिणधम्मं कुणमाणी ठिया अहं एत्तियं कालं ॥ ६५ ॥ इह तु ससुरएणं निसामिउं आवयं तुह समीवे । पेसवियाऽहं एतो परओ तं चेव जाणेसि ॥ ६६ ॥
विकले -
न्द्रिय
गतौ
प्रियंगुकथानकम्
॥ १२६ ॥
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________
इय सोउं स विलक्खो किं पि सहरिसो तहा सलज्जो य । जा चिट्टा सो तीए ता भणिओ नाह ! न विसाओ ||६७ ||
कायो संसारे तं किंपि हु नत्थि संविहाणं ति । जं संभवइ न तम्हा होयव्वं धीरचित्तेहिं ॥ ६८|| अह तणिभिईए सरस्सई देवदिन्नभत्तारं | आराहइ विणएणं भुंजंताई विलभो ||३९|| सहा पत्ता कमेण तो ताण तत्थ पञ्चोणिं । आगच्छंति सहरिसा पिया य ससुरो य अइदूरं ॥ ७० ॥ विहियं वद्धावणयं गरुयपमोएण दोसु वि कुलेसु । भणिओ य देवदिन्नो सरस्सईए तओ एवं ॥ ७१ ॥ एत्तियमेत्तो अवही गिवासे आसि नाह ! मह सो य । पुण्णो तम्हा मुंचसु दिक्खं गेहामि जेणाहं ॥ पाए लग्गिऊणं भणिया सा तेण मा पिए ! भणसु । समए दिक्खं जम्हा गिहिस्सामो वयं जुगवं ॥ तत्तो सरस्सईए पडियोहे सुसावओ विहिओ । भत्तीइ देवदिन्नो जिणधम्मं कुणइ संविग्गो ॥७४॥ इय धम्मं एयाणं कुणमाणाणं सलाहणिज्जं ति । अमराण व तो भोगे भुंजंताणं सया बिउले ||७५ || जाया पुता बहवे गिवासं पालिऊण तो सुइरं । ठविडं जेट्ठे पुत्ते कुडुम्बभारं पिदोहिं पि ॥७६॥ गहिया दिक्खा विहिणा पियंगुसेट्ठिस्स पुण सुयाईणं । संसग्गीए व धम्मो न परिणओ गरुयकम्मस्स ॥७७॥
॥ १२७ ॥
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरणे
काण तवं विलं पते अणसणं विहेऊण । पुत्तो सुन्हा य गयाई देवलोए महिडिम्म ॥७८॥ पुत्तदो सदढो पियंगुवणिओ य पुण किलिट्टप्पा | मरिण गओ विगलिंदिएसु भमिही भवं पुरओ ॥ ७९ ॥
॥ इति प्रियङ्गुवणिगाख्यानकं समाप्तम् ॥
-
उक्ताः सोदाहरणा विकलेन्द्रियाः, अथ पंचेन्द्रियानधिकृत्याह
पंचिदिय तिरिया विहु सीयायवतिव्वहपिवासाहिं । अन्नोऽन्नगसणताडणभारुव्वहणाइसंतविया ॥
पञ्चेन्द्रियतिर्यञ्चोऽपि न केवलमेकेन्द्रियादय इत्यपिशब्दार्थः, शीतातपादिभिः सन्तापिता वर्तन्ते, ततस्तेषामपि कुतः सुखमिति भावः ॥ पञ्चेन्द्रियाश्च जलस्थलखचरभेदात् त्रिधा, तत्र व्यवहारे प्रायः स्थलचरा वृषभरासभादयः उपयुज्यन्ते, ततस्तानधिकृत्य तावदाहपिट्ठं घट्टं किमिजालसंगयं परिगयं च मच्छीहिं । वाहिज्जति तहा वि हु रासहवसहाइणो अवसा ।
पञ्चेन्द्रिय तिरश्चाम्
दुःखानां
वर्णनम्
॥ १२८ ॥
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________
वाहेऊण सुबहुयं बहा कीलेसु छुहपिवासेहिं । वसहतुरगाइणो खिजिऊण सुइरं विवजंति ॥११॥ आराकसाइघाएहिं ताडिया तडतड त्ति फुट्टति । अणवेक्खियसामत्थे भरम्मि वसहाइणो जुत्ता ॥ धणदेवसेद्विवसहो कंबलसबला य एत्थुदाहरणं । भरवहणखुहपिवासाहिं दुक्खिया मुक्कनियजीवा ॥".
सुगमाश्चतस्रोऽपि गाथाः, कथानकं तूच्यतेमग्गसिरकिण्हदसमीइ गिहिउं वीरजिणवरो दिक्खं । दिवसे मुहुत्तसेसे कुमारगाम समणपत्तो ॥१॥ रयणीइ नहिं सहिउं गोवुवसग्गं पभायसमयम्मि | सक्कभणिएण सद्धिं सिद्धत्थसुरेण विहरेइ ॥२॥ कोल्लागसन्निवेसे करेइ बहुलस्स बंभणस्स गिहे । छुट्ठस्स पढमपारणयमह तओ पिज्वयंसाण ॥३॥ दुइजतगतावसउडवे ठाऊण रयणिमेगं ति । सेसमुउबद्धकालं विहरित्ता अन्नठाणेसु ॥४॥ आगंतुणं पुणरवि उडवे तेसिं पितावसाणं च । वासारत्तं कुब्वइ अह जायं ताण अचियत्तं ॥५॥ तो वरिसयालमज्झे वि अइगए पढमअद्धमासम्मि । अट्ठियगामम्मि गओ खममाणो अद्धमासेण ॥६॥ पढमं च वड्ढमाणगनामो गामो य सो अहेसि त्ति | जह पुण अट्ठियगामो त्ति भन्नए तह निसामेह ॥ धणदेवो नामेणं सेट्टी भरि समग्गभंडाणं । सगडाणं पंच सए समागओ तस्समीवम्मि ॥८॥
॥ १२९॥
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________
पञ्चेन्द्रिय तिरश्चाम् दुःखानां
वर्णनम्
भव- वेगवई नाम नई आसि पसिद्धा दुरुत्तरा विसमा । 'अइदूररेणुपुलिणा थक्का तत्तो बहू वसहा ॥९॥ भावनाएको सम्भावजुओ सुसमत्थो तत्थ आसि वरवसहो । तो सो जुप्पइ सगडेसु तेसु सव्वे समुद्धरइ ।१० प्रकरणे
अह तस्सामत्येणं उत्तिन्नाइं कमेण सगडाई। सव्वाइं सोऽवि तुट्टो तो मज्झाओ अइभरेण ॥११॥ भूमीइ तओ पडिओ जाव न वच्चइ पयं पिता सेट्ठी । धणदेवो सोएणं मुंचतो अंसुजलनिवहं ॥१२॥ तस्सऽग्गओ विमोत्तुं पउरं चारिं तहेव नीरस्स । भरिऊण विउलकुंडं गओ अकामो तओ तत्थ ॥१३॥ चारीए निट्टियाए नीरे य छुहाए तह य तण्हाए । गिम्हस्स भरो त्ति तया बाहिजई गोणओ याद ॥
पुरओ य वद्धमाणगगामजणो वहइ तस्स निचं पि।
तणपाणियाई न य तस्स देइ किंचि वि तओ एसो ॥१५॥ तदुवरि गओ पओसं अकामतण्हाछुहाहिं मरिऊण । नामेण सूलपाणी जाओ जक्खो कउवओगो।१६ पेच्छइ निययकलेवरमह सो मारिं विउवए गामे । बहुयम्मि मए लोए सेसो अन्नऽन्नगामेसु ॥१७॥
वच्चइ पलाइऊणं तत्थ वि य गयं विणासए तं सो।
तो पुणरवि सव्वजणो समागओ तम्मि गामम्मि ॥१८॥ १. अइपउररेणु-जे०J. ॥
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________
1
असणाइ चउवि पि हु काऊण वलिं जणा तओ भीया । व्हाया कयबलिया सियपवरोलाई वत्थाई ॥ परिहेउ उड्ढमुहा धूयकडुच्छ्रयकरा पर्यंपंति । अम्हेहिं जं न सम्मं पयट्टियं कस्सइ सुरस्स ||२०| सो म अम्ह इह सरणविरहियाण होउ सरणं ति । होऊण अंतरिक्खे तो जक्खो भणइ तं लोयं | तुभे हु निरणुकंपा दुह्मणा जं इहं बलीवद्दो । तण्हालुहाभिभूओ पेच्ताण विमओ तुम्ह ||२२|| तस्संतेण य वच्चह तणभरियभरा सनीरवहणा य । किंचि वि तस्स न दिन्नं तयवत्थस्स वि य गोणस्स ||२३||
तो न तुम्ह मोक्खो भीया पभणंति ते तओ देवं । खमह पसिऊण एवं दिट्ठो कोवो य तुम्हाणं ॥ इह पसायबुद्धिं इच्छामो तो भणेइ सो देवो । मयलोयअट्टियाइं मेलेउं निहणिउं हेट्ठा ||२५|| उलियं कारावह तम्मज्झे सूलपाणिजक्खस्स । पडिमं ठवेह जुत्तं तेण बलीवदरूवेण ॥ २६ ॥ तेहिं तह च्चिय सिग्धं कथं तहिं इंदसम्मनामो त्ति । प्यारओ विठविओ जो प्रयइ दीवयं देइ ||२७|| तो उवसंता मारी ताणि य दट्ठण अट्टियाणि तहा । अट्ठियगामो त्ति इमो होइ पसिद्धो जणे सयले ॥ तत्थ य देउलियाए रत्तिं वसियं विणासए जक्खो। तो कोइ तीइ न वसइ रयणीए भएण एयस्स | २९ |
॥ १३१ ॥
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवविना
करणे
भवं तु महावीरो वारंतस्स वि समग्गगामस्स । प्यारयस्स य तहा बोहिं नाऊण एयस्स ॥३०॥ निययसरी रुवसग्गे जाणतोऽवि हु ठिओ तहिं गंतुं । रयणीए तो जक्खो कुविओ अट्टहासेण ॥ ३१ ॥ खोइ जाव न खुभइ तो हत्थिपिसाय सप्परूवेहिं । तह उवसग्गइ दुट्ठो जह तीरइ नेव कहिउं पि ॥ तह वि हु न चलइ झाणाओ जाव ता तिव्वसत्तवियणाओ । सत्तसु ठाणेसु करे इक्कमेकं पि जीयहरिं ॥ ३३ ॥
सिरकन्ननासदंतेसु अच्छिपट्टीसु तह नहेसुं च । ताहिं पि जाव न चलइ भयवं झाणाओ ता एसो ॥ पासु निवडणं पुणो पुणो तं खमेइ उवसंतो । सिद्धत्थेण य कहियं धम्मं सोऊण पडिबुद्धो || ३५॥ पडिवज्जइ सम्मत्तं मारिं परिहरइ तद्दिणप्पभि । गंधोदयकुसुमेहिं वरिसइ भत्तीइ जिणपुरतो ॥ ३६ ॥ चाएइ दुंदुहिं तह करेइ गीयं मणोहरं तुट्टो । गलगजिसीहनायं च मुयइ तो तत्थ काऊण ॥३७॥ पढमं वासारत्तं भयवं विहरति इमाओ ठाणाओ | मोरायसन्निवेसे तो वच्चइ सयलसुरमहिओ ||३८|| ॥ इति धनदेववृषभाख्यानकं समाप्तम् ॥
-fee
तिरवां
दुःखे
धनदेव
वृषभाख्यानकम्
॥ १३२ ॥
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________
अथ कम्बल बलोदाहरणमुच्यतेमहरा नामेण पुरी सोवन्नसुपासजिणमहाथुभा । जीए गिरिमेहलाए सम्वन्ध वि कीलियं हरिणा ॥ १ ॥ जिणदासो नाम तहिं पुत्तो सिट्टिस्स बालभावेऽवि । संविग्गो गुरुमूले अभिग्गहं गिण्हए एवं ॥ २ ॥ मासस्स पडिवाए वंभं वीयाए मोकलं तत्तो । तइयाए पुण बंभं पुणो चउत्थीए मोक्कलयं ||३|| एवं एगंतरिए पडिवन्ने वंभचेरभावम्मि । नामेण अरिहदासिं सुसावियं परिणिओ एसो ॥४॥ तीए वि एगंतरियं बंभं नवरं समारभेऊण | बीयाइ तीइ नियमो संभोगदिणम्मि दोहिं पि ॥५॥ नायं नियमसरूवं परोप्परं तो स अरिदासीए । भणिओ जावज्जीवं एवं मह होइ बंभवयं ॥६॥ ता तं करोमि सहलं दिकूखं घेत्तूण मं तुमं मुयसु । तो सत्तेण इमीए जिणदासो रंजिओ हियए ॥७॥
चिंतइ महविन्नाए नियमे अलियं पि जड़ इमा भणइ ।
मज्झ वि पडिवयमाई नियमो को किं भणइ तत्तो ? ॥८॥
किंतु न सत्तमिमीए मुक्कं तो लग्गिऊण चरणेसु । भणियं मह अन्ना विहु जइ वि हु भज्जा पिए ! हवइ ||९||
तह विहु जावज्जीवं वंभं चिय तो वयं वयं समए । जुगवं चिय घेच्छामो इण्हि मा कुणसु नित्र्यंधं ॥
।। १३३ ।।
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरणे
तस्सुवरोहेण तओ ठिआ इमा 'उचरएसु पियरेसु । जायं आहेवचं घरस्स दोण्हं पितो ताण ॥११॥ तिर्यग्गतौ संखिबिऊण दुवालस वयाई गिण्हंति सुगुरुमूलम्मि । सचित्तमबंभं चिय जावजीवं पि नियमति ॥१२॥ दुःखवर्णने सव्वं चउप्पयं संगहं च धन्नाण चोप्पडाणं च । पञ्चक्खंतऽवरेऽवि हु संकिन्नेऽभिग्गहे लेति ॥१३॥ कम्बलतत्तो पइदियहं चिय संखुजलसालितंदुले दालिं । घयदुद्धगोरसाणि य किणंति साराइं अत्थेण ॥१४॥ , शबलाअह गोउलिणी एका आणेउं देइ अरिहदासीए । वरसुरहिवयं दुद्धं च गोरसंसा वितं तत्तो ॥१५॥ ख्यानकम् कुणइ पडिबोहिऊणं भद्दयभावम्मि धूवमाइणं । दाणेण य अणुकूलइ तो गोवी जत्तओ गलइ ॥१६॥ पाणीयमिंधणाई कणे य सोहेइ इय दुवेण्हं पि । जाओ संगयभावो अहऽनया ताण गोवाणं ॥१७॥ जाओ घरे विवाहो तो सेट्ठी तह य अरिहदासी य । आमंतियाई तेहिं वक्खेवं किं पि उद्दिसि ॥१८॥ ,
न गयाइं किंतु दिन्नं जं उवउज्जइ विवाहकजम्मि । तंदुलमाई तह वेसवारवरगंधधूवाइं ॥१९॥ ॐ वत्थाहरणाई तहा कुंकुमतंबोलकुसुममाईणि । तो नियलोए सोहा संजाया ताण अइगरुई ॥२०॥
तुट्टेहिं गोवेहिं तिवरिसिया अइसरिच्छवररूवा । कंबलसबलभिहाणा उवणीया तेसि दो वसहा ॥२१॥ ., जिणदासेणं भणियं नियमो मह चउपयस्स सयलस्स । तस्स परोक्खे गोवो गओ घरे पंधि तो ते॥ तदोहण विचिंतइ जिणदासो जइ घराओ मेल्लेमि | निस्सारेउं एए तो घेत्तुं वाहए लोओ ॥२३॥ ॥१३४॥
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________
अह फासुएहिं चेट्टइ जिणदासो चारिपाणिएहिं इमे । अहमिचउद्दसीसुं पोसहिओ कुणइ उववासं ॥२४|| वाएइ पोत्ययं चिय कंबलसबला वि तं निसामेति । उवउत्ता गिण्हंति न तम्मि दिणे चारिपाणिययं ॥ आसन्नभब्वभावं गाउं सविवेयचिट्टिएणिमिणा | ताणुवरि पडिबंधो जाओ जिणदासहियए तो ॥२६॥ अह पोसइ सविसेसंभंडीरमणो य तत्थ वरजक्खो । आसि तओ अन्नदिणे तब्भवणे जायए जत्ता ॥२७ मित्तेण वाहहे सेट्टिमणापुच्छिऊण तो नीया । कंबलसबला वाहाए वाहिया अन्नमन्नेहिं ॥२८॥ बहुयवइल्लेहिं समं जित्तं सव्वत्थ तेहिं चेव परं । अणुचियवाहभरेणं तुद्दा सुकुमारया दो वि ॥२९॥ अह कीलयम्मि बद्धा अचरंता पाणियं च अपियंता । दिट्ठा जिणदासेणं विदाणा पुच्छए य तओ ॥३० कहियं भजाए जहा वाहाए वाहिया कुमित्तण | अच्चावत्थं नाउं तो ताणं देइ जिणदासो ॥३२॥ पच्चक्खाणं चउविहआहारम्मी तहा नमोकारं । तो ते सुभावगया नागकुमारेसु उववन्ना ॥३२॥ सेयवियानयरीओ एत्तो सिरिवद्धमाणसामि त्ति । सुरभिपुरं वचंतो गंगं उत्तरइ नावाए ॥३३॥ सीहो यतिविभवे विणासिओ आसि जो स भमिऊणं । संसारं उववन्नो नागाहिवई सुदाढो त्ति॥ पुवरिउभाववसओ तं नावं सह जिणेण बोलेउं । जाव पवन्नो एसो कंबलसबलेहिं ता दिट्ठो ॥३५॥ तो ते चिंतंति जहा उपसरगं वारिमो जिणिंदस्स । लद्धा तस्स पसाएण कत्थ वचिहइ देविडी? ॥३६॥
॥ १३५॥
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________
भावना प्रकरणे
अह गंतूणं एको नावं उत्तारए तहा बीओ। निद्धाडेइ सुदाढं महिड्ढियं पिहुजओ एसो ॥३७॥ तिर्यग्गतौ वट्टेइ चवणसमए कंबलसबला य अहिणवुप्पन्ना। काउंजिणस्स महिम तो तेऽवि गया नियहाणं॥ दुःख
वर्णने ॥ इति कम्बलशबलाख्यानकं समाप्तम् ॥
कम्बल
शबलाअथ महिषानधिकृत्याह
ख्यानकम् निद्दयकसपहरफुडंतजंघवसणाहिं गलियरुहिरोहा। जलभरसंपूरियगुरुतडंगभजंतपिट्ठता ॥१६॥ निग्गयजीहा पगलंतलोयणा दीहरंछियग्गीवा । वाहिजंता महिसा पेच्छसु दीणं पलोयंति ।१६५ । सुगमे ॥ केन पुनः कर्मणा एवंभूतं महिषत्वमवाप्नुवंति जीवा इत्याह
विहियपमाया केवलसुहेसिणो चिन्नपरधणा विगुणा । वाहिज्जते महिसत्तणम्मि जह खुड्डओ विवसो॥१६॥
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________
इहानन्तरभवे दुःखदारुसंदोहदावानलकल्पां जिनदीक्षां गृहीत्वा केचिद् वराकाः विहितप्रमादाःसदनुष्ठानपरिहृतादराः क्षुपिपासाशीतोष्णादिपरीषहभीरवः केवलं मृष्टानेषणीयरसशुद्धाकायपरिभोगोत्कृष्टधौतोपधिकोमलशय्याचित्रशालिकानिवासस्नानाभ्यङ्गादिजनितं सुखमेवेच्छन्तः-प्रार्थयमाना विगुणा-निर्गुणा एव सन्तो हृदयवासनाशून्या दम्भादिमात्रेण केनापि चीर्णपरधना महिषादिभावमाप्नुवन्ति, तत्र च प्राप्ते वाह्यन्ते जलभृततडंगादीनि, यथा तुलको विवश:-परवशः ॥
का पुनरसाविति, उच्यतेनामेण वसंतपुरं नयरं परिवसइ जत्थ जणनिवहो । सुरसंघाउ व्व सुवेससंगओ सक्ककयसकओ ।।१।। देवपिओ नामेणं सड्ढो परिवसई तत्थ से भजा । जोवणभरे विवन्ना पुत्तो से अट्टवारिसिओ ।।२।। भणियं देवपिएणं वच्छ ! तुम बहुयदविणसंपन्नं । अप्पे सयणाणं गिहिस्समहं वयं इहि ॥३॥
न तरामि खंत ! अयं तुमं विणा अच्छिउं तओ सद्धिं ।
तुमए वि अहं पि वयं गिहिस्सं भणइ इय पुत्तो ॥४॥ तो पिउणा पडिसिद्धो अणेगहा सो अणेगजुत्तीहिं । जा मुयइ न निबंधं दाउं धम्मेण तो विहवं ॥५॥
||१३७॥
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव- भावना प्रकरणे
दुःखानि
पुत्तेणं चिय सद्धिं गिण्हइ दिक्खं तओ इमो कि पि | जाओ पोढो जंपइ न तरामि उवाहणाहिं विणा । प्रमादिनां भमि खंत ! तओ सो करुणाइ समप्पए इमाओऽधि।
साधूनां भणइ तओ उवरितला फुडंति सीएण तो तस्स ॥७॥
महिषभव दिन्नाई खासडाइं भणइ तओ अन्नया य गिम्हम्मि । बाहिजइ मह सीसं उसिणेणं तो पिया तस्स ॥ गमनम् सीसदुवारियमणुजाणए तओ सो भणेइ न तरामि | खंत ! अहं हिंडे भिक्खायरियाइ तो खंतो ॥९॥
तत्र च
विविधउवविद्वस्स वि एयस्स आणिउं देइ इच्छियं भिक्खं । तो भणइ खंत ! न तरामि सोविउं भूमिसंधारे ॥ तो कट्टफलहकंवलयसेन्जमणुजाणए तओ भणइ । न तरामि खंत ! लोयं सहिउं अह मुंडइ खुरेण ॥११॥ अग्रहाणएण न तरामि अच्छिउं फासुएण नीरेण | अंगं से पक्खालइ इय जं जं भणइ सो खुड्डो ॥१२॥ तं तं नेहनिबद्धो गुरुसाहणं निसेहमाणाणं । कुणइ पिया इय काले वच्चंते अन्नया भणइ ॥१३॥
*अविरइयाइ विणाऽहं तरामि न हु अच्छिउं तओ खंतो।
पभणइ सढो अजोग्गो सिग्धं नीहरसु वसहीए ॥१४॥ निस्सारिओ य एसो कम्मं काउंन याणए किं पि । भट्ठवउ त्ति जणण य धिक्कारिजइ समग्गेण ॥१५॥ सनार्या-इत्यर्थः।
॥ १३८॥
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________
अइदुखिओ भमंतो तत्तो भिक्खं कहिं पिछणदियहे । खीणतणू अवितित्तो पावभरेणं समकतो ।१६ अइमेत्तं भोत्तणं मओ अजिण्णेण अदृझाणगओ। महिसो जाओ कत्थइ वाहिज्जइ गुरुतडंगाई ॥१७॥ तस्स पिया उण सव्वं तकजकयं असंजमं गुरुणो । पुरओ आलोएउं निंदेऊणं च पजंते ॥१८॥ काऊण अणसणं अइसुहेण भावेण गरुयरिद्धीसु । देवेसु समुववन्नो पउंजए जाव अवहिं ति ॥१९॥ ता खड्यं नियच्छइ उववन्नं महिसयं ति तो देवो। मा भमउ भवं एसो इय करुणाए गओ तत्थ ॥ *भामहरूवं काउं गिण्हइ अत्येण ताण हत्थाओ । तो अडवीए नेउं पाहणभरियाओ गोणीओ ॥२१॥ आरोविऊण पिट्टीइ तस्स महिसस्स वजमइयाहिं । उप्पाडतो आराहिं भणइ न तरामि खंताहं ।२२। रहिओ उवाहणाहिं भमिउं इच्चाइ सब्वमवि जाव । अविरइयाए विणाऽहं तरामि न हु अच्छिउं खंत !। तत्तो महिसो आरानिवायअइभारवेयणक्कतो | निल्लालियग्गजीहो सुणेइ एयाई वयणाइं ॥२४॥
तो चिंतइ एयाई वयणाई मएऽवि कत्थ वि य पुब्बिं ।
सयमेव य भणियाई निसुयाइ व इय कुणंतस्स ॥२५॥ ईहापोहं जायइ जाईसरणं तओ य संविग्गो । निंदइ अप्पाणं अह पउंजए सुरवरो ओहिं ॥२६॥ नाओ तदभिप्पाओ सुररूवं पयडिउं तओ देवो । साहइ नियवुत्तंतं भारं चवणेइ तं तस्स ॥२७॥ चंडालरूपं-इत्यर्थः ।
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव- भावना प्रकरण
सविसेसदेसणाए तत्तो पडियोहए तयं महिसं । अइसंविग्गो तो सोऽवि अणसणं गिण्हए तत्थ ॥२८॥ निजामिओ सुरेणं तत्तो सुहभावमुवगओ संतो । वेमाणियदेवेसुं उववन्नो सो महिड्डीसु ॥२९॥
॥ इति क्षुल्लकाख्यानकम् ।।
महिषगतिगमने तुल्लकाख्यानकम्
न केवलं प्रमादिनः संयता एवं महिषत्वमवाप्नुवन्ति, किन्तु गृहस्था अपि सद्धर्मप्रमादिनः कुटुम्बकार्ये अलीकभाषणपरवंचनादिपापानि कृत्वा आतॊपगताश्च मृत्वा महिषत्वमासादयन्ति, तत्र च मारणादिविडम्बनाः सहन्त इति दर्शयतिकाउं कुडुंबकज्जे समुद्दवणिओ व्व विविहपावाई। मारेउं महिसत्ते भुंजइ तेण वि कुटुंबेण ॥११७ ___गतार्था ॥ कथानकं तूच्यतेनामेण तामलित्ती नयरी जीसे समुद्दवेलाए । सुत्तीहिं फुडंतीहिं कीरइ मुत्ताहलुवयारो ॥१॥ तत्थ य मिच्छदिट्ठी आरंभरई अलीयवाई य | कूडक्कयकूडतुलापरवंचणनियडिनिरओ य ॥२॥
॥ १४०॥
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________
केवलसंचयसीलो निदक्खिन्नो अईव किविणो य । नामेण समुहो वसइ वाणिओ दोसकुलभवणं ॥३॥
बहुला नामेण य तस्स भारिया नियडिकवडनिविडमणा।
किविणा करचंडा कूरमाणसा कलहसीला य ॥४॥ तत्तो धम्मो हियए वि नत्थि हट्टे समुवणियस्स । पावववहारनिरओ सया वि सो चिट्ठए नवरं ॥५॥ गेहे वहुला उण पंगणे वि दिह्रहिं भिक्खमाईहिं । पज्जलड कया वि न देइ किंपितो तीइ दारे वि ॥६॥ न चडइ कोऽवि हुनिच्छारयम्मि काओ वि न पडइ कयाइ । ताण महेसरदत्तो नामेणं विजए पुत्तो ॥ तस्स कए मूढाई दोन्नि वि संचंति धन्नधणमाई । पुत्तस्स भारिया गंगिल त्ति नामेण सह तीए ॥८॥ बहुला कलहइ निचं न देइ तीसे तहाविहं किं पि| भोयणमाई तह धरइ ताडिया दूरदरेण ॥९॥ तह वि हु सा धुत्तमई भूई भूई त्ति वाहरइ बहुलं । पुत्तोऽवि तो पसिद्धा भूई भूई त्ति लोएऽवि ॥१०॥
न मुयइ गिहं कयावि हु वीससइ न कस्सई तओ वहुया।
चिंतइ पत्ते नियवारयम्मि अहमचि भलिस्सामि ॥११॥ देवयमिय आराहड भत्तारं रंजए य विणएण । तत्तो कुडम्बकज्जे कयबहुपावो महामूढो ॥१२॥ पच्छा समुद्दवणिओ रोगायंकेहिं पीडिओ बाद । अवसट्टोवगओ मरिऊणं महिसओ जाओ॥१३॥
॥
१४१॥
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव
तो घरस्स सामी जाओ गिहसामिणी य से भज्जा । तो तेणं हणिऊणं डोएणं मत्थर भूई ॥ १४ ॥ भावना दूरेण ताडिया अह गिहस्स दारम्मि चिट्ठा निविट्ठा। तह दहूणं पढियं तत्तो दियराइणा एयं ॥ १५॥ प्रकरणे
तद्यथा
कम्मsaणिय न गेहु मुयंती, बहुयई सहुं जुज्झि लग्गंती । मुणिवर पेक्खिवि मुहु मोडंती, देती चाडा फोडिहिं जंती ? ॥ १६ ॥ गेहममत्तिण पावु कुणंती, धम्मु मणि वि न कयाइ धरती ।
वह क्खिणियम्मी हुई, अच्छइ बारि बइट्ठी भूई ॥१७॥
अह वसामिभावं सुमरंती परभवे च पेच्छंती । अहज्झाणोवगया मरिऊणं सा वि गिदारे || १८ || उक्कुरुडियाइ जाया सुणिया तो गंगिलाइ सामित्तं । जायं अकंटयं जणयविहववित्थरियमाहप्पो ॥ अइगरुयसत्थवाहो महिडिओ बहुजणम्मि विक्खाओ । होइ महेसरदत्तो वि अन्नया गंगिला तत्थ | २० सच्छंद वियरंती गुरुयणरहिया निरंकुसा कुमई । घडियकुसंगा नियरूवजोत्र्वणुम्मायओ जाया ॥२१ अन्ना सत्ता तत्तो पट्ठिए अइपसंगभावम्मि | एसा तं परपुरिसं आणइ गेहे वि निस्संका ||२२|| अन्नदिणे भोत्तणं सो पुरिसो गंगिलं तहिं चेव । जा चिट्ठइ गोट्ठीए ता पविसंतेण दाराओ ||२३|| अवलोइओ महेसरदत्तेणं तो भएण सो तस्स । नीहरिडं नासतो निहओ छुरियाइ अह गंतुं ॥ २४ ॥
पापानि
कृत्वा
महिषभव
प्राप्तौ
समुद्रवणिक
कथा
॥ १४२ ॥
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________
| धेवपएस पडिओ चिंतइ हद्धी कयं मए पावं । तो नियदुचरिएहिं निहओ इमिणा अहं दुट्ठो ॥२५॥ इय भयभावगओ मरिऊणं गंगिलाइ उयरम्मि । नियपक्खित्ते बीए पुत्तत्ताए समुप्पन्नो ॥२६॥ भत्ता य गंगिलाए मुहचावल्लेण कवडकुसलाए । अलियाई जंपिउं पत्तियाविओ तो उ सो गब्भो ॥ वड्ढइ पइदियहं चिय कमेण जाओ य सो तओ पुत्तो । मह बीएण महेसरदत्तो जाणइ इमो जाओ ॥ तो परितुट्ठो कारइ वद्धावणयं कमेण सो पुत्तो । जाओ वरिसपमाणो वढ्तो अन्नदियहे य ॥२९॥ जायं संवच्छरियं समुद्दवणियस्स तो तहिं दिवसे | तज्जीवो चिय महिसो किणिओ पुत्तेण मंसट्टा ॥३० अह विरसमारसंतो मारेउं भोयणम्मि लोयस्स । दिन्नो तओ महेसरदत्तो उवउत्तसेसं तं ॥३॥ मंसं काऊणं भायणम्मि उवविसइ भोयणट्ठाए । पुत्तोऽवि य उच्छंगे चिट्ठइ विणिवेसिओ तेण ॥३२॥ सा वि बहला सुणिया तदारं मुंचए न कइया वि | वीणेऊण महेसरदत्तो तो मंसमझाओ ॥३३॥ पक्खिवइ समसाई तदभिमुहाई समग्गअट्ठीणि । सावि हु सुणिया खायइ तुहा एयाइं एत्तो य ॥३४ अइसयनाणी साहू समागओ तत्थ मासपारणए । उवउत्तेण इमेण य नायं सव्वं पितं तत्तो ॥३५॥ संवेयमुब्वहंतो विणिग्गओ ताउ झत्ति गेहाओ । संभंतो य महेसरदत्तो पिट्टीइ धावे ॥३६॥
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________
रावना करणे
पभणइ भयवं ! भिक्खा किं न हु गहिया ? भणेइ तो साहू ।
भद्द ! असमंजसं तुह घरम्मि दळूण संविग्गो ॥३७॥ नीहरिओऽहं तत्तो किं तं भयवं ति ? पुच्छिए तेण । साहू कहेइ मंसं तुह पिउणो चेव ता एयं ॥३८॥ माया य तुम्भ सुणिया निवेसिओ वेरिओ य उच्छंगे । कह भयवं ति इमेणं पुट्टो साह सजुत्तीयं ॥ साहइ सव्वंपि इमं तं सोऊणं गओ य संवेगं । तस्संतेवि महेसरदत्तो पडिवजए दिक्खं ॥४०॥ सम्मं काऊण वयं सुरलोयं उवगओ तओ एसो। भमिहंति भवं बहुला समुद्दवणिओ य कम्महिं॥
॥ इति समुद्रवणिग्महिषाख्यानकं समाप्तम् ॥
निजकर्म दोषण जीवानां उष्ट्रत्व प्राप्तिः
अथ उष्ट्रमधिकृत्याहउयरे उंटकरकं पट्ठीए भरो गलम्मि कूवो य । उज्झं मुंचइ पोक्करइ तहा वि वाहिजए करहो ॥१६८ नासाए समं उठें बंधेउं सेल्लियं च खिविऊण । लज्जूए अ खिविजइ करहो विरसं रसंतोऽवि ॥१६६
॥ १४४ ॥
.
.
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________
गिम्हम्मि मरुत्थलवालुयासु जलणोसिणासु खुप्पंतो।
गरुयं पि हु वहइ भरं करहो नियकम्मदोसेण ॥२०॥ तिम्रोऽपि सुगमाः । नवरं यो गलिरुष्ट्रो भवति स क्षिप्तभरो मार्गे प्रतिस्थानमुपविशति, ततस्तस्य किलोदरे तीक्ष्णास्थिसङ्घातरूपमुष्ट्रकलेवरं यक्ष्यते, तेन च बद्धेन दूयमान उपवेष्टुं न शक्नोति, गले च घृतादिभृतः कुतपको बध्यते ॥ ____ केन पुनः कर्मणा जन्तवः करभेषु जायन्त ? इत्याहजिणमयमसदहता दंभपरा परधणेकलुद्धमणा । अंगारसूरिपमुहा लहंति करहत्तणं बहुसो ॥२०१॥ ___ इह केचिदभव्याः दूरभव्या वा व्रते परिगृहीते आचार्यकेऽपि प्राप्ते जिनमतमश्रधानाः दम्भमात्र| प्रधानाः परधनैकलुब्धमनसः वस्त्रपात्रौषधमृष्टाहारादिद्वारेण परधनभक्षणपरा इत्यर्थः, किमित्याहकरभत्वमनेकशो लभन्ते, अंगारमईकाचार्यप्रमुखा इव, कः पुनरयमङ्गारमर्दकाचार्य इति ?, उच्यतेगज्जणयं नाम पुरं गजह जं दंतिगजिववएसा । सह इंदपुरेण कुलीणलोयजुत्तेण सकुलीणं ॥१॥
४५॥
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________
उष्ट्रभव प्राप्तौ अंगारमर्दकाचार्य कथानकम्
ECEREET
भव- नामेण विजयसेणो सूरी गच्छेण परिवुडो तत्थ । संपत्तो अणुकमसो विहरंतो मासकप्पेण ॥२॥ भावना अह तस्स सुसीसेहिं दिट्ठो सुमिणम्मि सूयरो एको । पंचहिं गय
दिट्रो समिणम्मि सयरो एको । पंचहिं गयकलहसएहिं परिवुडो तो पभायंमि ॥३ प्रकरण कहिओ सुमिणो गुरुणो तेहि वि भणियं सुसीसपरिवारो । कोई कुगुरू एही अज इहं थेववेलाए ॥४॥
छ तो सोऽवि अविरओ कप्परुक्खसमलंकिओ समंतेण | एरंडतरु व्व तहा सणिच्छरो इव महादुट्ठो ॥५॥ * सोमग्गहपरियरिओ सह पंचसएहिं महरिसीणं च । नामेण रुद्ददेवो आयरिओ आगओ तत्थ ॥६॥ , वत्थव्वेहिं कया से अन्भुट्ठाणाइयाइ पडिवत्ती । संझाए आगंतुगआयरियपरिक्खणत्थं च ॥७॥
इंगाला विक्किन्ना काइयभूमीइ तो नियत्तंति । कसरकं सोऊणं दा मिच्छुकडं तह य॥८॥ : काऊण अभिन्नाणं तंमि पएसम्मि जीवसंकाए । आगंतुगमुणिणो तो समुट्ठिओ रुद्ददेवगुरू ॥९॥ . महइ ते इंगाले सोउ कसरकए सउचहासं । जंपइ इमेऽवि जीवा अरहंतेणं अहो भणिया ॥१०॥ * वत्थब्वयसाहहिं पच्छन्नठिएहिं तं समग्गं पि । दद्दूण साहियं नियगुरूण तो तेऽवि सुयनिहिणो ॥११॥
आगंतुगमुणिणो देसणाए बोहेन्ति तह य साहंति । जह आगिईए एयाए चेट्टिएणं च तह इमिणा ॥१२॥ * नूणमभवो एसो लक्खिज्जा परिहरेह ता एयं । मा तुन्भेऽवि अणत्थे पाडिस्सइ कत्थइ एसो ॥१३॥
अह तेहिं वि साहहिं उवायओ सो कमेण परिहरिओ । तो उवसंपज्जेउं अन्नगुरूणं इमे सब्वे ॥१४॥
.
an
•
॥१४६॥
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________
काऊणं अकलंक सामन्नं देवलोयमणुपत्ता । तत्तो य चुया सव्वे इह चेव य भरहवासम्मि ॥१५॥ नयरंमि वसंतउरे दिलिमनरिंदस्स यहुयभज्जाणं । जाया पंचसयाइं पुत्ताणं पवररूवधरा ॥१६॥
तो जोवणमणुपत्ता कणगज्झयराइणा गयउरम्मि | धूयासयंवरामंडवम्मि आमंतिया सब्वे ॥१७॥ Pal तत्थ गएहिं इमेहिं दिट्ठो यहुपिद्विभारअकंतो | गलए निबद्धकूओ आरसमाणो महाविरसं ॥१८॥
पामागहिओ करहो जुनसरीरो सुदुक्खिओ तत्तो। पुणरुत्तं करुणाए निरिक्खमाणाण सव्वेसिं ॥१९॥ जायं जाइसरणं सओहिनाणं तओ वियाणंति । सो एसो अम्ह गुरू महाणुभावो अभब्वो त्ति ॥२०॥ | पेच्छह विचित्तभावं कम्माणं जेण नाणसंपत्तिं । लधु पि तारिसं वीयरायवयणं पि न हु इमिणा ।।२१। 5 सद्दहियं संसारं दुक्खनिहाणं सया वि परिभमिही । इय करुणाए तं मोइऊण करहं इमे सब्वे ॥२२॥
अन्जसमुद्दसयासे दिक्खं गिण्हंति परमसंविग्गा । सिज्झिस्संति कमेण य निवियसमग्गकम्मंसा ।।
।। इत्यंगारमईकाचार्याख्यानकं समाप्तम् ।।
ofer
॥ १४७॥
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरणे
छागादिभवे सोढानि विविधदुःखानि
अथ पशुमधिकृत्याऽहजीवंतस्स वि उक्कत्तिउं छविं छिदिऊण मंसाई । खदाई जं अणजेहिं पसुभवे किं न तं सरसि ॥ ___ कोऽप्यात्मीयजीवमनुशास्ति-अनादिसंसारं परिभ्रमतो हंत तव यत् पशुभवे जीवतोऽप्युत्कृत्य त्वचं छित्त्वा मांसान्यनार्मासभक्षणशीलैः पापिष्ठभक्षितानि, तत् किं न स्मरसि ?, नन्वागमश्रद्धावान् स्मर, तत् स्मृत्वा च तथा कुरु यथा पुनरपि पशुत्वं न प्रामोषीति भावः ॥ ____ अपरामप्यनुशास्तिगाथामाहगलयं छेत्तूणं कत्तियाइ उल्लंबिऊण पाणेहिं । घेत्तु तुह चम्ममंसं अणंतसो विक्कियं तत्थ ।।२०३॥ ___पाणैः-शौनिकैरधोमुखमुपर्युल्लंव्य-उद्वध्य तत्रेति पशुभव एव । शेषं सुगमं । अपरमपि पशुभवानुभूतं दुःखं स्मरयति
दिन्नो बलीए तह देवयाण विरसाई बुब्बुयंतोऽवि । पाहुणयभोयणेसु य कओ सि तह पोसिउं बहुसो ॥२०॥
॥१४८ ॥
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________
सुयोधा ।। तथाधम्मच्छलेण केहिं वि अन्नाणंधेहिं मंसगिद्देहिं । निहओ निरुदसद्दो गलयं वलिऊण जन्नेसु ॥ ___ कैश्चिदित्यनार्यवेदवचनवासिनैधिग्वणः “अग्निहोत्रं जुहुयात् स्वर्गकामो, वेदविहिता हिंसा न दोपाय, यज्ञे निहताः पशवः स्वर्गमुपगच्छन्ति, यज्ञयाजको दिवं गच्छति शान्ति चामोती"त्यादिवचनैधर्मव्याजेनाज्ञानान्धैः परमार्थादर्शिभिः “न हिंस्यात् सर्वभूतानि, वसानि स्थावराणि च ।” इति ॥ "एतत् त्रयं शिक्षेत दानं दमं दया"मिति, तथा “पठ्यते मानवे धर्मे, यतिधर्मविधाविदम् ॥ ॥ दशलक्षणको धर्मः, सेवितव्यः प्रयत्नतः ॥१॥ धृतिर्दया दमोऽस्तेयं, शौचमिन्द्रियनिग्रहः। धीविद्या सत्यमक्रोधो, दशमं धर्मलक्षणं ॥२॥ दश लक्षणानि धर्मस्य, ये विप्रास्तमधीयते । अधीत्य चानुवर्तते, ते यान्ति परमां गतिम् ॥३॥” इति, 'पञ्चैतानि पवित्राणी'त्याद्यनेकधोक्तान्यात्मीयागमवचनान्यप्यपरिभावयद्भिर्मासगृद्धीहीणां मुखं भृत्वा बद्ध्वा च निरुद्धशब्दो ग्रीवां वलित्वा यज्ञेषु निहतोऽसीति ॥
Sell॥१४९॥
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________
- वधस्य
भवकिमिति पशुभवेऽनाभक्षितः ? किमर्थं च बलिविधानेषु दत्त ? इत्याह --
, पशुभवे भावना
, अनायें प्रकरणे ऊरणयछगलगाइ निराउहा नाहवज्जिया दीणा ।
1. कृतस्य भुंजंति निग्घिणेहिं दिजंति बलीसु य न वग्घा ॥२०६॥ ____ ऊरणको-गडुरकः,छगलकः प्रसिद्धः, आदिशब्देन हरिणशशकादिपरिग्रहः, अत एव निघृणैर्भुज्यन्ते, एत एव च बलिषु दीयन्ते, कुतः ? इत्याह-यतो निरायुधा नाथवर्जिताः दीनाश्च, न तु व्याघ्रसिंहादयः, नखरदंष्ट्राद्यायुधत्वात् स्वयमपि महापराक्रमवत्त्वेन भयजनकत्वादिति ॥
अयं च पशुघातस्तेषां पुरस्तादनन्तदुःखफल इत्याहर पसुघाएणं नरगाइएसु आहिंडिऊण पसुजम्मे । महुविप्पो व्व हणिजइ अणंतसो जन्नमाईसु ॥
___ यः पशुधातं करोति-ऊरणकच्छगलकादिविनाशं विधत्ते स तेन हेतुभूतेन नरकादिषु दारुण- . दुःखेष्वा-समन्तात् पुनः पुनरुत्पद्यमानो हिण्डित्वाऽन्तराऽन्तरा पशुजन्मनि प्राप्ते स्वयमपि यज्ञादिषु अनन्तशो हन्यते, क इवेत्याह-मधुविप्र इव ॥
॥१५०॥
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________
कः पुनरसाविति ?, उच्यतेरायगिहं नाम पुरं जत्थ अमाणो जणो अदाणो य । सम्माणदाणनिरओ विनह सुही पसमकलिओऽवि॥ तत्य य पुरोहिओ नरवइस्स विप्पो महु त्ति सुपसिद्धो | सच्छंदयाविमुको जो सच्छंदोवि सयकालं ॥२॥ तस्स य जालिणि नामा भजा पुत्तो य ताण वसुनामा | घूया य तेसि विहवा गंगा नामेण अत्थि गिहे। वेयज्झयणनिमित्तं देसंतरमुवगओ वसू तत्तो। धूया सुइवायरया अब्भोखंति च्चिय भमेह ॥४॥ गेहे पुरोहियस्स व छाणं छडुइ सया वि मायंगी। अभोक्खंती हिंडइ तो सव्वं ताण साधूया ॥५॥ कुणइ दुगंछंच बहुं महुविप्पेण वि पुरस्स बाहिम्मि । अइगरुयजन्नसाला चउदिसिरमणिजवणसंडा॥६ कारविया तीइ सया नियजन्ने कुणइ बहुयपसुघायं । काऊण नरिंदस्स वि एवं चिय कुणइ यहजन्ने ॥७॥
अह अचग्गलसुइवायविणडियं पासिऊण तं धूयं ।
पियराइं तह वि लोओ अन्नो वि हु भणइ सयलं पि ॥८॥ Pा रेहइ पमाणमेत्तं कीरंतं अग्गलं तु उवहासं । जणइ तओ य दुगुंछं किमेत्तियं कुणसि तं ? भद्दे ! ॥९॥ el इय वारिजंती वि हु अहियं चिय सा करेइ सुइवायं । मरिऊण अन्नया तीइ चेव मायंगियाइ इमा ॥१०
उयरे धूयत्ताए उववन्ना तो इमीइ जायाए । गहियाए एइ गिहं मायंगी तस्स विप्पस्स ॥११॥
Palamil
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव- भावना प्रकरणे :
पुब्बभवे य पिऊणं पाणेहिंतोऽवि वल्लहा आसि । धूया तो तेणेव य पुव्वसिणेहेण तं दटुं ॥१२॥ पशुधातेन बोल्लावंति सया वि हु देति य चोलुल्लुगाइ उकिटं । न कुणंति तहा खूणं अन्नेहिं वि खाणपाणेहिं ॥१३ नरकादौ अह पोढीभूयं तं विजणं नाउंछिवंति हत्थेहिं । गेण्हंति य उच्छंगे तह खेल्लावंति तुट्ठाई ॥१४॥
गत्वापुनः
पशुजन्म वडुंते य पसंगे पविसइ सा ताण गेहमज्झेऽवि ।
प्राप्तौ भुंजइ य भायणेसु वि महुविप्पो जालिणी य तओ ॥१५॥
| मधुविप्रसेसदिएहिं तमभत्थिऊण जा वारियाई विकहिं पि । थकति न ता तेहिं पिसब्बहा ताई चत्ताई॥
कथा तो विनायं रन्ना एयं कुविएण तेण मेलविङ । बंभण'सिहा पुट्ठा विणिग्गहो को इमस्स इहं ? ॥१७॥ तेहिं भणियं नराहिव ! खायरअंगारभरियगत्ताए । खित्तो एसो सुद्धिं पावेइ न अन्नहा कह वि ॥१८॥
तह चेव कारियं नरवरेण तो सो पसूण घायफला ।
निरयम्मि गओ भज्जा वि मरइ पविसित्तु तं पि चियं ॥१९॥ तं चिय पुरोहियपयं जायं अन्नस्स तो अहिजेउं । जाव वसू आगच्छइ ता निसुणइ वइयरं सव्वं ॥२०॥ तो ग्वेयमुव्वहंतो गरुयं अन्नम्मि संठिओ गेहे । गमइ दियहाइं अह सो पुरोहियं जाव तं अन्नं ॥२१॥ १ "विद्धा-सर्वासु ॥
॥१५२॥
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________
विलसंतं पेच्छइ तह य चिंतए तं अहिन्जियं निययं । तो भणइ 'अम्भवट्टा गहिया एक्कण नियपिउणा ॥
कह चंडालविटालो तेण कओ सब्वजणविरुद्धोऽवि |
इय चिंतिउं पुणो पुण चडइ पओसम्मि तस्सुवरि ॥२३॥ तो जाव चिंतए जइ निएमितं कत्थइ तओ सीसं । गिहामि सहत्थेणं इय वहमाणो मणे गाढं ॥२४॥ वेरं मरिऊण भवं भमिउं तो हत्थिणारे नयरे । उप्पन्नो सो विप्पो तिविकमो नाम कुणई य ॥२५॥
जन्ने महुविप्पोऽवि हु नरगाइसु हिंडिऊण तत्थेव । जाओ छगलो दिट्ठो तिविक्कमेणं कह वि एसो ॥२६॥ ॐ उप्पन्नपओसणं गहिउँ जन्नम्मि मारिउ भुत्तो । नो पुणरवि महुविप्पो परिभममाणो भवे लदधं ॥२७॥ पसुजम्मं पुत्तेणं वहिओ कत्थइ कहिंपि अन्नेहिं । दिन्नो बलीसु अतिहीण तह य भोज कओ पुट्ठो ।
जन्नेसु हओ एमेव मारि भंजिओ अणज्जेहिं । वाराओ अणंताओ अणेगसो नियसुएणावि ॥२९॥ | तो जाव महुस्स सुओ नंदिउरे वंभणो समुप्पन्नो । नामेण रुद्ददेवो मिच्छद्दिट्ठी महाकूरो ॥३०॥ चिोइ अन्नया सो य दिक्खिओ सह सुयाइवग्गेण | जन्नम्मि वहनिमित्तं बद्धो दरम्मि आणेऊं ॥३१॥ चिट्टइ इको य पसू समागओ तो पुरस्स तस्स बहिं । भयवं केवलनाणी बहुसीसगणेहिं परियरिओ॥ १. मज्म-सर्वासु ॥ २. निहओ-सर्वासु ॥
॥१५३॥
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________
-2°
मधु
भवभावना
प्रकरणे
तो भिक्खावेलाए सिक्खं दाऊण तत्थ संघाडो । गीयत्थदक्खसाहण पेसिओ सो त वुब्बुयमाणस्स पसुस्स देसणं कुणइ महुरवयणेहिं । एक्को साह तह पभणए य किं भह ! बुब्बुयसि?॥ विप्रस्य तुमए सयमवि पुचि निया जन्नंमि पसुगणा बहवे । महुविप्पभवे एसो य तुज्झ पुत्तो पुरा आसि ॥ अजनामेण वसू तह कारणेण इमिणा य वेरपडिबद्धो । भमिऊणं संसारं नामेणं रुद्ददेवो त्ति ॥३६॥ । जन्मनि इह विप्पो संजाओ तुम पि नरगाइएसु ठाणेसु । अणुहविऊण अणंतं दुक्खं जन्नेसु हम्मंतो ॥३७॥ धम
* प्राप्तिः अन्नेहि वि हम्मंतो पसुजम्मे बहुविहप्पयारेहिं । तो जाव अणंतभवे एएण विनियसुएण तुमं ॥३८॥
है देवलोके हणिओ अणेगवारे एत्तो छट्टमि पुण भवे निहओ। आभीरेण इमेण वि तुमं पसू मंसलुद्धण ॥३९॥
गमनं च पंचमभवे य अमुगेण तह चउत्थे हओ सि अमुगेण । तइए उण अमुगणं अणंतरे पुण हओ एवं ॥४०॥ अमुगेण इह भवे उण वहहे आणिओ सि जन्नम्मि । तेणेव नियसुएणं ता किं वेइजमाणम्मि ॥४१॥ सयमेव कए कम्मे खेयं उव्वहसि ? ईय सुणंतस्स । तं तस्स साहुवयणं जाईसरणं समुप्पन्नं ॥४२॥ छन्भवविसयं तप्पच्चएण सेस पि सद्दहइ सव्वं । पडिवजइ सम्मत्तं संविग्गो ताण पासम्मि ॥४३॥ गिण्हइ अणुव्वयाइं निंदइ अप्पाणयं असुहकारिं। चित्तम्मि परावत्तइ पुणो पुणो जिणनमोक्कारं ॥४४॥ एत्थंतरम्मि धायंति बंभणा किलकिलेंतिया सब्वे । पभणंति कोऽवि एसो किं भो! तुम्हाण सेवडओ ॥ ॥१५४॥
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________
इय पभणंतेहिं मुहं भरियं वीहीण तस्स तह बद्धं । निहओ निरुद्धसद्दो सुहभावगओ तओ एसो ॥४६ वेमाणियदेवेसुं सम्मदिट्टीसु तह महिड्ढीसु । उववन्नो तो पत्तो वंदेउं केवलिं भयवं ॥४७॥ अह नमिउं थोऊण य भत्तीए पभणए इमं भयवं !। तुम्ह पसायमहादुमकुसुमं पत्तं मए एत्तो ॥४८॥ जं करणिज्ज आइसह तंपि तो कहइ केवली धम्म । सो तं तह त्ति पडिवजिऊण पणभेइ मुणिनाह !॥. किं एस रुद्ददेवो पडिबुझिस्सइ ? भणेइ तो नाणी । तुह सत्तीए महया किच्छेणं सावओ होही ॥५०॥ इय कहिउं सो भयवं विहरइ अन्नत्थ भणकुडंबे । देवोऽवि कुणइ कोढं सयलंमि वि तो विहेऊण ॥ मुणिरूवं तत्थ गओ पुट्ठो तेहिं पि मुणसि तं किं पि । आमं ति तेण भणिए फेडसु कोडं ति अम्हाणं ॥ इय भणिए भणइ मुणी जइ जायह सावयाइं तो ताई। पभणंति वरि मरामो न इमं ढंढं पवजामो॥ तो गाढं पीडेउं गओ सुरो आगओ य कालेण । मुणिवेसेण अलीयं पडिवजे तओ ताई ॥५४॥ जायाई सज्जाइंन कुणंति य सावयत्तणं तत्तो । देवेण पीडियाइं अभहियं चिय तओ ताई ॥५५॥ कालंतरेण पुणरवि तह विहियं सावयत्तणं अलियं । पुणरवि य पीडियाइं इय जाव अणेगवाराओ॥५६ | तो मया किच्छेणं भएण साहूण चरणमूलम्मि । निसुणंताणं धम्मं च परिणतं जिणमयं तेसिं ॥५७॥ | सिज्झिस्संति कमेणं महुदेवो उण तओ चुओ संतो | गंतुं महाविदेहे सिज्झिहिइ अणंतरभवम्मि ॥५८॥
॥ १५५॥
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________
भावना प्रकरणे
हरिणभवे अनुभूत दुःखानां स्मारणम्
अथ हरिणमधिकृत्याऽह
रन्ने दवग्गिजालावलीहिं सव्वंगसंपलित्ताणं ।
हरिणाण ताण तह दुक्खियाण को होइ किर सरणं ? ॥२०॥ सुगमा । हरिणमेवाधिकृत्याऽत्मानुशास्तिमाह. निद्दयपारद्धियनिसियसेल्लिनिभिन्नखिन्नदेहेण । हरिणतणमि रे सरसु जीव ! जं विसहियं दुक्खं ॥ '; बद्धो पासे कूडेसु निवडिओ वागुरासु संमूढो । पच्छा अवसो उक्कत्तिऊण कह कह न खदो सि ? ॥
सरपहरवियारियउयरगलियगम्भं पलोइउं हरिणिं ।
सयमवि य पहरविहुरेण सरसु जह जूरियं हियए ॥२११॥ " मायावाहसमारगोरिगेयज्झुणीसु मुझंतो । सवणावहिओ अन्नाणमोहिओ पाविओ निहणं ॥
॥ १५६ ॥
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________
दद्रूण कूडहरिणिं फासिंदियभोलिओ तहिं गिद्दो। विद्वो बाणेण उरम्मि घुम्मिउं निहणमणुपत्तो।।
चित्तयमइंदकमनिसियनहरखरपहरविहुरियंगस्स ।
जह तुह दुहं कुरंगत्तणमि तं जीव ! किं भणिमो ? ॥२१॥ सुगमाः । नवरं मायाप्रधानो व्याधो मायाव्याधः, 'कूडहरिणिं' ति इह किलाऽखेटिकाः स्वयं वृक्षाद्यन्तरिताः प्रलम्वितातिसूक्ष्मदवरिकाबद्धां निजहरिणीमटव्यां हरिणानुद्दिश्य मुंचन्ति, तां दृष्ट्वेत्यर्थः इति ॥ तथा
वइविवरविहियझंपो गत्तासूलाइ निवडिओ संतो।
जवचणयचरणगिरो विडो हियम्मि खरो य ॥२१५।। इह कस्मिंश्चिदृशे यवचनकक्षेत्राणि हरिणाश्चरन्ति, तद्रक्षणार्थमुच्चा घनाश्च वृतयः क्रियन्ते, ताश्च वृतीः किल केचिद् मांसभक्षणशीलाः क्रूरात्मानः कचिदेकस्मिन् प्रदेशे किंचिन्नीचैस्तराः कुर्वन्ति, ॥ अभ्यन्तरे चाधः संकीर्णा उपरि विशाला मध्यनिखातातितीक्ष्णखादिरकीलकरूपशूलिका गर्ताः खनन्ति,
|| १५७॥
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव- भावना प्रकरणे
हरिणभवे अनुभूतदुःखानां स्मारणम्
तेषु च नीचवृत्तिरूपेषु वृतिविवरेष्वागत्य परमार्थमजानानाः केपि मुग्धहरिणाः झंपां दत्त्वा प्रविशन्ति, ततो गर्तासु पतिताः सन्तः शूलाभिहृदये विध्यन्ते, ततस्तैर्भक्ष्यन्त इति भाव इति । अपरं च-मत्ताश्च हरिणाः किल शृंगाघातैः वृक्षाणां घ्नन्तः परिभ्रमन्ति, ततश्च कस्मिंश्चिद् वंशजाल्यादौ गुपिते वृक्षे विलग्नझंगा वेल्लंतो म्रियन्त इति दर्शयति
मत्तो तत्थेव य नियपमायओ निहयरुक्खगयसिंगो।
सुबहुं वेल्लंतो जं मओऽसि तं किं न संभरसि ? ॥२१६॥ ___ गतार्था । नवरं 'तत्थेव य' त्ति तत्रैव हरिणजन्मनि ॥ तथागिम्हे कंताराइसु तिसिओ माइण्डियाइ हीरंतो । मरइ कुरंगो फुटुंतलोयणो अहव थेवजले ॥२१७
__हरिणो हरिणीए कए न पियइ हरिणी वि हरिणकजेण।
तुच्छजले बुड्डमुहाई दो वि समयं विवन्नाई ॥२१॥
॥ १५८ ॥
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________
सुगमे ॥ इह च हरिणत्वेन सर्वेऽपि जीवा अनन्तशः उत्पन्नपूर्वाः, केवलमुदाहरणमात्रमुपदर्शयन्नाद
एत्थ य हरिणत्ते पुष्पचूलकुमरेण जह सभजेण ।
दुहमणुभूयं तह सुणसु जीव ! कहियं महरिसीहिं ॥२१६॥ सुगमा । कथानकं तूच्यतेपुरमासि पुष्फभ मालइकुसुमोकर व्व रेहति । मुत्ताहलनिवहा जत्थ बहुगुणा जणसमुवउत्ता ॥१॥
'तत्यत्थि पुप्फदंतो राया जेणं जिया परिभमंति ।
आगासि पुप्फदन्ता न य तीव्वो न य कलंकजुओ ॥२॥ || नामेण पुप्फदंता देवी एयस्स साविया परमा । तीसे य पुप्फचूलो पुत्तो तह पुप्फचूला य ॥३॥ तेण समं जुयलेणं जाया धूया समत्थि वररूवा | ताण य भाहिंडाणं जा पीई सा न कहिउंपि ॥४॥ १. "नामेण पुप्फके तत्थ निवो गरुयगुणगणग्यविरं । दट्ठु जस्स सरीरं दोसा रोसेण व पणछा" ॥२॥ इत्येवं द्वितीया
गाथा सर्वासु प्रतिपु वर्तते ॥
3EOCERESEASESISEXSEXELSEOCERIESIEXSE
।। १५९ ॥
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरण
पुष्पचूलकुमारण हरिणत्वे अनुभूत
वर्णनम्
तीरइ जम्हा सह कीलियाई पंसूइ तह य कुमरत्ते ।
सह गहियाओ कलाओ सहति न कयाऽवि य विओयं ॥५॥ तो जोवणपत्तेसु राया चिंतेइ जइ विओएमि । तो निच्छएण मरणं पावंति तओ जणे एयं ॥६॥ कहिउँ तह ववएसं का अन्नं पिकिंपि एयाइं । अन्नोऽन्नं परिणावेइ वारयंतीइ मायाए॥७॥ तो तेण विखेएणं देवी पव्वयइ उवरए य निवे। सो चेव पुप्फचूलो राया जाओ तहिं नयरे ॥८॥ सद्धिं च पुप्फचूलाइ विसयसोक्खाई अणुहवंतस्स । देवी काऊण वयं उववन्ना देवलोयम्मि ॥९॥ जाव पउंजइ अवहिं ता पेच्छइ ताई नियअवच्चाई । तो चिंतइ मा नरयं विसयपसत्ताई वच्चंतु ॥१०॥ धूयाए य सिणेहो अब्भहिओ उवरि पुप्फचूलस्स । एवं चिय सविसेसं तो पडिबोहेमि इय गंत रयणीइ तीइ सुमिणे नरये दंसेइ वन्नियसरूवे | अह भीसणदुक्खाई दठं निरयाण सा भीया ॥१२॥ इय निचं रयणीए मुमिणे सा नियइ भीसणसरूवे | नरए तो नरवइणो कहिऊणं तित्थिया तत्थ ॥१३॥ सदाविया तओ ते नरवइणा पुच्छिया य किंवा । नरया? इय कहह तो भणंति केई इहं चेव ॥१४॥
परवसय चिय नरओ सुणोऽवि हु जेण भमइ सच्छंदं । जो सुणयाओ वि अहिओ नरनाह ! सया परायत्तो ॥१५॥
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________
R
न लहइ भोत्तुं सोउं व काउमन्नं व किंपि सेच्छाए । नेरइयाओ किमन्नं सो भन्नउ ? ता इमो नरओ ॥ अन्नेहिं पुणो भणियं नरओ इह चेव राय ! दारिदं । नीसेसपरिभवाणं ठाणं दुक्खेकानिलयं च ॥१७॥ केहिं पि पुणोऽभिहियं इह चेव य दीसए इमो नरओ । चंडालाई तह दीहरोगिणो गुत्तिखित्ताई ॥१८॥ कुंभीपागो नरओ इय केई अन्नमन्न पुण अन्ने । जंपति तओ नाउं सुमिणविसंवाइवयणे ते ॥१९॥ पुहईसरो विसज्जइ अन्नियपुत्ता तओ तहिं अत्थि | आयरिया जिणसासणकुसला वुड्ढा य गीयत्था ॥ हकारिऊण पुट्टा नरयसरूवं इमे नरिंदेण | तेहिं पिपुव्ववन्नियरूयं सव्वं पिपरिकहियं ॥२१॥
तो भणइ पुप्फचूला किं तुझेहिं पि सुमिणओ दिट्ठो ? । जेण विसंवयह न अक्खरं पि तुम्भेहिं परिकहियं ? ॥२२॥ तित्थयरगणहरेहिं दिट्ठा नाणेण एरिसा निरया।
सुमिणो उण न हु कोइ वि दिट्ठो इय सूरिणा भणिए ॥२३॥ वंदेऊण विसर्जति ताई देवो य अन्नरयणीए । दंसेइ देवलोए जहट्ठिए तीइ सुमिणम्मि ॥२४॥ अन्नन्नासु वि रयणीसु पेच्छए जाव सा महच्छरियं । तं सुरवराण सोक्खं हरिसियहियया तओ कहइ॥ नरवइणो तो सोऽवि हु सद्देउ तिथिए तह चेव । पुच्छेइ केरिसा ते विजंते देवलोय त्ति? ॥२६॥
॥१६१॥
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव" भावना
प्रकरणे
केहिं पितओ भणियं नरिंद ! तुम्हारिस चिय सतंता । सयलसुहनिलयभूया सावाणुग्गहसमत्था य । इह चैव देवलोगा भणियं अन्नेहिं पुण मदीनाह ! | आरोग्गो विउसत्तं अरिणत्तं सुयणुसंगो य ॥२८॥ अपरायत्तं सियपवरवत्थमिट्टन्नभोयणं तह य । एसो विय सुरलोओ अन्नं पुणवत्तमेतं ति ॥२९॥ पंनिपुणो अन्ने सयलं पि मणिच्छ्रियं इहं जाणं । संपज्जइ ते देवा तव्विवरीया उनेरइया ॥ ३० ॥ कुंठाई सग्गा केई इ एवमाइ अन्नोऽन्नं । सुमिणेणं च विरुद्धाङ्गं निसुणि ताण वयणा ॥ ३१ ॥ अन्नियपुत्तायरिए पुच्छर सो केरिसा य सुरलोया ? | देवगईए इहं. चिय भणिस्समाणा तओ तेहिं ॥ ३२ कहिया य देवलोया सवित्रा भणइ पुप्फचूला तो । किं तुम्भेहिं सुमिणो दिट्टो ? तो बेह सूरी वि ॥ ३३ तं चैव उत्तरं अह भणेइ सा ते मणम्मि संविग्गा । किह गम्मइ सुरलोए ? कहं न वञ्चिज्जए नरए ? ॥ तो भइ मुणिवरिंदो गम्मइ धम्मेण देवलोएसु । पावेण पुणो नरए जीवदयाई य पुण धम्मो ॥ ३५ ॥ [ अपभ्रंश भाषायाम् ]
तथाहि
कउ सुरवहुधोरण पेलणसुह लहहिं ?, कउ रयणायरमेहल मेइणि उब्वहहिं ?
कउ ससहरकरधवलज सिण तिहुयणु भरहिं ?, जाव न जिणु आराहहिं जीवहं दय करहिं ॥३६॥
पुष्पचूला देव्यै
अन्निका
पुत्राचार्य
कृतोपदेश वर्णनम्
॥ १६२ ॥
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________
जह इच्छहु सुरलच्छिसुहाई निरंतरई, जइ भवगयहं न इच्छहु दुक्खपरं परई ।
ता जीवहं सुहु दिज्जइ दुक्खु न दावियइ, दिन्नई 'दुक्खई दुक्ख सुहई सुह पाविग्रई ॥३७ जं दिजइ तं पावियइ, परभवि, एउ जणि सच्च बुच्चइ ।
'दुक्खं दुक्खु सुहेण सुहुं, तं दिज्जइ जं अप्पणु रुच्च ॥ ३८ ॥
जो निद्दाइ दवग्गिजलंत वर्णतरिहिं, जो पर पियह पोलिउ पुलि ओहरिहिं ।
जो जीवणुमण कालकूड कवलिहिं गसइ, सो जिणधम्मि पमायड़ विस इहि अभिरमइ ॥ ३९ जल लगय मं जीव विणासहु, निष्फलु धम्मु दयाइ विणु सहु ।
कुमयकुडयनडियम होसहु, पिज्जउ जिणउचएस महोस ||४०||
लद्धा दियह म हारबहु, दुलहउ माणुसजम्मु म मुज्झ । जिउवएसिण करहु जण (अजिज्झउ), जीवदयावरधम्मु जिं सुज्झहु ॥ ४१ ॥ असियइ भक्खु जं पे तं पिज्जइ, सच्चरं अपिसुणु पिउ जंपिज्जइ ।
इंदियवग्गु समग्गु वि दम्मुइ, तो लीलई सुरलोयहु गम्मइ ॥४२॥
१. दुक्ख दुक्खु सुहिहुंपावि० - वा० जे० J ॥ २. दुक्खई - सं०-२ ॥ ३. इ जु अ - वा० जे० ॥
॥ १६३ ॥
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________
4.
भवभावना प्रकरणे
पुष्पचूलाये अन्निका
पुत्रा
चार्यस्य धर्मोपदेशः
जिणभासिउ सच्चउ चवहु, मणु पसरंतउ पावि निवारहु । मं वंचउ पर उवयरहु, 'दुलहउ माणुसजम्मु म हारहु ॥४३॥ परधणु परकलत्तु जो वजइ, तसु जसुपडहउ तिहुयणि वज्जइ । सयलामरबहुमन्नियसासणु, सुरवइ तासु देइ अद्धासणु ॥४४॥ खुडियसीलगुणु पेहुणुमेहुणुगिद्धमइ, पुरिसु परब्बसु पडइ अहोमुहु अहरगई। तो परिहरि परदारु दारु नारयपुरहं, जेण रम्मि सोहम्मि होह पहु सुरवरहं ॥४५॥ परधणु परतिय परिहरहु, विसयपमाउम्माउ न किजइ । परसंताविं सोक्खु कउ, न तं उग्गमइ ज जि पयरिजह॥४६॥ जो सपरिग्गहु सुहु परिमाणइ, सो सुरवरहं सहई परिमाणइ । संति विहविं मण संतोसहु, लोहाउरहं एउ संतोसहु ॥४७॥ दय किजइ, न हरिजइ, निहणजइ मयण, सच्चउं पिउ जंपिज्जइ, पिजइ गुरुवयणु ।
निसिभोयणु परिवजहु कयबहुकुगइदुहु, संतोसिं मणु तोसहु, पोसहु सुगइ सुहु ॥४८॥ १. दुल्लहमाणु -सं०२॥ २. संतइ विहवइ-जे० सं०२°3.।।
१% MAHAREPAR3
॥१६४॥
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________
इय वीयरायसेवानिरयाणं दाणसीलकलियाणं ।
नहु होति दुल्लहाई सुरलोयनरेसरसुहाई ॥४९॥ जो उण हिंसइ जीव अलिउ जंपइ वयणु, । परधणु परतिय भुंजइ, संतोसइ न मणु । । कोहमाणमायाउरु लोहपवंचपरु, सो निवडइ निरयावडि दुत्तरि अवसु नरु ॥५०॥ नरयवालजायणहं घणहं जो देइ ऊरु, जो उडुइ निवडंतिहिं वजासणिहि सिरु । जो नियमसइ सुइरु नरइ असणहं मणइ, । सो मंसरसिहि गिद्ध जीव निद्दउ हणइ ॥५१॥ तसु विलिम विसदृइ तुच्छिम उच्छरइ, उम्मिलइ मणदुहिम झुट्टिम वित्थरइ । इहलोए विं निहीणु दीणु जो चप्फलउ, तासु होइ परलोउ नरयदुक्खप्फलउ ॥५२॥ तसु धीरिम ओसरइ निहीं रिम अणुसरइ, निक्करुणिम संग लइ जु परधणु अवहरइ। इद्दलोए वि तस सुंदरु दुक्कर संपडइ, परभवि नरयमहंधयारि दुत्तरि पडइ ॥५३॥
जो परधणु परदारु पवंचइ, सो संपय सोहग्गु पवंचइ।
जो अकरुणमणु परु संतावइ, सो न होइ सुहपरु संतावई ॥५४॥ १. 'रिणिव अ-जे०J.॥
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव
भावना
प्रकरणे
हरिणत्वे अनुभूतदुःखवर्णने पुष्पचूला कथा
जसु न चित्ति संतोसु परिग्गह मइ बहुय, वालइ न य आरंभ कइया इवि जो लहुय ।
निसिभोयणरसगिद्धउ आलंबणरहिउ, अचिरेण विसो होइ नरयनयरह पहिउ ॥५५॥ मिच्छत्तपरायत्ता गिद्धा मंसेसु जीववहनिरया । अइगरुयारंभपरिग्गहेहिं निवडंति नरएसु ॥५६॥ सोऊण पुप्फचूला इय ताण मुणीसराण वयणाई । जणणीए दंसिए नरयदेवलोए य सुमरंती ॥५७॥ संवेयगया सह नरवरेण ते वंदिउँ विसज्जेइ । पइभीईए न भणि किं पि तरइ रामइ दियहाई ॥५८॥
अवरहं दिणि दिप्तरयणमणिपजलिइ, वाररमणिमणिकिंकिणिकलकलयलकलिइ। कप्पूरागुरुनिम्महंतपरिमलबहलि, चित्तसालभवणोवरि निवसंतह विमलि ॥५९॥ अह विम्हय विप्फारियनयणविसालियइं, लीलई चित्तु विचित्तु निहालिउ बालियई। कहिं वि नविरसामंतमउडमसिणियचलणु, नियइ नाहु अत्थाणभवणि रिउभडदलणु ॥३०॥ कहिंवि नियइ अइमणहरि रइहरि रइकलिउ, जलकीलइ कीलंतु कंतु पियघरणिजुउ । कहिंवि गइंदि निविड दिट्ठ मयजलपवहि, पणइहिं पणमिजंतु जंतु निवु रायपहि ॥३१॥ तुरयथट्टसंघहि कहिं वि बहियालिठिउ, अद्धासियवरवाह नाहु तर्हि सच्चविउ । कत्थइ नियडिनिलुक बहुयनरपरियरिउ, नियइ रमंतु भमंतु मुद्ध पारद्धिपिउ ॥३२॥
॥१६६॥
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________
सुभवि
ययित रलखलंतगड़, हरिणमिहुणु ओसुन्न बुन्न भयनमइ । जाव नियइ तं बाल अवालमियंकमुहु, गरुयसिणेहुम्मिल फुल्लवयणंबुरुहु ॥ ६३ ॥ दिपुत्र्वमेयं नि कहिंतु बाहुलिय, जाइसरणकयसोयपमोयसमाउलिय । तावुभयकरपल्लव मोहतमावडिय, अहह ! म म त्ति भतहं सा भूमिहिं पडिय || ६४ || अह आउलपियपरियणकय वियणाणिलिण, आसासिय पियफरिससरिसचंदणजलिण | किं सामिण ! दइए । त्ति कंत परियणि भणिय, गिर निसुणंत समुट्ठिय गुरुसंभमभरिय ||३५|| ताव सिहिणसिहरोवरि दाहिण करु ठविवि, वामकरेण कडिछु विसंटुलु संठविवि । हिययायंकपयाससासपव्वालियई, अवहियकज्जु सलज्जु भणिजइ बालियां ॥ ६६ ॥ खणदं सिय सुरसिरिचित्थराई, खणसुन्नरन्नविरसाई । एयाई ताई कम्मिदयालिणो नाह ! ललियाई ||६७ ||
दहूण चित्त लिहियं मयमिहुणं सुहय ! हिययलिहियं व । जायें जाईसरणं इमो ता नाह ! साहेमि ॥६८॥
अवा ता न कहिस्सं, भुवणच्छरियं पि अत्तणो चरियं । परवसणदूमियमणा, इणमो ता नाह ! पुच्छिस्सं ॥ ६९ ॥
॥ १६७ ॥
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव भावना
प्रकरणे
पुष्पचूलायः जातिस्मरणेन पूर्वभवे हरिणत्वस्मृतिः
आयइपियअपरिग्गह तणजललुद्धाई परअवराहविहुणई दीणइं मुद्धाई।
मयमिहुणइं अक्खेडयवाडय'रुद्धाइं, कीस नाह ! हम्मति सहावविमुद्धाइं ॥७०॥ भणइ नरिंदो अह तं, एयाई मयाई मयसिलिंवच्छि ! । मंसरसपिएहिं पिए !, आहारट्ठाए हम्मंति ॥ अह परवसणासणिपडणकंपिरपाणिपवाल | करुणामयरससरसमण, भणइ फुडक्खरु बाल ॥७२॥
एइ तुम्ह पिय ! चक्ककुलिसकमलंककर मरणभयत्तहं सत्तहं हिययासासकर | अहह नाह ! अवराहविहूणहं मयकुलहं, किं रणवीर ! सरीरि वहंति वहाउलह ॥७३॥ दप्पुभडसंकडरणरंभणवियड, करडिकरडतडपाडणसोडीरिमपयड। तुम्ह नाह ! भयतरलविलक्खहं रक्खकर, सरणविहणहं दीणहं, किंव पहरंति कर ॥७४॥ मुक्काउहहं अदोसहं सरणुविमग्गिरहं, पहु ! पहरंति अणारिय सभयपलायरहं ।
जह य अणारियचरिउ चरंति भवारिस वि, ता तिहुयणि सप्पुरिसलीह! फेडिय फुसिवि ॥ सुयणाणुकंपियाई, विमणाई विमुक्कजीवियासाइं । पुरिसो पोरिसमाणी को नाम मयाई मारेजा ? ॥७६ १. 'लुद्धा-सर्वत्र ॥ २. वरवीर !-सं०२ ॥
.
*
॥१६८॥
..
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________
हरिण चरंति वर्णतरिहि, अविहियपरसंताव | 'ताहं वि कह वाहिंति कर, सज्जण सरलसहाव ? ॥७७॥ सच जं जिउ सरसमंसरसगिद्धिपरु, सच्च जं रुचंतर मुच्चड़ तं न सुकरु |
किंतु नाह ! चिंतिज्जउ नरई निरंतई, अइनिरु तिक्खई दुक्खई होंति दुरुत्तरई ॥७८॥ पसु दोरुंडंवि हरिसियर, निसुणिवि साहुकारु । नवि जाणइ नारयदुहहं, दिन्नडं संचक्कारू ॥७९॥ हरियंकुरजलभोयणई, हरिणई हणहिं हयास | अप्पु न चेयहिं नीसुइय, वलिकियविसयपिवास ||८०|
जड़ य जीहले हडिमई धीरिम पम्हुसवि, इय निक्करुणु करंति कम्मु तुम्हारिस वि । सरिस कलिय पसु पुत्त रायरिसित्तण, ता दहि उंडर वुड्डुउ महिपालत्तणउ ॥ ८१ ॥ दीसुं पसारंता, वावाता नियउयरभरणट्ठा | दाणत्ताणसमत्थे हत्थे गरुया वि लहुईति ॥८२॥ फुसि मणूसिमसीह वि, तसु अवहत्थि ववत्थ । पेट्ठाई कम्मट्टियां, घिइ जं बाहइ हत्थ ॥८३॥
हरियंकुरई चरंति सरंति वर्णतरिहिं, अपरिग्गहरं पियंति जलई सरिसरवरिहिं ।
तह वि हरिण कयकरुण अकरुणिहि मारियहिं, गुणहि लोय अविवेय न लयणहं पारियहिं ||८४||
१ ताहवि - मं० २ ॥
१५.
॥ १६९ ॥
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________
पुष्प
भवभावना प्रकरण
परपरिओससुहासाइ देति दुग्वजियं धणं धीरा ।
किं पुण अभयपयाणं तवो वरिटं गरिडं च ॥८५॥ (ग्रं० ९०००) देइ मरंतह कणयकोडि जइ कोइ नरु, अहव इ देइ दयावरु जीविउ तहिं अवरु । तो अवहत्थिय कणयकोडि सुविसत्थमई, सब्बु नाह ! पिअजीविउ जीविउ पर महइ ॥८६॥ जइ इच्छहि आरोग्गसारु जीविउ सुचिरु, जइ इच्छहि पिय ! रायलच्छिविच्छड थिरु। इच्छहि तुलियअणंगु अंगु जइ भुवणवा, ता पिय ! जीवह अभयदाणु दिजउ पवरु ॥८७॥ जइ वणि भमियई भरेसि सभयकयवंचियइं, हरिणजम्मि जइ सरसि सरसकिलिकिंचियइं। ताई नाह ! जइ महुरई मुणिवयणई सरहिं, ता महुमंस
असुइविलीणु मंसु मा आहारहि, दुलहउ मणुयजम्मु मा हारहि । जो नरु सुरमहुमंसु न पासइ, सो पिय ! नरयदुवारु न पासइ ॥८९॥ अह सो अउव्वसंलावजायसंको नरीसरो भणइ । अव्वो! कह णुं अउव्वं सुयणु ! तए नाडयं घडियं? ॥९॥
. चूलायाः
पुष्पचूलं प्रति ,
भक्षण
दोष.. कथनम्
मांस
4. ॥१७॥
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________
अह सा दरहसियफुरंतदंतकरधूसराहरा भणइ । जाईसरणविरज्जतकंपिरच्छं नियच्छंनी ॥११॥
पुब्बक्कयनियकम्मसिप्पिविसयावडिउ, अम्हेहिं वि संसारकवाडनाडउं घडिउ । हरिणुमिहुणु अवलोयवि मई संभरिउ जिह, नियजाईसरणेण नाह ! साहेमि तिह ॥१२॥ अत्थि एत्थु महिमंडलि महिमंडलतिलउ, विज्झसेलु रमणिजमझु गुज्झयनिलउ । करिकरमोडियचंदणरसपरिमलसुहउ, दीहरसिहरोसारियरविरहवरतुरउ ॥१३॥ रम्मवणंतचरंतसुहासिरकणयमउ, सुरविज्जाहरसेविउ नं गिरिकणयमउ । नम्मयाइ आलिंगिउ तुंगिमगुणकलिउ, नं सुपुरिसु कलजंपिरसउणसयाउलिउ ॥९४॥ उन्नयसीयपओहरभारालिंगियउ, नरसुरवरमणुरामु रामु नं वणि गयउ । सइ वियसंतविलासपलाससयावरिउ, नं महिरावणु रावणु सुरमच्छरभरिउ ॥१५॥ तत्थ भमिरसच्छंदमयंधमयाउलउँ, तरुणहरिणमणहरणहरिणिसयसंकुलउँ । कुडिलतुंगसिंगग्गकुरंगाहिट्ठियां, वसइ किं पि मयजूहसमूह परिट्टियउ ॥९॥
॥ १७१॥
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना
प्रकरण
तासु मज्झ अन्नोऽन्नसिणेहाबद्धमणु, अमुणियविरहुच्चे सुसंगय सरलतणु |
नियनित्र्भररइसुहरसअगणियसुरमिहुणु, जलतणकयसंतोसु वसहिं 'तहिं मयमिहुणु ॥९७|| हिययभंतरभरिउव्वरंतअन्नोऽन्ननेहपडिबद्धा । अह नाह ! आसि अम्हे भवंतरे तेण रूवेण ॥९८॥ तहिं अन्नोऽन्नालोयणलोयणकयसुहहं, नवनवपीइरसुम्मुह सम्मुहमणसुहइं । निययपेम्सोहरगो हामियजयहं वणि, वोलइ कालु मरालहं नं सरकमलवणि ॥९९॥ ताई सरल तण सिसिरई नइकच्छंतरई, दरसोविरजग्गिरणई ताइं वणक्खरहं । पिय परिमासपिवास बिउणरोमंचियई, अज्ज वि नाह ! सरामि ताइ किलकिंचयई ॥१००॥ अह् अवरज्जु वरज्जुइज्ज्जोइयगयणु, चलिरचरणनहंसुसयलपल्लवियवणु । कमरतुप्पलजुलि टिविडिक्कंतु महि, महरिसि कोइ समाग संठि विज्झमहि ॥ १०१ ॥ निम्मलमणिसिलवट्ठिनिविट्ट पगिकृतणु, तवतणुयंगु अनंगपयंगाहुइदहणु । सो अहिहिं विम्हयरसमहुरपलोयणिहिं, अवलोइड परिसरसभरिएहिं लोयणिहिं ॥ १०२ ॥ समरसरवितेयनिभत्थियतमपडलु, तह वि वियडकंदप्पदप्पसाडण सुहड्ड । तवविसेसचम्मट्टिसेस तणु जइ वि तसु, तहविंदियभडभंडण खंडणलद्भुजसु ॥ १०३॥ १. वरम जे० J ॥ २. रसनिन्भत्थियमच्छरतमपडलु - सर्वासु पाठः ॥
पुष्पचूल
कथायाम्
हरिणभवे
महर्षि
समागम
प्रसंग:
॥ १७२ ॥
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________
तसु पणमिरसुरसिद्ध मउडमणिमसिणकम, तह वि य कीडपयंग वि पेच्छुइ अप्पसम | जड़ वि जाड़कुलरूवणाणतवसिरिसहिउ, तह वि अट्टमयकरडिकरडपाडणापहि ||१०४ ||
| उज्झियसयलविरोहा निव्भत्थियमच्छरा मुणिवरस्स । हरिहरिणाई सावयगणा वि पासं न मुंचति ॥ | अत्र्वाहय गुण सुवुरिसहं, कासु न हियउ हरंति ? । मुणिसंगय ते पसुगण वि, जं निव्वइर चरंति ॥ ता नाह ! किं न संभरसि तस्स राएसिणो सुभणियाई । एयाई अमयनीसंदबिंदुसंदोहसरिसाई ॥
जाव न जरकडपूर्याणि सव्वंगिउ गसइ, जाव न रोगभुयंगु उग्गु निद्दउ डसइ । नाव धम्मि मणु दिजउ किज्जउ अप्पहिउ, अज्जु कि कलि पयाण जिउ निच पहिउ || धम्म सो जि सचराचरुजीवहं दयसहिउ, सो गुरु वि घरघरणिसुरय संगमरहिउ | उज्झविसकसाउ देउ जो मुक्कमलु, एहु लेहु रयणत्तर चिंतिय दिन्नफलु ॥ १०९ ॥
| देवह धम्मह धम्मियहं खमदमदयह परिक्ख । बहुएहिं अंबासगुएहिं सित्त बहेडारुकख ॥११०॥
atres जो न पियरमणिरुद्धद्धतणु, जो अरोसु भयमुक्कु विमुक्का उहगहणु ।
जो अमोहु अन्नोऽनव्वायवयणुप, सो तुम्हां आमरणु सरणु जिण होउ पहु ॥ १११ ॥
।। १७३ ।।
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरण
अकयमलक्खएहिं नवि लक्खिउ, रमणिकडक्विहिं जो नवि लक्खिउ ।
जो निव्षुइपुरगमणमहारहु, पणमहु सो जिणु जम्मु म हारहु ॥११२॥ एमाइ धम्ममइयं अम्हे सोउं महेसिणो वयणं । वियलंतमइविमोहं हिययविसुद्धाई वुद्धाइं॥११३॥
ता अम्हिहिं पडिवन्नु भवन्नवसंतरणु, नहट्ठारसदोसु निरंजणु जिणु सरणु । मन्निय जावजीविय जीवहं नाह! दय, अमुणियमंसरसेहिं वि मंसनिवित्ति कय ॥११४॥ पुणु परिहरियविरोहहं पसमसमग्गलहं, सज्झायझुणिसवणदलियदुम्मइमलहं ।
अम्ह य मुणिपयपंकयकयसेवापरहं, दिवस सउन्नहं जति नयरि जिह नायरहं ॥११५॥ अह-कया वि मुणि मेल्लिवि गउ तं अम्ह वणु, नियपयपंकयरेणुपवित्तीकयभुवणु ।
नं जाणिवि मुणिमुक्कहं उम्मिल्लियभयहं, गिम्हयालु खयकालु पराइड वणिमयहं ॥११६॥ तहिं रवियरजलिउम्ह गिम्ह तण्हाउरई, उप्पेक्खिय खत्तियनर भयसंकाउरई। सुक्कतालुगलकंठई कंठागयजियइं, गिरिपरिसरपरिसकणदीणइं खिजियई ॥११७॥ कहिं वि कुवियहरिनहरचवेडचडक्कियइं, कहिं वि दावजालोलिझलक्क 'लिक्कियई ।
कहिं वि अभुल्लिरभिल्लभल्लिमुहमुक्काई, कहिं वि महल्लोरल्लिपुल्लिकमचुकाई ॥११८॥ १. 'लु-सं०२-जे०॥
महर्षेः समीपे हरिणहरिणाभ्यां स्वीकृतं सम्यक्त्वं मांसविरतिश्च
॥१७४॥
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________
ISI कहिं वि पसरंततण्हा मायण्हियजलमइए णडियाई । भमियाई नाह ! अम्हे समयं जलमग्गिरमणाई ॥
नाव भमंतिहि दिट्ठ पररयमलकलिलु, गिरियडकडयपहि ट्ठिठ किं वि निज्झरसलिल । तं अवलोइवि दोहिं वि मणि चिंतिउ कह वि, एउ सलिलु न पहुप्पइ अम्हहं एकह वि ॥१२०॥ तो पभणइ आयरिण हरिणु पियनेहघणु, तुहं पिउ नीरु किसोयरि! मज्झ न अस्थि मणु ।
पडिबोल्लइ तणुयंगि कुरंगि वि एह वइ, समसिणेह रइरम्मह पिम्मह एह गइ ॥१२१॥ इय पुणरुत्तु वि वुत्तउं पियइ न एक्कयरु, कासु न होइ सिणेह देह संतावयरु । अह समचित्तई ताई सलिलि ओणमवि सिरु, दोन्नि वि तुंडिहिं बुड्डिहिं अच्छहिं जाव चिरु ॥१२२॥ हरिणो हरिणीए कए न पियइ हरिणी वि हरिणकज्जेण । तुच्छजले वुड्डमुहाई दो वि समयं विवन्नाई ॥ तझ्या वि आसि कहियं अम्हाण महेसिणा जहा तुज्झे । उप्पजिस्सह पुरओ जुयलेणं रायगेहम्मि ॥
तेण अम्हि नियकम्मधम्मसंचोइयइ, आयहं माणुसजम्मि रम्मि संजोइयई । ता जइ तं मयमिहुणु ताई भमियई भरहि, ताई वि जइ मुणिवयणइंदुरियहरई सरहिं ॥१२५॥ ता अवराहविहण दीण मं हणहि जिय, अलियवयणु परिहरहि हरहि मं परहं स्रिय । मं परमहिल निहालि वालि मणु परिग्गहह, सुरमहुमंस मं असहि जेण थिरु सुहु लहह ॥१२६॥
॥ १७५॥
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________
| पुष्प
भवभावना प्रकरण
चूलायै
वृद्धत्वे
धर्मकरणविषये कथनम्
अह अञ्चव्भुयतव्वयणजायसोयप्पमोयतरलमणो । विसयसुहसिढिलराओ राया वि फुडक्खरं भणइ ॥
जाणवि जं पसियच्छि ! लच्छिसजणसुहउ, भवसायरि नरजम्मु रम्मु अइदुल्लहउ । _ विणु धम्मि लद्ध चि सु निरत्थउ मइं गणिउ, जाणवि अन्नु न धम्मु वि मेल्लिवि जिणभणिउ ॥१२८ किंतु तरुणहरिणच्छि ! लच्छिविच्छड्डु चलु, जरघुणवणसयजज्जर विहडइ देहबलु ।
ता माणहुं रायसिरि निसेवहुं विसयसुहु, दिठ्ठ अदिट्ठह कारणि अवहेरइ अवुहु ? ॥१२९॥ मुंजामो विसयसुई धम्मस्स मयच्छि ! पच्छिमो कालो | मुद्धे ! अद्धवसंकाइ को धुवाइं परिचयइ ?। | तो दसणुग्गयकरकुसुमटिविडिक्कियमुहसोह । तसु पडिकूलवि भणइ पिय, दरसिढिलयउवरोह ॥१३१॥
जइ अकालि कवलंतु न रोगभुयंगु पिय !, हुंत जइ य जमकरणनिवारणि कावि क्रिय । ता माणह रायसिरि निसेवहि विसयसुह, अन्नह एउ मणंतु हसिजसि नाह ! तुहं ॥१३२॥ रायलच्छि छडिजइ दुकरु दुल्लहिय, नाह ! घरणि मणहरणि दुमेल्लिय वल्लहिय । इय मुणंतु जमदंडि पयंडि पराइयइ, विरस रसंतु अयंडि मड्डु छड्डाविया ॥१३३॥ कुवंतरकुसथंबविलंबिनराहमह, सिरिपडंतमहुविप्पुसआसायणसमह । विसयसुहह नीसारह कारणि केंव जणु, न गणइ सिरि निवडतउ दारुणदुक्खघणु ॥१३४॥
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________
विसयसुहमोहियमणां न मुणइ तिक्खाई नरयदुक्खाई। नियइ वराओ काओ पिंडं न य ल उडयपहारं॥ तणगयजललवपेलवह, कारणि विसयसुहस्सु । हिमगिरिसरिसु पडंतु सिरि, न गणइ दुक्खसहस्सु ॥ जं च पिय ! जंपियमिणं दिट्टमदिटक्कए य को चयइ ? | तमजुत्तं धम्मफलं दीसइ जं कारणाणुगयं ॥ सुकुलुग्गमपियसंगमसोहग्गारोग्गसंपयसुहाई। धम्मफलाई नरवर ! किं न विसिट्टाई दिद्याइं? ॥१३८
सहिसंपयघरघरिणीसहिउं जं रइसुहु माणइ, तंपि दिट्ठ खणदिट्टनट्ठ तडितरलु न जाणइ । एउ अज्जु अवरज्जु एउ इय जणु उपपेक्खइ, अवियाणियजमभडचडक निवडंत न पेक्खइ ।।
जो जाणइ सो जाइसइ, तसु नरयहमई मग्गु न जाणिउ |
एउ भणंतु वि नरइ गठ, नियकयकम्मरज्जु संदाणिउ ॥१४०॥ सुरकिंकर परिभवविमणु, चिंतह एम्ब हयासु | धम्मि निरुज्जमु आसि हां, तेण हुयउ सुरदासु ॥१४१ देवत्तणि तल्लेवि परु, जं आणवइ सुरेसु । किं कीरइ सो वयरियह, धम्मपमायह दोसु १४२॥ सुरभविहीणतण नियवि, जूरइ एम्ब वराउ । नरभवि लद्धइ जिणवयणि, वलि किउ धम्मि पमाउ॥
इडिसायसोहग्गजसत्थिउ, कय गुरुपरिहवु कुमयकयत्थिउ।
तेण जाउ इह भवि सुरकिब्विसु, परिहरणिज्जु जेम्व सुरकिब्विसु ॥१४४॥ १. डि-वा० ॥२. सरोसु-सर्वत्र ।
॥ १७७॥
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________
राजः
भवभावना
प्रकरणे
जिणवरधम्मु कहवि हउं पाविउ, चुक्कउ तासु पमाइण पाविउ ।
तेणुप्पन्नु अमरकम्मारउ, अह कयंतु कुविउ किं मारउ ? ॥१४५॥ सुहलवलंपड केवि सढ, सिढिलिहिं धम्मु महेसि । लद्धी हारहिं नीसुइय को'डी कागिणिरेसि॥ १४६॥
गिम्हउम्हि हउँ चिरमायाविउ, तत्तु तवेण किंतु मायाविउ । जलवजिइ सरवरि जिह वग रठ, नवरि तेत्थु कप्पासु नव गरउ ॥१४७॥ तो नाह ! तं करेजसु, जं किंचि वि अत्तणो हियं मुणसि । अयं तु पवजिस्सं जिणदिक्खं अणुमया तुमए ॥१४८॥'
गृहस्थत्वे धर्मकरण विषये कथनस्य राज्याः प्रत्युत्तरम्
तो भणइ नरवरिंदो किं धम्मो होइन हुगिहत्थाणं?। वियलंतचरणमोहा संविग्गा तो पिया भणड॥ घरपारंभनिरुभिय, वोलइ जम्मु वि जाहं । जीवदया वरु धम्मु कउ होइ निहत्थहं ताहं ॥१५०॥
पियघरघरिणिपरिग्गहविसमग्गहगहिउ, अलिड पयंपइ वंचइ परु करुणिमरहिउ ।
जइ निहत्थु सुहमग्गि सग्गि वचइ कुमइ, तो मुणिवर ओहट्टिय घट्टिय नरयगई ॥१५॥ १. "डि वि का सर्वासु ॥
॥ १७८ ॥
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________
ता पिय! पावारंभवियंभियकलिमलह, घरवासह दुहवासह सरवि बहुच्छलह ।
पडिवजिवि जिणमग्गु भग्गु दोग्गइपवहु, अजरामरपुरगमणुक्कंठिउ चित्तु महु ॥१५२॥ जाइसु सुत्थिइ देसि तहिं, मइ ढोल्ला ! मोक्कल्लि । अमुणिय जमभडदडवडउ, पडइ जु अज्जु कि कल्लि ॥
अह सो मुणिवि दइय अन्नेहिय, विसयविरत्त नाइ अन्नेहिय ।
निन्भरधम्मणुरायपरव्वस, जाणवि नं किर हुइय परव्वस ॥१५४॥ IS सरलंगुलिनहसुत्तिमुहवारिययाहपवाहु । सोउग्गमगग्गिरगिरइं, पभणइ पिय नरनाहु ॥१५५॥
लज्जामि अहं भिक्खं गिण्हंतीए तए परगिहेसु । ता जइ 'मे अंतेउरमज्झे च्चिय विहरसि तओऽहं ॥१५६ Kill मुंचामि तीइ भणियं एवं होउ त्ति तो निवो भणइ । मोत्तूण वयं मज्झ वि अन्नं परिकहसु जं किच्चं ॥ । KM तो भणइ पिया गिण्हसु सम्मत्तं ताव नाह ! गुरुमूले । जीवदयामूलाई गिहिव्वयाइं च जं भणियं ॥
जाई सुपत्तपयाणई गुरुदेवचणइं, बंभचेर सच्चव्वय परधणवजणइं ।
निम्ममत्त तवचरण मणिदियसाहणइं, ताइं अहिंसाधम्मह सयलई साहणइं ॥१५९॥ १. मह-सर्वत्र॥
। १७९ ।।
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________
पुष्पचूलायाः
दीक्षा
ग्रहणं कैवल्यप्राप्तिश्च
भव
जो जीवदय न मेल्लइ बोल्लइ सचवइ, जो परधण परदारू सराउ न सच्चवइ । भावना
लोहमागहगहिउ न अप्पर वेलवइ, सो लीलइ 'ओसीरइ भीमभववेलवइ ॥१६०॥ प्रकरणे
इचाइ पियाए सुहासियाई सोऊण नरवरो तीए । अन्नियआयरियाणं पयमूले तो विभूईए ॥१६१॥
दिक्खं दावेइ सयं पि गिण्हए गिहिवए ससम्मत्ते । तो कुणइ पुप्फचूला वयं पवित्तिणिसयासम्मि ॥ : अह अन्नया दुभिक्खं नाउं आगंतुयं ठिया तत्थ । अन्नियपुत्तायरिया जंघाबलवजिया गच्छं ॥१६३॥
एगागिणोऽवि होउं अन्नत्थ विसज्जयंति करुणाए । जायम्मि उ दुभिक्खे बहु परियडिउ अचायंता ॥ भंजंति पुप्फचूलाउवणीयाई पि भत्तपाणाई । अह अन्नया कुणंतीइ नीइ दुकरतवच्चरणं ॥१६५॥ गुरुणो वेया वचं कुणमाणीए विसुद्धभावाए | पयडियलोयालोयं उप्पन्नं केवलं नाणं ॥१६॥ तो जं जं पाउरगं मणिच्छियं जं च भत्तपाणाइं। तं तं देइ गुरूणं नाउं नाणेण आणउं ॥१६॥ अन्नदिणे आणीए मणिच्छिए ओसहाइए गुरुणा । भणिया अजे! नाओ मणोगओ मज्झ कह भावो?॥ १. उत्तरइ-J. जे ॥२. अन्नियपुत्तायरियाण पायमले विभूईए-इतिरूपमुत्तरार्द्व सर्वासु-॥ ३. वच्चं च कुव्व
माणीए सुद्ध-वा०। J. जे० ॥
॥१८॥
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________
नाणेण तीइ भणिए किं तं पडियाइ अहव विवरीयं? ।
इय पुच्छियम्मि गुरुणा अप्पडिवाइ त्ति सा भणइ ॥१६९।। तत्ता संविग्गो सो भणेइ मिच्छामिदुकर्ड जमिह | आसायणा मए केवलिस्स विहिया अयाणेण ॥ आढत्तो य करेउं खेयं जह सीसिणी वि मह एसा । अचिरंगीकयदिक्खा इत्थीमत्तं पि सिज्झिहिड ॥ चिरचिन्नवओ वि अहं जरजिन्नं देहपंजरं एयं । वहिऊण न याणे केत्तियं पि भमिहामि संसारं? ॥१७२ तो केवलिणा भणियं मा खेयं कुणह जेण तुम्भेऽवि । सुरसरियमुत्तरंता सिज्झिस्सह इह भवे चेव ॥ इय सोऊणं सूरी तब्वेलं चेव चलइ आसन्नं । गंगं नाऊण तओ सणियं सणियं वयंतोय ॥१७॥ पत्तो तीए सो आरुहइ जाव नावाए ताव तन्भारं । न सहइ नावा बुड्डइ उवविसइ जहिं जहिं एसो॥ कविएहिं नाविएहिं तो खित्तो पेल्लिऊण सुरसलिले । मिच्छुकडं भणंतो जलजीवाणं तओ एसो॥१७॥ सुविसुद्धभावपत्तो अंतगडो केवली तहिं जाओ । तद्देहस्स य पूया विहिया देवेहिं तुट्टेहि ॥१७७॥ तो तं पयागनामं तित्थं जायं तहिं जणपसिद्धं । गंगासलिले वुड्डा लहंति सुगई ति लोए य ॥१७८॥ नप्पभिई चिय जाया दढं पसिद्धी चिरं च विहरे । अज्जा वि पुप्फचूला सिद्धा धुयसयलकम्मंसा ।। राया वि पुप्फचूलो आराहे अग्बंडियसरुवं । सम्मं सावयधम्म वच्चड वेमाणियसुरेस ॥१८॥
॥१८
॥
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव
भावना
प्रकरणे
अथ सूकरमधिकृत्याऽऽत्मानुशास्तिमाह
पज्जलियजलणजालासु उवरि उल्लंबिऊण जीवंतो । भुतोऽसि भुंजिउं सूयरत्तणे किह न तं सरसि ? ॥२२०॥
अधःप्रज्वलज्ज्वलनज्वालानामुपरि अधोमुख उल्लम्ब्य जीवन्नेव भर्जित्वा सुकरत्वे यद् भुक्तोऽस्यनायैः तत् कथं न स्मरसि ? ॥
तथा
गहिऊण सवणमुच्छल्लऊण वामाओ दाहिणगयम्मि । सुम्मि ओतत्थ वि विडो सल्लेण निहण गओ ॥ २२९ ॥
इह किलाखेटिकानां सम्बन्धी श्वा सूकरे दृष्टे धावित्वा दक्षिणं वामं वा कर्ण दशनैर्गृहीत्वा दक्षिणाद्वामे वामाद्वा दक्षिणे पार्श्वे शूकरपृष्ठोपरिभागेन झंपां दत्त्वा गच्छति, ततो दन्तगृहीतं कर्ण
सूकरभवे अनुभूत दुःखानां
स्मरणम्
अनुशास्तिश्व
॥ १८२ ॥
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________
गाढमाकृष्य तिष्ठति, तथा च सूकरः पदमपि चलितुं न शक्नोति, ततोऽश्वारोहः समागत्य सूकर सेल्लेन हत्वा विनाशयति ॥
इह च मायादिदोषप्रधाना जन्तवः शूकरत्वेनोत्पद्यन्ते, तत्र च पुत्रादिभिरपि भक्ष्यन्त इति संसारासमंजसं दर्शयन्नाह
उप्पन्नस्स पिउस्स वि भवपरियत्तीइ सूयरत्तेण । सदाइ भुंजमाणो रायसुओ बोहियो मुणिणा ॥
इह कस्यचिद्राजपुत्रस्य सम्बन्धी पिता कर्मवशाद् भवान्तरे सूकरत्वेनोत्पन्नः, तस्य च सम्बन्धीनि दीर्घवर्धरूपाणि पृष्ठिमांसानि भुंजानः पुत्रो मुनिना प्रतियोधित इत्यक्षरार्थः॥
___ भावार्थस्तु कथानकेनोच्यते, तच्चेदम्All उसहपुरं नाम पुरं जं दीसइ सेयवसहपिटं व । चंदकरधवलधवलहरधवलमीसरनिवेसं च ॥१॥
राया य भाणनामो तं पालइ जस्स सेसगुणवग्गो । चंदो व्व कलंकेणं महलिजइ किविणभावेण ॥२॥ एत्तो य सूरनामा रायसुओ दाइएहि निच्छूढो । भजाए चंदवयणाए अणुगओ सीलकलियाए ॥३॥ एगागी भममाणो वुच्छो तत्थागओ तओ भाणुं । नरनाहं ओलग्गइ वराडियं पिहन सो देइ ॥४॥
३॥
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरण
शूकरत्वे उत्पन्नस्य पूर्वभव
पितुः
मांसखादकस्य सूरराज
अह सो पभणइ भजं पिए ! अदाया इमो महीवालो ।
ता चिट्ठ इमंमि तुमं गच्छामि अहं अउज्झाए ॥५॥ तो सा भणइ न एवं तत्थ गओ जेण अन्नमहिलासु । रत्तो मं विम्हरिहिसि ता जुगवं तत्थ वच्चामो॥ पत्तिजावंती वि हु तो जा कहमवि न पत्तियइ एसा । कुलदेवया इमेणं विणएणाऽऽराहिया तत्तो ॥७॥ पचक्खाए होउं तीए दिवाण सुरभिगंधाण | कुसुमाण चउसरं ताण अप्पियं एकमेकंति ॥८॥ भणियं सीसे बंधह जस्स मिलायंतिमाइं कुसुमाई । सो जाणिजउ इयरं अन्नासत्तं तहिं जायं ॥९॥
इय देवयविहिए पचयम्मि मोक्कल्लिओ पिओ तीए । तेण वि वरधवलहरं गुत्तं एक तहिं घे ॥१०॥ • मुक्का सदासचेडी एसा असणाइनिव्वुई काउं । पत्तो य अउज्झाए सयं निवेणं तहिं दिहो ॥११॥
अइगोरवेण दिन्नं विउलं दविणं च चिट्ठइ सुहेणं । ओलग्गंतो नरवरमिटुं वत्थाइयं पवरं ॥१२॥ भजाए संपेसइ अहऽन्नया सव्वहा वि कुसुमाई । तुट्टाई न अत्थेण वि कत्थइ लब्भंति तो रन्ना ॥१३॥ सन्निहियनरा पुट्ठा कत्थई दीसंति किमिह कुसुमाइं? | तो ते भणंति अन्नत्य देव ! कत्थइ न दीसंति ॥ किंतु कुओऽवि हु एसो अमिलाणेहिं सुयंधकुसुमेहिं । दीसह बद्धेहिं सिरे निचं पि हु सूरराउत्तो ॥१५॥ तो तवइयरमेसो पुट्ठो रन्ना इमेण वि समग्गं । कहियं जहट्टियं चिय तो विम्हइओ नरवरिंदो ॥१६॥
पुत्रस्य
कथा
॥१८४॥
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________
चिंतह किमेरिसाई इत्थीह वि हंति सीलसत्ताई? । जं चिरपउत्थदइए विरूवतरुणत्तभावेऽवि ॥१७॥ खोभिज्जइन परेणं? ता पच्चयमप्पणो करिस्सामि । तस्स य किंनरगंधव्वनामया गायणा दोन्नि ॥१८॥ नामेण कोइला गायणी य कंठेण विजियअमराई। सोऊण ताण गेयं च अक्खिविज्जति मुणिणोऽवि ॥ रूयं सोहरगं चिय अणुत्तरं ताण गायणाण तहा | जंपंता य वियडा कुणंति पउलोमियं पि वसे ॥२०॥ तिनिवि ताई निवेणं पच्छन्नं पेसियाई उसभपुरे। गंतूण चंदवयणं विरनियद्धेहिं गीएहिं ॥२१॥ तह अक्खिवंति ताई खणं पि जह मेल्लए न पासाओ। तो अइसयअक्खित्तं नाउं तं गायणा एयं ।२२। पत्थंति अणायारं मुद्धसहावं पि कह वि एगते । तो नायं तीइ जहा दुट्टा एए न सुहभावा ॥२३॥ अह संवरणं काउं तयभिमुहंसा भइ किमजुत्तं ? । कल्ले तिन्नि वि तुम्हे एजह रयणीह संवहिउं ।२४। तो हिडाइं गयाइं एयाइं इमीइ सुत्ततंतूहिं । खट्टा वणाविऊणं ठविआ भूमिहरउवरिम्मि ॥२५॥ बीयदिणे रयणीए काऊणं ताई पवरसिंगारं । तत्थाऽऽगयाई तत्तो भणियाई दासचेडीए ॥२६॥ पुरओ उवविसिऊणं चिट्ठह जा सामिणिं पहुप्पेमि । सुत्तबुणियखट्टाए वत्थेण च्छाइयाए य ॥२७॥ उवविद्याई तिन्नि वि पडियाई भूमिगेहमज्झम्मि | चिट्ठति दुखियाई तल्लुब्वेल्लिं कुणंताई ॥२८॥ तो भोयणवेलाग कोद्दवकूरं इमाण तिण्हं पि । अद्धठवेण खिवावइ करवयमगं च नीरस्स ॥२९॥
॥ १८५॥
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव
भावना
नकरणे
५
तो बहुदिहिंताणं जाया कप्पासपूर्णियव्व तणू । पंडरया एत्तो चिय राया चिंतइ अउज्झाए ॥३०॥ अन्नत्थ पेसियाणं न होह कइया वि एत्तियविलंबो । मह गायणाण इण्हि तु कारणेणेत्थ होयव्वं ॥३१॥ तो अन्नदि भणिओ तेणेगंतंमि सूररायसुओ । तुह भजं सीलवई वयमिच्छामो सयं दट्ठे ॥३२॥ तो सूरेण भणियं जं देवो आणवेह अह दो वि । अकहेउं पच्छन्नं गओ (आ) तहिं वाहणे सिग्धे ॥ ३३ ॥ अग्गे गंतुं सूरेण भारियाए तयं समग्गं पि । कहियं तीए वि कहिओ सच्चो वि हु पुत्र्ववत्तंत्तो ॥ ३४॥ तो सूरेण भणियं किच्चं इण्हि किमेत्थ ? तो एसा । पभणइ राया रयणीइ एत्थ आणजह तओ सो ॥ समीम गओ इरीए ताइं भूमिहरयाओ । तिन्निवि कट्टावेऊण गायणाई वरे पट्टे ||३६|| ठवियाई कसणाणाइं कुसुममालाहिं अचियाई च । सूरोऽवि निवं आणइ रयणीए गए पढमजामे ॥ कहियं भजाए भाइ सा वि पाडेह ताव पाएसु । तिन्हं पि देवयाणं देवालयपठवियाणं ॥ ३८ ॥ तो सूरो नरवणो दावेडं ताइं सयमवतो ! नरवइणाऽवि इमाई दिट्ठाई सियसरी राई || ३९ ॥ सियवत्थाई सियकुसुममालओमालियाई सव्वत्तो ।
पासु जाव पडही ता भणियं तेहिं अइसणियं ॥ ४० ॥
किन्नरगंधव्वा कोइला य अम्हे तओ तुमं देव ! । मा निवडसु पाएसुं तो रन्ना ताई पुट्ठाई ॥४१॥
74
सुरराजपुत्रकथानके चन्द्र
वदनायाः
शीलस्य
परीक्षा
॥। १८६ ॥
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________
तेहिं विकहियं सव्वं कुडंतरिएण तं च सूरेण । निसुयं राया वि तओ निन्निवि एयाई घेत्तूण ॥ ४२|| चंदवणाइ पासे वचइ सूरेण सह तओ नमिउं । एए सूरसमक्खं वन्नइ से सीलबुद्धीओ ॥ ४३ ॥ तत्तो राया तह गायणाहं सूरो य चंदवयणा य । पगयाई अउज्झाए तुट्टेण य नरवरिंदे ॥४४॥ सूरस्स चंदवणाए तह य विउलं पसायवरदाणं । दिन्नं सुहेण कालो वच्चइ एयाण तो तत्थ ॥४५॥ अह अन्नदिणे सूरो पारद्धिं कुणइ बाहिरुजाणे । गिण्हेइ जरढसूयरसट्ठाई मारिडं तत्तो ॥ ४६ ॥ जलणेण पए बाहिरे वि परिभुजमाणओ एसो । दिट्ठो अइसयनाणेण मुणिवरेणं तओ भुत्ते ॥४७॥ भणियं हद्धी भवविलसियाई पेच्छह जहिं सपुत्तोऽवि । भुंजइ पिउमंसाई मारेउं निग्घिणो तत्तो ॥ ४८ ॥ को कुणइ इमं मुणिवर ! भणिए सूरेण तो मुणी भणइ ।
इह ताव तुमं चि कहमिव ? अह मुणिवरो आह् ॥ ४९ ॥
जो तुज्झ पिया नामेण दढरहो सो सकम्मदोसेण । इय सूयरभावेणं जाओ तुमए यसो भुत्तो ॥ ५०॥ बहुपचएहिं कहिए मुणिणा एयम्मि जत्तिकलियम्मि । सो निंदइ अप्पाणं पुणो पुणो तह य संविग्गो ॥ हम्म गओ बीए दिणम्मि घेत्तूण भारियं निययं । एड मुणिणो सयासे सोडवि हु तज्जोग्गयं नाउं ॥ भणेड़ अदुर्लभा जीवाणं माणुसाइसामग्गी । जो एवं पि हु लद्धं हारइ रसगिद्धिमाईहिं ॥ ५३ ॥
।। १८७ ।।
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव-
भावना प्रकरणे
सो भमइ अणंतभवे दुखत्तो नरयतिरियमाईसु । एए य कामभोगा जे पडिहासंति रमणिज्जा ॥५४॥ मुनेरुप
देशं तिरिएहिं अंतयाइहिं तह य साहारणा सया तेऽवि ।
श्रुत्वा जइ रमइ विसिट्ठोऽवि हु तेसु तया तस्स इयरेहिं ॥५५॥
सूरस्य को होज विसेसो ? तह भवे य भममाणएहिं जीवेहिं ।
तद्भााभुत्ता अणंतसोऽवि हु भोगा दुक्खं च तज्जणियं ॥५६॥
याश्च सुरलोयसंभवेण वि सुहेण भुत्तेण जइ अणंतेण । संतोसो न हु जाओ ता इमिणा मणुयसोक्खेण ॥५७॥ | जिनदीक्षा तुच्छेण किच्छसजमेण दुक्खलक्खाणविद्धएणं च ।
ग्रहणम् किह सो होहिइ ? जत्थ य हम्मति सुएहिं पियरोऽवि ॥५८॥ पियरेहिं सुया तत्थ य संसारे अभिरमंति किह धीरा ? । इच्चाइ मुणिस्स सुहासियाई सोऊण एयाइं॥ . संविग्गाई तस्सेव पायमूलम्मि मुणिमइंदस्स । भवहुयवहनवजलहरवुद्धिं गिण्हंति जिणदिक्खं ॥१०॥ सुरो तस्स समीवे पासे अजाण चंदवयणावि । उग्गं काऊण तवं कम्मविसुद्धाई सिद्धाई॥१॥
॥ इति सूरराजपुत्राख्यानकं समाप्तम् ।।
|| १८८॥
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________
अथ हस्तिनमधिकृत्याऽऽह
फामि करेणुयाए वारीए निवडिओ दीणो । झिज्जर दंती नाडयनियंतिओ सुक्खक्खम्मि ॥२२३॥ विंझरमियाई सरिडं झिजंतो निबिडसंकलाबद्धो । fast सिरम सियअंकुसेण वसिओ सि गयजम्मे ॥ २२४ ॥ सोऊण सीहनायं पुव्विं पि विमुक्तजीवियासस्स | निवडंतसीहनहरस्स तत्थ किं तुह दुहं कहिमो ? || २२५॥ भिसिणीविसाईं सल्लइदलाई सरिऊण जुन्नघासस्स । कवलमगिण्हंतो आरियाहिं कह कह न विद्धो सि ? ॥ २२६ ॥
पडिकुंजरकढिणचिहुट्टदसणखयगलियपूयरुहिरोहो । परिसक्किरकिमिजालो गओ सि तत्थेव पंचतं ॥२२७॥
॥ १८९ ॥
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरण
जूहवइत्ते पजलियवणदावे निरखलंघचरणस्स । मेहकुमारस्स व दुहमणंतसो तुह समुप्पन्नं ॥२२८॥ गज
"जन्मनि इहाटव्यां वृहत्करिणः किलैवं ध्रियन्ते-वारिनामिका महती गर्ता खन्यते, इयं चासारकाष्ठस्तृण- जीवेन रेण्वादिभिश्चाच्छाद्यते, तस्याश्च अपरभागे करेणुका ध्रियते, तत्स्पर्शे च लुब्धो वनकरी धावति, स च ।
परिरागान्धो गर्तामपश्यंस्तस्यामधो निपतति, तन्मध्ये च बुभुक्षितं तमनेकदिनानि धरन्ति, ततोऽतिसन्नम- ।' भ
भुक्तानां किंचित्करं सन्तं ततः समाकृष्य राजसमीपं नयन्ति, तत्र च शुष्कवृक्षे चर्ममयमहानाडकनियंत्रितो ..
दुःखानां दीनः प्रतिदिनं क्षीयते ॥ 'दंतीति गजमेवाधिकृत्याऽत्मजीवं कश्चिदनुशास्ति-शितं-तीक्ष्णमंकुशं, शेषं
वर्णनम् सुगमं ॥ तथा-'सोऊण' सुगमा ॥ 'भिसिणी सुगमा ॥ अपरं च-'पडिकुंजर' प्रतिपक्षहस्ती तस्य सम्बन्धिनौ कठिनो चिहुट्टी-शरीरैकदेशसन्निमग्नौ यो दन्तौ तजनितक्षतेभ्यो गलितः पूयरुधिरौघो यस्य स तथा, अत एव तेषु क्षतेषु परिभ्रमत्कृमिजालो गतोऽसि तत्रैव-गजजन्मनि पञ्चत्वंमरणभावमिति ॥ अथ गजमेवाधिकृत्योदाहरणगर्भामात्मानुशास्तिमाह-यथा मेघकुमारस्य गजयूथपतित्वे वनदवे प्रज्वलिते निप्कचवरस्थण्डिलस्थस्य निरालम्बोक्षिप्तैकचरणस्य दुःखमुत्पन्नं तथा तवापि जीव ! तथाविधं दुःखमनन्तशः समुत्पन्नं, अत एव तदवगम्य तथा यतस्व यथा पुनरप्येवंविधदुःख
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________
Ke भाग न भवसीति भावः ॥ कः पुनरसो मेघकुमारः ? कथं यूथाधिपतेस्तस्य दुःखमुत्पन्नमिति, ?
उच्यतेमगहाजणवयमझे रायगिहं नाम पुरवरं आसि । जत्थ सयथो वि सया संखाईओ जणो वसइ ॥१॥ पडिहार चिय सेवंति जत्थ निचं परस्स दाराई तह लोयाण पओसो जत्थ अकजे न अन्नोऽन्नं ॥२॥ तत्थ य सेणियनामा नरनाहो जो दढोऽवि सम्मत्ते । मिच्छं विप्पडिवन्नो सिरिवीरजिणंदसमएसु ॥३॥
तस्स य रन्नो भजा, धारिणीनामा इमा य कइया वि ।
पेच्छइ पच्छिमरयणीइ, सियकरिं अइगयं वयणे ॥४॥ नेमित्तिएहिं रन्नो कहिओ तो पवरपुत्तजम्मो त्ति । अह धारिणीइ गम्भो परिवड्ढइ तहिणारद्धं ॥५॥ तो तइयगम्मि मासे अकालमेहेसु दोहलो जाओ। चिंतड़ जड़ा अकाले उन्नयमेहेसु सव्वत्तो ॥३॥ अणुगम्मंती सेणियरन्ना तह करिवरम्मि आरूढा । सिरि धरियधवलछत्ता जइ रायगिहे परिभमामि ॥ तो पुज्जइ दोहलओ मज्झ इमं अज दुग्घडं मन्ने । इय चिंताए तीसे पइदियहं खिजए अंगं ॥८॥ अह नरवरेण गाढं पुट्ठा परिकहइ दोहलं एसा । अभयकुमारस्स निवोऽवि साहए सोऽवि उवउत्तो ॥९॥ पोसहसालाए ठिओ अट्ठमभत्तेण पुव्वसंगइयं । सोहम्मवासिदेवं आराहइ तो इमो नीसे॥१०॥
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव- भावना प्रकरणे
पूरइ अकालमेहेसु दोहलं तो कमेण एसावि । पसवइ पुत्तं वररूवलक्खणं उचियसमयम्मि ॥११॥
दोहलयं अणुसरि मेहकुमारो त्ति से कयं नामं । परिवढिओ य कमसो कलाओ सिग्छ अहिजेइ ॥ # अह जोब्वणमणुपत्तो अहिलसणिणं सुरंगणाणं पि । तो परिणइ धूयाओ नरेसराणं सुरूवाओ ॥१३॥
तत्थागओ कयाइ वि सिरिवीरजिणेसरो विहरमाणो । तस्संतिए सोउं जिणधम्म सावओ जाओ॥१४॥
हस्तिभवे मेघकुमारजीवेन अनुभूत दुःखविषये मेघकुमार कथा
अह विहरिऊण भयवं, पुणरवि तत्थाऽऽगओ तओ दिक्खं । मेहकुमारो गिण्हइ संविग्गो तस्स पासम्मि ॥१५॥
अहरायणियाइ तओ निसाइ संथारए खिवंताणं | साहणं संजाओ मेहकुमारस्स संथारो ॥१६॥ वसहीदुवारमूले वायणसंपुच्छणाइकजेसु। निंताण अइंताण य साहण पयाइसंघद्यो॥१७॥ हत्थे पाए सिरमाइएसु तहकह वि मेहसाहुस्स | संजाओ जह निद्दा न आगया सयलरयणि पि ॥१८॥ अह चिंतेइ गिहत्थं मं आढाइंसु साहुणो सब्वे । इम्हि पुण निस्संका किह पेच्छ कयत्थयंति दढं? ॥१९ तम्हा पभायसमए आपुच्छेउं जिणेसरं वीरं । गच्छामि गिहं अन्ज वि किं नटुं ? चिंति एवं ॥२०॥ समवसरणोवविठू सिरिवीरजिणम्मि वच्चए जाव । ता भयवया सयं चिय भणिओ तुह मेह ! रयणीए॥
॥ १९२॥
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________
अज अभिप्पाओ एरिसो त्ति, जाओ तओ इमो भणइ ।
आमंति तओ भणियं, जिणेण सो भद्द ! न हु जुत्तो ॥२२॥ Kell गुरुसत्ताणं तुम्हारिसाण परिणयजिणिंदवयणाणं । जमणाइभवे चिट्ठउ नरगाइदुहं समणुभूयं ॥२३॥ | Koll पत्तो अणंतरम्मी तइयम्मि भवम्मि जं नए दुक्खं । अणुभूयं तदवेक्खाए एत्थ तुह किं दुहं भद्द ! ॥२४॥
तो मेहेणं भणियं किं तत्थ मए जिणिंद ! अणुहूयं ।
दुक्खं ति ? तओ पभणइ जिणो निसामेह एक्कमणो ॥२५॥ इह चेव भरहवासे वेयड्ढगिरिंदपायमूलम्मि | वणयरऽभिहियभिहाणो तुम सुमेरुप्पभो नाम ॥२६॥ आसि गइंदो एत्तो तइयभवे भद्दजाइसंपन्नो । जूहसहस्साहिवई सत्तंगपइडिओ पवरो ॥२७॥ गिरिनिज्झरकंदरकाणणेसु वरकलभकलभियाहिं समं । तस्स रमंतस्स तओ पमुइयचित्तस्स कइया वि॥ जणसुद्दयंमि वसंते समइकंतमि मच्छरेणेव । संतावमावहंतो खलो व्य गिम्हो पवत्तेइ ॥२९॥ जो पयह पयाओ सया भुवणागरणम्मि पक्खिवेऊण | चंडंसुहुयवहेणं धममाणो चंडपवणेहिं ॥३०॥ हारमणिचंदचंदणखीमजलद्दाजलासयवणाई । जलजंतगिहाणि य जत्थ सेवए सायरो लोओ॥३१॥ पिकफलभरसमोणयसहयारवणेसु वीसमंताणं । पहियाण जत्थ जायइ विग्यो गमणम्मि सुइरं पि ३२||
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________
भावना
ANE
प्रकरणे
एका वि सत्तली मयणपरवसं जत्थ कुणइ कामियणं । किं पुण परिमलवासियदियंतवरपाडलसहाया ॥ जो सियमल्लियकुसुमच्छलेण हसइ व्व सयलपंथिजणं । हाहाहेति कुणंतं लुढमाणं रुक्खछायासु ॥३४॥ जंबूकुसुमुक्केरो पाडिजइ सजणिएहिं वि फलेहिं । अंगसमुत्था वि विसंवयंति पडिकूलसमयम्मि ॥३५॥ धूलीकयंवकुसमाण परिमलो तवड विरहिणीवरगं| झिजति जामिणीओ दुजणमेत्तीउ व कमेण ॥३६॥ दटुं च दिवसनाहं बच्चंतं उत्तरोत्तरपएसु । परिमुक्कदक्विणासं हरिसेण विवड्ढिया दिवसा ॥३७॥ कयकमलदलत्थरणाई कयलिलवलीलयाहरत्थाई । कोलंति जत्थ मिहुणाई सिसिरसरियाइतीरेसु ॥३८॥ वायंनि वाओलीओ रन्नाई जलंति वणदवग्गीहिं । परिसडइ पत्तनियरो वणाण कुमईण व गुणोहो ॥ नारीउ व्व दिसाओ रयस्सलाओ जणंति उव्वेयं । परिभमइ दरिद्दउलं छुहोसिणेणं च संतत्तं ॥४०॥ तत्थ परिवड्ढमाणे गिम्हस्स भरे कयाइ सब्बत्तो । रन्नम्मि पलित्ते वणदवेण खरपवणपहएण ॥४१॥ सव्वदिसासु वि धूमाउलासु डझंतसावयगणेसु । आकुंचियघोरकरो ऊसियपुच्छो भयत्तत्थो ॥४२॥ भंजतो तरुनिवहं वल्लिवियाणा चूरयंतो य | लदिनियरं मुयंतो सो जूहबई जराजिन्नो ॥४३॥ नियहत्यिहत्थिणीहिं समं पलाणो सरं गओ एक। तत्थ य नीरं तुच्छं तमपावंतो कले खुत्तो ॥४४॥ तो पंकबहुत्तेणं बुड्ढत्तेण य न सकए तत्तो । उत्तरिउ सो ताहे पुब्धि निययाओ जूहाओ ॥४५॥
हस्तिभवे मेघ कुमारजीवेन अनुभूतानां दुःखानां मारणम
॥१९४॥
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________
निच्छूढेणं दिट्टो एक्केणं तत्थ गयवरिंदेण | तिक्खदसणेहिं विद्धो वेरं सरिऊण तो तेण ॥४६॥ सत्त अहोरत्ताइं तब्बियणाए तओ समकतो । वीसुत्तरवाससयं सवाउं पालइत्ताणं ॥४७॥ अज्झाणोवगओ वंधित्ता आउयं तिरियजोगं | पजते मरिऊणं इह चेव य भरहवासम्मि ॥४८॥ विंझगिरिपायमूले चउदंतो पवरलक्खणसमग्गो । सत्तसयजूहनाहो सो जायइ गंधहत्थि त्ति ॥४९॥ मेरुप्पभो त्ति नामेण भमइ गिरिसेलकाणणाईसु । गिम्हमि अन्नया वणदवग्गि गुरुसंभमो जाओ ॥५०॥ इय अग्गिसंभमो दिठ्ठपुचओ कत्थई मए ? एवं । ईहं कुणमाणस्स य जाईसरणं समुप्पन्नं ॥५१॥ पढमम्मि पवत्ते पाउसम्मि पत्ते अह कत्थई पएसम्मि । बहुएहि हत्थिमाईहिं रुक्खत्तणकट्ठमाईणि ॥५२॥ उद्धरि एगते एडावेऊण मंडलं गरुयं । कारेइ अत्तजूहद्दयाए दवसंभमे ठाउं ॥५३॥ मज्झिमवासारत्ते वीयं पि हु मंडलं करावेइ । वासारत्तसमत्तीइ कारए मंडलं तइयं ॥५४॥ तत्तो गिम्हम्मि पुणो जाए दवदहणसंभमे स करी | तह चेव पलाणो पढमथंडिले जाव संपत्तो ॥५५॥ ता तं सयलं रुद्धं चित्तयवयवग्घहरिणमाईहिं । तह बीयं पि हु रुद्धं करुणाए तं पि परिहरि ॥५६॥ तइयम्मि ठिओ गंतुं परिवारसमनिओ तओ पायं । कंडुयणत्थं उक्खिवइ जाव ता तस्स ठाणम्मि ॥ आगंतूण पविट्टो ससओ दिहो य तेण करुणाए। पाओ तत्थ न ठविओ उक्विविऊण वि ठिओ धीरो॥
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना
प्रकरणे
तत्तो य तयणुकंपाउं मणुयाज्यं उवनिबद्धं । संसारो य परित्तो विहिओ अह सो वणदवग्ग्री ॥ ५९ ॥ इंदियाई जलि अड्ढाइजाइं उवसमं वयइ । अग्गिभयविप्पमुक्का तत्तो सावयगणा सव्वे ॥ ६०॥ वति थंडिलाई मोत्तुं अह सोऽवि करिवरो जाव । चलिओ ताव किलंतो जुन्नसरीरो रुहिरभरिओ ॥ पडिओ धस त्ति धरणीथलम्मि राइंदियाइं तो तिन्नि । विसहर सियालभक्खणपमुहाओ तिब्ववियणाओ ||३२||
वासस्यं पालेत्ता सच्चाउं तं च वेयणं सम्मं । अहियासित्ता जाओ तुमभिहई सेणियस्स सुओ ॥ ६३॥ तो जड़ तिरिभवम् वि सम्मं अहियासिया तए वियणा । पाओ य न निक्खित्तो सस्यस्सुवरिं च करुणाए ॥ ६४ ॥
ताहि साहूणं वरबंभधराण चरणमाईहिं । संघट्टणं पि न सहसि कीस तुमं ? जेण तिरियदुहं ॥ ६५ ॥ आज केत्तियमिमं अनंतगुणनिज्जराफलं तह य । इय सोऊणं मेहो जाईसरणेण तं सव्वं ॥ ६६ ॥ संभरइ सयं चैव य तत्तो आनंदजलभरियनयणो । दाउं मिच्छादुक्कडमभिग्गहं गिण्हए एवं ॥ ६७ ॥ मोत्तूण अच्छिमेत्तं सव्वावयवेसु साहुवग्गेण । संघट्टिज्जंतेण वि न मए मणदुक्कडं कज्जं ॥ ६८ ॥
मेघ
कुमारजीवस्य शशको
परि दया,
मनुष्यत्वे
प्राप्तिश्च
॥। १९६ ॥
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________
इय पालिऊण सम्मं अभिग्गहं अखलियं च सामन्नं । विजयविमाणम्मिसुरो जाओ बहुखवियकम्मंसो ||६९||
चविऊण सो महप्पा तत्तो सुकुलम्मि पाविडं जम्मं । निद्धोदयकम्मरओ महाविदेहम्मि सिज्झिहइ ॥ ॥ इति मेघकुमाराख्यानकं समाप्तम् ॥
ce
तदेवं स्थलचराणां लेशतः स्वरूपमुक्तं, अथ शेषजलचरोपलक्षणार्थं मत्स्यमधिकृत्यात्मानुशास्तिगर्भ तत्स्वरूपमाह -
जाले को सत्थेण चिंदिउं हुयवहम्मि परिमुक्को । भुत्तो य अणजेहिं जं मच्छभवे तयं सरसु ॥ छेत्तूण निसियसत्थेण खंडसो उक्कलंततेल्लमि । तलिऊण तुट्ठहियएहि हंत भुत्तो तहिं चैव ॥ २३० जीवतोऽवि ह उवरिं दाउँ दहणस्स दीणहियओ य । काऊण भडित्तं भुंजिओऽसि तेहिं चिय तहिं पि ||२३१||
॥ १९७ ॥
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________
भावना प्रकरणे
अन्नोऽन्नगसणवावारनिरयअइकूरजलयरारदो ।
मत्स्य
.. भवे तसिओ गसिओ मुक्को लुको ढुको य गिलिओ य ॥२३२॥
सोढानां वडिसग्गनिसिआमिसलवलुदो रसणपरवसो मच्छो ।
* विविधगलए विदो सत्थेण बिंदिउं भुंजिउं भुत्तो ॥२३३॥
, वेदनानां
.: वर्णनम् पियपुत्तोऽवि हु मच्छत्तणंपि जाओ सुमित्तगहवइणा ।
वडिसेण गले गहिओ मुणिणा मोयाविओ कह वि ॥२३४॥ ___ पंचापि सुगमाः ॥ नवरं 'तहिं चेव' त्ति तस्मिन्नेव मत्स्यभवे 'तेहिं चिय' त्ति तैरेवानायः 'तहिं : पित्ति तस्मिन्नेव मत्स्यभवे, अन्योऽन्यग्रसनव्यापारनिरताश्च तेऽतिकरजलचराश्च तैरारब्धो मत्स्यः कदाचित् त्रस्तः, ततो धावित्वा तैर्ग्रस्तो-गिलितुमारब्धः, पुनर्दैवयोगात् गिलितुमशक्तैः कथमपि मुक्तः, ततो भीत्या कापि जलमध्ये लुक्को-नष्टः, पुनवप्रतिकूलतया कथमपि 'दुक्को' त्ति प्राप्तो गिलितश्चेति, बडिशं-प्रलम्बवंशाग्रन्यस्तलोहमयचक्रकीलकरूपं, तत्र लोहकीलकाग्रे न्यस्तो योऽयमामिपलवस्तत्र लुब्धश्चासौ रसनपरवशश्चासौ मत्स्यश्चेति ॥
* ॥१९८॥
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________
इह च मत्स्यभवे समुत्पन्ना जीवाः पित्रादिनाऽपि भच्यन्त इतिसंसारासमंजसतां दर्शयति- 'पिये' त्यादि, अक्षरार्थः प्रकटो, भावार्थस्तु कथानकादवसेयः, तच्चेदम्
पउमसरो नामेणं गामो आसी कलिंगविसयम्मि | जो राय हंस भोजो तह परममसरो व्व सिरिनिलओ ॥ १ ॥
तत्थ य सुमित्तनामो निवसइ गाहावई जणपसिद्धो । तस्स अउन्नस्स कयाइ जायए गुणजुओ पुत्तो ॥ पाणेहिंतो वि पियो एसो जणयस्स तेण तव्त्रिरहे । खणमवि न अच्छिउं तरइ एस चिट्ठइ समीवत्थो ।
सन्निहिण या विहु इमो अहिजाविओ तओ पिउणा । विद्धिं गमिओ बहुभक्खभोजदाणेहिं दुललिओ ||४||
| तेण विणा य सुमित्तो न भुंजए न य सुएइ कइया वि । तम्मयचित्तो चिट्ठा परिचत्तासेसवावारो ||५|| अह सोलसमे वरिसे तिव्वायकेण पीडिओ एसो । अट्टज्झाणोवगओ मरिडं तस्सेव गामस्स ||६|| बाहिं विलम्मि दहे मच्छो जाओ तओ सुमित्तस्स । तम्मरणजणियसोओ उम्मायकरो समुन्भूओ || अह बहुदिणपजंते सुहिसयणाईहिं सो विगयसोगो । बिहिओ कहकह वि पर्यट्टिओ य लोयस्स ववहारे ||
।। १९९ ।।
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव: भावना प्रकरण
| अह अन्नया कया वि हु बडिसं घेत्तूण सो गओ कह वि । तत्थ दहे जत्थ सुओ चिट्टइ मच्छो समुप्पन्नो। पुत्रोतो तेण इमो गहिओ गलम्मि बडिसेण कढिओ जाव ।
भूत्वा ता अइसइणा मुणिणा दिट्ठो अह तेण वाहरियं ॥१०॥
संजातस्य मा साहसं ति मा साहसं ति सोऊण तं सुमित्तोऽपि । विम्हियचित्तो वंदइ तं साहं भणइ य किमयं ॥.
मत्स्यस्य तुम्भे जंपह?मुणिवर! तो भणियं साहुणा सुणसु भद्द! । तुह पुत्तो चिय एसो मरिसं मच्छो समुप्पन्नो ॥ :
पित्रा एव तत्तो संभंतेणं जलमज्झे झत्ति तं खिवेऊणं । भत्तीए पणमिऊणं पुट्ठो साह कहह भंते ! ॥१३॥
| मारणोको एस वइयरो? साहुणा वि कहियं सवित्थरं तस्स | बहुएहिं पच्चएहिं जुत्तीहि य जाव सो सम्मं ॥
पक्रमो पडिवुद्धो सोऊण य धम्म साहुस्स तस्स पासम्मि । दिक्खं घेत्तण गओ वेमाणियदेवलोएसु ॥१५॥
सुमित्र
कथा च ॥ इति सुमित्राख्यानकं समाप्तम् ॥
अथ सामान्येन अनुशास्तिगर्भ खचराणां स्वरूपमाहपक्खिभवेसु गसंतो गसिज्जमाणो य सेसपक्खीहिं। दुक्खं उप्पायंतो उप्पन्नदुहो य भमिओ सि ॥ ||॥ २००॥
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________
खरचरणचवेडाहि य चंचुपहारेहिं निहण मुवर्णेतो । निहणिजो यचिरं ठिओ सि ओलावयाई || २२६॥ पासेसु जलियजलणेसु कूडजंतेसु आमिसलवेसु । पडिओ अन्नाणंधो बst खद्धो निरुद्धो य || २३७॥ पडिकुक्कुडनहरपहारफुट्टन यणो विभिन्न सव्वंगो । निणं गओ सि बहुसों व जीव ! परकोउयकएण ॥ २३८॥
झीणो सरिडं सह पिययमाए रमियाई सालिछेत्तेसु । खित्तो गोत्तीइ व पंजरट्ठिओ हंत कीरते || भमिओ सहयाखणेसु पिययमापरिगएण सच्छंद । सरिऊण पंजरगओ बहुं विसन्नो विवन्नो य ॥ गहिओ खरनहरबिडालियाए आयडिऊण कंठमि । चिल्लंतो विलवंतो खडो सि तहिं तयं सरसु तत्थेव य सच्छंदं मुद्दियलय मंडवेसु हिंडतो । जणएण पास एहिं बद्धो खडो य जणणी ॥ २४२ ॥
॥। २०१ ।।
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरण
तिस्रोऽपि पाठसिद्धाः ॥ अथ विशेषतः कुर्कुटमधिकृत्याह — कौतुकिना केनापि योध्यमानेषु कुर्कुटेषु प्रतिपक्षभूतस्य कुर्कुटस्य ये तीक्ष्णा नखरास्तत्प्रहारैः स्फुटितनयनो विभिन्नसर्वाङ्गश्च परकौतुकनिमित्तमनन्तशोऽपि निधनं विनाशं गतोऽसि जीव !, तदेतच्चेतसि विचिन्त्य तथा कुरु यथेदृशस्थानेषु नोत्पत्स्यसे हृति भावः ॥ अथ शुकमधिकृत्याह - कीरत्ते त्ति शुक्रजन्मनि ॥ 'तहिं' ति शुकजन्मन्येव । शेषं स्पष्टं ॥ अत्रापि संसारासमंजसतो पदर्शनार्थ जनकजनन्यादिभिर्बन्धनभक्षणादीनि शुकस्य दर्शयन्नाह - तत्रैव शुकभवे महाटव्यां द्राक्षालतामंडपेषु हिण्डमानः, शेषं सुगमं, कथानकं तृच्यते - कंचनपुरं ति नामेण पुरवरं पुत्र्वदिसिवसोहं । कंचणघडियाहरणं व जणइ जं सयलसिरिनिलयं ॥१॥ तत्व सत्थवाहो वसुदत्तो नाम रिद्धिमं वसइ । नामेण वसुमई तस्स भारिया सयलगुणकलिया । वरुणो नामेण य पाणवठ्ठहो ताण अस्थि जेट्टसुओ । पत्तो य जोवणं सो कइया वि गओ वणिज्जेण ॥ तो अजिऊण परं दविणं तुट्टो नियत्तितो तत्तो । पत्तो महाडईए सद्दलसिहाभिहाणा ||४|| तत्थ य रोगायको तिब्वो देहम्मि तस्स संजाओ । तव्वियणाए गाढं अकंतो सोऽवि चिंतेइ ॥५॥ हा देव ! किं अयंडे पहरियमेवं ? जओ अरन्नस्मि । एयम्मि महाभीमे न घरं न पिऊणि नो सयणा ॥
1
4
६
शुकत्वं
प्राप्तस्य
जीवस्य
दुःख
॥ २०२ ॥
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________
एसो य दुहविढत्तो विहवो हा हा कहं मए रहिओ ? ।
सा भज्जा सा माया सो जणओ कत्थ दीसिहिइ ? ॥७॥ इच्चाइ अट्टआणं पडिवनो तीए चेव अडवीए । मरिऊण समुप्पन्नो रायसुयत्तेण सो अवसो ॥८॥
विहवोऽवि तओ विलयं गओ बहू केत्तिओ य पुण पिउणो ।
दुक्को जणणीइ पुणो सोउं मरणं तह सुयस्स ॥९॥ | तहकह वि हु संघटो हियए जाओ जहा मरेऊण | अदृज्झाणोवगया बिडालियत्तण उप्पन्ना ॥१०॥ | वसुदत्तोऽवि हु काउं मयकिच्चाई सुयस्स गयसोगो। संजाओ कालेणं गओ वणिजेण तो कमसो ॥११ देसंतरंमि गंतुं कयाणयाइं च विक्किणेऊण | लट्ठो विणियत्तो समागओ तीए अडवीए ॥१२॥
जीइ सुओ संचिट्ठइ रायसुयत्तेण पुव्वमुप्पन्नो । दिट्ठो य समुवविट्ठो सो चिय सहयारसाहाए ॥१३॥ el तत्तो निययनरेहिं पासपओगेण केणई तत्थ । खित्तो गहाविउं पंजरम्मि सो सत्यवाहेण ।।१४।।
नीओ निययघरम्मि य पढाविओ आयरेण अइबहुयं ।
अन्नदियहम्मि सुत्ते सयलम्मि जणम्मि रयणिभरे ॥१५।। जणणीबिडालियाए चरणं खिविऊण कहवि छिड्डेण । आयड्ढिऊण सो पंजराउ खद्धो चडफडतो ॥
॥ २०३॥
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरणे
-जनकेन
पाशे
बद्धस्य
तम्मरणम्मि य सोओ सुयमरणाओऽवि सत्यवाहस्स । संजाओ अब्भहिओ अहऽन्नया आगओ तत्थ ॥ केवलनाणी तस्संतिए य गच्छइ समग्गपुरलोओ। वसुदत्तसत्थवाहोऽवि वयइ संसयनिरासत्थं ॥१८॥ पुट्ठो य तेण नाणी भयवं ! किं मज्झ एत्तिओ नेहो । कीरस्स तस्स उवरि भणइ तओ केवली भद्द ! ॥
सो तुज्झ सुओ पुब्बिं आसि तहा जीइ भक्विओ सावि ।
जणणी बिडालिया एवमाइ सव्वं पि सोऊण ||२०|| संविग्गो वसूदत्तो धम्म सोऊण केवलीपासे । पव्वज्जं पडिवजइ सुयं कुडम्ब ठवेऊण ॥२१॥
॥ इति वसुदत्तसार्थवाहाख्यानकं समाप्तम् ।।
शुकस्य विषये वसुदत्त
सार्थवाह
कथा
तदेवं तिरश्चामतिबहुत्वात् प्रत्येकं सर्वेषां स्वरूपस्याभिधानमशक्यत्वादुपसंहरन्नाह
इय तिरियमसंखेसुं दीवसमुद्देसु उड्डमहलोए ।
विविहा तिरिया दुक्खं च बहुविहं केत्तियं भणिमो ? ॥२४॥ हिमपरिएसुसरिसरवरेसु सीयलसमीरसुढियंगा । हिययं फुडिऊण मया बहवे दीसंति जंतिरिया ॥
॥ २०४॥
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________
वासारत्ते तरुभूमिनिस्सिया रनजलपवाहेहिं । वुज्झंति असंखा तह मरंति सीएण विज्झडिया ॥ को ताण अणाहाणं रन्ने तिरियाण वाहिविहुराणं । भुयगाइडकियाण य कुणइ तिगिच्छं व मंतं वा ? ॥ २४६॥
7 वसणच्छेयं नासाइविंधणं पुच्छकन्नकप्परणं । बंधणताडणडंभणदुहाई तिरिएऽणंताई ॥ २४७॥ मुद्भजणवंचणेणं कूडतुलाकूडमाणकरणेण । अट्टवसट्टोवगमेण देहघरसयणचिंताहिं ॥ २४८ ॥ कूडक्कयकरणेणं अणंतसो नियडिनडिय चित्तेहिं । सावत्थीवणिएहिं व तिरियाउं बज्झए एयं ॥
ANNES
'इये' त्यादि, सुगमा ॥ किमिति सर्वेषामपि तिरश्चां स्वरूपमभिधातुं न शक्यत इत्याह'हिमे' त्यादि, यद् - यस्मात् कारणाच्छीतकाले बहवस्तिर्यंची मृता दृश्यन्ते, वर्षासु चासंख्येया जल- 4. प्रवाहेणोद्यन्ते म्रियन्ते च उपलक्षणत्वादीष्ण्यादिना बहवो म्रियन्ते, अतस्तेषां सर्वेषामपि तिरश्चां स्वरूपं प्रत्येकमभिधातुं न शक्यत इति ॥ पुनरपि तिरयां सामान्यदुःखमाह - 'को ताणे'त्यादि,
१८
॥ २०५ ॥
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरण
मायावशेन दुखितानां श्रावस्ती वणिजां
कथा
सुगमा ॥ यदुक्तं 'दुक्खं च बहुविहं केत्तियं भणिमो' तद्भावयति 'वसणे'त्यादि, सुबोधा ॥ कैर्हेतुभिः पुनरेतत्तिर्यगायुः सामान्येन बध्यत इत्याह-'मुद्धे'त्यादि, 'कूडे'त्यादि, सुबोधे ॥ ____ कथानकं तूच्यतेसावत्थीनाम पुरी जीए अंतो जिणिंदभवणाई। बाहिं तु काणणाई विचित्तसावयगणड्ढाई ॥१॥ तत्थ य वणियाण सुया सोमो वरुणो महेसरो चेव । मत्तीए पडिवद्धा चिट्ठति सया वि अविउत्ता ॥२॥ अह अन्नया कुटुंबे अनिव्वहंतंमि तिन्नि वि वयंति । जुगवं चिय दविणोवजणत्थमन्नम्मि देसम्मि ॥३॥ हटवणिजं तत्थ य कुणंति तिन्नि वि महानियडिबहुला । वंचंति मुद्धलोयं कूडक्कयकूडमाणेहिं ॥४॥ महया अदृज्झाणण कह वि तो बहुयएण कालेणं । लक्खाई पंच दविणस्स अजियाई इमेहिं तहिं ।।५॥ रयणाई पंच किणिऊण तेहिं तो पट्टिया सदेसम्मि । अवरोप्परमेककं वंचेउं इच्छए ताइं॥॥ घेत्तं रयणाई जाव नियपुरि पाउणंति ते सव्वे । ता बाहिं उजाणे सहयारतरुस्स मूलम्मि ॥७॥ णिहणेऊणं ताई नियनियगेहाण सुद्धिकरणहूँ । वचंति तत्थ देसे य केणई तरुलयाईहिं ॥८॥ अंतरिएणं दिट्ठा निर्णता तो गएसु एएसु । खिविऊण तयणुरूवे पाहाणे पंच तसे ॥९॥ नीयाई रयणाई रयणीए ताण वणिसुयाणं पि । मज्झाओ सोमेणं आगंतुं तयणुगारीणि ॥१०॥
SANEERSEASTRA
JALA
*
॥२०६॥
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________
अन्नाई उवलखंडाई पंच खिविऊण तत्थ पुरिमिल्ले । गहिउं पंच वि उवले गए घरे तो समागंतुं ॥ ११ ॥ वरुणेण वि तह विहियं महेसरेणावि तह कयं तत्तो । जोयंति जा पभाए पाहाणे ताव पेच्छति ॥ १२ ॥
पच्छा मिलिउं तिन्नि वि विलक्खवयणा गया तमुज्जाणं । खणिऊण जा निरिक्खंति ताव पेच्छंति पाहाणे ॥ १३ ॥
तो भइ एत्थ एक्को किं एयं ? बीयओऽवि तह चैव । तइओ वि भणइ एवं तत्तो कलहंति अन्नोऽन्नं ॥ अज्झाणोवगणा तो रयणे चैव झायमाणा ते । तिरियाउं बंधेउं उववन्ना रासहत्ताए ||१५| तत्थ दुहं अणुवि कालं एगिदिए तो गंतुं । ठंति अणंतं संखेजयं तु बेदियाई ॥ १६ ॥ ॥ इति श्रावस्तीवणिगाख्यानकं समाप्तम् ॥
नदेवं तिर्यग्गतिस्वरूपमभिधाय मनुष्यगतिप्रस्तावनामाह
कालमणंतं एगिंदिएसु संखेजयं पुणियरेसु । काऊण केइ मणुया होंति अतो तेण ते भणिमो ॥
॥ २०७ ॥
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________
मनुष्य गति
भव__ भावना
प्रकरणे
इह केचिजीवा एकेन्द्रियेष्वनन्तं कालं स्थित्वा इतरेषु च त्रसेषु संख्येयं कालमवस्थितिं विधाय अत:-अस्यास्तिर्यग्गतेरुद्धृत्य मनुष्या भवन्ति, तेन कारणेन तान् मनुष्यान् स्वरूपतो भणामीति ॥
॥ इति तिर्यग्गतिभावना समाप्ता ॥
प्राप्तानां जीवानां दुःखस्य निरूपणम्
यथाप्रतिज्ञातमेवाह
कम्मेयरभूमिसमुभवाइभेएणणेगहा मणुया। ताण वि चिंतसु जइ अत्थि किं पि परमत्थओ सोक्खं ॥२५१॥ गम्भे बालत्तणयंमि जोवणे तह य वुड्ढभावम्मि । चिंतसु ताण सरूवं निउणं चउसु वि अवस्थासु ॥२५२॥ मोहनिवनिविडवरो कत्तोऽवि हु कडिउं असुइगम्भे । चोरो ब्व चारयगिहे खिप्पइ जीवो अणप्पवसो ॥२५३॥
॥ २०८॥
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________
सुक्कं पिउणो माऊए सोणियं तदुभयं पि संसहूं । तप्पढमयाए जीवो आहारइ तत्थ उप्पन्नो ॥२५४
सत्ताहं कललं होइ, सत्ताहं होइ अब्बुयं । अब्बुया जायए पेसी, पेसीओ य घणं भवे ॥२५५ S होइ पलं करिसूणं पढमे मासम्मि बीयए पेसी । होइ घणा तइए उण माऊए दोहलं जणइ ॥ | जणणीए अंगाई पीडेइ चउत्थयम्मि मासम्मि । करचरणसिरंकूरा पंचमए पंच जायंति ॥२५७।। छट्ठमि पित्तसोणियमुवचिणइ सत्तमंमि पुण मासे। पेसिं पंचसयगुणं कुणइ सिराणं च सत्तसए ॥ नव चेव य धमणीओ नवनउई लक्ख रोमकूवाणं । अबुट्ठा कोडीओ समं पुणो केसमंसूहि ॥ निष्फन्नप्पाओ पुण जायइ सो अट्ठमम्मि मासम्मि । ओयाहाराईहि य कुणइ सरीरं समग्गं पि ॥ दुन्नि अहोरत्तसए संपुन्ने सत्तसत्तरी चेव । गभगओ वसइ जिओ अदमहोरत्तमन्नं च ॥२६१॥ उक्कोसं नवलक्खा जीवा जायंति एगगम्भम्मि । उक्कोसेण नवण्हं सयाण जायइ सुओ एक्को ॥ गम्भाउ वि काऊणं संगामाईणि गरुयपावाइं । वच्चंति केवि नरयं अन्ने उण जंति सुरलोयं ॥२६३ १. पीणेइ J. जे० ॥
।। २०९॥
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव
नवलक्खाण वि मज्झे जायइ एगस्स दुण्ह व समत्ती । सेसा पुण एमेव य विलयं वच्चंति तत्थेव॥ जननी प्रारणे सुयमाणीए माऊइ सुयइ जागरइ जागरंतीए। सुहियाइ हवइ सुहिओ दुहियाए दुक्खिओ गब्भो।
गर्भस्य
दर कइया वि हु उत्ताणो कइया वि हु होइ एगपासेण । कइया वि अंबखजो जणणीचेट्ठाणुसारेण ॥ स्थितिः इय चउपासो बडो गम्भे संवसइ दुखिओ जीवो। परमतिमिसंधयारे अमेज्झकोत्थलयमज्झे व्व ॥ सूईहिं अग्गिवन्नाहि, भिजमाणस्स जंतुणो । जारिसं जायए दुक्खं, गन्भे अद्वगुणं तओ ॥२६॥
पित्तवसमंससोणियसुक्कद्विपुरीसमुत्तमज्झम्मि ।
असुइम्मि किमि व्व ठिओ सि जीव ! गम्भम्मि निरयसमे ॥२६॥ 5 इय कोइ पावकारी बारस संवच्छराई गम्भंमि । उक्कोसेणं चिट्ठइ असुइप्पभवे असुइम्मि ॥२७०॥
तत्तो पाएहिं सिरेण वा वि सम्मं विणिग्गमो तस्स। तिरियं णिग्गच्छंतो विणिवायं पावए जीवो ॥२७१॥
॥२१ ॥
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________
गभदुहाई दटुं जाईसरणेण नायसुरजम्मो । सिरितिलयइन्भतणओ अभिग्गहं कुणइ गभत्थो । ___मनुष्या द्विविधाः-कर्मभूमिजा अकर्मभूमिजाश्च । कर्मभूमिजा भरतपंचकैरवतपंचकमहाविदेहपंचकभेदात् पंचदशविधाः, पुनरप्यार्यानार्यादिभेदतो द्विविधादिका द्रष्टव्याः । अकर्ममूमिजा अपि हैमवतपंचकहरिवर्षपंचकरम्यकपंचकहैरण्यवतपंचकदेवकुरुत्तरकुरूपंचकभेदात् त्रिंशद्विधाः, षट्पंचाशदन्तरद्वीपभेदभिन्नाश्च । एवं संमूर्च्छजगर्भजपर्याप्तापर्याप्तादयोऽपि समयोक्ता भेदा द्रष्टव्याः, इत्येवं तावदनेकविधा मनुष्या भवन्ति, तेषामपि चिंतय सम्यक् स्वरूपं यदि परमार्थतः किमपि सौख्यमस्तीति ॥ क विषये पुनरमीषां स्वरूपं चिन्तनीयमित्याह-पाठसिद्धा ।। तत्र गर्भावस्थास्वरूपं विस्तरतः स्वयमेवाह-'मोहे'त्यादि,मोहो-मोहनीयं कर्म स एव नृपो--राजा मोहनृपः, | उपलक्षणं चैतन्नामादिकर्मणः तेन मोहनृपेण निबिडं यथा भवत्येवं रागद्वेषस्नेहमनुष्यगतिमनुष्यानु| पूांदिवन्धनैर्बद्धो-नियंत्रितः, कुतोऽपि नरकतिर्यगादिगतिभ्यः समाकृष्यानात्मवशश्चौर इव
चारकगृहेऽशुचिस्वरूपे गर्भे क्षिप्यते जीव इति ॥ गर्भोत्पन्नः किमाहारयतीत्याह-'सुक्के'त्यादि,तच्च तदुभयं च तदुभयं-शुक्रशोणितलक्षणं संसृष्टं-मिलितं तत्र गर्भे उत्पन्नो जन्तुरभ्यवहरति । कयेत्याह-तच्च तत् प्रथमं च तत्प्रथमं तद्भावस्तत्ता तया तत्प्रथमतया, प्रथममुत्पन्न इत्यर्थः ॥ ततः
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव- भावना प्रकरणे
केन क्रमेण शरीरं निष्पद्यत इत्याह-'सत्ते'त्यादि,सप्ताहोरात्राणि यावत् कललं शुक्रशोणितसमुदायमानं, गर्भाभवति । ततः सप्ताहोरात्राण्यवि॒दं भवति, ते एव शुक्रशोणिते किंचित्स्त्यानीभूतत्वं प्रतिपद्यते इत्यर्थः। * गमनततोऽपि चार्बुदात् पेसी-मांसपिण्डिकारूपा भवति, तस्याश्चानन्तरं धन-समचतुरस्र मांसखण्डं | समयात् भवति । इह च तत् शुक्रशोणितमुत्तरोत्तरपरिणाममासादयत् प्रथमे मासे मगधादेशप्रसिद्धं पलं कर्षानं शरार
निष्पाभवति, त्रयः कर्षा भवन्तीत्यर्थः । द्वितीये मासे मांसपेसी घना-घनस्वरूपा भवति, समचतुरस्रं ६
दनक्रमः मांसखण्डं जायत इत्यर्थः । तृतीये तु मासे मातुः दौहृदं जनयति । शेषं सुगमं, यावन्नवनवतिलक्षाणि : रोमकूपानां भवन्ति, श्मश्रुकेशैविना, तैस्तु सह सा स्तिस्रः कोट्यो रोमकूपानां जायते । अष्टमे तु है.' मासे शरीरमाश्रित्य निष्पन्नप्रायो जीवो भवति । शुक्रशोणितसमुदाय ओज उच्यते, तस्यौजस - आहारः ओज आहारः, आदिशब्दालोमाहारादिपरिग्रहः, तैः सर्वैरप्याहारैः समग्रमपि शरीरं करोति ।
गर्भगतश्च जीवः सार्द्धसप्तसप्तत्यधिके द्वे अहोरात्रशते वसति, सार्द्धसप्तदिनाधिकान्नव मासान यावद् वसतीत्यर्थः ॥ कियन्तः पुनर्जीवाः एकस्याः स्त्रिया गर्भे एकहेलयैवोत्पद्यन्ते ?, कियतां च पितृणामेकः पुत्री भवतीत्याह | एकस्याः स्त्रिया गर्भ जघन्यतः एको द्वौत्रयो वा उत्कृष्टतस्तु नव लक्षाणि जीवानामुत्पद्यन्ते, निष्पत्तिं प्राय एको द्वौ वा गच्छतः, शेषास्तु स्वल्पं जीवित्वा तत एव म्रियन्ते । ॥ २१२॥
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________
तथा उत्कृष्टतां नवानां पितृशतानामेकः पुत्रो जायते । एतदुक्तं भवति - कस्याश्चिद् दृढसंहननायाः कामातुरायाच योषितो यदा द्वादशमुहूर्त्तमध्ये उत्कृष्टो नवभिः पुरुषशतैः सह संगो भवति तदा तद्वीजे यः पुत्रो जायते स नवानां पितृशतानां पुत्रो भवति ॥ गर्भादपि केचिज्जीवा नरकं गच्छन्ति केचित् पुनर्देवलोकमिति दर्शयति - गतार्था, नवरं पूर्वंभविकवैक्रियलब्धिसम्पन्नः कोऽपि राजपत्न्यादिगर्भे समुत्पन्नः प्रौढतां च प्राप्तः परचक्रमागतं श्रुत्वा गर्भ एव व्यवस्थितो बहिर्जीवप्रदेशान्निष्कास्य वैक्रियकरितुरगरथपदातीन् विधाय संग्रामं कृत्वा रौद्राध्यवसायसम्पन्नो गर्भादपि मृत्वा नरकं याति । कश्चित् पुनर्मातुर्मुनिसमीपे धर्मश्रवणं कुर्वत्याः तद्गर्भे स्थितो धर्मं श्रुत्वा शुभाध्यवसायसम्पन्न एवं मृत्वा देवलोकं गच्छतीति ॥ नन्वेकस्याः स्त्रिया गर्भे उत्कृष्टतो ये नव लक्षा जीवानामुत्पद्यंते तेषु कियन्तो निष्पद्यन्ते कियन्तश्च तत्रैव म्रियन्त इत्याह- व्याख्याताथैव ॥ कथं पुनर्गर्भे जीवस्तिष्ठतीत्याहप्रकटार्थाः ॥ कियद्दुःखं पुनर्गर्भे भवतीत्याह - वृद्धपुरुषस्याग्निवर्णतप्तायः सूचिभिर्निरन्तरं भिद्यमानस्य यादृशं दुःखमुत्पद्यते तस्मात् गर्भस्थितजीवस्याष्टगुणं भवति व्यवहारदेशना चेयं निश्चयतस्तु ततोऽधिकमूनं वा भवतीति ॥ गर्भदुःखान्येवाधिकृत्यात्मानुशास्तिमाह [ इतः प्राक् "गन्भाओ १. 'त् तु देव - सर्वासु ॥
॥ २१३ ॥
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरण
नीहरंतस्स, जोणिजंतनिपीलणे । सयसाहस्तियं दुक्खं, कोडाकोडिगुणंपि वा ॥१॥” इत्याधिका गाथा : गर्भस्थकचित् मूले सुखावसेया॥ एवं दुःखितः कियन्तं कालं गर्भे वसति? इत्याह-इत्येवं दुखितः कोऽपि . जीवस्य | पापकारी जीवो वातपित्तादिदूषिते देवादिस्तंभिते वा गर्भे द्वादश संवत्सराणि निरन्तरं तिष्ठति ।: वेदना,
निष्क्रकथंभूते गर्ने ? इत्याह-शुक्रशोणितादिभ्योऽशुचिद्रव्येभ्यः प्रभवः-उत्पत्तिर्यस्य स तथा तस्मिन्निति।।
- मणस्थिअशुचिस्वरूपे च शुक्रशोणिताशुचिमूत्रजंबालाविले इत्यर्थः । भवस्थितिश्चैषा, कायस्थितिं त्वाश्रित्य है।
१, त्यादि कोऽपि द्वादश वर्षाणि जीवित्वा तदन्ते च मृत्वा तथाविधकर्मवशादत्रैव गर्भस्थितकलेवरे समुत्पद्य । | पुनदश वर्षाणि जीवनीत्येवं चतुर्विंशतिं वर्षाण्युत्कृष्टतो गर्भे जन्तुस्तिष्ठति । एतत्तु सूत्रगाथाया- : | मनुक्तमपि स्वयमपि द्रष्टव्यमिति ॥ गर्भाच योनिमुखेन निर्गमस्य सम्यक्स्वरूपस्य इतरस्य च । | स्वरूपमाह-ततो गर्भाद्योनिमुखेन पादाभ्यां शीर्षेण वा तस्य-गर्भजीवस्य सम्यग् निर्गमो भवति ।
अथ कथमपि तिर्यग्व्यवस्थितो निर्गच्छति तदा जननी गर्भश्च द्वावपि विनिपातं-विनाशं प्राप्नुतः ॥ । | अथ गर्भदुःखानां भवनिर्वेदहेतुतां दिदर्शयिषुरुदाहरणमाह-अक्षरार्थः प्रकट एव | भावार्थस्तु कथानके- ": नोच्यते, तचेदम्| मगहाविसयपसिद्धो कोल्लागो नाम सन्निवेसो त्ति । जो सजणालओऽवि हु असज्जणारद्धपहभंगो ॥१॥ ॥ २१४ ॥
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________
| सिरिदत्तो नाम तहिं निवसइ कुलउत्तओ धणसमिद्धो । जिणधम्मभावियमई जाणियसंसारपरमत्थो॥ ll तस्स य कयाइ भज्जा पंचत्तं उवगया तओ एसो । तेणं चिय वेरग्गेण गिण्हए जिणमयं दिक्खं ॥३॥
अह सुत्तमहिजेउं करेइ सो दुक्करं तवोकम्मं । सम्मं बावीसपरीसह य विसहइ जियकसाओ ॥४॥ संजमइ इंदियाई कयसंतोसो तहेव उवसग्गे । अहियासइ अवलंबियगुरुसत्तो .भावियभवोहो ॥५॥ अह विहरंतो कइया वि एस गामस्स कस्सइ बहिम्मि । वीरासणेण रयणीए संठिओ पेयभूमीए ॥६॥ एत्तो सम्मट्टिी मिच्छादिट्टी य जे सुरा मित्ता | सोहम्मदेवलोए तो सम्महिट्टिदेवेण ॥७॥ भणियं सिरिदत्तभुणी मंदरसिहरं व खरसमीरेहिं । झाणाओ न चालिज्जइ अमरेहि वि सक्कसहिएहिं ॥ तं सोऊणं इयरो असहहंतो सुरो समणुपत्तो । तस्स मुणिस्स सयासे 'सुद्धसुसंधापरिक्खट्टा ॥९॥ नत्तो अणिमिसनयणो कत्थइ परमकरवरम्मि सो लीणो | दिट्ठो तेण महप्पा मायंगेणं व मयराओ ॥१०
तो भीममट्टहासं रक्खसरूवेण मुंचए अमरो । करिख्वेण गलत्थइ डसइ भुयंगस्स रूवेण ॥११॥ Polजालइ दवानलं चउदिसिं पि जालोलिभरियनहविवरं । पाडेइ भामिऊणं पयंडपवणेहि सव्वत्तो ॥१२॥ II उद्दहइ धूलिवरिसेण विच्छुयाईहिं डसइ सव्वंगं । तत्तो तदभिप्पायं जा पेच्छइ ओहिनाणेण ॥१३॥ १. खुड्डभिसंधी परिक्खा -सर्वासु ।।
।। २१५॥
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________
दुःखानि
भव- साह वि ताव चिंतइ एसो तुह जीव ! सत्तकसवहो । सुत्थावत्थाए वयं पालइ सव्वोऽवि किं चोजं? || भावना
बहुकालवेयणि कम्म अचिरेण चेव कालेण । वेयावइ कोऽवि तुमं ता परमसुहि त्ति भावेज ॥१५॥ प्रकरण IS को उवसमी न लोए अविजमाणे कसायहेउम्मि । जायम्मि य तम्मि पुणो जस्सोवसमो स उचसंतो ॥ दृष्टवा सहियाई अणंताई दुहाई नरए अणंतयं कालं । तह वि न छिन्नो एसो भवदुहविडवी पवडूंतो ॥१७॥
निर्वेदइहिं च मुहुत्तं चिय दुक्खमिणं सहसि जइ थिरो होउं ।
मापन्नस्य ता भवजलहिं तरिउं पावेसि परं पयं जीव ! ॥१८॥
E पद्मकुमाखामेमि जीवरासिं खमामि अयं पिसयलजीवाणं । मेत्ती मे सव्वत्थ वि इमम्मि अमरे विसेसेण ॥ रस्य कथा इय सुहभावणभावियचित्तं नाऊण तं मुणिं अमरो । नमिऊणं भत्तीए खामेइ पुणो पुणो तुट्टो ॥२०॥
भणइ य साहु महायस ! तुह सत्तं जस्स मइ कुणंतेऽवि ।
एरिसमुवसग्गगणं मणं मणागं पिन हु खुभियं ॥२१॥ इचाइ थुणेऊणं वरिसेउं गंधसलिलकुसुमेहिं । काऊण गीयवाइयमुवसंपन्जित्त संमत्तं ॥२२॥ वचइ सो सुरलोयं देवो पालेइ जिणमयं धम्मं । सिरिदत्तमुणी वि चिरं परिवालेऊण परियायं ॥२३॥ काऊण अणसणं गुरुसमाहिजोगेण अंतसमयम्मि | सत्तमकप्पम्मि सुरो संजाओ इशिसंपन्नो ॥२४॥
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________
एत्तो य आसि भरहे सागेयपुरम्मि पुहइविक्खाए । सिरितिलओ नामेणं इब्भो जिणसासणाभिरओ ॥ ॐ नामेण जसमई तस्स भारिया जिणवरिंदधम्मरया । गव्भम्मि तीइ च सत्तमकप्पाओ सो देवो ॥ उप्पन्नो पुत्तत्ताइ सुक्कजंबालसोणियसमूहे । अह अट्ठमम्मि मासे जिणधम्मं निसुणमाणीए ॥ २७॥ जणीए सोऽवि निसुणइ तं धम्मं लहुययाए कम्माणं । तो तस्स समुप्पन्नं जाईसरणं तओ सरि ॥ ताई सुरसोक्खाईं गब्भदुहाई च ताई दहूण । निव्वेयगओ गेण्हइ अभिग्गहं सो जहा एत्तो ॥ २९ ॥ निग्गयमेत्तेण मए पव्वज्जाजोग्गयं उबगएण । स चैव गिण्हियव्वा नियमो पुण गेहवासस्स ||३०|| अह समयम्मि पसूया पुत्तं सा जसमई कुलपवित्तं । वद्धावणयं कारइ सिरितिलओ वित्थरेण तओ ॥ ठावइ य तस्स नामं बारसमदिणे महसवं काउं । परमो त्ति तो पवडूढइ पंचहि धाईहिं परिकलिओ || पत्ते य उचियसमए थेवदिणेहिं पि तहिं अहिज्जेइ | बावत्तरिं कलाओ जणेइ जह विम्हयं लोए ॥ ३३॥ तो भुवणसलणिजे उम्मते वि जोव्वणभरंमि । निच्छइ निव्वेयगओ सुमिणम्मि विरमणिसंबंध 11 अह अन्नाय बाहिं सागेयपुरस्स कोइ उनाणी । सहसंबवणुजाणे समागओ पवरमुणिकलिओ ||३५ चंदण तस्स य वच्चंते सयलनयरलोयम्मि | पउमोऽवि रहारूढो गओ तहिं वरविभूईए || ३६॥ नियम्मिय तस्संते धम्मे संवेयमुवगएण तओ । नमिऊण गुरू भणिओ भयवं ! पुत्र्वं मए विहिया ।।
१६
॥ २१७ ॥
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरणे
पवजा सुरलो तह अणुयाई ताई सोक्खाई । गन्भे य तं विसहियं दुक्खं निरओवममणंतं ॥३८॥ एयं च जं कहिज्जइ तुभं तं सव्वमेव पुणरुत्तं । जं जाणह सयमेव हि सव्वं नाणेण तुम्भे वि ॥३९॥ तो कामग्गहमुत्तारह मं भववुनिलयाओ । भणइ गुरू वि न जुत्तो एत्थ माओ सुबुद्धीणं ॥ ४० ॥ तत्तो अम्मापियरो मोयावित्ताण ताण पासम्मि । सूरीण वयं गहियं परमेण महाविभूईए ॥४१॥ ['धम्मं सुच्चा भवभयउब्विग्गो लेइ तत्थ पत्र्वजं । अम्मा पिऊ हिंऽणुमओ विहरइ गुरुणा सवेरग्गो] ॥ अह थेवदिणेहिं चिय अहिजिऊणं सुयं समग्गं पि । विउलं काऊण तवं खविऊणं घाइकम्माई ॥४३॥ पावियकेवलनाणो सुइरं पडियोहिऊण भव्वजणं । खविऊण सेसकम्मं संपत्तो तं पयं परमं ॥ ४४ ॥ ॥ इति श्री पद्मकुमाराख्यानकं समाप्तम् ॥
htt
तदेवमभिहितं सोदाहरणं गर्भावस्थास्वरूपं, अथ जन्मतः प्रारभ्य बाल्यावस्थामभिधित्सुराह - अइविस्सरं रसंतो जोणीजंताओ कह वि णिफडइ | माऊए अप्पणोऽवि य वेयणमउलं जणेमाणो ॥ १. गाथेयं नास्ति - सर्वासु ॥
गर्भ
दुःखानि
दृष्टवा
पद्मकुमा
रेण
गृहीता
प्रव्रज्या
।। २१८ ।।
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________
सुगमा ॥ ननु नवमासमात्रान्तरितमपि प्राक्तनं भवं जीवः किं न स्मरति ? इत्याह-- | जायमाणस्स जं दुक्खं, मरमाणस्स जंतुणो । तेण दुक्खेण संतत्तो, न सरइ जाइमप्पणो ॥२७४
जायमानस्य हि जीवस्य योनियंत्रनिष्पीडितस्य तावत्तीनं दुःखमुत्पद्यते, तथा प्रायो म्रियमाणस्यापि, तेन दुःखेन तथा उपलक्षणत्वाद् गर्भवासदुःखेन च मूछितो-ज्ञानावरणादिकर्मोदयवशवर्ती प्राक्तनभवसम्बन्धिनी 'जाति' जन्म न स्मरति जीवः । ननु य एते पुत्रादयो जायमाना दृश्यन्ते ते किं गर्भेऽपि व्यवस्थिताः तद्भावेन ज्ञायन्ते आहोश्चिन्न ? इति अत्रोच्यते, ज्ञायन्ते, कथमिति चेदागमात् , कथंभूतादित्याह
दाहिणकुच्छीवसिओ पुत्तो वामाए पुण हवइ धूया।
उभयंतरम्मि वसिओ नपुंसओ जायए जीवो ॥२७५।। सुगमा ॥ जातस्तर्हि बालः सुखी भविष्यतीत्याह
छुहियं पिवासियं वा वाहिग्घत्थं च अत्तयं कहिउँ । बालत्तणम्मि न तरइ गमइ रुयंतो च्चिय वराओ ॥२७६।।
||॥ २१९ ॥
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव भावना प्रकरणे
खेलखरंटियवयणो मुत्तपुरीसाणु लित्तसव्वंगो । धूलिभुरुंडिय देहो किं सुहमणुहवइ किर बालो ? ॥
खिवइ करं जलणम्मि वि पक्खिव मुहं म कसिणभुयगं पि । ias अभोजजं बालो अन्नादोसेण ॥ २७८ ॥
उल्ललइ भमइ कुक्कुयइ कीलंइ जंपइ बहुं असंबद्धं । धावइ निरत्थयं पि हु निहतो भूयसंघायं ॥ इय असमंजसचेद्वियअन्नाणऽविवेकुलहरं गमियं । जीवेणं बालत्तं पावसयाइं कुणतेण ॥ २८०॥
सुखावसेया एव ॥ बालस्य दुःखितत्वे उदाहरणमाह
बालस्स वि तिव्वाईं दुहाई दट्ठूण निययतणयस्स । बलसारपुहइवालो निब्बिन्नो भवनिवासस्सं ॥
सुबोधा, कथानकं त्वभिधीयते
ललितपुरं नामेणं नयरं ललणाण जत्थ ललिएहिं । विजियाउ व अमरीओ दंसंति न अप्पयं लोए ॥१॥ वलसारो नाम तहिं राया नीसेसपुहइविक्खाओ । भुयबल जियरिउणोऽवि हु सोहामेत्तं बलं जस्स ॥२॥
बालत्वे
अज्ञान
चेष्टानां
निरूपणम्
॥ २२० ॥
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________
सयलावरोहसारा ललियंगी नाम पणइणी तस्स । संपज्जइ एयाणं सयलं पि समीहियं रजे ॥३॥ | किंतु निरवचया नरवइस्स बाहइ सया वि नियचित्ते | अह अन्नया निसाए निसीहसमयम्मि निसुणेइ ॥ वीणावेणुसणाहं महुरं गेयझुणिं पुरुजाणे | उट्टे सयणाओ गओ तओ तत्थ नरनाहो ॥५॥ पेच्छइ य जिणाययणं कुणमाणे खेयरे य पेच्छणयं । तो कोउयअक्खित्तो जा पेच्छइ तत्थ खणमेगं ॥६ ता ते पूयाईयं किच्चं काऊण जिणवरिंदस्स । आसन्ने उजाणे गंतुं कीलंति कयलिहरे ॥७॥ अह तस्स नियंतस्स वि समागयं तत्थ खेयराण बलं । तन्नायगेण तत्तो पुरिमेल्लो हक्किओ खयरो ॥८॥ आओहणं पलग्गं दुण्हं पि हु ताण खेयरबलाणं । दूरं गयाइं दोन्नि वि तत्थ ठिया खेयरी एका ॥९॥ | पेच्छंतस्स य रन्नो खणेण एको समागओ खयरो | जा गिहिस्सइ तं खेयरिं ति ता तीए पोकरियं ॥ तो हक्किओ निवेणं स खेयरो मज्झ भो ! नियंतस्स | पाविजइ अवहरि न इत्थिया नाहपरिहीणा ।।
अह कड्ढियकरवालो राया खयरो य दोऽवि रणकुसला ।
जुझंति विविहकरणेहिं वग्गमाणा महासुहडा ॥१२॥ विजाओ य नरिंदे न कमंति हयाओ गरुयपुन्नेहिं । निहओ खणेण खयरो घाएहिं निवो वि हु पडिद्धो ॥ तयवत्थं रायाणं दटुं सरिउं च निययभत्तारं । विलवेइ खेयरी आगओ य अह तीए भत्तारो ॥१४॥
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव
भावना प्रकरण
आसासिऊण पुट्टा भज्जा तं वइयरं तओ तेण । कहियं च तीए सव्वं अह खयरो नरवरिंदस्स ॥१५॥ जत्तेण वणतिगिच्छं करेइ दिवोसहीहिं सिग्छ । सजसरीरं च निवं काउंविणएण तो भणइ ॥१६॥
दिन्नं तए महायस ! मह जीवं तदुवरिं च किं भणिमो ? ।
ता ससमीहियमाइससु किं पि साहेमि जं इहिं ॥१७॥ तो नरवइणा भणियं एत्तोऽवि हु किं समीहियं अन्नं । जं दंसणमुबजायइ तुम्हारिससुपुरिसेहिं समं ॥ किंतु जइ साहणिज्जं कहेसु ता कि इमति तो ग्वयरो | पभणइ न किपि तुम्हं असाहणिज्ञं निसामेह ॥ वेयड्ढे विजाहरचक्किस्स सुवन्नकेउनामस्स । मालइदेवीए चंदसेहरो नाम पुत्तोऽहं ॥२०॥ एसा य मए नामेण कुमुइणी निययमाउलयधूया । परिणीया एयाए गिद्धो खेयरनरिंदस्स ॥२१॥ पुत्तो मियंकनामो अन्नसंतो सया वि छिड्डाइं । अज इहं संपत्तो समए सह जुज्झिउं लग्गो ॥२२॥ जुझतेणं तेणं अवहरणत्थं इमीइ पट्टविओ। मगरद्धओ त्ति नामो नियबंधू सो तए निहओ ॥२३॥
निन्नासिओ मयंको मएवि समरम्मि किंतु सब्यो वि ।
मह ववसाओ विहलो हवेज जइ मह पिया कह वि ॥२४॥ हीरिजंती तुमए न रक्रिया होज ता तए मज्झ । रक्खंतेणं एवं दिन्नं जीयं च रज्जं च ॥२५॥
स्वीयबालस्य तीव्रदुःख दर्शनेन निर्विण्णस्य बलसारस्य कथा
॥ २२२॥
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________
all इहरा इमीइ हरणे असंसयं जीवियं चएमि'अहं । ता मह जीविरजाइसोक्खदाया सि तं चेव ॥२६॥
अतुलोवयारयारी जीवियदाया व तं चिय नरिंद !। आइससु पसीऊण जं तुम्भ पियं करेमि अहं ॥२७॥ तो जा न भणइ किंचि वि राया तो पुच्छिऊण पन्नत्तिं । निरवचयाए खेयं नरवइणो जाणिउं खयरो ॥ वत्थंचलंमि बंधेइ मूलियं बहुपभावपरिकलियं । पभणइ जह देवीए ललियंगीए इमा देया ॥२९॥ ता होही तीइ सुओ इय भणिऊणं तहेव रयणाइं । तस्त घरे खिविऊणं बहुमोल्लाई पभूयाई ॥३०॥ निययहाणम्मि गओ खयरो राया वि वच्चए सगिहं । विहिए य खयरभणिए तस्स सुओ होइ कालेण ॥ रूबाइगुणोवेयं कुमरं सोऊण रंजिओ राया । दसदेवसियं कारह वद्धावणयं अइमहंतं ॥३२॥ बारसमदिणे नामं करेइ कुमरस्स भुवणसारो त्ति । अह तम्मि मासमेत्ते संजाए गरुयसोक्खेण ॥३३॥ सो कोइ समुप्पन्नो पयंडपवणो न जेण थेवं पि । लहइ रई अंगाई बाढं भजति सयलाई ॥३४॥ गीवाए समं वयणं मोडेउं कीरए पराहुत्तं । गुदमरिसाहिं निरुद्धं वेगनिरोहेण तो उयरं ॥३५॥ अप्फुरियमइसएणं सासो वयणे न माइ पवहंतो । मुहभंगकारिणीओ विरमंति न जंभियाओ खणं ॥ १. अहं । तच्चायम्मि य कत्तो मह तं रज्जं वरठं वा ।।२५।। ता मह जीवियरज्जाइसोक्खदाया सि तं चिय नरिंद! J. जे.॥
२
२३ ॥
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव
भावना प्रकरणे
दाहो सोसो सूलं सुइवयणसिर च्छिकुच्छिवियणाओ । तह जायंति जहा तं वेलुंतं पासिहं सयलो ॥ संनिहियपरियणो नरवई य संतेउरो तह सदुक्खं । विलवइ जह सयलेहिं वि रुन्नं सामंतपउरेहिं ॥३८॥ इय विलवंताण इमाण तह य कारंतयाण निस्संखे । उवयारे अणुहविडं तिब्वाईं दुहाईं सो बालो ॥३९ पेच्ताण वि पंचत्तमुवगओ तो नरेसरो झत्ति | मुच्छानिमीलियच्छो पडिओ धरणीए निचेट्टो ||४०|| तत्तो खणेण लडूण चेयणं उट्ठओ सपुरलोओ | संतेउरो सभिच्चो पलवेइ समंतिसामंतो ॥४१॥
तो काउं मयकिचं सुयस्स कालेण सो विगयसोगो । पुच्छर अइसयनाणीं कंपि सुओ मज्झ किं एसो ॥ अप्पा संजाओ ? बालेण वि किंच तह महादुक्खं । अणुहूयं अह तेणं भणियं नरनाह ! पुब्वभवे ॥ ४३ अइसयमिच्छादिट्ठी वणिओ एसो अहेसि नियधम्मे । अन्नाणकट्टनिरओ सया वि किं पुण सगिहकज्जे । धम्मच्छुलेण यतहा छव्हिओवमद्दओ आसि । तह अलियवयणनिरओ अप्पाऊ तह य रोगी य ॥ ते इमो संजाओ इच्चाइ निसामिऊण नाणिस्स । वयणाई सो नरिंदो सुयनित्र्वेण पञ्चइओ ॥ ४६ ॥ तो पालिऊण सम्मं पव्वज्जं पंचमम्मि कप्पम्मि । जाओ महिट्टियसुरो महा विदेहम्मि सिज्झिहिइ ||४७ ॥ इति बलसारनरेन्द्राख्यानकं समाप्तमिति ॥
३
बलसार
नृपपुत्रस्य
बालत्वे
मरणं
पूर्वभव
श्रवणेन
राज्ञः प्रव्रज्या च
।। २२४ ।।
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________
तदेवं बालत्वे न किंचित् सुखमिति प्रतिपादितं, तारुण्ये तद्भविष्यतीति चेत् इत्याहतरुणत्तणम्मि पत्तस्स धावए दविणमेलणपिवासा। सा का वि जीई न गणइ देवं धम्मं गुरुं तत्तं ॥
तो मिलइ कह वि अत्थे जइ तो मुज्झइ तयं पि पालतो । बीहेइ राइतक्करअंसहराईण निच्चं पि ॥२८३॥ वईते उण अत्थे वड्ढइ इच्छा वि कह वि तह दूरं ।
जह मम्मणवणिओ इव संतेऽवि धणे दुही होइ ॥२८४॥ तिस्रोऽपि पाठसिद्धाः ॥ कथानकं तूच्यते
रायगिहं नाम पुरं तुरयखुरुक्खयरएण जत्थ जणो ।
पेच्छेन्ज न किंचि वि जइ समेज गयमयजलं न तयं ॥१॥ तं सेणियनरनाहो पालइ जस्सारिवग्गसेण्णाण | दिट्ठी खग्गलयाऽवि य दुसहा नीलुप्पलदलाभा ॥२॥ सयलंतेउरसारा देवी तस्सासी चेलणा नाम । जा सुहडकरहियअसिलयब्व परपुरिसदुद्धरिसा ॥३॥
॥ २२५॥
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना
प्रकरणे
दहू
अह तीए समं राया चिट्टा ओलोयणमि कइया वि । एत्तो य दुज्जणेण व लोयं गिम्हेण संतवियं ॥४॥ सजणो इव पाउसकालो महीइ अवयरिओ । आसासंतो लोयं सुवईहिं व नीरधाराहिं ॥५॥ आसा सिऊण लोयं सयलं पि महापयावपरिकलियं । हंतूण व गिम्हरिडं धीरं गज्जंति तत्थ घणा ॥६॥ कसिणभुयंगस्स व जस्स डसिउकामस्स विरहिणीवग्गं । जीहाउ व सव्वत्तो समं चमकंति विज्जूओ ॥ पसमिय संतावोऽवि हु जो देतो विरहिणीण संतावं । एगसहावं वत्थं नत्थि च्चिय कहइ लोयम्मि ॥८॥ नन्नए वि समं वरिसंतेहिं घणेहिं अणवरयं । साहिज्जइ समरूवा समुन्नया होंति सञ्चस्स ॥९॥ नीयंगमाहिं बहुजडजुयाहिं उम्मग्गपत्थियाहिं च । भजंति जत्थ मग्गा कुसीलमहिलाहिं व नईहिं ॥ अइगरुयपयावोऽवि हु पच्छाइजर घणेहिं जत्थ रवी । अह्वा कालवसेणं मलिणाण वि फुरइ माहप्पं ॥ उन्नयपओहरेसुं पाउसलच्छीए हारलइय व्व । रेहइ बलायपंती घोलंती मणहरा जत्थ ॥ १२ ॥ धाराकयं गंधो नवमालइ उलपरिमलुम्मीसो । कामुयमणेसु मयणं दीवंतो भमइ सव्वत्थ ॥ १३ ॥ नचंति सिहंडिगणा पामरवग्गो य पमुइओ भमइ । रमणिजा सव्वत्तो उभिन्ननवकुरा पुई ॥ १४॥ तंमि अलक्खियंजलथलविसेस भावम्मि पाउसे राया। देवीइ समं पेच्छइ अवलोयंतो नयरबाहिं ॥ १५॥ पूरागयसरियाए वह माणीए महंतकट्टाई | अवकरिसियकूलाए दिट्टीइ वि दुरवलोयाए ॥१६॥
NEANBANDENBANDANDANSANDR
विद्यमाने
धनेऽपि
दुःख
तस्य
मम्मणवणिजः
कथा
॥ २२६ ॥
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________
कयकच्छोट्यमेवं पुरिसं कट्ठाई गरुयकट्टेणं । कड्ढ्तं अइदुहियं तो देवी भणइ नरनाहं ॥१७॥ | सच्चं सुव्वइ एयं मेहेण समा हवंति रायाणो । भरियाई भरंति दढं रित्तं जत्तेण वजंति ॥१८॥
तो भणियं नरवइणा किं एवं ? देवि! तं पयंपेसि ।
अह पभणइ सा पेच्छह किह एसो दुखिओ दमगो ? ॥१९॥ भीसणसरियाकुम्भंतकट्ठकड्ढणकिलेसमुव्वहइ । ता जइ सुहियं एयं करेसि किं पुज्जए न तुह ? ॥२०॥
सद्दाविओ तओ सो नरवइणा पुच्छिओ य कोऽसि तुमं ? ।
किंच किलिस्ससि एवं ? अह सो पभणेइ देव ! अहं ॥२१॥ | मम्मणनामा वणिओ इह वत्थव्वो बलहजुयलकए । एयं च किलेसं अणुहवामि तो भणइ नरनाहो ।२२|| तह देमि बलद्दसयं तो चयसु किलेसमेयमह एसो। पभणइ देव! न याणह अज वि तुज्झे मह जे गरुयकिलेसेणं धणकोडीओ मए समजेउं । पडिपुन्नो चिय वसहो एक्को रयणेहिं निम्मविओ ॥२४॥ बीओ उण किंचूणो चिट्ठइ तप्पूरणत्थमहमेवं । विसहेमि किलेसं तो निवेण भणियं मह बलहे ॥२५॥ नियए दंसह तओ देवीए समं घरे निवं नेउं । दंसेइ सो बलद्दे रयणमए तो नराहिवई ॥२६॥ | पभणइ मह भंडारे एकं पि हु नत्थि एरिसं रयणं । तम्हा बीयबलदस्स पूरणे तं चिय समत्थो ॥२७॥
॥ २२७॥
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरण
कहहिं च इमेहिं तुम पि एयं न पूरि तरसि । ता साहेसु कहं पुण पूरेयवो तएवि इमो ॥२८॥
मम्मणसो भणइ उवाया देव ! एत्थ बहवे मए समारद्धा । चिट्ठति जेण जलथलमग्गेसु बहुई भंडाई ॥२९॥ |, वणिक पेसवियाई हेडाओ तह य बद्धाउ गयतुरंगाणं । किसिसंगहपमुहेसु य विहिओ जत्तो उवाएसु ॥३०॥ कथायां तो भणियं नरवइणा जइ एवं भद्द! ता किमयम्मि | कट्ठागरिसणविसए तुच्छोवायम्मि लग्गोऽसि? ॥ मम्मणस्य तो भणइ मम्मणोऽवि हु मह देव ! सरीरयं किलेससहं । वावारंतररहिएण तो इमं पि हु समारद्धं ॥ | राजानं
|, प्रति स्वाआह तओ नरनाहो संतेऽवि ह एत्तियम्मि विहवम्मि ।
भिप्राय किं दुहमणुहवसि तुमं एत्तियमेत्तं ? महाभाग ! ॥३३॥
कथनम् जो दाणभोगणरहिओ विहवो किं तेण अह धणी इमिणा । कणयायलसत्ताए सब्वोऽवि तओ धणी होज्जा ॥३४॥ दाणं भोगो य तहा विहवस्स फलं विणा य पुण तेहिं ।
नासो चिय अवसिस्सइ तस्स न अन्ना गई जम्हा ॥३५॥ केवलकिलेसभावं अणुहविऊणं धणं कयं जेहिं । पावं चिय तप्पच्चयमुवचिणि ते भमंति भवं ॥३६॥ धणसंचया य विहिया भवं भमंतेहिणंतठाणेसु । चत्ता य अपरिभुत्ता अदिन्नदाणेहिं जीवहिं ॥३७॥ ॥ ॥२२८ ॥
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________
तम्हा धणमुव जसु करेसु तह तस्स पत्तविणिओगं । किं वसहपूरणेणं कजविरहिएण तुह इमिणा ? ॥ अह सो भणइ नरिंदं जाणामि इमं अहं पि नवरि सुहं । न लहेमि कह वि वसहं अपूरिऊणं इमं देव ? अह देवि भणइ निवो उवएसं एरिसा न अरिहंति । तिक्खा वि खग्गधारा वजे कुंठत्तणमुवेइ ॥४०॥ सट्टाणम्मि नरिंदो गच्छइ तो मम्मणेण वि कमेण | चिरकालं अणुहवि दुहाई सो पूरिओ वसहो ॥४१||
॥ इति मम्मणवणिगाख्यानकम् समाप्तम् ॥ ___ तदेवं सत्यपि विभवे प्रवर्द्धमानाकांक्षाः प्राणिनो दुःखिता एव भवन्तीति प्रतिपादितं, व्याधि- MC विधुरिताश्चान्ये दुःखिता भवन्तीत्यभिधित्सुराहलदं पि धणं भोत्तुं न पावए वाहिविहुरिओ अन्नो । पत्थोसहाइनिरओ त्ति केवलं नियइ नयणेहिं ॥ __ पथ्यं चौषधं च आदिशब्दात् शस्त्रकर्मादिपरिग्रहस्तन्निरत इति कृत्वा तल्लब्धमपि धनं हृदये महदार्तध्यानमुद्बहन केवलं नेत्राभ्यामेव निरीक्षते, न तु खादितुं पातुं वा तच्छक्नोति, तथा च सति महद् दुःखं तस्योपजायत इति भावः । शेषं सुगमं ॥ अपरस्त्वगत्यदुःखेन दुःखितो भवतीति दर्शयति
॥ २२९॥
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव
ܗܝ
जइ पुण होइ न पुत्तो अहवा जाओऽवि होइ दुस्सीलो ।
रूपादिभावना
', सम्पत्तिप्रकरणे तो तह झिज्जइ अंगे जह कहिउं केवली तरइ ।।२८६॥
* समूहस्य स्पष्टाथैव ॥ अन्ये पुनः सत्यपि विपुलतरविभवे विद्यमानायामपि च रूपादिसम्पत्तौ कुष्ठादिरोग- : रोगादि
भिः • स्तथा विधुरीक्रियन्ते यथा सर्वजनशोचनीयां दशामाप्नुवन्तीति सोदाहरणमुपदर्शयन्नाह
, नाशस्य अन्ने उण संजुत्ता रत्तप्पलपत्तकोमलतलेहिं । सोणनहसयललक्षणलक्खियकुम्मुन्नयपएहिं ॥२८७ : वर्णनम्
सुसिलिट्ठगूढगुप्फा एणीजंघा गइंदहत्थोरू । हरिकडियला पयाहिणसुरसलिलावत्तनाभीया ॥२८८ * वरखइरवलियमज्झा उन्नयकुच्छी सिलिट्ठमीणुयरा । कणयसिलायलवच्छा पुरगोउरपरिहभुयदंडा ॥ ___ वखसहुन्नयखंधा चउरंगुलकंबुगीवकलिया य । सङ्कलहणू विंबीफलाहरा ससिसमकवोला ॥२०॥
कुंददलधवलदसणा विहगाहिवचंचुसरलसमनासा। पउमदलदीहनयणा अणंगधणुकुडिलभूलेहा ॥२६१॥
*
॥ २३०॥
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________
रइरमणंदोलयसरिससवण अहिंदुपडिमभालयला।
भरहाहिवछत्तसिरा कजलघणकसिणमिउकेसा ॥२६२।। संपन्नससहरमुहा पाउसगजंतमेहसमघोंसा । सोमा ससि व्व सूरा व सप्पहा कणयमिव रुइरा ।२६३ पाणितलाइसु ससिसूरचक्कसंखाइलक्षणोवेया । वारिसहसंघयणा समचउरंसा य संठाणा ॥
- लायन्नरूवनिहिणो दंसणसंजणियजणमणाणंदा ।
इय गुणनिहिणो होउं पढमे चिय जोव्वणारंभे ॥२६५।। तह विहुरिजंति खणेण कुट्ठखयपमुहभीमरोगेहिं ।
जह होति सोयणिज्जा निवविक्कमरायतणुओ व्व ॥२६६।। अन्ये तु प्रथम एव यौवनारम्भे शोणा-आरक्ता नखा येषु तानि च तानि सकललक्षणलक्षितानि कूर्मवदुन्नतानि च पदानि पादा इत्यर्थः तैः संयुक्ता भूत्वा क्षणमात्रेणैव कुष्टक्षयादिरोगैस्तथा विधुरी
॥ २३१॥
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव भावना प्रकरणे
रूपादिसम्पत्तिसमूहस्य रोगादिभिः नाशस्य वर्णनम्
XENTER
..
.
क्रियन्ते यथा राजतनयनुपविक्रमवत् सकलजनशोचनीया भवन्तीति नवमदशमगाथयोः सम्बन्धः । कथंभूतैः पदैरित्याह-रक्तोत्पलपत्रवत् कोमलानि तलानि येषु तानि तथा तैः। पुनरपि कथंभूता भूत्वा ते रोगैर्विधुरीक्रियन्ते ? इत्याह-सुश्लिष्टौ गूढौ गुल्फौ--चरणमणिबन्धौ येषां ते तथा, एणीहरिणी तस्या इव जंघे येषां ते तथा, गजेन्द्रस्य हस्ता-करस्तद्वद्वृत्तौ चानुपूर्वीहीनावुरू येषां ते तथा, हरि:-सिंहस्तस्येव विस्तीर्ण कटीतट येषां ते तथा, 'सुरसलिला' सुरसरिद गंगेत्यर्थः तस्या आवर्ती जलभ्रमणरूपः दक्षिणावर्तः, प्रदक्षिणा सुरसलिलावतवन्नाभिर्येषां ते तथा, वरं-रूपलक्षणसंपन्नतया प्रधानं वज्रवद्-इन्द्रायुधवत् संक्षिप्तं मध्यं येषां ते तथा, उन्नतकुक्षयः, तथा श्लिष्टं-सुसङ्गतं मीनस्यमत्स्यस्येव उदरं येषां ते तथा, कनकशिलावद् विस्तीर्ण वक्षो येषां ते तथा, पुरस्य-नगरस्य गोपुरंप्रतोलीद्वारं तत्र योऽसौ परिघः-अर्गला तद्वत् प्रलम्बत्वाद् भुजदण्डो येषां ते तथा, वरो वृषभस्येवोन्नतत्वात् स्कन्धो येषां ते तथा, चतुरंगुलप्रमाणा या कम्वु:-शंखो वृत्ततया त्रिरेखांकितत्वेन तदुपमया ग्रीवया कलितास्ते तथा, शार्दूलस्य-व्याघ्रस्येव हनु:-चिबुकं येषां ते तथा, विम्बी-गोल्हा तत्फलवदारक्तोऽधरो येषां ते तथा, शशी-चन्द्रः सम्पूर्णतया कान्तियुक्तत्वेन च तत्समौ कपोली येषां ते तथा, कुन्दवद् धवला दशना येषां ते तथा, विहंगाधिपो-गरुडस्तचंचूवत् सरला ऋज्वी समा-सर्वत्राविषमस्वरूपा नासा येषां ते तथा, पद्मदलवदीर्घनयनाः, आरोपितानङ्गधनुरिव कुटिले भूरेखे येषां
..
1.
॥ २३२॥
-
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________
ril तथा, रतिरमणः-कामदेवः तस्यान्दोलकसदृशौ श्रवणी येषां ते तथा, अद्धेन्दुप्रतिमं भालतलं येषां
ते तथा, पश्चात् पदद्वयस्य कम्मधारयः, भरताधिप:--चक्रवर्ती तच्छत्राकारं शिरो येषां ते तथा, कज्जलं च घनाश्च-मेघास्तद्वत् कृष्णाः मृदवश्च केशा येषां ते तथा, शेषं सुबोधं ॥
नृपविक्रमराजपुत्राख्यानकं तूच्यतेअस्थि इह जंबूदीवे भारहवासम्मि पायडगुणोहं । कुसुमपुरं नामेणं नयरं बहुरिद्धिपरिकलियं ॥१॥ जं विसभासियईसरनिसेवियं साहुगुणसमाइन्नं । केलाससेलसिहरं व सहइ वरसुज्झफलिहहरं ॥२॥ हरितिलओ नाम तहिं हरो व्व वरभूइरेहिरो राया । तस्स य गोरी नामं देवी अंतेउरप्पवरा ॥३॥ ओवाइएहिं जाओ पुत्तो निवविक्कमो त्ति एयाण | पत्थुयसुत्तनिरूवियरूवाइगुणेहिं परिकलिओ ॥४॥ अइवल्लहो जणाणं रन्नो देवीए हिययआणंदो । गहिउँ कलाकलावं संपत्तो जोव्वणं एसो ॥५॥ अह गुरुयविभूईए परिणइ बत्तीस रायकन्नाओ । तस्स निमित्तं पियरे कारेंति मणोहरुत्तुंगे ॥६॥ बत्तीसं पासाए मज्झे उत्तुंगभवणपरिकलिए । तेसु पियाहिं समाणं जा किर सो भुंजिही भोए ॥७॥ ताव सहसा पसरिओ से सरीरंमि सव्वंगं सेयकोढो, संभूया अईव तिव्वा सीसऽच्छिवेयणा, समुइन्ना तिव्वा दंतपीडा, संजाओ गलरोगसमुदओ; उस्सुलियाई जीहतालूणि, फुझं खंडसो उहउडं,
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरणे
EASYSTER
उम्मिल्लियाओ नासियारसाओ, पज्झरिओ सवणेसु पूयप्पवाहो, वियंभिया कंठमि गंडमाला, रूपनाशथंभियाओ पवणेण भुयाओ, अवगया करयलच्छवी, गलियाओ अंगुलीओ, पविद्धं नहजालं, पइट्ठा विषये दारुणा सासकासाइणो हिययनिस्सिया रोगा, समुच्छलियं कुच्छीमहासूल, पवढियं जलोदरं, नृपथद्धीहओ सब्वहा पट्टीवंसो, थकं सवप्पयारेहिं पबलवाएण कडियलं, समुट्ठिया तिव्वदुक्खयारिणो विक्रमगुदकीलका, संभूयं महाभगंदरं, सयराहं मुक्काओ मंसेण जंघाओ, अलक्खीभूयाओ चरणंगुलीओ,
कथानकम् समुद्धाइओ सोसो, पयडीभूओ सव्वंगिओ महादाहो, न सक्कइ वयणं जंपिउं, न खमइ पयं पि संचलिउँ, न तीरए बहुजणपयत्तेण वि उवविसिउं, केवलं रोयमाणे कंदमाणे विलवमाणे अरइदुक्खसागरावगाढे सब्बहा जीवियब्वनिचिन्ने खणं पि जीवइ त्ति । तओ संभंतेहिं अम्मापियरेहिं हक्कारिया वेजा, समाहृया मंतवाइणो, उवयरिओ बहुप्पयारकिरियाहिं, दिनाई नाणाविहओसहाई, पउत्तो पभूययिहीहिं मंततंतवाओ, कारियाई संतिकम्माई, बद्धा बाहुमूलेसु महप्पभावा महग्यमणयो,
निव्वत्तियाई भूइकम्माइं, न संजाओ मणागं पि विसेसो, केवलं बहुयरमेव संवढिओ रोगसंघाओ। र तओ असज्झो त्ति परिचत्तो चिगिच्छगाईहिं, विसन्नो राया, सुन्नत्तमुवगया जणणी, वुन्नाओ भारि- " याओ, दीणत्तणमणुपत्तो परियणो, धसकिओ सयलजणवओ, मुक्का य सब्वेण य सव्वहा तस्स . जीवियासा।
॥२३४॥
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________
एत्तो य तत्थ नयरे धणंजओ नाम अत्थि वरजक्खो । सन्निहियपाडिहेरो गच्छइ सयलं पि तत्थ पुरं ॥ तो तिब्ववेयणासमुदयम्मि पडिएण इच्छियं तस्स । कुमरेण रोगविगमे सयं महिस्साण दाहं ति ॥९॥ | सयलपुरेण य सहिओ जत्तं काहामि गुरुविभूईए । तह अॅजिस्सामि अहं पइदियहं तुह कयपणामो ।१०। एत्थंतरम्मि बहुसमणपरिगओ तिजयपयडणिक्करवी । नामेण विमलकित्ती समागओ केवली तत्थ ॥११॥ तो सयलविभूईए सव्वं पि पुरं पराइ भत्तीए । तेसिं वंदणवडियाए गच्छमाणं नरिंदेण ॥१२॥ दि8 पासायतलट्ठिएण अइविम्हिएण तो हियए । काऊण बहुवियप्पे पुट्ठो एक्को निययपुरिसो ॥१३॥ पुब्वं विनायतयागमेण तेण वि निवस्स सव्वं पि । कहियं सोउं च तयं उट्ठइ तत्तो निवो झत्ति ॥१४॥ तो आरुहिउं वरवारणम्मि सह मंतिमंडलीएहिं । जा चलिओ तत्थ इमो ता निसुयं तं कुमारेण ॥१५॥ तो चिंतियं इमेणं दिढेसु वि नूण तारिसनरेसु । नासंति सयलरोया रविकरफास व्व तिमिरोहा ॥१६॥ अह पावस्स न होही मज्झ इमं तह वि फिदिही पावं । नियवाहिहेउपमुहे पुच्छिस्समिमे य संदेहे ।१७। इच्चाइ तेण हियए ठविउ तत्तो भणाविओ राया। देव पसायं काउं किच्छेण कि नेसु तत्थ मए ॥१८॥
बाहजलभरियनयणेण कह वितं निवइणा वि पडिवन्नं । तो जंपाणारूढो सोऽवि हुनीओ कह वि तत्थ ॥१९॥
॥ २३५॥
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव- तत्तो सुवन्नकमलम्मि संठिओ सो मुणीसरो तेहिं । अमरनरखेयराणं देसंतो उत्तमं धम्मं ॥२०॥ भावना दिट्ठो नरवइकुमरेहिं गरुयपवियंभमाणहरिसेहिं । तो विणएणं नमिऊण उचियदेसम्मि उवविट्ठा ॥२१॥ प्रकरणे अह केवलिणा कहिओ धम्मो निवपमुहसयलपरिसाए । तं सोऊणं समए सुएण अन्भत्थिओ राया ॥
पभणइ सगग्गयं खलियवयणपसरो मुणीसरं भयवं!। एएण मह सुएणं किं अन्नभवे कयं कम्मं?।२३) जेण महारोगानलदड्ढो दुहसायरम्मि अवगाढो । न लहइ रई खणं पि हु पच्चक्खाओ य वेजेहिं २४॥ तो मुणिवइणा भणियं अवहियचित्तो नरिंद ! निसुणेसु । अवरविदेहे रयणस्थलं ति पवरं पुरं अस्थि ।। पउमक्खो नाम निवो तत्थ य नीएकमंदिरं आसि | पडिणीओ धम्माणं नाहियवाई महापावो ॥२६॥
अह अन्नया तवस्सी खंतो दंतो जिइंदिओ सोमो । सुजसो नामेण मुणी ठिओ बहिं तस्स नयरस्स ॥२७॥ # सो झायंतो हिययम्मि किंपि परमक्खरं गिरि व्व थिरो । काउस्सग्गम्मि ठिओ पारद्धिविणिग्गयनिवेणं ।
दिट्टो तो तेण अहेउजलियकोवानलेण मूढेण । तस्स उरे पक्खित्तं सेल्लं पट्टीए निहरियं ॥२९॥ तत्तो पहारवेयणमुच्छामीलंतलोयणो साहू । भूनिस्सियजीवाणं वहसंकाए अभिक्खं पि ॥३०॥ पभणंतो मिच्छादुक्कडं ति धरणीए निवडिओ सहसा हाहारवो विमुक्को अह तत्थ विसिट्टलोएण ॥३१ तत्तो राया कुविओ आढत्तो मारि जणं सव्वं । जान नियत्तइ कहमवि तत्तो सामंतमंतीहिं॥३२॥
नृपविक्रमरोगकारणपृच्छायां केवलिना कथितः पूर्वभवः
|॥ २३६॥
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________
तचरियविरत्तेहिं बंधे कट्टपंजरे खित्तो । तस्स सुओ संठविओ रजे नामेण पंडरिओ॥३॥ निस्सारिऊण मुक्को पउमक्खो भमइ तत्थ एगागी । धिक्कारं पावंतो नियदुचरिएहिं सव्वत्थ ॥३४॥ सुजसो पुण मुणिवसहो सिद्धाणाऽऽलोइऊण दुचरियं । उच्चरिऊण वयाई खामेउं पाणिणो सव्वे ॥३५॥ नियकम्मफलं एयं न परो अवरज्झइ त्ति भावंतो । समभावो सव्वत्थ वि विसेसओ तंमि नरनाहे ॥३६ | पञ्चक्खिऊण सव्वं आहारं पणयपंचपरमेट्ठी | मरिऊणं सुहभावो पत्तो सव्वासिद्धम्मि ॥३७॥ राया पुण किच्छेणं भिक्खामेत्तं पि पावए दुहिओ । तह वि य पडिणीयत्तं न मुंचए साहुवग्गम्मि ॥३८|| अह तत्थेव य नयरे काउस्सग्गम्मि संठिओ कह वि । तेणुजाणे दिट्ठो सोमो नामेण मुणिसीहो ॥३९॥ तो रोसारुणनयणेण लउडिघाएण पट्टिदेसम्मि । हणिऊणं पकिवत्तो भूमीए सो महाभागो ॥४०॥ तो भणियं मिच्छाउकडं ति उद्वित्तु काउसग्गम्मि । पुणरवि ठिओ पुणोऽवि हु पावेणं पाडिओ तेण ॥ एवं पुणो पुणोऽवि हु वदतो निग्घिणो इमो मुणिणा । आभोइऊण नाओ विउलेणं ओहिनाणेण ॥४२॥ पवयणपडिणीयत्ते साहुविघाइत्तणे य विन्नाए । धूमसिहाउ वमंतो मुहेण तो भणइ सो कुविओ ॥४३॥ रे दुट्ट ! सो महप्पा सुजसो अन्ने य साहुणो तुज्झ | जइ एवं अवराहे खमिहिंति सिवेककरसियमणा ॥ न उणो खमामि अहयं ता नूणं अन्न न भवसि अणज ! । इचाइ जंपिऊणं सत्तट्ट पयाइं ओसरि ॥४५॥
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरण
फलानि
मोत्तण तेयलेसं निद्दड्ढो सो निवो महापावो । मरिऊणुक्कोसाऊ सत्तमपुढवीसु उप्पन्नो ॥४६॥ साह पुण आलोइयपडिकतो चिन्नसुद्धपच्छित्तो । सुदरं चरिऊण तवं उप्पन्नो तियसलोयम्मि॥४७॥ विक्रम पउमक्खो पुण तत्तो अहाउयं पालिऊण उव्वदो । होउं सयंभुरमणे मच्छो मरिऊण तत्तोऽवि ॥४८॥ चरित्रे अपइहाणे जाओ उक्कोसाऊ तहेव नेरतिओ । मच्छो होऊण पुणो जाओ छट्ठीइ पुढवीए ॥४९॥
पद्माक्ष____ तओ वि उब्वविऊणं चंडालइत्थियत्ताए, नओ पुणोऽवि छठ्ठीए पुढवीए, तओ उरगेसु, तओ भवे कृत
पापानां धूमप्पभाए, तओ मच्छेसु, तओ पुणोऽवि धूमप्पभाए, तओ सीहेसु, तओ पंकप्पभाए, तओ मच्छो होऊण पुणरवि पंकप्पभाए, तओ ओलावयपक्खीसु, तओ वालुयप्पभाए, तओ पक्खीसु उववजिऊण पुणोऽवि वालुयप्पभाए, तओ पुणो २ सिरीसवेसु उववजिऊण दो वारे सकरप्पभाए, तओ एवं मच्छेसु * उववजिऊण दो वारे रयणप्पभाए, तओ पक्खीसु, तओ एगिदियविगलिंदिएसु, तओ हीणपंचिंदिय* तिरियमणुयदेवेसु, तओ पुणोऽवि तिरियनारगाइसु । एवं कत्थइ दड्ढे, कत्थइ च्छिन्ने, कत्थइ भिन्ने, .. ' सम्वत्थ वि सत्थोवहए, महादाहपलिच्छिन्ने चेव मरणमणुहविंसु, एवमणंताओ ओसप्पिणीओ अणंत
जम्ममरणाभिदुओ ठाणे ठाणे अणाइक्खणीयसमणुभूयाणंतदुक्खो संसारजलहिमवगाहिऊण एत्तो ई. अडताणंतरे भवे वसंतउरे नयरे सिन्धुदत्ताभिहाणगाहावइकुलंसि पुत्तत्ताए उववजित्ता मज्झिमवए । २३८ ॥
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________
य तावसवयं पडिवजित्ता तत्थ य अन्नाणतवं काऊण सो एस तुह सुयत्ताए उववन्नो त्ति | तन्नं देवाणप्पिया! एस अणाइमिच्छद्दिट्टी इसिघायए पवयणपडिणीए तिव्वकम्मं समजिऊण अणंतेसु भवेसु तस्स फलसमुदयं अणुहविऊण इयाणिं इमिणा वाहिवेयणपयारमेत्तेण तस्स चेय कम्मस्स फलसेसं कि पि समणहवइ त्ति, इय थोवदियहेहिं चेव अणुहूयतकम्मसेसे मुञ्चिही इमेहिं रोगेहिं।। | इअ सोऊणं कुमरो, भयसंवेगेहिं आउलिजंतो । तक्खणमेव य रोगेहिं कि पि परिमुक्कदेहो य ॥५०॥ ISI नमिऊण मुणिं जंपइ सामिय ! अन्नाणमूढहियएण । दुखूण मए विहियं जं घोरं एरिसं पावं ॥५१॥
ता तस्स विधायविहाणपच्चलं किं पि कहसु पसिऊणं । देवगुरुधम्मतत्तं अन्नाणंधस्स मह नाह ! ॥५२॥
तो केवलिणा देवो सब्वन्नू सेसवित्थरो कहिओ । सम्मत्तजुओ धम्मो दुविहो जीवाइतत्तं च ॥५३॥ का पडिवन्नं कुमरेणं सम्मत्तं तह अणुव्वयाईओ । धम्मो पञ्चक्खायं तिविहं तिविहेण मिच्छत्तं ॥५४॥ भगभावं राया वि उवगओ पणमिऊण भत्तीए । तं मुणिवरं पविट्ठो नयरं कुमरेण सह हिट्रो ॥५५॥
अन्नत्थ विहरिओ केवली वि भत्तीए रायतणओऽवि | पूयंतो सम्वन्नूं देतो साहण दाणाई॥५६॥ | रहजत्ताइपभावणनिरओ चेईहरेसु सयकालं | निचं पि सुयहराणं मूले धम्मं निसामंतो ॥५७॥ वजंतो जत्तेणं परतित्थिकुतित्थिसेवणाईयं । मुक्को रोगेहिं बहिं अंतोऽवि य असुहकम्मेहिं ॥५८॥
॥ २३९॥
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरणे
तो इहि चिय जायं मन्नतो अप्पयं दढसरीरो । सयलजणसलहणिजं थिरसम्मत्तो कुणइ धम्मं ॥ ५९ ॥ अह अन्ना स जक्खो अवयरिऊणं धणंजए पत्ते । पभणइ तुज्झ सरीरं कुमार ! पडणं मए विहियं ॥ ६० ता महिससयं तं देसु मज्झ जं इच्छ्रियं पुरा तुमए । जत्तं पइदियहं वंदणं च जइ सचवयणो सि ॥ ६१ ॥ अह ईसि विहसिणं भणिओ कुमरेण सो महाजक्खो । तूण सायं तस्स नाणिणो नत्थि भुवणेऽवि ॥६२॥
अन्नो जेण सरीरं विहियं रोगेहिं वज्जियं मज्झ । न य कुंथुस्स वि इण्हि अहियं चिंतेमि मणसा वि ॥ न नमइ य मज्झ सीसं मोत्तुं रागाइदोसपरिमुक्कं । देवं पंचमहव्वयसुत्थे साह य अन्नस्स || ६४ ॥ इच्चाइ जंपिए निवसुएण विष्फुरियकोवदुप्पेच्छो । जंपइ जक्खो जइ एवमुवगयं तुज्झ रे दुट्ट ! || ६५ ॥ ता कूडधम्मवामोहियस्स अलिएक्कवायनिरयस्स । जइ मोडेमि न सिग्धं माहप्पमहीरुहं तुज्झ ||३६|| ता न सुरोऽहं न सरीरगं च तुह सज्जयं मए विहियं । इच्चाइ जंपिणं कहिं पि तत्तो गओ जक्खो ॥ निवतणओवि अणाउलचित्तो धम्मं करेइ थिरसत्तो । जक्खोंऽवि नियइ छिड्डे दंसेइ य भीसणसयाई ॥ * न य तस्स किं पि पहवइ सत्तेकधणस्स धम्मनिरयस्स । वह ओंसं तत्तो अहिययरं तम्मि कुमरम्मि ॥ ६९ ॥
राज
पुत्रस्य जिनधर्म
स्वीकारेण
यत्तस्य
प्रद्वेषः
॥ २४० ॥
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________
तस्स य नयरस्स बहिं अमरनिकेयाभिहाणउजाणे । अत्थि मणिकणयरइयं विसालमुच्चं जिणाययणं ॥७० कल्लाणगाइदिवसे महिमं काऊण तत्थ सो कुमरो । बहुपरियणसंजुत्तो कहिं पि संझाइ विणियत्तो ॥७१] तस्स य जक्खस्स धणंजयस्स मग्गंमि संठियं भवणं । जा अखिवंतो दिलुि पि चल्लिओ तं विलंघेउं ॥ ॥ ता धाविऊण कुद्धेण तेण जक्खेणकुमरपरिवारो । सब्वोऽवि थंभिओ उज्वमेइ रुहिरं च वयणेहिं ॥७३॥
तो होऊणं गयणम्मि हक्किओ गज्झगण सो कमरों।
रे कूडधम्मगब्विय ! मज्झ पणामं पि न करेसि ॥७४॥ 'महिससयं ता मे देसु इच्छियं इहरहा सपरिवारं । तुममेव मारिऊणं देमि बलिं भूयवग्गस्स ॥७५॥
तमपेच्छंतो कत्थइ सामरिसो गुज्झगं भणइ कुमरी । जइ आउयं पि बलियं ता मारिजइ न कोऽवि तए ॥७६॥ अह कह वि तं पि तुझं ता जाए इहरहा वि मरियब्वे ।
को मइलइ जिणधम्म पत्तमणताउ कालाओ? ॥७७॥ तो अमरिसजुत्तेणं उक्खिविउं गुज्झगेण सो कुमरो । अप्फालिओ सिलाए आसन्नमहीहरगयाए ॥७८॥ १. महिसाईयं-जे०J.॥
॥ २४१॥
२९
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________
भावना प्रकरणे
यक्षस्य प्रणामकरणेऽपि राजपुत्रस्य निषेधः
तो मुच्छावसघुम्मंतलोयणो वेयणाए अभिभूओ। चेट्टारहिओ कÉव संठिओ तत्थ खणमेगं ॥७९॥ अह कह वि चेयणाए लद्धाए भणइ पुणरवि स जक्खो । जइ जीवधायभीरू न देसि रे ! महिसए मज्झ ता मा देसु तहा विहुपणाममेत्तं करेसु मह निचं । तो परिवारसमेयं अज वि सुहियं करेमि तुमं ।८१॥ आराहिओ य विणएण देमि रज्ज अहं चिय नराणं । आणमि विउललछि आरोग्गाईणि य सुहाणि ॥ मोत्तण ममं तम्हा को देवो तिहुयणेऽवि किर अन्नो ? । जस्स कए अप्पाणं मुल्लो एवं विडंबेसि ॥८३॥ ता भणिओ कुमरेणं दयालुओ तुह न देमि तो महिसे । सा पुण जीवदया मे उवइट्ठा जेण देवणं ॥८४॥ तं वदामि नमसामि तं च तस्सेव किंकरो अयं । जो पुण तुमं सयं चिय जीवे पत्थेसि वहहे ॥८५॥ तस्स पणामं पकरेमि कह अहं ? जेण इयरलोए वि । पूइज्जति दयालू जइणो न हु मच्छवहगाई ॥८६॥ अन्नं च ममं सुहियं करेसि कत्तो? तुमं महाभाग !| रागद्दोसवसहो दाहिओ सि जमप्पणा चेव ॥८७॥
रागो य अप्पए निग्गुणे वि तुह पणमिएसु य जणेसु । अम्हारिसेसु दोसो ससिकरविमले य जिणधम्मे ॥८८॥
रागद्दोसवसित्तं च पाणिणं मुणसु सयलदुहहेउं । न य मम कजं रजाइएहिं भवदुक्खहेऊहिं ॥८९॥ न य ताई तए दिजंति किंतु जम्मंतराइसुकएणं । तं पुण जायइ सम्म सुकयं जिणसासणरयाणं ॥९०॥ ४ ॥२४२ ॥
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________
सिवसोक्खे य निविट्ठ मज्झ मणो तं च कह तुम देसि ? । सयमेव भवदुहट्टो भवदुहमुक्कं जिणं मोत्तुं ॥
तम्हा नमिऊण जिणं नमिजए तिहयणेऽवि को अन्नो ?।
न हि कमइ लवणतोयं पीए दुद्धोयहिजलम्मि ॥१२॥ अट्ठाणे य पसंससि अप्पाणं गरुयअंतरे भुल्लो । नहि अंबयाण सद्धा नियत्तए अंबिलीयाहिं ॥१३॥ ईसिवियसंतमालइकलियामयरंदपाणपरितुट्ठो । कत्थ वियारिजइ सोऽवि महुयरो कइरकुसुमेहिं ॥९४॥ लीलाकरेणुकरगहियसरससल्लइदलग्गदुल्ललिओ । कह हीरइ करिकलहो अइनीरसफरुसघासेहिं ? ॥१५॥ जइ य तुमं वरदेवो देवगुणा संति तुज्झ सब्वेवि । ता कारेसि पणामं बलिमड्डाए ममं कीस ? ॥९॥ | नहि अप्पणोऽवि गरुया गुणे पयासंति अप्पणा चेव । एमेव पत्तभूयं सरियाओ सरंति सरिनाहं ॥१७॥
का गुणगुरूण हाणी बहु मन्निजंति जइ न इयरेहिं ?।
किं झिजइ रविणो जह न बहुमओ सो उलूयस्त ? ॥९८॥ इय तेण कओ जक्खो निरुत्तरो गरुयनिउणवयणेहिं । तो परिकुविओ एसो विउव्वए कुमरदेहम्मि ॥ सीसच्छिकन्नउरदंतनिस्सिया वेयणाओ तिब्वाओ । जा एका विहु जीयं हरेइ नियमेण इयरस्स ।१०० तढुक्खसल्लियतण संजाओ सब्बहा विगयचेट्ठो । गुरुसत्तसारघडिओ तह् वि सयं चिन्तए कुमरो ।१०१
।२४३ ।।
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव- रे जीव ! तए पत्तो निव्वुइपुरपत्थिएण सत्याहो । देवो सिरिसव्वन्नू अपत्तपुवो भवारन्ने ॥१०२॥ कुमारस्य भावना , ता इमिण चिय चित्तट्टिएण मरणं पि तुज्झ कल्लाणं । एयंमि पुणो मुक्के होसि अणाहो जियंतोऽवि १०३ , निश्चलं प्रकरणे
स सम्यक्त्वं केत्तियमेत्तं च इमं दुक्खं तुह जिणमए अपत्तम्मि । पावियअणंतपोग्गलपरियदृदुहस्स नरएसु? ॥१०४।।
दृष्ट्वा इय तस्स अवटुंभं अवहीए जाणिऊण सो जक्खो । अहियं कुविओ गयणे सिलं महंतं विउव्वेइ ।१०५।
यक्षस्य भणइ य 'कुमार ! इहि सपरियणो भो ! तुमं विणस्सिहिसि ।
मिथ्यात्वअज वि पणाममेरोण देमि जीयं च रिद्धिं च ॥१०६॥
', नाशः तो वीसत्थं कुमरो पभणइ मह भंगुरं बहिं देहं ।
जइ वि विणासिहिसि तुम मिच्छाभिनिचेसओ कहवि ॥१०७॥ तह वि हु जिणचलणुप्पललीणस्स महंतरंगदेहस्स । न तए न य सकेणं अन्नण वि कीरए. नासो ॥१०८॥
तम्मि य अविणढे मज्झ किं पिण विणस्सए तुम तम्हा ।
जं रुच्चइ कुणसु तयं को तुज्झ निवारओ एत्थ ? ॥१०९।। इय नाऊणं कुमरस्स साहसं निच्चलं च सम्मत्तं । विम्हइयमणो चिंतइ जक्खो विहडंतमिच्छत्तो ॥११०॥ । १. कुमरं-जे.J ॥
। ॥२४४॥
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________
छह कह सत्तमिमरस कह व धम्मस्स निचला बुद्धी ? | मह पुण अणज्जकज्जाणुवत्तणं पेच्छह अउव्वं ॥ जीवदयालु ति इमो सरीरकज्जेऽवि न हणए जीवे । मह पुण कजाभावेऽवि ताण हणणं मित्रसग्गाहो ॥ ता दूरे चि चि सो देवो जो इमस्स श्रोव्वो । एएण वि विजिओऽहं गुणेहिं सत्तेक्कसारेहिं ॥ ११३ ॥ तो जुत्तं चिय एवं जं केवलगुणविणिम्मिओ एसो । ण कुणइ मज्झ पणामं गुणलेसेणावि मुक्कस्स | ११४ इय निम्मलकुमरगुणोहरंजिओ संभ्रमेण सो जक्खो । संहरिऊणुवसग्गे नमिउंच कमेसु तस्सेव ॥ ११५ पण धन्नोऽसि तुमं जयम्मि सलहिज्जसे तुमं चेत्र । इय वीयरायचलणेसु जस्स तुह निचला भक्ती ॥ अजभिई मज्झवि सो चिय देवो गुरू वि सो चेव । तत्तं पि तं पमाणं जं धीर ! तए चिय पवन्नं ॥ एत्तोय अहं निद्देसकारओ तुज्झ चैव गुणनिहिणो | धम्मगुरू मज्झ तुमं जाओ सि जओ परमबंधू ॥ एवं श्रुतोविझत्थो चेव चिट्ठए कुमरो । तो नमित्रं भणइ सुरो जइ वि महप्पा निरीहो सि ॥ तह विहु विसमदसाए सुमरेज ममं अणुग्गहं काउं । होइ निरीहाण वि उत्तमाण पणएसु कारुन्नं ॥ १२० अह भणियं कुमरणं भद्द ! तए उज्जमं कुणंतेण । जिणधम्मे अम्हाणं सव्वं पि कयं किमन्त्रेण ? ॥ १२१ ॥ तो कुमरगुणावज्जियहियओ तं खामिडं बहुं जक्खो । सङ्काणं अणुपत्तो गओ कुमारोऽवि नियगेहं ॥ अह अन्नया नरिंदे जाए जससेसयम्मि संठविओ । निवविकमो कुमारो रज्जम्मि महासमिद्धमि ॥ १२३ |
।। २४५ ।।
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना
प्रकरणे
जाओ सामी महिकामिणीए सो चउसमुद्दरसणाए । पसरियपरमपयावो पर्याट्टिया सेसनयमग्गो ॥ १२४ ॥ रमेहिं जिणहरेहिं विहसियं तेण सयलमहिवलयं । पाएण सव्वलोगो विहिओ जिणसाहुपयभत्तो ॥ तो अत्थि राया कलिंगविसयाहिवो जमो नाम । देवयवरलंभवसा न हारए सो य समरम्मि ॥ तो लूडंतो विसए पत्तो निवविक्कमस्स सीमाए । आगंतूण य समुहं रुद्धो सो माणिणा तेणं ॥ १२७॥ दुक्को य तस्स पढभे दिणम्मि निवविकमस्स सेणाणी ।
'सो हयपहओ विहिओ जमेण नट्ठो य सो झति ॥ १२८॥
तो आदन्नो निवविक्कमोऽवि नाऊण तस्स वरलद्धिं । काउं तिन्नुववासे सुमरेइ धणंजयं जक्खं ॥ १२९॥ पत्तो य तक्खणेणं सो तत्थ निवेइयं च तं सव्वं । भणियं च तेण नरवर ! केत्तियमेत्तं च किर एयं ? ॥ तम्हा पभायसमए दुक्कसु तं चैव समररंगम्मि । अजिइंदियं व मयणस्स नेमि तुह जेण वसमेयं । १३१ | अह खोभतो नियबलभरेण भुवणं पि तस्स वयणेण । दुक्को रणम्मि सूरो राया निवविकमो तस्स ॥ तस्स य सेने अमरेण तह कयं जह न कस्स वि सरीरे । पहवइ परबलमुकं तोमरकुंताइयं सत्यं ॥ १३३ ॥ निवविकमबलमुकं तु इयरसेन्नम्म करिवराईणं । तणले माइयं पि हु परिणमइ सुरिंदसत्थं च ॥ १३४॥ १. भग्गो बीयदिणाइसु निहया अन्ने वि सेणाणी-जे० J ॥
नृपविक्रमस्य
यम
नामक
नृपेण
संग्रामः
॥ २४६ ॥
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________
इय जुज्झताण खणेण चेव जाओ जमो विरलसेन्नो। तो बंधिऊण निवविक्कमेण गहिओ हढेणेसो॥ दीणे हिं वयणेहिं पभणइ देवेण मह वरो दिन्नो । तस्स बलेणं एयं पावेण मए कयं सव्वं ॥१३६॥ नवरं तस्स वि एयं पज्जवसाणं वरस्स ता इहि । मंच पसायं काउं न पुणो एवं करिस्सामि ॥१३७॥ | निवविक्कमेण भणियं मणिमंतोसहिसुरादिया चेव । होंति सफला न मुच्चइ पुरिसो जा निययपुन्नेहिं ॥
नासंति चक्किणो वि ह तब्विगमे सोलसामरसहस्सा।
रयणनिवहोऽवि जायइ विहलो को एत्थ पडिबंधो ॥१३९।। किंतु न पहरेमि अहं सत्तूसु वि दीणयं पवन्नेसु । इय मुक्को सि करेजसु पुणोऽवि जं सिक्खियं तुमए॥ दाऊण कणयतुरयाइ किंपि सम्माणिऊण सो मुक्को । निवविक्कमोऽवि वलिउ पत्तो नियरायहाणीए ॥ पालइ य महिं सोक्खेण तम्मि निद्देसकारए जक्खे | बहुसुरजुए कुणंते सन्निज्झं विसमकजेसु ॥१४२॥ बाहिं निग्गच्छंतो नयराओ अन्नया स नरनाहो । वरकुंजरखंधगओ नरवरभडकोडिपरियरिओ ॥१४३॥ ऊसियतोरणमालं सित्तं घणघुसिणचंदणरसेण पेच्छइ गेहं इन्भस्स नयरसेट्टिस्त धणयस्स ।।१४४॥
पमुइयचित्तो पविसइ य तत्थ सिंगारिओ नयरलोओ । गहियाक्खवत्तवररयणकणयमणिनिम्मियाहरणो ॥१४५।।
। २४७॥
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव- भावना प्रकरण
धनदश्रेष्ठि गृहे पुत्रजन्म पुत्रनाशश्च
हरिसुत्तालपहोलिरथणवदरखलंततुहारलओ । रमणीयणोऽवि नच्चइ ऊसियभुयरणिरमणिवलओ ॥१४६॥ जियकलकंठरवाओ गायंति मणोहरं अविवाओ । पविसंति पाउलाई कयसुहयरनगेयाइं ॥१४७॥ S अंगणसंठवियसुवन्नपुन्नकलसेहिं रुद्धसंचारो । दारडिओ पहिट्ठो सवणसुहं पढइ बंदियणो ॥१४८॥ दिजंति महादाणाई तत्थ खजति विविहखज्जाई । पिजंति पाणयाई संमाणिज्जति विद्धजणा ॥१४९॥ मणिकणयसिंगियाहिं छंटिजइ कुंकुमेण सयलजणो । कुसुमविलेवणतंबोलपउरवत्थाई दिजंति ॥१५०॥
तह तस्स घरे सब्बो हरिसपसत्तो जणो परिब्भमइ ।
अप्पाणयं पि न जहा मुणेइ जाओ अणप्पवसो ॥१५१॥ तह दट्टणं रन्ना पुढे किं हरिसकारणं एत्थं ? । कहियं केणइ कल्लम्मि देव ! पुत्तो इहं जाओ ॥१५२॥ इय सोऊणं राया बाहिं काऊण आसवाणियं । नयरुजाणसिरिं चिय जा दट्टणं पडिनियत्तो ॥१५३॥ ता पेच्छइ तम्मि घरे सो चिय लाओ महंतसद्देणं । रोयइ करुणसरेणं हा हा किमियं ति जपंतो? ॥ वच्छत्थलाई पिइ विलवइ. मुच्छइ पडेइ उट्ठइ य । ताडइ सीसे तोडेइ भूसणे फाडए पोत्ते ॥१५५॥ इय गहगहियदेहं परब्वसं तं जणं निएऊण । विम्यिहियओ राया पुच्छइ हा! किमिह जायं ति? ॥ अह केणइ विन्नत्तं देव ! अपुत्तस्स धणयसेट्टिस्स । जो उप्पन्नो पुत्तो कहं पि ओवाइयसएहिं ॥१५७॥
॥ २४८॥
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________
20EROEN
सो केणइ रोगेणं उबसंहरिओ इहं खणद्वेणं । तयणु धसक्कियहियओ अत्यमिओ धणयसेट्ठी वि।१५८ इय असमंजसमाइन्निऊण वेरग्गमुवगओ राया | पभणइ हद्धी! भवविलसियाण पजंतविरसाणं ॥१५९) जेहिं चिय वयणेहिं गीयं तेहिं पि रुज्जए एण्हि । ता नूणमिंदयालं पि एरिसं न हवइ विचित्तं ॥१६०॥ | तो विनत्तं सचिवेण देव ! गम्मउ पुरो इहं जाव । नीहरइ न सबजाणं कसायचीरेहिं चिंचइयं ॥१६॥
तत्तो विरत्तचित्तो भवस्स राया गओ सयं गेहं । दिवसं रत्तिं च गमेइ कह वितं चेव चिंतंतो ॥१२॥ Pal एत्थंतरम्मि सम्मत्तदायगो केवली विहरमाणो । पुणरवि पत्तो नाऊण निवइणो चरणसमयं ति ।१६३।
वद्धाविओ नरिंदो हिढेणुजाणपालएण तओ । विउलं च पारिओसियदाणं वियरइ निवो तस्स ॥१६४॥ वंदणहेउं मुणिणो य तस्स गरुयाइ नियविभूईए | चंदोदयउजाणे गओ नरिंदो पमोएण ॥१६५॥ का पयाहिणतियं विहीइ नमिऊण उचियदेसम्मि | उचविट्ठस्स सपरिसस्स तस्स नाणी कहइ धम्मं ॥
अह अवसरम्मि राया पुच्छइ भयवं! गिहम्मि धणयस्स ।
अइविम्यसंजणयं कह तं असमंजसं जायं? ॥१७॥ तो भणियं केवलिणा वियंभियं अंतरंगलोयस्स । केत्तियमेत्तं पुच्छसि अणंतचरियस्स ? नरनाह ! ।१६८
कः पुनरसौ भगवन् ! अन्तरंगलोकः ?, केवलिना प्रोक्तम्-महाराज! श्रूयतामवहितैः,
||२४९ ॥
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरणे
समस्तीह भवावर्त्तपुरे मोहराजो नाम नरेन्द्रः, ततो राज्ञा सकौतुकं किंचिदौत्सुक्यमवलम्ब्य प्रोक्तम्भगवंस्ततः ततः ?, केवलिनाऽभ्यधायि - महाराज ! तस्य नरपतेरतीव वल्लभः सदा सन्निहितो गवलगरलव्यालजीमूतकान्तिः प्रकृतिसमुद्धतात्मा समुन्नतहृदयो विकटगतिर्मिथ्याभिमानो नाम महासुभदः समस्ति, येनाऽऽक्रान्तमूर्त्तयः प्राणिनोऽमी विदधत्यवस्तुष्वपि वस्तुवुद्धिं विकल्पयन्ति क्षणभंगुराण्यपि स्थेयांसि, पश्यन्त्यसारमप्यात्मानमिन्द्रचक्रवर्तिभ्योऽप्यधिकं, ( ग्रं० १०००० ) नृत्यन्ति सोन्मादं, गायंति सोत्कण्ठं, न निरीचन्ते समदृष्टया, निष्ठीवन्ति निजस्कन्धस्याप्युपरितनभागेन, भ्रमन्ति विकटं, गणयन्ति तृणवत् परं सर्वथा विडम्बनाप्रायशब्दाद्युपभोगप्रमत्ता न चेतयन्त्यात्मानं परित्यजन्ति धर्मकृत्यानि, ततः परलोकवार्ता मप्यचिन्तयन्तः कुर्वन्ति, तास्ताः संविग्नजनशोचनीयाः प्राकृतजनोपहासपदवीसमापन्नाश्चेष्टाः, ततः प्रथमं स मिथ्याभिमानसुभटस्तेन राज्ञा धनदश्रेष्ठिगृहे पुत्रजन्मसमये प्रेषितः, ततो नगरान्निर्गच्छता महाराजेन यद् गीतनर्त्तनादिचेष्टितं तस्य श्रेष्ठिन गृहे दृष्टं तत् सर्व तत्प्रेरितेनैव तेन श्रेष्ठिना विहितं नात्मवशेन; अपरं च तस्यैव मोहमहानरेन्द्रस्यान्तरङ्गः शोकनामा सुभटः समस्ति यद्वशीकृता एते देहिनः प्रकृष्टसत्त्वनिधयोऽपि सद्यः प्रकटयन्ति दैन्यं कुयन्ति शिरांसि ताडयन्ति उरांसि, मूर्च्छन्ति मुहुर्मुहुः, लुठन्ति शुद्धवसुधातले,
केवलिना कथितं
अन्तरंग
पात्राणां
स्वरूपम्
॥ २५० ॥
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________
| रुदन्ति निवादितवदनाः, शोचन्ति प्रसारितचरणाः, आक्रन्दन्ति विस्वरं; ततो हा तात ! हा मात ! रित्यादि पूत्कुर्वन्तः कुर्वन्ति तास्ताः सद्बुद्धिजनशोचनीयाश्चेष्टाः, ततो मिथ्याभिमानसुभटस्य पृष्ठत एवासौ शोकनामा सुभटस्तस्यैव बालकस्य मरणसमये तेनैव महीभृता प्रेषितः, ततः प्रविशद्भिदृष्टं ॥ भवद्भिः क्रन्दनादिकं चेष्टितं यद् गृहे तस्य तत् सर्व तद्विजम्भितम् ॥ Sil कियचेदं महीनाथ !, तस्य राज्ञो विचेष्टितम् । भवावर्तपुरे भङ्गैर्विचित्रैजम्भते हि सः ॥१॥ यतः प्रेषयति कापि, रतिहास्यभटौ समम् । पृष्ठतोऽरतिशोकाख्यौ, दुष्टः प्रेषयति क्षणात् ॥२॥ कापि हर्पभटं प्रेष्य, विषादं प्रेषयत्यसौ । क्वापि स्नेहं समादिश्य, द्वेषमादिशति क्षणात् ॥३॥ विश्रम्भभृत्यं व्यापार्य, तत्रैव तनुते भयम् । मदमादिश्य कुत्रापि, दैन्यमाविष्करोत्यसौ ॥४॥ मत्सरेणूंजुगुप्सादिस्वभृत्यैरपरैरपि । विश्वं विडम्बयत्येष, राजन् ! नानाविडम्बनैः ॥५॥ | अन्यच किं बहुक्तेन ?, त एव न विडम्बिताः । अनेन दुष्टभूपेन, ये निषूतिपुरीं गताः ॥६॥ ततोऽतिगुरुसंवेगभावितेन महीभृता । मोहचेष्टिनभीतेन, प्रणम्याभिहितो गुरुः ॥७॥ मिथ्यात्वोदधिमग्नोऽहं, भगवन्नुकृतस्त्वया । विधेहि करुणाम्भोधे !, प्रसादमधुनाऽपि तम् ॥८॥ मोहराजभटोझीतिमतिक्रान्तां सुखावहाम् । द्रुतं गच्छामि येनाहं, तां पुरी निर्वृतिं पराम् ॥९॥
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव- भावना प्रकरणे
ततः केवलिना प्रोक्तं, युक्तमेतद् भवादृशाम् । व्रज त्वं तत्र मत्साधुसार्थमासाद्य सत्वरम् ॥१०॥ ततो दृष्टो महीपालश्चन्द्रसेनाभिधं निजम् । पुत्रं राज्ये समादिश्य, दत्त्वा दानमनल्पकम् ॥११॥ धनंजयादिकैर्देवैमण्डलेशादिकैनरैः। 'कृते महोत्सवे हृष्टैर्जिनचैत्येषु सर्वतः ॥१२॥ व्रतं जग्राह तस्यान्ते, विधिना योगिनां पतेः । समं सामन्तमन्त्र्यायैलॊकैरन्तःपुरेण च ॥१३॥ ततो मुनीशनिर्दिष्टसम्यग्मार्गेण निर्वृतिम् । गतः पुरीमसौ सर्वमोहव्यापारदूरगाम् ॥१४॥
॥ इति नृपविक्रमराजचरितम् ॥
विभवादि सम्पन्नानामपि |जरासंगमजन्य
दुःखानि
अन्ये तु विभवादिसम्पन्ना अपि जरासमागमेन दूयन्त इति दर्शयति
अन्ने उण सव्वंगं गसिया जररक्खसीइ जायंति।
रमणीण सज्जणाण य हसणिज्जा सोअणिज्जा य ॥२६७॥ अन्ये तु तरुणा विभविनो रूपादिगुणान्विता अपि भूत्वा पश्चादकस्माजराराक्षसीग्रस्ता रमणीनां * १. कृतो महोत्सवो-जे० ।। २. प्रभोः-वा० ॥
|| २५२॥
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________
हसनीयाः सज्जनानां शोचनीयाश्च जायन्त इति ॥ तदेवं ये विभवनयपराः विभविनो नीतिमन्तश्चेत्यर्थः, तेषामपि न केवलं गर्भवासो वा बालत्वं वा, तारुण्यमपि विडम्बनास्पदमेव, ये तु दारिधोपहता अनीतिमन्तश्च तेषामनीतिमतां परयुवतिरमणपरद्रव्यहरणवधवैरकलहनिरतानां दुर्नयधनानां नित्यं | यानीह भवेऽपि दुःखानि तानि को वर्णयितुं शक्नोतीति दर्शयन्नाह -
इय विवणयपराण वि तारुण्णं पि हु विडंबणद्वाणं । जे उण दारिया अनीइमंताण ताणं तु ॥ २६८ ॥
परजुवइरमण परदव्वहरणवहवेरकलहनिरयाणं । दुन्नयधणाण निच्चं दुहाईं को वन्निरं तरइ ? ॥ गतार्थे ॥ अनीतिमतां स्वरूपमुक्तं, अथ दारिधोपहतानां लेशतो दुःखमुपदर्शयन्नाह - नत्थि घरे मह दव्वं विलसइ लोओ पयट्टइ छणो त्ति । डिंभाई रुयंति तहा हद्धी किं देमि घरिणीए ? तिन मह ढोयं पहु अत्तसमिद्धीइ गब्विया सयणा । सेसा वि हु धणिणो परिहवंति न हु देतिं अवयासं ॥ ३०१ ||
२२
।। २५३ ।।
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________
• दारिद्र
भव भावना प्रकरणे
दूषितानां
सततं
मनश्चिता
अज्ज घरे नत्थि घयं तेल्लं लोणं व इंधणं वत्थं ।।
जाया व अज तउणी कल्ले किह होहिइ कुडुम्बं ? ॥३०२॥ वडइ घरे कुमारी वालो तणओ विढप्पइ न अत्थे । रोगबहुल्लं कुडुम्बं ओसहमोल्लाइयं नत्थि ।३०३॥ उड्डोया मह घरिणी समागया पाहुणा बहू अज । जिन्नं घरं च हट्टं झुरइ जलं गलइ 'सव्वंपि॥
कलहकरी मह भजा असंवुडो परियणो पहू विसमो।
देसो अधारणिज्जो एसो वच्चामि अन्नत्य ॥३०५॥ जलहिं पविसेमि महिं तरेमि धाउं धमेमि अहवा वि । विजं मंतं साहेमि देवयं वा वि अच्चेमि ॥
जीवइ अज वि सत्तू मओ य इट्ठो पहू य मह रहो।
दाणि ग्गहणं मग्गंति विहविणो कत्थ वच्चामि ?॥३०७॥ इच्चाइमहाचिंताजरगहिया निच्चमेव य दरिदा । किं अणुहवंति सोक्खं ? कोसंबीनयरिविप्पो व्व ॥ १. सयलं पि-सर्वत्र ॥
॥२५४॥
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________
नवापि गाथाः पाठसिद्धाः । कौशाम्बीनगरीविप्राख्यानकं तूच्यतेवच्छाजणवयमझे कोसंबी नाम अत्थि वरनयरी। जा रायहंसचक्कोहिं सहइ सह जउणसरियाए ॥१॥ आजम्मदरिदो तीइ माणो वसइ सोमिलो नामं । तो तस्स भोयणाई सम्मं संपडइ न कयाइ ॥२॥ करयरइ सया भजा रुयंति अणवरयमेव डिंभाइं । पत्थंतोऽवि न पावइ इच्छियकणभिक्खमाईयं ॥३॥ अह दुक्खिए गमंते कालं एयम्मि गुब्विणी भज्जा | पभणइ आणह मोल्लं कओ वि मह घयगुडाईणं ॥४॥ तत्थ असंपज्जंते एयम्मि वि सो विणिग्गओ तत्तो | तस्स उवजणहेउं दुक्खत्तो भमइ देसेसु ॥५॥
तह भममाणस्स य तस्स उयरभरणं पिजा न संपडइ ।
निम्विन्नो ताव गओ कत्थइ विजामढे भमिरो ॥६॥ | एक्को य उवज्झाओ बह्वण चहाण वित्थरेण तहिं । परिकहइ नीइसत्थं तत्थ य अत्थो इमो पगओ ॥७॥ | जाई रूयं विजा तिन्नि वि निवडंतु कंदरे विवरे । अत्थो चिय परिवउ जेण गुणा पायडा होंति ॥८॥ विहवुज्जोएण विणा दारिदमहंधयारपिहियाई । सेसगुणग्धवियाई वि नजति न पुरिसरयणाई ॥९॥ अलियं पि जणो धणवइत्तयाण सयणत्तणं पयासेइ | परमत्थबंधवेण वि लज्जिज्जइ झीणविहवेण ॥१०॥
॥ २५५॥
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरणे
होंतीइ होंति अणहोंतया वि जंतीइ जंति हुंता वि । 'जीई नीसेसगुणा जय जयउ सा पुणो लच्छी ॥ नीसेसमणो रहपूरणक्खमं सयललोयसामन्नं । साहीणं जाण धणं ते चिय जीवंति जियलोए ॥१२॥ किह जिय दरिदो तेसु तेसु कज्जेसु विवपरिहीणो । जो नियइ सयलदिसिमंडलाई सुन्नाई दीणमणो १ ॥ १३ ॥
दुलहन्नाण धणं दुलहं धणवज्जियाण सम्माणं । सम्माणवज्जियाण य नराण दुलहं खणं पि सुहं ॥ धणजीविण मुक्कं दरिद्दमडयं अमंगलभएण । न छिवंति नूण धणिणो दूरेणं चिय परिहरति ॥ १५॥ तम्हा अज्जिणह धणं पयत्तओ जेण विवुयाईयं । अणहोंतयं पि पावह गुणनिवहं सयललोयंमि ॥ १६ ॥ * एमाइ अवहियमणो सोउं सव्वं दरिद्दविप्पोऽवि । पभणइ जाणामि इमं अहं पि सयमणुहवेणावि ॥ १७॥ किंतु पसिऊण तं किं पि कहह जेणऽजिणेमि धणमयं । अह भणइ उवज्झाओ एवं पि कहिजए सत्थे ॥ १८ ॥
५. खेत्तं उच्छूण समुद्दसेवणं जोणिपोसणं चेव । निवईणं च पसाओ खणेण निति दारिद्दं ॥ १९॥ धणमत्थि त्ति वणिज्जं किंचि वि अस्थि त्ति करिसणं कुणइ । सेवा सयलाभावे साहसमवि अप्पणी भावे ॥२०॥
ॐ
१. जीइ समं नीसेसा गुणगणा जयड सा लच्छी-सर्वासु ॥
दरिद्र
विप्रस्य
धनार्थ
भ्रमणं
।। २५६ ।।
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________
इच्चाइ निसामे जुत्तं मह साहसं ति कयवुद्धी । भमिरो विप्पो पेच्छइ सदाणभोगं अववसायं ॥२१॥ जोइयमेक्कं आराहए तयं परमविणयकिच्चेहिं । चिरकालेण य तुट्ठो सो जोई भणइ तं विप्पं ॥२२॥ कीस ममं ओलग्गसि ? भो विप्प ! पयंपए तओ एसो | आजम्मदरिद्दोऽहं दुहिओ सेवेमि तुह चरणे ॥ तो जोइएण नीओ सो कत्थई पब्वयम्मि दुग्गम्मि | उवदंसियं च विवरं तहिं करे अप्पिओ कप्पो ॥२४ कहियं य जहुवसग्गा अमुगा अमुगा य एत्थ होहिंति । तेसिं न बीहियवं तुमए तह ठाणपत्तो य ॥२५ समिरुक्खपत्तमइएण खेळएणं रसं च घेत्तूणं । तुंबयमिमं भरेजसु महारसेणावि तेणेह ॥२६॥ लोहाई धाऊओ कणगं होहिंति तो महिडीओ । होहिसि तं छेत्तूणं दारिदतरुं समूलं पि ॥२७॥ l इय सिक्खं घेत्तूणं साहसमवलंबिऊण सो विप्पो । घेत्तूण भणियविहिणा रसं विलाओ विणिक्खंतो॥ तो जोइएण भणिओ रक्खेजसु भो महापयत्तेण । अइदुलहं रसमेयं दारिदृदुहाण 'नित्थरणं ॥२९॥
विप्पणं पडिवन्नं एयं तत्तो पुणोऽवि सिक्खविओ।
पडिवन्नं च पुणो विहु पुणो खणद्धेण सिक्खविओ ॥३०॥ इय जोइयम्मि एयम्मि सिक्खवंते पुणो पुणो चेव | पावोदएण विप्पस्स तह मणे उट्रिओ कोवो ॥३॥ १. निम्महणं-सर्वत्र ॥
॥ २५७॥
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________
RAN
भवभावना प्रकरण
जह सागपत्तकयदुन्नएण चत्तो रसो समग्गो वि | तो नाऊण अजोग्गो परिचत्तो जोइएणेसो ॥३२॥ गामाणुगाममह सो भममाणो भिक्खमवि अपावंतो । दारिदृदुक्खिओ दीणमाणसो आगओ गेहे ॥३३ भजाइ पुच्छिओ जा कहेइ सो पुववइयरं सव्वं । तो भणियं तीइ अभग्ग ! ववसिओ कह तुमं एवं?
जइ तुह चेव हियत्थं सिक्खा सा जोइएण तुह दिन्ना ।
तो कह गओ सि को पाविद्य! अयाणुय? कयग्य ! ॥३५॥ किंतु न अट्ठीसु वि तुज्झ लक्खणं अस्थि जेण कइया वि । दारिद्ददुहसएहिं एएहिं खणं पि मुञ्चिहिसि ॥ इय भजाए निन्भत्थिऊण बहुएहिं दुसहवयणेहिं । गेहाओ निच्छूढो सो विप्पो निग्गओ दीणो ॥३७॥ पच्छायावपरद्धो निंदतो अप्पयं भमइ देसे । दारिद्ददुहाभिहओ छुहाए निहणं समणुपत्तो ॥३८॥
॥ इति कौशाम्बीविप्राख्यानकं समाप्तम् ॥
दारिद्रयपीडितकौशाम्बी विप्राख्यानकम्
JERESERICSEEXSANET
.
तदेवं सर्वप्रकारैस्तारुण्यावस्थायां सुखाभावमुपदर्योपसंहरन् वृद्धावस्था चाभिधातुकाम आह
इय विहवीण दरिदाण वा वि तरुणतणे वि किं सोक्खं ?। दुहकोडिकुलहरं चिय वुड्ढत्तं नूण सव्वेसिं ॥३०॥
..
॥ २५८ ॥
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________
स्पष्टा ॥ यथा च वृद्धत्वं दुःखकोटिकुलगृहं तथा प्रागेव दर्शितमित्याह
एयम्स पुण सरूवं पुब् िपि हु वन्नियं समासेणं ।
वोच्छामि पुणो किंचि वि ठाणस्स असुन्नयाहेउं ॥३१०॥ सुगमा । नवरं एतस्य वृद्धत्वस्य पूर्वमशरणत्वभावनायां 'अह अन्नदिणे पलियच्छलेणे'त्यादौ ॥
यथाप्रतिज्ञातमेवाहथरहरइ जंघजुयलं झिजइ दिट्ठी पणस्सइ सुई वि । भजइ अंगं वारण होइ सिंभोऽवि अइपउरो ॥ लोयम्मि अणाएजो हसणिज्जो होइ सोयणिज्जो य। चिट्ठइ घरम्मि कोणे पडिउं मंचंमि कासंतो॥ वुड्ढत्तमि य भज्जा पुत्ता धूया वधूयणो वा वि। जिणदत्तसावगस्स व पराभवं कुणइ अइदुसहं ॥
तिस्रोऽपि सुगमाः । नवरं वृद्धत्वे एतत् प्राक्तनगाथाद्वयेऽपि सम्बध्यते ॥
जिनदत्ताख्यानकमभिधीयतेसावत्थी नाम पुरी जीए सयामत्तकरिघडाए ब्व । मग्गणसिलीमुहेहिं उवजीविजंति दाणाई ॥१॥
॥ २५९ ॥
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरणे
जिणदत्तो नाम तहिं सेट्टी परिवसइ इडिटसम्पन्नो । जो सावओऽवि निच्चं आवइरहिओ गमइ कालं ॥ तस्य बहुओवाइयसएहिं चउरो सुया समुप्पन्ना । थैवदिणेहिं कलाओ गहिऊण कमेण परिणीया ॥ जोवणपत्ता य गिहं चिंतंति कुणंति सयलववहारं । किं बहुना ? निययपिया विहिओ सञ्चध निश्चिंतो ॥४॥
जिणदत्तस्स य मित्तो विमलो नामेण विजए तत्थ । भणिओ एएण नओ जिणदत्तो एयमेगंते ॥५॥ दत्ते तु पुत्ता विसंवइस्संति ता न सव्वं पि । धणमेयाणं तुमए कहियव्वं इहरहा पच्छा ||६|| सोइहिसि भावे जिणदत्तो भणइ मह सुया एवं ।
काहिंति न कइया वि हु विमलो तं भणइ किं बहुणा ? ||७||
पेच्छ्रिहिसि तुमं समवि अवगन्नेऊण तो तयं मित्तं । जिणदत्तेणं कहिओ विवो सवोऽवि पुत्ताणं ॥ तेहिं विनियभजाओ भणियाओ ससुरयस्स अणुदियहं । भोणसणाई हिं विणय मखुण्णेण कुत्र्वंति ॥९॥
तो असत्ते का तो जाव चिट्ठए एसो । सुण्हाओ वि जाएहिं सुएहिं पत्ताओ पोढत्तं ॥ १०॥ तासिदिति अणुदिणं तं विषयं ससुरयस्स सव्वाओ । तो सीयंतो एसो साहइ पुत्ताण नियदुक्खं ॥
वृद्धत्वे
पराभव
|विषये जिनदत्त
श्रावक
कथा
॥ २६० ॥
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________
तो जाओ तावता समुदएण एयाओ । वदंति कलयलंतीओ एस अइबुड्ढभावेण ॥१२॥ अह कयं विवरीयं गिण्हह सयलं पि जं कुणंतीणं । विणयं अक्खुण्णेणं अम्हाणं शंखए एवं ॥ १३ ॥ तो पुत्तहिं सामत्थिऊण छन्नो निरूविओ पुरिसो ।
ती हिं लक्खओ सो भज्जाहिं पुणोऽवि तो विषयं ॥ १४॥
कुत्र्वति तह चि ससुरयस्स तस्स य अलक्खभावेण । भोग्रणतंबोलाई पुरिसस्स कुणंति उवयारं ॥ तो सो सेट्ठियाणं सविसेसं कहइ जह वराईओ ।
न कुणंति किं पि खुण्णं विणएण इमीओ ससुरस्स ॥ १६ ॥
तवयणभाविएहिं पुट्ठो तेहिं वि पिया तओ तेण । उत्र्वेइएण पुव्विं भणियं न कुणंति मह किंपि ॥१७ मायाविणीओ एयाओ दुब्विणीयाओ मह न एयाहिं । निव्वाहो कोsवि हु तो सुएहिं परिचिंतियं नूणं ॥ १८ ॥ जह कहियं भजाहिं तह चैव तयं जओ इमो वियलो | गिves विवरीयं चिय तो तेहि वि सिटिलिओ एसो ॥ १९ ॥
रंजियभत्ताराओ विषयं सुण्हाओ परिहरति दढं । परिहवमुप्पायंति यदुच्चयणाईहिं एयस्स ||२०||
।। २६१ ।।
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________
वृद्धत्वे
पुत्रवधूमि
रपि
जिनदत्तपराभवः
भव. अचंतदुही एसो सयणाणं तो कहेइ नियदुक्खं । पुत्ताऽवि हु सयणाणं कहंति तव्वइयरं सव्वं ॥२१॥ भावना तो सयणेहि वि एसो उवेहिओ परिकहेइ मित्तस्स । तेण विभणियं एयं कहियं पुदिव पि तुज्झ मए॥ प्रकरणे
ता इहि पिउवायं काहामि अहं करेसि जइ भणियं । होही सरीरसुत्थं न उणो धम्मव्वयाईयं ॥२३॥ तो जिणदत्तो पभणइ एयं पि करेह ताव मह इहि । अह सिक्खं दाऊणं नियगेहं वच्चए विमलो ॥२४ ठिकरियाओ काउंटंकागाराउ नउलयं भरि । जिणदत्तस्स समप्पइ सिक्खवइ पुणो वि सव्वं पि॥ है तो जा घरगोजारीए कोणए तुट्टमंचए पडिओ । चिट्ठइ कासंतो ताव केणई तत्थ कजेण ॥२६॥
जेहा सुण्हा पत्ता तो भणिया तेण जह इमं भद्दे ! । टंकाण सहस्सं नउलयम्मि चिट्टेइ 'मह पासे ॥२७॥ निहणेऊणं कोणे एत्थ धरिस्सामि ता तुमं चेव । गिण्हेज मह परोक्खे पच्छिमकालो जमम्हाणं ॥२८॥
तो परिचिंतइ एसा संभवइ सकिंचणत्तणं वुड्ढे । ता होही आभरणं कणएण इमेण मह सव्वं ॥२९॥ 6 इय चिंतिऊण विणयं पुब्बिल्लाओ करेइ सविसेसं । भोयणतंघोलाई सव्वं पि हु देइ एयस्स ॥३०॥
ता बीयवहू चिंतइ वइ एवं अपासगा न इमा । इय चिंतिउं इमा वि हु वच्चइ ससुरस्स पासम्मि ॥ तीसेवि तह चिय सो कहेइ कुवइ इमा वि तह विणयं । एवं चिय वत्तव्वं तइयचउत्थाण वि बहणं॥ अहमहमिगया तत्तो विणयं एयाण तह कुणंतीणं । अइसुत्थो संजाओ जिणदत्तो गमइ दियहाई॥३३॥
॥ २६२॥
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________
पंचत्तमुवगए तम्मि अन्नया नीहरंतए बाहिं। सजरसरीर त्ति मिसं काऊण ठिया वह जेट्टा ॥३४॥
टंकाणं गहणत्थं जरो इमीओ त्ति ठाइ बीया वि ।
सेसाउ वि किं पि मिसं काऊण गिहे चिय ठियाओ॥३५॥ जा गहिऊण कुसिं जेहा पहावई जाव टंकगहणत्थं । ता धावइ बीया वि हु तइयचउत्था वि य तहेव ॥३६॥ |
बालेहिं वेढिऊणं आभिट्टाओ परोप्परं ताओ । अह एगाए भणियं पेच्छह ता टंकए तुन्भे ॥३७॥ जइ संति विभइऊणं तो गिहिन्जह तओ कयं एवं । लद्धो य निउलओ छोडिया य गंठीओ तुहाहिं ॥ पत्थरिऊणं चीरं जाव विरेयंति निउलयं तत्थ। ता खडहड त्ति निवडंति ठिक्करिओ चिय न उण टंका ॥ तोडियपणयं किह वाहियाउ अम्हे निएह सव्वाओ । अहवा जं अम्हाणं उचियं तं चिय कयं तेण ॥४०॥ एयं वोत्तु विलक्खाओ ताओ वचंति निययठाणेसु । इय वुडढत्ते पुत्ताइया वि पियरं परिहवंति ॥४१॥
॥ इति जिनदत्ताख्यानकं समाप्तम् ।।
तदेवं गर्भवासबालत्वतारुण्यवार्द्धक्यलक्षणासु चतसृष्वप्यवस्थासु चिन्त्यमानं मनुष्येष्वपि न
॥ २६३
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव भावना प्रकरणे
किंचित् सुखमस्ति, यदपि राजादयः केचिदात्मनस्तन्मन्यन्ते तदपि मिथ्याभिमानमात्रोपकल्पितमेव, नतु तत्त्वत इति दर्शयति
मनुष्याणां चतसृषु अवस्यासु एकस्यामपि सुखाभावः
चउसु पि अवत्थासु इय मणुएसु वि विचिंतयंताणं । नत्थि सुहं मोत्तूणं केवलमभिमाणसंजणियं | ___गताथैव ॥ नन्यागमे मनुष्याणां दश दशाः श्रूयन्ते, अत्र तु चतस्र एव ताः प्रोक्ता इति कथं न विरोधः ? इत्याह
मणुयाण दस दसाओ जाओ समयम्मि पुण पसिद्धाओ।
अंतव्भवंति ताओ एयासु वि ताओ पुण एवं ॥३१५।। ___ याः पुनः समये दश दशा मनुष्याणां प्रसिद्धास्ता एतास्वपि चतसृष्ववस्थास्वन्तर्भवन्तीति न विरोधः, न हि बालतरुणवृद्धत्वेभ्योऽन्यत्र काचिद्दशा वर्तत इति भावः । कथं पुनस्ता दश दशाः समयेऽपि प्रसिद्धाः ? इत्याह-'ताओ पुण एवं ति ताः पुनर्दश दशा एवं-वक्ष्यमाणगत्या विज्ञेया इति ।
ता एवाह
॥ २६४॥
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________
बाला किड्डा मंदा बला य पन्ना य हाइणि पवंचा । पारमुम्मुही सायणी य दसमी य कालदसा ॥ ३१६॥
बालत्वदशा दश वर्षाणि, क्रीडादशा दश वर्षाणीत्यादि ॥ एतासामेव दशानां प्रमाणसहितं
स्वरूपमाह -
दसवरिसपमाणाओ पत्तेयमिमाओ तत्थ बालस्स । पढमदसा बीया उण जाणेज्जसु कीलमाणस्स || ३१७॥
तया भोग समत्था होइ चउत्थीए पुण बलं विउलं | पंचमियाए पन्ना इंदियहाणी उछट्टीए ॥ सत्तमियाई दसाए कासइ निडुहइ चिक्कणं खेलं । संकुइयवली पुण अट्ठमीए जुवईण य अणिट्ठो नवमी नमइ सरीरं वसइ य देहे अकामओ जीवो ।
दसम सुइ विलो दीणो भिन्नस्सरो खीणो ॥ ३२० ॥
२३
।। २६५ ।।
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरणे
महिलायाः गर्भधारणकालादि
पाठसिद्धा एव ॥ कियट्यो वर्षेभ्यः पुनरूद्ध स्त्री गर्भ न धारयति पुरुषश्चाबीजो भवतीति प्रसंगतो निरूपयितुमाहपणपन्नाइ परेणं महिला गम्भं न धारए उयरे । पणसत्तरीइ परओ पाएण पुमं भवेऽबीओ ॥३२१॥ ___ सुखावसेयैव ॥ कियत्प्रमाणायुषां पुनरेतन्मानं द्रष्टव्यमित्याहवाससयाउयमेयं परेण जा होइ पुवकोडीओ। तस्सद्धे अमिलाणा सव्वाउयवीसभागो उ॥३२२ ___ वर्षशतायुषामैदंयुगीनानामेवैतद् गर्भधारणादिकालमानमुक्तं द्रष्टव्यं । परेण तर्हि का वातत्याह'परेण जा होइ पुचकोडीओ' इत्यादि, वर्षशतात् परतो वर्षशतद्वयं त्रयं चतुष्टयं चेत्यादि यावन्महाविदेहादिमनुष्याणां या पूर्वकोटिः सर्वायुष्के भवति तस्य सर्वायुषोऽर्द्ध यावदम्लाना-गर्भधारणक्षमा स्त्रीणां योनिद्रष्टव्या, पुरुषाणां तु सर्वस्यापि पूर्वकोटिपर्यन्तस्यायुषो विंशतितमो भागोऽवीजो भवति ॥
तदेवं मनुष्यगतावपि सारं न किंचिद् दृश्यते, किं सर्वथा ?, नेत्याह
॥ २६६ ॥
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________
तम्हा मणयगईए वि सारं पेच्छामि एत्तियं चेव ।
जिणसासणं जिणिदा महरिसिणो नाणचरणधणा ॥३२३॥ सुगमा ॥ किमेतावदेव सारं ?, नेत्याहपडिवजिऊण चरणं जं च इहं केइ पाणिणो धन्ना । साहंति सिदिसोक्खं देवगईए व वच्चंति ॥३२४ ___ यच्चेह मनुष्यगतौ धन्याः केचित् प्राणिनश्चरणं प्रतिपद्य सिद्धिसुखं साधयंति, देवगतौ वा केचिद् व्रजन्ति, एतदपि सारमिति ॥ येनैवेह जिनशासनादयः सारभूताः येनैव चेह केचित् मोक्षादौ गच्छन्ति तेनैव कारणेन प्रकृतिभद्रकत्वादिगुणोपेत एव मनुष्यायुर्वनाति, न निर्गुण इत्येतदेवाहतेणेव पगइभद्दो विणयपरो विगयमच्छरो सदओ। मणुयाउयं निबंधइ जह धरणिधरो सुनंदो य॥ ____ गतार्थैव । धरणिधरसुनन्दाख्यानकं तूच्यतेवीरउरं नाम पुरं भरहपसिद्धं सिरीइ कुलभवणं । सुव्वंति भारहे चिय नरकलहा जत्थ लोएहिं ॥१॥ तं वइरसीहराया पालइ सीहो व्व विजियपरकलहो । तस्स य भज्जा नामेण रुप्पिणी पवरगुणकलिया।
||| २६७॥
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव- भावना प्रकरणे
मनुष्यायुबन्धकारणे धरणिधरसुनन्दाख्यानकम्
तीसे य गुठिवणीए संजाओ दोहलो कयाइ इमो । सामंताणं रुहिरेण पहाणमुवगप्पयामि अहं ॥३॥ तो दुग्घडो त्ति नाऊण साहए नेय नरवरिंदस्स । अह अन्नया निवेणं 'नाओ पुट्टा निबंधेणं ॥४॥
संखुद्धेणं मंतिस्स साहिओ तेण निवइपासाए । ओलोयणम्मि ठविया सामंता उयरगाईसु ॥५॥ ? बंधेऊण अलत्तयरसस्स भरियाउ सुहमखल्लाओ । देवीए वि हुतीए भूमिठियाए सिराओ तओ॥६॥ मोत्तूणं सा एहविया भारुंडविहंगमेण तो दिट्ठा । उक्खिविऊणं नीया आमिसवुद्धीइ तेणावि ॥७॥ तत्तो चलणेण सचेयण त्ति नाउं महाअरण्णम्मि । मुक्का कंपंततण भएण जा चिट्ठए तत्थ ॥८॥ ता कत्तोऽवि महातरुसिहराओ खणंतरम्मि उत्तरि । आगच्छंतो समुहो दिट्टो एको नरो तीए ॥९॥
तो बहुययरं भीया संकंती सीलभंगमवि तत्तो। आसासिया इमेण वि भद्दे ! मा मज्झ बीहेसु ॥१०॥ * कंपिल्लपुरे नयरे तुज्झ पिया नरवरो भरहनामो । नामेण मलयकेऊ सामंतो तस्स सुपसिद्धो ॥११॥
तस्स वि य चंदसेणो पुत्तो निउणो य सो कलाहिं दढं । तो रायसुया सव्वे गिण्हंति कलाओ तस्संते ॥
तुमए वि तस्स पासे अहिजियं सुयणु ! बालभावम्मि । पुव्यभववेरिएणं केणावि सुरेण सो तत्तो ॥१३॥ * अवहरिऊण सभजो महाअरन्ने इमम्मि पक्खित्ते । सावयभएण काउं एयस्स महल्लरुक्खस्स ॥१४॥ : १. सा तो पुट्ठा-सं०२॥
..॥ २६८॥
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________
:
४
साहासु घरं चिट्ट तरुफलनिज्झरजलेहिं वित्तिं च । कुणइ तुमं तेणावि हु विम्हइयमणेण इह दिट्ठा ॥ ओरि रुक्खाओ तो एइ तुहंतिए अहं सो य । ता मा बीहेसु कहेसु निययआगमणवृत्तंतं ॥ १६ ॥ तो सत्थी भूयाए तीए उवलक्खिऊण सो कहिओ । नियवुत्तंतो नीया तो सा एएण नियगेहे ॥ १७॥ जणयं च तओ पडिवज्जिऊण वच्छल्लकारिणं निचं । जणणिं च तस्स भज्जं पवज्जि रुप्पिणी तत्थ ॥ १८ ॥ चिट्ठ सुहेण गन्भो य वडूढए पसवई य कालेण । पुत्ताणं जुयलं पवररूवलक्खणगुणोवेयं ||१९|| समए नामं ठवियं सीहो जेट्ठो त्ति सिंधुरो लहुओ । वडूढंति सुहेण तओ देता मणलोयणानंद ||२०|| पत्ता य कुमारत्ते कलाओ पासम्मि चंदसेणस्स । सिक्खति परिभमंति य विगयभया तम्मि रन्नमि ॥ खेल्लुंति समं हत्थीहिं वग्धसीहाइणोऽवि तासंति । निहणंति चित्तगाई न उणो केणइ खलिजंति ||२२|| अह जोवणपत्ताणं विभवाभिओगपडिवद्धं । निवडड़ दिट्ठीइ इमाण सेयचउदंतकरिजुयलं ||२३|| सयमवि अप्पियपट्टिम्मि तंमि ते आरुहंति वरकुमरा । उदयायलसिहरगया ससिसूरा इव विरायंति ॥ | अह अन्नया भमंता आरूढा तंमि दंतिजुगलम्मि । पेच्छंति सत्थमेगं भीयं वुन्नं तहिं रने ॥२५॥ सजणं तेsविदिट्ठा परिचिंतियं च हिययम्मि । किं ससिसूरा एए सक्का व सुरा व खयरा वा ? ॥ १, होता व केइ नूणं अम्हाण इमीए आवईए इमे । नित्थारकारणं चिय होहिंति विचितिऊणेबं ||२७||
4.
cr
&
2 ॥ २६९ ॥
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरणे
सत्याहियो अणग्धं ढोयणयं वत्थरयणमाईयं । घेत्तुं उवडिओ सह पभूयवणिएहिं पोकरइ ॥२८॥
धरणिधररक्खेह देव ! अम्हे रुद्धा भिल्लेण दुजयनामेण । सो भणइ देह अद्धं कयाणगाणं समग्गाणं ॥२९॥ सुनन्दयोः इहरा लूसेऊणं गिहिस्सं सयलमेव तो कुमरा। पभणंति सत्यवाहं सत्थं पल्लाणि गच्छ ॥३०॥ कथानकम् भिल्लेण भलिस्सामो तह विहिए तेण धाविओ भिल्लो । ओयरिऊणं विसमाउ सेलसिहराउ सेन्नजुओ॥ कुमरेहिं हकिओ सो भणेइ डिंभा! मरिस्सह अवस्सं । मज्झ बलं न वियाणह विलूडियाणेयरट्ठस्स ॥ तो कुमरेहिं भणिओ भिल्लो सयलाई होंतु सुत्थाई । रहाई अन्ज मरणेण तुज्झ नियदुन्नयकएण ॥३३॥ अह पहरिउं पवत्ता कुद्धा भिल्ला सरेहिं समकालं । छिप्पंति कुमारा तेहिं नेय गयमुवरिं भामंता ॥३४ । तो तेहिं दंतीहिं खणेण तं पेल्लियं सयलसेन्नं । निहओ अभिमाणेणं अणोसरंतो 'य भिल्लवई ॥३५॥ पल्ली अणायगा विविहरिद्धिकलिया अहिटिया तेहिं । रायाणो संजाया तहिं पसिद्धिं गया दूरं ॥३६॥ कुवंति तहिं रज सह जणणीए य चंदसेणेण | निसुया य पसिद्धीओ कयाइ निववइरसीहेण ॥३७॥ सेयचउदंतकरिणो निसुया तह तेण ताण पासम्मि | तो ताण मग्गणत्थं पेसह दूयं कुमरपासे ॥३८॥ गंतुं च भणइ दूओ करिणो अप्पेह मग्गए देवो | कुमरा वि भणंति न तेण अप्पिया अम्ह धरणत्थं ॥ १. 'य पल्लिवई-वा०J॥
॥ २७०॥
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________
| तो दूएणं भणियं डिंभाण भयावहेहिं हत्थीहिं । किं तुम्हाण इमेहिं गिंदुयमाईसमुचियाणं ? ॥४॥ Poll अह भणियं कुमरेहिं वणवासं वज्जिऊण न हु अन्नं । जुजइ वुड्ढाणं पि हु ता जइ राया सयं चेव ॥४१॥
तं पडिवज्जइ ता जुत्तमेव अहवा न तो तमम्हेवि । एरिसमई हढेण वि वणाण अतिहिं करिस्सामो ॥४२॥ ा इचाइ जंपिऊणं दूओ अवमाणिऊण निच्छूढो । साहइ निवस्स गंतुं सविसेसकुमारभणियाई ॥४३॥ oil कुविओ तओ नरिंदो ताणुवरि समागओ बलसमग्गो । पेसइ पुरओ कुमराण भट्टमेसो पढइ गंतुं ॥४४||
सिरिवइरसीहराया सीहो इव जयइ जस्स सदेण । वियलियमयाउ रिउकरिघडाओ विडंति अवसाओ । il गंधकरिणोऽवि न सहति जस्स गंधं पि मुक्कजीयासा | का जंबुएहिं किर तस्स होज गणणा मइंदस्स ? ॥
दिवम्मि पराहुत्ते अहव न विहडंति कस्स वुद्धीओ ? ।
सयमवि हुयवहजालावलीइ न पडंति किं सलभा ? ॥४७॥ इचाइ पढंतो रुप्पिणीइ भट्टो निसामिओ कह वि | उवलक्खिओ य तो तस्स कारियं गरुयसम्माण ॥
पुट्ठा य सुया तीए विरोहकारणमिमेहिं परिकहियं । अह रुप्पिणीइ भणियं एस पिया वच्छ! तुम्हाणं ॥४९॥
१॥
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव
भावना प्रकरणे
धरणिधरसुनन्दकथायां
स्वपूर्व
भवपृच्छा
तेहिं भणियं कहं पिव? अह सा वि सपचयं कहा सव्वं ।
कुमरेहिं तओ'भणियं न टलामो तह वि एयस्स ॥५०॥ जेण भणिस्सह लोओ कावुरिसा नत्तयं घडेऊण । एए ठिय त्ति तो सा वचइ नरनाहखंधारे ॥५१॥ उवलक्खिया निवेणं सगग्गएणं तओ इमा पुट्ठा । अणुहयवइयरं परिकहेइ सयलं नरिंदस्स ॥५२॥ हरिसपर वसहियओ तत्तो राया कुमारपासम्मि । चलिओ उक्कंठाए कइवयबलसंजुओ अह सा ॥५३॥ गंतं सुयाण साहइ तेवि हु समुहा अइंति नरवइणो । वियलंताणंदजलो आलिंगड ते तओ राया ।५४| कुमरेहिं तओ रिद्धी सयला वि समप्पिया नरिंदस्स । तेण वि तुट्टेण इमा दिन्ना अन्ना वि तेसिं पि ५५ राया देवी कुमरा सहियाई चंदसेणमाईहिं । वीरउरम्मि गयाइं वद्धावणयं कुणइ राया ॥५६॥ कइवयदिणपजते सीहं रजंमि संठवेऊण । जुवरायपए. ठविउं सिंधुरकुमरं च पव्वइओ ॥५॥ सीहो वि पयावपरकमेहिं अह साहिउं बहुं पुहई । पालइ पसंतडमरं रजं उवभुंजइ सुहाई ॥५८॥ . अह अन्नया पलोयइ पासायसिरहिओ रहाईहिं । बहुजाणवाहणेहिं आरूढं विहियसिंगारं ॥५९॥ नयराउ नीहरंतं पूयाहत्थं पभूयपउरजणं । पुच्छइ सन्निहियनरं के वि हु वच्चइ कहिं लोओ? ॥२०॥ १. कहियं-वा०॥
॥ २७२॥
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________
सो भइ देव ! बाहिं उज्जाणे केवली समोसरिओ । जोईसरो त्ति नामं वचइ तस्संतियं लोओ ॥ ६१ ॥ तत्तो सविट्टीए रायावि हु वंदणत्थमेयस्स । संसयवोच्छेयकए य वच्चए बंधवाणुगओ ||३२||
विणण तओ धम्मं सोउं समयम्मि पुच्छए भयवं ! | अम्हे जाया अडवीइ पसवतुल्लाऽवि किं एयं ॥ पत्ता रिद्धिसमुदयं ? तो नाणी भणइ निसुणसु नरिंद ! धायइसंडे भरहे सिरिउरनामम्मि नयरम्मि || गाहावइस्स पुत्ता धरणिधरो नाम तह सुनंदो य । अवरोप्परपडिबद्धा पीईए दोऽवि चिट्ठति ॥ ६५॥ पगईए भया जिणवरिंदमाईण सयलदेवाणं । भत्ता तद्धम्मं पि हु सयलं पि सलाहयंति तया ॥ ६६॥ कुल विद्वाणं अम्मा पिऊण पासंडियाण सव्वेसिं । विणएणं चिय वहंति सयलजीवेसु दयकलिया ||३७|| मच्छररहियाण निसग्गओऽवि वेरं न ताण केणावि । दीणाण दुक्खियाणं पासंडीणं च दाणाई || ६८ ॥ देत असेसओ चिय अणुकंपाए तहा य पणमंति । साहूणं अन्नेसि वि वयधारीणं विणयजुत्ता ॥ ६९ ॥ इय बच्चंते काले बहुयम्मि अन्नया पुरुजाणे । चिट्ठह काउसग्गे कोई मुणी परमझाणत्थो ॥ ७० ॥ आहेडियाण सो दिगोयरे आगओ तओ पावा । उग्गिण्णपहरणा तस्स अभिमुहा धाविया सव्वे ॥ अह धरणिधरसुनंदा कह मवि एत्यंतरे तहिं पत्ता । पभणंति भो ! न कज्जं अकज्जमेयं महाभागा ! ॥७२ किं अवरुद्धं एएण साहुणा तुम्ह ? इच्छह जमेवं । हंतुं इमं अपावं हियनिरयं सयलजीवाणं ॥ ७३ ॥
।। २७३ ।।
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरणे
किंवा हिरण इमेण तुझ सिज्झिहिइ वंछियसकजं ? । इहपरलोयविरुद्धं ता कुव्वह मा इमं तुभे ॥ अहवा जीवंताणं अम्हाण न हम्मए इमो साहू । किह तीरइ दट्ठ वुड्ढबालमुणिदीणजुवइवहो ? ॥ इचाइ ते भर्णता भरिउं सेल्लाण पाडिया तेहिं । भीया पलाइऊणं गया तओ न निहओ साहू ॥७६॥ तो धरणिधरसुनंदा चिंतंनि अहो ! नियच्छह जमेयं । कलाणं संजायं जमसारेणं सजीएण ॥७७৷৷ मुणिजीवियस रक्खा विहिया सपरोवयारकारिस्स । कल्लेऽवि हु मरियव्वं न जओ अजरामरा अम्हे ॥ ." ता जइ एरिसकज्जम्मि अज्ज मरियव्वमागयं अम्ह । ता किमजुत्तं जायं ? बहुलाभे अप्पछेयमि ॥ ७९ ॥ इय सहभावगया ते मरिडं तुभे इहं समुप्पण्णा । तेण य भद्दगभावेण साहुरक्वाइधम्मेण ॥ ८० ॥ इह पत्थिवाइरिद्धी सुहाई पत्ताई तह इमेणावि । जम्मेणं पाविस्सह अजरं अमरं पयं परमं ॥ ८१ ॥ इय सोऊणं राया बंधवजणणीहिं संजुओ तस्स । नाणिस्स सगासे गिव्हिऊण दिक्खं गओ सिद्धिं ॥ ८२ ॥ इति धरणिधरसुनन्दाख्यानकं समाप्तम् ॥
॥ नत्समाप्तौ च संसारभावनायां मनुष्यगतिः समाप्ता ॥
मनुष्येभ्यश्च समृद्धयायुष्कादिभिर्देवाः प्राधान्यभाज इति मनुष्यगतेरुपरि देवगतिं विभणिषुरिदमाह -
देवगति स्वरूप
वर्णनम्
॥ २७४ ॥
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________
देवगई चिय वोच्छं एत्तो भवणवइवंतरसुरेहिं । जोइसिएहिं वेमाणिएहिं जुत्तं समासेण ॥३२६॥
सुगमा । भवनपतयश्च दशविधा भवन्ति, तेषां'च द्विसप्ततिलक्षाधिकाः सप्त कोटयो भवनानि भवन्तीति दर्शयतिदसविहभवणवईणं भवणाणं होंति सव्वसंखाए । कोडीओ सत्त बावत्तरीए लक्वेहिं अहियाओ॥
गतार्था । नवरं भवनपतीनां दशविधत्वमित्थं भावनीयं-"असुरा नाग सुवन्ना विज्जू अग्गी य दीव उदही य । दिसि वाउ तहा धणिया दसभेया होंति भवणवई ॥१॥" ति ॥
अथ भवनानामेव संस्थानादिस्वरूपमाहताई पुण भवणाई बाहिं वट्टाई होंति सयलाई। अंतो चउरंसाई उप्पलकन्नियनिभा हेढा ॥३२८॥ सव्वरयणामयाइं अट्टालयभूसिएहिं तंगेहि। जंतसयसोहिपहिं पायारेहिं व गूढाई ॥३२६॥ | गंभीरखाइयापरिगयाइं किंकरगणेहिं गुत्ताई । दिप्पंतरयणभासुरनिविट्ठगोउरकवाडाई ॥३३०॥ १. च भवनानां द्विसप्ततिलक्षाधिकाः सप्त कोटयो भवन्ती –सं० २ ।। २. सप्त भवनकोटयो भवन्ति इ-वा० ने०॥
था॥ २७५॥
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________
भावना प्रकरणे
देवलोके भवनानां संस्थानसुखादीनां वर्णनम्
भय- दारपडिदारतोरणचंदणकलसेहिं भूसियाई च । रयणविणिम्मियपुत्तलियखंभसयणासणेहिं च ॥
कलियाई रयणरासीहिं दिप्पमाणाई सोमकंतीहिं । सव्वत्थ विइन्नदसद्धवन्नकुसुमोवयाराई॥
वहुसुरहिदव्वमीसियसुयंधगोसीसरसनिसित्ताई। हरियंदणबहलथवक्कदिन्नपंचंगुलितलाई ॥३३३ P डझंतदिव्वकुंदुरुतुरुक्ककिण्हागुरुमघमघताई। वरगंधवट्टिभूयाई सयलकामत्थकलियाई ॥३३४॥
पुक्खरिणीसयसोहियउववणउजाणरम्मदेसेसु । सकलत्तामरनिव्विवरविहियकीलासहस्साई ॥३३५ ठाणट्ठाणारंभियगेयज्झुणिदिन्नसवणसोक्खाई । वजंतवेणुवीणामुइंगरवजणियहरिसाई ॥३३६॥ हरिसुत्तालपणच्चिरमणिवलयविहूसियऽच्छरसयाई । निच्चं पमुइयसुरगणसंताडियदुंदुहिरवाई ॥ दसदिसिविणिग्गयामलरविसमहियतेयदुखलोयाई । बहुपुन्नपावणिज्जाइं पुन्नजणसेवियाई च ॥
पत्तेयं चिय मणिरयणघडियअट्ठसयपडिमकलिएणं । जिणभवणेण पवित्तीकयाई मणनयणसुहयाइं ॥३३॥
॥ २७६॥
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________
'बहिर्वृत्तानी'त्यादीनि मनोनयनसुखदानीत्येतत् पर्यन्तानि भवनानां विशेषणानि । तत्र च दीप्यमान रत्नभासुराणि निविष्टानि स्थितानि गोपुरेषु - प्रतोलीद्वारेषु कपाटानि येषु तानि तथा । द्वारेषु प्रतिद्वारेषु च तोरणैश्चन्दनकलशैश्च भूषितानि । तथा रत्नविनिर्मितैः पुत्तलिकास्तंभशयनासनैश्च भूषितानि । तथा रत्नराशिभिः कलितानि, सौम्यकान्तिभिर्दीप्यमानानि । वितीर्णा दत्ता दशार्द्धवर्णै:- पंचवर्णैः कुसुमैरुपचारा येषु तानि तथा । बहुसुरभिद्रव्यमिश्रितेन सुगन्धगोशीर्ष श्रीखंडरसेन निषिक्तानि हरिचन्दनस्य बहुलस्तव कैर्दत्तानि पंचांगुलितलानि येषु तानि तथा । शेषं सुखोन्नेयमिति ॥
अथ त्र्यन्तरनगराणां संख्यां स्वरूपं चाह -
तह चैव संठियाई संखाईयाई रयणमइयाई । नयराई वंतराणं हवंति पुव्युत्तरूवाई ॥३४०॥
'तह चेव संठियाई'ति वहिर्वृत्तान्यन्तश्चतुरस्राण्यधस्तु पद्मकर्णिका निभानि भवनानि यथा प्रोक्तानि तथैवैतान्यपि संस्थितानि, केवलं संख्यायामेतान्यसंख्येयानि द्रष्टव्यानि शेषं तु स्वरूपं पूर्ववदिति ॥ १. यमेवेति - वा० ॥
।। २७७ ॥
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव
भावना
प्रकरणे
अथ ज्योतिष्क विमानान्याह -
फलिहरयणामयाईं होंति कविद्धसंठियाई च । तिरियमसंखेज्जाई जोइसियाणं विमाणाई ॥ ३४९ ॥ 'तिरियं' ति तिर्यग्लोकः, तस्माद् बहिरेतानि न भवन्तीत्यर्थः । शेषं सुबोधं ॥ अथ संख्यया वैमानिकदेवानां विमानानि निरूपयितुमाह
तेवीसाहिय सगनउइसहस चुलसीइसय सहस्साइं । वेमाणियदेवाणं होंति विमाणाई सयलाई ॥
एतानि च यथाक्रमं सौधर्मादिष्वित्थमवसेयानि । बत्तीस अडवीसा बारस अट्ठ चउरों सयसहस्सा | पण्णा चत्तालीसा छच्च सहस्सा सहस्सारे ॥ १॥ आणयपाणयकप्पे चत्तारि सयाऽऽरणच्चुए तिन्नि | सत्त विमाणसया । चउसु वि एएस कप्पेसु ||२|| एक्कारसोत्तरं हेट्ठिमए सत्तोत्तरं च मज्झिमए । सयमेगं वरिमए पंचेव अणुत्तरविमाणा ॥ ३॥ एतैः सर्वैरपि मिलितैर्यथोक्ता विमानसंख्या भवति ॥
अथैषामेव विस्तरादिस्वरूपमाह
संखेज्जवित्थराइं होंति असंखेज्जवित्थराई च । कलियाई रयणनिम्मिय महंतपासाय पंतीहिं ॥ २४३॥
सौधर्मादि 'देवलोके
विमानानां
संख्यादि
11 202 11
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________
Sधयचिंधवेजयंतीपडायमालाउलाइं रम्माइं । पउमवरवेइयाइं नाणासंठाणकलियाई ॥३४॥
वन्नियभवणसमिडीओऽणंतगुणरिद्धिसमुदयजुयाई ।
सुणमाणाण वि सुहयाई सेवमाणाण किं भणिमो ? ॥३४५॥ प्राकाररूपा पद्मवरवेदिका विद्यते येष्वित्यर्शआदित्वादच्प्रत्ययः, वृत्तव्यस्रादिभिर्नानासंस्थानः कलितानि-संयुक्तानि, शेषमनिगूढार्थं ॥ निरूपिता लेशतो देवलोकाः, अथ येन विहितेन जीवास्तेपूत्पद्यन्ते तदुपदर्शयन्नाहछउमत्थसंजमेणं देसचरित्तेणऽकामनिजरया । बालतवोकम्मेण य जीवा वच्चंति दियलोयं ॥३४६ ___ छद्मस्थानां संयमः छद्मस्थसंयमः तेन जीवा देवलोकं व्रजन्ति | निवृत्तच्छद्मानो जीवा मोक्षमेव | गच्छन्तीति छद्मस्थसंयमग्रहणं । तथा देशविरत्या अकामस्य-अनभ्युपगमवतो निर्जरा अकामनिर्जरा तया च । बालतपःकर्मणा च देवलोकं गच्छन्ति जीवा इति । 'अथ यथाक्रममुदाहरणानि दर्शयन्नाह१. अत्र-सर्वासु ॥
|॥ २७९॥
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________
..
भव- सेयवियानरनाहो सेट्ठी य धणंजओ विसालाए । जंबूतामलिपमुहा कमेण एत्थं उदाहरणा ॥ छद्मस्थ भावना ।
संयमेन प्रकरण, छद्मस्थसंयमेन श्वेतम्बिकानरनाथो दिवमुपययौ, देशविरत्या तु धनंजयश्रेष्ठी, अकामनिर्जरया तु ||
देवलोके E. जंबुकः-शृगालः, बालतपःकर्मणा च तामलिः । प्रमुखग्रहणेन अनंताः सर्वत्रान्येऽपि द्रष्टव्याः। क्रमेण- गन्तः
यथासंख्यलक्षणेनैतान्युदाहरणानि द्रष्टव्यानीति । तत्र कोऽयं श्वेतम्बिकानरनाथ इति, उच्यते- ॥श्वेतसेयविया नाम पुरी जा इह भरहम्मि निच्चमुबहइ । ससिनिम्मलभवणेहिं नरलोयजसं व कयपुंजं ॥१॥ म्बिका विजओ नामेण तहिं राया जिणिऊण जेण सत्तूणं । विहियाई वणाई वि सुह्यराइं मणपरिणयवयाणं ।। नृपस्य सागरमित्तो नामेण तत्थ सेट्ठी महिड्ढीओ वसइ । जलहिम्मि पवहणेणं वच्चइ कइया वि सो तत्तो ॥ * || कथा पेच्छइ दीवं एवं वणेहिं रम्मं समुदमज्झम्मि । निजामयाण पासे पुच्छइ को एस रमणिजो ॥४॥
दीसइ दीवो त्ति ? कहिंति ते वि एसो सुवन्नदीवो त्ति ।
रुक्खेहिं चिय रम्मो न उणो इह माणुसं वसइ ॥५॥ तो सेट्टी भणइ इहं गिण्हामो नीरमिंधणं तह य । पेच्छामो रमणीयत्तणं च एयस्स भमिऊण ॥६॥ तत्तो नंगरिऊणं वहणं मज्झम्मि अइगया तस्स । गहिउँ जलाइयं जाव तत्थ कोऊहलक्खित्ता ॥७॥ |॥ २८०॥
.
....
.
.
..
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________
भुजंता फलमाई इओ तओ परिभमंति तो सेट्ठी । एकल्लओ भमंतो पेच्छइ एक्कंमि तरुमूले ॥८॥ सोमत्तणेण सोमं व तेयसा दिणयरं पिव फुरतं । स्वेण निरुवमं चिय यालयमेकं गुणेक्कनिहिं ॥९॥ तो विनाओ तेणं असरिसकुलसंभवो इमो कोइ । केणइ कम्मवसेणं इह पक्खित्तो त्ति न मुणेमो ॥१०॥ इचाइ चिंतिऊणं गहिओ अवसारिऊण सो तेण | आणेऊण ग छन्नो समप्पिओ निययभजाए ॥११॥ | आसि मह गूढगम्भा भज्जा सा अन्ज पसविया पुत्तं । एवं पगासिऊण य बद्धावणयं कयं तेण ॥१२॥
देसंतरंमि तत्तो गंतं पुणरवि समागओ एसो । सेयधियानयरीए पुणरवि वद्धावणं कुणइ ॥१३॥ | दिन्नो य सागरेणं ति नाम पुत्तस्स तेण संठवियं । सागरदत्तो त्ति तओ सुहेण परिवड्ढए एसो ॥१४॥
नरवइसुयसमुचियकीलणेहिं कीलइन वणियसरिसेहि।।
न य चरइ बालचरिएहिं नेय पागयसरिच्छेहिं ॥१५॥ किंतु गायत्तणेणं वहतो जणइ सो महच्छरियं । गिण्हइ अचिरेणं चिय कलाओ सयलाओ समयम्मि ।
किंतु भणिजंतस्स वि न आयरों वणिजणारिहकलासु ।
रायसुयसमुचियाओ सिक्खइ जत्तेण पुण ताओ ॥१७॥ रायसुएहिं चिय सह करेइ संगं न पागयजणेहिं । अह संघडिओ सुजसो रायसुओ सह अहिजंतो ॥
|| २८१ ॥
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव- भावना प्रकरण
भुंजइ कीलइ परिभमइ तेण सहिओ य उववणाईसु । तेण समं चिय वचइ विजयनरिंदस्स पासम्मि ॥ श्वेततचरियाई नियंतो निवो वि तो विम्हइज्जइ मणेण । करितुरयाइविणोदं तस्स सयासाउ कारेइ ॥२०॥ , म्बिका
* नरनाथ धणुसिक्खाइ परिक्खइ कयाइ असिधेणुयाइ तह खरगे ।
कथानकम् किं बहुणा सव्वासु वि कलासु निव्वडइ तस्संते ॥२१॥ वयणपडुत्तं सत्तं गंभीरत्तं खमा बलं बुद्धी । थिरया उदारयाई अन्नं पि हु तस्स गुणनिवहं ॥२२॥ दर्छ भणइ नरिंदो सागरदत्तो न एस गुणजलही । गुणसागरो चिय इमो वत्तव्यो सयललोएण ॥२३॥ । एवमणुत्तरगुणरंजिओ निवो तं न मुंचइ खणं पि । अंतेउराइपरिसंठिओऽवि अइवल्लहत्तेण ॥२४॥ एत्तो य नरिंदसुया रयणवई नाम अत्थि गुणरुवं । दटुं च जीइ मन्ने सहस्सनयणो हरी जाओ ॥२५॥ गुणसागरकुमरम्मि य अणुरागो तीइ गाढमुप्पन्नो । विनाओ य निवेणं कह वि तओ चिंतए एवं ॥२६॥ ठाणे मज्झ सुयाए अणुराओ किंतु वणिसुतो एसो । तेण न धूयं दाउं इमस्स मह चित्तमुच्छहति ॥२७॥ गुणनिवहो यन एसो दीसह पुरिसंतरम्मि तेण पुणो । देमित्ति फुरइ वुद्धी जं जुत्तं तं तु निच्छयओ॥" न मणेमि एवमाई चिंते साहए निवो एयं । मंतिस्स समग्गं पि हु सो पभणइ देव ! न ह एसो ॥२९॥ वाणियओ किंतु महारायकुले कत्थई समुप्पन्नो । वणियघरे पुण कहमवि समागओ तं न याणामो ।३० ॥२८॥
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________
न हि वणियाणं गए हुति गुणा कह वि चंदकरधवला । न य पोरुसं पि एयं जुत्तिखमं वणियजाईसु ॥ PI तम्हा सागरमित्तं सेटिं पुच्छेह एत्थ परमत्थं । हकारिऊण पुट्ठो रम्ना सो सामदंडेहिं ॥३२॥
तो कहइ जहत्थमिमो सव्वं एत्थंतरम्मि सीमालो । न कयाइ सिद्धपुब्बो लूडइ पच्चंतभूमीओ ॥३३॥ आएसं तस्सुवरिं मग्गइ गुणसायरो तओ राया । संवाहिउँ विसज्जइ गंतुं अचिरेण सोऽवि तयं ॥३४॥ बंधेऊणं गिण्हइ दुग्गेण समं तओ नरिंदेण | वद्धावणयं विहियं गरुयपबंधेण देसेसु ॥३५॥ कहिओ य तहा सब्बो गुणसायरवइयरो परियणस्स । देसो य तस्स गुरुओ दिन्नो धूया य पडिवन्ना ॥ जा अजवि तं परिणइ न एस ता केणई अदितॄण | अवहरिऊणं खित्तो सो जलहिजलम्मि भीमम्मि ॥ रयणवई विहु खित्ता अवहरि पव्वए अरन्नम्मि । गुणसायरो समुद्दे निवडतो दिव्वजोएण ॥३८॥ या घरणिंदेणं पत्तो नीतो तो तेण निययभवणम्मि । वत्थरयणाइएहिं सम्माणेऊण तो भणिओ ॥३९॥ | वइरोयणत्तणेणं बंधू तं होसि अम्ह जं इहई ! धणरिंदो आसि तुमं चिट्ठामि अहं जओ इण्हि ॥४०॥ ता भणसु पियं जं तुह करेमि गुणसायरेण तो भणियं । कत्थ अहं उप्पन्नो एत्तो गंतूण ? इय कहसु ॥ तो धरणिंदो पभणइ निसुणसु अवहियमणो खणं होउं । रोहीडगम्मि नयरे अन्नायपरो महालुद्धो ॥४२॥ धरणो नाम नरिंदो आसि तहा तम्मि चेव नयरम्मि | नामेण नंदणो आसि वाणिओ रिद्धिसंपन्नो ॥
। २८३ ॥
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________
भावना प्रकरणे
गाढा य तस्स गिद्धी गुडंमि मंकोडयस्स व धणंमिनाएण अनाएण व गिण्हइ राया विजणरिद्धि ॥ तो नंदणो वि कइया वि तेण हरिऊण सयलसव्वस्सं । विहिओ निद्धणचंगो तओ गहिल्लत्तणं पत्तो ॥४५ परिभमइ सयलनगरे कत्थ गयं मह धणं ति इच्चाइ । जंपतो डिभसएहिं परिगओ दुम्मणो दीणो ॥४६। तत्तो चिरकालेणं कह वि नरिंदेण चेव सो दिहो। तयवत्थो भममाणो नयरे तो चिंतियं हियए ॥४७॥ पेच्छ मए जह विहियं अन्नायरएण लुद्धहियएण | जसमालिन्नं नियवंससंभवाणं नरिंदाणं ॥४८॥ अवराहवजियस्स वि इमस्स वणियस्स तह य अन्नाणं । अवराहविरहियाणं अपावभावाण बहुयाणं ॥ अवहरियाओ रिद्धीओ ताओ जह बल्लहाउ मह बाढं | तह अन्नस्स वि इहरा तस्विरहे कह इमावत्थं ॥
पत्तो एसो त्ति ? तओ न मज्झ सरिसो जयम्मि वअणिज्जो । जमसासयरिद्धीणं निमित्तमिय ववसियमकजं ॥५१॥
छद्मस्थसंयमेन श्वेतम्बिका नरनाथस्य देवत्व प्राप्तिः
इच्चाइ चिंतिऊणं वेरग्गेणं इमेण वि नरिंदो | तावसदिक्खं गिण्हइ अन्नाणतवं च कुणइ बहुं ॥५२॥ पजंतकयाणसणो धरणिंदो एत्थ चेव उप्पन्नो । कहमवि सज्जों जाओ नंदणवणिओंऽवि कालेण ॥५३॥ घेत्तूण परिव्वायगदिक्खं सोहम्मकप्पवासीसु । देवेसु सागरोंवमठिईसु जाओ महाकूरो ॥५४॥ घरणिंदो नियया परिपालेउं इओ समुव्वघो। कुसुमत्थलम्मि नयरे अभिचंदणराहिवघरम्मि ॥५५॥
|| २८४॥
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________
प्रत्तो जाओ तत्तो नंदणजीवेण वेरिणा हरि । सोहम्मसुरेण समुहमझदीवम्मि पक्खित्तो ॥५६॥ सो य तमं संपत्तो सागरमित्तण जा इह पुणोऽवि । अवहरि पक्खित्तो तेणेव सुरेण जलहिम्मि ॥५७॥ रयणवई वि हु हरि अरन्नसेलम्मि तेण परिचत्ता । दिट्ठा य तरुणविजाहरेण एक्केण सा तत्थ ॥५८॥ | एगागिणिं सुरूवं तं अहिणवज्जोव्वणं निएऊण । गिद्धो परिणयणत्थं पत्थइ जत्तेण सो इहि ॥५९॥ सा य तुमं मोत्तूणं न अन्नपुरिसं मणेऽवि अहिलसइ । तो तुममेव सरंती चिट्ठइ अवमन्नि खयरं ॥३०॥ तो धरणिंदो गुणसायरेण भणिओ करेसु तह इण्हि । जह खेयरं निजिणि रयणवई नेमि पिउपासे ॥ तत्तो धरणिंदेणं विजाओ पढियमेत्तसिद्धाओ । बहुकज्जसाहणीओ दिनाउ महप्पभावाओ ॥१२॥ अह विजावलसहिओ आरुहिऊणं महाविमाणम्मि | गंतूण तत्थ जिणिऊण खेयरं रयणवइसहिओ ॥ तेणावि खेयरेणं बलसहिएणं पवन्नपयसेवो । गुणसायरो कुमारो सेयबियाए समणुपत्तो ॥१४॥ तत्तो विजयनरिंदो वद्धावयणं समग्गजणसुहयं | कारड् तस्सागमणे सुत्थीकयमग्गणजणोहं ॥६५॥ विजाहरस्स कहिओ पन्नत्तीए कुमारवुत्तंतो | तेणावि भूमिवइणो सब्वो वि निवेइओ एसो ॥६६॥ तो सामंताईणं सब्वेसिं बहुमयं नराहिवई । कारइ पाणिग्गहणं रयणवईए तयं कुमरं ॥६॥ सम्माणिऊण खयरं विसजए देइ तह कुमारस्स । विउलं देसं करितुरयरयणधणधन्नमाईयं ॥६८॥
।। २८५ ॥
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव भावना प्रकरणे
तोरई समं सो विसयसुहाई सेवए कुमरो । विणयाइगुणेहिं जणो य रंजिओ सह महीवइणा ॥ जाणे अह अन्नवासरे केवली समणुपत्तो | तव्वंदणानिमित्तं वच्चइ राया सपुरलोओ || ७०|| गुणसारो कुमारी पुत्ता अंतेउरं नरवइस्स । रयणवई वि य वच्चइ वंद हे मुणिवइस्स ॥ ७१ ॥ तो केवल कहिओ धम्मो परिसाइ नरवरिंदस्स । नरवइणा विहु गुणसायरस्स चरियं मुणी पुट्ठो । तेण वि कहियं सव्वं चरियं पुत्र्वभवसंजुयं तस्स । तो सोऊणं राया धरणिंदाऽभिहियवयणा ॥७३॥ सद्दद्दइ समग्गाईं परमं संवेयमुवगओ तह य । गुणसायरं कुमारं रज्जे ठचिरं विभूईए ||७४ || ससुओ सकलत्तोऽवि य कवयसामंतमंतिपरियरिओ । पञ्वजं पडिवज्जड़ सिज्झइ य कमेण धुयकम्मो ॥ गुणसारोऽवि राया जाओ नीसेसवसुहविक्खाओ। विक्कमपभावअनंतसयलमहिमंडलन रिंदो ||७३ || केवल य सयासे धम्मं सम्मत्तमूलमह एसो । पडिवजिऊण पालइ सम्मं तित्थं पभावे ॥७७॥ एत्तोय पुरे कुसुमत्थलम्मि अभिचंदपत्थिवो कह वि । धरणिंदकेवलीहिं कहियं अवहरणमाईयं ॥ ७८ ॥ नियसुयगुणसायररायवइयरं मुणइ सयलमवि तत्तो । नियरजं तस्सेव य दाउं अभिगिण्हए दिक्खं ॥ रजाई दोन्नि वितओ वड्ढतपयावबुद्धिनयविवो । गुणसायरो नरिंदो सुइरं पालेइ धीरप्पा ॥ ८० ॥ अह अन्न दिने केण वंतं परितुट्टमाणसो सुणओ । दिट्टो भुंजतो तेण कत्थई मंदिरगएणं ॥ ८१ ॥
छद्मस्थसंयमेन
श्वेतम्बि
कायाः
नरनाथस्य
देवत्व
प्राप्तिः
॥ २८६ ॥
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________
अह चिंतियं मणेणं जारिसओ एस मंडलो नूणं । अहयं पि तारिसो चिय वंताई धीरपुरिसेहिं ॥८२॥ रज्जाइं जेण भुंजामि तुट्ठचित्तो अचिंतियसरूवो । अच्छरियं जं पुरिसं भणंति मं सुणयचरियं पि ॥८३॥
अहवा अयाणुओ लोभसंगओ किंजणो भणइन इमो?।
पुरिसा उण ते चिय धीरमाणसा विजयअभिचंदा ॥८४॥ जेहिं विसयन्नमेयं भुत्तं अविवेयओ चिरं नाउं । उच्चक्किऊण वमियं विवेयमहसारगुडियाहिं ।।८५॥ ता इण्हि पि हु मग्गं ताण पवजामि धीरपुरिसाणं । इहरा निरत्ययं चिय भमिहामि भवं महाघोरं ॥ इच्चाइ चिंतिऊणं जयंतसुरसेणनामधिज्जाणं । नियपुत्ताणं दिन्नाइं दोऽवि रजाई विउलाई ॥८७॥ तो पिउगुरुणो पासे केवलिणो वित्थरेण जिणदिक्खं । गुणसायरो नरिंदो गिण्हइ सह मंतिपमुहेहिं ॥ कालेणं गीयत्थो होउं सुत्तं अहिजिउं बहुयं । एगल्लविहारेणं विहरइ सगुरूहिंऽणुण्णाओ ॥८९॥ इय विहरंतो कइया वि कस्सई पुरवरस्स बाहिंमि | वीरासणेण चिट्ठइ सुसाणभूमीइ रयणीए ॥९॥ दिट्ठो सोहम्मसुरेण वेरिणा तेण किं पि झायंतो । समयपरमखरं निचलडिओ सेलसिहर व्य ॥९१॥ तो वेरमणुसरंतो तत्थ वि सो आगओ महादुट्ठो । धूलिवरिसेण साह थलीकओ सो अणजेण ॥९२॥ दव्वेण भावओऽवि य अविवन्नं तो मुणित्तु तं धीरं । आरद्धो मुसलपमाणनीरधाराहिं वरिसे ॥१३॥
॥ २८७॥
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________
म्बिका
भव अंतो बहिं च नीरेण तेण रयमवगयं समग्गं पि । धीरस्स तस्स जायं मणं च तो निम्मलं देहं ॥९४|| भावना अह वरिसंतमि सुरे नीरुप्पीलम्मि वढिए दूरं । तत्थाकंठनिमग्गस्स तस्स साहुस्स अहरदलं ।।९५॥ प्रकरणे
नयणसिलीमुहघणपम्हकेसरं पसमसिरिकयावासं । रेहइ कमल पिव देहनालपरिसंठियं वयणं ॥१६॥ नरनाथतत्तो समीहमाणोऽवि बोलिउं जाव तरइ न हु अमरो | तमणंतपभावं साहुपुंगवं ताव परिकुविओ॥ कथानकम्
करिसीह यंगमविच्छ्याइरूवेहिं तह कयत्थेइ । जह तं अचलियझाणं दटुं सयमेव विम्हइओ ॥९८॥ N सीसऽच्छिकन्ननासाइवेयणं तो विउव्वए गाढं । पीडिजंतो साहू वि तीइ परिचिंतए एवं ॥१९॥ नियहत्थसमारोवियकम्ममहातरुफलाई तं जीव ! समयम्मि उवणयाइं भंजसु मा रूससु परस्स ॥१००
को तुज्झ कुणइ दुक्खं ?, को य सुहं ? अप्पण च्चिय कयाई।
समयम्मि इमाई परिणमंति किं खेयहरिसेहिं ? ||१०१।। पुरओ य वेइयब्वं कम्ममवस्सं इमं इयाणि पि । वेयावंतो अमरो बंधु चिय तुज्झ न हु सत्त ॥१०२।। जं अविवेयसहाया चिरकम्मं वेयमाणया जीवा । अप्पं वेयंति नवं बहुं तु बंधंति पइसमयं ॥१०३।। जिणवयणकयविवेया वेयंति बहुं नवं न बंधंति । तम्हा जिणवयणुब्भवविवेयसहियस्स तुह इहि ।।१०४ , वेयणमुईरयंतो मित्तो चिय एस जीय ! तो मित्तिं । भावेजसु सव्वत्थ वि इमम्मि अमरे विसेसेण ॥१०५ १. ॥ २८८ ।।
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________
l सुहभावणाइ एवं पमत्तअपमत्त पुवकरणेसु । गंतुं अनियहिमि य उवसमसेटिं समारभइ ॥१०६॥ | गंतुं सुहमसरागे उवसामेउं सभेयमोहणियं । उवसंतवीयराओ एक्कारसमे गुणहाणे ॥१०७॥ केवलिसरिसचरित्तो जाओ निक्कलुसमाणसो सुद्धो । थिमियंवुरासिकप्पो थोयब्यो सक्कचक्कीणं ॥१०८॥ एत्यंतरम्मि खविऊण यहुयकम्माई सव्वहा झीणे | मणुयाउयम्मि अमरो सव्वट्ठमहाविमाणम्मि ॥१०९।। संजाओ तत्तोऽवि हु महाविदेहम्मि सिज्झिही गंतं । एत्थ भवे उण एत्तियगुणसामग्गि पवनोऽवि ॥ छउमत्थसंजमेणं उत्तमदेवत्तमेव संपत्तो । केवलिसंजमिणो च्चिय जीवा सिझति जं सब्वे ॥११॥ गुणसायररायरिसिं इय कालगयं वियाणिउं अमरो । उवसंतो कूरोऽवि हु परितुट्ठो तस्स चरिएण ॥११२॥ सम्मत्तं च पवन्नो गंधोदयकुसुमवरिसमाईहिं । तस्स शरीरं सकारिऊण सहाणमणुपत्तो ॥११३॥
॥ इति श्वेतविकानरनाथकथानकं समाप्तम् ॥
॥॥ २८९॥
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरणे
अथ देशविरतिचारित्रेण देवत्वप्राप्तौ श्रेष्ठिधनञ्जयाख्यानकमुच्यते
नामेण कुणाला एत्थ पुरवरी जीए पुरिसमिहुणाणं | सुरमिहुणेहिं विसेसो नयणनिमेसेण होइ फुडो ॥ १ धणओ नामेण तहिं सेट्ठी चत्तारि तस्स अंगरुहा । विणयाइगुणसमग्गो धणंजओ नाम ताण लहू ॥२॥ सोय समए कलाओ अहिजमाणो तहा कुणइ विणयं । अज्झावयस्स जह सो पेच्छइ तं निययतणयं व ॥३॥
देह तह तस्स जोइणिसाइणिभूयाइ निग्गहकरीओ । विज्जाओ अणेगाओ अहन्नया नयरमज्झम्मि ||४|| परिभमाणो एसो संपत्तो कह वि जूयसालाए । कोऊहलेण जूयं निरिक्खए जाव उद्धटिओ ॥५॥ तो सो दिट्ठो जूईरेहिं नाओ य ईसरसुओ त्ति । भणिओ य भद्द ! तुह संतियं इमो रमइ जूइयरो ॥ तुसिणीओ चिट्टे संचलिओ जा खणंतरे एसो । ता समकालं जूईयरेहिं भणियं इमं एत्थ ||७|| हारसि पंच साई दम्माणं ताण गहणयं देसु । गहियाओ कराओ मुद्दियाओ एवं भणेऊण ॥८॥ हम्म गओ तो सो पिउणा नायम्मि वइयरे बाढं । निव्भत्थिओ गहेडं वत्थाणि य खिवइ ओयरए । तत्तो वसणविरहिओ नग्गो चिंतेइ पेच्छ जो पुरिसो । नियववसायविरहिओ परिहवणीओ हवइ एवं । तावत्थं परिहिस्सं नियववसायज्जियं चिय न अन्नं । तो भाज्जायाहिं भणिओ अन्नेहिं वि सुबहुयं ।
| देश
विरति
चारित्रेण
| देवत्व
प्राप्ती
धनंजय
श्रेष्ठि
कथा
॥ २९० ॥
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________
परिहइ कह वि न वत्थं तओ पओसम्मि परियणे सयले । araत्ते नीहरि धणंजओ वच्चइ बहिम्मि ॥ १२ ॥
वचतोय कमेणं वक्कलचीराइनियसणे काउं । कुत्र्वतो तणुवित्तिं वणष्फलाईहिं कइया वि ॥ १३ ॥ नए विसाला बाहिं उज्जाणदेसमणुपत्तो । तत्थ य अत्थमिए दिणयरम्मि तिमिरंमि पसरते ॥ १४ ॥ एगस्स महातरुणो पविसेउं गरुयकोहरंमि ठिओ | सावयभएण तत्तो अभिमुंचतीओ हुंकारं ॥ १५ ॥ इत्थीओ सभोगाओ सोलस गयणाउ अवयरेऊण । तस्सेव महातरुणो उबविट्ठाओ अहोदेसे ॥ १६ ॥ तत्तो खणंतरेणं बद्धो बाहाहिं पच्छहुत्ताहिं । सायारतरुणपुरिसो आणीओ पवरनेवत्थो || १७॥ कत्तियकरा तो तस्स ताओ समुवट्टियाओ सव्वाओ । सुमरसु सहदेवयमिय जंपतीउ भीमाओ ॥ पेच्छइ य तं समग्गं धणंजओ रुखकोहरनिविट्ठो । तो चिंतइ पेच्छ अहो ! भद्दायारो नरो कोई ॥ १९ ॥ कजं विणा विणासं सो पाविहिह मह नियंतस्स । ता रक्खेमि इममहं नियअज्झावयपसाएण ||२०|| अह जोइणीण मंतं धणंजओ सुमरिऊण रुक्खाओ । निक्खंतो हतो खरियाज करेइ सव्वाओ ॥ २१ ॥ तो मोइऊण पुरिसं पुच्छइ तं वइयरं समग्गं पि । तेण भणियं महायस ! आसन्ना पुरवरी एसा ॥ २२ ॥ अस्थि विसाला नामं तीए अरिकेसरि त्ति नामेणं । राया तस्स सुओऽहं इंदो नामेण एयाहिं ॥ २३ ॥
॥ २९९ ॥
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरणे
आणीओ गहिणं पभायसमयाओ रक्खिओ इन्हि । हम्मंतो निक्कारणबंधव ! मोयाविओ तुमए ॥ २४ ता कहह पसीऊणं के तुब्भे ? आगया कहूं एत्थ ? । तत्तो धणंजओऽवि हु नियवुत्तंतं कहइ तस्स ॥ २५ अह भइ इंदकुमरो मह पुन्नेहिं समागओऽसि तुमं । ता वच्चामो नयरिं तो चीराई पहाणाई ||२६|| घेत्तूण जोइणीणं परिहेइ घणंजओ लउडिहत्थो । आरुहइ रासहीए बीयाए इंदकुमरो त्ति ||२७|| पुरओ काउंसेसाओ ते गया नयरिपोलिदारम्मि । रासहियवणिजारयसत्थेण पलोइउं पुट्ठा ||२८| लब्भंति केत्तिएण मोठ्ठेण इमाओ तो तहिं तेहिं । खेड्डेण ताण वणिजारयाण इय पुच्छ्रमाणाणं ॥ २९ ॥ कहियाओ महग्घाओ उवचियगत्ताओ तो निएऊणं । गयाओ तह चिय तेहिं किंतु ठाणं विमग्गति ॥ ३० ॥
तो कुमरेहिं भणियं नयरीमज्झाओ किं पि आणेउं ठाणं देमो त्ति पर्यपिऊण मज्झे गया दो वि ॥३१ चितिरासहीओ वल्लिनिउत्ताओ अह कुमारोऽवि । जाव गओ नियमंदिरदुवारदेसम्मि ता दिट्ठो ॥३२ पडिहारप्पमुहेणं परियणलोएण तो समग्गोऽवि । भीओ बिहीसिया का वि एस इइ चिंतिउं नट्टो ||३३| ४ साहइ नराहिणो सोऽवि हु पेसेइ धीरसुहडनरे । पुच्छंति ते कुमारं कोऽसि तुमं ? पभणए सोऽवि ॥ रायसुओहं इंदो मओ त्ति कलम्मि सो सहत्थेहिं । दड़ो मसाणभूमीइ इह कहं अज संपत्ती ? || ३५॥
K
५
देश
विरतिचारित्रेण
देवत्व
प्राप्ती
धनंजय
श्रेष्ठि
कथा
॥ २९२ ॥
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________
तेण भणियं न एवं पडिविम्बं किं पि दंसियं तुम्ह । अहयं तु जोइणीहिं नीओ अक्खयतणू एत्तो ॥ ३६॥ इमिणा उबंधवेणं विमोइओ एवमाइयं सत्र्वं । बहुएहिं पञ्चएहिं कहे कुमरो सवुत्तंतं ॥३७॥
तो पत्तिएइ राया सव्वो वि य परियणो पहिट्टमणो । नयरे य कयं गरुयं वद्धावणयं नरिंदे ||३८|| तो कुमरस्स सासे धणंजओ चिट्ठए गुरुसुहेणं । भुंजइ कीलइ परिभमइ चिट्ठए तेण सह निचं ॥ ३९ ॥ अन्नम्म दिने मंतस्स भुत्तिच्छ्रेयम्मि जोइणीओ पुणो । जायंति रासहीओ भीया वणिजारया नट्ठा ॥ मंतस्साणा मोक्खं विणा उ ताओ न चैव गच्छंति । हिंडतोय कुमारो धणंजओ चिय तहिं पत्तो ॥ ४१ ॥ तो करुणा मुक्काओ तेण वचंति निययठाणस्मि । कुमरो धणंजओ चिय कयाइ साहृण पयमूले ॥४२॥ जिणधम्मं सोऊणं सम्मत्तं देसचरणसंजुत्तं । पडिवज्जइ सेट्ठिसुओ नरवइतणओ य सम्मत्तं ॥४३॥ तो समयं चिय देवे गुरू य वंदति दो वि निचं पि । पीड़पडिबद्धचित्ता कुणंति जिणदेसियं धम्मं ॥ ४४ ॥ अह अन्ना नरिंदो इंदो जाओ मयंमि पियरंमि । तेण अमचत्तपए धणंजओ ठविउमारो ||४५॥
तेण भणियं नराहिव ! ण पंचदियहण कारणम्मि अहं । एमि महारंभे कह वि खिविस्सामि अप्पाणं ॥ ४६ ॥
॥ २९३ ॥
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________
भावना .
२
___ भव- जे नायागयवित्ती अप्पारंभा जिणिंदधम्मरया । कालं गमंति निचं ते चिय इह परभवे सुहिणो ॥४७॥
जे उण तुच्छम्मि य पाणवित्तिकजे कणंति पावा। प्रकरणे
ते दुहिया सव्वत्थ वि भमंति मिच्छाभिमाणहया ॥४८॥ * ता जइ इच्छसि काउं मज्झ हियं मा खिवेसु तो एत्थ । दुत्तरपावारंभम्मि धम्मविग्घेकहेउम्मि ॥४९॥ :: तो सेट्टिपए ठविओ धणंजओ नरवरेण सयलाए । नयरीइ नायगत्ते पंचंगुवगप्पियपसाओ ॥५०॥ । सव्वविरइपडिवत्तिं अहिलसमाणोऽवि न तरए काउं । सो नरवइसम्माणेकजणियपडिबंधमेत्तेणं ॥५१॥ १. तो नियजणयं धणयं सपुत्तगोत्तं तहिं समाणे । धरइ गरुयसोक्खेणं जिणिंदधम्मे पवत्तइ य ॥५२॥
वत्तइ य ॥५॥ अह अन्नया कहिं पि हु आसन्नं जाणिऊण निययाउं । पूयाओ जिणाययणेसु कारिउ तह य काऊण ५३। * साहम्मियसम्माणं दाणं दाऊण दुत्थियाईणं । संपूइऊण संघं सावयपडिमाओ सयलाओ ॥५४॥ • काऊण निरइयारा अणुपालेऊण देसविरइं च । संलिहिऊण सरीरं कमेण पजंतसमयम्मि ॥५५॥ .. आलोइयपडिकतो खामियनीसेसत्तसंघाओ। काऊण मासमेकं अणसणमुल्लसियसुहभावो ॥५६॥ । बावीससागरोवमठिईसु देवेसु अच्चए कप्पे | संपत्तो अणुभंजइ सोक्खाइं धणंजओ सेट्टी ॥५॥
॥ इति धनंजयश्रेष्ठिआख्यानकं समाप्तम् ॥
देशविरतिचारित्रेण देवत्वप्राप्तौ धनंजयश्रेष्ठिकथा
॥२९४॥
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________
अथाकामनिर्जरया देवत्वप्राप्ती जम्बुकाख्यानकमुच्यतेII महरा नामेण पुरी महुमहचरियाई जीइ गोवियणो । गायंतो पहियाणं कुणइ चिरं गमणविग्घाई ॥१॥ जियसत्तू नाम तहिं राया रन्ने वि सत्तुणो जस्स । न चयंति रायलच्छि तवरजसिरिं समणुपत्ता ॥२॥ कइया वि रायमग्गे निग्गच्छंतो पलोयए एसो । कालीनामं वेसं पासायसिरे पलोयंतिं ॥३॥ रूवाइगुणेसु तओ तीसे सो मुच्छिओ गहेऊणं । पक्खिवइ तमोरोहे भुंजइ सह तीइ विसयसुहं ॥४॥ कालेण सुओ जाओ तीसे कालो त्ति से कयं नामं । सह दुन्नएहिं एसो वड्ढेउं जोव्वणं पत्तो ॥५॥ | तत्तो हरइ धणाई जणस्स पाडइ घरेसु खत्ताई । लुंटइ वद्यासु जणं रोहइ बंदेसु गहिऊण ॥६॥ | विद्धंसइ नारियणं बला वि गिण्हेइ सारवत्थूणि । कालो विय पञ्चक्खो अहिए च्चिय वइ जणस्स ॥७॥
| कइया वि इमो धवलहरसंठिओ अडविगयसियालाणं । सह सोउं पुच्छइ केसिं जीवाण एस सरो? ॥८॥ Pel ओलग्गएहिं भणियं कुमर ! सियालाण तो भणइ एसो । आणह सियालमेगं बंधे तह कयं तेहिं ॥९॥
तो कीलयम्मि बद्धं कसेण ताडेइ सो इमं तत्तो । खिंक्खियइ सियालो तो मणम्मि जायइ रई तस्स ॥ PI अह ताडेइ पुणो पुण जा तस्स समग्गविगयचम्मस्स । निग्गयसोणियपवहस्स जीवियं वच्चए तत्थ ॥११
| तत्तो अकामनिज्जरवसेण सो वाणमंतरेसु सुरो । उप्पन्नो कालोऽवि हु सयलं नयरिं उवहवइ ॥१२॥
॥ २९५॥
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव
भावना
प्रकरणे
तो परेण मिलिडं वितन्नो नरवई इमेणावि । परं विसिजिऊणं काली भणिया जहा एसो ॥१३॥
तुज्झ सुओ संतावइ सयलं पि पुरिं निवारसु तयं तो । अहसा भिउडिं घडि निम्भत्थइ नरवरं कुविया ॥ १४ ॥ एक्को चिय मह पुत्तो तस्स तुमं वाणिया य सह एए । उच्चाडि पहा सुद्धसहावस्स वि सया वि ॥ १५॥
ता भीओ तीइ निवो मोणं काऊण संठिओ तत्तो । अहिययरं सो कालो तं नयरिजणं उवद्दवइ ॥ १६ ॥ अह अन्नया भमंतो साहूण उवस्सयम्मि सो तत्थ । वच्चइ कह वि तओ ते भीया न कुणंति वक्खाणं ॥ तो काणं भणियं अभयं तुम्हाण कहह नियधम्मं । अहमेत्थ धम्मसवणत्थमेव जं आगओ अज्ज ॥१८॥ अह गुरुणा भणियं भद्द ! चउगई एस ताव संसारो । नारयतिरियनरामरभेएण जिणेहिं निहिडो ॥ १९ ॥ नारयतिरियाई केरिसा पुणो ! कहह पुच्छए कालो । तो करुणाए गुरुणा सवित्थरं सुत्तनिहिं ॥२०॥ पुत्रवत्तसरूवं सव्वमेव साहंति नारगाइणं । तेसु य वच्चंति पुणो जीवा जह तह निसामेह ॥ २१ ॥ नरसु महारंभेण तह महाधणपरिग्गणावि । पंचिंदियहिंसाए कुणिमाहारेण वच्चति ॥२२॥ माया सीलत्तेणं कूडलाकूडमाणकरणेण । कूडक्क्याइअलिएण जंति सुणयाइतिरिए ||२३||
***.**
अकामनिर्जरया
जम्बूकस्य
देवत्व
प्राप्तिः
॥ २९६ ॥
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________
अंधा बहिरा टुटा परसंतावेण हुंति मणुएसु । देवेसु वि दोहग्गं किब्बिसयत्ताइ पावंति ॥२४॥ इय पावकारिणो परिभमंति पुणरुत्तमेव भवचक्के । दुक्खेहिं अणंतेहिं तिब्वेहिं सया न मुचंति ॥२५॥ तो कालो परिचिंतइ अजवि थेवाइं पावठाणाई । कहियाई मह इमेहिं विहियाई पुण अणेगाइं ॥२६॥ तो नरए गंतव्वं मए अवस्सं ति चिंति भणइ । कह पुण नरगाइसु न य गम्मए ? तो भणंति गुरू ॥
जह धिप्पइ जिणदिक्खा कम्मवणावलिहुयासजालोली ।
भवजलदववुट्ठी इव तो कालो भणइ तं मज्झ ॥२८॥ तब्भे देह त्ति तओ णाणेणऽवलोइउं गुरू भणइ । मा पडिबंधं कुव्वह अम्मापियरे विमोएवं ॥२९॥ तो कालेणं कहिए राया चिंतेइ ओसहेण विणा । एसो वाही वच्चइ धणियं उच्छाहिओ तत्तो ॥३०॥ जणणी तओ न मंचइ निबंधेणं विलग्गिउं तं पि । मोयाविऊण कालो पब्वइओ ताण पासंमि ॥३१॥ गीयत्थो संजाओ एगल्लविहारपडिममह एसो । पडिवजइ कालेणं विहरंतो गामनगरेसु ॥३२॥
नयरम्मि मुग्गसेले गओ तहिं नरवई य जियसत्तू ।
तस्स चिय अग्गमहिसी भगिणी एयस्स साहुस्स ॥३३॥ तो रायादीणि चिय गयाइं तव्वंदणत्थमह कह वि । देवीए नायाओ अरिसाओ तस्स साहस्स ॥३४॥
॥ २९७॥
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव-
अकामनिर्जरया
भावना
प्रकरण
देवत्व
प्राप्तौ जम्बूकस्य कथा
अप्पडिकम्मसरीरो तओसहं सो करेइ न कया वि । तो तीए पुच्छिऊणं वेजे मेलाविओ चुन्नो ॥३५॥ अह भिक्खायरियाए मुणिस्स तस्साऽऽगयस्स भत्तम्मि | मीलेऊणं दिन्नो चुन्नो तेणावि अरिसाओ ॥३६ तु पडियाओ ओसहविसयं तओ मुणेऊणं । अहिगरणं सो साह भत्तं पचक्खई सव्वं ॥३७॥ एत्तो सियालदेवो उवविढे अणसणे तयं दटुं। आगच्छइ सरिऊणं वेरं पुब्विल्लयं तत्थ ॥३८॥ तत्तो सियालिमेगं विउवि डिंभसंजुयं एसो । खाएइ खिंक्खियंतो तं साहं जणियगुरुवियणं ॥३९॥ तत्तो नरवइसेन्नं रक्खइ उग्गिण्णपहरणं साहं । देवोऽवि खणं दीसइ खणं न दीसइ पुणो एइ ॥४०॥ एवं ताव सपेल्लयसियालिरूवेण भक्खिओ साह । जाव गओ दियलोयं सम्म अहियासिउं वियणं ॥४१ एत्थ य अकामनिजरवण देवत्तणं सियालेण । पत्तं एत्तियमेत्तं उवजजइ सेसयं तु पुणो ॥४२॥
कहियं पसंगओ च्चिय रोगो अहियासिओ जहा इमिणा । दिचुवसग्गो य तहा अन्नेणऽवि होइ सहियब्चो ॥४३॥
॥ इति जम्बूकाख्यानकं समाप्तम् ॥
॥ २९८ ॥
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________
अथ वातपःकर्मणा देवत्वप्राप्तौ तामलिसत्कोदाहरणमुच्यते
नामेण तामलित्ती नरी बहुरयणसंकुल त्ति सया । रयणायरो वि सेवइ जं परिघेत्तुं व्व रयणाई || १ || मोरियपुत्त नामेण तामली तत्थ गहवई वसइ । अपमाणरिद्धिकलिओ वि जो सया वित्तपरिमुक्का ||२॥ तस्य विसयसुहाई निव्विसमाणस्स वच्चए कालो । कइया वि पच्छिमाए निसार अह चिंतए एवं | ३| पोराणकम्मवसओ अस्थि घरे ताव (जाव) मज्झ विउलघणं । आढाइ ममं सयलोऽवि परियणो सयणवग्गो य ॥४॥
तो जाव पुराणाणं सुभकम्माणं न सत्र्वहा विगमो । झिज्जइ न धणं परिवइ परियणो नेय ता जुत्ता ॥५ पाणामा पञ्चजा घेत्तुं मह एवमाइ चिंतेउं । उट्ठेऊण पभाए निमंतिओ सयलसयणजणी ॥६॥ सम्माणिऊण तत्तो विउ लेणऽसणाइणा य सयणजणं । जेट्टं सुयं कुटुंबे तस्स समक्खं पि ठावे ॥७॥ पाणामं पव्वज्जं मुंडो होऊण गिण्हए एसो । आयावणभूमीए उट्टं परिविहियबाहाहिं ||८|| सूराभिहोणाsयावेऊण पारणयदिवसे । भमिकण उच्चनीयाई मज्झिमाई च गेहाई ||९| सुद्धोयणमभिगिण्ह्इ दारुमयपडिग्गहम्मि तं च पुणो । पक्खालेउं भुंजइ जलेण इगवीसवाराओ ||१०||
॥ २९९ ॥
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________
भावना प्रकरणे
बालतपः कर्मणा तामले देवत्वप्राप्तिः
इय छट्टछट्टेणं आयावेऊण भुंजइ सया वि । इंदं वा खंदं वा रुदं वा नरवइममचं ॥११॥
सेटिं च सत्थवाहं च जाव मायंगमह व कायं वा ।
सुणगाहमं व पेच्छइ जं जत्थ कहिं पि भममाणो ॥१२॥ उच्चस्स तस्स उच्चं नीयं जीयस्स कुव्वइ पणामं । एवं सढिसहस्सा वासाणं कुणइ बालतवं ॥१३॥ अन्नाणतवेण य तेण जाव चम्मट्टिसेसओ जाओ । सो अणसणपडिवत्तिं करेइ ता नयरिबाहिम्मि ॥१४॥ एत्तो य समुव्व बलिचंचारायहाणिअसुरिंदे । बलिनामम्मि अणिंदा जाया सा रायहाणि त्ति ॥१५॥ देवेहिं देवीहि य तत्तो सामत्थियं मिलेऊणं । अम्हे इंदाहीणाई तेण रहियाण तो अम्हं ॥१६॥ न हवइ खणं पि एसो य तामली अणसणम्मि वइ । तम्हा नियाणमेयं कारेमो जेण इह एसो ॥१७॥
इंदो उप्पज्जइ इय गयाइं ताई तहिं विणिच्छइउं । भणिओ य तामली जह मुणेसु बलिअसुररायस्स ॥ , अम्हे देवा देवीओ उवरओ सो य अम्ह पुरिमिल्लो । इंदो कुणह नियाणं तम्हा तुब्भे तहिं जेण ॥१९॥ इंदा उप्पजह दिव्वविसयसोक्खाई तत्थ अणुहवह । आणानिद्देसकराई तुह भवामो तहम्हेवि ॥२०॥
तामलिना चैतद्वचः क्वापि समाकर्णितमासीत् , तद्यथा
आशंसया विनिमुक्तोऽनुष्टानं सर्वमाचरेत् कर्म । मोक्षे भवे च सर्वत्र, निःस्पृहो मुनिसत्तमः॥१॥ - इत्यादि।
सामानामा
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________
तो मोणं काऊणं ठिओ न जंपेड़ किंचि वि तओ य । एयाई नियाणट्टा पुणो पुणो तं भांति दढं ||२२|| ता जाव न पड़ किंपि ताव निव्विजिऊण एयाई । सहाणम्मि गयाई एतो ईसाणकप्पम्मि ||२३|| इंदो चुओ इमस्स य पयम्मि सो तामली विहेऊण | मासदुगमणसणविहिं इंदत्ताए समुप्पन्न ||२४|| तत्तो बलिचंचाए असुरकुमारेहिं सो तहिं इंदो । उप्पन्नो विन्नाओ तो कोवगएहिं एएहिं ॥ २५ ॥
तूण तामलित्तीए वामपायम्मि तामलिसरीरं । बद्धं सुंबेणं निट्टहंति वयणम्मि तिक्खुत्तो ॥ २६ ॥ को तालीय एसो बालतवस्सी सयं गहियलिंगो ? | अन्नाणकट्टयारी सुणयाईण वि कयपणामो ||२७|| इच्चाइया अवन्ना कोवेणं जंपिऊण तस्स सवं । एगंते एडेत्ता सञ्वाइं गयाई सहाणे ||२८|| एयं च समग्गं पि हुदिहं ईसाणदेवदेवीहिं । तो सुरवइस्स कहियं कुविओ सो असुरदेवाण ॥ २९ ॥ सणिजगओsa हु असुरदेवदेवीहिं परिगयं सव्वं । बलिचंचरायहाणिं अवलोयइ कुवियदिट्ठीए ॥ ३० ॥ तो सा सव्वा अंगारछारमुम्मुरकविलगन्भूया । जाया दिव्वपभावेण तस्स ईसाणसक्कस्स ॥ ३१ ॥ तत्तो असुरकुमारा देवा देवी य तं वियाणेउं । भीया तत्था आउलमणा य धावंति सव्वत्तो ॥ ३२॥ तो सहिउमसकाई ताई ईसाणदेवरायस्स । तं दिव्वं देविडिंढ तह दिव्वं तेयलेसं च ॥३३॥ सीसम्म विहियपंजलिउडाई विणओणयाई खामंति । ईसाणदेवरायं पुणो पुणो चैव पभणंति ॥ ३४ ॥
२६
।। ३०१ ।।
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरणे
न करिस्सामो पुणरवि एवं पडिसंहरेति तं सोऽवि । तो दिव्यतेयलेसं तप्पभिई ताई सव्वाई॥३५॥ आणानिहेसकराइं होंति ईसाणदेवरायस्स । एत्तो य चुओ एसो महाविदेहम्मि सिज्झिहिइ ॥३६॥ एवइएणं अन्ने जीवा सिझंति जिणमए निरया(अट्ट)। जावइयं तामलिणा विहियं किर बालतवकटुं॥३७
क्षान्त्यादिगुणेन देवत्वप्राप्ती भुवनकथा
॥ इति तामलिसत्काख्यानकं समाप्तम् ॥
TANEXTAMIL.TA
Tourit
किं यथोक्तैश्छद्मस्थसंयमादिभिरेव हेतुभिर्देवत्वमाप्नुवन्ति जीवाः ?, आहोश्विदन्यैरपीत्याह
अन्नेऽवि हु खंतिपरा सीलरया दाणविणयदयकलिया।
पयणुकसाया भुयणोव्व भद्दया जंति सुरलोयं ॥३४॥ अन्येऽपि भद्रकमिथ्यादृष्टयादयः क्षान्त्यादिगुणयुक्ता भुवनवद्देवलोकमुपयान्ति ॥
कः पुनरसौ भुवन इति ?, उच्यतेकंपिल्लं नाम पुरं जत्थ ससी कसिणपक्खवत्ती वि | बहलियजुण्हो रेहइ सियपक्खगउ व्व भवणेहिं ॥१
...
..
॥३०२॥
.
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________
कुसलो नामेण तहिं सेट्ठी कुसलो कलासु सव्वासु । चउरो य तस्स पुत्ता ताण कणिट्टो भुवणनामो |२| विलो य घरे तेसिं विहवो ववसाइणो सुया सब्वे । 'भुवणो उण रूवस्सी विणयप्पा सीलसंपन्नो ॥३॥ देवाणं सव्वेसिं पणमइ धम्मे पसंसइ सच्वे । अप्पकसाओ सदओ अमच्छरो तह य पाईए || ४ || दीणा दुधिया सणाणं भद्दगायणाईणं । निचं पि देइ दाणं जहारिहं सविहवसरिच्छ्रं ॥५॥ तो करयरंति सच्चे वि बंधुणो तह य ताण भज्जाओ । पिउणो य कहंति जहा सव्वं फेडइ धणं एसो |६|| तो अन्नादि पिउणा सो भणिओ बंधवेहि य मिलेउं । परिहरसु दाणवसणं होसु विभिन्नो व अम्हाणं ।। तो भुवणेण भणियं सक्केमि न दाणवसणमुज्झेउं । भिन्नोऽवि न होमि सयं तुम्हाऽऽएसं पुण करेमि ॥८ तो पिउणा बंधूहि य सयणाणं साहियं इमं तेऽवि ।
पभणंति न जुत्तमिणं जेण धणं आसि न हु पुच्चि ॥९॥
तुम्हाण इमम्मि पुणो जाए जायाओ सयलरिद्धीओ । वसणं पि न जूयाई विरुद्धमेयस्स जं पि पुणो ॥ विवाणुरुवदाणं तम्मि वि अम्हे तहाविहं दोसं । न निएमो एमेव य ता वहउ तओ य ते सव्वे ॥ ११ ॥ भांति अहंकारेण बंधुणो जइ सलक्खणो एसो । नियलक्खणप्पभावं अणुभुंज ता इमो चेव ॥ १२ ॥ | १. भुवणो रुवस्सी विणय संजुओ सील - सर्वासु ॥
BANBANSANGANENNEN
।। ३०३ ॥
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________
भावना
प्रकरणे
भुवनस्य धर्माचरणेन योगिना सह मिलनम्
चिहिस्सामो निल्लक्खणावि अम्हे पुणो य एमाई । उल्लंठं भणिऊणं कओ विभिन्नो इमो तेहिं ॥१३ सो य न गिण्हइ अंसं भणंति तो बंधुणो असुयाए । घेत्तूण खिवसु देहे एयं अम्हे उन धरामो ॥१४॥ तो भुवणणं गहिओ अंसो पत्तो तहिं धणं विउलं । वइउं च समारद्धं जिण्णुद्धाराइधम्मम्मि ॥१५॥ रुदाइदेउलेसं देतेण तओ कहं पि अइजिन्नं । दिटुंजिणिंदभवणं तंगं सयलं पितं तेण ॥१६॥
उद्धरियं सव्वं पि हु वइऊण धणं तओ जणो भणइ ।
भंडोल्छमेत्तएण वि विणा तुमं होसि कहमिम्हि ? ॥१७॥ तत्तो य भणइ भुवणो नियभुयदंडेहिं अज्जियं चेव । भुंजिस्सामि धणमहं न उणी पिउबंधवविढत्तं ॥१८॥ तत्तो य बाबीओ 'निस्सरिओ मंदिराओ अजेउं । धणमेसो भममाणो एक्कणं जोइणा दिट्टो ॥१९॥
तेण भणियं महायस ! किं धणकंखाइ भमसि ? किर बहुयं ।
न हि तुज्झ लक्खणाइं अन्नस्स तणुंम्मि दीसंति ॥२०॥ ता एहि एत्यमेव य आसन्ने पव्वयंमि जेण धणं । अकिलेसेणेव करेमि तुज्झ अविणिट्टियं चेव ॥२१॥ तो भुवणो तेण समं वच्चइ आसन्नपव्वए तम्मि । गहिऊण य एककं अइगरुयं तंबयं दो वि ॥२२॥ १. विणिग्गओ-सर्वासु ॥
3.
...
....
| ३०४॥
.
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________
विवरे कहिंपि पविसंति वायए हत्यसंठियं कप्पं । भुवणो दिट्ट च तओ सीहनिनायं विमंचंतं ॥२३॥ सीहस्स मुहं कत्थइ अक्खुभिया तत्थ दो वि पविसंति । पुरओ य जलंतसिहिं दट्ट मझेण वच्चंति ॥ वचंता य कमेणं अच्छरगणवेढियं पवररुवं । देविं नियंति एक अत्थाणसहाइ उवविढें ॥२५॥ गोरिझुणीए हरिणों व्व तीइ सो जोइओ समक्खित्तो । तो अप्पाणं पेच्छइ खरवलमाणं महिं रन्ने ॥ भुवणो य असंखुद्धो अवहीरेऊण तं गओ पुरओ | पेच्छइ कणयसहाए रयणासणसंठियं पवरं ॥२७॥ सुरसेवियपयकमलं महिडिढयं सुरवरं तओ एसो । तेणऽभुढेऊणं संभमवसओ कयंजलिणा ॥२८॥ निययासणदाणेणं निमंतिओ पभणिओ य विणएण | सोहम्मसुरवरोऽहं कीलाए आगओ एत्थ ॥२९॥ कंपिळपुरे नयरे जिणभवणं जं तए समुद्धरियं । तं कारियं मए च्चिय पुव्वभवे तो तदुद्धरणे ॥३०॥ परिरंजिओ य एत्थं पुन्नं च समज्जियं तहा विउलं । जा किं पितुह न खूणं होही विहवेण भद्द! इहं।।
इय सोऊगं सुरजंपियाइं जा किं पि तत्थ भुवणोऽवि ।
भणिही ताव नियच्छइ अप्पाणं कणयरयणमए ||३२|| धवलहरम्मि निवन्नं सुरसरिपुलिणोवमम्मि पल्लंके । उट्टेऊण पलोयइ तो जाव दिसाओ सब्याओ॥३३॥ ता नियइ रयणरासीओ सवओ तह अमोल्लवत्थाई । धणधन्नसुवण्णाणि य पलोयए निरवसाणाणि ॥
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव
किं इंदयालमहवाऽवि सुमिणमेयं जओन तं विवरं ।
भुवनाय
परिभावना
न सुरो न य तस्स सभा अन्नं चिय दीसए सव्वं ॥३५।। प्रकरण
रंजितइय चिंतंतं एयं देवा पभणंति अंतरिक्खगया । तुह सोहम्मसुरेणं दिन्नं तुट्टेण तेण इमं ।।३।।
देवेन खित्तो य एत्थ कंपिल्लपुरवरे आणिऊण अम्हहिं । निद्देसकारिणो तह निरूविया तेण तुह अम्हे ॥३७॥ , दत्ता ता विलससु धणमेयं पत्तं नियएहिं चेव पुन्ने हिं । भुवणोऽवि तो विलासे कुणइ नहिं वयइ धणनिवहं ॥ .. विपुला कालेण य तस्स पिया धणरहिओ बंधुणोऽवि य दरिदा । संजाया तो भुवणो हक्कारइ अप्पणो पासे ॥ । समृद्धिः
मिच्छाहिमाणओ अलियंति तह वि हु न बंधुणो तस्स ।
चिट्ठति पुण सुहेणं जणणी जणओ य तस्स घरे ॥४०॥ है. बंधूण पुण ठियाण वि भिन्नाणं देइ सो धणं विउलं । उद्धरइ सयणवग्गं वियरइ दीणाण दाणाई ॥४१॥ :
जिण्णुद्धारेसु धणं सविसेसं वेच्चए तहा कुणइ । धम्मियजणवच्छल्लं पणमइ लिंगट्टिए सब्वे ॥४२॥
एवं विणएण सया वदंतस्सवि गुणेक्कनिलयस्स | गिण्हंति अवण्णं तस्स बंधुणो मच्छरवसेण ॥४३॥ * ताण य अवन्नवाए वस॒ताणं पितह सया एसो । पयणुकसायत्तणओ देइ धणं कुणइ किच्चाई ॥४४॥ * ॥३०६॥
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________
तो 'वित्तणं भुवणं सुएण तह परियणेण वित्थरियं । दटुं अचयंतो जेट्टबंधवो मच्छराउलिओ ॥४५॥ साहइ गंतण नराहिवस्स जह तुम्ह पुवपुरिसाणं । विउलाई निहाणाई लद्धाणि बहणि एएण ॥४६॥ लोभग्घत्थो ण मुणइ वियारपरमत्थमह नरिंदो वि । भुवर्ण धराविऊणं आणावइ अप्पणो पासे ॥४७॥ पुच्छेद वढिऊणं अव्ववसायस्स तुह धणं कत्तो ? | तो परिचिंतइ भुवणो किमहं साहेमि एयस्स ॥४८ जम्हा जट्टिए साहिएवि उवहासमेव मह काही । एसो तो जं रुचइ करेउ एमेव तं मज्झ ॥४९॥
तो जाव न पडिवयणं देइ तओ कोवमुवगओ राया । वझं आणवइ तयं जाव य आरक्खिओ बाहिं ॥ IS नेऊण किर हणिस्सइ सोहम्मसुरेण ताव विणिउत्ता । देवा नयरस्सुवरि सिलं विउव्वंति अइगरुयं ॥५१ ॥
पभणंति य जह नयरं चुरेमो नरवरेण सह एयं । जत्थ अणायारपराण वद्दए एरिसवियारो ॥५२॥ - मच्छरिणोऽवि हु वयणेण साहुणोऽवि हु कयत्थणा एवं । कीरइ न वियारिजइ पत्तमपत्तं च गुणदोसं ॥ cil जिन्नं जिणभवणं उद्धरंतएणज्जियं जमेएण | पुन्नं तस्स वसेणं पहुणा अम्हाण धणमेयं ॥५४॥
दिन्नं इमस्स सक्कंति तं च दटुं न बंधवा तत्तो । जंपति असंबद्धं पि मच्छरेणाऽउलिजंता ॥५५॥ इच्चाइ णिसामेउं आदन्नो नरवरो भओतत्थो । धूवकडुच्छयहत्थो नियत्थसियवत्थआभरणो ॥५६॥ १.विहवेणं-सर्वत्र ॥
०७॥
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरणे
भुवनस्य भद्रकत्वादि
गुणैः
सयलपुरलोयसहिओ भुवणं मोयाविऊण ते देवे । खामइ भत्तीइ पुणो पुणोऽवि ता जाव उवसंता ॥५७ 'तत्तो हकारेउं बंधुणो निग्गहं करेइ निवो। भुवणोंऽवि लग्गिऊणं पाएसु तओ इमं भणइ ॥५८॥ जं देव ! इमाणं कुणसि निग्गहं ता घरम्मि नाहं पि । वच्चिस्सामि न दोसो जओ इमाणं मए वि पुरा ।
दिन्नं कस्सइ आलं तस्स फलं पावियं इमं इहिं । अप्पा सुहदुक्खाणं कत्ता हंता य ज लोए ॥१०॥ ६ इय एवमाइवयणेहिं तस्स मोएइ बंधवे राया । बहुयं सम्माणे तं पुण सगिहं विसजेइ ॥११॥ o तो कइवयदियहाई वसिऊण गिहे निवाणुवित्तीए । तेण वि वेरग्गेणं सो पच्छा निययजेट्टसुयं ॥३२॥
ठावेऊण कुडुम्बे मासं काऊण अणसणं तत्तो । सोहम्मसुरो चिट्ठइ जत्थ विमाणम्मि पुब्बुत्तो ॥३३॥ सोऽवि हु भुवणो जाओ देवो तत्थेव दोऽवि चइऊण | तत्तो महाविदेहे सिज्झिस्संती विइयरया ॥१४॥
॥ इति भुवनाख्यानकं समाप्तम् ॥
देवलोके गतिः
१. भुवणरस बंधवाणं कुविश्रो राया वह समाइसइ-इत्येवंरूपं पूर्वाधं सर्वासु ॥
॥ ३०८॥
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________
__ आह-ननु छद्मस्थसंयमादिभिर्देवेषुत्पन्नानां तेषां क उत्पत्तिक्रमः ? किं च स्वरूपमित्याशंक्याह
उप्पण्णाण य देवेसु ताण आरम्भ जम्मकालाओ।
उप्पत्तिकमो भन्नइ जह भणिओ जिणवरिंदेहिं ॥३४॥ सुगमा ॥ यथाप्रतिज्ञातमेवाऽह
उववायसभा वररयणनिम्मिया जम्मठाणममराणं ।
तीसे मज्झे मणिपेढियाए रयणमयसयणिजं ॥३५०॥ तत्थुववजइ देवो कोमलवरदेवदूसअंतरिए । अंतोमुहुत्तमझे संपुन्नो जायए एसो ॥३५१॥ अह सो उज्जोयंतो तेएण दिसाओ पवररूवधरो । सुत्तविउद ब्व खणेण उडिओ नियइ पासाई॥
सामाणियसुरपमुहो तत्तो सव्वोऽवि परियणो तस्स । आगंतुं अभिणंदइ जयविजएणं कयंजलिओ ॥३५३॥
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरणे
इंदसमा देविड्डी देवाणुपिएहिं पाविया एसा । अणुभंजंतु जहिच्छं समुवणयं निययपुन्नेहिं ॥
अह सो विहियहियओ चिंतइ दाणं तवं व सीलं वा । किं पुन्वभवे विहियं मए इमा जेण सुररिद्धी ? || ३५५ | इय उवउत्तो पेच्छइ पुव्वभवं तो इमं विचिंतेइ । किं एत्थ मज्झ कि पढमं ? ता परियणो भगइ || ३५६ || अट्ठसयं पडिमाणं सिद्धाययणे तव सगहाओ | कयअभिसेया पूएह सामि ! किच्चाणिमं पढमं ॥ ३५७ ॥
अह सो सयणिज्जाओ उट्ठइ परिइ देवदूसजुयं । मंगलतूरखेहिं पढंतसुखंदिवं देहिं ॥ ३५८ ॥ हरयम्मि समागच्छइ करेइ जलमजणं तओ विसइ । अभियसभाए अणुपयाहिणं पुव्वदारेणं ।
सुगमाः, नवरं सकथास्तीर्थकरदंष्ट्राः रत्नमयस्तम्भोपरि हीरकसमुद्रकेषु क्षिप्नास्तिष्ठन्ति, ततः सिद्धायतने अष्टोत्तरशतं प्रतिमानां, तथा सुधर्मसभागतास्तीर्थंकरदंष्ट्राः स्वस्वामिकृताभिषेकाः सन्तः
देवलोके उत्पन्नानां
देवाना
मुत्पत्ति
क्रमः
॥ ३१० ॥
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________
पूजयत यूयं देवकृत्यानामत्रेदं प्रथमकृत्यं, 'हरयम्मि' त्ति स्वच्छप्रधानसलिलसम्पूर्णे हृदे समागच्छति, तत्र जलमज्जनं कृत्वा ततोऽभिषेकसभां प्रदक्षिणीकृत्य पूर्वंद्वारेण 'विशति' प्रविशति । अभिषेकविधिक्रममेवाह
अह आरभिओगियसुरा साहाविय तह विउब्वियं चैव । मणिमयकलसाईयं भिंगाराई य उवगरणं ॥ तू जंति खीरोहिम्मि तह पुक्खरोयजलहिम्मि ।
दोसु वि गिण्हंति जलाई तह य वरपुंडरीयाई ॥३६१ ॥
मागहवरदामपभासतित्थतोयाइं मट्टियं च तओ । समयक्खेत्ते भरहाइगंगसिंधूण सरिया || ३६२|| रतारत्तवईणं महानईणं ओवराणं पि । उभयतटमट्टियं तह जलाई गिण्हंति सयलाणं ॥ ३६३ || गंतूण चुल्लहिमवंतसिहरिपमुहेसु कुलगिरिंदेसु । सव्वाईं तुवरओसहिसिद्धत्थयगंधमल्लाई ॥३६४॥ गिण्हंति वट्टवेयडूसेलसिहरेसु चउसु एमेव । विजएस जाईं मागहवरदामपभासतित्थाई || ३६५॥ गिण्हंति सलिलमट्टियमंतरनइसलिलमेव उवणेंति । वक्खारगिरीसु वणम्मि भद्दसालम्मि तुवराईं ||
॥ ३११ ॥
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________
देवाना
भवभावना प्रकरण
मभिषेक विधिवर्णनम्
नंदणवणम्मि गोसीसचंदणं सुमणदाम सोमणसे । पंडगवणम्मि गंधा तुवराईणि य विमीसंति ।। ___ पाठसिद्धा एव । नवरं मागधवरदामप्रभासतीर्थतोयानि मृत्तिकां च, समयक्षेत्रे-अर्द्धतृतीयद्वीपसमुद्रलक्षणे पंचसु भरतेषु पंचस्वैरवतेषु गत्वा गृह्णन्ति, ततः पंचसु भरतेषु गंगासिन्धुसरितां, आदिशब्दात् पंचस्वैरवतेषु रक्तारक्तवतीसरितां, तथाऽपरासामपि सकलानां हैमवतैरण्यवतादिक्षेत्रवर्तिनीनां रोहितारोहितांशासुवर्णकूलारूप्यकुलादीनां महानदीनामुभयतटवर्तिनीं मृत्तिकां जलानि च गृह्णन्ति, गङ्गासिंधुरक्तारक्तवतीसरिन्मृत्तिकाजलग्रहणानन्तरं च क्षुल्लकहिमवच्छिखरिपर्वतमुखेषु कुलगिरीन्द्रेषु गत्वा सर्वाणि माल्यानि-कुसुमानि सर्वान् गन्धद्रव्यविशेषरूपान् गन्धान सिद्धार्थान् -सर्षपान्. तथा सर्वा औषधी:-सुगन्धिम'हलयागन्धिपर्णकादिरूपाः तथा सर्वाण्यपि तुवराणि-शरीरस्निग्धत्वापनोदाय सुगन्धिकषायद्रव्याणि गृह्णन्ति इत्युत्तरगाथायां सम्बन्धः, एवं चतुषु वृत्तवैताढयशैलशिखरेष्वपि गत्वा तुवरादीनि गृह्णन्ति, तथा महाविदेहपंचकविजयेषु यानि मागधादितीर्थानि तेषु सलिलं मृत्तिका च गृह्णन्ति, तथा विजयान्तरवर्तिनदीनां सलिलमुपनयन्ति ततो वक्षस्कारगिरिषु भद्रशालवने च तुवरादीनि गृहन्ति, ततो नन्दनवनसौमनसपण्डकवनेषु क्रमेण तुवरादीनि सरसं गोशीर्ष श्रीखण्डं च गृह्णन्ति, सौमनसे विशेषतः सरससुरभिकुसुमदामग्रहणं कुर्वन्ति, पण्डकवने तु सुरभिगन्धान्वितानि १. हलकय-वा०॥
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________
गन्धद्रव्याणि गृहीत्वा तुवरादिभिः सह मिश्रयन्तीति सूत्रसंक्षेपार्थः ॥ इह च सूचकत्वात् सूत्रस्यायमभिषेकाहजलादिवस्तुक्रमो दृष्टः, तद्यथा-स्वभाविकवैक्रियमणिरत्नसुवर्णादिमयकलशभंगारान् गृहीत्वा आभियोगिकदेवाःक्षीरोदधौ गत्वा जलं पद्मजातिविशेषांश्च सर्वान् गृहन्ति, एवं पुष्करोदसमुद्रेऽपि, ततः समयक्षेत्रे भरतैरवतेषु गत्वा मागधादितीर्थजलानि मृत्तिकां च गृहन्ति, ततो गंगासिन्धुरक्तारक्तवतीसरितामुभयतटमृत्तिकां सलिलं च गृह्णन्ति, ततो हिमवच्छिखरिपर्वतेषु सर्वाण्यपि तुवरद्रव्याणि गन्धद्रव्याणि माल्यानि सर्वोषधीः सिद्धार्थाश्च गृह्णन्ति, ततः पद्महद
पौण्डरीकहदेषु जलानि पद्मजातिविशेषान् च गृह्णन्ति, ततो हैमवतैरण्यवतेषु रोहितारोहित . सुवर्णकूलारूप्यकूलासरितां जलानि मृत्तिकां च गृह्णन्ति, ततः शब्दापातिनि माल्यवति वृत्तवैताढ्ये | | तुवरादीनि, ततो महाहिमवदूक्मिपर्वतेषु अपि तुवरादीनि, ततो महापद्ममहापौण्डरीकहदेषु पद्मजातिसहितादीनि जलानि, ततो हरिवर्षरम्यकेषु हरिद्धरिकान्तानरकान्तानारीकान्तानदीनां | सलिलं मृत्तिकां च, ततो विकटापातिनि गंधापातिनि च वृत्तवैताढ्ये तुवरादीनि, ततो निषधनीलवत्पर्वतेषु तुवरादीनि, ततस्तिगिच्छिकेशरिहदेषु पद्मजात्यन्वितजलानि, पूर्व विदेहापरविदेहेषु शीताशीतोदामहानदीनां सलिलं मृत्तिकां च, ततो विजयाश्रितमागधादितीर्थानामन्तरसरितां च जलं मृत्तिकां च, ततः सर्ववक्षस्कारपर्वतेषु मेरौ च भद्रशालवने तुवरा
।
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव- दीनि, नन्दनवने तुवरादीनि सरसगोशीर्प श्रीखण्डं च, सौमनसवने तु तुवरादीनि गोशीर्ष श्रीखण्डं देवलोके भावना दिव्यं कुसुमदाम च, पण्डकवनेऽप्येतदेव गृह्णन्ति, तथा अतीव सुरभिगन्धद्रव्याणि गृहीत्वा तुवरा- उत्पत्त्यप्रकरण | दिभिः सह मिश्रयंति, तीर्थकरजन्माभिषेकेऽप्ययमेवाभिषेकाहजलादिवस्तुग्रहणक्रमो द्रष्टव्यः । तत नंतरम् । एतत् सर्व गृहीत्वा किं कुर्वन्ति ? इत्याह
प्रथम
जिनतो गंतं सहाणं ठविउं सीहासणम्मि ते देवं । वरकुसुमदामचंदणचच्चियपउमप्पिहाणेहिं ॥३६८॥ पूजनम् कलसेहिं ण्हवंति सुरा केई गायति तत्थ परितुट्ठा । वायंति दुंदुहीओ पढंति बंदि व्व पुण अन्ने ॥ रयणकणयाइवरिसं अन्ने कुब्वंति सीहनायाई । इय महया हरिसेणं अहिसित्तो तोसमुद्रुउं ॥ उडुयमुयंगदुदुहिरवेण सुरयणसहस्सपरिवारो । सोऽलंकारसभाए गंतुं गिण्हइ अलंकारे ॥३७१॥ .. गंतुं ववसायसभाए वायए रयणपोत्थयं तत्तो । तवणिजमयक्खरममरकिञ्चनयमग्गपायडणं ॥
पूओवगरणहत्थो नंदापोक्खरिणिविहियजलसोओ। सिद्धाययणे पूयइ वंदइ भत्तीए जिणविंबे ॥३७३॥
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________
तू सुम्मसभं तत्तो अच्चइ जिनिंद सगहाओ | सीहास तहिं चिय अत्थाणे विसर इंदो व्व ॥ ३७४॥
पाठसिद्धा एव प्रायः । तदेवममराणामभिषेकविधिस्तत्कृत्य विशेषश्वोक्तो लेशतः, साम्प्रतं तेपामेव तत्रोत्पन्नानां यत् स्वरूपं भवति तदभिधित्सुराह-
इय सुहिणो सुरलोए कयसुकया सुखरा समुप्पन्ना | रयणुक्कडमउडसिरा चूडामणिमंडिय सिरग्गा ॥ ३७५ ॥
गंडयल लिहंतमहंतकुंडला कंठनिहियवणमाला । हारविराइयवच्छा अंगय केऊरसय सोहा ॥ ३७६ ॥ मणिवलयकणयकंकणविचित्त आहरणभूसियकरग्गा ।
मुद्दारयणंकियसयलअंगुली रयणकडिसुता ॥ ३७७ ॥
आसत्तमलदामा कणयच्छविदेवदुसनेवत्था । वरसुरहिगंधकयतणुविलेवणा सुरहिनिम्माया ॥
॥ ३९५ ॥
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव भावना
प्रकरणे
दुःखानि
आजम्मवाहिजरदुत्थवजिया निरुवमाई सोक्खाई ।
सुख
सागरे भंजंति समं सुरसुंदरीहिं अविचलियतारुन्ना ॥३७॥
मनानानाणासत्तीइ तुलंति मंदरं कंपयंति महिवीढं । उच्छल्लंति समुद्दा वि कामरूवाई कुव्वंति ॥३८॥ : मपि सच्छंदयारिणो काणणेसु कीलंति सह कलत्तेहिं।।
देवानां अणुणो गुरुणो लहुणो दिस्समदिस्सा य जायंति ॥३८१॥ बत्तीसपत्तबद्धाओ विविहनाडयविहीओ पेच्छंति । कालमसंखं पि गमति पमुइया रयणभवणेसु ॥ ___ सुगमाः । नवरं अंगदो बाहुरक्षकः, केयूरस्तु बाह्वाभरणविशेष इति ॥ आह-यदि देवानामीदृशानि :
सुखानि तहि कथं संसारः प्रतिपदं निन्द्यते?, देवगतिमाश्रित्य तस्याप्युक्तन्यायेन सुखान्वितत्वा*: दित्याशंक्या
इय रिद्धिसंजुयाण वि अमराणं नियसमिद्धिमासज । पररिद्धिं अहियं पेच्छिऊण झिजंति अंगाई॥ , उन्नयपीणपयोहरनीलुप्पलनयणचंदवयणाई । अन्नस्स कलत्ताणि य दट्ठण वियंभइ विसाओ॥ ॥ ३१६ ॥
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________
एगगुरुणो सगासे तवमणुचिन्नं मए इमेणावि । हदी मज्झ पमाओ फलिओ एयस्स अपमाओ॥ इय झुरिऊण बहुयं कोइ सुरो अह महिडियसुरस्स । भजं रयणाणि व अवहिऊण मूढो पलाएइ ॥ तत्तो वजेण सिरम्मि ताडिओ विलवमाणओ दीणो। उक्कोसेणं वियणं अणुभंजइ जाव छम्मासं ॥ । ईसाए दुही अन्नो अन्नो वेरियणकोवसंतत्तो। अन्नो मच्छरदुहिओ नियडीए विडंबिओ अन्नो ॥
अन्नो लदो गिद्धो य मुच्छिओ रयणदारभवणेसु ।।
अभिओगजणियपेसत्तणेण अइदुक्खिओ अन्नो ॥३८६॥ पजंते उण झीणम्मि आउए निव्वडंततणुकंपे । तेयम्मि हीयमाणे जायंते तह विवजासे ॥३६॥ आणं विलुपमाणे अणायरे सयलपरियरजणम्मि । तं रिद्धिं पुरओ पुण दारिद्दभरं नियंताणं ।।
रयणमयपुत्तियाओ व सुवन्नकंतीओ तत्थ भजाओ।
पुरओ उण काणं कुज्जियं च असुई च बीभत्थं ॥३६२॥ १. विलंघमाणे-सर्वत्र।
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________
भावना प्रकरण
देवलोके तत्थ वि य दुविणीयं किलेसलंभं पियं मुणंताणं ।
देवानां तत्थ मणिच्छियआहारविसयवत्थाइसुहियाणं ॥३६३॥ 5. पुरओ परघरदासत्तणेण विन्नायउयरभरणाणं । रमियाई तत्थ रमणिजकप्पतरुगहणदेसेसु ॥३६॥ वर्णनम्
पुरओ गम्भे य ठिई द© डंबीइ रासहीए वा । सा उप्पजइ अरई सुराण जं मुणइ सव्वन्नू ॥३६५ ____ अक्षरार्थस्तु सुगम एव । भावार्थस्त्वयम् - यद्यप्यत्र राजादीनामिव देवानां समृद्धयादिजनितं व्यवहारतः सुखं श्रूयते तथापि निश्चयतस्ते ईर्ष्याविषादमत्सराद्यभिभूतत्वादुःखिता एव ॥ एतदेव समर्थयन्नाहअज वि य सरागाणं मोहविमूढाण कम्मवसगाणं । अन्नाणोवहयाणं देवाण दुहम्मि का संका ? ॥
वीतरागा एव भगवन्तः सुखिनो भवन्ति, देवास्त्वविरतत्वात् सरागाः, मोहोऽत्र मदीया समृद्धि• मदीयं कलत्रं मामकं गृहमित्यादि ममत्वरूपो गृह्यते, तेन विपर्यासं नीताः, कर्माणि-ज्ञानावरणा- , दीन्यष्टौ नदशगाः तेषां, तथा अज्ञानं सम्यग्वस्तुनिश्चयाभावरूपं तेनोपहताः तेषां चैवंभूतानां देवानां ॥३१८॥
"... "
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________
॥ दुःखे किल का शंका ?, न काचिदित्यर्थः । स्यादेतत्-मिथ्यावृष्टिदेवाः पुरतो दारिद्रयभर गर्दभीगभीत्पत्त्यादिकं वा दृष्ट्वा भवन्तु दुःखिताः, सम्यग्दृष्टयस्तु चक्रवर्त्यादिकुलेषूत्पद्यन्तेऽतस्तेषां कुत एतदोषसम्भव इत्याशंक्याऽऽहसम्मविट्ठीण वि गभवासपमुहं दुहं धुवं चेव । हिंडंति भवमणंतं च केइ गोसालयसरिच्छा ॥३६७ ___ यद्यपि सम्यग्दृष्टयः प्रायेण हीनस्थानेषु नोत्पद्यन्ते तथाऽपि गर्भवासप्रमुखं दुःखं तेषामप्यवस्थितमेव, किंच-सम्यग्दृष्टयोऽपि गोशालकसदृशाः सम्यक्त्वं वान्त्वा ततश्च्युताः केचिदुपार्द्धपुद्गलपरावर्त्तलक्षणमनन्तं संसारं पर्यटन्ति, तत्र चानन्तदुःखमनुभवन्ति, यस्य च सुखस्यान्ते एतावदुःखमनुभूयते | तत् कथं सुखमुच्यते ?; उक्तं च-"कह तं भन्नइ सोक्खं सुचिरेण वि जस्स दुकखमल्लियइ ? । जं च मरणावसाणे भवसंसाराणुबंधं च ॥१॥” कः पुनरसौ गोशालक इति ?, उच्यते-श्रीमन्महावीरस्य कुशिष्यतयाऽसौ प्रसिद्ध एव, केवलं विस्मरणशीलानां स्मृत्याधानाय किंचित्तच्चरितमुच्यतेसिरिवद्धमाणसामी वयगहणाओ जया य बीयम्मि | वरिसम्मि विहरमाणो सिरिरायगिहस्स नयरस्स ।। नालंदं याहिरयं गंतूणं तंतुवायसालाए । चिट्ठइ वासारत्ते मासक्खमणं पवजेउं ॥२॥
॥ ३१९ ॥
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव. भावना प्रकरणे
तइया मंखस्स सुओ मंखलिनामस्स कुच्छिसंभूओ । भदाए भारियाए. इह सरवणसन्निवेसम्मि ॥३॥ जम्हा गोसालाए जाओं गोबहुलनामविप्पस्स । तो गोसालो नाम संपत्तो जोव्वणे गहिउं ॥४॥ हत्थंमि चित्तफलगं भममाणो एत्थ मखवित्तीए । सो विहु आगंतूणं तत्थ ठिओ जत्थ वीरजिणो ॥५॥ तत्तो पारणगदिणे भयवं गाहावइस्स विजयस्स । गेहे पारइ पाउब्भवंति दिव्वाई पंच तहिं ॥३॥ वसुहारकुसुमवुट्ठी चेलुक्खेवो य दुंदुही चेव । आगासम्मि य तुट्ठा घोसंति सुरा अहो दाणं ॥७॥ देवाज्यं निबद्धं भवो परित्तीकओ य विजएणं । वित्थरिओ ससिविमलो जसो य सव्वत्थ एयस्स ॥८॥ दिहें इमं च सव्वं गोसालेणं गिहाओ विजयस्स । नीहरमाणं दटुं जिणं च चलणेसु निवडेइ ॥९॥
तुट्टो य भणइ भयवं ! धम्मायरिओऽसि तं अहं तु पुणो ।
तुम्हंतेवासी तं च जिणवरो नाऽऽयरइ किंतु ॥१०॥ चिट्टइ मोणेण तओ आणंदगिहम्मि मासपारणए । जाए बीयम्मितहा तइए य सुनंदगेहम्मि ॥११॥ तह चेव भणइ एसो भयवं मोणेण चिट्ठइ तहेव | कोल्लागसन्निवेसे माहणबहुलस्स गेहम्मि ॥१२॥ कत्तियचाउम्मासियपाडिवय चउत्थपारणे जाए | आगंतूणं मिलिओ पणीयभूमीइ गोसालो ॥१३॥ पुणरवि सीसत्तं वाहरेइ पडिवजए य भयवं पि। सीसत्तणेण एयं तत्तो य पणीयभूमीए ॥१४॥
सम्यगदर्शनप्राप्तेः पश्चादपि गोशालस्य भवे भ्रमणम्
|| ३२०॥
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________
छब्वासार्ड विहरइ गोसालो जिणवरस्स पयमूले । बहुआवईण मोएइ तं जिणो तत्थ करुणाए ॥१५॥ कम्मारगामनयरं सिद्धत्थपुराओ पत्थियम्मि जिणे । पेक्खेइ वेसियायणबालतवस्सिं बतिस्स Ran खलियारेड अणज्जो तं गोसालो तओ य सो कुविओ। पक्खिवह तेयलेसं तस्स वहट्टाए तो भयवं ॥१७ करुणाए सीयलेसं मुंचइ गोसालयस्स रक्खट्ठा । तो निययतेयलेसं नाऊणं पडिहयं तीए ॥१८॥ संहरइ वेसियायणबालतवस्सी तओ य भीएण | गोसालेणं पुट्ठो भयवं ! कह तेयलेसाए ॥१९॥ लद्धी इह उप्पज्जइ ? तो भणियं भयवया कुणड जो उ । छठंछट्टेण तवं कुम्मासाणं च सणहाए ॥२०॥ पिंडीए पारणयं करेइ वियडासणेण एक्केण | आयावणभूमीए आयावइ उड़बाहाहिं ॥२१॥ छम्मासाणं मज्झे उप्पज्जइ तस्स तेयलद्धि त्ति । इय संपहारिऊणं चिट्ठइ सो सामिपासम्मि ॥२२॥ कुम्मग्गामपुराओ सिद्धत्यपुरम्मि अन्नया भयवं । संपट्टिओ तहिं सो पुच्छियतिलवइयरो पुदिव ॥२३॥ परिगहियनियइवाओ अइचवलत्तण तुच्छ्याए य । वच्चइ कयग्घयाए य अन्नहिं सामिपासाओ ॥२४॥ तो छम्मासतवेणं तेयनिसग्गं पसाहए एसो । आजीवियमग्गं पयडिऊण मेलेइ नियसंघं ॥२५॥ अह अन्नया कहं पि हु तस्स इमे छदिसाचरा मिलिया । सोणे तह य कलिंदे कणियारे चेव अच्छंदे ॥ तह अग्गिवेसियायण अज्जुणगोमाउपुत्त नामे य । अटुंगनिमित्तं तेहिं तस्स पुव्वगयमुवाद ॥२७॥
।। ३२१ ।।
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________
गोशा
भव. भावना प्रकरणे
लस्य वीरजिनं
भण्डनम्
लाभालाभाईयं कहेइ सो तेण सयललोयस्स । तत्तो य असवन्न पि भणइ सव्वन्नुमप्पाणं ॥२८॥ तो देसेसु भमंतो एसो चउवीसवासपरियाओ। नियसंघेणं सहिओ सावत्थीए गओ तत्थ ॥२९॥ हालाहलाइनामेण कुंभयारीइ आवणम्मि ठिओ । अरिहंतमप्पयं अणरिहोवि तत्थ वि परुवेइ ॥३०॥ एत्तो य समोसरणं सिरिवीरजिणस्स तत्थ संजायं । लोयपवाओ य तहिं सिरिगोयमसामिणा एसो॥ विहरतेणं निसुओ तत्तो परिसाइ समुवविद्याए । तप्पडिबोहनिमित्तं भयवंतं पुच्छए एसो ॥३२॥ गोसालो एत्थ जणे जिणमरिहंतं च कहइ अप्पाणं । तो को एसो परिकहह सामि ! उप्पत्तिमेयस्स ॥ तो मंखलिमखसुओ एसो पव्वाविओ मए चेव । इच्चाइ तस्स चरियं सव्वं पि हु भगवया कहियं ॥३४॥ सहाणगया परिसा तो तं अवरोप्परं पि जंपती । निसुया गोसालेणं अह कुविओ भयवओ उवरिं॥ आणंदो नाम तहिं थेरो सीसो जिणस्स वीरस्स | गोसालेणं भणिओ कहेज तं नियगुरुस्सेवं ॥३६॥ पूइजसि जं लोए सदेवमणुयासुरम्मि तं सयले । एएण न संतुट्टो कहेसि अलियं समुप्पत्तिं ॥३७॥
तो भणिहिसि न हु कहियं एत्तो जइ वयसि किंचि वि तओऽहं ।
तेपण भासरासिं तुमं करिस्सामि आगंतं ॥३८॥ तो भीओ आणंदो गंतुं एवं जिणस्स साहेइ । सिरिगोयमाइणो भयवया य सव्वेऽपि पडिसिद्धा ॥३९
॥ ३२२ ॥
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________
गोसालो तुन्भेहिं न सासियवो इहागओ किं पि । मिच्छं विप्पडिवन्नो सो समणेहिं समं जम्हा ॥४० गोसालोऽवि ह एत्तो नियसंघेणं समं तहिं पत्तो | पभणेइ नायपुत्तय ! सीसो जो तुज्झ गोसालो ॥४१ सुकाभिजाइओ होइऊण सो देवलोयमणुपत्तो । अयं तु तस्सरीरे अज्जुणगसरीरमुझे ॥४२॥ संपयमेव पविठ्ठो सिन्झिस्सं एत्थ चेव जम्मम्मि | इय नियगमइविगप्पियसिद्धं साहिउँ यहयं ॥४३॥ पभणइ वीरजिणिंदं तं कह मं कासवा ! वयसि एवं । एसो मंखलिपुत्तो गोसालो मज्झ सीसो त्ति ।४४| तो भयवयाऽवि भणियं तेणां गामेल्लएहिं जह रुद्धो । उन्नालोमाईहिं अंतरि मुणइ अप्पाणं ॥४५॥ आवरियमणावरिओऽवि तह अनन्नपि मुणसि तुममन्नं । गोसालय ! वायावित्थरेण अलिएण एएण ॥४६॥ अह कुविओ गोसालो जिणमकोसेइ उच्चनीएहिं । वयणेहिं तओ सव्वाणुभूइनामोऽत्थ अणगारो ॥४७॥ गुरुपरिहवमसहंतो गोसालं सासि समारद्धो । कुविएण तेण तत्तो निहओ सो तेयलेस्साए ॥४८॥ अट्ठमकप्पे जाओ देवो गोसालओ पुणो चेव । जिणमक्कोसइ तत्तो तयं सुणक्खत्तअणगारो ॥४९॥ अणुसासि पवत्तो तहेव तेएण झामिओ सोऽवि । केत्तियमवि कालं जीविऊण काऊणऽणसणाई ॥५०॥
__ अच्चुयकप्पे जाओ महिडिओ सुरवरो तओ य चुया ।
दोन्नि वि महाविदेहे सिज्झिस्संती इमे मुणिणो ॥५२॥ अक्रोसि पवत्तो पुणोऽवि गोसालओ जिणं वीरं । तो भयवया सयं चिय आरद्धो: सासेउ
॥५२॥
॥ ३२३ ॥
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________
गोशा
भव- भावना प्रकरणे
लस्य
गोसालो परिकुविओ तत्तो सिरिवीरजिणवहहाए । निसिरेइ तेयलेसं सा य या जिणपभावेण ॥५३॥ आयासे उप्पइया दाऊण पयाहिणं जिणिंदस्स | गोसालस्स सरीरं विणिद्दहंती पुणो विसइ ॥५४॥ तो जंपड़ गोसालो छम्मासम्भंतरं तुम मज्झ । तेएण विणिद्दड्ढो मरिहिसि पित्तजरदाहेण ॥५५॥ तो भणइ जिणो अजऽवि सोलस वासाइं आउयं मज्झ । नियतेएणं दड्ढो मरिहिसि तं सत्तरत्तेण ॥५६ तत्तो पहाणलोओ वयणं सद्दहइ जिणवरिंदस्स । इयरो उण संसइओ गोसालं ता मुणइ सचं ॥५७॥ तो समणे निग्गंथे भणइ जिणो निप्पभो इमो जाओ। ता हेउजुत्तिआगमवयणहिं चोयह इयाणिं ॥५८
तह चेव कए समणेहिं ताण कुविओऽवि किं पि गोसालो।
न तरइ काउं दळूण तं च तह निप्पभं जायं ॥५९॥ सिरिगोयमाइयाणं सोऊणं तह य जुत्तिवयणाई । पडिवुद्धा आजीवियथेरा केई जिणमुवेति ॥१०॥ अन्ने गोसालेणं सद्धिं चलिया इमोऽवि परिचुक्को । ससमीहियस्स लंचइ दाढियलोमाई कोवेण ॥३१॥ नीससइ दीहमुण्डं पलोयए सुन्नमेव पासाई । कुदृइ पाएहिं महिं धुणइ करे निंदए अप्पं ॥२॥ पत्तो य कुम्भकारावणम्मि दाहेण परिगओ देहं । सिंचइ मट्टियसलिलेण अंजलिं कुंभयारीए ॥३३॥ बंधइ पुणो पुणोऽवि हु नचइ गायइ अभिक्खणं चेव । पत्तो य परवसत्तं दाहेणं पियइ मजं च ॥६॥ किं एयं ति य पुट्ठो पख्वए मज्झ मोक्खगमणस्स । समओ एसो तप्पत्थिएहिं कायव्वमेयं च ॥५॥
तेजोलेश्याप्रभावेण स्वदेहे अपारा पीडा
|| ३२४॥
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________
तो गोसालो मरणं नाऊणं अप्पणी समासन्नं । आजीवियथेरे भणइ मज्झ देहस्स नीहरणं ॥६६॥ कायब्वं महयाए इड्ढीए तह य घोसणापुव्वं । भणियव्वं चउवीसमनित्थयरो एस सिद्धिगओ ॥७॥
तह पडिवन्ने तेहिं सत्तमरायंसि परिणमंतंमि । कह वि हु दंसणमोहे गए खओवसममेयस्स ॥१८॥ || सम्मत्ते उवलद्धे अज्झवसाओ मणे समुप्पन्नो । नाहं तित्थयरो किंतु घायओ चेव समणाणं ॥६९॥ Dil पडिणीओ य गुरूणं जसघाई सयलसुद्धमग्गस्स | मिच्छं विप्पडिवन्नो तित्थंकरवीरनाहस्स ॥७॥
इच्चाइ चिंतिऊणं घेरे आजीविए य वाहरि । दाऊण बहुपयारे सवहे निबंधओ भणइ ॥७१॥ तुम्भेणं कालगयं देवाणुपिया ! ममं मुणेऊण | सुंबेण वामपाए बंधेउं निटुहेउं च ॥७२॥ वयणम्मि तिन्नि वारे सावस्थिपुरीए मज्झयारेण | चच्चरसिंघाडाइसु कड्ढेजह घोसणापुव्वं ॥७३॥ || मंखलिपुत्तो एसो गोसालो घायओ महरिसीणं । तित्थयरमतित्थयरं पि अप्पयं ठाविऊण इहं ॥७॥
गुरुपडिणीओ जाओ छउमत्थो चेव कालमणुपत्तो | चउवीसमतित्थयरो वीरजिणो चिय पुणो एत्थ ॥७५ इय सिक्खं दाऊणं कालगओ पुन्वविहियविविहतवो | सामण्णप'भावेण य उपपन्नो अच्चुए कप्पे ॥६॥ गोसालो चविऊणं तत्तो विंझगिरिपायमूलम्मि । नयरे उ सयदुवारे होही राया महापउमो ॥७॥ तत्थ वि सो पडिणीओ होही साह्रण घायओ तह य । तत्तो सुमंगलेणं मुणिणा खलियारिएण तहिं ॥
॥ ३२५॥
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवदहिऊण तेयलेसाइनासिओ सत्तमाइ पुढवीए । नेरइओ होऊणं गंतं मच्छाइएसु तओ ॥७९॥
गोशाभावना नरए पुणो पुणो चिय उववजेऊण तह य तिरिएसु । सव्वत्थ दाहदहिओ मरिही सत्येण छिन्नो य ॥८० । लस्य प्रकरणे
एवं अणंतकालाओ पाविहिइ कह वि माणुसं जम्मं । वेसावंभणिभावेहिं हारिही निष्फलं तं पि॥८॥ आगामिकइया वि तओ वोहिं लद्धं गहिऊण तह य सामन्नं । अंते विराहिऊणं असुरकुमारो सुरो होही ॥८२॥ ४ भवे
एवं पुणो पुणो वि हु अंतम्मि विराहिऊण सामन्नं । भवणवइनिकाएसुं अग्गिकुमारो विवजेउं ॥८३॥ दुःखानि A सेसेसु वि गंतूणं अट्ठसु तह जोइसेसु इगवारं । अविराहियसामन्नो सोहम्मे सुरवरो होही ॥८४॥
तत्तो सणंकुमारे तत्तो वि य यंभलोयकप्पम्मि | सुकम्मि आणए आरणे य सबट्टसिद्धे य ।।८५॥ एवं अवड्ढपोग्गलपरियत्तं हिंडिऊण संसारं । सव्वदृसिद्धचविओ महाविदेहम्मि तो सुकुले ॥८६॥ जाओ दढप्पइन्नो कुलउत्तो गिहिऊण पव्वजं । उग्गं काऊण तवं पावेउं केवलं नाणं ॥८७॥ अवलोइऊण सकयं तित्थयरासायणं च रिसिघायं । अणुहूयतविवागं व साहिही सयलसंघस्स ॥८८॥ आसायणा गुरूणं तित्थयरमुणीण दुइफला एवं । ता म करेजसु तुम्भं पि कोइ तं इय तहिं कहिउं ॥८९ सिज्झिहिद खवियकम्मो इय गोसालस्स लेसओ चरियं । कहियं नेयब्वं वित्थरस्थिणा भगवईए उ॥ १.
॥ इति गोशालकचरितं समाप्तम् ॥
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________
तस्मात् देवगतावपि न कांचित् सारतां पश्यामः, किं सर्वथा ?, नेत्याहतम्हा देवगईए जं तित्थयराण समवसरणाई । कीरइ वेयावच्चं सारं मन्नामि तं चेव ॥३९॥
सुयोधैव, तदेवं वर्णिता देवगतिरपि । अत्राह विनेयो-ननु वर्णितोऽयं भवद्भिश्चतुर्गतिकः संसारः, ५, 5 तदत्र किं चतसृष्वपि गतिषु सर्वे जीवाः आहोश्चित् केचित् कापि कचिदनुत्पन्नपूर्वा अपि प्राप्यन्त " इति प्रासङ्गिकमाशंक्योत्तरमाह
एत्थ य चउगइजलहिम्मि परिभमंतेहिं सयलजीवेहिं ।
जायं मयं च सहिओ अणंतसो दुक्खसंघाओ ॥३६॥ अत्र चतुर्गतिसलिलपरिपूर्ण इति गम्यते, जलधाविव जलधौ, संसारे इत्यर्थः, परिभ्राम्यद्भिः । सकलजीवैरेकस्यामपि गतौ जातं मृतं चानन्तशः, अनन्तानन्तवारा इत्यर्थः, शरीरमानसदुःखसंघातश्चानन्तशः सोढ इति ॥
किं बहुना ?, तात्पर्यमुच्यते
॥३२७॥
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव
भावना
प्रकरणे
सो नत्थि पएसो तिहुयणम्मि तिलतुसतिभागमेत्तोऽवि । जाओ न जत्थ जीवो चुलसीईजोणिलक्खेसु ॥४००॥
स प्रदेशस्त्रिभुवने तिलतुषत्रिभागमात्रोऽपि नास्ति यत्रायं जीवश्चतुरशीतियोनिलत्तेषु प्रत्येकम् अनन्तानन्तवारा नोत्पन्नः, चतुरशीतियोनिलक्षा एवमवगन्तव्याः, तद्यथा - पुढ विदगअगणिमारुय एकेके सत्त जोणिलक्खाओ । वण पत्तेयअणते दसचउदस जोणिलक्खाओ ॥१॥ विगलिंदिएस दो दो चउरो चउरो य नारयसुरेसु । पंचिदितिरिय चउरो चउदसलक्खा य मणुए ||२॥ किंचसव्वाणि सव्वलोए अणंतखुत्तो वि रूविदव्वाईं । देहोवक्खरपरिभोयभोयणत्तेण भुत्ताईं ॥ ४०१ ॥
इहानादी संसारचक्रे चतसृष्वपि गतिष्वनन्तशः पर्यटता जीवेन सर्वस्मिन्नपि लोके यानि कानि - चित् सर्वाण्यपि द्रव्याणि समस्त पुद्गला स्तिकायात्मकानि तान्यनन्तकृत्वः अनन्तानन्तवारा एकैकजीवेन भुक्तानि कथमित्याह - 'देहोवक्खरे' त्यादि, देहत्वेन शरीरतया परिणमय्य भुक्तानि, तथा उपस्करःशय्यासन भाजनादिस्नद्भावेन, तथा परिभुज्यत इति परिभोगो-वस्त्रसुवर्णवनितावाहनादिस्तद्रूपेण, तथा भोजनं - अशनखादिमादि तदात्मना चानन्तशः परिभुक्तानीति ॥ यद्यपि च रूपद्रव्याणि
सर्वजीवैः सर्वलोके
सर्व
द्रव्याणा
मनन्त
कृत्वः भोगः
॥ ३२८ ॥
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________
सर्वाण्यप्यनन्तशो जीवन परिभुक्तानि तथाऽपि मोहनीयादिकर्मोदयात् कुतश्चित प्रतिभवं सर्वमेव All नूतनं मन्यते, न तु तृप्ति बजतीति दर्शयति
मयरहरो व्व जलेहिं तह वि हु दुप्पूरओ इमो अप्पा ।
विसयामिसम्मि गिद्धो भवे भवे वच्चइ न तत्तिं ॥४०२॥ गतार्थैव ॥ अथ प्रासंगिकमुपसंहरन्नुपदेशतात्पर्यमाह
इय भुत्तं विसयसुहं दुहं च तप्पच्चयं अणंतगुणं ।
इण्हि भवदुहदलणम्मि जीव ! उज्जमसु जिणधम्मे ॥४०३॥ इत्येवमुक्तप्रकारेण भुक्तं तावत् सर्वमपि विषयसुखं, तत्प्रत्ययं-विषयसुखोपभोगहेतुकं दुःखं | च नरकादिषु विषयसुखादनन्तगुणं भुक्तं, तद्यदि जीव ! दुःखेषु निर्वेदः कोऽपि तवास्ति तदिदानी समस्तभवदुःखदलनसमर्थे जिनधर्म एवोद्यम कुर्विति । तदेमवसितं प्रासंगिकमपि, तदवसाने च चतुर्गतिभवस्वरूपभावनात्मिका ॥ पंचमी संसारभावना समाप्तेति ॥
॥ इति संसारभावना ॥
॥ ३२९ ॥
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव
भावना
प्रकरण
___ अथ संसारस्य दुःखरूपत्वेऽपि शरीराश्रितं सुखं प्राणिनां भविष्यति, तस्य शुचिरूपत्वादित्या- अशुचित्वशंक्य तदशुचित्वप्रतिपादनपरां षष्ठीमशुचित्वभावनां विभणिपुराह
भावना
वर्णनम् वीयट्ठाणमुवढंभहेयवो चिंतिउं सरूवं च । को होज सरीरम्मि वि सुइवाओ मुणियतत्ताणं ? ॥४०४
शरीरस्य बीज-शुक्रशोणितादि स्थान-स्त्रीजनोदरं उपष्टम्भहेतवोऽपि तस्य पितृमातृशुक्र- : - शोणितादयः एतान् सर्वानपि विचिन्त्य तथा स्वरूपं शरीरस्य मांसशोणितास्थिचर्मादिसमुदायरूपं । विचिन्त्य विदितवेद्यानां शरीरेऽपि निर्विवादप्रत्यक्षाशुचिवस्तुस्तोममये कः शुचिवादो ?, न कश्चिदित्यर्थः। ' ____ अथ शरीरयीजादीन सूत्र एव व्याचिख्यासुराहबीयं सुकं तह सोणियं च ठाणं तु जणणिगब्भम्मि । ओयं तु उवट्ठभस्स कारणं तस्सरूवं तु ॥ :
यीज-कारणं तच्च शरीरस्य पितुः शुक्रं मातुस्तु शोणितं, स्थानं तु तस्यादौ जननीगर्भे, शुक्रशोणित- है. समुदाय ओज उच्यते, शरीरोपष्टम्भस्यापि प्रथमतस्तदेव हेतुः, स्वरूपं तु तस्य शरीरस्य 'अट्ठारस । पिट्टिकरंडयस्से'त्यादि अनन्तरवक्ष्यमाणलक्षणमिति शेपः ॥ तदेवाह
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________
अट्ठारस पिढिकरंडयस्स संधीओ होंति देहम्मि । बारस पंसुलियकरंडया इहं तह छ पंसुलिए ॥
होइ कडाहे सत्तंगुलाई जीहा पलाई पुण चउरो।
अच्छीओ दो पलाई सिरं च भणियं चउकवालं ॥४०७॥ देहे-मनुष्यशरीरे पृष्ठिकरंडस्य-पृष्ठिवंशस्याष्टादशग्रन्थिरूपाः सन्धयो भवन्ति, यथा वंशस्य पर्वाणि । तेषु चाष्टादश सुसंधिषु मध्ये द्वादशभ्यः संधिभ्यो द्वादश पांसुलिका निर्गत्योभयपाावावृत्य वक्षःस्थलमध्योलवयंस्थिन लगित्वा पल्लवाकारतया परिणमंति, अत आह--इह शरीरे द्वादश पांशु
लिकारूपाः करंडका वंशका भवन्ति, 'तह छप्पंसुलिए होइ कडाहे'त्ति तथा तस्मिन्नेव पृष्ठिवंशे Pा शेपषसन्धिभ्यः षट् पांशुलिका निर्गत्य पार्श्वद्वयं चावृत्य हृदयस्योभयतो (ग्रं० ११०००) वक्षःपंज
राधस्ताच्छिथिलकुक्षेस्तूपरिष्टात् परस्परासंमिलितास्तिष्ठन्ति, अयं च कटाह इत्युच्यते । जिह्वामुखाभ्यन्तरवर्तिमांसखण्डरूपा दैर्येणात्मागुलतः सप्ताङ्गुलानि भवति, तौल्ये तु मगधदेशप्रसिद्धपलेन चत्वारि पलानि भवति । अक्षिमांसगोलको तु द्वे पले | शिरस्त्वस्थिखण्डरूपैश्वतुभिः कपालैर्निष्पद्यत इति ॥ तथा
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव
भावना
प्रकरण
शरीरस्थितवस्तूनां |स्वरूपं मानं च
, अडुट्ठपलं हिययं बत्तीसं दसणअद्विखंडाई । कालेजयं तु समए पणवीसपलाई निविढं ॥४८॥
हृदयं-अन्तर्वतिमांसखंडं सार्द्ध पलत्रयं भवति । द्वात्रिंशच्च मुखे दन्नास्थिखंडानि प्रायः प्राप्यन्ते । कालिजयं तु' वक्षोऽन्तर्मूढमांसविशेषरूपं पंचविंशतिपलान्यागमे निर्दिष्टं ।। तथा* अंताई दोन्नि इहई पत्तेयं पंचपंचवामाओ । सहसयं संधीणं मम्माण सयं तु सत्तहियं ॥४०॥
सन्धयः-अंगुलाद्यस्थिग्वण्डमेलापकस्थानानि | मर्माणि शंखाणिकाचियरकादीनि । शेषं पाठसिद्धमेव ॥ अपि च
सहसयं तु सिराणं नाभिप्पभवाण सिरमुवगयाणं । रसहरणिनामधिजाण जाणऽणुग्गहविधाएसु ॥४१०॥ सुइचक्खुघाणजीहाणऽणुग्गहो होइ तह विघाओ य ।
सहसयं अन्नाण वि सिराण होगामिणीण तहा ॥४११॥ पायतलमुवगयाणं जंघाबलकारिणीणमुवघाओ । उवघाए सिरि वियणं कुणंति अंधत्तणं च तहा ॥
॥ ३३२ ।।
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________
अवराण गुदपविट्ठाण होइ सहुँ सयं तह सिराणं । जाण बलेण पवत्तइ वाऊ मुत्तं पुरीसं च ॥ अरिसाओ पंडुरोगा वेगनिरोहो य ताणमुवघाए । तिरियगमाण सिराणं सट्ठसयं होइ अवराणं ॥ | बाहुवलकारिणीओ उवघाए कुच्छिउयरवियणाओ । कुव्वंति तहनाओ पणवीसं सिंभधरणीओ॥
तह पित्तधारिणीओ पणवीसं दस य सुक्कधरणीओ।
इय सत्त सिरसयाई नाभिप्पभवाई पुरिसस्स ॥४१६॥ इह पुरुषस्य शरीरे नाभिप्रभवानि शिराणां-स्नसानां सप्त शतानि भवन्ति, तत्र षष्टयधिकं शतं शिराणां नाभेः शिरसि गच्छति, ताश्च रसहरणिनामधेयाः, तासां चानुग्रहविघातयोर्यथासंख्यं श्रुतिचक्षुरादीनामनुग्रहो विधानश्च भवति, तथा अधः पादतलगतानामनुपघाते जङ्घाबलकारिणीनां स्नसानां पष्ट्यधिकं शतं भवति, उपघाते तु ता एव शिरोवेदनाऽन्धत्वादीनि कुर्वन्ति, शेषं पाठसिद्धमेवेति ॥ अथ स्त्रीनपुंसकयोः कियत्येता भवन्तीत्याद्याशंक्याहतीसूणाई इत्थीण वीसहीणाई होति संढस्स । नव पहारूण सयाई नव धमणीओ य देहम्मि ॥
॥३३३ ।।
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________
शरीर
भव
भावना
प्रकरणे
पाठसिद्धव ॥ तथा
स्थितमुत्तस्स सोणियस्स य पत्तेयं आढयं वसाए उ । अदाढयं भणंती पत्थं मत्थुलयवत्थुस्स ॥४१८ i
प्रत्येक असुइमल पत्थछक्कं कुलओ कुलओ य पित्तसिंभाणं।
मानादि सुक्कस्स अद्धकुलओ दुई हीणाहियं होजा ॥४१॥ शरीरे सर्वदेव मूत्रस्य शोणितस्य च प्रत्येकमवस्थितमाढकं-मगधदेशप्रसिद्धमानविशेषरूपं भणंति, . उक्तं च-"दो असईओ पसई, दो पसईओ सेइया, चत्तारि सेइयाओ कुलओ, चत्तारि कुडवा पत्थो, चत्तारि पत्था आढयं, चत्तारि आढया दोणो,” इत्यादि । धान्यभृतोऽवाङ्मुखीकृतो हस्तोऽसतीत्यूच्यते । वसायास्त्व‘ढकं भणंति, मस्तकभेजको-मस्तुलुंगवस्तु, अन्ये त्वाहुः-'मेदःफिप्फिसादि मस्तुलुंग' मिति, तस्यापि प्रस्थं यथोक्तरूपं वदन्ति । अशुचिरूपो यौऽसौ मलस्तस्य प्रस्थषटकं भवति । पित्तश्लेष्माणौ प्रत्येकं यथासंख्यं निर्दिष्टरूपः कुलको भवति । शुक्रस्य त्वर्धकुलको भवति एतच्चाढकप्रस्थादिकं मानं बालकुमारतरुणादीनां 'दो असईओ पसई' त्यादिक्रमेणात्मीयात्मीयहस्तेन नेतव्यं, ॥ ३३४॥
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________
उक्तमानाच शुक्रशोणितादेर्यत्र हीनाधिक्यं भवति तत्र वातादिदूषितत्वेनेत्यवसेयमिति ॥ श्रोत्राणि शरीरे यावन्ति भवन्ति तावन्त्युपदश्यपसंहरति
एक्कारस इत्थीए नव सोयाई तु होंति पुरिसस्स । इय किं सुइत्तणं अद्विमंसमलरुहिरसंघाए ? ॥
athi द्वे चक्षुषी द्वे घाणविवरे मुखं स्तनौ पायूपस्थे चेत्येवमेकादश श्रोत्राणि स्त्रिया भवन्ति, स्तनवणि शेषाणि नव पुरुषस्य । इत्येवमस्थ्यादिसंघातरूपे शरीरे किं नाम स्वरूपतः शुचित्वं ?, न किंचिदित्यर्थः ॥ यदि नाम शरीरं स्वरूपतः केवलाशुचिवस्तुसंघातरूपं ततः किमित्याह-
को काययक्खे किमकुलवासे य वाहिखित्ते य । देहम्मि मच्चुविहुरे सुसाणठाणे य पडिबंधो ? ॥१२१॥
ततो जिनवचनवासितान्तःकरणानां देहे कः प्रतिबन्धः स्यात् ?, न कश्चिदित्यर्थः । कथम्भूते देहे ? इत्याह-- काककुकुरादिभच्ये केवलकृमिकुलावासे समस्तव्याधिक्षेत्रे मृत्यु विधुरे - मरणावस्थायां निःशेषकार्य करणाक्षमे पर्यन्ते श्मशाने स्थानं यस्य तत्तथा तस्मिश्चैवंभूत इति । एवं च नाम देहस्याशुचित्वं येन तत्सम्बन्धे अन्यतुभमपि वस्तु अशुचित्वं प्रतिपद्यत इति दर्शयति
॥ ३३५ ॥
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरण
वस्तूनां
वत्थाहारविलेवणतंबोलाईणि पवरदव्वाणि । होति खणेण वि असुईणि देहसंबन्धपत्ताणि ॥४२२॥ ४ देह
सम्बन्ध____ सुगमा ॥ तदेवं विपर्यस्तो लोकस्तैलजलागरुकपूरकुसुमकुंकुममलयजरसताम्बूलवस्त्राभरणादिभिः ।
प्राप्तानां संस्कृतं यच्छरीरं शुचित्वेनाध्यवस्यति तत्र तात्त्विकमशुचिस्वरूपत्वमुपदर्शितं । यान्यप्यवघसरामेश्यमृतकाद्याधारतडागजलादीन्यशुचिरूपाणि लोको मन्यते तान्यपि संस्कारवशात् शुभत्वं प्रतिपद्यन्त अशुचित्वइति दर्शयति
वर्णनम् असुहाणि वि जलकोदववत्थप्पमुहाणि सयलवत्थूणि ।
सकारवसेण सुहाई होंति कत्थइ खणदेणं ॥४२३॥ इहाशुभं जलं माघमासीयनूतनकरककर्करीप्रमुखभाजनेषु कतकफलादिना संस्कृतं क्रमेण सकलजनस्पृहणीयतां प्रतिपद्यते, मदनकोद्रवा अपि भक्षिता ये. सद्य एव मानुषं घारयंति तेऽप्यौषधादिसंस्कृतास्तत्क्षण एव शुभस्वादुरसत्वं प्रतिपद्यन्ते, वस्त्रमप्यतीव मलमलिनं खंजनादिभृतं रजकादिना संस्कृतं अगित्येव शुभत्वमुपगच्छति, एवं भवनशयनादिष्वपि वक्तव्यमिति । ततः किमित्याह
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________
इय खणपरियत्तते पोग्गलनिवहे तमेव इह वत्थु । मन्नामि सुहं पवरं जं जिणधम्मम्मि उवयरइ ॥ | इति-उक्तन्यायेन सर्वस्मिन्नपि पुद्गलनिवहे प्रतिक्षणं परावर्त्तमाने शुभे कर्पूरहारताम्बूलादौ देहादिसम्बन्धादशुभतां प्रतिपद्यमाने अशुभेऽपि मदनकोद्रवादी शुभतामासादयति किं शुचिरूपं ? किं चाप्यशुच्यात्मकं? व्यपदिश्यतामितिशेषः। तत् किं सर्वथा किंचिदपि वस्तु शुचितया अत्र न व्यपदेष्टव्यमित्याशंक्याह-'तमेवे'त्यादि, तदेवेह वस्तु शुचिस्वरूपं प्रधानं चाहं मन्ये यत् साधुदेहादिकं कुसुमविलेपनवस्त्राभरणादिकं च जिनधर्मे-क्षान्त्यादिके जिनपूजादानशीलादिके चोपकुरुते, नान्यत् , तस्य सर्वस्यापि पापोपकारितया नरकादिभवहेतुत्वेन तत्त्वतोऽशुचिस्वरूपत्वादिति ॥ ___ यतश्चैवं तस्मादुदाहरणगर्भ कृत्योपदेशमाह--- है तो मुत्तूण दुगुंछं उम्मायकर कयंबविप्प ब्व । देहं च बज्झवत्थं च कुणह उवयारयं धम्मे ॥४२५॥
यस्मात्तदेव वस्तु शुचिस्वरूपं प्रधानं च यजिनधर्मे उपकरोति शेषं तु सर्वमशुच्येव वर्तते, तस्मा| दुन्मादिकारिणी जुगुप्सां मुक्त्वा कदम्बविप्र इव देहं बाह्यवस्तु च-वस्त्रविलेपनादिकं जिनधर्मोपकारकं कुर्विति ॥ का पुनरसौ कदम्बविप्र ? इति उच्यते
॥ ३३७॥
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना
प्रकरणे
कार्यदी नाम पुरी कलहंसा जीइ कमलसरसीसु । कीलंतीणं पुरकामिणीण जायंति अइगुरुणो ॥१॥ नामेण सोमसम्म समग्गवेयाण पारओ उ तहिं । असमिक्खियवेयंतो विप्पो परिवसइ धणकलिओ ॥ सोमसिरी नाणं गिहिणी एयस्स ताण य गुणड्ढो । आसि कयंबो नामेण वल्लहो जेहपुत्तो त्ति ॥३॥ सोय सया सुइवाए तह निरओ जह समग्गवत्थूणि । पायं अन्भोक्खंतो दुगंछमाणो परिभमइ ॥ ४॥ तो लोएणं एसो तहेव अम्मा पिऊहिं पन्नविओ । लोइयमग्गुत्तिन्ना सच्चा वि न रेहए किरिया ॥५॥ ता अमेत्तं एवं सुइवायं तं कुणंतओ लोए । उवहासं चिय पाविहिसि होसि सयमवि य उम्मत्तो ॥ ६ ॥ अह न गणइ सो किंचि वि रुहिरासुइमाइएस वत्सु । लग्गो तक्खणमेव य कुणइ सचेलो च्चिय सिणाणं ॥७॥
हुं हुं ति कुतो चि वत्थंचलठइयवयणनासो य । सव्वत्थ भमइ एसो अम्भोक्खंतो दुगुंतो ॥८॥ तत्तो य जोव्वणभरे गहिओ कमवि पभूयरोगेहिं । विरमंति पाउक्खालयाई कमवि अहोरते ॥९॥ गंडेहिं समग्गं पि हुं सरीरमावूरियं तओ तेसु । काई पच्चंति गलंति पूयरुहिरोहमणवरयं ॥१०॥ निस्सवइ पमेहो पज्झरंति अरिसाउ सोणियपवाहं । खासंतो खेलं निडुहेइ चिक्कणयमणवरयं ॥११॥ उमड़ मेनिचव य भुत्तं उयरम्मि न रहइ कया वि । पग़लेइ पीणसो नासियाए निज्झरणनीरं व ॥ १२
दुगंछात्यागे
कदम्बविप्रस्य
कथा
॥ ३३८ ॥
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________
Kalन वहइ का वि दुगंछा तत्तो नट्ठो समग्गसुइवाओ । दिन्नाई दुगुंछियजाइवेजवग्गेण य करेइ ॥१३॥
समलाई ओसहाई अहऽन्नया गोयरम्मि हिंडंता । अप्पडिकम्मसरीरा इरियासमिईइ उवउत्ता ॥१४॥
मणवयणकायगुत्ता समतिणमणिलेठुकंचणा धीरा । गेहम्मि तस्स कहमवि समागया साहणो दोन्नि । Sil ते दळूण कयंवेण चिंतियं नूण सयललोयम्मि । एए चिय सुइणो जे धरंति बभव्ययमखंडं ॥१६॥
को सुइवाओ अम्हारिसाण 'बझंतपावरेणूणं ? । हिंसालियाइपावेसु जे पयति अविसंका ॥१७॥ S/ता सयलपावविरया समचित्ता सत्तुमित्तवग्गम्मि | एए सुई पवित्ता पक्वालियसयलपावमला ॥१८॥
तम्हा जइ कह वि अहं मुचिस्समिमेहिं दुट्ठरोगेहिं । एएसिं चिय ता मग्गमणुचरिस्सामि धीराणं ॥१९॥ all इय सुहभावेण इमस्स कह वि उवसंतवेयणिज्जस्स । विणियत्ता सब्वेवि हु ते रोगा दारुणा वि दढं ॥ | तत्तो साहुसगासे धम्मं सोऊण सावओ जाओ | मूलुत्तरगुणविसयं पवजए देसचारित्तं ॥२१॥ अम्मापिऊणि तह सावयाई विहियाई परियणेण समं । अणुदियहं जिणधम्म सुणेइ पूएइ जिणबिंबे ॥
चिंतइ य जह सरीरे इमम्मि मलमूत्तअढिसंघाए । उत्तमकुसुमविलेवणवत्थाहरणाइउवओगं ॥२३॥ EPI कुणइ जणो तं मोहविलसियं केवलं चिय सुहेहिं । रेहइ न असुइजो वत्थूहिं अलंकरिजंतो ॥२४॥
१. बज्झतमायरेऊणं-सर्वत्र ।।
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________
f
भव
भावना
प्रकरणे
WOWAN
ता जमिह धम्मकज्जे वत्थं उचयरह मोक्खहेउम्मि । तं चिय सुई पवित्तं मन्नामि पसंसणिजं च ॥ २५॥ इय चिंतिऊण व हिरण्णवत्थाइयं समग्गं पि । उवओगं नेइ सया जिनिंदबिंबाइकजेसु ||२६|| चिंतेइ अक्षया निसिविरामसमयम्मि ता मए इट्ठ । सयलं पि बज्झवत्थु विहियं उवयारयं धम्मे ||२७|| वररयणकरंड पिव एवं पि सरीरगं मह सया वि । इहं चिय आसि तओ करेमि उवयारयं धम्मे ||२८|| जत्तपरिरक्खियं पि हु जमिमं रोगेहिं कीरए विहरं । अभिभवपयं जराए निहणिजइ मच्चुणा तह य ॥ एसो चियता लाभो इमस्स उवयरइ जं इमं धम्मे । इच्चाइ चिंतिऊणं सुगुरूणं पायमूलम्मि ||३०|| गिves वयं समं चिय अम्मापियरेहिं कुणइ विउलतवं । सिद्धो कालेणं तह पिऊणि पत्ताई देवत्तं ॥ ३१
॥ इति कदम्बविप्राख्यानकं समाप्तम् ॥
॥ तत्समाप्तौ च षष्ठी अशुचिभावना समाप्ता ॥
कदंबविप्रेण
स्वशरीरस्यापि धर्मे एव
कृतः उपयोगः
11 380 11
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________
तदेवं संसारस्य दुःखात्मकतां शरीरस्याशुचितां च परिभाव्य धर्मध्यानमेव ध्यायेत, तच लोकस्वभावमेव भावयतो भवतीति सप्तमी लोकस्वभावभावनामभिधित्सुराह--
चउदसरज्जू उड़ायओ इमो वित्थरेण पुण लोगो।
कत्थइ रज्जु कत्थ वि य दोन्नि जा सत्त रज्जूओ ॥४२६॥ सप्तमनरकपृथिव्या अधस्तलादारभ्योर्ध्वायतो-दीर्घोऽसौ लोकश्चतुर्दशरज्जुको भवति, विस्तरेण el पुनः क्वापि तिर्यग्लोके सिद्धिक्षेत्रप्रदेशे चैकरज्जुर्भवति, क्वचित्तु रज्जुद्वयं त्रयं यावत् सप्तमनरक
पृथिव्यां विस्तरेण सप्त रजवो भवन्तीति ॥ यदि नामैवं प्रमाणो लोकः ततः किमित्याह-- निरयावाससुरालयअसंखदीवोदहीहिं कलियस्स । तस्स सहावं चिंतेज धम्मझाणत्थमुवउत्तो ॥ ____प्रकटाथै व ॥ तदेवमेकेन प्रकारेण लोकस्वभावभावना प्रोक्ता, अथ प्रकारान्तरेण तामभिधित्सुराह--
अहवा लोगसभावं भावेज भवंतरम्मि मरिऊण । जणणी वि हवइ धूया धूया वि हु गेहिणी होइ ॥४२८॥
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव- भावना प्रकरण
ता जमिह धम्मकज्जे वत्थु उवयरइ मोक्खहेउम्मि | तं चिय सुइं पवित्तं मन्नामि पसंसणिजं च ॥२५॥ इय चिंतिऊण बझं हिरण्णवत्थाइयं समग्गं पि । उवओगं नेइ सया जिणिंदबिंबाइकजेसु ॥२६॥ चिंतेइ अन्तया निसिविरामसमयम्मि ता मए इ8 । सयलं पि बज्झवत्थु विहियं उवयारयं धम्मे ॥२७॥ वररयणकरंडं पिव एयं पि सरीरगं मह सया वि| इट्ट चिय आसि तओ करेमि उवयारयं धम्मे ॥२८|| जत्तपरिरक्खियं पि हु जमिमं रोगेहिं कीरए विहरं । अभिभवपयं जराए निहणिजइ मच्चुणा तह य॥ एसो चिय ता लाभो इमस्स उवयरइ जं इमं धम्मे । इच्चाइ चिंतिऊणं सुगुरूणं पायमूलम्मि ॥३०॥ गिण्हइ वयं समं चिय अम्मापियरेहिं कुणइ विउलतवं । सिद्धो कालेणं तह पिऊणि पत्ताई देवत्तं ॥३१
कदंबविप्रेण स्वशरीरस्यापि धर्म एव
कृतः
उपयोगः
॥ इति कदम्ब विमाख्यानकं समाप्तम् ॥
॥ तत्समाप्तौ च षष्ठी अशुचिभावना समाप्ता॥
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________
तदेवं संसारस्य दुःखात्मकतां शरीरस्याशुचितां च परिभाव्य धर्मध्यानमेव ध्यायेत्, तच्च लोकस्वभावमेव भावयतो भवतीति सप्तमी लोकस्वभावभावनामभिधित्सुराह--
चउदसरज्जू उड़ायओ इमो वित्थरेण पुण लोगो।
कत्थई रज्जु कत्थ वि य दोन्नि जा सत्त रज्जूओ ॥४२६॥ सप्तमनरकपृथिव्या अधस्तलादारभ्योर्ध्वायतो-दीर्घोऽसौ लोकश्चतुर्दशरज्जुको भवति, विस्तरेण पुनः क्वापि तिर्यग्लोके सिद्धिक्षेत्रप्रदेशे चैकरज्जुर्भवति, क्वचित्त रज्जुदयं त्रयं यावत् सप्तमनरकपृथिव्यां विस्तरेण सप्त रजवो भवन्तीति ॥ यदि नामैवं प्रमाणो लोकः ततः किमित्याह-- निरयावाससुरालयअसंखदीवोदहीहिं कलियस्स । तस्स सहावं चिंतेज धम्मझाणत्थमुवउत्तो ॥
प्रकटाथैव ॥ तदेवमेकेन प्रकारेण लोकस्वभावभावना प्रोक्ता, अथ प्रकारान्तरेण तामभिधित्सुराह--
अहवा लोगसभावं भावेज भवंतरम्मि मरिऊण । जणणी वि हवइ धूया धूया वि हु गेहिणी होइ ॥४२८॥
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव भावना
प्रकरणे
ELTI
तो जणओ जणओ विनियसुओ बंधुणोऽवि होंति रिऊ । अरिsha बंधुभावं पावंत अनंतसो लोए ॥ ४२६ ॥
एते अपि सुगमे । नवरं लोकशब्देन पूर्व पंचास्तिकायमयो लोको विवक्षितः । इदानीं तु लोक्यते
केवलज्ञानिभिरवलोक्यत इति लोकः - संसार इति ॥
अपरमपि संसारवैरस्यमुदाहरणसहितं दर्शयति —
पित्तरस वि जणणी खायइ साईं भवपरावते । जह तस्स सुकोसलमुणिवरस्स लोयम्मि कट्टमहो ॥४३० ॥
अक्षरार्थः सुगम एव । भावार्थस्तु कथानकादवसेयः, तच्चेदम्सिरिउस भजिनिंदाओ संखाईएस नरवरिंदेसु । समइकंतेसु जयप्पसिद्धइखागुर्व सम्मि ॥ १ ॥ सागेयपुरे नयरे विजओ नामेण नरवरो तस्स । हिमचूला नामेणं तीसे भज्जा य दो पुत्ता ||२|| जेहो य वज्जवाहू पुरंदरो णाम तह कणिट्टो त्ति । एतो य इंदवाहणराया नागउरनयरम्मि ||३|| धूया मणोरमा तस्स वज्रबाहू विवाहिउं एवं मया सामग्गीए विणियत्तो नियपुराभिमुहं ॥४॥
लोक
स्वभाव
भावना
वर्णनम्
॥ ३४२ ॥
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________
| पइ समं तेण य उदयसंदरो नाम सालओ कुमरो । पत्तो य तो कमेणं वसंतगिरिसेलसन्नेझे ॥५॥ दिवो य तत्थ साहू सिलायले कत्थई विसालम्मि । सूराभिमुहो आयावयंतओ उड्ढवाहाहिं ॥६॥ तो भणइ वजबाहू एसो चिय मुणिवरो जए धन्नो । जो चत्तसव्वसंगो तवतणुयंगो जियाणंगो ॥७॥ अणुचरइ तवं विउलं चिट्ठइ परमक्खरंमि संलीणो । संसारभावमुक्को सज्झाणपरायणो एवं ॥८॥ अह उदयसुंदरेणं भणियं हासेण किं तुमं पि इहं । पञ्चइहिसि जं साहुं सयण्हमेवं पसंसेसि ? ॥९॥
अह भणइ वजबाहू धरेमि चित्तम्मि आह तो इयरो ।
अयं पितुज्झ बीओ करेसि जइ ता तुमं च इमं ॥१०॥ तो आह वजबाह सुमरेजसु मा य तं विसंवयसि । इच्चाइ जंपिऊणं दो वि गया साहुपासम्मि ॥११॥ कहिओ य तेण धम्मो तेसिं संवेयसारसंजणओ | पञ्चयइ वजवाहू मणोरमाए समं तत्तो ॥१२॥ छब्बीसई कुमारा अन्ने वि हु उदयसुंदरप्पमुहा । गिण्हंति वयं पासे अइसयनाणिस्स तस्सेव ॥१३॥ तं विजयनिवो सोउं चिंतइ जरजजरीकयतणू वि । चिट्ठामि अहं एवं बालोण वि तेण तह विहियं ॥१४|| रज्जे पुरंदरं ठाविऊण तो सोऽवि गिण्हए दिक्खं । रजं पुरंदरस्स वि परिवालंतस्स कालेण ॥१५॥ कित्तिधरो नाम सुओ संजाओ तस्स दिन्नरजभरो । पडिवज्जइ पव्वजं पुरंदरोऽवि हु पुहइनाहो ॥१६॥
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरण
अह कित्तिधरो राया सहदेवीर समं सभजाए । भुजंतो विसयसुहाई रजमणुपालइ नएण ॥१७॥
लोकपेच्छइ य अन्नया सूरमंडलं राहुणा गसिजंतं । तत्तो संवेयगओ मणम्मि एवं विचिंतेइ ॥१८॥ , स्वभावउज्जोइयभुवणयलो असेसगहचक्कमउलियपयावो । पावइ इमं अवत्थं जइ ता सूरोऽवि दुप्पेच्छो ॥१९॥ * भावनायां तो अवसेसनरेहिं गणणा अम्हारिसेहिं का एत्थ ? । नीसेसजयविरुद्ध पभवंते तम्मि देहम्मि ॥२०॥ सुकोशलसेवामि पुज्वपुरिसेहिं सेवियं ता अहं पि जिणदिक्खं । एयम्मि अभिप्पाए नाए मंतीहिं सो भणिओ॥ . नृपउप्पज्जइ जाव सुओ तुम्हाणं देव ! ता पडिक्खेह । ताणुवरोहेण तओ सो गमइ दिणाई किच्छेण ॥२२॥ चरित्रम् सहदेवीए जाओ पुत्तो मंतीहिं गोविओ सोऽवि । वड्ढइ पच्छन्न ठिओ सुकोसलो नाम से विहियं ॥२३॥ अह नाओ कित्तिधरेण कह विरजं इमस्स तो दाउं। पव्वजं पडिवन्नो पासे सिरिविजयसेणस्स ॥२४॥ तत्तो सुकोसलनिवो पालइ रजं मुणी वि कित्तिधरो । गीयत्थो संजाओ एगल्लविहारमल्लीणो ॥२५॥
भिक्खहा य पविठ्ठो सागेयपुरम्मि कह वि तो दिहो। सहदेवीए नयराओ तीइ धाडाविओ तत्तो ।२६।। PE निद्धाडावइ अन्ने वि सयलपासंडिणो इमा भीया । मा मज्झ सुओऽवि इमेहिं हीरिही विप्पयारेउं ।२७१ :
ता यइ अंबधाई पुट्ठा य सुकोसलेण नरवइणा । कहियं च तीइ जह तुज्झ जणयनरनाकित्तिधरो॥ 1. तुद्द रजं दाऊणं पब्वइओ सो इहागओ अज्ज | निद्धाडिओ य तुह जणणिदुट्ठपुरिसेहिं नयराओ ॥२९॥ ॥ ३४४ ॥
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________
इच्चाइ निसामे तीए सयासाउ नरवरो तत्तो । गंतुं वंदइ जणयं उवविसइ य सुद्धभूमीए ॥३०॥
तो पणमिऊण भणिओ रायरिसी ताय ! भवसमुहम्मि |
मजतो जयवच्छल ! उहिओ कह तए अहयं ? ॥३१॥ सावज्जमयं दुग्गइनिबंधणं जं विणिच्छियं तुमए । रजं सामिय ! तं कह समप्पियं मह अणिट्टफलं? ॥ ता उत्तारेह मम पि भीमभवसागराउ एयाउ । नियहत्थपसाईकयजिणदिक्खाविउलनावाए ॥३३॥ तो अत्थु ते अविग्धं धम्मे रज्जाइएसु पडिबंधं । मा कुणसु जंपिए मुणिवरेण एत्थंतरे तत्थ ॥३४॥ भजा विचित्तमाला समागया गुश्विणी समंतिगणा । पत्थेइ पत्थिवं मत्थयत्थसुपसत्थहत्थउडा ॥३५॥ सामि ! अणाहं रज्जं मा मुंचसु ताव कइवयदिणाणि । करुणाए पडिच्छसु जाव तुम्ह सुयसंतई होइ॥ | एसो वि किं न धम्मो पालिजइ जं पया पयत्तेण । मंतीहि वि एसऽत्थो समथिओ तत्थ पुणरुत्तं ॥३७॥ | आयन्निऊण एयं नरनाहसुकोसलेण तो भणियं ? जो तुह गठभे पुत्तो सो अहिसित्तो मए रज्जे ॥३८॥
अन्नं पुणो न केणइ भणियव्वं किं पि एत्थ वत्थुमि । आरंभेसु न मज्झं रमइ मणो इय भणेऊण ॥३९॥ संभासिऊण य तहा जहारिहं परियणं समग्गं पि । गिण्हइ सुकोसलनियो पिउपयमूलम्मि पव्वजं ॥ गीयत्थो संजाओ पिउणा सह कुणइ विउलतवकम्मं । विहरइ बहुलद्धिजुओ गामागरमंडियं वसुहं ॥
। ३४५॥
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________
लोक
भवभावना प्रकरणे
स्वभावभावनायां सुकोशलपचरित्रम्
अह कित्तिधरो राया सहदेवीर समं सभजाए। भुजंतो विसयसुहाइं रजमणुपालइ नएण ॥१७॥ पेच्छइ य अन्नया सूरमंडलं राहुणा गसिजंतं । तत्तो संवेयगओ मणम्मि एवं विचिंतेइ ॥१८॥ उज्जोइयभुवणयलो असेसगहचकमउलियपयावो । पावइ इमं अवत्थं जइ ता सूरोऽवि दुप्पेच्छो ॥१९॥ तो अवसेसनरेहिं गणणा अम्हारिसेहिं का एत्थ ? । नीसेसजयविरुद्ध पभवंते तम्मि देहम्मि ॥२०॥ सेवामि पुवपुरिसेहिं सेवियं ता अहं पि जिणदिक्खं । एयम्मि अभिप्पाए नाए मंतीहिं सो भणिओ॥ उप्पजइ जाच सुओ तुम्हाणं देव ! ता पडिक्खेह । ताणुवरोहेण तओ सो गमइ दिणाई किच्छेण ॥२२॥ सहदेवीए जाओ पुत्तो मंतीहिं गोविओ सोऽवि । वडढइ पच्छन्न ठिओ सुकोसलो नाम से विहियं ॥२३॥ अह नाओ कित्तिधरण कह विरजं इमस्स तो दाउं। पव्वज पडिवन्नो पासे सिरिविजयसेणस्स ॥२४॥ तत्तो सुकोसलनिवो पालइ रज मुणी विकित्तिधरो । गीयत्थो संजाओ एगल्लविहारमल्लीणो ॥२५॥ भिक्खहा य पविहो सागेयपुरम्मि कह वि तो विट्रो । सहदेवीए नयराओ ती धाडाविओ तत्तो ।२६
निद्धाडावइ अन्ने वि सयलपासंडिणो इमा भीया। मा मज्झ सुओऽवि इमेहिं हीरिही विप्पयारेउं ।२७ ८ ता रुयइ अंबधाई पुट्ठा य सुकोसलेण नरवइणा । कहियं च तीइ जह तुज्झ जणयनरनाहकित्तिधरो ॥
तुह रजं दाऊणं पव्वइओ सो इहागओ अज । निद्धाडिओ य तुह जणणिदुट्ठपुरिसेहिं नयराओ ॥२९॥
2565
॥ ३४४ ॥
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________
व इचाइ निसामे तीए सयासाउ नरवरो तत्तो । गंतुं वंदइ जणयं उवविसइ य सुद्धभूमीए ॥३०॥
तो पणमिऊण भणिओ रायरिसी ताय ! भवसमुद्दम्मि ।
मजंतो जयवच्छल ! उवेहिओ कह तए अहयं ? ॥३१॥ सावजमयं दुग्गइनिबंधणं जं विणिच्छियं तुमए । रजं सामिय ! तं कह समप्पियं मह अणिट्टफलं? ॥ ता उत्तारेह ममं पिभीमभवसागराउ एयाउ | नियहत्यपसाईकयजिणदिक्खाविउलनावाए ॥३३॥ तो अत्थु ते अविग्धं धम्मे रजाइएसु पडिबंधं । मा कुणसु जंपिए मुणिवरेण एत्थंतरे तत्थ ॥३४॥ भजा विचित्तमाला समागया गुब्विणी समंतिगणा । पत्थेइ पत्थिवं मत्थयत्थसुपसत्थहत्थउडा ॥३५॥ सामि ! अणाहं रजं मा मुंचसु ताव कइवयदिणाणि । करुणाए पडिच्छसु जाव तुम्ह सुयसंतई होइ॥ एसो वि किं न धम्मो पालिज्जइ जं पया पयत्तेण । मंतीहि वि एसऽत्थो समथिओ तत्थ पुणरुत्तं ॥३७॥ आयन्निऊण एयं नरनाहसुकोसलेण तो भणियं ? जो तुह गम्भे पुत्तो सो अहिसित्तो मए रजे ॥३८॥ अन्नं पुणो न केणइ भणियव्वं किं पि एत्थ वत्थुमि । आरंभेसु न मज्झं रमइ मणो इय भणेऊण ॥३९॥ संभासिऊण य तहा जहारिहं परियणं समग्गं पि । गिण्हइ सुकोसलनियो पिउपयमूलम्मि पव्वजं ॥ गीयत्थो संजाओ पिउणा सह कुणइ विउलतवकम्मं । विहरइ बहुलद्धिजुओ गामागरमंडियं वसुहं ॥
||| ३४५॥
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरणे
सुकोशलस्योपरि प्राणान्त उपसर्गः मोक्षप्राप्तिश्च
सहदेवी वि हु सुइरं सोयत्ता खिजिउ सुयविओए। अदृशाणोवगया जाया गिरिकंदरे वग्धी ॥४२॥ पियउत्ता वि हु मुणिणो तत्थेव गिरिम्मि ठंति वासासु | चाउम्मासियखमणे समइक्कतमि तो दोऽपि ॥ कत्तियपाडिवए पारणम्मि वसिमम्मि पट्टिया दिट्टा । वग्घीइ तीइ धावइ कयंतमुत्ति व्व तो एसा॥ पाणंतियमुवसग्गं नाउं तो दो वि ठंति उस्सग्गं । सुहभावणाइ चिट्ठति तत्थ परमक्खरे लीणा ॥४५॥ गिरिकूडम्मि वि तत्तो विज्जु ब्व इमा समुल्लसेऊण । निवडइ सुकोसले मुणिवरम्मि हणइ य चवेडाए ॥ पाडेऊण महीए जीवंतस्स वि तओ इमा तस्स | चरचरचरस्स तुट्टा उक्कत्तइ चम्ममंसाई॥४७॥ घोटेइ सोणियं अट्टियाई मोडेइ कडयडरवेण । गहिऊण तिक्खदाढानहरेहिं आमिसं असइ ॥४८॥
हिययस्सुवरि निविद्या परितुट्ठा माणसम्मि सा वग्घी।
इय मंससोणियाइं भंजइ पुत्तस्स वि पियस्स ॥४९॥ भंजंतस्स य एवं सुहभावणयाइ केवलं नाणं । उम्पन्नं तस्स महामुणिस्स जाओ य अंतगडो॥५०॥ कित्तिधरोऽवि हु साहू संसारसहावभावणानिरओ । खविऊण घाइकम्मं होऊणं केवली सिद्धो ॥५१॥ इय भममाणेहिं भवाडईए पियपुत्तबंधुमाई वि । भुजति वल्लहा विहु अन्नाणंधेहिं जंतूहि ॥५२॥ तीसे य सुकोसलभारियाए देवीविचित्तमालाए । जाओ हिरन्नगन्भो त्ति नाम पुत्तो महीवाली ॥५३॥
॥३४६॥
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________
इय संखेवेण सुकोसलस्स कहियं मए इमं चरियं । नेयव्वं तं पुण वित्थरस्थिणा पउमचरियाओ॥५४॥
॥ इति सुकोशलराजर्षिकथानकं समाप्तम् ॥ ॥ तत्समाप्तौ च सप्तमी लोकस्वभावभावना समाप्तेति ॥
अथ धर्मध्यानार्थमेवाष्टमी कर्माश्रवभावना प्रारभ्यते, तत्र च संवेगवासनावासितान्तःकरणेन मुमुक्षुणा संसारक्लेशविसरविच्छेदाय सर्वदैवेदं मनसि भावनीयं, किमित्याह| केवलदुहनिम्मविए पडिओ संसारसायरे जीवो । जं अणुहवइ किलेसं तं आसवहेउयं सव्वं ॥४३१ ___ केवलदुःखैर्निर्मापिते-घटिते तदात्मके इत्यर्थः, एतस्मिन् संसारसागरे निपतितो जन्तुर्य रोगजन्म'जरामरणशोकदारिद्रयदौर्भाग्यपरपरिभवविषादादिसम्भवं शारीरं मानसं च क्लेशराशि-दुःखसमुदय- | मनुभवति तं आश्रवति-आदत्ते गृह्णाति यैर्हेतुभूतैरष्टविधं कर्म जीवस्ते आश्रवाः-रागद्वेषकषायेन्द्रियादयस्तद्धेतुकं तत्कारणमिति विज्ञेयमिति ॥ यैर्जीवः कर्माऽऽश्रवति तानाश्रवान स्वत एव दर्शयति-
|| ३४७॥
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________
भय-
भावना प्रकरणे
वर्णनम
रागबोसकसाया पंच पसिद्धाइं इंदियाई च । हिंसालियाइयाणि य आसवदाराई कम्मस्स ॥४३२ . आश्रव
* भावना___ आश्रवा एव कर्मकचवरप्रवेशस्य द्वाराणीव द्वाराण्याश्रवद्वाराणि, तद्यथा-मायालोभकषायमिश्र- * स्वरूपपरिणामो रागः, क्रोधमानमिश्रपरिणतिस्तु द्वेषः । उक्तं च-'माया लोभकषायश्चेत्येतद्रागसंज्ञितं द्वन्द्वम् । क्रोधो मानश्च पुनद्वेष इति समासनिर्दिष्टः ॥१॥ (प्रशम०) इति, कषायाः-कोधादयश्चत्वारः, .' स्पर्शनरसनादीनि पंचेन्द्रियाणि प्रसिद्धान्येव, हिंसाऽलीकभाषणादीनि च आदिशब्दाचौर्यमैथुनपरिग्रहरात्रिभोजनमिथ्यात्वाविरतियोगादिपरिग्रहः, एतानि सर्वाण्यपि कर्मण आश्रवद्वाराणि | इदमुक्तं भवति-यथा कस्मिंश्चित् उद्घाटद्वारेऽपवरके मूलद्वारगवाक्षजालकादिभिद्वारैः पवनप्रेरितं रजाकचवरादिकं प्रविशति तथा जीवापवरके रागद्वेषादिभिर्दारैः कर्मरजाकचवरं प्रविशति, सर्वस्यापि कर्मोपादानस्य , तद्धेतुत्वाद् , अत एतानि रागादीन्याश्रवद्वाराणि अभिधीयन्त इति ॥ तत्र रागद्वेषयोराश्रवद्वारत्वं स्वयमेव प्रकटयति
रागद्दोसाण धिरत्थु जाण विरसं फलं मुणंतोऽवि। पावेसु रमइ लोओ आउखेज्जो ब्व अहिएसु ॥
॥ ३४८ ॥
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________
रागद्वेषयोः सकलत्रिभुवनशत्रुभूतयोः धिगस्तु तयोर्विरसं परिणामदारुणं नरकगमनादिकमिह - लोकेsपि वन्धवधापभ्राजनादिकं फलं जानन्नपि वराको लोकस्तदधिष्ठितः पापेषु - परधनहरणपरयो पद्गमनकलहादिकेषु रमते - रतिं लभते यथा आतुरो व्याधिगृहीतो वैद्यः स्वयमपथ्यभोगफलं जानन्नपि अहितेषु - अपथ्येषु लोलतादिप्रेरितो रमते । इदमुक्तं भवनि - रागद्वेषातुरो लोकः पापेषु प्रवर्त्तते, तत्प्रवृत्तौ च नूतनमशुभं दुरन्तं कर्म्मबध्नातीत्येवमनयोराश्रवद्वारता । एवमन्यत्राप्यसौ स्वबुद्धया भावनीयेति ॥ अथ क्रोधमानमायालो भानामाश्रवद्वारतामा विष्कुर्वन्नाह -
धम्मं अत्थं कामं तिन्निव कुद्धो जणो परिचय | आयरइ ताई जेहि य दुहिओ इह परभवे हो । पावंति जए अजसं उम्मायं अप्पणी गुण भंसं । उवहसणिज्जा य जणे होंति अहंकारिणो जीवा ॥ जह जह वंचइ लोयं माइल्लो कूडबहुपवंचेहिं । तह तह संचिणइ मलं बंधइ भवसाय रं घोरं ॥ ४३६ लोणवहरियो हाइ कज्जुं समायरइ पावं ।
अइलोभेण विणस्स मच्छो व्व जहा गलं गिलिउं ॥४३७॥
।। ३४९ ।।
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरण
क्रोधस्य आश्रवद्वारतायां सूरविप्रउदा
पाठसिद्धा एव ॥ अथ क्रोधादीनां चतुर्णामपि क्रमेणोदाहरणान्याह
कोहमि सूरविप्पो मयम्मि आहरणमुज्झियकुमारो ।
मायाइ वणियदुहिया लोभम्मि य लोभनंदो ति ॥४३८॥ क्रोधे सूरविप्र उदाहरणं, तद्यथानामेण वसंतरं नयरंजत्थिदुधवलकंतीणि | कुमुयाइं सरवरेसु वि गिहाई मुत्ताहलाई च ॥१॥ रेहंति असंखाई राया कणगप्पहो त्ति नामेण | तं पालइ सोमजसो नामेण पुरोहिओ तस्स ॥२॥ सूरो नामेण सुओ तस्स य चउवेयपारओ तह य । अन्नेसु वि सत्थेसुं कुसलो बहुगुणसमिद्धो य ॥३॥ किंतु महाकोवपरो केणइ सह उज्जुयं न जंपेइ । एमेव पन्जलंतो चिट्ठइ अग्गि व्य घयसित्तो ॥४॥
वक्खित्तस्स य पिउणो जइ वच्चइ सो निवस्स पासम्मि ।
तो कोवेण पयंपइ तेण वि सह कन्नकडुयाई ॥५॥ अह उवयरम्मि पियरे खप्परयगइ त्ति पिउपयं तस्स | न समप्पियं निवेणं दत्तं अन्नस्स विप्पस्स ॥६॥ कोण धमधमंतो तत्तो चिट्ठइ समं कुडुम्वेण । निचं कलहंतो सो विरत्तमेयस्स तं सब्वं ॥७॥
॥ ३५०॥
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________
भज्जा य तेण कहमवि लद्धा रूवेण सयलनारीणं । अन्भहिया अह सा भुवणमोहणं जोब्वणं पत्ता ॥८॥ तो अन्नादि एसा उवविट्ठा मंदिरोवरि गवक्खे । जोयंती नरनाहं दिट्ठा तेणावि दिव्ववसा ॥९॥ तगणत्थं तत्तो राया छिड्डाई मग्गए तस्स । सूरस्स जो य कुज्झइ सया वि सह पाडिवेसीहिं ॥१०॥ किंतु अइको पगड़ त्ति अन्नया ते न किं पि जंपंति । तइया पुण विन्नायं कहमवि नरनाहचित्तं ति | ११ | एक्केण किं पि भणियं सहवसिएण वि तओ गहेऊण | सूरेण गरुयलउडिं कच्चरियं मत्थयं तस्स ॥ १२ ॥ तो ते साहियं नरवइस्स तेणावि तस्स सव्वस्सं । अवहरियं भज्जा वि हु गहिउं अंतेउरे छूढा ॥ १३ ॥ तो वो रिं कुविओ नयराओ निग्गओ सूरो। गंतूण तावसाणं पासे अभिगिण्हए दिक्खं ॥ अन्नात का पते कुद्धमाणसो भणइ । जइ अत्थि तवस्स फलं मह तह अन्नम्मि जम्मम्मि ॥ १५॥ होजामि वहाए नरवइस्स सपुरस्स इय मरेऊण । सनियाणो उप्पन्नो वाउकुमारेसु देवेसु ॥ १६ ॥ तत्तोय महावायं विवि धूलिनिवहवरिसेण । पउरनराहिवसहियं थलीकयं तं पुरं सयलं ॥१७॥ उत्र्वणि तत्तो सो देवो पाविऊण डुंबतं । पाणिवहाई काउं उप्पन्नो छढवी || १८ || उच्चद्विण तत्तो भमि संसारसागरमणंतं । मगहाविसए जाओ कत्थइ सो गामकूडोति ॥१९॥ तत्थ विय कोवपरवसमणेण कवि नरेसराभिमुहं । भणियं दुच्चयणं तेण कप्पितो वज्झभूमीए | २०|
॥ ३५१ ॥
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________
सूरविप्र
भव. भावना प्रकरणे
कथायां केवलिना कथितं क्रोधादीनां दुरन्तत्वम्
OXATATATATATATA
नेऊण तलारेणं रायाएसेण रुक्खसाहाए । उल्लंबिओ तहिं पुण आसन्ने आसि कोऽवि मुणी ॥२१॥ सज्झाणसंठिओ तस्स तक्खणं केवलं परमनाणं | उप्पन्नं तव्वंदणहेउं सुरनरवरा पत्ता ॥२२॥ तत्य य धम्मकहाए वहृते अंतरम्मि नरनाहो। रायगिहनयरसामी पुच्छइ पाए पणमिऊणं ॥२३॥ भयवं! किं जेयव्वं जिगीसुणा एत्थ ? नो भणइ नाणी | नरनाह! अंतरंग सेन्नं सव्वेण जेयव्वं ॥२४॥ तं पुण काममहाभडकोवाहंकारमाइयं नेयं । एयंमि अजिप्पंते विहलो बहिरंगसत्तुजओ ॥२५॥ धम्मत्थकामनासं जमजिप्पंता कुणंति कोवाई। परलोगे नरगाइसु कुणंति पुण दारुणं दुक्ख ॥२६॥
किं बहणा? सोणत्थो इहपरभविओ य नत्थि जं कुविया ।
कुव्वंति न कोवाई इमस्स जह गामकूडस्स ॥२७॥ तो नरवरेण भणियं मुणिंद ! को एस गामकूडो त्ति । अह सूरजम्मपभिई कहेइ तव्वइयरं नाणी ॥२८
तो भणइ महीनाहो अन्ज वि एएण केत्तियं कालं । सहियवं भवदुक्खं ? मुणिवर ! तो भणइ मुणिनाहो ॥२९॥ भमिही भवं अणंतं नरिंद! एसो तओ य पजंते । बोहिं लहिउं किच्छेण सिज्झिहिइ विजियंभावरिऊ ॥३०॥
॥ ३५२ ॥
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________
इय कोवाइविवागं सोऊणं नरनराइणो बहवे । केई पसमं अन्ने उ संजमं के वि संमत्तं ॥३१॥ | पडिवजंति सयाणं कम्माणं विवरमणुसरेऊण । इय कोवविवागे सूरचरियमुवइट्ठमिह किं पि ॥३२॥
॥ इति सूरविप्राख्यानकं समाप्तम् ।।
'मयम्मि आहरणमुज्झियकुमारो'त्ति मदः-अहङ्कारो मान इति यावत् , तत्रोदाहरणमुज्झितनामा कुमारः, तद्यथानंदिरं नाम पुरं जत्थ समिद्धी गिरिंदचुलाए । उवमेज सयलभावेण जइ न वड्ढेज पइदियहं ॥१॥ नामेण रयणसारो तत्थाऽसि महातरु ब्व नरनाहो | सच्छाओ फलदाया सउणेहिं निसेविओ तुंगो । तस्स य जीवइ न सुओ जाओ एक्कोऽवि तं दुहं मोत्तुं । अन्नं सयलं पि सुहं सुत्थीकयसयलरजस्स ॥३ | जाओ य अन्नहा वल्लहाइ देवीइ। बंभनामाए। पुत्तो सुप्पे काउं स उज्झिओ कयवस्कुरुडे ॥४॥ | तो देव्ववसेण इमो न मओ नामं च उज्झियकुमारो । संजायं तस्स तओ सुहेण परिवड्ढए तत्थ ॥५॥ ख्वाईया य गुणा सब्वेऽवि अणुत्तरा फुडं तस्स | किंतु अहंकारेणं न नमइ अम्मापिऊणं पि ॥६॥
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________
भावना प्रकरण
मानकषाये उज्झितकुमारकथा
कीलंतोय कुमारे सव्वे वि अहिक्खिवेइ दप्पेण । उत्ताणियहियओ नहनिवदिट्टी य परिभमइ ॥७॥
पेच्छइ भुवणं पि तणं वच्चइ न कयाइ पिउसमीवेऽपि ।
पणमइ न देवयाण वि नामं पिहन सहइ गुरूणं ॥८॥ अह अन्नया निवेणं समप्पिओ सो कलाण गहणट्ठा । अज्झावयस्स कहमवि तत्तो तं भणइ सो एवं ॥ रे रंक! ममाहिंतो किं अब्भहियं तुम मुणसि? जेण । ठविऊण ममं नीयासणम्मि वेत्तासणे गरुए॥
उवविससि अप्पणा तो कहेइ अज्झावओ नरिंदस्स।
सव्वं पि तस्स चरियं राया वि हु भणइ तं एवं ॥११॥ मज्झ सुओ त्ति न तुमए संकेयव्वं बला विचड्डे । पाढयचो एसो सिरम्मि दंडेण निहणे ॥१२॥ अज्यावरण एवं कहियं कुमरस्स जह इमं राया । पभणइ तो कुमरोऽवि हु दप्पेणं पभणए एवं ॥१३॥
किं माणुसमिह राया ? कोऽसि तुम रंक! मज्झ सिक्खवणे ? ।
अज्झावएण तत्तो वहिओ सो कंवघाएण ॥१४॥ तो तेण लउडियाएण तहा सिरे ताडिओ उवज्झाओ। जह चिंगियाउ देतो पडिओ धरणीइ मुच्छाए ॥ एसो य वइयरो नरवरेण सव्वोऽवि अवगओ तत्तो । निविस्सओ आणत्तो कुमरो नीहरइ नयराओ॥
-23
॥३५४॥
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________
तत्तो परिसपत्ताsहंकारो सव्वा वि उम्मत्तो । संजाओ गामाइसु लोएण हसिज्जइ भमंतो ॥१७॥ भममाणो य कहिं पि हु पत्तो अडवीइ आसमपयम्मि । अतिहित्ति तावसेहिं नीओ कुलवइसयासम्मि ॥ १८ ॥ पल्हन्थियं विहे उचविट्ठो तत्थ पणमइ न कंपि । तो तावहिं भणिओ किं पणमसि कुलवई न तुमं १ ॥ १९ ॥
अह भिडं भाले घडिऊणं सो भणेइ रे तुज्झे । मं न मुणह रायसुयं अन्भहियं देवयाणं पि ॥ २० पणमामि न इंदस्स वि किं पुण तुम्हाण मुंडमेत्ताणं । इच्चाइ जंपमाणं तेहिं अजोगो त्तिविन्नाओ | २१ | दिट्ठो य अवन्नाए जा गच्छइ तत्थ अडविमज्झम्मि | तो आगच्छइ पुरओ सीहो नायं विमुंचंतो ॥२२॥ ता दप्पेण न एसो नासइ चिंतेइ रायउत्तोऽहं । किं भेण्डियमेत्तस्स वि इमस्स एत्तो पलाएमि १ ॥ २३ ॥ इचार चिंतयंतो निहओ सीहेण करचवेडाए । मरिऊणं उप्पन्नो सुणओ ततो खरो करहो ||२४|| तो नरनाहपुरोहितो जाओ तहिं पि नंदिउरे । चउदस विज्जाठाणाई पढाइ संतरे गतुं ॥ २५॥ पढिकण आग्रयस्स व पुरलोयसमन्निओ नराहिवई । आगच्छइ पञ्चोणिं करेइ गरुयं च सम्माणं ||२६|| जाई कुलं सुयं नरवरिंदसम्माणमीसरियमाई । गुणनिवहो सवोऽवि हु अम्हं चिय न उण अन्नस्स |२७|
।। ३५५ ।।
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव
इ चिंतयंतो तह कह वि गओ मणे मउकरिसं । जह पुणरवि संजाओ हसणिजो सयललोयस्स ।२८ | केवलिना भावना
बस्स सुओ जाओ मरि तओ य अचिरेण | पोढत्तणं च पत्तो गायइ पुरओ नरिंदस्स ॥२९॥ कथितः प्रकरण च तत्थ एवं पीइं उवरोहिओ समुब्वहइ । नियगेहमायरेणं नेइ तहिं देइ बहुदाणं ॥३०||
•, उज्झितगीयं चेट्टा भणियं सव्वं बहु मन्नए य एयस्स । किं वहुणा ? तव्विरहे गमइ मुहुत्तं पि किच्छेण ॥३१॥ कुमार
भवः तत्तो लोओ राया सयणजणो परियणो य विम्हइओ ।
किंहीणजाइयंमि वि इमम्मि विप्पस्स इय पेम्मं ॥३२॥ *: अह विहरंतो देसेसु केवली आगओ तहिं नयरे । तव्बंदणानिमित्तं गओ नरिंदो सपुरलोओ ॥३३।।
तत्थ य पुरोहियम्मि वि पत्ते धम्मे य नाणिणा कहिए । पुढें नराहिवेणं भयवं! किं हीणजाइम्मि ३४॥ एयम्मि वि पडिबंधो अम्हाण पुरोहियस्स अइमेत्तो? | तो केवलिणा भणियं पुत्तो निव! एस एयस्स ॥
कहमिव ? तो पुवभवो मुणिवइणा साहिओ समग्गोवि । अट्ठमयट्ठाणाण य कहिओ इहपरभवविवागो ॥३६॥ तो भणियं नरवइणा माणविणडिओ सुओऽवि मह भयवं!। उज्झियकुमारनामो आसि कहिं सो गओ मरिउं? ॥३७॥
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________
KI भणियं तो केवलिणा नरिंद ! सुणयाइएसु तिरिएसु । भमिऊण सो चिय इमो बंभणडम्बत्तमणुपत्तो॥
पुरओ अन्ज वि भमिही सुइरं संसारसायरे घोरे । विसहंतो नारयहीणतिरियनरदुक्खलक्खाई ॥३९॥ लहिऊण तओ बोहिं किच्छेणं सिज्झिहि त्ति इच्चाइ । सोऊण नाणिणो भासियाई निवरयणसारेण ॥४० संवेयमुवगएणं रज्जं दाऊण भाइणेजस्स । गहिया दिक्खा कइवयमंतिकलत्ताइकलिएण ॥४१॥ सव्वत्थ अहंकारं पायं परिहरइ सेसलोओऽवि तम्मूलं जेण दुहं मद्दवमूलं तु सयलसुहं ॥४२॥
॥ इत्युज्झिनकुमाराख्यानकं समाप्तम् ॥
अथ 'मायाए वणियदुहिय त्ति' उदाहरणमुच्यते, तद्यथा'सिरिवाणारसिनयरी सिरिपासजिणिंदपयपवित्ताए । दीसइन अप्पवित्तो जीइ जणो कोइ सत्य व ॥ कमलावासो कमलं व निवसए तीइ कमल सिट्टि त्ति | पउमिणिनामा धूया य तस्स रुवाइगुणकलिया । चालत्ताओ य इमा वहुलीए तह अहिट्ठिया बाद । जह पियराइं वि न मुणंति तीइ गूढं अभिप्पायं ॥३॥ १. वाणारसित्ति नयरी-सर्वत्र ।। २. सेटि-सर्वत्र ॥
॥ ३५७।।
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________
ट
भव
मायायां वणिगदुहिता कथानकम्
तो विणयं पियराणं करेइ तह कह वि सा जह इमाइं । रुवाइएहिं तीसे विणएणं रंजियमणाई ॥४॥ भावना नेच्छंति तव्विओयं खणं पि तो पुरवराओ अन्नाओ । निद्धणवणियस्स सुओ रूयस्सी चंदणो नाम ॥५॥ प्रकरण
* आणेऊण य नियघरे पाणि धूयाए गाहिओ तेहिं । घरजामाउथभावं पडिवन्नो चिट्ठए तत्थ ॥६॥ - सिग्धं च उवरयाई पिऊणि तीसे तओ य घरसामी । जामाउओऽवि जाओ पुत्ताईणं अभावाओ ॥७॥ तत्तो निरंकुसा पउमिणी वि परिविहियपवरसिंगारा । रुचंततरुणएहिं अन्नन्नेहिं समं छन्नं ॥८॥
अभिरमइ निश्चमेव य बाहिं तु महासइ ब्व भत्तारं ।
तहकह वि हु अणुयत्तइ जह छेयजणं पि भोलेइ ॥९॥ अह अन्नया पसूया जाओ पुत्तो तओ य तं एसा । अधवारंती भणिया भत्तारेणं तुम एयं ॥१०॥
किं न धवारेसि? तओ सा पभणइ मज्झ बालभावाओ।
परपुरिसफरिसनियमो तत्तो एसो वि परपुरिसो ॥११॥ है तो देहे वि न लग्गइ मह एसो किं पयोहराईसु ? । इय सोउं परितुट्टो तीसे उज्जयमई भत्ता ॥१२॥
चिंतइ य अहो सीलं मह भजाए अणुत्तरं किं पि । मह वइरित्तं पुत्तं पि जेण फरिसइ न देहेण ॥१३॥ अन्नं धरेइ धाविं पुत्तस्स धवारणहमह एसो । एवं सो परिवइ अहऽन्नया चंदणो हदे ॥१४॥
. ॥ ३५८॥
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________
या ववहरमाणो चिट्टेइ जाव ता तरुणयंभणो एको । पवरुजलधोयत्तियनियंसणो चंदणविलित्तो ॥१५॥
अम्भोक्खंतो मग्गं दव्भपवित्तियकरो समणुपत्तों । दितो आसीवायं समग्गपणमंतलोयस्स ॥१६॥ पढि चंदणवणिणो समप्पयंतस्स अक्खए तस्स । लग्गं हस्त तणं सिरम्मि कहमवि निवडमाणं ॥ | तं जाव नियकरणं सेट्ठी अवणेइ तस्स सीसाओ । तो भणिओ तेण इमो सेट्टि ! पडिक्खसु तुमं ताव ॥ | कढिस्सामि जओऽहं नियसीसं जेण तक्करं इयं । लोए वि पसिद्धं तणसए वि चोरो तणे चोरो ॥१९॥
तो देहावयवस्स वि नमामि अन्नायकारिणो नाहं । छिंदिस्सामि इमं तो कयावराहं नियसिरं पि ॥२०॥ || तो सेट्टी धरइ तयं मड्डाए सोऽवि अन्नपासाओ । घेत्तुं वाहइ छुरियं सिरस्स कटेण तो धरि ॥२१॥ नीओ य घरे भणियं तुट्ठा णे तुह सुइत्तणं दटुं । तंबोलण्हाणभोयणदाणाईहि य कया पूया ॥२२॥ तेण वि य भोयणाई मोत्तुं रोकं तु दविणवत्थाई । किं पि न गहियं तत्तो सो अहिययरं मणे तुट्ठो ॥ चिंतह य जह सहाओ मह असहायरस जुजए एसो । जेण सुई य निरीहो बंभरओ भणियकारी य॥ इय चिंतिऊण भणिओ सो विप्पो चंदणेण जह भद्द ! । असहायस्स मह घरं चिंतसु तं जेण वाणिज्जं ॥ l देसंतरे वि गंतुं निचिंतोऽहं करेमि विप्पेण । भणियं सेहि ! निरीहाण बभयारीण अम्हाणं ॥२६॥ किं तुह घरचिंताए ? तो भणियं चंदणेण सचमिणं । किंतु उवरोहओ मह करेह एयं पि जेण इहं ॥२७॥
॥ ३५९ ॥
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव
चंदनश्रेष्ठिना दृष्टं परिव्राजकचरित्रम्
परउवयारत्थं चिय जम्मो तुम्हारिसाण तो विप्पो । कहकहमवि पडिवज्जइ चिंतइ सयलं पिघरकजं ॥ भावना
तह तेण वियड्ढेणं तरुणेण घरम्मि चेव पत्तेण । गाढमणुरत्तचित्ता रमिज्जए पमिणी निचं ॥२९॥ प्रकरण : गहिऊण पउरभंडं गओ वणिजेण अन्नया उज्जू । चंदणवणिओ देसंतरम्मि कुसुमउरनयरस्स ॥३०॥
आवासं दाऊणं बाहिम्मि ठिओ निसाइ सोऊण | तश्विरमे जा जग्गइ ता पेच्छइ कस्सइ तरुस्स ॥३१॥ मूलनिलीणं एक कट्ठीभूयं अईव निच्चेढ । के पि महंतं पक्खि तहट्ठिए तम्मि य समग्गा ॥३२॥ सेसा वचंति दिसासु पक्खिणो उयरपूरणनिमित्तं । तो कट्ठभूयपक्खी उठेउं ताण नीडेसु ॥३३॥ अभिरुइयपक्खिरूवं भक्खेउं चिट्ठए तह चेव । इइ पइदिणं कुणंतो दिट्ठो सो चंदणेण तहिं ॥३४॥
अन्नम्मि य दियहे रुक्खगहणमझे सरीरचिंताए । कम्मयरेणं सहिओ उवविठ्ठो चिट्ठए जाच ॥३५॥ १. चंदणसेही ता पेच्छए तहिं दूरओ सपिच्छीए । मग्गं विसोहयंतं अभयं ओसरह भो जीवा ! ॥३६॥
एवं पुणो पुणो विहु जंपंतं तरुवरस्स मूलम्मि । आगच्छंतं सणि सणि खवणयरिसिं एकं ॥३७॥ जाव य सो तरुमूले चिट्टेइ पलंबियाहिं बाहाहिं । ताव रमंती सहियायणस्स मज्झाउनीहरिङ ॥३८॥ आगच्छद निवधूया कहमवि पासम्मि तस्स तो तेणं । वियणं नाऊण तहिं गलयं वलिऊण सव्वं पि॥ आभरणं से गहिउँ खड्डाए निहणियं मया य इमा। खड्डाए पक्खित्ता पुणो पलंबियभुओ तत्थ ॥४०॥
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________
चिट्ठइ रुक्खंतरिओ य चंदणो पेच्छिऊण तं सयलं । कम्मयरेणं सहिओ. वच्चइ निययम्मि आवासे ॥४१ धूयासंबंधमि य दवावए पडहयं नरिंदो वि । दिवइ कणयसहस्सं जो धूयं कहइ इय घुढे ॥४२॥ चंदणकम्मयरेणं कहियं सयलं पि सो तओखवणो । बहुयं विडंबिऊणं तहिं विणासाविओ रन्ना ॥४॥
तो चंदणो विचिंतह कट्ठीभूओ जहा इमो पक्खी।
तह खवणओ पिया मे विप्पो वि य हंत किं एवं? ॥४४॥ Sता दोलइ मह चित्तं गंतुं पेच्छामि ताण चरियाई । इय चिंतिऊण सयलं विकिणियं तेण नियभंडं ।४५।
पडिभंडं गहिऊणं सिग्धं पि समागओ नियपुरीए । बाहिं सव्वं मोत्तुं अप्पसहाएहिं संजुत्तो ॥४६॥ गेहम्मि अड्ढरत्ते गओ न याणाइ जह जणो कोइ । एत्तो य पउमिणी वि हु अकंटए मंदिरे जाए ॥४७॥ आसत्तमणा सेवइ सेच्छाए अहोनिसिं पि तं बड्डयं । दीवम्मि पन्जलंते जाव गवक्वेण तं सव्वं ॥४८॥ | दट्ठ नियदिट्ठीए खणमेगं चंदणोऽवि चिट्ठेउं । अच्छरियमहो पेच्छह विम्हियचित्तो पढइ एवं ॥४९॥
"बालेनाचुम्बिता नारी, ब्रामणोऽतृणहिंसकः । काष्ठीभूतो वने पक्षी, जीवानां रक्षको व्रती ॥१॥ आश्चर्याणीह चत्वारि, मयाऽपि निजलोचनैः । दृष्टान्यहो ततः कस्मिन् , विश्रब्धं क्रियतां मनः ? ॥२॥ Poll इय भत्तुणो मुणे सह तो पउमिणी वि संभंता । उढेइ संठवंती विसंठुलं सव्वमप्पाणं ॥५०॥
३६१॥
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरण
भीओ बडुओ वि पलायणट्टमुग्घाडए तओ दारं । अह चंदणपुरिसेहिं गहियाइं दोऽवि पविसेउं ॥५१॥ : लोभ
तो चंदणेण कन्ने नासं चिय पउमिणीइ छिंदेउं । निस्सारिया घराओ रन्नो य समप्पिओ बडुओ ॥५२॥"; कषाय5 वढियओ काऊणं निविसओ सोऽवि तेण आणत्तो । भमि दुहियाई मयाई नाई भमिहंति संसारं । ', विषये. वणिदुहिया वंभण पक्खि खवणओ य अजयंति पावाई। मायासीलत्तेणं चउरो वि इमाई दुहाई ॥५४।
पो लोभनंद
।
कथा सुत्ते वणिदुहिय च्चिय भणिया सेसाई पुण पसंगेण । भणियाई इय मुणेजह अन्ने वि अणंतदिटुंता ५५/ .
॥ इति वणिग्दुहित्राख्यानकं समाप्तम् ॥
'लोभम्मि य लोभनंदो'त्ति उदाहरणभिधीयते, तद्यथासब्वोउयआरामेसु जत्थ महमहइ सयलकालं पि । वरपाडलाइगंधो तमिह पुरं पाडलीपुत्तं ॥१॥ जियसत्तू तत्थ निवो रिउणो विजिया वि जस्स रन्नम्मि । पावंति भोगसंगं निवसंता कयलिहरएसु॥ । पारद्धं तेणावि हु कइया वि खणाविउं गुरुतलायं । कणयमया उड्डेहि य खणमाणेहिं कुसा तत्थ ॥३॥ संपत्ता बहवे ते य किट्टियातो न चेव नजंति । कणयमयत्तण तओ कड्ढे ताण मज्झाओ ॥४॥ ५ ॥३६२।
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________
दोन्नि कुसा उड्डेहिं नीया जिणदाससावयसयासे | मोल्लं च मग्गियं तेहिं होइ जं लोहमइयाणं ॥५॥
जिणदासस्स य नियमो सया वि काणक्कयम्मि तो उड्डा ।
पडिसिद्धा तेण गया वणिणो नंदस्स पासम्मि ॥६॥ गहिया य लोहमोल्लेण तेण जाणतएण वि सुवन्नं । एवं दियहे दियहे दोन्नि कुसा गिण्हए नंदो ॥७॥ देइ य तुट्ठो उड्डाण धूयधूयणगुडाइयं बहुयं । कुसयाण य मोल्लेणं उड्डा निचं पियंति सुरं ॥८॥ अन्नदिणम्मि य नंदो केहिं वि अन्भरहिएहिं सयणेहिं । वीवाहाइपगरणे बला वि नीओ अणिच्छंतो ॥९ कणयमया य न कहिया कुसया एएण नियसुयाणं पि । मुक्का थविउ छन्ना य कत्थई तो सुयेणेए ॥१०॥ पडिहासंति न कहमवि गिहिज्जंता महग्धमुलं ति । नंदेण य तम्मि दिणे वचंतेणं सयणगेहे ॥११॥
भणिया सुया जहा ते बहुमोल्लेण वि कुसा न हत्थाओ ।
मोत्तव्बा तुन्भेहिं इय सिक्खविउं इमो बयइ ॥१२॥ उड्डा य आगया तत्थ तो सुया देंति ऊणयं मोल्लं । एए य तत्तिएणं न देंति जा ताव कुद्धेहिं ॥१३॥ पक्खित्ता एएहिं उल्लालेऊण हट्टपंगणए । जायं पयर्ड कणयं फिट्टे तो ताण किट्टम्मि ||१४॥ दिहा य रायपुरिसेहिं ते कुसा तो समं पि उड्डेहिं । नीया नरिंदपासे एत्तो चिय आगओ नन्दो ।१५।
॥३६३॥
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरण
नाओ सयलोऽवि हु एस वइयरो चुन्नए तओ नियए। पाए एककुसीए भणइ य सयणाण गेहम्मि ॥१६॥ प्रमत्तएएहिं अहं नीओ चुकविओ तत्तियस्स लाभस्स । इय पलवंतो नीओ बंधेउं रायपुरिसेहिं ॥१७॥
पुरुषस्य आरोविओ य सूलाइ तो इमो नरवरस्त भणिएण। हक्कारिउण पुट्ठो जिणदासो चिय नरिंदेण ॥१८॥ पंचेकिं कुसया न हु गहिया तुमए ? सो आह इत्थ परिमाणं ।
न्द्रियाणां लंघइ एवं काणकयस्स नियममि भंगो य ॥१९॥
विनाशजायइ मह देव ! तओ पडिसिद्धा ते कुस त्ति नरनाहो | तुट्ठो एवं सोउं सम्माणइ वत्थमाईहिं ॥२०॥
कत्वम् भंडारं च समप्पइ निययं सयलं पि निच्छए सोय । मन्नाबिऊण कट्टेण गाहिओ तहवि तरन्ना ॥२१, नंदो वि पसिद्धो लोभनन्दनामेण गाढलुद्धो त्ति । इय लोभीण निरीहाण अंतरं चिंतसु सया वि ॥२२॥
॥ इति लोभनन्दाख्यानकं समाप्तम् ॥ तदेवं क्रोधादिकषायाणामाश्रवद्वारत्वे दर्शितान्युदाहरणानि, न तु रागद्वेषयोः, तत्त्वतः कषाया- ५ त्मकत्वात्तयोगतार्थत्वादिति । अथेन्द्रियाणामाश्रवद्वारत्वमुपदर्शयन्नाह
होंति पमत्तस्स विणासगाणि पंचिंदियाणि पुरिसस्स। . उरगा इव उग्गविसा गहिया मंतोसहीहिं विणा ॥४३६॥
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________
all यथा मन्त्रौषधाभ्यां विना उग्रविषा महाकृष्णसर्पा विनाशायैव भवन्ति तथेन्द्रियाण्यपि श्रोत्रादीनि
पञ्च पुंसः प्रमत्तस्य संतोषादितत्प्रतिविधानविरहितस्येहपरलोकयोर्विनाशकानि भवन्ति ॥ तथा चैतदर्थसमर्थनाय सर्वेषामपीन्द्रियाणां यथाक्रममुदाहरणान्याह
सोयपमुहाण ताण य दिढ़ता पंचिमे जहासंखं ।
रायसुय-सेद्वितणओ गंध-महुप्पिय-महिंदा य ॥४४०॥ इह श्रोत्रस्य विनाशहेतुत्वे राजसुतो दृष्टान्तः, तद्यथानामेण बंभथलयं नयरं सुरकरिमुहं व वररयणं । चंदो व्व भुवणचंदो तत्थ निवो कुवलयानन्दो ॥१॥ अमरगुरू नामेणं चउविहमइसंजुओ तहिं मंती । रामो नामेणं नरवइस्स पुत्तो कलग्गहणे ॥२॥ विहिए लेहायरिएण अप्पिओ नरवइस्स तेणावि । जुवरायपयं एयरस देमि इय पुच्छिओ मंती ॥३॥
तेण भणियं न जोग्गो देव ! इमो निवपयस्स तो रन्ना।
भणियं को किर दोसो एयस्स ? तओ भणइ मंती ॥४॥ आबालकालओ चिय वसम्मि सोइंदियं न एयस्सा अवसिदियत्तणं पुण मूलमणत्थाण सयलाण ॥५॥
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव
भावना प्रकरण
तो नरवरेण भणियं किह सचिव ! विणिच्छ्रियं तए एयं ? | सो आह देव ! एसो बालत्ताओऽवि मह गेहे ॥६॥
श्रोत्रस्य ६. विनाश
हेतुत्वे
राम- ।
कुमाराख्यानकम्
बहुवारा उवयंतो तत्थ य डुंबाइगायणसरेसु । अन्नेसु वि मुहएसुं सहेसु विन्ननियसवणो ||७|| सुणमाणो सुइ पि हु चितो पेक्खिओ मए देव ! । विन्नायं तेण जहा न वसे सवर्णिदियममस्स ॥ ईसि हरिण तत्तो भणियं रन्ना अणुत्तरा तुज्झ । बुद्धी सयकालं पि हु तेण अजुत्तं इमं वयणं ॥९॥ भणि नतरामो किंतु अम्ह चित्तम्मि न वसए एसो । दोसो नरिंदतणयाण जेण गीयाइअहिलासो || किमिह विरुद्धो ? जम्हा गेयं सुणिही बहुं इमो एवं । सेसमजुत्तं काही किं जेण अजोग्या रजे । ११ । तो भणियममचेणं जह देवो आणवेइ तह चेव । किंतु न इंदियवग्गे लहुदोसं इंदियं किं पि ॥ १२ ॥
सवाई मुहे चि लहुदोसाई इमाई दीसंति । पगरिसपत्ताइं पुणो सयलाई वि गरुयदोसाई ॥ १३ ॥ जह अग्गीए लवोsवि हु पसरंतो दहइ गामनगराई । एक्केक्कमिंदियं पि हु तह पसरतं समग्गगुणे | १४ | नासइ मूलाओ चिय जम्हा एक्केण चैव सोएणं । वच्चइ निहणं हरिणो सलहो उण चक्खुणा चैव ॥१५॥ घाणेण य भिंगाई मच्छाई रसणओ विणस्संति । फरिसेण गदाई इय एक्केकं पि सव्वेसिं ॥ १६ ॥ दोसाण निहाणं देव ! इंदियं तो वसिंदिओ चेव । नंदइ इयरोऽवि जणो विसेसओ पत्थिवा जेण ॥ १७॥ :
i
॥ ३६६ ॥
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________
अवसिंदियाण तेसिं सयलजए वज्जए अयसढक्का । अइदुलहा वित्थिन्ना य नासए सयलरज्जसिरी ॥ १८ ॥ इराण किं विणस्सइ ? नामं पि हु जाण न मुणए कोsवि । ता देव ! इमो दोसो मा दीसउ लहुयओ हियए ॥१९॥
एयस्स लहू भाया जो जाओ संपयं सुओ तुम्ह । स मए दिट्ठो नीसेसरायलक्खणजुओ चैव ॥ २० ॥ ता तस्स च्चिय उचियं जुवरायपयं ति अम्ह् पडिहाइ । एएण पुणो रज्जं न होइ नासइ य मूलाओ ॥ २१ इच्चाइजुत्तिसंगयमुदाहरंते वि तम्मि मंतिम्मि | चिंतइ निवो नियच्छह अहो अमचस्स कुमइत्तं ॥२२॥ पोढमहीयकलं तह पुत्तं रुवाइगुणजुयं मोत्तुं । दावइ रज्जं जम्हा कलेजायस्स डिंभस्स ||२३|| इय आयई अदटुं संपयमेत्तण्णुणा नरिंदेण । भवियत्र्वयाइ ठविओ जेसुओ च्चिय पर नियए || २४|| | काले तओ जाओ रामो च्चिय नरवरो पिउम्मि भए । लहुबंधू विहु ठविओं जुवरायपए अमचेण ॥२५ देसो य तस्स दिनो कुमारभुत्तीइ कोइ अविउलो । नियभुयबलेण अन्नोऽवि अजिओ तेण परदेसो ॥ तत्तो अहोनिसिं चिय रामनरिंदो सुणेइ गेयाई । गाएइ ताई सयमवि रइ सयमहिणवाई च ॥२७॥
सिक्खवइ डुंब माई चिट्ठइ मिलिओ य ताण मज्झमि । खणमवि डुंबाई न ओसरंति तो तस्स पासाओ ||२८||
॥ ३६७ ॥
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरणे
इय सो गेयपसत्तो चिंतइ न कयाइ रज्जकज्जाई । न गणइ य मंतिवयणाई नेय विद्वाण उवएसे ॥२९॥ तो तरुणसुसरडुंबीहिं सह पसंगम्मि वढमाणम्मि । अगणेउं इहपरभवदुहाई सेवइ अणायारं ॥३०॥ तत्तो नयरस बहिं ववणपरिवेढियं अइमहंतं । सो कारइ पासायं विवित्तमेत्थ द्विओ य पुणो ॥ ३१ ॥ सेवइ डुंबीओ सुणइ गीयमेयाण गायइ सयं पि । इय लद्धऽवगासेहिं डुंबेहिं पुरं पि तं सयलं ॥३२॥ विहालिइ निचं एत्तो लहुबंधवो य एयस्स । विक्कमपयावकलिओ गरुयपसिद्धिं गओ लोए ॥ ३३॥ मिलिऊण तओ परेहिं मंतिसामंतमंडली एहिं । लहुबंधुणो महाबलनामस्स समग्गमवि एयं ॥ ३४ ॥ साहेउं रामनरिंदचेट्टियं सिग्धमेव सो तत्थ । आहूओ संपत्तो एगंते रामनरनाहं ॥ ३५ ॥
वि सिक्खव अणेय हेउ दिट्टंतजुत्तिवयणेहिं । जा नाओ अचिगिच्छो गिद्धो मूढो अणप्पवसो ॥ ३६ ता धरि हत्थेणं पुराउ नीहारिओ स जीवंतो । रज्जे उण लोएणं महाबलो चैव संठविओ ॥३७॥ नयधम्मविक्कमेहिं रज्जं सो पालए जणाभिमओ । अभिमयडुंबीह समं रामोऽवि हु रजपन्भट्ठो ॥ ३८ ॥ देसेसु भइ भिक्खं धिक्कारिज्जइ जणेण सव्वेण । अह अन्नया य डुंबी संगहिया जस्स डुंबस्स || ३९॥
हणिऊण कत्तियाए निवाइओ तेण सो तओ मरिउं । जाओ हरिणो तत्थ वि सवणेणऽचंतमवहरिओ ||४०||
है
राम
नृपस्य
राज्यात् निष्कासनं
भिक्षाटनं विनाशश्च
॥ ३६८ ॥
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________
| निसुणेइ गोरिगेयज्झुणीओ परिहरियतणजलो गिद्धो । पत्तो सरगोयरमन्नया य वाहेण सो निहओ ॥ जाओ नियबंधुपुरोहियस्स पुत्तो तहिं पि सवणेण | गाढं अवहरियमणो हिंडतो जोव्वणं पत्तो ॥४२॥ पच्छिमसंबंधेण य इट्ठो सो किं पि नरवरिंदस्स । तत्थ वि य जहावसरं पयट्टगेयाइं निसुणेइ ॥४३॥ रयणीइ तो कइया वि पल्लंकठियस्स नरवरिंदस्स | गायंति सरसगेयं डुबाइ तओ नरिंदेण॥४४॥ पासडिओ पुरोहियपुत्तो भणिओ महाऽऽगयाए इह । निदाइ मोक्कलेउं इमाई बच्चेज तं गेहं ॥४५॥ परिगलमाणीइ तओ रयणीए सवणसुहयरं गेयं । निसुणेतेण इमेणं न कयं वयणं नरिंदस्स ॥४६॥ | तो कुविओ नरनाहो मोक्कल्लइ जग्गियम्मि तं गेहे । उढेऊण पभाए बंधावेउं च तं विप्पं ॥४७॥ सवणेसु खिवावइ उक्कलंततउतेल्लमाइयं तह य | बहुयं विडंविऊणं मारावेउं च सो पच्छा ॥४८॥ पच्छायावं बहुयं वहेइ निंदेह तह य अप्पाणं । पेच्छ मए कह एयं विहियं थेवे वि अवराहे ? ॥४९॥
अइसयनाणी य इमेण वंदिओ तो कयाइ तस्संते । धम्मं सोऊण अवसरम्मि पुच्छइ जहा भयवं ! ॥५०॥ Ke एसो पुरोहियसुओ थेवश्वराहेऽवि किं मए एवं । निग्गहिओ ? एवं वा विहिए किं एत्तिओ हियए ॥५१॥
पच्छायावो पीई य तम्मि ? अह भगवया वि निद्दिडं । आणासारत्तेणं सो तह तुमए विणिग्गहिओ ॥ | पीई पच्छायावो य जेण सो पुव्वबंधवो तुज्झ | कह भयवं ? ति निवेणं पुट्ठो रामभवमारद्धं ॥५३॥
||३६९॥
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव
चतुरिन्द्रियविपाके श्रेष्टिपुत्रकथा
सव्वं पि तस्स चरियं कहेइ नाणी तयं च सोऊणं । संवेयगओ राया चिंतइ पेच्छह अहो! जीवा ॥५४ भावना असमंजसेसु वति किह णु भवसायरे परिभमंता । अवराहामावम्मि विजं निहओ निययबंधू वि॥ प्रकरणे
सवर्णिदियं च पेच्छह जायमणत्थयफलं कहं तस्स? । जं तइया सचिवेण य निद्दिढ तं तहा जायं ॥ एक पि इंदियं जइ एवमणत्थयफलं तओ एत्थ । चिट्ठति अंतरंगा अजवि रिउणो बह लोए ॥५७॥ रागबोसकसाया सेसाणि य चक्खुराई करणाई । अन्नाणकामपमुहा हिंसालियमाइणो चेव ॥५८॥ ता एवमणत्थेहिं निरंतरं पूरियम्मि संसारे । संते य सिवट्ठाणे को चिट्ठइ एत्थ मंदोऽवि ? ॥५९॥
इय एवमाइ परिचिंतिऊण तत्तो महाबलो राया । गिण्हइ दिक्खं पासे अइसयनाणिस्स तस्सेव ॥१०॥ - इंदियकसायपमुहं मोहबलं सव्वमेव निदलिउँ । निरवायं संपत्तो सो सिद्धिट्ठाणमचिरेण ॥११॥ रामो य भवं भमिही इंदियवसगो अणंतयं पुरओ । पजंतेऽवि हु वोहिं पाविस्सइ कह वि किच्छेण ॥
॥ इति श्रोत्रेन्द्रियविपाके राजसुताख्यानकं समाप्तम् ॥ अथ चतुरिन्द्रियविपाके श्रेष्ठितनयाख्यानकं कथ्यते, तद्यथाविजयउरं नाम पुरं चरतरुणिउरत्थलं व रमणीयं । गुरुउन्नइमणुपत्तं अहिलसणिज्जं च सब्बस्स ॥१॥ विस्संभरी त्ति नामेण नरवरी तत्थ वइणतेउ व्व । कयविजयाणंदो केसवो व्व साहीणसारगओ ॥२॥
॥ ३७०॥
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________
कुसलमई नामेणं तस्स अमच्चो जसोहरो नामं । सेट्टी य तत्थ निवसइ पीई एयाण तिण्हं पि ॥३॥ तह कह वि जह विओयं खणमवि नेच्छंति भोयणाईहिं । अन्नोन्नमुवयरंता गमंति कालं तओ ताणं ॥४॥ जाओ एक्कसुओ तेऽवि हु तिन्नि वि समं अहीयंति । समगं भुंजंति भमंति जति नरवइसयासम्मि ॥ अह अन्नया य भणिओ सेट्टी सचिवेण जह सुओ तुज्झ | वच्चंतो रायहरे न सुंदरो जेण नरवइणो ॥६॥ |
मह तुज्झ पीइछेयं काही एसो त्ति सेट्ठिणा तत्तो।
भणियं अमच्च ! किं कारणं ति तो भणइ मंती वि ॥७॥ जं जं पेच्छइ एवं रमणीयं रमणिमाइयाण इमो | तं तं दिहि नसि चिट्ठइ सुइरं निरिक्खंतो ॥८॥ . दिट्ठो य मए एवं अणेगहा तो विणिच्छियं एसो । तरलक्खो पोढत्तं पत्तो गच्छंतओं एत्थं ॥९॥ रायउलम्मि विणासं काही संभावयामि अहमेवं । तो धरसु संगहेउं घरेऽवि कहमवि तओ सेट्ठी ॥१०
कुणइ तह चिय तह वि हुन ठाइ एसो निरुज्झमाणो वि । बच्चइ रायकुलाइसु चक्विंदियपरवसो जाओ ॥११॥ अह लक्खिओ निवेण वि सो तरलक्खोत्ति तेण पडिहारो। भणिऊण तो निसिद्धो तस्स पवेसो नियघरम्मि ॥१२॥
३७१ ॥
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरणे
तत्तो य नयरमजले हिंडइ अन्नऽनपवररूवाई। पेच्छंतोतं चेव य तो तरलक्खो त्ति से नामं ॥१३॥ संजायं सव्वजणे संपत्तो जोव्वणं च तो एसो । कुणइ विणासे बहुए पिया य पावइ उवालंभे ॥१४॥ , रिन्द्रियअह सिद्धिं चिंतासायरम्मि पडियं कयाइ दट्ठण | पभणंति वाणिउत्ता तुम्हाएसेणिमयमम्हे ॥१५॥ परवशतादेसंतरम्मि नेमो खिविऊणं पवर्णमि तो सेट्ठी । अणुमन्नइ एयं कयमिमेहिं तह चेव तो एसो ॥१६॥
कारणेन देसंतरेऽवि हिंडइ चक्खिंदियपरवसो निरिक्खंतो । रुवाइं अन्नया तो देवउले कत्थइ दिट्ठा ॥१७॥
. श्रेष्टिपुत्रपुत्तलियाओ अच्चन्भुयरूवातो निरिक्खमाणो सो । चिट्ठइ न करेइ भोयणाइयं परवसो जाओ ॥१८॥
। दुर्दशा तो वुद्धिमया केणइ वणिउत्तेणं कराविया अन्ना । वत्थमया पुत्तलिया पाहणपडिमाइ पडिछंदे ॥१९॥ • तत्तो पाहणमइयं गोवेउं तदुवरिं तु वत्थमई । ठावंति पुत्तियं तं पि चिट्ठए सो निरिक्खंतो ॥२०॥
तो वत्थमई नीया आवासे तीइ पिट्ठमणुलग्गो । तरलक्खोऽवि हु गेहे समागओ तं निरिक्खंतो ॥२१॥ पुरओ कयाइ तीए कुणइ यसो भोयणाइकिरियाओ। कयविक्कए य सरिए बलिया सव्वे सदेसम्मि ॥ आगच्छंता य पहम्मि लूसिया तकरहिं अडवीए । पुत्तलिया वि हु नीया तो तब्विरहम्मि तरलक्खो ॥ जाओ गहिल्लओ चेट्टए य असमंजसाई अह सब्वे । सामत्थंति मिलेउं वणिउत्ता जह पुरा सेट्री ॥२४॥ १. "णिमं अम्हे-वा० जे०J.॥
॥३७२॥
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________
संताविओ इमेणं सज्जेण वि संपयं तु उम्मत्तो । जाओ इमो महंतं तस्सुव्वेयं मणे काही ||२५|| तम्हा अडवीए चिय एवं चड्ऊण तत्थ वच्चामो । पुट्ठा य सेट्टिणा अन्नमुत्तरं किं पि काहामो ||२६|| तत्तो तह चैव कयं इमेहिं इयरोऽवि तम्मि रन्नम्मि । हिंडइ ठिओ गहिलो पुप्फफलाईहिं तणुवित्तिं ॥ कुणमाणो सहयाराइतरुवरे पेच्छ्रमाणओ पवरे । अह अन्नया य जीसे पडिछंदे सुत्तहारेहिं ॥ २८ ॥ विहिया सा पुतलिया सा रायसुया सयंवरा नगरे । विजयउरे वच्चंती विस्संभररायतणयस्स ॥ २९ ॥ भवियत्र्वयावसेणं आवासइ तम्मि चेव ठाणम्मि । कुमरीहि समं कीलं कुणमाणी तेण सा दिट्ठा ||३०|| तो तं निरिक्खमाणो तरलक्खो चिट्ठए अणिमिसच्छो । Ras जहिं जहिं चि एसा अणुवयइ तत्थ इमो ॥ ३१ ॥
| अह जाव गया एसा भोयणवेलाए निययआवासे | चिट्ठइ य भुंजमाणी इयरोऽवि हु ता गओ तत्थ ॥ | चिट्ठा निरिक्खमाणो भुजंतिं उट्ठियं निसन्नं वा । चंक्रम्मंतिं सेज्जाठियं च तो रायपुरिसेहिं ॥ ३३ ॥ | उग्गिण्णजट्टिमुट्ठीहिं हक्कओ जा न वच्चए कह वि । ता बद्धो मुको पुण तहडिओ पेक्खिओ निहओ ॥ मरिऊण य सलभत्तं पुणो पुणो पाविऊण दणम्मि । पडिऊण मओ बहुसो भमिही भवसायरमणतं ॥ ॥ इति चक्षुरिंद्रियविपाके श्रेष्ठिसुताख्यानकं समाप्तम् ॥
३२
11 303 11
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना
प्रकरण
न्द्रियविपाके गन्धप्रिय
कुमार
कथा
'गंधमहप्पिय' त्ति प्रियशब्दः प्रत्येकमभिसम्बध्यते, गंधप्रियः कुमारो घ्राणेन्द्रियविपाके उदाहरणं, मधुशब्देन सर्वमपि मधुरं-मनोज्ञं वस्तूच्यते तत् प्रियं-वल्लभं यस्यासौ मधुप्रियः, रसनेन्द्रियविपाके दृष्टान्तः । तत्र गन्धप्रियकुमाराख्यानकमुच्यतेनामेण पउमसंड पुरं अणिट्ठाओ सूहवाओऽवि । नारीओ महदोसा गुणेकनिहिणोऽवि जत्थ नरा ॥१॥ राया पयावई तत्थ विहियअविसेससग्गठिइनासो। बंभाइणोऽवि लंघइ जा दुरुज्झियविसिवहो ॥२॥ तस्स य रन्नो जेहो पुत्तो बालत्तभावओ चेव । जं जं सुयंधवत्थं तं तं सुइरं पि जिंघेइ ॥३॥ इय वडढंतपसंगो घाणिदियपरवसो इमो जाओ। सघरम्मि परघरे वा भमा सयंधाई जिग्छतो ॥४॥ गंधप्पिओ त्ति नामं जायं तो तस्स सयलनयरम्मि । तस्स य माइसवत्ती नियसुयरज्जत्थिणी तुं ॥५॥ छिड्डाइं गवेसए अन्नया य सरियाइ बहुयनावाहिं। पवरविलासिणिकलिओ मित्तेहि य कीलइ जलम्मि॥ तत्तो माइसवत्ती विसेण संजोइउं महारुदं । पुडियाए बंधिऊणं समुग्गए पक्खिवइ चुन्नं ॥७॥ तं पि ह मंजसाए तं पिह अन्नाइ तं पि अन्नाए । एवं चुन्नसमुग्गयमणेयमंजूसपक्खित्तं ॥८॥ काऊण पवाहावइ उवरिं पवहंतओ य सो तत्थ । आगच्छइ तो कुमरो आणावइ अप्पणो पासे ॥९॥ अह जाव समग्गाओ मंजूसाओ समुग्गयं तह य । उग्घाडि नियच्छइ पेच्छइ पुडियाइ तो बद्धं ।१०॥
॥ ३७४॥
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________
| चुन्नं संघिय मेत्तं विहडइ जं जीवियं तओ दाउं । घाणम्मि चिरं जिंघा वारंताणं पि सब्वेसि ॥११॥ परिणममाणे गंधे मुक्को पाणेहिं तो इमो झत्ति । विनाओ सयलम्मि वि जणम्मि तो एस वुत्तंतो ॥१२॥ इय घाणिदियवसगो चुक्को रजस्स सो दुहाई च । अणुभुजिही भवन्नवमज्झगओ दुब्बिसहयाई ॥१३॥
॥ इति घाणेन्द्रियविपाके गन्धप्रियकुमाराख्यानकं समाप्तम् ॥
अथ मधुप्रियस्याऽख्यानकमुच्यते| अत्थि सिद्धत्थपुरं नयरं धम्मत्थपगरिसगया वि । मोक्खत्थिणो न रसिया धम्मे अत्थे य जत्थ नरा ॥१ नामेण विमलवुद्धी सेट्ठी परिवसइ तत्थ बहुविवो । पुत्तो य तस्स जाओ अणेयओवाइयसएहिं ॥२॥ सो उण परिवड्ढ्तो जिभिदियलोलयाइ महुररसे । अन्नऽन्ने आहारइ दियह सयलं अतिप्पंतो ॥३॥ गहणत्थं च कलाणं समप्पिओ तो पिऊहिं सो ताओ । गिण्हइ किं पि न सम्मं रसभोयणलालसत्तण ॥ दुस्सिक्निओ कलासुं तो परिणइ कं पि वाणियगधूयं । कडुतित्तलवणअंबिलकसायमहुरेहि य रसेहिं ।। ॥ १. 'मेत्तो वि हरइ जो जिवियं-जे०J ॥
॥ ३७५ ।।
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव
भावना प्रकरणे
निचं पि रसोई कारवेइ तीसे य दोसगुणविसयं । अन्नन्नजणेण समं कुणमाणो चिट्ठइ वियारं ॥६॥ ववसायं च न किंचि वि कुत्र्वइ जणयाइएहिं भन्नंतो । उक्किहमज्झिमाहमरसे रसंतो गमइ दियहं ॥७॥ अह अन्नया विचिंत सव्वेऽवि हु ता मए रसा भुत्ता । मइरामंसरसेहिं विणा अभोजेहिं अम्ह कुले ॥८ ता जइ भुंजामि न ते न नियत्तइ ताव मज्झ मणवंछं । ता जं जायइ तं होउ 'भुंजणिजा मए ते वि ॥ | इय चिंतिऊण लग्गो मइरामंसाइ भुंजिउं छन्नं । गिद्ध पच्छा पयडं पि भुंजए रयणिदिवसे ॥१०॥ | अम्मापिऊहिं तत्तो निबारिओ जत्तओ सखेएहिं । अन्नेहिं वि विद्धेहिं लोएण गुरूहि य सुहीहिं ॥ ११ ॥ तह वि हु न ठाइ एसो अम्मापियरेहिं तो सगेहाओ । लिहिऊण राउले अक्खराई नीहारिउं मुक्को ॥१२ तत्तो निरंकुसो भमइ एस भुजंतो अभोजाई । पियमाणो य अपेयाई सेवमाणो अकजाई ॥ १३ ॥ | कालेण य गिद्धो माणुसामिसे भमइ गामनयरेसु । छन्नं च डिंभरूवाई माणुसे हणइ नित्तिसो ॥ १४ ॥ गुणनिष्पन्नं च कयं लोएण महुप्पित्ति से नामं । जेणऽहिलसइ मणुन्नं वत्थं सव्वं पि सव्वरसं ॥१५॥ | अह अन्नया रमतं कस्सइ गामस्स परिसरे डिंभं । अवहरिऊण पलाणो वाहरपुरिसेहिं संपत्तो ॥ १६॥ बंधे नरवइणो समप्पिओ तेण बहुविडंबणया । सुइरं विडंबिऊणं तओ विणासाविओ तत्थ ॥ १७॥ १. भुजियव्वा - जे० J ॥
रसनेन्द्रिय
विपाके
मधुप्रियाख्यानकम्
॥ ३७६ ॥
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________
नरए गंतूण तओ भवे भवे रसणपरवसो एवं । अणु/जिही दुहाई छेयणमरणाइजणियाइं ॥१८॥ 'मच्छाइएसु जम्मेसु घिसहंतोऽणंतयं भवं भमिही । इय जीवाण दुरंता जिभिदियलोलया भणिया ॥
॥ इति जिह्वेन्द्रियविपाके मधुप्रियश्रेष्ठिसुताख्यानकं समाप्तम् ॥
___ अथ स्पर्शनेन्द्रियविपाके महेन्द्राख्यानकमुच्यते-- विस्सउरं नाम पुरं कोडिपडागाओ रिद्धिमंताण | जत्थुब्भिया उ नजति सयलपुरजयपडागाओ॥१॥ धरणिंदो नाम तहिं राया सेसोव्व धरियमहिवलओ | चूडामणिकिरणज्जोइयाणणो भोगसंपन्नो ॥२॥ तस्स महिंदो नाम पुत्तोऽणंगो व्य रूवसंपन्नो | तत्थ य मयणो नाम पुत्तो इभस्स सेट्ठिस्स ॥३॥ मेत्तिं महिंदकुमरो करेइ सह तेण दोऽवि तो सम्मं । भोयणसयणाईयं कुणंति समगं परिभमंति ॥४॥ तो सयलजणपसिद्धो नेहो एयाण तत्थ संजाओ । नामेण चंदवयणा भजा मयणस्स वररूवा ॥५॥ देहसुकुमारयाए तीए विजियाण कमलिणिदलाणं | मन्ने जलम्मि वासो सिरीसकुसुमाण य अरन्ने ॥६॥ तीसे य सहत्थेणं देतीइ गिहागयस्स तंबोलं । रायतणयस्स लग्गो हत्थो हत्थम्मि सुकुमारो ॥७॥ १. नरगाइदुहाई चिय विस-सर्वत्र ।।
|| ३७७॥
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरणे
स्पर्शनेन्द्रिय विपाके महेन्द्राख्यानकम्
ॐ तो चिंतइ मह मित्तो सलहिजउ महियलम्मि जो सयलं । नियमालिंगंतो इमीइ संवेयए फरिसं ॥८॥
करमेत्तफरिसणेण वि विहिओऽहमिमीड अमयसित्तो व्व।
सव्वंगफरिससंवेयगस्स किं कुणइ न वि याणे ? ॥९॥ इचाइ चिंतिऊणं तीइ समं सो वियड्ढभणिईहिं । परिहासं कुणइ बहु भाउजाय त्ति छउमेण ॥१०॥ तत्तो अणंगकीडं कुणमाणो अन्नया फरिसलुद्धो । आलिंगइ सव्वंगं तमिमो परिमुक्कपरिसंको ॥११॥ आसेवए य तत्तो निच्चमणायारतप्परो एवं । चिट्ठइ महिंदकुमरो तीइ समं लजपरिहीणो ॥१२॥ मयणो य उज्जुभावो तं दह्र मन्नए न कइया वि । भणइ य भाउजायाइ सह इमो कुणइ परिहासं ॥ धरणिंदो य नरिंदो अणभिन्नो तं कुमारमुद्दिसिउं । रजाहिसेयकजे कारइ पउणं समग्गं पि ॥१४॥ एत्तो महिंदकुमरो गिद्धो 'फासे य चंदवयणाए । न मुयइ अहोनिसिं पि हु नेइ तयं काणणाईसु ॥१५॥ उजाणियामिसेणं चिट्ठइ तत्थ वि य कइवयदिणाणि । एवमुवलद्धपसरण तेण तप्फरिसगिद्धेण ॥१६॥ अवियारियपरिणामेण मयणदेहस्स घायगा रत्तिं । पच्छन्नं पेसविया तेहिं हओ सो य घाएहिं ॥१७॥ रायपुरिसेहिं पत्ता तेवि हुनीया नरिंदपासम्मि । सेहिजंता साहिंति पेसिया तुह सुएणऽम्हे ॥१८॥ १. फासम्मि चं-वा. J. जे०॥
॥३७८॥
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________
तो सब्ववइयरं जाणिऊण कुविओ नराहिवो भणइ । आरक्खियं जहेसो दुट्ठो कुमरो विडंयेउं ॥१९॥ अमुगऽमुगविडंबणया मारेऊणं कहेज मह वत्तं । आणासारं नाउं सचिवेहिं निवं तओ कुमरो ॥२०॥
__जाणाविओ कह पि हु करुणाए सोऽवि चंदवयणं पि ।
चित्तण पलाणो नरवरो वि नियपवरविजेहिं ॥२१॥ मयणं कारइ सज रजं पुण देइ अवरपुत्तस्स । तेण वि वेरग्गेणं काऊण वयं गओ सिद्धिं ॥२२॥
चिंतइ मयणोऽवि अहो ? पेच्छसु ललियाई मोहवसगाणं ।
विस्सासिऊण मित्तत्तणेण तस्सेव दारम्मि ॥२३॥ लुम्भंति तयं पि हु मारयंति नित्तिंसमाणसा पावा । एवं ठिए वि अन्ज वि विसयपिवासा महामोहो॥ इचाइ चिंतिऊणं घेत्तुं दिखं च सह नरिंदेण । परिवालिऊण सम्मं वेमाणियसुरवरो जाओ ॥२५॥ चंदवयणाए सद्धिं महिंदकुमरोऽवि अंगमेत्तेण | वच्चंतो अडवीए गहिओ भिल्लाण धाडीए ॥२६॥ वणिजारयाण हत्थे अन्ने सिं विक्किओ तओ एसो । अन्नेसिं पुण हत्थे विकीया चंदवयणा वि ॥२७|| तेहि वि नेउं दूरे पासे मेच्छाण भिन्नदेसेसु । ते विकियाई दोन्नि वि रयणत्थं कंबलाण तओ ॥२८॥ घेप्पड़ ताण सरीराओ तच्छिउं रुहिरमणुदिणमतुच्छं । वल्लाइएहिं पुणरवि पोसे घिप्पए तं पि ॥२९॥
॥ ३७९ ॥
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________
भावना .
हिंसाभव- ।' कप्पासपूणियापंडुराई कालेण दो वि होऊणं । मुक्काई पाणेहिं भमिहंति भवं पुरोऽणतं ॥३०॥
दीना॥ इति स्पर्शनेन्द्रियविपाके महेन्द्रराजपुत्राख्यानकं समाप्तम् ॥ प्रकरणे
माश्रवद्वारत्वे
विविधअथ हिंसादीनामाश्रवद्वारत्वं सदृष्टान्तमुपदर्शयन्नाह
दृष्टाहिंसालियपमुहेहि य आसवदारेहिं कम्ममासवइ ।
||न्तानि नाव व्व जलहिमज्झे जलनिवहं विविहछिड्डेहिं ॥४४०॥ ललियंग-धणायर-वजसार-चणिउत्त-संदरप्पमुहा ।
दिलुता एत्थं पि हु कमेण विबुहेहिं नायव्वा ॥४४१॥ द्वे अपि पाठसिद्धे, तत्र प्राणातिपातेनैकान्ताशुभकर्माऽश्रवति, यथा पूर्वभवे गंगदत्तः, तन्निवृत्त* स्तु न तदाश्रवति, यथा प्राग्भव एव एव तद्भ्राता ललिताङ्गः, एष व्यतिरेकदृष्टान्तः, अयमेव च सूत्रे ..
साक्षादुपात्तः, अन्वयदृष्टान्तस्तु गंगदत्तः स्वयमेव द्रष्टव्यः, तदेतौ द्वावपि युगपदुच्येते, तद्यथा
॥३८०॥
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________
| आसि इह सन्निवेसो नामेणं 'धन्नसंचओ जत्थ | बहुरिद्धिसंजुओऽवि हु अस्थित्तविवजिओ लोओ ॥१॥ | अन्नोऽन्नबद्धपेम्मा कुलउत्ता दो वि भायरो तत्थ । अडवीए कहाणं कयाइ सगडं भरेऊण ॥२॥ विणियत्ता ते दोऽवि हु लहुओ खेडइ धुरिट्टिओ सगडं । पुरओ वच्चइ पाएहिं जेट्ठबंधू तओ एसो ॥३॥ मग्गंमि चक्खुलिंडिं सणियं पेच्छइ तिरिच्छमभिजंतीं । तो भणइ लहुयबंधुं रक्खेज वराइयं एयं ॥४॥ टालेऊणं सगडं ग्वेडेजसु चिंतए तओ इयरो । किं रक्खियाए एयाइ ? ताव चुरिजमाणीए ॥५॥ केरिसओ होइ सरो ? निसुणमि तयं विचिंति एयं । खेडेइ तीइ उचरिं सगडं नियमणो एसो ॥६॥ सणिपणिदियभावेण सा वि सव्वं पि वुज्झइ मणे तो । जेट्टवयणे हिं तुट्ठा इयरेणं दूमिया वाढं ॥७॥ संचुन्निया य सगडेण विगयपाणा वसंत उरणयरे । धूया सा संजाया घरम्मि धणनामसेहिस्स ॥८॥ वीवाहिया कमेणं संपत्ता जोवणं तओ तीसे । गम्भम्मि समुप्पन्नो मरि सो जेट्ठकुलउत्तो ।।९॥ तुट्ठा य तयं गन्भं वहइ इमा णाइसीयउण्हेहिं । हियपत्थाहारेहिं सुहेण परिवालिउ कमसो ॥१०॥ समए पसवइ पुत्तं कारह बद्धावणं मणे तुहा । ललियंगओ त्ति नामं तस्स कयं गुरुपमोएण ॥११॥ परिवडढते सोक्ग्वेण तम्मि पुत्तम्मि तत्थ कालेण | लहुबंधू वि ह मरि उप्पन्नो तीइ गभम्मि ॥१२॥ १. पत्त-जे ॥
॥३८१॥
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव. भावना प्रकरणे
हिंसावे गंगदत्ताख्यानकम्
पुन्वभववेरियत्तेण तीए अरई जणेइ सो गरुइं । तो बद्धपओसा तम्मि पियइ दुट्ठोसहे एसा ॥१३॥
गम्भो य विणस्सइ तह वि नेय निरुवकमाउयत्तेण ।
अरइमहासायरनिवडिया य कह कह वि तो एसा ॥१४॥ पसवइ पुत्तं कालेण दासचेडीए अप्पिउं तं च । उज्झावेड पउट्टा दिहो पिउणा य निजतो ॥१५॥ गहिओ य तीइ हत्थाओ सा य सव्वं पि तेण परिपट्टा । साहेड वायरं तो विचिंतए सो जहा एसो ॥ न हवइ जणणिसयासे तो अन्नघरम्मि अप्पि छन्नं । वद्धारिजइ धाईहिं गंगदत्तो त्ति कयनामो ॥१७॥ नायं जणणीए इमं कहमवि सो वडए जहऽन्नत्थ | भत्तारस्स वि उवरिं तो रोसं वहइ सा हियए ॥१८॥ पुचभवन्भासेण य नेहो ललियंगयस्त बंधुम्मि | तो दोऽवि पियापुता तं पडियग्गंति जत्तेण ॥१९॥ खाणं पाणं वत्थाइयं च सव्वं पि देंति से छन्नं । रममाणो य कया विहु बाहिं जणणीइ सो दिहो ॥२० तो कुद्धाए बहुयं पिट्टे मारि पि आरद्धो । किंतु करुणापरेहि केहिं वि मोयाविओ कहवि ॥२१॥ जाओ य अन्नया को वि ऊसवो जाणिऊण तो जणओ। ललियंगणं सद्धिं भोयणवेलाइ लहुपुत्तं ॥२२॥ ठावेइ गंगदत्तं पट्टीए अप्पणो दुवेण्हं पि । छन्नं च देति पक्कन्नमाइ नियभायणेहिंतो ॥२३॥ जणणीए विन्नाओ धरिउं याहाए कढिओ तत्तो । हणि पण्हिपहारेहिं असुइमज्झम्मि पक्खित्तो॥
॥ ३८२ ॥
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________
तत्तोय अद्धजिमिया वि दोऽवि उति संभमुता । पक्खालिडं जलेणं विणिग्गया तं गऊणं ॥ २५ ॥ arrrrr गंतूण बाहिरे तरुतलम्मि उवविट्ठा | चिट्ठनि जाव चिंता सोयमहासागर निमग्गा ||२६|| भिक्खट्टा वचंते साह पेच्छति ताव पवरगुणे । बेरग्गगया ते वंदिऊण पुच्छंति जह भयवं ! ||२७|| तुम्हाण कत्थ ठाणं ? धम्मं भुत्तुत्तरे सुणिस्सामो । तेहिं पि जोग्गयं पेच्छिऊण कहियं नियद्वाणं ॥ २८ ते गया तत्थ च्चिय अवरण्हे भोयणावसाणम्मि । पुच्छंति ताण पासे जिणधम्मं तेऽवि साहति ॥ २९| पुजणणय मुणिवरिंद ! किं होइ नियअवच्चेऽवि । जणणीए वि पओसो मारणववसायपजंतो ? ॥ तो भइ गुरू परजम्मवेरिओ जो अवचभावेण । जायइ तंमि पओसो जणणीए वि होइ जं भणियं ॥ "माता भूत्वा दुहिता भगिनी भार्या च भवति संसारे । व्रजति सुतः पितृतां भ्रातृनां पुनः शत्रुतां चैव ॥ शत्रुरपि भवति पुत्रः प्रद्वेषो जायते महाँस्तत्र । केषाञ्चिद् वैरपरम्पराऽपि संवर्द्धतेऽचैवम् ||२||” तम्हा न विम्हओ एत्थ कोइ जं एरिसाणणंताणं । असमंजसाण विजइ निलओ चिय एस संसारो ॥ को कस्स एत्थ जणओ ? का माया ? बंधवो य को कस्स ? । कीरंति सम्मेहिं जीवा अन्नन्नरूवेहिं ॥ मोत्तृण निपुरिं अन्नत्थ न किं पि सासयं रूवं । न य लेसोऽवि सुहाणं एत्तो चिय धीरपुरिसेहिं ॥ हाहाणा विकाउं वासो कओ तहिं चेव । चिद्वंति य परिमुक्का तत्थ इमेहिं भवदुहिं ||३५||
॥ ३८३ ॥
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरणे
इचाइ निसामे मुणिवरवयणाई गरुयसंवेयं । उव्वहमाणा तिन्नि वि अवितहमेयं ति मन्नंता ॥३६॥ गंगदत्तेन नियवइयरं मुणीणं साहेउं सयलदुक्खनिद्दलणं । पव्वजं ताणं पि हु पासे सम्म पवजति ॥३७॥ कृतस्य अचिरेण वि कालेणं सुत्तं पढिऊण हंति गीयत्था। मासाओ मासाओ तिन्नि वि पारेति तो धीरा ॥३८ निदानस्य इय उग्गतवचरणं कुणनि ते तत्थ बहुयवासाई । केवलनाणं संपाविऊण सिद्धिं गओ जणओ ॥३९॥ वर्णनम् पुत्ता य पुणो दोन्नि वि विहिणा संलेहणं विहेऊण । अनियाणो ललियंगो चिट्ठ पाओवगमणम्मि ।।। चिंतइ य गंगदत्तो आजम्माओ वि निययदोहग्गं । जाओऽहमेत्थ जम्मे जं किर माऊइ वि अणिहो॥ इच्चाइ चिंतिऊणं कुणइ नियाणं तवस्स एयस्स | जड़ दुक्करस्स फलमस्थि मज्झ होज्जामि ता अहयं ॥
इहो सब्वस्स वि परभवम्मि काऊण दो वि तो कालं ।
कप्पम्मि महासुक्के महिड्रिया सुरवरा जाया ॥४३॥ भोत्तूण दिवभोए चविउ ललियंगओ इहं भरहे । रोहिणीगम्भप्पभवो वसुदेवसुओ समुप्पन्नो ॥४४ १, गम्भम्मि देवईए तस्स सुओ होइ गंगदत्तो वि । बलदेववासुदेवा जाया जह दोऽवि ते कमसो ॥४५॥ तह पुब्बि पि हु कहियं सवित्थरं नेमिनाहचरियम्मि | एवं कयाकओ दुक्खसुहफलो होइ जीववहो ॥ ॥ इति अकृत्यनिर्वतितप्राणातिपातगुणदोषयोललिताङ्गगङ्गदत्ताख्यानकं समाप्तम् ।।
॥ ३८४॥
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________
अथ मृषावादे धनाकरवणिगाख्यानकमुच्यतेKi इह विजयवद्धणउरं नयरं परलोयभयविमुक्कं पि । परलोय भीरुलोयारंभियवहुधम्मवावारं ॥१॥
सुलसधणायरनामा वाणियगा दोन्नि इड्ढिसंपन्ना । निवसंति घरेसु तहिं एगट्टाणाणुलग्गेसु ॥२॥ दाणरुई अञ्चंतं धणायरो तत्थ मिच्छदिट्ठीऽवि । किंतु घरहट्टमाइसु मुच्छा माणाहिया तस्स ॥३॥ दीणाइयाण दाणाई देइ कारइ सिवाइभवणाई । कूबतलायपवाइसु 'वेच्चइ बहुयं निययदविणं ॥४॥ एवं कयाइ गेहम्मि तस्स पुन्नम्मि मासखवणम्मि । तवनाणसंजमनिही समागओ मुणिवरो कोई ॥५॥ भगभावेण इमेण तस्स भत्तीइ सत्तुगसरावं । फासुयमेसणियजलं च दिन्नमुवयारयं किं पि॥६॥ इय किं पि धम्ममइणोऽवि तस्स आरंभकरणनिरयस्स । वच्चंति दिणाई अविरयस्त अलियाइपावेसु ॥ अहसुलसेण कयाइ वि वरंडओ अंतरम्मि दोण्हं पि | गेहाणं सीमत्थं पारद्धो निययभूमीए ॥८॥ आणा धणायरेणं दिन्ना ता तस्स भणइ मह एसा । भूमी तो दोण्हं पिह ववहारो राउले जाओ ॥९॥ दहासणिनामाए तत्थ य भद्यारियाइ आइ8 । घिजं धणायरस्स उ मिलिऊण अमचपउरेहिं ॥१०॥ १. वेच्चइ निययं धणं बहुयं-जे०॥
३३
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरणे
जह कसिणचउदसिदिणे धणायरो तीइ धिजकरणत्थं ।
मृषासमहिडिओ पुरं पि हु मिलियं सयलं सनरनाहं ॥११॥
. वादातो परामचे हिं भणियं भो ! एत्तियम्मि वि गयम्मि ।
है श्रववर्णने अलियं न भासियव्वं तुमं पिजं धम्मनिरओऽसि ॥१२॥
धनाकरमूलं धम्मस्स य वन्नियाई सचं दया अचोरिक । परजुवइवजणं चिय विसेसओ चेव पुरिसस्स ॥१३॥ लोए सत्थेसुं चिय मंडणमिह सच्चमेव निद्दिढ । जस्स पइट्टा वयणे वि नत्थि किं तस्स पुरिसत्तं ? ॥१४ . नियकालववत्थाए सव्वे सच्चेणं चिय जणे पयति । सीयं उण्हं वासं च रुक्खफलकुसुममाईणि ।१५। सच्चुच्छेए सब्वोऽवि छिज्जई एत्थ लोयववहारो । पुहइससिसूरसागरपमुहा वि मुयंति मज्जायं ॥१६॥ एकण वि अलियपयंपणेण नासिज्जए समग्गोऽपि । विहिओ विसेसधम्मों सचं चिय भणसु ता एत्थं ॥ तत्तो धणायरेणं कम्मवसदृण भूमिमुच्छाए । अन्नाणेण य भणियं अलियं जाणंतएणावि ॥१८॥ . जह एसा मह भूमी न होइ जइ देवि ! ता तुमं चेव । जाणेजसु मह एवं भणिऊण कयंजली जाव ॥
विणियत्तिस्सइ एसो ता धरिओ थंभिऊण देवीए । न नरइ पयमवि चलिउं पडिया लोयस्स ता ताला ॥२०॥
॥ ३८६॥
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________
का खुड्डो खुड्डो त्ति इमो पयंपियं निंदिओ य सब्वेहिं । खिंसिज्जइ धम्मोऽवि हु तेण कओ सव्वलोएण ॥
तो हरि सब्वस्सं पुराओ नीहारिओ नरिंदेण । मुक्को य कुडुबेणं एगागी दुक्खिओ भमिउं ॥२२॥ मरिऊण गओ रयणप्पभाइ नारयदुहाइं अणुहविउं । अडवीए पल्लिवइत्तणेण जाओ सबरसामी ॥२३॥ नीहारिओ तओऽवि हु बलियनरिंदेण केणइ तओ य । हिंडइ अन्नन्नेसु पल्लिवणेसु पलायंतो ॥२४॥ इय पुव्वजम्मकम्मावसेसनडिओ कहिं पि सो ठाणं । अलहतो किच्छेणं पावेतो पाणवित्तिं पि ॥२५||
परिभमइ सया अह नत्थि अन्नया भोयणस्स सामग्गी ।
कहमवि तत्तो लंघइ सपरियणो जाव तिणि दिणे ॥२६।। अह गाढं चिंताए गहियस्स छुहाकिलंतदेहस्स | सत्तुगसरावमेगं नीरस्स य करवरो एक्को ॥२७॥ केणावि अदिट्टेणं उवणीओ तं च विभइ दिन्नं । नियपरियणस्स जायं पज्जत्तं अप्पणा पच्छा ॥२८॥ परिभुत्ते निक्खुट्ट एवं जायइ दिणे दिणे तत्तो । विम्हइओ परिचिंतइ सो किमियं दुक्खलक्नेसु ॥२९ भोयणमेत्तसुहं मे उवट्टियं दीसए ? अह कयाई । इय चिंतंतेण इमेण अडवि'मज्झेण मुणिकलिओ ॥३०॥ परिमुणियसयलभावो चिटुंतो कत्थइ तरुतलम्मि । अइयसनाणी सूरी दिट्ठो कहमवि तदंतम्मि ॥३१॥ १. 'मज्झम्मि-वा०॥
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरणे
धम्म सो पुच्छइ वेरग्गगओ जहा अहन्नोऽहं । ठाणभट्टो किं परिभमामि निचं पि दुक्खत्तो ? ॥३२॥
मृषा
वादाभोयणमेत्तं च इमं उवट्टियं किह णु को य तं देइ ? । इय साहसु पसिऊणं पयडसमग्गत्थपरमत्थ !॥
श्रवस्य नाणी वि जहा पुचि तेण अलीयं घरस्स कजम्मि । भणियं तस्साऽऽरद्धं साहइ सव्वं पि एयस्स ॥३४|
विपाके भणइ य तह भद्द! तए गिहस्स कजम्मि भासियं अलियं ।
धनाकरठाणभट्ठो परिभमसि तेण कम्मावसेसेण ॥३५॥
कथा साह य सत्तुगेहिं एसणियजलेण तह य ज तइया ।
पडिलाभिओ तह च्चिय तस्स महादाणविडविस्स ॥३६॥ कुसुमुग्गमो तहेयं भोयणमेत्तं फलं पुणो होही । इहई पि बोहिलाभो पुरओ सुरवरसिवसुहाई ॥३७॥ | देइ तुह वाणमंतरदेवो पुन्नेण चोइओ तेण । भोयणमेयं अलिएण तुह असेसा कया धम्मा ॥३८॥
निहया सव्वेऽवि हु साहुदाणधम्मो अईव पुण पोढो।
गाढं निकाइओ तेण निहणिओ न य विपक्ग्वेण ॥३९॥ इय सोउं नियचरियं सूरिसयासम्मि तह य जिणधम्म । अरिहं देवो गुरुणो साह इचाइ सम्मत्तं ।४।। पडिवज्जइ पल्लिवई नियमइ महुमज्जमंसमाईणि । अन्नत्थ तओ नाणी विहरइ सो चिट्ठइ तहिं पि ॥४१॥ ॥ ३८८ ।।
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________
कइया वि विजयवद्धणपुराओं पुरिसो भमंतओ एक्को । अडवीइ तीइ पत्तो चिट्ठइ सो जीड़ पलिवई ॥ तिसिओ हाकिलंतो सो चिट्ठड़ जाव तरुतलनिविट्ठो । ता एइ सेन्नकलिओ तस्साऽऽसन्नम्मि पलिवई ॥ सत्तुगनीराई विभजिऊण दाऊण निययसेन्नस्स । आसन्नं तं दट्टु पुरिसं तस्स वि य वियरे ॥ ४४ ॥ सत्तुगनीराई पुच्छए य कत्तों समागओ तं सि ? । सो आह विजयवद्धणपुराओ अहमागओ एत्थ ॥४५ तो पुच्छर पल्लवई सुलसघणायरगिहाई किं तत्थ । विनंति अमुगदेसे ? तो भणियं तेण पुरिसेण ॥ ४६ ॥ रन्न तम्मि पसे गिहाण नामं पि विजए न तहिं । बहुयं च उच्चसं चित्र तं नगरं संपयं तत्तों ॥४७॥ परिचित पलिवई हिस्स कज्जम्मि जस्स तं पावं । समुवज्जियं मए किर नहं मूलाओ तं गेहं ॥४८॥ नक्कज्जकयं तु पुणो पावं अज्ज वि न भिज्जए मज्झ । बुज्झइ तह वि न जीवो अहो दुरंतो महामोहो ॥४९ विहरतो सो नाणी अहन्नया आगओ तहिं चेव । कहिओ य पलिवणो समओ मच्चुस्स आसन्नो || काऊण अणसणविहिं समाहिजोएण सो तओ मरिउं । कप्पमि बंभलोए महिडिओ सुरवरो जाओ || ५१ ॥
चऊण तओ एसो सिज्झिहिइ महाविदेहवासम्मि । इय सोऊण घणायरचरियं वज्जसु मुसावायं ॥५२॥ ॥ इति मृषावादविपाके धनाकरवणिगाख्यानकं समाप्तम् ॥
।।। ३८९ ॥
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव भावना प्रकरणे
अथादत्तादानविपाके वज्रसाराख्यान'कमुच्यते
अदत्ताS नयरं अवंतिवद्धणनामं महिमंडलम्मि विक्खायं । मोत्तुं रयणपईवे अन्नस्स अनिव्वुई न जहिं ॥१॥ दानाश्रव
नामेण वज्जसारो वाणियओ वसइ तत्थ धणसामी । दाणेण जो सया विहु मत्तगइंदो व्व पज्झरइ ॥२॥ विपाके वन्निजतो सो मग्गणेहिं उक्करिसमागओ तत्तो । देइ धणमणुचियं पि हु विडमग्गणभंडमाईणं ॥३॥ वज्रसार
कथा अट्ठाणवएण तओ पुन्नक्खयओ य तस्स कालेण । झीणं सव्वं पि धणं तओ अपुजंतअहिलासो ॥४॥ विणियत्तंते मग्गणजणे य विहलम्मि चिंतए एसो । माणम्मि पणढे मज्झ जुज्जए मरणमेवेण्हि ॥५॥ का तं च न सकमि जह तओ जजए अवस्सं पि । देसच्चाओ इहहं सहित न जजए कह वि॥६॥ असरिसजणावमाणं विहलत्तं विहलपत्थणाए य । ता रयणउरे चिट्ठइ माउलओ मज्झ धणकलिओ ॥७॥ वचामि तस्स पासे इय चिंतेऊण पत्थिओ एत्तो । मग्गट्टियम्मि गिरिउरनयरे पहिओ तहिं कोई ॥८॥ रयणउराओ पत्तो मिलिओ पुट्ठो य माउलयवत्तं । तेण भणियं निवेणं अवराहं अमुगमुद्दिसि ॥९॥ हरिऊणं सव्वस्सं विहिओ सो निद्धणो गओ इहि । पासम्मि वजसाराभिहस्स नियभाइणेजस्स ॥१० इय सोऊणं वजाहओ व्व चिंतेइ वजसारोऽवि । हा देव! तुम मोत्तं को जाणइ पहरिउमकंडे ? ॥११॥ १. कमभिधीयते-वा० जे. ॥
॥ ३९०॥
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________
अवहरि मह विहवं हरिओ जं माउलस्स वि तए सो। तं नूणं मं दहुं संचलियं तस्स पासम्मि ॥ १२ ॥ न तहा दूमेह ममं जाओऽवि हु अप्पणो विश्वभंसो । जह विलो माउलओ दूमइ तत्तो नियत्तंतो ॥
अहवा किं इमिणा चिंतिएण न हि चिंतिएहिं अम्हाणं । विणियत्त दढविहिस्स तस्स दुट्ठो उ परिणामो || १४ || घ घन पहु विहडावर सुघडियं पि 'मणभिमयं । को पsिहणइ मुणे व खलविहिचरिया इंडणंताई ? ||१५||
sert चिंतिणं तस्सेव य गिरिउरस्स नयरस्स । मज्झे संचलिओ मामगस्स अन्नेसणनिमित्तं ॥ १६ ॥ वचतेण यमग्गे उज्जयंती पभाइ दिसिचक्कं । रयणावली निवडिया दिट्ठा बाहिं पुरवरस्स ॥१७॥ तो चिंतियं अणेणं अदिन्नदाणं इमं निवडियं पि । दूरेण वज्जणिज्जं भणियं सत्थे विसिद्वाणं ॥ १८ ॥ किंतु तावदुत्थो माउलओ निसुणिओ मए तस्स । अवणेमि दुत्थभावं काउं एवं अकजं पि ॥ १९ ॥ इस चिंते इमेणं गहिउं रयणावली सुसंगुत्ता । विहिया परिहणमज्झे पओलिदारं गओ तत्तो ॥ २० ॥ तत्थ य रायनउत्ता पुरिसा पविसंतनीहरं तजणं । सोहंति तओ लग्गा सोहेउं वज्जसारं पि ॥ २१ ॥ १. अण - सर्वत्र ॥
।। ३९१ ।।
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरणे
वज्रसारण अनुभूता अवस्था, वैराग्येण स्वीकृता दीक्षा च
तत्तो सोहंताणं ताणं खुद्धस्स वजसारस्स । रयणावली कडीओ पडिया नीओ य सह तीए ॥२२॥ एसो नरिंदपासे वज्झो कुविएण तेण आणत्तो । एत्थंतरे य गेहाउ निग्गओ सो अकहिउंति ॥२३॥ अवसेरीए पट्टीइ आगया तत्थ जणणीभजाओ । दिहो सो ताहिं तओ निजतो वज्झभूमीए ॥२४॥ लोयाओ वइयरे जाणियम्मि तत्तो सदुक्खमेयाओ । आरद्धाउ सकरुणं विविहपलावेहिं पलवे ॥२५॥ विहवन्भंसं का इट्टविओगं च देव्व ! न हु तुट्ठो। एयाए आवईए जमेस अज वितए खित्तो ॥२६॥
नियदविणं देतेणं रेणुसमाणं पि न गणियं जेणं ।
तस्स वि इमा अवत्था हा देव ! कहं तए विहिया ? ॥२७॥ इच्चाइ पलवमाणीहिं ताहिं रोयावियं पुरं सयलं । एत्थंतरम्मि बाहिं नीहरिया कह वि पुन्नेहिं ॥२८॥ अइवल्लहा नराहिवधूया जत्ताए नयरजक्खस्स । तीए पलवंतीओ दतृणं ताओ करुणाए ॥२९॥ पुट्टाउ वइयरं ताहिं साहिओ सो वि सपुरलोयाहिं । अभत्थियाए सव्वेण तह य कुमरीइ पडिवन्नं ॥ जह मोयावेमि इमं आरक्खिनरा य तीइ खणमेगं । पडिसिद्धा तो गंतुं विन्नत्तो गुरुनिबंधेण ॥३१॥ राया चलणेसु विलग्गिऊण मोयाविओ तओ कह वि | सो तीइ तओ बाढं वेरग्गगओ सुणेऊण ॥३२॥ धम्म साहुसयासे जणणीभजाहिं सह वयं घेत्तुं । पञ्चक्खइ सव्वं पि हु अदिन्नदाणाइसावज्जं ॥३३॥
॥ ३९२॥
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________
इय निवडियं पि गहियं परदव्वं होइ अइगुरुविवागं । परिभाविऊण एवं वजसु सव्वं पितं तिविहं।
॥ इत्यदत्तादानविपाके वज्रसाराख्यानकं समाप्तम् ॥
अथ मैथुनव्रतविषये वणिकपुत्राख्यानकमुच्यतेकोसंबी नाम पुरी चित्तसुरा जीइ चित्तसालासु । सग्गाओ आगया इव नजति कुतूहलक्खित्ता ॥१॥ विमलधणो नामेणं सेट्ठी परिवसइ तीइ तस्स सुओ । नामेण सिवो सव्वत्थ विस्सुओ अजियधणोहो । पियरंमि उवरए सो कयाइ मोत्तूण गुम्विणिं भजं । घेत्तूण पउरभंडं गओ वणिजेण दृरम्मि ॥३॥
कयविक्कएहिं तत्थ य ठिओ चिरं अजियं धणं विउल। तहेसनिवेण य तोसिएण दिन्नं वराहरणं ॥४॥ 8 छत्तं तुरओ य तहा नामं पि हु सिरिवइ त्ति से ठवियं । भन्जा य से पसूया कोसंबीए पवरधूयं ॥५॥
विद्धिं गया य एसा गिण्हइ इत्थियणसमुचियकलाओ। पत्ता य जोव्वणं सा मणहरणं सुरवराणं पि। परिणीया उजेणीवत्थव्वयबंधुदत्तनामेणं । वणिउत्तण ठिया विय अणुभंजइ तत्थ विसयसुहं ॥७॥ चिरकालाउ नियत्तो तीसे जणओ य निययनयरीए । वचंतो उजेणि पत्तो वासासु तो तीए ॥८॥ छाएऊणं चिदृइ ववहारत्थं च बंधुदत्तस्स । वच्चइ घरम्मि निचं तत्थ य पेच्छइ निययध्यं ॥९॥
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरणे
मैथुनविषये श्रीपतिकथा
तीसे य रूवलायन्नमूढहिययस्स तस्स संजाओ। संबंधो तो सेवइ सो तीइ समं अणायारं ॥१०॥ इय तत्थ ठाइऊणं वासारत्ते गओ सगेहम्मि । कोसंबीए पुरीए वणियसुओ सिरिवई कमसो ॥११॥ वद्धावणयं काउंसो गुरुरिद्धीइ चिट्ठए तत्थ । तईसणथमह अन्नया य आणावए माया ॥१२॥ धूयं उज्जेणीओ मजणसालाइ मजणनिमित्तं । उवविट्ठस्स य पिउणो समागया सा तओ तेण ॥१३॥
दिट्ठा पविसंती मंदिरम्भि सो उण न तीइ उवलद्धो ।
तो सिरिवई धसक्कियहियओ चिंतइ अहो किमियं ॥१४॥ चउरो मासे निचं जीइ समं सेविओ अणायारो । सा मज्झ चिय धूया एसा गुरुपावनिलयस्स ॥१५॥ ता को पेच्छइ वयणं अन्नाणंधस्स मज्झ पावस्स?। कत्थ गयस्स य होही एरिसपावस्स मह सुद्धी? || तो जाव अज वि ममं न पेच्छए पावकारिणं एसा। ता वच्चामि कहं पि हु होमि अदिस्सो अहं जेण॥ परजुवइसंगमाओ अनियत्ताणं अणजचित्ताणं । इय पावपवित्तीओ हवंति इहपरभवदुहाओ ॥१८॥ इच्चाइ चिंतिउं अकहिउंच सो परियणस्स नीहरिओ। दारेण पच्छिमेणं गेहोववणस्स मज्झेण ॥१९॥
तत्तो जाव चिरेण विन नियत्तइ ताव परियणो भीओ। सब्वत्तो वि गवेसइ न य पावइ सुद्धिमत्तं पि ॥२०॥
॥३९४॥
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________
सिववणिओऽवि हु केणइ वच्चइ देसंतरम्मि सत्येण | चिट्ठइ अपरिचिए सव्वहा वि कत्थइ पुरे गंतुं ॥२१॥ तत्थ य साहुसयासे हिंसालियतेयमेहुणाईणं । सुणिऊण विवागं आसवाण सयमणुहवेउं च ॥२२॥ वेरग्गगओ दिक्खं गेण्हइ सम्मं तयं च पाले । वचइ कयविउलतवो वेमाणियदेवलोएस ॥२३॥
धूया वि विसन्ना तस्स चिंतए पेच्छ आगयाए मए ।
किं सो गओ अकम्हा नीहरि मह पिया एत्तो ? ॥२४॥ इय चिंतंतीए कयाइ परियणे केणई नरेण इमं । संलत्तं जह मग्गे उजेणीए ठिया अम्हे. ॥२५॥ वासारत्तं सव्वं अम्हं 'ता नीय बंधुदत्तस्स । निचं पि हु वच्चंतो गिहम्मि इञ्चाइ निसुणे ६॥२
एसा धसक्कियमणा चिंतइ हा नूण जेण सह जाओ।
मह तत्थ अणायारो सो चिय जणओ इमो मज्झ ॥२७॥ एत्तो चिय सो सहसा मज्झागमणे गओ विणिग्गंतुं । ता मज्झ कुलक्खयकारिणीइ परिभट्ठसीलाए ॥ किं जीविएण एत्तो ? इचाइ विगप्पिउं अकहिउं च । गंतूणं आरूढा मरणत्थं कत्थइ गिरिम्मि ॥२९॥ दिहा य तत्थ मुणिणो धम्म सोऊण ताण पासम्मि । पव्वजं पडिवजइ तओ पवित्तिणिसयासम्मि॥ | १. 'सामी य-जे०J मु०॥
॥३९५॥
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरण
सुत्तं अहिजिऊणं विउलं काऊण तह तवोकम्मं । आलोइयपडिकंता सा वि गया देवलोयम्मि ॥३१॥
॥ इति मैथुनविपाके शिवनामकस्य श्रीपत्यपराभिधानस्य वणिकपुत्रस्याख्यानकं समाप्तम् ॥
परिग्रहाश्रवस्य विपाक
दर्शने
सुन्दराज्यानकम
अथ परिग्रहावविषये सुन्दराख्यानकमाख्यायतेभदिलपुरं ति नामेण पुरवरं सुरयणेहिं संकिन्नं । सियपासाया दीसंति जत्थ नरनिवहरुद्धा वि ॥१॥ तत्थ सुनंदो तह संदरो य निवसंति दोन्नि वणिउत्ता। तत्थ सुनंदो जेठो भावियचित्तो य जिणधम्मे ॥ बालत्ताउ वि गहियाई तेण संमं दुवालस वयाई । चउमासाइपमाणं पकरेइ पुण परिग्गहवयम्मि ॥३॥ सामाइयपोसहमाइएसु जिणपूयणाइसुं तह य । उज्जयमई सया वि हु साहुपयाराहणपरो य ॥४॥
लहुओ उ सुन्दरो निचमेव अत्थेक्ककंखिरो भमइ । धम्मस्स पुण न याणइ नाम पि हु सिढिलपरिणामो ॥५॥
अह अन्नया विचिंतइ बोहित्थेणं विलंघिउं जलहिं । गच्छिस्समह इहि वणिजेणं रयणदीवम्मि ॥६॥ रयणेहिं पवहणं पूरिऊण तत्तो नियत्तिउं इहई । आगंतुणं पुणरवि गहिऊण कयाणगाइं च ॥७॥ गंतूण रयणदीवं रयणाणं पवहणं भरेउण | आगच्छिस्सं इह पुणो पुणो इय वणिज्जेण ॥८॥
*
॥ ३९६॥
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________
होहिंति मज्झ गेहे महग्घरयणाणसंखरासीओ। तो सब्वाण वि उवरिं भविस्सए मज्झ ईसरियं ॥९॥ क्ष अप्पसमाणं काउं पेच्छिस्सइ मं तओ नरिंदो वि । मज्झ अणिच्छंतस्स य अप्पिस्सइ नयरसेढिपयं ॥ | तत्तो अवायवहुलं समुद्दवणिज अहं चएऊणं । सयलपुहईपसिद्धो एत्थ भविस्सामि ववहरओ ॥११॥
दविणं कलंतरेण य बुडिंढ तहकह वि वञ्चिहइ दूरं।
संखें तस्स न अहमवि जह जाणिस्सामि कइया वि ॥१२॥ तो मज्झ घरदुवारे नरिंदसामंतमंडलीएहिं । सेवागएहिं दविणत्थमइसएणं निरुद्धम्मि ॥१३॥ A सकिस्सइ संचरित्रं पि नेय कोऽवि हु तओ य मह एवं । ईसरियं च पसिद्धी पहुत्तणं चेव एयाई ॥१४॥ | तिन्नि वि अणुत्तराई होहिंति समग्गभुवणमज्झम्मि | मह बंधवो उ चिट्ठइ धम्मेकरसो अतत्तन्नू ॥१५॥
तस्स न होही विह्वो ववसायाभावओ चिय जडस्स । न हि छुहियस्स कओऽवि हु अव्यवसायस्स वयणम्मि ॥१६॥ निवडा किंचि वि तम्हा नियईसरियाइ किमवि नेयस्स ।
देमि निरस्थयमेव य भिन्नो होऊण तो एवं ॥१७॥ जहचिंतियववसायं करेमि एमाइ पच्छिमनिसाए । चित्ते निच्छइऊणं पभायसमयम्मि उढे ॥१८||
||| ३९७॥
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरणे
परिग्रहाश्रवस्य विपाके सुन्दराख्यानकम्
कयपाभाइयकिच्चो एगंते जेट्टबंधवं ठविङ । पभणइ बंधव ! भिन्नो तुज्झ भविस्सामि अहमिहि ॥१९।।
तो भणइ सुनंदो वच्छ ! किं इमं इयरलोयअणुसरिसं । जंपसि तुम पि ? को मज्झ विजए तं विमोत्तूण ? ॥२०॥ तुज्झवि य अस्थि अन्नो को मं मोत्तूण ? होसि तो कस्स ।
भिन्नो तुमं ति एमाइबयजुत्तीहि भणिओऽवि ॥२१॥ तीइ मणोरहमालाइ चोइओ किं पि मन्नए न इमो। होइ अणिच्छंतस्स वि तो भिन्नो जेट्ठबंधुस्स ॥२२॥ अह जं जं ववसायं जेहो थेवं पि कुणइ तेणा वि | अजइ पभूयदविणं चडिओ पुण पवहणे लहुओ ॥२३॥ वचंतस्स य मग्गे तं भग्गं सो य फलहखंडेण | उत्तरिऊण समुहं कत्थइ दीवंतरे लग्गो ॥२४॥ वाणिजाइकमेणं दविणं अजेइ किं पि सो तत्थ । तं पि हु नासइ तकरजलाइउवसग्गनिवहेहिं ॥२५॥ एवं अणेगवाराओ तेण समुवज्जियं च नटुं च । दविणं जेट्ठस्स पुणो वड्ढइ पुन्नेहिं अणुदियहं ॥२६॥ तत्तो पभूयकालेण निद्धणो सुंदरो सनयरम्मि । आगच्छइ इयरो उण जाओ अइगरुयरिद्धिजुओ ॥२७॥ सम्माणिऊण तो तेण सुंदरो वत्थभोयणाईहिं । भणिओ बंधव ! चिट्ठसु इम्हि इहई पि मज्झ धणं ॥ साहीणं तुह सव्वं धम्म चिय केवलं तुमं कुणसु । सकुडंबस्स य तुझं भोयणवत्थाइयं सयलं ॥२९॥
॥ ३९८॥
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________
अप्पसमं अहमेव य वियरिस्सामि त्ति पभणिए तेण | चिंतेइ सुन्दरो पेच्छ किह ममं पभणए एसो?॥ | काउरिसो चिय किमहं धम्म कुणमाणओ अववसाओ । जं दिन्नमिमेणं चिय उवजीविस्सामि रंड व्व ॥ किंतु विहवुभवेणं गब्वेण समुन्नया न याति । वच्चावचविभागं ठाणमठाणं च न मुणंति ॥३२॥ विवावलेवनडियस्स तो अहं बंधवस्स एयस्स । सकिस्सामिन एवं दट्टुं सोऊण व अणऽक्खे ॥३३॥ विवरीयपरीणामत्तणेण इय सुन्दरो विचिंतेउं । गाढं पउहियओ जेट्टम्मि अदुट्ठभावेऽवि ॥३४॥ रासिं कस्सह साहुस्स संतियं किं पि गिहिउं कह वि । बोहित्थवणिजेणं पुणो वि दीवंतरेसु गओ ॥ निचमणुस्सुयहिओ निययाभिग्गहकओ सुनन्दो वि । धम्मपरो नाएणं अजइ रयणाण कोडीओ ॥३६॥ जह जह चड्ढइ विवो तह तह अणवरयमेव वेच्चेइ । सो तं सत्तसु खेत्तेसु मुणियघरजोव्वणसरूवो ॥ जह जह वेच्चइ एवं तह तह वड्ढंतरयणनिवहेण । तेणिन्भपयं पत्तं सलहिजतेण विवुहेहिं ॥३८॥ जह कणयरयणनिम्मियवहुयाहरणम्मि विजमाणेऽवि । होइ तुरंगो मुच्छाविवजिओ तह इमो विहवे ॥ न कुणइ कया वि मुच्छं परिमाणकडो अभिक्खभुवउत्तो । चिट्ठेइ वेच्चइ धणं जिण्णुद्धाराइठाणेसु ॥४०॥ वंदइ निययकयाई जिन्नाई नवाई चेइयहराइं । पवयणपभावणाओ कारइ जत्ताउ पूयाओ ॥४१॥ आहारवत्थपत्ताइएहिं पूएइ मुणिगणं निचं । दीणाण देइ दाणं कुणइ सधम्माण वच्छल्लं ॥४२॥
॥ ३९९॥
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________
ENCE
भवभावना प्रकरणे
परिग्रहाश्रवविपाके सुन्दराख्यानकम्
हे।४६
पुन्नोदयपवणागरिसियं च मन्नइ य कयवरं व धणं । भावाणुट्टाणाई करेइ सो पोसहाईणि ॥४३॥ इय मुच्छाए विरहिए अणसुए तम्मि गव्वपरिमुके । समुवन्जियबहपुन्ने वित्थरियजसे य चिटुंते ॥४४॥ भमिउं समग्गदेसंतराइं पुवुत्तनायओ चेव । सयलेसु वि ववसाएसु विहलभावं पवन्नेसु ॥४५॥ पुणरवि विलक्खहियओ दीणो सव्वस्स सोयणिज्जो य । भद्दिलउरम्मि नियए समागओ सुंदरो गे तो वित्थरियं दटुं जेह्र बंधुं पओसमावन्नो । सम्माणिओऽवि दूरं तेण इमो 'चिंतए एवं ॥४७॥ चिट्ठामि इमस्स घरे तत्तो पाडेमि गरुयवीसंभे । ववहारमिसेण धणं अप्पायत्तं बहुं काउं ॥४८॥ तो छन्नपओगेणं हणामि एयं कए य तह पच्छा । एज्जवसिज्जइ मह चेव बहुधणं तेण विढवेउं ॥४९॥ अन्नं अन्नेण वि अजिऊण अन्नं कमेण ता जाव । इन्भो होहं अहमेव अहव अन्नायधणसंखो ॥५०॥ इच्चाइ चिंनिऊणं भंजइ चिट्टइ सुनंदपासम्मि । घेत पभूयदब्वं तत्तो ववहरइ पुरमझे ॥५१॥ तो चिंतइ बहुदब्वे चडिए हत्थे किलिठ्ठपरिणामो | मारेमि सुनंदं छन्नमेव सव्वं पि जेणेयं ॥५२॥ दविणं मह होइ तओ रयणीए पोसहं सुनंदोऽवि । गिण्हइ चउद्दसीए गेहोवरयम्मि एगागी ॥५३॥ कवडपसुत्तो चिट्ठइ य संदरो उहिऊण रयणिभरे। किर मारिस्सामि इमं ति चिंतयंतो धणाकखी॥ १. चितइ अणज्जो-वा० जे०J.॥
||४००॥
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________
गुरुपावपरिणईए तीइ तओ चोइएण किण्हेण । डसिओ सप्पेण इमो मरि नरए समुप्पन्नो ॥५५॥ 'भावियभवस्सरूवो काऊणं तस्स सयलमयकिचं । जं आसि तेण गहियं वणिजत्थं तं समग्गं पि ५६। संगोवेइ सुनंदो नियदविणं अह कयाइ नाऊण | कस्सइ मुणिस्स पासे आसन्नं आउयं निययं ॥५७॥ जेट्टसुयं ठावित्ता कुटुंबभारे पभूयदव्वं च । दाऊण धम्मकजेसु खामि सयलसंघ च ॥५८॥ काऊण सुनंदो अद्धमासमणसणविहिं समाहीए । अरुणाभम्मि विमाणे सोहम्मे सुरवरो जाओ ॥५९॥ इय एयस्स परिग्गहपरिमाणकडस्स मुच्छरहियस्स | संतं पि असंतं पि व दव्वं आरंभकरणं च ॥६॥ इयरस्स असंताई वि परिग्गहे चिय धणाई सव्वाइं । आरंभविहाणाणि य दब्वट्ठाए समग्गाइं ॥३१॥ जं मुच्छ चिय भणिया परिग्गहो सा य तस्स अइगरुई । अनियत्तो भावेण हि आरंभपरिग्गहेसु इमो । तम्हा महिढिओ निद्धणो व कुजा परिग्गहपमाणं । इहरा अविरइहेउं कम्मं आसवइ मुच्छाए ॥१३॥
॥ इति परिग्रहविरतिविपाके सुन्दराख्यानकं समाप्तम् ॥ एवमपराण्यपि दुष्टमनोवाकायाद्याश्रवाणां दृष्टान्ताख्यानकानि स्वयमेवाऽवगन्तव्यानि ॥
॥ इत्यष्ठमी कावभावना समाप्ता ॥ १. तो भावियभवरूवो-जे०J. ॥
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव भावना प्रकरणे
तस्मादेतानि प्राणातिपाताद्याश्रवद्वाराणि तद्विरमणकपाटस्थगनेन संवरणीयान्येव, अन्यथोक्तप्रकारेणाशुभकर्म्माश्रवणाद्, अत आश्रवभावनाऽनन्तरं संवरभावनोच्यते, तत्र प्राणातिपाताश्रवद्वारस्य संवरणोपायमाह
जो सम्मं भूयाईं पेच्छइ भूएस अप्पभूओ य । कम्ममलेण न लिप्पइ सो संवरियासवदुवारो ॥
सामान्य भणनेऽपि प्रक्रमाद्विशेषो द्रष्टव्यः, ततश्च संवृतं तद्विरतिग्रहणेन स्थगितं प्राणातिपातलक्षणं श्रवद्वारं येन स संवृताश्रवद्वारः, अयं च सोऽभिधीयते यः किमित्याह यः सम्यग् भूतानि - पृथिव्यादीनि जीवलक्षणानि प्रेक्षते - आगमश्रवणादिद्वारेण जानाति, ततश्च भूतेष्वात्मभूतो भवति, ज्ञानस्य विरतिफलत्वाद्, भूतानि सर्वाण्यपि आत्मवत् सम्यग् रक्षतीत्यर्थः एवंविधश्च संवृतप्राणातिपाताश्रवद्वारत्वात्तजनितकर्म्ममलेन न लिप्यत इति, तस्मादेतत् परिभाव्येदं कुरु ॥ किमित्याह
हिंसाइ इंदियाई कसायजोगा य भुवणवेरीणि । कम्मासवदाराई रुंभसु जइ सिवसुहं महसि ॥
हिंसादीनि-हिंसामृषास्तेयमैथुनपरिग्रहादीनीत्यर्थः, इंद्रियाणि श्रोत्रचक्षुरादीनि कषायाः -- क्रोधादयो, योगाः- मनोवाक्कायाः, एतानि सर्वाण्यपि नारकाद्यनन्तदुःखहेतुभूतकर्माश्रवणात् कर्माश्रवद्वा
संवर
भाव
नायाः स्वरूपस्य
वर्णनम्
॥ ४०२ ॥
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________
राणि भुवनत्रये वैरिभूतानि 'निरंभसु' त्ति तद्विपक्षासेवनकपाटस्थगनेन निरुद्धि, यदि शिवसुखं महसि-वाञ्छसीति ॥ ननु कथं पुनरेते आश्रवाः सर्वेऽपि युगपन्निरुध्यन्त इति संक्षिप्तं साधारणंतन्निरोधे कंचनाप्युपायं कथयत यूयमित्याह| निग्गहिएहिं कसाएहिं आसवा मूलओ निरुभंति । अहियाहारे मुक्के रोगा इव आउरजणस्स ॥ ____ कषायैः क्रोधादिभिर्निरुद्धैरन्ये सर्वेऽप्याश्रवा एकहेलयैव निरुध्यन्ते, कपायाणामेव सर्वानर्थमूलत्वात् , न हि लोभादीनन्तरेण कोऽपि हिंसामृषास्तेयादिषु प्रवर्तते, इत्यतोऽपथ्याहारनिरोधे रोगा इवातुरजनस्स कषायनिरोधे सर्वेऽप्याश्रवा मूलत एव निरुध्यन्त इति ॥ भवत्वेवं, किन्तु त एव कषायाः कथं निरुक्ष्यन्त इति कथ्यताम् ?, अत्राहसंभंति तेऽवि तवपसमझाणसन्नाणचरणकरणेहिं । अइबलिणोऽवि कसाया कसिणभुयंग व्व मंतेहिं । __ प्रतीतार्था । इंद्रिययोगानां विशेषतोऽतिबलिष्ठाश्रवद्वारत्वात्तन्निरोधेऽनुशास्तिप्रदानेन गुणविशेष प्रदर्शयद्भिर्विशेषतः सर्वदैवाऽऽत्मीयो जीवः प्रवर्तनीय इति दर्शयतिगुणकारयाई धणियं धिइरज्जुनियंतियाई तुह जीव ! । निययाइं इंदियाई वल्लिनिउत्ता तुरंग व्व ।।
॥ ४०३ ॥
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना
प्रकरणे
मणवयणकाजोगा सुनियत्ता तेवि गुणकरा होंति । अनियत्ता उण भजंति मत्तकारिणो व्व सीलवणं ॥ ४४८ || गतार्थे ॥ अथाऽऽसन्नभवसिद्धिकानामेवाश्रवद्वारनिरोधे प्रवृत्तिर्भवति, नान्येषामित्याहजह जह दोसोवरमो जह जह विसएस होइ वेरग्गं । तह तह विन्नायव्वं आसन्नं से य परमपयं ॥
दोषाः -- प्राणातिपातरागद्वेषकषायाद्याश्रवद्वारलक्षणाः यथा यथा च तेषामुपरमः - प्रवृत्तिनिरोधलक्षणो भवति, यथा यथा च विषयेषु - शब्दरूपादिषु वैराग्यं-विरागता भवति, तथा तथा 'से' तस्य दोषनिवृत्त्यादिमतः परमं प्रकृष्टं मोक्षलक्षणं पदमासन्नं विज्ञातत्र्यं, अनासन्नमुक्तिपदस्याऽभव्यस्य दूरभव्यस्य चेत्थं प्रवृत्त्ययोगादिति ॥ अथाऽऽश्रवद्वारसंवरणप्रवृत्त्युत्साहकं दृष्टान्तद्वयमाह
एत्थ य विजयनरिंदो चिलायपुत्तो य तक्खणं चेव । संवरियासवदारत्तणम्मि जाणेज दिहंता । ४५०
सुगमा ॥ कः पुनरसौ विजयनरेन्द्रः ?, उच्यते
पुरमास विजयवद्धणनामं माणससरं व सच्छ्रपयं । वरकणयकमलकलियं विहसियं रायहंसेहिं ॥ १ ॥ पुण विजयनरिंदो पालइ रज्जम्मि जस्स सयकालं । कुसुमाण बंधणं निग्गहो य इंदियगणस्सेव ॥२॥
तं
आसन्न
मोक्ष
गामिनां
लक्षणवर्णनम्
॥ ४०४ ॥
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________
नामेण चंदलेहा तस्स पिया आसि चंदलेह व्व | अकलंका जयसारा निरुवमलायन्नरूवेहिं ॥३॥ दासत्तणं पि तीसे वंछंति सुरा वि पेक्खि रुवं । अमरीओऽवि हु निंदंति अप्पयं दंसणे तीए ॥४॥ सलहिजंतीइ तओ सयलजणेणं इमीइ गुणनिवहो । अजिइंदिएण कहमवि निसुओ उज्जेणिनरवइणा ।५। सा य जिणसासणरया महासई अप्पणो य भत्तारो । पडियोहिऊण सावयधम्मम्मि पयटिओ बाढं ।६।। दओ उज्जेणिनिवेण पेसिओ तो कयाइ विजयस्स । तेणावि मग्गिया तस्स पणइणी चंदलेह त्ति ॥७॥
तो विजयनरिंदेणं भणियं भो दूय ! जइ वि तुम्ह पह।
बहुयलवित्थरकलिओ तहऽप्पयलवित्थरा अम्हे ॥८॥ तह चि हु तस्स न जुत्तं पयर्ड परजुवइपत्थणं एवं । न य पागयपुरिसोऽवि हु जीवंतो अप्पइ कलत्तं ॥ | उचाइ जंपिऊणं अवमाणे विसजिओ दूओ । सोऽणेगगुणं गंतु तं साहइ निययसामिस्स ॥१०॥
अह सो कुविओं बलभरसमन्निओ विजयनरवइस्सुवरि ।
बच्चइ सदेससीमाइ विजयराया वि तयभिमुहो ॥११॥ आगंतृणं मिलिओ लग्गं आओहणं अइमहंतं । सत्तुगमुट्टि पिव विजयसेन्न'मियरस्स बलनिवहे ॥१०॥ १ “मियरबलसिंधुम्मि-सर्वत्र ॥ .
॥ ४०५॥
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरणे
तह वि ह खत्तियवित्तिं अणुयत्तंतो न तत्थ विणियत्तो।
जुज्झइ विजयनरिंदो जाओ य खणेण बिरलवलो ॥१३॥ भिन्नो य सत्यघाएहिं जाणिउं तो अवस्समरियव्वं । निहारावइ हत्थि बाहिं संगामभूमीओ॥१४॥
ओयरिउं तो हेहा काउं सो पंचमुट्ठियं लोयं । संवरिउणं च तहा आसवदाराई सवाई ॥१५॥ थाणु व्व उद्धदेहो काउसग्गम्मि ठाइ सो तत्थ । पचक्खेउं सिद्धाइसक्खियं सयलसावजं ॥१६॥ देहगलमाणसोणियगंधायरिसियपिवीलियगणेहिं । वजमुहेहिं विभिन्नो विहिओ सो चालणिसरिच्छो॥ संवेयमुव्वहंतो भावंतो भावणं विसुद्धमणो । सयलत्थनिप्पिवासो अमुच्छिओ निययदेहम्मि ॥१८॥ सत्तमदिवसे मुक्को पाणेहिं समं समग्गकम्मेहिं । पावियकेवलनाणो सिद्धो होऊण अंतगडो ॥१९॥ सोऊण वइयरमिमं पलाइउं सीलरक्खणनिमित्तं । गंतं अन्नत्थ वयं पडिवजइ चंदलेहा वि ॥२०॥
॥ इति विजयनरेन्द्राख्यानकं समाप्तम् ॥
आश्रवद्वाराणां निरोधे विजयनरेन्द्राख्यानकम्
अथ चिलातीपुत्राख्यानकमुच्यतेधिज्जाइएण केणइ कया पइन्ना जहा ममं वाए | जो जिणइ तस्स सीसो भवामि इय विजगब्वेण ॥१॥
1. ॥४०६॥
120
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________
नडिओ परिन्भमंतो एसो जिणसासणं च खिंसंतो। पचाविओ जिणे केणावि य साहुणा वाए ॥२॥ कुव्वंतो वि य सो दबओ वयं देवयाइ तहकह वि | संचोइओ जहा से भावेण वि परिणयं एयं ॥३॥ |जाइमयं तु न मुंचइ कुणइ दुगुंछं च भारिया य पुणो । नेहं तंमि न मुंचइ कारइ तह कम्मणं तस्स ॥ अप्पवसीकरणत्थं अह सोऽणालोइउं अपडिकंतो । मरिगं देवेसु गओ भज्जा वि य तस्स तेणेव ॥५॥ वेरग्गेणं दिक्खं घेत्तुमणालोइया अपडिकंता | मरि देवेसु गया चुओ तओ भत्तुणो जीवो ॥६॥ जाइमयपरदुगुंछाकम्मस्सुदएण रायगिहनयरे । धणसत्यवाहगेहे दासीए चिलाइयाए सुओ ॥७॥ जाओ भजाजीवोऽवि तत्थ धणसत्यवाहपुत्ताणं । धणदेवमाइयाणं पंचण्हं उवरि धूय त्ति ॥८॥ तीसे य बालहारो जाओ सो चिय चिलाइयापुत्तो । सो तं खेल्लावंतो बहुविहकिरियाओ पयडेइ ॥९॥ अन्नाओ वि अणालीओ कुणइ धणमाइएहिं गेहाओ । निस्सारिओ तओ सो गओ भमंतो अडविमज्झे । |सीहगुहानामाए ठिओ तर्हि तकराण पल्लीए । सोंडीरो नितिसो अग्गपहारित्ति तो कमसो ॥११॥ तक्करसेणाहिबई जाओ सो चेव अन्नया चोरे । भणइ इमो रायगिहे धणस्स गेहम्मि बच्चामो ॥१२॥ ध्या नामेणं सुसुम त्ति जा तस्स तं अहं एक । गिहिस्सामि धणं पुण सेसं सव्वं पि तुम्हाण ॥१३॥ इय भणि भिल्लेहिं सहिओ रयणीइ सो गओ तत्थ | धणगेहम्मि पविठ्ठो सव्वाणऽवसोयणिं दाउं॥
॥ ४०७॥
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________
प्रकरणे
भव सोऽहं चिलाइपुत्तो इय भणिऊणं गिहं मुसेऊण । गहि मंपिय तओ पलायाण पट्टीए ॥१५॥ आश्रवभावना पुत्तेहिं समं तह वाहराए लग्गो धणो त्ति तो चोरा । धणमुज्झेउण गया चिलाइपुत्तो पुणो एक्को ॥१६॥ निरोधे गहियाए सुसुमाए वच्चंतो तरइ जा न तं वहिउँ । आसन्ना य धणाई जाया ता छिंदिउं तीसे ॥१७॥ द्वितीयं
चिलातीसीसं घेत्तूण करे वयइ नियत्ता धणाइणो तत्तो । मग्गे चिलाइपुत्तो दटुं झाणट्ठियं साहुं ॥१८॥
पुत्रापुच्छइ संखेवेणं धम्मं करगहियनिसियकरवालो । भणइ य इहरा तुज्झ वि मा एवं छिजिही सीसं ।१९।।
ख्यानकम् तो जोग्गयमुवगंतुं संलत्तं तेण साहुणा एवं । उवसम-विवेग-संवर-इय धम्मो भह ! संखित्तो ॥२०॥ तो एगते होउं परिभावइ अक्खराण ताणऽत्थं । पुव्वभवब्भासेण य सो एवं तस्स परिणमइ ॥२१॥ उवसमउ चिय धम्मो चत्ता कोहाइणो मए तम्हा । धम्मो विवेगओ तो चएइ सीसं च खग्गं च ॥२२॥ इंदियमणवइकायाइसंवरे होइ धम्मसंपत्ती । इय ताई संवरेउं उस्सग्गे ठाइ सो धीरो ॥२३॥ सोणियगंधेणं आगयाहिं कीडीहिं वजतुंडाहिं । अट्टाइजदिणाई खद्धो सो चालणि व्व कओ ॥२४॥
उक्तं च सिद्धान्ते* "जो तिहिं पएहिं धम्मं समभिगओ संजमं समारूढो । उवसम विवेग संवर चिलाइपुत्तं नमसामि ॥१॥ |' अहिसरिया पाएहिं सोणियगंधेण जस्स कीडीओ। खायंति उत्तमंगं तं दुक्करकारयं वंदे ॥२॥
॥ ४०८ ॥
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________
धीरो चिलाइउत्तो मूयंगलियाहिं चालणि व्व कओ । सो तह वि खन्जमाणो पडिवन्नो उत्तम अहूँ ॥३॥ अड्ढाइन्जेहिं राइदिएहिं लद्धं चिलाइपुत्तेणं । देविंदामरभवणं अच्छरगणसंकुलं रम्मं ॥४॥
॥ इति चिलातीपुत्राख्यानकं समाप्तम् ॥
॥ नवमी च संवरभावना समाप्ता॥ ___ अस्यां नवमभावनायां नूतनवध्यमानकर्मणो रागादिनिग्रहेण संवर उक्तः, चिरबद्धं तु यत् ॥ | सत्तायां विद्यते तदपि निर्जरणीयमेव, अन्यथा मोक्षप्राप्त्यभावाद् , इत्यतः संवरभावनाऽनन्तरं निर्जरा-1 भावनोंच्यते, निर्जरा च चिरबद्धस्य कर्मणः कनकावलीप्रमुखतपोविशेषैर्भवतीति प्रतिपादयन्नाहकणगावलिरयणावलिमुत्तावलिसीहकीलियप्पमुहा । होइ तवा निजरणं चिरसंचियपावकम्माणं ॥
कनकावलीप्रमुखं तपश्चिरसंचितपापकर्मणां निर्जरणहेतुत्वादुपचाराद् "रूपको भोजन" मित्या| दिन्यायतो निर्जरणमुच्यते । तत्र कनकावलीतपः किमभिधीयते ? इति, अत्रोच्यते, चतुर्थं कृत्वा | पारयति, ततः पष्ठं, ततोऽष्टममित्येका काहलिका, अत्र स्थापना | || ततश्चाष्टौ षष्ठानि|२|२|२| करोति, एतैः किल काहलिकाया अधस्ताहाडिमकं निष्पद्यते,
अस्य स्थापना
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना
प्रकरणे
२२२
निर्जराततश्चैकमुपवासं कृत्वा पारयति, ततो द्वौ तत स्त्रीस्ततोऽपि चतुर इत्येवं पंच षट् सप्ताष्टौ नव
भावनादशैकादश द्वादश त्रयोदश चतुर्दश पंचदश ततः षोडशोपवासान् कृत्वा पारयति, एषा दाडिमकस्या
वर्णने धस्तादेका कनकावलीसम्बन्धिनी लता भवति । ततश्चतुस्त्रिंशत् षष्टानि करोति, एतैः किल कनकावल्य
विविधधस्ताद् पदकं संपद्यते अस्य स्थापना
तपसा शिशशशशश अथवा अन्यथा पदकं स्थाप्यते।। २२ । ततः षोडशोपवासान् कृत्वा पारयति, : स्वरूपम् २।२२।२।२२।२ ततः पंचदश, ततश्चतुर्दश, एव-| २२२२ | मेकैकहान्या तावन्नेयं यावदेकमुपवासं शश२२ २२
२२२२२ / वलीसम्बन्धिनी द्वितीया लता भवति, २२/शशशश कृत्वा पारयति, एषा कनका
२२२२२२ २।२ २२|२|२| इयं च पदकस्योपरिष्टात् प्रथम- | लता प्रतिलोमा ऊर्ध्वं विरच्यते, तद्यथाषोडश पंचदश चतुर्दश एवं यावदेक उपवासः, एवं २२२२ च सति एषा प्रथमलतासदृशी द्वितीयपत्ते लता सिद्धा भवति । ततश्चाष्टौ षष्टानि करोति, २२ । एतैरप्येतलतोपरि द्वितीयं दाडिमकं निष्पद्यते । ततोऽष्टमं षष्ठं चतुर्थ करोति (ग्रं० १२०००) तैर्द्वितीया काहलिका निष्पद्यते । एवं च . सत्युपरिकाहलिकाद्वययुक्ता दाडिमकयुगान्विता लताद्वयसम्पन्ना तदधस्तान्निबद्धपदका च कनकावली सिद्धा भवति । अस्मिंश्च कनकावलीतपसि सर्वाग्यपि चत्वारि चतुर्थानि भवंति, चतुष्पंचाशत् षष्ठानि, ' ॥४१०॥
२२२
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________
चत्वार्यप्टमानि, द्वे दशमे, द्वे द्वादशे, द्वे चतुर्दशे, द्वे षोडशे, द्वे अष्टादशे, द्वे विंशतितमे, द्वे द्वाविंशतितमे, | द्वे चतुर्विंशतितमे, द्वे पड़ि विशतितमे, द्वे अष्टाविंशतितमे, द्वे त्रिंशत्तमे, द्वे द्वात्रिंशत्तमे द्वे चतुस्त्रिं- 15 | शत्तमे इति; एवं च सर्वैकत्वेवर्षमेकं चतुर्विंशतिश्च तपोदिनानि भवंति, अष्टाशीतिश्च पारणकदिनानि, | उभयमीलनेन वर्षेणैकेन त्रिभिर्मासै-विंशत्या च दिनैरियं समर्थ्यते । अस्यां च कनकावल्यां सर्वकामिताहारेण पारणकं भवति, निर्विकृतिकेन वा अलेपद्रव्यैर्वा आचाम्लेन वा इत्येवं पारणकमेदादियं । चतुर्दा भवति । ततः पंचभिर्वर्षेः मासद्वयेनाष्टाविंशत्या च दिवसैश्चतुर्विधापीयं समाप्यत इति ॥ रत्नावल्यप्येवमेव द्रष्टव्या, केवलं दाडिमद्वये पदके च षष्ठस्थानेऽष्टमानि वाच्यानि, शेषं सर्व तथैवेति ॥ अथ मुक्तावलीतपो भण्यते-अत्राऽऽदौ चतुर्थ, ततो द्वावुपवासौ ततः पुनरपि चतुर्थ, ततस्त्रय उपवासाः, ततः पुनरपि चतुर्थ, चत्वार उपवासाः, एवं चतुर्थान्तरितमेकोत्तरवृद्धया नेयं, चेतुर्थ पंचोपवासाः, चतुर्थं षट् , चतुर्थं सप्त, चतुर्थमष्टौ चतुर्थं नव चतुर्थं दश चतुर्थमेकादश चतुर्थ द्वादश चतुर्थ त्रयोदश चतुर्थ चतुर्दश चतुर्थ पंचदश चतुर्थ षोडशोपवासाः, एवमर्ध मुक्तावल्या निष्पन्नं, द्वितीयमप्यमेवमेव द्रष्टव्यं, केवलमत्र प्रतिलोमगत्या उपवासान् करोति, तद्यथा-पोडशोपवासान् कृत्वा पारयति, ततश्चतुर्थ, ततः पंचदशेत्येवं चतुर्थान्तरितमेकोत्तरहान्या नेयं यावत् द्वावुपवासौ कृत्वा पर्यंते चतुर्थ करोति, अत्र स्थापना
११॥
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव
भावना
प्रकरणे
इह तपोदिनानां शतत्रयं भवति, षष्टिस्तु पारणकदिवसाः, उभयमीलनेन वर्षेणैका समतिक्रामति । पारणकभेदाच्चातुर्विध्यं कनकावलीवदत्रापि द्रष्टव्यमिति ॥ अथ सिंहविक्रीडितं तपः प्रोच्यते-- एतच्च लघुवृहद्भेदाद् द्विविधं तत्र लघुसिंह विक्रीडितमित्थमवगन्तव्यं, तद्यथा--एक्को दो एक्कोऽवि य उववासा तिन्नि दोन्नि चउरो य | तिन्नि य पंच य चउरो छ पंच सत्तेव व उववासा ॥१॥ छ चेव अट्ठ सत्त य नववासेहिं होइ पढमलया । अट्ठ नव सत्त अट्ठ य छ सत्त पण छ च चउरो य ॥२॥ पण तिन्नि चउर दोन्नि य तिन्नेगो दोन्नि एग उववासा । पढमलया विवरीया अट्टहिया होइ बीयलया ॥ ३॥ चउपन्नसयं च तवोदिणाणि इह पारणाई तेत्तीसं । छहिं मासेहिं सत्तहिं दिणेहिं बचइ समग्गमिणं ||४| पारणकभेदाचातुर्विध्यमत्रापि द्रष्टव्यमिति । अथ बृहत् त्सिंहविक्रीडितमुच्यतेएको दो एक्कों चि तिन्नि दुवे चउर तिन्नि पण चउरो । छ चेव पंच सत्त य छ अट्ट सत्तेव नव अट्ट ||१| दस नव एक्कारस दस दुवाल सेक्कारसेव तेरसया । बारस चउदस तेरस पनरस चउदस य सोलसगं ||२| इय पढमलयं काउं तत्तो पन्नरस कुणइ उववासे । पढमलयं चिय तत्तो विवरीयं सोलसाईयं ॥ ३ ॥ पते ववास करे इय होति पिंडियाई इहं । चत्तारि तवदिणाणं सयाई सगनज्यअहियाई ॥४॥ एहिं पारणया सव्वेगत्तेण वरिसमेगं च । छम्मासा अट्ठारस दिणाई पारणयभेण ॥५॥
La Exas
यावत् 17 २४
यावत् १ १ १६ १६
लघुसिंहविक्रीडि
तादित
पसां
करणस्वरूपम्
॥। ४१२ ॥
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________
एयं पि चउन्भेयं वोच्छिन्नं सुप्पइट्टियमुणम्मि । जमिमम्मि अपच्छिमओ सो चिय वीरेण बागरिओ | इह प्रमुखग्रहणादन्येऽप्यपर्यन्तास्तपोविशेषाः सन्ति, तेष्वपि मध्ये विनेयजनानुग्रहार्थ केचिद् || | दयन्ते-तत्र भद्रतपः प्रोच्यते, एतदपि लघुबृहभेदतो द्विभेदं, तत्र लध्वित्थमवसेयं-एक दुग तिन्नि |
चउरो पंचुववासेहिं होइ पढमलया। तिन्नि चउ पंच एक्को उववासद्गेण बीया उ ॥१॥ पण एक दोन्नि तिन्नि य'उववासचउक्कएण तइयलया । दो तिन्नि चउर पंच य एकुववासे चउत्थलया ॥२॥ पंचमलयाइ ॥ चउरो पण एक्कग दोन्नि तिन्नि उववासा । पणसत्तरि उववासा सव्वे पणवीस पारणया ॥३॥ अत्र || स्थापना--तिर्यग् | १|२|३|४|५ऊर्ध्वकोणेषु च गण्यमानेऽस्मिन् सर्वतः पंचदशागच्छंतीति, सर्वतोभटमतदच्यते. ३।४।५।१२ तदेवं लघु प्रतिपादितम् । अथ तदेव वृहत् प्रतिपाद्यते-एक्कग दुग MS
१५/१/२३४ तिग चउरो पंच २३४ापारछ सत्ता
छ सत्तोववास पढमलया। चउ पंच छ सत्तेगो दो तिन्नुववास बीया उ ॥१॥ ४/५।१/२ |३| सत्तेग दोन्नि तिन्नि य चउ पण छहिं चेव होइ तइयलया । तिग चउर पंच छ च य सत्तेग दुगे चउत्थी उ ॥२॥ छ चेव सत्त एको दुग तिग चउ पंचमेहिं पंचमिया । दुग तिग चउ पण छ चिय सत्तेक्कगएहिं छठ्ठी उ ॥४॥ पण छ च सत्त एक्कग दुग तिग चउरोववास सत्तमिया । छन्न उयसयं इह तवदिणाण गुणपन्न पारणया ॥५॥
॥ ४१३ ।।
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________
..
भवभावना प्रकरण
इह स्थापना
अथ भद्रोत्तरं तपः प्रति- लधुबृहत्पाद्यते, पंचग छ सत्त अह
य नवोववासेहिं होइ पढमलया। अट्ठ नव पंच छच्च य , सर्वतोसत्तुववासेहिं बीया उ॥
१ ६छि चेव सत्त अट्ट य नव पंचर्हि चेव होइ । भद्रतइयलया। नव पंच छच्च ६७,१२/३४५ सत्तर्हि उववासेहिं चउत्थी उ ॥२॥ पंचमलयाइ सत्त । आदिय उववासा अट्ट नव यहोशापण छकं । तवदिवसा पणसत्तरसयमिह पणवीस तपसां पारणया ॥३॥
करण
विधिः अत्र स्थापना |५|६|७|| एतेष्वपि भद्रमहाभद्रभद्रोत्तरेषु पारणकभेदाचातुर्विध्यं द्रष्टव्यमिति । अथ आचा
EE५६ माम्लवर्द्धमानकं तपः प्रोच्यते, अथ प्रथममाचाम्लमलवणकांजिकमिश्रोदनाभ्यवहार-
ह ज लक्षणं विधीयते, ततश्चतुर्थे, ततश्च द्वे आचामाम्ले पुनश्चतुर्थ, त्रीण्याचामाम्लानि |७|८|||५|६| पुनश्चतुर्थ, चत्वार्याचामाम्लानि पुनश्चतुर्थ, पंचाऽचामाम्लानि एवं चतुर्थातान्येकोत्तरवृद्धया तावदाचामाम्लानि वर्द्धनीयानि यावच्छतमाचामाम्लानां कृत्वा चतर्थ करोति, इह च सर्वसंख्यानतः शतं चतुर्थीनां, पंचाशदधिकानि पंचसहस्राण्याचामाम्लानां, उभयमीलने चतुर्दशभिर्वस्त्रिभिर्मासैः चतुर्विंशत्या च दिनैः सर्वमिदमतिकामति । अथ सप्तसप्तमिकाया- . ॥४१४ ॥
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्चतस्रः प्रतिमाः प्रतिपाद्यन्ते, तद्यथा-सप्तसप्तमिका अष्टाष्टमिका नवनवमिका दशदशमिका चेति, अत्र आद्या सप्तसप्तमिका क्रियते, एकोनपंचाशद्दिनानीत्यर्थः, तत्राद्यसप्तके प्रतिदिनमेकैका दत्तियते, द्वितीयसप्तके तु प्रतिदिनं दत्तिद्वयं, तृतीयसप्तके प्रतिदिवसं दत्तित्रयं, चतुर्थसप्तके दत्तिचतुष्टयं, एवमेकैकदत्तिवृद्धया तावन्नेयं यावत् सप्तमसप्तके प्रत्यहं दत्तिसप्तकं ग्राय, अत्र स्थापना-७७७७७ द्वितीयाऽष्टाष्टमिका, अष्टौ अष्टकाः क्रियन्ते, चतुःषष्टिर्दिनानीत्यर्थः, अत्रापि प्रथमाष्टके प्रतिदिनमेकैका दत्तिर्गृह्यते, द्वितीयाष्टके द्वे द्वे, एवमेकैकदत्तिवृद्ध-या तावद् नेयं यावदष्टमेऽष्टके प्रतिदिनमष्टौ दत्तयो गृह्यन्ते, अत्र स्थापना-बाबारादाबादाबाट तृतीया नवनवमिका, नव नवका विधीयंते, एका| शीतिदिनानीत्यर्थः, अत्रापि प्रथमनवके प्रतिदिवसमेकैका दत्तिः, एकैकवृद्धया च नवमनवके प्रतिदिनं नव दत्तयः, स्थापना-९।९।९।९।९।९।९।९।९ चतुर्थी दशदशमिका, दश दशकान् यावत् क्रियते, शतं दिनानामित्यर्थः, अत्रापि प्रथमदशके प्रतिदिनमेका दत्तिस्ततश्चैकैकदत्तिवृद्धया दशमदशके प्रतिदिनं दश दश दत्तयः । स्थापना-१०।१०।१०।१०।१०।१०।१०।१०।१०।१० नवभिर्मासैश्चतुविशतिभिर्दिनैश्चतस्रोऽप्येता प्रतिमाः समर्थ्यन्ते । अथ नान्द्रायणं तपः प्रतिपाद्यते, अत्र च भिक्षादत्तिभिः कवलैर्वा यवमध्या वज्रमध्या चेति द्वे प्रतिमे भवतः, तत्र च यवमध्ये शुक्लपक्षप्रतिपदि एका भिक्षादत्तिः कवलो वा एकोऽभिगृह्यते,
॥४१५॥
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना
प्रकरणे
द्वितीयायां द्वे, तृतीयायां तिस्रः, एवमेकोत्तरवृद्धया यावत् पौर्णमास्यां पंचदश, कृष्क्षपक्षप्रतिपदि च पंचदश दत्तयः कवला वा गृह्यन्ते, द्वितीयायां चतुर्दश इत्येवं यावदमावास्यायामेका दत्तिः कवलो एको गृह्यते इति, मासेनैषा समर्थ्यते । वज्रमध्या तु कृष्णपक्षप्रतिपदि प्रारभ्यते, प्रथमदिने च पञ्चदश दत्तयः कवला वा गृह्यन्ते, तत एकैकहान्या तावन्नीयते यावदमावास्यायां शुक्लपक्षप्रतिपदि चैका दत्तिः कवलो वा एको गृह्यते, ततो द्वितीयाया आरभ्य एकोत्तरवृद्धया तावन्नीयते यावत् पौर्णमास्यां पंचदश दत्तयः कवला वा गृह्यन्त इति, मासेनैषाऽपि समाप्यत इति ॥
अथ सर्वागसुंदरं तपः प्रतिपाद्यते, सर्वागानि सुंदराणि - सौन्दर्योपेतानि भवन्ति यस्मात्तपोविशेपात् असौ सर्वागसुन्दरः तपोविशेषः, स इदानीं प्रतिपाद्यते, तद्यथा - सव्वंगसुंदरतवो कायव्वं होइ सुक्खमि । एत्थ य अडववासा एगंतरिया विज्ञेयत्र्वा ॥१॥ आयंबिलेण विहिणा कायव्वं एत्थ होइ पारणयं । खंतीइ मद्दवाईणऽभिग्गहो एत्थ कायव्वो || २ || अवरद्धे वि न कज्जा कोवाई तह करेज सत्तीए । पूयं जिणाण दाणं च देज्ज जइकिविणमाईणं ॥ ३॥ अस्य च तपसः सर्वागसुन्दरत्वमानुषंगिकमेव फलं, मुख्यं तु सर्वज्ञाज्ञया क्रियमाणानां सर्वेषामेव तपसां मोक्षावाप्तिरेव फलमिति भावनीयम्, एवमुत्तरत्रापि । रुजानां - रोगाणामभावो निरुजं तदेव प्रधानफलविवच्या शिखेव शिखा-चूला यत्रासौ
&
सर्वागसुंदरादि
तपसां
विधा -
नानि
॥ ४१६ ॥
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________
निम्नशिखः तपोविशेषः, सोऽधुनाऽभिधीयते, तद्यथा-आयामपारणेणं निरुजसिहम्मी करेज तह चेव अट्टववासे नवरं कायव्वा कसिणपक्खम्मि ॥१॥ पत्याईहिं गिलाणो पडियरिव्वो मए त्ति घेत्तव्यो । इह निच्छओऽवसेसं पूयादाणाइ तह चेव ॥२॥ परमाणि शक्रचक्रवादियोग्यानि प्रकृष्टानि हारकेयूरकंकणादीनि भूषणानि यस्मादसौ परमभूषणः, स चेत्थमवसेयः-इह परमभूसणतवे कायन्नाई वंति सव्वाइं । यत्तीस अंबिलाइं एगंतरियाई विहिपुव्वं ॥१॥ दायब्वाइं इह भूसणाई जिणचेइयाण सत्तीए । जिणपूयादाणाई एत्थवि तह चेव सत्तीए ॥२॥ अथ कल्पवृक्ष इव कल्पवृक्षः, सौभाग्यफलप्रदाने कल्पवृक्षः सौभाग्यकल्पवृक्षः, स चेत्थमवसेयः- सोहग्गकप्परुक्खो कायवो होइ चेत्तमासम्मि | उववासेहिं एगंतरेहिं मासं समग्गं पि॥१॥ पूयादाणाइविही तह चेव समथिए य एयम्मि सोवन्नरुप्पमइओ अहवाऽवि हु तंदुलाइमओ ॥२॥ फलभरविणमंतविचित्तसाहपरिमंडिओ मणभिरामो । काऊण कप्परुक्खो दायब्वो चेइयहरम्मि ॥३॥ इंदियविजओ य तवो तत्थ य पढमें दियं समासज्ज । पुरिमड़े कासणनिविगइय आयाम उववासा ॥१॥ बीयाइइंदिएसु वि पत्तेयं एवमेव तो एयं । पणवीसवासरेहिं संमप्पए पंचहिं लयाहिं ॥२॥ एवं कसायमहणो तत्थ वि कोहं कसायमासज । एक्कासण निविगई आयंबिल तह य उववासो ॥३॥
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव
भावना
प्रकरणे
विविधतपसां प्रकाराः तेषां विधिश्च
एत्थ य लयाउ चउरो समप्पए सोलसेहिं दिवसेहिं । नामेण जोगसुद्धी तवों तहिं मणविसुद्धिकए ॥४॥ निम्चि'गई आयंयिलमुववासो चेव होइ कायव्यो । तिन्नि लयाओ मणवइतणू हिं दिवसा य नव इहयं ॥ अह कम्मसूयणतवो उबवासेकासणेगसित्थं च । एगट्ठाणं इग दत्तिनिब्वियाऽऽयाम अडकवलं ॥३॥ एत्थ य अट्ट लयाओ अट्टहिं कम्मेहिं दिवस चउसही। तित्थयरजणणिपूयाजुत्तं भद्दवयमासम्मि ॥७॥ तित्थंकरजणणितवो सत्तहिं एक्कासणेहिं विन्नेयं । तह समवसरणतवमवि भणंति भहवयमासम्मि ॥८॥ एत्य य जहसत्तीए एक्कासण निम्वियं च आयामं । उववासो य विहेउं चउसु वि दारेसु पत्तेयं ॥९॥ इह एयं कायव्वं भद्दवयचउक्कयम्मि पत्तेयं । सोलसहिं वासरेहिं चउसट्ठी दिणा इहं सव्वे ॥१०॥ पूइज्जति य सत्तीइ एत्थ जिणसमवसरणबिंबाई । उववासाइतवेणं नंदीसरतवमणुढेजा ॥११॥ नंदीसरपडपूयापुब्वममावसदिणम्मि सत्तीए । चेत्तस्स पुन्निमाए तवेण उववासपमुहेण ॥१२॥ पंडरियपूयपुवं पंडरियतवो करेज जहसत्तिं । जिणभवणठवियकलसे अक्खयमुट्ठीइ अणुदियहं ॥१३॥ खिप्पंतीए भरिजह सो कलसो जत्तिएहिं दियहेहिं । एवइयाई दिणाई एक्कासणएहिं अखयनिहीं ॥१४॥ एकाए पडिवयाए दोसु य बीयासु तिसु य तइयासु । चउसु चउत्थीसु तहा पंचसु तह पंचमीर १. गइयमाय -सर्वत्र ॥
॥४१८॥
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________
| इय जाव पन्नरसपुन्निमासु कीरंति जत्थ उववासा | सो सव्वसोक्खसंपत्तिनामओ तवविसेसो त्ति ॥ | दंसणनाणचरित्ताण सुद्धिहेर्ड करेज पत्तेयं । तिन्नुववासे पूएज दसणाईणि सत्तीए ॥१७॥ .
ऊनोदरतातपश्च पंचविधं भवति, उक्तं च-अप्पाहार अवड्ढा विभाग पत्ता तहेव किंचूणा । अट्ठ दुवालस सोलस चउवीस तहेक्कतीसा य ॥१॥ अत्र यथासंख्यं सम्बन्धः, तद्यथा-अष्टभिः कवलैरल्पाहारोनोदरता १, नवादिभिर्द्वादशान्तिकैः कवलैरुपार्छानोदरता २, त्रयोदशादिभिः षोडशान्तैर्द्विभागोनोदरता ३, सप्तदशादिभिश्चतुविंशत्यवसानः प्राप्तोनोदरता ४, पंचविंशत्यादिभिरेकत्रिंशत्पर्यन्तैः । कवलैः किंचिन्न्यूनताभिधाना ऊनोदरता ५, इयं च पंचविधाऽप्यूनोदरता प्रत्येकं त्रिभेदा भावनीया । का तद्यथा-एकादिभिः कवलैजघन्या, अष्टादिभिरुत्कृष्टा, द्वयादिभिस्तु मध्यमेति । एकैकं तीर्थकरमाश्रित्य
चतुर्विशतिभिराचाम्लैर्दमयन्तीतपो भवतीति ।
सुमइत्थ निच्चभत्तेण निग्गओ वसुपुज्जजिणो चउत्थेण । पासो मल्लीऽवि य अट्टमेण सेसा उ छट्टेणं ॥ Real इति निष्क्रमणतपः । अहमभत्तंतंमी पासोसभमल्लिरिहनेमीणं । वसुपुज्जस्स चउत्थेण छट्ठभत्तेण
सेसाणं ॥२॥ इति केवलतपः। निव्वाणमंतकिरिया सा चउदसमेण पढमनाहस्स । सेसाण मासिएणं वीरजिणिंदस्स छट्टेणं ॥१॥ इति निर्वाणतपः ।
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरणे
भगवता श्रीमहावीरेणकृततपसां संख्या
नव किर चाउम्मासे छ क्किर दोमासिए उवासीय | बारस य मासियाई बावत्तरि अद्धमासाइं ॥१॥ ॐ एक किर छम्मासं दो किर तेमासिए उवासीय । अड्ढाइन्जाई दुवे दो चेव दिवढमासाइं ॥२॥
भदं च महाभहं पडिमं तत्तो य सब्बओभई। दो चत्तारि दसेव य दिवसे ठासी य अणुबद्धं ॥३॥ गोयरमभिग्गहजुयं खमणं छम्मासियं च कासी य । पंचदिवसेहिं ऊणं अवढिओ वच्छनयरीए ॥४॥ दस दो य किर महप्पा ठासि मुणी एगराइयं पडिमं । अट्ठमभत्तेण जई एककं चरमराईयं ॥५॥ दो चेव य छट्टसए अउणातीसे उवासिया भयवं| न कयाइ निचभत्तं चउत्थभत्तं च से आसि ॥६॥ तिणि सए दिवसाणं अउणापन्ने उ पारणाकालो । उक्कडयनिसेजाणं ठियपडिमाणं सए बहवे ॥७॥ सव्वं पि तवोकम्मं अपाणयं आसि वीरनाहस्स । पव्वजाए दिवसे पढमे खित्तंमि सब्वमिणं ॥८॥ यारस चेव य वासा मासा छ चेव अद्धमासो य । वीरवरस्स भगवओ एसो छउमत्थपरियाओ॥९॥ __इति श्रीमन्महावीरतपः । तदेवमपारः श्रुतसागरः, तत्प्रतिपादिततपसां चानन्ताः कर्तार इत्यतोऽनेकानि स्कन्दकप्रमुखपुरुषविशेषैराचीर्णानि तपांसि अयंते, कियन्तीह लिख्यन्ते?, दिङमात्रं किंचिदेतद् गंधहस्तिपंचाशकादिशास्त्रदृष्टमुपदर्शितं, नतु स्वमनीषिकयेति, अन्येऽपि यहुश्रुताम्नायात् तपोविशेषाः समवसेया इति ॥ अथ तपःसमाचेरणे गुणमुपदशर्यन्नाह
॥४२०॥
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________
जह जह दढप्पइन्नो वेरग्गगओ तवं कुणइ जीवो । तह तह असुहं कम्मं झिज्जइ सीयं व सूरहयं ॥ S नाणपवणेण सहिओ सीलुजलिओ तवोमओ अग्गी। दवहुयवहो ब्व संसारविडविमूलाई निद्दहइ ॥
___ सुगमे ॥ अथ तपोबहुमाने तत्कर्तृनुत्कर्षयन् प्रणमंश्चाऽऽहIS दासोऽहं भिच्चोऽहं पणओऽहं ताण साहुसुहडाणं । तवतिक्खखग्गदंडेण सूडियं जेहिं मोहबलं ।४५४||
___ पाठसिद्धैव ।। अथ तपोविषय एव शिष्योपदेशमाह| मइलम्मि जीवभवणे विइन्ननिम्भिच्चसंजमकवाडे । दाउं नाणपईवं तवेण अवणेसु कम्ममलं ॥४५५॥
जीव एव भवनं-गृहं तस्मिन् कर्मकचवरमलिने, आगंतुककर्ममलनिषेधार्थ वितीर्ण निबिडसंयमकपाटे, | ज्ञानप्रदीपं दत्त्वा पिटिकादिस्थानीयेन तपसा कर्ममलमपनय येन निर्वृतिमवाप्नोसि, उक्तं च "नाणंपयासयं सोहओ तवो संजमो य गुत्तिकरो । तिण्हं पि समाओगे मोक्खो जिणसासणे भणिओ ॥१॥ पुनरपि तपःशोषितकर्ममलान् मुनीन् नामग्राहं
सरकवेत्राह
॥ ४२१॥
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________
__ भव-: तवहुयवहम्मि खिविऊण जेहिं कणगंव सोहिओ अप्पा।तेअइमुत्तयकुरुदत्तपमुहमुणिणो नमसामि ४५६ ; तपसा भावना
* कर्ममलप्रकरणे कः पुनरतिमुक्तकमुनिरिति ?, उच्यते
: शोषणे जिणभवणवयंसयपल्ल वेहिं फुसइ ब्व जं ससिकलंकं । पोलासपुरे पवरम्मि तंमि विजओ महाराया ॥१॥ . अतिमुक्त*, तस्स य नामेण सिरी भजा सीहसुमिणसूइओ तीसे। जाओ पुत्तो अइमुत्तओ त्ति नामं च से विहियं ॥२॥ कुमार* किंचूणअट्टवरिसो अह सो समलंकिओ महग्धेहिं । वत्थाहरणेहिं पभूयरायउत्तेहिं परियरिओ ॥३॥ - कथानकम्
कणयमएणं तिंदूसएण कीलेइ रायमग्गम्मि । तम्मि य काले बाहिं समोसढो तत्थ जिणवीरो ॥४॥ *
तत्तो गोयमसामी गोयरचरियाइ आगओ तत्थ । तं दद्रु अइमुत्तो माई न अंगेसु परितुट्ठो ॥५॥ । तो समुहो आगंतुं पुच्छइ विणएण बंदिऊण तहा । देवाणुपिया ! तुम्भे के बुच्चह ? कीस वा अडह ?| ६.
रंजियहियओ तत्तो अवालचरिएण तस्स भयवं पि । गोयमसामी पभणइ अम्हे समणा य निग्गंथा ७ १ भिक्खट्टा य अडामो भणियं तो तेण एह मह गेहं। दावेमि जेण भिक्खं गहिऊण करंगुलीह तओ॥८॥ * अइमुत्तएण नीओ गोयमसामी नरिंदभवणम्मि । तं तह दह्र तुहा तजणणी आगया समुहा ॥९॥ , तिपयाहिणीकरेत्ता वंदित्ता विउलअसणमाइहिं । पडिलाभिऊण वंदइ गोयमसामि तओ वलियं ॥१०॥
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________
II पुच्छइ कुमरो भयवं! तुन्भे वञ्चिहिह कं इओ वसहिं ? । तो गोयमेण भणियं बाहिं चिट्ठइ समोसरिओ ।
अम्हं धम्मायरिओ वीरजिणो तस्स चरणमूलम्मि | वच्चिस्सामो अम्हे इय भणिऊणं गओ तत्थ ॥१२॥
अइमुत्तयकुमरो ऽवि हु वच्चइ पच्छा जिणस्स पासम्मि | भयवं पि तयणुरूवं भवमहणिं देसणं कुणइ॥ का अइमुत्तओ वि उग्गं काउं जम्मंतरम्नि पव्वलं । गंतूण देवलोयं चइऊण इहं समुप्पन्नो ॥१४॥ का पुबि पि बहुयकम्मे खविए लहुकम्मयाइ तो इण्हि । सोउं जिणस्स वयणं तकखणमुवलद्धसम्मत्तो ।१५।।
पभणइ तुम्ह सहत्येण दिक्खियं अप्पयंअहं भयवं!। इच्छामि जिणोऽवि तओ पभणइ मा कुणह पडिबंधं। ,
तो परमं संवेयं समुब्वहंतो पिऊणि अइमुत्तो । पभणइ मुंचह अम्मो ! दिक्खं गिण्हामि जिणपासे ।१७। । All बालोऽसि तुमं पुत्तय ! सुकुमारो पवरसोक्खदुल्ललिओ । केवलकट्ठाणुट्ठाणनिम्मियं तो वयं दुकरं ॥१८॥
इय भणियम्मि पिऊहिं अइमुत्तो भणइ सचमेयं ति । उच्छलिए पुण विरिए अणंतविरियस्साजीवस्स।१९। विजइन दुक्करं तिहुयणेऽवि गेहे य संपलितम्मि । का बालवुडढपमहाण नीहरमाणाण किर चिंता? ॥२०॥ जरमरणरोयसोयग्गिसंपलित्तो य एस भववासो | तो नीहरमाणमओ को संभइ किर हिओ संतो? ॥२१॥ | इच्चाइजुत्तिसंगयगिराहिं पडिबोहिऊण पियराइं । अइमुत्तएण गहिया दिक्खा जिणवीरपासम्मि ॥२२॥ एफारस अंगाई तत्तो सो पढइ थेवदियहेहिं । थेराण सन्निगासे अहऽन्नया एइ घणसमओ ॥२३॥
॥४२३ ॥
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव बालसहावत्तेणं तत्तो लभ्रूण अंतरं किं पि । वरिसंतेसु घणेसु गहिऊणं नियपडिग्गयं ॥ २४॥ ; तपसा भावना - बाहिं गओ नियच्छइ वहमाणं गरुयउदगवहमेक्कं । कीलइ तहिं तरंतो नावं काउं पडिग्गहयं ॥२५॥'कर्ममलप्रकरणे
उवरयबुद्धीए बहिं गएहिं थेरेहिं सो तहिं दिट्ठो । आणीओ वसहीए सिरिवीरजिणस्स य समग्गं ॥२६॥ .. शोषणे तं कहिऊणं पुढे भयवं! अइमुत्तओकुमाररिसी । कइया सिज्झिहिइ भणेइ तो जिणो एत्थचेव भवे ॥२७॥' अतिमुक्तकयउग्गतवच्चरणो निढवियासेसकम्मसंघाओ । एसो सिज्झिहिइ तओ पडियरियव्यो पयत्तेणं ॥२८॥ ." कुमारइच्छामो त्ति भणित्ता तं सम्म उवयरंति तो थेरा। पोढत्तं संपत्तो सोवि उदारं तवं कुणइ ॥२९॥ .
' कथानकम् तंजहा-गुणरयणसंवच्छरतवोकम्मं उवसंपजइ, पढमं मासं चउत्थंचउत्थेणं, दिया ठाणुकडिए, रतिं वीरासणएणं अवाउडएणं, बीयं मासं छछट्टेणं, तइयं मासं अट्ठमंअट्टमेणं, चउत्थं मासं दसमंदसमेणं, पंचमे मासे पंचण्हं उववासाणं पारेइ, छठे मासे छहं, एवमेगुत्तरवुड्ढीए जाव सोलसमे मासे सोलसण्हं उववासासाणं पारेइ, दिया ठाणुक्कडुए, रत्तिं वीरासणएणं अवाउडएणं ति। बारस भिक्खुपडिमाओ पकरेइ, तंजहा-मासियं दोमासियं तिमासियं एवं जाव सत्तमासियं, पढमसत्तराईदियं दोच्चसत्तराईदियं तच्चसत्तराईदियं अहोराइयं एगराइयं ति ॥ इय अन्नेण विछट्टमाइतिब्वेण तवयासेण । कणगं व अप्पयं सोहिऊण सिद्धिं गओ एसो ॥३०॥ ॥ ४२४ ॥
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________
॥ इति अतिमुक्तकाऽऽख्यानकं समाप्तम् ।। कुरुदत्तमहर्षिसंविधानकमुच्यते--
नागपुरं नामेणं नयरं जं नायरायसीसं व । नाणामणि संकिण्णं दुद्धरिसं फलिहगिहधवलं ॥१॥ परिवसइ कोइ इन्भो तत्थ सुओतस्स नाम कुरुदत्तो। सो मुणिय भवसरूवो पढमे च्चिय जोवणारंभे।। तं रिद्धिमुज्झिऊणं चइऊण कलत्तसयणसंबंधं । पब्वजं पडिवजइ पढइ य अचिरेण सयलसुयं ॥३॥ कुणइ य तवोविसेसे बहवे पुञ्चि पवन्नियसरूवे । तो अन्नया पवजइ पडिमं अइभीसणमसाणे ॥४॥ अह तत्थ के कुढिया समागया वाहराए मुसियधणा | पुच्छंति पहं करुदत्तमणिवरं पहपरिभद्रा ॥५॥ जाव यन किं पिजंपइ एसो परमक्खरम्मि संलीणो | तो तेहिं अणजेहिं मट्टियपालि सिरे काउं ॥६॥ खित्तो चियाइ अग्गी कमसो बाहिं तओ जलियदेहो । अंतो सज्झाणानलपणासियासेसकम्ममलो ||७|| अंतगडकेवली होइऊण कुरुदत्तमहरिसी सिद्धो । एवमणंता सिद्धा तवहुयवहदड्ढकम्ममला ॥८॥
॥ इति कुरुदत्तकथानकमवसितं, तदवसाने च दशमी निर्जराभावना समाप्ता ॥ तपसा कर्म निर्जरयताऽप्युत्तमगुणेषु बहुमानः कार्यः, अन्यथा तपसोऽपि तथाविधफलाभावेन वैयर्थ्यप्रसंगात् , अतो निर्जरणभावनाऽनन्तरं उत्तमगुणभावनामाह
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना
उत्तम गुणभावनावर्णनम्
प्रकरणे
र धन्ना कलत्तनियलाई भंजिउं पवरसत्तसंजुत्ता । वारीओ ब्व गयवरा घरवासाओ विणिक्खंता ॥
धन्ना घरचारयबंधणाओ मुक्का चरति निस्संगा । जिणदेसियं चरितं सहावसुद्धेण भावेण ॥४५॥ र धन्ना जिणवयणाई सुगंति धन्ना कुणंति निसुयाई । धन्ना पारद्धं ववसिऊण मुणिणो गया सिदि॥ र दुक्करमेएहिं कयं जेहिं समत्थेहिं जोव्वणत्थेहिं । भग्गं इंदियसेन्नं धिइपायारं विलग्गेहिं ॥४६०॥ - जम्मं पि ताण थुणिमो हिमंव विप्फुरियझाणजलणम्मि। तारुण्णभरे मयणो जाण सरीरम्मि वि विलीणो जे पत्ता लीलाए कसायमयरालयस्स परतीरं । ताण सिवरयणदीवंगमाण भई मुणिंदाणं ॥४६२॥
सुगमा एव । नवरं वारी-गजबंधनार्थं गर्ता, गृहमेव चारकबन्धनं-गुप्तियन्त्रणं, धृतिः मानसोऽवष्टम्भः सैव प्राकारस्तमारूढः । कषाया एव मकरालयः-ससुद्रः । शिवो-मोक्षः स एव है. रत्नद्वीपः, अन्योऽपि समुद्रपारं गतः किल रत्नद्वीपं व्रजतीति ॥ अथोत्तमगुणवतां महर्षीणां नमस्कार
६
॥ ४२६॥
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________
करणेन तद्यहुमानमाविर्भावयन्नाहपणमामि ताण पयपंकयाई धणुखंदपमुहसाहूणं । मोहसुहडाहिमाणो लीलाए नियत्तिओ जेहिं ॥:
स्पष्टा । धनुकथानकं चेदं
काकंदी नाम पुरी कामिणिवररयणभूसणपहाहिं । जीए विलुत्ततमाए मंगलमत्तं चिय पईवा ॥१॥ तीए जट्टियनामा जियसत्तू नाम नरवरो तह य । धणसत्थवाहधरिणी असंखधणसामिणी सुगुणा ॥२॥ परिवसइ सत्यवाही भद्दा नामेण तीइ गुणकलिओ। धणुनामो वरपुत्तो बालत्ते चेव पंचत्तं ॥३॥ पत्ते जणयम्मि य बुढिमुवगओ सो अहिज्जइ कलाओ। बत्तीस इब्भकन्नाओ पवररूवाओ जणणीए ॥४॥ परिणाविओ महंता पासाया कारिया य बत्तीसं । तम्मज्झे य महंतं धणुजोरगं कारियं भवणं ॥५॥ वत्तीसाए भजाहिं परिराओ तेसु भुंजए भोए । न मुणइ उदयत्थमणा रविणो विहुपरमसुकलिओ ॥६॥ बत्तीसपत्तबद्धाई नाडयाई निरिक्खमाणो सो । अहिणवसुरो व्व सग्गे गयं पि कालं न याणड ॥७॥ अह कइया वि हु दह्र बाहिं वचंतयंजणसमूहं । नियपरियणम्मि पुढे विनाओ तेण जिणवीरो ॥८॥ सहसंबवणुज्जाणे समोसढो तो य गरुयसद्धाए । चडिऊण रहे बच्चइ सपरियणो वंदणनिमित्तं ॥९॥
॥ ४२७॥
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरण
महर्षि
तप्पडिवुज्झणसमओ त्ति जाणि भगवया वि से कहिओ।
उत्तमदुहहेऊ दुहरूवो दुक्खफलो एस संसारो ॥१०॥
गुणमोत्तूणं जिणधम्म एयम्मि न अन्नमत्थि दुहसरणं ।
भावनायां सइ सामग्गीए इमो पडिपुन्नो जेहिं न हु विहिओ ॥११॥
धनुविसयामिसलवगिद्धेहिं तेहिं मूढेहिं हारिओ अप्पा । काउं तं पुण धीरा वयंति अयरामरं ठाणं ॥१२॥
कथा इय वीरजिणिंदसुभासियाई संवेयसारजणयाई । सोऊण धणुकुमारो संविग्गो भणइ उद्धेउं ॥१३॥
जिण ! सद्दहामि निग्गंथपवयणं तह य तुह सहत्थेण ।
दिक्खं इच्छामि जिणोऽवि भणइमा कुणसु पडि बंधं ॥१४॥ तो बहुयपयाराहिं जणणि मोयाविऊण जुत्तीहिं । जियसत्तरायसयमेवविहियनिक्खमणवरमहिमो ।१५। सयमेव पंचमुट्ठियलोयं काऊण गिण्हए दिक्खं । जावज्जीवं छठें उज्झियधम्माए भिक्खाए ॥१६॥ पारणयमंबिलेणं ओमोयरियाए इय जिणिंदस्स । पयमूलम्मि पवजइअभिग्गहं पढमदियहेऽवि ॥१७॥ एकारस अंगाई अचिरेण अहिज्जिऊण घोरतवं । कुणमाणो वीरासणपमुहट्ठाणेहिं पेयवणे ॥१८॥ चिट्ठतो निसिदिवसं धीरो विहरइ महीइ निस्संगो । बाहिं किसरुक्खतण अंतो विप्फुरियतवतेओ।।१९॥ १. ॥ ४२८ ॥
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________
सेणियनिवपुट्टेणं सभाए ससुराऽसुराए वीरेणं । वागरिओ दुक्करगारओ त्ति भुवणस्स कयहरिसो ॥२०॥ नवमासपरीमाणं काउं इय दुष्करं तवच्चरणं । काउं पाओवगमं मासं ठाऊण स महप्पा ॥२१॥ जाओ अणुत्तरसुरो सवढे आगओय इह तत्तो । पक्खालियकम्ममलो महाविदेहम्मि सिज्झिहिइ ।२२।*
॥ इति धनुमहर्षिकथानकं समाप्तम् ॥ अथ स्कन्दमुनिवराख्यानकमुच्यते
कत्तियपुरंति नयरं पउरपहं सरयसूरयिंचं व । अग्गी नाम नरिंदो अग्गि च्चिय सत्तुसलहाणं ।१। Melधूया य तस्स अइसयरूववई कत्तिय त्ति नामेणं । गिद्धेण तेण जोब्वणमणुपत्ता सा सयं चेव ॥२॥ स परिणीया कालेणं पुत्तो जाओ कयं च से नामं । किर सामिकत्तिगेयो अह वड्ढइ सो कुमारत्ते ॥३॥ | वीरसिरी नामेणं जाया भगिणी य तस्स सा दिन्ना | रोहीडगम्मि नयरे कुंचनरिंदस्स तो कुमरो ॥४॥ अन्नेसिं कुमराणं वसंतमासूसवम्मि कइया वि । माम्बहसालाओ पाहुडाई एताइं पेच्छेद ॥५॥
पुच्छइ जणणिं तत्तो माम्बहओ मज्झ नत्थि किं ? अम्मो ! । जेण न किंचि वि मह पट्टवेइ अह तस्स रुयमाणी ॥६॥
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना
प्रकरणे
साहइ जणणी जह वच्छ ! तुज्झं मज्झ वि य एक्क एव पिया । माम्वहओ एसो चिय तुह जणओ चेव तेणेको ||७||
कह पुण एवं अंबत्ति पुच्छिए कहइ तस्स सा सव्वं । तं सोऊण कुमारो वचइ सहस त्ति नित्र्वेयं ॥८॥ सुगुरुसमी दिक्खं पडिवज्जइ सो य धेवदियहेहिं । गीयत्थो तो विहरइ एगलविहारपडिमा ॥९॥ . किकिंधिपव्वए अन्नया य पडिमट्टियस्स निसिदिवसं । जाया बुट्टी तत्तो देहमलं खा लिऊण जलं |१०| पाहणदहे पवि जायं सव्वोसहीसरूवं तं । पहाओ जणो विमुञ्चइ तहिं तओ सव्ववाहीहिं ॥११॥ इय दक्खिणाव हे तम्मि पन्वए तं पवत्तए तित्थं । रोहीडंगंमि नयरे विहरंतो वह सो तत्तो ॥ १२॥ वीरसिरीवहिणीए भिक्खट्टा आगओ नियघरम्मि ।' दिट्ठो तो नेहेणं रुन्नं दट्टु किसाइतणुं ॥१३॥ परिणमइ अन्नह् च्चिय तं कुंचनराहिवस्स जह एसो । एयाए हिययदइओ कोऽवि तओ नीहरंतो सो | १४ | भिन्नो सत्तीह इमेण पिट्ठिदेसम्मि पडइ धरणीए । पुवि पि हु सिद्धाए तस्स तओ मोरिविजाए ||१५|| मोरियखंदियसेले नीओ उप्पाडिऊण सो साहू । तत्थ य समाहिपत्तो दिवं गओ तो पएसस्स ॥ १६ ॥ जायं तस्sभिहाणं सामिगिहं सो य खंदसेलम्मि । कालगओ तो जायं नामं खंदो त्ति बीयं पि ॥ १७॥
·
५
उत्तम
गुण
भावनायां
स्कन्दमुनिवर
कथा
॥ ४३० ॥
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________
एत्तो य जाणिउं मारिओ त्ति बंधू सदुक्खमभिरुयइ ।
वीरसिरी तह भणइ य भगिणीवइणा कयं तुझं ॥१८॥ || बंधव !पाहुन्नं सोहणं ति अहवा न तस्स इह दोसो । अवरसंति पुराकयपावाइं तस्स मज्झ वि य ॥१९॥ इच्चाइ तप्पलावे सोउं नाउं नरिंदकुंचेण । जह बंधवो इमाए हओ मए सो अणजेण ॥२०॥ || कुणइ पलावे तो एस दुक्खिओ कहमहं पिमुच्चिस्सं । अवियारियकारी एरिसाओ अइगरुयपावाओ?।२१॥ | इय गरुयविसायं वयइतह इमो जह समं सभजाए । वीरसिरीए दिक्खं पडिवजइ सुगुरुमूलम्मि ।२२ | तो वीरसिरी वरिसाइं तिन्नि आराहिऊण पव्वजं । देवत्तं संपत्ता दिवं गओ कुंचसाहू वि ॥२३॥
॥ इति स्कन्दमुनिकथानकं समाप्तम् ॥ अथोपसंहरन्नाहइय एवमाइऊत्तमगुणरयणाहरणभूसियंगाणं । धीरपुरिसाण नमिमोतियलोयनमंसणिजाणं ।४६४।
सम्यगज्ञानादयो गुणा एव रत्नाभरणं तेन भूषिताङ्गानां, शेषं सुगममित्येकादशी भावना समाप्ता।। उत्तमगुणभावनाऽनन्तरमुक्ता, उत्तमगुणानां च मध्ये जिनधर्मप्राप्तिरेवोत्तमोत्तमो गुणः,
॥४३१॥
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरण
तद्भाव एव शेषगुणानां सद्भावात् सफलत्वाचेत्यत उत्तमगुणभावनाऽनन्तरं विशेषोत्तमगुणरूपजिन- जिन शासशासनयोधिप्राप्तिभावनात्मिकां द्वादशी भावनामाह
न बोधि
: प्राप्तिभवरन्नम्मि अणंते कुमग्गसयभोलिएण कहकह वि। जिणसासणसुगईपहो पुन्नेहिं मए समणुपत्तो॥ भावना ___ जिनशासनमेव सुगतिपथः । कथंकथमपि कष्टेनासौ मया प्राप्तः, शेषं सुगमम् ॥ किमित्यसौ . व
__ वर्णनम् कष्टेन प्राप्तः ? इत्याहआसन्ने परमपए पावेयव्वम्मि सयलकल्लाणे । जीवो जिणिंदभणियं पडिवाइ भावओ धम्मं ॥४६६॥ '. ___ सुगमा ।। इतश्चायं कष्टप्राप्य इति दर्शयतिमणुयत्तखेत्तमाईहिं विविहहेऊहिं लब्भए सो य । समए य अइदुलंभ भणियं मणुयत्तणाईयं ।४६७॥ :
सुयोधा || केन पुनर्वचनेन समये मनुजत्वादिकं दुर्लभमुक्तम् ? इत्याह| माणुस्स खेत्त जाई कुलरुवाऽऽरोग्ग आउयं बुद्धी । सवणोग्गह सद्धा संजमो य लोयम्मि दुलहाई · ॥ ४३२॥
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________
___ अस्याश्च गाथाया भावार्थो बलिनरेन्द्राख्यानके संमाख्यात एव, मनुजत्वादिकं चागमे 'चुल्लग पासग धन्ने' इत्यादिभिर्दशभिर्दष्टान्तैदुर्लभमुक्तं, अतस्तन्मध्यादुपलक्षणार्थ युगसमिलादृष्टान्तमेकमाह
अवरदिसाए जलहिस्स कोई देवो खिवेज किर समिलं । पुवदिसाए उ जुगं तो दुलहो ताण संजोगो | अवि जलहिमहाकल्लोलपेल्लिया सा लभेज जुगछिड्ड । मणुयत्तणं तु दुलहं पुणो वि जीवाणउन्नाणं
प्रतीतार्थे ॥ यथा मनुजत्वं दशभिष्टार्दन्तैदुर्लभं, एवं क्षेत्रजात्यादीन्यपि । तनस्तानि सर्वाणि | । लब्ध्वाऽपि यो जिनधर्मे प्रमाद्यति स जरामरणादिभिराघातः शोचयतीनि दर्शयति
खेत्ताईणि वि एवं दुलहाई वण्णियाइं समयम्मि । ताई पि हु लणं पमाइयं जेण जिणधम्मे ।४७॥ सो जूरइ मच्चुजरावाहिमहापावसेन्नपडिरुहो । तायारमपेच्छन्तो नियकम्मविडंविओ जीवो ।४७२। | ___ गतार्थे ॥ अथ लब्धायामपि मनुजत्वादिसामग्रयां जिनधर्मश्रवणस्य दुर्घटतामाहआलस्स मोहऽवन्ना थंभा कोहा पमाय किविणता। भय सोगा अन्नाणा वक्वेव कुऊहला रमणा ।।
॥४३३॥
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरणे
एएहिं कारणेहिं लडूण सुदुल्लहं पि मणुयत्तं । न लहइ सुईं हियकरिं संसारुतारणिं जीवो ४७४
आलस्यमनुत्साहः, मोहो गृहादिप्रतिबंधरूपः, किमेतेऽपि प्रवजिता जानन्तीति परिणामोऽवज्ञा, स्तम्भो गर्वः, क्रोधः साधुदर्शनमात्रेणैवाक्षमारूपः, प्रमादो मद्यविषयादिरूपः, कार्पण्यं साधुसमीपे गमने दातव्यं कस्यचिद् किंचिद् भविष्यतीति वैक्लव्यं भयं साधुजनोपवर्ण्यमाननरकादिदुःखश्रवणसमुत्थं, शोक इष्टवियोगादिजनितः, अज्ञानं कुतीर्थिकवासनादिजनितोऽनवबोधः, व्याक्षेपो गृहकुषिहादिप्रयोजनजनितं व्याकुलत्वं कुतूहलं नटनृत्यावलोकनादिविषयं रमणं द्यूतक्रीडनादिकं, आलस्यादिपदानां पंचम्येकवचनान्तत्वादेतेभ्यः कारणेभ्यो न लभते जन्तुर्जिनधर्मे श्रुतिं, शेषं स्पष्टमिति | जिनधर्मोऽपि दुर्लभ इति पूर्वं प्रतिपादितं तदेव च समर्थयन्नाह—
दुलहो च्चिय जिणधम्मो पत्ते मणुयत्तणाइभावेऽवि । कुपहबहुयत्तणेणं विसयसुहाणं च लोभेणं ॥ सुखावसेया || अथ लब्धदुर्लभजिनधर्मः कश्चिदात्मानं प्रमाद्यन्तं शिक्षयन्नाहजस्स बहिं बहुयजणो लदो न तए वि जो बहुं कालं । इम्म जीव ! म वि जिणधम्मे किं पमाएसि ? |
मनुजत्वादि
प्राप्तावपि
जिनधर्म
प्राप्तेः दुर्लभता
।। ४३४ ॥
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________
___ यस्य जिनधर्मस्य बहिः- पृथग्भूतो बहुर्जनो-मिथ्यादृष्टिरूपोऽनन्तो जीवराशिर्वर्त्तते, यश्च | जिनधर्मस्त्वयाऽपि हे जीव ! बहुं-अनन्तानन्तकालं पूर्वभवे भ्रमता न लब्धः, तस्मिन्नपि एवंविधे | जिनधर्मे कथंकथमपि लब्धे किं प्रमाद्यसि ?, नष्टस्यास्य 'पुनरप्यतिदुर्लभत्वान्न युक्तस्तत्र तव प्रमाद | इति भावः ॥ अनिवृत्तप्रमादो भवभयोद्धान्तः पुनरप्यात्मानं शिक्षयितुमाह| उवलदो जिणधम्मो न य अणुचिन्नो पमायदोसेण । हा जीव ! अप्पवेरिय! सुबहुं पुरतो विसूरिहिसि।। दुलहो पुणरवि धम्मो तुम पमायाउरो सुहेसी य।दुसहं च नरयदुक्खं किह होहिसि ? तं न याणामो।। लदम्मि वि जिणधम्मे जेहिं पमाओ कओ सुहेसीहिं । पत्तो वि हु पडिपुन्नो रयणनिहीं हारिओ तेहिं । जस्स कुसुमोग्गमो चिय सुरनररिद्धीफलं तु सिद्धिसुहं । तं चियजिणधम्मतरुं सिंचसुसुहभावसलिलेहि । | जिणधम्मं कुर्वतो जं मन्नसि दुक्करं अणुट्ठाणं । तं ओसहं व परिणामसुंदरं कुणसु सुहहेउं ।४८१। इच्छंतो रिद्धीओ धम्मफलाओवि कुणसि पावाई। कवलेसि कालकूडं मूढो चिरजीवियत्थी वि
॥४३५
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना
प्रकरणे
भवभमणपरिस्संतो जिणधम्ममहातरुंमि वीसमिउं । मा जीव ! तंमि वि तुमं पमायवणहुयवहं देसु ॥
अणवरयभवमहापहपयट्टपहिएहिं धम्म संबलयं । जेहिं न गहियं ते पाविहिंति दीणत्तणं पुरओ | ४८४ | जिणधम्मरिद्धिरहिओ रंको च्चिय नूण चक्कवट्टी वि । तस्स वि जेण न अन्नो सरणं नरए पडतस्स ॥ धम्मफलमणुहवंतोऽवि बुद्धिजसख्वरिद्धिमाईयं । तं पि हुन कुणइ धम्मं अहह कहं सो न मूढप्पा ? ॥ जेणं चिय धम्मेणं गमिओ रंको वि रजसंपत्तिं । तम्मि वि जस्स अवन्ना सो भन्नइ किं कुलीणो ति ? ॥ जिणधम्मसत्थवाहो न सहाओ जाण भवमहारन्ने । किह विसयभोलियाणं निव्वुइपुरसंगमो ताणं ? ॥ निययमणोरहपायवफलाई जइ जीव ! वंछसि सुहाई । तो तं चिय परिसिंचसु निच्चं सद्धम्मसलिलेहिं जइधम्मामयपाणं मुहाए पावेसि साहुमूलंमि । ता दविएण किणेउं विसयविसं जीव ! किं पियसि ?
स्वीयात्मानं
प्रति
हितशिक्षा
।। ४३६ ।।
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________
त अन्नन्नसुहसमागमचिंतासयदुत्थिओ सयं कीस ? । कुण धम्म जेण सुहं सो च्चिय चिंतेउ तुह सव्वं ॥ व संपजंति सुहाई जइ धम्मविवज्जियाण वि नराण।तो होज तिहुयणम्मि वि कस्स दुहं ? कस्स वन सोक्खं ? | जह कागिणीइ हेउं कोडिं रयणाण हारए कोई । तह तुच्छविसयगिद्धा जीवा हारंति सिद्धिसुहं॥
धम्मो न कओ साउं न जेमियं नेय परिहियं सण्हं ।आसाए विनडिएहिं हा ! दुलहो हारिओ जम्मो॥ | नाणस्स केवलीणं धम्मायरियस्स संघसाहूणं । गिण्हतेण अवन्नं मढेणं नासिओ अप्पा ॥४६५॥ सोयंति ते वराया पच्छा समुवद्वियम्मि मरणम्मि । पावपमायवसेहिं न संचिओ जेहिं जिणधम्मो॥ लदु पि दुलहधम्मं सुहेसिणा इह पमाइयं जेण । सो भिन्नपोयसंजत्तिओ ब्व भमिही भवसमुहं ।।। गहियं जेहिं चरितं जलं व तिसिएहिं गिम्हपहिएहिं । कयसोग्गइपत्थयणा ते मरणंते न सोयंति ॥ को जाणइ पुणरुत्तं होही कइया वि धम्मसामग्गी ? । रंक ब्व धणं कुणह महव्वयाण इण्हि पि पत्ताणं
पाठसिद्धा एव, नवरं 'इच्छंतो रिद्धीओ' इत्यादिगाथायामयं भावार्थो-यथा कश्चिच्चिर
जीवितार्यपि मूढो विपर्यस्तः सद्यो मरणहेतुः कालकूट कवलयति एवं भवानपि हे जीव ! धर्मस्य
॥४३७॥
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव- भावना प्रकरणे
फलभूताः-कार्यभूताः ऋद्धीर्वाञ्छन्नपि दारिद्रयादिदुःखहेतुभूतानि पापानि करोतीति । 'जइधर्मादेव धम्मामयपाण'मित्यादिगाथाया अप्ययं परमार्थः-यतो विषयाः-शब्दरूपरसगन्धस्पर्शरूपाः ते च वाञ्छितनरकादितीव्रवेदनाहेतुत्वाद्विषमिव विष, तच विषयविषं स्वल्पमप्यर्थेनैव संप्राप्यते, धर्मस्त्वमृत
सुखप्राप्ती
श्रेष्ठिपानरूपः सुरमनुजमोक्षसुखहेतुत्वात्, स च बहुरपि साधुमूले मुधैव लभ्यते, परं मोहविपर्यस्तो जीवस्तं परिहृत्य द्रविणेनापि क्रीत्वा विषयविषमेव पिबतीति । 'साउं न जेमिय' मित्यादि,
पुत्रकथा तथाविधप्राप्त्यभावात् स्वादु-मनोज्ञं न भुक्तं १, श्लक्ष्णं-सूक्ष्मं वस्त्रं न परिहितं २, शेषं स्पष्टमिति ॥ अथोदाहरणप्रदर्शनगर्भमुपसंहरन्नाहअलमित्थ वित्थरेणं कुरु धम्म जेण वंछियसुहाई। पावेसि पुराहिवनंदणो ब्व धूया व नरवइणो
सुगमा, नवरं पुराधिपः-श्रेष्ठी तस्य नन्दनः-पुत्रः, तत्कथानकमुच्यते
जत्थ गिहदीहियासं हंसीउ व कामिणीओ गेहेसु। रवमुहलहंसयासंगिणीओ वियरंति लीलाए ।१। तं धरणितिलयनामं नयर सेट्टी संदरो नाम । परिवसइ तत्थ तस्स य जाओ कइया वि किर पुत्तो ।२। तम्मि य उयरम्मि ठिए जणओं जाए य उवरया जणणी | जाओ कुलस्स विखओ नट्ठो विवो य सव्वोऽवि ॥४३८॥
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________
ता करुणाए लोएण बालिओ विद्धिमुवगओ एसो । अह लजंतो नयरं मोत्तृणं जत्थ केणावि || ४ || नामं पिन याणिजइ सालिग्गामे ठिओ तहिं गंतुं । जं जं कुणइ कया विहु कहमवि वाणिज्जवसायं |५| सो सो जाय विलो तत्तो उयरं पि भरिउमसमत्यो । दूरं विसन्नहियओ सो पासंडीण पासम्म |६| वबइ कहइ य वालत्तणाउ आरम्भ अत्तणो दुक्खं । तेऽवि य भणंति सत्र्वे जह धम्मविवज्जिया जीवा ॥७॥ किं भद्द तं दुहं जं लहंति न पुरा सयं विहिपावा । ता सयलसोक्खनिलयं धम्मं चिय कुणसु सुहकंखी धम्मं च दाणहोमाइएहिं साहंति तस्स ते तत्तो । एवं परिव्भमंतो कयाइ सो साहुमूलम्मि ॥९॥ पत्तो निसुणइ धम्मं केणइ सुहकम्मपरिणइव सेण । तं जुत्तिसंगयं मन्निऊण काउं समादत्तो ॥ १०॥ भागेण चुंटिकणं मिलए कुसुमाई नेइ जिणभवणे । पूयइ वंदइ बिंबे कुणइ य आरतियाईयं ॥ ११॥ धम्मं अन्नं पितकलेससज्यं समायरइ सव्वं । कमसो परिणयधम्मो वडूढंतसुहेकपरिणामो | १२ | आसंसाए विरहिओ निरूसुओ कुणइ पोसहाईयं । जं किंचि वि ववसायं कुणमाणो तो भरइ उयरं | १३ | नामं च तस्स व विहियं लोएण दुग्गओ त्ति तओ । कइया विबहुयसंचियकुसलो घेत्तूण मुग्गाणं ॥ पडियं एक सीसेण वच्चए पुरवरम्मि अयलउरे । तस्स बहिं तरुमूले वीसममाणेण तेणेक्को ॥ १५ ॥ दण सिद्धपुत्तो पोत्थियहत्थो परेण विणएण | पुट्ठो किमिमीए पोत्थियाए लिहियं ति ? सो आह ॥ १६ ॥
॥ ४३९ ॥
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरणे
साण फलं ते केरिस त्ति सो दुग्गएण पुणरुत्तं । पुट्ठो छयाइ फलं साहइ पढमं पि तं च इमं । १७| rest पढमं नियकज्जं किं पि काउकामस्स । होइ सुहा असुहा वि य छीया दिसिभायभेएण | १८ | पुत्र्वदिसा ध्रुवलाभं जलणे हाणी जमालए मरणं । नेरइए उच्वेओ पच्छिमए परमसंपत्ती ॥ १९ ॥ वायव्वे सुहवत्ता धणलाभो होइ उत्तरे पासे । ईसाणे सिरिविजयं रज्जं पुण बंभठाणम्मि ||२०|| पहपट्टियस्स समुद्दा छीया मरणं नरस्स साहेइ । वज्जेह दाहिणं पि हु वामे पट्ठीए सिद्धिकरा ॥ २१ ॥ होइ पवेसे वामा असुहयरा दाहिणा सुहा भणिया । पट्ठीए हाणिकरा लाभकरा सम्मुही छीया ॥ २२ ॥ निगमे सोहणा वामा, पवेसे दाहिणा सुभा । सूलि सूलिकरा सामा, नरो पुन्नेहिं पावइ ||२३|| surt निसामे करमुभे अईव हरिसपरो। नच्चेइ दुग्गओ पुच्छए य तो सिद्धपुत्तोऽवि ||२४|| किं भद्द ! नचसि तुमं एवं ? तो भणइ एस जे तुमए । कहिया पसत्थसउणा जाया सच्चे वि ते मज्झ । नचामि ते तुट्टो एत्थंतरयम्मि आगओ तत्थ । विकमनामो राया पेच्छइ तं तह पणचंत्तं ॥ २६॥ पुच्छइ य कारणं सोऽवि तत्थ इयरोऽवि साहइ तमेव । तो सउणपरिक्वत्थं राया सग्रलम्मि नियनयरे आघोसावइ जो बाहिरागए जाव पंच दियहाई । दम्मस्स वि मुग्गे लेइ तस्स जीयं पि गिण्हामि ||२८|| तो भीया वाणियगा दुग्गयमुग्गे न लेंति जा कह वि । ता सयलं भमिऊणं दिवसं एसो परिस्संतो | २९ |
धर्मादेव वाञ्छित -
सुख
प्राप्तौ
श्रेष्ठिपुत्रकथा
* ॥ ४४० ॥
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________
| सुन्नावणम्मि सुत्तो मोटं ओसीसयम्मि दाऊण । चिंतइ सऊणाण फलं दिढ सचण्णुणा ताव ॥३०॥
नब्वयणं च जुगते वि अन्नहा होइ नेव ता मज्झ । किं चिंताइ इमीए त्ति निच्छिउं निम्भरं सुत्तो ।३२॥ Kा एत्तो य बीयहिययं व राइणो सुमइनामओ मंती | परिवसइ तत्थ भजा जयावली तस्स ताणं तु ॥३२॥ || अट्ठण्ह सुयाणुवरिं जाया सोहग्गमंजरी नाम | धूया पाणे हितोऽवि वल्लहा सा य अणुरत्ता ॥३३॥ | इभसुयंमि सुदंसणनामे दुईहिं सो य भन्नंतो। नेच्छ्इ तं परिणे केणावि हु कारणवसेण ॥३४॥ | पि हु न देंति पियराइं तस्स अह छन्नपरिणयणहे । मन्नाविज्जइ बहुहा छम्मासं कुसलदूईए ॥३५॥ Sil तंमि दिणे पडिवन्नं गहिओ सुन्नावणम्मि संकेओ । दूइए समं सोहग्गमंजरी पवरसिंगारं ॥३६॥ | काउं पढमनिसाए गया तहिं तो गवेसमाणीए । दुईए अंधयारम्मि दुग्गओ लग्गओ हत्थे ॥३७॥ | पडियोहिऊण तीए तुट्टाए , चंदणेण स विलित्तो । उद्धलिओ समग्गो देहे कप्पूरधूलीए ॥३८॥
रइओ सिरम्मि सिरकुसुमसेहरो पारणेत्तवत्थाई । सुहुमाई अमोल्लाई तीए नियंसाविओ एसो ॥३९॥ Rell अइपवरनित्तलामलमोत्तियहारोऽवलंबिओ कंठे । दाहिणकरम्मि बद्धं च कंकणं ताण तो दूई ॥४०॥
गाह्इ करं करेणं सरावकयहुयवहस्स दावेइ । चत्तारि मंडलाइं अप्पइ दोण्हं पि तंबोलं ॥४१॥ अह सा पउमिणिनामा दूई तुट्ठा पुरहिया भणइ । अज कयत्था अणुरूयवहुवरे जोइयम्मि अहं ॥४२॥
॥४४१॥
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव- सोहग्गमंजरी अन्ज तं सि तं पि हु सुदंसणो अज्ज | विहिओ मए वि एसो संजोगो पुन्नमंताणं ॥४३॥ * धर्मादेव ; भावना
पुरओ विही पमाणं तो सणियं दुग्गओऽवि पडिभणइ । अम्हे वि इमं भणिमो विही पमाणं अओ एत्थ', वामिछतप्रकरणे
तो पउमिणीए सद्देण लक्खिओ कोऽवि एस अन्नो त्ति । सोहग्गमंजरीए कन्ने कहियं तओ एयं ॥४५॥ । सुखप्राप्ती अह सणियमवकमिउं गयाओ गेहे पलाइउं तत्तो । सो उण सुदंसणो तत्थ नाऽऽगओ चिंतिउं किं पि। । श्री
श्रेष्ठिपुत्र
-कथा PE सोहग्गमंजरी वि हु थलगयसफरि व्व तलवेल्लीओ | काऊणं खणमेगं सयणतले पणवए ततो ॥४७॥ है.
मोत्तण धीरपुरिसे पहरसि अबलासु कन्नयासुतहा। निल्लज! अकरुण तुम सच्चं चिय जं अणंगोऽसि ।४८। । न कुलं न या वि सोलं न गुरुयणो नेय बंधवजणो वा । वयणिज्जं पिन गणियं न यावि सो पिययमो जाओ सो वि न दिट्ठो जेणं परिणीया तंमि अंधयारम्मि । नणु विनडियम्मि विहिणा न कन्नया नेय परिणीया : मज्झ अउन्नाए तह वालेहिं वि जमिह गिजए लोए । तं सच्चं चिय जायं न य जारो नेय भत्तारो ॥५१॥ इच्चाइ विलवमाणी भणिया सा पामिणीइकिंसुयणु!। पलवसिएवं? न हि तुज्झएत्थ दोसस्स लेसोवि . अवरज्झामि अहं चिय असिमिक्खियकारिणी जओ खित्ता । एरिसवसणसमुहे तुमं मए ऊसुयत्तेण ५३। ता किमिह विसाएणं अईयकजम्मि ? होसु तं धीरा । जं एत्थ पत्तयालं तं चिय अणुचिट्टियव्वं ति ५४ . इय कहमवि एवं सा संबोहेऊण पउमिणी तीसे । जणणिसयासे गंतं कहेइ तं वइयरं सव्वं ॥५५॥
॥४४२॥
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________
सा वि ह भीया सचिवस्स साहए सोऽवि चिट्ठए चुन्नी । एत्तो य नरिंदसुया अणंगसिरिनामिया तत्थ बहुपुत्तुवरिं जाया इट्ठा रन्नो तहेव जणणीए । जाओ तीसेवि हु एस वइयरो दिव्वजोएण ॥५७|| जम्हा सामंतसुए अणुरत्ता सावि अमरकेउम्मि | केणावि हेउणा सो परिणेउं तं न वंछेइ ॥५८॥
पियराणि वितं न हु देति तस्स तो छन्नपरिणयणहेउं ।
मन्नाविजइ सोऽवि हु मालइनामाए धाईए ॥५९॥ छम्मासाणं अंते पडिवजह सोऽवि तम्मि दियहम्मि । भणिओ य जहा एजह गेहगवक्खम्मि पच्छिमए लंबंतदोरियं चालिऊण होजसु तहिं सुपडिलग्गो । अन्भुवगए वि न गओ रायविरुद्ध ति एसो त्रि ॥११॥ एत्तो य दुग्गओ उट्ठिऊण संपत्तपवरसिंगारो । पेच्छणयदसणत्थं चलिओ मग्गट्टियं नियइ ॥१२॥ रमणीयमणंगसिरीपासायं तस्स हेट्टओ जाव | कोऊहलेण चिट्ठइ खणमेगं दोरियं ताव ॥३॥ दट्टणं लंबंतिं चालइ एमेव कुमरिसहियाहिं । तो भणिओ लग्गेजसु गाढं अह चिंतए एसो ॥१४॥ वीयं नाडयमेयं उवट्टियं किं पि हंत अहवा मे । किं चिंताए ? पमाणं एत्थ वि सवण्णुणो वयणं ॥६५॥ | तत्तो गाढं लग्गो नीओ आयड्डिऊण गेहुवरिं । ता मालईए पुव्वक्कमेण विहियं दुवेण्हं वि ॥६६॥ | पाणिग्गहणं तुट्टा भणइ सुहासीणबहुवरं तत्तो । उत्तिन्नो मे भारो अज कयत्था अहं जाया ॥६७॥
॥ ४४३ ॥
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव- भावना प्रकरण
कथा
जं अणुरूवो जाओ चिराउ तुम्हाण एस संजोगो । पसिऊणं कुणउ विही पवड्ढमाणं इमं एत्तो ॥३८॥ धर्मेणैव तो दुग्गएण भणियं एवं होउ त्ति भासिए सहसा । भीयाए मालईए अणंगसिरिसवणमूलम्मि ॥१९॥वाञ्छितकहियं मुट्ठ म्हि तओ अन्नो कोऽवि हु इमो त्ति तो एसा! भणइ लहुं जइ एवं जहागयं तो विसज्जेसु ७०।
: फल प्राप्तौ
मुद्रवणिक E कयमेवं चिय तो मालईए गंतूण दुग्गओऽवि तओ। मुगपडियं ऊसीसे काउणं निब्भरं सुत्तो ॥७॥ तह चेव अणंगसिरिं पलवंतिं कह वि संठवेऊणं । तज्जणणीए गंतूण मालई कहइ सव्वं पि ॥७२॥ सा वि हु विकमरायस्स साहए भीयमाणसा एयं । सोऽवि हु बिसन्नहियओ चिट्ठइ कायव्वपरिमूढो एत्तो य सुमइसचिवो समागओ धूयवइयरं सव्वं । कहइ नरिंदस्स इमोऽवि भणइ मज्झं पितुल्लमिणं ।' कहमिव तो नरनाहो कहिउं सञ्चं पि वइयरं तस्स | भणइ अमच्च ! न अन्नो एत्थ उवाओ त्ति तो जेहिं परिणीयाओ इमाओ नरे गवेसाविऊण ते एत्थ । आणावेह तओ ते सव्वत्थ वि सचिवपुरिसेहि ॥६॥ जोयंतेहिं न पत्ता अह जाव निसाए चरमसमयम्मि | दारेण तस्स सुन्नावणस्स वचंति ते कह वि ७७ तो गंधो एइ विलेवणस्स तह ताण पवरकुसुमाणं । तो पविसिऊण मज्झे गवेसमाणेहिं सो लद्धो ७८॥ नीओ य निवइपासे पचभिनाऊण तेण तो भणिओ। किं होसि पुवदिट्ठो सो चिय तं मुग्गवाणियओ? आमं ति तेण भणिए पुच्छइ वसुहाहियो कहसु भह !। रयणीए वइयरं सचमेव साहेइ तो एसो।८० ॥४४४॥
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________
| सचिवेण समं सामत्थिऊण तो नरवरेण दिन्नाई । बारस गामसयाई तस्स पभूयं च धणकणयं ॥८॥ तो जिणधम्मपभावेण पइदिणं वडूमाणधणनिवहो । उवरूढसिणेहाहिं दोहिं वि भजाहिं ताहिं समं ॥ सेवइ विसयसुहाई सलाहणिजाई सयललोयस्स । कुणइ य जिणधम्म दिदृपच्चओ सो विसुद्धमणो ॥ जिन्नाई उद्धरेई जिणभवणाई नवाई कारेइ । विहिणा वियरइ दाणाइं सुणइ सुगुरूण वयणाई॥८४॥ उवविद्याणं गोहीइ अन्नया जंपियं नरिंदेण | पेच्छह दुग्गय ! सउणा तुह सच्चफला किहं जाया ? ॥८५॥
__ अह भणइ सो नराहिव ! सउणा न फलंति न य असउणा वा।
निच्छयओ सुहफलओ धम्मो दुक्खपफलं पावं ॥८६॥ जं एरसया सउणा अणेयवाराउ मह पुरा जाया। पावोदएण तह विहन किंचि पत्तं फलं पवरं ॥८७॥ इहि तु असउणावि हु जायंति कयाइ कजकिरियासु । सुहफलया चेव हवंति तह विधम्मप्पभावेण ॥ ता धम्म चिय नरवर ! करेसु जो पोढयं समणुपत्तो । लोहाइं व पावाइं रसो व्व वरकंचणत्तेण ॥८९॥ | परिणमइ सुहफलत्तेण कुणइ सुहियं समग्गजियलोयं । पूरइ मणोरहे सग्गमोक्खसोक्खाइं वियरेइ ॥ इह लोए चिय सुहभावसेविओ होइ सुहफलो धम्मो | अहमेव उदाहरणं एत्थ पुरा पावकम्मेहिं ॥११॥ एगंतदुत्थिओ सुत्थिओ य इहिं सुचिन्नजिणधम्मो । इचाइसुजुत्तीहिं पडिबोहइ सो महीनाहं ॥९२॥
॥ ४४५॥
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________
भावना प्रकरण
भव- सचिवं नियमज्जाओ अन्नं पि हु परियणं जणवयं च । पच्छा जेट्ठ पुत्तं ठावेऊणं नियपयम्मि ॥१३॥
धर्मेणैव
सुख प्राप्तौ विहिणा सकलत्तो वि हु दिक्खं घेत्तण पालिऊणं च । सुरलोए उप्पन्नो सिज्झिहिइ महाविदेहम्मि ॥१४॥
नरपति॥ इति पुराधिपनन्दनाख्यानकं समाप्तम् ॥
दुहित्रा
ख्यानकम् अथ नरपतिदुहित्राख्यानकमुच्यते
जउणानईए तीरे रयणवई नाम पुरवरी आसी । ससुरयणा वि निहीणासेसजणा धणयनयरि व्व ॥ नामेण अमरके तीए निवो आसि मयरकेउ व्व । कमलुब्भवोऽवि णिजियसयलजओ रइसणाहो य ॥
एयस्स अग्गमहिसी पाणेहिंतोवि वल्लहा भजा । धूयाओ तीइ जायाओ सत्त पुत्तो न एकोऽवि ॥३॥ Kell अह ताण अइमहंते केबलधूयाहिं बडिढए खेए । अहमियाऽवि हु धूया जाया तत्तो विसन्नाए ॥४॥
देवीए अकहिउँ चिय रन्नो खिविऊण कट्ठमइयाए। मंजूसाए एसा पवाहिया जउणसरियाए ॥५॥ अस्सउरम्मि य नयरे सुलसो नानेण वाणिओ आसि | केवलयहुधूयाहिं संतविओ वट्टए सोऽवि ॥६॥ तेण य सा मंजूसा पत्ता गेहम्मि आणिऊण तओ। उग्घाडिया नरेसरधूया दिट्ठा य तम्मा ॥७॥. ॥ ४४६ ॥
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________
अह झत्ति विसन्नो माणसम्मि चिंतेइ हंत! किं एयं? | नियहत्थेहिं मए च्चिय ववसियमसमंजसं कजं ॥ जेण न माड सएऽवि हु रंडासत्थो गिहम्मि पुरओऽवि । अन्ना वि का वि एसा अम्हाणं मत्थए पडिया ।। झिज्जइ य दयालुत्तं जउणाए पुणो पवाहयंताणं । चिट्ठउ एसावि हु कोढियस्स दद्वमा तम्हा ॥१०॥ जउण त्ति विहियनामा गिम्मि तो तस्स गरुयदुक्खेण । वड्ढंती सा जाया कमेण वरिसहपरिमाणा ॥ अह पट्टवेइ सेट्ठी चारणहे धणस्स अडवीए । वच्चइ साऽवि हु अवसा अइदुहिया गमइ दियहाइं ।१२। जाया जोव्वणसमुहा य अन्नया नयरबाहिरुजाणे | चारती गावीओ निसुणइ सिद्धतमहुरझुणिं ॥१३॥ तं अणुसरि बच्चइ जाव खणं ताव पुण्णिमससिं व । तारायणपरियरियं पेच्छइ सूरिं समुणिविंदं ॥ सिद्धंतत्थं तस्संतियम्मि सोऊण अमयनिस्संदं । संवेयगया पुच्छइ भयवं ! किं एत्तियं मज्झ ॥१५॥ दुक्खं चिय केवलयं ! नओ गुरू भणइ केत्तियं भद्दे ! | तुह दुक्खमिणं नारयदुहाई ताइं समासज्ज ॥ जेहि य न कओ धम्मो पमायबहुलेहिं मूढहियएहिं । किं ताण दुहमसुलहं तकारणविहियपावाणं ॥१७॥ न सुहाइ दुहं कस्स वि सुहाई सब्वोऽवि वंछइ तहा वि । सुहयं न कुणइ धम्मं न चयइ दुक्खप्फलं पावं । ता भद्दे ! उब्बिग्गा जइ दुक्खाणं सुहाणि अहिलससि । ता जिणवरिंदभणिए धम्मे च्चिय उज्जम कुणसु तो जउणाए भणियं भयवं! मह सव्वहा वि अधणाए | निच्चपराहीणाए होज णु काधम्म सामग्गी? |
||॥४४७॥
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना
मकरणे
तत्तो गुरूहिं भणियं देवाणुपिए ! पवज्जसु जिणिदं । देवं विलीणरायं पंचमहव्वयघरे गुरुणो ॥ २१ ॥ गेहसु य दुवालसगिवियाई भत्तीइ तह य सत्तीए । अन्नं पि देहसज्यं करेसु जिणवंदणाईयं ॥२२॥ अह तीइ वियारे अवगंतुं तह य निययसत्तीए । पडिवन्नं गुरुवयणं संवेयगयाए तं सव्वं ॥२३॥ अह छुट्ठाओ पारइ सया वि जहसंभवं समायरइ । जिणवंदणाइ किचं वह विणण सम्वेसिं ॥ २४ ॥ इय जह जह कुणइ इमा धम्मं तह तह सपरियणस्सेव । जायइ इट्ठा वणिणो तम्भजाए य पइदियहं ॥ चाराविज्जइ न धणं पावइ इटुं च असणवत्थाई । कारिजइ न हु कम्मं अन्नं पि हु तेहिं तो एसा ||२६|| तत्थ य रम्मुज्जाणं महत्पभावस्स धणयजक्खस्स । विज्जइ एत्थ य एसा वचती गुरुसमीवम्मि ||२७|| विणियत्तंती य खणं वीसमइ इओ य नरवरिंदसुओ । मयरद्धओ त्ति नामं अइसयरूवाइगुणकलिओ ॥ आराहेउं तं जक्खमेइ वरभज्जपत्थणाहे । वीसममाणिं च तहिं किं पि सिद्धिं नियइ जउणं ॥ २९ ॥ अह अन्नाऽचिरेण तीए समजियबह्व्यपुन्नेहिं । भणिओ पेरिजंतेण तेण जक्त्रेण सो कुमरो ॥३०॥ रयणवनयर पहुणो नरवइणो अमरकेउनामस्स । जउणा नामेणेसा धूया नीसेसगुणकलिया ॥३१॥ नवरं पुत्र्वभवज्जिय पाउदएणं सयाइ जणणीए । पक्खित्ता इच्चाई कहिउं सव्वं पि जक्खेण ॥३२॥ भयं इह तु इमा संचियबहुविमलकुसलकम्मेण । लक्खियइ नियपावा ता वच्छ ! तुमं इमं बालं
XXXXX
धर्मेणैव
सुखप्राप्तौ
नरपति
दुहित्राख्यानकम्
॥ ४४८ ॥
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________
परिणसु अणुरूवं नियगुणाण एसा य तुज्झ परिणीया । होहिइ असंसयं रिद्धिविद्धिसुहकारिणी परमा इय सोउं तत्र्चयणं सयमेव य जुत्तिसंगयं नाउं । सुलसं मग्गेऊणं परिणीया सा कुमारेण ||३५|| अह पवरवत्थभूसणसमलंकियविग्गहाए जणाए । ठाणं संपत्ताए अमरीओऽवि लंघए रूवं ॥ ३६ ॥ पाणपिया सह तीइ पमुहओ निच्चमहिणवसुरो व्व । विसयसुहाई निसेवइ तओ स मयरद्धयकुमारो साव हुइ विलासे तस्स पसाएण तह समायरइ । सविसेसं जिणधम्मं पञ्चकखफलोवलंभेण ॥ ३८ ॥ सह सुलवणिकुडुंबेण तीइ पडियोहिउं कुमारोऽवि । विहिओ जिनिंदधम्मम्मि निचलो सग्गमोक्खफले काले य पियरे उवरयम्मि रज्जे परिट्टिओ एसो । मयरद्धओ कुमारो पयावनयविक्कमम्भहिओ ॥ सा पट्टमहादेवी जउणा ठविया तओ महाराया । मयरद्धओ महीए जाओ सयलाए विक्खाओ ॥ ४१ ॥ सुवणिओविठविओ सेट्ठिपए गोरवेण गरुएण । गिण्हइ य सावयत्तं जणावयणेण सकुटुंब |४२| असा णावि हुकहियं जउणा तओ वियाणेइ । नियपियर ममरकेउं रयणवइपुरीइ निवसतं |४३| असो बलिणा केणावि राणा कह वि दिव्वजोएण । अवहरियसयलरजो सकुटुंबो आगओ तत्थ ॥ मगरद्धयनरवणा जणावयणाउ तो महंतेण । सम्माणिओ तुरंगमकरिवररयणाइदाणेण ॥४५॥ सो मरणsag भज्जासहिएण तत्थ विन्नाओ । जउणाए वइयरो तो पहिहहियओ तहिं वसइ ॥
हु
।। ४४९ ।।
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव- अह जउणाए ताणि वि अम्मापियराइं परियणजुयाई । पडियोहिऊण ठवियाई जिणमए पवरधम्मम्मि , धर्मादेव भावना
IN मयरद्धयस्स अइगुरुसाहेजेणं पुणों वि पावेइ । नियरज्जममरकेऊ पालइ निकंटयं तं च ॥४८॥ सौख्यप्रकरणे
परिणयजिणिंदधम्मो य अन्नया चिंतए य निसिचरिमे | पेच्छह धूयाए वि हु जउणाए तहा विहलियाणं प्राप्ती अम्हाण समुद्धरणेण कह विहिओ इह भवेऽवि उवयारो? । परलोइयं तु भणिमो किं उवयारंन जस्स जए ।
यमुना
कथा दिट्टो तित्थयरेहिं वि पडिउवयारो बहवयारेहिं । वोच्छेयकरो नारयतिरियाइदुहाणऽणंताणं ॥५१॥ सुरनरसिवसोक्खकरो दिनो जं तीइ अम्ह जिणधम्मो । तत्थ य पडिउवयारो को अन्नो होइ भुवणेऽवि? । तम्हा पुत्तो धूया व नेह सुहदुक्खकारणं किं पि । जायंति सुहदुहाई निच्छयओ पुन्नपावेहिं ॥५२॥ किं पुत्ताउ न जायइ कुलवोच्छेओ न तं समुद्धरइ । धूया असंसओ च्चिय सम्वत्थ तओ अणेगंतो ॥५४॥ । मयरद्धयनरनाहो सुइरं भोत्तुं तओ नरिंदसिरिं । जउणाए नंदणं सूरनामयं ठाविउं रज्जे ॥५५॥ सह जउणाए घेत्तुं पवज्जं पालिउ निरइयारं । पत्ते केवलनाणे दोन्नि वि पत्ताई मोक्खम्मि ॥५६॥
इति राजदुहितृयमुनाऽख्यानकं समाप्तम् ॥ तत्समाप्तौ च द्वादशी भावना समाप्ता ॥ अत्राह विनेयः-समाप्तास्ताव द्वादशाप्येता भावनाः, किं पुनरेताभिर्भाविताभिः सिध्यतीत्याह
॥ ४५०॥
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________
इय भावणाहिं सम्मं णाणी जिणवयणबद्धमइलक्खो । जलणो व्व पवणसहिओ समूलजालं दहइ कम्मं सुखोन्नेया ॥ ज्ञानी जिनवचनबद्धमतिलो भावनाभिः कर्म क्षपयति, न केवलाभिरित्युक्तं, तत्र किमिति ज्ञानसाहाय्यमपेक्ष्यत इत्याशंक्य ज्ञानमाहात्म्यमुत्कीर्त्तयन्नाह—
नाणे आत्ताणं नाणीणं नाणजोगजुत्ताणं । को निज्जरं तुलेजा चरणम्मि परक्कमंताणं ? ॥ ५०२ ॥ नाणेणं चिय नज्जइ करणिज्जं तह य वज्जणिज्जं च । नाणी जाणइ काउं कज्जमकजं च वज्जेउं ॥ ५०३ ।। जसकित्तिकरं नाणं गुणसयसंपायगं जए नाणं । आणा वि जिणाणेसा पढमं नाणं तओ चरणं ॥ ते पुज्जा तियलोए सव्वत्थ वि जाण निम्मलं नाणं । पुजाण वि पुज्जयरा नाणी य चरितजुत्ता य भद्दं बहुस्सुयाणं बहुजणसंदेहपुच्छणिज्जाणं । उज्जोइयंभुवणाणं झीणम्मि वि केवलमयंके ॥ ५०६ || जेसिं च फुरइ नाणं ममत्तनेहाणुबंध भावेहिं । वाहिज्जति न कहमवि मणम्मि एवं विभावेंता ||५०७॥
॥। ४५१ ।।
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव. भावना
सम्यगज्ञानस्य माहात्म्य वर्णनम्
प्रकरणे
सुरामा एव । नवरं येषां सम्यगज्ञानं स्फरति ते ममत्वस्नेहानुबन्धादिभिर्भावैः कथमपि न वाध्यन्ते । किं कुर्वन्त इत्याह-मनसि-चित्ते ज्ञानबलेन एवं वक्ष्यमाणं विभावयन्त इति ॥ किं विभावयन्तो ज्ञानिनो ममत्वादिभिर्न बाध्यन्त इत्याहजरमरणसमं न भयं न दुहं नरगाइजम्मओ अन्नं । तो जम्ममरणजरमूलकारणं छिंदसु ममत्तं ॥ जावइयं किं पि दुहं सारीरं माणसं च संसारे । पत्तं अणं तसो वि हु विहवाइममत्तदोसेण ॥५०॥ कुणसि ममत्तं धणसयणविहवपमुहेसुऽणंतदुक्खेसु। सिढिलेसि आयरं पुण अणंतसोक्खम्मि मोक्खम्मि
एता अप्युत्तानार्था एव । नवरं यावत् किमपि शारीरं मानसं च संसारे दुःखं तावत् सर्वमपि विभवादिममत्वदोषेणानन्तशोऽपि जीव ! त्वया प्राप्तमिति परिभाव्य छिद्धि ममत्वमित्येवं विभावयन् 4 ज्ञानी ममत्वेन तावत् क्वापि न बाध्यते । तथा धनं गवादिकं, स्वजना:-पुत्रमातृमातुलकादयो, विभवो
द्रविणादिः, प्रमुखग्रहणाच्छरीरादिपरिग्रहः, एतेष्वनन्तदुःखहेतुषु वस्तुषु जीव ! करोषि ममत्वं, १. तखुत्तो विह-मु.॥
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________
| अनन्तसौख्ये तु मोक्षे आदरं शिथिलयसि, तन्नूनं महत्यन्तरे भ्रमितोऽसि, मैवं कुर्वित्यादिप्रकारेण | चाऽऽत्मनोऽनुशास्ति प्रयच्छन् ज्ञानी ममत्वेन न बाध्यते ॥ स्नेहानुबन्धेन तर्हि किं विभावयन्न बाध्यते? इत्याहसंसारो दुहहेऊ दुक्खफलो दुसहदुक्खरूवो य । नेहनियलेहिं बद्धा न चयंति तहा वितं जीवा ।५११॥ जह न तरइ आरुहिउं पंके खुत्तो करी थलं कह वि। तह नेहपंकखुत्तो जीवो नारुऽऽहइ धम्मथलं ।५१२॥ बिजं सोसं मलणं बंधं निप्पीलणं च लोयम्मि । जीवा तिला य पेच्छह पावंति सिणेहसंबद्धा ।५१३॥ दूरुज्झियमज्जाया धम्मविरुद्धं च जणविरुद्धं च । किमकजं जं जीवा न कुणंति सिणेहपडिबद्धा ? ५१४॥ थेवोऽवि जाव नेहो जीवाणं ताव निव्वुई कत्तो ? । नेहक्खयम्मि पावइ पेच्छ पईवो वि निव्वाणं ।५१५॥
सुगमाः ॥ अथ पूर्वोक्तमुपसंहरन्नुत्तरग्रन्थं च सम्बन्धयन्नाह
॥ ४५३ ॥
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________
प्रकरण
रोगातंकसहने सनत्कुमारचक्रिकथा
भव- इय धीराण ममत्तं नेहो य नियत्तए सुयाइसु । रोगाइआवईसु य इय भावंताण न वि मोहो ॥ भावना
धिया-निर्मलवुद्धया राजन्त इति धीरा-ज्ञानिनस्तेषामिति-उक्तप्रकारेण भावयतां ममत्वं स्नेहश्च सुतादिषु निवर्त्तते, तथा रोगाद्यापत्सु चेति-एवं वक्ष्यमाणन्यायेन भावयतां ज्ञानिनां विमोहोविमूढता न भवति ॥ किं विभावयन ज्ञानी रोगाद्यापत्सु न मुह्यतीत्याह
नरतिरिएसु गयाइं पलिओवमसागराइंऽणंताई । किं पुण सुहावसाणं तुच्छमिणं माणसं दुक्खं ॥ | सकयाइं च दुहाई सहसु उइन्नाई निययसमयम्मि । नहु जीवोऽवि अजीवो कयपुव्वो वेयणाईहिं ॥ P रोगपीडाद्यापजनिते मानसे दुःखे समुत्पन्ने कोऽपि ज्ञानी एवं विभावयन्नात्मानमनुशास्ति,
तद्यथा-हे जीव ! भवतः पूर्व संसारसागरे परिभ्रमतो नारकतिर्यङ्नरामरेषु दुःखितस्यानन्तानि पल्योपमसागरोपमाणि गतानि, किं पुनर्जिनधर्माचरणप्रभावानुमितसुखावसानं तुच्छंच अल्पकालभाव्येतन्मानसं दुःखं नापयास्यति ?, अपि त्वपयास्यत्येव, मा वैक्लव्यं भजस्वेति भावयन् ज्ञानी तेन दुःखेन न बाध्यते । अपरामपि तद्भावनामाह-'सकयाई चेत्यादि, तद्धेतुसमाचरणेन स्वयमेव
॥४५४॥
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________
पूर्व कृतानि च दुःखानि निजसमये समुदीर्णानि सहस्व, महानिर्जराफलत्वात् सम्यक्सहनस्य, न च II वेदनादिभिः, आदिशब्दात् पराक्रोशदानादिभिः, जीवोऽप्यजीवः कृतपूर्वः कदाचनापि, यदा जीवः Hell जीवत्वं वेदनादिभिः कथमपि न परित्यजति तदा किं वैक्लव्येनेति भावः ॥ अथ केवलतीव्रमहारोगा| पज्जनितदुःखाधिसहनाथ चतुर्थसनत्कुमारचक्रवयुदाहरणगर्भा तद्भावनामाहतिव्वा रोगायंका सहिया जह चक्किणा चउत्थेणं । तह जीव ! ते तुमं पि हु सहसु सुहं लहसि जमणंतं
सुगमा । सनत्कुमारचक्रवत्युदाहरणं तूच्यते
जम्मट्ठाणं जं परमपुरिसहत्थीण विंझरण्णं व । कुरुजणवयप्पसिद्धं तमस्थि हथिणउरं नयरं ॥१॥ भममाणस्स थिरस्स वि धवलस्स वि सयलरंजियजणस्स । अमयकरस्स व जलही समुभवो जस पभावस्स नामेण आससेणो तत्थ नरिंदो पिया य सहदेवी । तस्स सुओ य इमाणं चउदसवरसुमिणपरिकहिओ॥ जाओ सणंकुमारो तस्स य सामंतसूरसंभूओ । सहर्पसुकीलिओ सहपवढिओ बालकालाओ ॥४॥ मित्तं महिंदसीहो त्ति नाम गिण्हइ कलाओ सह तेण । अह से जोव्वणसमयम्मि अन्नया वइ वसंतो १ पवाहस्स-वा. जे. J.॥
॥ ४५५॥
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव-
भावना प्रकरण
रोगातकसहने सनत्कुमारचक्रिकथा
तत्थ य सणंकुमारो सह रायसुएहिं नायरेहिं च | वच्चइ सविड्ढीए नयरुजाणेसु कीलंतो ॥६॥ कीलावसरसमत्तीए जलहिकल्लोलनामतुरयम्मि | आरूढो कुमरगणेहिं सह इमं वाहमाणो य ॥७॥ अवहरिओ एएणं पत्तो य अदंसणं खणद्धेण | नरनाहआससेणो नाऊणं वइयरं एयं ॥८॥ सह बलभरेण लग्गो पट्टीए तस्स तो पयंडेण | पवणेण पयाइं तुरंगमस्स भग्गाई सयलाई ॥९॥ तत्तो महिंदसीहो नरनाहं मग्गिऊण आएसं । एकलओ वि लग्गो पट्ठीए सणंकुमारस्स ॥१०॥ राया य पडिनियत्तो एत्तो य सणंकुमारकुमरस्स। आसो सयलं पि दिणं बूढो अडवीए बीयदिणे ॥ मज्झण्हे खिन्नो अइसएण निल्लालिऊण जीहग्गं । छुहिओ पिवासिओ सव्वहा वि थक्को विधुरियंगो ॥ तो जा सणंकुमारो कवियं पल्लाणगाइयं तह य । ओसारइ ता नाउं अकजकारि व्व पाणेहिं ॥१३॥ परिमुफो सो तुरओ सणंकुमारो वि तो तहिं उदयं । कत्थ वि य अपावंतो दीहद्धाणेण परिखिन्नो ।१४॥ दवदड्ढ्याए रन्नस्स देहसुकुमारयाए तह चेव । मज्झण्हभावओऽवि य सत्तच्छ्यरुक्खमूलम्मि ॥१५॥ आउलियतण नयणाइं भंजिउं निवडिओ महीवीढे । अह तस्सऽहिणवपुन्नोदएण तत्थेव रुक्खम्मि ।१६।। निवसंतेणं जक्खेण हिमसिलासीयलं समाणे । नीरं सित्तो सव्वंगमेव तो लद्धचेयन्नो ॥१७॥ तं पियइ जलं दर्छ पुरष्टियं पुच्छए य तं जक्खं । कोऽसि महायस ! तं आणियं च कत्तो इमं नीरं ? ॥
||४५६॥
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________
एत्थेव य सत्तच्छयतरुम्मि निवसामि ताव जक्खोऽहं । नीरं च इमं माणससराउ तुह आणिई दिन्नं ॥ || : इय जक्खणं भणिए भणइ कुमारो न एस मह नूणं । संतावो विणियत्तइ माणससरमज्जणं मोत्तुं ॥२०॥ - अह जक्खेणं करसंपुडंमि काऊण सो तहिं नीओ । सेच्छाए मजणं कुणइ तत्थ तं पियइ नीरं च ॥२१॥
तत्तो य पुब्वभववेरिएण वेयड्ढवासिणा दिहो । असियक्खनामएणं जक्खेण तओ य सो कुविओ ॥ यहुतिक्खसक्करानिवहपरिगयं भग्गसयलतरुसंडं । पवणं विउब्बिऊणं नहमंधारेइ धूलीए ॥२३॥
तो अग्गिपिंगनयणे मुहनिग्गच्छंतजलणजालोहे । परिमुक्कअट्टहासे विउव्वए भीसणपिसाए ॥२४॥ 9 तेहिं वि जाव न भीओ ता नयणविणिग्गमंतजालेहिं । नाएहिं दढं बद्धो सो सवंगेसु जक्खेण ॥२५॥
लीलाए जुन्नरज व्व तोडिया तेण नायपासा वि | रक्खसरूवेण तओ जक्खो कुमरस्स अभिट्टो ॥२६॥ करचरणपहारेहिं तो पहरंतो इमो कुमारेणं खंडाखंडिं विहिओ निट्टरमुट्ठिप्पहारेहिं ॥२७॥ अह लोहजडियदढमुग्गरेण कुमरं स रक्खसो कुविओ । संताडिऊण वच्छत्थलम्मि नो वढिउं लग्गो उम्मूलिऊण चंदणमहातरुं ऊरुएसु कुमरेण | अच्छोडिओ महीए तो छिन्नतरु व्व सो पडिओ ॥२९॥ अह दूरमुक्खिवे खित्तो कुमरस्स उवरि तेण गिरी । तेणं दढपीडियंगो मुच्छाए अचेयणो जाओ ।। तो लद्धचेयणेणं समं कुमारेण बाहुजुज्झेण | लग्गो जक्खो तो तेण वजकढिणाहिं मुट्ठीहिं ॥३१॥
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव- भावना प्रकरण
रोगांतक सहने सनत्कुमारचक्रिकथा
सयसिकरो ब्व विहिओ न मओ निरुवकमाउ अमरो त्ति । घाएहिं पुणकंतो सब्वंगं पीडिओ बाढं ॥ अह विरसमारसेउं नहो जक्खो तओ कुमारस्स । कोऊहलागएहिं सुरेहिं विजाहरेहिं च ॥३३॥ मुका बुट्टी कुसुमाण सुटु जक्खो जिओत्ति उग्घुटुं। तोसरवराओ चलिओ कुमरोवि हु पच्छिमदिणम्मि ॥ जा थेवभूमिभागं वच्चइ ता नंदणाभिहाणवणे । धूयाओ अट्ठ पेच्छइ विजाहरभाणुवेगस्स ॥३५॥ । ताहिं दिसाकुमरीहिं व पलोइओ सो सिणिद्धदिट्टीए । तेणा वि विम्हिएणं पुट्ठा उवसप्पिउं एका ३६॥ भद्दे काओ तुम्भे किं सुन्नमलंकियं इमं रणं । ताहिं भणियं महायस ! अस्थि अदूरे इओ अम्हं ॥३७॥ पियसंगमाभिहाणा नयरी वीसमह तीए तातुन्भे | तो सव्वं पि मुणिस्सह इय भणिए तीए सो चलिओ किंकरदरिसियमग्गो पत्तो नयरीए तीए रायघरे । सिरिभाणुवेगविजाहरण अब्भुट्टिअं गुरुए ॥३९॥ रयणासणम्मि उववेसिऊण भणिओ महायस ! इमाणं । मह घूयाणटुण्हं कहिओ नेमित्तिएण पुरा अमियक्खजक्वविजई वरो त्ति पत्तो सि सो तुमं इहि । ता पाणिग्गहणेणं अणुग्गहं कुणसु एयाणं इय भणिए कुमरेणं तकालोच्चियविहाणओ ताओ। परिणीयाओ अट्ट वि रम्मम्मि य वासभवणम्मि ॥ स्यणीए ताहिं समं भोए भोत्तं सुरोवमे सुत्तो । संजाए य पभाए करबद्धं कंकणं मोत्तं ॥४३॥ अन्नं न किंपि पेच्छइ भजाओ खेयरे घरं नयरं । चिट्ठइ केवलभूमीए चिंतए सो तओ कुमरो ॥४४॥
॥ ४५८॥
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________
| सुमिणं व इंदयालं व बुद्धिमोहो व किं इमो मज्झ | अहवा किं एएणं वच्चामो ताव पुरओ त्ति ॥४५॥
जा थेवभूमिभागं वच्चइ ना तंमि चेव रन्नंमि । मणिमयखंभपइडियभवणं एकस्स सेलस्स ॥४६॥ सिहरद्वियं नियच्छइ चिंतइ अन्नं उवट्ठियं किं पि | एयमिह इंदयालं इमं पिता अहव पेच्छामों ॥४७॥ जा आसन्ने वच्चइ ता करुणसरेण रोयमाणीए | इत्थीए सुणइ सदं अणुसारेणं च तस्सेव ॥४८॥ पासायछट्ठभूमिं कमेण पत्तो तमेव रुयसह । निच्चलविइन्नकन्नो फुडक्खरं निसुणए एवं ॥४९॥ कुरुकुलनयलससहर! गुणनिलय ! सणंकुमार ! वरकुमर ! । अह अन्नम्मि विजम्मे तं चिय सरणं हवेजाहि इय भणिऊण सदुक्खं पुणो पुणो तीए रोयमाणीए । सत्तमभूमीइ गओ नियनामासंकिओ कुमरो ॥ तो विगयभओ गंतुं धीरो सो भणइ तत्थ तं बालं । किं भद्दे ! एत्थ तुमं ! स्यसि सदुक्खं च किं एवं
किं वा सणंकुमारो तुह होइ गया सि तस्स जं सरणं ? । दीहं नीससिऊणं अह सा पडिभणइ तं कुमरं र भत्ता सणंकुमारो मह होइ मणोरहेक्कमेत्तेण | सागेयपुराहिवसुरहिरायचंदजसदेवीए ॥५४॥
तणया दिन्नाऽहं तेहिं तस्स सुहयस्स न उण संजाओ । सह तेण विवाहो तेण पेक्खिओ सो न पञ्चक्खं एयम्मि अंतरे अवहरिऊण एक्केण खेयरेणाहं । वेउब्वियपासाए इममि रन्नम्मि परिमुक्का ॥५६॥ खयराहमो य कत्थइ सो इहि अप्पणा गओ एवं । जा कहइ तस्स एसा ता पुत्तो असणिवेगस्स ।५७)
॥४५९।।
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरण
रोगातंकसहने सनत्कुमारचक्रिकथा
नामेण वजवेगो सो खयरो आगओ तयं कुमरं । उक्खिवइ गयणमग्गे अह सा हाहारवं काउं ॥५८॥ पडिया धरणीए तओ मुट्ठिपहारेहिं वजकढिणेहिं । हंतूणं तं खयरं एइ कुमारी पुणो तत्थ ॥५९॥ आसासिऊण निययं च वइयरं साहिऊण तं बालं | परिणइ सुनंदनाम इत्थीरयणं च सा होही ॥३०॥ अह वज़वेगखेयरभगिणी संझावलि त्ति नामेण । तत्थाऽगया नियच्छइ नियं नियबंधवं तत्तो ॥११॥ पढमं गाढं को समुवगया सुमरए तओ पच्छा । नेमित्तियवयणं भाइवह्यभज त्ति तं होसि ॥१२॥ तत्तो विवाहहे उवट्ठिया सा उ तस्स कुमरस्स । सोऽवि हु परिणइ तयं समणुन्नाओ सुनंदाए ॥३॥ पत्तो वि हरियचंदो खयरो तत्थेव चंदसेणो य । आगच्छंति सयासे कुमरस्स भणंति जह अम्हे ॥६४॥ सिरिचंदवेगसिरिभाणुवेगपुत्ता रहं च सन्नाहं । घेत्तुं तुम्ह सयासम्मि पेसिया निययजणएहिं ॥१५॥ जं नायपुत्तमरणो तुम्होवरि एइ बलभरसमग्गो । खयरबइअसणिवेगो गिण्हह एवं तओ सरहं ॥६६॥ सन्नाहं कुमरोऽवि हु गिण्हइ संझावलीइ तह दिन्नं । पन्नत्तिं च पडिच्छइ एत्तो य समागया तत्थ ।६७ नियवलजुत्ता सिरिचंदवेगसिरिभाणुवेगखयरिंदा । तत्थाऽऽगएण लग्गा जुज्झे सह असणिवेगेण ॥१८॥ अह नाण बले भग्गे लग्गं सह असणिवेगखयरेण । कुमरस्स महाजुझं तेण तो मुकं उरगत्थं ॥६९॥ गरुडत्येण निवारद कुमरो तह अग्गिसत्थमवि हणइ । सत्येण वारुणणं वायव्वं सेलसत्येण ॥७॥
॥ ४६
॥
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________
al तो धणुजुझे जित्तो खयरो कुमरेण खग्गजुज्झवि | छिन्नकरो परिविहिओ इच्छंतो बाहुजुझं तु ॥
चक्केण मुद्धवियलो विहिओ कुमरेण असणिवेगो त्ति । अह तस्स रायलच्छी सव्वा कुमरम्मि संकंता ॥ । तत्तो सुनंदसंझावलीहिं अहिणंदिओ महारिद्धिं । संपत्तो सह खेयरयलेहिं सो वयइ वेयड्रे ॥७३॥ तत्य य सब्बिड्ढीए मिलिउ विजाहरेहिं सव्वेहिं । अहिसित्तो सो कुमरो विजाहरचक्कवटिपए ॥७४॥ . तो अक्खलियपयावो दसदिसिपसरंतनिम्मलजसोहो । अणुरत्तनमिरनीसेसखयरमणिमउडमसिणपओ। विजाहराहिवत्तं परिवालइ अइमहंतसोक्खेण | अन्नदिणे विन्नत्तो विजाहरचंदवेगेण ॥७६॥
मह लहुययंधुणो भाणुवेगखयरस्स सत्त धूयाओ । मज्झ वि धूयाण सयं कहियं नेमित्तिएण पुरा ॥ ki तुह भज्जत्तेण नओ कराविया भाणुवेगपासाओ । पियसंगमाभिहाणा पुरी मए तीइ अडवीए ॥७८॥ hd वीवाहियाओ धूयाओ अट्ठ मह बंधुणो तहिं तुमए । चत्ता य तहिं कारणवसेण तुम्भे जमेयस्स ॥७९॥
साहियकजस्सऽम्हे सेवावित्तिं सयं करिस्सामो | तम्हा तयं खमेजह अविणयमिहिं तु धूयाओ ॥८॥ परिणेह मज्झ काउं गरुयपसायं सयं पि धूयाणं । तो तं सणंकुमारो परिणेइ महाविभूईए ॥८॥ एवं दसोत्तरेणं भजाण सएण समगमसमाई । सेवंतेण सुहाइं विसयसमुत्थाई तेण तहिं ॥८॥ आइह कइया वि हु सन्वेसिं खेयराण जह अज । कीलाहे माणससरम्मि गंतव्वमम्हेहिं ॥८॥
॥ ४६१॥
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव
रोगातंक
सहने
सनत्कुमारचक्रिकथा
अह सयलग्वेयरहिं अवरोहेण य समं समग्गेण | माणससरम्मि वच्चइ सो असियक्खो जहिं जित्तो ॥ भावना तीरे य तस्स कयलीहरम्मि रम्मम्मि गुरुविभूईए । वित्थरियं अत्थाणं खेयरखयरीजणाइन्नं ॥८५॥ प्रकरण Kल आरद्ध पेच्छणए वरिसं एक डओ समग्गेस । देसेस गवसंतो महिंदसीहो तहिं पत्तो ॥८६॥
अग्याइ कमलगंधं निसुणइ सारसरवं च तो एसो । वच्चइ तस्सऽणुसारेण जाव थेवंतरं पत्तो ॥८७॥ वीणावेणुरवसुहं गेयं निसुणेइ पेच्छए कमसो । खेयरलोयाणुगयं सणंकुमारं सतरूणियणं ॥८८॥
तो नवजलयसमूहं दळूण सिहि व्व वढियपमोओ । जा संसइओ पेच्छइ ता पढियं बंदिणा तत्थ ॥ | जय आससेणकुलनहमियंक ! कुरुभवणलग्गणक्खंभ! |जय तिहुयणनाह सणंकुमार ! जय लद्धमाहप्प! इय तप्पढियं नाउं संजायविणिच्छुओ पुरो जाव । बचइ हरिसियहियओ सणंकुमारेण ता दिवो ॥९॥ अन्भुट्टिओ समीवे समागओ हरिसपुलइयंगेण । आणंदंसुजलाविलनयणणाऽऽलिंगिओ गाई ॥९॥ तत्तो कयप्पणामो महिंदसीहो सणंकुमारो य । नयणेहिंतो फुसिउं आणंदजलं समुवविद्रा ॥१३॥ पुट्टो महिंदसीहो सणंकुमारेण भीसणारत्ने । कह एत्थ तुमं पत्तो? कह व अहं एत्थ विनाओ?॥ तायस्स अम्मयाए सपरियणाणं पि कुसलमिच्चाइ । पुढे महिंदसीहो सब्वं कहिउँ जहावत्तं ॥९५॥ पुच्छ्इ सणंकुमारं आसवहाराउ वइयरं सव्वं । सयमझे परिणीयं तकहणत्थं समाइसिउं ॥९॥
॥ ४६२॥
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________
विमलमइपणइणि तो सो सुत्तो रइहरंमि गंतूणं । पन्नत्तीविज्जाओ नाऊणं तीइ सव्वं पि ॥१७॥ कहियं ता जाव तहिं मिलिया ते तत्थ दोऽवि अह सव्वं । सोउं महिंदसीहो परितुह्रो पुच्छए देविं ॥ कर असियक्खो वेरी सणंकुमारस्स ? देवि! मह कहसु । अह सा पन्नत्तीओ नाउं एवं पिपरिकहह ॥ कंचणारं ति नामेण पुरवरं अत्थि भरहवासम्मि । विक्कमजसो त्ति राया इत्थिलोलत्तणेणिमिणा ॥१०॥ पंचसयाई अंतेउरीण रूवाहियाण विहियाई । तत्थ वि य नागदत्तो नामेणं सत्थवाहो त्ति ॥१०१॥ विण्हुसिरी नामेणं तस्स पिया अमरसुंदरीणं पि । अभहिया रूवाइहिं लोयणमणमोहणगुणे हिं॥ विकमजसेण रन्ना दिट्ठा एसा तहिं पि तो खित्ता | मयाउरेण अंतेउरम्मि अह तीइ सह भोए ।१०३।। परिहरियरजकज्जो अवमन्नियसेसभजवग्गो य । परिभुंजइनिसिदिवसं सो अगणियलोयअववाओ॥ नियभजाए विउत्तो उम्मत्तो होइ नागदत्तोऽवि । कत्थ गया सि पिययमे ! ससंकमुहि ! पीणथणवट्टे? इच्चाइ पलवमाणो भमइ पुरे अन्नया य सेसाहिं । कम्मणजोएण या विण्हुसिरी निवइभजाहिं ॥१०६॥ तम्मरणम्मि य राया उम्मत्तो होइ नागदत्तो व्व । सोयइ कंदइ विलवइ न देइ दहिउं तयं मूढो । अह वंचिऊण मंतीहिं नरवरं कह वि सा मसाणम्मि । नेऊण उज्झिया तो अपासिउं २ सयं राया ॥ परिहरियभत्तपाणो गाढयरं विलवमाणओ जाओ । उम्मत्तमणो दटुं च तं तहा मंतिवग्गेण ॥१०९॥
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव भावना प्रकरणे
तम् अदमि निवो मरइ त्ति इमो विणिच्छिउं चित्ते । नेऊण दंसियं तं गलंत बहुपूयरुहिरोहं ॥ ११० ॥ वायसकड्ढियनयणं सव्वत्थ वि सलवलंत किमिजालं । तिक्खविहंगमचं चुप्पहारनिवडियख्य समूहं ॥ दहूण तयं राया कलेवरं दुभिगंधवीभत्थं । झत्ति विसन्नो हियए अप्पाणं निंदर बाढं ॥ ११२ ॥ रे जीव ! जस्स कज्जे लज्जं मोत्तुं तए न गणिया । जाईकुलसीलाई फुसिओ चंदुज्जलजसोहो ॥११३॥ तस्स मयच्छ्रीदेहस्स परिणई एस एरिसी जाया । सयलजणसोयणिज्जा जा तीरइ नेय दट्टु पि ॥११४॥ इसो वेरग्गगओ परिहरिऊणं तणं व रायसिरिं । सूव्वयसूरिसयासे दिक्खं पडिवजए विहिणा ॥ छुट्टट्टमदसमदुवालसाइ उग्गं तवं तहिं काउं । अणसणविहिणा पच्छा सणकुमारे सुरो जाओ ॥ ११६ ॥ तत्तोय चवेणं रणउरे पुरवरम्मि संजाओ । जिणवयणभावियप्पा जिणधम्मो नाम सेट्टिसुओ ॥ सेट्टी व नागदत्तो अज्झाणं गओ पियाविरहे । मरि तिरिएसु य हिंडिऊण सीहउरनयर म्मि | ११८ | नामेण अग्गिसम्मो वंभणपुत्तत्तेणेण उप्पन्नो । घेत्तूण तिदंडिवयं कयाइ देसेसु हिंडतो ॥ ११९ ॥ सो रयणपुरे पत्तो दोहं मासाण पारइ सया वि । अक्खित्तो तेण जणो तत्थ य हरिवाहणो राया ॥ भत्तो भगवाण मुणेइ आगयं तं तिदंडियं तत्थ । पारणए य निमंतइ समागओ सो य तग्गेहे ॥ १२१ ॥ जिधम्मोsवि हु पासे निवस्स कहमवि य दिव्वजोएण । पत्तो दिट्ठो भगवेण पुत्र्वभववेरवसओ य ॥
सनत्कुमारस्य
पूर्वभव वर्णनम्
॥ ४६४ ॥
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________
रोसारुणनयणेणं भणिओ राया इमस्स पट्टीए । थालंमि उसिणखीरं जइ भुजावेसि तो अयं ॥१२३॥ * तुज्न गिहे पारणयं करेमि नो अन्नहा तओ राया। पणभइ भुंजावेमो कस्सइ अन्नस्स पट्टीए ॥१२४ तं नेच्छह सो कहमवि आदिट्ठो पुव्वजम्मवरेणं । अणुरत्तेण निवडणा तो तब्वयणंपि पडिवन्नं ॥१२५॥ नत्तो ठवि पट्टीइ तस्स जलणुसिणपायसं थाले । भुंजइ भगवो तुट्ठो सेट्ठी वि हु भावणं परमं ।१२६। भावंतो तब्वियणं सम्म अहियासए सुहेक्कमणो । थालं सरुहिरमंसं तो तप्पट्ठीए उक्खित्तं ॥१२७॥ अह सो गेहम्मि गओ सम्माणेऊण खामिउं तह य | सयलं पि परियणं पूइऊण जिणचेइयाण तहा ।। घेत्तणं गुरुमूले दिक्खं वच्चइ गिरिस्स सिहरम्मि । पडिवजिऊण अणसणमुस्सग्गे पुञ्चदिसिहुत्तो ।१२९॥ चिठेइ अद्धमासं इय सेसासु वि दिसासु पत्तेयं । उस्सग्गमद्धमासं करेड् सञ्वे य दो मासे ॥१३०॥ । तस्साऽणसणेण ठियस्स पिविदेसम्मि गिद्धकायाई । भक्खंति सियालाई य निदयं मंसरुहिराई ।१३१॥ अहियासह य महप्पा तं वियणं सो मणम्मि भावंतो । सकयं वेएमि इमं कम्मं ति परस्स को दोसो? अहियासिऊण एवं वियणं आराहिऊण पव्वजं । सोहम्मे उपपन्नो इंदत्तेणं समाहिगओ ॥१३३। तेणाभिओगिएणं कम्मेण तिदंडिओऽवि सो मरि । तस्सेव य उपपन्नो एरावणवाहणत्तेण ॥१३४॥ आउक्खयम्मि चविउं इंदो हथिणउरम्मि नयरम्मि । जाओ सणंकुमारो तिदंडिजीवो पुणो सुइरं ॥
॥ ४६५ ॥
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरणे
सनत्कुमारस्य पूर्वभववर्णनम्
५
भमि नरतिरिएसं असियक्खो नाम जायए जक्खो। इय पुव्वजम्मवेरी सो संदर! अजउत्तस्स ।१३६। एवं विमलमईए सणंकुमारस्स सयलचरियम्मि । कहिए महिंदसीहस्स रइहराओ सुहपसुत्तो ॥१३७॥ उद्दइ सणंकुमारो वञ्चइ सह परियणेण वेयड्ढे । खेयरलोयाणुगओ सुरोवमे भंजए भोए ॥१३८॥ तत्तो महिंदसीहो अन्नदिणे अवसरम्मि विन्नवइ । जह कुमर ! तुम्ह विरहे कालं दुक्खेण जणयाई॥ गमयंति ता पसायं का अम्हाण सिग्घमेवेहि । गम्मउ तहिं ति विन्नत्तिवयणसमणंतरं चेवः॥१४०॥ , खेयरबलेण सयलेण परिगओ संगओ य भजाहिं। चलिओ पियराभिमुहो सह चेव महिंदसीहेणं ॥
पत्तो खणंतरेणं तत्थ समाणंदियाइं जणयाई। सयलाओ य पयाओ अह नरवइआससेणेण ॥१४२॥ सामंताइजुएणं रजे ठविओ सणंकुमारो त्ति । विहिओ महिंदसीहो सेणाणी अप्पणा य पुणो ॥१४३॥ तित्थयरधम्मतित्थे थेराण तहाविहाण पासंमि । दिक्खं पवजिऊणं संसाहइ अत्तणो अटुं ॥१४४॥ ।
पालंतस्स य रजं सणंकुमारस्स विक्कमनएहिं । उप्पन्नाइं चउदस चक्कप्पमुहाई रयणाई ॥१४५॥ ., चक्कुवदंसियमग्गो मागहतित्थाइसाहणकमेण । साहेऊणं भरहं वाससहस्साउ संपत्तो ॥१४६॥
हत्थिणउरम्मि पुणरवि इत्तो सोहम्मसुरवई कह वि । जाणेइ ओहिणा जह मह ठाणे पुवमिह एसो॥ आसि सुरिंदो तम्हा यइसणयमवेक्खिऊण मह बंधू । एसो त्ति निच्छिऊणं वेसमणमुरं समाइसइ॥
॥४६६॥
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________
रनाहिसेयमहिमं सणंकुमारस्स कुणसु तं गंतुं । छत्तं मउडं हारं कुंडलजुयलं सचमरजुयं ॥१४९॥ पाउयजुयलं वरखोमजुयलसीहासणं सपयवीढं । वणमालं अन्नं पि हु अप्पेजसु पाहुडमिमंति ॥१५०॥ वत्तव्वं च तए जह वत्तं तुह पुच्छए सुहम्मवई । अब्भुवगंतुं एयं वेसमणो वच्चए तत्थ ॥१५॥ रंभातिलोत्तमाओ गंधवपट्ट य तुंबरुयनामा । गंधब्वियआउजियसहिओ सकस्स वयणेण ॥१५२॥ 9 वचइ तहिं कहेइ य वेसमणो सिरिसणंकुमारस्स । रजाहिसेयकज्जे तुम्हाणं पेसिओ अहयं ॥१५३॥
सक्केण ततो कुब्वइ मणिपीढं जोयणप्पमाणं सो । अह सेयमंडवं तदुवरिं च वेउब्वियं कुणइ ॥१५४॥ मणिपेढियं च रयणेहिं निम्मियं कुणइ उवरि पीढस्स । सीहासणं तदुवरिं ठवेइ मणिरयणनिम्मवियं ।।
तदुवरि निवेसिऊणं सणंकुमारं सुरेहिं संजुत्तो । वेसमणो खीरोयहिजलेण मणिरयणकलसेहिं ॥१५६॥ Pe अहिसिंचइ जयजयरवदंदुहिसहेण जणियजणहरिसो । सुरवइपेसियआहरणपवरवत्थेहिं अलंकरइ ।१५७।
गंधवाणीएण य सहरिसनचंतरंभमाईहिं । विहिए पेच्छणए अइमहंतविच्छड्डपुवम्मि ॥१५८॥ नयरपवेसे य कए वेसमणो सह सुरेहिं सहाणे । वच्चइ सणंकुमारोऽवि पालए चक्कवहिपयं ॥१५९॥ अह अन्नया सुरिंदो सोयामणिनाडयं निरिक्वंतो । चिट्टइ जा सोहम्मे ताईसाणाउ कप्पाओ ॥१६॥ संगमओ नामेणं तस्स सयासम्मि सुरवरो एइ | सकसभाए य सुरा तह कह वि ह तस्स तेएण ॥
॥ ४६७॥
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरणे
सनत कुमार
रूप
दर्शनार्थदेवानामागमनम्
सब्वेवि हु अभिभूया जह सेसगह व्व सूरबिंवुदए | पन्भट्टतेयसिरिणो जाया विगयप्पहा झति ।१६२॥ अह तम्मि सुरम्मि गए सक्को पुट्ठो सुरेहिं सब्वेहिं । एरिसतेयस्स इमस्स सामि ! संगमयदेवस्स ॥ को हेऊ ? तो सको पभणइ एएण पुवजम्मम्मि । परिविहियं उग्गतवं आयंबिलवड्रमाणं ति ॥१६४॥ किं अन्नस्स वि कस्सइ तेयसिरी एरिसा इहं अत्थि ? इइ पुढेणं कहियं सक्केण सणंकुमारस्स ॥१६५॥ देवाण वि अन्भहियं रूवं तेओ य तो सुरा दोन्नि | विजओ यवे जयंतो तमसद्दहिउं इहं पत्ता ॥१६॥ वंभणरूवेण तओ सुयंधतेल्लेहिं विहियअभंगो | दिट्ठों सणंकुमारो तो रूवं तस्स दट्टणं ॥१६७॥ विम्हिय हियया चिंतंति सकभणियाओ रूवमेयस्स । अन्भहियं चिय तत्तो सविम्हयं ते परोप्परओ ॥ वयणं निरिक्खमाणा सणंकुमारेण पुच्छिया भद्दा !। किमिहागमणपओयणमह भणियं तेण तुम्हाणं भुवणभहियं सोउं रूवं दटुं इहाऽऽगया अम्हे । नियरूवगविओ तो भणइ नरिंदो जइ इमं ति ॥ तो उवविट्ठा चिट्ठह खणमेगं जाव मजणं काउं । अत्थाणसहाए अहं कयसिंगारो उवविसामि ॥१७॥ इम्हि तु मज्झ अब्भंगियस्स तुन्भेहिं रूवलेसोऽवि अज वि न हु दिट्ठो तो बहिं गया ते सुरा दो वि ॥ | चक्की वि य कयमजणविलेवणो पवरविहियसिंगारो । अत्थाणे उवविसिउं सद्दावइ दो वि ते विप्पे ॥ अह ते चक्किसरीरं दट्टणं विम्हिया परोप्परओ। अवलोयंति वयंति य सविसायमणा मणुस्साणं ॥
॥ ४६८॥
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________
लायन्नरूवतणुजोवणाणि खणदिट्ठनहरूवाणि । तं सोऊणं सिरिचकवट्टिणा भणियमह एवं ॥१७५॥ किं निंदह भो ! मणुयाण रूवमाई ? भणंति तो ते उ | देवाण जम्मपभिई जा पज्जंतम्मि छम्मासा ॥ ता रूवतेयजोव्वणपमुहाणि अवट्टियाणि चिट्ठति । वति ताई पायं नराण मज्झिमवयं जाव ॥१७७॥ तुम्ह पुण रूवजोव्वणसिरीइ अच्छेरयं इमं किं पि । जं दिट्ठा अम्हेहिं वि जा नट्टा सा खणेणिहि ॥ जम्हा मज्जणसमयाओ आरओ रोयसमुदएणेयं | अवहरियरूवसोहं सरीरयं तुम्ह पडिवन्नं ॥१७९॥ कह जाणह पुण तुन्भे एयं ति? तओ कहंति ते विप्पा | सक्कपसंसं सोउं देवा अम्हे इहं पत्ता ॥१८०॥ इचाइ साहिए चक्कवहिणा जाव लोइयं निययं । वच्छयलं हारजुयं सअंगयं बाहुजुयलं च ॥१८॥ तो दिलु विच्छायं अह निवेयं गओ इमो झत्ति । चिंतइ अहो असारो किह णु इमो पेच्छ संसारो ? नियसु सरीरस्स वि भंगुरत्तणं जं किरत्तिएणावि । कालेण इमं विधुरं विहियं जुगवं पिरोगे जस्स कए पावाई देहस्स इमाइं सेवए लोओ । परिणामो तस्स इमो जायइ पेच्छसु खणद्धण तो नृणमठाणे चिय पडिबंधो एस एत्थ जीवाणं मुक्खत्तणं इमोऽवि ह अहिमाणो जोव्वण तम्हा असग्गहो च्चिय परिग्गहो नूण सयलजीवाणं । उम्माओ भोगासेवणं पिइय तणुअणिच्चत्ते ॥ उचाड चिंतिऊणं वेरग्गगओ सुयस्त रजभरं। आरोवि पवत्तो भणिओ सामंतमंतीहिं ॥१८७।।
॥४६९॥
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना
प्रकरणे
विलसता रज्जसिरिं देव इमं पच्छिमंमि उ वयंमि । त्तव्वं वयमवि दुक्करं तु इहि तयं तुम्हं ॥ रोगा वि देहधम्मो लोए साहारणो चिय समग्गो । ओसहमाई य तहिं जुजंति न रज्जसिरिचाओ ॥ इचाइ जंपमाणा भणिया सिरिचक्कवहिणा एए। एवं ठिए किमज्जवि विलसेयव्वा नरिंदसि ॥ १९०॥ पच्छिमवए य भणियं जं वयगहणं तहिं पि को नियमो ? । विलसंति जत्थ एवं रोगजरामच्चुणो बलिणो पुत्र्वं नरगाइभवे पत्ताणं णंतदुक्खलक्खाणं । का वयदुक्करया विहु सया वि दुहियाण जंतूण ? | १९२ | रोगाण य पडियारो सचं चिय ओसहाइणो किंतु । तं ओसहं विमूढा कुणंति णेगंतियं तह य ॥ जमणचंतियमेयं कुणंति न य तं मुणंति पुण एवं । पडियारों धम्मो चिय रोगाईणं जओ भणियं ॥ तं किं पि कुह सव्वायरेण तिब्वोसहं सरीरस्स । जेण जरमरणवाही पुणोऽवि देहे न संभवइ ॥ १९५॥ सोसहिंय पुणो रोगा फिहंति नेव अहवा वि । जायंति अवगया वि हु पुणोऽवि समए सकम्माणं ॥ अन्नं च पुरा पावाई देहकज्जे कयाई विविहाई । तह विहु इमस्स जाओ परिणामो एरिसो चेव ॥१९७॥ सावजेहिं सरया वि ओसहेहिं पुणोऽवि कह इहि । अन्नाई करेमि अहं तस्स वि कज्जम्मि पावाई ? | ता जो मज्झहिएसी तेण न विग्धो खणं पि कायव्वो । धीरपुरिसाणुचिन्नं मह मग्गं अणुसरंतस्स ॥ इय काऊण निरुत्तरममचसामंतपमुहपरिवारं । पुत्तं निवेसिऊणं रज्जे राहायरियपासे ॥ २००॥
सनत्'कुमारस्य वैराग्यः
प्रव्रज्याच
॥ ४७० ॥
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________
पडलग्गतणं पिव उज्निऊण सव्वं पि चक्कवद्विसिरिं । पडिवजह पब्वजं थिरपगई सो गिरिंदोब्व ॥ Real अणुसरियं धीर ! तएचरियं निययाण पुचपुरिसाणं । सिरिभरहचक्कवटिप्पमुहाणं जयपसिद्धाणं ॥२०२॥
पेच्छइ य जणो सब्यो विलीयलक्खाई सपरदेहम्मि | विहवे सयणेसुतहा न य कुणइ जहा तए विहियं इच्चाइपयारेणं उबवूहे सणंकुमारमुणिं । ते देवा तुट्ठमणा तत्तो वचंति सुरलोयं ॥२०४॥ अह मंती सामंता रायाणो करितुरंगरहसुहडा । अंतेउरं समग्गं निहिणो अभियोगियसुरा य ॥२०५॥ अन्नोऽवि य परिवारो सणंकुमारस्स जाव छम्मासं । पट्टीइ परिन्भमिओ विलवंतो दीणवयणेहिं ।२०६। सीहावलोयणेण वि परं न कइया वि तेण सचविओ। तो तस्स निरीहत्तं विणिच्छिउं एस विणियत्तो रायरिसिणा वि पढमं छट्टे भत्ते कयंमि पारणए । चीणाकूरो लद्धो छगलियतक्केण सह भुत्तो ॥२०८॥ | पुणरवि छठें विहियं इचाइ कुणंतयस्स उग्गतवं । अणुचियआहारेहिं होति फुडा सत्तिमे रोगा ॥२०९॥ कंडू अभत्तसद्धा तिव्वा वियणा य अच्छिकुच्छीसु । कासं सासं च जर अहियासे सत्त वाससए ।२१० कुणमाणस्स य उग्गं एयरस तवं विसुद्धभावस्स | धीरस्स होति लद्धीओ गुरुप्पभावाओ जंभणियं ।। आमोसहि विप्पोसहि खेलोसहि जल्लमोसही चेव । सव्वोसहिपमुहाओ लद्धीओ 'सत्त जायंती॥ १ अत्ति-वा० ॥
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरणे
तह विकत्थितोऽवि तेहिं रोगेहिं सो पयंडेहिं । सम्ममहियासह चिय धीरो न करेइ पडियारं ॥ अह सयलसुरसभाए गुरुबहुमाणेण जणियउक्करिसो । सक्को कुणइ पसंसं पुणो वि तस्सेव महरिसिणो ॥ रोगेहिं एत्तियं बाहिओवि तन्निग्गहे समत्थोऽवि । जह अहियासह धीरो एसो तह कुणड़ को अन्नो ? | इय सोऊणं ते बिय देवा इह ऐति तं असदहिउं । तो सबरवेजलवं काउं पभणंति तं साहुं ॥ २१६ ॥ तुम्ह चिच्छिं अम्हे काउं वाहीओ निग्गहेमो त्ति । तुसिणीओ संचिट्ठह मुणी वि तो ते भांति पुणो ॥ इय पुणरुत्तं बहुहा तेसु भणतेसु पभणए साहू | बहिरंगअंतरंगो दुविहो वाही इहं ताव ॥२१८॥ जरकासाई पढमो बीओ पुण होड़ कम्मवाहि त्ति । सयमवि पढमस्स विणिग्गहम्मि तत्थाहमवि सक्को बीयरस निरहं पुण करेह जड़ तुम्ह अत्थि सामत्थं । अह ते भांति को एत्थ पचओ पढमनिग्गहणे ? || जं तुम्ह अस्थि सयमवि सामत्थं तो मुणी सहत्थेण । एक करंगुलिं पम्हुसेइ कुणड् य सुवन्नाभं । २२१ । भय अन्नं पिकरेमि नियतणुं एरिसं समग्गं पि । किंतु समयंतरंमि वि जं वेयव्वं निययकम्मं ॥ : तं वेइज्जइ इहि पिजड़ तओ होज एत्थ किमजुत्तं ? | इय अहियासेमि अहं रोगाणं वेयणं सम्मं ॥ तो जड़ सामत्थं तुम्ह निग्गहं कुणह कम्मवाहिस्स । बहिरंगवाहिनिग्गहणपचलो पुण सयमपि ॥ अह कणयाभं मुणिविहियमंगुलिं पासिऊण तह सोउं । मुणिवयणाई तुट्टा नमिउं दुन्नि वि भांति सुरा
देवाभ्याम् रोगनिवा
रणार्थं
प्रार्थनेsपि
चक्रिणः अनिच्छा
।। ४७२ ॥
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________
धन्नोऽसि तुम मुणिसीह ! जो सयं निग्गहे समत्थो वि| रोगवियणं सया विह इय अहियासेसि सम्ममिणं Rell सक्को बि सलहणिज्जो तुम्ह पसंसाए जो सया निरओ । सद्दहि पि न तीरंति तुम्ह गुणा पहु ! अउन्नेहिं
इय संथुणिऊण मुर्णि सकपसंसाइवइयरं च तहा । तस्स कहि समग्गं वचंति सुरा नियं ठाणं ।२२८/ सिरिचक्कवटिसाहू सणंकुमारो वि कुमरभावम्मि | पन्नास सहस्साई वासाणं चिट्ठिऊण तहा ॥२२९॥ पन्नाससहस्साई अणुपालेऊण मंडलीयपयं । तह वासलक्खमेगं ठाऊणं चक्कवहिपए ॥२३०॥ वासाण लक्खमेगं सम्मं परिवालिऊण पव्वजं | सम्मेयसेलसिहरे गंतुं पज्जंतसमयम्मि ॥२३१॥ काऊण मासमेगं तत्थाणसणं समाहिजोएण । कालं काऊण गतो सणंकुमारम्मि कप्पम्मि ॥२३२॥ आउखए य तत्तो चविऊण महाविदेहवासम्मि । अवणीयकम्मकवओ सिन्झिस्सइ एस मुणिसीहो॥
॥ इति श्रीसनत्कुमारचक्र'वाख्यानकं समाप्तम् ॥ अपरमपि ज्ञानिनो यत् कुर्वन्ति तदर्शयतिजे केइ जए ठाणा उईरणाकारणं कसायाणं । ते सयमवि वजंता सुहिणो धीरा चरंति महिं ।५२०)
१. 'वर्ति कथान'-मु०॥
॥४७३ ॥
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________
भवभावना प्रकरणे
धिया-सम्यग्ज्ञानलक्षणया राजन्त इति धीराः ज्ञानिनः सुखिनो महीं चरन्ति-पर्यटन्ति, किं ज्ञानिभिः कुर्वन्त इत्याह-स्वयमपि ज्ञानेन विज्ञाय तानि वर्जयन्तः-परिहरन्तः, कानीत्याह-जगति यानि गुरूणां कानिचित् स्थानानि, कथंभूतानीत्याह-उदीरणाकारणं-उद्दीपनभूतानि, केषामित्याह-कषायाणाम्-, कटुक
- शब्दक्रोधादीनाम्, इदमुक्तं भवति ज्ञानिनः स्वयमपि ज्ञात्वा सर्वाण्यपि कषायोदीरणास्थानानि वर्जयन्ति,
श्रवणेऽपि तद्वर्जनेन च कषायाः सर्वथैव नोदीर्यन्ते, कषायाभावे चामृतसिक्ता इव सुखिनस्ते पृथिव्यां *
__मनसि पर्यटन्तीति ॥ अपरमपि ज्ञानिनः किं कुर्वन्तीत्याह
.: आनन्दः हियनिस्सेयसकरणं कल्लाणसुहावहं भवतरंडं । सेवंति गुरुं धन्ना इच्छंता नाणचरणाई ॥५२१॥ ५ कार्यः
सुगमा । नवरं ज्ञानिनोऽपि विशिष्टतरं ज्ञानमिच्छन्तो गुरुं सेवन्त एवेति मंतव्यमिति ॥ ." अपरमपि ज्ञानिनो यदनुतिष्ठन्ति तदाहमुहकडुयाइं अंते सुहाई गुरुभासियाई सीसेहिं । सहियव्वाइं सया वि हु आयहियं मग्गमाणेहिं ॥ इय भाविऊण विणयं कुणंति इह परभवे यसुहजणयं ।जेण कएणऽनोवि ह भूसिज्जइ गुणगणो सयलो ___मुखकटुकानीत्यादि भावयित्वा इह परत्रापि च सर्वसुखजनक विनयं गुर्वादीनां सम्यकुर्वन्ति ॥ ४७४॥
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________
ज्ञानिनो, येन विनयेन कृतेनान्योऽपि ज्ञानादिगुणगणः समस्तोऽपि भूष्यत इति । अथ समस्तस्यापि al पूर्वोक्तग्रन्थस्य फलमुपदर्शयन्नाह| एवं कए य पुव्वुत्तझाणजलणेण कम्मवणगहणं । दहिऊण जंति सिद्धिं अजरं अमरं अणंतसुहं ।५२४॥
एवं च ज्ञानिभिस्तनुस्वजनविभवपुत्रकलत्रादिषु ममत्वस्नेहादिवर्जने कृते रोगादिवेदनाऽधिसहने वाऽनुष्ठिते गुर्वादिषु च विनयेनाऽऽराधितेषु पूर्वोक्तं द्वादशभावनात्मकं यद् विशुद्धं धर्मध्यानं तदेव ज्वलनस्तेन समग्रमपि कर्मवनगहनं दग्ध्वा ते ज्ञानिनः सिद्धिं यान्ति, कथम्भूतां ?-जरामरणवर्जितामनन्तसौख्यां चेति गाथार्थः ॥ ___ अथ प्रस्तुतप्रकरणकर्ता स्वकीयनामोपदर्शनपूर्वकमेतत्प्रकरणपठनश्रवणादिफलमभिधित्सुराहहेमंतमयणचंदणदणुसूररिणाइवन्ननामेहिं । सिरिअभयसूरिसीसेहिं रइयं भवभावणं एयं ॥५२५॥ जो पढइ सुत्तओ सुणइ अत्थओ भावए य अणुसमयं । सो भवनिव्वेयगओ पडिवजइ परमपयमग्गं । न य वाहिजइ हरिसेहिं नेय विसमावईविसाएहिं । भावियचित्तो एयाए चिट्ठए अमयसित्तो ब्व ॥५२७||
॥ ४७५॥
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________
भव
भव
भावना
प्रकरण
भावनाग्रन्थेन कस्योपकारः ?
सुवोधाः ॥ नन्वनेन भवभावनाप्रकरणेन सर्वेषामपि जन्तुनामविशेषेणोपकारः सम्पद्यते आहोश्वित् केषांचिदेवेत्याशंक्याऽहउवयारो य इमीए संसारासुइकिमीण जंतूणं । जायइ न अह व सव्वण्णुणोऽवि को तेसु अवयासो ?॥ तो अणभिनिविट्ठाणं अत्थीणं किं पि भावियमईणं । जंतूण पगरणमिणं जायइ भवजलहिबोहित्थं ॥ ___ संसार एवाशुचिस्तत्कृमिरूपा ये जन्तवः, संसाराभिनन्दिन इति भावः, तेषां जन्तूनामनया भवभावनया कदाचिदप्युपकारो न जायते, अथवा छद्मस्थमात्रेण मादृशेन विरचिता तिष्ठत्वियं दरे, सर्वज्ञस्यापि तेषु-संसाराभिनन्दिषु जन्तुषु प्रतिबोधोपकारे कर्तव्ये कोऽवकाशः-कोऽवसरः ?, तेषामभव्यत्वेन दूरभव्यत्वेन वा केनाऽप्यु यत्वात्, तस्मात् कदाग्रहानभिनिविष्टानां धार्थिनां किंचिजिनवचनभावितमतीनां जन्तूनां प्रकरणमिदं भवजलधौ बोहित्थवजायते, संसारसमुद्रनिस्तारहेतुर्जायत इति भाव इति गाथाद्वयार्थः ॥
समस्ताध्येतृजनकण्ठहृदयभूषकत्वाच रत्नावलीकल्पेयं भवभावनेति दर्शयति| इगतीसाहियपंचहिं सएहिं गाहाविचित्तरयणेहिं । सुत्ताणुगया वररयणमालिया निम्मिया एसा ॥
॥ ४७६ ॥
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________
वररत्नमालिकेव वररत्नमालिका एषा भवभावना मया निर्मिता, कैरित्याह-गाथा एव विचित्ररत्नानि गाथाविचित्ररत्नानि तैः, कियत्संख्यरित्याह-एकत्रिंशदधिकपंचशतैरिति गाथार्थः । | इह यद्यपि यद्भवितव्यं तदेव भवति तथाऽपि शुभाशयफलत्वाच्छोभनार्थेषु आशंसा विधेयेति दर्शनार्थमाशंसां कुर्वन्नाहभुवणम्मि जाव वियरइ जिणधम्मो ताव भव्वजीवाणं । भवभावणवररयणावलीइ कीरउ अलंकारो॥ यावदत्र भुवने श्रीमजिनधर्मः क्वापि विचरति तावदनया भवभावनावररत्नावल्या भव्यजीवानामलंकारः क्रियतां, सर्वेषामेव भव्यजन्तूनां पठनादिना एतदुपकार:संपद्यतामिति भाव इति गाथार्थः ॥ प्रायोऽन्यशास्त्रदृष्टः सर्वोऽप्यर्थो मयाऽत्र संरचितः। न पुनः स्वमनीषिकया तथापि यत् किंचिदिह वितथम् । सूत्रमतिलङ्घ्य लिखितं तच्छोध्यं मय्यनुगृहं कृत्वा । परकीयदोषगुणयोस्त्यागोपादानविधिकुशलैः ॥ छद्मस्थस्य हि बुद्धिः स्खलति न कस्येह कर्मवशगस्य ? | सवुद्धिविरहितानां विशेषतो मद्विधासुमताम् कृत्वा यच्छास्त्रमिदं पुण्यं समुपार्जितं मया तेन | मुक्तिमचिरेण लभतां क्षपितरजाः सर्वभव्यजनः ।।
॥ इति श्रीहेमचंद्रसूरिविरचिता भवभावनावृत्तिः समाप्तेति ॥
।। ४७७॥
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________
प्रशस्तिः
॥ प्रशस्तिः
॥
भवभावना प्रकरणे
श्रीप्रश्नवाहनकुलाम्बुनिधिप्रसूतः, क्षोणितलप्रथितकीर्तिरुदीर्णशाखः ।
विश्वप्रसाधितविकल्पितवस्तुरुच्चैश्छायाश्रितप्रचुरनिर्वृतभव्यजन्तुः ॥१॥ ज्ञानादिकुसुमनिचितः फलितः श्रीमन्मुनीन्द्रफलवृन्दैः । कल्पद्रुम इव गच्छः श्रीहर्षपुरीयनामाऽस्ति ।
एतस्मिन् गुणरत्नरोहणगिरिर्गाम्भीर्यपाथोनिधिस्तुंगत्वानुकृतक्षमाधरपतिः सौम्यत्वतारापतिः । - सम्यगज्ञानविशुद्ध' संवरतपस्स्वाचारचर्यानिधिः, शान्तः श्रीजयसिंहसूरिरभवन्निःसंगचूडामणिः ।।३।। रत्नाकरादिवैतस्माच्छिष्यरत्नं बभूव तत् । स वागीशोऽपि नो मन्ये, यद्गुणग्रहणे प्रभुः ॥४॥ श्रीवीरदेवविवुधैः सन्मंत्राद्यतिशयप्रवरतोयैः । द्रम इव यः संसिक्तः कस्तद्गुणकीर्तने विवुधः ? ॥५॥ तथाहि-आज्ञा यस्य नरेश्वरैरपि शिरस्यारोप्यते सादरं, यं दृष्ट्वाऽपि मुदं व्रजन्ति परमप्रायोऽतिदुष्टा अपि यद्वक्त्रांबुधिनियंदुज्ज्वलवचापीयूषपानोद्यतैर्गीर्वाणैरिव दुग्धसिन्धुमथने तृप्तिर्न लेभे जनैः ॥३॥ कृत्वा येन तपः सुदुष्करतरं विश्वं प्रबोध्य प्रभोस्तीर्थं सर्वविदः प्रभावितमिदं तैस्तैः स्वकीयैर्गुणः । १. संयमतपः ने० जे० ॥२ °तमदस्तै-मु०॥
॥४७८ ॥
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________
शक्लीकर्वदशेषविश्वकुहरं भव्यर्निबद्धस्पृहं, यस्याऽऽशास्वनिवारितं विचरति श्वेतांशशुभ्रं यशः ॥७॥ यमुनाप्रवाहविमलश्रीमन्मुनिचन्द्रसूरिसम्पर्कात् । अमरसरितेव सकलं पवित्रितं येन भुवनतलम् ॥८॥ | विस्फूर्जत्कलिकालदुस्तरतमःसन्तानलुप्तस्थितिः, सूर्येणेव विवेकभूधरशिरस्यासाद्य येनोदयम् ।
सम्यग्ज्ञानकरैश्चिरन्तनमुनिक्षुण्णः समुद्योतितो, मार्गः सोऽभयदेवसूरिरभवत्तेभ्यः प्रसिद्धो भुवि ।९॥ निजशिष्यलवश्रीहेमचन्द्रसूरे मुखेन विवृतिरियम् । सूत्रयुता तैरेव हि विहिता श्रुतदेवतावचनात् ।१०।। सप्तत्यधिकैकादशवर्षशतैर्विक्रमादतिक्रान्तः । 'निष्पन्ना वृत्तिरियं श्रावणरविपंचमीदिवसे ॥११॥
१. मुखेन तेनेदम् । श्री रिष्टनेमिचरितं विहितं श्रुतदेवतावचनात-ने ॥ २ निप्पन्नं चरितमिदं श्रावणरविपंचमीदिवसे ॥११॥ सं १२४५ वर्ष चैत्र शुदि १४ रवौ चरितमिदं लिखितमिति ॥छ॥ ३ अतः परं इमे पंच श्लोकाः श्रीपालनगरजैनज्ञानभंडारमुद्रितप्रतौ केनचिन्मुनिवरेण स्वहस्तेन लिखिताः। परं कस्या हस्तप्रतेः उद्धृत्य इमे लिखिताः तन्नो कितं तत्र । आसीत् मेडतके स्थाने, वोविस्थश्रावको धनी। पोहिका नाम तद्भार्या, शीलादिगुणसंयुता ॥१२॥ सौवर्णिकः प्रसिद्धोऽत्र, समायातः सुतस्तु यो । सामना मन्यनात्मा तु साधारणसमाह्वयः ॥१३॥ सोहिणी नाम्नी भार्या, पुत्रो लक्ष्मीधरोऽस्ति तस्येह । छत्रापल्यां च तथा, वीरश्रेष्ठयंगसभूतः॥१४॥ श्रेष्ठी यशोदेव इति प्रसिद्धो, गेहे तयोर वृत्तिरियं समग्रा स्थिते गृहे चेल्लकनामकस्य, श्रेष्ठ तथा प्रेरकनंदनस्य ॥१५॥ निष्पादिताऽस्माभिरतोऽप्यमीपा, निश्शेषकाणामपि मुक्तिहेतुः। संपद्यतां शीघ्रमसा सहायक म...तानामपरागिना च ॥१६॥
४७९
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________
अत्र प्रत्यक्षरगणनया ग्रन्था'१२९५०॥ इति श्रीभवभावना समाप्ता ॥
भवभावना प्रकरणे
NNNN
NALSINASIMILSINASNASNOSMOSNIMLSOMSNIOASNAL hi इति श्रीप्रश्नवाहनकुलकल्पपादप्रसूतश्रीहर्षपुरीयगच्छशृङ्गार
श्रीअभयदेवसूरिवरपादाम्बुजभ्रमरश्रीहेमचन्द्रसूरिवर्य
विहिता स्वोपज्ञा भवभावनावृत्तिः समाप्ता 新添底层底底辰辰辰辰辰辰辰
१. १३०००-जे०। १२९९०-वा०। १३१००J.॥
॥ ४८०॥
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________
शुद्धिपत्रकम् [अतीव मनोयोगपूर्व मुद्रापणकारणेऽपि मुद्रणकारिणामनुपयोगेन बुद्धिवैकल्येन च केषुचित् स्थानेषु तैरशुद्धपाठा मुद्रिता एव । कुत्रचित् बिन्दूना मात्राणा च उड्डापने तेषा कौशल्यमपि दृश्यते । अत इय करबद्धा प्रार्थना वाचकेभ्यो यदस्मिन् शुद्धिपत्रके येऽशुद्धाः पाठा दर्शितास्तान् प्रथममेव स्वपुस्तके शुद्धान् कृत्वा पश्चादेव वाच्यतामय ग्रन्थ ।
[सपादकः]]
पृष्ठम्
पंक्तिः
'क्तिः
पृष्ठम्
अशुद्धम् दूसहाऔ
शुद्धम्
सेन्नं
१
तत्से
शुद्वम् दूसहाओ तम्से सिणेह वृद्धत्वेन कलियाओ अंतो
१४
सिण्णाह वृद्धत्येन कालयाओ
१०
अशुद्धम् अन्नं भोत्तण खित्ताउ वहवा उल्लू अगु छिदंति
भोत्तण खित्ताओ बहवो कुल्ल' अंगु छिदंति
अंते
रेण
देणं
॥४८१॥
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________
पृष्ठम्
पंक्ति
पृष्ठम्
भवभावना प्रकरणे
पत्रकम
७० ७२
अशुद्धम् क्वध्यत्तै इच्छता नडियो
१२
__ शुद्धम् क्वथत्तै इच्छंता नडिओ भुजेउं
शुद्धम् 'क्खंती गिण्हामि 'कवड निव्वई
१५१ १५३ १७१ १७४ १८१
o
भुजेउं
n 6 w
» or gov
तत्तो
अघलो
पंक्तिः अशुद्धम्
'खंति गिहामि 'कवाड निषुइ तत्ता दीसह जइ। 'निसि एक्का जीविर पासिई 'गणर पभूययि" कि
अयलो हारा पणभए
o
हार
o s
२२१
दीसइ जहा 'निसिय एक्को जीवियर पासि
पभणए 'युदक गिहि 'यम्मि पच्छंताण तद्द क्षल्लको
गहि 'यमि पेछंच्ताण तदो क्षलको
6 5 woc ooc
२२८
'गर'
पभूय वि
0232
वि
करना
।। ४८२ ॥
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________
पृष्ठम पंक्तिः
अशुद्धम्
शुद्धम्
पृष्ठम् पंक्तिः
अशुद्धम्
शुद्धम्
वहह
३३८
२४० २४८ २६०
वहइ लोओ सव्वत्थ
निञ्चमेव अम्हा
३३९
देवीए.
२७३
मेनिच्चव अम्हा देवीर 'निव अइयस ससुद्रः
लाओ सव्वथ अयि° वयणं वितन्नो
३४४ ३५४ ३८७
अवि
निविट्ठ अइसय
२८५ २९६
066-6.63
°वणय विन्नत्तो
समुद्रः
३०२
भुयणो
भुवणो
टाई
हटा
४३९
पालि
पालि
४४१
अम्हहि अलियति आरभि विरमंति
अम्हे हिं अल्लियंति आभि विरमंदिन
३११ ३३८
४४२ ४७०
पण
पणु
सावजेहि
सावज्जेहिं
AATML.1
..
॥४८३ ॥
.
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________
时一 भावना प्रकरणे
पत्रकम्
到到到到到到到到四到到
圆振动辰辰
इति श्रीभवभावनाप्रकरणं
समाप्तम्
修修修為修咸修稿
辰辰辰辰际后际家原辰
: || IES |
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ श्रीमती गंगाबाई जैन चेरिटेबल ट्रस्ट बोलेपारले [वस्ट] मुंबई.